Full text of "Corpus iuris civilis .."

/ 



'Ron-L 



CORPUS 



lURIS CIVILIS 



EDITIO STEREOTYPA QUINTA 

VOLUMEN SECUNDUM 



CODEX lUSTINIANUS 



RECOGNOVIT 



PAULUS KRUEGER 



503734 

h. a. 5o 



BEROLINI 
APUD WEIDMANNOS 

MDCCCXCIL 



III 



vodicis lustiniani editio quae iam prodit 
minor ex maiore mea repetita est additis 
variis lectionibus eis, quibus careri non posse 
videbatur. quibus ut cum fructu lectores uti 
possint, librorum manu scriptorum, quibus 
recensio mea nititur, ceteraeque suppellectilis 
criticae condicionem breviter exponam. 

Praestantissimi omnium antiquissimique 
libri saeculo VI vel VII scripti fragmenta 
extant in libro Veronensi (V). is liber olim 
Codicem integrum complexus est : reliqui libri 
Codicem in duas partes divisum exbibent, ut 
in aliis libri I— VIIII, in aliis libri X— XII 
scripti sint. 

Prioris partis libri derivati sunt ex Codi- 
cis Epitoma, quae vix quartam Codicis partem 
continebat. genuina buius Epitomae forma 
non extat, sed auctam nonnuliis supplemen- 
tis ex integro Codice additis repraesentant 
libri Pistoriensis (P) saec. X vel XI, Pari- 
siensis 4516 (L) saec. XI, Darmstadiensis (i>) 
saec. XII : ex eiusdem propaginis libro auctor 
legis Romanae canonice comptae (A) saeculo 
VIIII constitutionum syllogen mutuatus est. 
libri a saeculo XI exeunte exarati ex libris 
Epitomae auctae ita promanarunt, ut sup- 
pletis ex integri Codicis exemplis constitu- 
tionibus Latinis quae adbuc deerant (deside- 
rabatur autem plus quam dimidia pars) reliqua 
ad eadem exempla castigarentur. huius clas- 
sis antiquissimis libris Casinate (C) et Bero- 
linensi 273 (R) usus sum: quorum librorum 
ubi utriusque lectio mendosa est aut alteruter 
deficit, alios eiusdem classis lihros {MNQUW) 
adscivi. in lectionibus Epitomae auctae ad- 
scribendis libros Parisiensem et Darmstadien- 
sem qui cum Pistoriensi conspirare solent 
praetermisi. 

Librorum X, XI, XII codices ultra sae- 
culum XII extremum retrahi non possunt. 
fundamentum editionis esse volui libros anti- 
quissimos Parisiensem 4537 (K) saec. XII 
extr. et Oxoniensem {0) saec. XIII: horum 
ubi alteruter deficit vel utriusque contextus 
pessumdatus est , lectiones libri Vindobonen- 
sis 2130 (/) saec. XIII aliorumque librorum 
scriptorum (dett.) vel etiam editorum subieci. 
Tradita per libros manu scriptos lectio 
neque mendis neque hiatibus ex librariorum 
neglegentia ortis caret: nonnulla etiam data 
opera omissa sunt. cui damno reparando 
alia subsidia praesto mihi fuere. atque in 
eis quidem constitutionibus, quarum pristina 
forma Codicibus Gregoriano Hermogeniano 
Theodosiano vel Novellis ante lustinianum 
latis traditur, veram lectionem plerumque 



certa coniectura reperire licuit. neque minore 
ad eam restituendam adiumento fuerunt ver- 
siones indices adnotationes commentatorum 
Graecorum lustiniani aequalium aut paulo re- 
centiorum, quae in Basilicis aliisque iuris 
Graeci collectionibus extant. 

In eis quae data opera omissa sunt re- 
stituendis partim eadem illa partim alia 
subsidia suppetunt: truncae autem sunt con- 
stitutionum inscriptiones subscriptionesque. 
inscriptiones enim in omnibus libris ne Vero- 
nensi quidem excepto communem breviatoris 
licentiam subisse, quae e nominibus eorum 
hominum, ad quos constitutiones datae sunt, 
uno electo ceteros recideret, epitoma Codicis 
quae Summa Perusina vocatur (S) abunde 
nos docuit. atque hoc quidem damnum in 
libri quarti parte posteriore ex Summa Peru- 
sina reparari potuit: in reliquis Codicis par- 
tibus pauci tantum eiusmodi hiatus ex aliis 
constitutionum collectionibus vel ex legibus 
iuiigendis vel etiam ex lustinianis Institutio- 
nibus explentur. 

Subscriptiones veterum codicum librarii 
omissis quibusdam quae inutilia visa sunt in 
breve contraxerunt, recentiorum librarii fere 
omnino abiecerunt. quarum subscriptionum 
quae ita perierunt in libris novem prioribus 
plerasque Haloander ex libro manu scripto 
Egnatiano nunc deperdito restituit, in poste- 
rioribus libris nonnulla Cuiacius e libris iam 
item amissis, plurima supplementa Theodo- 
sianus Codex suppeditavit. 

Graecas constitutiones libri scripti omit- 
tunt excepto Veronensi, qui quattuor consti- 
tutionum Graecarum fragmenta servavit. ple- 
rumque tamen ipsa constitutionum verba vel 
indices earum e iuris Graeci libris restituere 
licuit: qui indices in hac editione ita ab ipsis 
constitutionibus distincti sunt, ut versuum ini- 
tia paululum intra solitum spatium retrahe- 
rentur. inscriptiones Graecarum constitutio- 
num ex temporis ordine passim supplevi, 
ac tacite quidem: supplementa ista uncinis 
quadratis inclusi. punctis indicavi, quam 
sedem olim habuerunt eae constitutiones, qua- 
rum ne indices quidem aetatem tulerunt. 

Latinarum quoque constitutionum earum, 
quae lustiniani sub diversis titulis iteraverunt, 
paucae in libris nostris exciderunt: has e 
geminis legibus ita restitui ut stellulas singu- 
lis versibus praeponerem. 

Graece scriptorum interpretatio Latina in 
notis aut infra notas addita est. 

Scripsi Berolini die xv m. Martii 1877. 



IV 



SIGNORUM EXPLTCATIO. 



A = lex Romana canonice compta, cui insunt haec: 

2, 3, 6. 12. 17. 20. 2, 4, 27. 38. 39. 41. 2, 11, 1. 8. 10. 20. 22. 
2,12,6. 2,19,4.7.9.12. 2,27,1. 2,34,1. 3,12. 3,15,1. 

3, 16. 3, 22, 1. 4. 3, 28, 17. 19. 21. 23. 27. 28. 35 pr. 3, 29, 
2.3. 3,32,2.7.15.22.27. 3,34,1.2.4.10—13. 3,35,1—5. 

3, 39, 5. 6. 3, 44, 12. 4, 1, 2. 4, 19, 2. 4, 20, 5. 6. 8. 9. 11. 12. 
14.17.19. 4,22,1.4. 4,24,2.3.12. 4,32,27. 4,34,1.10. 

4, 38, 14. 4, 42. 4, 43. 4, 44, 2. 4, 65, 3. 15. 33. 5, 4, 26. 

5, 5, 2. 8. 5, 9, 2. 6, 1, 1. 4. 6, 2, 2. 6, 22, 4. 6, 35, 12. 

6, 42, 3 pr. §1. 7, 6, l § 3. 3*. 7, 11, 4. 7, 13, 2. 3. 7, 33, 1. 2. 
10.12. 7,.35, 1— 6. 7,46,1.2. 7,49. 8,4,7. 8,52. 

B — Basilica 

B2 =. scholia Basilicorum 

B (x.TT.) et B2{x.7t.) indicant ro nara ■jtoSns 
C = Casinas 49 saec. XI vel XII ad libros I— VIIII 
D = Darmstadiensis 2000 saec. XII ad libros I— VIIII 
F = Digesta Florentina ad l, 17 

/ = Vindobonensis 2130 saec. XIII ad libros X— XTI 
K = Parisiensis 4537 saec. XI [ extremi ad libros X — 

XII 
L = Parisiensis 4516 saec. XI ad libros I— VIIII 
3/ = Montispessulanus H 82 saec. XII dd libros I — 

VIIII 
N = Parisiensis 16910 saec. XII ad 5, l — 12. 14 — 17. 
= Oxoniensis Bodleianus 3361 (Seld. Arch. B 31) 

saec. XIII ad libros X— XII 
P = Pistoriensis 66 saec. X vel XI ad libros I— VIII 
p = supplementa manus secundae in libro P 
Q = Berolinensis 275 saec XII ad libros I — VIIII 
R = Berolinensis 273 saec. XII ad libros I— VIIII 
S = Summa Perusina edita in Heimbachii Anecdotis 

Graecis vol II 
U = Vercellensis 127 saec. XII ad praefationes (pag. i — 4) 
V = Veronensis LXIl saec. VI vel VII , in quo extant 
haec : 4, 48, 2—4, 49, n. 4, 54, 9 fin.— 4, 60, i. 4, 64, 7— 
4,65,21. 5,17,10—5,18,5. 5, 24, 1 — 5, 24, 8 in. 5,24,11 
—5,28,8. 5,31,8—5,32,11. 5,37,3—5,37,22,2*. 5,40,1 
— 5, 43, 9 in. 5, 50, 2—5, 59, 5, 1. 5, 71, 2- 5, 7.5, 1. 6, 2, 
21,5—6,3,1. 6,4,4,23—6,7,3. 6,13,1—6,20,4. 6,21,4 
—6,23,15. 7,4,7—17. 7,40,2—7,43,2. 7,54,2—7,58,3. 
7, 62, 39,1* fin.— 7, 63, 5,1. 7,66—7,71,4. 8,1-8,4,7. 
8,13,4—27. 8,16,4—8,17,11. 8,30,3—8,33,3,5. 8,38,3 
—8,40,7. 8,41,4—8,42,16. 8,44,27—8,47,10,3. 8,53, 
23—8,53,35,3'. 11,62,6—11. ! 1, 62, 12— 14. 12,33,5,3 
—12, 33, 8, 2. 12, 35, 18, 1*— 12, 36, 4 pr. — Cf. librum 
meum qui inscriptus est Codicis lustiniani fragmenta 
Veronensia. Berolini 1874. 
W = Vaticanua 1427 saec. XII ad praefationes (pag. i 
—4. 



Ambr. = excerpta codicis Ambrosiani G. 58 sup. saeo. 

X vel XI, cf. Fr. Maassen, Bobienser Excerpte dea 

R5m. Rechts, Wien 1864. insunt haec: 1,3,5.7—10. 

13. 14. 20 pr. 33.53. 1,4,2.4.24. 1,12,2.5. 1,13,1. 3,12,2.9 
Coll. = CoIIectio XXV capitulorum (cf. Heimbachii 

Anecdota II) 
Coll. = Collatio legum Mosaicarum et Romanarum 
Const. = Constitutionura ecclesiasticarum collectio, quae 

indices constitutionum 1, l — 13 cum paratitlis com- 

plectitur : cf. Voelli et lustelli bibliotheca iuris cano- 

nici veteris, Parisiis 1661 p. 1217 seqq. 
Cut. = Cuiacii lectiones e libris manu scriptis enotatae 

in editione librorum X — XII 
Dig. = Digesta lustiniani 

Epit = Epitome iuris (Zachariae, lus Graeco-Romanum II) 
Greg. = Gregorianus Codex 
Hal. = Haloandri editio Norembergae 1530 
Hermog. = Hermogenianus Codex 
Inst. = Institutiones lustiniani 
Nomoc. = Nomocanon XIV titulorum : cf. Pitra iuris ec- 

cIesiasticiGraecorumhistoriaetmonumentaIIp.433seqq. 
Nov. = Novellae. 

'PoTt. — y4l 'PoTtai ed. Zachariae, Lipsiae 1836 
Sirmond. = constitutiones a Jac. Sirmondo editae 
Th. = Theodosianus Codex 
Vat. = Vaticana fragmenta 
Utinensis = excerpta libri Utinensis (cf. Haenel in prae- 

fatione Novellarum a luliano epitomatarum p. X), cui 

insunt 7, 2, 9—11. 14. 7, 4, 8. 12. 7, 7, 1. 7, 10, l. 4—7 
«* litterulae ad codicum notas adscriptae distinguunt 

scripturam primitivam (e. g. JR«) et emendatara (/?*) 
*" litterulis ad codicum notas adpositis distinguitur 

codicis scriptura (e. g. /20 a diversa Icctione, quae 

in eodem codice praemisso vocabulo vel sive alias 

adnotata est [R") 
? interrogationis signum codicum notis postpositum ad 

proxime praecedentem notam solam referendum est 
dett. = libri deteriores 
edd. = editiones 
inc{ertus) ins{erit) pr{incipium) suppl{et) 

Haec in adnotatione leguntur. in contextu editionis 
solita inscriptionum subscriptionumque compendia retenta 
sunt, quorum haec explicare sufficiet: 
in inscriptionibus pp. est praefectus praetorio, pu. prae- 

fectus urbi, 
in subscriptionibus d. data, dn. lustiniano pp. A. domino 

nostro lustiniano perpetuo Augusto (ad annos 528. 533. 

534), />p. proposita (initio subscriptionum), pjo. rf. proposita 

die, s. d. sub die, vc. vir clarissimus, vv. cc. viri clarissimi 



ADDENDA 



1, 3, 28, 5 in urbis episcopij in viri reverentissimi {vel 
religiosissimi) episcopi vertit ISomoc. recte 

1, 3, 31 7iot. 13 lusliniani secundum constitutionum or- 
dinem legerunt d. k. lan. : olim autem 
fuisseputo d. * k. lan. : JJioscorus enim ex- 
eunte anno 472 Erylhrio videtur successisse 

1, 4, 2 ad Claudium pu.] libri cum Th.: fuerit ad 
Claudium proconsulem Africae 

], 4, 6 inscr. rufino pp.] eutychiano pp, Th. 11, 30, 57 
cum legibus iungendis, om. iibri iti lege 
gemina (7, 62, 29) et videntur afuisse a Th. 
9, 40, I6j ubi traditur: impp. arc. ethon. aa. 
post alia eutychiano pp. — Rufini nomen 
ex subscriptione Th. 9, 40, 15 (Arcadio et 
Rufino conss.) aut aberravit aut ab lusti- 
nianis suppletum est, cf 5, 71, 18. 7, 62, 17 

1, 5, 4 supplementa Basilicorum auctoritate ex Th. 
recepta (not. 10. 13) reprobat Zachariae 
{Kritische Vierteljahrsschrift 16 p. 231), 
quia fieri possit, ut Thalelaei index (== B) 
spectet lectionem Codicis lustiniani prio- 
ris, libri autem Latini cum Nomoc. et 
Const. repetitam Codicis praelectionem se- 
quantur: cf praefatio editionis criticae 
p. XII II sqq. 

1, 5, 8, 4 de supplemento ex Th. et B {not. 8) Zacha- 
riae idem monuit quod supra ad 1, 5, 4 

1, 26, 6 de annonis praefectorum egisse Zachariae 
recte collegit ex rubrica ^ 56, s (neol 
avvbvojv xai reXsa/uaroJv), in quem litulum 
teste indice Basilicorum Coisliniano re- 
cepta est, cf. B vol. V p. m not. 5 

1, 34, 2 breviorem indicem exhibent B Fabroti (6, 
1, 45): 0^ovTi^6iv 6(peiXovaiv 01 aq-/jovxe<o 
xc5v eTtaoxidiv, i'va /ut} ^la^wat ra Ttargt- 
fjioviaXta xcoQia [id est providere debent 
praesides provinciarum , ne detrimentum 
capiant fundi patrimoniales) 

1, 34, 3 not.'6 breviorem indicem exhibent B Fabroti 

(6, J, 46): 'Eni roXs TCgoayyeX&eTaiv a)S tpt- 
axaXiots nQdyfiaai acpQayis ovx emrid^exat 
naQo. TQ> xSjurjrt rcov d'TjaavoaJv i^/uajv nQo 
reXeias rcbv ^rjrov/uevoiv StaxQiaecas (id est 
rebus tamquam fiscalibus delatis signum 
a comite thesaurorum nostrorum non ante 
imponatur, quam causae cognitio ad finem 
perducta est) 

2, 4, 9 otim fortasse fuerit Si super possessione, 
quae tibi per filium tuum ex matris eius 
hereditate quaesita est i'el., cf B et B2: 
traditam lectionem tuetur versio B 

2, 15, 2 § 1 post censemus B addunt xav rtves wat t^s 
iSixrjs ovaias rov evas^eardrov ^aaiXicos 
q)Qovrit,ovres (id est licet inter eos sint, 
q^ii rei privatae piissimi imperatoris curam 
gerunt) : quae dubito utrum verum supple- 
mentum praestent an ex Thalelaei adno- 
tatione originem ducant 

2, 17, 2 extr. post cura B addunt xai oos ^ovlet (pv- 

Xa^ov avrd (id est et prout vis id tuere) 
2, is, 18 extr. ad uteris B addunt apud praesidem pro- 

vinciae 
2, 19, 5 ante iurisdictionis tenore secundum B et S 

suppl. oblato emptori pretio 
3, 40, 2 inscr. Sallustio pp. recte om. Th. et Consult. 
3, 10: nam Flavio Sallustio pp. Galliarum 
a. 362 successit Mame?'iinus, Sallustius 
autem Secundus hoc tempore pp. Orien- 



tis in legibus appellatur Secundus. Sallus- 
tii nomen fortasse aberravit ex subscrip- 
tione Th.2,n,v 

post 4, 20,20 iteratam fuisse 1, 5, 21 probare videntur 
B 20, 1, 45 

4, 32, 26, 2 med. secundum B excidit venerabilium do- 
morum privilegium , ne supra quartam 
centesimae partem usuras debeant, quod 
confirmat B2 25, 1, 11 sch. 7, non agnoscit 
Theodorus in B2 h. l. 

4, 32 post c. 27 ediliones restituerunt duarum consti- 
tutionum argumenta, quae re vera indices 
Nov. 121 c.i et Nov. 138 sunt 

4, 43, 2 ad Th. et B sic videtur emendanda esse: 
si quis vendiderit, emptor obtinendi e. s. 
h. f., venditione in hoc tantummodo valente, 
ut liceat ipsi qui rel. 

5, 5, 5 not. 6^ et abundantio scripsi, et abiratio P, om. 
D: cum Cynegius pp. fuerit a. 384—389, 
possis etiam de a. 388 cogitare 

6, 4, 4, 1 fin. ex Epitoma ad Prochiron mutata 36, 40 
supple: et fiTj jjSei 6 ndrQcov, Svvarat avrovs 
xaraSovXovv, enstSrj ix rov arQarsvea&at 
Soxovatv elvai d%dQiarot (id est si nescierit 
patronus, potest eos in servitutem redigere, 
quia railitando ingrati videntur esse) 

6,20,13 a patre propter 6, 6I, 6 addidisse videntur 
lustiniani, cf 3, 36, 18 

6, 20, 14 verba quam habuit p. s. m. tempore, dotem 
non conferenti 7ie muta, sed verba quam 
habuit refer ad dotem: cf. Fein Colla- 
tion p. 341 

6, 42, 15 fuerit olim heredes eamque hereditatem pater 
. . , intellegi potest restituendae hereditatis 
fideicommisso, mutata videlicet ad 6, 6I, 6 

6, 48, 1, 10 arQaridnais in avarQaricorais emendat Za- 

chariae 
7, 12, 1 subscriptionem Cuiacius in Recit. ad h. l. ex 
libro restituit consulibus ad coniecturam 
a se de inscriptione prolatam (cf not. 5) 
tacite emendatis 

7, 33, 1 pr. et omissam lustinianos propter 8, 36, 5 ad- 

didisse vidit Francke (Hereditatis petitio 
p. 39), cf PauL 5, 2, 5 : idem male quod 
sequitur bona fide addiderunt, nam et in 
h. l. et apud Paulum de servitutibus longo 
tempore possessis agitur 
8, 13, 1 subscr. pro Severo . .'. conss. (sic Hal.) in P 
legitur sev. iii et xiii: numerus xiii ex 
rubrica tituU videtur aberrasse, reliqua ad 
a. 200 ducunt 

8, 36, 4 indicem h. c. extare in B 27, 1, 3 quae huc 

usque ad c. 3 trahebantur, vidit Zachariae. 
verba indicis haec sunt: "Edv rts ve/.i6p,e- 
vos dxivrjrov nQdy/na vnofivrjad'^ naQa rtvos 
xai Tjrrrjd'^, recos dnoxa&iarc rof airo. ei 
Si i^enoirjaev avro , nsunsa&co 6 svdycov 
ini vofiriS avrov. ei Ss rt dvretnelv ^ov- 
Xerat o vvv excov avro , na^d rco avrco 
Stxaarri Xeyerco firj ^wj' cpoQOv r] d^ias 
■naQayQacpriv rj ^covtjs (id est si quis rem 
immobilem possidens conventus ab aliquo 
et victus fuerit, tunc eam restituat. quod 
si eam alienaverit, in possessionem eius 
actor mittatur. sin autem aliquid obicere 
vult is qui nunc eam habet, apud eundem 
iudicem dicat nec habeat fori vel dignita- 
tis cingulive praescriptionem) 



VI 



INDEX TITULOROM 



mSTITUTIONUM DIGESTORUM CODICIS. 



de abigeis J). 47, 14 C. 9, 37. 

de generaii abolittone C. 9, 43 

de abolittonibus C. 9, 42 

ad senatus consultum Turpillianum et de abolittonibus 

criminum D. 48, 16 
de accepttlattone D. 46, 4 
de accepttlattonibus C. 8, 43 

de accusattonibus et inscriptionibus D. 48, 2 C. 9, 2 
acq. V. adq. 

de acttone exercitoria D. 14, 1 
de acttone rerum amotarum D. 25, 2 
de acttone pigneraticia C, 4, 24 
de actione tributoria D. 14, 4 

de hereditate vel acttone vendita D. 18, 4 C. 4, 39 
de acttonibus J. 4, 6 

de acttonibus empti et venditi D. 19, 1 C. 4, 49 
de acttonibus hereditariis C 4, 16 
de actore a tutore seu curatore dando C. 5, 61 
de itinere actuque privato D. 43, 19 
ad exhibendum 1>. 10, 4 C. 3, 42 
ad legem Aquiliam 2?. 9, 2 
arf legem Comeliam de falsis C. 9, 22 
ad legem Corneliam de sicariis C 9, 16 
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 
ad legem Fabiam C, 9, 20 
arf legem Falcidiam D. 35, 2 C. 6, 50 
ad legem luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5 
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26 
ad legem luliam de vi privata D. 48, 7 
flrf legem luliam de vi publica D. 48, 6 
ad legem luliam de vi publica seu privata C. 9, 12 
ad legem luliam maiestatis D. 48, 4 C 9, 8 
ad legem luliam peculatus et de sacrilegis et de resi- 

duis D. 48, 13 
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27 
ad legem Viselliam C. 9, 21 
arf municipalem et de incolis D. 50, 1 
ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28 
ad senatus consultum Orfitianum C. 6, 57 
ad senatus consultum Tertullianum C. 6, 56 
ad senatus consultum Tertullianum etOrfitianum 2?. 38, 17 
ad senatus consultum Trebellianum D. 36, 1 C 6, 49 
ad senatus consultum Turpillianum C. 9, 45 
ad senatuB consultum Turpillianum et de abolitionibus 

criminum D. 48, 16 
ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1 C. 4, 29 
de in diem addiclione D. 18, 2 
de adempUone legatorum J. 2, 21 
de ademptione libertatis /?. 40, 6 
de legitima adgnatorum successione /. 3, 2 
de legitima adgnatorum tutela /. 1, 15 
de adimcndls vel transferendis legatis vel fideicommissis 
D. 34, 4 



de adluvionibus et paludibn» et de pascuis ad alium 

statum translatis C 7, 41 
de administrattone et periculo tutorum et curatorum 

qui gesserint vel non et de agentibus vel conve- 

niendis uno vel pluribus D. 26, 7 
de administrattone rerum ad civitates pertinentium D. 

50, 8 
de administrattone rerum publicarum C. 11, 31 
de administrattone tutorum et curatorum et de pecunia 

pupillari feneranda vel deponenda C. 5, 37 
de adopttonibus J. 1, 11 C. 8, 47 
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis qui- 

bus potestas solvitur JO. 1, 7 
de adqairenda et retinenda possessione C. 7, 32 
de iure deliberandi et de adeunda vel adquirenda he- 

reditate C. 6, 30 
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2 
de adquirenda vel omittenda hereditate D. 29, 2 
de adquirendo rerum dominio D. 41, 1 
de adquisittone per adrogationem J. 3, 10 
de adserttone tollenda C. 7, 17 
de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum 

C. 1, 51 

de officio adsessorum D. 1, 22 

de adsignandis libertis C. 38, 4 

de adsignatione libertorum J. ,^, 8 

ad legem luliam de adulleriis coercendis D. 4S, 5 

ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 

adversvs creditorem C. 7, 36 

de advocatis diversorum iudiciorum C. 2, 7 

[de arfyoca^ diversorum iudicum C. 2, 7, 20] 

de advocatts fisci C. 2, 8 

de aedificiis privatis C 8, 10 

de aediliciis actionibus C. 4, 58 

de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris 

D. 21, 1 

qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem 

Aeliam Sentiam D. 40, 9 
de aestiinatoria D. 19, 3 
de agentibus in rebus C. 12, 20 
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel pa- 

tronis vel libertis D. 25, 3 
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48 
de agricolis et mancipiis dominicis vel fiscalibus sive 

rei privatae C. 11, 68 
de albo scribendo D. 50, 3 
de aleatoribus D. 11, 5 
de aleae lusu et aleatoribus C. 3, 43 
de alendis liberis ac parentibus C. 5, 25 
de agnoscendis et alefidis liberis vel parentibus vel pa- 

tronis vel libertis D. 25, 3 
de Alexandriae primatibus C. 11, 29 
de alienatione iudicii mutandi causa facta D. 4,7 

C. 2, 54 
de alimentis pupillo praostandis C. 5, 50 
de aUmentts vel cibariis legatis D. 34, 1 

A* 



ALLUVIONIBUS 



VII 



COMITIBUS 






de alluvionibus et paludibus et de pascuis ad alium 

statum translatis C. 7, 41 
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26 
de lege lulia ambitus D. 48, 14 
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2 
rerum amotarum C. 5, 21 
de actione amotarum rerum D. 25, 2 
an per alium causae appellationum reddi possunt D. 

49, 9 
an servus ex suo facto post manumissionem teneatur 

C. 4, 14 
de cursu publico angariis et parangariis C. 12, 50 
de annali exceptione Italici contractus tollenda et de 

diversis temporibus et exceptionibus et praescriptio- 

nibus et interruptionibus earum C. 7, 40 
de annonis civilibus C. 11, 25 
de annonis et capitu administrantium vel adsessorum 

aliorumve publicas soUicitudines gerentium vel eorum 

qui aliquas consecuti sunt dignitates C. 1, 52 
de annonis et tributis C. 10, 16 
de annuis legatis et fideicommissis D. 33, 1 
de apocAw publicis et descriptionibus curialium C. 10,22 
de apostatis C 1, 7 

de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56 
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba- 

toriis eorum C. 12, 59 
de apparitojnbus magistrorum militum et privilegiis 

eorum C. 12, 54 
de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58 
de apparitoribus praefecti urbis C. 12, 53 
de apparitoribus praefectorum praetorio et privilegiis 

eorum C. 12, 52 
de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55 
de appellationibus et consultationibus C. 7, 62 
de appellationibus et relationibus D. 49, 1 
de appellationibus recipiendis vel non D. 49, 5 
apud eum a quo appellatur aliam causam agere com- 

pellendum D. 49, 12 
de servitutibus et de aqua C. 3, 34 
de aqua cottidiana et aestiva D. 43, 20 
de aqua et aquae pluviae arcendae D. 39, 3 
de aquaeductu C. 11, 43 
a quibus appellari non licet D. 49, 2 
de lege Aquilia J. 4, 3 C. 3, 35 
ad legem Aquiliam D. 9, 2 
arbiirium tutelae C. 5, 51 
de arboribus caedendis D. 43, 27 
arborum furtim caesarum D. 47, 7 
de susceptoribus praepositis et arcariis C. 10, 72 
de comitibus et archiatris «acri palatii C. 12, 13 
de argenti pretio quod thesauris infertur C» 10, 78 
ass. V. ads. 
de athletis C. 10, 54 
de Atiliano tutore vel eo qui ex lege lulia et Titia 

dabatur J. 1, 20 
de auctoritate et consensu tutorum et curatorum D. 

26, 8 
de auctoHtate praestanda C. 5, 59 
de auctoritate tutorum /. 1, 21 
de officio praefecti Augustalis D. 1, 17 C. 1, 37 
de iure aureorum anulorum D. 40, 10 C 6, 8 
de auri publici prosecutoribus C. 10, 74 
de auro argento mundo ornamentis unguentis veste vel 

vestimentis et statuis legatis D. 34, 2 
de auro coronario C. 10, 76 

B. 

de bonis auctoritate iudicis possidendis seu venumdan- 

dis et de separationibus C. 7, 72 
de bonis damnatorum D. 48, 20 
de bonis eorum qui ante sententiam vel mortem sibi 

consciverunt vel accusatorem corruperunt D. 48, 21 
de bonis mortem sibi conscientium C. 9, 50 
de bonis libertorum D. 38, 2 
de bonis libertorum et de iure patronatus C. 6, 4 
de bonis maternis et materni generis C. 6, 60 
de bonis proscriptorum seu damnatorum C. 9, 49 



de bonis quae liberis in potestate constitutis ex matri- 

monio vel alias adquiruntur et eorum administratioue 

C. 6, 61 
de bonis vacantibus et de incorporatione C. 10, 10 
de bonorum possessione contra tabulas D. 37, 4 
de bonorum possessione contra tabulas liberti quae pa- 

tronis vel liberis eorum datur C. 6, 13 
de bonorum possessione contra tabulas quam praetor 

liberis poUicetur C. 6, 12 
de bonorum possessione ex testamento militis D. 37, 13 
de bonorum possessione furioso infanti muto surdo 

caeco competente D, 37, 3 
de bonorum possessione secundum tabulas C. 6, 11 
de bonorum possessionibus J. 3, 9 D. 37, 1 
de bonorum possessionibus secundum tabulas D. 37, 11 



de cadaveribus punitorum D. 48, 24 

de caducis tollendis C. 6, 51 

de calculi errore C. 2, 5 

de calumniatoribus D. 3, 6 C. 9,* 46 

de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum 

C. 1, 41 
de canone frumentario urbis Romae C. 11, 23 
de canone largitionalium titulorum C. 10, 23 
de capiendis et distrabendis pignoribus tributorum causs» 

C. 10, 21 

de capitatione civium censibus eximenda C. 11, 49 

de capite minutis D. 4, 5 

de capitis minutione /. 1, 16 

de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibu» 

D. 49, 15 

de Carboniano edicto D. 37, 10 (7. 6, 17 

do privatis carceribus inhibendis C. 9, 5 

de castrensi omnium palatinorum peculio C. 12, 30 

de castrensi peculio D. 49, 17 

de ca*<ren« peculio militum et praefectianorum C 12, 36 

de castrensianis et ministerianis C. 12, 25 

de regula Catoniana D. 34, 7 

nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9 

furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5 

de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 1 1 

de censibus D. 50, 15 

de censibus et censitoribus et peraequatoribus et in- 

spectoribus C. 11, 58 
de cessione bonorum D. 42, 3 
de alimentis vel cibariis legatis D. 34, 1 
de classicis C. 11, 13 
de SC. Claudiano toUendo C. 7, 24 
de cloads D. 43, 23 
de codicillis J. 2, 25 C. 6, 36 
de iure codicillorum D. 29, 7 
de ludaeis et caelicolis C 1, 9 
de successione cognatorum J. 3, 5 
de cohortalibus principibus corniculariis et primipila- 

riis C. 12, 57 
de collatione D. 37, 6 
de collatione aeris C. 10, 29 
de dotis collatione D. 37, 7 
de collatione donatorum vel relevatorum aut transla- 

torum seu adaeratorum C. 10, 28 
de collatione fundorum fiscalium vel rei privatae vel 

dominicae vel civitatum vel templorum C. 11, 74 
de collatione fundorum patrimonialium et emphyteuti- 

corum C. 11, 65 
de collationibus C. 6, 20 

de collegiatis et chartopratis et nummulariis C. II, 18 
de collegiis et corporibus D. 47, 22 
de collusione detegenda D, 40, 16 C. 1, 20 
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48 
de colonis Illyricianis C, 11, 53 
de colonis Palaestinis C. 11, 51 
de colonis Thracensibus C, 11, 52 
de comitibus consistorianis C, 12, 10 
de comitibus et archiatris sacri palatii C. 12, 13 
de comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11 
de comitibus qui provincias regunt C. 12, 14 



COMITIBUS 



VIII 



DOMESTICIS 



de comitibus rei militaris C. 12, 12 

de quaestoribus magistris offlciorum comilibus sacrarum 

largitionum et rei privatae C 12, 6 
de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56 
de officio comitis Orientis C. 1, 36 
de officio comitis rerum privatarum C. 1, 33 
de officio comitis sacrarum largitionum C. 1, 32 
de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34 
de commeatu C. 12, 42 
de comme7'ciis et mercatoribus C. 4, 63 
comminationes epistulas programmata subscriptiones 

auctoritatem rei iudicatae non habere C. 7, 57 
de lege commissoria D. 18, 3 
commodati vel contra D. 13, 6 
de commodato C. 4, 23 
communi dividundo D. 10, 3 C. 3, 37 
de Bervo communi manumisso C. 1, 1 
communia de legatis et fideicommissis et de in rem 

missione toUenda C. 6, 43 
communia de manumissionibus C. 7, 15 
communia de successionibus C. 6, 59 
communia de usucapionibus C. 7, 30 
communia praediorum tam urbanorum quam rusticorum 

/?. 8, 4 
communia utriusque iudicii tam familiae erciscundae 

quam communi dividundo C. 3, 38 
de communium rerum alienatione C. 4, 52 
de comipensationibm 2?. 16, 2 C 4, 31 
de concubinis D. 25, 7 C. 5, 26 
de concussione D. 47, 13 
de condicionibus et demonstrationibus et causis et mo- 

dis eorum quae in testamento scribuntur D. 35, l 
de condicionibus insertis tam legatis quam fideicom- 

missis et libcrtatibus C. 6, 46. 
de condicionibus institutionum D. 28, 7 
de condictione causa data causa non secuta D. 12, 4 
de condictione ex lege D. 13, 2 
de condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa 

C. 4, 9 

de condictione furtiva D. 13, 1 C. 4, 8 

de condictione indebiti D. 12, 6 C. 4, 5 

de condictione ob causam datorum C. 4, 6 

de condictione ob turpem causam C. 4, 7 

de condictlone ob turpem vel iniustam causam /?. 12, 5 

de condictione sine causa D. 12, 7 

de condicUone triticaria D, 13, 3 

de conditis in publicis horreis C. 10, 26 

de locatione et conductione J. 3, 24 

locati conducti D. 19, 2 

de locato et conducto C. 4, 65 

de conductoribus et procuratoribus sive actoribus prae- 

diorum fiscalium et domus Augustae C. 11, 72 
de conductoribus vectigalium fisci C. 10, 57 
de confessis D. 42, 2 C. 7, 59 
de confirmando tutore C. 5, 29 
de confirmando tutore vel curatore D. 26, 3 
de coniungendis cum emancipato liberis eius D. 37, 8 
de consensu obligatione /. 3, 22 
de consorUbus eiusdem litis C. 3, 40 
de pecunia constituta D. 13, 5 
de constituta pecunia C. 4, 18 
de constitutionibus principum 2?. 1, 4 
de legibus et constitutionibus principum et edictis C 1, 14 
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 

D. 1, 3 

quae sit longa consiietudo C. 8, 52 

de consuUbus et non spargendis ab his pecuniis et de 

praefectis et magistris militam et patriciis C. 12, 3 
de officio consuUs D. 1, 10 
de appellationibus et consuUationibus C. 7, 62 
de litis contestadone C. 3, 9 
de contractibus iudicum vel eorum qui sunt circa eos 

et inhibendis donationibus in eos faciendis et ne 

adrainistrationis tempore proprias aedes aedificent 

sine sanctione pragmatica C. 1, 53 
de contrahtmda emptione et de pactis inter emptorem 

et venditorem compositis et quae rea venire non 

possunt D. 18, 1 



de contrahenda emptione C. 4, 38 

de contrahenda et committenda stipulatione C. 8, 37 

de contraria tutelae et utili actione D. 27, 4 

de contrario iudicio C. 5, 58 

de conveniendis fisci debitoribus C. 10, 2 

de lege CorneUa de falsis et de senatus consulto Libo- 

niano D. 48, 10 
ad legem CorneUam de falsis C. 9, 22 
ad legem CorneUam de sicariis C. 9, 16 
ad legem CorneUam de sicariis et veneficis D. 48, 8 
de cohortalibus principibus corniculariis et primipila- 

ribus C. 12, 57 
creditorem evictionem non debere C. 8, 45 
de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32 
de crimine peculatus C. 9, 28 
de crimine sacrilegii C. 9, 29 
de crimine stellionatus C. 9, 34 
de cupressis ex luco Daphnensi vel Perseis per Aegyp- 

tum non excidendis vel vendendis C. 11, 78 
de curatore bonis dando D. 42, 7 
de curatore furiosi vel prodigi C. 5, 70 
de curaioribus J. 1, 23 
de curatoribus furioso et aliis extra minores dandis 

D. 27, 10 
de curiosis C. 12, 22 

de cursu publico angariis et parangariis C. 12, 50 
de custodia et exhibitione reorum D. 48, 3 
de custodia reorum C. 9, 4 

D. 

de damno infecto et de suggrundis et protectionibus 

D. 39, 2 
debitorem venditionem pignoris impedire non posse C. 

8, 28 
de debitoribus civitatum C. 11, 33 
de decanis C. 12, 26 
de decretis ab ordine faciendis D. 50, 9 
de decretis decurionum super immunitate quibusdan» 

concedenda C. 10, 47 
de decuriis urbis Romae C. 11, 14 
de decurionibus et filiis eorum D. 50, 2 
de decurionibus et filiis eorum et qui decuriones ha- 

bentur quibus modis a fortuna curiae liberentur 

C. 10, 32 
de deeurionihus et silentiariis C. 12, 16 
de dediticia libertate toUenda C. 1, b 
de procuratoribus et defensoribus D. 3, 3 
de defensoribus civitatum C. 1, 55 
de delatoribus C. 10, 11 
depositi vel contra /?. 16, 3 C. 4, 34 
de desertoribus et occultatoribus eorum C. 12, 45 
de dignitatibus C. 12, l 
de dilationibus C. 3, 11 

de feriis et dilationibus ct diversis temporibus 2?, 2, 12 
de discussoribus C. 10, 30 
de distractione pignorum C. 8, 27 
de distractione pignorum et hypothecarum D. 20, 5 
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba- 

toriis eorum C. 12, 59 
de diversis praediis urbanis et rusticis templorum et 

civitatum et omni reditu civili C. 11, 70 
de diversis regulis iuris antiqui D. 50, 17 
de diversis rescriptis et pragraaticis sanctionibus C. 

1, 23 
de diversis temporalibus praescriptionibus et de acces- 

sionibus possessionum D. 44, 3 
de dividenda tutela et pro qua parte quisque tutorum 

conveniatur C. 5, 52 
de rerum divisione et qualitate /. 2, 1 
de divisione rerum et qualitate /?. 1, 8 
de divisione stipulationum /. 3, 18 
de divorUis et repudiis D. 24, 2 
divortto facto apud quem liberi morari vel educari de- 

bent C. 5, 24 
de doU mali et metus exceptione D. 44, 4 
de dolo malo D. 4, 3 C. 2, 20 
de domesttci^ et protectoribus C. 12, 17 



■ 



m 

4 



DOMESTICIS 



IX 



FILIO 



de adsessoribuB et domesUds et cancellariis iudicum 

a 1, 51 

de adquirendo rerum dominio D. 41, 1 

de donationib^is J. 2, 7 D. 39, 5 C. 8, 53 

de dojiationibus ante nuptias vel propter nuptias et 

sponsaliciis C. 5, 3 
de donationibus inter virum et uxorem D. 24, 1 
de donationibus inter virum et uxorem et a parentibus 

in liberos factis et de ratihabitione C. 5, 16 
de donationibus quae sub modo vel condicione vel ex 

certo tempore conficiuntur C. 8, 54 
de mortis causa donationibus D. 39, 6 C. 8, 56 
de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23 
de pactis dotalibus D, 23, 4 
de dote cauta et non numerata C. 5, 15 
de dote praelegata D. 33, 4 
de dotis coUatione D. 37, 7 

de dotis promissione vel nuda poUicitatione C. 5, 11 
de iure dotium D. 23, 3 C. 5, 12 
de rebus dubiis D. 34, 5 
de duobus reis constituendis D. 45, 2 
de duobus reis stipulandi et promittendi /.3, 16 C. 

8, 39 
de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2 

E. 

de edendo D. 2, 13 C. 2, 1 

de legibus et constitutionibus principum et edictis C. 

1, 14 
de Carboniano edieto D. 37, 10 C, 6, 17 
de «uccessorio edieto D. 38, 9 C. 6, 16 
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris 

D. 21, 1 
de edicto divi Hadriani tollendo et quemadmodum scrip- 

tus heres in possessionem mittatur C. 6, 33 
de effractoribus et expilatoribus D. 47, 18 
de optione vel electione legata D. 33, 5 
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis 

quibus potestas solvitur /?. 1, 7 
de emancipationibus liberorum C. 8, 48 
de emendatione propinquorura C. 9, 15 
de emendatione servorum C. 9, 14 
de einphyteutico iure C. 4, 66 
de actionibus empti et venditi D. 19, 1 C. 4, 49 
de emptioJie et venditione /. 3, 23 
de contrahenda emptione et venditione Z?, 18, 1 C. 4, 38 
de eo cui libertatis causa bona addicuntur J. 3, 11 
de eo per quem factum erit quo minus quis in iudicio 

sistat D. 2, 10 
de eo qui pro tutore negotia gessit C. 5, 45 
de eo qui pro tutore prove curatore negotia gessit D. 

27, 5 
de eo quod certo loco dari oportet D. 13, 4 
de metatis et epidemeticis C. 12, 40 
de episcopali audientia et de diversis capitulis quae ad 

ius curamque et reverentiam pontificalem pertinent 

C. 1, 4 
de episcopis et clericis et orphanotrophis et brepho- 

trophis et xenodochis et asceteriis et monachis et 

privilegio eorum et castrensi peculio et de redimen- 

dis captivis et de nuptiis clericorum vetitis seu per- 

missis (7. 1, 3 
de equestri dignitate C. 12, 31 
de erogatione militaris annonae C. 12, 37 
de errore advocatorum vel libellos seu preces conci- 

pientium C. 2, 9 
de calculi errore C. 2, 5 
etiam ob chirographariam pecuniam pignus teneri C. 

8, 26 
etiam per procuratorem causam in integrum restitutio- 

nis agi posse C. 2, 48 
de evictiotiibus C. 8, 14 

de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2 
eum qui appellaverit in provincia defendi D. 49, 11 
de eu^uchis C. 4, 42 
ex delictis defunctorura in quantum heredes convenian- 

tur a 4, 17 



de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 11 
ex quibus causis maiorea viginti quinque annis in in- 

tegrura restituuntur D. 4, 6 
de exactionibus tributorum C. 10, 19 
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60 
de exceptione rei iudicatae D. 44, 2 
de exceptione rei venditae et traditae D. 21, 3 
de exceptionibus J. 4, 13 
de exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis D. 

44, 1 
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35 
de excoclione et translatione militarium annonarum 6', 

12, 38 
de excusatione veteranorum C. 5, 65 
de excusationibus J. 1, 25 D. 27, l 
de excusationibus artificum C. 10, 66 
de excusationibus et temporibus earum C. 5, 62 
de excusationibus munerum C. 10, 48 
de exercitotna actione D. 14, 1 
de exercitoria et institoria actione (7. 4, 25 
de liberis et postumis heredibus instituendis vel ex- 

heredandis D. 28, 2 
de exheredatione liberorum /. 2, 13 
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28 
de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 7 
de exhibendis vel transmittendis reis C. 9, 3 
ad exhibendum D. 10, 4 C. 3, 42 
de expensis publicorum ludorum C. 11, 42 
expilatae hereditatis D. 47, 19 
de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32 
de exsecutione rei iudicatae C. 7, 53 
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60 
de exiraerdinariis cognitionibus et si iudex litem suam 

fecisse dicetur D. 50, 13 
de extraordinariis criminibus D. 47, 11 

F. 

de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15 

ad legem Fabiam C. 9, 20 

de fabricensibus C. 11, 10 

de lege Falcidia J. 2, 22 

ad legem Falcidiam D. 35, 2 C. 6, 50 

de falsa causa adiecta legato vel fideicommisso C. 6,44 

de falsa moneta C. 9, 24 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 

de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 

niano D. 48, 10 
familiae erciscundae D. 10, 2 C. 3, 36 
de famosis libellis C. 9, 36 
de nautico fenore D. 22, 2 C. 4, 33 
de feriis C. 3, 12 

de feriis et dilationibus et diversis temporibus /?. 2, 12 
de summa trinitate et fide catholica et ut nemo de ea 

publice contendere audeat C 1, 1 
de fide et iure hastae fiscalis et de adiectionibus C. 

10, 3 
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4 
de fide instrumentorum et amissione eorum et antapo- 

chis faciendis et de his quae sine scriptura fieri 

possunt C. 4, 21 
de fideicommissaria hereditatis petitione i?. 5, 6 
de fideicommissariis hereditatibus /. 2, 23 
de fideicommissariis libertatibus 1?. 40, 5 C 7, 4 
de fideicommissis C. 6, 42 
de lcgatis et fideicommissis D. 30. 31. 32 
de fideiussoribus J. 3, 20 

de fideiussoribus et mandatoribus D. 46, 1 C. 8, 40 
de fideiussoribus et nominatoribus et heredibus tuto- 

rum et curatorura D. 27, 7 
de fideiussoribus minorum C. 2, 23 
de fidmissoribus tutorum seu curatorum C. 5, 57 
de fiduciaria tutela /. 1, 19 
de filiis familias et quemadmodum pro his pater tenea- 

tur C. 10, 62 
de filiis officialium militarium qui in bello moriuntur 

C. 12, 47 
de filio familias minore C. 2, 22 



FINIUM 



INGENUrS 



finium regundorum D. 10, 1 C. 3, 39 

de fiscalibus usuris C. 10, 8 

de advocatis fisci C. 2, 8 

de iure fisd D. 49, 14 C. 10, 1 

de privilegio fisci C. 7, 73 

de fluminibus ne quid in flumine publico ripave eius 

fiat, quo peius navigetur D. 43, 12 
de fonte D. 43, 22 

de formulis et impetratione actionum sublatis C. 2, 57 
de iurisdictione omnium iudicum et de foro competenti 

C. 3, 13 
de usuris et fruciibus et causis et omnibus accessionibus 

et mora D. 22, 1 
de fructibus et litis expensis C. 7, 51 
de frumento Alexandrino C. 11, 28 
de frumento urbis Constantinopolitanae C. 11, 24 
de lege Fufia Caninia sublata /. 1, 7 C. 7, 3 
de fugitivis D. 11, 4 
de fugitivis colonis patrimonialibus et emphyteuticis et 

saltuensibus C. 11, 64 
de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatum 

artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem 

privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1 
de fundis et saltibus rei dominicae C. 11, 67 
de fundis limitotrophis et terris et paludibus et pascuis 

limitaneis vel castellorum C. 11, 60 
de fundis patrimonialibus et saltuensibus et empbyteu- 

ticis et eorum conductoribus C. 11, 62 
de fundis rei privatae et saltibus divinae domus C. 

11, 66 
de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23 
de furibus balneariis D. 47, 17 
furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5 
de furlis D. 47, 2 
de furUs et de servo corrupto C. 6, 2 

G. 

de generali abolitione C. 9, 43 

de gladiatoribus penitus toUendis C. II, 44 

de glande legenda D. 43, 28 

de gradibus cognationis /. 3, 6 

de gradibus et adfinibus et nominibus eorum D. 38, 10 

de grege dominico C. 11, 76 

H. 

de usu et habitatione J. 2, 5 D. 7, 8 

de usu fructu et habitatione et ministerio servorum C. 

3, 33 
de haereticis et Manichaeis et Samaritis C 1, 5 
de heredibus instituendis /. 2, 14 D. 28, 5 
de heredibus instituendis et quae personae beredis in- 

stitui non possunt C. 6, 24 
de heredibus tutorum C. 5, 54 
de actionibus hereditariis C. 4, 16 
de hereditate vel actione vendita /?. 18, 4 C. 4, 39 
de hereditatibus decurionum naviculariorum cohorta- 

lium militum et fabricensium C. 6, 62 
de hereditatibus quae ab intestato deferuntur /. 3, 1 
de petitione hereditatis C. 3, 31 
de hereditaUs petitione /?. 5, 3 
de fideicommissaria hereditatis petitione Z?. 5, 6 
de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5 
de heredum qualitate et differentia /. 2, 19 
de his per quos agere possumus /. 4, 10 
de his quae ex publica collatione illata sunt non usur- 

pandis C. 10, 75 
de his quae in testamento delentur inducuntur vel in- 

scribuntur D. 28, 4 
de his quae poenae causa relinquuntur D. 34, 6 
de Aw quae poenae nomine in testamento vel codicillis 

relinquuntur (7. 6, 41 
de hi^ quae pro non scriptis habentur D. 34, 8 
de his quae sub modo legata vel fideicommissa relin- 

quuntur C. 6, 45 
de his quae vi metusve causa gesta sunt C. 2, 19 
de his quae ut indignia aufcruntur D. 34. 9 



[de his qui a non domino manumissi sunt C. 7, 10] 
de hfs qui a principe vacationem acceperunt C. 10, 45 
de his qui accusare non possunt C. 9, 1 
de his qui ad ecclesias confugiunt vel ibi exclamant 

C. 1, 12 
de his qui ad statuas confugiunt C. 1, 25 
de his qui ante apertas tabulas hereditates transmittunt 

C. 6, 52 
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatuscon- 

sultum Silanianum C. 6, 35 
de his qui effuderint vel deiecerint D. 9, 3 
de his qui ex officio quod administraverunt conveniun- 

tur C. 11, 39 
de his qui ex publicis rationibus mutuam pecuniam 

acceperunt C. 10, 6 
de his qui in ecclesiis manumittuntur C. 1, 13 
de his qui in exilium dati vel ordine moti sunt C. 

10, 61 
de his qui in priorum creditorum locum succedunt C. 

8, 18 
de his qui latrones vel in aliis criminibus reos occulta- 

verint C. 9, 39 
de his qui non impletis stipendiis sacramento soluti 

sunt C. 10, 55 
de his qui notantur infamia D. 3, 2 
de his qui numero liberorum vel paupertate excusa- 

tionem meruerunt C. 10, 52 
de his qui parentes vel liberos occiderunt C. 9, 17 
de his qui per metum iudicis non appellaverunt C. 7, 67 
de his qui potentiorum nomine titulos praediis adfigunt 

vel eorum nomina in lite praetendunt C. 2, 14 
de his qui se deferunt C. 10, 13 
de his qui sibi adscribunt in testamento C. 9, 23 
de his qui sponte munera susceperunt C. 10, 44 
de his qui sui vel alieni iuris sunt J. 1, 8 i?. 1, 6 
de his qui veniam aetatis impetraverunt C. 2, 44 
de homine libero exhibendo D. 43, 29 
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine 

libero exhibendo C. 8, 8 
de statu hominum Z?. 1, 5 
de honoratorum vehiculis C. 11, 20 
de honoribus et muneribus non continuandis inter pa- 

trem et filium et de intervallis C. 10, 41 
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantur 

et de pactis eorum D. 20, 1 

I. 

de lege Rhodia de iaciii D. 14, 2 

de iuris et facti ignorantia D. 22, 6 C 1, 18 

de iis per quos agere possumus /. 4, 10 

de iis qui sui vel alieni iuris sunt J. 1, 8 Z?. 1, 6 

de immunitate r^^mvnx concedenda C. 10, 25 

de iure immunitatis C. 50, 6 

de impensis in res dotales factis D. 25, 1 

de imponenda lucrativis descriptione C. 10, 36 

de impuberum et aliis substitutionibus C. 6, 26 

de incendio ruina naufragio rate nave expugnata D. 

47, 9 
de incertis personis C. 6, 48 
de incestis et inutilibus nuptiis C. 5, 5 
ad municipalem et de incolis D. 50, 1 
de incoUs et ubi quis domicilium habere videtur et de 

his qui studiorum causa in alia civitate degunt C. 

10, 40 
de condictione indebiti D. 12, 6 C. 4, 5 
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella toUenda 

C. 6, 40 
de indictionibus C. 10, 17 
de in diem addictione D. 18, 2 

de praescriptis vcrbis et in factum actionibus D. 19, 5 
de infamibus C. 10, 59 
de infantibus expositis libcris et servis et de his qui 

sanguinolentos emptos vel nutriendos accepcrunt C. 

8, 51 
de infirmandis poenis caelibatus et orbitatis et de deoi- 

mariis sublatis C. 8, 57 
de ingenuis /. 1, 4 



INGENUIS 



XI 



LEGITIMA 



de in^e7iuis manumissis C. 7, 14 

de ingralis liberis C. 8, 49 

de in integrum restitutione minorum yiginti quinque 

annis C. 2, 21 
in integrum restitutione postulata ne quid novi fiat C. 

2, 49 
de in integrum restitutionibus D. 4, 1 
iniuncti muneris sumptus ad omnes coUegas pertinere 

C. 11, 38 
de iniuriis J. 4, 4 C. 9, 35 
de iniuriis et famosis libcllis D. 47, 10 
de iniusto rupto irrito facto testamento D. 28, 3 
de in ius vocando /?. 2, 4 C. 2, 2 
in ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent D. 2, 6 
de 171 litem dando tutore vel curatore C. 5, 44 
de in litem iurando D. 12, 3 C. 5, 53 
de inofficiosis donationibus C. 3, 29 
de inofficiosis dotibus C. 3, 30 

de inofficioso testamento J. 2, 18 D. 5, 2 C. 3, 28 
in quibus causis cessat longi temporis praescriptio C. 

7, 34 
in quibus causis coloni censiti dominos accusare pos- 

sunt C. 11, 50 
in quibus causis in integrum restitutio necessaria non 

est C. 2, 40 
in quibus causis militantes fori praescriptione uti non 

possunt C. 3, 25 
in quibus causis pignus vel hypotheca tacite contrahi- 

tur D. 20, 2 C. 8, 14 
in quibus causis tutorem habenti tutor vel curator dari 

potest C. 5, 36 
de in rem verso D. 15, 3 

de iiispiciendo ventre custodiendoque partu D. 25, 4 
de insUtoria actione D. 14, 3 
de institoria et exercitoria actione C. 4, 25 
dc institutionibus vel substitutionibus seu restitutioni- 

bus sub condicione factis C. 6, 25 
dc instructo vel instrumento legato D. 33, 7 
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4 

C. 4, 21 
inter alios acta vel iudicata aliis non nocere C. 7, 60 
de interdictis /. 4, 15 C 8, 1 
de interdictis et relegutis et deportatis D. 48, 22 
de interdictis sive extraordinariis actionibus quae pro 

his competunt D. 43, 1 
de interdicto matrimonio inter pupillam et tutorem seu 

curatorem filiosque eorum C 5, 6 
de re iudicata et de efi^ectu sententiarum et de inter- 

locutionibus D. 42, 1 
de sententiis et interlocutionibus omninm iudicum C. 7, 45 
de interrogationibus in iure faciendis et interrogatoriis 

actionibus D. 11, 1 
de inutiUbus stipulationibus J. 3, 19 C. 8, 38 
de irenarchis C. 10, 77 
de itinere actuque privato D. 43, 19 
de ludaeis et caelicolis C 1, 9 
iiidicatum solvi D. 46, 7 
de iudiciis C 3, 1 
de iudiciis et ubi quisque agere vel conveniri debeat 

D. 5, 1 
de lege luUa ambitus D. 48, 14 
de lege luUa de annona D. 48, 12 
de indicta viduitate et de lege luUa Miscella tollenda 

C. 6, 40 
de lege luUa repetundarum D. 48, 11 
ad legem luUam de adulteriis coercendis D. 48, 5 
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 
ad legem luUam de ambitu C. 9, 26 
ad legem luUam de vi privata D. 48, 7 
ad legem luUam de vi publica D. 48, 6 
ad legem luUam de vi publica seu privata C. 9, 12 
ad legem luUam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8 
ad legem luUam peculatus et de sacrilegis et de resi- 

duis D. 48, 13 
ad legem luUam repetundarum C. 9, 27 
de iure aureorum anulorum D. 40, 10 
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituen- 
dis C. 6, 8 



de iure codicillorum D. 29, 7 

de itire deliberandi D. 28, 8 

de iure deliberandi et de adeunda vcl adquirenda here- 

ditate C. 6, 30 
de iure dominii impetrando C. 8, 33 
de iure dotium D. 23, 3 C. 5, 12 
de emphyteutico iure C. 4, 66 
de iure fisci D. 49, 14 C. 10, 1 
de iure immunitatis D. 50, 6 
de rebus creditis et de iureiurando C. 4, 1 
de iureiurando propter calumniam dando C. 2, 58 
de iureiurando sive voluntario sive necessario sive iu- 

diciali D. 12, 2 
de iure liberorum C. 8, 58 
de iure naturali et gentium et civili J. 1, 2 
de iure patronatus D. 37, 14 
de bonis libertorum et de iure patronatus C. 6, 4 
de iure personaram ,/.1,3 
de iure rei publicae C. 11, 30 
de officio iuridici D. 1, 20 
de officio iuridici Alexandriae C. 1, 57 
de iurisdictione D. 2, 1 
de iui^isdictione omnium iudicum et de foro competenti 

C. 3, 13 
de iuris et facti ignorantia D. 22, 6 C. 1, 8 
de iustitia et iure J. 1, 1 2>. 1, 1 

L. 

de Latina libertate tollenda et per certos modos in 
civitatem Romanam transfusa C 7, 6 

de legationibus D. 50, 7 C. 10, 65 

de legatis J. 2, 20 C. 6, 37 

de legatis et fideicommissis D. 30. 31. 32 

communia de legatis et fideicommissis C. 6, 43 

de lcgatis praestandis contra tabulas bonorum posscs- 
sione petita D. 37, 5 

de lege Aquilia /. 4, 3 C. 3, 35 

de lege commissoria D. 18, 3 

[de lege commissoria in pignoribus rescindenda C. 8, 34] 

do lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 
niano D. 48, 10 

de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15 

de lege Falcidia J. 2, 22 

de lege Fufia Caninia sublata J. 1, 7 

de lege Fufia Caninia tollenda C. 7, 3 

de lege lulia ambitus D. 48, 14 

de lege lulia de annona D. 48, 12 

de indicta viduitate et de lege lulia Miscella tollenda 

C. 6, 40 

de lege lulia repetundarum D. 48, 11 

de lege Pompeia de parricidiis D. 48, 9 

de lege Rhodia de iactu D. 14, 2 

ad legem Aquiliam D. 9, 2 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 

ad legem Comeliam de sicariis C. 9, 16 

ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 

ad legem Fabiam C. 9, 20 

ad legem Falcidiam !>. 35, 2 C. 6, 50 

ad legem luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5 

ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 

ad legem luliam de ambitu C. 9, 26 

ad legem luliam de vi privata D. 48, 7 

ad legem luliam de vi publica D. 48, 6 

ad legem luliam de vi publica seu privata C 9, 12 

ad legem luliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8 

ad legem luliam peculatus et de sacrilegis et de resi- 

duis D. 48, 13 
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27 
ad legem Viselliam C. 9, 21 
de legibus et constitutionibus principum et edictis €. 

1, 14 
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 

D. 1, 3 

de legitima adgnatorum successione J. 3, 2 
de legitima adgnatorum tutela /, 1, 15 
de legitima parentium tutela /. 1, 18 
de legitima patronorum tutela /. 1, 17 



LEGITIMA 



XII 



NE 



de legitima tutela C. 5, 30 

unde legitimi et unde cognati C. 6, 15 

unde legitimi D. 38, 7 

de legitimis heredibus C. 6, 58 

de legitimis tutoribus D. 26, 4 

de libellis dimissoriis qui apostoli dicuntur D. 41), 6 

de liberali causa D. 40, 12 C. 7, 16 

de liberatione legata D. 34, 3 

unde liberi C. 6, 14 

si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi D. 

38, 6 
de liberis et postumis beredibus instituendis vel exhere- 

dandis D. 28, 2 
de liberis exhibendis item ducendis D. 43, 30 
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine libero 

exhibendo C. 8, 8 
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28 
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel 

patronis vel libertis D. 25, 3 
de libertinis /. 1, 5 6?. 10, 58 
de libertis et eorum liberis C. 6, 7 
de libertis universitatum D. 38, 3 
de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 

niano D. 48, 10 
de litigiosis D. 44, 4 C. 8, 36 
de litis contestatione (7. 3, 9 
de litorum et itinerum custodia C. 12, 44 
de litterarum obligatione /. 3, 21 
locati conducti D. 19, 2 
de locatione et conductione /. 3, 24 
de locatione praediorum civilium vel fiscalium sive tem- 

plorum sive rei privatae vel dominicae C. 11, 71 
de locato et conducto C. 4, 65 
de locis et itineribus publicis D. 43, 7 
de loco publico fruendo D. 43, 9 
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 

i9. 1, 3 
quae sit longa consuetudo C. 8, 52 
de longi temporis praescriptione quae pro libertate et 

non adversus libertatem opponitur C. 7, 22 
de lucris advocatorum et concussionibus officiorum sive 

apparitorum C. 12, 61 
de luitione pignoris C. 8, 30 

M. 

de SC. Macedoniano D. 14, 6 

ad SC. Macedonianum C. 4, 28 

de magistratibus conveniendis D. 27, 8 C. 5, 75 

de magistratibus municipalibus C. 1, 56 

de officio magistri militum C. 1, 29 

de officio magistri officiorum C. 1, 31 

de magistris scriniorum C. 12, 9 

de maiuma C. 11, 46 

de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C. 

9, 18 
de mancipiis et colonis patrimonialium et saltuensium 

et emphyteuticorum fundorum C. 11, 63 
de mandatis principum C. l, 15 
mandati vel contra D. 17, 1 C. 4, 35 
de jnandato J. 3, 26 
de manumissionibus D. 40, 1 
communia de manumissionibus C. 7, 15 
de manumissionibus quae servis ad universitatem per- 

tinentibus imponuntur D. 40, 3 
de manumissis testamento D. 40, 4 
de manumissis vindicta D. 40, 2 
de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C. 

9, 18 
de professoribus et medicis C. 10, 53 
de mendicantibus validis C. 11, 26 
si mensor falsum modum dixerit D. 11, 6 
de mensoribus C. 12, 27 
de commerciis et mercatoribus C. 4, 63 
de metallariis et metallis et procuratoribus metallorum 

C. 11, 7 
de metatis et epidemeticis C. 12, 40 
de metropoli Beryto C. 11, 22 



de migrando D. 43, 32 

de militari testamento /. 2, 11 i?. 29, 1 

de militari veste C. 12, 39 

de castrensianis et ministerianis C. 12, 25 

de minoribus viginti quinque annis D. 4, 4 

de modo multarum quae ab iudicibus infliguntur C. 

1, 54 
de monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vel 

artificum ergolaborumque nec non balneatorum pro- 

hibitis illicitisque pactionibus C. 4, 59 
de usuris et fructibus et causis et omnibus accessioni- 

bus et mora D. 22, 1 
de mortis causa donationibus et capionibus D. 39, 6 
de mortis causa donationibus (7. 8, 56 
de mortuo inferendo et sepulchro aedificando D. 11,8 
de mulieribus in quo loco munera sexui congruentia 

et honores agnoscant C. 10, 64 
de mulieribus quae servis propriis se iunxerunt C 9, 1 1 
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare 

et de munere sitoniae C. 10, 28 
de muneribus et honoribus D. 50, 4 
de honoribus et jnuneribus non continuandis inter pa- 

trem et filium et de intervallis C. 10, 41 
de muneribas patrimoniorum C. 10, 42 
de municipibus et originariis C. 10, 39 
de murilegulis et gynaeciariis et procuratoribus gynaecii 

et de monetariis et bastagariis C. 11, 8 
de mutatione nominis C. 9, 25 

N. 

de natalibu^ restituendis D. 40, 11 

de iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis 

a 6, 8 
de naturalibus liberis et matribus eorum et ex quibus 

causis iusti efficiuntur C. 5, 27 
de naufragiis C. 11, 6 
de navibus non excusandis C. 11, 4 
de naviculariis seu naucleris publicas species transpor- 

tantibus C. 11, 2 
nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9 
furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5 
de nautico fenore D. 22, 2 C. 4, 33 
de nautis Tiberinis C. 11, 27 
de necessariis et servis heredibus instituendis vel sub- 

stituendis C. 6, 27 
ne Christianum mancipium haereticus vel paganus vel 
ludaeus habeat vel possideat vel circumcidat C 1, 10 
ne comitibus rei militaris vel tribunis lavacra praesten- 

tur C. 1, 47 
ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur 

D. 40, 15 C. 7, 21 
ne fideiussores vel mandatores dotium dentur C. 5, 20 
ne filius pro patre vel pater pro filio emancipato vel 

libertus pro patrono conveniatur C. 4, 13 
ne fiscus rem quam vendidit evincat C. 10, 5 
ne fiscus vel res publica procurationem alicui patrocinii 

causa in lite praestet C. 2, 17 
negotiatores ne militent C. 12, 34 
de negoliis gestis D. 3, 5 C. 2, 18 
ne liceat in una eademque causa tertio provocare vel 

post duas sententias iudicum quas definitio prae- 

fectorum roboraverit eas retractare C. 7, 70 
ne liceat potentioribus patrocinium litigantibus prae- 

stare vel actiones in se transferre C. 2, 13 
nemini licere signum salvatoris Christi vel in silice vel 

in marmore aut sculpere aut pingere C 1, 8 
ne operae a coUatoribus exigantur C. 10, 24 
ne pro dote mulieri bona mariti addicantur C. 5, 22 
ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat, 

atque uti priori aestate fluxit D. 43, 13 
ne quid in loco publico vel itinere fiat D. 53, 8 
ne quid in loco sacro fiat D. 43, 6 
ne quid oneri publico imponatur C. 11, 5 
ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat D. 2, 7 
ne quis in sua causa iudicet vel ius sibi dicat C. 3, b 
ne quis liber invitus actum rei publicae gerere cogatur 

C. 11, 37 

B 



NE 



XIII 



POSSESSIONB 



ne rei dominicae vel templorum vindicatio temporis ex- 

ceptione submoveatur C. 7, 38 
ne rei militaris comitibus vel tribunis lavacra praesten- 

tur C. 1, 47 
[ne rusticani ad ullum obsequium devocentur C. 11, 55] 
ne sanctum baptisma iteretur C 1, 6 
ne sine iussu principis certis iudicibus liceat confiscare 

C. 9, 48 
ne tutor vel ourator vectigal conducat C. 5, 41 
ne vis fiat ei qui in possessionem missus erit D. 43, 4 
ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater 

pro filio conveniatur C. 4, 12 
nihil innovari appellatione interposita D. 49, 7 
de Nili aggeribus non rumpendis C. 9, 38 
non licere metrocomiae habitatoribus loca sua ad extra- 

neum transferre C. 11, 56 
de non numerata pecunia C, 4, 30 
de novationibus et delegationibus D. 46, 2 C. 8, 41 
[de novi operis nuntiatione C. 8, 10, 14] 
de noxalibus actionibus /. 4, 8 2?. 9, 4 C. 3, 41 
de nudo ex iure Quiritium tollendo C. 7, 25 
nulli licere in frenis et equestribus sellis et in balteis 

margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare et de 

artificibus palatinis C. 11, 12 
de numerariis actuariis et chartulariis et adiutoribus 

scriniariis et exceptoribus sedis excelsae ceterorum- 

que iudicum tam civilium quam militarium C. 12, 49 
de nundinis D. 50, 11 C 4, 60 
de ritu nuptiaruni D. 23, 2 
de nuptiis J. 1, 10 C. 5, 4 



de oblaiione votorum C. 12, 48 

de obligationibus J. 3, 13 

de obligationibus et actionibus D. 44, 7 (7. 4, 10 

de obligationibus quae ex delicto nascuntur J. 4, 1 

de obligationibus quae quasi ex delicto nascuntur /.4,5 

de obligationibus quasi ex contractu /, 3, 27 

de obsequiis parentibus et patronis praestandis />. 37, 15 

de obsequiis patronis praestandis C. 6, 6 

de officio adsessorum D. 1, 22 

de officio civilium iudicum C. 1, 45 

de officio comitis Orientis C. 1, 36 

de officio comitis rerum privatarum C. 1, 33 

de officio comitis sacrarum largitionum C. 1, 32 

[de offido comitis sacri palatii (7. 1, 34] 

de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34 

de officio consulis D. 1, 10 

de officio diversorum iudicum C. 1, 48 

de offido eius cui mandata est iurisdictio D. 1, 21 

de offido eius qui vicem alicuius iudicis obtinet C. 

1, 50 
de offido iudicis J. 4, 17 
de offido iudicum militarium C. 1, 46 
de offido iuridici D. 1, 20 
de officio iuridici Alexandriae C. 1, 57 
de officio magistri militum (7. 1, 29 
de officio magistri officiorum C. 1, 31 
de offido praefecti annonae C. 1, 44 
de officio praefecti Augustalis J9. 1, 17 (7. I, 37 
de officio praefecti praetorio D. 1, 11 
de offido praefecti praetorio Africae et de omni eius- 

dem dioeceseos statu C. 1, 27 
de officio praefecti vigilum JO. 1, 15 (7. 1, 43 
de officio praefecti urbis i?. 1, 12 (7, 1, 28 
de officio praefectorum praetorio Orientis et IUyrici 

C. 1, 26 
de officio praesidis D. 1, 18 
de officio praetorum i?. 1, 14 C 1, 39 
de offido proconsulis et legati D. 1, 16 C. 1, 35 
de offido procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19 
de offido quaestoris 2?. 1, 13 C. 1, 30 
de offido rectoris provinciae C. 1, 40 
de offido vicarii C. 1, 38 
de omni agro deserto et quando steriles fertilibus im- 

ponuntur C. 11, 59 
de operibus publicis D. 50, 10 C 8, 11 



de operis libertorum D. 38, l (7. 6, 3 

de operis novi nuntiatione D. 39, l 

[de novi operis nuntiatione C. S, 10, 14] 

de operis servorum D. 7, 7 

de optione vel electione legata D. 33, 5 

de ordine cognitionum C. 7, 19 

de ordine iudiciorum C. 3, 8 

de 07'igine iuris et omnium magistratuum et succes- 

sione prudentum i?. 1, 2 
de SC. Orfitiajio J. 3, 4 
ad SC. Orfiiianum C. 6, 57 
ad SC. Tertullianum et Orfitianum D. 38, 17 



de pactis D. 2, 14 C. 2, 3 

de pactis conventis tam super dote quam super dona- 

tione ante nuptias et paraphernis C. 5, 14 
de pactis dotalibus D. 23, 4 
de pactis inter emptorem et venditorem compositis D. 

18, 1 C. 4, 54 
de pactis pignorum et de commissoria lege in pigno- 

ribus rescindenda C. 8, 34 
de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11 
de palatiis et domibus dominicis C. 11, 77 
de palatinis sacrarum largitionum et rerura privatarum 

C. 12, 23 
de partu pignoris et omni causa C. 8, 24 
de pascuis publicis vel privatis C. 11, 61 
de patria potestate J. 1, 9 C. S, 46 
de patribus qui filios distraxerunt C. 4, 43 
de iure patronatus D. 37, 14 C. 6, 4 
de crimine peculatus C. 9, 28 

de peculio D. 15, l • 

de castrensi peculio D. 49, 17 
de peculio eius qui libertatem meruit C. 7, 23 
de peculio legato D. 33, 8 
de pecunia constituta D. 13, 5 
de constituta pecunia C. 4, 18 
de pedaneis iudicibus C. 3, 3 
de pe7m legata D. 33, 9 
de perfectissimatus dignitate C. 12, 32 
de periculo eorum qui pro magistratibus intervenerunt 

C. 11, 35 
de periculo et commodo rei venditae D. 18, 6 C. 4, 48 
de periculo nominatorum C. 11, 34 
de periculo successorum parentis C. 10, 63 
de periculo tutorum et curatorum C. 5, 38 
de rerum permutatione D. 19, 4 C. 4, 64 
de perpetuis et temporalibus actionibus et quae ad 

heredes et in heredes transeunt /. 4, 12 
per quas personas nobis adquiritur J. 2, 9 C. A, 21 
per quas personas nobis obligatio adquiritur J. 3, 28 
de hereditatis petitione D. 5, 3 
de petitione hereditatis C. 3, 31 
de petitionibus bonorum sublatis C. 10, 12 
de actione pigneraticia C. 4, 24 
de pigneraUda actione vel contra D. 13, 7 
de pignoribus C. 8, 13 
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantuf 

et de pactis eorum D. 20, 1 
de pistoribus C. 11, 16 
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15 
[ad legem Fabiam de plagiariis C. 9, 20] 
de plus petitionibus C. 3, 10 
plus valere quod agitur quam quod simulate concipitur 

C. 4, 22 
de poena iudicis qui male iudicavit vel eius qui iudi- 

cem vel adversarium corrumpere curavit C. 7, 49 
de poena temere litigantium /. 4, 16 
de poenis D. 48, 19 a 9, 47 
poenis fiscalibus creditores praeferri C. 10, 7 
de pollidtationibus D. 50, 12 
de lege Pompda de parricidiis D. 48, 9 
de ponderato7nbus et auri illatione C. 10, 73 
de popularibus actionibus D. 47, 23 
de adquirenda et retinenda possessione C. 7, 32 
de adquirenda vel amittenda possessio7ie D. 41, 2 



rOSSESSORIA 



XIV 



QUEMADMODUM 



de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5 

de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus 

D. 49, 15 
de posiliminio et de redemptis ab hostibus C. 8, 50 
de postulando D. 3, 1 C 2, 6 
de postumis heredibus instituendis vel exheredandis vel 

praeteritis C. 6, ^9 
de poUoribus ad munera nominandis C. 10, 67 
de praebendo salario C. 10, 37 
de praediis curialium sine decreto non alienandis C. 

10, 34 
de praediis naviculariorum C. 11, 3 
de praediis tamiacis et de his qui ex colonis dominicis 

aliisque liberae condicionis procrcantur C. 11, 69 
de praediis vel aliis rebus minorum sine decreto non 

alienandis vel obligandis C. 5, 71 
de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58 
de officio praefecH annonae C. 1, 44 
de officio praefecti Augustalis i?. 1, 17 C 1, 37 
de offtcio praefecU praetorio D. 1, 11 
de officio praefecU praetorio Africae C. 1, 27 
de officio praefecti vigilum 1>. 1, 15 C 1, 45 
de officio j)raefecti urbis J9. 1, 12 C 1, 28 
de praefectis praetorio sive urbi et magistris militum 

iu dignitatibus exaequandis C. 12, 4 
de officio praefectorum praetorio Orientis et Illyrici 

C. 1, 26 
[de praepositis agentium in rebus C. 12, 20, 5] 
de praepositis labarum C. 12, 18 
de praepositis sacri cubiculi et de omnibus cubicula- 

riis et privilegiis eorum C. 12, 5 
de praescriptione longi temporis decera vel viginti an- 

norum C. 7, 33 
de praescriptione triginta vel quadraginta annorum 

C. 7, 39 
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35 
de exceptionibus praescripUonibus et praeiudiciis D. 

44, 1 
de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione 

C. 4, 64 
de praescriptis verbis et in factum actionibus D. 19, 5 
de officio praesidis 2?. 1, 18 
de probationibus et praesumpUonibus D. 22, 3 
de praetoribus et honore praeturae et gleba et foUi et 

septem solidorum functione sublata C. 12, 2 
de praetorio pignore et ut in actionibus etiam debi- 

torum missio praetorii pignoris procedat C. 8, 21 
de officio praetorum D. 1, 14 C. 1, 39 
de praevaricaUone D. 47, 15 
de diversis rescriptis et pragmaUcis sanctionibus C. 

1, 23 
de precario D. 43, 26 

de precario et de Salviano interdicto C. 8, 9 
de precibus imperatori offerendis et de quibus rebus 

supplicare liceat vel non C. 1, 19 
de primicerio et secundocerio et notariis C. 12, 7 
de primipilo C. 12, 62 
de principibus agentum in rebus C. 12, 21 
de privatis carceribus inhibendis C. 9, 5 
de privatis delictis D. 47, 1 

de privilegiis corporatorum urbis Romae C. 11, 15 
de privilegiis domus Augustae vel rei privatae et qua- 

rum collationum excusationera habent C. 11, 75 
de privilegiis eorum qui in sacro palatio militant C. 

12, 28 
de privilegiis scholarum C. 12, 29 
de privilegiis urbis Constantinopolitanae C. 11, 21 
de privilegio dotis C. 7, 74 
de privilegio fisci C 7, 73 
de probationibus C. A, 19 
de probationibus et pracsumptionibus D. 22, 3 
de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55 
de officio proconsulis et legati D. 1, 16 C. 1, 35 
de procuratoribus C. 2, 12 
de procuratoribus et defensoribus D. 3, 3 
pro dcrelicto D. 41, 7 
pro donato D. 41, 6 
pro dote D. 41, 9 



pro emptore /?. 41, 4 

pro herede vel pro possessore D. 41, 5 

pro legato D. 41, 8 

pro quibus causis servi praemium accipiunt libertatem 

C. 7, 13 
pro socio 1?. 17, 2 C, 4, 37 
[pro soluto D. 41, 4] 
pro suo D. 41, 10 
de professoribus et medicis C. 10, 53 
de professoribus qui in urbe Constantinopolitana do- 

centes ex lege meruerint comitivam C. 12, 15 
comminationes epistulas programmata subscriptiones 

auctoritatem rei iudicatae non habere C. 7, 57 
de prohibita sequestratione pecuniae C 4, 4 
de domesticis et protectoribus C. 12, 17 
de proxeneticis D, bO, 14 
de proximis sacrorum scriniorum ceterisque qui in sa- 

cris scriniis militant C. 12, 19 
publicae laetitiae vel consulum nuntiatores vel insi- 

nuatores constitutionum et aliarum sacrarum vel 

iudicialium litterarum ex descriptione vel ab invitis 

ne quid accipiant immodicum C. 12, 63 
de publicanis et vectigalibus et commissis D. 39, 4 
de Publiciana in rem actione D. 6, 2 
de pubUcis iudiciis J. 4, 18 D. 48, 1 
de pupillari substitutione /. 2, 16 

de quadriennii praescriptione C. 7, 37 

de quadrivienstruis tam civilibus quam militaribus bre- 

vibus C. 1, 42 
quae in fraudem creditorum facta sunt, ut restituantur 

D. 42, 7 
quae res exportari non debeant C. 4, 41 
qtiae res pignori obligari possunt vel non et qualitei 

pignus contrahatur C. 8, 16 
quae res pignori vel hypothecae datae obligari non 

possunt D. 20, 3 
quae res venire non possunt et qui vendere vel emere 

vetantur C. 4, 40 
quae sententiae sine appellatione rescindantur D. 49, 8 
quae sit longa consuetudo C. 8, 52 
de quaestiojiibus D. 48, 18 C 9, 41 
de quaestoribus magistris officiorum comitibus sacrarum 

largitionum et rei privatae C. 12, 6 
de officio quaestoris D. 1, 13 

quando appellandum sit et intra quae tempora D. 49, 4 
quando civilis actio criminali praeiudicet et an utra- 

que ab eodem exerceri potest C. 9, 31 
quando curatores vel tutores esse desinant C. 5, 60 
quando de peculio actio anualis est D. 15, 2 
qtiando decreto opus non est C. 5, 72 
quando dies legati vel fideicommissi cedit C. 6, 53 
quando dies legatorum vel fideicommissorum cedat D. 36, 2 
quondo dies usus fructus legati cedat i?. 7, 3 
quando et quibus debetur quarta pars ex bonis decu- 

rionum et de raodo distributionis eorum C. 10, 35 
quando ex facto tutoris vel curatoris minores agere 

vel conveniri possunt D. 26, 9 C. 5, 39 
quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exi- 

gere potest C. 4, 15 
quando imperator inter pupillos vel viduas vel misera- 

biles persouas cognoscat et ne exhibeantur C 3, 14 
quando libellus principi datus litis contestationem fa- 

ciat C. 1, 20 
quando liceat ab emptione discedere C. 4, 45 
quajido liceat sine iudice unicuique vindicare se vel 

publicam devotionem C. 3, 27 
quando mulier tutelae officio fungi potest C. 5, 35 
quando non petentiura partes petentibus adcrescunt 

C. 6, 10 
quando provocare non est necesse C. 7, 64 
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minorb D. 

21, 1 
quarum rerum actio non datur D. 44, 5 
quemadmodum aperiantur testamenta et inspiciantur et 

desoribantur D. 29, 3 C. 6, 32 

li* 



QUEMADMODUM 



XV 



REPUDIIS 



quemadmodum civiiia munera indicuntur C. 10, 43 

quemadmodufn servitutes amittuntur D. 8, 6 

qui accusare non possunt (7. 9, l 

qui admitti ad bonorum possessionem possunt et intra 

quod tempus C. 6, 9 
qui aetate C. 5, 67 
qui aetate se excusant C. 10, 50 
qui bonis cedere possunt C. 7, 71 
quifms ad conductionem praediorura fiscalium accedere 

non licet C. 11, 73 
quibus ad libertatem proclamare non licet D. 40, 13 
quihus ad libertatem proclamare non licet et de rebus 

eorum qui ad libertatem proclamare non prohiben- 

tur C. 7, 18 
quibus alienare licet vel non J. 2, 8 
quibus ex causis in possessionem eatur D. 42, 4 
quibus ex causis maiores in integrum restituuntur C. 

2, 53 
quibus modjs ius potestatis solvitur /. 1, 12 
quibus raodis obligatio toUitur /. 3, 29 
quibus modis pignus vel hypotheca solvitur D. 20, 6 
quibus modis re contrahitur obligatio J. 3, 14 
quibus modis testamenta infirmantur J. 2, 17 
quibus modis tutela finitur J. 1, 22 
quibus modis usus fructus vel usus amittitur D. 7, 4 
quibus muneribus excusantur ii qui post impletam mi- 

litiam vel advocationem per provincias suis com- 

modis vacantes commorantur et de privilegiis eorum 

C. 10, 56 
de qiiibus muneribus vel praestationibus nemini liceat 

se excusare C. 10, 49 
quibus non competit bonorum posscssio D. 38, 13 
quibus non est permissum testamenta facere /. 2, 12 
quibus non obiciatur longi temporis praescriptio C. 

7, 35 
de quibus rebus ad eundem iudicem eatur D. 11, 2 
quihus res iudicata non nocet C. 7, 56 
qui dare tutores vel curatores et qui dari possunt C. 

5, 34 

qui dari tutores testamento possunt /. 1, 14 

qui et adversus quos in integrum restitui non possunt 

C. 2, 41 
qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem 

Aeliam Sentiam D. 40, 9 
qui et quibus ex causis manumittere non possunt /.1,6 
qui ex quibus causis raanumittere non possunt J. 1, 6 
qui facere testamentum possunt vel non possunt C. 

6, 22 

qui legitimam personam in iudiciis habent vel non 

C. 3, 6 
qui manumittere non possunt et ne in fraudem credi- 

torum manumittatur C. 7, 11 
qui militare possunt vel non et de servis ad militiam 

vel dignitatem adspirantibus et ut nemo duplici 

militia vel dignitate et militia simul utatur C. 

12, 33 
qui morbo C. 5, 68. 10, 51 

qui non possunt ad libertatem pervenire C. 7, 12 
qui numero liberorum se excusant C. 5, 66 
qui numero tutelarum C. 5, 69 
qui petant tutores vel curatores C. 5, 31 
qui petant tutores vel curatores et ubi petantur D. 

26, 6 
qui potiores in pignore habeantur C. 8, 17 
qui potiores in pignore vel hypotheca habeantur et de 

his qui in priorum creditorum locum succedunt D. 

20, 4 
qui pro sua iurisdictione iudices dare darive possunt 

C. 3, 4 
qtiis a quo appelletur D. 49, 3 
qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae 

promissioni committantur D. 2, 8 
qui sine manumissione ad libertatem perveniunt D. 

40, 8 
quis ordo in possessionibus servetur D. 38, 15 
qui testamenta facere possunt et quemadmodum testa- 

menta fiant D. 28, 1 
qui testamento tutores dari possunt /. 1, 14 



quod cuiuscumque universitatis nomine vel contra eam 

agatur D. '6, \ 
quod cum eo qui in aliena est potestate negotium 

gestum esse dicitur, vel de peculio seu quod iussu 

aut de in rem verso C. 4, 26 
quod cum eo qui in aliena potestate est negotium ges- 

tum esse dicitur /. 4, 7 i?. 14, 5 
quod falso tutore auctore gestum esse dicatur D. 27, 6 
quod iussu D. 15, 4 
quod legatorum D. 43, 3 
quod metus causa gestum erit D. 4, 2 
quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem 

iure utatur D. 2, 2 
quod vi aut clam D. 43, 24 
quomodo et quando iudex sententiam proferre debet 

praesentibus partibus vel una parte absente C. 

7, 43 
quo quisque ordine conveniatur C. 11, 36 
quorum appeUationes non recipiantur C. 7, 65 
quorum bonorum D. 43, 2 C 8, 2 
quorum legatorum C. 8, 3 

R. 

de raptu virginum seu viduarura nec non sanctimonia- 

lium a 9, 13 
ratam rem haberi et de ratihabitione D. 46, 8 
de raiiodniis operum publicorum et de patribus civi- 

tatum a 8, 12 
de officio procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19 
de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis 

causa actione D. 27, 3 
de rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum 

alienatione vel hypotheca C. 4, 51 
de rehus auctoritate iudicis possidendis seu vendundis 

D. 42, 5 
de rebus creditis et de iureiurando C. 4, 1 
de rebus creditis si certum petetur et de condictione 

D. 12, 1 
de rebus dubiis D. 34, 5 
de rebus eorura qui sub tutela vel cura sunt sine de- 

creto non alienandis vel supponendis D. 27, 9 
de rebus incorporalibus J. 2, 2 
de receptatoribus D. 47, 16 
de receptis C. 2, 55 
de receptis qui arbitrium receperunt, ut sententiam 

dicant D. 4, 8 
de captivis et de postlirainio et de redemptis ab hosti- 

bus D. 49, 15 C. S, 50 
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris 

D. 21, 1 
de regula Catoniana D. 34, 7 
de diversis regulis iuris antiqui D. 50, 1 7 
de re iudicata C. 7, 52 
de re iudicata et de effectu sententiarum et de inter- 

locutionibus D. 42, 1 
de reis postulatis C. 10, 60 
de rei vindicatione D. 6, 1 C 3, 32 
de ret uxoriae actione in ex stipulatu actionem trans- 

fusa et de natura dotibus praestita C. 5, 13 
de relationibus C. 7, 61 
de appellationibus et relationibus D. 49, 1 
de religiosis et sumptibus funerum C. 3, 44 
de religiosis et sumptibus funerura et ut funus ducere 

liceat D. 11, 7 
rem alienam gerentibus non interdici rerum suarum 

alienatione C. 4, 53 
de re militari D. 49, 16 67. 12, 36 
de remissione pignoris C. 8, 25 
de remissionibus D. 43, 25 

rem pupilli vel adulescentis salvam fore D. 46, 6 
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27 
de lege lulia repetundarum D. 48, 11 
de replicationibus J. 4, 14 
de repudianda bonorum possessione C. 6, 19 
de repudianda vel abstinenda hereditate C. 6, 31 
de divortiis et repudiis D. 24, 2 
de repudiis et iudicio de moribus sublato C. 5, 17 



REPUTATIONIBirS 



XVI 



SI 



de reputattonibus quae fiunt in iudicio in integrum 

restitutionis C. 2, 47 
de requirendis C. 9, 40 

de requirendis rel absentibus damnandis D. 48, 17 
rerum amotarum C. 5, 21 
de actione rerum amotarum B. 25, 2 
de rerum diyisione et, qualitate /. 2, 1 Z). 1, 8 
de rerum permutatione 1?. 19, 4 
de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione 

C. 4, 64 
de rescindenda venditione C. 4, 44 
de rescindenda venditione et quando licet ab emptione 

discedcre D. 18, 5 
de resUtuUone militum et eorum qui rei publicae causa 

afuerunt C. 2, 50 
de in integrum restituiionibus D. 4, 1 
de revocandis donationibus C. 8, 55 
de revocandis Ms quae per fraudem alienata sunt C. 

7, 75 
de lege Rhodia de iactu D. 14, 2 
de ripa munienda D. 43, 15 
de ritu nuptiarum D. 23, 2 
de rivis D. 43, 21 

s. 

de crimine sacrilegii C. 9, 29 

de .tacrosanctis ecclesiis et de rebus et privilegiis ea- 

rum C. 1, 2 
de praebendo salario C. 10, 37 
de salgamo hospitibus non praestando C. 12, 41 
de Salviano interdicto D. 43, 33 
de precario et Salviano interdicto C. 8, 9 
de saUsdando C. 2, 56 

de satisdatione tutorum et curatorum J. 1, 24 
de satisdationibus J. 4, 11 
de secundis nuptiis C. 5, 9 
de sedittosis et de bis qui plebem audent contra rem 

publicam colligere C. 9, 30 
de senatoribus JO. 1, 9 
de senatus consultis C. l, 16 
de successionibus sublatis quae fiebant per bonorum ven- 

ditionem et ex senatus consulto Claudiano /.3, 12 
de senatus consulto Claudiano toUendo C. 7, 24 
de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 

niano D. 48, 10 
de senatus consulto Macedoniano D. 14, 6 
de senatus consulto Orfitiano /. 3, 4 
de senatus consulto Silaniano et Claudiano quorum 

testamenta ne aperiantur D. 29, 5 
de senatus consulto Tertulliano J. 3, 3 
ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28 
ad senatus consultum Orfitianum C. 6, 57 
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatus 

consultum Silanianum C. 6, 35 
ad senatus consultum Tertullianum et Orfitianum D. 

38, 17 
ad senatus consultum TertuUianum C. 6, 56 
ad senatus consultum Trebellianum D. 36, 1 C. 6, 49 
ad senatus consultum Turpillianum et de abolitionibus 

criminum D. 48, 16 C. 9, 45 
ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1 C. 4, 29 
sententiam rescindi non posse C. 7, 50 
de sententiam passis et restituis D. 48, 23 C. 9, 51 
de sententia quae sine certa quantitate prolata est C. 

7, 46 
de sententiis adversus fiscum latis retractandis C. 1 0, 9 
de sententiis et interlocutionibus omnium iudicum C. 

7, 45 
de sententiis ex periculo recitandis C. 7, 44 
de sententiis praefectorum praetorio C. 7, 42 
de sentenUis quae pro eo quod interest proferuntur 

C. 7, 47 
de separaUonibus D. 2, 6 
de sep7ilchro violato D. 47, 12 C. 9, 19 
[de servili cognatione J. 3, 6, 10] 
de servis exportandis vel si ita mancipium venierit ut 

manumittatur vel contra D. 18, 7 



de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatnm 

artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem 

privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1 
de servis rei publicae manumittendis C. 7, 9 
de servitute legata D. 33, 3 
de servituttbus J. 2, 3 D. 8, l 
de servituUbus et de aqua C. 3, 34 
de servituUbus praediorum rusticorum D. 8, 3 
de servituttbus praediorum urbanorum D. 8, 2 
de seruo communi manumisso C. 7, 7 
de servo corrupto D. 11, 3 
de furtis et de servo corrupto C. 6, 2 
de servo pignori dato manumisso C 7, 8 
si adversus creditorem C. 2, 37 
si adversus delictum suum C. 2, 34 
si adversus donationem C. 2, 29 
si adversus dotem C. 2, 33 
si adversus fiscum C. 2, 36 
si adversus libertatem C. 2, 30 
si adversus rem iudicatam C. 2, 26 
si adversus solutionem a debitore vel a se factam C. 

2, 32 
si adversus transactionem vel divisionem minor restitui 

velit a 2, 31 
si adversus venditionem C. 2, 27 
si adversus venditionem pignorum C. 2, 28 
si adversus usucapionem C. 2, 35 
si ager vectigalis id est emphyteuticarius petatur D. 6, 3 
si aliena res pignori data sit C. 8, 15 
si a non competenti iudice iudicatum esse dicatur C. 

7, 48 
si antiquior creditor pignus vendiderit C. 8, 19 
si a parente quis manumissus sit 2?. 37, 12 
ad legem Corneliam de sicariis C. 9, 16 
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 
si certum petatur C. 4, 2 
si communis res pignorata sit C. 8, 20 
si contra ius utilitatemve publicam vel per mendacium 

fuerit aliquid postulatum vel impetratum C. 1, 22 
si contra matris voluntatem tutor datus sit C. 5, 47 
si cui plus, quam per legem Falcidiam licuerit, lega- 

tum esse (^cetur D. 35, 3 
si curialis relicta civitate rus habitare maluerit C. 

10, 38 
si de momentaria possessione fuerit appellatura C. 7, 69 
si dos constante matrimonio soluta fuerit C. 5, 19 
si ex falsis instrumentis vel testimoniis iudicatum erit 

C. 7, 58 
si ex noxali causa agatur, quemadmodum cavetur D. 

2,9 
si ex pluribus tutoribus vel curatoribus omnes vel unus 

agere pro minore vel conveniri possunt C. 5, 40 
si falsis adlegationibus excusatus sit C. 5, 63 
si familia furtum fecisse dicetur D. 47, 6 
de verborum significatione D. 50, 16 
de verboruro et rerum significattone C. 6, 38 
si in causa iudicati pignus captum sit C. 8, 22 
si in communi eademque causa in integrura restitutio 

postuletur C. 2, 25 
si in fraudem patroni alienatio facta est C. 6, 5 
si ingenuus esse dicetur D. 40, 14 
si is qui testamento liber esse iussus erit post mortera 

domini ante aditam hereditatem subripuisse aut cor- 

rupisse quid dicetur D. 47, 4 
de SC. Silaniano et Claudiano quorum testamenta ne 

aperiantur D. 29, 5 
de decurionibus et silenttariis C. 12, 16 
si liberalitatis imperialis socius sine herede defecerit 

C. 10, 14 
si libertus aut servus ad decurionatum adspiraverit C. 

10, 33 
si maior factus ratum habuerit C. 2, 45 
si maior factus sine decreto factam alienationem ratam 

habuerit C. 5, 74 
si mancipium ita fuerit alienatum, ut manuraittatur, vel 

contra C. 4, 57 
si mancipium ita venierit, ne prostituatur C. 4, 56 
si mater indemnitatem promiserit C. 5, 46 



SI 



XVII 



TESTAMENTIS 



si mensor falsum modum dixerit 2>. 11, 6 

f.w minor ab bereditate se abstineat C. 2, 38] 

si minor se maiorem dixerit vel maior probatus fuerit 

C. 2, 42 . , . 

si mulier ventris nomine in possessione calummae causa 

esse dicatur D. 25, 6 
sine censu vel reliquis fundum comparari non posse 

de singulis rebus per fideicommissum relictis. D. 2, 24 
si non a competenti iudice iudicatum esse dicatur C. 

7, 48 

si nuptiae ex rescripto petantur C. 5, 8 

si omissa sit causa testamenti C. 6, 39 

si pars hereditatis petatur i?. 5, 4 

si pendente appellatione mors intervenerit D. 49, 13 

C. 7, 66 
si per vim vel alio modo absentis perturbata sit pos- 

sessio C. 8, 5 
si pignoris conventionem numeratio secuta non est C, 

8, 32 

si pignus pignori datum sit C. 8, 23 

si plures una sententia condemnati sunt C. 7, 55 

si post creationem quis decesserit C. 10, 70 

si propter inimicitias creatio facta sit C. 10, 68 

si propter publicas pensitationes venditio fuerit cele- 

brata C. 4, 46 
si quacumque praeditus potestate vej ad eum pertinen- 

tes ad suppositarum iuridictioni suae adspirare 

temptaverint nuptias C. 5, 7 
si quadrupes pauperiem fecisse dicitur J. 4, 9 2?. 9, 1 
si quid in fraudem patroni factum sit D. 38, 5 
si quis aliquem testari prohibuerit vel coegerit D. 29, 6 

C. 6, 34 
si quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena 

pecunia emerit C. 4, 50 
si quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non 

obtemperaverit D. 2, 11 
si quis eam cuius tutor fuerit corruperit C. 9, 10 
si quis ignorans rem minoris esse sine decreto compa- 

ravit a 5, 73 ' 
si quis imperatori maledixerit C. 9, 7 
si quis in ius vocatus non ierit sive quis eum voca- 

verit quem ex edicto non debuerit D. 2, 5 
si quis ius dicenti non obtemperaverit D. 2, 3 
si quis omissa causa testamenti ab intestato vel alio 

modo possideat hereditatem D. 29, 4 
si rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalicia 

dederint (7. 5, 2 
si reus vel accusator mortuus fuerit C. 9, 6 
si saepius in integrum restitutio postuletur C. 2, 43 
si secundo nupserit mulier, cui maritus usum fructum 

reliquerit C. 5, 10 
si servitus vindicetur vel ad alium pertinere negetur 

2>. 8, 5 
si servus aut libertus ad decurionatum adspiraverit 

C. 10, 33 

si servus exportandus veneat C. 4, 55 

si servus se emi mandaverit C. 4, 36 

si tabulae testamenti extabunt D. 37, 2. 

si tabulae testamenti nullae extabunt, unde liberi D. 

38, 6 
si tutor non gesserit C. 5, 55 
4* tutor rei publicae causa aberit C. 5, 64 
si tutor vel curator intervenerit C. 2, 24 
si tutor vel curator magistratus creatus appellaverit 

D. 49, 10 

si vendito pignore agatur C. 8, 29 

si ventris nomine muliere in possessionem missa eadem 

possessio dolo malo ad alium translata esse dicatur 

D. 25, 5 
*/ unus ex pluribus appellaverit C. 7, 68 
si unus ex pluribus heredibus creditoris vel debitoris 

partem suam debiti solverit vel acceperit C. 8, 31 
si uaus fructus petatur vel ad alium pertinere negetur 

2?. 7, 6 
si ut omissam hereditatem vel bonorum possessionem 

vel quid aliud adquirat C. 2, 39 
si ut se hereditate abstintat C 2 38 



de societate J. 3, 25 

pro socio D. 17, 2 C. 4, 37 

de solutionibus et liberationibus D. 46, 3 C. 8, 42 

de soluUonibus et liberationibus debitorum civitatis C. 

11, 40 
soluto matrimouio dos quemadmodum petatur D. 24, 3 

C. 5, 18 
de spectaculis et scaenicis et lenonibus C. 11, 41 
de sponsalibus 2?. 23, l 

de sponsaUbus et arris sponsaliciis et proxeneticis C. 5, 1 
de sportulis et sumptibus in diversis iudiciis faciendis 

et de exsecutoribus litium C. 3, 2 
de tractoriis et stativis C. 12, 51 
de statu hominum 2). 1, 5 
de statuis et imaginibus C. 1, 24 
de statuliberis D. 40, 7 
stellionatus D. 47, 20 
de crimine stellionatus C. 9, 34 
de contrahenda et committenda stipulationc C. 8, 37 
de stipulatione servorum J. 3, 17 D. 45, 3 
de inutilibus stipulationibus J. 3, 19 C. 8, 38 
de stipulationibus praetoriis D. 46, 5 
de divisione stipulationum J. 3, 18 
de stratoribus C. 12, 24 
de studiis liberalibus urbis Romae et Constantinopoli- 

tanae C. 11, 19 
de suariis et susceptoribus vini et ceteris corporatis 

C. 11, 17 
de pupillari substitutione J. 2, 16 
de vulgari substituUone J. 2, 15 
de vulgari et pupillari substituttone D. 28, 6 
de impuberum et aliis substttutionibus C. 6, 26 
de successione cognatorum J. 3, 5 
de successione libertorum J. 3, 7 
de successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum 

venditionem et ex SC. Claudiano J. 3, 12 
de successorio edicto D. 38, 9 C 6, 16 
de suffragio C 4, 3 
de damno infecto et de sugrundis et protectionibus D. 

39, 2 
de suis et legitimis heredibus D. 38, 16 
de suis et legitimis liberis et ex filia nepotibus ab in- 

testato venientibus C. 6, 55 
de summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de 

ea publice contendere audeat C 1, 1 
iniuncti muneris sumptus ad omnes collegas pertinere 

C. 11, 38 
de sumptuum recuperatione C. 10, 69 
de supellectile legata D. 33, 10 
de superexactionibus C. 10, 20 
de superficiebus D. 43, 18 
de superindicto C. 10, 18 

de susceptoribus praepositis et aroariis C. 10, 72 
de suspectis tutoribus et curatoribua J. 1,26 2>. 26, tU 

C. 5, 43 

T. 

de tabulariis scribis logographis et censualibus C10,71 

de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 7 

de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11 

de temporibus in integrum restitutionis tam minorum 

aliarumque personarum quae restitui possunt quam 

heredum eorum C. 2, 52 
de temporibus et reparationibus appellationum sen.con- 

sultationum C. 7, 63 
de termino moto D. 47, 21 
de SC. TertuUiano J. 3, 3 
ad SC. TertuUiayium C. 6, 56 
ad SC. TertuUianum et Orfitianum D. 38, 17 
testamenta quemadmodum aperiantur inspiciantur et 

describantur D. 29, 3 
de testamentaria manumissione C 7, 2 
de testamentaria tutela D. 26, 2 C. 5, 28 
de testamentis ordinandis J. 2, 10 
de testamentis quemadmodum testamenta ordinantur C. 

6, 23 
de testamento militis D. 29, 1 C 6, 21 



TESTIBUS 



XVIII 



OT 



de testibus D. 22, 5 C. 4, 20 

de thesauris C. 10, 15 

de tigno iuncto V. 47, 3 

de tironibus C. 12, 43 

de tollenda lustralis auri collatione C. 11, i 

de tractoriis et stativis C. 12, 51 

de transactionibus D. 2, 15 C. 2, 4 

ad SC. Trebellianum D. 36, 1 C. 6, 49 

de comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11 

de annonis et tributis C. 10, 16 

de tributoria actione D. 14, 4 

de tritico vino vel oleo legato D. 33, 6 

ad SC. Turpillianum et de abolitionibus criminum D. 

48, 16 C. 9, 45 
de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis 

causa actione D. 27, 3 
de contraria tutelae et utili actione D. 27, 4 
de tutela testamentaria C. 5, 28 
de tutelis J. 1, 13 D. 26, 1 

de tutore vel curatore qui satis non dedit C. 5, 42 
de tutoribus et curatoribus datis ab his qui ius dandi 

habent et qui et in quibus causis specialiter dari 

possunt D. 26, 5 
de tutoribus vel curatoribus illustrium vel clarissima- 
rum personarum C. 5, 33 

u. 

de vacalione et excusatione munerum D. 50, 5 

de vacalione muneris C. 10, 46 

ubi agi oportet de ratiociniis tam privatis quam publi- 

cis C. 3, 21 
ubi causa status agi debeat C. 3, 22 
ubi causae fiscales vel divinae domus hominumque eius 

agantur C. 3, 26 
ubi conveniatur qui certo loco dare promisit C. 3, 18 
ubi de criminibus agi oportet C. 3, 15 
ubi de hereditate agatur vel ubi scripti heredes in pos- 

sessionem mitti postulare debent C. 3, 20 
ubi de possessione agi oportet C. 3, 16 
ubi et apud quem cognitio restitutionis agitanda sit 

C. 2, 46 
ubi fideicommissum peti oportet C. 3, 17 
ubi in rem actio exerceri debet C. 3, 19 
ubi petantur tutores vel curatores C. 5, 32 
ubi pupilli educentur C. 5, 49 
ubi pupillus educari vel morari debeat et de alimentis 

ei praestandis 2?. 27, 2 
ubi quis de curiali vel cohortali aliave condicione con- 

veniatur C. 3, 23 
ubi senatores vel clarissimi civiliter vel criminaliter 

conveniantur C. 3, 24 
vectigalia nova institui non posse C. 4, 62 
de vectigalibus et commissis C. 4, 61 
ad SC. Felleianum D. 16, 1 C. 4, 29 
de venatione ferarum C. 11, 45 
de vendendis rebus civitatis C. 11, 32 
de venditiojie rerum fiscalium cum privatis communium 

C. 10, 4 

ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 
de ventre in possessionem mittendo et curatore eius 

D. 37, 9 

de verborum et rerum significatione C. 6, 38 

de verborum obligatione J. 3, 15 

de verborum obligationibus D. 45, 1 

de verborum significatione D. 50, 16 

de vestibus holoveris et auratis et de intinctione sacri 

muricis C. 11, 9 
de veteranis D. 49, 18 C. 12, 46 
de veteranorum et militum succcssione D. 38, 12 
de veteri iure enucleando et auctoritate iuris pruden- 

tium qui in digestis referuntur C. 1, 17 
de veteris numismatis potestate C. 11, 11 
de via publica et itinere publico reficiendo D. 43, 11 
de via publica et si quid in ea factura esse dicatur 

D. 43, 10 
m bonorum raptorum J. 4, 2 C. 9, 33 
vi bonorum raptorum et de turba D. 47, 8 



de vi et de vi armata D. 43, 16 

de officio vicarii C. 1, 38 

de rei vindicatione D. 6, 1 C. 3, 32 

de vindicta libertate et apud consilium manumissione 

C. 7, 1 
ad legem Fiselliam C. 9, 21 
unde cognati D. 38, 8 
unde legitimi D. 38, 7 
unde legitimi et unde cognati C, 6, 15 
unde liberi C. 6, 14 
si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi D. 

38, 6 
unde vi C^ 8, 4 

unde vir et uxor D. 38, 11 67. 6, 18 
de usucapione pro donato C. 7, 27 
de usucapione pro dote C. 7, 28 
de usucapione pro emptore vel transactione C. 7, 26 
de usucapione pro herede C. 7, 29 
de usucapione transformanda et de sublata differentia 

rerum mancipi et nec mancipi C. 7, 31 
communia de usucapionibus C 7, 31 
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3 
de usucapionibus et longi temporis possessionibus /. 2, 6 
de usu et habitatione J. 2, 5 2?. 7, 8 
de usu et usu fructu et reditu et habitatione et operia 

per legatum vel fideicommissum datis D. 33, 2 
de usu fructu /. 2, 4 
de usu fructu adcrescendo D. 7, 2 
usufructuarius quemadmodum caveat D. 7, 9 
de usu fructu earum rerum quae usu consumuntur vel 

minuuntur D. 7, 5 
de usu fructu et habitatione et ministerio servorum 

C. 3, 33 

de usu fructu et quemadmodum quis utatur fruatur 

D. 7, 1 

de usuris C. 4, 32 

de usuris et fructibus et causis et omnibus aocessioni- 

bus et niora D. 22, 1 
de usuris et fructibus legatorum seu fideicommissorum 

C. 6, 47 
de usuris pupillaribus C. 5, 56 
de usuris rei iudicatae C. 7, 54 
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3 
ut actioues et ab herede et contra heredem incipiant 

a 4, 11 
ut armorum usus inscio principe interdictua sit C. 

11, 47 
ut causae post pubertatem adsit tutor C. 5, 48 
ut dignitatum ordo servetur C. 12, 8 
ut ex legibus senatusve consultis bonorum possessio 

detur D. 38, 14 
ut in flumine publico navigare liceat D. 43, 14 
ut in possessione legatorum vel fideicommissorum ser- 

vandorum causa esse liceat D. 36, 4 
ut in possessionem legatorum vel fideicommissorum ser- 

vandorum causa mittatur et quando satisdari debet 

a 6, 54 
. ut intra certum tempus criminalis qucicstio terminetur 

C. 9, 44 
uti possidetis D. 43, 17 C. 8, 6 
ut legatorum seu fideicommissorum servandorum causa 

caveatur D. 36, 3 
ut lite pendente vel post provocationem aut definitivam 

sententiam nulli liceat imperatori supplicare C. 

1,21 
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare 

et de munere sitoniae C iO, 27 
ut nemini liceat sine iudicis auctoritete signa imprimere 

rebus, quas alius tenet (7. 2, 16 
ut nemo ad suum patrocinium suscipiat vicos vel rusti- 

canos eorum C. 1 1 , 54 
ut nemo invitus agere vel accusare cogatur C. 3, 7 
ut nemo privatus titulos praediis suis vel alienis im- 

ponat vel vela regalia suspendat C. 2, 15 
ut nulli patriae auae administratio sine speciali per- 

missu principis permittatur C. 1, 41 
ut nullus ex vicanis pro alienis debitis vicanorum te- 

neatur C. 11, 57 



II 



UT 



XIX 



UXORIBUS 



ut omnes tam civiles quam militares iudices post ad- 
ministrationem depositam per quinquaginta dies in 
civitatibus vel certis locis permaneant C. 1, 49 

ut quae desunt advocationi partium, iudex suppleat C. 
2, 10 

ut rusticani ad nullum obsequium devocentur C. 11,55 



de utrubi D. 43, 31 

de vulgari et pupillari substitutione D. 28, 6 
de vulgari substitutione J. 2, 15 
de uxoribus militum vel eorum qui rei publicae causa 
absunt C. 2, 51 



CODEX lUSTINIANUS 



RECOGNOVIT 



PAULUS KRUEGER 



XXIII 



INDEX TITULORUM. 



LIBER PRIMUS 
I De summa trinitate et ut nemo de ea 

publice contendere audeat 
II De sacrosanctis ecclesiis et de rebus et 

privilegiis earum 
III De episcopis et clericis et orphanotro- 
phis et brephotrophis et xenodochis 
et monachis et privilegio eorum et 
castrensi peculio et de redimendis cap- 
tivis et de nuptiis clericorum vetitis 
seu permissis 
IIII De episcopali audientia et de diversis 
capitulis, quae ad ius curamque et 
reverentiam pontificalem pertinent 
V De haereticis et Manichaeis et Samaritis 
VI Ne sanctum baptisma iteretur 
VII De apostatis 

VIII Nemini Hcere signum salvatoris Christi 
vel in silice vel in marmore aut scul- 
pere aut pingere 
VIIII De ludaeis et caelicolis 

X Ne Christianum mancipium haereticus 
vel paganus vel ludaeus habeat vel 
possideat vel circumcidat 
XI De paganis sacrificiis et templis 
XII De his qui ad ecclesias confugiunt vel 

ibi exclamant 
XIII De his qui in ecclesiis manumittuntur 
XIIII De legibus et constitutionibus principum 
et edictis 
XV De mandatis principum 
XVI De senatus consuitis 
XVII De veteri iure enucleando et auctoritate 
iuris prudentium qui in Digestis refe- 
runtur 
XVIII De iuris et facti ignorantia 
XVIIIl De precibus imperatori offerendis et de 
quibus rebus supplicare liceat vel non 
XX Quando libellus principi datus litis con- 

testationem facit 
XXI Ut lite pendente vel post provocationem 
aut definitivam sententiam nuUi liceat 
imperatori supplicare 
XXII Si contra ius utilitatemque publicam vel 
per mendacium fuerit aliquid postu- 
latum vel impetratum 
XXIII De diversis rescriptis et pragmaticis 

sanctionibus 
XXIIII De statuis et imaginibus 
XXV De his qui ad statuas confugiunt 
XXVI De officio praefectorum praetorio Orien- 

tis et Illyrici 
XXVU De officio praefecti praetorio Africae et 

de omni eiusdem dioeceseos statu 
XXVIII De officio praefecti urbis 
XXVIIII De officio magistri militum 
XXX De officio quaestoris 
XXXI De officio magistri officiorum 
XXXII De officio comitis sacrarum largitionum 
XXXIII De officio comitis rerum privatarum 
XXXIIII De officio comitis sacri patrimonii 
XXXV De officio proconsulis et legati 
XXXVI De officio comitis Orientis 



XXXVII De officio praefecti Augustalis 
XXXVIII De officio vicarii 
XXXVIIII De officio praetorum 

XXXX De officio rectoris provinciae 
XXXXI Ut nulli patriae suae administratio sine 
speciali permissu principis permittatur 
XXXXn De quadrimenstruis tam civilibus quam 

militaribus brevibus 
XXXXIII De officio praefecti vigilum 
XXXXHII De officio praefecti annonae 
XXXXV De officio civilium iudicum 
XXXXVI De officio iudicum militarium 
XXXXVII Ne comitibus rei militaris vel tribunis 

lavacra praestentur 
XXXXVIII De officio diversorum iudicum 
XXXXVIIII Ut omnes tam civiles quam militares 
iudices post administrationem deposi- 
tam per quinquaginta dies in civita- 
tibus vel certis locis permaneant 
L De officio eius qui vicem alicuius iudi- 

cis obtinet 
LI De adsessoribus et domesticis et can- 

cellariis iudicum 
Lll De annonis et capitu administrantium 
vel adsessorum aliorumve publicas sol- 
licitudines gerentium vel eorum, qui 
aliquas consecuti sunt dignitates 
LIII De contractibus iudicum vel eorum qui 
sunt circa eos et inhibendis donatio- 
nibus in eos faciendis et ne adminis- 
trationis tempore proprias aedes aedi- 
ficent sine sanctione pragmatica 
LIIII De modo multarum quae ab iudicibus 
infliguntur 
LV De defensoribus civitatum 
LVI De magistratibus municipalibus 
LVII De officio iuridici Alexandriae 

LIBER SECUNDUS 

I De edendo 
II De in ius vocando 
III De pactis 
IIII De transactionibus 
V De calculi errore 
VI De postulando 

VII De advocatis diversorum iudiciorum 
VIII De advocatis fisci 
VIIII De errore advocatorum vel libellos seu 
preces concipientium 
X Ut quae desunt advocationi partium iu- 

dex suppleat 
XI De causis, ex quibus infamia alicui in- 

rogatur 
XII De procuratoribus 
XIII Ne liceat potentioribus patrocinium liti- 
gantibus praestare vel actiones in se 
transferre 
XIIII De his, qui potentiorum nomine titulos 
praediis adfigunt vel eorum nomina 
in lite praetendunt 
XV Ut nemo privatus titulos praediis suis 
vel alienis imponat vel vela regalia 
suspendat 



XXIV 



XVl Ut nemini liceat sine iudicis auctoritate 

signa imprimere rebus, quas alius tenet 

XVII Ne tiscus vel res publica procurationem 

alicui patrocinii causa in lite praestet 

XVIII De negotiis gestis 

XVIIII De his quae vi metusve causa gesta sunt 

XX De dolo malo 

XXI De in integrum restitutione minorum 

viginti quinque annis 
XXII De filio familias minore 
XXIII De fideiussoribus minorum 
XXIIII Si tutor vel curator intervenerit 
XXV Si in communi eademque causa in inte- 

grum restitutio postuletur 
XXVI Si adversus rem iudicatam 
XXVII Si adversus venditionem 
XXVIII Si adversus venditionem piguoris 
XXVIIII Si adversus donationem 
XXX Si adversus libertatem 
XXXI Si adversus transactionem vel divisionem 

minor restitui velit 
XXXII Si adversus solutionem a debitore vel 

a se factam 
XXXIII Si adversus dotem 
XXXIIII Si adversus delictum suum 
XXXV Si adversus usucapionem 
XXXVI Si adversus fiscum 
XXXVII Si adversus creditorem 
XXXVni Si ut se hereditate abstineat 
XXXVIIII Si ut omissam hereditatem vel bonorum 
possessionem vel quid aliud adquirat 
XXXX In quibus causis in integrum restitutio 

necessaria non est 
XXXXI Qui et adversus quos in integrum re- 

stitui non possunt 
XXXXII Si minor se maiorem dixerit vel proba- 

tus fuerit 
XXXXIII Si saepius in integrum restitutio postu- 

letur 
XXXXIIII De his qui veniam aetatis impetraverunt 
XXXXV Si maior factus ratum habuerit 
XXXXVI Ubi et apud quem cognitio restitutionis 

agitanda sit 
XXXXVII De reputationibus, quae fiunt in iudicio 

in integrum restitutionis 
XXXXVIII Etiam per procuratorem causam in in- 

tegrum restitutionis agi posse 
XXXXVIIII In integrum restitutione postulata ne 
quid novi fiat 
L De restitutione militum et eorum qui 

rei publicae causa afuerunt 
LI De uxoribus militum vel eorum qui rei 

publicae causa absunt 
LII De temporibus in integrum restitutionis 
tam minorum aliarumque personarum, 
quae restitui possunt, quam heredum 
eorum 
LIII Quibus ex causis maiores in integrum 

restituuntur 
LIIII De alienationeiudicii mutandi causa facta 
LV De receptis 
LVI De satisdando 
LVII De formulis et impetratione actionum 

sublatis 
LVIII De iureiurando propter calumniam dando 

LIBER TERTIUS 

I De iudiciis 
II De Bportulis et sumptibus in diversis 

iudiciis faciendis et de exsecutoribus 

litium 
III De pedaneis iudicibus 
IIII Qui pro sua iurisdictione iudices dare 

darive possunt 
V Ne quis in sua causa iudicet vel sibi 

ius dicat 
VI Qui legitimam personam in iudiciis ha- 

beut vel uon 



VII Ut nemo invitus agere vel accusare co- 

gatur 
VIII De ordine iudiciorum 
VIIII De litis contestatione 

X De plus petitionibus 
XI De dilationibus 

XII De feriis 

XIII De iurisdictione omnium iudicum et de 

foro competenti 
XIIII Quando imperator inter pupillos vel vi- 
duas vel miserabiles personas cognos- 
cat et ne exhibeantur 
XV Ubi de criminibus agi oportet 
XVI Ubi de possessione agi oportet 
XVII Ubi fideicommissum peti oportet 
XVIII Ubi conveniatur qui certo loco dare pro- 

misit 
XVIIII Ubi in rem actio exerceri debet 

XX Ubi de hereditate agatur et ubi scripti 
heredes in possessionem mitti postu- 
lare debent 
XXI Ubi agi oportet de ratiociniis tam pri- 

vatis quam publicis 
XXII Ubi causa status agi debeat 
XXIII Ubi quis de curiali vel cohortali aliave 

condicione conveniatur 
XXIIII Ubi senatores vel clarissimi civiliter vel 
criminahter conveniantur 
XXV In quibus causis militantes fori prae- 

scriptione uti non possunt 
XXVI Ubi causae fiscales vel divinae domus 

hominumque eius agantur 
XXVII Quando liceat sine iudice unicuique vin- 

dicare se vel publicam devotionem 
XXVni De inofficioso testamento 
XXVIIIl De inofficiosis donationibus 
XXX De inofficiosis dotibus 
XXXI De petitione hereditatis 
XXXII De rei vindicatione 
XXXIII De usu fructu et habitatione et minis- 

terio servorum 
XXXIIII De servitutibus et de aqua 
XXXV De lege Aquilia 
XXXVI Familiae erciscundae 
XXXVII Communi dividundo 
XXXVIII Communia utriusque iudicii tam fami- 
liae erciscundae quam communi divi- 
dundo 
XXXVIIII Finium regundorum 

XXXX De consortibus eiusdem litis 
XXXXI De noxalibus actionibus 
XXXXII Ad exhibendum 
XXXXIII De aleae lusu et aleatoribus 
XXXXIIII De religiosis et sumptibus funerum 

LIBER QUARTUS 

I De rebus creditis et de iureiurando 
II Si certum petatur 
III De suffragio 

IIII De prohibita sequestratione pecuniae 
V De condictione indebiti 
VI De condictione ob causam datorum 
VII De condictione ob turpem causam 

VIII De condictione furtiva 

VUII De condictione ex lege et sine causa vel 
iniusta causa 
X De obligationibus et actionibus 

XI Ut actiones et ab herede et contra here- 

dem incipiant 
XII Ne uxor pro marito vel maritus pro uxore 
vel mater pro filio conveniatur 

XIII Ne filius pro patre vel pater pro filio 

emancipato vel libertus pro patrono 
conveniatur 
XIIII An servus ex suo facto post manumis- 
sionem teneatur 
XV Quando fiscus vel privatus debitoris sui 
debitores exigere potest 



XXV 



XVI De actionibus hereditariis 
XVII Ex delictis defunctorum in quantum 

heredes conveniantur 
XVIIl De constituta pecunia 
XVIIII De probationibus 
XX De testibus 

XXI De fide instrumentorum et amissione 

eorum et antapochis faciendis et de 

his quae sine scriptura fieri possunt 

XXII Plus valere quod agitur quam quod si- 

mulate concipitur 
XXIII De commodato 
XXIIII De actione pigneraticia 
XXV De exercitoria et institoria actione 
XXVI Quod cum eo qui in aliena est potestate 
negotium gestum esse dicitur, vel de 
peculio seu quod iussu aut de in rem 
verso 
XXVII Per quas personas nobis adquiritur 
XXVIII Ad senatus consultura Macedonianum 
XXVIIII Ad senatus consultum Velleianum 
XXX De non numerata pecunia 
XXXI De compensationibus 
XXXII De usuris 
XXXIIl De nautico fenore 
XXXIIII Depositi 
XXXV Mandati 

XXXVI Si servus se emi mandaverit 
XXXVII Pro socio 
XXXVIII De contrahenda emptione 
XXXVIIII De hereditate vel actione vendita 

XXXX Quae res venire non possunt et qui ven- 

dere vel emere vetantur 
XXXXI Quae res exportari non debeant 
XXXXII De eunuchis 

XXXXIII De patribus qui filios distraxerunt 
XXXXIIII De rescindenda venditione 
XXXXV Quando liceat ab emptione discedere 
XXXXVI Si propter publicas pensitationes vendi- 

ditio fuerit celebrata 
XXXXVII Sine censu vel reliquis fundum compa- 

rari non posse 
XXXXVIII De periculo et coramodo rei venditae 
XXXXVIIII De actionibus empti et venditi 

L Si quis alteri vel sibi sub altorius no- 

mine vel aliena pecunia emerit 
LI De rebus alienis non alienandis et de 
prohibita rerum alienatione vel hypo- 
theca 
LII De comrauniura rerum alienatione 
LIII Rem alienam gerentibns non interdici 

rerura suarura alienatione 
LIIII De pactis inter emptorera et venditorem 
compositis 
LV Si servus exportandus veneat 
LVI Si mancipium ita venierit, ne prostitua- 

tur 
LVII Si mancipium ita fuerit alienatum, ut 

manumittatur vel contra 
LVIII De aediliciis actionibus 
LVIIII De monopoliis et de conventu negotia- 
torura illicito vel artificum ergolabo- 
rumque nec non balneatorum prohi- 
bitis illicitisque negotiationibus 
LX De nundinis 

LXI De vectigalibus et commissis 
LXII Vectigalia nova institui non posse 
LXIII De commerciis et mercatoribus 
LXIIII De rerum permutatione et de praescrip- 
tis verbis actione 
LXV De locato et conducto 
LXVI De emphyteutico iure 

LIBER QUINTUS 

I De sponsalibus et arris sponsaliciis et 

proxeneticis 
II Si rector provinciae vel ad eum perti- 

nentes sponsalia dederint 



I in De donationibus ante nuptias vel prop- 

ter nuptias et sponsaliciis 
IIII De nuptiis 
V De incestis et inutilibus nuptiis 
VI De interdicto matrimonio inter pupillara 
et tutorem seu curatorem liberosque 
eorum 
VII Si quacumque praeditus potestate vel ad 
eum pertinentes ad suppositarum iuris- 
dictioni suae adspirare temptaverint 
nuptias 
VIII Si nuptiae ex rescripto petantur 
VIIII De secundis nuptiis 

X Si secundo nupserit mulier, cui maritus 

usura fructura reliquerit 
XI De dotis promissione vel nuda pollici- 

tatione 
XII De iure dotium 

XIII De rei uxoriae actione in ex stipulatu 
actionem transfusa et de natura do- 
tibus praestita 
- XIIII De pactis conventis tam super dote quam 
super donatione ante nuptias et para- 
phernis 
XV De dote cauta et non numerata 
XVI De donationibus inter virum et uxorem 
et a parentibus in liberos factis et de 
ratihabitione 
XVII De repudiis et iudicio de moribus sublato 
XVIII Soluto matrimonio dos quemadmodura 

petatur 
XVIIII Si dos constante matrimonio soluta fuerit 
XX Ne fideiussores vel mandatores dotium 

dentur 
XXI Rerura araotarum 
XXII Ne pro dote mulieri bona mariti addi- 
cantur 
.XXIII De fundo dotali 

XXIIII Divortio facto apud quem liberi morari 
vel educari debent 
XXV De alendis liberis ac parentibus 
XXVI De concubinis 

XXVII De naturalibus liberis et matribus eorum 
et ex quibus casibus iusti efficiuntur 
XXV III De tutela testamentaria 
XXVIIII De confirmando tutore 
XXX De legitima tutela 
XXXI Qui petant tutores vel curatores 
XXXII Ubi petantur tutores vel curatores 
XXXIII De tutoribus et curatoribus illustrium 

vel clarissimarura personarum 
XXXIIII Qui dare tutores vel curatores et qui 
dari possunt 
XXXV Quando mulier tutelae officio fungi 

potest 
XXXVI In quibus causis tutorem habenti tutor 

vel curator dari potest 
XXXVII De administratione tutorum et curato- 
rum et de pecunia pupillari feneranda 
vel deponenda 
XXXVIII De periculo tutorum et curatorum 
XXXVIIII Quando ex facto tutoris vel curatoris 
minores agere vel conveniri possunt 
XXXX Si ex pluribus tutoribus vel curatoribus 
omnes vel unus agere pro minore vel 
conveniri possunt 
XXXXI Ne tutor vel curator vectigal conducat 
XXXXII De tutore vel curatore qui satis non dedit 
XXXXIII De suspectis 

XXXXIIII De in litem dando tutore vel curatore 
XXXXV De eo qui pro tutore negotia gessit 
XXXXVI Si mater indemnitatem promiserit 
XXXXVII Si contra matris voluntatem tutor datus 

sit 
XXXXVIII Ut causae post pubertatem adsit tutor 
XXXXVIIII Ubi pupilli educentur 

L De alimentis pupillo praestandis 
LI Arbitrium tutelae 



XXVI 



LTI 

LIII 

LIIII 

LV 

LVI 

LVII 

LVIII 

LVIIII 

LX 

LXI 

LXII 

LXIII 

LXIIII 

LXV 

LXVI 

LXVII 

LXVIII 

LXVIIII 

LXX 

LXXI 

LXXII 
LXXIII 

LXXIIII 

LXXV 



II 

III 
IIII 

V 
VI 

VII 
VIII 

VIIII 

X 

XI 

XII 

xm 

XIIII 

XV 

XVI 

XVII 

XVIII 

XVIIII 

XX 

XXI 

XXII 

XXIII 

XXIIII 

XXV 

XXVI 
XXVII 

XXVIII 
XXVIIII 



De dividenda tutela et pro qua parte 

quisque tutorum conveniatur 
De in litem iurando 
De heredibus tutorum 
Si tutor non gesserit 
De usuris pupiliaribus 
De fideiussoribus tutorum seu curatorum 
De contrario iudicio 
De auctoritate praestanda 
Quando curatores vel tutores esse desi- 

nant 
De actore a tutore seu curatore dando 
De excusationibus et temporibus earum 
Si falsis adlegationibus excusatus est 
Si tutor rei publicae causa aberit 
De excusatione veteranorum 
Qui numero liberorum se excusant 
Qui aetate 
Qui morbo 

Qui numero tutelarum 
De curatore furiosi vel prodigi 
De praediis vel aliis rebus minorum sine 

decreto non alienandis vel obligandis 
Quando decreto opus non est 
Si quis ignorans rem minoris esse sine 

decreto comparavit 
Si maior factus sine decreto factam alie- 

nationem ratam habuerit 
De magistratibus conveniendis 



LIBER SEXTUS 

De fugitivis servis et libertis maucipiis- 

que civitatum artificibus et ad diversa 

opera deputatis et ad rem privatam 

vel dominicam pertinentibus 
De furtis et de servo corrupto 
De operis libertorum 
De bonis libertorum et de iure patro- 

natus 
Si in fraudem patroni alienatio facta est 
De obsequiis patronis praestandis 
De libertis et eorum liberis 
De iure aureorum anulorum et de nata- 

libus restituendis 
Qui admitti ad bonorum possessionem 

possunt et intra quod tempus 
Quando non petentium partes petentibus 

adcrescunt 
De bonorum possessione secundum tabu- 

las 
De bonorum possessione contra tabulas, 

quam praetor hberis pollicetur 
De bonorum possessione contra tabulas 

liberti, quae patronis vel liberis eorum 

datur 
Unde liberi 

Unde legitimi et unde cognati 
De edicto successorio 
De Carboniano edicto 
Unde vir et uxor 

De repudianda bonorum possessione 
De collationibus 
De testamento militis 
Qui facere testamentum possunt vel non 

possunt 
De testamentis: quemadmodum testa- 

menta ordinantur 
De heredibus instituendis et quae per- 

sonae heredes institui non possunt 
De institutionibus et substitutionibus seu 

restitutionibus sub condicione factis 
De impuberum et aliis substitutionibus 
De necessariis et servis heredibus in- 

stituendis vel substituendis 
De liberis praeteritis vel exheredatis 
De postumis heredibus instituendis vel 

exheredandis vel praeteritis 



XXX De iure deliberandi ct de adeunda vel 

adquirenda hereditate 
XXXI De repudianda vel abstinenda heredi- 

tate 
XXXII Quemadmodum aperiantur testamenta et 

inspiciantur et describantur 
XXXIII De edicto divi Hadriani tollendo et quem- 
admodum scriptus heres in possessio- 
nem mittatur 
XXXIin Si quis aliquem testari prohibuerit vel 
coegerit 
XXXV De his quibus ut indignis auferuntur et 

ad senatus consultum Silanianum 
XXXVI De codicillis 
XXXVII De legatis 

XXXVIII De verborum et rerum significatione 
XXXVIIII Si omissa sit causa testamenti 

XXXX De indicta viduitate et de lege lulia mis- 

cella tollenda 
XXXXI De his quae poenae nomine in testamento 

vel codicillis relinquuntur 
XXXXII De fideicommissis 
XXXXIII Communia de legatis et fideicommissis 

et de in rem missione tollenda 
XXXXIIII De falsa causa adiecta legato vel fidei- 
commisso 
XXXXV De his quae sub modo legata vel fidei- 

commissa relinquuntur 
XXXXVI De condicionibus insertis tam legatis 

quam fideicommissis et libertatibus 
XXXXVII De usuris et fructibus legatorum vel 

fideicommissorum 
XXXXVIII De incertis personis 
XXXXVIIII Ad senatus consultum Trebellianum 
L Ad legem Falcidiam 
LI De caducis tollendis 
LII De his qui ante apertas tabulas heredi- 

tates transmittunt 

LIII Quando dies legati vel fideicommissi cedit 

LIIII Ut in possessionem legatorumvel fidei- 

commissorum servandorum causa mit- 

tatur et quando satisdari debet 

LV De suis et legitimis liberis et ex filia 

nepotibus ab intestato venientibus 
LVI Ad senatus consultum Tertullianum 
LVII Ad senatus consultum Orfitianum 
LVIII De legitimis heredibus 
LVIIII Communia de successionibus 

LX De bonis maternis et materni generis 
LXI De bonis, quae liberis in potestate con- 
stitutis ex matrimonio vel aliter ad- 
quiruntur, et eorum administratione 
LXII De hereditatibus decurionum navicula- 
riorum cohortalium militum et fabri- 
censium 

LIBER SEPTIMUS 

I De viudicta libertate et apud consihum 

manumissione 
II De testamentaria manumissione 
III De lege Fufia Caninia tollenda 
IIII De fideicommissariis libertatibus 
V De dediticia libertate tollenda 
VI De Latiria libertate tollenda et per cer- 
tos modos in civitatemRomanamtrans- 
fusa 
VII De servo communi manumisso 
VIII De servo pignori dato manumisso 
VIIII De servis rei publicae manumittendis 
X De his qui a non domino manumissi 

sunt 
XI Qui manumittere non possunt et ne in 

fraudem creditorum mauumittatur 
XII Qui non possunt ad libertatem pervenire 
XIII Pro guibus causis servi praemium ac- 

cipiunt libertatem 
XIIII De ingeuuis manumissis 
XV Commuuia de manumissionibus 



XXVII 



XVI De liberali causa 
XVII De adsertione tollenda 
XVII I Qiiibus ad libertatem proclamare non 
licet et de rebus eorum, qui ad liber- 
tatem proclamare non prohibentur 
XVIIIl De ordine cognitionum 
XX De collusione detegenda 
XXI Ne de statu defunctorum post quinquen- 

nium quaeratur 
XXII De longi temporis praescriptione, quae 
pro libertate et non adversus liber- 
tatem opponitur 
XXIIl De peculio eius qui libertatem meruit 
XXIIII De senatus consulto Claudiano tollendo 
XXV De nudo ex iure Quiritium tollendo 
XXVI De usucapione pro emptore vel trans- 

actione 
XXVII De usucapione pro donato 
XXVIII De usucapione pro dote 
XXVIIII De usucapione pro herede 
XXX Communia de usucapionibus 
XXXI De usucapione transformanda et de sub- 
lata ditferentia rerum mancipi et nec 
mancipi 
XXXII De adquirenda et retinenda possessione 
XXXIII De praescriptione longi temporis decem 

vel viginti annorum 
XXXIIII In quibus causis cessat longi temporis 
praescriptio 
XXXV Quibus non obiciatur longi temporis 
praescriptio 
XXXVI Adversus creditorem 
XXXVII De quadriennii praescriptione 
XXXVIII Ne rei dominicae vel templorum vindi- 
catio temporisexceptione submoveatur 
XXXVIIII De praescriptione triginta vel quadra- 
ginta annorum 
XXXX De annali exceptione Italici contractus 
tollenda et de diversis temporibus et 
exceptionibus et praescriptionibus et 
interruptionibus earum 
XXXXI De adluvionibus et paludibus et de pas- 
cuis ad alium statum translatis 
XXXXII De sententiis praefectorum praetorio 
XXXXin Quomodo et quando iudex sententiara 
proferre debet praesentibus partibus 
vel una absente 
XXXXIIII De sententiis ex periculo recitandis 
XXXXV De sententiis et interlocutionibus omnium 

iudicum 
XXXXVI De sententia, quae sine certa quanti- 

tate prolata est 
XXXXVII De sententiis, quae pro eo quod inter- 

est proferuntur 
XXXXVIII Si non a competenti iudice iudicatum 

esse dicatur 
XXXXVIIII De poena iudicis, qui male iudicavit, vel 
eius, qui iudicem vel adversarium cor- 
rumpere curavit 
L Sententiam rescindi non posse 
LI De fructibus et litis expensis 
LII De re iudicata 
LIII De exsecutione rei iudicatae 
LIIII De usuris rei iudicatae 
LV Si plures una sententia condemnati sunt 
LVI Quibus res iudicata non nocet 
LVII Comminationes epistulas programmata 
subscriptiones auctoritatem rei iudi- 
catae non habere 
LVIII Si ex falsis instrumentis vel testimoniis 

iudicatum erit 
LVIIII De confessis 

LX Inter alios acta vel iudicata aliis non 

nocere 
LXI De relationibus 

LXIT De appellationibus et consultationibus 

LXIII De temporibus et reparationibus appel- 

lationum seu consultationum 



LXIIII 
LXV 
LXVl 

LXVII 

LXVIII 
LXVIIII 

LXX 



LXXI 
LXXII 

LXXIII 

LXXIIII 

LXXV 



I 

II 

III 

IIII 

V 

VI 

VII 

VIII 

VIIII 

X 

XI 

XII 

XIII 
XIIII 

XV 
XVI 

XVII 
XVIII 

XVIIII 
XX 
XXI 



XXII 

XXIII 

XXIIII 

XXV 

XXVI 

XXVII 
XXVIII 

XXVIIII 

XXX 

XXXI 



XXXII 

XXXIII 
XXXIIII 

XXXV 
XXXVI 
XXXVII 

XXXVIII 
XXXVIIII 



Quando provocare necesse non est 
Quorum appellationes non recipiantur 
Si pendente appellatione mors interve- 

nerit 
De his qui per metum iudicis non ap- 

pellaverunt 
Si unus ex pluribus appellaverit 
Si de momentaria possessione fuerit ap- 

pellatum 
Ne liceat in una eademque causa tertio 

provocare vel post duas sententias iu- 

dicum, quas definitio praefectorum 

roboraverit, eas retractare 
Qui bonis cedere possunt 
De bonis auctoritate iudicis possidendis 

seu venumdandis et de separationibus 
De privilegio fisci 
De privilegio dotis 
De revocandis his quae per fraudem 

alienata sunt 

LIBER OCTAVUS 

De interdictis 

Quorum bonorum 

Quod legatorum 

Unde vi 

Si per vim vel alio modo absentis per- 

turbata sit possessio 
Uti possidetis 
De tabulis exhibendis 
De liberis exhibendis seu de ducendis 

et de homine libero exhibendo 
De precario et de Salviano interdicto 
De aedificiis privatis 
De operibus pubHcis 
De ratiociniis operum publicorum et de 

patribus civitatum 
De pignoribus 
In quibus causis pignus tacite contra- 

hitur 
Si aliena res pignori data sit 
Quae res pignori obligari possunt vel 

non et qualiter pignus contrahatur 
Qui potiores in pignore habeantur 
De his qui in priorum creditorum locum 

succedunt 
Si antiquior creditor pignus vendiderit 
Si communis res pignorata sit 
De praetorio pignore et ut in actioni- 

bus etiam debitorum missio praetorii 

pignoris procedat 
Si in causa iudicati pignus captum sit 
Si pignus pignori datum sit 
De partu pignoris et omni causa 
De remissione pignoris 
Etiam ob chirographariam pecuniam pig- 

nus teneri 
De distractione pignorum 
Debitorem venditionem pignorum impe- 

dire non posse 
Si vendito pignore agatur 
De luitione pignoris 
Si unus ex pluribus heredibus creditoris 

vel debitoris partem suam debiti sol- 

verit vel acceperit 
Si pignoris conventionem numeratio se- 

cuta non sit 
De iure dominii impetrando 
De pactis pignorum et de commissoria 

lege in pignoribus rescindenda^ 
De exceptionibus sive praescriptionibus 
De litigiosis 
De contrahenda et committenda stipu- 

latione 
De inutilibus stipulationibus 
De duobus reis stipulandi et duobus 

reis promittendi 



XXVIII 



xxxx 

XXXXI 

XXXXII 

XXXXIII 

XXXXIIII 

XXXXV 

XXXXVI 

XXXXVII 

XXXXVIII 

XXXXVIIII 

L 

LI 



LII 

LIU 

Lllll 



LV 

LVI 

LVil 

LVIII 



De fideiussoribus et mandatoribus 

De novationibus et delegationibus 

De solutionibus et liberationibus 

De acceptilationibus 

De evictionibus 

Creditorem evictionem non debere 

De patria potestate 

De adoptionibus 

De emancipationibus liberorum 

De ingratis liberis 

De postliminio et de redemptis ab hos- 

tibus 
De infantibus expositis liberis et servis 

et de his qui sanguinolentos emptos 

vel nutriendos acceperunt 
Quae sit longa consuetudo 
De donationibus 
De donationibus quae sub modo vel con- 

dicione vel ex certo tempore confici- 

untur 
De revocandis donationibus 
De mortis causa donationibus 
De infirmandis poeuis caelibatus et orbi- 

tatis et decimariis sublatis 
De iure liberorum 



I 
II 

I!I 

III i 

V 

VI 

VII 

VIII 

vmi 

X 

XI 

XII 

XIII 

XIIII 

XV 

XVI 

XVII 

XVIII 

XVIIII 

XX 

XXI 

XXII 

XXIII 

XXIIII 

XXV 

XXVI 

XXVII 

XXVIII 

XXVIIII 

XXX 

XXXI 



XXXII 

XXXIII 

XXXIIII 

XXXV 

XXXVI 

XXXVII 

XXXVIII 

XXXVIIII 

XXX X 
XXXXI 



LIBER NONUS 

Qui accusare non possunt 

De accusationibus et inscriptionibus 

De exhibendis vel transmittendis reis 

De custodia reorum 

De privatis carceribus inhibendis 

Si reus vel accusator mortuus fuerit 

Si quis imperatori maledixerit 

Ad legem luliam maiestatis 

Ad legem luliam de adulteriis et de 

stupro 
Si quis eam cuius tutor fuerit corruperit 
De mulieribus qui servis propriis se 

iunxerunt 
Ad legem luliam de vi publica seu pri- 

vata 
De raptu virginum seu viduarum nec 

non sanctimonialium 
De emendatione servorum 
De emendatione propinquorum 
Ad legem Corneliam de sicariis 
De his qui parentes vel liberos occiderunt 
De maleficis et mathematicis et ceteris 

similibus 
De sepulchro violato 
Ad legem Fabiam 
Ad legem Viselliam 
Ad legem Corneliam de falsis 
De his qui sibi adscribunt in testamento 
De falsa moneta 
De mutatione nominis 
Ad legem luliam de ambitu 
Ad legem luliam repetundarum 
De crimine peculatus 
De crimine sacrilegii 
De seditiosis et his qui plebem audent 

contra publicara quietem colligere 
Quando civilis actio criminali praeiudi- 

cet et au utraque ab eodem exerceri 

potest 
De crimine expilatae hereditatis 
Vi bonorum raptorum 
De crimine stellionatus 
De iniuriis 
De famosis libellis 
De abigeis 

De Nili aggeribus non rumpendis 
De his qui latrones vel in aliis crimi- 

nibus reos occultaverint 
De requirendis 
De quaestionibus 



XXXXII De abolitionibus 
XXXXIII De generali abolitione 
XXXXIIII Ut intra certum tempus criminalis quaes- 
tio terminetur 
XXXXV Ad senatus consultum Turpillianum 
XXXXVI De calumniatoribus 
XXXXVII De poenis 
XXXXVIII Ne sine iussu principis certis iudicibus 

liceat confiscare 
XXXXVIIII De bonis proscriptorum seu damnatorunj 
L De bonis mortem sibi consciscentium 
LI De sententiam passis et restitutis 



I 

II 

III 

IIII 

V 
VI 

VII 
VIII 
VIIII 

X 

XI 

XII 

XIII 

XIIII 

XV 

XVI 

XVII 

XVIII 

XVIIII 

XX 

XXI 

XXII 

XXIII 

XXIIII 

XXV 

XXVI 
XXVII 

XXVIII 

XXVIIII 

XXX 

XXXI 

XXXII 



XXXIII 

xxxim 

XXXV 



XXXVI 

XXXVII 

XXXVIII 

XXXVIIII 

xxxx 



XXXXI 



XXXXII 
XXXXIII 



LIBER DECIMUS 

De iure fisci 

De conveniendis fisci debitoribus 

De fide et iure hastae fiscalis et de 

adiectionibus 
De venditione rerum fiscalium cum pri- 

vatis commuuium 
Ne tiscus rem quam vendidit evincat 
De his qui ex publicis rationibus mu- 

tuam pecuniam acceperunt 
Poenis fiscalibus creditores praeferri 
De fiscalibus usuris 
De sententiis adversus fiscum latis re- 

tractandis 
De bonis vacantibus et de incorporatione 
De delatoribus 

De petitionibus bonorum sublatis 
De his qui se deferunt 
Si liberalitatis imperialis socius sine he- 

rede defecerit 
De thesauris 
De annona et tributis 
De indictionibus 
De superindicto 
De exactionibus tributorum 
De superexactionibus 
De capiendis et distrahendis pignoribus 

tributorum causa 
De apochis publicis et descriptionibus 

curialium 
De canone largitionalium titulorum 
Ne operae a collatoribus exigantur 
De immunitate nemini concedenda 
De conditis in publicis horreis 
Ut nemini liceat in coemptione specie- 

rum se excusare et de munere sitoniae 
De collatione donatorum vel relevatorum 

aut translatorum seu adaeratorum 
De collatione aeris 
De discussoribus 



De decurionibus et filiis eorum et qui 

decuriones habentur quibus modis a 

fortuna curiae liberentur 
Si libertus aut servus ad decurionatum 

adspiraverit 
De praediis curialium sine decreto non 

ahenandis 
Quando et quibus debetur quarta pars 

ex bonis decurionum et de modo dis- 

tributionis eorum 
De imponenda lucrativis descriptione 
De praebendo salario 
Si curialis relicta civitate rus habitare 

maluerit 
De municipibus et originariis 
De incolis et ubi quis domicilium habere 

videtur et de his qui studiorum causa 

in alia civitate degunt 
De honoribus et muneribus non conti- 

nuandis intcr patrem et filium et de 

intervallis 
De muneribus patrimoniorum 
Quemadmodum civilia muuera indicuntur 



XXIX 



XXXXIIII 

xxxxv 

XXXXVI 
XXXXVII 

XXXXVIII 
XXXXVIIII 

L 

LI 

LIl 

LIII 

LIIII 

LV 

LVI 



LVII 

LVIII 

LVIIII 

LX 

LXl 

LXII 

LXIII 
LXIIII 

LXV 

LXVI 

LXVII 

LXVIII 

LXVim 

LXX 

LXXI 

LXXII 

LXXIII 

LXXIIII 

LXXV 

LXXVI 
LXXVII 
LXXVIII 



I 
II 

III 

IIII 

V 

VI 
VII 

VIII 



VIIII 

X 

XI 
XII 



XIII 

XIIII 

XV 

XVI 
XVII 



De his qui spoiite muiiera susceperunt 
De his qui a principe vacationem ac- 

ceperuut 
De vacatione muneris 
De decretis decurionum super immuni- 

tate quibusdam concedenda 
De excusationibus munerum 
De quibus muneribus et praestationibus 

nemini liceat se excusare 
Qui aetate se excusant 
Qui morbo 
De his qui numero liberorum vel pau- 

pertate excusationem meruerunt 
De professoribus et medicis 
De athletis 
De his qui non impletis stipendiis sacra- 

mento soluti sunt 
Quibus muneribus excusantur ii, qui 

post impletam militiam vel advocatio- 

nem per provincias suis commodis va- 

cantes commorantur et de privilegiis 

eorum 
De conductoribus vectigalium fisci 
De libertinis 
De infamibus 
De reis postulatis 
De his qui in exsilium dati vel ordine 

moti sunt 
De filiis familias et quemadmodum pater 

pro his teneatur 
De periculo successorum parentis 
De mulieribus in quo loco munera sexui 

congruentia et honores agnoscant 
De legationibus 
De excusationibus artificum 
De potioribus ad munera nominandis 
Si propter inimicitias creatio facta sit 
De sumptuura recuperatione 
Si post creationem quis decesserit 
De tabulariis scribis logographis et cen- 

sualibus 
De susceptoribus praepositis et arcariis 
De ponderatoribus et auri illatione 
De auri publici prosecutoribus 
De his quae ex publica collatione illata 

sunt non usurpandis 
De auro coronario 
De irenarchis 
De argenti pretio quod thesauris infertur 

LIBER UNDECIMUS 

De toUenda lustralis auri collatione 
De naviculariis seu naucleris publicas 

species transportantibus 
De praediis naviculariorura 
De navibus non excusandis 
Ne quid oneri publico imponatur 
De naufragiis 
De metallariis et metallis et procurato- 

ribus metallorum 
De murilegulis et gynaeciariis et procu- 

ratoribus gynaecii et de monetariis et 

bastagariis 
De vestibus holoveris et auratis et de 

intinctione sacri muricis 
De fabricensibus 
De veteris numismatis potestate 
Nulli licere in frenis et equestribus sel- 

lis et in balteis margaritas et smarag- 

dos et hyacinthos aptare et de artifi- 

cibus palatinis 
De classicis 

De decuriis urbis Romae 
De priviiegiis corporatorum urbis Romae 
De pistoribus 
De suariis et susceptoribus vini et ce- 

teris corporatis 



XVIII De collegiatis et chartopratis et num- 

mulariis 
XVIIII De studiis liberalibus urbis Romae et 
Constantinopolitanae 
XX De honoratorum vehiculis 
XXI De privilegiis urbis Constantinopolitanae 
XXII De metropoli Beryto 
XXIII De canone frumentario urbis Romae 
XXIIII De frumento urbis Coustantinopolitanae 
XXV De annonis civilibus 
XXVI De mendicantibus validis 
XXVIl De nautis Tiberinis 
XXVIII De frumento Alexandrino 
XXVIIII De Alexandriae primatibus 
XXX De iure rei publicae 
XXXI De administratione rerum publicarum 
XXXII De vendendis rebus civitatis 
XXXIII De debitoribus civitatum 
XXXIIII De periculo nominatorum 
XXXV De periculo eorum qui pro magistrati- 

bus intervenerunt 
XXXVI Quo quisque ordine conveniatur 
XXXVII Ne quis liber invitus actum rei publicae 

gerere cogatur 
XXXVIII Iniuncti muneris sumptus ad omnes col- 

legas pertinere 
XXXVIIII De his qui ex officio quod administra- 
verunt conveniuntur 
XXXX De solutionibus et liberationibus debi- 
torum civitatis 
XXXXI De spectaculis et scaenicis et leuonibus 
XXXXII De expensis publicorum ludorum 
XXXXIII De aquaeductu 
XXXXIIII De gladiatoribus peuitus tollendis 
XXXXV De venatione ferarum 
XXXXVI De maiuraa 
XXXXVII Ut arraorum usus inscio principe intcr- 

dictus sit 
XXXXVIII De agricolis censitis vel colonis 
XXXXVIIII De capitatione civium censibus eximenda 
L In quibus causis coloni censiti dominos 

accusare possunt 
LI De colonis Palaestinis 
LII De colonis Thracensibus 
LIII De colonis IUyricianis 
LIIII Ut nerao ad suum patrocinium suscipiat 
vicos vel rusticanos eorum 
LV Ut rusticani ad nullum obsequium de- 
vocentur 
LVI Non licere metrocomiae habitatoribus 

loca sua ad extraneum transferre 
LVII Ut nullus ex vicanis pro alienis debitis 

vicanorum teneatur 
LVIII De censibus et censitoribus et perae- 

quatoribus et inspectatoribus 
LVIIII De omni agro deserto et quando steri- 
les fertilibus imponuntur 
LX De fundislimitotrophis et terris etpaludi- 
bus etpascuis limitaneis vel castellorum 
LXI De pascuis publicis et privatis 
LXII De fundis patrimonialibus et saltuensi- 
bus et emphyteuticis et eorum con- 
ductoribus 
LXIII De mancipiis et colonis patrimonialium 
et saltuensium et emphyteuticariorum 
fundorum 
LXIIII De fugitivis colonis patrimonialibus et 
emphyteuticis et saltuensibus 
LXV De collatione fundorum patrimonialium 

et emphyteuticorum 
LXVI De fundis rei privatae et saltibus divi- 

nae doraus 
LXVII De fundis et saltibus rei dorainicae 
LXVIII De agricolis et mancipiis dorainicis vel 
fiscalibus sive rei privatae 
LXVIIII De praediis tamiacis et de his qui ex 
colonis dominicis aliisque liberae con- 
dicionis procreantur 



XXX 



LXX De diversis praediis urbaiiis et rusticis 
templorum et civitatum et omni reditu 
civiii 
LXXl De locatione praediorum civilium vel 
liscalium sive templorum sive rei pri- 
vatae yel dominicae 
LXXII De conductoribus et procuratoribus sive 
actoribus praediorum fiscalium et do- 
mus Augustae 
LXXIII Quibus ad conductionem praediorum fis- 

calium accedere non licet 
LXXIIII De collatione fundorum fiscalium vel rei 
privatae vel dominicae vel civitatum 
vel templorum 
LXXV De privilegiis domus Augustae vel rei 
privatae et quarum collationum excu- 
sationem habent 
LXXVI De grege dominico 
LXXVII De palatiis et domibus dominicis 
LXXVIII De cupressis ex luco Daphnensi vel Per- 
seis per Aegyptum non excidendis vel 
vendendis 



LIBER DUODECIMUS 

I De dignitatibus 

II De praetoribus et honore praeturae et 
gleba et folli et septem solidorum 
functione sublata 
III De consulibus et non spargendis ab his 
pecuniis et de praefectis et magistris 
militum et patriciis 
IIII De praefectis praetorio sive urbis et 
magistris militum in dignitatibus ex- 
aequandis 
V De praepositis sacri cubiculi et de omni- 
bus cubiculariis et privilegiis eorum 
VI De quaestoribus magistris officiorum 
comitibus sacrarum largitionum et rci 
privatae 
VII De priraicerio et secundocerio et notariis 
VIII Ut dignitatum ordo servetur 
VIIII De magistris scriniorum 
X De comitibus consistorianis 
XI De comitibus et tribunis scholarum 
XII De comitibus rei militaris 
Xlll De comitibus et archiatris sacri palatii 
XIIII De comitibus qui provincias regunt 
XV De professoribus qui in urbe Constan- 
tinopolitana docentes ex lege merue- 
rint comitivam 
XVI De decurionibus et silentiariis 
XVII De domesticis et protectoribus 
XVIII De praepositis labarum 
XVIIII De proximis sacrorum scriniorum cete- 
risque qui in sacris scriniis militant 
XX De agentibus in rebus 
XXI De principibus agentum in rebus 
XXII De curiosis 



XXIII De palatinis sacrarum largitionum et 

rerum privatarum 
XXIIII De stratoribus 
XXV De castrensianis et ministerianis 
XXVI De decanis 
XXVII De mensoribus 
XXVIII De privilegiis eorum qui in sacro pala- 

tio militant 
XXVIIII De privilegiis scholarum 

XXX De castrensi omnium palatinorum peculio 
XXXI De equestri dignitate 
XXXII De perfectissimatus dignitate 
XXXIII Qui militare possunt vel non et de ser- 
vis ad militiam vel dignitatem adspi- 
rantibus et ut nemo duplici militia 
vel dignitate et militia simul utatur 
XXXIIII Negotiatores ne militeut 
XXXV De re militari 
XXXVI De castrensi peculio militum et prae- 

fectianorum 
XXXVII De erogatione militaris annonae 
XXXVIII De excoctione et translatione militarium 

annonarum 
XXXVim De militari veste 

XXXX De metatis et epidemeticis 
XXXXI De salgamo hospitibus non praebendo 
XXXXII De commeatu 
XXXXIII De tironibus 
XXXXIIII De litorum et itinerum custodia 
XXXXV De desertoribus et occultatoribus eorum 
XXXXVI De veteranis 
XXXXVII De filiis officialium militarium qui in 

bello moriuntur 
XXXXVIII De oblatione votorum 
XXXXVIIII De numerariis actuariis et chartulariis 
et adiutoribus scriniariis et excepto- 
ribus sedis excelsae ceterorumque iu- 
dicum tam civilium quam militarium 
L De cursu publico augariis et parangariis 
LI De tractoriis et stativis 
Lll De apparitoribus praefectorum praeto- 

rio et privilegiis eorum 
LIII De apparitoribus praefecti urbis 
LIIII De apparitoribus magistrorum militum 
et privilegiis eorum 
LV De apparitoribus proconsulis et legati 
LVI De apparitoribus comitis Orientis 
LVII De cohortalibus principibus corniculariis 

et primipilaribus 
LVIII De apparitoribus praefecti annonae 
LVIIII De diversis officiis et apparitoribus iu- 
dicum et probatoriis eorum 
LX De exsecutoribus et exactoribus 
LXI De lucris advocatorum et concussionibus 

officiorum sive apparitorum 
LXII De primipilo 

LXIII Publicae laetitiae vel consulum nuntia- 
tores vel insinuatores constitutionum 
et aliarum sacrarum vel iudicialium 
litterarum ex descriptione vel ab in- 
vitis ne quid accipiant immodicum 



DE NOYO CODICE COMPONENDO 



IMPERATOR lUSTINIANUS AUGUSTUS AD SENATUM^ 



Haec, quae necessario corrigenda essemultis retro 
qrincipibus visa sunt, interea tamen nullus eorum 
lioc ad effectum ducere ausus est, in praesenti rebus 
donare communibus auxilio dei omnipotentis censui- 
mus et^ prolixitatem litium amputare, multitudine 
quidem constitutionum, quae tribus codicibus Grego- 
riano et Hermogeniano atque Theodosiano contine- 
bantur, illarum etiam, quae post eosdem codices 
a Theodosio divinae recordationis aliisque post eum 
retro principibus, a nostra etiam clementia positae 
sunt, reeecanda, uno autem codice sub felici nostri 
nominis vocabulo componendo, in qucm colligi tam 
memoratorum trium codicura quam novellas post 

1 eos positas constitutiones oportet. Ideoque ad 
hoc maximum et ad ipsius rei publicae sustentatio- 
nem respiciens opus efficiendum elegimus tanto 
fastigio'* laborum tantaeque sollicitudini sufficientes 
loHANNEM virum excellentissimum ex quaestore sacri 
nostri palatii consularem atque patricium, Leontium 
virum sublimissimum magistrum militum ex praefecto 
praetorio consularem atque patricium, Phocam virum 
ejninentissimum magistrum militum consularem atque 
patricium, Basilidem virum excellentissimum ex 
praefecto praetorio Orientis et patricium, Thomam 
virum gloriosissimum quaestorem sacri nostri palatii 
et ex consule^, Tribonianiim virum magnificum 
raagisteria digiiitate inter agentes decoratum, Con- 
STANTiNUM virum illustrem comitem" largitionum 
inter agentes et magistrum scrinii hbellorum sacra- 
rumque cognitionum, Theophilum virum clarissimum 
comitem sacri nostri consistorii et iuris in hac alma 
urbe doctorem, Dioscorum et Praesentinum diser- 

2 tissimos togatos fori amplissimi praetoriani. Quibus "^ 



specialiter permisinms resecatis ^am supervacuis, 
quantum ad legura soMditatem pertinet, praefationi- 
bus quam simihbus et contrariis, praeterquam si 
iuris ahqua divisione adiuventur, illis etiam, quae in 
desuetudinem abierunt, certas et brevi sermone con- 
scriptas ex isdem tril3us codicibus, novellis etiara 
constitutionibus leges coraponere et congruis subdere 
titulis, adicientes quidem et detrahentes, immo et 
mutantes verba earum, ubi hoc rei coramoditas exi- 
gebat, colligentes vero in unam sanctionem, quae in® 
variis constitutionibus dispersa sunt, et sensum earum 
clariorem efficientes, ita tamen, ut ordo temporura 
earundem constitutionum non sohim ex adiectis diebus 
et consulibus, sed etiam ex ipsa compositione earura 
clarescat, primis quidera in primo loco, posteriori- 
bus vero in secundo ponendis et, si quae earum 
sine die et consule in veteribus codicibus vel in 
his, in quibus novellae constitutiones receptae sunt, 
inveniantur, ita his ponendis nullaque dubietate 
super generali earum robore ex hoc orienda, sicut 
et illas vira generalis constitutionis obtinere palam 
est, quae ad certas personas rescriptae " vel per prag- 
maticam '° ab initio datae eidem novo codici propter 
3 utihtatem sanctionis inditae*' fuerint. Haec igitur 
ad vestrara notitiam ferre properavimus, ut sciatis, 
quanta nos diurna*^ super rerum '^ coraraunium utiHtate 
cura sollicitat , studentes certas et indubitatas et in 
unum codicem collectas esse de cetero constitutiones, 
ut ex eo tanturamodo nostro felici noraine nuncu- 
pando codice recitatio constitutionura in omnibus 
ad citiores litiura decisiones "^ fiat iudiciis, JJafa 
id. Fehr. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii 
cons. [a. 528] 



(l) inn domini nostri ih'u christi codicis dompni iusti- 
niani repetite praelectionis lib. i. incip. S! de novo co- 
dice componendo C (cf. p. 5), incipit liber domini iusti- 
niani codicis repet. prael. de codice faciendo W (2) sena- 
tum urbis Constantinopolitanae Bal. (3) censuimus 

et WU, volumus censemus igitur C (4) fastidio C 



(5) exconsulem librt (6) sacrarum tns. (edd., vide 

Dig. c. Tanta '§ 9) (7) omnibus ins W (8) in 

om. U (9) sic U, perscriptae CW (lO) sanc- 

tionem inserunt CWU^ (11) inditae U, inclite C, 

indulte W (12) sic CU, diuturna W (i3) rerum 
om. U° (14) sic W, divisiones CU 



DE lUSTlNIANO' CODICE CONFIRMANDO. 



IMPERATOR lUSTINIANUS^^ PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR 

SEMPER AUGUSTUS MENAE VIRO ILLUSTRI PRAEFECTO PRAETORIO II EX 

PRAEFECTO HUIUS ALMAE URBIS' AC PATRICIO. 



