Skip to main content

Full text of "Corpus iuris civilis .."

See other formats


ác t qw 


1941 


4O ALISH3AIND 


3 


15 
APT 
RAS 
Ὁ Ὁ 
ica e 
E 


E 


| m 
iata 
TE 


j^ fot 
b ὃ 
"E sf 


S NRQNI Eur 


“Ὁ , T : k , 3 
à (US ΠΗ qe H ὧν ἃ j 
| usn ee X , EM pene *1 ls 


EDITIO STEREOTYPA QUINTA 


VOLUMEN SECUNDUM 


χὰ, ANNUI 
CODEX IUSTINIANUS |... 
| ἐ | sf Ἢ | ; 
RECOGNOVIT Y ^t je í 
'e " 
PAULUS KRUEGER - 


503734 


5. 0. χὰ 


BEROLINI 
APUD WEIDMANNOS 


MDCCCXOCH. 


Tx 

| 

t 
Lh 


Codicis Iustiniani editio quae iam prodit 
minor ex maiore mea repetita est additis 
variis lectionibus eis, quibus careri non posse 
videbatur. quibus ut cum fruetu leetores uti 
possint, librorum manu scriptorum, quibus 
recensio mea nititur, ceteraeque suppellectilis 
eritieae condicionem breviter exponam. 
Praestantissimi omnium antiquissimique 
libri saeeulo VI vel VII seripti fragmenta 
extant in libro Veronensi (V). is liber olim 
Codicem integrum complexus est: reliqui libri 
Codicem in duas partes divisum exhibent, ut 
in aliis libri I—VIIII, in aliis libri X—XII 
seripti sint. | 
Prioris partis libri derivati sunt ex Codi- 
eis Epitoma, quae vix quartam Codieis partem 
continebat. genuina huius Epitomae forma 
non extat, sed auctam nonnullis supplemen- 
tis ex integro Codice additis repraesentant 
libri Pistoriensis (P) saec. X vel XI, Pari- 
siensis 4516 () saec. XI, Darmstadiensis (7) 
saec. XII: ex eiusdem propaginis libro auctor 
legis Romanae canonice comptae (44) saeculo 
VIIII eonstitutionum syllogen mutuatus est. 
libri a saeculo XI exeunte exarati ex libris 
Epitomae auctae ita promanarunt, ut sup- 
pletis ex integri Codicis exemplis constitu- 
tionibus Latinis quae adhue deerant (deside- 
rabatur autem plus quam dimidia pars) reliqua 
ad eadem exempla castigarentur. huius clas- 
sis antiquissimis libris Casinate (C) et Bero- 
linensi 273 (&) usus sum: quorum librorum 
ubi utriusque lectio mendosa est aut alteruter 
deficit, alios eiusdem classis libros (M NQUW) 
adsceivi. in lectionibus Epitomae auctae ad- 
scribendis libros Parisiensem et Darmstadien- 
sem qui eum Pistoriensi conspirare solent 
praetermisi. 
Librorum X, XI, XII codices ultra sae- 
eulum XII extremum retrahi non possunt. 
fundamentum editionis esse volui libros anti- 
quissimos Parisiensem 4537 (K) saec. XII 
extr. et Oxoniensem (0) saec. XIII: horum 
ubi alteruter deficit vel utriusque contextus 
pessumdatus est, lectiones libri Vindobonen- 
sis 2130 (7) saec. XIII aliorumque librorum 
seriptorum (det/.) vel etiam editorum subieci. 
Tradita per libros manu seriptos lectio 
neque mendis neque hiatibus ex librariorum 
neglegentia ortis earet: nonnulla etiam data 
opera omissa sunt. eui damno reparando 
alia subsidia praesto mihi fuere. atque in 
eis quidem constitutionibus, quarum pristina 
forma Codicibus Gregoriano Hermogeniano 
Theodosiano vel Novellis ante Iustinianum 
latis traditur, veram lectionem plerumque 


certa coniectura reperire licuit. neque minore 
ad eam restituendam adiumento fuerunt ver- 
siones indices adnotationes commentatorum 
Graecorum Iustiniani aequalium aut paulo re- 
centiorum, quae in Basilicis aliisque iuris 
Graeci collectionibus extant. 

In eis quae data opera omissa sunt re- 
stituendis partim eadem illa partim alia 
subsidia suppetunt: truncae autem sunt con- 
stitutionum  inseriptiones subscriptionesque. 
inscriptiones enim in omnibus libris ne Vero- 
nensi quidem excepto communem breviatoris 
licentiam subisse, quae e nominibus eorum 
hominum, ad quos constitutiones datae sunt, 
uno electo ceteros reeideret, epitoma Codicis 
quae Summa Perusina vocatur (S) abunde 
nos doeuit. atque hoe quidem damnum in 
libri quarti parte posteriore ex Summa Peru- 
sina reparari potuit: in reliquis Codicis par- 
tibus pauei tantum eiusmodi hiatus ex aliis 
constitutionum collectionibus vel ex legibus 
iungendis vel etiam ex Iustinianis Institutio- 
nibus explentur. 

Subseriptiones veterum codicum librarii 
omissis quibusdam quae inutilia visa sunt in 
breve contraxerunt, recentiorum librarii fere 
omnino abiecerunt. quarum subseriptionum 
quae ita perierunt in libris novem prioribus 
plerasque Haloander ex libro manu seripto 
Egnatiano nune deperdito restituit, in poste- 
rioribus libris nonnulla Cuiaeius e libris iam 
item amissis, plurima supplementa Theodo- 
sianus Codex suppeditavit. 

Graecas constitutiones libri seripti omit- 
tunt excepto Veronensi, qui quattuor consti- 
tutionum Graecarum fragmenta servavit. ple- 
rumque famen ipsa constitutionum verba vel 
indiees earum e iuris Graeci libris restituere 
licuit: qui indices in hae editione ita ab ipsis 
constitutionibus distincti sunt, ut versuum ini- 
tia paululum intra solitum spatium retrahe- 
rentur. inscriptiones Graecarum constitutio- 
num ex temporis ordine passim supplevi, 
ac tacite quidem: supplementa ista uncinis 
quadratis inclusi.  punetis indicavi, quam 
sedem olim habuerunt eae constitutiones, qua- 
rum ne indiees quidem aetatem tulerunt. 

Latinarum quoque constitutionum earum, 
quae Iustiniani sub diversis titulis iteraverunt, 
paueae in libris nostris exciderunt: has e 
geminis legibus ita restitui ut stellulas singu- 
lis versibus praeponerem. 

Graece scriptorum interpretatio Latina in 
notis aut infra notas addita est. 


Seripsi Berolini die xv m. Martii 1877. 


SIGNORUM EXPLICATIO. 


A — lex Romana canonice compta, cui insunt haec: | Ambr. — excerpta eodiecis Ambrosiani G. 58 sup. saec. 


2, 3,6. 12. 17. 20. 2, 4, 27. 38. 39. 41. 2, 11, 1. 8. 10. 20. 22. X vel XI, cf. Fr. Maassen, Bobienser Excerpte des 
2,12, 6. 2,19, 4. 7,9. 12. 2, 27, 1. 2,94, 1. 3,12. 3,15, t. Róm. Rechts, Wien 1864. insunt haec: 1,3,5.7—10. 
3,16. 3,22,1. 4. 3, 28, 17. 19. 21. 23. 27. 28. 35 pr. 3,29, 13.14.20 pr. 33. 53. 1,4, 2.4. 24. 1,12,2.5. 1,13,1. 3,12,2.9 
2.3. 3,32,2. 7.15. 22. 27. 3,34,1. 2.4.10—13. 3,35,1—5. | Coll. — Collectio XXV eapitulorum (cf. Heimbachii 
3, 39, 5. 6. 9, 44, 12. 4, 1, 2. 4,19, 2. 4, 20, 5. 6. 9. 9. 11. 12. Anecdota II) : 
14.17. 19. 4,22, 1. 4. 4,24,2.3.12. 4,32, 97. 4,34,1.0. | Coll. — Collatio legum Mosaiearum et Romanarum 
4,38, 14. 4, 42. 4, 43. 4, 44,2. 4, 65, 3. 15. 33. 5, 4,26. | Const. — Constitutionum ecclesiasticarum collectio, quae 
5/5, 2:98. | 5,09, 10; LIE 4) 0;2, 276,22, 4:10; 95,18. indiees constitutionum 1, 1— 13 cum paratitlis com- 
6,42,3 pt, 5.152,06, 58 8.9. 2, 115,4. 7143, 2:9. 1, 39/02. plectitur: cf. Voélli et Iustelli bibliotheca iuris eano- 
. 10. 12. 7,35, 1—9. 77, 40,1. 2. 1, 49. 8,4, 7. 8,52. nici veteris, Parisiis 1661 p. 1217 seqq. 
B — Pasilica Cui. — Cuiacii lectiones e libris manu seriptis enotatae 
B.X — seholia Basilieorum in editione librorum X—XII 
B (κιπ.) et Β.Σ(κισ.) indieant τὸ κατὰ πόδας Dig. — Digesta Iustiniani 


C — Casinas 49 saec. XI vel XII ad libros I—VIIII | Epit. — Epitome iuris (Zachariae, Ius Graeco-Romanum IT) 1 
D -— Darmstadiensis 2000 saec. XII ad libros I—VIIII | Greg. — Gregorianus Codex 


F — Digesta Florentina ad 1, 17 Hal. — Haloandri editio Norembergae 1530 
I — Vindobonensis 2130 saec. XIII ad libros X — XII | Zermog. — Hermogenianus Codex 

— Parisiensis 4537 saec. XII extremi ad libros X— | 7nst. — Institutiones Iustiniani à 

XII INomoc. — Nomoeanon XIV titulorum: cf. Pitra iuris ec- : 
L — Parisiensis 4516 saec. XI ad libros I— VIIII clesiastici Graecorum historia et monumenta II p.433 seqq. 

M — Montispessulanus H 82 saec. XII ad libros I— | Nov. — Novellae. 

VIIII "Por. — Αἱ Ῥοπαί ed. Zachariae, Lipsiae 1836 
Ν — Parisiensis 16910 saec. XII ad 5,1—12. 14—17. Sirmond. — constitutiones a Jac. Sirmondo editae | 
O — Oxoniensis Bodleianus 3361 (Seld. Arch. B 31) | ΤΆ. — "Theodosianus Codex | 

saec. XIII ad libros X— XII Vat. — Vaticana fragmenta ] ΣΝ 


P - Pistoriensis 66 saec. X vel XI ad libros I—VIII | Utinensis — excerpta libri Utinensis (cf. Haenel in prae- 
p — supplementa manus secundae in libro P fatione Novellarum a Iuliano epitomatarum p. X), cui 


( — Berolinensis 275 saec XII ad libros I—VIIII insunt 7,2,9—11. 14. 7, 4, 8. 12. 7, 7,1. 7,10,1.4—7 
R — Berolinensis 273 saec. XII ad libros I—VIIII 2^ Jitterulae ad codicum notas adscriptae distinguunt 
S — Summa Perusina edita in Heimbachii Anecdotis scripturam primitivam (e. g. R?) et emendatam (R^) 
Graecis vol II t" litterulis ad codieum notas adpositis distinguitur 
U — Vercellensis 127 saec. XTI ad praefationes (pag. 1—4) eodicis scriptura (e. g. ἢ a diversa lectione, quae 
— Veronensis LXII saee. VI vel VII, in quo extant in eodem codice praemisso vocabulo vel sive alías 
haec: 4, 48, 2—4, 49,17. 4, 54, 9 fin.—4, 60, 1. 4, 64, 7— adnotata est (R") 
4, 65, 21. 5,17, 10—5, 18, 5. 5,24,1— 5, 24, 8 in. 5,214, 11 | ? interrogationis signum codicum notis postpositum ad 
—9, 28, 8. 5, 31, 8— 5, 82,11. 5,37,3—5,37,22,2'. 5,40,1 proxime praecedentem notam solam referendum est 


—5, 43, 9 in. 5, 50, 2—5, 59, 5, 1. 5, 71, 2— 5, 75,1. 6,2, | dett. — libri deteriores 

21, 5— 6, 8,1. 6, 4, 4, 23— 6, 7, 3. 6,13, 1—6, 20, 4. 6,21,4 | edd. — editiones 

—6, 23, 15.1, 4, 7—17. 7,40,2— 7, 43, 2. 1,54,2— 1,58,3. | inc(ertus) ins(erit) pr(incipium) suppl(et) 

1, 62, 39, 1* fin.— 7,63, 5, 1. 7, 66— 7, 71, 4. 8,1— 8,4, 7. Haec in adnotatione leguntur. in contextu editionis 

8,13, 4—2?7. 8,16, 4—8,17, 11. 8,30, 3—8, 33,3,5. 8,38,3 | solita inscriptionum subseriptionumque compendia retenta 

—8, 40, 7. 8,41, 4—8, 42,16. 8, 44, 27— 8,41,10, 3. 8,53, | sunt, quorum haec explicare sufficiet: 

23—8, 53, 35, 3*.. 11, 62, 6—11. 11, 62, 12—14. 12,33,5,3 | in inscriptionibus pp. est praefectus praetorio, pu. prae- 

—12, 33, 8, 2. 12, 35, 18, 1'— 12, 36, 4 pr. — Cf. librum fectus urbi, 

meum qui inscriptus est Codicis Iustiniani fragmenta | in subscriptionibus d. data, dn. fustiniano pp. A. domino . 

Veronensia. Berolini 1874. nostro lustiniano perpetuo Augusto (ad annos 528. 533. 
W — Vaticanus 1427 saec. XII ad praefationes (pag.1 534), pp. proposita (initio subseriptionum), pp. d. proposita 

—A. die, s. d. sub die, vc. vir clarissimus, vv. cc. viri clarissimi 


2, 4, 9 


1,3,28,5 in urbis episcopi] in viri reverentissimi (ve/ 
religiosissimi) episcopi vertit Nomoc. recte 
1,3, 31 not. 13. Justiniani secundum constitutionum or- 
dinem legerunt d. k. TIan.: olim autem 
fuisse puto d. * k. Ian.: Dioscorus enim ea- 
eunte anno 412 Erythrio videtur successisse 
ad Claudium pu.] 4bri cum TÀ.: fuerit ad 
. Claudium proconsulem Africae 
1, 4, 6 inscr. rufino pp.] eutychiano pp. 77.11, 30,57 
cum legibus iungendis, om. libri in lege 
gemina (1, 62, 29) et videntur afuisse a Th. 
9, 40, 16, ubi traditur: impp. arc. et hon. aa. 
post alia eutychiano pp. — Zwfini nomen 
ex subscriptione Th. 9, 40, 15 (Arcadio et 
Rufino conss.) aut aberravit aut ab Iusti- 
nianis suppletum est, cf. 9, 11, 18. 1, 62, 17 
supplementa Basilicorum auctoritate θα Th. 
recepía (not. 10. 13) reprobat Zachariae 
(Kritische Vierteljahrsschrift 16 p. 231) 
quia fieri possit, ut Thalelaei indea: (— P) 
spectet lectionem Codicis lustiniani prio- 
ris, libri autem Latini cum Nomoc. et 
Const. repetitam Codicis praelectionem se- 


1,4, 2 


145,4 


quantur: cf. praefatio editionis criticae: 


p. XIIII $qq. 
1,5,8,4 de supplemento ex: Th. et Β (not. 8) Zacha- 
riae idem monuit quod supra ad 1,5,4 
1,26,6 de annonis praefectorum egisse Zachariae 
recte collegit ex rubrica B 56, 8 (περὶ 
αννόνων καὶ τελεσμάτω»), in quem titulum 
teste indice Basilicorum | Coisliniano re- 
cepta est, cf. B vol. V p.163 not. 5 
1, 34,2) breviorem indicem exhibent B Fabroti (6, 
1, 45): Φροντίζειν ὀφείλουσιν οἱ ἄρχοντες 
τῶν ἐπαρχιῶν, iva μὴ βλαβῶσι τὰ πατρι- 
μονιάλια χωρία (id est providere debent 
praesides provinciarum, ne detrimentum 
capiant fundi patrimoniales) 
1, 34, 3 not.3 breviorem indicem exhibent B Fabroti 
(6, 1, 46): "Eni vois προαγγελϑεῖσιν ὡς φι- 
σκαἦίοις πράγμασι σφραγὶς οὐκ ἐπιτίϑεται 
παρὰ τῷ κόμητε τῶν ϑησαυρῶν ἡμῶν πρὸ 
τελείας τῶν ζητουμένων διακρίσεως (id est 
rebus tamquam fiscalibus delatis signum 
a comite thesaurorum nostrorum non ante 
imponatur, quam causae cognitio ad finem 
perducta est) 
olim fortasse fuerit Si super possessione, 
quae tibi per filium tuum ex matris eius 
hereditate quaesita est rei, cf. D et B2: 
traditam lectionem tuetur versio B 
2,15,2 $1 post censemus P addunt κἄν τινες ὥσι τῆς 
ἰδικὴς οὐσίας τοῦ εὐσεβεστάτου βασιλέως 
φροντίζοντες (id est licet inter eos sint, 
qui rei privatae piissimi imperatoris curam 
gerunt): quae dubito utrum verum supple- 
mentum praestent an ec Thalelaei adno- 
tatione originem ducant 
2, 17, 2 extr. post cura B addunt xai ὡς βούλει φύ- 
λαξον αὐτά (id est et prout vis id tuere) 
2, 18, 18 ezctr. ad uteris δ addunt apud praesidem pro- 
| vinciae 


.2,19,5 ante iurisdictionis tenore secundum B et S 


y suppl. oblato emptori pretio 

3,40, 2 inscr. Sallustio pp. recte om. Th. et Consult. 
3, 10: nam £Llavio Sallustio pp. Galliarum 
a. 902 successit. Mamertinus, Sallustius 
aulem Secundus hoc tempore pp. Orien- 


ADDENDA 


lis in legibus appellatur Secundus. Sallus- 
li nomen foríasse aberravit ea: subscrip- 
tione Th. 2, 12, 1 
post 4, 20,20 γάμον fisse 1, 5, 21 probare videntur 
, 1; 45 

4, 32, 26, 2 med. secundum B excidit venerabilium do- 
morum privilegium, ne supra quartam 
centesimae partem usuras debeant, quod 
confirmat B2 25,1,11 sch. 7, non agnoscit 
Theodorus in BZ ἢ. ἰ. ; 

4, 32 post e. 21 editiones restituerunt duarum consti- 
tutionum argumenía, quae re vera indices 

Νου. 121 c. 2 et Nov. 188 sunt 

4, 43,2. ad Th. et B sic videtur emendanda esse: 
si quis vendiderit, emptor obtinendi e. s. 
h. f., venditione in hoc tantummodo valente, 

' ut liceat ipsi qui re. 

5, 5, 5 not. θ8 et abundantio scripsi, et abiratio P, om. 
D: cum Cynegius pp. fuerit a. 384—389, 
possis etiam de a. 388 cogitare 

6,4,4, 1 fin. ez Epitoma ad Prochiron mutata 36, 40 
supple: ei μὴ ἥδει 0 πάτρων, δύναται αὐτοὺς 
καταδουλοῦν, ἐπειδὴ ἐκ τοῦ στρατείεσϑαι 
δοκοῦσιν εἶναι ἀχάριστοι (id est si nescierit 
patronus, potest eos in servitutem redigere, 
quia militando ingrati videntur esse) 

6,20,13 ἃ patre propter 6,61, 6 addidisse videntur 
lustiniani, cf. 3, 36, 18 

6,20,14 verba quam habuit p. s. m. tempore, dotem 
non conferenti ne muía, sed verba quam 
habuit refer ad dotem: cf. Fein Colla- 
tion p. 341 

6,42,15. fuerit olim heredes eamque hereditatem pater 
. .. intellegi potest restituendae hereditatis 
fideicommisso, mutata videlicet ad 6, 61,6 

60, 48, 1, 10 στρατιώταις in. συστρατεώταιξς emendat Za- 

chariae 

subscriptionem Cuiacius in Recit. ad ἢ. l. ea 

libro restituit consulibus ad coniecturam 
a se de inscriptione prolatam (cf. not. 5) 
tacite emendatis 

1,33,1 pr. et omissam Zustinianos propter 8,36, 5 ad- 
didisse vidit Francke (Hereditatis petitio 
p.39), cf. Paul. 5,2,5: idem male quod 
sequitur bona fide addiderunt, nam et in 
h. ἰ. et apud Paulum de servitutibus longo 
tempore possessis agitur 

8,13, 1 subscr. pro Severo ..'. conss. (sic Hal.) in P 
legitur sev. nur et xu: numerus xur ea 
rubrica tituli videtur aberrasse, reliqua ad 
a. 200 ducunt 

8, 806,4 indicem h. c. extare in B 21,1,3 quae huc 
usque ad c. 3 trahebantur, vidit Zachariae. 
verba indicis haec sunt: "Eav τις veuóue- 
vos ἀκένητον πρᾶγμα ὑπομνησϑῇ παρά vivos 
καὶ ἡττηϑῇ, τέως ἀποκαϑιστέτω αὐτό. tb 
δὲ ἐξεποίησεν αὐτό, πεμπέσϑω ὃ ἐνάγων 
ἐπὶ νομῆς αὐτοῦ. εἰ δέ τι ἀντειπεῖν βού- 
λεταε ὁ viv ἔχων αὐτό, παρὰ τῷ αὐτῷ. 
δικαστῇ λεγέτω μὴ ἔχων φόρου ἢ ἀξίας 
παραγραφὴν ἢ ζωνῆς (id est si quis rem 
immobilem possidens conventus ab aliquo 
et victus fuerit, tunc eam restituat. quod 
si eam alienaverit, in possessionem eius : 
actor mittatur. sin autem aliquid obicere: 
vult is qui nunc eam habet, apud eundem : 
iudicem dicat nec habeat fori vel dignita- 
tis cingulive praescriptionem) 


7, 12, 1 


VI 


INDEX TITULORUM 


INSTITUTIONUM DIGESTORUM CODICIS. 


A. 


de abigeis D. 47, 14 C. 9, 31. 

de generali abolitione C. 9, 43 

de abolitionibus C. 9, 42 

ad senatus consultum Turpillianum et de abolitionibus 
eriminum 272. 48, 16 

de acceptilatione |.D. 46, 4 

de acceptilationibus C. 8, 43 

de accusationibus et inscriptionibus D. 48,2 €. 9,2 

acq. v. adq. 

de actione exercitoria D. 14, 1 

de actione rerum amotarum D. 25, 2 

de actione pigneraticia C. 4, 24 

de actione tributoria JD. 14, 4 

de hereditate vel actione vendita JD. 18, 4 C. 4, 39 

de actionibus |J. 4, 6 

de actionibus empti et venditi JD. 19, 1 

de actionibus hereditariis C. 4, 16 

de actore ἃ tutore seu curatore dando C. 5, 61 

de itinere actuque privato .D. 43, 19 

ad exhibendum 27). 10, 4 C. 3, 42 

ad legem Aquiliam D. 9, 2 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 

ad legem Corneliam de sicariis C. 9, 16 


C. 4, 49 


ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 
ad legem Fabiam €. 9, 20 

ad legem Faleidiam D. 35, 2 C. 6, 50 

ad legem Iuliam de adulteriis coercendis 7). 48, 5 


ad legem Iuliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 

ad legem Iuliam de ambitu C. 9, 26 

ad legem Iuliam de vi privata JD. 48, 5 

ad legem Iuliam de vi publica JD. 48, 6 

ad legem Iuliam de vi publica seu privata C. 9, 12 

ad legem Iuliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8 

ad legem Iuliam peculatus et de sacrilegis et de resi- 
duis JD. 48, 13 

ad legem Iuliam repetundarum C. 9, 27 

ad legem Viselliam C. 9, 21 

ad municipalem et de incolis JD. 50, 1 

ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28 

ad senatus consultum Orfitianum €. 6, 57 

ad senatus eonsultum Tertullianum €. 6, 56 

ad senatus consultum Tertullianum et Orfitianum D.38, 17 

ad senatus eonsultum Trebelianum D. 36, 1 C.6,49 

ad senatus consultum Turpilianum C. 9, 45 

ad senatus consultum Turpillianum et de abolitionibus 
eriminum 21). 48, 16 

ad senatus eonsultum Velleianum D. 16, 1 C. A, 29 

de in diem addictione D. 18, 2 

de ademptione legatorum  J. 2, 21 

de ademptione libertatis D. 40, 6 

de legitima adgnatorum successione J. 3, 2 

de legitima adgnatorum tutela J. 1, 15 

de erc we vel transferendis legatis vel fideicommissis 
. 84,4 


de adluvionibus et paludibus et de paseuis ad alium 
statum translatis C. 1, 41 : 

de administratione et periculo tutorum et curatorum 
qui gesserint vel non et de agentibus vel conve- 
niendis uno vel pluribus JD. 26, 7 

de administratione rerum ad civitates pertinentium D. 
50, 8 

de administratione rerum publiearum €. 11, 31 

de administratione tutorum et curatorum et de pecunia 
pupillari feneranda vel deponenda C. 5, 37 

de adoptionibus J. 1, 11 C. 8, 41 t 

de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis qui- 
bus potestas solvitur D. 1, 7 

de adquirenda et retinenda possessione €. 7, 32 

de iure deliberandi et de adeunda vel adquírenda he- 
reditate C. 6, 30 

de adquirenda vcl amittenda possessione JD. 41, 2 

de adquirenda vel omittenda hereditate 1). 29, 2 

de adquirendo rerum dominio ἢ. 41, 1 : 

de adquisitione per adrogationem  J. 3, 10 

de adsertione tollenda C. Ἴ, 17 

de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum 
C. 1, 51 

de officio adsessorum D. 1, 22 

de adsignandis libertis C. 38, 4 

de adsignatione libertorum  J. 3, 8 

ad legem Iuliam de adulteriis coercendis D. 48, 5 

ad legem Iuliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 

adversus creditorem C. 1, 36 

de advocatis diversorum iudiciorum C. 2, 7 

[de advocatis diversorum iudicum C. 2, 7, 20] 

de advocatis fisci C. 2, 8 

de aedificiis privatis C. 8, 10 

de aediliciis actionibus C. 4, 58 

de aedilicío edicto et redhibitione et quanti minoris 
D. 21, 1 

qui et ἃ quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem 
Aeliam Sentiam D. 40, 9 

de aestimiatoría D. 19, 3 

de agentibus in rebus C. 12, 20 

de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel pa- 
tronis vel libertis D. 25, 3 

de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48 

de agrícolis et mancipiis dominicis vel fiscalibus sive 
rei privatae (C. 11, 68 

de albo scribendo JD. 50, 3 

de aleatoribus D. 11, 5 

de aleae lusu et aleatoribus C. 3, 43 

de alendis liberis ae parentibus €. 5, 25 

de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel pa- 
tronis vel libertis D. 25, 3 

de A4lerandriae primatibus C. 11, 29 

de alienatione iudicii mutandi causa facta JD. 4, 17 
C. 2, 54 

de alimentis pupillo praestandis C. 5, 50 

de alimentis vel cibariis legatis 2), 34, 1 


A* 


dcc A 


ALLUVIONIBUS VII 


COMITIBUS 


de alluvionibus et paludibus et de pascuis ad alium 
statum translatis €. 7, 41 

&d legem Iuliam de ambitu C. 9, 26 

de lege Iulia ambitus D. 48, 14 

de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2 

rerum aznotarum C. 5, 21 

de actione azotarum rerum D. 25, 2 

an per alium causae appellationum ' reddi possunt 2). 
49, 9 

an servus ex Suo facto post manumissionem teneatur 
C. 4, 14 

de eursu publico angarüs et parangariis (C. 12, 50 

de annali exceptione Italici contractus tollenda et de 
diversis temporibus et exceptionibus et praescriptio- 
nibus et interruptionibus earum €. 7, 40 

de annonis civilibus €. 11, 25 

de annonis et capitu administrantium vel adsessorum 
aliorumve publicas sollicitudines gerentium vel eorum 

qui aliquas consecuti sunt dignitates C. 1, 52 

de annonis et tributis C. 10, 16 

de annuis legatis et fideicommissis D. 33, 1 

de apochis publicis et descriptionibus curialium C. 10, 22 

de apostatis C. 1, 

de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56 

de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba- 
toris eorum €. 12, 59 

de apparitoribus magistrorum militum et privilegiis 
eorum C. 12, 54 

de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58 

de apparitoribus praefecti urbis C. 12, 53 

de apparitoribus praefectorum praetorio et privilegiis 
eorum (C. 12, 52 

de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55 

de appellationibus et consultationibus C. 7, 62 

de appellationibus et relationibus D. 49, Ἶ 

de appellationibus recipiendis vel non D. 49, 5 

apud eum ἃ quo appellatur aliam causam agere com- 
pellendum D. 49, 12 

de servitutibus et de aqua C. 3, 34 

de aqua cottidiana et aestiva D. 43, 20 

de aqua et aquae pluviae arcendae D. 39, 3 


de aquaeductu | C. 11, 43 


α quibus appellari non licet D. 49, 2 

de lege 4quilia J. 4, 3 C. 3, 35 

ad legem 4quiliam D. 9, 2 

arbitrium tutelae C. 5, 51 

de arboribus caedendis 7). 43, 21 

arborum furtim eaesarum D. 41, 7 

de susceptoribus praepositis et arcariis C. 10, 72 

de comitibus et archiatris sacri palatii C. 12, 13 

de argenti pretio quod thesauris infertur C. 10, 78 

ass. v. ads. 

de athletis C. 10, 54 

de 4tiliano tutore vel eo qui ex lege Iulia et Titia 
dabatur J. 1, 20 

de auctoritate et consensu tutorum et curatorum D. 
26, 8 

de auctoritate praestanda C. 5, 59 

de auctoritate tutorum  J. 1, 21 

de officio praefecti 4ugustalis D. 1, 11 C. 1, 37 

de iure aureorum anulorum D. 40, 10 C. 6,8 

de auri publiei prosecutoribus C. 10, 74 


de auro argento mundo ornamentis unguentis veste vel ᾿- 


vestimentis et statuis legatis D. 34, 2 
de auro coronario (C. 10, 76 


B. 


de bonis auctoritate iudicis possidendis seu venumdan- 
dis et de separationibus (C. 7, 72 

de bonis damnatorum D. 48, 20 

de bonis eorum qui ante sententiam vel mortem sibi 
consciverunt vel accusatorem corruperunt 27). 48, 21 

de bonis mortem sibi conscientium C. 9, 50 

de bonis libertorum D. 38, 2 

de bonis libertorum et de iure patronatus (C. 6, 4 

de bonis maternis et materni generis (C. 6, 60 

de bonis proscriptorum seu damnatorum C. 9, 49 


de bonis quae liberis in potestate constitutis ex matri- 
monio vel alias adquiruntur et eorum administratione 
C. 6, 61 

de bonis vacantibus et de incorporatione C. 10, 10 

de bonorum possessione contra tabulas JD. 37, 4 

de bonorum. possessione contra tabulas liberti quae pa- 
tronis vel liberis eorum datur (C. 6, 13 

de bonorum. possessione contra tabulas quam praetor 
liberis pollicetur €. 6, 12 

de bonorum possessione ex testamento militis D. 37, 13 

de bonorum possessione furioso infanti muto surdo 
eaeco competente D. 37, 3 

de bonorum possessione secundum tabulas C. 6, 11 

de bonorum possesionibus ὦ. 3,9 2. 317,1 

de bonorum possessionibus secundum tabulas D. 37, 11 


C. 


de cadaveribus punitorum D. 48, 24 

de caducis tollendis C. 6, 51 

de calculi errore C. 2, 5 

de calumniatoribus D. 3,6 C. 9 46 

de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum 
C. 1, 41 

de canone frumentario urbis Romae ὦ, 11, 23 

de canone largitionalium titulorum C. 10, 23 

de capiendis et distrahendis pignoribus tributorum causa 
C. 10, 21 

de capitatione civium censibus eximenda C. 11, 49 

de capite minutis JD. 4, 5 

de capitis minutione J. 1, 16 

de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus 
D. 49, 15 

de Carboniano edicto JD. 37, 10 C. 6, 11 

de privatis carceribus inhibendis C. 9, 5 

de castrensi omnium palatinorum peculio C. 12, 30 

de casirensi peculio JD. 49, 17 

de casírensi peculio militum et praefectianorum C. 12, 36 

de castrensianis et ministerianis (C. 12, 25 

de regula Catoniana D. 34, 1 

nautae caupones stabularii ut recepta restituant D.4,9 

furti adversus nautas caupones stabularios JD. 47, 5 

de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2,11 

de censibus 1). 50, 15 

de censibus et censitoribus et peraequatoribus et in- 
spectoribus C. 11, 58 

de cessione bonorum D. 42, 3 

de alimentis vel cibariis legatis D. 34, 1 

de classicis C. 11, 13 

de SC. Claudiano tollendo C. 1, 24 

de cloacis D. 43, 23 

de codicillis J. 2, 25 C. 6, 36 

de iure codicillorum . D. 29, 1 

de Iudaeis et caelicolis Ο 1, 9 

de successione cognatorum  J. 3, 5 

de cohortalibus principibus cornieulariis et primipila- 
riis. |... 12, 51 

de collatione D. 31, 6 

de collatione aeris C. 10, 29 

de dotis collatione D. 31, Ἴ 

de collatione donatorum vel relevatorum aut transla- 
torum seu adaeratorum C. 10, 28 

de collatione fundorum fiscalium vel rei privatae vel 
dominieae vel civitatum vel templorum €. 11, 74 

de collatione fundorum patrimonialium et emphyteuti- 
eorum (C. 11, 65 

de collationibus C. 6, 20 

de collegiatis et chartopratis et, nummulariis c 11, 18 

de collegiis et corporibus JD. 47, 22 

de collusione detegenda D. 40, 16. ἃ 1, 20 

de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48 

de colonis lllyrieianis C. 11, 53 

de colonis Palaestinis C. 11, 51 

de colonis Thracensibus C. 11, 52 

de comitibus consistorianis C. 12, 10 

de comitibus et archiatris sacri palatii €. 12, 13 

de comitibus et tribunis scholarum €. 12, 11 

de comitibus qui provincias regunt C. 12, 14 


COMITIBUS 


VIII 


de comitibus rei militaris C. 12, 12 

de quaestoribus magistris officiorum comitibus sacrarum 
largitionum et rei privatae (C. 12, 6 

de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56 

de offieio comitis Orientis C. 1, 36 

de offieio comitis rerum privatarum G3, 93 

de officio comitis sacrarum largitionum €. 1, 32 


de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34 
de commeatu | C. 12, 42 
de commerciis οὐ mercatoribus C. 4, 63 


subseriptiones 


comaminationes epistulas programmata 
C. 1, 5'i 


auctoritatem rei iudicatae non habere 

de lege commissoria D. 18, 3 

commodati vel contra D. 13, 6 

de commodato . C. 4, 23 

communi dividundo D. 10, 3 C. 3, 31 

de servo communi manumisso C. 7, " 

communia de legatis et fideicommissis et de in rem 
missione tollenda C. 6, 43 

communia de manumissionibus C. 7, 15 

communia de successionibus C. 6, 59 

communia de usucapionibus (C. 1, 30 

communia praediorum tam urbanorum quam rusticorum 

5 p..8, 4 

communia utriusque iudicii tam familiae erciscundae 
quam communi dividundo C. 3, 38 

de communium rerum alienatione C. 4, 52 

de compensationibus D. 16, 2 C. 4, 31 

de concubinis D. 25,7 C. 5, 26 

de concussione D. 41, 13 

de condícionibus et demonstrationibus et causis et mo- 
dis eorum quae in testamento seribuntur D. 35, 1 

de condicionibus insertis tam legatis quam fideicom- 
missis et libertatibus | C. 6, 46. 

de condicionibus institutionum — D. 28, 1 

de condictione causa data causa non secuta 17). 12,4 

de condictione ex lege D. 13, 2 

de condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa 
C. 4, 9 

de condiclione furtiva D. 13, 1 C. 4, 8 

de condictione indebii D. 12, 6 C. 4, 5 

de condictione ob causam datorum C. 4, 6 

de condictione ob turpem causam C. 4, 

de condictione ob turpem vel iniustam eausam 7). 12, ὅ 

de condictione sine causa 7). 12, ἢ 

de condictione triticaria D, 13, 3 

de conditís in publicis horreis C. 10, 26 

de locatione et conductione ὦ, 8, 24 

locati conducti D. 19, 2 

de locato et conducto . C. 4, 65 

de conductoribus et procuratoribus sive actoribus prae- 
diorum fisealium et domus Augustae (C. 11, 72 

de conductoribus vectigalium fisci C. 10, 57 

de confessis D. 42, 2 C. Ἴ, 59 

de confirmando tutore C. 5, 29 

de confirmando tutore vel curatore DD. 26, 3 

de conzungendis cum emancipato liberis eius DD. 37, 8 

de consensu obligatione J. 3, 22 

de consortibus eiusdem litis Ο 3, 40 

de pecunia constituta D. 13, 5 

de constituta pecunia C. 4, 18 

de constitutionibus principum — D. 1, 4 

de legibus et constitutionibus prineipum et edictis C. 1, 14 

de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 
D.1,3 

quae Sit longa consuetudo C. 8, 52 

de consulibus et non spargendis ab his pecuniis et de 


praefectis et magistris militum et patriciis C. 12, 3 
de officio consulis D. 1, 10 
de appellationibus et consultationibus | C. 1, 62 


de htis contesta&one | C. 3, 9 

de contractibus iudicum vel eorum qui sunt circa eos 
et inhibendis donationibus in eos faciendis et ne 
administrationis tempore proprias aedes aedificent 
sine sanctione pragmatioa €. 1, 53 

de contrahenda emptione et de paetis inter emptorem 
et venditorem compositis et quae res venire non 
possunt JD. 18, 1 


DOMESTICIS 


de contrahenda emptione C. 4, 38 
de conítrahenda et committenda stipulatione C. 8, 37 


de conirariía tutelae et utili actione D. 27, 4 
de contrario iudicio C. 5, 58 
de conveniendis fisci debitoribus C, 10, 2 


de lege Cornelia de falsis et de senatus "consulto Libo- 
niano 7). 48, 10 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 

ad legem Corneliam de sicariis C. '9, 16 

ad legem Corneliam de sicariis et venefleis D. 48, 8 

de cohortalibus principibus corniculariis. et primipila- 
ribus C. 12, 57 

creditorem evictionem non debere €. 8, 4 

de erimíne expilatae hereditatis C. 9, Ἧς 

de erimine peculatus C. 9, 28 

de erimine sacrilegii C. 9, 29 

de erinine stelionatus €. 9, 34 

de cupressis ex luco Daphnensi vel Perseis ipn Aegyp- 
tum non excidendis vel "weg C. ^V, 

de curatore bonis dando D. 42, 

de curatore furiosi vel tis c. 5, 70 

de curatoribus ὦ, 1, 

de curatoribus "Miis et aliis extra minores dandis | 
D. 25, 10 

de curiosis 0.12, 29 

de cursu publico angariis et parangariis C. 

de custodia et exhibitione reorum D. 48, 3 

de custodia reorum €. 9, 4 


D. 


de prn infecto et de suggrundis et protectionibus 
2 

debitorem venditionem pignoris impedire non posse €. 
8, 28 

de debitoribus civitatum C. 11, 33 

de decanis C. 12, 26 

de decretis &b ordine faciendis ἢ. 50, 9 

de decretis decurionum super immunitate quibusdam 
concedenda C. 10, 47 

de decuriis urbis Romae | C. 11, 14 

de decurionibus et filis eorum 2). 50, 2 

de decurionibus et filis eorum et qui decuriones ha- 
bentur quibus modis a fortuna curiae liberentur 
C. 10, 32 

de decurionibus et silentiariis 

de dediticia libertate tollenda C. 7, 5 

de procuratoribus et defensoribus ἢ). 8, 8 

de defensoribus civitatum | C. 1, 55 

de delatoribus | C. 10, 11 

depositi vel contra D. 10,3 C. 4, 34 

de deserloribus et occultatoribus eorum C. 12, 45 

de dignitatibus C. 12, 1 

de dilationibus | C. 3, 11 

de feriis et dilationibus οἱ diversis temporibus JD. 2, 12 

de discussoribus |. C. 10, 30 

de distractione pignorum C. 8, 27 

de distractione pignorum et hypothecarum D. 20, 5 

de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba- 
toriis eorum €. 12, 59 

de diversis praediis urbanis et rusticis templorum et 
eivitatum et omni reditu civili C. 11, 70 

de diversis regulis iuris antiqui JD. 50, 17 

de diversis rescriptis et pragmaticis sanetionibus ὦ, 
1, 23 

de diversis temporalibus praescriptionibus et de acces- 
sionibus possessionum D. 44, 3 

de dividenda tutela et pro qua parte quisque tutorum 
conveniatur C. 5, 52 

de rerum divisione et qualitate J. 2, 1 

de divisione rerum et qualitate 1). 1, 8 

de divisione stipulationum  J. 3, 18 

de divorliis et repudiis D. 24, 2 

divortio facto apud quem liberi morari vel edueari de- 
bent €. 5, 24 

de doli mali et metus exceptione JD. 44, 4 

de dolo malo D.4,3 C. 2, 20 

de domesticis et protectoribus C. 12, 17 


12, 50 


C. 12, 16 


on ——M—————— M — — ——— B —— 
A. pna -— E m RS - à : — — Sisi " 
* T ? r ἵ Σ | ἜΣ ἢ RETREAT 5 T NL. 4 €T 


ma 


OMESTICIS | Do DS 


FILIO 


E. 
de onm et domesticis et canoellariis iudicum 
EIE. 1, 51 

6 adquirendo rerum dominio D. 41,1 

"de donationibus J. 2, 1 ἢ. 39,5 (C. 8, 53 

^de donationibus ante nuptias vel propter nuptias et 
——  sponsaliciis C. 5, 3 

— de donationibus inter virum et uxorem D. 24, 1 

— de donationibus inter virum et uxorem et a parentibus 
— . in liberos factis et de ratihabitione C. 5, 16 

— de donationibus quae sub modo vel condicione vel ex 
— —  eerto tempore conficiuntur (C. 8, 54 

- de mortis eausa donationibus D. 39, 6 C. 8, ὅθ 

— de fundo dota D. 23, 5 C. 5, 23 

- de pactis dotalibus D. 23, 4 


- de dote cauta et non numerata C. 5, 15 


de dote praelegata D. 33, 4 

de dotis collatione D. 37, 1 

de dotis promissione vel nuda pollicitatione C. 5, 11 

de iure dotium 1). 23, 8 C. 5, 12 

de rebus dubiis D. 34, 5 

de duobus reis constituendis D. 45, 2 

de duobus reis stipulandi et promittendi J. 3, 16 Οἱ 
8, 39 

de evietionibus et dupíae stipulatione D. 21, 2 


E. 


.de edendo D. 2, 13. C. 2, 1 
de legibus et constitutionibus principum οὐ edictis C. 
1, 14 
-de Carboniano edicto D. 37, 10 C. 6, 17 
de successorio edicto D. 38, 9 C. 6, 16 
de ΜῊΝ οδὐϊοίο et redhibitione et quanti minoris 
U21,; 1 
de edicto divi Hadriani tollendo et quemadmodum serip- 
tus heres in possessionem mittatur C. 6, 33 
- de e/fractoribus et expilatoribus 2). 47, 18 
de optione vel electone legata D. 33, 5 
de adoptionibus et emancipationibus et alis modis 
quibus potestas solvitur D. 1, 7 - 
de emaneipationibus liberorum C. 8, 48 
de emendatione propinquorum C. 9, 15 
de emendatione servorum | C. 9, 14 
de emphyteutico iure C. 4, 66 
de actionibus ezpii et venditi D. 19, 1 C. 4, 49 
de emptione et venditione ὦ, 3, 23 
decontrahenda emptione et venditione D.18,1 C. 4,38 
de eo cui libertatis causa bona addiecuntur JJ. 3, 11 
de eo per quem factum erit quo minus quis in iudicio 
sistat JD. 2, 10 
de eo qui pro tutore negotia gessit C. 5, 45 
de eo qui pro tutore prove curatore negotia gessit D. 
21, 5 
de eo quod eerto loco dari oportet D. 13, 4 
de metatis et epidemeticis C. 12, 40 
. de episcopali audientia et de diversis capitulis quae ad 
ius curamque et reverentiam pontifiealem pertinent 
C. 1,4 
de episcopis et clericis et orphanotrophis et brepho- 
trophis et xenodochis et asceteriis et monachis et 
privilegio eorum et castrensi peculio et de redimen- 
dis captivis et de nuptiis clericorum vetitis seu per- 
missis 0C. 1,3 
de equestri dignitate C. 12, 31 
de erogatione militaris annonae C. 12, 37 
de errore advocatorum vel libellos seu preces conci- 
pientium €. 2, 9 
de caleuli errore C. 2, 5 
eliazm ob chirographariam peeuniam pignus teneri C. 
8, 26 
eliam per proeuratorem causam in integrum restitutio- 
nis agi posse C. 2, 48 
de evictionibus | C. 8, A4 
de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2 
eum. qui appellaverit in provincia defendi D. 49, 11 
de euguchis C. 4, 42 
ex delictis defunctorum in quantum heredes convenian- 
tur C. 4, 17 


de eausis, ez quibus infamia alieui inrogatur (C. 2, 11 

ez quibus eausis maiores viginti quinque annis in in- 
tegrum restituuntur JD. 4, 6 

de ezactionibus tributorum C. 10, 19 

de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60 

de exceptione rei iudicatae D. 44, 2 

de exceptione rei venditae et traditae D. 21, ὃ 

de exceplionibus  J. 4, 13 

de exceptionibus praeseriptionibus et praeiudieiis JD. 
44, 1 

de eaceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35 

de excoclione et translatione militarium annonarum (€, 
12, 38 

de excusatione veteranorum C. 5, 65 

de ezcusationibus ὦ. 1, 25. D. 27,1 

de excusationibus artificum — C. 10, 66 

de ezcusationibus et temporibus earum C. 5, 62 

de exeusationibus munerum C. 10, 48 

de exercitoría actione .D. 14, 1 

de exercitoria et institoria actione C. 4, 25 

de liberis et postumis heredibus instituendis vel ez- 
heredandis D. 28, 2 ; 

de exAeredatione liberorum  J. 2, 13 

de liberis praeteritis vel exAeredatís C. 6, 28 

de tabulis ezhibendis D. 43, 5 €. 8, 71 

de exhibendis vel transmittendis reis C. 9, 3 

ad exhibendum D. 10, 4 C. 3, 42 

de expensis publicorum ludorum €. 11, 42 

ezpilatae hereditatis .D. 47, 19 

de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32 

de exsecutione rei iudieatae C. 7, 53 

de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60 

de exiraerdinariis cognitionibus et si iudex litem suam 
fecisse dicetur D. 50, 13 

de exíraordinariis criminibus 2). 41, 11 


F. 


de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15 

ad legem Fabíam C. 9, 20 

de fabricensibus |. C. 11, 10 

de lege Falcidía J. 2, 22 

ad legem Falcidiam 1). 35,2 C. 6, 50 

de falsa causa adiecta legato vel fideicommisso C. 6, 41 

de falsa moneta C. 9, 24 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 í 

de lege Cornelia de faisís et de senatus consulto Libo- 
niano JD. 48, 10 

familiae erciseundae D. 10,2 C. 3, 36 

de famosis libellis C. 9, 36 

de nautico fenore D. 22,2 40. 4,33 

de feris C. 3, 12 

de feriis et dilationibus et diversis temporibus 2). 2,12 

de summa trinitate et fide catholica et ut nemo de ea 
publice contendere audeat (C. 1, 1 

de fide et iure hastae fiscalis et de adiectionibus C. 
10, 3 

de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4 

de fide instrumentorum et amissione eorum et antapo- 
chis faciendis et de his quae sine scriptura fieri 
possunt (C. 4, 21 

de fideicommiíssaria hereditatis petitione .D, 5, 6 

de fideicommissariis hereditatibus |J. 2, 23 

de fideicommissariis libertatibus D. 40, 5 €. 1, 4 

de fideicommissis C. 6, 42 

de legatis et fideicommissis D. 30. 31. 32 

de fideiussoribus ὦ. 3, 20 

de fideiussoribus et mandatoribus 2. 46,1 C. 8, 40 

de fideiussoribus et nominatoribus et heredibus tuto- 
rum et euratorum D. 21, 1 

de fideiussoribus minorum C. 2, 23 

de fideiussoribus tutorum seu curatorum C. 5, 57 

de fiduciaria tutela J. 1, 19 

de filiis familias δὲ quemadmodum pro his pater tenea- 
tur C. 10, 62 

de filis officialium militarium qui in bello moriuntur 
QN dT 


de filio familias minore €. 2, 22 


FINIUM 


INGENUIS 


finium regundorum 2). 10, 1 C. 3, 39 

de fiscalibus usuris C. 10, 8 

de advocatis fisci €. 2, 8 

de iure fisci D. 49, 14 C. 10, 1 

de privilegio fiscé C. 1, 18 

de fluminibus ne quid n flumine publico ripave eius 
fiat, quo peius navigetur D. 43, 12 

de fonte D. 43, 22 

de formulis et impetratione actionum sublatis €.2,57 

de iurisdietione omnium iudicum et de foro competenti 
C. 3, 13 

de usuris et fructibus et causis et omnibus accessionibus 
et mora D. 22, 1 

de fructibus et litis expensis C. 7, 51 

de frumento Alexandrino (€. 11, 28 

de frumento urbis Constantinopolitanae C. 11, 24 

de lege Fufia Caninia sublata ὦ, 1, 7 C. 1, 3 

de fugitivis D. 11, 4 

de fugitivis colonis patrimonialibus et emphyteutieis et 
saltuensibus C. 11, 64 

de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatum 
artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem 
privatam vel dominieam pertinentibus C. 6, 1 

de fundis et saltibus rei dominicae C. 11, 67 

de fundis limitotrophis et terris et paludibus et pascuis 

limitaneis vel castellorum C. 11, 60 

de fundis patrimonialibus et saltuensibus et emphyteu- 

tieis et eorum conduetoribus (C. 11, 62 

de fundis rei privatae et saltibus divinae domus C. 
11, 66 

de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23 

de furibus balnearüs D. 47, 17 

furti adversus nautas caupones stabularios 

de furtis D. 41, 2 

de furtis et de servo corrupto €. 6,2 


G. 


de generali abolitione | C. 9, 43 

de gladiatoribus penitus tollendis .C. 11, 44 

de glande legenda 17). 43, 28 

de gradibus cognationis x 3, 6 

de gradibus et adfinibus et nominibus eorum A. 38, 10 
de grege dominico C. 11, 76 


H. 


de usu et habitatione J. 2, 5. D. 1,8 

de usu fructu et habitatione et ministerio servorum €. 
3, 33 

de haereticis et Manichaeis et Samaritis ΟῚ 1, 5 

de heredibus instituendis J. 2, 14 D. 28, 5 

de heredibus instituendis et quae personae heredis in- 
stitui non possunt (C. 6, 24 

de heredibus tutorum C. 5, 54 

de aetionibus hereditariis (C. A, 16 

de hereditate vel actione vendita JD. 18, 4 C. 4, 39 

de hereditatibus decurionum nmaviculariorum cohorta- 
lium militum et fabricensium C. 6, 62 


D. 41,5 


de hereditatibus quae ab intestato deferuntur ὦ. 3, 1 
de petitione hereditatis C. 3, 31 

de hereditatis petitione .D. 5, 3 

de fideicommissaria Aereditatis petitione | D. 5, 6 


de possessoria hereditatis petitione 2). 5, 5 

de heredum qualitate et differentia ὦ, 2, 19 

de his per quos agere possumus J. 4, 10 

de hís quae ex publica collatione illata sunt non usur- 
pandis - €. 10, 75 

de his quae in testamento delentur inducuntur vel in- 
scribuntur JD. 28, 4 

de his quae poenae eausa relinquuntur D. 34, 6 

de his quae poenae nomine in testamento vel codicillis 
relinquuntur C. 6, 41 

de his quae pro non scriptis habentur JD. 34, 8 

de his quae sub modo legata vel fideicommissa relin- 
quuntur (C. 6, 45 

de hís quae vi metusve causa gesta sunt Ο 2, 19 

de his quae ut indignis auferuntur 7). 34. 9 


[de his qui a non domino manumissi sunt C. 7, 10] 

de his qui ἃ principe vacationem acceperunt €. 10, 45 

de his qui accusare non possunt (C. 9, 1 

de his qui ad ecclesias confugiunt vel ibi exelamant 
C. 1, 12 

de his qui ad statuas confugiunt C. 1, 25 

de his qui ante apertas tabulas hereditates transmittunt 
C. 6, 52 

de Ais quibus ut indignis auferuntur et ad sensim eon- 
sultum Silanianum €. 6, 35 

de his qui effuderint vel deiecerint D. 9, 3 

de his qui ex officio quod administraverunt conveniun- 
tur C. 11, 39 

de his qui ex deum rationibus mutuam pecuniam 
acceperunt (€. 10, 

de Ais qui in ecclesiis deese: C. 1,18 

de hís qui in exilium dati vel ordine moti sunt €. 
10, 61 

de his qui in priorum ereditorum loeum succedunt (€. 
8, 18 


de his qui latrones vel in aliis eriminibus reos oceulta- 


verint (C. 9, 39 

de his qui non impletis stipendiis saeramento soluti 
sunt (€. 10, 55 

de his qui notantur infamia D. 3, 2 

de Ais qui numero liberorum vel paupertate excusa- 
tionem meruerunt (C. 10, 52 

de Àis qui parentes vel liberos occiderunt €. 9, l7 

de his qui per metum iudicis non appellaverunt C. 7,67 

de Àís qui potentiorum nomine titulos praediis adfigunt 
vel eorum nomina in lite praetendunt €. 2, 14 

de his qui se deferunt C. 10, 13 

de his qui sibi adscribunt in testamento C. 9, 23 

de Ais qui sponte munera susceperunt (C. 10, 44 

de his qui sui vel alieni iuris sunt. J. 1, 8 D. 1, 6 

de his qui veniam aetatis impetraverunt €. 2, 44 

de homine libero exhibendo D. 43, 29 

de liberis exhibendis seu de ducendis et de Aomíne 
libero exhibendo €. 8, 8 

de statu hominum D. 1,5 


de honoratorum vehieulis C. 11, 20 


de honoribus et muneribus non continuandis inter pa- ᾿ 


trem et filium et de intervallis C. 10, 41 


de pignoribus et hypothecis et aes) ea contrahantur | 


D. 20, 


I. 


de lege Rhodia de zacitu D. 14, 2 

de iuris et faeti ignorantia JD. 22, 6 C. 1, 18 

de iis per quos agere possumus J. 4, 10 

de iis qui sui vel alieni iuris sunt J. 1,8. Ὁ 

de immunitate nemini concedenda C. 10, 25 

de iure immunitalis C. 50, 6 

de impensis in res dotales faetis D. 25, 1 

de imponenda lucrativis deseriptione C. 10, 36 

de iémpuberum et aliis substitutionibus C. 6, 26 

de incendio ruina naufragio rate nave expugnata D. 
41, 9 

de incertis personis C. 6, 48 

de incestis et inutilibus nuptiis C. 5, hs 

ad municipalem et de Zncolis D. 50,1 - 

de Zncolis et ubi quis domicilium eq videtur et de 
his qui studiorum causa in alia civitate degunt €. 
10, 40 

de condictione indebiti D. 12, 6 €. 4, 

de indicta viduitate et de lege Iulia Miscella tollenda 
C. 6, 40 

de indictionibus C. M. 17 

de ἐπ diem addictione D. 18, 2 

de praescriptis vorbis Py in factum actionibus JD, 19, » 

de infamibus C. 10, 59 

de infantibus expositis liberis et servis et de his d 
sanguinolentos emptos vel nutriendos aeceperunt €. 
8, 51 

de infirmandis poenis eaelibatus et orbitatis et de deci- 
mariis sublatis C. 8, 57 

de ingenuis J. 1, 4 


et de paetis eorum 


* 
i 
5 
4 
*À 


᾿ς INGENUIS 


XI LEGITIMA 


de ingenuis manumissis C. 7, 14 


/ . de ingratis liberis C. 8, 49 


de in integrum restitutione minorum viginti quinque 
annis C. 2, 21 

in integrum restitutione postulata ne quid novi fiat €. 
2, 49 

de in integrum restitutionibus D. 4, | 

iniuncti muneris sumptus ad omnes collegas pertinere 
C. 11, 38 

de iniuriis 4 1 €. 9,35 


— de iniuriis et famosis libellis D. 47, 10 


de iniusto rupto irrito facto testamento D. 28, 3 


- de i ius vocando D. 2,4 (Ὁ. 2,2 
.— 4n ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent 2.2, 6 
—— de Zn litem dando tutore vel curatore ὦ. 5, 44 


de 2n litem iurando 2). 12, 3 C. 5, 53 

de inofficiosis donationibus C. 3, 29 

de inofficiosis dotibus €. 3, 30 

de 2no/ficioso testamento J. 2, 18 D. 5,2 C. 3, 28 

in quibus causis cessat longi temporis praescriptio C. 
1, 34 

in quibus causis coloni censiti dominos accusare pos- 
sunt (C. 11, 50 

in quibus causis in integrum restitutio necessaria non 
est C. 2, 40 

ín quibus causis militantes fori praescriptione uti non 
possunt C. 3, 25 

in quibus causis pignus vel hypotheca tacite contrahi- 
iu 1. 20, 2 €. 8, 14 

ín quibus causis tutorem habenti tutor vel curator dari 
potest C. 5, 36 

de in rem verso JD. 15,3 

de inspiciendo ventre custodiendoque partu D. 25, 4 

de institoria actione 1). 14, 3 

de inslitoría et exercitoria actione C. 4, 25 


de institutionibus vel substitutionibus seu restitutioni- 


bus sub condicione factis C. 6, 25 
de énsiructo vel instrumento legato D. 33, 7 
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4 
C. 4, 21 
inter alios aeta vel iudicata aliis non nocere 
de interdictis ὦ. 4, 15. C. 8, 1 
de Znterdictis et relegatis et deportatis D. 48, 22 
de inlerdictis sive extraordinariis actionibus quae pro 
his competunt D. 43, 1 
de interdicto matrimonio inter pupillam et tutorem seu 
euratorem filiosque eorum C. 5, 6 
de re iudicata et de effectu sententiarum et de :nter- 
locutionibus 12. 42, 1 
de sententiis et Znterlocutionibus omnium iudicum C.7,45 
de interrogationibus in iure faciendis et interrogatoriis 
actionibus D. 11, 1 
de inutilibus stipulationibus J. 3, 19. C. 8, 38 
de irenarchis C. 10, ΤΊ 
de itinere actuque privato D. 43, 19 
de ludaeis et caelicolis C. 1, 9 
iudicatum solvi D. 46, 7 
de zudiciis C. 3, 1 
de éudiciis et ubi quisque agere vel conveniri debeat 
D.5,1 
de lege Julia ambitus D. 48, 14 
de lege Julia de annona D. 48, 12 
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella tollenda 
C. 6, 40 
de lege [ulia repetundarum D. 48, 11 
ad legem Juliam de adulteriis coercendis D. 48, 5 
ad legem Juliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 
ad legem Juliam de ambitu C. 9, 26 
ad legem Julam de vi privata 1). 48, 7 
ad legem Juliazm de vi publiea D. 48, 6 
ad legem luliaz de vi publica seu privata C. 9, 12 
ad legem Juliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8 
ad legem luliazm peculatus et de sacrilegis et de resi- 
duis JD. 48, 13 
ad legem /uliam repetundarum C. 9, 21 
de iure aureorum anulorum ἢ). 40, 10 
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituen- 


dis C. 6,8 


C. 1, 60 


de iure Mibilon. D. 29, 1 

de ?ure deliberandi 1). 28, $ 

de iure deliberandi et de adeunda vel adquirenda here- 
ditate C. 6, 30 

de iure dominii impetrando C. 8, 33 

de ure dotium D. 23, 3 C. 5, 12 

de emphyteutico ure C. 4, 66 

de ure fisei D. 49, 14 C 10, 1 

de iure immunitatis JD. 50, 6 

de rebus creditis et de ?ureiurando C. 4, 1 

de iureiurando propter calumniam dando C. 2, 58 

de iureiurando sive voluntario sive necessario sivo iu- 
dieiali D. 12, 2 

de Zure liberorum €. 8, 58 

de iure naturali et gentium et civili ὦ, 1, 2 

de iure patronatus JD. 31, 14 

de bonis libertorum et de ure patronatus C. 6,4 

de iure personarum  J. 1, 3 

de iure rei publieae C. 11, 30 

de officio vwridici 1). 1, 20 

de offieio Zuridici Alexandriae C. 1, 57 

de zurisdictione D. 2, 1 

de iurisdictione omnium iudicum et de foro competenti 
(C MS 18 

de iuris et facti ignorantia D. 22, 6 C. 1, 8 

de iustitia et iure J. 1, 1. D. 1, 1 


L. 


de Latina libertate tollenda et per certos modos in 
civitatem Romanam transfusa (€. 7, 6 

de legationibus D. 50, 7 Ο 10, 65 

de legatis J. 2, 20 C. 6, 37 

de legatis et fideicommissis D. 30. 31. 32 

communia de legatis et fideicommissis C. 6, 43 

de legatis praestandis contra tabulas bonorum posses- 
sione petita D. 31, 5 

de lege Aquilia J. 4, 3 C. 3, 35 

de lege commissoria D. 18, 3 

[de lege commissoria in pignoribus rescindenda C. 8, 31] 

de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 
niano D. 48, 10 

de lege Fabia de plagiariis JD. 48, 15 

de lege Faleidia J. 2, 22 

de lege Fufia Caninia 'sublata iL: M ^ 

de lege Fufia Caninia tollenda C. 7 

de lege Iulia ambitus 7). 48, 14 

de lege Iulia de annona 27). 48, 12 

de indicta viduitate et de lege Iulia Miscella tollenda 

C. 6, 40 

de lege Iulia repetundarum 2). 48, 11 

de lege Pompeia de parricidiis JD. 48, 9 

de lege Rhodia de iactu D. 14, 2 

ad legem Aquiliam JD. 9, 2 

ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22 

ad legez, Corneliam de sicarüs C. 9, 16 


ad legem Corneliam de sicariis et veneficis 7), 48, 8 
ad legem Fabiam C. 9, 20 

ad legem Faleidiam D. 95,2 $6..6, 50 

ad legem luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5 


ad legem Iuliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9 

ad legem Iuliam de ambitu Ο 9, 26 

ad legem Iuliam de vi privata D. 48, 7 

ad legem Iuliam de vi publica D. 48, 6 

ad legem Iuliam de vi publica seu privata C. 9, 12 

ad legem Iuliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8 

ad legem Iuliam peculatus et de sacrilogis et Ne resi- 
duis }. 48, 13 

ad legem Iuliam repetundarum €. 9, 27 - 

ad legem Viseliam C. 9, 21 

de legibus et constitutionibus principum et edictis. €. 
Li 

de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 
D. 1,3 

de legitima adgnatorum successione ὦ 3, 2 

de legitima adgnatorum tutela JJ. 1, 15 

de legitima parentium tutela J. 1, 18 

de legitima patronorum tutela J. 1, 17 


LEGITIMA 


XII p» NE 


de legitima tutela C. 5, 30 
unde legitimi et unde cognati 
unde legitàmi D. 38, 

de legitimis heredibus C. 6, 58 
de legitimis tutoribus JD. 26, 4 
de lbellis dimissoriis qui apostoli dicuntur 1). 49, 6 
de liberali causa D, 40, 12. C. 7, 16 

de liberatione legata 1). 34, 3 


6. 6,45 


unde liberi C. 6, 14 

si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi D. 
38, 6 

de liberis et postumis heredibus instituendis vel exhere- 
dandis JD. 28, 2 


de Eberis exhibendis item ducendis 7), 43, 30 

de lberis exhibendis seu de ducendis et de homine libero 
exhibendo C. 8, 8 

de liberis praeteritis vel exheredatis (C. 6, 28 

de agnoscendis et alendis beris vel parentibus vel 
patronis vel libertis D. 25, 3 

de δορὶ J. 1, 5 C. 10, 58 

de libertis et eorum liberis C. 6, 7 

de liberis universitatum D. 38, 3 

de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 
niano D. 48, 10 

. de litigiosis D. 44, 4 C. 8, 36 

de Jis contestatione | C. 3, 9 

de litorum. et itinerum custodia (C. 12, 44 

de litterarum obligatione J. 3, 21 

locati conducti JD. 19, 2 

de locatione et conductione ὦ, 3, 24 

de locatione praediorum civilium vel fiscalium sive tem- 
plorum sive rei privatae vel dominicae C. 11, 71 

de locato et conducto C. 4, 65 

de loeis et itineribus publicis 2), 43, 7 

de loco publico fruendo 2). 43, 9 

de legibus senatusque consultis et longa consuetudine 
D.1,3 

quae sit longa consuetudo C. 8, 52 

de longi temporis praeseriptione quae pro libertate et 
non adversus libertatem opponitur ( 7, 22 

de /ucrís advocatorum et coneussionibus officiorum sive 

- apparitorum C. 12, 61 
de /uitione pignoris C. 8, 30 


M. 


de SC. Macedoniano D. 14, 6 

ad SC. Macedonianum C. 4, 28 

de magistratibus conveniendis D. 27, 8 C. 5, 15 

de magistratibus municipalibus C. 1, 56 

de offieio zuagísiri militum C. 1, 29 

de offieio magistri officiorum — C. 1, 31 

de ?&agíéstris scriniorum C. 12, 9 

de zaiwma C. 11, 46 

de znaleficis et mathematicis et ceteris similibus C. 
9, 18 

de zancipiis et colonis patrimonialium et saltuensium 
et emphyteuticorum fundorum C. 11, 63 

de mandatis principum C. 1, 15 

mandati vel contra D. 17, 1 C. 4, 35 

de mandato  J. 3, 26 

de manumissionibus D. 40, 1 

communia de zanwumissionibus C. "1, 15 

de manumissionibus quae servis ad universitatem per- 

tinentibus imponuntur JD. 40, 3 

de znanwumissis testamento 7). 40, 4 

de manumissis vindieta D. 40, 2 

de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C. 
"ANT. 

de professoribus et medicis (C. 10, 53 

de mendicantibus validis C. 11, 26 

si zensor falsum modum dixerit JD. 11, 6 

de zensoribus | C. 12, 21 

de commerciis et mercatoribus | C. 4, 63 

M ru ES et metallis et procuratoribus metallorum 

LS 
de etatis et epidemeticis Ο 12, 40 
de zuetropoli Beryto | C. 11, 22 


de migrando D. 43, 32 

de militari testamento ὦ, 2, 11 D. 29, 1 

de zilitari veste C. 12, 39 

de castrensianis et mnisterianis C. 12, 25 

de minoribus viginti quinque annis 7). 4, 4 

de z1odo multarum quae ab iudicibus infliguntur €. 
1, 54 

de monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vcl 
artificum ergolaborumque nee non balneatorum pro- 
hibitis illieitisque paetionibus C. 4, 59 

de usuris et fructibus et causis et omnibus accessioni- 
bus et ora D. 22, 1 

de zortis causa donationibus et capionibus JD. 39, 6 

de moríis causa donationibus (C. 8, 56 


de znortuo inferendo et sepulchro aedificando D. 11, 8. 


de mulieribus in quo loco munera sexui congruentia 
et honores agnoscant €. 10, 64 

de mulieribus quae servis propriis se iunxerunt C.9,11 

ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare 
et de zunere sitoniae (C. 10, 28 

de muneribus et honoribus D. 50, 4 

de honoribus et muneribus non continuandis inter pa- 
trem et filium et de intervallis C. 10, 41 

de muneribus patrimoniorum C. 10, 42 

de municipibus et originariis (C. 10, 39 

de murilegulis et gynaeciariis et procuratoribus gynaeeii 
et de monetariis et bastagariis (C. 11, 8 

de mutatione nominis (C. 9, 25 


N. 


de natalibus restituendis D. 40, 11 
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis 
C. 6, 8 
de naturalibus liberis et matribus eorum et ex quibus 
causis iusti efficiuntur C. 5, 21 
de naufragiis C. 11, 6 
de navibus non excusandis C. 11, 4 
de navéculariis seu naucleris publieas species transpor- 
tantibus C. 11, 2 
nautae caupones stabularii ut recepta restituant 2), 4,9 
furti adversus nautas caupones stabularios JD. 47, 5 
de nautico fenore D. 22, 2 C. 4, 33 
de nautis Tiberinis C. 11, 27 
de necessariis et servis heredibus instituendis vel sub- 
stituendis Ο 6, 27 
ne Ohristianum mancipium haereticus vel paganus vel 
Iudaeus habeat vel possideat vel eircumeidat C. 1,10 
ne comitibus rei militaris vel tribunis lavacra praesten- 
tur €.1, 41 
ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur 
D.40,15 Οἱ Ἴ, 21 
75e fideiussores vel mandatores dotium dentur (€. 5, 20 
ne filius pro patre vel pater pro filio emancipato vel 
libertus pro patrono conveniatur (C. 4, 13 
ne fiscus rem quam vendidit evincat (C. 10, 5 
ne fiscus vel res publica procurationem alicui patrocinii 
causa in lite praestet C. 2, 17 
negotiatores ne militent €. 12, 34 
de negoliis gestis D. 3, 5 C. 2, 18 
ne liceat in una eademque causa tertio 
post duas sententias iudicum quas definitio prae- 
fectorum roboraverit eas retractare C. 7, 10 
ne liceat potentioribus patrocinium litigantibus prae- 
stare vel actiones in se transferre C. 2, 13 
nemini licere signum salvatoris Christi vel in silice vel 
in marmore aut sculpere aut pingere (€. 1, 8 
ne operae a collatoribus exigantur C. 10, 24 
ne pro dote mulieri bona mariti addieantur €. 5, 22 
ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat, 
atque uti priori aestate fluxit D. 43, 13 
ne quid in loco publico vel itinere fiat D. 53, 8 
ne quid in loco sacro fiat JD. 43, 6 
ne quid oneri publico imponatur C. 11, 5 
ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat D. 2, 7 
ne quis in sua causa iudicet vel ius sibi dieat C. ὃ, 5 


ne quis liber invitus actum rei publieae gerere cogatur. 


C. 11, 37 
B 


rovoeare vel 


XIII 


POSSESSIONE 


ne rei dominieae vel templorum vindieatio temporis ex- 
ceptione submoveatur (C. 7, 38 

ne rei militaris comitibus vel tribunis lavaera praesten- 
tur C. 1, 47 

[ne rusticani ad ullum obsequium devocentur Ὁ, 11, 55] 

^e sanetum baptisma iteretur C. 1, 6 

ne sine iussu principis certis iudicibus liceat confiscare 
C. 9, 48 

ne tutor vel ourator vectigal conducat C. 5, 41 

ne vis fiat ei qui in possessionem missus erit JD. 43,4 

ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater 
pro filio conveniatur C. 4, 12 

nihil innovari appellatione interposita D. 49, 7 


by. de ΔΕ aggeribus non rumpendis C. 9, 38 


E ? 

- mon licere metrocomiae habitatoribus loca sua ad extra- 

; neum transferre (C. 11, 56 

de n0n numerata pecunia (€. 4, 30 

de novationibus et delegationibus D. 46, 2 C. 8, 41 

[de novi operis nuntiatione | C. 8, 10, 14] 

de nocalibus actionibus J. 4, 8 D. 9, 4 C. 3, 41 

de nudo ex iure Quiritium tollendo €. 7, 25 

nulli licere in frenis et equestribus sellis et in balteis 
margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare et de 
artificibus palatinis C. 11, 12 

de nwumerariis actuariis et chartulariis et adiutoribus 
seriniariis et exceptoribus sedis excelsae ceterorum- 
que iudicum tam civilium quam militarium C. 12, 49 

de nundinis D. 50, 11 C. 4, 60 

de ritu nuptiarum 1). 23, 2 

de nupiiis J. 1, 10. C. 5, 4 


0. 


de oblatione votorum C. 12, 48 

de obligationibus J. 3, 13 

de obligationibus et actionibus D. 44, 7 C. 4, 10 

de obligationibus quae ex delicto nascuntur ὦ, 4, 1 

de obligationibus quae quasi ex delicto nascuntur J. 4,5 

de obligationibus quasi ex contractu  J. 3, 27 

de obsequiis parentibus et patronis praestandis D.37,15 

de obsequiis patronis praestandis C. 6, 6 

de officio adsessorum 22. 1, 22 

de officio civilium iudicum €. 1, 45 

de o/ficío comitis Orientis Ο 1, 36 

de officio comitis rerum privatarum €. 1, 33 

de officio comitis sacrarum largitionum C. 1, 32 

[de officio comitis sacri palatii Ο 1, 34] 

de officio comitis sacri patrimonii Ο 1, 34 

de officio consulis D. 1, 10 

de officio diversorum iudicum €. 1, 48 

de officio eius cui mandata est iurisdictio 7). 1, 21 

de officio eius qui vicem alicuius iudicis obtinet C. 
1, 50 

de o/ficio iudicis J. 4, 17 

de officio iudicum militarium C. 1, 46 

de officio iuridici D. 1, 20 

de o/ficio iuridici Alexandriae €. 1, 57 

de officio magistri militum — €. 1, 29 

de officio magistri ofüeciorum C. 1, 31 

de officio praefecti annonae C. 1, 44 

de officio praefecti Augustalis D. 1, 17 Οἱ 1, 37 

de officio praefecti praetorio D. 1, 11 

de officio praefecti praetorio Africae et de omni eius- 
dem dioeceseos statu C. 1, 27 

de officio praefecti vigilum ἢ). 1, 15 C. 1, 43 

de officio praefecti urbis JD. 1, 12 C. 1, 28 

de "pn. praefectorum praetorio Orientis et Illyrici 

5125 

de officio praesidis JD. 1, 18 

de officio praetorum D. 1, 14 C. 1, 39 

de o/ficío proconsulis et legati JD. 1, 16 C. 1, 35 

de officio procuratoris Caesaris vel rationalis JD. 1, 19 

de officio quaestoris D. 1, 13 C. 1, 30 

de officio rectoris provinciae C. 1, 40 

- de officio vicarii (C. 1, 38 

de ozn? agro deserto et quando steriles fertilibus im- 

ss ponuntur (C. 11, 59 

πὰς de operibus publicis D. 50, 10 C. 8, 11 


de operis libertorum D. 38, 1. €. 6, 3 

de operis novi nuntiatione D. 39, 1 

[de novi operis nuntiatione C. 8, 10, 14] 

de operís servorum | D. 7, 1 

de optione vel electione legata D. 33, 5 

de ordine cognitionum C. 1, 19 

de ordíne iudiciorum | €. 3, 8 

de origine iuris et omnium magistratuum et succes- 
sione prudentum D. 1, 2 

de SC. Orfitiano J. 3, 4 

ad SC. Orfitianum | C. 6, 51 

ad SC. Tertullianum et Orfitianum 1). 38, 11 


Í 


de pactis D. 2, 14. C. 2, 3 
de pactis conventis tam super dote quam super dona- 
tione ante nuptias et paraphernis (€. 5, 14 
de pactis dotalibus D. 23, 4 n 
de pactis inter emptorem et venditorem compositis D. 
18, 1 Ὁ. 4, 84 ; 
de pacis pignorum et de commissoria lege in pigno- 
ribus rescindenda C. 8, 34 
de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11 
de palatiis et domibus dominieis C. 11, ΤΊ 
de palatinis sacrarum largitionum et rerum privatarum 
C. 12, 23 
de paríu pignoris e£ omni eausa C. 8, 24 
de pascuis publicis vel privatis C. 11, 61 
de patria potestate J. 1,9 C. 8, 46 
de patribus qui filios distraxerunt C. 4, 43 
de iure patronatus D. 31, 14 €. 6,4 
de crimine peculatus €. 9, 28 
de peculio D. 15,1 
de castrensi peculio D. 49, 17 
de peculio eius qui libertatem meruit (€. 7, 23 
de peculio legato D. 33, 8 
de pecunia constituta D. 13, 5 
de eonstituta pecunia C. 4, 18 
de pedaneis iudicibus C. 3, 3 
de penu legata D. 33, 9 
de perfectissimatus dignitate C. 12, 32 
de periculo eorum qui pro magistratibus intervenerunt 
C. 11, 35 * 
de periculo et commodo rei venditae D.18,6 C. 4,48 
de periculo nominatorum C. 11, 34 
de periculo successorum parentis (C. 10, 63 
de periculo tutorum et curatorum C. 5, 38 
de rerum permutatione D. 19, 4 C. 4, 64 
de perpetuis et temporalibus actionibus et quae ad 
heredes et in heredes transeunt  J. 4, 12 
per quas personas nobis adquiritur J. 2, 9 €. 4, 27 
per quas personas nobis obligatio adquiritur ὦ 3, 28 
de hereditatis petitione |. D. 5, 3 
de petitione hereditatis C. 3, 31 
de petitionibus bonorum sublatis 
de aetione pzgneraticia C. 4, 24 
de pigneraticia actione vel contra D. 13, 7 
de pignoribus C. 8, 13 
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantur 
et de pactis eorum D. 20, 1 
de pistoribus | C. 11, 16 
de lege Fabia de plagiarizs D. 48, 15 
[ad legem Fabiam de plagiariis C. 9, 20] 
de plus petitionibus (€. 3, 10 | 
pm valere quod agitur quam quod simulate concipitur 
. 4, 22 diu 
de poena iudicis qui male iudicavit vel eius qui ludi- 
eem vel adversarium eorrumpere euravit (C. 7, 49 
de poena temere litigpantium ὦ, 4, 16. ὁ 
de poenis D. 48, 19 C. 9, 41 
poenis fisealibus ereditores praeferri 
de pollicitationibus D. 50, 12 
de lege Pompeia de parrieidiis D. 48, 9 
de ponderatoribus et suri illatione C. 10, 73 
de popularibus actionibus D. 47, 23 
de adquirenda et retinenda possessione C. 7, 32 
de adquirenda vel amittenda possessione. D. 41, 2 


C. 10, 12 


C. 10, 7 


POSSESSORIA 


XIV 


QUEMADMODUM 


de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5 
de A et de postliminio et redemptis ab hostibus 
. 49, 15 
de postliminio et de redemptis ab hostibus C. 8, 50 
de postulando D. 3,1 €.2,6 
de postumis heredibus instituendis vel exheredandis vel 
praeteritis C. 6, 29 
de potioribus ad munera nominandis (€. 10, 67 
de praebendo salario C. 10, 37 
de Peer curialium sine decreto non alienandis C. 
, 94 
de praediis naviculariorum C. 11, 3 
de praediis tamiacis et de his qui ex colonis dominicis 
aliisque liberae eondiecionis procreantur ( 11, 69 
de praediis vel aliis rebus minorum sine decreto non 
alienandis vel obligandis C. 5, ΤΊ 
de apparitoribus praefecti amnonae €. 12, 58 
de officio praefecti annonae C. 1, 44 
de officio praefecti Augustalis D. 1, 17 C. 1, 31 
de officio praefecti praetorio D. 1, 11 
de offieio praefecti praetorio Africae C. 1, 21 
de officio praefecti vigilum 27). 1, 15 C. 1, 45 
de offieio praefecti urbis D. 1, 12 C. 1, 28 
de praefeciis praetorio sive urbi et magistris militum 
in dignitatibus exaequandis (C. 12, 4 
de beue praefectorum praetorio Orientis et Illyrici 
1260 
[de praepositis agentium in rebus 
de praepositis labarum C. 12, 18 
de praepositis sacri cubiculi et de ommibus cubieula- 
ris et privilegiis eorum C. 12, 5 
de praescriptione longi temporis decem vel viginti an- 
norum (C. 7, 33 
de E e rone triginta vel quadraginta annorum 
P. 
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35 
de exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis D. 
44, 1 
de pum permutatione et de praescriptis verbis actione 
. 4, 64 
de praescriptis verbis et in faetum actionibus 7). 19,5 
de officio praesidis JD. 1, 18 
de probationibus et praesumplionibus 1). 22, 3 
de praetoribus et homore praeturae et gleba et folli et 
septem solidorum funetione sublata €. 12, 2 
de praetorio pignore et ut in actionibus etiam debi- 
torum missio praetorii pignoris procedat €. 8, 21 
de offieio praetorum D. 1, 14 C. 1, 39 
de praevaricatione |.D. 41, 15 
de diversis rescriptis et prag»aticis sanctionibus C. 
1, 23 
de precario D. 43, 26 
de precario et de Salviano interdicto C. 8, 9 
de precibus imperatori offerendis et de quibus rebus 
supplicare liceat vel non C. 1, 19 


C. 12, 20, 5] 


de prüinicerio et secundocerio et notariis C. 12, 7 
de primipilo C. 12, 62 

de principibus agentum in rebus C. 12, 21 

de privatis carceribus inhibendis €. 9, 5 

de privatis delictis .D. 47, 1 

de privilegiis corporatorum urbis Romae €. 11, 15 


de prévilegiis domus Augustae vel rei privatae et qua- 
rum collationum excusationem habent C. 11, 75 

de privilegiis eorum qui in sacro palatio militant €. 

5 

de privilegiis scholarum C. 12, 29 

de privilegiis urbis Constantinopolitanae 

de privilegio dotis C. 7, 14 

de privilegio fisci C. 7, 13 

de probationibus | C. 4, 19 

de probationibus et praesumptionibus D. 22, 3 

de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55 

de offieio proconsulis et legati D. 1, 16 Οἱ 1, 35 

de procuratoribus | C. 2, 12 

de procuratoribus et defensoribus 2). 3, 3 

pro derelicto ἢ. 41, 1 

pro donato ἢ. 41, 6 

pro dote D. 41, 9 


C. 11, 21 


pro emptore 2). 41, 4 

pro herede vcl pro possessore JD. 41, 5 

pro legato D. 41, 8 

pro quibus causis servi praemium accipiunt libertatem 
C. "i, 13 

pro sodio D. 17,2 Ο, 4, 51 

[pro soluto D. 41, 4] 

pro suo D. 41, 10 

de professoribus et medicis (€. 10, 53 

de professoribus qui in urbe Constantinopolitana do- 
centes ex lege meruerint comitivam C. 12, 15 

comminationes epistulas program:2nata  subscriptiones 
auctoritatem rei iudicatae non habere C. 7, 57 

de prohibita sequestratione pecuniae ὦ. 4, 4 

de domesticis et protectoribus | C. 12, 17 

de proceneticis D. 50, 14 

de procimíis sacrorum seriniorum ceterisque qui in sa- 
eris scriniis militant (C. 12, 19 

publicae laetitiae vel consulum nuntiatores vel insi- 
nuàtores constitutionum οὐ aliarum saerarum - vel 
iudicialium litterarum ex descriptione vel ab invitis 
ne quid accipiant immodieum C. 12, 63 

de publicanis et vectigalibus et commissis JD. 39, 4 

de Publiciana in rem actione JD. 6, 2 

de publicis iudiciis J. 4, 18 D. 48, 1 

de pupillari substitutione J. 2, 16 


Q. 
de quadriennii praescriptione Ο 7, 31 
de quadrimenstruis tam civilibus quam militaribus bre- 
vibus C. 1, 42 
quae in fraudem creditorum facta sunt, ut restituantur 
D. 42, 1 
quae res exportari non debeant (C. 4, 41 
quae res pignori obligari possunt vel non et qualiter 
pignus eontrahatur C. 8, 16 
quae res pignori vel hypothecae datae obligari non 
possunt JD. 20, 3 
quae res venire non possunt et qui vendere vel emere 
vetantur (€. 4, 40 
quae sententiae sine appellatione rescindantur 12. 49, 8 
quae sit longa consuetudo C. 8, 52 
de quaestionibus D. 48, 18 C. 9, 41 
de quaestoribus magistris officiorum comitibus sacrarum 
largitionum et rei privatae C. 12, 6 
de officio quaestoris 1). 1, 13 
quando appellandum sit et intra quae tempora 2), 49,4 
quando civilis actio criminali praeiudicet et an utra- 
que ab eodem exerceri potest C. 9, 31 
quando curatores vel tutores esse desinant C. 5, 60 
quando de peculio actio annalis est 2). 15, 2 
quando decreto opus non est (C. 5, 72 
quando dies legati vel fideicommissi cedit €. 6, 53 
quando dies legatorum vel fideicommissorum eedat 2). 36,2 
quondo dies usus fructus legati cedat D. 7, 3 
quando οὖ quibus debetur quarta pars ex bonis decu- 
rionum et de modo distributionis eorum €. 10, 35 
quando ex facto tutoris vel curatoris minores agere 
vel conveniri possunt JD. 26, 9 Οἱ 5, 39 
quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exi- 
gere potest (C. 4, 15 
quando imperator inter pupillos vel viduas vel misera- 
biles personas cognoscat et ne exhibeantur  €.3, 14 
quando libellus principi datus litis contestationem fa- 
ciat C. 1, 20 
quando liceat ab emptione discedere €. 4, 45 
quando liceat sine iudice unicuique vindicare se vel 
publicam devotionem €. 3, 21 
quando mulier tutelae offieio fungi potest C. 5, 35 
quando non petentium partes petentibus adereseunt . 
C. 6, 10 
quando provocare non est necesse ὦ, 7, 64 
de aedilicio edieto et redhibitione et quant? minoris JD. 
21, 1 
quarum rerum actio non datur 2). 44, 5 
quemadmodum aperiantur testamenta et inspieiantur et 
desoribantur JD. 29, 3 C. 6, 32 ! 
5 


b 
3 


XV 


REPUDIIS 


£A 


-— quemadmodum civilia munera indicuntur C. 10, 43 

᾿ς quemadmodum servitutes amittuntur D. 8, 6 

qui accusare non possunt (C. 9, 1 ; 

qui admitti ad bonorum possessionem possunt et intra 
quod tempus €. 6, 9 

qui aetate C. 5, 67 

qui aetate se excusant C. 10, 50 

qui bonis eedere possunt C. 7, ΤΊ 

quibus ad conductionem praediorum fiscalium accedere 
non lieet C. 11, 73 

quibus ad libertatem proclamare non licet D. 40, 13 

quibus ad libertatem proclamare non licet et de rebus 
eorum qui ad libertatem proclamare non prohiben- 
tur C. 1,18 

— quibus alienare licet vel non ὦ. 2, 8 

- quibus ex causis in possessionem eatur 7). 42, 4 

quibus ex causis maiores in integrum restituuntur C. 
2, 53 

quibus modis ius potestatis solvitur JJ. 1, 12 

quibus modis obligatio tollitur J. 3, 29 

quibus modis pignus vel hypotheca solvitur D. 20, 6 

quibus modis re contrahitur obligatio J. 3, 14 

quibus modis testamenta infirmantur J. 2, 17 

quibus modis tutela finitur J. 1, 22 


quibus muneribus exeusantur ii qui post impletam mi- 
litiam vel advocationem per provincias suis com- 
modis vacantes commorantur et de privilegiis eorum 
C. 10, 56 

de quibus muneribus vel praestationibus nemini liceat 
se excusare (C. 10, 49 

quibus non competit bonorum possessio JD. 38, 13 

quibus non est permissum testamenta facere ὦ, 2, 12 

quibus non obiciatur longi temporis praescriptio €. 
1, 35 

de quibus rebus ad eundem iudicem eatur D. 11, 2 

— . quibus res iudieata non nocet (C. 7, 56 

Ὁ qui dare tutores vel euratores et qui dari possunt C. 
5, 94 

qui dari tutores testamento possunt J. 1, 14 

qui et adversus quos in integrum restitui non possunt 
€. 2, 41 

qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem 
Aeliam Sentiam D. 40, 9 

qui et quibus ex e&usis manumittere non possunt J.1,6 

qui ex quibus causis manumittere non possunt J.1, 6 

qui facere testamentum possunt vel non possunt (C. 
6, 22 

qui legitimam personam in iudiciis habent vel non 

3 

qui manumittere non possunt et ne in fraudem credi- 
torum manumittatur (C. 1, 11 

qui militare possunt vel non et de servis ad militiam 


τς ΣΕ e SC URES 


Ἢ vel dignitatem adspirantibus et ut nemo duplici 
ἢ militia vel dignitate οὖ militia simul utatur C. 
; 12, 33 
E qui morbo C. 5, 68. 10, 51 
i qui non possunt ad libertatem pervenire €. 7, 12 
[ qui numero liberorum se excusant €. 5, 66 
i qui numero tutelarum C. 5, 69 
D qui petant tutores vel euratores €. 5, 31 
* qui petant tutores vel euratores et ubi petantur D. 
i 26, 6 

qui potiores in pignore habeantur (C. 8, 17 
1 qui potiores in pignore vel hypotheca habeantur et de 
" his qui in priorum creditorum locum succedunt ἢ). 
5 20, 4 
3 qui δο sua iurisdictione iudices dare darive possunt 
1 .9,4 
, quis à quo appelletur JD. 49, 3 ' 
|. »qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae 
3 promissioni committantur 1). 2, 8 
" qui sine manumissione ad libertatem perveniunt D. 
4s 40, 8 
ἢ quis ordo in possessionibus servetur JD. 38, 15 


qui testamenta facere possunt et quemadmodum testa 
menta fiant JD. 28, 1 | 
qui testamento tutores dari possunt J. 1, 14 


quibus modis usus fructus vel usus amittitur D. 7, 4 


quod cuiuscumque universitatis nomine vel contra eam 
agatur D. 3,4 

quod cum eo qui in aliena est potestate negotium 
gestum esse dicitur, vel de peculio seu quod iussu 
aut de in rem verso (€. 4, 26 

quod cum eo qui in aliena potestate est negotium ges- 
tum esse dicitur ὦ. 4, 7 D. 14, 5 

quod falso tutore auctore gestum esse dicatur  D.27,6 

quod iussu D. 15, 4 

quod legatorum D. 43, 3 

quod metus causa gestum erit JD. 4, 2 

quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem 
iure utatur D. 2, 2 

quod vi aut clam D. 43, 24 

quomodo et quando iudex sententiam proferre debet 
praesentibus partibus vel una parte absente C. 
1, 43 

quo quisque ordine conveniatur 

quorum appellationes non recipiantur 

quorum bonoum 1). 48, 2 C€.8,2 

quorum legatorum C. 8, 3. 


R. 


de raptu virginum seu viduarum nec non sanctimonia- 
lium  €C..9, 13 

ratam rem haberi et de ratihabitione 2). 46, 8 

de ratiociniis operum publicorum et de patribus civi- 
tatum . C. 8, 12 

de offieio procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19 

de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis 
causa actione JD. 27, 3 

de rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum 

alienatione vel hypotheca C. 4, 51 

rebus auctoritate iudicis possidendis seu vendundis 

D. 42, 5 

rebus creditis et de iureiurando (C. 4, 1 

rebus creditis si certum petetur et de condictione 

D. 12, 1 

rebus dubiis JD. 34, 5 

rebus eorum qui sub tutela vel cura sunt sine de- 

creto non alienandis vel supponendis | D. 27, 9 

rebus incorporalibus ὦ, 2, 2 

receptatoribus 1). 41, 16 

receptis | C. 2, 55 

receplis qui arbitrium receperunt, ut sententiam 

dieant ἢ. 4, 8 

eaptivis et de postliminio et de redemptiís ab hosti- 

bus 2D. 49,15 £0. 8,50 

aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris 

D. 21, 1 


C. 11, 36 
C. 1, 65 


de 


de 
de 


de regula Catoniana D. 34, 1 

de diversis reguls iuris antiqui JD. 50, 17 

de re iudicata C. 1, 52 

! |,,de re iudicata et de effectu sententiarum et de inter- 

locutionibus JD. 42, 1 

de reis postulatis C. 10, 60 

de rei vindieatione D. 6, 1 €. 3, 32 

de rez uxoriae actione in ex stipulatu actionem trans- 
fusa et de natura dotibus praestita (C. 5, 13 

de relationibus |.C. 1, 61 

de appellationibus et relationibus D. 49, 1 

de religiosis et sumptibus funerum C. 3, 44. 

de religiosis et sumptibus funerum et ut funus ducere 


lieeat D. 11, 71 

rem alienam gerentibus non interdiei rerum suarum 
alienatione €. 4, 53 

de re militari JD. 49, 16 C. 12, 36 

de remissione pignoris (C. 8, 25 

de remissionibus D. 43, 25 

rem pupilli vel adulescentis salvam fore D. 46, 6 

ad legem Iuliam repetundarum C. 9, 2 

de lege Iulia repetundarum D. 48, 11 

de replicationibus |J. 4, 14 

de repudianda bonorum possessione (C. 6, 19 

de repudianda vel abstinenda hereditate C. 6, 31 

de divortiis et repudiis D. 24, 2 


de repudiis et iudicio de moribus sublato C. 5, 17 


REPUTATIONIBUS 


XVI SI 


de reputalionibus quae fiunt in iudieio in integrum 
restitutionis C. 2, 47 

de requirendis C. 9, 40 

de requirendis vel absentibus damnandis D. 48, 17 

rerum amotarum C. 5, 21 

de actione reru: amotarum JD. 25, 2 

de rerum divisione et, qualitate J. 2, 1. D. 1, 8 

de rerum permutatione JD. 19, 4 À 

de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione 
C. 4, 64 

de rescindenda venditione C. 4, 44 

de rescindenda venditione et quando licet ab emptione 
discedere D. 18, 5 

de restitutione militum et eorum qui rei publicae causa 
afuerunt C. 2, 50 

de in integrum restitutionibus D. 4, 1 

de revocandis donationibus C. 8, 55 

de revocandis his quae per fraudem alienata sunt C. 
7, 15 

de lege Rhodia de iactu D. 14, 2 

de γέρα munienda ἢ). 43,.15 

de ritu nuptiarum D. 23, 2 

de rivis D. 43, 21 


S. 


de crimine sacrilegii C. 9, 29 

de sacrosanctis ecclesiis et de rebus et privilegiis ea- 
rum €.1,2 

de praebendo salario C. 10, 37 

de salgamo hospitibus non praestando €. 12, 41 

de Salviano interdieto D. 43, 33 

de precario et Salviano interdicto C. 8, 9 

de satisdando | C. 2, 56 

de satisdatione tutorum et curatorum  J. 1, 24 

de satisdationibus | J. 4, 11 

de secundis nuptiis C. 5, 9 

de seditiosis et de his qui plebem audent contra rem 
publieam colligere €. 9, 30 

de senatoribus D. 1, 9 

de senatus consulüs C. 1, 16 

de successionibus sublatis quae fiebant per bonorum ven- 
ditionem et ex senatus consulto Claudiano  J.3,12 

de senatus consulto Claudiano tollendo C. 7, 24 

de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo- 
niano 9. 48, 10 

de senatus consulto Macedoniano D. 14, 6 

de senatus consulto Orfitiano |J. 3, 4 

de senatus consulto Silaniano et Claudiano quorum 
testamenta ne aperiantur JD. 29, 5 

de senatus consulto Tertulliano J. 3, 3 

ad senatus consultum Macedonianum €. 4, 28 

ad senatus consultum Orfitianum €. 6, 57 

de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatus 
eonsultum Silanianum C. 6, 35 

ad senatus consultum Tertullianum 
38, 17 

ad senatus consultum Tertullianum 

ad senatus consultum Trebellianum 

ad senatus consultum Turpillianum 
eriminum JD. 48, 10 C. 9, 45 

ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1 

sententiam, rescindi non posse €. 7, 50 

de senteníiam passis et vestituis D. 48, 23 C. 9, 51 

de sententia quae sine certa quantitate prolata est C. 
1, 46 

de sententiis adversus fiscum latis retractandis C. 10,9 

de sententiis et interlocutionibus omnium iudicum €. 
1, 45 

de sententiis ex perieulo recitandis €. 7, 44 

de sententiis praefectorum praetorio C. "|, 42 

de sententiis quae pro eo quod interest proferuntur 
C. 1, 9 

de separationibus D. 2, 6 

de sepulchro violato D. 41, 12 C. 9, 19 

[de servili cognatione ὦ, 3, 6, 10] 

de servis exportandis vel si ita mancipium venierit ut 
manumittatur vel econtra D. 18, 7 


et Orfitianum 2). 
C. 6, 56 

D. 36, 1 C.6,49 
et de abolitionibus 


C. 4, 29 


de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatum 
artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem 
privatam vel dominieam pertinentibus €. 6, 1 

de servis rei publicae manumittendis (€. 7, 9 

de servitute legata .D. 33, 3 

de servitutibus J. 2, 3. D. 8,1 

de servitutibus et de aqua C. 3, 34 

de servitutibus praediorum rusticorum D. 8, 3 

de servitutibus praediorum urbanorum D. 8, 2 

de servo communi manumisso (C. 7, 7 

de servo corrupto D. 11, 3 

de furtis οὐ de servo corrupto €. 6, 2 

de servo pignori dato manumisso (€. 7, 8 

sí adversus creditorem C. 2, 37 

δὲ adversus delictum suum C. 2, 34 

δὲ adversus donationem C. 2, 29 

δὲ adversus dotem C. 2, 33 

sí adversus fiscum C. 2, 36 

sí adversus libertatem C. 2, 30 

δὲ adversus rem iudicatam C. 2, 26 : 

sí adversus solutionem ἃ debitore vol a se factam €. 
2, 32 

si adversus transactionem vel divisionem minor rostitui 
velit €. 2, 31 

sí adversus venditionem €. 2, 27 

sí adversus venditionem pignorum C. 2, 28 

δὲ adversus usucapionem C. 2, 35 

δὲ ager vectigalis id est emphyteuticarius petatur D.6,3 

si 

si 


/ aliena res pignori data sit (€. 8, 15 
/ à non eompetenti iudice iudieatum esse dieatur €. 
48 
si antiquior creditor pignus vendiderit C. 8, 19 
sí à parente quis manumissus sit JD. 37, 12 
ad legem Corneliam de sicariós C. 9, 16 
ad legem Corneliam de sicaríós et veneficis JD. 48, 8 
δὲ certum petatur C. 4, 2 
δὲ communis res pignorata sit €. 8, 20 
si contra ius utilitatemve publicam vel per mendacium 
fuerit aliquid postulatum vel impetratum €. 1, 22 
δὲ contra matris voluntatem tutor datus sit (€. 5, 47 
δὲ cui plus, quam per legem Faleidiam licuerit, lega- 
tum esse dicetur JD. 35,3 
si curialis relicta civitate rus habitare maluerit C. 
10, 38 
sí de momentaria possessione fuerit appellatum €. ', 69 
sí dos constante matrimonio soluta fuerit C. 5, 19 
si * falsis instrumentis vel testimoniis iudicatum erit 
1, 95 
$i ex noxali eausa agatur, quemadmodum «cavetur JD. 
2, 9 
sí ex pluribus tutoribus vel curatoribus omnes vel unus 
agere pro minore vel conveniri possunt C. 5, 40 
δὲ falsis adlegationibus excusatus sit (C. 5, 63 
δὲ familia furtum fecisse dicetur D. 47, 6 
de verborum significatione — D. 50, 16 
de verborum et rerum significatione C. 6, 38 
sí in causa iudicati pignus captum sit (C. 8, 22 
sí in communi eademque causa in integrum restitutio 
postuletur C. 2, 25 
δὲ in fraudem patroni alienatio facta est (€. 6, 5 
sí ingenuus esse dicetur D. 40, 14 
$i is qui testamento liber esse iussus erit post mortem 
domini ante aditam hereditatem subripuisse aut cor- 
rupisse quid dicetur JD. 47, 4 
de SC. Silaniano et Claudiano quorum testamenta ne 
aperiantur D. 29, 5 
de decurionibus et silentiariis C. 12, 16 
si Fire imperialis socius sine herede defecerit 
48; (4 
si libertus aut servus ad decurionatum adspiraverit C. 
10, 33 
δὲ maior factus ratum habuerit €. 2, 45 
sí maior factus sine decreto factam alienationem ratam 
habuerit C. 5, 74 
sí mancipium ita fuerit alienatum, ut manumittatur, vel 
contra C. 4, 5'7 
sí mancipium ita venierit, ne prostituatur C, 4, 56 
si mater indemnitatem promiserit (€. 5, 46 


SI XVII 


TESTAMENTIS 


si mensor falsum modum dixerit JD. 11, 6 

[s? minor ab hereditate se abstineat C. 2, 38] 

si minor se maiorem dixerit vel maior probatus fuerit 

.2, 42 

si cd ventris nomine in possessione calumniae causa 
esse dicatur JD. 25, 6 

sine censu vel reliquis fundum comparari non posse 
C. 4, 41 i 1 ΠΩ, b 

de singulis rebus per fideicommissum relictis. D. 2,24 

si non ἃ competenti iudice iudicatum esse dicatur C. 
" 

si nuptiae ex rescripto petantur (C. 5,8 

si omissa sit causa testamenti C. 6, 39 

sí pars hereditatis petatur D. 5, 4 

si E appellatione mors intervenerit 4). 49, 13 
. 1, 66 


si per vim vel alio modo absentis perturbata sit pos- 
sessio €.8,5 
si pignoris conventionem numeratio secuta non est C. 
8, 32 
δὲ pignus pignori datum sit (C. 8. 23 
si plures una sententia condemnati sunt (C. 7, 55 
δὲ post ereationem quis decesserit (C. 10, 70 
si propter inimicitias creatio facta sit C. 10, 68 
$i propter publicas pensitationes venditio fuerit cele- 
brata (C. 4, 46 
δὲ quaecumque praeditus potestate ve] ad eum pertinen- 
tes ad suppositarum  iuridictioni suae adspirare 
temptaverint nuptias (€. 5, 7 
si quadrupes pauperiem fecisse dicitur ὦ, 4, 9 2D.9,1 
sí quid in fraudem patroni factum sit JD. 38, 5 
si PE aliquem testari prohibuerit vel coegerit .D.29,6 
. 6, 34 
δὲ quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena 
pecunia emerit (€. 4, 50 
δὲ quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non 
obtemperaverit JD. 2, 11 
sí quis eam cuius tutor fuerit corruperit (C. 9, 10 
δὲ quis ignorans rem minoris esse sine decreto compa- 
ment C. 5, 73 
δὲ quis imperatori maledixerit (C. 9, 7 
sí quis in ius vocatus non ierit sive quis eum voca- 
verit quem ex edicto non debuerit JD. 2, 5 
δὲ quis ius dicenti non obtemperaverit JD. 2, 3 
sí quis omissa causa testamenti ab intestato vel alio 
modo possideat hereditatem — D. 29, 4 
$i rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalicia 
dederint C. 5, 2 
δὲ reus vel accusator mortuus fuerit €. 9, 6 
δὲ saepius in integrum restitutio postuletur C. 2, 43 
sí secundo nupserit mulier, cui maritus usum fructum 
reliquerit (C. 5, 10 
si row vindieetur vel ad alium pertinere negetur 
.8,5 
si servus aut libertus ad decurionatum  adspiraverit 
C. 10, 33 
si servus exportandus veneat C. 4, 55 
δὲ servus se emi mandaverit (C. 4, 36 
δὲ tabulae testamenti extabunt D. 37, 2. 
si tabulae testamenti nullae extabunt, unde liberi D. 
38, 6 
sí tutor non gesserit (C. 5, 55 
si tutor rei publieae causa aberit C. 5, 64 
si tutor vel curator intervenerit C. 2, 24 
si tutor vel curator magistratus creatus appellaverit 
D. 49, 10 
si vendito pignore agatur €. 8, 29 
δὲ ventris nomine muliere in possessionem missa eadem 
possessio dolo malo ad alium translata esse dicatur 
D. 25, 5 
si unus ex pluribus appellaverit C. 7, 68 
si unus ex pluribus heredibus creditoris vel debitoris 
partem suam debiti solverit vel acceperit (€. 8, 31 
δὲ usus fructus petatur vel ad alium pertinere negetur 
21,6 
sí ut omissam hereditatem vel bonorum possessionem 
vel quid aliud adquirat C. 2, 39 
sí ut se hereditate abstincat (C. 2. 3$ 


-. 


de societate |J. 3, 25 

pro socio D. 11,2 €. 4, 31 

de solutionibus et liberationibus D. 46, 3 C. 8, 42 

de solutionibus et liberationibus debitorum civitatis C. 
11, 40 | 

soluto matrimonio dos quemadmodum petatur JD. 24,3 
C. 5, 18 

de spectaculis et scaenicis et lenonibus 

de sponsalibus D. 23, 1 

de sponsalibus et arris sponsaliciis et proxeneticis C. 5,1 

de sportulis et sumptibus in diversis iudiciis faciendis 
et de exsecutoribus litium €. 3, 2 

de traetoriis et stativis C. 12, 51 

de statu hominum D. 1, 5 

de statuis et imaginibus C. 1, 24 

de statuliberis D. 40, Ἴ 

stellionatus D. 41, 20 

de erimine sfellionatus C. 9, 34 

de contrahenda et committenda stipulatione C. 8, 31 

de stipulatione servorum ὦ. 3, 17 D. 45, 3 

de inutilibus stipulation?bus J. 3, 19 C. 5, 38 

de stipulationibus praetoris D. 46, 5 

de divisione stipulationum  J. 3, 18 

de síratoribus | C. 12, 24 

de síudiis liberalibus urbis Romae et Constantinopoli- 
tanae (€. 11, 19 ; 

de suariis et susceptoribus vini et «ceteris corporatis 
C. 11, 17 

de pupillari substitutione | J. 2, 16 

de vulgari substitutione |J. 2, 15 

de vulgari et pupillari substitutione 1). 28, 6 

de impuberum et aliis substitutionibus | C. 6, 26 

de successione cognatorum  J. 3, ὃ 

de successione libertorum  J. 3, 7 

de successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum 
venditionem et ex SC. Claudiano ὦ. 3, 12 

de successorio edicto D. 38, 9 Ὁ. 6, 16 

de suffragio C. 4, 3 

de damno infecto et de sugrundis et protectionibus JD. 
39, 2 

de suis et legitimis heredibus 2). 38, 16 

de suis et legitimis liberis et ex filia nepotibus ab in- 
testato venientibus €. 6, 55 

de summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de 
ea publiee contendere audeat C. 1, 1 

iniuneti muneris sumptus ad omnes collegas pertinere 
C. 11, 38 

de sumpiuum recuperatione (C. 10, 69 

de supellectile legata 1). 33, 10 

de superexactionibus C. 10, 20 

de superficiebus 1). 43, 18 

de superindicto C. 10, 18 

de susceptoribus praepositis et arcariis C. 10, 72 

de suspectis tutoribus et curatoribus J. 1,26 D.20,10 
C. 5, 43 


C. 11, 41 


T. 


de tabulariis scribis logographis et censualibus C.10,'1 

de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 1 

de paganis et sacrificiis et templis | C. 1, 11 

de temporibus in integrum restitutionis tam minorum 
aliarumque personarum quae restitui possunt quam 
heredum eorum ὦ, 2, 52 

de temporibus et reparationibus appellationum sen. con- 
sultationum C. 7, 63 

de £ermino moto D. 41, 21 

de SC. Tertulliano J. 3, 3 

ad SC. Tertullianum Οὐ. 6, 56 

ad SC. Tertullianum et Orfiianum D. 38, 17 

tesíamenta quemadmodum  aperiantur inspiciantur et 
describantur JD. 29, ὃ 

de testamentariía manumissione C. 7, 2 

de testamentaría tutela D. 26, 2 C. 5, 28 

de £estamentis ordinandis J. 2, 10 

de testamentis quemadmodum testamenta ordinantur C. 
6, 23 


de £estamento militis D. 29, 1 C. 6, 21 


TESTIBUS 


XVIII OT 


de testibus D. 22, 5 C. 4, 20 

de thesauris C. 10, 15 

de figno iuncto D. 47, 3 

de tironibus C. 12, 43 

de tollenda lustralis auri collatione €. 11, 1 

de íractoriis et stativis C. 12, 51 

de fransactionibus D. 2, 15 C. 2, 4 

ad SC. T»rebellianum D. 36, 1 C. 6, 49 

de comitibus et íríbunis scholarum ( 12, 11 

de annonis et £ributis (C. 10, 16 

de £ributoria actione D. 14, 4 

de £ritico vino vel oleo legato D. 33, 6 

ad SC. Turpillianum. et de abolitionibus eriminum D. 
48, 16 C. 9, 45 

de £utelae et rationibus distrahendis et utili curationis 
eausa actione JD. 27, 3 

de contraria £ufelae et utili actione D. 27, 4 

de tutela testamentaria C. 5, 28 

de tutelis J. 1, 13. D. 26, 1 

de tutore vel curatore qui satis non dedit C. 5, 42 

de tutoribus et curatoribus datis ab his qui ius dandi 
habent et qui et in quibus causis specialiter dari 
possunt JD. 26,5 

de £utoribus vel curatoribus illustrium vel clarissima- 

|» rum personarum €. 5, 33 


U. 


de vacatione et excusatione munerum D. 50, 5 

de vacatione muneris Ο 10, 46 

ubi agi oportet de ratiociniis "tam privatis quam publi- 
cis €C.3,21 

ubi causa status agi debeat C. 3, 22 

ubi causae fiscales vel divinae domus hominumque eius 
agantur (C. 3, 26 

ubi conveniatur qui certo loco dare promisit C. 3, 18 

ubi de criminibus agi oportet C. 3, 15 

ubi de hereditate agatur vel ubi scripti heredes in pos- 
sessionem mitti postulare debent 4C. 3, 20 

ubi de possessione agi oportet C. 3, 16 

ubi et apud quem cognitio restitutionis agitanda sit 
C. 2, 46 

ubi fideicommissum peti oportet C. 3, 17 

ubi in rem aetio exereeri debet C. 3, 19 

ubi petantur tutores vel curatores €. 5, 32 

ubi pupilli educentur (C. 5, 49 

ub: pupillus edueari vel morari debeat et de alimentis 
el praestandis D. 27, 2 

ubi quis de curiali vel cohortali aliave pondiaioHie con- 
veniatur (€. 3, 23 

ubi senatores vel clarissimi civiliter vel eriminaliter 


conveniantur (€. 3, 24 
vectigalia nova institui non posse (C. 4, 62 
de vectigalibus et commissis (C. 4, 61 


ad SC. Pelleianum | D. 16,1 C. 4, 29 

de venatione ferarum C. 11, 45 

de vendendis rebus civitatis C. 11, 32 

de venditione rerum fiscalium cum privatis communium 
C. 10, 4 

ad legem. Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8 

de venire in possessionem mittendo et curatore eius 
D. 31, 9 

de verborum et rerum significatione 

de verborum obligatione  J. 3, 15 

de verborum obligationibus JD. 45, 1 

de verborum significatione 2. 50, 16 

de vestibus holoveris et auratis et de intinctione sacri 
muricis C. 11, 9 

de veteranis D. 49, 18 C. 12, 46 

de veteranorum et militum successione D. 38, 12 

le veteri iure enucleando et auctoritate iuris "pruden- 
tium qui in digestis referuntur C. 1, 17 

de veteris numismatis potestate C. 11, [1 

de vía publiea et itinere publico refidiendo D. 43, 11 

de vía publica et si quid in ea factum esse dicatur 
D. 43, 10 

ví bonorum raptorum J. 4, 2. C. 9, 33 

ví bonorum raptorum et de turba JD. 41, 8 


C. 6, 38 


- 


de vi et de vi armata 2), 43, 16 

de offioio vicarii (C. 1, 38 

de rei vindicatione D. 61 €C.3,32 

de CUL libertate et apud consilium manumissione 

1.4 

ad legem Fiselliam .C. 9, 21 

unde cognati JD. 38, 8 

unde legitimi D. 38, " 

unde legitimi et unde cognati €. 6, 15 

unde liberi C. 6, 14 

si tabulae testamenti nullae extabunt uwnde liberi 2). 
38, 6 

unde vi €.8,4 

unde vir οἵ uxor D. 38, 11 C. 6, 18 

de usucapione pro donato C. 1, 21 

de usucapione pro dote C. 7, 28 

de wusucapione pro emptore vel transactione €. 1, 26 

de usucapione pro herede €. 7, 29 

de wsucapione íransformanda et de sublata differentia 
rerum mancipi et nec mancipi C. ἴ, 31 

communia de wsucapionibus C. "1, 31 

de usurpationibus et wusucapionibus D. 41, 3 

de usucapionibus et longi temporis possessionibus J. 2, 6 

de «su et habitaüone J. 2,5 D.7,8 

de «su et usu fructu et reditu et habitatione et operis 
per legatum vel fideicommissum datis JD. 33, 2 

de usu fructu J. 2, 4 

de wsu fructu aderescendo D. 7, 2 

usufruciuarius quemadmodum caveat JD. 7, 9 


de usu fructu earum rerum quae usu consumuntur vel . 


minuuntur JD. 7, ὃ 

de usu fructu et habitatione et ministerio servorum 
C. 3, 33 

de usu fructu et quemadmodum quis utatur fruatur 


RET] 

de usuris C. 4, 32 

de usuris et fructibus et causis et omnibus aecessioni- 
bus et mora D. 22, 1 

de usuris et fructibus legatorum seu fideicommissorum 
C. 6, 41 

de usuris pupillaribus C. 5, 56 

de usuris rei iudicatae C. Ἴ, 54 

de usurpationibus et usueapionibus D. 41, 3 

ut actiones et ab herede et contra heredem incipiant 
C. 4, 11 

"t armorum usus inscio principe interdietus sit (C. 
11, 47 

ut causae post pubertatem adsit tutor 

μὲ dignitatum ordo servetur (C. 12, 8 

ut ex legibus senatusve consultis bonorum possessio 
detur JD. 38, 14 

ut in flumine publico navigare liceat JD. 43, 14 ᾿ 

ut in possessione legatorum vel fideicommissorum  ser- 
vandorum causa esse liceat D. 36, 4 

ut in possessionem legatorum vel fideicommissorum ser- 
vandorum causa mittatur et quando satisdari debet 
C. 6, 54 

ut intra certum tempus criminalis quaestio terminetur 
C. 9, 44 

uti possidetis D. 43, 17 €. 8, 6 

ut legatorum seu fideicommissorum servandorum causa 
eaveatur D. 36, 3 

ut lite pendente vel post provocationem aut definitivam 
sententiam nulli liceat imperatori supplicare C. 
1, 21 

ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare 
et de munere sitoniae (€. 10, 27 

wl nemini liceat sine iudicis auctoritete signa imprimere 
rebus, quas alius tenet C. 2, 16 

ut nemo ad suum patrocinium suscipiat vicos vel rusti- 
canos eorum C. 11, 

ut nemo invitus agere vel accusare cogatur C. 993 

ut nemo privatus titulos praediis suis vel alienis im- 
ponat vel vela regalia suspendat €. 2, 15 

ut nulli patriae suae administratio sine "speciali per- 
missu principis permittatur C. 1, 41 

ut nullus ex vicanis pro alienis debitis vicanorum te- 
neatur C. 11, 57 


C. 5, 48 


MUT PSCBSIDITUAETPPI I T τυυσανσν n Rcge i ema 


| militares iudices post ad- 
per quinquaginta dies in 

s permaneant (. 1, 49 
. partium, iudex suppleat C. 


| obsequium devocentur €. 11,55 


UXORIBUS 


E n4s23 
ὦ et pupillari substitutione 19. 28, 6 


i substitutione |J. 2, 15 
«s militum vel eorum qui rei publicae causa 
€. 2, 51 


RECOGNOVIT 
PAULUS KRUEGER 


“2 
em 
at 
«- 
— 
« 
mmn. 

ἴω ic 
Un 
- 
pum: 
“ 
τῶ 
ἕω 
- 


A I 
ΟΝ M 


XXIII 


INDEX TITULORUM. 


LIBER PRIMUS 


I De summa trinitate et ut nemo de ea 
publice contendere audeat 
II De sacrosanctis ecclesiis et de rebus et 
privilegiis earum 
III De episcopis et clericis et orphanotro- 
phis et brephotrophis et xenodochis 
et monachis et privilegio eorum et 
castrensi peculio et de redimendis cap- 
tivis et de nuptiis clericorum vetitis 
seu permissis 
III De episcopali audientia et de diversis 
capitulis, quae ad ius curamque et 
reverentiam pontificalem pertinent 
V De haereticis et Manichaeis et Samaritis 
VI Ne sanctum baptisma iteretur 
VII De apostatis 
VIII Nemini licere signum salvatoris Christi 
vel in silice vel in marmore aut scul- 
pere aut pingere 
VIIII De Iudaeis et caelicolis 
X Ne Christianum mancipium haereticus 
vel paganus vel Iudaeus habeat vel 
possideat vel circumcidat 
XI De paganis sacrificiis et templis 
ΧΙ De lis ui ad ecclesias confugiunt vel 
ibi exclamant : 
XIII De his qui in ecclesiis manumittuntur 
XIIII De legibus et constitutionibus principum 
et edictis 
XV De mandatis principum 
XVI De senatus consultis 
XVII De veteri iure enucleando et auctoritate 
iuris prudentium qui in Digestis refe- 
runtur 
XVIII De iuris et facti ignorantia 
XVIII De precibus imperatori offerendis et de 
quibus rebus supplicare liceat vel non 
XX Quando libellus principi datus litis con- 
testationem facit 
. XXI Ut lite pendente vel post provocationem 
aut definitivam sententiam nulli liceat 
imperatori supplicare 
XXII Si contra ius utilitatemque publicam vel 
ps mendacium fuerit aliquid postu- 
atum vel impetratum 
XXIII De diversis rescriptis et. pragmaticis 
sanctionibus 
XXIIII De statuis et imaginibus 
XXV De his qui ad statuas confugiunt 
XXVI De officio praefectorum praetorio Orien- 
tis et Illyrici 
XXVII De officio praefecti praetorio Africae et 
de omni eiusdem dioeceseos statu 
XXVIII De officio praefecti urbis 
XXVIIII De officio magistri militum 
XXX De officio quaestoris 
XXXI De officio magistri officiorum 
XXXII De officio comitis sacrarum largitionum 
XXXIII De officio comitis rerum privatarum 
XXXIII De officio comitis sacri patrimonii 
XXXV De officio proconsulis et legati 
XXXVI De officio comitis Orientis 


XXXVII De officio praefecti Augustalis 
XXXVIII De officio vicarii 
XXXVIIII De officio praetorum 
XXXX De officio rectoris provinciae 
XXXXI Ut nulli patriae suae administratio sine 
speciali permissu principis permittatur 
XXXXII De quadrimenstruis tam civilibus quam 
militaribus brevibus 
XXXXIII De officio praefecti vigilum 
XXXXIIII De officio praefecti annonae 
XXXXV De officio civilium iudicum 
XXXXVI De officio iudicum militarium 
XXXXVII Ne comitibus rei militaris vel tribunis 
lavacra praestentur 
XXXXVIII De officio diversorum iudicum 
XXXXVIIII Ut omnes tam civiles quam militares 
iudices post administrationem deposi- 
tam per quinquaginta dies in civita- 
tibus vel certis locis permaneant 
L De officio eius qui vicem alicuius iudi- 
cis obtinet λ 
LI De adsessoribus et domesticis et can- 
cellariis iudicum 
LII De annonis et capitu administrantium 
vel adsessorum aliorumve publicas sol- 
licitudines gerentium vel eorum, qui 
aliquas consecuti sunt dignitates 
LIII De contractibus iudicum vel eorum qui 
sunt circa eos et inhibendis donatio- 
nibus in eos faciendis et ne adminis- 
trationis tempore proprias aedes aedi- 
ficent sine sanctione pragmatica 
LIII De modo multarum quae ab iudicibus 
infliguntur 
LV De defensoribus civitatum 
LVI De magistratibus municipalibus 
LVII De officio iuridici Alexandriae 


LIBER SECUNDUS 


I De edendo 
II De in ius vocando 
III De pactis 
1Π1 De transactionibus 
V De calculi errore 
VI De postulando 
VII De advocatis diversorum iudiciorum 
VIII De advocatis fisci 
VIHI De errore advocatorum vel libellos seu 
preces concipientium 
X Ut quae desunt advocationi partium iu- 
dex suppleat 
XI De causis, ex quibus infamia alicui in- 
rogatur 
XII De procuratoribus 
XIII Ne liceat potentioribus patrocinium liti- 
gantibus praestare vel actiones in se 
transferre 
XIIII De his, qui potentiorum nomine titulos 
praediis adfigunt vel eorum nomina 
in lite praetendunt 
XV Ut nemo privatus titulos praediis suis 
vel alienis imponat vel vela regalia 
suspendat 


XXIV 


XVI Ut nemini liceat sine iudicis auctoritate 
signa imprimere rebus, quas alius tenet 
XVII Ne fiscus vel res publica procurationem 
alicui patrocinii causa in lite praestet 
XVIII De negotiis gestis 
XVIIII De his quae vi metusve causa gesta sunt 
XX De dolo malo 
XXI De in integrum restitutione minorum 
viginti quinque annis 
XXII De filio familias minore 
XXIII De fideiussoribus minorum 
XXIIII Si tutor vel curator intervenerit 
XXV $i in communi eademque causa in inte- 
grum restitutio postuletur 
XXVI Si adversus rem iudicatam 
XXVII Si adversus venditionem 
XXVIII Si adversus venditionem pignoris 
XXVIII Si adversus donationem 
XXX Si adversus libertatem 
XXXI Si adversus transactionem vel divisionem 
minor restitui velit 
XXXII Si adversus solutionem a debitore vel 
a se factam 
XXXIII Si adversus dotem 
XXXIIII Si adversus delictum suum 
XXXV Si adversus usucapionem 
XXXVI Si adversus fiscum 
XXXVII Si adversus creditorem 
XXXVIII Si ut se hereditate abstineat 
XXXVIIII Si ut omissam hereditatem vel bonorum 
possessionem vel quid aliud adquirat 
XXXX In quibus causis in integrum restitutio 
necessaria non est 
XXXXI Qui et adversus quos in integrum re- 
stitui non possunt 
XXXXII Si minor se maiorem dixerit vel proba- 
tus fuerit 
XXXXIII px bean in integrum restitutio postu- 
etur 
XXXXIIII De his qui veniam aetatis impetraverunt 
XXXXV Si maior factus ratum habuerit 
XXXXVI Ubi et apud quem cognitio restitutionis 
agitanda sit 
XXXXVII De reputationibus, quae fiunt in iudicio 
in integrum restitutionis 
XXXXVIII Etiam per procuratorem causam in in- 
tegrum restitutionis agi posse 
XXXXVIII In integrum restitutione postulata ne 
quid novi fiat 
L De restitutione militum et eorum qui 
rei publicae causa afuerunt 
LI De uxoribus militum vel eorum qui rei 
publicae causa absunt 
LII De temporibus in integrum restitutionis 
tam minorum aliarumque personarum, 
quae restitui possunt, quam heredum 
eorum 
LIII Quibus ex causis maiores in integrum 
restituuntur 
LIII Dealienationeiudicii mutandi causa facta 
LV De receptis 
LVI De satisdando 
LVII De formulis et impetratione actionum 


sublati 
LVIII De iureiurando propter calumniam dando 


LIBER TERTIUS 


I De iudiciis 
II De sportulis et sumptibus in diversis 
iudiciis faciendis et de exsecutoribus 
litium 
III De pedaneis iudicibus 
III Qui pro sua iurisdictione iudices dare 
darive possunt 
V Ne quis in sua causa iudicet vel sibi 
ius dicat 
VI Qui legitimam personam in iudiciis ha- 
bent vel non 


VII Ut nemo invitus agere vel accusare co- 


gatur 
VIII De ordine iudiciorum 
VIIII De litis contestatione 
X De plus petitionibus 
XI De dilationibus 
XII De feriis 
XIII De iurisdictione omnium iudicum et de 
foro competenti 
XIIII Quando imperator inter pupillos vel vi- 
duas vel miserabiles personas cognos- 
cat et ne exhibeantur 
XV Ubi de criminibus agi oportet 
XVI Ubi de possessione agi oportet 
XVII Ubi fideicommissum peti oportet 
XVIII Ubi conveniatur qui certo loco dare pro- 
misit 
XVIIII Ubi in rem actio exerceri debet 
XX Ubi de hereditate agatur et ubi scripti 
heredes in possessionem mitti postu- 
lare debent 
XXI Ubi agi oportet de ratiociniis tam pri- 
vatis quam publicis 
XXII Ubi causa status agi debeat 
XXIII Ubi quis de curiali vel cohortali aliave 
condicione conveniatur 
XXIIII Ubi senatores vel clarissimi civiliter vel 
criminaliter conveniantur 
XXV In quibus causis militantes fori prae- 
scriptione uti non possunt 
XXVI Ubi causae fiscales vel divinae domus 
hominumque eius agantur 
XXVII Quando liceat sine iudice unicuique vin- 
dicare se vel publicam devotionem 
XXVIII De inofficioso testamento 
XXVIIII De inofficiosis donationibus 
XXX De inofficiosis dotibus 
XXXI De petitione hereditatis 
XXXII De rei vindicatione 
XXXIII De usu fructu et habitatione et minis- 
terio servorum 
XXXIIII De servitutibus et de aqua 
XXXV De lege Aquilia 
XXXVI Familiae erciscundae 
XXXVII Communi dividundo 
XXXVIII Communia utriusque iudicii tam fami- 
liae erciscundae quam communi divi- 
dundo 
XXXVIIII Finium regundorum 
ΧΧΧΧ De consortibus eiusdem litis 
XXXXI De noxalibus actionibus 
XXXXII Ad exhibendum 
XXXXIII De aleae lusu et aleatoribus 
XXXXIIII De religiosis et sumptibus funerum 


LIBER QUARTUS 


I De rebus creditis et de iureiurando 
II Si certum petatur 
III De suffragio 
IIII De prohibita sequestratione pecuniae 
V De condictione indebiti 
VI De condictione ob causam datorum 
VII De condictione ob turpem causam 
VIII De condictione furtiva 
VIIII De condictione ex lege et sine causa vel 
iniusta causa 
X De obligationibus et actionibus 
XI Ut actiones et ab herede et contra here- 
dem incipiant 
XII Ne uxor pro marito vel maritus pro uxore 
vel mater pro filio conveniatur 
XIII Ne filius pro patre vel pater pro filio 
emancipato vel libertus pro patrono 
conveniatur 
XIII An servus ex suo facto post manumis- 
sionem teneatur 
XV Quando fiscus vel privatus debitoris sui 
debitores exigere potest 


XXV 


XVI De actionibus hereditariis 
XVII Ex delictis defunctorum in quantum 
heredes conveniantur 
XVIII De constituta pecunia 
XVIIII De probationibus 
XX De testibus 
XXI De fide instrumentorum et amissione 
eorum et antapochis faciendis et de 
his quae sine scriptura fieri possunt 
XXII Plus valere quod agitur quam quod si- 
mulate concipitur 
XXIII De commodato 
XXIIII De actione pigneraticia 
XXV De exercitoria et institoria actione 
XXVI Quod cum eo qui in alieia est potestate 
negotium gestum esse dicitur, vel de 
peculio seu quod iussu aut de in rem 
Verso 
XXVII Per quas personas nobis adquiritur 
XXVIII Ad senatus consultum Macedonianum 
XXVIII Ad senatus consultum Velleianum 
XXX De non numerata pecunia 
XXXI De compensationibus 
XXXII De usuris 
XXXIII De nautico fenore 
XXXIIII Depositi 
XXXV Mandati 
XXXVI Si servus se emi mandaverit 
XXXVII Pro socio 
XXXVIII De contrahenda emptione 
XXXVIIII De hereditate vel actione vendita 
XXXX Quae res venire non possunt et qui ven- 
dere vel emere vetantur 
XXXXI Quae res exportari non debeant 
XXXXII De eunuchis 
XXXXIII De patribus qui filios distraxerunt 
XXXXIIII De rescindenda venditione 
XXXXV Quando liceat ab emptione discedere 
XXXXVI Si propter publicas pensitationes vendi- 
itio fuerit celebrata 
XXXXVII Sine censu vel reliquis fundum compa- 
rari non posse 
XXXXVIII De periculo et commodo rei venditae 
XXXXVIIH De actionibus empti et venditi 
L Si quis alteri vel sibi sub alterius no- 
mine vel aliena pecunia emerit 
LI De rebus alienis non alienandis et de 
prohibita rerum alienatione vel hypo- 
theca 
LII De communium rerum alienatione 
111 Rem alienam gerentibus non interdici 
rerum suarum alienatione 
LIII De pactis inter emptorem et venditorem 
compositis 
LV Si servus exportandus veneat 
LVI Deest ita venierit, ne prostitua- 
ur 
LVII Si mancipium ita fuerit alienatum, ut 
manumittatur vel contra 
LVIII De aediliciis actionibus 
LVIIII De monopoliis et de conventu negotia- 
torum illicito vel artificum ergolabo- 
rumque nec non balneatorum prohi- 
bitis illicitisque negotiationibus 
LX De nundinis 
LXI De vectigalibus et commissis 
LXII Vectigalia nova institui non posse 
LXIII De commerciis et mercatoribus 
LXIIII De rerum permutatione et de praescrip- 
tis verbis actione 
LXV De locato et conducto 
LXVI De emphyteutico iure 


LIBER QUINTUS 


I De sponsalibus et arris sponsaliciis et 
proxeneticis 

II Si rector provinciae vel ad eum perti- 
nentes sponsalia dederint 


III De donationibus ante nuptias vel prop- 
ter nuptias et sponsaliciis 
IHI De nuptiis 
V De incestis et inutilibus nuptiis 
VI De interdicto matrimonio inter pupillam 
et tutorem seu curatorem liberosque 
eorum 
VII Si quacumque praeditus potestate vel ad 
eum pertinentes ad suppositarum iuris- 
dietioni suae adspirare temptaverint 
nuptias 
VIII Si nuptiae ex rescripto petantur 
VIHI De secundis nuptiis 
X Si secundo nupserit mulier, cui maritus 
usum fructum reliquerit 
XI De dotis promissione vel nuda pollici- 
tatione : 
XII De iure dotium 
XIII De rei uxoriae actione in ex stipulatu 
actionem transfusa et de natura do- 
tibus praestita 
- XIIII De pactis conventis tam super dote quam 
super donatione ante nuptias et para- 
phernis 
XV De dote cauta et non numerata 
XVI De donationibus inter virum et uxorem 
et à parentibus in liberos factis et de 
ratihabitione 
XVII De repudiis et iudicio de moribus sublato 
XVIII Soluto matrimonio dos quemadmodum 
petatur 
XVIIII Si dos constante matrimonio soluta fuerit 
XX Ne fideiussores vel mandatores dotium 
dentur 
XXI Rerum amotarum 
XXII Ne pro dote mulieri bona mariti addi- 
cantur 
.A&XIII De fundo dotali 
XXIIII Divortio facto apud quem liberi morari 
vel educari debent 
XXV De alendis liberis ac parentibus 
XXVI De concubinis 
XXVII De naturalibus liberis e£ matribus eorum 
et ex quibus casibus iusti efficiuntur 
XXVIII De tutela testamentaria 
XXVIII De confirmando tutore 
XXX De legitima tutela 
XXXI Qui petant tutores vel curatores 
XXXII Ubi petantur tutores vel curatores 
XXXIII De tutoribus et curatoribus illustrium 
vel clarissimarum personarum 
XXXIIII Qui dare tutores vel curatores et qui 
dari possunt 
XXXV Quando mulier tutelae officio fungi 


potest 
XXXVI In quibus causis tutorem habenti tutor 
vel curator dari potest 
XXXVII De administratione tutorum et curato- 
rum et de pecunia pupillari feneranda 
vel deponenda 
XXXVIII De periculo tutorum et curatorum 
XXXVIIII Quando ex facto tutoris vel curatoris 
minores agere vel conveniri possunt 
XXXX Si ex pluribus tutoribus vel curatoribus 
omnes vel unus agere pro minore vel 
conveniri possunt 
XXXXI Ne tutor vel curator vectigal conducat 
XXXXII De tutore vel curatore qui satis non dedit 
XXXXIII De suspectis 1 
XXXXIII De in litem dando tutore vel curatore 
XXXXV De eo qui pro tutore negotia gessit 
XXXXVI Si mater indemnitatem promiserit 
XXXXVII Si contra matris voluntatem tutor datus 


git 
XXXXVIII Ut causae post pubertatem adsit tutor 
XXXXVIIH Ubi pupilli educentur 
L De alimentis pupillo praestandis 
LI Arbitrium tutelae 


XXVI 


LII De dividenda tutela et pro qua parte 
quisque tutorum conveniatur 
LIII De in litem iurando 
LIII De heredibus tutorum 
LV Si tutor non gesserit 
LVI De usuris pupiliaribus 
LVII De fideiussoribus tutorum seu curatorum 
LVIII De contrario iudicio 
LVIIII De auctoritate praestanda : 
LX Quando curatores vel tutores esse desi- 
nant 
LXI De actore à tutore seu curatore dando 
LXII De excusationibus et temporibus earum 
LXIII Si falsis adlegationibus excusatus est 
LXIII Si tutor rei publicae causa aberit 
LXV De excusatione veteranorum 
LXVI Qui numero liberorum se excusant 
LXVII Qui aetate 
LXVIII Qui morbo 
LXVIIII Qui numero tutelarum 
LXX De curatore furiosi vel prodigi ; 
LXXI De praediis vel aliis rebus minorum sine 
decreto non alienandis vel obligandis 
LXXII Quando decreto opus non est : 
LXXIII Si quis ignorans rem minoris esse sine 
decreto comparavit 
LXXIIII Si maior factus sine decreto factam alie- 
nationem ratam habuerit 
LXXV De magistratibus conveniendis 


LIBER SEXTUS 


I De fugitivis servis et libertis mancipiis- 
que civitatum artificibus et ad diversa 
opera deputatis et ad rem privatam 
vel dominicam pertinentibus 

II De furtis et de servo corrupto 

III De operis libertorum 
IHI De bonis libertorum et de iure patro- 
natus 

V Si in fraudem patroni alienatio facta est 

VI De obsequiis patronis praestandis 
VII De libertis et eorum liberis 
VIII De iure aureorum anulorum et de nata- 
libus restituendis 
VIIII Qui admitti ad bonorum possessionem 
possunt et intra quod tempus 

X. Quando non petentium partes petentibus 

adcrescunt 
XI De bonorum possessione secundum tabu- 


las 
XII De bonorum possessione contra tabulas, 
quam praetor liberis pollicetur 
XIII De bonorum possessione contra tabulas 
liberti, quae patronis vel liberis eorum 
datur 
XIIII Unde liberi 
XV Unde legitimi et unde cognati 
XVI De edicto successorio 
XVII De Carboniano edicto 
XVIII Unde vir et uxor 
XVIII De repudianda bonorum possessione 
XX De collationibus 
XXI De testamento militis 
XXII Qui facere testamentum possunt vel non 
possunt 
XXIII De testamentis: quemadmodum testa- 
menta ordinantur 
XXIIII De heredibus instituendis et quae per- 
sonae heredes institui non possunt 
XXV De institutionibus et substitutionibus seu 
restitutionibus sub condicione factis 
XXVI De impuberum et aliis substitutionibus 
XXVII De necessariis et servis heredibus in- 
stituendis vel substituendis 
XXVIII De liberis praeteritis vel exheredatis 
XXVIIII De postumis heredibus instituendis vel 
exheredandis vel praeteritis 


XXX De iure deliberandi et de adeunda vel 
adquirenda hereditate ἢ 
XXXI De repudianda vel abstinenda heredi- 


tate 
XXXII Quemadmodum aperiantur testamenta et 
inspiciantur et describantur 
XXXIII De edicto divi Hadriani tollendo et quem- 
admodum scriptus heres in possessio- 
nem mittatur 
XXXIII Si quis aliquem testari prohibuerit vel 
coegerit 
XXXV De his quibus ut indignis auferuntur et 
ad senatus consultum Silanianum 
XXXVI De codicillis 
XXXVII De legatis 
XXXVIII De verborum et rerum significatione 
XXXVIIII Si omissa sit causa testamenti 
XXXX Deindicta viduitate et de lege Iulia mis- 
cella tollenda 
XXXXI De his quae poenae nomine in testamento 
vel codicillis relinquuntur 
XXXXII De fideicommissis 
XXXXIII Communia de legatis et fideicommissis 
et de in rem missione tollenda 
XXXXIIII De falsa causa adiecta legato vel fidei- - 
commisso 
XXXXV De his quae sub modo legata vel fidei- 
commissa relinquuntur 
XXXXVI De condicionibus insertis tam legatis 
quam fideicommissis et libertatibus 
XXXXVII De usuris et fructibus legatorum vel 
fideicommissorum 
XXXXVIII De incertis personis 
XXXXVIIII Ad senatus consultum Trebellianum 
L Ad legem Falcidiam 
LI De caducis tollendis 
LII De his qui ante apertas tabulas heredi- 
tates transmittunt 
LIII Quando dies legati vel fideicommissi cedit 
LIIII Ut in possessionem legatorum vel fidei- 
commissorum servandorum causa mit- 
tatur et quando satisdari debet 
LV De suis et legitimis liberis et ex filia 
. nepotibus ab intestato venientibus 
LVI Ad senatus consultum Tertullianum 
LVII Ad senatus consultum Orfitianum 
LVIII De legitimis heredibus 
LVIII Communia de successionibus 
LX De bonis maternis et materni generis 
LXI De bonis, quae liberis in potestate con- 
stitutis ex matrimonio vel aliter ad- 
quiruntur, et eorum administratione 
LXII De hereditatibus decurionum navicula- 
riorum cohortalium militum et fabri- 
censium 


LIBER SEPTIMUS 


I De vindicta libertate et apud consilium 
manumissione 
II De testamentaria manumissione 
III De lege Fufia Caninia tollenda 
III De fideicommissariis libertatibus 
V De dediticia libertate tollenda 
VI De Latiria libertate tollenda et per cer- 
tos modos in civitatem Romanam trans- 
fusa 
VII De servo communi manumisso 
VIII De servo pignori dato manumisso 
VIIII De servis rei publicae manumittendis 
X De his qui à non domino manumissi 


sunt 
XI Qui manumittere non possunt et ne in 
fraudem creditorum manumittatur 
XII Qui non possunt ad libertatem pervenire 
XIII Pro quibus causis servi praemium ac- 
cipiunt libertatem 
XIIII De ingenuis manumissis 
XV Communia de manumissionibus 


XXVH — 


XVI De liberali causa 
XVII De adsertione tollenda 
XVIII Quibus ad libertatem proclamare non 
licet et de rebus eorum, qui ad liber- 
tatem proclamare non prohibentur 
XVIIII De ordine cognitionum 
XX De collusione detegenda 
XXI Ne de statu defunctorum post quinquen- 
nium quaeratur 
XXII De longi temporis praescriptione, quae 
pro libertate et non adversus liber- 
tatem opponitur 
XXIII De peculio eius qui libertatem meruit 
XXIII De senatus consulto Claudiano tollendo 
XXV De nudo ex iure Quiritium tollendo 
XXVI De usucapione pro emptore vel trans- 
actione 
XXVII De usucapione pro donato 
XXVIII De usucapione pro dote 
XXVIII De usucapione pro herede 
XXX Communia de usucapionibus 
XXXI De usucapione transformanda et de sub- 
lata differentia rerum mancipi et nec 
mancipi 
XXXII De adquirenda et retinenda possessione 
XXXIII De praescriptione longi temporis decem 
vel viginti annorum 
XXXIIII In quibus causis cessat longi temporis 
praescriptio 
XXXV Quibus non obiciatur longi temporis 
praescriptio 
XXXVI Adversus creditorem 
XXXVII De quadriennii praescriptione 
XXXVIII Ne rei dominicae vel templorum vindi- 
catio temporis exceptione submoveatur 
XXXVIIII De praescriptione triginta vel quadra- 
ginta annorum 
XXXX De annali exceptione Italici contractus 
tollenda et de diversis temporibus et 
exceptionibus et praescriptionibus et 
interruptionibus earum 
XXXXI De adluvionibus et paludibus et de pas- 
cuis ad alium statum translatis 
XXXXII De sententiis praefectorum praetorio 
XXXXIII Quomodo et quando iudex sententiam 
proferre debet praesentibus partibus 
vel una absente 
XXXXIII De sententiis ex periculo recitandis 
XXXXY De sententiis et interlocutionibus omnium 
iudicum 
XXXXVI De sententia, quae sine certa quanti- 
tate prolata est 
XXXXVII De sententiis, quae pro eo quod inter- 
est proferuntur 
XXXXVIII Si non a competenti iudice iudicatum 
esse dicatur 


XXXXVIIII De poena iudicis, qui male iudicavit, vel 


eius, qui iudicem vel adversarium cor- 
rumpere curavit 
L Sententiam rescindi non posse 
LI De fructibus et litis expensis 
LII De re iudicata 
LIII De exsecutione rei iudicatae 
LIII De usuris rei iudicatae 
LV $i plures una sententia condemnati sunt 
LVI Quibus res iudicata non nocet 
LVII Comminationes epistulas programmata 
subscriptiones auctoritatem rei iudi- 
: catae non habere 
LVIII Si ex falsis instrumentis vel testimoniis 
iudicatum erit 
LVIIII De confessis 
LX Inter alios acta vel iudicata aliis non 
nocere 
LXI De relationibus 
LXII De appellationibus et consultationibus 
LXIIH De temporibus et reparationibus appel- 
lationum seu consultationum 


LXIII Quando provocare necesse non est 
LXV Quorum appellationes non recipiantur 
LXVI Si pendente appellatione mors interve- 


nerit 
LXVII De his qui per metum iudicis non ap- 
pellaverunt 
LXVIII Si unus ex pluribus appellaverit 
LXVIII Si de momentaria possessione fuerit ap- 
pellatum 
LXX Ne liceat in una eademque causa tertio 
provocare vel post duas sententias iu- 
dicum, quas definitio praefectorum 
roboraverit, eas retractare 
LXXI Qui bonis cedere possunt 
LXXII De bonis auctoritate iudicis possidendis 
seu venumdandis et de separationibus 
LXXIII De privilegio fisci 
LXXIII De privilegio dotis 
LXXYV De revocandis his quae per fraudem 
alienata sunt 


LIBER OCTAVUS 


I De interdictis 
II Quorum bonorum 
III Quod legatorum 
ΠῚ Unde vi 
V Si per vim vel alio modo absentis per- 
turbata sit possessio 
VI Uti possidetis 
VII De tabulis exhibendis 
VIII De liberis exhibendis seu de ducendis 
et de homine libero exhibendo 
VIIII De precario et de Salviano interdicto 
X De aedificiis privatis 
XI De operibus publicis 
XII De ratiociniis operum publicorum et de 
patribus civitatum 
XIII De pignoribus 
XIII In quibus causis pignus tacite contra- 
hitur 
XV Si aliena res pignori data sit 
XVI Quae res pignori obligari possunt vel 
non et qualiter pignus contrahatur 
XVII Qui potiores in pignore habeantur 
XVIII De his iim in priorum creditorum locum 
suecedunt 
XVIIII Si antiquior creditor pignus vendiderit 
XX Si communis res pignorata sit 
XXI De praetorio pignore et ut in actioni- 
bus etiam debitorum missio praetorii 
pignoris procedat 
XXII Si in causa iudicati pignus captum sit 
XXIII Si pignus pignori datum sit 
XXIII De partu pignoris et omni causa 
XXV De remissione pignoris 
XXVI Etiam ob chirographariam pecuniam pig- 
nus teneri 
XXVII De distractione pignorum 
XXVIII Debitorem venditionem pignorum impe- 
dire non posse 
XXVIIII Si vendito pignore agatur 
XXX De luitione pignoris 
XXXI] Si unus ex pluribus heredibus creditoris 
vel debitoris partem suam debiti sol- 
verit vel acceperit 
XXXII Si pignoris conventionem numeratio se- 
cuta non sit 
XXXIII De iure dominii impetrando 
XXXIIII De pactis pignorum et de commissoria 
lege in pignoribus rescindenda 
XXXV De exceptionibus sive praescriptionibus 
XXXVI De litigiosis 
XXXVII De contrahenda et committenda stipu- 
latione 
XXXVIII De inutilibus stipulationibus 
XXXVIII De duobus reis stipulandi et duobus 
reis promittendi 


XXVIII 


XXXX De fideiussoribus et mandatoribus 
XXXXI De novationibus et delegationibus 
XXXXII De solutionibus et liberationibus 

XXXXIII De acceptilationibus 
XXXXIIII De evictionibus 
XXXXV COreditorem evictionem non debere 
XXXXVI De patria potestate 
XXXXVII De adoptionibus 
XXXXVIII De emancipationibus liberorum : 
XXXXVIIIHI De ingratis liberis 
L De postliminio et de redemptis ab hos- 
tibus 
LI De infantibus expositis liberis et servis 
et de his qui sanguinolentos emptos 
vel nutriendos acceperunt 
LII Quae sit longa consuetudo 
LIII De donationibus 
1.111 De donationibus quae sub modo vel con- 
dicione vel ex certo tempore confici- 
untur 
LV De revocandis donationibus 
LVI De mortis causa donationibus 
1.011 De infirmandis poenis caelibatus et orbi- 
tatis et decimariis sublatis 
LVIII De iure liberorum 


LIBER NONUS 


I Qui accusare non possunt 
II De accusationibus et inscriptionibus 
II De exhibendis vel transmittendis reis 
Illi De custodia reorum 
V De privatis carceribus inhibendis 
VI Si reus vel accusator mortuus fuerit 
VII Si quis imperatori maledixerit 
VIII Ad legem luliam maiestatis 
VIHI Ad legem Iuliam de adulteriis et de 
stupro 
X Si quis eam cuius tutor fuerit corruperit 
XI De mulieribus qui servis propriis se 
iunxerunt 
XII Ad legem Iuliam de vi publica seu pri- 
vata 
XIII De raptu virginum seu viduarum nec 
non sanctimonialium 
XIIII De emendatione servorum 
XV De emendatione propinquorum 
XVI Ad legem Corneliam de sicariis 
XVII De his qui parentes vel liberos occiderunt 
XVIII De maleficis et mathematicis et ceteris 
similibus 
XVIIII De sepulchro violato 
XX Ad legem Fabiam 
XXI Ad legem Viselliam 
XXII Ad legem Corneliam de falsis 
XXIII De his qui sibi adscribunt in testamento 
XXIIII De falsa moneta 
XXV De mutatione nominis 
XXVI Ad legem Iuliam de ambitu 
XXVII Ad legem Iuliam repetundarum 
XXVIII De crimine peculatus 
XXVIIII De crimine sacrilegii 
XXX De seditiosis et his qui plebem audent 
contra publicam quietem colligere 
XXXI Quando civilis actio criminali praeiudi- 
cet et an utraque ab eodem exerceri 
potest 
XXXII De crimine expilatae hereditatis 
XXXIII Vi bonorum raptorum 
XXXIIII De crimine stellionatus 
XXXV De iniuriis 
XXXVI De famosis libellis 
XXXVII De abigeis 
XXXVIII De Nili aggeribus non rumpendis 
XXXVIII De his qui latrones vel in aliis crimi- 
nibus reos occultaverint 
XXXX De requirendis 
XXXXI De quaestionibus 


XXXXII De abolitionibus 
XXXXIII De generali abolitione 
XXXXIIII Ut intra certum tempus criminalis quaes- 
tio terminetur 
XXXXV Ad senatus consultum Turpillianum 
XXXXVI De calumniatoribus 
XXXXVII De poenis 
XXXXVIII Ne sine iussu principis certis iudicibus 
liceat confiscare 
XXXXVIIII De bonis proscriptorum seu damnatorum 
L De bonis mortem sibi consciscentium 
LI De sententiam passis et restitutis 


LIBER DECIMUS 


I De iure fisci 
II De conveniendis fisci debitoribus 
II De fide et iure hastae fiscalis et de 
adiectionibus 


IIII De venditione rerum fiscalium cum pri- : 


vatis communium 
V Ne fiscus rem quam vendidit evincat 


VI De his qui ex publicis rationibus mu- . 


tuam pecuniam acceperunt 
VII Poenis fiscalibus creditores praeferri 
. VIII De fiscalibus usuris 
VIIII De sententiis adversus fiscum latis re- 
tractandis 


X De bonis vacantibus et deincorporatione 


XI De delatoribus 
XII De petitionibus bonorum sublatis 
XIII De his qui se deferunt 
XIIII Si liberalitatis imperialis socius sine he- 
rede defecerit 
XV De thesauris 
XVI De annona et tributis 
XVII De indictionibus 
XVIII De superindicto 
XVIII De exactionibus tributorum 
XX De superexactionibus 
XXI De capiendis et distrahendis pignoribus 
tributorum causa 
XXII De apochis publicis et descriptionibus 
curialium 
XXIII De canone largitionalium titulorum 
XXIII Ne operae a collatoribus exigantur 
XXV De immunitate nemini concedenda 
XXVI De conditis in publicis horreis 
XXVII Ut nemini liceat in coemptione specie- 
rum se excusare et de munere sitoniae 
XXVIII De collatione donatorum vel relevatorum 
aut translatorum seu adaeratorum 
XXVIIII De collatione aeris 
XXX De discussoribus 
XXXI. DR PL EAE 
XXXII De decurionibus et filiis eorum et qui 
decuriones habentur quibus modis a 
fortuna curiae liberentur 
XXXIII Si libertus aut servus ad decurionatum 
adspiraverit 
XXXIIII De praediis curialium sine decreto non 
alienandis 
XXXV Quando et quibus debetur quarta pars 
ex bonis decurionum et de modo dis- 
tributionis eorum 
XXXVI De imponenda lucrativis descriptione 
XXXVII De praebendo salario 
XXXVIII Si curialis relicta civitate rus habitare 
maluerit 
XXXVIIII De municipibus et originariis : 
XXXX De incolis et ubi quis domicilium habere 
videtur et de his qui studiorum causa 
in alia civitate degunt 
XXXXI De honoribus et muneribus non conti- 
nuandis inter patrem et filium et de 
intervallis 
XXXXII De muneribus patrimoniorum 


XXXXIII Quemadmodum civilia munera indicuntur D 


» 
3 

dM 
. 
[ 


XXIX 


XXXXIII De his qui sponte munera susceperunt 
XXXXV De his qui à principe vacationem ac- 
ceperunt 
XXXXVI De vacatione muneris 
XXXXVII De decretis decurionum super immuni- 
tate quibusdam concedenda 
XXXXVIII De excusationibus munerum 
XXXXVIIHH De quibus muneribuset praestationibus 
nemini liceat se excusare 
L Qui aetate se excusant 
LI Qui morbo 
LII De his qui numero liberorum vel pau- 
pertate excusationem meruerunt 
LII De professoribus et medicis 
LIII De athletis 
LV De his qui non impletis stipendiis sacra- 
mento soluti sunt 
LVI Quibus muneribus excusantur ii, qui 
post impletam militiam vel advocatio- 
nem per provincias suis commodis va- 
cantes commorantur et de privilegiis 


eorum 
LVII De conductoribus vectigalium fisci 
LVIII De libertinis 
LVIIII De infamibus 
LX De reis postulatis 
LXI De his qui in exsilium dati vel ordine 
moti sunt 
LXII De filiis familias e£ quemadmodum pater 
ro his teneatur 
LXIII De periculo successorum parentis 
LXIIII De mulieribus in quo loco munera sexui 
congruentia et honores agnoscant 
. LXV De legationibus 
LXVI De excusationibus artificum 
LXVII De potioribus ad munera nominandis 
LXVIII Si propter inimicitias creatio facta sit 
LXVIIH De sumptuum recuperatione 
LXX 81 post creationem quis decesserit 
LXXI De tabulariis scribis logographis et cen- 
sualibus 
LXXII De susceptoribus praepositis et arcariis 
LXXIII De ponderatoribus et auri illatione 
LXXIIII De auri publici prosecutoribus 
LXXYV De his quae ex publica collatione illata 
sunt non usurpandis 
. LXXVI De auro coronario 
LXXVII De irenarchis 
LXXVIII De argenti pretio quod thesauris infertur 


LIBER UNDECIMUS 


I De tollenda lustralis auri collatione 
II De naviculariis seu naucleris publicas 
Species transportantibus 
III De praediis naviculariorum 
III De navibus non excusandis 
V Ne quid oneri publico imponatur 
VI De naufragiis 
VII De metallariis et metallis et procurato- 
ribus metallorum 
VIII De murilegulis et gynaeciariis et procu- 
ratoribus gynaecii e£ de monetariis et 
bastagariis 
VIII De vestibus holoveris et auratis et de 
intinctione sacri muricis 
X De fabricensibus 
XI De veteris numismatis potestate 
XII Nulli licere in frenis et equestribus sel- 
lis et in balteis margaritas et smarag- 
dos et hyacinthos aptare et de artifi- 
cibus palatinis 
XIII De classicis 
XIIII De decuriis urbis Romae 
XV De privilegiis corporatorum urbis Romae 
XVI De pistoribus 
XVII De suariis et susceptoribus vini et ce- 
teris corporatis 


XVIII De collegiatis et chartopratis et num- 


mulariis 
XVIII De studiis liberalibus urbis Romae et 
Constantinopolitanae 
XX De honoratorum vehiculis 
XXI De privilegiis urbis Constantinopolitanae 
XXII De metropoli Beryto 
XXIII De canone frumentario urbis Romae 
XXIIII De frumento urbis Constantinopolitanae 
XXV De annonis civilibus 
XXVI De mendicantibus validis 
XXVII De nautis Tiberinis 
XXVIII De frumento Alexandrino 
XXVIIII De Alexandriae primatibus 
XXX De iure rei publicae 
XXXI De administratione rerum publicarum 
XXXII De vendendis rebus civitatis 
XXXIII De debitoribus civitatum 
XXXIIII De periculo nominatorum 
XXXV De periculo eorum qui pro magistrati- 
bus intervenerunt 
XXXVI Quo quisque ordine conveniatur 
XXXVII Ne quis liber invitus actum rei publicae 
gerere cogatur 
XXXVIH Iniuncti muneris sumptus ad omnes col- 
legas pertinere 
XXXVIIII De his qui ex officio quod administra- 
verunt conveniuntur 
XXXX De solutionibus et liberationibus debi- 
torum civitatis 
XXXXI De spectaculis et scaenicis et lenonibus 
XXXXII De expensis publicorum ludorum 
XXXXIII De aquaeductu 
XXXXIIII De gladiatoribus penitus tollendis 
XXXXV De venatione ferarum 
XXXXVI De maiuma , 
XXXXVII Ut armorum usus inscio principe intcr- 
dictus sit 
XXXXVIII De agricolis censitis vel colonis 
XXXXVIIII De capitatione civium censibus eximenda 
L In quibus causis coloni censiti dominos 
accusare possunt 
LI De colonis Palaestinis 
LII De colonis Thracensibus 
LIII De colonis Illyricianis 
LIIII Ut nemo ad suum patrocinium suscipiat 
vicos vel rusticanos eorum 
LV Ut rusticani ad nullum obsequium de- 
vocentur 
LVI Non licere metrocomiae habitatoribus 
loca sua ad extraneum transferre 
LVII Ut nullus ex vicanis pro alienis debitis 
vicanorum teneatur 
LVIII De censibus et censitoribus et perae- 
quatoribus et inspectatoribus 
LVIII De omni agro deserto et quando steri- 
les fertilibus imponuntur 
LX De fundis limitotrophis et terris et paludi- 
bus et pascuis limitaneis vel castellorum 
LXI De pascuis publicis et privatis 
LXII De fundis patrimonialibus et saltuensi- 
bus et emphyteuticis et. eorum con- 
ductoribus 
LXII De mancipiis et colonis patrimonialium 
et saltuensium et emphyteuticariorum 
fundorum 
LXIIH De fugitivis colonis patrimonialibus et 
emphyteuticis et saltuensibus 
LXV De collatione fundorum patrimonialium 
et emphyteuticorum 
LXVI De fundis rei privatae et saltibus divi- 
nae domus 
LXVII De fundis et saltibus rei dominicae 
LXVIII De agricolis et mancipiis dominicis vel 
fiscalibus sive rei privatae 
LXVIII De praediis tamiacis et de his qui ex 
colonis dominicis aliisque liberae con- 
dicionis procreantur 


XXX 


LXX De diversis praediis urbanis et rusticis 
templorum et civitatum et omni reditu 
civili 

LXXI De locatione praediorum civilium vel 
fiscalium sive templorum sive rei pri- 
vatae vel dominicae 

LXXII De conductoribus et procuratoribus sive 
actoribus praediorum fiscalium et do- 
mus Augustae 

LXXIII Quibus ad conductionem praediorum fis- 
calium accedere non licet 

LXXIIII De collatione fundorum fiscalium vel rei 
privatae vel dominicae vel civitatum 
vel templorum 

LXXV De privilegiis domus Augustae vel rei 
privatae et quarum collationum excu- 
sationem habent 

LXXVI De grege dominico 
LXXVII De palatiis et domibus dominicis 
LXXVIII De cupressis ex luco Daphnensi vel Per- 
seis per Aegyptum non excidendis vel 
vendendis 


LIBER DUODECIMUS 


] De dignitatibus 
II De praetoribus et honore praeturae et 
gleba et foli et septem solidorum 
functione sublata 
II De consulibus et non spargendis ab his 
pecuniis et de praefectis et magistris 
militum et patriciis 
IHI De praefectis praetorio sive urbis et 
magistris militum in dignitatibus ex- 
aequandis 
V De praepositis sacri cubiculi et de omni- 
bus cubiculariis et privilegiis eorum 
VI De quaestoribus magistris officiorum 
comitibus sacrarum largitionum et roi 
privatae 
VII De primicerio et secundocerio et notariis 
VIII Ut dignitatum ordo servetur 
VIIH De magistris scriniorum 
X De comitibus consistorianis 
XI De comitibus et tribunis scholarum 
XII De comitibus rei militaris 
XIII De comitibus et archiatris sacri palatii 
XIII De comitibus qui provincias regunt 
XV De professoribus qui in urbe Constan- 
tinopolitana docentes ex lege merue- 
rint comitivam 
XVI De decurionibus et silentiariis 
XVII De domesticis et protectoribus 
XVIII De praepositis labarum 
XVIII De proximis sacrorum scriniorum cete- 
risque qui in sacris scriniis militant 
XX De agentibus in rebus 
XXI De principibus agentum in rebus 
XXII De curiosis 


XXIII De palatinis sacrarum largitionum et 
rerum privatarum 
XXIIII De stratoribus 
XXV De castrensianis et ministerianis 
XXVI De decanis 
XXVII De mensoribus 
XXVIII De privilegiis eorum qui in sacro pala- 
tio militant i. 
XXVIIII De privilegiis scholarum 
XXX De castrensi omnium palatinorum peculio 
XXXI De equestri dignitate 
XXXII De perfectissimatus dignitate 
XXXIII Qui militare possunt vel non et de ser- 
vis ad militiam vel dignitatem adspi- ᾿ 
rantibus et ut nemo duplici militia 
vel dignitate et militia simul utatur 
XXXIIII Negotiatores ne militent . 
XXXV De re militari 
XXXVI De castrensi peculio militum et prae- 
fectianorum τι 
XXXVII De erogatione militaris annonae ὶ 
XXXVIII De excoctione et translatione militarium 
annonarum 
XXXVIIIH De militari veste 
XXXX De metatis et epidemeticis 
XXXXI De salgamo hospitibus non praebendo 
XXXXII De commeatu 
XXXXIII De tironibus : 
XXXXIIII De litorum et itinerum custodia 
XXXXV De desertoribus et occultatoribus eorum . 
XXXXVI De veteranis 
XXXXVII De filis officialium militarium qui in 
: bello moriuntur 
XXXXVIII De oblatione votorum 
XXXXVIIII De numerariis actuariis et  chartulariis 
et adiutoribus scriniariis et excepto- 
ribus sedis excelsae ceterorumque iu- 
dicum tam civilium quam militarium 
L De cursu publico angariis et parangariis 
LI De tractoriis et stativis 
LII De apparitoribus praefectorum praeto- 
rio et privilegiis eorum 
LIII De apparitoribus praefecti urbis 
LIII De apparitoribus magistrorum militum 
et privilegiis eorum 
LV De apparitoribus proconsulis et legati | 
LVI De apparitoribus comitis Orientis | 
LVII De cohortalibus principibus corniculariis 
et primipilaribus 
LVIII De apparitoribus praefecti annonae 
LVIIH De diversis officiis et apparitoribus iu- 
dicum et probatoriis eorum 
LX De exsecutoribus et exactoribus 
LXI De lucris advocatorum et concussionibus . 
officiorum sive apparitorum 
LXII De primipilo 
LXII Publicae aetitiae vel consulum nuntia- 
tores vel insinuatores constitutionum 
et aliarum sacrarum vel iudicialium 
litterarum ex descriptione vel ab in- 
vitis ne quid accipiant immodicum 


aec, quae necessario corrigenda esse multis retro 
cipibus visa sunt, interea tamen nullus eorum 
effectum ducere ausus est, in praesenti rebus 
ire communibus auxilio dei omnipotentis censui- 
 — mus et? prolixitatem litium amputare, multitudine 
— quidem constitutionum, quae tribus codicibus Grego- 
riano et Hermogeniano atque Theodosiano contine- 
bantur, illarum etiam, quae post eosdem codices 
.& Theodosio divinae recordationis aliisque post eum 
retro principibus, a nostra etiam clementia positae 
sunt, resecanda, uno autem codice sub felici nostri 
nominis vocabulo componendo, in quem colligi tam 
. memoratorum trium codicum quam novellas post 
1 eos positas constitutiones oportet. Ideoque ad 
hoc maximum et ad ipsius rei publicae sustentatio- 
nem respiciens opus efficiendum elegimus tanto 
fastigio ^ laborum tantaeque sollicitudini sufficientes 
IOHANNEM virum excellentissimum ex quaestore sacri 
nostri palatii consularem atque patricium, LEONTIUM 
virum sublimissimum magistrum militum ex praefecto 
praetorio consularem atque patricium, PHOCAM virum 
eminentissimum magistrum militum consularem atque 
patricium, BASILIDEM virum excellentissimum ex 
praefecto praetorio Orientis et patricium, 'THOMAM 
virum gloriosissimum quaestorem sacri nostri palatii 
— οὗ ex consule?, 'TRIBONIANUM virum magnificum 
——  magisteria dignitate inter agentes decoratum, Cow- 

- — STANTINUM virum illustrem comitem? ]argitionum 
inter agentes et magistrum scrinii libellorum sacra- 
rumque cognitionum, THEOPHILUM virum clarissimum 
ἢ comitem sacri nostri consistorii et iuris in hac alma 

|. urbe doctorem, Dro0scoRUM et PRAESENTINUM diser- 
2 tissimos togatos fori amplissimi praetoriani. Quibus 


DE NOVO CODICE COMPONENDO:. 