Summa rei publicae tuitio de stirpe duarum rerum, j 
armorum atque legum veniens vimque suam exinde 
muniens felix Romanorum genus omnibus anteponi 
nationibus omnibusque dominari tam praeteritis etfecit 
temporibus quam deo propitio in aeternum efficiet. 
istorum etenim alterum alterius auxilio semper viguit "*, 
et tam militaris res legibus in tuto collocata est, quam 
ipsae leges armorum praesidio servatae sunt. merito 
igitur ad prima communium rerum sustentationis 
semina '" nostram mentem nostrosque labores referentes 
militaria quidem agmina multiplicibus et omnem pro- 
videntiam continentibus modis correximus^, tam ve- 
teribus ad meliorem statum brevi tempore reductis, 
quam novis non soluni exquisitis, sed etiam recta dis- 
positione nostri numinis sine novis expensis publicis 
constitutis, legum vero praesidia ' primo servando po- 
sitas, deinde novas ponendo firmissima subiectis 

1 etfecimus. Sed cum sit necessarium multitudinem 
constitutionum tam in tribus veteribus codicibus rela- 

' tarum quam post eorum confectionem posterioribus 
temporibus adiectarum ad brevitatem reducendo cali- 
ginem earum rectis iudicum definitionibus insidiantem 
penitus extirpare, ad hoc commune praestandum 
beneficium deo praesule prono animo nos dedidimus ^ 
et electis viris gloriosissimis tam doctrina legum quam 
experieutia rerum studioque pro re publica* inde- 
fesso et laudabili proposito pollentibus sub certis 
finibus magnum laborem commisimus, per quem tam 
trium veterum Gregoriani et Hermogeniani atque 
Theodosiani codicum constitutiones quam plurimas 
alias '° post eosdem codices a Theodosio divinae me- 
moriae ceterisque post eum retro principibus, a 
nostra etiam clementia positas in unum codicem 
felici nostro vocabulo " uuncupandum colligi prae- 
cepimus: toUendis quidem tam praefationibus nuUum 
sutfragium sanctioni conferentibus quam contrariis 
constitutionibus, quae posteriore promulgatione va- 
cuatae sunt, similibus etiam praeter eas, quae eadem 
paene sanciendo divisionem iuris aliquam facere nos- 
cuntur, ex qua dividendo vetera novum aliquid nasci 
videtur, multis insuper aliis ad rectam huiusmodi 
codicis compositionem pertinentibus isdem prudentissi- 

2 mis viris a nostro numine mandatis. Et nostro 
studio pro re publica instituto suum praesidium 
deus omnipotens adnuit. ad istum enim laborem et 
tanti opens consummationem electi vir excellentissi- 



mus ex quaestore nostri palatii consularis ac patri- 
cius loHANNES ct vir sublimissimus ex praefecto 
praetorio consularis atque patricius Leontius vir- 
que eminentissimus magister militum consularis atque 
patricius Phocas et vir excellentissimus ex prae- 
fecto praetorio per Orientem et patricius et nunc 
praefectus praetorio per Illyricum J3asilides et vir 
gloriosissimus quaestor sacri nostri palatii et ex 
consule Thomas, immo et vir magnificus magisteria 
dignitate inter agentes decoratus Tribonianus vir- 
que illustris comes '^ largitionum inter agentes et 
magister scrinii libellorum et sacrarura cognitionum 
CoNSTANTiNUS et vir illustris ex magistro et iuris 
doctor in hac alma urbe Theophilus, viri etiam 
disertissimi togati amplissimi fori tuae sublimitatis 
DioscoRUS atque Praesentinus omnia, quae eis 
mandavimus, cum sedula et pervigili industria mo- 
derataque digestione cum ^^ dei auxilio ad prosperum 
tulerunt terminura et eundem novum lustinianum 
codicem nobis obtulerunt ita compositum, ut et rebus 
profuturus esset coramunibus et nostro convenisset 

3 imperio. Hunc igitur in aeternum valiturum iudi- 
cio tui culminis intimare prospexiraus, ut sciant 
omnes tam litigatores quam disertissimi advocati 
nullatenus eis licere de cetero constitutiones ex ve- 
teribus tribus codicibus, quorum iam mentio facta 
est, vel ex iis, quae novellae constitutiones ad prae- 
sens tempus vocabantur, in cognitionalibus recitare 
certaminibus , sed solis eidem nostro codici insertis 
constitutionibus necesse esse uti, falsi crimini sub- 
dendis his, qui contra haec ^^ facere ausi fuerint, cura 
sufficiat earundem constitutionum nostri codicis reci- 
tatio adiectis etiam veterum iuris interpretatorum 
laboribus ad omnes dirimendas lites, nullaque dubi- 
tatione emergenda vel eo, quod sine die et consule 
quaedam positae sunt, vel quod ad certas personas 
rescriptae sunt, cum orones generaliura constitutio- 
num vim obtinere procul dubio est. sed et si quae 
earundera constitutionum detractia vel additis vel 
permutatis certis verbis, quod et ipsum praefatis 
excellentissimis viris specialiter permisimus, compo- 
sitae sunt, nulli*^ concedimus ex libris veteris "• 
iuris interpretatorum aliter eas habentes'' recitare, 
sed solam iuris interpretatoris sententiam'^ commen- 
dare, ut tunc teneat, cum minime adversetur eius- 

4 dera nostri codicis constitutionibus. Si quae vero 



(l) de novo C (2) a. ins. CW (3) sic U, constanti- 
nopolitanae ins. CW (4) viguit CZ7, eguit W (5) prima 
c. r. substentationis somita C, primam c. r. substentatio- 
nis semina t/'», prim» (vel prim#») c. r. sustentationem se- 
mitam IF^ primam c. r. substentationem C7* (6) et ins. JV 
(7) legum y praes. om. C WU^ (8) edidimus Ubri (9 ) sic U, 



studioque rei publicae CW ( l o) sic C W, quam alias plures U 
(11) nomine U (12) sacrarum iW. (edd., cf.p.l nof. G) 
(13) tum scr. (Mommsen) (14) hoc W (15) nulli £7, 
nullis CW (16) sic U, vcterum CW (17) habentibus W 
(18) scientiam CW 



pragmaticae sanctiones, quae minime in eodem nostro 
codice receptae sunt, civitatibus forte vel corpori- 
bus vel scholis vel scriniis vel officiis vel alicui per- 
sonae impertitae sunt, eas, si quidem aliquod privi- 
legium speciali beneficio indulgent, omni modo ratas 
raanere, sin vero pro certis capitulis factae sunt, 
tunc tenere, cum nulli nostri codicis adversantur 
constitutioni, praecipimus. sed et si qua regesta in 
tui culrainis iudicio vel in aliis iudiciis civilibus vel 
militaribus vel apud principia nuraerorum pro publi- 
cis expensis vel quibuscumque titulis ad publicum 
pertinentibus posita sunt, ea etiam, prout communis 
5 rei commoditas exigit, firma esse censemus. Illus- 
tris igitur et magnitica auctoritas tua pro innato 



sibi circa rem publicam nostrasque dispositioncs 
explendas studio ad omnium populorum notitiam 
eundem codicem edictis ex more propositis per- 
yenire faciat, ipso etiam textu codicis in singulas 
provincias nostro subiectas imperio cum nostra di- 
vina subnotatione mittendo, ut eo modo ad omnium 
notitiam eiusdem nostri codicis constitutiones valeant 
pervenire, ut extantibus' festis diebus^ id est ex 
die sexto decimo kalendas Maias praesentis septi- 
mae indictionis consulatu Decii viri clarissimi reci- 
tationes constitutionum ex eodem nostro codice fiant. 
Data vii^ id. Apii,'. Constantinopoli Decio viro cla- 
rissimo consule. \a. 529] 



(!) ex instantibus Mommsen (2) paschalibus tns, U (3) VI alii 



DE EMENDATIONE CODICIS lUSTINIANI 
ET SECUNDA EIUS EDITIONE. 



IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTr IMPERATOR CAESAR FLAVIUS 

lUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS 

ALANICUS VVANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC 

TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS SENATUI URBIS 

CONSTANTINOPOLITANAE Sl 



Cordi nobis est, patres conscripti, semper nostri 
animi curas rebus omnibus avidissime impendere, ut 
nihil a nobis coeptmn imperfectum relinquatur. igi- 
tur in primordio nostri imperii sacratissimas consti- 
tutiones, quae in diversa volumina fuerant dispersae 
et quam plurima similitudine nec non diversitate 
vacillabant, in unum corpus colligere omnique vitio 
purgare proposuimus. et hoc iam per viros excelsos 
et facundissimos perfectum est et a nobis postea 
confirmatum: quod geminae constitutiones nostrae 

1 quae ante positae sunt ostendunt. Postea vero, 
cum vetus ius considerandum recepimus, tam quin- 
quaginta decisiones fecimus quam alias ad com- 
modum propositi operis pertinentes plurimas con- 
stitutiones promulgavimus , quibus maximus anti- 
quarum rerum articulus emendatus et coartatus est 
omneque ius antiquum supervacua prolixitate liberum 
atque enucleatum in nostris institutionibus ^ et di- 

2 gestis reddidimus. Sed cum novellae nostrae tam 
decisiones q[uam constitutiones , quae post nostri 
codicis confectionem latae sunt, extra corpus eius- 
dem codicis divagabantur et nostram providentiam 
nostrumque consilium exigere videbantur, quippe 
cuin earum'' quaedam ex emersis postea factis ali- 
quam meliore consilio permutationem vel emenda- 
tionem desiderabant, necessarium nobis visum est 
per Tribonianum virum excelsum magistrum ex 
quaestore et ex consule^ legitimi operis nostri mi- 
nistrum'', nec non virum magnificum quaestorium et 
Beryti legum' doctorem Dorotheum, Menam in- 
super et Constantindm et Iohaknem viros eloquen- 
tissimos togatos fori amplissimae sedis easdem con- 
stitutiones nostras decerpere et in singula discretas ^ 
capitula ad perfectarum constitutionum soliditatem 
competentibus supponere titulis et prioribus* con- 

3 stitutionibuB eas adgregare. Supra dictis itaque 
magnificis et prudentissimis viris permisimns haec 
omnia facere et, si qua emendatione opus fieret^^, 
hanc facere non titubante animo, sed nostra aucto- 
ritate fretos , constitutiones vero superfluas vel ex 
posterioribus sanctionibus nostris iam vacuatas, vel 
si quae similes vel contrariae invenirentur, circum- 
ducere et a prioris codicis congregatione separare 
et tam imperfecta-s replere quam nocte obscuritatis 
obductas nova elimationis luce retegere, ut undique 
non soliun institutionum et digestorum via dilucida 
et aperta pateret, sed etiam constitutionum nostri 

(1) deo et domino nostro iesu christo auxiliante U 

(2) 8. om. CU (3) constitutionibus lihri (4) earum 
om. fV (5) ex quaestorem et consulem Ubri (6) magni- 
fifum in$. C (7) beryti legum Russardus, beritelesum 



codicis plenum iubar omnibus clareat, nulla penitus 
nec simili nec diversa nec inusitata relicta, cum 
nemini venit in dubium, quod repetita praelectio 
probavit, hoc satis validum satisque esse formosum. 
in antiquis etenim libris non solum primas editiones, 
sed etiam secundas, quas repetitae praelectionis " 
veteres nominabant, subsecutas esse invenimus, quod 
ex libris Ulpiani viri prudentissimi ad Sabinum 

4 scriptis promptum erat quaerentibus reperire. His 
igitur omnibus ex nostra confectis sententia, cum 
memoratus lustinianus codex a praedictis gloriosissi- 
mis et facundissimis viris purgatus et candidus factus 
omnibus ex nostra iussione et circumductis et addi- 
tis et repletis nec non transformatis nobis oblatus 
est, iussimus in'^ secundo eum ex integro conscribi 
non ex priore compositione, sed ex repetita prae- 
lectione, et eum nostri numinis auctoritate nitentem 
in omnibus iudiciis solum, quantum ad divales con- 
stitutiones pertinet, frequentari ex die quarto kalen- 
darumlanuariarum quartinostri felicissimi consulatus 
et Paulini viri clarissimi, nuUa alia extra corpus 
eiusdem codicis constitutione legenda, nisi postea 
varia rerum natura aliquid novum creaverit, quod 
nostra sanctione indigeat. hoc etenim nemini du- 
bium est, quod, si quid in posterum melius invenia- 
tur et ad constitutionem necessario sit redigendum^ 
hoc a nobis et constituatur et in aliam congrega- 
tionera referatur, quae novellarum nomine consti- 

5 tutionum significetur. Repetita itaque iussione 
nemini in posterum concedimus vel ex decisionibus 
nostris vel ex aliis constitutionibus, quas antea feci- 
mus, vel ex prima lustiniani codicis editione aliquid 
recitare: sed quod in praesenti purgato ^^ et reno- 
vato codice nostro scriptum inveniatur, hoc tantum- 
modo in omnibus rebus et iudiciis et obtineat et 
recitetur. cuius scripturam ad similitudinem nostra- 
rum institutionum et digestorum sine ulla signorum 
dubietate conscribi iussimus, ut onine, quod a nobis 
compositum est, hoc et in scriptura et in ipsa 
sanctione purum atque dilucidum clareat, licet ex 
hac causa in ampliorem numerum summa huius 

6 codicis redacta est. Ut igitur, sanctissimi atque 
florentissimi patres, nostri labores vobis manifesti 
fiant et per omne tempus obtineant, hanc praesen- 
tem legem ad frequentissimum ordinem vestrum duxi- 
mus destinandam. D. j[ri^* k. Dec. Constantinopoli 
dn. lustiniano pp. A. IIII et Paulino vc. conss. {a. 534] 

CW, berytelesium U (8) discreta CW^U^ (9) sub 
ins. U (10) fleret] Cf/», fuerit /Tt/* (ll) sic U 

repetitas praelectiones (lectiones C) CW [ii) \n del 
Contius (13) Duro CW {\i\ alias xni vel xvii 



IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI 

CODICIS 

DOMINI NOSTRI 

lUSTINIANI 

SACRATISSIMI PRINCIPIS 

REPETITAE PRAELECTIONIS 

LIBEE PRIMUS. 



DE SUMMA TRINITATE ET DE FIDE CATHOLICA 

ET UT NEMO DE EA PUBLICE CONTENDERE 

AUDEAT. 

1 '^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. ^ adpopulum urbis Constantinopolitanae. Cunc- 
tos populos, quos clementiae nostrae regit tem- 
peramentum, in tali volumus religione versari, quam 
divinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio 
usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque 
pontificem Damasum sequi claret et Petrum Alexan- 
driae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc 
est ut secundum apostolicam disciplinam evangeli- 
camque doctrinam patris et tilii et spiritus sancti 
unam deitatem sub pari* maiestate et sub pia tri- 
1 nitate credamus. Hanc legem sequentes Cnristia- 
norum catholicorum nomen lubemus amplecti, reli- 
quos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici 
dogmatis infamiam sustinere, divina primum vin- 
dicta, post etiam motus nostri, quem ex caelesti 
a-rbitrio sumpseriraus, ultione plectendos. D. iii k. 
Mart. Thessalonica Gratiano v et Theodosio AA. 
cojiss. [a. 380] 

2 ^ldem AAA. Eutropio pp. Nullus haereticis 
mysteriorum locus, nulla ad exercendam animi ob- 
stmatioris dementiam pateat occasio. sciant omnes, 
etiamsi quid speciali quolibet rescripto per fraudem 
elicito ab huiusmodi hominum genere impetratum 
sit, non valere. arceantur cunctorum haereticorum 
ab illicitis congregationibus turbae: unius et summi 
dei nomen ubique celebretur: Nicaenae fidei dudum 
a maioribus traditae et divinae religionis testimonio 



atque adsertione finnatae observantia semper man- 

1 sura teneatur. Is^ autem Nicaenae adsertor fidei 
et catholicae religionis verus cultor accipiendus est, 
qui omnipotentem deum et Christum fihum dei uno 
nomine contitetur, deum de deo, lumen ex lumine, 
qui spiritum sanctum, quem ex summo rerum parente 
speramus et accipimus, negando non violat, apud 
quem intemeratae tidei sensu viget incorruptae trini- 
tatis indivisa substantia, quae Graeco verbo ovaia 
recte credentibus dicitur. haec profecto nobis magis 

2 probata, haec veneranda sunt. Qui vero isdem non 
inserviunt, desinant adfectatis dolis aJienum verae 
religionis nomen adsumere et suis apertis crimini- 
bus denotentur: ab omnium submoti ecclesiarum 
limine penitus arceantur, cum omnes haereticos ilU- 
citas agere intra oppida congregationes vetemus. ac 
si quid eruptio factiosa temptaverit, ab ipsis etiam 
urbium moenibus exterminato furore propelli iube- 
mus, ut cunctis orthodoxis episcopis,' qui Nicaenam 
fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe reddan- 
tur. D. iiii .id. lan. Constantinopoli Eucherio et 
Syagrio conss. [a. 381] 

3 ''AvTOXQaroQSS OsoSoaios xai OvaXsvriviavbs AA. 

1 'OQfiladq inaox^cp Tiqairco^icov. ©saTti^Ofisv Ttavra, 
oaa Iloqtfv^ios vnb rtjs savrov fiavias ilawofisvos 
ij Srs^os ris ® xara rrjs svas^ovs rcov Xoiariavmv 
^Qrjaxsias avvsyQa^pa, TiaQ oltoSrjTiors svQtaxofisva 
Tivqi naqaSiSoa&at. navra yaq ra xivovvra rbv 
&sbv sis oqyrjv avyyQaiifxara xai ras ■^w/ja.s aStxovvra 

2 ovSs sis axoas dv&QcoTtcuv iX&sXv 8ovX6fis&a. "Ett 
d^sanit^ofisv^ rovs ^rjXovvras rrjv aas^rj NsaroQiov 
Ttiariv Tj rrj a&suirctj avrov SiSaaxaXicc axoX.ovd'ovv- 
ras, si /isv iniaxonoi slsv rj xXrjQixoi, rcav ayicov 



(l) B l,i (2) = Th. 16, 1, 2: iunge 9, 29, 1 (3) edictum 
ins. Th. (4) parili Tk. (5) == Th. 16, 5, 6 (6) ita Th., 
teneat *» E, teneat is CM (7) c. 3 extat in Coll. 



Const. B: plenior est in Ephesina synodo (Mansi 5, 417) 
(8) ^ irsQos rts om. Ephes. (9) aars ins. Eph. 



3 Impp.Theodosius et Valentinianus AA. Horinis- 
l daepp. Sancimus,utquaecumquePorphyriusinsa' 
nia sua compulsus sive alius quilioet contra religiosum 
Christianorum cultum conscripserit, apud quemcum- 
que inventa fuerint, igni tradantur. omnia enim 



scripta, quae deum ad iracundiam provocant animas- 
que offendunt, ne ad auditum quidem hominum ve- 
2 nire volu?nus. Praeterea sancimus, ut qui im~ 
piam Nestorii fidem adfectant vel nefariam eius 
doctrinam sequuntur, st episcopi vel clcrici sint, 



I l 



6 



DE SXJMMA 



iyxlrjfricov iy.^alUax^ai, ei Si Xmxoi, avad-efiarit,ead'at. 
i^ovaiav i'/pvx(OV rdiv Bov^Mfiiviov oo&oSo^iov raiv 
enofiivoiv rfj evae/Sel rjftcov vofW&eaiq Si^a ^ (po^oy 
3 xal ^Xa^rjS Srjiioaieveiv avrovs xal eXe^xeiv. "EneiSr, 
Si ril&ev eis ras evae^ele ' r]ficov axoaS, ais rives bi' 
SaaxaXiae rivas awiyQaipav xal i^ed-evro aficpi^oXovs 
y.ai ovx axoc^cos avfi(p(ovovaas rfj ixre&eiarj o^d^oSo^co 
Txiarei Tta^a rrjs ayias avvodov rcov avveXd^ovrcov ev Ni- 
xaiq xai iv ^Ecpiaco ayicov nareQcov xai KvQiXXov rov rrjs 
evaejSovs fivrjfirjs rov yeyovoros rrjs fieydXrjs ^AXe^av- 
S^icov noXeojS^ imaxonov, xeXevOfiev ra fiev yeyovora 
roiavra avyyQttfifiara rj nQO rovrov rj xai vvv ifini- 
noaad^ai xai SiaweQovrcos ra NearoQiov^, xai reXeico 
dfpaviafico naQaSiSoa&ai^, Sare firjSe eis dvdyvcoaiv 
rivos iX&eiV rcov rd roiavra avyyQdfifiara rjroi 
^i^Xia e'xeiv xai dvayivcoaxeiv dvexoiiivcov rrjv ia%d- 
rrjv rcficoQiav vcpOQCofiivoiv. rov oe Xoinov fir^Sevi 
e^eXvai naQa rrjv ixred^eXaav niariv, xad^dneQ eiQrj- 
'Aauav, rrjv iv Nixaiq xai iv ^Etpeacp Xiyeiv ri rj 
SiSdaxecv. D. xiiii k. Mart. Constantinopoli Zenone 
et Postnmiano conss. . [a. 448] 

4 ^lmp. Marciauus A.^ Palladio pp.'' Nemo'* 
clericus vel militans vel alterius cuiuslibet condicio- 
nis de fide Christiana publice turbis coadunatis et 
audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc 

1 tumultus et perfidiae occasionem requirens. Nam 
iniuriam facit iudicio reverentissimae^ synodi, si quis 
semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice 
disputare contendit, cum ea, quae nunc de Christiana 
fide a sacerdotibus , qui Chalcedone convenerunt, 
per nostra praecepta''* statuta sunt, iuxta aposto- 
licas expositiones et instituta sanctorum patrum 
trecentorum decem et octo et centum quinquaginta 

2 definita esse noscuntur. Nam in contemptores 
huius legis pocna non deerit, quia non solum contra 
fidem vere expositam " veniunt, sed etiam ludaeis 
et paganis ex huiusmodi certamine profanant vene- 

3 randa mysteria. Igitur si cleri-cus erit, qui publice 
tractare de religione ausus fuerit, consortio cleri- 
corum removebitur: si vero militia praeditus sit, 
cingulo spoliabitur: ceteri etiam huiusmodi criminis 



rei, si quidem liberi slnt ^'■^, de hac sacratissima urbe 
pellentur, pro vigore iudiciario etiam competentibus 
suppliciis subiugandi, sin vero servi, severissimis 
animadversionibus plectentur ^^. D. vii id. Febr. Con- 
stantinopoci Sporacio cons. [a. 452] 

5 ^^AvroxQarcoQ ^lovarcviavos Avyovaros. Trjs 6q- 
d^rjs xai dficofirjrov niarecos, rjrnsQ xrjQvrrei rj dyia 
Tov ■d'eov xad^oXcxrj xai dnoaroXcxrj ixxXrjaia, xar^ 
ovSiva rQonov xaivcafiov Se^afiivrjs dxoXovd^ovvres 
rjfieXs roXs rcov dyicov dnoarSX.cov xai rcJov fier ixei- 
vovs ScanQewdvroov iv raXs dyiacs rov S^eov ixxXrjaiacs 
ScSdyfiaac Sixacov corj&rjfiev dnaat nocrjaac waveQov, 
oncos e%Ofiev neQl rrjs iv rjfCiv iXniSos, dxoXov&ovv- 
res rfj naQaSoaet xai ofioXoyiq rrjs dyias rov &eov 

1 xa&oXcxrjs xai dnoaroXcxrjs ixxXrjaias. Ucarevov- 
res yaQ eis nariQa xai vcov xai dycov nvevfta fiiav 
ovaiav iv rQcaiv vnoardaeac nQoaxvvovfiev , fiiav 
d^eorrjra, fiiav Svvaftcv, rocdSa ofioovaiov. ^En iaxd- 
rcov Se rcov rjpeQcov ofcoAoyovfiev rbv fiovoyevrj vlbv 
rov ■d'eov , rbv ix rov d'eov ■d'e6v, rbv nQO aicovcov 
xai dxQovcos ix rov nar^bs yevvrj&evra, rbv avvatScov 
rco narQi, rbv i^ ov rd ndvra xai Si ov rd ndvra, 
xareXd^bvra ix rcbv ovQavcbv, aaQxco&ijvac ix nvev- 
fiaros ayiov xat rrjs ayias ivS6^ov decnaQd^ivov xai 
d^eorbxov MaQias, xai ivav&Qconrjaac aravQov rs 
■vnofieXvac, racprjvai re xai avaarrjvai rfj rQir^rj rjfieQq' 
evbs xai rov avrov rd re d^a-vfiara xai rd ndo^rj, 

2 dneQ exovaicos vnifieive aaQxi, ycvcoaxovres. Ov 
yaQ dXXov rbv x^ebv X.6yov xai dXXov rbv XQtarbv 
incardfie&a, dXX' Sva xai rbv avrbv ofioovatov rco 
narQl xard rrjv d^ebrrjra xai ofioo-vacov rjfiiv rbv 
avrbv xard rrjv avd^QOinorrjra. efiecve ydQ rQcds rj 
rQcde xai aaQxco&ivros rov ivbe rrjs rQcdSos ■d'eov 
Xoyov' o^vre yaQ rerdQrov nQoacbnov nQoa&rjxrjv inc- 

3 Sixerac rj ayia rQcde. Tovrcov roivvv ovrcos i^bv- 
rcov dva&efiari^ofzev ndaav aiQeacv, i^acQircos Si 
NearoQtov rbv dvd^QconoXccrQrjv, rbv SiacQOvvra rb-v 
k'va xvQcov rjficov ^lrjaovv Xocarbv rav vibv rov ■d'eov 
xai d^ebv rjficov, xai firj bfioloyovvra xvQicos xac xard 
dXrj&ecav rhv dyiav evSo^ov decndQ&evov Maoiav 
d^eoroxor, dXXd dXXu)v fiev rbv ix rov narqbe ■d'ebv 



(l) xai d^ecorarae ins. Ephes. (21 rns AX.e^avS Qicov 

ueyaXon6X.ecos Ephes. (3) xal Sca<peQovrcos rd Nearo- 
Qiov om. Ephes. (4) TtaQaSod^rjvai Ephes. (5) integra 
constitutio Latine extat in collectione canonum Quesnel- 
liana (Mansi 1 , 415, Ballerinii in opp. Leonis M. 3, 242) 
et Hispana, Graece inconc. Chalcedonensi (il/anst 7, 475): 
authenticwn textum Latinum indicat nota Auth. (6) impp. 
Valentinianus et Marcianus AA. Auth. cum Chalc. (7) uni- 
versis populis Auth., nQ^&efia roXe noXiracs rjficbv Kcov- 



aravrtvovnoXirace Chalc. {cf. plenioris tnscrtptionis versio 
apud Mansi 7, 721) (8) nemo itaque vel clericus aliis 

praemissis Auth. (9) religiosissimae Auth., rrjs dyiae 
conc. Chalc. (lo) a sacerdotibus . . . praecepta om. 

Auth. cum Chalc. (ll) fidem bene compositam Auth. cum 
Chalc. (ev Siare&eiarje) (l2) si quidem 1. sint et infra 
sin vero servi . . . plcctentur om. Auih. cum Chalc. (13) c. 5 
extat in Nomoc. Const. B 



sanctis ecclesiis eiciantnr, sin laici, atiathematizen- 
tur: data licentia orthodoxis , qui volunt et piam 
legislationem nostram sequuntur, absque metu et 
3 damno eos denuntiandi et accusandi. Cum autem 
ad pias aures nostras pervenerit a quihusdam con- 
scnptas et editas esse docti^^inas amhiguas ncque ac- 
curate congruentes cum orthodoxa fide proposita 
a sancto concilio patrim sanctorum, qui Nicaeae 
et Ephesi convenenmt, et a Cyrillo piae memoriae, 
Alexandrinae magnae civitatis quondam episcopo, 
iuhemus tales libros sive antea sive hoc tempore 
scriptos, imprimis Nestorii, comhuri et perfecto exitio 
tradi, utne in cognitionem quidem cuiusquam veniant: 
his, qui tales scripturas aut lihros haoere et legere 
contmuaverint , ultimum s^upplicium subitwis. cete- 
rum nulli licere praeter fiaem, ut diximus, Nicaeae 
atque Ephesi expositam profiteri quicquam vel 
docere. 

5 Imp. lustinianus A. Cum recta intemerataque 
Mes, nuam praedicat sancta dei catholica atque 
Mffostolica ecclesia, nullo modo innovationem reci- 
piat, sequentes sanctorum apostolorum et eorum 
qui post eos in sanctis dei ecclesiis claruerunt prae- 
cepta recte nos facturos credidimus universis mani- 
festando, quomodo de spe quae in nobis est scntia- 
mus, secuti traditionem ac consensum sanctae dei 



1 cathoUcae et apostolicae ecclesiae. Credentes 
igitur in patrem filium et sanctum spiritum unam 
suhstantiam in trious personis adoramus, unam dei- 
tatem, unam potestatem, trinitatem consubstantidlem. 
confitemur autem in xdtimis diebus unifjcnitum dci 
filium, deum de deo , anie saecula et sme tempore 
ex patre natum, coaeternum patri, eum ex quo 
omnia et per quem omnia sunt, descendisse de cae- 
lis , incarnatxim esse ex spiritu sancto et sancta 
semper virgine et dei genetrice Maria et hominem 
factum esse, cruci adfixnm, sepultum esse et resu?'- 
rexisse iertio die: unius eiusdemque miracula et 
passiones quas sponte carne sustinuit agnoscentes. 

2 Non emm alium deum verbum novimus et alium 
Christum, sed unum atque eundem consubstantialem 
jyairi secundum divinitatem et considistantialem nohis 
eundem secundum humanitatem. trinitas enim man- 
sit trinitas etiam incarnato imo ex tnnitate deo 
verbo: iieque enim quartae personoAi adiectionem 

3 sancta trinitas admittit. Quae cum ita siiit, dam- 
namus omnem haeresim, praesertim vero Nestorium 
homiids adoraiorem, qui dividit unum dominum 
nostrum lesum Chiistum filium dei et deum nostnmi 
et negat proprie et vere sanctam gloriosam semper 
virgincm Mariam dci getiet?icem' esse , scd altum 
dicit deum verbum ex patre esse, aliu?n, qui ex 



TKINITATE 



I 1 



}J)yov Xtyovra, aXkov Si rbv ix rrjs ayias aecTta^d^s- 
yov ^ Ma^iai, '/ItQiXL 8e xal oiy.sicoaei t^ tt^os rov 
d^eov Xoyov ^eov avrov yeyevTqad^ai' ov firpf aXXa xai 
Evrvxea rbv (fQevo^^M^rj, rov (pavraaiav etaayovra 
aovov/ievbv re rrjv ix xtjS ayiag aeiTtaQ&ivov y.ai d'eo- 
roxov MaQias ahjd^ivijv aaQxcoaiv, rovreari rrjv rjfie- 
rsqav aotrriQiav, xai firj OfioXoyovvra xara iravra 
bfioovaiov rcp nar^i nara rrjv d'ebrrira xai bfioovaiov 
r]fuv rbv avrbv nara rrjv avd^Qatnbrrira' rbv avrbv 
Se rQOTCOV xai lATtoXXivaQiov rbi' ipvxotp&OQOv , rbv 
avovv Xsyovra rbv xvqiov rjficbv ^lfjaovv Xoiarbv rbv 
vibv rov d^eov zai d^ebv rjficbv xai avy/vaiv rjroi cpvQ- 
fu>v eiaayovra rfj evavd^QcoTtrjaei rov fiovoyevovS vlov 
rov S^aov, aai Ttavras rovs ra avrcbv cpQovrjaavras rj 
4 tpQovovvras. Et yaQ rcves fisra ravrrjv rjficov rrjv 
TtQoayoQevatv xai rrjv rcov xara rbitov d'eo(piXeara- 
rojv rjficbv iTtiaxoTtcov ytXrjQocpOQiav svQS&cbac rov 
XocTtov yvcbuTjs ivavrias bvreSy fir] nQoa^oxrjacoai 
avyyvcbfirjs a^ccod^rjvac' xeXevofcev yaQ rovs rocovrovS 
cbs bfioXoyovfcevovs acQercxovS rc^ nQoarjxovrc vTto^aX- 

Xead^ac aa}WQOvcafi,(^. I)at [a. 527?^] 

6 ^'O avrbs ^aacXevs KcovaravrcvovnoXiracs. Tbv 
acorrjQa xac deafcbrrjv rcov bXcov, ^lrjaovv XQcarbv rbv 
aXrj&cvbv d^sbv rjficbv &eQa7tevovres §ca navrcov anov- 
Sd^ofiev, oaov ivSexerac vovv xaraXafi^avecv avd^Qco- 

1 Ttcvov , ficfiela&at rrjv avrov avyxara^aacv. Kai 
evQovres rcvas rfj vbaco xai fiaviq. xQarovfiivovs rcov 
aae^cbv NearoQiov xai Evxv/ovs rcbv ix&Qcbv rov 
d^eov xai rrjs ayias xa&oXcxrjs xai a7toaro?uxijs ixxXrj- 
aias, aQvovfievovs rrjv ayiav evSo^ov aecjtaQd^evov 
MaQtav d'eorbxov eijteTv xvqccos xai y.ara aXrj&ecav, 
ianovSaaafiev rovrovs rrjv oQ&rjv rcbv XQiariavcov 

2 ScSax&ijvac niarcv. Oc §e avcarcos e'/pvrei '•, xcn)- 
nrovres rrjv savrcbv nXavrjv nsQciQ'/ovrac, xad^a fiefia- 
d^ijxafiev, ras rcbv anXovareQcov ^pv/ks ixraoaaaovres 
re y.ai axavSaXii^ovrss xai ivavria rijs ayias xad^oXc- 



3 xrjs xai anoaroXcxrjs ixxXrjaiai Xeyovres. li^vayxaloy 
roivvv ivofiiaafiev xaraXvaac fiiv ras rcbv aiQsrtxcov 
wevSoXoyias, aacpr^viaac Ss naatv, oncos So^a^et t) 
ayia rov d'eov xa&oXixrj xai anoaroXry.ij iy.x^.r^aiaf 
xrjQvrrovai Si oi ravrrjs batcbraroi leQeis, ols xai 
rjfiels enbfisvot (paveQO. xa&tarcbfxev ra neQt rrjs iv 
rjfilv iXniSos, ov xatvct,oyres niarcv, ftrj yivoiro, aXX^ 
iXsy/ovres rrjv fiaviav rcbv cpQOvovvroJV ra rcbv 
aas^cbv aiQsrcxcbv. onsQ xai ijSrj iv npoocfiiocs rris 
rjftereQas ^aacXeias nQct^avres naac xaraSrjXov inocrj- 

4 aafiev''. Ilcarevofiev yaQ ets kva d'sbv narsQa 
namoxQarooa xai eis k'va xvqcov 'irjaovv XQcaxbv xbv 
vibv rov d^eov xai eis rb aycov nvevfxa, fiiav ovaiav 
iv xQcaiv vnoaraaeacv rcooaxvvovvres , fiiav d^ebrrjra, 

5 fiiav Svvafitv , rQcaSa bfioovatov. ^En ia/arcov Se 
rcbv rjfieQcbv OfioXoyovfiev rbv xvqcoi' rjficbv ^lrjaovv 
XQtarbv rbv fiovoysvrj vibv rov d'eov, rbv ix d^eov 
aXrjd^cvov d^ebv aXrjd^cvbv, rbv n^b aicbvcov xai axQO- 
vcos ix rov narQos ye.vvrj&svra , rbv avvatScov rcp 
narQc, rbv i^ ov ra navra xai Sc ov ra navia, 
xareX&bvra ix rcbv ovoavcbv, aaQxcod^rjvat^ ix nvev- 
fiaros ayiov xai rrjs ayias ivSb^ov aecnaQ&evov xai 
d^eoro^ycov MaQias xai iimvd^Qconrjaac "^ aravQov re 
vnofceivat vnsQ rjficbv ini Ilovxiov IIc?Mrov, rafijvai 
rs 'Aai avaarrjvat rfj rQirrj rjfiaQq, evbs xai rov avroi 
ra rs d^avtiara xai ra nad^rj, anso sxovaicos vnsfistvst 

6 aaQxi^, ytvcbaxovres. Ov yaQ aXXov rbv d^ebv 
}jbyov xai aXXov rbv XQtarbv iniarafie&a, «AA' ^va 
xai rbv avrbv bfioovatov rcp narQi xara rrjv d^eb 
rrjrct xai ofioovaiov rjfilv rbv avrbv xara rrjv avd^QOJ' 
nbxrjra. cos yaQ iartv iv &ebrrjrt rsXeios, ovrcos b 
avrbs xai iv dv&oconbrrjrc reXscos. rrjv yctQ xad^' 
vnbaraaiv kvcoacv Sexbfte&a xai bfioXoyovfiev. efiecve 
'/OQ rocas rj rQcas xai aaQxco&avxos xov svbs xrjs XQca- 
Sos d^eov Xbyov orxe yao xeraQxov nQoacbnov nQoa- 

7 d'TjxTjv iniSexexat rj ayia XQtds. Tovxcov roivvv 



(\) xai d^eorbxov ins. Nomoc. cum B Coislin. (2) an- 
nian 527 indicare vicletur c. 6 § 3 A. <. (3) c. 6 extat 
in Nomoc. Const. B et qualis ante hunc Codicem fuerat in 
Chronico paschali ed. Dindorf 1 p. 630 (4) xai ins. 



Chron. (5) 1, 1, 5 (6) xal aaQxcod^evxa Chron. 

(7) ivavd^Qconfjaavxa Chron, (8) aaQxi Chron., iv 

aaQxi lihri 



sancta semper virgine Maria natus est, hunc autem 
gratia et necessitudine, quae ei cum deo verho est, 
deiim factum esse: nec ?ion Eutychetem mente cap- 
tum, qui visio?iem inducit et negat veram ex sancta 
semper virgiiie et dei genetrice maiia incarnationem, 
hoc est nostram salutem, neque admittit eum om- 
nino consubstajitialem patri esse secundum divinita- 
tem et consubstantiatem nobis eundem secunilum 
humanitatem: itern ApolUnarium animae extermina- 
torem, qui dominum nostrum lesum Christum filium 
dei et deum nostrum anima carere dicit et confu- 
nonem seu perturbationem superducit incarnationi 
unigeniti filii dei, omnesque qui cum eo senserunt 
4 vel sentiunt. Si qui igilur post hanc coinmo- 
nitionem nostram certioresque facti a religiosissimis 
uniuscuiusque loci episcopis nost^is posthac in- 
venti fuerint contrariae opinionis esse , veniam se 
impeti'aturos ne sperent: iuoemus enim tales tamquam 
confestos haereticos competenti anitnadversioni subici. 
6 Idem A. Constantinopolitafiis. Salvatorem et do- 
minum omnium lesum Christum verum deum nostrum 
per omnia colentes studemus etiam, quatenus hoc 
humana mens adsequi potest, eius humilitatcrn imi- 

1 tafi. Cum igitur quosdam invenerimus detineri 
morbo atque insania impiorum Nestorii et Euty- 
chetis inimicorum deo et sanctae catholicae atque 
apostolicae ecclesiae, qui sanctam gloriosam semper 
virginem Mariam proprie et secundum vetitatem 
dei aenetricem dicere recusant, eos quae sit recta 

2 Christianorum fides edocere festinavimus. li 
vero incurabiles dissimulato errore suo circumve- 
niunt, ut compcrtum habemus, simpliciorum animos 
et turbando et offendendo, pronuntiando etiam con- 
traria sanctae catholicae atque apostolicae ecck' 



3 siae. Quamobrem necessarium credidimus tam 
haereticorum mendacia dissipare quam cunctis ex- 
planare, qualiter sentiat sancta dei catholica atque 
aposlolica ecclema, praedicent sanctissimi eius sacer- 
ctotes, quos et ipsi secuti spem quae nobis est ape- 
rimus, non innovantes fidem (quod absit), sed coar- 
guentes insaniam eorum, qui cum impiis haereticis 
consentiunt. quod iam pridem in primordiis nostri 

4 imperii cunctis patefecimus. Credimus igitur in 
imum deum patrem omnipotentem et iti unum do- 
minum lesum Christum filium dei et in sanctum 
spiritum, unam substantiam in tribus personis ado- 
rantes, unam deitatem, unam potestatem, trinitatem 

5 consubstantialem. In ultimis autem diebus con- 
fitemur dominum nostrum lesum Christum, unigeni- 
ium dei filium, ex vero deo deum verum, ante sae- 
cula ^ et sine tempore de patre natum, coaeternum 
'patri, eum denique, ex quo omtiia et per quem om- 
nia sunt, descendisse de caelis et incarnatum ex 
spiritu sancto et sancta gloriosa semper virgine et 
aei genetrice Matia et hominem factum esse, cru- 
cem passum pro nobis sub Pontio Pilato et sepid- 
tum esse et tcrtio die resurrexisse: unius eiusdem- 
que et miracula et cruciatus quos sponte carne 

6 subiit agnoscentes. Non enim alium deum ver- 
hum et alium Christum novimus, sed unum eundem- 
que consubstaniialem patri secundum divinitatem et 
consuhstantialem nobis eundem secundum humani- 
tatem. ut enim in divinitate perfectus est, ita idetn 
6t in humanitate perfectus est. re vera enitn uni- 
tatem accipimus et confitemur : ttinitas etiim mansit 
trinitas et postquam unus ex trinitate deus verbum 
hottio factus est: neque quartae personae adiec- 

7 tionem recipit sancta trinitas. puae cum ita se 



I 1 



8 



DE SUMMA 



ovrcas ixovrcop ava&euari^ousv naanv aiQSffiv, ^^1«'* 
QsroJS Si NBGroQiov rov av&gwnoXarQrjv xal rove ra 
avrov fQovrjoavras ^ wQOvovvras, rovs Siaioovvras 
rbv iva xvqiov rjfitov Ir,aovv XQicrov rov viov rov 
d'eov xal &s6v r/tieov xai ^rj OjuoAoyovvras xvqicos xai 
xara aXij&eiav rrp> ayiav kvoo^ov deiTraQ&evov MaQiav 
d^eoroxov, rovraari firjreQa d^eov, dXXa Svo viovs Xi- 
yovras, aXXov fiev rov ix rov jtarQos d^ebv Xoyov, 
aXXov 8e rbv ix rrjS ayiae demaQ&evov xai S^eoroxov 
MaQias, ;frt^m Se xai (Txs'aei xai oixetcoaei rrj TtQoe 
rbv d^ebv Xoyov &ebv avrbv yeyevrja&ai, xai aQvov- 
fievovs xai urj buoXoyovvras rbv oeanorrjv rjficov ^lrjaovv 
XQiarbv rov vibv rov d^eov xai d^ebv rjficov, rbv aaQ- 
y.co&evra xai ivav&QCOTirjaavra xai aravQco&evra Sva 
etvat rrje dyias xai bfioovaiov rQidSos. ovros yaQ 
fiovoe iariv o avuTtQoaxvvovfievos xai avvSo^a^ofisroe 

8 Tfi? TtarQi xai rco dyic^ Ttvevfiari. ^Ava&efiarit,Ofiev 
Si xai Evrvxea rbv cpQevo^Xa^rj xai rovs rd avrov 
tpQOvriaavras rj cpQOvovvras, rovS wavraaiav eladyov- 
rae aQVOVfjevovS re rrjv ix rrje ayiae TtaQd^avov xai 
^^0^6x0^ MaQiae dXyj&ivrj^^ aaQxcoaiv rov xvQiov xai * 
aorijQoe rjficov ^lrjaov XQiarov, rovreari rrjv rjfisrsQav 
acorrjQiav , xai firj ofioXoyovvrae avrbv bftoovaiov rco 
TtarQi xard rrjv d^sbrrjra xai bfioovaiov rjiilv xard 

9 rrjv dv&QCOTtbrr^ra. Tbv avrbv Se rQonov xai 
^ATtoXXivdQiov rbv ywxotp&OQOv xai rove rd avrov 
foovr^aavrae rj cpQOvovras, rovs dvovv Xeyovras rbv 
xvQiov r,ficov ^lrjaovv XQiarbv rbv vlbv rov ■d'eov 
xai ■d'ebp rjftcov xai aiyxvatv rjrot tpvQfibv etadyovrae 
tfi ivav&QcoTCrjaet rov fiovoyevovs vlov rov d^eov, xai 
Ttdvras rovs rd avrcov (pQovijaavras rj (pQOvovvrae. 
D. id.Mart.dn.Iustinianopp.A. iii cons. [a. 533] 

Tb avrb ^EweaioiS, rb avrb KataaQevat, rb avro 
Kv^ixrjvoTs, ro avrb AutSrjvoXs TQaTte^ovvrioie 'leQO- 
aoXvfiirats Anafievatv lovartvtavovnoXirate Oeovno- 
Xirats ^s^aarrjvdls TaQaevatv AyxvQavoTe. 

7 ^'O avrbe ^aatXeve ^Entfavico rco dytcordrco xai 
fiaxaQtcordrco aQxteTttaxoTtco r^e ^aailiSos ravrrjs 



TcbXecoe xai otxovfievixcp TtarQtdqxrj. Pavcoaxetv jSov- 
Xofisvoi rrjv arjv dyicoavvrjv Ttavra rd ets ixxXrj- 
ataartxrjv oQavra xardaraaiv dvayxaiov rjyrjadfie&a 
ravrats TtQbs avrrjv xQrjaaa&at rals d'eiats avXXnprtXe 
xai St^ avrcov SfjXa avrrj xaraarrjaat rd xtvrjd^svra, 
1 ciTteQ xai avrrjv etSavat -jteneiafied^a. EvQovree 
ydQ rtvas dXXorQiovs rrjs dyias xa&oXtxrje xai dnoaro- 
XixTJe ixxXrjaiae, r^ rcov dae^cov NearoQiov xai Ev- 
rv^eoe dxoXov&ovvrae nXdvrj xai rate rovrcov fiXaacpTj- , i 
fiiate xexQTjfievovs, d'eXov nQoe&rjxauev rjStxrov, oneQ fl 
xai rj arj ytvcbaxet dytcoavvrj, St^ ov rrjv rc5v atQeri- ^ 
xSv fiaviav rjXey^afiev, ovSev navreXcoe ivaXXd^avree 
rj ivaXXdrrovree rj naQs^eX&bvree rrjs fiixQ'' ^'^*' ^^^''^' 
d^ecp xQarovarjs ixxX?jataartxTJe xaraardaecoe, xa&d xal 
rj arj ytvcoaxet fiaxaQtbrrje, dXlM Std ndvrcov tpvXdrrov- 



rse rrjv xaraaraaiv rrje evcoaecoe rcov aytcorarcov 
exxXrjatcov rrje nQoe rbv dytcorarov ndnav rrje nQea^v- 
raQas Pcbiirje xai narQiaQyrjv, ngbe ov xai rd ouoia 



2 rovroie ysyQdcpafisv. Ovre ydQ dvsxbfis&a ri 
rcov ste exxXrjataartxrjv OQCovrcov xardaraaiv fnj xni 
rfj avrov dvacpaQea&at fiaxaQtbrrjrt, cbe xecpaXfj ovar) 
ndvrcov rcov dytcordrcov ^ rov d^eov leQacov, xai instSrj, 
badxts iv rovrote roXe fiaosaiv aiQsrixoi dvs(pvijanv, 
rfj yvcofirj xai OQ&fj xQiaet ixeivov rov as^aafiiov 

3 ■d^Qovov xarrjqyrj&rjaav. ^Ex ydq rcov naQOvacov 
d^sicov rjficov avXXa^cov fia&rjasrat^ rj arj nyicoavvr, 
rd naQ^ rjficov nQors&stfiava, iy^ cp rove imx^^QOvv- 
ras novrjQcbe vosXv rj SQftrjvsvstv rd naQ rjficbr oq- 
d'cbe iv rcp rjSixrco Xsxd^avra ix rcov naQovacbv d^sicov 

4 rjfiobv iXayxsa&ai avXXaficov. ^OXiyoi rtvss dniarot 
xai dXXbrQtot rrje dyiae rov d^sov xaO^oXixrji xni 
dnoaroXixrje ixxXrjaine dvrstnsXv ^lovSaXxcos id^dQQrjaav 
nobe rd na^d ndvrcov rcov Isqsojv oQ&coe xQnrov- 
fisva xai So^at,bfisva xai xrjQvrrbftsva, aQvovfisvot 
rbv xvQtov rjficbv ^lrjaovv Xotarbv rbv fiovoysvrj vlbv 
rov &SOV xai S^sbv rjficov, rbv aaQxcod^evra ix nvev- 
fiaroe dyiov xai rrje dyiae ivSb^ov aetnaQ&evov xal 
d^eorbxov Maoiae xai ivavd^Qconrjaavra xai aravQco- 



ID sic Chron. Const., S^eov xai ins. Nomoc. B 
xcov Const. 



(2) Ci extat in Nomoc. Const. B (3) sic Nomoc.B, baiojrd' 



haheant, damnamus omnem hacTesim, imprimis Neslo- 
rium hominis adoratorem et eos qui eius sententiam 
amplexi sunt vel anwlectuntur , qui dividunt unum 
dominum nostrum lesum Christum filium dci et 
deum nostrum negantque proprie et re vera sanc- 
tam gloriosam semper virginem Mariam dciparam, 
id est dei matrem, sed duos filios dicunt alterum ex 
patre deum verhum, alterum ex sancta semper vir- 
gine et dei genetrice Maria, gratia et tiexu et ne- 
cessitudine, quae ei cum deo verbo est, et ipsum 
deum factum esse: recusantes et negantes dominum 
nostrum lesum Christum flium dei et deum nostrum 
mcarnatum et cruci adfixum unum esse sanctae et 
consuhstantialis trinitatis. hic etiim solus est coad- 
orandus et conglorifcandus patri et sancto spiri- 

8 tui. Damnamus etiam Eutychetem mente cap- 
tum eosque qui eius sententiam. amplexi sunt vel 
amplectuntur, qui visiotiem inducunt neganlque veram 
ex sancta virgine et dei geneirice mana incatma- 
tionem domim et salvatoris nostri lesu Christi, id 
est saJutem nostram, neque agnoscunt eum consuh- 
stantialem esse patri secundum divinitatem et con- 

9 suhstanticilem nohis secundum humanitatem. Neque 
minus ApoUinarium animae exterminatorem eosque, 
qui eius sententiam amplexi sunt vel amplectuntur 
dicentes anima caret^e dominum nostrum lesum 
Christum filiurn dei et deum nostrum et confusionem 
seu perturhationem superducentes incarnationi uni- 
geniti filii dei, omnesque qui eorum sententiam am- 
plexi sunt vel amplectuntur. B. id. Mart. dn. lusti- 
niano pp. A. iii cons. 

Idem Ephesiis, idem Caesariensibus , idem Cyzi- 
cenis, idem Amidenis Trapezuntiis Hierosolymitanis 
Apameis lu.UinianopoHianis TheopoUtanis Sebasienis 
Tarsensibus Ancyranis. 



7 Idetti A. Epiphanio sanciissimo et heatissimo 
archiepiscopo huius regiae urbis et oecumenico patri- 
archae. Edocere volentes sanctitatem tuam omnia 
quae ad ecclesiarum staium pertinetit necessarium 
duximus hisce ad eam sacris litteris uti ei per cas 
quae agitantur manifestum ei facere: quae et 
[ ipsam scire persuasi sumus. Cum igitur non- 
nullos invenerimus alienos a sancta caiholica alguc 
apostolica ecclesia impiorum Nestorii et Eutychetis 
errorem secutos eorumque hlasphetnm usos, sacrum 
cdictum proposuimus , quod ci ttia sanctiias tiovit, 
quo haereticorum itisamam refutavimus, minime im- 
tnuiato vel immutando velpraetermiitendo ecclesiasiico 
qui adhuc deo iuvante ohiinet statu, quod et tua 
beatitudo scit, sed per omnia cusiodientes utiifaicm 
sacrosanciat^um ecclesiarum cutn satictissimo veius- 
iioris Romae papa ei palriarcha , ad qucm his si- 

2 milia scripsimus. Neque enim paiimur quicquam 
quod ad ecclesiasticum statum pertinet non referri 
ad eius heatitudinem, cum sit caput otnniumsanctissi- 
morum dei sacerdotum et quia, quotienscumque iti his 
partihus haeretici extiterunt, sentetiiia rectoque iu- 

3 dicio illius venerandac sedis coerciti suni. Idcoque 
ex praesentihtis sacris litteris sanctitas vesira cogtios- 
cet quae a nohis proposita sutit, ut qui prave in- 
tellegere vel interpreiari temjitavetitii, quac a nohis 
recle in edicto protiutitiata sunt, praesetitihus sacris 

4 litteris tiosiris refuientur. Pauci quidatn infide- 
les et alieni a sancta dei catholica aique aposiolica 
ecclesia contt^adicere ludaice ausi sunl iis quae ah 
omnibus saccrdoiihu-s recte observatiiur et prohaniur 
et praedicantur, dcnegantes dotnintim nosirum lesum 
Christum wiigenitum dei filium et deum. nostrtm 
incarnatum cx spiritti sancto et sancta qloriosa 
semper virgine et dei genetticc Maria et hottiinem 



TRINITATE 



I 1 



d^dvxa sva elvai rr/S nyias y.al ofwovacov r^u/Sos, av/u- 
TCQoaKVVovfisvov xai avvSo^at,ousvov rco narQl >cal rco 
ayccu nvsvuari, ofioovaiov rco narQl xara rrjv d^so- 
TTjra xai Oftoovaiov ijfdv rov avrbv xara rrjv dvd^oco- 
Ttorrjra, Ttad^rjrov aaozl, rov avrov dTTa&tj d^eorrjri.. 
5 IlaQairovfisvoi Se rbv kvqiov rjucov ^lrjaovv XQiarbv 
rbv fiovoyevrj vlbv rov ■d'sov xai ■d'sbv rjfic/jv bftoXo- 
ysXv iva slvai rrjs ayCas xai ofwovaiov rQidSos Srj?.oi 
elat 9cai iXayxovrat rrj rov das^ovs NsaroQiov dxo- 
Xovd^ovvrss TtovrjQa SiSaaxaXict, xard xaQtv avrbv 
}J.yovres vibv rov &sov tcai dXXov rbv d^sbv Xoyov 
xai dXXov rbv XQtarbv Xsyovrss. ovs dvad^sftaritp- 
fiev nai rd avrcbv Sbyfiara nai rovs rd avrcbv cpQO- 
vrjaavras rj cpQovovvras cos dXXorQtovs bvras rrjS 
dyias rov d^eov xad^oXtxrjS xai aTtoaroXtxrjS ixxXrjaiae. 
fi Jldvrss yaQ ol IsqeIs rrjs dyias xa&oXtxrjs xai 
dnoaroXixrjS ixxXrjaias xni ol svXa^sararot rcbv sva- 
ycJov fWvaarrjQicov aQxtftavdQlrat dxoXovd^ovvres rfj 
rcbv dyicov narsQcov TtaQaSbaet xai ftrjSev itavreXvbs 
ivaXXd^avres rj evaXXdrrovres rrjs fiexQt vvv xQarov- 
arjs, xad^d eiQTjrai, exxXrjataartxfjs xaraardaecos, avfi- 
(pcbvcos bfwXoyovat xai So^d^ovat, xrjQvrrovrss rbv 
oeaTtbrrjv rjucov ' Irjaovv XQiarbv rbv fiovoyevrj vibv 
rov ■d'eov xai d^ebv rjiicov, rbv TtQb alcovcov xai dy^QO- 
vcoS ix rov TtarQbs yevvrjd^evra xai in iaxdrcov rcbv 
rjusQcbv xareXd^ovra ix rcbv ovQavcbv xai aaoxco&evra 
ex Ttvsvfiaros dyiov xai rfjS dyias evSb^ov ceetitaQ&e- 
vov xai &eorbxov Ma.Qias xai ivavd^QcoTtfjaavra xai 
aravQco&evra l'va elvat rfjs ayias xal bfioovaiov rQtd- 

7 Sos. Oftoovatoy ydo avrbv tafiev rco narQi xard 
rfjv d^sbrrjra xai bfioovatov r/fdv rbv avrbv xard rrjv 
dvd^QCOTtbrrjra, na&rjrbv aaQxi, rbv avrbv dna&fj 
d^ebrrjrt, avfiTtQoaxvvovfievov rco itarQi xai rcJo dyico 
itvevfiart. ov yaQ dXXov rbv ■d'sbv Xbyov xai dXXov 
rbv XQtarov sTttardfied^a, dXV iva xai rbv avrbv 
bfwovatov rco narQi vsxrd rrjv &ebrrjra xai bfwovatov 
Tjfilv rbv a^vri>v xark rfjv avd^Qconbrrjra, nnd^rjrbv 

8 aaQxi, rbv avrbv anad^fj d'ebrrjri. 'i2s yaQ iartv 



iv d'sbrrjri raXeios, ovrcos b avrbs iv dvd^Qfonbiijit 
reXsios' rrjv ydQ xad'^ vnbaraaiv kvcoatv OexbueO^n 

9 xai ofioXoyovfisv. ^EnetSfj roivvv b fiovoyevrjs vlbs 
xai Xbyos rov d'eov , o nQO atcovcov xai dxQovo)? ex 
rov naxQbs yevvrjd^sts, o * avrbs xai in iaydrorv rcbv 
fjfieQcbv xareXd^cbv ix roiv ovQavcov xai aaQxrolfeis 
ix nvevftaros ayiov xai rfjS dyias ivSb^ov^ xai ^eo- 
rbxov MaQias xni ivni^d^Qconfjans , rovraariv b xfiotos 
fjucbv ^lrjaovs XQtarbs xvQicos xai xard dXrj&etav ■ftebs 
iart, Std rovro xai rfjv dyiav svSo^ov dsindQ&svov 
MnQiav xvpicos xai xard dXfj&stav firjrsQa d^sov Xiyo- 
fiev, ovx ^^ '^'^^ ■d'eov Xbyov rfjv dQxrjv i^ avrfjs Xn- 
^bvros , dXV in iaydrcov rcbv fjfieQcov xnreX&bvros 
ix rcbv ovQnvcbv xni i^ n-vrfjs anQxoj&evros xai re/- 

10 ■d'evros xai ivavd^Qconfjaavros. ''^Ov bfwXoyovftev, 
xa&d siQrjrat , Oftoovatov slvat rco narQi xard rijv 
&ebrrjra xai ofioovatov fjfdv rbv avrbv xard rrjv «■?'- 
■&QOJnbrrjra, rov a-vrov rd rs -d^avfiara xai rd ndd^rj, 

1 1 aneo exovaicos vnsuetve aaQxi, ytvcbaxovrss. Tavra 
roivvv sariVf aTtsQ Std rov -d^eiov^ fjficov etQrjxbres 
fjSixrov rovs aiQertxovs rjXey^afisv, cbrtvt d^sico fjSixrot 
xai ndvrss ol svQS&evrss ivTavd^a oatcbrarot iniaxo- 
not xai svXa^eararot dQxtfiavSQlrat dfia rfj afj dytco- 
avvr^ xad^vneyQa^ypav, dxoXovd^ovvres Std ndvrcov raXs 
dyiats rerQaai avvbSotS xai rols naQ^ exdarrjs avrrov 
Starvnco&elat, rovreart rfjs rs iv Ntxaict rcbv rtrj' 
xai rfjs iv ravrrj rfj ^aatXevovarj nbXet rcjbv qv' , xai 
rfjs iv ^Efpeaco nQore^s xai rfjs iv XaXxrjSbvi, SfjXov 
ndat xa&earcbros, ori rbv ndai roTs dua fjfdv ntaroTs 
rfjs ayias xad^oXtxfjs xai anoaroXtxfjs ixxXrjaias nnQn- 
So&evra oqov rfjs niarscos, rovreari rb dytov jud&rjpta 
fjroi avfi^oXov xQarovftev rs xai tpvXdrrofisv, rb naQa 
rcbv rirj' dyicov nareQcov ixre&ev, onsQ xai oi iv 
ravrrj rfj ^aatXsvovarj nbXst qv' dyioi nareQes aacprj- 
viaavres iroctvcoaav, ovx (OS iXXtncbs exovros avrov, 
dXX' , inetSfjneQ ol rfjs dhj&sias ix&Qoi ol ftsv d&s- 
reTv inexeiQTjaav rrjv tov ayiov nvevfiaros ■d'sbrrjra, 
oi Si rfjv ix rfjs dyiae demaQ&svov ■d'eorbxov MaQias 



U) o om. lihri, suppL Sdtoell, cf. c. 8 § 17 h. t. (2) detnaQ&dvov ins. Nomoc. B 



factum cruciatumque unum. esse sanctae et consub- 
staittialis tjinitatis, coadorandum et conglorifican- 
dum patri et sancto spiritui, consuhstantialem 'patri 
secundnm divinitatem et consubstantialem nohis emi- 
dem secundum humatiitatem, ijassibilem carne, eun- 

5 dem impassibilem deitate. Recusantes vero do- 
minum nostrum lesum Christum ^migenitum filium 
dei et deum nostrum fjxteri unum esse sanctae et 
cotisubstantialis trinitatis manifesto deprehenduntur 
impii Nestorii pravarn doctrinam sequi, secundum 
qratiam eum filium dei dicentes et alium deum ver- 
bum, alium Christum dicetites. quos cum ipsorum 
doctrina iisque qui eam amplext sunt vel amplec- 
tuntur tamqnam alienos a sancta dei catholica at- 

6 que apostolica ecclesia damnamus. Omnesigitur 
sacerdotes sanctae catholicae atque apostolicae ec- 
clesiae et reverentissimi sacrorum monasteriomm 
archimandritae secuti sanctot^um. patrtim traditionem, 
nihil omnino statum ecclesiae qui hactenus obtinuit, 
neque antea neque nunc, ut dictum est, mutantes 
congruenter confitentur et credunt praedicantes do- 
minum nostrum lesum Christum unigenitum flium 
dei et deum nostrum ante saecula et sine tempore 
de patre natum et ultimis diebus descendentem de 
caetis et incarnatum ^ ex spiritu sancto et sancta 
gloriosa semper virgine et dei genetrice Maria et 
hominem factum et cruci fxum unum esse sanctae 

7 et consubstantialis trinitatis. Consubstantialem 
enim eum scimus patri secundum divimtatem et con- 
substantialem nobis eundem secundum humanitatem, 
passibilem cartie, eundem impassibilem deitate, coa- 
dorandum patri et spiritui sancto. neque enim 
alium deum verbum et alium Chnstum novimus, sed 
unum atque eundem consubstantialem patii secun- 
dum divmitatem et consubstantialem nobis eundem 
secnndum humanitatem, passibilem carne, eundem 



8 impmsibilem divinitate. Ut enim in divinitate 
perfectus est, ita idem in humanitate jperfectus est: 
in una emm substantia unitatem accipimus et con- 

9 ftemur. Quoniam igitur unigenitus filius et ver- 
bum dei ante saecula et sine tempore de patrt 
natus, idem ultimis diebus descendens de caelis et 
incarnatus ex spiritu sancto et sancta gloriosa et 
dei genetrice Maria et homo factus, id est dominus 
noster lesus Chti.9tus, proprie et veredeus est,prop- 
terea et sanctam glonosam semper virginem mariam 
proprie et vere matrem dei dicimus, non qtita deus 
verbum principium ex ea sumpserit, sed quia ulti- 
mis diebus descendit de caelis et ex ipsa incarnatus 

10 et natus et homo factus est. Quem confitemur, 
ut dictum est, consubstantialem esse patri secundum 
divinitatem et consubstantialem nobis eundem secun- 
dum humanitatem, eiusdem miracula et passiones, 

11 quas sponte carne sustiyiuit, cognoscentes. Haec 
igitur sunt, quibus sacro nostro edicto pronuntiatis 
haereticos redarguimus , cui sacro edicto etiam uni- 
versi , qui hic mventi sunt, sanctissimi episcopi et 
devotissimi archimandritae una cum tua sanctitate 
subsctipserunt secuti per omnia sancta quattuor con- 
cilia et quae ab unoquoque eorum constituta sunt, 
id est mcaenum CCCXJ' III, huius regiae civitatis 
CL patrum, Ephesinum prius et Chalcedonense , cum 
omnibus manifestum sit, quod fidei defmtionem 
quae universis nobiscum fidelibus sanctae catholicae 
atque apostolicae ecclesiae tradita est, id est sanc- 
tum documentum vel symbolum, tenemus et custo- 
dimus, quod a CCCXV III sanctis papibus exposi- 
tum est, quod et CL in hac regia civitate congre- 
gati sancti patres interpretando explanaverunt, non 
quod aliquid ei deesset, sed, quoniam veritatis ini- 
mici alii sancti spiritus deitatem subvertere adgressi 
sunt, alii veram tncarnationem dei verbi ex .mnctu 



1 1 



10 



DE SUMMA 



aXtj&ivijv aaQxcoaiv rov d^eov Xoyov rjQvr}aavxo, Sia 
rovro YQafixals juaQrvQiais rb avrb ayiov jua&rjfia 
oi eiQ7]fi€voc Qv' ayioi TtarsQes aa^rjviaavres iTQavcoaav. 

12 Tovro xal al Xomai ayiai avvoSoc, rovrdarcv rj 
iv ^Ewdaco TiQorEoa xai rj ev XaXy.T}86vc, rrj avrfj 
Ttcarei axoXovd"f}aaa,ac iSe^avro xai icpvXa^av xai 
rrp^ aycav evSo^ov aecnaQd^evov MaQcav d^eoroxov 
ixrjQv^av xai rovs fih OfioXoyovvras avrrjv d^eoxoxov 

13 aved^efiarcaav. OfioioJS Ss aved^efiarcaav xai 
rovs SreQOV avfc^oXov rj aycov fca&rjfia TtaQaScSovras 
TcaQO, TO vTib fiev rcov rcrj ayiojv TtareQOJv ixre&ev, 
aa^rjvca&iv Se xai rQavaid^ev TtaQO, raiv iv ravrrj 

14 r^ ^aacXevovarj TcbXec qv ayiojv TtareQtov. Kai 
rj fiev iv ^Efsacp TtQoreQa rbv re aae^rj NearoQcov 
xai ra avrov Sbyfiara xad^elXe re xai ave&efcarcae xai 
rovs ra avrov (fQOvrjaavras tj cpoovovvras xairovs avvac- 

15 veaavras avrco rj avvacvovvras aved^efiarcaev. 'llSe 
iv XaXxrjobvc ayia avvoSos xa&elXe re xac i^e^aXe rcov 
ayiojv rov d^eov ixxXrjaccov xai aved^euarcae xai rbv 
aae^rj Evrvxe'a xai ra avrov Sbyfiara xai rovs ra 
avrov ^QOVJjaavras rj (pQOvovvras xai rovs avvacve- 
aavras avrco rj avvacvovvxas' xai Ttavras rovs aiQe- 
rcxovs xal ra avrcov Sbyfiara xai rovs ra avxcov 
\ 6 q>Qovrjaavxas rj cpQovovvxas ave&efcaxcaev. 'Ofioicos 
Se ave&efidxcae xai Neaxbocov xai xa avxov Sbyfiaxa 
xai xovs xd avxov (pQOvrjaavxaS rj cpQovovvxaS xai 

17 rovs avvacveaavras avrco rj avvacvovvras. H 
avrrj Se iv XaX^xrjSbvc ayia avvoSos xai rrjv rov fie- 
ydXov nQoxXov TCQOS ^AQfieviovs yQarpelaav iTtcaroXrjv 
TteQi rov x^rjvac Xeyecv rbv Seanbxrjv rjficov ^lr/aovv 
XQcarbv rbv vcbv %ov S'eov xai d^ebv rjficov k'va rrjs 
dyias rQcdSos Scd rrjs olxeias avacpOQas iSe^aro re 

18 xai i^e^aicoasv. Ei ydQ rds eiQrjfievas reaaaQos 
aylas avvbSovs naQs^eXd^cofxev rj rd itaQ^ avrcov Sca- 
rvTtojd^ivra, SiSofiev dSecav roTs xa&aiQe&eTacv V7t* 
avrcb-v acQercxoTs xai roTs avrcov Sbyfiaac rrjv eavrcov 
Xvfirjv TtdXcv eis rds dyias rov &eov ixxXrjaias iv- 

19 Seixvva&ac. "O^teQ ovx svSexsrac TCQax&rjvai 
Ttore (fCTj ysvocro), irtecSrj al ecQrjfcevac reoaaQes aycac 
avvoSoc Scd rcov otxeicov Soyfidrcov rovs aiQexcxovS 

20 xai xd xovxcov * Sbyfiaxa i^s^aXov. Kai eX xcs 
TtQOS fciav xcbv eiQrjfievcov dyicov avvbScov dfi(pc^dXXec, 
7t obSrjXMS iaxcv ixelva cpQOvcbv rd Sbyfiara rd TtaQ^ 

21 avrrjS ix^Xrj&svra le xai dvad^efxarcad^evra. Mrj- 
Ssis roivvv fxdrrjv^ rjfids raQa^drco iXniSc fiaracct 
xgarov fcevos , orc rjfieZs ivavriov rc rcbv eiQrjfcevcov 
dyicov S' avvbScov inQd^afiev rj TtQd^Ofcev rj TtQa^&rj- 



vac TtaQd rcvos ffvyycoQrjaofiev rj nsQcacQe&rjvac rrjv 
rcov avrwv dyicov o' avvbScov oaiav fivrjfirjv ix rcov 

22 ceQcov rrjs ixxXrjaias Scitrv^oiv ave^bfie&a. Ildv- 
ras ydQ rovs TtaQ^ avrcov xa&atQed^svraS xai dva&s- 
fiarca&evras xai xd rcbv xa&acned^evrojv Sbyfiara xac 
rovs rd avrcov cpQOvrjaavras rj cpQOvovvras ava&e- 

23 fiaritfifiev. '^Od^ev evxia&co rjftlv re xai rfj rjfie- 
rsQcc TtoXcreicc rj fiaxaQcbrrjS aov , rtdvras TteQc rov 
rjfcersQOV axoTtov xai rrjs jteQi rrjv dfccofirjrov Ttiazcv 
aTtovSrjs ScSdaxovad re xai TtXrjQowoQOvaa. J). VJl 
k. Apr. Consiantinopoii dn. lusUniano j^P- ^- ^^^ 
cons. [a. 533] 

8 ^ Gloriosissimo et clementissimo filio lustiniano 
Augusto loliannes episcopus urbis Romae. Inter 
claras sapientiae mansuetudinis vestrae laudes, christia- 
nissime principum, puriore luce tamquam aliquod 
sidus irradiat, quod amore fidei, quod caritatis studio, 
edocti ecclesiasticis disciplinis, Romanae sedis reye- 
rentiam conservatis et ei cuncta subicitis et ad eius 
deducitis unitatem, ad cuius auctorem, hoc est aposto- 
lorum primum, domino loquente praeceptum est: 

1 'pasce oves meas'. Quam esse omnium vere ec- 
clesiarum caput et patrum regulae et principum 
statuta declarant et pietatis vestrae reverentissimi 
testantur afiatus. patet igitur in vobis impletum 
fore, quod scripturae loquuntur: *per me reges reg- 

2 *nant et potentes scribunt iustitiam'^. Nihil est 
enim, quod lumine clariore praefulgeat, quam recta 
fides inprincipe: nihil est, quod ita nequeat occasui 
subiacere, quam vera religio. nam cum auctorem 
vitae vel luminis utraque respiciant, recte et tene- 

3 bras respuunt et nesciunt subiacere defectui. Quam 
ob rem, gloriosissime principum, votis omnibus exo- 
rabitur divina potentia, ut pietatem vestram in hoc 
ardore fidei, in hac devotione mentis, in hoc inte- 
grae religionis studio sine defectu sui in tempora 
longiora conservet: hoc enim et sanctis credimus 
ecclesiis expedire. scriptum est enim: 'labiis regit 
*rex'^ et iterum: 'cor regis in manu dei, et ubi vo- 

4 'luerit, inclinabit illud'^. Hoc est enim, quod 
vestrum firmat imperium, hoc, quod vestra regna 
conservat. Nam pax ecclesiae, religionis unitas, 
auctorem facti in sublime provectum grata sibi tran- 

5 quilMtate custodit. Neque enim parva ei vicissi- 
tudo a potentia divina tribuitur, per quem nullis 
rugis ecclesia divisa secernitur, nuUis insertis macu- 
lis variatur. scriptum est enim: 'quia cum rex 



(l) avrcbv B (2) fidrrjvNomoc. l,i Const., om.Nomoc. l,bB 
(3) c. 8 extat etiam in collectione canonum Avellana, cf. 



Maassen Quellen u. Litter. des canon. Rerhts 1 p. 337 
(4) Proverb. 8, 15 (5) Proverb. 16, 10? (6) Proverb. 21, 1 



semper virgine dei genetrice Maria factam negave- 
runt , propterea scriptis testimoniis sanctum docu- 
mentum dicti CLpatresinterpretando explanaverunt. 

12 Hoc et reliquae sanctae synodi, scilicet Ephe- 
sina prior et Cnalcedonensis, eandem fidem secutae 
receperunt et observarunt et sanctam gloriosam 
semper virginem Mariam dei genetricem praedica- 
rimt, damnatis iis qui eam dei genetricem esse ne- 

13 garent. Similiter damnavei^nt eos , qui aliud 
symoolum vel sanctum documentum traduiit praeter 
ia, quod a CCCXVIII sanctis patribus expositum 
est, explicatum vcro explanatumque a CL sanctis 

14 patribus in hac regia urbe congregatis. Et 
Ephesina quidem prior impium Nestorium eiusque 
dogmata sustulit damnamlque tam eos qui eius 
opinionem suam fecerunt vel faciunt et qui eam 

15 probaverunt vel probant. Sancta autem Chal- 
cedonensis synodus sustuUt expulitf^ue ex sanctis 
dei ecclcsiis et damnavit etiam impium Eutychetem 
et placita eius eosque qui eius sententiam suam fe- 
cerunt vel faciunt vel qui eam comprobaverunt vel 
comprobant. item omnes haereticos eorumque dog- 
mata et eos qui eorum opinionem suam fecerunt vel 

16 faciunt damnavit. Similiter damnavit etiam Nesto- 
rium et placita eius eosque qui eius sententiam suam 
fecerunt vel faciutU vel qui eam comprobaverunt 



17 vel comprobant. Eadem autem sancta Chalce- 
do?ie?isis sy?iodus et magni Procli litteras ad A?'me- 
?iias scriptas de eo, quod dominum nost?'um Icsum 
Chiistum filium dei et deu?n ?iostrum u?mm ex sancta 
tri?iitate dici oporteat, relatione sua recepit et con- 

18 firmavit. Dicla quattuor co?icilia vel quae ab iis 
statuta sunt si p?'aete?'mittimus , lice?itiam damus 
hae?'eticis eorumque doct?'i?iis ab isdem opp?'essis 
pestem suam i?i sa?ictas dei ecclesias riirsus indu- 

19 cendi. Quod fie?'i ?iumquam pote?'it (quod absit), 
quoniam dicta quattuor conciliap^raeceplis suis hae- 

20 reticos eorumque praecepta expute?'unt. Ac s% 
quis de una dictarimi sa?icta?'um sy?ioda?'um dubi- 
tet, apparet eu?n doct?'i?ia?n ab ula ?'epulsam et 

21 damnatam tenere. Ne quis igitur frustra nos 
inquietet vana spe subnixus ?ios co?it?'a?iu?n aliquid 
sa?ictis quattuor co?iciliis fecisse facturosve esse vel 
fie?'i ab aUquo permissuros vel memo?'iam ea?'um- 
dem sa?ictarum quattuor sy?iodorum tolli ex sac?'is 
Tl ecclesiae tabulis passuros. Omnes e?iim ab iis re- 
pulsos damnatosque repulsorimque doct?inas et 
23 adseclas dam?ia?nus. Ideoque oeatitudo tua oret 
pro nobis nostroque imperio edoceatque cunctos ac 
certiores faciat de nostro proposito et de studio nostro 
crga intemcratam fidei?L 



TRINITATE 



11 



I 1 



fiustus sedeiit supra sedem, non adversabitur sibi 

6 'quicquam malignum' '. Proinde serenitatis vestrae 
apices per Hypatium atque Demetrium sanctissimos 
viros fratres et coepiscopos meos reverentia con- 
sueta suscepimus: quorum etiam relatione comperi- 
mus, quod tidelibus populis proposuissetis edictum 
amore iidei pro submovenda haereticorum intentione 
secundum apostolicam doctrinam, fratrum et coepis- 
coporum nostrorum interveniente consensu. quod, 
quia apostolicae doctrinae convenit, nostra auctori- 
tate confirmamus. 

7 Textus autem epistulae talis est: 

Victor lustinianus pius felix inclitus iriumjpha- 
tor semper Augustus lohanni sanctissimo aixhtepis- 

8 copo almae urhis Romae et patridrchae. Eed- 
dentes honorem apostolicae sedi et vestrae sancti- 
tati, quod semper nobis in voto fuit et est, ut decet, 
patrem honorantes vestram beatitudinem omnia, quae 
ad ecclesiarum statum pertinent, festinamus ad noti- 
tiam deferre vestrae sanctitatis, quoniam semper 
magnum nobis fuit studium unitatem vestrae aposto- 
licae sedis et statum sanctarum dei ecclesiarum custo- 
diri, qui hactenus obtinet et incommote permanet 

9 nulla intercedente contrarietate. Ideoque omnes 
sacerdotes universi orientalis tractus et subicere et 

10 unire sedi vestrae sanctitatis properavimus. Et 
in praesenti ergo quae hic commota sunt^, quam- 
vis manifesta et indubitata sint et secundum aposto- 
licae vestrae sedis doctrinam ab omnibus semper 
sacerdotibus iirme custodita et praedicata, necessa- 
rium duximus, ut ad notitiam vestrae sanctitatis per- 

11 veniant. Nec enim patimur quicquam, quod ad 
ecclesiarum statum pertinet, quamvis manifestum et 
indubitatum sit, quod movetur, ut non etiam vestrae 
innotescat sanctitati, quia caput est omnium saucta— 
rum ecclesiarum. per omnia enim, ut dictum est, 
properamus honorem et auctoritatem crescere vestrae 

12 sedis. Manifestum igitur facimus vestrae sancti- 
tati, quod pauci quidam^ infideles et aheni sancta« 
dei catholicae atque apostolicae ecclesiae contra- 
dicere ludaice ausi sunt adversus ea, quae ab omni- 
bus sacerdotibus secundum vestram doctrinam recte 
tenentur et glorificantur atque praedicantur, dene- 
gantes dominum nostnim Ihesum Christum, unigeni- 
tum filium dei et deum nostrum, incarnatum ex 
sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et dei 
genetrice Maria hominem factum atque crucifixum, 
unum esse sanctae et consubstantialis trinitatis, coad- 
orandum et conglorificandum patri et spiritui sancto, 
consubstantialem patri secundum divinitatem et con- 
substantialera nobis eundem ipsum secundum huma- 
nitatem, passibilem carne, eundum ipsum impassibi- 

13 lem deitate. Recusantes enim dominum nostrum 
Ihesum Christum unigenitum filium dei et deum^ 
nostrum fateri unum esse sanctae et consubstantia- 
lis trinitatis videntur Nestorii malam sequentes doctri- 
nam, secundum gratiam dicentes eum filium dei et alium 

14 dicentes deumverbum et alium Christum. Omnes 
vero sacerdotes sanctae catkolicae atque apostolicae 
ecclesiae et reverentissimi archimandritae sacrorum 
monasteriorum sequentes sanctitatem vestram et custo- 
dientes statum et unitatem sanctarum dei ecclesia- 
rum, quam habent ad apostolicam vestrae sancti- 
tatis sedem, nihil penitus immutantes de ecclesiastico 
statu, qui hactenus obtinuit atque obtinet, uno con- 
sensu confitentur et glorificant, praedicantes domi- 
num nostrum Ihesum Christum, unigenitum filium et 
verbum dei et deum nostrum, ante saecula et sine 
tempore de patre natum, in ultimis diebus descen- 
disse de caelis et incarnatum ex spiritu sancto et 
sancta atque gloriosa virgine et dei genetrice Maria 
natum et hominem factum et crucifixum unum esse 



sanctae et consubstantialis trinitatis, coadorandum et 

15 conglorificandum patri et sancto spiritui. Nec 
enim alium deum verbum et alium Christum cognos- 
cimus, sed unum atque eundem ipsum consubstan- 
tialem patri secundum divinitatem et consubstantialem 
nobis eundem ipsum secundum humanitatem, passi- 
bilem carne, eundem ipsum impassibilem deitate. 

16 Ut enim est in divinitate perfectus, ita idem 
ipse et in humanitate perfectus est : in una enim sub- 
sistentia ^ unitatem suscipimus et confitemur, quod di- 
cunt Graeci rr]v y.a&^ vnoaraaiv evojaiv ofioXoyovfiev. 

17 Et quoniam unigenitus filius et verbum dei, ante 
saecula et sine tempore de patre natus, idem ipse et 
in ultimis diebus descendens de caelis, incarnatus 
ex sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et 
dei genetrice Maria et homo factus, dominus noster 
Ihesus Christus proprie et vere deus est, ideo et 
sanctam et gloriosam virginem Mariam proprie et vere 
dei matrem dicimus: non quia deus verbum princi- 
pium ex ipsa sumpserit, sed quod in ultimis diebus 
descendit de caelis et ex ipsa incarnatus et homo 

18 factus natus est. Quem confitemur et credimus, 
sicut dictum est, consubstantialem esse patri secun- 
dum deitatem et consubstantialem nobis eundem 
ipsum secundum humanitatem, eiusdem miracula et 
passiones, quas sponte carne sustinuit, cognoscentes. 

19 Suscipimus autem sancta quattuor concilia, id 
est trecentorum decem et octo sanctorum patrum, 
qui in Nicaea congregati sunt, et centum quinqua- 
ginta sanctorum patrum, qui in hac regia urbe con- 
venerunt, et sanctorum patrum, qui in Epheso primo 
congregati sunt, et sanctorum patrum, qui in Chal- 
cedone convenerunt, sicut vestra apostolica sedes 

20 docet atque praedicat. Omnes ergo sacerdotes 
sequentes doctrinam apostolicae vestrae sedis ita 

21 credunt et confitentur et praedicant. Unde pro- 
peravimus haec ad notitiam deferre vestrae sancti- 
tatis per Hypatium et Demetrium, beatissimos epis- 
copos, ut nec vestram sanctitatem lateat, quae a 
quibusdam paucis monachis male et ludaice secun- 

22 dum Nestorii perfidiam denegata sunt. Petimus 
ergo vestrum paternum adfectum, ut vestris ad nos 
destinatis litteris et ad sanctissimum episcopum huius 
almae urbis et patriarcham vestrum fratrem, quo- 
niam et ipse per eosdem scripsit ad vestram sancti- 
tatem festinans in omnibus sequi sedem apostolicam 
beatitudinis vestrae, manifestum nobis faciatis, quod 
omnes, qui praedicta recte confitentur, suscipit vestra 
sanctitas et eorum, qui ludaice ausi sunt rectam 

23 denegare fidem, condemnat perfidiam. Plus enim 
ita et circa vos omnium amor et vestrae sedis crescit 
auctoritas et quae ad vos est unitas sanctarum ec- 
clesiarum inturbata servabitur, quando per vos didi- 
cerint omnes beatissimi episcopi eorum, quae ad vos 
relata sunt, sinceram vestrae sanctitatis doctrinam. 
petimus autem vestram beatitudinem orare pro nobis 

24 et dei nobis adquirere providentiam. Et alia 
manu*^: Divinitas te servet per multos annos, sancte 
ac religiosissime pater. Data viii id. lun. Constan- 
tinopoli dn. lustiniano perpetuo Augusto iii con- 
sule. [«. 533] 

25 Liquet igitur, gloriosissime imperator, ut lectio- 
nis tenor et legatorum vestrorum relatio patefecit, 
vos apostolicis eruditionibus studere, cum de religio- 
nis cathohcae fide ea sapitis, ea scripsistis, ea popuHs 
fidelibus publicastis, quae, sicut diximus, et sedes 
apostolica docet et patrum veneranda decrevit aucto- 

26 ritas et nos confirmavimus in omnibus. Oppor- 
tunum esf^ ergo voce clamare prophetica; 'lucunde- 
'tur caelum desuper, effundant montes iucunditatem 

27 'et coUes laetitia laetabuntur' ». Haec igitur in 
tabulis cordis fideles^ scribere, haec ut pupillas 



(l) Proverh. 20, 8 (2) quae hic commota sunt Avell, 
quae coramota sunt R, cui haec commota sunt C: rovs 
ravra avaxivriaavras . . . avayxaiov (pTj&rjfisv, vva eia 
yvedaiv . . . aveX&coaiv B (3) quidam C cum B et 

c. 1 § i k. t, quidem Avell. R (4) dominum Avell. CR 



(5) sic Avell. C, substantia R (6) et alia manu Avell. 

et (item et R, et haec 3f) subscriptio CRM (7) est 
om. Avell. (8) c/ lesaias 46, 8. 44, 23. 55, 12. Psahn 95, 11 
97,8 (9) fideles Avell. C, fidelis 22; quasi esset fide- 

lium, B vertunt rcov marav 

2* 



I 1.2 



12 



DE SACROSANCTIS 



2S oculorum convenit obseryare. Neque enim quis- 
quam est, in quo Christi caritas fervet, qui tam rec- 
tae, tam verae coufessionis vestrae iidei refragator 
existat, cum impietatem evidenter Nestorii Eutychis- 
que* et omnium haereticorum damnantes, unam 
veram catholicara fidem domini et dei nostri salva- 
toris Ihesu Christi magisterio institutam et prophe- 
ticis apostolicisque praedicationibus ubique diffusam 
et sanctorum per totum orbem confessiouibus robo- 
ratam, patrum atque doctorum sententiis adunatam 
et nostrae doctrinae consentaneam inconcusse atque 
•>9 inviolabiliter devota deo et pia mente servatis. Soli 
etenim vestris professionibus adversantur, de quibus 
divina scriptura loquitur dicens : 'posuerunt menda- 
'cium spem suam et mendacio operiri speraverunt'^: 
et iterum qui secundum prophetam dicunt domino: 
'recede a nobis, vias tuas scire nolumus'^, propter 
quos ^ Salomon dicit : 'semitas propriae culturae erra- 

30 'verunt, colliguntautemmanibusinfructuosa'*. Haec 
est igitur vestra vera fides, haec certa religio, hoc 
beatae recordationis, ut diximus, patres omnes prae- 
sulesque Romanae ecclesiae, quos in omnibus sequi- 
mur, hoc sedes ar ostolica praedicavit hactenus et in- 
convulse custodivit: huic confessioni, huic fidei 
quisquis contradictor extiterit, alienum a sancta 
communione, alienum se ipse ab ecclesia iudicavit 

31 esse catholica. Nos enim in Romana Cyrum 
cum sequacibus suis invenimus civitate, qui de Acoe- 
metensi monasterio fuit, quos^ apostolicis suasioni- 
bus ad rectam fidem et vekit oves, quae perierant 
errantes, ad ovile contendimus revocare dominicum, 
ut agnoscerent secundum prophetam'' linguae balbu- 

32 tientes loqui quae ad pacem sunt. Non creden- 
tibus autem per nos primus apostolorum Esaiae 
prophetae verba dicit: 'pergite lumini'* ignis vestri 
'et ttammae, quam accendistis' ^. sed obduratum est 
cor eorum, ut scriptum est'", ut non intellegerent, 
et pastoris vocem oves, quae meae non erant, audire 

33 minime voluerunt. In quibus servantes ea, quae ab 
ipsonim sunt statuta pontifice, eos miuime in nostra 
communione recepimus et ab omni ecclesia catholica 
esse iussimus alienos, nisi errore damnato doctrinam 
nostram quantocius sequi habita regulari professione 

34 signaverint. Aequum quippe est, ut, qui nostris 
minime oboedientiam commodant statutis, ecclesiis 

35 habeantur extorres. Sed quia gremium suum 
numquam redeuntibus claudit ecclesia, obsecro cle- 
mentiam vestram, ut, si proprio errore deposito et 
prava intentione depulsa ad unitatem ecclesiae re- 
verti voluerint, in nostra communione receptis in- 
dignatiouis vestrae removeatis aculeos et nobis in- 
tercedentibus benigni animi gratiam condonate. 

36 Deum autem et salvatorem nostrum Ihesum 
Christum exoramus, quatenus longaevis et pacificis 
vos dignetur custodire temporibus in hac vera reli- 
gione et unitate et veneratione apostolicae sedis, 
cuius priucipatura ut christianissirai et pii conser- 

37 vatis in omnibus. Praeterea, serenissime prin- 
cipura, laudamus legatorum vestrorum personas, Hy- 
patii et Demetrii fratrum et coepiscoporum nostrorum, 
quos clementiae vestrae gratos fore ipsa mauifestavit 

38 electio. Nam tantae causae pondus non nisi 
perfectis in Christo potuisset iis^' iniungi, tantae 
vero pietatis, tantae reverentiae plenos adfatus nisi 

39 per amantes minirae dignaremini destinare. Et 
alia manu^^j Gratia domini nostri Ihesu Christi et 



caritas dei patris et communicatio spiritus sancti sit ! 
semper vobiscum'^ piissime fili. Item subscriptio: I 
Omnipotens deus regnum et salutem vestram perpe- 
tua protectione custodiat, gloriosissime et clemen- 
tissime fili imperator Auguste. D. viii k. April. 
Roma du. lustmiauo pp. A. iiii et Paulino iuniore 
vc. couss. [a. 534] 



DE SACROSANCTIS ECCLESIIS ET DE REBUS ET 
PRIVILEGIIS EARUM. 

1 ^'"Imp. Constantinus A. ad Populum. Habeat 
unusquisque licentiam sanctissimo catholicae veuera- 
bilique concilio decedens bonorum quod optavit re- 
linquere. non sint cassa iudicia. nihil est quod, 
magis hominibus debetur, quam ut supremae volun- 

"tatis, postquam iam aliud veile non possunt, Ubec 
sit stilus et licitum^^ quod iterum non redit. arbi- 
trium. PP. V non. lul. Romae Crispo ii et Constan- 
tino II CC. conss. [a. 321] 

2 ^''Imppp. Gratianus Valentinianus et llieodosius 
AAA. Pancratio pu. Nemo apostolorum vel marty- 
rum sedem humandis ** corporibus existimet esse con- 
cessam. D. iii^^ k. Aug. Eeracliae Eucherio el 
Syagrio conss. [a. 38 Q 

3 ''^^ldem AAA. Cynegio pp. Nemo martyres dis- 
trahat , nemo mercetur. 1). iiii k. Mart. Constan- 
tinopoli Eouorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

4 ^^lrnpp. Eonorius et Theodosius AA. Aetio ^^ pu. 
Non plures quam nongenti quinquaginta decani sacro- 
sanctae huius amplissiraae urbis deputentur ecclesiae 
nuUique his addendi rautandive vel in defuncti locum 
substituendi pateat copia: nulli alii corporatorura 
praeter praedictum numerura per patrocinia immuni- 
tate concessa negataque omni novationis facultate 
similia vindicandi his, quae in honorem vel necessa- 
ria obsequia sacrosanctae ecclesiae indulta sunt. 
E. XII k. Sept. Eudoxiopoli Eonorio viii et Theo- 
dosio III AA. couss. [a. 409 

5 ^^ldem AA. Melitio pp. Placet rationabilis con- 
silii tenore perpenso destricta moderatione prae- 
scribere'-^*, a quibus specialiter necessitatibus eccle- 
siae urbium singularum habeantur immunes. prima 
quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, 
ne praedia usibus caelestium secretorum dedicata 
sordidorum munerum faece vexentur^^. uihil extra- 
ordinarium ab hac^^ superindicticiumve flagitetur, 
nulla translationum sollicitudo gignatur, postremo 
nihil praeter canonicam illationem, quam^' adven- 
ticiae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius 
functionibus adscribatur. si quis contra venerit, 
post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacri- 
legos iure promenda est, exilio perpetuae deporta- 
tionis uratur. D. viii k. lun. Ravenna Eonorio viiii 
et Theodosio v AA. conss. [a. 412] 

6 '-^^ldemAA.PhilipjJopp.Illyrici Omni innovatione 
cessante vetustatem et canones pristiuos ecclesiasti- 
cos, qui uunc usque tenuerunt, et per omnes Dlyrici 
provincias servari praecipimus, ut, si quid dubietatis 
emerserit, id oporteat non absque scientia viri reveren- 
tissimi sacrosanctae legis autistitis urbis Constantino- 
politanae, quae Romae veteris praerogativa laetatur, 
conventui sacerdotali sanctoque iudicio reservari. 
D.ptrid. id. lul. Eustathio et Agricola couss. [a.421] 



(l) eutyohisque et 31, eutyches vel et Avell^ ct eutichis 
vel C, eutychisque vel R : xai evrvxovs xai B : alias decli- 
nari solet in eutychetis, v. g. l, 5, 8 (2) lesaias 28, 15 

(3) loh 21, 14 (4) quos C cum B, quod AvelL R (5) Sap. 
Saloin. 15, 4? (6) quos o7n. AvelL, et lerpi Thalelaeus (B) 
(7) lesaiaa 32, 4 (8) sic C cum B, lumiue AvelL li (9 ) le- 
.saia.s 50, 11 (lO) lesaias 6,10.11 cf. lohnnnes 10,20.27 

(ll)putuisset iis scripsi auctore Mommseno, \iotuissoti& AvelL 
C cum B, potuisset/i {ii) ctalianiauuylyc//., om. CHB, 
rf. § 24 {i:{) sic M cum B, ameu inserunt AvelL Cll 

(14) B 5, 1 (15) = Th. ic, 2, 4 (16) licoua lli. 



(17) = Th. 9, 17, 6 (18) sic Th. cum Graecis^ biuua- 
nis libri (19) IIII Th. (20) = Th. 9, 17, 7: iunge 
3, 44, 14 (21) ex parte gemina 4, 63, 5 (22) etio C, 
dccio RM (23) = Th. 16, 2, 40, Sirmond. 11 (2i) sic 
Th. Sirm., perscribere libri (25) nulla iugationem, 

quae talium privilegiorum sorte gratulatur, muniendi iti- 
neris coustringat iniuria ins. Th. Sirm. (20) ab hac 

errore relictum est a compilatoribus , cum pertineat a<i 
iugationem supra deletavi, v. not. 25 (27) quod Th., non 
recte mutatum a compilatoribus , cum et quam scriberi 
dabuerint (2S) == Th. 10, 2, 45: iunge 11, 21, l 



ECCLESIIS 



13 



I 2 



7 ^ldem AA. Asclepiodoio pp.^ Ad instructioues 
itinerum pontiumque etiam divinas domos et veue- 
rabiles ecciesias tam laudabili titulo libent^r adscri- 
bimus, quia non est inter sordida munera numera- 
tum. I). XV k. Mart. Constantinopoli Asclepiodoto 
et Mai-iniano conss. [a. 423] 

8 ^lmp. TheodosiusA.Isidoroj}p.Ilhjiici. Sacro- 
sancta 1 hessalonicensis ecclesia civitatis aperte sciat 
propriae tantummodo capitationis modum beneficio 
mei numinis sublevandum nec exteruorum gravamiue 
tributorum rem publicam ecclesiastici nomiuis abu- 
sione laedendam. D. vi id. Oct. ConstanUnopoti 
Victore cons. \_a. 424] 

9 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pu. 
Qui sub praetextu decanorum seu collegiatorum, cum 
id munus non impleant, aliis se muueribus couantur 
subtrahere, eorum fraudibus credidimus obviandum, 
ne quis sub specie muneris, quod minus exsequitur, 
alterius muneiis oneribus relevetur, ne argeiitariorum 
vel nummulariorum munera decliiieutur ab his, qui 
l dici tantum collegiati vel decaui festinant. Ideo- 
que si quis eorum sub nudae appellationis velamine 
collegiatum se seu decanum appellat, sciat pro se 
alium subrogandum, qui praedicto muneri suflicieus 
adprobatur, subrogatione ^ videlicet memoratorum vel 
eorum qui moriuntur primatum eius qui subrogatur 
admisso iudicio: ab hac dispositione nemine se ex- 
cusante sacrosanctarum ecclesiarum reveieiitia. D. x 
k. April. Theodosio xvii et Fcsto conss. [a. 439] 

1{) ^ldem AA. Florentio pp. lubemus nullam 
navem ultra duorum millium modiorum capacem ante 
felicem embolam vei publicarum specierum trans- 
vectionem aut privilegio dignitatis aut religionis in- 
tuitu aut praerogativa personae publicis utilitatibus 
excusari posse subtractam: nec si caeleste contra 
proferatur oraculum, sive adnotatio sit sive divina 
pi-agmatica, providentissimae legis regulas expugnare' 
l debebit. Quod etiam in omnibus causis cupimus 
observari, ut generaliter, si quid eiusmodi contra ius 
vel utilitatem publicam in quolibet ut^otio profera- 
tur, non valeat. quidquid enim iu fraudem istius 
legis quolibet modo fuerit attemptatum, id navigii 
quod excusatur publicatione corrigimus. D. viii^ 
id. Apnl^. Constantinopoli Theodosio A. xviiet Festo 
conss. [a. 439] 

1 1 ^ldem AA. ad Taurumpp. Neminem angariis ^" 
vel parangariis vel plaustris vel quolibet munere ex- 
cusari praecipimus, cum ad felicissimam expeditio- 
nem numinis nostri omnium provincialium per loca, 
qua iter arripimus, debeant nobis ministeria exhiberi, 
licet ad sacrosanctas ecclesias possessioues perti- 
neant. D. xiii k. Mart. Constantinopoli Valenti- 
niano A. vi et Nomo conss. [a. 445] 

12 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palla- 
dio pp. Priviiegia, quae generalibus constitutionibus 
universis sacrosanctis ecclesiis orthodoxae religionis 
retro principes praestiterunt, tirma et illibata in per- 

1 petuum decernimus custodiri. Omnes sane prag- 
maticas sanctiones, quae contra canones ecclesiasti- 
cos interventu gratiae et ambitionis eKcitae sunt, 
robore suo et firmitate vacuatas cessare praecipi- 

2 mus. Et quia humanitatis nostrae est prospicere 
egenis ac dare operam, ut pauperibus alimenta non 
desint, salaria etiam, quae sacrosanctis ecclesiis in 
divei-sis speciebus de publico hactenus ministrata 
sunt, iubemus nunc quoque inconcussa et a nullo 
prorsus imminuta praestari liberalitatique huic promp- 
tissimae perpetuam tribuimus firmitatem. D. pridie 
id. Nov.ConstantinopoliMarcianoA. cons. [a. 451] 

13 ^^ldemAA. Palladio pp. Generali lege sanci- 
mus, ^^sive vidua sive diaconissa vel virgo deo di- 



cata vel sanctimonialis mulier, sive quocumque alio 
nomine religiosi honoris vel dignitatis femina nuncu- 
patur*^ testamento vel codicillo suo, quod tamen 
alia omni iuris ratione munitum sit, ecclesiae vel 
martyrio vel clerico vel monacho vel pauperibus ali- 
quid vel ex integro vel ex parte in quacumque re 
vel specie credidit seu crediderit relinquendum, id 
modis omnibus ratum firmumque consistat, sive hoc 
institutione sive substitutione seu legato aut fidei- 
commisso per universitatem seu speciali, sive scripta 
sive non scripta voluntate fuerit derelictum: omni in 
posterum in huiusmodi negotiis ambiguitate submota. 
D. X k. Mai. Constantinopoli Valentiniano viii et 
Anthemio conss. \a. 455] 

1 4 Impp. Leo et Anthemius AA. Armasio ptp- Iti- 
bemus nulli posthac archiepiscopo in hac urbe regia 
sacrosanctae ecclesiae praesidenti, nulli oeconomo, 
cui res ecclesiastica gubernanda mandatur, esse fa- 
cultatem fundos vel praedia urbana seu rustica, res 
postremo immobiles aut in his praediis colonos vel 
mancipia constituta aut annonas civiles cuiuscumque 
suprema vel superstitis voluntate ad religiosam ec- 
clesiam devolutas sub cuiuscumque alienationis specie 
ad quamcumque transferre personam, sed ea praedia 
dividere quidem, colere augere et ampliare nec ulli 

1 isdem praediis audere cedere. Verum sive testa- 
mento quocumque iure facto seu codicillo vel sola 
uuucupatione , legato sive fideicommisso, aut mortis 
causa aut alio quocumque ultimo arbitrio aut certe 
inter viventes habita largitate sive contractu vendi- 
tionis sive donationis aut alio quocumque titulo quis- 
que ad praefatam venerabilem ecclesiam patrimo- 
nium suum partemve- certam patrimouii in fundis 
praediis seu domibus vel annouis mancipiis et colo- 
uis eorumque peculiis voluerit pertinere, inconcussa 
ea omnia sine uUapenitus imminutione ^'' conservenli, 
scientes nulla sibi occasione vel tempore ad vicissi- 
tudinem beneficii colorati vel gratiae referendae, do- 
nandi veP^ certe volentibus emere alienandi aliquam 
facultatem permissam, nec si omnes cum religioso 
episcopo et oeconomo clerici in earum possessionum 

2 alienatione consentiant. Ea enim, quae ad bea- 
tissimae ecclesiae iura pertinent vel posthac forte 
pervenerint, tamquam ipsam sacrosanctam et reli- 
giosam ecclesiam intacta convenit venerabiliter custo- 
diri, ut, sicut ipsa religionis et fidei mater perpetua 
est, ita eius patrimonium iugiter servetur illaesum. 

3 (1) Sane, si haec nostrae perennitatis statuta au- 
daci spiritu et mente sacrilega quisquam oeconomo- 
rum vel hominum temeranda crediderit, ipse quidem, 
qui protervo ausu ecclesiastica praedia donationis 
vel emptionis seu commutationis aut cuiuscumque 
coutractus alterius nomine nisi eo quo nunc statui- 
mus adquirere vel habere^^ temptaverit, omnem 
huiusmodi fructum propriae temeritatig amittat: et 
pretia quidem et munera, quae eius rei " gratia data 
fuerint oeconomo seu aliis quibuscumque personis, 

4 ecclesiae lucris et commodis adquirantur. Praedia 
autem et in his omnia constituta ab ipsis clericis et 
temporalibus oeconomis cum fructibus seu pensioni- 
bus et accessionibus '^ totius medii temporis vindi- 
centur, ut tamquam penitus a nullo empta vel ven- 
dita teneantur, quia ea, quae contra leges fiunt, pro 

5 (2) infectis habenda sunt. Oeconomus autem, qui 
hoc fecerit, immo fieri passus fuerit vel iu quacum- 
que prorsus huiusmodi veuditione seu donatione vel 
commutatione nisi ea quam^^ praesenti lege concedi- 
mus, postremo iu quacumque alienatione consenserit, 
commissa sibi oecouomatus administratione privetur 
deque bonis eius quodcumque exiude incommodum 
ecclesiae contigerit reformetur heredesque eius et 



(1) = 11, 75, 4 Th. 15,3,6 (2) pp. Th., om. libri 

(3) =^ 10, 16, 12. Th. 11,1,35 (4) =11,18,1 (5) sub- 
rogatioui Mommsen (6) = 11, 4, 2 Nov. Theod. 8, 1 
(7) expugnare C, oppuguure l. gem. Nov.^ excusare R 
(S) VIII C, VII Nov. Theod., IX Cuiacius ad l. gem. 
(9) «=? 10, 4», 2 (10) abauffariia 10, 49, 2 (u) = .Vou. 



3Iarc. 5 (12) ut inserit Nov. (l3) nuncupatur C, 

nuncupetur Nov.y nuncupata R (14) sic R, im- 

mutatione C (15) vel om. C (16) vel habijre (7, 

om. R (17) rei C, om, R (ih) et accessionibus 

C cum Const.y om. R (lo) quam dett., quae CR 



I 2 



14 



DE SACROSANCTIS 



successores ac postcfri super hoc tacto sive consensu 

6 (3) competenti ab ecclesiasticis actione pulsentur : His 
tabellionibus, qui huiusmodi contractuum vetitorura 
ausi fuerint instrumenta conscribere, irrevocabilis 

7 (4) exilii animadversione plectendis: His quoque 
iudicibus vel ius gestorum habentibus, qui huius- 
modi donationum vel contractuum gesta confecerint, 
dignitatis propriae et bonorum omnium spoliatione 

8 (5) damnandis. Sane ne omnis religiosis oeco- 
nomis provisionis commodae via et occasio veneran- 
dis ecclesiis profutura videatur exclusa, id, quod 
utile plerumque iudicatur, cautelae observatione ne- 

9 cessario procedere concedimus. Si quando igitur 
vir religiosus oeconomus huius regiae urbis ecclesiae 
perspexerit* expedrre, ut desideranti cuiquam certa- 
rum possessionum atque praediorum, urbanorum sci- 
licet sive rusticorum, ad ius ecclesiasticum pertinen- 
tium temporaria^ usus fructus possessio pro ipsius 
petitione praestetur, tunc eius temporis, quod inter 
utrosque convenerit, sive in diem^ vitae suae ab eo 
qui desiderat postuletur, pacta cum eo qui hoc ele- 
gerit ineat oeconomus atque conscribat, per quae et 
tempus, intra quod hoc praestari placuerit, statuatur 
et manifestum sit, quid quacumque'* acceperit ad 
vicem ^ huius beneficii gratia, praestando quidem ec- 
clesiastici praedii pro tempore usu fructu, post sta- 
tutum autem tempus et placitum temporum redituum 
proprietate ad ius et dominium ecclesiasticum re- 
currente firmiter: ita scilicet, ut sive completo spatio, 
quod inter eos fuerit constitutum, seu mortis suae 
tempore, si hoc quo-que convenerit, is, qui possessio- 
nem ecclesiasticam et ^ certorum redituum usum fruc- 
tum habendi gratia pacto interveniente susceperit, 
non minus quam alterius tantae quantitatis, quantae 
acceperat reditus, cum ipso praediorum dominio et 
rebus immobilibus eorumque colonis etraancipiis ec- 

10 clesiae derelinquat. Nisi enim hac condicione 
pacta inita fuerint, ea quoque decernimus non valere, 
sed possessionem ecclesiasticam taraquara nullo iure 
transcriptam in ipsius iure ac dorainio permanere et 
ab ecclesiasticis sive oeconomis decernimus vindicari. 
JD. Constantinopoli lordane et Severo conssJ \a. 470] 

15 ^[AvroitoarcoQ ZrjfcovA.'] EirisSco- 

Qeav xivTjrcov rj cfHLVifCOiv rj avroxivrjrcov 7CQcty(j.arcov 
rj oiovSrjTTors Sixaiov Tcoirjaoiro sie TtQoaconov oiovSr]- 
•jiors fiaQrvQOS 7] aTtoarokov jj 7tQO(pi]rov rj rcov ayioyv 
ayyiKcovy ws /u,aXkcov svxrrjQiov olxov oixodofielv efe 
fivr]fA.rjv, ovTtSQ ovofiari rrjv siiae^rj diarvnoX ScoQsav, 
rrjv avrr]v ScoQsav, st fibvov rrjv TtQa^tv rcov vnofivr]- 
fiarcov xara ras d^sias diard^sis svscpdviasv, hcp' cbv 
rovro avayxaiov sart fia&sXv, xQarslv xal sv dnai- 
rrjast ix Ttavros etvat rQOTtov, xdv aQxd^tvros r} xai 
fiTj aQx^evroe, dX^Ka TtQoSrjXcod^svroe fiovov §ia rrjs 
dcoQsas rov svayove oixoSofirjfiaros o ipiXortfiovfisvos 
rrjv oixsiav SrjXcoar] yvcofirjv, ctiars xal avrov xai rove 



avrov xXr]Qovofiovs roTs svOs^coe iTtrjyysXfisvoiS ivoxovs 
ovrae xai TtQoSrjXovfisvov, cos stQrjrai, ix rrjs ScoQsds 
svayss svxrr]Qiov oixoSofisTv xai oixoSofirj&svrt ^ oixo- 
Sofiovfisvc^ rrjv ix rrjs avrrjs cciXorifiiae dveXXiTtcoe 

1 TtaQsxBtv dnoXavaiv. Td Ss avrd. xai ini rals 
rcov xaXovfnsvcov ^svoSo^sicov rj voaoxofieicov rj nrco- 
Xsicov oixoSofisTa&ai xad'^ ov vtQOsiorjrat rQOTtov 
snayysX&avrcov ScoQsaTs xard ndvra rQonov xQarsirco. 

2 ^ASsicts SiSofisrrjsrole xard rdnov d'so(piXsardrois eni- 
axonois rjroi roTs svXa^sardrois oixovofiois rrjv ix rav- 
rr]S r/fidfv rrjs d^sias Siard^scos aQfio^ovaav dycoyrjv 
xtvsiv xar^ avrcov i<p^ ols svas^cos inrjyysiXavro ' 
Stxaarixrjs, onsQ xai Xsyeiv dnQsnts, Ssofisvcov dvdy- 

3 xr]S. Eni rovxcQ fuvrot rco oqcq, itp' co re nhriQco- 
d'a'vrcov rcov Soxovvrcov rovrco rcr) voucq xai rrjs evoe- 
^ovS rcov ScoQrjaafisvcov inayysXias sQyco naQaSo&siarje 
avyxo}QEla&at xard rd So^avra roXs (piXortfjtrjaafisvois 
xai xard rovs inirs&dvrae ainoXs oqovs nQO^aiveiv 
rrjv rcov ScoQrj&svrcov Stoixrjatv. 

16 Idem A. Sehasiiano pp. Decerniraus, ut anti- 
quatis ac infirraatis funditus, quae contra ipsura 
orthodoxae religionis deum quodararaodo facta sunt, 
in integrum restituantur universa et ad suum ordi- 
nem revocentur, quae ante profectionem nostrae man- 
suetudinis de orthodoxae religionis fide et sanctissi- 
raarum ecclesiarum et raartyriorum^ statu firmiter 
obtinebant: his, quae contra haec tempore tyranni- 
dis innovata sunt tam contra venerabiles ecclesias, 
quarura sacerdotium gerit beatissimus ac religiosissi- 
mus episcopus patriarcha nostrae pietatis pater 
Acacius, quam ceteras, quae per diversas provincias 
collocatae sunt, nec non et reverentissiraos earum 
antistites seu de iure sacerdotalium creationum seu 
de expulsione cuiusquam episcopi a quolibet illis 
temporibus facta seu de praerogativa in episcoporum 
concilio vel extra concilium ante alios residendi vel 
de privilegio metropolitano vel patriarchico sub is- 
dera impiis teraporibus, penitus antiquandis, ut cassa- 
tis et rescissis, quae perhuiusraodi sceleratas iussio- 
nes aut pragmaticas sanctiones '° aut constitutiones 
impias sive formas subsecuta sunt, quae a divae 
recordationis retro principibus ante nostrum impe- 
riura et deinceps a nostra raansuetudine indulta vel 
constituta sunt super sanctis ecclesiis et martyriis 
et religiosis episcopis clericis aut monachis, inviolata 
l serventur. Sacrosanctam quoque huius religiosis- 
simae civitatis ecclesiam matrem nostrae pietatis et 
Christianorum orthodoxae religionis omnium et eius- 
dem regiae urbis sanctissiraam sedem privilegia et 
honores omnes super episcoporum creationibus et 
iure ante alios residendi et cetera omnia, quae ante 
nostrura imperium vel nobis iraperantibus habuisse 
dignoscitur, habere in perpetuum tirmiter regiae urbis 
intuitu iudicamus et sancimus. D. xvi k. lan. post 
cons. Armati vc. *' [a. 477] 



(1) prospexerit libri (2.) temporaria /^, tempora **# C", 
temporalis C (3) die lihri (4) quid quacumque C, 

quid quaecumque /?" ?, quid quicumque W' (5) sic C, 
ad invicem R (6) et del. (7) subscriptio debetur 

Contio (8) c. 15 extat in Nomoc. inscriptionem resti- 



tui ex c. 16 (9) sic R cum Graecisy martyrum C 

(lO) sanctiones R cum Graecis,om. C (11) ita recte con- 
sulatum BecTcius restituit, cum Basilisci tyrannis hoc de- 
mum anno oppressa sit: armato v. c. cons. Contius, cui 
subscriptionem debemus 



l^ Imp. ZenoA. Si quis donationem rerum sive 
mohilium sive immohilium seu se moventium seu 
cuiuslihet iuris conferet in personam cuiusvis ma.r- 
tyris vel apostoli vel propheti vel sanctorum ange- 
lorum oratorium aedificaturus in memoriam eius, cuius 
nomine donationem conscribit, eandem donationem, 
modo actorum confectionem secundum sacras con- 
stitutiones observarit (in quihus hoc videlicet neces- 
sarium estj, valere et omnimodo exigi posse, sive 
coepto sacro aedificio sive non coepto, sed p7'omisso 
tantum per donationem is qui largitur intentionem 
suam ostendat: ut et ipse et heredes eius teneantur 
j)ie promissis et tam promissum, ut dictum est, do- 
natione sacrum oratorium aedificent quam, dum 
aedificatum est vel aedificatur, eius liheralitatis fruc- 



1 tum sine intermissione praebeant. Eadem omni- 
modo valcant in xenodochiis qiiae dicuntur vel 
nosocomiis vel jytochiis, quae quis donandi anime 

2 ad modum supra dictum aedificalurum se polli- 
citus est. Data licentia religiosissimis looorum epis- 
copis vel devotissimis oeconomis actionem ex hac 
sacra constitutione competentem adversus eos exer- 
cere de iis quae pie polliciti sunt, si quidem, quod 
et dici pudet, ludiciaria necessitate opus fuerit. 

3 Sub hac tamen definitione, ut implelis iis quae 
hac lcge placiierunt et pia donatorum promissio?ie 
ad effectum adducta administratio rerum donaiarum 
ex sententia donatorum et secundum condiciones iis 
impositas procedat. 



ECCLESllS 



15 



I 2 



1 7 [^u4vTo>c^ar(o^ ^Avaaraaios A.] Oeani^ouev 

r« s^jtl rfi ayteornTT] fisydXTj ixx?.7]aiq rtiaSa ttjs ^aaiXidos 
TioXecog {fj avvv7idyea&at TtQoai^xei xal rovs dyicord- 
rovs oYxovS, cop avrrj ra re TiQdyfiara xal rrjv rwv 
xaXovftevcov SiaQicov xai Xomcov SaTCavr^fidrcov eis 
savTTjv dveSe^aro xooiqyiav) ooca&avra xui xQarrjaavza 
udveiv ecp^ iavrcov dadXevra xai drocora xard ndvra 
rooTiov (pvXaTT6f.ieva' ^e^aia §s elvat xai Ttdvra rd 
TiQOvofiia rd rfj rcvrfj fieydXrj ixxXrjaiq xai rco d^Qovco 
ravrrjs rrjs ^aacXiSos TtoXecos xad'' olovSrjTtore xqbvov 
1 7] TQOTtov VTtdq^avTa xai i7tO(peiX6fieva. '^Oeani- 
^Ofiev, coare •jtdaav ixTtoirjaiv Ttqayfidrcov dxivrircov 
rj TtoXirixcov airrjQeaicov roXs ae^aafiiois oXxois diacpe- 
q6vtcov rj Sioiaovrcov xad"^ olovSrjTtoTs tqouov yivoiis- 
vr,v rj fieXercofievrjv rj iTtivoeia&ai Svvafievrjv axoXd^ecv 
TtXrjv ei fcrjTtov ^qeias rivos dvayxaias xai inco^eXovs 
rols avrdls as^aafiiois oixois dvaxvnrovarjs XvatreXrjs 
eir} rovrois rj TtQccais rov rotovrov TtQdyfiaros r} v7to- 
d'rjxrj Tj dvraXXayrj rj Sirjvexrjs ificpvrevais, rovreartv 
iTtetSdv rd rifirjfiara rov TtiTtQaaxofievov itQdyfiaros 
eis StevXvrcoaiv^ xoecov, ovx^ d7tXc5s ovS cos ervxe 
avardvrcov, dXHi ix SiaSo%cbv rivcov rjrot xXrjQovofiicov 
rj i^ aiii^v dvayxaicov xni xQstcoScov svi rcov tcqo- 
SrjXcoO^ivTcov ae^aafiicov o'ixcov STCtxeifcsvcov, rj xai eis 
TtqdyfiaTOS avrols^ ersQOv x.Q^tcoSearsQov rs xai dvay- 
xatOTSQOv xrrjatv xai dyoQaaiav fieXAot TtQOXoJQeiv, rj 
xai sis dvavsojatv rjrot iittftsXetav rov avrov oixov 
HareTteiyovaav xai fcaxQas dva^oXrjs ovx dve/ousvrjv 
SaTtavdad^at' rcov avrcov airtcbv x-ai i^ti rols Savei- 
afiaat xai rais i7t^ avroTs v^tod^rjxais rrjs xcoXvaecos 
s^rjQrjfievatv. rd Ss rrjs dvraXXayrjs, orav ini ;f^£tw- 
SsarsQco xard rbv Xaov rQ^Ttov xai dvayxaioreQcp xai 
TiQ^aoSov d^iav xai ovx iXdrrova rov SiSofievov TtQay- 
fiaros svi rc5v avrcov as^ccafii(ov oXxcov 7tsot7totslv 
Svvafievcp i7ttt,rjreirat' rd Se rrjs ififvrevaecos, rjvixa 



rj rrjS TtQoaoSov firjSaficos dTtOfistoiro Ttoaorrjs rj xai 
aTtOQOV elrj ^tavreXdis rb StS6fisvov ' iTti ynQ rols rotov- 
rots TtQciyfinat roXs ftrjSev fiiv xsqSos St^ d^tOQiav 
TtQoacpsQOvat, t,rjfiiav Ss TtQoarQt^Ofisvots ovSe ScoQsdi 
rdls fcvrdls oXxoiS rj ixxcoqrjasts d^tnyoQevofiev. 

2 " Tb Se ytv6fievov ovx dXXcos iaxvet, ei firj fiia 
rcov etQrjfievoJV airtcov iv vTtOfivrjuaat <pnvsQOjd"rj, 
iv fisv J3v^avricp Ttaqd rco fiaytarQOxrjvacp , iv 
Se raXs i^taQxiaiS 7taQd rdls ixSixoiS, 7tQoxstfii- 
voiv rcbv dyiojv yqacpcav, xai i^ti fisv rcbv ixxXrj- 
atcbv 7taQ6vru>v rcov oixovoficov xai rcbv ivSrj- 
fiovvrojv xXrjQtxcbv, i^ti Ss rcbv ftovaarrjoicov Ssl 
TtaQEtvat rovs rjyovfievovs xai rovS dXXovs fiova- 
Xfivs, i7ti Si^ rcbv 7tr coxsicov rov Stotxrjrov xai 
rcbv vTtovQyovvrcov xai rcbv Ttrcoxcbv, S7ti Si Tcbv 
^evcbvcov rov Siotxrjrov xai rcbv evQtaxofievcov 
Ttdvrcov VTtovQycbv rrjs Stotxrjaecos xai ofioicos 
iTti Tcbv OQcpavOTQOcpeiatv ^ Sars xQareXv rb roXs 
Ttl^ioatv aQaaxov' avvatvovvros xai rov STttaxb- 
Ttov rcbv roTtcov, iv ols rovro avvrjd^ss ejttyive- 

%a ad"ai. Mrj Svvafievov rov fiaytoTQOxrjvaov rj rov 
ixSixov ^tnQatreXapai xaraXafi^dvetv rbv ae^d- 
Ofxtov oixov, iv cp rj rotavrrj avviararat TtQa^ts, 
a^rjfiicos xai ixStxovvrcov'^ avrrjv. vTtbxetvrat 
yaQ ix TtaQa^aaias Ttoivfj /^vfftot; XtrQoJv x' , 

2b Kni fierd ravra yiverat avfi^6Xata fivrjftovevovra 
rcbv airtcbv xai rrjs rcbv v7to.uvrjfidrcov 7tQd^scoi 
xai rrjs TtQoarjyoQias rcbv TtaQayevofievcov xai TtaQ^ 

3 cp avviarrj. Ei Ss rt rcbv eiorjfisvcov 7t nQocp&eirj, 
6 fiev Savetarrjs xni 6 dyoQaarrjs €X7ti7tret rov 
7t Qdyfiaros xai rov XQiovS xai rcbv rtficbv' o Se 
Xa^cbv eis dvraXXayrjv xai ovtcsq eScoxs xai ov7CSQ 
eXa^sv ix7ti7trst' o Ss sis ificpvrsvatv vTtso rrjv 
i^iav ^corjv Xa^cbv rj ScoQsdv rj ixxcoQrjatv aTcrjyo 
Qsvfievrjv dvaSiScoatv OTtsQ eXXrjcpa xai noaorrjra 



(l) c, 17 pr. § 1 extant inNomoc.: indices § 2 . 5 de- 
dimus ad Const. (2) desideratur enumeratio venerahi- 

lium domuum, ad quam infra remittimur (TtQoSrjXco&svrcov) 
quamque Const. indicat his verbis : ai Ss dXXat ixxXrjaiat 
xai fiovaarrjQta xai ^evoSoxsXa xai oQcpavoxQOcpsXa rrjs 
avrrjs 7t6Xecos xai rrjs neQtotxiSos avrrjs xai rd V7tb 
rrjv x^iQoroviav rov dQxcsTttaxd^tov avrrjs rj rcbv 7taQ^ 
avrov xsiQorovovftsvcov ftrjTQ07toXtrcbv xai rcov i^ ixsi- 



vcov x^i^QOTOvovfisvcov (ceterae vero ecclesiae et monaste- 
ria et xenodochia et orphanotrophia eiusdem urbis et re- 
gionis ipsius et quae sunt sub ordinatione archiepiscopi 
eius vel metropolitarum ab eo ordinatorum vel eorum qui 
a metropolitis ordinati sunt (3) StdXvatv Hercher (4) sic 
Nomoc.''^, ovx cbs Nomoc^ (5) avraXs Nomoc^"; avrovs 
Nomoc^ (6) = Const. {') ixrt&svrcov Zachariae. 



17 Imp. Anastasius A. Sanciinus ea, quae de 
sacrosancta magna ecclesia huius regiae urbis (sub 
qua etiam sacrosanctas domos comprehendi conve- 
nit, quarum et res et diariorium quae dicuntur ce- 
terarumque expensarum dispensationem in se ipsa 
recepitj definita sunt valueruntque , manere iis 
inconcussa et illaesa omnimodo custodita. firma sint 
etiam omnia privilegia, quae eidem magnae eccle- 
siae et sedi huius regiae wbis in quodcumque tem- 
pus vel quoquo modo competiverunt et debentur. 
1 Sancimus omnem rerum immohilium vel civilium 
annonarum quae religiosis domibus competunt vel 
competent alienationem cessare , quocumque modo 
fiat vel adg?'ediatur vel excogitari possit, nisi forte 
^ropter aliqumn necessitatem utilitatemque , quae 
isdem religiosis domibus emerserit, prosii iis vcndi- 
tio talis rei rel hypotheca vel permutatio, id est si 
pretium rei venditae cedat in solutionem debitorum 
non eorum, quae simplicite/ et prout incidit exis- 
tant, sed quae ex successionibus sive hereditatibus 
vel ex necessariis utilibusque causis supra dictarum 
venerabilium domorum cui incumba?it, vei etiam i?i 
adquisitionem emptionemque alius rei, quae uti- 
lior iis et magis necessa?'ia sit, vel etiam in reno- 
vationem vel curam ipsius do?nus insta?item quae- 
que magnam dilatio?iem ?ionpe?'mittat: isdem causis 
m vetito aere alieno contrahendo et hypothecis pro 
eo dandis exceptis: pe?'?nutatio vero, si itidem de 
re agatur, quae utilior et magis necessaria sit redi- 
tumque convenientem ?iec mi?torem rei alie?iatae 
alicui venerabiliim domortcm comparare 'possit: 



emphyteusis vero, cu?n reditus quantitas nullo modo 
demi?matur, vel etia?n quod aatur omnino ste^ile 
sit. huiusmodi enim re?'um, quae nullum lucrum 
p?'opler sterilitatem produnt, sed damnu?n tribuunt, 
?iec do?iationem vel alienatione?n isdem domibus in- 

2 terdicimus. Quod vero factum erit, no?i aliter 
valeat , nisi uria dictarum causa?'um in actis ?naru- 
festetur , Byza?itii quide?n apud magistru?n census, 
in provi?iciis autem apud defmsores, propositis 
sa?ictis evangeliis et pro ecclesiis quidem aahibitis 
oeco?iomis et cle?'icis qui ibi morantur, pro monas- 
te?'iis vero praepositi aliique mo?iachi adesse dehe?it, 
pro ptochiis admi?iistratores et o?nnes qui inveniun- 
tur admi?iistratioms mi?iist?i et similiter pro o?'pha- 
notrophiis , ut quod maio?'i parti placuerit id obti- 
?ieat: conse?itie?ite etia?n episcopo tocorum, i?i quibus 
2« hoc fie?'i moris fue?^it. Nec poterit magister 
census aut defe?isor recusare ad venerabilem do- 
mum se confe^-re, in qua tale negotium fit, quin 
etiam gratis eam defende?it (id excipie?it?J. suhia- 
cent enim, si id non observaverint, poe?iae XX auri 
2* libraru?n. Et postea fiunt inst?'ume?ita, quae 
comme?nora?it causas et acto?'u?n confectionem et 
?iomi?ia ta?n eo?'um gui interfuerint quam eius apud 

3 quem gesta fueri?it. Quod si quid eo?'um, quae 
dicta sunt, praetermissum fuerit, creditor et ernptor 
?'em et debitum et p?'etium amittit: is vero, qui per- 
mutationem co?itraxit, tam quod dedit quam quod 
accepit amittit: qui emphyteusis titulo in tempus 
vitae suae vel donationis alienationisve titulo ac- 
cepit, reddit quod accepit et altemm tantnm eius, 



I 2 



16 



t)k SACROSANOTIS 



1 



4 eri^av, rjS n^iov iari ro doi^^ei: XwQav Se e/,ei. 
Trt BiQrifiEva nal iTti tols fieXXovat yivead^at ix- 

5 tcXrjataari^xoXe «al role iaofitvois svayeatv. 'Ttvov- 
rmv Se xivrjrcov e^cod^ev rcov ieQcov axevtov y.ai 
aQxovvratv eie rae eiQrjftevae airiae aQyei rcov 
avayocaicov axii'r]rcov xai rc5v aQxcov rj exTtoirjaie 
xai rj vTto&ijxT]. ' 

18 V^U avroe jSaadsve] 

'^'ff Stdra^te dyoQi^ei rfj ftsydXrj ixxlrjaia. Koh'- 
aravrivovTioXecoe i^Softrjxovra Xir^ae xovaiov Tigoa- 
oSov eie ro rde xrjSsiae dSandvove iv Kcovarav- 
rivovTtoXsi yivsa&ai xai fie%Qt rcov vecov retyfiv 
xai BXaxeQ^i^aie''^' al yaQ ^vxal fieQoe siai rrji 
1 noXecoe. UQi^si xard rcov naoa^atvovrcov noi- 
vrjv dvd itsvrrjxovra XQvaiov Xitqcov. 

19 Imp. lustinianus A. Menae pp. Illiid, quod 
ex vetenbus legibus licet obscure positis a quibus- 
dam attemptabatur, ut donationes super piis causis 
factae, licet minus in actis intimatae siut, tamen 
valeant, certo et dilucido iure taxamus, ut in aliis 
c^uidem casibus vetera iura super intimandis dona- 
tionibus intacta maneant: si quis vero donatione^ 
usque ad quingentos solidos in quibuscumque rebus 
fecerit vel in sanctam ecclesiam vel in xenodochium 
vel in nosocomium vel in orphanotrophium vel in 
ptochotrophium ^ vel in ipsos pauperes vel in quam- 
cumque civitatem, istae donationes etiam citra acto- 
rum confectionem convalescant: sin vero amplioris 
quantitatis donatio sit, excepta scilicet imperiali do- 
natione, non aliter valeat, nisi actis intimata fuerit: 
nulli danda licentia quacumque alia causa quasi pie- 
tatis iure subnixa praeter eas, quas specialiter ex- 
posuimus, introducenda'' veterum scita super inti- 

mandis donationibus permutare. [D.] dn. lusti- 

niano pp. A. [II cons.] [a. 52S] 

20 [O avroe fiaaiXsve) 

'^MrjSs dno d^siov rvTtov rj aQxtxrje TtQoard^scoe rj 
olovSrjTCors SixaarrjQiov arQartconxrj airrjaie sie 
evxrrjQiove oixove rj xXrjQixove rj fiovaarrjQia fisra- 
yea&co, coe iXXstTtovrcov Srj&ev rois aQi&fidls 
acofiarsiojv^*. 

21 Idem A. Demostheni pp. Sancimus nemini 
licere sacratissiraa atque arcana vasa vel vestem ce- 
teraque donaria, quae ad divinam religionem neces- 
saria sunt (cum etiam veteres leges ea, quae iuris 
divini sunt, humanis nexibus non illigari sanxerunt) 
vel ad venditionem vel hypothecam vel pignus tra- 
here, sed ab his, qui haec suscipere ausi fuerint, 
modis omnibus vindicari tam per religiosissimos epis- 
copos quam oeconomos nec non etiam sacrorum 
vasorum custodes: nullam eis actionem relinquen- 
dam* vel super recipiendo pretio vel fenore exigendo, 
pro quo res pignoratae sunt, sed omnibus huius- 
modi actionibus respuendis ad restitutionem earum 
l modis omnibus coartari. Sin autem vel conflata 
sunt vel fuerint vel alio modo immutata vel dispersa, 
nihilo minus vel ad ipsa corpora vel ad pretia eorum 



exactionem competere sivc per in rem sive per condic- 
tionem sive per in factum actionem, cuius tenor in multis 
et variis iuris articulis saepe est admissus, excepta vide- 
licet causa captivitatis inlocis, inquibus hoc (quod abo- 
2 minamur) contigerit. Nam si necessitas fuerit in 
redemptione captivorum, tunc et venditionem praefa- 
tarum rerum divinarum et hypothecam et pignora- 
tionem fieri concedimus, cum non absurdum est 
animas hominum quibuscumque causis'^ vel vesti- 
mentis praeferri : hoc obtinente non solum in futuris 
negotiis, sed etiam in iudiciis pendentibus. [a. 529] 

22 Idem A. Demostlieni pp. Sancimus res ad ve- 
nerabiles ecclesias v-el xenones vel monasteria vel 
ptochotrophia vel brephotrophia vel orphanotrophia 
vel gerontocomia vel si quid aliud tale consortium 
descendentes ex qualicumque curiali liberalitate sive 
inter vivos sive mortis causa sive in ultimis vokin- 
tatibus habita lucrativorum inscriptionibus liberas 
immunesque esse: lege scilicet, quae super huius- 
modi inscriptionibus posita est, in aliis quidem per- 
sonis suum robur obtinente, in parte autem eccle- 
siastica vel aliarum domuum, quae piis consovtiis 
deputatae sunt, suum vigorem pietatis intuitu miti- 
gaute. cur enim non faciamus discrimen inter res 
divinas et humanas, et quare non corapetens prae- 
l rogativa caelesti favori conservetur? Quae opor- 
tet non sohim in casibus, quos futurum tcmpus 
creaverit, sed etiam in adhuc pendentibus et iudiciali 
termino vel amicah compositione necdum sopitis ob- 
tinere. Recitata septimo miliario huius inclitae ci- 
vitatis in novo consistorio palatii lustiniani *. [a. 52^»] 

23 Idem A. luliano pp. Ut inter divinura publi- 
curaque ius et privata commoda competens discretio 
sit, sancimus, si quis ahquam reliquerit hereditatem 
vel legatum vel fideicommissum vei donationis titulo 
aliquid dederit vel vendiderit sive sacrosanctis eccle- 
siis sive venerabilibus xenonibusvel ptochiis vel mo- 
nasteriis masculorum vel virginum vel orphanotro- 
phiis vel brephotrophiis vel gerontocomiis* nec nou 
iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel vendi- 
torum eis sit longaeva exactio nuUa temporis solita 

1 praescriptione coartanda. Sed et si in redemp- 
tione captivorum quaedara pecuniae vel res relictae 
vel legitimo modo donatae sunt, et earum exactionem 

2 longissimam esse censemus. Et nobis quidem 
cordi erat nullis temporum metis huiusmodi actionem 
circumcludi. sed ne videamur in infinitum hauc ex- 
tendere, longissimum vitae horainura terapus eligi- 
mus et non aliter eam actionera finiri concediraus. 
nisi centum annorum curricula excesserint: tunc 
enim tantummodo huiuscemodi exactionem evanes- 

3 cere sinimus. Sive itaque memoratis religiosissimis 
locis vel civitatibus hereditas sive legatum sive fidei- 
commissum fuerit relictum, vel donatio vel venditio 
processerit in quibuscumque rebus mobilibus vel im- 
mobilibus vel se moventibus, sive pro redemptione 
captivorum quaedam fuerint derelicta vel donata, sit 



(l) inscriptionem petwimus ex Nov. 59 pr., qua laiidantur 
duae Anastasit consiitutiones, quarum altera numerum de- 
canorum seu collegiatorum urbis Constantinopolitanae attxit 
{cf. Nov. 43 pr. c. 4 h. t.), altera certum reditum sepulturis 
eiusdem urbis impendendum adsignnvit (2) index c. 18 = 
Const. (2^) BXaxsQvcov Zachariae (3) vel in ptochotro- 
phium^vel in ipsos pauperes scripsi auctore Const. : rj nrco- 
Xslov rj sie avrove rove 7trc6%ove., vel brephotrophium vel 
tochotrophium vel in ipsos pauperes C, vel in ipsos pau- 
9eres {om. vel in ptockotrophium) R (4) sic R, quam- 



cumque aliam causam q. p. i oubnixam . . . introducendo C 
(5) index c. 20 = /? 5, 1, 9: breviorem indicem exhibct 
Const. : ovrs xard &eTov rvnov ovre xard nQoara^iv 
rcov aQxovrcov e^sart fierdyetv arQaricorixae airrjaeis 
sie evayels oixovs rj xXtjqixovs (id est; neque ex sacra forma 
neque ex iussione praefectorum militares annonas ad vene- 
rabiles domus vel clericos transferre licet) (5*) acoudrcov 
Zachariae (6) sic C cum Graecis, nulla eis actione relin- 
quenda R (7) causis conjirmant Graeci, sed vasis scri- 
bendum cum edd. (8) D. 111 (?) k.Nov. Decio vc. cons. suppl. 



4 quanti est quod datum fuerit. Quae dicta sunt 
locum hahent etiam in iis rehus quae ecclesiarum 

5 et venerabilium domorum falurae sunt. Si qua 
vero mohilia erunt praeter vasa sacra, quae sufji- 
ciant ad dictas causas, cessat alienalio el obpigne- 
^atio immobilium necessariorum panumque. 

IS Idem A. Constitutio magnae ecclesiae Con- 
stantinopolitanae reditum septuaginta auri lihrarum 



adsignat, ut funera Cbnstantinopoli gratisfiant etiam 
usque ad novos rnuros et Blachernas: Sycae enim 
1 pars urbis sunt. Adversus violatores statutt poe- 
nam quinquagenarum librarum auri. 

20 Idem A. JSeque ex sacra forma vel prae- 
fecti vel cuiuslibet iudicis iussu militaris annona 
ad venerabiles domus vel clericos vel monasteria 
transferaiur, cum corpora iam numeris deficiant. 



ECCLESIIS 



17 



I 2 



eorum paene perpotua vindicatio ct ad annos centiim 
secundura quod dictum est extendatur, nulla alia 
exceptione temporis inhibenda, sive contra primas 
personas sive contra heredes vel successores earum 

4 (1) moveatur. In his autem omnibus casibus non 
solura personales actiones damus, scd etiam in rem 
et hypothecariam secundura nostrae tenorem consti- 
tutionis S quae legatariis et'' hypothecaiuas donavit, 
et supra dictis omnibus unum tantummodo termi- 
num vitae suae imponiraus, id est centura metas an- 

5 (2) norum. Haec autem omnia observari sanci- 
mu9 in iis casibus, qui vel postea fuerint nati vel 
iam ' in iudicium deducti sunt. D. v k. April. Lam- 
padio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

24 ^O avTOS ^aailsvsl '^TIavrcov riov ix- 

fcXrjffiaffrixcov ■jtQayfia.rcov xai Siacpeqovrcos rcov TtQoa- 
Tjxovrcov rrj ayicordrT] fieydXri ixx^.rjaict rrjs evSaifio- 
vos ravrrjs noXscos tjJ rjfiersqcc, xai ndvrcov ftrjrQi, 
rjris xstpdXaiov iari rcov dXXcov aTtaacov, Ttoiovuevoi tiqo- 
voiav u'sa7ti^0fiev TtaQoticixcp fisv Scxaiq) ftrjosfiiav rov 
XoiTtov yivsad^ai iaycXriaiaarixcJov nqayfidrcov sxSoaiVy 
dXX' dvaiQsXad^ai rb firjSevi vofic^ yvcoQi^oftevov bvofia, 

1 Ta fjisvroi Xomd awaXXdyfiaray oaa scpeirai rdis 
d^sotfiXeardxoiS invaxonois rrjs avrrjS dyiojrdrrjs fxeyd- 
Xr]S ixxXrjaias TtoteTvy i^eXvui avrdls ri&ea&at, TtQoS 
ovs dv Soxiudacoai, Si^a rcav ivSo^ordrcav rj fteyaXo- 
'TQeTteardroJv ifiTCQdxrcov aQxbvrcov ravrrjs rrjs ^aat- 
XiSos •jtbXscos' •jtQbs yuQ rovrovs xar ovSeva rQOTtov 
Ttotsia&ai avrovs oiavSrjTtors sxSoatv dxiv^rcov TtQayfid- 
rcov, dXXct firjSs^ dXXov itaQsvrid^Sfisvov TtQoacoTtov iTti 
nsQtyQacpri rrjs d^eias rjficoii StarvTtcbaecos avyxcoQov- 
fievy eirs rtvd oixetbrrjra ovros 's%si TtQOS rbv aQypvra 
rbv ini rfj i^ovaiq reXovvra, e'Crs Si^ct TtaXaids oi- 
xetbrrjros vecoari TtaQ^ avrov TtQbs rovro TtaQsiXrjnrat. 

2 rivcoaxbvroov fisv avrcbv rcJbv d^socpiXeardroJv oi- 
xovbficov, cbsy e'C rt TtaQ^ avrd yevotro, rrjv rov ix- 
Stxovfisvov TtQdyfiaros Starifirjaiv otxo&sv avroi xara- 
&s7vai awax&rjaovrai rrj ayicordrrj fisydXrj ixxXrjaict. 
rcbv Sa TtQbs rrjv rotavrrjv sxXrj-Kptv x^QOvvrcov ivSo- 
^ordrcov fisyaXoTtQSjteardrcov ifiTtQdxroJv dQxbvrcov, 
cbs, ei xai ndai TteQtvevorjusvots Xad^slv ansvaatsv'^ 
rQOTtots xai TtQoacoTta rotavra naQsvd^slsv, arceQ o'Cov' 



rai Xfjasiv fiiXQ^ navros, oriTtsQ savroXs rb nQayfta 
nQarrovatv, oficos fisrd ravra Siacpatvofievrfi rrjs aXrj- 
d^sias dxi!Qcod"fjaerat fisv navrsXdJS rb awdXXayua, 
noivrjs Si x^f^^ ^*"* avroi rrjv rov nQdyfiaros Kttra- 
d^fjaovat rrj dyicordrrj fisydXrj i/cxXrjaict Starifirjatv. 

3 ''Ei Si xai xad'^ sreoov rQbnov neiaei rj dvay- 
xdaei nsQieX&eTv ets avrbv ixxXrjataarixbv nQayfia, 
icai rb nQaxd^sv dxi>QOv xai ro So&sv vnsQ rov- 
rov sts nQbaconov rijs ixxXrjalas dnoSiSorat avrrj 
xai nQos rdls etQrjfievois vnbxetrai noivf} x' XQ^' 
aiov XtrQcov avrbs xai b rb nQayfia Sovs, xoi b 
Xu^cbv ini rb naQaaxsvdaai ysvsa&at rb awdX- 
Xayfia ro So&sv avrc^ StnXovv SiScoat, xai ndvra 

4 nQoaxvQovvrat rfj ixxXrjaict. IIsQatrsQco rcov x' 

5 ircov dxivr^rov rf} ixxXrjaiq ov fita&ovrcii. Mb- 
vois svnoQotS SeX rd ixxXrjataartxd ificpvrevetv 
Std rrjv dnoxardaraaiv rrjs b^ecos, xai firj ne- 
QatrsQcp avrov rov ifjxpvrsvofiivov xai Svo e^rjs 
xXrjQovbficov , xai firj xovrpi^stv nXeov rov ixrov 
ftioovs rov aco^Offirov xavbvos iv rcJ^ xatQco rijs 

6 ixSbascos. Et Se ^).dii>st rb nQayfia, svtaraftavov 
rov XQorov i^eovrat ^ xai rrjv t,rjfiiav dno&SQa- 

7 nsvet. Et Sa ^q&vftrjarj b otxovbftos rj dncQois 

8 (25) ixScp, iniyircbaxet rrjv ^Xd^rjv. Ol x^Q^^ovXA- 

Qiot rrjs ixxXrjaias rrjS fieydXrjs ovre Std fisaov 
nQoacbnov Svravrai Xa^sXv dxivrjrov avrrjs xard 

9 fiia&ojaiv fj ificpvrevaiv ^ i'reQOv r^bnov. Fivov- 
rai oi vaQTOvXdQtot fjyovfiivov Xt^iXXov xai cpe- 
Qovros vnoyQucprjv rov narotdQXOv xai rov oixo- 

10 vbfiov. Kai idv rts avrcov cpavy xXsnroJv fj 
naQuSiSovs ^ dXXoJS dvsntrfjSetos , k'^eart rco 
narQtdQxrj xai roXs otxovbfiots ix^dXXetv avrbv 

11 rov xaraXbyov. rivorrai Si ets axQivtov rfjs 
i^varoXfjs xf^Qj^ovXdQtot te , ets rb l^aiavjjs fS , ets 
rb nbvrov ts , sts rb ivoixtov^ ts , sts rb 0Qdxrjs 
rj , sts rb rov ^Avribxov g . ets rb rov KaXono- 
Siov s', ets rb rov dvaXcofiaros t, sts rb xcbv 

12 Xrjydrcov S^, Kai Xaft^dvovai Xbycp avvrj&sicov 
ini fiev roXs ifi<pvrsvrixoXs avfi^oXaiois nsvrrj- 
xoards, ini Ss roXs ftta&ajrixoXs xai XotnoXs avv- 

\\ aXXdyuaatv sxaroarfjv. Et Si vnsQ rbv etQrjfie'- 
vov aQt&fibv ysvrjrat x^Q^^ovXdQtos , ixninrsi xal 



(0 6, 43, 1 (2) fideicommissariis {ns. dett. (3) iam R, 
alias C (4) c. 24 pr. § 1. 2 extant in Nomoc. (5) sic 
Zachariaef fii^ riS Nomoc. (6) anevaatev iv Nomoc. 



(7) indices §§ 3 — 15 dedi ex Const. (8) vox corrupta: re- 
quiritur i^eXavverai (9) ^Evotxicov Zachariae 



^ 24 Idem A. Omnihis rebus ecclesiasticis prospi- 
cientes et praecipue iis, quae competunt sacrosanc- 
tae magnae ecclesiae huius felicis urbis nostrae om- 
niumque matri, quae caput est reliquarum omnium, 
vetaynus ullam de cetero rerum ecclesiasticarum 
concessionem colonario iure fieri, sed tolli nomen 

1 legibus incognitum. Reliquos vero contractus, 
quaecumque inire religiosissimis episcopis eiusdem 
sacrosanctae magnae ecclesiae permissum est, Ucere eis 
componere cum quibtis visum erit,praeter nobilis<dmos 
et magnificentissimos huius regiae urbis praefectos 
in potestate positos. ad quos eos nullo modo alie- 
nare permittimus neque atia persona interposita ad 
circumscriptionem sacrae nostrae sanctionis, sive ei 
necessitudo aUqua sit cum praefecto in potestate 
posito sive sine vetere necessitudine nunc ab eo ad 

2 hoc adhibitus sit. Sciant igitur reUgiosissimi 
oeconomi, si adversus ea quidfiet, se cogi, ut aesti- 
mationem rei erincendae ex proprio sacrosanctae 
ecclesiae refundant: nobiUssimi vero et magnificen- 
tissimi praefecti in potestate positi, qui ad eiusmodi 
elocationem progressi fuerint, etsi omnibus artibus 
excogitatis id ootegere enisi fuerint et taies personas 
interposuerint, quas ipsis rem egisse semper in oc- 
culto fore credant, veritate postea explorata infir- 
mari omnino contractum, ipsos autem in modum 
poenae sacrosanctae magnae ecclesiae rei aestima- 

3 tio?iem praestaturos esse. Quod si aUo modo 
pcrsuadenclo vel vi efficiet, ut ad se res ecclesiastica 
perveniat, et quod gesttem est irritum est et quod 



eo nomine datum est aUcui eo?'um qui ad eccle^ 
siam pertinent, ecclesiae ?'estituitur etpraetereapoe- 
nae XX auri Kbrarum subiacet tam tpse quam qui 
?'em dedit: et qui accepit, ut co?itractum fieri cu- 
raret, duplum ei?is quod datum est maestat, eaque 

4 omnia ad ecclesiam perveniu?it. tlltra XX annos 

5 res soU ab ecclesia non loca?itur. Locupletibus 
soUs res ecclesiasticae in emphyteusin dandae sunt 
propter restitutionem pristi?ii status, nec ultra ipsum 
cui datur et duos deinceps heredes, nec remitti 
ampUus sexta parte eius canonis, qui tempore lo- 

6 cationis receptus est. Quod si rem dete?i.o?'em 
fecerit, i?itra tempus locationis expelUtur et dam- 

7 num resarcit. Oeconomus vero si neglegens 
fuerit vel i?iopibus locaverit, damnum restituit. 

8 Chartularii magnae ecclesiae nec per interposi- 
tam personam rem eius i?nmobiIem conductioms vel 
emphyteusis titulo aliove modo accipere possunt. 

9 Cnartularii fiunt praevio libello, cui subscrip- 

10 tum est apatriarcha et oeconomo. Et si quiseorum 
fur vel proditor vel aliam ob causam minus idoneus 
visuserit, licet patriarchae et oeconomis catalogo eum 

1 1 exi?nere. In scrinio Orientis fitmt chartularii XV, 
Asia?ioXVI, PontiXV, domesticoXV, ThraciaeVIII, 
AntiocM VI, Calopodii VI, largitionum X, legato- 

12 rum VIII. Et accipiunt titulo consuetudinum 
pro emphyteuticis quidem instrumentis quinquagesi- 
mas, pro conductionum et reliquis contractwus cen- 

13 tesimam. Quod si snpra memoratum numerum 
chartxdarius 'fit, eicitur et solvit ecclcsia£ XVlibras et 



I 2 



18 



DE SACROSANCTIS ECCLESllS 



Sidcoai ry ixxXrialq i» Xlr^as, xal 6 Ttoi^aas 
/4 avxbv x'. Mara ^rjfqasoiS axQi^ovs ol oixovofiot 
Xoyi^ead^coaav yvcofiy rov nar^t,aQx,ov rrjv yivo- 
fiivrjv Sandvrjv rdls ififvrevrals xal faa&ioraXs 
xai Sioixrirals , ixaarov uiv otxovofiov ^rjrovvros 
ra rrjs vcp' iavrbv Sioixrjaecos, rcbv Si Xomcov 
xara TtQoara^iv ^yyqacfov rov TtarQia^xfi^ rois 
Xoyiafiols vnoyqacpovrcov * rb 'dveyvcov^ ' xai rb 
Xcools roiavrrjs Tiaqarrjoriaecos Xoyi^ofievov oXxo- 

15 bev oi oixovofioi Sidoaaiv. TrjS Si Xoyi^OfievrjS 
Sandvrjs xai rcov aiaxofii^ofievcov xqrifidrcov Xafi- 
^dvovaiv ol xf^Q^^ovXaQioi ixaroardi' b Si nXeov 
Xafi^dvcov xai rrjs vnov^yias rov ;^a^Toi^^cfo/ov 
xai rrjs leQarixrjs d^ias ixninrei naqaxQrjfia. 

16 ^KdxeXvo Si i9'«ff7rt^o/<£*' , ware xai avrovs rovs 
&eofiXeardrovs ^ oixovouovs rovs re vvv bvras xai xard 
xaiQbv iaofiivovs xara filjva rj roys fcrjxiarov xard 
Svo firivas noieXa&at rovs Xoytafiovs n^bs rovs dQxa- 
Qiovs rrjs dyicordrr]S fieydXr]S ixxXnaias, eiSoras cbs, 
si rovro xaraQQq&vfi^aeiav , xtvSvvov neioad^rjaov- 
rai. ^ ^ ^ ^ \a. 530] 

25 (26) *'0 avrbs ^aaiX.evs ^lovXiarco indQxc^ nQai- 
roJQicov. ^EneiSrjnBQ iv noXXaXs r/Srj Sta&rjxais evQO- 
fiev roiavras ivardaeis, xad" ds rj i^ oXoxXrjoov ris 
eyQaipe rbv Seanorrjv rificav XQtarbv xXr]Qov6fiov, firj 
nQoad^eis evxrrjQtov olxov firjStva, r} avrbv rbv Se- 
anorrjv rjficov 'Irjaovv XQtarbv i^ rjfitaeias ?} i^ ere- 
Qcov dviacov fieQcbv, SreQOv Se riva e^ rjfitaeias, rj 
aXXrjs fiolQas {rjSr} yaQ nXeioai Sta&rjxais xard rovrov 
yevofievais rbv rQonov iverxxofiev xai noXXrjv dSrj- 
Xiav ivrev&ev ovaav xard rovs naXatovs OQcbfiev v6- 
fiovs), xai rovro inavoQ&ovfievot d^eani^Ofiev, ei fiiv 
rbv Sean6rr}v rjucov Irjaovv XQiarbv yQdipeii rts xXrj- 
oovbfiov rj i^ bXoxXrjQov rj ix fieQOvs, avrtxQvs SoxeXv 
rrjv xard rrjv avrrjv noXtv rj rrjv xcoptrjv ^ rb x^^Q^ov, 
icp* rjs xad^iarrjxBV o reXevrrjaas, aytajrdrrjv ixxXrjaiav 
iviaraa&ai xXrjQOvoftov xai eis oXbxXrjQov rrjv Uvara- 



atv anaireXa&ai napd rcop d^BowiXeardrcJv avrr.s oi- 
xovoficov, rj eis ro fieQos xair oaov xArjQovofios yoayy' 
avrov rovrov xQarovvros , ei xai Xrjydrov rj iicieicom- 
missou xaraXeif&eirj' xaijravra SiayeQeiv raXs dyico- 
rdrais ixxXrjaiats, iq>^ cprs eis nrcoxcbv dnorQocprjv 

1 avrd nQOXcoQeXv. Ei Si ivbs rcbv dyicav dQxayyi- 
XoJV ifivrjad^rj ^ rcbv nQoaxvvrjrcbv fiaorvQcov, ftrj notrj- 
adfievos oixov fiveiav {rovro oneQ lafiev na^d rivos 
Siarvna)&iv xairoi rcbv ini(pavcov yeyovoros xai rfj 
nBQi vbfiovS xai XoyovS ivevSoxtfirjxoros naiSeiq), ei 
fiiv eart xard rrjv ndXtv ixaivrjv ^ rrjv ivoQiav avrrjs 
avxrrjQios olxos eis rifirjv ixeivov rov ae^aafticordrov 
dQX^yyeXov rj rov dytcordrov ftaQrvQos, avrbv SoxeXv 
yeyQdcp&at xXrjQOvbfiov ei Si ovx eart xaxd rrjv av- 
rrjv n6Xiv rj rrjv ivoQiav roiovros oixos, rrjvixavra 
rovs xard rrjv firjrQonoXiv aa^aafiiovs oixovs. xai si 
xar avrrjv yovv avQed^eirj roiovr6s ris oixos, ixeivco 
SoxeXv rbv xXrJQOv rj rb nqea^aXov rj rb tideicommissoii 
xaraXeXeXcp&at' ei Si firjoi ixaXas cpaveirj roiovrbs riS 
ohcos cbv, av&ts rds xard r6nov dytcordras ixxXrjaias 

2 xai rovro Xafi^dvatv. Jr,Xov6rt raXs ayicjrdrats 
ixxXrjaiats dnavres oi Xotnoi Stxaicos naQaxcoQOvatv 
olxoif nXrjv ei firj yivotro nQ^SrjXos b reXevrrjaas Hre- 
Qov fiivrot iv&vfirj&sis ovofia nQoa&aXvai, SreQov Si 
eincov ' Std rb xai rt rotovrov rjfids yvbvras xard riva 
Stad^rjxrjv ini rov Hovrov yevaa&at xdxaXas ndXtv rb 
dXrjd^is dvri rov yayQafifievov nuQaaxevdaat xQarr,aat. 

3 Ei fievrot b fiiv Siad^ifiBVOS Qrjrbv firj ^airj rbnov, 
avQed^eirj Si rov avrov bv6uaros iv ixaivrj rrj n6Xei rj rrj 
naototxiSt evxrrjQia noXXd XM&earcora, ai ftiv ev rtvt 
rovrojv avxvcos 6 rsXevrrjaas icpoira xai rtva n^bs avrb 
fiai^ova alxs nQoand&stav, ixaivco SoxeXv xaraXeXeX- 

4 y&at rb nQea/SeXov ' Ei Si ovSiv rotovro svQiaxotro, 
rc^ fxdXXov ix rov avrov ovofiaros ivSeeartQco oixco xai 
Seofiivco ^orjd^aias SoxeXv rb rotovro xaraXaXaXfp&cu 
nQsa^aXov rjrot rrjv xXrjQovojiiav. D. XIll^ k. Nov. Con- 
stantinopoli Lampailio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530.] 



(l) sic Zachariae cum Nomoc. 10, 1, vnoyQdcpovros Const, 
(4) c. 25 extat in Coll. (5) XV scr. {cf. 1, 3, 45) 



(2) § 16 extat in Nomoc, (3) ftXeardrovs Nomoc. 



14 ^ui eum fecit XX. Diligenti inquisitione oeco- 
nomi ex sententia j^atriarchi computent impensam, 
quae ab emphyteutis conductorihus administraton- 
hus infertur, ut unusquisque inquirat ea qua^ per- 
tinent ad dioecesin ipsi commissam, reliqm vero ex 
dispositione scripta patriarchae rationibus subscri- 
bant 'recognovi^: et quod absque tali observatione 
computalum erit, ex propria substantia oeconomi re- 

1 5 fundunt. Impensae autem computatae et pecu- 
niarum illatarum chartularii ce?itesimas accipiunt. 
qui vero plus ceperit, statim tam ab officio char- 
tularii mcam a clericatus dignitate removetur. 

16 Illua etiam saficimus, ut ipsi quoque religio- 
sissimi oeconomi qui nunc sunt quique postea erunt 
singulis mensibus aut ad summum binis mensibus 
rationes reddant arcariis sacrosanctae magnae ec- 
desiae, scientes se periclitaturos, si id ftemexerint. 

25 Idem A. luliano pp. Quofiiam in midtis testa- 
mentis invenimus tales ifistitutiones , quihus vel ex 
asse quis dominum nostrum Christum heredem scrip- 
sit nulla aede sacra adiecta, vel eundem domifium 
nostrum lesum Christum ex dimidia aliave qua in- 
aequali parte, alium vero quemlibet ex semisse vel 
aha parte (iam enim in plura testamenta hoc modo 
facta incidimus et multa exinde incerta facta esse 
secundum antiquas leges vidimus) hoc quoque emen- 
dantes sancimus, si quidem domifium nostt^m lesum 
Christum heredem qyds scripserit vel ex asse vel ex 
T^arte, (Mrectis verbis videri sacrosanctam ecclesiam 
tpsius civitatis vel vici vel dgri, in quo defunctus 
morabatur, heredem institutam eamque hereditatem 
ex asse a religiosissimis eiusdem oeconomis exigi 



vel ex parte pro qua heres scripta est: idem valeat 
et si legatum vel fideicommissum relictum fueiit: 
eaque ad sacrosafictas ecclesias pertineant , ut in 

1 pauperum alimoniam cedant. Sin autem sanc- 
torum archangelorum vel venerandorum martyrum 
quem nominaverit nec mentionem fecerit domus (id 
quod scimus a quodam scriptum illustri loco nato 
tegumque et scribendi doctiinae non experte), si 
quidem in illa civitate vel eius territorio extat ora- 
torium m honorem illius reverentissimi archangeli 
vel satictissimi martyris, id videri heredem scriplum 
esse: sin autem non extat in ipsa civitate territoriove 
eiusmodi domus, tunc venerabiles quae in metropoli 
erunt domus. ac si iti ea eiusmodi domus ifivetita 
erit, illi videri hereditatem vel leaatum vel fidei- 
commissum relictum: si vero ne iiiic quidetn eius- 
modi domus invetiitur , rursiis sacrosanctae loci 

2 ecclesiae et hoc capiant. Sacrosanctis videlicet 
ecclesiis reliquae domus omnes cedunt, tiisi tnani- 
festum est defunctutn aliud tiomen inserere voluisse, 
aUud pronuntiasse: nam et tale q^uid quodam testa- 
mento iti Potito factum esse tiovimus ibique rursus 
veram voluntatem pro scriptis valere iussimus. 

3 Si vero testator certum tocutn tion nomitiavit, 
invenimitur autem iti illa civitate terriioriove plura 
oratoria, si quidetn in uno eorutn defunctus adsidue 
versdbatur et maiorem pro eo adfectionem habebat, 

4 illi videri legatum relictum. Siti nihil eiusmodi 
invenitur, eorum qui eiusdem detiomitiationis sutit 
tenuiori et magis auocilio indigenti jtotius tale lc- 
gatum vel hereaitatem relictam viden. 



DE EPISCOPIS ET CLERICIS 



19 



I 3 



III. 

DE EPISCOPIS ET CLERICIS ET ORPHANOTEO- 
PHIS ET BREPHOTROPHIS ET XENODOCHIS ET 
ASCETERIIS ET MONACHIS ET PRIVILEGIO EO- 
RUM ET CASTRENSI PECULIO ET DE REDIMEN- 
DIS CAPTIVIS ET DE NUPTIIS CLERICORUM 
VETITIS SEU PERMISSIS. 

1 ^lmp. Constantius A. clericis salutem dicit luxta 
sanctionem, quam dudum meruistis^, et vos et man- 
cipia vestra nullus novis coUationibus obligabit, sed 
vacatione gaudebitis. praeterea neque hospites sus- 
cipietis. D. vik.Sept.Placido etRomuloconss. [^^.343] 

2 Hdem A.^ Felici episcopo Omnis a clericis in- 
debitae conventionis iniuria et iniquae exactionis 
repellatur improbitas nullaque conventio sit circa eqs 
munerum sordidorum. et cum negotiatores ad ali- 
quam praestationem competentem vocantur, ab his uni- 
versis istiusmodi strepitus conquiescat. si quid enim 
vel parsimonia vel provisione vel mercatura, honestati 
tamen conscia, congesserint, in usum pauperum atque 
egentium ministrari oportet aut id, quod ex eorun- 
dem ergasteriis vel tabernis conquiri potuerit et col- 

1 ligi, collectum id religionis aestiment lucrum. Verum 
etiam homiuibus eorundem, qui operam in merci- 
moniis habent, divi principis, id est nostri genitoris, 
statuta multimoda observatione caverunt, ut idem 

2 clerici priviiegiis pluribus^ redundarent. Itaque 
extraordinariorum a praedictis necessitas atque om- 

3 nis molestia conquiescat. Ad parangariarum quo- 
^ue praestationem non vocentur nec eorundem fa- 

4 cultates atque substantiae. Omnibus clericis huius- 
modi praerogativa succurrat, ut coniugia clericorum 
ac liberi quoque et ministeria, id est mares pariter 
ac feminae, eorumque etiam filii immunes semper'' 
ab huiusmodi muneribus perseverent. D. viii id. 
Dec. Mediolano. Lecta v k. lan. apud acta Con- 
stantio A. viiii et luliano C. ii conss. [a. 357] 

3 ''Idem A.^ ad Taurum pp. De his clericis, qui 
praedia possident, sublimis auctoritas tua non solum 
eos aliena iuga nequaquam statuet excusare, sed 
etiam pro his, quae ab ipsis possidentur ®, eosdem ad 
pensitanda fiscalia perurgueri ^°. universos namque 
clericos possessores dumtaxat provinciales pensita- 
tiones fiscalium translationesque faciendas recognos- 
cere iubemus. Data epistula prid. k. luL Medio- 
lano Constantio A. x et luliano C. iii conss. \a. 360] 

4 ^^ldem A.^^ ad Taurum pp. Officiales^^ ratio- 
nales ^S si exhibitione cursus seu primipili necessitate 
neglecta, interversa etiam ratione fiscali ad clerica- 
tus honorem putaverint transeundum, ad priorem 

1 condicionem retrahantur. Si vero obnoxii ratio- 
ciniis vel necessitatibus non sint, sub notione iudi- 
cum officiis consentientibus , si id probabilis vitae 
studium postularit, transferantur nec cessionem me- 

2 tuant facultatum. Quod si clandestinis artibus 
putaverint inrependum, duas concedant liberis aut, 
si proles defuerit, propinquis e propria substantia 
portiones tertiam sibimet retentun: si vero propin- 
quorum necessitudo defuerit, geminae portiones offi- 
ciis in quibus militant relinquantur, portione tertia 
tantummodo retenta. D. iiii k. Sept. Tauro et Flo- 
rentio conss. \a. 361] 

5 ^^lmp. lovianus "' A. Secundo pp. Si quis non 



dicam rapere, sed attemptare tantum matrimonii 
iungendi causa sacratissimas virgines'^ ausus fuerit, 
capitali poena " ferietur. D. xi k. Mart. Antiochiae 
loviano A. et Varroniano conss. [a. 364] 

6 ^Hmppp. Valens Gi^atianus et Valentinianus AAA. 
ad Cataphronium Presbyteros diaconos subdiaconos 
atque exorcistas et lectores, ostiarios etiam^^ per- 
sonalium munerum expertes esse praecipimus. D. iii 
non. Mart. Gratiano A. iiiietMerobaudeconss. \a. 377] 

7 ^^Pars actorum habitorum in sacro consistorio 
apud imperatores Gratianum Valentinianum et Theo- 
aosium consulatu Syagrii et Eucherii virorum cla- 
nssimorum die iiii^^ k. lul. Constantinopoli. ^Hmp. 
Theodosius A. dixit: Nec honore nec legibus epis- 
copus ad testimonium flagitatur. Item dixit: epis- 
copum ad testimonium dicendum admitti non decet: 
nam et pcrsona oneratur^^ et dignitas sacerdotis ex- 
cepta confunditur. \a. 381] 

8 ^^ldem AAA. PauUno praefecto Augustali Pres- 
byteri citra iniuriam quaestionis testimonium dicant, 
ita tamen, ut falsa non simulent. ceteri vero cle- 
rici, qui eorum gradum vel ordinem sequuntur, si 
ad testimonium dicendum petiti fuerint, prout leges 
1 praacipiunt, audiantur. Salva tamen sit litigato- 
ribus falsi actio, si forte presbyteri, qui sub nomine 
superioris loci testimonium dicere citra aliquam cor- 
poralem iniuriara sunt praecepti, hoc ipso, quod 
nihil metuant, vera suppresserint. multo magis ete- 
nim poena sunt digni, quibus cum plurimum hono- 
riB^^ per nostram iussionem delatum est, occulto in- 
veniuntur in crimine. D. viii k. Aug. Arcadio A. 
et Bautone conss. \a. 385] 

9 ^^lmppp. Valentinianu^ Theodosius et Arca- 
dius AAA. Tatiano pp. Nulla nisi emensis sexaginta 
annis secundum praeceptum apostoli ad diaconissa- 
rum consortium transferatur. D. xi k. lul, Medio- 
lano Valentinimio A. iiii et Neoterio conss. \a. 390] 

10 ^''Impp. Arcadius et Honorius AA. Theodoropp. 
Si quis in hoc genus sacrilegii proraperit, ut in ec- 
clesias catholicas inruens, sacerdotibus et ministris 
vel ipso cultu^^ locoque aliquid importet iniuriae, 
quod geritur, aprovinciae rectoribus animadvertatur. 

1 At^ue ita provinciae moderator sacerdotum et 
oathohcae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius 
et divini cultus iniuriam capitali in convictos sive 
confessos reos sententia noverit vindicandum nec ex- 
pectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem de- 
poscat, cui sanctitas ignoscendi^^ gloriam dereliquit: 
sitque cunctis laudabile factas atroces sacerdotibus 
aut ministris iniurias veluti publicum crimen perse- 

2 qui ac de talibus reis ultionem mereri. Quod si 
multitudo violenta civijis apparitionis exsecutione et 
adminiculo ordinum possessorumve non potuerit prae- 
sentari^", quod se armis aut locorum difficultate 
tueatur, praesides provinciarum etiam mihtari auxilio 
per publicas litteras appetito competentem vindic- 
tam tali excessui imponere non morentur. D. vi^^ 
k. Mai. Mediolano Honorio A. iiii et Eutychiano 
conss. \a. 398] 

11 ^^ldem AA. Eutychiano ptp. Ecolesiis, quae 
inpossessionibus, ut adsolet, diversorum, vicis etiam 
vel quibuslibet locis sunt constitutae, clerici non ex 
alia possessione vel vico, sed ex eo, ubi ecclesiam 
esse constiterit, 33oi.dinentur, ut propriae capitatio- 
nis onus ac sarcinam recognoscant : ita ut pro magni- 



(1) = Th. 16, 2, 8 (2) meruisse perhibemini Th. 

(3) = Th. 16, 2, 14 (4) et lulianus C. ins. Th. (5) complu- 
ribus Th. (6) a censibus et separati ins. Th. (7) = Th. 16, 
2, 15 (8) et C. ins. Th. (9) etiam his quae ipsi 

possident Th. (lO) sic Th., perurguere libri (ll) == Th. 8, 
4, 7 (12) idem a. R Th., impp. (impp. 07n. S) con- 
stantinus et constans aa. *SC, guod pertinet ad annos 
337—340 (13) beneficiarii vel officiales 27i. (14) ratioua- 
les R Th. {uhi tamen emendatum est rationalis), om. C: 
ol Ta^edJrai ^ ol xa&ohxiavoi Const. (15) = Th. 9, 
25,2 (15*) oZm /wen'< lulianus et in subscripiione consula- 
tus anwi 363 (16) vel viduas volentes vel invitas ins. Th. 



(n) sententiaTA. (18) == Th. 16, 2,24 (19) et omnes 
perinde qui primi sunt ins. Th. (20) = Th. 11, 39,8 
(21) iiii PC, III Th. (22) in consistorio ins. Th. (23) de- 
honoratur Th. (24) = Th. 11, 39, 10 (2ii) honoris 
om. Th. (26) = Th. 16, 2, 27 (27) = Th. 16, 2, 31 
Sirmond, 14 (28) sic scripsi cum Graecis, ipso culto 
Gregorii M. epistula 13, 45, in ipso culto PCR Ambr., 
ipso cultui Th., ipsi cultui Sirm. (29) solam ins. 

Th. Sirm. (30) praesentari M^ Ambr. Th. Sirm., flagi- 
tari PCRM^ (31) vi Greg. epist. PU vii Th., vm Amhr. 
(32) = Th. 16, 2, 33: iimge 1, 3, 12. 1, 4, 6. 7. 7,62,29 
Th. 16, 2, 32 (33) eatenus ins. Th. 

3* 



20 



DE EPISCOPIS 



tudine vel celebritate uniuscuiusque vici ecclesiis 
certus iu^cio episcopi clericorum numerus ordinetur. 
i>. ri k. Aug. mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano 
conss. L^- 398] 

12 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si quis curialis 
clericus fuerit ordinatus nec statim conventione prae- 
missa pristinae condicioni reddatur, is vigor6 et sol- 
lertia iudicantium ad pristinam sortem velut manu 
mox iniecta revocetur. clericis enim ulterius legem^ 
prodesse non patimur, quae cessione patrimonii sub- 
secuta decuriones clericos esse non vetabat. D. ri 
k. Aug. Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano 
conss. [«. 398] 

13 ^ldem AA. Sapidiano^ vicario Africae'^ Si ec- 
clesiae venerabilis privilegia cuiusquam fuerint vel 
temeritate violata vel dissimulatione neglecta, com- 
missum quinque librarum auri condemnatione plecte- 
tur. D. rii k. lul. Brixiae Theodoro cons. [a. 399] 

1 4 ^ldem AA. Hadriano pp. Quicumque residen- 
tibus sacerdotibus fuerit episcopali loco et nomine 
detrusus, si aliquid vel contra custodiam vel contra 
quietem publicam moliri fuerit deprehensus rursus- 
que sacerdotium petere, a quovidetur expulsus, pro- 
cul ab ea urbe, quam conturbavit ^, centum milibus 
vitam agat. nec nostra adeat secreta nec impetrare re- 
scripta speret, sed etiam impetratis careat: defensori- 
bus etiam eorum indignationem subituris. D.prid.non. 
Febr. Ravenna Stiiichone et Aureliano conss. [a. 400] 

15 ''Idem AA. Studio pu. Conventicula illicita" 
extra ecclesiam in privatis aedibus celebrari prohi- 
bemus, proscriptioms domus periculo imminente, si 
dominus eius in ea clericos nova ac tumultuosa con- 
venticula' extra ecclesiam celebrantes susceperit. 
D. iiii^^ k. Sept. ConstantinopoU Honorio A. ri et 
Aristaeneto conss. [a. 404] 

16 Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemiopp. 
Quisquis censibus fuerit adnotatus, invito agri do- 
mino ab omni temperet clericatu, adeo ut etiam, si 
in ero vico, in quo noscitur mansitare, clericus fue- 
rit, sub hac lege religiosum adsumat sacerdotium, ut 
et capitationis sarcinam per ipsum dominum agnos- 
cere compellatur et ruralibus obsequiis quo maluerit 
subrogato fungatur, ea scilicet immunitate indulta, 
quae certae capitationis venerandis ecclesiis relaxa- 
tur: nullo contra hanc legem valituro rescripto ^'. 
D. prid. k. Mart. Honorio A. riii et Theadosio A. iii 
conss.'^^ [a. 409J 

17 ^^ldem AA. Monaxio pp. Placet nostrae cle- 
mentiae, ut nihil commune clerici cum publicis acti- 
bus ^^ vel ad curiam pertinentibus, cuius corpori non 
1 sunt adnexi '^, habeant. Praeterea eis, qui para- 
balanin*^ vocantur, neque ad quodhbet publicum 
spectaculum neque ad curiae Jocum neque ad iudi- 
cium accedendi licentiam permittimus, nisi forte sin- 
guli ob causas proprias et necessitates iudicemadie- 
rint aliquem lite pulsantes vel ab alio ipsi pulsati 
vcl in communi totius corporis causa syndico ordi- 
nato : sub ea definitione, ut, si quis eorum haec yio- 
laverit et brevibus parabalanin eximatur et compe- 
tenti supplicio subiugetur nec umquam ad eandem 
sollicitudinem revertatur. D. iii^'' k. Oct. Constan- 
tinovoli Theodosio A. rii et Palladio conss. [a. 416] 

18 ^^ldemAA. Monaxio pp. Parabalanin, qui ad 
curanda debilium aegra corpora deputantur, sescen- 



tos constitui praecipimus, ita ut pro arbitrio^^ viri 
reverentissimi antistitis Alexandrinae urbis de his, 
qui ante fuerant et qui pro consuetudine curandi 
gerunt experientiam, sescenti parabalanin ad huius- 
modi BoUicitudinem eligantur, exceptis videlicet ho- 
1 noratis et curialibus. Si quis autem ex his natu- 
rali sorte fuerit absumptus, alter in eius locum pro 
voluntate eiusdem sacerdotis exceptis honoratis et 
curialibus subrogetur, ita ut hi sescenti viri reveren- 
tissimi sacerdotis praeceptis ac dispositionibus obse- 
cundent et sub eius cura consistant: reliquis, quae 
dudum. latae legis''" forma complectitur , super his 
parabalanin vel de spectaculis vel de iudiciis ceteris- 
qiie sicut iam statutum est custodiendis. D. iiinon. 
Febr. Constantinopoli Honorio xii et Theodosio riii 
AA. conss. [a. 418? 

19 ^^ldem AA. Palladio pp. Eum, qui probabi- 
lem saeculo disciplinam agit, decolorari consortio 
sororiae appeUationis non decet. quicumque igitur 
cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel cleri- 
catus honore censentur, extranearum sibi mulierum 
interdicta consortia cognoscant: hac eis tantum fa- 
cultate concessa, ut matres fiUas atque germanas 
intra domorum suarum saepta contineant: in his 
enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale 
1 permittit. Illas etiam^^ non reUnqui castitatis 
hortatur adfectio, quae ante sacerdotium maritorum 
legitimum meruere coniugium: neque enim clericis 
incompetenter adiunctae sunt, quae dignos sacer- 
dotio viros sui conversatione fecerunt. D. riii id. 
Mai. Ravenna Theodosio A. riiii et Constantio in 
conss. [a. 420] 

20 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
Taurum pp. ^^ Si quis ^^ presbyter aut diaconus aut 
diaconissa aut subdiaconus vel cuiusUbet alterius loci 
clericus aut monachus aut mulier, quae soUtariae 
vitae dedita est, nuUo condito testamento decesserit 
nec ei j^arentes utriusque sexus vel liberi vel si qui 
agnationis cognationisve iure iunguntur vel uxor ex- 
titerit, bona, quae ad eum vel ad eam ^» pertinuerint, 
sacrosanctae ecclesiae vel monasterio, cui fuerat 
destinatus aut dcstinata^^, omnifariam socientur. 
1 Exceptis his facultatibus , quas forte censibus 
adscripti vel iuri pati'onatus subiecti vel curiaU con- 
diciom obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque 
sexus relinquunt: nec enim iustum est bona seu pe- 
culia, quae aut patrono legibus debentur aut So- 
mino possessionis, cui quis eorum fuerat adscriptus, 
aut ad curias pro tenore dudum latae constitutionis ^^ 
sub certa forma pertinere noscuntur, ab ecclesus vel 
monasterus^^ detineri: actionibus videUcet compe- 
tenter^^ sacrosanctis ecclesiis vel monasterus^^ re- 
servatis, si quis forte praedictis condicionibus ob- 
noxius aut ex gestis negotiis aut ex quibuslibet aUis 
ecclesiasticis actibus^^ obUgatus obierit. D. xriii 
k. lan. Ariolindo et Aspare conss. [a. 434] 

21 ^^ldem AA.Thomae pp. Ad similitudinem tam 
episcoporum orthodoxae ndei quam presbyteri et 
diaconi ii, qui^^ honorario titulo mustrem dignitatem 
consecuti sunt, per substitutos periculo suarum fa- 
cultatum curiae muneribus satisfacere non vetentur. 
D. r k. Mart. Constantinopoli Eudoxio etDioscoro 
conss. [a. 442] 

22 Idem AA. Florentio pp. Si qua per calum- 



(1) == Th. 9, 45, 3: iunge l, 3, 11 et quae ihi laudantur 

(2) Th. 12, 1, 121 (3) = Th. 16, 2, 34 (4) Afri- 
cue Th., om. lihri (5) = Th. 16, 2, 35 (o) in- 
fecit Th. (7) = Th. 16, 2, 37 (8) conventiculam 
Tllicitam lihri contra Paratitla adConst.l,i (9) novam 
ac tumultuosam conventiculam Hhri contra Th. et Nomoc. 
(10) uii Th., III P (11) valituro rescripto dett. cum 
Nomoc., val. umquam rescr. P, umquam val. rescr. CR 
(12) librt diem aolum habent, consules restituit Contius 
fi<lei dubiat (13) -= Th. 16, 2, 42 (14) sic Th., actio- 
Bibus lihri (15) cuius c. n. s. adnexi om. Th. (ic) sic 
Ubri honi hic et infra curn Const, parabalani Th. con- 
ttanter (17) iil Th., Vlli P {is) =. Th. IG, 2, 43 



(19) sic dett. cum Th.y per arbitrium CR (20) c. 17 h. t. 
(21) = Th. 16, 2, 44 (22) etiam Th. cum Graecis, 

enim Hbri {23) = TA. 5, 3, 1 (24) et patricium 
addit Th. (25) episcopus aut ins. Th. (26) vel ad 
eam om. Th., ad om. Amhr. M (27) aut destinata om. Th. 
(28) Th. 5, 2, l (29) vel monasteriis om. Th. (30) sic 
RTh.j competentibus PC (3i) actibus 7%., actio- 

nibus Ubri (32) = 10,32,60 (Si) compilatores nescio 
an scribere voluerint tam episcopi o. f. quam presbyteri 
et diaconi ad similitudincm eorum qui: nam de Hlustri- 
bus cautum iam fuerat anno 436 {Th. 12, 1, 187): verba 
tamen loci gemini tradilam lectioncm tueri videntur 



ET GLERICIS 



21 



I 3 



niam poBtulatio super criminalibus causis apud com- 
petentem iudicem deposita exhibitionis causa fuerit 
sacrosanctae religionis antistitis, triginta pondo auri 
condemnatione publicis calculis inferenda ut per- 

1 cellatur, praecipimus. Quin etiam omnia privi- 
legia, quae sacrosanctis ecclesiis confugarum aut cle- 
ricorum, decanorum vel aliorum ecclesiasticorum causa 
legibus sunt praestita, intacta atque illibata servari. 

2 Praeterea iubemus, ut omnes clerici atque mo- 
nacbi, qui de suis civitatibus ad hanc almam urbem 
ecclesiastici negotii vel religionis causa jproficiscun- 
tur, litteris episcopi, cui unusquisque* iter faciens 
obsequitur, muniti adveniant: scituri quod, si citra 
hanc fiduciam accesserint, sibimet imputabunt, quod 
non clerici vel monachi esse putabuntur. D. iii id. 
Febr. Constantinopoli Valentiniano A. vi^ et JSomo 
conss. \a. 445] 

23 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA. Pal- 
ladio ^T^. Quoniam venerabilis recordationis Flavia- 
nus hums almae urbis episcopus cum"^ venerabili 
synodo ^ innumerabilium paene sacerdotum, qui Chal- 
cedone convenerunt, tanto ac tali decoratus est testi- 
monio, ut Eutyches, qui contra senserat, cum scele- 
ratis dictis suis ab omnibus uno ore damnaretur, 
aboleatur quidem Eutychetis damnosa memoria, 
Flaviani autem laudabilis recordatio reveletur. 
J). ConstamtinopoU pridie nonas luiias Sporacio 
cons.^ [a. 452] 

24 Idem AA. Palladio pp. Id, quod pauperibus 
testamento vel codicilhs relinquitur, non ut incertis 
perscmis relictum^ evanescat, sed modis omnibus ra- 
tum firmumque consistat. B. viii k. Mai. Anthemio 
cons. \a. 455] 

25 ^lmp. Marcianus A. Constantino pp. Cum cle- 
ricis in iudicium vocatis pateat episcopalis audientia, 
volentibus tamen actoribus, si actor disceptationem 
sauctissimi archiepiscopi noluerit experiri, eminentis- 
simae tuae sedis examen contra catholicos sub viro 
reverentissimo archiepiscopo huius urbis clericos con- 
stitutos vel contra reverentissimum oeconomum tam 
de ipsius quam de ecclesiasticis uegotiis sibimet uo- 
verit expetendum neque in ullo ^ alio foro vel apud 
quemquam alterum iudicem eosdem clericos litibus 
inretire et civihbus vel criminaUbus negotiis temptet 

1 innectere. Memorati autem revereutissimi clerici 
orthodoxarum ecclesiarum , quae sub viro religioso *" 
antistite huius inclitae ^* urbis sunt, in causa, in qua 
vel ipsi vel procuratores, quos pro se dederint, sen- 
tentiarum *^ auctoritate pulsantur, exsecutoribus, per 
quos coeperint conveniri, fideiussorem sacratissimae 
huius urbis ecclesiae oeconomum vel defensorem 
praebeant, qui usque ad quinquaginta libras auri 
\a fideiussor existat. Ipse vero reverentissimus oe- 
conomus almae huius urbis ecclesiae lite pulsatus 
fideiussorem pro se non praebeat, utpote qui et alio- 
rum clericorum fideiussor futurus est, sed fidei suae 
Xh committatur. Quod si lis diversorum (excepto 
reverentissimo oeconomo) clericorum, quae agitanda 
sit, memoratam summam videtur excedere, clericus 
lite pulsatus det exsecutori pro residua quantitate 
cautionem suam: cui nullum tamen insertum erit 
iusiurandum, quia ecclesiasticis regulis et canone a 
beatissimis episcopis antiquitus instituto clerici iurare 

2 prohibentur. Statuimus autem, ut exsecutoribus 
idem reverentissimus oeconomus vel alii diversi cle- 
rici sub beatissimo archiepiscopo huius splendidissi- 
mae civitatis sententiarum tuarum auctoritate com- 
moniti solidos duos tantummodo dent pro commoni- 
tione sua et pro institutione procuratoris, si per eum 

3 voluerint litigare. Quod circa alios quoque di- 



versos apparitores eminentiae tuae in his, quac cx 
consuetudine praebentur officio, observari iu causis 
praedictorum clericorum iubemus, ut litis sumptus 
vel expensae a clericis pauciores humanioresve prae- 
stentur. i> ^^ [a. 456?] 

26 Imp. Leo A. Viviano^* pp. Decernimus, ut 
posthac neque monachi aut quicumque alius cuius- 
libet status aut fortunae in aedes publicas vel in 
quaecumque loca populi voluptatibus fabricata vene- 
rabilem crucem et sanctorum martyrum reliquias illi- 
cite inferre conentur vel occupare audeant ea, quae 
vel ad publicas causas vel ad populi oblectamenta 
coustructa sunt. cum euim religiosae aedes non de- 
suut, possunt ibi, consultis prius ut oportet religio- 
sissimis episcopis, reliquias martyrum non quorundam 
usurpatione, sed arbitrio reverentissimorum antisti- 
tum collocare. ideo patientiam et modestiam suam, 
quam leges nostrae et publica disciplina et ipsorum 
monachorum nomen exposcit, studiose unusquisque 
tam monachus quam cuiuslibet alterius professionis 
retineat et perpetuo observare procuret. D. xv k. 
Oct. Pairicio cons. [a. 459] 

27 ^^ldem A. Erythrio pp. Quisquis emensis mili- 
tiae suae stipendiis expletisque officiis sive muneri- 
bus, quae cuicumque condicioni aut consuetudine 
vel lege debebat, ad consortium se contulerit cleri- 
corum et inter ministros yerae orthodoxae fidei ma- 
luerit et elegerit numerari, nullius prorsus sententiae 
acerbitate revocetur nec a dei templis quibus se con- 
secravit inopportuuis iutentionibus abstrahatur, sed 
isdem beatissimis ministeriis securus permaneat et 
quietus, ad quae post longi laboris lassitudinem ob 
rehquae vitae requiem consilio mehore protractus 
est: his actionibus, siquaecontra eum eiusque patri- 
monium legitima iutentione competunt, pro iuris or- 
dine responsurus : exceptis primipilaribus, quos prae- 
ceptis tui culminis et publicis utilitatibus iu per- 
petuum esse subiectos sacratissimae constitutionis 
statuta sanxerunt. D. prid. non. Mart. Constanti- 
nopoli Leone A. iii cons. \a. 466] 

28 Idem A. Nicosiraio pp. Nulli licere decerni- 
mus , si ^^ testamento heres sit institutus seu ab in- 
testato succedat seu fideicommissarius vel legatarius 
inveniatur, dispositionem pii testatoris infringere vel 
improba mente violare, adserendo incertum esse le- 
gatum vel fideicommissum , quod redeniptioni rehu- 
quitur captivorum, sed modis omnibus exactum pro 
voluntate testatoris piae rei negotio ^^ proticere. 

1 Et si quidem testator significaverit, per quem de- 
siderat redemptionem fieri captivorum, is qui specia- 
liter designatus est legati seu fideicommissi habeat 
exigendi Ucentiam et pro sua conscientia ^^ votum 
adimpleat testatoris. sin autem persona non desig- 
nata testator absolute tantummodo summam legati 
vel fideicommissi taxaverit, quae debeat memoratae 
causae proficere, vir reverentissimus episcopus illius 
civitatis, ex qua testator oritur, habeat facultatem 
exigendi, quod huius rei gratia fuerit derelictum, 
pium defuucti propositum sine ulla cunctatione ut 

2 convenit impleturus. Cum autem vir religiosissi- 
mus episcopus huiusmodi pecunias pio relictas arbi- 
trio fuerit consecutus, statim gestis intervenientibus 
earum quantitatem et tempus quo eas susceperit 
apud rectorem provinciae publicare debebit. post 
unius vero anni spatium et numerum captivorum et 
data pro his pretia eum manifestare praecipimus, ut 
per omnia impleantur tam*^ piae deficientium vo- 
luntates: ita tamen, ut religiosissimi antistites gratis 
et sine ullo dispendio praedicta gesta conficiant, ne 
humanitatis obtentu relictae pecuniae iudiciorum dis- 



(1) eorum ins. P (2) valentiniano ui traditur (3) = conc. 
Chalced. {Mansi 7, 499) (4) cum conjirmant Graeci: 

in scr. (5) venerabili ( — lis R) synodi libri (6) spo- 
racio vc. et qui fuerit nuntiatus conss. Chalc.y ex guo sub- 
scriptio restituta est (7) legatum P (8) iungenda vide- 
tur 1, 4, 13 (9) ncquc in nullo M, quod in uUo P, ne- 
quo iillo C, (jui nullo R (lO) reverentissimo P (ll) almae P 



(l2) tuarum ins. L^M (13) in 1 , 4, 13 subscribiiur 

d. vui . . . april. varane et iohanne conss. (l4) viviano 7?, 
bebiano 5, iuliano C (15) siM'^ cum Graecis, sive CRHP 
(16) sic R'' cum Graecis, negotium C, inc. i2* ^ (17) sua 
conscientia Ji* cum Graecis, sua scientia C, scientia R, 
qua scientia M'^ (18) tam om. Mcim Graecis (19) iunge 
1,12,6. 9,30,2 



I 3 



22 



DE EPISCOPIS 



3 pendiis erogentur. Quod si testator, qui huius- 
modi legatum vel fideicommissura non desiguata per- 
Bona reliquit, barbarae sit uationis et de eius patria 
aliqua emerserit ambiguitas, vir reverentissimus epis- 
copus civitatis eius, in qua idem testator defunctus 
est, itidem * habeat legati seu fideicommissi petitio- 
nem defuncti propofeitum modis omnibus impleturus. 

4 Quod si in vico vel in territorio testator mortem 
obierit, illius civitatis vir reverentissimus episcopus 
exactionem habebit, sub qua^ vicus vel territorium 

5 esse dignoscitur. Et ne pium defunctorum pro- 
positum iraproba fraudatorum calliditate celetur, quid- 
quid pro huiusmodi causa a testatore relictum fuerit, 
universi, qui id quocumque modo cognoverint, vel in 
viri clarissirai roctoris ^rovinciae vel in urbis^' epis- 
copi notitiam deferendi habeant liberam facultatem: 
nec delatoris nomen suspicionemque formident, cum 
fides atque industria eorum tam laude quam hone- 
state non careat ac pariter pietate, cum veritatem 
in publicas aures lucemque deduxerint. D. xv k. Sept. 
Constantinopoli Anthemio ii cons. [a. 468] 

29 ^AvroxgaroQss Aiojv tcai Ar&e/xios AA. Zi]- 
vrnvi axqa.rriyio. Oi iv roTs fiovaarrjQiois SiarQi^ov- 
ree firj ixsrcoaav e^ovaiav i^cevai rwv ftovaar7]Qio)v 
7} aal iv rri Avrioxicov rj xai iv Ereqats TtoXsaiv ava- 
arQs'cpsa&ai , vjcs^aiQOv/uevcov fiovcov rcoj' naXovfisvcov 
aTtoxqiaittQicov , ols aSeiav TtaQexOfiev i&eXovai * JSia 
1 fiovas avayxaias anoxQiaeis eiaievai. Kai ovroi 
8h avroi ol Ttoiovfievoi rds eiaoSovS cpvXarread^coaav 
iteQi d^Qrjaxeias 7} Soyftaros StaXeyaa&ai, 7} avfi^ovXaXs 
rtat TCQOS araatv rj raQax7]v OQcoaats rds aTtXovareQas 
rpvxds rov Brjftov naQarQenetv' yivcoaxovrss, cos dfie' 
Xovvres rdiv TtQoarerayfisvcov na^d rrjS 7]ftereQae ev- 
ae^eias rfi rcov vofxcav vTto^Xrid^rjaovrai avarrjQiq. 
p. k. lun. Constantinopoli Leone A. iiii^ et Pro- 
biano conss. [a. 471] 

30 (31) Idem AA.^ Armasio pp. Si quemquem 
vel in hac urbe regia vel in ceteris provinciis, quae 
totq orbe diflFusae sunt, ad episcopatus gradum pro- 
vehi deo auctore contigerit, puris hominum mentibus 
nuda electionis conscientia' sincero omnium iudicio 

1 proferatur. Nemo gradum sacerdotii pretii vena- 
litate mercetur: qualiter quisque mereatur, non quan- 

2 tum dare sufticiat aestimetur. Profecto enim quis 
locus tutus et quae causa esse poterit excusata, si 
veneranda dei templa pecuniis expugnantur? quem 
murura integritati aut vallura fidei providebimus, si 
auri sacra faraes penetralia veneranda proserpit? 
quid denique cautum esse poterit aut securum, si 

3 sanctitas incorrupta corrumpitur ? Cesset altaribus 
imminere profanus ardor avaritiae et a sacris adytis 
repellatur piaculare fiagitium. ita castus et humilis 
nostris temporibus eligatur episcopus, ut, locorum 
quocuraque pervenerit, omnia vitae propriae integri- 

4 tate purificet. Non pretio, sed precibus ordine- 
tur antistes. tantum ab arabitu debet esse seposi- 
tus, ut ^uaeratur cogendus, rogatus recedat, invitatus 

5 effugiat. Sola ilh sufiragetur necessitas excusandi. 
profecto enira indignus est sacerdotio, nisi fuerit 
ordinatus invitus, cura sane quisquis hanc sanctam 
et yenerandam antistitis sedem pecuniae interventu 
subiisse aut si quis, ut alterum ordinaret vel eligeret, 



aliquid accepisse detegitur, ad instar publici criminis 
et laesae maiestatis accusatione proposita a gradu sa- 
6 cerdotii retrahatur. Nec hoc solura deinceps honore 
privari, sed perpetuae quoque infaraiae daranari decer- 
niraus, ut eos, quos facinus par coinquinat et aequat, 
utrosque sirailis poena coraitetur. D. viii id. mart. 
Constantinopoli Zenone et Marciano conss.^ {a. 469] 

31 (32) TdemAA.^ Dioscoro pp. Orphanotrophos 
huius inclitae urbis nulla subtilitate iuris obsistente 
eorum quidem qui pupilli sunt quasi tutores, adules- 
centiura vero quasi curatores sine uUo fideiussionis 
gravamine in emergeutibus causis tam in iudicio quam 
extra iudicium, ut opus exegerit, ad similitudinem 
tutoris et curatoris personas et negotia eorum, si 
qua jpossint habere, defendere ac vindicare iubemus: 
ita videHcet, ut praesentibus publicis personis, id 
est tabulariis, aut intervenientibus gestis in hac qui- 
dem inclita urbe apud virum perfectissimura raagi- 
strura census, in provinciis vero apud moderatores 
earum vel defensores locorum res eorura eis tradan- 
tur, a quibus sunt custodiendae : ut, si quas earun- 
dem rerum propter fenus forsitan vel aliara urguen- 
tem causamvel eo quod servarinonpossuntalienare]" 
perspexerint , prius habita aestiraatione licebit eis 
alienationis inire contractum, ut pretia eorum^* quae 
exinde colliguntur, ab isdem personis custodiantur. 
1 Huiusmodi autem pium atque religiosum officium 
pro tempore orphanotrophos ita peragere convenit, 
ut minirae ratiociniis tutelaribus seu curationibus J^ 
obnoxii sint. grave enim atque iniquum est callidis 
quorundam, si ita contigerit, machinationibus eos 
vexari, (jui propter timorem dei a parentibus atque 
substantiis destitutos minores sustentare acvelut pa- 
terna adfectione educare festinant. D. k. lun.^^ Con- 
stantinopoli Marciano cons. [a. 472] 

32 (33) ^"^ldem AA. Erythri-o pp. Omnes, qui ubi- 
cumque^* sunt vel posthac fuerint orthodoxae fidei 
sacerdotes et clerici, cuiuscumque gradus sunt, mo- 
nachi quoque in causis civilibus ex nuUius penitus 
maioris minorisve sententia iudicis ad extranea iudi- 
cia pertrahantur aut provinciam vel locum aut re- 
gionem quam habitant exire cogantur. nullus eorum 
ecclesias vel monasteria propria, quae religionis in- 
tuitu habitant, relinquere miserabili necessitate iubea- 
t.ur, sed apud suos iudices ordinarios, hoc est pro- 
vinciarum rectores, locis quibus degunt et ecclesiarum 
ministeriis obsecundant '^, oranium'^ contra se agen- 
tium suscipiant actiones, ut his saltem horis atque 
temporibus, quibus religiosos viros a turbulenta ob- 
servatione praetorii vacare contigerit cumque eos ad 
tempus petitorum intentio calumniosa laxaverit, ad 
sua se monasteria et venerabiles ecclesias conferen- 
tes sapienti animo, precatione solHcita faciliusque de 
proximo sacrosanctis altaribus obsecundent in suis 
1 laribus et domiciliis constituti. In hac autem 
regia urbe si quando cuiuscumque rei causa epis- 
copos vel presbyteros ceterosque clericos, qui sacro- 
sanctis ecclesiis obsequuntur, sive monachos ex aliis 
quibuscumque provinciis contigerit reperiri, quos 
tamen in litera quisquam vocare voluerit, in nullo 
alio sit Hcitum memoratos cuiquara pulsare iudicio, 
nisi in tuae BubHmitatis dumtaxat examine, ubi eis 



(1) et idem C, idem R (2) qua R cum Graecis, quo C 
(2") cf. p. V (3) c. 29, guae extat in Coll. B, huic loco re- 
stituta est auctoritate Const. : numerum 29 conjirmant Para- 
titla ad Const. 1, l (p. 1242) et lihri plerique Nomoc. 11, 4, 
cum alii habeant ne . temporis guidem ratione hahita c. 29 
et 80 transponi debent: videamus tamen, ne error sitcom- 
pilatorum, gui consulatum Zenonis et Marciani (c. 30) con- 



fuderint cum consulatu Marciani (c. 81 . . . 34) (4) eis 

rds noXeie ins» B (5) v lihri (G) a. libri (7) sic 
dett. cum G^raecis, Bcientia PCR (8) ne muta: cf.not,% 
(9) a. lihri (10) aHenari debere scr. (11) earum scr, 
(12) curatorus Mommsen cum Const. (13) cf p, V 

(14) sic Zf, ubique PCR (15) obsecundent libi-i (16) sic 
M cum Graecis, omniumque PCR (n) iunge c. 83 h. t. 



29 Impp. Leo et Anthemius AA. Zenoni duci. 
lis, qui tn monasteriis degunt, non liceat monaste- 
riis egredi vel etiam in Antiochena aliisve civitati- 
bus versari: exceptis solis aprocrisiariis qui vocan- 
tur, quihus licentiam damus , si velint, propter 
1 necessarias tamen apocrises inirandi. Alque hi 



ipsi qui ingrediuntur caveant, ne de religioso culiu 
vel aogmate disputent vel consiliis quae ad seditio- 
nem vel tumultum iendant simpliciores populi ani- 
mos pervertant, cum sciant, si nostrae pietatis iussa 
praetermiserint, legum severilati se suhici. 



ET CLERICIS 



23 



I 3 



et beatitudinis honor debitus reservetur et oratorum ad- 

2 fluens 4n defensionibus copia large praestetur. Prae- 
terea cura in provinciis ex eius qui regit provinciam 
fuerint sententia vel interlocutione couventi sive illi 
sacerdotes seu cuiuscumque gradus clerici sive monachi 
habeantur, dummodo approbentur orthodoxi, qui in 
propriis causis contractibusve pulsantur nonalios quam 
ecclesiae propriae defensores seu quos oeconomos ap- 
pellant fideiussores * praebeant, ne, dum exsecutoris 
pertinax et avara protervitas extraneos iideiussores fla- 
gitat, multiglex innoxiae paupertati infligatur ^ incom- 

3 moduni. In hac autem regia urbe inventi ex quacum- 
que provincia venientes, cum in tuae amplitudinis iudi- 
cio, quod eis solum delegavimus, lite pulsati fuerint, 
reverentissimi orthodoxae fidei sacerdotes certe oeco- 
nomi aut ecclesiae defensores seu clerici in causis 
civilibus suis sive ecclesiasticis nulla praebendi fide- 
iussoris molestentur iniuria, sed aut vicariis fideiussio- 
nibus contradantur, quas tamen stipulationum sollem- 
nis cautela vallaverit ^, aut cautionibus et professioni 
propriae ac facultatum suarum obligationibus com- 

4 mittantur. Hoc nihilo minus observando, ut in 
causis ecclesiasticis nullum alium conveniri fas sit 
nisi eum, quem dispensatorem pauperum, id est oe- 
conomum ecclesiae, episcopi tractatus elegerit (hunc 
■enim sine dubio a sacerdote convenit ordinari) : quem 
tamen conventum defensoris ecclesiae fidei committi 

5 praecipimus. ''Exsecutoribus in minoribus quidem 
iudiciis omnibus in ipsa conventione sacerdotum seu 
clericorum non amplius quam unum semissem aut 
sperantibus aut etiam audentibus accipere. si vero 
apparitor tuae magnitudinis ex sententia tuae sedis 
amplissimae in provincia degentes eos monuerit, 
iubemus non amplius eum quam duos solidos sportu- 
larum noraine percipere. in hac vero urbe magni- 
fica idem apparitor tuae magnitudinis uno aureo 
sportularura gratia a provincialibus clericis conten- 
tus sit, quantaelibet summae qui conventus fuerit 

6 exponatur obnoxius. Praeterea nullus exsecutor 
vexare contumeliis clericos ullos, nulUs impulsionibus 
molestare, nullis exprobrare conviciis aut corporali- 
bus iniuriis fatigare conetur: his, qui huiusmodi ali- 
quid adgressi fuerint, post amissionem cinguli et 
patrimonii ultima protinus animadversione plectendis. 

7 Privilegiis sane singulis quibuscumque sacrosanctis 
ecclesiis orthodoxae fidei, xenodochiis sive ptochiis 
tam generaliter quam specialiter attributis perpetuo 
reservandis, nullis eas earumque sacerdotes aut cle- 
ricos cuiuslibet gradus aut monachos vel ptochos 
aut xenodochos orthodoxae fidei deputatos extra- 
ordinariis muneribus praecipimus praegravari. eas 
enim sarcinas oneris, quas plerisque personis diversa 
ratione remittimus, imponi beatissimis viris nostro 

8 saeculo inconveniens esse iudicamus. Praeterea 
ne cui temeritas sua lucrativa concedatur et ut^ im- 
pudens calumniantium refrenetur audacia, iubemus, 
quotiens ii, qui sacerdotes seu clericos seu monachos 
ceterosque superius designatos vel in tuae magnitu- 
dinis examine vel in provinciali iudicio jjrojposita 
actione convenerint, si causa cognita convicti fue- 
rint sine iusta eos et legitima petitione pulsasse, 
omnes eis legitimas expensas sumptusque, quos ab 
exordio coeptae controversiae ipsorum vitio tolerasse 



eos constiterit,^ redhibere cogantur, ut hac saltem 
censurae iustissimae formidine revocati improbis ad- 
sidue conflictationibus occupati adquiescant se iam" 
sopitis clamoribus iurgiorum magistra deinceps ne- 
cessitate retinere. Jjatnm Constantinopoli pndie 
nonas April. Marciano cons. [a. 472] 

33 (34) ^^ldem AA. Erythrio pp. Sacrosanctae 
orthodoxae fidei episcopi atque presbyteri, diaconi 
quoque, qui semel probatis moribus integritate castis- 
sima ad hunc gradum meruerint pervenire, ea, quae- 
cumque in eodem clericatus gradu locoque viventes 
adquirere et habere potueriut, etiamsi in patris avi- 
que aut proavi potestate constituti sunt et adhuc 
superstites habentur, tamquam bona propria vindi- 
cent : de his, si quando eis libitura fuerit, testandi vel 
donandi vel quolibet alio titulo alienandi libera facul- 
tate concessa, ut ea bona quoquo tempore numquara 
fratribus vel sororibus aut ex his genitis conferan- 
tur, sed ad eorura fihos posteros et quoscuraque ex- 
traneos heredes perveniant nec a patribus avis aut 
proavis, sed ab ipsorum liberis tamquam praecipua 
vindicentur, certe his procedant^, quibus ipsi id pe- 
culium vel inter vivos alienatione nabita vel mortis 
tempore ultima et vere^ cognita voluntate concesse- 
rint. B. prid. non. April. Marciano cons. [a. 472] 

34 (35) Idem AA. JJioscoro pp. Omnia privilegia, 
quae a retro principibus aut a nostra serenitate vel 
iudiciariis dispositionibus aut liberalitatibus pro sin- 
gulis quibuscumque temporibus vel consuetudine sive 
circa ius metatorum sive in aliis quibuslibet rebus 
praestita sunt orphanotrophio sive asceteriis vel 
ecclesiis aut ptochus seu xenodochiis aut monasteriis 
atque ceteris hominibus etiam ac rebus iuris eorum 
ad curam Niconis viri religiosissimi presbyteri et 
orphanotrophi vel ad eos, qui post eura loco eius 
successerint , pertinentibus ad similitudinem Zotici 
beatissimae meraoriae, qui prius huiusmodi pietatis 
officium invenisse dicitur, per hanc pragmaticam 
sanctionem firma illibataque in perpetuum custodiri 
decernimus. valde etenim hoc videtur esse necessa- 
rium, cum exinde sustentatio vel educatio orphanis 
atque egenis et usibus ecclesiasticis vel ptochiis vel 
l asceteriis comparetur. Domus etiam aliasque res 
superius nominatas ad curam memorati viri perti- 
nentes vel postmodum quolibet modo ad eius sollici- 
tudinem vel qui post eum ad eiusdem orphanotrophii 
curam vocati fuerint perventuras ad instar maioris 
venerabilis ecclesiae huius inclitae urbis omnibus 
pTivilegiis, quae eademsancta ecclesia^ vel nunc adi- 
piscitur vel postea merebitur, perpetuo potiri pieta- 
tis intuitu decernimus. B. x k. lan. Constantino- 
poU^Marciano cons. \a. 472] 

35 (36) ^^[AinoxoaxoJQ Zr]v(ovA.'\ Hoiaav 

TioXiv £1X8 avaveco&elaav xaxa xovs ngoXaSovxas vgb' 
voVa SIX8 ovx ovaav nev Ttqoxsqov, oca oe paaiMXTjs 
(pLXoxifiias aTtoSeixd^elaav Ttohv ^^ sx^iv ix navxos 
xqoTtov axcoQtaxov xai i'8iov xov iTftpsXrjaopevov xcov 
xax^ avxrjv ixxXrjataaxixcov Tt^ayfiaxcuv intaxoTtov 
d^eanit^ofiev prjSevl navxccTzaaiv ovarjs aSeias Si^ oiov- 
SrjTtoxe XQOTtov , fir}Be '- urjv ota d^eias ^aatXtx^s xe- 
Xevaecos acpat^eXad^at noXtv otavSi^Ttoxs xov xrjs iSia- 
^ovarjs iTtiaxoTVrjs rj xai xrjs afo^ta&eiarjs avxfj TteQtoi- 
xiSos rj aXXov xtvbs Sixaiov xai xaxa xovxo xb psQOS 



(1) fideiussores 72" cum Graecis, idoneos fid. P, et ido- 
neos fid. C, fid. idoneos 72* (2) affligatur libri (3) verba 
quaa . . ♦ vallaverit fortasse cum Graecis post sequens tj^to- 
priae collocanda sunt (4) ante § 5 secundum Graecos 

talia fere exciderunt : exsecutores non orthodoxi episcopum 
vel clericum non conveniant. ao ne initio quidem hae- 
retici exsecutores fiant. quod si haereticus militaverit et 
episcopum vel clericum cuiuslibet gradus convenerit, capite 



plectatur. orthodoxis (s) et ut edd. cum Graecis, 

sed PR% sed ut CW> (6) se iam B, iam PC (7) lucro 
cedent Ambr. (8) iuri Ambr. (9) sic M^, ad ean- 

dem sanctam ecclesiam CRM'^ (lO) c. 35 extat in Nomoc. 
1, 20, pr. § 1 in Nomoc. 1, 2.' inscriptio restituta est ex 
c. 36 (11) ovaav . . . nbXtv Nomoc. 1, 2, ovaa nQoxeQov 
8ia /S. g>, aneSeixd^rj nbXtS Nomoc. 1, 20 (12) firjxa 

Nomoc. (13) iunge c. 32 h. t. 



35 Imp. Zeno A. Omnes civitates, sive eae reno- 
vatae sunt anteriori tempore sive antea civitates 
non fuerunt, sed per imperiale heneficium eo pro- 
motae sunt, omnimodo peculiarem propriumque epis- 
copum haherc sancimus, qid rerum ecclesiasticarum 



in ea curam gerat: nemini igitur Kceat per quem- 
cumque modum , ne per sacram quidem imperialem 
iussionem, quamlihet civitatem peculiari episcopatu 
vel teiritorio quod ei definitum estaliove quo iure pri- 
vare et pro ea parte vel etiam in qua alia re aliis 



I 3 



u 



DE EPISCOPlS 



TJ ycal aXXcoS OTCCoaSfjjtore n6?^aiv eTtoaig vTtoxsXi] 

1 noieXv. Tov Si^ Ttaqa ravra tcoiovvtos xai tcoieIv^ 
nsiQCOfievov 7] raiv r]8r] avavecod^eiacov ■jtoXecov rj xai 
xcbv TtoXia&ivroJv roncov y fiera ravra rvxbv ava- 
veovfiEvoJV 7] TtoXi^Ofievcov ro rr]S iSiat^ovarje eTtiaxo- 
7tr]S cKpai^eXa&ai Sixaiov ij aXXo ri itaQaiQela&ai. 
xcbv TCaqaaxe&evrcov r] tcai TtaQaaxed^r^aoftevoJv avrals 
TtQovofiicov fir] fiovov rj i7tiX£iQr]aiS earco fiaraia, 
aXXa xai avrbs 6 roXs xotvcos xai iSiq XvaireXovaiv 
Bxaarco fiaxofievos ariftco&eis rcov ovrcov yvfiiwva&co ' 
xcov avxcov xQaxovvrcov iTtirifiicov xai xara rov xa&cbs 
7tQ0siQT]rai STtixetQOvvros xai Sia ^aaiXixrjs roiovrov 

2 ri TtQarrsiv avrKpcovqaecos. Tavra oe yevixcos 
Scard^avres xai eis vovv eiXr](p6xes rr]v xardaraaiv 
rcbv dyicordrcov ixxXrjaioov rcbv Siaxeifievcov vTto To- 
ttiv rr]S rcov ^xv&cbv inaQxias xai ori ovx iyxcoQeX 
rds avrds dyicordras ixxXr]aias awexeai fiaQ^aQcov 
eTtiSQOftaXs xara^XaTtrofievas ?} xai dXXcos ■jtcos neviq 
Gv^coaas ereQcos Siaaco^ea&ai, ei nr] Std rrjs rov &e0' 
(ptXovs iTttax^Ttov Tofiecos, fjxts iaxi xai rov ed^vovs 
firjrQ^TtoXts, rvyxdvotev TfQOfirj&eias, d^eaitit^ofiev vTte^- 
atQeXa&at rr]S 7taQovar]S d^sias vofiod^saias xai ftr]Sa- 
ficbs avrds vTcdyead^ai rfi ravrrjs dvdyxrj, dXX' ijii 

3 rov oixeiov axf]fiaros fievetv. Kara oe rbv avrbv 
rQ^TCov vTce^atQeXa&at rcov ini rov naQ^vros vevofio- 
re&r]fie'vcov ^ovX^fied^a xai rr]v evayxos TCoXta&eXaav 
xard rb ^laavQcov ed^vos tcqos rtfir]v xai d^BQaTCsiav 
rov xaXXtvixov fidQXVQOS Kovcovos icbXiv, rovxeari rijv 
yieovroTCoXtrcov , coare xai avrrjv, coaTCSQ vvv exst 
axfjfiaros, Staftevetv Std ro [TtoXXcbv acp6SQa tptXovet- 
xrj&evrcov, eXre avrr]v 7CQoar]xei iSia^6vrcos rv^eXv 
iTCtax^TCov , etrs vtco rrjv (pQovriSa xai TCQbvotav rov 
d^sowtXeardrov i^tiaxo^cov rr]S^IaavQ07c6Xecos awreXeXv) 
SeSoxd^at 3 7c6Xtv fiev avrrjv elvat xai rcov 7toXtrtxcbv 
dveXXtTCcoS xai eis TcXrjQes aTCoXavetv Stxaicov, vtco Ss 
rr]v wQovriSa rov fivrjfiovev&evros i7ttax67tov Std icav- 
rbs otauavetv. 

36 (37) IdemA.Sehastianopp. lubemus adscrip- 
ticiorum creationes secundum veterem constitutionem, 
nisi dominorum possessionum , unde orjundi sunt, 
evidens concurrerit consensus, nuUius penitus esse 
momenti, sed isdem fundorum dominis, qui facien- 
dae creationi non sicut dictum est evidenter con- 
senserint, ius proprium ad similitudinem ceterorum 
lolonorum ^» in suos adscripticios exercendi, tamquam 
si nuUa creatio intercessisset, tribui facultatem. 
idemque hoc super illis quoque agricolis decernimus 
observari, qui cum essent adscripticiae nexibus con- 



dicionis conscripti^ solitariam vitam videlicet appeten- 
tes quibuslibet sese monasteriis contra voluntatem do- 

1 minorum fundorum duxerint offerendos. Servos sane 
flociari" clericorum consortiis volentibus quoque et 
consentlentibus dominis modis ortinibus prohibemus, 
cum liceat eorum dominis, data servis prius '^ liber- M 
tate licitum eis ad suscipiendos honores clericorum 

2 iter, si hoc voluerint, aperire. Omnes praetcrea 
virorum clarissimorum provincias moderantium sen- 
tentiis absque ulla privilegii differentia (qui tamen 
praesidali iurisdictioni subiecti sunt, sive episcopivel 
quilibet clerici aut raonachi aut cuiuslibet sint con- 
dicionis) j^ariter respondere decernimus: nulla in 
posterum viris clarissimis provinciarum rectoribus ad 
loca, in quibus incusatae personae consistunt, per- 
veniendi necessitate penitus imponenda, cum non 
solum legibus, verum etiam naturali quogue iuri 
conveniat, quos res exegerit, iudiciahbus ad ludicium 
vocari sententiis, non ipsos iudices, quod dici etiam 
iniustum est, ad subiectos deduci, sed per datos ab 
his iudices causae examinationem in locis ubi in- 
cusati degunt procedere. D. r k. ApriL^ Constanii- 
nopoli Theodorico cons. [a. 484] 

37 (38) Idem A. Sehastiano pp. Servis, si domi- 
norum fuerint vohmtate muniti, solitariam vitam par- 
ticipandi licentia non denegetur, dum tamen eorum 
domini non ignorent, quod, si servis suis ad monaste- 
riorum cultum migrandi tribuerint facultatem, eorun- 
dem servorum dominio, donec idem servi in eodem 
monachorum habitu duraverint, spoliandos: alioquin 
si relicta forte vita sohtaria ad aham se condicio- 
nem transtulerint, certum est eos ad servitutis iugum, 
quam monachicae professionis cultu evaserant, rever- 
suros. D. id. April. Theodorico cons. [a. 484] 

38 (39) ^Ol rd iSta fiovaarf]Qta xaraXtftTcdvovres 
ov Xaft^dvovatv o ytQoafjyayov avroXs xtvrjrd oarjs 
Sf]7Core 7toa6rr]ros ovra, xav ftrj avvearr] TtQa^ts 

1 v7TOfti'T]fmrcov i^t^ avroXs. ^EtiI Se raXs ScoQeaXs 
rcbv dxtvfjrcov SeX rd vdfiifia cpvXdrrsa&at, i^csi 
ovx dvatQsXrttt rtb ScoQrjaaftevcp t] ixvixrjais. 

2 Kai rovro Si d^eaTcit.Oftev, Sara urjSeva rcov d'eo- 
^tXeardrcov ijctax^TCcov rj x^Q^^f^^^OTtoov rj TteQtoSsv- 
rcov rj xXr]Qixcbv dxovras rovs Xaixovs awsXavvetv 
7tQbs rrjv rcbv xaQTCOtpoQtMv rcbv iv roXs rbTCots xa- 
Xovfievcov aTcaQxcbv rjrot TCQoatpoQatv kxrtatv SarceQ ri 
reXos ravra fied^oSevovras , 77 xai yscoQyoXs ftev, iv 
xXf]Qco Si xaraXeyofievotS, xai fidXtara ixeivots , oX 
fir]S vTcb Ssa7toreiav siaiv avrcbv rcbv d^eocptXeard- 



(1) Se suppl. Schoell^ om. Nonoc. (2) TtoteXv del. 

(3) StSoxd^ai Nomoc. (4) ad sim. cet. col. dett. 

cum Graecis, om. libri nostri (5) constricti dett. 

(6) sociari om. R (7) prius edd. cum Graecis, pro- 



priis libri (8) sic P, ian. Pithoei: cf. diem c. 37 

(9) c. 38 § 2 . . 6 extant in Nomoc. : indices pr. § I dedi 
ad Const. 



1 civitatihus tnhutariam facere. Qui contra faciat 
vel ausus fuerit sive iam renovatis civitatihns locis- 
que ad civitatis gradum promotis vel in futurum 
forte renovandis vel promovendis peculiaris epis- 
copatus ius adimere vel^ aliud quid auferre privile- 
giorum quae eis praestita sunt vel etiam praesta- 
huntur, eius non solum irritum sit conamen, sed et 
ij)se, qui adversatur iis quae in commune vel priva- 
iim omnihus utilia sunt, cum infamia facultatibus 
suis exuatur. eaedem pomae valeant etiam in eum, 
qui, uf supra diotum est, per imperiale rescripinm 

2 ^ tale quid facere conetur. Quihus generaliter con- 
stitutis respicientes ad statum sacrosanctarum eccle- 
siarum suh Tomi in Scytharum provincia constitu- 
tarum et quod eaedem sacrosanctae ecclesiae con- 
tinuis haroarorum incursionihus vexatae vel alias 
egestate adflictae servari aliter non possunt, nisi 
id fiat providentia heati episcopi Tomis, quae etiam 
caput genfis esf, a praesenti sacra lege eas eximi 
sancimus neque ullo modo ei suhici, seain suo statu 

3 mcinere. Eodem modo ah iis quae in praesenti 
consiifuta sunt eximi volumus etiam eam civitatem 



quae nuper in^ Isaurorum gente ad civitatis gradum 
provecta esf in honorem venerationemque Cononis 
qui gloriose marfyrium sustinuit, Leontopolitarum 
videUcef, uf et ipsa quem nunc hahet statum reti- 
neaf eo, quod (nam valde certatum est, num pecu- 
liarem episcopum hahere deheaf, an suh cura ef 
prrovisione retigiosissimi episcopi Isauropolitani con- 
sistere) civitas quidem esse viaeafur et puhlico iure 
perpetuo et plene fruatur , maneaf autem omnino 
suh cura memorati episcopi. 

38 Qui monasteria sua relinquunf, non rccipiunt 
mohilia quae iis infulerimf, cuiuscumque quantitatis 
sunt, etiamsi gesta de iis confecta non fuerint. 

1 In immohilinm autem donatione iura ohservain 
oportet, cum revocatio donatori non adimatur. 

2 Etiam hoc sancimus, ut nemo religiosissimorum 
episcoporum vel chorepiscoportim vel visitatorum 
vel clericorum laicos invitos compellat ad luitionem 
proventuum qui in proviticia primitiae vel munera 
vocantur, quae velut vectigal exigant,^ vel agricolis 
in clerum receptis ef maoctme illis, qui non suh do- 
minio religiosissimorum episcoporum vel sacrosanc- 



ET CLERICIS 



25 



l 3 



rojv intdyoTttov tj xiov xar' avrovS ayicmarayv ixxXrj- 
aiaiv, ij ras xaXovfievaS ayya^sias rj ers^as roiovro- 
r^OTtovs iTtax&eias ^ vnrj^saias incws^^siv, firjS^ a<fo- 
qiafiovs rovrcov ^vsxa rtov airicov rj ava&sfiarifffiovs 
rovrois inaysiv xai rrjs rcov ayicov fivarrjQicov fisra- 
X^tpsojs ^ xal avrov rov as^aafiiov xal acarrj^icoSovS 
fiaTtriafiaros, OTtsQ xai Xsysiv a&e^fiirov, ivrsv&sv 
anoarsoeXv (rovro yag Ttaga rivcov nsTtov&svai us- 
ftaxfrjxafisv xat xatfias oKas rjrot xat ay^ovS xat xArj- 
Qixovs xara ravrbv xai rovs e^co xXrjQixovS xa&sarco- 
ras vTto roTs roiovrois acpoQiafioXs rjroi avad^sfiartafiols 
ysvofievovs ^) rrjs roiavrrjS aroTtcorarrjS xai Ttaarjs Svaas- 
/Seias ysfiovarjs^ xai sis v^qiv avrrjs rrjs^ oQ&oSo^ov 
Ttiarscos OQcoarjs nga^ecos xara navra rqonov siQyo- 
uevrjs xai firjSsvbs i^&ovs xgarslv Svvafievov rrjv ovrcos 

3 aXoyov anairrjatv siaayovros. Kai yag iart itQO- 
SrjXov , cos TtQoarjxst fiaXtara ixaarov ix rcov oixeiojv 
novcav sxbvra rcj d^sio >«ai roTs vnrjQsrovusvots avrco 
nQoawsQetv, aneg av avrbs Soxtfxaaot ^, ov firjv awco- 
d^eTa&ai ngbs rovro xai avayxa^sad^at xai anoQOvvra 
\ao)S xai ovSe rcbv ix rrjs yscogyias xagnoJv Sta rtvas 

4 avfijSatvovaas ota sixbs a^pogias anoXavovra ^. Ata 
yaQ rovro rrjv fiev avayxrjv xoiX^Ofisv, rrjv S^ avd^ai- 
Qerov yvcofir^v ratv ngoawegovrcov ov fibvov ovx eXqyo- 

5 fiev, aXXA xai anoosypfisd^a. Jtb xai fisyiarois 
intrtfiiois oxvqovvres ra naQ* rjficov botad^evra na^a- 
xeXevbfied^a rbv S'aQQOvvrd ri na^a^rjvai rcbv nqoa- 
vafpegofievcov avrrjs re rrjs dyicordrrjs ixxXrjaias, rjv 
iyxsxeiQiarat, xai rcbv avrrjs nQayfidrcov i^oJ&sTad^at, 
xai navra Se roiovrbv ri n^drrstv imxetQovvra rcov 
nQayfiarcov anoxtvsTa&ai rcav SiacpsQovrcov roTs oi- 
xeiois"^, ojv rrjv ^QOvriSa ifineniarsvrai, xai avrrjs 
Se rrjs Stotxrjaecos, insinsg dvd^iov savrbv ravrrjs 
xai avrrjs rrjs isgcoavvrjs Seixvvai. nqbs rovrots Se 
xai x^Vffiov Xtrgcbv Sexa nqoarific^ acotpgovt^ea&co. 

6 Td^ Se naq' rjficbv Sid rovSs rov &eiov ngayfiari- 
xov vofiov rvnoj&evra xoareTv xai naqacpvXArread^ai 
d^eani^Qofisv ^ard ravrrjv fievroi fibvrjv rrjv ^aatXiSa 
noXtv xai rrjv avrrjs ivoQiav xai rovs Xotnovs rbnovs 
xai xXifiara vnb rrjv xetQoroviav rov -d^QOvov rrjaSe 



rrjs ivSb^ov noXecos xai rdJv vn avrov xeigorovov- 
fievcov d^eotptXeardroJv ftrjrQonoXircov iniaxbnojv, ojars 
xai avrovs rovs vnb rdJv avrcov firjrQonoXiru)V sm- 
axbnovS rrjv intaxonrjv rjrot legcoavvrjv xai rovs rds 
Xomds rds fivrjuovev&eiaas rjyefiovias re xai (pQovri- 
Sas naoaXafi^avovras roTs avroTs vndyea&ai rvnots 
xai rovrovs * na^a^pvXdrretv. 

39 (40) ^ 0eanit,ouev fjtrjSeva Svo rjyeTad^ai fiovaarrj- 
qicov, dXXd etvai fiev ravra vnb rbv rrjs ivogias, xad' ' 
rjv Stdyovat, ■d'eo(ptXeararov iniaxonov, kxaarov Se 
rjyovfievov exetv Sva, itp* co re rfj fisv rov rjyovfisvov 
xaraardaei xai roTs nag^ avrov ytvofievots iyxtvSv- 
veveiv rbv iniaxonov, rrj Se rcbv fiovaxcov rbv rjyov- 
fievov xai xard rovrov rbv rqbnov ndaav evra^iav 
(pvXdrread^ai xai firjSeva^^ rov Xomov xard avyxv- 
aiv rj inrjQetav fidXiara naqd rcbv rb eiiayes rovro 
ax^J^fta neQt^e^XrjfievoJv yivead^at' aneo XQV ^'^*' '^^ 
xai eis rbv fierd ravra XQOVov Strjvexcos naqacpvXdr- 
read^ai. 

40 (41) ^^lmp. lustinus A. Archelao pp. Repe- 
tita promnlgatione noii solum iudices quorumlibet 
tribunalium, verum etiam defensores ecclesiarum huius 
almae urbis, quos turpissimum insinuandi ultimas 
deficientium voluntates genus irrepserat, praemonen- 
dos '^ censemus, ne rem attingant, quae nemini pror- 
sus omnium secundum constitutionum praecepta quam 
census magistro competit. absurdum etenim cleri- 
cis est, immo etiam opprobrium, si peritos se velint 
disceptationum esse forensium: feriendis temeratori- 
bus huius sanctionis poena quinquaginta librarum 
auri. D. xiii k. Dec. Constantinopoli lustino A. ii 
et Opilione conss. \a. 524] 
41 (42) ^^AvroxqdrojQ ^lovartvtavbs A. ''AraQ^ico 
indqx^ nQaircoQicov. IJdaav dei notovfievot nqovotav 
rdJv dytcordrojv ixxX.rjaicbv eis rifirjv re xai^ Sb^av 
rrjs dyias dxQavrov xai bfioovaiov rotdSos, Si' rjs acbt,e- 
ad^ai rjftds rs avrovs xai rrjv xotvrjv noXtreiav nent- 
arevxafiev, dxoXov&ovvres Se xai ry StSaaxaXUct rcbv 
dyicov dnoarbXcov nsgi rov dveniXrjnrovs ofeiXeuv xet- 
QorovsTa&ai rove ieQsaSf otrives fidXiara Std rcov 



(l) fieyaXrjtpecos Nomoc. (2) sic Mommsen, yevofiivots 
Nomoc. (3) sic Schoell, ysvovarjs Nomoc. (4) rrjs 
Schoell, om. Nomoc. (5) Soxtfidastsv Hercher (6) dno- 
Xavovrcu Nomoc. (?) otxots scr. (8) rovroiS Nomoc. 



(9) c. 39 extat in Nomoc. (lo) firjSiv Zachariae (U) == 6, 
23, 23 (12) sic locus geminus cum Graecis, puniendos 
esse P, removendos CR (13) c. 41 ejctat in Coll et 

exceptis § 11 ... 18. 24 .. 29 in Nomoc. 



tarum ecclesiarum ad eos pertinentium sunt , sive 
anaarias quae dicuntur sive alia eiusmodi onera 
vet seryitutes iniungat, vel interdicta vel anathe- 
mata iis imponat et inde eos (quod ne dici quidem 
sine iniuria potestj sacrorum mysteriorum commu- 
nione atque ipso venerando salutarique baptismate 
pjivet (hoc enim quosdam passos esse comperti 
sumus et vicos integros vel adeo agros, et clericos 
pariter atque eos qui extra clericorum numerum sunt 
talibus interdictis vel anathematibus subiectos essej: 
eiusmodi ineptissima et omni impietate plena facta, 
quae etiam ad offensionem ipsius orthodoxae fidei 
spectant, omnimodo prohibita sint neque ulla con- 
suetudo obtinere valeat, quae tam absurdam exactio- 

3 nem inducat. Obiium enim est umimquemque po- 
tissimum sua sponte ex operis suis deo eiusque 
ministris conferre debere quae ipsi videbuntur, non 
compelli ad id et cogi fortasse etiam inopem eum- 
que, cui fructus ex agricultura propter casus , ut 

4 fit, non provenerunt. Nam per hoc necessitatem 
quidem toltimus , voluntariam autem conferentium 
targitatem non modo non reprimimus, sed etiam col- 
6 laudamus. Quamobrem etiam gravissimis poenis 
quae a nobis sancita sunt munientes iubemus eum, 
qui supra relatorum aliquid violare ausus fuerit, et 
ex ipsa sacrosancta ecclesia quae ei commendata 
est eiusque rebus expelli omnesque, qui tale quid 
facere conentur , removeri a rebus quae competunt 
domibtis, quarum cura eis commissa est, et ab ipsa 
administratio7ie, quoniam indignos se tam hac quam 



ipso sacerdotio praebent. praeterea et decem libra- 
6 rum auri poena plectantur. Quae autem a nobis 
per hanc sacram legem pragmaticam statuta sunt, 
ea valere et observari constituimus in hac tantum- 
modo regia urbe eiusque territorio et in reliquis 
locis regionibusque , qui sunt sub dispositione sedis 
huius inclitae urbis vel beatissimorum episeoporum 
metropolitanorum qui ab ea ordinati sunt, ut et qui 
episcopi sub ipsis metropolitis episcopatum vel sacer- 
dotium vel reliquas praefecturas administ7'ationesque 
commemoratas merueru7it, isdem formis subiciantur 
easque observent. 

39 Sancimus, ne quis duobus monasteriis praesit, 
sed ut ea sint quiaem sub i^eligiosissimo episcopo 
eius ter^itorii in quo sita sunt, unumquodque vero 
proprium kabeat antistitem, ^uo de institutione et 
factis a7itistitis respondeat eptscopus, de monachis 
antistes: eoque moao bona discipUna servabitur nec 
quicquam deinceps turbulenter vel per superbiam 
potissimum ab tis fiet qui hu7ic sanctum ordinem 
ampleori sunt: quae nunc et in posterum perpetuo 
observari oportet. 

41 Imp. lustinianus A. Atarbio pp. Omnem sem- 
per curam gerentes sacrosanctarum ecclesiarum in 
honorem gtoriamque sanctae intemeratae et con- 
substantialis trinitatis, per quam et nosmet ipsos et 
communem rem publicam salvos fore confidimus, 
sequentes etiam doctrinam sanctorum apostolorum 
eam, secundum quam ab omni vitio vacuos sacer- 
dotes ordinari oportet, quibus id potissimum i^uunc- 

4 



I 3 



26 



DE EPISCOPIS 



oixeliop Bvxcav xtjv svfidveiav xov tpiXavd^Qconov ■9'eov 
ToTs xoivoTe ntQiTcoielv ixay^d^rjaav Tt^dyfiaai, Sia rov 
naoovros vofiov d'ea7ti^o^eVy oadxis av iv oiqS^TCors 
TtoXei le^arixov d^QOVOv axoXdaai avfi^air}, ipTjfiafia 
yivea&ai naqa raiv otxovvrcov rrjv avrriv noXiv inl 
rqial ^ roXs ini oq&jj niarei xai ^iov ae/iv6rr]ri xai 
roTs dXXots dyad^ols fiefiaqrvqrj/ievois, wore ix rovrcov 
rbv inirrjSeioreqov eis rrjv imaxonrjv nqoxei^i^ea&ai. 
l Ei ydq oi ayioc xai kvSo^oi dnoaroXot ol rr]v leQO)- 
avvrjv nagd rov Seanorov Xqiarov rov ■d'eov rjficov 
Se^dfievoi xai ndvrojvrav dya&covrriv yrjv nXrjQcoaavreS 
xai rrjv avrov SiSaaxaXiav dnaai naqaSeScoxores ovSe 
avrrjs rrjS iv rcv xoaficp rovrco ^cojjs avrcov vneq rrjS 
rjfierdqas acorrjqias icpeiaavro, ncos ov Sixatov iari 
•rovs vneiaiovras ets ^rjv avrcov rd^iv xai iyxad^tara- 
ftevovs rdiv dyicordrcov ixxXrjaicov leqeas xad^aqdv 
xexrrjad^ai nqoaigeaiv xai rcov fiev xqrjfidroJv vneq- 
cpqoveXv, ndaav Se rrjv eavrcov t,corjv eis rbv (piXdv- 
2(1) d^qconov dvareivetv d^eov ; "S2are nqoarjxet roiovrovs 
entXiyea&ai xai x^^Qorovelad^at leqias, ols ovx kartv 
ovre rexva ovre eyyovot, inetSrj ovx olbv re iart ibv 
neqi rds fitcortxds rjaxoXrjfievov ipqovriSas , as oi nai- 
Ses fidXiara roXs yovevat naqe^xovat, rrjv ndaav anov- 
Srjv re xai svvotav neqi rrjv d^eiav Xetrovqyiav xai 

3 rd ixxXrjataarixd exeiv nqdyuara. Ttvcbv ydq Std 
rrjv eis d^ebv iXniSa xai Std ro rds eavrcbv neqtacb- 
aai rpvxds nqoarqexbvrcov raXi dytcordrats ixxXrjaiatS 
xcd rd vnaqxovra avroXs ravrais n^oacpeqbvrcov xai 
xaraXifiTtavovrcov ini rco eis nrcoxovs xai nevrjras xai 
ereqas evaefieXs ravras Sanavda&at ;^(>etas, dronov 
iari rovs intaxbnovs eis otxeXov ravra dnocpiqead^at 
xeqSos ^ neqi tSta rexva xai avyyeveXs xaravaXiaxetv. 

4 Xqrj ydq xai rbv iniaxonov firj ifinoSi^bfievov 
nqoana&eict aaqxtxcbv rexvcov ndvrcov rcov ntarcov 
nvevfjtartxbv elvat nareqa. Sid ravra roivvv dnavo- 
qeiofiEv rbv k'xovra rexva ^ iyybvovs x^^qoroveXa-^at 

5 (2) iniaxonov. Tovs Se vvv ovras intaxbnovs rj 
fieXXovras yivea&at &eani^Oftev firjSaficbs k'xetv i^ov- 



aiav Stari&ea&ai ^ SatqeXa&at ^ xa&^ ereqav oiav 
Srjnore neqivoiav ixnoteXv rt rrjs eavrcav neqiovaias, 
rjv fierd rb yevead^ai iniaxonot ixrrjaavro rj anb Sta- 
d^rjxcbv rj anb Scoqediv rj xa&^ dreqov olovSrjnors rqb* 
nov, nXrjv ei firj fibva, a nqb rrjs intaxonrjs i^ oiaa- 
Srjnore airias taxov rj fierd rijv imaxonrjv dnb 
yovecov xai d^eicov xai dSeXcpoJV eis avrovs'^ neqtrjX- 

6 S^ev rj xai neqteXevaerai. Udvra Se, oaa fierd rrjv 
Xetqoroviav i^ olaaSrjnore airias, xa&d eiqjjrat, ;fCU(>ts 
rojv eiqijfievcov nqoacano3v eis avrovs neqtrjX&e, rfi 
naq^ avrcbv intaxonovfiivrj dytoirdrrj ixxXrjaici Sta- 
(paqetv xeXevofiev xai ixStxeXa&at naq avrrjs, ovSevbs 
ereqov nqoaobnov Svvafievov ix rovrov^ eis otxeXov 

7 aneveyxeXv xe'qSos. Tis ydq dv afi^ta^rjrrjaeiev, cos ol 
rovrots rds iSias ovaias xaraXeiipavres rj xai ^araXtfi- 
ndvovres rj xai xad"^ 1'reqov rqbnov naqaneftxpavres rj 
naqanifinovres ovx atpecoqdxaatv eis rrjv avrrjv ieqcoav- 
vrjv xai ntarevaavres, cbs ov abvov rd naq* avrcbv xara- 
Xetcpd^evra evae^cbs Sanavrjaovatv, dXXd xai rds iSias 
avrcbv ovaias rovrots* nqoa&rjaovat, rovro notovat; 

8 (3) l^S Se yevtxrjs rjficov ravrrjs vofco&eoias ubva 
i^atqovfiev rd neqtyivbfieva olaSj]nore nqdyfiara Ent- 
(pavico rcb dytourdrco dqxtentaxbnco rrjs evSaifiovos 
ravrrjs nbXeoos xai narqtdqxrj fiexqi' rrjs naqovarjs 
jjfidqas' ini ydq roXs dnb rov naqbvros fiaXXovatv 
avrco nqoayivead^at xqareXv rd naq' rjficbv Siarvnco- 
d^dvra xai rrj dytcoTarrj fieyaXr] ixxXrjaict nqoarjxetv 

9 (4) ravra d^eani^ofiev. Merd Se rrjv rcov d^eoft- 
Xeardrcov intaxbncov reXevrrjv rcws xard xaiobv oixo- 
vbfiovs Xbyovs dnatreXa&at rcov naq^ avrcov xaraXe- 
Xetfifidvcov nqayftdroov xai r^ dytcoTdrr] ixxXrjaict 
nqoarjxeiv ix ravrrjs rjficbv rrjs vofiod^eaias bcpetXbv- 

10 (5) roiv. Kai avrovs Se rovs oixovbfiovs xard 
xqiatv xai Soxtfiaaiav yivea&ai xeXsvOfiev, eiSbras, 
cbs navri rqbncp xaO"^ dxaarov ivtavrbv Xbyovs v^d- 
^ovat rcv dytcordrco imaxbnc^ rrjs oixeias Stotxfjaeoos 
xai ndv , oneq dv cpaveXev rd ixxXjjaiaarixd nqdy- 
fiara xara^Xdrpavres rj xdqSos otxeXov notrjadfievoi, 



(l) nqoaconots ins. Nomoc. 
om. Coll. 



(2) sic Nomoc, ri ins. Coll. (3) rovrcov Nomoc. (4) rovrots Nomoc. 



tum est, ut precibus suis benevolentiam dei clementis 
rehis communibus concilimt, praesenti lege sanci- 
mus, ut, quotienscumque in qualibet civitate sedem 
sacerdotatem i}acare coniigerit, ab iis qui in ea civi- 
tate habitant decretHrn fiat de tribus ^ersonis, de 
quarum recta /Ide vita honesta reliqmsque virtuii- 
ous constet, ut ex his qui magis idoneus sit ad 

1 e^iscopatum promoveatur. Si enim sancti et 
glonosi apostoli, qui sacerdotium a domino Christo 
deo nostro acceperunt et omnibus virtutibus temram 
impleverunt eiusque doctrinam cunctis tradiderunt, 
ne vitae quidem ipsi in hoc mundo pro salute nostra 
pepercerunt, quomodo iustum non erit eos, qui in 
eorum iocum succedunt et sacrosanctarum ecclesia- 
rum sacerdotes instituuntur , purum propositum ha- 
bere et pecuniam contemnere omnemque vitam sitam 

2 (zd deum clementem applicare? Itaque tales con- 
venit sacerdotes eligi et ordinari, qui neque liberos 
neque nepotes habeant, quoniam vitae cottidianae 
curis occupatus, quas liberi potissimum parentibus 
afferunt, non potest studium omne cogitationemque in 

3 divino cultu rebusque ecclesiasticis collocare. Nam 
curn quidam propter spem quam in deo habent et ut 
animae eorum salvae fiant ad sacrosanctas ecclesias 
accedant iisque ipsis facultates suas offerant et re- 
iinquant, ut in ptochos et pauperes aliosque pios 
usus expendantur , absurdum est episcopos haec in 
proprium lucrum vertei^e vel in liberos suos cogna- 

4 tosque expendere. Episcopum enim oportet non 
impeditum carnalium liherorum affectione omnium 
fideiium patrem esse spiritualem. quamobrem eum 
qui liberos vel nepotes habet, episcopum ordinari 

5 vetamus. Episcopis autem qui nunc sunt quive 
erunt facuitaiem omnino adimimus testandi vel do- 



nandi vel per aliam quam machinationem alienandi 
quid de rebus suis, quas, postquam episcopi facti 
sunt, sive ex testamentis sive ex donationibus aliove 
quo modo adquisierint, nisi ea sola, quae ante epis- 
copatum ex qualibet causa tenueru?it quaeve p)OStea 
a parentibus patruis avunculis fratribus ad eos per- 

6 venerunt vel pervenerint. Omnia vero, quae post 
ordinationem ex quavis causa, prout dictum est, 
7ion a memoratis pe7'Sonis ad eos pe7 ve7iiu7it , ad 
sacrosanctam ecclesiam cuius episcopi su7it perti- 
7iere et ab ea vindicari iubemus , neque ulla alia 
persona quicquam ex his in proprium lucrum au- 

7 ferre poterit. Quis enrm dubitet, quin qui his 
facultates suas reliquerint vel relinquant aliove 
quo modo ad eos tra^istulerrnt vel tra^isferant, ad 
ipsum sacerdotium respexerint idque fecerint C07ifisi 
eos no7i solum quae ab ipsis relicta sunt pie erogatu- 
ros, sed etiam proprias facultates his addituros esse? 

8 Ab hac autem generali lege nostra eas res so- 
las excipimus, quae Epiphanias sa7ictissimus huius 
felicissimae urois archiepiscopus et patriarcha ad 
hunc usque diem adquisiit: in iis enim, quae ab hoc 
tempore ei adquirentur, valere quae a nobis co7i- 
stituta sunt eaque ad sa7ictissimam magnam eccle- 

9 siam pertinere sancimus. Post mortem vero re- 
ligiosissimorum episcoporum pro tempore oeconomi 
debent rationes exigere rerum ab tis relicta?iim, 
quae ex hac lege nostra ad sacrosanctam magnam 

10 ecclesiam pertinere debe7it. Ipsos etiam. oeco7wmos 
cum iudicio ac consideratione creari iubemus scien- 
ies omnimodo singulis annis rationes administratio- 
nis suae sanctissimo episcopo redde7'e et, si quo 
damno res ecclesiasticas affecisse vel in lucnm 
proprium quid vertisse visi fuerint, hoc rebus eccle- 



ET CLERICIS 



27 



rovro roT? ixy.lr]ffic«rriyo1s anohcoaovcd^ TtQuyfiaffiv* 
(Offrs, ei ftiv TteQiovres rovS rotovrovs vTcSaxoiev Xo- 
yovs, Y^VEG&ai ra eiQTjfieva, ei Si reXevrrjffaiev Ttqiv 
rovs^ avrovs Xoyovs vTtoffxetv, rbre rovs avrav xkri- 
Qovofiovs vTcax&fjvai rfj roiavrrj t^r^rrjffei xai ffvveXa- 
xt^rjvai ^ TtQos aTCOxaraffraffiv navrcov, ojv av ivrev&ev 

11 (6) faveXev oyelXovres. Jeiv 8e t^rj&rjfiev xai 
T« 67ti rols rrjv tpQOvriSa avadeSeyftevois rj xai ava- 
^e^ofiavots rav re evaycov ^evcovcov xai voffoxofieicov 
xai Ttrcoxeicov xai OQ^avorQOcpeicov xai ^QefporQOtpeicov 
BiarvTCcbffai. xai yaQ avrdls Ttaffav aSeiav avaiQOv- 
fiev rov rk xrrj&evra avrols fiera ro naqaXa^eiv ra 
eiQTjfieva WQOvriffftara rj xara dia&rjxas rj xad"^ i're- 
oov oiovSrjTtore rQonov rj neQivoiav eis kreQa fterari- 
d'tvai nQoffcona, nXrjv ei firj offa nQcorjv krvxov e^ov- 
res rj ftera ravra ano yovicov rj &ei(ov xai aSeXfcbv 

12 eis avrovs neQirjXd^e. Tlavra 8a, offa rols eiQr^- 
ftivois evayeffiv oXxois nQOffrjxei rj eis rovs rovrcov 
nooeffrcoras ftera ro rrjv roiavrrjv avaSe^aa&ai fQov- 
riSa neQirjX&ev ^ neQieXevfferat, roTs avrols evayeai 
Sia(p£Qeiv oYxots xai evffeficos neQi rovs iv avrols 6v- 

13 ras rj.d^eQanevofievovs Stoixelff&ai xeXevoftev. IIqo- 
SrjXov yaQ iariv , ori 6 xaraXifinavcov rj ScoQovfievos 
syyQatpcos rj ayQacpcos ^evoSoxcp ^ voaoxofico ^ nrcoxo- 
rpocpcp rj oQtpavorQOipa) vneQ rovrov SiScoaiv, iva Si* 
avrov evae^cbs Siotxrj&fj , cos xai noXXrjv evaefieias 
afOQftrjv airov h'xovros Sia rovs vn^ avrov (pQovrit,o- 

14 ftevovs. Kai ov Sixaiov iart rovrov, aneQ nQO- 
faaet raiv vn^ avrov (pQovrt^Ofiivcov Xafi^avet, ftrj 
neoi avrovs ^ xai vneQ avrcbv avaXiaxetv , aXV eis 
XStov avra nQoaconov ano^piQea&at xai oixeTov noieT- 
a&at xiQSos rov (po^ov rov d^eov xara^Qrovrjaavra. 

1 5 Tis yao ^ rbv rrjv rotavrrjv exovra ^QomiSa ftrj 
voftiaeie Sta rovro ravrrjv avaSi^aa&at, tva ' firj u6- 
vov oua avrco k^^co&ev neoiyiverai, aXXa xai oaa 

16 (7) ervxev iaxrjxcbs neQt avrrjv Sanavrjarj; "Ert 
xai rovro xeXevofiev, baa fiera rrjv Seovrcos naQo. rcbv 



roiovrov nQoacbncov yivofiivrjv TteQl rovs vn^ avreov^ 
^QOvrt^ofiivovs Sanavrjv xai intftiXetav neQi re ra 
nQayfiara xai rovs oYxovs ixneQirrevaai avftfiairj, 

17 ravra nQOXcoQeTv eis ayoQaffiav nQOffoScov. IJav- 
raxov yaQ rjfiTv ffxonbs tis iniSofftv rjroi av^r^atv 
ayea&at ra eis eiae^eTs afOQtafiiva ;t(>«t'as nQayfiara' 
ovrcos yccQ Sxaaros vneQ rrjs eavrov ^pvxrjS rt nQa^at 
^ovXoftevos nQO&vfioreQov iniScbaet, iav ra naQ'' av- 
rov naQexofieva evae/Scbs ftiXXetv StotxeTad^at niarev- 

18 (8) aetev. Ei Se avfi/5^ riva rovrcov navaaa&at 
rrjs q)QovriSos, rjs elxe, ^eani^Oftev rovrov^ eis rb- 
Ttov avrov xa&taraftivov fiera rov fo^ov rov Seanb- 
rov d^eov Xbyovs anaireTa&ai naarjs rrjs naQ^ avrov 
yevofiivrjs Stotxrjaecos, xad^a r^ d^eict rjficbv ravrrj ne- 
Qtixerat vofto&eaiq, eiSbros xai rov fter^ avrbv xa&- 
tarafiivov, cos rcp Seanbrrj &ecp rbv vneQ rovrov 

19 (9) Xbyov vfi^ei. 'Ert &eani^Ofiev , xa&a roTs 
d'eiois StojQiarat xavbai, firjre iniaxonov ftrjre x^Q^- 
niaxonov firjre neQioSevrrjiv ftrjre nQeafivreQOv ftrjre 
aXXov oiaaSrjnore a^ias x?.rjQtxbv ini Sbaet x^t^QoroveT- 

20 ad^at. yiXXa firjSi oixovbftov rj ixxXrjatixStxov 
rj ^evoSbxov rj voaoxbftov ^ nrcoxorQOfov ^ OQtpavo- 
rQbfov rj ^QecporQbcpov rj rbv ini rrjs nrcoxeias naQa- 
axbvra rt yivead^at, aXXa xara xQiatv xai Soxifiaaiav 
Tcbv xara rbnov d^eofiXeararayv imaxbncov rovrovs 

21 nQo^aXXead^ai. Ei Si rts evQed^eirj nQocpaaet rcov 
eiQrjftircov x^^Qorovicbv xai (pQOvrtaftarcov StSovs rt 
rj Xafifiavojv, eire iniaxonos eXrj eXre xXrjqixbs, xai 
rbv naQixovra xai rbv Xafi^avovra e^co rrjs leQCoav- 
vrjs xai rov xXrjQov yivea&at xeXevofiev, ftera rb vnb 
rrjv xaraxQtatv avrovs elvat rov Seanbrov ■d'eov. 

22 Ei Si ris Sia nQoaraaias yivrjrat xai evqe&eirj 
StSovS rt, rbv yivbfievov e^co rov xXrjqov yivea&ai^ 

23 xeXevoftev. Ei Si oixovbuos ^ ixxXrjatixStxos rj 
XcoQeniaxonos ^ neqtoSevrrjs rj ^evoSb^os rj voaoxbuos 
rj nrcoxorqbgjos ij OQfavorqbfOS rj ^Qeworqbcpos rj b 
xaX/fvftevos ini rijs nrco^eias naqaaxcov rt yaveirj 



( l) sic Coll.y anoacbaovat Nomoc. 
Coli. (6) ntCQa rov ins. 



(2) xovs om. Nomoc* (3) ffvvsXd^eTv Coll. (4) av ins. Hercher (5) avrov 



iiasticis restituere debere. ac si ipsi quidem super- 
stites eiusmodi rationes subierint, tunc quae aicta 
sunt fient: sin autem defuncti fuerint, antequam 
rationes reddiderint, tunc heredes eorum eiusmodi 
quaestiom subiciantur atque ad restitutionem eorum 
compellantur quaecumque eapropter debere eos con- 

11 stiterit. jEtiam ae iis aliquid definiendum esse 
credicHmus, qui curam venerabilinm xenonum noso- 
comiorum ptochiorum orphanotrophiorum brepho- 
trophiorum susceperunt vel suscipient. quibus et 
ipsis omnem licentiam adimimus ea quae sibi ad- 
quisierini, postquam memoratas curas susceperint, 
sive testamento sive alio quo modo vel machinatione 
in alios transferre, praeterquam si quid antea ha- 
buerint vel postea a parentibus patruis avunculis 

12 fratribus ad eos qtiid pervenerit. Quaecum- 
que vero ad supra dictas venerabiles domus perti- 
nent quaeve aa earum antistites post eiusmodi 
curam susceptam ^ervenei^unt vel pei^venient, ea ea- 
rundem venerabihum domorum esse ac pie in eos 

13 quiibidegunt velcurantur erogariiubemus. Ma- 
nifestum erdm est eum, qui xenodocho vel nosocomo 
vel ptochotropho vel orphunotropho quid relinquit 
vel donat sive in scripiis sive stne scriptura, tdeo 
dare, ut per eum pie erogetur, quippe qui multas 
yietatis occasiones habeat per eos qui sub ipsius 

14 cura sunt. Neque iustum est hunc, quae ac- 
cipit eorum nomine qui sub eius cura sunt, ea non 
iti eos vel pro iis erogare, sed in suam personam 
convertere et proprium inde lucrum parare dei ti- 

15 more posthabito. Quis enim est, qui tali cura 
instructus non idcirco eam se suscepisse putet, ut 
non solum quae extrinsecus ad se pervemunt, sed 

1 6 etiam omnia quae habuit in eam impendat? Prae- 
ierea et hoc iubemus, ut si quid post factoz ab his 



personis sumptus in eos quorum curam genmt et 
post debitam rerum aeaificiorumque curationem 
superesse contigerit, id ad reditus comparandos pro- 

17 ficiat. TJbique enim id enitimur, ut quae ad 
pios usus destinuta sunt incrementum vel augmentum 
capiant: ita enim quisquis pro animae suae salute 
aUquid facsre vult, promptius donabit, quando con- 
fisus fuerit ea quae offeruntur pie aaministratum 

18 iri. Quod si quem eorum contigerit administra- 
tionem quam habidt deponere, sancimus ab eo qid 
ei substitutus fuerit cum domini dei timore ratioties 
ei totius ab eo peractae administrationis reposci, 
quemadmodum sacra hac lege nostra continetur: 
sciente substituto, quod domino deo ea de re ratio^ 

19 nem reddet. Vetamus praeterea, quemadmodum 
sacris canonibus definitum est, episcopum vel chor- 
episcopum vel visitatorem vel presbyterum aliumve 
curushbet dignitatis clericum per largitionem creari. 

20 Neve ettam oeconomus defensor ecclesiae xeno- 
dochus nosocomus ptochotrophus orphanotrophus 
brephotrophus quive ptochio praeficiendus est lar- 
gittonis inierventu fiat, sed i^udicio et inqtdsitione 
religiosissimorum eius loci episcoporum promo- 

21 veatur. Quod si quis inventus fuerit suh prae- 
textu dictarum ordinationum vel curationum quid 
dedisse vel accepisse, sive episcopus sit sive cleri- 
cus , iam dantem quam accipientem sacerdotio et 
clericatu privari iubemus, praeterquam quod do- 

22 mini dei vindictae subiaceni. Sin autem per 
patronatum quis creatus fuerit et ali^tdd dedisse 
tnventus fuerii, creatum e clero eximi iubemus. 

23 Sin apparuerit oeconomum aut defensorem ec- 
clesiae vet chorepiscopum vel circuitorem vel xeno- 
dochum vel nosocomum vel ptochotrophum vel or- 
phanotrophum vel brephotrophum vel ptochio prae 

4* 



I 3 



28 



DB EPISC0PI8 



inl t4> t^ Toi.avrt]v eavxco ns^tnoirjaai tp^ovtlSa, nai 
rovrov anomvela&ai rr}S roiavrrjs q)QOvrl8os xe?,evofiev. 

24 (10) "Ert d'eani^ofisv ndvras rovs ycXrjQixovs rovs 
iv exdarr] ixxXrjaiq 8i ' eavrcjv yjdXXeiv rd rs vvxreqivd 
nai xd ood^Qtvd nai rd ianeQtvd, xai firj fiovov iv rw 
Sanavdv rd ixxXrjaiaarixd nQdy/uara xXrjQtxovS cpaive- 
a&at, ovofia ftev kxpvras xXrjotxiov, ur} intreXovvras 8e 
ro nQayfia rov xXrjQtxov nQos ri]v XetrovQyiav rov 8e- 

25 anorov d^eov. "Aronov ydQ iariv dvr' avrdJv 
yoanrovS dvdyxrjs inayofievrjs avrols rpdXXeiv. et yaQ 
noXXoi rcov XaCxcov 8td rb rrjv oixeiav a>q>eXrjaat 
-wvxrjv raXs dytcordrats ixxXrTaiais nQoaeSoevovres anov- 
oaiot ncQi rrjv yjaXfico8iav osixvvrai, ncos ovx dronov 
rovs xXrjQixovS rovs ini rovrc^ rerayfiivovs firj nXrj- 

26 Qovv ro oixeXov indyysXfia; Jio navri rQonco 
rovs xXrjQixovs yjdXXeiv xeXevofiev xai xardCjjrela&at 
avrovs naQa rcov xard xaiQov &eo^tXeardrcov ini- 
axoncov xal 8vo nQcoronQea ^vrsQcov ixdarrjs ixxXrjaias 
xai rov xaXovfierov uQxovros rjrot i^dQxov xai rov 
ix8ixov ixdorrjs dytofxdrrjs ixxXrjaias, xai rovs nrj 
svQiaxofisvovs dusfinrcos raXs XeirovQyiats nQoaxaQ- 

27 reQovvras k^co rov xXrjQov xo&iaraa&at. Oi yoQ 
maraarrjaavres rjrot xriaavres rds dytcordras ixxXrjaias 
vneQ rrjs savrcov acorrjQias xai rrjs xotvrjs noXtrsias 
nareXtnov avraXs ovaias, 8t* cov wffstXov ai d^sXat 
XeirovQyiat yivsa&at, itp^ cors 8id rcov XeirovQyovv- 
rcov iv raXs dytcordrats ixxXrjaiats evXa^eardrcov xXrj- 

28 Qtxcov &sQansvsad'at rov 8san6rrjv &s6v. "ASstav 
8e naQixofisv navri nQoaconco rco yivcoaxovrt rovrcov 
rt naQa^atv6fisvov rovro nQoaavayyiXXstv xai cpavs- 

29 (11) Qovv. Td 8i naQ^ rjficov d'santad'ivra ni- 
nart 7taQa8ovvat xai sts i^Qyov ax&rjvat fisrd rrjs rov 
o^eov evfievelas xsXsvOftsv, vcpOQcofiivcov rcbv naQa- 
^aivstv ravra roXficovrcov nQcorov fiiv rbv ix rrjs 
rov Saanorov ■9'sov xoiasoJS xiv8vvov, Snstra 8e xai 
rds iyxstfiivas rfj avrrj vofio&saiq notvds. D. k. Mart. 
Constantinopolidn. lustiniano^p. A. ii cons. \_a. 528] 

42 (43) *'0 avrbs BaatXsvs ^Entcpavico dQx^^^*^' 
axoncp KcovaravrtvovnoXscJS xai nttrQtdQX^. tldaav 



dsi noiovfisvot noovotav rcov aytcordrtov ixxXrjatcbv, 
8t cov xai rrjv rjfisriQav ^aatXeiav xQarvvea&at xai 
rd xotvd nQdyfiara r^ rov (piXav&Qconov d'eov xdQ^tt 
retxi^sa&ai nsniarsvxafiev , dXXd firjv xai rds rjfccov 
rs xai rcbv dXXcov dndvrcov ywxds anovSd^ovres ns- 
Qtac^tjea&at xai rovrov xdQtv intfieXovfisvot 8td nav- 
rbs rov firjrs rd avficpiQovra raXs dytcDrdrats ixxXrj- 
aiais xad'' oiavovv noXtv ovaais rQonco rtvi xaroXi- 
ycoQsXa&at firjre* rds iv avraXs d^sias XstrovQyias ix 
rrjs rmv d'so(ptXsardroiv IsQiojv dnovaias ifino8i^s- 
a&at rj firj nQoarjx6vrcos inifisXsXa&at , dXXd urj8i rd 
rcbv dytcardrcov ixxXrjatcbv ixSanavda&ai nQdyfiara 
8id re rcbv iv raXs 68oXs xai 8td rcbv ivravda. nsQi 
re rovs dvtdvras leQias xai rovs avv avroXs bvras 
xXrjQixovS rj otxiras 8anavo)fiivcov, diare noXXdxtS xai 
8aveicov yivea&at XQeiav xai rb ivrev&ev ^Qxea&ai 
/Sdoos ini rds avrds dytcordras ixxXrjaiaS, nQOS rb 
fiTjoi rrjv rcbv ixxXrjataartxcbv nQayudrcav 8e6vrcos .J 

nQoiivat 8toixTjatv na^d rbv rrjs dnocrjfiias rcbv d^eo- 
fptXsardrcov isQicov xaiQbv, ravrais n^bs rrjv arjv fia- 
xaQtorrjra raXs ■&siats avXXafiaXs ^^(^jyaaffi?'^» 8sXv c^rj- 

1 ^rjfxsv. At cov avrfj naQaxsXev^fis&a xaraarrjaat 
ndat (pavsQbv roXs xard rds firjrQonbXsts ixdarrjs 
inaQxias vn* avr^ rsrayfiivois oaicordrots isQevaiv, 
cbs ov nQoarjxst rtvd rovrcov rj rav iv raXs dXXatS 
rrjs inaQxias n6Xsat raXs vnb rcb firjrQonoXitrj rsray- 
fiivats &eoftXeardrcov intaxbncav xar' otxsiav yvcb- 
firjv 8ixa d^sias rjficbv i8ixrjs nQoard^ecos dnoXtfind- 
vetv fiiv rrjv naQ* avrov Stotxovftievrjv aytcorarrjv 
ixxXrjaiav, sts 8i rrjv sv8aifiova ravrrjv dvtivai, ytoXtv 
oiov8rjnore nQdyftaros dvaxvnrovros , aXXd^ nifinetv 
ivrav&a iva ^ 8vo rov vn* avrbv evayovs xXtjqov 
xai noteXv wave^d rfj rjfieriQq eiae^eiq, ne^i cov 
Siovrat, rj Ot' avrcbv i^ ev&eias nooatbvrojv rjfuv rj 
8td fiiarjs rrjs arjs fiaxaQtorrjros, ovrco re rvyf^dvstv 
8txaias rs xai avvrouov rrjs rjfisriQOS fiorj&sias, 

2 Et ydQ rt rcav sts rjfids cpsQOftivoJV rotovrov rjfiXv 
stvat (pavsirj, cas SsXa&at rtjs avrdtv rcbv d'so(ptXsara- 
rcov isQicov naQOvaias, rrjvtxavra naQaysvia&ai nQoa- 



(l) c. 42 extat in Coll. et Nomoc. (2) firjSi libri 
oiovSrjnors 7t. d. dviivat dXXd Nomoc, 



(3) dvisvat jioXtv olovSrjnore n. d. dXXd Coll, noXtv dvsv 



positum quid dedisse, ut talis curatio ipsi committatur, 
hunc quoque removeri db ea curatione iubemus. 

24 Aa hoc sancimus, ut omnes clerici per singu- 
las ecclesias constituti per se ipsos et nocturnas et 
matutinas et vespertinas preces cantent neve in con- 
sumendis tantummodo rebus ecclesiasticis clerici esse 
videantur nomen clericorum gerentes, ministerio ta- 
men domini dei quod clericorumest se subtrahentes. 

25 Absurdum etenim est, cum ipsis necessitas in- 
cumbat, scriptos (vicarios 7) eorum loco canere. 
nam si mufti laici, ut animae suae consulant, ad 
sacrosanctas ecclesias confluentes studiosos se circa 
psalmodiam ostendunt, quemadmodum non absur- 
dum est clericos, qui ad hoc ordinati sunt, munus 

26 suum non implere ? Quamobrem omnimodo cleri- 
cos canere iubemus: et inquiri eos per religiosissi- 
mos pro tempore episcopos et duo archipresbyteros 
et quem praepositum vel exarchum voca?it unius- 
cuiusque ecclesiae et, qui non inventi fuerint sine 
vitio in ministerio perseverare , eos extra clerum 

27 constitui. Nam qui sacrosanctas ecclesias pro sa- 
lute sua et pro publica utilitate constituerunt atque 
fundarunt , ideo facultates quarum ope sacri rttus 
fierent reliquerunt, ut clerici, qui in sacrosanctis ec- 

28 clesiis ministrant, deum colant. Permittimus 
autem cuilibet, qui harum quid violari noverit, id 

29 denuntiare et palam facere. Quae a nobis san- 
cita sunt, exsequi et aa effectum perduci cum dei 
benignitate iubemus: qui ea violare conaii fuerint, 
primum ex domini dei iudicio periculum, deinde 
poenas huic legi insertas expectent. 

42 Idem A. Epiphanio archiepiscopo Constanti- 
nopolitano et patriarchae. Quoniam omnem semper 
curam gerimus sacrosanctarum ecclesiarum, quwus 



et nostrum imperium sustineri et communes res cle- 
mentissimi det gratia muniri confisi sumus, neque 
minus saluti tam nostrae quam ceterorum omntum 
animarum consulimus ideoque omnimodo solliciti su- 
mus, ne ea guae sacrosanctis ecclesiis in quavis ci- 
vitate constttutis prosunt quoquo modo diminuan- 
tur neve sacri ritus per absentiam reliaiosissimorum 
sacerdotum impediantur vel minus aecenter exse- 
quantur, neve etiam sacrosanctarum ecclesiarum res 
consumantur per sumptus , qui in itinera et per 
sacerdotes huc profictscentes clericosque vel famu- 
los eorum comites erogantur, ut saepenumero aeris 
alieni contrahendi necessitas ingeratur, cuius onus 
ipsis sacrosanctis ecclesiis incumbit, praeterquam 
quod nec rerum ecclesiasticarum admimstratio, dum 
religiosissimi sacerdotes absunt, uti oportet proce- 
dit: idcirco sacris his litteris ad beatudinem tuam 

1 uti nos oportere credidimus. Per quas omnes 
piissimos sacerdotes in metropolibus singularum 
provinciarum sub te constitutos, edocere te tubemus, 
non decere eorum quemquam vel religiosissimorum 
episcoporum , qui in rehquis provinctarum civitati- 
bus sub metropolitis constitutt sunt, proprio motu 
absque sacra nostra speciali iussione sacrosanctam 
ecctesiam quae ab ipso gubernatur relinquere at- 
que ad hanc felicem urbem pro/icisci, qualiscumque 
res emergat, sed mittere huc u?ium vel duos ex pio 
clero sibi subiecto et nostrae pietati manifestare, 
Qua de re svpplicent, ut vel ipsi recta via vel tuae 
oeatiludinis interventu ad nos pergant, atque ita 
iustum et compendiarium auocilium nostrum nancisci. 

2 Quotienscumque enim quippiam eorum quae ad 
nos referuntur eiusmodi noois visum fuerit, ut re- 
(piirat praesentiam religiosissimorum episcoporum, 



ET CLERICIS 



29 



I 3 



ra^Ofiev avrois. Sixa Si rotavXTjs d'eias rjfiaiv yteXev- 
cecos ovSeva na^ayiveC&ai avyxoiQOVfieV eiSoxos rov 
ravra vneo^aivovros xal rrjv d^d^cae xai oaiois etae- 
vsx^eXaav rtaQ^ Tqfiutv iTtl t^ rcov ayc(ordrcov ixxXrj- 
aicov riiifj 'jta^acpvXaxrjv Ttaoe^iovros , cos ov fiix^as 
nyavaxrrjaecos ■nsc^a&rioerai, aXka xai vTto d^o^iafiov 
yevrjaerai, el fiev fir^rQonoliri^^ bCri, naqa * rrjs arjs fia- 
y.aqibrrjros, ei 8e rcov vno rov fn^rqonoXirriv noXecov, 
Si^ avrov rov fir^rQonoXirov. XQVf^^'^'^^^^ /«C noivrjv 
ooiaai xara rcov vnsQ^aivovrcav rr]v d^eiav rjficov 
ravrrjv Siarvncoaiv ovx dvayxaXov corj&rjftsv, cos av 
tirj eis rds dyccordras ixxXrjaias 7] ivrevd^ev nsQiarairj 
^ld^r], div rd n^dyfiara ndarjs fisccxiaecxJS iXsvd^soa 
3 fidveiv anovSdt,oftev. Tavra roivvv ets rrjv exd- 
arov yvcoatv rcov vn^ avrfj rerayfiivcav d^eo^iXeard- 
rcov urjrQonoXirciv intaxoncov dyaysTv r) arj oaiorrjS 
anovoaadrco, xai rds naQ^ sxdarov nstinotisvas dno- 
xoiasts Sid re rcov firjrQonoXircov xai oi^ avrcov^ 
rcov Xotncov rrjs inaQ%ias noXscov d^socpiXtardroyv 
intaxonojv, a ne^i rovrcov fisfia&fixaaLV, sts rrjv rjfie- 
rsQav evas^stav dvsveyxetv. D. k. Mart. Constanti- 
nopoli dn. lustiniano pp. A. ii cons. [«. 528] 

43 (44) ^ avros fiaatXsvs Mrjvq sndQxV TtQatrco- 
Qicov T9js rcov dytcordrcov ixxX.rjatoiv xai rcov sva- 
ycov fiovaarrjQicov nQOvoovvrss asfcvorrjros dnayoQsvo- 
fiev ndat roTs oixovai /uovaarrjQia avvSiairdo&at 
yvvat^i fiovaarQiatS rj nQOcpaaiv rtva inivosTv rov 
xoivcjviav rtvd nQOS avrds sxstv [rovro yaQ Stxaiav 
vnotpiav stadyei rov avvexcos xai rjvixa dv ^ovXxftvro 
avvrvyxdvetv avraTs), dXX^ ovrco xsxcoQiafisvovs elvat, 
dJare firjSsfiiav fisrovaiav nQos dXXrjXovs xa&^ otav- 
ovv airiav exetv avrovs firjSe i^evoiaxead^ai rtva 
nQOcpaatv rj rovrois rj ixeivats r^s fier dXXrjXcov Sta- 
\ ycoyrjs. li4XXd fiovovs fisv xa&^ eavrovs dvSQas iv 
ixdarco ftovaarrjQico Sidyetv rcov xad"^ olavovv airiav 
nXriaiat,ovacov avroTs fiovaarQtdiv xsxcoQtafisvovs, fio- 
vas Se xa&^ iavrds yvvaTxas ovx dvapttywfievas dv- 
S^datv vneQ rov ndaav vnovoiav dasfivov awStayco- 
2 yr]S navreXcos dvatQed^rjvai, ^AXX^ et fiev dvOQSS 



elev ol nXMoves, nQoarjxei TtQOvolcc rav iv sxdarr\ noXei 
d^softXeardrcov intaxonojv rde yvvaTxas ets ' SreQOV 
intrrjSetov ronov fisd^iaraa&at xai Sod^ijvat fiovaarrj- 
Qiov avraTs, iv co Serjaet xad"^ eavrds rov Xotnov 

3 asftvcbs Stairda&at. Et Se fcXeioveS evQe&sTev ai 
yvvaTxes ovaat rj xai iadQi&fiot, rovs fisv dvS^as fied'- 
iaraa&ai , rds Se yvvaTxas iv rco fiovaarrjQico fisvetv. 

4 "£2are ftevrot rd nQdyfiara rov avrov fiovaarrjQiov 
xtvrjrd xai dxivrjra xai avroxivrjra rovs i^tovras nQoe 

5 rovs ftsvovras xar avaXoyiav fieoi^ead^at. 2'ais 
Ss dvayxaiats anoxQiaeai rcov xad"^ savrds fiova^ov- 
acbv yvvatxcbv Mva ysQOvra naQa rov d'so^tXsardrov 
imaxonov rrjs noXscos dtpoQi^sa&at, ets Se ro rdi 
d^eias ixreXeTa&ai XetrovQyiae xai rrjs dyias avraTi. 
fteraSiSoa&ai xoivcovias Mva nQea/SvreQOv xai Sva Stcu 
xovov aefivov ^iov rvyxdvovras SiSoa&ai rovs ftova 
rd etQrjfisva nQdrretv d(peiX.ovras, ov firjv Statrda&at 

6 xai avvoixsTv avroTe. Tovrcov ydQ Srj cpvXarrofis- 
vcov xai avroTe evSaiftcov d /Sioe earai roTe fiovd^etv 
atQOVfjLsvote xai rd rrjs xotvrje rjftcbv noXtreiae n^dy- 
fiara srotfiordrrjs rev^erai rrjs rov cptXav&Qconov ■d'sov 

7 ^orj&sias. ''A usv ovv vnsQ rcbv xotvatv nQayptd- 
roiv xai vvv xaXcbs exstv iSoxifidaafisv, ravrd eart^ 
xai nsnoi&afiev, cos ov fiixQa xavrav&a Sta(pavrjaera». 
nQoari&sfievrj . rovrots ix r^s d^eias rjficbv ravrrjs Sta- 

8 (1) rd^ecos cocpsXeta *. Asi Se naQawvXaxrjs dxQi- 
^sardrrjs sts rb xard urjSsva rQonov vnsQ^aivea&ai 
ravra, rjrts ovx dXXcos dv yevotro rj rcbv d'so(ptXeard- 
roiv exdarrjs noXecos intaxoncov icpOQcbvrcav intfieXcbs 
rde rcbv fiovaxtbv rdiv Stayovroiv iv fjtovaarrjQiots 
rsrayfisvots vnb rrjv avrcbv cpQOvriSa SiarQt^de, xai 
s'C rtvoe aXa&oivro rotovrov nraiaptaroe, ndai rQonots 
etQyovrcov ro naQ^ avrcbv iyxetQOvfievov xai notvoTe 
fiev vnayovrcov rove fterd rrjv rjfiereQav dnayoQevaiv 
ert rcbv avrcbv dvexofisvove, dvayxa^ovroiv Se rdi 
avrdiv StarQt^ds xa&aQas xai xsxcoQtafisvas elvai 

9 yvvatxeias a-vvSiaycayijs. Kai avroTs ydQ roTe &eo- 
(ptXeardrote intaxonote, et pteXXotev OQ&cbe rd nsQi 
rovrov StaXoyi^ea&ai , yvtoQtfiov iartv, cbs ix rov 



(1) vno Coll. 



(2) Sid rdiv Zachariae (3) c. 43 extat in Coll. (4) tbfsXeiae libri 



tunc adesse eos iubehimus. absque tali vero sacra 
iussione nostra neminem venire permittimus: sciente 
eo qui haec transgrediatur et ohservationem recte 
pieque a nobis in sacrosanctarum ecclesiarum hono- 
rem introductam praetermittat , se haud parvam 
indignationem experturu?n atque etiam remotum iri, 
si metropolita sit, a beatitudine tua, si?i earum civi- 
tatum, quae suh metropolitis sunt, ah ipso metro- 
polita. pecuniariam, enim poenam contra eos, qui 
nanc sacram dispositionem nostram violant, statuere 
necessarium non credidimus, ne in ipsas sacrosanc- 
tas ecclesias damnum inde redundet, quarum res ah 
omni imminutione liheras manere nohis cordi est. 
3 Haec igitur tua sanctitas in noUtiam uniuscuius- 
que suh te constitutorum religiosissimorum metro- 
politanorum episcoporum ferre festinet responsaque 
a singulis missas sive per metropolitas sive per 
(ipsos) reliquarum promnciae civitatum religiosissi- 
mos episcopos, quae ea de re tioverint, ad nostram 
•pietatem referre. 

43 Idem A. Menae pp. Sacrosanctarum ecclesia- 
rum venerahiliumque monasteriorum decori consu- 
lentes interdicimus omnihus qui in monasteriis de- 
gunt cum sanctimonialihus mulierihus conyersari vel 
causam comminisci communicandi cum iis (iustam 
enim suspicionem excitat adsidue eos et quando- 
cumque voluerint cum illis conve?'sariJ, sed ita 
segregati sint, ut nullum inter se qualemcumque oh 
causam commercium sit neque ullus vel his vel illis 
1 inter se commeandi p?'aetextus excogitetur. Sed 
viri per se soli in singulis monasteriis commorentur 
separati a sa?ictimoniaUhus, quae oh quamlihet cau- 
sam eis adgregatae sunt, et solae per se mulieres, 
non viris commixtae, ut omnis omnino suspicio in- 



2 decori commercii tollatur. Et si quidem virorum 
maior pars est, mulieres provisione religioidssimi 
uniuscuiusque civitatis episcopi in alium conve?iien- 
tem locum ti'ansferri iisque monasterium adsignaii 
convenit, in quo per se ipsas in posterurri honeste 

3 commo?'a?i dehehunt. Sin aute?n mulierum vel 
maior vel idem nume?'us invenietur, viri transferan- 

4 tur, mulieres vero in monasterio remaneant. Res 
autem eius monasterii mohiles immohilesque et se 
moventes qui exeunt cum iis qui mane?\t pro rata 

5 parte dividant. Ad necessa?ia autem negotia 
mutierum per se viventium unus senex a heatissimo 
civitatis episcopo designetur, ad divina vero ministe- 
?ia peragenda sa?ictamque communionem praehen- 
dam preshyter u?ius et unus diaconus honestae vitae 
deputentur, qui ea sola quae dicta sunt facere 
deheant, non tamen commorari et hahitare ibidem. 
() Quae si ohservahuntur, et ipsis qui solitarie aaunt 
felix vita erit et communi nostrae rei publicae 
promptissimum clementis dei auxilium parahitur. 

7 naec sunt, quae in reb?is comrnu?iihus etiamnum 
recte se hdbere putavimus et manifestum feri credi- 
dimus , quod haud parvam iis inde utilitatem addi- 

8 de?imus. Diiigentissima autem custodia opus est, 
ne ea ullo modo transg?'ediantur: quae fie?i aUter non 
pote?it, nisi i^eUgiosissimi singularum civitatum epis- 
copi diligenter vitam monachorum in monasteriis, 
quae ipsorum curae suhdita sunt, degenUum custo- 
aia?it et, quando eiusmodi lapsum animadve?'terint, 
om?iihus modis eorum conatum reprimant ac sumpta 
poena de iis, qui jpost nostram prohihitionem aaliuc 
perseverent, ad vitam puram ac ?nuUebri commercio 

9 vacuam eos compeltant. Nam et ipsis reUgiosissi- 
mis episcopis, si recte in eam rem ihtuentur, notum 



r 3 



30 



DE EPISCOPIS 



wvloTrBff&at rr]v aefirrjv xavxrjv rtov evXa^sGrarcov 
twvaxoctv BiayatyTiv xai /u,Tjdiv aTt^sTtis ^ affsfivov 
avrfi TtQoayivea&at rov ^i^Mvd^^conov &e6v ev/nev^ 
ra xoiva nqayfiara ri^s rjfierigas S^ei TtoXtreias. 

10 (2) l^XX^ cos av fiTjSs avroi oi d^eoftXeararot ini- 
cxoTtot naQeQyov rjyrjacovrat rb d^elov rjficov rovro naQ- 
ayyeXfid, ytvcoaxetv avrovs ^ovXofied^a, (hs, el ris 
avriov waveirj fir} avv axqt^eict naar^ ravra Sie^evvco- 
fievos rj dtacpavev ro nralafia firj xara rovs ei^rjfie'- 
vovs inavoQ&cov r^onovs, evo^os fiev earat rco xgi- 
fiari rov Seanorov &eov xai vvv Si in avrov r^et 
ra rrjs ^aatXixrjs ■qficov xtvr;aect)S xai neqi avrrjv xiv- 
Svvevaet rrjv Uficoavvrjv, ovSi aXXrjs fiei^ovos ivSeov- 

11 (3) arjs ayavaxrrjaeojs. 'H roivvv arj vnegoxrj rrjv 
d^eiav rjficov ravrrjv vofio&eaiav ^avegav xaraarrj- 
aaxcti roTs iv exaarrj firjrgonoXet d'eoftAeararots int- 
axonots xai roTs Xafinoorarois dgxovat rcov inaoxicov, 
ngoartd^sfievos ro xai avrovs, ei Serjaete *, naaav St- 
Sovat ^orj&eiavjtoTs evXa^eararoiS reov nbXeoiv int- 
axonots, icp' co ravra xcoXvetv, aneg avaiQe&rjvat 
ngoaera^afiev, xai eirtvt Qq&vfiict xgcofcevovs avrovs ev- 
QOiev, (pavegav rjfiiv ravrrjv Si' oixeias noieiv firjvv- 
aeoiS, ojs dv anavres etSeTev rd nag^ avrcov ocpeiXovra 
Siatpv^Mrread^at xai rrjv i^ afieXeias Sicogtafievrjv 

12 notvrjv. fpgovriaetdv re ol d^eocpiXdararoi firjrgo- 
noXTrat rov xai roTs dXXoiS evXafieardrots rcov no- 
Xecov intaxonois rrjs avrrjs inaoxias noirjaat ipavegov 
rov d^eTov rjfidiv rovrov vofiov xai nageyyvrjaat ndatv 
dygvnvcp anovSfj ravra (pvXdrretv , SeStoat rb StoQt- 

13 (4) a&iv intrifiiov. Tneo Si rov firj nageXxva&rj- 
vat rrjv dnonXrjgcoatv rrjs u^eias rjficov ravrrjs vofio- 
x^eaias, dX)M firjSe avrovs rovs evXa^eardrovS fiova- 
xovs rovs ini rov nagovros avvStatrcjfievovs fiovaargiats 
oXiyov vofiiaat x^bvov avroTs ivSeSba&at ngbs rbv 
OfpeiXovra yeve'a&at x^Q^^^MP^* ivtavataTov rovrov bgi- 
tofiev, xfrrjft^bfievov dcp ovneg dv iucpavrjs b d'eTos 
rjfidiv ovros vbfios yevrjrat, Sars fierd rrjv rov irovs 
nagaSgofirjv, ei cpaveirj rd rrjs xotvrjs StairrjS ini rov 
avrov fiavovra axrjfiaros, agfibaai navri igbnc^ rds 



eyxetfjtevas rc^ ^eic^ *rjfiu)v vbfico rovrcp notvds. D. .XV 
k. Febr. Becio cons. [a. 529] 

44 (45) ^O avrbs fiaatXevs ^lovXtavcp indgxco ngat- 
rcogicov. Tcov tegcov xavbvoiv firjSs roTs ■d'eowtXeard- 
rots ngea^vrigots ftrjSe roTs evXa^eardrois otaxbvots 
rj vnoStaxbvoiS yafieiv fierd rrjv rotavrrjv x^cgoroviav 
ecpiivrcov, dXXd fibvots roTs evXa^eardrotS tpdXrats re 
xai dvayvcbarats rovro avyxcogovvrcov ogcofiev rtvds 
negt(pgovovvras fiev rcbv teguiv xavbvcav, natSonotov- 
fiivovS Se ex rivoiv yvvatxcbv, ats dgfioa&rjvat xard 

1 rbv legarixbv d^eafibv ov Svvavrat. ^EnetSrj roi- 
vvv rj noivrj rov ngdyfiaros iv fibvrj r^ rrjs iegcoav- 
vrjs rjv ixnrcbaet, rovs Si d^eiovs xavbvas ovx eXarrov 
rcbv vbfLOiv iaxvetv xai ol rjfiiregot ^ovXovrat vbfiot, 
d^eanit^ofiev xgareTv fiev in^ avroTs rd roTs legoTs So- 
xovvra xavbatv, cbs dv ei xai roTs noXtrixoTs iveyi- 
yganro vbfiois, xai ndvras avrovs rrjs re Isocoavvrjs 
rrjs re d^eias Xetrovgyias rrjs re d^ias avrrjs ^v exovat 

2 yvfivova&at. Ka&dneg ydg roTs evayiat xavbatv 
dnrjybgsvrat rd rotavra, ovroi xai xard rovs rjfieri- 
govs vbfiovs rb ngdyfia xexcoXvad^at xai ngbs r^ ei- 
Qrjfiivrj ttJs ixnrcbaeois notvfj firjSi elvat yvrjaiovs rovs 
ix rrjs rotavrrjs drbnov avvStaip&ogds rsx^^ivras rj 
rtxroftivovs , dXXd xrjs ix raiv rotovroiv ansgfidrcov 

3 fisrixstv aiaxvvTjs. Toiovrovs ydg avrovs ri&sfisv, 
bnoiovs oi vbfiot rovs i^ tyxiarcov q vscpagicov rsx- 
d^ivras ydftoiv Siogi^ovatv, diare firjSi cpvatxovs rj 
vb&ovs voeTa&at, aXXd navraxb&ev dnrjyogevuivovs 
xai StaSoyrjS yovioiv dva^iovs, ovSe Scogedv Xafi^d- 
veiv nag* avrcov Svvafiivovs ovre avrovs ovrs rds 
rovroiv firjrigas ovra Std nagev&ircov ngoacbnoiv, 
dXXd naacbv rcov ets avrovs ytvoftivcov nagd rdiv 
nariooiv (ptXortfiidiv vnb rrjv ayicordrrjv ixxXrjaiav, 
i^ rjs etaiv oi rovro dfiagrdvovres , igxofiivcov 

4 Uneg ydg oi iegoi xavbves xcoXvovai, rovro xai 

5 rjfieTs otd rcbv rjfierigoiv eigyofisv vbficav. Ei Se 
xai iaxrjuartafiivrj ris yivotro Srjd^ev ivoxrj iv ngoa- 
noirjaet Savetaxdiv rj dXXcov avfi§oXaioiv vnev^vvov 
notovaa Srj&ev rbv rrjs rotavrrjs (p&ogds fieraaxbvra 



(l) sic Hercher, Serjaet vel Serjaot Coll. (2) e. 44 extat in Coll. Nomoc. 



est, si honesta haec devotissimorum monachorum 
vita cusiodiatur nec indecens quicquam vel ijiho- 
nestum accedat, clementem deum propitium commu- 

10 nibus nostrae rei publicae rebus fore. Verum 
ne vel ipsi religiosissimi episcopi hoc praeceptum 
nostrum supervacaneum putent, scire eos votumus 
se, si quis eorum visus fuerit non cum omni diligentia 
haec investigasse vel manifestam offensionem non 
secundum praedictos modos emendasse, domini dei 
iudicio obnoxios fore et in se iam imperiali motu 
nostro verso circa ipsum sacerdotium periclitatu- 
ros neque alia maiore animadversione vacaturos. 

11 Tua igitur excellentia hanc sacram legem nos- 
tram palam faciat religiosissimis episcopis metro- 
politanis et clarissimis provinciarum praesidibus eo 
addiio, quod et ipsi, si opus est, omne auxilium 
devotissimis civitatum episcopis ferre debent, ut ea 
prohibeantur, quae tollenda esse constituimus : ac si 
neglegenter eos agere invenerint, relatione sua id 
nobis denuntietit, ut omnes cognoscant, quid ab eis 
observandum sit et qriae neglegentiae poena statuta 

12 sit. Religiosissimi autem metropolitae curent 
etiam reli^uis devotissimis civitatum episcopis eius- 
dem promnciae sacram nostram legem patefacere 
omnesque cohortari, ut metu constitutae poenae in- 

13 defesso studio ea observent. Ne autem plena 
sacrae nostrae legis observatio protrahatur neve ipsi 
devotissimi monachi, qui in praesenii unacum sancti- 
monialibus habitant, oreve ternporis spatium ad jpcr- 
agendam impositam separationem permissum sibt pu- 
tent, annale id esse definimus computandum ab eo die, 
quo haec sacra lex nostra palam facta erit, utsipost 
annum elapsum communem vitam durasse apparuerit, 
omnimodo poenis sacrae nostrae legi insertis locus sit. 



44 Idem A. luliano pp. Cum sacri canones ne- 
que religiosissimis prebyteris neque devotissimis dia- 
conis vel subdiaconis post talem ordinationem nup- 
tias contrahere permittant, sed solis devotissimis 
cantoribus et lectoribus id concedant, quosdam post- 
hahitis sacris canonibus liberos procreare viaemus 
ex mulieribus, ^uibus secundum sacerdotalem regu- 

1 lam copulan nequeunt. Ac quoniam poena de- 
licti non erat nisi sacerdotii amissio, nostrae vero 
leges sacros canones non minorem vim quam leges 
habere volunt, sancimus quod ad illos attinet vatere 
quae sacris canonibus visa sunt, perinde ac si et 
civilibus legibus scripta essent, eosque omnes tam 
sacerdotio quam sacro ministerio et ipsa dignitate 

2 quam tenent privari. Quemadmodum emm sa- 
cris cationibus ea interdicuntur , ita et secundum 
nostras leges rem inhiberi etpraeter memoratam eiec- 
tionis poenam nec legitimos esse qui ex tam absurdo 
amplexu nati sunt vel nascentur, sed contaminen- 
tur ignominia, quae eiusmodi procreationes comita- 

3 tur. Tales enim eos esse volumus, quales ex in- 
cestis vel nefariis nuptiis procreatos leaes definiunt, 
ut ne naturales quidem vel spurii inteltegantur, sed 
omnino interdicti ac parentum successione indigni 
neque donaiionem ab isdem accipere possint neque 
ipsi neque matres eorum ne per interpositas quidem 
personas, sed ut omnes liberalitates a patnbus in 
eos collatae perveniant ad sacrosanctam ecclesiam, 

4 ad quam pertinent qui talia commiserunt. Quod 
enim sacri canones prohibent, id etiam nos iegibus 

5 nostris vetamus. Quod si quae simulata cautio 
sub specie mutui vel aliorum contractuurn fiat, auae 
obliget eum qui talis stupri parliceps fuit, et hanc 
inuiilem esse volumus et eiusmodi dationem non ad 



ET CLERICIS 



31 



1 3 



xai ravrrjr dviffyv^or etvai /Sov?.Ofts&a xai rrjv ratv 
rotovrojv Soaiv ovx sis ro nooafOTtov^ els OTte^ ixre- 
d'7]rai ra rijs avyy^ayijs, aXX ets rrjv ayicorarrjv in- 
nhjaCav e^x^ad^ai. J). XV k. Nov. Constantinopoli 
Lampadio et^ Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

45 (46) * '0 avros ^aaiXevs ^lovliavio i7iaq%c^ TtQai- 
rcoQicov. 0sa7ciL,ofisVj eX ris reXevrcov evae^t] Tcoiolro 
StarvTtcoaiv rj xara ivardaeats rQOTtov rj xard Xrjydrov 
ri xard fideicommisson ^ xard mortis causa Scoqedv 
rj xad'^ SreQOv olovSrjTCore^ vbfitfiov, eCre iTtiaxrjtpets 
rcp xard xatgov intaxoTtco nqovotav ri&ea&ai rov 
TtXriQOid^rjvai rd Ttaq^ avrov ^e^ovlevfieva^ eire xai 
atyr^aets rovro, eXrs xai rovvavriov dnayoqevaetev, 
dvdyxrjv sxeiv rovs xXrjQovotiovs ro intrax^ev noielv 
xai nXrjQOvv ix rQonov navros. ei Se rovro exovres 
fir] notrjaaiev, rr]vtxavra rovs xard ronov d^soiptXeard- 
rovs iniaxonovs nsQisQyd^sa&at ravra xai dnatreXv av- 
rovs ndvra nXrjQovv xard rrjv ^ovXrjv rov reXevrrjaavros. 
1 AXX ei fiev oixoSorirjv ixxXrjaias intrd^stev 6 Sta- 
d^sfisvos , eXaoj rQisrias ndvrcos naQaaxsvatfitv avrrjv 
nXrjQOva&ai, ei Si ^svcovos noirjatv, eXaco evos ivtav- 
rov ftovov^ rovro notelv dvayxdt^ea&at, cos ixavov 
xov XQOvov rovrov xad^earcoros nXrjQcbaat rd ^s^ov- 
Xsvfisva* roTs rsrsXsvrr,x6ai' Svvarbv ov xai olxov 
fua&coaaad^at xai rovS aQQcoarovs iyxaraxXXvat, dxQtS 
oi) rd rrjs oixoSoftias rov ^evcovos neQaicod^eir]. 
\a Ei Se rtva Sovvat nQOS cina^ eis evae^sls airias 
nQoarax^eXev , naQaxQrjfia xaravayxd^etv^ avrovs 
rovro noteXv, rovreari fierd rrjv rr]S Sta&rjxrjs ificpd- 
viatv xai ro xaraSs^aad^at rov xXrjQOv rj ro nQS- 
ll) a^eXov rovs rovrois rertfirjfisvovs. Ei Si naQsX- 
d'ot 6 eiQTjfievos XQOVOS xai ftrjrs ij ixxXrjaia ^ 6 ^evcov 
oixoSofvqd^eirj firjre ^evoSoxoirj^ 6 rovro intrerayfitvos, 
rrjvixavra avrovs rovs d'eo(ptXeardrovs imaxonovs 
dnatreXv rd vneq rovrov xaraXsXstfifieva xai eis rovro 
nQoarjxovrcos initrjrovfxeva, xai noteXa&ai xai rds 
oixoSofiias rcov aytcordrcov ixxXrjatcov xai rrjv rcov 
^evcovcov Tj yeQovroxofieioov rj oQcpavorQotpeioJv xara- 



axsvrjv ^ nrcoxoxQocpsiaiv rj voaoxofieicov noirjaiv rjrc 
rcov aixfiaXcoroJv ayoQaaiav rj arsQav otavSrjnox 
nod^tv evas^rj rcp rsXsvrrjaavri So^aaav, nQo^dXXs 
ad^at Si^ rovS ravra Stotxrjaovras ^evoSoxovs rj oQwa- 
vorQog^ovs rj ^QScporQocpovs rj ysQovroxoftovs rj dnXcoi 
rcov evae^cov nqd^ecov Stotxrjrds re xai intfieXrjrds, 
ovxsrt Svvafievcov fisrd rrjv rov siQrjftsvov XQOvov Sta- 
SQOfiTjv xai rrjv siQrjfisvrjv ayvoyfioavvrjv rcov rovro 
firj noirjadvrcov ifi^dXXetv eavrovS sis rrjv rcov eiqr]- 
fisvojv nQayfidrcov Sioixrjatv rj rovs d^eo^ptXeardrovs 

2 iniaxonovs d<ptardv rijs avrcbv Stotxrjascos. Tcov 
XafinQorarcov aQxovrcov rcbv inaQxtcbv dvdyxrjv int- 
ri&svrcov roXs xXrjQovofiots ix rQonov navros ravra 
1a nXrjQOvv. Kai ydq Srj xai roXs naXatoXs Strjyo- 
Qsvrai vofiots dvdyxrjv intrt&evai nXrjQovv rds rcov 
reXevr Svrcov ^ovXds rovs exstv i(ptsfisvovs, ansQ ixeXvot 

3 xaraXtnov. 7'ovs Si &eoftXsaTdxovs intaxonovs, 
ei fiev rtvas Qrjrats ot reXevrcovres intarrjaatev roXs 
nQciyfiaatv y otov ^evoSoxovs ^ nrcoxorQOfOvs rj voao- 
xofiovS rj pQs^orQocpovs rj OQwavorocpovs rj ysQOvroxo- 
fiovs rj naQafiovaQiovs rj oixovofiovs rj dnXcas rav evae- 
^cbv nQo^soiv Stotxrjrds, ixeivovs fisv idv exsa&at rrjs 
Stotxrjascos, avrovs Si firj StotxeXv fisv, rrjv Si Sioixrj- 
atv avrcbv inonrevetv xai OQ&cbs fiev exovaav inai- 
veXv , xard rt Si naqa^atvoftevrjv inavoQ&ovv, xaxi- 
arrjs Si rrjs Stotxrjaecos yivofievrjs xai dneXavvetv 
ixeivovs xai ersQOvs iyxa&tardv ivvoovvras ro rov 
fieydXov ■d'eov Ss'os, xai rrjv cpo^eQav rrjs pteydXrjs xai 
drsXsvrrjtov xQiaecos rjfieQav, nQos rjv avrovs dno^Xe- 
novras nQoarjxst ndvra nqdrretv fierd rrjs nQos ■9'ebv 
Za avvrerafisvrjs^ yvcofirjs. Ei Si firj ^rjrcbs rivas 
ol rsXevrcbvres intarrjaaiev raXs Stotxrjaeatv, dXX* iv 
rrj rcbv xXrjQOvoficov i^ovaiq rb ndv dno&oivro, oi 
Si Qqd^vfirjaatsv, rrjvixavra avrovs rovs d^eocpiXeard- 
rovs iniaxonovs xai SioixeXv xai nQofidXXea&at, nrcos 
XorQowovs rj voaoxofiovs ^ ^evoSoxovs rj OQtpavorQO- 
tpovs rj ^QscporQocpovs ij ysQovroxofWvs rj oixovoftovs rj 
naQaftovaQiovs rj Siotxrjrds, xdvravd^a rb nqbs rov 



(l) c. 45 extat in Coll. Nomoc. (2) rQonov ins. Nomoc. 
(Z) fidvov om. Nomoc. (4) rd ^e^ovX.evfie'va Coll., 

rc xard ^ovXrjaiv Nomoc, (5) xaravayxd^ead^ai regui- 



ritur (6) sic Coll.y ^svoSoxos rj Nomoc. (7) xal ins. 
Nomoc. (8) sic Nomoc, avvrerayfievrjs Coll. 



personam quae scriptura continetur, sed ad sacro- 
sanctam ecclesiam pervenire. 

45 Idem A. luUano pp. Sancimus, si quis mo- 
riens piam dispositionem faciat vel institutionis 
modo vel per legatum vel per fideicommissum vel 
per mortis causa donationem vel per quemlihet 
alium legitimum modum, sive pro tempore episcopo 
curam iniunxerit, quo ea quae disposuerit implean- 
tur, sive de hoc tacuerit, sive e contrario eum pro- 
hihuerit, necesse esse heredihus facere et implere 
omnimodo quae ordinata sunt: quod si sponte non 
faciunt, tum religiosissimi locorum episcopi de iis 
anquirant atque eos conveniant, ut omnia secundum 
1 defuncti votuntatem impleantur. Ac si quidem 
ecclesiam aedificari defunctus iussit, infra triennium 
omnino eam extruendam curent, sin xenonem, infra 
unum annum eum facere cogantur, cum hoc tem])us 
ad defunctorum voluntatem implendam sufficiat: 
possunt enim et domum conduci ihique aegroti de- 
poni possunt , dum xenonis extructio perficiatnr. 
\a Si quid vero semel dare in pias causat. iussi 
sunt, statim id facere cogantur , id est postquarn 
testamentum apertum est hereditatemque vel lega- 
\h tum iiquihus ea relicta sunt adquisierunt. Quod 
si memoratum tempus praeteriit neque ecclesia vel 
xenon aedificatum est neque xenodochi officio fun- 
gitur, cui hoc commissum est, tum episcopi ipsi 
exigant, quae in eam rem relicta sunt et ad id 
competenter expetuntur, et procurent aedificationem 
sacrosanctarum ecclesiarum et xenonum vel geron- 
tocomiorum vel orphanotrophiorum institutionem 
vel ptochotrophiorum vel nosocomiorum extructio- 
nem vel captivorum redemptionem vel alium quem- 



cumque pium actum qui defuncto placuerit, ac 
praeficiant eorum administrationi xenodochos vel 
orphanotrophos vel hrephotrophos vel gerontocomos 
vel denique piarum causarum administratores cura- 
toresque, ut ex supra dicti temporis lapsu memora- 
taque contumacia qui id non fecerint non amplius 
se memoratae rerum administrationi immiscere vel 
religiosissimos episcopos ah earum administratione 

2 excludere possint. Viri autem clarissimi provin- 
ciarum praesides necessitatem heredihus imungant 
1a omnimodo haec implendi. Sane enim iam ve- 
terihus legihus definitum est cogendos esse ad de- 
functorum voluntatem implendam eos, quihus quae 

3 illi reli^uerunt tenere permissum est. Verum si 
quos specialiter defuncti rehus praeposuerunt, velut 
xenodochos ptochotrophos nosocomos hrcphotrophos 
orphanotrophos gerontocomos paramonarios oeco- 
nomos yel denique piarum causarum administra- 
tores, illos adyninistrationem hahere sinant neque 
ipsi administrent , sed eorum administrationem in- 
spiciant et, si recte se hahet, collaudent, si quid 
praetermittitur , emendent, si vero pessime gentur, 
illos expellant aliosque insiituant, qui magni dei 
timorem in mente haheant et terrihilem magni ae- 
ternique iudicii diem, cuius respectu omnia eos intento 
3a tn deum animo facere oportet. Sin autem de- 
functi nullos specialiter administrationi praeposue- 
runt, sed hereaum arhitrio totum permiserunt , ii 
autem id praetermittant, tum religiosissimi episcopi 
et administrent et ptochotrophos vel nosocomos vel 
xenodochos vel orphanotrophos vel hrephotrophos 
vel gerontocomos vel oeconomos vel paramonarios 
vel administratores praeponant , qui et ipsi magni 



I 3 



32 



DE EPISCOPIS 



fiEyav &ebv icara vovv k'x,ovrae ae^ae, aiara ix rQo- 
Ttov TtavTOS xal ix naGrjs 68ov xal ix 7Caai]S ftrjxav^S 

4 sis Mqyov ayea&ai ra evasjSSs Siareray/neva. Ttisq 
8e rov XQOvov navros, ov av vTieQ&oivro TiQa^at ra 
SiarvTtcou^evra ol yeyqafifievoi xXrjQovofiot,, aTtairei- 
ff&ai avrovs xal xaQTtovs xai TtQoaoSovs xal itdaav 
vofiifiov iTtav^rjaiv arto rov xaiQOv rrjs rov Sia&s- 
uevov reXsvrrjs d'sa7ti^ofiev, ov axoTtovfievrjs rrje mo- 
ras ^ aTtb TtQoxaraQ^ecos ^ airiaascus, a}X avrto rio 
voftcp Soxovarje yivsa&ai rrjs xaXovfievrjs moras x^Q^^ 
Xafi^avovaris rrjs rcov xaQTtcHv xal rcov roiovrcov 

5 TtQoa&rjxrje. Avtov rovrov xQarovvroe, si xai urj 
TtaQO. xXrjQovofiOv , dXXa ytaQa fideicommissariu // irj- 
varaQlov^ xaraXsKp&sirj rb roiovro svas^es TtQea^sTov 
xai rovro xaraSe^rjrai 6 rio TCQsa^eico rsriurjfievos' 
xai rrjvixavra Ss dSsiav eh'ai rols &eo^tAsardroiS 
STtiaxoTtote anairsXv rovs roiovrois riai rsrtfirjfievovs 

6 TCQd^at rd Starax&evra. Ei Si Qq&vftrjaatsv oi 
xard roTtov d^sotptXeararot iniaxonot rovro TCQa^at, 
lacos ix&SQaTtsv&svrss itaQa rdiv ysyQafifievcov xXrjQO- 
vbficov ^ legatartwv ^ fideicommissartwj^, dSsta k'arat 
xai rco firjrQ07toXiT:r] rjys iytaQxiae rj ^ rcp dQxisTtiaxoTtoj 
rrje ix&ias Stoixrjascos ravta luav&dvovrt ava^rjrelv 
xai xaravayxd^siv rb svas^es k'Qyov tj rrjv svas^rj 
cptXortfiiav ix TQOTtov TtXrjQova&at Ttavrbs xai Ttavri 
rcp ^ovXofievcQ rcov TtoXircdv rovro itQdrrstv xotvov 
yaQ bvros rov rrjs svas^siae Xbyov xotvde 7t Qoarjxst 
xai rde a^tovSde rye rovrov xa&sardvai ^tXrjQcoascoS' 
exovroe Tiavrbe dSstav ix rovSs rjfxwv rov vofiov 
xtvslv rbv ex lege COndicticion xai d^tatrslv rd xara- 
6a XsXstfifieva ^tXrjQova&ai. EiSoroe rov Qcc&vfiovv- 
roe rovrcov ^eotptXeardrov i^tiaxS^tov , cos xai avrbs 
7tQbs raTs i^ ovQavov 7totvaTe xai /SaatXtxrje xtvrjascoe 

7 vTteo rrje roiavrrje dfisXsiae ^tstQa&sirj. "O^tcoe S 
dv ert fisit,ovt cpb^cp xaraaxs&svrse oi xXrjQOvbfioi 
rcbv rsXsxrtcbvrcov i] oi raTe rotavrate oXcoe dya&aTs* 
Ttqd^sat ^s^aQrjfisvot firj rrjv rovrcov Ttoirjaiv Stava- 
^aXXotvro, xai rovro d'sa7ti^0fisv , Sars, ei ivoxXrj- 
d'svrse TtaQa rcov d^sotptXsardrcov i^ttaxo^tcov oi rov- 
rote rertfirjfisvoi elra Stava^dXXotvro, coe xai rrjs rc5v 



aQxovrcov siaTtQd^soje Ssrj&iivai, rrjvtxavra firj fiorov 
avrovs aTtXovv rb xaraXeXeififitvov sia^tQdrrsa&at, 
7a dXXd 7tdvrcoe Si7tXuaiov. Ei ynQ iv roTe TtaXatoTe 
rjv rtva ■d'efiara, ecp^ u>v i^ aQvi^aecoe Si7tXdata rd 
rrje xaraSixrje rj7tsiyero , Ttcos ov xdvrav&a rove firjSe 
exbvrae Ttotrjaavras , dXXd xai /(Joj^ov dvafxeivavrae 
xai vareQOv bxXrj&evrae 7taQd rcov d'eo<piXsararcov 
i7ttaxb7tcov elra firjSe rovrote ev&vs si'^avrae, Ssrj&ev- 
rae Se xai dQxixrje oxXrjascoe, rfj rov Si7tXaaiovoi 

8 d^tatrrjast 7tQoarjxst acofQOvi^sa&ai; Ei Ss oi reXev 
rcovree rove savrcov xXrjQOvbfiove ^ovXrj&eTev , rjvixa 
fisXXotsv rsXsvrdv, TtQa^iv rtva 7tXrjQ0vv svas^rj, dXX^ 
ovx iv rfj avrcov ^corj, xai rovro tpvXdrrsa&at xai fi/rj 
iv fidacp rove xXrjQovbuovS dvayxd^ea&at TtQdrrstv ri, 
d>v b Sia&sfisvos fisra rrjv avrcov rsXsvrrjv rjjSovXrj&rj 
ysvea&ai, reXevrcovras Ss avrove dvdyxrjv sxstv ix 
rQO^tov Ttavrbe ravra TtXrjQovv. dva^oXrjS Se rtvos 
TtttQd rdov ixsivov xXrjQOvbficov ysvofievrjs dvdyxrj ravra 

9 yivsa&at, d^tSQ k^fiTCQoa&sv StsrvTCcbaafisv. Ei Ss 
rtva rcov xaXovfievcov dvvaXicov TtQea^eicov xaraXei- 
(p&sirj 7] ScoQrj&sirj xXrjQcp rv^bv rj fiovaarrjQiote ^ 
daxrjrQiate ^ Siaxoviaaate rj Ttrcoxsioie ^ ^svcoatv rj 
voaoxofisiots rj ^QSforoofsiots rj roTs rcov dytcordrcov 
ixxXrjai^v 7trcoxoTs rj aTtXdos avarrjfiaai riaiv svayiatv 
rj oXcos ovx aTtrjyoQsvfievotS rcov ix tcXjj&ovs rj&QOta- 
fievcov, /^ovXrj&eTev Ss xard rtva xaiQbv oi rrjvixavra 
evQtaxbfisvot ;f(>t;crto»' vTceQ rrje rotavrrje TCQd^ecoe Xa- 
^ovres StaXvsa&at, firj i^earco rovro 7coteTv firjSe rb 
ytvbfievov xvQtov slvai, dX^M xai sx^crcoatv rcov XQV' 
fidrcov 6 ravra covrjadfisvos rj StaXvadftsvoe vTCOfis- 

10 vsrco. ^E^csirotye avdyxrj roTe fiev k'v rtvt fieQei 
rov XQ^vov yevofisvots elvat XQV/^^'^^'^ atp&oviav, roTe 
Se ye i^ttyevofievote rcavreXrj rcbv xaraXeXetfiftevcov 
areQTjatv, ov tpvXax&rjaerai Se ovSe avrb rb rcbv d%'- 
vaXicov ovofia ovSe rj Strjvexrje rov reXevrrjaavroe 
fivrjurj, Si^ rjv xai rb dvvdXiov rovro xaraXeXotnev, 
dXX ev&ve aTtoa^ea&rjaerai rfj rcov xaraXeXstfiftevcov 

11 avva7toXXvfiEvov ix7Coirjast. Mevstv roiwv Sirj- 
vexcoe avrove ivsxofievove raTe rotavrate Sbasat d'sa7tt 
^OfisVf coare xal s'C rte ysvoiro ix7toirjate, xai ravrrjv 



\'l) sic ColL, ovv axo7t. T. m. ovx Nomoc. (2) rj Xrjy. om. Nomoc. (3) xai ins. Coll. (4) dyea&ai Coll 



dei verecundiam habeant, ut omni modo, omni ra- 
tione, omni subsidio quae pie instituta sunt ad 

4 effectum perducantur. Pro omni autem tem- 
pore, quo scripti heredes quae iussi sunt facere 
supersedennt , fructus et reditus atque omne legi- 
timum augmentum inde a morte testatoris ab iis 
exigi iubemus , ut mora tion incipiat ex litis con- 
testatione vel interpellatione , sed, quasi lege ipsa 
quae dicitur mora interveniat, ita fructuum aliorum- 

5 que id genus accessio locum habeat. Idemque 
valeat, si non ab herede, sed a fideicommissario vel 
legatario eiusmodi pium legatum relictum fuerit ii- 
que quod sibi relictum est ad^uisierint : nam et hoc 
casu liceat religiosissimis episcopis convenire eos 

6 qui ita honorati sunt, ut tussa exsequantur. Quod 
si r^ligiosissimi locorum episcopi ia facere negle- 
gunt, corrupti fortasse a scriptis heredibus vet le- 
gatariis fiaeicommissariisve , tdm provinciae metro- 
politano vel archiepiscopo eius dioecesis , cui hoc 
compertum est, anquirere et efficere, ut pium opus 
vel pia donatio omnimodo tmj)leatur, quam cui 
voluerit civium id facere licebit. cum enim pieta- 
tis ratio communis sit, commune etiam studium esse 
debet, nt ea impleantur. quilibet igitur ex hac 
nostra lege conaicticiam ex lege actionem instituere 
et agere poterit, ut quae reiicta sunt impleantur. 
6a Sciat autem religiosissimus episcopus gui ea in 
re neglcgens fuerit, se et caeli poenas et imperato- 
riam inaignationem propter talem neglegenttam ex- 

7 perturum. Quo autem maiore metu territi here- 
des defunctorum vel omnino ii quibus talia opera 
bona imposita sunt ea facere non differant, etiam 
hoc sancimus, ut si ita onerati interpellati a reli- 
giosissimis episcopis adhuc differant, ut vel apud 



praesides agi debeat, iam non solum in simplum 
quod relictum est, sed in duplum omnino conve- 
la niantur. Si enim in veteri iure quidam casus 
erant, in quibus ex infitiatione lis in duplum cres- 
cebcit, quare non et in hoc casu eos qui non sponte 
fadant, sed et tempus terant et postea admoniti a 
religiosissimis episcopis deinde ne his quidem sta- 
tim oboediant, sed ad praesidaiem usque exactionem 

8 veniant, dupU exactione castigari convenit? Quod 
si defuncti heredes suos cum morientur quid fieri 
iusserint, non dum vivunt, et hoc observetur neque 
in medio tempore heredes quicquam eorum facere 
cogantur, quae post mortem eorum testator fieri 
voluit, mortis vero tempore necesse eis sit omni- 
modo ea implere. dilattone autem ab illius heredi- 
bus facta ea fieri debent quae supra definivimus. 

9 Si vero annua quae dicuntur legata relicta vel 
donata fuerint clero forte vel monasteriis vel as- 
cetriis vel diaconissis vel ptochiis vel xenonibus vel 
nosocomiis vel brephotrophiis vel sacrosanctarum 
ecclesiarum pauperibus vel denique quibuslibet piis 
corporibus vel plane coUegiis non prohibitis, ii au- 
tem, qui certo tempore inveniuntur, velint auro semel 
pro eo actu accepto transigere, non liceat hoc fa- 
cere neque, si factum sit, valeat, verum etiam amis- 
sionem pecuniae qui haec redemit vel transegit pa- 

10 tiatur. Alioquin eveniat necesse est, ut, qui 
certo tempore in eo corpore sunt, pecuniis abundent, 
qui vero postea accedunt , iis quae relicta sunt in 
totum careant, neque ipsum annuorum nomen ne- 
que perpetua defuncti memoria servetur, cuius gra- 
tia hoc annuum reliquit, sed extinctis iis quae re- 

1 1 licta sunt statim oblitteretur. Quare perpetuo 
eos talibus dationibus obligafos manere iubemus, ut 



1:t QLERICIS 



33 



I 3 



axvQOv elvai y.al rov£ oreSrjTtOTS TiQoarrioofievovS rcHv 
fvaywv o'Cx(ov aSeiav ^x^iv xivelv aai aTCairelv avra, 
ovSe/uiae XQOVov TtaQayQa^rfi avrixeijuevrjs avrole Sta 
rb xad"^ ^xaarov iroe rr^v roiavrrjv rixrea&ai ayo}- 

12 yrjv. ^AXV vTiod'rjx.r]v elvai ra rov xaraXeixpav- 
roe 71 Qay/uara roTs roiovrote TtQeafieiois, Sare aSeiav 
i'xeiv i^ avrcov rcov TiQayfiariov ro ixai'6v rale eva- 
yeat TZQa^eat neQtyivead^at ov fiovov ini roTe xara- 
leketjufitvoie, aV^a xai ini xaQnoT? avrcov xai nQoa- 
oSote xai naOTj voftifico inav^rjaef ;^^or/ag, xa&a 
nQOeiQrjrat, ovoe role xare'xovai naQayQacprje aQfio^eiv 

13 Svvafierrje, onoaov av rte aQt&firiaete xQOvov. IlXrjv 
£1 firj fiera^v rov re rco avvaXico nQea^eico ^e^aQr}- 
iievov rov re xara rove leQarixove xavorae xai rove 
TjiiereQOve vofiove nQoearcoroe * rrje rotavrrje anatrrj- 
aecoe yevoiro avfKpcovov fiovXofievov nQoaoSov avri 
Tov avvaliov nQea^eiov So&rjt^ai naQa rovrov rov 
^e^aQrjfievov ev&aXrj xai Srjfioaiote noXXole ovx vno- 
xetfievr}v, alla xai nQoa&rjxrjv exovaav navrcoe fiev 
ovx ilarrova rov reraQrov fieQOve rrje xad^aQae nQoa- 
oSov, ineiroiye onoaov av fiera^v avrcav ini ro 
!4 nleov So^etev. Ei fiev yctQ rt roiovro kyyoafov 
yevrjrai avfKpcovov xai So&eirj tj rotavrrj nQoaoSoe 
y.ai avaXr^cpd^eir] iyyqa(pote avv&rjxaie xai SiaXvaeat 
Ktti rovTO ifiipavee ini nQa^eoJS vnofivrjfidrcov xara- 
arairj, aQyelv rrjv dnairrjatv rov dvvaXiov Xrjydrov 
xard rov ravrr} /Se^aQrjfievov ■9'eani^Ofiev, avrrp' Se 
rijv nQoaoSov avri rov nQea^eiov xa&eardvai Strjve- 
x(oe eie rovro dwoiQtafievriv xai exnoiela&at naQ ov- 
Sevbe xad'^ olovSrjnore ixnot^aeojs axrma SvvaftevrjvK 
15 OvSevhe Se rotovrov naQaxoXov&ovvroe vnoxeX- 
ad^ai Strjvexaie xard ro ^'ftnQoa&ev naQ^ rjficov eiQr]- 
fiavov rf] Soaet rcov dvvaXicov nQea^eicov rdie rotov- 
xote ^e^aprjfievove^ d^eanil^oftev , diare ro ovoua xai 
ri]v fivrjfirrv rov reXevrrjaavroe rov re dvvaXiov nQe- 
a^eiov in avrcov rcov k^Qycov Sirjvexcos Siaaco^ead^at. 
h. XV k. Nov. ConslantinopoU Lampadio et Oreste 
cmss. [a. 53U] 

46 (47) *'0 avros ^aaiXevs^IovXtavco indqxcp nQai- 



rcoQicov. Tole ieQdls rjficov vofioiS oioue&a YQ^at xal 
rovrov nQoad^eivat rov i| dQerrjS, aXX^ ovx ix XQO- 
rcov rds evayeXs rjyefiovias naQe'xovra, diare ini rcov 
evaycov ftoraarrjQicov ^ daxrjrrjQicov firj ndvrcoe re- 
Xevrcovros rov rjyovfievov ^ rrjs r/yovfievrjs rov 
ife^rjs ^ rr]v SevreQav yevead^ai {avviafiev ydq ry 
cpvaet ovre ndvras ofioicos dyad^ovs ovre ndr^ras iv 
iac^ notovar] xaxovs), dXX' ov dv o re dya&os ^ios 
xai aefivos rQonos xai rj neQt rrjv daxrjatv avvrovia^ 
xai ro xotvov rcov X.otncov fiovaxcov nXrjQCOfia rj lo 
nXeiarov avrdiv intrrjSetov nQOS rovro rofiiaete xai 
rcov dyicov evayyeXicov nQOxetfievcov SXoiro , ini rr]v 

1 rjyefiovlav xaXeXad^ai. ^Qare, ei fiev o nQcoroe 
fierd rbv reXevrrjaavra ^^^kctos eir] xai fiovaxcov ao- 
Xeiv d^tos, ixelvov rcov aXXcov nQOXQivea&ai' ei Si 
o fier^ ixeXvov, ofioicos in* avrbv ^eQea&ai rrjv rov 

2 rjyovftevov \prjcpov. Ei Si ovSeie rovrcov d^toe fai- 
votro, rr]vixavra rbv ix ndvrcov intrrjSeiov, oiovSrj- 
nore dv eirj fia&fiov, nQOxeiQt^ead^at rjyovfievov, ^iov 
re bvra aefivov xai noXtreiae aefivrjs xai neQtaco^etv 
rove ntarevd^evrae avrco Svvdfievov nQoarjxov ov 
ndaav aQxrjv xai ndaav dv&Qconcov intaraaiav ovx 
ix xQ^vcov ovSe ix xXrjQcov ovSe ix rvxrjQcov neQi- 
ardaecov, dXX^ i^ iniXoy^e xai ix rov xaXXiovoe yCve- 
a&at xai rrjv naQd ndvrcov fiaQrvQiav elvai rco rdy- 

3 (U ptart rd^tv. FvcoQtfia Si ravra yivea&at rco 
xard roncrv d^eofptXeardrco intaxoncp , coare atrbv 
fiav&dvovra rbv intXexO^evra xai oQd^coe i'xBtv rovro 
Soxiftd^ovra avft\pr](p6v re yivead^ai roXs intXe^afie- 
rote xai nQodyetv avrbv ini rr]r rov r]yovfievov rd^tv. 

4 Joxtfidt,etv Se SeX rrjv avrcov intXoyrjv rbr xard 
xatQor narQidQxt]r xai rovs xard ronov d^eo^tXeard- 
rovs intaxonovs, k'xovras xai avrovs ro xQifia rov 
Seanbrov ■d'eov xai rrjr pteXXovaar XQiatv evXafiovfie- 
vove, ei fir] xar* intXoyrjv, dXXd nQOS rt Ttdd^oe dno- 
(iXexparree dvd^Qcontvov rrjv nQO^oXrjr notrjaorrat 
ixbvrcov avrcbv xai iv rovrcp rcp ^icp xai iv rcp pteX- 
Xovri rvv ix rov d^eov notrrjv, ola rrjs avrcov dpie' 
Xeiae noXXaXs ywxaXs dfiaQrrjftdrcov curiae naQe.xofte'vr]6, 



(l) nQoearSras Coll. lihri boni (2) Svrafievov Coll 
extat in Coll. (5) verbum finitum desideratur 



lihri honi (3) ^e§aQr]pieroie Coll. libri boni (4) c. 4« 



etsi alienatio facta dt, et haec irrita stt et pro tem- 
pore antistitihus venerabilium domorum liceat agere 
easque exigere neque ulla temporalis praesci-iptio 
eis ohstet, cum tatis actio unoquoque anno nasca- 

12 tur. Hypothecae autem pro eiusmodi legatis 
defuncti res suhiectae sint, ut ex his rebus piis acti- 
bus satis fieri liceat non tantum pro iis quae re- 
licta sunt, sed etiam pro fructihus et reditihus eo- 
rum omnique legitimo augmento: nec temporalis 
vraescriptio , secundum quod dictum est, detentori- 
hus competere potest , guantimcumque temjpus quis 

13 numeret. Praeterquam si inter eum cut annuum 
legatum impositum est eumque qui secundum sacra- 
tissimos canones nostrasque leges tali exactioni 
praepositus est pactum factum sit, ut pro annuo 
legato detur reditus uher nec multis onerihus puhli- 
cis gravatus, qui et accessionem haheat non mino- 
rem omnino quarta meri reditus parte, vel si quid 

14 amplius inter eos convenerit. Nam si tale pac- 
tum in scriptis fit et ialis reditus traditus ac pacti 
transactiomsque instrumento comprehensus idque 
gestorum confectione palam factum est, annui le- 
gati exactionem contra eum qui eo oneratus est 
cessare iuhemus, ipsum autem reditum in legati lo- 
cum succedere perpetuo ad id destinatum neque a 
quoquam ulla ahenandi ratione alienari posse. 

15 Sin autem nihil tale suhsequitur, perpetuo se- 
cundum quod supra a nohis aictum est annuorum 
legatorum dationi eos, qui talihus onerati sunt, oh- 
noxios esse decernimus, ut nomen et memoria de- 
functi annuique legati in ipsis operihus perpetuo 
conservetur. 

4d Idem A. luliano pp. Sacris legihus nostris 
et hanc addendam esse nohis visum est, quae ex 
II. 



virtute, non ex temporis ordine pias praefecturas 
concedit, ut in venerahilihus monasteriis vel ascete- 
riis nequaquam defuncto ahhate vel ahhatissa se- 
quens vel secunda succedant (conscii enim sumus 
naturam neque omnes pariter honos ne^ue omnes ae- 
qualiter malos facere) sed quem et vtta integra et 
honesti mores et adsidua devotio [commendentj et 
totum reliquorum monachorum corpus vel maior 
eorum pars ad hoc idoneum putaverit et propositis 
sanctis evangeliis elegerit, eum ad praefecturam 

1 vocan. Si ergo proximus a defuncto idoneus 
et dignus est, pd monachos regat, ille reliquis prae- 
feratur, si qui eum sequitur, similiter in eum prae- 

2 fecturae suffragium dirigatur. Si vero nemo 
eoru7n dignus videtur, tum qui ex cunctis idoneus 
erit, cuiuscumgue gradus sit, antistes creetur, cuius 
videlicet et vita honesta sit et honestus status qui- 
que sihi commissos servare possit: nam convenit 
omnem principatum omnemque hominum guherna- 
tionem non ex tempore vel sorte vel fortuiHs mo- 
mentis, sed ex electtone praestantiaque prodire om- 
niumque testimonium corpori ordinem constituere. 

3 Ea autem communicentur cum religiosissimo 
episcopo, ut cum de electo certior factus sit eam- 
que rem recte se hahere arhitretur, eligentihus ad- 

4 sentiatur eumque in locum ahhatis inducat. Quo- 
rum eleciio examinanda est pro tempore patriarchae 
et religiosissimis locorum episcopis, qui et ipsi sub 
iudicio domini dei sunt et futuram condemnationem 
verentur, num minus per electionem quam ad hu- 
manam quandam affectionem respidentes suffragium 
tulerint: ipsis etenim tam in hac vita quam in fu- 
tura poena ex deo aderit, cum eorum nealegentia 

5 multis animis peccandi causa fuerit. Quae om- 

5 



I 3 



34 



m Episcopis 



5 (2) TovTiOP navxuiv xai dnl Tuiv avla^eiJiaivop 
vvvatxcov tj naQ&ivcov rcSv rjyovfievcDV evaycov aaxrj' 

6 (3) ir^Qicov rjxoi /uovaaTrj^icor x()arovvrcor. Trji 
XomrjS ie^arixTJe rcc^ecos anaarjs rfji rov d^eov kec- 
rovoyiae xara rove eavrrje ^a&juove n^oiovarje xai 
ovSev ix rov na^ovroe rjfxcHv xaivi^ofievr^e vofiov. 
D. XV k. Dec. Coiistaiitinopoli Lampadio et Oreste 
conss. , , . , [«.530] 

47 (48) * O avrbs fiaaiXeve ^lcoavvrj dna^x^P n^ac' 
rcoQicov. Oeani^ofiev firjSava eie incaxonrjv nQox^cQi' 
^ea&at, nXriv ei fir} ra re alXa xQV^^^^^S xai ayad^bs 
e'ir] xa.i fxrrie yvvaixi avvoixoirj firjve naiStov elrj na^ 
rr}Q, alX avri iiev yvvaixbs nqooxaQreQoir] rfj ayico- 
rctrjj ixxXr^aiq, avri 8e naiScop dnavra rbv XQiariavi- 
xbv xai OQd^oSo^ov e^oc Xaov, yivcoaxcov ovxcos i^ 
aQ/rje ra neQi rrjs SiaSoxrjS rcov d'eo<fi}.eardro}v ini- 
axoncov rjfias Siarvncbaai"^ xai fierd ravrrjs rrjs iv- 
voiai nQoeXd^elv rbv vbfiov, xai rovS naQa ravrd ri 
nQarrovxae rj nQd^arras dndarje imaxonrje dva^iove 
1 elvai, 01 vaQ fierd ravrtjv rjfidiv rrjv Scdra^iv 
noirjaai rivae eniaxbnovs naQa rrjv ravrrjs Svvafiiv ^ 
yevea&ai %)'aQQrjaarTee ovre iv iniaxbnois eaovrai ovre 
fievovaiv ini rcbv leoujv, dXV i^eXa&evres avrcov ere- 
Qois Scbaovai x^Q^^ x^^Qoroviae dxQt^ove re xai rco 
d^ec} Scd ndvrcov dQeaxovarjs, D. IIII k. Aug. Con- 
stantinopolipost coiis. Lampadii et Orestis. [a. 531] 

48 (49) Idem A. lohanni pp. Si quis ad decli- 
nandam legem Falcidiam, cum desiderat totam suam 
substantiam pro redemptione captivorum relinquere, 
eos ipsos captivos scripserit heredes, ne videatur 
quasi incertis personis heredibus institutis iudicium 
suum oppugnandum reliquisse, sancimus huius talem 
institutionem pietatis intuitu valere et non esse re- 

1 spuendam. Sed et si pauperes quidam scr.ipserit 
heredes et non inveniatur certum ptochium vel cer- 
tae ecciesiae pauperes, de quibus testator cogitave- 
rit, sed sic incerto vocabulo pauperes fuerint here- 
des instituti, simili modo et huiusmodi institutionem 

2 valere decernimus. Et si quidem captivos scrip- 
serit heredes, civitatis, in qua testator larem fovere 
ac degere noscitur, episcopus et oeconomus^ here- 
ditatem suscipiant et omnimodo in redemptione cap- 
tivorum procedat hereditas sive per annuos reditus 
sive per venditionem mobilium seu se moventium 
rerum: nullo penitus ex hoc lucro vel oeconomo vel 
episcopo vel sacrosanctae ecclesiae relinquendo. si 
euim propter hoc a speciali herede recessura est, ut 
non Falcidiae ratio inducatur, quomodo ferendum 
est hoc, quod in sacro venit, per Falcidiam vel aliam 

3 occasionem minui? Ubi autem indiscrete paupe- 
res scripti sunt heredes, ibi xenonem eius civitatis 
omnimodo hereditatem nancisci et per xenodochum in 
aegrotantes fieri patrimonii distributionem, secundum 
quod in captivis'* constituimus : vel per redituum 
annalium erogationem vel per venditionem rerum 
mobilium vel se moventium, ut ex his res immobiles 
comparentur et annuus victus aegrotantibus accedat. 
quis enim pauperior est hominibus, qui et inopia 
tenti suut et in xenonem repositi et suis corporibus 
laborantes necessarium victum sibi non possunt ad- 

4 ferre? Licentia omnimodo danda et in priore et 
in secunda specie et actionem movere et dehita exi- 



gere, ut in captivos vel in aegrotantes consumantur. 
si eiiira heredum eis et ius et nomeu dedimus, sine 
Falcidiae tameu legis emolumento, necesse est eos 
5 et debita exigere et creditoribus respondere. Sin 
autem ampliores in civitate xenones vel ptochia 
sint, ne incerta videatur pecuniarum datio, tunc ei 
xenoui vel ptochio, qui pauperior esse dignoscitur, 
easdera res vel pecunias adsignari: hoc videhcet 
discutiendo a viro reverentissimo locorum antistite 
G et sub eo constitutis clericis. Sin autem nuUus 
xenon in civitate inveniatur, tunc secundum de cap- 
tivis sanctionem pro tempore oeconomus sacrosanc- 
tae ecclesiae vel episcopus hereditatem accipiat et 
sine Falcidiae ratione pauperibus, qui in civitate 
sunt vel penitus mendicantes vel alia sustentatione 

7 egentes, eaedem pecuuiae distribuantur. Haec 
tamen omnia locum habere sancimus, quando uon 
certi xenonis vel certi ptochii vel certae ecclesiae 
nominatio a testatore subsecuta est, sed incertus 
est eius sensus. sin autem in personam certam vel 
in certam venerabilem domum respexit, ei tantum- 
modo hereditatem vel legatum competere sancimus, 

8 nuUa Falcidia nec in hac parte intercedente. In 
omnibus autem huiusmodi casibus caelestes iracun- 
dias sacrosanctarum rerura administratores expec- 
tent, si qualecumque lucrum ex huiusmodi guberna- 
tionibus sibi adquisierint vel si hoc committi ab alio 
senserint et non gravissima poena et interminatione 
quod perperam factum est studeaut corrigere. D. i 
k. Sept. Constantinopoli post co7isulatum Lampa 
dii et Orestis vv. cc^ [a. 531] 

49 (50) ^ldem A. lohanni pp. Cum lege Leo- 
uiana' viris reverentissimis episcopis et presbyteris 
et diaconis peculium habere quasi castrense conces- 
sum est, eo addito, ut in ipso testari possint, dubi- 
tabatur, si huiusmodi testamenta debent de inofficiosi 
querella expugnari, cum de omnibus personis, quae 
huiusmodi peculia meruerunt, eadem fuerat quaestio 
1 exorta. Sancimus itaque viris reverentissimis 
episcopis et presbyteris et diaconis, qui tale pecu- 
lium (id est quasi castrense*) possident, super his 
tantummodo rebus, quae quasi castrensis peculii 
sunt, non solum ultima condere secundum leges ta- 
men elogia licere, quod ex Leoniana constitutione 
descendit, sed etiam eorum ultimas voluntates, super 
his tantummodo habitas, de inofficiosi querellae mi- 
nirae subiacere. D. k, Sept. Consiantinopoli post 
cons. Lampadii et Orestae. {a. 531] 

50 (51) ^ldem A. lohanni pp. Si quis in conscri- 
bendo instrumento sese confessus fuerit non usurum 
fori praescriptione propter sacerdotii praerogativam, 
sancimus non licere ei adversus sua pacta venire et 
contrahentes decipere, cum regula est iuris antiqui 
omnes licentiam habere his quae pro se introducta 
1 sunt renuntiare. Quam generalem legem in om- 
nibus casibus obtinere sancimus, qui uecdum per 
iudicialem sententiam vel amicalem conventionem 
sopiti sunt. D. k. Sept. ConstantinopoU post cons. 
Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 

51 (52) Idem A. lohanni pp. Generaliter sanci- 
mus omnes viros reverentissimos episcopos nec non 
presbyteros seu diaconos et subdiaconos et praeci- 



(1) c. 47 extat in Coll. (2) c. 41 § 2 h. t. (3) sic J/* 
cum Graecis, iconomi CRM'^ (4) captivos libri (5) tra- 
ditur consulatus anni 530 (6) iunge 1, 5, 22. 3, 28, 37. 