IMPERATOR IUSTINIANUS AUGUSTUS AD SENATUM *. 


specialiter permisimus resecatis fam supervacuis, 
quantum ad legum soliditatem pertinet, praefationi- 
bus quam similibus et contrariis, praeterquam si 
iuris aliqua divisione adiuventur, illis etiam, quae in 
desuetudinem abierunt, certas et brevi sermone con- 
scriptas ex isdem tribus codicibus, novellis etiam 
constitutionibus leges componere et congruis subdere 
titulis, adicientes quidem et detrahentes, immo et 
mutantes verba earum, ubi hoc rei commoditas exi- 
gebat, colligentes vero in unam sanctionem, quae in? 
variis constitutionibus dispersa sunt, et sensum earum 
clariorem efficientes, ita tamen, ut ordo temporum 
earundem constitutionum non solum ex adiectis diebus 
et consulibus, sed etiam ex ipsa compositione earum 
clarescat, primis quidem in primo loco, posteriori- 
bus vero in secundo ponendis et, si quae earum 
sine die et consule in veteribus codicibus vel in 
his, in quibus novellae constitutiones receptae sunt, 
inveniantur, ita his ponendis nullaque dubietate 
super generali earum robore ex hoc orienda, sicut 
et ilas vim generalis constitutionis obtinere palam 
est, quae ad certas personas rescriptae? vel per prag- 
maticam !? ab initio datae eidem novo codici propter 
3 utilitatem sanctionis inditae!! fuerint. Haec igitur 
ad vestram notitiam ferre properavimus, ut sciatis, 
quanta nos diurna? super rerum 3 communium utilitate 
cura sollicitat, studentes certas et indubitatas et in 
unum codicem collectas esse de cetero constitutiones, 
ut ex eo tantummodo nostro felici nomine nuncu- 
pando codice recitatio constitutionum in omnibus 
ad citiores litium decisiones ^ fiat iudiciis. —JDat« 
id. Febr. Constantinopoli dn. Iustiniano pp. A. 11 
cons. [a. 528] 


(1) inn domini nostri ih'u christi codicis dompni iusti- 
niani repetite praelectionis lib. i. incip. & de novo co- 
dice componendo C (cf. p. 5), incipit liber domini iusti- 
niani codicis repet. prael. de codice faciendo W (2) sena- 
tum urbis Constantinopolitanae 7Zal. (3) censuimus 
et WU, volumus censemus igitur C (4) fastidio C 


(5) exconsulem Jbri (69) sacrarum :ns. (edd., vide 
Dig. c. Tanta '$ 9) (1) omnibus zns W (8) in 
om. U (9) sic U, perscriptae CW (10) sanc- 
tionem. inserunt. CWU? (11) inditae U, inclite C, 
indultte W (12) sic CU, diuturna W . (13) rerum 


om. U? (14) sic W, divisiones CU 


D s d 
- s src we NA 

P 1 : "UNUS post rer 

-- áo iP ww 

" tdi a CE T v lind 


DE IUSTINIANO' CODICE CONFIRMANDO. 


IMPERATOR IUSTINIANUS? PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR 
SEMPER AUGUSTUS MENAE VIRO ILLUSTRI PRAEFECTO PRAETORIO II EX 
PRAEFECTO HUIUS ALMAE URBIS* AC PATRICIO. 


Summa rei publicae tuitio de stirpe duarum rerum. 
armorum atque legum veniens vimque suam exinde 
muniens felix Romanorum genus omnibus anteponi 
nationibus omnibusque dominari tam praeteritis effecit 
temporibus quam deo propitio in aeternum efficiet. 
istorum etenim alterum alterius auxilio semper viguit *, 
et tam militaris res legibus in tuto collocata est, quam 
ipsae leges armorum praesidio servatae sunt. merito 
igitur ad prima communium rerum sustentationis 
semina? nostram mentem nostrosque labores referentes 
militaria quidem agmina multiplicibus et omnem pro- 
videntiam continentibus modis correximus?, tam ve- 
teribus ad meliorem statum brevi tempore reductis, 
quam novis non solum exquisitis, sed etiam recta dis- 
positione nostri numinis sine novis expensis publicis 
constitutis, legum vero praesidia? primo servando po- 
sitas, deinde novas ponendo firmissima subiectis 
1 effecimus. Sed cum sit necessarium multitudinem 
constitutionum tam in tribus veteribus codicibus rela- 
'tarum quam post eorum confectionem posterioribus 
temporibus adiectarum ad brevitatem reducendo cali- 
ginem earum rectis iudicum definitionibus insidiantem 
penitus extirpare, ad hoc commune praestandum 
beneficium deo praesule prono animo nos dedidimus* 
et electis viris gloriosissimis tam doctrinalegum quam 
experientia rerum studioque pro re publica? inde- 
fesso et laudabili proposito pollentibus sub certis 
finibus magnum laborem commisimus, per quem tam 
trium veterum (Gregoriani et Hermogeniani atque 
Theodosiani codicum constitutiones quam plurimas 
alias!? post eosdem codices à Theodosio divinae me- 
moriae ceterisque post eum retro principibus, ἃ 
nostra etiam clementia positas in unum codicem 
felici nostro vocabulo !! nuncupandum colligi prae- 
cepimus: tollendis quidem tam praefationibus nullum 
suffragium sanctioni conferentibus quam contrariis 
constitutionibus, quae posteriore promulgatione va- 
cuatae sunt, similibus etiam praeter eas, quae eadem 
paene sanciendo divisionem iuris aliquam facere nos- 
cuntur, ex qua dividendo vetera novum aliquid nasci 
videtur, multis insuper aliis ad rectam huiusmodi 
codicis compositionem pertinentibus isdem prudentissi- 
2 mis viris à nostro numine mandatis. Et nostro 
studio pro re publica instituto suum praesidium 
deus omnipotens adnuit. ad istum enim laborem et 
tanti operis consummationem electi vir excellentissi- 


mus ex quaestore nostri palatii consularis ae patri- 
cius IoHANNES et vir sublimissimus ex praefecto 
praetorio consularis atque patricius LEONTIUS vir- 
que eminentissimus magister militum consularis atque 
atricius PHOCAS et vir excellentissimus ex prae- 
ecto praetorio per Orientem et patricius et nunc : 
praefectus praetorio per Illyricum BASILIDES et vir 
gloriosissimus quaestor sacri nostri palatii et ex 
consule THOMAS, immo et vir magnificus magisteria 
dignitate inter agentes decoratus TRIBONIANUS vir- 
que illustris comes? largitionum inter agentes et 
magister scrinii libellorum et sacrarum cognitionum 
CONSTANTINUS et vir illustris ex magistro et iuris 
doctor in hac alma urbe TnuEkoPHILUS, viri etiam 
disertissimi togati amplissimi fori tuae sublimitatis 
DroscoRUS atque PRAESENTINUS omnia, quae eis 
mandavimus, cum sedula et pervigili industria mo- 
derataque digestione cum !? del auxilio ad prosperum. 
tulerunt terminum et eundem novum lustinianum 
codicem nobis obtulerunt ita compositum, ut et rebus 
profuturus esset communibus et nostro convenisset 
3 imperio. Hunc igitur in aeternum valiturum iudi- 
cio tui culminis intimare prospeximus, ut sciant 
omnés tam litigatores quam  disertissimi advocati 
nullatenus eis licere de cetero constitutiones ex ve- 
teribus tribus codicibus, quorum iam mentio facta 
est, vel ex iis, quae novellae constitutiones ad prae- 
sens tempus vocabantur, in cognitionalibus recitare 
certaminibus, sed solis eidem nostro codici insertis 
constitutionibus necesse esse uti, falsi crimini sub- 
dendis his, qui contra haec'^ facere ausi fuerint, cum 
sufficiat earundem constitutionum nostri codicis reci- 
tatio adiectis etiam veterum iuris interpretatorum 
laboribus ad omnes dirimendas lites, nullaque dubi- 
tatione emergenda vel eo, quod sine die et consule 
quaedam positae sunt, vel quod ad certas personas 
rescriptae sunt, cum omnes generalium constitutio- 
num vim obtinere procul dubio est. sed et si quae 
earundem constitutionum detractis vel additis vel 
permutatis certis verbis, quod et ipsum praefatis 
excellentissimis viris specialiter permisimus, compo- 
sitae sunt, nulli! concedimus ex libris veteris ^ 
iuris interpretatorum aliter eas habentes" recitare, 
sed solam iuris interpretatoris sententiam δ commen- 
dare, ut tunc teneat, cum minime adversetur eius- 
4 dem nostri codicis constitutionibus. Si quae vero 


(1) de novo C (2) a. ins. ΟἿ (8) sic U, constanti- 
nopolitanae ins. CW (4) viguit CU, eguit W (5) prima 
c.r. substentationis semita C, primam o. r. substentatio- 
nis semina U?, prim» (vel prim«s) 6, r. sustentationem se- 
mitam JZ, primam c. τ. substentationem U? (6) et ins. J/ 
(7) legum v. praes. om. CW U* (8) edidimuslibri (9)sic U, 


studioquereipublicaeC]  (10)sicC W, quam alias plures U 
(11) nomine U (12) sacrarum ins. (edd., cf. p.1 not. 6) 
(13) tum ser. (Mommsen) (14) hoc W . (15) nulli U, 
nullis CW (16) sic U, veterum CW — (17) habentibus W 
(18) scientiam CW 


ΤΣ Ρ ir 7 
- £v π᾿ 


(1) ex instantibus Mommsen 


pragmaticae sanctiones, quae minime in eodem nostro 
codice receptae sunt, civitatibus forte vel corpori- 
bus vel scholis vel scriniis vel officiis vel alicui per- 
sonae impertitae sunt, eas, si quidem aliquod privi- 
legium speciali beneficio indulgent, omni modo ratas 
manere, sin vero pro certis capitulis factae sunt, 
tune tenere, cum nulli nostri codicis adversantur 
constitutioni, praecipimus. sed et si qua regesta in 
tui culminis iudicio vel in aliis iudiciis civilibus vel 
militaribus vel apud uns numerorum pro publi- 
cis expensis vel quibuscumque titulis ad publicum 
pertinentibus 5 sunt, ea etiam, prout communis 
5 reicommoditas exigit, firma esse censemus. lllus- 


tris igitur et magnifica auctoritas tua pro innato 


sibi circà rem publicam  nostrasque dispositiones 
explendas studio ad omnium populorum notitiam 
eundem codicem edictis ex more propositis per- 
venire faciat, ipso etiam textu codicis in singulas 
provincias nostro subiectas imperio cum nostra di- 
vina subnotatione mittendo, ut eo modo ad omnium 
notitiam eiusdem nostri codicis constitutiones valeant 
ervenire, ut extantibus' festis diebus?, id est ex 
lie sexto decimo kalendas Maias praesentis septi- 
mae indictionis consulatu Decii viri clarissimi reci- 
tationes constitutionum ex eodem nostro codice fiant. 
Daía vir? id. Apri. Constantinopoli Decio viro cla- 
rissimo consule. [a. 529] 


(2) paschalibus ins. 7 


(3) v1 al 


1 


DE EMENDATIONE CODICIS IUSTINIANI 
ET SECUNDA EIUS EDITIONE. 


IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI' IMPERATOR CAESAR FLAVIUS 
IUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS 


ALANICUS 


VVANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC 


TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS SENATUI URBIS 
CONSTANTINOPOLITANAE 55, 


Cordi nobis est, patres conscripti, semper nostri 
animi curas rebus omnibus avidissime impendere, ut 
- nihil a nobis coeptum imperfectum relinquatur. igi- 
tur in primordio nostri imperii sacratissimas consti- 
tutiones, quae in diversa volumina fuerant dispersae 
et quam plurima similitudine nec non diversitate 
vacillabant, in unum corpus colligere omnique vitio 
purgare proposuimus. et hoc iam per viros excelsos 
et facundissimos perfectum est et ἃ nobis postea 
confirmatum: quod geminae constitutiones nostrae 
1 quae ante positae sunt ostendunt. Postea vero, 
cum vetus ius considerandum recepimus, tam quin- 
quaginta decisiones fecimus quam alias ad com- 
modum propositi operis pertinentes plurimas con- 
stitutiones promulgavimus, quibus maximus anti- 
quarum rerum articulus emendatus et coartatus est 
omneque ius antiquum supervacua prolixitate liberum 
atque enucleatum in nostris institutionibus? et di- 
2 gestis reddidimus. Sed cum novellae nostrae tam 
decisiones quam constitutiones, quae post nostri 
codicis confectionem latae sunt, extra corpus eius- 
dem codicis divagabantur et nostram providentiam 
nostrumque consilium exigere videbantur, quippe 
cum earum^ quaedam ex emersis postea factis ali- 
quam meliore consilio permutationem vel emenda- 
tionem desiderabant, necessarium nobis visum est 
per TRIBONIANUM virum excelsum magistrum ex 
quaestore et ex consule$5, legitimi operis nostri mi- 
nistrum 5, nec non virum magnificum quaestorium et 
Beryti legum? doctorem DoRnorTHEUM, MENAM in- 
super et CONSTANTINUM et IOHANNEM viros eloquen- 
tissimos togatos fori amplissimae sedis easdem con- 
stitutiones nostras decerpere et in singula discretas? 
capitula ad perfectarum constitutionum soliditatem 
competentibus supponere titulis et prioribus? con- 
3 stitutionibus eas adgregare. Supra dictis itaque 
magnificis et prudentissimis viris permisimus haec 
omnia facere et, si qua emendatione opus fieret!9, 
hane facere non titubante animo, sed nostra aucto- 
ritate fretos, constitutiones vero superfluas vel ex 
posterioribus sanctionibus nostris iam vacuatas, vel 
si quae similes vel contrariae invenirentur, circum- 
ducere et à prioris codicis congregatione separare 
et tam imperfectas replere quam nocte obscuritatis 
obductas nova elimationis luce retegere, ut undique 
non solum institutionum et digestorum via dilucida 


codicis plenum iubar omnibus clareat, nulla penitus 
nec simili nec diversa nec inusitata relicta, cum 
nemini venit in dubium, quod repetita praelectio 
probavit, hoc satis validum satisque esse formosum. 
in antiquis etenim libris non solum primas editiones, 
sed etiam secundas, quas repetitae praelectionis !! 
veteres nominabant, subsecutas esse invenimus, quod 
ex libris Ulpiani viri prudentissimi ad Sabinum 
4 scriptis promptum erat quaerentibus reperire. His. 
igitur omnibus ex nostra confectis sententia, cum 
memoratus lustinianus codex ἃ praedictis gloriosissi- 
mis et facundissimis viris purgatus et candidus factus 
omnibus ex nostra iussione et circumductis et addi- 
tis et repletis nec non transformatis nobis oblatus 
est, iussimus in!? secundo eum ex integro conscribi 
non ex priore compositione, sed ex repetita prae- 
lectione, et eum nostri numinis auctoritate nitentem 
in omnibus iudiciis solum, quantum ad divales con- 
stitutiones pertinet, frequentari ex die quarto kalen- 
darumIanuariarum quarti nostri felicissimi consulatus 
et Paulini viri clarissimi, nulla alia extra corpus 
eiusdem codicis constitutione legenda, nisi postea 
varia rerum natura aliquid novum creaverit, quod 
nostra sanctione indigeat. hoc etenim nemini du- 
bium est, quod, si quid in posterum melius invenia- 
tur et ad constitutionem necessario sit redigendum, 
hoc ἃ nobis et constituatur et in aliam congrega- 
tionem referatur, quae novellarum nomine consti- 
5 tutionum significetur.  Repetita itaque iussione 
nemini in posterum concedimus vel ex decisionibus 
nostris vel ex aliis constitutionibus, quas antea feci- 
mus, vel ex prima Iustiniani codicis editione aliquid 
recitare: sed quod in praesenti purgato !? et reno- 
vato codice nostro scriptum inveniatur, hoc tantum- 
modo in omnibus rebus et iudiciis et obtineat et 
recitetur. cuius scripturam ad similitudinem nostra- 
rum institutionum et digestorum sine ulla signorum 
dubietate conscribi iussimus, ut omne, quod à nobis 
compositum est, hoc et in scriptura et in ipsa 
sanctione purum atque dilucidum clareat, licet ex 
hac causa in ampliorem numerum summa huius 
6 codicis redacta est. Ut igitur, sanctissimi atque 
florentissimi patres, nostri labores vobis manifesti 
fiant et per omne tempus obtineant, hanc praesen- 
tem legem ad frequentissimum ordinem vestrum duxi- 
mus destinandam. D. xvi!* k. Dec. Constantinopoli 


et aperta pateret, sed etiam constitutionum nostri | dn. Justiniano pp. A. 1111 et Paulino vc. conss. [a. 534] 
(1) deo et domino nostro iesu christo auxiliante U | ΟἿ, berytelesium 7 (8) discreta C W*" U^ (9) ": 
(2) 8. om. CU (3) constitutionibus Jbri (4) earum | zns, U (10) fieret] CU^, fuerit J/U* (11) sic 

om. f (Ὁ) ex quaestorem et consulem libri (6) magni- | repetitas praelectiones (lectiones C) CW (412) in del 


fieum ins. C — (7) beryti legum Russardus, beritelesum 


Contius (13) puro CW (14) alias xux vel xvu 


IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI 


CODICIS 
DOMINI NOSTRI 


EU BST ΝΟ ΤΑΝ. 
SACRATISSIMI PRINCIPIS 
REPETITAE PRAELECTIONIS 
LIBER PRIMUS. 


f. 
DE SUMMA TRINITATE ET DE FIDE CATHOLICA 


ET UT NEMO DE EA PUBLICE CONTENDERE 
AUDEAT. 


1 ?Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444.? ad populum urbis Constantinopolitanae, Cunc- 
tos populos, quos clementiae nostrae regit tem- 
eramentum, in tali volumus religione versari, quam 

ivinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio 
usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque 
ow ipee Damasum sequi claret et Petrum Alexan- 

iae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc 
est ut secundum apostolicam disciplinam evangeli- 
camque doctrinam patris et filii et spiritus sancti 
unam deitatem sub pari maiestate et sub pia tri- 
1 mitate credamus. Hanc legem sequentes Christia- 
norum catholicorum nomen iubemus amplecti, reli- 
uos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici 
ogmatis infamiam sustinere, divina primum vin- 
dicta, post etiam motus nostri, quem ex caelesti 
arbitrio sumpserimus, ultione plectendos. D. 111 Kk. 
Mart. Thessalonica Gratiano v et Theodosio A4A. 
conss. [a. 380] 

2 *]dem AAA. Eutropio pp. Nullus haereticis 
mysteriorum locus, nulla ad exercendam animi ob- 
stinatioris dementiam pateat occasio. sciant omnes, 
etiamsi ur speciali quolibet rescripto per fraudem 
elicito ab huiusmodi hominum genere impetratum 
Sit, non valere. arceantur cunctorum haereticorum 
ab illicitis congregationibus turbae: unius et summi 
dei nomen ubique celebretur: Nicaenae fidei dudum 
à maioribus traditae et divinae religionis testimonio 


atque adsertione firmatae observantia semper man- 
1 sura teneatur. Is9 autem Nicaenae adsertor fidei 
et catholicae religionis verus cultor accipiendus est, 
qui omnipotentem deum et Christum filium dei uno 
nomine confitetur, deum de deo, lumen ex lumine, - 
qui spiritum sanctum, quem ex summo rerum parente 
speramus et accipimus, negando non violat, apud 
quem intemeratae fidei sensu viget incorruptae trini- 
tatis indivisa substantia, quae Graeco verbo οὐσία 
recte credentibus dicitur. haec profecto nobis magis 
2 probata, haec veneranda sunt. Qui vero isdem non 
inserviunt, desinant adfectatis dolis alienum verae 
religionis nomen adsumere et suis apertis crimini- 
bus denotentur: ab omnium submoti ecclesiarum 
limine penitus arceantur, cum omnes haereticos illi- 
citas agere intra oppida congregationes vetemus. ac 
51 quid eruptio factiosa temptaverit, ab ipsis etiam 
urbium moenibus exterminato furore propelli iube- 
mus, ut cunctis orthodoxis episcopis, qui Nicaenam 
fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe reddan- 
tur. JD. imur.id. lan. Constantinopoli Eucherio et 
Syagrio conss. [a. 381] 

9 ΤΑὐτοκράτορες 050000108 xai Οὐαλεντινιανὸς A A. 
ι 'Oouícón ἐπάρχῳ πραιτωρίων. Θεσπίζομεν πάντα, 
ὅσα Πορφύριος ὑπὸ τῆς ἑαυτοῦ μανίας ἐλαυνόμενος 
ἢ ἕτερός τιθ κατὰ τῆς εὐσεβοῦς τῶν Χριστιανῶν 
ϑρησκείας συνέγραψε, παρ᾽ οἷῳδήποτε εὑρισκόμενα 
πυρὶ παραδίδοσϑαι. πάντα γὰρ τὰ κινοῦντα τὸν 
ϑεὸν εἰς ὀργὴν συγγράμματα καὶ τὰς ψυχὰρ ἀδικοῦντα 
2 οὐδὲ εἰς ἀκοὰς ἀνθρώπων ἐλϑεῖν βουλόμεϑα. "Eti 
ϑεσπίζομεν" τοὺς ζηλοῦντας τὴν ἀσεβῆ Νεστορίου 
πίστιν ἢ τῇ ἀϑεμέτῳ αὐτοῦ διδασκαλίᾳ ἀκολουϑοῦν- 
τας, δἰ μὲν ἐπίσκοποι εἶεν ἢ κληρικοί, τῶν ἁγίων 


() B1,1 (2) -ὸςι T. 16, 1, 2: iunge 9, 29, 1 
ins. Th. — (4)parili 7^. — (5) — 77. 10, 5, δ 
teneat x» A, teneat is CM 


(3) edictum 
(6) ita. T'h., 
(7) c. 3 extat in Coll. 


Const. B: plenior est in Ephesina synodo (Mansi 5, 411) 
(8) ἡ ἕτερός vi om. Ephes. (9) ὥστε ins. Eph. 


— - 


9 Impp. Theodosius et Valentinianus 444. Hormis- 
| dae pp. Sancimus, eee ue Porphyrius insa- 
nia sua compulsus sive alius quilibet conira religiosum 
Christianorum cultum conscripserit, apud quemcum- 
. que invenía fuerint, igni tradantur. omnia enim 


scripta, quae deum ad iracundiam provocant animas- 
que offendunt, ne ad auditum quidem hominum ve- 
2 mire volumus. Praeterea sancimus, uf qui im- 
piam Nestorii fidem adfectant vel nefariam eius 
doctrinam sequuntur, δὲ episcopi vel clerici sint, 


I 


DE SUMMA 


ἐκκλησιῶν ἐκβάλλεσϑαι, εἰ δὲ λαϊκοί, ἀναϑεματίξεσϑαι. 
ἐξουσίαν ἐχόντων τῶν βουλομένων ὀρϑοδόξων τῶν 
ἑπομένων τῇ εὐσεβεῖ, ἡμῶν γομοϑεσίᾳ δίχα φοβου 
3 καὶ βλαβῆς δημοσιεύειν αὐτοὺς καὶ ἐλέγχει». Ete 
δὲ ἦλϑεν εἰς τὰς evosfsis! ἡμῶν ἀκοάς, 6 τενεξ δὲ- 
δασκαλίας τινὰς συνέγραψαν καὶ ἐξέϑεντο ἀμφιβόλους 
καὶ οὐκ ἀκριβῶς συμφωνούσας τῇ ἐκτεϑείσῃ ὀρϑοδόξῳ 
πίστει παρὰ τῆς ἁγίας συνόδου τῶν συνελϑόντων ἐν Νι- 
καίᾳ καὶ ἐν Εφέσῳ ἁγίων πατέρων καὶ Κυρίλλου τοῦ τῆς 
εὐσεβοῦς μνήμης τοῦ γεγονότος τῆς μεγάλης «Αλεξαν- 
δρέων πόλεως3 ἐπισκόπου, κελεύομεν τὰ μὲν γεγονότα 
τοιαῦτα συγγράμματα ἢ πρὸ τούτου ἡ καὶ νῦν ἐμπί- 
πρασϑαι καὶ διαφερόντως τὰ Νεστορίου ὃ, καὶ τελείῳ 
ἀφανισμῷ παραδίδοσϑαεί, ὥστε μηδὲ eic ἀνάγνωσίν 
τινος ἐλθεῖν. τῶν τὰ τοιαῦτα συγγράμματα ἤτοι 
βιβλία ἔχειν καὶ ἀναγινώσκειν uad cp τὴν ἐσχά- 
την τιμωρίαν ὑφορωμένων. τοῦ δὲ λοιποῦ μηδενὶ 
ἐξεῖναι παρὰ τὴν ἐκτεϑεῖσαν πίστιν, καϑάπερ εἰρή- 
καμδν, τὴν ἐν Νικαίᾳ καὶ ἐν Ἐφέσῳ λέγειν τὶ ἢ 
διδάσκει». 1). xii k. Mart. Constantinopoli Zenone 
et Postumiano conss. ; [a. 448] 

4 *Imp. Marcianus A.9 Palladio pp.*  Nemo* 
clericus vel militans vel alterius HE et condicio- 
. nis de fide Christiana publice turbis coadunatis et 
audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc 
| tumultus et perfidiae occasionem requirens. Nam 
iniuriam facit iudicio reverentissimae? synodi, si quis 
semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice 
disputare contendit, cum ea, quae nunc de Christiana 
fide ἃ sacerdotibus, qui Chalcedone convenerunt, 
per nostra praecepta'^ statuta sunt, juxta aposto- 
licas expositiones et instituta sanctorum patrum 
trecentorum decem et octo et centum quinquaginta 
2 definita esse noscuntur. Nam in contemptores 
huius legis poena non deerit, quia non solum contra 
fidem vere expositam !! veniunt, sed etiam Iudaeis 
et paganis ex huiusmodi certamine profanant vene- 
3 randa mysteria. Igitur si clericus erit, qui publice 
tractare de religione ausus fuerit, consortio cleri- 
corum removebitur: si vero militia praeditus sit, 
cingulo spoliabitur: ceteri etiam huiusmodi criminis 


rei, si quidem liberi sint!?, de hac sacratissima urbe 
pellentur, pro vigore iudiciario etiam competentibus 
suppliciis subiugandi, sin vero servi, severissimis 
animadversionibus plectentur !?. 7. v7: id. Febr. Con- 
stantinoposi Sporacio cons. [a. 452] 

9 "4)roxgaro ᾿Ιουστινιανὸς zoyovovos. Τῆς ào- 
ϑῆς καὶ ἀμωμήτου πίστεως, ἥνπερ κηρύττει ἡ ἁγία 
τοῦ ϑεοῦ καϑολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία, κατ᾽ 
οὐδένα τρόπον καινισμὸν δεξαμένης ἀκολουϑοῦντεβ 
ἡμεῖς τοῖς τῶν ἁγίων ἀποστόλων καὶ τῶν uev ἐκεί- 
γους donc ἐν ταῖς ἁγίαις τοῦ ϑεοῦ ἐκκλησίαις 
διδάγμασι δίκαιον ὀήϑημεν ἅπασε ποιῆσαι φανερόν, 


ὅπως ἔχομεν περὶ τῆς ἐν ἡμῖν ἐλπίδος, ἀκολουϑοῦν- . 


- , ^ € , -“ € od ^ 
τεῷ τῇ παραδόσει καὶ ὁμολογίᾳ τῆς ἁγίας τοῦ ϑεοῦ 


* b —- , 
1 καϑολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας. Πιστεύον- 
ves γὰρ sie πατέρα καὶ υἱὸν καὶ ἅγιον πνεῦμα μέαν 
' , Ll . 
οὐσίαν ἐν τρισὶν ὑποστάσεσι προσκυνοῦμεν, μέαν 
, , , € ? 3 , 
ϑεότητα, μίαν δύναμιν, τριάδα ὁμοούσιον. Em ἐσχά- 
- - - € ^ ^ ^ M 
των δὲ τῶν ἡμερῶν Ouo ἜΥ τὸν μονογενῆ υἱὸν 
- - * - - , ^ 2 
τοῦ Oeo), τὸν ἐκ τοῦ ϑεοῦ ϑεόν, τὸν πρὸ αἰώνων 
καὶ ἀχρόνως ἐκ τοῦ πατρὸς γεννηϑέντα, τὸν συναΐδιον 


τῷ πατρί, τὸν ἐξ οὗ τὰ πάντα καὶ δ ov τὰ πάντα, 


κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν, σαρκωϑῆναι ἐκ πνεύ- 
ματος ἁγίου καὶ τῆς ἁγίας ἐνδόξου ἀειπαρϑένου καὶ 
ϑεοτόκου Μαρίας, καὶ ἐνανθρωπῆσαι σταυρόν τὲ 
ὑπομεῖναι, ταφῆναί τὲ καὶ ἀναστῆναι τῇ τρίτῃ ἥμερα" 
ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ τά τε ϑαύματα καὶ τὰ qum, 
2 ἅπερ ἑκουσίως ὑπέμεινε σαρκί, γινώσκοντες. Οὐ 
^ ΕΣ * ^ , 3» * ^ 
γὰρ ἄλλον τὸν ϑεὸν λόγον καὶ ἄλλον τὸν Χριστὸν 
ἐπιστάμεϑα, ἀλλ᾽ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν ὁμοούσιον τῷ 


πατρὶ κατὰ τὴν ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν τὸν 


| πω. * ^ 2 , * ^ 
«UtOv κατὰ τὴν ἀνϑρωπότητα. . ἔμεινε γὰρ vous ἡ 
τριὰς καὶ σαρκωθέντος τοῦ ἑνὸς τῆς τριάδος ϑεοῦ 


λόγου" οὔτε γὰρ τετάρτου προσώπου προσϑήκην ému- 


3 δέχεται ἡ ἁγία τριάς. 
vov ἀναϑεματίζομεν πᾶσαν αἵρεσιν, ἐξαιρέτως! δὲ 
Νεστόριον τὸν ἀνϑρωπολάτρην, τὸν διαιροῦντα τὸν 
ἕνα κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ 
καὶ ϑεὸν ἡμῶν, καὶ μὴ ὁμολογοῦντα κυρίως καὶ κατὰ 
ἀλήϑειαν τὴν ἁγίαν ἔνδοξον ἀειπάρϑενον Μαρίαν 


Τούτων τοίνυν οὕτως ἐχόν- 


Üsoróxor, ἀλλὰ ἄλλον μὲν τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς ϑεὸν 


(1) καὶ ϑειοτάτας ins. Ephes. (2) τῆς “4λεξανδρέων 
μεγαλοπόλεως Ephes. (8) καὶ διαφερόντως τὰ Νεστο- 
ρέου om. Ephes. (4) παραδοϑῆναι Ephes. — (5) integra 
constitutio Latine extat in collectione canonum | Quesnel- 
liana (Mansi 1, 415, Ballerinii in opp. Leonis M. 3, 242) 
et Hispana, Graece in conc. Chalcedonensi (Mansi "1, 415): 


σταντινουπολέταις Chalc. (cf. plenioris inscriptionis versio 
apud Mansi 1, 121) (8) nemo itaque vel clerieus aliis 
praemissis Auth. (9) religiosissimae Auth., τῆς ἁγίας 
conc. Chalc. | 
Auth. cum, Chalc. 


Chale. (εὖ διατεϑείσηθ) (12) si quidem l. sint et infra 


authenticum textum Latinum indicat nota Auth. (6) impp. | sin vero servi... plectentur om. Auth. cum Chale. (13) c. 5 
Valentinianus et Marcianus AA. Auth. cum Chalc, (1) uni- | extat in Nomoc. Const. B 

versis populis Auth., πρόϑεμα τοῖς πολίταις ἡμῶν Kov- 

sanctis ecclesiis eiciantur, sin laici, anathematizen- | 1 catholicae et apostolicae ecclesiae. Credentes. 
tur: data licentia orthodoais, qui volunt et piam | igitur in patrem [iium et sanctum spiritum unam 
legislationem nostram sequuntur, absque metu et | substantiam in. tribus personis adoramus, unam dei- 


3 damno eos denuntiandi et accusandi. Cum autem 
ad pias aures nostras pervenerit a quibusdam con- 
scriptas et editas esse docírinas ambiguas neque ac- 
curate congruentes cum orthodoxa fide proposita 
a sancto concilio patrum sanctorum, qui Madsae 
et Ephesi convenerunt, et a Cyrillo piae memoriae, 
Alecandrinae magnae civitatis. quondam | episcopo, 
iubemus tales libros sive antea sive hoc tempore 
scriptos, imprimis Nestorii, comburi et perfecto exitio 
tradi, ut ne in cognitionem quidem cuiusquam veniant: 
his, qui tales scripturas aut libros habere et legere 
continuaverint, ultimum supplicium subituris. cete- 
rum nulli licere praeter fidem, ut diximus, Nicaeae 
atque Ephesi expositam | profiteri : quicquam — vel 
docere. 

9 Imp. lustinianus A. Cum recta. intemerataque 
fides, [oeege praedicat sancta dei catholica atque 
apostolica ecclesia, nullo modo innovationem reci- 
piat, sequentes. sanctorum. apostolorum et eorum 
qui post eos in sanctis dei ecclesiis claruerunt prae- 
cepta recte nos facturos credidimus universis mani- 
festando, quomodo de spe quae in nobis est sentia- 
mus, secuti traditionem ac consensum sanctae dei 


tatem, unam potestatem, trinitatem consubstantialem. 
confitemur autem in ultimis diebus unigenitum dei 
filium, deum de deo, ante saecula et sine tempore 
ez patre natum, coaeternum patri, eum ex quo 
omnia et per quem omnia sunt, descendisse de cae- 
lis, incarnatum esse ec spiritu sancto et sancta 
semper virgine et dei genetrice Maria et hominem 
factum esse, cruci adfizum, sepultum esse et resur- 
reaisse teríio die: wnius eiusdemque miracula. et 
passiones quas sponte carne sustinuit, agnoscentes. 
2 Non enum alium deum. verbum novimus et alium 
Christum, sed unum atque eundem consubstantialem 
patri secundum divinitatem et consubstantialem nobis 
eundem secundum humanitatem. | trinitas enim man- 
sit. trinilas etiam. incarnato uno ex írinitate deo 
verbo: neque enim quartae personae adiectionem 
8 sancta trinitas admittit. Quae cum ita sint, dam- 
namus omnem haeresim, praesertim vero Nestorium 
hominis adoratorem, qui dividit. unum dominum 
nostrum Iesum Christum filium dei et deum nostrum 
et negat PROPtM et vere sanctam gloriosam semper 
virginem Mariam dei genetricem esse, sed alium 
dicit. deum. verbum ex paíre esse, alium, qui ea 


(10) a sacerdotibus .. . praecepta om.. 
(11) fidem bene compositam uA. cum. 


- 


I1 


—— TRINITATE 


λόγον λέγοντα, &AÀov δὲ τὸν ἐκ τῆς αγίας &ewraoÓz- 
νου" Μαρίας, χάριτε δὲ καὶ οἰκειώσει τῇ πρὸς τὸν 
ϑεὸν λόγον ϑεὸν αὐτὸν γεγενῆσϑαι" οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ 
Ἐὐτυχέα τὸν φρενοβλαβῆ, τὸν φαντασίαν εἰσάγοντα 
ορρηρα τε τὴν ἐκ τῆς ἁγίας ἀειπταρϑένου καὶ ϑεο- 
τόκου Μαρίας ἀληϑινὴν σάρκωσιν, τουτέστε τὴν Tus- 
τέραν σωτηρίαν, καὶ ui ὁμολογοῦντα κατὰ πάντα 
ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον 
Mi» τὸν αὐτὸν κατὰ τῇ» ἀνϑρωπότητα" τὸν αὐτὸν 
ὃ τρόπον καὶ ᾿Ἵπολλινάριον τὸν ψυχοφϑόρον, τὸν 
ἄνουν α τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν 
υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν καὶ σύγχυσιν ἤτοι φυρ- 
μὸν εἰσάγοντα τῇ ἐνανϑρωπήσει τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ 
τοῦ θεοῦ, καὶ πάνταβ τοὺς τὰ αὐτῶν φρονήσαντας ἢ 
4 qggovovrvac. Εἰ γάρ τινες μετὰ ταύτην ἡμῶν τὴν 
, * - * , , 
ἤρευσιν καὶ τῇ» τῶν κατὰ τόπον ϑεοφιλεστά- 

τῶν ἡμῶν ἐπισκόπων πληροφορίαν εὑρεϑῶσι τοῦ 
λοιποῦ γνώμης ἐναντίας ὄντες, μὴ προσδοκήσωσι 
συγγνώμης ἀξιωθῆναι" κελεύομεν γὰρ τοὺς τοιούτουβ 
ὡς ὁμολογουμένους αἱρετικοὺς τῷ προσήκοντι ὑποβάλ- 
λεσϑαι σωφρονισμῷ. Dat. ......... [a. 92127] 
6 3'O αὐτὸς βασιλεὺς Κωνσταντινουπολίταις. Τὸν 
σωτῆρα καὶ δεσπότην τῶν ὅλων, ᾿Ιησοῦν Χριστὸν τὸν 
ἀληϑινὸν ϑεὸν ἡμῶν ϑεραπεύοντες διὰ πάντων σπου- 
δάζομεν, ὅσον ἐνδέχεται νοῦν καταλαμβάνειν ἀνϑρώ- 
1 πιίνον, μιμεῖσϑαι τὴν αὐτοῦ συγκατάβασιν. Καὶ 
εὑρόντες τινὰς τῇ νόσῳ καὶ μανίᾳ κρατουμένους τῶν 
ἀσεβῶν Necvooíov καὶ Ηὐτυχοῦς τῶν ἐχϑρῶν τοῦ 
ϑεοῦ καὶ τῆς ἁγίας καϑολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλη- 
σίαβ, ἀρνουμένους τὴν ἁγίαν ἔνδοξον ἀειπάρϑενον 
Μαρίαν ϑεοτόκον εἰπεῖν κυρίως καὶ κατὰ ἀλήϑειαν, 
ἐσπουδάσαμεν τούτους τὴν ὀρϑὴν τῶν Χριστιανῶν 
2 διδαχϑῆναι πίστιν. Οἱ δὲ ἀνιάτως ἔχοντες, κρύ- 
πτοντες τὴν ἑαυτῶν πλάνην περιέρχονται, καϑὰ μεμα- 
ϑήκαμεν, τὰς τῶν ἁπλουστέρων ψυχὰβ ἐκταράσσοντές 
τε καὶ σκανδαλίζοντες καὶ ἐναντία τῆς ἁγίας καϑολι- 


3 κῆρ καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας λέγοντες. ᾿Αναγκαῖον 
τοίνυν ἐνομίσαμεν καταλῦσαι μὲν τὰς τῶν αἱρετικῶν 
ευδολογίαθ, σαφηνίσαι δὲ πᾶσιν, ὅπως δοξάξει ῇ 
ία τοῦ ϑεοῦ καϑολικὴ καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία, 
κηρύττουσι δὲ οἱ ταύτης ὁσιώτατοι ἱερεῖς, οἷς καὶ 
μεῖς ἑπόμενοε φανερὰ καϑιστῶμεν τὰ περὶ τῆς ἐν 
ἡμῖν ἐλσιίδοθ, οὐ καινίζοντες πίστιν, μὴ γένοιτο, ἀλλ᾽ 
ἐλέγχοντες τὴν μανίαν τῶν φρονούντων τὰ τῶν 
ἀσεβῶν αἱρετικῶν. ὅπερ καὶ ἤδη ἐν προοιμίοις τῆς 
ἡμετέρας βασιλείας πράξαντες πᾶσι vii wa ἐποιή- 
4 cautv?. Πιστεύομεν γὰρ εἰς ἕνα ϑεὸν πατέρα 
παντοκράτορα καὶ εἰς ἕνα κύριον ᾿Ιησοῦν Χριστὸν τὸν 
υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα, μίαν οὐσίαν 
ἐν τρισὶν ὑποστάσεσιν προσκυνοῦντες, μίαν ϑεότητα, 
5 μίαν δύναμιν, τριάδα ὁμοούσιον. "Er ἐσχάτων δὲ 
τῶν ἡμερῶν ὁμολογοῦμεν τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν 
Χριστὸν τὸν μονογενῆ υἱὸν τοῦ ϑεοῦ, τὸν ἐκ ϑεοῦ 
ἀληϑινοῦ ϑεὸν ἀληϑινόν, τὸν πρὸ αἰώνων καὶ ἀχρό- 
νωξς ἐκ τοῦ πατρὸς γεννηϑέντα, τὸν συναΐδιον τῷ 
πατρί, τὸν ἐξ ov τὰ πάντα καὶ δι᾽ οὗ τὰ πάντα, 
κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν, σαρχωϑῆναιδ ἐκ πνεύ- 
ματοβ ἁγίου καὶ τῆς ἁγίας ἐνδόξου ἀειπαρϑένου καὶ 
ϑεοτόκου Μαρίας καὶ ἐνανθϑρωπῆσαιἵ σταυρόν τε 
ὑπομεῖναι ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, ταφῆναὶ 
τε καὶ ἀναστῆναι τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ 
τά τε ϑαύματα καὶ τὰ πάϑη, ἅπερ ἑκουσίως ὑπέμεινεν 
6. σαρκέδ, γινώσκοντες. Οὐ γὰρ ἄλλον τὸν ϑεὸν 
λόγον καὶ ἄλλον τὸν Χριστὸν ἐπιστάμεϑα, ἀλλ᾽ ἕνα 
καὶ τὸν αὐτὸν ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν ϑεό 
τητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν ἀνϑρω- 
πότητα. cS γάρ ἐστιν ἐν ϑεότητι τέλειοβρ, OUTOS ὁ 
αὑτὸς καὶ ἐν sinl ταρώρα Mk τέλδιος. τὴν γὰρ καϑ' 
ὑπόστασιν ἕνωσιν δεχόμεϑα καὶ ὁμολογοῦμεν. ἔμειτ' 
γὰρ τριὰς ἡ τριὰς καὶ σαρκωϑέντος τοὺ ἑνὸς τῆς τριά- 
ὃος ϑεοῦ λόγου" οὔτε γὰρ τετάρτου προσώπου προσ- 
1 ϑήκην ἐπιδέχεταε ἢ «yía τριάς. Τούτων τοίνυν 


(1) καὶ ϑεοτόκου ins. Nomoc. cum B Coislin. (2) an- | Chron. (5) 1, 1, 5 (6) xal σαρκωϑέντα Chron. 
num 521 indicare videtur c. 6 ὃ 3 ἢ. t. (3) c. 6 extat | (1) ἐνανϑρωπήσαντα Chron. (8) σαρκί Chron., ἐν 
in Nomoc. Const. B et qualis ante hunc Codicem fuerat in | σαρκί libri 

Chronico paschali ed. Dindorf 1 p. 630 (4) xai ins. 

sancta semper virgine Maria natus est, hunc autem | 8 siae. Quamobrem necessarium. credidimus tam 


gralia et necessitudine, quae ei cum deo verbo est, 
deum factum esse: nec non. Eutychetem mente cap- 
tum, qui visionem inducit et negat veram ex sancta 
semper virgine et dei genetrice Maria incarnationem, 
hoc est nostram salutem, neque admittit eum om- 
nino consubstantialem paíri esse secundum divinita- 
tem et consubstantialem nobis eundem secundum 
humanitatem: item. Apollinarium animae eatermina- 
torem, qui dominum nostrum Iesum Christum filium 
dei et deum nostrum anima carere dicit et confu- 
sionem, seu perturbationem superducit incarnationi 
unigeniti fii dei, omnesque qui cum eo senserunt 
4 vel sentiunt. δὲ qui igitur post hanc commo- 
nitionem nostram certioresque facti a religiosissimis 
uniuscuiusque loci episcopis nostris posthac in- 
venti fuerint contrariae opinionis esse, veniam se 
impetraturos ne sperent: iubemus enim tales tamquam 
confestos haereticos competenti animadversioni subici. 

6 Jdem A. Constantinopolitanis. Salvatorem et do- 
minum omnium lesum Christum verum deum nostrum 
E omnia colentes studemus etiam, quatenus hoc 
umana mens adsequi potest, eius humilitatem imi- 
1 (ari. Cum igitur quosdam invenerimus | detineri 
morbo aíque insania impiorum Nestorü et Euty- 
chetis inimicorum deo et sanctae catholicae atque 
apostolicae ecclesiae, qui sanctam gloriosam semper 
virginem Mariam | proprie et secundum | veritatem 
dei genetricem dicere recusant, eos quae sit recta 
2 Brei orum fides edocere festinavimus. — li 
vero incurabiles dissimulato errore suo circumve- 
niunt, ut compertum habemus , simpliciorum animos 
et turbando et offendendo, pronuntiando etiam con- 
traria sanctae catholicae atque apostolicae eccle- 


haereticorum mendacia dissipare quam cunctis ea- 
planare, qualiter sentiat sancta dei catholica atque 
apostolica ecclesia, praedicent sanctissimi eius sacer- 
red quos et ipsi secuti spem quae nobis est ape- 
rimus, non. innovantes fidem (quod. absit), sed coar- 
guentes insaniam eorum, qui cum impüs haereticis 
consentiunt. quod iam pridem in primordiis nostri 
4 imperii cunctis patefecimus. | Credimus igitur. in 
unum deum patrem omnipotentem et in unwm do- 
minum lesum Christum filium dei et in sanctum 
spiritum, unam substantiam in tribus personis ado- 
rantes, unam. deitatem, unam potestatem, trinitatem 
9 consubstantialem. | In ultimis autem diebus con- 
fitemur dominum nostrum lesum. Christum, unigeni- 
tum dei. filium, ez vero deo deum verum, ante sae- 
cula et sine tempore dé patre natum, coaeternum 
patri, eum denique, ex quo omnia et per quem om- 
nia sunt, descendisse de caelis et incarnatum ea 

iritu sancto et sancta gloriosa semper virgine et 
ei genetrice Maria et hominem factum esse, cru- 
cem passum pro nobis sub Pontio Pilato et sepul- 
tum esse et tertio die resurrexisse: unius eiusdem- 
que et miracula et cruciatus quos sponte carne 
6 subi agnoscentes. Non. enim alium deum ver- 
bum et alium Christum novimus, sed unum eundem- 
que consubstantialem patri secundum divinitatem et 
consubstantialem nobis eundem. secundum | humani- 
(aem. wt enim in. divinitate perfectus est, ia idem 
et in. humanitate perfectus est. re vera enim uni- 
tatem accipimus et confitemur: trinitas enim mansit 
trinitas et postquam unus ea: trinitate deus verbum 
homo factus est: neque quartae personae adiec- 
1 (ionem recipit sancta trinitas, ae cum ita se 


L4 


DE SUMMA 


οὕτως ἐχόντων ἀναϑεματίξομεν πᾶσαν αἵρεσιν, ἐξαι- 
ρέτως δὲ Νεστόριον τὸν ἀνϑρωπολάτρην καὶ τοὺς τὰ 
αὐτοῦ φρονήσαντας ἢ φρονοῦντας, τοὺς διαιροῦντας 
τὸν ἕνα κύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν «osi τὸν υἱὸν TOU 
ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν καὶ μὴ ὁμολογοῦντας κυρίως καὶ 
κατὰ ἀλήϑειαν τὴν ἁγίαν ἔνδοξον ἀειπάρϑενον Μαρίαν 
ϑεοτόκον, τουτέστε μητέρα ϑεοῦ, ἀλλὰ δύο υἱοὺς λέ- 
γοντας, ἄλλον μὲν τὸν ἐκ τοῦ πατρὸς ϑεὸν λόγον, 
ἄλλον δὲ τὸν ἐκ τῆβ ἁγίας ἀειπτπαρϑένου καὶ ϑεοτόκου 
Μαρίας, χάριτι δὲ καὶ σχέσει καὶ οἰκειώσει τῇ πρὸς 
τὸν ϑεὸν λόγον ϑεὸν αὐτὸν γεγενῆσϑαι, καὶ ἀρνου- 
μένους καὶ μὴ ὁμολογοῦντας τὸν jetiade ν ἡμῶν Ἰησοῦν 
Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν, τὸν σαρ- 
κωϑέντα καὶ ἐνανθρωπήσαντα καὶ σταυρωϑέντα ἕνα 
εἶναι τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου τριάδος. οὗτος γὰρ 
μόνος écviv ὃ συμπροσκυνούμενος καὶ συνδοξαζόμενος 
8 τῷ πατρὶ καὶ τῷ «yip πνεύματι. ᾿ἀναϑεματίζομεν 
δὲ καὶ Εὐτυχέα τὸν φρενοβλαβῆ καὶ Tons τὰ αὐτοῦ 
φρονήσαντας ἢ φρονοῦντας, τοὺς φαντασίαν» εἰσάγον- 
ταβ ἀρνουμένους τε τὴν ἐκ τῆς ἁγίας πταρϑένου καὶ 
ϑεοτόκου Μαρίας ἀληϑινὴν σάρκωσιν τοῦ κυρίου xai! 
σωτῆρος ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τουτέστι τὴν ἡμετέραν 
σωτηρίαν, καὶ μὴ ὁμολογοῦνταβ αὐτὸν ὁμοούσιον τῷ 
πατρὶ κατὰ τὴν ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν κατὰ 
9 τὴν ἀανϑρωπότητας. Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ 
᾿Απολλινάριον τὸν ψυχοφϑόρον καὶ τοὺς τὰ αὐτοῦ 
φρονήσαντας ἢ φρονοῦτας, τοὺς ἄνουν λέγονταθ τὸν 
κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ 
καὶ ϑεὸν ἡμῶν καὶ σύγχυσιν ἤτοι φυρμὸν εἰσάγοντας 
τῇ ἐνανϑρωπήσει τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ τοῦ ϑεοῦ, καὶ 
πάντας τοὺς τὰ αὐτῶν φρονήσαντας ἢ φρονοῦντας. 
D. id. Mart. dn. Iustiniano pp. A. 111 cons. [α. 533] 

Τὸ αὐτὸ ᾿Εφεσίοις, τὸ αὐτὸ Καισαρεῦσι, τὸ αὐτὸ 
Κυξζικηνοῖς, τὸ αὐτὸ ᾿Δμιδηνοῖς Τραπεζουντίοις Ἵερο- 
σολυμέταις ᾿«παμεῦσιν ᾿Ιουστινιανουπολίταις Θεουπο- 
λίταις Σεβαστηνοῖς Ταρσεῦσιν ᾿“Αγκυρανοῖς. 

"Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Επιφανίῳ τῷ ἀγιωτάτῳ καὶ 
μακαριωτάτῳ ἀρχιεπισκόπῳ τῆς βασιλίδος ταύτης 


πόλεως καὶ οἰκουμενικῷ πατριάρχῃ. Τανώσκειν fov. 
λόμενοι τὴν σὴν ἀἁγιωσύνην πᾶντα τὰ εἰς ἐκκλη- 
σιαστικὴν ὁρῶντα κατάστασιν ἀναγκαῖον ἡγησάμεϑα 
ταύταιβ πρὸς αὐτὴν χρήσασϑαι ταῖς ϑείαις συλλαβαῖς 
καὶ δι’ αὐτῶν δῆλα αὐτῇ καταστῆσαι τὰ κινηϑέντα, 
1 ἅπερ καὶ αὐτὴν εἰδέναι πεπείσμεϑα. ὐρόντες 
γάρ τινας ἀλλοτρίους τῆς ἁγίας καϑολικῆς καὶ ἀποστο- 
λικῆς ἐκκλησία, τῇ τῶν ἀσεβῶν Νεστορίου καὶ Ev- 
τυχέος ἀκολουϑοῦντας πλάνῃ καὶ ταῖς τούτων βλασφη- 
μέαιθ κεχρημένους, ϑεῖον προεϑήκαμιεν ἤδικτον, ὅπερ 
καὶ 7 σὴ γινώσκει ἁγιωσύνη, δι᾽ οὗ τὴν τῶν αἱρετι- 
κῶν μανίαν ἠλέγξαμεν, οὐδὲν παντελῶς ἐναλλάξαντεβ 
ἢ ἐναλλάττοντες ἢ παρεξελϑόντες τῆς μέχρι νῦν σὺν 
ϑεῷ κρατούσης ἐκκλησιαστικῆς καταστάσεως, καϑὰ καὶ 
ἡ σὴ γινώσκει μακαριότης, ἀλλὰ διὰ πάντων φυλάττον- 
τες τὴν κατάστασιν τῆς ἑνώσεως τῶν ἁγιωτάτων 
ἐκκλησιῶν τῆς πρὸς τὸν ἁγιώτατον πάπαν vie πρεσβυ- 
τέρας Ῥώμης καὶ πατριάρχην, πρὸς ὃν καὶ τὰ δμοια 
2 τούτοις γεγράφαμεν. Οὔτε γὰρ ἀνεχόμεϑαά τι 
τῶν εἰς ἐκκλησιαστικὴν» ὁρώντων κατάστασιν μὴ) καὶ 
τῇ αὐτοῦ ἀναφέρεσϑαι μακαριότητι, ὡς κεφαλῇ οὔσῃ 
πάντων τῶν ἁγιωτάτων" τοῦ ϑεοῦ ἱερέων, καὶ ἐπειδή, 
ὁσάκις ἐν τούτοις τοῖς μέρεσιν αἱρετικοὶ ἀνεφύησαν, 
τῇ γνώμῃ καὶ ὀρϑῇ κρίσει ἐκείνου τοῦ σεβασμίου 
3 ϑρόνου eco aee Ἔκ yàg τῶν παρουσῶν 
ϑείων ἡμῶν συλλαβῶν μαϑήσεται, ῇ σὴ ἁγιωσύνη 
và παρ᾽ ἡμῶν προτεϑειμένα, ἐφ᾽ ᾧ τοὺς ἐπιχειροῦν- 
τας πονηρῶς νοεῖν ἢ ἑρμηνεύειν τὰ παρ᾽ ἡμῶν ὁρ- 
ϑῶς ἐν τῷ ἠδίκτῳ λεχϑέντα ἐκ τῶ» παρουσῶν ϑείων 
4 ἡμῶν ἐλέγχεσϑαι συλλαβῶν. ᾿Ολίγοι τινὲς ἄπιστοι 
καὶ ἀλλότριοι τῆς ἁγίας τοῦ Oeov καϑολικῆς καὶ 
ἀποστολικῆς ἐκκλησίας ἀντειπεῖν Ἰουδαϊκῶς ἐθάρρησαν 
πρὸς τὰ παρὰ πάντων τῶν ἱερέων ὀρϑῶς κρατού- 
μενα καὶ δοξαξζόμενα καὶ κηρυττόμενα, ἀρνούμενοι 
τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν μονογενῆ viov 
τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν, τὸν σαρκωϑέντα ἐκ πνεύ- 
ματος ἁγίου καὶ τῆς ipie ἐνδόξου ἀειπαρϑένου xal 
ϑεοτόκου Μαρίας καὶ ἐνανϑρωπήσαντα καὶ σταυρω- 


1) sic Chron. Const, ϑεοῦ καί ins. Nomoc. B 
vo» Const. 


(2) c. 


- 


͵ 


extat in Nomoc. Const. B (3) sic Nomoc. B, ὁσιωτά- 


habeant, damnamus omnem haeresim, imprimis Nesto- 
rium hominis adoratorem et eos qui eius sententiam 
ampleai sunt: vel s otia ud qui dividunt unum 
dominum nostrum lesum Christum | filium dei et 
deum nostrum negantque proprie et re vera sanc- 
tam gloriosam semper virginem Mariam deiparam, 
id est dei matrem, sed duos filios dicunt alterum ex 
patre deum verbum, alterum ex sancta semper vir- 
gine et dei genetrice Maria, gratia et nexu et ne- 
cessitudine, quae ei cum deo verbo est, et ipsum 
deum factum esse: recusantes et negantes dominum 
nostrum lesum Christum filium dei et deum nostrum 
encarnatum et cruci adfiacum unum esse sanctae et 
consubstantialis trinitatis. hic enim solus est coad- 
orandus et conglorificandus patri et sancto spiri- 
8 (fui. Damnamus etiam Eutychetem mente 'cap- 
(um eosque qui eius sententiam ampleai sunt vel 
amplectuntur, qui visionem inducunt negantque veram 
ex: sancía virgine et dei genetrice Maria. incarna- 
tionem domim et salvatoris nostri lesu Christi, d 
est salutem nostram, neque agnoscunt eum consub- 
stantialem esse patri secundum divinitatem et con- 
9 substantialem nobis secundum humanitatem. Neque 
minus Apollinarium animae exterminatorem eosque, 
qui eius sententiam ampleai sunt vel amplectuntur 
dicentes anima carere dominum nostrum Iesum 
Christum filium dei et deun nostrum et confusionem 
seu perturbationem superducentes incarnationi uni- 
geniti filii dei, omnesque qui eorum sententiam am- 
plezi sunt vel amplectuntur. 7). id. Mart. dn. Iusti- 
mano pp. A. III cons. 

Idem Ephesiis, idem Caesariensibus, idem Cyzi- 
cenis, idem Amidenis Trapezuntiis Hierosolymitanis 
Apameis Tustinianopolitanis Theopolitanis Sebastenis 

arsensibus Ancyranis. 


7 ldem A. Epiphanio sanclissimo et beatissimo 
archiepiscopo huius regiae urbis et oecumenico patri- 
archae. 


duaimus hisce ad eam sacris litteris uti et per eas 
quae agitantur manifestum ei facere: quae et 
| ipsam scire persuasi sumus. Cum igitur mon- 
nullos invenerimus alienos a sancta catholica atque 
apostolica ecclesia impiorum Nestorii οἱ Eutychetis 
errorem secuios eorumque blasphemiis usos, sacrum 
edictum proposuimus, quod et tua sanctitas novit, 
quo haereticorum insaniam refutavimus, minime im- 
mutato vel iÀmmutando vel praetermittendo ecclesiastico 
ui adhuc deo iuvante obtinet statu, quod et tua 
beatitudo scit, sed per omnia custodientes unitatem 
sacrosanctarum ecclesiarum cum sanctissimo vetus- 
lioris Romae papa et patriarcha, ad quem his si- 
2 milia scripsimus. Neque enim patimur quicquam 
quod ad ecclesiasticum statum pertinet non referri 
ad eius beatitudinem, cum sit caput omnium sanctissi- 
morum dei sacerdotum et quia, quotienscumque in his 


partibus haeretici eatiterunt, sententia rectoque iu- 


3 dicio illius venerandae sedis coerciti sunt. Ideoque 
ea praesentibus sacris litteris sanctitas vestra cognos- 
cet quae a nobis proposita sunt, ut qui prave in- 
tellegere vel interpretari temptaverint, quae a nobis 
recte in edicto pronuntiata sunt, praesentibus sacris 
4 litteris nostris refutentur. Pauci quidam infide- 
les et alieni a sancta dei catholica atque apostolica 
ecclesia contradicere ludaice ausi sunt dis quae ab 
omnibus sacerdotibus recte observantur et probantur 
et praedicantur, denegantes dominum nostrum Iesum 
Christum unigenitum dei filium et deum mostrum 
incarnatum θὰ spiritu sancto et sancta gloriosa 
semper virgine et dei genetrice Maria et hominem 


&docere volentes sanctitatem tuam omnia 
quae ad ecclesiarum statum. pertinent necessarium . 


TRINITATE 


I 1 


ϑέντα ἕνα εἶναι τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου τριάδος, συμ- 
προσκυνούμενον καὶ συνδοξαξζόμενον τῷ πατρὶ καὶ τῷ 
ἀγίῳ πνεύματι, ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν ϑεύό- 
τητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν ἀνϑρω- 
πότητα, παϑητὸν σαρκέ, τὸν αὐτὸν ἀπαϑῆ ϑεύτητι. 
5. Παραιτούμενοι δὲ τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν 
τὸν μονογενῆ υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν ὁμολο- 
γεῖν ἕνα εἶναι τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου τριάδος δῆλοί 
εἰσι καὶ ἐλέγχονται τῇ τοῦ ἀσεβοῦς Νεστορίου ἀκο- 
οὔντες πονηρᾷ διδασκαλίᾳ, κατὰ χάριν αὐτὸν 
λέγοντες υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ ἄλλον τὸν ϑεὸν λόγον 
καὶ ἄλλον τὸν Χριστὸν λέγοντες. ove ἀναϑεματίζο- 
μεν καὶ τὰ αὐτῶν δόγματα καὶ τοὺς τὰ αὐτῶν φρο- 
νήσανταρ ἢ φρονοῦνταθ os ἀλλοτρίους ὄντας τῆς 
ἁγίας τοῦ ϑεοῦ καϑολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησέας. 
6 Πάντες γὰρ οἱ ἱερεῖς τῆς αγίας καϑολικῆθ καὶ 
ἀποστολικῆς ἐκκλησίαβ καὶ oí εὐλαβέστατοι τῶν εὐα- 
γῶν μοναστηρίων ἀρχιμανδροῖται ἀκολουϑοῦντεβ τῇ 
τῶν ἀγίων πατέρων παραδόσει καὶ μηδὲν παντελῶς 
ἐναλλάξαντες ἢ ἐναλλάττοντες τῆς μέχρι νῦν κρατού- 
σηβ, καϑὰ εἴρηται, ἐκκλησιαστικῆθ καταστάσεως, συμι- 
dlc ὁμολογοῦσι καὶ δοξάζουσι, κηρύττοντεθ τὸν 
σπότην ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν τὸν μονογενῆ viov 
τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν, τὸν πρὸ αἰώνων καὶ ἀχρό- 
v8 ἐκ τοῦ πατρὸς γεννηϑέντα καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν 
ἡμερῶν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωϑέντα 
ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ τῆς ἁγίας ἐνδόξου ἀεισαρϑέ- 
vov καὶ ϑεοτόχου Μαρίας καὶ ἐνανθρωτσεήσαντα καὶ 
σταυρωθέντα ἕνα εἶναε τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου τριά- 
7 δὸς. Ὁμοούσιον γὰρ αὐτὸν ἴσμεν τῷ πατρὶ κατὰ 
τὴν ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν 
ἀνθρωπότητα, παϑητὸν σαρκί, τὸν αὐτὸν ἀπαϑῆ 
ϑεότητι, συμπροσκυνούμενον τῷ πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ 
πνεύματι. οὐ γὰρ ἄλλον τὸν ϑεὸν λόγον καὶ ἄλλον 
τὸν Χριστὸν ἐπιστάμεϑα, ἀλλ᾽ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν 
ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον 
ἡμῖν τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν ἀνϑρωπότητα, παϑητὸν 
8 σαρκί, τὸν αὐτὸν ἀπαϑῆ ϑεότητι. “Ὡς γάρ ἐστιν 


ἐν ϑεότητε τέλειος, οὕτως ὁ αὐτὸς ἐν ἀνϑρωπότνητι 
τέλειοφ᾽ τὴν γὰρ καϑ' ὑπόστασιν ἕνωσιν δεχόμεθα 
9 καὶ ὁμολογοῦμεν. ᾿Επειδὴ τοίνυν ὁ μονογενὴς υἱὸς 
καὶ λόγος τοῦ ϑεοῦ, ὁ πρὸ αἰώνων καὶ ἀχρόνως ἐκ 
τοῦ πατρὸς γεννηϑείς, 0! αὐτὸς καὶ ἐσ ἐσχάτων τῶν 
ἡμερῶν κατελϑὼν ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωϑεὶς 
ἐκ πνεύματος ἁγίου καὶ τῆς ἀγίας ἐνδόξου" καὶ ϑεο- 
τόκου Μαρίας xol ἐνανθοωπήσας, τουτέστιν ὁ κύριος 
ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς κυρίως καὶ κατὰ ἀλήϑειαν (soc 
ἐστι, διὰ τοῦτο καὶ τὴν ἀγίαν ἔνδοξον ἀειπάρϑενον 
Μαρίαν κυρίως καὶ κατὰ ἀλήϑειαν μητέρα ϑεοῦ λέγο- 
μδν, οὐχ ὡς τοῦ ϑεοῦ λόγου τὴν ἀρχὴν ἐξ αὐτῆς λα- 
βόντος, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν κατελϑόντος 
ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ ἐξ αὐτῆς σαρκωϑέντος καὶ τεχ- 
10 ϑέντος καὶ ἐνανθρωπήσαντος. Ὃν ὁμολογοῦμεν, 
καϑὰ εἴρηται, ὁμοούσιον εἶναι τῷ πατρὶ κατὰ τὴν 
ϑεότητα καὶ ὁμοούσιον ἡμῖν τὸν αὐτὸν κατὰ τὴν ἀν- 
ϑρωπότητα, τοῦ αὐτοῦ τά v8 ϑαύματα καὶ τὰ πάϑη, 
11 ἅπερ ἑκουσίως ὑπέμεινε σαρκί, γινώσκοντες. Ταῦτα 
τοίνυν ἐστίν, ἅπερ διὰ τοῦ ϑείου ἡμῶν εἰρηκότες 
ἠδίκτου τοὺς αἱρετικοὺς ἠλέγξαμεν, ᾧτινι ϑείῳ ἠδίκτῳ 
καὶ πάντες οὗ εὑρεϑέντες ἐνταῦϑα ὁσιώτατοι ἐπίσκο- 
ποι καὶ εὐλαβέστατοι ἀρχιμανδρῖται ἅμα τῇ σῇ ἀγιω- 
σύνῃ καϑυπέγραψαν, ἀκολουθοῦντες διὰ πάντων ταῖς 
ἀγέαιβ τέτρασι συνόδοις καὶ τοῖς παρ᾽ ἑκάστης αὐτῶν 
διατυπωϑθεῖσι, τουτέστι τῆς τε ἐν Νικαίᾳ τῶν Tu] 
καὶ τῆς ἐν ταύτῃ τῇ βασιλευούσῃ πόλει τῶν Qv', καὶ 
τῆς ἐν ᾿Εφέσῳ προτέρας καὶ τῆς ἐν Χαλκηδόνι, δήλου 
πᾶσι καϑεστῶτος, ὅτε τὸν πᾶσι τοῖς ἅμα ἡμῖν πιστοῖς 
τῆς ἁγίας καϑολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας παρα- 
δοθέντα ὅρον τῆς πίστεως, τουτέστε τὸ ἅγιον μάϑημα 
ἤτοι σύμβολον κρατοῦμέν τε καὶ φυλάττομεν, τὸ παρὰ 
τῶν Tu) ἀγίων πατέρων ἐκτεϑέν, περ καὶ οἱ ἐν 
ταύτῃ τῇ βασιλευούσῃ πόλει ρν΄ ἅγιοι πατέρες σαφη- 
γνίσαντες ἐτράνωσαν, ovx ὡς ἐλλιτῶς ἔχοντος αὐτοῦ, 
? ? "Nu € - ? , ' € * 2 

«ÀÀ , ἐπειδήπερ οὗ τῆς ἀληϑείας ἐχϑροὶ oi μὲν αϑε- 
τεῖν ἐπεχείρησαν τὴν «οὔ ἁγίου πνεύματος ϑεότητα, 
οἱ δὲ τὴν ἐκ τῆς ἁγίας ἀειπαρϑένου ϑεοτύόκου Μαρίας 


4) ὁ om. libri, suppl. Schoell, cf. c. 8 $ 11 ἢ. t. (2) 


aeta oO vov ins. Nomoc. B 


factum. eruciatumque wnwum esse sanctae et consub- 
stantialis trinitatis, coadorandum et conglorifican- 
dum patri et sancto spiritui, consubstantialem patri 
secundum divinitatem et consubstantialem nobis eun- 
dem secundum humanitatem, passibilem carne, eun- 
58 dem impassibilem deitate. | .Recusantes vero do- 
minum nostrum lesum Christum unigenitum filium 
dei et deum mostrum füteri unum esse sanctae et 
consubstantialis trinitatis manifesto deprehenduntur 
impii Nestoriüi pravam doctrinam sequi, secundum 
atiam eum filium dei dicentes et alium deum ver- 
um, alium Christum dicentes. quos cum ipsorum 
doctrina iisque qui eam. ampleai sunt vel amplec- 
tuntur tamquam alienos a sancta dei catholica at- 
6 que apostolica ecclesia damnamus. | Omnes igitur 
sacerdotes sanctae catholicae atque apostolicae ec- 
clesiae et reverentissimi sacrorum monasteriorum 
archimandritae secuti sanctorum patrum traditionem, 
nihil omnino statum ecclesiae qui hactenus obtinuit, 
neque antea neque munc, ut dictum est, mutantes 
congruenter confitentur et credunt praedicantes do- 
minwn nostrum lesum Christum unigenitum filium 
dei et deum nostrum ante saecula et sine tempore 
de patre natum et ultimis diebus descendentem de 
caelis et incarnatum. ez spiritu sancto et sancta 
loriosa semper virgine et dei genetrice Maria et 
Enos factum et cruci fiocum unum esse sanctae 
7 et consubstantialis trinitatis. | Consubstantialem 
enim eum scimus patri secundum divimtatem et con- 
substantialem nobis eundem secundum humanitatem, 
passibilem carne, eundem impassibilem deitate, coa- 
dorandum patri et spiritui sancto. neque enün 
alium deum verbum et alium Christum novimus, sed 
unum aíque eundem consubstantialem patri secun- 
dum divinitatem et consubstantialem nobis eundem 
secundum. humanitatem, passibilem carne, eundem 


8 impassibilem divinitate. | Ut enim in divinitate 
perfectus est, ita idem in. humanitate perfectus est: 
in «na enim substantia unitatem accipimus et con- 
9 fitemur. Quoniam igitur unigenitus filius et ver- 
bum dei ante saecula et sine tempore de patre 
natus, idem ultimis diebus descendens de caelis et 
incarnatus ea spiritu sancto et sancta gloriosa et 
dei genetrice Maria et homo factus, id est dominus 
noster lesus Christus, proprie et vere deus est, prop- 
terea et sanctam gloriosam semper virginem Mariam 
proprie et vere matrem dei dicimus, non quia deus 
verbum principtum ec ea sumpserit, sed quia wlti- 
mis diebus descendit de caelis et eac ipsa incarnatus 
10 et natus et homo factus est. Quem confitemur, 
ut dictum est, consubstantialem esse patri secundum 
divimtatem et consubstantialem nobis eundem secun- 
dum humanitatem, eiusdem. miracula et passiones, 
11 quas sponte carne sustinuit, cognoscentes. Haec 
igitur sunt, quibus sacro nostro edicto pronuntiatis 
haereticos redarguimus, cui sacro edicto etiam uni- 
versi, qui hic inventi sunt, sanctissimi episcopi et 
devotissimi archimandritae una cum tua sanctitate 
subscripserunt secuti per omnia sancta quattuor con- 
cilia et quae ab unoquoque eorum constituta sunt, 
id est Iicaenum. CCCXV 11, huius regiae civitatis 
CL patrum, Ephesinum prius et Chalcedonense, cum 
omnibus manifestum sit, quod fidei definitionem 
quae universis nobiscum fidelibus sanctae catholicae 
atque apostolicae ecclesiae tradita est, id est sanc- 
tum documentum vel symbolum, tenemus et custo- 
dimus, quod a CCCXV I1I sanctis patribus eaposi- 
tum est, quod et CL in hac regia civitate congre- 
gati sancti patres interpretando explanaverunt, non 
quod aliquid ei deesset, sed, quoniam veritatis ini- 
mici alii sancti spiritus deitatem subvertere adgressi 
sunt, alii veram incarnationem dei verbi ex sancta 


E 


10 


DE SUMMA 


ἀληϑινὴν σάρκωσιν τοῦ ϑεοῦ λόγου ἠρνήσαντο, διὰ 
τοῦτο γραφικαῖς μαρτυρίαις τὸ αὐτὸ ἅγιον μάϑημα 
οἱ εἰρημένοι ρ»ν΄ ἅγιοι πατέρεβ σαφηνέσαντες ἐτράνωσαν. 
12 Τοῦτο καὶ αἱ λοιπαὶ ἅγιαι σύνοδοι, τουτέστιν ἢ 
ἐν Ἐφέσῳ προτέρα καὶ ἡ ἐν Χαλκηδόνι, τῇ αὐτῇ 
πίστει ἀκολουϑήσασαι ἐδέξαντο καὶ ἐφύλαξαν καὶ 
τὴν ἁγίαν ἔνδοξον ἀειπάρϑενον Μαρίαν ϑεοτόκον 
ἐκήρυξαν καὶ τοὺς μὴ ομολογοῦντας αὑτὴν ϑεοτόκον 
13 ἀνεϑεμάτισαν. Ὁμοίως δὲ ἀνεϑεμάτισαν καὶ 
τοὺς ἕτερον σύμβολον ἢ ἅγιον μάϑημα παραδιδόντας 
παρὰ τὸ ὑπὸ uà» τῶν τιη ἁγίων πατέρων ἐκτεϑέν, 
σαφηνισϑὲν δὲ καὶ τρανωϑὲν παρὰ τῶν ἐν ταύτῃ 
14 τῇ βασιλευούσῃ πόλει Qv ἁγίων πατέρων. Καὶ 
ἡ μὲν ἐν Κφέσῳ προτέρα τόν «s ἀσεβῆ Νεστόριον 
καὶ τὰ αὐτοῦ δόγματα καϑεῖλέ τε καὶ ἀνεϑεμάτισε καὶ 
τοὺς τὰ αὐτοῦ φρονήσανταξβ ἢ φρονοῦντας καὶ τοὺς συναι- 
15 νέσαντας αὐτῷ ἢ συναινοῦντας ἀνεϑεμάτεσεν. H δὲ 
ἐν Χαλκηδόνε ἁγία σύνοδος καϑεῖλέ τε καὶ ἐξέβαλε τῶν 
ἁγίων τοῦ ϑεοῦ ἐκκλησιῶν καὶ ἀνεϑεμάτισε καὶ τὸν 
ἀσεβὴ Εὐτυχέα καὶ τὰ αὐτοῦ δόγματα καὶ τοὺς τὰ 
αὐτοῦ φρονήσανταρ ἢ φρονοῦνταθ καὶ τοὺς συναινέ- 
σαντας αὑτῷ ἢ συναινοῦνταθβ' καὶ πάντας τοὺς αἷρε- 
τικοὺς καὶ τὰ αὐτῶν δόγματα καὶ τοὺς τὰ αὐτῶν 
10 φρονήσαντας ἢ φρονοῦντας ἀνεϑεμάτισεν. Ὁμοίως 
δὲ ἀνεϑεμάτισε καὶ Νεστόριον καὶ τὰ αὐτοῦ δόγματα 
καὶ τοὺς τὰ αὐτοῦ φρονήσαντας ἢ φρονοῦνταβ καὶ 
11 τοὺς συναινέσαντας αὐτῷ ἢ συνγαινοῦντας. Ἡ 
αὐτὴ δὲ ἐν Χαλκηδόνι ἁγία σύνοδος καὶ τὴν τοῦ us- 
γάλου Πρόκλου πρὸς ““ρμενίους γραφεῖσαν ἐπιστολὴν 
περὶ τοῦ χρῆναι λέγειν τὸν δεσπότην ἡμῶν ᾿Πησοῦν 
Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ καὶ ϑεὸν ἡμῶν ἕνα τῆς 
ἁγίας τριάδος διὰ τῆς οἰκείας ἀναφορᾶς ἐδέξατό τε 
18 καὶ ἐβεβαίωσεν. Εἰ γὰρ τὰς εἰρημένας τέσσαραβ 
ς , » » ^ 2 Yes 

ἁγίας συνόδους παρεξέλϑωμεν ἢ và παρ᾽ αὐτῶν δια- 
τυπωϑέντα, δίδομεν ἄδειαν τοῖς καϑαιρεϑεῖσεν ὑπ᾽ 
αὐτῶν αἱρετικοῖς καὶ τοῖς αὐτῶν δόγμασι τὴν ἑαυτῶν 
λύμην πάλιν εἰς τὰς ἁγίας τοῦ ϑεοῦ ἐκκλησίας ἐν- 
19 δείκνυσϑαι. Ὅπερ οὐκ ἐνδέχεται πραχϑῆναί 
ποτε (μὴ γένοιτο), ἐπειδὴ αἱ εἰρημέναι τέσσαρες ἅγιαι 
σύνοδοι διὰ τῶν οἰκείων δογμάτων τοὺς αἱρετικοὺς 
20 καὶ τὰ τούτων δόγματα ἐξέβαλον. Καὶ εἴ τις 
πρὸς μίαν τῶν εἰρημένων ἁγίων συνόδων ἀμφιβάλλει, 
πρόδηλός ἐστιν ἐκεῖνα φρονῶν τὰ δόγματα τὰ παρ᾽ 
21 αὐτῆς ἐκβληϑέντα τε καὶ ἀναϑεματισϑέντα. Μη- 
δεὶς τοίνυν μάτην 3 ἡμᾶς ταραξάτω ἐλπέδε ματαίᾳ 
κρατούμενος, OTL ἡμεῖς ἐναντίον τι τῶν εἰρημένων 
ἁγίων δ΄ συνόδων ἐπράξαμεν ἢ πράξομεν ἢ πραχϑῆ- 


γναν παρά τινος ^ii ἢ σεριαιρεϑῆναι TD 
ω ? - c " ε , -“ 
τῶν αὐτῶν αγέων συνόδων οσίαν μνήμην ἐκ τῶν 
€ ^ - , , 
22 ἱερῶν τῆς ἐκκλησίας Owvtvyov ἀνεξόμεϑα. llaw- 
ταβ γὰρ TOUS παρ᾽ αὐτῶν καϑαιρεϑέντας καὶ ἀναϑε- 


ματισϑένταβ καὶ τὰ τῶν καϑαιρεϑέντων δόγματα καὶ 
τοὺς τὰ αὐτῶν Ὁ ied ἢ φρονοῦντας ἀναϑε- 
Ὅ 


23 ματίζομεν. ev εὐχέσϑω ἡμῖν vB καὶ τῇ ἣμε- 


τέρᾳ πολιτείᾳ ἡ μακαριότης σου, πάνταβ περὶ τοῦ 
ἡμετέρου σκοποῦ καὶ τῆς περὶ τὴν ἀμώμητον πίστιν 
ΤΠ" 


σπουδῆς διδάσκουσά τ καὶ πληροφοροῦσα. D. 
k. Apr. Constantinopoli dn. lustiniano pp. 4. ΜΙ 
cons. [a. 533] 

ὃ ?Gloriosissimo et clementissimo filio Iustiniano- 
Augusto lohannes episcopus urbis Romae.  lnter 
claras sapientiae mansuetudinis vestrae laudes, christia- 
nissime principum, puriore luce tamquam aliquod 
sidus irradiat, quod amore fidei, quod caritatis studio, 
edocti ecclesiasticis disciplinis, Romanae sedis reve- 
rentiam conservatis et el cuncta subicitis et ad eius 
deducitis unitatem, ad cuius auctorem, hoc est aposto- 
lorum primum, domino loquente praeceptum est: 
1 *pasce oves meas Quam esse omnium vere ec- 
clesiarum caput et patrum regulae et principum 
statuta declarant et pietatis vestrae reverentissimi 
testantur affatus. patet igitur in vobis impletum 
fore, quod scripturae loquuntur: *per me reges reg- 
2 *nant et potentes scribunt iustitiam'^. Nihil est 
enim, quod lumine clariore praefulgeat, quam recta 
fides in principe: rihil est, quod ita nequeat occasui 
subiacere, quam vera religio. nam cum auctorem 
vitae vel luminis utraque respiciant, recte et tene- 


3. bras respuunt et nesciunt subiacere defectui. Quam. 
ob rem, gloriosissime principum, votis omnibus exo- 


rabitur divina potentia, ut pietatem vestram in hoe 
ardore fidei, in hac devotione mentis, in hoc inte- 
grae religionis studio sine defectu sui in tempora 
longiora conservet: hoc enim et sanctis credimus 
ecclesiis expedire. scriptum est enim: *'labiis regit 
frex'?, et iterum: *cor regis in manu dei, et ubi vo- 
4 ?Juerit, inclinabit illud' 6, Hoc est enim, quod 


vestrum firmat imperium, hoc, quod vestra regna 


conservat. Nam pax ecclesiae, religionis unitas, 
auctorem facti in sublime provectum grata sibi tran- 
5 quillitate custodit. Neque enim parva ei vicissi- 
tudo ἃ potentia divina tribuitur, per quem nullis 
rugis ecclesia divisa secernitur, nullis insertis macu- 
lis variatur. 


(() αὐτῶν Β (3) μάτην Nomoc.1,1 Const., om. Nomoc.1,5.B 
(3) c. 8 extat etiam in collectione canonum Avellana, cf. 


Maassen Quellen wu. Litter. des canon. Rechts 1 p. 391 
(4) Proverb.8,15 (5) Proverb. 16, 10? (6) Proverb. 21,1 


semper virgine dei genetrice Maria factam negave- 
runt , Ars scriplis testimoniis sanctum docu- 
mentum dicti CL patres interpretando explanaverunt. 
12 Hoc et Nar sanctae synodi, scilicet Ephe- 
sina prior et Chalcedonensis, eandem fidem secutae 
receperunt et observarunt et sanctam gloriosam 
semper virginem Mariam dei genetricem praedica- 
runt, damnatis iis qui eam dei genetricem esse ne- 
18 garent. Similiter damnaverunt eos, qui aliud 
symbolum vel sanctum documentum íradunt praeter 
id, quod a CCCXVIII sanctis patribus expositum 
est, eaplicatum vero explanatumque a CL sanctis 
14 patribus in hac regia urbe congregatis. Et 
Ephesina quidem prior impium Nestorium eiusque 
dogmata sustulit damnavitque tam eos qui eius 
opinionem suam fecerunt vel faciunt et qui eam 
15. probaverunt vel probant. Sancta autem Chal- 
cedonensis synodus sustulit. expulitque ea sanctis 
dei ecclesiis et damnavit etiam impium. Eutychetem 
et placita eius eosque qui eius sententiam suam fe- 
cerunt vel faciunt vel qui eam comprobaverunt vel 
comprobant. item omnes haereticos eorumque dog- 
mata et eos qui eorum opinionem suam fecerunt vel 
16 faciunt damnavit. Similiter damnavit etiam Nesto- 
rium et placita eius eosque qui eius sententiam suam 
fecerunt. vel. faciunt. vel. qui eam. comprobaverunt 


17 vel comprobant. Eadem. autem. sancta. Chalce- 
donensis synodus et magni Procli litteras ad Arme- 
nias scriptas de eo, quod dominum nostrum Iesum. 
Christum filium dei et deum nostrum unum ea sancta 
trinitate dici oporteat, relatione sua recepit et con- 
18 firmavit. Dicta quattuor concilia vel quae ab iis 
statuta sunt. si praetermittimus, licentiam damus 
haereticis eorumque doctrinis αὖ isdem oppressis 
pestem suam $n sanctas dei ecclesias rursus. indu- 
19 cendi. Quod fieri numquam poterit ( quod. absit), 
quoniam dicta quattuor concilia praeceptis suis hae- 
20 reticos eorumque praecepta expulerunt. Ac οἱ 
quis de una dictarum sanctarum Mme dubi- 
(et, apparet eun doctrinam ab iila repulsam et 
21 damnatam tenere. Ne quis igitur frustra nos 
inquietet vana spe subnicus nos contrarium aliquid 
sanctis quattuor concilüs fecisse facturosve esse vel 
fieri αὖ aliquo permissuros vel memoriam earum- 
dem sanctarum quattuor synodorum tolli e; sacris 
22 ecclesiae tabulis passuros. Omnes enim ab dis re- 
pulsos  damnatosque repulsorunque doctrinas et 
23  adseclas damnamus. Ideoque beatitudo tua oret 
pro nobis nostroque imperio edoceatque cunctos aec 
certiores faciat de nostro proposito et de studio nostro 
erga intemeratam fidem. 


scriptam est enim: *quia cum rex. 


TRINITATE 11 


I 1 


"ustus sederit supra sedem, non adversabitur sibi 
6 quicquam malignum'!. Proinde serenitatis vestrae 
apices per Hypatium atque Demetrium sanctissimos 
τ ima fratres et coepiscopos meos reverentia con- 
sueta suscepimus: quorum etiam relatione comperi- 
mus, quod fidelibus populis proposuissetis edictum 
amore fidei pro submovenda haereticorum intentione 
secundum apostolicam doctrinam, fratrum et coepis- 
coporum nostrorum interveniente consensu. quod, 
quia apostolicae doctrinae convenit, nostra auctori- 
tate confirmamus. 

1 Textus autem epistulae talis est: 

Victor lustinianus Pod felis inclitus. triumpha- 
tor semper Augustus lohanni sanctissimo archiepis- 
8 copo almae urbis Romae et patriarchae. Ked- 
dentes honorem apostolicae sedi et vestrae sancti- 
tati, quod semper nobis in voto fuit et est, ut decet, 
patrem honorantes vestram beatitudinem omnia, quae 
ad ecclesiarum statum pertinent, festinamus ad noti- 
tiam deferre vestrae sancütatis, quoniam semper 
magnum nobis fuit studium unitatem vestrae aposto- 
lieae sedis et statum sanctarum dei ecclesiarum custo- 
diri, qui hactenus obtinet et incommote permanet 
9 nulla intercedente contrarietate. Ideoque omnes 
sacerdotes universi orientalis tractus et subicere et 
10 unire sedi vestrae sanctitatis properavimus. Et 
in praesenti ergo quae hic commota sunt?, quam- 
vis manifesta et indubitata sint et secundum aposto- 
licae vestrae sedis doctrinam ab omnibus semper 
sacerdotibus firme custodita et praedicata, necessa- 
rium duximus, ut ad notitiam vestrae sanctitatis per- 
11 veniant. Nec enim patimur quicquam, quod ad 
ecclesiarum statum pertinet, quamvis manifestum et 
indubitatum sit, quod movetur, üt non etiam vestrae 
innotescat sanctitati, quia caput est omnium sancta-: 
rum ecclesiarum. per omnia enim, ut dictum est, 
properamus honorem et auctoritatem crescere vestrae 
12 sedis. Manifestum igitur facimus vestrae sancti- 
tati, quod pauci quidam? infideles et alieni sanctae 
dei catholicae atque apostolicae ecclesiae  contra- 
dicere Iudaice ausi sunt adversus ea, quae ab omni- 
bus sacerdotibus secundum vestram doctrinam recte 
tenentur et glorificantur atque praedicantur, dene- 
gantes dominum nostrum Ihesum Christum, unigeni- 
tum filium dei et deum nostrum, incarnatum ex 
sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et dei 
genetrice Maria hominem factüm atque crucifixum, 
unum esse sanctae et consubstantialis trinitatis, coad- 
orandum et conglorificandum patri et spiritui sancto, 
consubstantialem patri secundum divinitatem et con- 
substantialem nobis eundem ipsum secundum huma- 
nitatem, passibilem carne, eundum ipsum impassibi- 
13 lem deitate. Recusantes enim dominum nostrum 
Ihesum Christum unigenitum filium dei et deum* 
nostrum fateri unum esse sanctae et consubstantia- 
lis trinitatis videntur Nestorii malam sequentes doctri- 
nam, secundum gratiam dicentes eum filium dei et alium 
14 dicentes deum verbum et alium Christum. Omnes 
vero sacerdotes sanctae catholicae atque apostolicae 
ecclesiae et reverentissimi archimandritae sacrorum 
monasteriorum sequentes sanctitatem vestram et custo- 
dientes statum et unitatem sanctarum dei ecclesia- 
rum, quam habent ad apostolicam vestrae sancti- 
tatis sedem, nihil penitus immutantes de ecclesiastico 
statu, qui haetenus obtinuit atque obtinet, uno con- 
sensu confitentur et glorificant, praedicantes domi- 
num nostrum Ihesum Christum, unigenitum filium et 
verbum dei et deum nostrum, ante saecula et sine 
tempore de patre natum, in ultimis diebus descen- 
disse de caelis et incarnatum ex spiritu sancto et 
sancta atque gloriosa virgine et dei genetrice Maria 
natum et hominem factum et crucifixum unum esse 


sanctae et consubstantialis trinitatis, coadorandum et 
15 conglorificandum patri et sancto spiritui. Nec 
enim alium deum verbum et alium Christum cognos- 
cimus, Sed unum atque eundem ipsum consubstan- 
tialem patri secundum divinitatem et consubstantialem 
nobis eundem ipsum secundum humanitatem, passi- 
bilem carne, eundem ipsum impassibilem deitate. 
16 Ut enim est in divinitate perfectus, ita idem 
ipse et in humanitate perfectus est: in una enim sub- 
sistentia? unitatem suscipimus et confitemur, quod di- 
cunt Graeci τὴν x«9" ὑπόστασιν ἕνωσιν ὁμολογοῦμεν. 
17 Et quoniam unigenitus filius et verbum dei, ante 
saecula et sine tempore de patre natus, idem ipse et 
in ultimis diebus descendens de caelis, incarnatus 
ex sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et 
dei genetrice Maria et homo factus, dominus noster 
Ihesus Christus proprie et vere deus est, ideo et 
sanctam et gloriosam virginem Mariam proprie et vere 
dei matrem dicimus: non quia deus verbum princi- 
pium ex ipsa sumpserit, sed quod in ultimis diebus 
descendit de caelis et ex ipsa incarnatus et homo 
18 factus natus est. Quem confitemur et credimus, 
sicut dictum est, consubstantialem esse patri secun- 
dum deitatem et consubstantialem nobis eundem 
ipsum secundum humanitatem, eiusdem miracula et 
passiones, quas sponte carne sustinuit, cognoscentes. 
19 Suscipimus autem sancta quattuor concilia, id 
est trecentorum decem et octo sanctorum patrum, 
qui in Nicaea congregati sunt, et centum quinqua- 
ginta sanctorum patrum, qui in hac regia urbe con- 
venerunt, et sanctorum patrum, qui in Epheso primo 
congregati sunt, et sanctorum patrum, qui in Chal- 
cedone convenerunt, sicut vestra apostolica sedes 
20 docet atque praedicat. Omnes ergo sacerdotes 
sequentes doctrinam apostolicae vestrae sedis ita 
21 credunt et confitentur et praedicant. Unde pro- 
peravimus haec ad notitiam deferre vestrae sancti 
tatis per Hypatium et Demetrium, beatissimos epis- 
copos, ut nec vestram sanctitatem lateat, quae ἃ 
quibusdam paucis monachis male et Iudaice secun- 
22 dum Nestorii perfidiam denegata sunt. Petimus 
ergo vestrum paternum adfectum, ut vestris ad nos 
destinatis litteris et ad sanctissimum episcopum huius 
almae urbis et patriarcham vestrum fratrem, quo- 
niam et ipse per eosdem scripsit ad vestram sancti- 
tatem festinans in omnibus sequi sedem apostolicam 
beatitudinis vestrae, manifestum nobis faciatis, quod 
omnes, qui praedicta recte confitentur, suscipit vestra 
sanctitas et eorum, qui Iudaice ausi sunt rectam 
23 denegare fidem, condemnat perfidiam. Plus enim 
ita et circa vos omnium amor et vestrae sedis crescit 
auctoritas ct quae ad vos est unitas sanctarum ec- 
clesiarum inturbata servabitur, quando per vos didi- 
cerint omnes beatissimi episcopi eorum, quae ad vos 
relata sunt, sinceram vestrae sanctitatis doctrinam. 
petimus autem vestram beatitudinem orare pro nobis 
24 et dei nobis adquirere providentiam. Et alia 
manu?: Divinitas te servet per multos annos, sancte 
ac religiosissime pater. JDaía ΚΠ id. Iun. Constan- 
tinopoli dn. lustiniano perpetuo Augusto 111 con- 
sule. [a. 533] 
25 Liquet igitur, gloriosissime imperator, ut lectio- 
nis tenor et legatorum vestrorum relatio patefecit, 
vos apostolicis eruditionibus studere, cum de religio- 
nis catholicae fide ea sapitis, ea seripsistis, ea populis 
fidelibus publicastis, quae, sicut diximus, et sedes 
apostolica docet et patrum veneranda decrevit aucto- 
26 ritas et nos confirmavimus in omnibus. Oppor- 
tunum est? ergo voce clamare prophetica; 'Iucunde- 
*tur caelum desuper, effundant montes iucunditatem 
27 “οὐ colles laetitia laetabuntur' 8, Haec igitur in 
tabulis cordis fideles? scribere, haec ut pupillas 


(t) Proverb. 20, 8 (2) quae hie commota sunt Avell., 
quae eommota sunt A, cui haee commota sunt C: τοὺς 
ταῦτα ἀνακινήσαντας ... ἀναγκαῖον φήϑημεν, ἵνα eis 
γνῶσιν ... ἀνέλϑωσιν Β (3) quidam C cum B εἰ 
€- 1 $ 4 ἢ. t., quidem Avell. E (4) dominum Ave/l. CR 


(5) sic Avell, C, substantia R (6) et alia manu Avell. 
et (item et A, et haec M) subscriptio CRM (1) est 
om. Avell. (8) cf- Zesaias 45, 8. 44, 23. 55, 12. Psalm 95,11 
97,8 (9) fideles Ave/l. C, fidelis 1: quasi esset fide- 
lium, B vertunt τῶν πιστῶν 

2* 


I1 12 


DE SACROSANCTIS 


28 oculorum convenitobservare. Neque enim quis- 
quam est, in quo Christi caritas fervet, qui tam rec- 
tae, tam verae coufessionis vestrae fidei refragator 
existat, cum impietatem evidenter Nestorii Eutychis- 
que' et omnium haereticorum damnantes, unam 
veram catholicam fidem domini et dei nostri salva- 
toris Ihesu Christi magisterio institutam et prophe- 
ticis apostolicisque:; praedicationibus ubique diffusam 
et sanctorum per totum orbem confessionibus robo- 
ratam, patrum atque doctorum sententiis adunatam 
et nostrae doctrinae consentaneam inconcusse atque 
?9 inviolabiliter devota deo et pia mente servatis. Soli 
etenim vestris professionibus adversantur, de quibus 
divina scriptura loquitur dicens: *posuerunt menda- 
feium spem suam et mendacio operiri speraverunt' 3: 
et iterum qui secundum prophetam dicunt domino: 
recede ἃ nobis, vias tuas scire nolumus'?, propter 
quos^ Salomon dicit: *semitas propriae culturae erra- 
30 *verunt, colligunt autem manibus infructuosa' *. Haec 
est igitur vestra vera fides, haec certa religio, hoc 
beatae recordationis, ut diximus, patres omnes prae- 
sulesque Romanae ecclesiae, quos in omnibus sequi- 
mur, hoc sedes arostolica praedicavit hactenus et in- 
convulse custodivit: huic confessioni, huic fidei 
quisquis contradictor extiterit, alienum ἃ sancta 
communione, alienum se ipse ab ecclesia iudicavit 
31 esse catholica. Nos enim in Romana Cyrum 
cum sequacibus suis invenimus civitate, qui de Acoe- 
metensi monasterio fuit, quos? apostolicis suasioni- 
bus ad rectam fidem et velut oves, quae perierant 
errantes, ad ovile contendimus revocare dominicum, 
ut agnoscerent secundum prophetam" linguae balbu- 
32 tientes loqui quae ad pacem sunt. Non creden- 
tibus autem per nos primus apostolorum Esaiae 
prophetae verba dicit: *pergite lumini? ignis vestri 
“οὐ lammae, quam accendistis'?. sed obduratum est 
cor eorum, ut scriptum est'?, ut non intellegerent, 
et pastoris vocem oves, quae meae non erant, audire 
33 minime voluerunt. In quibus servantes ea, quae ab 
ipsorum sunt statuta pontifice, eos minime in nostra 
communione recepimus et ab omni ecclesia catholica 
esse iussimus alienos, nisi errore damnato doctrinam 
nostram quantocius sequi habita regulari professione 
34 signaverint Aequum quippe est, ut, qui nostris 
minime oboedientiam commodant statutis, ecclesiis 
35 habeantur extorres. Sed quia gremium suum 
numquam redeuntibus claudit ecclesia, obsecro cle- 
mentiam vestram, ut, si proprio errore deposito et 
prava intentione depulsa ad unitatem ecclesiae re- 
verti voluerint, in nostra communione receptis in- 
dignationis vestrae removeatis aculeos et nobis in- 
tercedentibus benigni animi gratiam  condonate. 
36 Deum autem et salvatorem nostrum Ihesum 
Christum exoramus, quatenus longaevis et pacificis 
vos dignetur custodire temporibus in hac vera reli- 
gione et unitate et veneratione apostolicae sedis, 
cuius principatum ut christianissimi et pii conser- 
31 vatis in omnibus. Praeterea, serenissime prin- 
cipum, laudamus legatorum vestrorum personas, Hy- 
patii et Demetrii fratrum et coepiscoporum nostrorum, 
quos clementiae vestrae gratos fore ipsa manifestavit 
38 electio. Nam tantae causae pondus non nisi 
perfectis in Christo potuisset iis!' iniungi, tantae 
vero pietatis, tantae reverentiae plenos adfatus nisi 
39 per amantes minime dignaremini destinare. Et 
alia manu!?: Gratia domini nostri Ihesu Christi et 


caritas dei patris et communicatio spiritus sancti sit 
semper vobiscum!?, piissime fili. ltem subscriptio: 
Omnipotens deus regnum et salutem vestram perpe- 
tua protectione custodiat, gloriosissime et clemen- 
tissime fili imperator Auguste. JD. vin k. April. 
Roma dn. lusiniano pp. A. 1111 et Paulino iuniore 
vC. COnSS. [a. 534] 


τὰς 
DE SACROSANCTIS ECCLESIIS ET DE REBUS ET 
PRIVILEGIIS EARUM. 


1 "Imp. Constantinus A4. ad Populum. Habeat 
unusquisque licentiam sanctissimo catholicae venera- 


2 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Pancratio pu. Nemo apostolorum vel marty- 
rum sedem humandis!9 corporibus existimet esse con- 
cessam. JD. 111!? k. Aug. Heracliae BEucherio el 
Syagrio conss. [a. 381) 

9 "Idem AAA. Cynegio pp. Nemo martyres dis- 
trahat, nemo mercetur. ji 111 k. Mart. Constan- 
(inopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

4 ?!Impp. Honorius et Theodosius AA. Aetio*? pu. 
Non plures quam nongenti quinquaginta decani sacro- 
sanctae huius amplissimae urbis deputentur ecclesiae 
nullique his addendi mutandive vel in defuncti locum 
substituendi pateat copia: nulli alii corporatorum 
praeter praedictum numerum per patrocinia immuni- 
tate concessa negataque omni novationis facultate 
similia vindicandi his, quae in honorem vel necessa- 
ria obsequia sacrosanctae ecclesiae indulta sunt. 
D. xii k. lao LEudoxiopoli Honorio vii et Theo- 
dosio III ÁÁ. conss. a. 409 

9 ?*Idem AA. Melitio pp. Placet rationabilis con- 
silii tenore perpenso dcn moderatione prae- 
Scribere?*, a quibus specialiter necessitatibus eccle- 
$iae urbium singularum habeantur immunes. prima 
quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, . 
ne praedia usibus caelestium secretorum dedicata 
sordidorum munerum faece vexentur?». mihil extra- . 
ordinarium ab bhac?* superindicticiumve flagitetur, 
nulla translationum sollicitudo gignatur, postremo 
nihil praeter canonicam illationem, quam? adven- 
ticiae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius 
functionibus adscribatur. si quis contra venerit, 
post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacri- 
legos iure promenda est, exilio perpetuae deporta- 
tionis uratur. JD. viii k. Iun. Ravenna Honorio Vr 
et Theodosio v A4. conss. [a. 412] 

6 ?*Idem AA. Philippo pp. Illyrici Omni innovatione 
cessante vetustatem et canones pristinos ecclesiasti- 
cos, qui nunc usque tenuerunt, et per omnes Illyrici 
provincias servari praecipimus, αὖ, si quid dubietatis 
emerserit, id oporteat non absque scientia viri reveren- 
tissimi sacrosanctae legis antistitis urbis Constantino- 
politanae, quae Romae veteris piae laetatur, 
conventui sacerdotali sanctoque iudicio reservari, 
D. prid. id. Iul. Eustathio et Agricola conss. ἴ[α. 421] 


(1) eutychisque et 27, eutyches vel et Avell, et eutichis 
vel C, eutychisque vel R: καὶ εὐτυχοῦς καί B: alias decli- 
nari solet in eutychetis, v. g. 1,5, 8 (2) Jesaias 28, 15 
(3) Job 21,14 (4) quos C cum B, quod Avell. R (5) Sap. 
Salom.15,4? (6) quos om. Avell., et legit Thalelaeus (B) 
(1) Jesaias 32,4 (8) sic C cum B,lumine Ave//. ἢ (9) Ze- 
saias 50, 11 (10) Zesaias 6,10. 11 cf. Johannes 10, 26. 27 
(11) potuisset iis scripsi auctore Mommseno, potuissotis Avell. 
C cum DB, potuisset A (12) etalia manu Ave/l., om. CR B, 
cf. $ 24 (13) sic M cum DB, amen inserunt Avell. CR 
(14) B 5, 1 (15) 2 T. 16, 2, 4 (16) licons 77. 


(17 zx T^. 9, 17, 6 (18) sic T'À. cum Graecis, huma- 


nis iibri (19) III 7A. (20) & TA. 9, 17, 1: iunge 
3, 44, 14. (21) ex parte gemina 4, 63, 5 (22) etio C, 
decio ARM (28) — 7}. 16, 2, 40, /Sirmond. 11 (24) sic, 


ΤΊ. Sirm., perscribere Jbri (25) nulla iugationem, 
quae talium privilegiorum sorte gratulatur, muniendi iti- 
neris constringat iniuria ins. TA. Sirm. (26) ab hae 
errore relictum est a. compilatoribus, cum pertineat ad 
iugationem supra deletam, v. not. 25 (21) quod T., non 
recte mutatum a compilatoribus, cum et quam scriberi 
debuerint (25) — Th. 10, 2, 45: iunge 11, 21, 1 


iib 


conss. 


ECCLESIIS 13 


12 


7 !Idem AA. Asclepiodoto i Ad instructiones 
itinerum pontiumque etiam divinas domos et vene- 
rabiles ecclesias tam laudabili titulo libenter adscri- 
bimus, quia non est inter sordida munera numera- 
tum. J) xv k. Mart. Constantinopoli Asclepiodoto 
et Mariniano conss. a. 423] 

8 ?*Imp. Theodosius A. Isidoro pp. Illyrici. Sacro- 
sancta Thessalonicensis ecclesia civitatis aperte sciat 
propriae tantummodo capitationis modum beneficio 
mei numinis sublevandum nec externorum gravamine 
tributorum rem publicam ecclesiastici nominis abu- 
sione laedendam. JD. vi id. Oct. Constantinopoli 
Victore cons. a. 424] 

9 ^Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pu. 
x sub praetextu decanorum seu collegiatorum, cum 
id munus non impleant, aliis se muneribus conantur 
subtrahere, eorum fraudibus credidimus obviandum, 
ne quis sub specie muneris, quod minus exsequitur, 
alterius muneris oneribus relevetur, ne argentariorum 
vel nummulariorum munera declinentur ab his, qui 
1 dici tantum collegiati vel decani festinant. Ideo- 
que si quis eorum sub nudae appellationis velamine 
collegiatum se seu decanum appellat, sciat pro se 
alium subrogandum, qui praedicto muneri sufficiens 
adprobatur, subrogatione? videlicet memoratorum vel 
eorum qui moriuntur primatum eius qui subrogatur 
admisso iudicio: ab hac dispositione nemine se ex- 
cusante sacrosanctarum ecclesiarum reverentia. D. x 
k. April. Theodosio xvir et Festo couss. —[a. 439] 

10 Jdem A4. Florentio pp.  lubemus nullam 
navem ultra duorum millium modiorum capacem ante 
felicem embolam vel publicarum specierum trans- 
vectionem aut privilegio dignitatis aut religionis in- 
tuitu aut praerogativa personae publicis utilitatibus 
excusari posse subtractam: mec si caeleste contra 
proferatur oraculum, sive adnotatio sit sive divina 
pragmatica, providentissimae legis regulas expugnare? 
1 debebit. Quod etiam in omnibus causis cupimus 
observari, ut generaliter, si quid eiusmodi contra ius 
vel utilitatem publicam in quolibet negotio profera- 
tur, non valeat. quidquid enim in íraudem istius 
legis quolibet modo fuerit attemptatum, id navigii 
quod excusatur publicatione corrigimus. 
id. April, Constantinopoli Theodosio A. xvi1 et Festo 
«. 439 

11 ?/dem A4. ad Taurum pp. Neminem Aue. : 
vel parangariis vel plaustris vel quolibet munere ex- 
cusari praecipimus, cum ad felicissimam expeditio- 
nem numinis nostri omnium provincialium per loca, 
qua iter arripimus, debeant nobis ministeria exhiberi, 
licet ad sacrosanctas ecclesias possessiones perti- 
neant. JD. xiu k. Mart. Constantinopoli Valenti- 
niano A. vi et Nomo conss. [a. 445] 

12 τὰγῳ Valentinianus et Marcianus 4.4. Palla- 
dio pp. Privilegia, quae generalibus constitutionibus 
universis sacrosanctis ecclesiis orthodoxae religionis 
retro μερὶ μέρ praestiterunt, firma et illibata iu per- 
| petuum decernimus custodiri. Omnes sane prag- 
maticas sanctiones, quae contra canones ecclesiasti- 
cos interventu gratiae et ambitionis elicitae sunt, 
robore suo et firmitate vacuatas cessare praecipi- 
2 mus. Et quia humanitatis nostrae est prospicere 
egenis ac dare operam, ut pauperibus alimenta non 
desint, salaria etiam, quae sacrosanctis ecclesiis in 
diversis speciebus de publico hactenus 'ministrata 
sunt, iubemus nune quoque inconcussa et a nullo 
prorsus imminuta praestari liberalitatique huic promp- 
tissimae perpetuam tribuimus firmitatem. 2). pridie 
id. Nov. Toagtonibiopoh dMarciano A. cons. ἴα. 451] 

13 "Jdem AA. Palladio pp. Generali lege sanci- 
mus, !?sive vidua sive diaconissa vel virgo deo di- 


D. vii?' 


cata vel sanctimonialis mulier, sive quocumque alio 
nomine religiosi honoris vel dignitatis femina nuncu- 
patur!*, testamento vel codicillo suo, quod tamen 
alia omni iuris ratione munitum sit, ecclesiae vel 
martyrio vel clerico vel monacho vel pauperibus ali- 
quid vel ex integro vel ex parte in quacumque re 
vel specie credidit seu crediderit relinquendum, id 
modis omnibus ratum firmumque consistat, sive hoc 
institutione sive substitutione seu legato aut fidei- 
commisso per universitatem seu speciali, sive scripta 
sive non scripta voluntate fuerit derelictum: omni in 
posterum in huiusmodi negotiis ambiguitate submota. 
D. x k. Mai. Constantinopoli Valentiniano Vir et 
Anthemio conss. [a. 455] 

14 Impp. Leo et Anthemius AA. Armasio pp. lu- 
bemus nulli posthae archiepiscopo in hac urbe regia 
sacrosanctae ecclesiae praesidenti, nulli oeconomo, 
cui res ecclesiastica gubernanda mandatur, esse fa- 
cultatem fundos vel praedia urbana seu rustica, res 
postremo immobiles aut in his praediis colonos vel 
mancipia constituta aut annonas civiles cuiuscumque 
suprema vel superstitis voluntate ad religiosam ec- 
clesiam devolutas sub cuiuscumque alienationis specie 
ad quamcumque transferre personam, sed ea praedia 
dividere quidem, colere augere et ampliare nec ulli 
| isdem praediis audere cedere. Verum sive testa- 
mento quocumque iure facto seu codicilo vel sola 
nuncupatione, legato sive fideicommisso, aut mortis 
causa aut alio quocumque ultimo arbitrio aut certe 
inter viventes habita largitate sive contractu vendi- 
tionis sive donationis aut alio quocumque titulo quis- 
que ad praefatam venerabilem ecclesiam  patrimo- 
nium suum partemyve certam patrimonii in fundis 
praediis seu domibus vel annonis mancipiis et colo- 
nis eorumque peculiis voluerit pertinere, inconcussa 
ea omnia sine ulla penitus imminutione 15. conservent, 
scientes nulla sibi occasione vel tempore ad vicissi- 
tudinem beneficii colorati vel gratiae referendae, do- 
nandi vel!? certe volentibus emere alienandi aliquam 
facultatem permissam, nec si omnes cum religioso 
episcopo et oeconomo clerici in earum possessionum 
2 alienatione consentiant. Ea enim, quae ad bea- 
tissimae ecclesiae iura pertinent vel posthac forte 
pervenerint, tamquam ipsam sacrosanctam et reli- 
giosam ecclesiam intacta convenit venerabiliter custo- 
diri, ut, sicut ipsa religionis et fidei mater perpetua 
est, ita eius patrimonium iugiter servetur illaesum. 
3 (1) Sane, 51 haec nostrae perennitatis statuta au- 
daci spiritu et mente sacrilega quisquam oeconomo- 
rum vel hominum temeranda crediderit, ipse quidem, 
qui protervo ausu ecclesiastica praedia donationis 
vel emptionis seu commutationis aut cuiuscumque 
contractus alterius nomine nisi eo quo nunc statui- 
mus adquirere vel habere!6 temptaverit, omnem 
huiusmodi fructum propriae temeritatis amittat: et 
pretia quidem et munera, quae eius rei!? gratia data 
fuerint oeconomo seu alis quibuscumque personis, 
4 ecclesiae lucris et commodis adquirantur. Praedia 
autem et in his omnia constituta ab ipsis clericis et 
temporalibus oeconomis cum fructibus seu pensioni- 
bus et accessionibus !? totius medii temporis vindi- 
centur, ut tamquam penitus a nullo empta vel ven- 
dita teneantur, quia ea, quae contra leges fiunt, pro 
5 (2) infectis habenda sunt. Oeconomus autem, qui 
hoc fecerit, immo fieri passus fuerit vel in quacum- 
que prorsus huiusmodi venditione seu donatione vel 
commutatione nisi ea quam 19 praesenti lege concedi- 
mus, postremo in quacumque alienatione consenserit, 
commissa sibi oeconomatus administratione privetur 
deque bonis eius quodcumque exinde incommodum 
ecclesiae contigerit reformetur heredesque eius et 


()) — 11, 75,.4 75.15,5,6 (2 pp. 7A., om. libri 
(3) — 10, 16, 12. 7^. 11,1,38. (4) —11,18,1 .(5) sub- 
rogationi Momnsen (6) — 11, 4, 2 Nov. Theod, 8, 1 
(7) expugnare C, oppugnare 1. gem. Nov., exeusare R 
(s) VIII C, VII Nov. Theod., 1X Cuiacius ad l. gem. 
(9) — 10, 49, 2 (t0)abangariis10,49,2 (11) Nov. 


Marc. 5 (12) ut inserit Nov. 
nuneupetur JNov., nuncupata ἢ 
mutatione C (15) vel om. C (169) vel habere C, 
om. αὶ (17) rei C, om, ἢ (18). οὔ accessionibus 
C cum Const, om. Καὶ (19) quam dett, quae CR 


(13) nuneupatur C, 
(14) sic E, im- 


1 2 


DE SACROSANCTIS 


successores ac posteri super hoc tacto sive consensu 
6(3) competenti ab ecclesiasticis actione pulsentur: His 
tabellionibus, qui huiusmodi contractuum vetitorum 
ausi fuerint instrumenta conscribere, irrevocabilis 
1 (4) exilii animadversione preunde: His quoque 
iudicibus vel ius gestorum habentibus, qui huius- 
modi donationum vel contractuum gesta confecerint, 
dignitatis propriae et bonorum omnium spoliatione 
8 (5) damnandis. Sane ne omnis religiosis oeco- 
nomis provisionis commodae via et occasio veneran- 
dis ecclesiis profutura videatur exclusa, id, quod 
utile plerumque iudicatur, cautelae observatione ne- 
9 cessario procedere concedimus. $i quando igitur 
vir religiosus oeconomus huius regiae urbis ecclesiae 
perspexerit! expedire, ut desideranti cuiquam certa- 
rum possessionum atque praediorum, urbanorum sci- 
licet sive rusticorum, ad ius ecclesiasticum pertinen- 
tium temporaria? usus fructus possessio pro ipsius 
petitione praestetur, tunc eius temporis, quod inter 
utrosque convenerit, sive in diem? vitae suae ab eo 
qui desiderat postuletur, pacta cum eo qui hoc ele- 
gerit ineat oeconomus atque conscribat, per quae et 
tempus, intra quod hoc pan placuerit, statuatur 
et manifestum sit, quid quacumque* acceperit ad 
vicem huius beneficii gratia, praestando quidem ec- 
clesiastici praedii pro tempore usu fructu, post sta- 
tutum autem tempus et placitum temporum redituum 
proprietate ad ius et dominium ecclesiasticum re- 
currente firmiter: ita scilicet, ut sive completo spatio, 
quod inter eos fuerit constitutum, seu mortis suae 
tempore, si hoc quoque convenerit, is, qui possessio- 
nem ecclesiasticam et? certorum redituum usum fruc- 
tum habendi gratia pacto interveniente susceperit, 
non minus quam alterius tantae quantitatis, quantae 
acceperat reditus, cum ipso praediorum dominio et 
rebus immobilibus eorumque colonis et mancipiis ec- 
10 clesiae derelinquat. Nisi enim hac condicione 
pacta inita fuerint, ea quoque decernimus non valere, 
sed possessionem ecclesiasticam tamquam nullo iure 
transcriptam in ipsius iure ac dominio permanere et 
ab ecclesiasticis sive oeconomis decernimus vindicari. 
D. Constantinopoli Iordane et Severo conss.^ [α. 410] 

15 *[4vovoxotroo Ζήνων.“ ....... Εἴ τις δω- 
οεὰν κινητῶν ἢ ἀκινήτων ἢ αὐτοκινήτων πραγμάτων 
ἢ οἱουδήποτε δικαίου στοιήσοιτο εἰς πρόσωπον οἱουδή- 
ποτε μάρτυρος ἢ ἀποστόλου ἢ προφήτου ἢ τῶν ἁγίων 
ἀγγέλων, ὡς μέλλων εὐκτήριον οἶκον οἰκοδομεῖν εἰς 
μνήμην, οὗπερ ὀνόματι τὴν εὐσεβῆ διατυποῖ δωρεάν, 
τὴν αὐτὴν )ωρεάν, εἰ μόνον τὴν πρᾶξιν τῶν ὑπο vy- 
μάτων κατὰ τὰς ϑείας διατάξεις ἐνεφάνισεν, ἐφ᾽ ὧν 
τοῦτο ἀναγκαῖόν ἐστε μαϑεῖν, κρατεῖν καὶ ἐν ἀπαι- 
τήσει ἐκ παντὸς εἶναι τρόπου, κἂν ἀρχϑέντος ἢ καὶ 

* ) , 2 * , , Li - 
μὴ ἀρχϑέντος, ἀλλὰ προδηλωϑέντος μόνον διὰ τῆς 
δωρεᾶς τοῦ εὐαγοὺς οἰκοδομήματος ὃ φιλοτιμούμενος 
τὴν οἰκείαν δηλώσῃ γνώμην, ὥστε καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς 


αὐτοῦ wAngovouovs τοῖς εὐσεβῶς ἐπηγγελμένοις ἐνόχους 
Ovvae καὶ προδηλούμενον, ὡς εἴρηται, ἐκ τῆς δωρεᾶς 
εὐαγὲς εὐκτήριον οἰκοδομεῖν καὶ οἰκοδομηϑέντι ἢ οἶκο- 
δομουμένῳ τὴν ἐκ τῆς αὐτῆς φιλοτιμίας ἀνελλιπῶς 
1 παρέχειν ἀπόλαυσιν. Τὰ ὃ αὐτὰ καὶ ἐπὶ ταῖς 
τῶν καλουμένων ξενοδοχείων ἢ νοσοκομδίων ἢ πτῶω- 
χείων οἰκοδομεῖσϑαι καϑ' ὃν προείρηται τρόπον 
ἐπαγγελϑέντων δωρεαῖς κατὰ πάντα τρόπον κρατείτω. 
2 ᾿Αδείας διδομέγης τοῖς κατὰ τόπον ϑεοφιλεστάτοις ἔπει- 
σκόποιξ ἤτοι τοῖβ εὐλαβεστάτοις οἰκονόμοις τὴν ἐκ ταύ- 
τηβ ἡμῶν τῆς ϑείας διατάξεως ἁρμόζουσαν ἀγωγὴν 
κινεῖν κατ αὐτῶν ἐφ᾽ οἷς εὐσεβῶς ἐπηγγείλαντο" 
δικαστικῆς, ὅπτερ καὶ λέγειν ἀπρεπές, δεομένων ἀνάγ- 
3 κης. Eni τούτῳ μέντοι τῷ ὅρῳ, ἐφ᾽ ᾧ τε πληρω- 
ϑέντων τῶν δοκούντων τούτῳ τῷ νόμῳ καὶ τῆς εὑσε- 
βοῦς τῶν δωρησαμένων ἐπαγγελίας ἔργῳ παραδοϑείσης 
συγχωρεῖσϑαι κατὰ τὰ δόξαντα τοῖς φιλοτιμησαμένοις 
καὶ κατὰ τοὺς ἐπιτεϑέντας αὐτοῖς ὅρους προβαίνειν 
τὴν τῶν δωρηϑέντων διοίκησιν. 

16 Jdem A. Sebastiano 2}: Decernimus, ut anti- 
quatis ac infirmatis funditus, quae contra ipsum 
orthodoxae religionis deum quodammodo facta sunt, 
in integrum restituantur universa et ad suum ordi- 
nem revocentur, quae ante profectionem nostrae man- 
suetudinis de orthodoxae religionis fide et sanctissi- 
marum ecclesiarum et martyriorum? statu firmiter 
obtinebant: his, quae contra haec tempore tyranni- 
dis innovata sunt tam contra venerabiles ecclesias, 
quarum sacerdotium gerit beatissimus ac religiosissi- 
mus episcopus patriarcha nostrae pietatis pater 
Acacius, quam ceteras, quae per diversas provincias 
collocatae sunt, nec non et reverentissimos earum 
antistites seu de iure sacerdotalium creationum seu 
de expulsione cuiusquam episcopi ἃ quolibet illis 
temporibus facta seu de praerogativa in episcoporum 
concilio vel extra concihum ante alios residendi vel 
de privilegio metropolitano vel patriarchico sub is- 
dem impiis temporibus, penitus antiquandis, ut cassa- 
tis et rescissis, quae per huiusmodi sceleratas iussio- 


nes auf pragmaticas sanctiones '? aut constitutiones : 


impias sive formas subsecuta sunt, quae a divae 
recordationis retro principibus ante nostrum impe- 
rium et deinceps ἃ nostra mansuetudine indulta vel 
constituta sunt super sanctis ecclesiis et martyriis 
et religiosis episcopis clericis aut monachis, inviolata 
1 serventur. Sacrosanctam quoque huius religiosis- 
simae civitatis ecclesiam matrem nostrae pietatis et 
Christianorum orthodoxae religionis omnium et eius- 
dem regiae urbis sanctissimam sedem privilegia et 
honores omnes super episcoporum creationibus et 
iure ante alios residendi et cetera omnia, quae ante 
nostrum imperium vel nobis imperantibus habuisse 
dignoscitur, habere in perpetuum firmiter regiae urbis 
intuitu iudicamus et sancimus. D. xvi k. Jan. post 
cons. ÁArmati vc. 1" [a. 411] 


(1) prospexerit ibri (2) temporaria 7t, tempora ««« C^, 
temporalis C^ (3) die libri (4) quid quacumque C, 
quid quaecumque 7.6 ἢ, quid quicumque /i^ (5) sic C, 
ad invicem /i (6) et del. (1) subscriptio debetur 
Contio (8) c. 15 extat in INomoc.: inscriptionem resti- 


tui er c. 16 (9) sic H cum Graecis, martyrum C 
(10) sanctiones KR cum Graecis, om. C (11) ?ta recte con- 
sulatum JBeckius restituit, cum Basilisci tyrannis hoc de- 
mum anno oppressa sit: armato v. e. cons. Contius, cui 
subscriptionem debemus 


- 


15 Imp. Zeno A. Si quis donationem rerum sive 
mobilium sive immobilium seu se moventium seu 
cuiuslibet iuris conferet in personam cuiusvis mar- 
tyris vel apostoli vel propheti vel sanctorum anqge- 
lorum oratorium aedificaturus in memoriam eius, cutus 
nomine donationem conscribit, eandem donationem, 
modo actorum confectionem secundum sacras con- 
stitutiones observarit (in quibus hoc videlicet neces- 
sarium est), valere et omnimodo exigi posse, sive 
coepto sacro aedificio sive non coepto, sed promisso 
tantum per donationem is qui largitur intentionem 
suam ostendat: ut et ipse et heredes eius teneantur 
pie promissis et tam promissum, ut dictum est, do- 
natione sacrum oratorium aedificent quam, dum 
aedificatum est vel aedificatur, eius liberalitatis fruc- 


ι fum sine intermissione praebeant. Eadem omni- 
modo valeant in zenodochüs quae dicuntur wel 
nosocomiis vel ptochiis, quae quis donandi anime 
2 ad modum supra dictum aedificaturum se polli- 
citus est. Data licentia religiosissimis looorum epis- 
copis vel devotissimis oeconomis actionem ex hac 
sacra constitutione competentem adversus eos exer- 
cere de iis quae pie polliciti sunt, si quidem, quod. 
θέ dici pudet, iudiciaria necessitate opus fuerit. 
3 Sub hac tamen definitione, ut impletis iis quae 
hac lege placuerunt et pia donatorum promissione 
ad effectum adducta administratio rerum donatarum 
eo sententia donatorum et secundum condiciones iis 
impositas procedat. 


a ant Ran SEC ANE Oa 


NL ett f 
- 


cM ES 


15 


I2 


17 [Αὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος 44.] ..... Θεσπίζομεν 

| τὰ ἐστὶ τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ τῆσδε τῆς βασιλίδος 
πόλεως, (ἡ συνυπιάγεσϑαι προσήκει καὶ τοὺς ἁγιωτά- 
τοὺς οἴκους, ὧν αὐτὴ τά τε πράγματα καὶ τὴν τῶν 
καλουμένων διαρίων καὶ λοιπῶν δαπανημάτων εἰς 
ἑαυτὴν ἀνεδέξατο χορηγίαν) ορισϑέντα καὶ κρατήσαντα 
μένει» ἐφ᾽ ἑαυτῶν ἀσάλευτα καὶ ἄτρωτα κατὰ πάντα 
τρότιον φυλαττόμενα" βέβαια δὲ εἶναι καὶ πάντα τὰ 
προνόμια τὰ τῇ αὐτῇ μι άλῃ ἐκκλησίᾳ καὶ τῷ ϑρόνῳ 
ταύτης τῆς βασιλίδος πόλεως xaO" οἱονδήποτε χρόνον 
1 ἢ τρόπον ὑπάρξαντα καὶ ἐποφειλόμενα. 5 Θεσπί- 
ζομεν, ὥστε πᾶσαν ἐκποίησιν πραγμάτων ἀκινήτων 
ἢ πολιτικῶν σιτηρεσίων τοῖς σεβασμίοις οἴκοις διαφε- 
ρόντων ἢ διοισόντων καϑ' οἱονδήποτε τρόπον γινομέ- 
γὴν ἢ μελετωμένην ἢ ἐπινοεῖσϑαι δυναμένην σχολάζειν" 
πλὴν εἰ μήπτου χρείας τινὸς ἀναγκαίας καὶ ἐπωφελοῦς 
τοῖς αὐτοῖς σεβασμίοις οἴκοις ἀνακυπτούσης λυσιτελὴς 
εἴη τούτοις ἡ πρᾶσις τοῦ τοιούτου πράγματος ἢ VztO- 
ϑήκη ἢ ἀνταλλαγὴ ἢ διηνεκὴς ἐμφύτευσις, τουτέστιν 
ἐπειδὰν τὰ τιμήματα τοῦ πιπρασκομένου πράγματος 
εἰς διευλύτωσιν" χρεῶν, οὐχί ἁπλῶς οὐδ᾽ ὡς ἔτυχε 
συστάντων, ἀλλ᾽ ἐκ διαδοχῶν τινων ἥτοι κληρονομιῶν 
ἢ ἐξ αἰτιῶν ἀναγκαίων καὶ χρειωδῶν ἑνὲ τῶν προ- 
δηρλώθενχων σεβασμίων οἴκων ἐπικειμένων, ἢ καὶ εἰς 
πράγματος αὐτοῖς ἑτέρου χρειωδεστέρου τὸ καὶ ἄναγ- 
καιοτέρου κτῆσιν καὶ ἀγορασίαν μέλλοι προχωρεῖν, ἢ 
καὶ εἰς ἀνανέωσιν ἤτοι ἐπιμέλειαν τοῦ αὐτοῦ οἴκου 
κατεπείγουσαν καὶ μακρᾶς ἀναβολῆς οὐκ ἀνεχομένην 
δαπανᾶσϑαι" τῶν αὐτῶν αἰτιῶν καὶ ἐπὶ τοῖς δανεί- 
σμασι καὶ ταῖς ἐπ᾽ αὐτοῖς ὑποθϑήκαις τῆς κωλύσεως 
ἐξηρημένων. τὰ δὲ τῆς ἀνταλλαγῆς, ὅταν él χρειω- 
δεστέρῳ κατὰ τὸν ἴσον τοόπον καὶ ἀναγκαιοτέρῳ καὶ 

, 3f, ' 2 , - , , 

πρόσοδον ἀξίαν xal ovx ἐλάττονα τοῦ διδομένου πράγ- 
μᾶτος évi τῶν αὐτῶν σεβασμίων οἴκων περιποιεῖν 
δυναμένῳ ἐπιζητεῖται" τὰ δὲ τῆς ἐμφυτεύσεως, ἡνίκα 


ἡ τῆς προσόδου μηδαμῶς ἀπομειοῖτο ποσότης ἢ καὶ 
ἅπορον εἴη παντελῶς τὸ διδόμενον" ἐπὶ γὰρ τοῖς τοιού- 
τοιβ πράγμασε τοῖς μηδὲν μὲν κέρδος δι᾽ ἀπορίαν 
προσφέρουσι, ξημίαν δὲ προστριβομένοιρ, οὐδὲ δωρεὰς 
τοῖς αὐτοῖς οἴκοι! 7) ἐκχωρήσεις ἀπαγορεύομεν. 

2 Τὸ δὲ γινόμενον οὐκ ἄλλως ἰσχύει, εἰ μὴ μία 
τῶν εἰρημένων αἰτιῶν ἐν ὑπομνήμασι φανερωϑῇ, 
ἐν μὲν Βυζαντίῳ παρὰ τῷ μαγιστροκήνσῳ, ἐν 
δὲ ταῖς ἐπαρχίαις παρὰ τοῖς ἐκδίκοις, σπιροκειμέ- 
νῶν τὼν ἁγίων γραφῶν, καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἐκκλη- 
σιῶν παρόντων τῶν οἰκονόμων καὶ τῶν ἐνδη- 
μούντων κληρικῶν, ἐπὶ δὲ τῶν μοναστηρίων δεῖ 
παρεῖναι TOUS ἡγουμένους καὶ τοὺς ἄλλους μονα- 
χούς, ἐπὶ δὲ τῶν πτωχείων τοῦ διοικητοῦ καὶ 
τῶν υπουργουντῶν καὶ τῶν πτωχῶν, ἐπὶ δὲ τῶν 
ξενώνων τοῦ διοικητοῦ καὶ τῶν εὑρισκομένων 
πάντων ὑπουργῶν τῆς διοικήσεως καὶ ὁμοίως 
ἐπὶ τῶν ὀρφανοτροφείων, ὥστε κρατεῖν τὸ τοῖς 
σπλείοσιν ἀρέσκον" συναινοῦντος καὶ τοῦ ἐπισκό- 
που τῶν τόπων, ἐν οἷς τοῦτο σύνηϑες ἐπιγίνε- 
σϑαι. Μὴ δυναμένου τοῦ μαγιστροκήνσου ἢ τοῦ 
ἐκδίκου παραιτεῖσϑαι καταλαμβάνειν τὸν σεβά- 
σμιον οἶκον, ἐν ᾧ ἡ τοιαύτη συνίσταται πρᾶξις, 
ἀζημίως καὶ ἐκδικούντων αὐτήν. ὑπόκεινται 
γὰρ ἐκ παραβασίας ποινῇ χρυσίου λιτρῶν κ΄. 
Καὶ μετὰ ταῦτα γένεται συμβόλαια μνημονεύοντα 
τῶν αἰτιῶν καὶ τῆς τῶν ὑπομνημάτων πράξεως 
καὶ τῆξ προσηγορίας τῶν παραγενομένων καὶ παρ᾽ 

, 2 , Ded 2 , [j 

8. Q συνέστη. Ei δέ τι τῶν εἰρημένων παροφϑείη, 
ὃ μὲν δανειστὴβ καὶ ὁ ἀγοραστὴς ἐκχίστει τοῦ 
πράγματος καὶ τοῦ χρέους καὶ τῶν τιμῶν" ὃ δὲ 
λαβὼν sis ἀνταλλαγὴν καὶ οὗπερ ἔδωκε καὶ οὗπερ 
ἔλαβεν ἐκπίπτει: ὁ δὲ sig ἐμφύτευσιν ὑπὲρ τὴν 
ἰδίαν ζωὴν λαβὼν ἢ δωρεὰν ἢ ἐκχώρησεν ἀπτηγο 
ρευμένην ἀναδίδωσιν ὅπερ εἴληφε καὶ ποσότητα 


2a 


2b 


(1) c. 17 pr. ὃ 1 extant in Nomoc.: indices ὃ 2. 5 de- 
dimus ad Const. (2) desideratur enumeratio venerabi- 
lium domuum, ad quam infra remittimur (στοροδηλω ϑέντω»ν) 
quamque Const. indicat his verbis: αἱ δὲ ἄλλαι ἐκκλησίαι 
καὶ μοναστήρια καὶ ξενοδοχεῖα καὶ ὀρφανοτροφεῖα τῆς 
αὐτῆς πόλεως καὶ τῆς περιοικίδος αὐτῆς καὶ τὰ ὑπὸ 
τὴν χειροτονίαν τοῦ ἀρχιεπισκόπου αὐτῆς ἢ τῶν παρ᾽ 
αὐτοῦ χειροτονουμένων μητροπολιτῶν καὶ τῶν ἐξ ἐκεί- 


νῶν χειροτογουμένων (ceterae vero ecclesiae et monaste- 
ria et zenodochia et orphanotrophia eiusdem urbis et re- 
gionis ipsius et quae sunt sub ordinatione archiepiscopi 
eius vel metropolitarum ab eo ordinatorum vel eorum qui 
a metropolitis ordinati sunt (3) διάλυσιν Hercher (4) sic 
Nomoc.^, οὐχ ὡς Nomoc.À (5) αὐταῖς Nomoc."^, αὐτούς 
Νοηιος. Ὁ (06) — Const. (1) ἐκτεϑέντων Zachariae. 


17 Imp. Anastasius A. Sancimus ea, quae de 
sacrosancía magna ecclesia huius regiae urbis ( sub 
qua etiam sacrosancías domos comprehendi conve- 
ni, quarum et res et diariorium quae dicuntur ce- 
terarumque eapensarum dispensationem in se ipsa 
recepit) defimita sunt | valuerun(que, manere 115 
inconcussa et illaesa omnimodo custodita. firma sint 
etiam omnia privilegia, quae eidem magnae eccle- 
siae et sedi huius regiae urbis in quodcumque tem- 
pus vel quoquo modo competiverunt et debentur. 
1 Sancimus omnem rerum immobilium vel civilium 
᾿ annonarum Due religiosis domibus competunt vel 
competent alienationem cessare, quocumque modo 
fiat vel pi μόνοι vel excogitari ME nisi forte 
propter aliquam necessitatem. utilitatemque, quae 
tsdem religiosis domibus emerserit, prosit iis vendi- 
tio talis rei rel hypotheca vel permutatio, id est si 
pretium rei venditae cedat in solutionem debitorum 
non eorum, quae simplicite* et prout incidit exis- 
tant, sed quae ex successionibus sive hereditatibus 
vel ec necessariis utilibusque causis supra dictarum 
venerabilium domorum cui incumbant, vel etiam in 
 adquisitionem emptionemque alius rei, quae uti- 
lior iis et magis necessaria sit, vel etiam in reno- 
vationem vel curam ipsius domus instantem quae- 

ue magnam dilationem non permittat: isdem causis 
in vetito aere alieno contrahendo et hypothecis pro 
£0 dandis exceptis: permutatio vero, si itidem de 
re agatur, quae utilior et magis necessaria sit redi- 
tunque convenientem nec minorem rei alienatae 
alicui venerabilium | domorum | comparare | possit: 


 notrophiis, ut quod maiori parti 


emphyteusis vero, cum reditus quantitas nullo modo 
deminuatur, vel etiam quod datur omnino sterile 
sil. huiusmodi enim rerum, quae nullum lucrum 
propter sterilitatem produnt, sed damnum tribuunt, 
nec donationem vel alienationem isdem domibus in- 
2 terdicimus. Quod vero factum erit, non aliter 
valeat, nisi una dictarum causarum in actis mani- 
festetur, Byzantii quidem. apud. magistrum census, 
in provincüs autem apud defensores, propositis 
sanctis evangeliis et pro ecclesiis quidem adhibitis 
oeconomis et clericis qui ibi morantur, pro monas- 
feriis vero praepositi aliique monachi adesse debent, 
pro ptochiis administratores et omnes qui inveniun- 
tur administrationis ministri et similiter pro orpha- 
lacuerit id obti- 
neat: consentiente etiam episcopo locorum, in quibus 
2^ Joc fieri moris fuerit. Nec poterit magister 
census aut defensor recusare ad venerabilem do- 
mum se conferre, in qua tale negotium fit, quin 
etiam gratis eam defendent (id excipient? ).  subia- 
cent enim, si id non observaverint, poenae XX auri 
2^ librarum. | Et postea fiunt instrumenta, quae 
commemorant causas et actorum confectionem et 
nomina tam eorum qui interfuerint quam eius apud 
3 quem gesta fuerint. Quod si quid eorum, quae 
dicía sunt, praetermissum fuerit, creditor et emptor 
rem et debitum et pretium amittit: is vero, qui per- 
mutationem contrazit, tam quod dedit quam quod 
accepit amittit: qui emphyteusis titulo in. tempus 
vitae suae vel donationis alienationisve titulo ac- 
cepit, reddit quod accepit et alterum tantum eius, 


I2 


bE SACROSANC'iS 


4 ἑτέραν, ἧς ἄξιόν ἐστε τὸ δοϑέν. Χώραν δὲ ἔχει 
τὰ εἰρημένα καὶ ἐπὶ τοῖς μέλλουσι γίνεσϑαι ἐκ- 

5 κλησιαστικοῖς καὶ τοῖς ἐσομένοις εὐαγέσιν. Ὑπόν- 
vOv δὲ κινητῶν ἔξωϑεν τῶν ἱερῶν σκευῶν καὶ 
ἀρκούντω» εἰς vas εἰρημένα αἰτίας ἀργεῖ τῶν 
ἀναγκαίων ἀκινήτων καὶ τῶν ἄρτων ἡ ἐχποίησις 
καὶ ἡ ὑποϑήκη. ' 

18 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς] 

SH διάταξις ἀφορίζει τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ Κων- 
, ?5N , 3 τ 

σταντινουπόλεως ἑβδομήκοντα λίτραβ χρυσίου πρόσ- 
οδον εἰς τὸ τὰς κηδείας ἀδαπάνους ἐν Κωνσταν- 
τινουπόλει γίνεσϑαε καὶ μέχρε τῶν νέων τειχῶν 
καὶ Βλαχέρφναιβ"" αἱ γαρ Συκαῖ μέρος εἰσὶ τῆς 

1 πόλεως. Ὁρίζει κατὰ τῶν παραβαινόντων ποι- 
νὴν ἀνὰ πεντήκοντα χρυσίου λιτρῶν. 

19 Imp. lustinianus A. Menae pp. lud, quod 
ex veteribus legibus licet obscure positis a quibus- 
dam attemptabatur, ut donationes super piis causis 
factae, licet minus in actis intimatae sint, tamen 
valeant, certo et dilucido iure taxamus, ut in aliis 

uidem casibus vetera iura super intimandis dona- 
tionibus intacta maneant: si quis vero donationes 
usque ad quingentos solidos in quibuscumque rebus 
fecerit vel in sanctam ecclesiam vel in xenodochium 
vel in nosocomium vel in orphanotrophium vel in 
ptochotrophium? vel in ipsos pauperes vel in quam- 
cumque civitatem, istae donationes etiam citra acto- 
rum confectionem convalescant: sin vero amplioris 
quantitatis donatio sit, excepta scilicet imperiali do- 
natione, non aliter valeat, nisi actis intimata fuerit: 


nulli danda licentia quacumque alia causa quasi pie- 


tatis iure subnixa praeter eas, quas specialiter ex- 
posuimus, introducenda* veterum scita super inti- 
mandis donationibus permutare. (JD.] .... dn. Iusti- 
niano pp. A. [11 cons.] [a. 528] 
20 [Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς 
Μηδὲ ἀπὸ ϑείου τύπου ἢ ἀρχικῆς προστάξεως ἢ 
οἱουδήποτε δικαστηρίου στρατιωτικὴ σίτησιβ εἰς 
εὐκτηρίους οἴκους ἢ κληρικοὺς ἢ μοναστήρια μετα- 
γέσϑω, ὡς ἐλλειπόντων δῆϑεν τοῖς ἀριϑμοῖς 
σωματείωνδ᾽", 

21 Jdem A. Demostheni pp.  Sancimus nemini 
licere sacratissima atque arcana vasa vel vestem ce- 
teraque donaria, quae ad divinam religionem neces- 
saria sunt (cum etiam veteres leges ea, quae iuris 
divini sunt, humanis nexibus non illigari sanxerunt) 
vel ad venditionem vel hypothecam vel pignus tra- 
here, sed ab his, qui haec suscipere ausi fuerint, 
modis omnibus vindicari tam per religiosissimos epis- 
copos quam oeconomos nec non etiam sacrorum 
vasorum custodes: nullam eis actionem relinquen- 
dam? vel super recipiendo pretio vel fenore exigendo, 
pro quo res pignoratae sunt, sed omnibus huius- 
modi actionibus respuendis ad restitutionem earum 
1 modis omnibus coartari. Sin autem vel conflata 
sunt vel fuerint vel alio modo immutata vel dispersa, 
nihilo minus vel ad ipsa corpora vel ad pretia eorum 


exactionem competere sive per in rem sive per condic- 
tionem sive per in factum actionem, cuius tenor in multis 
et variis iuris articulis saepe est admissus, excepta vide- 
licet causa captivitatis in locis, in quibus hoc (quod abo- 
2 minamur) contigerit. Nam si necessitas fuerit in 
redemptione captivorum, tunc et venditionem praefa- 
tarum rerum divinarum et hypothecam et pignora- 
tionem fieri concedimus, cum non absurdum est 
animas hominum quibuscumque causis? vel vesti- 
mentis praeferri: hoc obtinente non solum in futuris 
negotiis, sed etiam in iudiciis pendentibus.  [a. 529] 
2 ldem A. Demostheni pp. Sancimus res ad ve- 
nerabiles ecclesias vel xenones vel monasteria vel 
ptochotrophia vel brephotrophia vel orphanotrophia 
vel gerontocomia vel si quid aliud tale consortium 
descendentes ex qualicumque curiali liberalitate sive 
inter vivos sive mortis causa sive in ultimis volun- 
tatibus habita lucrativorum inscriptionibus liberas 
immunesque esse: lege scilicet, quae super huius- 
modi inscriptionibus posita est, in aliis quidem per- 
sonis suum robur obtinente, in parte autem eccle- 
siastica vel aliarum domuum, quae piis consortiis 
deputatae sunt, suum vigorem pietatis intuitu min- 
gante. 
divinas et humanas, et quare non competens prae- 
1 rogativa caelesti favori conservetur? Quae opor- 
tet non solum in casibus, quos futurum tempus 
creaverit, sed etiam in adhuc pendentibus et iudiciali 
termino vel amicali compositione necdum sopitis ob- 
tinere. Aecitata septimo miliario huius inclitae ci- 
vitatis in novo consistorio palatii lustiniani. [a.529] 
23 Idem A. luliano pp. Ut inter divinum publi- 
cumque ius et privata commoda competens discretio 
sit, sancimus, si quis aliquam reliquerit hereditatem 
vel legatum vel fideicommissum vel donationis titulo 
aliquid dederit vel vendiderit sive sacrosanctis eccle- 
siis sive venerabilibus xenonibus vel ptochiis vel mo- 
nasteriis masculorum. vel virginum vel orphanotro- 
phiis vel brephotrophiis vel gerontocomiis nec non 
iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel vendi- 
torum eis sit longaeva exactio nulla temporis solita 
1 praescriptione coartanda. Sed et si in redemp- 
tione captivorum quaedam pecuniae vel res relictae 
vel legitimo modo donatae sunt, et earum exactionem 
2 longissimam esse censemus. Et nobis quidem 
cordi erat nullis temporum metis huiusmodi actionem 
cireumcludi. sed ne videamur in infinitum hanc ex- 
tendere, longissimum vitae hominum tempus eligi- 
mus et non aliter eam actionem finiri concedimus. 
nisi centum annorum curricula excesserint: tunc 
enim tantummodo huiuscemodi exactionem evanes- 
3 cere sinimus. Sive itaque memoratis religiosissimis 
locis vel civitatibus hereditas sive legatum sive fidei- 
commissum fuerit relictum, vel donatio vel venditio 
processerit in quibuscumque rebus mobilibus vel im- 
mobilibus vel se moventibus, sive pro redemptione 
captivorum quaedam fuerint derelicta vel donata, sit 


(1) ?nseriptionem petivimus ex Nov. 59 pr., qua laudantur 


duae Anastasit constitutiones, quarum altera numerum de- 
canorum seu collegiatorum urbis Constantinopolitanae auxit 
(cf. INov. 43 pr. c. 4 ἡ. t.), altera certum reditum sepulturis 
eiusdem urbis impendendum adsignavit | (2) index c. 18 — 
Const. (2) Βλαχερνῶν Zachariae (3) velin ptochotro- 
phium vel in ipsos pauperes scripsi auctore Const.: ἢ πτω- 
χεῖον ἢ εἰς αὐτοὺς τοὺς πτώχους, vel brephotrophium vel 
tochotrophium vel in ipsos pauperes C, vel in ipsos pau- 
peres (om. vel in ptochotrophium) ὦ (4) sic A, quam- 


cumque aliam causam q. p. i subnixam ... introducendo C 


(5) index c. 20 — B 5,1, 9: breviorem indicem exhibet 
Const.: οὔτε κατὰ ϑεῖον τύπον οὔτε κατὰ πρόσταξιν 
τῶν ἀρχόντων ἔξεστι μετάγειν στρατιωτικὰς σιτήσεις 
εἰς εὐαγεῖς οἴκους ἢ κληρικούς (id est; neque ex sacra forma 
neque ex iussione praefectorum militares annonas ad vene- 
rabiles domus vel clericos transferrelicet) — (5') σωμάτων 
Zachariae (6) sic C cum Graecis, nulla eis actione relin- 
quenda A (7) causis confirmant Graeci, sed vasis scri- 
bendum cum edd. (8) D. r1 (?) k. Nov. Decio vc. cons. suppl. 


4 quanti est quod datum fuerit. Quae dicta sunt 
locum habent etiam in ds rebus quae ecclesiarum 
5 et venerabilium domorum futurae sunt. Si qua 
vero mobilia erunt praeter vasa sacra, quae suf fi- 
ciant ad. dictas causas, cessat. alienatio et obpigne- 
ratio immobilium necessariorum panumque. 

18 ldem A. Constitutio nagnae ecclesiae | Con- 
stantinopolitanae reditum septuaginta auri librarum 


adsignat, ut funera Constantinopoli gratis fiant etiam 
usque ad novos muros et Blachernas: Sycae enim 
|. pars urbis sunt. Adversus violatores statuit poe- 
nam quinquagenarum librarum auri. 

20 Idem 4. Neque em sacra forma vel prae- 
fecti. vel cuiuslibet iudicis iussu militaris annona 
ad venerabiles domus vel clericos vel monasteria 
transferatur, cum corpora iam numeris deficiant, 


cur enim non faciamus discrimen inter res. 


|. ECCLESIIS 


7 I 2 


. eorum paene perpetua vindicatio οὐ ad annos centum 


secundum quod dictum est extendatur, nulla alia 
exceptione temporis inhibenda, sive contra primas 
personas sive contra heredes vel successores earum 
4 (1) moveatur. In his autem omnibus casibus non 
solum personales actiones damus, sed etiam in rem 
et hypothecariam secundum nostrae tenorem consti- 
tutionis!, quae legatariis et? hypothecarias donavit, 
et supra dictis omnibus unum tantummodo termi- 
num vitae suae imponimus, id est centum metas an- 
5 (2) norum. Haec autem omnia observari sanci- 
mus in iis casibus, qui vel postea fuerint nati vel 
iam? in iudicium deducti sunt. D. v k. April. Lam- 
padio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 
24 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς] . . . . . . Πάντων τῶν ἐκ- 
κλησιαστικῶν πραγμάτων xal διαφερόντως τῶν προσ- 
ὧν τῇ αἀγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ πῆς εὐδαίμο- 

vos ταύτηβ πόλεωβ τῇ ἡμετέρᾳ καὶ. πάντων μητρί, 
ἥτις κεφάλαιόν ἐστι τῶν ἄλλων ἁπασῶν, ποιούμενοι πρό- 
vow» ϑεσπίζομεν παροικικῷ μὲν δικαίῳ μηδεμίαν τοῦ 
λοιποῦ γίνεσϑαι ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων ἔκδοσιν, 
ἀλλ᾽ ἀναιρεῖσϑαι τὸ μηδενὶ νόμῳ γνωριζόμενον ὄνομα. 
1 Τὰ μέντοι λοιπὰ συναλλάγματα, ὅσα ἐφεῖται τοῖς 
ϑεοφιλεστάτοιβ ἐπισκόποιβ τῆς αὐτῆς ἁγιωτάτης μεγά- 
ληβ ἐκκλησίας ποιεῖν, ἐξεῖναι αὐτοῖς τέϑεσϑαι, πρὸς 
οὖς ἂν δοκιμάσωσι, δίχα τῶν ἐνδοξοτάτων ἢ μεγαλο- 
πρεπεστάτων ἐμπράκτων ἀρχόντων ταύτης τῆς βασι- 
λίδος πόλεως" πρὸς γὰρ τούτους κατ᾽ οὐδένα τρόπον 
ποιεῖσϑαι αὐτοὺς οἱανδήσοτε ἔκδοσιν ἀκινήτων πραγμά- 
των, ἀλλὰ μηδὲν ἄλλου παρεντιϑεμένου προσώπου ἐπὶ 
περιγραφῇ τῆς ϑείας ἡμῶν διατυπώσεω! συγχωροῦ- 
psv, εἴτβ τινὰ οἰκειότητα οὗτος ἔχει πρὸς τὸν ἄρχοντα 
τὸν imi τῇ ἐξουσίᾳ τελοῦντα, εἴτε δίχα παλαιᾶς οἷ- 
κβιότητος νβεωστὶ παρ᾽ αὐτοῦ πρὸς τοῦτο παρείληπται. 
2 Γινωσκόντων μὲν αὐτῶν τῶν ϑεοφιλεστάτων oi- 
κονόμων, 0, εἴ τι παρ᾽ αὐτὰ γένοιτο, τὴν τοῦ ἐκ- 
δικουμένου πράγματος διατίμησιν οἴκοϑεν αὐτοὶ κατα- 
ϑεῖναι συναχϑήσονται τῇ ἀγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ. 
τῶν δὲ πρὸς τὴν τοιαύτην ἔκληψιν χωρούντων ἐνδὸο- 
ξοτάτων μεγαλοπτρεπεστάτων ἐμσπτράκτων ἀρχόντων, 
ὡς, εἰ καὶ πᾶσι περινενοημένοις λαϑεῖν σπεύσαιεν ὃ 
τρύποις xal πρόσωπα τοιαῦτα παρενϑεῖεν, ἅπερ οἴον- 


ται λήσειν μέχρε παντός, ὅτιπερ ἑαυτοῖς τὸ πρᾶγμα 
πράττουσιν, δμιως μετὰ ταῦτα διαφαινομένης τῆς ἀλη- 
ϑείας ἀκυρωϑήσεται μὲν παντελῶς τὸ συνάλλαγμα, 
ποινῆβ δὲ χάριν καὶ αὐτοὶ τὴν τοῦ πράγματος κατα- 
ϑήσουσι τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ διατίμησιν. 
8 "Ei δὲ καὶ καϑ' ἕτερον τρόπον πείσει ἢ ἄναγ- 
κἄσει περιελϑεῖν εἰς αὑτὸν ἐκκλησιαστικὸν πρᾶγμα, 
καὶ τὸ πραχϑὲν ἄκυρον καὶ τὸ δοϑὲν ὑπὲρ τού- 
του εἰς πρόσωπον τῆς ἐκκλησίας ἀποδίδοται αὐτῇ 
καὶ πρὸς τοῖς εἰρημένοις ὑπόκειται ποινῇ κ΄ χρυ- 
σίου λιτρῶν αὐτὸς καὶ ὃ τὸ πρᾶγμα δούς, καὶ ὁ 
λαβὼν ἐπὶ τὸ παρασκευάσαι γενέσϑαι τὸ συνάλ- 
λαγμα τὸ δοϑὲν αὐτῷ διπλοῦν δίδωσι, καὶ πάντα 
προσκυροῦνται τῇ ἐκκλησίᾳ. Περαιτέρῳ τῶν x 
ἐτῶν ἀκίνητον τῇ ἐκκλησίᾳ οὐ μισϑοῦται. Μό- 
νοις εὐπόροιβ δεῖ τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἐμφυτεύειν 
διὰ τὴν ἀποκατάστασιν τῆς ὄψεως, καὶ μὴ πε- 
ραιτέρῳ αὐτοῦ τοῦ ἐμφυτευομένου καὶ δύο ἑξῆς 
κληρονόμων, καὶ μὴ κουφίζειν πλέον τοῦ ἕκτου 
μέρους τοῦ σωζομένου κανόνος ἐν τῷ καιρῷ τῆς 
6 ἐκδόσεως. Ei δὲ βλάψει τὸ πρᾶγμα, ἐνισταμένου 
τοῦ χρόνου ἐξεοῦται3 καὶ τὴν ζημίαν ἀποϑερα- 
T πεύει. Εἰ δὲ ῥᾳθυμήσῃ ὁ οἰκονόμος ἢ ἀπόροις 
8 (25) ἐκδῷ, ἐπιγινώσκει τὴν βλάβην. Οἱ χαρτουλά- 
Qo, τῆρ. ἐκκλησίας τῆς μεγάλης οὔτε διὰ μέσου 
προσώπου δύνανται λαβεῖν ἀκίνητον αὐτῆς κατὰ 
9 μίέσϑωσιν ἢ ἐμφύτευσιν ἢ ἕτερον τρόπον. Γίνον- 
ται οἱ χαρτουλάριοι ἡγουμένου λιβέλλου καὶ φέ- 
θοντος ὑπογραφὴν τοῦ πατριάρχου καὶ τοῦ οἶκο- 
10 νόμου. Καὶ ἐάν τις αὐτῶν φανῇ κλέπτων ἢ 
παραδιδοὺς ἢ ἄλλως ἀυτήδενν, ἔξεστι τῷ 
πατριάρχη καὶ τοῖς οἰκονόμοις ἐκβάλλειν αὐτὸν 
11 τοῦ καταλόγου. Γίνονται δὲ εἰς σκρίνιον τῆς 
ἀνατολῆς χαρτουλάριοι ιδ΄, εἰς τὸ ᾿Ασιανῆς ες΄, εἰς 
τὸ Πόντου ιδ΄, εἰς τὸ ἐνοίκιον" ιε΄, εἰς τὸ Θράκης 
η΄, εἰς τὸ τοῦ ΑἸντιόχου ς΄, εἰς τὸ τοῦ Καλοπο- 
δίου sg', εἰς τὸ τοῦ ἀναλώματος v, sis τὸ τῶν 
12 ληγάτων ϑ'΄. Καὶ λαμβάνουσε λόγῳ συνηϑειῶν 
ἐπὶ μὲν τοῖς ἐμφυτευτικοῖς συμιβολαίοις πεντη- 
κοστάς, ἐπὶ δὲ τοῖς μισϑωτικοῖς καὶ λοιποῖς συν- 
13 αλλάγμασιν ἑκατοστήν. Εἰ δὲ ὑπὲρ τὸν εἰρημέ- 
vov ἀριϑμὸν γένηται χαρτουλάριος, ἐκστέσττεε καὶ 


QUE 


(1) 6, 43, 1 (2) fideicommissariis ins. dett. (3) iam ἢ, 
alias C — (4) c.24 pr. S 1. 2 extant in Nomoc. (5) sic 
Zachariae, μή τις [Nomoc. —— (6) σπεύσαιεν ἐν Nomoc. 