6, 22, 12 (7) c. 33 h. t. (s) id est quasi castrense 
del. Rummel. (9) pr. =« 2, 3, 29 



nia valeant etiam in devotissimis mulieribus et vir- 
ginibus quae piis ascetriis vel monasteriis jpraepo- 
6 nuntur. Reliqui vero sacri ordines dei mimstroruyn 
secundum gradus suos promoveantur neque quicquam 
in iis praesenti lege nostra innovatur. 

47 Idem A. lohanni pp. Sancitnus , ut nemo 
episcopus ordinetur, nisi qui et alias idoneus ac 
bonus sit nec/ue uxori cohabitet neque liberorum 
pater sit, sea pro uxore ampleciatur sacrosanctam 
tcclesiam, liberorum autem toco totum Christianum 



orthodoxumque populum habeat, scie?is ita ab ini' 
tio de successione religiosissimorum episcoporum nos 
constituisse eoque cotisilio legem emissam esse , et 
qui ea praetermittant vel praetermiserint omni epis- 
1 copatu indignos esse. Qui etetiim post hatic con- 
stitutionem nostram cotitra eius vim aliquos epis- 
copos creare vel fieri conabuntur , neque episcopi 
erunt neque in sacris matiebunt, sed its eiecti altis 
locum facient ordinatione diligetiti et deo per 
omnia grata substituendis. 



ET CLERICIS 



35 



I 3 



piie rnonachos, licet non sint clerici, immunitatem 
ipso iure omnes habere tutelae sive testamentariae 
sive legitimae sive dativae: et non solum tutelae 
esse eos expertes, sed etiam curae, non solum pu- 
pillorum et adultorum, sed et furiosi et muti et 
surdi et aliarum personarum, quibus tutores vel cu- 

1 ratores a veteribus legibus dantur. Eos tamen 
clericos et monachos huiusmodi habere beneficiura 
sancimus, qui ad sacrosanctas ecclesias vel monaste- 
ria permanent, non devagantes neque circa divina 
raiuisteria ' desides, cum propter hoc ipsura beneti- 
cium eis indulgemus, ut aliis omnibus derelictis dei 

2 omnipotentis inhaereant ministeriis. £t hoc non 
solum iu vetere Eoraa vel in hac regia civitate, sed 
in omni terra, ubicumque Christianorura nomen co- 
litur, obtinere sanciraus. I). k. Nov. post cons. Lam- 
padii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

52 (53) '^ avrbs ^affilevs ^lcoavvri iTta^xf^ Ttpai- 
rwQioJv. 0£ff7t{'^Ofisv fiTjSeva TtavrsXcos firjrs ^ovAev- 
rriv fiirjrs ra^e.corrjv icriffxoTtov ^ nQSff^vrsQOv rov 
XoiTtov yivsff&ai, ovSav icpaTtrofiavov rovSs rov vofiov 
tcbv roiavrr]S leocoffvrrjs TtQore^ov rj^icojtiercov , rov 
XoiTtov 8s firjSeva TtarreXcos ix rrjs eiQrjuevrjs ovra 
rvxjjs eis ras Qrj&eiffas ieoareias ava^aiveiv , xat fia- 
Xiffra et xal rjSr] ?.sirovoyT]ffas ij rols ra^ecorixoTs vTtrj- 
1 qerrjffas ervxsi' iTtirayuaffi. Tov yaq ivre&^ati- 
fievov eiffTtQa^effi fftpoSpals xal roTs Sia rovro cos ei- 
,cds i^tiffvfijSaiiwffii' aitaprrj/uaaiv ovx av eirj Sixaior 
iori usv elrai ra^ecorrjv rj ^ovXevrrjv xal TtQarrsiv 
ra Ttavrcov Ttixoorara, sv&vs Se le^e^a xeiporovsTffd^ai 
TCE^l ^iXav&QConias re xat axrr]/uoavVT]S vovd^erovvra 
xat v^rjycrvftevov'^ Soyjuara' nXrjv ei fir] ix vrjnias rjXt- 
xias xai ovTtco rrjv k'(pr]^ov ix/Saffrjs irvxe roTs evXafie- 
ffrdroiS fiovaxoTs iyxaraXeXsyfisvos xat Stafieivas int 
rovrov rov axvf^^^^os ' rrjvixavra yao itpitftev avrcp xat 
nqsff^vrsQco yeveff&ai xat eis iniffxonrjv iXd^eTv, npo- 
SrjXov 6v, tas, rjvixa roiovrov ri yivjjrai xat a^ios rTJs 
ieQarsias ^avfj *, rrjvixavra aSsiav i^et, fieveiv int rrjs 
isQCOffvvrjs xat rov XsirovQysTv anrjXXdxd^ai, rrjv rsraQ- 
rrjv ftsvroi ftoTQav rrjs avrov nsQiovffias dndcrjs naQs- 
Xcov ^ roTs ^ovXsvraTs xat rcp Srjfioffico xard rov i'vay- 
Xos ini roTs reraQrrjftoQiois rs&srrn nnQ Tjttcov votiov^, 



^ ftovcp r^ STjftocfiep , siye ra^soyrixrjs rvxijs irvyxa- 

2 vev fov. Ei Si xai iv roTs evXafieardrois aQXi- 
ftavSQiraiS rax&sir] xai Siafisiveiev'' iv avroTs, xai 
ovrcos ainco SiSotiev rrjv rijs rvxrjs ariXetav, rr;v re- 
rdQrrjv xdvrav&a fioTQav rrjs avrov neQiovaias, xa- 
d-dneQ einorres e^&r]ftev, naQexoftivco' aXXoJS Si ovre 
ixeivcp x^^QoroveTffd^ai ffvyxojQovfisv ovre rco x^^^Qoro- 

3 vovvri roiovror ri nQdrrsiv itpisftsv. Pivcoffxov- 
ffr]S rr]S ffrjs vnsQoxrjS, cos ravra naQacpvXaxriov anaffi 
roTs d'EOwiXeffrdrois iniffxonois notvrjv vwoQcoftivois 

j nsoi avrrjv rijv leQOiffvvrjv, eXri roiovro nQd^aiev, nQos 

; ro firjSe rov x^tQorovovfievov rrjs icQcoffvvrjs dnoXav- 

sir, xdv si nQorsQOv oiovSrjnore ^ad^fibv IsQarsias 

insTxsv, aXX^ iv iSicorais rerdxS^ai xni rds XeirovQ- 

4 yias ixreXeTv, als vnixeiro nQorsoov. 'AneQ anavra 
xQareTv eis rbv iipe^rjs ^ov)J)fted^a xQoror , insiSr] 
roiwv^ nQcorov vf rjftcov i^evQTjrai, ov nQOffanro- 
ftivov navrsXcos rovSs rov vofiov, xad^dnsQ stnovrss 
Ecpd^rjftsv, rcbr ana^ rotavrrjs IsQcoavvrjs d^icod^irrcov, 
dXX i^ovaiav ixovrcov avrcbv Si' vnoxaraardrcov 
XsirovQyeTv xard rrjv OeoSoaiov xai OvaXevrivtavov 
rcbv^ rr]s evasfiovs Xrj^scos Sidra^ir ^ rrjv nQos Ocoudv 

5 dvriyeyQafifiivrjv '^. i7(>os rovrois xnxsTvo Sixaiov 
slvai xai xQareTv xat noXirEvsad^ai d^sffniZ.ousv, onsQ 
re&EV i^ dQxrjs xai noXirevffdftevov ovx Xfffisv oncos 
naoconrai. fiefivrjfie&n ynQ 'yiQxnSiov xai 'Ovcooiov 
rcbv rr]S evffe^ovs Xrj^ecos irrvxorres Siard^si '' ^ov- 
?j)fiivr] rovs xXtjqixovs, eXnsQ dueXrjffavre? rvxoisv rrjs 
savrcbv rd^scos xai sts oiavSTjnore i'vonXor ffrQareiav na- 
QnyysiXniev rj xai xa&r^QTjuivoi na^d rcbv d'eo(piXsffrd- 
rcov iniffxoncov ffrQareveff&ai roXfirjffaiev , ixSdXXe- 
ffd^ai uev avrovs rrjs ffrQareias rjs srvxov, naQaSiSoad^ai 
Ss raTs rcbv noXscov ^ovXaTs, vnovQyrjaovra? rb Xoinbv 
rcb Srjftoaio), ineiSr] xai rfj rov Seanorov &eov XarQeiq 
xarn rbv rrjs arQareias rQonov ervxov dnetnovres. 

6 '^yineQ xQareTv ix rovSe rjficbv -d^eaniKofiev rov vb- 
ptov, xeXevovre? avrovs evd^vs xat naQnxQrjfta rrjs nb- 
Xecos ixeirrjs, i^ r]S eiai, yivsad^at fiovXsvrds, si pir] 
aijpoSQa svnoQinv i'xot /SovXsvrcbv rj nbXis, insiroiys 
rr]S yeirovos rj xai noQQcorsQco ftixQt ftins inaQxias 
sriQas, i^vd^a ftdXtara fiovXsvrcbv xad^iarrjxsv dnoQia, 

7 Ei Ss dcpavsTs., cbs eixbs, yivoivro, dSetav SiSofisv 



1) mysteria Itbri boni contra Graecos (2) c. 52 extat 
m ColL, pr. — § 4, 13. 14 in Nomoc. (3) vov&e- 

Tovvra xai vtprjyovftevov CoU.^rofio&srovvra (om. xai 
vcprjyovftevov) Nomoc. (4) cpaveirj lihri (h) rj ins. 

52 Idem A. lohanni pp. Sancimus , ni nuUus 
omnino curialis vel cohortalis iii posierum epis- 
copus vel j)resbyter fiat: qui antea tali saceraotio 
digni habitt suni , hac lege non tanguniur, posthac 
autem nemo omnino qui memoratae condicionis est 
adpraedicta sacerdotia accedat, praesertim si iam mi- 
nistravit vel forte cohortalinis iussionihus oboedivit. 

1 Neque enim iustum esset eum, qui violentis ex- 
actionibus et peccatis quae his viaelicet admiscen- 
tur, innutritus est, viodo cohortatem vel curiaiem esse 
et omnium acerbissima facere, mox sacerdotem creari 
humanitatis et innocenliae praecepta docentem ac 
snadentem: nisi forte ab infantia necdum pubertatem 
egressus inter monachos receptus sit et tn eo statu 
permanserit: tunc enim ei permittimus, ut et pres- 
byter fiat et ad episcopatum perveniat : qui videlicet, 
quoad id fiet et clericatu dignum se praestabit, i?i 
sacerdotio perseverare poterit et a muneribus vaca- 
bit, ut tamen quartam substantiae partem curiae et 
fisco offerat secundum constitutionem, quam nuper 
de auarta dedimus, vel fisco solo, si forte cohorta- 

2 tis condicionis fuerit. Quod si et tnter devotissi- 
mos archimandritas recipitur et inter eos remanet. 
etiam sic sortis vacationem ei praesiamus, dummodo 
et ipse quartnm substantiae suae partem secundum 
quod diximus offerat: aliter enim neque illum ar- 
dinari neque ordinantem ta'e quid facere permitti- 

3 mns. Quae exccllcntia tna scicit ab omnibvs 



Nomoc. (6) 10,35,4? (7) Siapsivrj Coll, Siafieivoi 
Nomoc. (8) rb vvv Bercher (9) Stard^ecov Coll. 
libri boni (10) c 21 It. t. (ll) Th. 1(), 2, 39 



religiosissimis eptscopis observanda esse poenam 
circa sacerdotium ipsum expectaturis, si qiiid tale 
faciant, ordinatum praeterea neque sacerdotio frui, 
tametsi antea quemlibet clericatus gradum tenuerit, 
sed inter laicos numerari et munera subire, quibus 
4 antea subiacebat. Quae omnia in futurum tem- 
pus valere volumus, quia nunc primum a nobis in- 
venta sunt, neque omnino haec lex, ut diximus, eos 
tangat, qui semel sacerdotium meruerunt, sed liceat 
eis jjer substitutos munera subire secundum Theo- 
dosii et Valentiniani divae memoriae constitutionem 
B ad TJiomam rescriptam. Praeter-ea et illud ius- 
tum esse et obtinere et in usu esse iubemus, quod 
ab initio positum et observatum iam nescimus quan- 
tum neglegitur. meminimus enim incidisse in Arca- 
dii et nonorii divae memoriae co?istitutionem, quae 
clericos, si ordi?\em suum deserant et ad quam- 
libet armatam militiam nomina de?it vel etiam de- 
positi a religiosissimis episcopis milita?'e ausi sint, 
militia quam nacti stint exui vult et civitatum cu- 
riis tradi, ut deinceps rei publicae ministerium fa- 
ciant, cum se domini dei servitio per militiae ge- 
6 nus abdicaverint Quae valere ex hac nostra 
lege sancimus iube?ites eos continuo ac statim illrus 
civitatis ex qua oriundi sunt c?iriales fieri, nisi ea 
civitas curialibus valde abundet, quo casu viciriae 
vel etiam remotiori usque in proocimam provinciam 
addicantur , itbi potissimum curialium penurta est 

5* 



I 3 



36 



DE EPISC0PI8 



tols ^ovXavxals ev&vs int^aivsiv xwv n^offijxovrotv 
avrdls nqayfiarojv xal ravra xarexeiv xai ro ixavbv 

8 iavroXs xara rov vofwv ivrsv&ev Ttoteiv. Tavra 
fiiv ovv inl rols evXa^eardrois xXriQtxoXs olovS^norB 
^a&fiov xQareXv eis rb Strjvexis d'eani^Ofiev xai ini 
roXs rjSri nenXrjfifteXrjxSai x^cireXv rbv vofiov /SovXo' 

9 fievot, Stori xai nQoreqov rjv. ^EnetSrj Si xai rtva 
Stdra^tv^ evQOfiev neqi fiovaxmv StaXeyofievrjv xai 
^ovXoftivrjv avrovS ftr} xaraXiftndvstv rd otxeXa fiova^ 
arrjota ftrjSi d'OQv^eXv rds noXetS, rjv xai n^os rtva 
vsvofiod^erija&ai xatqov rives vnonrevovat, SeXv c^i^&rj- 
usv dcpoQfjtrjv ivrevd^ev Xa^ovres reXetoreQov rs xai 
eis rbv anavra xQovov xai rovro inavoQ&coaat' ojars 
uT]Sevi rov Xotnov rojv evXaSeardroJv fiovaxoiv dSetav 
elvat rov^ rotovro ri nqarretv xai xaraXtfindvetv 
(liv rb fiovaxtxbv axvf^a, neQt^dXXsa&at Si rrjv oiav- 
ovv arQareiav rj ^(bvrjv ^ d^iav ^ rbv iv Stxaarr]- 
Qiote fieraStcbxetv ^iov xai rrjs rov d^eov d^eQansias 
ras dv&QOJnivas daxoXias dv&atQeXa&ai rj ytvcbaxetv, 

10 '^s xai rotovrb ri nQarrojv intSo&i^asrat r^ 
^ovXfj rrjs nbXeoJS ixsivrjs, i^ rjs iariv, rj irsQas, xa&d 
nQOxeQov etnbvrss if&rjfisv , si ftev xQVH^^^^oiv svno- 
Qoirj, xai ;^^/4aT<xas vnoarrjabusvos XetrovQyias, inei- 
rotye^' rde eis acbfia fSQovaas' xdvrav&a ddsias ovaviS 
rats ^ovXaXs, xa&dneQ sinovrss eqj&rjfisv, st dcpaveis 
yevotvro , intXafifidvsad^ai rav nQayfidroJV xai rb 
\ l ixavbv iavraXs xard rbv vbfiov notsXv. ^Ev dnaat 
$i roXs d'efiaatv , i(p^ wv Xafifidveiv dnb rc5v roiov- 
rarv atrtmv rd ^ovXevrrjQid rt nQoardrrofiev, fiovXb- 
fie&a rrjv fiev rjfiiaetav rovrcov ftdiQav rovs ^ovXev- 
rds xofii^ea&at ftrj iv ^f^vctft?, dXX' iv dxtvrjrc^ xrfj- 
aat rj ovarj ^ ^vovftevrj xard rbv efinQoad^sv q>otTrj- 
aavra nao rjfxcbv vbfiov, rrjv Si rjfiiasiav rfj ysvtxfj 
rqane^^rj rrjs arjs vneQOx^s eia<pe'Qsa&at, ojars xai rbv 
aov &Qbvov nQOvosXv dyQvnvcos firjSev rotovro StaXa- 
d'siv, dXX' dfia rcp yivea&ai rt rrjv nQoarjxovaav 
vniQ rovrov noteXa&ai d'BQaneiav, nXrjv ei firj vvv 
yovv ixbvrss oi rotovroi dnb&otvro fiiv rrjv aroa- 



reiav ^ dnXcbs onsQ Sxovai axtjfia, ets^ Si rbv fio- 
vaxtxbv av&ts dxqi^cbs re xai dXrj&as inaveX&otst 
fiiov xai roXs evXafieardrois xXrjqtxoXs iyyQa<prjvat 
anevaatev. et ydq rovro nQd^atev eiaoj ivtavrov 
ivbs, a<p ovneQ o naQOJV &eXos rjftojv yiyove vbftos, 
dfieftev avroXs rrjv noivrjv, dQxeXv avroXs rbv ix rvs 

12 daxrjaeojs rjyovfievoi aoj(pQOvtafibv» Tavra oi 
XQarsXv eis rbv icpe^rjs fiovXbfie&a xQovov, ovSi ixei- 
vovs k%oj rrjs etQrjfievrjs xaraXifindvovrss notvrjs, oaot 
dnb rrjs rjficov fiaatXeiccs xairot fiovaxoi xa&earojres 
rotovrb rt nenQdxaat. rb yaQ SfinQoa&ev dfia ftev 
Std cptXav&QOjniav , dfia Si rbv XQOVov iQv&QicovreS 
dcpisfisv , inei ptrjSi aacpcbs vsvofio&errjfievov SfinQO- 

13 (2) a&ev rjv. "Ert rovro d'eani^Ofiev, eXre narrjQ 
Bire firjrrjQ sXra krsQbs rts i^ dnaiSias dnoxardaraatv 
ij vnoxaraaraaiv snaydyoi rtaiv sirs aQQeatv eXrs 
d^rjXeiats, oi Si nqbs ydfiov iX&eXv Sid rov rrjs daxrj- 
aeojs ovx SXoivro robnov, neQtaiQeXa&ai rds rotavras 
dnoxaraardaets ^ vnoxaraaraaets xai k'xstv avrovs 
i^ovaiav eis ov^ ^ovXovrat rqbnov, evae^rj fievrot, 
rd ivrev&ev afieqovv xai rj Sanavdv neqtbvras ^ 
xaraXifindveiv reXsvrcavras' coaneQ et xai vnb aiQB- 
aiv naiSonotias avroXs ri xaraXeif&eirj, SeX xai rovro 
avrb sxeiv avrovs naiSonotsXv ovx dvayxa^Oftevovs. 

14 Trjv avrrjv Si vofio&eaiav xai ini yvvat^i naq- 
d'svsvovaatS xai ini rois yafisXv oXcos xexcoXvfievotS 
evXa^eardrois xXrjoixoXs insxreirofiev xal dvari&efiev 
xai ravrrjv rrjv x^Q*-'^ d'ecb rcbv rjftsreQCOV xQovojv 

15 (3) d^iav. "Eri d'eani^ofiev, eirs dvrjQ ini fiovrjqrj 
^iov iX&eXv ^ovXrj&eirj eCrs yvvrj rbv dvS^a xaraXi- 
novaa nQos daxr^atv ^X&ot , av rovro avroXs ^rjfiias 
naQsxsiv nQ6(paatv , dXXd rd fiiv oixsXa ndvrcos Xaft- 
pdvstv, coars ri} yvvatxi rijv nqoXxa slvat Xa^sXv rrjv 
avrrjs xai rrjv nqb ydfiov SojQedv rcp awoixrjaavxt, 
rb Si ix rovrov xbqSos ftrj xarci rrjv ix QenovSiov 
Sta^sv^tv ixSixsXv rj fisvsiv naqd rco firj dnora^a- 
ftevcQ, dXXd xard rb ix d^avdrov avficpojvov, ola So- 
xovvros rov dcptarausvov rcp rrjs usrd rcbv dXXojv^ 



(1) c. 29 h. t. (2) rov om. vel rb ponunt Coll. libri honi (2«) ei Si firjye Bodleianus 3399 {== Coll) (3) ei 
Coll. (4) olov Nomoc. (5) fisr' dXXrjXcov scr. 



7 Quod si vtdelicet latitant, licenUam damus cu- 
rialihus confestim res quae eis competunt ingredi 
eaque tenere et satis swi inde secundum legem fa- 

8 cere. Haec igitur in devotissimis clerias cuius- 
cumque gradus in perpetuum obtinere iubemus, quin 
etiam in his valei-e volumus qui iam offenderunt, 

9 quoniam antiqua sunt. Uum autem quandam 
constitutionem invenerimus, quae de monacnis agens 
eos monasteria relinquere et in urbibus vagan ve- 
tat, quam tamen nonnulli ad certum tempus datam 
esse suspicantur, inde occasionem sumentes perfec- 
tius hoc et in omne tempus reformandum creaidi- 
mus. nulli igitur devotissimorum monachorum in 
futurum liceat tale quid facere et monachicum ha- 
oitum relinquere, inauere autem qualemqualem mi 
litiam vel cingulum yel dignitatem vei in iudiciis 
versari et dei ministerio humanas occupationes prae- 

10 ferre vel cognoscere. Qui tale quid faciet, tra- 
detur curiae eius civitatis, ex qua oriundus est, vel 
alius secundum guod supra dtximus, ut si quidem 
locuples est, etiam pecuniaria munera sustineat, 
praeterea corporalia: ut et in hoc casu liceat curiis 
secundum quod supra diocimus, si latent, res ag- 

11 gredi et sibi secundum leaem satisfacere. in 
omnwus autem casibus, in quious ex eiusmodi cau- 
sis curias capere quid iubemus, dimidiam eius par- 
tem curiales non m auro accipere volumus, sed in 
rebus soli, sive eae subsunt sive comparandae sunt 
secundum legem antea a nobis proposilam, alteram 
dimidiam communi excellentiae tuae mensae inferre, 
ut et sedes tua diligenter provideat, ne quid eius- 
modi lateat, sed simulac fiat, competentem mede- 
lam ei adhibeat, nisi iam ipsi sponie militiam vel 
quem alium tenent statum retiquerint et ad monachi- 
cam vitam rurstts strenue ac vere reversi fuerinl 



et impigre id egerint, ut devotissimis clericis ad- 
scriberentur. quod si intra anni spatium feccrint, 
ex quo praesens lex nostra lata est, poenam eis 
remittimus, sufficere iis emendationem rati, quam 

12 ex vitae suae ratione habent. Haec autem in 
futurum tempus obtinere volumus neque illos poena 
supra dicta eximentes, qui inde a nostro princi- 
patu monachi constituti tale quid fecerunt. anterius 
enim tempus tam humanitatis gratia quam temporis 
ratione erubescentes absolvimus, quoniam antea non 

13 perspicue constitutum erat. Praeterea et hoc con- 
stitutmus, ut sive pater sive mater sive quis alius in 
defectum liberorum viris quibusdam vel mulieribus 
restitutionem vel substitutionem iniunxerit, ii autem 
ob vitam religiosam matrimonium contrahere nolue- 
rint, tales restitutiones vel substitutiones rescindan- 
tur liceatque iis quemadmodum voluerint, pie ta- 
men, quae inde iis obveniunt consecrare et vel dum 
vivunt erogare vel post mortem de iis disponere: 
sicut etiam si sub condicione liberorum procrean- 
dorum iis quid relictum fuerit, et hoc eos habere 
oportet, liberorum procreatione minime iis incum- 
U bente. Eandem legem extendimus etiam i?i mu- 
lieres virginitatem professas et devotissimos cleri- 
cos quihus matrimoniis omnino interdictum est et 
deo tianc gratiam nostris temporibus dignam refe- 
15 rimus. Piaeterea sancimus, sive vir solitariam 
vitam eligere velit sive mulier viro re/icto ad exer- 
citationem monachicam venerit, ne hoc ipsis yoe- 
nae causa sit, sed propria omnimodo reciptant, 
ut mulieri dotem suam, coniugi ante nuptias dona- 
tionem recipere liceat, lucrum autem ex his non 
quasi repuaium intercesserit vindicetur vel remaneat 
apud eum qui non renuntiaverit, sed ex pacto quod 
in mortis casum initum est, quasi is qui a conviclu 



TE CLERICIS 



37 



I 3 



Siairrjs avaxcoQeiv xoyt inl rtp tfvvotxeaiq) red^vavat, 
§ia TO tca avvotHTjffavri TtavrsXois ax^rjarov slvai' 
xai orteQ av tj rav TtQOtxwoJV avfifioXaiwv Sei^siev 
Svvafiis ix roijv ano rsXevrt;^ avf.if(6vcov ofsiXofisvov, 
rovro avro xbv Xa^ovra^ lov Xomov Tcapaxcogsli' tco 
rrjv aaxrjaiv sXofisvco • coars fisvrot * fir] d^a^QsXv i7]V 
yvvaixa TtQiv sviavrov SisX&slv sis irsQOV iBslv 
avvoixsaiov dia rrjv rrjs yov^s d§r]Xiav' aXX' ei' ri 
fliXXot yivsad^at roiovro, rrjvixavra arsXXsa&ai §iai- 
aiov xara rovro Srj ro xaXovfisvov bona gratia naQo. 
rov firj rrjv aaxrjaiv iXoiisvov Ttqoaatnov , ovrcos rs 
Ttoarrsiv a ^ovXsrai , rcbv xsqScov xara rov aixnoo- 
a&sv sipTjfcsvov rQOTtov nqoayivofiiviov avrco' drjXaSri 
rov xsQOaivofiivov ix rrjs roiavrrs airias ix rQonov 
Ttavros , si xai ini rcov nQoriocov yducov rj rj yvvrj 
ij 6 dvrjQ fcsivoLSV, rols xoiroU naial rols ix rovrov 
rov ya/iov ysvofiivois , s'i riva sirj , cpvXarrofiivov. 
D. F k. Dec. Constantinopoli post cons. Lampadii 
et Orestis. [a. 531] 

53 (54) ^ldem A. Hermogeni magistro ofjiciorum. 
Raptores virginum vel viduarum vel diaconissarum, 
quae deo fuerint dedicatae, pessima crirainum pec- 
cantes capitis supplicio plectendos fuisse^ decerni- 
mas, quod non solum ad iniuriam hominura, sed ad 
ipsius omnipotentis dei inreverentiam ^ committitur. 

1 Qui itaque huiusmodi crimen comraiserint et qui 
eis auxilium tempore invasionis praebuerint, ubi in- 
venti fuerint in ipsa rapina et adhuc fiagrante cri- 
mine comprehensi a parentibus sanctimonialium vir- 
ginum vel viduarum vel diaconissarum aut earum 
consanguineis vel tutoribus seu curatoribus, con- 

2 victi interficiantur. Sin autem post commissum 
tam detestabile crimen aut potentatu raptor se de- 
fendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem 
regia urbe tam viri excelsi praefecti praetorio quam 
vir gloriosissimus praefectus urbis, in provinciis au- 
tem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per 
Illyricum * quam magistri militum per diversas nostri 
orbis regiones nec non viri spectabiles^ praefectus 
Aegypti'' et vicarii et proconsules et nihilo minus^ 
viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores pro- 
vinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui 
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna 
sollicitudine adhibeant, ut eos possint comprehen- 
dere et comprehensos in tali crimine post legitimas 
et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione 
durissim^is poenis adficiant et mortis condemnent 

3 supplicio. Bona autem eorum, si hoc commissum 
fuerit vel in sanctimonialem virginem, quae in asce- 
terio vel mouasterio degit, sive eadem virgo diaco- 
niasa constituta sit sive non, eidem monasterio vel 
asceterio, ubi consecrata eat, addicentur, ut ex his 
rebus et Ipsa solaciura habeat, dum vivit, sufficiens 
et res omnes sacrosanctum asceterium seu monaste- 

4 rium pleno habeat dominio. Sin autem diaco- 
nissa cuiuscumque ecclesiae sit, in nullo autem mo- 
nasterio vel asceterio constituta est, sed per se 
degit, raptoris eius substantia ecclesiae, cuius dia- 
conisBa est, adsignetur, ut ex his facultatibus ipsa 
quidem usum fructum, dum superest, ab eadem ec- 
clesia consequatur, ecclesiavero omnem proprietatem 
et plenam possessionera earundera rerum uostro ha- 



beat beneficio: nemine vel iudice vel alia qnacum- 
5 que persona hoc audente contemnere. Poenas 
autem, quas praediximus, id est mortis et bonorum 
amissionis, constituimus non tantum adversus rap- 
tores, sed etiam contra eos, qui hos comitati in 
ipsa invasione et rapina fuerint. ceteros autem om- 
nes, qui conscii et ministri huiusmodi criminis re- 
perti et convicti fuerint vel eos susceperint vel 
quamcumque opem eis intulerint, sive masculi sive 
feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus 
vel dignitatis, poenae tantummodo capitali subici- 
mus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive volen- 
tibus sive nolentibus sanctimonialibus virginibus seu 
aliis supra dictis mulieribus tale facinus fuerit per- 
petratum. D. xv k. Dec. Constantinopoli dn. lusti- 
niano pjj. A. ili cons. [a. 533] 

54 (56) Idem A. lohanni pp. Deo nobis auxilium 
praebente omnia, quae pro honore sanctae catholi- 
cae ecclesiae ad dei placitum fieri properamus , legi- 
bus constituere et operibus adimplere desideramus. 

1 Et iam quidem multa cum eius auxilio statui- 
mus, quae ecclesiasticae doctrinae statui conveniunt, 
in praesenti autem hoc pia deliberatione duximus 
corrigendum, quod hactenus contra dei timorem fie- 

2 bat. Cognitum etenim nobis est, quod, si quis 
sponsus vel sponsa post datas aut acceptas afras 
voluisset se divino deputare servitio et a saeculari 
conversatione reccdere ac sanctimonialem vitam vi- 
vere atque in dei timore permanere, compellebatur 
vir quidem ea quae arrarum nomine dederat amit- 
tere, sponsa vero duplum id quod acceperat reddere. 
quod nostrae mansuetudini satis religioni esse con- 

3 trarium visum est. Unde per praesentem legem 
in perpetuum valituram iubemus, ut, si quis sponsus 
vel sponsa desideraverit saeculi istius vitam contem- 
nens in sanctiraonialium conversatione' vivere, spon- 
sus quidem omnia, quae arrarum nomine futuri causa 
coniugii dedisset, sine ulla imminutione recipiat, 
sponsa autem non duplum, sicnt hactenus, sed hoc 
tantum sponso restituat, quod arrarum acceperat 
nomine, et nihil amplius reddere compellatur, nisi 

4 quod probata fuerit accepisse. Nam et maritis 
et uxoribus qui saeculo renuntiant iam anteriore 
lege^° a nobis provisum est, ut, sive maritus sive 
uxor religionis causa a coniugio recesserit et soli- 
tariam vitam elegerit, unusquisque eorum res suas 
recipiat, quas vel pro dote vel ante nuptias dona- 
tione praestiterat, et hoc tantummodo lucri uomine 
consequatur ab eo qui aolitariam vitam elegerit, 
quod debuit legitime vel ex pacto per casum mortis 

5 (1) exigere. Hoc etiam cognitum nobis correc- 
tione nostra dignum esse iudicamus, ut, si quis in 
parentium potestate constitutus vel constituta vel 
forsitan huiusmodi iure absolutus vel absoluta ele- 
gerit se vel monasterio vel clero sociare et*^ reli- 
quum vitae suae tempus sanctimonialiter degere ^^ 
voluerit, non liceat parentibus vel easdem personas 
quocumque modo abstrahere vel propter hanc tan- 
tummodo causam quasi ingratum a sua hereditate 
vel successione repellere, sed necesse sit eis omni- 
modo, cum ultimam voluntatem suam sive per scrip- 
turam sive alio legitimo modo conficiant, quartara 



(1) rov pro rovro . . . fiivroi libri plerique (2) = 9, 
13, 1. iunge 5, 17, 11. 7, 24, 1? 11, 48, 24? (3) fuisse cum 
lege gemina del. (4) reverentiam lihri (5) illyricum 
Amhr» CE'*, illyricum et africam i2* cum l. gem.: cum 
praefectura Africae anno insequenti instituta sit (l, 27,1) 
priorihus Codicis titulis iam absoiutis additamentum istud 



hoc loco omissum videtur (6) sic Ambr. C, vir specta- 
bilis R cum libris in l. gem. (7) vel comes Orientis 

addit l. gem. (8) omnes ins. l. gem. (9) in (in om. 
L) sanctimonialem conversacionem PLR, ac sanctimo- 
nialium conversatione C (lO) c. 52 § 15 h. t. (II) et 
P, et per CR (12) sic PR, vivere C 



recedat in matnmonio mortims esse videtur, quo- 
niam cohahitanti plane inutilis est: et acceptis iis, 
quae dotalibus insirumentis coritinentur de eo ^uod 
tn casum mortis debeatur reliqua remittat ei qui 
religiosam vitam elegit: ne tamen mulier auaeat 
ante annum elapsum ad aliud matrimonium spectare 
prnpter generationis incertum: sed si tate qutd 
futurum si(, repudium quod *hona gratia* dicunt 



mittatur ab eo qui religiosam vitam non elegerit, 
et sic faciat quod velit, lucris secundum praedtctum 
modum ad eum devolutis. eo videlicet, quod ex 
huiusmodi causis lucratur, omnimodo, et si vel uxor 
vel vir in priore matrimonio perseveret, Uberis com- 
munibus ex hoc matrimonio progenitis, si qui fue- 
rint, conservando. 



1 3 



38 



DE EPISCOPIS 



qiiidem portionem secundum leges nostras eis relin- 
quere; sin autem amplius voluerit' largiri, hoc eius 

6 voluntati concedimus. Sin vero ultimam volun- 
tatem parentes neque testamento neque alio ultimo 
elogio declarasse monstrati fuerint, omnem paren- 
tium substantiam ieredes, quibus ab intestato com- 
petit, secundum leges nostras sibi defendant: nullo 
eis impedimento ex sanctimoniali conversatione ge- 
uerando, sive soli sive cum aliis ad successionem 

7 (2) vocantur. Huius perpetuae nostrae legis bene- 
ficia eos volumus obtinere, qui in monasterio vel 
clericatu perseveraverint. nam si qui eorum, de 
quibus praesentera legem posuimus, sanctimonialem 
vitam elegerint, ad saecularem autem conversationem 
remeaverint, iubemus omnes eorum res ad iura eius 
ecclesiae vel monasterii a quo recesserint pertinere. 

8 (3) His ita dispositis repetita lege iubemus, ut 
nullus ludaeus vel paganus vel haereticus servos 
Christianos habeat. quod si inventi in tali reatu 
fuerint, sancimus servos modis omnibus liberos esse 
secundum anteriorem nostrarum iegum^ tenorem. 

9 In praesenti autem hoc amplius decernimus, ut, si 
quis de praedictis ludaeis vel paganis vel haereticis 
habuerit servos nondum catholicae fidei sanctissimis 
mvsteriis imbutos, et praedicti servi desideraverint 
ad. orthodoxam fidem venire, postquam catholicae 
ecclesiae sociati fuerint, in libertatem modis omni- 
bus ex praesenti lege eripiantur: et eos tam iudices 
provinciarum quam sacrosanctae ecclesiae defen- 
sores nec non beatissimi episcopi defendant, nihil 
pro eorum pretio penitus accipientibus dominis. 

10 Quod si forte posthac etiam ipsi domini eorum 
ad orthodoxam fidem cdnversi fueriut, non liceat eis 
ad servitutem reducere illos, qui eos ad fidem ortho- 
doxam praecesserunt: sed si quis talia usurpaverit, 

11 poenis gravissirais subiacebit. Haec igitur ora- 
nia, quae pietatis intuitu nostra sanxit aeternitas, 
omnes iudices et religiosissimi antistites sive Afri- 
canae dioeceseos, in qua raaxirae huiusraodi vitia 
frequentari cognoviraus, sive aliarum provinciarum 
naviter et studiosissirae observare procurent. nara 
conteraptores non solura pecuniaria multa, sed et 
capitis supplicio ferientur. 

55 (57) ^'0 avxos SaaiXevS ^lojavvrj icta^xV TiQai' 
TOfQicov, O TtaQcav vofios eia sxioov vofiov YByqafifii' 
vov 7ta^^ rjfxcav'^ avacpdQBxat, ftvvfiijVy ov $ij xai av- 
&i« iTtixvooiffai. fiexa xivos xaXXiovos ojrjd^rjfiev XQV' 
vat nQoa&Tjxrjs y uei^ova Ttoivrjv xaxa xcav nXrjufie- 



XovvxoJV ixcpsoovxes , ovx oxi xnTs av^rjaetn x^^^oofiev 
XQJV noivoiv [ovSev vaQ rjfiiv ovxote cos ^iXavd^ooJTiin 
xaxa&vfuov), aXV 'iva xio Seei x^S xificogias xovS 
afiaQxdveiv TtQOrj^fievovs xov nXrjftfieXelv eiQ^cafiev. 

1 lofiev xoivxiv y^di^iavxes vofiov Xeyovxa firjSeuiav 
elvai TtaQQTjaiav xols xcov dyicaxdxoJv ixxXr]aicov oixO' 
vofiois ^ xols Ttooeaxcoat ^evcovcov rj voaoxofieicov rj 
Ttxcoxeicov Ti fiovaaxrjQioJV eXxe drS^cHv e'ixe yvvatxcov 
rj xcov dXXcov xcov xoiovxcov avaxrjfidxcov, cov rj ytQO' 
Xa^ovaa Sidxa^ts fiifivrjxai, xd Sir]vexdJs avxoTs xaxa- 
XeXetfiueva, aneo dvvdXta xaXovatv oi vofiot, xaxd xi 
avficpcovov r) XQ^^^ov StantnQdaxeiv ^rjxov rj ixnotetv 
dXXcos xa&^ olovSrinoxe xoonov xai xoTs iq>e^TJs dvai- 
Qelv XT]v ivxev&ev naQaxpvxTjv. xni xovs nQtnovxas 
xco vofico nQoaxe&eixafiev Xoytafiovs , cos ovxext Std 
xavxTjv XT]v iyxeiQT]aiv ovSe xrjs nQoarjyooias xov avvn' 
Xiov aco^ofievTjs, ei fir] fteXXot SiSoad^at xax^ kxos, 
dXXd nQOS tina^ xaxaSXrjd^ev elxa xeXeioJS i^anoXotxo. 

2 Tovxoi' av&ts fiexa xtvos nQoa&rjxrjs dvaveovfievot 
xov vofiov d^eanit^ofiev, ei xts rj xcov evXafieaxdxa^v 
oixovofiatv rj ^evoSoxcov r) voaoxoficov r} nxcoxoxQotpcov 
^ yeQOvxoxoficov rj fiQecfOXQOcpcov tj OQcpnvoxQOcpcov rj 
dQxifcnvSQixcov r} xcov dXXcov xcov neQiexofievcov xfj 
nooxBQct Tjficov ■d'eiq Staxd^et nQoaooncov x6 Strjvexcos 
xaxaXeicp&ev xols evayeaiv oixots, cbv nQotaxavxat, 
e'ixe ev /^rffttw eixe iv dXXots nQdyfiaat neiQad^eir] 
ued^iaxdv eis xo firj Soxelv elvat Stijvexis, aXX ini 
StaXvaeaiv r} nQdaeatv fj xtatv dXXats fir^xnvaXs xov 
Strjvexes avxo ftevetv navant netQad^eirj naQa xijv Sv- 
vafitv xov nao^ rjftcov tjStj (potxrjaavxos ini xoTsxotov- 
xots d^eiov vofiov, ftrjSeftinv exetv navxeXcoS dSeiav 
xovxo noteTv, dXXd, xdv ei nQa^eie, dxvQov elvat xo 
yevofievov xai dSetnv elvat xco fiex avxov xrjs avxrjs 
dvxtXrjxpOftevc^ cpQovxiSos ij xai xovxov QCid^vftTjaavxos, 
o)S eixoS, xovs icpe^rjs anavxas ev&vs nvnxaXeTa&nt 
xb yevofievov xni ovxcos dxvQOV dnotpaivetv, cos av ei 
firjSe XTjv aQXTjv exvx^ nQoeX&ov, coaxe xai xovs iv 
fteacQ xttQnovS xai xoxovs xai ndaav cocpeXetav ini 
xov evayrj cpeQea&at ndvxcos olxov, xcov iv fieaco xoX- 
W ftrj&evxcov xaxd ndvxa XQonov aQyovvxcov. l^vS^i 
ftev yaQ exdaxco SQOfios els iaxi xov fiiov na^d xov 
SrjfitovQyov SeSopievos, ov xeXos iaxi ndvxcos 6 &dva- 
xos' xots Si evayeaiv oXxots xai xaTs avxcov avaxd- 
aeatv dxeXevxrjxotS vnb xov S^eov tpvXaxxOfievotS ovx 
kveaxtv ovSi xaxd xds xxrjaete indyead^ai xi neQae, 
dXX^ i'o)S dv Staftevcoatv ol evayeie olxot (ftevovat Se 
dxQt navxbs jtai fiexQi ys avxov xov xdiv nicdvoov xe'' 
Xove, icoe ov xb XQtaxtavmv bvofta naQ^ dv&Qconots 



(l) amplius voluerit P, et amplius voluerit eis CR 
a § 1 m Nomoc. (4) c. 45 § 9 A. t. 



(2) 1, 5, 20, 6. 



10, 2 



(3) c. 55 extat in Coll. ei tnde 



57 Idem A. lohanni pp. Praesens lex ad memo- 
riam alius a nobis scriptae legis revocandam fer- 
tur, quam denuo corifirmandam credidimus cum 
meliore adiectione poenam contra contemptores au- 
gendo, non quo poenarum augmentis delectemur 
(nihil enim nobis tam gratum estquam humanitas), 
sed ut metu poenae eos qui ad peccandum mocli- 

1 viores sunt a transgreaiendo arceamus. Scimus 
i^itur legem nos scnpsisse, qua oeconomi et antis- 
tttes xenonum vel nosocomiorum vel ptochiorum vel 
monasteriorum sive virorum sive muherum vel alio- 
rum eiusmodi corporum, quorum mentionem facit 
anterior constitutio, vetiti sunt perpetuo eis relicta, 
quae annua leges vocant, ex pacto pro certa awri 
summa vendere vel aliter quovis modo alienare et 
posteros eorum solacio privare: et convenientes ra- 
tiones legi addidimus, quod post tale factum non 
servatur annid appellatio, st non per singulos an- 
nos datur , sed semel datum deinde penitus perit. 

2 Quam legem denuo cum quadam adiectione re- 
novantes sancimus, ut, si qvis devotissimorum oeco- 
nomorum vel xenodochorum vel nosocomorum vel 
ptochotrophorum vel gerontocomorum vel brepho- 
trophorvm vel ornhanotrophorvm vel archimandri- 



tarum reliquorum^ue, qui anteriore sacra constitu- 
tione nostra continentur, id, quod perpetuo vene?'a- 
bilibus domibus quas regunt relictum est, sive in 
aurum sive in alias res mutare conatus fuerit, ut 
non videatur perpetuum esse , sed transactionibus 
vel venditioTiibus vel aliis machinationibus contra 
vim sacrae legis iam a nobis adversus talia cona- 
mina emissae effcere temptaverit, ut perpetuum 
esse desinat, nullam omnino licentiam id faciendi 
habeat, sed, licet fecerit, factum irritum stt liceat- 
que ei, qui post illum eandem curam suscipiet, vel 
si, ut fit, etiam hic neglexerit, omnibus deinceps 
statim td quod gestum est revocare et sic ad irri- 
tum deducere, quasi neque ab initio intervenerit, ut 
etiam medii temporis fructus et usura^ et omnis 
utUitas venerabiU domo plene inferantur, et quae 
medio tempore patrata sunt omnimodo cessent. 
3 Unicuique enim homini unus vitae cursvs a crca- 
tore datus est, cuius finis omnino mors est: venera- 
bilibus autem domibus earumque congregationibus, 
qvae immortales sub deo custodiuntur , non conve- 
nit finem imponere ne in possessionibus quidem, secl 
quoad durant venerabiles domus (durant autem in 
perpetuum et usque ad ipsum saeculorum finem, 



DE EPISCOPALI AUDIENTIA 



39 



1 3 4 



eaxk %a xal TiPoaxweXrat) ^ Sixaitos uivBiv xai ras 
SiTjvsxaie xaraXiuTiavofidvaS x^QVy^^^ V nQoaoSovs 
a&avdrovs dsi rals evae^iai Tt^d^eai rals ^rjSenconors 

4 navofiivais vTCTj^srovfiivas. Tbv Se roiovro ri 
nXi]UfisXi]aavra xai dnoSoa&ai rb n^dyfia ^f^jffftoi; ^ 
xar dXXijv rivd nQ0<j>aaiv d^aQ^rjaavra ^Xd^riv fiev 
fjLrjSsuiav indysiv xara ro Ufin^oa&sv sl^rifiivov roTs 
xad' d)v ravra inoa^av * oixois , dXV ixsivovs fiev 
xai 10 ;f^vo'to«' rj rb nQayfia xe^Saivscv, oneQ eiXr]- 
waat, xai ovSsv rjrrov rb xaraXsXeififiivov dnairslv 
oixcc T^s olaaovv iXarrojascos , avrbv Si rbv rovro 
nod^avra xXr]QOv6fiovs rs avrov xai SiaSoxovS xai rd 
rovrov n^dyfiara ivixsad^ai rio nqbs avrbv avvaXXd- 
^avri xai nsqmoislv avrco roys sni rio oixsico 
nQoacontp xai roTs n^dyfiaat roTs savrov nQOS rbv 
avfi^aXjbvra'^ xb dtprjfiiov, oncos dv n^bs fisv rbv sva- 
yiararov olxov, oimsQ ov Siov^ xariSXayjs, firjSefxiav 
iXnit,ot rdJv SsSofiivcov dvdXr]ifitv r/ rov ysyovoros 
avaraatv, oaov Ss n^bs avrbv rbv avfi^aXovra ndaav 
s%ot naQa rcbv vbfitov dSstav xcoqsTv in avrbv xai 
xXr]QOvbfiovs avrov xai rd avrov nQdyfiara xai ro 
SeSofiivov, ei* iaxvaeisv, sianQdrrsiv, iva, ei fir] ri] 
nQOS d^ebv evXa^eia, rco Siet yovv rijs iSias avrmv 
neQtovaias xai rcov oixeicov xXr]QOv6ficov bxvr]Q6reQ0i 
yivotvro n^bs rds rotavras awd^rjxas, as cofioXoyi]- 
ftivcos en ovSsvi x^V*^"^^ nQdrrovaiv, dXX^ rj x^V' 
fiaai Stayd^aQivrss r} na&cov rtvcov iXdrrovS ysyo- 

5 vbres. ^AneQ dnavra Std rovSs rov d^siov vbfiov 
xcoXvovrss xai rovxov rots UqoTs rjficov iyyoa^rj^^at 
v6fiots x^sani^ovrss^ avari&efisv avrbv rqJ Ssanurrj 
rcbv oXcov d'sol xai acori]Qi rjficov ^Ir]aov XQiarcf, xa- 
Xr]v rtva xai nQinovaav avr^ &vaiav xai ravrrjv 
nQoadyovrss. J). jnid. id. Sept. Constantinopoli dn. 
lustiniano pp. A. iiii et Pautino vc. conss. \a. 534] 



IIII. 

DE EriSCOPALI AUDIENTIA ET DE DIVERSIS 

CAPITULIS, QUAE AD lUS CURAMQUE ET RE- 

VERENTIAM PONTIFICALEM PERTINENT. 

1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad lulia- 
nwn comitem Onentis'^ Negotiatores, si qui ad do- 
mum nostram pertinent, ne commodum mercandi 
videantur excedere, Christianos, quibus verus cultus 
est, adiuvare pauperes et positos in aecessitate pro- 
videant*. J). xv k. Mai. Constantinopoli divo lo- 
viano et VaiToniano conss. [a. 364] 



I 2 Udem AA.^^ ad Claudium pu. ^ Si clericus aute 
defiuitivam sententiam frustratoriae dilationis causa 
ad appellationis auxilium convolaverit, multam quin- 
quaginta librarum argenti, quam contra huiusmodi 
appellatores sanctio generalis imponit, cogatur ex- 
pendere. hoc*^ autem non iisco nostro volumua ac- 
cedere, sed pauperibus fideliter erogari. I). riii id. 
lul. Valentiniano w^. et Victore conss. {a. 369] 

3 ^^lmpppp. Gratianus V alentinianus Theodosius 
et Arcadius AAAA.^^ JSeoterio pp. Nemo deinceps 
tardiores fortassis adfatus nostrae perennitatis ex- 
pectet: exsequantur iudices, quod indulgere consuevi- 
mus. ubi primum dies paschalis extiterit, nullum 
teneat carcer inclusum, omnium vincula solvantur. 

1 Sed ab his secernimus eos, quibus contaminari 
potius gaudia laetitiamque communem, si dimittan- 

2 tur, animadvertimus. Quis enim sacrilego diebus 
sanctis indulgeat? quis adultero vel stupri*'' vel in- 
cesti reo tempore castitatis ignoscat? quis non rap- 
torem yirginis *^ in summa quiete et gaudio com- 

3 muni persequatur instantius? Nullam accipiat 
requiem vinculorum, qui quiescere sepultos quadam 
sceleris immanitate non sinit: patiatur tormenta ve- 
neficus, maleficus, adulteratorviolatorque^® monetae: 
homicida et parricida" quod fecit semper expectet: 
reus^ etiam maiestatis de domiao, adversus quem ta- 

4 lia molitus est, veniam sperare non debet. His 
ergo tali quoque sub absolutione *^ damuatis indul- 
tum nostrae serenitatis eo praecepti fine concludi- 
miis, ut remissionem veniae crimina nisi semel com- 
missa non habeant, ne in eos liberalitatis Augustae 
referatur humanitas, qui impunitatem veteris ad- 
missi non emendationi potius quam consuetudini 
deputarunt. D. v k. Mart. Mediolano Arcadio A. et 
Bautone vc. conss. [a. 385] 

4 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Mimae et quae ludibrio corporis sui 
quaestum faciunt publice habitu earum virginum, 
quae deo dicatae sunt, non utantur. D. iii k. 
lul. Heracleae Arcadio A. iii et Honorio A. ii 
conss. [a. 394] 

5 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Gennadio 
praefecto Augustali Archigerontes et dioecetae er- 
gasiotanorum non nisi Christiani dirigantur^*. quod 
officium tuum sollicite observet excubiis. D. non. 
Febr. ConstantinopoU. pp. Alexandiiae^ Eutycheo Ar- 
cadio iiii et Honorio iii AA. conss. ' {a. 396] 



(l) snpa^ev Herrmann (2) n^bs rbv avfi/3. del. Hercher 
(3) ov SiavColl., ovSiv Notnoc. {i} siye Nomoc. {b) sic 
ColL, xai ins. Nomoc. 

(6) = Th. 13, 1, 5: lunge 4, 63, 1 (7) Secundo pp. Th. : 
cf. ad 4, 63, 1 not. 3 et 4 (8) NegotiatQres si qui ad 
domum nostram pertinent, si modo mercandi videantur 
cxercere sollertiam et Christianos, quibus si verus est 
cultus, adiuvare pauperes et positos in necessitatibus 
volunt, potiorum quoque homines vel potiores, si possi 
(potiores ipsos si Mommsen) tamen his mercandi cura est, 
ad necessitatem pensitationis adhibeas Th. (9) == 7, 65, 4* 



Th.\\, 36, 20 (10) idem AAA. (= Valentinianus Valens 
et Gratianus) Th. recte (10») cf. p. v (11) hoc Th. 
cum Graecis, hanc libri (12) pr. — § 3 = Th. 9, 38, 8, § 4 
= Th. 9, 38, 6 (13) idem AAA. (= Grat. Val. et Theod.) 
Th. (14) vel stupri om. TL, habent Graeci (15) vir- 
ginis om. Th., habent Graeci (16) adulterator viola- 

torque C, adulteratorque Th., adulter violatorque PR 
(17) et parricida om. III., habent Graeci (is) sic 

i2«? Th., tali sub astrictione {omisso quoquc) PCR^ 
(19) = Th. 15, 7, 12: iunge 11, 41, 4 (20) = Th, 14, 
27, 1 (21) arch. et dioec. erg. numero deligantur Th, 



donec Christianorum nomen apud homijies est et 
veneratur), iustum est durare etiam peiyetuo relic- 
tas erogationes vel reditus immortates , ut semper 
4 inserviant piis actibus numguam cessaturis. Qui 
autem eiusmodi quid deliquerit et pro auro vel 
atium in modmn rem alienare conatus fuerit, dam- 
num secundum ea quae antea dicta sunt domihus, 
adversus quas hoc perpetraverii, nullum ajferet, sed 
illae et aurum vel rem quam acceperint lucrahun- 
tur neque eo minus quoarelictum erat exige?it sine 
ulla imminutione , is autem qui id feceHt heredes- 
que eius vel successores et res ipsius tenehuntur ei 
quocum contraxerit, et cum persona sua suisque 
facultatihus eum indemnem praestet, ut adversus 
ven<frabilem domum, quam frusira damno affecit, 



nullam datorum 7'estitutionem vel eius quod gestum 
sit approhationem speret, quod vero ad eum cum 
quo contraxit atiinet, huic omnino liceat secun- 
dum leges adve?'sus eum heredesque et res eius agere 
et quod dedit si possit exigere, quo isti, si minus de- 
votione erga deum, saliem periculo propiiae suh- 
stantiae heredumque suorum tardiores fiant in tali- 
hus contractihus meundis, quos constat eos ad ho- 
num nullum facere, sed aut pecuniis coj'rupti aui 
5 a/fectui alicui cedentes. Quae omnia per hanc 
sacram legem jprohihenies et ipsam sacns legihus 
nostris inseri tuhenies domino universorum deo et 
salvatori nostj-o lesu Christo eam offerimus etiam 
hoc ei pulchrum digjiumque sacrificium facientes. 



I 4 



40 



t>ti EPIbCOPALl 



6 ^Jdetn AA. Rufino pp. Addictos supplicio 
et pro criminum immanitate daranatos nulli cleri- 
corum vel monachorum, eorum etiam, quos synodi- 
tas vocant, per vim atque usurpationem vindicare 
liceat ac tenere, sed reos ad locum poenae sub 
prosecutione pergentes nullus teneat aut defendat. 

1 Sed sciat se cognitor triginta librarum auri multa, 
primates officii capitali esse sententia feriendos, nisi 
usurpatio ista aut protinus vindicetur aut, si tanta 
clericorum aut monachorum audacia est, ut bellum 
potius quam iudicium futurum esse existimetur, ad 
clementiam nostram commissa referantur, ut nostro 

2 arbitrio mox severior ultio procedat. Ad epis- 
coporum sane culpam ut cetera redundabit, si quid 
forte in ea parte regionis, in qua ipsi populos Chri- 
stianae religionis doctrinae insinuatione moderantur, 
ex his, quae fieri hac lege prohibuimus, a monachis 
perpetratum esse cognoverint nec vindicaverint. 

3 Quibus in causa criminali humanitatis considera- 
tione, si tempora suffragantur, interponendae pro- 
vocationis copiam non negamus. D. vi k. Aug. 
Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398] 

7 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si qui ex consensu 
apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non 
vetabuntur, sed experientur illius (in civili dumtaxat 
negotio) arbitri more residentis sponte iudicium. 
quod his obesse non poterit nec debebit, quos ad 
praedicti cognitoris examen conventos potius afuisse 
quam sponte venisse constiterit. D. ri k Aug. Me- 
aiolani ^ Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398] 

8 *Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.'^ 
Theodoro pp. Episcopale iudicium sit ratum om- 
nibus, qui se audiri a sacerdotibus elegerint^, eam- 
que illorum iudicationi adhibendam esse reverentiam, 
quam vestris referre'^ necesse est potestatibus , a 
quibus non licet provocare^. per iudicum quoque 
ofiicia, ne sit cassa episcopalis® cognitio, definitioni 
exsecutio tribuatur. D. id. Dec. Basso et Philippo 
conss. \a. 408] 

9 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeci- 
liano pp. ludices dominicis diebus productos reos 
e custodia carcerali videant interrogent, ne his hu- 
manitas clausis per corruptos carcerum custodes 
negetur: victualera substantiam non habentibus fa- 
ciant ministrare libellis duobus'' aut tribus diurnis 
vel quot existimaverint commentarienses *^ decretis, 
quorum sumptibus proficiant alimoniae pauperum: 
quos ad lavacrum sub fida custodia duci oportet. 
1 Multa iudicibus viginti librarum auri et officiis 
eorura eiusdem ponderis constituta, ordinibus quo- 
que trium librarum auri multa proposita, si saluber- 
rima statuta contempserint. nec deerit antistitum 
Christianae religionis cura laudabilis, quae ad ob- 
servationem constituti iudicis hanc ingerat monitio- 
nem. D. viii k. Fehr. Rave?inae Honorio viii et 
Theodosio iii AA. conss. [a. 409] 

10 ^^ldem AA. Caeciliano pp. Mathematicos , si 
non*^ parati sint codicibus erroris proprii sub ocu- 
lis episcoporum incendio concrematis catholicae reli- 
gionis cultui fidem tradere numquam ad errorem 
praeteritum redituri, non solum urbe Roma, sed 



l^ etiam omnibus civitatibus pelli decernimus. Qui 
si hoc non fecerint et Qontra clcmentiae nostrae 
salubre '* constitutum in civitatibus fuerint compre- 
hensi vel secreta erroris sui et professionis in- 
sinuaverint, deporta-tionis poenam excipiant. D. k. 
Febr. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA. 
conss. [a. 409] 

1 1 ^^ldem AA. Theodoro pp. Christianos proxi- 
morum locorum volumus sollicitudinem gerere, ut 
Romanos captivos qui reversi fuerint nemo te- 
neat, nemo iniuriis aut damnis adficiat. D. iii id. 
Dec. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA. 
conss. \a. 409] 

12 ^'Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Si lenones patres vel domini suis filia- 
bus vel ancillis peccandi necessitatem imposuerint, 
liceat filiabus vel ancillis episcoporum implorato 
suftragio omni miseriarum necessitate absolvi. D. xi 
k. Mai. Felice et Tauro conss. \a. 428] 

13 ^^lmp. Marcianus A. Constantino pp. Decer- 
nimus, ut, quicumque catholicarum ecclesiarum, quae 
sub viro religiosissimo archiepiscopo huius almae ur- 
bis sunt, reverentissimum oeconomum sive de eccle- 
siasticis sive de propriis et ad ipsum solum perti- 
nentibus causis vel quemcumque alterum earundem 
ecclesiarum clericum aliqua voluerit lite pulsare, 
apud memoratum beatissimum archiepiscopum cau- 
sam dicat in negotiis audiendis fidem ac sinceritatera 
1 ^eminara praebiturum et sacerdotis et iudicis. Vo- 
lentibus tamen actoribus pateat ^iscopale iudicium: 
ac nullus, qui huiuscemodi intendit in sacrosanctas 
ecclesias vel praedictos clericos actionem, ad reli- 
giosissimum antistitem cognitorem ducatur invitus. 
D. VIII ... April.Varane^'^ et lohanne conss. [a. 456] 

14 '^^AvTOXQaroJQ AtMv avrc^'^^ Srjfico. Mtjrs 8ov' 
Xov fiTjrs iXev&soov adifia roXfidrco ris sls noQvslav 
TtQodysiv TJ TtQoCardvai y fiT]8i st d'vftshx6s s'Cij rj dX- 
Xcos axrjviKos. si Ss Sovlov sXrj rb 7tQoara%d'sv^'^ 
ixSixsia&co eis iXsv&SQCav TtaQa navros TtQoaiovroi 
Sixft rtvos SajtdvTjs roXs xard ronov do%ovaiv ri rols 
l &eofileardrois imaxoTtois. Ols fisXrjasi ro prjSi 
dxovaav yvvaXxa SovXrn' ^ iXsv&sQav avvslvai avyxfo- 
qeIv fiCfiots ^ x^QoTs Tj dXXrjv d^sav iv rols d'edrQOie 
sxrsXsXv dvayxd^sa&ai. 

1 5 ^^Impj9. Leo et Anthe?mtis AA. Nicostrato pp 
Nemo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin- 
ciali iudicio vel apud quemquam iudicem accedat 
ad togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholi- 
cae religionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem 
aliquid^'' quoquo modo veP^ quadam machinatione 
factum vel attemptatum fuerit, officium quidem subli- 
raitatis tuae centum librarum auri iacturam pro con- 
demnatione sustineat, idem vero, quicumque ausus 
fuerit contra providum nostrae serenitatis decretum 
officium advocationis per subreptionem adripere et 
prohibitum patrociniura praestiterit, advocationis of- 
ficio remotus stilum proscriptionis atque perpetui 
exilii specialiter sustinebit: scituris etiam provincia- 
rum rectoribus, quod is, sub cuius administratione 
aliquid huiusmodi fuerit atteraptatura, partis bono- 
rum dimidiae proscriptionem et poenara exilii per 



(1) =. 7, 62, 29. Th. 9, 40, 16 et inde a § 3 ==-- Th. 11, 
30, 57: tunge 1, 3, 11. 12; 1, 4, 7; Tk. 16, 2, 33 (l») c/ p. V 

(2) iitnge c. 6 h. t. et guae ibi laudantur (3) Mnizo scr. 
(4) == Sinnond. 18 (6) dehuit esse impp, Honorius et 
Theodosius AA (6) adquieverint Sirmond. (7) sic PR 
cum Graecis, referri C, deferri Sirmond. (8) provo- 
cari libri cum Sirmond. (9) episcopalis om. Sirmond. 
(10) = Th. 9, 3, 7: iunge 1,55,7 ... 9; 4,20,11 Th.% 
2, 6 ; 9, 31, 1 ; 9, 36, 2 ; 9, 37, 4 (11) $ic lihri cum Th. 



et Graecis (12) sic lihri cum jB, commentariensi 

rectius Th. (13) = TJi. 9, 16, 12 (14) nisi Th. 

(15) sic dett. cutn Th. et Graecis , saluberrimae PCR 
(16)= 7%. 5, 5, 2 Sirmond.U: iungeS, 50, 20 ()7)=ll, 
41,6 T%. 15, 8, 2 (18) fortasse iungenda esM, 3 25 

(19) varario traditur (20) = 1 1, 41, 7 (21) ylauyv A. roj 
scr. (22) nQoara&dv .cum l. gem. scr. (23) = 2, 6, 8 
(23*) aliud ^uid Mommsen (24) vel R cum lege ge- 

mina, om. PC 



14 Imp. Leo A. ad populum Ne quis servum 
neve liherum corpus conetur ad stuprum producere 
aut prostituere, nec si thymelicus sit aut alias scae- 
nicus. si mancipium prostitutum est, in libertatem 
evincatur a quoiibet sine uUo sumptu locorum ma- 



gistratus vel religiosissimos episcopos adeunte. 
l Quorum curae erit, nc quam mutierem servam 
sive liberam invitam interesse mimis vel choris per- 
mittant vel cogi, ut aliud spectaculum in theatris 
praestcnt. 



AUDIENTIA 



41 



1 4 



quinquennium sustinebit. D. pridie k. April. Con- 
stantinovoli Anthemio A. li cons. [a. 468] 

1 6 ^ldem AA. Erythrio pp. Si legibus prohibitae 
non sint speratae nuptiae et post arras sponsalicias 
sponsa coniugium sponsi propter religionis diversitatem 
recusaverit, si quidem probatum fuerit ante datas eas- 
dem arras sponsalicias hoc idem mulierem vel parentes 
eius cognovisse, sibi debeant imputare. si vero horum 
ignari sponsalicias arras susceperint vel post arras da- 
tas talis causa paenitentiae intercesserit, isdem tantum- 
modo redditis super alterius simpli poena liberi custo- 
diantur. quod simili modo etiam de sponsis super reci- 
piendis nec ne arris praestitis custodiri censemus. D.k. 
lul. Constantinopoli Marciaiio cons. [a. 472] 

17^ [AvroxQdxojQ ^Avaardaios A.] .... Osani^o/isv 
aircovtjv .... 

"Orav ev rivi tioXei, aircovov yevi]rat. XQ^^^t xara oo- 
xifiaaiav xal STiiXoyrjv xad'^ ixdarrjv tcoXiv iTtiaxo- 
Ttov xal rcov iv roTs xrriroQai nQwrevovroJv yivaa&OJ 
r] ini avrto TtQO^okrj, ov xard ro Soxovv roTs TiQO- 
^akXouEvois ovSi if^ ols dv ^ov^Tjd^sirjaav TtQoaoj- 
noirS, dXXd fiovcov rcov iTii rrjs xco^as ixsivrjS ra^eco- 
rcov rcov arQarsvofiivcov xai rcov anod^sfiivcav rrjv 
rd^tv, 8id rcov siQrjfiivcov nQoacbncov nQOS rrjv^at- 
roiviav nQo^aXXofiivcov, insiSrj svxsQiarsQOV ovroi 
raTs Srjfioaiais xQsiais ivrsrQififiivoi ix fiaxQcov XQO- 
vcov rb rrjs aircovias Stavvovai ^dQos. 6 Si naQa^ai- 
voiv r} naQajSad^TJvai avyxcoQcov rov vofiov X XQ''^' 
aiov Xirqas intrijutov xara/SaXXirco. [a. 491 — 505] 

18 ^['0 avros /SaaiXsvs]^. . . . 0sani^ofisv 

01 vcpsarcores xai rfj naQacpvXaxy nQoaxaQrs- 

Qovvrss arQaricorai iv rdis aeSiioie avrcov ro 

nQoacpsoomevov etSos ix rc5v iv rr} noXet rj rfi 

ivoQicc avrrjs ysoiQyovfiivcov Ssxia&coaav vnsQ 

rciv dvvovojv avrcjov Soxtfiaaict rov imaxoTtov 

xai rov aQxovros t] rov ixSixov e| anoXeiipscos 

rov aQxovros, xai ovx dvayxd^erat 6 awreXearrjS 

dnaQyvQiaftbv SiSovat. \a. 491 — 505] 

19 Idem A. Eustathio pp. lubemus eos tantum- 

modo ad defeusorum curam peragendam ordinari, 

qui sacrosanctis orthodoxae religionis imbuti myste- 

riis hoc imprimis sub gestorum testificatione, prae- 

sente quoque religiosissimo fidei orthodoxae antistite, 

per depositiones cum sacramenti religione celebran- 

das patefecerint. ita enim eos praecipimus ordinari, 

ut reverentissimorum episcoporum nec non clerico- 

rum et honoratorum ac possessorum et curialium 

decreto constituantur. D. xiii k. Mai. Sabiniano et 

Theodoro conss. [a. 505] 



20 [AvroxQarcoQ ^lovanvtavoe A.] 

^ OvSeis arQarevsrai, et firj iv vnofivrjfiaai fiaQxv- 
QTjd^fj ini rQicov ini rwv dyicov evayyeXicov Xqi- 
artavbs oqS^oSo^os, avvtarafiivrjs rrjs nQa^ecos 
nctQa rco aQxovrt, ^v&a /uiXX.et arQarevead^at, Svo 
vofitajudrcov vneo avrrjs SiSoitiivcov. et Se rovro 
naQaiieXrjd^fj, SiScoatv 6 aQxcov nevrrjxovra XirQas 
xai rj rd^ls avrov x' xai 6 arQarevadfievos t 
xai ixpdXXerat xai ol yjevSofiaQrvQTjaavres acofia- 
rixcos rtficoQOvvrat xai ai noivai roTe nQt^drois 
eiadyovrat xivSvvco rov xoiirjros. 

21 ^ldem A. Menae pp. Si praesens quidem sit, 
qui pecuniam numerasse vel alias res dedisse scrip- 
tus est, aliquam vero administrationem in provinciis 
gerat, ut difticile esse videatur denuntiationem eidem 
non numeratae pecuniae mittere, licentiara damus^ ei, 
qui memorata exceptione uti velit, alios iudices 
adire et per eos ^ manifestare, cui exceptionem huius- 
modi obicit, factam a se super non numerata pecu- 

1 cunia querellam esse. Quod si non sit alius ad- 
ministrator civilis vel miKtaris vel per aliquam cau- 
sam difficile sit ei qui memoratam querellam opponit 
adire eum et ea quae dicta sunt facere, licentiam 
damus et per virum reverentissimum e^iscopum ean- 
dem suam exceptionem creditori manifestare et ita 

2 tempus statutum interrumpere. Quod etiam in 
exceptione non numeratae dotis locum habere re- 
ceptum^ est. D. k. luL^ Constantinopoli dn. lusti- 
niano A. Ii cons. ^ [«• 528] 

22 ®'0 avrbe fiaatXevs Mrjva indqxo^ nQatrojqioyv. 
OvSiva ifi^dX.Xead-at iv ^Xax^ SixajtQoard^eoiS rcov 
xard rrjy evSaifiova ravrrjv noXiv jj iv ina^x^q iv^ 
S6^o)v rj nsQt^XinroJv rj XafinQordroiv aQxovroiv rj^ 

1 rcov iv rais noXeatv ixSixcov ^ovXofied^a. 'Eni Si 
rcov ifi^Xrjd^ivroov rj ifi^aXXofiivoiv rove d'eo<ptXeard- 
rove rcbr rbncov imaxbnove fiiav exdarrje i^SofidSoe 
TjfiiQav rrjv rer^dSa rj rrjv naQaaxevrjv rove iv raTs 
(pvXaxaTe SieQevvdad^ai xai avv dxQi^elct fjtavd^dvety 
rde rrje avrcov xaroxrjs atriae xai eXre oixirai rvyxce 
voiev bvree eire iXev&eQoi, eire eni ^^(^jy/^actv eire ini 
dXXoie iyxXrjfiaatv e'ire ini cpbvote ifi^s^Xrjfiivot. 

2 naQaaxevdt,siv rove ivSo^ordrove xai nsQt^Xin- 
rove xai XafinQordrove aQxovrae ravrrje rs rrje sv- 
Saifiovoe nbXscos xai roov inaQxtobv ixsTva nQdrrstv 
in avroTe, dneQ rj nqbe rove ivSo^ordrove indqxove 
neqi rovrov xaraneficpd^eTaa &eia rjficov StayoQsvst 
Stara^is, dSeiae StSofisvrje roTe xara xatqbv d'eoftXe- 
ardroie imaxbnote , ei rtva qq&vfiiav XSotsv ytvofii- 
vrjv naqd rcov xard xntqbv ivSo^ordrcov xai fieyaXo- 



(l) = 5, 1, 5: iunge 1, 18, 13. 5, 6, 8. 5, 30, 3 (2) c. 17 

restiiuta est ex 10, 27, 3, quam hoc loco geminatam esse 
Gonstat ex Const., omissa § 1, quae neque in Const. indi- 
catur et aliena est ab huius tituli argumento (3) = Const. : 
gemina est 12,37,19 §1^«.: initium d^sanii^Ofiev tradunt 



Paraiitla ad Const. 1, 3 (4) = Const. (5) = 4, 30, 
14, 6. 7: iunge 4, 2, 17. 4, 20, 18. 4, 21, 17. 4, 30, 15? 5, 15, 3. 
10, 22, 4 (6) ei ins. l. gem. (t) certum /. gem, 

(8) lun. scr. cum 5, 15, 8. 10, 22, 4 (9) C. 22 (= 9 

4, 6) extat in Coll. : iunge c. 23 h. t. 9, 5, 2. 9, 47, 26 



17 Qnando in civitate aliqua opus erit sitona, 
arbitratu ei electione umuscuiusque civitatis epis- 
copi et eorum qui tnter possessores primates sunt 
eius electio fiat, non pro arbitrio eligentium nec 
ex quibuslibet personis, sed ex solis officialibus 
eius loci, sive militent sive ordine abscesserint, per 
supra dictas personas ad sitoniam eligendis, quo- 
niam facilius hi utpote in pubUcis negotiis diu exer- 
citati sitoniae onus expediunt. qui legem violat 
vel violari permittit, XXX auri tibrarum muitam 
solvat. 

18 Milites subditi et in praesidio constituti in 
sedibus suis species ab agricolis civitatis dusque 
regionis pro annonis sms a?'bitratu episcopi et 
praesidis accipiant vel defensoris, si praeses non 
est: nec cogitur collator adaerationem praestare. 

20 Imp. lustinianus A. Nemo militat, nisi in 
actis sub trium testimonio adpositis sanctis evan- 
geliis Christianus orthodoxus comprobetur, gestis 
apud praesidem excipiendis, sub quo militaturus 



est, duobus solidis pro iis solvendis. quod si vio- 
latum Aierit, jpraeses dabit L libras et officium 
eius XX et gui in militiam receptus est X et remo- 
vetur et qui falso testati sunt corpore poenas sol- 
vunt et multae comitis periculo privatis exiguntur. 
22 Idem A. Menae pp Nemmem in custodiam 
conici volumus iniussu illustrium vel spectabilium 
vel clarissimorum huius almae urbis provindarum- 

1 que magistratuum vel defensorum avitatum. Eos 
autem qui inclusi sunt vel includentur religiosissimi 
locorum episcopi una cuiusque hebdomadis die 
quarta vel sexta^ explorent et diligenter causas de- 
tentionis eorum inquirant et servme an liberi sint, 
num propter aes alienum an propter dlias accusa- 

2 tiones vel ob homicidium inclusi sint. Curent 
magistratus illustres et spectabiles et clarissimi huius 
almae urbis provinciarumque ea in iis fieri, quae 
sacra constitutio nostra ad illustres praefectos prae- 
torio ea de re missa praecipit: data ticentia reli- 
giosissimis pro tempore episcopis, si quid praeter- 

6 



I 4 



42 



DE EPISCOPALI 



ytPBTteffTarcov aai XafinQOtaxtov aQXOvxoJV v TtaQO. 
TOJV Ttei&OfievMV avrols ra^eotv, ravrijv firjvveiVf ojs 
av Tj 7tqoar]KOvaa xara rc5v Qctd^vfiovvrojv ivex^eir] 
aivrjffis. J). XV k. Fehr. ConstantinopoU Decio 
cons. , , , ,, ^ , [«• 529] 

23 ^O avrbs ^afftXevs Mrjvq inaqx^l? TiQairojqCoJV. 
^lSiojrixaS (pvXaxas naffi rQonois iv tcoXsgiv tj ev 
xcofiais anayoQevofiev xa&iffraff&ai , avrcov BrjXaSr] 
rcov xarexofidvojv TtQOvoiq rcov xara ronov ^eocpi- 
Xeffraroiv eniffxonoiv rrjs xaroxrjs acpcefjievoiv. D. XI l'^ 
k. Fehr. Constantinopoli Becio cons. \a. 529] 

24 ^ldem A. Demostheni pp. Nemini licere vo- 
lumus'', sive ab ingenuis gemtoribus puer parvulus 
procreatus sive a libertina progenie sive servili con- 
dicione maculatus^ expositus sit, eum puerum in 
suum dominium vindicare sive nomine dominii sive 
adscripticiae sive colonariae condicionis: sed neque 
his , qui eos nutriendos sustulerunt, licentiam con- 
cedi penitus (cum quadam distinctione) eos tollere: 
sed nullo discrimine habito ii, qui ab huiusmodi ho- 
minibus educati vel nutriti vel aucti sunt, liberi et 
ingenui appareant et sibi adquirant et in posterita- 
tem suam vel extraneos heredes omnia quae habue- 
rint, quo modo voluerint, transmittant. haec obser- 
vantibus non solum praesidibus provinciarum , sed 
etiam viris religiosissimis episcopis. D. xv k. Oct. 
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529] 

25 ^'O avros ^affcXevS Jrjfioffd^evei enaQxco nQai- 
rcoQioJV. "Offa neQi rcbv xaXovfitvoJV xv^cav rjroi 
xorrcav xai rrjs rovrojv xaXvffeoJS rjfuv vevofio&ert]- 
rai, ravra aSeiav SiSofiev xai rols &eofiXeffrdrotS 
eniffxonois xai dveQevvav xai yivofieva naveiv xai 
rovs dxofffcovvras Sid rdiv XafinQordrcov aQxovrcov 
rcov enaQxidJv xai rcSv narsQcov xai rdJv ixdixoiv 
rcov noXscov ini ffOKpQOffvvriv inavdyeiv. D. X k. Oct. 
Constaiitinopoli Decio cons. ^ [a. 529] 

26 ^O avros fiaffcXevS 'lovXcavco inaQxco nQacrco- 
QioJv. IleQi rc5v xad' ixaffrov eros rcCis noXeffc nQOff- 
covffdJv noXcrcxcov nooffodojv r} noQOJV ex Srjfcoffiojv 
rj i^ iScQJTcxcov XQVH^'^^'^ naqd rcvojv avraXs rj xa- 
raXcfinavofievoJV rj SoJQOvfievoJv iq dXXoJS incvoovfid- 
vcov rj neQcnocrjd^rjffOfcsvcov , etre eis eqya eXre eis 
ffcrojviav eire eis Srjfioffcov oXxov stre sis ixxavffecs 



^aXaveioJv eire eis Xcfidvas ' eire eis rscxdjv r} nvQyojv 
oixoSofjcds rj yefpvodjv ^ oSoffrQOjacdiv inavoQd^ojffcv rj I 

dnXdJs eis rds rojv noXcrcxdiv XQ^^^^ nQoxcuQOvvrcov, | 

eire anb Srjfiofficuv scre dno iScojrcxdJv d>s ecQi^rac ' 

nQoyaffeoJV , -d^effni^Ofcev ets ravrov ffvvcovxas rov 
d^sofcXdffrarov iniffxonov tqbXs rs rdiv evvnoXrjnrcov _. 
xai iv anaffi nQoexovrcov xard rrjv noXcv erovs exd- !■ 
ffrov inonievecv re rd yevofieva eqya xai noQa- V 
ffxevd^scv fisrQecffd^at xai Xoyo&srslv rovs ravra ' 
Scocxovvras r] Scocxrjaavras, xai ini nQa^soJS vnofcvr,- 
fidrojv (pavsQov yivead^ac rb nsnXrjQcoad^ai rd eoya, 
T] SeStotxija&at rd re atrojvtxd xQW^'^'^ '"-^ '^* ^^^' 
XQOJvtxd rj neQi oSoffrQOJffias ^ nsQt bXxovS vSdroJV 

1 1] SreQa rotavrd rtva. "AneQ dnavra dfisicora 
fidvstv eis rbv dnavra ^ovXbfied^a XQOvov xai eni rrjs 
nqd^ecos rcov vnofcvrjfidrojv SrjXova&ac, u>s dvsvd^v- 
vbs iarcv o ravra Scocxrjaas rj xai vnsv&vvos fisv 
co^d^rj, rb Se b(pstX6fievov dndScoxev xai ovrcos sxstv 
dacpdXstav rbv ravrrs rsrvxrjxbra rrjs nQd^eoJS. 
^arsXovfisv ydQ rjftsis, rjvixa av fiovXrj&sirjfisv, rov rjfilv 
Soxovvra, os inonrsvast rd naQ^ avrcov yevbfieva 
Xoyo&data xai, etneQ oQ&dis sxovra evQOt, %prj(pov 
notrjaerat rb da^paXss avrdls xai xXrjQOvbfiots avrcbv 
xai StaSbxotS reXeicos nsQtnotovaav, i^p co firjxdri 
SsvrdQQJv Xbyojv rj t,rjrrjaeoJv d(poQftds vnoXeXel^p&at. 
ndvrojv ini rcov dyicov evayyeXiojv ovrcos avv dxQt- 
^eict nQarroftdvoJv, cxjs rrjs rjfierdQas avrols intarrj- * 

2 aofidvrjs, rjvixa dv ^ovXrjO^sirjftsv, i^erdaecos. Xqtj 
fidvrot anevSecv rbv d^eofcXdararov iniaxonov xai 
rovs avv avrcp nocovfidvovs rovs Xoycauovs, bnojs, dv 
rd eQya eis dndqavra rrjs Sandvrjs ayoQca&f,, xad' 
Sxaarov eros intfceXcbs ydvoiro ix rcov noXtrtxdiv 

3 dvaveovfieva noQOJv re xai nQoabScov. Et M-dv- 
rotye ftrj fiovXrjS^eirj XoytfffiovS vnoffxelv b ravra Stot- 
xrjffas ftrjSe dvdffxotro rov d'eoytXeffrdrov rcbv rbncov 
intffxbnov xai rcbv xrrjroQcov rdiv nQos rovro d(poj- 
Qcfffidvcov ets Xoytfffiovs avrbv xaXovvrcov, rrjvtxavra 
avayxd^eff&at rovro nQdrretv Std rov XafinQordrov 
rrjs inaQxias aQXOvros xai rrjs net&ofidvrjs avrco rd- 
^ecos, ^rjftias ndffrjs x^Q'-^ ffvvoj&ovfievov, iw cors 
ndfft TQbnots Xoytffftovs vndxeiv rco d'eo(ptXeffrarcp rrjs 
nbXeojS intffxbnco xai roTs nQOJrevovffi rcov nbXeoJv 
xai rb cpatvbfievov inofeiXeff&ai naQ* avrov dnoSov- 



(1) c. 


23 (= 


= 9,5 


,2) 


extat in 


Coll.: iunqe 


C. 22 


h. 


t.9 


,4, 


6. 


extat 


in Coll. 


(6) 


extat 


in 


Coll. 


iunge 


3, 10, 2 


? 12, 


9,47, 


26 


(2) 


XV 


scr. eum c. 22 A 


t. 


(3) 


=r: 


-8, 


51, 


3 


40, 12 


(ad § 16) 




0) 


sic 


Augustinus , 


Xiftvas 


Coll. 


(4) sancimus nemini 


licere /. 


gem. 


(5) 


C. 25 


^ 


= 3, 


43, 


1) 


(8) § 


Ifin. - § 


5 = 


= 10, 


30 


, 4 









mitti videant ah illustrihus spectahilihus clarissimis 
pro tempore magistratihus vel ah officiis quae iis 
parent, hoc de^mntiandi , ut congruens motus in 
contemptores dirigatur. 

23 tdem A Menae pp. Privatos carceres omni- 
modo in urhihus vel vicis constitui vetamus, iis vi- 
delicet qui detinentur providentia religiosissimorum 
loci episcoporum custodia liherandis. 

25 Idem A. Demostheni pp. Ftiam religiosissi- 
mis episcopis Ucentiam damus in ea, quae de tes- 
seris quae vocantur vel cottis et de eorum prohihi- 
tione constituimus, inquirendi et si fiant reprimendi 
ac delinquentes per clarissimos provinciarum prae- 
sides et patres defensoresque civitatum ad sanita- 
tem compellendi. 

26 laem A. luliano pp. De reditihus quae sin- 
gulis annis ad civitates perveniunt ex puhlicis vel 
privatis pecuniis, quae iis ah aliquihus relinquun- 
tur vel donantur vel alio modo dantur seu compa- 
rantur, sive ad opera sive ad rem frumentanam 
sive ad publicos aquae ductus sive ad halnea cale- 
facienda sive ad portus sive ad extructionem mu- 
rorum vel turrium sive ad pontium straturarum- 
que refectionem vel denique in puhlicos usus ero- 
gandae, tam ex puhlicis quam ex privatis causis ut 
dictum est, sanctmus, ut tn unum conveniant religio- 
sissimus episcopus et tres viri honae existimationis 
et in omm re etus civitatis primarii, et tam facta sin- 
gulis annis opera inspiciant quam curent, ut metian- 



tur et ut rationes reddant qui ea administrant vel 
administrahunt , et suh actorum confectione tnani- 
festum fiat opera perfecta esse vel dispensas esse 
pecunias sitonicas et halneatorias vel quae in stra- 
turas vel aquae ductus vel reliqua eiusmodi desti- 

1 natae sunt. Quae omnia immutata in omne 
aevum manere volumus et gestorum confectione pa- 
lam fieri, sitne solutus qui ea administ?'avit, ati ohli- 
gatus quidem apparuerit, id autem quod dehuit persol- 
verit: et sic securitatem hahere eum qui hanc curam 
suscepit. nos enim, quandocumque videhitur, mitte- 
mus quem placuerit, qui rationes ah illis factas 
examinet et, si recte facta invenerit, sententia sua 
plenam securitatem ipsis heredihusque et successori- 
ous eorum praestet, ut non amplius aliarum ratio- 
num vel inquisitionum occasio relinquatur. quae 
omnia praepositis sanctis evangeliis sic diligenter 
fiant, cum nostra i?iouisitio quando libuerit ipsis 

2 instet. Properanaum autem est religiosissi^no 
episcopo iisque qui cum eo rationes corificiunt, ut 
st qua opera continuos sumptus requirant, singulis 
annis diligenter ex puhlicis fructihus et sumpti- 

3 hus restaurentur. Quod si administrator rationes 
reddere noluerit neque a religiosissimo locorum 
episcopo possessorihusque ad id delectis ad rationes 
reddendas evocari se siverit, tum per clarissimum 
provinciae p?'aesidem officiumque ei suhditum ia 
facere cogatur ac sine ulla poena compellatur, ut 
religiosisstmo episcopo et civitatum prirnorihus ra- 



AUDIENTIA 



43 



I 4 



4 (1) vfit rfj TtoXei. Ilaffav Si adeiav avaiQOVfisv 
TOts rjixBreqois agxovdi itifiitew iv rals ;tG;(>ats dis- 
CUSSOras ^ Xoyo&iras tj e^iacaras ini raXs rcov Srj- 
fioaicov Xoyifff/(J5v i^eraffeaiv aXV ei ri roiovro 
Tt^a^aiev Ttaga yv(bfiT}V rjfieriQav, rrjvixavra, ei fiev 
d^eXos riffi rvTtos xara ffvvagnayrjv itogiffd^eir}, aSeiav 
etvai r^ d^eo^ptXeffrartp rrjs TtoXecos ijtiffxoTtqf Ttgoff- 
Sixsff&ai fiev rov d^eXov rvTtov, firjvvetv 8a eis rjftas, 
oTtcos av rjfiels yvoirjfiev, eXre xara d^eiav rjfiojv 'jtQOff- 
ra^iv TtQOS avrrjv rrjv agyjirjv yeygafifxivrjv eire xara 
ffvvagTtayrjv yiyovev, Sffre ei aara rtva yevofievos 
(paveirj ffvvagnayrjv, rrjvtxavra ro yevofievov axvgov 
elvat xivSvvov re VTtoffrrjvat rov rovro Ttogtffdfievov. 

5 Ei §i rtvos rcov rjfxerigojv ag%ovr(ov Ttefupd^eirj 
xfirj^os rj xal xofifitovirtogiov rj ngoffrayfid rt xai 
Xoyo&iffiov Ttegi rovrcov^ rc5v ngoeigijfcivcov xe(pa- 
Xaicov iTtirgaTteirj, navri ^ovXofie&a rgonco rbv ■d'eo- 
(piXiffrarov rrjs TtoXecos iniffxoTtov xai rovs iv rfj 
TtoXei Ttgcorsvovras ftrj Ttgoffieffd^at ravra, dXXd ddeiav 
elvat xai rc^ rrjS iTtagxias rjyovfiivt^ xai avroXs ye 
§rj roTs xrrjrogfft xai TtoXirais Stco&eTff&at xds roi- 
avras ngoffrd^eis xai firjSe dfioXbv eva ravrrjs ivexa 
rrjs airias jcagixetv. ei Si rovro Qq.d'vfirjffeiev 6 d^eo- 
(ptXiffraros iniffxonos, i^et fiev Svfffievrj rbv SeffTtdrrjv 
d^ebv xai fiafftXtxrjv dyavdxrrjffiv dvaftevirco, ort 
fftyrjv iffiyrjffev dveXev&igav re xai legartxrjs Ttaggrj- 
i\ (2) (Tias dva^iav^ l^XXd xai ei rts ifi(pavi^et 
xard %cogav rj dgxovrcov oicovSrjTtore rj vndrcov Ttgo- 
aycoyds rj yevixovs rvTtovs rcov ivSo^ordrcuv vnag- 
Xcov ^ xai erigov rtvbs rcov rjfierigcov agxovrcov, rj 
xai Siard^ecov rj &eicov xofificovtrcogicov rj ygafxfidrcav 
yevtxwv fiivrot ifxcpaviffeis noiolro rj xai dvSgidvrcov 
^afftXixcov xad^iSgvffeiS^, firj elvat rovrco naggrjffiav 
negatrigco «| vouifffidrcuv i(p* exdffrrj urjvvffet ^ i^p' 
ixdffrc^ rvnco rj exdffrrj Siard^et ij ■$'eicp xoftucovi- 
rcooico rj ygdfxftart yevixco rj dvSgtdvrcov xa&iSgvffet 
xofii^eff&at xad"^ ixdffrrjv inagxictv eis ijv ravra 



nagiXa^ev, coffrs, onoff as av ^ot noXets rj inagxCa, 
iirjbsv avrc^ Sta.(pioetv, dXXd rovs «| fxovovs xoui^e- 

7 ff&at ;u(>v(rot)s. Ei Si rt nXiov xofiiffoiro* , rovro 
rerqanXdfftov anoSovvat, dSetav k'xovros xai rov rrjs 
noXecos iniffxonov rovro xcoXvstv, xdvrav&a rcov 
iffcov intxetfiivojv notvcov, rovr^ effrt rcov dvd Sixa 
rov xgvffiov Xtrgcov rco re rrjs inapxif^s rjyovfiivco rrj 
re nst&Ofiivrj rd^et xai rc^ d^eo^ptXeffrdrc^ iniffxonco, 
sineg ivSolsv avrols vneganatreXv fiovXofiivois, dXXd 

8 (3) firj ndfft rgonots rovro xcoXvcafftv. ^OvSevi 
Se navreXcos icpiefxev rcov rjfierigatv dgxdvrcov roiov- 
rovs rivds rvnovs iv raXs inagxiais ixnifinetv neoi 
rrjs rcov vSQogoocov rjroi vnovoftojv dvaxa&dgffecos 
rj negi rrjs rcov oixoSoftrjftdrcov ngbs roXs reixefft 
xa&atgiffecos rj rcov iv raXs ffroaXs yevofiivcov xaraAv- 
ffecos^ rj rcov xaXovfiivcov ngoSovXeicov xai iQstnicov 
roncov rjrot fieffoffrvXcov dvargonrjs rj negi eixov(ov r, 
roiovrorgoncov oXcos intvotcov rj noXirixcov dnXdos ^rjrrj- 
ffEcov, aXX^ i^iffrco rco ^eoq^tXeffrdrcp iniffxonco rrjs 
noXecos xai roXs iv rfj ndXet ngcorsvovfft xai roXs rcov 
inagxicov rjyovftivois xai xrrjrogfft xai noXirais roiov- 
rov rtvbs ifxcpavtffd^ivros rvnov firj ngoffieff&at rov- 
rov, dXXd xcoXveiv xai Sicod^sXff&at ndvra ix^i^afffibv 
xai ndffav siffnga^tv ivrsv&sv inayofxivrjv, rrjs av- 
rrjs snovffr^s notvrjs xai xard rtov d^eocptXeffrdraJv 

9 (4) intffxoncov , ei fxrj rovro xcoXvffatev. JeX Se 
rbv d^eo^ptXiffrarov iniffxonov rbv re nariga rovs re 
Xotnovs iv vnoXrjxpet xrrjrogas TtgovoeXv rov fxrjSiva 
ronov noXirtxb ^ Srjuoffiov ngos rco reixei rj iv 
raXs Srjfioffiats ffroaXs rj nXareiats rj bnovSrjnors xei- 
uevov ffvyxcogeXv vno rivos dXoycos xari^eff&at urjSe 
ixStSbvat noXirixov riva ronov xtf^gis rjfterigov ^eiov 

10 (5) rvnov rtffl. Tovs Si avrovs xai rd nsgi rcov 
xaXovfiivcov voficov rov vSaros SrjXaSrj rcov ix d'siov 
rvnov riffiv vnrjgyfxivcov ava^rjreXv xai fxrj rbv 
fxiv nXiov rbv Si eXarrov rov ngoffrjxovros sxeiv. 

11 (6) "^^XX* ovSi ngofdffei iyyvrjrixcov ^rjftiais rovs 



(1) 5V »715. Kbri (2) § 

(5) § 8—10 == 10, 30, 4 



6. 7 = 12, 63, 2 (3) xa&tSgvffecos Hercher (4) xoftiffatro vel xofti^oiro Hercher 

(6) sic Mommsen, xaraXvffscov lihri (') § 11 — 14 = 3, 2, 4, 3 — 5 



tiones suhmittat et quae a se deberi apparuerit 

4 id civitati restituat. Licentiam autem omnem 
nostris praesidihus adimimus discussores vel ratio- 
nales vel exaequatores in civitates ad ^uhlicas 
rationes inquirendas mittere: sed si tale quid prae- 
ter voluntatem nostram faciunt, tum si qui sacram 
formam per suhreptionem sibi comparaverunt, li- 
ceat religiosissimo civitatis episcopo sacram qui- 
dem formam suscipei^e, sed ad nos renuntiare, ut 
cognoscamus , ut7'um ex sacra nostra iussione ad 
praesidem data an per subreptionem facta sit, ut 
si quam suhreptionem intercessisse appareat, quod 
factum sit irntum sit isque qui eam comparaverit 

5 periculum subeat. Sin autem decretum vel etiam 
commonitorium vel praeceptum alicuius ex prae- 
fectis nostris missum est et rationum inquisitio in 
supra dictis capitulis commissa est, omnimodo re- 
ligiosissimum civitatis episcopum et primates cives 
ea admittere vetamus, sed liceat et provinciae prae- 
sidi et ipsis civihus possessorihus tales iussiones 
reicere ac ne unum quidem nummum eius rei causa 
praestare. quod si religiosissimus episcopus prae- 
termittit, dominum deum infensum habehit et impe- 
ratoriam indignationem eocpectet quod servilem in 
modtm et indignum lihera lingua, qualis sacer- 

6 dotem decet, tacuerit. Sed et si quis in provin- 
cia vel magistratuum quorumlihet vel consulum 
promotiones vel generales formas gloriosissimorum 
praefectorum vei alius ex nostris magisiratihus 
renuntiat, vel etiam constitutionum vel sacrorum 
commonitoriorum vel generalium litterarum vel 
etiam imperialium statuarum erectionis insinuatio- 
nem facit, non licet ei ultra sex solidos pro una- 
quaque renuntiatione vel pro unaquaque forma 
vel unaquaque constitutione vel sacro commonitorio 



vel ^generali epistula vel statuarum erectione per 
singulas provincias ad quas ea attulit exiaere, ut, 
quotcumque provinciae civitates sint, nihil eius in- 

7 tersit, sed sex tantummodo solidos exigat. Quod 
si jplus exegerit, eius quadruplum reddat, licentia 
emscopo quo^ue civitatis data id prohihendi: is- 
aemque poems in hoc casu imminentihus , id est 
denarum auri librarum, tam provinciae praesidi 
quam offcio ei suhdito et religiosissimo episcopo, 
si his superexigere volentibus coniveant neque 

8 omnihus modts id prohibuerint. JSuIIi autem 
penitus ex nostris magistratibus permittimus tales 
formas in provincias emittere de rivis seu cloacis 
purgandis vel aedificiis prope muros deiciendis vel 
de destructiorie eorum quae in porticihus facta 
sunt vel de iis quae produliae vocantur et ruinis 
sive intercolumniis everfendis vel de imaginibus vel 
omninc) de eiusmodi inventis vel denique publicis 
negotiis: sed liceat religiosissimo episcopo civita- 
tis et primariis civibus et provinciarum rectoribus 
et possessoribus civibusque tali forma insinuata 
eam non admittere, sed prohihere et repellere 
omnem exsecutionem omnemque exactionem ea de 
causct inflictam: eadem pqena et adversus reli- 
giosissimos episcopos immihente, si hoc non impe- 

9 dierint. Eeligiosissimus autem episcopus et pater 
ceterique honae opinionis possessores providere de- 
hent, ne quem locum puhlicum sive civitatis iuxta 
muros vet in publicis porticihus vel in plateis vel 
ubicumque situm a quoquam sine causa teneri 
sinant neve locus publicus absque sacra forma 

10 nostra cuiquam elocetur. Idem eiiam in distri- 
butionem quae dicitur aquarum ex sacra scilicet 
forma quibusdam competentem inquirant, ne alii 

11 plus alii minus quam oportet haheant. Verum 



I 4 



44 



DE EPISCOPALl 



rifiexeQOvs vTtorsXeie vTro/SaXXsff&ai avyxoJ^ovfisv rj 
vTti^ araffeojs kvroXioJS' aXV st fxev axivrirov k'xoisv 
ovfflav a^ioxQSOJV oi vnofivTjad^dvres, oqhov y^afifia' 
reXov ixrid^eff&ai fiovov et oi ovx k'xoisv, rrjvixavra 
fiiv iyyvriv axqi rrje rjSrj x^arovarjg Tiofforrjros TtaQs- 

12 X^^^t X^Q''^ fievroi ^rjfiiae aTtaffrje. Ei Ss afi(fiff- 
^rjrolsv ot itqaxroqse nsql rrjs r<av iyyvrjrcov d^io- 
niffrCae rj rrje Siotfioffiae, xotvy ffvviovrae sis ravro 
rov d^soffiXiffrarov iniffxOTiov rov re Ttarsqa rov rs 
sxSixov rrje noXeoie xqivsiv rbv a^iOTttffrov fpaivofis- 
vov iyyvrjrrjv Tt^oe rrjv rrjs ivaymyrjs itoffbrrjra xal 
avdyxrjv sxstv rov TtQaxro^a Ssxsffd^ai rovrov iyyvoj- 
fisvoVy firjSsv xoftt^ofievov vTtiq iyyvrjrtxov rj i^otfio- 

13 ffias. nXrjv si firj i^ iStxrje rjficbv rj rivos rcov 
ueyiffroiv d^xbvrojv Ttgoffrd^scos xsXsvff&sirj ro TtQOff- 
(OTtov dyaysXv, iyyvrjrrj firj xarantffrsvffas' rrjvixavra 
yaQ dSsia effrai rio nQdxroQi iyyvrjrrjv urj xofii^s- 
ff&at xal rovro fiavroi nQarrstv x^Q''^ andfffjs ^rj- 

14 fiiae. Kdvravd^a rcov avrcov xQarovvrcov int- 
rtfiiojv xard rs rov d^sotptXsardrov inta^fonov xal 
rov XafinQordrov rrje inaQxiae dQxovros, ei ri rov- 
rcov naQa^ad^rjvat avyxoJQrjaatev rj naQa^utvofievov 

15 (7) rtvos ftrj S^drrov ravra firjvvaatev. ^JrjXaSrj 
ftrj avyxoiQovvroJv avrcov flrjSev nXsov rt rov StoJ- 
Qiafievov fierQov rfj rjfiereQcc Stard^ei nQocpdaei anoQ- 
rovXoJv xofii^sa&ai firjSe StayQacprjv i^ otaaSrjnors 
airias iv raXs noXsfftv i^ dvdyxrjs yivsff&ai, nXrjv ^ 
fiovov ixsivojv rcav airtcov, ds ^ nsQt rds ificpaviasts 
rctjv nQoayojydJv xal rcov Siard^scov xai d'sicov rj ys- 
vtxcov xofifioJvtroJQioJv rj rvncoy rj yQafifidrcov xai 
rujv rotovrojv andvrcov, nsQt cbv iv roXs sfinQoa&sv 
ivofio&srrjaaftsv xai dnsQ dv vnsQ iSias cocpsXsiae 
xai acorrjQias oi rrjs noXsoJS fiovXrj&sXsv sis sQya no- 
Xirtxd rvxbv rj sis fftrojviav rj sis srsQav dodffxovffav 
dnafftv airiav xard ftXortfiiav notrjffaffd^ai, i^ cbv 
rb xotvbv rrjS noXsous cocpsXrjd^rjffsraf tpvXarrofievojv 
xard rcbv naQa^aivsiv ravra intxeiQOvvrcov xai ftrj 
eis rjfids dybvrojv d^socptXsffrdrcov intaxbnojv rcov rjSrj 

16 (8) naQ^ rjficov rjnstXrjfievoJv. JsX Ss rbv d^socpi- 
Xiararov iniaxonov sxdarrjs nbXscos ndvra yivco- 
axovra rd nuQ^ rjficov ini rovrots Siarsrayfisva xai 
fjtijv xai^ anaQyvQtafzov firjrdrojv xai xcoXvascos dy>o- 
nXtaficov xai rovrojv, oaa neQiexerai r^ ■d'siq rjptcbv 
Stard^st^ rrj nsQi rovrwv iv xoivc^ yeyoafifievrj, ne- 



Qas intrt&evai nQoarjxov. D. VIII k. lu 



ifievrj, ne- 
i. Cnalce- 
done Lampadio ei Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 
27 ^ldem A. luliano pp. De creationibus cura- 
torum, qui furiosis utriusque sexua dantur, necesse 
nobis visum est constituere, quemadmodum eas ce- 
1 lebrari oportet. Et si quidem pater curatorem 



furioso vel furiosae in ultimo elogio heredibus insti- 
tutis vel exheredatis dederit (ubi et fideiussionem 
cessare necesse est paterno testimonio pro satis- 
datione sufficiente), ipse qui datus est ad curatio- 
nem perveniat, ita tamen, ut in provinciis apud 
praesides earum , praesente eis tam viro religiosis- 
simo locorum antistite quam tribus primatibus, actis 
intervenientibus, tactis sacrosanctis scripturis depro- 
mat^ omnia se recte"' cum utilitate furiosi gerere ne- 
que praetermittere, quae utilia furioso esse putave- 
rit, neque admittere, quae non utilia esse existima- 
verit: et inventario cum omni subtilitate publice 
conscripto res suscipiat et eas secundum sui opinio- 
nem disponat sub hypotheca rerum ad eum perti- 
nentium, ad similitudinem tutorum et adulti cura- 

2 torum. Sin autem testamentum quidem parens 
non confecerit, lex autem curatorem utpote adgna- 
tum vocaverit vel eo cessante aut non idoneo for- 
sitan existente ex iudiciali electione curatorem ei 
dare necesse fuerit, tunc scilicet et in provinciis 
apud praesidem cuiuscumque provinciae et virum 
religiosissimura episcopum civitatis nec non tres 
primates creatio procedat, ita ut, si quidem curator 
substantiam idoneam possidet et sufficientem ad 
fidem gubernationis , et sine aliqua satisdatione no- 
minatio eius procedat. sin autem non talis eius 
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum pos- 

3 sibile est ab eo exploretur. Creatione omnimodo 
sacrosanctis scripturis propositis in omni causa 
celebranda, ipso autem curatore, cuiuscumque sub- 
stantiae vel dignitatis est, praefatum sacramentum 
pro utiliter rebus gerendis praestante et inventarium 
publice conscribente et hypotheca rerum curatoris 
modis omnibus adhibenda, quatenus possint undi- 
que res furiosi utiliter gubernari. D. /c. Sept. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

28 ^ldem A luliano pp. Tam dementis q^uam 
furiosi liberi cuiuscumque sexus possunt legitimas 
contrahere nuptias, tam dote quam ante nuptias 
donatione a curatore eorum praestanda: aestima- 
tione tamen in hac quidem regia urbe excellentis- 
simi praefecti urbis, in provinciis autem virorum 
clarissimorum earum praesidum vel locorum antisti- 
tum tam opinione personae quam moderatione^ do- 
tis et ante nuptias donationis statuenda, praesenti- 
bus tam curatoribus dementis quam furiosi nec non 
his***, qui ex genere eorum nobiliores sunt, ita ta- 
men, ut nuUa ex hac causa oriatur vel in hac regia 
urbe vel in provinciis iactura substantiae furiosi 
veP* mente capti, sed gratis omnia procedant, ne 



(l) § 15 = 12, 63, 2 (2) rcbv atricbv rmv Hercher 

(3) neQi ins. (4) 12, 40, 12 (5) = 5, 70, 7 (6) edi- 
cat l. gem. (7) et ins. l. gem. (8) == 5, 4, 25 

(9) pers. quam mod. P^ cum l. gem. et Graecis, quam 



mod. pers. CRy pers. om. P^ (lO) tam curatoribus 

dementis vel furiosi quam his /. gem.: fuitne tam dem. 
quam fur. curat. nec non his (Mommsen)? (U) sic 

L gem., dementis vel ins, lihri 



neque praetextu fideiussionis suhiectos nobis damno 
aafici patimur vel propter procuratoris constitutio- 
nem: sed si quidem tmmobiles res idoneas habent, 
qui citantur, iusiurandum solum in scriptis expo- 
nant: si minus, tum fideiussionem usque ad quan- 
titatem dudum constitutam praebeant, sine ullo 

12 tamen incommodo. Si vero exsecutores de fide- 
iussorum securitate vel de iuratoria cautione du- 
bium moveant, conveniant religiosissimus episcopus 
et pater et defensor civitatis et iudicent, num fide- 
iussor ad quantitatem actionis idoneus sit, quo 
facto exsecutori necesse sit eum fideiussorem susd- 
pere, neque quicquam pro fideiussione aut iure- 

13 iurando exigat. Excepto eo casu, quo ex spe- 
ciali nostra vel summorum magistratuum iussiond 
iussus est personam abducere, si fideiussori fidem 
non habeat: tum enim licebit exsecutori fideiussorem 
non suscipere, sed et hoc quidem sine ullo damno. 

14 Etiam in his eaedem poenae adversus religiosissi- 
mum episcopum et clarissimum provinciae rectorem 
obtinent, si quid eorum violari permiserint vel viO' 



15 latorem non statim denuntiaverint. Scilicei 
non permittant supra modum nostra constitutione 
defimtum sportularum nomine quid exigi vel de^ 
scriptionem ex quibuslibet causis in civitatibus 
propter necessitatem fieri, nisi tantummodo ex illis 
causis , velut de insmuatione promotionum et con- 
stitutionum et sacrarum vel generalium commonito- 
riorum velformarum vel epistularum et de ceteris eius- 
modi, de quibus antea sanximus, etquae ob propriam 
utilitatem vel salutem cives in operapublica forte vel 
in sitoniam vel in aliam ab omnibus comprobatam 
causam liberalitatis gratia facere velint, quae ad 
communem civitatis utilitatem spectant: in eos qui 
haec violare temptent et in religiosissimos epis- 
copos qui id aa nos non referant ea quae iam 

16 minati sumus o^pjtineant. Sane religiosissimus 
uniuscuiusque civitatis episcopus, compertis omnibus 
quae a nobis definita sunt, etiam adaerationem meta- 
torum ac prohibitionem ademptionis armorum eaaue 
quae sacra nostra constitutione 4iis de rebus puoli- 
cata continentur competenti exsecutionimandare debet. 



AUDIENTIA 



45 



i 4 



tale hominum infortunium etiam expensarum dctri- 
mento praegravetur. D. k. Oct. Constantinopoli 
Lamvaaio et Oreste vv. cc. conss.^ ^ [«. 530] 
2y ^'O avxos fiaaiXevS ^lovXtavt^ inaq^c^ TtQaitio- 
qIojv. 0Ea7xit,Of.isv firjSava t(ov BvXa^eararojv tcXrjQi- 
xwv eCre TtaQO. rivos avyxlrjQixov eXre naQo. rtov xa- 
Xovuevcov XaixMv rivos ev&vs xai ix TiQcorrjS iv 
airiaaei yivea&at otaQa rdls ftaxaQicordrois TtarQi- 
aQxaiS SioixTjaecos exdarrjs, dXXd TCQcbrov xard rovs 
leQOvs d^ea/uovs TtaQa rc» rrjs tcoXscos emaxortcQ, xa&^ 
i]v 6 xXrjQixoS SidyeC ei Se vnoTtrcos ey^ei itQOS ixel- 
vov, TtaQa rcQ rrjs firjrQOTtoXeoJS iniaxonco rovro rCQdr- 
reiv ei Sa cos eixos ovSi^ rd xar^ ixeTvov avrov 
dQeaxoi, rrjvixavra noos rrjv evay^ avvoSov rrjv rrjs 
XcoQas dyeiv avrov oixaaofievov^, rQtcov dfia rc^ 
ftrjrQOTtoAirr] avvtovrcov^ &eo(ptXeardro}v iTttaxoTtcov 
rcov xard rrjv rd^tv rrjs x^tQorovias TtQcorevovrcov 
xai rrjv Sixrjv iv rd^ei rrjs oXrjs avvoSov xare^sra- 

1 t,6vrcov. Kai ei fisv areQx&Eirj rd xEXQtfiiva, 

2 TtQayfidrcov drtrjXXdxd^at. Ei Si oirjd^eirj ^e^Xdf&at, 
rrjvtxavra iTttxaXsTa&ai rbv fiaxaQtcorarov TtarQtaQXV^ 
rrjs Stoixrjaecos ixeivrjs, xai roXs rtaQ^ avrov xQivo- 
uevotS Tidvrcos iftueveiv^ coaavei ervxsv i^ dQx^js av- 

3 rbs rjQrjfisvos otxaarrjs. Kard yaQ Srj rcbv rotov- 
rcov iTttaxoTttxcov ditocpdaeoiv ovx etvat x^oQav ixxXrjrco 

4 roXs TtQb rjficbv vsvofiod^errjrat. Tov avrov rovrov 
(pvXarrofisvov xai etneQ iniaxonos 6 fieuf&sis sirj 
Birs TtaQa rivos rcbv xaXovfievcov Xaixcov eire na^d 
rtvos rcbv d^eocptXeardrcov xXrjQtxdiv ftVe xai naQ^ 

5 BXBQOv rtvos d^eoiftXovs intaxonov. Tb yaQ ev&vs 
rds airtaaets dnorid^ead^at na^d roXs aytoordrois narQt- 
uQxats xai rovs airicofievovs sis ersQav dndysaS^at 
XCOQav navrsXcbs dnayoQSvOftsv, nXrjv si firj rrjv ai- 
riaaiv rts ini rovrcp d^sirj, i(p cQre naQansfKpd^rjvat 
rrjv vnod^satv rco rrjs ;|jcy^as ■d^socptXsardrcQ intaxonco' 
rrjvixavra yaQ dSsta fiev earat rrjv airiaatv dnori- 
d^ead^ai xai na^d rols ■d'eo(piXBardrote narQtdQxoi.ts, 
yQafifiara Sa yivea&ai nQos rtva icbv xard ronov 
d'eo(ptXeardroJv intaxbncov, wara avrbv dxQodaaa&ai 
rrjs vnod^eaeois xard rbv ^finQoad^ev vcp^ rjfiwv vnrj- 



6 (l) yoQ&vfiivov rQonov. Ov firjv rovrc^ dSeiav 
naQSxetv rois evXa^Bardrois xXrjQtxoXs xartivai xal 
dfisrQic^ ribv xaXovfievcov anoQrovXcov rovs vno- 
fttfivrjaxofievovs imrQifietv, bnolov Srj rt fiixQt vvv 

7 dftaQrdvsa&at usfia&rjxaftBV. ^Ecp^ sxdarco yaQ 
nQoacbnco rdiv xalovfievojv ov neQatrsQO) rrjs i'xrrjs 
rov vofiiafiaros fioiQas xard nQotpaatv anoQrovXcuv 
SiSoa&ai avyxoJQovfiev roXs naQa rcbv &BO(ptXsardrcov 
narQtaQxdov xai ftrjrQonoXtrcbv areXXofievotS, rj eineq 
iniaxonos eirj b fisfiy&sis^, dxQi vofitafidroiv «1 itp 
oarj Srjnors noaorrjrt xai oiqSrjnorB airiq naQexsad^ai 

8 ftovov xai nXeov rovrov firjSev. Tavrov rovrov 
xQarovvros xai ini rcbv firjrQonoXtrcbv, orav naQ^ 
avroXs dnorsd^sirj rts airiaats xard rtvos rcbv vn^ 
avrovS intaxbncov rj rdbv rrjs inaQxiaS ixsivrjs xXrjQi- 
xdJv. ei ydQ ini rcbv noXirtxcbv Stxdfv avareXXat rb 
rdJv anoQrovXcov xai Sanavrjfidrcov fierQov ianevaa- 
fisv xai rovro vofio&saiq naQaSovvat avveiSofiev^ 
noXXcb fidXXov ini rcov ixxXrjataartxdJv ftifixpecov rrjv 

9 (2) avftfierQiav (pvXdrrEad^ai vofio&BrovftBV. Ei 
fiEvrot nctQansfKpd^siarjs rrjs vno&iascos naQa rov 
d'eo(piXeardrov narQtdQxov rj rtvt rcbv d'eo(ptXeardroov 
firjrQonoXtrcbv rj dXXco rcbv d^eo^tXsardrcov intaxbncov 
ivexd^eirj tprj(pos xai ftrj arBQxd^sirj na^d d^areQOv fis- 
Qovs exxXrjros rs ysvrjrai, rrjvtxavra ini rbv aQXt' 
sQartxbv ^qovov (psQsad^at rrjv eweatv xaxeXae xara 

10 (3) rb fisxQt vvv xqarovv i^era^ead^at. Ei Se rts 
roXfirjaetB naQa ravra rt nQa^at, dvaScbast ftiv ndv 
oaov EiXrjfs rcp vnsQnQaxd^svrt StnXdatov, yEvrjasrai 
Se xai vnb ixxXrjataartxbv intrifitov na^d rov xard 
xatQbv dytatrdrov narQtdQxov rj rov d^so^ptXsararov 
firjrQonoXirov, rcbv ixxXrjataartxdbv ix^aXXbfisvos xa- 

11 (4) ra}J)yo3v. Tds Sa airtdasts, si fisv sisixxXrj- 
ataarixrjv OQcorj rb nQayfia xardaraaiv, s^ dvdyxrje 
naQd fibvots yivsad^at roXs d^eocptXBardrots intaxb- 
nots rj firjrQonoXirats rj naQa raXs svayiat avvbSoi^ 
rj roXs d^eo^ptXeardrots narQtdQxatS xBXsvofisV si Si 
noXirtxd rd rcbv dfKpta^rjrrjascov eirj, exbvras avrovs 
rds rotavras ^rjrrjaets naQa roXs eiQrjfievots d^eoftXEard- 
rois intaxonots nQort&ivai avyxofQOVftev, dxovra Se 



(l) c. 29 extat in Coll. et excepta § 12 in Nomoc. (2) ovre libri 

Nomoc. (5) nsftcpd^eis Nomoc. cum Const. (6) 3, 2, 4 



(3) Sixa^ofisvov Coll. 



(4) avvdvrcot 



29 Idem A. luliano pp. Sancimus, ut nemo de- 
votissimorum clericorum sive a clerico sive a quo- 
guam laicorum qui dicuniur statim ab initio apud 
oeatissimos sinqularum dioecesium patriarchas ac- 
cusetur, sed prvmum secundum sacros canones apud 
episcopum ctvitatis, in qua clericus commoratur : 
quem si suspectum hdoet, apud metropolitanum 
episcopum hoc faciat: sin autem, ut fit, ne in hoc 
quidem adquiescit, tum ad sacrum ettts provinciae 
concilium reum iudicandum trahat, ut tres religio- 
sissimi episcopi, qui secundum tempus ordinationis 
praestant, cum metropolita conveniant et litem in 

1 pleno synodi consessu diiudicent. Ac si senten- 

2 tia placuerit, a negotio discedatur. Sin laesum 
se esse putat, tum beatissimum illius dioecesis pa- 
triarcham appellet, cuius sententia omnino stetur, 
perinde atque si db initio iudicium susceperit. 

3 Contra tales enim episcopales sententias proyo- 
cationem locum non habere a praedecessoribus 

4 nostris constitutum est. Idem valeat et si epis- 
copus accusatur sive a laicis qui dicuntur sive ab 
aUquo religiosissimorum cler-icorum sive ab alio 

5 reverendo episcopo. Vetamus enim omnino ac- 
cusationes apud beatissimos patriarchas deponi 
accusatosque in aliam provinciam abduci, nisi forte 
ideo accusatio deponatur , ut causa ad religiosissi- 
mum loci episcopum transferatur : tunc enim lice- 
bit accusationem et apud religiosissimos patriarchas 
deponi, litteras vero componi ad aliqicem religio- 
sissimorum loci episcoporum , ut is causam secun- 

6 dum modum antea a nobis definitum audiat. Nec 
tamen ei permitti ad devotissimos clericos se con- 
ferre ct tmmodicis sportulis quae dicuntur citatos 



adfligere, quemadmodum nimirum adhuc peccari 

7 cognovimus. Pro singulis enim citatorum per- 
sonis non supra sextam solidi partem sportuldrum 
nomine missis a religiosissimis patriarchis et me- 
tropolitis dari permittimus, vel, si episcopus accu- 
satus est, usque ad senos solidos pro quacumque 
quantitate vel qualicumque causa praestari neque 

8 quid amplius. Idem valebit in metropolitis, si 
qua apud eos accusatio adversus aliquem episco- 
porum qui sub eis sunt vel illius provinciae cleri- 
corum aeponatur: nam si in civilwus causis spor- 
tularum sumptuumque modum contrahere festinavi- 
mus idque lege comprehendere curavimus, multa 
magis in ecclesiasticis accusationibus modum ser- 

9 vari sancimus. Quod si causa a religiosissimo 
patriarcha ad aliquem religiosissimorum metropo- 
litarum vel alium religiosissimorum episcoporum 
delata sententia feratur, una autem pars in ea non 
adquiescat, sed appellatio interponatur , tum ad 
archiepiscopalem sedem appellatio dirigatur ibique 
secunaum id quod hucusque obtinuit diiudicetur. 

10 Si quis adversus haec quid facere ausus erit, 
totius summae quam accepit duplum ei a quo plus 
exegit reddat et ecclesiasticae poenae subiciatur 
a sanctissimo pro tempore patnarcha vel religio- 
sissimo metropolita e clericorum numero removen- 

11 dus. Accusationes autem, si res ad ecclesiasti- 
cum statum perti^iet, necessario apud solos religio- 
sissimos episcopos vel metropolitas vel apud sanctas 
synodos vel religiosissimos patriarchas fieri iube- 
mus: si vero civilis contentto est, volentibus tales 
quaestiones apud dictos religiosissimos episcopos 
proponere permittimus, invitum non cogimus, cum 



I 4 



46 



DE EPISCOPALI 



ovK avayxa^ouBP f ovttop avroTs roiv noXircxcov St' 
icaffrrjqlotVf eiTtsQ ixstva fiaXXov av d's'Xoiro, TCaq ots 
12 (5) e^sari xal vTtsQ synXrniarmv Sixa^sa&ai. ^BjteiSrj 
Se nves rmv d^sofiXsararoiv nar^iaQX,d)V iv rais 
i7taQx,^ai,s , iv ats siai,^ xai urjrQonolirt.xov Sxovffi 
axiifia, rivss Si xad"" oXrjv rrjv Sioixrjffiv ras xecQO- 
rovias itoionovrai rojv vn^ avrovs d^sowilsffrarav 
iTtcffxoTtcov sirs firjrQOitoXcrav sXre rcov dXXo)Vy iit 
avroXs ixsXva d'sff7xfc^ousv, aTtSQ inl roov d'eo(pcXsffra- 
ru)v fxrjrqoTtoXiraJv rjSr] Scsra^a/usv. avros yaQ av 
xal firjrQOTioXirrjs Scxaicos xaXolro 6 rrjv i§ovaiav 
rcov vTto rrjv /iirjrQonoXcv sTtcaxOTtoyv ix rcov &sia)V 
sxojv xavovojv. J). XV k. JDlov. ConstantinopoU Lam- 
padio et Oreste conss. [a. 530] 

30 ^ O avros /SaacXsvs^Iojdvvr] inaoy/o TtQacrofQioJv. 
0sa7ti^Ofiev rais xtjSsfioviacs rcHv vscov, scrs rrjs nQco- 
rris scrs rijs Sevrsoas slsv riXcxias, r? xal Srspoi rcves ols 

vofios ococoac xrjoefiovas, ecneQ a^Qc nevraxoffccov 
XQVffoJV xai^ fiovov ra rrjs nsQcovffias sirj rcbv vecov, 
fcrj rrjv rcov aoxovrcov rcov inaQXf^oJv nsQCfcsvscv 
yscQoroviav firjSe SaTtdvacs fisydXacs nsQc^dXXsffd^ac, 
roJv aQXovrcov cffcos ovSe ivSrjfiovvrcov rats noXsffcv 
ixeivacs, ev als nQo'Csvac rrjv xrjSsfcoviav ffvfi^aivsc, 
dXXd naQa rco rrjs nbXsoiS ixsivrjs ixSixcp rj ffrQarrjyco, 
xard rrjv lAXe^avSQscov naQa rco ravrrjs iuridico, 
afca rco -d^socpcXsffrdrcp ravrrjs incffxonco rj xai Srj- 
fcoffiocs nQOffconocs, eiye evnoQoirj rovroov rj nbXcs, 
yiveffd^ac rds x^f-Q^tovias rcov xrjSsfibvcov , iyyvrjrov 
re nQOS rb fisrQov rrjs ovffias ScSofcsvov xard rrjv 
rmv ecQrjftsvcov nQoffconcov xQiffcv xai rcov dXXoiv 
dndvrav nQoXbvrcov, bnbffa ini rcbv xrjSefibvcov 
iyyvrjrov re nQOS rb fcirQOV^ eXd^cffrac, fcbvrjs rrjs 
rcov nQOffoincov ivaXXayrjs, naQ^ ols ravra n^drre- 
rac , Scd rb rcbv vecov XQV^''/^'^ ^'^b rrjs naQovffrjs 

1 vofco&effias ecffayofievrjs. Ildvrcov SrjXovbrc inh 
fibvrj Svo voficffvcdrcov Sbffec nQarrofievcov, ScbneQ 
fidXcffra rj rocavrrj re&etrai Scara^cs' nocvrjs inc- 
xeifievrjs, sc rcs nXsov Xa^eXv S^aQQrjffecev rj dvafidX- 
Xocro xaraffrrjffai rrjv xrjSeuoviav iXniSi fcei^ovos 
xsqSovs, xai ov fcbvov rQcn/Affcov dvaScSbvros ndv 



oTteQ av Xd^oi, dXXd xal avrov rov fpQovrlfffiaros 

2 dnoxcvovftsvov. 'Hvixa Se dv naQa ixSixco yi- 
vocvro al rcbv xrjSeftbvotv nQO^oXai, naQbvros xai 
rov d^eoycXeffrdrov rrjs nbXecos incffxbnov , iv avroXs 
roXs rrjs dyccordrrjs ixxXrjffias aQxsiocs dnori&sffd^ac 
rd nQarrofcsva d^sanit^Ofisv , Sffrs elvat Scrjvsxrj rov 
nQayfiaros fivrjurjv xai firj naQanbXXvff^ac roXs rv- 

3 x^''^'^'^ '"^V^ xrjSsfiovias rrjv ivrsv&sv dfffdXscav. Tcbv 
ini rrjs fisydXrjs ravrrjs nbXscos xrjSsftovccbv naQa 
fibvco rcp XafinQordrcp nQaircoQc nQarroftsvcov, xaO'- 
dnsQ rjSrj vsvofto&srrjrac. J). IIII k. Aug. Constan- 
tinopoli vost cons. Lampadii et Orestis. [a. 531] 

31 ^laem A. lohanni pp. Sancimus, si quando 
afuerit is, qui res alienas vel creditori obnoxias de- 
tinet, et desiderat dominus rei vel creditor suam in- 
tentionem proponere et non ei licentia sit absente 
suo adversario qui rem detinet vel infantia vel fu- 
rore laborante et neminem tutorem vel curatorem 
habente vel in summa^ potestate constituto^ licen- 
tia ei detur adire praesidem vel libellum ei porri- 
gere et hoc in querimoniam deducere intra consti- 
tuta tempora et interruptionem temporis'^ facere*. 
l Sin autem nuUo poterit modo praesidem adire, sal- 
tem ad episcopum locorum eat et suam manifestare 
voluntatem scriptis deproperet. D. Constantino- 
poli k. Oct.^ post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. cc. [a. 531] 

32 9['0 avrbs fiaffcXsvs.'] 

^Edv ini rQsXs ivcavrovs 6 fisv iftcpvrsvrrjs nQoa- j 

(psQrj rcb Ssanbrrj rov rrjs ifiwvrsvasois xavbva, 
b os Seanbrrjs dva^dXXrjrac Ss^aad^at avrbv rj 
iv rfj paacXiSc nbXet Scdycov rj iv inaQxiacs, 
i^eXvai rco ifiwvrevr-^ nQoadyscv avrat rb ifctpv- 
rsvfca xai fisiXovarjs neQacova&at rrjs rQcerias, 
et fcrj dvdaxocio Xa^eXv, ffcpQayit,ecv avrb xai inc- \ 

fcaQrvQeff&at negi rovrov rj rbv ivSo^brarov JHI 
enaQxov rrjs nbXecos rj rovs ivSo^ordrovs indQ- ^' 
Xovs rcbv leQcbv nQacrcoQicov rj rbv nQbffwoQov 
aQxovra, cortvt vnbxetrat b rov x^Q^ov oeffnb- 
rrjs^^' iv Ss raXs inaQxiats rj naQa rcb aQxovri 



(l) c. 30 extat in Coll. (2) xal del. Herrmann (3) nQOS 
rb fterQov deL (4) = 7, 40, 2 (5) magna l. gem. 
(6) eandem rem sua auctoritate usurpare sed per se 
ipsum (per se ipsum om. M'^) ins. M contra l. gem. B 
Const. (7) tem; oris C cum l. gem. et Graecis, om. R 

(8) sic R cum B, et sufficere hoc ad plenissimam inter- 



ruptionem ins. C cum l. gem. (8^) cf. p. 313 not. 16 (9) c. 32 
dedimus ad indicem B 20, 2, 4 : cui, licetpotiiis ad legem ge- 
minam 4, 66, 4 pertineat, tamen omnino cum huius legis in* 
dice convenisse {citatione videlicet ad Jinem mutanda) ap- 
paret ex Const. (lO) rj rbv narQtaQxrjv rov Seffnbrov 
Svvdffrov ovros vel similia secundum Const. exciderunt 



tribunalia civilia habeant, si ea magis placeant, apud 
12 quae etiam de criminibus disceptari licet. Quo- 
niam vero guidam religiosissimorum patriarcharum 
in provinciis, in quibus agunt, etiam metropolitae 
iocum obtinent, quidam per totam dioecesin ordi- 
nationes religiosissimorum episcoporum, qui sub 
ipsis sunt, vel metropolitarum vel ceterorum fa- 
ciunt, de his ea sancimus, quae iam de religiosissi- 
mis metropolitis constituimus. is enim et metropo- 
lita merito nominetur, ciiius dispositioni ex sacris 
canonibus episcopi qui sub metropoli constituti 
sunt subiciuntur. 

30 Idem A. lohanni pj). Sancimus in curationi- 
bus minorum, sive pnmae sive secundae aetatis 
sunt, vel etiam ceterorum, quibus e lege curatores 
dantur, si facultates minorum usque aa quingentos 
iantum solidos valent, non expectari creationem a 
provinciae rectoribus procedentem neque magnis 
sumptibus eam implicari rectoribus fortasse in illis 
civitatibus non morantibus , in quibus curationem 
procedere contingit, sed apud defensorem vel prae- 
fectum illius urbis, in Alexandria apud iuriaicum 
eius, una cum eius religiosissimo episcopo vel etiam 
aliis publicis personis , si quas civitas habet, crea- 
tiones tutorum curatorumque /ieri, ut pdeiussor se- 
cundum modum patrimonii ex senteniia memorata- 
rum personarum detur ceteraque omnia procedant, 
quae in iutorum curatorumve et fideiussorum per- 



sona fieri solent, cum personarum tantum, apud 
quas ea fiant, mutatio propter minorum utilitatem 

1 praesenti lege inducatur. Quae scilicet omnia 
sub datione duorum solidorum fiant: ideo enim 
potissimum haec constitutio inducta est: imminente 
poena, si quisplus accipere ausus est aut tutelam 
curatelamque ot maioris lucri spem constituere dif- 
fert, ut non solum trijplum totius summae quam 
accepit reddat, sed ettam ab administratione ipsa 

2 removeatur. Cum vero apud defensorem nomi- 
natio tutorum curatorumve fit, praesente etiam re- 
ligiosissimo civitatis episcopo, gesta in ipsis sacro- 
sanctae ecclesiae archivis deponi sancimus, ut per- 
petua rei memoria sit neve iis qui sub tutela cw- 
rave constituti sunt securitas quam inde habent 

3 pereat. In hac autem magna urbe tutelae cu- 
ratelaeque apud solum clarissimum praetorem con- 
stituantur, quemadmodum iam sancitum est. 

32 [Idem A.J Si per tres annos emphyteuta 
domino emphyteusis canonem offert, dominus au- 
tem in regia urbe vel m provinciis commoratus 
eum accipere differt, licet emphyteutae pensionem 
ei offeire et fine triennii appropinquatite, nisi ac- 
dpere vult, obsignare id et ea de re testationem 
facere apud gloriosissimum praefecium urbi vel 
gloriosissimos praefectos praetorio vel competen- 
tem magistratum, cui praedii dominus suoiectus 
est [vef patriarcham, st dominus potens estj: in 



AUDIENTIA 



47 



1 4 



rj iv aTtovaia rov a^x^rros naQa rq^ ixSixco rwv 
roTtcov 7] TiaQo. r<p iTtiaxoTffo rrjs TtoXecos, xad'' 
rjv 6 SsffTtorrjs rov yarjfiaros Siaysi, Tt^drrsiv 
TtSQi rovrov , Sare xai rrjv «1 ivds rcov EiQTjfie- 
vcov itQoacoTtcov TtQoarsd^rjvai rco TtQayfiart fiaQ- 

1 rvQiav. Kal si firjSe ovrcos SXoiro Xa^elv TtQoa- 
ayofisvov ro ififvrevfia 6 SsaTtorrjs, xsQSaivsrco 
fisv avrb 6 ificpvrsvrrjs, fir}8efiiav dycoyrjv sYftv- 

2 ros sis dTtairrjacv avrov rov 8sa7c6rov. Myre Ss 
rj ifKpvrevais Xvsad^co naQarQsxovarjs rrjs rQts- 
rias urjre rcov ifs^lqs iviavrcov djcairsirco ^rbv 
sico&ora xavova 6 Ssajtorrjs, k'cos dv avrbs avco- 
-d^sv oxXrjaas rc^ ifiq>vrsvrri xat BiafiaQrvQiav 
avrco arsiXas do^rjrai airslv rbv ifKpvrsvrmov 
xavova' rors yaQ ov firjv rov itQoXa^ovros XQ^- 
vov Ttavrbs dnairsirco rbv xavova 6 SeaTtorrjs, 
(os avrbs airios rov fir] Xa^elv avrbv ysyovcos, 
rov 8e rQsxovros xQOVov fisrd rrjv ScafiaQrvQiav 

3 avrov dTtaireirco rb ificpvrevfia. ^Edv 8s iTtl 
roisriav fisrd rrjv SiaftaQrvQiav rov BsaTtorov 
firj xaraBdXrj 6 ifiwvrsvrrjs svyvcofiovcos rbv 
v.avbva, axoXovd^cos itco&sirco avrbv 6 SeanorrjS 
rrjs ificpvrevaecos xard rrjv SsvrsQav rovrov rov 
rirXov ^ Sidra^iv. 

33 ^'O avrbs ^aaiXsvS roXs navraxov yrjs d^sowt- 
Xsardrots iniaxoTtois. Osiav iTtoirjadfisd^a 8tdra§iv 
ovBsvi avyxcoQOvvrss ov8e dxovaav yvvaixa 8ovXr]v rj 
fXsv&sQav sis axrjvrjv rj OQxrjarQav xa&sXxsiv ov8s 
dTtaXXayrjvai ^ovXofisvrjv xcoXvstv rj rovs iyyvrjrds rovs 
avrrjs cbs vnsQ avrov rovrov xQy<^iov Qrjrov OfioXoyrj- 

1 aavras djtatrsXv. IdXX' e't ri rotovro yevotro, 
xcoXvsad^ai ravra naQa rs rcov XafiitQordrcov rcbv 
inaQxtcov dQxbvrcov xai TtaQa rcbv iv raXs TtoXsat 
^softXsardrcov iTtiaxoTtcov Stsra^dfis&a 86vres dSeiav 
rdis d^eofiXeardrots intaxbnots dfia rc^ XafiTtQordrco 
rrjs inciQxias aQxovrt xai dxovras dyetv TtQbs eav- 
rovs rovs ^taaafievovs rj rovs dTtaXXdrtrea&ai rrjs 
iQyaaias xcoXvovras xai Srjfioaiav fiev avrcov itotelv 

2 rriv ovaiaVf ixeivovs 8s rrjs TtbXecos i^eXavveiv. Ei 



8s b rrjv inaQxictv i&vvcov avros o ^ta^oftsvoe eirj 
rj rrjv ix rrjs eiQrifisvr]S sQyaaias aTfaXXayrjv xcoXvcov^ 
SiSouev^ dSeiav xai fibvois roXs d^eoq^tXeardrots int- 
axOTCOiS TtQoatsvut rrjv ravra Ttdaxovaav rj rbv av- 
rrjs iyyvrjrrjv, rovs 8e ivavrtovad^at r<^ rrjv d^xrjv 
Exovri xai firj avyxcoQsXv dStxsXv rj, si firj ysvotvro 
Ttobs rovro ixavoi, firjvvstv sis rrjv ^aatXeiav, coars 
i^ rjficbv rrjv Ttooarjxovaav i^svex^rjvat notvriv, rcov 
iyyvcov xa&aTta^ Xvofiivcov xai rcbv iyyvrjrcbv dt,ri- 
fiicov cpvXarrofisvcov' dSstav SiSovrss raXs dnaXXax- 
rofisvats roiavrais yvvai^iv iXsvd^sQats xai svysvsatv 
ovaats TtQbs ydfiov /«(^filv vofitfiov, xdv si rvyxdvotsv 
raXs asfivorarats d^iats oi ravras Xafi^dvovrss xsxo- 
afcrjfisvot, firjxert Ssofisvats ^aatXixrjS dvrtyQacprjs, 
dXXd xar^ s^ovaiav rbv ydfiov •KQarrovaatS, yafitxcov 
fisvrot avfi^oXaicov ix rQoiiov Ttavrbs fisra^v avrcbv 
yivofisvcov rd avrd^ xai ytSQi rcbv d^vyarsQcov rcbv 

3 (1) axrjvtxcbv Stara^dfisvoi. Trjv usv ovv siQrjfis- 
vrjv Sidra^iv xai iv rco Ttsfirtrco ^t^Xiq) rcov rtaacbv 
Stard^ECov^ rovrov Srj rov rrjs rjusrsQas svas§sias 
inoivvfiov ^t^Xiov TtQbs rds TtoXtrtxds dQxds dvrtys- 

4 yQafifisvrjv rsd^sixafisv. ^EnstSrj Ss ixQV''^ Std t^S 
TtaQOvarjs vofiod^saiae xai vfiXv roXs itavraxov yrjs 
d^sofptXsardrots intaxonots ravra Ttotrjaai (paveoa, 
Std rovro avveXbvres rd xar^ ixeivrjv dcprjyrjaet nXa- 
rvrsQct vofio^srrjd^evra rrjvSe rrjv d^siav Stdra^tv 
TtotovfiE&a xai TtQoe vfids, onws rrjv iSQartxrjv 8ta- 
acb^ovrss asfivbrrjra xai acocpqoavvrjs avrsxofisvot 
ravra cpvXdrrotrs, rbre ix rov fisydXov d^sov Saos 
xai ^aatXtxrjv dyavdxrrjatv, s'i rt rovrcov naQa^airjrs, 
Xoytt,bfisvot. D. k. Nov. ConstantinopoU dn. lusti- 
niano pp. A. iiii et Paulino vc. conss. ^ ^ \a. 534] 

34 ^ avrbe ^aatXsvs ^Entfpavico rco dytojrdrco 
aQXtsniaxbncp rrjs evSaifiovos ravrrje nbXscoe xai 
oixovfisvtx(i> narQtaQxrj. ^cpbSQa -ntarsvofisv , coe 
rj rcbv isQscov xa^aQorrje re xai evxoafiia xai Jj 
TtQbe rbv SsaTtbrrjv &sbv xai acorrjQa rjficbv ^lrjaovv 
XQtarbv awrovia xai ai naQ^ avrcbv avansfi- 
Ttbfi&vai. StrjvsxsXe svxcti noXXrjv evfievetav ry xad" 



(1) id est 4, 66, 2 (2) c. 33 extat in Coll. et usgue 1 vel StSove ColL: sSoftev scr, (4) Si ins. Nomoc. 

ad § 2 in Nomoc. (3) SiSofisv Nomoc.f SiSovaav \ (5) 5, 4, 29 (6) c. 34 extat in Coll. Nomoc. 



provinciis vel apud praesidem vel praeside absente 
apud defensorem loci vel apud episcopum civitatis, 
in qua dominus fundi degit, ea de re agere, ut et 
unius memoratarum personarum testimonium rei 

1 gestae adhibeatur. Ac si ne sic quidem domi- 
nus ohlatam yensionem accipere vult, emplujteuta 
eam lucretur, domino nullam ad exigendam eam 

2 actionem habente. Neque ve7'o emphyteusis 
triennii lapsu solvatur neque solitum sequentium 
annorum caiionem dominus exigat, dum ipse emphy- 
teutae desuper instando et testationem ei mittenao 
emphyteuticum canonem petere incipiat: tum e?iim 
sane non totius elapsi temporis canonem dominus 
petat, cum per ipsum factum sit quominus cano- 
nem acciperet, sed temporis inde ab ipsius testa- 

3 tione currentis pensionem petat. Si vero per 
triennium post domini testationem emphyteuta ca- 
nonem noji spo?ite solvit, statim domi?ms eum ex 
emphyteusi expellat secundum alteram huius tituli 
constitutione?n. 

33 Idem A. religiosissimis uhique terrarum con- 
stitutis episcopis. Sacram co?istitutio?iem fecimus, 
qua cu7ictos vetuimus vel invitam mulierem servam 
sive Uhei'am in scaenam vel orchestram trahere vel 
discedere volentem prohibere vel fideiussores eius, 
qui hac de re certum auri modum promiseru?it, 

1 convenire. Sed si tale quid fiat, id a cla?'issimis 
provinciarum recto?'ibus et a reUgiosissimis civita- 
tum episcopis p?'ohibendu?H esse iussimus, Ucentiam 
dantes reUgiosissimis ejpiscopis cum clarissimo pro- 
vinciae recto?'e eos qm vim adhibuerint vel recedere 
ah eo quaestu pi'ohibueri?it etiam invitos ad se 
pertrahendi et substantiam quidem eorum pubU- 

2 candij ipsos autem e civitate expellendi. Si 



vero ipse provinciae rector sit is qui vim faciat 
vel, quomi?ms a dicto quaestu abscedant, prohibeat, 
eam quae haec patitur vel fideiussorem eius etiam 
solos reUgiosissimos episcopos adi?'e permisimus: 
hi se oppo?iant magistratui neve iniuriam fieri per- 
mittant: quod si facere non valent, referarit aa im- 
peratorem, ut a nobis competens poena infligatur, 
fideiussorihus penitus Uberandis et fideiussionibus 
inutiUhus redditis: taUbus praeterea muUerihus U- 
centiam damus sive Uberttnis sive ingenuis legiti- 
mum matrimonium contrahere, etiamsi summis 
dignitatihus praediti sint qui eas ducimt. ut non 
ampUus opus sit impenaU rescripto, sed tibero ar- 
bitrio matrimonium ineant, nuptiaUbus tamen in- 
strumentis omnimodo inter eos celeb?'andis : eadem 

3 etia?n de fliahus scaenicarum statuimus. Memo- 
ratam igitur co?istitutionem ad pubUcos magistra 
tus data?n etiam in quinto Uhro omnium constitu 
tionum huius codicis nostrae pietatis nomine i?isigniti 

4 posuimus. Quo?nam autem necesse erat per 
praesentem legem et vobis qui ubique terrarum 
estis reUgiosissimis episcopis ea palam fieri, ideo 
quae in illa pluribus verbis constituta sunt brevi 
comprehendentes hanc sacram constitutio?iem et ad 
vos direximus, ut sacerdotale??i gravitatem retinen- 
tes et continentiae studiosi haec observetis conside- 
ratione tam magni dei metiis quam imperiaUs in- 
dignationis, si quid horum violaveritis. 

34 Idem A. Epiphanio sanctissimo huius almae 
urbis episcopo et oecumenico patriarchae. Valde con- 
fidimus sacerdotum puritatem et bonam disdpUnam 
affectionemque erga dominum deum et salvatorem 
nostrum lesum Christum, preces denique^ continuo 
ab iis factae mag?iam benevolentiam rei pubUcac 



I 4 



48 



DE EPISCOPALl 



T^firis TtoXirelq xal av^ijGiv Tca^exorraf St^ d)V i'ariv 
rjjLiiv xai fia^/Sdpcov x^arElv tcai yCvea&ai xvQioiS^ 
ixalvojv, a TtQoa&ev ovx e'i%Ofiev. xai oacoTte^ av ra 
rrjs avrwv av^rjrai asfivorrjros re xai xoauiorrjros, 
roaovrco xai rrp' rjuersQav noXireiav iTtiSioovai ni- 
arevofiev. ei ydQ oi fiiv Tta^sxoivro fiiov aefivov re 
xai itavraypd^ev dveniXr^nrov, rov 8s XoiTtov aTtavra 
Xabv vov&eroTeVf coare TtQos rrjv avrdiv aefivorrira 
^Xinovra rdiv noXXdJv afiaQrrjiidrcov aTtexea&ai, 
TtQoSrjXov, cos ivrev&ev ai' re wvxai ndai ^eXriovs 
saovrai xai QqSicos rjfilv ivSo&rjasrat naQa rov fie- 
ydXov &eov xai acorrJQOS rjficov ''Irjaov XQiarov cpiXav- 
1 d^Qconia nQoarjxovaa. Tavra roivvv rjfilv dva- 
axonovfisvois nQoarjyyeXrai naQaSo^cos rivds rcov ev- 
Xa^eardrcov Siaxbvcov, k'ri ye firjv xai nQsa^vrsQcov 
(ro yaQ eri noQQcorsQco rovrov xai etneiv iQvd^QidJ- 
fiev, (pafiev Srj ro rcov d^eotpiXcJov imaxoncov), cos 
rovrcov rives ovx aiaxvvovrat ol fiev avrbd^ev xv^cov 
dnrea&ai xai rrjv ovrcos daxrjfiova xai avroTs rols 
iSicoraiS naQ rjfidiv^ xard ro nXeiarov anrjyoQevfie- 
vrjv d^sav^ fiertsvai, ol Ss rrjv roiavrrjv natyviav 
ovx avrovQyovaiv^, aXX rj xotvcorovat rdls nQarrov- 
atv Tj xd&rjvrat d^earai nQa^ecos dronov ^, xai &ed}v- 
rat fiev avv int&vfiiq ndarj rd ndvrcov droncorara, 
Xoycov Se dxovovai ^XaacprjfxoJv , ovs iv rols rotovrots 
drdyxrj yivead^at, fioXvvovai re rds eavr cov ;f£i^as 
rds re oQdaeis ras re dxods ovrco xareyvcoa fisvots 
xai dnrjyoQevfisvotS^ natyriotS' ot Se xai dnctQaxa- 
Xvnrcos rj rals rcov tnncov dfiiXXats rj naQa^dXXovatv 
n xai nQOxaXovvrai rtvas vneQ rrjs rcJov tnncov rjrrrjs 
rj vixrjS, rj St^ eavrcov rj Std rtvcov ersQcov ovx evax^j- 
fiovcos rd rotavra naitpvres, rj rcov iv axrjvfj xai 
S'vfisXatS d^earai yivovrat natyvicov, rj rals iv &ed- 
rQots rcov fiaxofievcov nQOS rd d^rjQta fidxats naQa- 
yivovrat xai ovx ivvoovaiv, cos"^ xai roXs aQrt fivov- 
uevots xai rcov nQoaxvvrjrcov d^tovfisvots fivarrjQicov 
avroi nQOxrjQvrrovatv dnordrrea&at ry rov dvrtxet- 
fiivov Saifiovos XarQelq re xai ndarj nof*n^, rjs ovx 



2 iXaxtarov fisQos rd roiavra xad^sarrjxe. ^IToXXd- 
xis fiev avrois ra roiavra yvXdrrea&ai nQorjyoQevaa- 
fiev OQcovres Se avxvrjv rrjv neQi rovrcov ytvofievrjv 
rjfiiv nQoaayyeXiav eis dvdyxrjv rjXd^Ofiev ini rbv naQ- 
ovra vofiov Std rrjv vneQ evae^eias dcptxsad^at anov- 
Srjv xai afia usv vnsQ rrjs leQcoavvrjs avrrjS, dfia Ss 

3 vnsQ re rov xotvrj rrj noXtreiq avfi^sQOvros. Kai 
d^eani^ouev firjSsva firjre Stdxorov firjre nQea^vreQOv 
xai noXXco fidXXov iniaxonov {oneQ xai dntarov 'Cacos 
dv Soieiev, cov iv rdis xetQoroviats ev^ai re eis rbv 
Seanbrrjv dvansfinovrat XQiarbv rbv d^ebv rjfiaiv 
xai inixXrjats rov dyiov xai nQoaxvvrjrov yiverat 
nvevfiaros xai rais avrcov xecpctXaXs rj rais v^Qaiv 
intrid^erai ij intSiSorai rd dytcorara rcov naQ rjfiiv 
fivarrjQioiv , oncos dv avrols rd aia&rjrrjQta ndvra 
xa&aQd re ysvotro xai xa&tsQco&eirj d^eco) fir^Siva 
roivvr rovrcov roXfidv rov Xx)tnov fierd rovSe rbr 
d^eiov rjficov vofiov rj xv^evetv rrjv olavovv rcov xv- 
^ojv natStdv rj rois rovro n^drrovat xotvcoveiv rj 
naQaxad^rja&at xai rsQnea&ai xai avvStari&ea&at 
rois ytvofisvots rj naQa^dXXetv rais SrjficoSeat ravrats 
d^sais, as sfinQoa&ev einovres ecp&rjfiev, xai^ rt rdiv j 
in^ avrais dnrjyoQevfisvcov noteiv , dXXd ndarjs nQbb 1 

4 ravra uerovaias rb Xoinbv dnsxea&at. Tb ydQ 
rjSrj nQOetXrjcpbs, ei xai dva^rjreiv ixQV^ V *° >««* f^V ^ ^ 
fiertsvat nQoarjxovrcos, Oficos Std (ptXavd^Qconiav avy- «■ 
voJQOvfiev, rrjv ix rov naQovros vofiov naQarrjQrjatr fll 
dnaatv eis rbv Xotnbv intrid^ivres ^^(xJj^ov. nQoarj- w\ 
xov ydQ iartv avrols vrjareiatS re xai dyveiais xai 
rais daxrjaeat rdiv d^eiojv Xoyicov xai rais vneQ ndv- 
rcov axoXdt,etv evxais, dXXd ftrj ravra xaraXtfindror- 

ras rcbv navrdnaai ^e^rjXcov re xai anrjyoQsvfisrcor 

5 dnrsa&at. Tavrb Ss rovro &sani^Ofiev xai ini rcbr 
Xotncbv xXrjQtxcbv , vnoSiaxorcov re xai avayvcoarcov 
(pafiev, oineQ xai avroi rrjs re leQaS rQans^rjs xal 
navrbs rov nsQi rds dytcordras ixxXrjaias xoafiov 
xa&eardatv vnovqyoi re xai vnriQerai xai rd d'eia 
fteraxetQtt^ofisvoi Xoyta rds ieQds rjfiiv ix rcov evaydiv 



(l) xvQioi Nomoc. (2) 3, 43 (3) natStdv Mommsen 
(4) ov xaraQyovatv Nomoc. (5) nQd^ecos drbnov 

Coll, ndarjs dronov nQd^ecos Nomoc. (6) dneyvco- 



afisvots Nomoc. (7) ori Nomoc. (8) xai ins. Nomoc. 
(9) rj xai Nomoc. (lO) ^ om. Coll. (11) firj del. 

Hercher 



nostrae augmentumque parare. unde et barbarns 
imperare nobis licet dominosque fieri illorum quae 
antea non tenuimus. ac quanto auctoritas et decus 
eorum crescet, tantum etiam rei publicae nostrae 
incrementum accessurum spera?nus. nam si vitam 
gravem omnique vituperatione vacuam agunt et 
reliquum populum aa suam normam dirigunt, ut 
ad eorum gravitatem respiciens plurimis vitiis 
abstineat, palam est animos inde meliores omnibus 
futuros esse et nobis facile convenientem benevo- 
lentiam a magno deo et salvatore nostro lesu 
1 Christo applicatum iri. Haec igitur consideran- 
tibus nobis nuntiatum est necojnnato esse devo- 
tissimo7'um diaconorum, quin etiam presbyterorum 
(nam ultra hunc gradum vel dicere eruoescimus, 
religiosorum episcoporum videticetj, ex his ergo 
esse, quos non pudeat partim. per se tesseras trac- 
tare et tam pudendo et laicis ipsis a nobis quam 
maxime interdicto ludo interesse partim eiusmodi 
ludum per se non facere , sed vet conversari cum 
ludentibus vel sedere spectatores actus inepti vel 
summa cum cupiditate spectare res omnium tneptis- 
simas, convicia audire, quae in ialibus oriri necesse 
est, et manus suas, oculos, aures adeo damnatis et 
prohibitis ludis polluere: alii etiam in publico vel 
equorum certammibus se itjimiscunt vel etiam alios 
provocant super equorum clade victoriave, sive per 
se sive per alios indecenter talia ludentes, vel 
scaenicorum thymelicorumque ludorum spectatores 
fiunt vel bestiarum depugnationi in theatris inter- 
sunt non conscii , quod recens initiatos et veneran- 
dis mysteriis dignatos ipsi iubent adversantis dae- 
monis cultui et omni pompae renuntiare, cuius non 



2 minima pars ea spectacula sunt. Saepe eos ut 
haec observarent adhortati sumus: cum autem per- 
petuo nuntios ea de re ad nos adferri videamus, 
ad necessitatem adducti sumus praesentem legem 
aggredi propter studium pietatis et simul tam pro 
sacerdotio ipso quam pro communi rei publicae 

3 utilitate. Atque sancimus nullum diaconum vel 
presbyterum et multo magis episcopum (quod etiam 
increaibile forte videatur , cum m eorum ordina- 
tione preces domino Christo deo nostro offerantur, 
et invocatio sancti adorandique spiritus fiat et ca- 
pitibus aut manibus corum sanctissima quae apud 
nos sunt mysteria imponantur vel traaantur, ut 
sensus omnes iis puri fiant et deo consecrentur ) 
neminem ergo horum deinceps post hanc sacram 
legem nostram audere vel quemcumque tesserarum 
ludum facerc vel iis qui tesseris iudunt interesse 
vel adsidere et delectari iisque quae aguntur con- 
sentire vel vulgaribus spectaculis interesse, de qui- 
bus supra diximus, vel eorum quid facere quae in 
iis facere vetiti sunt, sed omni cum his communione 

4 de cetero abstinere. Quod enim iam praecessit, 
etsi inquiri debeat vel etiam apte vindicari, tamen 
benigne indulgemus praesentis legis observationem 
omnibus in futurum tempus imponentes. decet enim 
eos ieiuniis et vigiliis et exercitiis sacrae scriptu- 
rae et precibus pro omnium saltite fundendis va- 
care neque his relictis omni ex parte profana et 

5 prohibita attingere. Idem sancimus etiam in 
reliquos clericos , subdiaconos scilicet et lectores, 
qui et ipsi sacrae mensae et omnis circa sacro- 
sanctas ecclesias ornatus ministri et operarii sunt 
et divina oracula contreciantes partim sacras nobis 



AUDlENnA 



49 



1 4 



i ucoj' ^i,^kl(OV ol uev avayivcoaxovai VQacpas, oi Si 

6 (4) vjuvovaiv (poae. El 8e ris rov /.oitcov roiovro 
T* TiQarrcov tpaveirj xai nQoaayyeXd^eirj rovro * r} 
y.ara ravrrjv rrjv evSaifiova noXiv rfj afi ayicoavvri 
rj y.ara ras STtaqiias rols vn^ avrijv reray/uevois d^eo- 
(ftXeararoiS firjrQono^.irais xai roTs Xomdls intaxo- 
nois, wv rrjv yeiQoroviav o rrjs arjs /Liay.aQtorrjros 
noielrai d^QOvos, y.ai rotavrrj ris eneX&ot fie/ti^is^ rj 
Siay.ovcp rj noea/SvreQco y.ai noXlcp fiaX)Mv rtvt rcbv 
O^eoftXeararcov entaxoncov, rrjv arjv ivravd^ol iiaxa' 
otorrjra xav rais inaQ^iats rovs vno ae d^eoftieara- 
Tovs firjrQonoXiras y.ai rovs vn^ avrovs intaxonovs 
zavra avv axQt^eiq naarj xara rrjv rrjs ieocoavvrjs 
xa^tv ^rjrelv xai aveQevvav, urjSe naQeQyov notela&ai 
rrji' i^araaiv, aXXa xai fiaQrvQcov a^toniarcov axovetv 
nai Sia naarjs oSov x^Q^^^j oif^re %b aXrj&es Xa^elv. 
coaneQ yaQ avrovs rcitv rotovrcov eXoyofiev , ovrco 

7 xai avxowavrelad^at naQo. rtvcov xcolvofiev. Kai 
ei navraxo&ev rrjs i^eraaecos rcov d^eicov nQOxetfid- 
vcov loyicov yi^Ofievrjs aXrj&cos e\etv rj fufiipts fai'eii] 
xai anoSetxd^eirj ^ Stdxoiws rj nQeajSvreQOS rj xv^evcov 
rj xotvojvcov roXs xv^evovatv rj rais rotavratS naQa- 
xa&rjfxevos fiaratorrjatv r} rals eiqrjfihmts naQa^dX- 
Xcov d^eats, rj xai 'iacos rts rcbv &eo^tXeardrcov ini- 
axoncov (oneQ ovSe eaead^ai ntarevouev oXcos) rot- 
avrrjs rtvbs dvdaxrjrai d'eas rj rols xv^evovat nQOO- 
xa&ea&TJvat xai avvStari&ea&ai rov Xotnov d^aQQi]- 
aete, rbv rotovrov ev&vs vnb rrjs arjs fiaxaQiorrjros 
rj vnb rov iirjrQonoXirov rj rov ye d'eo(ptXeardrov 
intaxSnov, v(p^ ov re^ay.rat, eineQ rts rcbv etQrjfie- 
vcov eXrj xXrjQtxcov, rrjs leQas dg^OQi^ea&at Xeirovpyias, 
intri&ead^ai re avrco xavovtxbv intrifiiov xai oQi^e- 
aS^ai xQOvov, ovneQ ivrbs nQoarjxov iariv avrbv vrj- 
areiats re xai ixeaiats xQo^ftevoi^ rbv fie'yav i^tXdaxe- 

8 a&at d^ebv vneQ rov rotovrov nXrjfifieXrjftaros. Kal 
ei fiev ini rbv oQtad^evra xQovov b rb rotovrov int- 
rifitov Sexbfievos fteivete^ SdxQvai re xai fieravoiq xai 
vrjareiq xai r^ n^bs rbi^ Seanorrjv ■d'ebv evxrj d(peatv 



rov nXrjfifieXtjfiaros i^atrdbv, rrjvtxavra rbv vqy^ cp * Te- 
raxrat ravra axQi^ws fiav&dvovra xal neQieQya- 
^ofievov xotvrjv fiev vneQ avrov noielv evxrjv yive- 
a&at, avv ndarj Se dxQt^eiq naQeyyvdv avrco rov Xoi- 
nov rrjs rotavrvjS ieQcoavvrjs v^oecos dnexead^af aai 
ei voftiaeiev avrbv avrdQxcos nQos uerdvotav iX&elv, 
rrjvtxavra rrjs leQartxrjs avrco ueraStSbrco cptXav&QO)- 

9 nias. Ei Se xai fierd rov a^poQtafWv evQed^eirj 
ftrjre yvrjaicos rfj fteravoiq ;^^w^ews neQt(pQovcbv re 
rov nQdyfiaroe xai xa&aQcbs^ vnb rov dvrtxetfjtevov 
xaretX.rjfifievos rrjv xpvxrjv, ovros"^ fiev avrbv 6 ieQevs 
v(p^ cp reXeX rcbv ieQartxcbv i^co&eirco xaraX.6yo)v 

10 navrdnaatv avrbv xa&atQwv. 'O Se ovxeri nav- 
reXcbs dSetav h'^et nqbs ieQartxrjv iX&elv rd^iv . dXX^ 
et fiev exot neQtovaiav, rb rrjs nbXecos ixeivrjs /SovXev- 
rrjQiov, xa&^ rjv ieQaro nQoreQov, rj eineQ ovx e'xoi 
^ovXevrrjQtov rj nbXtS, ereQOV fiovXevrrjQiov rrjs inaQ- 
xins, oneQ fidXtara X^V^'^'- ^ovX.evrov , naQaXrjxperai 
rovrov rb Xotnbv afia rfj neQtovaiq SovXevovra ^ . 
ei Se ovaiav ovx exot, ra^ecbrrjs rb Xotnbv earai rrjs 
intxoJQiov rd^ecos dvri rov nQoa&ev ieQecos xai, 
inetSij rrjv rov d^eov rd^tv ixXeXotnev, earai ra^ecb- 
rrjs intxcoQtos, ravrrjv eavrcb rrjv ataxvvijv dvri rrjs 

1 1 (5) efinQoa&ev rtfirjs int&eis. T^avra roivvv 
anavra S^eani^ofiev ini fiev rrje evSaifiovos ravrrjs 
noXecos rrjv arjv (pvXdrjetv dytcoavvrji' xai rovs xa&^ 
exaarrjv dytcordrrjv ixxXrjaiav ixSixovs re xai otxovb- 
fiovs, ols intfieXeS earat rd rotavra xai dva^rjreXv 
xai nQoaayyeXXeiv xai rovs dXtaxOfiivovs d^patQeXad^at 
rrjs SiSofievrjS avroXs naqd rcbv dytcordrcov ixxXrj- 
aicbv atrrjaecbs re xai xoQrjyias' iv Se raXs inaQxiatS 
oi re vnb rfj afj fiaxaQtbrrjrt rerayfievoi d^eofiXeara- 
rot firjrQonoXXrai xai nQos ye oi vn^ avrove ■d'eoae- 
fieXs iniaxonot xai oi rovrcov ixxXrjatexStxot xai ot- 
y.ovbfiot xai avroi rbv Xaov rQonov, xa&^ ovneQ k'fi- 
nQoa&ev e'inofiev, rcb nqdyfiart XQ^I^^^ot xai rb 
ieQartxbv ai^as navraxbd^ev dveniXrjnrbv re xai 

1 2 dficbfirjrov cpvXdrrovres^ . JlaQa^pvXd^ovat Se ravra 



(l) rovro^ rb rotovrov nXrjfifieXrjpia Nomoc. (2) dva- 
yvcoarfi ins. Nomoc. (3) dvayvcbarrjs rj vnoStdxo- 

voe rj ins. Nomoc. (4) fieivi^ Nomoc, fieivrj vel ftei- 

voi Coll. (5) ov Hercher (6) nQO(pavcbs Nomoc. (7) ov- 



ros CoIL, avrbs Nomoc. (8) /SovXevovra Coll. (9) (pv- 
Xdrrovres Coll, StarrjQrjaovai Nomoc. : restituendum for- 
tasse ^Xdrrovree StarrjQrjaovai 



scripturas ex sanctis lihris nostris legunt partim 

6 hymnos canunt. Quod si quem in futurum eius- 
modi quid fecisse apparehit idque delatum eiit vel 
in hac felici urhe ad tuam sanctitatem vel in pro- 
vinciis ad religiosissimos metropolitos suh te con- 
stitutos vel reliquos episcopos, quorum ordinatio ad 
heatitudinis tuae fastigium pertinet, et talis accusa- 
tio vel in diaconum vel in preshyterum vel adeo in 
religiosissimorum episcoporum quem dingetur, hea- 
titudo tua hic, in provinciis religiosissimi qui suh 
te sunt metropolitae eisque suMiti episcopi haec 
cum omni dihgentia secundum clericatus ordinem 
inquirant et perscrutentur, neque defunctoriam in- 
quisitionem faciant, sed et testes fide dignos au- 
diant et nihiiad eruendam veritatem praetermittant : 
ut enim eos a talihus retinemus, ita calumniaii eos 

7 a quihusdam vetamus. Et si quaestione ex omni 
jmrte divinis oraculis propositis instituta accusatio 
iusta esse apparehit et prohahitur diaconum vel 
preshyterum aut aleatorem esse aut cum aleatori- 
bus conversatum esse aut eiusmodi vanitatihus adse- 
disse aut memoratis spectaculis interfuisse, vel for- 
tasse etiam ?'eligiosissimorum episcoporum quis (quod 
plane non eventwum confidimusj tale spectaculum 
passus erit vel iesseris ludentihiis adsiaere et cum 
iis esse in futurum ausus erit, talis stutim a beati- 
tudine tua vel a met7'opolita vel 7'eligiosissimo epis- 
copo suh quo constitutus est, si e clericis qui di- 
cuntur est, a sacro ministe7'io removeatur eique 
canonica poena imponatur et tempus defriiatur, 
intra quoa eum conveniat ieiunia ac sujjphcationes 
svbeundo magnum deum super tali delicto placare. 

8 Et si quidem per definitum tempus tah poenae 

II. 



subiectus lac?'imis paenitentia ieiu?iio do?ni?ii dei 
imprecatio?ie remissio?iem deUcti exorare perseve- 
raoit, tu?n is suh quo co?istitutus est his dtUgenter 
compertis et cognitis communes pro eo p?'eces feri 
curet, et cum om?ii diligentia iniungat, ut in poste- 
?'um tali sacerdotii iniu?'ia ahsti?ieat: et si e?im ad 
sufficie?item paenite?itiam ve?iisse credet, tum sacer- 

9 dotalem clementiam ei restituat. Sin autem etiam 
post exco??imunicationem appa?'uerit ?ieque ve?'e 
paenituisse , immo id viUpe?idisse animoqiie mani- 
festo a satana occupato, is sacerdos, cui siibditus est, 
e ?iumero cle?'icorum eum eximat et p?'orsus depo- 

10 nat. Qui non ampUus ad clericorum o?'di?iem 
reverti poterit, sed si quidem facultates hahet, cu?'ia 
iUius^ cwitatis, in qua a?itea deo mi?iist?-ahat vel, si 
ea civitas curiam non hahet, aUa p?'ovi?iciae civitas, 
quae potissimum cu?'iaU indiget, eum suscipiet cum 
facultatihus in poste?'um serviturum: si facultates 
?wn habet, officiaUs i?i posterum provinciaUs offi- 
cii fiet pro cterico et , quia dei officium deseruit, 
provinaae officiaUs erit hac sihi contumeUa pro 

1 1 a?iteriore honore comparata. Haec igitur om?iia 
custodienda sancimus i?i hac quidem alma urbe 
a sanctitate tua et per singulas sacrosanctas eccle- 
sias a defe?iso?'ihus et oeconomis, q^uihus curae erit 
inquirere ea et de?iuntiare et convictos victu anno- 
nisque a sacrosa?ictis ecclesiis eis deputatis jJrivare: 
i?i provinciis vero suh heatitudine tua constituti re- 
Ugiosissimi metropoUtae et praeterea reUgiosi qui 
suh eis sunt episcopi eorumque defensores et oeco- 
nomi, et ipsi eundem quem antea diocim?is rei mo- 
dum adhiheant et sace?'dotale?n dignitatem ex o/n?ii 
pa7'te integra/n et reprehensione vac?ia?n tueantur. 

7 



I 4. 5 



50 



DE EPISCOPALI AUDIENTIA 



Kai oi ivdo^oxarot tiov isgcHv Tjficov 7CQair(OQi(Ov 
VTcaQx^oif (pafiev Si rovs rrjs Ecpas inl roTs vTtorsray- 
/lEvois k&vsai rij avxcov ScxawSoaia oc rs rijs ^lXXv- 
Qcdos oc re rrjs 'AtpQcov nqoearcbres Scotxrjaecos xai 
ai Tcei&ouevat ra^sts avrots xai oc XafinQorarot rcov 
i7taQ'/^ccov aqxP'^'^^^ ^^^ ^^ rcbv noXecov ixStxoi, avroi 
uev oi ras fisyaXas a^x^^ aQxovrss^ ayavaxrrjatv 
rnisreQav v^oQcofie^^ot, ai Ss net&ofievat rd^ets avroTs 
oexa XQ^f^iov XcrQcov ayojvicbaai notvrjv, aqxovres Se 
intxcoQtot ftei^ovs rs xai iXarrovs xai ai netd^Ofisvat 
rd^ets avroXs xai nQos ys oi rcbv noXscov exStxot 
ava nevrs ^(Jvfftov XtrQcov notvrjv svXa^ovfcsvot, sc 
ravra fia&ovrss firj nQoaayyeiXacev xai avroi roTs 
ieoevat, rovreartv rj roTs &eo(ptXeararots intaxonots 
rj roTs oatcordrots fcrjrQonoXiratS iq roTs exdarrjS Scoc- 
xrjaecos dycojrdrots narQtdQx^^''^) 5<«^' rjv dv sxaaros 
reXoirj x^Q^'^ * coars ixsivovs ravra fiad^ovras xard 
rb eunQoa&sv SccoQtaftevov anaatv ine^eX&etv^, xai, 
inscodv naQ^ avrcbv 6 ini rocs rocovrocs dXovs^ 
xa&acQed^eirj , fcrj^ rrj ^ovX^ rrjs noXscos rj ry rd^et 
lli rovrov naQaSoo^rjvat na^aaxsvdaatsv. Kai 6 
ivSo^oraros vnaQxos rrjs svSaifiovos ravrrjs noXscos 
ravra naQaq^vXa^et , sXnsQ ini ravrrjs dfiaQrdvocro 
rrjs ^aatXcSos rjficbv nbXecos, afia rfj nst&ofcevrj avrco 
ra^et, avros fiev ayavdxrrjatv rjfiereQav vwoQOOfisvos, 
rj Ss avrov rd^tS Sexa XQ^^^^ov XtrQcbv svXa^ovfidvrj 

14 (6) nocvrjv. ^AXX^ rjfieTs ftev ravra vofco&ertxcos 
nenQdxaftev. ixeTvo Se rcbv dvcofioXoyrjfiivcov kariv, 
cos rjfiiv fiev dcpcoaimrat nQOS rov d^eov vneQ rrjs eis 

15 avrbv rcbv ieQscov aefivorrjros. Ei Ss avroi rt^ 
naQa^aivotsv rcbv rsrayfievcov xai naQanQoanocoTvro 
xai fcrj ine^iocev , dXXd riva Srj&ev ytXav&QConiav 
ovx inatverrjv eXotvro, nQOS'^ rds i^ ovQavov notvds"^ 
k'^ovat xai rrjv ixeTd^ev xQiatv, rjrts avroTs iv avrco 
rcb rov d^eov naQaarrjaerat ^rjfcart rrjv ovx svnQenrj 

16 naQanQoanoirjatv iXeyxovad re xai fcsrtovaa. Ec 
Ss xai rts rcbv noXtrtxcbv aQxdvrcov ust^ovcov rs xai 
eXarrovcov rj ra^eoorcbv rj ixSixcov rj fta&cbv ravra 
firj firjvvaetsv rj ins^sX&sTv i^bv Qq&vfcyascsv rj xai 
rb nQciyfca fita&ov xaranQoSoirj, carco, cos nQOS rais 



rjnsiXrjfiivais naQ^ rjfiav notvaTs M^st xai rrjv naQa 
rono fisyaXov d^sov rtficoQiav snofisvrjv xui kvoxos earai 
raTs aQaTs andaats raTs roTs isQoTs nsQcexousimcS ' 

17 (7) BtSXiots. "£2aneQ Se ravra rjfcTv St ovSsv 
SrsQOV rj Std rrjv rov Seanorov vevofto&erijrat &sQa- 
neiav, ovrco xdxeTvo nQoarid^tfisv, ojars rds i^erd- 
aecs avv axQcfieict yivea&at xai firjSeva avxotpdvrrjv 
inaviaraad^ai rtOt xai ipsvSoxarrjyoQsTv rj ipsvSofiaQ- 

18 rvQsTv iv roTs rocovrocs. Ka&dnsQ yaQ roTs 
isQsvatv , si ri rotovro nQd^atsv, rrjXtxavras ins&rj- 
xaftsv notvds, ovrco xai roTs avxocpavreTv avrovs nec- 
QCOfcevocS rds i^ ovQavov xai rcbv rjfcereQCOv voficov 
nocvds incxeTa&at^ fiovXofce&a, ei nQoaayyeiXavrss 
eira ine^eX&eTv ftrj ^ovXrj&eTev ^ avarrjvat raTs roc- 
avracs xarrjyoQiats ovx iaxvaatev navraxo&ev rrjs 
iaorrjros xai Stxaioavvrjs, rjv Std ndarjs rtficbfisv n^d- 
^ecos xai ftdXtara iv r^ d'saet rcbv voftcov, dvrexd- 
fievot^^. B. pnd. non\ Nov. Constantinopoli lusti- 
niano pp. A. iiii et Paulino vc. conss. [<?. 534] 



DE HAERETICIS ET MANICHAEIS ET SAMARITIS. 

1 ^Hmp. Constantinus A. ad IhaciKanum' Privi- 
legia, quae contemplatione religionis indulta sunt, 
catholicae tantum legis observatoribus prodesse 
oportet. haereticos ^^ non solum ^^ his privilegiis alie- 
nos esse volumus, sed et diversis muneribus con- 
stringi et subici. PP. k. Sept. Gerasti Constantino 
A. VII et Constantio '^ conss. [«. 326] 

2 ^^lmppp. Gratianus Valentiniayius et Theodosius 
AAA. aa nesperium pp. Omnes vetitae legibus et 
divinis et^' imperialibus constitutionibus haereses 
perpetuo conquiescant et nemo ulterius conetur quae 
reppererit profana praecepta vel docere vel discere: 
ne antistites eorundem audeant fidem insinuare, 
quam non habent, et ministros creare, quod non 
sunt: ne per coniventiam iudicantium omniumque, 
quibus per constitutiones paternas super hoc cura 
mandata est, eiusmodi audacia neglegatur et cres- 



(l) k'xovres Nomoe. (2) i^sX&sTv Coll. libri honi 

Nomoc. (3) firj ins. Mommsen (4) ftrj Coll., 

7 Nomoc. (5) rt scripsi, re Nomoc, om. Coll. 

'6) raTs i^ rjfiereQcov voftcov suppl. (?) sic ColL, 

raTs i^ ovQavov notvaTs Nomoc. (8) raTs aQaTs . . . 

neQcsxofievats ColL, roTs roTs ieQoTs neQtexouevots Nomoc. 
(9) roTs a. a. netQOJfievots rds . . . notvas intxeTa&ai 
Coll., rovs a. a. neiQOftevovs raTs . . . notvaTs vnoxsT- 



a&at Nomoc. (lO) navraxo&sv . . . dvrsxofisvoi om. 
ColL (11) B 1, 1, 22 ssqq. (l2) = Th. 16, 5, 1 

(13) autem atque schismaticos ins. Th. (l4) ab ins. Th. 
(15) constantino a. vu et constantio c. 2%., constantino 
et constant. P, constantio ii et constante Hal. (16) c. 2 
contaminata est ex Th. 16, 5, 5. 24. 28 (17) et dett, 

cum Th.. om. CR 



12 Custodient liaec etiam gloriosissimi sacrorum 
^raetoriorum nostrorum praefecti, Orientis dicimus 
m gentihus quae eius iurisdictioni subiectae sunt, 
et lllyrico Africaeque dioecesi praepositi et officia 
quae eis oboedimit et clarissimi provinciarum rec- 
tores et civitatum defensores , ut magistratus ipsi 
qui magnas administrationes gerunt mdignationem 
nostram metuant, officia eorum decem awi libra- 
rum poenam pertimescant, provinciales autem ma- 
gistratus tam maiores quam minores et eorum of- 
ficia et insuper civitatum defensores quinarum auri 
lihrarum poenam metuant, si de his certiores facti 
et ij)si non rettulerint ad sacerdotes, id est reli- 
giosissimos episcopos et sanctissimos metropolitas 
vel sanctissimos uniuscuiusque dioeceseos patri- 
archas, ad quam quisque terram pertinet, ut illi 
his cognitis secunaum ea quae antea disposita sunt 
omnes invadant, neque, si qui talium delictorum ab 
iis convictus fuerit [nonj resipuerit, civitatis curiae 

13 vel officio eum adgregari curaverint. Etiam 
gloriosissimus huius almae urbis praefectus haec 
observahit, si in hac regia urbe nostra peccatur, 
una cum officio ei subiecto, ut ipse indignationem 
nostram vereatur , officium eius decem auri libra- 

14 rum poenam metuat. Verum haec legis latione 
confecimus. illud aulem consentaneum est, iusta 
deo a nobis in promovenda sacerdotum adversus 



15 ipsum gravitate pe?^soluta esse. Qui si consti- 
tutorum afiquid transgrediuntur et conivent nec 
vindica?it, sed vituperahilem quandam gratiam fa- 
ciunt, praeter poenas [quae ex nostris legibus pro- 
veniuntj caelestes quoque subibunt et sente?itiam 
divi?iam, quae in ipso dei trihu?iali fiet ttirpem co- 

16 nive?itiam arguens et vi?idicans. Si vero civi- 
liu?n magistratuum tam maioru?n quam minorum 
vel officialium vel defenso?^um quis vel ea de re 
certior factus ea non nu?itiaverit vel cum vindi- 
care licuit, id neglexerit vel etiam rem mercede 
prodiderit, sciat se jpraeter defi?iitas a ?iohis poe?ias 
etiam magni dei vmdictam sibi instatura?n et o?n- 
nibus exsecrationibus, quae sa?ictis lib?is conti?ien- 

17 tur, ohnoxios se fore. Ut autem haec a nobis 
non nisi in domird cultum sancita sunt, ita et itlud 
adicimus, ut inquisitiones diligenter fiant, neve quis 
calumniator qmhusdam existat et falso i?i eiusmodi 

18 causa accuset vel testimonium ferat. Quemad- 
modum enim sacerdotibus, si quid eiusmodi ege?'i?it, 
tales poenas imposuimus, sic et eos qui calumniuri 
te?nptaveri?it tam caelestes quam ex legihus noslris 
poenas suhire volumus , si denuntiatione facta i?i- 
sistere nolue?'i?it vel tales accusatio?ies perferre 
no?i valea?it: prosecuti undique aequitate?n et iusti- 
tiam, quam in oj?mi re et praecipue in legibus feren- 
dis veremur 



DP: HAERETICIS ET MANICHAEIS 



51 



I 5 



l cat. Haereticorum autem vocabulo continentur 
et latis adversus eos sauctionibus debent succum- 
bere, qui vel levi argumento iudicio catholicae re- 
ligiouis et tramite detecti fuerint deviare. J9. /// 
non. Aug. Mcdiolano. acc. xiii k. Sept. Ausonio et 
Olybrio conss. [a. 379] 

5 ^lnipp. Arcadius et Ho7wrius AA. Clearcho pu. 
Cuncti haeretici procul dubio noverint omnia sibi 
loca- adimenda esse, sive sub ecclesiarum nomine 
teneantur sive^ diaconica appellantur vel etiam de- 
canica, sive in privatis domibus vel locis huiusmodi 
coetibus copiam praebere videantur: his aedibus vel 
locis privatis ecclesiae catholicae viudicandis ^ 
1 Ad hoc interdicatur his omnibus ad litaniam 
faciendarii ^a Qoctii vei die^ profauis coire conventi- 
bus": statuta videlicet condemnatione centum libra- 
riim auri contra officium sublimitatis tuae vel prae- 
sidale quinquaginta "^ , si quid huiusmodi fieri vel in 
publico vel in privatis aedibus concedatur. D. v 
non.^ Mart. ConstanlinopoU Arcadio iiii et Hono- 
rio iii AA. conss. [a. 396] 

4 ^ldem AA. et Theodosius A. Senatori pp. Mani- 
chaeos seu Manichaeas vel Donatistas meritissima se- 
veritate persequimur. huic itaque hominum generi nihil 
ex moribus, nihil ex legibus sit commune cum ceteris. 

1 Ac primum quidem volumus esse publicum crimen, 
quia, quod in religione divina comittitur, in omnium fer- 
tur iniuriam. quos bonorum etiam publicatione perse- 
quimur : ^^^quae tamen cedere iubemus proximis quibus- 
que personis, ita ut ascendentium vcl descendentium 
vel venientium ex latere cognatorum usque ad se- 
cundura gradum velut in successionibus ordo serve- 
tur. quibus ita demum ad capiendas facultates esse 
ius patimur, si non et ipsi pari conscientia pollu- 

2 untur. Ipsos quoque volumus amoveri ab omni 
liberalitate et successione quolibet titulo veniente. 

3 Praeterea non donandi, non emendi, non ven- 
dendi,_ non postremo contrahendi cuiquam convicto 

4 relinquimus * ' facultatem In mortem quo(jue in- 
quisitio tendatur. nam si in criminibus maiestatis 
licet memoriam accusare defuncti, non immerito et 

5 hic debet subire iudicium. Ergo et suprema 
illius scriptura irrita sit, sive testamento sive codi- 
cillo sive epistula sive quolibet genere reliquerit 
voluntatem '- qui Manichaeus fuisse convincitur: 
'^hoc quoque casu eadem illa circa gradus superius 

6 compreheusos condicione servata. Sed ^* nec filios 
heredes existere aut adire permittimus, nisi a pa- 
terna pravitate discesserint: delicti enim veniam 

7 paenitentibus damus. ^^ln eos etiam auctoritatis 
aculei dirigantur, qui eos domibus suis damnanda 

8 provisione defendent. Servos insuper extra noxam 
esse volumus, si dominum sacrilegum evitantes'^ ad 
ecclesiam catholicam servitio fideliore transierint. 
Z>. Yiii k. Mart.^'^ Romae Honorio rii et Theodo- 
sio II AA. conss. \_a. 407] 

5 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Flo- 
rentio pp. Ariani et Macedoniani, Pneumatomachi'^ 
et Apollinariani et Novatiani sive Sabbatiani, Euno- 
miani-°, Tetraditae sive Tessarescaedecatitae, Valen- 
tiniani, Papianistae, Montanistae seu Priscillianistae 



vel Phryges vel Pepuzitae, Marcianistae, Borboriani, 
Messaliani, Eutychitae sive Enthusiastae , Dona- 
tistae, Audiani, Hydroparastatae, Tascodrogitae^^ Ba- 
trachitae, Hermeieciani ^=^, Photiniani, Pauliani, Mar- 
celliani, Ophitae, Encratitae^^ Apotactitae^^, Sacco- 
phori et, qui ad imam usque scelerum nequitiam 
pervenerant, Manichaei nusquam in Romano solo 

1 conveniendi orandique habeant facultatem. Ma- 
nichaeis etiam de civitatibus expellendis et ultimo 
supplicio tradendis^^, quoniam nihil his rehnquen- 
dum loci est, in quo ipsis etiam elementis fiat in- 
iuria, cunctisque legibus, quae contra eos ceteros- 
que q^i nostrae fidei refragantur olim latae sunt 
diversisque prolatae temporibus, semper viridi ob- 
servantia valituris sive de donationibus in haeretico 
rum conventicula, quae ipsi audacter ecclesias nun- 
cupare conantur, factis sive ex ultima voluntate 
rebus qualitercumque relictis sive de privatis aedi- 
ficiis, in quae domino permittente vel conivente 
convenerint, venerandae nobis catholicae vindicandis 
ecclesiae sive de procuratore, qui hoc nesciente do- 
raino fecerit, decem librarum auri multam vel exi- 
lium, si sit ingenuus, subituro, metallum vero post 

2 verbera, si servilis condicionis sit. Ita ut nec in 
publico convenire loco nec aedificare sibi quasi eccle- 
sias nec ad circumscriptionera legum quicquam me- 
ditari valeant, omni civili et militari, curiarum etiam 
et defensorum et iudicum sub viginti librarum auri 

3 interminatione prohibendi auxilio. Illis etiara in 
sua oranibus manentibus firmitate, quae de militia 
poenisque variis de diversis sunt haereticis promul- 
gata, ut nec speciale quidera beneficium adversus 
leges valeat impetratum. I). iii k. lun. Constanti- 
nopoli Felice et Tauro conss. [a. 428] 

D ^^ldem AA. Leontio pu. Damnato portentuosae 
superstitionis auctore Nestorio nota congrui nomi- 
nis eius inuratur gregalibus, ne Christianorum ap- 
pellatione abutantur: sed queraadmodum Ariani lege 
divae memoriae Constantini -^ ob sirailitudinem impie- 
tatis Porphyriani a Porphyrio nuncupantur, sic ubi- 
que participes nefariae sectae Nestorii Simoniani^^ 
vocentur, ut, cuius scelus sunt in deserendo deo 
imitati-^, eius vocabulum iure videantur esse sortiti. 

1 Nec vero impios libros nefandi et sacrilegi^" 
Nestorii adversus venerabilem orthodoxorum sectam 
decretaque sanctissimi coetus antistitum Ephesi 
habiti scriptos habere aut legere aut describere 
quisquara audeat: quos diligenti studio requiri ac 

2 publice comburi decerniraus. Ita ut nemo in 
religionis disputatione aliquam supra dicti nominis^* 
faciat mentionem aut quibusdam eorum habendi 
concilii gratia in aedibus aut villa aut suburbano 
suo aut alio quohbet loco conventiculura clara aut 
aperte praebeat: quos omni conventus celebrandi 
licentia privari statuiraus: scientibus universis vio- 
latorem huius legis publicatione bonorum esse coer- 
cendum. D. iii non. Aug. Co)istanti?iopoli Theo- 
dosio XV et Valentiniano iiii AA. conss. [a. 435] 

7 ^'^ldem AA. Florentio pp. Curiales omniura ci- 
vitatum, onerosis quin etiam militiae seu diversis 
ofticiis facultatum et personalium munerum obliga- 



(l) = Th. 16, 5, 30 (2) huius urbis ins. Th. (3) sive lihri 
cum GraeciSf sive quae Th. (4) eccl. cath. vind.] fisco 
nostro adcorporandis 2'h. (cf. c. 8. § 4) (4*) intra civi- 
tatem ins. Th. cum B, om. Nomoc. 12, 2 (5) iuterdiu Th. 
(6) sic detU Th., conventionibus CR (7) vel praesi- 

dale quinquaginta om. Th. (8) sic Th., k. Hal. (9) = Th. 
16, 5, 40 (lO) quae tamen . . . polluuntur supplevimus ex 
Th. auctoritate B: omittunt hoc eomma lihri cum Nomoc. et 
Const.: cf. p. V (ll) sic dett. cum Th., tribuimus CR 
(12) voluntatis Th. (13) hoc quoque . . . servata ex Th. sitp- 
ptetn .lunt aiirtoritateB, om. libri cumNomoc. Const.: cf.p. V 
(14) alioquin Th. (15) § 7 sumpta est ex Th. 16, 5, 35 

(16) rcverentes Th. (17) sic Th., maii Hal. (l8) = Th. 
16, 5, 65: iunge 1, 6, 3 (19) sic Th. 16, 5, 11 cm;/i 

Const., praeneumatomachi libri (20) sic Th. cum Const, 
eunomaniani libri (2l) tascodrogitae R, tascodiogi- 



tae C, ascodrogitae Th. 16, 5, 65, tascodrogae Th. 16, 
5, 10, daxoS^ovyoi Const., raaxoS^&vyoi c. 18 § 3 h. t., 
tascodrogi c. 19 § 4, c 21. 22 h. t. (22) sic M, her- 
meiaciani C, herinei et ciani R (23) sic Th. 16, 5, 11 
Const., encratistae CR (24) Eremitae ins. Const. 

(25) et ultimo supplicio tradendis om. Th. (26) = Th. 
16, 5, 66: huius constitutionis, quae et Latine et Graece 
emissa est, verba Graeca integra extant in actis synodi 
Fphesinae apud Mansium 5, 413 (27) extat in Socra- 
tis hist. ecctes. 1, 9 (c/. Haenel Corpus legum p. 200) 
(28) sic Th. cum Graecis, Nestoriani libri (29) deo 

imitati Th., de humanitati C, deum imitati R (30) et 
sacrilegi C cum syn. Ephes., et sacrilegii R, sacri- 
legii Th. (31) aliquam supra dicto nomine Th.: olim 
scripium fuisse aliam quam supra dicto nomine colligitur ex 
syn. Ephes. (32) = Nov. Theod. 3 § 6 : iunge 1,7,5.1,9,19 

7* 



I 



52 



DE HAERETICl» 



tos suis ordinibus, cuiuscumque sectae sint, inhae- 
rere censemus, ne videamur hominibus exsecrandis 
contumelioso ambitu immunitatis beneficium praesti- 
tisse, quos volumus huius constitutionis auctoritate 
damnari. D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theo- 
dosio A. XVI et Fausto conss. \_a. 438] 

8 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.'^ Paf- 
ladio pp. Quicumque in hac sacra urbe vel in^ 
Alexandrina civitate vel in omni Aegyptiaca dioe- 
cesi diversisque aliis provinciis Eutychetis profanam 
perversitatem sequuntur et ita non credunt, ut tre- 
centi decem et octo sancti patres tradiderunt catho- 
licam fidem in Nicaena civitate fundantes, centum 
quoque et quinquaginta alii venerabiles episcopi, qui 
in alma urbe Constantinopolitana postea convene- 
runt, et sicut Athanasius et Theophilus et Cyrillus 
sanctae recordationis episcopi Alexandrinae civita- 
tis credebant, quos etiam Ephesina synodus (cui 
beatae memoriae Cyrillus praefuit, in qua Nestorii 
error expulsus est) in universis secuta est, quos et 
nuper venerabilis Chalcedonensis synodus est secuta, 
prioribus conciliis sacerdotum ex omni prorsus parte 
consentiens nihilque adimens sacrosancto "* symbolo 
neque adiciens, sed Eutychetis dogmata funesta 
condemnans: sciant se^ esse haereticos Apolhna- 
ristas : ApoUinaris enim facinorosissimam sectam Eu- 
tyches et Dioscorus mente sacrilega sunt secuti. 

1 Ideoque hi omnes, qui Apollinaris vel Eutychetis 
perversitatem sequuntur, illis poenis, quae divorum 
retro principum constitutionibus contra ApoUinaris- 
tas vel serenitatis nostrae postmodum sanctione 
contra Eutychianistas vel hac ipsa augustissima lege 
contra eosdem decretae sunt, noverint se esse 

2 plectendos. Idcirco Apollinaristae, hoc est Euty- 
chianistae (quibus etsi est in appellatione diversi- 
tas, tamen in haeresis pravitate coniunctio, et dispar 
quidem nomen, sed idem sacrilegium) sive in hac 
al^ma urbe diversisque provinciis sive in Alexandrina 
civitate sive intra Aegyptiacam dioecesim sunt ne- 
que ita credunt, ut praedicti veuerabiles patres cre- 
debant, neque viro reverentissimo Alexandrinae urbis 
antistiti Proterio fidem orthodoxam tenenti communi- 
cant, episcopos vel presbyteros aliosque clericos 
creare et habere prohibemus: scientibus tam his 
Eutychianistis vel Apollinaristis , qui ausi fuerint 
cuiquam episcopi vel presbyteri vel clerici nomen 
imponere, quam his, qui passi fuerint impositum sibi 
nomen sacerdotale retinere, poenam exilii cum fa- 

3 cultatum suarum amissione se subituros. Universi 
praeterea Apolhnaristae vel Eutychianistae non ec- 
clesias non monasteria sibi construant, parasynaxes 
et conventicula tam diurna quam nocturna non con- 
trahant neque ad domum neque ad possessiouem ^ 
cuiusquam neque ad monasterium vel quemcumque 
alterum locum operaturi' sectae funestissimae con- 

4 gregentur. Quod si fecerint et hoc factum fuisse 
domino volente constiterit, post rem in examine 
iudicis adprobatam domus vel possessio, in qua con- 



venerintj fisco sine dilatione societur, monasterium 
vero^ eius civitatis orthodoxae ecclesiae, in cuius 
5 territorio est, iubemus addici. Si vero ignorante 
domino, sciente vero qui pensiones domus exigit vel 
conductore vel procuratore vel actore® praedii para- 
syuaxes et conventicula interdicta'" collegerint, cou- 
ductor vel procurator sive actor vel quicumque eos 
in domum vel in possessionem vel in monasterium 
receperint ac passi fuerint illicitas parasynaxes con- 
ventusque celebrari^*, si vilis et abiectae condicionis 
sunt, fustibus publice et in poenam suam et in alio- 
rum coerceantur exemplum, si honestae vero perso- 
nae sunt, decem libras auri multae nomine tisco 
H (4) nostro cogantur inferre. NuIIum praeterea 
Apollinaristam vel Eutychianistam ad aliquam iube- 
nius adspirare militiam. si qui vero in quacumque 
militia inventi'^ fuerint militare, soluti'^ cingulo ho- 
nestorum hominum et palatii communione priventur 
nec in aliqua nec in qua ^'' nati sunt civitate vel vico 

7 aut regione versentur. Si qui vero in hac alma 
urbe nati sunt, tam sacratissimo comitatu quam 
omni per provincias metropolitana civitate pellantur. 

8 (5) NuUi insuper Eutychianistae vel ApoUina- 
ristae publice vel privatim advocandi*^ coetus et 
circulos contrahendi et de errore haeretico dispu- 
tandi ac perversitatem facinorosi dogmatis adserendi 

9 tribuatur facultas. NuIIi etiam contra venerabi- 
lem Chalcedonensem synodum liceat aliquid vel dic- 
tare vel scribere vel edere atque emittere aut alio- 

10 rum scripta super eadem re proferre. Nemo 
huiusmodi habere libros et sacrilega scriptorum au- 
deat monimenta servare. quod si qui in his crimi- 
nibus fuerint deprehensi, perpetua deportatione dam- 

11 nentur. Eos vero qui discendi studio audierint'* 
de infausta haeresi disputantes, decem librarum 
auri, quae fisco nostro inferendae sunt, iubemus su- 
bire dispendium. ultimo etiam supplicio coercean- 

12 tur, qui illicita docere temptaverint ". Omues 
vero huiuscemodi chartae ac libri, qui funestum Eu- 
tychetis, hoc rst Apollinaris, fuerint dogma complexi, 
incendio concrementur, ut facinorosae i^erversitatis 
vestigia ipsa" flammis ambusta depereant. aequum 
namque est, ut immanissima sacrilegia par poenae 

13 magnitudo percellat. Scientibus moderatoribus 
provinciarum eorumque apparitionibus, defensoribus 
etiam civitatum, quod, si ea, quae legis huius reli- 
giosissima sanctione custodienda decrevimus, aut ne- 
glexerint aut aliqua permiserint temeritate violari, 
denarum librarum auri multam fisco cogantur in- 
ferre: insuper etiam existimationis suae periculum 
sustinebunt. D. k. Aug. Conslantinopoli Vatentiniano 
A.^^ VIII et Anthemio conss. [a. 455] 

^Av&QcoTiLvov xai oaiov etvai loyiad/ievoi rovs 

aiQerixove iTtirQenofiev d^dnrea&ai TaZs vevo/n,- 

Ofievaii rayals. 

D. Constantinopoli id. Aug. Constantino et Rufo 

C071SS. [a. 457] 



(l) iunge 1, 7, 6: iteratur hac constitutione altera ex 
parte consona, quae Graece extat in actis concilii Chal- 
cedonensis (Mansi 7, 501).- ipsam integram servaruni 
coltectiones canonum Quesnelliana (Mansi 7, 517 Balle- 
rinii in opp. Leonis M. 3, 242) et Hispana: hoc authen- 
ticum indicat nota Auth. (2) imp. marcianus o.. Auth. 
recte, cum Valentinianum ante datam constitutionem mor- 
tuum esse subscriptio {not. 19) testetur (.3) in Auth. cum B, 
om. lihri (4) $ic Auth.^ sacrosanctae lihri (5) se Auth., 
om. libri (c) possessiones libri honi contra Auth. B 

(7) sic Auth. cum B, operari CR^'y opera /2', operatum M 

(8) fisco . . . vero Auth. cum B, vel monasterium omis- 
sis reliquis lihri cum Const., cf. c. 3 pr. i. f, h. i. 

(9) conductore vel procuratore vel actore Auth.., auc- 
tore C, actore il/, ^conductore vel actore B, eiSoroe 8e 
rov ivoixioXoyov ^ rov fiiad^oiaafiivov rbv ronov r] 
rov nQOxovQarojqoi B: apparei igitur interpretatores 
verba eo qui p. d. exigit, quae ad omnes qui sequuntur 



personas pertinent, ab iis separasse et aut procuraiorem 
aut actorem iis coniineri rati horum alterutrum quasi bis 
positum eiecisse (lO) parasynaxes et conventicula in- 
terdicta Auih. , parasunaxis et conventicula interdicta 
(conventiculum interdictum R\ RM, parasynasis et con- 
venticulam interdictara C, naQavva^is tj avvoSoe dnr^- 

f'OQev[ievr} B (ll) celebrare Auth. cum B (12) mi- 
itiam nisi cohortalinam vel limitaneam. si qui vero 
extra cohortalinam vel limitaneam inventi Auth. (13) so- 
luto Auth. (14) sic lihri cum Const., nec in alia quam 
in ea in qua Aath. cum B: quae leciio nescio an vera 
sit, ut lihri interpolati sini ad indicem Anatolii (=» Const)^ 
sicut supra § 4 (15) sic Auth. ad convocandi libri 

(16) sic dett. cum Auih. B, adierint CR (17) ultimo 

. . . temptaverint om. Auih. (I8) sic Auth. cum B, 

ita libri (l9) divo valentiniano Auih. (20) c. 9 

restituta esi ex B \, l, 28, quae nescio an ipsa consti- 
tutionis verba referani. inscriptionem supplevi ex c. 10 



9 Imp. Leo A. Humanum piumque rati haereticos solitis sepulturis tradi mandamus. 



ET MANICHAEIS 



53 



I 5 



10 Idem A. Erythrio pp. Si (jui orthodoxae re- 
ligionis emptione vera vel ficticia aut quocumque 
alio iure vel titulo praedia et possessiones resque 
immobiles, in quibus ortbodoxae fidei ecclesiae vel 
oratoria constituta sunt, in haereticae sectae et con- 
traria orthodoxae fidei sentientem quamcumque per- 
sonam transferre voluerint, nullam huiusmodi vel 
inter vivos habitam vel secreto iudicio compositam 
valere volumus voluntatem, etiamsi ab orthodoxae 
fidei venditore vel quocumque modo alienatore com- 
menticio sub qualibet occasione fueritadsignata: sed 
irrita omnia huiusmodi documenta et tamquam peni- 

1 tus nec scripta esse censemus. Ilaec enim prae- 
dia et possessiones, quae in haereticas personas 
quocumque modo trauslatae fuerint vel collatae, fisci 

2 nostri viribus decernimus vindicari. Sive enim 
apud dominos possessoresve ortbodoxos ea praedia 
maneant^ seu ad fisci nostri iura pervenerint, necesse 
est in his ecclesias et oratoria constituta diligentius 
et sollicitius instaurari. nostrae enim serenitatis 
undique ad hunc exitum providentia ducit, ut omni- 
potentis dei templa, in quibus nostrae fidei instituta 
perdurant, cultu adsiduo per omnia saecula rediviva 

3 serventur. Nec enim dubitari potest, quod si in 
haereticos veniant possessiones, in quibus verae fidei 
ecclesiae vel oratoria constituta sunt et integritas 
colitur, omnimodo ab his deseri atque destitui, omni 
cultu vacare, omnibus sacris et solitis viduari myste- 
riis, omni spiendore privari, nullis populorum con- 
ventionibus, nuUis clericorum observationibus cele- 
brari et ex hoc sine dubio easdem ecclesias perire 
ruere complanari. nec enim de earum instauratione 
haeretici poterunt aliquando cogitare, quas penitus 
esse nolebant. quae omnia resecantes ad praesen- 
tem legem pervenimus. [a. 465— 472 V] 

11 ^OeGTcC^Ofisv rovs ri]v oXed^Qiav riov Mavixaicov 
aiQOVfievovs 7cXavr}v (iiqdsfiiav s^siv TtaQ^r^aiav 
T] aSsiav xad'^ oiovSrjnors t^s nad'^ r}[ias -jioXi- 
rsias Sidystv ronov si 8s nors (pavsXsv iqroi 
svosd^sXsv, vTtdysa&ai tcsfaXixf] rificoQiq. 

D. V id. Aug. Boethio vc. cons. ' [«. 487 vel 510] 

1 2 ^[Avrox^droqss ^lovarlvos xai ^lovariviavos A.A.J 

Tovs ai^srixove rjfisis (xsv Sid rovro xai 

avvuvat xai nQoarjyo^iav sxsiv iSiav avvsxcoQrjaafisv, 



Xva rrjv xuQrsQiav rjficov aiaxvvd^svrss aoi(pQovi]acoaiv 

1 sxovrss xai noos rd xaXlico fjtsra^dXtoaiv. Tove 
Si siar/Xd^s riS ovx dvsxrrj roXfia, xai rrjs rcov vo- 
fjLUfv dfisXriaavras'^ Tta^ayysXias ar^arsiais , div ovx 
sq^ fisrsTvai rols rocovrois avrd rd rcov ^aacXixcov 
avfi^bXcav SrjXol yQafifiara, naQsvs^alov'" avrovs. 

2 AiQsrcxovs Ss xaXovfisv rovs dXXovs, cos rovs ys 
xara^drovs Mavtxaiovs xai rovs rovrocS TtaQaTtX?]- 
aiovs, ovSe dvofid^sa&ai yovv ravrrj _Seov ovSs ^ai- 
vsa&ai nov navrsXcos ovSi XQci^^^^tv cbv dv iq>d\po}v- 

3 rac. "AXXd rovs fiiv Mavcxaiovs, atansQ scQrjxafisv, 
ovrco xai dnsXavvsad^ac SsX xai firjSi rrjv nQoarjyoQiav 
avrcbv vnouevscv firjSeva ftrjSi nsQcoQav, sinsQ sv 
rco avrco ocdyoc roXs dXXots 6 rrjv d-d^stav ravrrjv 
voarjaas dv&Qconos, dXXd xai raXs scs saxarov rcfico- 
Qiacs vndysad^ac rov onovSi]^ ylijs tpacvofisvov Mavc- 
4^ Xaiov. ^Eni Si rols dXXocS aigsrcxol.s, onoias dv 
(aai nors nXdvtjs iq nQoarjyoQias (aiQsrcxov yaQ ndvra 
xaXovfisv , oarcs ur} rrjs xad^oXtxrjs sxxXrjaias xai rrjs 
oQ&oSo^ov xai ayias rjficov vndQxsi niarscos) , dXXd 
firjv xai roXs rrjv noXv&siav nstQcofievotS ecadyscv 
^EXXrjai xai src rols ^lovSaiocs xai roTs .SafiaQsirats 
ovx avaxrrjaaa&at fibvov rd rcov ijSij xstfievcov vb- 
fioiv avvsiSofiEv xai nocrjaac rco vvv rovrco vbfico 
^s^acbrsQa, aX?M, ScoQiaaa&at xai nXsico , Sc^ cov 
dafdXsta fiiv nsQcsarac fisit,cov xai'xbafios xai rcfirj 

5 roTs rljs svayovs rjftcov fisrexovat niarecos. Aia&e- 
a&at Si vndQ§sc ndacv, ecpafisv, orc roTs firj rbv 
d^sbv oQ&tos nQoaxvvovac xai rd rcov dv&Qconivcov 

6 dya&cov insxsrac. OvSsva roivvv rcbv ijSrj Qij&e'v- 
rcov ovrs fisrexscv d^tcbiiaros xa&dna^ ovSsvbs oijrs 
t,cbtnjv nsQi^dXXsa&ai oijrs noXtrtxijv ovre arQarcco- 
rcxijv ovrs sis rd^tv rsXsTv ovSsfiiav, nXijv rrjs rcbv 
xaXovfiEvcov xooQraXivcov (ravrrj ydQ sx yevovs vno- 
xstftsvovs avrove svexsa&at ^ovXbfisd'a'^, cbars fievov- 
ras avrovs sn^ avrvs xai ndvra nXrjQovvras s^ dvdy- 
xrjs xai ndv /SdQOS vnofievovras, onsQ sart r-qs avrijs 
arQarsias, eiQysa&at rovro fiiv nQOxonrjs , rovro Si 
rov xard rcbv OQ&oSb^cov XQtarcavcov sx^t^aafiov 
Srjfioaicov xai iSccorcxcov svsxsv xG^cbv) nQoardrroftsv. 
rrjs s^ avrcbv yovijs vnoxstfisvrjs SrjXovbrt rrj rotavrrj 
rvxrj, xai avrcbv fievrot, sc ftsra^v StaXad^sTv rjSvvrj- 
d^rjaav, sis ravrrjv dyofisvcov. sx rrjs xaxrjs avrcbv 

7 Sb^rjs k'xscv rcvd naQairrjatv"^. Tovs Si airovS 



(l) cle c. 11, quod restitui ex -B 1,1, 29, idem guod supra 
de c. 9 dicendum est (2) c. 12 extat in JB 1,1,30: in- 
scriptionem restitui ex c. 20 § 4 h. t.: apud Hal. est 
imp. iustinianus a. demostheni pp. : guae nisi sumpsit 
ex c. 19, eo ducant, ut suppleatur Arjftoad^ivrj indQXco 



nQacrcoQicov , cum Graecis constitutionibus Latinae in- 
scriptiones non praeponantur (3) afisXijaavrss Hercher 
(4) d)v ovxsrt scr. (b) naQsvs^aXsv Schoell (6) bnocSrjB 
(7) verha extrema § 6 £x rrjs . . . naQairrjacv praemissis 
xai firj colloca post § 6 med. ^ovXbiis&a 



1 1 Sa?icimus, ut qui perniciosum Manichaeorum 
errorem amplectuntur nullam facultatem aut licen- 
tiam haheant in quolibet nostrae rei jmbUcae loco 
commorari et, si quando apparuerint vel inventi 
fuerint, capitali ])oena plectantur. 

12 Impp. lustmus et tustinianus AA. Haereticis 
ideo convenire et propriam denomijiationem habere 
permisimus , ut patientiae nostrae pudore sponte 

1 resipiscerent et ad meliora revertantur. Eos 
aute?ti i?itolerabilis audacia invasit et se legurn 
sanctio?ie neglecta militiis i?itruse?'unt, qua?'um tales 
homi?ies pa?'ticipes /ieti ipsa impe?'ialium for'ma?'u?n 

2 ve?'ba manifesto prohibent. Haereticos autem 
reliquos omnes vocamus , velut exsec?'abiles Ma?ii- 
chaeos quiqiie his similes su?it, quippe quos ne ?io- 
m?iari quiaem hic ter?'a?'um neque o?n?ii?io conspici 
usquam nec quicquam poUue?'e tactu suo oporteat. 

3 Sed Mamchaeos quidem, quemad?nodum dixi- 
mus, ita et expeUi oportet neque nome?i eo?'um 
quc?nquam tole?'a?'e nec p?'aete?'mittere , si eodem 
toco cum aUis hac i?npietate i?ifectus mo?'etur, sed 
etiam ultimo suppUcio subici Ma?iichaeu?n , ubicum- 

4 que te?'raru?n inve?itus fuerit. De reUquis autem 
haereticis, cuiuscumque e?'ro?'is vel nominis simt 



fhaereticutn etiim vocamus, quicumque non est 
addictus cathoUcae ecclesiae et orthodoxae satictae- 
que fidei tiostraej, quin etiam de pagatiis, qui plu- 
rium deo?'um cultum ititrodticere temjHatit, et de 
hidaeis et Sa?na?'itis tio?i solum leges iatn latas 
redintegra?'e iti atiimo est et hac tege vaUdio?'es 
reddere, sed etiam 'plura dispotiere , quibus maior 
securitas honor extstimatio sanctae fidci tiostrae 

5 jjarticipibus e?it. Atiitnadvertere autem ottmes 
possunt, ut diximus , eos qui deu?n tioti recte 

6 vetierantur etiam te?'restribusbo?iis p?iva?'i. Sup?'a 
dictorum igitur quemquam vel dignitatern adi- 
pisci vel citigulum aut civile aut miUtare na?i- 
cisci vel^ ad ordi?iem quemcumque pe?'ti?ie?'e ve- 
tamus tiisi cohortaUutn qui dicu?itur: huic enitn 
ex origitie subiectos eos tetieti volumus [tiequej 
ex mata fide sua excusationem habe?'e, ut i?i eo 
tnatientes et omtiia necessa?io imple?ites omneque 
otivs quod eius triiUtiae est subeuntes prohibeantur 
tam a promotione quam ab exsecutio?ie contra or- 
thodoxos Christiatios jmbUcorum privatorutnque 
dcbitorum causa facienda: subole sciUcet eorum 
eidern sorti suhiacente et ipsis, si ititerim late?'c 

7 potuerint, iti eam trahendis. Ipsos autem hae- 



I 5 



54 



DE HAERETICIS 



al^stixous ovre ixSinov ovrs noXeoJS TtarQos ^uriivai 
(pqovriSa avyxojQOVfiev, ojars firj ■jtoo^paaei rijs ivrev- 
d^sv a^tias i7tr}Qea^£tv roTs rs aXXois Xoiariavols xai 
Sia^psQiwrios roTs d^eofileararois intaxoTtois, xai rov 
Stxd^eip eavrois ?} ^prj^pit^ea&ai riva TteoiTtoielv e^ov- 

8 aiav, xa&a xai rols tiqo rjficov vevouod^errjrai. Ov 
fiTjv ovSa roTs aoipoirarots avvrerax^ai reov Sixaiv 
QTjrooaiv avrovs eaifiev, ois oinetoreoov eariv tj xara 
rovs TtoXXovs rb riav d^sicov Soyfidrwv oq&ws aia&d- 
vea&ai , oacoTte^ xai rov ^iov iv Xoyois e^ovatv. 

9 l4XXd xai rovs ovras fiev atQerixovs xai sri TtQO 
rovroiv "EXXrivas rj ^lovSaiovs rj ^afiaQeiras xai rovs 
rpvrois oftoiovs, fieraayjovras Ss rtvos rjSrj rovrcov 
cbvTtsQ ifivrja&rjuev xai rv^cvras a^icofiaros rj rov 
xaraXoyov rcov rds Sixas dyoQevovrcov rj arQareiav 
TtsQi^e^XrjusvovS tj ^cbvrjv onoiavovv ix^Xrj&rjvai rrjs 
TtQOS ravra fterovaias TtaQaxQtjua TtaQaxsXevofisd^a. 

10 Ka&aQeveiv yaQ rd Qrj&svra ndvra rrjs rcbv 
rotovrcov vvv re xai Std navrbs ^ovXofied^a xotvco- 
vias, ovx ini fibvrjs ravrrjs rrjs ivSb^ov nbXecos, dXV 

1 1 ini ndarjs oXcos enaQxias xai rbnov navrbs. "OneQ 
iariv ov xa&dna^ xaivbv rd yovv rals nXeiarais 
rcbv arQarstcbp d^ela StSbueva rrjs ^cbvrjs avfi^oXa 
nooaxeifievov sxsi rb Sslv oQ&bSo^ov sivai rbv ravrrjs 

12 fisraXafi^dvovra. UXrjv dXV rjfiirsQOv dv slvai 
xai rovro Soxoifj rcbv avaxrrjaafisvcov avrb xai ftij 
nsQitSbvrcov, xa&dnsQ sfinQoa&sv , dfisXovfisvbv rs 
naQ^ ivicov xai fis^Qt fibvcov yQafifidrcov xsifisvov 
rd nQdyuara yd^ ovx ovrcos vofiit,oiro dv 'iSia rcbv 
rrjv doxrjv svQbvrcov, cbs rcov roTs svQsd^elat XQ^' 

13 fiircov aQiara. El Sa naQa rb nQoarerayfisvov 
V(p rjficbv dfiaorrj&eirj ri, rbv fiiv rcbv xsxcoXvfisvcov 
i(payjdfi.svov ovx dvbvrjrov fibvov rrjs iyxstQrjasars 
dnoSsixwftsv xai navrsXuts fisrsxsiv avrbv xcoXvofiev, 

14 dXXd xai X' xQ^^^ov XtrQcbv noivrj ^rjfiiovfiev. Ok 
Ss StarpsQsi rb rovs rotovrovs iyyQdcpstv rco Srjfioaico 
xai dnoyQacpsad^ai, rovrois, et fiad^bvrss rb nsnXavrj- 
fisvov avrov rrjs Sb^rjs oficos nQoarjxavro xai ovx 
dvrslnov ovSs dnrjXaaav y noiv-rjv intri&efiev xQ^<^^ov 



15 XirQcbv rj'. Ov firjv ovSi rde aQxds d&ojovs 
acpiefiev, sinsQ, ovs ix rcav xsxcoXvfisvcov vtp* rjficov 
bvras yivcbaxovat, rovrovs dvdaxotvro rals oixsiais 
ivaQi&fxsla&cu rd^saiv (vns^rjQTjfievrjs SrjXovbrt rrjs 
rcbv xooQraXivcov arQareias), d)J.d notvrjv xai naQ^ 

16 avrcbv v XQ^^iov XirQcbv sianQdrrofisv. 'E(p' 
onoaois Sa av rcbv siQrjfisvcov xscpaXaicov aQfibaai 
avfifiairj rrjv noivrjv, b fisyaXonQsniararos xbfirjs rov 
isQcordrov rafieiov rrj^v anairrjaiv avrrjs notrjaerai 

17 xai roTs d'eiois eiaoiaei nQifidrois. "Evvotav 
fisvroi Xafi^dvovres, ori Fbr&ovs noXXdxts roTs xa&co- 
aiojfidvois iyyQdcpofiev cpoiSeQdrots , ols ovre rj cpvais 
ovrs b cp&daas ^ios rovs roiovrovs ivs&rjxs Xoyovs, 
avyxoiQTjaai ri rrjs dxQi^sias avroXs avvsiSofisv xai 
ytvofievoiv dvsxsa&ai ^otSsqdrcov xai rificousvcov, ov 

18 dv TjfiTv naQaarairj rQonov. EiSbrss os, cos Sict- 
(pooot noXXdxts roTs ovx oQ&oSb^ots yovsvaiv at yvcb- 
fiat yivovrat, rov fisv narqbs rj rrjs ys urjrQos rrj 
rcbv OQ&oSb^cov niarsi nQoasvsyxsTv rovs xoirovs 
naTSas ^ovXofiivov , d^ariQOv Si dvrtrsivovros, iaxv- 
QoriQav slvai xai roTs bXois intxQarsarioav rrjv yvco- 
firjv nQoardrrofcsv rov nQos rrjv OQ&boo^ov niartv 
rovs naTSas dyovros' fis&i^si re ydQ iv fiiQei rb 
ytvbfievov rrjs rcbv rsxbvroiv yvcofirjs xai nQoaiarat 

19 rb rd ^sXrioi vsvixrjxivai. Borj&ovvrss Si xd- 
xsivots roTs naiaiv, ovs ol ptrj fisrixovrss rrjs sva- 



yovs ijficov niarscos fiiaovai nariQss, afiaQrrjfia fiev Hl 



ovSev eyovrss iyxaXiaai rcbv iv roTs vbfcois xsxcoXv 
fiivoiv, Sibri Se rrjs xcbv yovioiv aia&avbfcsvot 



nXdvrjs, rrjs svayovs rjficbv fisrixovrss^ niarscos, Stk 
rovSs rov &siov nQayftartxov vbfiov d'sani^0fisv xai 
rQOcprjs rbv nariQa roTs rotovrots fisraSiSbvai n^bs 
rb rrjs ovaias rrjs savrov uirQOv xai rcjbv dvayxaicov 
sis rrjv dXXrjv Siacrav, aXXd firj xa&dnso riftcoQiav 
dnatrovvra, Sibri rrjv y/vxTjv inrjvcoQ&cb&rjaav, Xt- 
ficaxrovras nsQtOQav xai rcbv sis rbv ^iov dnoQOvv- 
ras, xai nov St^ evSeiav inaveX&eTv ini rrjv efinQO- 
a&e n?Mvrjv, o ftrjSe Xiysiv xaXbv, dvayxa^Ofiivovs. 
20 ylXXd nQoTxa raTs Oid rovro XeXvnrjxviais d^vya- 



(l) aia&bfisvoi . . . fierixovat scr. 



reticos nequc defensoris neque patris civitatis mu- 
nus suscvpere permittimus , ne j^raetextu potesta- 
tis inde cbmpetentis reliquis Christianis et praecipue 
religiosissimis episcopis noceant , et iudicandi vel 
condemnandi potestatem sihiparent, quemadmodum et 

8 a praedecessoribus nostris constitutum est. Quin 
etiam ne sapientissimis causarum patronis quidem 
eos adscribi permittimus, quos eo magis prae cete- 
ris divina praecepta recte intellegere decet, quo 

9 vitam in litteris agunt. Si qui vero haeretico- 
rum eoque magis 'paganorum vel ludaeorum vel 
Samarilarum et qui tis similes sunt iam quid eo- 
rum quae commemoravimus teneant et digTiitatem 
nacti vel in matriculam causidicorum recepti vel 
militia cingulove quocumque potiti sunt, eos con- 

10 festim eorum communioneprivariiubemus. Pura 
enim ea quae dicta sunt a tatium communione red- 
dere nunc et perpetuo volumus, non in hac gloriosa 
urbe solum, sed in omnibus provinciis et in omni 

11 ter?'a. Quod nequaquam novum est: sane codi- 
cillis sacris , qui plerisque militiis de cingulo 
tribuuntur , adicitur orthodoxum esse debere eum 

12 qui id na7iciscitur. Nisi et hoc nostrum esse 
videatur, quod a nobis confirmatum neque ut antea 
praetermissum est, cum a nonnuUis neglegeretur et 
nisi in litteris non observaretur: res enim non tam 
eorum projmae existimantur qui primi eas invene- 
runt, quam eorum qui inventis optime utuntur. 

13 Quod si quid contra statuta nostra committe- 
tur , eius qui prohibita nactus est non solum in- 
utilem creationeyn ostendimus et recipi prorsus ve- 
tamus, sed etiarn XXX auri librarum poena eum 

14 coercemus. Quorum antem erit tales viros 
publico inscribere, iis, si certiores facti de per- 
versa cius fjde nihilo minus eum admiserint neque 
contradixerint neque eum reiecerint, VIII auri 



15 librarum multam imponimus. Sane ne magistra- 
tus quidem impunitos dimittimus , si , quos inter 
prohtbitos a nobis esse cognoverint , eos offciis 
suis adnumerari sinant (excepta videlicet cohorta- 
lium militia), sed et ab iis poenam L auri librarum 

16 exigimus. Ex quovis autem memoratorum ca- 
pitulorum poenam competere contigerit, illustrissi- 
mus sacratissimi aerarii comes eius exactionem fa- 

17 ciet et sacris privatis inferet. Considei-antes 
autem, quod Gothos saepe devotis foederatis ad- 
scripsimus, quibus neque indoles neque vita prae- 
tertapsa tales anxmos imposuit, de sevei'itate non- 
nihit eis remittere decrevimus et foederatos eos 
fieri honoribusque decorari permittimus , quemad- 

18 modum nobis visum fuerit Scientes vero di- 
versas parentum noji orthodoxorum opiniones 
saepe discrepare, ut patei^ aut mater liberos com- 
munes ad orthodoxam fidem perducei^e velit, altera 
vero pars repuqnet, firmiorem et in omni re potio- 
rem eius sententiam esse iubemus, qui liberos ad or- 
thodoxam fidem ducit: quo facto et ex parte paren- 
tum iudicium obtinebit et accedet, ut melior pars 

19 superior discedat. Auxilium vero et illis libe- 
ris ferentes , quos patres sanctae fidei nostrae ex- 
pertes oderunt, quamquam peccati legibus interdicti 
eos accusare non possint, sed quia cognito genito- 
rum errore sanctae fidei nostrae adhaerent, per 
hanc sacram legem pragmaticam constituimus , ut 
et alimenta talibus pater pro modo facultatum sua- 
rum praestet et quae praeterea ad sustentationem 
necessaria sunt, neque vero quasi poenam irrogans 
ideo , quod animam salvaverunt, esurientes et i'ebus 
ad vitam necessariis carentes neglegat, ut forsitan per 
inopiam, quod ne dici quidem decet, aa anteriorem 

20 errorem redire cogantur. Sed dotem filiabus ex 
hac causa detrimento 'uffectis et ante nuptias dona- 



RT MANICHAEIS 



55 



I 5 



xpaffi. xai ras Tt^o rav ya^tov BcoQsas role aQQsaiv, 
ots ovSev MxEoov iyy.aXeXv Svvavxai rcov iv rots vb- 
fiois arcriyoQEvf.i£vcoVy ix Ttavrbs iniSiSbrajaav rooTtov, 
«a&anEQ b rfjs ovaias avrcov Xoyos i(pirjai, xai avvoi- 
xi^eiv ras ^iiv dvSQaac, rovs Si yvvac^i nard rbv 
vofiov , OQ&oSb^oiS fiEvrot nQoaconocs xai rov n^dy- 
fiaros d^iots. Ssivbv ydo y.ai navrEkcbs dvbaiov rovs 
iv rols dX?j)is dnaatv vnb rcov naiScov d^Eoansvo- 
fiEvovs ix roicxyrrjs xaXsnaivscv avrols nQOcpdaecos, rjv 

21 dfiEivovs riaav ^rjXovvrss, ovx dfivvbfiEvoi. IIqo- 
vorjaovai Se rcov nQoarsrayfiEvcov rovrcov wp^ 7]ficbv 
ini fiev rrjs fisyiarrjs ravrrjs nbXscos ol rds ivSb^ovs 
eyovrss aQxds, xad^dnsQ exdarco SiacpEQEi,, xard Se rdi 
inaQxias ol rovrcov rjyovfiEvoi eXre uei^ovs eire iXdr- 

22 rovs, xad^dneQ iyAarco nQbacpoQOv. ^EnifieXss Se 
xai rcp fiaxaQccordrco dQxcencaxbnq) xai narQcdQ/i] 
rijs fieyiarrjs ravrr]S nbXecos xai rols baccordrocs inc- 
axbnocs iarat rcbv dXXcov nbXecov roTs re rovs narQt- 
aQxtxovs xai roTs rovs ftrjrQonoXcrcxovs exovat &Qb- 
vovs xai roTs iXdrroat rb avfinaQarrjQeTv xai avv- 
entaxoneTv, et ^e^aicos ravra Scaaco^ercu, xai firjvvecv 
i(p rjfids, oncos xai fierd nXeiovos, ec Seoc, a(foSQO- 
rrjros roTs Qct&vfiovac rcbv nsQi rtjs oQ&oSb^ov niarscos 
ScoQcad^evrcov ine^sQxcbfie&a. [«. 527] 

13 ^Oi OQ&bSo^oc nacSss rcov aiQErtxcbv firj dftao- 
ri]aavres xar^ avrcbv dfieicorov Xapt^dvovat rb e^ 
dStad^erov avroTs dQfwtpv xai r] na^d ravra 
yevofiEvrj reXsvraia ^ovXrjaiS dxvQOvrac, cpvXarro- 
fiEVOov rcbv iXevd^eQccbv, et firj xard rcva vbfiov 

1 xcoXvovrac. Ei Si rt n^.rjfifceXrjaovacv eis rovs 

2 yoveTs, xarrjyoQOvvrat xai rtficoQOvvrat. "Exovat 
Si xai T]ftaQrr]xbres rb reraQrov rr]S ovaias av- 

3 rcbv xard Stad"f]xas. Td avrd xai neQi^IovSaicov 
xai JSaftaQetraiv. 

14 ^Ot acQercxoi avvaxrrjQca noceiv ov Svvavrac 
r] naQaavvd^ecS rj avvbSovs rj x^tQorovias rj ^anri- 
afiara rj i^dQXOvs i'xEcv rj narQtds rj ixScxias 
eyxecQi^ea&ac r] (pQovrit,ecv rj ScocxeTv x^Q^^ ^*' 
eavrcbv ^ Scd naQsvd^ircov nQoacbncov fj rc rcov 



dnrjyoQSVfievcov notelv. b Se naQa^aivcov iaxd- 
rcos xivSvvevei. 

15 ^ Tcbv drvxrjadvrcov rr]v xibv Ma- 

vtxaicov dae^rj nXdvi]v ov fibvov icp oaov neQtetat 
nocvr]S d^icov ovrcov , dX?M xai rov fjterd ri]v avrcbv 
reXEvrrjv firj ois ixsTvoc ^ovXovxac pcrjSi ots i^ dSta- 
d^irov SiScoatv o vbfios rijv ovaiav avrcbv SiSoa&at, 
rcQ naQbvrt ^sicg nQaypcarcxcb vbfico xQoiftE&a nQos 
rrjv ar]v fieyaXonQenecav , Sc^ ov nQoarctrrofiev Sie- 
Qevvda&ac rds ovaias rcbv ravrrj xaraaxe&evrcov rfj 
vbacp' xai si fiev naiSss avrcbv slsv rj rcvss rcbv 
xarcbvrcov iXEvd^eooc t^s rocovrorQbnov fiavias vndo- 
Xovres, idaac rovrovs rrjs ix rov vbfiov SeSoftevrjs 
avroTs ovaias fcerexEiV ei Si SreQoi rtves avyy eveTs 
rcbv rsXEvrijadvrcov r} xard rsXsvraiav ixsivcov {onsQ 
dnrjybQsvrat) ^ovXijatv sis rbv xXrjQOv avrcbv xaXoTvro 
1] ScoQsdv nnod roiovrov nQoacbnov nsQibvros trvxov 
xofccadfCEvoc rj xai Xijydrco Srjd^sv naQ^ avrov rcfir]- 
d^Evres , ndvrcos avrcbv dcpeXdad^at rrjv ovaiav r/ ra 
SeScoQrjfiava rj rd Xrjyarsvd^Evra nQayfiara xai rcb 
Srjfioaiq) nQoaxvQcbaat Xbycg. 

16 ^ Et rts ix ri]S dasfiovs rcov Ma- 

vtxaicxrv d^Qijaxsias sis rrjv OQd^ijv xai dXrj&tvrjv niartv 
uEriX&oc xai fterd rrjv roaavrrjv rjficbv cpcXctv&Qco- 
niav xai rds noXXds nQoayoQevaecs xai rovS ivSeSo- 
fiEvovs ini rf] fiErafisXEict xat^ovs evQs&Eir] rov Xot- 
nov rd rr]S nQorsQas nXdvrjs ScanQarrbfisvos rj aw- 
Scdycov xai rrjv rvxovaav OficXiav n^bs rcvu rcbv 
rrjs avicbv bXe&Qias nXdvrjs nocovftevos xai fii] nuQa- 
XQi]fia rovrov rj avaxcbv naqaScb roTs fieyaXonQs- 
nsardrocs rj neQt^Xinrots rj XafxnQordrots aQxovatv 
1] fCTjvvar] , raTs ia^dracs i'arac rcfccoQiacs vnsv&vvos, 
ovx dvaxcoqcbv s'is rtva axrj^pcv ovSe neqcvoiacs rcaiv 
dva^dXXeau^at rds incxecftevas avrco nocvds Svvd- 
1 fievos. ndar] Se anovSf] /^T^ffaffi^wffa*' oi iv 
d^iacs rj arqareiacs rj avarrjfiaai xcat xaraXeybfievot 
SiEQEvvTjaaa&at , fir] rts iv avroTs rrjs dnrjyoQEVftivijS 
ravrrjs fiavias iari, xai rbv svQtaxbptevov cpareQOVv, 
siSbres cos, sXnora rotovrbs ris iv avroTs evQed^eirj^ 



(l) = Const. (2) = Const. (3) = 5 1, 1, 31 (4) = ^ 1, 1, 32 (5) evQS&rj B 



tiones masculis , quihus nihil aliud eorum quae le- 
gibus prohihita sunt ohicere possunt, omnimodo 
cotistitiiafit, quatenus patrimo7iii sui vires admittunt, 
et illas mantis, hos uxorihis ex lege coniungant, 
orlhodoxis tamen eaque re dignis perso7iis. ahomi- 
tiandum etum et omni^io impium est eos, qui in 
reliqua re omni a Uheris coluntur, ob tale^ti causam 
iis succensere, qualem imita^ido, non coercendo, me- 

21 liores fierent. lis quae a nohis constituta sunt 
provideant in hac quidem 77iaxima urhe ii qui illustres 
magistratus geru7it, quatetius ctiique competit, m 
p7'ovi7iciis vero carum moderat07'es tam maio7'es 
quam mi^iores secimdian quod cuique competit. 

22 Ve7'U7n etiam heatissi^no archiepiscopo et pa- 
triarchae huius ampUssimae urhis et piissimis epis- 
copis 7'eUquarum civitatum, tam iis, qui patriarcha- 
les quam qui metropoUta7ias vel minores sedes ob- 
tinent, curae erit, ut si^nul custodiant et i^ispiciant, 
tium haec fi7'miter ohse7'ventur , et ut ad 7ios refe- 
ra7it, quo et maio7'e, si opus sit, severitate temera- 
tores eorum quae de orthodoxa fide definita su7it 
persequamur. 

13 Orthodoxi haereticorum Uhe7'i si iti eos 7ion 
peccaveru7it, integi'um id quod eis ab intestato coin- 
petit accipiunt et nltima quae adversus ea fit vo- 

1 lu7itas infirmatur. Quod si quid m parentes 

2 committent, accusabuntur et pu7iientur. Quarta)7i 
autem eo7'um substa7itiae partem etiam qui pecca- 

3 veru7it cont7'a tahulas hahe7it. Eadem et in Iv- 
daeis et Samaritis opfme^it. 

14 Haeretici conventicula facere no7i possutil 
vel parasynaxes vel synodos vel ordinationes vcl 
baptismata vel exarchos habere vel pat7'U7n defen- 
sornmve officia i7istitue7'e vel gerere vel pracdia per 
scmet ipsos vel per interpositas personas admi- 



7iist7'a7'e vel quicquam eorum quae prohihita sutit 
facere. qui contra facit, in extremo periculo V6T- 
satur. 

15 Cu77i ii qui m impium Ma7iichaeo7'U7n erro- 
7'e7n lapsi su7it non solum poenis dum vivunt digiu 
si7it, sed etiam ut post mo7'tem ipsoru7n 7i07i iis 
quihus ipsi volunt neque quos lex ab intestato vo- 
cat bo7ia eo7'um ceda7it, hac praesenti sacra lege 
pragmatica ad magtuficentiam tuam utimur , qua 
praecipimus , 7it bona eorum qui hoc mo7'bo labo- 
ratit tnvestigentur : et si quidem Uberi eorum vel 
desce7ide7itium eiusmodi amentiae expertes existimt, 
his bona quae iege eis dantur ooti7iere Uceat: si 
qui vero aUi defu7ictorum cog7iati vel ex nltima 
eorum vohmtate fquod vetitum estj ad hereditatem 
eo7'um voca7itur vel dotiatiotiem ititer vivos a taU 
persotia acceperunt vel etiam legato ab ea hotio- 
rati f7ie7'i7it, hona eorum vel res do7iatae legataeve 
omni7io aufera7itur et puhUcis rationibus adduumlur. 
16 Si quis ex impia Ma?iichaeo7'um supe7 slitio7ie 
ad rectam veramque fidem t7'a7isit et post ta7ita7n 
i7idulge7itiam nostratn et multas admotutiones et 
tempora paenite7itiae pei'7nissa in futurum depre- 
he7isus fuerit priorem e7'rorem seqid vel conversaTi 
et C07nmercium q^iodda^n habe7'e cum aUqtio ex 
per7Uciosi erroris adsecUs tiec co^ifestitti eu7n vel 
deprehctidens gloriosissittiis sive spectabiUbus sive 
clarissimis rectoribus tradiderit vel detulerit , ex- 
tremo supypUcio ob^ioxius e^^it, ut neque ad cxcusa- 
tiotiem uliam refugiat tieque uUis ttiachinationibus 
1 poetias sibi impositas dijferre possit. Ottmi au- 
tem studio nitantur qui iti aignitatibus tniUtiis coUe- 
(jiis C07istituti sunt, ut pe7'qui7'a7it, num quis inter 
tpsos ad hunc ititerdictum ftirorem pertineat, et 
quem inveneritit eum detmntietit scientes, si quando 



I 5 



56 



DE HAERETICIS 



xal noipais vnopaXXofievoe xara&oiro, cas iyivcaffxsro 
toiovros av ixeivois, ovSe avroi rrjv aQfioSiav ri- 
uoiolav ixwsv^ovraty ei xai fin rrjs avrrjs ixeivco 
nhtvTjS irvyxavov ovres. ra avra yaQ afia^raveiv 
Soxovaiv ot yivcoaxovres fiev rov afiaQravovra, firj 

2 noiovvres Se rovrov xaraSrjXov. rivcoGxerwaav 
roivvv anavres, c6s ovSefiids rev^ovrai (piXavd^QOJnias 
ol fiera rtjv fieravoiav xad" oiovSrjnore rqonov yt- 
vofiivrjv naXiv iv rats rcov Mavixaicov fivaaQals 
^XaawrjfiiaiS aXiaxofievoi, xai anovSa^ercoaav xa&aoa 
xai afiera^X.T]rco yviOfirj rr}v re rov ^eov cpiXav&Qco- 
niav ix rijs rcov xQeirrovcov eniXoy^s xai rrjv rjfiere- 

3 Qav evfieveiav itpeXxvaaad^ai. Kaxeivo Se d^eani- 
^Oftei', et ris excov ^t^Xia rfj navraxo&ev aae^el 
rcov Mavtxaicov jtXavr] nQoarjxovra fiij ravra SrjXa 
noirjaeiev, icp co xarawXexd^rjvai xai navreXcoS e^ 
av&Qconcov a^avij yevaa&at, rj xai xa&^ otavovv nQO- 
(paaiv evQed^eirj naQ avrco rd roiavra fit^Xia, ofioicos 
xai avrbv notvrjv vnoarijvat rr]v nQoarjxovaav. 

4 ^Exeivovs Se fidXtara rcov iaxarojv rtftcoQtcov 
d^iovs elvat xQivofiev, oaot nQoanotrjadfievot rb ano- 
Xtfindvetv rrjv daefirj ravrrjv nXdvrjv xai eis rb aco- 
rrjoicoSes rcov bo&oSo^cov XQtariavcbv fisrtevai Soyfta 
fierd ravra xf^^Qovres cpaivovrat rfj rcbv oXe&Qicov 
dv&Qcbncov avvSiaycoyfj xai rd ixeivcov ■d'dXnovres 
xai navra rQonov avroTs rd aae^rjfiara avyxQvnrov- 

5 res. Ol yaQ ndXat fiev iv roTs dae^iat xararQi- 
^evres avXXoyots, fierd Se ravra rov aenrov rcov 
Xotartavcov d^tcod^evres Soyfiaros ovrcos dv iv dacpa- 
Xel fievotev , si fiqSsvi rcbv aae^cov dvd^Qconcov ixei- 
vcov q>avelev xexotvcovrjxores rrjs yovv rvxovarjs bfit- 
Xias, rj, et rtatv^ avrcov cofiiXrjaav , rovrov ev&vs 
ixrpaivovres xai naQaStSovres vofiifico Stxaar-^ (Std 
rovrov ydo fibvov Sei^ovatv dnaatv, cos ov xard riva 
Suaae^rj nQoanoirjatv , aXX OQd^fj Stavoicc rco dyico 
xai nQoaxvvrjrco Sbyfiart nQoaxexoiQrjxaaiv)' cbs, s'iye 
rovrcov dfieXrjaavrss ivrvyxdvovres fiev roiovrots 
dae^eatv dv&Qcbnots aXoTev, anovSa^ovres Se Xavd^d- 



veiv avrove xai firj naQaSiSoad^at roXs vbfiois, dva- 
^iovs eavrovs ndarjs avyyvcbfirjs ivrev&ev dnocpai- 
vovres rds nQoarjxovaas xai roTs nocororvncos rjae^rj- 
xbai Stxaicos inevexd^eiaas notvds vcpe^ovaiv. 

1 7 ........ 2 Trjs dyias 

^u4i rcbv SSafiaQetrcJbv avvaycoyai xa&atQOvvrai 

xai, iav aXXas intxeiQrjacoat notrjaai, rtficoQovv- 

1 rai. Ov Svvavrai Se StaSbxovS exetv ix Sta&rj- 

xrjs rj i^^ aSia&erov, nXrjv oq&oSo^cov, ovSe Sco- 

Qovvrat rj dXXcos ixnotovat roTs firj ovatv oQd^o- 

Sb^oiS' dXXd 6 cpiaxos avrd ixSixeX nQOvoiq rcbv 

intaxbncov xai rcov aQxbvrcov. 

18 [^'0 avrbs fiaatXevs'^ .... ITdvroJv notovvrcov * 

nQovotav rcov avfitpeQovrcov roTs rjfiersQOts vnrjxbois 

bxeivov fidXtara ndvroiv cx)S nQcorov xai rcbv dXXcov 

avayxatordrov necpoovriy.afiev rov rds avrcbv acb^etv 

Wvxas Std rov rrjv oQ&bSo^ov niariv dnavras xad^ctQq 

Sta7'oiq nQsa^svstv, xai rovro inev rrjv dyiav xai 

bfiotovatov rQtdSa nQoaxvveTv re xai So^d^etv, rovro 

Se rrp> ayiav evSo^ov xai detndQ&evov d^eorbxov 

1 MaQiav bfioXoyetv re xai ae^stv. Kai Srj nXei- 
arovs evQbvres iv StacpoQOts nXavcofievovs^ atQeaeai 
Sid anovSrjs enotrjadfied^a naQatveaeai rs rais rbv 
&ebv ■d'eQanevovaats ini rrjv dfieivco fisraarrjaat 
yvobfirjv avrovS xai d^siots iSixrotS, ert Ss xai vbfiots 
snavoQ&cbaat rrjv ovx OQd^cos ifineaovaav raTs avrcbv 
Siavoiats nQoaipsatv, naQaaxevdaat re rrjv dXij&fj xai 
fibvrjv acorrjQtcborj rcbv XQtartavcov niartv intyvcbvai 

2 re xai nQea^evev. Kai ravra ysyovev ini rs roTs 
dXJ.ats aiQeasgt xai StacpeQovroiS ini roTs dvoaiojs 
Mavtxaiots, oiv eiat fisQOS ol BoQ^OQTrat, neQi cov 

3 noQ^ rjficbv Qrjrd Stareraxrat"^. *L4 Ss neQi rcbv 
2aftaQstrcbv irvxofisv rjSrj vofio&errjaavrss^, XQareTv 
xai ini roTs MovravtaraTs xai TaaxoSQOvyotS xai 
^Otpirats d'eani^Ofiev, rovreariv coare firjre avvaycoyrjv 
rtva roXfidv avrovS exetv ^^ Xbycov rj nQd^ecov aae- 
^cbv rs xai xarayeXAarcov ol avvtbvres fie&e^ovai, 
ftrjre rrjv avrwv ovaiav Svvaa&ai rtvi naQanifinetv 



(l) rtvi sc7\ (2) lustiniani hanc legem esse testantur 

Nov. 129 pr. et 144 pr. initium referunt Paratitla ad 
Const. 4 (3) = Const.: c/. c. 18 § 3 A. f. (4) c. 18 



extat in Nomoc. i^ 10: inscriptionem restitui ex c. 17 et 19 
(o) notovfievoi scr. (6) nXavcofievots Nomoc. (7) c. 15. 
16 h. t. (8) c. 17 h. t. (9) iv rj Hercher 



talis inter ipsos inventiis fuerit poenisque suhiectus 
et apparuent talem illis cognitum fuisse, ne ipsos 
quiclem competentem vindictam evasuros esse, etiamsi 
non in eodem cum ipso errore fuerint. eaclem enim 
peccare videntur , qui, quem peccare cognoverimt, 

2 eum non indicant. Sciant igitur omnes nullius 
cle?nentiae participes fore eos, qui paenitentia quo- 
quo modo acta rursus in sceleratis Manichaeorum 
olasphemiis deprehendentur , et studcant puro im- 
mutabilique animo tam dei clementiatn eleclione 
meliorum quam be?iignitatetn nostram provocare, 

3 Illud quoque sancimus , ut si quis , cum lihros 
ad Manicnaeorum ex omni parte impium errorem 
perti?ie?ites haheat , eos non prodat, ut comhuran- 
tur et prorsus de medio toUatitur, vel etiam 
suh quovis praetextu tales lihri apud eum t?i- 
ve?iii fueri?it, similiter compete?item poetiam snh- 

4 eat. Illos vero potissimum ultimo supplicio 
dig?M)s esse censemus, qui cum se hunc i??ipium er- 
rorem deserere et ad saluhre orthodoxo?'u?n Ch?istia- 
norum dogma transire simulaverint , dei?ide perdi- 
lorum hominum conversatione delecta?'i remque 
eorum fovere atque omnimodo impietates cu?n ipsis 

5 celare videantur. Qui enim antea i?i impiis coe- 
tibus versciti deiride ve?ierabili Christianorum dog- 
mate cligni hahiti sunt , ii tu?n de?num securi fiiml, 
cum constiterit eos cum nemitie illorum homi?ium 
impiorum ex tali coetu co?ive?'sari vel, si cum eo- 
rum quo conversati simt, eum statim detuUsse et 
legitimo iudici tradidisse apparucrit (per hoc e?ii?n 
solum omnibus ostendunt se non ex impia quadam 
simulatiotie , sed recla intentione sanctum ve?ieran- 
dumque dogma amplexos essej: ita ut si his ne- 
glectis deprehensi fuerint eiiismodi impios homines 



offendisse et ope?'am dedisse, ut eos occuUare?it ne- 
que legihus traderent, indigtios se omni venia inde 
probantes compete?ites iisque qui proprie impii sunt 
impositas poenas soluturi si?it. 

17 Samarita?'um synagogae destruuntur et, si 
t alias aedificare conabu?itur, puniuntur. Ex testa- 
me?ito autem vel ab intestato successores hahe?'e 
?ion possunt nisi orthodoxos , neque donant vel 
aliter alienant iis qui no?i orthodoxi sunt: sed fs- 
cus ea evi?icit cura episcoporum et praesidum. 

18 Idem A. Providentes omnibus, quae subditis 
?iost?'is utilia su?it, prae om?iibus tit primo et omnium 
maxi?ne necessario prospicimus , ut animas eorum 
servemus, quod omnes orthodoxam /idem si?ice?'o 
animo revereantur et tam sanctam et consuhstan- 
tialem tritiitatem adore?it ct credant quam sanctatn 
gloriosam et semper virgi?iem dei genetricem Ma- 

1 riam confiteantur ve?ierenturque. Cum igilur 
permultos in dive?'sis haeresibus vagari inve?ii?'emus, 
studiose adgressi sumus eos cohortationihus deo 
servientibus ad meliorem opi?iio?ie?n pe?'ducere et 
sacris edictis ncque ?ion legihus opinionem, quae 
non recte in eorum animos i?iciait, emenda?'e et 
veram eamque solam salutiferam, Ch?'istianorum 

2 fidem promovere cognoscere vere?'i. Quae facta 
sunt et in cetcris haeresibus et praedpue in impiis 
Matiichaeis, quo?'um pars Borboritae sunt, de qui- 

3 bus nomitiatim a nobis sancitum est. Quae vero 
iam de Sama?'itis cotistituimus, ea et in Monla- 
nistas et Tascodrugos et Ophitas sancimus , id est 
ut neque synagogam ullam habere conentur, in qua 
co?ivenientes dictis factisve impiis ridendisque inler- 
sint neque facultates suas in quemquam vel hercdi- 
tatis vel fiaeicommissi iure in testamentis vel ab in- 



ET MANICHAEIS 



5? 



I 5 



« xara xXriqovofilas ^ xara yiSixo/ufiiaffov Sixaiov iv 
Sta&rjxats rj i^ aSta&erov, xav ei cvyyevrjs, xav eC 
xis i^corixos ixeXvos sitj' nkrjv et firj rrjv oo&oSo^ov 
affTta^oiro Ttiariv 6 tc^os rr/v avr^v xaXovuevos Sia- 
SoxTjiv ^ TtaQ* avrcov y^acpouevos xXrjQovofios rj rtvt 

4 q}tStxofifiiaacp rtfirjd^eis. ^ETti Se rais dXXats aTtd- 
aats al^daeaiv (al^eaets Si xaXovfiev rds Tta^d rrjv 
xa&oXtxrjv xai aTtoaroXixrjv ixxXrjaiav xai rrjv oo&o- 
So^ov Ttiariv wqovovaas re xai d^Qrjaxevovaas) rov 
rjSrj re&evra vofiov naqd re rjfitov xai rov rrjs d^eias 
Xrj^ecos TtarQos rjficbv * xqareXv ^ovXofied^a, iv co ov 
fiovov TteQi avrcov, dXXd xai JEafiaQetrcav xai *£!XXrj- 
vcov rd TtQoarjxovra Stareraxrai' coare rovs rd roi- 
avra voaovvras firjre arQarevea&at firjre rtvbs d^icj- 
uaros dnoXaveiv , dXXd firjSe iv ayrjfnart StSaaxdXov 
TtaiSeias Srj&ev rtvos rds rcov dTtXovareQcov ipvxds 
ets rrjv eavrcov avd^eXxetv TtXdvrjv xai xard rovro 
noialv avrovs aQyorioovs TteQi rrjv dXrjd^rj xai xa&a- 
odv rcov OQd^oSo^cov niariv , fiovots Se ixeivois Si- 
Saaxeiv xai airrjaecos Sijfioaias ^rvyxdvetv icpiefiev rdis 

5 rrjs OQ&oSo^ov niarecos ovaiv. Et Se rts vneQ 
rov arQareiav rj awrjyoQiav rj d^icofia tJ Srjfioaiov 
wQovrtafta k'xetv nQoanotrjadjuevos rrjv dXrjd^tvrjv xai 
OQ&oSo^ov niartv dand^otro xai vnoxQiaei ravrrj^ 
nQoaeXd^cov waveirj yafierrjv rj ndiSas excov rrjs xare- 
yvcoafievrjs avrtnotovfievovs aioeaecos xai firj nQoa- 
aydyot rovrovs eis iniyvcoaiv rdiv dXrj&cov, xeXevOfiev 
avrbv ndvrcos fiev kx^dXXead^ai rrjs awrjyoQias rj 
arQareias rj d^icofiaros rj Srjfioaiov wQovriaftaros' ei 
Se Xav&dvcov Siafieivoi, firj Svvaa&ai rt rwv avrco 
nQoarjxovrcov xard ScoQedv rj ireQov olovovv avvdX- 
Xayfia ixnoielv eis atQenxov nQoaconov ^ ^ reXevraiav 
^ovXrjatv rd Se xaraXtfinavofteva nQoaconots aiQe- 
rtxoXs xai rrjv aiQertxco xarayeQOftevrjv i^ avrov xXrj- 
Qovoftiav ixStxeJa&at naQa rov Srjfioaiov'*, rcov ov- 
rcov rals dXrjd^eiatS oQ&oSo^cov XQtartavcov Svvafie- 
vcov rj naQd ^covros avrov ri XaSeTv tj reXevrcovros 

6 xXrjQovofjLelv. Ka&oXov ydQ rovs iv d^iats rj arQa- 
raiais rj avvrjyoQiais ytvofievovs ^ xai nXrjQovvras xai 



ndvras rovs oXcos fiaraaxovras oiaaSrjnora Srjftoaiae 
wtXortfiias rj avyxQorrjaecos xeXevOfiev na^d fAovcov 
OQd^oSo^cov XQiariavcov xXrjQOvofiela&at rj naiScov ^ 
avyyevdiv rj i^corixwv naQ^ avrcov xaXovftivcov. 

7 ^ Kai ydQ xcoXvoiiev navreXcos rovrcov fterexetv, 
cpaftev Srj rcov naQa xXrjQovojiias rj ScoQeds rj ereQas 
atrias xaracpeQOftevcov ets atQerixov nQoaconov. et 
Se cpaveirj rts rotovrdv rt nQdrrcov , rd xard rovrov 
SiSofieva rj xaraXtftnavofteva rov rQonov exStxei- 

8 ad^at rca Srjftoaico. Et Se rts dvrjQ aiQerixbs 6q- 
-d^oSo^cp yvvatxi avvotxoirj rj rovvavriov aiQertxrj yvvrj 
oQ&oSoiov dvS^a exot^, rd rovrcov T£«»'a ndat rQo- 
nots OQ&oSo^a yivead^at nQoardrrofiev xai et avfi- 
^airj rtvds fiev rcov avrcav naiScov oq&oSo^ovs yeve- 
a&at, rivds Si xa&^ otavovv nQocpaatv ini rrjs avrrjs 
rj xai ereQas aiQeaecos fteivai, fiovovs rovS OQ&oSo^ovs 
xXrjQovofiovs elvat rov narqos re xai rrjs firjrQos, rcov 
fietvdvroiv ireQoSo^cov ovSeptiav naQoSov nQos rrjv 

9 fjtrjrQcpav xai narqcpav xXrjQOvOfiiav ixovrcov. Et 
Se xai ndvres ot rcov ovrco avvotxovvrcov dXXrjXois 
nalSes ini rrjs avrrjs fteivotev nXdvrjs, rors rovrovs 
fiev xai ix^dXXead^at rrjs dficporeQcov yovecov xXrjQO- 
vofiias' ei Se rts cpaveirj avyyevrjs xad'^ otovSrjnora 
^a&fibv rcov ovrco avvoixovvrcov rrjs oq&oSo^ov ni- 
areojs, rovrov ets rbv dftcporeQcov xXtjqov xaXela&at' 
ftrjSevbs Si OQ&oSo^ov XQiartavov avyyevovs cpatvo' 
fievov rb leQcorarov rjfidiv raiieTov rds ixeivcov Xa- 
^eTv ovaias' rov xard xatQov fieyaXonQeneardrov 
xofirjros rcov ■d'eicov rjficov not^drcov xai rrjs vnrjQe- 
rovftevrrs avrcp axoXrjs Std naarjs intfteXeias rd naq* 
rjficov Starvnoy&evra SteQevvcoftevcov xai rds ix rov 
naQaSa&rjvai rt rcbv nQoetQrjaevcov aQfiorretv pieX- 

10 Aovaas rovrcov ovaias ixotxovvrcov. Et Si rts 
rcov naQ^ rjftdjv xexcoXvfievcov, rovreartv 'EXXrjvcov ij 
Mavtxaioiv rj 21afiaQetrcbv rj rSv rovrots naqanXrj- 
aiov aiQertxcov, oXcos rj arqareict rv^bv rj a^ict tj 
awrjyoQict rj olcpSrjnore Srjfioaicp q)Qovriaftari naqay- 
yeiXetev rj naiSevetv d^aQQrjaeiev tj Srj/uoaiav xofii^s- 
a&ai airTjatv rj rt nqdrretv oXcos rcbv dnrjyoQevfte- 



(l) c. 12 h. t. (2) rotavrrj Schoell (3) xard ins. (4) § 7 videtur supra inserenda essepost Srjjwaiov (§ 5) (6) ^x^tNomoc, 



testato transmittere possint, sive cognatus sive 
extraneus ille sit: nisi forte orthodoxam fidem 
amplectatur qui ad eorum successionem vocatur vel 
ab iis heres scriptus vel aliquo pdeicommisso ho- 

4 noratus est. tn reliquis haeresibus cunctis (hae- 
reses autem vocamus, quae aliter sentiunt et vene- 
rantur atque catholica et apostolica ecclesia et 
orthodoxa fides) legem olim et a nobis et a divae 
memoriae patre nostro latam valere volumus, in 
qua non solum de iis , sed etiam de Samaritis et 
pagajiis quae oportuit constiiuta sunt: ut tali morbo 
affecti neque militent neque dignitate ulla fruantur, 
rteque etiam sub specie professoris utique alicuius 
disciplinae simpliciorum animas ad ipsorum erro- 
rem trahant et hoc modo ignaviores eos adversus 
veram puramque orthodoxorum fidem reddant: sed 
iis solis docere et publicam annonam accipere per- 

5 misimus, qui orthodoxae fidei sunt. Quod si 
quis, ut militiam vel advocationem vel dignitate?n 
vel publicam curam adipiscatur , simulando veram 
atque orthodoxam fidem am^lectatur et eiusmodi 
dissimulatione promotus invematur uxorem liberosve 
manifestae haeresi adhaerentes habere , neque 
eos ad veritatis intellectum perducat, eum prorsus 
advocatione vel militia vel cura publica removeri 
iubemus: sin furtim remaneat, eum nihil eorum 
quae ad ipsum pertinent donatione aliove quo con- 
tractu vel ultima voluntate in haereticum trans- 
ferre posse: quae autem haereticis relicta sunt 
hereditatemque ab ipso haeretico delatam per fis^ 
cum auferendam esse, ut qui vere orthodoxi Cnri- 
stiani sunt vel dum vivit ab eo aliquid accipere vel 

6 mortuo heredes existere possint. Omntno enim 
in dignitatibus militiis advocationibus j)ositis vel iis 
perfunctis et ujiiversis, qui utique cutusvis publicae 

U. 



curae vel favoris participes fuerunt, solos ortho- 
doxos Christianos hereaes existere iubemus, sive 
libeii sive cognati sive extranei ab iis instituti sint. 
1 Penitus etenim horum paj'ticipes fieri prohibe- 
mus, videlicet quae heredttate vel donatione aliave 
causa haeretico deferuntur: quod si quem eiusmodi 
aliquid facere apparuerit, quae in hunc modum data 

8 relictave sunt, fisco vmdicentur. Si vero vir 
haereticus orthodoxae mulieri cohabitat vel e con- 
ti'ario mulier haeretica orthodoxum virum habet, 
liberos eorum omnimodo orthodoxos fieri iubemus: 
et si contigerit liberoj^um eorum alios orthodoxos 
fieri, alios quoUbet praetextu in eadem vel etiam 
alia haej'esi manere, orthodoxos solos heredes tam 
patri quajn matri extare , ut qui iji diversa opi- 
nione manent nullum regressum ad maternam et 

9 paternam hereditatem habeaJit. Sin liberi om- 
jies eoj^um, qui ita cohabitant, iji eodem errore ma- 
nejit, tum ki ab utriusque parentis hereditate remo- 
veajitur: si quis vero cogjiatus ita cohabitantium 
cuiuscujnque gradus orthodoxae fidei est, hic ad 
utriusque hereditatem vocetur: sin nullus cognatus 
orthodoxus Christianus existit, sacratissimum aera- 
j'ium eorum facultates recipiat: illustrissimus pro 
tempore comes sacrarum privatarum Jiostrarum et 
schola ei subdita cum omni diligentia in ea quae 
a nobis constituta sunt inquirant et vindicent eorum 
bona, quae ex violatione supra dictorum compe- 

10 tent. Plane si eorum quis, qui a nobis prohi- 
biti sunt, id est paganorum vel Manichaeorum yel 
Samaritarum vel his affinium haereticorum , mili- 
tiajn forte vel dignitatem vel advocationem vel 
quamvis curam pubticam petat vel docere vel jpubli- 
cam annonam accipere vel denique prohibttonmi 
(^uid facere conetur nec ab omjii officio hic vel in 

b 



X 5 



58 



DE HAERETICIS 



vcap, urj ydvona Si xaraSrjXos na^a Ttdaije ra^eofe 




fievais vTtoneaelrai notvats * oL de ravrajit} Tt^oaayyei- 
Xavres, «tVfi dv ra^eaiv elev eXre iv aXXatS^ vnrjQe' 
roivro a^X^^^i ^*^ "^ TavTa a^^a^pi^^firat, eixoai x^^^^" 
Xirodiv xara&naovai noivrjv e(p ixaarco TtQoaatnto, 
xai naar} Si ofiolcos olqxU <Jr:QartoiriHr} re xai noXt- 
rtxTi ivrav&a re xai ^ xara x^Q^'*' r^iaxovra Xirqoov 

11 ' xQ^^^^^ ^nea&at nqoartfwv, Et Si xai vne^iX- 
&ot^ xai eianQa^ete rrjv noivrjv xai Sei^etev eavrrjv 
ovx afieXovaav rwv vofio&errj&evroiv, notvrje 8e i<p^ 
olovSrjnore nqoatonov r} d^ifiaros oQ^orrovarjs, d^eani- 
^ofiev ravrrjv rov fieyaXon^eniararov xofirjra rov 
leQurrarov rafieiov eianQarreiv re xai vnoSixead^at 
xai roXs d^eiots eiaxofti^eiv nQt^arots ytvcoaxovra tos, 
si ftr} xai avrbs Sta rrjs vnrjQerovfiivrjs avrto rtov 
xa&oaieofiivojv naXariviov axoXrje xai avrrj Se rj 
axoXrj xara navra rqonov ra rotavra avixvevaeta xai 
rovs vnev&vvovs eian(ja^etev, avros fiiv nevrrjxovra 
XQvaiov XirQCov noivrjv xara&r/aet, rj Si net&Ofiivrj 
avrio axoXrj rb inevrjveyfiivov nQoartfiov nQOS tq> 
xaTa r^s axoXrjS xai rrjv eis acofia notvrjv aQfiorretv, 
ei firj rcov naQ^ rjftcov vevoftod^errjfiivcov avrtXa^otro, 

12 nQOS rbv iavrrjs ano^Xinovaa^ xivSvvov. Trjv 
Sa avrrjv intfiiXetav ^eiv xai rovs exdarrjs noXecoe 
d^eocptXeardrovs intaxonovs SteQevvcofiivovs aei ra xaO" 
ixdarrjv nbXtv vnevavriov rfjs d^eias rjficJbv ravrrjs 
vofio&eaias naQ^ ovrtvoaovv iyxetQOVfieva xai ravra 
(paveQa rep XafinQordrco rrjs inaQxias oQxovrt xad^t- 
ardv , cbe dv ixelvos eQyco naQaSoirj rd nao rjficbv 
svae^cbs nQoarerayfiiva' coe eiye d'edaotvro ot d^eoft- 
Xiararot iniaxonoi rbv rrje inaQxiae rjyovftevov Qct- 
d^vficoe rco nQdyfiari xQ^H'^'^^^> nQoarjxet rovro cpa- 
veQov rjfiiv avroXe notelv, 'iva rovs Qc^d^vfirjaavras rols 
avroXe intrifiiots vno^dXXcofiev , ols vnax^rjvat rove 
afiaQrdvovrde rt rcov nQoetQrjfiivcov i&eaniaafiev. 

13 EiSbrcov xai rcov xard rbnov d'eo(ptXeardrcov 
intaxbncov , cbs et rtvos rovrcov dfieXrjaetav , rj^ovat 
fiev nQOS rbv Seanbrrjv d^ebv xai rrjv aicovtov avrov 
XQiaiv , SteXeyxoftivrjS Si rrjs avrcov Qci&vfiias xai 
neoi avrrje xtvSvvevaovat rrje teQcoavvrje. 

19 Idem A. Bemostheni pp. Cognovimus multos 
esse orthodoxos liberos, quH)us nec pater nec mater 
orthodoxae sunt religionis. et ideo sancimus, non 
tantum in casu, ubi alter orthodoxae religionis est, 



sed etiam in his casibus, in quibus uterque parens 
alienae sectae s^t, id est pater et mater, ii tantum- 
modo liberi ad eorum Buccessionem sive ex testa- 
mento sive ab intestato vocentur et donationes seu 
alias liberalitates ab his accipere possint, qui ortho- 
doxorum venerabili nomine sunt decorati: ceteris 
liberis eorum, qui nou dei omnipotentis amorem, 
sed paternam vel maternam irapiam adfectionem se- 

1 cuti sunt, ab omni beneticio repellendis. Libe- 
ris autem orthodoxis non existentibus ad agnationem 
vel cognationem eorum, orthodoxas tamen, easdem 

2 res vel successiones pervenire. Quod si nec ag- 
natio nec cognatio recta inveniatur, tunc easdem 

3 (1) res fisci nostri viribus vindicari. Sed ne vi- 
deamur morientibus quidem genitoribus Hberis pro- 
videre, viventibus autem uuUam inferre providentiam, 
quod etiam ex facto nobis cognitum est, necessi- 
tatem imponimus talibus genitoribus orthodoxos li- 
beros secundum sui patrimonii quantitatem alere et 
omnia eis praestare, quae ad quotidianam vitae con- 
versationem sufficiant: sed et dotes pro filiabus yel 
neptibus dare et ante nuptias donationes pro filiis 
vel nepotibus perscribere, in omni casu secundum 
vires patrimonii huiusmodi liberalitatibus aestiman- 
dis, ne propter divini amoris electionem paterna vel 

4 materna fuerint liberi provisione defraudati. Om- 
nibus videlicet, quae nostrae constitutiones de poe- 
nis paganorum et Manichaeorum et Borboritarum 
et Samaritarum et Montanistarum et Tascodrogorum 
etOphitarum ceterorumque haereticorum causa con- 
stituerunt, ex hac nostra lege contirmandis et in 
perpetuum valituris. ^ \a. 529] 

20 ^rO avrbe ^aatXeve xbfirjri rcov nQt- 

^drcov\\ "Eyvwfiev rove dvoaiove aiQertxovs xai 
fierd rove rjfieriQovs vbfiovs^ xai rrjv yevofiivrjv in 
avroXe xivrjatv ert roXftdv xai dd^Qoi^ead^at xai nQO- 
^dXXead^ai rivae rrjs iavrcbv fiavias rjyovfiivove re. 
rovrove xai i^dQxove xaXeXv xai ^anrtafiara noteXv 
xai ^ovXead^at x^V^^f^'' nQOvofiiote rtaiv, rjvixa^ rcbv 
dyiojv neQt^bXatv xa&iarrjxev avrcbv rd iQyaarrjQta, 
ots fibvove rove rrjv bQ&rjv rtftcbvrae niariv /(j^aa- 
1 a&at nQoarjxet. Jtd rovro roiwv ^eanitoftev 
rrjv arjv vneQoxvv xai vvv avroXe dnetneXv, fidXtara 
fiiv firjSi iv dXXcp rtvi rbnc^ , Sta<peQbvro)e Si ini 
rrje evSaifiovoe ravrrjs nbXecoe, firjSi rtvae avvd^ets 
firjSi ^anrioftara noteXv firjSi roXfiav rov rrje nooa- 
xvvrjrrje xoivcovias bvbfiaroe r} nQdyptaros cmrsad^ai, 



(l) cpoJQa&eirj Nomoc. (2) dXXoie Nomoc. (3) xai om. 
Nomoc. (4) ine^iX&ot scr. (5) dno^Xinrovaa Nomoc. 
(6) = jB 1, 1, 33: § 6. 7 extant etiam in Nomoc. (7) ad co- 
mitem rerum privatarum directam esse constitutionem ap- 



paret ex § 8 collata Const. i. f. : fortasse supplendum 
OXcoQcp, cf. 7, 37, 3 (8) c. 14. 18 h. t. (9) eXaco 

ins. Heimhach 



provinciis iam miliiari quam civili, ad quod ea per- 
tinent, denuntiatus fuerit, ipse qui deliquit, postquam 
deprehensus est, poenis supra 'a nobis propositis 
siwicietur, qui vero non denuntiaverunt, sive m offi- 
ciis sunt sive in aliis ordinibus militant, ad quos haec 
pertinent, viginti auri librarum poenam pro una- 
quaque persona deponent, et similiter unumquem- 
que orainem militarem et civilem hic et in provin- 

1 1 ciis triginta librarum auri multa sequetur. Sed 
et si institerit poenamque exegerit seque haud ne- 
gleqentem eorum quae constituta sunt praestiterit, 
omiserit auiempoenam, quae pro unaquaque persona 
vel causa competit, hanc iubemus illustnssimum co- 
mitem sacri patrimonii exigere et suscipere et sacris 
privatis inferre scientem, nisi et ipse per subiectam 
sibi sacratorum palatinorum schotam et schola ipsa 
ornni ratione tcUia investigarit sontesque convene- 
rit, ipsum quidem quinquagtnta auri librarum poenam 
soluturum, subiectam autem ipsi scholam,praeterquam 
quod corporalis poena in scholam competit, mul- 
tam impositam in suum periculum tracturam, si con- 

12 stitutis a nobis operam non dederit. Eandem 
curam habeant et reUgiosissimi singularum civita- 
'■"" episcojn, qui in singulis civitatibus semper 



lum 



quae adversus sacram hanc legem nostram a quo- 
cumque attemptantur inquirant, eaque clarissimo 
provinciae rectori manifesta faciant, ut ille quae 
a nobis pie iussa sunt ad effectum perducat: ut si 
religiosissimi episcopi videant provinciae modera- 
torem rem neglegere, hoc nobis ipsis palam fieri con- 
veniat, ut neglegentes isdem poenis subiciamus, qui- 
bus subici supra dictorum temeratores sanximus. 
13 Sciant etiam religiosissimi locorum episcopi, 
si horurri quid neglegant, se ad dominum deum 
eiusque iudtcium aeternum venturos, convicta autern 
ipsorum neglegentia et de ipso sacerdotio pericli- 
taturos. 

20 Idem A comiti rerum privatarum. 

Comperimus impios haereticos etiam post leges 
nostras et nostrum in eos motum adhuc audere con- 
venire et quosdam sui furoris praepositos et ex- 
archos creare et baptismata facere et privilegiis 
quibusdam uti velle, ut intra sacra saepia taberna 
sua habeant, quibtis solos orthodoxae fidei studio- 
1 sos uti convenit. Propterea igitur sancimus, ut 
magnificentia tua nunc quoque eos prohibeat, ne 
in ullo omnino loco, imprimis aulem in hac aima urbt 
conventicula vei baptismata celebrent neve nomine 



ET MANICHAEIS 



59 



I 5 



(tTceQ ftovcov ica&iarr^xsv iSia rwv r^v 6^&t;v TtosiTfiev' 
ovrcov So^av xal rb jt^oaxvvijrdv rcov Xqiariavmv 

2 ovofia TtQoarjxovraje d'8Qansv6vr(ov. lAlV ovSe 
rovs S%ovra<i iqyaarriqia i'ao} rcov aylcov TtSQi/SoXcov 
X^TJa&ai nai Tt^ovo/iioiS TtQocpaasi rStv ioyaarTjolcov 
avyxcoQovfiev, yivaiaxovraSy cos, si xai fiera rovro ro 
d^elov Tjfiav xiqqvy(ia cpavelev oiovSTjTtore rcov aitTjyo- 
qevfiivoav anrofievot, ri iv rfi fiaaiXiSi ravrrj TtoXet 
1] iv ireQais ^ijw^ats rj naqaavvd^scs rj ^anriafiara 
roXficovrss TtoteTv tj rTjv aqQTjrov avrols StSovai xoi- 
rcoviav rj ri rcov xexcoXvfievcov noiovvres, V7taxd"fi- 
aovrat TiotvaXs TtQoaTjxovaats xai as vTtoiisveiv dvdyxTj 
rovs ivavriovftevovs roXs vofiois xal rrjv avrcov firj 
(pvXdrrovras 8vvafiiv' eiSorcov rcov rovs eavrcov 
oXxovs eis ro naqaavvd^ets notelv naQexovrcov avroXs, 
cos ravrrjv vcps^ovat rT}v notvrjv, rjv ai nQoXa^ovaat 

3 d^eXai Xdyovai Siard^ets. Kai ravra fiev xotvri 
neqi ndvrcov rcov aiQertxcov. iSixcos Ss ini roXs 
dvoaiois MovraviaraXs &eani^Oftev, coare firiSiva avy- 
XCOQeXa&at rcov xaXovfievcov avrcov narqtaQxcov xai 
xotvcovcov TJ intaxoncov rj nqea^vriqcov rj Siaxovcov 
^ dXXcov xXr,Qtxcbv, eXneQ oXcos avrovs roXs ovofiaat 
rovrots xaXeXv nQoar/xet, xard ravrrjv StarQijSetv rrjv 
evSaifiova noXtv, dXXd ndvras i^eXavvea&at , oncos 
dv fir} rcov droncov avrwv fivd^cov rtves rdiv dnXov- 
ariQcov xaraxovaavres xai dxoXovd^ovvres raXs dae- 
fiiatv avrcov SiSaaxaXiate rds eavrcov Sta^&eiQOtev 

4 ifwxde. uiXX^ ovSi eXaco rcov evaycov oqcov nQay- 
fiarevea&at oXcoe avyxcoQovfiev, mare firj rd evayrj 
rrjs OQ&oSo^ov niarecoe^ fivarrjQta yivea&ai avroXs 
kxnvara fie^rjXots re ovat xai xa&aQas ndarje sva- 

5 yove dxorje dva^iots. KcoXvsa&ai Se ■d'sani^ofcsv 
avrcov xai rd dasXyrj avaairia xai rd daefirj xai 
xareyvcoafiiva avfinoata, iv ols awtovres rds rcov 
dnXovariQcov &TjQeveiv netQcovrat yvxds. SeX yaQ 
xa&dna^ xexcoXva&at rovrove^ rove i^ avrcov eis rrjv 
OQ&Tjv fieraardvras niartv avd^ts daeficoe Statrda&ai 
roXe rd avrd voaovaiv xai Xacoe ix rrje avvSiaycoyrje 
xai Stairrje ndXiv ini rrjv nQoriQav inavtivai xaxo- 

6 Satfioviav. KcoXvofiev Se avrove xai dvSQdnoSa 
ifinopevea&at , firjnore ravra roXe avv&QrjaxevraXe 
dnoSofievot naQaaxevdaatev avrd rije eavrcov xaxo- 

7 So^iae yevia&ai. 'Oftoicoe Se xeoXvofiev roXe ix 



rrjs rmv avrcov Movravtarcov ovat d^Qrjaxeiae SiSo- 
a&ai riva TtaQaxpvxrjv xard nQ^cpaatv rav xaXov' 
fiivcov d^icofiarixcov, ots ix rcov ueyiarcov StxaarrjQicov 
xai rrjs dytcordrrjs fieydXrjs ixxXrjaiae eXoj&i rt xoqtj- 
yeXa&at nQOcpdaei rrjs awexovarjs avrovs neviae, tjv 
ovx dv eXrj nQoarjxov roXs ix rrjs siQrjfiivrjs xoQrjyeX- 
a&ai d^QTjaxeias, vytes fiev rj fiirQiov ovS^ brtovv 
ixovarjs, naQcc ndvrcov Se Stxaicos utaovfiivrjs re xai 
xareyvcoafiivrjS' Sare xai eX ris avroXe dXoyov vifisi 
nQoaxaaiav, xai rovrov acofQOvi^sad^at Sixa XQvaiov 
8 XtrQcbv notvfj ■d'eani^Ofiev. Tavra roivw anavra 
naQatpvXarread^at ^ovXofied^a naqd re rrjs arjs vneQ- 
ox^e xai rcov rde aQxde rcbv id^vcbv ixovrcov, rrjv 
avrrjv notvrjv vcpoQcofiivrje xai rrje netbofiivrje aoi 
rd^ecoe xai rcbv intxcoQioJv rd^ecov, ei firj ravra fv- 
Xd^atev intxeifiivrje ovSev rjjrov dyavaxrrjaecoe xai 
roXe dei rrjv aQxrjv ^^ovatv, rje vvv rj arj nQoiarrjxev 
vneQOxr], eX rt rwv d^eantad^ivrcov rj avroi naQa- 
fiaXev Tj naoa/Sa&TJvat avyxcoQrjaatev, xai rcbv aQxov- 
rcov rcbv i&vcbv, ei rovrov Qqd^vfirjaatev, oftoicoe Sixa 
XQvaiov XtrQcbv aco(pQovtt,Ofiivcov notvy. D. Con- 
stantinopoli x k. Dec. Lampadio et (Jreste vv. cc. 
conss. \a. 530] 

21 Idem A. lohanni pp. Quoniam multi iudices 
in dirimendis litigiis nos interpellaverunt, indigentes 
nostro oraculo , ut eis reseretur ', quid de testibus 
haereticis statuendum sit, utrumne accipiantur eo- 
rura testimonia an respuantur, sancimus contra 
orthodoxos quidem litigantes nemini haeretico vel 
etiam his qui ludaicam superstitionem colunt esse 
in testimonia communionem, sive utraque pars ortho- 

1 doxa sit sive altera. Inter se autem haereticis 
vel ludaeis^, ubi litigandum existimaverint, concedi- 
mus foedus permixtum et dignos htigatoribus etiam 
testes introduci, exceptis scilicet his, quos vel Mani- 
chaeus furor (cuius partem et Borboritas esse mani- 
festissimum est) vel pagana superstitio detinet, Sa- 
maritis nihilo minus et qui illis non absimiles sunt, 
id est Montanistis et Tascodrogis^ et Ojphitis, qui- 
bus pro reatus similitudine omnis legitimus actus 

2 interdictus est, Sed ef* his quidem, id est Ma- 
nichaeis et Borboritis et paganis nec non Samaritis 
et Montanistis et Tascodrogis ^ et Ophitis, omne testi- 



(1) sic Hal., reservetur C, resonetur M., respondeatur R: 
dnoxQt&cbftev B (2) haeretici vel iudaei legerunt B 

(3) sic jR, ascodrugis C, daxoSQovyot B l,i, 34, raaxo- 



SQOvyirate B et B^ 21, 1, 45: vide ad 1, 5, 5 pr. (4) et 
C cum Bf om. R (6) sic R, scodrigis C, daxoSQOv- 

yote ^ 1, 1, 34 



vel rebus sanctae communionis abutantur, quae eorum 
tantum propria sunt qui rectam fidem venerantur et 
venerabile Christianorum nomen ut decet colunt. 

2 Sed neque eos, qui intra sancta saepta tabernas 
hdbeni, ^uwusdam privilegiis tabernarum ratione uti 
permitttmus haud ignaros, si post hanc sacram sanc- 
tionem nostram aahuc prohibitorum quid attin^ere 
visi fuerint vel in hac regia urbe aut in reUquis 
locis audere vel conventicula vel baptismata cele- 
brare vel nefandam communionem sibi dare vel 
interdictorum quid facere, competentes poenas se 
subituros easque, quas legum molatores et vim ea- 
vum non observantes sustinere necesse est: scienti- 
bus iis, qui domus suas ad conventicula facienda 
iis praebent, se eam poenam subituros, quam ante- 

3 riores sacrae leqes pronuntiant. Et haec quidem 
generaliter de ommbus haereticis: specialiter autem 
contra impios Montanistas constituimus, ut nulli ex 
patriarchis eorum quos dicunt vel sociis vel epis- 
copis vel presbytens vel diaconis vel reliquis cferi- 
cis, n quidem omnino his nominibus eos appellari 
decet, in hac alma urbe commorari permittatur, sed 
omnes expellantur, ne simplidorum quidam absur- 
dis eorum fabulis auditis impias eorum doctrinas 

4 secuU animas suas perdant. Verum nec 
intra sacra saepta utique negotiari eos permitti- 
mus, ne sancta orthodoxae fidei mysteria profanis 
istis atque omni puro sanctoque sonu inaignis 
6 evulgentur. Prohiberi autem sancimus etiam 



impias eorum commessationes et impia damnataque 
conmvia, in quibus congregati simpliciorum mentes 
captare temptant. prorsus enim prohiberi oportet, 
quominus i%, qui ab ipsis ad rectam fidem transi- 
erunt, denuo tmpie conversentur cum iis, qui eodem 
morbo adfecti sunt, et fortasse ex hac consuetudine 
et vivendt ratione rursus ad pristinum errorem re- 

6 vertantur. Prohibemus autem eos mancipia mer- 
cari, ne eafidei suae sociis tradendo efficiant, ut ad 

7 ipsorum perversitatem perducantur. Similiter 
prohibemus , quominus Montanistarum superstitio- 
nis sectatoribus nomine axiomaticorum quae dicun- 
tur stips praebeatur iis, quibus a maximis iudici- 
bus et sacrosancta magna ecclesia nomine urguentis 
egestatis aliquid praeberi solet, quam non conveniat 
sectatoribus memoratae superstitionis nihil sani ne- 
que recti habentis, sed ab omnibus merito exosae 
atque damnatae praebere: ita ut, si quis iis sine 
ratione^ auxilium praestet, et hunc decem librarum 

8 auri poena plecti iubeamus. Haec igitur omnia 
custodin volumus a magnificentia iua ei populorum 
rectoribus , eadem poena imminente ei officio iibi 
subiecto et provincialibus offidis, si haec non ob- 
servabunt: neque minus indignatione etiam iis in- 
sianie, qui quandocumque magisiratum gerent, cui 
nunc magniftceniia iuapraefecta e.si, si consUtutorum 
quid vefipsi violeni vel vtolari jpermiiiant: praesi- 
dibus etiam provinciarum , si tn hoc commiiiant, 
similiier decem auri librarum multa plectendis. 

8* 



l 5. 6. 7 



60 



NE SANCTUM BAPTISMA 



raonium sicut et alias legitimas conversationes san- 
cimus esse interdictum : aliis vero haereticis tantum- 
modo iudicialia testimonia contra orthodoxos, se- 
cundum quod constitutum est, volumus esse inhibita. 
3 Ceterum testamentaria testimonia eorum et ^ quae 
in ultimis elogiis vel in contractibus consistunt, 
propter utilitatem necessarii usus sine* ulla distinc- 
tione permittimus, ne probationum facultas anguste- 
tur. D. r^' k. Aug. Constantinopoli post consula- 
tum Lampadii et Orestis vv. cc. \a. 531] 

22 ^laem A. lolianni pp. Divinam nostram sanc- 
tionem, per quam iussimus neminem errore constrictum 
haereticorum hereditatem vel legatum sive fideicom- 
missum accipere, etiam in ultimis militum volunta- 
tibus locum habere praecipimus, sive communi iure 
sive miJitari testentur. J). k. Sept. post co?isulatum 
Lampadii et Orestis vv. cc. \a. 531] 



VI. 

NE SANCTUM BAPTISMA ITERETUR. 

1 ^lmppp. Valens Qratianus et Valentinianus AAA. 
ad Florianum vicarium Asiae\ Antistitem, qui 
sanctitatem baptismatis illicita usurpatione gemina- 
verit, sacerdotio indignum esse censemus. eorum 
enim condemnamus errorem, qui apostolorum prae- 
cepta calcantes Christiani nominis sacramenta sorti- 
tos alio rursus baptismate non purificant, sed in- 
cestant, lavacri nomine poUuentes. B. xvi k. D/ov. 
Constantinopoli Gratiano A. iiii et Merohaude 
conss. \a. 377] 

2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. 
Si quis rebaptizare' quempiam de mysteriis catholi- 
cae sectae fuerit detectus, una cum eo qui piacu- 
lare crimen commisit (si tamen criminis per aetatem 
capax sit, cui persuasum sit) ultimo ' supplicio per- 
cellatur. B. xii k. April. Constantinopoli Lucio 
cons. [a. 413] 

3 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Nulli haereticorum danda est licentia 
vel ingenuos vel servos proprios, qui orthodoxorum 
sunt initiati mysteriis, ad suum rursus baptisma de- 
ducendi, nec vero illos, quos emerint vel qualiter- 
cumque habuerint necdum suae superstitioni con- 
iunctos, prohibendi catholicae sequi religionem ec- 

1 clesiae. Quod qui fecerit vel, cum sit ingenuus, 
in se fieri passus sit vel factum non detulerit, exilio 
ac decem librarum auri multa damnabitur: testa- 
menti et donationis faciendae utrique deneganda 

2 licentia. Quae omnia ita custodiri decernimus, 
ut nuUi iudicum liceat delatum ad se crimen minori 
aut nulli coercitioni mandare, nisi ipse id pati velit, 
quod aliis dissimulando concesserit. B. iii k. lun. 
Constantinopoli Felice et Tauro conss. [a. 428] 



DE APOSTATIS. 

1 *'/mp. Constantius A.^^ ad Thalassium pp. Si 
quis lege venerabili constitutus '^ ex Christiano lu- 
daeus efi^ectus sacrilegis coetibus adgregetur, cum 
accusatio fuerit comprobata, facultates eiusdem 
domiuio fisci iubemus'* vindicari. B. v non. 
lul. Mediolano Constantio A. viiii et luliano C. ii 
conss. [a. 357] 



2 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Hypatium pp. Si quis defunctum 
violatae atque desertae Christianae religionis accusat 
eumque in sacrilegia templorum vel in ritus ludai- 
cos transisse contendit eaque gratia testari minime 
potuisse confirmat, intra quinquennium iuge, quod 
inofficiosis actionibus constitutum est, proprias ex- 
serat actiones futurique iudicii huiuscemodi sortia- 
tur exordium. D. xv k. lun. Patavi Merohaude II 
et Saturnino conss. \a. 383] 

3 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Flaviano pp. li, qui sanctam fidem prodide- 
rint" et sanctum baptisma haeretica superstitione 
profanaverint, a consortio omnium segregati sint, a *• 
testimoniis alieni, testamenti, ut ante iam sanxi- 
mus*®, non habeant factionem, nulli in hereditate 

1 succedant, a nemine scribantur heredes. Quos 
etiam praecepissemus procul abici ac longius aman- 
dari, nisi poenae visum fuisset esse maioris versari 

2 inter homines et hominum carere suffragiis. Sed 
nec umquam in statum pristinum revertentur, non 
flagitium morum oblitterabitur paenitentia neque 
umbra aliqua exquisitae defensionis aut muniminis 
obducetur, quoniam quidem eos, qui fidem quam deo 
dicaverant poUuerunt et prodentes divinum myste- 
rium in profana migraverunt, tueri ea quae sunt 

3 commenticia et concinnata non possunt. Lapsis 
etenim et errantibus subvenitur, perditis vero, hoc 
est sanctum baptisma profanantibus , nullo remedio 
paenitentiae , quae solet aliis criminibus adesse^", 
succurritur. D. v id. Mai. Concordiae Tatiano et 
Symmacho conss. \a. 391] 

4 ^^lmpp.Theodosius et Valentinianus AA. Basso pp . 
Apostatarum sacrilegum nomen singulorum vox con- 
tinuae accusationis incesset et nuUis finita tempori- 

1 ribus huiuscemodi criminis arceatur indago. Qui- 
bus quamvis praeterita interdicta sufficiant, tamen 
etiam illud iteramus, ne, postquam a fide deviave- 
rint, testandi aut donandi quippiam habeant facul- 
tatem. sed nec venditionis specie facere legi frau- 
dem''''' sinantur, totumque ab intestato Christianita- 
tem sectantibus propinquis potissimum deferatur. 

2 In tantum autera contra huiuscemodi sacrilegia 
perpetuari volumus actionem, ut universis ab in- 
testato venientibus etiam post mortem peccantis ab- 
solutam vocem insimulationis congruae non negemus: 
nec illud patiemur obstare, si nihil in contestatione 

3 profano dicatur vivente perductum*^. Sed ne 
huius interpretatio criminis latius incerto vagetur 
errore, eos praesentibus insectamur oraculis, qui 
nomine Christianitatis induti sacriticia vel fecerint 
vel facienda mandaverint: quorum etiam post mor- 
tem comprobata perfidia hac ratione plectenda est, 
ut donationibus testamentisque rescissis ii, quibus 
hoc defert legitima successio, huiusmodi personarum 
hereditate potiantur. B. vii id. April. Ravennae 
Theodosio A. xii et Valentiniano C. 11 conss. \a. 426] 

5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Eum, quicumque servum seu ingenuum, 
invitum vel suasione plectenda, ex cultu Christianae 
religionis in nefandam sectam ritumve traduxerit, 
cum dispendio fortunarum capite puniendum cense- 
mus. B. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio 
A. XVI et Fausto conss.^^ \a. 4H8] 

6 ^'^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.^'' Paf- 
ladio pp. Eos, qui catholicarum ecclesiarum clerici 
vel orthodoxae fidei monachi rehcto vero orthodoxae 



(I) et om. C contra B (2) sine C cum B, eis sine R 

(2*) 1111 ser. (3) iunge 1, 3, 49. 3, 28, 37. 6, 22, 12 (4) c. 1 
contaminata est ex Th. 16, 6, 1 e« 2 (5) Africae Th. 
(6) = Th. 1 6, 6, 2 (7) rebaptizasse Th. (8) ultimo] 
statuti prioris Th. (9) = Th. 16, 6, 65, 4: iunge 

l, 5, 5 (10) B 60, 54, 22 seqq. {\\) = fh. 

16, 8, 7 (12) et lulianus C. ins. Th. (13) consti- 
tuta Th., destituta lac. Gothofredus (14) iussimus Th. 
(15) = Th. 16, 7, 3 (16) =-7%. 16, 7, 4 (17) sic 

Th., perdiderint C, perdiderunt R (18) a 7 A., om. CR 



(19) c. 2 h. t. (20) prodesse Th. (21) = 7%. 16, 7, 7: 
iunge Th. 16, 8, 28 (22) sic edd. cum Th., fraude C, 

fraudes R (23) sic CTh.B, productum R (24) = Nov. 
Theod. 3 § 4: iunge 1. 5, 7. I, 9, 19 (25) xvi et 

fausto conss.] ita 1, 5, 7, xvi cons. et qui fuerit nun- 
tiatus Nov. Theod.f xv et valentiniano iiii aa. coss. Hal. 
26) authenticum huius constitutionis (= Auth.) extat in 
canonum collectione Quesnelliana et Hxspana: iunge l 



5, 8 



(27) imp. Marcianug A. Auth, 



NEMINI LICERE 



61 



I 7. 8. 9 



religionis cultu' Apollinaris vel Jtiiutychetis haeresin 
et dogmata abominanda sectati sunt^, omnibus poe- 
nis, quae prioribus legibus adversus haereticos con- 
stitutae sunt, iubemus teneri et extra ipsum quoque 
Romani imperii solum repelli, sicut de Mamchaeis 
praecedentium legum statuta sanxerunt. B. k. Aug. 
Constantinopoli ralentiniano A.^ viii et Anthemio 
conss. [a. 455] 

VIII.4 

NEMINI LICERE SIGNUM SALVATORIS CHRISTI* 

VEL IN SILICE VEL m MARMORE AUT SCULPERE 

AUT PINGERE. 

1 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Eu- 
doxio pp. Cum sit nobis cura diligens per omnia 
superni numinis religionem tueri, signum salvatoris 
Christi nemini licere vel in solo vel in silice vel in 
marmoribus humi positis insculpere vel pingere, sed*^ 
quodcumque reperitur toUi : gravissima poena mul- 
tando eo, si quis contrarium statutis nostris temp- 
taverit, speciaiiter imperamus. D. xii k. lun. Hie- 
rio ef Ardahurio conss. \a. 427] 

V1III.8 

DE lUDAEIS ET CAELICOLIS. 

1 Im]p. Antoninus A. Claudio Tryphonino. Quod 
Cornelia Salvia^ universitati ludaeorum, qui in An- 
tiochensium civitate constituti sunt, legavit, peti non 
potest. D. prid. k. lul. Antonino A. iiii et Balhino 
conss. ^ ^ [a. 213] 

2 ^° 'O xQariaros rov e&vovs rjyovfiEvos 

rais acofiarixaXs vTtrj^eaiacs rfj rrjs d^Qrjaxeias tifieoq, 
xa&^ rjv aQyeTv eico&are, ftTj ivoxXeTa&ai v/ias tiqo- 
voyasi.^^ 

3 ^^lmp. Constantinus A. ad Euagrium pp. lu- 
daeis et maioribus eorum et patriarcnis volumus in- 
timari, quod, si quis post hanc legem aliquem, qui 
eorum feralem fugerit sectam et ad dei cultum re- 
spexerit, saxis aut alio furoris genere, quod nunc 
fieri cognovimus, ausus fuerit attemptare, mox flam- 
mis dedendus est et cum omnibus suis participibus 
concremandus. D. xv k. Nov. Murgillo Constan- 
tino A. III I et lAcinio iiii conss. [a. 315] 

4 ^^lmpp. Valentin ianus et Valens AA. Remigio magi- 
stro officiorum. In synagoga ludaicae legis velut hospi- 
tii ^^ merito inruentes iubeas emigrare: quos privatorum 
domus, non religionum loca habitationum merito con- 
venit attingere '^. B. prid. non. Mai. Treviris Valenti- 
niano et Valente AA. conss. ]a. 368? 370? 373?] 

5 ^^lmppp. Gratianus Valenttnianus et 2'heodo- 
sius AAA. Hypatio pp. lussio, qua sibi ludaeae 
legis homines blandiuntur, per quam eis curialium 
munerum dabatur ^'^ immunitas, rescindatur. D.xiiii 
k. Mai. Mediolani Merobaude ii et Saturnino 
conss. [a. 383] 

6 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Cynegio pp. Ne quis Christianam mulierem 
in matrimonium ludaeus accipiat neque ludaeae Chri- 



stianus coniugium^ sortiatur. nam si quis aliquid 
huiusmodi admiserit, adulterii vicem commissi huius 
crimen obtinebit, libertate in accusandum publicis 
quoque vocibus relaxata. D. prid. id. Mart. Thessa- 
lonica Theodosio A. ii et Cynegio conss. [a. 3881 

7 Idem AAA. Infantio comiti Orientis. Nemo 
ludaeorum morem suum in coniunctionibus retine- 
bit nec iuxta legem suam nuptias sortiatur nec in 
diversa sub uno tempore coniugia conveniat. D. iii 
k. lan. ConstantinopoU Theodosio A. iii et Ahun- 
dantio conss. \a. 393] 

8 ^^lmppp. Gratianus Valentinia?ius et Theodo- 
sius AAA. ^" Eutychiano pp. ludaei Komano com- 
muni iure viventes in his causis, quae^* tam ad 
superstitionem eorum quam ad forum et leges ac 
iura pertinent, adeant sollemni more iudicia omnes- 
que Komanis legibus conferant^^ ^^ excipiant actio- 

1 nes. Si qui vero ex his communi pactione ad^^ 
similitudinem arbitrorum apud ludaeos^'* in civili 
dumtaxat negotio putaverint litigandum, sortiri eo- 

2 rum iudicium iure publico non vetentur. Eorum 
etiam sententias^^ iudices exsequantur, tamquam ex 
sententia cognitoris arbitri fuerint attributi. D. iii 
non. Fehr. Vonstantinopoli Honorio A. iiii et Eu^ 
tychiano conss. [a. 398] 

9 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad ludaeos. 
Nemo exteriis religionis ludaeorum ludaeis pretia 
statuet, cum venalia proponentur *'. iustum est enim 
sua cuique28 committere. itaque rectores provincia- 
rum vobis nullum discussorem aut moderatorem esse 
concedent. quod si quis sumere sibi curam praeter 
vos proceresque vestros audeat, eum velut aliena 
appetentem supplicio coercere festinent. D. iii k. 
Mart. Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii 
AA. conss. [a. 396] 

10 ^^ldem AA. Eutychiano pp. Quicumque ex 
ludaeis obnoxii curiae comprobantur, curiae manci- 
pentur. D. iii k. lan. Theodoro cons. [a. 399] 

11 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthe- 
mio pp. ludaeos quodam^^ festivitatis suae sollemni 
Aman^* ad poenae quondam recordationem incen- 
dere et sanctae crucis adsimulatam speciem in con- 
temptu Christianae fidei sacrilega mente exurere pro- 
vinciarium rectores prohibeant, ne locis^^ suis fidei 
uostrae signum immisceant, sed ritus suos citra 
contemptum Christianae legis retineant, amissuri sine 
dubio permissa hactenus, nisi ab illicitis temperave- 
rint. D. iiii k. lun. Constantinopoli Basso et Phi- 
lippo conss. [a. 408] 

12 ^^ldem AA. lovio pp. Caelicolarum nomen 
inauditum quodammodo ^^ novum crimen superstitionis 
vindicavit. ii, nisi^^ ad dei cultum venerationem- 
que Christianam conversi fuerint, his legibus, quibus 
praecipimus haereticos adstringi, se quoque noverint 
1 attinendos. Aedificia autem eorum, quae nescio 
cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vin- 
dicentur. certum est enim, quidquid a fide Christia- 
norum discrepat, legi Christianae esse contrarium. 
D. k. April. Eavenna Honorio riii et Theodosio iii 
AA. conss. [a. 409] 

13 ^"^ldem AA. lohanni pp. Die sabbato ac re- 



(l) monachi fuerunt et relicto vero et orthodoxo omni- 
potentis dei cultu Auth. (2) vel postea sectabuntur 

ins. Auth. (3) divo Valentiniano Auth. 

(4) =3 JB 1, 1, 11 (5) sic Const. Latine et Graece 

cum B {indice Coisl), humi vel humo ins. libri (6) sed 
W cum B, om. PCR (7) hierio et Hal.^ om. reliqui 
rectius fortasse: quo casu eiiam de anno 447 cogitari possit 

(8) B XyXyZl seqq. (9) ^SCX^ia Nomoc. (lO) extat 
in Nomoc. (u) id est: Potentissimus populi rector 

curabit, ut cultus die, quo vacare soliti estis, corporali- 
bus muneribus non inquietemini (12) = Th. 16, 8,1 
(13) = Th.1,8,2 (14) sicN, hospitii y elnt Th., velut 
hospitio CR (15) attinere Th., i'xsiv B (16) == Th. 
12, i, 99: iunge Th. 12, 1, 100 (17) sie C, debebatur 
R, datur Th. (18) = Th. 3, 7, 2. 9, 7, 6 (19) Th. 2, 



1, 10 (20) idem (= impp. Arcadius et Honorius) AA. 
Th. (21) ita legerunt etiam Graeci: non ins. Th. 

(22) inferant Th. (23) sane si qui per compromissum 
ad Th. (24) vel patriarchas ex consensu partium ins. 
Th. (25) provinciarum ins.Th. (26) = TA. 16, 8, 10 
(27) sic dett. cum Th., proponerentur M, praeponerentur 
CR (28) sic dett cum Th., cuicumque CR (29) = Th. 
12, 1, 165 (30) = Th. 16, 8, 18 (31) sic Th., 

quosdam libri (32) sollemni aman Th. cum Graecisj 
soUempnia libri (33) locis conjirmat Th. : elogiis pro- 
ponit Mommsen (34) pr. et § l Jin. = Th. 16, 8,19, 

§ l in. = Th. 16, 5, 43: iunge 1, 12, 2 et Th. 2, 8, 25 
(35) idem Th. : quondam, modo proponit Mommsen (36) in- 
tra anni terminos addit Th. (37) = Th. 2, 8, 26. 8, 8, 8: 
iunge Th. 16, 8, 20 



I 9. 10. 1 1 



62 



DE lUDAEIS 



liquis sub tempore, quo ludaei cultus sui reveren- 
tiam senrant, neminem aut facere aliquid aut ulla 
ex parte conveniri debere praecipimus (ita tamen, 
ut nec illis detur licentia eodem die Christianos or- 
thodoxos convenire, ne Christiani forte ex interpella- 
tione ludaeorum ab officialibus praefalis diebus ali- 
quam sustiueant molestiam'), cum fiscalibus commo- 
dis et litigiis privatorum constat reliquos dies posse 
sufficere. B. vii k. Aug. Ravennae Honorio viiii 
et Theodosio r AA. conss. [a. 412] 

14 ^ldem AA. Philippo pp^. Nullus tamquam 
ludaeus, cum sit innocens, obteratur nec expositum 
eum ad contumeliam religio qualiscumque perficiat: 
non pas&im eorum synagogae vel habitacula concre- 
mentur vel perperam sine ulla ratione laedantur, 
cum alioquin, etiam si sit aliquis sceleribus implici- 
tus, idcirco tamen iudiciorum vigor iurisque publici 
tutela videtur in medio constituta, ne quisquam sibi 
l ipse* permittere valeat ultionem. Sed ut hoclu- 
daeorum personis volumus esse provisum, ita illud 
quoque monendum esse censemus, ne ludaei forsi- 
tan insolescant elatique sui securitate quicquam prae- 
ceps in Christianae reverentiam cultionis ^ admittant. 
J). VIII id. Aug. Constantinopoli Honoiio viiii et 
Theodosio v AA. conss. [a. 412] 

15 ^ldem AA. Aureliano pp.'' Si qua inter Chri- 
stianos et ludaeos sit contentio^ non a senioribus 
ludaeorum, sed ab ordinariis iudicibus dirimatur. 
D. XIII k. Nov. Constantinopoli Honono x et Theo- 
dosio VI AA. conss. [a. 415] 

16 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. ludaei et bono- 
rum proscriptione et perpetuo exilio damnabuntur, 
si nostrae fidei hominem circumcidisse eos vel 
circumcidendum mandasse constiterit. i>. v id. 
April. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano 
conss. [a. 423] 

17 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. lo- 
hanni comiti sacrarum largitionum. ludaeorum pri- 
mates, qui in utriusque Falaestinae synedriis nomi- 
nantur vel in aliis provinciis degunt, periculo suo 
anniversarium canonem de synagogis omnibus pala- 
tinis compellentibus exigant ad eam formam, quam 
patriarchae quondam coronarii auri nomine postula- 
bant: et hoc, quod de occidentalibus partibus *^ pa- 
triarchis conferri consueverat, nostris largitionibus 
inferatur. D. iii k. lun. ConstantinopoH Florentio 
et Dionysio conss. [a. 429] 

18 (19) ^"^ldem AA. Florentio pp. Hac victura 
in omne aevum lege sancimus nemmem ludaeum'^, 
quibus omnes administrationes et dignitates inter- 
dictae sunt, nec defensoris civitatis fungi saltem of- 
ficio nec patris ** honorem adripere concedimus ^^ 
ne adquisiti sibi officii auctoritate muniti adversus 
Christianos et ipsos plerumque sacrae religionis an- 
tistites velut insultantes fidei nostrae iudicandi vel 

1 pronuntiandi quamlibet ^^ habeant potestatem. II- 
lud etiam pari consideratione rationis arguentes prae- 
cipimus, ne qua ludaica synagoga in novam mbri- 
cam surgat, fulciendi veteres permissa licentia, quae 

2 ruinam minantur. Quisquis igitur vel inmlas 
ceperit, quaesitis dignitatibus non potiatur, vel si 



ad officia vetita subrepserit, his penitus repelletur, 
vel si synagogam extruxerit, compendio cathoUcae 
ecclesiae noverit se laborasse: et qui ad honores et 
dignitates inrepserit, halaeatur, ut antea, condicionis 
extremae, etsi honorariam illicite promeruerit digni- 
tatem: et qui synagogae fabricam coeperit non stu- 
dio reparandi, cum damno auri quinquaginta libra- 
3 rum fraudetur ausibus suis. Cernat praeterea 
bona sua proscripta, mox poenae sanguinis desti- 
nandus, qui fidem alterius expugnavit perversa doc- 
trina. D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio 
A. XVII et Festo conss. ^^ [a. 439] 



NE CHRISTIANUM MANCIPIUM HAERETICUS VEL 

PAGANUS VEL lUDAEUS HABEAT VEL POSSI- 

DEAT VEL CIRCUMCIDAT. 

1 ^^lmp. Constantius^^ A. ad Euagrium. ludaeus 
servum (Jhristianum nec comparare debebit nec lar- 
gitatis vel alio quocumque titulo consequatur. quod 
si aliquis ludaeorum mancipium vel Christianum ha- 
buerit vel sectae alterius seu nationis crediderit ex 
quacumque causa possidendum et id circumciderit, 
non solum mancipii damno multetur, verum etiam 
capitali sententia puniatur, ipso servo pro praemio 
libertate donando. D. id. Aug. Cotistantmopoli Con- 
stantio ii et Constante conss. [a. 339] 

2 [AvroxQarcoQ ^lovartviavos A.^^] 

^^"ElXrjv xai ^lovdalos xal JSafiageirris xal Ttas 
fiT} Sv OQ&bSo^os ov Svvarai X^iarcavov avd^d' 
TtoSov 'B%e(,Vy iTtei xai avrb iXev&s^ovrai xai 6 
xrr]adfi£vos Sldcoac roXs TtQi^drois V Urqas.^^ 
D. iiii k. lul. Constantinopoli. 



XI.^ 
DE PAGANIS SACRIFICIIS ET TEMPLIS. 

1 "^^lmp. Constantius A. ad Taurum pp. Placuit 
omnibus locis atque urbibus universis claudi proti- 
nus templa et accessu vetito omnibus Ucentiam de- 

1 linquendi perditis abnegari. Volumus etiamcunc- 

2 tos sacrificUs abstinere. Quod si quis aliquid forte 
huiusmodi perpetraverit, gladio ultore sternatur^^. 
facultates etiam perempti fisco decernimus vindicari 
et simiUter puniri^' rectores provinciarum, si faci- 
nora vindicare neglexerint. D. k. Dec. Constantio A. 
VII et Constante iii conss. [a. 354] 

2 ^Umppp. Grafianus ValenUnianus et Theodo- 
sius AAA. Cynegio pp. Ne quis mortaUum ita fa- 
ciendi sacrificii sumat audaciam, ut inspectione ie- 
coris extorumque praesagio vanae spem promissionis 
accipiat vel, quod est deterius, futura sub exsecrabiU 
consultatione cognoscat. acerbioris etenim immine- 
bit suppUcU cruciatus eis, qui contra vetitum prae- 
sentium vel futurarum rerum explorare tejnptaverint 
veritatem. D. viii k. lun. Constantinopoli Arcadio 
A. et Bautone conss. [a. 385] 



(1) ita ... molestiam om. Th. (2) = Th. 16, 8, 21 

(3) per lUyrioum addit Th. (4) sic dett. Th.By ipsi CR 
(5) praeceps in cliristianae reverentiam oultionis Th. cumB^ 
praecipites in christianae ( — nam CR) reverentiam ul- 
tionis CRM (6) = Tk. 16,8,22 (7) pp. 11 Th. 

(8) »ic dett. Th.y intentio PCR (9) = Th. 16, 

8, 26 (10) ^ Th. 16, 8, 29 (ll) partibus dett. Th., 
om. CR (12) = Nov. Theod. 3 § 2 ... 6: iunge 

1, 8, 7. 1, 7, 5 (13) sic lihri cum Nomoc. etConsU: 

excidit neminem samaritam secundum B et Paratitla ad 
Const. 2. 7 et Nov. Theod.j quae habet: neminem ludaeum 
neminem Samaritam ad honores et dignitates accedere 
(14) sic Graeci, patriae lihri (15) nec p. h. a. conce- 
dimus om. Nov. (16) quod velint Nov. (17) Theo- 
dosio A. XVI et Fausto conss. (a. 438) 1, 6, 7 cum Nov. 
(18) B 60, 54, 31. 82 (19) c. 1 contaminata est 



ex Th. 16, 9, 1. 2. 4: iunge Th. 16, 8, 6 (20) con- 

stantius Th. 16, 8, 6, constantinus SR Th. 16, 9, 2, 
oonst. PL, oonstant. C (21) inscriptionem restitui ex 

1, 3, 54, 8 (22) = Const.: in B ita est: nas firj X^i- 
ariavbs otxdrrjv i'xcov X^iartavov roidxovra ;|jpi;<roi! 
xarad^rjaei Xirqas tqJ Srjfioak^, sie iXsvd^eQCav aqna- 
^ofisvov rov oixerov {id est quisquis non Christianus 
servum Christianum habet, triginta auri libras fisco in- 
feret, servo in libertatem erepto) (23) id est: Paga- 
nus et ludaeus et quisquis non est orthodoxus non pot- 
est Christianum manoipium habere, quia et id liberatur 
et qui id habuit privatis xxx libras solvit 

(24) B 1, 1, 12 segg. (25) = Th. 16, 10, 4 

(26) si quis aliquid f. h. perpetraverit g. u. sternatur T^ 
cum Nomoc, si aliquid f. h. perpetraverint g. u. sternan- 
tur libri (27) adfligi Th. (28) = Th. 16, 10, !> 



DE PAGANIS 



63 



I 11 



3 ^lmjpp. Arcadius et Honorius AA. Macrohio^ 
et Prochano vicario^. Sicut sacrificia prohibemus, 
ita volumus publicorum operum ornamenta servari. 
ac ne sibi aliqua auctoritate blandiantur, qui ea co- 
nantur evertere, si quod rescriptum, si qua lex forte 
praetenditur: abreptae huiusmodi chartae ex eorum 
manibus ad nostram scientiam referantur. D. iiii 
k. Fehr. Ravennae Theodoro cons. [a. 3991 

4 ^ldem AA. Apollodoro proconsuU Africae. Ut 
jprofanos ritus iam salubri lege submovimus, ita 
testos conventus civium et communem omnium lae- 
titiam non patimur submoveri. unde absque ullo 
sacrificio atque uUa superstitione damnabili exhiberi 
populo^ voluptates secundum veterem consuetudi- 
nem, iniri etiam festa convivia, si<^ quando exigunt 

?ublica vota, decernimus. D. xiii k. Sept. Patavi 
^heodoro cons. [a. 399] 

5 "^lmpp. Honorius et Theodosius AA. populo Car- 
thaginiensi. Omnia loca, quae sacris error veterum 
deputavit, 'nostrae rei iubemus sociari. quod au- 
tem ex eo iure ubicumque ad singulas quasque per- 
sonas vel praecedentium principum largitas vel nostra 
maiestas voluit pervenire, id in eorum patrimoniis 
aeterna firmitate perduret. ea vero, quae multiplici- 
bus constitutis ad venerabilem ecclesiam voluimus 
pertinere, Christiana sibi merito religio vindicabit. 
D. III k. Sept. Ravennae Honorio x et Theodosio vi 
4A. conss. [a. 415] 

6 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. Christianis, qui 
vel vere sunt vel esse dicuntur, specialiter demanda- 
raus, ut ludaeis ac paganis in quiete degentibus 
nihilque*" temptantibus turbulentum legibusque con- 
trarium non audeant manus inferre religionis aucto- 
ritate abusi. nam si contra securos fuerint violenti 
vel eorum bona diripuerint, non ea sola quae abs- 
tulerint, sed convicti in duplum'' quae rapuerint 
l restituere compellantur. Ilectores etiam provin- 
ciarum et officia et principales cognoscant se, si 
non ipsi talia vindicent, sed fieri a popularibus hoc 
permiserint *^ ut eos qui fecerint puniendos. D. ri 
td. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariiiiano 
conss. [a. 423] 

7 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palla- 
dio pp. Nemo venerantis adorantisque animo de- 
lubra, quae olim iam clausa sunt, reseret: absit a 
saeculo nostro infandis exsecrandisque simulacris ho- 
norem pristinum reddi, redimiri sertis templorum 
imj)io8 postes, profanis aris '^ accendi ignes, adoleri 
in isdem thura, victimas caedi, pateris vina libari et 

1 religionis loco existimari sacrilegium. Quisquis 
autem contra hanc serenitatis nostrae sanctionem 
et contra interdicta sacratissimarum veterum con- 
stitutionum sacrificia exercere temptaverit, apud 
publicum iudicem reus tanti facinoris legitime ac- 
cusetur et convictus proscriptionem omnium bonorum 

2 suorum et ultimum supplicium subeat. Conscii 



etiam ac ministri sacrificiorum eandem poenam, quao 
in illum fuerit inrogata, sustineant, ut hac legis 
nostrae severitate'^ perterriti metu poenae desinant 
3 sacrificia interdicta celebrare. Quod sivir claris- 
simus rector provinciae post accusationem legitimam 
et post crimen in cognitione convictum tantura sce- 
lus dissimulaverit vindicare, quinquaginta libras auri 
ipse iudex, quinquaginta etiara officium eius con- 
festim fisco nostro inferre cogatur. D. prid. id. 
Nov. Marciano A. cons, [a. 451] 

8 Impp. Leo et Anthemius AA. Dioscoro pp. 
Nemo ea, quae saepius paganae superstitionis homi- 
nibus interdicta sunt, audeat pertemptare, sciens, 
quod crimen publicum committit qui haec ausus 
1 fuerit perpetrare. In tantum autem huiusmodi 
facinora volumus esse resecanda, ut, etiamsi in alieno 
praedio vel domo aliquid tale perpetretur, scientibus 
videlicet dominis, praedium quidera vel domus sa- 
cratissimi viribus aerarii addicetur, domini vero pro 
hoc solo, quod scientes consenserint ^^ sua loca ta- 
libus contaminari sceleribus, si quidem dignitate vel 
railitia quadam decorantur, amissione militiae vel 
dignitatis nec non rerura suarum proscriptione plec- 
tentur, privatae vero condicionis vel plebeii consti- 
tuti post cruciatus corporis operibus metallorum 
perpetuo deputabuntur exilio. [a. 472.^1 

9 • ^^n^offrarrofisv rovs rjfiersQOvs olq- 

Xorras rovs re xara rrjv ^aaikCSa noXiv ravrrjv ttal 
xara ras eTta^xCas 8ia 7ta<TT]S x^Q^^f^ TtQod^v/nCas oX- 
KO&iv re xai Ttaqa, ro5v d^soipiXsffrarcov imaxoTiojv 
ra roiavra Sidaaxofidvovs Ttavra ra rijs EXXtjvixtjS 
■d'QT]axeCas aae^rjfiara vofiCua>s avat,r]reXv, cos av firjre 
yevoiro xai yevofieva rifiooqoXro' ei Sa vneQ^aCvsi 
ras eTtixcoQCovs aqxas rj rovrcov iTtavoQ&waiS , eis 
rjfias ravra ^sQsa&ai, Sare firj ijt^ avrovs rrjv rmv 

1 afiaQrrjfiaroJV airCav xai xCvrjaiv iX&eXv. Mrjdevi 
Se i^iarco firjre iv Sia&rjxrj urjre xara ScoQsav xara- 
XifiTtavsiv 1] SiSovai ri nQoacoTtois rj roTtois ini avara- 
ast rrjs rov ""EXXrjviafiov Svaas^sCas , ei xal firj rovro 
iSixois roXs rrjs ^ovXrjaecoS rj Siad^rjxrjs rj ScoQsas TtsQt- 
syjotro QTjfiaatv, aXXcas Si avv aXrj&eCcc xaraXrjg^&rjvat 

2 TtaQO. rcov Stxa^ovrcov Svvarat. Ta Si ovrco xa- 
raXtfiTtavofieva rj ScoQovfieva acpaiQeCad^co fisv ixeCvcov 
rcov TtQoacoTtcov rj roncov, ols SeSorai rj xaraXeXetnrat, 
TCQoaxvQOva&co Sa raXs noXsaiv, iv ats ra roiavra 
TtQoacOTCa oixsX rj xai vai' «s oi roiovrot Staxstvrat 
roTtoty coars xa&^ ofioiorrjra rcov TtoXtrixcov Sana- 

3 vaa&at TtQoaoScov. Ilavrcov rcov intrtfiCcov , oaa 
naQcc rcov nQO^s^aatXsvxorcov xara rijs 'EXXrjvtxrjs 
rjnsCXrjrat nXavrjs rj vnsQ rrjs oq&oSo^ov nCarsas eia- 
svrjvexrat, xvoCcov xai ^e^aCoiv Strjvexcos ovrcov ra 
xai Sia rrjs naQOvarjs evasjSovs vofiod^saCas «pvXarro- 

flSVOJV. 

10 ^"^^EnstSrj rtves evQrjvrat rfj xcov 

avoaCcov xai fivaaQcov 'EXXrjvcov xarsxofievot nXavrj 
xaxsXva nQcirrovrss, aneQ eis SixaCav OQyrjv xtveX 



(1) -- Th. 16, 10, 15 (2) pp. Hiapaniarum addit Th, 

(3) quinque provinciarium addit Th. (4) = Th. 16, 10, 17 
(5) sic Th. cum B, populorum libri (C) si fi^Th. cum 
B, om. CR (7) = Th. 16, 10, 20 (8) secundum 
divi Gratiani constituta ins. Th. (9) = Th. 16, 10, 24 
(lO) sic Th. cum B, nichil PR, et nichil C (ll) in 



in triplum et quadruplum Th. (12) si non . . . permi- 
serint] si fieri permiserint Th. (13) sic dett. cum B, 

profanos sacris CR (14) sic edd., serenitate libri (15) con- 
cesserint ffal. cum B (16) = ^ 1, I, 19: § 1 ... 3 
extant in Nomoc. 6, 3 (17) = i? 1, 1, 20. Nomoc. 1, 
10. 4, 4. 7 



9 Magistratus nostros tam in hac regia urhe 
quam in provinciis cum summo studio curare iube- 
mus, ut et per se et a religiosissimis episcopis 
ea de re certiores facti in omnes paganae super- 
stitionis impietates ex lege inquirant, ne commit- 
tantur et ut commissa puniantur: quod si earum 
coercitio provincialem potestatem excedat, ea ad nos 
referantur, ne in ipsos delictorum causa et inci- 
1 tamentum redundet. Nemini autem liceat sive 
in testamento sive per donationem quicquam per- 
sonis vel locis ad sustentandam paganorum impie- 
tatem relinquere , etsi hoc specialiter voluntatis vel 
testamenti vel do?iationis verbis non contineatur, 



sed alio modo pro vero a iudicantibus deprehendi 

2 possit. Ouae autem ita relicta vet donata 
sunt, illis personis vel locis quibus data vel relicta 
sunt auferantur et competant civitatihus, in quibus 
tales personae habitant vel suh quibus tales loci 
siti sunt, ut ad instar redituum publicorum erogen- 

3 tur. Poenis omnibus, quae ab anterioribus im- 
peratoribus adversus paganum errorem vel in favo- 
rem orthodoxae fidei tntroductae sunt, validis et 
firmis in perpetuum futuris et per praesentem piam 
legislationem custoditis. 

10 Quoniam nonnulli inventi sunt, ^ui impiorum 
ac sceleratorum paganorum errore xmbuti ea fa- 



1 11 



64 



DE PAGANIS SACRIFICIIS 



rop (piXavd^QCOjtov d^eov, ov$i ra Tts^i rovrcov adio^- 
h'cora xaraXiTteiv vTciaxriutVy aXXa yvovtse, cos rrjv 
rov dXrj&ivov xai /uovov &eov xaraXtfiTtdvovtes jtqoa- 
nvvTjatv etScoXois dXoyiarco nXdvTj &vaias TtQoadfSQOv 
xai Ttdarjs dvoaiorTjroe fieards ioQrde iTtereXovv, rove 
fiev tJSt] ravra TjfiaQrT^xoxae fierd ro d^tco&TJvai^ rov 
dylov ^aitriafiaroe Ttqoe rd iXeyxd^evra avrcov dfiaq- 
rTjfiara ixSixrjaei rfj TtQoaTjxova^g, xai ravra cpiXav-^ 
d^QCOTtoreQOv, vTte^aMfiev ^. rov 8e Xotnov 8id rov 
TtaQovroe vofcov TtQoayoQevoftev aTtaatv, coe ol fiev 
yevoftevoi XQtartavoi xai rov ayiov xai acorTjQico- 
8ove d^tovfievoi xad"^ otov8Tj7tore XQOvov fianriafia- 
roe, ei yaveTev ^rt rfj rcov 'EXXtivcov ififidvovree 

1 TtXdvTj, rtftcoQiate ia^drate vjto^XTjd^rjaovrat. "Oaot 
8s fiTjTtco rov TtQoaxvvTjrov ^anriafiaroe Tj^tco&Tjaav, 
rovrove TtQoarjxet xara8^Xove eavrove noteXv, rj xard 
rrjv fiaaiXevovaav ravrTjv itbXtv tj iv inaQxiaie 8td- 
yovrae, xai nQoatevai raXe dytcordraie ixxXTjaiaie dfia 
yafierale xai naiai xai navri rco xar^ avrovs o'ixco 
xai StSdaxea&at rrjv aXrj&ivTjv rcov XQtartavcov 
niariv, ovrco 8e ixSiSaxd^evrae xai xa&aQwe dnofia- 
Xovrae rrjv nQoreQav nXdvTjv d^tova&ai rov acorTj- 
Qtc68ove ^anriafiaroe, rj rovrcov oXtycoQOvvrae et8s'vat, 
(os ovre fie&s^^ovai rtvoe rcov rije rjfisrsQae noXireiae 
ovre ovaiae xtvrjr^e rj dxtvrjrov xvQiot elvat avyxco- 
QTj&Tjaovrai , dXXd navroe d<patQe&e'vree nQayfiaroe 
iv iv8eiq xaraXsiw&Tjaovrai nQoe rco xai raXe aQfio- 

2 8iats vno^XTjd^TJvat noivaXe. Ildv 8e ftd&Tjfia 
naQa rcov voaovvrcov rrjv rcov dvoaicov eXXtjvcov 
fiavlav StSdaxea&at xojXvofiev, ware firj xard rovro 
nQoanoteXa&at avrove nat8evsiv rove eie avrove dd'- 
Xicoe cpoircovrae, raXe 8e dXrjd^eiaie rde rcov Srj&ev 
nat8evofievcov Stacpd^eiQetv tpvxde' dXXd fiTj8e^ ix 
rov ^Tjfioaiov atrrjascoe dnoXaveiv avrove, ovx ix^v- 

naQQTjaiav ovSi ix d^eicov yQafifjtdrcov rj nQay- 
<mv rvncav^ roiovrov rivbe aSeiav avroXe ixoi- 



rae 
fiarixcov 



'6 xelv. Etre yd^ ivrav&d ris eXre xard ^fcy^av 
(paveirj rotcrvros mv xai firj nQoaSQaucav raXs dyico- 
rdrais rjiicov ixxXrjaiats fierd rcov otxeicov, tJs eiQtj- 
rat, naioojv xai yafisrcov, raXe nQoSrjXovfievate vno- 
neaeXrat noivaXe xai rde fisv avrcov ovaiae ixStxrjaet 

4 ro Srjfioatov, avroi 8e i^ooicc naQaSod^rjaovrat. Ei 
8e rte iupcoXevcov rfj rjuersQa noXtrsiq S^vaiae rj 
xai eiSoiXoXarQiae dfiaQravcov aXc^, ovroe raXe ia^d- 
raie vnaxd^rjasrat rtficoQiate, ae ol MavtxaXot, rav- 
rov 8e eineXv iari, xai BoQSoQXrat Stxaicoe v^iarav- 
rai' xai ydQ xai rovrove ofioiove ixeivots etvai xQi- 

5 vofisv. KdxeXvo 8e vofiod^erovfiev, ware rd rovrcov 
rsxva jUtxQae rjXtxiae ovra naQaxQTjua xai 8ixa rtvos 
dva^ohrje rvyxdvsiv rov acorrjQiu^oove ^anriafiaros, 
coe rcbv t]8tj rrjv rjXtxiav nQo^e^rjxorcov Seofievoov 
rov nQoaeSQsvsiv raXe dytcordrate ixxXrjaiatS xard 
rovs ■d'siovs xavovae xai rde d^eiae ixoiSdaxea&ai 
yQafde, ovrco re yvrjaiae dvnXafi^dvea&ai fieravoias 
xai rrjv naXatdv dnoaetaafie'vove nXdvrjv rov nQoa- 
xvvTjrov rvyxdveiv ^anriafiaroe' rovrov yaQ rbv 
rQonov fie^aicos dv Sa^atvro xai Sta^vld^aisv rrjv 
dXrjd^tvTjv rcbv 6q&o86^cov niartv xai ov ndXtv ini 

6 rrjv naXaidv fisra^dXotev nXdvrjv. "Oaot 8e dv nQO- 
(pdaet rov arQareiav ^ d^icofia rj ovaiav exetv avroi 
fiev iaxTjfiartafievcoe nQoarjX&ov rj nQoaeX&otev rc^ 
acorrjQicooei ^anrioftart, rde 8e avrcov yafierde rj 
rovs naX8ae rj rove dXXove^ rove xard rbv avrcov 
bvrae olxov ini rrje 'EXXrjvtxrje xaraXeir^iatev nXdvrje, 
rovrove nQoardrrofiev Srjfievea&ai re xai xad^dna^ 
fiTj fisrs'xsiv rrje rjfjtsrsQae noXtrsiae, dXXd xai rifico- 
oiats vno^dXXsa&at raXe avrcbv d^iats, a>S avrbd^ev 
ovrae cpaveQOve /irj xad^aQq, niarei rov ayiov rvxeXv 

7 /Sanriafiaroe. Tavra rqivvv ini roXe dXirrjQiois 
"EXXrjai re xai Mavixaioie, cbv MavixaCcov fUQOS elvat 
xai BoQ^OQirae SeSrjXcorat, vofio&erovfiev^. 



(1 sic 5, vno^dXXofiev Nomoc. (2) sic Nomoc.y firjSev B 
(3) rvncov om. B (4) rove dXXove om. Nomoc. 

(5) quod ad tempus attinet, haec constitutio posterior vt- 



detur esse altera 1, 5, 18, uhi pagani non Manichaeit, 
sed ceteris haereticis aequantur 



ciunt, quae clementem deum ad iustam iram mo- 
vent, ne ea quidem quae ad hos pertinent inordi- 
nata relinquere passi sumus, sed scientes eos de- 
serta veri et soUus dei adoratione simulacris insano 
errore sacrificia ohtuUsse et sollemnitates omni im- 
pietate refertos celehrasse, eos ^uidem, qui iam, 
postquam sancto haptismate digtu hahiti sunt, haec 
commiserint, congruae deUctis quorum convicti sunt 
animadversioni , et hoc quidem henignius suhieci- 
mus: in futurum autem per praesentem legem omni- 
hus edicimus eos, qui Christtani facti et saiicto sa- 
lutarique haptismate quoquo tempore digni hahiti 
sunt, si adhuc in paganorum errore eos remansisse 

1 apparuerit, ultimo suppUcio suhiectum iri. Qui 
vero nondum veneratido haptismate dignati sunt, 
eos manifestare se oportet, sive in hac regia urhe 
sive in provinciis commorentur, et sacrosanctas ec- 
clesias cum uxorihus Uherisque et omni domo suh 
ipsis constituto adire et veram Christiatiorum fidem 
doceri, ita vero edoctos priori errore prorsus 
ahiecto saluhre haptisma accipere, vel scire, si ea 
parvi aestiment, se omnium quae ad rem puhUcam 
nostram pertinent expertes fore neque eis permitti, 
ut uUius rei mohiUs vel immohiUs domini ftant, sed 
omni re exutos in penuria reUnquendos fore, prae- 
terquam quod et competentihus poenis subicietitur. 

2 Prohioemus autem, quominus ah iis qui pagano- 
rum insania lahorant uUa docttina doceatur, ne 
hac ratione simulent se eos qui miserahiUter eos 
frequentant instruere, re vera autem animas disci- 
pulorum corrumpant: sed nec ullam annonam a 
fisco accipiant, cum ne ex sacris quidem Utteris 



vel pragmaticis formis adeiustnodi aUquid sihi vindi- 

3 candum aamittantur. Sive enim hic aUquii 
sive in provinciis taUs esse prohatus fuerit neque 
ad sacrosanctas ecclesias nostras cum suis, ut dic- 
tum est, Uheris et uxore festinet, supra memoratis 
poenis subiacehit et suhstantias eorum fiscus vindi- 

4 cahit, ipsi autem in exiUum mittentur. Si quis 
autetn in re puhUca nostra se occultans sacrificia vel 
etiam simulacrorum cultum celehrasse deprehendetur, 
is ultimis suppUciis perceUetur , quae manichaei et, 
quod idem est, Borhoritae merito suheunt: nam et 

5 hos similes iUis esse iudicamus. Blud quoque 
saticimus, ut Uberi eorum tetierae aetatis statim et 
sine dilatione saluhre baptisma accipiant, iUi vero, 
qui ptimam aetatem iam excesserunt, sacrosancias 
ecclesias frequentent et in sactis scripturis insti- 
tuantur et sic sincerae paenitentiae se dedant 
et prisHno errore reiecto venerahile haptisma acci- 
piant: hoc enim modo firmiter veram orthodoxorum 
fidem suscipiant neque rursus in pristinum errorem 

6 recident. Qui vero ideo miUtiae dignitatis hono- 
rumve retinetidorum gratia ipsi quidem simulate ad 
saluhre haptisma accesserunt vel accesserint, uxores 
autem vel Uheros vel reUquos, qui in eorum domo 
sutit, in paganorum errore reUquerint, eos honis 
exui et nostrae rei puhUcae platie expertes esse iube- 
mus tieque non quihus digni sunt poetiis suhici, cum 
manifestum sit eos non sincera fide satictum hap- 

7 tisma accepisse. Haec igitur adversics sceleratos 
paganos et manichaeos, quorum Manichaeorum par- 
tem et Borhoritas esse ostensum est, sancimus. 



DK HIS QUI AD ECCLESIAS CONP. 



65 



I 12 



XII.' 

DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONFUGIUNT VEL 
IBI EXCLAMANT2. 