(1) indices $$ 3—15 dedi ex Const. 


: (8) voz corrupta: re- 
quiritur ἐξελαύνεται 


(9) ᾿Ξνοικίων Zachariae 


24 Idem A. Omnibus rebus ecclesiasticis prospi- 
cientes et praecipue iis, quae competunt sacrosanc- 
tae magnae ecclesiae huius felicis urbis nostrae om- 
niumque matri, quae caput est reliquarum omnium, 
vetamus ullam de cetero rerum ecclesiasticarum 
concessionem colonario iure fieri, sed tolli nomen 
1 Jegibus incognitum. | Reliquos vero contractus, 
quaecumque ime religiosissumis episcopis eiusdem 
sacrosanctae magnae ecclesiae permissum est, licere eis 
componere cum quibus visum erit, praeter nobilissimos 
et magnificentissimos huius regiae urbis praefectos 
in potesiate positos. ad quos eos nullo modo alie- 
nare permittimus neque alia persona interposita ad 
circumscriptionem sacrae nostrae sanctionis, sive ei 
necessitudo aliqua sit cum praefecto in potestate 
posito sive sine vetere necessitudine nunc ab eo ad 
2 hoc adhibitus sit. Sciant igitur religiosissimi 
oeconomi, si adversus ea quid fiet, se cogi, ut aesti- 
mationem rei evincendae ex proprio sacrosanctae 
ecclesiae refundant: nobilissimi vero et magnificen- 
tissimi praefecti in potestate positi, qui ad. eiusmodi 
elocationem progressi fuerint, etsi omnibus artibus 
excogitatis id obtegere enisi f'uerint et tales personas 
interposuerint, quas ipsis rem egisse semper in. oc- 
culto fore credant, veritate postea explorata adi 
mari omnino coníractum, ipsos autem in modum 
poenae sacrosancíae magnae ecclesiae rei aestima- 
3 tionem praestaturos esse. Quod si alio modo 
persuadendo vel vi efficiet, ut ad se res ecclesiastica 
perveniat, et quod gestum est irritum est et quod 

I" 


90 nomine daíum est alicui eorum qui ad eccle- 
siam pertinent, ecclesiae restituitur et praeterea poe- 
nae XX auri librarum subiacet tam ipse quam qui 
rem dedit: et qui accepit, ut contractum fieri cu- 
raret, duplum 'eius quod datum est praestat, eaque 
4 omnia ad ecclesiam perveniunt. Ultra XX annos 
5 res soli ab ecclesia non locantur. |.Locupletibus 
solis res ecclesiasticae in. emphyteusin dandae sunt 
propter restitutionem pristini status, nec ultra ipsum 
cui datur et duos deinceps heredes, mec remitti 
amplius seaía parte eius canonis, qui tempore lo- 
6 cationis receptus est. Quod si rem deteriorem 
fecerit, intra tempus locationis expellitur et dam- 
7 num resarcit.  Oeconomus vero si meglegens 
fuerit. vel  inopibus locaverit, damnum | restituit. 
8 Chartularii magnae ecclesiae nec per interposi- 
fam personam rem eius immobilem conductionis vel 
emp ios titulo aliove modo accipere possunt. 
9 Chartularii fiunt praevio libello, cui subscrip- 
10 tum est a patriarcha et oeconomo. Et si quis eorum 
fur vel proditor vel aliam ob causam minus idoneus 
visus erit, licet patriarchae et oeconomis catalogo eum 
11 eximere. In scrinio Orientis fiunt chartularii XV, 
Asiano XVI, Ponti XV, domestico XV, Thraciae V I11, 
Antiochi VI, Calopodiüi VI, largitionum X, legato- 
12 rum VIII. j7 accipiunt titulo consuetudinum 
pro emphyteuticis quidem instrumentis quinquagesi- 
mas, pro conductionum et reliquis contractibus cen- 
13 (esimam. Quod si supra memoratum numerum 
chartularius 'fit, eicitur et solvit ecclesiae XV libras et 
4 


ge n n “ἰν 


[ 2 


18 


DE SACROSANCTIS ECCLESIIS 


δίδωσι vj ἐκκλησίᾳ uw λίτρας, καὶ ὁ ποιήσας 
Ι4 αὐτὸν x. Μετὰ ζητήσεως ἀκριβοῦς οἱ οἰκονόμοι 
λογιζέσϑωσαν γνώμῃ τοῦ πατριάρχου τὴν γινο- 
μένην δαπάνην τοῖς ἐμφυτευταῖς καὶ μισϑωταῖς 
καὶ διοικηταῖς, ἑκάστου μὲν οἰκονόμου ζητοῦντοβ 
τὰ τῆς ὑφ᾽ ἑαυτὸν διοικήσεως, τῶν δὲ λοιπῶν 
κατὰ πρόσταξιν ἔγγραφον τοῦ πατριάρχου τοῖς 
λογισμοῖς vmoygagóvcav! τὸ ᾿ἀνέγνων᾽ " καὶ τὸ 
χωρὶς τοιαύτης παρατηρήσεως λογιζόμενον οἴκο- 
Ov oí οἰκονόμοι διδόασιν. Τῆς δὲ λογιζομένης 
δαπάνης καὶ τῶν εἰσκομεξομένων χρημάτων λαμ- 
βάνουσιν οἱ χαρτουλάριοι ἑκατοστάβθ᾽ ὁ δὲ πλέον 
λαμβάνων καὶ τῆς ὑπουργίας τοῦ χαρτουλαρίου 
καὶ τῆς ἱερατικῆς ἀξίας ἐκτοίσετεε παραχρῆμα. 
16 ?Kàxsivo δὲ ϑεσπίζομεν, ὥστε καὶ αὐτοὺς τοὺς 
ϑεοφιλεστάτους 8 οἰκονόμους τούς τε νῦν ὄντας καὶ κατὰ 
καιρὸν ἐσομένους κατὰ μῆνα ἢ τόγε μήκιστον κατὰ 
δύο μῆνας ποιεῖσϑαε τοὺς λογισμοὺς πρὸ τοὺς ἀρκα- 
οίους τῆς ἁγιωτάτης μεγάλης ἐκκλησίας, εἰδότας, ὡς, 
εἰ τοῦτο καταρρῳᾳϑυμήσειαν, κινδύνου πειραϑήσον- 
ται. [a. 530] 
25 (26) “Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. ᾿Επειδήπερ ἐν πολλαῖς ἤδη διαϑήκαις &vgo- 
μεν τοιαύταθ ἐνστάσεις, καϑ' as ἡ ἐξ ὁλοκλήρου τιβ 
ἔγραψε τὸν δεσπότην ἡμῶν Χριστὸν. κληρονόμον, μὴ 
προσϑεὶς εὐκτήριον οἶκον μηδένα, ἢ αὐτὸν τὸν δε- 
σπότην ἡμῶν Ιησοῦν Χριστὸν ἐξ ἡμισείας ἢ ἐξ ἑτέ- 
ων ἀνίσων μερῶν, ἕτερον δέ τινα ἐξ ἡμισείας, ἢ 
ἄλλης μοέρας (ἤδη γὰρ πλείοσε διαϑήκαις κατὰ τοῦτον 
γενομέναις τὸν τρόπον ἐνετύχομεν xal πολλὴν ἀδη- 
λίαν ἐντεῦϑεν οὖσαν κατὰ τοὺς παλαιοὺς ὁρῶμεν νό- 
μους), καὶ τοῦτο ἐπανορϑούμενοι ϑεσπίζομεν, εἰ μὲν 
τὸν δεσπότην ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν γράψειέ τις κλη- 
ρονόμον ἢ ἐξ ὃ οκλήρου ἢ ἐκ μέρους, ἄντικρυβ δοκεῖν 
τὴν κατὰ τὴν αὐτὴν πόλιν ἢ τὴν κώμην ἢ τὸ χωρίον, 
ἐφ᾽ ἧς καϑέστηκεν 0 τελευτήσας, ἀγιωτάτην ἐκκλησίαν 
ἐνίστασϑαις κληρονόμον καὶ εἰς ὁλόκληρον τὴν ἔνστα- 


15 


σιν ,ἀπαιτεῖσϑαι “παρὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων αὐτῆς οἱ- 
κονόμων, ἤ si τὸ μέρος xaO" ὅσον κληῤονόμος γραφῇ" 
αὐτοῦ τούτου κρατοῦντος, εἰ καὶ ληγάτον ἢ fideicom- 
misson καταλειφϑείῃ" καὶ ταῦτα διαφέρειν vals ὀγεω- 
τάταις ἐκκλησίαιβ, ἐφ᾽ ᾧτε εἰς πτωχῶν ἀποτροφὴν 
l| αὐτὰ προχωρεῖν. Ei δὲ ἑνὸς τῶν ἀγίων ἀρχαγγέ- 
λων ἐμνήσϑη ἢ τῶν προσκυνητῶν μαρτύρων, μὴ ποιη- 
σάμενος οἴκου μνδίαν (τοῦτο ὅπερ ἰσμὲν σπταρᾶά τενοβ 
διατυπωθϑὲν καίτοι τῶν ἐπιφανῶν γεγονότος καὶ τῇ 
περὶ νόμους καὶ λόγους ἐνευδοκεμηκότος παιδείᾳ) 8 
μὲν ἔστε κατὰ τὴν πόλιν ἐκείνην ἢ τὴν ἐνορίαν αὐτῆς 
εὐκτήριος οἶκος εἰς τιμὴν ἐκείνου τοῦ σεβασμιωτάτου 
ἀρχαγγέλου ἢ τοῦ ἀγιωτάτου μάρτυρος, αὐτὸν δοκεῖν 
γεγράφϑαι κληρονόμον" εἰ δὲ οὐκ ἔστε κατὰ τὴν αὖ- 
τὴν πόλιν T τὴν ἐνορίαν τοιοῦτος οἶκοβ, τηνικαῦτα 
τοὺς κατὰ τὴν μητρόπολιν σεβασμίους οἴκους. καὶ εἰ 
κατ αὑτὴν γοῦν δυρεϑείη τοιοῦτός τιβ οἶκος, ἐκείνῳ 
δοκεῖν τὸν κλῆρον ἢ τὸ πρεσβεῖον ἢ τὸ fideicommisson 
καταλελεῖφϑαι" εἰ δὲ μηδὲ ἐκεῖσε φανείη τοιοῦτός τιβ 
οἶκος ὦν, αὐϑιβ τὰς κατὰ τόπον ἁγιωτάτας ἐκκλησίας 
2 καὶ τοῦτο λαμβάνειν. 4ηλονότε ταῖς ἀἁγιωτάταις 
ἐκκλησίαις ἅπαντες οἱ λοιποὲ δικαίως παραχωροῦσιεν 
οἶκοι, πλὴν εἰ μὴ γένοιτο πρόδηλος ὁ τελευτήσαξβ Éve- 
gov μέντοι ἐνθυμηϑεὶς ὄνομα προσϑεῖναι, ἕτερον δὲ 
εἰπών" διὰ τὸ καί τε τοιοῦτον ἡμᾶς γνόντας κατά τινα 
διαϑήκην ἐπὶ τοῦ Πόντου γενέσϑαι κἀκεῖσε πάλιν τὸ 
ἀληϑὲς ἀντὶ τοῦ γεγραμμένου παρασκευάσαι κρατῆσαι. 
8 Ei μέντοι ὃ μὲν διαϑέμενος ῥητὸν μὴ ϑείη τόπον, 
εὑρεϑείη δὲ τοῦ αὐτοῦ ὀνόματος ἐν ἐκείνῃ τῇ πόλει ἢ τῇ 
περιοικέδι εὐκτήρια πολλὰ καϑεστῶτα, εἰ μὲν ἔν τινὶ 
τούτων συχνῶς ὁ τελευτήσας ἐφοίτα καί τινα πρὸς αὐτὸ 
μείζονα εἶχε προσπάϑειαν, ἐκείνῳ δοκεῖν καταλελεῖ- 
4 φϑαι τὸ πρεσβεῖον" Εἰ δὲ οὐδὲν τοιοῦτο εὑρίσκοιτο, 
τῷ μᾶλλον ἐκ τοῦ αὐτοῦ ὀνόματος ἐνδεεστέρῳ οἴκῳ καὶ 
δεομένῳ βοηϑείας δοκεῖν τὸ τοιοῦτο καταλελεῖφϑαι 
πρεσβεῖον ἤτοι τὴν κληρονομίαν. D. x111* k. Νου. Con- 
stantinopoli Lampadio et risp νυ. cc. conss. [a. 530.] 


(1) sie Zachariae cum Nomoc. 10, 1, ὑπογράφοντος Const. 
(4) c. 25 extat in Coll. (5) XV ser. (cf. 1, 3, 45) 


9 


(2) $ 16 extat in Nomoc. (8) φιλεστάτους Nomoc. 


14 qui eum fecit XX.  Diligenti inquisitione oeco- 
nomi ea seníentia patriarchi computent impensam, 
uae ab emphyteutis conductoribus administratori- 
Puis infertur, ut unusquisque inquirat ea quae per- 
tinent ad. dioecesin ipsi commissam, reliqui vero ex 
dispositione scripta patriarchae rationibus subscri- 
bant *recognovi': et quod absque (ali observatione 
computatum erit, e; propria substantia oeconomi re- 
15 fundunt. Impensae autem computatae et pecu- 
niarum illatarum  chartularii centesimas | accipiunt. 
qui vero plus ceperit, síatim iam αὖ officio char- 
tularii quam a clericatus dignitate removetur. 
16 Tlud etiam sancimus, ut ipsi quoque religio- 
sissimi oeconomi qui munc sunt quique postea erunt 
singulis mensibus aut ad summum binis mensibus 
rationes reddant arcariis sacrosanctae magnae ec- 
clesiae, scientes se periclitaturos, si id. neglexerint. 

20 ldem A. Iuliano pp. Quoniam in multis testa- 
meníis invenimus tales institutiones, quibus vel ea 
asse quis dominum nostrum Christum heredem scrip- 
sit nulla aede sacra adiecta, vel eundem dominum 
nostrum lesum Christum ea: dimidia aliave qua in- 
aequali parte, alium vero quemlibet ea: semisse vel 
alia parte (iam enim in plura testamenta hoc modo 
facta incidimus et multa eainde incerta facía esse 
secundum antiquas leges vidimus) hoc quoque emen- 
dantes sancimus, si qui dominum nostrum Iesum 
Christum heredem quis scripserit vel ea asse vel ea 
paríe, directis verbis videri sacrosanctam | ecclesiam 
ipsius civitatis vel vici vel agri, in quo defunctus 
morabatur, heredem institutam eamque hereditatem 


e: asse a religiosissimis eiusdem | oeconomis exigi 


vel ex parte pro Mes heres scripta est: idem valeat 
et si legatum vel fideicommissum relictum fuerit: 
eaque ad sacrosancías ecclesias períineant, ut in 
1 pauperum alimoniam cedant. Sin autem sanc- 
torum archangelorum vel venerandorum martyrum 
quem nominaverit nec mentionem fecerit domus (id 
uod scimus a quodam scriptum illustri loco nato 
egumque et scribendi doctrinae non experte), si 
quidem in illa civitate vel eius territorio eatat ora- 
Lorium in honorem illius reverentissimi archangeli 
vel sanctissimi maríyris, id videri heredem scriptum 
esse: sin autem non eaíat in ipsa civitate territoriove 
eiusmodi domus, tunc venerabiles quae in metropoli 
erunt domus. ac si in. ea. eiusmodi domus inventa 
erit, illi videri hereditatem vel legatum vel fidei- 
commissum relictum: si vero ne illic quidem eius- 
modi domus invenitur, rursus sacrosanctae loci 
2 ecclesiae et hoc capiant. Sacrosanctis videlicet 
ecclesiis reliquae domus omnes cedunt, nisi mani- 
festum est defunctum aliud nomen inserere voluisse, 
aliud pronuntiasse: nam et tale quid quodam testa- 
mento in Ponto factum esse novimus ibique rursus 
veram voluntatem pro scriptis valere. iussimus. 
3 Si vero (testator certum locum non mominavit, 
inveniuntur autem in illa civitate territoriove plura 
oratoria, si quidem in uno eorum defunctus adsidue 
versabatur et maiorem pro eo adfectionem habebat, 
4 illi videri legatum relictum. | Sin nihil eiusmodi 
invenitur, eorum qui eiusdem denominationis sunt 
tenuiori et magis auxilio indigenti potius tale le- 
gatum vel hereditatem relictam videri. 


P ad. P 
1 PESCE " E ἀν Lupe 
wtccudi c EUN C eo CD leen aen 


mut. dns 


—— ΡῈ EPISCOPIS ET CLERICIS 


Tti 


ce 


I 3 


IH. 


DE EPISCOPIS ET CLERICIS ET ORPHANOTRO- 
PHIS ET BREPHOTROPHIS ET XENODOCHIS ET 
ASOETERIIS ET MONACHIS ET PRIVILEGIO EO- 
RUM ET CASTRENSI PECULIO ET DE REDIMEN- 
DIS CAPTIVIS ET DE NUPTIIS CLERICORUM 
VETITIS SEU PERMISSIS. 


1 τη}. Constantius A. clericis salutem dicit. Yuxta 
sanctionem, quam dudum meruistis?, et vos et man- 
cipia vestra nullus novis collationibus obligabit, sed 
vacatione gaudebitis. praeterea neque hospites sus- 
cipietis. D. v1 k. Sept. Placido et Romulo conss. [4.343) 

2 3*]dem A.* Felici episcopo Omnis ἃ clericis in- 
debitae conventionis iniuria et iniquae exactionis 
repellatur improbitas nullaque conventio sit circa eos 
munerum sordidorum. et cum negotiatores ad ali- 
quam praestationem competentem vocantur, ab his uni- 
versis istiusmodi strepitus conquiescat. si quid enim 


. vel parsimonia vel provisione vel mercatura, honestati 


tamen conscia, congesserint, in usum pauperum atque 
egentium ministrari oportet aut id, quod ex eorun- 
dem ergasteriis vel tabernis conquiri potuerit et col- 
1 ligi, collectum id religionis aestiment lucrum. Verum 
etiam hominibus eorundem, qui operam in merci- 
moniis habent, divi principis, id est nostri genitoris, 
statuta multimoda observatione caverunt, ut idem 
2 clerici privilegiis pluribus* redundarent. Itaque 
extraordinariorum ἃ praedictis necessitas atque om- 
3 nis molestia conquiescat. Ad parangariarum quo- 
gue praestationem non vocentur nec eorundem fa- 
ἃ cultates atque substantiae. Omnibus clericis huius- 
modi praerogativa succurrat, ut coniugia clericorum 
ac liberi quoque et ministeria, id est mares pariter 
ac feminae, eorumque etiam filii immunes semper? 
ab huiusmodi muneribus perseverent. JD. vii id. 
Dec. Mediolano. Lecta v k. lan. apud acía Con- 
stantio A. viii et Iuliano C. 11 conss. [a. 357] 

9 'Idem 4.8 ad Taurum pp. De his clericis, qui 
praedia possident, sublimis auctoritas tua non solum 
eos aliena iuga nequaquam statuet excusare, sed 
etiam pro his, quae ab ipsis possidentur?, eosdem ad 
pensitanda fiscalia perurgueri!?, universos namque 
clericos possessores dumtaxat provinciales pensita- 
tiones fiscalium translationesque faciendas recognos- 


cere iubemus.  Daía epistula prid. k. lul. Medio- 
lano Constantio A. x et Iuliano C. 111 conss. [α. 360] 
4 !!Idem 4.3? ad Taurum pp. Officiales 15 ratio- 


nales!^4 si exhibitione cürsus seu primipili necessitate 
neglecta, interversa etiam ratione fiscali ad clerica- 
tus honorem putaverint transeundum, ad priorem 
1 condicionem retrahantur. Si vero obnoxii ratio- 
ciniis vel necessitatibus non sint, sub notione iudi- 
cum officiis consentientibus, si id probabilis vitae 
studium postularit, transferantur nec cessionem me- 
2 tuant facultatum. Quod si clandestinis artibus 
putaverint inrependum, duas concedant liberis aut, 
Si proles defuerit, propinquis e propria substantia 
portiones tertiam sibimet retenturi: 81 vero propin- 
quorum necessitudo defuerit, geminae portiones offi- 
ciis in quibus militant relinquantur, portione tertia 
tantummodo retenta. D. 1111 k. Sept. Tauro et Flo- 
rentio conss. [a. 361] 

b !SImp. lovianus '* A. Secundo pp. Si quis non 


dicam rapere, sed attemptare tantum matrimonii 
iungendi causa sacratissimas virgines !6 ausus fuerit, 
capitali poena “7 ferietur. 1). xi k. Mart. Antiochiae 
loviano A. et Varroniano conss. [a. 364] 
6 !*Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Cataphronium —Presbyteros diaconos subdiaconos 
atque exorcistas et lectores, ostiarios etiam'!? per- 
sonalium munerum expertes esse praecipimus. 7). 11) 
non. Mart. Gratiano A. 1111 et Merobaude conss. [a. 31) 
7 ?*Pars actorum habitorum in sacro consistorio 
Fn imperatores Gratianum Valentinianum et Theo- 
osium consulatu Syagrii et Eucherüi virorum cla- 
rissimorum die 1111?! k. Iul. Constantinopoli. . ** Imp. 
Theodosius 4. dixit: Nec honore nec legibus epis- 
copus ad testimonium flagitatur. Jem dixií: epis- 
copum ad testimonium dicendum admitti non decet: 
nam et persona oneratur?? et dignitas sacerdotis ex- 
cepta confunditur. [o. 381] 
?4 Idem A444. Paulino praefecto Augustali Pres- 
byteri citra iniuriam quaestionis testimonium dicant, 
ita tamen, ut falsa non simulent. ceteri vero cle- 
rici, qui eorum oum vel ordinem sequuntur, si 
ad testimonium dicendum. petiti fuerint, prout leges 
1 praecipiunt, àudiantur. Salva tamen sit litigato- 
ribus falsi actio, si forte presbyteri, qui sub nomine 
superioris loci testimonium dicere citra aliquam cor- 
poralem iniuriam sunt praecepti, hoc ipso, quod 
nihil metuant, vera suppresserint. multo magis ete- 
nim poena sunt digni, quibus cum plurimum hono- 
ris?* per nostram iussionem delatum est, occulto in- 
veniuntur in crimine. JJ. Vi k. Aug. Arcadio A. 
et Bautone conss. [a. 385] 
9 29 fp Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius prey à atiano pp. Nulla nisi emensis sexaginta 
annis secundum praeceptum apostoli ad diaconissa- 
rum consortium transferatur. JD. ΧΙ k. lul. Medio- 
lano Valentiniano A. 1111 et Neoterio conss. Ie. 390] 
10 *?'mpp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp. 
Si quis in hoc genus sacrilegii prorüperit, ut in ec- 
clesias catholicas inruens, sacerdotibus et ministris 
vel ipso cultu?* locoque aliquid importet iniuriae, 
quod geritur, ἃ provinciae rectoribus animadvertatur. 
| Atque ita provinciae moderator sacerdotum et 
catholicae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius 
et divini cultus iniuriam capitali in convictos sive 
confessos reos sententia noverit vindicandum nec ex- 
pectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem de- 
poscat, cui sanctitas ignoscendi?? gloriam dereliquit: 
sitque cunctis laudabile factas atroces sacerdotibus 
aut ministris iniurias veluti publicum crimen perse- 
2 qui ac de talibus reis ultionem mereri. Quod si 
multitudo violenta civilis apparitionis exsecutione et 
adminiculo ordinum possessorumve non potuerit prae- 
sentari??, quod se armis aut locorum difficultate 
tueatur, praesides provinciarum etiam militari auxilio 
per publicas litteras appetito competentem vindic- 
tam tali excessui imponere non morentur. 17, vi?! 
k. Mai. Mediolano Honorio A. 111 et Eutychiano 
conss. a. 398] 
11 *?1dem 44. Eutychiano pp. Ecclesiis, quae 
inpossessionibus, ut adsolet, diversorum, vicis etiam 
vel quibuslibet locis sunt constitutae, clerici non ex 
alia possessione vel vico, sed ex eo, ubi ecclesiam 
esse constiterit, 93ordinentur, ut propriae capitatio- 
nis onus ac sarcinam recognoscant: ita ut pro magni- 


(1 2 TA. 10, 2, 8 (2) meruisse perhibemini 77. 
(3) — Th.10,2,14 (4)etIulianus C. ins. TÀ. (5) complu- 
ribus JA. (6) a censibus et separati ins. TÀ. (1) — T^^. 16, 


2,:15 (8) et C. ins. T. (9) etiam his quae ipsi 
possident 77. (10) sic 77., perurguere libri (11) — Th. 8, 
4, 1 (12) idem a. AR Th., impp. (impp. om. 5) con- 


stantinus et constans aa. SC, quod pertinet ad annos 
337—340 (13) beneficiarii vel officiales 7A. (14) rationa- 
les R Th. (ubi tamen emendatum est rationalis), om. C: 
oí ταξεῶται ἢ οἱ καϑολικιανοί Const. (15) — 71. 9, 
25,2 (68) olim fuerit Iulianus et in subscriptione consula- 
tus anvi 808 (16) vel viduas volentes vel invitas ins. T7. 


(11) sententia 1. — (18) — 77.16, 2,24 (19) et omnes 
perinde qui primi sunt ins. TÀ. (20) 2 T^. 11, 39,8 
(21) ux PO, m T. (22) in consistorio ims. TA. (23) de- 
honoratur 7. (24) — T^. 11, 39, 10 (25) honoris 
om. Th. (26) — T^. 16, 2, 27 (21) — 71. 10, 2, 81 
Sirmond. 14 (28) sic scripsi eum Graecis, ipso culto 
Gregorii M. epistula 13, 45, in ipso culto PCR Ainbr., 
ipso cultui 77., ipsi cultui Sirm. (29) solam £ns. 
TA. Sirm. (30) praesentari M* Ambr. TA. Sirm., flagi- 
tari PORM! (31) v1 Greg. epist. PL, vix TÀ., vm Ambr. 
(32) — T. 16, 2, 33: iunge 1, 3, 12. 1, 4, 6. 7. 1,62, 29 
T. 16, 2, 32 (33) eatenus ins. T^. 
3* 


1 3 20 


DE EPISCOPIS 


tudine vel celebritate uniuscuiusque vici ecclesiis 
certus iudicio episcopi clericorum numerus ordinetur. 
D. v1 k. Aug. Mnizo Honorio A. 1111 οἱ Eutychiano 
conss. d^ 398] 
12 !Jdem 44. Eutychiano pp. Si quis curialis 
clericus fuerit ordinatus nec statim conventione prae- 
missa pristinae condicioni reddatur, is vigore et sol- 
lertia iudicantium ad pristinam sortem velut manu 
mox iniecta revocetur. clericis enim ulterius legem ? 
prodesse non patimur, quae cessione patrimonii sub- 
secuta decuriones clericos esse non vetabat. JD. v7 
k. Aug. Mnizo Honorio A. i11: et BEutychiano 
conss. a. 398] 
13 3Idem 444. Sapidiano vicario Africae* Si ec- 
clesiae venerabilis privilegia cuiusquam fuerint vel 
temeritate violata vel dissimulatione neglecta, com- 
missum quad librarum auri condemnatione plecte- 
tur. 0. vi: k. Iul. Briaiae Theodoro cons. [a. 399] 
14 5*7dem 44. Hadriano pp. Quicumque residen- 
tibus sacerdotibus fuerit episcopali loco et nomine 
detrusus, si aliquid vel contra custodiam vel contra 
quietem publicam moliri fuerit deprehensus rursus- 
que sacerdotium petere, à quo videtur expulsus, pro- 
cul ab ea urbe, quam conturbavit?, centum milibus 
vitam agat. nec nostra adeat secreta nec impetrare re- 
scripta speret, sed etiam impetratis careat: defensori- 
bus etiam eorum indignationem subituris. D. prid. non. 
Febr. Ravenna Stilichone et Aureliano conss. [a. 400] 
15 "Idem 444. Studio pu. Conventicula illicita* 
extra ecclesiam in privatis aedibus celebrari prohi- 
bemus, proscriptionis domus periculo imminente, si 
dominus eius in ea clericos nova ac tumultuosa con- 
venticula? extra ecclesiam celebrantes susceperit. 
D. 111? k. Sept. Constantinopoli Honorio A. v1 et 
Aristaeneto conss. [a. 404] 
16 Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. 
Quisquis censibus fuerit adnotatus, invito agri do- 
mino ab omni temperet clericatu, adeo ut etiam, si 
in eo vico, in quo noscitur mansitare, clericus fue- 
rit, sub hac lege religiosum adsumat sacerdotium, ut 
et capitationis sarcinam per ipsum dominum agnos- 
cere compellatur et ruralibus obsequiis quo maluerit 
subrogato fungatur, ea scilicet immunitate indulta, 
quae certae capitationis venerandis ecclesiis relaxa- 
fur: nullo contra hanc legem valituro rescripto *'. 
D. prid. k. Mart. Honorio A. viri et Theodosio A. 111 
conss. 13 [a. 409] 
17 *9Idem AA. Monaxio pp. Placet nostrae cle- 
mentiae, ut nihil commune clerici cum publicis acti- 
bus '^ vel ad curiam pertinentibus, cuius corpori non 
1 sunt adnexi'5, habeant. Praeterea eis, qui para- 
balanin!$ vocantur, neque ad quodlibet publicum 
spectaculum neque ad curiae locum neque ad iudi- 
cium accedendi licentiam permittimus, nisi forte sin- 
guli ob causas proprias et necessitates iudicem adie- 
rint aliquem lite pulsantes vel ab alio ipsi pulsati 
vel in communi totius corporis causa syndico ordi- 
nato: sub ea definitione, ut, si quis eorum haec yio- 
laverit et brevibus parabalanin eximatur et compe- 
tenti supplicio subiugetur nec umquam ad eandem 
sollicitudinem revertatur. .D. 111 k. Oct. Consían- 
reg Theodosio A. v1r et Palladio conss. [a. 416 
18 !*7dem AA. Monacio pp. Parabalanin, qui à 
curanda debilium aegra corpora deputantur, sescen- 


tos constitui praecipimus, ita ut pro arbitrio! viri 
reverentissimi antistitis Alexandrinae urbis de his, 
qui ante fuerant et qui pro consuetudine curandi 
gerunt experientiam, sescenti parabalanin ad huius- 
modi sollicitudinem eligantur, exceptis videlicet ho- 
1 noratis et curialibus. Si quis autem ex his natu- 
rali sorte fuerit absumptus, alter in eius locum pro 
voluntate eiusdem sacerdotis exceptis honoratis et 
curialibus subrogetur, ita ut hi sescenti viri reveren- 
tissimi sacerdotis praeceptis ac dispositionibus obse- 
cundent et sub eius cura consistant: reliquis, quae - 
dudum. latae legis?" forma idis p yr super his 
parabalanin vel de spectaculis vel de iudiciis ceteris- 
ue sicut iam statutum est custodiendis. D. 111 non. 
ebr. Constantinopoli Honorio ΧΙ et Theodosio vr 
AA. conss. [a. 418! 
19 ?*:/dem A4. Palladio pp. Eum, qui probabi- 
lem saeculo disciplinam agit, decolorari consortio 
sororiae appellationis non decet. quicumque igitur 
cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel cleri- 
catus honore censentur, extranearum sibi mulierum 
interdicta consortia cognoscant: hac eis tantum fa- 
cultate concessa, ut matres filias atque germanas 
intra domorum suarum saepta contineant: in his 
enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale 
1 permittit. Illas etiam?? non relinqui castitatis 
hortatur adfectio, quae ante sacerdotium maritorum 
legitimum meruere coniugium: neque enim clericis 
incompetenter adiunctae sunt, quae dignos sacer- 
dotio viros sui conversatione fecerunt. JD. viri id. 
Mai. Ravenna Theodosio 4. viru et Consiantio 11 
conss. [a. 420 
20 ?3Impp. Theodosius et Valentinianus AA. a 
Taurum pp.?^ Si quis?* presbyter aut diaconus aut 
diaconissa aut subdiaconus vel cuiuslibet alterius loci 
clericus aut monachus aut mulier, quae solitariae 
vitae dedita est, nullo condito testamento decesserit 
mec ei parentes utriusque sexus vel liberi vel si qui 
agnationis cognationisve iure iunguntur vel uxor ex- 
titerit, bona, quae ad eum vel ad eam 36 pertinuerint, 
sacrosanctae ecclesiae vel monasterio, cui fuerat 
destinatus aut destinata?', (omnifariam  socientur. 
1 Exceptis his facultatibus, quas forte censibus 
adscripti vel iuri patronatus subiecti vel curiali con- 
dicioni obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque 
sexus relinquunt: nec enim iustum est bona seu pe- 
culia, quae aut patrono legibus debentur aut do- 
mino possessionis, cui quis eorum fuerat adscriptus, 
aut ad curias pro tenore dudum latae constitutionis 38 
sub certa forma pertinere noscuntur, ab ecclesiis vel 
monasteriis?! detineri: actionibus videlicet compe- 
tenter?? sacrosanctis ecclesiis vel monasteriis?? re- 
servatis, si quis forte praedictis condicionibus ob- 
noxius aut ex gestis negotiis aut ex quibuslibet aliis 
ecclesiasticis actibus?' obligatus obierit. JD. xvi . 
k. lan. Ariobindo et Aspare conss. [a. 434] 
21 *?Idem AA. Thomae Dp; Ad similitudinem tam 
episcoporum orthodoxae fidei quam presbyteri et 
diaconi ii, qui? honorario titulo illustrem dignitatem 
consecuti sunt, per substitutos periculo suarum fa- 
cultatum curiae muneribus satisfacere non vetentur. 
D. v k. Mart. Constantinopoli Eudoaio et Dioscoro 


conss. [a. 442] 
22 Idem AA. Florentio pp. Si qua per calum- 


(1) — Th. 9, 45, 3: iunge 1, 3, 11 et quae ibi laudantur 


(2) TA. 12, 1, 121 (3) 2 Th. 16, 2, 34 (4) Afri- 
cae T^., om. libri (5) — Th. 10, 2, 35 (6) in- 
fecit T^. (7) z» TÀ. 10, 2, 81 (8) econventiculam 


Wlieitam libri contra Paratitla ad Const. 1,1 (9) novam 
&c tumultuosam conventieulam libri contra T. et Nomoc. 
(10) nuu 75., ni P (11) valituro rescripto dett, cum 
Nomoc., vàl umquam reser. P, umquam val. reser. CR 
(12) libri diem solum habent, consules restituit Contius 
Jidei dubiae — (13) πα 77.106,2,42 (14) sic TA., actio- 
nibus libri (15) euius c. n. s. adnoxi om. T^. (10) sic 
lihri boni hie et infra cum Const, parabalani TA. con- 
stanter (17) m. TÀ, viu. P (13) 29 T^. 16, 2, 43 


(19) sic dett. cum Th., per arbitrium CR (20) c. 11 A. t. 
(21) -- Th. 16, 2, 44 (22) etiam T7. cum Graecis, 
enim Abri (23) m 75. ὅ, 8,1 (24) et patricium 
addit Th. (25) episcopus aut ins. 7A. (26) vel ad 
eam om. T^., ad om. Ambr. M (21) aut destinata om. TA. 
(28) TÀ. 5, 2, 1 (29) vel monasteriis om. TA. (30) sic. 
RTh., competentibus PC (31) actibus 77., actio- 
nibus /ibri (82) — 10, 32, 60 (83) compilatores nescio 
an scribere voluerint tam episcopi o. f. quam presbyteri 
et diaconi ad similitudinem eorum qui: nam de illustri- 
bus cautum iam fuerat anno 436 (TA. 12, 1, 187): verba 
tamen loci gemini traditam lectionem tueri videntur 


ET CLERICIS 


I 3 


niam postulatio super criminalibus causis apud com- 
petentem iudicem deposita exhibitionis causa fuerit 
sacrosanctae religionis antistitis, triginta pondo auri 
condemnatione publicis calculis inferenda ut per- 
1 cellatur, praecipimus. Quin etiam omnia privi- 
legia, quae sacrosanetis ecclesiis confugarum aut cle- 
ricorum, decanorum vel aliorum ecclesiasticorum causa 
legibus sunt praestita, intacta atque illibata servari. 
2 Praeterea iubemus, ut omnes clerici atque mo- 
nachi, qui de suis civitatibus ad hanc almam urbem 
ecclesiastici negotii vel religionis causa proficiscun- 
tur, litteris episcopi, cui unusquisque! iter faciens 
obsequitur, muniti adveniant: scituri quod, si citra 
hane fiduciam accesserint, sibimet imputabunt, quod 
non clerici vel monachi esse putabuntur. D. zz: id. 
Febr. Constantinopoli Valentiniano A. v1? et INomo 
COnss. [a. 445 

29 ?*Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Pal- 
ladio pp. Quoniam venerabilis recordationis Flavia- 
nus huius almae urbis episcopus cum^ venerabili 
synodo* innumerabilium paene sacerdotum, qui Chal- 
cedone convenerunt, tanto ac tali decoratus est testi- 
monio, ut Eutyches, qui contra senserat, cum scele- 
ratis dictis suis ab omnibus uno ore damnaretur, 
aboleatur quidem  Eutychetis damnosa memoria, 


Flaviani autem laudabilis recordatio  reveletur. 
JD. Constantinopoli pridie nonas Iulias Sporacio 
cons. ^ 452] 


24 ldem 4.4. Palladio pp. ld, quod pauperibus 
testamento vel codicillis relinquitur, non ut incertis 
personis relictum? evanescat, sed modis omnibus ra- 
tum firmumque consistat. JD. vini k. Mai. 4Anthemio 
cons. de 455] 

25 *Imp. Marcianus A. Constantino pp. Cum cle- 
rieis in iudicium vocatis pateat episcopalis audientia, 
volentibus tamen actoribus, si actor disceptationem 
sanctissimi archiepiscopi noluerit experiri, eminentis- 
simae tuae sedis examen contra catholicos sub viro 
reverentissimo archiepiscopo huius urbis clericos con- 
Stitutos vel contra reverentissimum oeconomum tam 
de ipsius quam de ecclesiasticis negotiis sibimet no- 
verit expetendum neque in ullo? alio foro vel apud 
quemquam alterum iudicem eosdem clericos litibus 
inretire et civilibus vel criminalibus negotiis temptet 
1 innectere. Memorati autem reverentissimi clerici 
orthodoxarum ecclesiarum, quae sub viro religioso 19 
antistite huius inclitae !! urbis sunt, in causa, in qua 
vel ipsi vel procuratores, quos pro se dederint, sen- 
tentiarum '? auctoritate pulsantur, exsecutoribus, per 
quos coeperint conveniri, fideiussorem sacratissimae 
huius urbis ecclesiae oeconomum vel defensorem 
praebeant, qui usque ad quinquaginta libras auri 
ia fideiussor existat. Ipse vero reverentissimus oe- 
conomus almae huius urbis ecclesiae lite pulsatus 
fideiussorem pro se non praebeat, utpote qui et alio- 
rum clericorum fideiussor futurus est, sed fidei suae 
1b committatur. Quod si lis diversorum (excepto 
reverentissimo oeconomo) clericorum, quae agitanda 
Sit, memoratam summam videtur excedere, clericus 
lite pulsatus det exsecutori pro residua quantitate 
cautionem suam: cui nullum tamen insertum erit 
iusiurandum, quia ecclesiasticis regulis et canone a 
beatissimis episcopis antiquitus instituto clerici iurare 
2 prohibentur. Statuimus autem, ut exsecutoribus 
idem reverentissimus oeconomus vel alii diversi cle- 
rici sub beatissimo archiepiscopo huius splendidissi- 
mae civitatis sententiarum tuarum auctoritate com- 
moniti solidos duos tantummodo dent pro commoni- 
tione sua et pro institutione procuratoris, si per eum 
3 voluerint litigare. Quod circa alios quoque di- 


versos apparitores eminentiae tuae in his, quae ex 
consuetudine praebentur officio, observari in causis 
praedietorum clericorum iubemus, ut litis sumptus 
vel expensae ἃ clericis pauciores humanioresve prae- 
ΕΠ ΠῚ 20.4... (a. 4562] 
26 Imp. Leo A. Viviano'^ pp. Decernimus, ut 
posthae neque monachi aut quicumque alius cuius- 
libet status aut fortunae in aedes publicas vel in 
quaecumque loca populi voluptatibus fabricata vene- 
rabilem crucem et sanctorum martyrum reliquias illi- 
cite inferre conentur vel occupare audeant ea, quae 
vel ad publicas causas vel ad populi oblectamenta 
constructa sunt. cum enim religiosae aedes non de- 
sunt, possunt ibi, consultis prius ut oportet relicio- 
sissimis episcopis, reliquias martyrum non quorundam 
usurpatione, sed arbitrio reverentissimorum antisti- 
tum collocare. ideo patientiam et modestiam suam, 
quam leges nostrae et publica disciplina et ipsorum 
monachorum nomen exposcit, studiose unusquisque 
tam monachus quam cuiuslibet alterius professionis 
retineat et perpetuo observare procuret. JD. xv k. 
Oct. Patricio cons. [a. 459] 
27 "Idem A. Erythrio pp. Quisquis emensis mili- 
tiae suae stipendis expletisque officiis sive muneri- 
bus, quae cuicumque condicioni aut consuetudine 
vel lege debebat, ad consortium se contulerit cleri- 
corum et inter ministros verae orthodoxae fidei ma- 
luerit et elegerit numerari, nullius prorsus sententiae 
acerbitate revocetur nec a dei templis quibus se con- 
secravit inopportunis intentionibus abstrahatur, sed 
isdem beatissunis ministeriis securus permaneat et 
quietus, ad quae post longi laboris lassitudinem ob 
reliquae vitae requiem consilio meliore protractus 
est: his actionibus, si quae contra eum eiusque patri 
monium legitima intentione competunt, pro iuris or- 
dine responsurus: exceptis primipilaribus, quos prae- 
ceptis tui culminis et publicis utilitatibus in per- 
petuum esse subiectos sacratissimae constitutionis 
statuta sanxerunt. D. prid. non. Mart. Constanti- 
nopoli Leone 4A. 111 cons. s 466] 
8 ldem A. Nicostrato pp. Null licere decerni- 
mus, 5115 testamento heres sit institutus seu ab in- 
testato succedat seu fideicommissarius vel legatarius 
inveniatur, dispositionem pii testatoris infringere vel 
improba mente violare, adserendo incertum esse le- 
gatum vel fideicommissum, quod redemptioni relin- 
quitur captivorum, sed modis omnibus exactum pro 
voluntate testatoris piae rei negotio !9 proficere. 
1 Et si quidem testator significaverit, per quem de- 
siderat redemptionem fieri captivorum, 1s qui specia- 
liter designatus est legati seu fideicommissi habeat 
exigendi licentiam et pro sua conscientia! votum 
adimpleat testatoris. sin autem persona non desig- 
nata testator absolute tantummodo summam legati 
vel fideicommissi taxaverit, quae debeat memoratae 
causae proficere, vir reverentissimus episcopus illius 
civitatis, ex qua testator oritur, habeat facultatem 
exigendi, quod huius rei gratia fuerit derelictum, 
pium defuncti propositum sine ulla cunctatione ut 
2 convenit impleturus. Cum autem vir religiosissi- 
mus episcopus huiusmodi pecunias pio relictas arbi- 
trio fuerit consecutus, statim gestis intervenientibus 
earum quantitatem et tempus quo eas susceperit 
apud rectorem provinciae publicare debebit. post 
unius vero anni spatium et numerum captivorum et 
data pro his pretia eum manifestare praecipimus, ut 
per omnia impleantur tam? piae deficientium  vo- 
luntates: ita tamen, ut religiosissimi antistites gratis 
et sine ullo dispendio praedicta gesta conficiant, ne 
humanitatis obtentu relictae pecuniae iudiciorum dis- 


(1) eorum ins. P (2) valentiniano n traditur (3) — conc. 
Chalced. (Mansi Ἴ, 499) (4) cum confirmant Graeci: 
in ser. — (5) venerabili (—lis E) synodi bri (6) spo- 
racio vc. e£ qui fuerit nuntiatus conss. CAalc., ex quo sub- 
scriptio res(ituta est (1) legatum P (8) tungenda vide- 
tur 1, 4,13 (9) neque in nullo M, quod in ullo P, ne- 
que ullo C, qui nullo & (10) reverentissimo P (11) almae P 


(12) tuarum ins. LM (13) in 1, 4, 13. subscribitur 
d. vir ... april. varane etiohanne conss, (14) viviano 70, 
bebiano S, iuliano C (15) si M* cum Graecis, sive CRM" 
(16) sic R^ eum Graecis, negotium C, inc. R? (17) 8ua 
eonseientia M^ cum Graecis, sua scientia C, scientia R, 
qua seientia M^ (18) tam om. M cum Graecis (19) iunge 
1,12, 6. 9, 30, 2 


I 3 


99 DE EPISCOPIS 


3 pendiis erogentur. Quod si testator, qui huius- 
odi legatum vel fideicommissum non designata per- 
sona reliquit, barbarae sit nationis et de eius patria 
aliqua emerserit ambiguitas, vir reverentissimus epis- 
copus civitatis eius, in qua idem testator defunctus 
est, itidem ! habeat legati seu fideicommissi petitio- 
nem defuncti propositum modis omnibus impleturus. 
4 Quod si in vico vel in territorio testator mortem 
obierit, illius civitatis vir reverentissimus episcopus 
exactionem habebit, sub qua? vicus vel territorium 
5 esse dignoscitur. Et ne pium defunctorum pro- 
positum improba fraudatorum calliditate celetur, quid- 
quid pro huiusmodi causa a testatore relictum fuerit, 
universi, qui id quocumque modo cognoverint, vel in 
viri clarissimi rectoris provinciae vel in urbis? epis- 
copi notitiam deferendi habeant liberam facultatem: 
nec delatoris nomen suspicionemque formident, cum 
fides atque industria eorum tam laude quam hone- 
state non careat ac pariter pietate, cum veritatem 
in publicas aures lucemque deduxerint. JD. xv Kk. Sept. 
Constantinopoli Anthemio 11 cons. [a. 468] 
9 344ovoxoavooss “έων καὶ ᾿Ανϑέμιος ΑΑ͂. Ζή- 
vovit στρατηγῷ. Οἱ ἐν τοῖς μοναστηρίοις διατρίβον- 
τεβ μὴ ἐχέτωσαν ἐξουσίαν ἐξιέναι τῶν μοναστηρίων 
ἢ καὶ ἐν τῇ «Αντιοχέων ἢ καὶ ἐν ἑτέραις πόλεσιν ἄνα- 
στρέφεσϑαει, ὑπεξαιρουμένων μόνων τῶν καλουμένων 
ἀποκρισιαρίων, οἷς ἄδειαν παρέχομεν ἐθέλουσι 4 διὰ 
1 μόνας ἀναγκαίας ἀποκρίσεις εἰσιέναι. Καὶ οὗτοι 
δὲ αὐτοὶ οἱ ποιούμενοι τὰς εἰσόδους φυλαττέσϑωσαν 
περὶ ϑρησκείας ἢ δόγματος διαλέγεσϑαι, ἢ συμβουλαῖς 
τισι πρὸς στάσιν ἢ ταραχὴν ὁρώσαις τὰς ἁπλουστέρας 
yurs τοῦ δήμου παρατρέπειν" γινώσκοντεθ, O9 ἀμε- 
»τεβ τῶν προστεταγμένων παρὰ vie ἡμετέρας EU- 
σεβείας τῇ τῶν νόμων ὑποβληϑήσονται αὐστηρίᾳ. 
D. k. Iun. Constantinopoli Leone A. mn et Pro- 
biano conss. [a. 471] 
90 (31) Jdem 4.4.5 Armasio pp. Si quemquem 
vel in hac urbe regia vel in ceteris provinciis, quae 
toto orbe diffusae sunt, ad episcopatus gradum pro- 
vehi deo auctore contigerit, puris hominum mentibus 
nuda electionis conscientia? sincero omnium iudicio 
1 proferatur. Nemo gradum sacerdotii pretii vena- 
litate mercetur: qualiter quisque mereatur, non quan- 
2 tum dare sufficiat aestimetur. Profecto enim quis 
locus tutus et quae causa esse poterit excusata, si 
veneranda dei templa pecuniis expugnantur? quem 
murum integritati aut vallum fidei providebimus, si 
auri sacra fames penetralia veneranda proserpit? 
quid denique cautum esse poterit aut securum, si 
3 Sanctitas incorrupta corrumpitur? Cesset altaribus 
imminere profanus ardor avaritiae et a sacris adytis 
repellatur piaculare flagitium. ita castus et humilis 
nostris temporibus eligatur episcopus, ut, locorum 
quocumque pervenerit, omnia vitae propriae integri- 
4 tate purificet. Non pretio, sed precibus ordine- 
tur antistes. tantum ab ambitu debet esse seposi- 
tus, ut quaeratur cogendus, rogatus recedat, invitatus 
5 effugiat. Sola illi guffragetur necessitas excusandi. 
profecto enim indignus est sacerdotio, misi fuerit 
ordinatus invitus, cum sane quisquis hanc sanctam 
et venerandam antistitis sedem pecuniae interventu 
subiisse autsi quis, ut alterum ordinaret vel eligeret, 


aliquid accepisse detegitur, ad instar publici criminis 
et laesae maiestatis accusatione proposita ἃ gradu s2- 
6 cerdotiiretrahatur. Nec hoc solum deinceps honore 
privari, sed perpetuae quoque infamiae damnari decer- 
nimus, ut eos, quos facinus par coinquinat et aequat, 
utrosque similis poena comitetur. JD. vizi éd. Mart. 
Constantinopoli Zenone et Marciano conss.* ἴα. 469] 

91 (32) /dem 4.4.9 Dioscoro pp. Orphanotrophos 
huius inclitae urbis nulla subtilitate iuris obsistente 
eorum quidem qui pupilli sunt quasi tutores, adules- 


centium vero quasi curatores sine ullo fideiussionis 


gravamine in emergentibus causis tam in iudicio quam 
extra iudicium, ut opus exegerit, ad similitudinem 
tutoris et curatoris personas et negotia eorum, si 
qua possint habere, defendere ac vindicare iubemus: 
ita videlicet, ut praesentibus publicis personis, id 
est tabulariis, aut intervenientibus gestis in haec qui- 
dem inclità urbe apud virum perfectissimum  magi- 
strum census, in provinciis vero apud moderatores 
earum vel defensores locorum res eorum eis tradan- 
tur, à quibus sunt custodiendae: ut, si quas earun- 
dem rerum propter fenus forsitan vel aliam urguen- 
tem causam vel eo quod servari non possunt alienare !? 
perspexerint, prius habita aestimatione licebit eis 
alienationis inire contractum, ut pretia eorum !! quae 
exinde colliguntur, ab isdem personis custodiantur. 
1 Huiusmodi autem pium atque religiosum officium 
pro tempore orphanotrophos ita peragere convenit, 
ut minime ratiociniis tutelaribus seu curationibus '? 
obnoxii sint. grave enim atque iniquum est callidis 
quorundam, si ita contigerit, machinationibus eos 
vexari, qui propter timorem dei a parentibus atque 
substantiis destitutos minores sustentare ac velut pa- 
terna adfectione educare festinant. 70. k. Iun.?? Con- 
stantinopoli Marciano cons. [a. 412] 

32 (33) "Jdem AA. Erythrio pp. Omnes, qui ubi- 
cumque!^ sunt vel posthac fuerint orthodoxae fidei 
sacerdotes et clerici, cuiuscumque gradus sunt, mo- 
nachi quoque in causis civilibus ex nullius penitus 
maioris minorisve sententia iudicis ad extranea iudi- 
cia pertrahantur aut provinciam vel locum aut re- 
gionem quam habitant exire cogantur. nullus eorum 
ecclesias vel monasteria propria, quae religionis in- 
tuitu habitant, relinquere miserabili necessitate iubea- 
tur, sed apud suos íudices ordinarios, hoc est pro- 
vinciarum rectores, locis quibus degunt et ecclesiarum 


ministeriis obsecundant!?, omnium !6 contra se agen- . 
3 


tium suscipiant actiones, ut his saltem horis atque 
temporibus, quibus religiosos viros ἃ turbulenta ob- 
servatione praetorii vacare contigerit cumque eos ad 
tempus petitorum intentio calumniosa laxaverit, ad 
sua se monasteria et venerabiles ecclesias conferen- 
tes sapienti animo, precatione sollicita faciliusque de 
proximo sacrosanctis altaribus obsecundent in suis 
1 laribus et domicilis constituti. In hac autem 
regia urbe si quando cuiuscumque rei causa epis- 
copos vel presbyteros ceterosque clericos, qui sSacro- 
sanctis ecclesiis obsequuntur, sive monachos ex aliis 
quibuscumque provinciis contigerit reperiri, quos 
tamen in litem quisquam vocare voluerit, in nullo 
alio sit licitum memoratos cuiquam pulsare iudicio, 
nisi in tuae sublimitatis dumtaxat examine, ubi eis 


(1) et idem C, idem A (2) qua R cum Graecis, quo C 
(2*) cf. p. V (3) c. 29, quae extat in Coll. B, huic loco re- 
stituta est auctoritate Const.: numerum 29 confirmant Para- 
titla ad Const. 1, 1 (p. 1242) et libri plerique Nomoc, 11, 4, 
cum alii habeant κε΄. temporis quidem ratione habita c. 29 
et 80 transponi debent: videamus tamen, ne error sit com- 
pilatorum, qui consulatum Zenonis et Marciani (c. 30) con- 


fuderint cum consulatu Marciani (c. 91... .34) (4) εἰς 
τὰς πόλει ins, B. (5) v libri (0) &. libri (1) sic 
deit. cum. Graecis, Scientia PCR (8) ne muta: cf. not, 8 
(9) ἃ. libri (10) alienari debere scr. (11) earum scr. 
(12) curatoris JMommsen cum Const. (43) cf. p. V 
(14) sic L, ubique PCR (15) obsecundent /ibri (16) sic 
M cum Graecis, omniumque PCR (17) iunge c. 83 ἢ, t. 


-- 


29 Impp. Leo et Anthemius AA. Zenoni duci. 
lis, qui in monasteriis degunt, non. liceat monaste- 
riis egredi vel etiam in Antiochena aliisve civitati- 
bus versari: exceptis solis aprocrisiariis qui vocan- 
fur, quibus licentiam damus, si velint, propter 
| necessarias tamen apocrises intrandi. dut hi 


ipsi qui ingrediuntur caveant, ne de religioso cultu 
vel dogmate disputent vel consiliis quae ad seditio- 
nem vel tumultum tendant simpliciores populi ani- 
mos perveríant, cum sciant, si nostrae pieíatis tussa 
practermiserint, legum severitati se subici. 


were ΣΝ δα ἰὸν 4 ms ms 


ET CLERICIS 


| 23 


I 3 


inti 


et beatitudinis honor debitus reservetur et oratorum ad- 
2 fluens in defensionibus copia large praestetur. Prae- 
terea cum in provinciis ex eius qui regit provinciam 
fuerint sententia vel interlocutione conventi sive illi 


sacerdotes seu cuiuscumque gradus clerici sive monachi- 


habeantur, dummodo approbentur orthodoxi, qui in 
propriis causis contractibusve pulsantur non alios quam 
ecclesiae propriae defensores seu quos oeconomos ap- 
pellant fideiussores! praebeant, ne, dum exsecutoris 
pertinax et avara protervitas extraneos fideiussores fla- 
gitat, multiglex Innoxiae paupertati infligatur ? incom- 
3 modum. In hac autem regia urbe inventi ex quacum- 
que provincia venientes, cum in tuae amplitudinis iudi- 
cio, quod eis solum delegavimus, lite pulsati fuerint, 
reverentissimi orthodoxae fidei sacerdotes certe oeco- 
nomi aut ecclesiae defensores seu clerici in causis 
civilibus suis sive ecclesiasticis nulla praebendi fide- 
iussoris molestentur iniuria, sed aut vicariis fideiussio- 
nibus contradantur, quas tamen stipulationum sollem- 
nis cautela vallaverit?, aut cautionibus et professioni 
propriae ac facultatum suarum obligationibus com- 
4 mittantur. Hoc nihilo minus observando, ut in 
causis ecclesiasticis nullum alium conveniri fas sit 
nisi eum, quem dispensatorem pauperum, id est oe- 
conomum ecclesiae, episcopi tractatus elegerit (hunc 
enim sine dubio ἃ sacerdote convenit ordinari): quem 
tamen conventum defensoris ecclesiae fidei committi 
5 praecipimus. *Exsecutoribus in minoribus quidem 
iudiciis omnibus in ipsa conventione sacerdotum seu 
clericorum non amplius quam unum semissem aut 
sperantibus aut etiam audentibus accipere. si vero 
apparitor tuae magnitudinis ex sententia tuae sedis 
amplissimae in provincia degentes eos monuerit, 
iubemus non sr add eum quam duos solidos sportu- 
larum nomine percipere. in hac vero urbe magni- 
ἤρα idem apparitor tuae magnitudinis uno aureo 
sportularum gratia a provincialibus clericis conten- 
tus Sit, quantaelibet summae qui conventus fuerit 
6 exponatur obnoxius. Praeterea nullus exsecutor 
vexare contumeliis clericos ullos, nullis impulsionibus 
molestare, nullis exprobrare conviciis aut corporali- 
bus iniuriis fatigare conetur: his, qui huiusmodi ali- 
quid adgressi fuerint, post amissionem cinguli et 
patrimonii ultima protinus animadversione plectendis. 
1 Privilegiis sane singulis quibuscumque sacrosanctis 
ecclesiis orthodoxae fidei, xenodochiis sive ptochiis 
tam generaliter quam specialiter attributis perpetuo 
reservandis, nullis eas earumque sacerdotes aut cle- 
ricos cuiuslibet gradus aut monachos vel ptochos 
aut xenodochos orthodoxae fidei deputatos extra- 
ordinariis muneribus praecipimus praegravari. eas 
enim sarcinas oneris, quas plerisque personis diversa 
ratione remittimus, imponi beatissimis viris nostro 
8 saeculo inconveniens esse iudicamus. Praeterea 
ne cui temeritas sua lucrativà concedatur et ut? im- 
pudens calumniantium refrenetur audacia, iubemus, 
quotiens ii, qui sacerdotes seu clericos seu monachos 
ceterosque superius designatos vel in tuae magnitu- 
dinis examine vel in provinciali iudicio proposita 
actione convenerint, si causa cognita convicti fue- 
rint sine iusta eos et legitima petitione pulsasse, 
omnes eis legitimas expensas sumptusque, quos ab 
exordio coeptae controversiae ipsorum vitio tolerasse 


eos constiterit, redhibere cogantur, ut hac saltem 
censurae iustissimae formidine revocati improbis ad- 
sidue conflictationibus occupati adquiescant se iam * 
sopitis clamoribus iurgiorum magistra deinceps ne- 
cessitate retinere. atun | Constantinopoli pridie 
nonas April. Marciano cons. [a. 472] 

33 (84) "Idem 44. Erythrio pp. Sacrosanctae 
orthodoxae fidei episcopi atque presbyteri, diaconi 
quoque, qui semel probatis moribus integritate castis- 
sima ad hunc gradum meruerint pervenire, ea, quae- 
cumque in eodem clericatus gradu locoque viventes 
adquirere et habere potuerint, etiamsi in patris avi- 
que aut proavi potestate constituti sunt et adhuc 
superstites habentur, tamquam bona propria vindi- 
cent: de his, si quando eis libitum fuerit, testandi vel 
donandi vel quolibet alio titulo alienandi libera facul- 
tate concessa, ut ea bona quoquo tempore numquam 
fratribus vel sororibus aut ex his genitis conferan- 
tur, sed ad eorum filios posteros et quoscumque ex- 
traneos heredes perveniant nec ἃ patribus avis aut 
proavis, sed ab ipsorum liberis tamquam praecipua 
vindicentur, certe his procedant?, quibus ipsi id pe- 
culium vel inter vivos alienatione habita vel mortis 
tempore ultima et vere? cognita voluntate concesse- 
rint. JD. prid. non. April. Marciano cons. [a. 412] 

94 (95) Idem A4. Dioscoro pp. Omnia privilegia, 
quae à retro principibus aut a nostra serenitate vel 
iudiciariis dispositionibus aut liberalitatibus pro sin- 
gulis quibuscumque temporibus vel consuetudine sive 
circa ius metatorum sive in aliis quibuslibet rebus 
praestita sunt orphanotrophio sive asceteriis vel 
ecclesiis aut ptochiis seu xenodochiis aut monasteriis 
atque ceteris hominibus etiam ac rebus iuris eorum 
ad curam Niconis viri religiosissimi presbyteri et 
orphanotrophi vel ad eos, qui post eum loco eius 
successerint, pertinentibus ad similitudinem Zotici 
beatissimae memoriae, qui prius huiusmodi pietatis 
officium invenisse dicitur, per hane pragmaticam 
sanctionem firma illibataque in perpetuum custodiri 
decernimus. valde etenim hoc videtur esse necessa- 
rium, cum exinde sustentatio vel educatio orphanis 
atque egenis et usibus ecclesiasticis vel ptochuis vel 
| asceteriis comparetur. Domus etiam aliasque res 
superius nominatas ad curam memorati viri perti- 
nentes vel postmodum quolibet modo ad eius sollici- 
tudinem vel qui post eum ad eiusdem orphanotrophii 
curam vocati fuerint perventuras ad instar maioris 
venerabilis ecclesiae huius inclitae urbis omnibus 
privilegiis, quae eadem sancta ecclesia? vel nunc adi- 
piscitur vel postea merebitur, perpetuo potiri pieta- 
tis intuitu decernimus. ὦ. x k. Jan. Consíantino- 
poli Marciano cons. [a. 412] 

35 (30) "ο[«Τὐτοκχράτωρ Ζήνων 4.1... .. . Πᾶσαν 
πόλεων εἴτε ἀνανεωϑεῖσαν κατὰ τοὺς προλαβόντας χρό- 
vove εἴτε οὐκ ovcav μὲν πρότερον, διὰ δὲ βασιλικῆς 
φιλοτιμίας ἀποδειχϑεῖσαν πόλιν ! ἔχειν ἐκ παντὸς 
τρόπου ἀχώριστον καὶ ἴδιον τὸν ἐπιμελησόμενον τῶν 
κατ᾿ αὐτὴν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων ἐπίσκοπον 
ϑεσπίζομεν" μηδενὶ παντάπασιν οὔσης ἀδείας δε οἷου- 
δήποτε τρόπου, μηδὲ" μὴν διὰ ϑείας βασιλικῆς κε- 
λεύσεωβ ἀφαιρεῖσϑαι πόλιν οἱανδήποτε τοῦ τῆς ἰδια- 
ζούσης ἐπισκοπῆς ἢ καὶ τῆς ἀφορισϑείσης αὐτῇ περιοι- 
κίδος ἢ ἄλλου τινὸς δικαίου καὶ κατὰ τοῦτο τὸ μέρος 


(t) fideiussores Ji^ cum Graecis, idoneos fid. P, et ido- 
neosfid. C,fid. idoneos A? (2)affligatur libri (8) verba 
quas ... vallaverit fortasse cum Graecis post sequens pro- 
priae collocanda sunt (4) ante $ 5 secundum Graecos 
talia fere exciderunt: exsecutores non orthodoxi episcopum 
vel elerieum non conveniant. ao ne initio quidem hae- 
retiei exsecutores fiant. quod si haereticus militaverit et 
episcopum vel elericum cuiuslibet gradus convenerit, capite 


plectatur. orthodoxis 
sed PR?, sed ut CR 


(5 et ut edd. cum Graecis, 
(6) seiam E, iam PC — (1)luecro 
cedent Ambr. (8) iuri Ambr. (9) sic M?, ad ean- 
dem sanetam ecclesiam CA4M^ — (10) c. 35 extat in Nomoc. 
1, 20, pr. $ 1 in ANomoc. 1, 2: inscriptio restituta est ex 
c.36 (11) οὖσαν ... πόλεν Nomoc.1,2, οὖσα πρότερον 
διὰ B. q. ἀπεδείχϑη πόλις Nomoc. 1, 20 (12) μήτε 
Nomoc. (43) iunge c. 92 À. t. 


39 Imp. Zeno 4A. Omnes civiiates, sive eae reno- 
vaíae sunt anteriori tempore sive antea civitates 
non fuerunt, sed per imperiale beneficium eo pro- 
moíae sunt, omnimodo peculiarem propriumque epis- 
copum habere sancimus, qui rerum ecclesiasticarum 


in ea curam gerat: nemini igitur liceat per quem- 
cumque modum, ne per sacram quidem imperialem 
iussionem, quamlibet civitatem peculiari episcopatu 
vel territorio quod ei definitum est aliove quo ture pri- 
vare et pro ea parte vel etiam in qua alia re aliis 


— o ΤῊ ΡΨ ΨῊ 


I3 


DE EPISCOPIS 


ἢ καὶ ἄλλως ὁπωσδήποτε πόλεσιν ἑτέραις ὑποτελῆ 
| ποιεῖν. Τοῦ δὲ; παρὰ ταῦτα ποιοῦντος καὶ ποιεῖν" 
πειρωμένου ἢ τῶν ἤδη ἀνανεωϑεισῶν πόλεων 7) καὶ 
τῶν πολισϑέντων τόπων ἢ μετὰ ταῦτα τυχὸν ἀνα- 
νεουμένων ἢ πολιξομένων τὸ τῆς ἰδιαζούσης ἐπισκο- 
σῆς ἀφαιρεῖσθαι δίκαιον ἢ ἄλλο τι παραιρεῖσϑαι 
τῶν παρασχεϑέντων ἡ καὶ παρασχεϑησομένων αὑταῖξβ 
προνομίων μὴ μόνον ἢ ἐπιχείρησις ἔστω ματαία, 
ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ τοῖς κοινῶς καὶ ἰδίᾳ λυσιτελοῦσιν 
ἑκάστῳ μαχόμενος ἀτιμωϑεὶς τῶν ὄντων γυμνούσϑω" 
τῶν αὐτῶν κρατούντων ἐπιτιμίων καὶ κατὰ τοῦ καϑὼς 
προείρηται ἐπιχειροῦντος καὶ διὰ βασιλικῆς τοιοῦτόν 
2 τι πράττειν ἀντιφωνήσεως. Ταῦτα δὲ γενικῶς 
διατάξαντες καὶ εἰς νοῦν εἰληφότες τὴν κατάστασιν 
τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν τῶν διακειμένων ὑπὸ TO- 
uiv τῆς τῶν «vOv ἐπαρχίας καὶ ὅτι οὐκ ἐγχωρεῖ 
τὰς αὐτὰς ἁγιωτάᾶτας ἐκκλησίας συνεχέσε βαρβάρων 
ἐπιδρομαῖς καταβλαπτομένας ἢ καὶ ἄλλως πως πενίᾳ 
συζώσας ἑτέρως διασώζεσϑ'αι, εἰ μὴ διὰ τῆς τοῦ ϑεο- 
φιλοῦς ἐπισκόπου Τύμεως, ἥτιβ ἐστὶ καὶ τοῦ ἔϑνουξ 
μητρόπολις, τυγχάνοιεν προμηϑείαρ, ϑεσπίζξομεν ὑπεξ- 
αἱρεῖσϑαι τῆς παρούσης ϑείας νομοϑεσίας καὶ μηδα- 
μῶς αὐτὰς ὑπάγεσϑαι τῇ ταύτης ἀνάγκῃ, ἀλλ᾽ ἐπὶ 
. 9 τοῦ οἰκείου σχήματος μένειν. Κατὰ δὲ τὸν αὑτὸν 
τρόπον ὑπεξαιρεῖσϑαι τῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος vevouo- 
τεϑημένων βουλόμεϑα καὶ τὴν ἔναγχος πολισϑεῖσαν 
κατὰ τὸ ᾿Ισαύρων ἔϑνος πρὸς τιμὴν καὶ ϑεραπείαν 
τοῦ καλλινίχου μάρτυρος Κόνωνος πόλεν, τουτέστε τὴν 
“εοντοπολιτῶν, ὥστε καὶ αὐτήν, ὥσπερ νῦν ἔχει 
σχήματος, διαμένειν διὰ τὸ (πολλῶν σφόδρα φιλονει- 
κηϑέντων, εἴτε αὐτὴν προσήκει ἰδιαζόντως τυχεῖν 
ἐπισκόπου, εἴτε ὑπὸ τὴν φροντίδα καὶ πρόνοιαν τοῦ 
ϑεοφιλεστάτου ἐπισκόπου τῆς Ισαυροπόλεως συντελεῖν) 
δεδόχϑαιϑ πόλιν μὲν αὐτὴν εἶναι καὶ τῶν πολιτικῶν 
ἀνελλιπῶς καὶ εἰς πλῆρες ἀπολαύειν δικαίων, ὑπὸ δὲ 
τὴν φροντίδα τοῦ μνημονευϑέντος ἐπισκόπου διὰ παν- 
τὸς οιαμένειν. 

90 (97) Idem A. Sebastiano pp. lubemus adscrip- 
ticiorum creationes secundum veterem constitutionem, 
nisi dominorum possessionum, unde oriundi sunt, 
evidens concurrerit consensus, nullius penitus esse 
momenti, sed isdem fundorum dominis, qui facien- 
dae creationi non sicut dictum est evidenter con- 
senserint, ius proprium ad similitudinem ceterorum 
tolonorum * in suos adseripticios exercendi, tamquam 
si nulla creatio intercessisset, tribui facultatem. 
idemque hoc super illis pa ue agricolis decernimus 
observari, qui cum essent adscripticiae nexibus con- 


dicionis conscripti*, solitariam vitam videlicet appeten- 
tes quibuslibet sese monasteriis contra voluntatem do- 
1 minorum fundorum duxerint offerendos. Servos sane 
sociari? clericorum consortiis volentibus quoque et 
consentientibus dominis modis omnibus prohibemus, 
cum liceat eorum dominis, data servis prius? liber- 
tate licitum eis ad suscipiendos honores clericorum 
2 iter, si hoc voluerint, aperire, Omnes praeterea 
virorum clarissimorum provincias moderantium gen- 
tentiis absque ulla privilegii differentia (qui tamen 
praesidali iurisdictioni subiecti sunt, sive episcopi vel 
quilibet clerici aut monachi aut cuiuslibet sint con- 
dicionis) pariter respondere decernimus: nulla in 
posterum viris clarissimis provinciarum rectoribus ad 
loca, in quibus incusatae personae consistunt, per- 
veniendi necessitate penitus imponenda, cum non 
solum legibus, verum etiam naturali quoque iuri 
conveniat, quos res exegerit, iudicialibus ad iudicium 
vocari sententiis, non ipsos iudices, quod dici etiam 
iniustum est, ad subiectos deduci, sed per datos ab 
his iudices causae examinationem in locis ubi in- 
cusati degunt procedere. JD. v k. April.* Constanti- 
nopoli Theodorico cons. a. 484] 
^T (88) Jdem A. Sebastiano pp. Servis, si domi-. 
norum fuerint voluntate muniti, solitariam vitam par- 
ticipandi licentia non denegetur, dum tamen eorum 
domini non ignorent, quod, siservis suis ad monaste- 
riorum cultum migrandi tribuerint facultatem, eorun- 
dem servorum dominio, donec idem servi in eodem 
monachorum habitu duraverint, spoliandos: alioquin 
si relicta forte vita solitaria ad aliam se condicio- 
nem transtulerint, certum est eos ad servitutis jugum, 
quam monachicae professionis cultu evaserant, rever- 
suros. 7). id. April. Theodorico cons. [a. 484] 
98 (39) ϑ0ὲ «à ἴδια μοναστήρια καταλιμπάνοντες 
οὐ λαμβάνουσιν ὃ προσήγαγον αὐτοῖς κινητὰ ὅσης 
δήποτε ποσότητος ὄντα, κἂν μὴ συνέστη πρᾶξες 
1 ὑπομνημάτων ἐπ᾽ αὐτοῖς. "Eni δὲ ταῖς δωρεαῖς 
τῶν ἀκινήτων δεῖ τὰ νόμιμα φυλάττεσϑαι, ἐπεὶ 

οὐκ ἀναιρεῖται τῷ δωρησαμένῳ ἡ ἐκνίκησιξ. 
2 Καὶ τοῦτο δὲ ϑεσπίζομεν, ὥστε μηδένα τῶν QO'so- 
φιλεστάτων ἐπισκόπων ἢ χωρεπισκόπων ἢ περιοδευ- 
τῶν ἢ κληρικῶν ἄκοντας τοὺς λαϊκοὺς συνελαύνειν 
πρὸς τὴν τῶν καρποφοριῶν τῶν ἐν τοῖς τόποις κα- 
λουμένων ἀπαρχῶν ἤτοι προσφορῶν ἔκτισιν ὥσπερ τι 
τέλος ταῦτα μεϑοδεύονταβ, ἢ καὶ γεωργοῖς μέν, ἐν 
κλήρῳ δὲ καταλεγομένοις, καὶ μάλιστα ἐκείνοιβ, οἵ 
μηδ᾽ ὑπὸ δεσποτείαν εἰσὶν αὐτῶν τῶν ϑεοφιλεστά- 


(1) δέ suppl. Schoell, om. ΪΝοηιοο. 
(3) διδόχϑαε Nomoc. (4) 
cum Graecis, om. libri mostri 
(6) sociari om. Καὶ 


(2) ποιεῖν del. 
ad sim. cet. col. dett. 

(5) constrieti dett. 
(7) prius edd. eum Graecis, pro- 


prüs Jibri (8) sic P, ian. Píthoei: cf. diem c. 31 
(9) c. 38 $2 .. 6 extant in Nomoc.: indices pr. ὃ 1 dedi 
ad Const. 


1 civitatibus tributariam facere. Qui contra faciat 
vel ausus fuerit sive iam renovatis civitatibus locis- 
que ad citatis gradum promotis vel in futurum 
forie renovandis vel promovendis peculiaris epis- 
copatus ius adimere vel aliud quid auferre privile- 

iorum quae eis praestita sunt vel etiam praesía- 
buntur, eius non solum irritum sit conamen, sed et 
ipse, qui adversatur iis quae in commune vel priva- 
tm omnibus utilia sunt, cum infamia facultatibus 
$uis exuatur. eaedem poenae valeant etiam in eum, 
qui, ut supra diotum est, per imperiale rescriptum 
2 tale quid facere conetur. Quibus generaliter con- 
stitutis respicientes ad statum sacrosanctarum eccle- 
siarum $ub Tomi in Scytharum provincia constitu- 
tarum et quod eaedem sacrosanctae ecclesiae con- 
tinuis barbarorum incursionibus vexatae vel alias 
egestate. adflictae servari aliter non possunt, nisi 
id fiat providentia beati episcopi Tomis, quae etiam 
caput gentis est, a praesenti sacra lege eas eaimi 
sancimus neque ullo modo ei subici, sed in suo statu 
8 manere. Eodem modo ab iis quae in praesenti 
canstituta sunt. eximi volumus etiam eam civitatem 


quae nuper in Isaurorum gente ad civitatis gradum 
provecta est in honorem wenerationemque Cononis 
qui gloriose martyrium sustinuit, Leontopolitarum 
videlicet, ut et ipsa quem nunc habet statum reti- 
neat eo, quod (nam valde certatum est, num pecu- 
liarem. episcopum habere debeat, an sub cura et 
provisione religiosissimi episcopi Isauropolitani con- 
sistere) civitas quidem esse videatur ef publico iure 
perpetuo et plene fruatur, maneat autem omnino 
sub cura memorati episcopi. 

98 Qui monasteria sua relinquunt, non recipiunt 
mobilia quae iis intulerunt, cuiuscumque quantitatis 
sunt, etiamsi gesta de 115 confecta mon sciat 
1 4n immobilium autem donatione $ura | observari 
oportet, cum  revocatio donatori non  adimatur. 
2 Etiam hoc sancimus, ut nemo religiosissimorum 
episcoporum vel chorepiscoporum vei visitatorum 
vel clericorum laicos invitos compellat ad luitionem 
proventuum qui in provihcia primitiae vel munera 
vocantur, quae velut vectigal exigant, vel agricolis 
in. clerum. receptis et maaxme illis, qui non sub do- 
minio religiosissimorum episcoporum vel sacrosance- 


J. ET CLERICIS 


20 [3 


, » 2 ? , ^ € , 

TOV ἐπισκόπων ἢ τῶν κατ᾽ αὐτοὺς ἁγιωτάτων ἐκκλη- 
σιῶν, ἢ τὰς καλουμένας ἀγγαρείαθ 1) ἑτέρας τοιουτο- 
i E ? 2 
τρόπους ἐπαχϑείας ἢ ὑπηρεσίας ἐπιφέρειν, μηδ᾽ ἀφο- 
ρισμοὺς τούτων ἕνεκα τῶν αἰτιῶν ἢ ἀναϑεματισμοὺς 
τούτοις ἐπάγειν καὶ τῆς τῶν ἁγίων μυστηρίων μδτα- 
λήψεως καὶ αὐτοῦ τοῦ σεβασμίου καὶ σωτηριώδους 
βαπτίσματος, ὅπερ καὶ λέγειν ἀϑέμιτον, ἐντεῦϑεν 
ἀποστερεῖν (τοῦτο γὰρ παρὰ τινων πεπονϑέναι μι8- 
μαϑήκαμεν καὶ κώμας ὅλας ἤτοι καὶ ἀγροὺς καὶ κλη- 
ρικοὺς κατὰ ταὐτὸν καὶ τοὺς ἔξω κληρικοὺς καϑεστῶ- 
τας ὑπὸ TOÍG τοιούτοιβ ἀφορισμοῖς ἥτοι ἀναϑεματισμοῖς 

ovs?) τῆς τοιαύτης ἀτοπωτάτης καὶ πάσηβ δυσσε- 

βείας γεμούσης ὃ καὶ εἰς ὕβριν αὐτῆς τῆς’ ὀρϑοδόξου 
πίστεως ὁρώσης πράξεως κατὰ πάντα τρόπον εἶργο- 
μένης καὶ μηδενὸς ἔϑους κρατεῖν δυναμένου τὴν οὕτως 
3 ἄλογον ἀπαίτησιν εἰσάγοντος. Καὶ γάρ ἐστε πρό- 
δηλον, ὡς προσήκει μάλιστα ἕκαστον ἐκ τῶν οἰκείων 
πόνων ἑχόντα τῷ Seg wel τοῖς ὑπηρετουμένοιβ αὐτῷ 
προσφέρειν, a7tegp ἂν αὑτὸς δοκιμάσοιδ, ov μὴν GvvO- 
ϑεῖσθϑαι πρὸς τοῦτο καὶ ἀναγκάζεσϑαι καὶ ἀποροῦντα 
ἴσως καὶ οὐδὲ. τῶν ἐκ τῆς γεωργίας καρπῶν διᾶ τινας 
4 συμβαινούσας οἷα εἰκὸς ἀφορίαβ ἀπολαύοντα 3. Διὰ 
γὰρ τοῦτο τὴν μὲν ἀνάγκην, κωλύομιεν, τὴν ὃ : αὐϑαί- 
&TOv γνώμην τῶν προσφερόντων οὐ μόνον οὐκ εἴργο- 
neta ἀλλὰ καὶ disódepDo 9e dii καὶ peter (e 
ἐπιτιμίοις ὀχυροῦντες và παρ᾽ ἡμῶν δρισϑέντα παρα- 
κελευόμεϑα τὸν ϑαρροῦντά τι παραβῆναι τῶν προα- 
ναφερομένων αὐτῆς τὸ τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας, ἣν 
ἐγκεχεέρισται, καὶ τῶν αὐτῆς πραγμάτων ἐξωϑεῖσϑαι, 
καὶ πάντα δὲ τοιοῦτον τε πράττειν ἐπιχειροῦντα τῶν 
πραγμάτων ἀποκινεῖσϑαι τῶν διαφερόντων τοῖς oi- 
xelo.$ 7, ὧν τὴν φροντίδα ἐμπεπίστευται, καὶ αὐτῆς 
δὲ τῆς διοικήσεως, ἐπείπερ ἀνάξιον ἑαυτὸν ταύτης 
καὶ αὐτῆς τῆς ἱερωσύνης δείκνυσι. πρὸς τούτοις δὲ 
καὶ χρυσίου λιτρῶν δέκα προστίμῳ σωφρονιζέσϑω. 
6 Ta δὲ παρ᾽ ἡμῶν διὰ τοῦδε τοῦ ϑείου πραγματι- 
κοῦ νόμου τυπωϑέντα κρατεῖν καὶ παραφυλάττεσϑαι 
ϑεσπίζομεν κατὰ ταύτην μέντοι μόνην τὴν βασιλίδα 
πόλιν καὶ τὴν αὐτῆς ἐνορίαν καὶ τοὺς λοιποὺς τόπους 
καὶ κλίματα ὑπὸ τὴν χειροτονίαν τοῦ ϑρόνου τῆσδε 


τῆς ἐνδόξου πόλεως καὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ ζΖειροτονοῦ- 
μένων ϑεοφιλεστάτων μητροπολιτῶν ἐπισκόπων, ὥστε 
καὶ αὐτοὺς τοὺς ὑπὸ τῶν αὐτῶν μητροπολιτῶν isu- 
σκόπους τὴν ἐπισκοπτὴν ἥτοι ἱερωσύνην καὶ τοὺς τὰς 
λοιπὰς τὰς μνημονευϑείσας ἡγεμονίας τε καὶ φροντί- 
δὰς παραλαμβάνοντας τοῖς αὐτοῖς ὑπάγεσϑαι τύποις 
καὶ τοὐτοὺς ὃ παραφυλάττειν. 

99 (40) ? Θεσπίζοιμιεν μηδένα δύο ἡγεῖσϑαι μοναστη- 

(ov, ἀλλὰ εἶναι μὲν ταῦτα ὑπὸ τὸν τῆς ἐνορίας, xod" 

διάγουσι, ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον, ἕκαστον δὲ 
ἡγούμενον ἔχειν ἕνα, ἐφ᾽ ᾧ τε τῇ μὲν τοῦ ἡγουμένου 
καταστάσει καὶ τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ γινομένοις ἐγκινδὺυ- 
νεύειν τὸν ἐπίσκοπον, τῇ δὲ τῶν μοναχῶν τὸν ἡγού- 
μενον" καὶ κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον πᾶσαν εὐταξίαν 
φυλάττεσϑαι καὶ μηδένα τοῦ λοιποῦ κατὰ σύγχυ- 
σιν ἢ ἐπήρειαν μάλιστα παρὰ τῶν τὸ εὐαγὲς τοῦτο 
σχῆμα περιβεβλημένων γίνεσϑαι" ἅπερ χρὴ νῦν τε 
καὶ εἰς τὸν μετὰ ταῦτα χρόνον διηνεκῶς παραφυλάτ- 
τεσϑαι. 

40 (41) "Imp. lustinus A. Archelao pp.  Repe- 
tità promulgatione non solum iudices quorumlibet 
tribunalium, verum etiam defensores ecclesiarum huius 
almae urbis, quos turpissimum insinüandi ultimas 
deficientium voluntates genus irrepserat, praemonen- 
dos'? censemus, ne rem attingant, quae nemini pror- 
sus omnium secundum constitutionum praecepta quam 
census magistro competit. absurdum etenim cleri- 
cis est, immo etiam opprobrium, si peritos se velint 
disceptationum esse forensium: feriendis temeratori- 
bus huius sanctionis poena quinquaginta librarum 
auri. JD. xi k. Dec. Constantinopoli Iustino A. 11 
et Opilione conss. [a. 524] 
41 (42) '"4)voxo&roo "Iovotwiavóc 4. ᾿Αταρβίῳ 
ἐπάρχῳ πραιτωρίων. Πᾶσαν ἀεὶ ποιούμενοι πρόνοιαν 
τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν eic τιμήν τε καὶ δόξαν 
τῆς ἁγίας ἀχράντου καὶ ὁμοουσίου τριάδος, δι᾿ ἧς σώζε- 
σϑαι ἡμᾶς τε αὐτοὺς καὶ τὴν κοινὴν πολιτείαν πεπι- 
στεύκαμεν, ἀκολουθοῦντες δὲ καὶ τῇ διδασκαλίᾳ τῶν 
ἁγίων ἀποστόλων περὶ τοῦ ἀνεπιλήπτους ὀφείλειν χϑι- 
ροτονεῖσϑαι τοὺς ἱερέας, οἵτινες μάλιστα διὰ τῶν 


(1) μεγαλήψεως Nomoc. (2) sic Mommsen, γενομένοις 
ANomoc. (8) sic Schoell, γενούσης Nomoc. (4) τῆς 
Schoell, om. Nomoc. (6) δοκιμάσειεν Hercher (6) ἀπο- 
λαύονταιε Nomoc. (1) οἴκοις scr. (8) τούτοις Nomoc. 


-----. 


(9) c.39 extat in Nomoc. (10) μηδέν Zachariae (11) — 6, 
23, 23 (12) sic locus geminus cum Graecis, puniendos 
esse P, removendos CR (13) e. 41 extat in Coll. et 
exceptis ὃ 11 ... 18. 24 .. 29 in ANomoc. 


tarum ecclesiarum ad eos pertinentium sunt, sive 
caf gan quae dicuntur sive alia eiusmodi onera 
vei servitutes iniungat, vel interdicta vel anathe- 
mata iis imponat et inde eos (quod ne dici quidem 
sine iniuria potest) sacrorum mysteriorum commu- 
nione aíque ipso venerando salutarique baptismate 
privet (hoc enim quosdam passos esse comperti 
sumus et vicos integros vel adeo agros, et clericos 
pariter atque eos qui eztra clericorum numerum sunt 
talibus interdictis vel anathematibus subiectos esse): 
eiusmodi ineptissima et. omni impietate plena facta, 
quae etiam ad offensionem ipsius orthodoxae fidei 
spectant, omnimodo prohibita sint neque ulla con- 
suetudo obtinere valeat, quae tam absurdam exactio- 
3 nem inducat. Obvium enim est unumquemque po- 
(issimum sua sponte ex operis suis deo ciusque 
ministris conferre debére quae ipsi videbuntur, non 
compelli ad id et cogi fortasse etiam inopem eum- 
que, cui fructus ea agricultura propter casus, ut 
4 fit, non provenerunt. Nam per hoc necessitatem 
uidem tollimus, voluntariam autem. conferentium 
argitatem non modo non reprimimus, sed etiam col- 
5 laudamus. Quamobrem etiam. gravissimis poenis 
quae a nobis sancita sunt munientes iubemus eum, 
qui supra relatorum aliquid violare ausus fuerit, et 
ex ipsa sacrosancta ecclesia quae ei commendata 
est eiusque rebus expelli omnesque, qui tale quid 
facere conentur , removeri a rebus quae competunt 
omibus, quarum cura eis commissa est, et ab ipsa 
administratione, quoniam indignos 56 tam hac quam 


fl. 


ipso sacerdotio praebent. praeterea et decem libra- 
6 rum auri poena plectantur. Quae autem a. nobis 
per hanc sacram legem pragmaticam statuta sunt, 
ea valere et observari constituimus in hac tantum- 
modo regia urbe eiusque territorio et in reliquis 
locis regionibusque, qui sunt sub dispositione sedis 
huius inclitae urbis vel beatissimorum episcoporum 
metropolitanorum qui ab ea ordinati sunt, ut et qui 
episcopi sub ipsis metropolitis episcopatum vel sacer- 

otium vel reliquas praefecturas administrationesque 
commemoratas meruerunt, isdem formis subiciantur 
easque observent. 

39 Sancimus, ne quis duobus monasteriis praesit, 
sed ut ea sint quidem sub religiosissimo episcopo 
eius territorii in quo sita sunt, unumquodque vero 
proprium habeat antistitem, quo de institutione et 
factis antistitis respondeat episcopus, de monachis 
antistes: eoque modo bona disciplina servabitur nec 
quicquam. deinceps. turbulenter vel per superbiam 
potissimum ab tis fiet qui hunc sanctum ordinem 
amplexi sunt: quae nunc et in posterum perpetuo 
observari oportet. 

1 Imp. lustinianus A. Atarbio pp. Omnem sem- 
er curam gerentes sacrosanctarum ecclesiarum in 
onorem gloriamque sancíae intemeratae ef com- 

substantialis trinitatis, per quam et nosmet ipsos et 
communem rem publicam salvos fore confidimus, 
sequentes etiam doctrinam sanctorum. apostolorum 
eam, secundum quam ab omni vitio vacuos sacer- 
dotes ordinari oportet, quibus id potissimum iniunc- 


I 38 


26 


DE EPISCOPIS 


οἰκείων εὐχῶν τὴν εὐμένειαν τοῦ φιλανϑρώπου ϑεοῦ 
τοῖς κοινοῖς περιποιεῖν ἐτάχϑησαν πράγμασι, διὰ τοῦ 
παρόντος νόμου ϑεσπίξομεν, ὁσάκις ἂν ἐν οἷᾳδήποτε 
πόλει ἱερατικὸν ϑρόνον σχολάσαι συμβαίη, ψήφισμα 
γίνεσϑαι παρὰ τῶν οἰκούντων τὴν αὐτὴν πόλιν ἐπὶ 
τρισὶ 1 τοῖς ἐπὶ ὀρϑῇ πίστει καὶ βίου σεμνότητι καὶ 
τοῖς ἄλλοις ἀγαϑοῖς’ μεμαρτυρημένοις, ὥστε "ἐκ τούτων 
τὸν ἐπιτηδειότερον εἰς τὴν ἐπισκοπτὴν προχειρίζεσϑιαι. 
1. δὲ γὰρ οἱ ἅγιοι καὶ ἔνδοξοι ἀπόστολοι οἱ τὴν ἱερω- 
σύνην παρὰ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ τοῦ ϑεοῦ ἡμῶν 
δεξάμενοι καὶ πάντων τῶν ἀγαϑῶν τὴν γῆν πληρώσαντες 
καὶ τὴν αὐτοῦ διδασκαλίαν ἅπασι παραδεδωκότες οὐδὲ 
αὐτῆς τῆς ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ ζωῆς αὐτῶν ὑπὲρ τῆς 
ἡμετέρας σωτηρίας ἐφείσαντο, ms οὐ δίκαιόν ἐστι 
τοὺς ὑπεισιόντας εἰς τὴν αὐτῶν τάξιν καὶ ἐγκαϑέστα- 
μένους τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν ἱερέας καϑαρὰν 
κεκτῆσϑαι esa σιν καὶ τῶν μὲν χρημάτων ὑπερ- 
φρονεῖν, πᾶσαν δὲ τὴν ἑαυτῶν ζωὴν εἰς τὸν φιλὰν- 
2 (1) ϑρωπον ἀνατείνειν ϑεόν; Ὥστε προσήκει τοιούτους 
ἐπιλέγεσθαι καὶ χειροτονεῖσθαι ἱερέας, οἷς οὐκ ἔστιν 
οὔτε τέκνα οὔτε ἔγγονοι, ὀπειδὴ οὐχ οἷόν τέ ἔστι τὸν 
περὶ τὰς βιωτικὰς ἠσχολημένον φροντίδας, ἃς οἱ παῖ- 
δὲς μάλιστα τοῖς γονεῦσι παρέχουσι, τὴν πᾶσαν σπου- 
δήν τε καὶ εὔνοιαν περὶ τὴν ϑείαν λειτουργίαν καὶ 
8 τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἔχειν πράγματα. Τινῶν γὰρ διὰ 
τὴν εἰς ϑεὸν ἐλπίδα καὶ διὰ τὸ τὰς ἑαυτῶν περισῶ- 
σαι ψυχὰς προστρεχόντων ταῖς ἁγιωτάταις ἐκκλησίαις 
καὶ τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῖς ταύταις προσφερόντων καὶ 
καταλιμπανόντων ἐπὶ τῷ εἰς πτωχοὺς καὶ πένητας καὶ 
ἑτέρας εὐσεβεῖς ταύτας δαπανᾶσϑαι χρείας, ἄτοπόν 
ἐστε τοὺς ἐπισκόπους εἰς οἰκεῖον ταῦτα ἀποφέρεσϑαι 
κέρδος ἢ περὶ ἴδια τέκνα καὶ συγγενεῖς καταναλίσκειν. 
4 Χρὴ γὰρ καὶ τὸν ἐπίσκοπον μὴ ἐμποδιζόμενον 
προσπαϑείᾳ σαρκικῶν τέκνων πάντων τῶν πιστῶν 
πνευματικὸν εἶναε πατέρα. διὰ ταῦτα τοίνυν ἀπαγο- 
ρεύομεν τὸν ἔχοντα τέκνα ἢ ἐγγόνους χειροτονεῖσϑαι 
ὃ (2) ἐπίσκοπον. Τοὺς δὲ νῦν ὄντας ἐπισκόπους ἢ 
μέλλοντας γίνεσϑαι ϑεσπίζομεν μηδαμῶς ἔχειν ἐξου- 


σίαν διατίϑεσθϑαι ἢ δωρεῖσϑαι ἢ xaO" ἑτέραν olav- 
δήστοτε περίνοιαν ἐκποιεῖν τι τῆς ἑαυτῶν περιουσία, 
ἣν μετὰ τὸ γενέσϑαι ἐπίσκοποι ἐκτήσαντο ἢ ἀπὸ δια- 
ϑηκῶν ἢ ἀπὸ δωρεῶν ἢ καϑ' ἕτερον οἱονδήποτε τρό- 
σον, πλὴν εἰ μὴ μόνα, ἃ πρὸ τῆς ἐπισκοπῆς ἐξ οἷασ- 
δήποτε αἰτίας ἔσχον ἢ μετὰ τὴν ἐπισκοπὴν ἀπὸ 
γονέων καὶ ϑείων καὶ ἀδελφῶν εἰς αὐτοὺς " περιῆλ- 
6 ϑὲν ἢ καὶ περιελεύσεται. Πάντα δὲ, ὅσα μετὰ τὴν 
χειροτονίαν ἐξ οἱασδήποτε αἰτίας, καϑὰ εἴρηται, χωρὶς 
τῶν εἰρημένων προσώπων εἰς αὐτοὺς περιῆλϑε, τῇ 
παρ᾽ αὐτῶν ἐπισκοπουμένῃ αγιωτάτῃ ἐκκλησίᾳ διᾶ- 
φέρειν κελεύομεν καὶ ἐκδικεῖσϑαι παρ᾿ αὐτῆς, οὐδενὸς 
ἑτέρου προσώπου δυναμένου ἐκ τούτουϑ εἰς οἰκεῖον 
7 ἀπενεγκεῖν κέρδοθ. Τίς γὰρ ἂν ἀμφισβητήσειεν, eX οἱ 


, ^ 2$, 2 , » 
A0VUTOLS τὰς ἰδίας οὐσίας καταλείψαντες 7] και xacoMu- 


πάνοντες ἢ xal xaO". ἕτερον τρόπον παραπέμψαντεξ ἢ 
παραπέμποντες οὐκ ἀφεωράκασιν εἰς τὴν αὐτὴν ἑἱερωσὺ- 
γην καὶ πιστεύσαντες, ὡς οὐ μόνον τὰ παρ᾽ αὐτῶν κατα- 
λειφϑέντα εὐσεβῶς δαπανήσουσιν, ἀλλὰ καὶ τὰς ἰδίας 
αὐτῶν οὐσίας τούτοις προσϑήσουσι, τοῦτο ποιοῦσι; 
8 (3) TX δὲ γενικῆς ἡμῶν ταύτης νομοθεσίας. μόνα 
ἐξαιροῦμεν τὰ περιγινόμενα οἷαδήποτε πράγματα Eg. 
φανίῳ τῷ αγιωτάτῳ ἀρχιεπισκοπῷῳ τῆς εὐδαίμονος 
ταύτης πόλεως καὶ πατριάρχῃ μέχρι τῆς παρούσης 
ἡμέραθβ" ἐπὶ γὰρ «ois ἀπὸ τοῦ παρόντος poo 
αὐτῷ προσγίνεσϑαι κρατεῖν τὰ παρ᾽ ἡμῶν διατυπῶω- 
ϑέντα καὶ τῇ ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ προσήκειν 
9 (4) ταῦτα ϑεσπίζομεν. Μετὰ δὲ τὴν τῶν ϑεοφι- 
λεστάτων ἐπισκόπων τελευτὴν τοὺς κατὰ καιρὸν οἴκο- 
νόμους λόγους ἀπαιτεῖσϑαι τῶν παρ᾽ αὐτῶν καταλε- 
λειμμένων πραγμάτων καὶ τῇ ἁγιωτάτῃ ἐκκλησίᾳ 
προσήκειν ἐκ ταύτης ἡμῶν τῆς νομοθεσίας ὀφειλόν- 

bI ^ ^ ^ 2 , ^ 
10 (5) τω». Καὶ αὐτοὺς δὲ τοὺς οἰκονόμους κατὰ 
κρίσιν καὶ δοκιμασίαν γίνεσϑαι κελεύομεν, εἰδότας, 
ὡς παντὶ τρόπῳ καϑ' ἕκαστον ἐνιαυτὸν λόγουβ ὑφέ- 
ξουσι τῷ ἁγιωτάτῳ ἐπισκόπῳ τῆς οἰκείας διοικήσεως 
καὶ πᾶν, ὅπερ ἂν φανεῖεν τὰ ἐκκλησιαστικὰ περάγ- 
ματα καταβλάψαντες ἢ κέρδος οἰκεῖον ποιησάμενοι, 


(1) P e gie ins. Nomoc. 
om. Coll. 


(2) sic Nomoc., «4 ins. Coll. 


(3) τούτων Nomoc. (4) τούτοις Nomoc., 


- 


tum est, ut precibus suis benevolentiam dei clementis 
rebus communibus concillent, praesenti lege sanci- 
mus, uf, quotienscumque in qualibet civitate sedem 
sacerdotalem $acare contigerit, ab iis qui in ea civi- 
tate habitant decretum fiat de tribus personis, de 
uarum vecta fide vita honesía reliquisque virtuti- 
des constet, ut ex his qui magis idoneus sit ad 
1 episcopatum | promoveatur. i enim sancti et 
gloriosi apostoli, qui sacerdotium a domino Christo 
deo nostro acceperunt et omnibus virtutibus terram 
impleverunt. eiusque. doctrinam cunctis tradiderunt, 
ne vitae quidem ipsi in hoc mundo pro salute nostra 
pepercerunt, quomodo $ustum non erit eos, qui in 
eorum locum succedunt et sacrosanctarum ecclesia- 
rum sacerdotes instituuntur , purum propositum ha- 
bere et pecuniam contemnere omnemque vitam suam 
2 ad deum clementem applicare? Itaque tales con- 
venit sacerdotes eligi et ordinari, qui neque liberos 
neque nepotes habeant, quoniam vitae cottidianae 
curi$ occupatus, quas liberi potissimum parentibus 
afferunt, non potest studium omne cogitationemque in 
3 " divino cultu rebusque ecclesiasticis collocare. Nam 
cum quidam propter spem quam. in deo habent et ut 
animae eorum salvae fiant ad sacrosanctas ecclesias 
accedant iisque ipsis facultates suas offerant et re- 
linquant, ut in ptochos et pauperes aliosque pios 
usus expendantur, absurdum est episcopos haec in 
proprium lucrum vertere vel in liberos suos cogna- 
4 tosque expendere. iscopum enim oportet non 
PERMaGY- carnalium Hbener Hn affectione omnium 
fidelium patrem esse spiritualem. | quamobrem eum 
qui liberos vel nepotes habet, episcopum ordinari 
9 wvelamus. Episcopis autem qui nunc sunt quive 
erunt facultatem omnino adimimus testandi vel do- 


nandi vel per aliam quam machinationem alienandi 
quid de rebus suis, quas, postquam episcopi facti 
sunt, sive ex: testamentis sive ec; donationibus aliove 
quo modo adquisierint, nisi ea sola, quae ante epis- 
copatum ea: qualibet causa tenuerunt quaeve postea 
a parentibus paíruis avunculis fratribus ad eos per- 
6 venerunt vel pervenerint. Omnia vero, quae post 
ordinationem ex: quavis causa, prout dictum est, 
non a memoraíis personis ad eos perveniunt, ad 
sacrosanctam ecclesiam cuius eyiscopi sunt perti- 
nere et ab ea vindicari iubemus, neque ulla alia 
persona quicquam ea his in proprium lucrum au- 
7 ferre poterit. Quis entm dubitet, quin qui his 
facultates suas reliquerint vel relinquant | aliove 
quo modo ad eos transtulerint vel transferant, ad 
ipsum sacerdotium respecxerint idque fecerint confisi 
eos non solum quae ab ipsis relicta sunt pie erogatu- 
ros, sed etiam proprias facultates his addituros esse? 
8 Ab hac autem generali lege nostra eas res so- 
las excipimus, quae Epiphanmias sanctissimus huius 
felicissimae urbis archiepiscopus et patriarcha ad 
hunc usque diem adquisitt: in iis enim, quae ab hoc 
tempore ei adquirentur, valere quae a nobis con- 
stituta sunt eaque ad sanctissimam magnam eccle- 
9 síam pertinere sancimus. | Post mortem vero re- 
ligiosissimorum episcoporum pro tempore oeconomi 
debent rationes ecigere rerum ab iis relictarum, 
quae ex hac lege nostra ad sacrosanctam magnam 
10 ecclesiam pertinere debent. Ipsos etiam. oeconomos 
cum iudicio ac consideratione creari iubemus scien- 
(es omnimodo singulis annis rationes administratio- 
nis suae sanctissimo episcopo reddere et, si quo 
damno res ecclesiasticas afe vel in lucrum 
proprium quid vertisse visi fuerint, hoc rebus eccle- 


2 


MET CLERICIS 


tv 
NE 
ον 


21 


l 8 


τοῦτο τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ἀποδώσουσι! πράγμασι»" 
ὥστε, εἰ μὲν περιόντες τοὺς τοιούτους ὑπόσχοιεν 1λό- 
γους, γίνεσϑαι τὰ εἰρημένα, εἰ δὲ τελευτήσαιεν ijv 
TOUS? αὐτοὺς λόγους ὑποσχεῖν, τότε τοὺς αὐτῶν κλη- 

ονόμους ὑπαχϑῆναι τῇ τοιαύτῃ ζητήσει καὶ συνελα- 

ἤναι πρὸς ἀποκατάστασιν πάντων, ὧν ἂν ἐντεῦϑεν 
11 (6) φανεῖεν ὀφείλοντες. 4εῖν δὲ φήϑημεν καὶ 
τὰ ἐπὶ τοῖς τὴν φροντίδα ἀναδεδεγμένοις ἢ καὶ ἄνα- 
δεξομένοις τῶν τε εὐαγῶν ξενώνων καὶ νοσοκομείων 
καὶ πτωχείων καὶ ὀρφανοτροφείων καὶ ᾿βοεφοτροφείων 
διατυπῶσαι. καὶ γὰρ αὐτοῖς πᾶσαν ἄδειαν ἀναιροῦ- 
μὲν τοῦ τὰ κτηϑέντα αὐτοῖς μετὰ τὸ παραλαβεῖν τὰ 
εἰρημένα φροντίσματα ἢ κατὰ διαϑήκας ἢ xad" ἕτε- 
ov οἱονδήποτε τρόπον ἢ περίνοιαν εἰς ἕτερα μετατι- 
ϑέναι πρόσωπα, πλὴν εἰ μὴ ὅσα πρώην ἔτυχον ἔχον- 
τεβ ἢ μετὰ ταῦτα ἀπὸ γονέων ἢ ϑείων καὶ ἀδελφῶν 
12 εἰς αὐτοὺς περιῆλθε. Πάντα δέ, ὅσα τοῖς εἰρη- 
μένοις εὐαγέσιν οἴκοις προσήκει ἢ εἰς τοὺς τούτων 
προεστῶτας μετὰ τὸ τὴν τοιαύτην ἀναδέξασϑαι φρον- 
τίδα περιῆλθεν ἢ περιελεύσεται, τοῖς αὐτοῖς εὐαγέσι 
διαφέρειν οἴκοις καὶ εὐσεβῶς περὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς ὃν- 
13 τὰς ἢ ϑεραπευομιένους διοικεῖσϑαι κελεύομεν. Πρό- 
δηλον γάρ ἐστιν, ὅτι ὁ καταλιμπάνων ἢ ὠρούμενος 
ἐγγράφως ἢ ἀγράφως ξενοδόχῳ ἢ νοσοχόμῳ ἢ πτωχο- 
τρόφῳ ἢ ὀρφανοτρόφῳ ὑπὲρ τούτου δίδωσιν, ἵνα δὲ 
αὐτοῦ εὐσεβῶς διοικηϑῇ, ὡς καὶ πολλὴν εὐσεβείας 
ἀφορμὴν αὐτοῦ ἔχοντος διὰ τοὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ φροντιζο- 
14 μένου. Καὶ οὐ δίκαιόν ἐστε τοῦτον, ἅπερ προ- 
γάσει τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ φροντιζομένων λαμιβάνει, μὴ 
περὶ αὐτοὺς ἢ καὶ ὑπὲρ αὐτῶν ἀναλίσκειν, ἀλλ᾽ εἰς 
ἴδιον αὐτὰ πρόσωπον ἀποφέρεσϑαι καὶ οἰκεῖον ποιεῖ- 
σϑαι κέρδος τοῦ φόβου τοῦ ϑεοῦ καταφρονήσαντα. 
1 Τίς γὰρ τὸν τὴν τοιαύτην ἔχοντα φροντίδα μὴ 
Miam. d διὰ τοῦτο ταύτην ἀναδέξασϑαι, ἵνα" μὴ μό- 
vov ὅδα αὐτῷ ἔξωϑεν περιγίνεται, ἀλλὰ καὶ ὅσα 
16 (1) ἔτυχεν ἐσχηκὼς περὶ αὐτὴν δαπανήσῃ; Ἔτι 
καὶ τοῦτο κελεύομεν, ὅσα μετὰ τὴν δεόντως παρὰ τῶν 


τοιούτων προσώπων γινομένην περὶ τοὺς ὑπ᾽ αὐτῶν δ 
φροντιζομένους δαπάνην καὶ ἐπιμέλειαν περί τε τὰ 
πράγματα καὶ τοὺς οἴκους ἐκπεριττεῦσαι συμβαίη, 
11 ταῦτα προχωρεῖν εἰς ἀγορασίαν προσόδων. Παν- 
ταχοῦ γὰρ ἡμῖν σκοπὸς εἰς ἐπίδοσιν ἤτοι αὔξησιν 
ἄγεσϑαι τὰ εἰς εὐσεβεῖς ἀφορισμένα χρείας πράγματα" 
οὕτως γὰρ ἕκαστος ὑπὲρ τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς τι πρᾶξαι 
βουλόμενος προϑυμότερον ἐπιδώσει, ἐὰν τὰ παρ᾽ αὐ- 
τοῦ παρεχόμενα εὐσεβῶς μέλλειν διοικεῖσϑαι πιστεύ- 
18 (8) σειεν. Εἰ δὲ συμβῇ τινὰ τούτων παύσασϑαι 
τῆς φροντίδος, ἧς εἶχε, ϑεσπίξζομεν τοῦτον sis τό- 
πον αὐτοῦ καϑισταμένου μετὰ τοῦ φόβου τοῦ δεσπό- 
του ϑεοῦ λόγους ἀπαιτεῖσϑαι πάσης τῆς παρ᾽ αὐτοῦ 
γενομένης διοικήσεως, καϑὰ τῇ θείᾳ ἡμῶν ταύτῃ πε- 
ριέχεταιε νομοϑεσίᾳ, εἰδότος καὶ τοῦ uer αὑτὸν καϑ- 
ἱσταμένου, ὡς τῷ δεσπότῃ ϑεῷ τὸν ὑπὲρ τούτου 
19 (9) λόγον ὑφέξει. Ἔτι ϑεσπίζομεν, καϑὰ τοῖς 
ϑείοις διώρισται κανόσι, μήτε ἐπίσκοπον μήτε χωρε- 
σίσκοπον μήτε περιοδευτὴν μήτε πρεσβύτερον μῆτε 
ἄλλον οἱασδήποτε ἀξίας κληρικὸν ἐπὶ δόσει χειροτονεῖ- 
20 σϑαι. “4λλὰ μηδὲ οἰκονόμον ἢ ἐκκλησιέκδικον 
ἢ ξενοδόχον ἢ νοσοκόμον ἢ πτωχοτρόφον ἢ ὀρφανο- 
τρύφον ἢ βρεφοτρόφον 7 τὸν ἐπὶ τῆς πτωχείας παρα- 
σχόντα τι γίνεσϑαι, ἀλλὰ κατὰ κρίσιν καὶ δοκιμασίαν 
τῶν κατὰ τύπον ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων τούτους 
21 προβάλλεσϑαι. Εἰ δέ τις εὑρεϑείη προφάσει τῶν 
εἰρημένων χειροτονιῶν καὶ φροντισμάτων διδούς τι 
5 λαμβάνων, εἴτε ἐπίσκοπος εἴη εἴτε κληρικός, καὶ 
τὸν παρέχοντα καὶ τὸν λαμβάνοντα ἔξω τῆς ἱερωσύ- 
νης καὶ τοῦ κλήρου γίνεσϑαι κελεύομεν, μετὰ τὸ ὑπὸ 
τὴν κατάχρισιν αὐτοὺς εἶναι τοῦ δεσπότου ϑεοῦ. 
22 Εἰ δέ τις διὰ προστασίας γένηται καὶ εὑρεϑείη 
διδοὺς τι, τὸν γινόμενον ἔξω τοῦ κλήρου γίνεσϑαι 
23 κελεύομιεν. Εἰ δὲ οἰκονόμος ἢ ἐκκλησιέκδικος ἢ 
χωρεπίσκοπος ἢ περιοδευτής 3) ξενοδόχος ἢ νοσοκόμος 
ἢ πτωχοτρόφος ἢ ὀρφανοτρόφος ἢ βρεφοτρόφος ἢ ὁ 
καλούμενος ἐπὶ τῆς πτωχείας παρασχὼν τε φανείη 


(1) sic Coll, ἀποσώσουσι Nomoc. 
Coll. (6) παρὰ τοῦ ins. 


(2) «ovs om. Nomoc. 


(3) συμελϑεῖν Col. (4) ἂν ins. Hercher (5) αὐτοῦ 


siasticis restituere debere. ac si ipsi quidem super- 
stites eiusmodi rationes subierint, tunc quae dicfa 
sunt fient: sin autem defuncti fuerint, antequam 
rationes reddiderint, tunc heredes eorum eiusmodi 
quaestioni subiciantur atque ad restitutionem eorum 
compellantur egenum ue eapropter debere eos con- 
11 stiteri. Etiam de iis auiquid definiendum esse 
credidimus, qui curam venerabilium cenonum noso- 
comiorum ptochiorum orphanotrophiorum brepho- 
trophiorum susceperunt vel suscipient. quibus et 
ipsis omnem licentiam adimimus ea quae sibi ad- 
quisierint, postquam memoratas curas susceperint, 
sive testamento sive alio quo modo vel machinatione 
in alios transferre, praeterquam si quid antea ha- 
buerint vel postea a parentibus patruis avunculis 
12 /fratribus ad eos quid pervenerit. | Quaecum- 
que vero ad supra dictas venerabiles domus perti- 
nent quaeve ad earum antistites post eiusmodi 
curam susceptam pervenerunt vel pervenient, ea ea- 
rundem venerabilium domorum esse ac pie in eos 
18 qui ibi degunt vel curantur erogari iubemus. Ma- 
nifestum enim est eum, qui cenodocho vel nosocomo 
vel ptochotropho vel orphunotropho quid relinquit 
vel donat sive in scripiis sive sine scriptura, ideo 
dare, ut per eum pie erogetur, quippe qwi multas 
vietatis occasiones habeat per eos qui sub ipsius 
14 cura sunt. Neque iustum est hunc, quae ac- 
cipit eorum nomine qui sub eius cura sunt, ea non 
in eos vel pro dis erogare, sed in suam personam 
convertere. et groprvum inde lucrum parare dei ti- 
15 more posthabito. Quis enim est, qui tali cura 
instructus mon idcirco eam se suscepisse putet, ut 
non solum quae eatrinsecus ad se perveniunt, sed 
16 etiam omnia quae habuit in eam impendat? Prae- 
terea et hoc iubemus, ut si quid post factos ab his 


personis sumptus in eos. quorum curam gerunt et 
post debitam rerum | aedificiorumque | curationem 
superesse contigerit, id ad reditus comparandos pro- 
17 ficiat. Ubique enim id enitimur, ut quae ad 
pios usus destinata sunt incrementum vel augmentum 
capiant: i(a enim quisquis pro animae suae salute 
aliquid facere vult, promptius donabit, quando con- 
fisus. fuerit ea quae offeruntur pie. administratum 
18 iri. Quod si quem eorum contigerit administra- 
tionem. quam habuit deponere, sancimus ab eo qui 
ei substitutus fuerit cum domini dei timore rationes 
ei totius ab eo peractae administrationis reposci, 
quemadmodum sacra hac lege mostra continetur : 
sciente substituto, quod domino deo ea de re ratio- 
19 nem reddet. Vetamus praeterea, quemadmodum 
sacris canonibus definitum est, episcopum vel chor- 
episcopum vel visitatorem vel presbyterum aliumve 
cuiusübet dignitatis clericum per largitionem creari. 
20 Neve etiam oeconomus defensor ecclesiae ceno- 
dochus nosocomus  ptochotrophus orphanotrophus 
brephotrophus quive ptochio praeficiendus est lar- 
gittonis interventu fiat, sed $udicio et inquisitione 
religiosissimorum eius loci episcoporum | promo- 
21 veatur. Quod si quis inventus fes sub prae- 
tectu dictarum ordinationum vel curationum quid 
dedisse vel accepisse, sive episcopus sit sive cleri- 
cus, tam dantem quam accipientem sacerdotio et 
clericatu privari iubemus, praeterquam quod. do- 
22 mini dei vindictae subiacent. Sin autem per 
patronatum quis creatus fuerit et aliquid. dedisse 
inventus fuerit, creatum 6 clero eximi iubemus. 
23 Sin apparuerit oeconomum aut defensorem ec- 
clesiae vel chorepiscopum vel circuitorem vel aeno- 
dochum vel nosocomum vel ptochotrophum vel or- 

phanotrophum vel brephotrophum vel ptochio prae 


4* 


I 3 


98 DE EPISCOPIS 


ἐπὶ τῷ τὴν τοιαύτην ἑαυτῷ περιποιῆσαι φροντίδα, καὶ 
τοῦτον ἀποκινεῖσϑαι τῆς τοιαύτης φροντίδος κελεύομεν. 
21 (10) "Ex. ϑεσπίζομεν πάντας τοὺς κληρικοὺς τοὺς 
ἐν ἑχάστῃ ἐκκλησίᾳ δι᾽ ἑαυτῶν ψάλλειν τά τε νυκτερινὰ 
xai τὰ ὀρϑρινὰ καὶ τὰ ἕσπερινά, καὶ μὴ μόνον ἐν τῷ 
δαπανᾶν τὰ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα κληρικοὺς φαίνε- 
σϑαι, óvoua μὲν ἔχοντας κληρικῶν, μὴ ἐπιτελοῦντας δὲ 
τὸ πρᾶγμα τοῦ κληρικοῦ πρὸς τὴν λειτουργίαν τοῦ δε- 
25 σπότου ϑεοῦ. L4vomov γάρ ἐστιν ἀντ᾽ αὐτῶν 
γραπτοὺς ἀνάγκης ἐπαγομένης αὐτοῖς ψάλλειν. εἰ γὰρ 
πολλοὶ τῶν λαϊκῶν διὰ τὸ τὴν οἰκείαν ὠφελῆσαι 
ψυχὴν ταῖς ἁγιωτάταις Yos en προσεδρεύοντες σπου- 

aio, περὲ τὴν ψαλμῳδίαν δείκυνται, σπτῶς οὐκ ἄτοπον 
τοὺς κληρικοὺς τοὺς ἐπὶ τούτῳ τεταγμένους μὴ πλη- 
20 ροῦν τὸ οἰκεῖον ἐπάγγελμα; 4ιὸ παντὶ τρόπῳ 
τοὺς κληρικοὺς ψάλλειν κελεύομεν" καὶ καταζητεῖσϑαι 
αὐτοὺς παρὰ τῶν κατὰ καιρὸν ϑεοφιλεστάτων ἐπι- 
σχύπων καὶ δύο πρωτοπρεσβυτέρων ἑκάστης ἐκκλησίας 
καὶ τοῦ καλουμένου ἄρχοντος ἤτοι ἐξάρχου καὶ τοῦ 
ἐκδίκου ἑκάστης ἁγιωτάτης ἐκκλησίας, καὶ τοὺς μὴ 
εὑρισκομένους ἀμέμπτως ταῖς λειτουργίαις προσκαρ- 
21 τεροῦντας ron τοῦ κλήρου κσϑίστασϑαι. Οἱ yag 
»αταστήσαντες ἤτοι κτίσαντες τὰς ἁγιωτάτας ἐκκλησίας 
ὑπὲρ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας καὶ τῆς κοινῆς πολιτείας 
κατέλιπον αὐταῖς οὐσίας, δι᾽ ov ὠφειλον αἱ ϑεῖαι 
λειτουργέαε γίνεσϑαι, ἐφ᾽ ᾧτε διὰ τῶν λειτουργούν- 
των ἐν ταῖς ἁγιωτάταις ἐκκλησίαις εὐλαβεστάτων κλη- 
28 ρικῶν ϑεραπεύεσϑαι τὸν δεσπότην ϑεόν. “ἄδειαν 
δὲ παρέχομεν παντὶ προσώπῳ τῷ γινώσκοντι τούτων 
τε παραβαινόμενον τοῦτο προσαναγγέλλειν καὶ φανε- 
29 (11) ροῦν. Τὰ δὲ παρ᾽ ἡμῶν ϑεσπισϑέντα πέ- 
qd παραδοῦναι xai εἰς ἔργον ἀχϑῆναι μετὰ τῆς τοῦ 

εοῦ εὐμενείας κελεύομεν, ὑφορωμένων τῶν παρα- 
βαίνειν ταῦτα τολμώντων πρῶτον μὲν τὸν ἐκ τῆς 
τοῦ δεσπότου ϑεοῦ κρίσεως κίνδυνον, ἔπειτα δὲ καὶ 
τὰς ἐγκειμένας τῇ αὐτῇ νομοϑεσίᾳ ποινάς. D. k. Mart. 
Constantinopoli dn. Iustiniano pp. A. 11 cons. [a. 528] 

42 (43) Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Επιφανέῳ ἀρχιεπι- 
σκόπῳ Κωνσταντινουπόλεως καὶ πατριάρχῃ. Πᾶσαν 


ἀεὶ ποιούμενοι πρόνοιαν τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν, 
δι’ ὧν καὶ τὴν ἡμετέραν βασιλείαν κρατύνεσϑαι καὶ 
τὰ κοινὰ πράγματα τῇ τοῦ φιλανϑρώπου ϑεοῦ χάριτι 
τειχίζεσϑαι πεπιστεύκαμεν, ἀλλὰ μὴν καὶ τὰς ἡμῶν 
τε καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων ψυχὰς σπουδάζοντες πε- 
ρισώξεσϑαι καὶ τούτου χάριν ἐπιμελούμενοι διὰ exis 
τὸς τοῦ μήτε τὰ συμφέροντα ταῖς ἀγιωτάταις ἔκκι 

σίαις καϑ' οἱανοῦν πόλιν οὔσαις τρόπῳ τινὶ κατολι- 
γωρεῖσϑαι μήτε" τὰς ἐν αὐταῖς ϑείας λειτουργίας ἐκ 
τῆς τῶν ϑεοφιλεστάτων ἱερέων ἀπουσίας ἐμποδίζε- 
σϑαι ἢ μὴ προσηκόντως ἐπιμελεῖσϑαι, ἀλλὰ μηδὲ τὰ 
τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν ἐκδαπανᾶσϑαι πράγματα 
διά τε τῶν ἐν ταῖς ὁδοῖς καὶ διὰ τῶν ἐνταῦϑα. περέ 
τε τοὺς ἀνιόντας ἱερέας καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς ὄντας 
κληρικοὺς ἢ οἰκέτας δαπανωμένων, ὥστε πολλάκις καὶ 
δανείων γίνεσϑαι χρείαν καὶ τὸ ἐντεῦϑεν ἔρχεσϑαι 
βάρος ἐπὶ τὰς αὐτὰς ἁγιωτάτας ἐκκλησίαῤ, πρὸς τὸ 
pe τὴν τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγ «tov 'δεόντως 
προϊέναι διοίκησιν παρὰ τὸν τῆς ἀποδημίας τῶν ϑεο- 
φιλεστάτων ἱερέων καιρόν, ταύταις πρὸς τὴν σὴν μα- 

, - 3 - , » 

καριότητα ταῖς ϑείαις συλλαβαῖς χρήσασϑαι δεῖν gr 
| ϑημεν. Δι’ ὧν αὐτῇ παρακελευόμεϑα καταστῆσαι 
πᾶσι φανερὸν τοῖς κατὰ τὰς μητροπόλεις ἑκάστης 
ἐπαρχίας vm αὐτῇ τεταγμένοιβ οσιωτάτοιβ LEQEUGUP, 
ὡς οὐ προσήκει τινὰ τούτων ἢ τῶν ἐν ταῖς ἄλλαις 
τῆς ἐπαρχίας πόλεσι ταῖς ὑπὸ τῷ μητροπολέτῃ τεταγ- 
μέναις ϑεοφιλεστάτων ἐπισχόπων κατ᾽ οἰκείαν γνῶ- 
μην δίχα Balac ἡμῶν ἰδικῆς προστάξεως ἀπολιμπά- 
νειν μὲν τὴν παρ᾽ αὐτοῦ διοικουμένην ἀγιωτάτην 
ἐκκλησίαν, εἰς δὲ τὴν εὐδαίμονα ταύτην ἀνιέναι πόλεν 
οἱουδήποτε πράγματος ἀνακύπτοντος, ἀλλὰ 3 πέμπειν 
ἐνταῦϑα ἕνα ἢ δύο τοῦ ὑπ᾽ αὐτὸν εὐαγοῦς κλήρο 
καὶ ποιεῖν φανερὰ τῇ ἡμετέρᾳ εὐσεβείᾳ, περὶ ὧν 
δέονται, ἢ δι αὐτῶν ἐξ εὐϑείας προσιόντων ἡμῖν ἢ 
διὰ μέσης τῆς σῆς μακαριότητος, οὕτω τε TUMNAVELV 
δικαίας τε καὶ συντόμου τῆς ἡμετέρας βοηϑείας, 
2 Εἰ γάρ τι τῶν εἰς ἡμᾶς φερομένων τοιοῦτον ἡμῖν 
εἶναι φανείη, ὡς δεῖσϑαι τῆς αὐτῶν τῶν ϑεοφιλεστά- 
των ἱερέων παρουσίας, τηνικαῦτα παραγενέσϑαι προσ- 


(1) e. 42 extat in Coll. et Nomoc. (2) μηδέ libri 
οἱουδήποτε τὶ. à. ἀνιέναε ἀλλά Nomoc. 


(3) ἀνεέναι πόλιν οἱουδήποτε m. à. ἀλλά Coll, πτόλιν ἄνευ 


positum quid dedisse, ut talis curatio ipsi committatur, 
hunc quoque removeri ab ea curatione iubemus. 
24 Ad hoc sancimus, ut omnes clerici per singu- 
las ecclesias constituti per se ipsos et nocturnas et 
matutinas et vespertinas preces cantent neve in con- 
sumendis tantummodo rebus ecclesiasticis clerici esse 
videantur nomen clericorum gerentes, ministerio ta- 
men domini dei quod. clericorum est se subtrahentes. 
25  Absurdum etenim est, cum ipsis necessitas in- 
cumbat, e cni (vicarios?) eorum loco canere. 
nam si multi laici, ut animae suae consulant, ad 
sacrosanctas ecclesias confluentes studiosos se circa 
psalmodiam | ostendunt, quemadmodum non absur- 
dum est clericos, qui ad hoc ordinati sunt, munus 
26 suum nonimplere? Quamobrem omnimodo cleri- 
cos canere iubemus: et inquiri eos per religiosissi- 
mos pro tempore episcopos et duo archipresbyteros 
et quem praepositum vel ezarchum vocant unius- 
cuiusque ecclesiae et, qui non inventi fuerint sine 
vitio in ministerio perseverare, eos exíra clerum 
21 constitui. Nam qui sacrosanctas ecclesias pro $a- 
lute sua et pro publica utilitate constituerunt atque 
fundaruní, ideo facultates quarum ope sacri ritus 
fierent reliquerunt, ut clerici, qui in sacrosanctis ec- 
28 clesiis ministrant, deum colant. |Permittimus 
autem cuilibet, qui harum quid violari noverit, id 
29 denuntiare et palam facere. Quae a nobis san- 
cita sunt, exsequi et ad effectum perduci cum dei 
benignitate iubemus: m ea violare conati fuerint, 
primum ea domini dei iudicio periculum, deinde 
poenas huic legi insertas expectent. 

42 Idem A. Epiphanio archiepiscopo Constanti- 
nopolitano et patriarchae. Quoniam omnem semper 
curam gerimus $acrosanctarum ecclesiarum, PM 


et nostrum imperium sustineri et communes res cle- 
mentissimi dei gratia muniri confisi sumus, neque. 
minus saluti tam nostrae quam ceterorum omnium 
animarum consulimus ideoque omnimodo solliciti su- 
mus, ne ea quae sacrosanctis ecclesiis in quavis ci- 
vitate constitutis prosunt quoquo modo diminuan- 
tur neve sacri ritus per absentiam religiosissimorum 
sacerdotum impediantur vel minus decenter exse- 
quantur, neve. etiam sacrosanctarum ecclesiarum res 
consumantur per sumptus, qui in itinera et bad 
sacerdotes huc proficiscentes clericosque vel fa 
los eorum comites erogantur, ut saepenumero aeris 
alieni contrahendi necessitas ingeratur, cuius onus 
ipsis sacrosanctis ecclesiis incumbit, praeterquam 
quod. nec rerum ecclesiasticarum administratio, dum 
religiosissimi sacerdotes absunt, uti oportet proce- 
dit: idcirco sacris his litteris ad beatudinem tuam 
1 ufi nos oportere credidimus. Per quas omnes 
piissimos sacerdotes in metropolibus singularum 
provinciarum sub te constitutos, edocere te tubemus, 
non decere eorum quemquam vel religiosissimorum 
episcoporun, qui in reliquis provinciarum civitati- 
bus sub metropolitis constituti sunt, proprio motu 
absque sacra nostra speciali iussione sacrosanctam 
ecclesiam quae ab ipso gubernatur relinquere at- 
que ad hanc felicem urbem proficisci, qualiscumque 
res ders sed mittere huc unum vel duos ex pio 
clero sibi subiecto ef nostrae pietati manifestare, 
ua de re su»plicent, ut vel ipsi recta via vel tuae 
eatitudinis V«terventu ad. no$ pergant, atque ita 
iustum et compendiarium aucilium nostrum nancisci. 
2 Quotienscumque enim quippiam eorum quae 
nos referuntur eiusmodi mobis visum fuerit, ut re- 
quirat praesentiam religiosissimorum episcoporum, 


ET CLERICIS 


29 


I 3 


τάξομεν αὐτοίς. δίχα δὲ τοιαύτης ϑείας ἡμῶν κελεύ- 
σεως οὐδένα παραγίνεσϑαι συγχωροῦμεν" εἰδότος τοῦ 
ταῦτα υὑπερβαίγοντος καὶ τὴν ὀρϑῶς καὶ ὁσίως εἰσε- 
νεχϑεῖσα» παρ᾽ ἡμῶν ἐπὶ τῇ τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλη- 
σιῶν τιμῇ παραφυλακὴν παρεξιόντος, ὡς οὐ μικρᾶς 
, ; L * HU Bg v. * 
ἀγανακτήσεωβ πειραϑήσεται, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀφορισμον 
γενήσεται, εἰ μὲν μητροπολίτῃς εἴη, παρὰ ' τῆς 976 μα- 
καριότητος, EL δὲ τῶν ὑπὸ τὸν μητροπολίτην πόλεων, 
δι᾿ αὐτοῦ τοῦ μητροπολίτου. χρηματικὴν γὰρ ποινὴν 
ὁρίσαι κατὰ τῶν ὑπερβαινόντων τὴν ϑείαν ἡμῶν 
ταύτην διατύπωσιν οὐκ ἀναγκαῖον quonusv, ὡς ἂν 
μὴ eig τὰβ ἁγιωτάτας ἐκκλησίας ἡ ἐντεῦϑεν περισταίη 
β1άβη, ὧν τὰ πράγματα πάσης μειώσεως ἐλεύϑερα 
3 μένει» σπουδάζομεν. Ταῦτα τοίνυν εἰς τὴν ἕκά- 
στου γνῶσιν τῶν ὑπ᾽ αὐτῇ τεταγμένων ϑεοφιλεστά- 
τῶν μητροπολιτῶν ἐπισκόπων ἀγαγεῖν ἡ σὴ ὁσιότης 
ous a, καὶ τὰς gta ἑκάστου πεμπομέναβ ἀπο- 
κρίσεις διά τε τῶν μητροπολιτῶν καὶ δὲ’ αὐτῶν" 
τῶν λοιπῶν τῆς ἐπαρχίας πόλεων ϑεοφιλεστάτων 
ἐπισκόπων, ἃ περὶ τούτων μεμαϑήκασιν, εἰς τὴν ἥμε- 
τέραν εὐσέβειαν ἀνενεγκεῖν. D. k. Mart. Constanti- 
nopoli dn. lustiniano pp. 4. 11 cons. Τ[α. 538] 
49 (44) ?'O αὐτὸς βασιλεὺς Μηνᾷ ἐπάρχῳ πραιτω- 
ρίων Τῆς τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν καὶ τῶν εὐα- 
yov μοναστηρίων προνοοῦντε σεμνότητος ἀπαγορεῦο- 
μὲν πᾶσι τοῖς οἰκοῦσι μοναστήρια συνδιαιτᾶσϑ'αι 
γυναιξὶ μοναστρίαις ἢ πρόφασίν τενα ἐπινοεῖν τοῦ 
κοινωνίαν τινὰ πρὸς αὐτὰρ ἔχειν (τοῦτο γὰρ δικαίαν 
υποψέαν εἰσάγει τοῦ συνεχως καὶ ἡνίκα ἂν βούλοιντο 
συντυγχάνειν αὐταῖς), ἀλλ᾽ οὕτω κεχωρισμένους εἶναι, 
ὥστε μηδεμίαν μετουσίαν πρὸς ἀλλήλους xaO" οἷαν- 
οῦν αἰτίαν ἔχειν αὐτοὺς μηδὲ ἐξευρίσκεσθϑαί τινα 
πρόφασιν ἢ τούτοις ἢ ἐκείναις τῆς μετ᾽ ἀλλήλων δια- 
| γωγῆρ. ᾿“λλὰ μόνους μὲν καϑ' ἑαυτοὺς ἄνδρας ἐν 
ἑκάστῳ μοναστηρίῳ διάγειν τῶν καϑ'᾿ οἱανοῦν αἰτίαν 
πλησιαζουσῶν αὐτοῖς μοναστριῶν κεχωρισμένους, μό- 
νας δὲ καϑ' ἑαυτὰς γυναῖκας οὐκ ἀναμιγνυμένας ἀν- 
δράσιν ὑπὲρ τοῦ πᾶσαν ὑπόνοιαν ἀσέμνου συνδιαγω- 
2 γῆς παντελῶς ἀναιρεϑῆναι. .41λλ᾿ εἰ μὲν ἄνδρες 


εἶεν οἱ πιλείονερ, προσήκει προνοίᾳ τῶν ἐν ἑκάστῃ πόλει 
ϑεοφιλεστάτων ἐπισκύπων τὰς γυναῖκας εἰς ἕτερον 
ἐπιτήδειον τόπον μεϑίστασϑαι καὶ δοϑῆναι μοναστή- 
μον αὐταῖς, ἐν ᾧ δεήσει xaO" ἑαυτὰς τοῦ λοιποῦ 

σεμνῶς διαιτᾶσϑαι. Εἰ δὲ πλείονες εὑρεϑεῖεν αἱ 
γυναῖκεθ οὖσαι ἢ καὶ ἰσάριϑμοι, τοὺς μὲν ἄνδρας μεϑ-- 
ἔστασϑαι, τὰς δὲ γυναῖκας ἐν τῷ μοναστηρίῳ μένειν. 
4 “Ὥστε μιέντοι τὰ πράγματα τοῦ αὐτοῦ μοναστηρίου 
κινητὰ καὶ ἀκίνητα καὶ αὐτοκίνητα τοὺς ἐξιόντας πρὸς 
9 τοὺς μένοντας κατ᾽ ἀναλογίαν μερίξεσϑαι. Ταῖς 
δὲ ἀναγκαίαις ἀποκρίσεσι τῶν καϑ'᾽ ἑαυτὰς μοναζου- 
σῶν γυναικῶν ἕνα γέροντα παρὰ τοῦ ϑεοφιλεστάτου 
ἐπισκόπου τῆς πόλεως ἀφορίζεσϑαι, εἰς δὲ τὸ τὰς 
ϑείας ἐκτελεῖσϑαι λειτουργίας καὶ τῆς ἁγίας αὐταῖς 
μεταδίδοσϑαι κοινωνίας ἕνα πρεσβύτερον καὶ ἕνα διά. 
xovov σεμνοῦ βίου τυγχάνοντας δίδοσϑαι τοὺς μόνα 
τὰ εἰρημένα πράττειν ὀφείλοντας, οὐ μὴν διαιτᾶσϑαι 
6 xai συνοικεῖν αὐτοῖς. Τούτων γὰρ δὴ φυλαττομε: 
vov καὶ αὐτοῖς εὐδαίμων ὁ βίος ἔσται τοῖς μονάξειν 
αἱρουμένοιβ καὶ τὰ τῆς κοινῆς ἡμῶν πολιτείας πιράγ- 
ματα ἑτοιμοτάτης τεύξεται τῆς τοῦ φιλανθρώπου ϑεοῦ 
7 βοηϑείας. 74 μὲν οὖν ὑπὲρ τῶν κοινῶν πραγμά- 
των καὶ νῦν καλῶς ἔχειν ἐδοκιμάσαμεν, ταῦτά ἐστι 
καὶ πεποίϑαμεν, ὡς οὐ μικρὰ κἀνταῦϑα διαφανήσεται 
προστιϑεμένη. τούτοις ἐκ τῆς ϑείας ἡμῶν ταύτης δια" 
8 (1), τάξεως ὠφέλεια. Δεῖ δὲ παραφυλακῆς ἀκρι- 
βεστάτης εἰς τὸ κατὰ μηδένα τρόπον ὑπερβαίνεσϑαι 
ταῦτα, ἥτιβ οὐκ ἄλλως ἂν γένοιτο ἢ τῶν ϑεοφιλεστά- 
των ἑκάστης πόλεως ἐπισκόπων ἐφορώντων ἐπιμελῶς 
τὰς τῶν μοναχῶν τῶν διαγόντων ἐν μοναστηρίοις 
τεταγμένοις ὑπὸ τὴν αὐτῶν φροντίδα διατριβάς, καὶ 
εἴ τινος αἴσϑοιντο τοιούτου πταίσματος, πᾶσι τρόποις 
εἰργόντων͵ τὸ παρ᾽ αὐτῶν ἐγχειρούμενον καὶ ποιναῖς 
μὲν ὑπαγόντων τοὺς μετὰ τὴν ἡμετέραν ἀπαγόρευσιν 
ἔτι τῶν αὐτῶν ἀνεχομένους, ἀναγκαζόντων δὲ τὰς 
αὐτῶν διατριβὰς καϑαρὰς καὶ κεχωρισμένας εἶναι 
9 γυναικείας συνδιαγωγῆς. Καὶ αὐτοῖς γὰρ τοῖς ϑεο- 
φιλεστάτοις ἐπισκόποις, εἰ μέλλοιεν ὀρϑῶς τὰ περὶ 
τούτου διαλογίζεσϑαι, γνώριμόν ἐστιν, ὡς ἐκ τοῦ 


(t) ὑπό Coli. (2) διὰ τῶν Zachariae 


(3) c. 43 extat in Coll. 


(4) ὠφελείας libri 


tunc adesse eos iubebimus. absque tali vero sacra 
iussione nosíra neminem venire permittimus: sciente 
eo qui haec íransgrediatur et observationem recte 
pieque a nobis in sacrosanctarum ecclesiarum hono- 
rem introductam | praetermittat, se haud parvam 
indignationem experturum atque etiam remotum iri, 
si metropolita sit, a beatitudine tua, sin earum civi- 
latum, quae sub meítropolitis sunt, ab ipso metro- 
gent, pecuniariam enim poenam coníra eos, qui 
anc sacram dispositionem nostram violant, statuere 
necessarium non credidimus, ne in ipsas sacrosanc- 
tas ecclesias damnum inde redundet, quarum res ab 
omni imminutione liberas manere mobis cordi est. 
39 Haec igitur tua sanctitas in. notitiam uniuscuius- 
que sub íe constitutorum religiosissimorum metro- 
politanorum episcoporum ferre festinet responsaque 
a singulis missas sive per metropolitas sive per 
(ipsos) reliquarum provinciae civitatum religiosissi- 
mos episcopos, quae ea de re noverint, ad nostram 
pietatem referre. 
ldem A. Menae pp. Sacrosanctarum ecclesia- 
rum venerabiliumque monasteriorum decori consu- 
lentes interdicimus omnibus qui in monasteriis de- 
gunt cum sanctimonialibus mulieribus conversari vel 
causam comminisci communicandi cum iis (iustam 
enim suspicionem excitat adsidue eos et quando- 
cumque voluerint cum illis conversari), sed ita 
segrega&i sint, ut nullum inter se qualemcumque ob 
causam commercium sií neque ullus vel his vel illis 
| infer se commeandi praeteatus excogitetur. Sed 
viri per se soli in singulis monasteriis commorentur 
separati a sanctimonialibus, quae ob quamlibet cau- 
sam eis adgregatae sunt, ei solae per se mulieres, 
non iris commiaíae, ut omnis omnino suspicio in- 


2 decori commercii tollatur. Et si quidem virorum 
maior pars est, mulieres provisione religiosissimi 
uniuscuiusque civitatis episcopi in alium. convenien- 
tem locum íransferri sque monasterium adsignari 
convenit, in quo per se ipsas in posterum honeste 
3 commorari debebunt. Sin autem mulierum vel 
maior vel idem numerus invenietur, viri transferan- 
4 tur, mulieres vero in monasterio remaneant. Res 
auiem eius monasterii mobiles immobilesque et se 
moventes qui eaeunt cum iis qui manent pro rata 
$ pers ividant. .4d mecessaria autem negotia 
mulierum per se viventium unus senec a beatissimo 
civitatis episcopo designetur, ad divina vero ministe- 
ria peragenda sanctamque communionem praeben- 
dam presbyter unus et unus diaconus honestae vitae 
deputentur, qui ea sola quae dicía sunt ἔπε 
debeant, non tamen commorari et habitare ibidem. 
6 Quae si observabuntur, et ipsis qui solitarie agunt 
feliz; vita erit et. communi nostrae rei jene pel 
Ald ou 0 clementis dei auacilium parabitur. 
1 Haec sunt, quae in rebus communibus etiamnum 
recte se habere putavimus et duris panis fieri credi- 
dimus, quod haud parvam iis inde utilitatem addi- 
8 derimus. Diligentissima autem custodia opus est, 
ne ea ullo modo transgrediantur: quae fieri aliter non 
poterit, nisi religiosissimi singularum civitatum epis- 
copi diligenter vitam monachorum in monasterüs, 
quas ipsorum curae subdiía sunt, degentium custo- 
iant et, quando eiusmodi lapsum animadverterint, 
omnibus modis eorum conatum reprimant ac sumpta 
poena de tis, qu post nostram prohibitionem adhuc 
perseverent, ad. vitam puram ac muliebri commercio 
9 vacuam eos compellant. Nam et ipsis religiosissi- 
mis episcopis, si recie in eam rem intuentur, notum 


I 3 30 


DE EPISCOPIS 


φυλάττεσϑαι τὴν σεμνὴν ταύτην τῶν εὐλαβεστάτων 
μοναχῶν διαγωγὴν καὶ μηδὲν ἀπρεπὲς ἢ ἄσεμνον 
αὐτῇ προσγίνεσϑαι τὸν φιλάνθρωπον ϑεὸν εὐμενῆ 
τὰ κοινὰ πράγματα τῆς ἡμετέρας ἕξει πολιτείας. 
10 (2) .4λλ᾽ ὡς ἂν μηδὲ αὐτοὶ οἱ ϑεοφιλέστατοι ἐπί- 
σκοποι πάρεργον ἡγήσωνται τὸ ϑεῖον ἡμῶν τοῦτο παρ- 
ἀγγεῖμα, γινώσκευν αὑτοὺς βουλόμεϑα, ὡς, εἴ τιβ 
αὐτῶν φανείη μὴ συν ἀκριβείᾳ 7407) ταῦτα διερευνώ- 
uevos ἢ διαφανὲν τὸ πταῖσμα μὴ κατὰ τοὺς εἰρημέ- 
vovs ἐπανορϑῶν τρόπους, ἔνοχος μὲν ἔσται τῷ κρί- 
ματε τοῦ δεσπότου ϑεοῦ καὶ νῦν δὲ ἐπ᾽ αὐτὸν ἥξει 
τὰ τῆς βασιλικῆς ἡμῶν κινήσεως καὶ περὶ αὐτὴν κιν- 
δυνεύσει τὴν ἱερωσύνην, οὐδὲ ἄλλης μείζονος ἐνδεού- 
11 (3) σης ἀγανακτήσεως. 'H τοίνυν σὴ ὑπεροχὴ τὴν 
ϑείαν ἡμῶν ταύτην νομοϑεσίαν φανερὰν καταστη- 
σάτω τοῖς ἐν ἑκάστῃ μητροπόλει ϑεοφιλεστάτοις ἐπι- 
σκόποις καὶ τοῖς λαμπροτάτοις ἄρχουσι τῶν ἐπαρχιῶν, 
σιροστεϑέμενος τὸ xai αὐτούς, εἰ δεήσειε,, πᾶσαν δει- 
δόναε βοήϑειαν τοῖς εὐλαβεστάτοις τῶν πόλεων ἐπίι- 
σκόποις, ἐφ᾽ ᾧ ταῦτα κωλύειν, ἅπερ ἀναιρεϑῆναι 
προσετάξαμεν, καὶ εἴ τενε ῥᾳϑυμίᾳ χρωμένους αὐτοὺς ev- 
ροιεν, φανερὰν ἡμῖν ταύτην δι᾽ οἰκείαβ ποιεῖν μηνύ- 
σεως, ὡς ἂν ἅπαντες εἰδεῖεν τὰ παρ᾽ αὐτῶν ὀφείλοντα 
διαφυλάττεσϑαε καὶ τὴν ἐξ ἀμελείας διωρισμένην 
12 ποινήν. Φροντίσειάν τ οἱ ϑεοφιλέστατοι μητρο- 
πολῖταε τοῦ καὶ τοῖς ἄλλοις εὐλαβεστάτοις τῶν πό- 
λεων ἐπισκόποις τῆς αὐτῆς ἐπαρχίας ποιῆσαι φανερὸν 
τὸν ϑεῖον ἡμῶν τοῦτον νόμον καὶ παρεγγυῆσαι πᾶσιν 
ἀγρύπνῳ σπουδῇ ταῦτα φυλάττειν, δεδιόσι τὸ διορι- 
13 (4) σϑὲν ἐπιτίμιον. Ὑπὲρ δὲ τοῦ μὴ παρελκυσϑῆ- 
vau τὴν ἀποπλήρωσιν τῆς δος ἡμῶν ταύτης νομο- 
ϑεσίας, ἀλλὰ μηδὲ αὐτοὺς τοὺς εὐλαβεστάτους μονα- 
χοὺς τοὺς ἐπὲ τοῦ παρόντος συνδιαιτωμένους μοναστρίαις 
ὀλίγον νομίσαε χρόνον αὐτοῖς ἐνδεδόσϑαι πρὸς τὸν 
ὀφείλοντα γενέσϑαι χωρισμόν, ἐνιαυσιαῖον τοῦτον» δρί- 
ζομεν, ψηφιξόμενον ἀφ᾽ οὗπερ ἂν ἐμφανὴς 0 ϑεῖος 
ἡμῶν οὗτος νόμος γένηται, ὥστε μετὰ τὴν τοῦ ἔτους 
παραδρομή», εἰ φανείη τὰ τῆς κοινῆς διαίτης ἐπὶ τοῦ 
αὑτοῦ μένοντα σχήματος, ἀρμόσαε παντὶ τροπῷ τας 


ἐγκειμένας τῷ ϑείῳ 'ἡμῶν νόμῳ τούτῳ ποινάς, D. xv 
k. Thbr. Decio cons. [a. 529] 

44 (45) "Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. Τῶν ἱερῶν κανόνων μηδὲ τοῖς 9o ἐλεστά- 
τοις πρεσβυτέροις μηδὲ τοῖς εὐλαβεστάτοις διακόνοιβ 
ἢ ὑποδιακόνοις γαμεῖν μετὰ τὴν τοιαύτην χειροτονέαν 
ἐφιέντων, ἀλλὰ ἐπιτομῇ τοῖς εὐλαβεστάτοις 1 
καὶ ἀναγνώσταιβ τοῦτο συγχωρούντων ορώμεν vivas 
περιφρονοῦντας μὲν τῶν ἱερῶν κανόνων, παιδοσοιου-. 
μένους δὲ Éx τινων γυναικῶν, αἷς ἁρμοσϑῆναε κατὰ 
1 τὸν ἱερατικὸν ϑεσμὸν οὐ δύνανται. ᾿Επειδὴ τοί- 
νυν ἡ ποινὴ τοῦ πράγματος ἐν μόνῃ τῇ τῆς ἱερωσύ- 
vns ἣν ἐκπτώσει, τοὺς δὲ D'elovs xavóvas ovx ἔλαττον 
τῶν νόμων ἰσχύειν καὶ οὗ ἡμέτερον βούλονται νόμοι, 
ϑεσπίζομεν κρατεῖν μὲν ἐπ᾽ αὐτοῖς τὰ τοῖς ἱεροῖς δο- 
κοῦντα κανόσιν, ὡς ἂν εἰ καὶ τοῖς πολιτικοῖς ἐνεγέ- 
γραπτο νόμοις, καὶ πάντας αὐτοὺς τῆς τε ἱερωσύνης 
τῆς τε ϑείας λειτουργίας τῆς ve ἀξίας αὐτῆς ἣν ἔχουσι 
2 γυμνοῦσϑαι. Καϑάπερ γὰρ τοῖς εὐαγέσε κανόσιν 
ἀπηγόρευται τὰ τοιαῦτα, οὕτω καὶ κατὰ τοὺς ἡμετέ- 
φουβ νόμους τὸ πρᾶγμα κεκωλῦσϑαι καὶ πρὸς τῇ εἰ- 
ρημένῃ τῆς ἐκπτώσεως ποινῇ μηδὲ εἶναε γνησίουθ τοὺς 
ἐκ τῆ! τοιαύτης ἀτόπου συνδιαφϑορᾶς τεχϑέντας ἢ 
vuxvouévove , ἀλλὰ τῆς ἐκ τῶν τοιούτων σπερμάτων 
3 μετέχειν αἰσχύνης. Τοιούτους γὰρ αὐτοὺς τίϑεμεν, 
ὁποίους oí νόμοι τοὺς ἐξ ἰγκέστων ἢ νεφαρίων τεχ- 
ϑέντας γάμων διορίζουσιν, ὥστε μηδὲ φυσικοὺς ἢ 
γνόϑους νοεῖσϑαι, ἀλλὰ πανταχόϑεν ἀπηγορευμένους 
καὶ διαδοχῆς γονέων ἀναξίους, οὐδὲ δωρεὰν λαμβᾶά- 
vew παρ᾽ αὐτῶν δυναμένους οὔτε αὐτοὺς οὔτε T$ 
τούτων μητέρας οὔτε διὰ παρενϑέτων προσώπων, 
ἀλλὰ πασῶν τῶν εἰς αὐτοὺς γινομένων παρὰ τῶν 
πατέρων φιλοτιμιῶν ὑπὸ τὴν ἁγιωτάτην ἐκκλησίαν, 
ἐξ ἧς εἰσὶν οἱ τοῦτο ἁμαρτάνοντες, ἐρχομένων 


4 Ὅπερ γὰρ οἱ ἱεροὶ κανόνες κωλύουσι, τοῦτο καί 
€ - ^ - ς , , 
5 ἡμεῖς διὰ τῶν ἡμετέρων εἴργομεν νόμων. Et δὲ 


καὶ ἐσχηματισμένη τις γένοιτο δῆϑεν ἐνοχὴ ἐν προσ- 
ποιήσει quéviacdt 7 ἄλλων συμβολαίων ὑπεύϑυνον 
ποιοῦσα δῆϑεν τὸν τῆς τοιαύτης φϑορᾶς μετασχόντα 


(1) sie Hercher, δεήσει vel δεήσοι Coll. 


(2) c. 44 extat in Coll. Nomoc. 


ὁδί, si honesta haec devotissimorum monachorum 
vita custodiatur nec indecens quicquam vel inho- 
nestum accedat, clementem deum propitium commu- 
10 nibus nostrae rei publicae rebus fore. Verum 
ne vel ipsi religiosissumi episcopi hoc praeceptum 
nostrum supervacaneum putent, scire eos volumus 
se, si quis eorum visus fuerit non cum omni diligentia 
haec tnvestigasse vel manifestam offensionem non 
secundum praedictos modos emendasse, domini dei 
iudicio obnoxios fore et in se iam imperiali motu 
nosíro verso circa ipsum sacerdotium periclitatu- 
ro$ neque alia maiore animadversione: vacaturos. 
11 Tua igitur excellentia hanc sacram legem nos- 
tram palam faciat religiosissimis episcopis metro- 
politanis et clarissimis provinciarum praesidibus eo 
addito, quod et ipsi, si opus est, omne auailium 
devotissimis civitatum episcopis ferre debent, ut ea 
prohibeantur, quae tollenda esse constituimus: ac si 
ij τ cond eos agere invenerint, relatione sua id 
nobis denuntient, ut omnes cognoscant, quid ab eis 
observandum sit et quae neglegentiae poena statuta 
12 sit. Religiosissumi autem metropolitae curent 
etiam reliquis devotissimis civitatum episcopis eius- 
dem prownciae sacram nostram legem patefacere 
omnesque cohortari, ut metu constitutae poenae in- 
13 defesso studio ea observent. Ne autem plena 
sacrae nostrae legis observatio protrahatur neve ipsi 
devotissimi monachi, qui in praesenti una cum sancti- 
monialibus habitant, breve temporis spatium ad. per- 
agendam impositam separationem permissum sibi pu- 
tent, annale id esse lednbin computandum ab eo die, 
quo haec sacra lez nostra palam facta erit, ut si post 
annum elapsum communem vitam durasse apparuerit, 
omnimodo poenis sacrae nostrae legi insertis fou sit. 