1 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Archelao 
praefecto Augustali. ludaei, qui reatu aliquo vel 
debitis fatigati simulant se Christianae legi velle 
coniungi, ut ad ecclesias confugientes evitare possint 
crimina vel pondera debitorum, arceantur nec ante 
suscipiantur , quam debita universa reddiderint vel 
fuerint innocentia demonstrata purgati. D. xr k. lul. 
Cotistantinopoli Caesario et Attico conss. [a. 397] 

2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lovio pp. 
Fideli ac devota^ praeceptione sancimus nemini li- 
cere ad sacrosanctas ecclesias confugientes abdu- 
cere : sub hac videlicet definitione, ut, si quisquam 
contra hanc legem venire temptaverit, sciat se ad 
maiestatis crimen ^ esse retinendum. B. k. April. Ra- 
vennae Honorio viiietTheodosio iiiAA. conss. [a. 409] 

3 "^j^vrox^azo^es 0eoS6(Tios xai OvaXevriviavos AA* 
Avrioxc^ fisYaXoTtQETceararto eTta^x^ **"* vnart^. 
Aveiox&coffoi.v ^ roTs SeStoatv oi vaot rov f.teyaih)v d'eov ' 
ov ya^ ftova ra d^eXa d^vataarrjQta xai rb evxrtjQtov 
rov vaov *® ro rsroaycovotv roixoiv Tte^tfioXfj reixiXfi- 
fievov ets aawaXsiav avvreXeJv reov TtQoa^pevyovratv 
&ea7ti^0fiev, aXX ' ei rt xai neQatreQOJ rovrov rvy%avei 
a%Qt rcav reXevraicov d^vQcbv rrjs exxXrjaias^^, iXeov 
^ojfwv rois 7tQoa<fvyovaiv elvat TtQoararrofiev , coare 
fiera^v rov vaov, ov rco TtQoeiQTjfievcp rQOJtco jceQt- 




rj iv aroals rvyxavet, rovs eiaSvvras TtQoatpvyas xad' 
ofiotorrjra rov ^* vaov gwXarreiv xai fiT]8eva rovrots *^ 
leQoavXove ini^aXXetv ;^£Z^«g, iva fitj 6 rovro roXficov 



iv avfifOQouis iavrov iScov xai avroe i^atrcov ^ori&eiav 

1 xaratpvyy. Tovro Si rSv Siaarrjfidrcov nXaroe 
Sta rovro^^ awexcoQrjaafiev, tva nrj rivt rSv nc)oa- 
(pevyovroiv iv rc^ rov &eov vac^ rj iv rols a.y.,cie 
d'vai(tarrjoiois fisvetv rj ia&ietv rj xa&evSstv rj navvv- 
xi^siv iifj, rcov fiiv xXrjQtxcov rrjs ■d'Qi]axsias xc'-^'-'*' 
rovro xcoXvovrcov , rcov nQoa<pvyoJv Se rrjs evae^eiae 
\a Mvexa <pvXarr6vrcov. "OnXa Se rj iv atSrjQco ij 
iv ersQco eXSet afivvrrjQiov *" ravs nQoarpevyovrae 
ovSaftcoe exstv rj inttpsQsad^at ivros rrjs^^ ixxXrjaiae 
nQoararrofisv, ov fiovov ix rcov d^sicov vacav xai 
d^vataarrjQioiv , c6s ra Xotna, ravra xcoXvovres, aXXa 
xai rcov oixrjftarcov xai StaircSv xai xrjnov xai Xov- 

2 rQcov xai avXcov xai arocov. Tovs roivvv Si^a 
onXcuv rco ayicp oixco rov d^sov xai sis ro aytov '* 
d'vataarrjQiov iv oicoSrjnore e&vet rj xara ravrrjv rrjv 
n6Xtv nQoa<psvyovras vnvovv iv rcp vaco rjroi rco 
d^vataarrjQicp xai rQO(prjS fieraXafifidveiv naQO. rcov 
xXrjQtxcov nQoarptet xcoXvea&dt ixros rivoe v^Qeois, 
Setxvvvrojv rd Siaarrjfiara iv roTs ixxXrjataartxoXs 
neQt^oXots Std rrjv rcov nQoacpvyoyv dapdXstav xai 
r,avxiccv dcpOQta&evra xai SiSaaxovrcov rtficoQiav xe- 
(paXtxrjv xard rcov nQonerws iniovrcov avroXs coQi- 
a&at. ols 6 nQoag^v^ ei firj nei&et, r6re nQortftda&oj 
rrjs (piXavd^QOiniae'^^ rj ■d'Qrjaxsia xai ix rcov &eio}v 
sie rovs nQoXsxd^svras r6novs x^Q''^^^^^ V ^Qo^av- 

3 rrje. Tove Se fisrd onXcov rde dyiae ixxXrjaiae 
xaraXafi^dvovras nQorjyovfisvoos aev firj noisXv rovro 
vnofiifivrjaxofisv ' idv Si iv olcporjnore r6ncp rrjs ix- 
xXrjaiae rj ivroe rov vaov rj nsQi rov vaov rj xai ix- 
ros rovrov rvyxdvcoatv, naQaxQrjfia rd onXa av&evriq 
rov intaxonov naQa fiovcov rcov xXijQtxcov avarrjQo- 
reoov^^ dvayxa^ofievovs dnori&ea-d^ai nQoararrofiev, 
Sibouevrje avroXe iXniSoe xai oqxov^'^, coe rrj d^Qrjaxsiq 
fidXXov Tj rrj rcov onXcov intxovQict oxvQco&Tjaovrai. 



(1) B 1, 1, 48. 5, 1, 11 seqq. (2) vel ibi excl.] et cla- 

moribus ibi utuntur Const. (3) = Th. 9, 45, 2 (4) == Th. 
16, 8, 19 : iunge l, 9, 12 et Tk. 2, 8, 25 (5) deo ins. Th. 
(6) ad mai. crimen 7%., mai. crimen Gregorii M. epist. 
13, 45, mai. crimine Amhr. C, mai. criminis R (7) == Th. 
9, 45, 4, uhi Latinum exemplum praecedit: § 3 est etiam 
in Nomoc. 9, 27: integra constitutio (== Eph.) e.xtat in 
actis synodi Ephesinae (Mansi 5, 437) (8) avroxQa- 

roQee ... aa. scripsi. idem aa. TTi., inscr. om. Eph. (9) sic 
TTi., dvecpxd^rjaav Eph. cum Parat. ad Const. 1, 3. 4 
(lO) ro evxrrjQiov rov Xaov Eph., rov svxrrjQtov va6v 
Th., oratorium templi rec Lat. (11) cov roXe sv^a- 

a&at nQorjQTjftsvote nQarov int^aivetv avfi^aivst ins. 
Eph. cum recensione Latina: quas oratum gestiens po- 
pulus primus ingreditur (l2) dyiae ins. Eph. (13) ov 
rcp nQOstQTjfxsvcp . . . rd naQsyxsifisva] ov rco nQostorj- 
fisvco rQonoj nsQtnscpQaa&at StsyQa^pafisv rQonco ns- 
QinetfQatp&at SteyQaxpafisv (rQonco n. StsyQaytaftsv del. 
manus prima) rcotv axQt rcov nQcorov ftera . . . d^^jQOiv 



naQSQxsifiev {naQeyxetfievov manus secunda) Th,, iv 
iffJ nQdetQTjfisvcp roncp nQoayvyes SteyQdtpafisv xai 
rcbr nQcoroiv fisrd ... d'vQcbv rd nsQtsyxeifteva Eph.: 
ut inter templum, quod parietum descripsimus cinctu, 
et post loca publica ianuas primas ecclesiae quidquid 
fuerit interiacens rec. Lat. (14) ivSordrov ins. cum 

Ephes. et rec. Lat. (15) rovrots] eis ro i^co&eXa&at 
rovrovs Eph. cumrec.Lat.: ad extrahendos eos {id) Std 
rovro] ir xaiQcp rov (p6^ov eis dSetav rov Stdysiv, fidX- 
Xov Si rov nsQtvoareXv, iptXav&Qconcoe Eph. (n) iv 
ersQcp eiSet dftvvrrjQta (alias iv irsQcp dfivvrrjQicp) Eph., 
sv srsQOJt aftwrrjQiov Th.: arma quoque in quovis telo 
ferro vel specie (scribi dehuit in ferro vel quavis teli specie) 
rec. Lat. (18) dylae ins. Eph. (19) oatcorarov Eph. 
(20) nQct6rrjros Eph. (21) avarrjQorsQOv Cuiacius ad 

rec. Lat. : a solis clericis severius couveniri, rj avarrjQore- 
Qov Th.., xai avarrjQorsQa vnsQ rrje avrwv acorrjQiae 
Eph., om. Nomoc. (22) d'dQaove Eph. 



3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. An- 
Uocho magnificentissimo praefecto et consuli. Pa- 
teant magni dei templa timentihus: non enim sacra 
altaria sola et oratorium templi, quod quadripertito 
pcirietum saeptu cinctum est, ad tuitionem confu- 
gientium sancimus esse proposita, sed et si quid 
ultra hoc extat usque act extremas fores ecclesiae, 
confugientibus aram salutis esse praecipimus, ui 
quod inter templum, quod praedicto modo circum- 
saepiri iussitnus, et primas fores ecclesiae post 
loca jpuhlica interiaceat, sive in domihus sive in hortu- 
iis sive in atriis sive in halneis sive inporticihus con- 
sisiat, ingressos confugas (interioris) templi vice tuea- 
tur: neu quisquam his sacrileqas manus immittat, ne 
qui hoc ausus sit, cum se ipsum in discrimine videat, 
1 et ipse ad expetendam opem confugiat. Hanc 
autem spatii latitudinem ideo indulsimus, ne cui 
confugarum in dei templo vel in sacris altarihus 
manere vel vesci vel aormire vel pernoctare li- 
ceat: clericis religionis gratia hoc vetantibus, con- 
la fugis pietatis causa id servaniibus. Arma quoque 
II. 



in ferro vel in quavis teli specie confugas minime 
tenei'e vel adferre in ecclesias praeciptmus: quae 
ut reliqua non modo a saeris templis et altanhus, 
sed ettam a domibus cellulis hortulis halneis atriis 

2 porticibus prohibemus. Proinde ii, qui sine armis 
adi sacram dei domum et sacrum altare usquam gen- 
tium sive in hac urhe confugiunt, quominus dormiant 
in te^nplo vel altari vel cihum capiant, absque ulla in- 
iuriajftrohiheri convenit a clericis, qui spatia in eccle- 
siasttcis saeptis eorum tuitioni et securitati definita 
demonstrent ac doceant capitalem poenarn in eos pro- 

fositam esse, qui temere locis illis appropinquent. qui- 
us si confuga non ohtemperat, numanitati reltgio 
praeferenaa est et asacris adpraefatos locos temeri- 

3 tas removenda. Eos vero, qui cum armis sacras 
ecclesias occupant, ne hoc faciant, praemonemus. 
quod si in quovis ecclesiae loco sive tnfra templum 
sive circa templum sive etiam extra hoc sint, sia- 
tim eos, ut arma deponant, auctoritate episcopi a 
solis clericis severius conveniri praecipimus , data 
eis ftducia et iuramento, quod retigione magis quam 

9 



I 12 



66 



DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONF. 



4 ^Eav di rrj dxxXrjaiaarixfj ^(ovPj vTto^ivria&evras 
fitra roaavras xai rrjXixavras naoayyeXias ra oitXa 
firj ano&iovrai, i^evfieviad^elarjs rrjs d^Qr^axelas naQO. 
r* rrjS rjfiereoas yaXr]v6rr]ros xai rcov djtiaxoTtiov TcjJ 
d'aco rijs anoXoyias So&siarjs, evonXcov slanefiq^&ev- 
rojv anoanaad^fjaovrat xai naaais rais avucpooais 
b vno^Xrj&rjaovrai. Ov firjv Si^a yrcofirjs rj xeXev- 
aeojs rov iniaxonov ^ xai rjfxcov rwv re Smaartov 
rcov xara rrjv SeXva noXtv xaV^ onovSrjnore rvyy^a- 
vovrcov rbv conXtafievov ix rcov ixxXqaicov x^V TC^Qf^- 
SiSoad^ai, 'iva fir], noXXoXs xara ra?v a&Xicov roiavrrjS 
aSiacpoqcos i^ovaias Sod^eiarjs, avyyjvais ris ix rovrov 
yivead^ai fitXXr] xai ra^axrj. D. X k. ApriL Constan- 
tinopoli Basso et Antiocho conss.^ [a. 431] 

4 ^ldem AA. Hierio^ pp. Si servus cuiusquam 
ecclesiam altariave armatus nullis hoc suspicantibus 
inopinatus inruerit, exinde protinus abstrahatur vel 
certe continuo domino vel ei, unde eum tam furiosa 
formido proripuit, indicetur eique mox abstrahendi 
1 copia non negetur. Sed si armorum fiducia re- 
sistendi animos insania impellente conceperit, abri- 
piendi extrahendique^ eum domino, quibus potest id 
eflicere viribus, concedatur. quod si illum etiam con- 
fici' in concertatione pugnaque contigerit, nulla erit 
eius noxa nec confiandae criminationis ^ relinquetur 
occasio, si is, qui ex statu servili in hostilis et ho- 
micidae condicionem transiliit^ occisus sit. D. v k. 
ApriL Constantinopoli Valeiio et Aetio conss. [a. 432] 

5 bnp. Marcianus A. ad popuhim. Denuntiamus 
vobis omnibus, ut in sacrosanctis ecclesiis et in aliis 
quidem venerabilibus locis, in quibus cum pace et 
quiete vota competit celebrari, abstineatis omni sedi- 
tione. nemo conclamationibus utatur, nemo moveat 
tumultum aut impetum committat vel conventicula 
collecta multitudine in qualibet parte civitatis vel 
vici vel cuiuscumque loci colligere aut celebrare co- 
netur. nam si quis aliquid contra leges a quibus- 
dam sibi existimet perpetrari, liceat ei adire iudicem 
et legitimum postulare praesidium. sciaut sane om- 
nes, quod, si quis contra huius edicti normam aut 
agere aliquid aut seditionem movere temptaverit, 
ultimo supplicio subiacebit. D. iii id. luL Constan- 
tinopoli Marciano A. cons. [a. 451] 

6 '^"Imp. Leo A. Erythrio pp. Praesenti iege de- 
^ernimus per omnia loca vahtura (excepta hac urbe 
regia, in qua nos divinitate propitia degentes, quo- 
tiens usus exegerit, invocati singulis causis atque 
persouis praesentanea constituta praestaraus) nullos 
peaitus cuiuscumque condicionis de sacrosanctis ec- 
clesiis orthodoxae fidei expelli aut tradi vel pro- 
trahi confugas nec pro his venerabiles episcopos 
aut religiosos oeconomos exigi, quae debeantur ab 
eis: qui hoc moliri aut facere aut nuda saltim cogi- 
tatione atque tractatu ausi fuerint temptare, capi- 
tali et ultima supplicii animadversione plectendi 
sunt. ex his ergo locis eorumque finibus, quos an- 
teriorum legum praescripta sanxerunt, nullos expelK 
aut eici aliquanuo patimur nec in ipsis ecclesiis re- 
verendis ita quemquam detineri atque constringi. ut 
ei aliquid aut victuahum rerum aut vestis negetur 
1 aut requies. Sed si quidem ipsi refugae appa- 
rent publice et se in sacris locis offerunt quaeren- 



tibus conveniendos , ipsi , servata locis reverentia, 
iudicum quibus subiacent sententiis moneantur, re- 
sponsum daturi, quale sibi quisque perspexerit **• 

2 convenire. Quod si in finibus ecclesiasticis lati- 
tant, religiosus oeconomus seu defensor ecclesiae 
vel" certe, quem his negotiis commodiorem auctori- 
tas episcopalis elegerit, reconditam latentemque per- 
sonam decenter sine ullo incommodo monitus, intra 

3 fines ecclesiae si invenitur, praesentet. Cum au- 
tem monitus fuerit in publico privatove contractu 
actione civili, in eius sit arbitrio sive per se seu, si 
magis elegerit, instructo sollemniter procuratore di- 
recto in eius iudicis, cuius pulsatur sententiis, exa- 

4 mine respondere. Sed si hoc facere detractat 
aut dilfert, iudiciorum legumque solitus ordo serve- 
tur. itaque si res immobiles possidet, post edicto- 
rum sollemnia sententia^^ iudicantis usque ad mo- 
dum debiti bonorum eius sive praediorum traditio 

5 seu venditio celebretur. Quod si res mobiles 
habet easque extra terminos occultat ecclesiae, sen- 
tentia iudicantis et exsecutoris sollicitudine perqui- 
sitae, quocumque occultantur, erutae pro aequitatis 
tramite modo<][ue debiti piiblicis rationibus privatis- 

6 que proficiant. Sane si intra fines habentur ec- 
clesiae vel apud quemlibet ex clericis absconditae 
sive depositae fuisse tirmantur, studio et providentia 
viri reverentissimi oeconomi sive defensoris ecclesiae 
diligentia inquisitae quolibet modo ad sacrosanctam 
ecclesiam pervenientes proferantur, ut pari aequi- 
tatis ordine ex isdem bonis fisco vel rei publicae 
sive creditoribus et quibuscumque iustis petitoribus 

7 ad modum debiti consulatur. Sicubi depositae 
vel commendatae dicuntur, inquirendi tantam volu- 
mus esse cautelam^^ ut, si sola suspicatione apud 
aliquem adserantur absconditae, de sua etiam con- 
scientia satisfacere auctoritate venerabihs antistitis 

8 iubeatur. Adicientes, quod ea, quae de princi- 
palibus personis decrevimus, etiara '^ in fideiussorum 
sive mandatorum seu rerum ad eos pertinentium vel 
familiarium et sociorum vel participum et omnino 
in isdem causis obnoxiorum personis praecipimus 
observari, scilicet si ipsos quoque secum confugae 
intra ecclesiarum terminos habere voluerint, ut ex 
eorum quoque bonis publica debita privataque sol- 
vantur et per eos rerum ubicumque depositae sunt 
procedat inquisitio. et haec quidem de ingenuis 

9 (5) liberisque personis. Sane si servus aut colo- 
nus vel adscripticius, familiaris sive libertus et huius- 
modi aliqua persona doraestica vel condicioni sub- 
dita conquassatis rebus certis atque subtractis aut 
se ipsum furatus ad sacrosancta se contulerit loca, 
statim a'^ religiosis oeconomis sive defensoribus, ubi 
primum hoc scire potuerint, per eos videlicet ad 
quos pertinent, ipsis praesentibus pro ecclesiastica 
disciplina et quahtate commissi aut ultione compe- 
tenti aut intercessione humanissima procedente, re- 
missione veniae et sacramenti interveniente securi 
ad locum statumque proprium revertantur, rebus, 
quas secum habuerint, rcformandis. diutius enim 
eos intra ecclesiam non convenit commorari, ne 
patronis seu dominis per ipsorum absentiam obsequia 
iusta denegentur et ipsi per incommodum ecclesiae 



(l) ri ins. Eph. (2) xai Th., tj xai Eph., Yelrec.Lat. 

(d) basso et antiocho conss. scripsi ex more compilato- 
rum, antiocho vc. cons. et qui fuerit nuntiatus Th. : in Eph. 
subscribitur dies, quo lex proposita est, scil. VII id. Mai. 
anni eiusdem (4) 7^.9,45,5 (5) sic Th., hemerio aS, 
imeiio C, erminio R (6) abripiendi extrahendique 

C, eripiendi extrahendique R, abripiendique Th. (1) sic 
Th.f configi libri (8) sic MTh., conflandi criminis CR 



(9) transiliit Mj prosiluit C, transilivit R, transivit Th. 
(9*) lun^re 1,3, 27. 9, 30, 2 (10) prospexerit libri (U) vol 
3f* cum Const., om. PCRM^ (12) sollemnia sententia 
scripsi auctoritate B, solemnia et sententiam P, solem- 
nium citationem sententia CR (13) inquirendi tantam 
T. e. cautelam jf2*, inquirenda tantum v. e. cautela PLC, 
inquirendi tanta v. e. tutela R^ (14) etiam R^ cum 
B, om. PCR'' (15) a R'> cum B, om. PCR'' 



4 armorum praesidio muniantur. Sin autem ec- 
clesiastica voce moniti post tot tantasque denuntia- 
tiones arma non deponant, placata religione et a 
nostra serenitate et ab episcopis excusatione deo 
reddita armatis intromissis ahstrahentur et omnibus 



5 casibus subdantur. Sed neque absque sententia 
vel iussione episcopi et nostra iudicumque qui in hac 
urbe vel ubicumque sunt armatum ab ecclesiis oportet 
abstrahi, ne, si multispassim talis licentia adversus mi- 
seros detur, confusio ac perturbatio ea ex re oriatur. 



DE HIS QUI IN ECCL. MANUM. 



67 



I 12. 13. 14 



10 (6) egentium et pauperum alantur expensis. Inter 
haec autem, quae seduio ad religiosi oeconomi sive 
deteusoris ecclesiae sollicitudinem curamque respi- 
ciunt, erit etiam illud observandum, ut singulorum 
intra ecclesias confugientium personas causasque 
incessanter conquirant, denique iudices vel eos, ad 
quos causae et personae pertinent, instantius in- 
struant, ut ' aequitatis convenientiam diligentius ex- 
sequantur. D. prid. k. Mart. Coiistantinopoli Leone 
A. III cons. \a. 466] 

/ - O txcov ayooyrjv rj TtQayfia TtQOS riva fii] iroqv- 
^tCro) ras ex^cXrjoias Sc^ iavrov iq Si' ersQov , a%Xa 
TtQoairco roXs aQXOvaiv. si Se rov ^aaiXecos snl auaQ- 
Tfjuaai XQV^^''' ^''^ ''^^^ aoxiSTttaxoTtov avrov oiSa- 
axero). 6 8s TtuQa ravra itoiatv acog^Qovi^srai. 

8 ^ Oadyus i^ s&ovs xara ras fieydXas eoQrds iv rfi 
nyicordrri /usydlr] iy.xX7]aiq rj xai iv dXXatS ixxXr/aiaiS 
TCQotsfisv y iTtirQSTtofisv rco svSo^ordrco rjficov xotai- 
azcooi rds airrjaeis rcov Seofiivcov SsxsaS^ai re xai 

1 sis rjfids (psQSLV. 8s raoaxcts rj ix^orjaeai XQco- 
usvos xard rbv rc^v eoQrcov xatQov iv rfj fisydXrj 
ixxXrjaici rj xai iv dXXatS ixxXrjaiatS ixneaslrai fisv 
sv&scos rov TtQayfiaros, xdv svXoyov exsiv ri So^stsv, 
ix^Xrjd^rjasrai 8e naQa rov inaQxov xai rtftcoQiats 

2 vno^Xrjd^rjaerai. Jvvarov Se nQoaconov SsSicos 
Sid rov dQxismaxonov rjfuv nQoairco rj rcbv ixxXrjat- 
sxSixcov 



XIIL^ 

DE HIS QUI m ECCLESIIS MANUMITTUNTUR. 

1 hnp. Constantinus A. ad Protogenem episcopum. 
lam dudum placuit, ut in ecclesia cathouca liber- 
tatem domini suis famulis praestare possint, si sub 
adspectu plebis adsistentibus Christianorum antisti- 
tibus id faciant, ut propter facti memoriam vice 
actorum interponatur qualiscumque scriptura, in qua 
ipsi vice testium signent. unde a vobis quoque 
ipsis non immerito dandae et relinquendae sunt li- 
bertates, quo quis yestrum pacto voluerit, dummodo 
vestrae voluntatis evidens appareat testimonium. B. vi 
id. lun. Sahino et Rufino conss. \a. 316] 

2 '^ldem A. Osio^. Qui religiosa raente in eccle- 
siae gremio servulis suis meritam concesserint liber- 
tatem, eaudem eodem iure donasse videantur, quo 
civitas Romana soUemnitatibus decursis dari consue- 
\it. sed hoc dumtaxat his, qui sub adspectu an- 
tistitum dederint, placuit relaxari. clericis autem 
amplius concedimus, ut, cum suis famulis tribuunt 
libertatem, non solum in conspectu ecclesiae ac re- 
ligiosi populi pleuum fructum libertatis concessisse 
dicautur, verum etiam cum postremo iudicio dede- 



(i) ut R cum Graecis, et P, om. C (2) = Const: in 
B 5, 1, 15 est: firjSsis raQaxds sis svxrrjQiovs oixovs 
ix^ocbv noieirto, dXXd roXs aQxovai nQoairco rj Sid 
doxisntaxonov rco ^aaiXsl' rrjv acpoSQordrrjv ivvocbv 
rifioiQiav b rov naQovra vbfiov naoa^aivcov {id est: 
nenio strepitum in oratoriis clamando taciat, sed rectores 
adeat vel imperatorem per archiepiscopum. acerbissimam 
poenam incurret, qui praesentem legem violat) (3) = ^ 5, 
1, 16 : in Const. est: b rov ^aaiXscos eis rrjv fisydXrjv ixxXrj- 
aiav iv soQrfj nQoXbvros ix^orjasai xQcofisvos exninrei 
rov nQdyfiaros xai Std rov indQxov exfiaXXofisvos 
aoicpoovit,erat. o Se Std Svvarov nQoaconov rfi ix- 
xXr^aict. nQoacfsvycov SiSaaxsrco rrjv ^aaiXsiav Stcc rov 
narQLctQxov y.ai rcbv ixxXrjatsxSixcov {id est: qui im- 



rint libertates seu quibuscumque verbis dari praece- 
perint, ita ut ex die publicatae voluntatis sine ali- 
quo iuris teste vel interprete competat directa"' li- 
bertas. D. xiiii k. Mai. Crispo ii et Constantino ii 
C071SS. [a. 321] 



XIIIL» 

DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS PRINCIPUM 
ET EDICTIS. 

1 ^lmp. Co?istantinus A. Septimio^^ Basso pu. 
Inter aequitatem iusque interpositam interpretatio- 
uem nobis solis et oportet et licet inspicere. B. iii 
non. Bec. Sabino et Rufino conss. [a. 316] 

2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum^^. Quae ex relationibus vel suggestionibus 
iudicantium per consultationem in commune floren- 
tissimorum sacri nostri palatii procerum auditorium 
introducto negotio statuimus vel quibnslibet corpo- 
ribus aut legatis aut provinciae vel civitati vel cu- 
riae donavimus, nec generalia iura sint, sed leges 
liant his dumtaxat negotiis atque personis, pro qui- 
bus fuerint promulgata, nec ab aliquo retractentur: 
notam infamiae subituro eo, qui vel astute ea inter- 
pretari voluerit vel impetrato impugnare rescripto, 
nec habituro fructum per subreptionem eliciti: et 
iudices, si dissimulaverint vel ulterius litigantem 
audierint vel aliquid allegandum admiserint vel sub 
quodam ambiguitatis colore ad nos rettulerint, tri- 
ginta librarum auri condemnatione plectendi sunt*^. 
I). VIII id. Nov. Ravennae Theodosio xii et Valen- 
tiniano ii AA. conss. \a. 426] 

3 ^^ldem AA. ad senatum ^'. Leges ut generales 
ab omnibus aequabiliter in posterum observentur, 
quae vel missa "* ad venerabilem coetum oratione 
conduntur vel inserto edicti vocabulo nuncupantur, 
sive eas nobis spontaneus motus ingesserit sive pre- 
catio vel relatio vel lis mota legis occasionem postu- 
laverit. nam satis est edicti eas nuncupatione cen- 
seri vel per omnes populos iudicum programmate 
divulgari vel expressius contineri, quod principes 
censuerunt ea, quae in certis negotiis statuta sunt 
1 similium quoque causarum fata componere. Sed 
et si generalis lex vocata est vel ad omnes iussa 
est pertinere, vim obtineat edicti; interlocutionibus, 
quas in uno negotio iudicantes protulimus vel postea 
proferemus, non in commune praeiudicantibus , nec 
his, quae specialiter quibusdam concessa sunt civi- 
tatibus vel provinciis vel corporibus, ad generalita- 
tis observantiam pertinentibus. I). viii id. JSov. 
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii AA. 
conss. \a. 426' 



peratore festo die magnam ecclesiam ingresso exclama- 
tionibus utitur, a praefecto eiectus castigatur. qui 
autem propter potentem personam ad ecclesiam con- 
fugit, imperatorem per patriarcham vel ecclesiarum de- 
fensores edoceat) (4) B 48, 14 (5) Th. 4, 7, l 

(6) episcopo add. Th. (7) sic dett. Th. Const, recta CR 
(8) B 2, 6, 6 seqq. — Cf. Dig. 1, 3. 4 (9) = Th. 

1, 2, 3 (10) Septimio Th., om. lihri (11) iungendae sum 
c. 2. i h. t. l, 19, 7. 1, 22, 5 Th. 1, 4, 3: c/. etiam 
6, 55, 11 et quae ihi laudantur (12) urbis Romae addii 
Th. 1, 4, 3 (13) B haec vertunt, quasi esset iudice si dissi- 
mulaverit v. u. 1. audierit v. a. allegandum admiserit 
v. s. q. a. colore ad nos rettulerit t. 1. a. c. plectendo 
(14) missae C* cum B2 



XII, 7 Qui actionem auf controvei^siam adversus 
aliquem habei, in ecclesiis strepitum non faciat vel 
ipse vel per alium, sed adeat rectores. si vero 
imperatore in criminihus opus habet, per archiepis- 
copu?n eum doceat. qui contra facit, punitur. 

b Quotie?is ex more rnagnis diebus festis sacro- 
sa?ictarn mag?iam ecclesiam vel etiamreliqnas eccle- 
sias ing?'edimur , gloriosissimo quaestoii nostro 



mandamus, ut postulationes suppUcantium et acci- 

1 piat et nos deferat. Qui autem tumultu clamo- 
ribusqiie festis diebus i?i magna ecclesia vel etiam 
in religuis ecclesiis utitur, confestim causa cadet, 
etia?nst iure munitus videatur, eicietur autem a prae- 

2 fecto et poenis subdetur. Qui vero potentem per- 
so?ia?n timet, per archiepiscopum vcl ecclesiarum 
defensores nos adeat. 

9* 



l 14. 15 



68 



DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS 



4 ^ldem AA. ad Volusianum pp. Digna vox msi- 
iestate regnantis legibus alligatum se principem pro- 
fiteri : adeo de auctoritate iuris nostra pendet aucto- 
ritas. et re vera maius imperio est submittere legi- 
bus principatum. et oraculo praesentis edicti quod 
nobis licere non patimur indicamus. D. iii id. lun. 
Ravennae Florentio et Dionysio conss. [a. 429] 

5 ^ Idem AA. Florentio pp.^ Non dubium est 
in legem committere eum, qui verba legis amplexus 
contra legis uititur voluntatem: nec poenas insertas 
legibus evitabit, qui se contra iuris sententiam 
scaeva praerogativa verborum fraudulenter excusat. 
nuUum eniin pactum, nullam conventionem , nullum 
contractum inter eos videri volumus subsecutum, qui 

1 contrahunt lege contrahere prohibente. Quod ad 
omnes etiam legum interpretationes tam veteres quam 
novellas trahi generaliter imperamus, ut legis latori, 
quod fieri non vult, tantum prohibuisse sufficiat, ce- 
tera quasi expressa ex legis liceat voluntate colli- 
gere: hoc est ut ea quae lege fieri prohibentur, si 
fuerint facta, non solum inutilia, sed pro infectis 
etiam habeantur, licet legis lator fieri prohibuerit 
tantum nec specialiter dixerit inutile esse debere 
quod factum est. sed et si quid fuerit subsecutum 
ex eo vel ob id, quod interdicente lege factum est, 
Qlud quoque cassum atque inutile esse praecipimus. 

2 (1) Secundum praedictam itaque regulam, quara 
abique^ servari factum lege prohibente censuimus, 
certum est nec stipulationem eiusmodi tenere nec 
mandatum ullius esse momenti nec sacramentum ad- 
mitti. B. VII id. April. Consta7itinopoli Theodosio 
A. XVII et Festo conss. \a. 439] 

6 Idem AA. Florentio pp. Quod favore quo- 
rundam constitutum est, quibusdam casibus ad lae- 
sionem eorum nolumus inventum videri. D. k. Aug. 
Theodosio A. xvu et Festo conss. [a. 439] 

7 Idem AA. Cyro pp. et consuli designato. Leges 
et constitutiones futuris certum est dare formam 
negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi no- 
minatira etiara de praeterito tempore^ adhuc pen- 
dentibus negotiis oautum sit. D. non. April. Constan- 
tinopoli VcUentiniano A. v et AnatoUo conss. [a. 440] 

8 Idem AA. ad senatum. Humauum esse proba- 
mus, si quid de cetero in publica vel in privata 
causa emerserit necessarium, quod formam genera- 
lem et antiquis iegibus non insertam exposcat, id 
ab omnibus antea tam proceribus nostri palatii 
quam gloriosissimo coetu vestro, jpatres conscripti, 
tractari et, si uuiversis tam iudicibus quam vobis 
placuerit, tunc allegata^ dictari et sic ea denuo 
collectis omnibus recenseri et, cum omnes consen- 
serint, tunc demum in sacro nostri numinis consisto- 
rio recitari, ut universorum consensus nostrae sere- 
1 nitatis auctoritate firmetur. Scitote igitur, patres 
conscri^ti, non aliter in posterum legem a nostra 
clementia promulgandam, msi supra dicta forma fue- 
rit observata. bene enim cognoscimus, quod cum 
vestro consiUo fuerit ordinatum, id ad beatitudinem 
nostri imperii et ad nostram gloriam redundare. D. xvi 
k. Nov. Aetio iii et Symmacho conss. [a. 446] 

9 Hmpp. Valentinianus et Marcia?ius AA. ad 
Palladium j)p. Leges sacratissimae, quae constrin- 
gunt omnium vitas, intellegi ab omnibus debent, ut 
universi praescripto earum manifestius cognito vel 
inhibita declinent vel permissa sectentur. si quid 
vero in isdem legibus latum fortassis obscurius fue- 
rit, oportet id imperatoria interpretatione patefieri 



duritiamque legum nostrae humanitati incongruam 
emendari. D. prid. non. AprU. Constantinopvli 
Aetio et Studio vv. cc. conss. [a. 454] 

1 [AvroxQaxoQES Aecjv xai ^Avd^ifiios AA."] ' 
^navres xara rovg vopovs Tiohrsvaa&coaav, xav 
SL rco 'd'eiq> Sia^eqoisv o'ixio. 

D. VI id. Fehr. Anthemio A. ii cons. [«. 46*<] 

11 Impp. Leo el Zeno AA. Cum de novo iure, 
quod inveterato usu non adhuc stabilitum est, dubi- 
tatio emergat, necessaria est tam suggestio iudican- 
tis quam sententiae principalis auctoritas. D. x k. 
Mai. Leone iuniore A. cons. [a. 474] 

\2 Imp. Iusti?iianus A. Demosthe?ii pp. Si im- 
perialis maiestas causam cognitionaliter examinave- 
rit et partibus cominus constitutis sententiam dixerit, 
omnes omnino iudices, qui sub nostro imperio sunt, 
sciant hoc esse legem non solum illi causae, pro 

1 qua j)roducta^ est, sed omnibus similibus. Quid 
enim maius, quid sanctius imperiali est maiestate? 
vel quis tantae superbiae fastidio tumidus est, ut 
regalem sensum contemnat, c\jm et veteris iuris 
conditores constitutiones, quae ex imperiali decreto 
processerunt, legis vicem obtinere aperte dilucideque 

2 (l) definiunt? Cum igitur et hoc in veteribus 
legibus invenimus dubitatum , si imperialis sensus 
legem interpretatus est, an oporteat huiusraodi re- 
giam interpretationem obtinere, eorum quidem vanam 
scrupuiositatem ^ tam risimus quam corrigendam esse 

3 censuimus. Definimus autem omnem imperatoris 
legum interpretationem sive in precibus sive in iudi- 
ciis sive alio quocumque modo factam ratam et in- 
dubitatara haberi. si enim in praesenti leges con- 
dwe soli imperatori concessum est, et leges inter- 

4 pretari solum dignum imperio esse oportet. Cur 
autem ex suggestionibus procerum, si dubitatio in 
litibus oriatur et sese non esse idoneos vel suffi- 
cientes ad decisionem litis illi existiment, ad nos de- 
curritur et quare ambiguitates iudicum, quas ex le- 
gibus oriri evenit, aures accipiunt nostrae, si non a 
nobis interpretatio mera procedit? vel quis legum 
aenigmata solvere et omnibus aperire idoneus esse 
videbitur nisi is, cui soli legis latorera esse con- 

5 cessum est? Explosis itaque huiusmodi ridicu- 
losis ambiguitatibus tam conditor quam interpres 
legura solus imperator iuste existimabitur: nihil hac 
lege derogante veteris iuris conditoribus, quia et eis 
hoc maiestas imperialis permisit. Recitata septimo 
milliario urbis Consta?Ui?iopolitanae i?i novo con- 
sistorio palatii lustiniani. D. iii k. Nov. Decio vc. 
cons. [a. 529] 

DE MANDATIS PRINCIPUM. 

1 ^^lmppp. Gratia?ius Valenti?iiatms ct Theodo- 
sius AAA. ad Eusignium pp.^'^ Si quis adserat cum 
maudatis nostris se venisse '^ secretis, omnes sciant 
nemini quicquam, nisi quod scriptis probaverit, esse 
credendum nec ullius dignitate terreri, sive ille tri- 
buni sive notarii sive comitis praeferat'^ dignita- 
tem *^, sed sacras nostras litteras esse quaerendas. 
D. XVI k. lul. Veronae. accepta prid. k. Aug. Me- 
robaude ii et Satur?ii?io co?iss. [a. 383] 

2 [AvroxQaroQSS ^lovarXvos xai lovariviavos AA.] "* 
" 0eanit,opev firjSeva rdiv ivSo^oraroJV rjpav 
aQ/pvroJv fieyiaroiv rj peaatv rals oixeiais iyyQCL- 
ifSiv ■Kjjrjcpots, tos d^eico QT/pari nQoaerd^a/iiev ayoj- 



(1) cf. 11,71,5 (1«) = Nov. Theod. 9: iunge 4, 65,30 

(2) Orientis et ex consule addit Nov. (3) non ins. P^C 
(4) praeterito tempore del. Motnmsen (5) sic edd., 
legata libri nostri (6) «=» Nov. Marc. 4 : xunge 5, 6, 7 
(7) inscriptio ex subscriptione restituta est (8) = jB 2, 
6, 15 (9) sic PC, subtilitatem M (lO) B 2, 6, 18. 19. — 



Cf. Dig. 1, 4 (11) = Th. 1,3,1 (12) proconsulem 
Africae rectius Th. (13) venire Th. (14 1 sic Th., pro- 
ferat libri (15) potestatem 7'h. (l6) inscriptio resti- 
tuta est ex Nov. 124 c. 4 (l7) = JB 2, 6, 19: quae utrum 
indicis sint an ipsa constitutionis verba, non constat. 



XIIII, 10 Omnes secund?i?n leges vivant, etiamsi 
ad sac?am domum perti?ieant. 
XV, 2 h/ipp. luslinus et Iusti?uanus AA. Sancimus, 



ne qids clarissimorum nosti'orum magistratuum 
maxt?norum vel mediorum in se?itcntiis suis adscri- 
bat ?ios sacro afatu praecepisse, ut aliquis in ius 



DE SENATUS CONSULTIS 



69 



I 15. 16. 17 



yifwv yevea&ni riva rj Sia^ifiov ^ aXXo ri rprj- 
tpta&rivai xa>v oaa Ttoarrarai naQ^ avrole, TtXrjv 
oaov iv rais rwv ^L-A.aara)v 7} avvSixaareov 86- 
asaiv oo&dis (peQea&at ras -i^ritfovs ras fivrifiovsv' 
ovaas ayqacpov tjfisreqav ysyev-qa&ai d^siav xi- 
Xsvaiv rov Smaarriv ScSovaav // avvSixaarr/v' 
\ '^aavrcos xal rbv ivSo^orarov xoiaiarcuQa rov 
d'siov rjfi(av Ttalariov xai rovs TtsQi^XsTtrovS ^s- 
(psoavSaQiovS rrjs rjftsriQaS svas^sias OQd^tbs rrjv 
ayoawov rjfioJv d^siav xiXsvaiv rrjv ysvofiivrjv snl 
roXs TtQoaiovaiv xai Sixaarrjv rjrot awSixaarrjv 
airovatv rj aXXo ri rtov sis ras Sixas rstvovrcov 
Sta xara&iasoys TtaQaaxeva^stv yivsa&at tpavs- 
QttV sTti rovrip yaQ Srj xai fiovq) rrjv rrjs 
ayocKpov xsXsvascos fivrjfirjv yivsa&at avyxoJ- 

[a. 527] 



tyQa(p 

QOVfiSV 



DE SENATUS CONSULTIS. 

1 hnppp. ValentinianusTheodosius et ArcadiusAAA. 
ad senatum. Quamvis cousultum senatus perpetuam 
per se obtineat firmitatem, tamen etiam nostris le- 
gibus idem prosequimur adicientes, ut, si quisquam 
speciali supplicatione eliciendum aliquod rescriptum 
temptaverit, ut trausire ei formam liceat statutorum, 
tertia patrimonii parte multatus et damnatus ambi- 
tus crimine maneat infamis. D. vii k. Aug. Hera- 
cleae Ricomere et Clearclio conss. [a. 384] 

2 3 



XVIL^ 

DE VETERI lURE ENUCLEANDO ET AUCTORI- 

TATE lURIS PRUDENTIUM QUI IN DIGESTIS 

REFERUNTUR. 

1 ^lmp. lustinianus A. Triboniano viro eminen- 
tissimo quaestori sacri palatii^. Deo auctore nostrum 
gubernantes^ imperium, quod nobis a caelesti ma- 
iestate traditum est, et bella feliciter peragimus et 
pacem decoramus et statum rei publicae susteuta- 
mus: et ita nostros animos ad dei omnipotentis eri- 
gimus adiutorium, ut neque armis confidamus ne- 
que nostris militibus neque bellorum ducibus vel 
nostro ingenio, sed omnem spem ad solam refera- 
mus summae providentiam trinitatis: unde et mundi 
totius elementa processerunt et eorum dispositio in 
l orbem terrarum producta est. Cum itaque nihil 
tam studiosum in omnibus rebus invenitur quam le- 
gum auctoritas, quae et divinas et humanas res bene 
disponit et omnem iniquitatem expellit, repperimus 
autem omnem legum tramitem, qui ab urbe* con- 
dita et Romuleis descendit temporibus, ita esse con- 
fusum, ut in infinitum extendatur et nuUius humanae 
naturae capacitate concludatur: primum nobis fuit 
studium a sacratissimis retro principibus initium 
sumere et eorum constitutiones emendare et viae 
dilucidae tradere, quatenus in unum codicera con- 
gregatae et omni supervacua similitudine et iniquis- 
sima discordia absokitae universis hominibus promp- 

(1) vel huc vel ad 16, 1 vel ad 18, 1 pertinet subscripiio 
d. VI k., quam P ad c. l k. t. habet (2) Cf. Dig. 1, 3 
(3) secundum Pithoeos excidit constitutio Graeca (4) B 2, 
6, 20. 21 (5) == Dig. praefatio I (6) imp. Caesar 
Flavius lustinianus pius felix inclutus victor ac triumpha- 
tor semper Augustus Triboniano quaestori suo salutem 



2 tum suae sinceritatis praebeant praesidium. Hoc- 
que opere constimmato et in uno volumine nostro 
nomine praefulgente coadunato, cum ex paucis et 
tenuioribus relevati ad summam et plenissimam iuris 
emendationem pervenire properaremus et omnem Ro- 
manam sanctionem et colligere et emendare et tot 
auctorum disporsa volumina uno codice indita 
ostendere, quod nemo ahus^ neque sperare neque 
optare ausus est, res quidem nobis difficillima, immo 
magis impossibilis videbatur. sed manibus ad cae- 
lum erectis et aeterno auxilio iuvocato eam quoque 
curam nostris reposuimus animis, deo freti, qui et 
res penitus desperatas donare et consummare suae 

3 virtutis magnitudine potest. Et ad tuae sinceri- 
tatis optimum respeximus ministerium tibique primo 
et hoc opus commisimus, ingenii tui documentis ex 
nostri codicis ordinatione acceptis, et iussimus quos 
probaveris tam ex facundissimis antecessoribus quam 
ex viris disertissimis togatis fori amplissimae sedis 
ad sociandum laborem eligere. his itaque collectis 
et in nostrum palatium introductis nobisque tuo 
testimonio placitis totam rem faciendam permisimus, 
ita tamen, ut tui vigilantissimi animi gubernatione res 

4 omnis celebretur. lubemus igitur vobis antiquo- 
rum prudentium, quibus auctoritatem conscribenda- 
rum interpretandarumque legum sacratissimi prin- 
cipes praebuerunt, libros ad ius Romanum perti- 
nentes et legere et elimare, ut ex his omnis '" materia 
colligatur, nulla secundum quod possibile est ne- 
que similitudine neque discordia derehcta, sed ex 
his hoc colligi, (^uod unum pro omnibus sufficiat. 
quia autem et alii libros ad ius pertinentes scripse- 
runt, quorum scripturae a nuUis auctoribus receptae 
nec usitatae sunt, neque nos eorum volumina nostram 

5 incjuietare dignamur sanctionem. Cumque haec 
matena** summa numinis liberalitate collecta fuerit, 
oportet eam pulcherrimo opere extruere et quasi 
proprium et sanctissimum templum iustitiae conse- 
crare et in libros quinquaginta et certos titulos to- 
tum ius digerere, tam secundum nostri constitutio- 
num codicis quam edicti perpetui imitationem, prout 
hoc vobis commodius esse patuerit, ut nihil extra 
memoratam consummationem possit esse derelictum, 
sed his quinquaginta libris totum ius antiquum, per 
millesimum et quadringentesimum paene annum con- 
fusum et a nobis purgatum, quasi quodam muro 
vallatum nihil extra se habeat: omnibus auctoribus 
iuris aequa dignitate pollentibus et nemini quadam 
praerogativa servanda, quia non omnes in omnia, 
sed certi per certa vel meliores vel deteriores in- 

6 veniuntur. Sed neque ex multitudine auctorum 
quod melius et aequius est iudicatote, cum possit 
unius forsitan et deterioris sententia^ et multos et 
maiores in ahqua parte superare. et ideo ea , quae 
antea'2 in notis Aemilii Papiniani ex Ulpiano et 
Paulo nec non Marciano adscripta sunt, quae antea 
nullam vim obtinebant partim *^ propter honorem 
splendidissimi Papiniani, non statim respuere, sed, 
si quid ex his ad repletionem summi ingenii Papi- 
niani laborum vel interpretationem *"* necessarium 
esse perspexeritis , et hoc ponere legis vicem obti- 
nens non moremini: ut omnes qui relati fuerint in 



Dig. (7) sic F (== Dig. Florentina), gubernante libri 
(8) Roma ins. Dig. (9) alius om. Dig. (10) sic F, 
omnibus libri (11) sic F, a ins. libri (12) antea 

del. Mommsen (13) partim om. Dig. (14) sic F, 

interpretationum libri 



ducatur vel exhiheatur vel aliud quid eorum quae 
apud ipsos fiunt decernatur, nisi quod iii iudicum 
vel adsessorum datione sententia recte feratur, 
quae memineiit sine sciiptis sacratn nostram iussio- 
nem prodiisse , qua iudex vel adsessor datus sit: 
l Quemadmodum et clarissimus quaestor sacri 
nostri palatii et spectahiles referendarii pietatis 



nostrae recte sacram nostram iussionem sine scrip- 
tis factam occasione eorum, qui nos adeunt et iudi- 
cem vel adsessorem aliudve quid postulant eorum 
quae ad lites pertinent, per depositio?iem mani- 
festam fieri provideant : sane enim in hoc solo ius- 
sionis sine scriptis factae mentionem fieri permit- 
timus. 



I 17 



70 



DE VETERI 



hunc codicem prudentissimi viri habeant auctoritatem 
tam, quasi et* eorum studia ex principalibus con- 
stitutionibus profecta et a nostro divino fuerint ore 
profusa. omnia enim merito nostra facimus, quia 
ex nobis omnis eis impertietur auctoritas. nam qui 
non subtiliter factum emendat, laudabilior est eo 

7 qui primus invenit. Sed et hoc studiosum vobis 
esse volumus, ut, si quid in veteribus non bene po- 
situm libris inveniatis vel aliquod superfluum vel 
minus perfectum, supervacua similitudine ^ semota 
et quod imperfectum est repleatis et omne opus mo- 
deratum et quam pulcherrimum ostendatis. hoc 
etiam nihilo minus observando, ut, si aliquid in ve- 
teribus legibus vel constitutionibus, quas antiqui in 
suis libris posuerunt, uon recte scriptum inveniatis, 
et hoc reformetis et ordini moderato tradatis: ut 
hoc videatur esse verura et optiraum et quasi ab 
initio scriptum, quod a vobis electum et ibi posi- 
tum fuerit, et nemo ex comparatione veteris volu- 
minis quasi vitiosam scripturam arguere audeat. 
cum enim lege antiqua, quae regia nuncupabatur, 
omne ius omuisque potestas populi Romani in im- 
peratoriam translata sunt potestatem, nos vero 
sanctionem omnem non dividimus^ in alias et alias 
conditorum partes, sed totam nostram esse volumus, 
quid possit antiquitas nostris legibus abrogare? et 
in tantum volumus eadem omnia, cum reposita sunt, 
obtinere, ut si aliter fuerant apud veteres conscripta, 
in contrarium autem in compositione inveniantur, 
nullum crimen scripturae imputetur, sed nostrae 

8 electioni hoc adscribatur. Nulla itaque in om- 
nibus praedicti codicis membris antinomia (sic enim 
a vetustate Graeco vocabulo nuncupatur) aliquem 
sibi viudicet locunf, sed sit una concordia, una con- 

9 sequentia, adversario nemine constituto. Sed et 
similitudinem (secundum quod dictum est) ab huius- 
modi consummatione volumus exulare: et ea, quae 
sacratissimis constitutionibus quas in codicem nostrum 
redegimus cauta sunt, iterum poni ex veteri iure 
non concedimus, cum divalium constitutionum sanctio 
suflicit ad eorum auctoritatem: nisi forte vel propter 
divisionem vel propter repletionem vel propter ple- 
niorem indaginem hoc contigerit: et hoc tamen per- 
raro, ne ex continuatione huiusmodi lapsus oriatur 

10 aliquid in tali prato spinosum. Sed et si quae 
leges in veteribus libris positae iam in^* desuetudi- 
nem abierunt, nullo modo vobis easdem ponere per- 
mittimus, cum haec tantummodo obtinere volumus, 
quae vel iudiciorum frequentissiraus ordo exercuit 
vel longa consuetudo huius» almae urbis comproba- 
vit, secundum Salvii luliani scripturam^, quae indi- 
cat debere omnes civitates consuetudinem Romae 
sequi^ quae caput est orbis terrarum, non ipsam 
alias civitates. Romam autem intellegendura est non 
solum veterem, sed etiam regiam nostram, quae deo 
propitio cum melioribus condita est auguriis. 

11 Ideoque iubemus duobus istis codicibus omnia 
gubernari, uno constitutionum, altero iuris enucleati 
et in futiiro codice componendi': vel si quid aliud 
a nobis fuerit promulgatum institutionum vicem ob- 
tinens, ut rudis animus studiosi simplicibus enutritus 
facilius ad altioris prudentiae redigatur scientiam. 

12 Nostram autem consummationem, quae a vobis 
deo adnuente componetur*, digestorum vel pandec- 
tarum nomen habere sancimus, nullis iuris peritis 
in posterum audentibus commentarios illi adplicare 
et verbositate sua supra dicti codicis compendiura 
confuudere: quemadraodum et in antiquioribus tem- 



poribus factum est, cum per contrarias interpretan- 
tium sententias totura ius paene conturbatum est: 
sed sufficiat per indices tantummodo et titulorum 
subtilitatem quae paratitla nuncupantur quaedam 
admonitoria eius facere, nullo ex interpretatione eo- 

13 rura vitio oriundo. Ne autem per scripturam 
aliqua fiat in posterum dubitatio, iubemus non pei 
siglorum'' captiones et compendiosa aenigmata, quae 
multas per se et per suum vitium antinomias induxe- 
ruut, eiusdem codicis textum couscribi : etiam si nume- 
rus hbrorum sigaificatur aut aliud quicquam : nec haec 
etenim per specialia sigla**^ numerorum manifestari, 
sed per litterarum cousequentiam explanari concedi- 

14 mus. Haec omnia igitur deo placido facere tua 
prudentia una cum aliis facundissimis viris studeat 
et tara subtili quam celerrimo fini tradere, ut codex 
consummatus et in quinquaginta libros digestus no- 
bis offeratur in maximam et aeternam rei memoriam 
deique omnipotentis providentiae *' argumentum nostri- 
que imperii vestrique ministerii gloriam. Data oc- 
tavo decimo kalendas lanuaiias Constantinoj)oli Lam- 
yadio et Oreste viris clarissimis consulihus. [a. 530] 

2 ^-Imp. Caesar Flavius lustiiiianus ^." ad se- 
natum et ^^ omnes populos. Tanta circa nos divinae 
humanitatis est providentia, ut seraper aeternis libe- 
ralitatibus nos sustentare dignetur. post bella enim 
Parthica aeterna pace sopita postque Vandalicam 
gentem ereptam '^ et Carthaginem, immo magis om- 
nem Libyam Romano imperio iterum sociatam et 
leges antiquas iam senio praegravatas per nostrara 
vigilantiam praebuit in novam pulchritudinem et 
moderatum pervenire compendium: quod nerao ante 
nostrum imperium umquam speravit neque humano 
ingenio possibile esse penitus existimavit. erat enim 
mirabile Romanam sanctionera ab urbe condita us- 
que ad nostri iraperii tempora, quae paene in mille 
et quadringentos annos concurrunt, intestinis proe- 
liis vacillantem hocque et in iraperiales constitutio- 
nes extendentem in unam reducere consonantiam, 
ut nihil neque contrarium neque idera neque simile 
in ea inveniatur et ne '^ geminae leges pro rebus 
singulis positae usquam appareaut. namque hoc 
caelestis quidem providentiae peculiare fuit, huma- 
nae vero imbecillitati nullo modo possibile. nos 
itaque raore solito ad immortalitatis respeximus prae- 
sidium et summo numine invocato deum auctorem 
et totius operis praesulem fieri optavimus et omne 
studiura Triboniano viro excelso magistro officiorum 
et ex quaestore^' sacri nostri palatii et ex consule'^ 
credidimus eique omne ministerium huiuscemodi or- 
dinationis imposuimus, ut ipse una cum aliis illustri- 
bus et prudentissimis viris nostrura desiderium adim- 
pleret. nostra quoque raaiestas semper investigando 
et perscrutando ea quae ab his componebantur, 
quidquid dubium et incertum inyeniebatur , hoc*^ 
numiiie caelesti erecta^*^ emendabat et in competen- 
tem formam redigebat. omnia igitur confecta sunt 
domin.0 et deo nostro Ihesu Christo possibilitatem 
tam iiobis quam nostris in hoc satellitibus prae- 
1 stante. Et principales quidem constitutiones duo- 
decim libris digestas iam ante in codicem nostro 
nomine praefulgentera contulimus. postea vero maxi- 
mum opus adgredientes ipsa vetustatis studiosissima 
opera iam paene confusa et dissoluta eidem viro 
excelso permisimus tam colligere quam certo mode- 
ramini-' tradere. sed cum omnia percontabamur, a 
praefato viro excelso suggestum est duo paene milia 
librorum esse conscripta et plus quam tricies cen- 



(l) sic F, tamquam et si libri (2) longitudine Dig. 

(3) sic F, divisimus libri (4) in F-, i F, per libri 

(5) Dig. 1, 3, 32 pr. (6) sequi FM«, sequi et legem 

CRM'' (7) in futurum codicem compositi Dig. (s) sic F, 
componitur lihri (9) sinplorum F, singulorum F^, 

signorum libri (10) sic F, signa libri (ii) sic F, 

proyidentiam Ubri (12) = Dig. praefalio lli, cf. c. 

J&buixfiv (praef. 1111) (13) In nomine domini dei nostri 



Ihesu Christi imperator Caesar Flavius lustinianus Ala- 
mannicus Gotthicus Francicus Germanicus Anticus Ala- 
nicus Vandalicus Africanus pius felix inclutus victor ao 
triumphator semper Augustus Dig. (14) et F, et ad 

libri (15) peremptam Mommsen (16) nec Mommsen 
(17) sic F, exquaestori C/2*, quaestori JK» (is) sic F, 
exconsuli CjR*, consuli /2* (19) hoc F, cum libri 

(20) sic F, recte libri (21) sie CR'', moderumine FR" 



rURE ENUCLEANDO 



71 



I 17 



tena milia* versuum a veteribus effusa, quae ne- 
cesse esset omnia et legere et perscrutari et ex his 
si quid optimum fuisset eligere. quod caelesti ful- 
gore et summae trinitatis favore confectum est se- 
cundum nostra mandata, quae ab initio ad memo- 
ratum virum excelsum fecimus, et in quinquaginta 
libros omne quod utilissimum erat collectum est et 
omnes ambiguitates decisae nullo seditioso relicto. 
nomenque libris imposuimus digestorura seu pandec- 
tarum, quia omnes disputationes et decisiones in se 
habent legitimas et quod undique fuit collectum, hoc 
in sinus suos receperunt, in centum quinquaginta 
paene milia versuum totum opus consummantes. et 
in septem partes eos digessimus, non perperam ne- 
que sine ratione, sed in numerorum naturam et 
artem respicientes et consentaneam eis divisionem 

2 partium conficientes. Igitur prima quidem pars 
totius contextus, quae Graeco vocabulo Ttocora nun- 

3 cupatur, in quattuor libros seposita est. Se- 
cundus autem articulus septem libros habet, qui de 

4 iudiciis appellantur^. In tertia vero congrega- 
tione omnia quae de rebus nominantur contulimus, 
octo libris eis deputatis. Quartus autem locus, 
qui et totius compositionis quasi quidam invenitur 
umbilicus^ octo hbros suscepit. in quibus omnia 
quae ad hypothecam pertinent reposita sunt, ut non 
a pigneraticia actione in libris de rebus posita mul- 
tura distarent: alio libro eodem inserto vohimine'*, 
qui aedilicium edictum et redhibitoriam actionem et 
duplae stipulationem, quae de evictionibus proposita 
est, continet, quia haec omnia titulis emptionum et 
venditionum consentanea sunt et praedictae actiones 
quasi pedisequae illarum ab initio processerunt, in 
vetustioris quidem edicti ordinatione in loca devia 
et multo distantia devagantes, per nostram autem 
providentiam his congregatae, cum oportuerat ea 
quae de eodem paene loquuntur in continio ponere. 
ahus itaque liber post duo ^ primos uobis excogita- 
tus est de usuris et traiecticiis pecuniis et de in- 
strumentis et testibus et probationibus nec non prae- 
sumptionibus. et memorati tres singulares libri 
iuxta compositionem de rebus positi sunt. post hos 
si qua de sponsalibus vel nuptiis vel dotibus legibus 
dicta sunt reposuimus, tribus librorum voluminibus 
ea concludentes. de tutelis autem et curationibus 
geminos libros conscripsimus. et memoratara ordi- 
nationem octo librorura mediara totius operis repo- 
suimus, omnia undique tam utiHssima quam pulcher- 
6 rima iura continentem. Q^^ii^it^^s autem exoritur 
uobis digestorum articulus, in quo de testamentis 
et^ codicillis tam privatorum quam militura omne, 
quidquid antiquis'' dictum est, inveniat quis deposi- 
tum**: qui de testamentis appellatur^. de legatis 
autem et fideicommissis quinque Ubrorum numerus 
Ha adgregatus est. Cumque nihil tam peculiare 
fuerat, quam ut *° legatis quidem legis Falcidiae 
narratio, fideicommissis autem senatus consulti Tre- 
belliani, singulis hbris utrique eorura adplicatis tota 
pars quinta in novem libros coadunata est. solum 
autem senatus consultum Trebellianum ponendum 
esse existimavimus : captiosas etenim et" ipsis vete- 
ribus odiosas Pegasiani senatus consulti ambages et 
utriusque senatus consulti ad se tam supervacuas 
quam scrupulosas diversitates respuentes totum ius 
super his positum Trebelliano senatus consulto ad- 
6^ iudicavimus. Sed in his nihil de caducis a nobis 
memoratum est, ne causa, quae in rebus non pros- 
pere gestis et tristibus temporibus Romanis incre- 

(l) trecenties decem milia Dig. (2) appellantur F^M*, 
appellatur F^CRM' (3) quoddam invenitur umbili- 

cum Dig. (4) sic FM^ eidem inserto voluraini CR 

(5) duo F, duos lihri (6) et F^ cum c. Jddcoxevy vel 
libri, om. F^ (7) sic F, antiquitus lihri (8) sic F^ 
repositum lihri (9) depositum duobus libris qui de 

testamentis appellantur requiritur {Mommsen) (lo) ut 
del., nisi excidit adiungeretur {Mommsen) (ll) et F, 

om.lihri (i2) nostris F^, in nostris jP^CjR (13) sic F, 



buit calamitatibus , bello coalescens civili, nostris*'' 
remaneat temporibus, quae favor caelestis et pacis 
vigore" firmavit et super omnes gentes in bellicis 
victoriis*'* posuit, ne luctuosum monumentum laeta 

7 saecula inumbrare concedatur. Sexta deinde 
pars digestorum exoritur, in quibus omnes bonorura 
possessiones positae sunt, quae ad ingenuos, quae '•■* 
ad libertinos respiciunt: ut ''^ et ius omne, quod de 
gradibus et adfinitatibus descendit, legitimaeque he- 
reditates et omnis ab intestato successio et Tertul- 
Uanura et Orfitianum senatus consultum, ex quibus 
matres *^ et fihi invicem sibi heredes existunt, in 
geminos libros contulimus, bonorum possessionis 
multitudinem in corapendiosum et manifestissimum or- 
la dinem concludentes. Post haec ea, quae de 
operis novi nuntiationibus damnique infecti et pro 
aedificiis dirutis et eorum insidiis et quae de aqua 
pluvia arcenda veteribus auctoribus placita sunt, nec 
non de publicanis et donationibus tam inter vivos 
quam mortis causa conficiendis cauta legibus inve- 
Ib nimus, in librum singularem deduximus. De ma- 
numissionibus autem et de liberali causa alius liber 
~c respondit: Quemadmodum et de adquisitione tam 
dominii quam possessionis et titulis qui eam indu- 
cunt rauitae et variae lectiones uni sunt insertae 
Id volumini: Alio libro deputato his, qui iudicati 
vel in iure confessi sunt, et de bonorum detentioni- 
bus et venditionibus et ut ne quid in fraudem cre- 
'e ditorum fiat. Postque haec omnia interdicta 
glomerata sunt: et deinceps exceptiones et de tem- 
porum prolixitatibus et de obligationibus et actioni- 
bus liber iterum singularis extenditur: ut praefata 
sexta pars totius digestorura volurainis octo libris 

8 definiatur. Septimus autera et novissimus arti- 
culus digestorum sex libris formatus est. quo de 
stipulationibus seu verborum obligationibus et ^^ fide- 
iussoribus et mandatoribus , nec non novationibus 
et solutiouibus et acceptilationibus et de praetoriis 
stipulationibus omne quod ius invenitur ''•* gemino 
volumine inscriptum est, quod in libris antiquis nec 
8rt numerari possibile fuit. Et post hoc duo terri- 
biles iibri positi sunt pro delictis privatis et extra- 
ordinariis nec non publicis criminibus, qui omnem 
continent severitatem poenarumque atrocitatem. qui- 
bus permixta sunt et ea quae de audacibus homini- 
bus cauta sunt, qui se celare conantur et contu- 
maces existunt: et de poenis, quae condemnatis in- 
fiiguntur vel conceduntur, nec non de eorum sub- 
S^ stantiis. Liber autem singularis pro appella- 
tionibus nobis excogitatus est contra sententias tam 
8c; civiles quam criminales causas finientes. Cetera 
autem omnia, quae ad municipales vel de decurio- 
nibus^" et rauneribus vel pubhcis operibus vel nun- 
dinis et pollicitationibus ac diversis cognitionibus et 
censibus vel significatione verborura veteribus in- 
venta sunt quaeque regulariter definita, in se rece- 
pit^^ quinquagesimus , totius consummationis per- 

9 fectus. Quae omuia confecta sunt per virum 
excelsum nec non prudentissimum magistrum ex 
quaestore et ex consule-'^ Tribonianum, qui simi- 
liter eloquentiae et legitimae scientiae artibus de- 
coratus et in ipsis rerum experimentis emicuit nihil- 
que^ maius nec carius nostris umquara iussionibus 
duxit: nec non per alios viros magnificos et studio- 
sissimos perfecta sunt, id est Constantinum virum 
illustrem comitem sacrarum largitionum et magis- 
trum scrinii libellorum^^ sacrarumque cognitionum, 
qui semper nobis ex bona opinione et gloria 



vigor lihri (i4) periculis Dig. (i5) sic F^ quaa 

tara ad ingenuos quara libri (16) ut F', om. lihri 

cum F^ (17) mater F contra c. JeScoxev (is) et F 
et de libri (i9) quod invenitur ius Mommsen (20) sic F 
quae pro municipalibus vel decurionibus lihri: otiogg 
Se vTtEQ rs noXiTcav vtcsq rs ^ovXevrcov c. Jadcoxev 
(21) sic F, recipit libri (22) sic F, et quaestorera et 

exconsulera (et consulem R) CR (23) sic F, librorum 
libri 



I 17 



72 



DE VETERl 



sese commendavit : nec non Theophilum virum 
illustrem magistrum iurisque peritum in hac splen- 
didissima civitate laudabiliter optimam legum guber- 
nationem extendentem: et Dorotheum virum illu- 
strem et facundissimum quaestorium*, quem in Be- 
rytiensium^ splendidissima civitate leges discipulis 
tradentem propter eius optimam opinionem et glo- 
riam ad nos deduximus participemque huius operis 
fecimus: sed et Anatolium virum illustrem magis- 
trum, qui et ipse apud Berytienses^ iuris interpres 
constitutus ad hoc opus adlectus"* est, vir ab anti- 
qua stirpe legitima procedens, cum et pater eius 
Leontius et avus Eudoxius posf* Patricium inclutae 
recordatiom's quaestorium et antecessorem et Leon- 
tium virum gloriosissimum praefectorium et consu- 
larem atque patricium filium eius optimam sui me- 
moriam in legibus reliquerunt: nec non Cratinum 
virum illustrem et comitem sacrarum largitionum et 
optimum antecessorem huius almae urbis constitu- 
tum: qui omnes ad praedictum opus electi sunt una 
cum Stephano, Mena, Prosdocio, Eutolmio, Ti- 
MOTHEO, Leonide, Leontio, Platone, Ia.cobo, 
CONSTANTINO, loHANNE, viris prudentissimis , qui 
patroni quidem sunt causarum apud maximam se- 
dem praefecturae, quae orientalibus praetoriis prae- 
sidet, omne*' autem suae virtutis testimonium undi- 
que accipientes et a nobis ad tanti operis consum- 
mationem electi sunt. et cum omnes in unum 
convenerunt gubernatione Triboniani viri excelsi, 
ut tantum opus nobis auctoribus possint conficere, 
deo propitio in' quinquaginta libros opus consum- 

10 matum est. Tanta autem nobis** antiquitati 
habita est reverentia, ut nomina prudentium tacitur- 
nitati tradere nuUo patiamur modo: sed unusquis- 
^ue eorum, qui auctor legis fuit, nostris digestis 
inscriptus est: hoc tantummodo a nobis eflfecto, ut, 
si quid in legibus eorum vel supervacuum vel imper- 
fectum aut minus idoneum visum est, vel adiectio- 
nem vel deminutionem necessariam accipiat et rec- 
tissimis tradatur regulis. et ex^ multis similibus 
vel contrariis quod rectius habere apparebat, hoc 
pro aliis omnibus positum est unaque omnibus auc- 
toritate indulta, ut quidquid ibi scriptum est, hoc 
nostrum appareat et ex nostra voluntate composi- 
tum: nemine audente comparare ea quae antiquitas 
habebat his*° quae nostra auctoritas introduxit, 
quia multa et maxima sunt, quae propter utilitatem 
rerum transformata sunt. adeo ut et si principalis 
constitutio fuerat in veteribus Hbris relata, neque ei 
pepercimus, sed et hanc corrigendam esse putavi- 
mus et in melius restaurandam**. nominibus ete- 
nim veteribus relictis, quidquid legum veritati de- 
corum et necessarium fuerat''-^, hoc nostris emenda- 
tionibus servavimus. et propter hanc causam et si 
quid inter eos dubitabatur, hoc iam in tutissimam 

11 pervenit quietem, nullo titubante relicto. Sed 
cum prospeximus, quod ad portandam tantae sa- 
pientiae molem non sunt idonei homines rudes et 
qui in primis legum vestibulis stantes *^ intrare ad 
arcana eorum properant, et aliam mediocrem eru- 
ditionem** praeparandam esse censuimus, ut sub ea 
colorati et quasi primitiis omnium imbuti possint ad 
penetralia eorum intrare et formam legum pulcher- 
rimam non coniventibus oculis accipere. et ideo 
Triboniano viro excelso, qui ad totius operis gu- 
bemationem electus est, nec non Theophilo etDo- 
ROTHEO viris illustribus et facundissimis antecesso- 
ribus accersitis mandavimus, quatenus libris, quos 



vetercs composuerunt, qui prima legum argumenta 
continebant et institutiones vocabantur, separatim 
collectis, quidquid ex his utile et aptissimum et un- 
dique sit elimatum et rebus, quae in praesenti aevo 
in usu vertuntur, consentaneum invenitur, hoc et 
capere studeant et quattuor libris reponere et totius 
eruditionis prima fundamenta atque elementa po- 
nere, quibus iuvenes suifulti possint graviora et per- 
fectiora legum scita sustentare. admonuimus autem 
eos, ut memores etiam nostrarum tiant constitutio- 
luim, quas pro emendatione iuris promulgavimus, et 
in confectione institutionum etiam eadem emenda- 
tione'^ ponere non morentur: ut sit manifestum et 
quid*^ antea vacillabat et quid^'' postea in stabi- 
litatem redactum est. quod opus ab his perfectum 
ut nobis oblatum et relectum est, et prono suscepi- 
mus animo et nostris sensibus non indignum esse 
iudicavimus et praedictos libros constitutionum vi- 
cem habere iussimus : quod in oratione nostra, quam 
eisdem libris praeposuimus, apertius declaratur. 

12 Omni igitur Romani iuris dispositione compo- 
sita et in tribus voluminibus, id est institutionum et 
digestorum seu pandectarum nec non constitutio- 
num, perfecta et in tribus annis consummata, quae 
ut primum separari^* coepit, neque in totum decen- 
nium compleri sperabatur: omnipotenti deo et hanc 
operam ad hominum sustentationem piis obtulimus 
animis uberesque gratias maximae deitati reddidimus, 
quae nobis praestitit et bella feliciter agere et ho- 
nesta pace perpotiri^® et non tantum nostro, sed 
etiam omni aevo tam instanti quam posteriori leges 
(13) optimas ponere. omnibus itaque hominibus 
eandem sanctionem manifestam facere necessarium 
esse perspeximus ^^, ut sit eis cognitum, quanta con- 
fusione et intinitate^' absoluti in quantam modera- 
tionem et legitimam veritatem pervenerunt: leges- 
que in posterum habeant tam directas quam com- 
pendiosas omnibusque in promptu positas et ad 
possidendi libros earum facilitatem idoneas: ut non 
mole divitiarum expensa possint homines super- 
vacuae legum multitudinis adipisci volumina, sed 
vilissima pecunia facilis eorum comparatio pateat 
tam ditioribus quam tenuioribus, minimo pretio magna 

13 (14) prudentia reparanda. Si quid autem in 
tanta legum-- compositione, quae ab immenso libro- 
rum numero collecta est, simile forsitan raro inve- 
niatur, nemo hoc vituperandum existimet, sed pri- 
mum quidem imbecillitati humanae, quae naturaliter 
inest, hoc inscribat, quia omnium habere memoriam 
et penitus in nullo peccare divinitatis magis quam 
mortalitatis est: quod et a maioribus dictum est. 
deinde sciat, quod similitudo in quibusdam et his 
brevissimis adsumpta non inutilis est, et nec citra 
nostrum propositum hoc subsecutum: aut enim ita 
lex necessaria erat, ut diversis titulis propter rerum 
cognationem ^^ adplicari eam oporteat, aut, cum fue- 
rat aliis diversis permixta, impossibile erat eam per 
partes detrahi^'*, ne totum confundatur. et in his 
partibus, in quibus perfectissimae visiones^* exposi- 
tae veterum fuerant, quod particulatim in eas fuerat 
sparsum, hoc dividere ac separare penitus erat in- 
civile, ne tam sensus quam aures legentium ex hoc 

14 perturbentur. Similique modo si quid principa- 
libus constitutionibus cautum est, hoc in digestorum 
volumine poni nullo concessimus modo, quasi con- 
stitutionum recitatione sufficiente: nisi et hoc raro 
ex isdem causis, quibus similitudo adsumpta est, 

15 Contrarium autem aliquid in hoc codice posi- 



(l) sic F, quaestorem Itbri (2) verutiensium F, beri- 

tensium libri (3) verytienses Fj beritenses libri (4) sic F, 
adiectus libri (5) post Hal. cum c JeScoxev, qui post 
libri cum F^ : post . . . filium eius om. F^ (6) omne FR'^ 
omnes C72* (7) praedictos ins. Dig. (8) a nobis F^M 
(9) ex CR cum c. JdScoxev, in F (10) liis CR cum 
c. JiScoxev, et F (11) hoc corrigendum esse putavi- 
mus et in melius restaurandum Dig. (12) sic F, fue- 
rit CR (13) stantes F*, tantes F\ stant et M, stant R, 



stantes et C (11) emendationem Dig.: rtva fierqlav 
eiaaycuyrjv c. JiScoxev (15) sic F, eandem emenda- 

datione M, eandem emendationem CR (16) quid FM^, 
quod CRM" (17) quid F, quod libri (18) separari 
F^, sperari FKR (19) sic F, potiri CR (20) sic F, 
prospeximus CR (21) sic F cnm c. JeScoxev, iniqui- 

tate CR (22) in tanta legum F, legum in tanta C, le- 
gum in tanta autem R (23) sic F, cognitionem CR 

(24) distrahi Hal. (25) sic F, iussiones CR 



lURE ENUCLEANJDO 



73 



I 17 



tum nullum sibi locum vindicabit nec invenitur, si quis 
subtili animo diversitatis rationes excutiet: sed est ali- 
quid novum inventum vel occulte positum , quod disso- 
nantiae querellam dissoluit et aliam naturam inducit 

16 discordiae tines elfugientem. Sed et si quid forsi- 
tan praetermissum est, quod in tantis milibus quasi 
in profundo positum latitabat, et, cum idoneum fue- 
rat poni, obscuritate involutum necessario derelic- 
tum est: quis hoc apprebendere ^ recto animo pos- 
sit? primo quidem propter ingenii mortalis exigui- 
tatem: deinde propter ipsius rei vitium, quod multis 
inutilibus permixtum nullam sui^ ad eruendum prae- 
buit copiam: deinde quod multo utilius est pauca 
idonea^ eifugere, quam multis inutilibus homines 

17 praegravari. Mirabile autem aliquid ex his 
libris emersit, quod multitudo antiqua praesente 
brevitate paucior invenitur. homines etenim, qui 
antea lites agebant, licet multae leges fuerant posi- 
tae, tamen ex paucis lites perferebant vel propter 
inopiam librorum, quos comparare eis impossibile 
erat, vel propter ipsam inscientiam, et voluntate iu- 
dicum magis quam legitima auctoritate lites dirime- 
bantur. in praesenti autem consummatione nostro- 
rum digestorum e tantis leges collectae sunt volu- 
minibus, quorum et nomina'' antiquiores homines 
non dicimus nesciebant, sed nec umquam audiebant ^. 
quae omnia coUecta sunt substantia amplissima con- 
gregata, ut egena quidem antiqua multitudo invenia- 
tur, opulentissima autem brevitas nostra efficiatur. 
antiquae autem sapientiae librorum copiam maxime 
Tribonianus vir excellentissimus praebuit, in quibus 
multi fuerant et ipsis eruditissimis hominibus incog- 
niti, quibus omnibus perlectis, quidquid ex his pul- 
cherrimum erat, hoc semotum in optimam nostram 
composltionem pervenit. sed huius operis conditores 
non solum ea volumina perlegerunt, ex quibus leges 
positae sunt, sed etiam alia multa, quae, nihil vel 
utile vel novum in'' eis invenientes, quod exceptum 
nostris digestis applicarent, optimo animo respue- 

18 runt. Sed quia divinae quidem res perfectissi- 
mae sunt, humani vero iuris condicio semper in in- 
finitum' decurrit et nihil est in ea, quod stare per- 
petuo possit (multas etenim formas edere natura 
novas deproperat), non desperamus quaedam postea 
emergi negotia, quae adhuc legum laqueis non sunt 
innodata. si quid igitur tale contigerit, Augustum 
imploretur remedium, quia ideo imperialem fortu- 
nam rebus humafl.is deus praeposuit, ut possit om- 
nia quae noviter contingunt et emendare et compo- 
nere et modis et reguhs competentibus tradere. et 
hoc non primum a nobis dictum est, sed ab anti- 
qua descendit prosapia: cum et ipse luUanus legum 
et edicti perpetui subtihssimus conditor in'' suis 
libris hoc rettulit, ut, si quid imperfectum invenia- 
tur, ab imperiali sanctione hoc repleatur^. et non 
ipse solus, sed et divus Hadrianus in oompositione 
edicti et senatus consulto, quod eam secutum est, 
hoc apertissime definivit, ut, si quid in edicto posi- 
tum^° non inveniatur, hoc ad eius regulas eiusque 
Goniecturas et imitationes possit nova instruere auc- 

19 toritas. Haec igitur omnia scientes, patres con- 
scripti et omnes orbis terrarum homines, gratias 
quidem amplissimas agite summae divinitati, quae 
vestris temporibus tam saluberrimum opus servavit: 
quo enim antiquitas digna divino non est visa iudi- 
cio, hoc vestris temporibus indultum est. hasce 
itaque leges et adorate et observate omnibus anti- 
quioribus quiescentibus : nemoque vestrum audeat 
vel comparare eas prioribus vel, si quid dissonans 
in utroque est, requirere, quia omne quod hic posi- 



tum est hoc unicum et solum observari censemus. 
nec in iudicio nec in alio " certamine, ubi leges 
necessariae sunt, ex ahis libris, nisi ab isdem insti- 
tutionibus nostrisque digestis et constitutionibus a 
nobis compositis vel promulgatis aliquid vel recitare 
vel ostendere conetur, nisi temerator velit falaitatis 
crimini*2 subiectus una cum iudice, qui ei audien- 
tiam accommodabit ^^ poenis gravissimis laborare. 

20 Ne autem incognitum vobis fiat, ex quibus ve- 
terum libris haec consummatio ordinata est, iussi- 
mus et hoc in primordiis digestorum nostrorum in- 
scribi, ut manifestissimum sit, ex quibus legis lato- 
ribus quibusque libris eorum et quot mihbus hoc 
20« iustitiae Romanae templum aediticatum est. Legis 
latores autem vel commentatores eos elegimus, qui 
digni tanto opere fuerant et quos et^^ anteriores 
piissimi principes admittere non sunt indignati, om- 
nibus uno dignitatis apice impertito nec sibi quodam 
aliquam praerogativam vindicante. cum enim con- 
stitutionum vicem et has leges obtinere censuimus 
quasi ex nobis promulgatas, quid amphus aut mi- 
nus in quibusdam esse intellegatur, cum una digni- 

21 tas, una potestas omnibus est indulta? Hoc 
autem, quod et*^ ab initio nobis visum est, cum 
hoc opus fieri deo adnuente mandabamus ^^, tempes- 
tivum nobis yidetur et in praesenti sancire, ut nemo 
neque eorum, qui in praesenti iuris peritiam habent, 
nec qui'' postea fuerint audeat^^ commentarios is- 
dem legibus adnectere: nisi tantum si velit eas in 
Graecam vocem transformare sub eodem ordine ea- 
que consequentia, sub qua*^ voces Komanae posi- 
tae sunt (hoc quod Graeci icaxa noda dicunt), et si 
qui forsitan p*er titulorum subtilitatem adnotare 
maluerint et ea quae na^anrXa nuncupantur com- 
ponere. alias autem legum interpretationes , immo 
magis perversiones eos iactare non concedimus, ne 
verbositas eorum ahquid legibns nostris adferat ex 
confusione dedecus. quod et in antiquis edicti per- 
petui commentatoribus factum est, qui opus mode- 
rate confectum huc atque illuc in dliversas senten- 
tias producentes in infinitum detraxerunt, ut paene 
omnem Romanam sanctionem esse confusam. quos ^" 
si passi non sumus, quemadmodum posteritatis ad- 
mittatur vana discordia? si quid autem tale facere 
ausi fuerint, ipsi quidem falsitatis rei constituantur, 
volumina autem^^ eorum omnimodo corrumpentur. 
si quid vero, ut supra dictum est, ambiguum fueriV 
visum, hoc ad imperiale culmen per iuchces refera- 
tur et ex auctoritate Augusta manifestetur, cui soli 
concessum est leges et^^ condere et inteiyretari. 

22 Eandem autem poenam falsitatis constituimus et 
adversus eos, qui in posterum leges nostras per si- 
glorum 23 obscuritates ausi fuerint conscribere. omnia 
enim, id est et nomina prudentium et titulos et li- 
brorum numeros, per consequentias litterarum volu- 
mus, non per sigla manifestari, ita ut, qui talem 
librum sibi paraverit^^, in quo sigla posita sunt in 
qualemcumque locum libri vel voluminis, sciat inuti- 
lis se esse codicis dominum: neque enim licentiam 
aperimus ex tali codice in iudicium aUquid recitare, 
qui in ^ quacumque sua parte siglorum habet mali- 
tiam. ipse autem hbrarius, qui eas inscribere ausus 
fuerit, non solum criminali poena secundum quod 
dictum est plectetur, sed etiam libri aestimationem 
in duplum domino reddat, si et ipse dominus igno- 
rans talem librum vel comparaverit vel confici cu- 
raverit. quod et antea^^ a nobis dispositum est in 
constitutione ^^, quam-' ad legum professores dimi- 

23 simus. Leges autem nostras, quae^^ in his co- 
dicibus, id est institutionum seu elementorum et 



(l) reprehendere dett. (2) sui F, sibi CR (3) sic F, 
idoneae CR (4) et nomina F cum c. JaScoxeVf no- 

mina et CR (5) audierant Mommsen (6) in om. F 
(7) sic CR, finitum FM (8) in F, om. CR (9) Dig. 1, 
3, 11 (10) sic F, posito CR (11) sic F, aliquo CR 

(12) sic dett, crimine FCR (13) qui eorum audientiam 
patiatur F* (i4) et F, om. CR (15) et F, om. CR 
11. • 



(16) c. 1 § 12 h. t. (17) nec qui CR, neqne F (18) sic F, 
audeant CR (19) et ins. F (20) quos F, quod CR 
(21) autem F, om. CR (22) et F, om. CR (23) sic F, 
signorum et signa hic et injra lihri constanter (24) sic F, 
paraverint libri (25) sic F, ante CR (26) c. Omnem § 8 
{Dig. p. xvi) (27) dispositum est et in Latina conatitu- 
tione et in Graeca, quam F^ cum c. JeScoxsv (28) quas deit. 

10 



I 17. 18. 19 



74 



DE lURIS ET FACTI IGN. 



digestorum vel pandectarum posuimus, suum obti- 
nere robur ex tertio nostro felicissimo sancimus 
consuJatu*, praesentis duodecimae indictionis tertio 
kalendas lanuarias, in omne aevum valituras et una 
cum nostris constitutionibus pollentes et suum vigo- 
rem in iudiciis ostendentes in omnibus causis, sive 
quae postea emerserint sive in iudiciis adhuc pen- 
dent nec eas iudicialis vel amicalis forma compes- 
cuit. quae enind lam vel iudiciali sententia Imita 
sunt vel amicali pacto sopita, haec resuscitari nuUo 
volumus modo. bene autem properavimus in ter- 
tium nostrum consulatum^ et has leges edere, quia 
maximi^ dei et domini nostri Ihesu Christi auxilium 
felicissimum eum-* nostrae rei publicae donavit, cum 
in hunc et bell-a Parthica abolita sunt et quieti 
perpetuae tradita, et tertia pars mundi nobis ad- 
crevit (post Europam enim et Asiam et tota Libya 
nostro imperio adiuncta est) et tanto operi legum 
caput impositum est, omnia caelestia dona nostro 
24 tertio consulatui^ indulta. Itaque omnes iudi- 
ces nostri pro sua iurisdictione easdem leges susci- 
piant et® tam in suis iudiciis quam in hac regia 
urbe habeant et proponant, et praecipue vir ex- 
celsus huius almae urbis praefectus. curae autem 
erit tribus excelsis praefectis praetoriis tam orien- 
talibus quam Ulyricis nec non Libycis j)er suas 
auctoritates omnibus, qui suae iurisdictioni suppo- 
siti sunt, eas manifestare. Bata septimo decimo 
kalenda^ lanuarias ConstantinopoU dn. lusti- 
niano pp. A. iii consule. \a. 533] 

XVIII.' 
DE lURIS ET FACTI IGNORANTIA. 

1 Imp. Antoninus A. Maximo militi. Quamvis, 
cum causam tuam ageres, ignorantia iuris^ propter 
simplicitatem armatae militiae adlegationes compe- 
tentes omiseris, tamen si nondum satisfecisti, per- 
mitto tibi, si coeperis ex sententia conveniri, defen- 
sionibus tuis uti. D. vii k. Mai. duobus Aspris 
conss. [a. 212] 

2 ^ldem^^ A. Sextio^^ luvenali. Cum ignorantia 
iuris excusari facile non possis, si maior annis 
hereditati matris tuae renuntiasti, sera prece sub- 
veniri tibi desideras. PP. xv k. Nov. Arriano et 
Pavo conss. [a. 243] 

3 ^^lmp, PhiUppus A. Marcellae. Si emancipata 
a patre intra annum bonorum possessionem petere 
cessasti, praetendere iuris ignorantiam nuUis rationi- 
bus potes. PP. XVI k. lul. Peregrino et Aemilia?w 
conss. [a. 244] 

4 Imjpp. Diocletianus et Maximianus AA. lulia- 
nae. Si post divisionem factam testamenti vitium in 
lucem emerserit, ex his, quae per ignorantiam con- 
fecta sunt, praeiudicium tibi non comparabitur. 
ostende igitur apud correctorem ^^ virum clarissi- 
mum amicum nostrum testamentum vel fide veri 
deficere vel iuris ratione stare non posse, ut infir- 
mata scriptura, quae testamenti vice prolata est, so- 
lidam successionem obtineas. D. viii id. lul. Dio- 
cletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290] 

5 ^*Idem AA. et Constantius et Maximianus no- 
bilissimi CC. Martiali. Cum falsa demonstratione 
mutari substantia veritatis minime possit, respon- 
dendo id quod paternum erat ex maternis esse bo- 
nis nihil egisti. D. prid. k.^^ lan. Diocletiano v et 
Maximiano iiii AA. conss. [a. 293] 



6 Idem AA. ct CC. Tauro et Pollioni. Si non 
transactionis causa, sed indebitam errore facti olei 
materiam vos Archantico stipulanti dare spopondisse 
rector animadverterit provinciae, reddito quod debe- 
tis residui liberationem condicentes audiet. D. v 
k. Mai. CC. conss. [a. 294] 

7 Idem AA. et CC. Zoe. Error facti necdum 
negotio finito nemini nocet: nam causa decisa vela- 
mento tali non instauratur. D. vi non. lul. CC.^^ 
conss. [a. 294] 

8 IdemAA. et CC. Dionysiae. Cum testamentum 
nullo iure constiterit, ex eius, quae ab intestato 
successit, professione sola velut ex testamento libe- 
ros per^ errorem profitentis orcini vel proprii liberti, 
si non ipsius accessit iudicium, cum errantis volun- 
tas nuUa sit, effici non potuerint. D. v k. Sept. 
CC." conss. \a. 294] 

9 Idem AA. et CC. Gaio et Anthemio. Non id- 
circo minus, quod a vobis velut a liberis debitam 
accepisse pecuniam Samus dicitur, cum nullus 
sit errantis consensus, movere status quaestionem 
prohibentur eius heredes. D. vi id. Dec. CC.^^ 
conss. [a. 294] 

10 Idem AA. et CC. Ampkiae. Cum quis ius 
ignorans indebitam pecuniam persolverit, cessat re- 
petitio. per ignorantiam enim facti tantum repeti- 
tionem indebiti soluti competere tibi notum est. 
D. V k. lan. CC. conss. [a. 294] 

11 ^^lmp. Constmtinus A. Valeriano vicario^^. 
Quamvis in lucro nec feminis ius ignorantibus sub- 
veniri soleat, tamen^* contra aetatem adhuc imper- 
fectam locum hoc non habere retro principum sta- 
tuta declarant. D. iiii k. Mai. Gallicano et Sym- 
macho conss. [a. 330] 

12 ^Hmpp. Valentinianus et Theodosius AA.^-^ 
Flaviano pp. Illyrici et Italiae^^. Constitutiones 
principum nec ignorare quemquam nec dissimulare 
permittimus. D. vi k. lun. Vincentiae Tatiano et 
Symmacho conss. [a. 391] 

13 ^^lmpp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Ne passim liceat mulieribus omnes suos contractus 
retractare in his, quae praetermiserint vel ignorave- 
rint, statuimus, si per ignorantiam iuris damnum 
aliquod circa ius vel substantiam suam patiantur, 
in his tantum casibus, in quibus praeteritarum le- 
gum auctoritas eis suffragatur, subveniri. . D. k. 
lul. Marciano cons. [a. 472] 



XVIIII.=° 

DE PKECIBUS IMPERATORI OFFERENDIS ET DE 
QUIBUS REBUS SUPPLICARE LICEAT VEL NON. 

1 ^''Impp. Diocletianus et Maodmianus AA. Fir- 
minae. Licet servilis condicio deferendae precis 
facile capax non sit, tamen admissi sceleris atroci- 
tas et laudabilis fidei exemplum super vindicanda 
caede domini tui hortamento fuit, utpraefecto prae- 
torio iuxta adnotationis nostrae decretum demanda- 
remus (quem adire cura), ut auditis his, quae in 
Ubello contulisti, et reos investigare et severissimam 
vindictam iuxta legum censuram exigere curet. D. viii 
id. Oct.^^ Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. 
conss. [a. 290] 

2 ^^lmp. Constajitinus A. Severa pu. Quotiens 
rescriptG nostro^" moratoria praescriptio remittitur. 



(1) a. 533 (2) sic -F, tertio nostro consulatu CR (3) sic Fy 
maximae CR (4) eum F^ aevum CR (5) consu- 

latu lihri cum F (6) et F, om. CR (7) jB 2, 4. — 
Cf. Dig. 22, 6 (8) ignorantia iuris del Mommsen 

(9) = Greg. 3, 6, 1 (10) imp. Gordianus Greg. (u) sextio 
Greg., om. lihri (12) iungenda videtur esse 3, 44, 8 

(13) tic PV^ rectorem L^^CR (14) iunge 2, 3, 20 

(15) pp. k. 2, 3, 20 (16) III ins. Hal: in PL pro 

hac subscriptione legitur d. xv k. mar. cc. conss., quae 
quopertineantj non apparet (17) iiii tn«. Eal. (l8) v ins. 



Hal. (19) -= Th. 3, 5, 3 (20) Valeriano agenti 

vicariam praefecturam Th. (21) tamen om. Th. (22) =Th. 
1, 1, 2: iunge 4, 38, 14 (23) imppp. Valentinianus 

Theodosius et Arcadius AAA. Th., imppp. Gratianua 
Valentinianus et Theodosius AAA. 4, 38, 14 (24) iU. et 
it. 2%., om. lihri (25) iunge 1, 4, 16. 5, 1, 5. 5, 6, 8. 
5, 30, 3 (26) 5 2, 5 (27) iunge 7, 13, 1. (28) pp. vu 
id. Dec. 7, 13, l (29) ==- Th. 1, 2, 5 (30) prae- 

iudicium vel xns. Th. 



QUANDO LIBELLUS 



75 



l 19. 20. 21. 22 



aditus supplicandi pandatur. quod autem totius 
negotii cognitionem tollit et viree^ principalis negotii 
exhaurit, sine gravi partis alterius dispendio con- 
velli non potest. nec praescriptionis igitur peremp- 
toriae relaxatio petatur'. D. x k. Jun. Nicaeae 
Paulino et luliano conss. {a. 325] 

3 Idem A. ad populum. Nec damnosa fisco nec 
iuri contraria postulari oportet. PP. viii k. Oct. 
Romae Constaniino A. viii^ et Constantio C iiii 
cotiss. [a. 329] 

4 ^lmppp. Cratianus Valentiiiianus et Tlieodosius 
AAA. Floro pp. Universa rescripta, quae in debi- 
torum causis super praestandis dilationibus promul- 
gantur, non aliter valeant, nisi fideiussio idonea su- 
per solutione debiti praebeatur. D. viii k. Mart. 
ConstantinopoU Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 

5 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volu- 
sianum pp.^" Si quis adversus praefectorum praeto- 
rio sententias duxerit supplicandum victusque luerit 
denuo, nullam habebit licentiam iterum super eadem 
causa supplicandi. P. xv k. Oct.^^ Romae Valenti- 
uiano et Valente AA. conss. [a. 365] 

6 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Isidoro pu. 
Universis siraul hanc observantiam remittimus, ut, 
a quocumque liberae condicionis constituto vel servo 
supplicante impetratum fuerit rescriptum, minime 
requiratur, per quem preces oblatae sunt. P. ii 
non. Sept. Cotistantitiopoli Varane cons. [a. 410] 

7 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum^. Kescripta contra ius elicita ab omnibus 
iudicibus praecipimus refutari, nisi forte aliquid est, 
quod non laedat alium et prosit petenti vel crimen 
Bupplicanti induJgeat. I). viii ia. Nov. Ravetmae 
Theodosio xii et Valentitiiatio ii AA. conss. [a. 426] 

8 IdemAA. Florentiopp. Instrumentorum exempla 
non prosit precibus adiunxisse, sed necesse sit eo- 
yum in supplicatione vim exprimi, ut responsuro 
principi vera precatio rem aperiat cognoscendam, 
solis, cum necessitas exegerit, verbis precibus inse- 
rendis, quorum de sensu inter partes ita dubitari 
contigerit, ut etiam merito nostrum expectetur iudi- 
cium. D. VI k. April. Constantinopoli Ftorentio et 
Dionysio conss. [a. 429] 



XX. 7 

QUANDO LIBELLUS PRINCIPI DATUS LITIS 
CONTESTATIONEM FACIT. 

1 Umpp. Arcadius et Hotwrius AA. Remigio 
praefecto Augustali. Dubium non est contestatio- 
nem intellegi etiam, si nostrae fuerint tranquillitati 
preces oblatae, easque adversus heredem quoque 
eius in quem porrectae sunt vel ab herede eius qui 
meruerit® exerceri. D. xii k. April. Constantino- 
poli Arcadio iiii et Honorio iii AA. cotiss. [a. 396] 

2 Imp. lustinianus A. Menae pp. Temporales 
actiones, quae per oblationem precum et ad eas 
rescriptiones perpetuantur, definire necessarium esse 
duximus, ne quis putet ad alias etiam, quae certis 
taxantur temporibus, hoc pertinere. sciant igitur 
omnes eas tantummodo per oblationes precum et ad 
eas rescripta perpetuari, quae a praetore constitu- 
tae annali tempore coartatae sunt. D. k. April. 
Constantinopoli Decio vc. cotis. [a. 529] 



(1) nee contra edictum supplicetur ac^rftV TA. (2) vii Hal. 

(3) = Th. 1, 2, 8 (3") pu. scr. (3*) acc ins. (4) iunge 

8,57,2. 8,58,1 (5) iunge 1,14,2 et quae ihi laudantur 
(6) urbis Romae addit Th. 1, 4, 3 (7) B 2, 5 (8) -= TA. 1, 
2, 10 (9) sic MTh., meruit PCR (lo) 5 2, 5 (11) = Th. 
11, 30, 6: iunge 7, G2, 13 (12) petronio Th., om. lihri 
(13) adversario suo om. Th., hahe-it B (i4) ^ Th. 11, 
80, 17: iunge 3, 13, 4? 3, 19, 2. 7, 62, 19. 8, 36, 2 Th. 2, 



XXI.»^ 

UT LITE PENDENTE VEL POST PROVOCATIONEM 

AUT DEFINITIVAM SENTENTIAM NULLI LICEAT 

IMPERATORI SUPPLICARE. 

1 Imp. Alexandeii' A. Caperio. Licet, postquam 
supplicasti, priusquam rescriptum impetrares, prae- 
ses provinciae vir clarissimus pronuntiaverit, cum 
tamen a sententia non provocaveris , rescriptum, 
quod postea secutum esse suggeris, ad retrahenda 
quae cfecreto terminata sunt non patrocinatur. D. k. 
Mart. Lupo et Maximo conss. [a. 232] 

2 ^^lmp. Constantinus A. Petronio^^ Prohiano suo 
salutem. Supplicare causa pendente non Ucet, nisi 
vel actorum vel pronuntiationis editio denegetur. qui 
autem terminatam rescripto vel consultatione quae- 
stionem exquisito suffragio refricare conabitur, in 
omnem litis aestimationem adversario suo '^ proti- 
nus condemnetur: orani venia deneganda, si quis 
contra haec supplicare temptaverit. D. id. Aug. 
Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino et Rufino 
conss. [a. 316] 

3 ^*Idem A. ad universos provinciales. Qui lici- 
tam provocationem omiserit, perpetuo silere debebit 
nec a nobis irapudens petere per supplicationem*^ 
auxilium. quod si fecerit, desiderio suo carebit et 
ignominiae poena notabitur ^^. D. k. Aug. pp. k. Sept. 
ConstantitiopoH Basso et Ablabio conss. [a. 331] 



XXII." 

SI CONTRA lUS UTILITATEMVE PUBLICAM VEL 

PER MENDACIUM FUERIT ALIQUID POSTULA- 

TUM VEL IMPETRATUM. 

1 Impp. Diocletiatius et Maximianus AA. et CC. 
Cregorio. Non idcirco minus is, cui a nostro rescripto 
cognitio delata est, iudicare potest, quod ex gestis 
quaedam in precibus omissaproponis. D. v non. Mai. 
Diocletiano v etMaximiatio 1111^'^" AA.conss. [a. 293] 

2 Idem AA. et Constantius et Maximianus^^ CC. 
Statiae. Praescriptione mendaciorum opposita, sive 
in iuris narratione mendacium reperiatur sive in 
facti sive in tacendi fraude, pro tenore veritatis, 
non deprecantis adfirmatione, datum iudicem cogno- 
scere debere et secundum hoc de causa convenit 
ferre sententiam. D. k. Dec. Sirmi CC cotiss.^^ [a. 294] 

3 Imp. Constantinus A. ad Bassum. Puniri 
iubemus decem librarum auri multa iudices, qui ve- 
tuerunt precum argui falsitatem. D. k. Oct. Con- 
stantino A. iii et Licinio C. 11 1 conss. [a. 313] 

4 ^°Idem A. ad Barbarum'^^ Pompeiatium consu- 
larem Campatiiae. Etsi non cognitio, sed exsecutio 
mandatur, de veritate precum inquiri oportet, ut, si 
fraus intervenit, de omni negotio cognoscatur. D. iii 
id. Nov. Aquis Dalmatio etZenophito conss. [a. 333] 

5 ^Hmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum. Etsi legibus consentaneum sacrum oracu- 
lura mendax precator attulerit, careat penitus ira- 
petratis et, si niraia mentientis invenitur improbitas, 
etiam severitati subiaceat iudicantis. D. viii id. Nov. 
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano 11 AA. 
conss. [a. 426] 

6 Imp. Atiastasius A. Matroniano pp. Omnes 
cuiuscumque maioris vel minoris administrationis 
universae nostrae rei publicae iudices raoneraus, ut 
nuUum rescriptum, nuUam pragraaticam sanctionem, 
nullara sacram adnotationem, quae generali iuri vel 
utilitati publicae adversa esse videatur, in discepta- 

26, 3. 3, 30, 4. 1 1, 34, 1 (15) sic WTh., temptet ins. CR 
(16) quod si fecerit, deportationis poena plectendus est 
Th. (n) £ 2, 5 (.17") sic D, iiii et m. iii ( -.= a. 290) Hal. 
(18) constantius et maximianus Hal. cum Decreto Gratiani 
c. 16 C. 25 g. 2, om. lihri (19) AA. conss. (-=- a. 293) 
Mommsen (20) = 7%. 1, 2, 6 (21) barbarum TL, om. 
lihri (22) iunge 1, 14, 2. 8. 1, 19, 7 



10* 



1 23. 24. 25. 26 



76 



DE DIVERSIS RESCEIPTIS 



tione cuiuslibet litigii patiantur proferri, sed gene- 
rales sacras constitutiones modis omnibus non dubi- 
tent observandas. D. k. luL ConstantinopoU. [«. 49 1 ?] 

XXIII.* 

DE DIVERSIS RESCRIPTIS ET PRAGMATICIS 
SANCTIONIBUS. 

1 Imp. Alexander A. Supero. Si libellum de 
communi causa tu fraterque tuus dedistis^, quamvis 
rescriptum ad unius personam directum sit, utrique 
tamen prospectum est. D. id. lul. Alexandro A. 
cons. [a. 222] 

2 Idem^ A. Epagatho. Falso adseveratur aucto- 
ritatem rescriptorum devoluto spatio anni obtinere 
firmitatem suam non oportere, cum ea, quae ad ius 
rescribuntur, perennia esse debent, si modo tempus, 
intra quod adlegari vel audiri debeat, non sit com- 
prehensum. D. vii k. Nov. Antiochiano et Orfito 
conss. \a. 270] 

3 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. Cris- 
pino praesidi provinciae Phoenice. Sancimus, ut 
authentica ipsa atque originalia rescripta et nostra'* 
manu subscripta, non exempla eorum, insinuentur. 
B. prid. k. April. Hatmibaliano et Asclepiodoto 
conss. [a. 292] 

4 ^lmp. Consta?itinus A. ad Lusitanos. Si qua 
beneficia personalia^ sine die et consule fuerint de- 
prehensa, auctoritate careant. D. vii k. Aug. Sa- 
variae Probiano et luliano conss. [a. 322] 

5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. admcetium praefectum annonae. Sacrilegii 
instar est divinis super quibuscumque administratio- 
nibus vel dignitatibus promulgandis obviare bene- 
ficiis. D. k. Febr. Mediolani Arcadio A. et Bau- 
tone conss. [a. 385] 

6 ^lmp. Leo A. Hilariano magistro officiorum et 
patricio. Sacri adfatus, quoscumque nostrae mansue- 
tudinis in quacumque parte paginarum scripserit 
auctoritas, non alio vultu penitus aut colore, nisi 
purpurea tantummodo scriptione illustrentur, scilicet 
ut cocti muricis et triti conchylii ardore signentur: 
eaque tantummodo fas sit proierri et dici rescripta 
in quibuscumque iudiciis, quae in chartis sive mem- 
branis subnotatio nostrae subscriptionis impresserit. 
1 Hanc autem sacri encausti confectionem nulli sit 
licitum aut concessum habere aut quaerere aut a 
quoquam sperare: eo videlicet, qui hoc adgressus 
fuerit tyrannico spiritu, post proscriptionem bono- 
rum omnium capitali non immerito poena plectendo. 
D. VI k. April. lordane et Severo conss. [a. 470] 

7 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Universa rescripta, 
sive in personam precantium sive ad quemlibet iu- 
dicem manaverint, quae vel adnotatio vel quaevis 
pragmatica'^ sanctio nominetur, sub ea condicione 
proferri praecipimus, si preces veritate nituntur, nec 
ahquem fructum precator oraculi percipiat impetrati, 
licet in iudicio adserat veritatem, nisi quaestio fidei 

1 precum imperiali beneficio monstretur mserta. Nam 
et vir magniticus quaestor et viri spectabiles magistri 
scriniorum, qui sine praefata adiectione qualecum- 
que divinum responsum dictaverint, et iudices, qui 
susceperint, reprehensionem subibunt et, qui iUicite 
dictata scribere ausi fuerint cuiuscumque scrinii 
memoriales seu pragmaticarii vel adiutores primi- 

2 (1) cerii, amissione cinguli ferientur. Pragmaticas 
praeterea sanctiones non ad singulorum preces super 
privatis negotiis proferri, sed si quando corpus aut 
schola vel officium vel curia vel civitas vel provin- 
cia vel quaedam universitas hominum ob causam 



publicam fuderit preces, manare^ decemimus, ut hic 
etiam veritatis quaestio reservetur. D. x k. lan. 
Constantinopoli post consulatum Armati^. [a. 477] 



XXIIII. 
DE STATUIS ET IMAGINIBUS. 

1 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp. 
Si quis mdicum accepisse aeneas vel argenteas vel 
marmoreas statuas extra imperiale beneficium in ad- 
ministratione positus detegetur, emolumenta, quae 
acceperit in ea positus dignitate, quam poUuit, cum 
extortis titulis vel praesumptis in^* quadruplum fisco 
nostro inferat simulque noverit existimationis suae 
poenam se subiturum. nec eos sane a periculo pu- 
doris haberi volumus immunes, qui adulandi studio 
aut metu inconstanti ignavia transire quae sunt in- 
terdicta temptaverint. D. xii k. lan. Medioiani 
Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398] 

2 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Ae- 
tio pp. Si quando nostrae statuae vel imagines 
eriguntur seu diebus, ut adsolet, festis sive commu- 
nibus, adsit iudex sine adorationis ambitioso fastigio, 
ut ornamentum diei vel loco et nostrae recordationi '^ 
sui probet accessisse praesentiam ^''. D. iii non. 
Mai. Theodosio A. xi et Valentiniano C. conss. [a. 425] 

3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. In nostrae serenitatis imaginibus ac sta- 
tuis erigendis privatae collationis iniuriam propul- 
sari praecipimus, ne quid in eo suum collator agnos- 
cat. D. III non. April. Theodosio A. xvii et Festo 
conss. [a. 439] 

4 Idem AA. ad Nomum comitem et magistrum 
officiorum. Et virtutum praemia tribui merentibus 
convenit et aliorum honores alirs damnorum occa- 
sionem fieri non oportet. idcirco quotiens vel iudi- 
cibus nostris vel cuilibet alii statua fuerit a quo- 
cumque collegio seu officio vel in hac sacratissima 
civitate vel in provinciis postulata, nequaquam ex 
discriptione sumptus colligi patimur, sed eius, cuius 
ad honorem petitur, expensis propriis statuam collo- 
cari praecipimus. D. v k. April. Theodosio A. 
xviii cons. [a. 444] 



XXV. 

DE HIS QUI AD STATUAS CONFUGIUNT. 

1 ^'^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Cynegio ^. Qui ad statuas vel vitandi metus 
vel creandae invidiae causa confugerint, si certas 
habuerint causas, quibus confugere ad imperatoria 
simulacra debuerint, iure ac legibus vindicentur. si 
vero probati*^ fuerint artibus suis invidiam inimicis 
creare voluisse, ultrix in eos sententia proferatur. 
D. prid. non. lul. Constantinopoli Honorio np. et 
Euodio conss. [a. 386] 



XXVI." 

DE oFFicio praj:fectorum praetorio 

ORIENTIS ET ILLYRICI. 

1 Imp. Alexander A. Theodoto. Libellus jprae- 
fecto praetorio datus pro contestatione haben non 
potest. D. prid. k. Oct. Agricola et Clemente^^ 
conss. [a. 230] 

2 Idem A. Hestituto. Formam a praefecto prae- 
torio datam, et si *^ generalis sit, minime legibus vel 



(1) B 2, 5 (2) fraterque t. dedistis scripsi cum B, fra- 
terque (fraterue J*) t. vendidistis (vendidisti P*, attu- 
listi vel dedisti P») P, fraterve t. dedisti CR (3) debttii 
esse imp. Claudius (4) et nostra edd., ex nostra C, ex nostra 
etiamjR (5) = Th. l,l,i (6) si qua posthac edicta 
sive constitutiones Th. (0') c/. ad 12, 19, 10 (7) quaeve 
adnotatio quaeve pragmatica Mommsen (8) sic ilf *, ma- 



nere CRM*^ (9) armati scripsi, basilisci n et ar- 

matii Hal. (10) iunge 8, 11, 13 (U) quara polluit 

extortis titulis vel praesumptis, in Mommsen (12) = Th. 
15, 4, 1 (13) sic Th., recordationis libri (l4) sic 

Th., praesentia libri (I6) == Th. 9, 44, 4 (iC) pro- 
diti Th. (17) 5 6, 4. — Cf. Dig. i, 11 (18) ole- 
raente scripsi, clementino Hal (19) etsi CR, si dett. cum B 



DE OFFICIO PP. OEIENTIS 



77 



I 26. 21 



constitutionibus contrariam, si nihil postea ex aucto- 
ritate mea innovatum est, servari aequum est. D. id. 
Aug. Severo et Quintiano conss. [a. 235] 

3 ^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
diics AAA. Tatiano pp. Si quos iudices vel propter 
adversam et longinquam corporis valetudinem vel 
propter neglegentiam aut furtum vel simile aliquod 
vitium sublimitas tua inutiles esse reppererit, his ab 
administratione remotis et yice eorum aliis subro- 
gatis furibusque poenis legitimis subactis ad nostrae 
mansuetudinis scientiam non crimina, sed vindicta 
referatur. D. vi non. Mai. Mediolani Timasio et 
Promoto conss. [a. 389] 

4 Hdem AAA. Addeo comiti et magistro utrius- 
que militiae. De ordinario iudice semper illustris 
est cognitio praefecturae , licet militari viro ab eo 
facta fuerit iniuria. D. prid. id. lan. Constantino- 
poli Theodosio A. iii et Abundantio conss. [a. 393] 

5 ^lmjppp. Arcadius ffonorius et Theodosius AAA. 
Anthemio pp. Si qui posthac velut indebitis oneri- 
bus gravati ad preces crediderint convolandum sive 
de naviculariis rationibus sive transvectionibus, re- 
scripta, quae de omnibus bis atque huiusmodi ordi- 
nationibus emitti contigerit, ad sedem sublimitatis 
tuae rescribantur. D. vii id. Dec. ConstantinopoU 
Stilichone ii et Anthemio conss. [a. 405] 

6 - 



XXVIL^ 

DE OFFICIO PRAEFECTI PRAETORIO AFRICAE 
ET DE OMNl EIUSDEM DIOECESEOS STATU. 

1 In nomine domini nostri Ihesii Christi impera- 
tor Caesar Flavius lustinianus Alamannicus Gotthi- 
cus Francicus Germanicus Anticus Alanicus Vvan- 
dalicus Africanus pius felix inclitus victor ac 
triumphator semper Augustus Archelao praefecto 
praetorio Africae. Quas gratias aut quas laudes 
domino deo nostro Ihesu Christo exliibere debea- 
mus, nec mens nostra potest concipere nec lingua 

1 proferre. IVLultas quidem et antea a deo meruimus 
largitates et innumerabilia circa nos eius beneficia 
confitemur, pro quibus nihil dignum nos egisse 
cognoscimus: prae omnibus tamen hoc, quod nunc 
deus omnipotens per nos pro sua laude et pro suo 
nomine demonstrare dignatus est, excedit omnia 
mirabilia opera, quae in saeculo contigerunt, ut 
Africa per nos tam brevi tempore reciperet liber- 
tatem, ante centum et quinque® annos a Vvandalis 
captivata, qui animarum fuerant simul hostes et cor- 

2 porum. ISfam animas quidem diversa tormenta 
atque supplicia non ferentes rebaptizando ad suam 
perfidiam transferebant: corpora vero liberis nata- 
libus clara iugo barbarico durissime subiugabant. 

3 Ipsas quoque dei sacrosanctas ecclesias suis per- 
fidiis maculabant: aliquas vero ex eis stabula fece- 

4 runt. Vidimus venerabiles viros, qui abscissis radi- 
citus linguis poenas suas mirabiliter loquebantur: 
alii vero post diversa tormenta per diversas dispersi 

5 provincias vitam in exilio peregerunt. Quo ergo 
sermone aut quibus operibus dignas deo gratias 
agere valeamus, quod per me, ultimum servum suum, 
ecclesiae suae iniurias vindicare dignatus est et tan- 
tarum provinciarum populos a iugo servitutis eri- 

6 pere? Quod beneficium dei antecessores nostri 
non meruerunt, quibus non solum Africam liberare 
non Hcuit, sed et ipsam Romam viderunt ab eisdem 
Vvandalis captam et omnia imperialia ornamenta in 

7 Africam' exinde translata- Nunc vero deus per 
suam misericordiam non solum Africam et omnes 
eius provincias nobis tradidit, sed et ipsa imperialia 
ornamenta, quae capta Roma^ fuerant ablata, nobis 



8 restituit. Ergo post tanta beneficia, quae nobis di- 
vinitas contulit, hoc de domini dei nostri miseri- 
cordia postulamus, ut provincias, quas nobis resti- 
tuere dignatus est, firmas et illaesas custodiat et 
faciat nos eas secundum suam voluntatem ac placi- 
tum gubernare, et universa Africa sentiat omni- 
potentis dei misericordiam et cognoscant eius habi- 
tatores, quam a^ durissima captivitate et iugo bar- 
barico liberati in quanta libertate sub felicissimo 

9 nostro imperio degere meruerunt. Hoc etiam de- 
precantes exoramus precibus sanctae et gloriosae 
semper virginis et dei genetricis Mariae, ut, quid- 
quid minus est rei publicae nostrae, per nos, ulti- 
mos servos suos, restituat^ in suo nomine deus et 
10(1) dignos nos faciat servitium eius adimplere. Deo 
itaque auxiliante pro feKcitate rei publicae nostrae 
per hanc divinam legem sancimus, ut omnis Africa, 
quam deus nobis praestitit, per ipsius misericordiam 
optimum suscipiat ordinem**^ et propriam habeat 
praefecturam, ut sicut Oriens atque Illyricum, ita 
et Africa praetoriana maxima potestate specialiter a 
U nostra clementia decoretur. Cuius sedem iubemus 
esse Carthaginem et in praefatione publicarum char- 
tarum praefecturis aliis eius nomen adiungi, quam 
nunc tuam excellentiam gubernare decernimus. 

12 (2) Et ab ea auxiliante deo septem provinciae 
cum suis iudicibus disponantur, quarum Zeugi, quae^^ 
proconsularis antea vocabatur, Carthago et Byza- 
cium ac Tripolis rectores habeant consulares: reli- 
quae vero, id est Numidia et Mauritaniae ^^ et Sar- 
dinia, a praesidibus cum dei auxilio gubernentur. 

13 (3) Et in officio quidem tuae magnitudinis nec 
non pro tempore viri magnifici praefecti Africae 
trecentos nonaginta sex viros per diversa scrinia et 
ofticia militare decernimus. in officiis vero consu- 
larium ac praesidum quinquaginta homines per sin- 

14 (4) gula officia esse sancimus. Quae vero emo- 
lumenta sive magnificentia tua sive consulares et 
praesides et quid unusquisque ex officio eorum de 
pubhco consequi debet, notitia subter adnexa de- 

15 (5) clarat. Optamus ergo, ut omnes iudices nostri 
secundum voluntatem et timorem dei et nostram 
electionem atque ordinationem sic suas administra- 
tiones gubernare studeant, ut nullus eorum aut cu- 
piditati sit deditus aut violentias aliquas vel ipse 
inferat vel iudicibus aut officiis eorum aut quibus- 
cumque aliis collatoribus inferre permittat. licet 
enim per omnes provincias nostras deo iuvante festi- 
nemus, ut illaesos habeant collatores, maxime tamen 
tributariis dioeceseos Africanae consulimus, qui post 
tantorum temporum captivitatem meruerunt deo 

16 iuvante per nos lumen libertatis adspicere. Ergo 
iubemus omnes violentias et omnem avaritiam cessare 
et iustitiam atque veritatem circa omnes nostros 
tributarios reservari. sic enim et deus placatur et 
ipsi possunt celerius, sicut collatores alii nostrae 

17 (6) rei publicae, relevari atque florere. Sportu- 
las etiam ab officio tam viri magnifici praefecti 
Africani quam reliquorum iudicum sic exigi iube- 
mus, quomodo in nostris legibus est dispositum et 
ab omni re publica nostra custoditur, ut nullus au- 
deat quocumque tempore vel quocumque modo ea- 

18 (7) rum excedere quantitatem. Hoc etiam prae- 
senti sanctione credimus ordinandum, ut non multa 
dispendia pro completione chartarum vel codicillo- 
rum vel in nostro laterculo vel in scriniis praefecti 
praetoriorum per Africam iudices sustinere videan- 
tur, quia, si ipsi dispendiis laesi non fuerint, nullam 
habeant necessitatem eiusdem nostrae Africae tribu- 

19 tarios praegravandi. lubemus ergo, ut iudices 
dioeceseos Africanae tam civiles quam militares in 
nostro laterculo pro codicillorum atque chartularum 
promotionis suae consuetudinibus nihil ultra quam 



(2) = m 1, 5, 10: iunge Th. l, 7, 2 
(3) = Th. 1, 5, U (4) excidit Oraeca constituiio, cf. pag. V 
(5) Cf. Dig. 1, 11 (6) sic R, antea centum et quinquaginta 
C, ante xcv Mommsen (7) africa libri (8) sic C, captiva a 



roma R (9) a R, om. C (lO) sic dett., optimum opus 
susc. ordinem C, optimam susc. hordinationemii (u) zeigi 
quae C, tegi atque R, zegy et que Q, tingi et quae edd. : 
cf. C. J. L. VIII, l p. X VII y 6 (12) sic C, mauritania R 



I 27 



78 



DE OFFICIO PRAEFECTl 



Eex solidos praebeant, at vero in scrinio praefecto- 
rum non ultra duodecim ^ solidos cogantur inferre. 

20 Quem modum si quis excesserit, ipse quidem 
iudex triginta librarum auri dispendio subiacebit, 
officium vero eius non solum simile dispendium, sed 
et capitale periculum sustinebit. nam si aliquis 
ex quacumque parte ausus fuerit iussiones nostras 
excedere et non festinaverit cum dei timore eas ser- 
vare, non solum dignitatis aut substantiae pericu- 
lum sustinebit, sed etiam ultimo supplicio subiacebit. 

21 'Et est notitia deo auxiliante: 

Pro annonis et capitu pro tempore praefecti 
praetorio per totam Africam auri libras centum. 
Pro annonis consiliariorum auri libras viginti. 
Pro annonis cancellariorum auri libras septem. 

22 Item officiis eius ita: 

In scrinio primo hominibus decem pro annonis 
XVIIIIS, pro capitu XIIS, fiunt solidi CXLVIIS. 
ita : numerario pro annonis VI annona solidorum V 
et pro capitu IIII capitus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XLVI. secundo pro annonis III annona solidorum 

V et pro capitu II capitus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XXIII. tertio pro annonis II annona solidorum 

V et pro capitu IS capitus soJidorum IIII, fiunt so- 
lidi XVI. quarto quinto et sexto ad annonas IS an- 
nona solidorum V et ad capitum I capitus solido- 
rura IIII, fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis quattuor 
ad annonas I annona solidorum V et ad capitum S 
capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXVIII. 

23 In scrinio secundo ut supra scriptum est. in 
Bcrinio tertio ut supra scriptum est. in scrinio 
quarto ut supra scriptum est. 

24 In scrinio primiscrinii, quod est subadiuvae, bo- 
minibus decem annonae XIIII capita XIS, fiunt so- 
lidi CXVI. ita: primiscrinio pro annonis III annona 
solidorum V et pro capitu II capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi XXni. secundo pro annonis II, annona 
solidorum ut supra scriptum est, et pro capitu IS, 
capitus solidorum ut supra scriptum est, fiunt solidi 
XVI. tertio et quarto pro annonis IS, annona soli- 
dorum ut supra scriptum est, et pro capitu I, capi- 
tus solidorum ut sujpra scriptum est, fiunt solidi 
XXIII. reUquis hominibus sex ad annonam I an- 
nona solidorum V et pro capitu I capitus solidorum 
im, fiunt solidi Lmi. 

25 In scrinio commentariensis bominibus duodecim 
annonae XVII capita XIIIIS, fiunt solidi CXLIII. 
ita^: primo commentariensi aunonae III annona so- 
lidorum V, pro capitu II capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi XXm. sequentes homines tres ad an- 
nonas II annona solidorum V, pro capitu IS capi- 
tus solidorum IIII, fiunt solidi aLVIII. reliqui ho- 
mines octo ad annonam I annona solidorum V et 
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi LXXII. 

26 In scrinio ab actis hominibus decem annonae 
Xim capita XII, fiunt^ soMi CXVIII. ita: primo 
annonae III pro annona I solidi V, capita II capi- 
tus solidorum IIII, fiunt solidi XXIII. secundo et 
tertio ad annonas 11 pro annona I solidi V et ad 
capitumlS capitus solidorumim, fiunt solidi XXXII. 
reliquis septem'* ad annonam 1 annona solidorum V 
et ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi 

Lxm. 

27 In scrinio libellorum hominibus sex annonae 
VnS capita VIS, fiunt solidi LXIIIS. ita: primo 
annonae II pro annona solidi V, pro capitu IS ca- 
pitus sohdorum IIII, fiunt solidi XVI. secundo an- 
nona^ IS pro annona solidiV, pro capitu I capitus® 
solidorum IIII, fiunt solidi XIS. reliquis hominibus 
quattuor ad annonas I annona solidorum V et ad 
capitum I capitus "^ solidorum IIII, fiunt solidi XXXVI. 

28 In schola exceptorum hominibus sexaginta an- 
nonae LXXim capita LXII soHdi DCXVIII. ita: 
primo et secundo ad annonas lU pro annona solidi 



V et ad capita 11 ca|)itus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XLVI. aliis hominibus quinque ad annonas II 
annona solidorum V et ad capitum I capitus solido- 
rum IIII, fiunt solidi LXX. reliquis hominibus de- 
cem ad annonas IS annona solidorum V et ad ca 
pitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CXV. 
reliquis hominibus quadraginta tribus ad annonas I 
annona solidorum V et ad capitum I capitus solido- 
rum IIII, fiunt solidi CCCLXXXVII. 

29 In schola singulariorum ^ hominibus quinquaginta 
annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS. ita: primo 
annonae II annona solidorum V, capitus I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo tertio 
et quarto ad annonas IS annona solidorum V et 
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi 
XXXIIIIS. reliquis hominibus^ quadraginta sex ad 
annonam I annona solidorum V et ad capitum I capi- 
tus soHdorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII. 

30 In schola mittendariorum hominibus quinqua- 
ginta annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS. 
ita: primo annonae II annona solidorum V, capi- 
tus I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. se- 
cundo tertio et quarto ad annonam IS annona so- 
lidorum V et ad capitum I capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis hominibus quadraginta 
sex ad annonam I annona solidorum V et ad capi- 
tum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII. 

31 In schola cursorum hominibus triginta annonae 
XXXIIS capita XXX solidi CCLXXXIIS. ita: primo 
annonae II annona sohdorum V, capitus I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo et tertio 
et quarto ad annonam IS annona solidorum V et 
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi 
XXXIIIIS. rehquis hominibus viginti sex ad anno- 
nam I annona solidorum V et ad capitum I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi CCXXXIIII. 

32 In schola nomenculatorum hominibus duodecim 
annonae XIII capita XIIS solidi CXV. ita: primo 
annonae II annona solidorum V, capitus IS capitus 
solidorum im, fiunt sohdi XVI. reliquis hominibus 
undecim ad annonam I annona solidorum V et ad 
capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XCVIIII. 

33 In schola stratorum hominibus sex annonae VII 
capita VI solidi LVIIII. ita: primo annonae II an- 
nona solidorum V, capitus I capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi XIIII. reliquis homiuibus quinque ad 
annonas I pro annona solidos V et ad capitum I 
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi XLV. 

34 In schola praeconum hominibus decem annonae 
XI capita XS solidi XCVII. ita: primo annonae II 
pro annona solidos V, capitus IS pro capitu solidos 
IIII, fiunt solidi XVI. reliquis hominibus novera ad 
annonam I pro annona solidos V et ad capitum I 
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi LXXXI. 

35 In schola draconariorum hominibus decem an- 
nonae XI capita XS solidi XCVII. ita: primo an- 
uonae 11 pro annona solidos V, capitus IS pro ca- 
pitu solidos IIII, fiunt solidi XVI. reliquis homini- 
bus novem ad annonam I pro annona solidos V et 
ad ^^ capitum I pro capitu solidos im, fiunt solidi 
LXXXI. 

30 In scrinio operum hominibus viginti annonae 
XXVIII capita XXI solidi CCXXIIII. ita: primo 
annonae III pro annona solidi V, capita II pro ca- 
pitu sohdi IIII, fiunt solidi XXIII. reliquis homini- 
bus tribus ad annonas II pro annona soUdi V et ad 
capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII. 
reliquis aliis hominibus sex ad annonam IS pro an- 
nona solidi V et ad capitum I pro capitu solidi mi, 
fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem 
ad annonam I pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu solidi mi, fiunt solidi XC. 
37 In scrinio arcae hominibus viginti annonae XXVIU 
capita XXI solidi CCXXUU. ita: primo annonaelll 



(l) de numeris huiug notitiae agitur in lihro meo Kritik 
des Just. Codezp. 138 seqg. (2) ita om. libri (3) fiunt 
om. libri (4) xuii C, liiiU R (5) annona om. 



libri (6) capitus om. libri (7) capitus om. libri 

(8) sic C, singiUarum R (9) hominibus om. libri 

(10) et ad om. libri 



PRAETORIO AFRICAE 



79 



I 21 



pro amiona solidi V, capita II pro capitu solidi IIII, 
liunt solidi XXIII. reliquis hominibus tribus ad 
annonas II pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII. reliquis 
aliis hominibus sex ad anuonam IS pro annona so- 
lidi V et ad capitum I pro capitu soJidi IIII, fiunt 
solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem ad 
annonam I pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu sohdi IIII, iiunt solidi XC. 
:}8 In schola chartulariorum hominibus quinqua- 
jrinta annonae LVIII capita LIIS solidi D. ita: 
primo annonae III pro annona solidi V, capita II 
pro capitu soHdi IIII, fiunt solidi XXIII. rehquis 
liominibus tribus ad annonas II pro annona solidi V 
ot ad capitum IS pro capitu solidi IIII, fiunt solidi 
?vLVIII. reliquis aliis hominibus sex ad annonam 
IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu 
solidi ini, fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis homi- 
nibus quadragiuta ad annonam I pro annona solidi 
V et ad capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi 
CCCLX. 

39 Fiunt hominesCCCXCVI, annonae CCCCXCVIII 
solidorum IICCCCXC , capita CCCCXXS solidorum 
MDCLXXXIIS fiunt solidi IIIICLXXIL 

40 Item pro annonis et capitu consularis^ solidi 
CCCCXLVm. officiorum eius solidi CLX^. 

41 Pro tempore medicis^ hominibus quinque anno- 
nae XLVIIII capita XVTIIS solidi CCCXVim. ita: 
primo pro annonis XV capitibus VI solidi IC^. se- 
cundo pro annonis X capitibus V solidi LXX. reli- 
quis hominibus tribus ad annonas VIII et ad capita 
IIS solidi CL. 

42 Grammaticis hominibus duobus ad annonas X 
et ad caj)ita V, ad solidos LXX. sophistis^ oratori- 
bus hominibus duobus ad annonas X, ad capita V, 
ad solidos LXX. 

43 Haec igitur, quae pro disponendis civilibus iu- 
dicibus Africae eorumque officiis, id est tam scri- 
niariis amplissimae eius praefecturae quam- cohorta- 
libus, per hanc divinam constitutionem statuimus, 
tua magnitudo cognoscens ex kalendis Septembribus 
fiiturae tertiae decimae indictionis effectui mancipari 
observarique procuret atque edictis publicis omnibus 
innotescanf^: his scilicet, qui ordinati fuerint a tua 
sublimitate secundum praesentem divinam constitu- 
tionem, firmitatem sui status in perpetuo habituris. 
nam deo iuvante de militaribus iudicibus et de offi- 
ciis eorum et de alio nostro exercitu per aliam 
sanctionem^ statuimus. Emissa lex ConstantinopoU 
dn. lustinianopp.A. iiii et Paulino vc. conss. [a. 534] 

2 Idem A. Belisario magistro militum per Orien- 
tem. In nomine domini nostri Ihesu Christi ad 
omnia consilia omnesque actus semper progredimur. 
per ipsum enim imperii iura suscepimus, per ipsum 
pacem cum Persis in aeternum confirmavimus , per 
ipsum acerbissimos hostes et fortissimos tyrannos 
deiecimus, per ipsum multas difficultates supera- 
vimus, per ipsum et Africam defendere et sub nos- 
trum imperium redigere nobis concessum est, per 
ipsum quoque, ut nostro moderamine recte guberne- 
1 tur et firme custodiatur, confidimus. Unde iam 
per eius gratiam civilium administrationum iudices 
et officia singulis Africanis provinciis constituimus, 
attribuentes , quid emolumentorum unusquisque per- 
cipere debeat. ad eius igitur providentiam etiam 
nunc animum nostrum referentes et armatas mili- 
\a tias et duces militum ordinare disponimus. Sanci- 
mus itaque, ut dux limitis Tripolitanae provinciae 
in Leptimagnensi civitate sedes interim habeat, dux 
vero Byzacena*e provinciae in Capsa et Thelepte^ 



civitatibus interim sedeat, dux autem Numidiae pro- 
vinciae in Constantinensi civitate sedes interim ha- 
beat, dux autem Mauritaniae provinciae in Caesa- 

2 riensi civitate interim sedeat. lubemus etiam, ut 
in traiectu, qui est contra Hispaniam, quod Septem 
dicitur, quantos providerit tua magnitudo, de mili- 
tibus una cum tribuno suo, homine prudente et de- 
votionem servante rei publicae nostrae per omnia, 
constituas '^*, qui possit et ipsum traiectum semper 
servare et omnia, quaecumque in partibus Hispaniae 
vel Galliae seu Francorum aguntur, viro spectabili 
duci nuntiare, ut ipse tuae magnitudini referat. in 
quo traiectu etiam dromones, quantos provideris, 

3 ordinari facias. In Sardinia autem iubemus du- 
cem ordinari et eum iuxta montes, ubi Barbaricini ' * 
videntur, sedere habentem milites pro custodia loco- 
rum, quantos et ubi tua magnitudo providerit. 

4 Et omnes diligenter pro commissis suae custodiae 
provinciis invigilent et ab omni hostium incursione 
subiectos nostros tueantur illaesos et^^ festinent, die 
noctuque dei invocando auxilium et diligenter labo- 
rando, usque ad illos fines provincias Africanas ex- 
tendere, ubi ante invasionem Vvandalorum et^^ 
Maurorum res publica Komana fines habuerat et 
ubi custodes antiqui servabant, sicut ex clusuris et 
4a burgis ostenditur. Maxime autem civitates, 
quae prope clusuras et fines antea tenebantur, cum 
essent sub Romano imperio constitutae, auxiliante 
divina misericordia, cum hogtes per partes expellun- 
tur, festinantes ^^* comprehendere atque manere et 
in illis locis duces et milites per partes accedant, 
ubi antea fines et clusurae provinciarum erant, 
quando integrae Africanae servabantur sub Komano 
4& imperio provinciae: Quod deo adnuente, cuius 
auxilio nobis restitutae sunt, speramus cito nostris 
provenire temporibus, et ut*^ in securitate et pace 
provinciae cum antiquis finibus integrae serventur 
et vigiliis ac laboribus devotissimorum militum et 
cura spectabilium pro tempore ducum custodiantui 
illaesae , quoniam ita convenit , ut semper custodes 
fines provinciae servent, ne detur hostibus licentia 
incurrendi aut devastandi loca, quae nostri subiecti 

5 possident. Quantos autem milites sive pedestres 
sive equites per unumquemque limitem qui*^ debent 
ad custodiendas provincias et civitates, tua magni- 
tudo, prout consideraverit, ordinet et nobis referat, 
ut, si perviderimus sufficientem esse ordinationem, 
confirmemus eam, sin autem perspexerimus et ali- 

6 quid amplius fieri, ut eam augmentemus. Quid 
autem dux stipendiorum nomine pro se suisque ho- 
minibus et quid eius ofticium consequatur, hoc sub- 

7 dita declaratur notitia. Sicut ergo praedictum 
est, interim nunc duces ac milites secundum nostram 
dispositionem in locis seu civitatibus quibus iussi- 
mus sedeant, donec deo auxiliante nobis ac rei 
publicae nostrae per labores nostros in illis locis 
constitui possint, in quibus uniuscuiusque provinciae 
antiquus limes constitutus erat, quando florente Ro- 
mana re publica memoratae provinciae integrae 

8 tenebantur. Pro limitaneis vero ordinandis (quia 
necessarium nobis esse videtur, ut extra comitaten- 
ses milites per castra milites limitanei constituantur, 
qui possint et castra et civitates limitis defendere 
et terras colere, ut alii provinciales videntes eos 
per partes ad illa loca se conferant) exemplum fe- 
cimus unius numeri limitaneorum , ut secundum 
exemplum, quod nos misimus, per castra et loca, 
quae providerit tua magnitudo, eos ad similitudinem 
nostri exempli ordinet, sic tamen ut, si inveneris de 
provinciis idonea corpora, aut de illis, quos antea 



(1) sol. MDCLXXXII post IIIICLXXII collocant libri 

(2) consularis] pro tempore consularis Tingitanae pro- 
vinciae scr. (3) post CLX desiderantur et Tingitanae 
provinciae offieia et notitiae reliqnarum sex provinoia- 
rum: u. §_12 (4) pro tempore medicis scripsi, praetor 
med' C, pt medi Miraeus (5) sol. c libri (6) scripsi 



sophistae C, sortitas dett. (7) sic Mommsen^ innotescat libri 
(8) c. 2 h. t. (9) sic C, lepte R (lO) sic scripsi, con- 
stituatisiJ, constitutis C (ll) sic C, barbaricinae R, 
Barbari vicini Mommsen (12) et edd., ut C, om. R 

(13) sic R, vel C (14) festinate {vel — nante) libri 

(15) utiJ, om. C (16) praesunt habere ins. Mommsen 



I 27 



80 



DE OFFICIO PRAEPECTl 



milites habebaut, limitaneorum constituas numero in 
unoquoque limite, ut, si forsitan commotio aliqua 
fuerit, possint ipsi limitanei sine comitatensibus mi- 
litibus una cum ducibus suis adiuvare loca, ubi dis- 
positi fuerint, non longe limitem exeuntes nec ipsi 
limitanei nec duces eorum, ut nullum etiam dispen- 
dium a ducibus vel ducianis praedicti limitanei sus- 
tineant, nec aliqu£|,s sibi consuetudines de eorum 
stipendiis per fraudes ad suum lucrum convertant. 
baec autem non solum in limitaneos volumus obser- 

9 vari, sed etiam in comitatenses milites. Et unum- 
quemque ducem et tribunos eorundem militum iube- 
mus, ut semper milites ad exercitationem armorum 
teneant et non concedant eos divagari, ut, si quando 
necessitas contigerit, possint inimicis resistere: et 
nullum audeant duces aut tribuni commeatalem de 
ipsis dimittere, ne, dum sibi lucrum studeant con- 
jficere, incustoditas nostras relinquant provincias. 
9a Nam si usurpaverint memorati duces vel officia 
eorum seu tribuni commeatalem de militibus relin- 
quere aut aliquod lucrum de eorum emolumentis 
subripere *, hoc non solum in quadruplum iubemus 
publico dependere, sed etiam^ dignitate eos privari. 
9& Magis enim debent duces et tribuni supra de- 
putata sibi emolumenta secundum labores suos de 
nostra largitate remunerationem sperare et non de 
commeatis militum aut de eorum stipendiis lucrum 
sibi adquirere, quoniam ideo ordinati sunt mUites, 
ut per ipsos provinciae vindicentur: praecipue cura 
sufticienter et ipsis ducibus et officiis eorum emolu- 
menta praestitimus et semper providimus unumquem- 
que secundum labores suos ad meliores gradus et 

10 maiores dignitates perducere. Postquam vero 
deo placuerit et per tuam magnitudinem Hmes om- 
nis in antiquum statum pervenerit et bene ordinatus 
fuerit, tunc, ubicumque necessitas emerserit, viri 
spectabiles duces invicem sibi, quando usus exege- 
rit, auxilium praebeant, ut provinciae seu limites 
eorum vigiliis et laboribus deo iuvante illaesi custo- 

11 diantur. Sicut autem iubemus audaces et fero- 
ces contra inimicos iudices ac milites nostros esse, 
sic volumus eos mites ^ et benevolos circa collatores 
nostros existere et nullum damnum nuUamque lae- 
sionem in eos efticere. si autem quisquam de mili- 
tibus ausus fuerit quamcumque laesionem tributariis 
nostris inf erre , ^ periculo viri spectabiUs ducis seu 
tribuni et principis digna vindicta adficiatur'* et in- 

12 demnes tributarii nostri custodiantur. Si vero pro 
quibusdam causis interpellatio apud nostros iudices 
lacta fuerit, iubemus non amplius sportularum no- 
mine, quam nostris legibus definitum est, exsecutores 
accipere, poenam eisdem legibus insertam ex trans- 

13 gressione formidantes. Cum autem deo adiu- 
vante Africanae nostrae provinciae per tuam magni- 
tudinem secundum nostram dispositionem ordinatae 
et limites in antiquum statum reducti et omnis^ 
Africa sic detenta fuerit, sicut erat, cum ergo haec 
omnia deo iuvante, praesente tua magnitudine, dis- 
posita et perfecta fuerint et per labores tuos anti- 
quos fines omnis Africa receperit, et docuerit^ nos 
de omni ordinatione totius Africanae dioeceseos, id 
est quanti et qui milites in quibus locis vel civitati- 
bus constituti sunt et quanti limitanei in quibus lo- 
cis vel limitibus ^ constituti sunt, tunc iubemus tuam 
magnitudinem ad nostram cleraentiam remeare. 

14 Interea vero si aliquas civitates seu castella 
per limitem constituta perviderit tua magnitudo ni- 
miae esse magnitudinis et propter hoc non posse 
bene custodiri, ad talem modum eas construi dis- 

15 ponat, ut possint per paucos bene servari. Cum 
autem magnitudo tua omnibus dispositis ad nos re- 
meare iussa fuerit, tunc duces uniuscuiusque limitis, 
quotiens pro componendis civitatibus aut castris et 



pro stipendiis suis ac pro annonis aliquid opus ha- 
buerint, celerius ad virum magnificum praefectum 
per Africam significent, ut ipse quae necessaria 
fuerint festinet facere, ne aliqua protractio provin- 

16 ciis noceat. Ea vero, quae ipse fecerit vel quae 
adhuc necessarie procuranda sunt, postea et memo- 
ratus vir magnificus praefectus Africae et viri spec- 
tabiles duces et de aliis omnibus quae ibi aguntur 
frequenter ad nos referant, ut bene facta confirme- 
mus et, quae opportunius debent fieri, ex nostra 

17 dispositione peragantur. Hoc etiara decernimus, ut 
duces, qui ordinandi sunt per Africanos limites, 
nihil amplius in sacratissimo palatio cuilibet perso- 
nae aut dignitati vel in ^ praetorio per Africam prae- 
fecturae vel magisteriae potestati^ praebeant, nisi 
11 a quantum subter adnexa declarat notitia. Nam 
si quis amplius, quam in subdita notitia taxatum 
est, usurpaverit seu acceperit^", triginta Ubras auri 
multae dependat nomine, cura et periculo indigna- 
tionis nostrae serenitatis subiacebit: nulla alia qua- 
libet persona aut dignitate aut officio accipiente ali- 
quid ab eis praeter illos, quorum nomina in subiecta 

18 notitia continentur. Ad haec iubemus, ut deo 
iuvante unusquisque dux seu eorura officia, secun- 
dum quod notitia subter adnexa detinet^S emolu- 
menta sua ex tributis Africanae provinciae ex ka- 
lendis Septembribus instantis felicissiraae tertiae de- 
ciraae indictionis percipiant. 

19 Et est notitia: deo volente debent delegari du- 
cibus et eorum officiis in Africa constitutis pro 
annonis et capitu per singulos annos praebendis 
ita: 

20 Viro clarissimo duci Tripolitanae provinciae et 
hominibus eius annonaeCXC, singulis annonis solidi 
V, capita CLYIII, singulis capitibus solidi IIII, si- 
mul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 

21 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simui 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS 
dividuntur sic: 

22 Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita 11. 
nuraerario uno annonae IIII capita II. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 

nonae XIIII, et ad capitura IS, fiunt capita VI. 
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae XV, 

et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 

et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas II, fiunt anno- 

nae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VIIII. 
semissalibus ^^ undecim ad annonam IS, fiunt an- 

nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 

23 Item viro clarissirao duci Byzacenae provinciae 
et horainibus eius anuonae CXC, singulis aunonis 
solidi V, capita CLVIIl, singulis capitibus solidi IIII, 
simul fiunt pro annouis et capitu solidi MDLXXXII. 

24 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
dragiuta annonae XCVIS, singulis aunonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul 
fiunt pro annouis et capitu solidi DCLXXIIIIS. di- 
viduutur sic: 

25 Adsessori uuo aunonae VIII capita IIII. 
primicerio uuo annouae V capita II. 
numerario uno annonae IIII capita II. 
ducenariis quattuor ad anuonas IIIS, fiunt an- 

nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
ceuteuariis sex ad aunonas IIS, fiunt auuonae 

XV, et ad capitum I, fiuut capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiuut annonae XVI, 

et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas II, fiunt an- 



(l) subripere C, sibi adquirere R (2) sed etiam et 

libn (3) milites Hbri (4) efficiatur {vel — antur) 
libri (5) et omnis edd., omnis C, omnes RQ (6) do- 
cueris Russardus (7) militibus libri (8) in dett., 



om. CR (9) potestatis Ubri (10) seu acceperit edd., m 
accipere CQ, acceperiti? (11) contineterfrf. (12) semissali- 
bus scripsi ad inscriptionem C. I. L. V n. 8739 : libri hoc loco 
et in aequentibus officiis aut scmissaliis aut scmis aliis hahent 



PRAETORIO APRICAE 



81 



I 27. 28 



nonae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita 

vnii. 

semissalibus undecim ad annonam IS, fiunt an- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 

26 Item viro clarissimo duci Numidiae provinciae 
et hominibus eius annonae CXC, singulis annonis 
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi ILII, 
simul fiuut pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 

27 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul 
tiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS. di- 
viduntur sic: 

28 Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae IIII capita n. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 

nonaeXIlII, et ad capitum IS, fiuntcapitaVI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae 

XV, et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 

et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonasll, fiunt annonae 

XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VHII. 
semissaKbus undecim ad aunonas IS, fiunt an- 

nonaeXVIS, et ad capitum I, fiunt capitaXI. 

29 Item viro clarissimo duci Mauritaniae prouinciae 
et hominibus eius annonae CXC, siugulis annonis 
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 

30 Adsessori ducis et ofticio eius hominibus qua- 
di'aginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVm, singulis capitibus solidi IIII, simul 
tiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIUS. di- 
viduntur sic: 

31 Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae IIII capita U. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 

nonae XIIlI, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae 

XV, ^ et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 

et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas II, fiunt anno- 

nae XVIII, et ad capitum I, tiunt capitaVIIII. 
semissalibus undecim ad annonas IS, fiuut an- 

uonae XVIS, et ad capitum I, fiunt ca- 

pita XI. 

32 Item viro clarissimo duci Sardiniae insulae et 
hominibus eius annonae CXC, singulis annonis so- 
lidi V, capita CLVIII, singulis capitibus sohdi IIII, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 

33 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
dra.^inta annonae XCVIS, singuhs annonis solidi V, 
capita XLVIU, singulis capitibus solidi IIU, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS. 
dividuntur sic: 

34 Adsessori uno annonae VIII capita IIU. 
primicerio uno annonae V capita II. 
nuraerario uno annonae UU capita II. 
ducenariis quattuor ad annonas lUS, fiunt an- 

nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, tiunt annonae XV, 

et ad capitum I, tiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonasll, fitint annonaeXVI, 

et ad capitum I, fiunt capita YUI. 
circitoribus novem ad annonas 11, tiunt an- 

nonae XVIU, et ad capitum I, tiunt ca- 

pita VIIU. 
semissalibus undeclm ad annonas IS, tiunt &n- 

nonaeXVTS, et ad capituml, fiunt capita XI. 



35 (20) Item notitia consuetudinum , quas in sacro 
laterculo et in praetorio amplissimae praefecturae 
per Africam, iam^ in officio magistri militum pro 
tempore dux praebere oportet uniuscuiusque limitis 
sic: in sacro laterculo solidi VI: in officio magiste- 
riae militum potestatis pro insinuandis administra- 
tionis suae divinis nostrae serenitatis adfatibus so- 
lidi XII: in officio amplissimae praefecturae per 
Africam pro insinuandis eiusdem chartis solidi XU. 

36 (21) Grloria itaque tua, quae per hanc pragmati- 
cam sanctionem nostra statuit aeternitas, elfectui 
mancipari observarique praecipiat. Emissa lex idi- 
hus Aprilihus Constantinopoli dn. lustiniano pp. 
A. iiii et Paulino vc. conss. [a. 534] 



XXVIII.' 
d:e officio praefecti urbis. 

1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Vo- 
lusianum pu. Studentibus nobis statum urbis et 
annonariam rationem aliquando firmare in animo 
subiit eiusdem annonae curam non omnibus deferre 
potestatibus. ac ne praefectura urbis abrogatum 
sibi aliquid putaret, si totum ad ofticium annona- 
rium redundasset eidem praefecturae sollicitudinis 
ac diligentiae necessitatem mandamus, sed non ita, 
ut lateat ofticium annonariae praefecturae, sed ut 
ambae potestates, in quantum sibi negotii est, tuean- 
tur civilem'' annonam sitque societas muneris ita, 
ut inferior gradus meritum superioris agnoscat at- 
que ita superior potestas se exserat, ut sciat ex 
ipso nomine, quid praefecto debeatur annonae. D. ii 
non. April. Mediolani Valentiniano et Vaiente AA. ii^' 
conss. [a. 368] 

2 Idem AA. ad Ampelium pu. Quod promulgatis 
sanctionibus tua sinceritas perscriptum* esse non 
nescit, etiam ex praecepto nostro competenter ob- 
servet nec^ quasdam personas de provincia existi- 
met avocandas' nisi tantummodo suos ofticiales et 
homines populares huius almae urbis seditioni ob- 
noxios. [a. 371 ^ 372] 

3 ^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Rufinum pu. Praefectura urbis cunctis quae 
intra urbem sunt antecellat potestatibus , tantum 
ex omniumparte delibans^ quantum sine iniuria ac 
detrimento alieni honoris usurpet. D. iii id. lul. 
Valente A. v et Vaientiniano iun. conss. \a. 376] 

4 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius AAA. Severino comiti sacrarum largitionum. 
Omnia corporatorum genera, quae in Constantino- 
politana civitate versantur, universos quoque cives 
atque populares praefecturae urbanae regi modera- 
mine recognoscas*'. D. xvii k. Mai. Medioiatii 
Tatiano et Symmacho conss. \a. 391] 

5 ^^lmp. Theodosius A. Constantio pu. Prinri- 
cerius adiutorum tuae sedis officii per biennium, 
quod in eodem gradu ex consuetudine priscae ordi- 
nationis emeruit, curam insuper personarum usur- 
patione omni atque ambitione cessante suscipiat: 
hoc etiam adiecto, ut, si quis ex memorato ordine 
vel condicionis humanae fine praeventus vel alia 
quacumque ratione militiae gradum propriae ami- 
sisse monstrabitur, soHtae ambitionis iniuria vacante 
locum is, qui iuxta matriculae veritatem sequitur'^ 
obtineat. D. xiii k. lan. Constantinopoii Victore 
cons. [a. 424] 



(l) iam Mommsen, tam lihri: iam intellege., donec Africa 
tota recuperetur, a quo tempore codicilli ducihus a prae- 
fectis insinuentur, cf.c.i § 19 A. ^ (2) B 6, 4, 10—13. — 
Cf. Diq. 1, 12 (3) = Th. 1, 6, 5: iunge Th. 11, 14, 1 

(4) civilem om. Th. (4*) ii del. Clossius : Th. 11, 14 1 
male re/ertur ad a. 364 (o) sic C, scriptum R, praesiirip- 
II. 



tum M (6) neo C, ne R (7) sic C, advocandas M, devo- 
candas R (s) === Th. 1, 6, 7: iunge 12, 58, 1 (9) sic 
Th. cum Graecis, derivans CR (lO) = Th. 1, 10, 4 

(u) sic Th.j se (se om. R) cognoscant CR, cognoscas M 
(Uj = Th. 1, 6, 12 (13) sequetur Th. 

11 



l 29—31 



82 



DE OFFICIO MAGISTBI MILITUM 



XXVIIIL' 
DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM. 

1 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius^ 
AAA. aa Eusignium pp. Viri illustres comites et 
magistri peditum et equitum in provinciales nullam 
penitus habeant potestatem, nec amplissima prae- 
fectura in militares viros. [«. 386—387] 

2 Hmpp. Honorius et Theodosius AA. ad Hypa- 
tium magistrum militum per Orientem. Appari- 
tores statutos officii tui ad aliud iudicium trahi mi- 
nime oportebit^. sciat igitur illustris magnificentia 
tua sub te, sive civiliter sive criminaliter appetan- 
tur, eos litigare debere. B. id. Dec. Constantino- 
poli Constantio et Constante conss. [a. 414] 

3 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Eos, qui ultra 
statutos in officio magisteriae per Orientem potesta- 
tis militant, civilium quoque iudicum sententiis su- 
per quolibet negotio subiacere : ipsis quin etiam statu- 
tis in tributariis collationibus civilium quoque iudicum 
dispositionibus procul dubio parituris, [a. 476 — 485] 

4 Imp. Anastasius A. lohanni magistro militum 
ver lUyricum. Milites de locis, in quibus consistunt, 
ad alia loca sine speciali nostrae serenitatis aucto- 
ritate nullatenus transferri praecipimus, nec^ eorum 
expensae in locis, in quibus consistunt, minuantur. 
sed si forte quaedam urguens et necessaria causa 
emerserit, utihtati ac securitati publicae tam am- 
plissimam praetorianam praefecturam quam tuam 
sedem sine ulla procrastinatione prospicere protinus 
oportet et suggestiones ad nostras aures destinare, 
indicantes tam loca, de quibus milites transferendi 
sunt, quam ea, ad quae pervenire eos oportet, no- 
minaque fortissimorum numerorum, in quibus idem 
miUtes referuntur, nec non quantitatem annonarum 
et ante omnia causam, ob quam idem milites trans- 
ferendi sunt, ut post talem suggestionem a nostra 
auctoritate competentia procedant. 

5 Imp. lustinianus A. Zetae viro illustri magistro 
mHitum per Armeniam et Pontum Polemomacuin 
et gentes. Cum propitia divinitate Komanum nobis 
sit delatum imperium, sollicita cura cauta diligentia 
pertractantes perspeximus oportere etiam partibus 
Armeuiae et Ponto Polemoniaco et gentibus pro- 
prium magistrum militum per hanc legem constituere, 
tuamque magnitudinem, quae nobis ex ante gestis 
optime commendata est, idoneam ad talem fore 
dignitatem contidentes elegimus certasque provincias, 
id est magnam Arraeniam, quae interior dicebatur, 
et gentes (Anzetenam videHcet, Ingilenam, Asthia- 
nenam, Sophenam, Sophanenam^, in qua est Mar- 
tyropolis, Balabitenam) et primam et secundam Ar- 
meniam et Pontum Polemoniacum tuae curae cum 
suis ducibus commisimus, comite Armeniae penitus 
sublato, certosque subdidimus numeros, non modo 
quos in praesenti novos constituimus , sed etiam de 
praesentalibus et Orientahbus et aliis agminibus 
segregatos, non tamen quantitatem eorum agminum 
minuentes: sed quia plures eis addidimus sine rei 
publicae gravamine et sine augmento sumptuum, 
aliquantos subtraximus, ita tamen, ut et post hanc 
subtractionem ampliores remanserint, quam usque 
ad nostra fehcia fuerant teropora. 

6 ' 



(l) B 6, 4, 14 ... 16 (2) debuit esse Valentinianus 

Theodosius et Arcadius (3) = Th. 1, 7, 4 (4) ap- 
paritores officii tuae praestantiae ad aliud iudicium trahi 
ex auctoritate sacrorum rescriptorum minime oporte- 
bit Th. (5) ne C contra B (6) sophenam sopho- 
nenam 3/, sophonenam C, et sophonenam R: cf. Nov. 
31, 1, 3: T^Ofavrjvr} re xtd ^Avt,r]rrjvrj rj TXfl^pavri 
(7) excidit Graeca constitutio (8) B 6, 6, 3. 4. — 

Cf. Dig. 1, 13 (9) = 77». 1, 8, 2 (10) SaUustio 



XXX.'' 
DE OFFICIO QUAESTORIS. 

1 ^lmp. Theodosius A. Sallustio q^uaestori. Totius 
minoris laterculi curam^" scias ad tuae sublimitatis 
sollicitudhiem pertinere, ita ut tuo arbitratu ex scri- 
nio memoriae totius minoris laterculi dignitates, hoc 
est praepositurae omnes, tribunatus et praefecturae 
castrorura ' * iuxta consuetudinem priscam clementiae 
meae auctoritate deinceps mittantur'^. B. vik. Mai. 
Constantinopoli Victore cons. \a. 424] 

2 ^^ldem A. Helioni comiti et magistro officio- 
rum. Omnes minoris laterculi dignitates, quae sub 
cura quidem ac sollicitudine viri illustris quaestoris 
esse antea videbantur, postea vero vel universae vel 
mediae ad magistrorum militum potestatem disposi- 
tionemque transierant, placuit nunc clementiae meae 
vetusti temporis more renovato ad prisca deinceps 
iura revocare. Z>. /// k.Mai. supra scrip to cons. [a. 424] 

3 Imp. Anastasius A. Eusehio magistro officio- 
ricm. Officia et condiciones, quae pertinent ad vi- 
ros devotos in sacro scrinio memoriae militantes, 
nemini liceat sub quacumque occasione sine ulla 
divinae subscriptionis Hberalitate peragere: eo, qui- 
cumque in hoc fuerit postea facinore convictus, 
publicatione bonorum suorum multando, officio quo- 
que rectoris provinciae, in qua non adlegato super 
gerenda sollicitudine sacro rescripto aliquis ausus 
fuerit eandem curam sibimet usurpare, trium libra- 
rum auri dispendio feriendo. B. k. Mart. Constan- 
tinopoli Anastasio A. et Rufo conss. [a. 492] 

XXXI.»^ 

DE OFFICIO MAGISTRI OFFICIORUM. 

1 ^^lmp. Constantius A.'^^ ad agentes in rehus. 
Privilegiis dudum scholae vestrae indultis integris 
reservatis, ad ducenam etiam et centeuam et biar- 
chiam nemo suffragio, nisi labore *' unusquisque per- 
veniat, principatum vero adipiscatur matricula de- 
currente, ita ut ad curas agendas et cursum illi 
1 exeant, quos ordo militiae vocat et laborum. Adiu- 
tor praeterea, in quo totius scholae status et ma- 
gistri securitas constituta est, idoneus probitate mo- 
rum ac bonis artibus praeditus nostris per magistrum 
obtutibus offeratur, ut nostro ordinetur arbitrio. 
D. et pp. Homae in foro IVaiani k. Nov. Eusebio 
et Hypatio conss. \a. 359] 

2 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. aaPrincipium magistrum officiorum. Nemo 
agentura in rebus ordinera militiae atque *^ stipendia 
praevertat, etiamsi nostri nurainis per obreptionem 
detulerit indultum: ac si quis^" formam istiusmodi 
docebitur obtulisse, in locura, ex quo indecenter 
emerserat, revertatur, ut is gradu ceteros antecedat, 
quera stipendia longiora vel labor prolixior fecerit 
anteire. PP. Hadrumeti vii id. mart. post cons. 
Arcadii A. et Bautonis. \a. 386] 

3 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Phle- 
getio comiti et magistro officiorum. Scholariura 
nostrorum devotio, probata^^ nostris parentibus, 
circa nostrae raaxirae serenitatis adfectionem enituit. 
inde quidquid ad fovenda servandaque eorum privi- 
legia postulatur, statim credidimus^^ admittendura. 
ideoque suggestionem tui culminis approbantes viris 
spectabilibus comitibus scholarum verberandi regra- 
dandive senatores ac ducenarios licentiam denega- 
mus. ea namque, quae tali commotione digna sunt, 

viro illustri comiti et quaestori. Laterculi curam totius Th. 
(11) castrorum om. Th. (12) emittantur Th. (13) = Th. 
1, 8, 3 (14) 5 6, 1, 57 . . 61 (15) = Th. 1, 9, 1 

itJnae 12, 22, 3 et Th. 6, 29, 4. 5 (16) et lulianus C. 
addit Th. (17) suffragio nisus, labore Mommsen, suf- 
fragio, sed per laborem Th. (18) = Th. 1, 9, 2 

(19) militiaeque Th. (20) quis om. Th. (21) == Nov. 
Th. 21. finis iteratur in 12, 29, 1 (22) sic Nov., pro- 
bata a librt (23) sic CR, credimus MNov. 



DE OFFICIO COMITIS SACR. LARG. 



83 



I 31—34 



ad tuae sublimitatis volumus referri notitiam. B. xv 
k. Mai. Constantinopoli Cyro vc. cons. \a. 441] 

4 ^ldem AA. Nomo magistro officiorum. Curae 
perpetuae tui culminis credimus iniungendum , ut 
super omni limite sub tua iurisdictione constituto, 
quemadmodum se militum numerus habeat castro- 
rumque ac clusurarum cura procedat, quotannis 
significare nobis propria suggestione procuret. D.prid. 
id. Sept. Constantinopoli Maximo ii et Paterio 
conss. [a. 443] 

5 Impp. lustinus et lustinianus AA. Tatiano ma- 
gistro officiorum. lubemus eum ad militiam devo- 
tissimorum scholarium de cetero pervenire, qui 
nostrum meruit iudicium, nec licere pro tempore tui 
culminis administrationem habenti sine huiusmodi 
probatoria aliquem inter eosdem viros devotos scho- 
lares suis referre.praeceptionibus-: sed sciat is, qui 
sine sacro rescripto ad eandem pervenire militiam 
ausus fuerit, non solum ea se privari, verum etiam 

1 poenae viginti librarum auri subici. IUud etiam 
observari de cetero volumus, ut, si quis locus sta- 
tutorum scholarium in quacumque schola vacaverit, 
iUe subrogetur, quem nostra pietas per sacrum re- 

2 scriptum vacantem subire locum praeceperit. Ad 
haec quadrimenstruos breves eorundem scholarium 
cura tuae sublimitatis et pro tempore viri excellen- 
tissimi magistri officiorum conscribi volumus et eos 
sacro scrinio laterculi praestari ibi deponendos, ut 
semper notitia eorundem scholarium certa sit neque 
publico damnum aliquod infligatur. D. x k. Mai. 
Constantinopoli Mavortio vc. cons. [a. 527] 

XXXII. 

DE OFFICIO COMITIS SACRARUM LARGITIONUM. 

1 ^Imp2). Arcadius et Honorius AA. Limenio co- 
miti sacrarum largitionum. Palatinis haec cura 
debet esse praecipua, ut, periculo proprio notariis 
destinatis, super neglegentia iudicum, si ita res ex- 
egerit, conquerantur, ne eorum sit impunita desidia. 

1 ludices quoque de eorum nominibus referre con- 
venit, quos commodis propriis magis quam utilitati- 

2 bus publicis studere praeviderint. Breves etiam 
quadrimenstruos ad officium palatinum noverint di- 
rigendos aurumque exactum ad sacras largitiones 
sine ulla dilatione esse mittendum. D. Jii k. Mart. 
Mediolani Vincentio et Fravito conss.* [a. 401] 

XXXIII.'* 
DE OFFICIO COMITIS RERUM PRIVATARUM. 

1 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Hono- 
ratum consularem Byzacii. Si quid negotiorum 



fuerit actitatum, in quibus aliquid commodi fiscalis 
appareat, ad officium rei privatae tua gravitas acta 
transmittat, ut instructione percepta, quid sibimet 
iuris auxilio debeatur, agnoscat. D. vi k. lan. Va- 
lenti?iiano et Valente AA. ii conss. [a. 368] 

2 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Minervio co- 
miti rerum privatarum. Ad palatinorum curam et 
rationalium officia omnium rerum nostrarum et to- 
tius perpetuarii, hoc est emphyteuticarii ', iuris ex- 
actio revertatur. D. x k. lan. Mediolani Caesario 
et Attico cotiss. [a. 397] 

3 Impp. Honorius et Theodosius ^ AA. Ursacio 
comiti rerum privdtarum. Si quis iudicum vir illu- 
stris vel praeiectus urbi cognitionem comitivae pri- 
vatarum examini debitam sibimet vindicandam cen- 
suerit vel tuitionem contra eiusdem sedis statuta 
praestiterit, ad quinquaginta librarum auri illationem 
poenae nomine eius officium teneatur, quam decet 
in articulo exigi mansuetudinis nostrae aerario so- 
ciandam. D. vi id. Aug. Ravennae Constantio ei 
Consta?ite conss. \a. 414] 

4 ^Mr] Siayirco riva rStv STta^xBcordiv nQOcpaaei 
Srjfioaicov 7tQay/u.drcov 6 xofxrjs rtjs iScxiig ne- 
Qiovatas dtxa &sias intrQonris firjSe tqJ firjvvovri 
rrjv XQtcftv xarantarevirco rov nQayfiaros. 

5 ^ Mrjrs o xofirjs rrjs iStxrjs ns^tovaias firjrs ris 
SrsQos rcbv iv KcovaravrtvovnoXst ^ iv raXs 
inagxiats aqxovrcov rov negi d'rjaav^ov xara- 
firjvvovra ngoaSsxiffd^co. si Ss nsgi rtvos srigov 
ngoaayyiXXsi, vno iyyvrjv sv&vs ovx rjrrov nivrs 
Xirgcov ytvia&co' xai firjSi rts acpgayis ^ dva' 
ygacprj xai xatvtafios 6 rvxcov ini rols ngoa- 
ayysX&eXai ngoasgxiad^co ngdyfiaat ngb Staxgi- 
ascos iyygdcpov. xai si fisv o xarrjyogovfievos 
ndgsart, xgtvia&co nagd rcp xofirjrt rrjs iStxrjs 
negtovaias rb ngdyfia, si Ss iv inagxict Stdysi, 
nagd rcp dgxovrt rj rcjo d^ogt^Ofiivcp Stxaarfj, 
rcov cptaxoavvrjyogcov rj, iv dnogiq rovrcov, sri' 
gcov vnsg rov xarrjybgov ngoTxa Xsybvrcov. 
ytviad^co Si rcbv avvrjybgcav i^iacoats xai dvat- 
gsia&co rb xai rd vnsg rov xarrjybgov Sanavrj- 
fiara rbv ivaybfisvov notslv rovrov tpvXurro- 
fiivov xai ini rov Sixas rtvds rc^ cpiaxco xtvovv- 
ros. xai firjSsis avrcov ngb rsXeias ixxaXeia&ca 
rov ngdyfiaros xgiascos. 



XXXIIII. 

DE OFFICIO COMITIS SACRI PATRIMONII. 

1 ^^[Avroxgdrcog ^Avaardatos A.] 

*^7^s iSixrjS ifsvgsd^eiarjs ovaias rc^ Srjfioaicp rj 
ifsvgsd^rjaofiivrjs ngo^sfiXrjad^co ij xaXeiad^co xb- 



(1) = Nov. Theod. 24, 1, 5 : iunge 1, 46, 4. 11, 60, 3 (2) sic 
R. praescriptionibus C (3) = Th. 1, lo, 7 B 6, 31,1 
(4) sic Th., d. III kal. maii. honorio vii et theodosio ii aa. 
coss. (= a. 407) ffal., ut videtur^ ex coniectura (5) B 6, 
1, 105—109 (6) = Th. 1,11,1 (7) hoc est emphy- 

teuticarii confirmant Graeci, om. Th. (8) = jS 6, 

1, 108 (9) = J5 6, 1, 109: iungenda videtur 1, 34, 3 
(10) ofjicium comitis sacri patrimonii institutum esse ab 
Anastasio testantur Lydus de mag. 2 , 27 et glossae 



nomicae (Otto thes. 3, 1776): nargtfiovtdXta, oaa Sxa- 
aros ^aatXevs savrco xrdrat, dnb rov /SaatXicos lAva- 
araaiov' avrbs ydg iartv o i^svgcbv xai rrjv ngoa- 
rjyogiav ravrrjv xai rrjv dgxrjv rov xbfirjros rov nargt- 
fioviov: duas minimum huius tituli leges Anastasii esse 
colligitur ex dictato de consiliariis [luliani Epitome ed. 
Haenel p. 199) : lege primo libro codicis anastasianas con- 
stitutiones subiectas titulo de officio patrimonii. (ii) = 5 
6, 1, 102 



4 Ne quem provincialium sub praetextu rerum 
fiscalium comes rerum privatarum sine sacro man- 
dato deducat neve delatori causae cognitionem 
committat. 

5 Neve comes rerum privatarum neve guis alius 
magistratuum, qui Constantinopoli quive in proviJi- 
ciis sunt, de thesauro deferentem admittat: sin autem 
de alia re defert, statim fideiussioni non minus 
quinque lihrai'um subiciatur. neve signatio vel de- 
scriptio vel forte innovatio in rebus denuntiatis ante 
sententiam tn scriptis latam procedat. et si qui- 
dem accusator praesens est, apud comitem reium 



privatarum causa iudicetur, sin in provincia mora- 
tur, apud praesidem vel iudicem delegatum, ut 
fisci advocati vel iis deficientibus alii gratis pro 
accusatore causam dicant. fiat autem advocatorum 
exaequatio , neve amplius reus sumptus quae pro 
accusatore fiunt dependat. hoc ooservetur etiam 
adversus eum, qui lites aliquas fisco movet. neve 
quis eorum ante definitivam causae decisionem pro- 
vocet. 

1 Imp. Anastasius A. Si privatwn patrimonium 
fisco accessit vel accedet, ei praeficiatur comes sacri 
patrimonii, qui id ad exemplum comitis rerum pri- 

II* 



I 34—38 



84 



DE OFFICIO PROCONSULIS 



fiTjS rrjs iSiitTJs xrrjaecoe , xara f^u^irjaiv^ rov xo- 
firjros rrjs iStxTJs 7C£Qiovaias avrrjv Sioiiccov^' Ttaac 
roTs vTt^ avrov ovot yetoqyols rj Tta^oixoiS rj iucpv- 
revrais rcov avrcov ovrtov TiQOvofxicov , 6)v oi 
V7c6 rov Tiqatnootrov xai rov xofiijra rcov oixeicov 
aTtoXavoviTi, xat Tta^a fibvco xofirjrt rov rrjS iSixrjs 
xrrjoecos xiveirioaav xai evayda&coaav. oi 8e rov 
rrjs iStxrjs xrrjaecos ra^ecorat rov xofirjros rijs 
ajtavrayipv iStxrjs * Tte^tovaias ixdrcoaav tcqo- 
vofita. 

1 \^0 avros fiaatXevs.] 

^<pQovrtt,ercoaav oi rcov i7taQ%tc5v aQxovres xal 
ai rovrcov rd^ets oixeico xtvSvvcp firiSefiiav ra 
rrjS iStxrjS xrrjaecos xxrjfiara ^Xa^rjv vcpiaraad^at 
rj rrjv e^ avrcov fietovad^at tcqoooSov rj ifiTCai^e- 
a&ai. i^earco Se rco xofirjrt rrjs iStxrjs xrr/aecos 
xal nQoartfiav avrols xai uera rrjv aQyjiv rrjv 
yevouevrjv dvaacoaai ^Xd^rjv, dXXd firjSefiiav Se- 
yia&coaav dTCOQcov rj Ofioxrjvacov i-TCt^oXrjv. 

3 ^MrjSe TtaQa rov xofirjros rcov ■9'rjaavQah' rjficov 
rts rj acpQayls rj dvayQarprj TCQoaeQyJad^co tcqo 
rrjs rov TCQdyfiaros StaxQiaecos inl rols TtQoa- 
ayyeX&eXat nQdyfiaat' xai ivravd^a rd vTteQ eav- 
rov fiovov Ttotovvros Saicavrjfiara, xai firj Svva- 
uevov TtQO reXeias ixxaXeaaa&at xprj(pov. 



XXXV.^ 

DE OFFICIO PROCONSULIS ET LEGATI. 

1 ^lmp. Constantinus A. Aeliano proconsuli Afri- 
cae. Legati non solum civiles, sed etiam criminales 
causas audiant, ita ut, si sententiam in reos feren- 
dam perviderint ^, ad proconsules eos transmittere 
non morentur. B. k. Oct. Constajitino A. vi et 
Constantino C. conss. \a. 320] 

2 ''Imp'p. Arcadius et Honorius AA. Simjilicio 
proconsuli Asiae. ^ Officium Hellesponti consularis 
aeternae recordationis patrem** serenitatis nostrae 
adiit et expositis suis incommodis, quibus a vicaria- 
nis apparitoribus urguebatur, oravit sub tuae subli- 
mitatis agere potestate'. cuius adlegationes huma- 
nae proclivius pium principem commoverunt: guod 
et uos obtinere censemus ^^. D. viii k. April. Con- 
stantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii AA. 
conss. \a. 396] 

XXXVI." 

DE OFFICIO COMITIS ORIENTIS. 

1 ^^lmp. Leo A. Pusaeo pp. Titulos, qui Aly- 
tarchiae et Syriarchiae muneribus in prima Syria de- 
putati sunt, per officia tam viri spectabilis comitis 



Orientis quam viri clarissimi rectoris provinciae fla- 
l^ gitari praecipimus. Alytarchiae quidem ludi cura 
viri spectabilis comitis Orientis et eius officii, Syriar- 
chiae vero sollicitudine viri clarissimi moderantis 
provinciam eiusque apparitionis exerceantur, nullique 
penitus curialium, nec si volueririt, idem munus vel 
honorem subeundi licentia permittatur. D. v id. 
Nov. ConstantinopoU Basilisco et Herminerico 
conss. »2' \a. 465] 



XXXVII.»^ 
DE OFFICIO PRAEFECTI AUGUSTALIS. 

1 ^^lmppp. V alentinianus Theodosius et Arca- 
dius AAA. Florentio praefecto Augustali. Omnia 
tributa per Aegyptiacam aioecesia cura et provi- 
dentia claritatis tuae a moderatoribus provinciarum 
exigi iubemus. si qui tamen ex possessoribus sive 
militaribus sive non militaribus ad inferenda quae 
debent audaces extiterint, eos per militare etiam 
auxilium, si opus exegerit, ad solutionem compelli 
censemus. D. xiii k. Mart. Constantinopoli Ho- 
norio np. et Euodio conss. \a. 386] 

2 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Praefectus Augustalis ordinariorum sub 
se iudicum examinandi flagitia et super his refe- 
rendi, non amovendi vel puniendi habeat potestatem. 
D. prid. non. Dec. Constantinopoli Olybrio et Pro- 
bino conss. [a. 395] 



XXXVIII." 

DE OFFICIO VICARII. 

1 "Imppp . Valens Gratianus et Valentin ianus AAA. 
Antonio pp. In civilibus causis vicarios comitibus 
militum convenit anteferri, in militaribus negotiis'* 
comites vicariis anteponi, quotiensque societas in 
iudicando contigerit, priore loco vicarius pondere- 
tur, comes adiunctus accedat: si quidem cum'* 
praefecturae meritum ceteris dignitatibus antestet, 
vicaria dignitas ipso nomine eius se trahere indicet 
portionem et sacrae cognitionis habeat potestatem 
et iudicationis nostrae soleat repraesentare reveren- 
tiam. D. viii id. lan. Gratiano A. iiii et Mero- 
baude co7iss. [a. 377] 

2 '^^ldem AAA. ad Hesperium ^p. Relationes 
vicariorum, si quando usus attulerit, ad nostram 
mansuetudinem referantur. relationes enim iudicum 
libenter audimus, ne administratorum decrescere vi- 
deatur auctoritas, si eorum consulta veluti profano- 
rum preces a nostris adytis repellamus. D. xii 
k. Febr. Gratiatio A. iiii et merobaude conss. [«.377] 



I 



(l) ol Se rov xofirjros rrjs iSixijs xrrjaean ra^ecorai 
rd rrjS rd^ecos rov xofirjros rrjs aTt^ oLQxrjs iSixijs 
Zackariae (2) = i5 6, 1, 103, cf. p, v (d) = B 6, 
1, 104, cf. p. V: iungenda videtur 1, 33, 5. c. 3 licet ex 
ordine B huic titulo restituenda fuerit, tamen non sine 
causa Heimbachius dubitavit, num ad hunc titulum per- 
tineat constitutio, cuius argumentum ad comitem sacra- 
rum largitionum (tit. 32) spectet (4) B 6, 2, 19. 20. 

— Cf. Dig. 1, 16 (5) == Th. \, 12, 3 (6) pro- 

viderint lihri (7) = Th. 1, 12, 5 (8) sic Tk.j 

patres libri (9) sic Tk., potestatem libri (lo) quod 



. . . censemus om. Th. (U) B 6, l, 73 (12) haec 
constitutio iungendane sit cum 10, 44, 3, pro certo affir- 
mari non potest, quia non apparet^ Contius subscriptio- 
nem c. 3 ex lihro restituerit, an argumenti quadam af- 
finitate motus ex hac constitutione suppleverit (12*) cf 
p. 455 not. 14 (l3) J5 6, 1, 91. 92. — Cf Dig. 1, 17 

(14) = TA. 1, 14, 1 mut. (15) = Tk.X, 14, 2 (l6) B 6, 
1, 112. 113 (17) = Tk. 1, 15, 7 (18) negotiis om. Tk. 
(19) cum Th. (cum ad traditur), om. libri (20) = Th. 
1, 15, 8 



vatarum administret. omnibus agricolis vel colonis 
vel emphyteutis ei subditis eadem privilegia compe- 
tant, quwus fruuntur qui sub praeposito et comite 
rerum privatarum sunt, rteve agant et conveniantur 
nisi apud cornitem sacri patrimonii. officiales au- 
tem fcomitisj sacri patnmonii privilegia [officii] 
comitis privatarum rerum earum quae ab i?iitio 
erant habeant. 

2 Idem A. Suo periculo provinciarum rectores 
eorumque officia curent, ne guid damni res ad 



sacrum patrimonium pertinentes susiineant neve 
reditu^ earum minuatur vel defraudetur. Liceat au- 
tem comiti patrimonii et multare eos et deposito 
magistratu damnum illatum resarcire: ne tamen 
sterilium vel eiusdem generis praetextum accipiant. 
3 Ne qua a comite thesaurorum nostrorum 
signatio vel desciiptio rerum delatarum ante causae 
diiudicationem fiat: in hoc quoque casu [reusj 
sumptus pro se factos solos agnoscat, neve ante 
definitivam sententiam appellare possit. 



DE OFFIOIO RECTORIS PROV. 



85 



I 39. 40 



XXXVIIll.' 
DE OFFICIO PRAETORUM. 

1 ^lmp. Constantius A. ad senatum. Praetori 
defertur naec iurisdictio sancientibus nobis, ut libe- 
rale negotium ipse disceptator examinet. sane inter- 
poni ab eo decreta conveniet, ut, sive in integrum 
restitutio deferenda est, probatis dumtaxat causis 
ab eodera etiam^ interponatur decretum, seu tuto- 
ris dandi seu ordinandi curatoris'*, impleatur ab eo 
interpositio decretorum: quippe cum apud eum quo- 
que adipisci debeat patronorum iudicio sedula ser- 
vitus libertatem. nec sane debita filiorum votis pa- 
trum vota cessabunt, ut patente copia liberos suos 
exuant potestate, magis propriis obsequiis manci- 
patos, cum sese intellegant his obsequii plus debere, 
a quibus sese meminerunt vinculis sacris^ exutos. 
D. III k. lan. Eusebio et Hypatio conss. [a. 359] 

2 ^hnpp. Valentiniayius et Marcianus AA. Ta- 
tiano pu. Tres tantummodo praetores electae opi- 
nionis in hac urbe per singulos annos iudicio sena- 
tus praecipimus ordinari, qui competentes causas et 
debitos actus integre disceptare atque tractare debe- 
bunt, ut^ hi tamen tres ex his, qui proprium larem 
in hac alma urbe habeant, non ex provinciis eligan- 
tur. nec si qui forte propter aliquas^ causas ad 
hanc urbem de provinciis venerit, ad praeturae mu- 
nus vocetur, sed hi tantummodo, ut dictum est, qui 
hic domicilium fovent, ita ut nec ipsi sumptus quos- 
dam inferre cogantur inviti, sed habeant spontaneae ^ 
liberalitatis arbitrium. B. xv k. lan. Constantino- 
poli Valentiniano A. vii et Avieno conss. [a. 450] 



xxxx.»« 

DE OFFICIO RECTORIS PROVINCIAE. 

1 Imp. Alexander A. lulianae. Potest de falso 
causam cognoscens praeses provinciae incidentem 
proprietatis quaestionem dirimere. D. vi k. April. 
Maximo ii et Urhano conss. [a. 234] 

2 ^^ltnj). Constantiiius A. ad Maximum. Praesi- 
des provmciarum oportet, si quis potentiorum exti- 
terit insolentior et ipsi vindicare non possunt aut 
examinare aut pronuntiare nequeunt, de eius nomine 
ad nos aut certe ad praetorianae praefecturae *'- 
scientiam referre: quo provideatur, qualiter publicae 
disciplinae et laesis tenuioribus consulatur. D. iiii 
k. lan.^^" Treviris lanuarino et lusto conss. [a. 328] 

3 ^^ldem A. ad provinciales. lustissimos et vigi- 
lantissimos iudices publicis adclamationibus coUau- 
dandi damus omnibus potestatem, ut honoris eis 
auctiores proferamus processus,et e contrario iniustos 
et maleficos querellarum vocibus accusandi, ut cen- 
surae nostrae vigor eos absumat. nam si verae 
voces sunt nec ad libidinem per clientelas effusae, 
diligenter investigabimus : praefectis praetorio et co- 
mitibus, qui per provincias constituti sunt, provin- 
cialium nostrorum voces ad nostram scientiam refe- 
rentibus. PP. k. Nov. Constantinopoli Basso et 
Ahlabio conss. [a. 331] 

4 Idem A. ad Periclem praesidem. In officiales 
praefectorum cursum publicum laniantes vel prava 
contra utilitatem publicam molientes vindicandi tibi 
dedimus potestatem, ita ut praefectos de eorum 
culpa facias certiores. D. *"* x k. Nov. Mcopoli Con- 
stantio et Albi?io conss. [a. 335] 

5 Impp. V alentinianus et Valens AA.^*' ad Apro- 
nianum pu. Potioris gradus iudicibus ab inferiori- 



bus competens reverentia tribuatur. sed ubi publica 
tractatur utihtas, etsi minor iudex veritatem investi- 
gaverit, nuUa maiori inrogatur iniuria. sane qui in- 
signia dignitatis ad hoc exercet, ut indignis iniuriis 
existimet adficiendos eos, qui officia cum potestate 
moderantur, non declinabit nostrae indignationis acu- 
leos. D. V. k. lun. Ancyro divo loviano^*' et Varro- 
niano co?iss. [a. 364] 

6 Imppp. Gratianus Valenti?iia?ius et Theodosius 
AAA. Cynegio pp. Civitas Rhodiorum^^ iniuriam 
suam non tam decenter quam sero conquesta est. 
unde inviolabili observatione sancimus, ut, quoniam 
tempore hiemis navigatio saepe periculosa est sem- 
per incerta, in illis quinque urlaibus, quae potiores 
esse ceteris adseruntur, vicissim hiemandum sibi 
iudices recognoscant. quod si cuiquam tale existat 
ingenium, ut praecepta nostra contemnat, quinqua- 
ginta ab eo argenti librae, centum ab eius ofticio, 
si aliter factum fuerit, fisci viribus inferantur! 
D. V id. Dec. Co?ista?ifi?iopoli Arcadio et Bauto?ie 
co?iss. [a. 385] 

7 Imppp. Valenti?iia?ius Theodosius et Arcadius 
AAA. Cy?iegio pp. Qui ordinariam gesserit digni- 
tatem, quidquid ex venturae delegationis titulis pro- 
fligaverit, cum dispendio pudoris atque fortunae de 
propriis facultatibus intra provinciam positus inferre 
debebit. D. vii k. lun. Constantinopoli Hono?io 
?ip. et Euodio conss. [a. 386] 

8 Idem AAA. Cyneqio pp. Ne quis iudicum in 
provincia sua praefectianum vel palatinum vel mi- 
litem vel ex his etiam omnibus, qui antea in huius- 
modi officiis fuerunt commorati, intercessorem (id 
est exsecutorem) cuiusquam htigatoris petitione in 
quolibet seu privato seu publico negotio putet esse 
tribuendum. nam peccantem circa consulta cae- 
lestia cum suo officio non solum detrimentum fa- 
mae, sed etiam patrimoniorum damna comitentur. 
D. non. Aug. Constantinopoli Honorio np. et Euo- 
dio conss. [a. 386] 

9 Idem AAA. Polemio pp. Illy?'ici. NuUus pro- 
vinciae moderator augustissimam urbem sine iussione 
adire audeat. nam si quem patuerit contra decreti 
nostri praecepta venisse, is congrua condemnatione 
plectetur. B. X k. ian.^'^" Mediolani post consutatum 
Tmiasii et Promoti. [a. 390] 

10 Impp. Arcadius et Honorius AA. Limenio 
co?niti sacrarum largitionum. NuIIum palatinis tibi 
obsecundantibus cum provincialibus volumus esse 
commercium: sed iudices scire debebunt hoc sibi 
praecipue esse commissum, ut ipsi a provincialibus 
exigant et consueta deposcant, palatinum vero pos- 
sessor non horreat, qui non sibi, sed iudicibus 
atque officiis praeceptus est imminere. D. vi k. 
April. [circa a. 401 '^] 

11 ^"^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Theo- 
doro pp. Moderatores provinciarum curam gierere 
iubemus, ne quid*^ potentium procuratores perpe- 
ram inhciteque *^ committant. B. vi k. Bec. Ravennae 
Basso et Philippo conss. [a. 408] 

12 Idem AA. Monaxio pp. Omnes per provin- 
cias apparitores pro inveterata auctoritate iuxta mo- 
tum iudicis nudatos verberibus, si ita res tulerit, 
subiacere praecipimus, ut et facilis exsecutio rerum 
publicarum sit et officiorum insolentia comprimatur 
et iudicum severitati competens reddatur auctoritas. 
B. VI k. lan. Hono?io viiii et Theodosio v AA. 
co?iss. [a. 412] 



(l)J5 6,7,6.7.— Cy:Z)i>. 1,14 (2) = rA.6,4,i6 (3)etiam 
om. Th. (4) tutores dandi seu ordinandi curatores Her- 
mann (5) vinculis curiae Th. (6) iunge 12, 2, 1 

(7) ut M, et CR (8) sic C, alias R (9) sic C, spon- 
taneum R (10) B 6, l, 74— s^. — Cf. Dig. 1, 18 

(11) = TA. 1, 16, 4 : iunge 12, 46, 2 (12) ad gravitatis tuae 
Th. (12*) acc. .. . ins. (13) =- Th.Xy I6, 6: iunge Th. ], 



16, 7 (14) reddita vel pp. scr., nam Constantinus proximo 
die fuit Constantinopoli secundum Th. 16, 8, 5. 16, 9, 1 
(14*) fuisse olim imp. lovianus A. et d. v non Jan. Ancyro 
loviano A vidit Seeck (15) phodiorum lihri contra 

B (15') acc ins. {data est a. 389) (l6) cf. 1, 32, l 

(a. 401) (17) == Th. 1, 16, 14 (18) quid M^Th., qui 
CRM" (19) sic Th., iucesteque CR, iniusteque M 



I 40—45 



86 



UT NULLI PATRIAE 



13 ^Mrj yiviad^axrav icsxfi^ifffiErn neoi rove apx^' 
TrtS ipr^wiafiara, aX)M ncoXvdo&coaav jtaQ avrSv, 
xal TtQO fiias xat /iiSvrjg r/ue^as iv rto fieXXeiv 
STtiBaiveiv rrjS enaQxias rb firjvvov avrov Tteii' 
Ttea&co Siarayfia. STti xXoTtrj ds dXovs rj iyxkrj- 
fiari rivi ov fiovov iteqi avrrp/ rr]v acorrj^iav, 
dXXd yaQ xai rrjv ovaiav xivSvvevaei. 

14 (13j '^lmp. l,eo A. Constantino pp. Si quis 
cohortalibus adnuc obsequiis obligatus regimen pro- 
vinciae vel cingulum cuiuslibet militiae dignitatisve 
quoquo modo meruit, contra licitum usurpatis im- 
petratisve careat, etiamsi ultronea nostra liberalitate 
ius gerendae provinciae vel militiae seu dignitatis 
cuiuspiam sibi iactaverit fuisse delatum. D. vii id. 
Aug.^' Constantinopoli Leone A. iiii et Prohiano 
conss. [a. 471] 

15 (14) Idem A. Constantino pp. NuUi iudicura, 
qui provincias regunt, in civitatibus, in quibus sacra 
palatia vel praetoria sunt, liceat relictis his priva- 
torum sibi domus ad habitandum veluti praetoria 
vindicare, sed sacratissima modis omnibus inhabitare 
palatia seu praetoria, ut hac necessitate compellan- 

1 tur eorum reparationi providere. Ubi autem et pa- 
latium est et praetorium, palatium quidem habita- 
tioni praesidis, praetorium autem suscipiendis con- 
servandisque speciebus publicis horreorum vice vel 

2 aliae necessariae rei deputetur. Quod si quis 
ahquando dissimulare temptaverit, protinus eum at- 
que officium quinquaginta librarum auri multam ad 
reparandum sacrum quod neglexerit palatium sol- 
vere sancimus. ^ ^ [«. 471?] 

16 ^Mrj ytspiOQarca rj avroS trjfiiovrco rj dXXcos ^Xa- 
Ttrero) rov avvrsXearrjv o «(>;^«f, xivrjaiv ^aai- 
Xixrjv dycovidiv xai rrjv yevofievrjv iTtiyvcovat 
^rjfiiav. 

17 ^Tovs Xrjarevovras rj naQanXrjaia Ttraiovras 
avXXafi^avercoaav xai apfioSicos oi a^^^ovTes ri- 
ficoQsircoaav rovs iv arpareici Si ovras ol npco- 
rsvovres avrcov TtapaScSorcoaav, Sexa rov Ttaqa- 
^aivovros xara^dXXovros XirQas, 



XXXXI. 

(JT NULLI PATRIAE SUAE ADMINISTRATIO SINE 
SPECIALl PERMISSU PRINCIPIS PERMITTATUR. 

1 ^MrjSsis AvyovardXios rj dv&vTtaros ^ ^ixd^ios 
rj xofirjs ^AvaroXrjs eis rrjv oixsiav inapxiav yi- 
vea&co, iSixrjs ini rovrco XTIQ^OJV xsXsvascos. 



XXXXII. 

DE QUADRIMENSTRUIS TAM CIVILTBUS QUAM 
MILITARIBUS BREVIBUSe. 

1 ''01 dqxovrss xai ai rovrcov rd^ets dvvTtep&ercos 
fierd rrjs dXrj&eias xai dxQt^eias ixnefinercoaav 
rd rsrQafirjviala ^pefiia, nsvrrjxovra Xir^as XQ^- 
aiov xai rrjs ^covrjs xai rrjs d^ias dcpaiQsaiv vcpo- 
Qcofisvoi, ei ris yevoiro fiefiipts xard rovro ro 
fiEQos. ro Ss avro earco xai xard rov rQaxrev 
rov nQoartfiov firj dvacpeQOvroS iyyQdcpoiS ini 
rov enaqxov rrjv yevoiievrjv Qq&vfiiav. 

2 Movos o rQi^ovvos rj 6 rrjv rd^tv avrov nXrj- 
Qcov ^txdQios fierd rov Softearixov xai rov axrov- 
aQiov xai rdiv hnrtcbvcov xai rov vovfisQaQiov 
rjrot rov ^orj&ov rd rsrQafirjvtaXa jSQe^ta vno- 
yQdcpcov xai ooxov eyyQacpov vnoreXcov, cos dXrjd^rj 
sfirjvvaav, ixnsfineroj ^. 

XXXXIIL^ 
DE OFFICIO PRAEFECTI VIGILUM. 

1 Imppp. Valentinianns Theodosius et Arcadius 
AAA. r^eoridio pu. Praefecti vigilum huius urbis 
nihil de capitalibus causis sua auctoritate statuere 
debent, sed si quid huiusmodi evenerit, culmini tuae 
potestatis referre'", ut de memoratis causis celsiore 
sententia iudicetur. [a. 385 — 389] 

XXXXIIII. 

DE OFFICIO PRAEFECTI ANNONAE. 

1 ^^'H Stdra^ts (pavsQov nQoare&elaa fiixQov rrj 
XOQrjyicL rcbv iv KcovaravrtvovnoXsi noXtrtxcov 
dvvovcov StOQit,et xai ncos rds fisra&easts Ssl 
rcov atrrjQeaioJv nQO^aivstv, nQoartfiov roXs firj 
nstd^oftevots notovaa. 

2 ^^^AvatQsl rrjv ix naXatov yevofievrjv ini roXs 
noXtrtxols aQroiS ftsicoatv rj Stdra^te xai xvqoX 
rovs firj vnovras fidv, nQo rovrov nQa&evras Si 
xard rrjv andrrjv rdiv dvvovsndQxcov xai rcov 
XoyoyQdycov rcov ^syscovoJv. 

D. VIII id. Mart. Constantinopoli post consulatum 
Lampadii et Orestae vv. cc. anno secundo. [a. 532] 



XXXXV. 

DE OFFICIO CIVILIUM lUDICUM. 

1 ^^lmppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Curtio pp. Honorati, qui lites habere noscuntur, 



(l) = ^6, 1, 85 (2) = 12, 57, 14 (2*) d. VI k.ian. 12,57,14 
(3) = 5 6, 1, 88 (4) = J5 6, 1, 89 (5) = 5 6, 1, 90 

(6) brevibus om. libri, habent Graeci et Th. 11, 25 (7) = B 
6, 1, 110 : fortasse ex W, qui habet constitutiones graece 
an aa,, inscriptio avroxQarcoQ ^Avaardatos ^A. restituenda 



est (8) D. VI id. Febr. Clementino et Probo consa. 

(a. 512), quod Hal. ad 40, 15 exhibet, huc pertinere vi- 
detur, ut collata not. 7 inscriptio o avrds ^aatXsvs re- 
stituenda sit (9) Cf. Dig. 1, 15 (lO) referri libri 

(U) = 5 6, 1, 99 (12) = ^6, 1,100 (13) = TA. 1, 20, 1 



13 Decreta de remunerandis praesidihus ne fiant, 
sed ah ipsis impediantur, et edictum eum nuntians 
ante unum tantum diem, quam provinciam ingres- 
surus est, mittatur. quod si in furto vel aliquo 
crimine deprehensus ent, non solum de salute ipsa, 
sed etiam de facultatihus periclitahitur. 

16 Praeses collatorem ne neglegat vel ipse ei 
noceat aliove modo damnum inferat suh metu im- 
perialis motus et damni quod dederit resarciendi. 

17 Latrones similiaque peccantes praesides com- 
prehendant et competenti poena afpciant: si qui 
militant, eos principes eorum tradant: qui id trans- 
greditur, decem auri lihras solvit. 

XXXXI, 1 Nemo Augustalis vel proconsul vel 
vicarius vel comes Orientis in patria provincia 
fiat, nisi specialem eius rei iussionem meruerit. 

XXXXII, 1 Magislratus eorumque of/icia sine 
cunctatione vere et diligentei'quadrimenstruoshreves 



! emittant, imminente poena guinquaginta auri lihrarum 
et cinguli dignitatis^ue amissionis, si qua in hacparte 
reprehensio extiterit. eadem poena valeat etiam in 
tracteuta, qui non in scriptis ad praefectum negle- 
gentiam commissam referat. 

2 Trihunus vel qui vicem eius agit cum domestico 
actuario optione numerarioque vel suhadiuva qua~ 
drimenstruos hreves suhsc?ihat et sic iureiuranao in 
scrif>tis praestito, quod vera nuntiaverint , solus 
emzttatur. 

XXXXIin, 1 Certo modo distrihutiofium annona- 
rum civilium in Constantinopoli praestituto consti- 
tutio definil etiam, quomodo translatio anrtonarum 
procedere debeat, poena non ohoedientihus itnposita. 

2 Constitutio tollit deminutionem panium civi- 
lium ex longo tempore factam et confirmat eos 
qui interierunt, sed antehac in fraudem praefecti 
annonarum et logographorum regionum venierunt. 



DB OFFICIO lUDICUM MlLlTARIUM 



87 



I 45—48 



his horis, quibus causarum merita vel fata paiidun- 
tur, residendi cum iudice non habeant faculta- 
tem. D. III no7i. Febr. Romae Basso et Philippo 
conss. [a. 408] 

2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemiopp. 
Si quis pro publicis functionibus, quae tiagitantur, 
aliquo se defendere temptet munimine, adeat iudicem 
et promat, quae duxerit adserenda: quem si iudex, 
quod non arbitramur, minus audire maluerit, ipse 
quidem administrator triginta librarum auri, appa- 
ritio vero eius quinquaginta feriatur dispendio. B. xiili 
k. Aug. Constantinopoii Ho7i07'io viii et Theodosio iii 
AA. conss. [a. 409j 



XXXXVI.»" 

DE OFFICIO lUDlCUM MILITARIUM. 

1 ^lmppp. Valenti7iianus Theodosius et Arcadius^ 
AAA. comitibus et magistratis utriusque militiae. 
Numquam omnino in negotiis privatorum vel tuitio 
militaris "^ vel exsecutio tribuatur. B. prid. id. Febr. 
Co7istantinopoli Theodosio A. iii et Abunda7itio 
C071SS. [a. 393] 

2 Impp. Honorius et Theodosius AA. Monaodo pp . 
Praecipimus, ne quando curiales^ vel privatae con- 
dicionis homines ad militare exhibeantur iudicium 
vel contra se agentum actiones excipiant vel litigare 
in eo cogantur. interminationem autem quinquaginta 
librarum auri adversus comitianum officium proponi 
decernimus, si quid contra haec aliquando tempta- 
verit. B. vi k. Sept. Eudoxiopoli Theodosio A. 
VII et Palladio conss. [a. 416] 

3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Ana- 
tolio magistro militum. Nemo de his, qui in viro- 
rum spectabilium ducum officiis militaverint ", scho- 
lae agentum in rebus quacumque subreptione post 
completam militiam societur, ne agendi vices viri 
clarissimi principis accipiat facultatem. si quis au- 
tem adversus haec nostrae perennitatis decreta ve- 
nire conetur, militia spoliatus proscriptionis poena 
pro parte bonorum tertia constringatur. B. v k. Febr. 
Co7istantinopoli Maximo ii et Pate7'io conss. \a. 443] 

4 ''Idem AA. Nomo magistro officiorum. Duces 
limitum^ et praecipue, quibus gentes quae maxime 
cavendae sunt appropinquant, in ipsis limitibus com- 
morari et milites ad proprium'' redigere numerum 
imminentibus magisteriis potestatibus diuturnisque 

1 eorum exercitationibus inhaerere praecipimus. Cas- 
trorum quin etiam refectionis ckisuriarumque curam 

2 habeant*". Quibus cum principe castrorumque 
praepositis pro laborum vicissitudine limitaneorum 
militum^' duodecimam annonarum partem, distri- 
buendam videlicet inter eos magisteriae potestatis 
arbitrio, deputamus. B. prid. id. Sept. Co7ista7iti- 
nopoli Maxi7no ii et Paterio conss. [a. 443] 

5 ^^leiQxsia&oj rols e| e&ovs aixrjqeaiois 6 Sov^ xai 
rols dx rrjs ScoSsy.arrjs reov sx raiv noXsfiicoi' 
Xrjwd^srrcov /uoi^as ev XQvaco SiBofievrjs Ttaqa rcov 
ivoo^cov indoxcov xai fiT]Si/' kreoov ?; xard dnai- 
rrjaiv rj xara exovaiav rov SiSovros TtooaiQsaiv 
xoui^ea&co. 



(1) lunge 10, 74, 1. 11, 2, 5 (1*) B 6, 1, 93—97 

(2) = Tk. 1, 21, 1 (3) sic 5, val. theod. et hon. PCK, 
theod, arc. et honorius rectius Th. (4) militis Th. 
(5) sic iJ, curialis C (6) militaverit lihri: possis 
etiam hoc retinere, si supra pro de his scribas dehinc 
(7) = Nov. Theod.U: iunge 1,31,4. 11,60,3 (8) mili- 
tum libri (9) antiquum Nov. (lO) castrorum quin 
etiam ipsis lusuriarumque pro antiqua dispositione cu- 



XXXXVII. 

NE COMITIBUS KEI MILITAHIS VEL TRIBUNIS 
LAVACRA PRAESTENTUR. 

1 ^^lmppp. A7'cadius Hono7ius et Theodosius AAA. 
Anthemio pp. Omnem inquietudinem a curiis et 
civitatibus praecipimus prohiberi nec ulla privata ab 
his succendi balnea ad tribunorum vel ducum aUo- 
rumve militarium comitum usus nec adacrationem 
aliquam pro hac causa profligari. illustribus enim 
tantum viris comitibus ac magistris militum (si ta- 
men id yoluerint) hoc ministerium indul^emus: dupli 
poena violatoribus huius sanctionis immmente. B. v 
K. Bec. Consta7iti7iopoli Arcadio A. vi et P7'obo 
C071SS. [a. 406] 

XXXXVIII.»^ 

DE OFFICIO DIVEKSORUM lUDICUM. 

1 ^^lmp. Constantinus A. ad Bomitium Celsum 
vicarium. Nemo iudex officialem ad eam domum, 
in qua mater familias agit, cum aliquo praecepto 
existimet esse mittendum, ut eandem in publicum 
protrahat, cum certum sit debita eius, quae intra 
domum considerato sexu semet contineat, domus 
eius vel cuiuscumque rei habita distractione, publi- 
cis necessitatibus posse servari. quod si quis in 
publicum matrem familias posthac crediderit pro- 
trahendam, inter maximos reos citra ullam indul- 
gentiam capitali poena plectetur. B. iii id. Ia7i. 
Treviris Sabi7io et Rufino conss. [a. 316] 

2 Imppp. Valentinianus Theodosius et A7'cadius 
AAA. ad P7i7icipium pu. Singuli quique iudices 
sciant celsioribus viris et his, quorum nonnumquam 
iudicio provehuntur, honorificentiam esse debitam 
praestandam, nec in subscriptionibus suis fratres au- 
deant nominare, apparitione multanda, cuius haec cura 
est. B. id. Febr. Ricome^-e et Clearcho co7iss. [a. 384] 

3 ^^ldem AAA. Consta7itio^'' pp. Galliarum. Sciant 
principes et comicularii et primates officiorum, iudi- 
ces etiam, ternas libras auri a suis facultatibus 
eruendas, si honoratis viris, quibus etiam consisto- 
rium nostrum ingrediendi facultas praebetur, secre- 
tarii iudicum non patuerit ingressus aut reverentia 
uon fuerit in salutatione delata aut sedendi cum 
iudice societas denegata. B. vi id. Nov.^^ Treviris 

Timasio et Promoto co7iss. [a. 389] 

XXXXVIIII. 

UT OMNES TAM CIVILES QUAM MILITARES lU- 

DICES POST ADMINISTRATIONEM DEPOSITAM 

PER QUINQUAGINTA DIES IN CIVITATIBUS VEL 

CERTIS LOCIS PERMANEANT. 

1 ^^lmp. Zeno A. Sebastia7io pp. Nemo ex viris 
clarissimis praesidibus provinciarum vel consulari- 
bus aut correctoribus neve qui administrationis maio- 
ris infulas meruerint, id est viri spectabiles procon- 
sules vel praefectus Augustalis aut comes Orientis 
aut cuiuslibet tractus vicarius aut quicumque dux 
vel comes cuiuslibet limitis^o vel divinarum comes 
domorum, postquam sibi successum fuerit, audeat 
excedere de locis, quae rexisse noscitur, antequam 
quinquaquinta dierum constitutus numerus finiatur. 
1 Sed per id tempus praesides quidem et consu- 

ram refectionemque mandamus Nov. (ll) limitanei 

tantum railitis Nov. (12) = -B 6, 1, 97 (13) = Th. 
7, 11, 1, Jine sumpto ex Th. 7, 11, 2 : B 6, 1, 98 (14) B 6, 
1, 116. 117 (15) ^ Th. \, 22, 1 (16) = 12, 29, 2 

Th. 6, 26, 5 (17) sic M cum lege gemina et Th., 

constantino PCR: scr. constantiano, c/. 6, 55, 9 Th. 15, 
14, 8 (18) acc. . . . ins. (19) jB 6, 3, 9 (20) sic 

dett, militis JR, militiae C 



5 Bttx contentus sit annonis solitis et duodecima 
parte eorum quae ab hostibus capta sunt, in auro 



ab illustribus praefectis solvenda, neve aliud quicquam 
vel poscendo vel libei^a dantis voluntate perciptat. 



I 49—51 



88 



DK OFFICIO EUJS 



lares nec non correctores in metropoli, spectabiles 
vero iudices tam civiies quam militares in civitati- 
bus administratae dioeceseos illustrioribus publice, 
nec domi vel intra sancrosanctos terminos vel re- 
giones aut potentes domos latitantes, sed in celeber- 
rimis locis ante oranium quos nuper gubernaverant * 
ora versentur, ut pateat omuibus facultas libera 
super furtis aut criminibus querimoniam commovendi, 
ita ut ab omui defensus iniuria provisione post eum 
admiuistrantis ac periculo officii nec minus curia- 
lium et defensoris civitatis^, iuratoriae tantum cau- 
tioni commissus, postquam fuerit in querimoniam 
devocatus, pulsare volentibus (ut dictum est) pro 
2 legum ratione respondeat: Nec uUam ante prae- 
finitum tempus de provincia discedendi excusationem 
ei tribuat vel divina revocatoria vel codicilli alterius 
admiiiistrationis oblati vel praeceptum amplissimae 
tuae sedis, ut alterius provinciae raoderatoris vices 
obtineat, aut praeceptum praefatae vel alterius ci- 
vilis seu militaris cuiuscumque potestatis, ut quam- 
cumque sollicitudinera publicam gerat aut exnibea- 
tur vel deducatur, aut postremum cuiuslibet artis 
astutia, cuiuscumque occasionis excogitata calliditas 
excludatur, ut modis omnibus, quae pro universarum 
proviuciarum salute sancimus, sortiantur effectum. 
;i Quod si quis temeritate punienda saluberrimam 
legem circumscribendam vel violandam crediderit, 
licet et maiestatis reus non immerito iudicetur, at- 
taraen quinquaginta librarum auri multam publicis 
calculis inferre cogetur: simili poena plectendo, qui 
post eum adrainistratione suscepta rainime eum cu- 
raverit honeste retinendum aut super eius fuga pro- 
4(1) tinus referendum. Adrainistrationem autera depo- 
nere non voluraus decessorera, antequam successor 
ad provinciae fines pervenerit, licet litteris ad eum 
seu programmate vel edicto ad officium et provin- 
5 (2) ciales usus fuerit. Ipse autera, qui praesen- 
tera fugiens non observaverit legera, ubicuraque re- 
pertus fuerit, licet in hac florentissiraa civitate, ad 
provinciara sine ullo penitus obstaculo praeceptione 
tui culrainis, cura etiam viri clarissimi rectoris pro- 
vinciae, in qua repertus fuerit, deducetur, per sex 
mensuura curricula ibidem moraturus, quatenus in- 
li terea minime crimina possint vel furta celari. Ofti- 
cium etiam, quod eum (debito tamen honore servato) 
non prohibuerit contra legis tenorem discedere, tri- 

7 (3) ginta librarum auri dispendio ferietur. Quod si 
iutra quinquaginta dierum nuraerum fuerit forte pul- 
satus et praefato clapso terapore necdum finita lis 
fuerit, civiliter quidem super furtorum sceleribus 
pulsatus dato procuratore instructo post quinqua- 
ginta dies protinus habeat licentiara disccdendi: 
accusatione vero super criminibus facta per inscrip- 
tionum laqueos inretitus usque ad terminum causae 

8 (4) ibidem necessario perdurabit. Sciant autem 
universi iudices, apud (juos vel adrainistrationis iure 
vel ex praecepto araphssiraae tuae sedis huiusmodi 
controversiae civiliter vel criminaliter ventilantur, 
intra viginti dierum spatium debere se praefata liti- 
gia, postquara orta fuerint, terminare. nam sisuper- 
sederint, ipsos quidera decera librarum auri condem- 
nationem subire censemus, accusationem vero seu 
civilem intentionem semel in iudicium deductam 
praefato modo legitirae terrainari. D. v id. Oct. Cofi- 
stantinopoli Zenone A. ii cons. [a. 47U] 



DE OFFICIO EITJS QUI VICEM ALICUIUS 
lUDICIS OBTINET. 

1 hnp. Gordianus A Domitio pp. In causa quae 
Bpectat ad utilitatem rei pubhcae eum qui vice 



praesidis provinciae adniinistrat potuisse cognoscere 
in dubium non venit. sane si in ahquo captum 
est ius rei publicae, iuxta scita divorura principum 
defensores rei publicae (si modo adesse fiduciam 
negotio putant) restitutionis auxihura possunt flagi- 
tare. D. iii non. Jsov.'^ Sabino ii et Venusto 
conss. [a. 240] 

2 Mandala impp. Theodosii et Valentitdani AA. 
missa ad Antioc/ium pp. per referendarium , quae 
sic habent: Suggerente raagnificentia vestra docta 
imperialis aeternitas debere eos, qui praeceptione 
principali seu vestrae sedis araplissiraae tueri locum 
rectorura provinciarura noscuntur, auctoritatem ha- 
bere tutores seu curatores petentibus dare, decre- 
tum etiam interponere ad alienandas minorum si- 
miliuraque eis personarum seu curialiura facultates, 
emancipationes quoque legibus celebrare et orania 
quae ad iurisdictionem rectoris provinciae pertinent 
actitare, praecipere dig-nata est pro dispositione 
vestrae celsitudinis praefatas huiusraodi soUicitudines 
peragendi habere licentiam. D. prid. id. Oct. Con- 
stantinopoli Hierio et Ardabure conss. [a. 427] 

LL* 

DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS ET CAN- 
CELLARIIS lUDICUM. 

1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pau- 
lino. btudiorum labor meretur, ut hi, qui in publi- 
cis administrationibus constituti sociari sibi consi- 
liorura participes cupiunt, spe praemiorura atque 
honorificentia sua provocent eos, quorura prudentiara 
sibi putant esse necessariam, non metu terribili et 
necessitate incongrua libertati. D. prid. id. lui. 
Tiberiade Maocimo ii et Aqui/ino*' conss. [a. 286] 

2 Itnp. Constantinus A. ad Bassum pp. Praesi- 
des non per adsessores, sed per se subscribant li- 
bellis. quod si quis adsessori subscriptionem in- 
consultis nobis permiserit, mox adsessor qui sub- 
scripsit exilio puniatur: praesidis vero nomen ad 
nos referri iubemus, ut in eura severius vindicetur. 
D. XV k. Sept. Constantino A. vi et Constantino C. 
conss. \a. 320] 

3 Imp-p. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Consilianos iudicura et cancellarios et eos, qui do- 
raesticorura funguntur officio, post depositam admi- 
nistrationera quinquaginta dies in provincia residere 
l praecipimus. Pro confesso autem tenebitur, qui 
accusatus huiusmodi personam subtraxerit: eaque 
in quadruplum restitui iubemus, quae desiderautur 
ablata, ut duplum spoliatus accipiat, duplum noster 
fiscus adquirat. D. vi k. lan. Mediolani Theo- 
doro cons."^ [a. 399] 

4 Idem AA. et Theodosius A. ad Caecilianum vi- 
carium. Domesticus iudicis a pubhcis actibus ar- 
ceatur. quod si necessitatibus publicis sese con- 
victus fuerit raiscuisse, statira eum ad maioris po- 
testatis examen deduci oportet, ut competens in eo 
vindicta promatur. D. vi id. April. Honorio A. vi^ 
et Aristaeneto conss. [a. 404] 

5 Impp. Honorius et Theodosius AA. Seleuco pp. 
Nemo in provinciis, qui semel domestici vel cancel- 
larii ministerium gesserit, ad eandem observationem 
aliqua ambitione iterum remeare concedatur. D. iii 
id. Dec. Ravennae AA. x et vi conss. [a. 415] 

7 ^ldem AA. Vitaliano duci Libyae. Nemo de 
domesticis ducum vel coraitura railitarium, officiis 
eorura connumeratus^, post completum sui temporis 
actum ad eandera rursus sollicitudinera audeat ad- 
spirare: decera auri librarura conderanatione propo- 
sita, si quis hanc violare voluerit sanctionem : eadem 
poena officio quoque coercendo'*^, siper ambitionem 



I 



(1) gubernaverat lihri (2) sic M, civitatum CR (3) Cf, 
Dig. 1, 21 (4) sic Hal, Febr. aliaa (5) B 6, 1, 62 
seqq. — Cf. Dig. 1, 22 (6) tiberiade . . . aquilino Momm- 
sen^ tyberio et maximo dedit^ deinde in tyberiano et dione 
(=■ a. 291) emend. Hal. (7) theodoro cons. scripsi, theodo- 



sio et rumoridio coss. (= a. 403) HaL, sed negue impera- 
torum nomina neque Messalae praefectura huic anno 
conveniunt (8) = Th. 8, 1, 16 (9) nerao de nume- 
rariis tui officii seu doniesticis vel scriniariis sive adiu- 
toribus Th. (lO) proposita Th. 



DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS 



89 



I 51. 52 



vel avaritiam ex Lis aliquid temerari concesserit. 
D. viJii k. Nov. Constantinopoli Honorio A. xi et 
Constantio ii conss. [a. 417] 

7 ^Jdem AA. Eustathio pp. Velut castrense pe- 
culium lilii familias adsessores etiam^ post patris 
obitum vindicent, qui consiliis propriis administra- 
tores iuvare consueverunt , si quid licitis honestis- 
que lucris coadunare potuerunt. J). x k. Ajml. Con- 
stantinopoli Honono xiii et Theodosio x AA. 
conss. {a. 422] 

8 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. NuUus iudicum 
ad provinciam sibi commissam quemquam secum 
ducere audeat, cui domestici vel cancellarii nomen 
imponat, nec profectum ad se undecumque suscipiat, 
ne famae nota cum bonorum publicatione plectatur. 
periculo enim primatum officii cancellarios, sub fide 
gestorum ex eodem officio'' electos iudicibus appli- 
cari iubemus, ita ut post depositam administratio- 
nem^ nec militiam deserant et provincialibus prae- 
sentiam sui exhibeant, quo volentibus sit accusandi 
eos facultas. si enim idonea causa exegerit, ad de- 
tegenda iudicis flagitia et quaestioni eos subdi oportet. 
I). prid. k. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et 
Mariniano conss. [a. 423] 

9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. aa 
Taurum pp. Si post depositam administrationem 
iudicum praesentiam vel exhibitionem domesticorum 
querimonia provincialium aut curialium vel aliqua 
publica necessitas postulaverit, per eosdem admi- 
nistratores, quorum domestici fuerint, iudicio legi- 
busque tradantur. B. r non. lul. Constantinopoli 
Theodosio A. xiiii et Maodmo conss. [a. 433] 

10 Idem AA. Florentio pp. In consiliariis ob- 
servari censemus, ut in eum, qui in sua provincia 
ultra quattuor menses moderatoribus adsederit ad- 
versus leges antiquas et divorum retro principum 
scita^, proscriptio bonorum et accusatio publici cri- 
minis immineat, nisi per caeleste oraculum vei am- 
plissimae tuae sedis praeceptionem sese defendat. 
D.xiiik. Febr. Theodosio xvii et Festo conss. [a. 439] 

1 1 Idem AA. Zoilo pp. Orientis. Non parum ad- 
sessoribus magistratuum maiorum quam ipsis iudi- 
cibus nostrae benivolentiae liberalitas tribuenda est. 
ideoque consiliarios virorum illustrium praefecto- 
rum tam praetorio quam huius inclitae urbis emi- 
nentissimorumque magistrorum militum nec non etiam 
viri ilkistris magistri officiorum, sive praedicto of- 
ficio iam functi sunt seu fungentur in posterum, 
'post depositum etiam officium ab omni indictionis 
onere seu civilium seu militarium iudicum prorsus 
immunes esse praecipimus, ut nec ab amplissima 
quidem sede tui culminis eis ulla molestia super 
suscipiendo quolibet gravamine** penitus iniungatur: 
quinquaginta librarum auri officio tui culminis dam- 
natione multando, si quid adversus statuta clemen- 
tiae nostrae innovari concesserit. D. v k. Mart. 
Theodosio A. xviii et Alhino conss. [a. 444] 

12 Impp. Valetititiianus et Marcianus AA. Pal- 
ladio pp. Liceat omnibus iudicibus ilhistri prae- 
ditis potestate consiliarios sibi eosdem secundo ac 
tertio et saepius iniungere, quia qui semel recte 
cognitus est, ob hoc solum non debet, quod iam 

probatus^ est, improbari. D Valentiniano 

A. ..... ^ \a. 450 vel 455] 

1 3 [AvroxQartOQ Zijvcov A.] '** 

^^MijSenore ;^w()ts rojv aoxovrcov ol avfinovoi 
avriav dcxa^ercoaav ra ixeivcov ri&evres bvo- 
fiara.^^ 
D. VI k. lul. post consulatum Longini. [a. 487] 



14 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Nemo 
ex his, qui advocati causarum constituti sunt vel 
fuerint et in hac regia urbe in quocumque iudicio 
deputati et in aliis omnibus provinciis nostro sub- 
iectis imperio, audeat in uno eodemque tempore 
tam advocatione uti quam consiliarii cuiuscumque 
magistratus, quibus res publica gerenda committitur, 
curam adripere, cum sat abundeque sufficit vel per 
advocationem causis perfectissime patrocinari vel 
adsessoris officio fungi, ne, cum in utrumque festi- 
net, neutrum bene peragat: sed sive advocatus esse 
maluerit, hoc cum debita sollertia implere possit, 
vel si adsessionem elegerit, in ea videlicet perma- 
neat , ita tamen , ut post consiliarii soUicitudinem 
depositam liceat ei ad munus advocationis reverti. 

1 Nec sit concessum cuidam duobus magistratibus 
adsidere et utriusque iudicii curam peragere (neque 
enim facile credendum est duabus etiam necessariis 
rebus unum sufficere: nam cum uni iudicio adfuerit, 
altero abstrahi necesse est sicque nuUi eorum ido- 
neum in totum inveniri), sed altera adsessione peni- 
tus semota unius magistratus esse contentum iudicio. 

2 Nec callidis machinationibus huiusmodi legem 
putet quis esse circumscribendam et, si non consi- 
liarii signum quod solitum est chartis imponat, sed 
alias quasdam litteras excogitatas adsimulaverit, 
existimari ei licere fungi quidem memorato officio, 
sub huiusmodi tamen umbra latere, cum in legem 
committunt hi, qui vigorem eius scrupulosis et ex- 

3 cogitatis artibus eludere festinant. Neque sibi 
blandiri quemquam oportet, quod et praesentis legis 
aculeos possit evadere, quemadmodum et anteriores 
leges super hac re positas deludebat. si quis ete- 
nim in tali commisso fuerit inventus, sciat se de 
matriculis advocatorum penitus esse delendum et 
decem Hbrarum auri multam nostris privatis largi- 
tiouibus illaturum, per virum illustrem comitem rerum 
privatarum exigendam, et aliam maiorem regalis cul- 
minis subiturum offensam, cum nec ipse iudex, qui 
hoc fieri passus est et sciens prudensque hoc com- 

4 miserit, sine imperiah commotione remanebit: Ea- 
dem poena subiciendo etiam eo vel eis, qui in his 
causis, quarum patrocinium adepti sunt quibusque 
advocationem suam praestiterint, adsessionis *^ cuius- 
cumque magistratus colore audeat vel audeant iudi- 
care, ne adfectionis suae advocationis memor incor- 
rupti iudicis non possit nomen perferre. D. v k. 
Oct. Chalcedone Decio vc. cons. [a. 5291 

15 ^^ '. . . 



LII. 

DE ANNONIS ET CAPITU ADMINISTRANTIUM 

VEL ADSESSORUM ALIORUMVE PUBLICAS SOL- 

LICITUDINES GERENTIUM VEL EORUM, QUI 

ALIQUAS CONSECUTI SUNT DIGNITATES. 

1 ^^lmpp. Theodosius et Valentiniatius AA. Flo- 
rentio pp. Omnibus tam viris spectabilibus quam 
viris clarissimis iudicibus , qui per provincias ^^ sive 
militarem sive civilem administrationem gerunt, nec 
non comiti commerciorum , magistro aeris sive pri- 
vatae rei, rationali per Ponticam atque Asianam 
dioecesin et adsessoribus iudicum singulorum in 
praebendis solaciis annonarum hic fixus ac stabilis 
servabitur modus, ut ea pro annonis et capitu digni- 
tati suae debitis pretia consequantur , quae particu- 
laribus delegationibus soleant contineri. D.iiik.Iun. 
ConstantinopoUTheodosio XVII et Festo conss. [a. 439] 



(1) Th. 1, 35, 2: iunge 2, 7, 4 (2) etiam om Th. contra B 
(3) = Th. 1, 35, 3 (4) ex eodem offificio om. Th. (5) per 
continuum triennium ins. Th. (6) Th. l, 35, 1 (7) finis 
= 1 2, 9, 1 (8) privato vel publico ins. l. gem. (9) sic M, 
probatum CR (lo) inscriptio restituta est ex subscriptione. 
iungendae videntur 2, 7, 19 et quae ihi laudantur (ll) = B 
6,1,71. 7,1,1 (12) id est: numquam sine praesidibus 

adsessores eorum iudicent illorum nomiue subiecto: for' 
II 



tasse ex ipsa constiiutione deprompta est adnotatio ad 
Sixa^ercoaav in B2 7, 1, l prfce raz n^oxara^^sis 
Tcoieircoaav firjrs ras aTtofdaeie {id est neve litis con- 
testatio apud eos fiat neve sententiam ferant) (13) sic 
Contius B, adsessiones libri (14) Graecam lustiniani 

(onstitutionem hoc loco dcnderari eiusdem argumenti, 
ruius est c. 13 h. t, ex Nov. 60 c. 2 colligitur (15) B 
0, 1, 101 (16) sic M, provinciam CR 

12 



1 53—55 



90 



DE MODO MULTARUM 



LIII. 

DE CONTRACTIBUS lUDICUM VEL EORUM QUI 
SUNT CIRCA EOS ET INHIBENDIS DONATIONI- 
BUS IN EOS FACIENDIS ET NE ADMINISTRA- 
TIONIS TEMPORE PROPRIAS AEDES AEDIFICENT 
SINE SANCTIONE PRAGMATICAi. 

1 ^lmp. lustimanus A. Menae pp. Quicumque 
administrationem in hac florentissima urbe gerunt, 
emere quidem mobiles vel immobiles res vel domus 
extruere non aliter possint, nisi specialem nostri 
numinis hoc eis permittentem divinam rescriptionem 

1 meruerint. Donationes vero omnimodo recusent, 
scientes non esse validas eas in quibuscumque rebus 
et quacumque aestimatione, nisi post administratio- 
nem depositam vel specialiter in scriptis donator 
eandem donationem ratam habuerit vel tempus quin- 
quennale praeterierit, in quo nuUa querella super 
isdem donationibus vel ab ipso donatore vel ab suc- 

2 cessoribus eius facta sit. Provincias vero mode- 
rantibus non solum donationes, sed etiam emptiones 
quarumcumque mobilium vel immobilium rerum 
praeter eas, quae ad alimonias vel vestem pertinent, 
et aedificationes , licet sacri apices aliquid eorum 
permiserint, penitus interdicimus. nec ratum sit, 
quod his donatione vel venditione datum est^ licet 
quinquennale tempus post depositam administratio- 
nem excesserit vel consensus donatoris vel vendi- 
toris post eandem administrationem adiectus sit. 

3 Haec autem etiam ad domesticos et consiliarios 
eorum trahi necessarium duximus , illud etiam^ adi- 
cientes, ut nec per interpositam personam aliquid 

4 eorum sine periculo possit perpetrari. Quae 
etiam ad praeterita negotia referri sancimus, nisi 
transactionibusveliudicationibus sopitasint.jP. v^ id. 
Bec. Constantinopoli dn. lustiniano A. iicons. [a. 528] 



LIIIL* 

DE MODO MULTARUM, QUAE AB lUDICIBUS IN- 

FLIGUNTUR. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Firmo. Multa 
damnum famae non inrogat. D. v id. April. Anto- 
nino A. et Geta utrisque ii conss. [a. 205] 

2 Imp. Alexander A. Decimo. Procuratores meos, 
id est^ rationales, indicendae multae ius non habere 
saepe rescriptum est. D. xiii k. Sept. Modesto et 
Proho conss. [a. 228] 

3 Imp. Gordianus A. Celeri. Curator rei publi- 
cae, qui Graeco vocabulo logista nuncupatur, mul- 
tandi ius non habet. D. id. Sept. Gordiano A. et 
Aviola conss. [a. 239] 

4 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Eutropio pp. IUustres viros praefectos prae- 
torio usque ad quinquaginta librarum auri multas, 
cum peccatum gravissimum erit, sinimus pervenire. 
D. VIII id. lan. Gratiano v et Theoaosio AA. 
conss. [a. 380] 

5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Ajxadius 
AAA. ad Praetextatum pp. IVIuItarum severa com- 
pendia aerario nostro protinus esse quaerenda nul- 
lus ignoret, nisi ipse iudex id, quod ad poenam ad- 
missi facinoris exculpitur, vel publicis operibus vel 
cursui publico vel aliis necessariis causis specialiter 
deputaverit. D. v id. Sept. Aquileiae Ricomere et 
Clearcho conss. [a. 384] 

6 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Eos, qui ordinario provincias iure moderantur, erga 
eorum personas, quos culpa reddit obnoxios, ultra 



duarum unciarum auri multam condemnare non pa- 

1 timur. Proconsularem vero potestatem, si mul- 
tandi necessitas imminebit, senarum unciarum auri 
summa cohibebit: in qua forma etiam comes Orien- 

2 tis atque praefectus Augustalis erit. Ceteri vero 
spectabiles iudices et qui vice vestra ^ administrationis 
gubernacula susceperunt, ultra tres auri uncias sibi in- 

3 tellegant licentiam denegandam. Id quoque obser- 
vandum a moderatore esse censemus, ut in unius 
correptione^ personae, si ad id continuatio peccati 
impulerit, trinae tantum in annum condemnationis 

4 sub praestituta summa severitas exseratur. Quod 
si quis praedictum modum excesserit, huius auctor 
admissi conderanato ad dupli restitutionem, fisco vero 
nostro ad inferendam eam quantitatem, quam mul- 

5 tae nomine inflixerit, retinebitur. Nec tamen ad 
huiusmodi legis moderationem pertinere se credant, 
qui in peculatibus aut manubiis, id est depraeda- 
tionibus concussionibus furtis atque aliis nagitiis, 
quae coerceri severius convenit, fuerint deprehensi, 
scilicet ut scripta per iudices memoratos, in cuius- 
libet fuerit dirigenda dispendium, sententia profera- 

6 tur. Nec putent factu '*^ facile esse, ut aut prae- 
cipiti persuasione condemnent quem culpa non in- 
gravat, aut erubescenda varietate iudicii pro arbitrio 
proprio immutandum esse quod lex'^ iusserit, nisi 
paupertas condemnati hoc persuaserit. D. xii k. Sept. 
Theodoro cons. [a. 399] 



LV. 

DE DEFENSORIBUS CIVITATUM. 

1 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Senecae 
defenson. Si quis de tenuioribus ac minusculariis 
rebus interpellandum te esse crediderit, in minori- 
bus causis, id est usque ad quinquaginta solidorum 
summam^^, acta iudicialia ^^* conficias, scilicet ut, si 
quando quis vel debitum iustum vel servum, qui per 
fugam fuerit elapsus, vel quod ultra delegationera 
dederit postulaverit vel quodlibet huiusmodi '^, tua 
disceptatione restituas. ceteras vero, quae dignae 
forensi magnitudine videbuntur, ordinario insinuato 
rectori. D. v k. lul. Tyrici Valentiniano et Valente 
AA. conss. [a. 365] 

2 ^^ldem AA. ad Prohum pp. Defensores civi- 
tatum non ex decurionum seu cohortalium corpore, 
sed ex aliis idoneis personis huic officio deputentur. 
D. III non. Nov. isdem conss. [a. 368? 370? 373?] 

3 ^"^ldem AA. et Gratianus A. ad senatum. Utili 
ratione prospectum est, ut innocens et quieta rusti- 
citas pecuharis patrocinii, id est defensoris loco- 
rum'^ beneficio fruatur, ut apud eum in pecunia- 
riis causis litigandi habeat facultatem. D. iiii id. 
Aug. Eierapoli Valeiitiniano et Valente AA. utris- 
que II 11^*^ conss. [a. 373] 

4 Irmpp. Gratianus V alentinianus et Theodosius 
AAA. Theodoro defensori civitatis. In defensoribus 
universarum provinciarum erit administrationis haec 
forma et tempus quinquennii spatii metiendum: sci- 
licet ut imprimis parentis vicem plebi exhibeas, 
descriptionibus rusticos urbanosque non patiaris ad- 
fligi, officialium insolentiae, iudicum procacitati salva 
reverentia pudoris occurras, ingrediendi, cum voles, 
ad iudicem liberam habeas facultatem, superexigendi -^ 
damna vel spolia plus petentiura ab his, quos libe- 
rorum loco tueri debes, excludas, nec patiaris quic- 
quam ultra delegationem soHtam ab his exigi, quos 
certum est nisi tali remedio non posse reparari. 
D. xi^^ non. lan. Constantinopoli Arcadio et Bau- 
tone conss. {a. 385] 



1) sine sanctione pragmatica C, om. SR (2) B 6, 

?, 61 (3) ratum est ... mandatum sit lihri (4) scr. iii 

iZeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 173) (5) B 43, 7 

(6) id est confirmant B (7) iunge 4, 44, 17. 9, 41, 17. 

10, 32, 51 (8) sic Hal, vestrae lihri (9) sic detf., 

oorrectione libri (lO) factum libri (ll) lex CR, 



om. p (12) = 7%. 1, 29, 2 : iunge Th. 8, 15, 4 (l3) id est 
. . . summam om. Th. (14) iudicialia om. Th. (15) ho- 
nim Th. (16) =- Th. 1,29,3 (17) = Th. 1, 29, 5 

(18) id est def. loc. om. Th. (19) iiii scripsi, ii (== a. 868) 
Hal. (20) sic dett, superexhibendi libri (21) nume- 
rus corruptus est 



DB DEFENSORIBUS CIVITATUM 



91 



T 55—57 



5 ^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Potamio praefecto ^ Augustali. Defensores 
nihil sibi insolenter, nihil indebitum vindicantes no- 
minis sui tantum fungantur officio: nullas infligant 
multas, severiores non^ exerceant quaestiones, ple- 
bem vel decuriones ab omni improborum insolentia 
et temeritate tueantur, ut id tantum, quod esse di- 
cuntur, esse non desinant. D. iii non. Mart. Con- 
stantinopoli Arcadio A. ii etRufino conss. [a. 392] 

6 ^ldem AAA. Tatiano pp. Per omnes regiones, 
in quibus fera et periculi sui nescia latronum feruet 
insania, probatissimi quique et districtissimi defen- 
sores adsint disciplinae et quotidianis actibus prae- 
sint, qui non sinant crimina impunita'* coalescere: 
removeantur^ patrocinia, quae feruorem^ reis et 
auxilium scelerosis impertiendo maturari scelera fe- 
cerunt. D. v id. April. ConstantinopoU Arcadio A. ii 
et Rufino conss. [a. 392] 

7 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Caeciliano pp. 
Defensores civitatum oblatos sibi reos^ in ipso la- 
trocinio vel congressu violentiae aut perpetrato ho- 
micidio stupro vel raptu vel adulterio deprehensos 
et actis publicis^ sibi traditos expresso crimine*" 
cum his, a quibus fuerint accusati, mox sub idonea 
prosecutione ' ^ ad iudicium dirigant I). prid. k. lan. 
mediolani Slilichone ii et Anthemio conss.^^ [a. 405] 

8 ^Hmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeci- 
liano pp. Defensores ita praecipimus ordinari , ut 
sacris orthodoxae religionis imbuti mysteriis reve- 
rentissimorum episcoporum nec non clericorum et 
honoratorum ac possessorum et curialium decreto 
constituantur : de quorum ordinatione referendum 
est ad illustrissimam praetorianam potestatem, ut 
litteris eiusdem magnificae sedis eorum soHdetur 
1 auctoritas. Quod si quid a qualibet persona 
contra publicam disciplinam in laesionem possesso- 
rum fieri cognoverint defensores, referendi habeant 
potestatem ad illustres et magnificos viros prae- 
fectos praetorio et illustres viros magistros equitum 
et peditum, magistros etiam officiorum et comites 
tam sacrarum largitionum quam rerum privatarum. 
D. XII k. Febr. Ravennae Honorio viii et Theo- 
dosio III AA. conss. [a. 409] 

9 ^^ldem AA. Caeciliano pp. lubemus cura ac 
sollertia defensorum minime possessores maioribus 
mensuris et ponderibus a susceptoribus praegravari, 
sed eos deprehensos ad iudicium dirigi cum ipso 
1 commissae fraudis indicio. IUud etiam fieri per- 
mittimus, ut, si provincialibus nostris contestari in- 
iurias seu laesiones suas cupientibus actorum con- 
fectio a defensoribus denegetur, licentia eis tribua- 
tur querellae propriae libellum conscriptum eo tenore *^, 
quo fuerat contestandum, in frequentioribus civita- 
tum locis proponendi conveniendique scribas, tabu- 
larios et cetera officia publica commonenda^^, per 
quae libellum coUigi oportebit atque invitis supra 
memoratis personis sub actorum confectione inge- 



rendi", quorum quaestione fides possit inquiri: qua 
probata in eos, quos gestorum petitam confectionem 
negasse constiterit, vigor iudiciarius exseratur. D. xii 
k. Fehr. Ravennae Honorio viii et Theodosio iii 
AA. conss. [a. 409] 

10 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyropp. 
Nulli deiensorum hcere decernimus, si de publica 
sollicitudine voluerit se liberare, ni-si divinos adfatus 
intimaverit tuae sublimitatis iudicio, triginta libra- 
rum auri poenam tam moderatoribiis provinciarum 
quam ceteris iudicibus vel temeratoribus sacri nostri 
oraculi subituris, si negiecta fuerit auctoritas prin- 
cipalis. D. xv k. Sept. Constantinopoli Cyro vc. 
cons. [a. 441] 

11 *^^Imp. Anastasius A. Eustathio pp. lube- 
*mus eos tantummodo ad defensorum curam pera- 
*gendam ordinari, qui sacrosanctis orthodoxae reli- 
*gioms imbuti mysteriis hoc imprimis sub gestorum 

* testificatione, praesente quoque religiosissimo fidei 
*orthodoxae antistite, per depositiones cum sacra- 
*menti religione celebrandas patefecerint. ita enim 
*eos praecipimus ordinari, ut reverentissimorum 
*episcoporum nec non clericorum et honoratorum 
*ac possessorum et curialium decreto constituantur. 

* D. XIII k. Mai. Sabiniano et Theodoro conss.* [a. 505] 



LVI. 

DE MAGISTRATIBUS MUNICIPALIBUS. 

1 ^^lmp. Constantinus A. ad Florentium pp. De- 
curiones ad magistratum vel exactionem annonarum 
ante tres menses vel amplius nominari debent, ut, 
si querimonia eorum iusta videatur, sine impedimento 
in absolvendi locum alius subrogetur. D. id. April. 
Constantinopoli^^ Severo et Rufino conss. [a. 323] 

2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Germa- 
nianum. Magistratus conficiendorum actorum habeant 
potestatem. D. xiii k. lan. Gratiano np. et Daga- 
taifo conss. [a. 366] 



LVII.« 

DE OFFICIO lURIDICI ALEXANDRIAE. 

1 ^Hnwp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci 
et praefecto Augustali. lubemus apud Alexandri- 
nae dumtaxat clarissimae civitatis iuridicum licitum 
et concessum esse singulis quibusque volentibus do- 
nationis conscriptae sollemniter instrumenta reserare, 
eisdemque robur adiciet gestorum series apud eun- 
dem virum confecta, tamquam si apud virum claris- 
simum moderatorem provinciae vel magistratus vel 
defensorem plebis habita f uisse diceretur. D. k.^^ Sept. 
Constantinopoli Zenone et Maj-ciano conss. [a. 469]. 



(1) = Th. 1, 29, 7 (2) severiores non] nullas Th. 

(8) = Th. 1, 29, 8 (4) impunitate Th, (5) sic Th., 
removeant Zziri (6) favorem 7%. (7) = Th. 9, 2, 5: 
inuge 1, 4, 9 et quae ibi laudantur (8) in carcerem 

non mittant sed ins. Th. (9) municipalibus Th. 

(10) prosecutionibus arguentium ins. Th. (11) sic Th., 
persecutione libri (12) d. xii k. Febr. Ravennae Ho- 
norio viii et Theodosio iii AA. conss. (= a. 4091 et in 
inscriptione impp. Honorius et Theodosius AA. Th. cum 
locis iungendis: quae cur mutata sint retento Caeciliano pp. 
anni 409, non intellegitur, cum praesertim adipsam sanctio- 
nem formandam nihil aliunde additum videatur (13) iunge 



1, 4, 9 et quae ibi laudantur (14) = Th. 11, 8, 3 

iunge 1, 4, 9 c< quae ibi laudantur (15) sic Th., tem- 
pore libri (16) sic MTh., commonendi CR (17) scr. 
ingeri cum Th. (18) c. 11, quam omittunt libri, ex 

loco gemino 1, 4, 19 restituta est auctoritate Paratitlo- 
rum ad Const. 1, 8 (19) = Th. 12, 1, 8: iunge Th. 

11,30,12 (20) sic et Th. ll, 30,12: Constantinopolim 

Byzantio substituerint Theodosiani Codicis confectores, 
pro d. fuerit pp., cum eodem die Constantinus Sirmii com- 
moratus sit, cf. 3, 12, 3 (2l) Cf.Dig.i,1Q (22) for- 
tasse iungenda 8, 52, 3 (23) d. vii id. 8, 52, 3 



12' 



II 1—3 



92 



DE EDENDO 



LIBER SECUNDUS. 



DE EDENDO. 

1 Imp. Pius Anjtoninus A. Manilio. Ipse dispice, 

auemadraodum pecuniam, quam deposuisse te dicis, 
eberi tibi probes. nam quod desideras, ut rationes 
suas adversaria tua exhibeat, id ex causa ad iudicis 
ofticium pertinere solet. PP. iiii k. Oct. Sahiniano ii 
et Severo conss. {a. 155] 

2 Impp. Severus et Antoninus AA. Fausto. Is, 
apud quem res agitur, acta publica iam criminalia 
quam civilia exhiberi inspicienda ad iuvestigandam 
veritatis fidem iubebit. PP. non. lul. Severo A. el 
Albino conss. [a. 194] 

3 ^ldem AA. Valenti. Edita actio speciem futu- 
rae litis demonstrat, quam emendari vel mutari licet, 
prout edicti perpetui monet auctoritas vel ius red- 
dentis decernit aequitas. D. iii^ k. Sept. Severo iii 
et Antonino AA. conss. [a. 202] 

4 Imp. Antoninus A. Epaphrodito. Qui accusare 
volunt, probationes habere debent, cum neque iuris 
neque aequitatis ratio permittat, ut alienorum in- 
strumentorum inspiciendorum potestas fieri debeat. 
actore enim non probante qui conveuitur, etsi nihil 
ipse praestarit, obtineat. PP. v id. Mart. duobus 
A<>pris conss. [a. 212] 

5 Imp. Alexander A. Valentinianae. Non est 
novum eum a quo petitur pecunia implorare ratio- 
nes'* creditoris, ut fides constare possit. PP. viiid. 
Mart. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223] 

6 Idem A. TJranio. lustura est desiderium eius 
a quo petitur, licet nomine publico, ut rationibus 
publicis exliibitis constet, quantum sub nomine suo 
solutum sit. PP. XVI k. Dec. Maximo ii et Ae- 
Liano conss. [a. 223] 

7 Idem A. Valenti. Procurator privatae rationis 
instrumentorum, quae communia tibi esse dicis cum 
fisco, describendorum facultatem secundum morem 
fieri iubebit: et si quando res exegerit ad fidem pe- 
titionis^ tuae apud alium iudicem praebendam ali- 
quid eorum profferri, desiderante eo qui convenitur, 
ut id fiat, praecipiet. PP. x k. mart. Fusco et 
Dextro conss. [a. 225] 

8 Idem A. Floro. Et quae a divo Antonino 
patre* et quae a me' rescripta sunt, cum iuris et 
aequitatis rationibus congruunt. nec enim diversa 
sunt vel discrepantia, quod multum intersit, ex parte 
eius, qui aliquid petit quique doli exceptione sub- 
moveri ab intentione petitionis suae potest, rationes 
promi reus desideret, quibus se posse instruere con- 
tendit (quod utique ipsa rei aequitas suadet), an 
vero al) eo a quo aliquid petitur actor desideret 
rationes exhiberi, quando hoc casu non oportet ori- 
ginem petitionis ex instrumentis eius qui convenitur 
fundari. PP. k. Oct. Fusco et Dextro conss. [a. 225] 



II.» 
DE IN lUS VOCANDO. 

1 Imp. Alexander A. Tryplioni. Sicrut bonis mo- 
ribus convenit reverentiam manumissoris uxori prae- 
beri, ita re exigente in ius eam sine permissu prae- 
toris vocari prohibitum est. PP. iiii k. April. Agri- 
cola et Ciemente conss. [a. 2'M)] 

2 I?np. Gordianus A. Nocturno. Venia edicti 
non petita patronum seu patronam eorumque pa- 
rentes et liberos, heredes insuper, etsi extranei sint, 
a libertis seu liberis eorum non debere in ius vo- 
cari ius certissimum est: nec in ea re rusticitati 
venia praebeatur, cum naturali ratione honor eius- 
modi personis debeatur. cum igitur contitearis pa- 
troni tui filium sine permissu praesidis in ius vo- 
casse, poenam edicto perpetuo praestitutam rescripto 
tibi concedi temere desideras. PP. viii id. Nov. 
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

3 Inipp. piocletianus et Maximianus AA. Roxa- 
nae. Qui in potestate patris agunt, adversus eos* 
experiri non possunt. si igitur emancipata es, venia 
edicti petita hoc facere non prohiberis. quod et in 
matris persona observandum est. PP. viii id. Nov. 
Diocletiano iii et Maocimiano AA. conss. [a. 287] 

4 *° O ana^ airiaoafiEvos rtva iv rfj ^aaiXiSi TtoXst 
rj iv inaQxiatS fiera vnofivriatv TtQoaevBxd^elaav 
avrio firjxart rov avrov vnevxfvvov fzrjSe iyy^a- 
^cos fiTi§s ay^afcos alrtaad^aj , rovriart firj not- 
sirco xar^ avrov nQoaeXevaets ayoacpojs, aXXa rc^ 

1 nqcarco Sixaarrj naQafieverco. Se rrjv vno' 
fivrjatv Se^dfievos et xai eis ereoav fieraarairj 
rd^tv , arQarevadfisvos rvxov r} xXrjQtxds yevofie- 
vos, anoxQivia&co navrcos iv rcj^ nQcorco St- 
xaarrjpico rco xard rrjv nqoreQav avrov rd^iv 
vofiia&evri nQoawoQco , firjSsfiiav M%oiv cpoQOv 

2 naQayQatprjv. Se ana^ airtaadusvos, idv uerd 
rb nQoasvsxd^rjvat rrjv vnofivrjaiv rc^ airta&svn 
eis krsQov avrov xaXearj StxaarrjQtov dnl rals 
avrdls airiats, xat ro d^rjfitov noieirco rco airta- 
d^bvrt xai rrjs Sixrjs ixnmrsrco , ei xai Sixaiav 
elxsv dycoyrjv ' '. 

III." 
DE PACTIS. 

1 Imp. Severus A. Philino. Condicionis incertum 
inter fratres non iniquis rationibus conventione 
finitum est. cum igitur verbis fideicommissi petitum 
a patre tuo profitearis, ut, si vita siue liberis de- 
cederet, hereditatem Licinio Froutoni restitueret; 
pactum eo tempore de sextaute Frontoni dando, 
cum liberos Philiuus non sustulerat, interpositum 
non idcirco potest iniquum videri, quod facta, sicut 
placuit, divisione diem suum te filio eius superstite 
functus est. PP. vii k. Dec. Severo A. ii^^ et 
Victorino conss. [a. 200^ 



i 



(1) B 7, 18. — Cf. Dig. 2, 13 (2) iunge 3, 9, 1 

(3) sic P, II Hal.f om. 3, 9, 1 (4) rationes dett. ctim B, 
rationem pCR (h) Jirmant Graeci : petitioni ^o/wTTisen 
(6) patre etiamsi errore additum esse appareat ex c. 1 h. t, 
id tamen legisse compilatores prohant B (7) c. 5 h t. 
(8) B7, 8. — Cf. Dig. 2,4 (9) eos BCR, eum P": 
anacoluthon fortasse resectis quibusdam ortum esse monet 



Mommsen (lO) = 5 7, 8, 29 (ll) § 2 in Epit. 14, 53 
indicatur sic: ovx airidrai rts iv avrcp riva eis noXXd 
StxaarrjQta, inei xai SiScoatv avrc^ ro SinXovv xat 
rrjs Sixrjs ixninrei (id est nemo aliquem de eadem re 
ad plura iudicia trahit, quia et duplum ei praestat et 
causa cadit) : duplum nec BJS 24, 6, 19 agnoscit, cf 3, 1, 12, 2 
(12)jB11, 1. — Cf.Dig.2,U (13)A. ii rectius ahesset. 



4 Qui semel aliquem in reaia urbe vel in provin- 
ciis in ius vocavit, post lioellu?n ei oblatum non 
amplius eundem reum vel ex scripto vel sine scripio 
conveniat, id est actionem aaversus euin sine 
scriptis non intendat, sed apud priorem iudicem 
1 permaneat. Qui autem libeUum accepit, etsi in 
alium ordinem transierit, militia fortasse per- 



functus vel in clei^urn receptus , omnimodo in 
priore iudicio , quod secundum priorem eius ordi- 
nem competcns visum est, respondeat neque ulla 
2 fori praescriptiorte utatur. Qui vero semel in 
ius vocavit, si Iwello reo oblato eum propter easdern 
causas in aliud iudicium vocabit, et mdemnem reum 
praestet et causa cadat, licet iustam actionem habuerit. 



DB PACTIS 



93 



113 



2 Impp. Severus et Antoninus AJ. Claudio. Post 
venditionem hereditatis a te factam, si creditores 
contra emptores actiones suas movisse probare po- 
tueris eosque eas spontanea suscepisse voluntate, ex- 
ceptione taciti pacti non inutiliter defenderis. PP. pricl. 
id. Fehr. Severo iii et Antonino AA. conss. [a. 202] 

3 Ideyn AA. Restituto. Servus creditoris melio- 
rem causam domini facere potest: in deterius autem 
reformare novo pacto non potest obligationem recte 
constitutara. PP. riii k. Ap?-il. Severo iii et An- 
tonino AA. conss. [a. 202] 

4 Idem AA. Valeriae. Postquam liti de praedio 
motae reuuntiasti, causam finitam instaurari posse 
nulla ratio permittit. PP. iiii id. Fehr. Alhino et 
Aemiliano conss. [a. 206] 

5 Imp. Antoninus A. Demagorae. Creditori tuo 
si partera pecuniae exsolvisti, de parte vero non 
petenda inter te et eiim convenit ob causas negotia- 
que eius tuo patrocinio tideque defensa, ea obliga- 
tione partira iure civili partim lionorario liberatus 
es.^ nam exceptio perpetua pacti conventi vel doli 
residui petitionem repellit, cum et solutum per igno- 
rantiam repeti potuisset. PP. viii k. Aug. Romae 
Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 2i:<] 

6 ^ldem A. Ldiae ^ Basiliae. Pacta, quae ■' contra 
leges constitutionesque vel contra bonos mores"' 
fiunt, nullam vim habere indubitati iuris est. PP. v 
k. Aug. Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 213] 

7 ^ldem A. lulio ^ Maximo. Dehitori tuo si heres 
extitisti, actio, quam contra eum habuisti, adita he- 
reditate confusaest. sed si eam hereditatem^ postea- 
quam in iudicio* obtinuisti, ei tradidisti, quem sen- 
tentia superaveras, ea condicione pactoque, ut tam 
ceteris creditoribus quam tibi iu eo, quod tibi de- 
beretur, si eam hereditatem non adisses, satisface- 
ret, pacti conventionisque fides servanda est. quae 
si non servatur, ex stipulatu, si modo pacto subiecta 
est^, actio dabitur*'^. PP. iii k. Aug. Anto?iifio 
A. iiii et BalMno conss. [a. 213] 

8 (9) ^^lmp. Alexa?ider A. Aurelio^'^ Dio?iysio. 
Cum, posteaquam adversarius matris tuae victus 
esset, matrem tuam circuravenerit, ut ei caveret'^ 
nullam se controversiam de servis moturam, id pac- 
tum mala fide factum irritum est, et cum ex ea conven- 
tione cum matre tua agi coeperit, iudex eara libera- 
bit *^. PP. prid. id. Sept. Alexa?idro A. co?is. [a. 222] 

9 (8) Idem A. Mucatrauli. Si pascenda pecora 
partiaria (id est ut fetus eorum portionibus, quibus 
placuit, inter dominum et pastorem dividantur) Apol- 
linarem suscepisse probabitur, fidem pacto praestare 
per iudicem compelletur ^^ PP. iiii k. Oct. Alexa?idro 
A. cons. [a. 222] 

10 ^^ldem A. Nicae. Legem, quam dixisti, cum 
dotem pro alumna dares, servari oportet. nec obesse 
tibi potuit, quod dici solet ex pacto actionem non 
nasci: tunc enim hoc iure utimur'^, cum pactum 
nudum est: alioquin cum pecunia datur et aliquid 
de reddenda ea convenit, utilis est condictio. PP. iii 
k. Mart. Albino et Maximo co?iss. [a. 227] 

11 ^^ldem A. Capitoni. Ex conventione quidem, 



qua pactam novercam tuam cum patre tuo dicis, 
cum fundum in dotem daret, ut et tributa ipsa agno- 
sceret et '^ creditoribus, quibus fuerant praedia obli- 
gata, usuras solveret, actio tibi adversus eam com- 
petere non potest, et si pactum iil stipulationem 
deductum probetur. sed si fundus aestimatus ita, 
ut pars instrumenti significat, in dotem datus est, 
ex vendito actio, ut placitis stetur, competit. PP. 
non. Dec. ipso A. iii et Dio?ie ii conss. [a. 229] 

12 ^^Ide?n A. FlacciUae. Pacta novissima ser- 
vari oportere tam iuris quam ipsius rei aequitas 
postulat. quapropter si conventione quae praecessit 
diversa pars usuram se non esse consensit, et maxime 
si, ut proponis, id etiam apud acta praesidis ad- 
severavit, actionem, quae super-^' prima conventionc 
fuerat, exercere non prohiberis. PP. iii k. Mart. 
Ag?^icola et Cleme?ite co?iss. [a. 230] 

13 I??ip. Maximinus A. Mari?io. In bonae fidei 
contractibus ita demura ex pacto actio competit, si 
ex continenti fiat: nam quod postea placuit, id non 
petitionera, sed exceptionem parit. PP. v id. la?i. 
Maxi??ii?io A. et Africa?io co?iss. [a. 23f;] 

14 I??ip. Go?dia?ius A. Caecilio ?nititi. Si pacto, 
quo poenam adversariura tuum promisisse proponis, 
si placito non stetisset, stipulatio subiecta est, ex 
stipulatu agens vel id quod in conventionem deve- 
nerat, ut fiat, consequeris vel poenam stipulatione 
comprehensam more iudiciorum exiges. nam boiia 
adversarii tui in te transferri citra sollemnem ordi- 
nem frustra deprecaris. PP. k. April. Gordiano A. ii 
et Po??ipeiano co?iss. [a. 24 lj 

15 l??ipp. Valerianus et Gallie?ius AA. et Vale- 
riaiius ?iohilissi??ius C. Pactumeio^K Pactum, quod 
dotah instrumento comprehensum est, ut, si pater 
vita fungeretur, ex aequa portione ea quae nubebat 
cum fratre heres patri suo esset, neque ullam obli- 
gationem contrahere nec libertatem testamenti fa- 
ciendi mulieris patri potuit auferre. PP. x k. Mart. 
Ae??ulia?io et Basso co?tss. [a. 259] 

16 I??ipp. Diocleiiauus et Maxi??ua?ius xiA. Dia- 
pha?Uo. Cum proponas filios testamento scriptos 
heredes rogatos esse, ut qui primus rebus humanis 
eximeretur, alteri portionem hereditatis restitueret, 
quoniam precariam substitutiouem fratrura consensu 
remissam adseris, fideicomraissi persecutio cessat. 
PP. iiii id. Fehr. Maximo ii et A({uiti?io conss. [a. 286] 

1 7 Ide??i AA. Dcxiinaclio. Pactum , quod bona 
tide interpositum docebitur, et si scriptura non exi- 
stente aliis probationibus rei gestae veritas compro- 
bari potest, praeses provinciae secundum ius custo- 
diri efficiet. PP. viiii k. lul. Maxi??io ii et Aqui- 
li?w conss. [a. 286] 

18 Idem AA. lulio et Aemilio. Si creditores 
vestros ex parte debiti admisisse quemquara vestrum 
pro sua persoua persolventem probaveritis , aditus 
rector provinciae pro sua gravitate, ne alter pra 
altero exigatur, providebit. PP. vii id. Ia?i. Dio- 
cletia?io iii et Maxi?nia?io AA. co?iSS. [a. 287] 

19 Ide??i AA. Victo?ia?iO militi. Licet inter pri- 
vatos huiusraodi scriptum, quo comprehenditur, ut 



(I) => Consultatio 1, 7 (2) luliae Consult.., om. libri (3) ab 
invitis ins. Consult., om. B (4) vel contra bonos mo- 
res om. Consult, habent B (5) = Greg. 1, 1, 1 (6) Iulio 
Greg.y om. lihri (7) hereditatem om. Greg. (8) quo- 
que ins. Greg. (9) si (si om. alii) modo transactio 
facta est Greg. (10) post dabitur edd. addunt vel 
praescriptis verbis actio, si stipulatio non intervenit contra 
Greg. : eodem modo sententiam supplevit Thalelaeus in B.S 

(II) = Consultatio 9, 11. 1, 8: iungenda videtur 7, 4, 5. 
c. 8 et 9 transponunt libri cuin S: ordinem temporis cuin 
Hal. restituimus ex B (12) Aurelio oin. libj-i, sup- 
plevi ex Consult. 9, 11 (13) ut pacisceretur Consult. 
(14) quia de re iudicata pacisci nemo potest add. Con- 
sult. (15) scripsi cum B, compellitur libri (16) = 5, 
14, 1: loco gemino inscribitur impp. Severus et Antoni- 
nus AA. Nicae, subscrihitur pp. vn k. Fcbr. Albino ot 
Aemiliano conss, (a. 206) (17) hoo dicimus l gem. 



(18) = 4, 47, 1 (19) et trib. ipsa agnosceret et om. 

libri, praeferquam quod in PL adnotatur: alias ut (ut 
om. P) tributa ipsa agnosceret: supplevi ex loco gemino, 
ubi omittitur et prius., et ex B.2 {xara noSa) : tva xai 
ra Srjpoata reXiapaxa avrtj STliyrto xai rols davei- 
arals . . . rovi roxovs xara^alrj, quocuin conveniunt et 
index Thalelaei (B) et adnotationes eiusdem. neque ta- 
men casu ea oerba excidisse inde apparet, quod ei Epit. 
11, 4 et 5-5*29, 5, 26 de tributis tacent: immo consulto de- 
leta sunt ab iis, qui cum Thalelaeo {B.S adnot. ^ripB' 
Qov p. 652) crediderunt de tributis solvendis actionem de- 
negandam esse propter 4, 47, 2, ideoque in fine loci 
gemini, qui de his solis tractat, legerunt non competit 
(20) iunge 3, 42, 4 (21) prae pro super B male: 

prima conventio ea est, quae pactum de non petendo prae- 
cessit (22) pactumeio dett, om. libri boni 



n 3. 4 



94 



DE PACTIS 



is qui aupervixerit alterius rebus potiatur, nec do- 
nationis quidem mortis causa gestae efficaciter spe- 
ciem ostendat, tamen cum voluntas militum, quae 
super ultimo vitae spiritu deque familiaris rei de- 
creto quoquo modo contemplatione mortis in scrip- 
turam deducitur, vim postrcmi iudicii obtineat pro- 
ponasque te ac fratrem tuum ad discrimen proelii 
pergentes ob communem mortis fortunam invicem 
pactos esse, ut ad eum, qui superstes fuisset, res 
eius, cui casus iinem vitae attulisset, pertinerent, 
existente condicione intellegitur ex fratris tui iudi- 
cio, quod principalium constitutionum prompto fa- 
vore lirraatur, etiam rerum eius compendium ad te 
delatum esse. PP. xiii k. Dec. Sirmi ipsis iiii et 
III AA. conss. [a. 290] 

20 ^ldem AA. et CC. Martiali. Traditionibus et 
usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis trans- 
feruntur. PP. k."^ lan. AA. conss. [a. 293] 

21 ^ldem AA. et CC. Eusehio. Cum proponas 
inter vos sine scriptura placuisse fratrum tuorum 
successiones aequis ex partibus dividi, et transactio- 
nis causa probari possit lianc intercessisse conven- 
tionem, exceptione te tueri potes, si possides: quod 
si adversarius tuus teneat, ex hoc placito nullam 
actionem esse natam, si tibi stipulatione'' non pro- 
spexisti, debes inteliegere: nec adversario tuo trans- 
actione uti concedendum, nisi ea quae placita sunt 
paratus est adimplere. PP. k. Mai. Thirallo AA. 
conss. [a. 293] 

22 Idem AA. et CC. Archelao. Pactum curato- 
ris recipere minorem quantitatem paciscentis adultae 
aetatis suffragium, ne noceat, efficiet. tutores enim 
et curatores exigentes pupillis et adultis debitum, 
non etiam remittentes praestant obligationis libera- 
tionem. PP. xviii k. l)ec. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

23 IdemAA. et CC. Honorato. Filius paciscendo 
vel debitum accipiendo nihil detrahit patris obliga- 
tioni. PP. xvii k. Dec. Sii-mi AA. conss. [a. 293] 

24 Idem AA. et CC. Domnae. Si actionem legati 
vel fideicommissi, quam adversus heredes mariti 
quondam tui habuisti, te adfectione heredum aliis 
remisisse probetur, exceptionem pacti contra debi- 
tores instituenti actiones nocere tibi minime posse 
intellegis. PP. xvii k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

25 Idem AA. et CC. Euhemero. Debitorum pac- 
tionibus creditorum petitio nec tolli nec mutari po- 
test. S. iiii k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

26 IdemAA. et CC. Corneliae. Pactum successo- 
rum debitoris ex lege duodecim tabularum aes alie- 
num hereditarium pro portionibus quaesitis singulis 
ipso iure divisum in solidum unum obligare credi- 
tori non potcst^: quod et inhonorario succedentibus 
iure locum habebit. de chirographis itaque commu- 
nibus exhibendis cum coherede vel non perfectis in 
divisione placitis convenire quanti tua interest potes. 
PP. III id. Oct. Variani CC. conss. [a. 294] 

27 Idem AA. et CC. Aurelio Chresimo. Petens 
ex stipulatione , quae placiti servandi causa secuta 
est, seu antecessit pactum seu post statim inter- 
positum sit, recte secundum se ferri sententiam postu- 
lat. S. VI id. Nov. Heracleae CC conss. [a. 294] 

28 Idem AA. et CC. Leontio. Si certis annis 
quod nudo pacto convenerat datum fuit, ad prae- 
standum in posterum indebitum solutum obligare 
non potuit eum qui pactum fecit, nisi placitis sti- 
pulatio intercessit. S. iii fion. Dec^ Burtudizi CC. 
conss. [a. 294] 

29 "^lmp. lustinianus A. lohanni pj). Si quis in 
conscribendo instrumento sese confessus fuerit non 
usurum fori proscriptione propter cingulum militiae 
suae vel dignitatis vel etiam sacerdotii praerogati- 
vam, licet ante dubitabatur, sive oportet eandem 



scripturam tenere et eum qui hoc pactus est non 
debere adyersus suam conventionem venire, vel li- 
centiam ei praestari decedere (Juidem a scriptura, 
suo autem iure uti : sancimus nemini licere adversus 

1 pacta sua venire et contrahentes decipere. Si 
enim ipso edicto praetoris pacta conventa, quae ne- 
que contra leges nec dolo malo inita sunt, omni- 
modo observanda sunt, quare et in hac causa pacta 
non valent, cum alia regula est iuris antiqui omnes 
licentiam habere his quae pro se introducta sunt 

2 renuntiare? Omnes itaque iudices nostri hoc in 
litibus observent, et huiusmodi observatio et ad pe- 
daneos iudices et ad compromissarios et arbitros 
electos ^ perveniat scituros **, quod , si neglexerint, 
etiam litem suam facere intellegantur. D. k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Ores- 
tae vv. cc. [a: 531] 

30 Idem A. lohanni pp. De quaestione tali a 
Caesariensi advocatione interrogati sumus: si^ dua- 
bus vel pluribus personis spes alienae fuerat here- 
ditatis ex cognatione forte ad eos devolvendae, pac- 
taque inter eos inita sunt pro adventura hereditate, 
quibus specialiter declarabatur, si ille mortuus fuerit 
et hereditas ad eos perveniat, certos modos in ea- 
dem hereditate observari, vel si forte ad quosdam 
ex his hereditatis commodum pervenerit, certas pac- 
tiones evenire. et dubitabatur, si huiusmodi pacta 

1 servari oportet. Faciebat autem eis quaestiouem, 
quia adhuc superstite eo, de cuius hereditate spera- 
batur, huiusmodi pactio processit et quia non sunt 
ita confecta, quasi omnimodo hereditate ad eos per- 
ventura, sed sub duabus condicionibus composita 
sunt, si ille fuerit mortuus et si ad hereditatem vo- 

2 centur hi qui pactionem fecerunt. Sed nobis 
omnes huiusmodi pactiones odiosae videntur et ple- 
nae tristissimi et periculosi eventus. quare enim 
quodam vivente et ignorante de rebus eius quidam 

3 paciscentes convenerunt? Secundum veteres ita- 
que regulas sancimus omnimodo huiusmodi pacta, 
quae contra bonos mores inita sunt, repelli et nihil 
ex his pactionibus observari, nisi ipse forte, de 
cuius hereditate pactum est, voluntatem suam eis 
accommodaverit et in ea usque ad extremum vitae 
spatium perseveraverit: tunc etenim sublata acer- 
bissima spe licebit eis illo sciente et iubente huius- 

4 modi pactiones servare. Quod etiam anterioribus 
legibus et constitutionibus non est incognitum, licet 
a nobis clarius est introductum. iubemus etenim 
neque donationes talium rerum neque hypothecas 
penitus esse admittendas neque alium quendam con- 
tractum, cum in alienis rebus contra domini volun- 
tatem aliquid fieri vel pacisci secta temporum meo- 
rum non patitur. D. k. Nbv. Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 



DE TRANSACTIONIBUS. 

1 Imp. Anto7iitius A. Celerio. Neque pactio ne- 
que transactio cum quibusdam ex curatoribus sive 
tutoribus facta auxilio ceteris est in his, quae se- 
paratim communiterve gesserunt vel gerere debue- 
runt. cum igitur tres curatores habueris et cum 
duobus ex his transegeris, tertium convenire non pro- 
biberis. D. k. Mai. Gentiano et Basso conss. [a. 211] 

2 Idem A. Lutatiae. Cum te proponas cum so- 
rore tua de hereditate transegisse et idpropter" 
certam pecuniam te ei debere cavisse, etsi nulla 
fuisset quaestio hereditatis, tamen propter timorem 
litis transactione interposita pecunia recte cauta in- 



(1) iunge 1,18,6 (2) d. prid. k. 1, 18, 5 (3) iunge 
6, 30, 7. 6, 53, 6 (4) stipulationem lihri (5) idem 
legerunt Graeci: expectes pactum succ. deb. in solidum 
aes alienum hereditarium ex lege duodecim tab. pro 
portionibus q. s. i. i. divisum unum obligare creditori 



non potest (6) Nov. Mommsen (7) » 1, 3, 60 

(8) sic R cum Graecis^ scituris P, scituri C (9) si 

PC^ cum Graecis, om. C^R (lO) j5 11,2. — Cf. Dig. 
2, 16 (11) scripsi: ideo prop^€r jP/2'», ideo CR'', 8ia 

rovro B 



DE TRANSACTIONIBUS 



95 



II 4 



tellegitur. ex qua causa si fisco * solvisses, repetere 
non posses : si ^ non solvisses ^, iure convenireris. PP. 
III id. Aug. Antotdno A. iiii et Balhino conss. [a. 2 1 3] 

3 Imp. Alexander A. Tulliac. Age cum Gemi- 
niano, quod pater eius curator tibi datus uegotia 
tua gesserit, et si apud iudicem negabit se actione 
teneri, quoniam transactio etAquiliana stipuiatio inter- 
posita est, iudex eontemplatione iudicii quod est bonae 
lidei quaeret, de quanta pecunia nominatira trans- 
actum sit: et si apparuerit de minore transactum, 
quantam pecuniam reliquam ex administratioue curae 
deberi probatum fuerit, solvere eum iubebit, quod non 
in stipulationem Aquilianam obligationis curae'' 
tantum deductum est, quanti^ erat quantitas pecu- 
niae quae debebatur. I). prid. id. Aug. Maximo ii 
et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Numidio. Actione administratae cu- 
rae ab eo, qui legitimae aetatis annos complevit, in 
Aquilianam stipulationem deducta et per acceptila- 
tionem extincta nullam aliam superesse nisi de dolo 
intra concessa tempora non ambigitur, nisi specia- 
liter etiam de dolo transactum est. PP. ii non. 
Mart. Alexandro A. ii et Marcello conss. [a. 226] 

5 Idem A evocato. Cum te transegisse 

cum herede quondam tutoris tui profitearis, si id 
post legitimam aetatem fecisti, frustra desideras, ut 
a placitis recedatur. licet enim, ut proponis, nul- 
lum instrumentum intercesserit , tamen si de fide^ 
contractus confessione tua constet, scriptura, quae 
probationem rei gestae solet coutinere, necessaria non 
est. PP. k. Mart. Albino etAemiliano conss. [a. 227] 

6 Idem A. Pomponiis. Cum mota inofficiosi que- 
rella matrem vestram cum diversa parte transegisse 
ita, ut partem bonorum susciperet et a lite discede- 
ret, proponatis, instaurari quidem semel omissam 
querellam per vos, qui matri heredes extitistis, iuris 
1 ratio non sinit. Yerum si fides placitis praestita 
non est, in id quod interest diversam partem recte 
convenietis: aut enim, si stipulatio conventioni sub- 
dita est, ex stipulatu actio competit, aut, si omissa 
verborum obligatio est, utilis actio, quae praescriptis 
verbis rem gestam demonstrat, danda est. PP. viii 
id. lan. Agricola et Clemente conss. [a. 230] 

7 "^lmp. Gordianus A. Licinio Timotheo evocato ^. 
Transactionis placitum ab eo interpositum, cui cau- 
sae actionem, non decisionem litis mandasti, nihil 
petitioni tuae derogavit. PP. x k. lan. Pio et Pon- 
tiano conss. [a. 238] 

8 Idem A. lunio militi. De alimentis praeteritis 
si quaestio defertur, transigi potest, de futuris au- 
tem sine praetore seu praeside interposita transactio 
nuHa auctoritate iuris censetur. PP. xiiii k. lan. 
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

9 Idem A. Agrippino. Si super possessione, 
quae tibi quaesita est^", cum quaestionem patereris 
a fratre uxoris tuae, pactum conventum et stipulatio 
inter vos, ut adlegas, interposita est, ut, si intra 
diem certum idem adversarius tuus** decem aureos 
tibi numerasset, possessione "^ ei cederes, vel, si 
eam inferre quantitatem non curasset, ulterius quae- 
stionem non patereris, et is qui ita spopondit pro- 
misso satis non fecit, consequens est te ad quem 
res pertinet vim ab eo pati non debere: cuius rei 
gratia vir clarissimus praeses provinciae interpella- 
tus vim prohibebit, praecipue cum, etiamsi in rem 
diversae parti actio competeret, huiusmodi pactione 
propter utilem exceptionem posset submoveri. PP. ri 
id. April. Gordiano A. ii etPompeiano conss. [a. 241] 



10 Imp. Philippus A. Apollophaniae. Fratris 
tui tiliis de paterna successione ac statu etiam nunc 
contra fidem sanguinis itemque piacitorum quaestio- 
nem inferre parum probe postulas. nullus etenim 
erit litium finis, si a transactionibus bona fide inter- 
positis coeperit facile discedi. PP. prid. k. April. 
Peregrino et Aemiiiano conss. [a. 244] 

1 1 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
rianus nooilissimus Caesar Gaiano militi. De fidei- 
commisso a patre inter te et fratrem vicissim dato, 
si alter vestrum sine liberis excesserit vita, inter- 
posita transactio rata est, cum fratrum concordia 
remoto captandae mortis alterius voto improbabili 
retinetur. et non potest eo casu rescindi, tamquam 
circumventus sis, cum pacto tali consenseris, cum 
neque eam cui subveniri solet aetatem agere te pro- 
ponas nec, si ageres, isdem illis de causis in inte- 
grum restitutionis auxilium impetrare deberes. PP. 
XV k. Dec. Valeriano et GaUieno AA. utrisque ii 
conss. [a. 255] 

12 ^^ldem AA. Pnmo. Praeses provinciae aesti- 
mabit, utrum de dubia lite transactio inter te et 
civitatis tuae administratores facta sit, an ambitiose 
id, quod indubitate deberi posset, remissum sit. nam 
priore casu ratam manere transactionem iubebit, 
posteriore nocere civitati gratiam ^^ non sinet. PP, xvi 
k. Mart. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 

13 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pro- 
clae. Interpositas metus causa transactiones rataa 
non haberi edicto perpetuo continetur. nec tamen 
quilibet metus ad rescindenda ea, quae consensu 
terminata sunt, sufficit, sed talem metum probari 
oportet, qui salutis periculum vel corporis cruciatum 

1 contineat. Ad vim tamen vel dolum arguendum 
qualitas causae principalis non sufficit: unde si ni- 
hil tale probari potest, consensu quaestiones termi- 

2 natas minime instaurari oportet. Sed quoniara 
eura, cum quo te transegisse commemoras, ex an- 
cilla tua natum servum *' esse adseveras, si vera sunt, 
quae precibus complexa es, alia ratio pactum refor- 
mat: nec enim dubii iuris est dominos cum servis 
suis paciscentes ex placitis teneri atque obligari 
non posse. S. iiii non. April. Byzantii ipsis iiii 
et III AA. conss. [a. 290] 

14 Idem AA. Sopatrae. Si diversa pars contra 
placitum agere nititur, aequitatis ratio suadet refusa 
pecunia, cum et tu hoc desideras, causara ex inte- 
gro agi. PP. iiii non. lul. ipsis iiii et iii AA. 
conss. [a. 290] 

15 Idem AA. Poniio. Ut responsum congruum 
accipere possis, insere pacti exeraplura: ita enira in- 
tellegeraus '^*, utrura sola conventio fuit, an etiara 
Aquiliana stipulatio nec non et acceptilatio secuta 
fuerit: quae si subdita esse illuxerit, nullara adver- 
sariae tuae petitionera hereditatis vel in rem specia- 
lem competere palam fiet. PP. xv k. Aug. ipsis iiii 
et III AA. conss. [a. 290] 

1 6 Idem AA. et CC. Caecilio. Causas vel lites trans- 
actionibus legitirais finitas imperiali rescripto resusci- 
tari non oportet. S. v id. Mart. AA. conss. [a. 293] 

17 Idem AA. et CC. MarceUo. Cum proponas 
ab ea, contra quam supplicas, litem quam tecura 
habuit transactione decisara eamque acceptis quae 
negotii dirimendi causa placuerat dari nunc de con- 
ventione resiluisse, ac petas vel pacto stari vel resti- 
tui data, perspicis, si quidem de his reddendis ma- 
nente transactionis placito statira stipulatione , si 
contra fecerit, prospexisti et quinque etviginti annis 



(i) ad hanc vocem Thalelaeus (B^) adnotat constitutio- 
nis casum a compilatoribus mutatis quihusdam simplicio- 
rem redditum esse (2) si P, si vero C, et si R, si 

8s B {x. 7C.) (3) non solvisses P' cum B {x. tt.), 

voluisset P^ non solvisses tamen CR (4) sic R^ cum B 
(x. n.), purae Ci2* (5) quanta edd. cum B {x. n.) 

(6) sic C cum B (x. 7t.)j si fide p, ai fides R (?) = Greg. 
1,2,2 (8) timotheo evocato Greg. om.lihri (8') tibi] 
fuerit tibi per filium tuum ex matris eius hereditate, cf. 



p. v (9) tuus dett. cum B (x. n.), om. CR (10) pos- 
sessionem lihri (ll) h. c. composita videtur ex dua- 

bus constitutionihus j quarum allera extat in Consu.lt. 
9, 14: Impp. Val. et Gall. AA. et Val. C. Aurelio. 
Praeses provinciae . . . et civitatis tuae ordinem facta 
sit, an de re iudicata, quia de re iudicata pacisci nemo 
potest. PP. m k. lun. Aemiliano et Basso conss. (12) sic 
CR cum Bf noceri civ. gratia C« (13) tuum ins. Ccon- 
tra B {a. 7C.) (14) intellegimus libri contra B (x. n.) 



II 4 



96 



Dfi TRANSACTIONIBUS 



maior fuit, qiiod exceptionem pacti et actionem da- 
torum habeas: quod si uihil tale convenit, exceptio 
tibi, non etiam eorum quae dedisti repetitio compe- 
tit ' securitate parta. PP. v id. lun. ipsis AA. r 
et iiii conss. [a. 293] 

18 Idem AA. et CC. Valentiniano. Transigere 
vel pacisci de crimine capitali excepto adulterio non 
prohibitum est. in aliis autem publicis criminibus, 
quae sanguinis poenam non ingerunt, transigere non 
licet citra falsi accusationem. S. iii k. Sept. AA. 
conss. [a. 293] 

19 Idem AA. et CC. Irenaeo. Sub praetextu in- 
strumenti post^ reperti transactionem bona fide fini- 
tam rescindi iura uon patiuntur, sane si eam'' per 
se vel per alium subtractis^ quibus veritas argui 
potuit, decisionem litis extorsisse probetur, si qui- 
dem actio superest, replicationis auxilio doli mali 
pacti exceptio removetur, si vero iam perempta est, 
infra constitutum tempus tantum actionem de dolo potes 
exercere. S. xiiii k. Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

20 Idem AA. et CC. Antistiae. Non minorem 
auctoritatem transactionum quam rerum iudicata- 
rum esse recta ratione placuit, si quidem nihil ita 
fidei congruit humanae, quam ea quae placuerant 
custodiri. nec enim ad rescindendum pactum suffi- 
cit, quod hoc secunda hora noctis intercessisse pro- 
ponas, cum nullum tempus sanae mentis maioris 
quinque et viginti annis consensum repudiet. S. iiii 
k. Oct. AA. conss. [a. 293] 

21 Idem AA. et CC. Geminiano. Cum ea, quae 
transactionis causa dari aut retineri convenit, velut 
emptorem eum quem accipere placuerat obtinere 
praescribitur , his quae simulate geruntur pro in- 
fectis habitis frustra ficti pretii postulatur numera- 
tio. S. V non. Ocl. ipsis AA. conss. [a. 293] 

22 Idem AA. et CC. Alexandro. Si maior trans- 
egisti, ad rescindendam transactionem de dolo con- 
testatio non sufficit. S. k. Dec. AA. conss. [a. 293] 

23 Idem AA. et CC. Tatiano. Nec intentio cre- 
ditorum Archimedori, cui alios successisse profite- 
ris, si obhgatus pro eo non fuisti, tenere potest. 
sed haec integro negotio tractari convenerat: nam 
cum iam quaestionem transactione decisam et a te 
dari placitam numeratam pecuniam proponas, huius 
indebiti soluti praetextu improbe tibi petitionem de- 
cerni postulas, cum, etsi tantum in stipulationem 
fuisset deducta, indebiti promissi velamento defendi 
non posses. D. viii id. Mart. CC. conss. [a. 294] 

24 Idejn AA. et CC. Victorino. Si quidem ex 
causa transactionis acceptis his quae instrumento 
continentur nihil amplius peti convenit, adversariam 
tuam exceptionis auxiUo defendi perspicis. sin vero 
certam quantitatem quasi solam ab ea debitam red- 
dere se debere sine litis decisione confessa est, tam 
eam quam residuam debiti partem petere minime 
prohiberis. S. v^ non. April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

25 Idem AA. et CC. MarceUae et Cyrillae. Si 
maiores quinque et viginti annis cum patruo sive 
avunculo vestro transegistis vel ei debita donationis 
causa sine aliqua condicione remisistis, non idcirco, 
quod hoc huius hereditatis captandae causa, id est 
spe futurae successionis, vos fecisse proponatis, aliis 
ei succedentibus instaurari finita debent. S. ii id. 
April. CC. conss. [a. 294] 

26 Idem AA. et CC. Dionysiadae. Transactione 
matris fihos eius non posse servos fieri notissimi 
iuris est. S. id. April. CC. conss. [a. 294] 

27 Idem AA. et CC. Catoni. Sanam mente, licet 



aegrara'' corpore recte transigere manifestum est, 
nec postulare debueras improbo desiderio placita 
rescindi valitudinis corporis adversae velamento. S. vii 
id. Mai. CC. conss. [a. 294] 

28 Idem AA. et CC. Sapparutae. Sive apud acta 
rectoris provinciae sive sine actis, scriptura inter- 
cedente vel non, transactio interposita est, hanc ser- 
1 vari convenit. Sed quoniam, ut certum quid acci- 
pias, convenisse te, licet sine scriptura, proponis nec 
huius rei causa stipulationem secutam esse, quam- 
vis ex pacto non potuit nasci actio, tamen rerum 
vindicatione pendente, si exceptio pacti opposita 
fuerit, doli mali vel in factum replicatione usa po- 
teris ad obsequium placitorum adversarium urguere. 
I). III no?i. lul. CC. conss. [a. 294] 

29 Idem AA. et CC. Marciae. Sub praetextu 
specierum ^ post repertarum generali transactione 
finita rescindi prohibent iura. error autem circa 
proprietatem rei apud alium extra personas trans- 
igentium tempore transactionis constitutae nihil pot- 
est nocere. S. iiii k. Oct. CC. conss. [a. 294] 

30 Idem AA. et CC. Antonino. Transactione 
finita, cum ex partibus tuis magis dolum interces- 
sisse quam eorum, contra quos preces fundis, con- 
fitearis, instaurare'^ grave nec non criminosum tibi 
est. S. v id. Oct. Crevi^ CC. conss. [a. 294] 

31 Idem AA. et CC. Proculo. Si de certa re 
pacto transactionis interposito hoc comprehensum 
erat 'nihil amplius peti', etsi non additum fuerat 'eo 
nomine', de ceteris quaestionibus integra permaneat 
actio. PP. II II id. Oct. ^ Byzantii CC. conss. [a. 294] 

32 Idem AA. et CC. Cyrillo. Si causa cognita 
prolata sententia, sicut iure traditum est, appellatio- 
nis vel in integrum restitutionis solleranitate suspensa 
non est, super iudicato frustra transigi non est opi- 
nionis incertae. proinde si non Aquiliana stipula- 
tione et acceptilatione subsecuta competentem tibi 
actionem peremisti, praeses provinciae usitato more 
legum rebus pridem iudicatis effectum adhibere cu- 
rabit. S. viii k. JSov. CC. conss. [a. 294] 

33 (34) Idem AA. et CC Euchrysio. Si pro 
fundo quem petebas praedium certis finibus liberum 
dari transactionis causa placuit, nec eo tempore 
minor annis viginti quinque fuisti, licet hoc prae- 
diura obligatura post vel alienum pro parte fuerit 
probatum, instaurari decisam litem prohibent iura. 

1 Ex stipulatione sane, si placita servari secuta 
est, vel, si non intercessit, praescriptis verbis actione 
civili subdita apud rectorem provinciae agere potes. 

2 Si tamen ipsas res apud te constitutas, ob qua- 
rum quaestionera litis intercessit decisio, fiscus vel 
alius a te vindicavit, nihil petere potes. S. v id. 
JSov. Melantiade CC. conss. [a. 294] 

34 (33) Idem AA. et CC. Ptolemaidi. Cum do- 
nationis seu transactionis causa administratae tute- 
lae debiti scientes vos obligationem fratri vestro re- 
misisse proponatis nec umquam volenti dolus iiifera- 
tur, frustra de dolo querimini, nec ad implendum 
promissum hereditatis propriae pollicitatione quisquam 
adstringitur. PP. vi ^^ id. JSov. CC. conss. [a. 294] 

35 Idem AA. et CC. Ammonio. Transactionem, 
quae dominii translatione vel actione parata seu 
perempta finem accepit, cum eara*' amicis etiam 
intervenientibus re vera ostenditur processisse, me- 
tus velamento rescindi postulantis professio dete- 
git improbitatem. S. viiii k. Pec. ISicomediae CC. 
conss. [a. 294] 

36 ''^ldem AA. et CC. Achilleo. Si cum liberis'» 



(>) sic C, competat R (2) sic R, post instrumenti PC 
(3) eam refer ad adversariam, cuius inentio in praemis- 
sis resecta est a compilatorihus (4) sic PR'^, instru- 

mentis ins. CR^ (5) ii Mommsen (6) sanam m. 1. 
aegram scripsi cum B (x. jr.), sana m. 1, egra M"^, sana 
m. 1. egro A, sane m. 1. aegrum P, sanum m. 1. aegrum 
f*CR: etiam catoni recte se habet, cum virum pro mu- 
liere preces obtulisse supponat Thalelaeus (7) sic PR, 
iustaurari C (8) Cebri Boecking (9) Nov. Mommsen 



(10) scr. V, cum ordinem c. 33. 34 conjirment Graeci 

(11) eam C cum B {x. n.), ea PR (12) fortasse iungendae 
sunt 6, 23, 14. 6, 42, 29 (13) cum liberis 07n. Hbri, sup- 
plevi ex B2 (x. n.)'. st /uera iXev&sQcov peCt,oov . . . Sie- 
Xvffco, quocum conveniunt et B et adnotatio Thalelaei: 
ov Svvarai tovto voTjffai Ttegi Texvcov ra ya^ naXata 
^T]Ta TTjs Siard^ecos ivaycoyrjv etxsv Xeyovaav' ei ds 
perd 8ovX(ov SieXvffco ' tiqos ovv dvTiStaaroXrjv ixei- 
vcov rcov dovXcov xelrat coSe ro perd iXev&e^oDv, 



m CALCULI EURORE 



97 



11 4—6 



maior annis vigiuti quinque transegisti, quamvis dari 
tibi placita repraesentata necdum probentur nec 
otferant haec qui conveniuntur , ne quid amplius ab 
ipsis exigi possit, exceptionis proficit aequitas. S. 
F/* id. Dec. CC. coriss. [a. 294] 

37 Idem AA. et CC. Basilissae. Promissis trans- 
actionis causa non impletis poenam in stipulationem 
deductam, si contra tactum fuerit, exigi posse con- 
stitit 2. S. XII k. lau. JSicomediae CC. conss. [a. 294] 

38 ^ldem AA. et CC. Theodotiano. Transactio 
nuUo dato vel retento seu promisso minime proce- 
dit. S. viii k. lan. ISicomediae CC. conss.^ [a. 294] 

39 Idem AA. et CC. Marcianae. Quamvis eum 
qui pactus est statim paeniteat, transactio rescindi 
et lis instaurari non potest: et qui tibi suasit intra 
certum tempus licere a trausactione recedi, falsum 
adseveravit. S. d. v k. lan. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

40 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Eutropio pp. Ubi pactum vel trans- 
actio scripta est atque Aquilianae stipulationis et 
acceptilationis '^ vinculis firmitas iuris innexa est, 
aut subsecutis secundum leges'' accommodandus est 
consensus aut poena una cum his quae data pro- 
bantur ante coguitionem causae, si et adversarius 
hoc maluerif, inferenda est. I). iii non. lun. Con- 
stantinopoli Eucherio et Syagrio conss. [a. 381] 

41 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Rufino pp. 
Si quis maior annis^ adversus pacta vel transactio- 
nes nullo cogentis imperio libero arbitrio et volun- 
tate confecta*^ putaverit esse veniendum vel inter- 
pellando iudicem vel supplicando principibus vel 
non implendo promissa, eas autem ^^ invocato dei 
omnipotentis nomine eo auctore solidaverit, non so- 
lum inuratur'2 infamia, verum etiam actione priva- 
tus, restituta poena quae pactis probatur inserta, 
et rerum" proprietate careat et emolumento, quod 
ex pacto vel transactione illa fuerit consecutus: 
itaque ^^* omnia eorum mox commodo deputabuntur '^, 
1 qui intemerata pacti iura servaverint. Eos etiam 
huius legis **^ vel iactura dignos iubemus esse vel 
munere, qui nomina nostra placitis inserentes salu- 
tem principum confirmationem initarum esse iura- 
verint pactionum. D. v id. Oct. Constantinopoli Oly- 
brio et Probino conss. [a. 395] 

42 ^^"Impj). Leo et Anlhemius AA. Erythrio pp. 
Si ex falsis instrumentis transactiones vel pactiones 
initae fuerint, quamvis iusiurandum his interpositum 
sit, etiam civiliter falso revelato eas retractari prae- 
cipimus: ita demum ut, si de plurimis causis vel 
capitulis eaedem pactiones " initae fuerint, illa tan- 
tummodo causa vel pars retractetur, quae ex'" falso 
iustrumento composita convicta fuerit, aliis capitu- 
lis firmis manentibus: nisi forte etiam de eo, quod 
falsum dicitur, controversia orta decisa sopiatur. 
D. k. lul. Constantinopoli Marciano cons. [a. 472] 

43 ^^lmp. Anastasius A. Thomae pp. Illurici. 
lubemus in omnibus litigiis iam motis et pendenti- 
bus seu postea super servili vel adscripticia condi- 
cione movendis transactioues celebrandas vel iam ce- 
lebratas, si non alio iuri cognito modo eas vacillare 
contigerit, vires suas obtinere nec ob hoc videri te- 
norem earura titubare, quod pro condicione servili 
vel adscripticia confectae sint. D. xv k. Dec. Pa- 
tricio et Bypatio conss. [a. 500] 



V. 

DE CALCULI ERRORE. 

1 ^'^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Aurelio Quarto. Errorem calculi, sive ex uno con- 
tractu sive ex pluribus emerserit, veritati non ad- 
ferre praeiudicium saepe constitutum est: unde ra- 
tiones etiam saepe computatas denuo retractari posse, 
si res iudicatae non sunt vel transactio non inter- 
venit, explorati iuris et. sed et si per errorem cal- 
culi velut debitam quantitatem, cum esset indebita, 
promisisti, condictio liberationis tibi competit. D. 7/=*' 
k. Mart. AA. conss. [a. 293] 

2 22 



DE POSTULANDO. 

1 Imp. Antoninus A. Artemidoro. Cum a prae- 
fecto Aegypti perpetuo causas agere prohibitus non 
appellaveris, placitis obtempera. PP. iii k. Aug. 
Sabino ii et Anulliiio conss. [a. 216] 

2 Irnp. Alexander A. Polydoro. Nec ceterorum 
liberti, nedum mei quidem, si^"* ita sunt litteris eru- 
diti, ut patrocinia desiderantibus praestare possint, 
prohibentur hoc facere. PP. non. Mart. luliano et 
Crispino conss. [a. 224] 

3 Imp. Gordianus A. Flaviano. Si sub specie 
honorarii, quod advocato usque ad certum modum de- 
beri potuisset, eam quantitatem, quam desiderio 
coraplecteris, te daturum cavisti et, quasi mutuam 
pecuniam accepisses, eam te reddi^rum promisisti 
nec temporis spatio gesto negotio conseusum ac 
fidem accommodasti, competenti exceptione non nu- 
meratae pecuniae tutus es et ex hac causa cautio- 
nem interpositam usitato more potes condicere. PP. 
V id. lun. Sabino ii et Venusto conss. [a. 240] 

4 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Theodotiauo. Velamento absentiae patroni causae 
rursum ad finitas quaestiones redire quis frustra cona- 
tur. S. iiii^^ k. lan. Nicornediae CC. conss. [a. 294] 

5 '-^"^lmp. Conslantinus A. Helladio. Si qui ad- 
vocatorum existimationi suae immensa atque illicita 
compendia praetuhsse sub nomine honorariorum ex 
ipsis negotiis quae tuenda susceperint emoluraentum 
sibi certae partis cum gravi damno litigatoris et 
depraedatione poscentes fuerint inventi, piacuit, ut 
omues, qui in huiusmodi scaevitate permanserint, 
ab hac professione penitus arceantur. D. iii k. 
ylpril. Paulino et luliano conss. [a. 325] 

6 '^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Oly- 
brium pu. Quisquis vult esse causidicus , non idem 
in eodem negotio sit advocatus et iudex^^, quoniam 
aliquem inter arbitros et patronos oportet esse de- 
1 lectum. Ante omnia autem universi advocati ita 
praebeant patrocinia iurgantibus, ut non ultra, quam 
litium poscit utilitas, in licentiam conviciandi et 
maledicendi temeritatem ^" prorumpant: agant, quod 
causa desiderat: temperent ab iniuria. nam si quis 
adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris pu- 
tet esse certandum, opinionis suae imminutione qua- 



(1) VI om. 6, 23, 14 (2) sic P^R cum B (x. n.\ con- 
Btat F^C (3) = 6 , 31 , 3 : iunge 2, 6, 4. 6, 19, 1 

(4) sine die CC. conss. /. gem. (5) et acceptilationi- 

bus del. cum Th. {not. seg.) et B.2 (x. n.) (6) Ubi 

pactum conscriptum est atque Aquilianae stipulationis 
vinculis firmitas iuris innexa, aut gestis secundum le- 
gem Th. (7) si et adv. hoc maluerit om. Th., habent 
B.S {x. 7t.) (8) = Th. 2, 9, 3 (9) annis ^^»2%., 
annia xxv PR^ xxv annis C, fiei^ojv xtov xs iviav- 
Tcav B.2 («. TT.) (10) sic Th. cum BJS (x. n.), con- 

fectas lihri (u) eas autem CR cum BJS {x. n.) eas J, 
ea autem P, ea quae Th. (12) inuratur Th. cum 

B.2 (x. «.) iyxexava&iOf intratur A, notatur CRj no- 
U. 



tantur P (i3) et rerum PCR cum B.S (x. n.), rerum A^ 
earum rerum Th. (14) quae Th. contra BS (x. n.) 

(15) sic PTh., eis ins. ACR cum B2 {x. n.) (16) litis 
"Th. contra B2 {x. n.) (16*) iunge 8, 17, 11 (17) sic 
PR**^ seu transactiones ins. CR'' (18) ex om. PR'* 

contraB (19) iwn^e 2, 7, 21. 7, 39, 5 (20) JB 1 1 , 2, 61 
(21) d. VI Hal^ 8. m P (22) excidit constitutio Graeca 
(23) ^8,1. — Cf. Dig. 3, 1 (24) mei, si quidem 

Mommsen (25) = 6,19,1: iunge 2, 4, 38. b, 31, 3 

(26) vm scr. cum 2, 4, 38 (27) == Th. 2, 10, 3 (28) pr. 
■= Th, 2, 10, 6: iunge 7, 65, 4 (29) defensor sit et 

quaesitor Th. (30) temeritate libri contra BS 



13 



II 6. 7 



98 



DE ADVOCATTS 



tietur. nec enim coniventia commodanda est, iit 
quisquam negotio derelicto in adversarii sui contu- 

2 meliam aut palam pergat aut subdole. Praeter- 
ea nullum cum eo litigatore contractum, quem in 
propria recepit fide, ineat advocatus, nullam con- 

3 ferat pactionem. Nemo ex his, quos licebit ac- 
cipere vei decebit, aspernanter habeat, quod sibi 
semel officii gratia libero arbitrio obtulerit litigator. 

4 5 Nemo ex industria protrahat iurgium. Apud 
urbem autem Komam etiam honoratis, qui hoc pu- 
taverint eligendum, eo usque liceat orare, quous- 
que maluerint, videlicet ut non ad turpe compen- 
dium stipemque deformem haec adripiatur occasio, 
sed laudis per eam augmenta quaerantur. nam si 
lucro pecuniaque capiantur, veluti abiecti atque de- 
6 generes inter vilissimos numerabuntur. Quisquis 
igitur ex his, quos agere permisimus, vult esse causi- 
dicus, eam solam, quam sumit tempore agendi, sibi 
sciat esse personam, quousque causidicus est, nec 
putet quisquam honori suo aliquid esse detractum, 
cum ipse necessitatem elegerit standi et ipse con- 
tempserit ius sedendi. PP. x k. Sept. Valentiniano 
et Valente AA. ii conss. \a. 368] 

7 Idem AA. et Gratianus A. ad Olybrium pu. 
Providendum est, ne hi, quos in foro aut meritum 
nobilissimos fecerit aut vetustas, in una parte con- 
sistant, aliam a rudibus atque tironibus necesse sit 

1 sustineri. Atque ideo si in uno auditorio duo 
tantum prae ceteris fuerint vel plures, quorum fama 
sit hilarior, in iudicantis officio sit, ut par causidi- 
corum distributio fiat et exaequetur partibus auxi- 

2 lium singulorum et aequa divisio procedat. Si 
quis vero monitus a iudice ea excusatione, quae ne- 
queat comprobari , cuicumque parti patrocinium de- 
negaverit, careat foro, sciat etiam numquam sibi ad 

3 agendum* copiam posse restitui. Si quis autem 
ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse 
cum pluribus et adversario suo tali fraude subtraxisse 
paris defensionis copiam, ostendet procul dubio ini- 
quam a se litem foveri et auctoritatem iudicis a se 
lusam experietur. P. k.Mart. Treviris Valentiniano 
et Valente iii AA. conss. [a. 370] 

8 ^lmpp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp. 
IS^emo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin- 
ciali iudicio vel ajmd quemquam iudicem accedat ad 
togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholicae 
reUgionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem ali- 
quid^ quoquo modo vel quadam machinatione fac- 
tum vel attemptatum fuerit, officium ^uidem subli- 
mitatis tuae centum librarum auri iacturam pro 
condemnatione sustineat, idem vero, quicumque au- 
sus fuerit contra providum nostrae serenitatis de- 
cretum officium advocationis per subreptionem ad- 
ripere et prohibitum patrocinium praestiterit, advo- 
cationis officio remotus stilum proscriptionis atque 
perpetui exilii speciahter sustinebit: scituris etiam 
provinciarum rectoribus, quod is, sub cuius admini- 
stratione aliquid huiusmodi fuerit attemptatum, par- 
tis bonorum dimidiae proscriptionem et poenam exi- 
lii per quinquennium sustinebit. D. prid. k. April. 
Constantinopoli Anthemio A. ii cons. [a. 468] 



VII/ 

DE ADVOCATIS DIVERSORUM lUDICIORUM. 

1 Imp. Antoninus A. Doloni. Si patronum cau- 
sae praevaricatum putas et impleveris accusationem, 
non deerit adversus eum pro temeritate commissi 



sententia, atque ita de principaii causa denuo quae- 
retur. quod si non docueris praevaricatum, et ca- 
lumnia notaberis et rebus iudicatis, a quibus non 
est provocatum, stabitur. PP. iii k. Oct. Antonino 
A. II II et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Anto?uum pp. Qui necessario patriae suae de- 
bent municipio functiones^ eos decurionibus ad- 
gregatos nolumus evagari, permittentes tamen, ut in 
negotiis causidicorum fungantur officiis et in civita- 
tibus propriis subeant munia curiarum, ita tameu, 
ut non contra rem publicam civitatis, in qua ho- 
norem hunc consecuti sunt, eis adesse permittatur. 
D. xr k. Sept. Ravennae Valente vi et Valentiniano 
II AA. conss. [a. 378] 

3 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad Africa- 
num pu. Ne quis ex corpore togatorum, minime 
curiahbus nexibus illigatus"^, provinciales suscipiat 
functiones, scilicet ut et ambientibus claudatur in- 
gressus et invitis necessitas auferatur. D. iii non. 
Aug. Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii 
AA. conss. [a. 396] 

4 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Eusta- 
thio * pp. Fori tui culminis et universorum iudicio- 
rum advocati quidquid ex huiuscemodi professione 
vel ipsius occasione quaesierint vel quaesierunt *°, id 
post patris obitum praecipuum veluti peculium 
castrense ad exemplum militum proprio dominio 
valeant vindicare. D. x k. April. Constantinopcli 
Honorio xiii et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 

5 Impp. Theodosius etValentinianus AA. Cyropu. 
Quidquid animi largitate et munificentia praestiti- 
mus principali togatis per Orientem eminentissimae 
praefecturae reverentia studiorum, id sibi praesenti 
sanctione praestitum esse cognoscant patroni causa- 
rum illustris urbicariae praefecturae. D. vii k. lan. 
Constaniinopoli Theodosio xii et Valentiniano ii 
AA. conss. [a. 426] 

6 ^^ldem AA. ad Florentium pp. Sancimus, ut 
advocatis, qui apud tuam magnificentiam causas 
acturi sunt, a nullo iudice, nec ab ipsa eminentis- 
sima praefectura, sollicitudo ulla penitus iniungatur: 
sed nec advocatis provinciarum vel spectabilium iu- 
dicum quisquis*^ existimet aliquid iniungendum. 
nulla igitur togatis inspectio, nuUa ingeratur perae- 
quatio, nuUa operis instructio, nuUa discussio, nul- 
lum ratiocinium imponatur, nuUum denique aliud 
eis mandetur praeter arbitrium in eodem ^^ dumtaxat 
loco*'* ubi advocationis exercetur officium: quinqua- 
ginta librarum auri poena officio feriendo, quod le- 
gis istius regulas temerare temptaverit. D. xiii k. 
Mai. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo 
conss. [a. 439] 

7 Idem AA. Thalassio pp. per lllyricum. Isdem 
privilegiis isdemque immunitatibus potiri togam illus- 
trissimae per IUyricum praefecturae, quibus fruitur 
toga per Orientem praetorianae sedis excelsae, decer- 
nimus. D. vii id. Sept. Constantinopoli Theodosio 
A. XVII et Festo conss. [a. 439] 

8 Idem AA. Cyro pp. consuli designato. Cum 
advocatio praetoriana centum quinquaginta numero 
togatis minirae vel imminuendo vel augendo conclu- 
datur, iubemus eos, qui ex his ad fisci patronatum 
pervenerint, a cohortis vel alterius vihoris condicio- 
nis nexibus cum liberis quandocumque genitis libe- 
ros custodiri postque tale officium depositum annum- 
que completum advocatorum consortio ** abscedere 
cum comitiva consistoriana : omneque, quod togatis 
fori celsitudinis tuae quolibet casu quolibet adquiri- 
tur titulo, ut castrense sibimet vindicare nec patri- 



(1) adagendum P, agendi CR (2) = 1, 4, 15 (3) tale 
quid Mommsen (4) jB 8, 1 (5) sic R, necessa- 

riam ... functioDem C (6) = Th. 12,1,152 (7) mi- 
nime c. n. illigatus om. Th. (8) = Th. 2, 10, 6 : iunge 
1, 51, 7 (9) sic Sj eustachio P/2, estachio C, eustasio Th. 
(10) quaeaierint vel quaesierunt scrtpii cum Th. BHj 



quaesiemnt P", quaesierint P^CR, quesienint vel qne- 
sierint M (ll) = Nov. Theod. 10, 1, 4 (12) quis 

Nov. (13) eo scr. cum Graecis (l4) in ea dum- 

taxat provincia Nov. (15) senatores factos secundum 

Graecos ins. 



DIVERSORUM lUDICIORUM 



99 



II 7 



bus vel avis paternis earum rerum commodum ad- 
qiiirere legis istius auctoritate deceriiimus: his omni- 
l)us etiam ad urbicariae praefecturae advocationem 
trahendis. D. iii k. lan. Valeiitiniano A. v et Ana- 
lolio conss. [a. 440] 

9 Idem AA. Apollofiio pp. Si quis de togatis 
fori celsitudinis tuae vel Illyriciauae seu urbicariae 
praefecturae sive de his, qui in provinciaUbus iudi- 
ciis causarum patrocinium profitentur, electione tuae 
sedis regendae proviilciae munus potestatemque sus- 
ceperit, post peractam iutegre ac sine uUa opinionis 
labe admiuistrationem ad illud ofticium, unde abs- 
tractus est et unde sibi vitae subsidia comparabat, 
remeandi habeat facultatem nec causas orare denuo 
quadam prohibeatur invidia. D. xii k. Sept. Con- 
slantinojwii Eudoxio et Dioscoro conss. [a. 442] 

10 Inipp. Valentinianus et Maicianus AA. Palla- 
dio pp. Binos, qui priores fori tuae sedis inveniun- 
tur, ad patronatum lisci singulis quibusque annis 
accedere paribus diguitatis et privilegiorum iusigni- 
bus ambiendos praecipimus, quibus antehac uteba- 
tur is, qui solus creabatur fisci patronus. D. xiiii 
k. luL Conslantinopoli Sporacio cons. [a. 452] 

1 1 Imp. Lco A. Viviano pp. Nemini licere san- 
cimus ahquem sub adsidendi colore statutis centum 
quinquaginta advocatis, quos sibi eminentissima prae- 

1 fectura in consilium adsumpserit, adgregare. Non 
ahter vero consortio advocatorum tuae sedis aliquis 
societur, nisi prius in examine viri clarissimi recto- 
ris provinciae, ex qua oriundus est, praesentibus 
cohortalibus gesta conficiat, quibus aperte pateat 
cohortali statui ac fortunae eundem miuime subia- 
cere, si praesens vir clarissimus rector provinciae 
fuerit in eius examine ' : si vero afuerit, apud defen- 

2 sorem sui oppidi gesta conficiat. luris peritos etiam 
doctores eorum iubemus iuratos sub gestorum testi- 
ficatione depromere, esse eum, qui posthac sub- 
rogari voluerit, peritia iuris instructum: filios au- 
tem togatorum exceilentiae tuae, qui vel nunc cau- 
sas agunt vel futuris temporibus actitaverint, ceteris 

3 (2) supernumerariis anteferri. Illud insuper de- 
cernimus, ut etiam his, qui ultra centum quinqua- 
ginta advocatos eminentissimae tuae sedis reperiun- 
tur, liceat et apud virum spectabilem proconsulem 
vel praefectum Augustalem vel comitem Orientis, 
viros etiam spectabiies vicarios et apud rectores pro- 
vinciarum negotia perorare. D. k. Febr. Constanti- 
nopoli Magno et ApoUonio conss. [a. 460] 

12 Idem A. Eusehio pjy. lUyrici. Sancimus pa- 
tronum fisci iudicio celsitudinis tuae iam non quot- 
annis, sed biennio pro vetere cousuetudine finem 
officii sui Bortiri: salvis eidem consortio privilegiis 
omnibus, quae a retro principibus meruit, manenti- 
bus. D. X k. Mart. Constantinopoli Basilio et Vi- 
viano conss. [a. 463] 

13 Inipp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci 
Aegyptiact limitis et jpraefecto Augustali. Petitio- 
nem virorum disertissimorum advocatorum Alexan- 
driuae splendidissimae civitatis, quam de fori sui 
matricula et fisci patrono obtulerunt, merito admit- 
tentes hac sanctione decernimus quinquaginta statu- 
tos haberi eorumque nomina pro tempore matricu- 
lae conficiendae inscribi et eos advocationis officium 
in iudicio tam viri spectabilis praefecti Augustalis 
quam viri spectabiUs ducis Aegyptiaci limitis peten- 
tibus adhibere, ceteros vero ultra memoratum nu- 
merum constitutos apud alios iudices eiusdem Alexan- 
drinae civitatis perorare, filiis scilicet statutorum in 
loco deficientium supernumerariis anteponendis : egre- 
dientem autem post biennium fisci patronum con- 
templatione laborum exconsulari moderatoris provin- 
ciae dignitate decorari: Hcentia facultateque ei non 
deneganda, cum usus exegerit, tam pro se quam 



pro filiis parentibus et uxoribns nec non etiam per- 
sonis ex transverso latere usque ad quartum gradum 
1 constitutis patrocinium suum adhibere. Quando 
autem fisci patronum mori contigerit, gradu eum 
sequentem sine uila dilatione in loco eius subrogari, 
heredibus defuncti nihil exinde sibi commodi ad- 
quiri posse speraturis: cunctis privilegiis, quae liac- 
tenus habuisse noscuntur, nec non his, quae sug- 
gestio tuae magnitudinis continet, etiam in posterum 
intactis inviolatisque servandis, quatenus huiusmodi 
delato eis liberalitate nostrae serenitatis honore pos- 
sint in otio et tranquillitate reliquum tempus vitae 
suae peragere, nuUa eis invitis soUicitudine inge- 
renda. D. xiii k. Sept. Anthemio cons. [a. 468] 

14 Idem AA. Calticrati pp. lUyrici. Advocati, 
qui dirimunt ambigua fata causarum suaeque defen- 
sionis viribus in rebus saepe publicis ac privatis 
lapsa eriguut, fatigata reparant, non minus provi- 
dent humano generi, quara si proeliis atque vulne- 
ribus patriam parentesque salvarent. nec enim 
solos nostro imperio militare credimus illos, qui gla- 
diis clupeis et thoracibus nituntur, sed etiam advo- 
catos: militant namque causarum patroni, qui glo- 
riosae vocis confisi munimine laborantium spem 
vitam et posteros defendunt. D. v k. April. Con- 
stantinopoli Zenone et Marciano conss. [a. 469] 

15 Imp. Leo A. Dioscoro pp. Post duos fisci 
patronos, qui ex anterioribus constitutionibus ^ isdem 
beneficiis muniuntur, sexaginta quattuor togatos, 
qui in praesenti sunt, a primo usque ad sexagesi- 
mum quartum imperialibus beneficiis perfrui cense- 
mus, quibus fisci patroni liberique eorum honorati 
1 sunt. His quoque illud adiciendura esse statui- 
mus, ut, si quis patronatus^ fisci adeptus gradum 
fatalem diem obierit, universa totius anni solacia, 
ex quo hoc idem officium peragere coeperit, ad he- 
redes seu successores suos, sive liberi sive extranei 
fuerint, transmittendi tam ex testamento quam ab 
intestato liberam habeat facultatem. D. xvii k. lun. 
ConstantinopoU Marciano co?is. [a. 472] 

16 Impp. Leo iunior et Zeno AA. lustiniano pu.'^ 
Ad simiMtudinem sexaginta quattuor advocatorum 
fori amplissimae praetorianae praefecturae quiudecim 
tantum ex foro tuae magnitudinis , qui in praesenti 
gradus primos obtinent, post fisci videlicet patro- 
nura, isdera privilegiis nostrae raansuetudinis bene- 
ficio perfruantur, quibus fisci patroni liberique eorum 
muniuntur. D. xvii k. April. ConstantinopoU Leone 
iuniore A. cons. [a. 474] 

17 Idem AA. Paulo pp. per lUyricum. lubemus 
advocationem fori tui culminis in centum^ quinqua- 
ginta, sicut antea constitutum fuerat, advocatos con- 
cludi eundemque numerum, quotiens vel professionis 
fine vel morte vel quocumque casu fuerit imminutus, 
electione magnificae tuae sedis impleri, ita ut in 
praesenti quidera et hinc usque ad biennium ad 
plenitudinem supra definiti numeri subrogandi sine 
ulla cohortalis aut cuiuslibet deterioris condicionis 
quaestione succedant: salva videlicet adversus eos 
apparitionibus si qua competit actione, quam certum 
est, postquam fisci patronatus officio impleto exie- 
rint, evanescere: post lapsum vero biennium foro 
tuae magnificae potestatis inseri postulantes non 
aliter, nisi sub gestorum confectione minime eos co- 
hortali condicioni subiacere patefactum fuerit, ad- 
1 mittantur. Cuncta sane privilegia, quae magni- 
ficae per Orientem praefecturae advocatis ^ ex divi- 
nis retro principura seu inclitae recordationis Leonis 
vel nostris sanctionibus indulta sunt, tuae quoque 
gloriosissimae sedis causidicis absque ulla discre- 
tione com^etere per hanc in aeternum valituram 
legem sancimus. [a. 474] 



(1) si praesens . . . examine del. Mommsen cum BJS (2) c. 10 
h. t. (3) sic M, patronus CR (4) pu. S, pp. CM:con- 
atat autem et ex constitutione ipsa et ex Graecis agi de 



foro praefkcturae urbanae (6) centum dett.f om. CRM: 
cf. de praefeciura Orientis c. 8. 11 h. t. 



13' 



II 7 



100 



DE ADVOCATIS 



18 ^Ov^eie inirifta rols iv ra^ei ovfft SixoXoyoiSt 
st iiTj fibvov b ri7tv TtQairfOQioiv knnQXO^' 

19 '^Mrjra naQo. rivi roiv aoybvroiv «jjre -jtaqa 
SiatrrjraXe Svo avvrjyo^oi otSax&evrsS avafiaX- 
Xead^ioaav rrjv rov noayuaros xQiaiv TCQOfpaaei 
roirov StxoXbyov, aX?, avvneQ&irioe rrjv Sixrjv 
Sixo^Myeircoaav ol Svo naQovrse. 

D. VI k. lan. Constantinopoli Longino cons. \a. 486] 

20 (VIII, 1) ^lmp. Anastasius A. Eusebio magistro 
of/iciorum. Suggestionem viri illustris comitis pri- 
vatarum et proconsulis Asiae duximus admittendam, 
per quam nostrae serenitatis auribus intimavit fori" 
sui advocatos communi petitione magnopere postu- 
lasse, ut, postquam advocationis deposuerint ofii- 
cium, dignitate quadam nostra liberalitate potiantur. 
l lubemus itaque post depositum, ut dictum est, prae- 
fatum officium unumquemque eorum, qui in prae- 
senti sunt vel postea matriculis eorum pro tempore 
fuerint inserti, clarissimi primi^ ordinis comitis per- 
frui dignitate, quatenus et tempore quietis fructum 
praeteritorum laborum consequantur proque fide at- 
que industria erga clientes suos comprobata privatae 
condicionis hominum multitudine segregati clarissi- 
mis merito connuraerentur. D. ii k. lan. Constan- 
tinopoli Anastasio A. ii cons. [a. 497] 

2 1 (2) ^ldem A. Thomae pp. per lUyricim. Ad- 
vocatos amplissimae tuae sedis, qui pro tempore ad 
fisci patroni gradum et officium provehuntur, una 
cum liberis iam natis vel postea procreandis ab 
omni cohortalis seu cuiuslibet deterioris condicionis 
7inculo immunes ac liberos cum patrimonio suo 
conservari praecipimus, cum constet hoc iam pri- 
dem tam advocatis amplissimae praetorianae per 
Orientem quam magniticae urbicariae praefecturae 
sacris constitutionibus ' esse indultum et non dubium 
sit non tantum eas, sed etiam sublimissimae tuae 
sedis germanas esse potestates. D. xii^ k. Dec. 
Patricio et Hypatio conss. [a. 500] 

22 (3) Idem A. Constantino pp. ^luberaus pro 
tempore primatem advocatorum fori viri illustris co- 
mitis Orientis per biennium fisci patroni fungi offi- 
cio et solacia sibi communi consensu deputata per 
idem biennium consequi, hoc quoque transacto pro- 
fessionem advocationis deponere: consortio videlicet 
eorundem advocatorum ad quadraginta tantummodo 
viros redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam ei- 
dem consortio sociati, de advocationis officio mi- 
nime reiciantur, nemine alio eis adiciendo, donec 
quadraginta virorum numerum advocatorum consor- 

1 tium excedere contingat. Ad haec eos, qui, 
prout statutum est, fisci patroni deposuerint ofti- 
cium, postea quoque non prohiberi singulos tam 
pro se quam pro iugali sua et socero et socru nec 
non genero et nuru liberisque propriis, colonis et 
servis ad se pertinentibus advocationis fungi officio. 

2 Nec aediculas eorum metatorum onere molestari, 
si tamen in una tantummodo suaque domo singuli 

3 talem praerogativam sibi vindicare maluerint. Pro 
sportulis praeterea modum, quem notitia nobis por- 
recta declarat, tam pro his quam pro colonis et 
servis eorum custodiri, neminique praeberi licentiam 
eundem modum circa sportularum exactionem contra 

4 eos excedendi. Nec de cetero quemquam, ante- 
quam per statuta tempora legum eruditioni nosca- 

5 tur inhaesisse, supra dicto consortio sociari. Et 
filios advocatorum vel adhuc in tali constitutorum 



officio yel eorum, qui fisci patronatum deposuerunt, 
superstitum vel mortuorum, extraneis ad idem ofti- 
cium accedentibus anteponi eique gratis et sine 
sumptibus sociari, si et ipsi, prout dispositum est, 
6 solito tempore legum doctrinam meruerint. Ut 
autem his, qui fisci patroni officium adepti sunt vel 
fuerint, non tantum superstitibus, sed etiam morte 
praeventis prospiciatur, tam ad heredes tisci patroni, 
qui semel ad talem gradum vocatus sit, solacia eius 
transire^ hisque servari , quam ipsos, qui fisci patro- 
natum iam deposuerunt vel postea deposuerint, mi- 
nime cuiuslibet actus publici solHcitudinem nolentes 
subire compelli nec exhibitionis seu deductionis onere 
nisi speciali auctoritate nostra molestari et in pro- 
vincia incusandos per sententiam viri spectabilis co- 
mitis Orientis utpote competentis iudicis conveniri 
atque litigare decernimus. D. k. lul. *" Conslanti- 
?iopoli Sabiniano et Theodoro conss. [a. 505] 

z3 {4) Idem A. Emtathio pp. Laudabile vitae- 
que hominura necessariura advocationis officium 
maxime principalibus praemiis oportet remunerari. 

1 Ideoque iuberaus viros clarissimos fisci pro tem- 
pore patronos fori tuae celsitudinis sollemni die 
festivitatis lcalendarumlanuariarum ipsius tantummodo 
anni, per quem tale peragunt officium, inter spec- 
tabiles sacri nostri consistorii comites divina nostrae 

2 serenitatis manu puncti*^ consequi solacium. Et 
postquam tale deposuerint officium, si quidem filios 
ingenuos habeant, eos clarissiraorum notariorum in- 
seri consortio tribunorum, sacras solitas epistulas 

3 sine quadam suffragii solutione percepturos. Et 
si quis per sententiam sublimitatis tuae monitua 
super agnito debito vel agnita causa, quae ingeri- 
tur ei, confessionem exponere paratus sit, eam non 
arbitro delegato, sed tunc temporis fisci patronis vel 
alterutri eorum, si alter adesse non possit, pro more 
taraen solito sub actorum testificatione intimari. 

4 Quotiensque de nuptiis quis sine dotalibus instru- 
raentis mutuo contrahendi matrimonium animo cele- 
bratis super adfectu suo , liberis ex huiusmodi con- 
iugio iam extautibus vel necdum procreatis , legiti- 
mis adlegationibus uti maluerit, eas apud eosdem 
pro tempore fisci patronosvel alterutrum, ut dictum 
est, eorura gestis intervenientibus commendari, ita 
videlicet, ut iuri cognitae adlegationes absentibus 
personis, si quae competunt, serventur intactae. 

5 His insuper, quicumque apud viros gloriosos pro 
tempore consules mancipia sua libertate donare vo- 
luerint, antelatos fisci patronos ad easdem libertates 
peragendas propriam advocationis vocem accommo- 

6 dare Aliis nihilo minus privilegiis, quae iam pri- 
dem memoratis vel fisci patronis vel adhuc advoca- 
tionis pro tempore peragentibus ofticium togatis 
diversis modis indulta sunt, ex hac etiam sanctione 
nostra in sua stabilitate duraturis. D. xii k. Dec. 
Constantinopoli Areobindo et Messala conss. [a. 506] 

24 (5) Idem A. Sergio pp. Petitiones virorum 
disertissiraorum fori praesidalis secundae Syriae pro- 
vinciae advocatorum cum competenti moderatione 
censuimus adraittendas et iubemus '- pro tempore 
priraatem eorum per biennium fisci patroni fungi 
officio et solacia sibi comrauni consensu deputata 
per idem biennium consequi hocque transacto pro- 
lessionera advocationis deponere: consortio videlicet 
eorundem advocatorum ad triginta tantummodo viros 
redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam eidera 



(l)' « 5 8, 1, 29 : cf. not. 2 (2)= B^ 8, 1, 30 : fortasse 

iungendae sunt c. 18. l, 51, 13 (d. vi k. lul. post consula- 
tumLongini). 2, 12, 27. 3, 3, 6. 3, 10, l. 7, 51, 5 (d. vn 
k. April. post consulatum Longini). ex suhscriptione resti- 
tuenda est inscriptio aut b avrbe ^aatleve, si etiam c. 
18, quod veri simile est., cum k. c. iungenda est^ aut avro- 
xQorcoiQ ZrjvGJV A. (3) lihri quidam hoc loco male inserunt 



rubricam de advocatis diversorura iudicum (4) foris libri 
(5) primi M cum B, om. CR (6) tunge 2, 4, 43. 7, 39, 5 

(7) c. 8 h. t. (8) XV 2, 4, 43 (9) c. 22 isdem verbis repe- 
titur m c. 24 (lo) ia.n. fortasse scr.: nam secundum 1, 
4, 19 Constantino Eustathius iam a.d. XIII k. Mai. .•niccesserat 
(ll)functiC contra Graecos (12) c. 24 inde ab hac voce 
est repetitio c. 22 



18 Nemo advocatos in ordine constitutos multat 
nisi tantummodo praefectus praetorio. 

19 Neve apud praesides neve apud arbitros duo 



advocati instrncti litis decisionem praetextu tertii 
advocati protrahant, sed sine mora causam duo gui 
adsunt dicant. 



DIVEESORUM nJDICIORUM 



101 



II 7 



consortio sociati, de advocationis officio minime rei- 
ciautur, nemine alio eis adiciendo, donec triginta 
virorum numerum advocatorum^ excedere consortium 

1 contingat. Ad haec eos, qui, prout statutum est, 
iisci patroni deposuerint omcium, postea quoque 
non prohiberi singulos tam pro se quam pro iugali 
sua et socero et socru nec non genero et nuru 
liberisque propriis, colonis et servis ad se pertinen- 

2 tibus advocationis fungi officio. Nec aediculas 
eorum metatorum nomine molestari, si tamen in 
una tantummodo suaque domo singuli talem praero- 

3 gativam sibi vindicare maluerint. Pro sportulis prae- 
terea modum, quem notitia nobis porrecta declarat, tam 
pro his quam pro colonis et servis eorum custodiri, 
neminique praeberi licentiam eundem modum circa 
sportularum exactionem contra eos excedendi. 

4 Nec de cetero quemquam, antequam per statuta 
tempora legum eruditioni noscatur inhaesisse, supra 

5 dicto consortio sociari. Et filios advocatorum 
vel adhuc in tali constitutorum officio vel eorum, 
qui fisci patronatum deposuerunt, superstitum vel 
mortuorum, extraneis ad idem officium accedentibus 
anteponi eique gratis et sine sumptibus sociari, si 
et ipsi, prout dispositum est, solito tempore leguni 

6 doctrinam meruerint. Ut autem his, qui fisci 
patroni officium adepti sunt vel fuerint, non tantura 
superstitibus , sed etiam morte praeventis prospicia- 
tur, tam ad heredes fisci patroni, qui semel ad 
talem gradum vocatus sit, solacia eius transire his- 
que servari, quam* ipsos, qui fisci patronatum iam 
deposuerunt vel postea deposuerint, minime cuius- 
libet actus pubhci soUicitudinem nolentes subire 
compelli nec exhibitionis seu deductionis onere nisi 
speciali auctoritate nostra molestari et in provincia 
incusandos per sententias viri clarissimi provinciam 
in qua degunt moderantis, utpote competentis iudi- 
cis, conveniri atque litigare decernimus. D. k. Dec. 
Anastasio et Agapito conss. [a. 517] 

25 (6) Imp. lustinus A. Marino pp. Restituen- 
dae sunt ciarissimis eloquentiae luminibus^ sexa- 
ginta auri librae, quas sub imperio Zenonis divae 
memoriae^ pedaneis deputatas arbitris nec non 
fideiussorum vires aestimantibus , tamen auferendas 
credidit parca posterioris subtilitas principis, ut iam 
liberalitate nostri numinis viri clarissimi fisci patroni 
praefatam auri summam sine fraude annis singulis 
consequantur, ab amplissima tua sede pari lance 
in utrumque dividendam. nam universis redditur, 
quod pro voto omnium primatibus indulgetur. 

1 Sacras insuper epistulas, quibus adprobantur 
viri clarissimi tribuni praetoriani et notarii, non 
unius tantum nomine, sed alterius quoque'* unius 
praestandas perspicimus, sive suos filios sive quos 

2 alios duxerint illustrandos. Ad haec altiore be- 
neficio codicillos, quibus illustris honoratur digni- 
tas, consequantur, quos unius solum nomine eisdem 
viria facundissimis daturos nos pollicemur profuturos 
scilicet alteri eorum altero concedente, seu qui^ ex 
provinciis suis vel ex amicis voluerint, in provinciis 

3 tamen degentibus. Licentiam eis praeterea faci- 
mus binos homines annis singulis itidem offerendi 
nostram adoraturos purpuram, statutis inserendos 
praesentalibus domesticis, unum equitum, alterum 
scholae peditum, in vacantem eorum locum qui de- 
functi sunt, nullo, dum supererant, de mihtia ve- 
numdanda pacto cum eis interposito, quorum eius- 
modi conventiones intersunt, ita tamen, ut idem viri 
facundissimi, cum offerendos eosdem crediderint ho- 
mines, bina solidorum pro singulis millia nihilque 
amplius noverint dependenda viris magnificis comiti- 
bus dicatissimorum domesticorum , id est equitum 



Quidem pro eo, qui inter equites meriturus* est, pe- 
ditum autem pro eo , qui inter pedites inserendus 
est: solitis videlicet statim stipendiis nec non cete- 
ris solaciis isdem tironibus deputandis sine quolibet 
4 alio dispendio. Aliis etiam privilegiis potiantur, 
quae diversis temporibus consecuti sunt sive per 
augustos apices seu dispositiones et sententias ara- 
plissiraae tuae sedis. nam qui novis digni iudicati 
sunt, ii raulto magis in anterioribus quoque sunt 
adiuvandi. D. k. Dec. Constaiitinopoli ipso A. ei 
Eutherico conss. [a. 519] 

26 (7) Idem A. Theodoto'' pu. Per hanc legem 
decernimus, ne, antequam in octuaginta tantum viro- 
rum numerum fori tui culrainis togatorura collegium 
deductura fuerit, adspirare quis qualibet arte con- 
cedatur aut possit, nisi vel eorum tilii, qui triginta 
priorum obtinent numerura, facundiae studiis eru- 
diti, gratis videlicet et sine uUo suftragio, aut for- 
tasse exteri non ultra duos per annos singulos, fa- 
cundia et ipsi conspicui taxati fuerint: nullo dein- 
ceps, postquam in octuaginta virorum numerum re- 
dacti fuerint, superare qualibet rursus ambitione 

1 vel astutia quantitatem ausuro^. Interdicenda 
quoque cunctis licentia praevertendi progressus se- 
riem, quam ipsius teraporis ordo suppeditat, et ut 
in raercatorum contractibus loca perrautaudi et ad- 

2 huc tirones iam interesse veteribus. Hoc etiam 

Srouuntiandum censemus, ne quis ex his in aliis 
egat regionibus relicta observatione glorificae tuae 
sedis. noverint ® etenim, qui post nomen impetratum 
patroni litium ultra trium annorum spatiura ex sa- 
cratissima hac urbe morandura duxerit, nec nuncu- 
pationem togati nec privilegia virorum eiusmodi 
concedenda sibi, ut nec repetitis ex industria prae- 
dictae sedis auctoritatibus protrahatur ^" aut multi- 

3 pUcetur peregrinationis excursus. Quorum om- 
nium si quid vel rainiraura quocumque tempore fuerit 
violatum, viginti priraates eiusdem ordinis et qui 
pro tempore soUicitudinera ab actis in amplitudinis 
tuae gerent officio, adiutores etiara eorum denis 
singuli^' Hbris auri ferientur, quod adversus impe- 
rialia consulta serenitatis nostrae tendentibus non 
statim obiecerint intercessionera legis praesentis aut 
non restiterint et orani nisu prohibuerint , ne quid 
teraptetur contrariura: cum nec in administratores 
sublimissiraae tuae sedis, si non intente custodierint 
disposita salutaria et, ut non temerentur, prospexe- 

4 rint, poena deerit decem auri librarura. Sescenti 
autem aurei, quibus pro tempore fisci patronus fori 
tuae celsitudinis ad exeraplum priorum temporum 
ex arca tui iudicii consolatur *^, ne post decursum ^^ 
celerem advocationis et labores gloriosos egenus 
exeat, non, ut saepe contigit, incerto die praesten- 
tur, sed cum^'' mediura iter pervenerint patrocinii 
rerum fiscaliura, id est kalendis Octobribus, per 

5 annos singulos sine cunctatione solventur. Quid- 
quid insuper privilegiorura retro principum sacris 
adfatibus vel auctoritate tribunaUs cuius interest 
huic eidem ordini datum ^^ ostenditur, inviolatum 

6 servari. Curaque lite quisquam eorum pulsatus 
fuerit seu civilis causae'*^ certaminis aut criminalis 
quaestionis obtentu, hic vel in provinciis, cum per 
concessura tempus eorum adesse quemquam evenit, 
nullos exsecutores sportulas adsequi nec, qui con- 
troversiis movendis inserviunt aut excipiendo seu 
praeparando vel officio quohbet aho, quocumque no- 
mine sumptum exigendum censere. D. id. Fekr. Con- 
stantinopoli lustino A. ii et Opilione conss. [a. 524] 

27 (8) Idem A. Archelao pp. JSTemo excepta IVIe- 
nandri fisci patroni persona speret de cetero per- 
mutationum saltibus superiore gradu captato fruitu- 



(1) quam c. 22 h. <., quamque CR (2) sic dett.., no- 

minibus CR (3) rf. ad 3, l, 6 (4) et ins. Mommsen 
secundum Graeciim sli xal ixeQOS (5) cui «cr. (6) sic 
Hal., meritua lihri (7) scripsi cutn 4, 30, 13 et Pro- 
copio hist. arc. p. 64 (Dindorf), theodoro libri hoc loco 
at ad 9, ly, 6 (8) sic ditt., quantitute mansuro CR 



(9) noverint tuentur B (lO) sie Mommsen cum B^ 

(X. jr.), protrahantur libri (11) singuUa libri (12) con- 
solatur [passive usurpatum) Mommsen, consulatur libri 
(13) sic dett., discursum CR (14) ad ins. (l5) ordiui 
tlatum dett. cum BJ^, ordiuatuni CR (l(i) caubu scr. 