44 Idem A. luliano pp. — Cum sacri canones ne- 
que religiosissimis prebyteris neque devotissimis dia- 
conis vel subdiaconis 
tias contrahere permittant, sed solis devotissimis 
cantoribus et lectoribus id concedant, quosdam post- 
habitis sacris canonibus liberos procreare videmus 
ex mulieribus, quibus secundum sacerdotalem regu- 
| lam copulari nequeunt. Ac quoniam poena de- 
licti non erat nisi sacerdotii amissio, nostrae vero 


leges sacros canones non minorem vim quam leges 


habere volunt, sancimus quod ad illos attinet valere 
quae sacris canonibus visa sunt, perinde ac si et 
civilibus legibus scripta essent, eosque omnes tam 
sacerdotio quam sacro ministerio et ipsa dignitate 
2 quam tenent privari. Quemadmodum enm  sa- 
cris canonibus ea interdicuntur, ia et secundum 
nostras leges rem inhiberi et praeter memoratam eiec- 
lionis poenam nec legitimos esse qui ex tam absurdo 
amplexu nati sunt vel nascentur, sed. contaminen- 
(ur ignominia, quae eiusmodi procreationes comita- 
3 (wur. Tales enim eos esse volumus, quales ea in- 
cestis vel nefariis nuptiis procreatos dee definiunt, 
ut ne naturales quidem ve spurii intellegantur, sed 
omnino interdicti ac parentum successione indigni 
neque donaíionem ab isdem accipere possint neque 
ipsi neque matres eorum ne per interpositas quidem 
personas, sed ut omnes liberalitates a. patribus in 
905 collaíae perveniant ad sacrosanctam ecclesiam, 
4 ad quam pertinent qui talia commiserunt. Quod 
enim $acri canones prohibent, id etiam nos legibus 
5 nostris vetamus. Quod si quae simulata cautio 
sub specie mutui vel aliorum contractuum fiat, quae 
obliget eum qui talis stupri elsi fuit, et hanc 
inutilem esse volumus et eiusmodi dationem non 


ἅλταις τε 


post talem ordinationem nup-. 


| 
1 
Xr 
^ 
4 
| 
ἢ 
ἢ 
1 
X 
1 
3 
1 


31 


I 3 


.... ET CLERICIS 


"weh ταύτην ἀνίσχυρον εἶναι βουλομεϑα καὶ τὴν τῶν 
. * , 


τοιούτων δόσιν ovx εἰς τὸ πρόσωπον, tig ὅπερ ἐκτέ- 
ϑηται τὰ τῆς συγγραφῆς, ἀλλ᾽ εἰς τὴν ἁγιωτάτην ἐκ- 
κλησίαν ἔρχεσϑαι. D. xv k. Nov. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

45 (46) !'O αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. Θεσπίζομεν, εἴ τις τελευτῶν εὐσεβῆ ποιοῖτο 
διατύπωσιν ἢ κατὰ ἐνστάσεως τρόπον ἢ κατὰ ληγάτον 
ἢ κατὰ Ííldeicommisson ἢ κατὰ mortis causa δωρεὰν 
ἢ καϑ' ἕτερον οἱονδήποτε" νόμιμον, εἴτε ἐπισκήψειε 
iii κατὰ καιρὸν ἐπισκόπῳ V Me τέϑεσϑαι νι 
πληρωθῆναι τὰ παρ᾽ αὐτοῦ βεβουλευμένα, εἴτε κα 
ux nds τοῦτο, εἴτα, καὶ τοὐναντίον "coo RR 
ἀνάγκην ἔχειν τοὺς κληρονόμους τὸ ἐπιταχϑὲν ποιεῖν 
καὶ πληροῦν ἐκ τρόπου παντός. εἰ δὲ τοῦτο ἑκόντες 
μὴ ποιήσαιεν, τηνικαῦτα τοὺς κατὰ τόπον ϑεοφιλεστά- 
τους ἐπισκόπους περιεργάζεσϑαι ταῦτα καὶ ἀπαιτεῖν αὖ- 
τοὺς πάντα πληροῦν κατὰ τὴν βουλὴν τοῦ τελευτήσαντοβ. 
| .41λλ᾽ εἰ μὲν οἰκοδομὴν ἐκκλησίας ἐπιτάξειεν ὁ δια- 
θέμενος, εἴσω τριετίας πάντως παρασκευάξειν αὐτὴν 
πληροῦσϑαι, εἰ δὲ ξενῶνος ποίησιν, εἴσω ἑνὸς ἐνιαυ- 
τοῦ μόνον , τοῦτο ποιεῖν ἀναγκάξεσϑαι, ὡς ἱκανοῦ 
τοῦ χρόνου τούτου καϑεστῶτος πληρῶσαι τὰ βεβου- 
Aevuéva^ τοῖς τετελευτηκόσι" δυνατὸν ὃν καὶ οἶκον 
μισϑώσασϑαι καὶ τοὺς ἀρρώστους ἐγκατακλῖναι, ἄχρις 
οὗ τὰ τῆς οἰκοδομίας τοῦ ξενῶνος περαιωϑείη. 
la Εἰ δέ τινα δοῦναι toc ἅπαξ εἰς εὐσεβεῖς αἰτίας 
προσταχϑεῖεν, παραχρῆμα καταναγκάζεινδ αὐτοὺς 
τοῦτο ποιεῖν, τουτέστε μετὰ τὴν τῆς διαϑήκης ἐμφά- 
γισιν καὶ τὸ καταδέξασϑαι τὸν κλῆρον ἢ τὸ πρε- 
1b σβεῖον τοὺς τούτοις τετιμημένους. Εἰ δὲ παρέλ- 
Oo. ὁ εἰρημένος χρόνος καὶ μήτε ἡ ἐκκλησία ἢ ὃ ξενὼν 
οἰκοδομηϑείη ἦτε ξενοδοχοίη 6 ὁ τοῦτο ἐπιτεταγμένος, 
τηνικαῦτα αὐτοὺς τοὺς ϑεοφιλεστάτους ἐπισκόπους 
ἀπαιτεῖν τὰ ὑπὲρ τούτου καταλελειμμένα καὶ εἰς τοῦτο 
προσηκοντῶς ἐπιζητούμενα, καὶ ποιεῖσθαι καὶ τὰς 
οἰκοδομίας τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν καὶ τὴν τῶν 
ξενώνων ἢ γεροντοκομείων ἢ ὀρφανοτροφείων κατα- 


ud 


σκευὴν ῆ πτωχοτροφείων ἢ νοσοκομείων ποίησιν ἥτε 

τῶν αἰχμαλώτων ἀγορασίαν ἢ ἑτέραν οἱανδήποι 

πρᾶξιν εὐσεβῆ τῷ τελευτήσαντι δόξασαν, προβάλλε 

σθαι δὲϊ τοὺς ταῦτα διοικήσοντας ξενοδόχους ἢ ὄρφα. 
νοτρόφους ἢ βρεφοτρόφους ἢ γεροντοκόμους ἢ ἁπλῶς 
τῶν εὐσεβῶν πράξεων διοικητάς vs καὶ ἐπιμελητάς, 
οὐκέτε δυναμένων μετὰ τὴν τοῦ εἰρημένου χρόνου δια- 
δρομὴν καὶ τὴν εἰρημένην ἀγνωμοσύνην τῶν τοῦτο 
μὴ ποιησάντων ἐμβάλλειν ἑαυτοὺς εἰς τὴν τῶν εἰρη- 
μένων πραγμάτων διοίκησιν ἢ τοὺς ϑεοφιλεστάτους 
2 ἐπισκόπους ἀφιστᾶν τῆς αὐτῶν διοικήσεως. Τῶν 
λαμπροτάτων ἀρχύντων τῶν ἐπαρχιῶν ἀνάγκην ἐπι- 
τιϑέντων τοῖς κληρονόμοις ἐκ τρόπου παντὸς ταῦτα 
2a πληροῦν. Kai γὰρ δὴ καὶ τοῖς παλαιοῖς διηγό- 
ρευται νόμοις ἀνάγκην ἐπιτιϑέναι πληροῦν τὰς τῶν 
τελευτώντων βουλὰς τοὺς ἔχειν ἐφιεμένους, ἅπερ ἐκεῖνοι 
8 κατέλιπον.  To)os δὲ ϑεοφιλεστάτους ἐπισκόπους, 
εἰ μέν τινας ῥητῶς οἱ τελευτῶντες ἐπιστήσαιεν τοῖς 
πράγμασιν, οἷον ξενοδόχους ἢ πτωχοτρόφους ἢ νοσο- 
κόμους ἢ βρεφοτρόφους ἢ ὀρφανοτόφους ἢ γεροντοκό- 
μους ἢ παραμοναρίους ἢ οἰκονόμους ἢ ἁπλῶς τῶν εὐσε- 
βῶν πράξεων διοικητάς, ἐκείνους μὲν ἐᾶν ἔχεσϑαι τῆς 
διοικήσεως, αὐτοὺς δὲ μὴ διοικεῖν μέν, τὴν δὲ διοίκη- 
σιν αὐτῶν ἐποπτεύειν καὶ ὀρϑῶς μὲν ἔχουσαν ἐπαι- 
νεῖν, κατά τι δὲ παραβαινομένην ἐπανορϑοῦν, κακί- 
στης δὲ τῆς διοικήσεως γινομένης καὶ ἀπελαύνειν 
ἐκείνους καὶ ἑτέρους ἐγκαϑιστὰν ἐννοοῦντας τὸ τοῦ 
μεγάλου ϑεοῦ δέος, καὶ τὴν φοβερὰν τῆς μεγάλης καὶ 
ἀτελευτήτου κρίσεως ἡμέραν, πρὸς ἣν αὐτοὺς ἀποβλέ- 
πονταὰς προσήκει πάντα πράττειν μετὰ τῆς πρὸς ϑεὸν 
Ja συντεταμένης ὃ γνώμης. Ex δὲ μὴ ῥητῶς τινας 
oí τελευτῶντες ἐπιστήσαιεν ταῖς διοικήσεσιν, ἀλλ᾽ ἐν 
τῇ τῶν κληρονόμων ἐξουσίᾳ τὸ πᾶν ἀπόϑοιντο, οἱ 
δὲ ῥᾳθυμήσαιεν, τηνικαῦτα αὐτοὺς τοὺς ϑεοφιλεστά- 
τους ἐπισκόπους καὶ διοικεῖν καὶ προβάλλεσϑαι πτω. 
χοτρόφους ἢ νοσοκόμους ἢ ξενοδόχους ἢ ὀρφανοτρό- 
φους ἢ βρεφοτρόφους ἢ γεροντοκόμους ἢ οἰκονόμους ἢ 
παραμοναρίους ἢ διοικητάς, κἀνταῦϑα τὸ πρὸς τὸν 


(1) c. 45 extat in Coll. Nomoc. (2) τρόπον» ins. Nomoc. 
(3) μόνον om. Nomoc. (4) và βεβουλευμένα Coll., 
τὸ κατὰ βούλησιν Nomoc. (5) καταναγκάζεσθϑαι requi- 


ritur (6) sic Coll., ξενοδόχος 7 JNomoc. (1) καὶ ins. 
INomoc. (8) sic Nomoc., συντεταγμένης Coll. 


personam quae scriptura continetur, sed ad sacro- 
sanciam ecclesiam pervenire. 

45 Idem A. luhano pp. Sancimus, si quis mo- 
riens piam dispositionem faciat wel institutionis 
modo vel per legatum vel per fideicommissum vel 
per moríis causa donationem vel per quemlibet 
alium legitimum modum, sive pro tempore episcopo 
curam iniunzerit, quo ea quae disposuerit tmplean- 
tur, sive de hoc (acuerit, sive e contrario eum pro- 
hibuerit, necesse esse heredibus facere et implere 
omnimodo quae ordinata sunt: quod si sponte non 
faciunt, tum religiosissimi locorum episcopi de ds 
anquirant atque eos conveniant, ut omnia secundum 
1 defuncti voluntatem impleantur. c si quidem 
ecclesiam aedificari defunctus 1ussit, infra triennium 
omnino eam eatruendam curent, sin zenonem, infra 
unum annum eum facere cogantur, cum hoc tempus 
ad defunctorum voluntatem  implendam sufficiat: 
possunt enim et domum conduci ibique aegroti de- 
poni possunt, dum aenonmis eatructio perficiatur. 
ila δὲ quid vero semel dare in pias causas iussi 
sunt, statim id facere cogantur, id est postquam 
testamentum apertum est hereditatemque vel lega- 
1b tum ii quibus ea relicta sunt adquisierunt. Quod 
(si memoratum tempus praeterit neque ecclesia vel 
cenon aedificatum est neque ocenodochi officio fun- 
gitur, cui hoc commissum est, tum episcopi ipsi 
exigant, quae in eam rem relicta sunt et ad id 
competenter eaxpetuntur, et procurent aedificationem 
sacrosanctarum ecclesiarum et azenonum vel geron- 
tocomiorum vel orphanotrophiorum institutionem 
vel ptochotrophiorum vel nosocomiorum eztructio- 
nem vel captivorum redemptionem vel alium quem- 


cumque pium actum qui defuncto placuerit, ac 
praeficiant. eorum | administrationi aenodochos vel 
A dy v ad d vel brephotrophos vel gerontocomos 
vel denique piarum causarum administratores cura- 
toresque, ut ex supra dicti temporis lapsu memora- 
(aque contumacia qui id non fecerint non amplius 
se memoratae rerum administrationi àmmiscere vel 
religiosissimos episcopos ab earum administratione - 
2 excludere possint. Viri autem clarissimi provin- 
ciarum praesides necessitatem | heredibus imungant 
2a omnimodo haec implendi. Sane enim iam ve- 
teribus legibus definitum est cogendos esse ad de- 
functorum voluntatem implendam eos, quibus quae 
3 i/i reliquerunt tenere permissum est. Verum οἱ 
quos specialiter def'uncti rebus praeposuerunt, velut 
&enodochos ptochotrophos nosocomos brephotrophos 
orphanotrophos gerontocomos paramonarios oeco- 
nomos vel denique piarum causarum  administra- 
tores, illos administrationem habere sinant neque 
ipsi administrent, sed eorum administrationem in- 
spiciant et, si recte se habet, collaudent, si quid 
raetermüttitur , emendent, si vero pessime geritur, 
Wlos expellant aliosque instituant, qui magni dei 
timorem in mente habeant et terribilem magni ac- 
ternique iudicii diem, cuius respectu omnia eos intento 
3a in deum animo ΤΣ oportet. Sin autem de- 
functi nullos. specialiter administrationi praeposue- 
runt, sed heredum arbitrio totum permiserunt, τὲ 
autem id. praetermittant, tum religiosissimi episcopi 
et administrent et ptochotrophos vel nosocomos vel 
aenodochos vel orphanotrophos vel brephotrophos 
vel gerontocomos vel oeconomos vel paramonarios 
vel administratores praeponant, qui et ipsi magni 


I 3 


32 


DE EPISCOPIS 


μέγαν ϑεὸν κατὰ νοῦν ἔχοντα σέβας, ὥστε ἐκ τρό- 
που παντὸς καὶ ἐκ πάσης ὁδοῦ καὶ ἐκ πάσης μηχανῆς 
4 εἰς ἔργον ἄγεσϑαι τὰ εὐσεβῶς διατεταγμένα. “Ὑπὲρ 
δὲ τοῦ χρόνου παντός, ὃν ἂν ὑπέρϑοιντο πρᾶξαι τὰ 
doin θέντα οἱ γεγραμμένοι κληρονόμοι, ἀποαιτεῖ- 
σϑαι αὐτοὺς καὶ καρποὺς καὶ προσόδους καὶ πᾶσαν 
νόμιμον ἐπαύξησιν ἀπὸ τοῦ καιροῦ τῆς τοῦ διαϑε- 
μένου τελευτῆς ϑεσπίζομεν, οὐ σκοπουμένης τῆς τηῦ- 
rag! ἀπὸ προκατάρξεως ἢ αἰτιάσεως, ἀλλ᾽ αὐτῷ τῷ 
νόμῳ δοκούσης γίνεσϑαε τῆς καλουμένης moras χώραν 
λαμβανούσης τῆς τῶν καρπῶν καὶ τῶν τοιούτων 
5 προσϑήκης. αΑΑὐτοῦ τούτου κρατοῦντος, εἰ καὶ p 
παρὰ κληρονόμου, ἀλλὰ παρὰ fideicommissariu ἢ λη- 
ναταρίου" καταλειφϑείη τὸ τοιοῦτο εὐσεβὲς πρεσβεῖον 
καὶ τοῦτο καταδέξηταε ὁ τῷ πρεσβείῳ τετιμημένος" 
καὶ τηνικαῦτα δὲ ἄδειαν εἶναι τοῖς Bebpelsdoüroie 
ἐπισκόποις ἀπαιτεῖν τοὺς τοιούτοιβ τισὶ τετιμημένους 
6 πρᾶξαι τὰ διαταχϑέντα. Et δὲ ῥᾳϑυμήσαιεν oi 
κατὰ τόπον ϑεοφιλέστατοι ἐπίσκοπτοι τοῦτο πρᾶξαί, 
ἴσως ἐκϑεραπευϑέντες παρὰ τῶν γεγραμμένων κληρο- 
νόμων ἢ legatariov ἢ ΒαδΙοοτητηϊδβδατίων, ἄδεια ἔσται 
καὶ τῷ μητροπολίτῃ τῆς ἐπαρχίας ἢ 3 τῷ ἀρχιεπισκόπῳ 
τῆς ἐκεῖσε διοικήσεως ταῦτα μανϑάνοντι ἀναζητεῖν 
καὶ καταναγκάζειν τὸ εὐσεβὲς ἔργον ἢ τὴν εὐσεβῆ 
φιλοτιμίαν ἐκ τρόπου πληροῦσϑαι παντὸς καὶ παντὶ 
τῷ βουλομένῳ τῶν πολιτῶν τοῦτο πράττειν" κοινοῦ 
γὰρ ὄντος τοῦ τῆς εὐσεβείας λόγου κοινὰς προσήκει 
καὶ τὰς σπουδὰς τῆς τούτου καϑεστάναι πληρώσεως" 
ἔχοντος παντὸς ἄδειαν ἐκ τοῦδε ἡμῶν τοῦ νόμου 
κινεῖν τὸν ex lege condicticion xai ἀσταιτεῖν τὰ κατὰ- 
6a λελειμμένα πληροῦσϑαι. Εἰδότος τοῦ ῥᾳϑυμοῦν- 
τος τούτων ϑεοφιλεστάτου ἐπισκόπου, ὡς καὶ αὐτὸς 
πρὸς ταῖς ἐξ οὐρανοῦ ποιναῖς καὶ βασιλικῆς κινήσεως 
T ὑπὲρ τῆς τοιαύτης ἀμελείας πειραϑείη. Ὅπως ὃ 
ἂν ἔτι μείζονε φύβῳ κατασχεϑέντες οἱ κληρονόμοι 
τῶν τελευτώντων ἢ οἱ ταῖς τοιαύταις ὅλως ἀγαϑαῖς " 
πράξεσι βεβαρημένοι μὴ τὴν τούτων ποίησιν διανα- 
βάλλοιντο, καὶ τοῦτο ϑεσπίζομεν, ὥστε, εἰ ἐνοχλη- 
ϑέντες παρὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων οἷ vOV- 
τοιβ τετιμημένοι εἶτα διαναβάλλοιντο, ὡς καὶ τῆς τῶν 


ἀ χύντων εἰσπράξεως δεηϑηναι, τηνικαῦτα μὴ μόνον 
αὐτοὺς ἁπλοῦν τὸ καταλελειμμένον εἰσπράττεσϑαι, 
Ta ἀλλὰ πάντως δισίλάσιον. Εἰ γὰρ ἐν τοῖς παλαιοῖς 
zv τινα ϑέματα, ἐφ᾽ ov ἐξ ἀρνήσεως διπλάσια τὰ 
τῆς καταδίκης ἠπείγετο, πῶς οὐ κἀνταῦϑα τοὺς μηδὲ 
ἑκόντας ποιήσαντας, ἀλλὰ καὶ χρόνον ἀναμείναντας 
καὶ ὕστερον ὀχληϑέντας παρὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων 
ἐπισκόπων εἶτα μηδὲ τούτοις εὐϑὺς εἴξαντας, δεηϑὲν- 
τας δὲ καὶ ἀρχικῆς ὀχλήσεως, τῇ τοῦ διπλασίονος 
8 ἀπαιτήσει προσήκει σωφρονίζεσθϑαι; Εἰ δὲ οἱ τελευ- 
τῶντες τοὺς ἑαυτῶν κληρονόμους βουληϑεῖεν, ἡνίκα 
μέλλοιεν τελευτᾶν, πρᾶξίν «wo. πληροῦν εὐσεβῆ, ἀλλ 
οὐκ ἐν τῇ αὐτῶν ζωῇ, καὶ τοῦτο φυλάττεσϑαι καὶ μὴ 
ἐν μέσῳ τοὺς κληρονόμους ἀναγκάζεσϑαι πράττειν τε, 
ὧν ὃ διαϑέμενος μετὰ τὴν αὐτῶν τελευτὴν ἠβουλήθη 
γενέσϑαι, τελευτῶντας δὲ αὐτοὺς ἀνάγκην ἔχειν ἐκ 
τρόπου παντὸς ταῦτα πληροῦν. ἀναβολῆς δὲ cwvos 
παρὰ τῶν ἐκείνου κληρονόύόμων γενομένης ἀνάγκη ταῦτα 
9 γίώνεσϑαι, ἅπερ ἔμπροσαϑεν διετυπώσαμεν. Ei δὲ 
τινα τῶν καλουμένων ἀνναλίων πρεσβείων. καταλει- 
φϑείη 7 δωρηϑείη κλήρῳ τυχὸν 7 μοναστηρίοις T 
ἀσκητρίαις ἢ διακονίσσαις 7 πτωχείοιβ ἢ ξενῶσιν 7] 
νοσοκομείοις ἢ βρεφοτροφείοις 7) τοῖς τῶν ἀγιωτατῶν 
ἐκκλησιῶν πτωχοῖς ἢ ἁπλῶς συστήμασί τισιν εὐαγέσιεν 
ἢ ὅλως οὐκ ἀπηγορευμένοις τῶν ἐκ σπτλήϑους ἠϑροισ- 
μένων, βουληϑεῖεν δὲ κατά τινα καιρὸν οἱ τηνικαῦτα 
εὑρισκόμενοι χρυσίον ὑπὲρ τῆς τοιαύτης πράξεως λα- 
βόντες διαλύεσϑαι, μὴ ἐξέστω τοῦτο ποιεῖν μηδὲ τὸ 
γινόμενον κύριον εἶναι, ἀλλὰ καὶ ἔκπτωσιν τῶν χρη- 
μάτων ὁ ταῦτα ὠνησάμενος ἢ διαλυσάμενος υτπτομιε- 
10 »νέτω. ᾿Επείτοιγε ἀνάγκη vois μὲν ἔν τενὲ μέρει 
τοῦ χρόνου γενομένοις εἶναι χρημάτων ἀφϑονίαν, τοῖς 
δέ ys ἐπιγενομένοις παντελῆ τῶν καταλελειμμένων 
στέρησιν, οὐ φυλαχϑήσεται δὲ οὐδὲ αὐτὸ τὸ τῶν ἀν- 
ναλίων ὄνομα οὐδὲ ἡ δεηνεκὴς τοῦ τελευτήσαντος 
μνήμη, δι’ ἣν καὶ τὸ ἀννάλιον τοῦτο καταλέλοιπεν, 
ἀλλ᾽ εὐθὺς ἀποσβεσϑήσεται τῇ τῶν καταλελειμμένων 
11 συναπολλύμενον ἐκποιήσει. Μένειν τοίνυν διή- 
νεκῶς αὐτοὺς ἐνεχομένους ταῖς τοιαύταις δόσεσε ϑεσπι 
ζομεν, ὥστε καὶ εἴ τις γένοιτο ἐκποίησις, καὶ ταύτην 


(i) sic Coll, οὖν σκοπ. v. m. οὐκ Nomoc. 


(2) ἢ Amy. om. Nomoc. 


(3) καί ins. Coll. (4) ἄγεσϑαι Coll 


dei verecundiam habeant, ut omni modo, omni ra- 
(ione, omni subsidio quae pie instituta sunt ad 
4 effectum perducantur. Pro ommi autem tem- 
pore, quo scripti heredes quae iussi sunt facere 
supersederint, fructus et reditus atque omne legi- 
timum augmentum inde a morte testatoris ab iis 
eaigi iubemus, ut mora non incipiat ex litis con- 
testatione vel interpellatione, sed, quasi lege ipsa 
quae dicitur mora interveniat, ita fructuum aliorum- 
9 que id genus accessio locum habeat. Idemque 
valeat, si non ab herede, sed a fideicommissario vel 
legatario eiusmodi pium legatum relictum fuerit di- 
que quod sibi relictum est adquisierint: nam. et hoc 
casu liceat religiosissimis episcopis convenire eos 
6 qui ita honorati sunt, ut vussa ex:sequantur. Quod 
si religiosissimi locorum episcopi id facere negle- 
gunt, corrupti fortasse a scriptis heredibus vel le- 
gatariis fideicommissariisve, tam provinciae metro- 
politano vel archiepiscopo eius dioecesis, cui hoc 
compertum est, anquirere et efficere, ut pium opus 
vel pia donatio omnimodo wmpleatur, quam cui 
voluerit civium id facere licebit. | cum enim pieta- 
(is ratio communis sit, commune etiam studium esse 
debet, ut ea impleantur. quilibet igitur ec hac 
nostra lege condicticiam ex lege actionem instituere 
et agere poterit, ut quae relicta sunt impleantur. 
6a ciat autem religiosissimus episcopus qui ea in 
re neglegens fuerit, se et caeli poenas. et wmperato- 
riam indignationem propter talem neglegentiam ea- 
1 perturum. Quo autem maiore metu territi here- 
des defunctorum vel omnino ii quibus talia opera 
bona nposita sunt ea facere non differant, etiam 
hoc sancimus, ut si ita onerati interpellat a reli- 
giosissunis episcopis adhuc differant, ut vel apud 


praesides agi debeat, iam non solum in simplum 
quod relictum est, sed in duplum omnino conve- 
Ta nmiantur. Si enim in veteri iure quidam casus 
erant, in quibus ex infitiatione lis in duplum cres- 
cebat, quare non et in hoc casu eos qui non sponte 
faciant, sed et tempus terant et postea admoniti a 
religiosissimis episcopis deinde me his quidem sta- 
tim oboediant, sed ad praesidalem usque exactionem 
8 veniant, dupli exactione castigari convenit? Quod 
si defuncti heredes suos cum morientur quid fieri 
iusserint, non dum vivunt, et hoc observetur neque 
in medio tempore heredes quicquam eorum. facere 
cogantur, quae post moríem eorum testator fieri 
voluit, moríis vero tempore necesse eis sit ommi- 
modo ea implere. dilatione autem ab illius heredi- 
bus facta ea fieri debent quae supra definivimus. 
9 Si vero annua quae dicuntur legata relicta vel 
donata fuerint clero forte vel monasteriis vel as- 
cetrüis vel diaconissis vel ptochiis vel aenonibus vel 
nosocomiis vel brephotrophiüis vel sacrosanctarum 
ecclesiarum pauperibus vel denique quibuslibet püs 
corporibus vel plane collegiis non prohibitis, $i au- 
tem, qui certo tempore inveniuntur, velint auro semel 
pro 60 actu accepto transigere, non liceat hoc fa- 


cere neque, si factum sit, valeat, verum etiam amis- - 


sionem pecuniae qui haec redemit vel transegit pa- 
10 fatur. Alioquin eveniat necesse est, ut, qui 
certo tempore in eo corpore sunt, pecuniis abundent, 
qui vero postea accedunt, iis quae relicta sunt in 
totum. careant, neque ipsum annuorum nomen ne- 
que perpetua defuncti memoria servetur, cuius gra- 
tia hoc annuum reliquit, sed extinctis idis quae re- 
11 Ποία sunt statim. oblitteretur. Quare perpetuo 
eos talibus dationibus obligatos manere iubemus, ut 


τ νά. ὦ λρδιδοὶ "Ὁ ΣΝ ΣΥΝ RC 


ET CLERICIS 39 


---. 


[3 


ἄκυρον εἶναι καὶ τοὺς ὁτεδήποτε προστησομένους τῶν 
εὐαγῶν οἴκων ἄδειαν ἔχειν κινεῖν καὶ ἀπαιτεῖν αὐτά, 
οὐδεμιᾶς χρόνου παραγραφῆς ἀντικειμένης αὐτοῖς διὰ 
τὸ καϑ' ἕκαστον ἔτος τὴν τοιαύτην τίκτεσϑαι ἀγω- 
12. γήν. :4AÀ ὑποθήκην εἶναι τὰ τοῦ καταλεέψαν- 
τος πράγματα τοῖς τοιούτοις πρεσβείοις, ὥστε ἄδειαν 
ἔχειν ἐξ αὐτῶν τῶν πραγμάτων τὸ ἱκανὸν ταῖς εὐα- 
γέσε πράξεσε περιγίνεσϑαι οὐ μόνον ἐπὶ τοῖς κατα- 
λελειμμένοις, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ καρποῖς αὐτῶν καὶ προσ- 
όδοις καὶ πάσῃ νομέμῳ ἐπαυξήσει" χρονίας, καϑὰ 
προείρηται, οὐδὲ τοῖς κατέχουσι παραγραφῆς ἁρμόξειν 
18 δυγαμένης, ὁπόσον ἂν τι ἀριϑμήσειε χρόνον. Πλὴν 
εἰ μὴ μεταξὺ τοῦ τε τῷ ἀνναλίῳ πρεσβείῳ βεβαρη- 
τοῦ τε κατὰ TOUS ἱερατιπκοὺς κανόνας καὶ TOUS 
ἡμετέρους νόμους προεστῶτος; τῆς τοιαύτης ἀπαιτή- 
σεως γένοιτο σύμφωνον βουλόμενον πρόσοδον ἀντὶ 
τοῦ ἀνναλίου πρεσβείου δοϑῆναι παρὰ τούτου τοῦ 
βεβαρημένου εὐθαλὴ καὶ δημοσίοις πολλοῖς οὐχ ὑπο- 
κειμένην, ἀλλὰ καὶ προσϑήκην ἔχουσαν πάντως μὲν 
οὐκ ἐλάττονα τοῦ τετάρτου μέρους τῆς καϑαρᾶς προσ- 
ὁδου, ἐπείτοιγε ὁπόσον ἂν μεταξὺ αὐτῶν ἐπὶ τὸ 
14. πλέον δόξειεν. Εἰ μὲν γάρ τι τοιοῦτο ἔγγραφον 
γένηταε σύμφωνον καὶ δοϑείν ἡ τοιαύτη πὐδωῤϑεὶ 
καὶ ἀναληφϑείη ἐγγράφοις συνϑήκαις καὶ διαλύσεσι 
καὶ τοῦτο ἐμφανὲς »» πράξεως ὑπομνημάτων κατα- 
σταίη, ἀργεῖν τὴν ἀπαίτησιν τοῦ ἀνναλίου ληγάτου 
κατὰ τοῦ ταύτῃ βεβαρημένου ϑεσπίζομεν, αὐτὴν δὲ 
τὴν πρόσοδον ἀντὶ τοῦ πρεσβείου καϑεστάναι διηνε- 
κιῶς εἰς τοῦτο ἀφωρισμένην καὶ ἐκσοιεῖσϑαι παρ᾽ οὐ- 
δενὸς xaO" οἱονδήποτε ἐκποιήσεως σχῆμα δυναμένην 3. 
15 Οὐδενὸς δὲ τοιούτου Hoe! ai C ὑποκεῖ- 
σϑαι διηνεκῶς κατὰ τὸ ἔμπροσθεν παρ᾽ ἡμῶν εἰρη- 
μένον τῇ δόσει τῶν ἀνναλίων πρεσβείων τοῖς τοιού- 
τοις βεβαρημένους" ϑεσπίζομεν, ὥστε τὸ ὄνομα καὶ 
τὴ» μνήμην τοῦ τελευτήσαντος τοῦ τε ἀνναλίου πτρε- 
σβείου ἐπ᾿ αὐτῶν τῶν ἔργων διηνεκῶς διασώζεσϑαι. 
D. xv k. Nov. Constantinopoli Tabs et Oreste 
conss. [a. 550] 
46 (47) “Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραι- 


τωρίων. Τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν νόμοις οἰόμεϑα χρῆναι καὶ 
τοῦτον προσϑεῖναι τὸν ἐξ ἀρετῆς, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκ χρό- 
νων τὰρ ευαγεῖς ἡγεμονίας παρέχοντα, ὥστε ἐπὶ τῶν 
εὐαγῶν μοναστηρίων ἢ ἀσκητηρίων μὴ πάντως τε- 
λευτῶντορ τοῦ ἡγουμένου ἢ τῆς ἡγουμένης τὸν 
ἐφεξῆς ἢ τὴν δευτέραν γενέσϑαι (σύνισμεν γὰρ τῇ 
ὕσει οὔτε πάντας ὁμοίως ἀγαϑοὺς͵ οὔτε πάντας ἐν 
ἴσῳ ποιούσῃ κακούβ), ἀλλ ὃν ἄν ὃ τε ἀγαϑὸς βίος 
καὶ σεμνὸς τρόποξβ καὶ ἡ περὶ τὴν ἄσκησιν συντονία * 
καὶ τὸ κοινὸν τῶν λοιπῶν μοναχῶν πλήρωμα ἢ τὸ 
πλεῖστον αὐτῶν ἐπιτήδειον πρὸς τοῦτο νομίσειε καὶ 
τῶν ἁγίων εὐαγγελίων προκειμένων ἕλοιτο, ἐπὶ τὴν 
1 ἡγεμονίαν καλεῖσϑαι. "fore, εἰ μὲν ὁ πρῶτος 
μετὰ τὸν τελευτήσαντα χρηστὸς εἴη καὶ μοναχῶν ἂρ- 
eur ἄξιος, ἐκεῖνον τῶν ἄλλων προκρίνεσϑαι" εἰ δὲ 
0 μετ᾽ ἐκεῖνον, ὁμοίως ἐπ᾽ αὐτὸν φέρεσϑαι τὴν τοῦ 
2 ἡγουμένου ψῆφον. Εἰ δὲ οὐδεὶς τούτων ἄξιος φαί- 
?OVEO , τηνικαῦτα τὸν ἐκ πάντων ἐπιτήδειον, οἱουδή- 
ποτε ἂν εἴη βαϑμοῦ, προχειρίζεσϑαι ἡγούμενον, βίου 
ve ὄντα σεμνοῦ καὶ πολιτείας σεμνῆς καὶ περισώξειν 
τοὺς πιστευϑέντας αὐτῷ δυνάμενον" προσῆκον ὃν 
πᾶσαν ἀρχὴν καὶ πᾶσαν ἀνθρώπων ἐπιστασίαν οὐκ 
ἐκ χρόνων οὐδὲ ἐκ κλήρων οὐδὲ ἐκ τυχηρῶν περι- 
στάσεων, ἀλλ᾽ ἐξ ἐπιλογῆς καὶ ἐκ τοῦ καλλίονος γένε- 
σϑαι καὶ τὴν παρὰ πάντων μαρτυρίαν εἶναι τῷ τάγ- 
3 (1) ματι τάξιν. Γνώριμα δὲ ταῦτα γίνεσϑαι τῷ 
κατὰ τόπον ϑεοφιλεστάτῳ ἐπισκόπῳ, ὥστε αὐτὸν 
μανϑάνοντα τὸν ἐπιλεχϑέντα καὶ ὀρϑῶς ἔχειν τοῦτο 
δοκιμάζοντα σύμψηφόν τε γίνεσϑαι τοῖς ἐπιλεξαμέ- 
vois καὶ προάγειν αὐτὸν ἐπὶ τὴν τοῦ ἡγουμένου τάξιν, 
4 Δοκιμάζειν δὲ δεῖ τὴν αὐτῶν ἐπιλογὴν τὸν κατὰ 
καιρὸν πατριάρχην καὶ τοὺς κατὰ τόπον ϑεοφιλεστά- 
τους ἐπισκόπους, ἔχοντας καὶ αὐτοὺς τὸ κρίμα τοῦ 
δεσπότου ϑεοῦ καὶ τὴν μέλλουσαν κρίσιν εὐλαβουμέ- 
vove, εἰ μὴ κατ᾽ ἐπιλογήν, ἀλλὰ πρός τε πάϑος ἀπο- 
βλέψαντες ἀνθρώπινον τὴν προβολὴν ποιήσονται 
ἐχόντων αὐτῶν καὶ ἐν τούτῳ τῷ βίῳ καὶ ἐν τῷ μέλ- 
λοντε τὴν ἐκ τοῦ ϑεοῦ ποινήν, οἷα τῆς αὐτῶν ἀμε- 
λείας πολλαῖς ψυχαῖς ἁμαρτημάτων αἰτίας παρεχομένης. 


(t) προεστῶτας Coll. libri boni 


extat in. Coll. (5) verbum finitum desideratur 


(2) δυναμένου Coll. libri boni 


(3) βεβαρημένοις Coll. libri boni (4) c. 46 


eísi alienatio facta sit, et haec irrita st et pro tem- 
pore antistitibus venerabilium domorum liceat agere 
easque eaigere neque ulla temporalis praescriptio 
eis obstet, cum talis actio unoquoque anno nasca- 
12 (ur. Hypothecae autem pro eiusmodi legatis 
defuncti res subiectae sint, ut ea his rebus piis acti- 
bus satis fieri. liceat non tantum pro iis quae re- 
licta sunt, sed. etiam pro fructibus et reditibus eo- 
rum omnique legitimo augmento: mec temporalis 
governo, secundum quod dictum est, detentori- 

$ competere f. "og quantumcumque tempus quis 
13. mwmeret. Praeterquam si inter eum cui annuum 
legatum impositum est eumque qui secundum sacra- 
fissimos canones nosírasque leges (ali ecxactioni 
Eve est. pactum factum. sit, ut pro annuo 
egato detur reditus uber nec multis oneribus publi- 
cis gravatus, qui et accessionem habeat non mino- 
rem omnino quaría meri reditus parte, vel si quid 
14 amplius inter eos convenerit. Nam si tale pac- 
tum in scriptis fit et talis reditus traditus ac pacti 
transactionisque. instrumento comprehensus | idque 
gestorum confectione palam factum est, annui le- 
gati exactionem contra eum qwi eo oneratus est 
cessare iubemus, ipsum autem reditum 4n legati lo- 
cum succedere perpetuo ad id destinatum neque a 
quoquam ulla ahenandi ratione alienari posse. 
15 Sin autem mihi tale subsequitur, perpetuo se- 
cundum quod supra a mobis dictum est annuorum 
legatorum dationi eos, qui talibus onerati sunt, ob- 
noxios esse decernimus, ut nomen et memoria de- 
functi annuique legati in ipsis operibus perpetuo 
conservetur. 

46 Idem 4. luliano pp. Sacris legibus nostris 
e| hanc addendam esse nobis visum est, quae ex 


ll. 


virtute, non ex temporis ordine pias praefecturas 
concedit, ut in venerabilibus monasterüis vel ascete- 
riis nequaquam defuncto abbate vel abbatissa se- 
quens vel secunda succedant (conscii enim sumus 
naturam neque omnes pariter bonos neque omnes ae- 
Φ malos facere) sed quem et υἱία integra et 
onesti mores et adsidua devotio [commendent] et 
totum reliquorum monachorum corpus vel maior 
eorum pars ad hoc idoneum putaverit et propositis 
sanctis evangeliis elegerit, eum ad praefecturam 
1 vocari. Si ergo procimus a defuncto idoneus 
et dignus est, qui monachos regat, ille reliquis prae- 
feratur, si qui eum sequitur, similiter in eum prae- 
2 fecturae suffragium dirigatur. | Si vero nemo 
eorum dignus videtur, tum qui ex cunctis idoneus 
erit, cuiuscumque gradus sit, antistes creetur, cuius 
videlicet et vita honesía sit et honestus status qui- 
que sibi commissos servare possit: nam convenit 
omnem principatum omnemque hominum guberna- 
tionem non ez: tempore vel sorte vel fortuitis mo- 
mentis, sed ex electione praestantiaque prodire om- 
niumque testimonium corpori ordinem constituere. 
3 4 autem communicentur cum  religiosissimo 
episcopo, ut cum de electo certior factus sit eam- 
que rem recte se habere arbitretur, eligentibus ad- 
4 sentiatur eumque in locum abbatis inducat. Quo- 
rum electio examinanda est pro tempore patriarchae 
et religiosissimis locorum episcopis, qui et ipsi sub 
iudicio domini dei sunt et futuram condemnationem 
verentur, num minus per electionem quam. ad hu- 
manam quandam affectionem respicientes suffragium 
tulerint: ipsis etenim tam in hac vita quam in fu- 
tura poena ex deo aderit, cum eorum neglegentia 
5 multis animis peccandi causa fuerit. om- 
9 


13 94 


DE EPISCOPIS 


δ (2) Τούτων πάντων καὶ ἐπὶ τῶν εὐλαβεστάτων 
γυναικῶν ἢ παρϑένων τῶν ἡγουμένων εὐαγῶν ἀσκη- 
6 (3) τηρίων ἤτοι μοναστηρίων κρατούντων. — Tus 
λοιπῆς ἱερατικῆς τάξεως ἁπάσης τῆς τοῦ ϑεοῦ λει- 
τουργίας κατὰ τοὺς ἑαυτῆς βαϑιμοὺς προϊούσης καὶ 
οὐδὲν ἐκ τοῦ παρόντος ἡμῶν καινιζομένης νόμου. 
D. xv k. Dec. Coristantinopoli Lampadio et Oreste 
COSS, [a. 530] 

47 (48) "Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιωάννῃ ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. Θεσπίζομεν μηδένα sig ἐπισκοτὴν στροχειοί- 
ζεσϑαι, πλὴν εἰ μὴ τά τε ἄλλα χρηστὸς καὶ ἀγαϑὸς 
ἐΐη καὶ urte γυναικὲ συνοικοίη μήτε παίδων εἴη πα- 
τήρ, ἀλλ᾽ ἀντὶ μὲν γυναικὸς προσκαρτεροίη τῇ ἁγιω- 
τάτῃ ἐκκλησίᾳ, ἀντὶ δὲ παίδων ἅπαντα τὸν Χριστιανι- 
κὸν καὶ ὀρϑόδοξον ἔχοι λαόν, γινώσκων οὕτως ἐξ 
ἀρχῆς τὰ περὶ τῆρ διαδοχῆς τῶν ϑεοφιλεστάτων ἐπι- 
σκόπων ἡμᾶς διατυπῶσαι3" καὶ μετὰ ταύτης τῆς Év- 
voías προελθεῖν τὸν νόμον, καὶ τοὺς παρὰ ταῦτά τι 
πράττοντα ἢ πράξαντας ἁπάσης ἐπισκοπῆς ἀναξίους 
| εἶναι. Οἱ γὰρ μετὰ ταύτην ἡμῶν τὴν διάταξιν 
ποιῆσαί τεναβ ἐπισκόπους παρὰ τὴν ταύτης δύναμιν ἢ 
γενέσϑαι ϑαρρήσαντες οὔτε ἐν ἐπισκόποις ἔσονταε οὔτε 
μενοῦσιν ἐπὶ τῶν ἱερῶν, ἀλλ᾽ ἐξελαϑέντες αὐτῶν ἐτέ- 
ροις δώσουσι χώραν χειροτονίας ἀκριβοῦς τε καὶ τῷ 

εῷ διὰ πάντων ἀρεσκούσης. D. 1111 k. Aug. Con- 
stantinopoli post cons. Lampadii et Orestis. ic 531] 

48 (49) dem A. lohanni pp. Si quis ad decli- 
nandam legem Falcidiam, cum desiderat totam suam 
substantiam pro redemptione captivorum relinquere, 
eos ipsos captivos scripserit heredes, ne videatur 
quasi incertis personis heredibus institutis iudicium 
suum oppugnandum reliquisse, sancimus huius talem 
institutionem pietatis intuitu valere et non esse re- 
1 spuendam. Sed et si pauperes quidam scripserit 
heredes et non inveniatur certum ptochium vel cer- 
tae ecclesiae pauperes, de quibus testator cogitave- 
rit, sed sic incerto vocabulo pauperes fuerint here- 
des instituti, simili modo et huiusmodi institutionem 
2 valere decernimus. Et si quidem captivos scrip- 
serit heredes, civitatis, in qua testator larem fovere 
ac degere noscitur, episcopus et oeconomus? here- 
ditatem suscipiant et omnimodo in redemptione cap- 
tivorum procedat hereditas sive per annuos reditus 
sive per venditionem mobilium seu se moventium 
rerum: nullo penitus ex hoc lucro vel oeconomo vel 
episcopo vel sacrosanctae ecclesiae relinquendo. si 
enim propter hoc ἃ speciali herede recessum est, ut 
non Falcidiae ratio inducatur, quomodo ferendum 
est hoc, quod in sacro venit, per Falcidiam vel aliam 
3 occasionem minui? Ubi autem indiscrete paupe- 
res scripti sunt heredes, ibi xenonem eius civitatis 
omnimodo hereditatem nancisci et per xenodochum in 
aegrotantes fieri patrimonii distributionem, secundum 
quod in captivis* constituimus: vel per redituum 
annalium erogationem vel per venditionem rerum 
mobilium vel se moventium, ut ex his res immobiles 
comparentur et annuus victus aegrotantibus accedat. 
quis enim pauperior est hominibus, qui et inopia 
tenti sunt et in xenonem repositi et suis corporibus 
laborantes necessarium victum sibi non possunt ad- 
4 ferre? Licentia omnimodo danda et in priore et 
in secunda specie et actionem movere et debita exi- 


gere, ut in e td vel in aegrotantes consumantur. 
si enim heredum eis et ius et nomen dedimus, sine 
Falcidiae tamen legis emolumento, necesse est eos 
9 et debita exigere et creditoribus respondere. Sin 
autem ampliores in civitate xenones vel ptochia 
sint, ne incerta videatur pecuniarum datio, tunc ei 
xenoni vel ptochio, qui pauperior esse dignoscitur, 
easdem res vel pecunias adsignari: hoc videlicet 
discutiendo ἃ viro reverentissimo locorum antistite 
6 et sub eo constitutis clericis. Sin autem nullus 
xenon in civitate inveniatur, tunc secundum de cap- 
tivis sanctionem pro tempore oeconomus sacrosanc- 
tae ecclesiae vel episcopus hereditatem accipiat et 
sine Falcidiae ratione pauperibus, qui in civitate 
sunt vel penitus mendicantes vel alia sustentatione 
7 egentes, eaedem pecuniae distribuantur. Haec 
tamen omnia locum habere sancimus, quando non 
certi xenonis vel certi ptochii vel certae ecclesiae 
nominatio a testatore subsecuta est, sed incertus 
est eius sensus. sin autem in personam certam vel 
in certam venerabilem domum respexit, ei tantum- 
modo hereditatem vel legatum competere sancimus, 
8 nulla Falcidia nec in hac parte intercedente. In 
omnibus autem huiusmodi casibus caelestes iracun- 
dias sacrosanctarum rerum administratores expec-. 
tent, si qualecumque lucrum ex huiusmodi guberna- 
tionibus sibi adquisierint vel si hoc committi ab alio 
senserint et non gravissima poena et interminatione 
quod perperam factum est studeant corrigere. 2). J 
k. Sept. Constantinopoli post consulatum Lampa- 
dii οἱ Orestis vv. cc. [a. 531]. 

49 (50) *Jdem 4. Iohanni pp. Cum lege Leo- 
niana? viris reverentissimis episcopis et presbyteris 
et diaconis peculium habere quasi castrense conces- 
sum est, eo addito, ut in ipso testari possint, dubi- 
tabatur, si huiusmodi testamenta debent de inofficiosi 
querella expugnari, cum de omnibus personis, quae 
huiusmodi peculia meruerunt, eadem fuerat quaestio 
1 exorta.  Sancimus itaque viris reverentissimis 
episcopis et presbyteris et diaconis, qui tale pecu- 
lium (id est quasi castrense?) possident, super hia 
tantummodo rebus, quae quasi castrensis peculii 
sunt, non solum ultima condere secundum leges ta- 
men elogia licere, quod ex Leoniana constitutione 
descendit, sed etiam eorum ultimas voluntates, super 
his tantummodo habitas, de inofficiosi querellae mi- 
nime subiacere. 42). k. Sept. Consíantinopoli post 
cons. Lampadii et Orestae. [a. 531] 

90 (51) 97dem A. Iohanni pp. Si quis in conscri- 
bendo instrumento sese in Coi fuerit non usurum 
fori praescriptione propter sacerdotii praerogativam, 
sancimus non licere ei adversus sua pacta venire et 
contrahentes decipere, cum regula est iuris antiqui 
omnes licentiam habere his quae pro se introducta 
1 sunt renuntiare. Quam generalem legem in om- 
nibus casibus obtinere sancimus, qui nécdum per 
iudicialem sententiam vel amicalem conventionem 
sopiti sunt. |J. k. Sept. Constantinopoli post cons. 
Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 

91 (52) Idem A. lohanni pp. Generaliter sanci- 
mus omnes viros reverentissimos episcopos nec non 
presbyteros seu diaconos et subdiaconos et praeci- 


(1) c. 47 extat in Coll. . (2) ς. 41 ὃ 2 ἢ. t. 
cum Graecis, iconomi CRM? 
ditur consulatus anni 530 


(3) sic M* 
(4) eaptivos libri (δ) tra- 
(6) iunge 1, 5, 22. 3, 28, 37. 


(1) c.33 Δ. —— (8) id est quasi castrense 
(9) pr. 2 2, 9, 29 


6, 22, 12 
del. Rummel. 


nia valeant etiam in devotissimis mulieribus et vir- 
ginibus quae se ascetriis vel monasteriis praepo- 
6 nuntur. Reliqui vero sacri ordines dei ministrorum 
secundum gradus suos promoveantur neque quicquam 
in iis praesenti lege nostra innovatur. 

AT Idem A. lohanni pp.  Sancimus, ut nemo 
episcopus ordinetur, nisi qui et alias idoneus ac 
bonus sit neque uxori cohabitet neque liberorum 
pater sit, sed pro uxore amplectatur sacrosanctam 
ecclesiam, liberorum autem loco totum Christianum 


orthodoxumque populum habeat, sciens ita ab im- 
tio de successione religiosissimorum episcoporum nos 
constituisse eoque consilio legem emissam esse, et 
qui ea praetermittant vel praetermiserint omni epis- 
1 copatu indignos esse. Qui etenim post hanc con- 
slitutionem nostram contra eius vim aliquos epis- 
copos creare vel fieri conabuntur, neque episcopi 
erunt neque in sacris manebunt, sed às eiecti aliis 
locum facient ordinatione diligenti et deo per 
omnia grata substituendis. 


ET CLERICIS 


99 


I 3 


ue monachos, licet non sint clerici, immunitatem 
ipso iure omnes habere tutelae sive testamentariae 
sive legitimae sive dativae: et non solum tutelae 
esse eos expertes, sed etiam curae, non solum pu- 
pilorum et adultorum, sed et furiosi et muti et 
surdi et aliarum personarum, quibus tutores vel cu- 
1 ratores ἃ veteribus legibus dantur. Eos tamen 
clericos et monachos huiusmodi habere beneficium 
sancimus, qui ad sacrosanctas ecclesias vel monaste- 
ria permanent, non devagantes neque circa divina 
ministeria! desides, cum propter hoc ipsum benefi- 
cium eis indulgemus, ut aliis omnibus derelictis dei 
2 omnipotentis inhaereant ministeriis. Et hoc non 
solum in vetere Roma vel in hac regia civitate, sed 
in omni terra, ubicumque Christianorum nomen co- 
litur, obtinere sancimus. ἢ). k. Nov. post cons. Lam- 
padii et Orestis vv. cc. [a. 531] 
.52 (53) "Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς Ιωάννῃ ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. Θεσπίζομεν μηδένα παντελῶς μήτε βουλευ- 
τῇ» μήτε ταξεώτην ἐπίσκοπον ἢ πρεσβύτερον τοῦ 
λοιποῦ γίνεσϑαι, οὐδὲν ἐφαπτομένου τοῦδε τοῦ νόμου 
τῶν τοιαύτης ἱερωσύνης πρότερον ἠξιωμένων, τοῦ 
λοιποῦ δὲ μηδένα παντελῶς ἐκ τῆς εἰρημένης ὄντα 
τύχης εἰς τὰς ῥηθείσας ἱερατείας ἀναβαίνειν, καὶ μά- 
λιστα εἰ καὶ ἤδη λειτουργήσας ἢ τοῖς ταξεωτικοῖς ὑπη- 
1 ρετήσας ἔτυχεν ἐπιτάγμασι. Τὸν γὰρ ἐντεϑραιι- 
μένον εἰσπράξεσι σφοδραῖς καὶ τοῖς διὰ τοῦτο ὡς εἰ- 
408 ἐπισυμβαίνουσι» ἁμαρτήμασιν οὐκ ἂν εἴη δίκαιον 
ἄρτι uiv εἶναι ταξεώτην ἢ βουλευτὴν καὶ πράττειν 
τὰ πάντων πικρότατα, εὐθὺς δὲ ἱερέα χειροτονεῖσϑαι 
περὶ φιλανθρωπίας τε καὶ ἀκτημοσύνης νουϑετοῦντα 
καὶ ὑφηγούμενον " δόγματα" πλὴν εἰ μὴ ἐκ νηπίας ἡλι- 
κίας χων οὕπω τὴν ἔφηβον ἐκβάσης ἔτυχε τοῖς εὐλαβε- 
στάτοις μοναχοῖς ἐγκαταλελεγμένος καὶ διαμείνας ἐπὶ 
τούτου τοῦ σχήματος" τηνικαῦτα γὰρ ἐφίεμεν αὐτῷ καὶ 
πρεσβυτέρῳ γενέσϑαι καὶ εἰς ἐπισκοπὴν ἐλϑεῖν, πρό- 
nÀov ὃν, ὡς, ἡνίκα τοιοῦτόν τι γένηται καὶ ἄξιος τῆς 
ἱερατείας φανῇ *, τηνικαῦτα ἄδειαν ἕξει μένειν ἐπὶ τῆς 
ἱερωσύνης καὶ τοῦ λειτουργεῖν ἀπηλλάχϑαι, τὴν τετάρ- 
τὴν μέντοι μοῖραν τῆς αὐτοῦ περιουσίας ἁπάσης παρέ- 
χων" τοῖς βουλευταῖς καὶ τῷ δημοσίῳ κατὰ τὸν ἔναγ- 
χος ἐπὶ τοῖς τεταρτημορίοις τεϑέντα παρ᾽ ἡμῶν νόμον δ, 


ἢ μονῳ τῷ δημοσίῳ, εἴγε ταξεωτικῆς τύχης ἐτύγχα- 

γεν QV. Εἰ δὲ καὶ ἐν τοῖς εὐλαβεστάτοις ἄρχι- 
μανδρίταις tax) elm καὶ διαμείνειεν ἐν αὐτοῖς, καὶ 
οὕτως αὐτῷ δίδομεν τὴν τῆς τύχης ἀτέλειαν, τὴν τε- 
τάρτην κἀνταῦϑα μοῖραν τῆς αὐτοῦ περιουσίας, κα- 
ϑάπερ εἰπόντες ἔφϑημιεν, παρεχομένῳ" ἄλλως δὲ οὔτε 
ἐκείνῳ χειροτονεῖσϑαι συγχωροῦμεν οὔτε τῷ χειροτο- 
3 νοῦντι τοιοῦτόν τε πράττειν ἐφίεμεν. Γινωσκού- 
056 τῆς σῆς ὑπεροχῆς, ὡς ταῦτα παραφυλακτέον ἅπασι 
τοῖς ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις ποινὴν ὑφορωμένοις 
περὶ αὐτὴ» τὴν ἱερωσύνην, εἴ τι τοιοῦτο πράξαιεν, πρὸς 
τὸ μηδὲ τὸν χειροτονούμενον τῆς ἱερωσύνης ἀπολαύ- 
εἰν, καν εἰ πρότερον οἱονδήποτε βαϑιμὸν ἱερατείας 
ἐπεῖχεν, ἀλλ᾽ ἐν ἰδιώταις τετάχϑαι καὶ τὰς λειτουρ- 
4 γίας ἐκτελεῖν, αἷς ὑπέκειτο πρότερον. “περ ἅπαντα 
κρατεῖν εἰς τὸν ἐφεξῆς βουλόμεϑα χρόνον, ἐπειδὴ 
τοίνυν ὃ πρῶτον ὑφ᾽ ἡμῶν ἐξεύρηται, οὐ προσαπτο- 
μένου παντελῶς τοῦδε τοῦ νόμου, καϑάπερ εἰπόντες 
ἔφϑημεν, τῶν ἀπαξ τοιαύτης ἱερωσύνης ἀξιωϑέντων, 
ἀλλ΄ ἐξουσίαν ἐχόντων αὐτῶν δι᾽ ὑποκαταστάτων 
λειτουργεῖν κατὰ τὴν Θεοδοσίου καὶ Οὐαλεντινιανοῦ 
τῶν τῆς εὐσεβοῦς λήξεως διάταξιν" τὴν πρὸς Θωμᾶν 
ὅ ἀντιγεγραμμένην 9, Πρὸς τούτοις κἀκεῖνο δίκαιον 
εἶναι καὶ κρατεῖν καὶ πολιτεύεσϑαι ϑεσπίζομεν, ὅπερ 
τεϑὲν ἐξ ἀρχῆς καὶ πολιτευσάμενον οὐκ ἴσμεν ὅπως 
παρῶπται. μεμνήμεϑα γὰρ ᾿Αρκαδίου καὶ Ὁνωρίου 
τῶν τῆς εὐσεβοῦς λήξεως ἐντυχόντες διατάξει 1" βου- 
λομένῃ τοὺς κληρικούς, εἴπερ ἀμελήσαντες τύχοιεν τῆς 
ἑαυτῶν τάξεως καὶ εἰς οἱανδήποτε ἔνοπλον στρατείαν πα- 
ραγγείλαιεν ἢ καὶ καϑηρημένοι παρὰ τῶν ϑεοφιλεστά- 
των ἐπισκόπων στρατεύεσϑαι τολμήσαιεν, ἐκβάλλε- 
σϑαι μὲν αὐτοὺς τῆς στρατείας ἧς ἔτυχον, inpr Hr 
δὲ ταῖς τῶν πόλεων βουλαῖς, ὑπουργήσοντας τὸ λοιπὸν 
τῷ δημοσίω, ἐπειδὴ καὶ τῇ τοῦ δεσπότου ϑεοῦ λατρείᾳ 
κατα τὸν τῆς στρατείας τρόπον ἔτυχον ἀπειπόντες. 
6 “περ κρατεῖν ἐκ τοῦδε ἡμῶν ϑεσπίζομεν τοῦ vó- 
μου, κελεύοντες αὐτοὺς εὐθὺς καὶ παραχρῆμα τῆς πό- 
λεως ἐκείνης, ἐξ me εἰσί, γίνεσϑαι δουλευτάς, εἰ μὴ 
σφόδρα εὐπορίαν ἔχοι βουλευτῶν ἡ πόλις, ἐπείτοιγε 
τῆς γείτονος ἢ καὶ πορρωτέρω μέχρι μιᾶς ἐπαρχίας 
ἑτέρας, ἔνϑα μάλιστα βουλευτῶν καϑέστηκεν ἀπορία. 
1 Εἰ δὲ ἀφανεῖς, ὡς εἰκός, γένοιντο, ἄδειαν δίδομεν 


1) mysteria libri boni contra Graecos (2) c. 52 extat 
in Coll, pr. — ὃ 4. 13. 14 in Nomoc. (8) vovó's- 
τοῦντα καὶ ὑφηγούμενον Coll,vouoOerobvcva (om. xai 
ὑφηγούμενον) Nomoc. (4) φανείη libri — (5) 7 ins. 


Nomoc. 
INomoc. 
libri boni 


(1) διαμείνῃ Coll, διαμείνοι 
(9) διατάξεων Coll. 
(11) 1}. 16, 2, 39 


(6) 10, 35, 4? 
(8 τὸ νῦν Hercher 
(10) c. 21 A. t. 


52 Idem A. Iohanni pr. Sancimus, wt nullus 
omnino curialis vel cohortalis in posterum epis- 
copus vel presbyter fiat: qui antea tali sacerdotio 
digni habiti sunt, hac lege non tanguntur, posthac 
autem nemo omnino qui memoratae condicionis est 
ad praedicta sacerdotia accedat, praesertim si iam mi- 
nistravit vel forte cohortalinis iussionibus oboedivit. 
1 Neque enim iustum esset eum, qui violentis ex- 
actionibus et peccatis quae his videlicet admiscen- 
tur, innutritus est, odo cohortalem vel curialem esse 
et omnium acerbissima facere, moa sacerdotem creari 
humanitatis et innoceníiae praecepta docentem ac 
suadentem : nisi forte ab infantia necdum pubertatem 
egressus inter monachos receptus sit et in eo statu 
ermanserit: tunc enim. ei permittimus, ut et pres- 
yov per et ad episcopatum perveniat : qui videlicet, 
quoad id fiet et clericatu dignum se praestabit, in 
sacerdotio perseverare poterit et a muneribus vaca- 
bit, ut tamen quartam substantiae partem curiae et 
fisco offerat secundum constitutionem, quam nuper 
de quarta dedimus, vel fisco solo, si forte cohorta- 
2 lis condicionis fuerit. Quod si et tnter devotissi- 
mos archimandritas recipitur. et inter eos remanet, 
eliam sic sortis vacationem ei praesvamus, dummodo 
et ipse quartam substantiae suae partem secundum 
quod diximus offerat: aliter enim neque illum or- 
dinari neque ordinantem. ta!e quid facere permitti- 
3 mus. Quae excellentia tua. sciat. ab. omnibus 


religiosissimis episcopis observanda esse poenam 
circa sacerdotium ipsum eapectaturis, si quid tale 
faciant, ordinatum praeterea neque sacerdotio frui, 
tametsi antea quemlibet clericatus gradum tenuerit, 
sed inter laicos numerari et munera subire, quibus 
4 antea subiacebat. Quae omnia in futurum tem- 
pus valere volumus, quia nunc primum a nobis in- 
venta sunt, neque omnino haec iex, ut diaimus, eos 
tangat, qui semel sacerdotium meruerunt, sed liceat 
eis per substitutos munera subire secundum Theo- 
dosii et Valentiniani divae memoriae constitutionem 
5 ad Thomam rescriptam. Praeterea et illud ius- 
ium esse et obtinere et in usu esse iubemus, quod 
ab initio positum et observatum iam nescimus quan- 
tum neglegitur. meminimus enim incidisse in Arca- 
dii et Honorii divae memoriae constitutionem, quae 
clericos, si ordinem suum deserant et ad quam- 
libet armatam militiam nomina dent vel etiam de- 
positi a religiosissimis episcopis militare ausi sint, 
militia quam nacti sunt θα vult et civitatum cu- 
riis tradi, ut deinceps rei publicae ministerium fa- 
ciant, cum se domini dei servitio per militiae ge- 
6 mus abdicaverint. Quae valere ex hac nostra 
lege sancimus iubentes eos continuo ac statim illius 
civitatis ex qua oriundi sunt curiales fieri, nisi ea 
civitas curialibus valde abundet, quo casu vicinae 
vel etiam remotiori usque in proaunam promnciam 
addicantur , ubi potissimum curialium penuma est 
5* 


18 80 


DE EPISCOPIS 


τοῖς βουλευταῖς εὐθὺς ἐπιβαίνειν τῶν προσηκόντων 
αὐτοῖς πραγμάτων καὶ ταῦτα κατέχειν καὶ τὸ ἱκανὸν 
8 ἑαυτοῖς κατὰ τὸν νόμον ἐντεῦϑεν ποιεῖν. Ταῦτα 
μὲν οὖν ἐπὶ τοῖς εὐλαβεστάτοις κληρικοῖς οἱουδήποτε 
βαϑμοῦ κρατεῖν εἰς τὸ διηνεκὲς ϑεσπίζομεν καὶ ἐπὶ 
τοῖς ἤδη πεπλημμεληκόσε κρατεῖν τὸν νόμον βουλό- 
9 μενοι, διότε καὶ πρότερον ἦν. ᾿Επειδὴ δὲ καί τινα 
διάταξιν! εὕρομεν mgl μοναχῶν διαλεγομένην καὶ 
βουλομένην αὐτοὺς μὴ καταλεμπάνειν τὰ οἰκεῖα μονα- 
στήρια μηδὲ ϑορυβεῖν τὰς πόλεις, ἣν καὶ πρός τινα 
γνενομοϑετῆσϑαι καιρὸν τίνες ὑποπτευουσι, δεῖν φηήϑη- 
μὲν ἀφορμὴν ἐντεῦϑεν λαβόντες τελειότερόν τε καὶ 
εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον καὶ τοῦτο ἐπανορϑῶσαι" ὥστε 
κηδενὲ τοῦ λοιποῦ τῶν εὐλαβεστάτων μοναχῶν ἄδειαν 
εἶναι τοῦ" τοιοῦτό τε πράττειν καὶ καταλιμπάνειν 
μὲν τὸ μοναχικὸν σχῆμα, περιβάλλεσϑαι δὲ την οἷαν- 
o)» στρατείαν ἢ ξώνην ἢ ἀξίαν ἢ τὸν ἐν δικαστη- 
οίοις μεταδιώκειν βίον καὶ τῆς τοῦ ϑεοῦ ϑεραπείας 
τὰς ἀνϑρωπίνας ἀσχολίας ἀνθαιρεῖσϑαι ἢ γινώσκειν. 
l0 Ὡς καὶ ὁ τοιοῦτό τε πράττων ἐπιδοϑήσεται τῇ 
βουλῇ τῆς πόλεως ἐκείνης, ἐξ ἧς ἐστίν, ἢ ἑτέρας, καϑὰ 
πρότερον εἰπόντες ἔρϑημεν, εἰ μὲν χρημάτων εὐπο- 
ροέη, καὶ χρηματικας υποστησοόμενος λειτουργίας, ἐπεί- 
toiys?' τὰς εἰς σῶμα φερούσας" κἀνταῦϑα ἀδείας οὔσης 
ταῖς βουλαῖς, καϑάπερ εἰπόντες ἔφϑημεν, εἰ ἀφανεῖς 
γένοιντο, ἐπιλαμβάνεσϑαι τῶν πραγμάτων καὶ τὸ 
11 ἱκανὸν ἑαυταῖς κατὰ τὸν νόμον ποιεῖν. Ἔν ἅπασι 
δὲ τοῖς ϑέμασιν, ἐφ᾽ ὧν λαμβάνειν ἀπὸ τῶν τοιού- 
vOv αἰτιῶν τὰ βουλευτήριά τι προστάττομεν, βουλό- 
μεϑα τὴν μὲν ἡμίσειαν τούτων μοῖραν τοὺς βουλευ- 
τὰς κομίζεσθαι μὴ ἐν χρυσίῳ, air ἐν ἀκινήτῳ κτή- 
s» ἢ οὔσῃ T] ὠνουμένῃ κατὰ τὸν ἄμπροσϑεν φοιτή- 
σαντα παρ᾽ ἡμῶν νόμον, τὴν δὲ ἡμίσειαν τῇ γενικῇ 
τραπέζῃ τής σῆς ὑπεροχῆς εἰσφέρεσϑαι, ὥστε καὶ τὸν 
σὸν ϑρόνον προνοεῖν ἀγρύπνως μηδὲν τοιοῦτο διαλα- 
ϑεῖν, ἀλλ᾽ ἅμα τῷ γίνεσθαί τε τὴν προσήκουσαν 
ὑπὲρ τούτου ποιεῖσθαι ϑεραπείαν, πλὴν εἰ μὴ νῦν 
γοῦν ἑκόντες οἱ τοιοῦτοι ἀπόϑοιντο μὲν τὴν στρα- 


τείαν ἢ ἁπλῶς ὅπερ ἔχουσι σχῆμα, εἰς" δὲ τὸν μο- 
^. Ἵ 2 - 2 - 
ναχικὸν «vOis ἀκριβῶς vs καὶ ἀληϑῶς ἐπανέλϑοιε; 
βίον καὶ τοῖς εὐλαβεστάτοις κληρικοῖς ἐγγραφῆναι 
σπεύσαιεν. εἰ γὰρ τοῦτο πράξαιεν εἴσω ἐνιαυτοῦ 
ἑνός, ἀφ᾽ οὗπερ ὁ παρὼν ϑεῖος ἡμῶν γέγονε νόμορ, 
ἀφίεμεν αὑτοῖς τὴν ποινήν, ἀρκεῖν αὐτοῖς τὸν 
12. ἀσκήσεως ηγούμενοε σωφρονισμόν. Ταῦτα δὲ 
- 2 * - , , 2 
κρατεῖν sis τὸν ἐφεξῆς βουλόμεϑα χρόνον, οὐδὲ ἐκείς- 
γους ἔξω τῆς εἰρημένης καταλιμπάνοντες ποινῆς, ὅσοι 
ἀπὸ τῆς ἡμῶν βασιλείας καίτοι μοναχοὶ καϑεστῶτες 
τοιοῦτό ci πεπράχασι. τὸ γὰρ ἔμπροσϑεν ἅμα μὲν 
διὰ φιλανθρωπίαν, ἅμα δὲ τὸν χρόνον ἐρυϑριῶντες 
ἀφίεμεν, ἐπεὶ μηδὲ σαφῶς νενομοϑετημένον ἔμτσερο- 
13 (2) σϑὲν ἦν. Ἔτι τοῦτο ϑεσπίζομεν, εἴτε πατὴρ 
εἴτε μήτηρ εἴτε ἕτερός τις ἐξ ἀπαιδίας ἀποκατάστασιν 
ἢ ὑποκατάστασιν ἔπαγάγοε τισὶν εἴτε ἄρρεσιν εἴτε 
ϑηλείαις, oí δὲ πρὸς γάμον ἐλϑεῖν διὰ τὸν τῆς ἀσκή- 
σεως οὐχ ἕλοιντο τρόπον, περιαιρεῖσϑαι τὰς τοιαύτας 
ἀποκαταστάσεις ἢ ὑποκαταστάσεις καὶ ἔχειν αὐτοὺς 
ἐξουσίαν εἰς ὃν βούλονταε τρόπον, εὐσεβῆ μέ 
τὰ ἐντεῦϑεν ἀφιεροῦν καὶ ἢ δαπανᾶν περιόντας ἢ 
καταλιμπάνειν τελευτῶντας" ὥσπερ si καὶ ὑπὸ αἵ 
σιν παιδοποιίας αὐτοῖς τε καταλειφϑείη, δεῖ καὶ τοῦτο 
αὐτὸ ἔχειν αὐτοὺς παιδοποιεῖν οὐκ ἀναγκαζομένουθβ. 
14 Τὴν αὐτὴν δὲ νομοϑεσίαν καὶ ἐπὶ γυναιξὶ παρ- 
ϑενευούσαις καὶ ἐπὶ τοῖς γαμεῖν δλως κεκωλυμένοις 
εὐλαβεστάτοις κληρικοῖς ἐπεκτείνομεν καὶ ἀνατίϑεμεν 
καὶ ταύτην τὴν xáguv ϑεῷ τῶν ἡμετέρων χρόνων 
15 (3) ἀξίαν. Ἔτι ϑεσπίζομεν, εἴτε ἀνὴρ ἐπὶ μονή 
βίον ἐλϑείν βουληϑείη εἴτε γυνὴ τὸν ἄνδρα καταλι- 
ποῦσα πρὸς ἄσκησιν ἔλϑοι, κὴ τοῦτο αὐτοῖς ζημίας 
παρέχειν πρόφασιν, ἀλλὰ τὰ μὲν οἰκεῖα πάντως λαμ- 
βάνειν, ὥστε τῇ γυναικὶ τὴν προῖκα εἶναι λαβεῖν τὴν 
αὑτῆθ καὶ τὴν πρὸ γάμου δωρεὰν τῷ συνοικήσαντε, 
τὸ δὲ ἐκ τούτου κέρδος μὴ κατὰ τὴν ἐκ ῥεπουδίου 
διάξευξιν ἐκδικεῖν ἢ μένειν παρὰ τῷ μὴ ἀποταξα- 
μένῳ, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἐκ ϑανάτον σύμφωνον, οἷα δὸο- 
κοῦντος τοῦ ἀφισταμένου τῷ τῆς μετὰ τῶν ἄλλων 


(1) 6.29 ἡ. t. 


Coll. (4) οἷον .Nomoc. (5) μετ᾽ ἀλλήλων scr. 


(2) τοῦ om. vel τό ponunt Coll. libri boni 


(23) εἰ δὲ μήγε Bodleianus 3399 (— Coll) (8) εἰ 


71 Quod si videlicet latitant, licentiam damus cu- 
rialibus confestim res quae eis competunt ingredi 
eaque tenere et satis sibi inde secundum legem fa- 
8 cere. Haec igitur in devotissimis clericis cuius- 
cumque gradus in perpetuum obtinere iubemus, quin 
etiam in his valere volumus qui iam offenderunt, 
9 quoniam aníiqua sunt. Cum autem quandam 
constitutionem invenerimus, quae de monachis agens 
eos monasteria relinquere et in urbibus vagari ve- 
tat, quam (amen nonnulli ad certum tempus datam 
esse suspicantur, inde occasionem sumentes perfec- 
(ius hoc et in omne tempus reformandum credidi- 
mus. mulli igitur devotissimorum monachorum in 
tuve liceat tale quid facere et monachicum ha- 
itum relinquere, induere autem qualemqualem mi 
litiam vel cingulum vel dignitatem vel in iudiciis 
versari et dei ministerio humanas occupationes prae- 
10 ferre vel cognoscere. Qui tale quid faciet, tra- 
detur curiae eius civitatis, ea qua oriundus est, vel 
alius secundum quod. supra diximus , ut si quidem 
locuples est, etiam pecuniaria munera sustineat, 
praeterea corporalia: μέ et in hoc casu liceat curiis 
secundum quod supra diximus, si latent, res ag- 
11 edi et sibi secundum legem satisfacere. | [n 
omnibus autem casibus, in quibus ex eiusmodi cau- 
sis curias capere quid iubemus, dimidiam eius par- 
tem curiales non in auro accipere volumus, sed in 
rebus soli, sive eae subsunt sive comparandae sunt 
secundum legem antea a nobis propositam, alteram 
dimidiam communi excellentiae tuae mensae inferre, 
ut et sedes tua diligenter provideat, ne quid eius- 
modi lateat, sed simulac fiat, competentem mede- 
lam ei adhibeat, nisi iam pu sponte militiam vel 
quem alium tenent statum reliquerint et ad monachi- 
cam vitam rursus strenue ac vere reversi fuerint 


et impigre id egerint, ut devotissimis clericis ad- 
scriberentur. quod si intra anni spatium fecerint, 
ex quo praesens lex nostra laía est, poenam eis 
remittimus, sufficere dis emendationem rati, quam 
12 ex vitae suae ratione habent. Haec autem in 
futurum tempus obtinere volumus neque illos poena 
supra dicta eaimentes, qui inde a nostro princi- 
patu monachi constituti tale quid fecerunt. anterius 
enim tempus tam humanitatis gratia quam temporis 
ratione erubescentes absolvimus, quoniam antea non 
18 perspicue constitutum erat. Praeterea et hoc con- 
stitutmus, ut sive pater sive mater sive quis alius in 
defectum liberorum viris quibusdam vel mulieribus 
restitutionem vel substitutionem iniunzerit, ii autem 
0b viiam religiosam matrimonium contrahere nolue- 
rint, tales restitutiones vel substitutiones rescindan- 
tur liceatque iis quemadmodum voluerint, pie (a- 
men, quae inde iis obveniunt consecrare et vel dum 
vivunt erogare vel post mortem de iis disponere: 
sicut etiam si sub condicione liberorum procrean- 
dorum iis quid relictum fuerit, et hoc eos habere 
oportet, liberorum procreatione minime iis incum- 
14 bente. Eandem legem eatendimus etiam in mu- 
lieres virginitatem professas et devotissimos  eleri- 


cos quibus maírimoniis omnino interdictum est et 
deo hanc gratiam nostris temporibus dignam refe- 
15 rimus. Praeterea sancimus, sive vir solitariam 


vitam eligere velit sive mulier viro relicto ad exer- 
citationem monachicam venerit, ne hoc ipsis poe- 
nae causa sit, sed propria omnimodo recipiant, 
ut mulieri dotem suam, coniugi ante nuptias dona- 
tonem recipere liceat, lucrum autem ex his non 
quasi repudium intercesserit vindicetur vel remaneat 
apud eum qui non renuntiaverit, sed ez pacto quod 
4 mortis casum initum est, quasi i$ qui a convictu 


PEU WP ONECRENPEN mme HIPS 


"TE CLERICIS 


J1 


I 3 


διαίτης ἀναχωρεῖν τόγε ἐπὶ τῷ συνοικεσίῳ τεϑνάναι, 
διὰ τὸ τῷ συνοικήσαντε παντελῶς ἄχρηστον εἶναι" 
καὶ ὅπερ ἂν ἡ τῶν προικῴων συμβολαίων δείξειεν 
δύναμις ἐκ τῶν ἀπὸ τελευτῆς συμφώνων ὀφειλόμενον, 
τοῦτο αὐτὸ τὸν λαβόντα, τοῦ λοιττοῦ παραχωρεῖν τῷ 
τὴν ἄσκησιν ἑλομένῳ" ὥστε μέντοι ' μὴ ϑαρρεῖν τὴν 
γυναῖκα πρὶν ἐνιαυτὸν διελθεῖν εἰς ἕτερον ἰδεῖν 
συνοικέσιον διὰ τὴν τῆς γονῆς ἀδηλίαν" ἀλλ᾽ εἴ τι 
μέλλοι γένεσϑαι τοιοῦτο, τηνικαῦτα στέλλεσθαι διαί- 
σιον κατὰ τοῦτο δὴ τὸ καλούμενον bona gratia παρὰ 
τοῦ μὴ τὴν ἄσκησιν ἑλομένου προσώπου, οὕτως τε 
πράττειν ἃ βούλεται, τῶν κερδῶν κατὰ τὸν ἔμπρο- 
ce» εἰρημένον τρόπον προσγινομένων αὐτῷ" δηλαδὴ 
τοῦ κερδαινομένου ἐκ τῆς τοιαύτη5 αἰτίας ἐκ τρόπου 
παντός, εἰ καὶ ἐπὲ τῶν προτέρων γάμων ἢ ἡ γυνὴ 
ἢ 0 ἀνὴρ μείνοιεν, τοῖς κοινοῖς παισὶ τοῖς ἐκ τούτου 
τοῦ γάμου γενομένοις, εἴ τινα εἴη, φυλαττομένου. 
D. v k. Dec. Consíantinopoli post. cons. Lampadiü 
ei. Orestis. [a. 531] 

93 (54) ?Idem A. Hermogeni magistro officiorum. 
Raptores virginum vel viduarum vel diaconissarum, 
quae deo fuerint dedicatae, pessima criminum pec- 
cantes capitis supplicio plectendos fuisse? decerni- 
mus, quod non solum ad iniuriam hominum, sed ad 
ipsius omnipotentis dei inreverentiam * committitur. 
| Qui itaque huiusmodi crimen commiserint et qui 
eis auxilium tempore invasionis praebuerint, ubi in- 
venti fuerint in ipsa rapina et adhuc flagrante cri- 
mine comprehensi a parentibus sanctimonialium vir- 
ginum vel viduarum vel diaconissarum aut earum 
consanguineis vel tutoribus seu curatoribus, con- 
2 victi interficiantur. Sin autem post commissum 
tam detestabile crimen aut potentatu raptor se de- 
fendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem 
regia urbe tam viri excelsi praefecti praetorio quam 
vir gloriosissimus praefectus urbis, in provinciis au- 
tem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per 
Illyricum * quam magistri militum per diversas nostri 
orbis regiones nec non viri spectabiles? praefectus 
Aegypti?" et vicarii et proconsules et nihilo minus ὃ 
viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores pro- 
vinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui 
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna 
sollieitudine adhibeant, ut eos possint comprehen- 
dere et comprehensos in tali crimine post legitimas 
et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione 
durissimis poenis adficiant et mortis condemnent 
3 supplicio. Bona autem eorum, si hoc commissum 
fuerit vel in sanctimonialem virginem, quae in asce- 
terio vel monasterio degit, sive eadem virgo diaco- 
nissa constituta sit sive non, eidem monasterio vel 
asceterio, ubi consecrata est, addicentur, ut ex his 
rebus et ipsa solacium habeat, dum vivit, sufficiens 
et res omnes sacrosanctum asceterium seu monaste- 
4 rium pleno habeat dominio. Sin autem diaco- 
nissa cuiuscumque ecclesiae sit, in nullo autem mo- 
nasterio vel asceterio constituta est, sed per se 
degit, raptoris eius substantia ecclesiae, cuius dia- 
conissa est, adsignetur, ut ex his facultatibus ipsa 
quidem usum fructum, dum superest, ab eadem ec- 
clesia consequatur, ecclesia vero omnem proprietatem 
et plenam possessionem earundem rerum nostro ha- 


beat beneficlo: nemine vel iudice vel alia quacum- 
5 que persona hoc audente contemnere. Poenas 
autem, quas praediximus, id est mortis et bonorum 
amissionis, constituimus non tantum adversus rap- 
toreg, sed etiam contra eos, qui hos comitati in 
ipsa invasione et rapina fuerint. ceteros autem om- 
nes, qui conscii et ministri huiusmodi criminis re- 
perti et convicti fuerint vel eos susceperint vcl 
quamcumque opem eis intulerint, sive masculi sive 
feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus 
vel dignitatis, poenae tantummodo capitali subici- 
mus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive volen- 
tibus sive nolentibus sanctimonialibus virginibus seu 
alis supra dictis mulieribus tale facinus fuerit per- 
petratum. D. xv k. Dec. Constantinopoli dn. Iusti- 
niano pp. A. III cons. [a. 533] 

54 (56) Jdem A. Iohanni Dp. Deo nobis auxilium 
praebente omnia, quae pro honore sanctae catholi- 
cae ecclesiae ad dei placitum fieri properamus, legi- 
bus constituere et operibus adimplere desideramus. 
| Et iam quidem multa cum eius auxilio statui- 
mus, quae ecclesiasticae doctrinae statui conveniunt, 
in praesenti autem hoc pia deliberatione duximus 
corrigendum, .quod hactenus contra dei timorem fie- 
2 bat.  Cognitum etenim nobis est, quod, si quis 
sponsus vel sponsa post datas aut acceptas arras 
voluisset se divino deputare servitio et a saeculari 
conversatione recedere ac sanctimonialem vitam vi- 
vere atque in dei timore permanere, compellebatur 
vir quidem ea quae arrarum nomine dederat amit- 
tere, sponsa vero duplum id quod acceperat reddere. 
quod nostrae mansuetudini satis religioni esse con- 
3 trarium visum est. Unde per praesentem legem 
in perpetuum valituram iubemus, ut, si quis sponsus 
vel sponsa desideraverit saeculi istius vitam contem- 
nens in sanctimonialium conversatione? vivere, spon- 
sus quidem omnia, quae arrarum nomine futuri causa 
coniugii dedisset, sine ulla imminutione recipiat, 
sponsa autem non duplum, sicut hactenus, sed hoc 
tantum sponso restituat, quod arrarum acceperat 
nomine, et nihil amplius reddere compellatur, nisi 
4 quod probata fuerit accepisse. Nam et maritis 
et uxoribus qui saeculo renuntiant iam anteriore 
lege!? ἃ nobis provisum est, ut, sive maritus sive 
uxor religionis causa a coniugio recesserit et soli- 
tariam vitam elegerit, unusquisque eorum res suas 
recipiat, quas vel pro dote vel ante nuptias dona- 
tione praestiterat, et hoc tantummodo lucri nomine 
consequatur ab 60 qui solitariam vitam elegerit, 
quod debuit legitime vel ex pacto per casum mortis 
5 (1) exigere. Hoc etiam cognitum nobis correc- 
tione nostra dignum esse iudicamus, ut, si quis in 
parentium potestate constitutus vel constituta vel 
forsitan huiusmodi iure absolutus vel absoluta ele- 
gerit se vel monasterio vel clero sociare et! reli- 
quum vitae suae tempus sanctimonialiter degere 12 
voluerit, non liceat parentibus vel easdem personas 
quocumque modo abstrahere vel propter hanc tan- 
tummodo causam quasi ingratum ἃ, sua hereditate 
vel successione repellere, sed necesse sit eis omni- 
modo, cum ultimam voluntatem suam sive per scrip- 
turam sive alio legitimo modo conficiant, quartam 


(1) τοῦ pro τοῦτο ... μέντοι libri plerique (2) 2 9, 
13, 1. iunge ὕ, 11,11. 7,24,1? 11,48,24? (3) fuisse cum 
lege gemina del. (4) reverentiam libri (5) illyricum 
Ambr. CR?, illyricum et africam .H^ cum 1l. gem.: cum 
praefectura Africae anno insequenti instituta sit (1, 27,1) 
prioribus Codicis titulis iam absolutis additamentum istud 


hoc loco omissum videtur (6) sic Ambr. C, vir specta- 
bilis ὦ cum libris in l. gem. (1) vel comes Orientis 
addit l. gem. (8) omnes ins. 1, gem. (9) in (in om. 
L) sanctimonialem conversacionem PLA, ac sanctimo- 
nialium conversatione C (10) c. 52 ὃ 15 h. t. — (11) et 
P, et per CR (12) sic .PR, vivere C 


recedat in matrimonio mortuus esse videtur, quo- 
niam cohabitanti plane inutilis est: οἱ acceptis tis, 
quae dotalibus instrumentis continentur de eo quod 
in casum mortis debeatur reliqua remittat ei qui 
religiosam vitam elegit: ne tamen mulier audeat 
ante annum elapsum ad aliud matrimonium spectare 
propter generationis incertum: sed si (ale quid 
futurum sii, repudium quod *bona gratia! dicunt 


| mittatur ab eo qui religiosam vitam non elegerit, 

et sic faciat quod velit, lucris secundum praedictum 
modum ad eum devolutis. eo videlicet, quod ex 
huiusmodi causis lucratur, omnimodo, et si vel uar 
vel vir in priore matrimonio perseveret, liberis com- 
munibus ea: hoc matrimonio progenitis, si qui fue- 
rint, conservando. 


13 


39 


DE EPISCOPIS 


quidem portionem secundum leges nostras eis relin- 
quere; sin autem amplius voluerit! largiri, hoc eius 
6 voluntati concedimus. Sin vero ultimam volun- 
tatem parentes neque testamento neque alio ultimo 
elogio declarasse monstrati fuerint, omnem paren- 
tium substantiam heredes, quibus ab intestato com- 
petit, secundum leges nostras sibi defendant: nullo 
eis impedimento ex sanctimoniali conversatione ge- 
nerando, sive soli sive cum aliis ad successionem 
7 (2) vocantur. Huius perpetuae nostrae legis bene- 
ficia eos volumus obtinere, qui in monasterio vel 
clericatu perseveraverint. nam si qui eorum, de 
quibus praesentem legem posuimus, sanctimonialem 
vitam elegerint, ad saecularem autem conversationem 
remeaverint, iubemus omnes eorum res ad iura eius 
ecclesiae vel monasterii ἃ quo recesserint pertinere. 
8 ) His ita dispositis repetita lege iubemus, ut 
nullus Iudaeus vel paganus vel haereticus servos 
Christianos habeat. quod si inventi in tali reatu 
fuerint, sancimus servos modis omnibus liberos esse 
secundum anteriorem nostrarum legum? tenorem. 
9 In praesenti autem hoc amplius decernimus, ut, si 
quis de praedictis Iudaeis vel paganis vel haereticis 
habuerit servos nondum catholicae fidei sanctissimis 
mysteriis imbutos, et praedicti servi desideraverint 
ad orthodoxam fidem venire, postquam catholicae 
ecclesiae sociati fuerint, in libertatem modis omni- 
bus ex praesenti lege eripiantur: et eos tam iudices 
provinciarum quam sacrosanctae ecclesiae  defen- 
sores nec non beatissimi episcopi defendant, nihil 
pro eorum pretio penitus accipientibus dominis. 
10 Quod si forte posthac etiam ipsi domini eorum 
ad orthodoxam fidem conversi fuerint, non liceat eis 
ad servitutem reducere illos, qui eos ad fidem ortho- 
doxam praecesserunt: sed si quis talia usurpaverit, 
11 poenis gravissimis subiacebit. Haec igitur om- 
nia, quae pietatis intuitu nostra sanxit aeternitas, 
omnes iudices et religiosissimi antistites sive Afri- 
canae dioeceseos, in qua maxime huiusmodi vitia 
frequentari cognovimus, sive aliarum provinciarum 
naviter et studiosissime observare procurent. nam 
contemptores non solum pecuniaria multa, sed et 
capitis supplicio ferientur. 

55 (97) "Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιωάννῃ éxagyo πραι- 
τωρίων. Ὁ παρὼν νόμος εἰς ἑτέρου νόμου γεγραμμέ- 
vov mag ἡμῶν ἀναφέρεται μνήμην, ὃν δὴ καὶ av- 
Qus ἐπικυρῶσαι μετά τινος καλλίονος ὠήϑημεν χρῆ- 
ναε προσϑήκης, μείζονα ποινὴν κατὰ τῶν πλημμιε- 


λούντων ἐκφέροντες, οὐχ ὅτι ταῖς αὐξήσεσι χαίρομεν 
τῶν ποινῶν (οὐδὲν γὰρ ἡμῖν οὕτως ὡς φιλανϑρωπία 
καταϑύμεον), ἀλλ᾽ ἵνα τῷ δέει τῆς. τιμωρίας τοὺς 
ἁμαρτάνειν προῃρημένους τοῦ πλημμελεῖν εἴρξωμεν. 
| Ἴσμεν τοίνυν γράψαντες νόμον λέγοντα μηδεμίαν 
εἶναι παρρησίαν τοῖς τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλησιῶν οἶκο- 
νόμοις ἢ τοῖς προεστῶσι ξενώνων ἡ νοσοκομείων 1j 
πτωχείων ἢ μοναστηρίων εἴτε ἀνδρῶν εἴτε γυναικῶν 
ἢ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων συστημάτων, ὧν ἢ σρο- 
λαβοῦσα διάταξις μέμνηται, τὰ διηνεκῶς αὐτοῖς κατα- 
λελειμμένα, ἅπερ ἀννάλια καλοῦσιν οἱ νόμοι, κατά τι 
σύμφωνον ἢ χρυσίου διαπιπράσκειν ῥητοῦ ἢ ἐκποιεῖν 
ἄλλως καϑ' οἱονδήποτε τρόπον καὶ τοῖς ἐφεξῆς ἀψαι- 
ρεῖν τὴν ἐντεῦϑεν παραψυχήν. καὶ τοὺς πρέποντας 
τῷ νόμῳ προστεϑείκαμεν λογισμούς, ὡς οὐκέτι διὰ 
ταύτην τὴν ἐγχείρησιν οὐδὲ τῆς προσηγορίας τοῦ ἄννα- 
λίου σωζομιίένης, εἰ μὴ μέλλοι δίδοσϑαι κατ᾽ ἔτος, 
ἀλλὰ πρὸς. ἅπαξ καταβληϑὲν εἶτα τελείως ἐξαπόλοιτο. 
2 Τοῦτον αὐὖϑις μετά τινος προσϑήκης ἀνανεούμενοι 
τὸν νόμον ϑεσπίξομεν, εἴ «i6 ἢ τῶν εὐλαβεστάτων 
οἰκονόμων ἢ ξενοδόχων ἢ νοσοκόμων ἢ πτωχοτρόφων 
ἢ γεροντοκόμων ἢ βρεφοτρόφων ἢ ὀρφανοτρόφων ἢ 
ἀρχιμανδριτῶν ἡ τῶν ἄλλων τῶν περιεχομένων τῇ 
προτέρᾳ ἡμῶν ϑείᾳ διατάξει προσώπων τὸ διηνεκῶς 
καταλειφϑὲν τοῖς εὐαγέσιν οἴκοις, ὧν προΐστανται, 
εἴτε ἐν χρυσίῳ εἴτε ἐν ἄλλοις πράγμασι πειραϑείη 
μεϑιστᾶν εἰς τὸ μὴ δοκεῖν εἶναι διηνεκές, ἀλλ᾿ ἐπὶ 
διαλύσεσιν ἢ πράσεσιν 1) τισιν ἄλλαις μηχαναῖς τοῦ 
διηνεκὲς αὐτὸ μένειν παῦσαι πειραϑείη παρὰ τὴν δύ- 
ναμὲν τοῦ παρ᾽ ἡμῶν ἤδη φοιτήσαντος ἐπὶ τοῖς τοιού- 
τοις ϑείου νόμου, μηδεμίαν ἔχειν παντελῶς ἄδειαν 
τοῦτο ποιεῖν, ἀλλά, xav εἰ πράξειε, ἄκυρον εἶναι τὸ 
γενόμενον καὶ ἄδειαν εἶναι τῷ μετ᾽ αὐτὸν τῆς αὐτῆς 
ἀντιληψομένῳ φροντίδος ἢ καὶ τούτου ὁᾳϑυμήσαντος, 
ὡς εἰκός, τοὺς ἐφεξῆς ἅπαντας εὐϑὺς ἀνακαλεῖσϑαι 
τὸ qp. καὶ οὕτως ἄκυρον ἀποφαίνειν, ὡς ἂν εἶ 
μηδὲ τὴν ἀρχὴν ἔτυχε προελϑόν, ὥστε καὶ τοὺς ἐν 
μέσῳ καρποὺς καὶ τόκους καὶ πᾶσαν ὠφέλειαν ἐπὶ 
τὸν εὐαγῆ φέρεσϑαι πάντως οἶκον, τῶν ἐν μέσῳ T0À- 
3 μηϑέντων κατὰ πάντα τρόπον ἀργούντων, zdvóoi 
μὲν γὰρ ἑκάστῳ δρόμος εἷς ἐστι τοῦ βίου παρὰ τοῦ 
δημιουργοῦ δεδοπένος, ov τέλος ἐστὲ πάντως ὁ ϑάνα- 
τος τοῖς δὲ εὐαγέσιν οἴκοις καὶ ταῖς αὐτῶν συστά- 
σεσιν ἀτελευτήτοις ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ φυλαττομένοις οὐκ 
ἔνεστιν οὐδὲ κατὰ τὰς κτήσεις ἐπάγεσϑαί τε πέρας, 
ἀλλ᾽ ἕως ἂν διαμένωσιν οἱ εὐαγεῖς οἴκοι (μένουσε δὲ 
ἄχρε παντὸς καὶ μέχρι γε αὐτοῦ τοῦ τῶν αἰώνων τέ" 
λους, ἕως ov τὸ Χριστιανῶν ὄνομα παρ᾽ ἀνθρώποις 


(1) amplius voluerit P, et amplius voluerit eis CR 
a $ 1 in Nomoc. (4) c.45 $9 h. t. 


(2) 1, 5, 20, 6. 1, 10, 2 


(3) c. 55 extat in Coll. et inde 


97 Idem A.lohanni pp. Praesens lez ad memo- 
riam alius a nobis scripíae legis revocandam fer- 
tur, quam denuo confirmandam credidimus cum 
meliore adiectione poenam contra contemptores au- 
gendo, non quo poenarum augmentis delectemur 
( nihil enim nobis (am gratum est quam humanitas » 
sed ut metu poenae eos y" ad peccandum procli- 
| oiores sunt a transgrediendo arceamus. Scimus 
igitur legem nos scripsisse, qua oeconomi et antis- 
üfes acenonum. vel nosocomiorum vel ptochiorum vel 
monasteriorum sive virorum sive mulierum vel alio- 
rum eiusmodi corporum, quorum mentionem p 
anterior constitutio, vetiti sunt perpetuo eis relicta, 
quae annua leges vocant, ex pacto pro certa auri 
summa vendere vel aliter quovis modo alienare et 
posteros eorum solacio privare: et convenientes ra- 
tiones legi addidimus, quod post tale factum non 
servatur annui appellatio, st non per singulos an- 
nos datur, sed semel datum deinde penitus perit. 
2 Quam legem uo cum quadam adiectione re- 
novantes sancimus, ut, si quis devotissimorum oeco- 
nomorum vel axenodochorum vel mosocomorum vel 
ptochotrophorum vel gerontocomorum vel brepho- 
trophorum vel ornhanotrophorum vel archimandri- 


tarum reliquorumque, qui anteriore sacra constitu- 
tione nostra continentur, id, quod perpetuo venera- 
bilibus domibus quas regunt relictum est, sive in 
aurum sive in alias res mutare conatus fuerit, ut 
non videatur perpetuum esse, sed íransactionibus 
vel venditionibus vel aliis machinationibus contra 
vim sacrae legis iam a mobis adversus talia cona- 
mina emissae efficere temptaverit, ut perpetuum 
esse desinat, nullam omnino licentiam 1d faciendi 
habeat, sed, licet fecerit, factum irritum sit liceat- 
que ei, qui post illum eandem curam suscipiet, vel 
si, ut fit, etiam hic neglexerit, omnibus deinceps 
statim τὰ quod gestum est revocare et sic ad irri- 
tum deducere, quasi neque ab initio intervenerit, ut 
etiam medii temporis fructus et usurae et omnis 
utjlitas venerabili domo plene inferantur, et quae 
medio tempore patrata sunt omnimodo cessent. 
3  Unicuique enim homini unus vitae cursus a crea- 
tore datus est, cuius finis omnino mors est: venera- 
bilibus autem domibus earumque congregationibus, 
quae immortales sub deo custodiuntur, non conve- 
nit finem imponere ne in possessionibus quidem, sed 
quoad durant venerabiles domus (durant autem in 
perpetuum οἰ usque. αὐ ipsum saeculorum finem, 


casi uA Dae is 


t um cat diee E ee 


DE EPISCOPALI AUDIENTIA 


39 


1 $14 


ἔστι τε xai προσκυνεῖται), δικαίως μένειν xal τὰς 
διηνεκῶς καταλιμσπανομένᾳς χορηγίας ἢ προσόδους 
ἀϑανάτους ἀεὶ ταῖς εὐσεβέσι πράξεσι ταῖς μηδεπώποτε 
4 mgavou£voas NM Tov δὲ τοιοῦτό τι 
πλημμελήσαντα καὶ ἀποδόσϑαι τὸ πρᾶγμα χρυσίου ἢ 
κατ΄ ἄλλην τινὰ πρόφασιν ϑαρρήσαντα βλάβην μὲν 
μηδεμίαν ἐπάγειν κατὰ τὸ ἔμπροσϑεν εἰρημένον τοῖς 
καϑ' ὧν ταῦτα ἔπραξαν" οἴκοις, ἀλλ᾽ ἐκείνους μὲν 
xal 40 χρυσίον ἢ τὸ πρᾶγμα κερδαίνειν, ὅπερ εἰλή- 

ασι, καὶ οὐδὲν ἧττον τὸ καταλελειμμένον ἀπαιτεῖν 
δίχα τῆς οἱασοῦν ἐλαττώσεως, αὐτὸν δὲ τὸν τοῦτο 
πράξαντα κληρονόμους τε αὐτοῦ καὶ διαδόχους καὶ τὰ 
τούτου πράγματα ἐνέχεσϑαι τῷ πρὸς αὐτὸν συναλλά- 
ξαντε καὶ περιποιεῖν αὐτῷ τόγε ἐπὶ τῷ οἰκείῳ 
προσώπῳ καὶ τοῖς πράγμασι τοῖς ἑαυτοῦ mQ06 τὸν 
συμβαλόντα" τὸ ἀζήμιον, ὅπως ἂν πρὸς μὲν τὸν &va- 
γέστατον οἶκον, OYTUEQ οὐ δέον κατέ λαψε, μηδεμίαν 
ἐλπίζοι τῶν δεδομένων ἀνάληψιν ἢ τοῦ γεγονότος 
σύστασιν, 000v δὲ πρὸς αὐτὸν τὸν συμβαλόντα πᾶσαν 
ἔχοι παρὰ τῶν νόμων ἄδειαν χωρεῖν ἐπ᾽ αὐτὸν καὶ 
;« xit αὐτοῦ καὶ τὰ αὐτοῦ πράγματα καὶ τὸ 
δεδομένον, et^ ἰσχύσειεν, εἰσπράττειν, ἵνα, εἰ μὴ τῇ 
πρὸς ϑεὸν εὐλαβείᾳ, τῷ δέει γοῦν τῆς ἰδίας αὐτῶν 
περιουσίας καὶ τῶν οἰκείων κληρονόμων ὀκνηρότεροι 
γένοιντο πρὸς τὰς τοιαύτας συνθήκας, ἃς ὡμολογη- 
μένωβ ἐπ᾽ οὐδενὶ χρηστῷ πράττουσιν, ἃ 7 χρῆ- 
μασι διαφϑαρέντες ἢ παϑῶν τινων ἐλάττους γεγο- 
9 wovsc. “περ ἅπαντα διὰ τοῦδε τοῦ ϑείου νόμου 
κωλύοντες καὶ τοῦτον τοῖς ἱεροῖς ἡμῶν ἐγγραφῆναι 
νόμοις ϑεσσίξοντεςῷ ἀνατίϑεμεν αὐτὸν τῷ , odia 
τῶν ὅλων ϑεῷ καὶ σωτῆρι ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, xa- 
λήν τινα καὶ πρέπουσαν αὐτῷ ϑυσίαν καὶ ταύτην 
προσάγοντες. 1). prid. id. Sept. Constantinopoli dn. 
Iustiniano pp. A. 1111 et Paulino vc. conss. ἴα. 534] 


ΠΠ. 


DE EPISCOPALI AUDIENTIA ET DE DIVERSIS 
CAPITULIS, QUAE AD IUS CURAMQUE ET RE- 
VERENTIAM PONTIFICALEM PERTINENT. 


1 *Zmpp. Valentinianus et Valens A4. ad Iulia- 
num comitem Orientis" Negotiatores, si qui ad do- 
mum nostram pertinent, ne commodum mercandi 
videantur excedere, Christianos, quibus verus cultus 
est, adiuvare pauperes et positos in necessitate pro- 
videant?. D. xv k. Mai. Constantinopoli divo Io- 
viano et Varroniano conss. [a. 364] 


2 ?*Idem A4A.'? ad Claudium pu. * Si clericus ante 
definitivam sententiam frustratoriae dilationis causa 
ad appellationis auxilium convolaverit, multam quin- 
quaginta librarum argenti, quam contra huiusmodi 
appellatores sanctio generalis imponit, cogatur ex- 
pendere. hoc!! autem non fisco nostro volumus ac- 
cedere, sed pauperibus fideliter erogari. D. vii: id. 
Iul. Valentiniano np. et Victore conss. [a. 369] 

3 "?Impppp. Gratianus Valentinianus Theodosius 
et Arcadius. AAA4.!? Neoterio pp. Nemo deinceps 
tardiores fortassis adfatus nostrae perennitatis ex- 
pectet: exsequantur iudices, quod indulgere consuevi- 
mus. ubi primum dies paschalis extiterit, nullum 
teneat carcer inclusum, omnium vincula solvantur. 
1 Sed ab his secernimus eos, quibus contaminari 
potius gaudia laetitiamque communem, si dimittan- 
2 tur, animadvertimus. Quis enim sacrilego diebus 
sanctis indulgeat? quis adultero vel stupri!* vel in- 
cesti reo tempore castitatis ignoscat? quis non rap- 
torem virginis? in summa quiete et gaudio com- 
Jj muni persequatur instantius? ^ Nullam accipiat 
requiem vinculorum, qui quiescere sepultos quadam 
sceleris immanitate non sinit: patiatur tormenta ve- 
neficus, maleficus, adulterator violatorque 15 monetae: 
homicida et parricida" quod fecit semper expectet: 
reus etiam maiestatis de domino, adversus quem ta- 
4 lia molitus est, veniam sperare non debet. His 
ergo tali quoque sub absolutione? damnatis indul- 
tum nostrae serenitatis eo praecepti fine concludi- 
mus, ut remissionem veniae crimina nisi semel com- 
missa non habeant, ne in eos liberalitatis Augustae 
referatur humanitas, qui impunitatem veteris ad- 
missi non éemendationi potius quam consuetudini 
deputarunt. J.v k. Mart. Mediolano Arcadio A. et 
DBautone vc. conss. [a. 385] 

4 '* Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 444. 
Rufino pp. Mimae et quae ludibrio corporis sui 
quaestum faciunt publice habitu earum virginum, 

uae deo dicatae sunt, non utantur. JD. in k. 
ul. Heracleae Arcadio A. 11 et Honorio A. 1] 
conss. [a. 394] 

Ὁ ?'Impp. Arcadius et Honorius 44. Gennadio 
praefecto Augustali Archigerontes et dioecetae er- 
gasiotanorum non nisi Christiani dirigantur?!, quod 
officium tuum sollicite observet excubiis. JD. nom. 
Febr. Constantinopoli. pp. Alexandriae, Eutycheo Ar- 
cadio 1111 et Honorio 111 A4. conss. [a. 396] 


(1) ἔπραξεν Herrmann (2) πρὸς τὸν συμβ. del. Hercher 
(3) οὐ δέον Coll, οὐδὲν Nomoc. (4) εἴγε Nomoc. (5) sic 
Coll., καί ins. Nomoc. 

(6) — T. 13,1,5: iunge 4,63,1 (1) Secundo pp. 77.: 
ef. ad 4, 63, 1 not. 3 et 4 (8) Negotiatores si qui ad 
domum nostram pertinent, si modo mercandi videantur 
exercere sollertiam et Christianos, quibus si verus est 
eultus, adiuvare pauperes et positos in necessitatibus 
volunt, potiorum quoque homines vel potiores, si possi 
(potiores ipsos si Mommsen) tamen his mercandi cura est, 
ad necessitatem pensitationis adhibeas Th. (9) τες 7, 65,4' 


TÀ.11,36,20 (10) idem AAA. (— Valentinianus Valens 
et Gratianus) T'À. recte (109) cf. p. Y (1t) hoc 77. 
cum Graecis, hane libri (12) pr. — $3 5 7ῆ. 9, 88, 8, ὃ 4 
Ξε: 71. 9, 38),6 (38) idem AAA. (— Grat. Val. et Theod.) 
T^. (14) vel stupri om. TA., habent Graeci (15) vir- 
ginis om. T'., habent Graeci (16) adulterator viola- 
torque C, adulteratorque 77., adulter violatorque PR 
(17) et parricida om. T'., habent Graeci (18) sic 
R^? Th., tali sub astrietione (omisso quoque) PCR^ 
(19) — T. 15, 7, 12: iunge 11, 41, 4 (20) — T. 14, 
21,1. (21) areh. et dioec. erg. numero deligantur 7^. 


donec Christianorum nomen apud homines est et 
veneratur), iustum est durare etiam perpetuo relic- 
tas erogationes vel reditus immortales, ut. semper 
4 inserviant piis actibus numquam cessaturis. Qui 
autem eiusmodi quid deliquerit et pro auro vel 
alium in modum rem alienare conatus fuerit, dam- 
num secundum ea quae antea dicta sunt domibus, 
adversus quas hoc perpetraverit, nullum afferet, sed 
illae et aurum vel rem quam acceperint lucrabun- 
tur neque eo minus quod relictum erat exigent sine 
ulla imminutione, is autem qui id fecerit heredes- 
que eius vel successores et res ipsius tenebuntur ei 
quocum coníracxerit, et. cum persona sua suisque 
facultatibus eum indemnem praestet, ut adversus 
venerabilem domum, quam frustra damno affecit, 


nullam datorum restitutionem vel eius quod gestum 
sit approbationem speret, quod vero ad eum cum 
μ0 contraait attinet, huic omnino liceat secun- 
wm leges adversus eum heredesque etres eius agere 
et quod. dedit si possit exigere, quo isti, si minus de- 
volione erga deum, saltem periculo propriae sub- 
stantiae heredumque suorum tardiores fiant in. tali- 
bus contractibus ineundis, quos constat eos ad bo- 
num nullum facere, sed aut pecuniis corrupti aut 
5 affectui alicui cedentes. Dua omnia per hanc 
sacram legem prohibentes et ipsam sacris pi 
nostris inseri iubentes domino universorum deo et 
salvatori nostro lesu Christo eam offerimus etiam 
hoc ei pulchrum dignumque sacrificium facientes. 


] 4 40 


DE EPISCOPALI 


6 !ldem A44. Rufino pp. —Addictos supplicio 
et pro criminum immanitate damnatos nulli cleri- 
corum vel monachorum, eorum etiam, quos synodi- 
tas vocant, per vim atque usurpationem vindicare 
liceat ac tenere, sed reos ad locum poenae sub 
prosecutione pergentes nullus teneat aut defendat. 
1 Sed sciat se coghitor triginta librarum auri multa, 
primates officii capitali esse sententia feriendos, nisi 
usurpatio ista aut protinus vindicetur aut, si tanta 
clericorum aut monachorum audacia est, ut bellum 
potius quam iudicium futurum esse existimetur, ad 
clementiam nostram commissa referantur, ut nostro 
2 arbitrio mox severior ultio procedat. (Ad epis- 
coporum sane culpam ut cetera redundabit, si quid 
forte in ea parte regionis, in qua ipsi populos Chri- 
stianae religionis doctrinae insinuatione moderantur, 
ex his, quae fieri hac lege prohibuimus, ἃ monachis 
perpetratum esse cognoverint nec vindicaverint. 
3 Quibus in causa criminali humanitatis considera- 
tione, si tempora suffragantur, interponendae pro- 
vocationis copiam non negamus. J) vi k. Aug. 
Mnizo Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. ἴα. 398] 

7 ?Idem AA. Eutychiano pp. Si qui ex consensu 
apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non 
vetabuntur, sed experientur illius (in civili dumtaxat 
negotio) arbitri more residentis sponte iudicium. 
quod his obesse non poterit nec debebit, quos ad 
praedicti cognitoris examen conventos potius afuisse 
quam sponte venisse constiterit. D. vi k Aug. Me- 
diolani? Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. [a. 398] 

8 ^Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius 4.44.5 
Theodoro pp.  Episcopale iudicium sit ratum om- 
nibus, qui 86 audiri ἃ sacerdotibus elegerint, eam- 
que illorum iudicationi adhibendam esse reverentiam, 
quam vestris referre? necesse est potestatibus, ἃ 
quibus non licet provocare. per iudicum quoque 
officia, ne sit cassa episcopalis? cognitio, definitioni 
exsecutio tribuatur. D. 11 Dec. Basso et Philippo 


conss. [a. 408] 
9 ' Impp. Honorius et Theodosius AA. Caeci- 
liano pp. Iudices dominicis diebus productos reos 


e custodia carcerali videant interrogent, ne his hu- 
manitas clausis per corruptos carcerum custodes 
negetur: victualem substantiam non habentibus fa- 
ciant ministrare libellis duobus!'! aut tribus diurnis 
vel quot existimaverint commentarienses!? decretis, 
quorum sumptibus proficiant alimoniae pauperum: 
quos ad lavacrum sub fida custodia duci oportet. 
1 Multa iudicibus viginti librarum auri et officiis 
eorum eiusdem ponderis constituta, ordinibus quo- 
que trium librarum auri multa proposita, si saluber- 
rima statuta contempserint. nec deerit antistitum 
Christianae religionis cura laudabilis, quae ad ob- 
servationem constituti iudicis hanc ingerat monitio- 
nem. JA) vin k. Febr. Ravennae Honorio vid et 
Theodosio 111 AA. conss. [a. 409] 

10 !:37dem 4.4. Caeciliano pp.  Mathematicos, si 
non'^ parati sint codicibus erroris proprii sub ocu- 
lis episcoporum incendio concrematis catholicae reli- 
gionis cultui fidem tradere numquam ad errorem 
praeteritum redituri, non solum urbe Roma, sed 


1 etiam omnibus civitatibus pelli decernimus. Qui 
si hoc non fecerint et contra clementiae nostrae 
salubre! constitutum in civitatibus fuerint compre- 
hensi vel secreta erroris sui et professionis in- 
sinuaverint, deportationis poenam excipiant. 

Febr. Ravenna Honorio vir et Theodosio 111 AA. 
conss. [a. 409] 
11 !57dem A44. Theodoro pp. Christianos proxi- 
morum locorum volumus sollicitudinem gerere, ut 
Romanos captivos qui reversi fuerint nemo te- 
neat, nemo iniuriis aut damnis adficiat. D. 111 id. 
Dec. Ravenna Honorio vin et Theodosio 1171 AA. 
conss. a. 409] 

12 "Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. Flo- 
rentio pp. fi lenones patres vel domini suis filia- 
bus vel ancillis peccandi necessitatem imposuerint, 
liceat filiabus vel ancillis episcoporum implorato 
suffragio omni miseriarum necessitate absolvi. 27). xi 
k. Mai. Felice et Tauro conss. [a. 428] 

18 !*Imp. Marcianus A. Constantino pp. Decer- 
nimus, ut, quicumque catholicarum ecclesiarum, quae 
sub viro religiosissimo archiepiscopo huius almae ur- 
bis sunt, reverentissimum oeconomum sive de eccle- 
siasticis sive de propriis et ad ipsum solum perti- 
nentibus causis vel quemcumque alterum earundem 
ecclesiarum clericum aliqua voluerit lite pulsare, 
apud memoratum beatissimum archiepiscopum cau- 
sam dicat in negotiis audiendis fidem ac sinceritatem 
1 geminam praebiturum et sacerdotis et iudicis. Vo- 
lentibus tamen actoribus pateat episcopale iudicium: 
ac nullus, qui huiuscemodi intendit in sacrosanctas 
ecclesias vel praedictos clericos actionem, ad reli- 
giosissimum antistitem cognitorem ducatur invitus. 
D. »͵ΠῚ ... April.Varane* et Iohanne conss. [a. 456 

14 30 αὐτοκράτωρ “έων avr?! δήμῳ. Μήτε δοῦ- 
λον μήτε ἐλεύϑερον σῶμα τολμάτω τις εἰς πορνείαν 
προάγειν ἢ προϊστάναι, μηδὲ εἰ ϑυμελικὸς εἴη ἢ ἄλε 
ὡς σκηνικός. εἰ δὲ δοῦλον εἴη τὸ προσταχϑὲν "5 
ἐκδικείσϑω εἰς ἐλευϑερίαν παρὰ παντὸς προσιόντος 
δίχα τινὸς δαπάνης τοῖς κατὰ τόπον ἄρχουσιν ἢ τοῖς 
|. ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις. Οἷς μελήσει τὸ μηδὲ 
ἄκουσαν γυναῖκα δούλην ἢ ἐλευϑέραν συνεῖναι Gvyya- 
ρεῖν μέμοις ἢ χοροῖς ἢ ἄλλην ϑέαν ἐν τοῖς ϑεάτροις 
ἐκτελεῖν ἀναγκάξεσϑαι. 

15 ?3Impp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp 
Nemo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin- 
ciali iudicio vel apud quemquam iudicem accedat 
ad togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholi- 
cae religionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem 
aliquid?* quoquo modo vel?* quadam machinatione 
factum vel attemptatum fuerit, officium quidem subli- 
mitatis tuae centum librarum auri iacturam pro con- 
demnatione sustineat, idem vero, quicumque ausus 
fuerit contra providum nostrae serenitatis decretum 
officium advocationis per subreptionem adripere et 
po patrocinium praestiterit, advocationis of- 

cio remotus stilum proscriptionis atque perpetui 
exilii specialiter sustinebit: scituris etiam provincia- 
rum rectoribus, quod is, sub cuius administratione 
aliquid huiusmodi fuerit attemptatum, partis bono- 
rum dimidiae proscriptionem et poenam exilii per 


(i) — 7, 62, 29. T. 9, 40, 16 et inde a $3 — T. 11, 
30,57: iunge 1,3,11.12; 1, 4, 7; 74.16,2,33 (ι8) cf: p.V 
(2) iunge c. 6 ἢ. t. et quae ibi laudantur (8) Mnizo scr. 
(4) — Sirmond. 18 (5) debuit esse impp. Honorius et 
Theodosius AA. (6) adquieverint Sirmond. (1) sic PR 
cum Graecis, referri C, deferri Sírmond. (8) provo- 
cari libri cum Sirmond. (9) episcopalis om. Sirmond. 
(10) — TA. 9, 3, 1: iunge 1,55,7 ... 9; 4,20,11 77.9, 
2, 6; 9, 31, 1; 9, 36, 2; 9, 97,4 (11) sic bri cum TÀ. 


— —— 


et Graecis (12) sic libri cum B, commentariensi 
rectius. T^. (13). 2— .TÀ. 9, 16, 12 (14) nisi 77. 
(15) sic dett. cum TÀ. et Graecis, soluberrimae PCR 
(16) — Th. 5,5, 2 Sirmond. 16: iunge8,50,20 (1) τε 11, 
414,06 75.15,8,2 (18) fortasse iungenda est 1, 3 25 
(19) varario traditur — (20) — 11, 41,1 (21) “έων A. τῶ 
ser. (22) προσταϑὲν cum l. gem. scr. (23) —2,6,8 
(23') aliud quid Mommsen (24) vel E cum lege ge- 
mina, om. PC 


- 


14 Imp. Leo A. ad populum | Ne quis servum 
neve liberum corpus conetur ad. stuprum producere 
aut prostituere, nec si thymelicus sit aut alias scae- 
nicus. si mancipium prostitutum est, in libertatem 
evincatur a quolibet sine ullo sumptu locorum ma- 


gistratus vel religiosissimos | episcopos | adeunte. 
1 Quorum curae erit, ne quam mulierem servam 
sive liberam invitam interesse mimis vel choris per- 
mittant vel cogi, ut aliud spectaculum $n theatris 
praestent, 


Al 


] 4 


quinquennium sustinebit. .D. pridie k. April. Con- 
 Sstantinopoli Anthemio A. 11 cons. [a. 468] 
16 !/dem A4. Erythrio pp. Si legibus prohibitae 
non sint speratae nuptiae et post arras sponsalicias 
sponsa coniugium sponsi propter religionis diversitatem 
recusaverit, si quidem probatum fuerit ante datas eas- 
dem arras sponsalicias hoc idem mulierem vel parentes 
eius cognovisse, sibi debeant imputare. si vero horum 
ignari sponsalicias arras susceperint vel post arras da- 
tas talis causa paenitentiae intercesserit, isdem tantum- 
modo redditis super alterius simpli poena liberi custo- 
diantur. quod simili modo etiam de sponsis super reci- 
iendis nec ne arris praestitis custodiri censemus. JD. X. 
hr Constantinopoli Marciano cons. [a. 472] 
17 "[“ὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος 4.1 .... Θεσπέζομεν 
σιτώνην .... 

Ὅταν ἔν τινι πόλει σιτώνου γένηται χρεία, κατὰ δο- 
κιμασίαν καὶ ἐπιλογὴν καϑ' ἑκάστην πόλεν ἐπισκο- 
που καὶ τῶν ἐν τοῖς κτήτορσι πρωτευόντων γινέσθω 
ἡ ἐπὶ αὐτῷ προβολή, οὐ κατὰ τὸ δοκοῦν vois προ- 
βαλλομένοις οὐδὲ ἐφ᾽ οἷς ἂν βουληϑείησαν προσώ- 
ποις, ἀλλὰ μόνων τῶν ἐπὶ τῆς χώρας ἐκείνης ταξεω- 
τῶν τῶν στρατευομένων καὶ τῶν ἀποϑεμένων τὴν 
τάξιν, διὰ τῶν εἰρημένων προσώπων πρὸς τὴν σι- 
τωνέαν προβαλλομένων, ἐπειδὴ εὐχερέστερον οὗτοι 
ταῖς δημοσίαις χρείαις ἐντετριμμένοι ἐκ μακρῶν χρό- 
νῶν τὸ τῆς σιτωνίας διανύουσι βάρος. ὁ δὲ παραβαί- 
vov ἢ παραβαϑῆναι συγχωρῶν τὸν νόμον À χρυ- 
σίου λέτρας ἐπιτίμιον καταβαλλέτω. [α. 491-- 505] 

18 ?[O αὐτὸς βασιλεύς] .... Θεσπέζομεν ...... 
Oi ὑφεστῶτες καὶ τῇ παραφυλακῇ προσκαρτε- 
ροῦντες στρατιῶται ἐν τοῖς σεδέτοις αὐτῶν τὸ 
προσφερόμενον εἶδος ἐκ τῶν ἐν τῇ πόλει ἢ τῇ 
ἐνορίᾳ αὐτῆς γεωργουμένων δεχέσϑωσαν ὑπὲρ 
τῶν ἀννόνων αὐτῶν δοκιμασίᾳ τοῦ ἐπισκόπου 
καὶ τοῦ ἄρχοντος ἢ τοῦ ἐκδίκου ἐξ ἀπολείψεως 
τοῦ ἄρχοντος, καὶ οὐκ ἀναγκάζεται ὁ συντελεστὴς 
ἀπαργυρισμὸν διδόναι. (a. 491—505] 
19 Jdem A. Eustathio pp. lubemus eos tantum- 
modo ad defensorum curam peragendam ordinari, 
qui sacrosanctis orthodoxae religionis imbuti myste- 
riis hoc imprimis sub gestorum testificatione, prae- 
sente quoque religiosissimo fidei orthodoxae antistite, 
per depositiones cum sacramenti religione celebran- 
as patefecerint. ita enim eos praecipimus ordinari, 
ut reverentissimorum episcoporum nec non clerico- 
rum et honoratorum ac possessorum et curialium 
decreto constituantur. 2). xiz; k. Mai. Sabiniano et 
Theodoro conss. [a. 505] 


20 [“““ὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς A.) 
^()yüsis στρατεύεται, εἰ μὴ ἐν ὑπομνήμασι μαρτυ- 
ηϑῇ ἐπὶ τριῶν ἐπὶ τῶν ἁγίων εὐαγγελίων Χρι- 
στιανὸς ὀρϑύδοξος, συνισταμένης τῆς πράξεως 
παρὰ τῷ ἄρχοντι, ἔνϑα μέλλει στρατεύεσϑαι, δύο 
νομισμάτων ὑπὲρ αὐτῆς διδομένων. εἰ δὲ τοῦτο 
σίαρα εληϑῇ, δίδωσιν ὁ ἄρχων πεντήκοντα λίτρας 
καὶ ἡ τάξις αὑτοῦ κ᾽ καὶ 0 στρατευσάμενος L' 
καὶ ἐκβάλλεται καὶ οὗ ψευδομαρτυρήσαντες σωμα- 
τικῶς τιμωροῦνται καὶ αἱ ποιναὶ τοῖς πριβάτοις 
εἰσάγονται κινδύνῳ τοῦ κόμητοθ. ; 
21 5sIdem 4. Menae pp. Sài praesens quidem sit, 
qui pecuniam numerasse vel alias res dedisse scrip- 
tus est, aliquam vero administrationem in provinciis 
gerat, ut difficile esse videatur denuntiationem eidem 
non numeratae pecuniae mittere, licentiam damus ei, 
qui memorata exceptione uti velit, alios iudices 
adire et per eos? manifestare, cui exceptionem huius- 
modi obicit, factam ἃ se super non numerata pecu- 
1 cunia querellam esse. Quod si non sit alius ad- 
ministrator civilis vel militaris vel per aliquam cau- 
sam difficile sit ei qui memoratam querellam opponit 
adire eum et ea quae dicta sunt facere, licentiam 
damus et per virum reverentissimum episcopum ean- 
dem suam exceptionem creditori manifestare et ita 
2 tempus statutum interrumpere. Quod etiam in 
exceptione non numeratae dotis locum habere re- 
ceptum? est. ἢ. k. Jul.* Constantinopoli dn. Iusti- 
niano A. II cons. [a. $28] 
292 9Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς Μηνᾷ ἐπάρχῳ πραιτωρίων. 
Οὐδένα ἐμβάλλεσϑαι ἐν φυλακῇ δίχα προστάξεως τῶν 
κατὰ τὴν εὐδαίμονα ταύτην πόλιν ἢ ἐν ἐπαρχίᾳ ἐν- 
δόξων ἢ περιβλέπτων ἢ λαμπροτάτων ἀρχόντων ἢ 
1 τῶν ἐν ταῖς πόλεσιν ἐκδίκων βουλόμεϑα. Ἐπὶ δὲ 
τῶν ἐμβληϑέντων ἢ ἐμβαλλομένων τοὺς ϑεοφιλεστά- 
τους τῶν τόπων ἐπισκόπους μέαν ἑκάστης ἑβδομάδος 
ἡμέραν τὴν τετράδα ἢ τὴν παρασκευὴν τοὺς ἐν ταῖς 
φυλακαῖς διερευνᾶσθαι καὶ σὺν ἀκριβείᾳ μανϑάνειν 


^ - -“ - B , 
. τὰς τῆς αὐτῶν κατοχῆς αἰτίας καὶ εἴτε οἰκέται τυγχὰ 


νοιδν ὄντες εἴτε ἐλεύϑεροι, εἴτε ἐπὶ χρήμασιν εἴτε ἐπὶ 
ἄλλοις ἐγκλήμασιν εἴτε ἐπὶ φόνοις ἐμβεβλημένοι. 
2 ΜΠαρασκευάζειν τοὺς ἐνδοξοτάτους καὶ περιβλέσ- 
τους καὶ λαμπροτάτους ἄρχοντας ταύτης τε τῆς εὑ- 
δαέμονος πόλεως καὶ τῶν ἐπαρχιῶν ἐκεῖνα πράττειν 
ἐπ αὐτοῖς, ἅπερ ἡ πρὸς τοὺς ἐνδοξοτάτους ἐπάρχους 
περὶ τούτου καταπεμφϑεῖσα ϑεία ἡμῶν διαγορεύει 
διάταξις, ἀδείας διδομένης τοῖς κατὰ καιρὸν ϑεοφιλε- 
στάτοις ἐπισκόποις, εἴ τινα ῥᾳθυμίαν ἴδοιεν γενομέ- 
vuv παρὰ τῶν κατὰ καιρὸν ἐνδοξοτάτων καὶ μεγαλο- 


(1) — 5,1,5: iunge 1, 18,13. 5,6,8. 5, 30,3 (2) c. 11 
restituta est ex 10, 27, 3, quam hoc loco geminatam esse 
constat ex Const., omissa ὃ 1, quae neque 1n Const. indi- 
eatur et aliena est ab huius tituli argumento (3) — Const. : 
gemina est 12, 31,19. $ 1 in.: initium O'soztiGouev tradunt 


Paraiitla ad. Const. 1, 3 (4) — Const. (5).2— 4, 30, 
14, 6. 1: iunge 4,2, 17. 4, 20, 18. 4, 21, 17. 4, 30, 15? 5,15, 3. 
10, 22, 4 (6) ei ins. L gem. (7) certum ]. gem. 
(8) Iun. ser. cum 5, 15, 3. 10, 22, 4 (9) e. 22 (— 9 
4, 6) extat in Coll.: iunge c. 23 ἢ. t. 9, 5,2. 9,41, 26 


17 Quando in civitate aliqua opus erit sitona, 
arbitratu ei electione unmuscuiusque civitatis epis- 
copi et eorum qui inter possessores primates sunt 
eius electio fiat, non pro arbitrio eligentiun nec 
ex quibuslibet personis, sed ez solis officialibus 
eius loci, sive militent sive ordine abscesserint, per 
supra dictas personas ad sitoniam eligendis, quo- 
niam facilius ἠδ utpote in publicis negotiis diu exer- 
catt sitoniae onus. expediunt. | qui legem violat 
vel violari permittit, XXX auri librarum mu'tam 
solvat. 

18 Milites subditi et in praesidio constituti in 
sedibus suis species ab agricolis civitatis eiusque 
regionis pro annonis suis arbitratu episcopi et 
praesidis accipiant vel defensoris, si praeses non 
est: nec cogitur collator adaerationem praestare. 

Ὁ Imp. lustinianus A4. Nemo militat, nisi in 
actis sub trium testimonio adpositis sanctis evan- 
geliis Christianus orthodozus comprobetur, gesíis 
apud praesidem eaxcipiendis, sub quo militaturus 

Hi. 


est, duobus solidis pro iis solvendis. quod si vio- 
latum. fuerit, praeses dabit LL libras et officium 
eius XX et qui in militiam receptus est X et remo- 
vetur et qui falso testati sunt corpore poenas sol- 
vunt et multae comitis periculo privatis exiguntur. 

Idem A. Menae pp. Neminem in custodiam 
conici volumus iniussu illustrium vel spectabilium 
vel clarissimorum huius almae urbis provinciarum- 
1 que magistratuum vel defensorum civitatum. Eos 
autem qui inclusi sunt vel includentur religiosissimi 
locorum episcopi una cuiusque hebdomadis die 
quarta vel sexía explorení et diligenter causas de- 
tentionis eorum inquirant et servine an liberi sint, 
num propter aes alienum an propter alias accusa- 
2 tiones vel ob homicidium inclusi sint. | Curent 
magistratus illustres et spectabiles et clarissimi huius 
almae urbis provinciarumque ea in is fieri, quae 
sacra constitutio nostra ad sllustres praeiconm prae- 
torio ea de re missa praecipit: data licentia reli- 
giosissimis pro tempore episcopis, si qwid praeter- 

6 


I4 42 


DE EPISCOPALI 


πρεπεστατων καὶ λαμπροτάτων ἀρχόντων ἢ παρὰ 
τῶν πειϑομένων αὐτοῖς τάξεων, ταύτην μηνύειν, ὦ 
ἂν ἡ προσήκουσα κατὰ τῶν vero» ἐνεχϑείη 
κένησις. 1. xv Kk. Febr. Constantinopoli Decio 
cons. : [a. 529] 

29 "Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς Μηνᾷ ἐπάρχῳ πραιτωρίων. 
᾿Ιδιωτικὰς φυλακὰς 'ztüci τρόποις ἐν πόλεσιν ἢ ἐν 
κώμαις ἀπαγορεύομεν καϑίστασϑαι, αὐτῶν δηλαδὴ 
τῶν κατεχομένων προνοίᾳ τῶν κατὰ τόπον ϑεοφι- 
λεστάτων ἐπισκόπων τῆς κατοχῆς ἀφιεμένων. D. xi? 
k. Febr. Constantinopoli Decio cons. [a. 529] 

24 3Idem A. Demostheni pp. Nemini licere vo- 
lumus^, sive ab ingenuis genitoribus puer parvulus 
procreatus sive a libertina progenie sive servili con- 
dicione maculatus expositus sit, eum puerum in 
suum dominium vindicare sive nomine dominii sive 
adscripticiae sive colonariae condicionis: sed neque 
his, qui eos nutriendos sustulerunt, licentiam con- 
cedi penitus (cum quadam distinctione) eos tollere: 
sed nullo discrimine habito ii, qui ab huiusmodi ho- 
minibus educati vel nutriti vel aucti sunt, liberi et 
ingenui appareant et sibi adquirant et in posterita- 
tem suam vel extraneos heredes omnia quae habue- 
rint quo modo voluerint, transmittant. haec obser- 
vantibus non solum praesidibus provinciarum, sed 
etiam viris religiosissimis episcopis. .D. xv Kk. Oct. 
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529] 

25 "O αὐτὸς βασιλεὺς Δημοσϑένει ἐπάρχῳ πραι- 
τωρίων. Ὅσα περὶ τῶν καλουμένων κύβων ἤτοι 
κόττων καὶ τῆς τούτων κωλύσεως ἡμῖν νενομοϑέτη- 
ται, ταῦτα ἄδειαν δίδομεν καὶ τοῖς ϑεοφιλεστάτοις 
ἐπισκόποις καὶὲ ἀνερευνᾶν καὶ γινόμενα παύειν καὶ 
τοὺς ἀκοσμοῦντας διὰ τῶν λαμπροτάτων ἀρχόντων 
τῶν ἐπαρχιῶν καὶ τῶν πατέρων καὶ τῶν ἐκδίκων 
τῶν πόλεων ἐπὶ σωφροσύνην ἐπανάγειν. D. x k. Oct. 
Constantinopoli Decio cons. [a. 529] 

20 9 αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουμανῷ ἐπάρχῳ πραιτω- 
ρίων. Περὲ τῶν καϑ' ἕκαστον ἔτος ταῖς πόλεσι προσ- 
εουσῶν πολιτικῶν προσόδων ἢ πόρων ἐκ δημοσίων 
ἢ ἐξ ἰδιωτικῶν χρημάτων παρά τινων αὐταῖς ἢ κα- 
ταλιμπανομένων ἢ δωρουμένων ἢ ἄλλως ἐπινοουμέ- 
νων ἢ περιποιηϑησομένων, εἴτε εἰς ἔργα εἴτε εἰς 
σιτωνίαν εἴτε εἰς δημόσιον ὁλκὸν εἴτε εἰς ἐκκαύσεις 


βαλανείων εἴτε εἰς λιμένας εἴτε εἰς τειχῶν ἢ πύργων 
οἰκοδομὰς ἢ γεφυρῶν ἢ ὁδοστρωσιῶν ἐπανόρϑωσιν ἢ 
ἁπλῶς εἰς τὰς τῶν πολιτικῶν χρείας προχωρούντων, 
εἴτε ἀπὸ δημοσίων εἴτε ἀπὸ ἰδιωτικῶν ὡς εἴρηται 
σιροφάσεων, ϑεσπίζομεν εἰς ταὐτὸν συνιόντας τὸν 
ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον τρεῖς vs τῶν εὐυπολήπτων 
καὶ ἐν ἅπασι προεχόντων κατὰ τὴν πόλιν ἔτους ἕκά- 
στου ἐποπτεύειν» τὸ τὰ γενόμενα ἔργα καὶ παρα- 
σκευάξειν μετρεῖσϑαιε καὶ λογοϑετεῖν τοὺς ταῦτα 
διοικοῦντας ἢ διοικήσαντας, καὶ ἐπὶ σεράξεως ὑπομφνη- 
μάτων φανερὸν γένεσϑαι τὸ πεπληρῶσθαι τὰ ἔργα, 
ἢ δεδιοικῆσϑαι τά τε σιτωνικὰ χρήματα τά τε yAs 
τρωνικὰ ἢ περὶ ὁδοστρωσίας ἢ περὶ ὁλκοὺς ὑδάτων 
1 ἢ ἕτερα τοιαῦτά τινα. Ἅπερ ἅπαντα ἀμείωτα 
μένειν eie τὸν ἀπαντα βουλόμεϑα χρόνον καὶ ἐπὶ τῆς 
πράξεως τῶν ὑπομνημάτων δηλοῦσϑαι, ὡς ἀνεύϑυ- 
vós ἐστιν ὁ ταῦτα διοικήσας ἢ καὶ ὑπεύϑυνος μὲν 
ὥφϑ᾽η, τὸ δὲ ὀφειλόμενον ἀπέδωκεν" καὶ οὕτως ἔχειν 
ἀσφάλειαν τὸν ταύτηβ τετυχηκότα τῆς πράξεωϑβ. 
ϑστελοῦμεν γὰρ ἡμεῖς, ἡνίκα ἂν βουληϑείημεν, τὸν ἡμῖν 
δοκοῦντα, ὃς ἐποπτεύσει τὰ παρ᾽ αὐτῶν γενόμενα 
λογοϑέσια καί, εἴπερ ὀρϑῶς ἔχοντα εὕροι, ψῆφον 

, ' ^ ? - ^ , ? " 
ποιήσεται τὸ ἀσφαλὲς αὐτοῖς καὶ κληρονόμοις αὐτῶν 
καὶ διαδόχοις τελείως περιποιοῦσαν, ἐφ᾽ ᾧ μηκέτε 
δευτέρων λόγων ἢ ζητήσεων ἀφορμὰς ὑπολελεῖφϑαι. 
πάντων ἐπὶ τῶν ἁγίων εὐαγγελίων οὕτως σὺν ἀκρι- 
βείᾳ πραττομένων, ὡς τῆς ἡμετέραβ αὑτοῖς ἐπιστης- 
2 σομένης, ἡνίκα ἂν βουληϑείημεν, ἐξετάσεως. Χρὴ 
μέντοι σπεύδειν τὸν ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον καὶ 
τοὺς σὺν αὐτῷ ποιουμένους τοὺς λογισμούς, ὅπως, ἂν 
τὰ ἔργα εἰς ἀπέραντα τῆς δαπάνης ἀφορισϑῇ, xad" 
ἕκαστον ἔτος ἐπιμελῶς γένοιτο ἐκ τῶν πολιτικῶν 
8 ἀνανεούμενα πόρων τε καὶ προσόδων. Ei μέὲν- 
vovye μὴ βουληϑείη λογισμοὺς ὑποσχεῖν ὁ ταῦτα pw 
κήσας μηδὲ ἀνάσχοιτο vov ϑεοφιλεστάτου τῶν τόπων 
ἐπισκόπου καὶ τῶν κτητόρων τῶν πρὸς τοῦτο ἄφω- 
ἐσμένων εἰς λογισμοὺς αὐτὸν καλούντων, τηνικαῦτα 
ἀναγκάζεσθαι τοῦτο πράττειν διὰ τοῦ λαμπροτάτου 
τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντος καὶ τῆς πειϑομένης αὐτῷ τά- 
ξεωβ, ζημίας πάσης χωρὶς συνωϑούμενον, ἐφ᾽ ᾧτε 
πᾶσι τρόποις λογισμοὺς ὑπέχειν τῷ ϑεοφιλεστάτῳ τῆς 
πόλεως ἐπισκόπῳ καὶ τοῖς πρωτεύουσι τῶν πόλεων 
καὶ τὸ φαινόμενον ἐποφείλεσϑαι παρ᾽ αὐτοῦ ἀποδοῦ- 


(1) c. 28 (— 9, ὅ, 2) extat in Coll.: iunge c. 22 h. t. 9, 4, 6. 
9, 47, 26 (2) xv scr. cum c. 22 ἢ. t. (3) 28, 51, 3 
(4) saneimus nemini licere /. gem. (5) c. 25 (— 3, 43, 1) 


extat in Coll. 
40, 12 (ad $ 16) 
(8 8 1 ,3η. —85— 10,30, 4 


- — 


(6) extat ἐπ Coll.: iunge 3, 10, 2? 12, 


mitti videant ab illustribus spectabilibus clarissimis 
pro tempore magistratibus vel ab officiis quae is 
parent, hoc denuntiandi, ut congruens motus in 
contemptores gii eein 

dem 4 Menae pp.  Privatos carceres omni- 
modo in urbibus vel vicis constitui vetamus, dis vi- 
delicet qui detinentur providentia religiosissimorum 
loci episcoporum custodia liberandis. 

Idem A. Demostheni pp. Etiam religiosissi- 
mis episcopis licentiam damus in ea, quae de tes- 
seris quae vocantur vel cottis et de eorum prohibi- 
fione constituimus, inquirendi et si fiant reprimendi 
ac delinquentes per clarissimos provinciarum prae- 
sides et patres defensoresque citatum ad sanita- 
(em compellendi. 

26 Idem A. luliano pp. De reditibus quae sin- 
gulis annis ad civitatés perveniunt ez publicis vel 
privatis pecuniis, quae is αὖ aliquibus relinquun- 
tur vel donantur vel alio modo dantur seu compa- 
rantur, sive ad opera sive ad rem frumentariam 
sive ad publicos aquae ductus sive ad balnea cale- 
facienda sive ad portus sive ad eatructionem mu- 
rorum vel turrium sive αὐ pontium straturarum- 
que refectionem vel denique in publicos usus ero- 
gandae, tam ex publicis quam ea: privatis causis ut 
dictum est, sancimus, ut in unum conveniant religio- 
sissumus episcopus et tres viri bonae e«istimationis 
et in omni re ews civitatis primarii, et tam facta sin- 
gulis annis opera inspiciant quam curent, ut metian- 


tur et ut rationes reddant qui ea administrant vel 
administrabunt, et sub actorum confectione mani- 
festum fiat opera perfecta esse vel dispensas esse 
pecunias sitonicas et balneatorias vel quae in stra- 
turas vel aquae ductus vel reliqua eiusmodi desti- 
1 μαίας sunt. Quae omnia immuiata in | omne 
aevum manere volumus et gestorum conf'ectione pa- 
lam fieri, sitne solutus qui ea administravit, an obli- 
gatus quidem apparuerit,id autem quod debuit persol- 
verit: et sic securitatem habere eum qui hanc curam 
suscepit. nos enim, quandocumque videbitur, mitte- 
mus quem placuerit, qui rationes ab illis factas 
eaxaminet et, si recte Ata invenerit, sententia sua 
ponen securitatem ipsis heredibusque et successori- 
u$ eorum praestet, ut non amplius aliarum ratio- 
num vel inquisitionum occasio relinquatur. quae 
omnia praepositis sanctis evangeliis sic diligenter 
fiant, cum nostra inquisitio quando libuerit. ipsis 
2 instet. Properandum autem est religiosissimo 
episcopo iisque qui cum eo rationes conficiunt, ut 
δὲ qua b ile continuos sumptus requirant, singulis 
annis diligenter em publicis fructibus et sumpti- 
3 bus restaurentur. Quod si administrator rationes 
reddere moluerit neque a religiosissimo locorum 
episcopo possessoribusque ad id delectis ad rationes 
reddendas evocari se siverit, tum per clarissimum 
provinciae praesidem officiumque ei subditum ia 
facere cogatur ac. sine ulla poena compellatur, ut 
religiosissimo episcopo et civitatum primoribus ra- 


(1) sic Augustinus, λίμνας Coll. 


jJ πὰ ὦ ἴδιόν... “ἱ᾿ 


AUDIENTIA 


43 


I4 


4 (1) ναὶ τῇ πόλει. Πᾶσαν δὲ ἄδειαν ἀναιροῦμϑεν 
τοῖς ἡμετέροις ἄρχουσι πέμπειν ἐν ταῖς χώραις dis- 
cussoras ἢ λογοϑέταβ ἢ ἐξισωτὰς ἐπὶ ταῖς τῶν δη- 
μοσίων λογισμῶν ἐξετάσεσιν" ἀλλ᾽ εἴ τι τοιοῦτο 
πράξαιεν παρὰ γνώμην ἡμετέραν, τηνικαῦτα, εἰ μὲν 
ϑεῖός τισι τύπος κατὰ συναρπαγὴν πορισϑείη, ἄδειαν 
εἶναι τῷ ϑεοφιλεστάτῳ τῆς πόλεως ἐπισκόπῳ προσ- 
δέχεσϑαι μὲν τὸν ϑεῖον τύπον, μηνύειν δὲ εἰς ἡμᾶς, 
ὅπως ἂν ἡμεῖς γνοίημιεν, εἴτε κατὰ ϑείαν ἡμῶν πρόσ- 
ταξιν πρὸς αὐτὴν τὴν ἀρχὴν γεγραμμένην εἴτε κατὰ 
visive (f γέγονεν, ὥστε εἰ κατά τινα γενόμενος 
φανείη συγαρπαγήν, τηνικαῦτα τὸ γενόμενον ἄκυρον 
εἶναι κίνδυνόν vs ὑποστῆναι τὸν τοῦτο πορισάμενον. 
5 Ei δὲ τινος τῶν ἡμετέρων ἀρχόντων πεμφϑείη 
yos ἢ καὶ κομμωνιτώριον ἢ πρόσταγμά τι καὶ 

γοϑέσιον περὶ τούτων' τῶν στροειρημένων κεφα- 
λαίων ἐπιτραπείη, παντὶ βουλόμεϑα τρόπῳ τὸν ϑεο- 
φιλέστατον τῆς πόλεως ἐπίσκοπον καὶ τοὺς ἐν τῇ 
πόλει πρωτεύοντας μὴ προσίεσϑαι ταῦτα, ἀλλὰ ἄδειαν 
εἶναε καὶ τῷ τῆς ἐπαρχίας ἡγουμένῳ καὶ αὑτοῖς γε 
δὴ τοῖς κτήτορσι καὶ πολίταις διωθεῖσϑαι τὰς τοι- 
αὐτας προστάξεις καὶ μηδὲ ὀβολὸν ἕνα ταύτης ἕνεκα 
τῆς αἰτίας παρέχειν. εἰ δὲ τοῦτο ῥᾳϑυμήσειεν 0 ϑεο- 
φιλέστατος ἐπίσκοπος, ἕξει μὲν δυσμενῆ τὸν δεσπότην 
ϑεὸν καὶ βασιλικὴν ἀγανάκτησιν ἀναμενέτω, ὅτι 
σιγὴν ἐσίγησεν ἀνελευϑέραν τε καὶ ἱερατικῆς παρρη- 
6 (2) σίας ἀναξίαν". ᾿Αλλὰ καὶ εἴ τις ἐμφανίζει 
κατὰ χώραν ἢ ἀρχόντων οἱωνδήποτε ἢ ὑπάτων προ- 
ἀγωγὰς ἢ γενικοὺς τύπους τῶν ἐνδοξοτάτων vmag- 
xcv ἢ καὶ ἑτέρου τινὸς τῶν ἡμετέρων ἀρχόντων, ἢ 
καὶ διατάξεων ἢ ϑείων κομμωνιτωρίων ἢ γραμμάτων 
γενικῶν μέντοι ἐμφανίσεις ποιοῖτο ἢ καὶ ἀνδριάντων 
βασιλικῶν καϑιδούσειθ 3, μὴ εἶναι τούτῳ παρρησίαν 
περαιτέρω ὃξ νομισμάτων ἐφ᾽ ἑκάστῃ μηνύσει ἢ ἐφ᾽ 
ἑκάστῳ τύπῳ T7 ἑκάστῃ διατάξει δίῳ κομμωνιε- 
τωρίῳ ἢ γράμματε γενικῷ ἢ ἀνδριάντων καϑιδρύσει 
κομίζεσϑαι xaO" ἑκάστην ἐπαρχίαν εἰς ἣν ταῦτα 


παρέλαβεν, ὥστε, ὁπόσας ἂν ἔχοι 
μηδὲν αὐτῷ διαφέρειν, ἀλλὰ τοὺς ἕξ μόνους κομίέζε- 
1 σϑαι χρυσοῦς. Εἰ δέ τι πλέον xouicovco^, τοῦτο 
τετραπλάσιον ἀποδοῦναι, ἄδειαν ἔχοντος καὶ τοῦ τῆς 
πόλεως ἐπισκόπου τοῦτο κωλύειν, κἀνταῦϑα τῶν 
ἴσων ἐπικειμένων ποινῶν, τοῦτ᾽ ἔστι τῶν ἀνὰ δέκα 
τοῦ χρυσίου λιτρῶν τῷ τε τῆς ἐπαρχίας ἡγουμένῳ τῇ 
τε πειϑομένῃ τάξει καὶ τῷ ϑεοφιλεστάτῳ ἐπισκόπῳ, 
εἴπερ ἐνδοῖεν αὐτοῖς ὑπεραπαιτεῖν βουλομένοις, ἀλλὰ 
8 (3) μὴ πᾶσε τρόποις τοῦτο κωλύωσιν.  *OvàÓsvi 
δὲ παντελῶς ἐφίεμιεν τῶν ἡμετέρων ἀρχόντων τοιού- 
τους τινὰς τύπους ἐν ταῖς ἐπαρχίαις ἐκσπτέμπειν περὶ 
τῆς τῶν ὑδρορρόων ἤτοι ὑπονόμων. ἀνακαϑάρσεως 
5 περὶ τῆς τῶν οἰκοδομημάτων πρὸς τοῖς τείχεσι 
καϑαιρέσεως 7) τῶν ἐν ταῖς στοαῖς γενομένων καταλύ- 
σεως" ἢ τῶν καλουμένων προδουλειῶν καὶ ἐρειπίων 
τόπων ἤτοι μεσοστύλων ἀνατροπῆς ἢ περὶ εἰκόνων ἢ 
τοιουτοτρόπων ὅλως ἐπινοιῶν ἢ πολιτικῶν ἁπλῶς ζητή- 
σεων, ἀλλ΄ ἐξέστω τῷ ϑεοφιλεστάτῳ ἐπισκόπῳ τῆς 
πόλεως καὶ τοῖς ἐν τῇ πόλει πρωτεύουσι καὶ τοῖς τῶν 
ἐπαρχιῶν ἡγουμένοις καὶ κτήτορσι καὶ πολίταις τοιού- 
του τινὸς ἐμφανισϑέντος τύπου μὴ προσίεσϑαε τοῦ- 
τον, ἀλλὰ κωλύειν καὶ διωθεῖσϑαι πάντα ἐκβιβασμὸν 
καὶ πᾶσαν εἴσπραξιν ἐντεῦθεν ἐπαγομένην, τῆς cv- 
τῆς ἐπούσης ποινῆς καὶ κατὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων 
9 (4Ἢ ἐπισκόπων, εἰ μὴ τοῦτο κωλύσαιεν. Δεῖ δὲ 
τὸν ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον τόν τε πατέρα τούς τε 
λοιποὺς ἐν ὑπολήψει κτήτορας προνοεῖν τοῦ μηδένα 
τόπον πολιτικὸ: ἢ δημόσιον πρὸς τῷ τείχει ἢ ἐν 
ταῖς δημοσίαις στοαῖς ἢ πλατείαις ἢ ὁπουδήποτε κεί- 
u&vOv συγχωρεῖν ὑπό τινος ἀλόγως κατέχεσθαι μηδὲ 
ἐκδιδόναι πολιτικόν τινα τόπον χωρὶς ἡμετέρου dv 
10 (5) τύπου τισίἔ. Τοὺς δὲ αὐτοὺς καὶ và περὶ τῶν 
καλουμένων νομῶν τοῦ ὕδατος δηλαδὴ τῶν ἐκ ϑείου 
τύπου τισὶν ὑπηργμένων ἀναζητεῖν καὶ μὴ τὸν 
μὲν πλέον τὸν δὲ ἔλαττον τοῦ προσήκοντος ἔχειν. 
11 (6) 71.44À' οὐδὲ προφάσει ἐγγυητικῶν ζημίαις τοὺς 


πόλεις ἡ ἐπαρχία, 


(1) δὲ ins. libri (2) $ 6. 1 — 12, 63, 2 
(5 ὃ 8—10 :— 10, 30, 4 


(3) καϑιδρύσεως Hercher 


(6) sic Mommsen, καταλύσεων libri 


(4) κομίσαιτο vel κομίζοιτο Hercher 
(7) ὃ 11—14 — 3, 2, 4, 3—5 


(iones submitíat et quae a se deberi apparuerit 
4 id civitati restituat. |. Licentiam autem omnem 
nostris praesidibus adimimus discussores vel ratio- 
nales vel exaequatores $n civitates ad publicas 
rationes inquirendas mittere: sed si tale quid prae- 
der voluntatem nosíram faciunt, tum si qui sacram 
formam per subreptionem sibi comparaverunt, li- 
ceat religiosissimo civitatis episcopo sacram qui- 
dem formam. suscipere, sed. ad nos renuntiare, ut 
cognoscamus, uirum ex sacra nosíra iussione ad 
praesidem. data an per subreptionem facta sit, ut 
si quam subreptionem intercessisse appareat, quod 
factwn sit irritum sit isque qui eam. comparaverit 
5 periculum subeat. Sin autem decretum vel etiam 
commonitoriwn vel praeceptum alicuius ec prae- 
fectis nostris missum est et rationum inquisitio in 
supra dictis capitulis commissa est, omnimodo re- 
ligiosissimum civitatis episcopum et primates cives 
ea admittere vetamus, sed liceat et provinciae prae- 
sidi et ipsis civibus possessoribus tales iussiones 
reicere ac ne unum quidem nummum eius rei causa 
praestare. quod si religiosissimus episcopus prae- 
termittit, dominum deum infensum habebit et impe- 
ratoriam indignationem expectet quod servilem in 
modum et indignum libera lingua, qualis sacer- 
6 dotem decet, tacuerit. Sed ét si quis in provin- 
cia vel magistratuum | quorumlibet vel consulum 
promotiones vel generales formas qloriosissimorum 
praefectorum vel alius. ez nostris magistratibus 
renuntiat, vel etiam constitutionum vel sacrorum 
commonitoriorum vel generalium — litterarum | vel 
etiam imperialium. statuarum erectionis insinuatio- 
nem fact, non licet ei ultra sea solidos pro una- 
quaque renuntiatione vel pro unaquaque forma 
vel unaquaque constitutione vel sacro commonitorio 


vel tgenerali epistula vel statuarum erectione per 
singulas provincias ad quas ea attulit exigere, ut, 
quotcumque provinciae civitates sint, nihil eius in- 
7 tersit, sed sex tantummodo solidos exigat. Quod 
δὲ plus exegerit, eius quadruplum reddat, licentia 
copa quoque civitatis daía id prohibendi: is- 
emque poenis in hoc casu imminentibus, id est 
denarum auri librarum, íam provinciae praesidi 
quam officio ei subdito et religiosissimo episcopo, 
si his superexigere volentibus. coniveant neque 
8 omnibus modis id prohibuerint. | Nulli autem 
penitus ez nostris magistratibus permittimus tales 
formas in provincias emittere de rivis seu cloacis 
purgandis vel aedificiis prope muros deiciendis vel 
de destructione eorum quae in porticibus facta 
sunt vel de iis quae produliae vocantur et ruinis 
sive intercolumnis evertendis vel. de imaginibus vel 
omnino de eiusmodi inventis vel denique publicis 
negotiis: sed liceat religiosissimo episcopo civita- 
lis et. primariis civibus et provinciarum rectoribus 
θὲ possessoribus civibusque tali forma  insinuata 
eam non admittere, sed prohibere et repellere 
omnem exsecutionem omnemque exactionem ea de 
causa inflictam: eadem poena et adversus reli- 
giosissimos preopos imminente, si hoc non impe- 
9 dierint. Heligiosissimus autem episcopus et pater 
ceterique bonae opinionis possessores providere de- 
bent, ne quem locum pr {ἀρῶ sive civitatis uccta 
muros vel in publicis porticibus vel in plateis vel 
ubicumque situm a quoquam sine causa teneri 
sinant neve locus publicus absque sacra forma 
10 nosíra cuiquam elocetur. Idem etiam in distri- 
butionem no dicitur aquarum ex sacra scilicet 
forma quibusdam competentem inquirant, ne ali 
11 plus alii minus quam oportet habeant. Verum 
ex 


B 


I4 44 


DE EPISCOPALI 


€ u € - € , -ν * 
μετέρους ὑποτελεῖς ὑποβάλλεσϑαι συγχωροῦμεν ἢ 
ὑπὲρ στάσεως ἐντολέως" ἀλλ΄ εἰ μὲν ἀκίνητον ἔχοιεν 
οὐσίαν ἀξιόχρεων oi ὑπομνησϑέντες, ὅρκου γραμμα- 
τεῖον ἐκτέϑεσϑαι μόνον" A di οὐκ ἔχοιεν, τηνικαῦτα 
μὲν ἐγγύην ἄχρι τῆς ἤδη κρατούσης ποσότητος παρέ- 
12 xsw, χωρὶς μέντοι ξημέας ἁπάσης. Εἰ δὲ ἀμφισ- 
βητοῖεν οἱ πράκτορες περὶ «re τῶν ἐγγυητῶν άξιο- 
πιστίας ἢ τῆς διωμοσέας, κοινῇ συνιόντας εἰς ταὐτὸ 
τὸν ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον τόν τε πατέρα τόν "5 
ἔκδικον τῆς πόλεως κρίνειν τὸν ἀξιόπιστον φαινόμε- 
vov ἐγγυητὴν πρὸς τὴν τῆς ἐναγωγῆς ποσότητα καὶ 
ἀνάγκην ἔχειν τὸν πράκτορα δέχεσϑαι τοῦτον ἐγγυώ- 
μενον, μηδὲν κομιζόμενον ὑπὲρ ἐγγυητικοῦ ἢ ἐξωμο- 
13 σίας. Πλὴν εἰ μὴ ἐξ ἰδικῆς ἡμῶν ἥ τινος τῶν 
μεγίστων ἀρχόντων προστάξεως κελευσϑείη τὸ πρόσ- 
ωπον ἀγαγεῖν, ἐγγυητῇ un) καταπιστεύσας" τηνικαῦτα 
γὰρ ἄδεια ἔσται τῷ πράκτορε ἐγγυητὴν μὴ κομέξε- 
σϑαι καὶ τοῦτο μέντοι πράττειν χωρὶς ἁπάσης ζη- 
14 μίας. Κἀνταῦϑα τῶν αὐτῶν κρατούντων ἐπι- 
τιμίων κατά τὸ τοῦ ϑεοφιλεστάτου ἐπισκόπου καὶ 
τοῦ λαμπροτάτου τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντος, εἴ τι τού- 
των παραβαϑῆναι συγχωρήσαιεν ἢ παραβαινομένου 
15 (7) τινὸς μὴ ϑᾶττον ταῦτα μηνύσαιεν. 14ηλαδὴ 
μὴ συγχωρούντων αὐτῶν μηδὲν πλέον τι τοῦ διω- 
ρισμένου μέτρου τῇ ἡμετέρᾳ διατάξει προφάσει σπορ- 
τούλων κομίζεσϑαι μηδὲ διαγραφὴν ἐξ οἱασδήποτε 
αἰτίας ἐν ταῖς πόλεσιν ἐξ ἀνάγκης γίνεσϑαι, πλὴν 5 
μόνον ἐκείνων τῶν αἰτιῶν, ἃς 5 περὶ τὰς ἐμφανίσεις 
τῶν προαγωγῶν καὶ τῶν διατάξεων καὶ ϑείων ἢ γε- 
νικῶν κομμωνιτωρίων ἡ τύπων ἢ γραμμάτων καὶ 
τῶν τοιούτων ἁπάντων, περὶ ὧν ἐν τοῖς ἔμπροσϑεν 
ἐνομοϑετήσαμεν καὶ ἅπερ ἂν ὑπὲρ ἰδίας ὠφελείας 
καὶ σωτηρίας οἱ τῆς πόλεως βουληϑεῖεν εἰς ἔργα πο- 
λιτικὰ τυχὸν ἢ εἰς σιτωνίαν ἢ εἰς ἑτέραν ἀρέσκουσαν 
ἅπασιν αἰτίαν κατὰ φιλοτιμίαν ποιήσασϑαι, ἐξ ὧν 
τὸ κοινὸν τῆς πόλεως Dodo ϑὐέναι: φυλαττομένων 
κατὰ τῶν παραβαίνειν ταῦτα ἐπιχειρούντων καὶ μὴ 
εἰς ἡμᾶς ἀγόντων ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων τῶν ἤδη 
16 (8) παρ᾽ ἡμῶν ἠπειλημένων. Δεῖ δὲ τὸν ϑεοφι- 
λέστατον ἐπίσκοπον ἑκάστης πόλεως πάντα γινώ- 
σκοντα τὰ παρ᾽ ἡμῶν ἐπὶ τούτοις διατεταγμένα καὶ 
μὴν καὶ 3 ἀπαργυρισμοῦ μητάτων καὶ κωλύσεως ἀφο- 
πλισμῶν καὶ τούτων, ὅσα περιέχεται τῇ ϑείᾳ ἡμῶν 
διατάξει τῇ περὶ τούτων ἐν κοινῷ γεγραμμένῃ, mé- 
ρας ἐπιτιϑέναε προσῆκον. ἢ. viii k. lul. Chalce- 
done Lampadio et Oresíe vv. cc. conss. [a. 530] 
21 5Idem A. luliano pp. De creationibus cura- 
torum, qui furiosis utriusque sexus dantur, necesse 
nobis visum est constituere, quemadmodum eas ce- 
1 lebrari oportet. Et si quidem pater curatorem 


furioso vel furiosae in ultimo elogio heredibus insti- 
tutis vel exheredatis dederit (ubi et fideiussionem 
cessare necesse est paterno testimonio pro satis- 
datione sufficiente), ipse qui datus est ad curatio- 
nem perveniat, ita tamen, ut in provinciis apud 
praesides earum, praesente eis tam viro religiosis- 
simo locorum antistite quam tribus primatibus, actis 
intervenientibus, tactis sacrosanctis scripturis depro- 
mat? omnia se recte" cum utilitate furiosi gerere ne- 
que praetermittere, quae utilia furioso esse putave- 
rit, neque admittere, quae non utilia esse existima- 
verit: et inventario cum omni subtilitate publice 
conscripto res suscipiat et eas secundum sui opinio- 
nem disponat sub hypotheca rerum ad eum perti- 
nentium, ad similitudinem tutorum et adulti cura- 
2 torum. Sin autem testamentum quidem parens 
non confecerit, lex autem curatorem utpote adgna- 
tum vocaverit vel eo cessante aut non idoneo for- 
sitan existente ex iudiciali electione curatorem ei 
dare necesse fuerit, tunc scilicet et in provinciis 
apud praesidem cuiuscumque provinciae et virum 
religiosissimum episcopum civitatis nec non tres 
primates creatio procedat, ita ut, si quidem curator 
substantiam idoneam possidet et sufficientem ad 
fidem gubernationis, et sine aliqua satisdatione no- 
minatio eius procedat. sin autem non talis eius 
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum pos- 
3 Sibile est ab eo exploretur. Creatione omnimodo 
sacrosanctis scripturis propositis in omni causa 
celebranda, ipso autem curatore, cuiuscumque sub- 
stantiae vel dignitatis est, praefatum sacramentum 
pro utiliter rebus gerendis praestante et inventarium 
publice conscribente et hypotheca rerum curatoris 
modis omnibus adhibenda, quatenus possint undi- 
que res furiosi utiliter gubernari JD. Á. Sept. Con- 
poc ofa Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

28 *Ídem A. luliano pp. "Tam dementis quam 
furiosi liberi cuiuscumque sexus possunt legitimas 
contrahere nuptias, tam dote quam ante nuptias 
donatione ἃ curatore eorum praestanda: aestima- 
tione tamen in hac quidem regia urbe excellentis- 
simi praefecti urbis, in provinciis autem virorum 
clarissimorum earum praesidum vel locorum antisti- 
tum tam opinione personae quam moderatione? do- 
tis et ante nuptias donationis statuenda, praesenti- 
bus tam curatoribus dementis quam furiosi nec non 
his??, qui ex genere eorum nobiliores sunt, ita ta- 


men, ut nulla ex hac causa oriatur vel in hac regia 


urbe vel in provinciis iactura substantiae furiosi 
vel!! mente capti, sed gratis omnia procedant, ne 


(t) $ 15. — 12, 63, 2 (2) τῶν αἰτιῶν τῶν  Hercher 


mod. pers. CR, pers. om. P? (10) tam curatoribus 


(3) περέ ins. — (4)12,40,12 (δ) —5,70,7 (6) edi- | dementis vel furiosi quam his 4 gem.: fuitne tam dem. 
cat 1. gem. (1) et ins. 1. gem. (8) — 5, 4, 25 | quam fur. eurat. neo non his (Mommsen)? (11) sic 
(9) pers. quam mod. P^ cum l. gem. et Graecis, quam | ἰ, gem., dementis vel ins. libri 

neque praetextu fideiussionis subiectos nobis damno | 15 latorem non statim  denuntiaverint. — Scilicet 


adfici patimur vel propter procuratoris constitutio- 
nem: sed si quidem mmobiles res idoneas habent, 
qui citantur, iusiurandum solum in scriptis expo- 
nant: si minus, tum fideiussionem usque ad quan- 
titatem dudum | constitutam praebeant, sine ullo 
12 iamen incommodo. Si vero exsecutores de fide- 
iussorum securitate vel de iuratoria cautione du- 
bium moveant, conveniant religiosissimus episcopus 
et pater et defensor civitatis et iudicent, num fide- 
ius$$or ad quantitatem actionis idoneus sit, quo 
facto exsecutori necesse sit eum fideiussorem susci- 
pere, neque quicquam pro fideiussione aut iure- 
13 $urando exigat. Excepto eo casu, quo ea: spe- 
ciali nostra vel summorum magistratuum iussione 
iussus est personam abducere, si fideiussori fidem 
non habeat: tum enim licebit exsecutori fideiussorem 
non suscipere, sed et hoc quidem sine ullo damno. 
14 Etiam in his eaedem poenae adversus religiosissi- 
mum episcopum et clarissimum provinciae rectorem 
obtinent, sí quid eorum violari permiserint vel vio- 


non permittant supra modum nostra constitutione 
definitum sportularum nomine quid exigi vel de- 
scriptionem δὼ quibuslibet causis in civitatibus 
propter necessitatem fieri, nisi tantummodo ez: illis 
causis, velut de insinuatione promotionum et con- 
stitutionum et sacrarum vel generalium commonito- 
riorum vel formarum vel epistularum et de ceteris eius- 
modi, de quibus antea sanaimus, et quae ob propriam 
utilitatem vel salutem cives in opera publica forte vel 
in sitoniam vel in aliam ab omnibus comprobatam 
causam. liberalitatis gratia facere velint, quae ad 
communem civitatis utilitatem spectant: in eos qui 
haec violare ve dne et in religiosissimos epis- 
copos qui id ad nos non referant ea quae iam 
16  minati sumus optineant. | Sane religiosissimus 
uniuscuiusque civitatis episcopus, compertis omnibus 
quae a nobis definita sunt, etiam adaerationem meta- 
torum ac prohibitionem ademptionis armorum eaque 
quae sacra nostra constitutione viis de rebus publi- 
cata continentur competenti exsecutioni mandare debet. 


; AUDIENTIA 43 I4 


tale hominum infortunium etiam expensarum detri- 
mento praegravetur. JD. Kk. Oct. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. $30] 

20 !'O αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ἰουμανῷ ἐπάρχῳ πραιτω- 
piov. Θεσπίζομεν μηδένα τῶν εὐλαβεστάτων κληρι- 
κῶν εἴτε παρά τινος Nome εἴτε παρὰ τῶν κα- 
 Aovuévaw λαϊκῶν τινος εὐθὺς καὶ ἐκ πρώτης ἐν 
αἰτιάσεε γίνεσϑαε παρὰ τοῖς μακαριωτάτοις πατρι- 
άρχαιβ διοικήσεως ἑκάστης, ἀλλὰ πρῶτον κατὰ τοὺς 
ἱεροὺς ϑεσμοὺθ παρὰ τῷ τῆς πόλεως ἐπισκόπῳ, xad" 
ἣν ὃ κληρικὸς διάγει" εἰ δὲ ὑπόπτως ἔχει πρὸς ἐκεῖ- 
vov, παρὰ τῷ τῆς μητροπόλεως ἐπισκόπῳ τοῦτο πρατ- 
τειν" εἰ δὲ ὡς εἰκὸς οὐδὲ! τὰ κατ᾽ ἐκεῖνον αὐτὸν 
ἀρέσκοι, τηνικαῦτα πρὸς τὴν εὐαγῆ σύνοδον τὴν τῆς 
xa gas E αὐτὸν OuxacGOusvOv?, τριῶν ἅμα τῷ 
μητροπολίτῃ συνιόντων 4 ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων 
τῶ» κατὰ τὴν τάξιν τῆς χειροτονίας πρωτευόντων 
καὶ τὴν δίκην ἐν τάξει τῆς ὅλης συνόδου κατεξετα- 
1 ζόντων. Καὶ εἰ μὲν στερχϑείη τὰ κεκριμένα, 
2 πραγμάτων ἀπηλλάχϑαι. Εἰ δὲ οἰηϑείη βεβλάφϑαι, 
τηνικαῦτα ἐπικαλεῖσϑαι τὸν μακαριώτατον πατριάρχην 
τῆς διοικήσεως ἐκείνης, καὶ τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ κρι»ο- 
μένοις πάντως ἐμμένειν, ὡσανεὶ ἔτυχεν ἐξ ἀρχῆς αὐ- 
9 τὸς ἡρημένος dnd ciu Κατὰ γὰρ δὴ τῶν τοιού- 
τῶν ἐπισκοπικῶν ἀποφάσεων οὐκ εἶναι χώραν ἐκκλήτῳ 
4 τοῖς πρὸ ἡμῶν νενομοϑέτηται. Τοῦ αὐτοῦ τούτου 
φυλαττομένου καὶ εἴπερ ἐπίσκοπος ὁ μειιφϑ'εὶς εἴη 
εἴτε παρά τινος τῶν καλουμένων λαϊκῶν εἴτε παρά 
τινος τῶν ϑεοφιλεστάτων κληρικῶν εἴτε καὶ παρ᾽ 
ὅ ἑτέρου τινος ϑεοφιλοῦς ἐπισκόπου. Τὸ γὰρ εὐϑὺς 
τὰς αἰτιάσεις ἀποτίϑεσϑαι παρὰ τοῖς ἁγεωτάτοις πατρι- 
ἄρχαις καὶ τοὺς aivuouévovs εἰς ἑτέραν ἀπάγεσϑαι 
γώραν παντελῶς ἀπαγορεύομεν, πλὴν εἰ μὴ τὴν αἷ- 
τίασέν τις ἐπὶ τούτῳ ϑείη, ἐφ᾽ ᾧτε παραπεμφϑῆναι 
τὴν ὑπόϑεσιν τῷ τῆς χώρας ϑεοφιλεστάτῳ ἐπισκόπῳ" 
τηνικαῦτα γὰρ ἄδεια μὲν ἔσται τὴν αἰτίασιν ἀποτί- 
ϑεέσθϑαι καὶ παρὰ τοῖς ϑεοφιλεστάτοις πατριάρχαι, 
γράμματα δὲ γίνεσϑαι πρός τινα τῶν κατὰ τόπον 
ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων, ὥστε αὐτὸν ἀκροάσασϑαι 
τῆς ὑποθέσεως κατὰ τὸν ἔμπροσθεν ὑφ᾽ ἡμῶν ὑπη- 


, , 3 ^ , » 

6 (1) γορευμένον τρόπον. Ov μὴν τούτῳ ἀδειαν 
παρέχειν τοῖς εὐλαβεστάτοις κληρικοῖς κατιέναε καὶ 
ἀμετρίᾳ τῶν καλουμένων σπορτούλων τοὺς ὑπο- 
μιμνησκομόνους ἐπιτρίβειν, ὁποῖον δή τὶ μέχρι νῦν 
1 ἁμαρτάνεσϑαι ἐμαϑήκαμδν. Ex ἑκάστῳ γὰρ 
προσώπῳ τῶν καλουμένων οὐ περαιτέρω τῆς ἕκτης 
τοῦ νομίσματος μοίρας κατὰ πρόφασιν σπορτούλων 
δίδοσϑαε συγχωροῦμεν τοῖς πταρὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων 
πατριαρχῶν καὶ μητροπολιτῶν στελλομένοις, ἢ εἴσε 

ἐπίσκοπος εἴη ὁ μεμφϑείς 5, «yo. νομισμάτων 8& ἐφ 

ὅσῃ δήποτε ποσότητι καὶ οἷᾳδήποτε αἰτίᾳ παρέχεσϑαι 
8 μόνον καὶ πλέον τούτου μηδέν. Ταὐτοῦ τούτου 
κρατουντοςβ καὶ ἐπὶ τῶν μητροπολιτῶν, ὅταν T0 
αὐτοῖς ἀποτεϑείη τις αἰτίασις κατὰ τινος τῶν VT 

αὐτοὺς ἐπισκόπων ἢ τῶν τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης κληρι- 
κῶν. εἰ γὰρ ἐπὶ τῶν πολιτικῶν δικῶν συστεῖλαι τὸ 
τῶν σπορτούλων καὶ δαπανημάτων μέτρον ἐσπεύσα- 
uev καὶ τοῦτο νομοϑεσίᾳ παραδοῦναι συνείδομεν ὃ 
πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν μέμψεων τὴν 
9 (2) συμμετρίαν φυλάττεσϑαι γνομοϑετοῦμεν. Εἰ 
μέντοι παραπεμφϑείσης τῆς ὑποθέσεως παρὰ τοῦ 
ϑεοφιλεστάτου πατριάρχου T) τινε τῶν ϑεοφιλεστάτων 
μητροπολιτῶν ἢ ἄλλῳ τῶν ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων 
ἐνεχϑείη ψῆφος καὶ μὴ στερχϑείη παρὰ ϑατέρου μέ- 
ρους ἔκκλητός v8 γένηταε, τηνικαῦτα ἐπὶ τὸν ἄρχι- 
ερατικὸν ϑρόνον φέρεσθαι τὴν ἔφεσιν κἀκεῖσε κατὰ 
10 (9) τὸ μέχρι νῦν κρατοῦν ἐξετάζεσϑαι. Εἰ δέ τις 
τολμήσειδ παρὰ ταῦτά τι πρᾶξαι, ἀναδώσει μὲν πᾶν 
ὅσον εἴληφε τῷ ὑπερπραχϑέντε διπλάσιον, γενήσεται 
δὲ καὶ ὑπὸ ἐκκλησιαστικὸν ἐπιτίμιον παρὰ τοῦ κατὰ 
καιρὸν ἁγιωτάτου πατριάρχου ἢ τοῦ ϑεοφιλεστάτου 
μητροπολέτου, τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐκβαλλόμενος κα- 
11 (4) ταλόγων. Τὰς δὲ αἰτιάσεις, εἰ μὲν εἰς ἐκκλη- 
σιαστικὴν ὁρῴη τὸ πρᾶγμα κατάστασιν, ἐξ ἀνάγκης 
παρὰ μόνοι! γίνεσϑαι τοῖς “ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκό- 
ποις ἢ μητροπολίταις ἢ παρὰ ταῖς εὐαγέσε συνόδοι- 
ἢ τοῖς ϑεοφιλεστάτοις πατριάρχαις κδλεύομεν" εἰ δὲ 
πολιτικὰ τὰ τῶν ἀμφισβητήσεων εἴη, ἑκόντας αὐτοὺς 
τὰς τοιαύτας ζητήσεις παρὰ τοῖς εἰρημένοις ϑεοφιλεστά- 
τοις ἐπισκόποις προτιϑέναι συγχωροῦμεν, ἄκοντα δὲ 


(1) c. 29 extat in Coll. et excepta $ 12 in Nomoc. (2) οὔτε libri (3) δικαζόμενον Coll. (4) συνόντωι 
ANomoc. (5) πεομφϑ'εἰς INomoc. cum Const. (6) 3, 2, 4 


29 Idem A. luliano pp. | Sancimus, ut nemo de- 
votissimorum clericorum sive a clerico sive a quo- 
pus laicorum qui dicuntur statim ab initio apud 

eatissimos singularum dioecesium patriarchas ac- 
cusetur, sed primum secundum sacros canones apud 
episcopum citatis, in qua clericus. commoratur: 
quem si suspectum habet, apud metropolitanum 
episcopum hoc faciat: sin autem, ut fit, ne in hoc 
quidem adquiescit, tum αὐ sacrum eius provinciae 
concilium reum iudicandum trahat, ut tres religio- 
sissimi episcopi, qui secundum tempus ordinationis 
praestant, cum meítropolita conveniant et litem in 
4 pleno synodi consessu düudicent. 4c si senten- 
2 tia placuerit, a negotio discedatur. Sin laesum 
se esse putat, tum beatissimum illius dioecesis pa- 
triarcham appellet, cuius sententia omnino stetur, 
perinde atque si ab initio iudicium | susceperit. 
3 Coníra íales enim episcopales sententias provo- 
cationem locum non habere a praedecessoribus 
4 nosíris constitutum est. Idem valeat et si epis- 
Nopvt accusatur sive a laicis qui dicuntur sive ab 

iquo far Ayiéigbior ei clericorum sive ab alio 
5 reverendo episcopo. Vetamus enim omnino ac- 
cusationes apud  beatissimos | patriarchas | deponi 
accusatosque in. aliam provinciam abduci, nisi forte 
ideo accusatio deponatur, ut causa ad religiosissi- 
mum loci episcopum transferatur: tunc emm lice- 
bit accusationem et apud religiosissimos patriarchas 
deponi, litíeras vero componi ad aliquem religio- 
sissimorum loci episcoporum, ut is causam secun- 
6 dum modum antea a nobis definitum audiat. Nec 
tamen ei permitti ad devotissimos clericos se con- 
ferre οἱ immodicis sportulis quae dicuntur citatos 


adfligere, quemadmodum nimirum adhuc peccari 
1 cognovimus. Pro singulis enim citatorum per- 
sonis non supra seaíam solidi partem sportuldrum 
nomine missis a religiosissimis patriarchis et me- 
tropolitis dari permittimus, vel, si episcopus accu- 
saíus est, usque ad senos solidos pro quacumque 
quantitate vel qualicumque causa praestari neque 
8 quid amplius. dem valebit in. metropolitis, si 
qua apud eos accusatio adversus aliquem  episco- 
porum qui sub eis sunt vel illius provinciae cleri- 
corum deponatur: nam si in civilibus causis spor- 
tularum sumptuumque modum contrahere festinavi- 
mus idque lege comprehendere curavimus, multa 
magis in ecclesiasticis accusationibus modum 567- 
9 vari sancimus. Quod si causa a religiosissimo 
patriarcha ad aliquem  religiosissimorum meítropo- 
litarum vel alium religiosissimorum | episcoporum 
delata sententia feratur, una autem pars in ea non 
adquiescat, sed appellatio interponatur, tum ad 
archiepiscopalem sedem appellatio dirigatur ibique 
secundum $d quod hucusque obtinuit düudicetur. 
10 Si quis adversus haec quid facere ausus erit, 
totius summae quam accepit duplum ei a quo plus 
exegit reddat et ecclesiasticae poenae subiciatur 
a sanctissimo pro tempore patriarcha vel religio- 
sissimo meíropoliiía e clericorum numero removen- 
11 dus. ccusationes autem, si res ad ecclesiasti- 
cum. statum pertinet, necessario apud. solos religio- 
sissimos episcopos vel metropolitas vel apud sanctas 
synodos vel religiosissimos paítriarchas fieri iube- 
mus: $i vero civilis conteníto est, volentibus íales 
quaestiones apud dictos religiosissimos . episcopos 
proponere permittimus, invitum non cogimus, cum 


I4 


46 


DE EPISCOPALI 


οὐκ &vayxábtousv, ὄντων αὐτοῖς τῶν πολιτικῶν δὲε- 
καστηρίων, εἴπερ ἐκεῖνα μᾶλλον ἂν ϑέλοιτο, παρ οἷς 
12 (8) ἔξεστι καὶ ὑπὲρ ἐγκλημάτων δικάζεσϑαι. ᾿Επειδὴ 
δέ τινες τῶν ϑεοφιλεστάτων πατριαρχῶν ἐν ταῖς 
ἐπαρχίαις, ἐν αἷς εἰσί, καὶ ητροπολιτικὸν ἔχουσι 
σχῆμα, τινὲς δὲ καϑ' ὅλην τὴν διοίκησιν τὰς χειρο- 
τονίας ποιοῦνται τῶν ὑπ᾽ αὐτοὺς ϑεοφιλεστάτων 
ἐπισκόπων εἴτε μητροπολιτῶν εἴτε τῶν ἄλλων, ἐπ᾽ 
αὐτοῖς ἐκεῖνα ϑεσπίζομεν, ἅπερ ἐπὶ τῶν ϑεοφιλεστά- 
vov μητροπολιτῶν ἤδη διετάξαμεν. αὐτὸς γὰρ ἂν 
καὶ μητροπολίτης δικαίως καλοῖτο ὁ τὴν ἐξουσίαν 
τῶν ὑπὸ τὴν μητρόπολιν ἐπισκόπων ἐκ τῶν ϑείων 
ἔχων κανόνων. D. xv k. Nov. Constantinopoli Lam- 
padio et Oreste conss. [a. 530] 
90 Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς Ἰωάννῃ ἐπάρχῳ πραιτωρίων. 
Θεσπίζομεν ταῖς κηδεμονίαις τῶν νέων, εἴτε τῆς πρώ- 
της εἴτε τῆς δευτέρας εἶεν ἡλικίας, ἢ καὶ ἕτεροί vues οἷς 
o νόμος δίδωσι κηδεμόνας, εἴπερ ἄχρε πεντακοσίων 
χρυσῶν καὶ 3 μόνον τὰ τῆς περιουσίας εἴη τῶν νέων, 
μὴ τῇν τῶν ἀρχόντων τῶν ἐπαρχιῶν περιμένειν 
χειροτονίαν μηδὲ δαπάναις μεγάλαις περιβάλλεσθαι, 
τῶν ἀρχόντων ἴσως οὐδὲ ἐνδημούντων ταῖς πόλεσιν 
ἐκείναιβ, ἔν αἷς στροϊέναι τὴν κηδεμονίαν συμβαίνει, 
ἀλλὰ παρὰ τῷ τῆς πόλεως ἐκείνης ἐκδίκῳ ἢ στρατηγῷ, 
κατὰ τὴν ᾿Αλεξανδρέων παρὰ τῷ ταύτης iuridico, 
ἅμα τῷ ϑεοφιλεστάτῳ ταύτης ἐπισκόπῳ ἢ καὶ δη- 
μοσίοις προσώποις, εἴγε εὐποροίη τούτων ἡ πόλις, 
γίνεσϑαι τὰς χειροτονίας τῶν κηδεμόνων, ἐγγυητοῦ 
ve 7909 τὸ μέτρον τῆς οὐσίας διδομένου κατὰ τὴν 
τῶν εἰρημένων προσώπων κρίσιν καὶ τῶν ἄλλων 
ἁπάντων προϊόντων, ὁπόσα ἐπὶ τῶν κηδεμόνων 
ἐγγυητοῦ τὰ πρὸς τὸ μέτρον εἴϑισται, μόνης τῆς 
τῶν προσώπων ἐναλλαγῆς, παρ᾽ οἷς ταῦτα πράττε- 
ζαι, διὰ τὸ τῶν νέων χρήσιμον ἀπὸ τῆς παρούσης 
, » , , , ᾿ 

ι, νομοϑεσίας εἰσαγομένη. Πάντων δηλονότι ἐπὶ 
μόνῃ δύο νομισμάτων δόσει πραττομένων, διόπερ 
μάλιστα 7) τοιαύτη τέϑειται διάταξις" ποινῆς ἐπι- 
κειμένης, εἴ τις πλέον λαβεῖν ϑαρρήσειεν ἢ ἀναβάλ- 
λοιτο καταστῆσαε τὴν κηδεμονίαν ἐλσείδε μείζονος 
κέρδους, καὶ οὐ μόνον τριπλάσιον ἀναδιδόντος πᾶν 


ὅπερ ἂν λάβοι, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ τοῦ φροντίσματος 
2 ἀποκινουμένου. Ἡνίκα δὲ ἂν παρὰ ἐκδίκῳ γί- 
γοιντοὸ αἷ τῶν κηδεμόνων προβολαί, παρόντος καὶ 
τοῦ ϑεοφιλεστάτου τῆς πόλεως ἐπισκόπου, ἐν αὐτοῖς 
τοῖς τῆς ἁγιωτάτης ἐκκλησίας ἀρχείοις ἀποτίϑεσθαι 
τὰ πραττόμενα ϑεσπίζομεν, ὥστε εἶναι διηνεκῆ τοῦ 
πράγματος. μνήμην καὶ μὴ παραπόλλυσϑαι τοῖβ vU- 
3 χοῦσι τῆς κηδεμονίας τὴν ἐντεῦϑεν ἀσφάλειαν. Τῶν 
ἐπὶ τῆς μεγάλης ταύτης πόλεως κηδεμονιῶν δὰ 
μόνῳ τῷ αμητροτάτῳ πραίτωρι πραττομένων, καϑ'- 
ἅπερ ἤδη νενομοϑέτηται. 7). 11i k. Aug. Constan- 
tinopoli post cons. Lampadii et Orestis. — [a. 591] 
91 *Idem A4. lohanni pp. Sancimus, si quando 
afuerit is, qui res alienas vel creditori obnoxias de- 
tinet, et desiderat dominus rei vel creditor suam in- 
tentionem proponere et non ei licentia sit absente 
suo adversario qui rem detinet vel infantia vel fu- 
rore laborante et neminem tutorem vel curatorem 
habente vel in summa? potestate constituto, licen- 
tia ei detur adire praesidem vel libellum ei porri- 
gere et hoc in querimoniam deducere intra consti- 
tuta tempora et interruptionem temporis? facere *. 
1 Sin autem nullo poterit modo praesidem adire, sal- 
tem ad episcopum locorum eat et suam manifestare 
voluntatem scriptis deproperet. D. Constantino- 
poli k. Oct." post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. 66. (a. 531] 
92 ?[O αὐτὸς βασιλεύς. 
"Eàv ἐπὶ τρεῖς ἐνιαυτοὺς ὃ μὲν ἐμφυτευτὴς πτροσ- 
φέρῃ τῷ δεσπότῃ τὸν τῆς ἐμφυτεύσεωβ κανόνα, 
ὃ 9: δεσπότης ἀναβάλληταε δέξασθαι αὐτὸν ἢ 
ἐν τῇ βασιλίδε πόλει διάγων ἢ ἐν ἐπαρχίαιξ, 
ἐξεῖναι τῷ i: Hi σιροσάγειν αὐτῷ τὸ ἐμφύ- 
τευμα καὶ μιελλούσης περαιοῦσϑαι τῆς τριδτίαθ, 
εἰ μὴ ἀνάσχοιτο λαβεῖν, σφραγίξζειν αὐτὸ καὶ Bn 
μαρτύρεσϑαι περὶ τούτου ἢ τὸν ἐνδοξότατον 
ἔπαρχον τῆς πόλεως ἢ τοὺς ἐνδοξοτάτους ἐπάρ- 
χους τῶν ἱερῶν πραιτωρίων ἢ τὸν πρόσφορον 
ἄρχοντα, ᾧτινι ὑπόκειται ὁ τοῦ χωρίου δεσπό- 
της 19. ἐν δὲ ταῖς ἐπαρχίαις ἢ παρὰ τῷ ἄρχοντε 


(1) c. 80 extat ín Coll. — (2) καί del. Herrmann (8) πρὸς 
τὸ μέτρον del. (4) — 1, 40, 2 (5) magna 1. gem. 
(69) eandem rem sua auctoritate usurpare sed per se 
ipsum (per se ipsum om. M?) ins. M contra l. gem. B 
Const. (7) temyoris C cum l. gem. et Graecis, om. αὶ 
(8) sic t cum .B, et sufficere hoe ad plenissimam inter- 


ruptionem ins. C cum l. gem. (88) cf. p.313 not.16 (9) c. 32 
dedimus ad indicem B 20, 2, 4: cui, licet potius ad legem ge- 
minam 4, 66, 4 pertineat, tamen omnino cum huius legis in» 
dice convenisse (citatione videlicet ad finem mutanda) ap- 
paret ex Const. (10) ἢ τὸν πατριάρχην τοῦ δεσπότου 


δυνάστου ὄντος vel similia secundum Const. exciderunt 


tribunalia civilia habeant, si ea magis placeant, apud 
12 quae etiam de criminibus disceptari licet. Quo- 
niam vero quidam religiosissimorum patriarcharum 
in provincüs, in quibus agunt, etiam metropolitae 
locum obtinent, quidam per totam dioecesin ordi- 
nationes religiosissimorum | episcoporum, qui sub 
ipsis sunt, vel metropolitarum vel ceterorum fa- 
ciunt, de his ea sancimus, quae iam de religiosissi- 
mis metropolitis constituimus. is enim et metropo- 
lita merito nominetur, cuius dispositioni ez sacris 
canonibus episcopi qui sub metropoli constituti 
sunt subiciuntur. 

90 Jdem A. lohanni pp. Sancimus in curationi- 
bus minorum, sive primae sive secundae aetatis 
sunt, vel etiam ceterorum , quibus e lege curatores 
dantur, si facultates minorum usque ad quingentos 
tantum. solidos valent, non expectari creationem a 
provinciae rectoribus procedentem neque magnis 
sumptibus eum. implicari rectoribus fortasse in illis 
civilatibus non morantibus, in quibus curationem 
procedere contingit, sed apud MU Purprem vel prae- 
fectum illius urbis, in Alezandria apud iuridicum 
eius, una cum eius religiosissimo episcopo vel etiam 
alüs publicis personis, si quas citas habet, crea- 
tiones tutorum curatorumque fieri, ut fideiussor se- 
cundum modum patrimonii ea sententia memorata- 
rum personarum detur ceteraque omnia procedant, 
quae in tutorum curatorumve et fideiussorum per- 


sona fieri solent, cum personarum tantum, apud 
quas ea fiant, mutatio propter minorum utilitatem 
1 praesenti lege inducatur. Quae scilicet omnia 
sub datione duorum solidorum fiant: ideo enim 
potissimum haec constitutio inducta est: imminente 
poena, si quis plus accipere ausus est aut tutelam 
curatelamque ob maioris lucri spem constituere dif- 
fert, ut non solum triplum totius summae quam 
accepit reddat, sed etiam ab administratione ipsa 
2 removeatur. Cum vero apud defensorem nomi- 
natio tutorum curatorumve fit, praesente etiam re- 
ligiosissimo civitatis episcopo, gesta in ipsis sacro- 
sanctae ecclesiae archivis deponi sancimus, ut per- 
petua rei memoria sit neve dis qui sub tutela cu- 
rave constituti sunt securitas quam inde habent 
3 pereat. In hac autem magna urbe tutelae cu- 
ratelaeque apud solum clarissimum praetorem con- 
stituantur, quemadmodum iam sancitum est. 

92 [Idem A4.] Si per tres annos emphyteuta 
domino emphyteusis canonem offert, dominus au- 
tem in regia urbe vel in provinciis commoratus 
eum accipere differt, licet emphyteutae pensionem 
ei offerre et fine triennüi. appropinquante, nisi ac- 
cipere vult, obsignare id et ea de re testationem 
facere apud  gloriosissimum | praefectum. urbi vel 
gloriosissimos praefectos praetorio vel estis 
iem magistratum, cui praedii dominus iectus 
e$t. [vel patriarcham, si dominus potens est]: in 


Doce: χὐχῷ: estie uiia e gin τὸς 


rep sca AP 


—— 


-- 


Ὡς δ ΩΝ δ... οὐ 


4T 


14 


ΟΠ AUDIENTIA 


ἢ ἐν ἀπουσίᾳ τοῦ ἄρχοντος παρὰ τῷ ἐκδίκῳ τῶν 

τόπων ἢ παρὰ τῷ ἐπισκόπῳ τῆς πόλεως, καϑ' 

ἣν ὁ δεσπότης τοῦ κτήματος διάγει, πράττειν 
περὶ τούτου, ὥστε καὶ τὴν ἐξ ἑνὸς τῶν εἰρημέ- 
vaw προσώπων προστεϑῆναι τῷ πράγματι μαρ- 

1 τυρίαν. Καὶ εἰ μηδὲ οὕτως ἕλοιτο λαβεῖν προσ- 
ἀγόμενον» τὸ ἐμφύτευμα ὁ δεσπότης, κερδαινέτω 
μὲν αὐτὸ ὁ ἐμφυτευτής, μηδεμίαν ἀγωγὴν ἔχον- 

2 τος εἰς ἀπαίτησιν αὐτοῦ τοῦ δεσπότου. Μήτε δὲ 
ἡ ἐμφύτευσιβ λυέσϑω παρατρεχούσης «i6 τριε- 
τίας μήτε τῶν ἐφεξῆς ἐνιαυτῶν ἀπαιτείτω τὸν 
εἰωθότα κανόνα ὁ δεσπότης, ἕως ἂν αὐτὸς ἄνω- 
Oe» ὀχλήσας τῷ ἐμφυτευτῇ καὶ διαμαρτυρίαν 
αὐτῷ στείλας ἄρξηται αἰτεῖν τὸν ἐμφυτευτικον 
κανόνα" τότε γὰρ οὐ μὴν τοῦ προλαβόντος χρό- 
vou παντὸς ἀπαιτείτω τὸν κανόνα 0 δεσπότηξβ, 
ὡς αὐτὸς αἴτιος τοῦ μὴ λαβεῖν αὐτὸν y&yovoS, 
τοῦ δὲ τρέχοντος χρόνου μετὰ τὴν διαμαρτυρίαν 

8 αὐτοῦ ἀπαιτείτω τὸ ἐμφύτευμα.  "Eap δὲ ἐπὶ 
τριετίαν μετὰ τὴν διαμαρτυρίαν τοῦ δεσπότου 
μὴ καταβάλῃ ὃ ἐμφυτευτὴς εὐγνωμόνως τὸν 
κανόνα, ἀκολούϑως ἐξωϑείτω αὐτὸν ὁ δεσπότης 
τῆς ἐμφυτεύσεως κατὰ τὴν δευτέραν τούτου τοῦ 
χίτλου διάταξιν. 

93 ?'O αὐτὸς βασιλεὺς τοῖς πανταχοῦ γῆς ϑεοφι- 
λεστάτοις ἐπισκόποις. Θείαν ἐποιησάμεϑα Des Jd 
οὐδενὲ συγχωροῦντες οὐδὲ ἄκουσαν γυναῖκα δούλην ἢ 
ἐλευϑέραν εἰς σκηνὴν ἢ ὀρχήστραν καϑέλκειν οὐδὲ 
ἀπαλλαγῆναι βουλομένην κωλύειν ἢ τοὺς ἐγγυητὰβ τοὺς 
αὐτῆς ὡς ὑπὲρ αὐτοῦ τούτου χρυσίον ῥητὸν ὁμολογή- 
1 σαντας ἀπαιτεῖν. ᾿.4λλ᾽ εἴ τι τοιοῦτο γένοιτο, 
κωλύεσθαι ταῦτα παρά τε τῶν λαμπροτάτων τῶν 
ἐπαρχιῶν ἀρχόντων καὶ παρὰ τῶν ἔν ταῖς πόλεσι 
ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων διεταξάμεϑα δόντες ἄδειαν 
τοῖς ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις ἅμα τῷ λαμπροτάτῳ 
τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντε καὶ ἄκοντας T σιρὸς ἕαυ- 
τοὺς «οὺς βιασαμένους ἢ τοὺς ἀπαλλάττεσϑαι τῆς 
ἐργασίας κωλύοντας καὶ δημοσίαν μὲν αὐτῶν ποιεῖν 
τὴν οὐσίαν, ἐκείνους δὲ τῆς πόλεως ἐξελαύνειν. Εἰ 


δὲ ὁ τὴν ἐπαρχίαν ἰϑύνων αὐτὸς ὁ βιαζόμενος εἴη 
ἢ τὴν ἐκ τῆς εἰρημένης ἐργασίας ἀπαλλαγὴν κωλύων, 
διδομεν3 ἄδειαν καὶ μόνοις «vois ϑεοφιλεστάτοις ἐπι- 
σκόστοιβ προσιέναι τὴν ταῦτα jen nb ἢ τὸν pas 
τῆς ἐ τήν, τοὺς δὲ ἐναντιοῦσϑαι τῷ τὴν ἀρχὴ 
FO eal e συγχωρεῖν ἀδικεῖν T, εἰ μὴ ue οι 
πρὸς τοῦτο ἱκανοί, μηνύειν εἰς τὴν͵ βασιλείαν, ὥστε 
ἐξ ἡμῶν τὴν προσήκουσαν ἐξενεχϑῆναι ποινήν, τῶν 
ἐγγυῶν xadéuaE λυομένων καὶ τῶν ἐγγυητῶν ἀζη- 
μέων φυλαττομένων" ἄδειαν δίδοντες ταῖς ἀπαλλατ- 
τομέναις τοιαύταιβ γυναιξίν ἐλευϑέραις καὶ εὐγενέσιν 
οὔσαις πρὸς γάμον χωρεῖν νόμιμον, κἂν εἰ τυγχάνοιεν 
ταῖς σεμνοτάταις ἀξίαις οἱ ταύτας λαμβάνοντες κεκο- 
σμημένοι, μηκέτε δεομέναις βασιλικῆς ἀντιγραφῆς, 
ἀλλὰ κατ᾽ ἐξουσίαν τὸν γάμον πραττούσαις, γαμικῶν 
μέντοι συμβολαίων ἐκ τρόπου παντὸς μεταξὺ αὐτῶν 
γινομένων" τὰ αὐτὰ“ καὶ περὶ τῶν ϑυγατέρων τῶν 
3 (1) σκηνικῶν διαταξάμενοι. Τὴν μὲν ovv εἰρημέ- 
vqv διάταξιν καὶ ἐν τῷ πέμσττῳ βιβλίῳ τῶν πασῶν 
διατάξεων" τούτου δὴ «ov τῆς ἡμετέρα! εὐσεβείαβ 
ἐπωνύμου βιβλίου πρὸς τὰς πολιτικὰς ἀρχὰς ἀντιγε- 
4 γραμμένην τεϑείκαμεν. ᾿Επειδὴ δὲ ἐχρῆν διὰ τῆς 
παρούσης νομοϑεσίας καὶ ὑμῖν τοῖς πανταχοῦ γῆς 
ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις ταῦτα ποιῆσαι φανερὰ, 
διὰ τοῦτο συνελόντες τὰ κατ᾽ ἐκείνην ἀφηγήσει πλα- 
τυτέρᾳ νομοϑετηϑέντα “τήνδε τὴν ϑείαν διάταξιν 
ποιούμεϑα καὶ πρὸς ὑμᾶς, ὅπως τὴν ἱερατικὴν δια- 
σώζοντες σεμνότητα καὶ σωφροσύνης ἀντεχόμενοι 
ταῦτα φυλάττοιτε, τότε ἐκ τοῦ μεγάλου ϑεοῦ δέος 
καὶ βασιλικὴν ἀγανάκτησιν, εἴ τε τούτων παθαβαίητε, 
λογιζόμενοι. p» k. Nov. Constantinopoli dn. lusti- 
niano 9}: A. n et Paulino vc. conss. ^ [a. 934] 
94 9'O αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Επιφανίῳ τῷ αγιωτατῷ 
ἀρχιεπισκόπῳ τῆς εὐδαίμονος ταύτης πόλεως καὶ 
οἰκουμενικῷ πατριάρχῃ. «Σφόδρα πιστεύομεν, ὡς 
ἡ τῶν ἱερέων καϑαρότηβ va καὶ εὐκοσμία καὶ 7) 
πρὸς τὸν δεσπότην ϑεὸν καὶ σωτῆρα ἡμῶν Ἰησοῦν 
Χριστὸν συντονία καὶ αἱ παρ αὐτῶν ayameu- 
πόμεναε διηνεκεῖς εὐχαὶ πολλὴν εὐμένειαν τῇ καϑ' 


(1) 2d est 4, 66, 2 


(2) c. 33 extat in Coll. et usque 
ad ὃ 3 in Nomoc. 


(3) 0/0ousv Nomoc., διδοῦσαν 


vel διδούς Coll: ἔδομεν scr. (4) δέ ins. Nomoc. 
(5) 5, 4, 29 (6) c. 34 extat in Coll. Nomoc. 


provincüs vel apud praesidem vel praeside absente 
apud defensorem loci vel apud episcopum civitatis, 
in qua dominus fundi degit, ea de re agere, ut et 
unius memoraíarum personarum íestimonium rei 
1 gesíae adhibeatur. 4c si ne sic quidem domi- 
nus oblatam pensionem accipere vult, emphyteuta 
eam lucretur, domino nullam ad exigendam eam 
2 actionem habente. |Neque wero emphyteusis 
triennii lapsu solvatur neque solitum sequentium 
annorum canonem dominus exigat, dum ipse emphy- 
teutae desuper instando et testationem ei Wise, ἢ 
emphyteuticum canonem petere incipiat: tum enim 
sane non [totius elapsi temporis canonem dominus 
peíat, cun per ipsum factum sit quominus cano- 
nem acciperet, sed temporis inde ab ipsius testa- 
3 [fione currentis pensionem peíat. Δ vero per 
triennium post domini testationem emphyteuta  ca- 
nonem non sponíe solvit, statim dominus eum ec 
emphyteusi expellat secundum alteram huius tituli 
constitutionem. ; 

99. ldem A. religiosissimis ubique terrarum con- 
stitutis episcopis. Sacram consütutionem | fecimus, 
qua cunctos vetuimus vel invitam mulierem servam 

sive liberam in scaenam. vel orchestram írahere vel 
discedere volentem prohibere vel fideiussores eius, 
gui hac de re certum auri modum promiserunt, 
1 convenire. Sed si tale quid fiat, id a clarissimis 
provinciarum rectoribus et a religiosissimis civita- 
tum episcopis prohibendum 6556 iussimus, licentiam 
dantes religiosissimis episcopis cum clarissimo pro- 
vinciae rectore eos qui vim adhibuerint vel recedere 
ab eo quaestu prohibuerint etiam invitos ad se 
pertrahendi et substantiam quidem eorum publi- 
2 candi, ipsos autem e civitate expellendi. δὲ 


vero ipse provinciae rector sit is qui vim faciat 
vel, quominus a dicto quaestu abscedant, pro ibeat, 
eam quae haec patitur vel fideiussorem eius etiam 
solos religiosissimos episcopos adire permisimus: 
hi se opponant magistratui neve iniuriam fieri per- 
mittant: quod si facere non valent, referant ad. m- 
peratorem, wt a nobis competens poena infligatur, 
fideiussoribus penitus liberandis et fideiussionibus 
inutilibus redditis: talibus praeterea mulieribus ü- 
centiam damus sive libertinis sive ingenuis legiti- 
mum matrimonium contrahere, etiamsi | summis 
dignitatibus praediti sint qui eas ducunt, ut non 
amplius opus sit imperiali rescripto, sed libero. ar- 
bitrio matrimonium ineant, nuptialibus tamen in- 
strumentis omnimodo inter eos celebrandis: eadem 
3 etiam de filiabus scaenicarum statuimus. IMemo- 
ratam igitur constitutionem ad. publicos magistra 
tus datam etiam in quinto libro omnium constitu 
tionum huius codicis nostrae pietatis nomine insigni 
4 posuimus. Quoniam autem necesse erat per 
praesentem legem δἰ vobis qui ubique terrarum 
estis religiosissimis episcopis ea palam fieri, ideo 
quae in illa pluribus verbis constituta sunt brevi 
comprehendentes hanc sacram constitutionem et ad 
vos direximus, wt sacerdotalem gravitatem retinen- 
tes et continentiae studiosi haec observetis conside- 
ratione tam magni dei metus quam imperialis in- 
dignationis, si quid horum violaveritis. 

94 ldem 4. Epiphanio sanctissimo huius almae 
urbis episcopo et oecumenico patriarchae. Valde con- 
fidimus sacerdotum puritatem et bonam disciplinam 
affectionemque erga dominum deum et salvatorem 
nostrum lesum Christum, preces denique continuo 
ab is factae magnam benevolentiam rei publicae 


I4 


48 


DE EPISCOPALI 


UTE αΡῚ Ἂ x : ὁ € r^ 

ἡμᾶς πολιτείᾳ καὶ αὔξησιν παρέχονται" 3) 54 στιν 
ἡμῖν καὶ βαρβάρων κρατεῖν καὶ γένεσϑαι κυρίοις᾽ 
ἐκείνων, ἃ πρόσϑεν οὐκ εἴχομεν. καὶ ὅσῳπερ ἄν τὰ 
τῆς αὐτῶν αὔξηται σεμνότητός τὸ καὶ en 
τοσούτῳ καὶ τὴν ἡμετέραν πολιτείαν ἐπιδὲ όναι gt 
στεύομεν. εἰ γὰρ οἱ μὲν παρέχοιντο βίον σεμνόν τε 
καὶ πανταχόϑεν ἀνεσίλησττον, τὰν δὲ λοιπὸν ἅπαντα 
λαὸν νουϑετοῖεν, ὥστε πρὸς τὴν αὐτῶν σεμνότητα 
βλέποντα τῶν πολλῶν ἁμαρτημάτων ἀπέχεσϑααι, 
πρόδηλον, ὡς ἐντεῦϑεν αἵ τε ψυχαὶ πᾶσι βελτίους 
ἔσονται καὶ ῥᾳδίως ἡμῖν ἐνδοϑήσεται παρὰ τοῦ με- 
γάλου ϑεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ φιλαν- 
1 ϑρωπία προσήκουσα. Ταῦτα τοίνυν ἡμῖν ava- 
σκοπουμένοις προσήγγελται παραδόξως τινὰς τῶν εὑ- 
λαβεστάτων διακόνων, ἔτε γε μὴν καὶ πρεσβυτέρων 
(τὸ γὰρ ὄτε πορρωτέρω τούτου καὶ εἰπεῖν ἐρυϑριῶ- 
μεν, φαμὲν δὴ τὸ τῶν ϑεοφιλῶν ἐπισκόπων), ὡς 
τούτων τινὲρ ovx αἰσχύνονται oí μὲν αὐτόϑεν κύβων 
ἅπτεσθαι καὶ τὴν οὕτως ἀσχήμονα καὶ αὐτοῖς τοῖς 
ἰδιώταις παρ᾽ ἡμῶν" κατὰ τὸ πλεῖστον ἀπηγορευμέ- 
νην ϑέανϑ μετιέναι, οἱ δὲ τὴν τοιαύτην παιγνίαν 
ovx αὐτουργοῦσιν ^, ἀλλ᾽ ἢ κοινωνοῦσε τοῖς πράττου- 
σιν ἢ κάϑηνται ϑεαταὶ πράξεως ἀτόπουδ, καὶ ϑεῶν- 
ται μὲν σὺν ἐπιϑυμίᾳ πάσῃ τὰ πάντων ἀτοπώτατα, 
λόγων δὲ ἀκούουσε βλασφήμων, οὖς ἐν τοῖς τοιούτοις 
ἀνάγκη γένεσϑαι, ,μολύνουσί τε τὰς ἑαυτῶν χεῖρας 
τάς τε ὁράσεις τάς τε ἀκοὰς οὕτω κατεγνωσμέφψοις 
καὶ ἀπηγορευμένοις 9 παιγνίοις" οἱ δὲ καὶ ἀπαρακα- 
λύπτως 7 ταῖς τῶν ἵππων ἁμίλλαις ἢ παραβάλλουσιν 
ἢ καὶ προκαλοῦνταί τινας ὑπὲρ τῆς τῶν ἵππων ἥττης 
ἢ »νίκηβ, ἢ δε ἑαυτῶν ἢ διά τινων ἑτέρων οὐκ εὐσχη- 
μόνω! τὰ τοιαῦτα παίζοντεβ, ἢ τῶν ἐν σκηνῇ καὶ 
ϑυμέλαις ϑεαταὶ γίνονται παιγνίων, ἢ ταῖς ἐν ϑεά- 
τροις τῶν μαχομένων “πρὸς τὰ ϑηρία μάχαις παρα- 
γίνονται καὶ οὔκ ἐννοοῦσιν, Qs xaL τοῖς ἄρτι μυου- 
μένοις καὶ τῶν προσκυνητῶν ἀξιουμένοις μυστηρίων 
αὐτοὶ προκηρύττουσιν ἀποτάττεσϑαι τῇ τοῦ ἀντικει- 
μένου δαίμονος λατρείᾳ τ καὶ πάσῃ πομπῇ, ἧς οὐκ 


2 ἐλάχιστον μέρος τὰ τοιαῦτα καϑέστηκε. 5. Πολλά- 
κις μὲν αὐτοῖς τὰ τοιαῦτα φυλάττεσϑαε προηγορεύσα- 
uev* ὁρῶντες δὲ συχνὴν τὴν περὶ τούτων γινομένην 
ἡμῖν προσαγγελίαν εἰς ἀνάγκην ἤλϑομεν ἐπὶ τὸν παρ- 
όντα νόμον διὰ τὴν ὑπὲρ εὐσεβείας ἀφικέσϑαι σπου- 
δὴν καὶ ἅμα μὲν ὑπὲρ τῆς ἱερωσύνης αὐτῆς, ἅμα δὲ 
8 ὑπέρ τε TOU χοινῇ τῇ πολιτείᾳ συμφέροντος. Καὶ 
ϑεσπίζοιεν μηδένα μήτε διάκονον μήτε πρεσβύτερον 
καὶ πολλῷ μᾶλλον ἐπίσκοπον (ὅπερ καὶ ἄπιστον ἴσως 
ἂν δόξειεν, ὧν ἐν ταῖς χειροτονίαιβ εὐχαί τὸ sie τὸν 
δεσπότην ἀναπέμπονται Χριστὸν τὸν ϑεὸν ἡμῶν 
καὶ ἐπίκλησις τοῦ ἁγίου καὶ προσκυνητοῦ γίνεται 
πνεύματος καὶ ταῖς αὐτῶν κεφαλαῖς ἢ ταῖς χερσὶν 
ἐπιτέϑεται ἢ ἐπιδίδοταε τὰ ἁγιώτατα τῶν παρ᾽ ἡμῖν 
μυστηρίων, ὅπως ἂν αὐτοῖς τὰ αἰσϑητήρια πάντα 
καϑαρά τὸ γένοιτο καὶ καϑιερωϑείη ϑεῷ) μηδένα 
τοίνυν τούτων τολμᾶν τοῦ λοιποῦ μετὰ τόνδε τὸν 
ϑεῖον ἡμῶν νόμον ἢ κυβεύειν τὴν οἱανοῦν τῶν κύ- 
Bow παιδιὰν ἢ τοῖς τοῦτο πράττουσι κοινωνεῖν ἢ 
παρακαϑῆσϑαι καὶ τέρπεσϑαε καὶ συνδιατίϑεσϑαι 
τοῖς γινομένοις ἢ παραβάλλειν ταῖς δημώδεσιε ταὔταις 
ϑέαις, ἃς ἔμπροσϑεν εἰπόντες ἔφϑημεν, xci? τε τῶν 
ἐπ᾿ αὐταῖς ἀπηγορευμένων ποιεῖν, ἀλλὰ πάσης πρὸς 
4 ταῦτα μιετουσίας τὸ λοιπὸν ἀστέχεσϑαι. Τὸ γὰ 

7D) ἢ ἧς, εἰ καὶ ἀναζητεῖν ἐχρῆν ἢ 19 καὶ un! 
ἤδη προειληφός, εἰ καὶ ἀναζητεῖν ἐχρῆν ἢ μὴ 

μετιέναι προσηκόντως, ὅμως διὰ φιλανθρωπίαν συγ- 
χωροῦμεν, τὴν ἐκ τοῦ παρόντος νόμου παρατήρησιν 
ἅπασιν εἰς τὸν λοιπὸν ἐπιτιϑέντες χρόνον. προσῆ- 
xov γάρ ἐστιν αὐτοῖς νηστείαις ve καὶ ἁγνείαεβ καὶ 
ταῖς ἀσκήσεσι τῶν ϑείων λογίων καὶ ταῖς ὑπὲρ πάν- 
των σχολάξειν εὐχαῖς, ἀλλὰ μὴ ταῦτα καταλιμσάνον- 
τας τῶν παντάπασι βεβήλων τε καὶ ἀπηγορευμένων 
ὅ ἄἅπτεσϑαι. Ταὐτὸ δὲ τοῦτο ϑεσπίζομεν καὶ ἐπὶ τῶν 
λοιπῶν κληρικῶν, ὑποδιακόνων «s καὶ ἀναγνωστῶν 
φαμεν, οἵπερ καὶ αὐτοὶ τῆς ve legis τραπέξης καὶ 
παντὸς τοῦ περὶ τὰς ἀγιωτάτας ἐκκλησίαβ κόσμου 
καϑεστᾶσιν ὑπουργοί τε καὶ ὑπηρέται καὶ τὰ ϑεῖα 
μεταχειριζόμδνοι 152 τὰς ἱερὰς ἡμῖν ἐκ τῶν εὐαγῶν 


(1) κύριοι Nomoc. (2) 3,43 (8) παιδιάν Mommsen 
(4) οὐ καταργοῦσι»ν Nomoc. (5) πράξεως ἀτόπου 
Coll, πάσης ἀτόπου πράξεως Nomoc. (6) ἀπεγνω- 


σμένοις INomoc. 
(9) 9 καί Nomoc. 
Hercher 


(1) ὅτε Nomoc. (ΔΒ) καί ins. Nomoc. 
(10) 7. om. Coll. (11) μή del. 


nostrae augmentumque parare. wnde et barbaris 
imperare nobis licet dominosque fieri illorum quae 
aníea non íenwumus. ac quanto auctoritas et decus 
eorum crescet, tantum etiam rei publicae nostrae 
incrementum accessurum speramus. mam si viiam 
gravem omnique iir iai vacuam agunt et 
reliquum populum ad suam mormam dirigunt, ut 
ad eorum gravitatem respiciens plurimis | vitiis 
abstineat, palam est animos inde meliores omnibus 
futuros esse et nobis facile convenientem benevo- 
lentia ὦ magno deo et salvatore nostro lesu 
1 Christo appücatum iri. Haec igitur consideran- 
tibus nobis nuntiatum | est. necopinato 6556 devo- 
tissimorum diaconorum, quin etiam presbyterorum 
(nam ultra hunc gradum vel dicere erubescimus, 
religiosorum | episcoporum videlicet), ex his ergo 
6556, quos mon pudeat partim per se tesseras trac- 
tare et tam pudendo et laicis ipsis a nobis quam 
mazime interdicto ludo interesse partim. eiusmodi 
ludum per se non facere, sed vel. conversari cum 
ludentibus vel sedere spectatores actus inepti vel 
summa. cum cupiditate spectare res omnium tneptis- 
simas, convicia audire, quae in talibus oriri necesse 
est, et manus suas, oculos, aures adeo damnatis et 
prohibitis (udis polluere: alii etiam in. publico vel 
equorum certaminibus se immiscunt vel etiam alios 
provocant super equorum clade victoriave, sive per 
$e sive per alios indecenter talia ludentes, ' vel 
scaenicorum. thymelicorumque ludorum spectatores 
fiunt vel bestiarum. depugnationi in theatris inter- 
sunt non conscü, quod recens initiatos et veneran- 
dis mysteriis dignatos ipsi iubent adversantis dae- 
monis cultui et omni pompae renuntiare, cuius non 


2 minima pars ea spectacula sunt. Saepe eos ut 
haec observarent adhortati sumus: cum autem per- 
petuo nuntios ea de re ad nos adferri videamus, 
ad necessitatem adducti sumus. praesentem legem 
aggredi propter studium pietatis et simul tam pro 
sacerdotio ipso quam pro communi rei publicae 
39 wliltate. Atque sancimus nullum diaconum vel 
resbyterum et multo magis episcopum (quod etiam 
incredibile forte videatur, cum in eorum ordina- 
tione preces domino Christo deo nostro offerantur, 
et invocatio sancti adorandique spiritus fiat et ca- 
pitibus aut manibus eorum sanctissima quae apud 
nos sunt mysteria imponantur vel tradantur, ut 
sensus omnes dis puri fiant et deo consecrentur ) 
neminem ergo horum deinceps post hanc sacram 
legem nostram audere vel quemcumque tesserarum 
ludum facere vel ds qui tesseris ludunt interesse 
vel adsidere et delectari iisque quae aguntur con- 
sentire vel vulgaribus spectaculis interesse, de qui- 
bus supra diaumus,. vel. eorum quid facere quae in 
ds facere vetiti sunt, sed omni cum his communione 
4 de cetero abstinere. Quod enim iam. praecessit, 
etsi inquiri debeat vel etiam. apte vindicari, tamen 
benigne indulgemus praesentis legis observationem 
omnibus in futurum tempus imponentes. decet enim 
eos ieiuniis et vigilüs et exercitiis sacrae scriptu- 
rae et precibus pro omnium salute fundendis va- 
care nue his relictis. omni ez parte profana et 
5 prohibita attingere. | Idem. sancimus etiam in 
reliquos clericos, subdiaconos scilicet et lectores, 
qui et ipsi sacrae mensae et omnis circa sacro- 
$ancías ecclesias ornatus ministri et operarii sunt 
et divina oracula contrectantes partim sacras nobis 


Ice — 
——— 


-. AUDIENTIA 


49 | I 4 


ἡμῶν βιβλίων oi μὲν ἀναγινώσκουσι γραφάς, οἱ δὲ 
6 (4) ὑμνοῦσιν φδάς. Εἰ δέ τις τοῦ λοιποῦ τοιοῦτό 
τι πράττων φανείη καὶ ΠΥ οὐὐγελϑ ἰὴ τοῦτο' ἢ 
κατὰ ταύτην τὴ» εὐδαίμονα πόλιν τῇ σῇ ἁγιωσύνῃ 
ἢ κατὰ τὰς ἐπαρχίαθ τοῖβ ὑπ αὐτὴν τεταγμένοις ϑεο- 
φιλεστάτοις μητροπολίταις καὶ τοῖς λοιποῖς ἐπισκό- 
Oi, ὧν τὴν χειροτονίαν ὁ τῆς σῆς μακαριότητος 
ποιεῖται ϑρόνος, καὶ τοιαύτη τις ἐπέλϑοι μέμψις" ἢ 
διακόνῳ ἢ πρεσβυτέρῳ καὶ πολλῷ μᾶλλόν τινι τῶν 
ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων, τὴν σὴν ἐνταυϑοῖ μακα- 
οιότητα X& ταῖς ἐπαρχίαις τοὺς ὑστὸ σὲ ϑεοφιλεστᾶ- 
τοὺς μητροπολίτας καὶ τοὺς ὕπ᾽ αὐτοὺς ἐπισκόπουε 
ταῦτα σὺν ἀκριβείᾳ πάσῃ κατὰ τὴν τῆς ἱερωσύνηβ 
τάξι» ζητεῖν καὶ ἀνερευνᾶν, μηδὲ πάρεργον ποιεῖσϑαι 
τὴν ἐξέτασιν, ἀλλὰ καὶ μαρτύρων ἀξιοπίστων ἀκούειν 
καὶ διὰ πάσης ὁδοῦ χωρεῖν, ὥστε 10 ἀληϑὲβ λαβεῖν. 
ὥσπερ y&Q αὑτοὺς τῶν τοιούτων εἴργομεν, OUTO 


." καὶ συκοφαντεῖσθαι παρά τινων κωλύομεν. Καὶ 


εἰ πανταχόϑεν τῆς ἐξετάσεως τῶν ϑείων προκϑδιμέ- 
νῶν λογίων γινομένης ἀληϑῶς ἔχειν ἢ μέμψις φανείη 
καὶ ἀποδειχϑείη 5 διάκονος ἢ πρεσβύτερος ἢ κυβεύων 
ἢ κοινωνῶν τοῖς κυβεύουσιν ἢ ταῖς τοιαύταις παρᾶ- 
καϑήμενος ματαιότησιν ἢ ταῖς εἰρημέναις παραβάλ- 
λων ϑέαις, ἢ καὶ ἴσως τις τῶν ϑεοφιλεστάτων ἐπι- 
σκόπων (ὅπερ οὐδὲ ἔσεσϑαι πιστεύομεν δλως) τοι- 
αὐτης τινὸς ἀνάσχηται ϑέας ἢ τοῖς κυβεύουσι προσ- 


᾿καϑεσϑῆναι καὶ συνδιατίϑεσϑαι τοῦ λοιποῦ ϑαρρή- 


σειε, τὸν τοιοῦτον εὐθὺς ὑπὸ τῆς σῆς μακαριότητος 
ἢ ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου ἢ τοῦ γε ϑεοφιλεστάτου 
ἐπισκόπου, ὑφ᾽ ὃν τέτακται, εἴπερ τις τῶν εἰρημέ- 
νῶν εἴη κληρικῶν, τῆς ἱερᾶς ἀφορίζεσϑαι λειτουργίας, 
ἐπιτίϑεσϑαί τε αὐτῷ κανονικὸν ἐπιτίμιον καὶ ὁρίζε- 
σϑαι χρόνον, οὐπερ ἐντὸς προσῆκόν ἐστιν αὐτὸν νη- 
στείαις τε καὶ ἱκεσίαις χρώμενον τὸν μέγαν ἐξιλάσκε- 
8. σϑαι ϑεὸν ὑπὲρ τοῦ τοιούτου πλημμελήματος. Καὶ 
εἰ μὲν ἐπὶ τὸν ὁρισϑέντα χρόνον ὁ τὸ τοιοῦτον ἐπι- 
τίμιον δεχόμενος μείνειε( δακρυσί τε καὶ μετανοίᾳ καὶ 
νηστείᾳ καὶ τῇ πρὸς τὸν δεσπότην ϑεὸν εὐχῇ ἄφεσιν 


τοῦ πλημμελήματος ἐξαιτῶν, τηνικαῦτα τὸν ὑφ᾽ Q5 Té- 
TOXTOL ταῦτα ἀκριβῶς μανϑάνοντα καὶ σπεριδργα- 
ζόμενον κοινὴν μὲν ὑπτὲρ αὐτοῦ ποιεῖν εὐχὴν yive- 
σϑαι, σὺν πάσῃ δὲ ἀκριβείᾳ παρεγγυᾶν αὐτῷ τοῦ λοι- 
ποῦ τῆς τοιαύτηβ ἱερωσύνης ὕβρεως ἀπέχεσϑαι" καὶ 
εἰ νομίσειεν αὐτὸν αὐτάρκως πρὸς μετάνοιαν ἐλϑεῖν, 
τηνικαῦτα τῆς ἱερατικῆβ αὐτῷ μιεταδιδότω φιλανϑρω- 
9 πίας. Ei δὲ καὶ μετὰ τὸν ἀφορισμὸν εὑρεϑείη 
μήτε γνησίως τῇ μετανοίᾳ "N ὥμενος περιφρονῶν τε 
τοῦ πράγματος καὶ καϑαρῶρ" υπὸ τοῦ ἀντικειμένου 
κατειλημμένος τὴν ψυχήν, οὑτοςῖ μὲν αὐτὸν ὁ ἱερεὺς 
vp' q τελεῖ τῶν ἱερατικῶν ἐξωθϑείτω καταλόγων 
10 παντάπασιν αὐτὸν καϑαιρῶν. Ὁ δὲ οὐκέτι παν- 
τελῶς ἄδειαν ἕξει πρὸς ἱερατικὴν ἐλϑεῖν τάξιν. ἀλλ᾽ 
εἰ μὲν ἔχοι περιουσίαν, τὸ τῆς πόλεως ἐκείνης βουλευ- 
τήριον, xc" ἣν ἱερᾶτο πρότερον, ἢ εἴπερ οὐκ ἔχοι 
βουλευτήριον ἡ πόλις, ἕτερον βουλευτήριον τῆς ἐπαρ- 
xías, ὅπερ μάλιστα χρήξει βουλευτοῦ, παραλήψεται 
τοῦτον τὸ Λοιπὸν ἅμα τῇ περιουσίᾳ δουλεύονταϑ. 
εἰ δὲ οὐσίαν οὐκ ἔχοι, ταξεώτης τὸ λοιπὸν ἔσται τῆς 
ἐπιχωρίου τάξεως ἀντὶ τοῦ πρόσϑεν ἱερέως καί, 
ἐπειδὴ τὴν τοῦ ϑεοῦ τάξιν ἐκλέλοιπεν, ἔσται ταξεώ- 
της ἐπιχώριος, ταύτην ἑαυτῷ τὴν αἰσχύνην ἀντὶ τῆς 
11 (5) ἔὄμσπροσϑεν τιμῆς ἐπιϑείς. Ταῦτα τοίνυν 
ἅπαντα ϑεσπίζομεν ἐπὶ μὲν τῆς εὐδαίμονος ταύτης 
πόλεως τὴν σὴν φυλάττειν ἁγιωσύνην καὶ τοὺς xad" 
ἑκάστην ἁγιωτάτην ἐκκλησίαν ἐκδίκους vs καὶ οἰκονό- 
μους, οἷς ἐπιμελὲς ἔσται τὰ τοιαῦτα καὶ ἀναζητεῖν 
καὶ προσαγγέλλειν καὶ τοὺς ἁλισκομένους ἀφαιρεῖσϑαι 
τῆς διδομένης αὐτοῖς παρὰ τῶν ἁγιωτάτων ἐκκλη- 
σιῶν σιτήσεώξ τε καὶ χορηγίαθ᾽ ἐν δὲ ταῖς ἐπαρχίαις 
οἵ τε ὑπὸ τῇ σῇ μακαριότητε τεταγμένοι ϑεοφιλέστα- 
τοι μητροπολῖται καὶ πρὸς γε οἱ vz αὑτοὺς ϑεοσε- 
βεῖς ἐπίσκοποι καὶ οἱ τούτων ἐκκλησιέκδικοι καὶ οἷ- 
κονόμοι καὶ αὐτοὶ τὸν ἴσον τρόπον, καϑ' ὅὄνττερ ἔμ- 
προσϑὲν εἴπομεν, τῷ πράγματι χρώμενοι καὶ τὸ 
ἱερατικὸν σέβας πανταχόϑεν ἀνεπίληπτόν τε καὶ 
12 ἀμώμητον φυλάττοντες". Παραφυλάξουσι δὲ ταῦτα 


(t) τοῦτο] τὸ τοιοῦτον πλημμέλημα Nomoc. (3) &va- 
γνωστῇ ins. Nomoc. (3) ἀναγνώστης ἢ ὑποδιάκο- 
γος ἢ ins. Nomoc. (4) μείνῃ INomoc., μείνῃ vel μεί- 
νοι Coll. (5) ὃν Hercher (6) προφανῶς Nomoc. (1) οὗ- 


τος Coll, αὐτός Nomoc. (8) βουλεύοντα Coll. (9) φυ- 
λάττοντες Coll., διατηρήσουσε Nomoc.: restituendum ζον- 
tasse φυλάττοντες διατηρήσουσι 


scripturas ex sanctis libris nostris legunt partim 
6 , mnos canunt. Quod si quem in futurum eius- 
modi quid fecisse v telis tdque delatum erit vel 
in hac felici urbe ad tuam sanctitatem vel in pro- 
vincis ad religiosissimos metropolitos sub te con- 
stitutos vel reliquos episcopos, quorum ordinatio ad 
beatitudinis tuae fastigium pertinet, et talis accusa- 
tio vel in diaconum vel in presbyterum vel adeo in 
religiosissimorum episcoporum quem dirigetur, bea- 
titudo tua hic, in provinciis religiosissimi qui sub 
te sunt meíropolitae eisque Hoe episcopi haec 
cum omni dihgentia secundum clericatus ordinem 
inquirant et perscrutentur, neque defunctoriam in- 
quisitionem faciant, sed et testes fide dignos au- 
diant et nihil ad eruendam veritatem praetermittant: 
ut enim eos a (alibus retinemus, ita calumniari eos 
7 a quibusdam vetamus. Et si quaestione ex omni 
parte divinis oraculis propositis instituta accusatio 
tusa esse apparebit et probabitur diaconum vel 

resbyterum aut aleatorem esse aut cum aleatori- 
us conversatum esse aut eiusmodi vanitatibus adse- 
disse aut memoratis spectaculis interfuisse, vel for- 
tasse etiam religiosissimorum episcoporum quis ( quod 
plane non. eventurum confidimus) tale spectaculum 

assus erit vel tesseris ludentibus adsidere et cum 
tis esse in. f'üturum ausus erit, talis stutim a beati- 
tudine tua vel a metropolita vel religiosissimo epis- 
copo sub quo constitutus est, si e clericis qui di- 
cuntur ὁδί, a sacro ministerio removeatur eique 
canonica qoo imponatur et iempus definiatur, 
intra quod eum conveniat ieiunia ac supplicationes 
subeundo magnum deum super tali delicto placare. 
S Et si quidem per definitum tempus tali poenae 


H. 


sias a defensoribus et oeconomis, 


subiectus lacrimis paenitentia ieiunio domini dei 
imprecatione remissionem delicti eaorare perseve- 
rabit, tum is sub quo constitutus est his diligenter 
compertis et cognitis communes pro eo preces fieri 
curet, et cum omni diligentia iniungat, ut in poste- 
rum íali sacerdotii iniuria abstineat: et si eum ad 
sufficientem paenitentiam venisse credet, tum sacer- 
9 dotalem clementiam ei restituat. Sin autem etiam 
post eccommunicationem | apparuerit. neque vere 
paenituisse, immo τὰ vilipendisse animoque mani- 
festo a satana occupato, is sacerdos, cui subditus est, 
e numero clericorum eum eaimat et prorsus depo- 
10 nat. Qui non amplius ad clericorum ordinem 
reverii poterit, sed si quidem facultates habet, curia 
ilius citatis, in qua antea deo ministrabat vel, si 
ea civiías curiam non habet, alia provinciae civitas, 
quae potissimum curiali indiget, eum suscipiet cum 
facultatibus in. posterum serviturum: si facultates 
non hàbet, officialis in posterum provincialis offi- 
cii fiet pro clerico et, quia dei officium deseruit, 
province officialis erit hac. sibi contumelia pro 
11 anteriore honore comparata. Haec igitur omnia 
custodienda sancimus in hac quidem alma urbe 
a sanctitate tua et per singulas sacrosanctas eccle- 
is, quibus curae erit 
inquirere ea et denuntiare et convictos victu anno- 
nisque a sacrosanctis ecclesiis eis deputatis privare: 
in provinciis vero sub beatitudine tua constituti re- 
ligiosissimi metropolitae et praeterea religiosi. qui 
sub eis sunt episcopi eorumque defensores et oeco- 
nomi, et ipsi eundem quem antea diximus rei mo- 
dum adhibeant et sacerdotalem dignitatem ex omni 
parte integram et reprehensione vacuam tueantur. 
7 


I 4.5 


90 


DE EPISCOPALI AUDIENTIA 


καὶ οἱ ἐνδοξότατο. τῶν ἱερῶν ἡμῶν πραιτωρίων 
ὕσαρχοι, φαμὲν δὲ τοὺς τῆς Exec ἐπὶ τοῖς ὑποτεταγ- 
μένοις ἔϑνεσι τῇ αὐτῶν δικαιοδοσίᾳ οἵ ve τῆς "IÀÀv- 
φίδος οἵ τε τῆς “ἄφρων προεστῶτες διοικήσεως καὶ 
αἱ πειϑόμεναι τάξεις αὐτοῖς καὶ οἱ λαμπρότατοι τῶν 
ἐπαρχιῶν ἄρχοντες καὶ οἱ τῶν πόλεων ἔκδικοι, αὐτοὶ 
μὲν οἱ τὰς μεγάλας ἀρχὰς ἄρχοντες! ἀγανάκτησιν 
μετέραν ὑφορώμεψοι, ai δὲ στει ὄμεναι τάξεις αὑτοῖς 
ἑκα χρυσίου λιτρῶν ἀγωνιῶσαι ποινήν, ἄρχοντες δὲ 
ἐπιχώριοι μείζους τὸ καὶ ἐλάττους καὶ αἱ πειϑόμεναι 
τάξεις αὐτοῖς καὶ πρός γ8ὲ οὗ τῶν πόλεων ἔκδιεκοι 
ἀνὰ πέντε χρυσίου AwrQüw ποινὴν εὐλαβούμενοι, εἰ 
ταῦτα μαϑόντες μὴ προσαγγείλαιεν καὶ αὐτοὶ τοῖς 
ἱερεῦσι, τουτέστιν ἢ τοῖς ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκόποις 
ἢ τοῖς ὁσιωτάτοις μητροπολίταιβ ἢ vols ἑκάστης διοι- 
κήσεωβ ἀἁγιωτάτοιβ πατριάρχαις, καϑ' ἣν ἂν ἕκαστος 
τελοίη χώραν, ὥστε ἐκείνους ταῦτα μαϑόντας κατὰ 
τὸ ἔϊ προσϑεν διωρισμένον ἅπασιν ἐπεξελθεῖν 3, καί, 
ἐπειδὰν παρ᾽ αὐτῶν ὁ ἐπὶ τοῖς τοιούτοις ἁλοὺς 3 
«αϑαιρεϑ εἴ ἡ 4 τῇ βουλῇ τῆς πόλεως ἢ c7 τάξει 
καϑαιρεϑείη, μη" τῇ βουλῇ τῆς πόλεως ἢ τῇ t 
13. τοῦτον παραδοϑῆναι παρασκευάσαιεν. Καὶ ὃ 
ἐνδοξότατος ὕπαρχος τῆς εὐδαίμονος ταύτης πόλεως 
ταῦτα παραφυλάξει, εἴπερ ἐπὶ ταύτης ἁμαρτάνοιτο 
τῆς βασιλίδος ἡμῶν πόλεως, ἅμα τῇ πειϑομένῃ αὐτῷ 
τάξει, αὐτὸς μὲν ΚΕΝ ΤΑ Ab in ἡμετέραν ὑφορώμενοθ, 
ἡ δὲ αὐτοῦ τάξις δέκα χρυσίου λιτρῶν εὐλαβουμένη 
14 (6) ποινήν. :4ÀÀ ἡμεῖς μὲν ταῦτα νομοϑετικῶς 
πεπράχαμεν. ἐκεῖνο δὲ τῶν ἀνωμολογημένων ἐστίν, 
ὡς ἡμῖν μὲν ἀφωσίωται πρὸς τὸν ϑεὸν υττὲρ τῆς εἰς 
18 αὐτὸν τῶν ἱερέων σεμνότητος. Εἰ δὲ αὐτοί vi? 
σαραβαΐίνοιεν τῶν τεταγμένων καὶ παραττροσποιοῖντο 
καὶ μὴ ἐπεξίοιεν, ἀλλά τινα δῆϑεν φιλανϑρωπίαν 
οὐκ ἐπαινετὴν ἕλοιντο, πρὸς τὰς ἐξ οὐρανοῦ ποινὰς Ἴ 
ἕξουσι καὶ τὴν ἐκεῖϑεν κρίσιν, ἥτις αὐτοῖς ἐν αὐτῷ 
τῷ τοῦ ϑεοῦ παραστήσεταε βήματε τὴν οὐκ εὐπρεπῇ 
10 παραπροσποίησιν ἐλέγχουσά ve καὶ μετιοῦσα. Εἰ 
δὲ καί τιβ τῶν πολιτικῶν ἀρχόντων μειζόνων τε καὶ 
ἐλαττόνων ἢ ταξεωτῶν ἢ ἐκδίκων ἢ μαϑὼν ταῦτα 
μὴ μηνύσειδν ἢ ἐπεξελθεῖν ἐξὸν ῥᾳϑυμήσειεν ἢ καὶ 
τὸ πρᾶγμα μισϑοῦ καταπροδοίη, ἴστω, ὡς πρὸς ταῖς 


ἠπειλημέναις παρ᾽ ἡμῶν ποιναῖς ἕξει καὶ τὴν παρὰ 
τοῦ μεγάλου ϑεοῦ τιμωρίαν ἑπομένην καὶ ἔνοχος ἔσται 
ταῖς ἀραῖβ ἁπάσαις ταῖς vois ἱεροῖς περιεχομέναιβ ὃ 
11 (7) βιβλίοις. Ὥσπερ δὲ ταῦτα ἡμῖν δ, οὐδὲν 
ἕτερον 1) διὰ τὴν τοῦ δεσπότου νενομοϑέτηται ϑερα- 
πείαν, οὕτω κἀκεῖνο προστέϑεμεν, ὥστε τὰς ἐξετά- 
σειβ σὺν ἀκριβείᾳ γίνεσϑαι καὶ μηδένα συκοφάντην 
ἐπανίστασϑαΐ τίσει καὶ ψευδοκατηγορεῖν ἢ ψευδομαρ-᾿ 
18 τυρεῖν ἐν τοῖς τοιούτοι. Καϑάπερ γὰρ «oic 
ἱερεῦσιν, εἴ τε τοιοῦτο πράξαιεν, τηλικαύτας ἐπεϑή- 
καμεν ποινᾶάβ, ουτω καὶ τοῖς συκοφαντεῖν avTOUS πει- 
ρωμένοις τὰς ἐξ οὐρανοῦ καὶ τῶν ἡμετέρων νόμων 
ποινὰς ἐπικεῖσθαι" βουλόμεϑα, εἰ προσαγγείλαντες 
εἶτα ἐπεξελθεῖν μὴ βουληϑεῖεν ἢ συστῆναι ταῖς τοι- 
αὐταῖς κατηγορίαις οὐκ ἰσχύσαιεν" πανταχόϑεν τῆς 
ἰσότητος καὶ δικαιοσύνης, ἣν διὰ πάσης τιμῶμεν πρά- 
ξεως καὶ μάλιστα ἐν τῇ ϑέσει τῶν νόμων, ἄντεχό- 
μενοι δ, D. prid. non. Nov. Constantinopoli lusti- 
niano pp. A. 1111 et Paulino vc. conss. [a. 534] 


yu. 
DE HAERETICIS ET MANICHAEIS ET SAMARITIS. 


1 ?Imp. Constantinus 4. ad. Dracilianum. | Privi- 
legia, quae contemplatione religionis indulta sunt, 
catholicae tantum legis observatoribus prodesse 
oportet. haereticos !? non solum 17 his privilegiis alie- 
nos. esse volumus, sed et diversis muneribus con- 
stringi et subici. PP. k. Sept. Gerasti Constantino 
A. vi1 et Constantio 15 conss. [a. 326] 

2 !*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. ud BveHum pp. Omnes vetitae legibus et 
divinis et!" imperialibus constitutionibus haereses 
perpetuo conquiescant et nemo ulterius conetur quae 
reppererit profana praecepta vel docere vel discere: 
ne antistites eorundem audeant fidem insinuare, 
quam non habent, et ministros creare, quod non 
sunt: ne per coniventiam iudicantium omniumque, 
quibus per constitutiones paternas super hoc cura 
mandata est, eiusmodi audacia neglegatur et cres- 


(2) ἐξελϑεῖν Coll. libri boni 
Nomoc. (3) μή ins. Mommsen (4 μὴ Coll, 
$ Nomoc. (5) τὸ scripsi, τὸ INomoc., om. Coll. 
'8) ταῖς ἐξ ἡμετέρων νόμων suppl. (1) sic Coll., 
ταῖς ἐξ οὐρανοῦ ποιναῖς Nomoc. (8) ταῖς ἀραῖς ... 
περιεχομέναες Coll., τοῖς τοῖς ἱεροῖς περιεχομένοις Nomoc. 
(9) τοῖς σ. a. πειρωμένοις τὰβ ... ποινὰς ἐπικεῖσϑ'αι 
Coll, τοὺς σ. α. πειρομένους ταῖς ... ποιναῖς ὑποκεῖ- 


(f) ἔχοντες Nomoc. 


σϑαι Nomoc. (10) πανταχόϑεν ... ἀντεχόμενοι om. 
Coll. (11) Β 1, 1, 22 segq. (12) — Th. 16, 5,1 


(13) autem atque schismaticos ins. 7A. (14) ab ins. T5. 
(15) constantino a. vir et constantio e. 77., constantino 
et constant. P, constantio τὰ et constante Hal. (16) c. 2 
contaménata est ex Th. 16, 5, 5. 24. 28 (17) et dett. 
cum Th., om. CR 


12 Custodient haec etiam gloriosissimi sacrorum 
praetoriorum nostrorum praefecti, Orientis dicimus 
in gentibus quae eius iurisdictioni subiectae sunt, 
et Tanto fricaeque dioecesi praepositi et officia 
quae eis oboediunt et. clarissimi provinciarum rec- 
tores et civitatum defensores, ut magistratus ipsi 
qui magnas administrationes gerunt indignationem 
nostram metuant, officia eorum decem auri libra- 
rum poenam pertimescant, provinciales autem ma- 
gisíratus íam maiores quam minores et eorum of- 
ficia et insuper civitatum defensores quinarum auri 
librarum poenam metuant, si de his certiores facti 
et ipsi non rettulerint ad. sacerdotes, id est reli- 
giosissimos episcopos et sanctissimos metropolitas 
vel sanctissimos uniuscuiusque dioeceseos patri- 
archas, ad quam quisque terram pertinet, ut illi 
his cognitis secundum ea quae antea disposita sunt 
omnes invadant, neque, si qui talium delictorum ab 
dis convictus fuerit [non] resipuerit, civitatis curiae 
13 vel officio eun adgregari curaverint. | Etiam 
gloriosissimus huius almae urbis praefectus haec 
observabit, si in hac regia urbe mostra peccatur, 
una cwm officio ei subiecto, ut ipse indignationem 
nostram vereatur , officium eius decem auri libra- 
14 rum poenam metuat. Verum haec legis latione 
confecimus. illud autem consentaneum est, usta 
deo a nobis in promovenda sacerdotum adversus 


15 ipsum P bui ed persoluta esse. Qui si consti- 
tutorum | aliquid transgrediuntur et conivent nec 
vindicant, sed vituperabilem quandam frenos fa- 
ciunt, praeter poenas [quae ea nostris legibus pro- 
veniunt] caelestes quoque subibunt et sententiam 
divinam, quae in ipso dei tribunali fiet turpem co- 
16 niventiam arguens et vindicans. Si vero civi- 
lium. magistratuum (am maiorum quam minorum 
vel officialium vel defensorum quis vel ea de re 
certior factus ea non muntiaverit vel cum windi- 
care licuit, id neglexerit vel etiam rem mercede 
prodiderit, sciat se praeter definitas a nobis poenas 
etiam magni dei vindictam sibi instaturam et om- 
nibus exsecrationibus, quae sanctis libris continen- 
17 fur, obnoxios se fore. Ut autem haec a nobis 
non nisi in domini cultum sancita sunt, ita et illud 
adicimus, ut inquisitiones diligenter fiant, neve quis 
calumniator quibusdam eaistat et falso in eiusmodi 
18 causa accuset vel testimonium ferat. Quemad- 
modum enim sacerdotibus, si quid. eiusmodi egerint, 
tales poenas imposuimus, sic et eos qui ΜΈΘΌΝΟΣ 
templaverint tam caelestes quam ea legibus nostris 
poenas subire volumus, si denuntiatione facta in- 
sistere noluerint vel tales accusationes perferre 
non valeant: prosecuti undique aequitatem et iusti- 
tiam, quam in omni re et praecipue in legibus feren- 
dis veremur 


DE HAERETICIS ET MANICHAEIS 51 


I 5 


1 cat. Haeretieorum autem vocabulo continentur 
et latis adversus eos sanctionibus debent succum- 
bere, qui vel levi argumento iudicio catholicae re- 
ligionis et tramite detecti fuerint deviare. 2). 11] 
non. Aug. Mediolano. acc. X111 k. Sept. Ausonio et 
Olybrio conss. [a. 319] 
Impp. Arcadius et Honorius AA. Clearcho pu. 
Cuncti haeretici procul dubio noverint omnia sibi 
loca? adimenda esse, sive sub ecclesiarum nomine 
teneantur sive? diaconica appellantur vel etiam de- 
canica, sive in privatis domibus vel locis huiusmodi 
coetibus copiam praebere videantur: his aedibus vel 
locis privatis ecclesiae catholicae —vindicandis *. 
1 Ad hoc interdicatur his omnibus ad litaniam 
faciendam ^? noctu vel die? profanis coire conventi- 
bus?: statuta videlicet condemnatione centum libra- 
rum auri contra officium sublimitatis tuae vel prae- 
sidale quinquaginta", si quid huiusmodi fieri vel in 
publico vel in privatis aedibus concedatur. D. v 
non.? Mart. Constantinopoli Arcadio 111 et Hono- 
rio II1 ÁA. conss. [«. 396] 
4 9*Idem A4. et Theodosius A. Senatori pp. Mani- 
chaeos seu Manichaeas vel Donatistas meritissima se- 
veritate persequimur. huicitaque hominum generi nihil 
ex moribus, nihil ex legibus sit commune cum ceteris. 
1 Ac primum quidem volumus esse publicum crimen, 
quia, quod in religione divina comittitur, in omnium fer- 
tur iniuriam. quos bonorum etiam publicatione perse- 
quimur: '^quae tamen cedere iubemus proximis quibus- 
que personis, ita ut ascendentium vel descendentium 
vel venientium ex latere cognatorum usque ad se- 
cundum gradum velut in successionibus ordo serve- 
tur. quibus ita demum ad capiendas facultates esse 
ius patimur, si non et ipsi pari conscientia pollu- 
2 untur. lpsos quoque volumus amoveri ab omni 
liberalitate et successione quolibet titulo veniente. 
3 Praeterea non donandi, non emendi, non ven- 
dendi, non postremo contrahendi cuiquam convicto 
4 relinquimus! facultatem. In mortem quoque in- 
quisitio tendatur. nam si in criminibus maiestatis 
licet memoriam accusare defuncti, non immerito et 
5 hie debet subire iudicium. Ergo et suprema 
illius scriptura irrita sit, sive testamento sive codi- 
cillo sive epistula sive quolibet genere reliquerit 
voluntatem '? qui Manichaeus fuisse convincitur: 
"hoc quoque casu eadem illa circa gradus superius 
6 comprehensos condicione servata. Sed'* nec filios 
heredes existere aut adire permittimus, nisi ἃ pa- 
terna pravitate discesserint: delicti enim veniam 
1 paenitentibus damus. '*In eos etiam auctoritatis 
aculei dirigantur, qui eos domibus suis damnanda 
S8 provisione defendent. Servos insuper extra noxam 
esse volumus, si dominum sacrilegum evitantes!9 ad 
ecclesiam catholicam servitio fideliore transierint. 
D. viii k. Mart." Romae Honorio vir et Theodo- 
sio 11 AA. conss. [a. 401] 
9 !SImp. Theodosius A. et Valentinianus C. Flo- 
rentio pp. Ariani et Macedoniani, Pneumatomachi !? 
et Apollinariani et Novatiani sive Sabbatiani, Euno- 
miani?9?, Tetraditae sive Tessarescaedecatitae, Valen- 
üniani, Papianistae, Montanistae seu Priscillianistae 


vel Phryges vel Pepuzitae, Marcianistae, Borboriani, 
Messaliani, Eutychitae sive Enthusiastae, Dona- 
tistae, Audiani, Hydroparastatae, Tascodrogitae?!, Ba- 
trachitae, Hermeieciani??, Photiniani, Pauliani, Mar- 
celliani, Ophitae, Encratitae??, Apotactitae?*, Sacco- 
phori et, qui ad imam usque scelerum nequitiam 
pervenerant, Manichaei nusquam in HRomano solo 
1 conveniendi orandique habeant facultatem. Ma- 
nichaeis etiam de civitatibus expellendis et ultimo 
supplicio tradendis?5, quoniam nihil his relinquen- 
dum loci est, in quo ipsis etiam elementis fiat in- 
iuria, cunctisque legibus, quae contra eos ceteros- 
ue qui nostrae fidei refragantur olim latae sunt 
: co afl prolatae temporibus, semper viridi: ob- 
servantia valituris sive de donationibus in haeretico 
rum conventicula, quae ipsi audacter ecclesias nun- 
cupare conantur, factis sive ex ultima voluntate 
rebus qualitereumque relictis sive de privatis aedi- 
ficiis, in quae domino permittente vel conivente 
convenerint, venerandae nobis catholicae vindicandis 
ecclesiae sive de procuratore, qui hoc nesciente do- 
mino fecerit, decem librarum auri multam vel exi- 
lium, si sit ingenuus, subituro, metallum vero post 
2 verbera, si servilis condicionis sit. Ita ut nec in 
publico convenire loco nec aedificare sibi quasi eccle- 
sias nec ad circumscriptionem legum quicquam me- 
ditari valeant, omni civili et militari, curiarum etiam 
et defensorum et iudicum sub viginti librarum auri 
3 interminatione prohibendi auxilio. Illis etiam in 
sua omnibus manentibus firmitate, quae de militia 
poenisque variis de diversis sunt haereticis promul- 
gata, ut nec speciale quidem beneficium adversus 
leges valeat impetratum. 7). 111 k. lun. Constanti- 
nopoli Felice et Tauro conss. [a. 428] 
?6€]dem A4. Leontio pu. Damnato portentuosae 
superstitionis auctore Nestorio nota congrui nomi- 
nis eius inuratur gregalibus, ne Christianorum ap- 
Duque abutantur: sed quemadmodum Ariani lege 
ivae memoriae Constantini?" ob similitudinem impie- 
tatis Porphyriani ἃ Porphyrio nuncupantur, sie ubi- 
que participes nefariae sectae Nestorii Simoniani?? 
vocentur, ut, cuius scelus sunt in deserendo deo 
imitati?9?, eius vocabulum iure videantur esse sortiti. 
| Nec vero impios libros nefandi et sacrilegi ?? 
Nestorii adversus venerabilem orthodoxorum sectam 
decretaque sanctissimi coetus  antistitum — Ephesi 
habiti scriptos habere aut legere aut describere 
quisquam audeat: quos diligenti studio requiri ac 
2 publice comburi decernimus. lta ut nemo in 
religionis disputatione aliquam supra dicti nominis ?! 
faciat mentionem aut quibusdam eorum habendi 
concilii gratia in aedibus aut villa aut suburbano 
suo aut alio quolibet loco conventiculum clam aut 
aperte praebeat: quos omni conventus celebrandi 
licentia privari statuimus: scientibus universis vio- 
latorem huius legis publicatione bonorum esse coer- 
cendum. D. rz: mom. Aug. Constantinopoli Theo- 
dosio xv et Valentiniano 1111 AA. conss.  [a. 435] 
7 *'[dem AA. Florentio pp. Curiales omnium ci- 
vitatum, onerosis quin etiam militiae seu diversis 
officiis facultatum et personalium munerum obliga- 


(1) — 774.16,5,30 (2) huiusurbis ns. 77.  (3)sive libri 
cum Graecis, sive quae TA. (4) eccl. cath. vind.] fisco 
nostro adcorporandis 77. (cf. c. 8. $ 4 (48) intra civi- 
tatem ins. T'À. cum .B, om. Nomoc. 12, 2 (5) interdiu 74. 
(6) sic dett. T^., conventionibus CR (1) vel praesi- 
dale quinquaginta om. T'À. (8) sic Th. k. Hal. (9) — Τῇ. 
16,5,40 (10) quae tamen ... polluuntur supplevimus ex 
Th. auctoritate B: omittunt hoc comma libri cum Nomoc. et 
Const.: cf. p. V (11) sic dett. cum TÀ., tribuimus CR 
(12) voluntatis T'À. (13) hoc quoque ... servata ex 71}. sup- 
pleta sunt auctoritate B, om. libri cum Nomoc. Const.: cf. p. V 
(14) alioquin 77. (15) ὃ 7 sumpta est ex TA. 16, 5, 35 
(16) reverentes 77. (41) οἷο Th., maii Hal. (i18) — T. 
16, 5, 65: ?unge 1, 6, 3 (19) sic Th. 16, 5, 11 cum 
Üonst,, praeneumatomachi /bri (20) sic TÀ. cum Const., 
eunomaniani /ibri (21) tascodrogitae £, tascodiogi- 


tae C, ascodrogitae TA. 10, 5, 65, tascodrogae T7. 16, 
5, 10, ἀσκοδρουγοί Const, τασκοδροῦγοι c. 18 $ 3 ἢ. L, 
tascodrogi c. 19 ὃ 4, c. 21. 22 ἢ. t. (22) sic .M, her- 
meiaciani C, herinei et ciani ἢ (23) sic TÀ. 16, 5,11 
Const., eneratistae CR (24) Eremitae ἐπ. Const. 
(25) et ultimo supplicio tradendis om. 7h. (26) — 71. 
16, 5, 66: Auius constitutionis, quae δὲ Latine et Graece 
emissa est, verba Graeca integra extant in actis synodi 
JZphesinae apud Mansium 5, 413 (27) extat in Socra- 
tis hist. eccles. 1, 9 (cf. Haenel Corpus legum p. 200) 
(28) sic Th. eum Graecis, Nestoriani libri (29) deo 
imitati TÀ., de humanitati C, deum imitati & (30) et 
sacrilegi C cum syn. Ephes. et sacrilegiü JR, saeri- 
legii 74. (31) aliquam supra dicto nomine 77.: olm 
scriptum fuisse aliam quam supra dicto nomine colligitur ex 
syn. Ephes. — (32) — Nov. Theod. 3 $ 6: iunge, 1,5. 1,9,19 
1* 


I 5 


59 . DE HAERETICIS 


tos suis ordinibus, cuiuscumque sectae sint, inhae- 
rere censemus, ne videamur hominibus exsecrandis 
contumelioso ambitu immunitatis beneficium praesti- 
tisse, quos volumus huius constitutionis auctoritate 
damnari  J. prid. k. Febr. Constantinopoli Theo- 
dosio 4. xvi et Fausto conss. [a. 438 
8 !Impp. Valentinianus et Marcianus AA.* Pal- 
ladio pp. Quicumque in hac sacra urbe vel in? 
ΠΝ ΒΑ civitate vel in omni Aegyptiaca dioe- 
cesi diversisque aliis provinciis Eutychetis profanam 
perversitatem sequuntur et ita non credunt, ut tre- 
centi decem et octo sancti patres tradiderunt catho- 
licam fidem in Nicaena civitate fundantes, centum 
quoque et quinquaginta alii venerabiles episcopi, qui 
in alma urbe Constantinopolitana postea convene- 
runt, et sicut Athanasius et Theophilus et Cyrillus 
sanctae recordationis Vg Alexandrinae civita- 
tis credebant, quos etiam Ephesina synodus (cui 
beatae memoriae Cyrillus praefuit, in qua Nestorii 
error expulsus est) in universis secuta est, quos et 
nuper venerabilis Chalcedonensis synodus est secuta, 
prioribus conciliis sacerdotum ex omni prorsus parte 
consentiens nihilque adimens sacrosancto^ symbolo 
neque adiciens, sed Eutychetis dogmata funesta 
condemnans: sciant se? esse haereticos Apollina- 
ristas: Apollinaris enim facinorosissimam sectam Eu- 
tyches et Dioscorus mente sacrilega sunt secuti. 
1 Ideoque hi omnes, qui Apollinaris vel Eutychetis 
perversitatem sequuntur, illis poenis, quae divorum 
retro principum constitutionibus contra Apollinaris- 
tas vel serenitatis nostrae postmodum sanctione 
contra Eutychianistas vel hac ipsa augustissima lege 
contra eosdem decretae sunt, noverint se esse 
2 plectendos. Idcirco Apollinaristae, hoc est Euty- 
chianistae (quibus etsi est in appellatione diversi- 
tas, tamen in haeresis pravitate coniunctio, et dispar 
quidem nomen, sed idem sacrilegium) sive in hac 
akna urbe diversisque provinciis sive in Alexandrina 
civitate sive intra Aegyptiacam dioecesim sunt ne- 
ue ita credunt, ut praedicti venerabiles patres cre- 
SOMUE neque viro reverentissimo Alexandrinae urbis 
antistiti Proterio fidem orthodoxam tenenti communi- 
cant, episcopos vel presbyteros aliosque clericos 
creare et habere prohibemus: scientibus tam his 
Eutychianistis vel Apollinaristis, qui ausi fuerint 
cuiquam episcopi vel presbyteri vel clerici nomen 
imponere, quam his, qui passi fuerint impositum sibi 
nomen sacerdotale retinere, poenam exilii cum fa- 
3 cultatum suarum amissione se subituros. Universi 
praeterea Apollinaristae vel Eutychianistae non ec- 
clesias non monasteria sibi construant, parasynaxes 
et conventicula tam diurna quam nocturna non con- 
trahant neque ad domum neque ad possessionem? 
cuiusquam neque ad monasterium vel quemcumque 
alterum locum operaturi? sectae funestissimae con- 
4 gregentur. Quod si fecerint et hoc factum fuisse 
domino volente constiterit, post rem in examine 
iudicis adprobatam domus vel possessio, in qua con- 


venerint, fisco sine dilatione societur, monasterium 
vero* eius civitatis orthodoxae ecclesiae, in cuius 
9 territorio est, iubemus addici. Si vero ignorante 
domino, sciente vero qui pensiones domus exigit vel 
conductore vel procuratore vel actore? praedii para- 
synaxes et conventicula interdicta !? collegerint, con- 
ductor vel procurator sive actor vel quicumique eos 
in domum vel in possessionem vel in monasterium 
receperint ac passi fuerint illicitas parasynaxes con- 
ventusque celebrari!', si vilis et abiectae condicionis 
sunt, fustibus publice et in poenam suam et in alio- 
rum coerceantur exemplum, si honestae vero perso- 
nae sunt, decem libras auri multae nomine fisco 
6 (4) nostro cogantur inferre. Nullum praeterea 
Apollinaristam vel Eutychianistam ad aliquam iube- 
mus adspirare militiam. si qui vero in quacumque 
militia inventi'? fuerint militare, soluti'? cingulo ho- 
nestorum hominum et palatii communione priventur 
nec in aliqua nec in qua !* nati sunt civitate vel vico 
1 aut regione versentur. Si qui vero in hac alma 
urbe nati sunt, tam sacratissimo comitatu quam 
omni per provincias metropolitana civitate pellantur. 
8 (5) Nulli insuper Eutychianistae vel Apollina- 
ristae publice vel privatim advocandi!? coetus et 
circulos contrahendi et de errore haeretico dispu- 
tandi ac perversitatem facinorosi dogmatis adserendi 
9 tribuatur facultas. Nulli etiam contra venerabi- 
lem Chalcedonensem synodum liceat aliquid vel dic- 
tare vel scribere vel edere atque emittere aut alio- 
l0 rum scripta super eadem re proferre. Nemo 
huiusmodi habere libros et sacrilega scriptorum au- 
deat monimenta servare. quod si qui in his crimi- 
nibus fuerint deprehensi, perpetua deportatione dam- 
11 nentur. Eos vero qui discendi studio audierint ' 
de infausta haeresi disputantes, decem librarum 
auri, quae fisco nostro inferendae sunt, iubemus su- 
bire dispendium. ultimo etiam supplicio coercean- 
12 tur, qui illicita docere temptaverint". Omnes 
vero huiuscemodi chartae ac libri, qui funestum Eu- 
tychetis, hoc est Apollinaris, fuerint dogma complexi, 
incendio concrementur, ut facinorosae perversitatis 
vestigia ipsa! flammis ambusta depereant. aequum 
namque est, ut immanissima sacrilegia par poenae 
13 magnitudo percellat. Scientibus moderatoribus 
provinciarum eorumque apparitionibus, defensoribus 
etiam civitatum, quod, si ea, quae legis huius reli- 
giosissima sanctione custodienda decrevimus, aut ne- 
lexerint aut aliqua permiserint temeritate violari, 
enarum librarum auri multam fisco cogantur in- 
ferre: insuper etiam existimationis suae periculum 
sustinebunt. .k. Aug. Constantinopoli Valentiniano 
4.19 vi1I et Anthemio conss. [a. 455] 
9 "ο[υτοκράτωρ “έων .A.] 
᾿ἀνϑρώπινον xai ὅσιον εἶναι λογισάμενοι τοὺς 
αἱρετικοὺς ἐπιτρέπομεν ϑάπτεσϑαι ταῖς νενομι- 
σμέναις ταφαῖς. 
D. Constantinopoli id. Aug. Constantino et Rufo 
conss. [a. 451] 


(1) iunge 1, 73, 6: iteratur hac constitutione altera ex 
parte consona, quae Graece extat in actis concilii Chal- 
cedonensis (Mansi Ἴ, 501): ipsam integram servarunt 
collectiones canonum Quesnelliana (Mansi 1, $11 .Balle- 
rini in opp. Leonis M. 3,242) et Hispana: hoc authen- 
ticum indicat nota Auth. (2) imp. marcianus a. AutA. 
recte, cum Valentinianum ante datam constitutionem mor- 
tuum esse subscriptio (not. 19) testetur — (3) in Auth. cum B, 
om. libri (4) sic Auth., sacrosanctae libri (5) se Auth., 
om. libri (6) possessiones libri boni contra Auth. B 
(1) sie Auth. cum B, operari CR*, opera R!, operatum M 
(8) fisco ... vero Auth. cum B, vel monasterium omis- 
sis reliquis libri cum Const, cf. c. 8 pr. i. f. h. t. 
(9) conductore vel procuratore vel actore Au:h., auc- 
tore C, actore M, conductore vel actore R, εἰδότος δὲ 
τοῦ évovaolóyov ἢ τοῦ μισϑωσαμένου τὸν τόπον ἢ 
τοῦ προχουράτωρος D: apparet igitur interpretatores 
verba eo qui p. d. exigit, guae ad omnes qui sequuntur 


personas pertinent, ab iis separasse et aut procuratorem 
aut actorem iis contineri rati horum alterutrum quasi bis 
positum eiecisse (10) parasynaxes et conventicula in- 
terdicta AAuth., parasunaxis et conventieula interdicta 
(conventieulum interdictum AK! RM, parasynasis et con- 
venticulam interdictam C, παρσύναξις ἢ σύνοδος ἀπη- 


ορευμένη B (11) celebrare Auth. cum B (12) mi- 
fictam nisi cohortalinam vel limitaneam. si qui vero 
extra cohortalinam vel limitaneam inventi Auth. (3) s0- 


luto Aut. (14) sic libri cum Const., nec in alia quam 
in ea in qua Auth. cum B: quae lectio nescio an vera 
sit, ut libri interpolati sint ad indicem Anatolii (2 Const.), 
sicut supra $ 4 (15) sic Auth. ad convocandi libri 


(16) sic dett. cum Auth. DB, adierint CR (17) ultimo 
... temptaverint om. Auth. (18) sic Auth. cum B, 
ita libri (19) divo valentiniano Aut. (20) c. 9 


restituta est ez B 1, 1, 28, quae nescio an ipsa consti- 


lutionis verba referant. inscriptionem supplevi ez c. 10 


9 Imp. Leo A. Humanum piumque rati haereticos 


solitis sepulturis tradi mandamus. 


i 


PU elis ssturquos ci 


ies Hess cuo cn 0-3. ον; Ese mtd 


m ten 


rd 


ioo AD pce 


ER 


Mirac" 


w-—ÁÉ 


—— —ET MANICHAEIS 


99 I 5 


10 Jdem A. Erythrio Dp. Si qui orthodoxae re- 
p emptione vera vel ficticia aut quocumque 
Ὁ iure vel titulo praedia et possessiones resque 
immobiles, in quibus orthodoxae fidei ecclesiae vel 
oratoria constituta sunt, in haereticae sectae et con- 
traria orthodoxae fidei sentientem quamcumque per- 
sonam transferre voluerint, nullam huiusmodi vel 
inter vivos habitam vel secreto iudicio compositam 
valere volumus voluntatem, etiamsi ab orthodoxae 
fidei venditore vel quocumque modo alienatore com- 
menticio sub qualibet occasione fuerit adsignata: sed 
irrita omnia huiusmodi documenta et tamquam peni- 
1 tus nee scripta esse censemus. Haec enim prae- 
dia et possessiones, quae in haereticas personas 
quocumque modo translatae fuerint vel collatae, fisci 
2 nostri viribus decernimus vindicari. Sive enim 
apud dominos Doce orthodoxos ea praedia 
maneant seu ad fisci nostri iura pervenerint, necesse 
est in his ecclesias et oratoria constituta diligentius 
et sollieitius instaurari. nostrae enim serenitatis 
undique ad hunc exitum providentia ducit, ut omni- 
potentis dei templa, in quibus nostrae fidei instituta 
perdurant, cultu adsiduo per omnia saecula rediviva 
3 serventur. Nec enim dubitari potest, quod si in 
haereticos veniant possessiones, in quibus verae fidei 
ecclesiae vel oratoria constituta sunt et integritas 
colitur, omnimodo ab his deseri atque destitui, omni 
cultu vacare, omnibus sacris et solitis viduari myste- 
riis, omni splendore privari, nullis populorum con- 
ventionibus, nullis clericorum observationibus cele- 
brari et ex hoc sine dubio easdem ecclesias perire 
ruere complanari. nec enim de earum instauratione 
haeretici poterunt aliquando cogitare, quas penitus 
esse nolebant. quae omnia resecantes ad praesen- 
tem legem pervenimus. [a. 466—472?] 
11 'Oseztousv τοὺς τὴν ὀλεϑρίαν τῶν Μανιχαίων 
αἱρουμένους πλάνην μηδεμίαν ἔχειν παρρησίαν 
ἢ ἄδειαν xa" οἱονδήποτε τῆς xaO" ἡμᾶς πολι- 
τείας διάγειν τόπον" εἰ δὲ ποτε φανεῖεν ἤτοι 
εὑρεϑεῖεν, ὑπάγεσϑαι κεφαλικῇ τιμωρίᾳ. 
D. v id. Aug. Boethio vc. cons. [ἢ 481 vel 510 
12 "[«1Τὐτοκράτορες Ἰουστῖνος xai ᾿Ιουστινιανός y 
225.5. Τοὺς αἱρετικοὺς ἡμεῖς μὲν διὰ τοῦτο xoi 
συνιέναι καὶ προσηγορίαν ἔχειν ἰδίαν συνεχωρήσαμεν, 


ἵνα τὴν καρτερίαν ἡμῶν αἰσχυνθέντες σωφρονήσωσιν 
1 ἑκόντες καὶ πρὸς τὰ καλλίω μεταβάλωσιν. Τοὺς 
δὲ εἰσῆλϑέ τιβ οὐκ ἀνεκτὴ τόλμα, καὶ τῆς τῶν νό- 
pov ἀμελήσαντας ὃ παραγγελίας στρατείαις, ὧν οὐκ 
ἐᾷ 4 μετεῖναι vols τοιούτοις αὐτὰ τὰ τῶν βασιλικῶν 
συμβόλων δηλοῖ γράμματα, παρενέβαλον" αὑτούς. 
2 «Τἱρετικοὺς δὲ καλοῦμεν τοὺς ἄλλους, ες τούς γε 
καταράτουβ Μανιχαίους καὶ τοὺς τούτοις παραπίλη- 
σίους, οὐδὲ ὀνομάζεσϑαι γοῦν ταύτῃ δέον οὐδὲ φαί- 
γνεσϑαί που παντελῶς οὐδὲ χραίνειν ὧν ἂν ἐφάψω»ν- 
9 ται. ᾿4λλὰ τοὺβ μὲν Μανιχαίους, ὥσπερ εἰρήκαμεν, 
οὕτω καὶ ἀπελαύνεσϑαι δεῖ καὶ μηδὲ τὴν προσηγορίαν 
αὐτῶν ὑπο νειν μηδένα μηδὲ περιορᾶν, εἴπερ ἐν 
τῷ αὐτῷ διάγοι τοῖς ἃ λοις ὁ τὴν ἀϑεΐαν ταύτην 
νοσήσας ἄνϑρωπος, ἀλλὰ καὶ ταῖς εἰς ἔσχατον τιμω- 
ρέαις ὑπάγεσϑαι τὸν ὁπουδὴ yis φαινόμενον Μανι- 
4 χαῖον. "Emi δὲ τοῖς ἄλλοις αἱρετικοῖς, ὁποίας ἂν 
ὠσί ποτε πλάνης ἢ προσηγορίας (αἱρετικὸν γὰρ πάντα 
καλοῦμεν, ὅστις μὴ τῆς καϑολικῆς ἐκκλησίας καὶ τῆς 
ὀρϑοδόξου καὶ ἁγίας ἡμῶν ὑπάρχει πίστεως), ἀλλὰ 
μὴν καὶ τοῖς τὴν πολυϑείαν πειρωμένοις εἰσάγειν 
Ἕλλησε καὶ ἔτι τοῖς ᾿Ιουδαίοις καὶ τοῖς Σαμαρείταις 
οὐκ ἀνακτήσασϑαι μόνον τὰ τῶν ἤδη κειμένων vó- 
pov συνείδομεν καὶ ποιῆσαι τῷ νῦν τούτῳ νόμῳ 
βεβαιότερα, ἀλλὰ διορίσασϑαι καὶ πλείω, Ov ὧν 
ἀσφάλεια μὲν περιέσται μείζων καὶ" κόσμος καὶ τιμὴ 
5 τοῖς τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν μετέχουσι πίστεως. «Αἰσϑέ- 
σθαι δὲ ὑπάρξει πᾶσιν, ἔφαμεν, ὅτι τοῖς μὴ τὸν 
ϑεὸν ὀρϑῶς προσκυνοῦσι καὶ τὰ τῶν ἀνθρωπίνων 
6 ἀγαϑῶν ἐπέχεται. Οὐδένα τοίνυν τῶν ἤδη ῥηϑέν- 
τῶν οὔτε μετέχειν ἀξιώματος καϑάπαξ οὐδενὸς οὔτε 
ζώνην περιβάλλεσϑαι οὔτε πολιτικὴν οὔτε στρατιω- 
τικὴν οὔτε εἰς τάξι» τελεῖν οὐδεμίαν, πλὴν τῆς τῶν 
καλουμένων κοορταλίνων (ταύτῃ γὰρ ἐκ γένους ὑπο- 
κειμένους αὑτοὺς ἐνέχεσϑαι βουλόμεϑα 7", ὥστε μένον- 
τας αὐτοὺς ἐπ᾽ αὑτῆς καὶ πάντα πληροῦντας ἐξ ἀνάγ- 
κης καὶ πᾶν βάρος ὑπομένοντας, ὅπερ ἔστι τῆς αὐτῆς 
στρατείας, εἴργεσθαι τοῦτο μὲν προκοπῆς, τοῦτο δὲ 
τοῦ κατὰ τῶν ὀρϑοδόξων Χριστιανῶν ἐκβιβασμοῦ 
δημοσίων καὶ ἰδιωτικῶν ἕνεκεν χρεῶν) σπιροστάττομεν. 
τῆς ἐξ αὐτῶν γονῆς ὑποκειμένης A rdovóci τῇ τοιαύτῃ 
τύχῃ, καὶ αὐτῶν μέντοι, εἰ μεταξὺ διαλαϑεῖν ἠδυνή- 
ϑησαν, εἰς ταύτην ἀγομένων. ἐκ τῆς κακῆς αὐτῶν 
7 δόξης ἔχειν τινὰ παραίτησιν. Τοὺς δὲ αὐτους 


(1) de c. 11, quod restitui ex .B 1,1, 29, idem quod supra 
de c. 9 dicendum est 
scriptionem restitui ex c. 20 ὃ 4 ἢ. t.: apud Hal. est 
imp. iustinianus ἃ. demostheni pp.: quae nisi sumpsit 
ex c. 19, eo ducant, ut suppleatur 4ημοσϑένῃ ἐπάρχῳ 


(2) c. 12. extat in B 1,1,30: in- - 


στραυτωρίων, cum Graecis constitutionibus Latinae in- 
seriptiones non praeponantur (3) ἀμελήσαντες Hercher 

e 5 , B € , 
(4) ὧν οὐκέτι scr. (5) παρενέβαλεν Schoell (6) ὁποιδή B 
(1) verba extrema ὃ ὃ ἐκ τῆς ... παραίτησιν praemissis 
καὶ μή colloca post ὃ 6 med. βουλόμεϑα 


11 Sancimus, ut qui perniciosum Manichaeorum 
errorem amplectuntur nullam facultatem aut licen- 
liam habeant in quolibet nostrae rei publicae loco 
commorari et, si quando apparuerint vel inventi 
f«erint, capitali poena plectantur. 

12 Impp. lusiinus et Iustinianus AA. | Haercticis 
ideo convenire et propriam denominationem habere 
permisimus, wt patientiae nostrae pudore sponte 
1 resipiscerent et ad meliora revertantur. | Eos 
autem | intolerabilis audacia invasit et se legum 
sanctione neglecta militiis intruserunt, quarum tales 
homines parlicipes fieri ipsa imperialium formarum 
2 verba manifesto prohibent. | Haereticos autem 
reliquos omnes vocamus, velut exsecrabiles Mani- 
chaeos ausos his similes sunt, quippe quos ne no- 
minari quidem hic terrarum neque omnino conspici 
usquam nec quicquam polluere tactu suo oporteat. 
3 Sed Mamichaeos quidem, quemadmodum  diai- 
mus, iia et expelli oportet neque nomen eorum 

uemquam tolerare nec praetermittere, si eodem 
000 cum aliis hac impietate infectus moretur, sed 
etiam ultimo supplicio subici Manichaeum, ubicum- 
4 que terrarum inventus fuerit. De reliquis autem 
haereticis, cuiuscumque erroris vel nominis sunt 


( haereticum | enim | vocamus, quicumque non est 
addictus catholicae ecclesiae et orthodoxae sanctae- 
que fidei nostrae), quin etiam de paganis, qui plu- 
rium deorum cultum introducere temptant, et de 
ludaeis et Samaritis non. solum leges iam latas 
redintegrare in animo est et hac (ege walidiores 
reddere, sed etiam plura disponere, quibus maior 
securitas honor eaistimatio sanctae fidei nostrae 
9 participibus erit. |.Animadvertere autem | omnes 
possunt, ut diximus, eos qui deum mom vecte 
6. venerantur etiam terrestribus bonis privari. Supra 
dictorum igitur quemquam | vel dignitatem | adi- 
pisci vel cingulum aut civile aut militare nan- 
cisci vel ad ordinem quemcumque pertinere ve- 
tamus misi cohoríalium qui dicuntur: huic enim 
ex origine subiectos eos teneri volumus [neque] 
ea mall fide sua excusationem habere, ut in eo 
inanentes. et. omnia necessario implentes omneque 
onus quod eius militiae est subeuntes prohibeantur 
tam a promotione quam ab exsecutione contra or- 
thodoaos Christianos | publicorum | privatorumque 
debitorum causa facienda: subole scilicet eorum 
eidem sorti subiaceníe et ipsis, si interim latere 
7 potuerint, in eam trahendis. Ipsos autem hae 


I 5 


54 . ΡῈ HAERETICIS 


αἱρετικοὺς οὔτε ἐκδίκου οὔτε πόλεως πατρὸς μετιέναι 
φροντίδα συγχωροῦμεν, ὥστε μὴ προφάσει τῆς ἐντεῦ- 
ϑὲν ἀδείας ἐπηρεάζειν τοῖς τε ἄλλοις Χριστιανοῖς καὶ 
διαφερόντως τοῖς ϑεοφιλεστάτοις ἐπισκύποις, καὶ τοῦ 
δικάζειν ἑαυτοῖς ἢ ψηφίζεσϑαΐξ vrva περιποιεῖν ἐξου- 
8 σίαν, καϑὰ καὶ τοῖς πρὸ ἡμῶν νενομοϑέτηται. Οὐ 
μὴν οὐδὲ τοῖς σοφωτάτοις συντετάχϑαι τῶν δικῶν 
ῥήτορσιν αὐτοὺς ἐῶμεν, οἷς οἰκειότερόν ἐστὼν ἢ κατὰ 
τοὺς πολλοὺς τὸ τῶν ϑείων δογμάτων ὀρϑῶς αἰσϑά- 
γεσϑαι, ὅσῳπερ καὶ τὸν βίον ἐν λόγοις ἔχουσιν. 
9 ᾿Αλλὰ καὶ τοὺς ὄντας μὲν αἱρετικοὺς καὶ Fri πρὸ 
τούτων Ἕλληνας ἢ Ιουδαίους 7 Σαμαρείτας καὶ τοὺς 
τούτοις ὁμοίους, μετασχόντας δέ τινος ἤδη τούτων 
ὥνπερ ἐμνήσϑημεν καὶ τυχόντας ἀξιώματος ἢ τοῦ 
καταλόγου τῶν τὰς δίκας ἀγορευόντων ἢ στρατείαν 
περιβεβλημένους ἢ ξώνην ὁποιανοῦν ἐκβληϑῆναι τῆς 
πρὸς ταῦτα μετουσίας παραχρῆμα παρακελευόμεϑα. 
10 Καϑαρεύειν γὰρ τὰ ῥηθέντα πάντα τῆς τῶν 
τοιούτων νῦν τε καὶ διὰ παντὸς βουλόμεϑα κοινω- 
vías, οὐκ ἐπὶ μόνης ταύτης τῆς ἐνδόξου πόλεως, ἀλλ᾽ 
|l ἐπὶ πάσης ὅλως ἐπαρχίας καὶ τόπου παντός. Ὅπερ 
ἐστὲν οὐ καϑάπαξ καινόν" τὰ γοῦν ταῖς πλείσταις 
τῶν στρατειῶν ϑεῖα διδόμενα τῆς ζώνης σύμβολα 
προσκείμενον ἔχει τὸ δεῖν ὀρϑόδοξον εἶναε τὸν ταύτης 
12 μεταλαμβάνοντα. Πλὴν ἀλλ᾽ ἡμέτερον ἂν εἶναι 
καὶ τοῦτο δοκοίῃ τῶν ἀνακτησαμένων αὐτὸ καὶ μὴ 
περεδόντων, καϑάπερ ἔμπροσθεν, ἀμελούμενόν τε 
παρ᾽ ἐνίων καὶ μέχρε μόνων γραμμάτων κείμενον" 
τὰ πράγματα γὰρ οὐχ οὕτως νομίζοιτο ἂν ἴδια τῶν 
τὴν ἀρχὴν ευρόντων, ὡς τῶν τοῖς ευρεϑεῖσε χρω- 
18 μένων ἄριστα. Εἰ δὲ παρὰ τὸ προστεταγμένον 
vp ἡμῶν ἁμαρτηϑείη vu τὸν μὲν τῶν κεκωλυμένων 
ἐφαψάμενον οὐκ ἀνόνητον μόνον ToS. ἐγχειρήσεως 
ἀποδείκνυμεν καὶ παντελῶς μετέχειν αὐτὸν κωλύομιεν, 
14 ἀλλὰ καὶ À χρυσίου λιτρῶν ποινῇ ζημιοῦμεν. Olc 
δὲ διαφέρει τὸ τοὺς τοιούτους ἐγγράφειν τῷ δημοσίῳ 
καὶ ἀπογράφεσϑαι, τούτοις, εἰ μαϑόντες τὸ πεπλανη- 
μένον αὐτοῦ τῆβ δόξης ὅμως προσήκαντο καὶ οὐκ 
ἀντεῖπον οὐδὲ ἀπήλασαν, ποινὴν ἐπιτέϑεμεν χρυσίου 


15 λιτρῶν η΄. 0? μὴν οὐδὲ τὰς ἀρχὰς ἀϑώους 
ἀφίεμεν, εἴπερ, ος ἐκ τῶν κεκωλυμένων ὑφ᾽ ἡμῶν 
ὄντα! γινώσκουσι, τούτους ἀνάσχοιντο ταῖς οἰκείαις 
ἐναριϑμεῖσϑαι τάξεσιν (ὑπεξηρημένης δηλονότι τῆς 
τῶν κοορταλίνων στρατείας), ἀλλὰ ποινὴν καὶ παρ᾿ 
160 αὐτῶν ν΄ χρυσίου λιτρῶν εἰσπράττομεν. Ἔφ᾽ 
ὁπόσοις δὲ ἂν τῶν εἰρημένων κεφαλαίων ἁρμόσαι 
συμβαίη τὴν ποινήν, ὁ μεγαλοπρεπέστατος κόμης τοῦ 
ἱερωτάτου ταμείου τὴν ἀπαίτησιν αὐτῆς ποιήσεται 
117. καὶ τοῖς ϑείοις εἰσοίσειν πριβάτοις. Ἔννοιαν 
μέντοι λαμβάνοντες, ὅτε Γύτϑους πολλάκις τοῖς καϑω- 
σιωμένοιβ ἐγγράφομιεν φοιδεράτοις, οἷς οὔτε ἡ φύσις 
οὔτε 0 φϑάσας βίος τοὺς τοιούτους ἐνέϑηκε Aoyovs, 
συγχωρῆσαΐί τι τῆς ἀκριβείας αὐτοῖς συνείδομεν καὶ 
γινομένων ἀνέχεσϑαι φοιδεράτων καὶ τιμωμένων, ὃν 
18. ἂν ἡμῖν παρασταίη τρόπον. Εἰδότες δέ, ὡς διά- 
φοροι σιολλάκις τοῖς οὐκ ὀρϑοδόξοις γονεῦσιν αἱ γνῶ- 
μαε γίνονται, τοῦ μὲν πατρὸς ἢ τῆς ye μητρὸς τῇ 
τῶν ορϑοδόξων ove. προσενεγκεῖν τοὺς κοινοὺς 
σαῖδας βουλομένου, ϑατέρου δὲ ἀντετείνοντος, ἐσχυ- 
ροτέραν εἶναι καὶ τοῖς ὅλοις ἐπικρατεστέραν τὴν γνώ- 
μην προστάττομεν τοῦ πρὸς τὴν ὀρϑόδοξον πέστιν 
τοὺς παῖδας ἄγοντος" μεϑέξει τε γὰρ ἐν μέρδε τὸ 
γινόμενον τῆς τῶν τεκόντων γνώμης καὶ προσέσται 
19 τὸ τὰ βελτίω νενικηκέναι. Βοηϑοῦντες δὲ κἀ- 
κεένοιβ τοῖς παισίν, OUS οἱ gu μετέχοντες τῆς εὐα- 
γοῦς ἡμῶν πίστεως μισοῦσι πατέρες, ἁμάρτημα μὲν 
οὐδὲν ἔχοντες ἐγκαλέσαε τῶν ἐν τοῖς νόμοις κεκωλυ- 
μένων, Ovi δὲ τῆς τῶν γονέων αἰσϑανόμενοι 
σλάνηβ, τῆς εὐαγοῦς ἡμῶν μετέχοντες ' πίστεως, διὰ 
τοῦδε τοῦ ϑείου πραγματικοῦ νόμου ϑεσπίζομεν καὶ 
τροφῆς τὸν πατέρα τοῖς τοιούτοις μεταδιδόναι περὸς 
τὸ τῆς οὐσίας τῆς ἑαυτοῦ μέτρον καὶ τῶν ἀναγκαίων 
εἰς τὴν ἄλλην δίαιταν, ἀλλὰ μὴ καϑάπερ τιμωρίαν 
ἀπαιτοῦντα, διότι τὴν ψυχὴν ἐπηνωρϑώϑησαν, λι- 
μώττοντας περιορᾶν καὶ τῶν εἰς τὸν βίον ἀποροῦν- 
τας, καί που δι᾿ ἔνδειαν ἐπανελθεῖν ini τὴν ἔμσερο- 
σϑὲ πλάνην, ὃ μηδὲ λέγειν καλόν, ἀναγκαζομένους. 
20 l4ÀAà προῖκα ταῖς διὰ τοῦτο λελυπηκυίαις ϑυγα- 


(() αἰσϑόμενοι ... μετέχουσε scr. 


reíicos neque defensoris neque patris civitatis mu- 
nus suscipere permittimus, ne praetextu potesta- 
tis inde competentis reliquis Christianis et praecipue 
religiosissimis episcopis noceant, et iudicandi vel 
condemnandi potestatem sibi parent, quemadmodum et 
8 a praedecessoribus nostris constitutum est. Quin 
etiam ne sapientissimis causarum paíronis quidem 
eos adscribi permittimus, quos eo magis prae cete- 
ris divina praecepía recte intellegere decet, quo 
9 vitam in litteris agunt. Si qui vero haeretico- 
rum eoque magis paganorum vel ludaeorum vel 
Samaritarum et qui Ws similes sunt iam quid eo- 
rum quae commemoravimus íeneant et dignitatem 
nacti vel in maíriculam causidicorum recepti vel 
militia cingulove quocumque potiti sunt, eos con- 
10 festim eorum communione privari iubemus. Pura 
enim ea quae dicta sunt a talium communione red- 
dere nunc et perpetuo volumus, non in hac gloriosa 
urbe solum, sed in omnibus provinciis et in omni 
l1 ferra. Quod nequaquam novum est: sane codi- 
cillis sacris, qui plerisque militis de cingulo 
tribuuntur , adicitur orthodoawum esse debere eum 
12 qui id nanciscitur. Nisi et hoc nostrum esse 
videatur, quod a nobis confirmatum neque ut antea 
praetermissum est, cum a nonnullis neglegeretur et 
nisi in. litteris non observaretur: res enim non tam 
eorum propriae existimantur qui primi eas invene- 
runt, quam eorum qui inventis optime wtuntur. 
13 Quod si quid contra statuta nostra committe- 
tur, eius qui prohibita nactus est non solum in- 
utilem creationem ostendimus et recipi prorsus ve- 
tamus, sed etiam XXX auri librarum poena eum 
14  coercemus. Quorum autem erit tales viros 
publico inscribere, dis, si cerliores facti de per- 
versa cius fide nihilo minus eum admiserint neque 
contradixerint neque eum reiecerint, VIII auri 


15. librarum multam imponimus. Sane ne magistra- 
tus quidem impunitos dimittimus, si, quos inter 
prohibitos a. nobis esse cognoverint, eos Ls 
suis adnumerari sinant (excepía videlicet cohorta- 
lium militia), sed et ab iis poenam L auri librarum 
16 eaigimus. Ex quovis autem memoratorum ca- 
pitulorum 
mus sacratissimi aerar comes eius exactionem fa- 
11 ciet et sacris privatis gi iud Considerantes 
autem, quod Gothos saepe devotis foederatis ad- 
scripsimus, quibus neque indoles neque vita prae- 
terlapsa tales. animos imposuit, de severitate non- 
nihil eis remittere decrevimus et foederatos eos 
fieri honoribusque decorari permittimus, quemad- 
18 modum nobis visum fuerit. Scientes vero di- 
versas parentum non orthodoxorum opiniones 
saepe discrepare, wt pater aut mater liberos com- 
munes ad orthodoxam fidem perducere velit, altera 
vero pars repugnet, firmiorem et in omni re potio- 
rem eius sententiam esse iubemus, qui liberos ad or- 
thodoxam fidem ducit: quo facto et e; parte paren- 
tum iudicium obtinebit et accedet, wt melior pars 
19 superior discedat. Auxilium vero et ilis libe- 
ris ferentes, quos patres sanctae fidei nostrae ea- 
pertes oderunt, quamquam peccati legibus interdicti 
eos accusare non possint, sed quia cognito genito- 
rum errore sanctae fidei nostrae adhaerent, per 
hanc sacram legem pragmaticam constituimus, ut 
et alimenta talibus pater pro modo facultatum sua- 
rum praestet et quae praeterea ad. sustentationem 
necessaria sunt, neque vero quasi poenam irrogans 
ideo, quod animam salvaverunt, esurientes et rebus 
ad vitam necessariis carentes neglegat, pid ets per 
inopiam, quod ne dici quidem decet, ad anteriorem 
20 errorem redire cogantur. Sed dotem filiabus ea 
hac causa deírimento «affectis et ante nuptias dona- 


b EM i Cao 5 caia Qu 05; fe as 


oenam competere contigerit, illustrissi- 


cadis 


ΒΡ NC ΨΚ ΨΩ ADT WT TNT 


ET MANICHAEIS 


99 I 5 


- sé καὶ τὰς πρὸ τῶν γάμων δωρεὰς τοῖς ἄρρεσιν, 
οἷς οὐδὲν ἕτερον ἐγκαλεῖν δύνανται τῶν ἐν τοῖς νό- 
μοις ἀπηγορευμένων, ἐκ παντὸς ἐπιδιδότωσαν τρόπου, 
καϑάπερ ὁ τῆς οὐσίας αὐτῶν λόγος ἐφίησι, καὶ συνοι- 
κίξζειν τὰς μὲν ἀνδράσι, τοὺς δὲ γυναιξὶ κατὰ τὸν 
νόμον, ὀρϑοδόξοιβ μέντοι προσώποις καὶ τοῦ πράγ- 
ματος ἀξίοις. δεινὸν γὰρ καὶ παντελῶς ἀνόσιον τοὺς 
ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὑπὸ τῶν παίδων ϑεραπευο- 
μένους ἐκ τοιαύτης χαλεπαίνειν αὐτοῖς προφάσεως, ἣν 
21 ἀμείνους ἦσαν ζηλοῦντες, οὐκ ἀμυνόμενοι. Προ- 
γνοήσουσι δὲ τῶν προστεταγμένων τούτων ὑφ᾽ ἡμῶν 
ἐπὶ μὲν τῆς μεγίστης ταύτης πόλεως οἱ τὰς ἐνδόξους 
ἔχοντες ἀρχάς, καϑάπερ ἑκάστῳ διαφέρει, κατὰ δὲ τὰς 
ἐπαρχίας οὗ τούτων ἡγούμενοι εἴτε μείζους εἴτε ἐλάτ- 
22 τους, καϑάπερ ἑκάστῳ πρόσφορον. ᾿Επιμελὲς δὲ 
καὶ τῷ μακαριωτάτῳ ἀρχιεπισκόπῳ καὶ πατριάρχῃ 
τῆς μεγίστης ταύτης πόλεως καὶ vois ὁσειωτάτοις ἐπι- 
σκόποις ἔσται τῶν ἄλλων πόλεων τοῖς τε τοὺς πατρι- 
αρχικοὺς καὶ τοῖς τοὺς μητροπολιτικοὺς ἔχουσι ϑρό- 
vovs καὶ τοῖς ἐλάττοσι τὸ συμπαρατηρεῖν καὶ συν- 
επτισκοσπεεῖν, εἰ βεβαίως ταῦτα διασώξεται, καὶ μηνύειν 
ἐφ᾽ ἡμᾶς, ὅπως καὶ μετὰ πλείονος, εἰ δέοι, σφοδρό- 
τητος τοῖς ῥᾳϑυμοῦσι τῶν περὲ τῆς ὀρϑοδόξου πίστεως 
διορισϑέντων ἐπεξερχώμεϑα. [a. 521] 

13 !0í ὀρϑόδοξοι παῖδες τῶν αἱρετικῶν μὴ μα ἢ 
or κατ΄ αὐτῶν ἀμείωτον λαμβάνουσι τὸ ἐξ 
ἀδιαϑέτου αὐτοῖς ἁρμόζον" καὶ ἡ παρὰ ταῦτα 
γενομένη τελευταία βούλησις ἀκυροῦται, φυλαττο- 
μένων τῶν ἐλευϑεριῶν, εἰ μὴ κατά τινα νόμον 

|. κωλύονται. Εἰ δέ τι πλημμελήσουσιν εἰς τοὺς 

2 γονεῖς, κατηγοροῦνται καὶ τιμωροῦνται. Ἔχουσι 
δὲ καὶ ἡμαρτηκότες τὸ τέταρτον τῆς οὐσίας αὐ- 

8 τῶν κατὰ διαϑήκας. Τὰ αὐτὰ καὶ περὶ Ιουδαίων 
καὶ Σαμαρειτῶν. 

14 ?0í aipgeruxol συνακτήρια ποιεῖν οὐ δύνανται 
7 παρασυνάξεις ἢ συνόδους ἢ χειροτονίας ἢ βαπτί- 
σματα ἡ ἐξάρχους ἔχειν ἢ πατριὰς ἢ ἐκδικίας 
ἐγχειρίξεσϑαι ἢ φροντίζειν ἢ διοικεῖν χωρία δι᾽ 
ἑαυτῶν ἢ διὰ παρενϑέτων προσώπων ἥ τι τῶν 


ἀπηγορευμένων ποιεῖν. ὁ δὲ παραβαίνων ἐσχά- 

τως κινδυνεύει. 

15 2929 M... ls Τῶν ἀτυχησάντων τὴν τῶν Ma- 
νιχαίων “ἀσεβῆ “πλάνην οὐ μόνον ἐφ᾽ ὅσον σπερίδισι 
σοινῆς ἀξίων ὄντων, ἀλλὰ καὶ τοῦ μετὰ τὴν αὐτῶν 
τελευτὴν μὴ οἷς ἐκεῖνοι βούλονται μηδὲ οἷς ἐξ ἀδια- 
ϑέτου δίδωσιν ὁ νόμος τὴν οὐσίαν αὐτῶν δίδοσθαι, 
τῷ παρόντε ϑείῳ πραγματικῷ νόμῳ χρώμεϑα πρὸς 
τὴν σὴν μεγαλοπρέπειαν, δι᾽ ov προστάττομεν διε- 
ρευνᾶσϑαι τὰς οὐσίας τῶν ταύτῃ κατασχεϑέντων τῇ 
νόσῳ" xal εἰ μὲν παῖδες αὐτῶν εἶεν ἤ τινεὲ τῶν 
κατιόντων ἐλεύϑεροι τῆς τοιουτοτρόπου μανίας ὑπάρ- 
χοντεβ, ἐᾶσαι τούτους τῆβ ἐκ τοῦ νόμου δεδομένης 
αὐτοῖς οὐσίας μετέχειν" εἰ δὲ ἕτεροί τινες συγγενεῖς 
τῶν τελευτησάντων ἢ κατὰ τελευταίαν ἐκείνων (δστερ 
ἀπηγόρευται) βούλησεν sis τὸν κλῆρον αὐτῶν καλοῖντο 
ἢ δωρεὰν παρὰ τοιούτου προσώπου περιόντος ἔτυχον 
κομισάμενοι ἢ καὶ ληγάτῳ δῆϑεν παρ᾽ αὐτοῦ τιμη- 
ϑέντες, πάντως αὐτῶν ἀφελέσϑαι τὴν οὐσίαν ἢ τὰ 
δεδωρημένα ἢ τὰ ληγατευϑέντα πράγματα καὶ τῷ 
δημοσίῳ προσκυρῶσαι λόγῳ. 

0........ 4, ἴ τις ἐκ τῆς ἀσεβοῦς τῶν Ma- 
νιχαίων ϑρησκείας εἰς τὴν ὀρϑὴν καὶ ἀληϑινὴν πίστιν 
μετέλϑοι καὶ μετὰ τὴν τοσαύτην ἡμῶν φιλανϑρω- 
πίαν καὶ τὰς πολλὰς προαγορεύσεις καὶ τοὺς ἐνδεδὸο- 
μένου ἐπὶ τῇ μεταμελείᾳ καιροὺς εὑρεϑείη τοῦ λοι- 
ποῦ τὰ τῆς προτέρα πλάνης διαπραττόμενος ἢ συν- 
διάγων καὶ τὴν τυχοῦσαν ὁμιλίαν πρός τινα τῶν 
τῆς αὐτῶν ὀλεϑρίας πλάνης ποιούμενος καὶ μὴ παρα- 
χρῆμα τοῦτον ἢ συσχὼν His imd vois μεγαλοπρε- 
πεστάτοις ἢ περιβλέπτοις. ἢ λαμπροτάτοις ἄρχουσιν 
ἢ μηνύσῃ, ταῖς “ἐσχάταις ἔσται τιμωρίαιβ ὑσεύϑυνος, 
οὐκ ἀναχωρῶν εἴς τινα σκῆψιν οὐδὲ σπερινοίαις τισὶν 
ἀναβάλλεσϑαι τὰς ἐπικειμένας αὐτῷ ποινὰς δυνά- 
1 μενος. Πάσῃ δὲ σπουδῇ χρησάσϑωσαν οἱ ἐν 
ἀξίαις ἢ στρατείαις ἢ συστήμασί τισι καταλεγόμενοι 
διερευνήσασθαι, μή τις ἐν αὐτοῖς τῆς ἀπηγορευμένης 
ταύτης μανίας ἐστί, καὶ τὸν εὑρισκόμενον φανεροῦν, 
εἰδότες ὡς, εἴποτε τοιοῦτός τις ἐν αὐτοῖς εὑρεϑείη ὃ 


(f) 25 Const. (2) — Const. (3) e» B 1, 1,.9t 


(4) -- B1,1, 32 


(5) εὐὑρεϑὴ B 


tiones masculis, quibus nihil aliud eorum quae le- 
gibus prohibita sunt obicere possunt, omnimodo 
constituant, quatenus patrimonii sui vires admittunt, 
et illas maritis, hos uczoribus ex lege coniungant, 
oríhodoais tamen eaque re dignis personis. abomi- 
nandum enim et omnino impium est eos, qui in 
reliqua re omni a liberis coluntur, ob talem causam 
iis succensere, qualem imitando, non coercendo, me- 
21 ores fierent. lis quae a nobis constituta sunt 
provideant in hac quidem maxima urbe ii qui illustres 
magistratus gerunt, quatenus cuique competit, in 
provincüs vero earum moderatores tam maiores 
quam minores secundum quod cuique competit. 
22 Verum etiam beatissimo archiepiscopo et pa- 
triarchae huius amplissimae urbis et pissimis epis- 
copis reliquarum civitatum, tam iis, qui patriarcha- 
les quam qui metropolitanas vel minores sedes ob- 
tinent, curae erit, ut. simul custodiant et inspiciant, 
num haec firmiter observentur, et ut ad nos refe- 
rant, quo et maiore, si opus sit, severitate temera- 
tores eorum quae de orthodoxa fide definita sunt 
persequamur. 

13 Orthodoxi haereticorum liberi si in eos non 
peccaverunt, integrum id quod eis ab intestato com- 
etit accipiunt et «tima quae adversus ea fit vo- 
1 luntas infirmatur. Quod si quid in parentes 
2 committent, accusabuntur et punientur. aras 
autem eorum substantiae paríem etiam qui pecca- 
3 verunt contra tabulas habent. Eadem et in lu- 
daeis et Samaritis optinent. 

14 Haeretici conventicula facere mon possunt 
vel parasynaces vel synodos vel ordinationes vel 
baptismata vel eaarchos habere vel patrum defen- 
sorumve officia instituere vel gerere vel praedia per 
semet ipsos vel per interpositas personas  admi- 


nistrare vel quicquam eorum quae prohibita sunt 
facere. qui coníra facit, in extremo periculo ver- 
satur. 

15 Cum ii qui in impium Manichaeorum erro- 
rem lapsi sunt non solum poenis dum vivunt digni 
sint, sed etiam ut post mortem ipsorum mon 115 
quibus ipsi volunt neque quos lez ab intestato vo- 
cat bona eorum cedant, hac praesenti sacra lege 
pragmatica ad magnificentiam tuam. utimur, qua 
praecipimus, ut bona eorum qui hoc morbo labo- 
rant wnvestigentur: et si quidem liberi eorum vel 
descendentium eiusmodi amentiae expertes existunt, 
his bona quae lege eis dantur ovtimere liceat: si 
qui vero alü di uparim cognaíi vel ex wltma 
eorum voluntate ( quod vetitum est) ad hereditatem 
eorum vocantur vel donationem inter vivos a tali 


persona us iid vel etiam legato ab ea hono- 


rati fuerint, bona eorum vel res donatae leqataeve 
omnino auferantur et publicis rationibus addicantur. 

6 Si quis ex impia Manichaeorum supe stitione 
ad recíam wveramque fidem íransit et post tantam 
indulgentiam nostram et multas admonitiones et 
tempora paenitentiae permissa in futurum depre- 
hensus fuerit priorem errorem sequi vel conversari 
et. commercium | quoddam habere cum aliquo ex 
perniciosi erroris adseclis mec confestim eum vel 
deprehendens gloriosissimis sive spectabilibus sive 
clarissimis rectoribus tradiderit vel detulerit, ea- 
tremo o obnoaius erit, ut neque ad excusa- 
tionem ullam refugiat neque ullis machinationibus 
1 poenas sibi impositas differre possit. Omni au- 
tem studio nitantur qui in dignitatibus militis colle- 
giis constituti sunt, ut perquirant, num quis inter 
:psos ad hwnc interdictum furorem pertineat, et 
quem invenerint eum denuntient scientes, si quando 


I5 56 


DE HAERETICIS 


καὶ ποιναῖς ὑποβαλλόμενος κατάϑοιτο, ὡς ἐγεινώσκετο 
τοιοῦτος ὧν ἐκείνοις, οὐδὲ αὐτοὶ τὴν ἁομοδίαν τι- 
μωρίαν ἐκφεύξονταε, εἰ καὶ μὴ τῆς αὐτῆς ἐκείνῳ 
πλάνης ἐτύγχανον ὄντες. τὰ αὐτὰ γὰρ ἁμαρτάνειν 
δοκοῦσιν οἱ γινώσκοντες μὲν τὸν ἁμαρτάνοντα, μὴ 
2 ποιοῦντες δὲ τοῦτον κατάδηλον. Πινωσκέτωσαν 
τοίνυν ἅπαντες, ὡς οὐδεμιᾶς τεύξονται φιλανθρωπίας 
οἱ μετὰ τὴν μετάνοιαν καϑ' οἱονδήποτε τρύπον γι- 
γνομέγην mv ἐν ταῖς τῶν Μανιχαίων μυσαραῖς 
βλασφημίαις ἁλισκόμενοι, καὶ σπουδαζέτωσαν καϑαρᾷ 
καὶ ἀμεταβλήτῳ γνώμῃ τήν vs τοῦ ϑεοῦ φιλανϑρω- 
zov ἐκ τῆς τῶν κρειττόνων ἐπιλογῆς καὶ τὴν ἡμετέ- 
3 ραν εὐμένειαν ἐφελκύσασϑαι. Καἀκεῖνο δὲ ϑεσπί- 
ζομεν, εἴ τις ἔχων βιβλία τῇ πανταχόϑεν ἀσεβεῖ 
τῶν Μανιχαίων πλάνῃ προσήκοντα μὴ ταῦτα δῆλα 
ποιήσειεν, ἐφ᾽ ᾧ καταφλεχϑῆναι καὶ παντελῶς ἐξ 
ἀνϑρώπων ἀφανῆ γενέσϑαι, ἢ καὶ καϑ' οἱανοῦν σπερό- 
φασιν εὑρεϑείη παρ᾽ αὐτῷ τὰ τοιαῦτα βιβλία, ὁμοίως 
καὶ αὐτὸν ποινὴν ὑποστῆναι τὴν προσήκουσαν. 
4  '"Exeivovs δὲ μάλιστα τῶν ἐσχάτων τιμωριῶν 
ἀξίους εἶναι κρίνομεν, ὅσοι προσποιησάμενοι τὸ ἀπσ- 
λιμπάνειν τὴν ἀσεβῆ ταύτην πλάνην καὶ εἰς τὸ σω- 
τηριῶδες τῶν ὀρϑοδόξων Χριστιανῶν μετιέναι δόγμα 
μετὰ ταῦτα χαίροντες φαίνονται τῇ τῶν ὁλεϑρίων 
ἀνϑρώπων συνδιαγωγῇ καὶ τὰ ἐκείνων ϑάλποντες 
καὶ πάντα τρόπον αὐτοῖς τὰ ἀσεβήματα συγκρύσπτον- 
5 «56. Οἱ γὰρ πάλαι μὲν ἐν τοῖς ἀσεβέσε κατατρι- 
βέντες συλλόγοις, μετὰ δὲ ταῦτα τοῦ σεπτοῦ τῶν 
Χριστιανῶν ἀξιωϑέντες δόγματος οὕτως ἂν ἐν ἀσφα- 
λεῖ μένοιεν, & μηδενὶ τῶν ἀσεβῶν ἀνϑρώπων ἐκεί- 
νῶν φανεῖεν κεκοινωνηκότεβς τῆς γοῦν τυχούσης ὁμι- 
λίας, 5, εἴ τισιν! αὐτῶν ὠμιίλησαν, τοῦτον εὐϑὺς 
ἐκφαίνοντες καὶ παραδιδόντες νομίμῳ δικαστῇ (διὰ 
τούτου γὰρ μόνου δείξουσιν ἅπασιν, ὡς οὐ κατά τινα 
δυσσεβῆ προσποίησιν, ἀλλ᾽ ὀρϑῇ διανοίᾳ τῷ «yip 
καὶ προσκυνητῷ dom προσκεχωρήκασιν)" e, «εἴγε 
τούτων ἀμελήσαντες ἐντυγχάνοντες μὲν τοιούτοις 
ἀσεβέσιν ἀνθρώποις ἁλοῖεν, σπουδάζοντες δὲ λανϑά- 


νει» αὐτοὺς καὶ μὴ παραδίδοσθαι τοῖς νόμοις, ἀνα- 
ξίους ἑαυτοὺς πάσης συγγνώμης ἐντεῦϑεν ἀποφαί- 
ψοντεβ τὰς προσηκούσας καὶ τοῖς πρωτοτύπως ἠσεβη- 
κόσι δικαίως ἐπενεχϑείσας ποινὰς ὑφέξουσιν. 

d e. VERMES .aylae ... 

$4i τῶν «“Σαμαρειτῶν συναγωγαὶ καϑαιροῦνται 

καί, ἐὰν ἄλλας ἐπιχειρήσωσι ποιῆσαι, τιμωροῦν- 
1 ται. Οὐ δύνανται δὲ διαδόχους ἔχειν ἐκ διαϑή- 

» 2 or * 3 ; ? 

κηβ ἢ ἐξ ἀδιαϑέτου, πλὴν ὀρϑοδόξων, οὐδὲ δω- 

des ἢ ἄλλως ἐκποιοῦσι τοῖς μὴ οὖσιν ὀρϑο- 

ὀξοις" ἀλλὰ ὁ φίσκος αὐτὰ ἐκδικεῖ προνοίᾳ τῶν 

ἐπισκόπων καὶ τῶν ἀρχόντων. ι 

18 [^O αὐτὸς βασιλεύς]... . Πάντων ποιούντων" 

πρόνοιαν τῶν συμφερόντων τοῖς ἡμετέροις ὑπηκόοιβ 
᾽ , ü , Ἢ - » 
ἐκείνου μάλιστα πάντων O6 πρώτου καὶ τῶν ἄλλων 
ἀναγκαιοτάτου πεφροντίκαμεν τοῦ τὰς αὑτῶν σώζειν 
νον διὰ τοῦ τὴν οϑόδοξον σίστιν ἅπαντας καϑαρᾷ 
διανοίᾳ πρεσβεύειν, καὶ τοῦτο μὲν τὴν ἁγίαν καὶ 
ὁμοιούσιον τριάδα προσκυνεῖν τε καὶ δοξάζειν, τοῦτο 
δὲ τὴν αἀγίαν ἔνδοξον καὶ ἀειπάρϑενον ϑεοτόκον 
1 Μαρίαν ὁμολογεῖν τε καὶ σέβειν. Καὶ δὴ πλεί- 
στους εὑρόντες ἐν διαφόροις πλανωμένους αἱρέσεσι 
διὰ σπουδῆς ἐποιησάμεϑα παραινέσεσί ve ταῖς τὸν 
ϑεὸν ϑεραπευούσαις ἐπὶ τὴν ἀμείνω μεταστῆσαι 
γνώμην αὐτοὺς καὶ ϑείοις ἐδίκτοις, ἔτι δὲ καὶ νόμοις 
ἐπανορϑῶσαι τὴν οὐκ ὀρϑῶς ἐμπεσοῦσαν ταῖς αὐτῶν 
διανοίαις προαίρεσιν, παρασκευάσαι τε τὴν ἀληϑῆ καὶ 
μόνην σωτηριώδη τῶν Χριστιανῶν πίστιν ἐπιγνῶναξ 
2 τε καὶ πρεσβεύεν. Kai ταῦτα γέγονεν ἐπί τε ταῖς 
ἄλλαις αἱρέσεσι καὶ διαφερόντως ἐπὶ τοῖς ἀνοσίοις 
ΜΜανιχαίοις, ὧν εἶσι μέρος ot Βορβορῖται, περὶ ὧν 
3 παρ᾽ ἡμῶν ῥητὰ διατέτακται. “4 δὲ περὲ τῶν 
“Σαμαρειτῶν ἐτύχομεν ἤδη νομοϑετήσαντεθ ὃ, κρατεῖν 
καὶ ἐπὶ τοῖς Μοντανισταῖς καὶ Τασκοδρούγοις καὶ 
᾿Ὀφίταις ϑεσπίζομεν, τουτέστιν ὥστε μήτε συναγωγή 
τινα τολμᾶν αὐτοὺς ἔχειν ἢ" λόγων ἢ πράξεων ἄσε- 
βῶν τε καὶ καταγελάστων͵ οἱ συνιόντες μεϑέξουσι, 
μήτε τὴν αὐτῶν οὐσίαν δύνασϑαί τινε παραπέμπειν 


(1) vi» scr. (2) lustiniani hanc legem esse testantur 
. Nov. 129 pr. et 144 pr. initium referunt Paratitla ad 
Const, 4 (3) — Const.: cf. c.18 $3 ἢ. t, (4) c. 18 


extat in INomoc. 1,10: inscriptionem restitui ex c. 11 et 19 

(5) ποιούμενοι scr. — (6) πλανωμένοις INomoc. — (1) c. 15. 
T 

16 À. t. (8) c. 11 À. t. (9) ἐν ῃ Hercher 


- 
; 


(alis inter ipsos inventus fuerit poenisque subiectus 
et apparuerit talem illis cognitum fuisse, ne ipsos 
quidem competentem vindictam evasuros esse, etiamsi 
non in eodem cum ipso errore fuerint. eadem enim 
peccare videntur, qui, quem peccare cognoverunt, 
2 eum non indicant. Sciant igitur omnes nullius 
clementiae participes fore eos, qui paenitentia quo- 
uo modo acía rursus in sceleratis Manichaeorum 
fees deprehendentur , et. studeant. puro. im- 
mutabilique animo tam dei clementiam | electione 
meliorum quam benignitatem nostram provocare. 
3 lilud TU sancimus, ut si quis, cum libros 
ad Manichaeorum ex omni paríe impium errorem 
pertinentes habeat, eos non prodat, ut comburan- 
(ur et prorsus de medio tollantur, vel etiam 
sub quovis praetextu tales libri apud eum ἴη- 
venti fuerint, similiter competentem poenam  sub- 
4 eat. lilos vero polissimum — ultimo | supplicio 
dignos esse censemus, qui cum se hunc impium er- 
rorem deserere et ad. salubre orthodoxorum Christia- 
norum dogma transire simulaverint, deinde perdi- 
torum hominum conversatione | delectari remque 
eorum fovere atque omnimodo impietates cum ipsis 
5 celare videantur. Qui enim antea in impiis coe- 
libus versati deinde venerabili Christianorum dog- 
mate digni habiti sunt, ii tum. demum securi fiunt, 
cum constiterit eos cum nemine illorum hominum 
impiorum ea (ali coetu conversari vel, si cum eo- 
rum quo conversati sunt, eum statim detulisse et 
legitimo iudici tradidisse apparuerit (per hoc enim 
solum. omnibus ostendunt se non ec impia quadam 
simulatione, sed recta intentione sanctum veneran- 
dumque dogma amplecos esse): i(a ut si his me- 
glectis deprehensi fuerint eiusmodi impios homines 


offendisse et. operam dedisse, ut eos occultarent ne- 
que legibus traderent, indignos se omni venia inde 
probantes competentes iisque qui proprie impii sunt 
impositas poenas soluturi sint. 

17 Samaritarum synagogae destruuntur et, si- 
1 alias aedificare conabuntur, puniuntur. Es testa- 
mento autem vel ab intestato successores habere 
non possunt nisi orthodoxos, meque donant vel 
aliter alienant iis qui non orthodoci sunt: sed fis- 
cus ea evincit. cura episcoporum et praesidum. 