II 7—11 



102 



DE ADVOCATIS FlSCl 



rum se beneficiis, qiiae patronis aerarii seu dum of- 
ficium exhibent causis fiscalibus aut post expletum 
agmen impertita monstrantur. D. xii k. Sept. lu- 
stino A. II et OpUione conss. [a. 524] 

28 * (0 ahros ^aadsve] 

29 (9) Jmp. lustinianus A. lohanni pp. De con- 
stitutione divinae recordationis lustini patris nostri 
super togatis amplissimae tuae sedis prolata^ Illyri- 
ciani advocati postulaverunt a nobis eis clarum fieri, 
si locum etiara circa eos possit habere, sive cum 
commeatu sive sine comraeatu iudicio eiusdem sub- 
1 limitatis afuerint. Sancimus itaque talem legem 
generaliter in persona eorum tenere, ut, si quis sine 
commeatu ultra continuum biennium afuerit vel cum 
commeatu ulira quinquennium , de matricula pe- 
uitus aboleatur: nulla licentia ei danda gradum 
suum vindicare nec iterum viris disertissimis to- 
gatis eiusdem sedis adsistere. perfruantur igitur ad- 
vocati eiusdem sublimitatis hac nostra generali sanc- 
tione. [a. 531—534] 



VIII (VI1II}.« 
DE ADVOCATIS FISCI. 

1 Imp. Antoninus A. Claudio. Cum te fisci cau- 
sam agitasse proponas, quamvis te salarium per- 
cepisse neges, tamen placitis adquiesce. eos enim, 
qui causam fisci egissent, prohibitum est adversus 
fiscum patrocinium praestare. PP. xiii k. lan. An- 
tonino A. iiii et Balbi?io conss. [a. 213] 

2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Frequenti. 
Potes auctoribus nobis adversus fiscum quoque 
patrocinium exhibere privatis, dum eam scilicet cau- 
sam, quam tu, cum fisci advocatus fueras, forte 
tractasti, suscipere declines. PP. vi k. Mart. Va- 
leriano ii et Gallieno AA. conss. [a. 254] 

3 ^lmp. Constantinus A. Aeliano procotisuli Afri- 
cae. Fisci advocatus poenam metuens caveat, ne 
fiscalia commoda occultet neve nuUo negotio ex- 
istente fisci nomine privatis audeat calumnias com- 
movere. D. vi id. Nov. Treviris '*" Co7istantino A. iii 
et Licinio C. iii conss. [a. 313] 

4 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. act Ammianum comitem rerum privatarum. 
Rationales privatae rei causis vel sacri aerarii prae- 
sidentes examen praesente fisci advocato suscipiant. 
PP. XVII k. lan. Merohaude ii et Saturnino 
conss. [a. 383] 



VIIII (X).* 

DE ERRORE ADVOCATORUM VEL LIBELLOS SEU 
PRECES CONCIPIENTIUM. 

1 Itnp. Alexander A. Aureliae. Ea, quae advo- 
cati praesentibus his quorum causae aguntur ad- 
legant, perinde habenda sunt, ac si ab ipsis domi- 
nis litium proferantur^. PP. k. Mart. Albino et 
Maximo conss. [a. 227] 

2 Imp. Gordianus A. Rogato militi. Errores eo- 
rum, qui desideria (id est preces) scribunt, veritati 
praeiudicium adterre non posse manifestum est. et 
ideo si condemnationem, cuius mentionem libello in- 
sertam esse proponis, manifeste probare potes non 
intercessisse , adlegationes tuas laedi non oportere 



is, qui super negotio disceptaturus est, non ignorat. 
PP. X k. lul. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC 
Ulpiae. Sententiis finita negotia rescriptis revocari 
non oportet. nec enim quae constituta sunt, ut ad- 
vocatorum error litigatoribus non noceat, tibi etiam 
opitulari possunt, cum te praesentem* neque causae 
palam ex continenti, id est triduo proximo, contra- 
dixisse neque post sententiam appellationis remedio, 
si tibi haec displicebat^, usam proponas. D. vi k. 
Sept. Viminacii CC. conss. [a. 294] 



X (XI). 

UT QUAE DESUNT ADVOCATIONI PARTIUM 

lUDEX SUPPLEAT. 

1 ^^lmpp. Diocletianus et Maocimianus AA. ad 
Honoratum. Non dubitandum est iudici, si quid a 
litigatoribus vel ab his qui negotiis adsistunt minus 
fuerit dictum, id supplere et proferre, quod sciat 
legibus et iuri publico convenire. S. xvi k. Mart. 
Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290] 



XI (XII).» 

DE CAUSIS, EX QUIBUS INFAMIA ALICUI 

INROGATUR. 

1 ^^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Manilio. 
Infamiae detrimentum minime tibi adfertur ob id so- 
lum, quod in carcerem coniectus es vel vincula tibi 
iussu legitimi iudicis iniecta sunt. PP. sine die el 
consule. 

2 Idem AA. Verennio. Neque furti neque vi bo- 
norum raptorum neque peculatus damnatus intellegi m 
potest, qui, cum plus debiti nomine tributorum ex- fk 
egisset, in duplum a praeside condemnatus est. PP. ■ 

V id. lati. Laterano et Rufino conss. [a. 197] 

3 Idem AA. Metrodoro. Etsi severior sententia 
dici debuit, tamen, cum proconsul vir clarissimus 
certis rationibus motus mitiorem sententiam dixerit 
et ordine decurionum te biennio abstinere iussit, 
transacto tempore non esse te in numero infamium 
palam est eo, quod i^ dvnScaaro^s'* post bien- m 
nium remisisse tibi prohibitionem decurionatus M 
iudex videtur. PP. x k. lan. Laterano et Bu/ino ^ 
conss. [a. 197] 

4 Impp. Severus et Antoninus AA. Venustiano. 
Si Posidonium in tempus anni relegatum secundum 
sententiam non excessisse proconsulis probaveris, 
quinque annis exilio temporario damnandum*^ inter 
infames haberi non oportet, quando sententiae seve- 
ritas cum ceteris damnis transigere videatur. PP. 

VI k. Mart. Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

5 Idem AA. Amhrosio. Decuriones quidem, item 
filios decurionum fustibus castigari prohibitum est: 
verum si iniuriam te fecisse proconsul vir clarissi- 
mus pronuntiavit, ignominia notatus es. PP. k. lul. 
Saturnino et Gallo cotiss. [a. 198] 

6 Idem AA. lusto. Ad tempus in opus pubhcum 
dati pristinum quidem statum retinent, sed damno 
infamiae et post impletum tempus subiciuntur. PP. 

VII id. Dec. Geta et Plautiano conss. [a. 203] 

7 Imp.Antoninus A. Demetrio. Nemo ob id, quod 
bonis paternis se abstinuit '^, infamis est. PP. v id. 
lan. Antonino A. et Geta uttisque ii cotiss. [a. 205J 



(l) lihri quidam aut ante aut post c. 27 Graecam con- 
stitutionem excidisse adnotant. desideratur autem lustini 
constitutio de advocatis praefecti praetorio Orientis, quam 
indicat c. 29 pr. h. t., eiusdem argumenti secundum B.S 
8, 1, 35, cuius est c. 29 § 1 (2) c. 28 h. t. (3) B 8, 1, 36 
seqq. (4) = TA. 10, 15, 1 : lun^e 10, 19, 1. 12, 61, 1 Th.\, 
12, 1. 11, 1, 2 (4') accepta xv k. Mart. Karthaginc 

ins. 12, Cl, 1 (5) = Th. 11, 30, 41 (6) B 8, 1, 40 

teqg. (7) Thalelaeus {B2) talia fere a compilatori- 



bus resecta esse refert: possunt enim litigatores in con- 
tinenti advocati errorem arguere: quare si non contra- 
dixerint, sibi praeiudicant (8) sic M^ cum B2 (x. n.\ 
praesente PCR (9) sic C cum B^ (x. tt.), displice- 
bant PR (10) B 8, 1, 43 (u) i? 21, 3 — C/: Dig. 
3, 2 (12) = Greg. 1, 3, 1 (13) sic S Greg., imp. 
severus a ACR (14) id est e contrario (15) sic Ccum 
Graecis, damnando C^R (16) pro quod . . . abstinuit 
expectes quod bona paterna, quibus se abstinuit, venierunt 



DE CAUSIS, EX QtJlBtS INFAMIA 



103 



n 11—12 



8 Idem A. TJlpiae. Furti si condemnata es, citra 
verbera quoque fustium famae damnum subisti. quod 
si res furtiva, quam alter subripuit apud te igno- 
rantem comperta est, non laesit existimationem 
tuam sententia durior. PP. x k. Mart. Antonino A. 
t't Geta utrisque ii conss. [a. 205] 

9 Idem A. Laeto. Neminem sequitur infamia ob 
defensa negotia publica patriae suae. PP. xii k. 
Mart. Antonino A. et Geta utrisque iii conss. [a. 208] 

10 Idem A. Severo. Iniuriarum ex persona quo- 
que servi damnatus infamia notatur. PP. iiii k. Aug. 
isdem conss. [a. 208] 

11 Imp. Alexander A. Irenaeo. Debitores qui 
bonis cesserint, licet ex ea causa bona eorum ve- 
nierint, infames non fiunt PP.xk. Maias Maximo 
11 et Aeliano conss. [a. 223] 

12 Idem A. Donato. Si te expilasse hereditatem 
sententia praesidis constitit, uon ex eo, quod non 
et alia tibi poena inrogata est, furti improbioris 
infamiam evitasti. PP. k. lul. luliano ii et Cris- 
pino conss. [a. 224] 

13 Idem A. luventio. Ea, quae pater testamento 
suo filios increpans scripsit, infames quidem filios 
iure non faciunt, sed apud bonos et graves opinio- 
nem eius, qui patri displicuit, onerant. xiii k. JSov. 
ipso A. III et Dione conss. [a. 229] 

14 ^lmp.Gordianus A. lovino. Nullam existima- 
tionis inmmiam avunculus tuus pertimescat, ictibus 
fustium subiectus ob crimen habita quaestione^ si 
sententia non praecessit ignominiae maculam inro- 
gans. PP. VI k. Sept.Pio et Pontiano conss. [<«. 238] 

15 Idem A. Sulpiciae. Decreto amplissimi ordi- 
nis luctu feminarum deminuto tristior habitus cete- 
raque hoc genus insignia mulieribus remittuntur, non 
etiam intra tempus, quo lugere maritum moris est, 
matrimonium contrahere permittitur, cum etiam, si 
nuptias alias intra hoc tempus secuta est, tam ea 
quam is, qui sciens eam duxit uxorem, etiam si 
miles sit, perpetuo edicto labem pudoris contrahit. 
PP. XVII. k. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

16 Idem A. Domitiano. Fustibus caesum, cui 
per praeconem ita dictum est: 'xarijyo^iav avev n- 
v6s oixalag vTtoaraaecos ovrcas ayevrjs vitaqx^^v [irj 
iviaraao^ ut calumniatorem videri notatum ideoque 
esse famosum manifestum est. PP. iii k. Aug. ba- 
hino et Venusto conss. [a. 240] 

17 Idem A. Magno. Verbum precibus insertum 
potius verecundiam onerare quam uUam existimatio- 
nis maculam videtur adspergere. etenim cum non 
causa cognita dictum est ' avxofpavrsXs ^*, sed ad postu- 
latum patroni interlocutione iudicis responsum sit, 
nequaquam hoc infamiam inrogat. PP. vili k. Oct. 
Attico et Praetextato conss. [a. 242] 

18 Idern A.^ Antiocho. Non damnatos quidem 
dumtaxat iniuriae, sed pactos quoque perpetuum in- 
famat edictum. verum pactos eos demum, qui uUos 
adversariis nummos pro mala conscientia ex trans- 
actione numerassent, in hac causa placuit intellegi. 
ceterum simplex eius rei gratia integram^ existima- 
tionera illibatamque conservat. quod si iureiurando 
decisa contentio est, nemo dubitaverit, quin religio- 
nem absolutio iudicantis sequatur. PP. xiiii k. lan. 
Saeculare ii et Donato conss. [a. 260] 

19 Impp. Carinus et Numerianus AA. Aristocrati. 
Interlocutio praesidis, quae indicta est, infamem eum 
de quo quaeris'' fecisse non videtur, cum non spe- 



cialiter ob iniuriam vel admissam vim condemnatus, 
sed ita praesidis verbis gravatus est et gfdmonitus, 
ut ad melioris vitae frugem se reformet. PP. xvii 
k. Febr. Carino^ ii et Numeriano AA. conss. [a. 284] 

20 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. For- 
tunato. Improbum fenus exercentibus et usuras 
usurarum illicite exigentibus infamiae macula inro- 
ganda est. PP. xvi k. Mart. ipsis iiii et iii AA. 
conss. [a. 290] 

21 Idem AA. Statio. Si fratres tui minorea 
dumtaxat aetate in ludicrae artis ostentatione spec- 
taculum sui populo praebuerunt, inviolatam ex- 
istimationem obtinent. D. r k. Sept. ipsis AA. 
conss. [a. 290] 

22 Idem AA. et CC. Domitiano. Fidem rumpens 
societatis cum infamiae periculo suo nomine pro 
socio conventus ad faciendum satis urguetur. D. vi 
id. Dec. Nicodemiae CC. c&nss. [a. 294] 



XII (XIII).* 
DE PROCURATORIBUS. 

1 Divus Pius Severo. Cautio ratihabitionis tunc 
exigitur a procuratore, quotiens incertum est, an ei 
negotium mandatum est. PP. iiii id. Oct. Galli- 
cano et Vetere conss. [a. 150] 

2 Divi fratres Sextiliae. Cum rem pecuniariam 
esse dicas, potes per maritum tuum^ sollemnibus 
impletis appellationi adversariae '° respondere, cum 
appellationes pecuniariae etiam per procuratores 
exerceri ab utraque parte litigantium possunt. Ac- 
cepta VIII k. Aug. ipsis iii et ii conss. [a. 161] 

3 Impp. Severus et Antoninus AA. Pomponio. 
Eum, qui res agit heredum, a quibus tibi deberi 
fideicommissum dicis, evoca ad praetorem virum cla- 
rissimum, qui aut respondere tibi cogetur aut ad- 
ministratione negotiorum secundum formam iuris- 
l dictionis prohibebitur. Deliberabit autem prae- 
tor, si non defendat heredes^S debeatne te mittere 
in possessionem*^ secutus iurisdictionem, quae exer- 
ceri adversus indefensos solet. PP. x k. Sept. Ci- 
lone et Lihone conss. [a. 204] 

4 Idem AA. Saturnino. Quia absente te iudica- 
tum dicis, aequum est restitui tibi causae defensionem : 
nec oberit tibi, quod uxor tua interfuit iudicio aut 
etiam adquievit sententiae, cum aliena negotia per 
mulieres non aliter agi possunt, nisi in rem suam 
et proprium lucrum mandatae sunt eis actiones. PP. 
prid. non. lan. Apro et Maximo conss. [a. 207] 

5 Imp. Antoninus A. Pancratiae. Actionem ei, 
qui absentis nomine agere vult, si non eum defendat, 
denegari oportere iam edicto perpetuo expressum 
est. PP. III k. Mart. duobus Aspris conss. [«.212] 

6 ^^ldem A.^^' Marciano. Reum criminis constitu- 
tum''' defensionem causae suscipere non posse, ante- 
quam purgarit innocentiam suam, incognitum non est. 
D. VI k. Mart. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223] 

7 Idem A. Macrino militi. IMiliteni nec pro 
patre vel matre vel uxore nec *^ ex sacro rescripto 
procuratorio nomine experiri oportet, cum neque 
defensionem alienam suscipere vel redimere negotia 
vel quasi suffragatorem accedere utilitate publica 
permittatur. PP. viii id. Mart. Maximo ii et Ae- 
tiano conss. [a. 223] 

8 Idem A. Mansueto. Quod quis sibi debitum 



(l) = Gresf. 1, 3, 2 (2) ob crimen habita quae- 

stione owt. Greg. (3) id est acousationem sine ulla 

iusta causa tam improbe ne instituaa (4) id est ca- 

lumniaris (5) scribi debuit impp. Valerianus et Gal- 

lienus AA. et Valerianus C (6) sic R, adversariis 

ins. C, pacti ins. M (7) quae . . . quaeris (quereria 

GR contra B) firmant Graeci: Juisse quae in eum 
de quo quaeris dicta est, infamem conicit Mommsen 
(8) B 8, 2, 75 segq. — Cf. Dig. 3, 3 (9) tuum om. 

B2 (x. 71.) (10) tuae ins. dett. cum B2 (x. tt.) 



(11) si non defendat heredes scripsi cum B2 (x. tt.), 
si non defendantur h. CMy si ipse eos non defendat 
( — dit p) h. pR (12) debeatne te mittere in poss. 

scripsi ad B2 (x. it) , mittere in poss. pL"; utrum 
te debeat mittere in poss. C, utrum mittere in poss. 
(te ins. E'>) debeat i2, an te mittere in poss. debeat 
i* (13) ex parte similis est 10, 60, 1 (13') scribi 
debuit imp, Alexander (14) secundum BH olim fuerit: 
reum c. c. neque honoribus fungi nec defensionem 0. s. 
posse (15) nec M cum B, vel CR 



II 12 



104 



DJ^ I>ROCURATORlBtJS 



exigere tibi mandavit, ante litis contestationem tu 
alii peteiHium mandare non potes. PP. viii k. Sept. 
Maodmo ii et Aeliano conss. [a. 223] 

9 Idem A. Aufidio. Qui stipendia merent, suis 
negotiis superesse inoffensa disciplina possunt: nec 
potest dici eum, qui honesta et verecunda praece- 
dente causa mandatas sibi actiones exercuerit, alieno 
negotio fungi, cum, licet intentio ' ex persona alte- 
rius bona fide sumatur, hunc tamen rem suam gerere 
non ambigitur. quod militibus meis interdici non 
modo absurdum, verum etiam iniquum est. Sine 
die et consule. 

10 Idem A. Castriciae. Si procurator ad unam 
speciem constitutus officium mandati egressus est, 
id quod gessit nullum domino praeiudicium facere 
potuit. quod si plenam potestatem agendi habuit, 
rem iudicatam rescindi non oportet, cum, si quid 
fraude vel dolo egit, coilvenire eum more iudiciorum 
non prohiberis. PP. iii k. Mart. Alhino et Maximo 
conss. [a. 227] 

11 ^ldem A. Sebastiano. Neque tutores neque 
curatores ex sua persona in re pupilli vel adulescen- 
tis procuratorem facere possunt, sed actorem con- 

1 stituere debent. Pupillus autem vel pupilla vel 
adultus vel adulta tam ad agendum quam ad defen- 
dendum tutore seu curatore interveniente procura- 

2 torem ordinare possunt. Ipsi autem tutores et cu- 
ratores post litis contestationem a se factam ad 
exemplum procuratorum , qui litem contestati sunt, 
dare procuratores non prohibentur. PP. piid. id. 
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss. \a. 229] 

12 Idem A. Frontino militi. Exigendi'" a filio 
tuo mandati, qui se defensioni tuae otferebat, duplici 
ratione necessitas non fuit, aut quod defendere quis 
sive libertus sive extraneus sine mandato potest 
(satisdatione tamen pro defensione praestita et alia 
procul dubio observatione subiecta), aut quod filius, 
etiamsi ultro actionem patris nomine dirigat, man- 
l datum probare non cogitur. Sane quod necdum 
legitimam aetatem idem tilius tuua compleverat, ob 
hoc quidem depellere procuratione eum iudex non 
iniuste potuit. sed multo iustius fuit vel huiusmodi 
defensorem audire, quam absentem quasi cantuma- 
cem et indefensum gravi condemnatione adficere. 
V k. Oct. Agricola et Clementino conss. [a. 230] 

13 Imp. Go7'dianus A. Viciano militi. Ita de- 
mum super Ute persequenda, quam tibi mater man- 
davit, actionem intendere potes, si, cum primo litem 
contestareris, non est tibi eo nomine opposita prae- 
scriptio militiae: quod nec, cum appellatio agitur, 
tibi obici poterit. nam si integra res est, ratio per- 
petui edicti acceptam tibi non permittit alieno no- 
mine actionem intendere. /// id. lan. Gordiano A. 
et Aviola conss. [a. 239] 

14 IdemA. Sabiniano. Non hoc minus sententia 
adversus te lata iuris ratione substitit, quod ad- 
versaria tua minor viginti quinque annis constituta 
causam suam marito sine curatore agendam manda- 
vit. minoribus etenim aetas in damnis subvenire, 
non in rebus prospere gestis obesse consuevit. 
PP. III no?i. Oct. Gordiano A. ii et Ponvpeiano 
conss. \a. 241] 

15 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Cornificio. Litem te redemisse contra bonos mores 
precibus manifeste professus es, cum procurationem 
quidem suscipere (quod officium gratuitum esse de- 
bet) non sit res UHcita, huiusmodi autem officia non 
sine reprehensione suscipiantur. PP. iii non. April. 
AA. conss. [a. 293] 



I 



1 6 Idem AA. et CC. Paconiae. Procuratorem vel 
actorem praedii, si non specialiter distrahendi man- 
datum accepit, ius rei-um dominii vendendi non ha- 
bere certum ac manifestum est. unde si non ex vo- 
luntate domini vendentibus his fundum comparasti, 
pervides improbum tuum desiderium esse dorainium 
ex huiusmodi emptione tibi concedi desiderantis. 
S. non. Apr. Byzantii AA. cofiss. [a. 29.'^] 

17 Idem AA. et CC. Mardonio. Invitus procura- 
tionem suscipere nemo cogitur nec eandera ultra, 
nisi provocationis causa^, extendere. sed nec defen- 
sionem absentis subire compeUitur, cum fidem sus- 
ceptam implere sufficiat. PP. non. lun. Phi- 
lippopoli Piocletiano v et Maximiano iiii AA. 
conss. . \a. 293] 

1 8 Idem AA. et CC. Dionysiae. Alienam susci- 
pere defensionem virile officium est et ultra sexum 
muliebrem esse constat. filio itaque tuo, si pupUlus 
est, tutorem pete. -S. xii k. Fehr. Sirmi CC. 
conss. [a. 294] 

19 Idem AA. et CC. Firmo. Si pretium, quod"* 
actoribus alienis fundum vel servum citra mandatum 
tibi distrahentibus dedisti et neque praecessisse^ ne- 
que secuta contractum domini declaretur voluntas, 
in rem autem eius id pretium cessisse provinciae 
praeses causa cognita perspexerit, hoc tibi restitui® 
iubebit. S. prid. id. Mart. CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. ad Verinum praesidem Sy- 
riae. Nihil arbitramur interesse, utrum ab initio 
an coepta iam lite negotium ad personam procura- 
toris transitum fecerit. D. x k. Oct. Demesso CC. 
conss. \a. 294] 

21 Imp. Constantinus A. ad concilium provinciae J 
Africae. JMaritus citra mandatum in reous uxoris fl 
cum soUemni satisdatione et alia observatione inter- ^ 
cedendi habeat liberam facultatem, ne feminae per- 
sequendae litis obtentu in contumeham matronalis 
pudoris inreverenter inruant nec'' conventibus viro- 

l rum vel iudiciis interesse cogantur. * Sin autem man- 
datum susceperit^, licet maritus sit, id solum ex- 
sequi debet, quod procuratio emissa praescripserit. 
PP. III I id. Mart Hadrumeto Constantino A nii 
et Licinio iiii conss. \a. 315] 

22 Idem A. ad Bassum pu. Procuratoribus in- 
stitutis et post contestatam litem dorainis effectis ii 
qui mandaverant non habeant facultatem negotia 
persequendi, nisi capitales inimicitiae vel morbus 
vel alia necessaria causa intercesserit : tunc enim 
etiam invitis his transferri lis potest. D. xiii k. lul. 
Constantino A. v et Licinio C. conss. \a. 319] 

23 ^^lmp. lulianus A. Secundo pp. NuIIa dubi- 
tatio est post causam in iudicio agitatam^* utpote 
dominum litis procuratorem effectum etiam post ex- 
cessum eius , qui agendam vel defendendam litem ^^ 
mandaverat, posse inchoatam causam '^ iurgiumque 
finire, quippe cum et procuratorem posse eum insti- 
tuere*^ veteres iuris voluerunt conditores. Lecta 
apud acta prid. non. Fehr. luliano A. iiii et Sal- 
Instio conss. \a. 363] 

24 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
s^ius AAA. Pancraiio pu. Licet in principio quae- 
stionis persona debet inquiri procuratoris , an ad 
agendum negotium mandatum a domino litis habeat, 
tamen si falsus procurator inveniatur, nec *^ dici con- 
troversiae solent nec potest esse iudicium. D. prid. 
non. April. Constantifiopoli Antonio et Syagrio 
conss. \a. 382] 

25 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Tatiano pp. Quicumque praetorianae vel ur- 



(l) sic Graeci, contentio lihri (2) == 5, 61, 1 (3) nisi 
provooationis causa addidisse lustinianos testatur B2 
(4) Jirmant Graeci: quod del. (5) et neque praeces- 
sisse melius abesset , adest tamen apud Graecos (6) se- 
cundum formam perpetui edicti secundwn B2 (;«. n.) ins. 
(7) nec del. Mamm»en (8) § 1 »= Tfi. 2, 12, 4 (9) sin 
... susceperit] procurator Th. (lO) = Th. 2, 12, i 



(11) publicatam Th. (I2) agendam u. d. Utemj defensionem 
Th. (13) litem Th. (14) et ad heredes suos inchoata trans- 
mittere ins. Th. (15) «= Th. 2, 12, 3: iunge 8, 4, 6 

(16) In principio quaestionis persona debet inquiri et 
utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto : 
quibus rite et soUemniter constitutis potest esse senten- 
tia: praeteritis autem his nec J%. 



DE PR0CURAT0RIBU8 



105 



II 12 



banae praefecturae sublimissimae fastigium vel ma- 
gisterium militare vel consistorianae comitivae in- 
signia meruerit dignitatis vel proconsulare ius dixe- 
rit aut vicarii fuerit administratione subfultus, si 
quid ab eo vel infertur iurgium vel refertur, procu- 
ratoris personam in negotii sui iura substituat. 
quod si quis sanctionis huius statuta transgressus 
iudiciis sese iurgaturus ingesserit, careat eius litis 
sorte, cuius non per procuratorem expectavit even- 
tum. iudex nihilo minus, qui contra fecerit, noverit 
a se viginti libras auri, ab officio quoque suo tan- 
tundem ponderis exigendum. D. xviii k. Oct. Ar- 
cadio A. ii et Rufino conss. [a. 392] 

26 Imjipp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Anthemio pp. In pecuniariis controversiis, etsi spe- 
ciaUter hoc praecepti vel sententiae minime designat 
auctoritas, passim unicuique, si tamen ita maluerit, 
per procuratorem respondendi tribuimus facultatem: 
nisi forte quosdam, iustiores nonnumquam ob causas, 
vehementior maximi iudicis* vocabit auctoritas. B. 
prid. id. Oct. Constantinopoli Arcadio A. et Proho 
conss. ^ [a. 406] 

27 ^^ETtsiSf] avvs^aive rovs avrove ivroXeas xetl 
roiv dvSo^orarcov a^^^orTG;»' ovras xal ^rwv 
Xoyitorarcov Scairijrcov slvai xai ivrsvd^sv sixO' 
rcos vTts^d^sasis iyivovro raXe Sixaie, firj a%0' 
'katpvrcov rwv ivroXscov xai roXe ivSo^orarois 
aQx,ovGiv TtaQaf^svstv xai role ScairrjraXe, ivouo&s- 
rtjasv iv nqooifiioie rj Siara^te aXXove fisv stvai 
iv roTe fisyiaroie Stxaarrjoiote rcov ivSo^ordrcov 
dqyflvrcav rove ivroXsae, aXXove Ss rove role avt cov 
Xoyicordrois StairrjraXs vnrjqsrovfisvovs raXs Si- 

1 xais*. ndXiv Sstva firj^ TioXXdxtS 6 avros ivroXsve 
xai Tta^d roXe ivSo^ordroie iTtdQ^ote xai na^d 
rco ivSo^ordrcp d^xovrt So&^ xai iuTtoSi^rjrai 
TtdXtv rd StxaarrjQta, vofio&srsX urjSsnore rbv 
avrov ivroXsa Svo ivSo^ordrote aQxovai na^a- 

2 fisvstv rjroi n^oasS^svsiv. ^ETtsiSrj xai avvs^ai- 
vsv ^ rsfxvovros rrjv Sixrjv rov Statrrjrov ixxXrjrco 
X^rjaaa&ai rbv xaraSixaa&svra rj dnoQovvros 



%orv Stairrjrov n^bs rrjv rofirjv rrjs vTlo&sascoe 
avatpOQCt XQV^^<^^^'' tQv Statrrjrrjv nqos rbv iv- 
So^orarov d^xovra, ovrtvoe iartv Stairrjrrjs, xat 
ivrsv&sv rj Sixrj rj dQxd^sXaa Tta^d StatrrjrTj Xsys- 
rat ftsraifSQsa&ai naqd rc^ svSo^ozdrco avrov 
dgxovrt, vofiod^srsX rj Sidra^is firj rbv do^dfisvov 
rrjs Sixrjs ivroXsa Ttaqd rco Statrrjrrj avrbv ns- 
patovv rrjv Sixrjv naqa re^ ivSo^ordrcp dqxovrt, 
aXXd fisrsvraXfia yivsa&ai Ttaq^ avrov nqbe rbv 
ivroXsarbv rtp ivSo^ordrco dqxovrt naqsSqsvovra, 
firjSsfitds Sandvrjs cbs ini nqoBoX'^ ivroXscoe ytvo- 
fisvrje ini rovrco r^ fisrsvraXftart, firjSa xatvrje 
ixavoSoaias Std rovro rb fisrsvraXfia dnatrov- 
fisvrje'^ dXXd xai r^v iudicatum solvi xai rrjvvaXam 
rem ovrcos i^ dqxv^ vnayoQsvsad^ai, cos nsqtsxsa&at 
avraXe xai rd Sanavijfiara rov rotovrov fisrsv- 
rdXfiaroe, iva 6 iyyvcofisvoe rrjv fiiav rovrcov rcov 
txavoSoatcbv insQOordrai ori ^ 'OfioXoyco ® xai rov- 
'^ rov rbv naqd rc^ Statrrjrrj ivroXsa ini rrj iudi- 
' catum solvi {rj rfj ratam fem') iyysyvrja^at, xai 
' st avfi^rj i^ dva^OQae rov Statrrjrov rj dno ix- 
' xXrjrov otSofisvrje xard rrje avrov iprjwov fisrsvs- 
X^V^^^ T^ Sixrjv sis rb fisytarov StxaarrjQtov, 
' ovrtvos iartv b Statrrjrrje, xai rbv ix fisrsvrdX- 
' fiaros fxsXXovra slvai ivroXsa iv rco fisyiarco 
' SixaarrjQicp xard rbv ofioiov rQonov iyysyvrjfiat^ 
3 ^Edv ydq firj ravra ndvra naQacpvXax^fj, si fisv^ 
svi rcbv fisyiarcov S txaarrjqicov rj vofio&saia na- 
Qa^a&sirj rcp nQoacpoQcp axQivico, nsvrs Xtrqmv 
XQvaiov xarad"fjasi notvrjv' si Ss naqd StatrrjraXs 
rj vofiod^saia naqa^ad^sirj, b rrje Sixrje nXrjQcorrje 
o nQoasSqsvcov rco Xoytcordrcp Statrrjr-^ fiide xpy- 
aiov Xirqas dnatrrj&rjasrat notvrjv, ol Ss dAXoi 
Svo ol ix rcbv rd^scov dcpcoQiaftsvoi rcp Statrrjr^ 
rjrot ix roov axoXcbv Svo XQvaiov Xtrqcov dnatrrjz 
d^rjaovrat nqbartftov' avrbe Si ivroXsve, dcp ® 01» 
ri naQa^a&sirj , nXrjyaXe aco^qovt^sa&co naqd 
rov dqxovroe rj rov Siatrrjrov, xsxcoXvfisvoe rov 
Xotnov ivroXsvS iv Stxaarrjqico SiSoa&ai. 
28 ^^^Edv b iyyvrjrrje rov ivroXscoe firj bqiarj xQovov 



(l) sedis vestrae pro maximi iudicis videtur legisse Thale- 
laeus (BJS) (2) dedimus indicem Thalelaei ad B 8, 2, 100 et 
BJS (pr. § 1. 2 in.) reiectis tamen , quoad videre licuit, solitis 
Basilicorum interpolationibus : praeterea ad ipsius con- 
stitutionis verba referenda sunt, quae habentur in Jine 
eiusdem adnotationis : arjfisicoaai Se avrcbv (ix rcov Za- 
chariae) nqooipicov rrje Stard^scos, ori siaaycoyifiove 
Sixas ixsivas fibvas xaXsX navraxov rds naqd dqxov- 
atv siaayopsvas, ov prjv rds naqd StcurrjraXs nqarro- 
psvas. iungenda videtur 2, 7, 19 (3) rovrcov ins. BJS: 



praemittitur enim: siai rtvse iv rfj ^aatXiSi noXsi 
Stairrjrai xai naqd rcov ivSo^ordrcov arQctrrjycbv xai 
naqd dXXcov aQxbvrcov StSbfisvot, oie naqansfinovrai 
al rcbv Sixcbv dxqodaste (4) rde Sixae scr. (5) instSij 
. . . fiT^ BJS, rj dtdra^te dnayoqsvst Svo Stxaarrjqicov 
rbv avrbv slvai Srjfibaiov ivroXsa, dXXd dXXove fiev 
... SixatS xai pnre omissis reliquis B (6) sic Cuia- 

cius (ex librof), OfxoXoysX B (7) ratam rem om. B, 

supplevi ex BJS (8) iv ins. Zachariae (9) «jp' 

Hercher (lO) pr. = 'Pon. 10, 5 



27 Cum evenerit, ut idem et apud ^loriosissimos 
praesides et apud prudentissimos arbitros procura- 
tores essent et inde, ut fieri solet, lites protraheren- 
iur, cum procuratores non possent eodem tempore 
et gloriostssimos praefectos et arbitros prosequi, 
haec constitutio initio sanocit, ut alii procura- 
tores in summis iudiciis clarissimorum praesidum sint, 
alii prudentissimis eorum arbitris in litibus ministe- 

1 num praebeant. Deinde ne saepe idem procu- 
rator iam apud gloriosissimos praefectos quam apud 
gloriosissimum praesidem detur et lites rursus re- 
tardentur, sancit, ne umquam idem apud duos glo- 
riosissimos magistratus procuratoris vel adsessoris 

2 officio fungatur. Cum etiam contigerit, ut aut causa 
ab arbiiro decisa condemnaius appellationem inter- 
poneret, aut arbiter, dubius quia ludicaret, relatio- 
nem ad gloriosissimum praesidem cui subditus est 
faceret, ac proinde lis, quae apud arbiirum agi coe- 
pisset, ad gloriosissimum praefectum ipsius trans- 
ferri diceretur, sancit constitutio, ne procurator, 
qui apud arbitrum causam agere coepit, eandem apud 
clarissimum praesidem terminet, sed translatio ab 
ipso in procuratorem qui praesidi adsidei fiai, nullo 
sumptu jpro hac transtatione quasi pro datione pro- 
curatons faciendo neque nova satisdatione propter 

II. 



hanc translationem exigenda: sed et iudicatum solvi 
et ratam rem ita ab initio concipiantur, ut iis eiiam 
eiusmodi translationis sumpius contineantur, eo qui 
alterutram harum satisdationum praestai sic promit- 
tente: 'Promitio et pro hoc qui apud arbiirum cau- 
'sam agit iudicaium solvi (vel ratam rem) satisda- 
'tionem me impleturum, et si contigerit, ui ex 
'relaiione arbitri aut ex appellaiione adversus eius 
' sententiam inierposita causa devolvaiur in sum- 
^mum iudicium, cui arbiter subditus est, pro eo qui 
* ex translatione procurator in summo iudicio futu- 
3 'rus est simiti modo intercedo.' Si enim haec 
omnia observata non erunt, si in summorum iudi- 
ciorum aliquo lex violabiiur a competenii scrinio, 
quinque librarum auri poenam persolvet: si vero 
apua arbiiros lex violabitur, ab adsessore pru- 
aentissimi arbiiri qui litem instruit unius auri itbrae 
poena exigetur, ao aliis duobus qui ex officiis vel ex 
scholis aroitro aitributi sunt duarum auri librarum 
multa exigetur: ipse autem procurator, a quo ali- 
quid praetermissum fuerit, verberibus a praeside 
vel ab arbitro castigetur a iudiciali advocatione in 
futurum prohibendus. 

28 Si fideiussor procuratoris tempus non defini- 
verit et forsitan dixerit: 'pro eo fideiubeo, etiamsi 

14 



U 12—16 



106 



NE LICEAT POTENTIORIBUS 



xal aZTtrj rvxov ort * dyyvdifiai avxov, xav xskev 
^ r^arj fj awavrjs yivr]rai\ xal avfi^fj rovro ysve- 
ad^ai, ivros x' qfieQcav 6<psiXei irsQov nqo^aX- 
\ Xsad^at. ^^Eav reXeirrnaT] rj aipavrjS yevrjrai o 
ini SixTj naoa rtvos oo&els dvroXevs, fiera rrjv 
x' rifieqav rov TtQorid^efievov naoa rov aQxovros 
Siarayftaros neQi rov nQO^Xrj&rjvat aXXov e^ 
firjvofv i'xst hQO&safiiav 6 nQotrorvnos iv anov- 
aici cav noQQco Siaxeifievrjs inaQxias sts rb Hsqov 
nQO^aXXea&at fj avros naQayevea&at. si yaQ firj 
iart fioMQav, ix rov aQxovros oQi^srat nQod^safiia. 



XIII (XIIII).» 

NE LICEAT POTENTIORIBUS PATROCINIUM LI- 

TIGANTIBUS PRAESTARE VEL ACTIONES IN SE 

TRANSFERRE. 

1 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Arislobuto salutem. Divine admodiim constituit di- 
vus Claudius consultissimus princeps parens noster, 
ut iactura causae adticerentur ii, qui sibi potentio- 
rum patrocinium advocassent, ut hoc proposito metu 
iudiciariae lites potius suo Marte discurrerent, quam 

1 potentiorum domorum opibus uiterentur. Quem 
palam est in tantum provincialium quaestionibus ^ 
esse commotum, ut huius sanctionis rectores pro- 
vinciarum custodes et contemptae rei vindices fece- 
rit, scilicet ut in actores seu procuratores in sub- 
sidia negotiorum vel usurpatos gratia vel redemptos 

2 severa sententia vindicarent. Quare cum inter- 
sit et universe omnium et praecipue tenuiorum, qiii 
saepe importunis potentium intercessionibus oppri- 
muntur, inter litigatores audientiam tuam impertire 
debebis : nec metuas, ne praeiudices clarissimis viris, 
cum divus Claudius huius- rei rectorem provinciae et 
disceptatorem et, si res postularet, ultorem specia- 
liter fecerit. D. iiii id. Sept. aA.'^ conss. [a. 293j 

2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni pp. 
Si cuiuscumque modi cautiones ad potentium fue- 
rint delatae personas, debiti creditores iactura mul- 
tentur. aperta enim credentium videtur esse vora- 
citas, qui alios actionum suarum redimunt exactores. 
D. V id. lul. Ravenna Honorio xiii et Theodosio x 
AA. conss. [a. 422] 

XIIII (XV).« 

DE HIS, QUI POTENTIORUM NOMINE TITULOS 

PRAEDIIS ADFIGUNT VEL EORUM NOMINA IN 

LITE PRAETENDUNT. 

1 ''Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Animadvertimus plurimos iniustarum desperatione 
causarum potentium titulos et clarissimae privilegia 
dignitatis his, a quibus in ius vocantur, opponere. 

1 Ac ne in fraudem legum adversariorumque terro- 
rem his nominibus abutantur et titulis, qui huius- 
modi dolo scientes coniveut, adhciendi sunt publicae 

2 sententiae nota. Quod si nuUum in hac parte 
consensum praebuerint, ut libelli aut tituli eorum 
nominibus aedibus adfigantur alienis, eatenus in eos 
qui fecerint vindicetur, ut adfecti piumbo perpetuis 

3 metallorum suppliciis deputentur. Quisquis igi- 



tur iite pulsatus, cum ipse et rei sit possessor et 
iuris et titulum illatae sollemniter pulsationis exce- 
perit, contradictoriis libellis aut titulis alterius no- 
men crediderit ingerendum **, eius possessionis aut 
causae , quam sub hac fraude aut retinere aut evi- 
tare temptaverit, amissione multetur nec repetendae 
actionis, etiam si ei probabilis negotii merita sutfra- 
4 gantur, habeat facuitatem. Eos sane, qui se ^l 
sponte alienis litibus inseri patiuntur, cum his ne- w 
que proprietas neque possessio competat, veluti fa- "' 
mae suae prodigos et calumniarum redemptores no- 
tari oportebit. D. f** k. Dec. Mediolani Stilichone 
cons. \a. 400] 

XV (XVI). 

UT NEMO PRIVATUS TITULOS PRAEDIIS SUIS 

VEL ALIENIS IMPONAT VEL VELA REGALIA 

SUSPENDAT. 

1 Impp. Honorius et Theodosius AA. Flaviano 
pp.^ Kegiae maiestatis est, ut nostrae tantum do- 
mus et patrimouia titulorum inscriptione legantur. 
omnes igitur intellegant publico iuri esse deputan- 
dum id, cui nomen dominicum praescribitur. D. iii 
k. Dec. Ravennae Basso et PhHippo conss. \a. 408] 

2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianics AA. ad 
Florentium pp. Ne quis vela regia suspendere vel 
titulum audeat sine praeceptione iudicis competentis 
rebus alieuis imponere, quas quocumque modo qua- 
liscumque persona possideat, licet non dominus, licet 
iniustus possessor ac temerarius invasor qui possi- 

1 det doceatur. Eum autem, qui hoc facere ausus 
fuerit, si plebeius est, ultimo subdi supplicio, si 
clarissimus vel curialis vel miles vel clericus, pro- 
scribendum deportandumque non solum civitate Ro- 
mana, sed etiam libertate privari censemus*', exsecu- 
toresque huius legis omnes iudices esse oportere. 

2 Deponendi autem vel frangendi titulos vei etiam 
conscindendi vela non solum eis, ad quorum prae- 
iudicium tale aliquid contra fas contraque leges com- 
mittitur, sed omnibus tam liberis quam servis sine 
metu calumniae vel accusatione criminis licentiam 
ministramus, decernentes iudices eorumque ofticia 
tricenis libris auri multari, si talem accusatiouem 
vel admittant vel depositam scribi concedant. D.xv 
k. lul. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo 
conss. \a. 439] 

XVI (XVII)." 

UT NEMINI LICEAT SINE lUDlCIS AUCTORITATE 
SIGNA IMPRIMERE REBUS, QUAS ALIUS TENET. 

1 Imp. Prohus A. Octaviano. Saepe rescriptum 
est ante sententiam signa rebus, quas aliquis tene- 
bat*3, imprimi non oportere. et ideo ea rebus aut 
fructibus apud te constitutis illicite imposita poteris 
ipse licite detrahere, ut amotis his causa, quae ex 
officio tibi infertur, terminetur. D. iiii k. lul. Probo 
A. II et Lupo conss. [a. 278] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Crau- 
gasio. Bebus, quas alius detinet, imprimere signa 
nemini licet, etiam si suas vel obligatas sibi eas 
esse aliquis adtirmet. 



(1) § i='Po7r. 19, 16 (2) B7, 9 (3) questibus A/ommser» 
(4) aa. III et ii tradiiur (5) «= Th. 2, 13, l: iunge 4, 4. 1. 
4,26,13.8,15,8.11,48,17.12,60,4 (6) /^7, 10 (7) = 'rA. 
2, 14, l: iunge 10, 30, 2. 11, 74, 2. 12, 50, 18 Th. 8, 5, 59? 
1 0, 3, 5 (8) inserendum Th. cum B (8*) v Th.., xv Hal. P 
(9) hoc tempore Theodorus pp. Italiae fuit nec potest pro Fla- 
viano scribi Flavius, ut cuin Gothofredo cogitemus de Flavio 



Manlio Theodoro, cum rarissime addatur praenomen, nvm- 
quam autem id solum in inscriptione proferatur. quare non 
improbabititer Rubenius in fastis Relandi p. 556 Flaviavum 
intellegit eum qui fuit sub Theodosio II et hanc constitutio- 
nem iungendam censet cum 11, 75, 5, cui subscribitur d. ill 
k. Mai. Rav. Basso et Antiocho conss. {a. 430) (lo) B 7, ii, l 
(11) cf. p. V (12) B 7, 11 (13) alius teneat Mommsen oumB 



'mortuus fuerit vel non appareat' idque evenerit, 
l intra XX dies alium instituere oportet. Si mor- 
tuus fuerit vel non appareat is auem aliquis pro- 
curalorem in litem deait, elapso die vicesimo, post- 
^uam decretum praesidis de substituendo alio pro' 



positum esty pars principalis, quae peregre in 
remota provincia degit, sex mensum dilatiojiem 
habet, ut alium substituat vel ipsa adsit: nam si 
non procul abest, urbitrio praesidis dilatio definitur. 



NK PISCUS 



107 



II 17-18 



XVII (XVIII).* 
NE FISCVS VEL RES PUBLICA PROCUEATIONEM 
ALICUI PATROCINII CAUSA IN LITE PRAESTET. 

1 Imv. Gordianus A. Legitimo et aliis. Rei publi- 
cae viribus^ adiuvari te sub obtentu quautitatis, 
qiiam eidem rei publicae debes, contra iuris ratio- 
uem desideras. PP. viii id. lan. Gordiauo A. ii 
et Pompeiano conss. \a. 241] 

2 Idem A. TertuUo. Cum adlegas partem rerum 
vel actionum dimidiam fisco, quo magis viribus eius 
protegaris, velle te douare, huiusmodi litium dona- 
tionem admitti temporum meorum disciplina non 
patitur. unde ius tuum, si quod tibi competit, citra 
mvidiam fisci mei tueri sollemniter cura^*.6\ vi non. 
Aug. Gordiano A. ii et Ponweiano conss. \a. 24 n 

3 Impp. Diocletianus et maximianus AA. et CC. 
Amfyhioni. Abhorret saeculo nostro sub praetextu 
debiti procurationem contra privatos fiscum praestare. 
D. VIII k. lan.^ Philippopoli AA. conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. AcniUi. Ad fraudem credito- 
ribus faciendam^ invidiam fiscalem contra saeculi 
nostri tranquillitatem implorari non decet. redde 
itaque fisco nostro quod debes, ac si conventus ve- 
lut a creditore fueris, quem tibi numerasse pecuniam 
negas, exceptione non numeratae pecuniae secun- 
dum leges uti potes. P. xvi k. lan. Sirmi CC. 
conss.^ [a. 294] 

XVIII (XVim).« 
DE NEGOTIIS GESTIS. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Sopatrae. 
Cum tutores filiorum tuorum suspectos faceres eis- 
demque tutores seu'^ curatores peteres, munere pie- 
tatis fungebaris: quae causa non admittit negotio- 
rum gestorum actionem, ut sumptus, quos in ea lite 
fecisti, repetere possis, cum etiam, si quis pro ad- 
fectione domestica aliquos sumptus fecerit, nulla 
ratione eos petere potest^ PP. iii non. Oct. Dextro 
ei Prisco conss. [a. 196] 

2 Idem AA. Rufiuae. Contra impuberes quoque, 
si negotia eorum urguentibus necessitatis rationibus 
utiliter gerantur, in quautum locupletiores facti sunt, 
daudam actionem ex utilitate ipsorum receptum est. 
quae tibi quoque iure decernetur, quod sumptus in 
pupillum, quem Romae tutorum petendorum gratia 
duxisti, fecisse te adlegas, si non matertera eius- 
dem^ se facere paratam propriis impendiis ostende- 
rit. PP. XV k. Fehr. Laterano et Rufino couss. [a. 197] 

3 Idem AA. Hadriano. Sive pro fratre coherede 
pecuniam solvisti, negotiorum gestorum actione ex- 
periri potes, sive pignoris liberandi gratia debitum 
uuiversum solvere coactus es, actionem eandem ha- 
bebis vel iudicio familiae herciscundae, si non est 
inter vos redditum, eam quantitatem adsequeris. PP. 
VIII k. Febr. AnulUno et Froutone couss. [a. 199] 

4 Ide7n AA. Claudio. Qui pupiUae negotia tuto- 
ris mandato suscepit, pro tutore- negotia non vide- 
tur gessisse, sed negotiorum gestorum actione "* pu- 
pillae tenebitur. PP. iii uou. Dec. Fabiano et mu- 
ciauo couss. [a. 201] 

5 Idem AA. Trophimo. Officio nec minus obse- 
quio liberti functus negotiorum gestorum actionem 
coiitra patroni filias pupillas habere non potes. PP. 
XIII k. lul. Geia et Plautiauo couss. \a. 203] 

6 Idem AA. Gallo. Curatorem tibi quidem patris 



testamento datum^ dicis: quod non potest videri iure 
factum. quod si, ut proponis, administrationi se 
miscuit, negotiorum gestorum actio tam adversus 
eum quam contra heredes eius tibi competit. PP. 
Apro et Maximo couss. [a. 207] 

7 Imp. Antoninus A. Euphratae. Si ab eo, qui 
negotia tua gessit, heres ex duabus unciis institutus 
es, etiamsi adeas hereditatem, in rehquis decem un- 
ciis adversus coheredem competit tibi petitio, si quam 
adversus defunctum habuisti actionem. PP. vi id. 
Biart. Romae Sabiuo ii ei AnuUiuo conss. [a. 2 1 6] 

8 Idem A. Severo. Adveisus eos, qui negotia 
tua gesserunt '*, negotiorum gestorum iudicio civiliter 
consiste: nec tibi oberit, si propter occupationes 
militares eam litem tardius fuisses cxsecutus, cum 
hoc genus actionis longi temporis praescriptione ex- 
cludi non possit. PP. vi k. Aug. Antonino A. et 
Advento couss. [a. 218] 

9 ^^ldem A. SaUustio^^. Si pecuniam a debi- 
tore tuo lulianus exegit eamque solutionem ratam 
habuisti, habes adversus eum negotiorum gestorum 
actionem. PP. viii k. Mart. Praesente et Extricato 
couss. [a. 217] 

10 Imp. Alexander A. Secundo et aliis. Si ser- 
vum alienum non inutilem domino constitutum aegrum 
curastis et negotium utiliter gessistis ^^*, competenti 
vobis actione sumptus recuperare potestis. PP. xii 
k. Dec. Alexaudro A. cons. [a. 222] 

11 Idem A. Herenniae. Alimenta quidem, quae 
filiis tuis praestitisti, reddi tibi non iusta ratione 
postulas, cum id exigente materna pietate feceris. 
si quid autem in rebus eorum utiliter et probabili 
more impendisti, si non et hoc materna liberalitate, 
sed recipiendi animo fecisse ostenderis, id negotio- 
rum gestorum actione consequi potes. PP. xii k. 
Febr. Albino et Maximo conss. [a. 227] 

12 Idem A. Theophilo. Si fihus pro patre suo 
debitum solvit, nullam actionem ob eam solutionem 
habet, sive in potestate patris, cum solveret, fuit, 
sive sui iuris constitutus donandi animo pecuniam 
dedit. si igitur pater tuus sui iuris constitutus pro 
patre suo negotium gerens non praecedeute mandato 
debitum eius solvit, negotiorum gestorum agere cum 
patruis tuis potes '^. PP. k. Aug. Agricola et Cle- 
meute conss. [a. 230] 

13 Idem A. Aquilae. Quod in uxorem tuam 
aegram erogasti, non a socero repetere, sed adfec- 
tioni tuae debes expendere. in funus sane eius si 
quid eo nomine quasi recepturus *® erogasti, patrem, 
ad quem dos rediit, iure convenis. PP. viii k. JSov. 
Agricola et Ciemeute couss. [a. 23o] 

14 Idem A. Rufo. Si mandatum solius mariti 
secutus tam ipsius quam uxoris eius negotia gessisti, 
tam tibi quam muHeri iuvicem negotiorum gestorum 
competit actio. ipsi sane qui mandavit adversus te 
mandati actio est: sed et tibi adversus eum con- 
traria, si quid forte supererogasti. PP. x k. Mart. 
Maximo ii et Uibano conss. [a. 2.i4] 

15 Inip. Go7'diatius A. Muciano. Si paterno ad- 
fectu privignas tuas aluisti seu mercedes pro his 
aliquas magistris expendisti, eius erogationis tibi 
nulla repetitio est. quod si ut*' repetiturus ea, 
quae in sumptum misisti, aliquid erogasti, negotio- 
riim tibi gestorum intendenda actio est. PP. vi id. 
lul. Go7'diano A. et Aviola cotiss. [a. 239] 

16 Itnpp. GaUus et Volusiatius AA. Eutijchiano. 
Si negotium sororis tuae gerens pro ea tributa sol- 



(t) 5 7, it (2) «ic, non iuribus, recte libricum B (2*) cf. 
p. V (3) lun. Mommsen (4) sicMcumB (x. tt.), fraudes 
cr. faciendas PCR (o) AA. couss. (= a. 293) Mommsen 
i&) B \1, 2. ~ Cf. Dig. 3, 5 (7) tutores aeu addi- 

di$se lustinianos testatur Thalelaeus {B^) (Si verba 

cum etiam ... potest secundum Thalelaeum (BSS) ex 
aiia constitutione addita sunt (9) mater eius idein scr. 
cum B (X. n.) (10) actione utili videtur legisse Thale- 
laetts (B) (11) fuisse Adversus curatores idque, ne di- 
recta nnyotiorum gesiorum actio contra eu* data videre- 



tur, mutatum esse refert Thalelaeus {B2) (12) = 8, 

37, 3 (13) suppl. Hadriano ex loco genitno, qui hoc 

nomen solum habet (14) et neg. ut. gessistis scripsi 

ad B (x. 7C.)'. et om. PL, post gessistis collocant CR 
(15) potes C*, debet P», debes /*/^*, om. i2«; ov 8vva- 
oai errore B (x. tt.), rf B2 (16) exciderunt fortasse 
sumptus ab heredibus : haec enim verba Thalelaeus (B2,) 
et Latine profert et, quasi essent constitutionisy explicat 
(17) ut om. PC contra B (x. jt,) 



14' 



II 18. 19 



108 



DE NEGOTIIS GESTIS 



visti, vel mandante ea vel rogante id fecisti, negotio- 
rum gestorum actione vel mandati id, quod solvisse 
te constiterit, recipere poteris. PP. xi k. Mai. 
Gallo et Volusiano conss. [a. 252] 

17 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Claudiae. Curatoris etiam successores negotiorum 
gestorum utili conventos actione tam dolum quam 
latam culpam praestare debere nec ad eos officium 
administrationis transire ideoque nullam alienandi 
eos res adultae potestatem habere convenit. D. xiii k. 
lan. Simii AA. conss. [a. 293] 

18 Idem AA. et CC. Pomponio. Ob negotium 
alienum gestum sumptuum factorum usuras prae- 
stari fides bona suasit: quo iure contra eos etiam, 
quorum te necessitate compulsum negotium gessisse 
proponis, per iudicium negotiorum gestorum uterisS 
D. viiii k. lan. AA. conss. [a. 293] 

19 Idem AA. et CC. Alexandro. Ab uno herede 
pro solido re veluti communi venumdata de pretio 
coheres venditoris negotiorum gestorum ratam fa- 
ciens venditionem agere potest. D. id. Felr. Sirmi 
CC conss. \a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Octaviae. Tutori vel cura- 
tori simihs non habetur, qui citra mandatum nego- 
tium alienum sponte gerit, quippe superioribus qui- 
dem muneris necessitas administrationis finem, huic 
autem propria voluntas facit ac satis abunde suffi- 
cit, si cui vel in paucis amici labore consulatur. 

1 Secundum quae super his quidem, quae nec tu- 
tor nec curator constitutus ultro quis administravit, 
cum non tantum dolum et latam culpam, sed et 
levem praestare necesse habeat, a te conveniri pot- 
est et ea, quae tibi ab eo deberi patuerit, cum usu- 

2 ris compelletur reddere. De ceteris vero, quae 
ab aliis tui constituta iuris detenta exacta non sunt, 
ab hoc, qui nec agendi quidem propter exceptionis 
obstaculum facultatem habere potuit, exigi non pot- 
est: et idcirco adversus eos, quos res tuas tenere 
dicis, detorquere tuas petitiones debes. D. viii k. 
Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

21 Idem AA. et CC. Mitrae. Si cognati tui ser- 
vos suos manumiserunt, hoc, ^uod eos administrasse 
res vestras contendis, eorum impedimentum libertati 
fieri non potuit. quin autem ^' ex actu praecedenti 
post manumissionem , si utriusque temporis admini- 
stratio non conexa, sed separata sit, conveniri non 
posse procul dubio sit. D. vi k. Oct. Viminacii 
CC. conss. \a. 294] 

22 Idem AA. et CC. Eulogio. Negotium geren- 
tes alienum non interveniente speciali pacto casum 
fortuitum praestare non compelluntur. D. xi^ k. 
Dec. CC. conss. {a. 294] 

23 ^ldem AA. et CC. Theodoro. Negotiis gestis 
non in rem, sed in personam est actio. D. xii k. 
Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

24 Imp. lustinianus A. luliano pp. Si quis no- 
lente et specialiter prohibente domino rerum admi- 
nistrationi earum sese immiscuit, apud magnos auc- 
tores dubitabatur, si pro expensis, quae circa res 
factae sunt, talis negotiorum gestor habeat ahquam 

1 adversus dominum actionem. Quam quibusdam 
pollicentibus directam vel utilem, aliis negantibus, 
in quibus et Salvius lulianus fuit, haec decidentes 
sancimus, si contradixerit dominus et eum res suas 
administrare prohibuerit, secundum luliani senten- 
tiam nullam esse adversus eum contrariam actio- 
nem, scilicet post denuntiationem , quam ei dominus 
transmiserit nec concedens ei res eius attingere, 

2 licf-t res bene ab eo gestae sint. Quid enim, si 
dominub adspexerit ab administratore multas expen- 
sas utiliter factas et tunc dolosa adsimulatione ha- 
bita eum prohibuerit, ut neque anteriores expensas 
praestet? quod nuUo patimur modo; sed ex quo 
oie attestatio ad eum facta est vel in scriptis vel 



sine scriptis, sub testificatione tamen aliarum perso- 
narum, ex eo die pro faciendis meliorationibus nul- 
lam ei ^ actionem competere , super anterioribus au- 
tem, si utiliter factae sunt, habere eum actionem 
contra dominum concedimus sua natura currentem. 
D. XV k. Dec. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
conss. [a. 530] 

XVIIII (XX).^ 
DE HIS QUAE VI METUSVE CAUSA GESTA SUNT. 

1 Imp. Alexander A. Felici. Persecutionem eo- 
rum, quae vi vel furto ablata sunt, etiam si postea 
interciderunt, integram esse iure responsum est. 
PP. X k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Idein A. Alexandro. Cum te non solum ca- 
visse, verum etiam solvisse pecuniam confitearis, qua 
ratione ut vim passus restitui quod illatum est 
postules, perspici non potest, quando verisimile non 
sit ad solutionem te properasse omissa querella de 
chirographo utpote per vim extorto, nisi et in sol- 
vendo vim te passum dicis. PP. vi k. lul. Alexan- 
dro A. II et Marcello conss. {a. 226] 

3 Imp. Gordianus A. Gaio. Si vi vel metu fun- 
dum avus tuus distrahere coactus est, etiamsi maxime 
emptor eum alii vendidit, si tamen tu avo tuo heres 
extitisti, ut tibi reddito a te pretio restituatur, post- 
quam placuit in rem quoque^ dari actionem, secun- 
dum formam perpetui edicti adito praeside provin- 
ciae poteris postulare, si modo qui secundo loco 
comparavit longae possessionis praescriptione non 
fuerit muuitus. PP. vi id. Aug. Pio et Pontiano 
conss. [a. 238] 

4 Idem A. Primo et Eutycheti. Si per vim vel 
metum mortis aut cruciatus^ corporis venditio vobis 
extorta est et non postea eam consensu roborastis, 
iuxta perpetui formam edicti intra annum quidem 
agentes, quo experiundi potestas est, si res non 
restituatur, quadrupli referetis condemnationem, sci- 
licet reddito a vobis pretio: post annum vero causa 
cognita eadem actio in simplum permittitur: quae 
causae cognitio eo pertinet, ut ita demum decerna- 
tur, si alia actio non sit. PP. iii non. Aug. Gor- 
diano A. et Aviola conss. [a. 239] 

5 Idem A. Rufo militi. Non interest, a quo vis 
adhibita sit patn et patruo tuo, utrum ab emptore 
an vero sciente emptore ab alio, ut vi metuve pos- 
sessionem vendere cogerentur. nam si adhibita vi 
compulsi sunt possessiones suas (juae maiore vale- 
bant minimo distrahere, *'iurisdictionis tenore, ut id 
quod improbe factum est in priorem statum revol- 
vatur, impetrabunt. PP. vi k. lan. Gordiano A. et 
Aviola conss. [a. 239] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Pollae. Ad invidiam alicui nocere nullam digni- 
tatem oportet. unde intellegis, quod ad metum ar- 
guendum, per quem dicis initum esse contractum, 
senatoria dignitas adversarii tui sola non est idonea. 
PP. III k. Mai. Heracliae CC. conss.'' [a. 294] 

7 Idem AA. et CC. Cotui. Si donationis vel trans- 
actionis vel stipulationis vel cuiuscumque alterius 
contractus obligationis confectum instrumentum metu 
mortis vel cruciatus " corporis extortum vel capitales 
minas pertimescendo adito praeside provinciae probare 
poteris, hoc ratum haben secundum edicti formam 
non patietur. D. ii non. lan.'* AA. conss. [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Trophimo. Cum te domus 
et horti venditionem fecisse sub spe recipiendi, quod 
de frumento feceras, instrumentum vel timore, ne 
ad civilia munera nominareris, proponas et rescindi 
venditionem veluti metus causa factam desideres, in- 
tellegis ad ratum non habendum contractum metum 
huiusmodi prodesse non posse. D. xi k. Sepi. Vi- 
minacii AA.^° conss. [a. 293] 



(1) c/ p. V (1*) autem firmantB: /McnVetiam (2) n«- 
merus emendandus est ex die c. 23 (3) c/. 6, 19, 2 (4) B 
10, 2. — Cf. Dig. 4, 2 (5) quoque C cum B, quidem PR*, 



ine. jR* (6) sic C cum B, cruciatum APR, cf. c. 7 h. t. 
(6') c/ p. V (7) AA. conss. (a. 293) Mommsen (8) sic AR'^ 
cum B, oruciatu PVR'' (9) lun. Mommsen (10) cc. traditur 



DE DOLO MALO 



109 



II 19—21 



9 ^ldem AA. et CC. Hymnodae.^ Metum non 
iactationibus tautum vel contestationibus ^, sed atro- 
citate facti probari convenit. D. k. Dec. AA. 
conss. [a. 293] 

10 Idem AA. et CC. Faustinae. Accusationis in- 
stitutae vel futurae metu alienationem seu promissio- 
nem factam rescindi postulantis improbum deside- 
rium est. D. ri k. Febr. CC. conss. [a. 294] 

11 Imp. Constantinus A. ad Euagrium pp. Si 
per impressionem quis aliquem metuens saitem in 
mediocri officio constitutum rei suae in eadem pro- 
vincia vel loco, ubi tale officium peragit, sub ven- 
ditionis titulo fecerit cessionem, et quod emptum 
fuerit reddatur et nihilo minus etiam pecunia reti- 
neatur: simili poena servanda, si qui vel coniugis 
vel amici nominibus abutentes praedam tamen"* sibi 
adquiruut. D. x k. Oct. *'Aquiieiae Consiantino A. 
VII et Constantio conss. [a. 326] 

12 ^lmpp. Hono7^ius et Theodosius AA. ad popu- 
lum. Vendfitiones donationes transactiones, quae per 
potentiam extortae sunt, praecipimus infirmari. D. 
XIII k. Mart. Constantinopoli Honorio x et Theo- 
dosio 71 AA. conss. [a. 415] 

XX (XXI).* 
DE DOLO MALO. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Clementinae. 
Si fideiussor a creditore pignora emit, oblata quan- 
titate sortis et usurarum tibi dominium cum fructi- 
bus, quos bona fide percepit, consultius restituet, 
ne fidei ruptae gratia de dolo possit actio exerceri. 
Accepta d. iiiid. Mai. Plautiano et Geta conss. [a. 203] 

2 Imp. Antoninus A. Agrippae. De dolo actio, 
cum alia nulla competit, causa cognita permittitur. 
D. non. Nov. Qentiano et Basso conss. [a. 211] 

3 Imp. Gordianus A. Aquilino. Non possunt ob- 
esse tibi tempora, quae in actione de dolo solent 
computari'', quibus rei publicae causa, ut adlegas, 
occuparis: sed exinde tibi incipiet tempus cedere, 
ex quo muneribus liberatus facultatem agendi intra 
praestituta tempora coeperis obtinere. Pp. id. Aug, 
Sabino ii et Venusto conss. [a. 240] 

4 Imvp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Menanarae. Cum proponas inter te et eum, quem 
in contubernio ancillam tuam sibi coniunxisse me- 
morasti, placuisse, ut tibi pro eadem daret manci- 
pium, intellegis, quod, si manumisisti vel ei tradi- 
disti et ille manumisit, revocandae libertatis potesta- 
tem non habes, sed solum, si necdum statutum tem- 
pus excessit et fidem placiti rumpat, desiderare de- 
bes de dolo tibi decerni actionem. quod si penes 
te dominium eius remansit, adito praeside provinciae 
cum natis hanc potes recuperare, si nulla moveatur 
status quaestio. D. iii k. Mai. Heracliae CC. 
conss.* [a. 294] 

5 Idem AA. et CC. Aphrodisiae. Si superstite 
patre per emancipationem tui iuris effecta matri suc- 
cessisti rebusque tuis per legitimum tutorem patrem 
eundemque manumissorem administratis postea trans- 
egisti cum eo bona fide, perspicis, quod, si pactum 
tantum factum sit, petitio tua per exceptionem sub- 
movetur, si vero novatio legitimo modo intercessit 
et acceptilatio subsecuta est, nuUam tibi iam super- 
1 esse actionem. Sane si laesa es immodice hbera- 
tione sollemniter per novationem atque acceptila- 
tionem tributa, non de dolo propter paternam vere- 
cundiam, sed in factum actio tibi tribuenda est. D. 
id. lun. AA. conss. [a. 293] 

6 ^ldem AA. et CC. Hymnodae^^. Dolum ex in- 
sidiis perspicuis probari convenit. D. k. Dec. AA. 
conss. [a. 293] 

(l) iunge 2, 20, 6. 2, 31, 2. 4, 44, 8 (2) AureIiaeEuodiae4, 44, 8 
(3) iactationibus t. vel contestationibus P^R cum £, iactio- 
nis t. vel contestationis P*, iactationibus t. vel contestatione 
metus^C (4)talemc?e«. (4')Dec.5eecA (5) =2%. 3, 1,9 
(ti) 5 10, 3 — Cf. Dig. 4, 3 {l)firmant Graeci: non pos- 



7 Idem AA. et CC. Sehastiano. Si maior quin- 
que et viginti annis hereditatem fratris tui repu- 
diasti, nulla tibi facultas eius adeundae relinquitur. 
sane si eius uxoris tibi substitutae dolo factum est, 
actionem de dolo contra eam exercere potes. D. xvi 
k. Mai. CC. conss. [a. 294] 

8 ^^lmp. Constantinus A. ad Symmachum vica- 
rium. Optimum duximus non ex eo die, quo se 
quisque adraissum dolum didicisse memoraverit, ne- 
que intra anni utilis tempus, sed potius ex eo die, 
quo adseritur commissus dolus, intra continuum bien- 
nium de dolo actionem moveri, sive afuerit sive 
praesto est is, qui dolum se passum esse conquera- 
tur. omnes igitur sciant neque incipiendae post 
biennium neque ante completum biennium coeptae, 
post biennium finiendae doli actionis concessam li- 
centiam. D. viii k. Aug. JSaisso Conslantino A. v 
et Licinio C. conss. [a. 319] 



XXI (XXII).'= 

DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE MINORUM 
VIGINTI QUINQUE ANNIS. 

1 Imp. Alexander A. Plotianae. Illud inspicien- 
dum est, num inofficiosi querellae vel palam vel 
tacita dissimulatione sit renuntiatum. nec hoc au- 
tem in personam tuam cadere posse auxilium quod 
aetati impertitur ostendit. D. v id. lul. Maximo 
II et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Idem A.^^ Alexandro. Eo tempore, quo soror 
tua auxilio iuvabatur aetatis, si patris intestati bo- 
norum possessionem accipere debuit, licet quinque 
filios superstites habuerit, non tamen ideo minus ad 
edicti praerogativam pertinet, scilicet si nunc per 
aetatem beneficium restitutionis largitur. PP. viii 
id. Aug. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

3 Impp. Diocletianus et Maximia?ms AA. et CC. 
Attiano. Si curatorem habens minor quinque et 
viginti annis post pupillarem aetatem res venum de- 
disti, hunc contractum servari non oportet, cum 
non absimilis ei habeatur minor curatorem habens, 
cui a praetore curatore dato bonis interdictum est. 
si vero sine curatore constitutus contractum fecisti, 
implorare in integrum restitutionem, si necdum tem- 
pora praefinita excesserint, causa cognita non pro- 
hiberis. D. xiiiik.Mai. Heracliae AA.conss. [a. 293] 

4 ^*Idem AA. et CC. Isidoro. Si minorem te 
quinque et viginti annis fuisse, cum contraheres, 
ostenderis, et tempora restitutionis praestituta ex- 
cessisse ab adversario tuo comprobatum non fuerit, 
praeses provinciae in integrum restitutiouis dare 
tibi auxihum debeat. D. v k. Mai. Heracliae AA. 
conss. [a. 293] 

5 ^'^ldem AA. et CC. Rufo. IMinoribus in inte- 
grum restitutio, in quibus se captos probare pos- 
sunt, etsi dolus adversarii nou probetur, competit. 
1 Ante impletum etiam quintum et vicesimum an- 
num de his, in quibus se minores captos existimant, 
posse in integrum restitutionem implorare certissimi 
iuris est. D. v k. Mai. Hei^acUae AA. conss. [a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Sententiae. Si intra aetatem, 
cui succurri solet, in integrum restitutionis lis in- 
choata est nec ei a te renuntiatum est, mors eius, 
contra quem haec fuerat implorata. fraudi tibi esse 
non potest. D. v. k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

7 Idem AA. et CC. Severae. De tutela avunculi 
eiusdemque tutoris, cui falso aetate probata praesti- 
tisti liberationem , quem ignarum aetatis tuae non 
fuisse tam officium tutelae quam sanguinis proxi- 
mitas arguit, si necdum statutum tempus excessit, 

sunt tibi tempora in actione de dolo computari Mommsen 
(8) AA. conss. (a. 293) Mommsen (9) iunge 2, 19, 9. 2, 31, 2. 
4, 44, 8 (10) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 (U) = Th. 2, 
15, 1 (12) £ 10, 4. — Cf. Dig. 4, 4 (13) scrihi dehuit 
imp. Gordianus A. (14) iunge 2, 24, 4 (15) vide arf 5, ll, 4 



n 21—26 



110 



DE PILIO FAMILIAS MINORE 



ex causa in integrum restitutionis heredes eius con- 
venire potes. I). xi k. Aug. CC. conss. [a. 294] 

8 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. luliano 
procojisuu Africae. Minoribus^ in his, quae vel 
praetermiserint vel ignoraverint , innumeris auctori- 
tatibus constat esse consultum. I). prid. non. Mart. 
Havennae Constantio vc. cons. {a. 414] 

9 ^lmp. Zeno A. Aeliano pp. Non videtur cir- 
cumscriptus esse minor, qui iure sit usus communi. 
B. k. lan. Basilio* cons. [a. 480] 



XXII (XXIII).» 
DE FILIG FAMILIAS MINORE. 

1 (2) ^lmp. Gordianus A. Candiano'' militi. Si 
frater tuus, cum mutuam pecuniam acciperet, in 
patris fuit potestate nec iussu eius nec contra sena- 
tus consultum coutractura est, propter lubricum ae- 
tatis adversus eam cautionera in int^rum restitutio- 
nem potuit postulare. PP. iii non. Oct. Pio et 
Pontiano conss. [a. 238] 

2 (1) Idem A. Tryphoni militi. Filius familias, 
si minor viginti quinque annis pro extraneo fide- 
iussit, in integrum restitutionem postuJare non pro- 
hibetur. sed et si pro patre suo fideiussor extitit 
eique diem suum functo non successit, in integrum 
restitutionem postulare potest. D. k. luL Gordiano 
A. II et Pompeiano conss. [a. 241] 



XXIII (xxiin).» 

DE FIDETUSSORIBUS MINORUM. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Myroni. Post- 
quam in integrum aetatis beneficio restitutus es, 
periculum evictionis emptori, cui praedium ex bonis 
pateruis vendidisti, praestare non cogeris. sed ea 
res fideiussores, qui pro te intervenerint, excusare 
non potest. quare mandati iudicio, si pecuniam sol- 
verint aut condemnati fuerint, convenieris, modo si 
eo quoque nomine restitutionis auxilio non iuvaris. 
PP. VI. k. Oct. Severo A. et Albino conss. [a. 194] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Curioni. 
Si ea, quae tibi vendidit possessiones, interposito 
decreto praesidis aetatis tantummodo auxilio adiu- 
vatur, non est dubium fideiussorem ex persona sua 
obnoxium esse contractui. verum si dolo malo ap- 
paruerit contractum interpositum esse, manifesti 
luris^ est utrique personae tam venditricis quam 
fideiussoris consulendum esse. S. vi k. Mai. Dio- 
cletiano iii et Maxirniano AA. conss. [a. 287] 



xxnii (XXV).»» 

SI TUTOR VEL CURATOR INTERVENERIT. 

1 Imp. Antoninus A. Marcianae. Si iam puberes 
utriusque sexus parentiura hereditatem adistis, sed 
etiam nunc in ea aetate estis, ut eo, quod pater- 
nae hereditati vos obligastis, in integrum restitutio- 
nis auxilium accipere debeatis, adite per procura- 
tores ' ' vestros praesidem provinciae. quod si legiti- 
mam aetatem implestis idque tempus, quo in inte- 
grum restitui possitis, excessit '■^, curatores vestros, 
si adversus eos nondum experti estis, iudicio secun- 
dum formam iuris convenite. PP. ii non. April. 
Laeto et Cereale conss. [a. 215] 

2 Imp. Alexandei' A. Marcianae. Minoribus annis 
viginti quinque etiam in his, quae praesentibus tu- 
toribus vel curatoribus in iudicio vel extra iudicium 



gesta fuerint, in integrum restitutionis auxilium super- 
esse, si circumventi sunt, placuit. 

3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Mco- 
medi. Etiam in his, quae minorum tutores vel cu- 
ratores male gessisse probari possunt, licet perso- 
nali actione a tutore vel curatore suum consequi 
possint, in integrum restitutionis auxilium eisdem 
minoribus dari iam pridem placuit. D. iiii non. 
Mai. Maocimo ii et AquHino conss. [a. 286] 

4 ^^ldem AA. et CC. Isidoro. Si creditor non 
vestram personam, sed curatorum secutus cum ipsis 
contractum habuit et ab ipsis stipulatus est, uullam 
ei prorsus adversus vos actionem competere mani- 
festum est. v k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 29:^] 

5 Idem AA. et CC. Valentino. Etiam tutoribus 
vel curatoribus distrahentibus vel alias contrahenti- 
bus minores tam restitui rebus propriis quam tuto- 
rura vel curatorum damna sequi, nuUo eis prae- 
iudicio per electionem generando, placuit. vi id. 
Dec. CC. conss. [a. 294] 



XXV (XXVI).'* 

SI IN COMMUNI EADEMQUE CAUSA IN INTE- 

GRUM RESTITUTIO POSTULETUR. 

1 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Domitio '® Aphobio. Nec si maior quinque et vi- 
ginti annis soror vestra fuit, vobis non mandantibus 
nec ratam transactionem habentibus de iure vestro 
quicquam minuere potuit. nam si cognitis quae ges- 
serit his consensum post viginti et quinque annos 
aetatis comraodastis, quamvis illa minor pro portione 
propria restitutionis auxiiium implorare possit '^ vobis 
tamen ad communicandum edicti perpetui beneficium 
eius aetas patrocinari non potest. S. iii id. Aug.^* 
CC. conss. [a. 294] 

XXVI (XXVII)." 
SI ADVERSUS REM lUDICATAM. 

1 Imp. Alexander A. luliis. Minus ex tutelae 
iudicio consecuti de superfluo habere actionem ita 
potestis, si tempore iudicii minores anuis fuistis et 
iiunc beneficium aetatis vobis largitur. ceterum si 
post legitiniam aetatem sententia prolata est, iterato 
candem actionem de isdem speciebus inferre non 
potestis. PP. V k. Febr. Pompdano et Peligniano 
conss. [a. T.\[] 

2 Imp. Gordianus A. Serenae. Si, cum pater 
tuus te in sua potestate esse minimeque emancipa- 
tionem a se factam valere diceret, pro consule super 
causa cognoscens te^" eius potestati subiectam pro- 
nuutiaverit, cum adversus eam sententiam in inte- 
grum restitui postules, is qui provinciam regit in 
impertienda cognitione suas partes secundum leges ex- 
hibebit. PP. xvk. Dec. Pio et Ponliano conss. [a. 23S] 

3 Imp. Philippus A. et Philippus C.^^ Aelianae. 
Adversus sententiara eius, qui tunc vice principis 
iudicavit, in integrum restitutionis auxilium apud 
praetorem seu praesidem proviuciae clarissimum vi- 
nim flagitare nequaquam potes: nam adversus eius 
seiiteutiam, qui vice principis cognovit, solus prin- 
ceps restituet. PP. xviii k. I^ov. Philippo A. et 
Titiano conss. [a. 245] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. JJrbano. 
Cum et minores vos esse adtirmetis et indefensos, 
nullum vobis praeiudicium fieri praeses provinciae 
pro sua gravitate curabit. nam si iusta defensione 
tutorum vel curatorum vobis adsistente aliquid sta- 
tutum est, intellegitis in integrum restitutionis auxi- 



(l) =>= Th. 2, 16, 3 : iunge 3, 6, 3 (2) et mulieribus et mino- 
ribus Th. (3) iunge 5,12, 28. 5, 75, 6 (4) vc. ins. 5, 75, 6 
^5) 5 1 0, 5 (6) iunge 4, 13, 1 (7) candidiano *S, oandido 4, 
13, 1 (8)73 10, 6 {^\ sic dett. cum B (x. jr.), manifestum 
PCR (10) jB 1 0, 7 (11) sic C cum B (x. n.), ouratores R 
(12) sic M cum B (k. n.), excessistiB CR (13) iunge 



2, 21, 4 (14) 5 1 0, 8 (15) iunge 4, 51, 4. 8, 42, 18 (16) do- 
mitio 4, 51, 4, om. libri (17) implorare possit L* cum B, 
implorasset PL^^CR (18) Febr. scr. cum 4, 61, 4. 8, 42, 18 
(19^ B 10, 9 (20) cognoscens te M^ cum B Sucyt- 

vo}axQ)v atf cognoscente C^RM'^., cognosoente te C* 
(2ij et phil. 0. dett., om. SPR 



SI ADVERSUS VENDITIONEM 



111 



II 20—31 



lium vobis esse necessarium : eodem obtinente etiam, 
si per procuratorem vestrum legitime ordinatum lis 
agitata est. D. jvi k. Mai. Maocimo et Aquilino 
conss. [a. 286] 

5 Idem AA. et CC^ Marciano. In rem pupilli 
vel adulti contra tutores seu curatores a praeside 
lata sententia restitutionis auxilium non minus, quam 
si quid adversus eos fuisset statutum, implorare mi- 
nores posse constat. J). k. Nov.'^ Mcomediae CC. 
conss. {a. 294] 

XXVII (XXVIII).» 
SI ADVERSUS VENDITIONEM. 

1 Imp. Alexander A. Florentino militi. Si minor 
annis viginti quinque emptori praedii cavisti nuUam 
de cetero te esse controversiam facturum, idque 
etiam iureiurando corporaliter praestito servare con- 
firmasti, neque perlidiae neque periurii me auctorem 
futurum sperare tibi debuisti. JD. vi k. Sept. 

2 ^lmp. Co7istantitius A. ad populum. In inte- 
grum restitutione minoribus adversus commenticias 
venditiones et adversus tutorum seu curatorum^ in- 
sidias sancti( num praesidio cautum esse non du- 
bium est. D. id. Mart. Sirmi ipso A. vii et C. 
conss. [a. 326] 

XXVIII (XXVIIII).» 
SI ADVERSUS VENDITIONEM PIGNORIS'. 

1 Impj). Diocletianus et Maximianus AA. Sabi- 
nae et aliis. Etiam adversus venditiones pignorum, 
quae a creditoribus fiunt, minoribus subveuiri, si 
tamen magno detrimento adticiantur, iam pridem 
placuit. si igitur pignori captis praediis ac distrac- 
tis enorme damnum ex buiusmodi venditioue passos 
vos ostenderitis , praesertim cum hodieque vos mi- 
nores esse adfirmetis, auxilium restitutionis vobis 
impertietur. D. x k. Dec. Sirmi^ ipsis iiii et iii 
AA. conss. ' [a. 290] 

2 Idem AA. et CC. Severae et Clementianae. Rem, 
quam a patre vestro quondam creditor eius obliga- 
tam sibi distraxit, per aetatem vestram postulantiura 
1 revocari desiderium non liabet rationem. Quod 
iuris est et si extraneo successistis : nam si creditor 
non bona fide versatus est, ipsum magis vel tutores 
sive curatores vestros, qui hanc venumdari passi sunt, 
convenite. D. xiii k. Mai.^ Sirmi CC. conss. [a. 294] 



XXVIIII (XXX).»» 
SI ADVERSUS DONATIONEM. 

1 "/mm>. Diocletianus et Maximiatius AA. Theo- 
dotae. Si ^[uae res ante nuptias congruenti mode- 
ratione a minore annis marito sponsaliorum tempore, 
etiam curatore praesente, tibi" donatae sunt, ob- 
tentu aetatis non revocabuntur. S. iii non. ISov. 
Diocletiano A. et Aristobulo conss. [a. 285] 

2 Idem AA. et CC. Midae. Si in te ac fratrem 
tuum emancipatos pater vester '^' fecit donationem, in 
aiium postea transferendo portionem eius nihil vobis 
abstulit: nec, si frater tuus sibi quaesiti praedii 
rustici partem donanti patri consensit, dominium ab 
eo discedere potuit propter senatus consulti auctori- 
tatem, nec auxilium in integrum restitutionis in hac 
l re necessarium est. In aliis vero rebus, quae 
etiam sine decreti recitatione alienari possunt, si, 
postquam sibi donatae fuerint'^, postea alii donanti 



eandem*^' patri voluntatefti in minore aetate accom- 
modavit nec praestituta tempora restitutionis exces- 
sit ", hoc auxilium implorare potest. D. viii /^. lan. 
AA. conss. [a. 293] 



XXX (XXXI).^» 
SI ADVERSUS LIBERTATEM. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Anniae. Si 
post decretum praetoris viri clarissimi, qui fideicom- 
missariam'^ libertatem deberi pronuntiavit, Secun- 
dus *', quem condicioni non paruisse conquereris, 
manumissus non est, aetas tua Htis instaurationem 
admittit. quod si libertatem quamvis indebitam de- 
disti, non posse eam revocari intellegis, sed dam- 
nura, quod ob eam causam illatum est, iudicio ne- 
gotiorum gestorum a curatoribus tuis esse sarcien- 
dum. PP. II k. lul. Laterano et Mufino conss. [a. 197] 

2 Imp. Gordianus A. Solanae. Etsi minor ** an- 
nis, ut adlegas, constituta servum tuum ab eo cir- 
cumscripta in consilio manumisisti, tamen vindictae 
impositio, qua libertas iusta munitur, nec obtentu 
quidem aetatis rescindi potest. indemnitati vero 
tuae, a manumisso scilicet sarciendae, ab eo cuius 
iurisdictio est, quateuus iuris ratio permittit, con- 
suli debet. PP. vi id. Mart. Gordiano A. ii et 
Pompeiano conss. [a. 241] 

3 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Marthonae 
et Sabinillae. Quos retraiii in servitutem postulatis, 
si non in consilio causa cognita, cum minores annis 
viginti fuissetis, manumisistis , non per in integrura 
restitutiouem, sed ipso iure persequi potestis. quod 
si probata causa libertas praestita est, restitutio in 
integrum contra libertatem locum habere non potest. 
l Si tamen in ea re culpa seu fraude liberti eius- 
demque curatoris ratio vestra laesa sit, sarciri dam- 
num ab eo qui hoc intulit praeses provinciae cura- 
bit, non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem 
adhibere, si quid tara aperta fraude commissum est, 
ut puniendum in liberto crimen deprehendatur. PP. 
VIII ^'^ k. Oct. Saecuiare ii et Donato conss. [a. 260] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.^^* 
Tatiano. In iudicio de liberali causa sententiam pro 
libertate iatam ne quidem praerogativa minoris aeta- 
tis sine appellatione posse rescindi ambigi non potest. 
PP. VI 11'^^ id. lan. JSicomediae Diocletiano viii et 
Maximiano vii conss. [a. 303] 



XXXI (XXXII)." 

SI ADVERSUS TRANSACTIONEM VEL DIVISIO- 
NEM MINOR RESTITUI VELIT. 

1 Impj). Severus et Antoninus AA. Honorato. 
Cum in integrum pupilla restituta rescindi trans- 
actionem vel divisionem placuit, tu quoque actioni- 
bus, quas pridem habuisti, utaris. 

2 '^'^lmpp. Diocletia?ius et Maximianus AA. et CC. 
Hymnodae:^^ Si ex persona minorum in integrum 
restitutio adversus transactum propter aetatis auxi- 
Uum imploretur, tibi quoque agenti ex integro vel 
replicatione contra exceptionem pacti vel, si peremp- 
tam constet pristinam obligationem, ex instauratione 
negotii tributa actione consulendum est. D. k. Dec. 
CC. conss.^* [a. 294] 



(l) et cc. om. libri (2) fortasse d. k. Dec. vel d. viiii 
k. Dec. scr. (3) B 10, 10 (4) == Th. 2, 16, i: 

iungendae sunt 5, 37, 22. 5, 72, 4, fortasse etiam 4, 32, 25 
(5) seu curatorum om. Th. (6) jB 10, 11 (7) pi- 

gnoris -S index P CR^ pignorum pL cum B (8) sic 
Hal.j pp. xu k. mai. P (9) sic Hal., iii k. mar. P 
(10) £ 10, 12 (II) iunge 5, 71, 8 (12) tibi R, orn. C 
(12") perfectam ins. B {Vi) sic dett., donata luerit P, 



donata fuerint CR (13*) easdem B (14) sic PCRy 
excesserunt dett. cum B (15) B 10, 13 (IC) sic MBy 
fideicommissam Ci2 (n) secundo ^ (x. jr.)? (18) viginti 
ins. edd. cum B ex interpolationey ut videtur (19) vm 
Hal, viiii P (19") et cc. C, om. SPR (20) sic P, 
d. VI Hal. (21) B 10, 14 (22) iunge 2, 19, 9. 2, 

20, 6. 4, 44, S. (23) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 (24) AA. 
conss. (= a. 293) Alommsen collatis legihus iung-endis 



II 32—39 



112 



Sl ADVERSUS SOLtJTIONEM 



XXXII (XXXIII).' 

SI ADVERSUS SOLUTIONEM A DEBITORE VEL 
A SE FACTAM. 

1 ^lmpp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Soteri. Exemplo ceterorum debitorum tutores etiam 
quae ex administratione tutelae debent curatoribus 
solventes liberantur, sed ante tempus in integrum 
restitutioni praestitutum edicto perpetuo permissum 
beneficium implorari et, an sit tribuendum, per 
causae cognitionem aestimari potest. ]). vi id. Fehr. 
CC. conss. [a. 294] 

2 ^ldem AA. et CC. Lawrinae. Indebito legato, 
licet per errorem iuris a minore soluto, repeti- 
tionem ei decerni, si necdum tempus , quo resti- 
tutionis tribuitur auxilium, excesserit, rationis est. 
D. xv" k. April. Sirmi CC^ conss. [a. 294] 



XXXIII (XXXIIII).« 
SI ADVERSUS DOTEM. 

1 Imp. Alexander A. Valenti. Quoniam circum- 
ventam dicis sororem tuam omnia bona in dotem 
dedisse, an veritas adlegationi' adsistat, si ad te 
hereditas sororis tuae vel bonorum possessio perti- 
nuit et tempora nondum praeterierint , intra quae 
legibus conceditur ex persona defuncti postulare in 
integrum restitutionem, praeses provinciae praesente 
diversa parte examinabit. D. vi id. lul. Maximo 
et Paterno conss. [a. 233] 



XXXIIII (XXXV).« 
SI ADVERSUS DELICTUM SUUM. 

1 ^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino. 
In criminibus quidem aetatis suffragio minores non 
iuvantur: etenim malorum mores infirmitas animi 
non excusat. sed cura delictum non ex animo, sed 
ex contractu'^ venit, noxa non committitur, etiamsi 
poenae causa pecuniae damnum inrogatur: et ideo 
minoribus et in liac causa in integrum restitutionis 
auxilium competit. D. id. Oct. Severo ii et Victo- 
rino conss. [a. 200] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Proculae. Licet in delictis aetate neminem excusari 
constet, matri tamen, quae filiis tutorem aetatis lu- 
brico lapsa non petiit, eorum minime denegari suc- 
cessionem convenit, cum hoc in maioribus matribus 
tantum obtineat. v non. Mart. CC. conss. [a. 294] 



XXXV (XXXVI). 
SI ADVERSUS USUCAPIONEM.»»* 

1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Isidorae. Contra eos, qui res minorum'^ tenent, si 
usucapijone dominium adquisierunt, restitutionis auxi- 
lium eis decerni debet. D. k. Mai. Sirmi CC. 
conss. [a. 294] 

XXXVI (XXXVII).'» 

SI ADVERSUS FISCUM. 

1 ^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino. Si 
Probus in minore aetate constitutus circumventus a 
Rufino dispensatore nostro venditionem rei praeci- 
piti animo pretio longe minore contrahere festinavit, 
luris publici fiscus noster in iure restitutionis seque- 
tur auctoritatem. D. id. Oct. Severo et Victorino 
conss. [a. 200] 



I 



2 Imp. Alexander A. Antiocho et aliis. Si ad- 
versus privatos in integrum restitutionem tam tu 
quam fratres tui desideratis, praesidis provinciae 
viri clarissimi notio est isque causa cognita aestima- 
bit, an auxilium quod imploratis conferri in vos 
debea,t.^ quod si adversus fiscum id postulatis, in- 
tellegitis procuratorem meum una cum praeside, 
praesente fisci patrono, adire vos debere. D. k. Aug. 
Alexandro A. ii et Marcello conss. [a. 226] 

3 Imp^. Diocletiafius et Maximianus AA. et CC. 
Laurentio. Edicto quidem divi Marci parentis nostri 
res minorum exceptae nihil tuum adiuvant deside- 
rium, si quidem debiti causa patris minoris vel etiam 
ipsius praedia yenumdata quinquennii praescriptionis 
1 nuUam admittunt quaestionem. Sed quoniam per 
collusionem sive fraudem tunc temporis procuratoris 
nostri nimis exiguo pretio fundum tuum cum man- 
cipiis venunadatum adseveras, si aditus rationalis 
noster tuis adlegationibus adesse fidem nec servatam 
sollemnitatem hastarum animadverterit, fisco te satis- 
faciente revocata venditione fundum tibi restitui 
iubebit. D. id. Febr. Sirmi CC conss. [a. 294] 



XXXVII (XXXVIII)." 
SI ADVERSUS CREDITOREM. 

1 Imp. Antoninus A. Prunico. Cum et ipse con- 
fitearis *= cum Zenodora minore viginti quinque annis 
contraxisse nec docere potuisse praetori viro claris- 
simo ex eo contractu locupletiorem factam, intelle- 
gis eam merito in integrum restitutam. D. vi non. 
Mai. Messala et Sabino conss. [a. 214] 

2 Imp. Gordianus A. Gaiano. Si, ut adlegas, 
minor annis pecuniam fenori accepisti nec ea in 
rem tuam versa est, adversus cautionem, per quam 

60 nomine te obligasti, in integrum restitutionis auxi- « 
lium potes sollemniter postulare. PP. iii non. Oct. j 
Pio et Pontiano conss. [a. 238 1 

XXXVIII (XXXVIUI).'» 
SI UT SE HEREDITATE ABSTINEAT. 

1 ^"^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Florentio '* 
et aliis. Si vos paternae hereditati non miscuistis, 
ob eam rem testificatio necessaria non fuit, cum 
fides veritatis verborum adminicula non desideret, 
quod si pro herede gessistis vcl bonorum possessio- 
nem accepistis, propter aetatem, cui subveniri solet, 
in integrum restitutionis auxilium accipere debetis. 
PP. V non. Mart.^^ Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

2 Imp. Gordianu^ A. Herodotae. Si, cum avi 
tui testamento te heredem reliquissent, hereditates eo- 
rum non adisti, liberum tibi est repudiata paterna 
succes&ione per in integrum restitutionis auxilium, 
quo te aetatis iure dids esse munitam, hereditatem 
parentum tuorum, licet antea non adisti, nunc obti- 
nere. PP. iii non. Febr. Gordiano A. ii et Pom- 
peiano conss. [a. 241] 

XXXVIIII (XXXX).^' 

SI UT OMISSAM HEREDITATEM VEL BONORUM 
POSSESSIONEM VEL QUID ALIUD ADQUIRAT. 

1 Imp. Gordianus A. Protae. Minores viginti 
quinque annis non tantum in his, quae ex bonis 
propriis amiserunt, verum etiam si hereditatem sibi 
delatam non adierint, posse in integrum restitutio- 
nem postulare iam dudum placuit. PP. id.^^ Oct. 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 



(1) ^ 10, 15 (2) iunge 2, 46, 2 (3) iunge 7, 2, 11 
(4) XVI 7, 2, 11 (5) aa (= a. 293) 7, 2, U male 

(6) B 10, 16 (7) tuae ins. dett. cum B (8) B 10, 17 
(9) iunge 2, 36, 1 (10) ex contraotu AR cum B, extra PC''. 
oontractu 0» (lo*) 5 10,18 (U) sic dett. cum B, mino- 



riB PCR (12) J5 10, 19 (13) lunge 2, 34, 1 (14) 5 1 0, 20 
(15) sic PcumB, profitearis CR (16) fi 10, 21 (17) = Greg. 
2, 4, 1 (18) Vetoriis ins. Greg. (19) «c SR, fron- 
tino Greg y florentino C (20) sic Greg., vi non. maii 
Eal. (21) J3 10, 22 (22) id. Hal.y ira id. P, ra id. L 



IK QUIBUS CAUSIS 



113 



U 39—42 



2 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et CC. 
SarapiacR. Adbonorum possessionem in paternis rebus 
omissam minores in integrum restitutionis admitti 
beneficio iam pridem placuit. restituti autem decreto 
bona , quae habuerunt mortis tempore patris, debent 
conferre. D. xvj^ k. Nov. Sirmi CC. conss.^ [a. 294] 

XXXX (XXXXI).» 

m QUIBUS CAUSIS IN INTEGRUM RESTITUTIO 

NECESSARIA NON EST. 

1 Imp. Alexander A. Muiato. Minoribus quinque et 
viginti annis, praesertim qui per tutores vel cura- 
tores non defenduntur, non obesse, si mortem de- 
functi non ulciscantur, innumeris^ divorum paren- 
tum meorum ac meis rescriptis continetur. r id. 
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss. [a. 229] 

2 ^lmpp. Valerianus et GaUienus AA. et Valeria- 
nus C. Yheodotae. Adulescentiae tempus non ina- 
putari in id quinquennium liberis, cuius praescriptio 
seram inotficiosi moventibus quaestionem opponi 
solet, manifeste ante rescripsimus. impleta igitur 
aetate legitima non est iu int(3grum restitutio neces- 
saria, quia non integratio amissae causae liis datur, 
sed integra ipsa causa servatur. PP. ii id. Aug. 
Tusco et Basso conss. [a. 25 8 J 

3 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Decimo 
Caplusio''. In minorum persona re ipsa et ex solo 
tempore tardae pretii solutionis recepto iure moram 
fieri creditum est, in his videlicet, quae moram de- 
sideraut, id est in bonae fidei contractibus et fidei- 
commissis et in legato*. PP. xii k. Oct. ipsis iiii 
et iii AA. conss. [a. 290] 

4 ^ldem AA. et CC.^^ Stratonicae. Si tutor tuus, 
qui pro tutelari officio non caverat, iudicio exper- 
tus est, contra eum lata sententia iuri tuo officere 
non potuit, nec ea quae ab eo gesta sunt ullam 
firmitatem obtinent. frustra igitur in integrum resti- 
tutionis auxilium desideras, quando ea, quae ab eo 
gesta sunt, qui legitimae administrationis personam 
sustiuere non potuit ' *, ipso iure irrita sunt. S. x viii *^ 
k. lan.^^ Nicomediae CC. conss.^^ [a. 294] 

5 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Sancimus 
favore imperfectae aetatis exceptionem non numera- 
tae pecuniae ab initio minoribus non currere, ne, 
dum in integrum restitutionem expectamus, aliquod 
emergat obstaculum, per quod huiusmodi beneficio 
minor uti non potest, ne substantia eius subverta- 
1 tur *^. Sed humanius et latius eandem legis inter- 

gretationem extendere, in omnibus casibus, in qui- 
us vetera iura currere quidem temporales prae- 
scriptiones adversus minores concesserunt, per in 
integrum autem restitutionem eis subveniebant, eas 
ipso iure non currere. melius etenim est intacta 
iura eorum servari, quam post causam vulneratam 
remedium quaerere. videlicet exceptionibus triginta 
et'* quadraginta annorum in suo statu remanenti- 
bus. D. k. Nov. Constantinopoli post cons. Lam- 
padii etOrestis vv. cc [a. 531] 

XXXXI (XXXXII)." 

QUI ET ADVERSUS QUOS IN INTEGRUM RESTI- 

TUI NON POSSUNT. 

1 Imp. Alexander A. Cononidi. In consilio qui- 
dem cognoscentis de restitutione in integrum esse 
oportet, num is, qui se minorem annis laesum esse 



dicat, diligens pater familias fuerit actibusque publi- 
cis industrium se docuerit, ut lapsum eum per aeta- 

I tem verisimile non sit. Verum si causa cognita 
circumventus deprehendatur, propter hoc solum velut 
praescriptione a solito auxilio removeri non debet, 
quod urguentibus patriae necessitatibus decurio mi- 
nor annis creatus sit^^ vel propagandae suboli libe- 
rorum educatione prospexerit. PP. x^* k. Oct. 
Lupo et Maximo conss. [a. 232] 

2 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Cum apud 
veteres dubitabatur, an liberi parentes suos vei li- 
berti patronos in querimoniam deducere possint 
quasi non rite in eos versatos, et quidam existima- 
bant nullam esse contra huiusmodi personas in in- 
tegrum restitutionem, pondere naturali vel •patronali 
reverentia huiusraodi petulantiae refragante, nisi vel 
ex magna causa vel adversus turpem eorum perso- 
nam, alii autem personarum quidem vel causae dis- 
tinctionem respuendam esse censuerunt, tunc autem 
tantummodo dandam esse restitutionem putaverunt, 
cum minor ex sua simpUcitate se deceptum, non ex 
dolo patris vel patroui circumscriptum esse dicat: 
quod^°, ut maneat in omnibus honor parentibus et** 
patrono vel patronae illibatus atque intactus, sanci- 
mus nullo modo neque adversus parentes utriusque 
sexus neque adversus patronum vel patronam dari 
restitutionem. nam personarum reverentia omnem 
eis excludit restitutionem , cum procul dubio est 
etiam ipsas personas cavere, ne quid suae opinioni 
contrarium22 existat. D. k. Sept. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestaevv. cc. [a. 531] 

xxxxii (xxxxin).»» 

SI MINOR SE MAIOREM DIXERITVEL PROBATUS 
FUERIT. 

1 Imp. Alexander A. Maocimianae. Si, cum mi- 
nor annis viginti quinque esses, tabuHs quae sunt** 
tuarum professionum oblatis tibi aetatem quasi maior 
annis viginti quinque decepta probasti, in integrum 
restitutionem intra statutum legibus tempus etiam 
post impletam aetatem de omnibus intra aetatem** 
adversus te gestis postulare apud eum, cuius de ea 
re iurisdictio est, potes. PP. xii^^ k. April. Maximo 

II et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vita- 
lio. Si is, qui nunc minorem se adseverat, fallaci 
maioris aetatis mendacio te decepit, iuxta statuta 
iuris, cum errantibus, non etiam fallentibus minori- 
bus publica iura subvenerunt*', in integrum restitui 
non debet. D. ii k. Dec. Diocletiano iii et Maxi- 
miano AA. conss. [a. 287] 

3 Idem AA. et CC. Theodotae. Si alterius cir- 
cumveniendi causa minor aetate maiorem te probare 
adspectu laboraveris, cum malitia suppleat aetatem, 
restitutionis auxilium tam sacris constitutionibus 
quam rescriptorum auctoritate denegari statutum 

1 est. Quod si per iniuriam vel circumventionem 
adversarii hoc fuerit factum, durat ^^ beneficium, quo 

2 minoribus causa cognita subveniri solet. Aditus 
itaque praeses provinciae probationis aetatis exami- 
nata causa, si tuum dolum non reppererit inter- 
cessisse, ac te minorem tunc fuisse probaveris, causa 

3 cognita in integrum restitui providebit. Si tamen 
in instrumento per sacramenti religionem maiorem 
te esse adseverasti, non ignorare debes exclusum 
tibi esse in integrum restitutionis beneficium, nisi 



(j) XVI Hal.., X Mf (2) AA. conss. (= a. 293) Mommsen 
(3) 5 10, 23 (4) innumeris edd., innumerosis C, nu- 
merosis Pi2*, om. /2» (5) iunge 3, 28, 16 (6) iunge 
4, 49, 5 (7) caplusio 4, 49, 5, om. libri (8) sic G* 
cum B, legati O», legatis R (9) = 5, 42, 3 : fortasse 
iungenda est 4, 6, 11 (10) et cc. om. lex gemina, c/. 

not. 41 (ll) qui . . . potuit om. l. gem. (I2) xvii 4, 6, 11 
(13) sic 5, 42, 3. 4, 6, II, non. Hal. (14) cc. conss. 
Hal.y cum 4, 6, 11, dxocletiano iii et maximiano consa. 
(= a. 287) l. g«m. (15) aut verba ne s. e. subverta- 
U. 



tur delenda sunt cum B aut cum Mommseno scribendum 
expectantibus aliquod . . . potest, substantia e. subver- 
tatur (16) et C cum B, vel PR (17) B 10, 24 

(18) sit dett. cum B, om. CPl (19) x i/a/., xi P 

(20) quod firmant B^ quo de Mommsen (2l) et edd. 

cum B, om. libri (22) sic RB, quis s. o. contrariua PC 
(23) B 10, 25 (24) tabulis quasi Mommsen cum B 

(25) aetatem P/J*, eam aetatem C, eam /2<» (26) xii Hal, 
XV P (27) subveniunt if* cum B (28) durat C 

cum B, durabit PR 

15 



II 42-46 



114 



SI SAEPIUS IN INTEGRUM 



palam et evidenter ex instrumentorum prolatione, 
non per testium depositiones te fuisse minorem osten- 
4 deris Huiusmodi autem sacramento corporaliter 
praestito nullum tibi superesse auxilium perspicui 
mris est. I). xui k. Oct. Sirmi AA.^ conss. [«.293] 
4 Idem AA. et CC. Livio. Cum circa probandum 
annorum numerum ajpud rectorem provinciae erra- 
tum esse proponas et in huiusmodi causis etiam filiis 
familias minoribus subveniri admissum sit, ea, quae 
in prece contulisti, praesidera provinciae exarainare 
convenit: qui si aestimata aetate tua maiorem annis 
falsa opinione te praesumpsisse ex probationum luce 
cognoverit, erga minoris personam fidem veri seque- 
tur. D. VI id.^ Dec. AA.^ conss. [a. 293] 

XXXXIII (XXXXIIII).^ 

SI SAEPIUS IN INTEGRUM RESTITUTIO POSTU- 
LETUR. 

1 Impp. Severus et Antoninus AA. Romano et 
aliis. Si post sententiam proconsulis contra vos la- 
tam desiderastis in integrum restitui nec obtinuistis, 
frustra, ut rursum ea quaestio in integrum restitu- 
tionis ^ agitetur, desideratis : appellare enim debuistis, 
si vobis sententia displicebat. sed si adhuc in 
ea aetate estis, cui subveniri solet, appellandi ius 
vobis restituimus. PP. v k. Aug. Cilone et Libone 
conss. [a. 204] 

2 Imp. Alexander A. lusto militi. Quamquam 
curatores pupillae victi sunt, cum in integrum resti- 
tui pupillam desiderabant , cum tamen novis defen- 
sionibus causam instrui posse dicas, adeant cura- 
tores uxoris tuae et petant, ut causas in integrum 
restitutionis agant. PP. v k. Aug. Alexandro A. 
II et Marcello conss. [a. 226] 

3 Imp. Philippus A. et Philippus C. Aniciae. In 
una eademque causa iteratum in integrum restitutio- 
nis auxilium non iure, nisi novae defensiones prae- 
tendantur, posci saepe rescriptum est. PP. ii k. 
lul. Peregrino et Aemiliano co7iss. [a. 244] 

XXXXIIII (XXXXV).^* 
DE HIS QUI VENIAM AETATIS IMPETRAVERUNT. 

1 Imp. Aurelianus A. Agathocleti. Eos, qui ve- 
niam aetatis" impetraverunt , etiamsi minus idonee 
rem suam administrare videantur, in integrum resti- 
tutionis auxilium impetrare non posse manifestissi- 
mum est, ne qui cum eis contraheret principali 
auctoritate circumscriptus esse videatur.'' PP. k.^ 
luL Aureliano A. et Capitolino conss. [a. 274] 

2 ^lmp. Constantinus A. ad Verinum pu. Omnes 
adulescentes , qui honestate morura praediti pater- 
nam frugem vel avorum patrimonia gubernare cu- 
piunt et super hoc ^" imperiali auxilio indigere coe- 
perint, ita demum aetatis veniam impetrare audeant, 
cum vicesimi anni metas impleverint, ita ut post 
impetratam aetatis veniam idem ipsi per se princi- 
pale beneficium adlegantes non solum praescripto- 
rum annotum numerum probent, sed etiam testibus 
idoneis advocatis morum suorum instituta probita- 
temque animi et" testimonium vitae honestioris 
l edoceant. Feminas quoque, quas morum honestas 
mentisque sollertia commendat, cum octavum et de- 
cimum annum egressae fuerint, veniam aetatis im- 
petrare sancimus. sed eas propter pudorem ac ve- 
recundiam feminarum*^ in coetu'^ pubKco demon- 



I 



strari testibus'* non cogimus, sed percepta aetatis 
venia anuos tantum probare testibus '^ vel instru- 
mentis, misso procuratore, concedimus, ut etiam 
ipsae in omnibus negotiis tale ius habeant, quale 
mares habere praescripsimus *", ita tamen, ut prae- 

2 dia sine decreto non alienent. Sed senatores 
quidem clarissimi viri in hac regia urbe commo- 
rantes apud sublimitatera tuara, ceteri vero apud 
praetorem, in provinciis autem oranes apud earum 
rectores de suis moribus et honestate perdoceant. 

3 Hi vero, qui contra memoratam dispositionem 
veniam aetatis impetraverint, sciant eam nullas vires 
obtinere. "PP. /// k. lun. Romae Crispo ii et 
Constantino ii CC. conss.^^ [a. 321] 

3 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Eos, qui ve- 
niam aetatis principali clementia impetraverunt vel 
impetraverint, non solum alienationem , sed etiam 
hypothecam minime posse sine decreti interpositione 
rerum suarum immobilium facere iubemus, in qua- 
rum alienatione vel hypotheca decretura illis neces- 
sarium est, qui necdum veniam aetatis meruerunt, 
ut similis sit in ea parte condicio minorum omnium, 
sive petita sive non sit aetatis venia. D. viii id. 
April. Decio vc. cons. [a. 529] 

4 ^^ldem A. ad senatum. Si quis aliquid dari 
vel fieri voluerit et legitimae aetatis fecerit mentio- 
nem vel sic absolute dixerit 'perfectae aetatis', il- 
lam tantummodo aetatem intellectam esse videri vo- j 
lumus, quae ex viginti quinque annorum curriculis 1 
corapletur, non ab iraperiali beneficio suppletur. et « 
praecipue quidem in substitutionibus vel restitutio- 
nibus hoc intellegi sancimus: nihilo minus autem et 

in aliis, nisi specialiter quisquam addiderit ex venia 
aetatis velle aliquid procedere. D. xi k. Aug. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

XXXXV (XXXXVI)." 

SI MAIOR FACTUS RATUM HABUERIT. 

1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Eutychtano. Si inter minores quinque et viginti 
annis vel scriptura interposita vel sine scriptura 
facta sine dolo divisio est eamque post legitimam 
aetatem ratam fecerunt, manere integram debere 
convenit. S. viii k. Mai. AA. conss. [a. 293] 

2 ^^ldem AA. et CC. Soteri. Qui post vicesimura 
quintum annum aetatis ea quae in minore aetate 
gesta sunt rata habuerunt, frustra rescissionem eo- 
rum postulant. D.-^ id. Fehr. CC. conss. [a. 294] 

XXXXVI (XXXXVII).^^ 

UBI ET APUD QUEM COGNITIO RESTITUTIONIS 
AGITANDA SIT. 

1 Imp. Antoninus A. Severo. Si quid a procu- 
ratore meo iudicatum est, id per in integrum resti- 
tutionem praesidis sententia non potest rescindi. 
princeps enira solus contra sententiam procurato- 
rum suorura in integrum restituere solet. PP. vi 
k. Dec.^^ Laeto ii et Cereale conss. [a. 215] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aqui- 
linae. Quoniam ea, quae in transactione dari pla- 
cuerat, te tradidisse proponas, consequens est, si de 
his repetendis per in integrum restitutionem vel 
quamcumque aliam causam putaveris agendum, eius 
adire te provinciae praesidem, in qua domicilium 
habent quos convenis. 



(1) aa. scrrpst, co. (= a. i94) Bal. (2) id. Haly k. P 
(3) aa. P, cc. Hal. (4) B 10, 26 (5) in int rest. 
om. PCR^ contra B (5*) B 10, 27 (6) principali 

clementia ins. P contra B (ex c. 3 h. t.f) (7) sic R 
cum J3, contraherent p. a. circumscripti ease videantur PC 
(8) k. Hal., VIII k. P (9) ;>r. . . . § 2 = Th. 2, 17, 1 

(10) super hoc om. Th. contra B (U) et /2« cum J5, 
om. PCR^ (12) feminarum om. Th. contra B (13) in 
coetu AP^Th.B, coetui PCR (14) testibus om. PR<* 
contra Th.B (J6) quinque ins. P^C contra Th.B (10) sic 



dett. Th.B, rescripsimus PCR (17) d. v id. April. 

Thessal. ins. Th. (18) sic Th., ii et constantino caes. 

II coss. Hal, et conBt. n et con. ss. P: scribi debuity 
ut proposuit lac. Gothofredus, Crispo iii et Constantino 

III CC. conss. (= a. 324), nam huic anno soli conveniunt 
et praefectura Verini et Thessalonicae {not. 17) (19) iunge 
5, 74, 3 (20) iunge 3, 38, 12. 5, 4, 24. 5, 20, 2. 6, 25, 6 
(21) B 10, 28 (22) iunge 2, 32, 1 (23) d. vi 2, 
32, 1 (24) B 10, 29 (25) sic Hal, pp. XVi k. 
aprl. P 



DE EEPUTATIONIBUS 



115 



n 46-51 



3 Imp. lustinianus A. lohanm pp. Cum scimus 
esse dubitatum de restitutionibus , quae in integrum 
postulantur, sive tantummodo apud iudicem, cui 
aliqua iurisdictio est, examinari eas oportet, sive et 
apud pedaneos iudices, sive eas minores viginti quin- 
que annis petierint sive maiores, secundum quod 
anterioribus sanctionibus vel veteris iuris vel nostris 
declaratum est: sancimus non solum apud iudices 
pro tribunali huiusmodi causae cognitiones proponi, 
sed etiam apud eos iudices, quos augusta dederit 
maiestas aut nostrae rei publicae administratores vel 
in hac regia civitate vel in provinciis, ut videatur 
ipse, qui iudicem destinaverit, utpote pro tribunali 
cognoscens et in integrum dare restitutionem et cau- 
sas eius examinare: sic etenim non difficilis erit 

1 causarum examinatio. Sed ne quis ita eifuse in- 
tellectum nostrae constitutionis audeat esse trahen- 
dum, ut etiam apud compromissarios iudices vel 
arbitros ex communi sententia electos vel apud eos, 
qui dantur a iudicibus, qui propriam iurisdictionem 
non habent, sed tantummodo iudicandi facultatem, 
putet huiusmodi extendi sanctionem, cum hos gene- 
raliter volumus tales causas dirimere, qui vel cer- 
tae administrationi, cui et iurisdictio adhaeret ', prae- 
positi sunt vel ab his fuerint dati, et multo magis 
si a nostra maiestate delegata eis causarum sit au- 

2 dientia. Sed ne quid penitus dubitandum relin- 
quatur, et hoc addendum esse censemus, ut eis tan- 
tum quos supra enumeravimus liceat de in integrum 
restitutione disceptare, sive hoc specialiter eis fuerit 
mandatum, quod et veteribus non fuerat incognitum, 
vel si generaliter iudices dati sunt, vel in aliis spe- 
ciebus, inciderit autem quaedam quaestio restitutio- 
nis. D. III k. Sept. ConstantinopoU post consula- 
tum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 

XXXXVII (XXXXVIII).* 

DE REPUTATIONIBUS, QUAE FIUNT IN lUDICIO 
IN INTEGRUM RESTITUTIONIS. 

1 Imp. Severus A. Tatiano. Qui restituitur in 
integrum, sicut in damno morari non debet, ita nec 
in lucro: et ideo quidquid ad eum pervenit vel ex 
emptione vel ex venditione vel ex alio contractu, 

1 hoc debet restituere. Sed et si intercessor minor 
viginti quinque annis intervenit, in veterem debito- 

2 rem debet restitui actio. Sed et cum adiit minor 
hereditatem et restituitur, mox quidquid ad eum ex 

3 hereditate pervenit, debet praestare. Verum et 
si quid dolo eius factum est, hoc eum praestare 
convenit. Sine die et consule. 



XXXXVIII (XXXXVIIII).^ 

ETIAM PER PROCURATOREM CAUSAM IN INTE- 
GRUM RESTITUTIONIS AGl POSSE. 

1 Imp. Alexa?ider A. Liciniano. Causam in inte- 
grum restitutionis, si qua competit, etiam per pro- 
curatorem agi posse placet. D. xiii^ k. Oct. Porrt- 
peiano et Peligno conss. [a. 231] 



xxxxviiii (hy 

IN INTEGRUM RESTITUTIONE POSTULATA NE 
QUID NOVI FIAT. 

1 ^lmp. Gordianus A. Secundino militi. Postu- 
lata in integrum restitutione omnia in suo statu esse 
debere, donec res finiatur, perspicui iuris est, idque 
curabit is, ad cuius partes ea res pertinet. PP. xii 
k. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 



L (LI).' 

DE RESTITUTIONE MILITUM ET "EORUM QUI 

REI PUBLICAE CAUSA AFUERUNT. 

1 Impp. Severus ct Antoninus AA. Chiloni. Si 
Valerianus centurio cohortis duodecimae Alpinorum 
ante vita decessit, quam possessionem acciperet, 
heres eius ex persona defuncti restitutionis auxilium 
intra annum utilem ita recte implorabit, si Vale- 
riauus post exactos dies, quibus bonorum possessio 
defertur, in militia defunctus est. PP. k. Nov. La- 
terano et Rufino conss. [a. 197] 

2 Imp. Alexander A. Petronio centurioni. Si 
quid de bonis eorum, qui rei publicae causa absen- 
tes sunt, deminutum est actioneve qua competente 
eis aliquis liberatus fuit, in integrum restitutio per- 
petua iurisdictione intra annum utilem permittitur. 
PP. XIII k. Nov. Alexandro A. cons.^ [a. 222] 

3 Idem A. Flavio Aristodemo militi. Quod tem- 
pore militiae de bonis alicuius possessum ab aliquo 
est, posteaquam is rei publicae causa abess^ desiit, 
intra annum utilem^ amota praescriptione temporis 
medii possessionem vindicare permissum est: ultra 
autem ius possessoris laedere contra eum institu- 
tum non oportet. PP. non. lan. Maximo ii et 
Aeliano conss. [a. 223] 

4 ^^lmp. Gordianus A. Mestriano. Ignorare non 
debes eorum, qui rei publicae causa sine dolo malo 
absunt, si absentes boni viri arbitratu non defen- 
duntur, bona tantum possideri, venditionem autem 
in id tempus differri, quo rei publicae causa abesse 
desierint. D. xii k. lan. Gordiano A. et Avioia 
conss. [a. 239] 

5 ^^ldem A. Secundino militi. Neque rei pubH- 
cae causa absentibus nec aliis maioribus ad titulum 
in integrum restitutionis pertinentibus praescriptio- 
nem quadriennii post factam a fisco venditionem 
obesse posse manifestum est. PP. vi id. Mai. Sa- 
bino et Venusto conss. [a. 240] 

6 Irnpp. Falerianus et Gallienus AA. Germano 
centurioni. Si, cum militaribus laboribus operam 
dares, creditoris tui heredes possessiones sibi obli- 
gatas distraxerunt, poteris adito praeside provinciae 
in integrum restitutionem impetrare retractataque 
venditione recipies possessiones , oblato ante debito 
vel pretio, si minus debito fuisset. PP. iiii non. 
April. Valeriano et Gallieno AA. conss. [a. 254] 

7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Marinae. Quae a patre geruntur, non decet pro 
disciplina militari a tiliis ad irritum devocari, prae- 
sertim cum nec patrem tuum in rebus humanis 
agentem adfirmes conquestum fuisse super huius- 
modi contractu. D. non. Fehr. CC. conss. [a. 294] 

8 ^' Imp. lustinianus A. Menae pp. Sancimus 
his solis, qui in expeditionibus occupati sunt, ea 
tantummodo tempora, quae in eadem expeditione per- 
currunt, tam in exceptionibus declinandis quam in 
petendis in integrum restitutionibus eis opitulari: 
illis temporibus, per quae citra expeditionis necessi- 
tatem in aliis locis vel in suis aedibus ^^ degunt, 
minime eos ad vindicanda memorata privilegia adiu- 
vantibus. D. r/*^ id. April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 

LI (Lliy* 

DE UXORIBUS MILITUM VEL EORUM QUI REI 
PUBLICAE CAUSA ABSUNT. 

1 l77ip. Alexander A. Secundinae. Temporalibus 
actionibus exclusis mulieribus, quae cum maritis 
rei publicae causa absentibus peregrinatae sunt, ad 
exemplum militum subveniri solere non est ignotum. 



(1) sic M<^B, aderit CRM^ (2) i? 10, 30 (3) B 10, 31 
(4) d. xm Hal, pp. xvi P (5) J5 10, 32 (6) cf. 
ad 2, 50, 4. 5 il) B 10, 33 (8) a. cons. scripsi, 

a. 11 et marcello coss. (= a. 226) Hal. (9) vel re- 

gcissa usucapione, si rem militis posaessor usucepit vel 



secundum B exciderunt (lo) fortasse tnscripiiones 

c. 4 et b permutandae sunt et iungenda c. 4 cum 2, 49, 1 
(U) = 7,35,8: {«n^rcG, 21, 17 (12) sic CRB, sedibus il/ 

(13) VIII scr., cf. Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte 11 p. 174 

(14) B 10, 35 

15* 



)I 51—53 



116 



DE TEMPORIBUS IN INT. EEST. 



PP. III non. Dec. Alexandro A. li et Marcello 
conss. ^ [«. 226] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et 66. 
Quintiliano. Ei, quae diutissime fuit cum marito 
qui militiae operam daret, non officit praescriptio 
longi temporis: sed quia huiusmodi diutinae absen- 
tiae commenta callide adhibita atque composita ob- 
esse omnino non debent, decernimus, ut, si talis 
mulier domum ad se pertinere monstraverit, quae in 
absentia eius vendita est, refuso pretio, quod re 
vera solutum est, eandem recipiat. D. viii k. Dec. 
ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293] 

LII {lAliy 

DE TEMPORIBUS IN INTEGRUM RESTITUTIONIS 
TAM MINORUM ALIARUMQUE PERSONARUM, QUAE 
RESTITUI POSSUNT, QUAM HEREDUM EORUM. 

1 Imp. Gordianus A. Pudenti militi. In his, in qui- 
bus laesus es, cum minor annis vigiuti quinque esses, 
toto militaris expeditionis tempore auxilium restitu- 
tionis postulare potes: tempus etenim post impletam 
minorem aetatem praestitutum ex die missionis iuxta 
rationem iuris computari debet. PP. iii non. Oct. 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 Idem A. Secundino militi. Si intra legitimam 
aetatem vel, ea impleta, nondum exacto tempore 
praestituto pater tuus in fata concessit tuque ei 
heres extitisti et intra viginti quinque annos vel post 
eam aetatem intra id tempus, quod ad in integrum 
restitutionem defuncto supererat, nomen militiae de- 
disti, praeses provinciae causa cognita per in in- 
tegrum restitutionem ex persona defuncti subveniri 
tibi providebit. D. xi k. JSov. Pio et Pontiano 
conss. [a. 238] 

3 ^'Idem A. Muciano * militi. Si intra annos, qui- 
bus in integrum restitutionis auxilium indulgetur, 
constitutus es vel eo tempore nomen militiae de- 
disti et expeditione occupatus es, continuatum bene- 
ficium restitutionis per usucapionem, licet ante mili- 
tiam suppleta sit, non patitur te dispendio rei fami- 
liaris adfligi. D. viiii^ k. l^ov. Pio et Pontiajio 
conss. [a. 238] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Dionysio. Ex persona fratrum, si tibi eorum quae- 
sita successio est, potes contra quem supplicas 
agere, non ignorans, quod, si minores quinque et 
viginti annis militaverunt fratres tui atque in mili- 
tia diem functi sunt, in integrum restitutionis eis 
tempus non cesserit, sed omne ad successorem trans- 
miserint. S. viiik. lan. Philippopoli CC. conss.^ [a. 294] 

5 ^lmp. ConstantiJius A. aa Bassum. Ea, quae 
de temporibus in integrum restitutionum legibus 
cauta sunt, custodiri convenit, et si forte quis bene- 
ficio nostro aetatis veniam fuerit consecutus, ex eo 
die,^ quo indulgentia nostra in iudicio competenti 
fuerit intimata eique administratio rei propriae per- 
missa», ut ad persequendas in integrum restitutio- 
num "^ finiendasque causas iure ^ tempus habeat prae- 
stitutum, ita tamen, ut numquam minoribus viginti 
quinque annis constitutis de his, quae ante im- 
petratam veniam aetatis gesserunt, auxilium in in- 

1 tegrum restitutionis denegetur. Si quando sane 
in minoris iura successerit minor, minime pro- 
hibeatur, cum quintum et vicesimum aetatis suae 
annum transierit, in integrum restitutionis beneficio 

2 uti tempore illibato. Quod si maioris fuerit mi- 
nor iura nactus, quantum ad eas pertinet causas, 
quas ex persona maioris fuerit consecutus, tantum 



temporis ad exponendas in integrum restitutiosis * 
decidendasc[ue causas accipere debebit, quantum de- 
functo, cuius heres aut bonorum possessor docebi- 
3 tur extitisse, reliquum fuerat. Cum vero maior 
successionem fuerit adeptus minoris, si quidem ci- 
vili iure ab intestato vel ex testamento successerit, 
mox cum fuerit adita'° hereditas, si vero honorario 
iure, ex quo bonorum possessio fuerit accepta, exa- 
minando in integrum restitutionis negotio solida sine 
ulla diminutione tempora supputentur. D. non. Oct. 
Romae^^ Constantino A. et Licinio utrisque ii 
conss.^^ [a. 312] 

6 ^^ldem A. ad lulianum pu. Petendae in inte- 
grum restitutionis temporibus observatis, si dilatio 
ab actore petatur, quae intra metas restitutionis '* 
valet artari, eandem quocumque flagitante causis 
cognitis tribui oportebit. sin vero eiusmodi postu- 
lantur curricula, quae intra spatium" receptum 
angustari non queunt (quippe si in confinio legitimi 
temporis petantur, et eius terminos prorogabunt), 
dilationem petitori denegari conveniet: in eius enim 
arbitrio fuerat tunc inferre litigium, cum petitae di- 
1 lationis mora spatio superstite posset includi. Quod 
si defensio rei '" dilationis suffragium postulaverit, 
eandem adserta causa citra obstaculum temporis de- 
ferri sancimus, quia nequaquam in ipsius steterat 
potestate, quando litigio pulsaretur. dari igitur debet, 
etsi impetrata dimensio sese ultra temporis defini- 
tionem''^ proferat. qua dilationc, si a reo ^^ impe- 
tretur, etiam actor in requirendis '* probationibus 
uti minime prohibetur. D. xiiii k. Aug. pp. Eo- 
mae ad senatum Constantio et Maximo conss. [a. 327] 

7 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Supervacuam 
differentiam utilis anni in integrum restitutionis a 
nostra re publica separantes sancimus et in antiaua 
Roma et in hac alma urbe et in Italia et in aliis 
provinciis quadriennium continuum tantummodo nu- 
merari ex die, ex quo annus utilis currebat, et id 
tempus totius loci esse commune : ex ditferentia enim 
locorum aliquod induci discrimen satis nobis absur- 

1 dum esse visum est. Quod non solum in mino- 
rum restitutionibus , quibus utilis annus incipit cur- 
rere, ex quo vicesimi sexti anni dies illuxerit, sed 
etiam in maiorum hoc idem adhiberi sancimus, ut 
et hic pro utili anno memorata continuatio temporis 
observetur ad interponendam contestationem finien- 

2 damque litem. Et quemadmodum omnis minor 
aetas excipitur in minorum restitutionibus , ita et in 
maiorum tempus, in quo rei publicae causa afuerint 
vel aliis legitimis causis, quae veteribus legibus enu- 
meratae sunt, fuerint occupati, omne praecipiatur, 
et sit non absimilis in hac parte minorum et maio- 
rum restitutio. D. k. Sept. Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 



LIII (Lnil).*» 

QUIBUS EX CAUSIS MAIORES IN INTEGRUM 
RESTITUUNTUR. 

1 Imp. Antoninus A. Aemiliano. Si propter offl- 
cium legationis ad me bona fide factae absens et 
indefensus condemnatus es, instaurationem iudicii 
iure desideras, ut ex inte^ro defensionibus tuis uta- 
ris. nam eos quoque, qui legationis officio fungun- 
tur, in eo privilegio esse, quo sunt qui rei publicae 
causa absunt, receptum est. PP. v non. Mart. duo- 
bus Aspris conss. [a. 212] 

2 laem A. Dionysio. Si idcirco apud arbitrum 



(l) B 10, 34 (l') iunge 3, 32, 4 (2) muniano 3, 32, 4 
\ (3) XII 3, 32, 4 (4) k. lun. AA. conss. (= a. 293) Mommsen 
(5) = Th. 2, 16, 2 (6) reserata Th. (7) restitutio- 
ne« dett. cum Th. contra B (8) iuge 7%., vo/ilficos B 
(») sic CM^ cum B, restitutiones M^^Th. (lo) cum 

oreta fuerit vel adita Th. (li) d. vii k. Aug. Naisso, 
pp. Romae non. Oct. Th. (12) Constantino A. v et 

Licinio C, conas. (— ■ a. 81») scr. tam propter locum^ 



guo data est constitutio (not. 11), guam propter urbanam 
Bassi praefecturam (13) = Th, 2, 7, 2 (14) raetas 
lege comprehensas Th. (15) lege ins. Th. (16) rei] 
possidentium Th. (17) ultra constitutionis regulam Th. 
(18) a possessore Th. (19) in requirendis TA., inqui 
rendia C, pro requirendi* R (20) B 10, 80. — Q 

Dig. 4, 6 



DE ALIENATTONB 



117 



ir 53- 



i)'0 



praesentiara tiii facere non potuisti, quod sub custo- 
dia militari iussu praesidis detinebariB, idque in ve- 
ritate esse praesidi provinciae probaveris, accipies 
causae instaurationem. PP. xiii k. Oct Laeto et 
Cereale conss. [a. 215] 

3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pro- 
culo decurioni. In contractibus , qui bonae fidei 
sunt, etiam maioribus officio iudicia causa cognita 
publica iura subveniunt. D. non. Aug. Diocletiano 
A. II et Aristobulo conss. [a. 285] 

4 Idem AA. Prisciano. Res publica minorum 
iure uti solet ideoque auxilium restitutionis implo- 
rare potest. D. ii id. Nov. Diocletiano A. ii et 
Aristobulo conss. [a. 285] 

5 Idem AA. et CC. Liciniano. Si ab hostibus 
cum patre ac matre captus, post his ibi defunctis 
legis Uorneliae beneficio reversus successiones eo- 
rum quaesisti, exemplo utilis actionis, quae in inte- 
grum restitutis datur, cum exceptionis annuae quae 
Euic obici solet obiectu res vindicare non prohibe- 
rig. D. XF/» k. Mai. CC. conss. [a. 294] 



LIIII (LV).« 

DB ALIENATIONE lUDICn MUTANDI CAUSA 
FACTA. 

1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Catulo. Cum in rem actioni possessio pariat adver- 
sarium ^, alienatione etiam iudicii mutandi causa ce- 
lebrata in integi-um restitutio edicto perpetuo per- 
mittatur, intellegis, quod, si rem, ne secum agatur, 
qui possidebat venumdedit et emptori tradidit, quem 
elegeris conveniendi tibi tributam esse iure faculta- 
t«ra. D. VI k. Deo.* Viminacio CC. conss. [a. 294] 



LV (LVI).* 
D£ RECEPTIS. 

1 Imp. Antoninus A. Nepotianae. Ex aententia 
arbitri ex compromisso iure perfecto aditi appellari® 
non posse saepe rescriptum est, quia nec iudicati 
actio inde praestari potest et ob hoc invicem poena 
promittitur, ut metu eius a placitis non recedatur. 
sed si ultra diem compromisso comprehensum iudi- 
catum est, sententia nulla est, nec uUam poenam 
committit qui ei non paruerit. PP. viiii'' fc. Aug. 
Jiomae Antonino A. iiii et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp^)p. Carus Carinus et Numerianus AAA. Cle- 
menti. bi contra compromissum adversarius tuus 
apud eleetum arbitrum praesentiam sui facere de- 
trectavit, placitae poenae videtur obnoxius. PP. viii 
k. lan. Caro et Carino conss. [a. 283] 

3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Petroniae. Arbitrorum ex compromisso sententiae 
non obtemperans, si sordes vel evidens gratia eorum 
qui arbitrati sunt intercesfiit, adversus filiam tuam 
a^entem ex stipulatu exceptione doli mali uti pote- 
ris. sed et^ ex doli clauaula, quae compromissi sti- 

Eulationi subici solet, filiam tuam convenire non veta- 
eris ». PP. III id. lan. ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293] 

4 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Ne in 
arbitris cum sacramenti religione eligendis periu- 
rium comraittatur et detur licentia perfidis homini- 
bus passim definitiones iudicum eludere, sanctissimo 
arbitrio et huiusmodi rem censemus esse componen- 
\ dam. Si igitur inter actorem et reum nec non 
et ipsum iudicem fuerit consensum, ut cura sacra- 
menti religione lis procedat, et ipsi quidem litiga- 
tores scriptis hoc suis manibus vel per publicas 
personaa scripserint vel apud ipsum arbitrum in 
actis propria voce deposuerint, quod sacramentis 



praestitis arbiter electus est, hoc etiam addito, quod 
et ipse arbiter iuramentum praestitit super lite cum 
omni veritate dirimenda, eius definitionem validam 
omnimodo custodiri'" et neque reum neque actorem 
posse discedere, sed tenere omnifariam, quatenus 

2 oboedire ei compellantur. Sin autem de arbitro 
quidem nibil tale fuerit vel compositum vel scrip- 
tum, ipsae autem partes litteris hoc manifestaverint, 
quod iuramenti nexibus se illigaverint , ut arbitri 
sententia stetur, et in praesenti casu omnimodo de- 
finitionem arbitri immutatam servari, litteris vido- 
licet eorum similem vim obtinentibus , sive ab initio 
hoc fuerit ab his scriptum vel praefato modo depo- 
situm, dum arbiter eligebatur, sive post definitivam 
sententiam hoc scriptum inveniatur, quod cum sacra- 
menti religione eius audientiam amplexi sunt vel 
quod ea quae statuta sunt adimplere iuraverunt. 

3 Sed et si ipse solus arbiter hoc litigatoribus pos- 
centibus et vel scriptis vel depositionibus, ut dictum 
est, manifestum facientibus praestiterit iuraraentum, 
quod cum omni veritate liti iibramenta imponat, si- 
milem esse etiam in praesenti casu prioribus eius 
definitionem et eam omnimodo legibus esse vallatam. 

4 Et in his omnibus casibus liceat vel in factum 
vel condictionem ex lege vel in rem utilera insti- 
tuere, secundum quod facti qualitas postulaverit. 

5 Sin autem in scriptura quidem aut depositione nihil 
tale appareat, una autem pars edicat iuramentum 
esse praestitum, quatenus arbitrali stetur sententia, 
huiusmodi litigatorum vel solius arbitri sermonea 
minime esse credendos, cum et, si quis iusiurandum 
datum esse non iudice supposito nec hoc scriptura 
partium testante concesserit, incerti certaminis com- 
poaitio, quae inter hominea imperitos saepe accidit, 
non aliquid robur ** iudicatis inferat, sed in huius- 
modi casu haec obtineant, quae veteres super arbi- 

6 tris eligendis sanxerunt. Si quis autem post 
arbitri definitionem subscripserit ip.fiBveiv vel aroi- 
Xeiv vel nXrjQovv vel TtavTa tioieIv vel SiSovai (Grae- 
cis enim vocabulis haec enarrare propter consuetu- 
dinem utiliua visum est), etsi non adiecerit ofioXoyco, 
et sic omnimodo per actionem iu factum eum com- 
pelli ea facere quibus consensit. qualis enim diffe- 
rentia est, si huiusmodi verbis etiara o/uoXoycj adi- 
ciatur vel huiusraodi vocabulum transmittatur ? 

7 Si enim verba consueta stipulationum et subtilis, 
immo magis supervacua observatio ab aula concessa 
est, nos, qui ^^ nuper legibus a nobis acriptis '^ multa 
vitia stipulationura multasque ambages scrupulosos- 
que circuitus correximus, cur non et in huiusmodi 
scriptura totara formidinera veteris iuris amputaraus, 
ut, ai quis haec scripserit vel unum ex his, ad- 
quiescere eis compellatur et ea ad eflfectum omni- 
modo perducere^''? cum non est verisimile haec 
propter hoc scripsisse, ut tantum non contradicat, 
sed ut etiam ea impleat, adversus quae obviam ire 
non potest. Recitata septimo miiiario in novo con- 
sistorio palatii lustiniani. D. iii k. Nov. Decio vc. 
cons. [a. 529] 

5 ^^ldem A. luliano pp. Cum antea sancitum 
fuerat in arbitris eligendis, quos neque poena com- 
promissi vallabat neque iudex dederat, sed nulla 
praecedente sententia communis electio, ut in illo- 
rum sententia stetur, procreabat, si quidem pro 
parte pulsata forma arbitralis procederet, exceptio- 
nem ei veluti pacti generari, sin autem pro actore 
calculus poneretur, nihil ex eo procedere ei prae- 
aidii: sancimus in eos arbitros, quos praediximus 
et quos talis consensus elegerit sub eo pacto in 
scriptis vel non in scriptis habito, ut eorum defini- 
tiom stetur, si quidem subscripserint, postquam de- 
finitio procedit, quod non displicet arababus parti- 
bus eorum sententia, non solum reo exceptionera 



(1) XVI Hal, XIII P (2) B 10, 37, 13. — Cf. Dig. 4, 7 

(3) sic R^ cum B, aotionem p. p. adversario PCR'* 

(4) Oct. Mommsen (5) B ly 2. -^ Cf. Dig. 4, 8 
(6) appellare /t6rt (7) «te Hal., xi P (g) et R" 



cum By om. CR^ (9) sic R, dubitaveris C (lo) cen- 
gemus ins. O* (11) robur dett., robus 72*, rebua CR'* 
(12) observatio aboleri c. est nosque Mommsen (13) 6, 23, 25. 
8, 37, U (14) produoere CR'^ (15) iunge 4, 20, 20 



II 55— 5B 



118 



PE SATISDANDO 



veluti pacti generari, sed etiam actori ex nostro 
numine in factum actionem, quatenus possit sen- 
tentia eius exsecutioni mandari, sed' in hac quidem 
regia civitate ab officio eminentissimae praefecturae 
vel eius, cuius forum pars sequitur fugientis, in 
provinciis autem tam per moderatores quam appa- 
ritiones eorum, vel per iudices, quorum regimen pars 

1 pertimescat puJsata. Sin autem minime quidem 
post sententiam subscripserint arbitri formam am- 

Slecti, sed silentio eam roboraverint et non intra 
ecem dies proximos attestatio missa fuerit vel iu- 
dici vel adversariis ab alterutra parte, per quam 
manifestum^ fiat definitionem non esse amplecten- 
dam, tunc silentio partium sententiam roboratam 
esse et fugienti exceptionem et agenti memoratam 

2 actionem competere. Altera autem parte recu- 
sante secundum praefatum modum et implere sta- 
tuta minime cupiente nihil fieri praeiudicium neque 
pari vel exceptionem reo vel actori actionem, ex- 
ceptis videlicet arbitris, qui cum sacramenti religione 
electi sunt secundum novellam nostri numinis con- 
stitutionem ^ : tunc etenim ea omnia servari, quae lege 
nostra super huiusmodi audientia definita sunt. 

3 (1) Licet non ignoramus lulii Pauli opinionem et 
aliorum prudentium certorum", qui tetigerunt qui- 
dem huiusraodi quaestionem,, quam in praesenti ad- 
gredimur, non autem perfectissime peregerunt, sed 
usque ad quasdam temporales actiones standum 
esse existimaverunt , plenius tamen et generahter 
definimus conventum in scriptis apud compromissum 
iudicem factum ita temporis interruptionem inducere, 

4 (2) quasi in ordinario iudicio lis fuisset inchoata. Ad 
haec generaliter sancimus in his, quae apud com- 
promissarios acta sunt, si aliquod in factum respi- 
ciens vel professum est vel attestatum, posse eo et 
in ordinariis uti iudiciis. D. vi k. April. Constan- 
tinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

6 Idem A. lohanni pp. Sancimus mulieres suae 
pudicitiae memores et operum, quae eis natura per- 
misit et a quibus eas iussit abstinere, licet summae 
atque optimae opinionis constitutae arbitrium in se 
susceperint vel, si fuerint patronae, ^inter libertos 
suam interposuerint audientiam, ab omni iudiciali 
agmine separari, ut ex earum^ electione nuUa poena, 
nuUa pacti exceptio adversus iustos eorum con- 
ventores^ habeatur. D. k. Sept. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestae. [a. 531] 



LVI (LVII).» 
DE SATISDANDO. 

1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Non est luris incerti eum, qui apud acta factus est 
agentis procurator, non compelli ratam rem domi- 
num habiturum satisdare: ^hoc enim casu veluti 
praesentis procuratorem intervenire intellegendum 

1 est. Itaque etsi postea mutata voluntate pro- 
curatorem *° esse noluerit, tamen iudicium, quo quasi 
procurator expertus est, iudex ratum habere debe- 

2 bit. Sin autem ei ab adversario'^ opposita fue- 
rit in ipso litis exordio defensionis adlegatio, etiam 
ipse quasi absentis in hac parte procurator satis- 
dationem super excipienda lite praestare cogitur, 
qua non praecedente lis quae ei mandata est ulte- 

3 rius procedere a iudice non conceditur. Rei au- 
tem procurator vel defensor ^\ etiam sub gestorum 
testificatione factus, in ipso litis hmine iudicatum 
solvi satisdationem in omnibus causis praestare co- 
gitur. D. viiii k. JSov. CC. conss. [a. 294] 



LVII (LVIII). 

DE FORMULIS ET IMPETRATIONE ACTIONUM 
SUBLATIS. 

1 ItT^p. Constantius et Constans AA. MarcelUno 
praesim Phoenice. luris formulae aucupatione syl- 
labarum insidiantes cunctorum actibus radicitus am- 
putentur. D. x k. Febr. Constantio iii et Constante 
II AA. conss. [a. 342] 

2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Hie- 
no^ pp. Nulli prorsus non impetratae actionis in 
inaiore vel minore iudicio agenti opponatur excep- 
tio, si aptam rei et proposito negotio competentem 
eam esse constiterit. D. x k. Mart. Constantino- 
poli Tauro et Felice conss. [a. 428] 

LVIII (LVIIII) 
DE lUREIURANDO PROPTER CALUMNIAM DANDO. 

1 ^'^lmp. lustinianus A. Demostheni pj). In om- 
nibus causis,* sive propter litteras fuerit certatum 
sive propter instrumenta sive propter quicquam aliud, 
in quo necessitas probationis incumbit, sancimus 
non aliter easdem probationes praestare compelli, 
nisi prius qui eas exposcit iuramentum de calumnia 
praestaverit , quod non causa diiferendi'^ huiusmodi « 
proposuit adlegationes'^: nam sacramenti timore ■ 
1 contentiosa litigantium instantia compescitur. Ne Vl 
autem perperam in quaestionem servorum quidam ' 
venientes sui animi crudelitatem exerceant, non aliter 
concedi eis qui quaestionem servorum exposcunt ad 
hoc '' venire vel a iudicibus audiri, nisi prius tactis 
sacrosanctis scripturis deponant, quod non odio ser- 
vorum vel propter offensas coheredum ad hoc vene- 
runt, sed quia aliter rerum hereditariarum veritatem 
exquirere vel ostendere non possunt. D. xii k. Oct. 
Constantinopoli ^^ Decio vc. cons. [a. 529] 

2 ^^ldem A. luliano pp. Cum et iudices non 
aliter causas dirimere concessimus nisi sancrosanctis 
evangeliis propositis et patronos causarum in omni 
orbe terrarum, qui Romano imperio suppositus est, 
prius iurare et ita perferre causas disposuimus ^" : 
necessarium duximus et praesentem legem ponere, 
per quam sancimus in omnibus litibus, quae fuerint 
post praesentem legem inchoatae, non aliter nequeacto- 
rem neque fugientem in primordio litis exercere certa- 
mina, nisi post narrationem et responsionem, antequam 
utriusque partis advocati sacramentum legitimum-* 
praestent, ipsae principales personae subeant iusiuran- 
dum. et actor quidem iuret non calumniandi animo litem 
movisse, sed existimando bonamcausam habere: reus 
autem non aliter suis adlegationibus utatur, nisi prius 
et ipse iuraverit, quod putans se bona instantia uti 
ad reluctandum pervenerit : et postea utriusque partis 
viros disertissimos advocatos, -^ quod iam disposi- 
tum est a nobis, iusiurandum praestare, sacro- 
sanctis videlicet evan^eliis ante iudicem positis. 

1 Sin autera vel dignitas vel sexus personae non 
concesserit eam ad iudicem pervenire, in domo liti- 
gantis sacramentum procedere, altera videlicet parte 

2 vel procuratore eius praesente. Quod observari 
oportet et si tutores vel curatores vel aliae quae- 
dam sint personae, quae administrationem aliena- 
rum rerum auctoritate legitima gerunt. convenit 
enim et ipsos iureiurando adfici, quia ipsi causam 
scientes ita ad eam perveniunt ^^. neque enim pu- 
pillus neque adultus vel aliae huiusmodi personae, 
sed ipsi, qui pro eis tutelam vel curam vel aliam 
legitimam gerunt administrationem , scire possunt 
causam et ita ad iudicium pervenire eo, quod ex 



(1) et $cr. (2) ei ina. C (3) c. 4 k. t. (4) cer- 
torura /Z^M*, ceterorum 3f», et ceterorum C (5) sic R, 
etins.PC (6) stcL'', eorum PL^^CR (7) earum con- 
ventores P*, earum contemptores dett., reorum conven- 
tores Mommsen: vox conventor suspecta est, cum alibi 
vix extei (8) B 7, 4, 17. — Cf. Dig. 2, 8 (9) cf. Dig. 
3, 3, 65 (10) proourator [*C^ contra B (li) sic P, suo 



ins. CR (12) vel ins. P (13) = 7%. 2, 3,1: ttinye 5, 
3, 17. 5, 4, 2 2. 5, 11, 6. 6, 18, 1. 6, 24, 11. 6, 61, 2 (14) iunge 
9, 41, 18 (15) sic C, causam differendo PR (16) sic R, alle- 
gationem PC (n) hos P contra B (18) d. xv k. Oct. Chal- 
cedone scr. cum 9, 41, 18 (19) iunge 3, 1, 15. 16 (20) 3, l, 14 
(21) legitimum om. P contra B (22) sic /2« cum B, se- 
cundum ins. PCR" (23) sic R cum B, pervenient PC 



DE lUREIURANDO 



119 



II 58 



2a animi sui sententia iurent. Et licet vera cau- 
sae^ natiira alia forsitan est, tamen quod quisque 
credit et existimat, hoc esse iurandum: omnibus 
aliis iuramentis, quae vel ex praeteritis descendunt 
legibus vel a nobis disposita sunt, in sua lirmitate 

3 duraturis. Sin autem afuerit alterutra pars et 
per procuratorem causa agitur, non ante licentiam 
habeat actor litem exercendam suo procuratori man- 
dare, nisi prius actis intervenientibus in provin- 
cia qua degit sacramentum calumniae subeat, si- 
milique modo si reus afuerit et forsitan vel per iu- 
dicatum solvi stipulationem procuratorem ordinaverit 
vel defensor pro eo intervenerit , et ipse vel prae- 
sente actore per se vel per instructum procuratorem 
vel etiam absente eo, si hoc iudex perspexerit, inter 
acta iuramentum praestiterit ^", quod reum dare antea 

4 dispositum est. Sed quia veremur, ne forsitan 
quidam coUusione aliqua utentes remittere videan- 
tur sibi huiusmodi sacramentum et ex praedicta dis- 
simulatione nostram sanctionem deludant, saneimus 
omnes iudices, licet ex comproraisso cognoscant, 
vigorem suum exercentes, quia non pro commodo 
privatorum, sed pro communi utihtate praesentem 
legem posuimus, minime pati tale sacramentum re- 
mitti, sed omnimodo hoc et ab actore et a fugieute 
exigi, ne paulatim videatur huiusmodi res defrau- 
dari et sacramentum vel principalium personarum 
vel advocatorum ex quacumque parte=^ mutilari. 

5 Hoc etiam huic legi addendum esse sancimus, 
ut, si quis pro alio litem movere voluerit nuUo man- 
dato prolato, sed per fideiussionem ratam rem do- 
minum habiturum suam personam firmaverit, ne vel 
ex hac machinatione lex circumscribi videatur, san- 
cimus^ si quid tale in posterum emerserit, sive pro 
una persona quis litem movere voluerit sive pro 
aliquo corpore vel vico vel alia universitate, fideius- 
sionem quidem solitam praestare, litem autem ulte- 
rius minime procedere, nisi intra a iudice statuen- 
dum tempus faciat personas principales sacramen- 
tum subire, vel praesente adversario, si hoc maluerit, 
vel alio pro eo agente, vel penitus altera parte ces- 
sante inter acta apud defensorem locorum huius- 
modi sacramentum vel ab ipso pro quo agitur vel 
plurima parte vel idonea universitatis ^* procedat. 



6 Quod si actor noluerit subire sacramentum ca- 
lumniae et hoc legitime fuerit approbatum, non U- 
ceat ei penitus ad litem pervenire, sed cadat ab in- 
stituta actione quasi improbus litigator, et tristitia 
iudicum ei cum sancta'' interminatione occurrat et 

7 ab iudicio eum quam longissime expellat. Sin 
autem reus hoc sacramentum subire recusaverit, in 
his capitulis, quae^ narratione comprehensa sunt, 
pro confesso habeatur et liceat iudici sententiara 
proferre, quemadmodum ef ipsa rei qualitas sug- 

8 gesserit. Sic enim non lites solum, sed etiara 
calumniatores minuentur, sic pro iudiciis putabunt 
sese omnes in sacrariis sisti. si enim et ipsae prin- 
cipales litigantium partes per iuramentum lites exer- 
ceant et causarum patroni praebeant sacramentum 
et ipsi iudices propositis sanctis scripturis tam cau- 
sae totius faciant examinationem quam suum pro- 
feraut arbitrium, quid aliud, nisi pro hominibus 
deum in omnibas causis iudicem esse credendum 
8a est? Antiqua itaque calumnia quiescente et 
eius ambagibus constitutio nostra dilucida et cora- 
pendiosa in terris clareat omnibus et sit maximum 

9 dirimendarum causarum remedium. Sed prae- 
dictum sacramentum in litibus quidem quae necdum 
sunt inchoatae praestari volumus in ipso litis pri- 

10 mordio. Sin autera causae adhuc pendentes 
inveniantur vel post litem contestatam et post soli- 
tas iudiciales cautelas iam praestitas, si quidera 
praesto fuerit utraque persona et in eadem civitate 
vel in territorio eius moratur, et in his litibus sacra- 
mentum locura habere et in primo post hanc legera 

11 ingressu compelli iusiurandum praestare. Sin 
autem una pars afuerit, ne videatur propter absen- 
tiam personae lis difi^erri et aliquid contrarium eve- 
niat nostro proposito et, quod pro^ compendio li- 
tium introductum est, in adversariam figuram trans- 
formetur, iuberaus praesentem quidera personam 
oranimodo dare sacramentum, absenti autem in pen- 
dentibus dumtaxat litibus secundura quod praedic- 

12 tura est hoc concedi. Sin autem utraque prin- 
cipalis persona afuerit, ne diutius lites protelentur, 
etiam sine datione sacraraenti lites pendentes suo 
decurrant tramite. PP.'^ x k. Mart. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii etOrestis vv. cc.^^ [a. 531] 



(0 nc Hal. cum B, vera causa PCR, verae cansae C 
(1") idem Graeci: praestet Ual. (2) parte dett. cum B, 
causa PCR (3) sancimus ut si . . . sancimus covfirmant B 
(4) universitatis M^ ciim B Fabroti, vel universitatis vel 
PCR'^? M«, vel universitate R" cum B Coislin. (5) sancta 
CR"' cum B, summa PR'> (6) sic C cum B, pro ins. PR 
(7) et PC, ei R (8) ex P contra B (9) d. 3, t, 15. 16 rectius 
(10) sic P, pp. iiii kal. august. iustiniano a. iiii et paulino 
vc. coss. (= a. 534) HaL. : quae aut omnino commenticia esse 
aut saltem non ad hunc locum pertinere constat tam ex prae- 
fectura luliani, quae incidit in annos 530 et 531, quam ex 
eo, quod haec constitutio citatur in Inst. (4, 16,1) promul- 
gatis d. XI h. Dec. 533. de Graeca constitutione in fine 
tituli amissa, ad quam referatur subscriptio Haloandrina, 
cogitari non licet, cum c. 2 ultimam h. t esse testentur B2 



22, 5, 34 {sch. 8) et 47. — ad finem huius libri editores inde 
a Russardo adscribuni additamentujn a lustiniano Codice 
alienum, composifum ut videtur duodecimo demum sae- 
culo {cf. Merkel apud Savigny Geschichte des Rom. Rechts 4 
p.hlb). verba sunt haec: Idem. Pateat omnibus nostram 
rem publicam procurantibus conventiculam seu conspi- 
rationem iurisiurandi religione vel quoquo modo com- 
positam a nostra maiestate prohiberi et detestari: unde 
huius rei fautores et socios ab omni publico honore 
sibi commisso infamiae nota privamus, non habentibus 
autem ad uUum publici honoris gradum accedendi li- 
centiam penitus amputamus. eiusdem additamenti men- 
tionem facit Odofredus ad finem libri octavi {cf Savigny 
l. c. p. 370^. 



m 1 



120 



Dg lUDlClIfl 



LIBEB TEKTIOS. 



I.» 

DE lUDICIIS. 



1 Impp. Severus et Antoninus AA. Clementi. 
ludicio coepto usurarum stipulatio non est perempta. 
superest, ut debitorem eius temporis, quoQ non est 
in iudicium deductum, convenire possis. PP. k. 
April. Antonino A. ii et Geta ii conss. [a. 205] 

2 Idem AA. Valerio. Licet iudice accepto cum 
tutore tuo egisti, ipso iure actio tutelae sublata non 
est: et ideo si rursus eundem iudicem petieris, 
contra utilem exceptionem rei iudicatae, si de specie 
de qua agis in iudicio priore tractatum non esse 
adlegas, non inutiliter replicatione doli mali uteris. 
PP. VI k. lan. Faustino et Rufo conss. [a. 210] 

3 Imp. Alexander A. Faustinae. Qliotiens quae- 
Btio status bonorum disceptationi concurrit, nihil 
prohibet, quo magis apud eum quoque, qui alioquin 
super causa status cognoscere non possit, disceptatio 
terminetur. PP. vi id. Fehr. luliano ii et Cris- 
pino conss. [a. 224] 

4 Idem A. Popilio. Si, cum tibi pretium prae- 
diorum a curatoribus comparatorum reputaretur 
et instrumenta emptionis traderentur, quaestionem 
omissae evictionis non movisti, intellegis semel fini- 
tam litem instaurari non oportere. PP. k. Aug. 
Modesto et Probo conss. [a. 228] 

5 hnp. Gordianus A. Marcello. A iudice iudex 
delegatus iudicis dandi non habet potestatem, cum 
ipse iudiciario munere fungatur, nisi a principe 
iudex datus fuerit. PP. iiii non. Sept. Pio et Pon- 
tiano C071SS. [a. 238] 

6 Idem A. luniae. Servus in iudicio interesse 
non potest, nec, si condemnatio aliqua in personam 
eius facta sit, quod statutum est subsistit. D. xv 
k. Sept. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

7 impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Irenae. Cum debitoris tui servum, tibi pignoris 
iure obligatum bona domini sui quondam rebus hu- 
manis exempti tenere profitearis, adversus eum dari 
tibi actiones contra ius postulas, si quidem inter 
servum et liberum consistere iudicium nuUum possit. 
ad possessionem itaque pignorum magis officio iudi- 
cis venire te convenit quam illicita postulare. S. 
xiiii^ k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

8 ^lmpp. Constantinus et Licinius AA. ad Dio- 
nysium. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse 
iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem. 
D. id.* Mai. Volusiano et Anniano conss. [a. 314] 

9 •'imp. Constantitius A. ad Maximum. ludices 



oportet imprimii rei qualitatem plena inquisitione 
discutere et tunc utramque partem saepius inter- 
rogare, ne quid novi addere desiderent, cum hoc 
ipsum ad alterutram partem proficiat, sive definienda 
causa per iudicem sive ad maiorem potestatem re- 
ferenda sit. D. prid. id. lan. Sirmi Crispo ii et 
Constantino ii CC. conss. [a. 321] 

1 '^ldem A. ad Severum pu. Nulli prorsus au- 
dientia praebeatur, qui causae continentiam dividit 
et ex beneticii praerogativa id, quod in uno eodem- 
que iudicio poterat terminari, apud diversos iudices 
voluerit ventilare: poena ei'^ ex officio iudicis im- 
minente, qui contra hanc supplicaverit sanctionem 
atque alium super possessione alium super princi- 
pali quaestione iudicem postulaverit. D. ill k. Aug. 
Paulino et luliano conss. [a. 325] 

11 ^Kaxa rovs vofiovs oi Swixr^rai^' xas vnoif^bat;^ 
T£/iivi'rcoaar tvqos ro <paiv6fievov avrols Sixaiov 
y.ai urj (po^sircoaav fiaaiXixT]v avriy^aq^rjv naQO,- 
vouov rt Tcoirjaai avrols xeXevovaav tos aviaxvQOv. 

1 2 ^^ndvres ol a(>;ijoyT£S xai ol d^eloi dixaarai avv- 
roftcos rds Sixas rejiivercoaav ' xdv ris Sixa^optviov 
Tcolkdxis rco TiQoacpoQco Sixaar^ nooaeX&cav fii] 8i^ 
dvayxaiav atriav vneQre&eirjf Tcooairco rc^ fiaat- 

1 XeJ rrjv exel&ev dvafiavcov ^or^d^eiuv. Ei Se xai 
naQaireJrai ris rbv Sixaarr^v evXoycos tiqo 'tqo- 
xardQ^ecoSy ix d^eias TtQoaeXevaecos ereQov rev^S' 
rai dixaarov rj avvSixaarov rj xai dXoycos naQai' 
rrjadfievos cod^iad^rjaerai' fierd yaQ nQoxdraQ^iv ^^ 
Sixaarrjs kreQOS rj avvSixaarrjs firj aireia&co. 

2 IlaQ^ evi Se Sixaarrj rb ndv xiveia&co rrjs vtto- 
d^eaecos' xqv dnQoacpoQOS ovros ini rivt So^rj 
xecpaXaic^ , e^ oixeias VJrjcpov ini rbv nQoatpoQOV 
avrb naQanefinero). SevreQOv ydQ ris rj nXeov 
airiaadftevos xai rds ix rrjs SevreQas airias xard 
rb StnXdatov xara&rjaei ^rjuias xai iyyvcbv %,oi- 
Qis rj e^cofioaias ix rrjs SevreQas vnopvrjaecos 
naQa rco nQcorco xivrjaet Stxaary. [a. 527 ?] 

13 Irnp. lustinianus A. luliano' pp. Properan- 
dum nobis visum est, ne lites fiant paene immor- 
tales et vitae hominum modum excedant, cum cri- 
minales quidem causas iam nostra lex '^ biennio 
conclusit et pecuniariae causae frequentiores sunt 
et saepe ipsae materiam criminibus creare noscun- 
tur, praesentem legem super his orbi terrarum 
ponendam, nullis locorum vel temporum angustiis 
1 coartandam ponere '^. Censemus itaque omnes 
lites super pecuniis quantaecumque quantitatis, sive 
super condicionibus sive super iure civitatum scu 
privato fuerint iilatae, super possessione vel domL 



(1) 5 7, 6. — Cf. Dig. 5, l (2) xiiii Eal., xvi P 

i3) iunge 7, 22, 3, cmi inscrihitur exemplum sacrarum 
litterarum Constantini et Licinii AA. ad Dionysium 
vice praefectorum agentem (4) d. iii k. 7, 22, 3 

(5) = Th. 2, 18, l: iunge 7, 62, 16 (6) = TA. 2, 18, 3 
(7) ei C/2, om. P (8) poena proposita, si quis Th. 

(!>) == Epitome 14, 49: in B indicatur gic: rvs dxQi' 
fieias rcov vbficov 6 Stxaarrjs ^QOvri^ero}, firjSiv roXs 
naQavbfitos QTj&eiai nctQa ^aatXeoiS nQoaexofv (id est 



ad legum subtilitatem iudex respiciat nec deferat iis 
quae contra leges ei ab imperatore mandata sunt) 
(9*) Siatrrjrai Zachariae (10) = B 7, 6, 12: c. 12, 

quam in c. 16 5t6i vindicat lustinianus, propter inscrip- 
tionem c. 13 lustino et lustiniano una imperantihus ad- 
scribenda videtur (ll) iq xai dXoycos . . . nQOxdraQ^tv 
B Coislin., ei 8e xai evXoycos naQatrrjadftevos ocpd^rj- 
aezat perd ciQOxdraQ^tv B Fahroti (12) c. 12 h. t. 

vel 9, 4, 6? (13) ponere del. Mommsen 



11 Secundum leges magistratus causas