18 Idem 4. Provideníes omnibus, quae subditis 
nostris utilia sunt, prae omnibus ut primo et omnium 
macime necessario prospicimus, ut animas eorum 
servemus, quod omnes or(hodoxam fidem sincero 
animo Trevereantur et tam sanctam et consubstan- 
tialem trinitatem adorent ct credant quam sanctam 
gloriosam et semper virginem dei genetricem Ma- 
| riam confiteantur venerenturque. | Cum igitur 
permultos in diversis haeresibus vagari inveniremus, 
studiose adgressi sumus 605 cohortationibus deo 
servientibus ad meliorem opinionem perducere. et 
sacris edictis neque non legibus opinionem, quae 
non recte in eorum animos incidi, emendare et 
veram eamque solam salutiferam, Christianorum 
2 fidem promovere cognoscere vereri. Quae facta 
sunt et in. ceteris haeresibus et praecipue in impiis 
Manichaeis, quorum pars Borboritae sunt, de qui- 
3. bus nominatim a nobis sancitum est. Quae vero 
iam de Samaritis constituimus, ea et in Monta- 
nistas et Tascodrugos et Ophitas sancimus, id est 
ut neque synagogam ullam habere conentur, in qua 
convenientes dicit factisve impiis ridendisque inter- 
sint neque facultates suas in quemquam vel heredi- 
tatis vel fideicommissi iure in testamentis vel ab in- 


ET MANICHAEIS 


9d 


I5 


j κατὰ κ ηρονομέας ἢ κατὰ φιδικομμίσσου δίκαιον ἐν 
ἰαϑήκαις ἢ ἐξ ἀδιαϑέτου, κἂν εἰ συγγενής, κἂν εἴ 
τις ἐξωτικὸς ἐκεῖνος εἴη" πλὴν εἰ μὴ τὴν ὀρϑόδοξον 
ἀσπάζοιτο πίστιν ὁ πρὸς τὴν αὐτῶν καλούμενος δια- 
δοχὴν ἢ παρ᾽ αὐτῶν γραφόμενος κληρονόμος ἤ τινὲ 
4 φιδικομμίσσῳ τιμηϑ'είς. ᾿Επὶ δὲ ταῖς ἄλλαις ἁπά- 
σαιβ αἱρέσεσιν (αἱρέσειβ δὲ καλοῦμεν τὰς παρὰ τὴν 
καϑολικὴν καὶ ἀσοστολικὴν ἐκκλησίαν καὶ τὴν ὀρϑό- 
δοξον πίστιν φρονούσας τ καὶ ϑρησκευούσας) τὸν 
ἤδη τεϑέντα νόμον σιαρά τε ἡμῶν καὶ τοῦ τῆς ϑείας 
ξεως πατρὸς ἡμῶν κρατεῖν βουλόμεϑα, ἐν ᾧ οὐ 
μόνον στερὶ αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ Σαμαρειτῶν καὶ "EAM 
νῶν τὰ προσήκοντα διατέτακται" ὥστε τοὺς τὰ τοι- 
αὔτα νοσοῦνταβ μήτε στρατεύεσϑαι μήτε τινὸς ἀξιώ- 
ματος ἀπολαύειν, ἀλλὰ μηδὲ ἐν σχήματι διδασκάλου 
παιδείας δῆϑέν τινος τὰς τῶν ἁπλουστέρων ψυχὰς 
εἰς τὴν ἑαυτῶν ἀνϑέλκειν πλάνην καὶ κατὰ τοῦτο 
ποιεῖν αὐτοὺς ἀργοτέρους περὶ τὴν ἀληϑῆ καὶ καϑα- 
- , , 3d 

i» τῶν ὀρϑοδόξων πίστεων, μόνοις δὲ ἐκείνοις δὲ- 
ἄσκειν καὶ σιτήσεως δημοσίας τυγχάνειν ἐφέεμεν τοῖς 
5 τῆς ὀρϑοδόξου πίστεως οὖσιν. Ei δέ τις ὑπὲρ 
τοῦ στρατείαν ἢ συνηγορίαν ἢ ἀξίωμα ἢ δημόσιον 
nf m ἔχειν προσποιησάμενος τὴν ἀληϑιενὴν καὶ 
ὀρϑόδοξον πίστιν ἀσπάζοιτο καὶ ὑποκρίσει ταύτῃ" 
προσελθὼν φανείη γαμετὴν ἢ παῖδας ἔχων τῆς κατε- 
γνωσμένης ἀντιεποιουμένουβ αἱρέσεως καὶ μὴ προσ- 
ἀγάγοι τούτους εἰς ἐπίγνωσιν τῶν ἀληϑῶν, κελεύομεν 
αὐτὸν πάντως μὲν ἐκβάλλεσϑαι τῆς συνηγορίας ἢ 
στρατείας ἢ ἀξιώματος ἢ δημοσίου φροντίσματος" εἰ 
δὲ λανθάνων διαμείνοι, μὴ δύνασθαί v« τῶν αὐτῷ 
προσηκόντων κατὰ δωρεὰν ἢ ἕτερον οἱονοῦν συνάλ- 
λαγμα ἐκποιεῖν εἰς αἱρετικὸν πρόσωπον ἢ 3 τελευταίαν 
βούλησιν: τὰ δὲ καταλιμπανόμενα προσώποιβ αἷρε- 
τικοῖς καὶ τὴν αἱρετικῷ καταφερομένην ἐξ αὐτοῦ κλη- 
govopíav ἐκδικεῖσϑαι παρὰ τοῦ δημοσίου", τῶν Ov- 
των ταῖς ἀληϑείαις ὀρϑοδόξων Χριστιανῶν δυναμέ- 
νῶν ἢ παρὰ ζῶντος αὐτοῦ τι λαβεῖν ἢ τελευτῶντος 
6 κληρονομεῖν. Καϑόλου γὰρ τοὺς ἐν ἀξίαις ἢ στρα- 
τϑίαις ἢ συνηγορίαις γινομένους ἢ καὶ πληροῦντας καὶ 


πάντας τοὺς ὅλως μετασχόντας οἱασδήποτε δημοσίας 

ἐλοτεμίας ἢ συγκροτήσεως κελεύομεν παρὰ μόνων 
ὀρϑοδόξων Χριστιανῶν κληρονομεῖσϑαι ἢ παίδων ἢ 
συγγενῶν ἢ ἐξωτικῶν παρ᾽ αὐτῶν καλουμένων. 
7 ^Kai γὰρ κωλύομεν παντελῶς τούτων μετέχειν, 
φαμὲν δὴ τῶν παρὰ κληρονομίας ἢ δωρεᾶς ἢ ἑτέρας 
αἰτίας καταφερομένων εἰς αἱρετικὸν πρόσωπον. εἰ 
δὲ φανείη τις τοιοῦτόν τε πράττων, τὰ κατὰ τοῦτον 
διδόμενα ἢ καταλιμπανόμενα τὸν τρόπον ἐκδικεῖ- 
8 σϑαι τῷ δημοσίῳ. Et δέ τις ἀνὴρ αἱρετικὸς ὁρ- 
ϑοδόξῳ γυναικὶ συνοικοίη ἢ τοὐναντίον αἱρετικὴ γυνὴ 
ὀρϑόδοξον ἄνδρα ἔχοιδ, τὰ τούτων τέκνα πᾶσε τρό- 
ποις ὀρϑόδοξα γίνεσθαι προστάττομεν" καὶ δἰ συμι- 
βαίη τινὰς μὲν τῶν αὐτῶν παίδων ὀρϑοδόξους γενέ- 
σϑαι, τινὰς δὲ xaO" οἱανοῦν πρόφασιν ἐπὶ τῆς αὐτῆς 
ἢ καὶ ἑτέρας αἱρέσεως μεῖναι, μόνους τοὺς ὀρϑοδόξους 
κληρονομους εἶναι τοῦ eH o τὸ καὶ τῆς μητρός, τῶν 
μεινάντων ἑτεροδόξων οὐδεμίαν πάροδον πρὸς τὴν 
9 μητρῴαν καὶ πατρῴαν κληρονομέαν ἐχόντων. Εἰ 
δὲ καὶ πάντες οἱ τῶν οὕτω συνοικούντων ἀλλήλοις 
σπταῖδες ἐπὶ τῆς αὐτῆς μείνοιεν πλάνης, τότε τούτους 
μὲν καὶ ἐκβάλλεσϑαι τῆς ἀμφοτέρων γονέων κληρο- 
νομέας" εἰ δέ τις φανείη συγγενὴς xo" οἱονδήποτε 
βαϑμὸν τῶν οὕτω συνοικούντων τῆς ὀρϑοδόξου πί- 
στεως, τοῦτον εἰς τὸν ἀμφοτέρων κλῆρον καλεῖσϑαει" 
μηδενὸς δὲ ὀρϑοδόξου Χριστιανοῦ συγγενοῦς φαινο- 
μένου τὸ ἱερώτατον ἡμῶν ταμεῖον τὰς ἐκείνων λα- 
βεῖν οὐσίαθ" τοῦ κατὰ καιρὸν μεγαλοπρεπεστάτου 
κόμητος τῶν ϑείων ἡμῶν σιριβάτων xoi τῆς vztnos- 
τουμένης αὐτῷ σχολῆς διὰ πάσης ἐπιμελείας và παρ᾽ 
ἡμῶν διατυπωϑέντα διερευνωμένων καὶ τὰς ἐκ τοῦ 
esr eoa τε τῶν προειρημένων ἁρμόττειν μεῖ- 
10 4ovcas τούτων οὐσίας ἐκδικούντων. Εἰ δέ cuc 
τῶν παρ᾽ ἡμῶν κεκωλυμένων, τουτέστιν Ἑλλήνων ἢ 
Μανιχαίων ἢ Σαμαρειτῶν ἢ τῶν τούτοις παραπλη- 
σίον αἱρετικῶν, ὅλως ἢ στρατείᾳ τυχὸν ἢ ἀξίᾳ ἢ 
συνηγορίᾳ ἢ οἷῳδήποτε δημοσίῳ φροντίσματε παραγ- 
γείλειεν ἢ παιδεύειν ϑαρρήσειδν ἢ δημοσίαν κομέζε- 
σϑαι σίτησιν ἤ vw πράττειν ὅλως τῶν ἀπηγορευμέ- 


(1) c. 12 4. t. (2) τοιαύτῃ Schoell (3) κατά ins. 


—— 


(4) $ 1 videtur supra inserenda esse post δημοσίου ($ 5) — (5) ἐχδε Nomoc. 


testato transmiiiere possint, sive cognatus sive 
£xíraneus iile si(: misi foríe orthodoxam fidem 
amplecíatur qui ad eorum successionem vocatur vel 
ab is heres scriptus vel aliquo fideicommisso ho- 
4 noraíus est. In reliquis haeresibus cunctis ( hae- 
reses autem vocamus, quae aliter sentiunt et vene- 
rantur aíque catholica et apostolica ecclesia et 
oríhodoxa fides) legem olim et a nobis et a divae 
memoriae paíre nostro laíam valere volumus, in 
qua non solum de 4s, sed etiam de Samaritis et 
paganis quae oportuit constituía sunt: ut tali morbo 
affecti neque militent neque dignitate ulla fruantur, 
neque etiam sub specie professoris utique alicuius 
disciplinae simpliciorum animas ad ipsorum erro- 
rem írahant et hoc modo ignawiores eos adversus 
veram puramque oríhodocorum fidem reddant: sed 
4s solis docere et publicam annonam accipere per- 
$6 misimus, qui orthodoxae fidei sunt. Quod si 
quis, ut militiam vel advocationem vel dignitatem 
vel publicam curam adipiscatur, simulando veram 
atque orthodoxam fidem amplectatur et eiusmodi 
dissimulatione promotus inveniatur uaorem liberosve 
manifestae haeresi | adhaerentes | habere, | neque 
eos ad. veritatis intellectum perducat, eum prorsus 
advocatione vel militia vel cura publica removeri 
iubemus: sin furtim remaneat, eum nihil eorum 
quae ad "— pertinent donatione aliove quo con- 
tractu vel ultima voluntate in haereticum trans- 
erre posse: quae autem haereticis relicta sunt 
erediiatemque ab ipso haeretico delatam per fis- 
cum auferendam esse, ut qui vere orthodoci Chri- 
sliani sunt vel dum vivit ab eo aliquid accipere vel 
6. mortuo heredes ecisíere possint. Omnino enim 
in dignitatibus militis advocationibus positis vel tis 
perfunctis et universis, qui utique cuiusvis publicae 
, 


curae vel favoris participes fuerunt, solos orího- 
docxos Christianos heredes ecistere iubemus, sive 
liberi sive cognati sive exíranei ab iis instituti sint. 
7 Penitus etenim horum participes fieri prohibe- 
mus, videlicet quae hereditate vel donatione aliave 
causa haeretico deferuntur: quod. si quem eiusmodi 
aliquid facere apparuerit, quae in hunc modum data 
8 relictave sunt, fisco vindicentur. δὲ vero vir 
haereticus orthodoxae mulieri cohabitat vel e con- 
trario mulier haeretica oríhodoaxum virum habet, 
liberos eorum omnimodo orthodoxos fieri iubemus: 
et si contigerit liberorum eorum alios or(hodoaos 
fieri, alios quolibet praetextu in eadem vel etiam 
alia haeresi manere, orthodoaos solos heredes tam 
patri quam matri eaíare, ut qui in. diversa opi- 
nione manent mullum regressum ad maternam et 
9 paternam hereditatem habeant. | Sin liberi om- 
nes eorum, qui ita cohabi(ant, in eodem errore ma- 
nent, tum hi ab utriusque parentis hereditate remo- 
veantur: si quis vero cognatus ita cohabitantium 
cuiuscumque gradus orthodoxae fidei est, hic ad 
utriusque hereditatem vocetur: sin nullus cognatus 
orthodocxus Christianus eaistit, sacratissimum aera- 
rium eorum facultates recipiat: illustrissimus pro 
tempore comes sacrarum privatarum nosírarum et 
schola ei subdiia cum omni diligentia in ea quae 
a nobis constituta sunt inquirant et vindicent eorum 
bona, quae ex wviolatione supra dictorum compe- 
10 4£ent. Plane si eorum quis, qui a nobis prohi- 
biti sunt, id. esí paganorum vel Manichaeorum vel 
Samaritarum vel his affinium haereticorum, miüi- 
(iam forte vel dignitatem vel advocationem vel 
quamvis curam publicam. petat vel docere vel pubü- 
cam annonam accipere vel denique prohibitorum 
quid facere conetur nec ab omni officio hic vel tn 


8 


I 5 


98 


DE HAERETICIS 


vam, μὴ γένοιτο δὲ κατάδηλος παρὰ πάσης τάξεως 
γλρδὲ δα «8 καὶ κατὰ χῶραν στρατεωτικῆς τὰ καὶ 
πολιτικῆς, ἡ ταῦτα διαφέρει, αὐτὸς μὲν ὁ σιλημμελή- 
σας, ἐπειδὰν φωραϑῇ ᾽, ταῖς ἔμσεροσϑεν μὲν εὐρη- 
μέναις ὑποπεσεῖται 7.0108 *. οἱ δὲ ταῦτα μὴ προσαγγεί- 
λαντες, εἴτε ἐν τάξεσιν εἶεν εἴτε ἐν ἄλλαιβ" ὑσίηρε- 
τοῖντο ἀρχαῖς, εἰς ἃς ταῦτα ἀναφέρεται, εἴκοσε χρυσίου 
λιτρῶν καταϑήσουσε ποινὴν ἐφ ἑκάστῳ προσώπῳ, 
καὶ πάσῃ δὲ ὁμοίωβ ἀρχῇ στρατιωτικῇ ve καὶ πολι- 
τικῇ ἐνταῦϑα τε καὶ δ κατὰ χώραν τ ακοντὰ m 
11 ' χρυσίου ἕπεσϑαι πρφόστεμον. Εἰ δὲ καὶ ὑπεξέλ- 
Do.* καὶ εἰσπράξεις τὴν ποινὴν καὶ δείξειεν ἑαυτὴν 
οὐκ ἀμελοῦσαν τῶν νομοϑετηϑέντων, ποινῆς δὲ ἐφ 
οἱουδήποτε προσώπου ἢ ϑέματος ἁρμοττούσης, ϑεσπί- 
ζομεν ταύτην τὸν μεγαλοπρεπέστατον MC τοῦ 
ἱερωτάτον ταμείου εἰσπράττειν τε καὶ υποδέχεσϑαι 
καὶ τοῖς ϑείοιβ εἰσκομέζειν πριβάτοιβ γινώσκοντα ὡς, 
εἰ μὴ καὶ αὐτὸς διὰ τῆς ὑπηρετουμένης αὐτῷ τῶν 
καϑοσιωμένων παλατίνων σχολῆς καὶ αὐτὴ δὲ ἢ 
σχολὴ κατὰ πάντα τρόπον τὰ τοιαῦτα ἀνιχνεύσειδ καὶ 
τοὺς ὑπευϑύνους εἰσπράξειεν, αὐτὸς μὲν πεντήκοντα 
χρυσίου μετρῶν ποινὴν καταϑήσει, ἡ δὲ πειϑομένη 
αὐτῷ σχολὴ τὸ ἐπενηνεγμένον πρόστιμον πρὸβ τῷ 
κατὰ τῆς σχολῆς καὶ τὴν sie σῶμα ποινὴν ἀρμόττειν, 
εἰ μὴ τῶν παρ᾽ ἡμῶν νενομοϑετημένων ἀντελάβοιτο, 
12 πρὸς τὸν ἑαυτῆς ἀποβλέπουσα" κίνδυνον. Τὴν 
δὲ αὐτὴν ἐπιμέλειαν ἔχειν καὶ τοὺς ἑκάστης πόλεως 
ϑεοφιλεστάτους ἐπισκόπους διερευνωμένους asl τὰ xad" 
ἑκάστην πόλιν ὑπεναντίον τῆς ϑείας ἡμῶν ταύτης 
νομοϑεσίας παρ᾽ οὑτινοσοῦν ἐγχειρούμενα καὶ ταῦτα 
φανερὰ τῷ ,«λαμπροτάτῳ τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντι καϑϑἔ- 
στᾶν, ὧδ ἄν ἐκεῖνος ἔργῳ παραδοίη τὰ παρ ἡμῶν 
εὐσεβῶς προστεταγμένα" ὡς εἴγε ϑεάσοιντο οἱ ϑεοφι- 
λέστατοι ἐπίσκοποι τὸν τῆς ἐπαρχίας ἡγούμενον ὁᾳ- 
ϑύμως τῷ πράγματε χρώμενον, προσήκξι τοῦτο φα- 
νερὸν ἡμῖν αὐτοῖς ποιεῖν, ἵνα τοὺς ὁφϑυμήσαντας τοῖς 
αὐτοῖς ἐπετεμίοις ὑποβάλλωμεν, ole ὑπαχϑῆναι τοὺς 
ἁμαρτάνοντάς τε τῶν προειρημένων ἐϑεσπίσαμεν. 
13. .Eiüóvov καὶ τῶν κατὰ τόπον ϑεοφιλεστάτων 
ἐπισκόπων, ὡς εἴ τινος τούτων ἀμελήσειαν, ἥξουσι 
μὲν πρὸς τὸν δεσπότην ϑεὸν καὶ τὴν αἰώνιον αὐτοῦ 
κρίσιν, PAP TON MADE δὲ τῆς αὐτῶν ῥᾳθυμίας καὶ 
περὲ αὐτῆς κινδυνεύσουσι τῆς ἱερωσύνης. 

19 Idem A. Demostheni pp.  Cognovimus multos 
esse orthodoxos liberos, quibus nec pater nec mater 
orthodoxae sunt religionis. et ideo sancimus, non 
tantum in casu, ubi alter orthodoxae religionis est, 


sed etiam in his casibus, in quibus uterque parens 
alienae sectae sit, id est pater et mater, ii tantum- 
modo liberi ad eorum successionem sive ex testa- 
mento sive ab intestato vocentur et donationes seu 
alias liberalitates ab his accipere possint, qui ortho- 
doxorum venerabili nomine sunt decorati: ceteris 
liberis eorum, qui non dei omnipotentis amorem, 
sed paternam vel maternam impiam adfectionem 86- 
1 cuti sunt, ab omni beneficio repellendis. Libe- 
ris autem orthodoxis non existentibus ad agnationem 
vel cognationem eorum, orthodoxas tamen, easdem 
2 res vel successiones pervenire. Quod si nec ag- 
natio nec cognatio recta inveniatur, tunc em 
3 (1) res fisci nostri viribus vindicari. Sed ne vi- 
deamur morientibus quidem genitoribus liberis pro- 
videre, viventibus autem nullam inferre providentiam, 
quod etiam ex facto nobis cognitum est, necessi- 
tatem imponimus talibus genitoribus orthodoxos li- 
beros secundum sui patrimonii quantitatem alere et 
omnia eis praestare, quae ad quotidianam vitae con- 
versationem sufficiant: sed et dotes pro filiabus vel 
neptibus dare et ante nuptias donationes pro filiis 
vel nepotibus perscribere, in omni casu secundum 
vires patrimonii huiusmodi liberalitatibus aestiman- 
dis, ne propter divini amoris electionem paterna vel 
4 materna fuerint liberi provisione defraudati. Om- 
nibus videlicet, quae nostrae constitutiones de poe- 
nis paganorum et Manichaeorum et Borboritarum 
et Samaritarum et Montanistarum et Tascodrogorum 
et Ophitarum ceterorumque haereticorum causa con- 
stituerunt, ex hac nostra lege confirmandis et in 
perpetuum valituris. [a. 529] 

20 *[O αὐτὸς βασιλεύς... . . . κόμητε τῶν πρι- 
Bávow'.] Ἔγνωμεν τοὺς ἀνοσίους eigevuxoUS καὶ 
μετὰ τοὺς ἡμετέρους νόμους" καὶ τὴν γενομιένην ἐπ᾽ 
αὐτοῖς κίνησιν ἔτε τολμᾶν καὶ ἀϑροίζεσϑαι καὶ προ- 
βαάλλεσϑαί τίνας τῆς ἑαυτῶν μανέας ἡγουμένους τὰ 
τούτους καὶ ἐξάρχους καλεῖν καὶ βαπτίσματα ποιεῖν 
καὶ βούλεσϑαι χρῆσϑαι προνομίοις τισίν, ἡνίκα τῶν 
ἁγίων περιβόλων καϑέστηκεν αὐτῶν τὰ ἐργαστήρια, 
οἷς μόνους τοὺς τὴν ὀρϑὴν τιμῶντας πέστεν χρήσα- 
| σϑαι προσήκει. 4ιὰ τοῦτο τοίνυν ϑεσπίζομεν 
τὴν σὴν ὑπεροχὴν καὶ νῦν αὐτοῖς ἀπεισεῖν, μάλιστα 
μὲν μηδὲ ἐν ἄλλῳ τινὲ τόπῳ, διαφερόντως δὲ ἐπὶ 
τῆς εὐδαίμονος ταύτης πόλεως, μηδέ τινας συνάξεις 
μηδὲ βαπτίσματα ποιεῖν μηδὲ τολμᾶν τοῦ τῆς προσ- 
κυνητῆθ κοινωνίας ὀνόματος 7 σιράγματος αἀπτεσῦας, 


(1) φωραϑείη Nomoc. (2) ἄλλοις Nomoc. (3) καί om. 
ANomoc. (4) ἐπεξέλϑοι scr. — (5) ἀποβλέπτουσα Nomoc. 
(6) — B 1,1,33: ὃ 6. 1 extant etiam in NNomoc. (1) ad co- 
mitem rerum privatarum directam esse constitutionem ap- 


paret ex ὃ 8 collata Const. i. f.: fortasse supplendum 
Φλώρῳ, cf. 1, 33, 3 (8) c. 14. 18 A. t. (9) εἴσω 
ins. Heimbach 


ΚὝ 


provinciis tam militari quam civili, ad quod ea per- 
(nent, denuntiatus fuerit, ipse qui deliquit, postquam 
fep eheu. est, poenis supra a nobis propositis 
subicietur, qui vero non denuntiaverunt, sive in offi- 
ciis sunt sive in aliis ordinibus militant, ad quos haec 
pertinent, viginti auri librarum poenam pro una- 
quaque persona deponent, et simüliter unumquem- 
que ordinem, militarem et civilem hic et in provin- 
11 cis triginta librarum auri multa sequetur. Sed 
et si insliterit poenamque exegerit seque haud ne- 
glegentem eorum quae constituta sunt praestiterit, 
omiserit autem poenam, quae pro unaquaque persona 
vel causa competit, hanc iubemus illustrissimum co- 
mitem sacri patrimonii exigere et suscipere et sacris 
privatis inferre scientem, nisi et ipse per subiectam 
sibi sacratorum. palatinorum scholam et schola ipsa 
omni ratione talia investigarit sontesque  convene- 
rit, ipsum quidem quinquaginta, auri librarum poenam 
soluturum, subiecíam autem ipsi scholam, praeterquam 
quod corporalis poena in scholam competit, mul- 
tam impositam in suum periculum tracturam, si con- 
12 stitutis a nobis operam non dederit. Eandem 
curam habeant et rehgiosissimi singularum civita- 
(un. episcopi, qui in singulis civitatibus semper 


quae adversus sacram hanc legem nostram a quo- 
cumque attemptantur inquirant, eaque clarissimo 
provinciae recíori manifesía faciant, ut ille quae 
4 nobis pie iussa sunt αὐ effectum perducat: ut si 
religiosissimi episcopi videant provinciae modera- 
torem rem neglegere, hoc nobis ipsis palam fieri con- 
veniat, ut neglegentes isdem poenis subiciamus, qui- 
bus subici supra dictorum temeratores sanaimus. 
18 Sciant etiam religiosissimi locorum episcopi, 
si horum quid neglegant, se ad dominum deum 
eiusque iudicium aeternum venturos, convicía autem 
ipsorum neglegentia et de ipso sacerdotio pericli- 
taturos. 

ἊΝ. Jdem. 4... itn comiti rerum privatarum. 
Comperünus impios haereticos etiam post leges 
nostras et nostrum in eos motum adhuc audere con- 
venire e( quosdam sui furoris praepositos et ez- 
archos creare et baptismata facere et privilegiis 
quibusdam uti velle, ut intra sacra saepta taberna 
sua habeant, quibus solos orthodoxae | studio- 
1 505 uti convenit. Propterea igitur sancimus, ut 
magnificentia tua nunc quoque eos prohibeat, ne 
in ullo omnino loco, imprimis autem in hac alma urbe 
conventicula vel baptismata celebrent neve nomine 


Dus AL ἢ 


ET MANICHAEIS 59 


I5 


ἅπερ μόνων καϑέστηκεν ἴδια τῶν τὴν ὀρϑὴν πρεσβευ- 
ὄντων δόξαν καὶ τὸ προσκυνητὸν τῶν Χριστιανῶν 
2 ὄνομια προσηκόντως ᾿ϑεραπευόντων. 41 οὐδὲ 
τοὺς ἔχοντας ἐργαστήρια ἔσω τῶν ἁγίων περιβόλων 
χρῆσϑαί τισε προνομίοες προφάσει τῶν ἐργαστηρίων 
συγχωροῦμεν, γινώσκοντας, 06, εἰ καὶ μετὰ τοῦτο τὸ 
εἴον ἡμῶν κήρυγμα φανεῖεν οἱουδήποτε τῶν ἀπηγο- 
ευμένων ἁπτόμενοι, ἢ ἐν τῇ βασιλίδε ταύτῃ πόλει 
ἢ ἐν ἑτέραις χώραις ἢ παρασυνάξεις ἢ βαπτίσματα 
τολμῶντες ποιεῖν ἢ τὴν ἄρρητον αὐτοῖς διδόναι κοι- 
γωνίαν ἢ τι τῶν κεκωλυμένων ποιοῦντερ, ὑπαχϑή- 
σονται ποιναῖς προσηκούσαις καὶ ἃς ὑπομένειν ἀνάγ 
τοὺς ἐναντιουμένους τοῖς νόμοις καὶ τὴν αὐτῶν μὴ 
φυλάττοντας δύναμιν: εἰδότων τῶν τοὺς ἑαυτῶν 
οἴκους εἰς τὸ παρασυνάξεις ποιεῖν παρεχόντων αὐτοῖς, 
we ταύτην υφέξουσι τὴν ποινὴν, ἣν αἱ προλαβοῦσαι 
8 ϑεῖαε λέγουσι διατάξει. Καὶ ταῦτα μὲν κοινῇ 
περὶ πάντων τῶν αἱρετικῶν. ἰδικῶς δὲ mi τοῖς 
ἀνοσίοις Μοντανισταῖς ϑεσπίζομεν, ὥστε μηδένα συγ- 
χωρεῖσϑαι τῶν καλουμένων αὐτῶν πατρια χῶν καὶ 
κοινωνῶν ἢ ἐπισκόπων ἢ πρεσβυτέρων ἢ διακόνων 
ἢ ἄλλων κληρικῶν, εἴπερ ὅλως αὐτοὺς τοῖς ὀνόμασι 
τούτοις καλεῖν προσήκει, κατὰ ταύτην διατρέβειν τὴν 
εὐδαίμονα πόλιν, ἀλλὰ πάντας ἐξελαύνεσϑαι, ὅπως 
ἂν μὴ τῶν ἀτόπων αὐτῶν μύϑων vwés τῶν ἁπλου- 
στέρων κατακούσαντες καὶ ἀκολουϑοῦντες ταῖς ἄσε- 
βέσιν αὐτῶν διδασκαλίαις τὰς ἑαυτῶν διαφϑείροιεν 
4 ψυχάς. AA οὐδὲ εἴσω τῶν εὐαγῶν ὅρων σραγ- 
ματεύεσϑαι ὅλως συγχωροῦμεν, ὥστε μὴ τὰ εὐαγῆ 
τῆς ὀρϑοδόξου πίστεως μυστήρια γίνεσϑαι αὐτοῖς 
ἔκπυστα βεβήλοις τε ovo. καὶ καϑαρᾶς πάσης εὐα- 
ὅ γοῦς ἀκοῆς ἀναξίοι(. Κωλύεσθϑαι δὲ ϑεσπίξζομεν 
αὐτῶν καὶ τὰ ἀσελγῆ συσσύτια καὶ τὰ ἀσεβῆ καὶ 
κατεγνωσμένα συμπόσια, ἐν oic συνιόντες τὰς τῶν 
ἁπλουστέρων ϑηρεύειν πειρῶνται ψυχάς. . δεῖ γὰρ 
καϑάπαξ κεκωλῦσϑαι τούτους τοὺς ἐξ αὐτῶν εἰς τὴν 
ὀρϑὴν μεταστάντας πίστιν αὖϑις ἀσεβῶς διαιτᾶσϑαι 
τοῖς τὰ αὐτὰ νοσοῦσιν καὶ ἴσως ἐκ τῆς συνδιαγωγῆς 
καὶ διαίτης πάλιν ἐπὶ τὴν προτέραν ἐπανιέναι κακο- 
6 δαιμονίαν. Κωλύομεν δὲ αὐτοὺς καὶ ἀνδράποδα 
ἐμπορεύεσϑαι, μήποτε ταῦτα τοῖς συνϑρησκευταῖς 
ἀποδόμενοι σπταρασκευάσαιεν αὐτὰ τῆς ἑαυτῶν κακο- 
7 δοξίας γενέσϑαι. Ὁμοίως δὲ κωλύομεν τοῖς ἐκ 


τῆς τῶν αὐτῶν Μοντανιστῶν οὖσι ϑρησκείας δίδο- 
σϑαί τινα παραψυχὴν κατὰ πρόφασιν τῶν καλου- 
μένων ἀξιωματικῶν, οἷς ἐκ τῶν μεγίστων δικαστηρίων 
καὶ τῆς ἁγιωτάτης μεγάλης ἐκκλησίας εἴωϑέ τι χορη- 
γεῖσϑαι προφάσει τῆς συνεχούσης αὐτοὺς πενίας, ἣν 
οὐκ ἂν εἴη προσῆκον τοῖς ἐκ τῆς εἰρημένης χορηγεῖ- 
σϑαι ϑρησκείας, ὑγιὲς μὲν ἢ μέτριον οὐδ᾽ ὁτιοῦν 
ἐχούσης, παρὰ πάντων δὲ δικαίως μισουμένης τε καὶ 
κατεγνωσμένης᾽ ὥστε καὶ εἴ τις αὐτοῖς ἄλογον νέμει 
προστασίαν, καὶ τοῦτον σωφρονίζεσϑαι δέκα χρυσίου 
8 λιτρῶν ποινῇ ϑεσπίζομεν. Ταῦτα τοίνυν ἅπαντα 
παραφυλάττεσϑαι βουλόμεϑα παρά τε τῆς σῆς ὑπερ- 
οχῆς καὶ τῶν τὰς ἀρχὰς τῶν ἐθνῶν ἐχόντων, τὴν 
αὐτὴν ποινὴν ὑφορωμένης καὶ τῆς πειϑομένης σοι 
τάξεως καὶ τῶν ἐπιχωρίων τάξεων, εἰ μὴ ταῦτα φυ- 
λάξαιεν" ἐπικειμένης οὐδὲν ἧττον ἀγανακτήσεως καὶ 
τοῖς ἀεὶ τὴν ἀρχὴν ἕξουσιν, ἧς νῦν ἡ σὴ προέστηκεν 
ὑπεροχή, εἴ τε τῶν ϑεσπισϑέντων ἢ αὐτοὶ παρα- 
βαῖεν ἢ παραβαϑῆναι συγχωρήσαιεν, καὶ τῶν ἀρχόν- 
vov τῶν ἐθνῶν, εἰ τούτου ῥᾳφϑυμήσαιεν, ὁμοίως δέκα 
χρυσίον λιτρῶν σωφρονιζομένων ποινῇ. D. Con- 
stantinopoli x k. Dec. Lampadio et Oreste vv. cc. 
COnSS. [a. 530] 

21 Jdem A. lohanni pp. Quoniam multi iudices 
in dirimendis litigiis nos interpellaverunt, indigentes 
nostro oraculo, ut eis reseretur!, quid de testibus 
haereticis statuendum sit, utrumne accipiantur eo- 
rum testimonia an respuantur, sancimus contra 
orthodoxos quidem litigantes nemini haeretico vel 
etiam his qui Iudaicam superstitionem colunt esse 
in testimonia communionem, sive utraque pars ortho- 
1 doxa sit sive altera. Inter se autem haereticis 
vel Iudaeis?, ubi litigandum existimaverint, concedi- 
mus foedus permixtum et dignos litigatoribus etiam 
testes introduci, exceptis scilicet his, quos vel Mani- 
chaeus furor (cuius partem et Borboritas esse mani- 
festissimum est) vel pagana superstitio detinet, Sa- 
maritis nihilo minus et qui illis non absimiles sunt, 
id est Montanistis et Tascodrogis? et Ophitis, qui- 
bus pro reatus similitudine omnis legitimus actus 
2 interdictus est. Sed et^ his quidem, id est Ma- 
nichaeis et Borboritis et paganis nec non Samaritis 
et Montanistis et Tascodrogis* et Ophitis, omne testi- 


1) sic Hal, reservetur C, resonetur M, respondeatur R: 
ἀποκριϑῶμεν B (2) haeretici vel iudaei legerunt B 
(3) sic Ὁ, ascodrugis C, ἀσκοδροῦγοι B 1,1,34, vacxo- 


δρουγέταις B et B. 21,1, 45: vide ad 1,5,5 pr. (4) et 
C cum B, om. R (5) sic Κι, scodrigis C, ἀσκοδρού- 
γοις B 1, 1, 34 


vel rebus sanctae communionis abutantur, quae eorum 
tantum propria sunt qui rectam fidem venerantur et 
venerabile Christianorum nomen wt decet colunt. 
2 Sed neque eos, qui intra sancta saepta tabernas 
habent, quibusdam privilegiis tabernarum ratione uti 
ermittimus haud ignaros, si post hanc sacram sanc- 
tionem nostram adhuc prohibitorum quid, attingere 
visi fuerint vel in hac regia urbe aut in reliquis 
locis audere vel conventicula vel baptismata cele- 
brare vel nefandam communionem sibi dare vel 
interdictorum quid facere, competentes poenas se 
subituros easque, quas legum violatores et vim ea- 
rum non observantes sustinere necesse est: scienti- 
bus iis, qui domus suas ad conventicula facienda 
(is praebent, se eam poenam subituros, quam ante- 
9 riores sacrae leges pronuntiant. .Et haec quidem 
generaliter de omnibus haereticis: specialiter autem 
contra impios Montanistas constituimus, ut nulli ea: 
patriarchis eorum quos dicunt vel sociis vel epis- 
copis vel presbyteris vel diaconis vel reliquis cleri- 
ci$, si quidem omnino his nominibus eos appellari 
decet, in hac alma urbe commorari permittatur, sed 
omnes expellantur, ne simpliciorum quidam absur- 
dis eorum fabulis auditis impias eorum doctrinas 
4 seculi animas suas perdant. | Verum mec 
intra sacra saepía utique megotiari eos permitti- 
mus, ne sancía orthodoxae fidei mysteria pe 
istis aíque omni puro sanctoque sonu indignis 
5 evulgentur.  Prohiberi autem sancimus etiam 


impias eorum commessationes et impia damnataque 
convivia, in quibus congregati simpliciorum mentes 
captare temptant. pone enim prohiberi oportet, 
quominus à, qui ab ipsis ad recíam fidem transi- 
erunt, denuo umpie conversentur cum dis, qui eodem 
morbo adfecti sunt, et fortasse ez: hac consuetudine 
et vivendi ratione rursus ad pristinum errorem ve- 
6 wvertantur. Prohibemus auiem eos mancipia mer- 
cari, ne ea fidei suae sociis tradendo efficiant, ut ad 
1 dpsorum perversitatem  perducantur. — Similiter 
prohibemus, quominus Montanistarum superstitio- 
nis sectatoribus nomine aciomaticorum quae dicun- 
tur slips praebeatur iis, quibus α maaimis iudici- 
bus et sacrosancta magna ecclesia nomine urguentis 
egestatis aliquid praeberi solet, quam non conveniat 
sectatoribus memoratae superstitionis nihil sani ne- 
que recti habentis, sed ab omnibus merito exosae 
atque damnatae praebere: ita ut, si quis iis sine 
ratione auailium praestet, et hunc decem librarum 
8 auri poena plecti iubeamus. Haec igitur omnia 
custodiri volumus a magnificentia tua et populorum 
rectoribus, eadem poena imminente et officio tibi 
subiecto et provincialibus officiis, si haec non ob- 
servabunt: neque minus indignatione etiam iis in- 
stante, qui quandocumque magistratum gerent, cui 
nunc magnificentia tua praefecta est, si constitutorum 
uid vel fpsi violent vel volari permittant: praesi- 
ibus etiam provinciarum, si ín hoc committant, 
similiter decem auri librarum multa plectendis. 


8* 


] 5. 


NE SANCTUM BAPTISMA 


monium sicut et alias legitimas conversationes san- 
cimus esse interdictum: aliis vero haereticis tantum- 
modo iudicialia testimonia contra orthodoxos, se- 
cundum quod constitutum est, volumus esse inhibita. 
3 Qeterum testamentaria testimonia eorum et! quae 
in ultimis elogiis vel in contractibus consistunt, 
propter utilitatem necessarii usus sine? ulla distinc- 
tione permittimus, ne probationum facultas anguste- 
tur. JD. y* Kk. "f. onstantinopoli post consula- 
tum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

29 3]dem A. Iohanni pp. Divinam nostram sanc- 
tionem, per quam iussimus neminem errore constrictum 
haereticorum hereditatem vel legatum sive fideicom- 
missum accipere, etiam in ultimis militum volunta- 
tibus locum habere praecipimus, sive communi iure 
sive militari testentur. 2), k. Sept. post consulatum 
Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


VI. 
NE SANCTUM BAPTISMA ITERETUR. 


1 ^Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad PFlorianum vicarium .Asiae5. | Antistitem, qui 
sanctitatem baptismatis illicita usurpatione gemina- 
verit, sacerdotio indignum esse censemus. eorum 
. enim condemnamus errorem, qui apostolorum prae- 
cepta calcantes Christiani nominis sacramenta sorti- 
tos alio rursus baptismate non purificant, sed in- 


cestant, lavacri nomine polluentes. D. xvi k. Nov. 
Constantinopoli Gratiano A. i11 et Merobaude 
conss. [a. 311] 


2 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. 
Si quis rebaptizare" quempiam de mysteriis catloli- 
cae sectae fuerit detectus, una cum eo qui piacu- 
lare crimen commisit (si tamen criminis per aetatem 
capax sit, cui persuasum sit) ultimo * supplicio per- 


cellatur. JD. xir k. April. Constantinopoli Lucio 
cons. [a. 413] 
9 *Impp. Theodosius et Valentinianus 4.4. Flo- 


reníio pp. Nulli haereticorum danda est licentia 
vel ingenuos vel servos proprios, qui orthodoxorum 
sunt initiati mysteriis, ad suum rursus baptisma de- 
ducendi, nec vero illos, quos emerint vel qualiter- 
cumque habuerint necdum suae superstitioni con- 
iunctos, prohibendi catholicae sequi religionem ec- 
1 clesiae. Quod qui fecerit vel, cum sit ingenuus, 
in se fieri passus sit vel factum non detulerit, exilio 
ac decem librarum auri multa damnabitur: testa- 
menti et donationis faciendae utrique deneganda 
2 licentia. Quae omnia ita custodiri decernimus, 
ut nulli iudicum liceat delatum ad se crimen minori 
aut nulli coercitioni mandare, nisi ipse id pati velit, 
uod aliis dissimulando concesserit. JD. 111 k. lun. 
onstantinopoli Felice et Tauro conss. [a. 428] 


ἃ 


ὙΠ 
DE APOSTATIS. 


1 "Imp. Constantius 4.13 ad Thalassium pp. 8ὶ 
Ὁ" lege venerabili constitutus? ex Christiano Iu- 
aeus effectus sacrilegis coetibus adgregetur, cum 
accusatio fuerit comprobata, facultates eiusdem 
dominio fisci iubemus!^ vindicari. 7. v mon. 
Iul. Mediolano Constantio A. viri et Iuliano Ο 11 
conss. [a. 351] 


6, 7 60 


2 !5Imppp. Gratianus Valentinianus. et Theodo- 
sius yyy. ad Hypatium pp. Si quis defunctum 
violatae atque desertae Christianae religionis accusat 
eumque in sacrilegia templorum vel in ritus Iudai- 
cos transisse contendit eaque gratia testari minime 
potuisse confirmat, intra quinquennium iuge, quod 
inofficiosis actionibus constitutüm est, proprias ex- 
serat actiones futurique iudicii huiuscemodi sortia- 
tur exordium. JD, xv k. lun. Patavi Merobaude II 
et Saturnino conss. - [a. 383] 

9 EU Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Flaviano pp. Yi, qui sanctam fidem prodide- 
rint! et sanctum baptisma haeretica superstitione 
profanaverint, a consortio omnium segregati sint, ἃ 15 
testimoniis alieni, testamenti, ut ante iam sanxi- 
mus'?, non habeant factionem, nulli in hereditate 
1 succedant, a nemine scribantur heredes, Quos 
etiam praecepissemus procul abici ac longius aman- 
dari, nisi poenae visum fuisset esse maioris versari 
2 inter homines et hominum carere suffragiis. Sed 
nec umquam in statum pristinum revertentur, non 
flagitium morum oblitterabitur paenitentia neque 
umbra aliqua exquisitae defensionis aut muniminis 
obducetur, quoniam quidem eos, qui fidem quam deo 
dicaverant polluerunt et prodentes divinum myste- 
rium in profana migraverunt, tueri ea quae sunf 
3 commenticia et concinnata non possunt. Lapsis 
etenim et errantibus subvenitur, perditis vero, hoc 
est sanctum baptisma profanantibus, nullo remedio 
paenitentiae, quae solet aliis criminibus adesse ??, 
succurritur. 7. v id. Mai. Concordiae Tatiano et 
Symmacho conss. [a. 391] 

4 ?!Impp.Theodosius et Valentinianus AA. Basso pp. 
Apostatarum sacrilegum nomen singulorum vox con- 
tinuae accusationis incesset et nullis finita tempori- 
1 ribus huiuscemodi criminis arceatur indago. Qui- 
bus quamvis praeterita interdicta sufficiant, tamen 
etiam illud iteramus, ne, postquam a fide deviave- 
rint, testandi aut donandi quippiam habeant facul- 
tatem, sed nec venditionis specie facere legi frau- 
dem?? ginantur, totumque ab intestato Christianita- 
tem sectantibus propinquis potissimum deferatur. 
2 In tantum autem contra huiuscemodi sacrilegia 
perpetuari volumus actionem, ut universis ab in- 
testato venientibus etiam post mortem peccantis ab- 
solutam vocem insimulationis congruae non negemus: 
nec illud patiemur obstare, si nihil in contestatione 
3 profano dicatur vivente perductum??, Sed ne 
huius interpretatio criminis latius incerto vagetur . 
errore, eos praesentibus insectamur oraculis, qui 
nomine Christianitatis induti sacrificia vel fecerint 
vel facienda mandaverint: quorum etiam post mor- 
tem comprobata perfidia hac ratione plectenda est, 
ut donationibus testamentisque rescissis ii, quibus 
hoc defert legitima successio, huiusmodi personarum 
hereditate potiantur. JD. vir éd. April. Ravennae 
Theodosio A. ΧΙΙ et Valentiniano C. 11 conss. [a. 426] 

9 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. .Flo- 
rentio pp. Eum, quicumque servum seu ingenuum, 
invitum vel suasione plectenda, ex cultu Christianae 
religionis in nefandam sectam ritumve traduxerit, 
cum dispendio fortunarum capite puniendum cense- 
mus. AJ. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio 
A. xvi et Fausto conss. ?* a. 438 

6 **Impp. Valentinianus et Marcianus A44." .Pal- 
ladio pp. Eos, qui catholicarum ecclesiarum clerici 
vel orthodoxae fidei monachi relicto vero orthodoxae 


(1) et om. C contra B (2) sine € cum B, eis sine R 
(2)mmnser. — (3) iunge 1, 8, 49. 3, 28, 81. 6,22, 12 (4) c. 1 
contaminata est ex Th. 16, 6, 1 et 2 (5) Africae TA. 
(0) — T. 16, 6, 2 (1) rebaptizasse 7^. (8) ultimo] 
statuti prioris 77. (9) — Th. 106, 5, 65, 4: 


iunge 
1, 5, 5 (10) B 60, 54, 22 seqq. (11) — T^. 
16, 8, 7 (12) et Iulianus C. ins. Τῇ. (13) consti- 


tuta T^., destituta Jac. Gothofredus (4) iussimus Τῇ. 
(15) — Th. 16, 7, 3 (16) — T^. 16, 1, 4 (17) sic 
ΤΆ.) perdiderint C, perdiderunt R (18) a 77., om. CR 


(19) c. 2 h. t. (20) prodesse 77. (21) — 77.106,73, 7: 
iunge Th. 16,8, 28 (22) sic edd. cum T^., fraude C, 
fraudes ἃ (23) sic CTÀA.B, productum ἢ (24) — Nov. 
Theod. 3 $ 4: iunge 1. 5, 7. l, 9, 19 (25) xvi et 
fausto conss.] ita 1, 5, 7, xvi cons. et qui fuerit nun- 
tiatus Nov. TAeod., xv et valentiniano rm aa. coss. Hal. 
26) authenticum huius constitutionis (—5 Auth.) extat in 
canonum collectione Quesnelliana et Hispana: iunge 1 
5, 8 (27) imp. Marcianus A. 4uth. 


"ER πο 


ENT rens 


E 


IRL go Lm a us 7 


Meo E Ξ ἢ τ 


uA - A γεν. 


αἷς nne Ro E τε cra Si aa aga τι δ 


Ee 4i ἢ Fur « 


. 'KEMINI LICERE | oH 


8 


ronis cultu* Apollinaris vei Eutychetis haeresin 
et dogmata abominanda sectati sunt?, omnibus poe- 
nis, quae prioribus legibus adversus haereticos con- 
stitutae sunt, iubemus teneri et extra ipsum quoque 
Romani imperii solum repelli, sicut de Manichaeis 


(0 iP legum statuta sanxerunt. JD. k. Aug. 
nstantinopoli Valentiniano 4.3 virt et Anthemio 
conss. [a. 455] 


VIII.4 


NEMINI LICERE SIGNUM SALVATORIS CHRISTI*5 
YEL IN SILICE VEL IN MARMORE AUT SCULPERE 
AUT PINGERE. 


1 Impp. Theodosius et Valentinianus A4. Eu- 
doxio pp. Cum sit nobis cura diligens per omnia 
superni numinis religionem tueri, signum salvatoris 
Christi nemini licere vel in solo vel in silice vel in 
marmoribus humi positis insculpere vel pingere, sed* 
quodcumque reperitur tolli: gravissima poena mul- 
tando eo, si quis contrarium statutis nostris temp- 
taverit, specialiter imperamus.  J. xz; k. lun. Hie- 
rio et? Ardaburio conss. [a. 421] 


VIIII.8 
DE IUDAEIS ET CAELICOLIS. 


1 Zmp. Antoninus A. Claudio Tryphonino. Quod 
Cornelia Salvia? universitati Iudaeorum, qui in An- 
tiochensium civitate constituti sunt, legavit, peti non 
potest. JD. prid. k. lul. Antonino A. 1111 et. Balbino 
001,85. [a. 213] 

2 109,...... Ὁ κράτιστος τοῦ ἔϑνους ἡγούμενος 
ταῖς σωματικαῖς ὑπηρεσίαις τῇ τῆς ϑρησκείας ἡμέρᾳ, 
καϑ' ἣν ἀργεῖν εἰώϑατε, μὴ ἐνοχλεῖσϑαι ὑμᾶς προ- 
γοήσει.." 

3 V Imp. Constantinus 4. αὐ Euagrium pp. Iu- 
daeis et maioribus eorum et patriarchis volumus in- 
timari, quod, si quis post hanc legem aliquem, qui 
eorum feralem fugerit sectam et ad dei cultum re- 
spexerit, saxis aut alio furoris genere, quod nunc 
fieri cognovimus, ausus fuerit attemptare, mox flam- 
mis dedendus est et cum omnibus suis participibus 
concremandus. D. xv k. Nov. Murgillo Constan- 
(ino 4. 111 et Licinio 1111 conss. [a. 315] 

4 '5 Impp. Valentinianus et Valens AA. Remigio magi- 
stro officiorum. In synagoga Iudaicae legis velut hospi- 
tii 16 merito inruentes iubeas emigrare: quos privatorum 
domus, non religionum loca habitationum merito con- 
venit attingere 9, D. prid. non. Mai. Treviris Valenti- 
niano et Valente AA. conss. [a. 368? 370? 373?] 

Imppp. Gratianus Valentinianus. et Theodo- 
sius . Hypatio pp.  lussio, qua sibi Iudaeae 
legis homines blandiuntur, per quam eis curialium 
munerum dabatur!" immunitas, rescindatur. JD. xir 
k. Mai. Mediolani Merobaude 11 et Saturnino 
conss. [a. 383] 

6 !*Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Cynegio pp. Ne quis Christianam mulierem 
in matrimonium Iudaeus accipiat neque Iudaeae Chri- 


stianus coniugium sortiatur. nam 51 quis aliquid 
huiusmodi admiserit, adulterii vicem commissi huius 


crimen obtinebit, libertate in accusandum publicis 
quoque vocibus relaxata. D. prid. id. Mart. Thessa- 
lonica Theodosio A. 11 et Cynegio conss. ἴα. 388] 


7 ldem AAA. Infantio comiti Orientis. Nemo 
Iudaeorum morem suum in coniunctionibus retine- 
bit nec iuxta legem suam nuptias sortiatur nec in 
diversa sub uno tempore coniugia conveniat. 7). 11] 
k. lan. Constantinopoli Theodosio A. 111 et Abun- 
daníio conss. a. 393] 

8 !*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444.?* Eutychiano pp. ludaei Romano com- 
muni iure viventes in his causis, quae?! tam ad 
superstitionem eorum quam ad forum et leges ac 
iura pertinent, adeant sollemni more iudicia omnes- 
que Homanis legibus conferant?? et excipiant actio- 
1 nes. Si qui vero ex his communi pactione ad 33 
similitudinem arbitrorum apud ludaeos?^ in civili 
dumtaxat negotio putaverint litigandum, sortiri eo- 
2 rum iudicium iure publico non vetentur. Eorum 
etiam sententias?? iudices exsequantur, tamquam ex 
Sententia cognitoris arbitri fuerint attributi. D. 111 
non. Febr. Qénbantihap al Honorio A. 1111 et Eu- 
tychiano conss. a. 398] 

9 ?e7mpp. Arcadius et Honorius 4.4. ad ludaeos. 
Nemo exterüs religionis Iudaeorum Iudaeis pretia 
Statuet, cum venalia proponentur?7. iustum est enim 
sua cuique?? committere. itaque rectores provincia- 
rum vobis nullum discussorem aut moderatorem esse 
concedent. quod si quis sumere sibi curam praeter 
vOS proceresque vestros audeat, eum velut aliena 
appetentem supplicio coercere festinent. D. 111 Kk. 

art. Constantinopoli Arcadio 1111 et Honorio 111 
AA. conss. [a. 396] 

10 ?9]dem 44. Eutychiano pp. Quicumque ex 
Iudaeis obnoxii curiae comprobantur, curiae manci- 
pentur. JD. m: k. lan. Theodoro cons. [a. 399] 

11 *"Impp. Honorius et Theodosius AA. 4nthe- 
mio pp. ludaeos quodam?! festivitatis suae sollemni 
Aman?? ad poenae quondam recordationem incen- 
dere et sanctae crucis adsimulatam speciem in con- 
temptu Christianae fidei sacrilega mente exurere pro- 
vinciarium rectores prohibeant, ne locis?? suis fidei 
nostrae signum immisceant, sed ritus suos citra 
contemptum Christianae legis retineant, amissuri sine 
dubio permissa hactenus, nisi ab illicitis temperave- 
rint. b 1111 k. Iun. Constantinopoli Basso et Phi- 
lippo conss. [a. 408] 

19 3 ldem A4. lovio pp.  Caelicolarum nomen 
inauditum quodammodo ?* novum crimen superstitionis 
vindicavit. ii, nisi?9 ad dei cultum venerationem- 
que Christianam conversi fuerint, his legibus, quibus 
praecipimus haereticos adstringi, se quoque noverint 
1 attinendos.  Aedificia autem eorum, quae nescio 
cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vin- 
dicentur. certum est enim, quidquid a fide Christia- 
norum discrepat, legi Christianae esse contrarium. 
D. k. April. Ravenna Honorio ΥΙ1 et Theodosio 111 
AA. conss. [a. 409] 

18 ?'Idem A4. lohanni pp. Die sabbato ac re- 


(1) monachi fuerunt et relicto vero et orthodoxo omni- 
potentis dei cültu Au. (2) vel postea sectabuntur 
ins. Auth. (3) divo Valentiniano Aut. 

(4) — B1, 1 tt (5) sic Const. Latine et Graece 
cum B (indice Coisl.), humi vel humo ?ns. libri (6) sed 
W cum B, om. PCR (7) hierio et Hal, om. reliqui 
reclius fortasse: quo casu etiam de anno 441 cogitari possit 

(8) .B 1,1, 81 seqq. (9) «Σέόλβια INomoc. (0) extat 
in Nomoc. (11) id est: Potentissimus populi reotor 
eurabit, ut cultus die, quo vacare soliti estis, corporali- 
bus muneribus non inquietemini (12) — 77.16, 8,1 
(13) — 77.7,8,2 (4) sic N, hospitii velut 7A., velut 


hospitio CE (15) attinere Th., ἔχειν B — (16) — TA. 
12, 1, 99: iunge T^. 12, 1, 100 (11) sic C, debebatur 
RH, datur TA. (18) — T4^.3,7,2. 9, 5,5 (49) TA. 2, 


(20) idem (— impp. Arcadius et Honorius) AA. 
T. (21) sta legerunt etiam Graeci: non ins. TÀ. 
(22) inferant T^. (23) sane si qui per compromissum 
ad TA. (24) vel patriarchas ex consensu partium ;ns. 
TÀ. (26) provinciarum ns. TÀ. (26) — 174.16, 8, 10 
(27) sic dett. cum Τῇ... proponerentur M, praeponerentur 
CR (28) sic dett. cum T^., cuicumque CR. (29) — Th. 
12, 1, 165 (30) — T. 16, 8, 18 (31) sic T^., 
quosdam Jibri (32) sollemni aman T. cum Graecis, 
sollempnia libri (38) locis confirmat T^.: elogiis pro- 
ponit Mommsen (34) pr. et $1 fin. — TA. 16, 8,19, 
$ 1 in. — TA. 10, 5, 43: tunge 1, 12, 2 et Th. 2, S, 25 
(35) idem T^h.: quondam, modo proponit Mommsen (86) in- 
ira anni terminos addit TÀ. (31) --- T7. 2, 8,26. 8, 8, 8: 
iunge TA. 16, 8, 20 


Εὺ 10. 1 62 


DE IUDAEIS 


liquis sub tempore, quo ludaei cultus sui reveren- 
tiam servant, neminem aut facere aliquid aut ulla 
ex parte conveniri debere praecipimus (ita tamen, 
ut nec illis detur licentia eodem die Christianos or- 
thodoxos convenire, ne Christiani forte ex interpella- 
tione Iudaeorum ab officialibus praefatis diebus ali- 
uam sustineant molestiam!), cum fiscalibus commo- 
dis et litigiis privatorum constat reliquos dies posse 
suffücere. JD. vii:/k. 4ug. Ravennae Honorio VIII 
et Theodosio v A4. conss. [a. 412] 

14 3/dem A4. Philippo pp?. Nullus tamquam 
Iudaeus, cum sit innocens, obteratur nec expositum 
eum ad contumeliam religio qualiscumque perficiat: 
non passim eorum synagogae vel habitacula concre- 
mentur vel perperam sine ulla ratione laedantur, 
cum alioquin, etiam si sit aliquis sceleribus implici- 
tus, idcirco tamen iudiciorum vigor iurisque publici 
tutela videtur in medio constituta, ne quisquam sibi 
1 ipse^ permittere valeat ultionem. Sed ut hocIu- 
daeorum personis volumus esse provisum, ita illud 
quoque monendum esse censemus, ne ludaei forsi- 
tan insolescant elatique sui securitate quicquam prae- 
ceps in Christianae reverentiam cultionis* admittant. 
D. vin id. 4ug. Constantinopoli Honorio viru et 
Theodosio v AA. conss. [a. 412] 

15 *Idem AA. Aureliano pp. Si qua inter Chri- 
stianos et Iudaeos sit contentio?, non a senioribus 
Iudaeorum, sed ab ordinariis iudicibus dirimatur. 
D. xiu k. Nov. Consíantinopoli Honorio x et Theo- 
dosio YI ÁA. conss. [a. 415] 

16 ?Idem AA. Asclepiodoto pp. Iudaei et bono- 
rum proscriptione et perpetuo exilio damnabuntur, 
si nostrae fidei hominem  circumcidisse eos vel 
circumcidendum mandasse constiterit. JD. v id. 
April. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano 
conss. [a. 423] 

17 !9Znpp. Theodosius et Valentinianus AA. Io- 
hanni comiti sacrarum largitionum. Iudaeorum pri- 
mates, qui in utriusque Palaestinae synedriis nomi- 
nantur vel in aliis provinciis degunt, periculo suo 
anniversarium canonem de synagogis omnibus pala- 
tinis compellentibus exigant ad eam formam, quam 
patriarchae quondam coronarii auri nomine postula- 
bant: et hoc, quod de occidentalibus partibus !! pa- 
triarchis conferri consueverat, nostris largitionibus 
inferatur. JD. 111 k. lun. Constantinopoli Florentio 
et Dionysio conss. [a. 429] 

18 (19) '?/dem .44. Florentio pp. Mae victura 
in omne aevum lege sancimus neminem ludaeum 15, 
uibus omnes administrationes et dignitates inter- 
ictae sunt, nec defensoris civitatis fungi saltem of- 
ficio nee patris! honorem adripere concedimus !5, 
ne adquisiti sibi officii auctoritate muniti adversus 
Christianos et ipsos plerumque sacrae religionis an- 
tistites velut insultantes fidei nostrae iudicandi vel 
1 pronuntiandi quamlibet !9 habeant potestatem. Il- 
lud etiam pari consideratione rationis arguentes prae- 
cipimus, ne qua lIudaica synagoga in novam fabri- 
cam surgat, fulciendi veteres permissa licentia, quae 
2 ruinam minantur. Quisquis igitur vel infulas 
ceperit, quaesitis dignitatibus non potiatur, vel si 


ad officia vetita subrepserit, his penitus repelletur, 
vel si synagogam extruxerit, compendio catholicae 
ecclesiae noverit se laborasse: et qui ad honores et 
dignitates inrepserit, habeatur, ut antea, condicionis 
extremae, etsi honorariam illicite promeruerit digni- 
tatem: et ἐπε synagogae fabricam coeperit non stu- 
dio reparandi, cum damno auri quinquaginta libra- 
3 rum fraudetur ausibus suis.  Cernat praeterea 
bona sua proscripta, mox poenae sanguinis desti- 
nandus, qui fidem alterius expugnavit perversa doc- 
trina. JD. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio 
A. xvil et Festo conss. [a. 439] 


A 


NE CHRISTIANUM MANCIPIUM HAERETICUS VEL 
PAGANUS VEL IUDAEUS HABEAT VEL POSSI- 
DEAT VEL CIRCUMCIDAT. 


1 !?Imp. Constantius?" 4. ad. Euagrium. ludaeus 
servum Christianum nec comparare debebit nec lar- 
gitatis vel alio quocumque titulo consequatur. quod 
si aliquis Iudaeorum mancipium vel Christianum ha- 
buerit vel sectae alterius seu nationis crediderit ex 
quacumque causa possidendum et id circumciderit, 
non solum mancipiüi damno multetur, verum etiam 
capitali sententia puniatur, ipso servo pro praemio 
libertate donando. D. id. Aug. Constantinopoli Con- 
stantio 11 et Constante conss. [a. 339] 
2 [«ἀὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς A.?!] 
29'EAne καὶ ᾿Ιουδαῖος καὶ Σαμαρείτης καὶ πᾶς 
μὴ ὧν ὀρϑόδοξος οὐ δύναται Χριστιανὸν ἂν. t- 
σποδὸν ἔχειν, ἐπεὶ καὶ αὐτὸ ἐλευϑεροῦται καὶ ὃ 
κτησάμενος δίδωσι τοῖς πριβάτοις λ΄ λίτρας."3 
D. ταὶ k. ful. Constantinopoli. 


XI" 
DE PAGANIS SACRIFICIIS ET TEMPLIS. 


1 ?*Imp. Consíantius A. ad Taurum pp. Placuit 
omnibus locis atque urbibus universis claudi proti- 
nus templa et accessu vetito omnibus licentiam de- 
1 linquendi perditis abnegari. Volumus etiam cunc- 
2 tos sacrificiis abstinere. Quod si quis aliquid forte 
huiusmodi perpetraverit, gladio ultore sternatur 35. 
facultates etiam perempti fisco decernimus vindicari 


et similiter puniri? rectores provinciarum, si faci- 


nora vindicare neglexerint. JD. k. Dec. Constantio 4. 
VII et Constante 111 conss. a. 354] 
3 mu Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius . Cynegio pp. Ne quis mortalium ita fa- 
ciendi sacrificii sumát audaciam, ut inspectione ie- 
coris extorumque praesagio vanae spem promissionis 
accipiat vel, quod est deterius, futura sub exsecrabili 
consultatione cognoscat.  acerbioris etenim immine- 
bit supplicii cruciatus eis, qui contra vetitum prae- 
sentium vel futurarum rerum explorare temptaverint 
veritatem. |.D. vin k. lun. Constantinopoli Arcadio 
A. et Bautone conss. [α. 385] 


(1) ita ... molestiam om, Τῇ. (2) -- 74. 16,8, 91 
(3) perIllyrioum addit TA. (4) sic dett. T4. B, ipsi CR 
(5) praeceps in ehristianae reverentiam cultionis 7. cum D, 
praecipites in christianae (—nam CR) reverentiam ul- 
tionis CRM (6) — T. 16, 8, 22 (7) pp. x1 77. 
(8) sic dett. Th., intentio PCR (9 — T. 10, 
8, 26 — (10) — T. 16, 8,239 (11) partibus dett. ΤΊ.» 
om. CR (12) — Nov. Theod. 3 $ 2 ... δ: iunge 
1, $5, 1. 1, 1, 5 (13) sic libri cum INomoc. et Const. : 
ezcidit neminem samaritam secundum B et Paratitla ad 
Const. 2. 1 et Nov. Theod., quae habet: neminem Iudaeum 
neminem Samaritam ad honores et dignitates accedere 
(14) sic Graeci, patriae libri (15) nec p. h. a. conce- 
dimus om. Nov. (16) quod velint Nov. (11) Theo- 
dosio A. xvi et Fausto conss. (a. 438) 1, 5, 7 cum Nov. 

(18) B 60, 54, 91. 32 (19) c. 1 contaminata est 


ex TA. 10, 9, 1. 2. 4: iunge TA. 16, 8, 6 (20) con- 
stantius 77. 16, 8, 6, constantinus |SR T^. 16, 9, 2, 
const. PL, constant. € (21) inscriptionem restitui ex 
1, 8, 54, 8 (22) e Const.: in B ita est: πᾶς μὴ Xpi- 
στιανὸς οἰκέτην ἔχων Χριστιανὸν τριάκοντα χρυσοῦ 
καταϑήσει λίτρας τῷ δημοσίῳ, εἰς ἀλευϑυρίάν ἄρπα- 
ξομένου τοῦ oixérov (id est quisquis non Christianus 
servum Christianum habet, triginta auri libras fisco in- 
feret, servo in libertatem erepto) (28) id est: Paga- 
nus et Iudaeus et quisquis non est orthodoxus non pot- 
est Christianum mancipium habere, quia et id liberatur 
et qui id habuit privatis xxx libras solvit 

" B 1, 14, 12 segq. (25) — TA. 16, 10, 4 
(26) si quis aliquid f.h. perpetraverit g.u. sternatur 7i 
cum Nomoc., si aliquid f. h. perpetraverint g. ἃ. sternan- 
tur libri (27) adfligi 74. (28) — ΤᾺ. 10, 10, 9 


aisi adiuti a A i ^ 


i 
| 


E 


-" Ww L LS 


ET 


v 
Wo. uw Y. A 


ἘᾺΝ d 
» D E? ON 
WO VW 


a de- Arii 
LE 


EC 


τ “ὦ 


- 


ΡῈ PAGANIS 


63 


113 


9 'mpp. Arcadius et Honorius 44. Macrobio? 
et Procliano vicario?. Sicut sacrificia prohibemus, 
it& volumus publicorum operum ornamenta servari. 
ac ne sibi aliqua auctoritate blandiantur, qui ea co- 
nantur evertere, si quod rescriptum, si qua lex forte 
praetenditur: abreptae huiusmodi chartae ex eorum 
manibus ad nostram scientiam referantur. D. 1111 
k. Febr. Ravennae Theodoro cons. [a. 399] 
4 *Idem 4.4. Apollodoro proconsuli Africae. Ut 
rofanos ritus iam salubri lege submovimus, ita 
estos conventus civium et communem omnium lae- 
titiam non patimur submoveri. unde absque ullo 
sacrificio atque ulla superstitione damnabili exhiberi 
populo* voluptates secundum veterem consuetudi- 
nem, iniri etiam festa convivia, si? quando exigunt 
Eo vota, decernimus. D. xir "3 Sept. Patavi 

odoro cons. [a. 399] 

9 "Impp. Honorius et Theodosius AA. populo Car- 
thaginiensi. Omnia loca, quae sacris error veterum 
deputavit, *nostrae rei iubemus sociari. quod au- 
tem ex eo iure ubicumque ad singulas quasque per- 
sonas vel praecedentium principum largitas vel nostra 
maiestas voluit pervenire, id in eorum patrimoniis 
aeterna firmitate perduret. ea vero, quae multiplici- 
bus constitutis ad venerabilem ecclesiam voluimus 
weg Christiana sibi merito religio vindicabit. 

. III k. Sept. Ravennae Honorio x et Theodósio v1 
AA. conss. [a. 415] 

6 ?*Idem A4. Asclepiodoto pp. Christianis, qui 
vel vere sunt vel esse dicuntur, specialiter demanda- 
mus, ut ludaeis ac paganis in quiete degentibus 
nihilque!? temptantibus turbulentum legibusque con- 
trarium non audeant manus inferre religionis aucto- 
ritate abusi. nam si contra securos fuerint violenti 
yel eorum bona diripuerint, non ea sola quae abs- 
tulerint, sed convicti in duplum"! quae rapuerint 
1 restituere compellantur. Rectores etiam provin- 
ciarum et officia et principales cognoscant se, si 
non ipsi talia vindicent, sed fieri à popularibus hoc 
permiserint!?, ut eos qui fecerint puniendos. D. v7 
id. Iun. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano 
conss. [a. 423] 

7 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Paila- 
dio pp. Nemo venerantis adorantisque animo de- 
Ταῦτα, quae olim iam clausa sunt, reseret: absit a 
saeculo nostro infandis exsecrandisque simulacris ho- 
norem pristinum reddi, redimiri sertis templorum 
impios postes, profanis aris!? accendi ignes, adoleri 
in isdem thura, victimas caedi, pateris vina libari et 
1 religionis loco existimari sacrilegium. — Quisquis 
autem contra hanc serenitatis nostrae sanctionem 
et contra interdicta sacratissimarum veterum con- 
stitutionum sacrificia exercere temptaverit, apud 
publicum iudicem reus tanti facinoris legitime ac- 
cusetur et convictus proscriptionem. omnium bonorum 
2 suorum et ultimum supplicium subeat. Conscii 


etiam ac ministri sacrificiorum eandem poenam, quae 
in illum fuerit inrogata, sustineant, ut hac legis 
nostrae severitate ^ perterriti metu poenae desinant 
3 sacrificia interdicta celebrare. Quod si vir claris- 
simus rector provinciae post accusationem legitimam 
et post crimen in cognitione convictum tantur sce- 
lus dissimulaverit vindicare, quinquaginta libras auri 
ipse iudex, quinquaginta etiam officium eius con- 
festim fisco nostro inferre cogatur. JD. prid. id. 
INov. Marciano A. cons. [a. 451] 
8 Impp. Leo et Anthemius AA. BDioscoro 

Nemo ea, quae saepius AUN superstitionis homi- 
nibus interdicta sunt, audeat pertemptare, sciens, 
quod crimen publicum committit qui haec ausus 
1 fuerit perpetrare. In tantum autem huiusmodi 
facinora volumus esse resecanda, ut, etiamsi in alieno 
praedio vel domo aliquid tale perpetretur, scientibus 
videlicet dominis, praedium quidem vel domus sa- 
cratissimi viribus aerarii addicetur, domini vero pro 
hoc solo, quod scientes consenserint!5 sua loca ta- 
libus contaminari sceleribus, si quidem dignitate vel 
militia quadam decorantur, amissione militiae vel 
dignitatis nec non rerum suarum proscriptione plec- 
tentur, privatae vero condicionis vel plebeii consti- 
tuti post cruciatus corporis operibus metallorum 
perpetuo deputabuntur exilio. [a. 412?] 
εὐ νιν ἸϑΠροστάττομεν τοὺς ἡμετέρους ἄρ- 
χοντας τούς τε κατὰ τὴν βασιλίδα πόλιν ταύτην καὶ 
κατὰ τὰς ἐπαρχίας διὰ πάσης χωρεῖν προϑυμίας oi- 
κοϑέν ve καὶ παρὰ τῶν ϑεοφιλεστάτων ἐπισκόπων 
τὰ τοιαῦτα διδασκομένους πάντα τὰ τῆς Ἡλληνικῆς 
ϑρησκείας ἀσεβήματα νομέμως ἀναζητεῖν, ὡς ἂν μήτε 
γένοιτο καὶ γενόμενα τιμωροῖτο" ei δὲ ὑπερβαίνει 
τὰς ἐπιχωρίου! ἀρχὰς ἡ τούτων ἐπανόρϑωσις, εἰς 
ἡμᾶς ταῦτα φέρεσϑαι, ὥστε μὴ Ém αὑτοὺς τὴν τῶν 
1 ἁμαρτημάτων αἰτίαν καὶ κίνησιν ἐλϑεῖν. Μηδενὲ 
δὲ ἐξέστω μήτε ἐν διαϑήκῃ μήτε κατὰ δωρεὰν κατα- 
λιεμιπάνειν ἢ διδόναε τε προσώποις ἢ τόποις ἐπὲ συστά- 
ct. v5s vov Ἡλληνισμοῦ δυσσεβείας, εἰ καὶ μὴ τοῦτο 
ἰδικῶς τοῖς τῆς βουλήσεως ἢ διαϑήκης ἢ δωρεᾶς περι- 
ἔχοιτο ῥήμασιν, ἄλλως δὲ σὺν ἀληϑείᾳ καταληφϑῆναι 
2 παρὰ τῶν δικαζόντων δύναται. Τὰ δὲ οὕτω κα- 
ταλιμπανόμενα ἢ δωρούμενα ἀφαιρείσϑω μὲν ἐκείνων 
τῶν προσώπων ἢ τόπων, οἷς δέδοται ἢ καταλέλειπται, 
προσκυρούσϑω δὲ ταῖς «πόλεσιν, ἐν αἷς τὰ τοιαῦτα 
πρόσωπα οἰκεῖ ἢ καὶ ὑφ᾽ ἃς οἱ τοιοῦτοι διάκεινται 
τόποι, ὥστε καϑ' ὁμοιότητα τῶν πολιτικῶν δαπα- 
8 νἄσϑαι προσόδων. Πάντων τῶν ἐπιτιμίων, ὅσα 
παρὰ τῶν προβεβασιλευκότων κατὰ τῆς Ἑλληνικῆς 
ἠπείληται πλάνης ἢ ὑπὲρ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως εἰσ- 
δνήνεκται, κυρίων καὶ βεβαίων διηνεκῶς ὄντων τε 
καὶ διὰ τῆς παρούσης εὐσεβοῦς νομοϑεσίας φυλαττο- 
μένων. 

e. sns ΠΕπειδή τινε εὕρηνται τῇ τῶν 
ἀνοσίων καὶ μυσαρῶν Ἑλλήνων κατεχόμενοι πλάνῃ 
κἀκεῖνα πράττοντες, ἅπερ εἰς δικαίαν ὀργὴν κινεῖ 


(1) — T5. 10,10, 15 (2) pp. Hispaniarum add:t T^. 
(3) quinque provinciarium addit TÀ. (4) — 71. 16,10, 17 
(5) sic Th. cum B, populorum libri (6) si JV TA. cum 
B, om. CR (7) — Th. 16, 10, 20 (8) secundum 
divi Gratiani constituta ins. T7. (9) — 71. 16, 10, 24 
(10) sic Τῇ. cum B, nichil PR, et nichil C (11) in 


in triplum et quadruplum TA. (12) si non ... permi- 
serint| si fieri permiserint TA. (13) sic dett. cum B, 
profanos saeris CE. (14) sic edd., serenitate libri (15) con- 
cesserint Hal. cum B (19) — B 1,1,19: $ 1 ...3 
extant in Nomoc. 6, 8 (17) 2 B 1, 1, 20. Nomoc. 1, 
10. 4, 4. 1 


9 Magistratus nostros tam in hac regia urbe 
quam in provinciis cum summo studio curare iube- 
mus, ut et per se et a religiosissimis episcopis 
ea de re certiores facti in. omnes paganae super- 
stitionis impie(ates ex lege inquirant, ne commit- 
tantur et ut commissa puniantur: quod si earum 
coercitio provincialem potestatem excedat, ea αὐ nos 
referantur, ne in ipsos delictorum causa et inci- 
1 (íamentum redundet. Nemini autem liceat sive 
in testamento sive per donationem quicquam  per- 
sonis vel locis ad sustentandam paganorum impie- 
tatem relinquere, etsi hoc specialiter voluntatis vel 


festamenti vel donationis verbis non contineatur, 


sed alio modo pro vero a iudicantibus deprehendi 
2 possit. uae autem iia relicía vel donaíta 
sunt, illis personis vel locis quibus data vel relicta 
sunt auferantur et competant civitatibus, in quibus 
tales personae habitant vel sub quibus tales loci 
siti sunt, ut ad instar redituum publicorum erogen- 
3 tur. Poenis omnibus, quae ab anterioribus im- 
peratoribus adversus paganum errorem vel in favo- 
rem orthodoxae fidei wntroductae sunt, validis et 
firmis in perpetuum futuris et per praesentem piam 
legislationem custoditis. No 

10 Quoniam nonnulli inventi sunt, qui impiorum 
ac sceleratorum paganorum errore imbuti ea fa- 


r3 604 


DE PAGANIS SACRIFICIS 


τὸν φιλάνϑρωπον ϑεόν, οὐδὲ τὰ περὶ τούτων ἀδιόρ- 
ϑωτα καταλιπεῖν ὑπέστημεν, ἀλλὰ γνόντες, ὡς τὴν 
τοῦ ἀληϑινοῦ καὶ μόνου ϑεοῦ καταλιμπάνοντες πίροσ- 
κύγησιν εἰδώλοις ἀλογίστῳ πλάνῃ ϑυσίας προσέφερον 


, 2 , r$ 


καὶ πάσης ἀνοσιότητος μεστὰς EO ἃς ἐπετέλουν, τοὺς 
μὲν ἤδη ταῦτα ἡμαρτηκοταξβ RH τὸ ἀξιωϑῆναι τοῦ 
ἁγίου βαπτίσματος πρὸβ τὰ é ἐγχϑέντα αὐτῶν ἀμαρ- 
τήματα ἐκδικήσει τῆ; προσηκούσῃ, καὶ ταῦτα φιλαν- 
ϑρωπότερον, ὑπεβάλομεν'. vov δὲ λοιποῦ διὰ τοῦ 
παρόντος νόμου προαγορεύομεν ἅπασιν, ὡς οἱ μὲν 
γενόμενοι Χριστιανοὶ καὶ τοῦ ἁγίου καὶ σωτηριώ- 
δους ἀξιούμενοι καϑ' οἱονδήποτε χρόνον βαπτίσμα- 
τος, εἰ φανεῖεν ἔτι τῇ τῶν Ἑλλήνων ἐμμένοντες 
1 πλάνῃ, τιμωρίαις ἐσχάταις ὑποβληϑήσονται. Ὅσοι 
δὲ μήπω τοῦ προσκυνητοῦ βαπτίσματος ἠξιώϑησαν, 
τούτους προσήκει καταδήλους ἑαυτοὺς ποιεῖν, ἢ κατὰ 
τὴν βασιλεύουσαν ταύτην πόλιν ἢ ἐν ἐπαρχίαις διά- 
γοντας, καὶ προσιέναι ταῖς αἀγιωτᾶάταιβ ἐκκλησίαις ἅμα 
γαμεταιξ καί σαίσε καὶ 7UO.PTU τῷ κατ αὐτους OUXCO 
xai διδάσκεσϑαι τὴν ἀληϑινὴν τῶν Χριστιανῶν 
πίστιν, οὕτω δὲ ἐκδιδαχϑέντας καὶ καϑαρῶς ἀποβα- 
λόντας τὴν προτέραν πλάνην ἀξιοῦσϑαι τοῦ σωτη- 
ριώδους βαπτίσματος, ἢ τούτων ὀλιγωροῦντας εἰδέναι, 
ὡς οὔτε μεϑέξουσί τινος τῶν τῆς ἡμετέρας πολιτείας 
οὔτε οὐσίας κινητῆς ἢ ἀκινήτου κύριοι εἶναι συγχω- 
ηϑήσονται, ἀλλὰ παντὸς ἀφαιρεϑέντες πράγματος 
$ ἐνδείᾳ καταλειρϑήσονται πρὸς τῷ καὶ ταῖς «ouo- 
2 δίέαις toto δῆς ας ποιναῖξ. Πᾶν δὲ μάϑημα 
παρὰ τῶν νοσούντων τὴν τῶν ἀνοσίων Ἑλλήνων 
μανίαν διδάσκεσϑιαι eet cd ὥστε μὴ κατὰ τοῦτο 
προσποιεῖσϑαι αὐτοὺς παιδεύειν τοὺς εἰς αὐτοὺς ἀϑ- 
λίως φοιτῶντας, ταῖς δὲ ἀληϑείαις τὰς τῶν δῆϑεν 
παιδευομένων διαφϑείρειν ψυχάς" ἀλλὰ μηδὲ ἐκ 
τοῦ δημοσίου σιτήσεως ἀπολαύειν αὐτούς, οὐκ ἔχον- 
τας παρρησίαν οὐδὲ ἐκ ϑείων γραμμάτων ἢ πρανγ- 
ματικῶν τύπων» τοιούτου τινὸς ἄδειαν αὑτοῖς ἐκδὲ- 


3 κεῖν. Εἴτε γὰρ ἐνταῦϑά τις εἴτε κατὰ χώραν 
φανείη τοιοῦτος ὧν καὶ μὴ προσδραμὼν ταῖς ἁγιω- 
τάταις ἡμῶν ἐκκλησίαις μετὰ τῶν οἰκείων, ὡς εἴρη- 
ται, παίδων καὶ γαμετῶν, ταῖς προδηλουμέναις ὑπο- 
πεσεῖται ποιναῖβ καὶ τὰς μὲν αὐτῶν οὐσίας ἐκδικήσει 
4 τὸ δημόσιον, αὐτοὶ δὲ ἐξορίᾳ παραδοϑήσονται. Ei 
δέ τις ἐμφωλεύων τῇ ἡμετέρᾳ πολιτείᾳ ϑυσίας ἢ 
καὶ εἰδωλολατρίας ἁμαρτάνων ἁλῷ, οὗτος vois ἐσχά- 
ταις ὑπαχϑήσεται τιμωρίαις, ἃς οἱ Μανιχαῖοι, ταὖ- 
τὸν δὲ εἰπεῖν ἐστί, καὶ Βορβορῖται δικαίως ὑφίσταν- 
ται" καὶ 4 καὶ τούτους ὁμοίους ἐκείνοις εἶναι κρί- 
ὅ Ψόμεν. Κακεῖνο δὲ νομοϑετοῦμεν, ὥστε τὰ τούτων 
τέκνα μικρᾶς ἡλικίας ὄντα ἀφέντα φᾷ καὶ δίχα τινὸς 
ἀναβολῆς τυγχάνειν τοῦ σωτηριώδους βαπτίσματος, 
ὡς τῶν ἤδη τὴν ἡλικίαν προβεβηκότων δεομένων 
τοῦ προσεδρεύειν ταῖς ἁγιωτάταις qeu κατὰ 
τοὺς ϑείουξ κανόνας καὶ τὰς ϑείας ἐκδιδάσκεσϑαι 
γραφάς, οὕτω τε γνησίας ἀντελαμβάνεσϑαι μετανοίας 


καὶ τὴν παλαιὰν ἀποσεισαμένουβ πλάνην τοῦ προσ-᾿ 


κυνητοῦ τυγχάνειν βαπτίσματος" τοῦτον γὰρ τὸν 
τρόπον βεβαίως ἂν δέξαιντο καὶ διαφυλάξαιεν τὴν 
ἀληϑινὴν τῶν ὀρϑοδόξων πίστιν καὶ οὐ πάλιν ἐπὶ 
6 τὴν παλαιὰν μεταβάλοιεν πλάνην. Ὅσοι δὲ ἂν προ- 
φάσει τοῦ στρατείαν ἢ ἀξίωμα ἢ οὐσίαν ἔχειν αὐτοὶ 
μὲν ἐσχηματισμένως προσῆλϑον ἢ προσέ ϑοιεν τῷ 
σωτηριώδει βαπτίσματι, τὰς δὲ αὐτῶν γαμετὰς ἢ 
τοὺς παῖδας ἢ τοὺς ἄλλους τοὺς κατὰ τὸν αὐτῶν 
ὄντας οἶκον ἐπὶ τῆς Ἑλληνικῆς καταλεέψαιεν πλάνης, 
τούτους προστάττομεν δημεύεσϑαί τε καὶ καϑάπαξ 
μὴ μετέχειν τῆς ἡμετέρας πολιτείας, ἀλλὰ καὶ τιμω- 
ίαις ὑποβάλλεσϑαι ταῖς αὐτῶν ἀξίαιθ, ὡς αὐτόϑεν 
ὄντας φανεροὺς μὴ καϑαρᾷ πίστει τοῦ αγίου τυχεῖν 
Ἴ βαπτίσματος. Ταῦτα τοίνυν ἐπὶ τοῖς ἀλιτηρίοις 
Ἕλλησί τε καὶ Μανιχαίοις, ὧν Μανιχαίων μέρος εἶναι 
καὶ Βορβορίτας δεδήλωται, νομοϑετοῦμεν» 5, 


(1 εἷς B, ὑποβάλλομεν Nomoc. (3) sic Nomoc., μηδέν B 
(3) τύπων om. B (4) τοὺς ἄλλους om. ANomoc. 
(5) quod ad tempus attinet, haec constitutio posterior vi- 


detur esse altera i, 5, 18, ubi pagani non Manichaeis, 


sed ceteris haereticis aequantur 


ciunt, quae clementem deum ad iustam iram mo- 
vent, ne ea quidem quae ad hos pertinent inordi- 
naía relinquere passi sumus, sed scientes eos de- 
serta veri et solius dei adoratione simulacris insano 
errore sacrificia obtulisse et sollemnitates omni im- 
pietate refertos celebrasse, eos quidem, qui iam, 
postquam sancto baptismate digni habiti sunt, haec 
commiserint, congruae delictis quorum convicti sunt 
animadversioni, et hoc quidem benignius subieci- 
mus; in futurum autem p praesentem legem omni- 
bus edicimus eos, qui Christani facti et sancto sa- 
lutarique baptismate quoquo tempore digni habiti 
sunt, si adhuc in paganorum errore eos remansisse 
1 apparuerit, ultimo supplicio subiectum iri. Qui 
vero nondum venerando baptismate dignati sunt, 
eos manifestare se oportet, sive in hac regia urbe 
sive in provinciis commorentur, et sacrosanctas ec- 
clesias cum waoribus liberisque et omni domo sub 
ipsis constituto adire et veram Christianorum fidem 

oceri, ita vero edoctos priori errore prorsus 
abiecto salubre baptisma accipere, vel scire, si ea 
parvi aestiment, se omnium quae ad rem publicam 
nosiíram pertinent expertes fore neque eis permitti, 
ut ullius rei mobilis vel immobilis onini flant, sed 
omni re exutos in penuria relinquendos fore, prae- 
terquam quod et competentibus poenis subicientur. 
2 Prohibemus autem, quominus ab iis qui pagano- 
rum insania laborant ulla doctrina doceatur, me 
hac ratione simulent se eos qui miserabiliter eos 
ἐἀε νκῴση μο instruere, re vera autem animas disci- 
pulorum corrumpant: sed nec ullam annonam a 
fisco accipiant, cum mne ex sacris quidem litteris 


vel pragmaticis formis ad eiusmodi aliquid sibi vindi- 
8 candum admittantur. Sive enim hic aliquis 
sive in provinciis talis esse probatus fuerit neque 
ad sacrosanctas ecclesias nostras cum suis, ut dic- 
tum est, liberis et uxore festinet, supra memoratis 


poenis subiacebit et substantias eorum fiscus vindi- | 


4 cabDit, ipsi autem in exilium mittentur. δὲ quis 
autem in re publica nostra se occultans sacrificia vel 
etiam simulacrorum cultum celebrasse deprehendetur, 
is ultimis suppliciis .percelletur , quae Manichaei et, 
quod idem est, Borboritae merito subeunt: nam et 
5 hos similes illis esse iudicamus. — Illud quoque 
sancimus, ut liberi eorum tenerae aetatis statim et 
sine dilatione salubre baptisma accipiant, illi vero, 
qui primam aetatem iam eccesserunt, sacrosanctas 
ecclesias frequentent et in sacris scripturis insti- 
tuantur et sic sincerae paenitentiae se dedant 
et pristino errore reiecto venerabile baptisma acci- 
piant: hoc enim modo firmiter veram orthodoaorum 
fidem suscipiant neque rursus in pristinum errorem 
6 recident. Qui vero ideo militiae dignitatis bono- 
rumve retinendorum gratia ipsi quidem simulate ad 
salubre baptisma accesserunt vel accesserint, uaores 
autem vel liberos vel reliquos, qui in eorum domo 
sunt, in paganorum errore reliquerint, eos bonis 
eau et nostrae rei publicae plane expertes esse iube- 
mus neque non quibus digni sunt poenis subici, cum 
manifestum sit eos non sincera fide sanctum bap- 
Ἴ tisma Roca Haec igitur adversus sceleratos 
paganos et Manichaeos, quorum Manichaeorum par- 
tem et Borboritas esse ostensum est, sancimus. 


* 


| | 
1 
j 
τ 
i 
1 


DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONF. 


65 I 12 


XII! 


DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONFUGIUNT VEL 
IBI EXCLAMANT?, 


1 ?Impp. Arcadius et Honorius AA. Archelao 
praefecto Augustali. ludaei, qui reatu aliquo vel 
debitis fatigati simulant se Christianae legi velle 
coniungi, ut ad ecclesias confugientes evitare possint 
crimina vel pondera debitorum, arceantur nec ante 
suscipiantur, quam debita universa reddiderint vel 
fuerint innocentia demonstrata purgati. D. xv k. Iul. 
Constantinopoli Caesario et Attico conss. [|α. 391] 

2 *Impp. Honorius et Theodosius AA. lovio pp. 
Fideli ac devota? praeceptione sancimus nemini li- 
cere ad sacrosanctas ecclesias confugientes abdu- 
cere: sub hac videlicet definitione, ut, si quisquam 
contra hanc legem venire temptaverit, sciat se ad 
maiestatis crimen ? esse retinendum. D. k. April. Ra- 
vennae Honorio v11t etTheodosio 111 AA. conss. [a. 409] 

9 ἸΑὐτοκράτορες Θεοδόσιος καὶ Οὐαλεντενιανὸς “4.4. 
᾿Αντιόχῳ μεγαλοπρεπεστάτῳ ἐπάρχῳ καὶ ὑπάτῳ. 
᾿Ανεῴχϑωσαν" τοῖς δεδιόσιν οἱ ναοὶ τοῦ μεγάλου ϑεοῦ" 
οὐ γὰρ μόνα τὰ ϑεῖα ϑυσιαστήρια καὶ τὸ εὐκτήριον 
τοῦ vaov! τὸ τετραγώνων τοίχων περιβολῇ τειχιεζό- 

εἰς ἀσφάλειαν συντελεῖν τῶν προσφευγόντων 
ϑεσπίζομεν, ἀλλ᾽ εἴ τε καὶ περαιτέρω τούτου τυγχάνει 
ἄχρε τῶν τελευταίων ϑυρῶν τῆς ἐκκλησίας ',, ἐλέου 
βωμὸν τοῖς προσφυγοῦσιν εἶναι προστάττομεν, ὥστε 
μεταξὺ τοῦ ναοῦ, ὃν τῷ προειρημένῳ τρόπῳ περι- 
πεφράχϑαι διεγράψαμεν, καὶ τῶν qoem μετὰ τοὺς 
δημοσίους τόπους τῆς᾽" ἐκκλησέαβ ρῶν τὰ παρεγ- 
κείμενα "3, εἴτε ἐν οἰκίαις ἢ κήποις ἢ αὐλαῖς ἢ λουτροῖς 
ἢ ἐν στοαῖς τυγχάνει, τοὺς εἰσδύντας πρόσφυγας καϑ' 
ὁμοιότητα τοῦ 4 ναοῦ φυλάττειν" καὶ μηδένα τούτοις "5 
ἱεροσύλους ἐπιβάλλειν χεῖρας, ἵνα μὴ ὃ τοῦτο τολμῶν 


ἐν συμφοραῖς ἑαυτὸν ἰδὼν καὶ αὐτὸς ἐξαιτῶν βοήϑειαν 
1 καταφύγῃ. Τοῦτο δὲ τῶν διαστημάτων στλάτος 
διὰ τοῦτο" συνεχωρήσαμεν, ἵνα μή τινε τῶν ποοσ- 
φευγόντων ἐν τῷ τοῦ ϑεοῦ ναῷ T7 ἐν τοῖς ἀγ.εις 
ϑυσιαστηρίοις μένειν ἢ ἐσθίειν ἢ καϑεύδειν ἢ παννυ- 
χέζειν ἐξῇ, τῶν μὲν κληρικῶν τῆς ϑρησκείας χάριν 
τοῦτο κωλυόντων, τῶν προσφύγων δὲ τῆς εὐσεβείας 
la ἕνεκα φυλαττόντων. Ὅπλα δὲ ἢ ἐν σιδήρῳ ἢ 
ἐν ἑτέρῳ εἴδει ἀμυντηρίον" τοὺς προσφεύγοντας 
οὐδαμῶς ἔχειν ἢ ἐπιφέρεσϑαι ἐντὸς τῆς "5 ἐκκλησίας 
προστάττομεν, οὐ μόνον ἐκ τῶν ϑείων ναῶν καὶ 
ϑυσιαστηρίων, ὡς τὰ λοιπά, ταῦτα κωλύοντες, ἀλλὰ 
καὶ τῶν οἰκημάτων καὶ διαιτῶν καὶ κήπων καὶ λου- 
2 τρῶν καὶ αὐλῶν. καὶ στοῶν. Τοὺς τοίνυν δίχα 
ὅπλων τῷ ἁγίῳ οἴκῳ τοῦ ϑεοῦ καὶ εἰς τὸ ἅγιον 15 
ϑυσιαστήριον ἐν οἱῳδήποτε ἔϑνει ἢ κατὰ ταύτην τὴν 
πόλιν προσφεύγοντας ὑπνοῦν ἐν τῷ ναῷ ἤτοι τῷ 
ϑυσιαστηρίῳ καὶ τροφῆς μεταλαμβάνειν παρὰ τῶν 
κληρικῶν προσήκει κωλύεσθαι ἐκτός τινος ὕβρεως, 
δεικνύντων τὰ διαστήματα ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς 
περιβόλοις διὰ τὴν τῶν προσφύγων ἀσφάλειαν καὶ 
ἡσυχίαν ἀφορισϑέντα καὶ διδασκόντων τιμωρίαν κε- 
φαλικὴν κατὰ τῶν προπετῶς ἐπιόντων αὐτοῖς ogl- 
σϑαι. οἷς ὁ πρόσφυξ εἰ μὴ πείϑει, τότε προτιμάσϑω 
τῆς φιλανϑρωπίας Ὁ ἡ ϑρησκεία καὶ ἐκ τῶν ϑείων 
εἰς τοὺς προλεχϑέντας τύπους χωριζέσϑω ἡ ϑρασύ- 
3 της. Τοὺς δὲ μετὰ ὅπλων τὰς ἁγίας ἐκκλησίας 
καταλαμβάνοντας προηγουμένως μὲν μὴ ποιεῖν τοῦτο 
ὑπομιμνήσκομεν" ἐὰν δὲ ἐν οἷῳδήποτε τόπῳ τῆς ἐκ- 
κλησίας ἢ ἐντὸς τοῦ ναοῦ ἢ περὶ τὸν ναὸν ἢ καὶ ἐκ- 
τὸς τούτου τυγχάνωσιν, παραχρῆμα τὰ ὅπλα αὐϑεντίᾳ 
τοῦ ἐπισκόπου παρὰ μόνων τῶν κληρικῶν αὐστηρό- 
τερον 2) ἀναγκαζομένους ἀποτίϑεσϑαι προστάττομεν, 
διδομένης αὐτοῖς ἐλπίδος καὶ 0gxov??, ὡς τῇ ϑρησκείᾳ 
μᾶλλον ἢ τῇ τῶν ὅπλων ἐπικουρίᾳ ὀχυρωϑήσονται. 


(1) B 1, 1, 48. 5, 1, 11 seqq. (2) vel ibi exel] et cla- 
moribus ibiutuntur Const. (3)— 77.9,45,2 (4) --Ξ T. 
16, 8,19: iunge 1,9,12 et TA. 2, 8,25 (5) deo ins. T7. 
(69) ad mai. crimen 7. mai. crimen Gregorii M. epist. 
13, 45, mai. crimine Ambr. C, mai. criminis ἢ (1) — 7^. 
9, 45, 4, ubi Latinum exemplum praecedit: ὃ 3 est etiam 
in Nomoc. 9, 21: integra constitutio (— Eph.) extat in 
actis synodi Ephesinae (Mansi 5, 431) (8) αὐτοκρά- 
TOQES ... a8. scripsi, idem aa. TÀ., inscr. om. Eph. (9) sic 
Τί... ἀνεῴχϑησαν Eph. cum Parat. ad Const. 1, 3. 4 
(10) τὸ εὐκτήριον τοῦ λαοῦ Eph., τὸν εὐκτήριον ναόν 
Th., oratorium templi rec. Lat. (11) ov τοῖς svÉa- 
σϑαι προῃρημένοις πρῶτον ἐπιβαΐνειν συμβαΐένει ins. 
JEph. cum recensione Latina: quas oratum gestiens po- 
pulus primus ingreditur (12) ἁγέας ins. Eph. (13) ὃν 
τῷ προειρημένῳ ... τὰ παρεγκείμενα)] ov τῶ προειρη- 
μενῶ τροπῶ περιπεφρασϑαι iced vn TQO7UO πε- 
φιπεφραφϑαι διεγραψαμιεν (τροπω st. διεγραψαμεν del. 
manus prima) τῶιν αἀχρὲ τῶν πρῶτον μετα ... ϑυρῶν 


παρερχείμεν (παρεγκείμενον manus secunda) Th., ἔν 
τῷ προειρημένῳ τόπῳ προσφυγὲς διεγράψαμεν καὶ 
τῶι πρώτων μετὰ ... ϑυρῶν τὰ περιεγκείμενα Eph.: 
ut inter templum, quod parietum deseripsimus cinctu, 
et post loca publica ianuas primas ecclesiae quidquid 
fuerit interiacens rec. Lat. (14) ἐνδοτάτου ins. cum 
Ephes. et rec. Lat. (15) τούτοις] εἰς τὸ ἐξωϑεῖσϑ'αι 
τούτους Eph. cum rec. Lat.: ad extrahendos eos (16) δεὰ 
τοῦτο] ἐν καιρῷ τοῦ φόβου εἰς ἄδειαν τοῦ διάγειν, μᾶλ- 
λον δὲ τοῦ περινοστεῖν, φιλανθρώπως Eph. (11) ἐν 
ἑτέρῳ εἴδει ἀμυντήρια (alias ἐν ἑτέρῳ ἀμυντηρίῳ) Eph., 
εν ἐτερῶι αμυντήριου Th.: arma quoque in quovis telo 
ferro vel specie (scrib? debuit in ferro vel quavis teli specie) 
rec. Lat. (18) ἁγέας ins. Eph. (9) ὁσιώτατον Eph. 
(20) πρᾳότητος Eph. (21) αὐστηρότερον Cuiacius ad 
rec. Lat.: a solis clericis severius conveniri, 7 αυστηροτε- 
oov Th., καὶ αὐστηρότερα ὑπὲρ τῆς αὐτῶν σωτηρίας 
Eph., om. ΪΝΝοπηιοο. (22) ϑάρσους Eph. 


9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. 4η- 
tiocho magnificentissimo praefecto et consuli. α- 
feant magni dei templa timentibus: non enim sacra 
altaria sola et oratorium templi, Eon quadripertito 
parietum. saeptu cinctum est, ad tuitionem confu- 
gientium sancimus esse T μὰς teo sed et si quid 
ultra hoc eaxtat usque ad. extremas fores ecclesiae, 
confugientibus aram salutis esse praecipimus, ut 
quod inter templum, quod praedicto modo circum- 
saepiri iussimus, et primas fores ecclesiae post 
loca publica interiaceat, sive in domibus sive in hortu- 
ls sive in atriis sive in balneis sive in porticibus con- 
sislat, ingressos conf'ugas (interioris ) templi vice tuea- 
tur: neu quisquam his sacrilegas manus immittat, ne 
qui hoc ausus sit, cum se ipsum in discrimine videat, 
1 et ipse ad expetendam opem confugiat. Hanc 
autem spatü latitudinem ideo indulsimus, ne cui 
confugarum in dei Fu vel in sacris altaribus 
manere vel vesci vel dormire wel pernoctare ü- 
ceat: clericis religionis gratia hoc vetantibus, con- 
la fugis pietatis causa id servantibus. Arma quoque 

" 


in ferro vel in quavis teli specie confugas minime 
tenere. vel adferre in ecclesias praecipimus: quae 
ut reliqua non modo a sacris templis et altaribus, 
sed etiam a domibus cellulis hortulis balneis atriis 
2 porticibus prohibemus. Proinde ii, qui sine armis 
ad sacram dei domum et sacrum: altare usquam gen- 
tium sive in hac urbe confugiunt, quominus dormiant 
in templo vel altari vel cibum capiant, absque ulla in- 
iuria prohiberi convenit a clericis, qui spatia in eccle- 
siasticis saeptis eorum tuitioni et securitati definita 
demonsírent ac doceant capitalem poenam in eos pro- 

ositam esse, qui temere locis illis appropinquent. qui- 
us si CON ga non obtemperat, humanitati religio 
praefer. est et a sacris ad praefatos locos temeri- 
ὃ (as removenda. Eos vero, qui cum armis sacras 
ecclesias occupant, ne hoc faciant, praemonemus. 
quod si in quovis ecclesiae loco sive infra templum 
sive circa templum sive etiam extra hoc sint, sía- 
tim eos, ut arma deponant, auctoritate episcopi a 
solis clericis severius conveniri praecipimus, daía 
eis fiducia et iuramento, quod religione magis quam 

9 


I 12 


66 


DE HIS QUI AD. ECCLESIAS CONF. 


A "Eày δὲ τῇ ἐκκλησιαστικῇ φωνῇ ὑπομνησϑέντες 
ustà τοσαύτας καὶ τηλικαύτας παραγγελίας τὰ ὅπλα 
μὴ ἀποϑῶνταε, ἐξευμενισϑείσης τῆς ρησκείαξ παρά 
τε τῆς ἡμετέραβ γαληνότητος καὶ τῶν ἐπισκόπων τῷ 
ϑεῷ τῆς ἀπολογίας δοθείσης, ἐνόπλων εἰσπεμφϑεν- 
vov ἀποσπασϑήσονταε καὶ πάσαις ταῖς co 
5 ὑποβληϑήσονται. Οὐ μὴν δίχα γνώμης ἢ κελεύ- 
σεως τοῦ ἐπισκόπου! καὶ ἡμῶν τῶν τὸ δικαστῶν 
τῶν κατὰ τὴν δεῖνα πόλεν xal? ὁπουδήποτε τυγχα- 
νόντων τὸν ὡπλισμένον ἐκ τῶν ἐκκλησιῶν χρὴ παρα- 
δίδοσθαι, ἵνα μή, πολλοῖς κατὰ τῶν ἀϑλέων τοιαύτης 
ἀδιαφόρως ἐξουσίας δοϑιείσης, σύγχυσίς τις ἐκ τούτου 
γίνεσϑαι μέλλῃ καὶ ταραχή. D. x k. April. Constan- 
tinopoli Basso et Antiocho conss.? [a. 431] 

4 *[dem AA. Hierio* pp. Si servus cuiusquam 


ecclesiam altariave armatus nullis hoc suspicantibus: 


inopinatus inruerit, exinde protinus abstrahatur vel 
certe continuo domino vel ei, unde eum tam furiosa 
formido proripuit, indicetur eique mox abstrahendi 
1 copia non negetur. Sed si armorum fiducia re- 
sistendi animos insania impellente conceperit, abri- 
piendi extrahendique? eum domino, quibus potest id 
efficere viribus, concedatur. quod si illum etiam con- 
fici! in concertatione pugnaque contigerit, nulla erit 
eius noxa nec conflandae criminationis* relinquetur 
occasio, si is, qui ex statu servili in hostilis et ho- 
micidae condicionem transiliit?, occisus sit. J.v k. 
April. Constantinopoli Valerio et Aetio conss. [a. 432] 

o Imp. Marcianus A. ad populum. Denuntiamus 
vobis omnibus, ut in sacrosanctis ecclesiis et in aliis 
quidem venerabilibus locis, in quibus cum pace et 
quiete vota competit celebrari, abstineatis omni sedi- 
tone. nemo conclamationibus utatur, nemo moveat 
tumultum aut impetum committat vel conventicula 
collecta multitudine in qualibet parte civitatis vel 
vici vel cuiuscumque loci colligere aut celebrare co- 
netur. nam si quis aliquid contra leges à quibus- 
dam. sibi existimet perpetrari, liceat ei adire iudicem 
et legitimum postulare praesidium. sciant sane om- 
nes, quod, si quis contra huius edicti normam aut 
agere aliquid aut seditionem movere temptaverit, 
ultimo supplicio subiacebit. D. 177 id. lul. pennis 
iinopoli Marciano A. cons. . [a. 451] 

6 "ILnp. Leo A. Erythrio pp. Praesenti lege de- 
ternimus per omnia loca valitura (excepta hac urbe 
regia, in qua nos divinitate propitia degentes, quo- 
tiens usus exegerit, invocati singulis causis atque 
personis praesentanea constituta praestamus) nullos 
penitus euiuscumque condicionis de sacrosanctis ec- 
clesiis orthodoxae fidei expelli aut tradi vel pro- 
trahi confugas nec pro his venerabiles episcopos 
aut religiosos oeconomos exigi, quae debeantur ab 
eis: qui hoc moliri aut facere aut nuda saltim cogi- 
tatione atque tractatu ausi fuerint temptare, capi- 
tali et ultima supplicii animadversione plectendi 
sunt. ex his ergo locis eorumque finibus, quos an- 
teriorum legum praescripta sanxerunt, nullos expelli 
aut eici aliquando. patimur nec in ipsis ecclesiis re- 
verendis ita quemquam detineri atque constringi. ut 
ei aliquid aut victualium. rerum aut vestis negetur 
1 aut requies. Sed si quidem ipsi refugae appa- 
rent publice et se in sacris locis offerunt quaeren- 


LÀ 


tibus conveniendos, ipsi, servata locis reverentia, 
iudicum quibus subiacent sententiis moneantur, re- 
sponsum daturi, quale sibi quisque perspexerit ' 
2 convenire. Quod si in finibus ecclesiasticis lati- 
tant, religiosus oeconomus seu defensor ecclesiae 
vel!! certe, qum his negotiis commodiorem auctori- 
tas episcopalis elegerit, reconditam latentemque per- 
sonam decenter sine ullo incommodo monitus, intra 
3 fines ecclesiae si invenitur, praesentet. Cum au- 
tem monitus fuerit in publico privatove contractu 
actione civili, in eius sit arbitrio sive per se seu, si 
magis elegerit, instructo sollemniter procuratore di- 
recto in eius iudicis, cuius pulsatur sententiis, exa- 
4 mine respondere. Sed si hoc facere detractat 
aut differt, iudiciorum legumque solitus ordo serve- 
tur. itaque si res immobiles possidet, post edicto- 
rum sollemnia sententia!? iudicantis usque ad mo- 
dum debiti bonorum eius sive praediorum traditio 
5 seu venditio celebretur. Quod si res mobiles 
habet easque extra terminos occultat ecclesiae, sen- 
tentia iudicantis et exsecutoris sollicitudine perqui- 
sitae, quocumque occultantur, erutae pro aequitatis 
tramite modoque debiti publicis rationibus privatis- 
6 que proficiant. Sane si intra fines habentur ec- 
clesiae vel apud quemlibet ex clericis absconditae 
sive depositae fuisse firmantur, studio et providentia 
viri reverentissimi oeconomi sive defensoris ecclesiae 
diligentia inquisitae quolibet modo ad sacrosanctam 
ecclesiam pervenientes proferantur, ut pari aequi- 
tatis ordine ex isdem bonis fisco vel rei publicae 
sive creditoribus et quibuscumque iustis petitoribus 
1 ad modum debiti consulatur. Sicubi depositae 
vel commendatae dicuntur, inquirendi tantam volu- 
mus esse cautelam ?, ut, si sola suspicatione apud 
aliquem adserantur absconditae, de sua etiam con- 
scientia satisfacere auctoritate venerabilis antistitis 
8 iubeatur. Adicientes, quod ea, quae de princi- 
palibus personis decrevimus, etiam '^ in fideiussorum 
sive mandatorum seu rerum ad eos pertinentium vel 
familiarium et sociorum vel participum et omnino 
in isdem causis obnoxiorum personis praecipimus 
observari, scilicet si ipsos quoque secum confugae 
intra ecclesiarum terminos habere voluerint, ut ex 
eorum quoque bonis publica debita privataque sol- 
vantur et per eos rerum ubicumque depositae sunt 
procedat inquisitio. et haec quidem de ingenuis 
9 (5) liberisque personis. Sane si servus aut colo- 
nus vel adscripticius, familiaris sive libertus et huius- 
modi aliqua persona domestica vel condicioni sub- 
dita conquassatis rebus certis atque subtractis aut. 
se ipsum furatus ad sacrosancta se contulerit loca 
statim ἃ 5. religiosis oeconomis sive defensoribus, ubi 
primum hoc scire potuerint, per eos videlicet ad 
uos pertinent, ipsis praesentibus pro ecclesiastica 
isciplina et qualitate commissi aut ultione compe- 
tenti aut intercessione humanissima procedente, re- 
missione veniae et sacramenti interveniente securi 
ad locum statumque proprium revertantur, rebus, 
quas secum habuerint, reformandis. diutius enim 
eos intra ecclesiam non convenit commorari, ne 
patronis seu dominis per ipsorum absentiam obsequia 
iusta denegentur et ipsi per incommodum ecclesiae 


(1) 7 ins. Eph. (2) καί Th., ἢ καί Eph., vel rec. Lat. 
(3) basso et antiocho conss. scripsi ex more compilato- 
rum, antiocho voc. cons. et qui fuerit nuntiatus 7À.: in Eph. 
subscribitur dies, quo lez proposita est, scil. VII id. Mai. 
annieiusdem (4) T^h.9,45,5 (8) sic Th., hemerio SS, 
imerio C, erminio AE (6) abripiendi extrahendique 
C, eripiendi extrahendique A, abripiendique 77. (1) δὶς 
TA^., configi libri (8) sic MT^., conflandi eriminis CZ 


(9) fransiliit M, prosiluit C, transilivit 10, transivit T^. 
(93) iunge 1,3, 27. 9, 30, 2. (10) prospexerit libri (11) vel 
Μὴ cum Const, om. PCRM"^ — (12) sollemnia sententia 
scripsi auctoritate B, solemnia et sententiam P, solem- 
nium citationem sententia CA (13) inquirendi tantam 
v. e. cautelam A^, inquirenda tantum v. e. cautela PLC, 
inquirendi tanta v. e. tutela 106 (14) etiam R^ cum 
B, om. PCR? (15) ἃ ^ cum. B, om. PCR? 


4 armorum praesidio muniantur. Sin autem ec- 
clesiastica voce moniti post tot tantasque denuntia- 
tiones arma non deponant, placata religione et a 
nostra serenitate et ab episcopis excusatione deo 
reddita armatis intromissis abstrahentur et omnibus 


5 casibus subdantur. Sed neque absque sententia 
vel iussione episcopi et nostra iudicumque qui in hac 
urbe vel ubicumque sunt armatum ab ecclesiis oportet 
abstrahi, ne, si multis passim talis licentia adversus mi: 
seros detur, confusio ac perturbatio ea ez re oriatur, 


| 


DE HIS QUI IN ECCL. MANUM. 


67 


1/12. 19. 13 


10 (6) egentium et pauperum alantur expensis. Inter 
haec autem, quae sedulo ad religiosi oeconomi sive 
defensoris ecclesiae sollicitudinem curamque respi- 
ciunt, erit etiam illud observandum, ut singulorum 
intra ecclesias confugientium personas causasque 
incessanter conquirant, denique iudices vel eos, ad 
quos causae et personae pertinent, instantius in- 
struant, ut! aequitatis convenientiam diligentius ex- 
sequantur. 2. prid. k. Mart. Constantinopoli Leone 
NON NNMNOE LI LL ] [a. 466] 

7 "Ὁ ἔχων ἀγωγὴν ἢ πρᾶγμα πρός τινα μὴ ϑόορυ- 
βείτω τὰς ἐκκλησίας δὲ ἑαυτοῦ ἢ δε ἑτέρου, à LAG 
προσίτω vois ἄρχουσιν. εἰ δὲ τοῦ βασιλέως ἐπὶ &nao- 
τήμασε χρήζει, διὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου αὐτὸν διδα- 
σκέτω. ὁ δὲ παρὰ ταῦτα ποιῶν σωφρονίζεται. 

8 Ὁσάκις ἐξ ἔϑους κατὰ τὰς μεγάλας ἑορτὰς ἔν τῇ 
ἁγιωτάτῃ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ ἢ καὶ ἐν ἄλλαις ἐκκλησίαις 
γύροΐεμεν, ἐπιτρέπομεν τῷ ἐνδοξοτάτῳ ἡμῶν κοιαί- 
στωρι τὰς αἰτήσεις τῶν δεομένων δέχεσϑαί τὸ καὶ 
1 εἴβ ἡμᾶς φέρειν. Ὁ δὲ ταραχαῖς ἢ ἐκβοήσεσε χρώ- 
μενος κατὰ τὸν τῶν ἑορτῶν καιρὸν ἐν τῇ μεγάλῃ 
ἐκκλησίᾳ ἢ καὶ ἐν ἄλλαις ἐκκλησίαις ἐκπεσεῖται μὲν 
εὐθέως τοῦ πράγματος, κἂν εὔλογον ἔχειν τε δόξειεν, 


ἐκβληϑήσεται δὲ παρὰ τοῦ ἐπάρχου καὶ τιμωρίαις 


2 ὑποβληϑήσεται. Δυνατὸν δὲ πρόσωπον δεδιὼς 
^ - , 6 - , - 

διὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἡμῖν προσίτω ἢ τῶν ἐκκλησι- 

εκδίκων 


ΧΙΠ." 
DE HIS QUI IN ECCLESIIS MANUMITTUNTUR. 


1 Zmp. Constantinus A. ad Protogenem episcopum. 
Iam dudum placuit, ut in ecclesia catholica liber- 
tatem domini suis famulis praestare possint, si sub 
adspectu plebis adsistentibus Christianorum antisti- 
tibus id faciant, ut m facti memoriam vice 
actorum interponatur qualiscumque scriptura, in qua 
ipsi viee testium signent. unde ἃ vobis quoque 
ipsis non immerito dandae et relinquendae sunt li- 
bertates, quo quis vestrum pacto voluerit, dummodo 
vestrae voluntatis evidens appareat testimonium. 7). ΤΙ 
id. Iun. Sabino et Rufino conss. [a. 316] 

2 5Ídem 4. Osio*. Qui religiosa mente in eccle- 
siae gremio servulis suis meritam concesserint liber- 
tatem, eandem eodem iure donasse videantur, quo 
civitas Romana sollemnitatibus decursis dari consue- 
vit. sed hoec dumtaxat his, qui sub adspectu an- 
tistitum dederint, placuit relaxari. clericis autem 
amplius concedimus, ut, cum suis famulis tribuunt 
libertatem, non solum in conspectu ecclesiae ac re- 
ligiosi populi plenum fructum libertatis concessisse 
dicantur, verum etiam cum postremo iudicio dede- 


rint libertates seu nibus verbis dari praece- 
perint, ita ut ex die publicatae voluntatis sine ali-- 
quo iuris teste vel interprete competat directa ]i- 
bertas. JD. xiii k. Mai. Crispo 11 et Constantino 11 


conss. [a. 321] 


XIII.* 


DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS PRINCIPUM 
ET EDICTIS. 


1 ?*Imp. Constantinus A. Septimio'? Basso pu. 
Inter aequitatem iusque interpositam interpretatio- 
nem nobis solis et oportet et licet inspicere. D. rr: 
non. Dec. Sabino et Rufino conss. [a. 316 

2 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. a 
senatum '*. Quae ex relationibus vel suggestionibus 
iudicantium per consultationem in commune floren- 
tissimorum sacri nostri palatii procerum auditorium 
introducto negotio statuimus vel quibuslibet corpo- 
ribus aut legatis aut provinciae vel civitati vel cu- 
riae donavimus, nec generalia iura sint, sed leges 
fiant his dumtaxat negotiis atque personis, pro qui- 
bus fuerint promulgata, nec ab aliquo retractentur: 
notam infamiae subituro eo, qui vel astute ea inter- 
pretari voluerit vel impetrato impugnare rescripto, 
nec habituro fructum per subreptionem eliciti: et 
iudices, si dissimulaverint vel ulterius litigantem 
audierint vel aliquid allegandum admiserint vel sub 
quodam ambiguitatis colore ad nos rettulerint, tri- 
ginta librarum auri condemnatione plectendi sunt 13, 
D. viii id. Nov. Ravennae Theodosio xit et Valen- 
liniano II AA. conss. [a. 426] 

9 "Idem AA. ad senatum??. Leges ut generales 
ab omnibus aequabiliter in posterum observentur, 
quae vel missa'^ ad venerabilem coetum oratione 
conduntur vel inserto edicti vocabulo nuncupantur, 
sive eas nobis spontaneus motus ingesserit sive pre- 
catio vel relatio vel lis mota legis occasionem postu- 
laverit. nam satis est edicti eas nuncupatione cen- 
seri vel per omnes populos iudicum programmate 
divulgari vel expressius contineri, quod principes 
censuerunt ea, quae in certis negotiis statuta sunt 
1 similium quoque causarum fata componere. Sed 
et si generalis lex vocata est vel ad omnes iussa 
est pertinere, vim obtineat edicti; interlocutionibus, 
quas in uno negotio iudicantes protulimus vel postea 
proferemus, non in commune praeiudicantibus, nec 
his, quae specialiter quibusdam concessa sunt civi- 
tatibus vel provinciis vel corporibus, ad generalita- 
tis observantiam pertinentibus. |J. vir; id. Nov. 
Kavennae Theodosio xir: et Valentiniano 11 AA. 
COnss. [a. 426' 


(1) ut cum Graecis, et P, om. C (2) 2 Const.: in 
B 5,1, 15 est: μηδεὶς ταραχὰς εἰς εὐκτηρίους οἴκους 
ἐκβοῶν ποιείτω, ἀλλὰ τοῖς ἄρχουσι προσίτω ἢ διὰ 
ἀρχιεπισκόπου τῷ βασιλεῖ" τὴν σφοδροτάτην ἐννοῶν 
τιμωρίαν ὁ τὸν παρόντα vouov σ“ταραβαΐνων (id est: 
nemo strepitum in oratoriis elamando faciat, sed rectores 
adeat vel imperatorem per archiepiscopum. acerbissimam 
poenam incurret, qui praesentem legem violat) (8) — B 5, 
1,16: in Const. est: 0 τοῦ βασιλέως εἰς τὴν μεγάλην ἐκκλη- 
σίαν ἐν ἑορτῇ προϊόντος ἐκβοήσεσιε χρώμενος ἐκπέπτει 
τοῦ πράγματος καὶ διὰ τοῦ ἐπάρχου ἐκβαλλόμενος 
σωφρονίζεται. ὁ δὲ διὰ δυνατὸν πρόσωπον τῇ ἐκ- 
κλησίᾳ προσφεύγων διδασκέτω τὴν βασιλείαν διὰ τοῦ 
πατριάρχου καὶ τῶν ἐκκλησιεκδίκων (id est: qui im- 


peratore festo die magnam ecclesiam ingresso exclama- 
tionibus utitur, ἃ praefecto eiectus castigatur. qui 
autem propter potentem personam ad ecclesiam con- 
fugit, imperatorem per patriarcham vel ecelesiarum de- 
fensores edoceat) (4) B 48, 14 (5 T^. 4, 1, 1 
(6) episcopo add. T^. (1) sic dett. Τῇ. Const., recta CR 


(8) B 2, 6, 6 segg. — Cf. Dig. 1, 3. 4 (9) — TA. 
1, 2,3 (10) Septimio 77, om. libri (11) iungendae sun: 
€.2.,9 A ERU, 1.1, 235,5 15. 1,4, 8: cf. etiam 


6,55,11 et quae ibi laudantur (12) urbis Romae addit 
Th.1,4,3 (13) B haec vertunt, quasi esset iudice si dissi- 
mulaverit v. u. l. audierit v. a. allegandum admiserit 
V. 5. 4. ἃ. eolore ad nos rettulerit t. 1. a. c. plectendo 
(14) missae C^ cum B 


XIL 7 Qui actionem aut controversiam adversus 
aliquem habet, in ecclesiis strepitum non faciat vel 
ipse vel per alium, sed adeat rectores. si vero 
imperatore in. crüninibus opus habet, per archiepis- 
copum ewm doceat. qui contra facit, punitur. 

Quotiens ex more magnis diebus festis sacro- 
sunctam magnam ecclesiam vel etiam reliquas eccle- 
sias ingredimur, gloriosissimo  quaestori nostro 


mandamus, ut postulationes supplicantium et acci- 
1 piat et nos ila Qui autem tumultu clamo- 
M festis. diebus in magna ecclesia vel etiam 
in reliquis ecclesiis utitur, confestim causa cadet, 
etiamsi iure munitus videatur, eicietur autem a prae- 
2 fecto et poenis subdetur. Qui vero potentem per- 
sonam (imet, per archiepiscopum | vel. ecclesiarum 
defensores nos adeat. 
9* 


| 14. 15 


68 


DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS 


4 !Idem 4A. ad. Volusianum pp. Digna vox ma- 
iestate regnantis legibus alligatum se principem pro- 
fiteri: adeo de auctoritate iuris nostra pendet aucto- 
ritas. et re vera maius imperio est submittere legi- 
bus principatum. et oraculo praesentis edicti quod 
nobis licere non patimur indicamus. 0). 111 id. lun. 
Ravennae Florentio et Dionysio conss. [a. 429] 

b "Iden AA. Florentio pp. Non dubium est 
in legem committere eum, qui verba legis amplexus 
contra legis nititur voluntatem: nec poenas insertas 
legibus evitabit, qui se contra iuris sententiam 
scaeva praerogativa verborum fraudulenter excusat. 
nulum enim pactum, nullam conventionem, nullum 
contractum inter eos videri volumus subsecutum, qui 
1 contrahunt lege contrahere prohibente. Quod ad 
omnes etiam legum interpretationes tam veteres quam 
novellas trahi generaliter imperamus, ut legis latori, 
quod fieri non vult, tantum prohibuisse sufficiat, ce- 
tera quasi expressa ex aps liceat voluntate colli- 
ere: hoc est ut ea quae lege fieri prohibentur, si 
fuerint facta, non solum inutilia, sed pro infectis 
etiam habeantur, licet legis lator fieri prohibuerit 
tantum nec specialiter dixerit inutile esse debere 
quod factum est. sed et si quid fuerit subsecutum 
ex eo vel ob id, quod interdicente lege factum est, 
. illud quoque cassum atque inutile esse praecipimus. 
2 (1) Secundum praedictam itaque regulam, quam 
ubique? servari factum lege prohibente censuimus, 
certum est nec stipulationem eiusmodi tenere nec 
mandatum ullius esse momenti nec sacramentum ad- 
mitti. JD. vir id. April. Constantinopoli Theodosio 
A. xvil et Festo conss. [a. 439] 

Idem AA. Florentio pp. Quod favore quo- 
rundam constitutum est, quibusdam casibus ad lae- 
sionem eorum nolumus inventum videri. 2), Kk. 4ug. 
Theodosio A. xvi1 et Festo conss. [a. 439] 

7 Idem AA. Cyro pp. et consuli designato. Leges 
et constitutiones futuris certum est dare formam 
negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi no- 
minatim etiam de praeterito tempore* adhuc pen- 
dentibus negotiis cautum sit. JD. non. April. Constan- 
tinopoli Valentiniano A. v et Anatolio conss.  [a. 440] 

8 idem 4.4. ad senatum. Humanum esse proba- 
mus, si quid de cetero in publica vel in privata 
causa emerserit necessarium, quod formam genera- 
lem et antiquis legibus non insertam exposcat, id 
ab omnibus antea tam proceribus nostri palatii 
quam gloriosissimo coetu vestro, patres conscripti, 
tractari et, si universis tam iudicibus quam vobis 
placuerit, tune allegata? dictari et sic ea denuo 
collectis omnibus recenseri et, cum omnes consen- 
serint, tunc demum in sacro nostri numinis consisto- 
rio recitari, ut universorum consensus nostrae sere- 
1 nitatis auctoritate firmetur. Scitote igitur, patres 
conscripti, non aliter in posterum legem a nostra 
clementia promulgandam, nisi supra dicta forma fue- 
rit observata. bene enim cognoscimus, quod cum 
vestro consilio fuerit ordinatum, id ad beatitudinem 
nostri imperii et ad nostram gloriam redundare. JD. xvr 
k. Nov. Aetio 111 et Symmacho conss. [a. 446] 

9 SImpp. Valentinianus et Marcianus AA. ad 
Palladium pp. Leges sacratissimae, quae constrin- 
gunt omnium vitas, intellegi ab omnibus debent, ut 
universi praescripto earum manifestius cognito vel 
inhibita declinent vel permissa sectentur. si quid 
vero in isdem legibus latum fortassis obscurius fue- 
rit oportet id imperatoria interpretatione patefieri 


duritiamque legum nostrae humanitati incongruam 
emendari. D. prid. non. April. Constantinopoli 
Aetio et Studio wv. cc. conss. [a. 454] 

10 [““ὐτοκράτορες “έων καὶ ᾿νϑέμιος A À.]" 
Πάντες κατὰ τοὺς νόμους πολιτευέσϑωσαν, κἂν 

εἰ τῷ ϑείῳ διαφέροιεν οἴκῳ. 

D. vi id. Febr. Anthémio A. 11 cons. [a. 465] 
11 Impp. Leo et Zeno 44. Cum de novo iure, 
quod inveterato usu non adhuc stabilitum est, dubi- 
tatio emergat, necessaria est tam suggestio iudican- 
tis quam sententiae principalis auctoritas. JD. x k. 
Mai. Leone iuniore A. cons. [a. 414] 
12 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Si im- 
perialis maiestas causam cognitionaliter examinave- 
rit et partibus cominus constitutis sententiam dixerit, 
omnes omnino iudices, qui sub nostro imperio sunt, 
sciant hoc esse legem non solum illi causae, pro 
1 qua producta est, sed ommibus similibus. Quid - 
enim maius, quid sanctius imperiali est maiestate? 
vel quis tantae superbiae fastidio tumidus est, ut 
regalem sensum contemnat, cum et veteris iuris 
conditores constitutiones, quae ex imperiali decreto 
processerunt, legis vicem obtinere aperte dilucideque 
2 (1) definiunt? Cum igitur et jns in veteribus 
legibus invenimus dubitatum, si imperialis sensus 
legem interpretatus est, an oporteat huiusmodi re- 
giam interpretationem obtinere, eorum quidem vanam 
scrupulositatem ? tam risimus quam corrigendam esse 
3 censuimus. Definimus autem omnem imperatoris 
legum interpretationem sive in precibus sive in iudi- 
ciis sive alio quocumque modo factam ratam et in- 
dubitatam haberi. si enim in praesenti leges con- 
dere soli imperatori concessum est, et leges inter- 
41 pretari solum dignum imperio esse oportet. Cur 
autem ex suggestionibus procerum, si dubitatio in 
litibus oriatur et sese non esse idoneos vel suffi- 
cientes ad decisionem litis illi existiment, ad nos de- 
curritur et quare ambiguitates iudicum, quas ex le- 
gibus oriri evenit, aures accipiunt nostrae, si non a 
nobis interpretatio mera procedit? vel quis legum 
aenigmata solvere et omnibus aperire idoneus esse 
videbitur nisi is, cui soli legis latorem esse con- 
5 cessum est?  Explosis itaque huiusmodi ridicu- 
losis ambiguitatibus tam conditor quam interpres 
legum solus imperator iuste existimabitur: nihil hac 
lege derogante veteris iuris conditoribus, quia et eis 
hoc maiestas imperialis permisit. Zecitata septimo. 
milliario urbis Constantinopolitanae in novo con- 
sistorio palatii Iustiniani. .D. 111 k. Nov. Decio vc. 
cons. [«. 529] 


XV. 
DE MANDATIS PRINCIPUM. 


1 ''Zmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. ad Eusignium pp." Si quis adserat cum 
mandatis nostris se venisse !? secretis, omnes sciant 
nemini quicquam, nisi quod scriptis probaverit, esse 
credendum nec ullius dignitate terreri, sive ille tri- 
buni sive notarii sive comitis praeferat!'* dignita- 
tem 18, sed sacras nostras litteras esse quaerendas. 
D. xvi k. Iul. Veronae. accepta prid. k. Aug. Me- 
robaude 11 et Saturnino conss. [a. 383 

2 [«ὐτοκράτορες "ovovivos καὶ ᾿Ιουστινιανὸς A A.)! 

U Θεσπίζομεν μηδένα τῶν ἐνδοξοτάτων ἡμῶν 
ἀρχόντων μεγίστων ἢ μέσων ταῖς οἰκείαις ἐγγρά- 
φειν ψήφοις, ὡς ϑείῳ ῥήματε προσετάξαμεν ἀγώ- 


(1) cf. 11,11,ῦ5 (45) — Nov. Theod. 9: iunge 4, 65,30 
(2) Orientis et ex consule addit Nov. (3) non ins. P*C 
(4) praeterito tempore del. Mommsen (5) sic edd., 
legata libri nostri (6) — Nov. Marc.4: iunge 5,5,1 
(1) inscriptio ex subscriptione restituta est (8) — B2, 
6,15 (9) sic PC, subtilitatem E (10) B 2,6,18.19. — 


Cf Dig. 1,4 (t1) z£» TA. 1,5,1 
Africae rectius Τῇ. (13) venire TÀ. (44) sic T^., pro- 
ferat libri ^ (15) potestatem T^. (16) inscriptio resti- 
tuta est ex Nov. 124 c. 4 (11) — .B2,6,19: quae utrum 
indicis sint an ipsa constitutionis verba, non constat. 


(12) proconsulem 


XIII, 10 Omnes secundum leges vivant, etiamsi 
ad sacram domum pertineant. 
XV,2 Inpp. Iustinus et Iustinianus AA. Sancimus, 


ne quis clarissimorum nostrorum | magistratuum 
maacimorum vel mediorum in sententiis suis adscri- 
bat nos sacro afatu praecepisse, ut aliquis in ius 


69 I 15. 16. 17 


DE SENATUS CONSULTIS 


, AME ΔΑ, δ , £ » x 

γέμον γενέσϑαι τινὰ ἢ θιάξιμον ἢ ἄλλο τι yr 

uGÜTva. τῶν ὅσα πράττεται παρ᾽ αὑτοῖς, πλὴν 
ὅσον ἐν ταῖς τῶν δικαστῶν ἢ συνδικαστῶν δό- 
σεσιν ὀρϑῶς φέρεσϑαι τὰς ψήφους τὰς μνημονευ- 
οὐσας ἄγραφον ἡμετέραν γεγενήῆσϑαι ϑείαν κέ- 
λευσιν τὸν δικαστὴν διδοῦσαν ἢ συνδικαστήν" 
ι Ὡσαύτως καὶ τὸν ἐνδοξότατον κοιαίστωρα τοῦ 
ϑείου ἡμῶν παλατίου καὶ τοὺς περιβλέπτους ῥε- 
φερενδαρίους τῆς ἡμετέρας εὐσεβείας ὀρϑῶς τὴν 
ἄγραφον ἡμῶν ϑείαν κέλευσιν τὴν γενομένην ἐπὶ 
τοῖς προσιοῦσιν καὶ δικαστὴν ἤτοι συνδικαστὴν 
αἰτοῦσιν ἢ ἄλλο τι τῶν εἰς τὰς δίκας τεινόντων 
διὰ καταϑέσεω! παρασκευάζειν γίνεσϑαι φανε- 


ράν" ἐπὶ τούτῳ γὰρ δὴ καὶ μόνῳ τὴν "6 

ἀγράφου κελεύσεως μνήμην γίνεσϑαε συγχῶ- 

ροῦμεν !. [«. 921] 
XVI? 


DE SENATUS CONSULTIS. 


1 Imppp. ValentinianusTheodosius et Arcadius AAA. 
ad senatum. Quamvis consultum senatus perpetuam 
per se obtineat firmitatem, tamen etiam nostris le- 
gibus idem prosequimur adicientes, ut, si quisquam 
speciali supplicatione eliciendum aliquod rescriptum 
temptaverit, ut transire ei formam liceat statutorum, 
tertia patrimonii parte multatus et damnatus ambi- 
tus crimine maneat infamis. D. vii k. Aug. Hera- 
cw Ricomere et Clearcho conss. [a. 384] 

3 


EMEN wm -é 4.9 *» €. e (""€* 4," »"* »& ὁ. v * *v9 «* e Ψ ὁ 


XVII." 


DE VETERI IURE ENUCLEANDO ET AUCTORI- 
TATE IURIS PRUDENTIUM QUI IN DIGESTIS 
REFERUNTUR. 


1 5Imp. lustinianus A. Triboniano viro eminen- 
tissimo quaestori sacri palatii*. Deo auctore nostrum 
bernantes? imperium, quod nobis ἃ caelesti ma- 


lestate traditum est, et bella feliciter peragimus et ' 


pacem decoramus et statum rei publicae sustenta- 
mus: et ita nostros animos ad dei omnipotentis eri- 
gimus adiutorium, ut neque armis confidamus ne- 
que nostris militibus neque bellorum ducibus vel 
nostro ingenio, sed omnem spem ad solam refera- 
mus summae providentiam trinitatis: unde et mundi 
totius elementa processerunt et eorum dispositio in 
| orbem terrarum producta est. Cum itaque nihil 
tam studiosum in omnibus rebus invenitur quam 16- 
auetoritas, quae et divinas et humanas res bene 
sponit et omnem iniquitatem expellit, repperimus 
autem omnem legum tramitem, qui ab urbe? con- 
dita et Romuleis descendit temporibus, ita esse con- 
fusum, ut in infinitum extendatur et nullius humanae 
naturae capacitate concludatur: primum nobis fuit 
studium ἃ sacratissimis retro principibus initium 
sumere et eorum constitutiones emendare et viae 
dilucidae tradere, quatenus in unum codicem con- 
gregatae et omni supervacua similitudine et iniquis- 
sima discordia absolutae universis hominibus promp- 


2 tum suae sinceritatis praebeant praesidium. Hoc- 
que opere consummato et in uno volumine nostro 
nomine praefulgente coadunato, cum ex paucis et 
tenuioribus relevati ad summam et plenissimam iuris 
emendationem pervenire properaremus et omnem Ho- 
manam sanctionem et colligere et emendare et tot 
auctorum dispersa volumina uno codice indita 
ostendere, quod nemo alius? neque sperare neque 
optare ausus est, res quidem nobis difficillima, imino 
magis impossibilis videbatur. sed manibus ad cae- 
lum erectis et aeterno auxilio invocato eam quoque 
curam nostris reposuimus animis, deo freti, qui et 
res penitus desperatas donare et consummare suae 
3 virtutis magnitudine potest. Et ad tuae sinceri- 
tatis optimum respeximus ministerium tibique primo 
et hoc opus commisimus, ingenii tui documentis ex 
nostri codicis ordinatione acceptis, et iussimus quos 
probaveris tam ex facundissimis antecessoribus quam 
ex viris disertissimis togatis fori amplissimae sedis 
ad sociandum laborem eligere. his itaque collectis 
et in nostrum palatium introductis nobisque tuo 
testimonio placitis totam rem faciendam permisimus, 
ita tamen, ut tui vigilantissimi animi gubernatione res 
4 omnis celebretur. Iubemus igitur vobis antiquo- 
rum prudentium, quibus auctoritatem conscribenda- 
rum interpretandarumque legum sacratissimi prin- 
cipes praebuerunt, libros ad ius Romanum perti- 
nentes et legere et elimare, ut ex his omnis '? materia 
colligatur, nulla secundum quod possibile est ne- 
que similitudine neque discordia derelicta, sed ex 
his hoc colligi, quod unum pro omnibus sufficiat. 
quia autem et alii libros ad ius pertinentes scripse- 
runt, quorum Scripturae ἃ nullis auctoribus receptae 
nec usitatae sunt, neque nos eorum volumina nostram 
5 inquietare dignamur sanctionem. Cumque haec 
materia!! summa numinis liberalitate collecta fuerit, 
oporte£ eam pulcherrimo opere extruere et quasi 
proprium et sanctissimum templum iustitiae conse- 
crare et in libros quinquaginta et certos titulos to- 
tum ius digerere, tam secundum nostri constitutio- 
num codicis quam edicti perpetui imitationem, prout 
hoc vobis commodius esse patuerit, ut nihil extra 
memoratam consummationem possit esse derelictum, 
sed his quinquaginta libris totum ius antiquum, per 
millesimum et quadringentesimum paene annum con- 
fusum et a nobis purgatum, quasi quodam muro 
vallatum nihil extra se habeat: omnibus auctoribus 
iuris aequa dignitate pollentibus et nemini quadam 
praerogativa servanda, quia non omnes in omnia, 
sed certi per certa vel meliores vel deteriores in- 
6 veniuntur. Sed neque ex multitudine auctorum 


quod melius et aequius est iudicatote, cum possit 


unius forsitan et deterioris sententia et multos et 
maiores in aliqua parte superare. et ideo ea, quae 
antea!? in notis Aemili Papiniani ex Ulpiano et 
Paulo nece non Marciano adscripta sunt, quae antea 
nulam vim obtinebant partim !? propter honorem 
splendidissimi Papiniani, non statim respuere, sed, 
81 quid ex his ad repletionem summi ingenii Papi- 
niani laborum vel interpretationem !^ necessarium 
esse perspexeritis, et hoc ponere legis vicem obti- 
nens non moremini: ut omnes qui relati fuerint in 


(1) vel huc vel ad 16,1 vel ad 18, 1 pertinet subscriptio 
d. v1 k., quam P ad c.1 ἢ. t. habet (2) Cf. Dig. 4,3 
(3) secundum Pithoeos excidit constitutio Graeca (4) B 2, 
6, 20. 21 (5) — Jig. praefatio 1 (6) imp. Caesar 
Flavius lustinianus pius felix inclutus victor ac triumpha- 
tor semper Augustus Triboniano quaestori suo salutem 


Dig. (7) sic F (2 Dig. Florentina), gubernante libri 
(8 Roma ins. Dig. (9) alius om. Dig. (10) sie F, 
omnibus libri (11) sic F, ἃ ins. libri (12) antea 
del. Mommsen (13) partim om. Dig. (14) sic F, 


interpretationum τὶ 


ducatur vel exhibeatur vel aliud. quid eorum quae 
apud ipsos fiunt decernatur, nisi quod in iudiwum 
vel adsessorum datione sententia recte feratur, 
quae meminerit sine scriptis sacram nostram iussio- 
nem prodüsse, qua iudez: vel adsessor datus sit: 
1 (OSA GR e(. clarissimus quaestor sacri 
nostri palati et spectabiles referendarii pietatis 


nostrae recíe sacram nostram iussionem sine scrip- 
lis factam occasione eorum, qui nos adeunt et iudi- 
cem vel adsessorem aliudve quid postulant eorum 
quae ad lites pertinent, per depositionem  mani- 
festam fieri provideant: sane enim in hoc solo tus- 
sionis sine scriptis facíae mentionem fieri permit- 
timus. 


I 17 


10. DE VETERI 


hunc codicem prudentissimi viri habeant auctoritatem 
tam, quasi et! eorum studia ex principalibus con- 
stitutionibus profecta et a nostro divino fuerint ore 
profusa. omnia enim merito nostra facimus, quia 
ex nobis omnis eis impertietur auctoritas. nam qui 
non subtiliter factum emendat, laudabilior est eo 
1 qui primus invenit. Sed et hoc studiosum vobis 
esse volumus, ut, si quid in veteribus non bene po- 
situm libris inveniatis vel aliquod superfluum vel 
minus perfectum, supervacua similitudine? semota 
et quod imperfectum est repleatis et omne opus mo- 
deratum et quam pulcherrimum  ostendatis. hoc 
etiam nihilo minus observando, ut, si aliquid in ve- 
teribus legibus vel constitutionibus, quas antiqui in 
suis libris posuerunt, non recte scriptum inveniatis, 
et hoc reformetis et ordini moderato tradatis: ut 
hoc videatur esse verum et optimum et quasi ab 
initio scriptum, quod a vobis electum et ibi posi- 
tum fuerit, et nemo ex comparatione veteris volu- 
minis quasi vitiosam scripturam arguere audeat. 
cum enim lege antiqua, quae regia nuncupabatur, 
omne ius omnisque potestas populi Romani in im- 
peratoriam translata sunt potestatem, nos vero 
sanctionem omnem non dividimus? in alias et alias 
conditorum partes, sed totam nostram esse volumus, 
quid possit antiquitas nostris legibus abrogare? et 
in tantum volumus eadem omnia, cum reposita sunt, 
obtinere, ut si aliter fuerant apud veteres conscripta, 
in contrarium autem in compositione inveniantur, 
nulum crimen scripturae imputetur, sed nostrae 
8 electioni hoc adscribatur. Nulla itaque in om- 
nibus praedicti codicis membris antinomia (sic enim 
ἃ vetustate Graeco vocabulo nuncupatur) aliquem 
sibi vindicet locuní, sed sit una concordia, una con- 
9 sequentia, adversario nemine constituto. Sed et 
similitudinem (secundum quod dictum est) ab huius- 
modi consummatione volumus exulare: et ea, quae 
sacratissimis constitutionibus quas in codicem nostrum 
redegimus cauta sunt, iterum poni ex veteri iure 
non concedimus, cum divalium constitutionum sanctio 
sufficit ad eorum auctoritatem: nisi forte vel propter 
divisionem vel propter repletionem vel propter ple- 
niorem indaginem hoc contigerit: et hoc tamen per- 
raro, ne ex continuatione huiusmodi lapsus oriatur 
10 aliquid in tali prato spinosum. Sed et si quae 
leges in veteribus libris positae iam in* desuetudi- 
nem abierunt, nullo modo vobis easdem ponere per- 
mittimus, cum haec tantummodo obtinere volumus, 
quae vel iudiciorum frequentissimus ordo exercuit 
vel longa consuetudo huius. almae urbis comproba- 
vit, secundum Salvii Iuliani scripturam, quae indi- 
cat debere omnes civitates consuetudinem Romae 
sequi?, quae caput est orbis terrarum, non ipsam 
alias civitates. homam autem intellegendum est non 
solum veterem, sed etiam regiam nostram, quae deo 
propitio cum melioribus condita est auguriis. 
11 Ideoque iubemus duobus istis codicibus omnia 
gubernari, uno constitutionum, altero iuris enucleati 
et in futuro codice componendi": vel si quid aliud 
a nobis fuerit promulgatum institutionum vicem ob- 
tinens, ut rudis animus studiosi simplicibus enutritus 
facilius ad altioris prudentiae redigatur scientiam. 
12. Nostram autem consummationem, quae a vobis 
deo adnuente componetur?, digestorum vel pandec- 
tarum nomen habere sancimus, nullis iuris peritis 
in posterum audentibus commentarios illi adplicare 
et verbositate sua supra dicti codicis compendium 
confundere: quemadmodum et in antiquioribus tem- 


poribus factum est, cum per contrarias interpretan- 
tium sententias totum ius paene conturbatum est: 
sed sufficiat per indices tantummodo et titulorum 
subtilitatem quae paratitla nuncupantur quaedam 
admonitoria eius facere, nullo ex interpretatione eo- 
13 rum vitio oriundo. Ne autem per scripturam 
aliqua fiat in posterum dubitatio, iubemus non per 
siglorum? captiones et compendiosa aenigmata, quae 
multas per se et per suum vitium antinomias induxe- 
runt, eiusdem codicis textum conscribi: etiam si nume- 
rus librorum significatur aut aliud quicquam: nec haec 
etenim per specialia sigla!? numerorum mamifestari, 
sed per litterarum consequentiam explanari concedi- 
14 mus. Haec omnia igitur deo placido facere tua 
prudentia una cum aliis facundissimis viris studeat 
et tam subtili quam celerrimo fini tradere, ut codex 
consummatus et in quinquaginta libros digestus no- 


bis offeratur in maximam et aeternam rei memoriam 


deique omnipotentis providentiae !! argumentum nostri- 
que imperii vestrique ministerii gloriam. Data oc- 
tavo decimo kalendas lanuarias Constantinopoli Lam- 
padio et Oreste viris clarissimis consulibus. [a. 530] 

2 1?Imp. Caesar Flavius lustinianus 4.3? ad se- 
natum et1^ omnes populos. Tanta circa nos divinae 
humanitatis est providentia, ut semper aeternis libe- 
ralitatibus nos sustentare dignetur. post bella enim 
Parthica aeterna pace sopita postque Vandalicam 
gentem ereptam !? et Carthaginem, immo magis om- 
nem Libyam Romano imperio iterum sociatam et 
leges antiquas iam senio praegravatas per nostram 
vigilantiam praebuit in novam pulchritudinem et 
moderatum pervenire compendium: quod nemo ante 
nostrum imperium umquam speravit neque humano 
ingenio possibile esse penitus existimavit. erat enim 
mirabile Romanam sanctionem ab urbe condita us- 
que ad nostri imperii tempora, quae paene in mille 
et quadringentos annos concurrunt, intestinis proe- 
lis vacillantem hocque et in imperiales constitutio- 
nes extendentem in unam reducere consonantiam, 
ut nihil neque contrarium neque idem neque simile 
in ea inveniatur et ne!9 geminae leges pro rebus 
singulis positae usquam appareant. namque hoc 
caelestis quidem providentiae peculiare fuit, huma- 
nae vero imbecillitati nullo modo possibile. nos 
itaque more $olito ad immortalitatis respeximus prae- 
sidium et summo numine invocato deum auctorem 
et totius operis praesulem fieri optavimus et omne 


studium Triboniano viro excelso magistro officiorum 
et ex quaestore!" sacri nostri palatii et ex consule '5 


credidimus eique omne ministerium huiuscemodi or- 
dinationis imposuimus, ut ipse una cum aliis illustri- 
bus et prudentissimis viris nostrum desiderium adim- 
pleret. nostra quoque maiestas semper investigando 
et perscrutando ea quae ab his componebantur, 
quidquid dubium et incertum inyeniebatur, hoc !? 
numine caelesti erecta?" emendabat et in competen- 
tem formam redigebat. omnia igitur confecta sunt 
domino et deo nostro Ihesu Christo possibilitatem 
tam nobis quam nostris in hoc satellitibus prae- 
1 stante. Et principales quidem constitutiones duo- 
decim libris digestas iam ante in codicem nostro 
nomine praefulgentem contulimus. postea vero maxi- 
mum opus adgredientes ipsa vetustatis studiosissima 
opera lam paene confusa et dissoluta eidem viro 
excelso permisimus tam colligere quam certo mode- 
ramini?' tradere. sed cum omnia percontabamur, à 
praefato viro excelso suggestum est duo paene milia 
librorum esse conscripta et plus quam tricies cen- 


(1) sic F, tamquam et si Jibri 


(2) longitudine Dig. 
(3) sic F, divisimus /ibri 


(4) in F^, i F', per libri 
(8) Dig. 1, 3, 32. pr. (6) sequi Κα, sequi et legem 
CRM"  (1)infuturum codicem compositi Dig. (8) sic F, 
componitur /ibri (9) sinplorum P^, singulorum 7?, 
signorum libri (10) sic F; &gna libri (11) sic F, 
providentiam libri (12) — Dig. praefatio III, cf. c. 
Ζ4έδωκεν (praef.1ux) (18) In nomine domini dei nostri 


Ihesu Christi imperator Caesar Flavius Iustinianus Ala- 
mannieus Gotthieus Franceieus Germanicus Anticus Ala- 
nieus Vandalieus Africanus pius felix inclutus victor ao 
triumphator semper Augustus Dig. (14) et. F, et ad 
libri (15) peremptam Mommsen (16) nee. Mommsen 
(11) sic F, exquaestori CR, quaestori R^ (18) sie F, 
exconsuli CR^, consuli A? (19) hoec F; cum libri 
(20) sic F, recte libri (21) sic CR^, moderamine Κα 


Lor o a ea t, RR s 


E 


IURE ENUCLEANDO 


11 


ΠῚ 


tena milia! versuum 8 veteribus effusa, quae ne- 
cesse esset omnia et legere et perscrutari et ex his 
si quid optimum fuisset eligere. quod caelesti ful- 
gore et summae trinitatis favore confectum est se- 
cundum nostra mandata, quae ab initio ad memo- 
ratum virum excelsum fecimus, et in quinquaginta 
libros omne quod utilissimum erat collectum est et 
omnes ambiguitates decisae nullo seditioso relicto. 
nomenque libris imposuimus digestorum seu pandec- 
tarum, quia omnes disputationes et decisiones in se 
habent legitimas et quod undique fuit collectum, hoc 
in sinus suos receperunt, in centum quinquaginta 
paene milia versuum totum opus consummantes. et 
in septem partes eos digessimus, non perperam ne- 
que sine ratione, sed in numerorum naturam et 
artem respicientes et consentaneam eis divisionem 
2 partium conficientes. Igitur prima quidem pars 
totius contextus, quae Graeco vocabulo πρῶτα nun- 
3  cupatur, in quattuor libros seposita est. Se- 
cundus autem articulus septem libros habet, qui de 
4 iudiciis appellantur?. In tertia vero congrega- 
tione omnia quae de rebus nominantur contulimus, 
ὃ Octo libris eis deputatis. Quartus autem locus, 
qui et totius compositionis quasi quidam invenitur 
umbilicus?, octo libros suscepit. in quibus omnia 
quae ad hypothecam pertinent reposita sunt, ut non 
à pigneraticia actione in libris de rebus posita mul- 
tum distarent: alio libro eodem inserto. volumine ^, 
ui aedilicium edictum et redhibitoriam actionem et 
uplae stipulationem, quae de evictionibus proposita 
est, continet, quia haec omnia titulis emptionum et 
venditionum consentanea sunt et praedictae actiones 
quasi pedisequae illarum ab initio processerunt, in 
vetustioris quidem edicti ordinatione in loca devia 
et multo distantia devagantes, per nostram autem 
providentiam his congregatae, cum  oportuerat ea 
quae de eodem paene loquuntur in confinio ponere. 
alius itaque liber post duo? primos nobis excogita- 
tus est de usuris et traiecticiis pecuniis et de in- 
strumentis et testibus et probationibus nec non prae- 
sumptionibus. et memorati tres singulares libri 
iuxta compositionem de rebus positi sunt. post hos 
si qua de sponsalibus vel nuptiis vel dotibus legibus 
dicta sunt reposuimus, tribus librorum voluminibus 
ea concludentes. de tutelis autem et curationibus 
geminos libros conscripsimus. et memoratam ordi- 
nationem octo librorum mediam totius operis repo- 
suimus, omnia undique tam utilissima quam pulcher- 
6 rima iura continentem. Quintus autem exoritur 
nobis digestorum articulus, in quo de testamentis 
et? codicilis tam privatorum quam militum omne, 
quidquid antiquis? dictum est, inveniat quis deposi- 
tum?: qui de testamentis appellatur?. de legatis 
autem et fideicommissis quinque librorum numerus 
64  adgregatus est. Cumque nihil tam peculiare 
fuerat, quam ut!^ legatis quidem legis Falcidiae 
narratio, fideicommissis autem senatus consulti Tre- 
belliani, singulis libris utrique eorum adplicatis tota 
pàrs quinta in novem libros coadunata est. solum 
autem senatus consultum Trebellianum ponendum 
esse existimavimus: captiosas etenim et!! ipsis vete- 
ribus odiosas Pegasiani senatus consulti ambages et 
utriusque senatus consulti ad se tam supervacuas 
quam scrupulosas diversitates respuentes totum ius 
super his positum Trebelliano senatus consulto ad- 
6b iudicavimus. Sed in his nihil de caducis ἃ nobis 
memoratum est, ne causa, quae in rebus non pros- 
pere gestis et tristibus temporibus Romanis incre- 


buit calamitatibus, bello coalescens civili, nostris !? 
remaneat temporibus, quae favor caelestis et pacis 
vigore!? firmavit et super omnes gentes in bellicis 
victoriis '^ posuit, ne luctuosum monumentum laeta 
1 saecula inumbrare concedatur. Sexta deinde 
pars digestorum exoritur, in quibus omnes bonorum 
possessiones positae sunt, quae ad ingenuos, quae '* 
ad libertinos respiciunt: ut!9 et ius omne, quod de 
gradibus et adfinitatibus descendit, legitimaeque he- 
reditates et omnis ab intestato successio et Tertul- 
lianum et Orfitianum senatus consultum, ex quibus 
matres! et filii invicem sibi heredes existunt, in 
geminos libros contulimus, bonorum possessionis 
multitudinem in compendiosum et manifestissimum or- 
1a dinem concludentes. Post haec ea, quae de 
operis novi nuntiationibus damnique infecti et pro 
aedificiis dirutis et eorum insidiis et quae de aqua 
pluvia arcenda veteribus auctoribus placita sunt, nec 
non de publicanis et donationibus tam inter vivos 
quam mortis causa conficiendis cauta legibus inve- 
ib nimus, in librum singularem deduximus. De ma- 
numissionibus autem et de liberali causa alius liber 
10 respondit: Quemadmodum et de adquisitione tam 
dominii quam possessionis et titulis qui eam indu- 
cunt multae et variae lectiones uni sunt insertae 
1d volumini: Alio libro deputato his, qui iudicati 
vel in iure confessi sunt, et de bonorum detentioni- 
bus et venditionibus et ut ne quid in fraudem cre- 
1e ditorum fiat.  Postque haec omnia interdicta 
glomerata sunt: et deinceps exceptiones et de tem- 
porum prolixitatibus et de obligationibus et actioni- 
bus liber iterum singularis extenditur: ut praefata 
sexta pars totius digestorum voluminis octo libris 
8 definiatur. Septimus autem et novissimus arti- 
culus digestorum sex libris formatus est. quo de 
stipulationibus seu verborum obligationibus οἱ 18 fide- 
iussoribus et mandatoribus, nec non novationibus 
et solutionibus et acceptilationibus et de praetoriis 
stipulationibus. omne quod ius invenitur'? gemino 
volumine inscriptum est, quod in libris antiquis nec 
8« numerari possibile fuit. Et post hoc duo terri- 
biles libri positi sunt pro delictis privatis et extra- 
ordinariis nec non publicis criminibus, qui omnem 
continent severitatem poenarumque atrocitatem. qui- 
bus permixta sunt et ea quae de audacibus homini- 
bus cauta sunt, qui se celare conantur et contu- 
maces existunt: et de poenis, quae condemnatis in- 
fliguntur vel conceduntur, nec non de eorum sub- 
Sb stantis. Liber autem singularis pro appella- 
tionibus nobis excogitatus est contra sententias tar 
8c civiles quam criminales causas finientes. Cetera 
autem omnia, quae ad municipales vel. de decurio- 
nibus?? et muneribus vel publicis operibus vel nun- 
dinis et pollicitationibus ac diversis cognitionibus et 
censibus vel significatione verborum veteribus in- 
venta sunt quaeque regulariter definita, in se rece- 
pit?! quinquagesimmus, totius consummationis per- 
9 fectus. Quae omnia confecta sunt per virum 
excelsum nec non prudentissimum magistrum ex 
quaestore et ex consule?? T'RIBONIANUM, qui simi- 
liter eloquentiae et legitimae scientiae artibus de- 
coratus et in ipsis rerum experimentis emicuit nihil- 
que maius nec carius nostris umquam iussionibus 
duxit: nec non per alios viros magnificos et studio- 
sissimos perfecta sunt, id est CONSTANTINUM virum 
illustrem. comitem sacrarum largitionum et  magis- 
trum scrinii libellorum?? sacrarumque cognitionum, 
qui semper nobis ex bona opinione et gloria 


(1) trecenties decem milia Dig. (2) appellantur F'! M", 
appellatur Z?CRM* (3) quoddam invenitur umbili- 
eum Jig. (4) sic FM, eidem inserto volumini CR 
(5 duo £F, duos Jbri (6) οὗ .F? cum c. ΖΦ έἐδωκεν, vel 
libri, om. Ft (1) sic F, antiquitus libri (8) sic 1 
repositum libri (9) depositum duobus libris qui de 
testamentis appellantur requiritur (Mommsen) (10) ut 
del., nisi excidit adiungeretur (Mommsen) (11) et. 7; 
om.libri (12) nostris F!, in nostris F?UR (13) sic F, 


vigor libri (14) periculis Dig. 
tam ad ingenuos quam libri 

cum ΕΞ (17) mater F contra c. 4&üwxsv — (19) et F 
et de bri (19) quod inveniturius Mommsen (20) 516 F 
12 pro municipalibus vel decurionibus libri: ὁπόσο 
8 ὑπέρ v8 πολιτῶν ὑπέρ ve βουλευτῶν c. Δέδωκεν 
(21) sic F, recipit /ibri (22) sic F, et quaestorem et 
exconsulem (et consulem E) CR (23) sic F, librorum 


(15) sic F, quae 
(16) αὐ F!, om. libri 


libri 


[ 17 79 


DE VETERI 


sese commendavit. nec non THEOPHILUM virum 
illustrem magistrum iurisque peritum in hac splen- 
didissima civitate laudabiliter optimam legum guber- 
nationem extendentem: et DoRoTHEUM virum illu- 
strem et facundissimum quaestorium!, quem in Be- 
rytiensium? splendidissima civitate leges discipulis 
tradentem propter eius optimam opinionem et glo- 
riam ad nos deduximus participemque huius operis 
fecimus: sed et ANATOLIUM virum illustrem magis- 
trum, qui et ipse apud Berytienses? iuris interpres 
constitutus ad hoc opus adlectus^ est, vir ab anti- 
qua stirpe legitima procedens, cum et pater eius 
Leontius et avus Eudoxius post* Patricium inclutae 
recordationis quaestorium et antecessorem et Leon- 
tium virum gloriosissimum praefectorium et consu- 
larem atque patricium filium eius optimam sui me- 
moriam in legibus reliquerunt: nec non CRATINUM 
virum illustrem et comitem sacrarum largitionum et 
optimum antecessorem huius almae urbis constitu- 
tum: qui omnes ad praedictum opus electi sunt una 
cum STEPHANO, ΜΈΝΑ, PnRospocio, EuToLMiOo, Ti- 
MOTHEO, LEONIDE, LEoNTIO, PLATONE, lACOBO, 
CONSTANTINO, IOHANNE, viris prudentissimis, qui 
patroni quidem sunt causarum apud maximam se- 
dem praefecturae, quae orientalibus praetoriis prae- 
sidet, omne? autem suae virtutis testimonium undi- 
que accipientes et ἃ nobis ad tanti operis consum- 
mationem electi sunt. et cum omnes in unum 
convenerunt gubernatione TRIBONIANI viri excelsi, 
ut tantum opus nobis auctoribus possint conficere, 
deo propitio in? quinquaginta libros opus consum- 
10 matum est. Tanta autem nobis? antiquitati 
habita est reverentia, ut nomina prudentium tacitur- 
nitati tradere nullo patiamur modo: sed unusquis- 
que eorum, qui auctor legis fuit, nostris digestis 
inscriptus est: hoc tantummodo a nobis effecto, ut, 
si quid in legibus eorum vel supervacuum vel imper- 
fectum aut minus idoneum visum est, vel adiectio- 
nem vel deminutionem necessariam accipiat et rec- 
tissimis tradatur regulis. et ex? multis similibus 
vel contrariis quod rectius habere apparebat, hoc 
pro aliis omnibus positum est unaque omnibus auc- 
toritate indulta, ut quidquid ibi scriptum est, hoc 
nostrum appareat et ex nostra voluntate composi- 
tum: nemine audente comparare ea quae antiquitas 
habebat his!? quae nostra auctoritas introduxit, 
quia multa et maxima sunt, quae propter utilitatem 
rerum transformata sunt. Bb ien ut et si principalis 
constitutio fuerat in veteribus libris relata, neque ei 
pepercimus, sed et hanc corrigendam esse putavi- 
mus et in melius restaurandam!!. nominibus ete- 
nim veteribus relictis, quidquid legum veritati de- 
corum ef necessarium fuerat!?, hoc nostris emenda- 
tionibus servavimus. et propter hanc causam et si 
quid inter eos dubitabatur, hoc iam in tutissimam 
11 pervenit quietem, nullo titubante relicto. Sed 
cum prospeximus, quod ad portandam tantae sa- 
pientiae molem non sunt idonei homines rudes et 
qui in primis legum vestibulis stantes !? intrare ad 
arcana eorum properant, et aliam mediocrem eru- 
ditionem! praeparandam esse censuimus, ut sub ea 
colorati et quasi primitiis omnium imbuti possint ad 
penetralia eorum intrare et formam legum pulcher- 
rimam non coniventibus oculis accipere. et ideo 
TRIBONIANO viro excelso, qui ad totius operis gu- 
bernationem electus est, nec non TuHEoPnHirno et Do- 
ROTHEO viris illustribus et facundissimis antecesso- 
ribus accersitis mandavimus, quatenus libris, quos 


veteres composuerunt, qui prima legum argumenta 
continebant et institutiones vocabantur, separatim 
collectis, quidquid ex his utile et aptissimum et un- 
dique sit elimatum et rebus, quae in praesenti aevo 
in usu vertuntur, consentaneum invenitur, hoc et 
capere studeant et quattuor libris reponere et totius 
eruditionis prima fundamenta atque elementa po- 
nere, quibus iuvenes suffulti possint graviora et per- 
fectiora legum scita sustentare. admonuimus autem 
eos, ut memores etiam nostrarum fiant constitutio- 
num, quas pro emendatione iuris promulgavimus, et 
in confectione institutionum etiam eadem emenda- 
tione!? ponere non morentur: ut sit manifestum et 
quid! antea vacillabat et quid!" postea in stabi- 
litatem redactum est. quod opus ab his perfectum 
ut nobis oblatum et relectum est, et prono suscepi- 
mus animo et nostris sensibus non indignum esse 
iudicavimus et praedictos libros constitutionum vi- 
cem habere iussimus: quod in oratione nostra, quam 
eisdem libris praeposuimus, apertius declaratur. 
12 Omni igitur Romani iuris dispositione compo- 
sita et in tribus voluminibus, id est institutionum et 
digestorum seu pandectarum nec non constitutio- 
num, perfecta et in tribus annis consummata, quae 
ut primum separari! coepit, neque in totum decen- 
nium compleri sperabatur: omnipotenti deo et hanc 
operam ad hominum sustentationem piis obtulimus 
animis uberesque gratias maxifnae deitati reddidimus, 
quae nobis praestitit et bella feliciter agere et ho- 
nesta pace perpotiri!? et non tantum nostro, sed 
etiam omni aevo tam instanti quam posteriori leges 
(13) optimas ponere. omnibus itaque hominibus 
eandem sanctionem manifestam facere necessarium 
esse perspeximus??, ut sit eis cognitum, quanta con- 
fusione et infinitate?' absoluti in quantam modera- 
tionem et legitimam veritatem pervenerunt: leges- 
que in posterum habeant tam directas quam com- 
pendiosas omnibusque in promptu positas et ad 
possidendi libros earum facilitatem idoneas: ut non 
mole divitiarum expensa possint homines super- 
vacuae legum multitudinis adipisci volumina, sed 
vilissima pecunia facilis eorum comparatio pateat 
tam ditioribus quam tenuioribus, minimo pretio magna 
13 (14) prudentia reparanda. Si quid autem in 
tanta legum ?? compositione, quae ab immenso libro- 
rum numero collecta est, simile forsitan raro inve- 
niatur, nemo hoc vituperandum existimet, sed pri- 
mum quidem imbecillitati humanae, quae nat ter 
inest, hoc inscribat, quia omnium habere memoriam 
et penitus in nullo peccare divinitatis magis quam 
mortalitatis est: quod et ἃ maioribus dictum est. 
deinde sciat, quod similitudo in quibusdam et his 
brevissimis adsumpta non inutilis est, et nec citra 
nostrum propositum hoc subsecutum: aut enim ita 
lex necessaria erat, ut diversis titulis propter rerum 
cognationem ?* adplicari eam oporteat, aut, cum fue- 
rat aliis diversis permixta, impossibile erat eam per 
partes detrahi?^, ne totum confundatur. et in hi 
partibus, in quibus perfectissimae visiones?* exposi- 
tae veterum fuerant, quod particulatim in eas fuerat 
sparsum, hoc dividere ac separare penitus erat in- 
civile, ne tam sensus quam aures legentium ex hoc 
14 perturbentur. Similique modo si quid principa- 
libus constitutionibus cautum est, hoc in digestorum 
volumine poni nullo concessimus modo, quasi con- 
stitutionum recitatione sufficiente: nisi et hoc raro 
ex isdem causis, quibus similitudo adsumpta est. 
15 Contrarium autem aliquid in hoc codice posi- 


(1) sic F, quaestorem libri (2) verutiensium Z7, beri- 
tensium libri (3) verytienses F, beritenses libri (4) sic F, 
adiectus libri ^ (5) post Hal. cum c. “ἐδωκεν, qui post 
libri cum ΕΣ; post ... filium eius om. F! (6) omne FR 
omnes CR? (1) praedictos ins. Dig. (8) a nobis F?M 
(9) ex CR cum c. dé0oxev, in .F (10) his CR. cum 
c. 4έδωκεν, et F (11) hoe corrigendum esse putavi- 
mus et in melius restaurandum Jig. (12) sic F, fue- 
ritCR (13) stantes F?, tantes F'!, stant et M, stant ἢ, 


11) emendationem Jig.: τενὰ μετρίαν 
(15) sic F, eandem emenda- 
(16) quid FM?, 


stantes et C 
εἰσαγωγήν c. 4έδωκεν 
datione M, eandem emendationem CE 


quod CRM? — (17) quid F, quod libri (18) separari 
PF sperari F*CH (19) sic F, potiri Ct (20) sic F, 


prospeximus CR (21) sic F cum c. Δέδωκεν, iniqui- 
tate CR. (22) in tanta legum 7, legum in tanta C, le- 
gum in tanta autem ἢ (23) sic ΕἸ cognitionem CA 
(24) distrahi Hal. (25) sic F, iussiones CR 


uiua dt: p UCET ἀν... 


mere e 


J JURE ENUCLEANDO 


19 


ἘΝ 


. — fum nullum sibi locum vindicabit nec invenitur, si quis 


subtili animo diversitatis rationes excutiet: sed est ali- 
quid novum inventum vel occulte positum , quod disso- 
 nantiae querellam dissoluit et aliam naturam inducit 
16 discordiae fines effugientem. Sed et si quid forsi- 
tan praetermissum est, quod in tantis milibus quasi 
in profundo positum latitabat, et, cum idoneum fue- 
rat poni, obscuritate involutum necessario derelic- 
tum est: quis hoc apprehendere! recto animo pos- 
sit? primo quidem propter ingenii mortalis exigui- 
tatem: deinde propter ipsius rei vitium, quod multis 
inutilibus permixtum nullam sui? ad eruendum prae- 
buit copiam: deinde quod multo utilius est pauca 
idonea? effugere, quam multis inutilibus homines 
17  praegravari. Mirabile autem aliquid ex his 
libris emersit, quod multitudo antiqua praesente 
brevitate paucior invenitur. homines etenim, qui 
antea lites agebant, licet multae leges fuerant posi- 
tae, tamen ex paucis lites perferebant vel propter 
inopiam librorum, quos comparare eis impossibile 
erat, vel propter ipsam inscientiam, et voluntate 1u- 
dicum magis quam legitima auctoritate lites dirime- 
bantur. in praesenti autem consummatione nostro- 
rum digestorum e tantis leges collectae sunt volu- 
minibus, quorum et nomina* antiquiores homines 
non dicimus nesciebant, sed nec umquam audiebant ?. 
quae omnia collecta sunt substantia amplissima con- 
gregata, ut egena quidem antiqua multitudo invenia- 
tur, opulentissima autem brevitas nostra efficiatur. 
antiquae autem sapientiae librorum copiam maxime 
Tribonianus vir excellentissimus praebuit, in quibus 
multi fuerant et ipsis eruditissimis hominibus Incog- 
niti, quibus omnibus perlectis, quidquid ex his pul- 
cherrimum erat, hoc semotum in optimam nostram 
compositionem pervenit. sed huius operis conditores 
non solum ea volumina perlegerunt, ex quibus leges 
positae sunt, sed etiam alia multa, quae, nihil vel 
utile vel novum in* eis invenientes, quod exceptum 
nostris digestis applicarent, optimo animo respue- 
18 runt. Sed quia divinae quidem res perfectissi- 
mae sunt, humani vero iuris condicio semper in in- 
finitum? decurrit et nihil est in ea, quod stare per- 
petuo possit (multas etenim formas edere natura 
novas deproperat) non desperamus quaedam postea 
emergi negotia, quae adhuc legum laqueis non sunt 
innodata. si quid igitur tale contigerit, Augustum 
imploretur remedium, quia ideo imperialem fortu- 
nam rebus humapis deus praeposuit, ut possit om- 
nia quae noviter contingunt et emendare et compo- 
nere et modis et regulis competentibus tradere. et 
hoc non primum ἃ nobis dictum est, sed ab anti- 
qua descendit prosapia: cum et ipse Iulianus legum 
et edicti perpetui subtilissimus conditor in? suis 
libris hoc rettulit, ut, si quid imperfectum invenia- 
tur, ab imperiali sanctione hoc repleatur?. et non 
ipse solus, sed et divus Hadrianus in compositione 
edicti et senatus consulto, quod eam secutum est, 
hoc apertissime definivit, ut, si quid in edicto posi- 
tum!? non inveniatur, hoc ad eius regulas eiusque 
coniecturas et imitationes possit nova instruere auc- 
19 toritas. Haec igitur omnia scientes, patres con- 
Scripti et omnes orbis terrarum homines, gratias 
quidem amplissimas agite summae divinitati, quae 
vestris temporibus tam saluberrimum opus servavit: 
quo enim antiquitas digna divino non est visa iudi- 
cio, hoc vestris temporibus indultum est. hasce 
itaque leges et adorate et observate omnibus anti- 
quioribus quiescentibus: nemoque vestrum audeat 
vel comparare eas prioribus vel, si quid dissonans 
in utroque est, requirere, quia omne quod hic posi- 


tum est hoc unicum et solum observari censemus. 
nec in iudicio nec in alio!! certamine, ubi leges 
necessariae sunt, ex aliis libris, nisi ab isdem insti- 
tutionibus nostrisque digestis et constitutionibus a 
nobis compositis vel promulgatis aliquid vel recitare 
vel ostendere conetur, nisi temerator velit falsitatis 
crimini!? subiectus una cum iudice, qui ei audien- 
tiam accommodabit!?, poenis gravissimis laborare. 
20 Ne autem incognitum vobis fiat, ex quibus ve- 
terum libris haec consummatio ordinata est, iussi- 
mus et hoc in primordiis digestorum nostrorum in- 
Scribi, ut manifestissimum sit, ex quibus legis lato- 
ribus quibusque libris eorum et quot milibus hoc 
20a iustitiae Romanae templum aedificatum est. Legis 
latores autem vel commentatores eos elegimus, qui 
digni tanto opere fuerant et quos et!^ anteriores 
piissimi principes admittere non sunt indignati, om- 
nibus uno dignitatis apice impertito nec sibi quodam 
aliquam praerogativam vindicante. «cum enim con- 
stitutionum vicem et has leges obtinere censuimus 
quasi ex nobis promulgatas, quid amplius aut mi- 
nus in quibusdam esse intellegatur, cum una digni- 
21 tas, una potestas omnibus est indulta? Hoc 
autem, quod et!5 ab initio nobis visum est, cum 
hoc opus fieri deo adnuente mandabamus 9, tempes- 
tivum nobis videtur et in praesenti sancire, ut nemo 
neque eorum, qui in praesenti iuris peritiam habent, 
nec qui!? postea fuerint audeat!5 commentarios is- 
dem legibus adnectere: nisi tantum si velit eas in 
Graecam vocem transformare sub eodem ordine ea- 
que consequentia, sub qua!? voces Romanae posi- 
tae sunt (hoc quod Graeci κατὰ πόδα dicunt), et si 
qui forsitan per titulorum subtilitatem | adnotare 
maluerint et ea quae παράτιτλα nuncupantur com- 
ponere. alias autem legum interpretationes, immo 
magis perversiones eos lactare non concedimus, ne 
verbositas eorum aliquid legibus nostris adferat ex 
confusione dedecus. quod et in antiquis edicti per- 
petui commentatoribus factum est, qui opus mode- 
rate confectum huc atque illuc in diversas senten- 
tias producentes in infinitum detraxerunt, ut paene 
omnem Romanam sanctionem esse confusam. quos 39 
si passi non sumus, quemadmodum posteritatis ad- 
mittatur vana discordia? si quid autem tale facere 
ausi fuerint, ipsi quidem falsitatis rei constituantur, 
volumina autem?! eorum omnimodo corrumpentur. 
si quid vero, ut supra dictum est, ambiguum fuerit 
visum, hoc ad imperiale culmen per iudices refera- 
tur et ex auctoritate Augusta manifestetur, cui soli 
concessum est leges et?? condere et interpretari. 
22 Eandem autem poenam falsitatis constituimus et 
&dversus eos, qui in posterum leges nostras per si- 
glorum ?? obscuritates &usi fuerint conscribere. omnia 
enim, id est et nomina prudentium et titulos et li- 
brorum numeros, per consequentias litterarum volu- 
mus, non per sigla manifestari, ita ut, qui talem 
librum sibi paraverit?*, in quo sigla posita sunt in 
qualemcumque locum libri vel voluminis, sciat inuti- 
lis se esse codicis dominum: neque enim licentiam 
aperimus ex tali codice in iudicium aliquid recitare, 
qui in quacumque sua parte siglorum habet mali- 
tiam. ipse autem librarius, qui eas inscribere ausus 
fuerit, non solum criminali poena secundum quod 
dietum est plectetur, sed etiam libri aestimationem 
in duplum domino reddat, si et ipse dominus igno- 
rans talem librum vel comparaverit vel confici cu- 
raverit. quod et antea?* a nobis dispositum est in 
constitutione?9$, quam?" ad legum professores dimi- 
23 simus. Leges autem nostras, quae?* in his co- 
dicibus, id est institutionum seu elementorum et 


(1) reprehendere dett. (2) sui F, sibi CR (38) sic F, 


idoneae CR (4) et nomina F'cum c. 4 ἔδωκεν, no- 
mina et CH (5) audierant Mommsen (6) in om. F 
(1) sic Ci, finitum FM (8) inF, om. CR (9) Dig. 1, 


$, 4 (10) sic F, posito Cf (11) sic ΚΕ, aliquo CR 

(12) sie dett, crimine FCR (13) qui eorum audientiam 

patiatur F! (44) et F, om. CR. (15) et F; om. CH 
li, * 


(16) c.1 $12 Δ...  (17)neequi CH, neque F (18) sic E 
audeant CR (19) et ins. F (20) quos F, quod CH 
(21) autem .F, om. CR. (22) et F, om. CR (23) sic F, 
signorum ef signa Aic et infra libri constanter (24) sic FE, 
paraverint libri (25) sic F, ante CR. (26) c. Omnem ὃ 8 
(Dig.p. xvi) (21) dispositum est et in Latina constitu- 
tione et in Graeca, quam Κ᾿ cum c. “ἐδῶκεν (28) quas dett. 


10 


I TR 18. 19 


14 


DE IURIS ET FACTI IGN. 


digestorum vel pandectarum posuimus, suum obti- 
nere robur ex tertio nostro felicissimo sancimus 
consulatu!, praesentis duodecimae indictionis tertio 
kalendas Ianuarias, in omne aevum valituras et una 
cum nostris constitutionibus pollentes et suum vigo- 
rem in iudiciis ostendentes in omnibus causis, sive 
uae postea emerserint sive in iudiciis adhuc pen- 
dent nec eas iudicialis vel amicalis forma compes- 
cuit. quae eniní iam vel iudiciali sententia finita 
sunt vel amicali pacto sopita, haec resuscitari nullo 
volumus modo. bene autem properavimus in ter- 
tium nostrum consulatum? et has leges edere, quia 
maximi? dei et domini nostri Ihesu Christi auxilium 
felicissimum eum*^ nostrae rei publicae donavit, cum 
in hune et bella Parthica abolita sunt et quieti 
perpetuae tradita, et tertia pars mundi nobis ad- 
crevit (post vei m enim et Asiam et tota Libya 
nostro imperio adiuncta est) et tanto operi legum 
caput impositum est, omnia caelestia dona nostro 
24 tertio consulatui* indulta. Itaque omnes iudi- 
ces nostri pro sua iurisdictione easdem leges susci- 
piant et? tam in suis iudiciis quam in hac regia 
urbe habeant et proponant, et praecipue vir ex- 
celsus huius almae urbis praefectus. curae autem 
erit tribus excelsis praefectis praetoriis tam orien- 
talibus quam lllyricis nec non Libycis per suas 
auctoritates omnibus, qui suae iurisdictioni suppo- 
siti sunt, eas manifestare. Data septimo decimo 
kalendag | lanuarias | Constantinopoli dn. usti- 
niano pp. A. 111 consule. [a. 533] 


XVIII. 
DE IURIS ET FACTI IGNORANTIA. 


1 Imp. Antoninus A. Maaimo militi. Quamvis, 
cum causam tuam ageres, ignorantia iuris? propter 
simplicitatem armatae militiae adlegationes compe- 
tentes omiseris, tamen si nondum satisfecisti, per- 
mitto tibi, si coeperis ex sententia conveniri, defen- 
sionibus tuis uti. JD. vir k. JMai. duobus Aspris 
conss. [a. 212] 
. 2 ?Idem!? A. Sextio! Iuvenali. Cum ignorantia 
luris excusari facile non possis, si maior annis 
hereditati matris tuae renuntiasti, sera prece sub- 
veniri tibi desideras. PP. xv k. Nov. Arriano et 
Papo conss. [a. 243] 

Imp. Philippus 4. Marcellae. Si emancipata 
à patre intra annum bonorum possessionem petere 
cessasti, praetendere iuris ignorantiam nullis rationi- 
bus potes. PP. xvi k. Iul. Peregrino et Aemiliano 
conss. [a. 244] 

2 e Diocletianus et Maximianus AA. lulia- 
nae. & post divisionem factam testamenti vitium in 
lucem emerserit, ex his, quae per ignorantiam con- 
fectà sunt, praeiudicium tibi non comparabitur. 
ostende igitur apud correctorem? virum clarissi- 
mum amicum nostrum testamentum vel fide veri 
deficere vel iuris ratione stare non posse, ut infir- 
mata scriptura, quae testamenti vice prolata est, so- 
lidam successionem obtineas. 7). viir id. lul. Dio- 
cletiano 1111 et Maaüimiano 111 A4. conss. [α. 290] 

Ὁ M]dem 4.44. et Constantius et Maaimianus no- 
bilissimi CC. Martiali. Cum falsa demonstratione 
mutari substantia veritatis minime possit, respon- 


6 Idem AA. et CC. Tauro et Pollioni. Si non 
transactionis causa, sed indebitam errore facti olei 
materiam vos Árchantico stipulanti dare spopondisse 
rector animadverterit provinciae, reddito quod debe- 


tis residui liberationem condicentes audiet. D. v 
k. Mai. CC. conss. [a. 294] 


7 Idem A44. οἱ CC. Zoe. Error facti necdum 
negotio finito nemini nocet: nam causa decisa vela- 
mento tali non instauratur. D. vi non. lul. CC.'6 
conss. [a. 294] 

8 Idem AA. et CC. Dionysiae. Cum testamentum 
nullo iure constiterit, ex eius, quae ab intestato 
successit, professione sola velut ex testamento libe- 
ros per errorem profitentis orcini vel proprii liberti, 
si non ipsius accessit iudicium, cum errantis volun- 
tas nulla sit, effici non potuerint. .D. v k. Sept. 
CC." conss. f 294] 

9 Idem AA. et CC. Gaio et Anthemio. Non id- 
circo minus, quod a vobis velut a liberis debitam 
accepisse pecuniam Samus dicitur, cum nullus 
sit errantis consensus, movere status quaestionem 
prohibentur eius heredes. D. vr id. Dec. CC. 
conss. [a. 294] 

10 Jdem AA. et CC. Amphiae. Cum quis ius 
ignorans indebitam pecuniam persolverit, cessat re- 
petitio. per ignorantiam enim facti tantum repeti- 
tionem indebiti soluti competere tibi notum est. 
D. v k. lan. CC. conss. [a. 294] 

11 !9Imp. Constantinus A. Valeriano  vicario??. 
Quamvis in lucro nec feminis ius ignorantibus sub- 
veniri soleat, tamen?! contra aetatem adhuc imper- 
fectam locum hoc non habere retro principum sta- 
tuta declarant. D. 1111 k. Mai. Gallicano et Sym- 
macho conss. [«. 330] 

12 ?Impp. Valentinianus et Theodosius 4.4.5 
Flaviano pp. lllyrici et ltaliae?*. ^ Constitutiones 
principum nec ignorare quemquam nec dissimulare 


permittimus. JD. vr k. lun. Vincentiae Tatiano et 
Symmacho conss. [a. 3917 
18 ?*5Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 


Ne passim liceat mulieribus omnes suos contractus 
retractare in his, quae praetermiserint vel ignorave- 
rint, statuimus, si per ignorantiam iuris damnum 
aliquod circa ius vel substantiam suam patiantur, 
in his tantum casibus, in quibus praeteritarum le- 
gum auctoritas eis suffragatur, subvenin., JD. k. 
ful. Marciano cons. [a. 472] 


XVIIII.* 


DE PRECIBUS IMPERATORI OFFERENDIS ET DE 
QUIBUS REBUS SUPPLICARE LICEAT VEL NON. 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Fir- 
minae. icet servilis condicio deferendae precis 
facile capax non sit, tamen admissi sceleris atroci- 
tas et laudabilis fidei exemplum super vindicanda 
caede domini tui hortamento fuit, ut praefecto prae- 
torio iuxta adnotationis nostrae decretum demanda- 
remus (quem adire cura), ut auditis his, quae in 
libello contulisti, et reos investigare et severissimam 
vindictam iuxta legum censuram exigere curet. J. viri 
id. Oct.?* Diocletiano 1111 et Maaimiano 111 AA. 


dendo id quod paternum erat ex maternis esse bo- | conss. [a. 290] 
nis nihil egisti. .D. prid. k.'5 Ian. Diocletiano v et 2 ?*Imp. Constantinus 4. Severo pu. Quotiens 
Mazaimiano 1111 AA. conss. [a. 293] | rescripto nostro ?? moratoria praescriptio remittitur, 
(1) a. 533 (2) sic F; tertio nostro consulatu CR. (3) sic F, | Hal. (19) — 75^. 3, 5,3 (20) Valeriano agenti 
maximae CR (4) eum F, aevum CE (5) consu- | vicariam praefecturam τί. (21) tamen om. TÀ. (22) —T. 
latu libri cum F (6) et F; om. CR (7) B 2, 4. — | 1, 1, 2: tunge 4, 38, 14 (23) imppp. Valentinianus 


Cf. Dig. 22, 6 (8) ignorantia iuris del. Mommsen 
(9) — Greg. 3,0,1 (10)imp.Gordianus Greg. (11) sextio 
Greg., om. libri (12) :ungenda videtur esse 3, 44, 8 
(13) sic PL, rectorem L^CHi (14) iunge 2, 3, 20 
(15) pp. k. 2, 3, 20 (16) τι ins. Hal: in PL pro 
hac subscriptione legitur d. xv k. mar. cc. conss, quae 
quo pertineant, non apparet (11) ux ins. Hal. — (18) v ins. 


Theodosius et Areadius AAA. T^. imppp. Gratianus 
Valentinianus et Theodosius AAA. 4, 38, 14 (24) ill. et 
it. Th., om. libri (25) iunge 1, 4, 16. 5, 1, 5. 5, 6,8. 
9,30,3 (26) B2,5 (21) ?unge 7,13,1. (28) pp. vu 
id. Dec. 7, 13, 1 (29) 2 75. 1, 2, 5 (30) prae- 
iudicium vel ins. ΤΆ 


QUANDO LIBELLUS 


19 


I 19/20. 21: 22 


aditus supplicandi pandatur. quod autem totius 
negotii cognitionem tollit et vires principalis negotii 
exhaurit, sine gravi partis alterius dispendio con- 
veli non potest. nec praescriptionis igitur peremp- 
toriae relaxatio petatur!. D. x ἀ. Jun. Nicaeae 
Paulino et Iuliano conss. [a. 325] 

9 Idem A. ad populum. Nec damnosa fisco nec 
iuri contraria postulari oportet. PP. vir; k. Oct. 
Romae Constaniino A. viri? et Constantio C. 1111 


conss. ifi [a. 329] 
4 3Imppp. 6ratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. «ost pp. Universa rescripta, quae in debi- 


torum causis super praestandis dilationibus promul- 
gantur, non aliter valeant, nisi fideiussio idonea su- 
per solutione debiti praebeatur. D. vizr k. Mart. 
Constantinopoli Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 
Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volu- 
sianum pp." Si quis adversus praefectorum praeto- 
rio sententias duxerit cs dei in victusque fuerit 
denuo, nullam habebit licentiam iterum super eadem 
causa supplicandi. JD. xv k. Oct.* Romae Valenti- 
niano et Valente A4. conss. [a. 365] 
6 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Isidoro pu. 
Universis simul hanc observantiam remittimus, ut, 
à quocumque liberae condicionis constituto vel servo 
supplicante impetratum fuerit rescriptum, minime 
requiratur, P quem preces oblatae sunt. D. II 
non. Sept. Constantinopoli Varane cons. [ῷα. 410] 
γ S Dnpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum?.  Rescripta contra ius elicita ab omnibus 
iudicibus praecipimus refutari, nisi forte aliquid est, 
quod non laedat alium et prosit petenti vel crimen 
eran indulgeat. 2). vii id. Nov. Ravennae 
Theodosio ΧΙΙ et Valentiniano 11.44. conss. (a. 426] 
8 Idem A4. Florentio pp. Instrumentorum exempla 
non prosit precibus adiunxisse, sed necesse sit eo- 
yum in supplicatione vim exprimi, ut responsuro 
principi vera precatio rem aperiat cognoscendam, 
Solis, cum necessitas exegerit, verbis precibus inse- 
rendis, quorum de sensu inter partes ita dubitari 
contigerit, ut etiam merito nostrum expectetur iudi- 
cium. 4J). vr k. April. Consiantinopoli Florentio et 
Dionysio conss. (a. 429] 


XX." 


QUANDO LIBELLUS PRINCIPI DATUS LITIS 
CONTESTATIONEM FACIT. 


1. *Impp. Arcadius et Honorius AA. Remigio 
praefecto Augusiali. Dubium non est contestatio- 
nem intellegi etiam, si nostrae fuerint tranquillitati 
preces oblatae, easque adversus heredem quoque 
eius in quem porrectae sunt vel ab herede eius qui 
meruerit? exerceri. JD. xi: k. April. Constantino- 
poli Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. conss. [a. 396] 

2 Imp. lustinianus A. Menae pp. Temporales 
actiones, quae per oblationem precum et ad eas 
rescriptiones perpetuantur, definire necessarium esse 
duximus, ne quis putet ad alias etiam, quae certis 
taxantur temporibus, hoc pertinere. sciant igitur 
omnes eas tantummodo per oblationes precum et ad 
eas rescripta perpetuari, quae ἃ praetore constitu- 
tae annali tempore coartatae sunt. JD. Kk. April. 
Constantinopoli Decio vc. cons. [a. 529] 


XXI.'9 


UT LITE PENDENTE VEL POST PROVOCATIONEM 
AUT DEFINITIV AM SENTENTIAM NULLI LICEAT 
IMPERATORI SUPPLICARE. 


1 Imp. Alecander A. Caperio. Licet, postquam 
supplicasti, priusquam rescriptum impetrares, prae- 
ses provinciae vir clarissimus pronuntiaverit, cum 
tamen a sententia non provocaveris, rescriptum, 
quod postea secutum esse suggeris, ad retrahenda 
uae decreto terminata sunt non patrocinatur.  J.k. 
dart. Lupo et Maaimo conss. [a. 232] 

2 !!Imp. Constantinus A. Petronio? Probiano suo 
salutem. Supplicare causa pendente non licet, nisi 
vel actorum vel pronuntiationis editio denegetur. qui 
autem terminatam rescripto vel consultatione quae- 
stionem exquisito suffragio refricare conabitur, in 
omnem litis aestimationem adversario 8800 13 proti- 
nus condemnetur: omni venia deneganda, si quis 


contra haec supplicare temptaverit. 27). id. Aug. 
Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino et Rufino 
conss. (a. 316] 

9. MIdem A. ad universos provinciales. Qui lici- 


tam provocationem omiserit, perpetuo silere debebit 
nec ἃ nobis impudens petere per supplicationem !5 
auxilium. quod si fecerit, desiderio suo carebit et 
ignominiae poena notabitur!9. ἢ), Kk. Aug. pp. k. Sept. 
Constantinopoli Basso et Ablabio conss." ἴ[ᾳ. 381] 


XXII." 


SI CONTRA IUS UTILITATEMVE PUBLICAM VEL 
PER MENDACIUM FUERIT ALIQUID POSTULA- 
TUM VEL IMPETRATUM. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Gregorio. Non idcirco minus is, cui a nostro rescripto 
cognitio delata est, iudicare potest, quod ex gestis 
quaedam in precibus omissa proponis. "ἢ y non. Mai. 
Diocletiano v et Maximiano 1111! AA. conss. [a. 293] 

Idem AA. et Constantius et Maaimianus 15. CC. 
Statiae. Praescriptione mendaciorum opposita, sive 
in iuris narratione mendacium reperiatur sive in 
facti sive in tacendi fraude, pro tenore veritatis, 
non deprecantis adfirmatione, datum iudicem cogno- 
scere debere et secundum hoc de causa convenit 
ferre sententiam. JD. k. Dec. Sirmi CC. conss.19 [a. 294] 

9 mp. Constantinus 4. ad Bassum. ^ Puniri 
iubemus decem librarum auri multa iudices, qui ve- 
tuerunt precum argui falsitatem. 22. k. Oct. Con- 
stantino A. 111 et Licinio C. 111 conss. [a. 313] 

4 ??]dem 4. ad Barbarum?! Pompeianum consu- 
larem. Campaniae. Etsi non cognitio, sed exsecutio 
mandatur, de veritate precum inquiri oportet, ut, si 
fraus intervenit, de omni negotio cognoscatur. 7). 111 
id. Nov. Aquis Dalmatio et Zenophilo conss. |a. 333] 

Ὁ ?*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum. tei legibus consentaneum sacrum oracu- 
lum mendax precator attulerit, careat penitus im- 
petratis et, si nimia mentientis invenitur improbitas, 
etiam severitati subiaceat iudicantis. D. vir id. Nov. 
Ravennae Theodosio xir et Valentiniano 11 AA. 
COnss. [a. 426] 

6 Imp. Anastasius 4. Matroniano pp. Omnes 
cuiuscumque maioris vel minoris administrationis 
universae nostrae rei publicae iudices monemus, ut 
nullum rescriptum, nullam pragmaticam sanctionem, 
nullam sacram adnotationem, quae generali iuri vel 
utilitati publicae adversa esse videatur, in discepta- 


(1) nee contra edietum supplicetur addit Th. (2) vi1 Hal. 
(3) — 775.1,2,8 (3'pu.ser. (3)a00....:ins. (4) iunge 
8,57,2. 8,58,1 (Ὁ) iunge 1,14, 2 et quae ibi laudantur 
(6) urbis Romae addit Th. 1,4,3 (7) B2,5 (8) — T^. 1, 
2.10 (9) sic MTA., meruit PCR (10) B3,5 (11) — T^. 
11, 30, 6: iunge 1, 62, 13 (12) petronio 77., om. libri 
(13) adversario suo om. TAÀ., habent B (14) — TA. 11, 
90, 17: iunge 3, 13, 4? 3, 19, 2. 71, 62, 19. 8, 36, 2 T. 2, 


26,3. 8, 80, 4. 11,34,1 (15) sic M^T'À., temptet ins. CR 
(16) quod si fecerit, deportationis poena plectendus est 
TA. (7)B2,5 (17) sic D, x et m. ux (— a. 290) Hal. 
(18) constantius et maximianus Zal. cum Decreto Gratiani 
c. 16 C. 25 g. 2, om. libri (19) AA. conss. (—- a. 293) 
Mommsen (20) — T^.1,2,6 (21) barbarum TÀ., om. 
libri (22) iunge 1, 14, 2. 3. 1, 19, 7 


10* 


[ 23. 24. 25.26 


76 


DE DIVEBSIS RESCRIPTIS 


tione cuiuslibet litigii patiantur proferri, sed gene- 
rales sacras constitutiones modis omnibus non dubi- 
tent observandas. 2). k. Iul. Constantinopoli. ἴα. 4911] 


XXIII. 


DE DIVERSIS RESCRIPTIS ET PRAGMATICIS 
SANCTIONIBUS. 


1 Imp. Alexander 4. Supero. Si libellum de 
communi causa tu fraterque tuus dedistis?, quamvis 
rescriptum ad unius personam directum git, utrique 
tamen prospectum est. JD. id. lul. Alexandro A. 
cons. [a. 222] 

2 ldem? A. Epagatho. Falso adseveratur aucto- 
ritatem rescriptorum devoluto spatio anni obtinere 
firmitatem suam non oportere, cum ea, quae ad ius 
rescribuntur, perennia esse debent, si modo tempus, 
intra quod adlegari vel audiri debeat, non sit com- 
prehensum. 2). vii k. Nov. Antiochiano et Orfito 
COnss. [a. 270] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Cris- 

ino praesidi provinciae Phoenice. Sancimus, ut 
authentica ipsa atque originalia rescripta et nostra 
manu subscripta, non exempla eorum, insinuentur. 
D. prid. k. April. Hannibaliano et Asclepiodoto 
conss. [a. 292] 

4 5Imp. Constantinus Α. ad Lusitanos. Si qua 
beneficia personalia sine die et consule fuerint de- 
prehensa, auctoritate careant. .D. vir k. Aug. Sa- 
variae Probiano et luliano conss. [a. 322] 

5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Es Nicetiusm praefectum annonae. | Sacrilegii 
instar est divinis super quibuscumque administratio- 
nibus vel dignitatibus promulgandis obviare bene- 
ficis. 2. k. Febr. Mediolani Arcadio A4. et Bau- 
íone conss. [a. 385] 

6 *Imp. Leo A. Hilariano magisíro officiorum et 
patricio. Sacriadfatus, quoscumque nostrae mansue- 
tudinis in quacumque parte paginarum scripserit 
auctoritas, non alio vultu penitus aut colore, nisi 
purpurea tantummodo scriptione illustrentur, scilicet 
ut cocti muricis et triti conchylii ardore signentur: 
eaque tantummodo fas sit proferri et dici rescripta 
in quibuscumque iudiciis, quae in chartis sive mem- 
branis subnotatio nostrae subscriptionis impresserit. 
1 Hanc autem sacri encausti confectionem nulli sit 
licitum aut concessum habere aut quaerere aut ἃ 
oder sperare: eo videlicet, qui hoc adgressus 
uerit tyrannico spiritu, post proscriptionem bono- 
rum omnium capitali non immerito poena plectendo. 
D. vi k. April. lordane et Severo conss.  [a. 410] 

7 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Universa rescripta, 
sive in personam precantium sive ad quemlibet iu- 
dicem manaverint, quae vel adnotatio vel quaevis 
pragmatica? sanctio nominetur, sub ea condicione 
proferri praecipimus, si preces veritate nituntur, nec 
aliquem fructum precator oraculi percipiat impetrati, 
licet in iudicio adserat veritatem, nisi quaestio fidei 
1 precum imperiali beneficio monstretur inserta. Nam 
et vir magnificus quaestor et viri spectabiles magistri 
Scriniorum, qui sine praefata adiectione qualecum- 
que divinum responsum dictaverint, et iudices, qui 
susceperint, reprehensionem subibunt et, qui illicite 
dictata scribere ausi fuerint cuiuscumque  scrinii 
memoriales seu pragmaticarii vel adiutores primi- 
2 (1) cerii, amissione cinguli ferientur. Pragmaticas 
praeterea sanctiones non ad singulorum preces super 
privatis negotiis proferri, sed si quando corpus aut 
Schola vel officium vel curia vel civitas vel provin- 
cia vel quaedam universitas hominum ob causam 


publicam fuderit preces, manare? decernimus, ut hic 
etiam veritatis quaestio reservetur. D. x k. lam. 
Constantinopoli post consulatum Armati?. | [a. 417] 


XXIIII. 
DE STATUIS ET IMAGINIBUS. 


1 !oZmpp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp. 
Si quis iudicum accepisse aeneas vel argenteas vel 
marmoreas statuas extra imperiale beneficium in ad- 
ministratione positus detegetur, emolumenta, quae 
acceperit in ea positus dignitate, quam polluit, cum 
extortis titulis vel praesumptis in!! quadruplum fisco 
nostro inferat simulque noverit existimationis suae 
poenam se subiturum. nec eos sane a periculo pu- 
doris haberi volumus immunes, qui adulandi studio 
aut metu inconstanti ignavia transire quae sunt in- 
terdicta temptaverint. .D. xir k. lan. Mediolani 
Honorio A. 111 et Eutychiano conss. [a. 398] 

2 "Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. .Ae- 
tio pp. Si quando nostrae statuae vel imagines 
eriguntur seu diebus, ut adsolet, festis sive commu- 
nibus, adsit iudex sine adorationis ambitioso fastigio, 
ut ornamentum diei velloco et nostrae recordationi ? 
sui probet accessisse praesentiam ^, 2). 111 mon. 
αὶ. Theodosio A. x1 et Valentiniano C. conss. [a. 425] 

9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Εἴο- 
rentio pp. ln nostrae serenitatis imaginibus ac sta- 
tuis erigendis privatae collationis iniuriam propul- 
sari praecipimus, ne quid in eo suum collator agnos- 
cat. JD. 111 non. April. Theodosio 4. xvir et Festo 
conss. [a. 439] 

4 Idem AA. ad Nomum comitem et magistrum 
officiorum. Xt virtutum praemia tribui merentibus 
convenit et aliorum honores aliis damnorum occa- 
sionem fieri non oportet. idcirco quotiens vel iudi- 
cibus nostris vel cuilibet alii statua fuerit a quo- 
cumque collegio seu officio vel in hac sacratissima 
civitate vel in provinciis postulata, nequaquam ex 
discriptione sumptus colligi patimur, sed eius, cuius 
ad honorem petitur, expensis propriis statuam collo- 
cari praecipimus. V k. April. Theodosio A. 
XVIII COnS$, (a. 444] 


XXV. 
DE HIS QUI AD STATUAS CONFUGIUNT. 


1 !5Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
A4A4A. Cynegio Qui ad statuas vel vitandi metus 
vel creandae invidiae causa confugerint, si certas 
habuerint causas, quibus confugere ad imperatoria 
simulacra debuerint, iure ac legibus vindicentur. si . 
vero probati!9 fuerint artibus suis invidiam inimicis 
creare voluisse, ultrix in eos sententia proferatur. 
D. prid. non. lul. Constantinopoli Honorio np. et 
Awuodio conss. (a. 386] 


XXVI." 


DE OFFICIO PRAEFECTORUM PRAETORIO 
ORIENTIS ET ILLYBRICI. 


1 Imp. Alexander 4. Theodoto. Libellus prae- 
fecto praetorio datus pro contestatione haberi non 
potest. 2. prid. k. Oct. Agricola et Clemente 15 
conss. [a. 230] 

2 Idem A. Restituto. Formam a praefecto prae- 
torio datam, et si!9? generalis sit, minime legibus vel 


().8 2, 5 (2) fraterque t. dedistis scr/psi cum B, fra- 
terque (fraterue P^) t. vendidistis (vendidisti P^, attu- 
listi vel dedisti Pv) P, fraterve t. dedisti CR. (9) debuit 
esse imp. Claudius (4) et nostra edd., ex nostra C, ex nostra 
etiam ἡ (5) — 7^.1,1,1 (6) si qua posthac edicta 
sive constitutiones T.  (6') cf. ad 12,19,10 (1) quaeve 
adnotatio quaeve pragmatiea Mommsen (8) sic M^, ma- 


nere CEM?? (9) armati scripsi, basilisei 1r et ar- 
matii Zal. (10) Zunge 8, 11, 13 (1t) quam polluit 
extortis titulis vel praesumptis, in Mommsen (2) — T7. 
15, 4, 1 (13) sic TA., recordationis libri (14) sic 
Th., praesentia /bri (10) — 71. 9, 44, 4 (10) pro- 
diti 74. (11) B 6, 4. — Cf. Dig. 4, τι (18) cle- 


mente scripsi, olementino Z7al. (19) etsi CR, si dett. cum B 


DE OFFICIO PP. ORIENTIS 


Ti 


I 26. 21 


constitutionibus contrariam, si nihi! postea ex aucto- 
ritate mea innovatum est, servari aequum est. J.id. 
Aug. Severo et Quintiano conss. [a. 235] 

$3 Q!Imppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius ud Tatiano pp. Sài quos iudices vel propter 
adversam et longinquam corporis valetudinem vel 
propter neglegentiam aut furtum vel simile aliquod 
vitium sublimitas tua inutiles esse reppererit, his ab 
administratione remotis et vice eorum aliis subro- 
gatis furibusque poenis legitimis subactis ad nostrae 
mansuetudinis scientiam non crimina, sed vindicta 
referatur. JD. vi non. Mai. Mediolani Timasio et 
Promoto conss. [«. 389] 

4 ?]dem 444. Addeo comiti et magistro utrius- 
que mülitiae. De ordinario iudice semper illustris 
est uo praefecturae, licet militari viro ab eo 
facta fuerit iniuria. 1). prid. id. lan. Constantino- 

li Theodosio A. 111 et Abundantio conss. [a. 9393] 

9 *Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius A44. 
Anthemio pp. δὶ qui posthac velut indebitis oneri- 
bus gravati ad preces crediderint convolandum sive 
de naviculariis rationibus sive transvectionibus, re- 
orent quae de omnibus his atque huiusmodi ordi- 
nationibus emitti contigerit, ad sedem sublimitatis 
tuae rescribantur. D. vii id. Dec. Constantinopoli 
nov II et Anthemio conss. (a. 405] 


XXVII. 


DE OFFICIO PRAEFECTI PRAETORIO AFRICAE 
ET DE OMNI EIUSDEM DIOECESEOS STATU. 


1 In nomine domini nostri Ihesu Christi impera- 
tor Caesar Flavius lustinianus Alamannicus Gotthi- 
cus Francicus Germanicus Anticus Alanicus Vvan- 
dalicus Africanus pius felic inclitus victor ac 
triumphator semper Augustus Archelao praefecto 
praetorio Africae. Quas gratias aut quas laudes 
domino deo nostro Ihesu Christo exhibere debea- 
mus, nec mens nostra potest concipere nec lingua 
1 proferre. Multas quidem et antea ἃ deo meruimus 
largitates et innumerabilia circa nos eius beneficia 
confitemur, pro quibus nihil dignum nos egisse 
cognoscimus: prae omnibus tamen hoc, quod nunc 
deus omnipotens per nos pro sua laude et pro suo 
nomine demonstrare dignatus est, excedit omnia 
mirabilia opera, quae in saeculo contigerunt, ut 
Africa per nos tam brevi tempore reciperet liber- 
tatem, ante centum et quinque? annos a Vvandalis 
captivata, qui animarum fuerant simul hostes et cor- 
2 porum. Nam animas quidem diversa tormenta 
atque supplicia non ferentes rebaptizando ad suam 

erfidiara transferebant: corpora vero liberis nata- 
ibus clara iugo barbarico durissime subiugabant. 
3 Ipsas quoque dei sacrosanctas ecclesias suis per- 
fidis maculabant: aliquas vero ex eis stabula fece- 
4 runt. Vidimus venerabiles viros, qui abscissis radi- 
citus linguis poenas suas mirabiliter loquebantur: 
alii vero post diversa tormenta per diversas dispersi 
5 provincias vitam in exilio peregerunt. Quo ergo 
sermone aut quibus operibus dignas deo gratias 
agere valeamus, quod per me, ultimum servum suum, 
ecclesiae suae iniurias vindicare dignatus est et tan- 
tarum provinciarum populos a iugo servitutis eri- 
6 pere? Quod beneficium dei antecessores nostri 
non meruerunt, quibus non solum Africam liberare 
non licuit, sed et ipsam Romam viderunt ab eisdem 
Vyandalis captam et omnia imperialia ornamenta in 
7 Africam" exinde translata. Nunc vero deus per 
suam misericordiam non solum Africam et omnes 
eius provincias nobis tradidit, sed et ipsa imperialia 
ornamenta, quae capta Roma? fuerant ablata, nobis 


8 restituit. Ergo post tanta beneficia, quae nobis di- 
vinitas contulit, hoc de domini dei nostri miseri- 
cordia postulamus, ut provincias, quas nobis resti- 
tuere dignatus est, firmas et illaesas custodiat et 
faciat nos eas secundum suam voluntatem ac placi- 
tum gubernare, et universa Africa sentiat omni- 
potentis dei misericordiam et cognoscant eius habi- 
tatores, quam a? durissima captivitate et iugo bar- 
barico liberati in quanta libertate sub felicissimo 
9 nostro imperio degere meruerunt. Hoc etiam de- 
precantes exoramus precibus sanctae et gloriosae 
semper virginis et dei genetricis Mariae, ut, quid- 
quid minus est rei publicae nostrae, per nos, ulti- 
mos servos suos, restituat in suo nomine deus et 
10(1) dignos nos faciat servitium eius adimplere. Deo 
itaque auxiliante pro felicitate rei publicae nostrae 
per hanc divinam legem sancimus, ut omnis Africa, 
quam deus nobis praestitit, per ipsius misericordiam 
optimum suscipiat ordinem? et propriam habeat 
praefecturam, ut sieut Oriens atque Illyricum, ita 
et Africa praetoriana maxima potestate specialiter a 
11 nostra clementia decoretur. Cuius sedem iubemus 
esse Carthaginem et in praefatione publicarum char- 
tarum praefecturis aliis eius nomen adiungi, quam 
nunc tuam excellentiam gubernare decernimus. 
12 (2) Et ab ea auxiliante deo septem provinciae 
cum suis iudicibus disponantur, quarum Zeugi, quae! 
proconsularis antea vocabatur, Carthago et Byza- 
cium ac Tripolis rectores habeant consulares: reli- 
uae vero, id est Numidia et Mauritaniae!? et Sar- 
inia, a praesidibus cum dei auxilio gubernentur. 
13 (3) Et in officio quidem tuae magnitudinis nec 
non pro tempore viri magnifici praefecti Africae 
trecentos nonaginta sex viros per diversa scrinia et 
officia militare decernimus. in officiis vero consu- 
larium ac praesidum quinquaginta homines per sin- 
14 (4) gula officia esse sancimus. Quae vero emo- 
lumenta sive magnificentia tua sive consulares et 
praesides et quid unusquisque ex officio eorum de 
publico consequi debet, notitia subter adnexa de- 
15 (5) clarat. Optamus ergo, ut omnes iudices nostri 
secundum voluntatem et timorem dei et nostram 
electionem atque ordinationem sic suas administra- 
tiones gubernare studeant, ut nullus eorum aut cu- 
iditati sit deditus aut violentias aliquas vel ipse 
inferat vel iudicibus aut officiis eorum aut quibus- 
cumque aliis collatoribus inferre permittat. licet 
enim per omnes provincias nostras deo iuvante festi- 
nemus, ut illaesos habeant collatores, maxime tamen 
tributariis dioeceseos Africanae consulimus, qui post 
tantorum temporum captivitatem meruerunt deo 
16 iuvante per nos lumen libertatis adspicere. Ergo 
iubemus omnes violentias et omnem avaritiam cessare 
et iustitiam atque veritatem circa ommes nostros 
tributarios reservari. 510 enim et deus placatur et 
ipsi possunt celerius, sicut collatores alii nostrae 
17 (6) rei publicae, relevari atque florere. Sportu- 
las etiam ab officio tam viri magnifici praefecti 
Africani quam reliquorum iudicum sic exigi iube- 
mus, quomodo in nostris legibus est dispositum et 
ab omni re publica nostra custoditur, ut nullus au- 
deat quocumque tempore vel quocumque modo ea- 
18 (7) rum.excedere quantitatem. Hoc etiam prae- 
senti sanctione credimus ordinandum, ut non multa 
dispendia pro completione chartarum vel codicillo- 
rum vel in nostro laterculo vel in scriniis praefecti 
praetoriorum per Africam iudices sustinere videan- 
tur, quia, si ipsi dispendiis laesi non fuerint, nullam 
habeant necessitatem eiusdem nostrae Africae tribu- 
19 tarios praegravandi. Ilubemus ergo, ut iudices 
dioeceseos Africanae tam civiles quam militares in 
nostro latereulo pro codicillorum atque chartularum 
promotionis suae consuetudinibus nihil ultrà quam 


(1) — 7^. 1, 5,9 
(3) 2 Τῇ. 1, 5, 14 
(5) Cf. Dig. 1,11 

C,ante xcv Mommsen (1) africa libri 


(2) — Th. 1, 5, 10: iunge T^. 1, 7, 2 
(4) excidit Graeca constitutio, cf. pag. V 
(6) sic R, antea centum et quinquaginta 
(8) sic C, captiva a 


roma A& (9) ἃ RE, om. C (10) sic dett, optimum opus 
susc. ordinem C, optimam susc. hordinationem A (tt)zeigi 
quae C, tegi atque E, zegy et que Q, tingi et quae edd.: 
cf. C. J. L. VIII, V p. XVII,6 (12) sic C, mauritania £ 


I 97 | ! 18 


DE OFFICIO PRAEFECTI 


sex solidos praebeant, at vero. in scrinio praefecto- 
rum non ultra duodecim solidos cogantur inferre. 
20 Quem modum si quis excesserit, ipse. quidem 
iudex triginta librarum auri dispendio subiacebit, 
offieium vero eius non solum simile dispendium, sed 
et capitale periculum sustinebit. nam si aliquis 
ex quacumque parte ausus fuerit iussiones nostras 
excedere et non festinaverit cum dei timore eas ser- 
vare, non solum' dignitatis aut substantiae pericu- 
lum sustinebit, sed etiam ultimo supplicio subiacebit. 
21 Et est notitia deo auxiliante: 

Pro annonis et capitu pro tempore praefecti 
praetorio per totam Africam auri libras centum. 

Pro annonis consiliariorum auri libras viginti. 

Pro annonis cancellariorum auri libras septem. 
22 ]tem officiis eius ita: 

In scrinio primo hominibus decem pro annonis 
XVIHIS, pro capitu XIIS, fiunt solidi CXLVIIS. 
ita: numerario pro annonis VI annona solidorum V 
et pro capitu capitus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XLVI. secundo pro annonis III annona solidorum 
V et pro capitu II capitus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XXIII. tertio pro annonis II annona solidorum 
V et pro capitu IS capitus solidorum IIII, fiunt so- 
lidi XVI. quarto quinto et sexto ad annonas IS an- 
nona solidorum V et ad capitum I capitus solido- 
rum IIII, fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis quattuor 
ad annonas I annona solidorum V et ad capitum ὃ 
capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXVIII. 

23 In scrinio secundo ut supra scriptum est. in 
scrinio tertio ut supra scriptum est. in scrinio 
quarto ut supra scriptum est. 

24 In scrinio primiscrinii, quod est subadiuvae, ho- 
minibus decem annonae XIIII capita XIS, fiunt so- 
lidi CXVI. ita: primiscrinio pro annonis III annona 
solidorum V et pro capitu II capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi xxlir. secundo pro annonis II, annona 
solidorum ut supra scriptum est, et pro capitu IS, 
capitus solidorum ut supra scriptum est, fiunt solidi 
XVI. tertio et quarto pro annonis IS, annona soli- 
dorum ut supra scriptum est, et pro capitu I, capi- 
tus solidorum ut supra scriptum est, fiunt solidi 
XXIII. reliquis hominibus sex ad annonam I an- 
nona solidorum V et pro capitu I capitus solidorum 
III, fiunt solidi LIIII. 

25 In scrinio commentariensis hominibus duodecim 
annonae XVII capita XIIIIS, fiunt solidi CXLIII. 
ita?: primo commentariensi annonae III annona so- 
lidorum V, pro capitu II capitus solidorum IIII, 
fiunt solidi XXIII. sequentes homines tres ad an- 
nonas II annona solidorum V, pro capitu IS capi- 
tus solidorum IIII, fiunt solidi XLVIII. reliqui ho- 
mines octo ad annonam I annona solidorum V et 
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi LXXII. 
26 In scrinio ab actis hominibus decem annonae 
XIII capita XII, fiunt? solidi CXVIII ita: primo 
annonae III pro annona I solidi V, capita II capi- 
tus solidorum IIII, fiunt solidi XXIII. secundo et 
tertio ad annonas Il pro annona I solidi V et ad 
capitum IS capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXXII. 
reliquis septem * ad annonam 1 annona solidorum V 
τ᾿ X capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi 


27 In scrinio libellorum hominibus sex annonae 
VIIS capita VIS, fiunt solidi LXIIIS. ita: primo 
annonae II pro annona solidi V, pro capitu IS ca- 
pitus solidorum IIII, fiunt solidi XVI. secundo an- 
nona 5 IS ge annona solidi V, pro capitu I capitus* 
solidorum IIIT, fiunt solidi XIS. reliquis hominibus 
quattuor ad annonas I annona solidorum V et ad 
capitum I capitus? solidorum IIII, fiunt solidi XXXVI. 
28 In schola exceptorum hominibus sexaginta an- 
nonae LXXIIII capita LXII solidi DCXVIIL — ita: 
primo et secundo ad annonas III pro annona solidi 


V et ad capita II capitus solidorum III, funt so- 
lidi XLVI. aliis hominibus quinque ad annonas Il 
annona solidorum V et ad capitum I capitus solido- 
rum IIIT, funt solidi LXX. reliquis hominibus de- 
cem ad annonas IS annona solidorum V et ad ca 
pitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CXV. 
reliquis hominibus quadraginta tribus ad annonas I 
annona solidorum y et ad capitum I capitus solido- 
rum IIII, fiunt solidi CCCLXXXVIL 

29 In schola singulariorum? hominibus quinquaginta 
annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS, ita: primo 
annonae II annona solidorum V, capitus I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo tertio 
et quarto ad annonas IS annona solidorum V et 
ad capitum I capitus solidorum 1IIII, fiunt solidi 
XXXIIIIS. reliquis hominibus? quadraginta sex ad 
annonam I annona solidorum V et ad capitum I capi- 
tus solidorum IIII, fiunt solidi CCCCXIII. 

30 In schola mittendariorum hominibus quinqua- 
ginta annonae LIIS capita L solidi CCCOLXIIS. 
ita: primo annonae II annona solidorum V; capi- 
tus I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XIHIL —se- 
cundo tertio et quarto ad annonam IS annona 80- 
lidorum V et ad capitum I capitus solidorum ΠΗ͂, 
fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis hominibus quadraginta 
sex ad annonam I annona solidorum V et ad capi- 
tum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi COCCXIHII. 
31 In schola cursorum hominibus triginta annonae 
XXXIIS capita XXX solidi COLXXXIIS. ita: primo 
annonae II annona solidorum V, capitus I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo et tertio 
et quarto ad annonam IS annona solidorum V et 
ad capitum 1 capitus solidorum IIII, fiunt solidi 
XXXIIIS. reliquis hominibus viginti sex ad anno- 
nam 1 annona solidorum V et ad T des I capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi CCXXXIIII. 

32 In schola nomenculatorum hominibus duodecim 
annonae XIII capita XIIS solidi CXV. ita: primo 
annonae II annona solidorum V, capitus IS capitus 
solidorum IIII, fiunt solidi XVI. reliquis hominibus 
undecim ad annonam I annona solidorum V et ad 
capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XCVIIII. 
33 In schola stratorum hominibus sex annonae VII 
capita VI solidi LVIIII. ita: primo annonae II an- 
nona solidorum V, capitus I capitus solidorum {Π|,ν 
fiunt solidi XIIIL. reliquis hominibus quinque ad 
annonas I pro annona solidos V et ad capitum I 
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi XLV. 
34 In schola praeconum hominibus decem annonae 
XI capita XS solidi XCVIIL. ita: primo annonae II 
pro annona solidos V, capitus IS pro capitu solidos 
III, fiunt solidi XVI. reliquis hominibus novem ad 
annonam I pro annona solidos V et ad capitum I 
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi LXXXI. 

35 In schola draconariorum hominibus decem an- 
nonae XI capita XS solidi XCVII. ita: primo an- 
nonae II pro annona solidos V, capitus I3 pro ca- 
pitu solidos IIIT, fiunt solidi XVI. reliquis homini- 
bus novem àd annonam I pro annona solidos V et 
ad!9? capitum I pro capitu solidos IIII, fiunt solidi 
LXXXI. 

36 In scrinio operum hominibus viginti annonae 
XXVIII capita XXI solidi CCXXI ita: primo 
annonae I A adi annona solidi V, capita II pro ca- 
pitu solidi IIII, fiunt solidi XXIII. reliquis homini- 
bus tribus ad annonas II pro annona solidi V et ad 
capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII. 
reliquis aliis hominibus sex ad annonam IS pro an- 
nona solidi V et ad capitum I pro capitu solidi IIII, 
fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem 
ad annonam I pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu solidi III, fiunt solidi XC. 
37 Inscrinio arcae hominibus viginti annonae XXVIII 
capita XXI solidi CCXXIIII, ita: primo annonae III 


(1) de numeris huius notitiae agitur in libro meo Kritik 
des lust. Codex p.138 seqq. (2) ita om. libri (3) fiunt 
om. libri (4 xuii C, xüiil E (5) annona om. 


(1) eapitus om. libri 
(9) hominibus om. libri 


libri (6) capitus om. libri 
(8) sic C, singularum E 
(10) et ad om. libri 


PRAETORIO AFRICAE 


I 27 


ro annona solidi V, capita II pro capitu solidi IIII, 
fiunt solidi XXIII reliquis hominibus tribus ad 
annonas II pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu solidi III, fiunt solidi XLIL. reliquis 
alis hominibus sex ad annonam IS pro annona so- 
lidi V et ad capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt 
solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem ad 
annonam I pro annona solidi V et ad capitum I 
pro capitu solidi IIIT, fiunt solidi XC. 

38 In schola chartulariorum hominibus quinqua- 
ginta annonae LVIII capita LIIS solidi ita: 
primo annonae ΠῚ Uo annona solidi V, capita II 
pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XXIII. reliquis 
hominibus tribus ad annonas II pro annona solidi V 
et ad capitum IS pro capitu solidi IIII, fiunt solidi 
XLVIII. reliquis alis hominibus sex ad annonam 
IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu 
adi IHIL fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis homi- 
nibus quadraginta ad annonam I pro annona solidi 
V et di capitum I pro capitu solidi IIIT, fiunt solidi 
CCCLX. 

39 Fiunt homines CCCXCVI, annonae CCCOXCVIII 
solidorum IICCCCXC, capità CCOCXXS solidorum 
MDCLXXXII', fiunt solidi IIIICLXXII. 

40 ltem pro annonis et capitu consularis? solidi 
CCCCXLVHI. officiorum eius solidi CLX?. 

41 Pro tempore medicis? hominibus quinque anno- 
nae XLVIIII capita XVIIIS solidi CCOXVIIII. | ita: 
primo pro annonis XV capitibus VI solidi IC 5.  se- 
cundo pro annonis X capitibus V solidi LXX.  reli- 
quis hominibus tribus ad annonas VIII et ad capita 
IIS solidi CL. 

42 Grammaticis hominibus duobus ad annonas X 
et ad capita V, ad solidos LXX. sophistis? oratori- 
bus hominibus duobus ad annonas X. ad capita V, 
ad solidos LXX. 

43 Haec igitur, quae pro disponendis civilibus iu- 
dicibus Africae eorumque officiis, id est tam scri- 
niariis amplissimae eius praefecturae quam: cohorta- 
libus, per hanc divinam constitutionem statuimus, 
tua magnitudo cognoscens ex kalendis Septembribus 
füturae tertiae decimae indictionis effectui mancipari 
observarique procuret atque edictis publicis omnibus 
innotescant?: his scilicet, qui ordinati fuerint à tua 
sublimitate secundum praesentem divinam constitu- 
tionem, firmitatem sui status in perpetuo habituris. 
 . nam deo iuvante de militaribus iudicibus et de offi- 
ciis eorum et de alio nostro exercitu per aliam 
sanctionem ? statuimus. missa lec Constantinopoli 
(n. Iustiniano m 1111 ὁἐ Paulino vc. conss. [a.534] 

2 Idem A. Belisario magistro militum per Orien- 
iem. ln nomine domini nostri Ihesu Ohristi ad 
omnia consilia omnesque aetus semper progredimur. 
per ipsum enim imperii iura suscepimus, per ipsum 
pacem cum Persis in aeternum confirmavimus, per 
ipsum acerbissimos hostes et fortissimos tyrannos 
deiecimus, per ipsum multas difficultates supera- 
vimus, per ipsum et Africam defendere et sub nos- 
trum imperium redigere nobis concessum est, per 
ipsum quoque, ut nostro moderamine recte guberne- 
1 tur et firme custodiatur, confidimus. Unde iam 
per eius gratiam civilium administrationum iudices 
et officia singulis Africanis provinciis constituimus, 
attribuentes, quid emolumentorum unusquisque per- 
cipere debeat. ad eius igitur providentiam etiam 
nunc animum nostrum referentes et armatas mili- 
1a tias et duces militum ordinare disponimus. Sanci- 
mus itaque, ut dux limitis Tripolitanae provinciae 
in Leptimagnensi civitate sedes interim habeat, dux 
vero Byzacenze provinciae in Capsa et 'Thelepte? 


civitatibus interim sedeat, dux autem Numidiae pro- 
vinciae in Constantinensi civitate sedes interim ha. 
beat, dux autem Mauritaniae provinciae in Caesa- 
2 riensi civitate interim sedeat. Iubemus etiam, ut 
in traiectu, qui est contra Hispaniam, quod Septem 
dicitur, quantos providerit tua magnitudo, de mili- 
tibus una cum tribuno suo, homine prudente et de- 
votionem servante rei publicae nostrae per omnia, 
constituas 15, qui possit et ipsum traiectum semper 
servare et omnia, quaecumque in partibus Hispaniae 
vel Galliae seu Francorum aguntur, viro spectabili 
duci nuntiare, ut ipse tuae magnitudini referat. in 
quo traiectu etiam dromones, quantos provideris, 
3 ordinari facias. In Sardinia autem iubemus du- 
cem ordinari et eum iuxta montes, ubi Barbaricini 11 
videntur, sedere habentem milites pro custodia loco- 
rum, quantos et ubi tua magnitudo providerit. 
4 Et omnes diligenter pro commissis suae custodiae 
provinciis invigilent et ab omni hostium incursione 
subiectos nostros tueantur illaesos et!? festinent, die 
noctuque dei invocando auxilium et diligenter labo- 
rando, usque ad illos fines provincias Africanas ex- 
tendere, ubi ante invasionem Vvandalorum οὐ 13 
Maurorum res publica Romana fines habuerat et 
ubi custodes antiqui servabant, sicut ex clusuris et 
4«  burgis ostenditur. Maxime autem civitates, 
quae prope clusuras et fines antea tenebantur, cum 
essent sub Romano imperio constitutae, auxiliante 
divina misericordia, cum hostes per partes expellun- 
tur, festinantes !^ comprehendere atque manere et 
in illis locis duces et milites per partes accedant, 
ubi antea fines et clusurae provinciarum erant, 
quando integrae Africanae servabantur sub Romano 
4b imperio provinciae: Quod deo adnuente, cuius 
auxilio nobis restitutae sunt, speramus cito nostris 
provenire temporibus, et ut!? in securitate et pace 
provinciae cum antiquis finibus integrae serventur 
et vigiliis ac laboribus devotissimorum militum et 
cura spectabilium pro tempore ducum custodiantu: 
illaesae, quoniam ita convenit, ut semper custodes 
fines provinciae .servent, ne detur hostibus licentia 
incurrendi aut devastandi loca, quae nostri subiecti 
5 possident. Quantos autem milites sive pedestres 
sive equites per unumquemque limitem qui!9 debent 
ad custodiendas provincias et civitates, tua magni- 
tudo, prout consideraverit, ordinet et nobis referat, 
ut, si perviderimus sufficientem esse ordinationem, 
confirmemus eam, sin autem perspexerimus et ali- 
6 quid amplius fieri, ut eam augmentemus. Quid 
autem dux stipendiorum nomine pro se suisque ho- 
minibus et quid eius officium consequatur, hoc sub- 
1 dita declaratur notitia. Sieut ergo praedictum 
est, interim nunc duces ac milites secundum nostram 
dispositionem in locis seu civitatibus quibus iussi- 
mus sedeant, donec deo auxiliante nobis ac rei 
publicae nostrae per labores nostros in illis locis 
constitui possint, in quibus uniuscuiusque provinciae 
antiquus limes constitutus erat, quando florente Ro- 
mana re publica memoratae provinciae integrae 
S tenebantur. Pro limitaneis vero ordinandis (quia 
necessarium nobis esse videtur, ut extra comitaten- 
ses milites per castra milites limitanei constituantur, 
qui possint et castra et civitates limitis defendere 
et terras colere, ut alii provinciales videntes eos 
per partes ad illa loca se conferant) exemplum fe- 
cimus unius numeri limitaneorum, ut secundum 
exemplum, quod nos misimus, per castra et loca, 
quae providerit tuà magnitudo, eos ad similitudinem 
nostri exempli ordinet, sic tamen ut, si inveneris de 
provinciis idonea corpora, aut de illis, quos antea 


(1) sol. MDOLXXXII post IIIICLX XII collocant | libri 
(2) eonsularis] pro tempore consularis Tingitanae pro- 
vinciae scr. (3) post OLX desiderantur et Tingitanae 
provinciae offieia et notitiae reliquarum sex provincia- 
rum: u. $ 12 (4) pro tempore medicis scripsi, praetor 
med' C, pt medi Miraeus (ὃ) sol e Wbri (6) scripsi 


sophistae C, sortitas dett. (1) sic Mommsen, innotescat libri 
(8) c. 2 À. t. (9) sic C, lepte ὸ (10) sie scripsi, con- 
stituatis E, constitutis C (1t) sic C, barbaricinage R, 
Barbari vieini Mommsen (12) et edd., ut C, om. αὶ 
(13) sic R, vel € (14) festinate (vel — nante) libri 
(15) ut R, om. C (10) praesunt habere ins. Mommsen 


I 27 


90 


DE OFFICIO PRAEFECTI 


milites habebant, limitaneorum constituas numero in 
unoquoque limite, ut, δὶ forsitan commotio aliqua 
fuerit, possint ipsi limitanei sine comitatensibus mi- 
litibus una cum ducibus suis adiuvare loca, ubi dis- 
ositi fuerint, non longe limitem exeuntes nec ipsi 
imitanei nec duces eorum, ut nullum etiam dispen- 
dium à ducibus vel ducianis praedicti limitanei sus- 
tineant, nec aliquas sibi consuetudines de eorum 
stipendiis per fraudes ad suum lucrum convertant. 
haec autem non solum in limitaneos volumus obser- 
ὃ vari, sed etiam in comitatenses milites. Et unum- 
quemque ducem et tribunos eorundem militum iube- 
mus, ut semper milites ad exercitationem armorum 
teneant et non concedant eos divagari, ut, si quando 
necessitas contigerit, possint inimicis resistere: et 
nullum audeant duces aut tribuni commeatalem de 
ipsis dimittere, ne, dum sibi lucrum studeant con- 
ficere, incustoditas nostras relinquant provincias. 
94 Nam si usurpaverint memorati duces vel officia 
eorum seu tribuni commeatalem de militibus relin- 
quere aut aliquod lucrum de eorum emolumentis 
subripere', hoc non solum in ipn de iubemus 
publico dependere, sed etiam? dignitate eos privari. 
9b Magis enim debent duces et tribuni supra de- 
putata sibi emolumenta secundum labores suos de 


nostra largitate remunerationem sperare et non de. 


. commeatis militum aut de eorum stipendiis lucrum 
sibi adquirere, quoniam ideo ordinati sunt milites, 
ut per ipsos provinciae vindicentur: praecipue cum 
sufficienter et ipsis ducibus et officiis eorum emolu- 
menta praestitimus et semper providimus unumquem- 
que secundum labores suos ad meliores gradus et 
10 maiores dignitates perducere. Postquam vero 
deo placuerit et per tuam magnitudinem limes om- 
nis in antiquum statum pervenerit et bene ordinatus 
fuerit, tunc, ubicumque necessitas emerserit, viri 
spectabiles duces invicem sibi, quando usus exege- 
rii, auxilium praebeant, ut provinciae seu limites 
eorum vigilis et laboribus deo iuvante illaesi custo- 
11 diantur. Sicut autem iubemus audaces et fero- 
ces contra inimicos iudices ac milites nostros esse, 
Sic volumus eos mites? et benevolos circa collatores 
nostros existere et nullum damnum nullamque lae- 
sionem in eos efficere. si autem quisquam de mili- 
tibus ausus fuerit quamcumque laesionem tributariis 
nostris inferre, periculo viri spectabilis ducis seu 
tribuni et principis digna vindicta adficiatur^ et in- 
12 demnestributarii nostri custodiantur. Si vero pro 
uibusdam causis interpellatio apud nostros iudices 
facta fuerit, iubemus non amplius sportularum no- 
mine, quam nostris legibus definitum est, exsecutores 
accipere, poenam eisdem legibus insertam ex trans- 
13  gressione formidantes. Cum autem deo adiu- 
vante Africanae nostrae provinciae per tuam magni- 
tudinem secundum nostram dispositionem ordinatae 
et limites in antiquum statum reducti et ommnis* 
Africa sic detenta fuerit, sicut erat, cum ergo haec 
omnia deo iuvante, praesente tua magnitudine, dis- 
posita et perfecta fuerint et per labores tuos anti- 
quos fines omnis Africa receperit, et docuerit? nos 
de omni ordinatione totius Africanae dioeceseos, id 
est quanti et qui milites in quibus locis vel civitati- 
bus constituti sunt et quanti limitanei in quibus lo- 
cis vel limitibus? constituti sunt, tunc iubemus tuam 
magnitudinem ad nostram clementiam remeare. 
14 Interea vero si aliquas civitates seu castella 
per limitem constituta perviderit tua magnitudo ni- 
miae esse magnitudinis et propter hoc non posse 
bene custodiri, ad talem modum eas construi dis- 
15 ponat, ut possint per paucos bene servari. Cum 
autem magnitudo tua omnibus dispositis ad nos re- 
meare iussa fuerit, tunc duces uniuscuiusque limitis, 
quotiens pro componendis civitatibus aut castris et 


uerint, celerius ad virum magnificum praefectum 
er Africam significent, ut ipse quae necessaria 
fuerint festinet facere, ne aliqua protractio provin- 
16 ciis noceat. Ea vero, quae ipse fecerit vel quae 
adhuc necessarie procuranda sunt, postea et memo- 
ratus vir magnificus praefectus Africae et viri spec- 
tabiles duces et de aliis omnibus quae ibi aguntur 
frequenter ad nos referant, ut bene facta confirme- 
mus et, quae opportunius debent fieri, ex nostra 
17 dispositione quowemtar. Hoc etiam decernimus, ut 
duces, qui ordinandi sunt per Africanos limites, 
nihil amplius in sacratissimo palatio cuilibet perso- 
nae aut dignitati vel in? praetorio per Africam prae- 
fecturae vel magisteriae potestati? praebeant, nisi 
116 quantum subter adnexa declarat notitia. Nam 
si quis amplius, quam in subdita notitia taxatum 
est, usurpaverit seu acceperit!?, triginta libras auri 
multae dependat nomine, cum et periculo indigna- 
tionis nostrae serenitatis subiacebit: nulla alia qua- 
libet persona aut dignitate aut officio accipiente ali- 
quid ab eis praeter illos, quorum nomina in subiecta 
18 notitia continentur. Ad haec iubemus, ut deo 
iuvante unusquisque dux seu eorum officia, secun- 
dum quod notitia subter adnexa detinet!', emolu- 
menta sua ex tributis Africanae provinciae ex ka- 
lendis Septembribus instantis felicissimae tertiae de- 
cimae indictionis percipiant. 

19 Et est notitia: deo volente debent delegari du- 
cibus et eorum officiis in Africa constitutis pro 
annonis et capitu per singulos annos praebendis 


I stipendiis suis ac pro annonis aliquid opus ha- 
p 


ita: 
20 "Viro clarissimo duci Tripolitanae provinciae et 
hominibus eius annonae CXC, singulis annonis solidi 
y, pone CLVIII, singulis capitibus solidi IIIL, si- 
mul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXIH. 
21 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIIL, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIS 
dividuntur sie: 
22  Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae IIII capita II. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 
nonae XIIIT, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae XV, : 
et ad capitum I, fiunt capita VI. ! 
biarchis octo ad annonas Il, fiunt annonae XVI, ἢ 
et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas IÍ, fiunt anno- 
nae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
semissalibus 5 undecim ad annonam I$, fiunt an- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 
23 ]tem viro clarissimo duci Byzacenae provinciae 
et hominibus eius annonae CXOC, singulis annonis 
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 
24  Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIIL, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIS. di- 
viduntur sic: 
25  Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae IIII capita II. | 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 
nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae 
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 
et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas II, fiunt an- 


(1) subripere C, sibi adquirere A (2) sed etiam et 
libri (3) milites libri (4) efficiatur (vel — antur) 
libri (5) et omnis edd., omnis C, omnes EQ (60) do- 
eueris fussardus (7) militibus libri (8) in dett., 


om. ΟἿΣ (9) potestatis libri (10) seu aeceperit edd., se 
accipere CQ, acceperit E, (11) continetedd. (12) semissali- 
bus scripsi ad inscriptionem C. I..L. V n. 8139: libri hoc loco 
et in sequentibus officiis qut semissaliis aut gemis aliis habent 


.PRAETORIO AFRICAE 81 


[25 3289 


nonae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita 
VIII. 
semissalibus undecim ad annonam IS, fiunt an- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 
26 Item viro clarissimo duci Numidiae provinciae 
et hominibus eius annonae CXC, singulis annonis 
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi ΠΗ, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 
27 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS. di- 
viduntur sic: 
28 Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
-  primicerio uno annonae V capita Il. 
numerario uno annonae IIII capita II. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 
nonae ΧΠΠ, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae 
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 
et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonasll, fiunt annonae 
XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VIIII. 
semissalibus undecim ad annonas IS, fiunt an- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 
29 ltem viro clarissimo duci Mauritaniae prouinciae 
et hominibus eius annonae CXC, singulis annonis 
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 
30  Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS,. di- 
viduntur sic: 
31  Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae ΠῚ] capita II. 
ducenaris quattuor ad annonas IlIS, fiunt an- 
nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae 
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI, 
et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas Il, fiunt anno- 
nae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VIIII. 
semissalibus undecim ad annonas IS, fiunt an- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt ca- 
pita XI. 
32 Item viro clarissimo duci Sardiniae insulae et 
hominibus eius annonae CXC, singulis annonis so- 
lidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII, 
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII. 
33  Adsessori ducis et officio eius hominibus qua- 
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V, 
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul 
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS. 
dividuntur sic: 
34  Adsessori uno annonae VIII capita IIII. 
primicerio uno annonae V capita II. 
numerario uno annonae ΠῚ capita II. 
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an- 
nonae XIIIIL, et ad capitum IS, fiunt capita VI. 
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae XV, 
et ad capitum I, fiunt capita VI. 
biarchis octo ad annonas ll, frunt annonae XVI, 
et ad capitum I, fiunt capita VIII. 
circitoribus novem ad annonas II, fiunt an- 
nonae XVIII, et ad capitum I, fiunt ca- 
pita VIIII. 
semissalibus undecim ad annonas IS, fiunt sn- 
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI. 


35 (20) Item notitia consuetudinum , quas in sacro 
laterculo et in praetorio amplissimae praefecturae 
per Africam, iam! in officio magistri militum pro 
tempore dux praebere oportet uniuscuiusque limitis 
Sic: in sacro laterculo solidi VI: in officio magiste- 
riae militum potestatis pro insinuandis administra- 
tionis suae divinis nostrae serenitatis adfatibus so- 
lidi XII: in officio amplissimae praefecturae per 
Africam pro insinuandis eiusdem chartis solidi XII. 
36 (21) Gloria itaque tua, quae per hanc pragmati- 
cam sanctionem nostra statuit aeternitas, etfectui 
mancipari observarique praecipiat.  J/missa lex idi- 
bus Aprilibus Constantinopoli dn. lustiniano pp. 
A. 111 et Paulino vc. conss. [a. 534] 


XXVIII." 
DE OFFICIO PRAEFECTI URBIS. 


l 'Impp. Valentinianus. et Valens. AA. ad. Vo- 
lusianum pu.  Studentibus nobis statum urbis et 
annonariam rationem aliquando firmare in animo 
subiit eiusdem annonae curam non omnibus deferre 
potestatibus. ac ne praefectura urbis abrogatum 
sibi aliquid putaret, si totum ad officium annona- 
rium redundasset eidem praefecturae sollicitudinis 
ac diligentiae necessitatem mandamus, sed non ita, 
ut lateat officium annonariae praefecturae, sed ut 
ambae potestates, in quantum sibi negotii est, tuean- 
tur civilem ^ annonam sitque societas muneris ita, 
ut inferior gradus meritum superioris agnoscat at- 
que ita superior potestas se exserat, ut sciat ex 
ipso nomine, quid praefecto debeatur annonae. 7). 11 
non. April. Mediolani Valentiniano et Valente AA. r1^ 
conss. [a. 368] 

2 Idem AA. ad Ampelium pu. Quod promulgatis 
sanctionibus tua sinceritas perscriptum? esse non 
nescit, etiam ex praecepto nostro competenter ob- 
servet nec quasdam personas de provincia existi- 
met avocandas? nisi tantummodo suos officiales et 
homines populares huius almae urbis seditioni ob- 
noxios. a. 311 - 312] 

9 *Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Rufinum pu. Praefectura urbis cunctis quae 
intrà urbem sunt antecellat potestatibus, tantum 
ex omnium parte delibans?, quantum sine iniuria ac 
detrimento alieni honoris usurpet. D. 111 id. lul. 
Valente A. v et Valentiniano 1un. conss.  [a. 316] 

4 1 Imppp. Valentinianus Theodosius et .4rca- 
dius AAA. Severino comiti sacrarum largitionum. 
Omnia corporatorum genera, quae in Constantino- 
politana civitate versantur, universos quoque cives 
atque populares praefecturae urbanae regi modera- 
mine recognoscas!'. JD. xvii k. Mai. Mediolani 
Tatiano et Symmacho conss. [a. 391] 

9 "Imp. Iheodosius Α. Constantio pu. —Primi- 
cerius adiutorum tuae sedis officii per biennium, 
quod in eodem gradu ex consuetudine priscae ordi- 
nationis emeruit, curam insuper personarum usur- 
pàtione omni atque ambitione cessante suscipiat: 
hoc etiam adiecto, ut, si quis ex memorato ordine 
vel condicionis humanae fine praeventus vel alia 
quacumque ratione militiae gradum propriae ami- 
sisse monstrabitur, solitae ambitionis iniuria vacante 
locum is, qui iuxta matriculae veritatem sequitur 13, 
obtineat. JD. xin k. lan. Constantinopoli Victore 
cons. [a. 424] 


(1) iam Mommsen, tam libri: iam intellege, donec Africa 

tota recuperetur, a quo tempore codicilli ducibus a prae- 

fectis insinuentur, cf. c.1 $197. t... (2) B 6,4,10—13. — 

CODI. 1,712 (3) — Th. 1, 6,5: iunge Th. 11, 141 

(1) civilem om.. T^. (4) u del. Clossius: T^. 11, 14 1 

male refertur ad a. 364 (5) sic C, seriptum £, praeserip- 
ll. 


tum Μ (6)neo C, ne R. (1) sic C, advocandas M, devo- 
candas αὶ (8) — Th. 1,6, 1: iunge 12, 58, 1. (9) sic 
Th. cum Graecis, derivans CR (10) — TÀ. 1, 10, 4 
(t) sic T'h., se (se om. R) cognoscant CE, cognoscas M 
(12) Ξε T. 1, 6, 12. (13) sequetur 77. 


11 


[ 29—31 82 


DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM 


XXVIIHI.' 
DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM. 


1 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius? 
444. dd Eusignium pp. Viri illustres comites et 
magistri peditum et equitum in provinciales nullam 

enitus habeant potestatem, nec amplissima prae- 
oem in militares viros. [a. 386—381] 

2 *Impp. Honorius et Theodosius AA. ad Hypa- 
tium magistrum militum per Orientem. — Appari- 
tores statutos officii tui ad aliud iudicium trahi mi- 
nime oportebit^. sciat igitur illustris magnificentia 
tua sub te, sive civiliter sive criminaliter appetan- 
tur, eos litigare debere. JD. id. Dec. Constantino- 
poli Constantio et Constante conss. [a. 414] 

9 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Eos, qui ultra 
statutos in officio magisteriae per Orientem potesta- 
tis militant, civilium quoque iudicum sententiis su- 
per quolibet negotio subiacere: ipsis quin etiam statu- 
tis in tributariis collationibus civilium quoque iudicum 
dispositionibus procul dubio parituris. [a. 476—485] 

4 Imp. Anastasius A4. lohanni magistro militum 
ner lilyricum. Milites de locis, in quibus consistunt, 
ad alia loca sine speciali nostrae serenitatis aucto- 
ritate nullatenus transferri praecipimus, nec? eorum 
expensae in locis, in quibus consistunt, minuantur. 
sed si forte quaedam urguens et necessaria causa 
emerserit, utilitati ac securitati publicae tam am- 
plissimam praetorianam praefecturam quam tuam 
sedem sine ulla procrastinatione prospicere protinus 
oportet et suggestiones ad nostras aures destinare, 
indicantes tam loca, de quibus milites transferendi 
sunt, quam ea, ad quae pervenire eos oportet, no- 
minaque fortissimorum numerorum, in quibus idem 
milites referuntur, nec non quantitatem annonarum 
et ante omnia causam, ob quam idem milites trans- 
ferendi sunt, ut post talem suggestionem ἃ nostra 
auctoritate competentia procedant. 

9 Imp. lustinianus A. Zetae viro illustri magistro 
militum per Armeniam δέ Pontum .Polemoniacum 
et gentes. Cum propitia divinitate Romanum nobis 
sit delatum imperium, sollicita cura cauta diligentia 
pertractantes perspeximus oportere etiam partibus 
Armeniae et Ponto Polemoniaco et gentibus pro- 
prium magistrum militum per hanc legem constituere, 
tuamque magnitudinem, quae nobis ex ante gestis 
optime commendata est, idoneam ad talem fore 
dignitatem confidentes elegimus certasque provincias, 
id. est magnam Armeniam, quae interior dicebatur, 
et gentes (Anzetenam videlicet, Ingilenam, Asthia- 
nenam, Sophenam, Sophanenam 5, in qua est Mar- 
tyropolis, Balabitenam) et primam et secundam Ar- 
meniam et Pontum Polemoniacum tuae curae cum 
suis ducibus commisimus, comite Armeniae penitus 
sublato, certosque subdidimus numeros, non modo 
quos in γλευκα novos constituimus, sed etiam de 
praesentalibus οὐ Orientalibus et aliis agminibus 
segregatos, non tamen quantitatem eorum agminum 
minuentes: sed quia plures eis addidimus sine rei 
publicae gravamine et sine augmento sumptuum, 
aliquantos subtraximus, ita tamen, ut et post hanc 
subtractionem ampliores remanserint, quam usque 
p ὙΠ felicia fuerant tempora. 

7 


XXX^ 
DE OFFICIO QUAESTORIS, 


1 ?Imp. Theodosius A. Sallustio quaestori. Totius 
minoris laterculi curam !? scias ad tuae sublimitatis 
sollicitudinem pertinere, ita ut tuo arbitratu ex scri- 
nio memoriae totius minoris laterculi dignitates, hoc 
est praepositurae omnes, tribunatus et praefecturae 
castrorum '! juxta consuetudinem priscam clementiae 
meae auctoritate deinceps mittantur '?. JD. vr k. Mai. 
Constantinopoli Victore cons. [a. 424] 

2 !3Idem A. Helioni comiti et magistro officio- 
rum. Omnes minoris laterculi dignitates, quae sub 
curà quidem ac sollicitudine viri illustris quaestoris 
esse antea videbantur, postea vero vel universae vel 
mediae ad magistrorum militum potestatem disposi- 
tionemque transierant, placuit nunc clementiae meae 
vetusti temporis more renovato ad prisca deinceps 
iurarevocare. D.r17k.Mai. jn scripto cons. ἴα. 424] 

9 El Anastasius 4. Eusebio magistro officio- 
rum. Officia et condiciones, quae pertinent ad vi- 
ros devotos in sacro scrinio memoriae militantes, 
nemini liceat sub quacumque occasione sine ulla 
divinae subscriptionis liberalitate eragere: eo, qui- 
cumque in hoc fuerit postea facinore convictus, 
publieatione bonorum suorum multando, officio quo- 
que rectoris provinciae, in qua non adlegato super 
gerenda sollicitudine sacro rescripto aliquis ausus 
fuerit eandem curam sibimet usurpare, trium libra- 
rum auri dispendio feriendo. JD. k. Mart. Constan- 
tinopoli Anastasio A. et Rufo conss. [a. 492] 


XXXI." 
DE OFFICIO MAGISTRI OFFICIORUM. 


1 !'5Imp. Constantius 4.156 ad agentes in rebus. 
Privilegiis dudum scholae vestrae indultis integri 
reservatis, ad ducenam etiam et centenam et biar- 
chiam nemo suffragio, nisi labore" unusquisque per- 
veniat, principatum vero adipiscatur matricula de- 
currente, ita ut ad curas agendas et cursum illi 
1 exeant, quos ordo militiae vocat et laborum. Adiu- 
tor praeterea, in quo totius scholae status et ma- 
gistri securitas constituta est, idoneus probitate mo- 
rum ac bonis artibus praeditus nostris per magistrum 
obtutibus offeratur, ut nostro ordinetur arbitrio. 
D. et pp. Romae in foro Traiani k. Nov. Eusebio 
et Hypatio conss. a. 359] 

2 !5IZmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. ad. PHacioR, magistrum officiorum. Nemo 
agentum in rebus ordinem militiae atque '? stipendia 
praevertat, etiamsi nostri numinis per obreptionem 
detulerit indultum: ac si quis?? formam istiusmodi 
docebitur obtulisse, in locum, ex quo indecenter 
emerserat, revertatur, ut is gradu ceteros antecedat, 
quem stipendia longiora vel labor prolixior fecerit 
anteire. PP. Hadrwmeti vir id. Mart. post cons. 
Arcadii A. et Bautonis. [a. 386] 

9 ?Impp. Theodosius et Valentinianus A44. Phle- 
gelio comiti et magistro officiorum. Scholarium 
nostrorum devotio, probata?? nostris parentibus, 
circa nostrae maxime serenitatis adfectionem enituit. 
inde quidquid ad fovenda servandaque eorum privi- 
legia postulatur, statim credidimus?? admittendum. 
ideoque suggestionem tui culminis appro viris 
spectabilibus comitibus scholarum verberandi regra- 
dandive senatores ac ducenarios licentiam denega- 
mus. ea namque, quae tali commotione digna sunt, 


(1) B 6, 4, 14. ..16 (2) debuit esse Valentinianus 
Theodosius et Areadius (8) — 775. 1, 5, 4 (4) ap- 
paritores officii tuae praestantiae ad aliud iudicium trahi 
ex auctoritate sacrorum  reseriptorum minime oporte- 
bit TA. (5) ne C contra B (6) sophenam sopho- 
nenam 4M, sophonenam C, et sophonenam A: ef. Nov. 
91, 1, 3: Τζοφανήνη τε καὶ ᾿Ανζητήνη ἢ ἸΤζοφανή 
(7) excidit Graeca constitutio (8) B 6, 6, 3. 4. — 
Cf. Dig. 1, 13 (9) « Th, 1, 8, 2 (10) Sallustio 


viro illustri comiti et quaestori. Laterculi curam totius TA. 
(11) castrorum om. Τῇ. (42) emittantur 75. (13) — TA. 
1,8,3 (14) B 6, 1, 51..61 (15) — 775. 1, 9, 1 
iunge 12, 22, 8 et T. 6, 29, 4. 5 (16) et Iulianus C. 
addit Th. (17) suffragio nisus, labore Mommsen, suf- 
Íragio, sed per laborem 77. (18) — 7^.1,9,2 
(19) militiaeque 74. (20) quis om. TA. (21) — Nov. 
Th. 21. finis iteratur in 12, 29, 1 (22) sic Nov., pro- 
bata a libri (238) sic CR, credimus AM Nov. 


DE OFFICIO COMITIS SACR. LARG. 


83 


I 31—34 


ad tuae sublimitatis volumus referri notitiam. JD. xv 
k. Mai. Constantinopoli Cyro vc. cons. [a. 441] 
4 '!Idem 44. Nomo magistro officiorum. Curae 
perpetuae tui culminis credimus iniungendum, αὖ 
super omni limite sub tua iurisdictione constituto, 
quemadmodum se militum numerus habeat castro- 
rumque ac clusurarum cura procedat, quotannis 
Bye nobis propria suggestione procuret. D. prid. 
id. Sept. Constantinopoli Maaimo 11 et Paterio 
conss. [a. 443] 
5 Impp. lustinus et Iustinianus AA. Tatiano ma- 
gistro officiorum. Iubemus eum ad militiam devo- 
tissimorum scholarium de cetero pervenire, qui 
nostrum meruit iudicium, nec licere pro tempore tui 
culminis administrationem habenti sine huiusmodi 
batoria aliquem inter eosdem viros devotos scho- 

es suis referre,praeceptionibus?: sed sciat is, qui 
sine sacro rescripto ad eandem pervenire militiam 
ausus fuerit, non solum ea se privari, verum etiam 
1 poenae viginti librarum auri subici. lllud etiam 
observari de cetero volumus, ut, si quis locus sta- 
tutorum scholarium in quacumque schola vacaverit, 
ille subrogetur, quem nostra pietas per sacrum re- 
2 scriptum vacantem subire locum praeceperit. Ad 
haec quadrimenstruos breves eorundem scholarium 
curà tuae sublimitatis et pro tempore viri excellen- 
tissimi magistri officiorum conscribi volumus et eos 
Sacro scrinio laterculi praestari ibi deponendos, ut 
pner notitia eorundem scholarium certa sit neque 
publico damnum aliquod infligatur. JD. x . Mai. 
Constantinopoli Mavortio vc. cons. [a. 521] 


XXXII. 
DE OFFICIO COMITIS SACRARUM LARGITIONUM. 


1 3Impp. Arcadius et Honorius AA. Limenio co- 
miti sacrarum largitionum. Palatinis haec cura 
debet esse praecipua, ut, periculo proprio notariis 
destinatis, super neglegentia iudicum, si ita res ex- 
egerit, conquerantur, ne eorum sit impunita desidia. 
1 Iudices quoque de eorum nominibus referre con- 
venit, quos commodis propris magis quam utilitati- 
2 bus publicis studere praeviderint. Breves etiam 
quadrimenstruos ad officium palatinum noverint di- 
rigendos aurumque exactum ad sacras largitiones 
sine ulla dilatione esse mittendum. D. 111 k. Mart. 
Mediolani Vincentio et Fravito conss.* [a. 401] 


XXXIIL* 
DE OFFICIO COMITIS RERUM PRIVATARUM. 


1 Impp. Valentinianus et Valens A4. ad Hono- 
ratum consularem  Byzacii. Si quid negotiorum 


fuerit actitatum, in quibus aliquid commodi fiscalis 
appareat, ad officium rei privatae tua gravitas acta 
transmittat, ut instructione percepta, quid sibimet 
iuris auxilio debeatur, agnoscat. 0). ΥΙ k. lan. Va- 
lentiniano et Valente AA. 11 conss. [a. 3681 
2 *Impp. Arcadius et Honorius A44. Minervio co- 
miti rerum privatarum. Ad palatinorum curam et 
rationalium officia omnium rerum nostrarum et to- 
tius perpetuarii, hoc est emphyteuticarii?, iuris ex- 
actio revertatur. 2. x k. lan. Mediolami Caesario 
et Aítico conss. a. 391] 
Impp. Honorius et Theodosius 44A. Ursacio 
comiti rerum pu Si quis iudicum vir illu- 
stris vel praefectus urbi cognitionem comitivae pri- 
vatarum examini debitam sibimet vindicandam cen- 
suerit vel tuitionem contra eiusdem sedis statuta 
praestiterit, ad quinquaginta librarum auri illationem 
poenae nomine eius officium teneatur, quam decet 
in articulo exigi mansuetudinis nostrae aerario so- 
ciandam. D. vi id. Aug. Ravennae Constantio et 
Constante conss. [a. 414] 

4 8 Μὴ διαγέτω τινὰ τῶν ἐπαρχεωτῶν προφάσει 
δημοσίων ccr ondg ὁ κόμης τῆς ἰδικῆς πε- 
ριουσίας δίχα ϑείας ἐπιτροπῆς μηδὲ τῷ μηνύοντι 
τὴν κρίσιν καταπιστευέτω TOU πράγματος. 

Ὁ ϑΜήτε à κόμης τῆς ἰδικῆς περιουσίας μήτε τις 
ἕτερος τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλεε ἢ ἐν ταῖς 
ἐπαρχίαις ἀρχόντων τὸν περὶ ϑησαυροῦ κατα- 
μηνύοντα προσδεχέσϑω. εἰ δὲ σερί τινος ἑτέρου 
προσαγγέλλει, ὑπὸ ἐγγύην εὐϑὺς οὐχ ἧττον πέντε 
λιτρῶν γινέσϑω" καὶ μηδέ τις σφραγὶς ἢ ava- 
γραφὴ καὶ καινισμὸς ὁ τυχὼν ἐπὲ τοῖς προσ- 
αγγελϑεῖσι προσερχέσϑω πράγμασι πρὸ διακρί- 
σεως ἐγγράφου. καὶ εἰ μὲν ὁ κατηγορούμενος 
πάρεστι, κρινέσϑω παρὰ τῷ κόμητι τῆς ἰδικῆς 
περιουσίας τὸ πρᾶγμα, εἰ δὲ ἐν ἐπαρχίᾳ διάγει, 
παρὰ τῷ ἄρχοντι ἢ τῷ ἀφοριζομένῳ δικαστῇ, 
τῶν φισκοσυνηγόρων 7, ἐν ἀπορίᾳ τούτων, ἕτέ- 
Ov ὑπὲρ τοῦ κατηγύρονυ προῖκα λεγόντων. 
γινέσθω δὲ τῶν συνηγόρων ἐξίσωσις καὶ ἀναι- 
ρείσϑω τὸ καὶ τὰ ὑπὲρ τοῦ κατηγόρου δαπανή- 
ματα τὸν ἐναγόμενον ποιεῖν" τούτου φυλαττο- 
μένου καὶ ἐπὶ τοῦ δίκας τινὰς τῷ φίσκῳ κινοῦν- 
τος. καὶ μηδεὶς αὐτῶν πρὸ τελείας ἐκκαλείσϑω 
τοῦ πράγματος κρίσεως. 


XXXIIII. 
DE OFFICIO COMITIS SACRI PATRIMONII. 
1 ᾿κὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος Α.} 
11. Τῆς ἰδικῆς ἐφευρεϑείσης οὐσίας τῷ δημοσίῳ ἢ 
ἐφευρεϑησομένης προβεβλήσϑω ἢ καλείσϑω κό- 


(1) — νου. T'heod. 24,1, 5: iunge 1, 46, 4. 11, 60,3 (2) sic 
KR, praescriptionibus € (3) — T^.1, 109,1 B 0, 31,1 
(4) sic TÀ., d. x11 kal. maii. honorio vi1 et theodosio τι aa. 


0088. (— a. 407) Hal., ut videtur, ex coniectura (Ὁ) B 6, 
1, 105—109 (06) 2 TA. 1,111 (7) hoe est emphy- 
teuticarii confirmant Graeci, om. T. (8) -« B6 


1, 108 (9) — .B 6, 1, 109: ?ungenda videtur 1, 34, 3 
(10) officium comitis sacri patrimonii institutum esse ab 
Anastasio testantur Lydus de mag. 2, 21 et glossae 


nomicae (Otto thes. 8, 1716): πατριμονιάλεα, ὅσα ὅκα- 
στος βασιλεὺς ἑαυτῷ κτᾶται, ἀπὸ τοῦ βασιλέως Lva- 
στασίου" αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ ἐξευρὼν καὶ τὴν προσ- 
ηγορίαν ταύτην καὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ κόμητος τοῦ πατρι- 
μονίου: duas minimum hwwus tituli leges Anastasii esse 
colligitur ex dictato de consiliariis (luliani Epitome ed. 
Haenel p. 199): lege primo libro codicis anastasianas con- 
stitutiones subiectas titulo de offieio patrimonii. (11) — B 
6, 1, 102 


4 Ne quem provincialium sub praetextu rerum 
fiscalium comes rerum privatarum sine sacro man- 
dato deducat neve delatori causae cognitionem 
committat. 

9 Neve comes rerum privaíarum neve quis alius 
magistratuum, qui Constantinopoli quive in provin- 
ciis sunt, de thesauro deferentem admittat: sin. autem 
de alia re defert, statim fideiussioni non minus 
quinque librarum subiciatur. neve signatio vel de- 
Scriptio vel forte innovatio in rebus denuntiatis ante 
sententiam 1n scriptis latam procedat. et si. qui- 
dem accusator praesens est, apud comitem rerum 


privatarum causa iudicetur, sin in provincia mora- 
tur, apud praesidem vel iudicem delegatum, ut 
fisci advocati vel iis deficientibus alii gratis pro 
accusatore causam dicant. fiat autem advocatorum 
exaequatio, neve amplius reus sumptus quae pro 
accusatore fiunt dependat. hoc observetur etam 
adversus eum, qui lites aliquas fisco movet. neve 
quis eorum ante definitivam causae decisionem pro- 
vocet. 

1 Imp. Anastasius 4. δὲ privatum patrimonium 
fisco accessit vel accedet, ei praeficiatur comes sacri 
patrimonii, qui id ad exemplum comitis rerum pri- 

11* 


] 34—38 


904 ' JpE OFFICIO PROCONSULIS 


jupe τῆς ἰδικῆς κτήσεως, κατὰ μίμησιν τοῦ κό- 


μητος τῆς ἰδικῆς σιεριουσέας αὐτὴν διοικῶν" πᾶσι, 


τοῖς ὑπ᾽ αὐτὸν οὐσι γεωργοῖς ἢ παροίκοιβ ἢ £ugv- 
τευταῖς τῶν αὐτῶν ὄντων προνομίων, ὧν οἱ 
ὑπὸ τὸν πραιπόσιτον καὶ τὸν κόμητα τῶν οἰκείων 
ἀπολαύουσι, καὶ παρὰ μόνῳ κόμητι τοῦ τῆς ἰδικῆς 
κτήσεως κινείτωσαν καὶ ἐναγέσϑωσαν.. οἱ δὲ τοῦ 
τῆς ἰδικῆς κτήσεως ταξεῶται τοῦ κόμητος τῆς 
ἁπανταχοῦ ἰδικῆς περιουσίας ἐχέτωσαν πιρο- 
ψόμια. 

2 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς. 

ΞΦροντιζέτωσαν oí τῶν ἐπαρχιῶν ἄρχοντες καὶ 
αἱ τούτων τάξεις οἰκείῳ κινδύνῳ μηδεμίαν τὰ 
τῆς ἰδικῆς κτήσεως κτήματα βλάβην υφίστασϑαι 
ἢ τὴν ἐξ αὐτῶν μειοῦσϑαι πρόσοδον ἢ ἐμσταίζε- 
σϑαι. ἐξέστω δὲ τῷ κόμητε τῆς ἰδικῆς κτήσεως 
καὶ προστιμᾶν αὐτοῖς καὶ μετὰ τὴν ἀρχὴν τὴν 
᾿ γ - , j? * , 
γενομένην ἀνασῶσαι βλάβην, ἀλλὰ μηδεμίαν δὲ- 
χέσϑωσαν ἀπόρων ἡ ὁμοκήνσων ἐπιβολήν. 

9 ϑΜηδὲ παρὰ τοῦ κόμητος τῶν ϑησαυρῶν ἡμῶν 
τιβ ἢ σφραγὶς ἢ ἀναγραφὴ προσερχέσϑω πρὸ 
τῆς τοῦ (eros. odor: ἐπὶ τοῖς μεν. 
αγγελϑεῖσι πράγμασι" καὶ ἐνταῦϑα τὰ ὑπὲρ ἕαυ- 
τοῦ μόνου ποιοῦντος δαπανήματα, καὶ μὴ δυνα- 
μένου πρὸ τελείας ἐκκαλέσασϑαι ψήφου. 


XXXV. 
DE OFFICIO PROCONSULIS ET LEGATI. 


1 5Imp. Constantinus 4. Aeliano proconsuli Afri- 
cae. Legati non solum civiles, sed etiam criminales 
causas audiant, ita ut, si sententiam in reos feren- 
dam perviderint?, ad proconsules eos transmittere 
non morentur. JD. k. Oct. Constantino A4. vi et 
Constantino C. conss. [«. 320] 

2 HER Arcadius et Honorius AA. Simplicio 
proconsuli Asiae. Officium Hellesponti consularis 
aeternae recordationis patrem? serenitatis nostrae 
adiit et expositis suis incommodis, quibus a vicaria- 
nis apparitoribus urguebatur, oravit sub tuae subli- 
mitatis agere potestate?. «cuius adlegationes huma- 
nae proclivius pium principem commoverunt: quod 
et nos obtinere censemus !?. 1). vir: k. April. T 
stantinopoli 
conss. 


Arcadio 111 et Honorio 11 AA. 
[a. 396] 


XXXVI.' 
DE OFFICIO COMITIS ORIENTIS. 
1 "Imp. Leo A4. Pusaeo pp. Titulos, qui Aly- 


tarchiae et Syriarchiae muneribus in prima Syria de- 
putati sunt, per officia tam viri spectabilis comitis 


Orientis quam viri clarissimi rectoris provinciae fla- 
1 gitari praecipimus. Alytarchiae quidem ludi cura 
viri spectabilis comitis Orientis et eius officii, Syriar- 
chiae vero sollicitudine viri clarissimi moderantis 
provinciam eiusque apparitionis exerceantur, nullique 
penitus curialium, nec si voluerint, idem munus vel 
honorem subeundi licentia permittatur. JD. v id. 
Nov. Constantinopoli | Basilisco et | Herminerico 
conss. Y* [a. 465] 


XXXVII." 
DE OFFICIO PRAEFECTI AUGUSTALIS. 


1 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius AAA. Florentio praefecto Augustali. Omnia 
tributa per Aegyptiacam dioecesig cura et prowvi- 
dentia claritatis tuae a moderatoribus provinciarum 
exigi iubemus. si qui tamen ex possessoribus sive 
militaribus sive non militaribus ad inferenda quae 
debent audaces extiterint, eos per militare etiam 
auxilium, si opus exegerit, ad solutionem compelli 
censemus. JD. xin k. Mart. Constantinopoli Ho- 
norio np. et Euodio conss. [a. 386] 

2 !5Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Praefectus Augustalis ordinariorum sub 
se iudicum examinandi flagitia et super his refe- 
rendi, non amovendi vel puniendi habeat potestatem. 
D. prid. non. Dec. Constantinopoli Olybrio et Pro- 
bino conss. [a. 395] 


XXXVIII.'^ 
DE OFFICIO VICARII. 


1 "Imppp.Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
Antonio pp. n civilibus causis vicarios comitibus 
militum convenit anteferri, in militaribus negotiis 15 
comites vicariis anteponi, quotiensque societas in 
iudicando contigerit, priore loco vicarius pondere- 
tur, comes adiunctus accedat: si quidem cum !? 
praefecturae meritum ceteris dignitatibus antestet, 
vicaria dignitas ipso nomine eius se trahere indicet 
portionem et sacrae cognitionis habeat potestatem 
et iudicationis nostrae soleat repraesentare reveren- 
tiam. JD. vin id. lan. Gratiano A. 111 et Mero- 
baude conss. (a. 311] 

2 *"]dem A444. ad Hesperium pp.  Relationes 


vicariorum, si quando usus attulerit, ad nostram 


mansuetudinem referantur. relationes enim iudicum 
libenter audimus, ne administratorum decrescere vi- 
deatur auctoritas, si eorum consulta veluti profano- 
rum preces à nostris adytis repellamus. 7). xri: 
k. Febr. Gratiano A. 1111 et Merobaude conss. [a. 311] 


(1) οἱ δὲ τοῦ κόμητος τῆς ἰδικῆς κτήσεως ταξεῶταε 
τὰ τῆς τάξεως τοῦ κόμητος τῆς ἀπ᾽ ἀρχῆς ἰδικῆς 
Zachariae (2) — B60,1,103, cf- p. Y (8) — B 6, 
1, 104, cf. p. V: iungenda videtur 1, 33, 5. c. 3 licet ex 
ordine B huic titulo restituenda fuerit, tamen non sine 
causa Heimbachius dubitavit, num ad hunc titulum per- 
tineat constitutio, cuius argumentum ad comitem sacra- 
rum largitionum (tit. 32) spectet (4) B 6, 2, 19. 20. 


— Cf. Dig. 1, 16 (5) τὸς Th. 1, 12, 3 (6) pro- 
viderint libri (1) — Th. 1, 12, 5 (8) sic Th., 
patres libri (9) sic T'À., potestatem libri (10) quod 


. .. censemus om. T^. 
constitutio iungendane sit cum 10, 44, 3, pro certo affir- 
mari non potest, quia non apparet, Contius subscriptio- 
nem c. ὃ ex libro restituerit, an argumenti quadam af- 
Jinitate motus ex hac constitutione suppleverit (12") cf. 
p. 455 not. 14 (13) .B 6, 1, 91. 92. — Cf. Dig. 1, 17 
(14) — T^.1,14,1 mut. — (15) — 77.1,14,2 (16) .B 6, 
1,112. 143. .— (17) & T. 1,15, 1 (18) negotiis om. T. 
(19) cum 7. (cum ad traditur), om. libri (20) — T. 
1, 15, 8 


vatarum administret. omnibus agricolis vel colonis 
vel (i ἐν ioo ei subditis eadem privilegia compe- 
tant, quibus fruuntur qui sub praeposito et comite 
rerum privatarum sunt, neve agant et conveniantur 
nisi apud comitem sacri patrimonii. officiales au- 
tem. [comitis] sacri patrimonii privilegia [officii] 
comitis privatarum rerum earum quae ab initio 
erant habeant. 

Idem A. Suo periculo provinciarum rectores 
eorumque officia curent, ne quid damni res ad 


sacrum patrimonium pertinentes sustineant neve 
reditus earum minuatur vel defraudetur. liceat au- 
tem comiti patrimonii et multare eos et deposito 
magistratu damnum illatum resarcire: ne tamen 
sterilium vel eiusdem generis praetextum accipiant. 

9 Ne qua a comite thesaurorum | nostrorum 
signatio vel descriptio rerum delatarum ante causae 
diudicationem fiat: in hoc quoque casu [reus] 
sumptus pro se factos solos agnoscat, neve ante 
definitivam sententiam appellare possit. 


(1) B 6,1, 73 (12) Aaec 


EDp-—— 


JDE OFFICIO RECTORIS PROV. 


95 


I 39. 40 


XXXVIIII.' 
DE OFFICIO PRAETORUM. 


1 2hnp. Constantius 4. ad senatum. ^ Praetori 
defertur haec iurisdictio sancientibus nobis, ut libe- 
rale negotium ipse disceptator examinet. sane inter- 
poni ab eo decreta conveniet, ut, sive in integrum 
restitutio deferenda est, probatis dumtaxat causis 
ab eodem etiam? interponatur decretum, seu tuto- 
ris dandi seu ordinandi curatoris^, impleatur ab eo 
interpositio decretorum: quippe cum apud eum quo- 
que adipisci debeat patronorum iudicio sedula ser- 
vitus libertatem. nec sane debita filiorum votis pa- 
trum vota cessabunt, ut. patente copia liberos suos 
exuant potestate, magis propriis obsequiis manci- 
patos, cum sese intellegant his obsequii plus debere, 
a quibus sese meminerunt vinculis sacris? exutos. 
D. 11 k. lan. Eusebio et Hypatio conss. ἴα. 359] 

2 *Impp. Valentinianus et Marcianus AA. T. a- 
fjano pw. Tres tantummodo praetores electae opi- 
nionis in hac urbe per singulos annos iudicio sena- 
tus praecipimus ordinari, qui competentes causas et 
debitos actus integre disceptare atque tractare debe- 
bunt, ut? hi tamen tres ex his, qui proprium larem 
in hac alma urbe habeant, non ex provinciis eligan- 
tur. nec si qui forte propter aliquas? causas ad 
hanc urbem de provinciis venerit, ad praeturae mu- 
nus vocetur, sed hi tantummodo, ut dictum est, qui 
hic domicilium fovent, ita ut nec ipsi sumptus quos- 
dam inferre cogantur inviti, sed habeant spontaneae? 
liberalitatis arbitrium. |—.D. xv k. Jan. Constantino- 
poli Valentiniano A. vir et Avieno conss.  [a. 450) 


XXXX.' 
DE OFFICIO RECTORIS PROVINCIAE. 


1 Imp. Alexander Α. lulianae. Potest de falso 
causam cognoscens praeses provinciae incidentem 


meme quaestionem dirimere. JD. vi Kk. April. 
acimo 11 οἱ Urbano conss. [a. 234] 


2 !!Imp. Constantinus 4. ad Maximum. | Praesi- 
des provinciarum oportet, si quis potentiorum exti- 
terit insolentior et ipsi vindicare non possunt aut 
examinare aut pronuntiare nequeunt, de eius nomine 
ad nos aut certe ad praetorianae praefecturae !? 
scientiam referre: quo provideatur, qualiter publicae 
disciplinae et laesis tenuioribus consulatur. 7). i777 
k. Ian." Treviris Ianuarino et Iusto conss. [a.328] 

39 "]dem A. ad provinciales. lustissimos et vigi- 
lantissimos iudices publicis adclamationibus collau- 
dandi damus omnibus potestatem, ut honoris eis 
auctiores proferamus processus,et e contrario iniustos 
et maleficos querellarum vocibus accusandi, ut cen- 
surae nostrae vigor eos absumat. nam si verae 
voces sunt nec ad libidinem per clientelas effusae, 
diligenter investigabimus: praefectis praetorio et co- 
mitibus, qui per provincias constituti sunt, provin- 
cialium nostrorum voces ad nostram scientiam refe- 
rentibus. PP. k. Nov. Constantinopoli Basso et 
Ablabio conss. [a. 331] 

4 Idem .A. ad Periclem praesidem. In officiales 
praefectorum cursum publicum laniantes vel prava 
contra utilitatem publicam molientes vindicandi tibi 
dedimus potestatem, ita ut praefectos de eorum 


bus competens reverentia tribuatur. sed ubi publica 
tractatur utilitas, etsi minor iudex veritatem investi- 
gaverit, nulla maiori inrogatur iniuria. sane qui in- 
signia dignitatis ad hoc exercet, ut indignis iniuriis 
existimet adfieiendos eos, qui officia cum potestate 
moderantur, non declinabit nostrae indignationis acu- 
leos. D. y. k. Iun. Ancyro divo Ioviano* et Varro- 
niano conss. [a. 361] 

6 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
A44. ' Cynegio D Civitas Rhodiorum 15. iniuriam 
suam non tam decenter quam sero conquesta est. 
unde inviolabili observatione sancimus, ut, quoniam 
tempore hiemis navigatio saepe periculosa est sem- 
per incerta, in illis quinque urbibus, quae potiores 
esse ceteris adseruntur, vicissim hiemandum sibi 
iudices recognoscant. quod si cuiquam tale existat 
ingenium, ut praecepta nostra contemnat, quinqua- 
ginta ab eo argenti librae, centum ab eius officio, 
si aliter factum fuerit, fisci viribus inferantur. 
D. v id. Dec. Constantinopoli Arcadio οἱ Bautone 
conss. [a. 385] 

7 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Cynegio pp. Qui ordinariam gesserit digni- 
tatem, quidquid ex venturae delegationis titulis pro- 
fligaverit, cum dispendio pudoris atque fortunae de 
propriis facultatibus intra provinciam positus inferre 
debebit. 2. vir k. lun. Constantinopoli Honorie 
np. et Euodio conss. [a. 386] 

8 ldem 444. Cynegio pp. Ne quis iudicum in 
provincia sua praefectianum vel palatinum vel mi- 
litem vel ex his etiam omnibus, qui antea in huius- 
modi officiis fuerunt commorati, intercessorem (id 
est exsecutorem) cuiusquam litigatoris petitione in 
quolibet seu privato seu publico negotio putet esse 
tribuendum. nam peccantem circa consulta cae- 
lestia cum suo officio non solum detrimentum fa- 
mae, sed etiam patrimoniorum damna comitentur. 
D. non. Aug. Constantinopoli Honorio np. et Euo- 
dio conss. [a. 386] 

9 Idem AA4. Polemio pp. lilyrici. Nullus pro- 
vinciae moderator augustissimam urbem sine iussione 
adire audeat. nam si quem patuerit contra decreti 
nostri praecepta venisse, is congrua condemnatione 


plectetur. ἢ). x k. lan.!* Mediolani post consulatum 
Timasiüi et Promoti. a. 390] 
10 Impp. Arcadius et Honorius 444. Limenio 


comiti sacrarum largitionum. | Nullum palatinis tibi 
obsecundantibus cum provincialibus volumus esse 
commercium: sed iudices scire debebunt hoc. sibi 
praecipue esse commissum, ut ipsi a provincialibus 
exigant et consueta deposcant, palatinum vero pos- 
sessor non horreat, qui non sibi, sed iudicibus 
atque officiis praeceptus est imminere. 7). vr k. 
April. [circa a. 401 !6] 

11 "Impp. Honorius et Theodosius A44. Theo- 
doro pp. Moderatores provinciarum curam gerere 
iubemus, ne quid!? potentium procuratores perpe- 
ram inliciteque?? committant. JD. vi k. Dec. Ravennae 
Basso et Philippo conss. [a. 408] 

12 Idem A4. Monaaio pp. Omnes per provin- 
cias apparitores pro inveterata auctoritate iuxta mo- 
tum iudicis nudatos verberibus, si ita res tulerit, 
subiacere praecipimus, ut et facilis exsecutio rerum 
publicarum sit et officiorum insolentia comprimatur 
et iudicum severitati competens reddatur auctoritas. 
D. vi k. lan. Honorio vin et Theodosio v AA. 


culpa facias certiores. D.!^ x Á. Nov. Nicopoli Con- | conss. [a. 412] 
stantio et Albino conss. [a. 335] 
..9 Impp. Valentinianus et Valens A4.1^ ad Apro- 
nianum pw. Potioris gradus iudicibus ab inferiori- 
(1).B 6,7,6. 7. — Cf. Dig.1,14 (2) — T7.6,4,16 (3) etiam 16, 7 (14) reddita ve! pp. ser., nam Constantinus proximo 


om. Τὰ. (4) tutores dandi seu ordinandi curatores Her- 
mann (5) vineulis curiae 77. (6) iunge 12, 2, 1 
(7) ut M, et CER (8) sic C, alias ἃ (9) sic C, spon- 
taneum .K (10) Β 6, 1, 714—893. — Cf. Dig. 1, 18. 
(11) τες T'À. 1,16, 4: iunge 12, 46,2 (12) ad gravitatis tuae 
T.  (12') acc.... ins. (13) — T. 1,10, 6: iunge TA. 1, 


die fuit Constantinopoli secundum Th. 16, 8, 5. 16, 9, 1 
(14*) fuisse olim imp. Iovianus A. et d. v non Jan. Aneyro 
Ioviano A vidit Seeck (15) phodiorum Zibri contra 
JB (15) aec. ... ins. (data est a. 389) (16) cf. 1, 32, 1 
(a. 401) (11) — ΤᾺ. 1, 16, 14. (18) quid M^T^., qui 
CRM? (19) sic T'., incesteque CR, iniusteque M 


I 40—45 


80 UT NULLI PATRIAE 


13 "Μὴ γινέσϑωσαν κεχαρισμένα στερὲ τοὺς ἄρχον- 
τας ψηφίσματα, ἀλλὰ κωλυέσϑωσαν παρ᾽ αὑτῶν, 
καὶ πρὸ μιᾶς καὶ μόνης ἡμέρας ἐν τῷ μέλλειν 
ἐπιβαίνειν «15s ἐπαρχίαβ τὸ μηνῦον αὐτὸν gt&u- 
σέσϑω διάταγμα. ἐπὶ κλοπτῃ δὲ ἁλοὺς ἢ ἐγκλή- 
peri τινε οὐ μόνον περὶ αὐτὴν τὴν σωτηρίαν, 
ἀλλὰ γὰρ καὶ τὴν οὐσίαν κινδυνεύσει. 

14 (13] ?Imp. Leo A. Constantino pp. Si quis 
cohortalibus adhuc obsequiis obligatus regimen pro- 
vinciae vel cingulum cuiuslibet militiae diguitaflave 
quoquo modo meruit, contra licitum usurpatis im- 
petratisve careat, etiamsi ultronea nostra liberalitate 
ius gerendae provinciae vel militiae seu dignitatis 
cuiuspiam sibi iactaverit fuisse delatum. D. vir id. 
Aug." Constantinopoli Leone A. 1111 et Probiano 
conss. [a. 411] 

15 (14) Jdem A. Constantino pp. Nulli iudicum, 
qui provincias regunt, in civitatibus, in quibus sacra 
palatia vel praetoria sunt, liceat relictis his priva- 
torum sibi domus ad habitandum veluti praetoria 
vindicare, sed sacratissima modis omnibus inhabitare 
palatia seu praetoria, ut hac necessitate compellan- 
1 tur eorum reparationi providere. Ubi autem et pa- 
latium est et praetorium, palatium quidem habita- 
tioni praesidis, praetorium autem suscipiendis con- 
servandisque speciebus publicis horreorum vice vel 
2. aliae necessariae rei deputetur. Quod si quis 
aliquando dissimulare temptaverit, protinus eum at- 
que officium quinquaginta librarum auri multam ad 
reparandum sacrum quod neglexerit palatium sol- 
vere sancimus. ita 411?] 

6 "Μὴ περιοράτω ἢ αὐτὸς ζημιούτω ἢ ἄλλως βλα- 
πτέτω τὸν συντελεστὴν ὁ ἄρχων, κίνησιν βασι- 
λικὴν ἀγωνιῶν καὶ τὴν γενομένην ἐπιγνῶναι 
ζημίαν. 

17 “Τοὺς λῃστεύοντας ἢ παραπλήσια πταίοντας 
συλλαμβανέτωσαν καὶ ἀἁρμοδίως οἱ ἄρχοντες τι- 
μωρείτωσαν" τοὺς ἐν στρατείᾳ δὲ ὄντας oí πρω- 
τεύοντες αὐτῶν παραδιδότωσαν, δέκα τοῦ παρα- 
βαίνοντος καταβάλλοντος λίτρας. 


XXXXI. 
UT NULLI PATRIAE SUAE ADMINISTRATIO SINE 
SPECIALI PERMISSU PRINCIPIS PERMITTATUR. 
1 "Μηδεὶς Αὐγουστάλιος ἢ ἀνθύπατος ἢ βικάριος 
ἢ κόμης ᾿Ανατολῆς εἰς τὴν οἰκείαν ἐπαρχίαν γι- 
νέσϑω, ἰδικῆς ἐπὶ τούτῳ χηρεύων κελεύσεως. 


XXXXII. 
DE QUADRIMENSTRUIS TAM CIVILIBUS QUAM 
MILITARIBUS BREVIBUSS. 
1 "Oi ἄρχοντες καὶ αἱ τούτων τάξεις ἀνυπερϑέτως 
μετὰ τῆς ἀληϑείας καὶ ἀκριβείας ἐκπεμπέτωσαν 


τὰ τετραμηνιαῖα βρέβια, πεντήκοντα λέτραβ χρυ- 


σίου καὶ «re ζώνης καὶ τῆς ἀξίας ἀφαίρεσιν vgo- 
ρώμενοι, εἴ τις γένοιτο μέμψις κατὰ τοῦτο τὸ 
μέροβ. τὸ δὲ αὐτὸ ἔστω καὶ κατὰ τοῦ τρακτευ- 
τοῦ πρόστιμον μὴ ἀναφέροντος ἐγγράφως ἐπὶ 
τὸν ἔπαρχον τὴν γενομένην ῥφϑυμίαν. 

2 Μόνος ὁ τριβοῦνος 5 ὁ τὴν τάξιν αὐτοῦ πλη- 
ρῶν βικάριος μετὰ τοῦ δομεστίκου καὶ τοῦ ἀκτου- 
αρίου καὶ τῶν ὀπτιώνων καὶ τοῦ νουμεραρίου 
ἤτοι τοῦ βοηϑοῦ τὰ τετραμηνιαῖα βρέβια υὑπο- 
γράφων καὶ Opxov ἔγγραφον ὑποτελῶν, ὡς ἀληϑῆ 
ἐμήνυσαν, ἐκστεμστέτω 5. 


XXXXIII.? 
DE OFFICIO PRAEFECTI VIGILUM. 


1 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Aubridio 4. Praefecti vigilum huius urbis 
nihil de capitalibus causis sua auctoritate statuere 
debent, sed si quid huiusmodi evenerit, culmini tuae 
potestatis referre 15, ut de memoratis causis celsiore 
sententia iudicetur. [a. 385—389] 


XXXXIIII. 
DE OFFICIO PRAEFECTI ANNONAE. 


] ''"H διάταξις φανερὸν προστεϑεῖσα μέτρον τῇ 
χορηγίᾳ τῶν ἐν Koveresetodid Uem ο 
ἀννόνων διορίζει καὶ πῶς τὰς μεταϑέσεις δεῖ 
τῶν σιτηρεσίων προβαίνειν, πρόστιμον τοῖς μὴ 
πειϑομένοιβ ποιοῦσα. 

2 "vas τὴν ἐκ παλαιοῦ γενομένην ἐπὲ τοῖς 
πολιτικοῖθ ἄρτοις μείωσιν ἡ διάταξις καὶ κυροῖ 
τοὺς μὴ ὑπόντας μέν, πρὸ τούτου πραϑένταθ δὲ 
κατὰ τὴν ἀπάτην τῶν ἀννονεπάρχων καὶ τῶν 
λογογράφων τῶν ῥεγεώνων. 

D. νη id. Mart. Constantinopoli post consulatum 
Lampadii et.Orestae vv. cc. anno secundo.  [a. 532] 


XXXXV. 
DE OFFICIO CIVILIUM IUDICUM. 


1 ?Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Curtio pp. Honorati, qui lites habere noscuntur, 


(1) —9 δ 6,1, 86 (2)— 12, 61,14  (2") d. v1 k. ian. 12,57,14 
(3) — B 6,1,88 (4) — B 6, 1, 89 (5) — B 6, 1, 90 
(6) brevibus om. libri, habent Graeci et Th.11,25 (7) — B 
6, 1, 110: fortasse ex W, qui habet constitutiones graece 
an a3., inscriptio αὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος 44. restituenda 


est (8) D. v1 id. Febr. Clementino et Probo conss. 
(a. 512), quod Hal. ad 40, 15 exhibet, huc pertinere vi- 
detur, ut collata not. 1 inscriptio ὃ αὐτὸς βασιλεύς re- 
stituenda. sit (9) Cf. Dig. 1, 15 


(10) referri Ubri 
()2.80,1,99 — (12) — B 6,1,100 — (13) — 77. 1, 20,1 


18 Decreta de remunerandis praesidibus ne fiant, 
sed ab ipsis impediantur, et edictum eum nuntians 
ante unum tantum diem , d provinciam ingres- 
surus est, mittatur. quod si in furto vel aliquo 
crimine deprehensus erit, non. solum de salute ipsa, 
sed etiam de facultatibus periclitabitur. 

16 Praeses collatorem ne meglegat vel ipse ei 
noceat aliove modo damnum inferat sub metu im- 
perialis motus et damni quod. dederit resarciendi. 

17 Latrones similiaque peccantes praesides com- 
prehendant et competenti poena iens si qui 
militant, eos principes eorum tradant: qui id trans- 
greditur, decem auri libras solvit. 

XXXXIL 1 Nemo Augustalis vel proconsul vel 
vicarius vel. comes Orientis in patria provincia 
fiat, nisi specialem eius rei iussionem meruerit. 

Π, 1 Magistratus eorumque officia sine 
cunctatione vere et diligenter quadrimenstruos breves 


emittant, imminente poena quinquaginta auri librarum 
et cinguli dignitatisque amissionis, si qua in hac parte 
rev ERO eatiterit. eadem poena valeat etiam in 
tracteuta, qui non in scriptis ad praefectum negle- 
gentiam commissam referat. : 

2 Tribunus vel qui vicem eius agit cum domestico 
actuario optione mwumerarioque vel subadiuva qua- 
drimenstruos breves subscribat et sic tureiurando in 
scriptis praestito, quod vera nuntiaverint, solus 
emittatur. 

XXXXIIII, 1 Certo modo distributionum annona- 
rum civilium in Constantinopoli praestituto consti- 
tutio definit etiam, quomodo translatio annonarum 
procedere debeat, poena non oboedientibus imposita. 

2 Constitutio tollit deminutionem panium  civi- 
lium ex longo tempore factam et confirmat eos, 
qui interierunt, sed. antehac in fraudem praefecti 
annonarum et logographorum regionum venierunt. 


V— Orwer—tv—mw 


DE OFFICIO IUDICUM MILITARIUM 


07 


I 45—48 


his horis, quibus causarum merita vel fata pandun- 
tur, residendi cum iudice non habeant faculta- 
tem. JD. iz: non. Febr. Romae Basso et Philippo 
conss. [a. 408] 
2! Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. 
Si quis pro publicis functionibus, quae flagitantur, 
aliquo se defendere temptet munimine, adeat iudicem 
et promat, quae duxerit adserenda: quem si iudex, 
quod non arbitramur, minus audire maluerit, ipse 
quidem administrator triginta librarum auri, appa- 
ritio vero eius quinquaginta feriatur dispendio. D. X1111 
k. Aug. Constantinopoli Honorio vi11 et Theodosio 111 
COnss. [a. 409] 


XXXXVL' 
DE OFFICIO IUDICUM MILITARIUM. 


1 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius? 
A44. comitibus et magistratis utriusque . militiae. 
Numquam omnino in negotiis privatorum vel tuitio 
militaris? vel exsecutio tribuatur. 2). prid. id. Febr. 
Constantinopoli Theodosio A. i1 et Abundantio 
conss. [a. 393] 

2 Impp. Honorius et Theodosius AA. Monaco pp. 
Praecipimus, ne quando curiales? vel privatae con- 
dicionis homines ad militare exhibeantur iudicium 
vel contra se agentum actiones excipiant vel litigare 
in eo cogantur. interminationem autem quinquaginta 
librarum auri adversus comitianum officium proponi 
decernimus, si quia contra haec aliquando tempta- 
verit. D. vi k. Sept. Eudoaiopoli Theodosio A. 
Vii οἱ Palladio conss. [a. 416] 

9 Impp. Theodosius et Valentinianus 44. Ana- 
tolio magistro militum. Nemo de his, qui in viro- 
rum spectabilium ducum officiis militaverint?, scho- 
lae agentum in rebus quacumque subreptione post 
completam militiam societur, ne agendi vices viri 
clarissimi principis accipiat facultatem. si quis au- 
tem adversus haec nostrae perennitatis decreta ve- 
nire conetur, militia spoliatus proscriptionis poena 
pro parte bonorum tertia constringatur. J. v k. Febr. 
Constantinopoli Maaimo 11 et Paterio conss. [a. 443] 

4 "Idem 44. Nomo magistro officiorum. Duces 
limitum? et praecipue, quibus gentes quae maxime 
cavendae sunt appropinquant, in ipsis limitibus com- 
morari et milites ad proprium? redigere numerum 
imminentibus magisteriis potestatibus diuturnisque 
1 eorum exercitationibus inhaerere praecipimus. Cas- 
trorum quin etiam refectionis clusuriarumque curam 
2 habeant! Quibus cum principe castrorumque 
praepositis pro laborum vicissitudine limitaneorum 

ilitum!! duodecimam annonarum partem, distri- 
buendam videlicet inter eos magisteriae potestatis 
arbitrio, deputamus. 2). prid. id. Sept. Constanti- 
nopoli Maawmo 11 et Paterio conss. [4. 443] 

M Δρκείσϑω τοῖς ἐξ ἔϑους σιτηρεσίοις ὁ δοὺξ καὶ 
τοῖς ἐκ τῆς δωδεκάτης τῶν ἐκ τῶν πολεμίων 
ληφϑέντων μοίρας ἐν χρυσῷ διδομένης παρὰ τῶν 
ἀδόξων ἐπάρχων καὶ μηδὲν ἕτερον ἢ κατὰ ἀπαΐί- 
τησιν ἢ κατὰ ἑκουσίαν τοῦ διδόντος προαίρεσιν 
κομιζέσϑω. 


XXXXVII. 


NE COMITIBUS REI MILITARIS VEL TRIBUNIS 
LAVACRA PRAESTENTUR. 


1 "Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius 444. 
Anthemio pp. Omnem inquietudinem ἃ curiis et 
civitatibus praecipimus prohiberi nec ulla privata ab 
his Meis balnea ad tribunorum vel ducum alio- 
rumve militarium comitum usus nec adacrationem 
aliquam pro hac causa profligari. illustribus enim 
tantum viris comitibus ac magistris militum (si ta- 
men id voluerint) hoc ministerium indulgemus: dupli 


oena violatoribus huius sanctionis imminente. ἢ). vy 
. Dec. Constantinopoli Arcadio A. vr et Probo 
conss. [a. 406] 


XXXXVIII."^ 
DE OFFICIO DIVERSORUM IUDICUM. 


1 '*Imp. Consíantinus 4. ad Domitium Celsum 
vicarium. Nemo iudex officialem ad eam domum, 
in qua mater familias agit, cum aliquo praecepto 
existimet esse mittendum, ut eandem in publicum 
protrahat, cum certum sit debita eius, quae intra 
domum considerato sexu semet contineat, domus 
eius vel cuiuseumque rei habita distractione, publi- 
cis necessitatibus posse servari. quod si quis in 
publieum matrem familias posthac crediderit pro- 
trahendam, inter maximos reos citra ullam indul- 


gentiam capitali poena plectetur. JD. 111 id. [am. 
Treviris Sabino et Rufino conss. [a. 316] 


2 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. t Principium pw. Singuli quique iudices 
sciant celsioribus viris et his, quorum nonnumquam 
iudicio provehuntur, honorificentiam esse debitam 
praestandam, nec in subscriptionibus suis fratres au- 
deant nominare, apparitione multanda, cuius haec cura 
est. J.id. Febr. Ricomere et Clearcho conss. [a. 384] 

9 !'9Idem A44. Constantio " pp. Galliarum. Sciant 
principes et cornicularii et primates officiorum, iudi- 
ces etiam, ternas libras auri ἃ suis facultatibus 
eruendas, si honoratis viris, quibus etiam consisto- 
rium nostrum ingrediendi facultas praebetur, secre- 
tarii iudicum non patuerit ingressus aut reverentia 
non fuerit in salutatione delata aut sedendi cum 
iudice societas denegata. 7). vr id. Nov.!? Treviris 
Timasio et Promoto conss. (a. 389] 


XXXXVIIII. 


UT OMNES TAM CIVILES QUAM MILITARES IU- 

DICES POST ADMINISTRATIONEM  DEPOSITAM 

PER QUINQUAGINTA DIES IN CIVITATIBUS VEL 
CERTIS LOCIS PERMANEANT. 


1 "Imp. Zeno 4. Sebastiano pp. Nemo ex viris 
clarissimis praesidibus provinciarum vel consulari- 
bus aut correctoribus neve qui administrationis maio- 
ris infulas meruerint, id est viri spectabiles procon- 
sules vel praefectus Augustalis aut comes Orientis 
aut cuiuslibet tractus vicarius aut quicumque dux 
vel comes cuiuslibet limitis2?9 vel divinarum comes 
domorum, postquam sibi successum fuerit, audeat 
excedere de locis, quae rexisse noscitur, antequam 
quinquaquinta dierum constitutus numerus finiatur. 
1 Sed per id tempus praesides quidem et consu- 


INS (1) B 6, 1, 93—91 
(2) 2 Th. 1,21, 1 (3) sic S, val. theod. et hon. PCR, 
theod. are. et honorius rectius Τῇ. (4) militis T^. 
(5) sic R, curialis C (6) militaverit libri: possis 
etiam hoc retinere, si supra pro de his scribas dehinc 
(1) 2 Nov. Theod. 24: iunge 1,31,4. 11,60,3 (8) mili- 
tum libri (9) antiquum δου. (10) eastrorum quin 
etiam ipsis lusuriarumque pro antiqua dispositione cu- 


(1) ?unge 10, 74, t. 


ram refectionemque mandamus Nov. (11) limitanei 
tantum militis Nov. (12) — 5 6,1,97 (13) — 7. 
1,11, 1, Jine sumpto ex Th. 1,11,2: B 6,1,98 (14) B 6, 
1, 116. 117 (15) — T^. 1, ?2, 1 (10) 2» 12, 29, ? 
Th. 6, 26, 5 (11) sic M cum lege gemina et Th., 
constantino PCR: scr. constantiano, cf. 6, 55,9 TÀ. 15, 
14, 8 (18) aec. ... ins. (19) B 6,3, 9 (20) sic 
dett, militis E, militiae C 


9 Dua contentus sit annonis solitis et duodecima 
parte eorum quae ab hostibus capta sunt, in auro 


ab illustribus praefectis solvenda, neve aliud quicquam 
vel poscendo vel libera dantis voluntate percipiat. 


I 49—51 


98 DE OFFICIO Ets 


lares nec non correctores in metropoli, spectabiles 
vero iudices tam civiles quam militares in civitati- 
bus administratae dioeceseos illustrioribus publice, 
nec domi vel intra sancrosanctos terminos vel re- 
giones aut potentes domos latitantes, sed in celeber- 
rimis locis ante omnium quos nuper gubernaverant! 
ora versentur, ut pateat omnibus facultas libera 
super furtis aut criminibus querimoniam commovendi, 
ita ut ab omni defensus iniuria provisione post eum 
administrantis ac periculo officii nec minus curia- 
lium et defensoris civitatis?, iuratoriae tantum cau- 
tioni commissus, postquam fuerit in querimoniam 
devocatus, pulsare volentibus (ut dictum est) pro 
2 legum ratione respondeat: Nec ullam ante prae- 
finitum tempus de provincia discedendi excusationem 
ei tribuat vel divina revocatoria vel codicilli alterius 
administrationis oblati vel praeceptum amplissimae 
tuae sedis, ut alterius provinciae moderatoris vices 
obtineat, aut praeceptum praefatae vel alterius ci- 
vilis seu militaris cuiuscumque potestatis, ut quam- 
cumque sollicitudinem publicam gerat aut exhibea- 
tur vel deducatur, aut postremum cuiuslibet artis 
astutia, cuiuscumque occasionis excogitata calliditas 
excludatur, ut modis omnibus, quae pro universarum 
provinciarum salute sancimus, sortiantur effectum. 
3 Quod si quis temeritate punienda saluberrimam 
legem circumscribendam vel violandam crediderit, 
licet et maiestatis reus non immerito iudicetur, at- 
tamen quinquaginta librarum auri multam publicis 
calculis inferre cogetur: simili poena Dlecton do. qui 
post eum administratione suscepta minime eum cu- 
raverit honeste retinendum aut super eius fuga pro- 
4 (1) tinus referendum. Administrationem autem depo- 
nere non volumus decessorem, antequam successor 
ad provinciae fines pervenerit, licet litteris ad eum 
seu programmate vel edicto ad officium et provin- 
5 (2) ciales usus fuerit. Ipse autem, qui praesen- 
tem fugiens non observaverit legem, ubicumque re- 
pertus fuerit, licet in hac florentissima civitate, ad 
provinciam sine ullo penitus obstaculo praeceptione 
tui culminis, cura etiam viri clarissimi rectoris pro- 
vinciae, in qua repertus fuerit, deducetur, per sex 
mensuum curricula ibidem moraturus, quatenus in- 
6 terea minime crimina possint vel furta celari. Offi- 
cium etiam, quod eum (debito tamen honore servato) 
non prohibuerit contra legis tenorem discedere, tri- 
1 (9) ginta librarum auri dispendio ferietur. Quod si 
intra quinquaginta dierum numerum fuerit forte pul- 
satus et praefato elapso tempore necdum finita lis 
fuerit, civiliter quidem super furtorum sceleribus 
pulsatus dato procuratore instructo post quinqua- 
ginta dies protinus habeat licentiam  discedendi: 
accusatione vero super criminibus facta per inscrip- 
tionum laqueos inretitus usque ad terminum causae 
8 (4) ibidem necessario perdurabit. Sciant autem 
universi iudices, apud quos vel administrationis iure 
vel ex praecepto amplissimae tuae sedis huiusmodi 
controversiae civiliter vel criminaliter ventilantur, 
intra viginti dierum spatium debere se praefata liti- 
gia, postquam orta fuerint, terminare. nam sisuper- 
sederint, ipsos quidem decem librarum auri condem- 
nationem subire censemus, accusationem vero seu 
civilem intentionem semel in iudicium deductam 
praefato modo legitime terminari. J. v id. Oct. Con- 
siantinopoli Zenone A. II cons. [a. 419] 


L. 
DE OFFICIO EIUS QUI VICEM ALICUIUS 
IUDICIS OBTINET. 


1 Imp. Gordianus 4 Domitio pp. In causa quae 
spectat ad utilitatem rei publicae eum qui vice 


praesidis provinciae administrat potuisse cognoscere 
in dubium non venit. sane si in aliquo captum 
est ius rei publicae, iuxta scita divorum principum 
defensores rei publicae (si modo adesse fiduciam 


negotio putant) restitutionis auxilium possunt flagi- 
tare. . 4H non. Nov.^ Sabino 11 et Venusto 
conss. [a. 240 


2 Mandata impp. Theodosii et Valentiniani AA. 
missa ad Antiochum pp. per referendarium, quae 
sic habent: Suggerente magnificentia vestra docta 
imperialis aeternitas debere eos, qui praeceptione 
principali seu vestrae sedis amplissimae tueri locum 
rectorum provinciarum noscuntur, auctoritatem ha- 
bere tutores seu curatores petentibus dare, decre- 
tum etiam interponere ad alienandas minorum si- 
miliumque eis personarum seu curialium facultates, 
emancipationes quoque legibus celebrare et omnia 
quae ad iurisdictionem rectoris provinciae pertinent 
actitare, praecipere dignata est pro dispositione 
vestrae celsitudinis praefatas huiusmodi sollicitudines 
peragendi habere licentiam. 7). prid. id. Oct. Con- 
stantinopoli Hierio et Ardabure conss. [a. 421] 


LE 


DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS ET CAN- 
CELLARIIS IUDICUM. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pau- 
lino. Studiorum labor meretur, ut hi, qui in publi- 
cis administrationibus constituti sociari sibi consi- 
liorum participes cupiunt, spe praemiorum atque 
honorificentia sua provocent eos, quorum prudentiam 
sibi putant esse necessariam, non metu terribili et 
necessitate incongrua libertati. D. prid. id. lul. 
Tiberiade Maaimo 11 e( Aquilino* conss. ἴα. 286] 

2 Imp. Constantinus A. ad Bassum pp.  Praesi- 
des non per adsessores, sed per se subscribant li- 
bellis: quod si quis adsessori subscriptionem in- 
consultis nobis permiserit, mox adsessor qui sub- 
scripsit exilio puniatur: praesidis vero nomen ad 
nos referri iubemus, ut in eum severius vindicetur. 
D. xv k. Sept. Constantino A4. v1 et Constantino C. 
conss. [a. 320] 

9 Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Consiliarios iudicum et cancellarios et eos, qui do- 
mesticorum funguntur officio, post depositam admi- 
nistrationem quinquaginta dies in provincia residere 
| praecipimus. Pro confesso autem tenebitur, qui 
accusatus huiusmodi personam subtraxerit: eaque 
in quadruplum restitui iubemus, quae desiderantur 
ablata, ut duplum spoliatus accipiat, duplum noster 
fiscus adquirat. 1L. vr k. lan. Mediolani Theo- 
doro cons.* [a. 399] 

4 Idem AA. et Theodosius A. ad Caecilianum vi- 
carium.  Domesticus iudicis a publicis actibus ar- 
ceatur. quod si necessitatibus publicis sese con- 
victus fuerit miscuisse, statim eum ad maioris po- 
testatis examen deduci oportet, ut competens in eo 
vindicta promatur. J. vi id. April. Honorio A. v1 
θέ Aristaeneto conss. [a. 404] 

Ὁ Impp. Honorius et Theodosius AA. Seleuco pp. 
Nemo in provinciis, qui semel domestici vel exa 
larii ministerium gesserit, ad eandem observationem 


aliqua ambitione iterum remeare concedatur. J.17: 
id. Dec. Ravennae AA. x et vi conss. a. 415] 
7 *[dem AA. Vitaliano duci Libyae. Nemo de 


domesticis ducum vel comitum militarium, officiis 
eorum connumeratus?, post completum sui temporis 
actum ad eandem rursus sollicitudinem audeat ad- 
spirare: decem auri librarum condemnatione props 
Sita, si quis hanc violare voluerit sanctionem: eadem 
poena officio quoque coercendo!?, si per ambitionem 


(1) gubernaverat libri (2) sic M, civitatum CR 
Dig. 1, 21 (4) sic Hal, Febr. alias (5) B 6, 1, 62 
seqq. — Cf. Dig.1,22  (6)tiberiade ... aquilino Momm- 
sen, tyberio et maximo dedit, deinde in tyberiano et dione 
(— a. 291) emend. Hal. (1) theodoro cons. scripsi, theodo- 


(3) €f. 


sio et rumoridio coss. (— a. 403) Zal., sed neque impera- 
torum nomina meque AMessalae praefectura huic anno 
conveniunt (8) — T^. 8, 1, 16 (9) nemo de nume- 
raris tui officii seu domesticis vel scriniariis sive adiu- 
toribus TA. (10) proposita TA. 


ug ss Rc n cc UNE uS na λα 


89 Τ 51} 155 


J DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS 


—yel avaritiam ex his aliquid temerari concesserit. 
D. viui k. Nov. Constantinopoli Honorio A. ΧΙ et 
Constantio 11 conss. [a. 411] 

7 !ldem AA. Eustathio pp. Velut castrense pe- 
culium filii familias adsessores etiam? post patris 
obitum vindicent, qui consiliis propriis administra- 
tores iuvare consueverunt, si quid licitis honestis- 
que lucris eoadunare potuerunt. J.x Kk. April. Con- 
stantinopoli Honorio xi1 et Theodosio x AA. 
6ΟΉ.55. a. 422] 

8 3]dem 4.4. Asclepiodoto pp. Nullus iudicum 
ad provinciam sibi commissam quemquam secum 
ducere audeat, cui domestici vel cancellarii nomen 
imponat, nec profectum ad se undecumque suscipiat, 
ne famae nota cum bonorum publicatione plectatur. 
periculo enim primatum officii cancellarios, sub fide 
gestorum ex eodem officio^ electos iudicibus appli- 
cari iubemus, ita ut post depositam administratio- 
nem nec militiam deserant et provincialibus prae- 
sentiam sui exhibeant, quo volentibus sit accusandi 
eos facultas, si enim idonea causa exegerit, ad de- 
tegenda iudicis flagitia et quaestioni eos subdi oportet. 

JD. prid. k. Iun. Constantinopoli Asclepiodoto et 
ÁMMariniano conss. [a. 423] 

9 Zmpp. Theodosius et Valentinianus 4A. ad 

Taurum pp. Si post depositam administrationem 
iudicum praesentiam vel exhibitionem domesticorum 
querimonia provincialium aut curialium vel aliqua 
publica necessitas postulaverit, per eosdem admi- 
nistratores, quorum domestici fuerint, iudicio legi- 
busque tradantur. 2. v non. lul. Constantinopoli 
Theodosio A. xi1i1 et Macimo conss. [a. 433] 

10 Jdem AA. Florentio pp. n consiliariis ob- 
servari censemus, ut in eum, qui in sua provincia 
ultra quattuor menses moderatoribus adsederit ad- 
versus leges antiquas et divorum retro principum 

Scita?, proscriptio bonorum et accusatio publici cri- 
minis immineat, nisi per caeleste oraculum vel am- 
plissimae tuae sedis praeceptionem sese defendat. 
D. x111 k. Febr. Theodosio xv11 et Festo conss. [a.439] 

11 Jdem AA. Zoilo pp. Orientis. Non parum ad- 
sessoribus magistratuum maiorum quam ipsis iudi- 
cibus nostrae benivolentiae liberalitas tribuenda est. 
ideoque consiliarios virorum illustrium praefecto- 
rum tam praetorio. quam huius inclitae urbis emi- 
nentissimorumque magistrorum militum nec non etiam 
viri illustris magistri officiorum, sive praedicto of- 
ficio iam functi sunt seu fungentur in posterum, 
7post depositum etiam officium ab omni indictionis 
onere seu civilium seu militarium iudicum prorsus 
immunes esse praecipimus, ut nec ab amplissima 
quidem sede tui culminis eis ulla molestia super 
suscipiendo quolibet gravamine? penitus iniungatur: 
quinquaginta librarum auri officio tui culminis dam- 
natione multando, si quid adversus statuta clemen- 
tae nostrae innovari concesserit D. v 4. Mart. 

Theodosio 4. xviii et Albino conss. [a. 444] 

12 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Pal- 
ladio pp. Liceat omnibus iudicibus illustri prae- 
ditis potestate consiliarios sibi eosdem secundo ac 
tertio et saepius iniungere, quia qui semel recte 
cognitus est, ob hoc solum non debet, quod iam 
probatus? est, improbari. 2...... Valentiniano 

uU. [a. 450 vel 455] 

13 [Αὐτοκράτωρ Ζήνων “41 

| Μηδέποτε χωρὶς τῶν ἀρχόντων οἱ συμπόνοι 
αὐτῶν δικαζέτωσαν τὰ ἐκείνων τιϑέντες ὀνό- 

para 1? 


D. vr k. Iul. post consulatum Longini. [a. 481] 


14 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Nemo 
ex his, qui advocati causarum constituti sunt vel 
fuerint et in hac regia urbe in quocumque iudicio 
deputati et in aliis omnibus provinciis nostro sub- 
iectis imperio, audeat in uno eodemque tempore 
tam advocatione uti quam consiliarii cuiuscumque 
magistratus, quibus res publica gerenda committitur, 
curam adripere, cum sat abundeque sufficit vel per 
advocationem causis perfectissime patrocinari vel 
adsessoris officio fungi, ne, cum in utrumque festi- 
net, neutrum bene peragat: sed sive advocatus esse 
maluerit, hoc cum debita sollertia implere possit, 
vel si adsessionem elegerit, in ea videlicet perma- 
neat, ita tamen, ut post consiliarii sollicitudinem 
depositam liceat ei ad munus advocationis reverti. 
1 Nec sit concessum cuidam duobus magistratibus 
adsidere et utriusque iudicii curam peragere (neque 
enim facile credendum est duabus etiam necessariis 
rebus unum sufficere: nam cum uni iudicio adfuerit, 
altero abstrahi necesse est sicque nulli eorum ido- 
neum in totum inveniri) sed altera adsessione peni- 
tus semota unius magistratus esse contentum iudicio. 
2 Nec callidis machinationibus huiusmodi legem 
po quis esse circumscribendam et, si non consi- 
iari signum quod solitum est chartis imponat, sed 
alias quasdam litteras excogitatas adsimulaverit, 
existimari ei licere fungi quidem memorato officio, 
sub huiusmodi tamen umbra latere, cum in legem 
committunt hi, qui vigorem eius serupulosis et ex- 
3 cogitatis artibus eludere festinant. Neque sibi 
blandiri quemquam oportet, quod et praesentis legis 
aculeos possit evadere, quemadmodum et anteriores 
leges super hac re positas deludebat. si quis ete- 
nim in tali commisso fuerit inventus, sciat se de 
matriculis advocatorum penitus esse delendum et 
decem librarum auri multam nostris privatis largi- 
tionibus illaturum, per virum illustrem comitem rerum 
privatarum exigendam, et aliam maiorem regalis cul- 
minis subiturum offensam, cum nec ipse iudex, qui 
hoc fieri passus est et sciens prudensque hoc com- 
4 miserit, sine imperiali commotione remanebit: Ea- 
dem poena subiciendo etiam eo vel eis, qui in his 
causis, quarum patrocinium adepti sunt quibusque 
advocationem suam praestiterint, adsessionis!? cuius- 
cumque magistratus colore audeat vel audeant iudi- 
care, ne adfectionis suae advocationis memor incor- 
rupti iudicis non possit nomen perferre. J. v k. 
Paene Decio vc. cons. (a. 529] 

, 


LII. 


DE ANNONIS ET CAPITU ADMINISTBANTIUM 

VEL ADSESSORUM ALIORUMVE PUBLICAS SOL- 

LICITUDINES GERENTIUM VEL EORUM, QUI 
ALIQUAS CONSECUTI SUNT DIGNITATES. 


1 !5Impp. Theodosius et Valentinianus 44. Fio- 
rentio pp. Omnibus tam viris spectabilibus quam 
viris clarissimis iudicibus, qui per provincias 15 sive 
militarem sive civilem administrationem gerunt, nec 
non comiti commerciorum, magistro aeris sive pri- 
vatae rei, rationali per Ponticam atque Asianam 
dioecesin et adsessoribus iudicum singulorum in 
praebendis solaciis annonarum hic fixus ac stabilis 
servabitur modus, ut ea pro annonis et capitu digni- 
tati suae debitis pretia consequantur, quae particu- 
laribus delegationibus soleant contineri. J.717 k.lum. 
ConstantinopoliTheodosio xv1t et Festo conss. [a.439] 


(1) Th. 1,35, 2: iunge2, 7,4 (2) etiam om 77. contra B 
(3)— Τῇ. 1,85,3  (4)exeodem offificio om. TÀ. — (5) per 
eontinuum triennium ?ns. Zh. — (6) 74.1,35,1 (1) finis 
— 12,9,1  (s)privato vel publico ins. . gem. — (9) sic M, 
probatum CR (10) inscriptio restituta est ex subscriptione. 
tungendae videntur 2, 1, 19 et quae ibi laudantur (11) — B 
6, 1, 7t. 7,1, 1 (12) id est: numquam sine praesidibus 
&dsessores eorum iudicent illorum nomine subiecto: for- 
ü 


tasse ex ipsa constitutione deprompta est adnotatio ad 
δικαζέτωσαν in BZE 1,1,1 μήτε τὰς προκατάρξεις 
σοιδίτωσαν μήτε τὰς ἀποφάσεις (id est neve litis con- 
testatio apud eos fiat neve sententiam ferant) (13) sic 
Contius .B, adsessiones libri (14) Graecam Iustiniani 
constitutionem hoc loco desiderari eiusdem argumenti, 
cuius est €.19 ἢ. L, ex Nov. 60 c. 2. colligitur (15) 8 
Ὁ, 1, 101 (16) sic .M, provinciam CR 

12 


I 53—-55 


90 


DE MODO MULTARUM 


LIII. 


DE CONTRACTIBUS IUDICUM VEL EORUM QUI 

SUNT CIRCA EOS ET INHIBENDIS DONATIONI- 

BUS IN EOS FACIENDIS ET NE ADMINISTRA- 

TIONIS TEMPORE PROPRIAS AEDES AEDIFICENT 
SINE SANCTIONE PRAGMATICA!. 


1 2p. lustinianus A. Menae pp. Quicumque 
administrationem in hac florentissima urbe gerunt, 
emere quidem mobiles vel immobiles res vel domus 
extruere non aliter possint, nisi specialem nostri 
numinis hoc eis permittentem divinam rescriptionem 
1 meruerint. Donationes vero omnimodo recusent, 
scientes non esse validas eas in quibuscumque rebus 
et quacumque aestimatione, nisi post administratio- 
nem depositam vel specialiter in scriptis donator 
eandem donationem ratam habuerit vel tempus quin- 
quennale praeterierit, in quo nulla querella super 
isdem donationibus vel ab ipso donatore vel ab suc- 
2 cessoribus eius facta sit. Provincias vero mode- 
rantibus non solum donationes, sed etiam emptiones 
quarumcumque mobilium vel immobilium rerum 
praeter eas, quae ad alimonias vel vestem pertinent, 
et aedificationes, licet sacri apices aliquid eorum 
permiserint, penitus interdicimus. nec ratum sit, 
quod his donatione vel venditione datum est?, licet 
quinquennale tempus post depositam administratio- 
nem excesserit vel consensus donatoris vel vendi- 
toris post eandem administrationem  adiectus sit. 
3 Haec autem etiam ad domesticos et consiliarios 
eorum trahi necessarium duximus, illud etiam adi- 
cientes, ut nec per interpositam personam aliquid 
4 eorum sine periculo possit perpetrari. Quae 
etiam ad praeterita negotia referri sancimus, nisi 
transactionibus vel iudicationibus sopita sint.D. v^ id. 
Dec. Constantinopoli dn. Iustiniano A. 11cons. ἴα. 528] 


LIII. 


DE MODO MULTARUM, QUAE AB IUDICIBUS IN- 
FLIGUNTUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Firmo. Multa 
damnum famae non inrogat. 1). v id. April. Anto- 
nino 4. et Geía utrisque II conss. [a. 205] 

2 Imp. Alexander A. Decimo. Procuratores meos, 
id est? rationales, indicendae multae ius non habere 
saepe rescriptum est. JD. ΧΙ k. Sept. Modesto et 
Probo conss. [a. 228] 

2 Imp. Gordianus A. Celeri. Curator rei publi- 
cae, qui Graeco vocabulo logista nuncupatur, mul- 
tandi ius non habet. 2). id. Sept. Gordiano A. et 
Aviola conss. (a. 239] 

4 Banpo. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Eutropio pp. lllustres viros praefectos prae- 
torio usque ad quinquaginta librarum auri multas, 
cum peccatum gravissimum erit, sinimus pervenire. 
D. vin id. lan. Gratiano v et Προ εἰ AA. 
conss. [«. 380] 

9 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. ad. Praetextatum pp. Multarum severa com- 

endia aerario nostro onu esse quaerenda nul- 
us ignoret, nisi ipse iudex id, quod ad poenam ad- 
missi facinoris ρα, vel publicis operibus vel 
cursui publico vel aliis necessariis causis specialiter 
deputaverit. .D. v id. Sept. Aquileiae Ricomere et 
Clearcho conss. [a. 384] 

6 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 

Eos, qui ordinario provincias iure moderantur, érga 


duarum unciarum auri multam condemnare non pa- 
1 timur. Proconsularem vero potestatem, si mul- 
tandi necessitas imminebit, senarum unciarum auri 
summa cohibebit: in qua forma etiam comes Orien- 
2 tis atque praefectus Augustalis erit. Ceteri vero 
spectabiles iue et qui vice vestra * administrationis 
gubernacula susceperunt, ultra tres auri uncias sibi in- 


3 tellegant licentiam denegandam. Τὰ quoque obser- . 


vandum ἃ moderatore esse censemus, ut in unius 
correptione? personae, si ad id continuatio peccati 
impulerit, trinae tantum in annum condemmnationis 
4 sub praestituta summa severitas exseratur. Quod 
si quis praedictum modum excesserit, huius auctor 
admissi condemnato ad dupli restitutionem, fisco vero 
nostro ad inferendam eam quantitatem, quam mul- 
5 tae nomine inflixerit, retinebitur. Nec tamen ad 
huiusmodi legis moderationem pertinere se credant, 
qui in peculatibus aut manubiis, id est depraeda- 
tionibus concussionibus furtis atque aliis flagitiis, 
quae coerceri severius convenit, fuerint deprehensi, 
scilicet ut scripta per iudices memoratos, in cuius- 
libet fuerit dirigenda dispendium, sententia profera- 
6 tur. Nec putent factu '? facile esse, ut aut prae- 
cipiti persuasione condemnent quem culpa non in- 
gravat, aut erubescenda varietate iudicii pro arbitrio 
proprio immutandum esse quod lex! iusserit, nisi 
aupertas condemnati hoc persuaserit. D. xr k. US 

heodoro cons. [a. 399] 


LV. 
DE DEFENSORIBUS CIVITATUM. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens .4A. Senecae 
get Si quis de tenuioribus ac minusculariis 
rebus interpellandum te esse crediderit, in minori- 
bus causis, id est usque ad quinquaginta solidorum 
summam ??, acta iudiclalia!4 conficias, scilicet ut, si 

uando quis vel debitum iustum vel servum, qui per 
ugam fuerit elapsus, vel quod ultra delegationem 
dederit postulaverit vel quodlibet huiusmodi!*, tua 
disceptatione restituas. ceteras vero, quae dignae 
forensi magnitudine videbuntur, ordinario insinuato 
rectori. J. v k. lul. Tyrici Valentiniano et Valente 
AA. conss. ' [a. 365] 

2 '€/dem A44. ad Probum pp. Defensores civi- 
tatum non ex decurionum seu cohortalium corpore, 
sed ex aliis idoneis ΜΝ huic officio deputentur. 
D. ir: non. Nov. isdem conss. [a. 368? 310? 373?] 

9 "Idem A4. et Gratianus A. ad senatum. | Utili 
ratione prospectum est, ut innocens et quieta rusti- 
citas peculiaris patrocinii, id est defensoris loco- 
rum 18, beneficio fruatur, ut apud eum in pecunia- 
ris causis litigandi habeat facultatem. JD. rrr; id. 
Aug. Hierapol Valentiniano et Valente AA. utris- 
que IIII'? conss. (a. 373] 

4 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Theodoro defensori civitatis. Yn defensoribus 
universarum provinciarum erit administrationis haec 
forma et tempus quinquennii spatii metiendum: sci- 
licet ut imprimis parentis vicem plebi exhibeas, 
descriptionibus rusticos urbanosque non patiaris ad- 
fligi, officialium insolentiae, iudicum procacitati salva 
reverentia pudoris occurras, ingrediendi, cum voles, 
ad iudicem liberam habeas facultatem, superexigendi "Ὁ 
damna vel spolia plus petentium ab his, quos libe- 
rorum loco tueri debes, excludas, nec patiaris quic- 
quam ultra delegationem solitam ab his exigi, quos 
certum est nisi tali remedio non posse reparari. 
D. xi?! non. lan. Constantinopoli Arcadio et Bau- 


eorum personas, quos culpa reddit obnoxios, ultra | £one conss. [a. 385] 
1) sine sanctione pragmatica C, om. SR (2) B 6, | om.p (12) — Τῇ. 1,29, 2: iunge T^. 8,15,4 — (13) id est 
3,51 — (3) ratum est ... mandatum sit/ibri (4) ser. rx | ...summam om. TA. (14)iudieialia om. TA. (46) ho- 
(Zeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 113) (5 B 48, 1} rum 7^. (16) — TA. 1,29,3 (17) — 77. 1, 39. 5 


(6) id est confirmant .B (1) iunge 4, 44, 17. 9, 41, 17. 
10, 32, 51 (8) sie Hal, vestrae libri (9) sic dett., 
correctione libri (10) factum libri (11) lex CR, 


(18) id est def. loc. om. Τῇ. — (19) xu scripsi, x1 (— a. 368) 
Hal. (40) sic dett, superexhibendi libri (21) nume- 
rus corruptus est 


Mis 
ae 


casilla eda Es. e Lon le A pea 


score ld iai as rc CR 24 τον 


nes 


iod P GIC 


vlla gue δ, e Eee ad 


Macte an 


PU 594. c —ERBENBRPRPRSPRS mmm 


» 4 


2» 


m 5 


I 55—57 


DE DEFENSORIBUS CIVITATUM 


mppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
enia praefecto  Augusiali. ^ Defensores 


— mihil sibi insolenter, nihil indebitum vindicantes no- 


minis sui tantum fungantur officio: nullas infligant 
multas, severiores non? exerceant quaestiones, ple- 
bem vel decuriones ab omni improborum insolentia 
et temeritate tueantur, ut id tantum, quod esse di- 
cuntur, esse non desinant. 0). 1711 non. Mart. Con- 
stantinopoli Arcadio 44. 11 et ilg cn conss. ἴα. 392] 

6 dem AAA. Tatiano pp. Per omnes regiones, 
in quibus fera et periculi sui nescia latronum feruet 
insania, probatissimi quique et districtissimi defen- 
sores adsint disciplinae et quotidianis actibus prae- 
sint, qui non sinant crimina impunita^ coalescere: 
removeantur? patrocinia, quae feruorem* reis et 
auxilium scelerosis impertiendo maturari scelera fe- 
cerunt. D. v id. April. Constantinopoli Arcadio A. 1I 
et Rufino conss. [a. 392] 

7 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Caeciliano pp. 
Defensores civitatum oblatos sibi reos? in ipso la- 
trocinio vel congressu violentiae aut perpetrato ho- 
micidio stupro vel raptu vel adulterio deprehensos 
et actis publicis? sibi traditos expresso crimine !? 
cum his, à quibus fuerint accusati, mox sub idonea 
rosecutione!' ad iudicium dirigant. P. prid. k. lan. 

ediolani Stülichone 11 et Anthemio conss.!?? [a.405] 

8 !/Impp. Honorius et Theodosius A4.  Caeci- 
liano pp. Defensores ita praecipimus ordinari, uf 
sacris orthodoxae religionis imbuti mysteriis reve- 
rentissimorum episcoporum nec non clericorum et 
honoratorum ac possessorum et curialium decreto 
constituantur: de quorum ordinatione referendum 
est ad illustrissimam praetorianam potestatem, ut 
litteris eiusdem magnificae sedis eorum solidetur 
1 auctoritas. Quod si quid ἃ qualibet persona 
contra publicam disciplinam in laesionem possesso- 
rum fieri cognoverint defensores, referendi habeant 
otestatem ad illustres et magnificos viros prae- 
ectos praetorio et illustres viros magistros equitum 
et peditum, magistros etiam officiorum et comites 
tam sacrarum largitionum quam rerum privatarum. 
D. xir k. Febr. Ravennae Honorio viii: et Theo- 
dosio II! AA. conss. [a. 409] 

9 M4Idem A4. Caeciliano pp. Ilubemus cura ac 
sollertia defensorum minime possessores maioribus 
mensuris et ponderibus ἃ susceptoribus praegravari, 
sed eos deprehensos ad iudicium dirigi cum ipso 
1 commissae fraudis indicio. Illud etiam fieri per- 
mittimus, ut, si provincialibus nostris contestari in- 
iurias seu laesiones suas cupientibus actorum con- 
fectio ἃ defensoribus denegetur, licentia eis tribua- 
tur querellae propriae libellum conscriptum eo tenore !5, 
quo fuerat contestandum, in frequentioribus civita- 
tum locis proponendi conveniendique scribas, tabu- 
larios et cetera officia publica commonenda 9, per 
quae libellum colligi oportebit atque invitis supra 
memoratis personis sub actorum confectione inge- 


rendi", quorum quaestione fides possit inquiri: qua 
probata in eos, quos gestorum petitam confectionem 
negasse constiterit, vigor iudiciarius exseratur. J. ΧΙ 
k. Febr. Ravennae Honorio viz et Theodosio 111] 
AA. conss. [a. 409] 

10 Zmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp. 
Nulli dete db runi licere decernimus, si de publica 
sollicitudine voluerit se liberare, nisi divinos adfatus 
intimaverit tuae sublimitatis iudicio, triginta libra- 
rum auri poenam tam moderatoribus provinciarum 
quam ceteris iudicibus vel temeratoribus sacri nostri 
oraculi subituris, si neglecta fuerit auctoritas prin- 


cipalis. JD. xv k. Sept. Constantinopoli Cyro vc. 
COns. [a. 441] 
11 *!5Imp. Anastasius Α. Eustathio pp. Yube- 


*mus eos tantummodo ad defensorum curam pera- 
*gendam ordinari, qui sacrosanctis orthodoxae reli- 
*gionis imbuti mysteriis hoc imprimis sub gestorum 
*testificatione, praesente quoque religiosissimo fidei 
*orthodoxae antistite, per depositiones cum sacra- 
* menti religione celebrandas patefecerint. ita enim 
*eos praecipimus ordinari, ut reverentissimorum 
*episcoporum nec non clericorum et honoratorum 
*ac possessorum et curialium decreto constituantur. 
* D. x i11 k. Mai. Sabiniano et Theodoro conss.* [a. 505] 


LVI. 
DE MAGISTRATIBUS MUNICIPALIBUS. 


1 !'9?Imp. Constantinus A. ad Florentium pp. De- 
curiones ad magistratum vel exactionem annonarum 
ante tres menses vel amplius nominari debent, ut, 
si querimonia eorum iusta videatur, sine impedimento 
in absolvendi locum alius subrogetur. JD. 0d. April. 
Constantinopoli?" Severo et Rufino conss. ἴα. 323] 

2 Impp. Valentinianus et Valens A44. ad Germa- 
nianum. Magistratus conficiendorum actorum habeant 
potestatem. D. xiu k. lan. Gratiano np. et Daga- 
laifo conss. [a. 366] 


LVII.*! 
DE OFFICIO IURIDICI ALEXANDRIAE. 


1 ??Impp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci 
et Suelo Augustali. lIubemus apud Alexandri- 
nae dumtaxat clarissimae civitatis iuridicum licitum 
et concessum esse singulis quibusque volentibus do- 
nationis conscriptae sollemniter instrumenta reserare, 
eisdemque robur adiciet gestorum series apud eun- 
dem virum confecta, tamquam si apud virum claris- 
simum moderatorem provinciae vel magistratus vel 
defensorem plebis habita fuisse diceretur. D. 1.38 Sept. 
Constantinopoli Zenone et Marciano conss. [a. 469]. 


(1) 2» 77. 1,.29, 1 
(8) — T^. 1, 29, 8 


(2) severiores non] nullas 77. 
(4) impunitate TA, (5) sic TÀ., 
removeant libri  (6)favorem 77. ü)zx 14 9,23,9: 
inuge 1, 4, 9 et quae ibi laudantur (8) in earcerem 
non mittant sed ns. T^. (9) munieipalibus 7^4. 
(t0) prosecutionibus arguentium ins. 77. (11) sic T^., 
persecutione libri (12) d. xi k. Febr. Ravennae Ho- 
norio vii et Theodosio πὶ AA. conss. (— a. 409) et in 
inseriptione impp. Honorius et Theodosius AA. 77. cum 
locis iungendis: quae cur mutata sint retento Caeciliano pp. 
anni 409, non intellegitur, cum praesertim ad ipsam sanctio- 
nem formandam nihil aliunde additum videatur (13) iunge 


1, 4, 9 et quae ibi laudantur (14) — 75, 11, 8, 3 
iunge 1, 4, 9 et quae ibi laudantur —— (15) sic T^., tem- 
pore ἤῤγὶ (16) sic M7^., commonendi CE (17) ser. 
ingeri cum TA. (18) c. 11, quam omittunt libri, ex 
loco gemino 1, 4, 19 restituta est auctoritate Paratitlo- 
rum ad Const. 1, 8 (19) — T. 12, 1, 8: iunge TÀ. 
11, 30, 12 (20) sic et Τῇ. 11, 30,12: Constantinopolim 
Byzantio substituerint Theodosiani Codicis confectores, 
pro d. fuerit pp., cum eodem die Constantinus Sirmii com- 
moratus sit, cf. 8, 12, 3 (21) CF. Dig.1,20 (22) for- 
tasse iungenda 8,52,3 (23) d. vix id. 8, 52, 3 


12* 


II 1—3 


92 


DE EDENDO 


LIBER SECUNDUS. 


1.1 
DE EDENDO. 


| Imp. Pius Antoninus A. Manilio. Ipse dispice, 
uemadmodum pecuniam, quam deposuisse te dicis, 
eberi tibi probes. nam quod desideras, ut rationes 
suas adversaria tua exhibeat, id ex causa ad iudicis 
officium pertinere solet. PP. r171 k. Oct. Sabiniano 11 
et Severo conss. [a. 155] 
ILnpp. Severus et Antoninus AA. Fausto. ls, 
apud quem res agitur, acta publica tam criminalia 
quam civilia exhiberi inspicienda ad investigandam 
veritatis fidem iubebit. PP. non. Iul. Severo A. et 
Albino conss. [a. 194] 
3 ?Idem AA. Valenti. Edita actio speciem futu- 
rae litis demonstrat, quam emendari vel mutari licet, 
pros edicti perpetui monet auctoritas vel ius red- 
entis decernit aequitas. D. 111? k. Sept. Severo rit 
et Antonino A4. conss. [a. 202] 
4 Imp. Antoninus A. Epaphrodito. Qui accusare 
volunt, probationes habere debent, cum neque iuris 
neque aequitatis ratio permittat, ut alienorum in- 
strumentorum inspiciendorum potestas fieri debeat. 
actore enim non probante qui convenitur, etsi nihil 
ipse praestarit, obtineat. PP. v id. Mart. duobus 
Aspris conss. [a. 212] 
$ Imp. Alexander A. Vaientinianae. Non est 
novum eum ἃ quo petitur pecunia implorare ratio- 
nes creditoris, ut fides constare possit. PP. vir id. 
Mart. Maazimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 
6 idem 4. Uranio. Iustum est desiderium eius 
à quo petitur, licet nomine publico, ut rationibus 
publicis exhibitis constet, quantum sub nomine suo 
PP. xvi k. Dec. Maximo 11 et Ae- 
liano conss. [a. 223] 
7 Idem A. Valenti, Procurator privatae rationis 
instrumentorum, quae communia tibi esse dicis cum 
fisco, describendorum facultatem secundum morem 
fieri iubebit: et si quando res exegerit ad fidem pe- 
tibionis? tuae apud alium iudicem praebendam ali- 
quid eorum proferri, desiderante eo qui convenitur, 
ut id fiat, praecipiet. PP. x k. Mart. Fusco et 
Deatro conss. [a. 225] 
8 Idem A. Floro. ἘΠ᾿ quae ἃ divo Antonino 
patre? et quae ἃ me? rescripta sunt, cum iuris et 
aequitatis rationibus congruunt. nec enim diversa 
sunt vel discrepantia, quod multum intersit, ex parte 
eius, qui aliquid petit quique doli exceptione sub- 
moveri ab intentione petitionis suae potest, rationes 
promi reus desideret, quibus se posse instruere con- 
tendit (quod utique ipsa rei aequitas suadet), an 
vero ab eo ἃ quo aliquid petitur actor desideret 
rationes exhiberi, quando hoc casu non oportet ori- 
inem petitionis ex instrumentis eius qui convenitur 
undari. JP. k. Oct. Fusco et Dextro conss. ἴα. 225] 


solutum 510. 


Hx 
DE IN IUS VOCANDO. 


1 ZImp. Alexander A. Tryphoni. Sicut bonis mo- 
ribus convenit reverentiam manumissoris uxori prae- 
beri, ita re exigente in ius eam sine permissu prae- 
toris vocari prohibitum est. PP. k. April. i- 
cola et Clemente conss. [a. 230] 

2 Imp. Gordianus Α4.. Nocturno.  Venia edicti 
non petita patronum seu patronam eorumque pa- 
rentes et liberos, heredes insuper, etsi extranei ent, 
a libertis seu liberis eorum non debere in ius vo- 
cari ius certissimum est: nec in ea re rusticitati 
venia praebeatur, cum natürali ratione honor eius- 
modi personis debeatur. cum igitur confitearis pa- 
troni tui filium ra permissu praesidis in ius vo- 
casse, poenam edicto perpetuo praestitutam rescripto 
tibi concedi temere aai bra " PP. viu id. Nov. 

Gordiano A4. eí Aviola conss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Mazimianus A4. Roza- 
nae. Qui in potestate patris agunt, adversus eos? 
experiri non possunt. si igitur emancipata es, venia. 
edicti petita hoc facere non prohiberis. quod et in 
matris persona observandum est. PP. vir: id. Nov. 

Diocletiano 111 et Maximiano AA. conss. P s 281] 

4 100 ἅπαξ αἰτιασάμενός via ἐν τῇ βασιλίδε πόλει 
ἢ ἐν ἐπαρχίαις μετὰ ὑπόμνησιν προσενεχϑεῖσαν 
αὐτῷ μηκέτε τὸν αὐτὸν ὑπεύϑννον μηδὲ ἐγγρά- 
φως μηδὲ ἀγράφως αἰτιάσϑω, τουτέστι μὴ ποι- 
εἔτω κατ᾽ αὐτοῦ προσελεύσεις ἀγράφως, d. [n τῷ 

1 πρώτῳ δικαστῇ παραμενέτω. Ὁ δὲ τὴν ὑπό- 

μνησιν δεξάμενος εἰ καὶ εἰς ἑτέραν μετασταίη 

τάξιν, στρατευσάμενος! τυχὸν ἢ κληρικὸς γενόμε- 

vos, ἀσοκρινέσθω πάντως ἐν τῷ πρώτῳ ( 

καστηρίῳ τῷ κατὰ τὴν προτέραν αὐτοῦ τάξιν 

νομισϑέντε iM tei , μηδεμίαν ἔχων φόρου 
2 παραγραφήν. Ὁ δὲ ἅπαξ αἰτιασάμενος, ἐὰν μετὰ 
τὸ προσενεχϑῆναι τὴν ὑπόμνησιν τῷ αἰτιαϑέντε 
εἰς ἕτερον αὐτὸν καλέσῃ δικαστήριον ἐπὲ ταῖς 
αὐταῖς αἰτίαις, καὶ τὸ ἀζήμιον ποιείτω τῷ αἰτια- 
ϑέντι καὶ τῆς δίκης ἐκστιπσττέτω, εἰ καὶ δικαίαν 
εἶχεν ἀγωγήν t, 


III.'? 
DE PACTIS. 


1 Imp. Severus A. Philino. Condicionis incertum 
inter fratres non iniquis rationibus conventione 
finitum est. cum igitur verbis fideicommissi petitum . 
a patre tuo profitearis, ut, si vita sine liberis de- 
cederet, hereditatem Licinio Frontoni restitueret, 
pactum eo tempore de sextante Frontoni dando, 
cum liberos Philinus non sustulerat, interpositum 
non idcirco potest iniquum videri, quod facta, sicut 
plasíis divisione diem suum te filio eius superstite 
unctus est. .PP. vir k. Dec. Severo A. 1n? et 
Victorino conss. [a. 2007 


(1) B 1, 18. — Cf. Dig. 2, 13 (2) iunge 3, 9, 1 
(3) sic P, τὶ Hal., om. 3,9,1 (4) rationes dett. cum B, 
rationem » ΟΝ (5) firmant Graeci: petitioni Mommsen 
(6) patre etiamsi errore additum esse appareat ex c. 1 ἢ. t., 
id tamen legisse compilatores probant .B (1). e. 5. ^. t. 
(8 B',8. — Cf. Dig. 2,4 (9) eos P'CR, eum P": 


anacoluthon forlasse resectis quibusdam ortum esse monet 


Mommsen (10) — Β 1,$,29 (11). 8.2 in Epit. 14, 53 
indicatur sic: οὐκ αἰτιᾶταί τις ἐν αὐτῷ Tuve. εἰς ποχλὰ 
δικαστήρια, ἐπεὶ καὶ δίδωσιν αὐτῷ τὸ διπλοῦν καὶ 
τῆς δίκης ἐκστίσστει (id est nemo aliquem de eadem re 
ad plura iudicia trahit, quia et duplum οἱ praestat et 
causa cadit): duplum nec B£ 24, 6, 19 agnoscit, cf. 3,1,12,2 
(12).B 11, t. — Cf. Dig.2,14 (13) A. r1 rectius abesset. 


4 Qui semel aliquem in (n urbe vel in provin- 
cüs in ius vocavit, post libellum ei oblatum non 
amplius eundem reum vel ea scripto vel sine scripto 
conveniat, id est actionem adversus ewm sine 
scriptis non intendat, sed apud priorem iudicem 
1 permaneat. Qui autem libellum accepit, etsi in 
alium ordinem — transierit, militia fortasse per- 


functus vel in clerum receptus, omnimodo in 
priore iudicio, quod secundum priorem eius ordi- 
nem compelens visum est, respondeat neque ulla 
2 fori praescriptione utatur. Qui vero semel in 
ius vocavit, si libello reo oblato eum propter easdem 
causas in aliud iudicium vocabit, et indemnem reum 
praestet et causa cadat, licet iustam actionem habuerit. 


A ——————————: 


DE PACTIS 


93 Π 3 


2 Impp. Severus et Antoninus AA. Claudio. Post 
venditionem hereditatis ἃ te factam, si creditores 
contra emptores actiones suas movisse probare po- 
tueris eosque eas spontanea suscepisse voluntate, ex- 
ceptione taciti pacti non inutiliter defenderis. PP. prid. 
id. Febr. Severo 111 et Antonino AA. conss. [a.202] 

9 Idem AA. Restituto. Servus creditoris melio- 
rem causam domini facere potest: in deterius autem 
reformare novo pacto non potest obligationem recte 
constitutam. |.PP. vri: k. April. Severo 111 et 4mn- 
tonino AAA. conss. [a. 202] 

4 Idem A4. Valeriae. Postquam liti de praedio 


motae renuntiasti, causam finitam instaurari posse . 
PP. ru: id. Febr. Albino et , 


nulla ratio permittit. 
Aemiliano conss. (a. 206] 

9 Imp. Antoninus A. Demagorae.  Creditori tuo 
si partem pecuniae exsolvisti, de parte vero non 
petenda inter te et eum convenit ob causas negotia- 
que eius tuo patrocinio fideque defensa, ea obliga- 
tione partim iure civili partim honorario liberatus 
es, nam exceptio perpetua pacti conventi vel doli 
residui petitionem repellit, cum et solutum per igno- 
rantiam repeti potuisset. PP. vrir k. 4ug. Romae 
Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

6 !Idem A. Iuliae? Basiliae.' Pacta, quae? contra 
leges constitutionesque vel contra bonos mores* 
fiunt, nullam vim habere indubitati iuris est. "PP. v 
k. Aug. Antonino A. 1711 et Balbino conss. [a. 213] 

7 5Ídem A. lulio * Maximo.  Debitori tuo si heres 
extitisti, actio, quam contra eum habuisti, adita he- 
reditate confusa est. sed si eam hereditatem", postea- 
quam in iudicio? obtinuisti, ei tradidisti, quem sen- 
tentia superaveras, ea condicione pactoque, ut tam 
ceteris creditoribus quam tibi in eo, quod tibi de- 
beretur, si eam hereditatem non adisses, satisface- 
ret, pacti conventionisque fides servanda est. quae 
8i non servatur, ex stipulatu, si modo pacto subiecta 
est?, actio dabitur'9, PP. 111 k. Aug. Antonino 
A. III et Balbino conss. [a. 213] 

8 (9) "mp. Alexander 4. Aurelio*? Dionysio. 
Cum, posteaquam adversarius matris tuae victus 
esset, matrem tuam circumvenerit, ut ei caveret? 
nullam se controversiam de servis moturam, id pac- 
tum mala fide factum irritum est, et cum ex ea conven- 
tione cum matre tua agi coeperit, iudex eam libera- 
bit! PP. prid. id. Sept. Alexandro A. cons. [a. 222] 

9 (8) Idem A. Mucatrauli. Si pascenda pecora 
partiaria (id est ut fetus eorum portionibus, quibus 
BAM, inter dominum et pastorem dividantur) Apol- 
inarem suscepisse probabitur, fidem pacto praestare 
per iudicem compelletur 15, PP. 1111 k. Oct. Alexandro 
A. cons. [a. 222] 

10 !'*/dem .4. Nicae. Legem, quam dixisti, cum 
dotem pro alumna dares, servari oportet. nec obesse 
tibi potuit, quod dici solet ex pacto actionem non 
nasci: tunc enim hoc iure utimur" cum pactum 
nudum est: alioquin cum pecunia datur et aliquid 
de reddenda ea convenit, utilis est condictio. PP. rrr 
k. Mart. Albino et Maximo conss. [a. 221] 

11 !9/dem A4. Capitoni. Ex conventione quidem, 


qua μεν novercam tuam cum patre tuo dicis, 
cum fundum in dotem daret, ut et tributa ipsa agno- 
sceret et!? creditoribus, quibus fuerant praedia obli- 
gata, usuras solveret, actio tibi adversus eam com- 
petere non potest, et si pactum iü stipulationem 
deductum probetur. sed si fundus aestimatus ita, 
ut pars instrumenti significat, in dotem datus est, 
ex vendito actio, ut placitis stetur, competit. PP. 
non. Dec. ipso A. ΠΙ et Dione 11 conss. [α. 229] 
12 ?9]dem 4. Flaccillae. Pacta novissima ser- 
vari oportere tam iuris quam ipsius rei aequitas 
postulat. quapropter si conventione quae praecessit 
diversa pars usuram se non esse consensit, et maxime 
si, ut proponis, id etiam apud acta praesidis ad- 
severavit, actionem, quae super?! prima conventione 
fuerat, exercere non prohiberis. JP. rr: k. Mart. 
Agricola et Clemente conss. [a. 230] 
Imp. Maximinus 4. Marino. In bonae fidei 
contractibus ita demum ex pacto actio competit, si 
ex continenti fiat: nam quod postea placuit, id non 
petitionem, sed exceptionem parit. PP. v id. lan. 
IMaaimino 4A. et Africano conss. (a. 236] 
14 Imp. Gordianus A. Caecilio militi. Si pacto, 
quo poenam adversarium tuum promisisse proponis, 
81 placito non stetisset, stipulatio subiecta est, ex 
stipulatu agens vel id quod in conventionem deve- 
nerat, ut fiat, consequeris vel poenam stipulatione 
comprehensam more iudiciorum exiges. nam bona 
adversarii tui in te transferri citra sollemnem ordi- 
nem frustra deprecaris. PP. Kk. April. Gordiano A. 11 
et Pompeiano conss. (a. 241] 
15 Ímpp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
rianus nobilissimus C. Pactwneio??, Pactum, quod 
dotali instrumento comprehensum est, ut, si pater 
vita fungeretur, ex aequa portione ea quae nubebat 
cum fratre heres patri suo esset, neque ullam obli- 
gationem contrahere nec libertatem testamenti fa- 
ciendi mulieris patri potuit auferre. PP. x &. Mart. 
Aemiliano et Basso conss. (a. 259] 
16 Impp. Diocletianus et. Maximianus AA. Dia- 
hanto. Cum proponas filios testamento scriptos 
eredes rogatos esse, ut qui primus rebus humanis 
eximeretur, alteri portionem hereditatis restitueret, 
quoniam precariam substitutionem fratrum consensu 
remissam adseris, fideicommissi persecutio cessat. 
PP. 1111[(id. Febr. Maximo 11 et Aquilino conss. [a.286] 
17 Jdem AA. Deximacho. Pactum, quod bona 
fide interpositum docebitur, et si scriptura non exi- 
stente aliis probationibus rei gestae veritas compro- 
bari potest, praeses provinciae secundum ius custo- 
diri efüciet. PP. vin k. lul. Maximo 11 et Aqui- 
lino conss. [a. 286] 
18 ldem 44. Iulio εἰ Aemilio. Si creditores 
vestros ex parte debiti admisisse quemquam vestrum 
pro sua persona persolventem probaveritis, aditus 
rector provinciae pro sua gravitate, ne alter pra 
altero exigatur, providebit. PP. vir id. lan. Dio- 
cletiano 111 et Maaimiano AA. conss. [a. 281] 
19 Idem A4. Victoriano militi. Licet inter pri- 
vatos huiusmodi scriptum, quo comprehenditur, ut 


(1) 2 Consultatio 1,1 (2) Iuliae Consuit., om. libri (3) ab 
invitis ins. Consult, om. B (4) vel contra bonos mo- 
res om. Consult, habent B. (5) — Greg. 1,1,1 (6) Iulio 
Greg., om. libri (1) hereditatem om. Greg. (8) quo- 
que ?ns. Greg. (9) si (si om. alii) modo transactio 
facta est Greg. (t0) post dabitur edd. addunt vel 
praeseriptis verbis actio, si stipulatio non intervenit contra 
Greg.: eodem modo sententiam supplevit Thalelaeus in B. 
(11) —  Consultatio 9, 11. 1, 8: iungenda videtur 1, 4, 5. 
6. 8 et 9 transponunt libri cum δ: ordinem temporis cum 
Hal. restituimus ex .B (12) Aurelio om. libri, sup- 
plevi ex Consult. 9, 11 (13) ut pacisceretur Consult. 
(14) quia de re iudieata pacisci nemo potest add. Con- 
sult. (15) scripsi cum B, compellitur libri —(16) — 5, 
14, 1: loco gemino inscribitur impp. Severus et Antoni- 
nus AA. Nicae, subscribitur pp. vii k. Febr. Albino οἱ 
Aemiliano conss, (a. 206) (17) hoe dicimus ἰ, gem. 


(18) — 4, 47, 1 (19) et trib. ipsa agnosceret et om. 
libri, praeterquam quod in PL adnotatur: alias ut (ut 
om. P) tributa ipsa agnosceret: supplevi ex loco gemino, 
ubi omittitur et prius, et ex B.X (κατὰ πόδα): ἵνα xai 
τὰ δημόσια τελέσματα αὐτὴ ἐπιγνῷ καὶ vois δανει- 
σταῖς ... τοὺς τόκους καταβάλῃ, quocum conveniunt et 
index Thalelaei (B) et adnotationes eiusdem. — neque ta- 
men casu ea verba excidisse inde apparet, quod e( Epit. 
11, 4 et B.2 29, 5, 26 de tributis tacent: immo consulto de- 
leta sunt ab iis, qui cum Thalelaeo (B.Y adnot. Σήμε- 
ρον p.652) crediderunt de tributis solvendis actionem de- 
negandam esse propter 4, 41, 2, ideoque in Jine loci 
gemini, qui de his solis tractat, legerunt non competit 
(20) iunge 3, 42, 4 (21) prae pro super B male: 
prima, conventio ea est, quae pactum de non petendo prae- 
cessit. (22) pactumeio dett, om. libri boni 


II 3. 4 


94 


DE PACTIS 


is qui supervixerit alterius rebus potiatur, nec do- 
nationis quidem mortis causa gestae efficaciter spe- 
ciem ostendat, tamen cum voluntas militum, quae 
super ultimo vitae spiritu deque familiaris rei de- 
creto quoquo modo contemplatione mortis in serip- 
turam deducitur, vim postremi iudicii obtineat pro- 
ponasque te ac fratrem tuum ad discrimen proelii 
pergentes ob communem mortis fortunam invicem 
pactos esse, ut ad eum, qui superstes fuisset, res 
eius, cui casus finem vitae attulisset, pertinerent, 
existente condicione intellegitur ex fratris tui iudi- 
cio, quod principalium constitutionum prompto fa- 
vore firmatur, etiam rerum eius compendium ad te 
delatum esse. PP. xir k. Dec. Sirmi ipsis 1111 et 
III AA. conss. [a. 290] 

20 '/dem AA. et CC. Martiali. 'Traditionibus et 
usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis trans- 
feruntur. PP. k.? Ian. AA. conss. [a. 293] 

21 ?Idem A44. et CC. Eusebio. Cum proponas 
inter vos sine scriptura placuisse fratrum tuorum 
successiones aequis ex partibus dividi, et transactio- 
nis causa probari possit hanc intercessisse conven- 
tionem, exceptione te tueri potes, si possides: quod 
si adversarius tuus teneat, ex hoc placito nullam 
actionem esse natam, si tibi stipulatione^ non pro- 
spexisti, debes intellegere: nec adversario tuo trans- 
actione uti concedendum, nisi ea quae placita sunt 
paratus est adimplere. JP. k. Mai. Thirallo AA. 
CORSS. [a. 293] 

22 Idem AA. et CC. Archelao. Pactum curato- 
ris recipere minorem quantitatem paciscentis adultae 
aetatis suffragium, ne noceat, efüciet. tutores enim 
et curatores exigentes pupillis et adultis debitum, 
non etiam remittentes praestant obligationis libera- 
tionem. PP. xvii: k. Dec. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

23 Idem AA. et CC. Honorato. Filius. paciscendo 
vel debitum accipiendo nihil detrahit patris obliga- 
tioni. PP. xvii k. Dec. Sirmi A4. conss. (a. 293] 

24 Idem AA. et CC. Domnae. Si actionem legati 
vel fideicommissi, quam adversus heredes mariti 
quondam tui habuisti, te adfectione heredum aliis 
remisisse probetur, exceptionem pacti contra debi- 
tores instituenti actiones nocere tibi minime posse 
intellegis. PP. xvii k. Ian. Sirmi AA. conss. [a.293] 

25 Idem A4. et CC. Euhemero. Debitorum pac- 
tionibus creditorum petitio nec tolli nec mutari po- 
test. S. 111 k. Mai. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

26 Idem AA. et CC. Corneliae. Pactum successo- 
rum debitoris ex lege duodecim tabularum aes alie- 
num hereditarium pro portionibus quaesitis singulis 
ipso iure divisum in solidum unum obligare credi- 
tori non potest*: quod et in honorario succedentibus 
iure locum habebit. de chirographis itaque commu- 
nibus exhibendis cum coherede vel non perfectis in 
divisione placitis convenire quanti tua interest potes. 
DP. πι id. Oct. Variani CC. conss. [a. 294] 

27 Idem AA. et CC. Aurelio Chresimo. —Petens 
ex stipulatione, quae placiti servandi causa secuta 
est, seu antecessit pactum seu post statim inter- 
positum sit, recte secundum se ferri sententiam postu- 
lat. S. vri id. Nov. Heracleae CC. conss.  [a. 294] 

28 ldem AA. et CC. Leontio. Si certis annis 
quod nudo pacto convenerat datum fuit, ad prae- 
standum in posterum indebitum solutum obligare 
non potuit eum qui pactum fecit, nisi placitis sti- 
pulatio intercessit. ὃ. 11 nom. Dec. Burtudizi CC. 


CORS$. ἊΣ [a. 294] 
29 "Imp. lustinianus A. Iohanni χὰ Si quis in 
conscribendo instrumento sese confessus fuerit non 


usurum fori proscriptione propter cingulum militiae 
suae vel dignitatis vel etiam sacerdotii praerogati- 
vam, licet ante dubitabatur, sive oportet eandem 


scripturam tenere et eum qui hoc pactus est non 
debere adversus suam conventionem venire, vel li- 
centiam ei praestari decedere duidem ἃ scriptura, 
suo autem iure uti: sancimus nemini licere adversus 
1 pacta sua venire et contrahentes decipere. Si 
enim ipso edicto praetoris pacta conventa, quae ne- 
que contra leges nec dolo malo inita sunt, omni- 
modo observanda sunt, quare et in hac causa pacta 
non valent, cum alia regula est iuris antiqui omnes 
licentiam habere his quae pro se introducta sunt 
2 renuntiare? Omnes itaque iudices nostri hoc in 
litibus observent, et huiusmodi observatio et ad pe- 
daneos iudices et ad compromissarios et arbitros 
electos perveniat scituros?, quod, si neglexerint, 
etiam litem suam facere intellegantur. D. k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Ores- 
(ae vv. cc. [α. 531] 

90 Idem A. lohanni pp. De quaestione tali a 
Caesariensi advocatione interrogati sumus: si? dua- 
bus vel pluribus personis spes alienae fuerat here- 
ditatis ex cognatione forte ad eos devolvendae, pac- 
taque inter eos inita sunt pro adventura hereditate, 
quibus specialiter declarabatur, si ille mortuus fuerit 
et hereditas ad eos perveniat, certos modos in ea- 
dem hereditate observari, vel si forte ad quosdam 
ex his hereditatis commodum pervenerit, certas pac- 
tiones evenire. et dubitabatur, si huiusmodi pacta 
1 servari oportet. Faciebat autem eis quaestionem, 
quia adhuc superstite eo, de cuius hereditate spera- 
batur, huiusmodi pactio processit et quia non sunt 
ita confecta, quasi omnimodo hereditate ad eos per- 
ventura, sed sub duabus condicionibus composita 
sunt, si ille fuerit mortuus et si ad hereditatem vo- 
2: centur hi qui pactionem fecerunt. Sed nobis 
omnes huiusmodi pactiones odiosae videntur et ple- 
nae tristissimi et periculosi eventus. quare enim 
quodam vivente et ignorante de rebus eius quidam 
3 paciscentes convenerunt? Secundum veteres ita- 
que regulas sancimus omnimodo huiusmodi pacta, 
quae contra bonos mores inita sunt, repelli et nihil 
ex his pactionibus observari, nisi ipse forte, de 
cuius hereditate pactum est, voluntatem suam eis 
accommodaverit et in ea usque ad extremum vitae 
spatium perseveraverit: tunc etenim sublata acer- 
bissima spe licebit eis illo sciente et iubente huius- 
4 modi pactiones servare. Quod etiam anterioribus 
legibus et constitutionibus non est incognitum, licet. 
& nobis clarius est introductum. iubemus etenim . 
neque donationes talium rerum neque hypothecas . 
penitus esse admittendas neque alium quendam con- 
tractum , cum in alienis rebus contra domini volun- 
tatem aliquid fieri vel pacisci secta temporum meo- 
rum non patitur. D. x INov. Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 


B 
DE TRANSACTIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus ΑἹ. Celerio. Neque pactio ne- 
que transactio cum quibusdam ex curatoribus sive 
tutoribus facta auxilio ceteris est in his, quae se- 
paratim communiterve gesserunt vel gerere debue- 
runt. cum igitur tres curatores habueris et cum 
duobus ex his transegeris, tertium convenire non pro- 
hiberis. JD. k. Mai. Gentiano et Basso conss.  [a. 211] 

2 Idem A. Lutatiae. Cum te proponas cum so- 
rore tua de hereditate transegisse et idpropter!! 
certam pecuniam te ei debere cavisse, etsi nulla 
fuisset quaestio hereditatis, tamen propter timorem 
litis transactione interposita pecunia recte cauta in- 


(1) iunge 1,18,5 (2) d. prid. k. 1, 18, 5 (3) iunge 
6, 30, 7. 6, 53, 6 (4) stipulationem libri (5) idem 
legerunt Graeci: expectes paetum succ. deb. in solidum 
aes alienum hereditarium ex lege duodecim tab. pro 


portionibus q. s. i. i. divisum unum obligare creditori 


non potest (6) Nov. Mommsen (1) zx 1, 3, 50 
(8) sic E. cum Graecis, scituris P, scituri C (9) si 
PC* cum Graecis, om. CPR.— (10) B11,2. — Cf. Dig. 
2, 15 (11) scripsi: ideo propter PR?, ideo CR, διὰ 
τοῦτο 


DE TRANSACTIONIBUS 95 


II 4 


tellegitur. ex qua causa si fisco! solvisses, repetere 
non posses: si? non solvisses?, iure convenireris. PP. 
II1 id. Aug. Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 
Imp. Alecander A4. Tulliae. Age cum Gemi- 
niano, quod pater eius curator tibi datus negotia 
tua gesserit, et si apud iudicem negabit se actione 
teneri, quoniam transactio et Aquiliana stipulatio inter- 
posita est, iudex eontemplatione iudicii quod est bonae 
fidei quaeret, de quanta pecunia nominatim trans- 
actum sit: et si apparuerit de minore transactum, 
uantam pecuniam reliquam ex administratione curae 
deberi probatum fuerit, solvere eum iubebit, quod non 
in stipulationem  Aquilianam obligationis curae* 
tantum deductum est, quanti? erat quantitas pecu- 
niae quae debebatur. 2). prid. id. Aug. Maaumno 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 
4 Idem .4. Numidio. ctione administratae cu- 
rae ab eo, qui legitimae aetatis annos complevit, in 
Aquilianam stipulationem deducta et per acceptila- 
tionem extincta nullam aliam superesse nisi de dolo 
intra concessa tempora non ambigitur, nisi specia- 
liter etiam de dolo transactum est. PP. ir non. 
JMMart. Alexandro A. 1r et Marcello conss. [a. 226] 
Jdem A evocaío. Cum te transegisse 
cum herede quondam tutoris tui profitearis, si id 
post legitimam aetatem fecisti, frustra desideras, ut 
à placitis recedatur. licet enim, ut proponis, nul- 
lum instrumentum intercesserit, tamen si de fide 
contractus confessione tua constet, scriptura, quae 
probationem rei gestae solet continere, necessaria non 
est. PP. k. Mart. Albino et Aemiliano conss. ἴα. 221] 
6 Idem A. Pomponiis. Cum mota inofficiosi que- 
zella matrem vestram cum diversa parte transegisse 
ita, ut partem bonorum susciperet. et a lite discede- 
ret, proponatis, instaurari quidem semel omissam 
querellam per vos, qui matri heredes extitistis, iuris 
1 ratio non sinit. Verum si fides placitis praestita 
non est, in id quod interest diversam partem recte 
convenietis: aut enim, si stipulatio conventioni sub- 
dita est, ex stipulatu actio competit, aut, si omissa 
verborum obligatio est, utilis actio, quae praescriptis 
verbis rem gestam demonstrat, danda est. JP. vii 
id. lan. Agricola et Clemente conss. [a. 230] 
7 "Imp. Gordianus A. Licinio Timotheo evocato. 
Transactionis placitum ab eo interpositum, cui cau- 
sae actionem, non decisionem litis mandasti, nihil 
petitioni tuae derogavit. PP. x k. lan. Pio et Pon- 
(iano conss. [a. 238] 
8 Idem A. Iunio militi. De alimentis praeteritis 
si quaestio defertur, transigi potest, de futuris au- 
tem sine praetore seu praeside interposita transactio 
nulla auctoritate iuris censetur. PP. ΧΙΠΠῚ k. lan. 
Gordiano 4. et Aviola conss. [a. 239] 
9 Idem Α. Agrippino. Si super possessione, 
quae tibi quaesita est?, cum quaestionem patereris 
à fratre uxoris tuae, pactum conventum et stipulatio 
inter vos, ut adlegas, interposita est, ut, si intra 
diem certum idem adversarius tuus? decem aureos 
tibi numerasset, possessione ^ ei cederes, vel, si 
eam inferre quantitatem non curasset, ulterius quae- 
stionem non patereris, et is qui ita spopondit pro- 
misso satis non fecit, consequens est te ad quem 
res pertinet vim ab eo pati non debere: cuius rei 
gratia vir clarissimus praeses provinciae interpella- 
tus vim prohibebit, praecipue cum, etiamsi in rem 
diversae parti actio competeret, huiusmodi pactione 
propter utilem exceptionem posset submoveri. PP. vr 
id. April. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. ἴα. 241] 


10 Imp. Philippus A. Apollophaniae. ^ Fratris 
tui filiis de paterna successione ac statu etiam nunc 
contra fidem sanguinis itemque placitorum quaestio- 
nem inferre parum probe postulas. nullus etenim 
erit litium finis, si à transactionibus bona fide inter- 
positis coeperit facile discedi. PP. prid. k. April. 
Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 

11 Impp. Valerianus et Gallienus 4A. et Vale- 
rianus nobilissimus Caesar Gaiano militi. De fidei- 
commisso ἃ patre inter te et fratrem vicissim dato, 
si alter vestrum sine liberis excesserit vita, inter- 
posita transactio rata est, cum fratrum concordia 
remoto captandae mortis alterius voto improbabili 
retinetur. et non potest eo casu rescindi, tamquam 
cireumventus sis, cum pacto tali consenseris, cum 
neque eam cui subveniri solet aetatem agere te pro- 
ponas nec, si ageres, isdem illis de causis in inte- 
grum restitutionis auxilium impetrare deberes. JP. 
XV k. Dec. Valeriano et Gallieno AA. utrisque 11 
COnss$. [a. 255] 

12 !'Idem AA. Primo. Praeses provinciae aesti- 
mabit, utrum de dubia lite transactio inter te et 
civitatis tuae administratores facta sit, an ambitiose 
id, quod indubitate deberi posset, remissum sit. nam 
priore casu ratam manere transactionem iubebit, 
pu nocere civitati gratiam !? non sinet. PP. xvi 

. Mart. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 

18 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pro- 
clae. lnterpositas metus causa transactiones ratas 
non haberi edicto perpetuo continetur. nec tamen 
quilibet metus ad rescindenda ea, quae consensu 
terminata sunt, sufficit, sed talem metum probari 
oportet, qui salutis periculum vel corporis cruciatum 
1 contineat. Ad vim tamen vel dolum arguendum 
qualitas causae principalis non sufficit: unde si ni- 
hil tale probari potest, consensu quaestiones termi- 
2 natas minime instaurari oportet. Sed quoniam 
eum, cum quo te transegisse commemoras, ex an- 
cilla tua natum servum !? esse adseveras, si vera sunt, 
quae precibus complexa es, alia ratio pactum refor- 
mat: nec enim dubii iuris est dominos cum servis 
suis paciscentes ex placitis teneri atque obligari 
non posse. 8. nu: non. April. Byzantii ipsis 1111 
δὲ 11 AA. conss. [a. 290] 

14 Jdem 44. Sopaírae. Si diversa pars contra 
placitum agere nititur, aequitatis ratio suadet refusa 
pecunia, cum et tu hoc desideras, causam ex inte- 
gro agi. .JPP. ru: mon. lul. ipsis 111 et ΠΙ AA. 
conss. [a. 290] 

15 ldem 44. Pontio. Ut responsum congruum 
accipere possis, insere pacti exemplum: ita enim in- 
tellegemus !4, utrum sola conventio fuit, an etiam 
Aquiliana stipulatio nec non et acceptilatio secuta 
fuerit: quae si subdita esse illuxerit, nullam adver- 
sariae tuae petitionem hereditatis vel in rem specia- 
lem competere palam fiet. PP. xv Kk. Aug. ipsis 1111 
et III AA. conss. [a. 290] 

16 Idem A4. et CC. Caecilio. Causas vellites trans- 
actionibus legitimis finitas imperiali rescripto resusci- 
tari non oportet. S. v id. Mart. AA. conss. [a. 293] 

17 lidem AA. et CC. Marcello. Cum proponas 
ab ea, contra quam supplicas, litem quam tecum 
habuit transactione decisam eamque acceptis quae 
negotii dirimendi causa placuerat dari nunc de con- 
ventione resiluisse, ac petas vel pacto stari vel resti- 
tui data, perspicis, si quidem de his reddendis ma- 
nente transactionis placito statim stipulatione, si 
contra fecerit, prospexisti et quinque et viginti annis 


(0) ad hanc vocem Thalelaeus (B.2) adnotat constitutio- 
nis casum a compilatoribus mutatis quibusdam simplicio- 
rem redditum esse (2) si P, si vero C, et si R, & 
δέ B (x. m.) (3) non solvisses P" cum B (x. zt.), 
voluisset P', non solvisses tamen CE (4) sic R* cum B 
(x. z.), purae. CR? (5) quanta edd. cum B (x. m.) 
(6) sic C cum B (x. z.), si ide p, sifides δ (7) — Greg. 
1,2,2 (8) timotheo evocato Greg. om. libri (85) tibi] 
fuerit bi per filium tuum ex matris eius hereditate, cf. 


p.V (9) tuus dett. cum B (x. s), om. Ο (10) pos- 


sessionem libri (11) A. c. composita videtur ex dua- 
bus constitutionibus, quarum allera extat in Consult. 
9, 14: Impp. Val. et Gall. AA. et Val. C. Aurelio. 
Praeses provinciae . .. et civitatis tuae ordinem facta 
sit, an de re iudicata, quia de re iudicata pacisci nemo 
potest. PP. 1r k. Iun. Aemiliano et Basso conss. (12) sic 
C^R cum B, nocericiv. gratia C^ (13) tuum £ns. C con- 
tra B (x. zc) (4) intellegimus bri contra B (x. a.) 


Il 4 96 


— ——— 


DE TRANSACTIONIBUS 


maior fuit, quod exceptionem pacti et actionem da- 
torum habeas: quod si nihil tale convenit, exceptio 
tibi, non etiam eorum quae dedisti repetitio compe- 
tit! securitate parta. PP. v id. lun. ipsis AA. v 
elt IIII CcOnss. (a. 293] 

18 Idem A44. et CC. Valentiniano. | 'Transigere 
vel pacisci de crimine capitali excepto adulterio non 
prohibitum est. in aliis autem publicis criminibus, 
quae sanguinis poenam non ingerunt, transigere non 
licet citra falsi aceusationem. S. zz; k. Sept. A4A. 
CORSS. [a. 293] 

19 Jdem A4. et CC. Irenaeo. Sub praetextu in- 
strumenti post? reperti transactionem bona fide fini- 
tam rescindi iura non patiuntur. sane si eam? per 
se vel per alium subtractis*, quibus veritas argui 
potuit, decisionem litis extorsisse probetur, si qui- 
dem actio superest, replicationis auxilio doli mali 
pacti exceptio removetur, si vero iam perempta est, 
infra constitutum tempus tantum actionem de dolo potes 
exercere. δ. xii k.ÓÜct. Sirmi AA. conss. [α. 293] 

20 ldem AA. et CC. Antistiae. Non minorem 
auctoritatem transactionum quam rerum iudicata- 
rum esse recta ratione placuit, si quidem nihil ita 
fidei congruit humanae, quam ea quae placuerant 
custodiri. nec enim ad rescindendum pactum suffi- 
cit, quod hoc secunda hora noctis intercessisse pro- 
ponas, cum nullum tempus sanae mentis maioris 
uinque et viginti annis consensum repudiet. ὁ. 7777 
[2 Oct. AA. conss. [a. 293] 

21 ldem AA. et CC. Geminiano. Cum ea, quae 
transactionis causa dari aut retineri convenit, velut 
emptorem eum quem accipere placuerat obtinere 
praescribitur, his quae simulate geruntur pro in- 
fectis habitis frustra ficti pretii postulatur numera- 
tio. S. v non. Oct. ipsis AA. conss. (a. 293] 

22 Idem 4.4. et CC. Alexandro. Si maior trans- 
egisti, ad rescindendam transactionem de dolo con- 
testatio non sufficit. S. k. Dec. AA. conss. (a. 293] 

23 ldem A4. et CC. Tatiano. Nec intentio cre- 
ditorum Archimedori, cui alios successisse profite- 
ris, si obligatus pro eo non fuisti, tenere potest. 
sed haec integro negotio tractari convenerat: nam 
cum iam quaestionem transactione decisam et a te 
dari placitam numeratam pecuniam proponas, huius 
indebiti soluti praetextu improbe tibi petitionem de- 
cerni postulas, cum, etsi tantum in stipulationem 
fuisset deducta, indebiti promissi velamento defendi 
non posses. J viii id. Mart. CC. conss.  [a. 294] 

24 Idem AA. et CC. Victorino. Si quidem ex 
causa transactionis acceptis his quae instrumento 
continentur nihil amplius peti convenit, adversariam 
tuam exceptionis auxilio defendi perspicis. sin vero 
certam quantitatem quasi solam ab ea debitam red- 
dere se debere sine litis decisione confessa est, tam 
eam quam residuam debiti partem petere minime 
prohiberis. $. v5 non. April. irmi CC. conss. [a. 294] 

25 ldem AA. et CC. Marcellae et Cyrillae. Si 
maiores quinque et viginti annis cum patruo sive 
avunculo vestro transegistis vel ei debita donationis 
causa sine aliqua condicione remisistis, non idcirco, 
quod hoc huius hereditatis captandae causa, id est 
spe futurae successionis, vos fecisse proponatis, aliis 


ei succedentibus instaurari finita debent. S. rz; id. 
April. CC. conss. [a. 294] 
26 Idem .A44. et CC. Dionysiadae. Transactione 


matris filios eius non posse servos fieri notissimi 
iuris est. S. id. April. CC. conss. [a. 294] 
2 Idem AAA. et CC. Catoni. Sanam mente, licet 


--ο 


aegram? corpore recte transigere manifestum est, 
nec postulare debueras improbo desiderio placita 
rescindi valitudinis corporis adversae velamento. $. ΚΤ] 
id. Mai. CC. conss. [a. 294] 

28 Idem AA. et CC. Sapparutae. Sive apud acta 
rectoris provinciae sive sine actis, scriptura inter- 
cedente vel non, transactio interposita est, hanc ser- 
1 vari convenit.. Sed quoniam, ut certum quid acci- 
pias, convenisse te, licet sine scriptura, proponis nec 
huius rei causa stipulationem secutam esse, quam- 
vis ex pacto non potuit nasci actio, tamen rerum 
vindicatione pendente, si exceptio pacti opposita 
fuerit, doli mali vel in factum replicatione usa po- 
teris ad obsequium placitorum adversarium urguere. 
D. 111 non. [ul. CC. conss. [a. 294] 

29 Idem AA. et CC. Marciae. Sub praetextu 
specierum post repertarum generali transactione 
finita rescindi prohibent iura. error autem circa 
proprietatem rei apud alium extra personas trans- 
igentium tempore transactionis constitutae nihil pot- 
est nocere. S. 111 k. Oct. CC. conss. [a. 294] 

90 Jdem .A4. et CC. Antonino.  "Transactione 
finita, cum ex partibus tuis magis dolum interces- 
Sisse quam eorum, contra quos preces fundis, con- 
fitearis, instaurare? grave nec non criminosum tibi 
est. ὁ. v id. Oct. Crevi? CC. conss. [a. 294] 

91 Jdem 44. et CC. Proculo. Si de certa re 
pacto transactionis interposito hoc comprehensum 
erat (nihil amplius peti', etsi non additum fuerat *eo 
nomine', de ceteris quaestionibus integra permaneat 
actio. DP. 1111 id. Oct.? Byzantii CC. conss. [a. 294] 

92 Idem AA. et CC. Cyrillo. $i causa cognita 
prolata sententia, sicut iure traditum est, appellatio- 
nis vel in integrum restitutionis sollemnitate suspensa 
non est, super iudicato frustra transigi non est opi- 
nionis incertae. proinde si non Aquiliana scs a 
tione et acceptilatione subsecuta competentem tibi 
actionem peremisti, praeses provinciae usitato more 
legum rebus pridem iudicatis effectum adhibere cu- 
rabit. S. viui k. Nov. CC. conss. [a. 294] 

33 (94) Idem AA. et CC. Euchrysio. $i pro 
fundo quem petebas praedium certis finibus liberum 
dari transactionis causa placuit, nec eo tempore 


minor annis viginti quinque fuisti, licet hoc prae- 
dium obligatum post vel alienum pro parte fuerit 


probatum, instaurari decisam litem prohibent iura. 
| Ex stipulatione sane, si placita servari secuta 
est, vel, si non intercessit, praescriptis verbis actione 
civili subdita apud rectorem provinciae agere potes. 
2 Si tamen ipsas res apud te constitutas, ob qua- 
rum quaestionem litis intercessit decisio, fiscus vel 


alius à te vindicavit, nihil petere potes. 4$. rv id. 
Nov. Melantiade CC. conss. [a. 294] 
34 (33) Idem AA. et CC. Ptolemaidi. Cum do- 


nationis seu transactionis causa administratae tute- 
lae debiti scientes vos obligationem fratri vestro re- 
misisse proponatis nec umquam volenti dolus infera- 
tur, frustra de dolo querimini, nec ad implendum 
promissum hereditatis propriae pollicitatione quisquam 
adstringitur. PP. vr!9 id. Nov. CC. conss. [a. 294] 

90 idem AA. et CC. Ammonio.  'Transactionem, 
quae dominii translatione vel actione parata seu 
erempta finem accepit, cum eam'!' amicis etiam 
intervenientibus re vera ostenditur processisse, me- 
tus velamento rescindi postulantis professio dete- 
git improbitatem. S. vizi k. Dec. Nicomediae CC. 


COnss. [a. 294] 
36 '?*Idem AA. et CC. Achilleo. Si cum liberis '? 


(1) sic C, competat αὶ (2) sic R, post instrumenti PC 
(3) eam refer ad adversariam, cuius mentio in praemis- 
sis resecta est a compilatoribus (4) sic PR^, instru- 
mentis ins. CR^ (5) x1 Mommsen (6) sanam m. 1. 
aegram seripsi cum .B (x. zr.), Sana m. 1. egra M^, sana 
m. 1. egro A, sane m. 1. aegrum P, sanum m. 1]. aegrum 
P'CR: etiam catoni recte se habet, cum virum pro mu- 
liere preces obtulisse supponat Thalelaeus (1) sic PR, 
insíaurari C — (8) Cebri Boecking (9) Nov. Mommsen 


(10) scr. v, cum ordinem c. 83. 34 confirment Graeci 
(11) eam C cum B (x. π.), ea PR (12) fortasse iungendae 
sunt 6, 23, 14. 6, 42, 29 (13) cum liberis om. libri, sup- 
plevi ex ΒΣ (x. m.): εἰ μετὰ ἐλευϑέρων μείζων . . . δὲε- 
λύσω, quocum conveniunt et B et adnotatio Thalelaei: 
οὐ δύναται τοῦτο νοῆσαι περὶ τέκνων" τὰ γὰρ παλαιὰ 


"ῥητὰ τῆς διατάξεως ἐναγωγὴν εἶχεν λέγουσαν" εἰ δὲ 


μετὰ δούλων διελύσω" πρὸς οὖν ἀντιδιαστολὴν ἐκεί- 
- , - ^ ^ , 
vov τῶν δούλων κεῖται ὧδε τὸ μετὰ ἐλευϑέρων, 


DIMITTERET 


EU 


DE CALCULI ERRORE 97 


II 4—6 


maior annis viginti quinque transegisti, quamvis dari 
tibi placita repraesentata necdum probentur nec 
offerant haec qui conveniuntur, ne quid amplius ab 
ipsis exigi possit, exceptionis proficit aequitas. S. 
Vi! id. Dec. CC. conss. (a. 294] 

37 Idem 44. et CC. Basilissae. Promissis trans- 
actionis causa non impletis poenam in stipulationem 
deductam, si contra factum fuerit, exigi posse con- 


stitit2, S. xz k. Jan. Nicomediae CC. conss. | [a. 294] 
38 3Idem 444. et CC. Theodotiano. "Transactio 


nullo dato vel retento seu promisso minime proce- 
dit. S. vizi k. lan. Nicomediae CC. conss.^ | [a. 294] 
9 Idem 44. et CC. Marcianae. Quamvis eum 
qui pactus est statim paeniteat, transactio rescindi 
et lis instaurari non potest: et qui tibi suasit intr& 
certum tempus licere a transactione recedi, falsum 
adseveravit. S. d. v k. Ian. Sirmi CC. conss. [a. 294] 
40 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius . Eutropio pp. Ubi pactum vel trans- 
actio scripta est atque Aquilianae stipulationis et 
acceptilationis? vinculis firmitas iuris innexa est, 
aut subsecutis secundum leges" accommodandus est 
consensus aut poena una cum his quae data pro- 
bantur ante cognitionem causae, si et adversarius 
hoc maluerit?, inferenda est. JD. 771 non. lun. Con- 
stantinopoli Eucherio et Syagrio couss. [a. 381] 
41 */mpp. Arcadius et Honorius AA. Rufino pp. 
Si quis maior annis? adversus pacta vel transactio- 
nes nullo cogentis imperio libero arbitrio et volun- 
tate confecta!? putaverit esse veniendum vel inter- 
pellando iudicem vel supplicando principibus vel 
non implendo promissa, eas autem!! invocato dei 
omnipotentis nomine eo auctore solidaverit, non so- 
lum inuratur!? infamia, verum etiam actione priva- 
tus, restitutà poena quae pactis probatur inserta, 
et rerum !? proprietate careat et emolumento, quod 
ex pacto vel transactione illa fuerit consecutus: 
itaque '^ omnia eorum mox commodo deputabuntur !5, 
1 qui intemerata pacti iura servaverint. Eos etiam 
huius legis!9 vel iactura dignos iubemus esse vel 
munere, qui nomina nostra placitis inserentes salu- 
tem principum confirmationem initarum esse iura- 
verint pactionum. 0). v id. Oct. Constantinopoli Oly- 
brio et Probino conss. [a. 395] 
42 :*Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Si ex falsis instrumentis transactiones Ww pactiones 
initae fuerint, quamvis iusiurandum his interpositum 
sit, etiam civiliter falso revelato eas retractari prae- 
cipimus: ita demum ut, si de plurimis causis vel 
capitulis eaedem pactiones!" initae fuerint, illa tan- 
tummodo causa vel pars retractetur, quae ex !5 falso 
instrumento composita convicta fuerit, aliis capitu- 
lis firmis manentibus: nisi forte etiam de eo, quod 
falsum dicitur, controversia orta decisa sopiatur. 
D. k. Iul. Constantinopoli Marciano cons. /7 412] 
49 !]Imp. Anastasius A. Thomae pp. llyrici. 
Iubemus in omnibus litigiis iam motis et pendenti- 
bus seu postea super servili vel adscripticia condi- 
cione movendis transactiones celebrandas vel iam ce- 
lebratas, si non alio iuri cognito modo eas vacillare 
contigerit, vires suas obtinere nec ob hoc videri te- 
norem earum titubare, quod pro condicione servili 
vel adscripticia confectae sint. JD. xv A. Dec. Pa- 
tricio et Hypatio conss. [a. 500] 


V. 
DE CALCULI ERRORE. 


1 ? Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
"Aurelio Duürto. Errorem calculi, sive ex uno con- 
tractu sive ex pluribus emerserit, veritati non ad- 
ferre praeiudicium saepe constitutum est: unde ra- 
tiones etiam saepe computatas denuo retractari posse, 
81 res iudicatae non sunt vel transactio non inter- 
venit, explorati iuris et. sed et si per errorem cal- 
culi velut debitam quantitatem, cum esset indebita, 
romisisti, condictio liberationis tibi competit. J. vr?! 

Mart. 44. conss. (a. 293] 


9 22 


ὙΠ 
DE POSTULANDO. 


1 Imp. Antoninus 4. Artemidoro. Cum a prae- 
fecto Aegypti perpetuo causas agere prohibitus non 
appellaveris, placitis obtempera. PP. i: k. 4ug. 
Sabino 11 et Anullino conss. [a. 216] 

2 Imp. Alexander A. Polydoro. Nec ceterorum 
liberti, nedum mei quidem, si?^ ita sunt litteris eru- 
diti, ut patrocinia desiderantibus praestare possint, 
prohibentur hoc facere. JP. non. Mart. Iuliano et 
Crispino conss. [a. 224] 

9 Imp. Gordianus A4. Flaviano. Si sub specie 
honorarii, quod advocato usque ad certum modum de- 
beri potuisset, eam quantitatem, quam desiderio 
complecteris, te daturum cavisti et, quasi mutuam 
pecuniam accepisses, eam te redditurum promisisti 
nec temporis spatio gesto negotio consensum ac 
fidem accommodasti, competenti exceptione non nu- 
meratae pecuniae tutus es et ex hac causa cautio- 
nem interpositam usitato more potes condicere. PP. 
V id. lun. Sabino 11 et Venusto conss. (a. 240] 

4 ?*5TImpp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Theodotiano. "Velamento absentiae patroni causae 
rursum ad finitas quaestiones redire quis frustra cona- 
tur. ὁ. 1.1135 k. Ían. Nicomediae CC. conss. a. 294] 

9 "[mp. Constantinus 4. Helladio. Si qui ad- 
vocatorum existimationi suae immensa atque illicita 
compendia praetulisse sub nomine honorariorum ex 
ipsis negotiis quae tuenda susceperint emolumentum 
sibi certae partis cum gravi damno litigatoris et 
depraedatione poscentes fuerint inventi, placuit, ut 
omnes, qui in huiusmodi scaevitate permanserint, 
ab hac professione penitus arceantur.  J. 11 k. 
April. Paulino et Iultano conss. [a. 325] 

6 ?5Impp. Valentinianus etValens AA. ad Oly- 
brium pu. Quisquis vult esse causidicus, non idem 
in eodem negotio sit advocatus et iudex??, quoniam 
aliquem inter arbitros et patronos oportet esse de- 
1 lectum. Ante omnia autem universi advocati ita 
praebeant patrocinia iurgantibus, ut non ultra, quam 
litium poscit utilitas, in licentiam conviciandi et 
maledicendi temeritatem 39 prorumpant: agant, quod 
causa desiderat: temperent ab iniuria. nam si quis 
adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris pu- 
tet esse certandum, opinionis suae imminutione qua- 


(1) v1 om. 6, 23, 14 (2) sic P^R. cum B (x. π.), con- 
stat P^C (3) 6, 31, 3: iunge 2, 6, 4. 6, 19, 1 
(4) sine die CC. conss. ἰ. gem. (5) et acceptilationi- 
bus del. cum. TA. (not. seq.) et B2 (x. m.) (6) Ubi 
pactum conscriptum est atque Aquilianae stipulationis 
vineulis firmitas iuris innexa, aut gestis secundum le- 
gem T7. (7) si et adv. hoe maluerit om. TA., habent 
B (x. m.) (8) — 77^.2,9,3 (9) annis AM?77., 
annis xxv PR, xxv annis C, μείζων τῶν xs ἐνιαυ- 
τῶν BJ (x. x.) (10) sic TÀh. cum B-X (x. v.), con- 
fectas libri — (11) eas autem CR. cum B (x. zt.) eas A, 
ea autem P, ea quae 77. (12) inuratur 77. cum 
B2 (x. s.) ἐγκεκαύσϑω, intratur A4, notatur CR, nó- 
li 


'a— Τῆς 2, 10, 5: iunge 7, 65, 4 


tantur P 
earum rerum 77. 


(13) et rerum PCE cum BX (x. zt.), rerum A, 
(14) quae TA. contra B.X (x. a.) 
(15) sic PT., eis ins. ACR. cum B (x. zt.) (16) litis 
Th. contra B.X (x. x.) — (16) iunge 8, 17, 11 (17) sic 
PR?, seu transaetiones ins. CR? (18) ex om. PR* 
contra B (19) iunge 2,7,21. 1,39,5 (20) B 11,2, 61 
(21) d. vy Zal., s. i3 P (22) excidit constitutio Graeca 
(23) B 8,1. — Cf. Dig. 3, 1 (24) mei, si quidem 
Mommsen (25) — 6,19,1: iunge 2, 4, 3s. 6, 31, 3 
(26) viser. cum 2, 4,38 (27) — 14.2,10,3 . (28)pr. 
(29) defensor sit et 
quaesitor TA. (30) temeritate Jbri contra B 


13 


DnaoT 98 


DE ADVOCATIS 


tietur. nec enim coniventia commodanda est, ut 
quisquam negotio derelicto in adversarii sui contu- 
Ὁ meliam aut palam pergat aut subdole. Praeter- 
ea nulum cum eo litigatore contractum, quem in 
propria recepit fide, ineat advocatus, nullam con- 
3 ferat pactionem. Nemo ex his, quos licebit ac- 
cipere vel decebit, aspernanter habeat, quod sibi 
semel officii gratia libero arbitrio obtulerit litigator. 
4 5 Nemo ex industria protrahat iurgium. Apud 
urbem autem Romam etiam honoratis, qui hoc pu- 
taverint eligendum, eo usque liceat orare, quous- 
que maluerint, videlicet ut non ad turpe compen- 
dium stipemque deformem haec adripiatur occasio, 
sed laudis per eam augmenta quaerantur. nam si 
lucro pecuniaque capiantur, veluti abiecti atque de- 
6 generes inter vilissimos numerabuntur. Quisquis 
igitur ex his, quos agere permisimus, vult esse causi- 
dicus, eam solam, quam sumit tempore agendi, sibi 
sciat esse personam, quousque causidicus est, nec 
putet quisquam honori suo aliquid esse detractum, 
cum ipse necessitatem elegerit standi et ipse con- 
tempserit ius sedendi. PP. x k. Sept. Valentiniano 
et Valente AA. 11 conss. [a. 368] 

7 ldem AA. et Gratianus A4. ad Olybrium pu. 
Providendum est, ne hi, quos in foro aut meritum 
nobilissimos fecerit aut vetustas, in una parte con- 
sistant, aliam ἃ rudibus atque tironibus necesse sit 
1 sustineri. Atque ideo si in uno auditorio duo 
tantum prae ceteris fuerint vel plures, quorum fama 
sit hilarior, in iudicantis officio sit, ut par causidi- 
corum distributio fiat et exaequetur partibus auxi- 
2 lium singulorum et aequa divisio procedat, δὶ 
quis vero monitus à iudice ea excusatione, quae ne- 
queat comprobari, cuicumque parti patrocinium de- 
negaverit, careat foro, sciat etiam numquam sibi ad 
3 agendum! copiam posse restitui. Si quis autem 
ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse 
cum pluribus et adversario suo tali fraude subtraxisse 
paris defensionis copiam, ostendet procul dubio ini- 
quam ἃ se litem foveri et auctoritatem iudicis a se 
lusam experietur. JD. k. Mart. Treviris Valentiniano 
et Valente 111 AA. conss. [a. 370] 

8 ?Impp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp. 
Nemo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin- 
ciali iudicio vel apud quemquam iudicem accedat ad 
togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholicae 
religionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem ali- 
esr 8 quoquo modo vel quadam machinatione fac- 
tum vel attemptatum fuerit, ofücium quidem subli- 
mitatis tuae centum librarum auri iacturam pro 
condemnatione sustineat, idem vero, quicumque au- 
sus fuerit contra providum nostrae serenitatis de- 
cretum officium advocationis per subreptionem ad- 
ripere et pronum patrocinium praestiterit, advo- 
cationis officio remotus stilum proscriptionis atque 
perpetui exilii specialiter sustinebit: scituris etiam 
provinciarum rectoribus, quod is, sub cuius admini- 
stratione aliquid huiusmodi fuerit attemptatum, par- 
tis bonorum dimidiae proscriptionem et poenam exi- 
li per quinquennium sustinebit. JD. prid. k. April. 
Constantinopoli Anthemio A. 11 cons. [a. 468] 


VII." 
DE ADVOCATIS DIVERSORUM IUDICIORUM. 
1 Imp. Antoninus A. Doloni.. Si patronum cau- 


886 praevaricatum putas et impleveris accusationem, 
non deerit adversus eum pro temeritate commissi 


cum comitiva consistoriana: omneque, 


sententia, atque ita de principali causa denuo quae- 
retur. quod si non docueris praevaricatum, et ca- 
lumnia notaberis et rebus iudicatis, ἃ quibus non 
est provocatum, stabitur. PP. 111 k. Oct. Antonino 
A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

2 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Antonium pp. Qui necessario patriae suae de- 
bent municipio functiones?, eos decurionibus ad- 
gregatos nolumus evagari, permittentes tamen, ut in 
negotiis causidicorum fungantur officiis et in civita- 
tibus propriis subeant munia curiarum, ita tamen, 
ut non contra rem publicam civitatis, in qua ho- 


norem hunc consecuti sunt, eis adesse permittatur. 
D. xv k. Sept. Ravennae Valente v1 et Valentiniano 


II AA. conss. [a. 318] 

9 S9Impp. Arcadius et Honorius AA. ad Africa- 
num pu. Ne quis ex corpore togatorum, minime 
curialibus nexibus illigatus?, provinciales suscipiat 
functiones, scilicet ut et ambientibus claudatur in- 
gressus et invitis necessitas auferatur. 7). 111 mom. 
T. Constantinopoli Arcadio 1111 et Honorio 11] 
AA. conss. [a. 396] 

4 ?*Impp. Honorius et Theodosius A4. Eusta- 
thio? pp. . Fori tui culminis et universorum iudicio- 
rum advocati quidquid ex huiuscemodi professione 
vel ipsius occasione quaesierint vel quaesierunt 39, id 
post patris obitum praecipuum veluti peculium 
castrense ad exemplum militum proprio dominio 
valeant vindicare. JD. x. k. April. Constantinopcli 
Honorio xii et Theodosio x AA. conss. | [a. 422] 

9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pu. 
Quidquid animi largitate et munificentia praestiti- 
mus principali togatis per Orientem eminentissimae 
praefecturae reverentia studiorum, id sibi praesenti 
sanctione praestitum esse cognoscant patroni causa- 
rum illustris urbicariae praefecturae. D. vir k. lan. 
Constantinopoli Theodosio xir et Valentiniano 11 
AA. conss. [a. 426] 

6 "Idem AA. ad Florentium pp.  Sancimus, ut 
advocatis, qui apud tuam magnificentiam causas 
acturi sunt, a nullo iudice, nec ab ipsa eminentis- 
sima praefectura, sollicitudo ulla penitus iniungatur: 
sed nec advocatis provinciarum vel spectabilium iu- 
dicum quisquis!? existimet aliquid  iniungendum. 
nulla igitur.togatis inspectio, nulla ingeratur perae- 
quatio, nulla operis instructio, nulla discussio, nul- 
lum ratiocinium imponatur, nullum denique aliud 
eis mandetur praeter arbitrium in eodem '? dumtaxat 
loco!* ubi advocationis exercetur officium: quinqua- 
ginta librarum auri poena officio feriendo, quod le- 
gis istius regulas temerare temptaverit. JD. xii: k. 
Mai. Constantinopoli Theodosio ΑΙ. xvir et Festo 
conss. [a. 439] 

7 Jdem AA. Thalassio pp. per lilyricum. Isdem 
privilegiis isdemque immunitatibus potiri togam illus- 
trissimae per Illyricum praefecturae, quibus fruitur 
toga perOrientem praetorianae sedis excelsae, decer- 
nimus. J. vir id. Sept. Consíantinopoli Theodosio 
A. xviI et Festo conss. [a. 439] 

8 ldem AA. Cyro pp. consuli designato. Cum 
advocatio praetoriana centum quinquaginta numero 
togatis minime vel imminuendo vel augendo conclu- 
datur, iubemus eos, qui ex his ad fisci patronatum 
pervenerint, a cohortis vel alterius vilioris condicio- 
nis nexibus cum liberis quandocumque genitis libe- 
ros custodiri postque tale officium depositum annum- 
que completum advocatorum consortio !'* abscedere 
uod togatis 
fori celsitudinis tuae quolibet casu quolibet adquiri- 
tur titulo, ut castrense sibimet vindicare nec patri- 


(1) adagendum P, agendi CE (2) — 1,4,15  (3)tale 
quid Mommsen () Β 8,1 (5) sic R, necessa- 
riam ... functionem C (6) — TA. 12,1,152 (1) mi- 
nime c. n. illigatus om. TÀ. (8) — Τῇ. 2, 10,6: iunge 
1,51,1 (9) sic 85, eustachio PR, estachio C, eustasio 7^. 
(10) quaesierint vel quaesierunt seripsi cum T^. B2, 


quaesierunt P?, quaesierint P^CR, quesierunt vel que- 
sierint M (11) 2 Nov. Theod. 10, 1, 4 (12) quis 
Nov. (13) eo scr. cum Graecis (14) in ea dum- 
taxat provincia Nov. (15) senatores faetos secundum 
Graecos ins. 


DIVERSORUM IUDICIORUM 


II 7 


bus vel avis paternis earum rerum commodum ad- 
quirere legis istius auctoritate decernimus: his ommi- 
bus etiam ad urbicariae praefecturae advocationem 
trahendis. 2. 111 k. Jan. Valentiniano A. v et Ana- 
tolio conss. (a. 440] 
9 Jdem AA. Apollonio pp. Si quis de togatis 
fori celsitudinis tuae vel Illyricianae seu urbicariae 
praefecturae sive de his, qui in provincialibus iudi- 
ciis causarum patrocinium profitentur, electione tuae 
sedis regendae providciae munus potestatemque Sus- 
ceperit, post peractam integre ac sine ulla opinionis 
labe administrationem ad illud officium, unde abs- 
tractus est et unde sibi vitae subsidia comparabat, 
remeandi habeat facultatem nec causas orare denuo 
quadam prohibeatur invidia. 1). xz; k. Sept. Con- 
stantinopoli Kudoadio et Dioscoro conss. | [a. 442] 
10 /mpp. Valentinianus et Marcianus 4A. Ῥαϊία- 
dio pp. Binos, qui priores fori tuae sedis inveniun- 
tur, ad patronatum fisci singulis quibusque annis 
accedere paribus dignitatis et privilegiorum insigni- 
bus ambiendos praecipimus, quibus antehac uteba- 
tur is, qui solus creabatur íisci patronus. JD. XIIH 
k. Iul. Constantinopoli Sporacio cons. [a. 452] 
11 4mp. Leo A. Viviano Nemini licere san- 
cimus Mi in: sub adsidendi colore statutis centum 
quinquaginta advocatis, quos sibi eminentissima prae- 
1 fectura in consilium adsumpserit, adgregare. Non 
aliter vero consortio advocatorum tuae sedis aliquis 
Societur, nisi prius in examine viri clarissimi recto- 
ris provinciae, ex qua oriundus est, praesentibus 
cohortalibus gesta conficiat, quibus aperte pateat 
cohortali statui ac fortunae eundem minime subia- 
cere, si praesens vir clarissimus rector provinciae 
fuerit in eius examine!: si vero afuerit, apud defen- 
2 sorem sui oppidi gesta conficiat. Iuris peritos etiam 
doctores eorum iubemus iuratos sub gestorum testi- 
ficatione depromere, esse eum, qui posthac sub- 
rogari voluerit, peritia iuris instructum: filios au- 
tem togatorum excellentiae tuae, qui vel nunc cau- 
sas agunt vel futuris temporibus actitaverint, ceteris 
3 (2) supernumerariis anteferri. Illud insuper de- 
cernimus, ut etiam his, qui ultra centum quinqua- 
ginta advocatos eminentissimae tuae sedis reperiun- 
tur, liceat et apud virum spectabilem proconsulem 
vel praefectum Augustalem vel comitem Orientis, 
viros etiam spectabiles vicarios et apud rectores pro- 
vinciarum negotia perorare.  J. k. Febr. Constanti- 
i p Magno et Apollonio conss. [a. 460] 
2 Idem A. Eusebio pp. lllyrici. Sancimus pa- 
tronum fisci iudicio celsitudinis tuae iam non quot- 
annis, sed biennio pro vetere consuetudine finem 
officii sui sortiri: salvis eidem consortio privilegiis 
omnibus, quae ἃ retro principibus meruit, manenti- 
bus. JD. x k. Mart. Constantinopoli Basilio et Vi- 
viano conss. [a. 463] 
19 Impp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci 
Aegyptiaci limitis et praefecto Augustali. Petitio- 
nem virorum disertissimorum advocatorum Alexan- 
drinae splendidissimae civitatis, quam de fori sui 
matricula et fisci patrono obtulerunt, merito admit- 
tentes hae sanctione decernimus quinquaginta statu- 
tos haberi eorumque nomina pro tempore matricu- 
lae conficiendae inscribi et eos advocationis officium 
in iudicio tam viri spectabilis praefecti Augustalis 
quam viri spectabilis ducis Aegyptiaci limitis peten- 
tibus adhibere, ceteros vero ultra memoratum nu- 
merum constitutos apud alios iudices eiusdem Alexan- 
drinae civitatis perorare, filiis scilicet statutorum in 
loco deficientium supernumerariis anteponendis: egre- 
dientem autem post biennium fisci patronum con- 
templatione laborum exconsulari moderatoris provin- 
ciae dignitate decorari: licentia facultateque ei non 
deneganda, cum usus exegerit, tam pro se quam 


pro filiis parentibus et uxoribus nec non etiam per- 
sonis ex transverso latere usque ad quartum gradum 
1 constitutis patrocinium suum adhibere. Quando 
autem fisci patronum mori contigerit, gradu eum 
sequentem sine ulla dilatione in loco eius subrogari, 
heredibus defuncti nihil exinde sibi commodi ad- 
quiri posse speraturis: cunctis privilegiis, quae hac- 
tenus habuisse noscuntur, nec non his, quae sug- 
gestio tuae magnitudinis continet, etiam in posterum 
intactis inviolatisque servandis, quatenus huiusmodi 
delato eis liberalitate nostrae serenitatis honore pos- 
sint in otio et tranquillitate reliquum tempus vitae 
suae peragere, nulla eis invitis sollicitudine inge- 
renda. J). xiii k. Sept. Anthemio cons. [a. 468] 
14 Jdem AA. Callicrati pp. lllyrici. Advocati, 
qui dirimunt ambigua fata causarum suaeque defen- 
Sionis viribus in rebus saepe publicis ac privatis 
lapsa erigunt, fatigata reparant, non minus provi- 
dent humano generi, quam si proeliis atque vulne- 
ribus patriam parentesque salvarent. nec enim 
solos nostro imperio militare credimus illos, qui gla- 
diis clupeis et thoracibus nituntur, sed etiam advo- 
catos: militant namque causarum patroni, qui glo- 
riosae vocis confisi munimine laborantium spem 
vitam et posteros defendunt. JD. v k. April. Con- 
stantinopoli Zenone et Marciano conss. [a. 469] 
15 Tiny. Leo A. Dioscoro pp. Post duos fisci 
patronos, qui ex anterioribus constitutionibus? isdem 
beneficiis muniuntur, sexaginta quattuor togatos, 
qui in praesenti sunt, a primo usque ad sexagesi- 
mum quartum imperialibus beneficiis perfrui cense- 
mus, quibus fisci patroni liberique eorum honorati 
1 sunt. His quoque illud adiciendum esse statui- 
mus, ut, si quis patronatus? fisci adeptus gradum 
fatalem diem obierit, universa totius anni solacia, 
ex quo hoc idem officium peragere coeperit, ad he- 
redes seu successores suos, sive liberi sive extranei 
fuerint, transmittendi tam ex testamento quam ab 
intestato liberam habeat facultatem. 27). xvi; k. Iun. 
Constantinopoli Marciano cons. [a. 472] 
Impp. Leo iunior et Zeno AA. lustiniano pu.^ 

Ad similitudinem sexaginta quattuor advocatorum 
fori amplissimae praetorianae praefecturae quindecim 
tantum ex foro tuae magnitudinis, qui in praesenti 
gradus primos obtinent, post fisci videlicet patro- 
num, isdem privilegiis nostrae mansuetudinis bene- 
ficio perfruantur, quibus fisci patroni liberique eorum 
muniuntur. JD. xvii k. April. Constantinopoli Leone 
iuniore A. cons, [a. 474] 
17 Idem AA. Paulo pp. per Illyricum. lubemus 
advocationem fori tui culminis in centum* quinqua- 
ginta, sicut antea constitutum fuerat, advocatos con- 
cludi eundemque numerum, quotiens vel professionis 
fine vel morte vel quocumque casu fuerit imminutus, 
electione magnificae tuae sedis impleri, ita ut in 
praesenti quidem et hinc usque ad biennium ad 
plenitudinem supra definiti numeri subrogandi sine 
ulla cohortalis aut cuiuslibet deterioris condicionis 
quaestione succedant: salva videlicet adversus eos 
apparitionibus si qua competit actione, quam certum 
est, postquam fisci patronatus officio impleto exie- 
rint, evanescere: post lapsum vero biennium foro 
tuae magnificae potestatis inseri postulantes non 
aliter, nisi sub gestorum confectione minime eos co- 
hortali condicioni subiacere patefactum fuerit, ad- 
1 mittantur. Cuncta sane privilegia, quae magni- 
ficae per Orientem praefecturae advocatis ex divi- 
nis retro principum seu inclitae recordationis Leonis 
vel nostris sanctionibus indulta sunt, tuae quoque 
gloriosissimae sedis causidicis absque ulla discre- 
tione competere per hanc in aeternum valituram 
legem sancimus. [a. 414] 


(1) si praesens . . . examine del. Mommsen cum Β.Σ (2) c. 10 
h.t. (3) sic M, patronus CE (4) pu. S, pp. CE:con- 


siat autem et ex constitutione ipsa et ex Graecis agi de 


foro praefécturae urbanae (δ) centum dett., om. CRM: 
cf. de praefectura Orientis c. 8. 11 h. t. 


13* 


II 7 


100 


- 


DE ADVOCATIS 


18 τΟὐδεὶς ἐπιτιμᾷ τοῖς ἐν τάξει οὖσι δικολόγοις, 
εἰ μὴ μόνον ὁ τῶν πραιτωρίέων ἔπαρχος. : 
19 ?MZvs παρά τινε τῶν ἀρχόντων μήτε παρὰ 
διαιτηταῖς δύο συνήγοροι διδαχϑέντες ἀναβαλ- 
λέσϑωσαν τὴν τοῦ πράγματος κρίσιν προφάσει 
τρίτου δικολόγου, ἀλλ᾽ ἀνυπερϑέτως τὴν δίκην 
δικολογείτωσαν οἱ δύο παρόντες. 
D. vi k. [an. Constantinopoli Longino cons. [α. 486] 
20 (VIII, 1) ?Zmp. Anastasius A. Eusebio magistro 
officiorum.  Suggéstionem viri illustris comitis pri- 
vatarum et proconsulis Asiae duximus admittendam, 
per quam nostrae serenitatis auribus intimavit fori^ 
sui advocatos communi petitione magnopere postu- 
lasse, ut, postquam advocationis deposuerint offi- 
cium, dignitate quadam nostra liberalitate potiantur. 
| Iubemus itaque post depositum, ut dictum est, prae- 
fatum officium unumquemque eorum, qui in prae- 
senti sunt vel postea matriculis eorum pro tempore 
fuerint inserti, clarissimi primi? ordinis comitis per- 
frui dignitate, quatenus et tempore quietis fructum 
praeteritorum laborum consequantur proque fide at- 
que industria erga clientes suos comprobata privatae 
condicionis hominum multitudine segregati clarissi- 
mis merito connumerentur. 17). 11 k. lan. Constan- 
tinopolài Anastasio A. II cons. (a. 491] 
21 (2) *Jdem A. Thomae P» per lilyricum. Ad- 
vocatos amplissimae tuae sedis, qui pro tempore ad 
fisci patroni gradum et officium provehuntur, una 
cum liberis jam natis vel postea procreandis ab 
omni cohortalis seu cuiuslibet deterioris condicionis 
zinculo immunes ac liberos cum patrimonio suo 
conservari praecipimus, cum constet hoc iam pri- 
dem tam advocatis amplissimae praetorianae per 
Orientem quam magnifieae urbicariae praefecturae 
sacris constitutionibus? esse indultum et non dubium 
sit non tantum eas, sed etiam sublimissimae tuae 
sedis germanas esse potestates. D. xii* k. Dec. 
Patricio et Hypatio conss. [a. 500] 
22 (3) Idem A. Constantino pp. ?lIubemus pro 
tempore primatem advocatorum fori viri illustris co- 
mitis Orientis per biennium fisci patroni fungi offi- 
cio et solacia sibi communi consensu deputata per 
idem biennium consequi, hoc quoque transacto pro- 
fessionem advocationis deponere: consortio videlicet 
eorundem advocatorum ad quadraginta tantummodo 
viros redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam ei- 
dem consortio sociati, de advocationis officio mi- 
nime reiciantur, nemine alio eis adiciendo, donec 
quadraginta virorum numerum advocatorum consor- 
1 tium excedere contingat. Ad haec eos, qui, 
prout statutum est, fisci patroni deposuerint offi- 
cium, postea quoque non prohiberi singulos tam 
pro se quam pro iugali sua et socero et socru nec 
non genero et nuru liberisque propriis, colonis et 
servis ad se pertinentibus advocationis fungi officio. 
2 Nec aediculas eorum metatorum onere molestari, 
si tamen in una tantummodo suaque domo singuli 
3 talem praerogativam sibi vindicare maluerint. Pro 
sportulis praeterea modum, quem notitia nobis por- 
recta declarat, tam pro his quam pro colonis et 
servis eorum custodiri, neminique praeberi licentiam 
eundem modum circa sportularum exactionem contra 
4 eos excedendi. Nec de cetero quemquam, ante- 
quam per statuta tempora legum eruditioni nosca- 
5 tur inhaesisse, supra dicto consortio sociari. Et 
fllios advocatorum vel adhuc in tali constitutorum 


offieio vel eorum, qui fisci patronatum deposuerunt, 
superstitum vel mortuorum, extraneis ad idem offi- 
cium accedentibus anteponi eique gratis et sine 
sumptibus sociari, si et 1psi, prout dispositum est, 
6 solito tempore legum doctrinam meruerint. Ut 
autem his, qui fisci patroni officium adepti sunt vel 
fuerint, non tantum superstitibus, sed etiam morte 
praeventis prospiciatur, tam ad heredes fisci patroni, 
qui semel ad talem gradum vocatus sit, solacia eius 
transire hisque servari, quam ipsos, qui fisci patro- 
natum iam deposuerunt vel postea deposuerint, mi- 
nime cuiuslibet actus publici sollicitudinem nolentes 
subire compelli nec exhibitionis seu deductionis onere 
nisi speciali auctoritate nostra molestari et in pro- 
vincia incusandos per sententiam viri spectabilis co- 
mitis Orientis utpote competentis iudicis conveniri 
atque litigare decernimus. JD. k. lul.'9 Constanti- 
A e Sabiniano et Theodoro conss. [a. 505] 
9 (4) Jdem A. Eustathio pp.  Laudabile vitae- 
que hominum necessarium  advocationis officium 
maxime principalibus praemiis oportet remunerari. 
1 Ideoque iubemus viros clarissimos fisci pro tem- 
pore patronos fori tuae celsitudinis sollemni die 
festivitatis kalendarumIanuariarum ipsius tantummodo 
anni, per quem fale peragunt officium, inter spec- 
tabiles sacri nostri consistorii comites divina nostrae 
2 serenitatis manu puncti!! consequi solacium. Et 
postquam tale deposuerint officium, si quidem filios 
ingenuos habeant, eos clarissimorum notariorum in- 
seri consortio tribunorum, sacras solitas epistulas 
3. sine quadam suffragii solutione percepturos. Et 
si quis per sententiam sublimitatis tuae monitus 
super agnito debito vel agnita causa, quae ingeri- 
tur ei, confessionem exponere paratus sit, eam non 
arbitro delegato, sed tunc temporis fisci patronis vel 
alterutri eorum, si alter adesse non possit, pro more 
tamen solito sub actorum testificatione  intimari. 
4 Quotiensque de nuptiis quis sine dotalibus instru- 
mentis mutuo contrahendi matrimonium animo cele- 
bratis super adfectu suo, liberis ex huiusmodi con- 
iugio iam extantibus vel necdum procreatis , legiti- 
mis adlegationibus uti maluerit, eas apud eosdem 
pro tempore fisci patronos vel alterutrum, ut dictum 
est, eorum gestis intervenientibus commendari, ita 
videlicet, ut iuri cognitae adlegationes absentibus 
personis, si quae competunt, serventur intactae. 
5 His insuper, quicumque apud viros gloriosos pro 
tempore consules mancipia sua libertate donare vo- 
luerint, antelatos fisci patronos ad easdem libertates - 
peragendas propriam advocationis vocem accommo- 
6 dare Alis nihilo minus privilegiis, quae iam pri- 
dem memoratis vel fisci patronis vel adhue advoca- 
tionis pro tempore peragentibus officium  togatis 
diversis modis indulta sunt, ex hac etiam sanctione 
nostra in sua stabilitate duraturis. .D. xz: k. Dec. 
Constantinopoli Areobindo et Messala conss. [a.5006] 
24 (5) ldem A. Sergio pp.  Petitiones virorum 
disertissimorum fori rkehidals secundae Syriae pro- 
vinciae advocatorum cum competenti moderatione 
censuimus admittendas et iubemus? pro tempore 
primatem eorum per biennium fisci patroni fungi 
officio et solacia sibi communi consensu deputata 
per idem biennium consequi hocque transacto pro- 
essionem advocationis deponere: consortio videlicet 
eorundem advocatorum ad triginta tantummodo viros 
redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam eidem 


(1) — B 8, 1, 29: cf. not. 2 (2)— B.X8, 1, 30: fortasse 
iungendae sunt c. 18. 1, 51, 13 (d. v1 k. Iul. post consula- 
tum Longini). 2, 12, 21. 3, 3, 6. 3, 10, 1. 7, 51, 5 (d. vi 
k. April. post consulatum Longini). ez subscriptione resti- 
tuenda. est inscriptio aut ὃ αὐτὸς βασιλεύς, si etiam c. 
18, quod veri simile est, cum h. c. iungenda est, aut αὐτο- 
κράτωρ Ζήνων 4. (8) libri quidam hoc loco male inserunt 


---- -- 


rubricam de advocatis diversorum iudicum 
(5) primi M cum B, om. CR (6) iunge 2, 4,43. 1,39,5 
(1) 6. 8 h.t. (8) xv2,4,43. (9) c. 22 isdem verbis repe- 
titur in c. 24 (10) ian. fortasse scr.: nam secundum 1, 
4, 19 Constantino Eustathius iam a.d. XIII k. Mai. successerat 
(t1) funeti C contra Graecos — (12) c. 24 inde ab hac voce 
est repetitio c. 22 


(4) foris libri 


.18 Nemo advocatos in ordine constitutos multat 
mist tantummodo praefectus praetorio. 
19 Neve apud praesides neve apud arbitros duo 


advocati instructi litis decisionem praeteatu — terti 
advocati protrahant, sed sine mora causam duo qui 
adsunt dicant. 


DIVERSORUM IUDICIORUM 


101 


II 7 


consortio sociati, de advocationis officio minime rei- 
eiantur, nemine alio eis adiciendo, donec triginta 
virorum numerum advocatorum excedere consortium 
1 contingat. Ad haec eos, qui prout statutum est, 
fisci patroni deposuerint offieium, postea quoque 
non prohiberi singulos tam pro se quam pro iugali 
sua et socero et socru nec non genero et nuru 
liberisque propriis, colonis et servis ad se pertinen- 
2 tibus advocationis fungi officio. Nec aediculas 
eorum metatorum nomine molestari, si tamen in 
una tantummodo suaque domo singuli talem praero- 
3 gativamsibi vindicare maluerint. Pro sportulis prae- 
terea modum, quem notitia nobis porrecta declarat, tam 
pro his quam pro colonis et servis eorum custodiri, 
neminique praeberi licentiam eundem modum circa 
sportularum exactionem contra eos  excedendi. 
4 Nec de cetero quemquam, antequam per statuta 
tempora legum eruditioni noscatur inhaesisse, supra 
5 tlicto consortio sociari. Et filios advocatorum 
vel adhuc in tali constitutorum officio vel eorum, 
qui fisci patronatum deposuerunt, superstitum vel 
mortuorum, extraneis ad idem officium accedentibus 
anteponi eique gratis et sine sumptibus sociari, si 
et ipsi, prout dispositum est, solito tempore legum 
6 doctrinam meruerint. Ut autem his, qui fisci 
patroni officium adepti sunt vel fuerint, non tantum 
superstitibus, sed etiam morte praeventis prospicia- 
tur, tam ad heredes fisci patroni, qui semel ad 
talem gradum vocatus sit, solacia eius transire his- 
ue servari, quam! ipsos, qui fisci patronatum iam 
B oedirost vel postea deposuerint, minime cuius- 
libet actus publici sollicitudinem nolentes subire 
compelli nec exhibitionis seu deductionis onere nisi 
speciali auctoritate nostra molestari et in provincia 
incusandos per sententias viri clarissimi provinciam 
in qua degunt moderantis, utpote competentis iudi- 
cis, conveniri atque litigare decernimus. JD. k. Dec. 
Anastasio et Agapito conss. [a. 517] 

25 (6) Imp. lustinus A4. Marino pp.  Restituen- 
dae sunt clarissimis eloquentiae luminibus? sexa- 
ginta auri librae, quas sub imperio Zenonis divae 
memoriae?  pedaneis deputatas arbitris nec non 
fideiussorum vires aestimantibus, tamen auferendas 
credidit parca posterioris subtilitas principis, ut iam 
liberalitate nostri numinis viri clarissimi fisci patroni 
praefatam auri summam sine fraude annis singulis 
consequantur, ab amplissima tua sede pari lance 
in utrumque dividendam. nam universis redditur, 
quod pro voto omnium primatibus  indulgetur. 
1 Sacras insuper epistulas, quibus adprobantur 
viri clarissimi tribuni praetoriani et notarii, non 
unius tantum nomine, sed alterius quoque ^ unius 
praestandas perspicimus, sive suos filios sive quos 
2 alios duxerint illustrandos. Ad haec altiore be- 
neficio codicillos, quibus illustris honoratur digni- 
tas, consequantur, quos unius solum nomine eisdem 
viris facundissimis daturos nos pollicemur profuturos 
scilicet alteri eorum altero concedente, seu qui? ex 
provinciis suis vel ex amicis voluerint, in provinciis 
3 tamen degentibus.  Licentiam eis praeterea faci- 
mus binos homines annis singulis itidem offerendi 
nostram adoraturos purpuram, statutis inserendos 
praesentalibus domesticis, unum equitum, alterum 
scholae peditum, in vacantem eorum locum qui de- 
functi sunt, nullo, dum supererant, de militia ve- 
numdanda pacto cum eis interposito, quorum eius- 
modi conventiones intersunt, ita tamen, ut idem viri 
facundissimi, cum offerendos eosdem crediderint ho- 
mines, bina solidorum pro singulis millia nihilque 
amplius noverint dependenda viris magnificis comiti- 
bus dicatissimorum domesticorum, id est equitum 


uidem pro eo, qui inter equites meriturus* est, pe- 
itum autem pro eo, qui inter pedites inserendus 
est: solitis videlicet statim stipendiis nec non cete- 
ris solaciis isdem tironibus deputandis sine quolibet 
4 alio dispendio. Aliis etiam privilegiis potiantur, 
quae diversis temporibus consecuti sunt sive per 


. augustos apices seu dispositiones et sententias am- 


plissimae tüae sedis. nam qui novis digni iudicati 
sunt, ii multo magis in anterioribus quoque sunt 
adiuvandi. JD. &k. Dec. Constantinopoli ipso A. et 
Kutherico conss. (a. 519] 

26 (7) Idem A. Theodoto? pu. Per hanc legem 
decernimus, ne, antequam in octuaginta tantum viro- 
rum numerum fori tui culminis togatorum collegium 
deductum fuerit, adspirare quis qualibet arte con- 
cedatur aut possit, nisi vel eorum filii, qui triginta 
priorum obtinent numerum, facundiae studiis eru- 
diti, gratis videlicet et sine ullo suffragio, aut for- 
tasse exteri non ultra duos per annos singulos, fa- 
cundia et ipsi conspicui taxati fuerint: nullo dein- 
ceps, postquam in octuaginta virorum numerum re- 
dacti fuerint, superare qualibet rursus ambitione 
1 vel astutia quantitatem »ausuro?.  Interdicenda 
quoque cunctis licentia praevertendi progressus se- 
riem, quam ipsius temporis ordo suppeditat, et ut 
in mercatorum contractibus loca permutandi et ad- 
2 huc tirones iam interesse veteribus. Hoc etiam 
ronuntiandum censemus, ne quis ex his in aliis 
duit regionibus relicta observatione glorificae tuae 
sedis. noverint? etenim, qui post nomen impetratum 
patroni litium ultra trium annorum spatium ex sa- 
cratissima hac urbe morandum duxerit, nec nuncu- 
pationem togati nec privilegia virorum eiusmodi 
concedenda sibi, ut nec repetitis ex industria prae- 
dictae sedis auctoritatibus protrahatur!? aut multi- 
3  plicetur peregrinationis excursus. Quorum om- 
nium si quid vel minimum quocumque tempore fuerit 
violatum, viginti primates eiusdem ordinis et qui 
pro tempore sollicitudinem ab actis in amplitudinis 
tuae gerent officio, adiutores etiam eorum denis 
singuli?! libris auri ferientur, quod adversus impe- 
rialia consulta serenitatis nostrae tendentibus non 
statim obiecerint intercessionem legis praesentis aut 
non restiterint et omni nisu prohibuerint, ne quid 
temptetur contrarium: cum nec in administratores 
sublimissimae tuae sedis, si non intente custodierint 
disposita salutaria et, ut non temerentur, prospexe- 
4 rint, poena deerit decem auri librarum. Sescenti 
autem aurei, quibus pro tempore fisci patronus fori 
tuae celsitudinis ad exemplum priorum temporum 
ex arca tui iudicii consolatur !?, ne post decursum 15 
celerem  advocationis et labores gloriosos egenus 
exeat, non, ut saepe contigit, incerto die praesten- 
tur, sed cum !^ medium iter pervenerint patrocinii 
rerum fiscalium, id est kalendis Octobribus, per 
5 annos singulos sine cunctatione solventur. Quid- 
quid insuper privilegiorum retro principum sacris 
adfatibus vel auctoritate tribunalis cuius interest 
huic eidem ordini datum'!* ostenditur, inviolatum 
6 servari. Cumque lite quisquam eorum pulsatus 
fuerit seu civilis causae!9 certaminis aut criminalis 
quaestionis obtentu, hic vel in provinciis, cum per 
concessum tempus eorum adesse quemquam evenit, 
nullos exsecutores sportulas adsequi nec, qui con- 
iroversiis movendis inserviunt aut excipiendo seu 
praeparando vel officio quolibet alio, quocumque no- 
mine sumptum exigendum censere. 0). id. Febr. Con- 
stantinopoli Iustino A. 11 et Opilione conss.  [a. 524] 

27 (8) Idem A. Archelao pp. Nemo excepta Me- 
nandri fisci patroni persona speret de cetero per- 
mutationum saltibus superiore gradu captato fruitu- 


(1) quam c. 22 ἢ. t., quamque CE 
minibus CR (3) cf. ad 3,1,6 (4) et ins. Mommsen 
secundum Graecum εἷς καὶ ἕτερος (5) cuiscr. (6) δἷς 
Hal., meritus libri (1) ser'psi cum 4, 30, 18 et Pro- 
copio hist. arc. p. 64 (Dindorf), theodoro libri hoc loco 
et ad 9, 19, 6 (8) sic dett., quantitate mansuro CER 


(2) sic dett., no- 


(9) noverint tuentur B (10) sic Mommsen cum B.X 
(x.zt.) protrahantur iibri (11) singulis (bri (12) con- 
solatur (passive usurpatum) Mommsen, consulatur libri 
(13) sie dett, discursum. CE. (14) ad ins. — (15) ordini 
datum deit. cun BS, ordinatum CA (16) eausa scr. 


II 7—11 


102 


DE ADVOCATIS FISCI 


atronis aerarii seu dum of- 
scalibus aut post expletum 
D. xii k. Sept. fu- 

[a. 524] 


rum se beneficiis, quae 
ficium exhibent causis 
agmen impertita monstrantur. 
sino 4. 11 et Opilione conss. 

28 '[O αὐτὸς βασιλεύς) 

29 (9) Imp. lustinianus A. Iohanni pp. De con- 
stitutione divinae recordationis Iustini patris nostri 
super togatis amplissimae tuae sedis prolata? Illyri- 
ciani advocati postulaverunt a nobis eis clarum fieri, 
si locum etiam cirea eos possit habere, sive cum 
commeatu sive sine commeatu iudicio eiusdem sub- 
1 limitatis afuerint. Sancimus itaque talem legem 
generaliter in persona eorum tenere, ut, si quis sine 
commeatu ultra continuum biennium afuerit vel cum 
commeatu ultra quinquennium, de matricula pe- 
nitus aboleatur: nulla licentia ei danda gradum 
suum vindicare nec iterum viris disertissimis to- 
gatis eiusdem sedis adsistere. perfruantur igitur ad- 
vocati eiusdem sublimitatis hac nostra generali sanc- 
tione. [a. 531—534] 


VIII (VIIII).* 
DE ADVOCATIS FISCI. 


1 Imp. Antoninus A. Claudio. Cum te fisci cau- 
sam agitasse proponas, quamvis te salarium per- 
cepisse neges, tamen placitis adquiesce. eos enim, 
qui causam fisci egissent, prohibitum est adversus 
fiscum patrocinium praestare. JP. xim k. Jan. An- 
tonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Impp. Valerianus et Gallienus A4. Frequenti. 
Potes auctoribus nobis adversus fiscum quoque 
patrocinium exhibere privatis, dum eam scilicet cau- 
sam, quam tu, cum fisci advocatus fueras, forte 
tractasti, suscipere declines. JP. vi k. Mart. Va- 
leriano 11 et Gallieno 4.44. conss. [a. 254] 

9 ^Imp. Constantinus A. Aeliano proconsuli Afri- 
cae.  Fisci advocatus poenam metuens caveat, ne 
fiscalia commoda occultet neve nullo negotio ex- 
istente fisci nomine privatis audeat calumnias com- 
movere. J.vi id. Nov. Treviris ^ Constantino A. 111 
et Licinio C. 111 conss. [a. 313] 

4 ge Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. ad. Ammianum comitem rerum privatarum. 
Rationales privatae rei causis vel sacri aerarii prae- 
sidentes examen praesente fisci advocato suscipiant. 
PP. xvi k. lan. Merobaude 11 et Saturnino 
COnSs. [a. 383] 


VIII (X).* 
DE ERRORE ADVOCATORUM VEL LIBELLOS SEU 
PRECES CONCIPIENTIUM. 


1 Imp. Alexander A. Aureliae. Ea, quae advo- 
cati praesentibus his quorum causae aguntur ad- 
legant, perinde habenda sunt, ac si ab ipsis domi- 
nis litium proferantur". PP. Kk. Mart. Albino et 
Mazimo conss. [a. 221] 

2 Imp. Gordianus A. Rogato militi. Kxrores eo- 
rum, ἣν desideria (id est preces) scribunt, veritati 
praeiudicium adterre non posse manifestum est. et 
ideo si condemnationem, cuius mentionem libello in- 
sertam esse proponis, manifeste probare potes non 
intercessisse, adlegationes tuas laedi non oportere 


is, qui super negotio disceptaturus est, non ignorat. 
PP. x k. Iul. Pio et Poo conss. [αν 238] 

9 Impp. Diocletianus et Mazimianus 4A. et CC. 
Ulpiae. Sententiis finita negotia rescriptis revocari 
non oportet. nec enim quae constituta sunt, ut ad- 
vocatorum error litigatoribus non noceat, tibi etiam 


opitulari possunt, cum te praesentem? neque causae | 


palam ex continenti, id est triduo re contra- 
dixisse neque post sententiam appellationis remedio, 
si tibi haec displicebat?, usam proponas. 
Sept. Viminacii CC. conss. 


X (XI). 
UT QUAE DESUNT ADVOCATIONI PARTIUM 
IUDEX SUPPLEAT. 


1 ! "Impp. Diocletianus et Maximianus A4. ad 
Honoratum. Non dubitandum est iudici, si quid ἃ 
litigatoribus vel ab his qui negotiis adsistunt minus 
fuerit dictum, id supplere et proferre, quod sciat 
legibus et iuri publico convenire. S. xvi k. Mart. 
Diocletiano 1111 et Maazimiano 111 AA. conss. ἴα. 290] 


XI (XII). 
DE CAUSIS, EX QUIBUS INFAMIA ALICUI 
INROGATUR. 


1 "Impp. Severus et Antoninus A44. Manilio. 
Infamiae detrimentum minime tibi adfertur ob id so- 
lum, quod in carcerem coniectus es vel vincula tibi 
iussu legitimi iudicis iniecta sunt. PP. sine die et 
consule. 

2 ldem AA. Verennio. Neque furti neque vi bo- 
norum raptorum neque peculatus damnatus intellegi 
potest, qui, cum plus debiti nomine tributorum ex- 
egisset, in duplum ἃ praeside condemnatus est. PP. 
V id. lan. Laterano et Rufino conss. (a. 197] 

9 ldem A4. Metrodoro. Etsi severior sententia 
dici debuit, tamen, cum proconsul vir clarissimus 
certis rationibus motus mitiorem sententiam dixerit 
et ordine decurionum te biennio abstinere iussit, 
transacto tempore non esse te in numero infamium 
palam est eo, quod ἐξ ἀντιδιαστολῆς ^ post bien- 
nium  remisisse tibi prohibitionem — decurionatus 
iudex videtur. PP. x k. Jan. Laterano et Rufino 
conss. [a. 191] 

4 Impp. Severus et Antoninus AA. Venustiano. 
Si Posidonium in tempus anni relegatum secundum 
sententiam non excessisse proconsulis probaveris, 
quinque annis exilio temporario damnandum !* inter 
infames haberi non oportet, quando sententiae seve- 
ritas cum ceteris damnis transigere videatur. .PP. 
yi k. Mart. Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

Ὁ Idem AA. Ambrosio. Decuriones quidem, item 
filios decurionum fustibus castigari prohibitum est: 
verum 51 iniuriam te fecisse proconsul vir clarissi- 
mus pronuntiavit, ignominia notatus es. .PP. k. fu. 
Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

6 Jdem AA. lusto. Ad tempus in opus publicum 
dati pristinum quidem statum retinent, sed damno 
infamiae et post impletum tempus subiciuntur. PP. 
vil id. Dec. Geta et Plautiano conss. [a. 203] 

7 Imp.Antoninus A. Demetrio. Nemo ob id, quod 
bonis paternis se abstinuit'9, infamis est. PP. v id. 
Jan. Antonino A. et Geta utrisque 11 conss. ἴα. 205] 


(1) libri quidam aut ante aut post c. 27 Graecam con- 
stitutionem excidisse adnotant. | desideratur autem Iustini 
constitutio de advocatis praefecti praetorio Orientis, quam 
indicat c. 29 pr. h. t., eiusdem argumenti secundum B.X 
8,1,35, cuius est c. 29 $1  (2)c.28 Δ... (3) B 8,1,36 
seqq. (4) --- TA. 10,15,1: iunge 10, 19, 1. 12, 61, 1. 7A. 1, 
15, 1. 11, 1, 2 (4') aecepta xv k. Mart. Karthagine 
ins. 12, 01, 1 (5) — T^. 11, 30, 41 (6) B 8, 1, 40 
$egg. (1) Thalelaeus (B3) talia fere a compilatori- 


bus resecta esse refert: possunt enim litigatores in con- 
tinenti advocati errorem arguere: quare si non contra- 
dixerint, sibi praeiudicant (8) sic M* cum B.E (x. zx.), 
praesente PCR (9) sic C cum B.X (x. w.), displice- 
bant PR (10) B 8,1, 43. (11) B 21, 3 — €f. Dig. 
ay? (12) — Greg. 1, 3, 1 (13) δα 5. Greg., imp. 
severus ἃ ACR. (14) id est e contrario — (15) sic Οἱ cum 
Graecis, damnando CeR (16) pro quod ... abstinuit 


expectes quod bona paterna, quibus se abstinuit, venierunt 


E 
—s 


ΡῈ CAUSIS, EX QUIBUS INFAMIA 


103 


II 11—12 


- 8 Idem A. Ulpiae. Furti si condemnata es, citra 
verbera quoque fustium famae damnum subisti. quod 
si res furtiva, quam alter subripuit apud te igno- 
 rantem comperta est, non laesit existimationem 
tuam sententia durior. PP. x k. Mart. Antonino A. 


et Geta utrisque 11 conss. [a. 205] 
9 Idem A. Laeto. Neminem sequitur infamia ob 
PP. XH. 


defensa negotia publica patriae suae. 
Mart. cerei] et Geta utrisque III conss. [a. 208] 
10 Jdem 44. Severo. Iniuriarum ex persona quo- 
que servi damnatus infamia notatur. PP.rrm k.4ug. 
conss. [a. 208] 

11 Zmp. Alexander A. Irenaeo.  Debitores qui 
bonis cesserint, licet ex e& causa bona eorum ve- 
nierint, infames non fiunt. PP. x k. Maias Maa«imo 
II et Aeliano conss. [a. 223] 
12 Jdem A. Donato. Si te expilasse hereditatem 
sententia genna constitit, non ex eo, quod mon 
et alia tibi poena inrogata est, furti improbioris 
infamiam evitasti. PP. k. Iul. Iuliano 11 et Cris- 
pino conss. [a. 224] 
13 Jdem A. luventio. Ea, quae pater testamento 
suo filios increpans scripsit, infames quidem filios 
iure non faciunt, sed apud bonos et graves opinio- 
nem eius, qui patri displicuit, onerant. x77: k. Nov. 
ipso A. III et Dione conss. (a. 229] 
14 !Zmp.Gordianus 4. lovino. Nullam existima- 
tionis infamiam avunculus tuus pertimescat, ictibus 
fustium subiectus ob crimen habita quaestione?, si 
sententia non praecessit ignominiae maculam inro- 
gans. PP. vi "A Sept. Pio et Pontiano conss. ἴα. 238] 
15 Jdem A. Sulpiciae. Decreto amplissimi ordi- 
nis luctu feminarum deminuto tristior habitus cete- 
raque hoc genus insignia mulieribus remittuntur, non 
etiam intra tempus, quo lugere maritum moris est, 
matrimonium contrahere permittitur, cum etiam, si 
nuptias alias intra hoc tempus secuta est, tam ea 
quam is, qui sciens eam duxit uxorem, etiam si 
miles sit, perpetuo edicto labem pudoris contrahit. 
PP. xv1t1. k. Iul. Gordiano A. et Aviola conss. (a. 239] 
16 Jdem A. Domiíiano.  Fustibus caesum, cui 
per praeconem ita dictum est: ᾿κατηγορίαν ἄνευ τι- 
vós δικαίας ὑποστάσεως οὕτως ἀγενὴς ὑπάρχων μὴ 
ἐνίστασο᾽ ? ut calumniatorem videri notatum ideoque 
esse famosum manifestum est. PP. rz: k. Aug. Sa- 
bino et Venusto conss. [a. 240] 
17 Idem A. Magno. "Verbum precibus insertum 
potius verecundiam onerare quam ullam existimatio- 
nis maculam videtur adspergere. etenim cum non 
causa cognita dictum est 'cvxogpavceic ^, sed ad postu- 
latum patroni interlocutione iudicis responsum sit, 
nequaquam hoc infamiam inrogat. JPP. viri: k. Oct. 
Attico et Praetextato conss. [a. 242] 
18 Idem 4.5 Antiocho. Non damnatos quidem 
dumtaxat iniuriae, sed pactos quoque perpetuum in- 
famat edictum. verum pactos eos demum, qui ullos 
adversariis nummos pro mala conscientia ex trans- 
actione numerassent, in hac causa placuit intellegi. 
ceterum simplex eius rei gratia integram 9 existima- 
tionem illibatamque conservat. quod si iureiurando 
decisa contentio est, nemo dubitaverit, quin religio- 
nem absolutio iudicantis sequatur. PP. xiz171 k. lan. 
Saeculare 11 et Donato conss. (a. 260] 
9 Impp. Carinus et Numerianus 444. Aristocrati. 
Interlocutio praesidis, quae indicta est, infamem eum 
de quo quaeris" fecisse non videtur, cum non spe- 


cialiter ob iniuriam vel admissam vim condemnatus, 
sed ita praesidis verbis gravatus est et $dmonitus, 
ut ad melioris vitae frugem se reformet. PP. xvii 
k. Febr. Carino 11 et Numeriano AA. conss. [a. 284] 

20 usi Diocletianus et Mazimianus AA. For- 
tunaío.  lmprobum fenus exercentibus et usuras 
usurarum illicite exigentibus infamiae macula inro- 
ganda est. PP. xvi k. Mart. ipsis 1111 et 1I AA. 
COnSS. [a. 290] 

21 ldem A44. Statio. Si fratres tui minores 
dumtaxat aetate in ludicrae artis ostentatione spec- 
taculum sui populo praebuerunt, inviolatam ex- 
istimationem obtinent. 2. v Kk. Sept. ipsis AA. 
COnSs$. [a. 290] 

22 Idem AA. et CC. Domitiano. Fidem rumpens 
Societatis cum infamiae poe suo nomine pro 
socio conventus ad faciendum satis urguetur. 2). vri 
id. Dec. Nicodemiae CC. cónss. [a. 294] 


XII (XIII). 
DE PROCURATORIBUS. 


1 Divus Pius Severo.  Cautio ratihabitionis tunc 
exigitur à procuratore, quotiens incertum est, an ei 
negotium mandatum est. PP. rri id. Oct. Galli- 
cano et Vetere conss. [a. 150] 

2 Divi fratres Sextiliae. Cum rem pecuniariam 
esse dicas, potes per maritum tuum? sollemnibus 
impletis appellationi adversariae!? respondere, cum 
appellationes pecuniariae etiam per procuratores 
exerceri ab utraque parte litigantium possunt.  4c- 
cepía VIII k. Aug. ipsis III et II conss. [a. 161] 

Impp. Severus et Antoninus A4. Pomponio. 
Eum, qui res agit heredum, & quibus tibi deberi 
fideicommissum dicis, evoca ad praetorem virum cla- 
rissimum, qui aut respondere tibi cogetur aut ad- 
ministratione negotiorum secundum formam iuris- 
1 dictionis prohibebitur.  Deliberabit autem prae- 
tor, si non defendat heredes!!, debeatne te mittere 
in possessionem!?, secutus iurisdictionem, quae exer- 
ceri adversus indefensos solet. PP. x k. Sept. Ci- 
lone et Libone conss. [a. 204] 

4 Idem AA. Saturnino. Quia absente te iudica- 
tum dicis, aequum est restitui tibi causae defensionem: 
nec oberit tibi, quod uxor tua interfuit iudicio aut 
etiam adquievit sententiae, cum aliena negotia per 
mulieres non aliter agi possunt, nisi in rem suam 
et proprium lucrum mandatae sunt eis actiones. PP. 
prid. non. [an. Apro et Macimo conss. [a. 201] 

δ Imp. Antoninus 4. Pancratiae.  Actionem ei, 
qui absentis nomine agere vult, si non eum defendat, 
denegari oportere iam edicto perpetuo expressum 
est. PP. τι k. Mart. duobus Aspris conss. [a. 212] 

6 !3/]dem 44.133 Marciano. Reum criminis constitu- 
tum '* defensionem causae suscipere non posse, ante- 
quam purgarit innocentiam suam, incognitum non est. 
D. vi k. Mart. Maaimo 11 et Aeliano conss. a. 223] 

7 ldem A. Macrino militi.  Militem nec pro 
patre vel matre vel uxore nec!5 ex sacro rescripto 
[Ser rd nomine experiri oportet, cum neque 

efensionem alienam suscipere vel redimere negotia 
vel quasi suffragatorem accedere utilitate publica 
ermittatur. PP. viz: id. Mart. Maaimo 11 et Ae- 
iano conss. [a. 223] 

Jdem Α. Mansueto. Quod quis sibi debitum 


(2) ob erimen habita quae- 
stione om. Greg. (3) id est accusationem sine ulla 
iusta causa tam improbe ne instituas (4) id est ca- 
lumniaris (5) scribi debuit impp. Valerianus et Gal- 
lienus AA. et Valerianus C (69) sic E, adversariis 
ins. C, pacti ins. M (7) quae ... quaeris (quereris 
CR contra B) firmant Graeci: fuisse quae in eum 
de quo quaeris dieta est, infamem conicit Mommsen 
(8) Β 8, 2, 15 seqq. — Cf. Dig. 3, 3 (9) tuum om. 
BZ (x. m.) (10) tuae ins. dett. cum B (x. m.) 


(1 2 Greg. 1, 3, 2 


(11) si non defendat heredes serzpsi cum B.X (x. z.), 
si non defendantur h. CM, si ipse eos non defendat 
(—dit p) h. pR (12) debeatne te mittere in poss. 
scripsi αὐ B.X (x. z.), mittere in poss. pL^, utrum 
te debeat mittere in poss . C, utrum mittere in poss. 
(te ins. R^) debeat KR, an te mittere in poss. debeat 
L^ (13). ex. parte similis est 10, 60, 1 (13') seribi 
debuit imp. Alexander (44) secundum B.X olim fuerit: 
reum c. c. neque honoribus fungi nec defensionem 0. s. 
posse (15) nec M cum B, vel CR 


II 12 


104 


exigere tibi mandavit, ante litis contestationem tu 
alii petemdum mandare non potes. JP. vi: k. Sept. 
Maadimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

9 Idem A. Aufidio. Qui stipendia merent, suis 
negotiis superesse inoffensa disciplina possunt: nec 
potest dici eum, qui honesta et verecunda praece- 
dente causa mandatas sibi actiones exercuerit, alieno 
negotio fungi, cum, licet intentio! ex persona alte- 
rius bona fide sumatur, hunc tamen rem suam gerere 
non ambigitur. quod militibus meis interdici non 
modo absurdum, verum etiam iniquum est. Sine 
die et consule. 

10 Jdem 4. Casítriciae. Si procurator ad unam 
speciem constitutus officium mandati egressus est, 
id quod gessit nullum domino praeiudicium facere 
potuit. quod si plenam potestatem agendi habuit, 
rem iudicatam rescindi non oportet, cum, si quid 
fraude vel dolo egit, corfvenire eum more iudiciorum 
non prohiberis. PP. zzz k. Mart. Albino et Maximo 
conss. [a. 22'1] 

11 ?/dem 4. Sebastiano. Neque tutores neque 
curatores ex sua persona in re pupilli vel adulescen- 
tis procuratorem facere possunt, sed actorem con- 
1 stituere debent. Pupillus autem vel pupilla vel 
adultus vel adulta tam ad agendum quam ad defen- 
dendum tutore seu curatore interveniente procura- 
2 torem ordinare possunt. Ipsi autem tutores et cu- 
ratores post litis contestationem ἃ se factam ad 
exemplum procuratorum, qui litem contestati sunt, 
dare procuratores non prohibentur. PP. prid. id. 
dai. Alezandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 

19 ldem .4. Frontino militi. |Exigendi a filio 
tuo mandati, qui se defensioni tuae offerebat, duplici 
ratione necessitas non fuit, aut quod defendere quis 
sive libertus sive extraneus sine mandato potest 
(satisdatione tamen pro defensione praestita et alia 
procul dubio observatione subiecta), aut quod filius, 
etiamsi ultro actionem patris nomine dirigat, man- 
1 datum probare non cogitur. Sane quod necdum 
legitimam aetatem idem filius tuus compleverat, ob 
hoc quidem depellere procuratione eum iudex non 
iniuste potuit. sed multo iustius fuit vel huiusmodi 
defensorem audire, quam absentem quasi contuma- 
cem et indefensum gravi condemnatione adficere. 
V k. Oct. Agricola et Clementino conss. b 230] 

19 Imp. Gordianus A. Viciano militi. ita de- 
mum super lite persequenda, quam tibi mater man- 
davit, actionem intendere potes, si, cum primo litem 
contestareris, non est tibi eo nomine opposita prae- 
scriptio militiae: quod nec, cum appellatio agitur, 
tibi obici poterit. nam si integra res est, ratio per- 
petui edicti acceptam tibi non permittit alieno no- 
mine actionem intendere. 777 id. lan. Gordiano A. 
et Aviola conss. [a. 239] 

14 Idem A. Sabiniano. Non hoc minus sententia 
adversus te lata iuris ratione substitit, quod ad- 
versaria tua minor viginti quinque annis constituta 
causam suam marito sine curatore agendam manda- 
vit. minoribus etenim aetas in damnis subvenire, 
non in rebus prospere gestis obesse consuevit. 
PP. πὶ non. Oct. Gordiano 4. ir et Pompeiano 
COns$. a. vi 
15 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Cornificio. Litem te redemisse contra bonos mores 
precibus manifeste professus es, cum procurationem 
quidem suscipere (quod officium gratuitum esse de- 


16 Idem AA. et CC. Paconiae. Procuratorem vel 


actorem praedii, si non specialiter distrahendi man- Ὁ 
datum accepit, ius rerum dominii vendendi non ha- - 


bere certum ac manifestum est. unde si non ex vo- 
luntate domini vendentibus his fundum comparasti, 


pervides improbum tuum desiderium esse dominium . 


ex huiusmodi emptione tibi concedi desiderantis. 
S. non. Ápr. Byzantii AA. conss. [a. 293] 
. 17 Idem AA. et CC. Mardonio. 
tionem suscipere nemo cogitur nec eandem ultra, 


nisi provocationis causa?, extendere. sed nec defen- - 


sionem absentis subire compellitur, cum fidem sus- 
ceptam implere sufficiat. ^ PP. mon. lun. Phi- 
lippopoli Diocletiano v et Maaimiano 111 AA. 
COSS. . [a. 293] 

18 Idem AA. et CC. Dionysiae.  Alienam susci- 
pere defensionem virile officium est et ultra sexum 
muliebrem esse constat. filio itaque tuo, si pupillus 


est, tutorem pete. S. xi: k. Febr. Sirmi CC. 
conss. [a. 294] 
19 Jdem A4. et CC. Firmo. Si pretium, quod^ 


actoribus alienis fundum vel servum citra mandatum 
tibi distrahentibus dedisti et neque praecessisse* ne- 
que secuta contractum domini declaretur voluntas, 
in rem autem eius id pretium cessisse provinciae 
praeses causa cognita perspexerit, hoc tibi restitui * 
iubebit. S. prid. id. Mart. CC. conss. [a. 294] 
20 Idem AA. et CC. ad Verinum praesidem Sy- 
riae. Nihil arbitramur interesse, utrum ab initio 
an coepta iam lite negotium ad personam procura- 
toris transitum fecerit. 2. x k. Oct. Demesso CC. 
conss. [a. 294] 
21 Imp. Constantinus A. ad concilium provinciae 
Africae. Maritus citra mandatum in rebus uxoris 
cum sollemni satisdatione et alia observatione inter- 
cedendi habeat liberam facultatem, ne feminae per- 
sequendae litis obtentu in contumeliam matronalis 
pudoris inreverenter inruant nec? conventibus viro- 
| rum vel iudiciis interesse cogantur. *Sin autem man- 
datum susceperit?, licet maritus sit, id solum ex- 
sequi debet, quod procuratio emissa praescripserit. 
PP. ru: id. Mart. Hadrumeto Constantino “4. 1111 
et Licinio 1111 conss. [a. 315] 
2 Idem A. ad Bassum pu.  Procuratoribus in- 
stitutis et post contestatam litem dominis effectis ii 
qui mandaverant non habeant facultatem negotia 
persequendi, nisi capitales inimicitiae vel morbus 
vel alia necessaria cause intercesserit: tunc enim 
etiam invitis his transferri lis potest. JD. ΧΙΙΠ k. ful. 
Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 
29 'eImp. lulianus 4. Secundo pp. Nulla dubi- 
tatio est post causam in iudicio agitatam! utpote 
dominum litis procuratorem effectum etiam post ex- 
cessum eius, qui agendam vel defendendam litem 15 
mandaverat, posse inchoatam causam? iurgiumque 
finire, quippe cum et procuratorem posse eum insti- 
tuere!^ veteres iuris voluerunt conditores. Lecta 
apud acta prid. non. Febr. Iuliano A. 1111 et Sal- 
lustio conss. a. 363] 
24 !*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. aor ado p". Licet in principio quae- 
stionis persona debet inquiri procuratoris, an ad 
agendum negotium mandatum a domino litis habeat, 
tamen si falsus procurator inveniatur, nec!9 dici con- 
troversiae solent nec potest esse iudicium. 42. prid. 
non. April. Constantinopoli Antonio et Syagrio 


bet) non sit res illicita, huiusmodi autem officia non | conss. ; a. 382] 
sine reprehensione suscipiantur. .PP. 111 non. April. 25 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
44A. conss. [«. 293] | 444. Tatano pp. Quicumque praetorianae vel ur- . 
(1) sie Graeci, contentio libri (2) —5,01,1 (3) nisi | (1) publicatam TA. — (12) agendam u. d. litem] defensionem 
provoeationis eausa addidisse lustinianos testatur B.E | TA. (13)litem T^. (14) et ad heredes suos inchoata trans- 


(4) firmant Graeci: quod del. (5) et. neque praeces- 
sisse melius abesset, adest tamen apud Graecos (6θ) se- 
cundum formam perpetui edicti secundum B. (x. 7c.) ins. 
(1) nee del. Mommsen (8) $1 2 7. 2,12,4 (9) sin 
«». Susceperit] procurator TA. (10) 2 TÀ. 2, 12, 1 


mittere ins. 7}. (15) — TA. 2, 12, 3: iunge 8, 4, 6 
(16) In principio quaestionis persona debet inquiri et 
utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto: 
quibus rite et sollemmiter constitutis potest esse senten- 
fia: praeteritis autem his nec 77. 


DÉ PROCURATORIBUS 


adici e EU eC n7 Ὁ. 


Invitus procura- 


Je 


ΒΒ ΠΡ ΘΟ iesu 


ΕΞ a: CT 


- τὰν νδδ δ μων" Jour 


DE PROCURATORIBUS 


105 


II 12 


banae praefecturae sublimissimae fastigium vel ma- 
gisterium militare vel consistorianae comitivae in- 
signia meruerit dignitatis vel proconsulare ius dixe- 
rit aut vicarii füerit administratione subfultus, si 
quid ab eo vel infertur iurgium vel refertur, procu- 
ratoris personam in negotii sui iura substituat. 
quod si quis sanctionis huius statuta transgressus 
judiciis sese iurgaturus ingesserit, careat eius litis 
Sorte, cuius non per procuratorem expectavit even- 
tum. iudex nihilo minus, qui contra fecerit, noverit 
a se viginti libras auri, ab officio quoque suo tan- 
tundem ponderis exigendum. D. xvii k. Oct. 4r- 
cadio A. 11 et Rufino conss. [α. 392] 
26 Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Znthemio pp. In pecuniariis controversiis, etsi spe- 
cialiter hoc praecepti vel sententiae minime designat 
auctoritas, passim unicuique, si tamen ita maluerit, 
per procuratorem respondendi tribuimus facultatem: 
nisi forte quosdam, iustiores nonnumquam ob causas, 
vehementior maximi iudicis! vocabit auctoritas. D. 
prid.- id. Oct. Constantinopoli Arcadio A. et Probo 
conss. E 406] 
27] "Enn; συνέβαινε τοὺς αὐτοὺς ἐντολέας xai 
τῶν ἐνδοξοτάτων ἀρχόντων ὄντας καὶ ϑτῶν 
λογιωτάτων διαιτητῶν εἶναι καὶ ἐντεῦϑεν sixo- 
τῶς ὑπερϑέσεις ἐγένοντο ταῖς δίκαιβ, μὴ σχο- 
λαζόντων τῶν ἐντολέων καὶ τοῖς ἐνδοξοτάτοις 
ἄρχουσιν παραμένειν καὶ τοῖς διαιτηταῖς, ἐνομοϑέ- 
τῆσεν ἐν προοιμέοις ἡ διάταξις ἄλλους μὲν εἶναι 
ἐν τοῖς μεγίστοις δικαστηρίοις τῶν ἐνδοξοτάτων 
ἀρχόντων τοὺς ἐντολέας, ἄλλους δὲ τοὺς τοῖς αὐτῶν 
λογιωτάτοις διαιτηταῖς ὑπηρετουμένους ταῖς δί- 
| καιρ΄, Πάλιν δὲ ἵνα μὴ πολλάκις ὃ αὐτὸς ἐντολεὺς 
καὶ παρὰ τοῖς ἐνδοξοτάτοις ἐπάρχοις καὶ παρὰ 
τῷ ἐνδοξοτάτῳ ἄρχοντε δοϑῇ καὶ ἐμστοδίζηται 
πάλιν τὰ δικαστήρια, νομοϑετεῖ ἐειδρέῦ τὸν 
αὐτὸν ἐντολέα δύο ἐνδοξοτάτοις ἄρχουσι παρα- 
2 μένειν ἤτοι προσεδρεύειν. ᾿Επειδὴ καὶ συνέβαι- 
vev ἢ τέμνοντος τὴν δίκην τοῦ διαιτητοῦ ἐκκλήτῳ 
χρήσασϑαι τὸν καταδικασϑέντα ἢ ἀποροῦντος 


τοῦ διαιτητοῦ πρὸς τὴν τομὴν τῆς ὑποϑέσεως 
ἀναφορᾷ χρήσασϑαι τὸν διαιτητὴν πρὸς τὸν ἐν- 
δοξότατον ἄρχοντα, οὑτινός ἐστιν διαιτητής, καὶ 
ἐντεῦθεν ἡ δίκη ἡ ἀρχϑεῖσα παρὰ διαιτητῇ λέγε- 
ται μεταφέρεσϑαι παρὰ τῷ ἐνδοξοτάτῳ αὐτοῦ 
ἄρχοντι, νομοϑετεῖ ἡ Sutcalus μὴ τὸν ἀρξάμενον 
τῆς δίκης ἐντολέα παρὰ τῷ διαιτητῇ αὐτὸν πε- 
αιοῦν τὴν δίκην παρὰ τῷ ἐνδοξοτάτῳ ἄρχοντι, 
ἀλλὰ μετένταλμα γίνεσϑαι παρ᾽ αὐτοῦ πρὸΞ τὸν 
ἐντολέα τὸν τῷ ἀνδοξοεώξῳ ἄρχοντι παρεδρεύοντα, 
μηδεμιᾶς δαπάνης ὡς ἐπὶ προβολῇ ἐντολέως γινο- 
μένης ἐπὶ τούτῳ τῷ μετεντάλματι, μηδὲ καινῆς 
ἱκανοδοσίας διὰ τοῦτο τὸ μετένταλμα ἀπαιτου- 
μένηβ. ἀλλὰ καὶ τὴν iudicatum solvi καὶ τὴν ratam 
rem ovros ἐξ ἀρχῆς ὑπαγορεύεσϑαι, ὡς περιέχεσϑαι 
αὐταῖς καὶ τὰ δαπανήματα τοῦ τοιούτου μετεν- 
τάλματος, ἵνα ὃ ἐγγυώμενος τὴν μίαν τούτων τῶν 
ἱκανοδοσιῶν ἐπερωτᾶται ὅτι ᾿ Ὁμολογῶ καὶ τοῦ- 
τον τὸν παρὰ τῷ διαιτητῇ ἐντολέα ἐπὶ τῇ iudi- 
'eatum solvi (ἢ τῇ ratam rem") ἐγγεγυῆσϑαι, καὶ 
“δἰ συμβῇ ἐξ ἀναφορᾶς τοῦ διαιτητοῦ ἢ ἀπὸ ἐκ- 
"xAntov διδομένης κατὰ τῆς αὐτοῦ ψήφου μετενε- 
᾿χϑῆναι τὴν δίκην εἰς τὸ μέγιστον δικαστήριον, 
᾿οὑτενός ἐστιν ὁ διαιτητῆς, καὶ τὸν ἐκ μετεντάλ- 
uavoc μέλλοντα εἶναι ἐντολέα ἐν τῷ μεγίστῳ 
δικαστηρίῳ κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον ἐγγεγύημαι. 
3 ᾿Εὰν γὰρ μὴ ταῦτα πάντα παραφυλαχϑῇ, εἰ μὲν ὃ 
évi τῶν μεγίστων δικαστηρίων ἡ νομοϑεσία πα- 
ραβαϑείη τῷ προσφόρῳ σκρινίῳ, πέντε λιτρῶν 
χρυσίου καταϑήσει ποινήν" εἰ δὲ παρὰ διαιτηταῖς 
ἡ νομοϑεσία παραβαϑείη, ὁ τῆς δίκης πληρωτὴς 
ὃ προσεδρεύων τῷ λογιωτάτῳ διαιτητῇ μιᾶς 4e" 
σίου λίτρας ἀπαιτηϑήσεται ποινήν, οἱ δὲ ἄλλοι 
δύο οἱ ἐκ τῶν τάξεων ἀφωρισμένοι τῷ διαιτητῇ 
ἤτοι ἐκ τῶν σχολῶν δύο χρυσίου λιτρῶν ἀπαιτη- 
ϑήσονται πρόστιμον" αὐτὸς δὲ ἐντολεύς, ἀφ᾽ 9 ov 
τε παραβαϑείη, σληγαῖς σωφρονιζέσϑω παρὰ 
τοῦ ἄρχοντος ἢ τοῦ διαιτητοῦ, κεκωλυμένος τοῦ 
λοιποῦ ἐντολεὺς ἐν δικαστηρίῳ δίδοσϑαι. 
28 !"Eà» 0 ἐγγυητὴς τοῦ ἐντολέως μὴ ὁρίσῃ χρόνον 


(1) sedis vestrae pro maximi iudicis videtur legisse TAale- 
laeus (B.E) (2) dedimus indicem Thalelaei ad B 8, 2, 100 et 
B (pr. δ 1. 2 in.) reiectis tamen , quoad videre licuit, solitis 
DBasilicorum $nterpolationibus: praeterea ad ipsius con- 
stitutionis verba referenda sunt, quae habentur in fine 
eiusdem adnotationis: σημείωσαε δὲ αὐτῶν (ἐκ τῶν Ζα- 
chariae) προοιμίων τῆς διατάξεως, ὅτε εἰσαγωγίμους 
δίκας ἐκείνας μόνας καλεῖ πανταχοῦ τὰς παρὰ ἄρχου- 
σιν εἰσαγομένας, οὐ μὴν τὰς παρὰ διαιτηταῖς πραττο- 
μένας. iungenda videtur 2, 1,19 (3) τούτων ins. ΒΙΣ: 


praemittitur enim: εἰσί viec ἐν τῇ βασιλέδι πόλει 
διαιτηταὶ καὶ παρὰ τῶν ἐνδοξοτάτων στρατηγῶν καὶ 
παρὰ ἄλλων ἀρχόντων διδόμενοι, οἷς παραπέμπονται 
αἱ τῶν δικῶν ἀκροάσεις (44) τὰς δίκας scr. — (5) ἐπειδὴ 
. μή Β., ἡ διάταξις ἀπαγορεύεε δύο δικαστηρίων 
τὸν αὐτὸν εἶναι δημόσιον ἐντολέα, ἀλλὰ ἄλλους μὲν 
... δέκαις καὶ μήτε omissis reliquis B (6) sie Cuia- 
cius (ex libro?), ὁμολογεῖ B (7) ratam rem om. B, 
supplevi ex B. (8) ἐν ins. Zachariae (9) ὑφ᾽ 
Hercher (10) pr. — Ῥυπ. 10, 5 


217 Cum evenerit, ut idem et apud. gloriosissimos 
praesides et apud. prudentissimos arbitros procura- 
tores essent et inde, ut fieri solet, lites protraheren- 
iur, cum procuratores non possent eodem íempore 
et gloriosissimos praefectos et arbitros prosequi, 
haec constitutio initio sanait, wt alii procura- 
tores in summis iudiciis clarissimorum praesidum sint, 
alii prudentissimis eorum arbitris in litibus ministe- 
| rum praebeant. Deinde me saepe idem procu- 
rator tam apud. gloriosissimos praefectos quam apud 
gloriosissimum praesidem detur et lites rursus re- 
tardentur, sancit, ne umquam idem apud duos glo- 
riosissimos magistratus procuratoris vel adsessoris 
2 officio dis a dei Cum etiam contigerit, ut aut causa 
ab arbitro decisa condemnatus appellationem inter- 
poneret, aut arbiter, dubius quid udicaret, relatio- 
nem ad gloriosissimum praesidem cui subditus est 
faceret, ac proinde lis, quae apud arbitrum agi coe- 
pisset, ad gloriosissimum praefectum ipsius trans- 
ferri diceretur, sancit constitutio, ne procurator, 
qui apud arbitrum causam agere coepit, eandem apud 
clarissimum praesidem terminet, sed translatio ab 
ipso in procuratorem qui praesidi adsidet fiat, nullo 
sumptu pro hac translatione quasi pro datione pro- 
curatoris faciendo neque nova satisdatione propter 

II, 


hanc translationem eaigenda: sed et iudicatum solvi 
et raíam rem ita ab initio concipiantur, ut iis etiam 
eiusmodi translationis sumptus contineantur, eo qui 
alterutram harum satisdationum praestat sic promit- 
tente: *Promitto et pro hoc qui apud arbitrum cau- 
*sam agit iudicatum solvi (vel ratam rem) satisda- 
*fionem me impleiurum, et si contigerit, ut ex 
*relatione arbitri aut ex appellatione adversus eius 
* sententiam interposita causa devolvatur in sum- 
*mum iudicium, cui arbiter subditus est, pro eo qui 
*ea translatione procurator in summo tudicio futu- 
3 *rus est simi modo intercedo. δὲ enim haec 
omnia observaía mon erunt, si in summorum tiudi- 
ciorum aliquo lea violabitur a. competenti scrinio, 
quinque librarum auri poenam persolvet: si vero 
apud arbitros leac wiolabitur, ab adsessore pru- 
entissimi arbitri qui litem instruit unius auri librae 
poena eaigetur, ab aliis duobus qui ex officiis vel ea 
scholis arbitro attributi sunt duarum auri librarum 
multa exigetur: ipse auiem procurator, a quo ali- 
quid praetermissum fuerit, verberibus a praeside 
vel ab arbitro castigetur a iudiciali advocatione in 

futurum prohibendus. 
8 Si fideiussor procuratoris es non defini- 
verit et forsitan dixerit: 'pro eo fideiubeo, etiamsi 

14 


"TO SS "dWWeDewer€UNMTS-»DMU UE 
ΣΎ 


[I 12—16 


106 


NE LICEAT POTENTIORIBUS 


xal εἴπῃ τυχὸν ὅτε ἡ ἐγγυῶμαι αὐτόν, κἂν τελδυ- 
"anon ἢ ἀφανὴς γένηται᾽, καὶ συμβῇ τοῦτο γενέ- 
σϑαι, ἐντὸς κ΄ ἡμερῶν ὀφείλει ἕτερον προβαλ- 
ι λεσϑαι. Ἐὰν τελευτήσῃ ἢ ἀφανὴς γένηται ὁ 
ἐπὶ δίκῃ παρά τενος δοϑεὶς ἐντολεύς, μετὰ τὴν 
x' ἡμέραν τοῦ προτεϑεμένου παρὰ τοῦ ἄρχοντος 
διατάγματος περὶ τοῦ προβληϑῆναε ἄλλον ὃξ 
μηνῶν ἔχεε προϑεσμέαν ὁ πρωτότυπος ἐν ἀπου- 
σίᾳ ὧν πόρρω διακειμένης ἐπαρχίας εἰς τὸ ἕτερον 
προβάλλεσθαι ἢ αὐτὸς παραγενέσϑαι. εἰ γὰρ μὴ 
ἔστε μακρᾶν, ἐκ τοῦ ἄρχοντος ορίζεταε προϑεσμία. 


XII (XIIID).* 


NE LICEAT POTENTIORIBUS PATROCINIUM LI- 
TIGANTIBUS PRAESTARE VEL ACTIONES IN SE 
TRANSFERRE. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
diro salutem. Divine admodum constituit di- 
vus Claudius consultissimus princeps parens noster, 
ut iactura causae adficerentur ii, qui sibi potentio- 
rum patrocinium advocassent, ut hoc proposito metu 
iudiciariae lites potius suo Marte discurrerent, quam 
1 potentiorum domorum opibus niterentur. ipm 
palam est in tantum provincialium quaestionibus ? 
esse commotum, ut huius sanctionis rectores pro- 
vinciarum custodes et contemptae rei vindices fece- 
rit, scilicet ut in actores seu procuratores in sub- 
sidia negotiorum vel usurpatos gratia vel redemptos 
2 severa sententia vindicarent. Quare cum inter- 
sit et universe omnium et praecipue tenuiorum, qui 
saepe importunis potentium intercessionibus oppri- 
muntur, inter litigatores audientiam tuam impertire 
debebis: nec metuas, ne praeiudices clarissimis viris, 
cum divus Claudius huius rei rectorem provinciae et 
disceptatorem et, si res postularet, ultorem specia- 
liter fecerit. JD. 1111 id. Sept. 4.4.4 conss. [a. 293] 

2 sImpp. Honorius et Theodosius AA. Iohanni pp. 
Si cuiuscumque modi cautiones ad potentium dio. 
rint delatae personas, debiti creditores iactura mul- 
tentur. aperta enim credentium videtur esse vora- 
citas, qui alios actionum suarum redimunt exactores. 
D. v id. Iul. Ravenna Honorio xii et Theodosio x 
AA. conss. (a. 422] 


XIII (XV).* 


DE HIS, QUI POTENTIORUM NOMINE TITULOS 
PRAEDIIS ADFIGUNT VEL EORUM NOMINA IN 
LITE PRAETENDUNT. 


1 "Impp. Arcadius et Honorius A4. Messalae pp. 
Animadvertimus plurimos iniustarum desperatione 
causarum potentium titulos et clarissimae privilegia 
dignitatis his, a quibus in ius vocantur, opponere. 
1 Ac ne in fraudem legum adversariorumque terro- 
rem his nominibus abutantur et titulis, qui huius- 
modi dolo scientes conivent, adficiendi sunt publicae 
2 sententiae nota. Quod si nullum in hac parte 
consensum praebuerint, ut libelli aut tituli eorum 
nominibus aedibus adfigantur alienis, eatenus in eos 
qui fecerint vindicetur, ut adfecti plumbo perpetuis 
3 metallorum supplici deputentur. Quisquis igi- 


tur lite pulsawus, cum ipse et rei sit possessor et 
iuris et titulum illatae sollemniter pulsationis exce- 
perit, contradictoriis libellis aut titulis alterius no- 
men crediderit ingerendum , eius possessionis aut 
causae, quam sub hac fraude aut retinere aut evi- 
tare temptaverit, amissione multetur nec repetendae 
actionis, etiam si ei probabilis negotii merita suffra- 
4 gantur, habeat facultatem. Eos sane, qui se 
sponte alienis litibus inseri patiuntur, cum his ne- 
que proprietas neque possessio competat, veluti fa- 
mae suae prodigos et calumniarum redemptores no- 
tari oportebit. 2. V" k. Dec. Mediolani Stilichone 
cons. [a. 400] 


XV (XVI). 
UT NEMO PRIVATUS TITULOS PRAEDIIS SUIS 


VEL ALIENIS IMPONAT VEL VELA REGALIA 
SUSPENDAT. 


1 m Honorius et Theodosius AA. Flaviano 
pp. Regiae maiestatis est, ut nostrae tantum do- 
mus et patrimonia titulorum inscriptione legantur. 
omnes igitur intellegant publico iuri esse deputan- 
dum id, cui nomen dominicum praescribitur. 2), 111 
k. Dec. Ravennae Basso et Philippo conss. ἴα. 408 

2 ! "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. — 
Florentium pp. Ne quis vela regia suspendere vel 
titulum audeat sine praeceptione iudicis competentis 
rebus alienis imponere, quas quocumque modo qua- 
liscumque persona possideat, licet non dominus, licet 
iniustus possessor ac temerarius invasor qui possi- 
1 det doceatur. Eum autem, qui hoc facere ausus 
fuerit, si plebeius est, ultimo subdi supplicio, si 
clarissimus vel curialis vel miles vel clericus, pro- 
scribendum deportandumque non solum civitate Ro- 
mana, sed etiam libertate privari censemus!!, exsecu- 
toresque huius legis omnes iudices esse oportere. 
2 Deponendi autem vel frangendi titulos vel etiam 
conscindendi vela non solum eis, ad quorum prae- 
iudicium tale aliquid contra fas contraque leges com- 
mittitur, sed omnibus tam liberis quam servis sine 
metu calumniae vel accusatione criminis licentiam 
ministramus, decernentes iudices eorumque officia 
tricenis libris auri multari, si talem accusationem 
vel admittant vel depositam scribi concedant. JD. xv 
k. lul. Constantinopoli Theodosio A. xvir et Festo 
conss. (a. 439] 


XVI (XVII). "3 
UT NEMINI LICEAT SINE IUDICIS AUCTORITATE 


SIGNA IMPRIMERE REBUS, QUAS ALIUS TENET. 


1 Imp. Probus A. Octaviano. Saepe rescriptum 
est ante sententiam signa rebus, quas aliquis tene- 
bat!?, imprimi non oportere. et ideo ea rebus aut 
fructibus apud te constitutis illicite imposita poteris 
ipse licite detrahere, ut amotis his rua gna. ex 
officio tibi infertur, terminetur. 42). 1111 k. ful. Probo 
A. 11 et Lupo conss. M 218] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Crau- 
gasio. Mhebus, quas alius detinet, imprimere signa 
nemini licet, etiam si suas vel obligatas sibi eas 
esse aliquis adfirmet. 


(1) $1— 7Poz.19,16. (2) B 7,9 (3) questibus Mommsen 
(4) aa. 11 et n traditur — (5) — T'À. 2,13, 1: ?unge 4, A, 1. 
4, 26,13. 8,15, 8. 11, 48,17. 12,60,4. (6) B 1,10. (7) — ΤΆ. 
2, 14, 1: iunge 10,30, 2. 11, 74,2. 12, 50, 18 T'^. 8, δ, 59? 
10,3,5 (8) inserendum Τῇ. cum B  (8') v Th., xv Hal. P 
(9) hoc tempore T'heodorus pp. Italiae fuit nec potest pro Fla- 
viano scribi Flavius, ut cum Gothofredo cogitemus de Flavio 


Manlio Theodoro, cum rarissime addatur praenomen, num- 
quam autem id solum in inscriptione proferatur. quare non 
improbabiliter Rubenius in fastis Relandi p.556 Flavianum 
intellegit eum qui fuit sub T'heodosio II et hanc constitutio- 
nem iungendam censet cum 11, 15, 5, cui subscribitur d, 11 
k. Mai. Rav. Basso et Antiocho conss. (α. 430) (10).B 7,11,1t 
(«cf p.v (12) B 7,11. (13) alius teneat Mommsen cum B 


*mortuus P ed vel non appareat! idque evenerit, 
1 intra AX dies alium instituere oportet. Si mor- 
tuus fuerit vel non appareat is quem aliquis pro- 
curatorem in litem dedit, elapso die vicesimo, post- 
quam decretum praesidis de substituendo alio pro- 


positum est, pars principalis, quae peregre in 
remota provincia degit, sex mensum dilationem 
habet, ut alium substituat vel p adsit: nam si 
non procul abest, arbitrio praesidis dilatio definitur. 


ὡς 
—— € — nó e ees ala ir. M mure M 


WT MM RU τ ὙΌΣ Y ET ΣΎ S NBN ve P EN NE 


ool Lors: om qe Pul va out rue 


undam mendi hs 


NE FISCUS 


107 


II 17—18 


XVII (XVIII). 


NE FISCVS VEL RES PUBLICA PROCURATIONEM 
ALICUI PATROCINII CAUSA IN LITE PRAESTET. 


1 Imp. Gordianus A. Legitimo et aliis. Rei publi- 
cae viribus? adiuvari te sub obtentu quantitatis, 
quam eidem rei publicae debes, contra iuris ratio- 
nem desideras. PP. viii id. lan. Gordiano A. 11] 
et Pompeiano conss. [a. 241] 

9 Idem A. Tertullo. Cum adlegas partem rerum 
vel actionum dimidiam fisco, quo magis viribus eius 
protegaris, velle te donare, huiusmodi litium dona- 
tionem admitti temporum meorum disciplina non 

atitur, unde ius tuum, si quod tibi competit, citra 
invidiam fisci mei tueri sollemniter cura?'. S. v: non. 
ug. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. [a. 241 

3 Impp. Diocletianus et Mazimianus A4. et CC. 
Amphioni. Abhorret saeculo nostro sub praetextu 
debiti procurationem contra privatos fiscum praestare. 
D. vin k. lan. Philippopoli 44. conss. [ἀ. 293] 

4 Idem AA. et CC. Achilli. Ad fraudem credito- 
ribus faciendam invidiam fiscalem contra saeculi 
nostri tranquillitatem implorari non decet. redde 
itaque fisco nostro quod debes, ac si conventus ve- 
lut à creditore fueris, quem tibi numerasse pecuniam 
negas, exceptione non numeratae pecuniae secun- 
dum leges uti potes. JD. xv: ἃ. lan. Sirmi CC. 
conss.* [a. 294] 


XVIII (XVIIII).* 
DE NEGOTIIS GESTIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Sopatrae. 
Cum tutores filiorum tuorum suspectos faceres eis- 
demque tutores seu? curatores peteres, munere pie- 
tatis fungebaris: quae causa non admittit negotio- 
rum gestorum actionem, ut sumptus, quos in ea lite 
fecisti, repetere possis, cum etiam, si quis pro ad- 
fectione domestica aliquos sumptus fecerit, nulla 
ratione eos petere potest*. PP. 777 non. Oct. Dextro 
eí Prisco conss. [a. 196] 

2 Idem 44. Rufinae. Contra impuberes quoque, 
si negotia eorum urguentibus necessitatis rationibus 
utiliter gerantur, in quantum locupletiores facti sunt, 
dandam actionem ex utilitate ipsorum receptum est. 
quae tibi quoque iure decernetur, quod sumptus in 
ed. quem Romae tutorum petendorum gratia 

uxisti, fecisse te adlegas, si non matertera eius- 
dem? se facere paratam propriis impendiis ostende- 
rit. PP. xv k. Febr. Laterano et Rufino conss. [a.191] 

3 Idem AA. Hadriano. Sive pro fratre coherede 
pecuniam solvisti, negotiorum gestorum actione ex- 
periri potes, sive pignoris liberandi gratia debitum 
universum solvere coactus es, actionem eandem ha- 
bebis vel iudicio familiae herciscundae, si non est 
inter vos redditum, eam quantitatem adsequeris. PP. 
Vil] k. Febr. Anullino et Frontone conss. [a. 199] 

dem .44. Claudio. Qui pupillae negotia tuto- 
ris mandato suscepit, pro tutore negotia non vide- 
tur gessisse, sed negotiorum gestorum actione '? pu- 
pilae tenebitur. PP. 11 non. Dec. Fabiano et Mu- 
cidno CONSS. [a. 201] 

Ὁ Jdem AA. Trophimo. Officio nec minus obse- 
quio liberti functus negotiorum gestorum actionem 
contra patroni filias pupillas habere non potes. PP. 
Xll k. lul. Geia ei Plautiano conss. [a. 203] 


6 idem AA. Gallo. Curatorem tibi quidem patris 


testamento datum dicis: quod non potest videri iure 
factum. quod si, ut proponis, administrationi se 
miscuit, negotiorum gestorum actio tam adversus 
eum quam contra heredes eius tibi competit. P. 
ÁApro et Maximo conss. [a. 201] 
7 Imp. Antoninus A. Euphratae. Si ab eo, qui 
negotia tua gessit, heres ex duabus unciis institutus 
es, etiamsi adeas hereditatem, in reliquis decem un- 
ciis adversus coheredem competit tibi petitio, si quam 
adversus defunctum habuisti actionem. PP. vi id. 
Mart. Romae Sabino 11 et Anullino conss. [a.216] 
Jdem Α. Severo. Adversus eos, qui negotia 

tua gesserunt !!, negotiorum gestorum iudicio civiliter 
consiste: nec tibi oberit, si propter occupationes 
militares eam litem tardius fuisses exsecutus, cum 
hoc genus actionis longi temporis praescriptione ex- 
cludi non possit. |^ PP. vi k. Aug. Antonino A. et 
Advento conss. [a. 218] 
?Idem 4. Sallustio δ, Si pecuniam a debi- 

tore tuo lulianus exegit eamque solutionem ratam 
habuisti, habes adversus eum negotiorum gestorum 
actionem. PP. vi11 k. Mart. Praesente et Extricato 
conss. (a. 211] 
10 Imp. Alexander A. Secundo et aliis. δὶ ser- 
vum alienum non inutilem domino constitutum aegrum 
curastis et negotium utiliter gessistis ! competenti 
vobis actione sumptus recuperare potestis. JP. xir 
k. Dec. Alexandro A. cons. [a. 222] 
11 Jdem A. Herenniae. Alimenta quidem, quae 
filis tuis praestitisti, reddi tibi non iusta ratione 
postulas, cum id exigente materna pietate feceris. 
si quid autem in rebus eorum utiliter et probabili 
more impendisti, si non et hoc materna liberalitate, 
sed recipiendi animo fecisse ostenderis, id negotio- 
rum gestorum actione consequi potes. JP. xi; k. 
Febr. Albino et Maaimo conss. [a. 221) 
12 Idem A. Theophilo. Si filius pro patre suo 
debitum solvit, nullam actionem ob eam solutionem 
habet, sive in potestate patris, cum solveret, fuit, 
sive sui iuris constitutus donandi animo pecuniam 
dedit. si igitur pater tuus sui iuris constitutus pro 
patre suo negotium gerens non praecedente mandato 
debitum eius solvit, negotiorum gestorum agere cum 
patruis tuis potes !*. PP. K. Aug. Agricoía et Cie- 
jwnte conss. [a. 230] 
13 ldem Α. Aquilae. Quod in uxorem tuam 
aegram erogasti, non ἃ socero repetere, sed adfec- 
tioni tuae debes expendere. in funus sane eius si 
quid eo nomine quasi recepturus 'é erogasti, patrem, 
ad quem dos rediit, iure convenis. PP. viii k. Nov. 
Agricola et Ciemente conss. [a. 230] 
14 Jdem A4. Rufo. Si mandatum solius mariti 
secutus tam ipsius quam uxoris eius negotia gessisti, 
tam tibi quam mulieri invicem negotiorum gestorum 
competit actio. ipsi sane qui mandavit adversus te 
mandati actio est: sed et tibi adversus eum con- 
traria, si quid forte supererogasti. PP. x κα. Mart. 
Maaümo 11 et Urbano conss. [a. 234] 
15 Imp. Gordianus A. Muciano. Si paterno ad- 
fectu privignas tuas aluisti seu mercedes pro his 
aliquas magistris expendisti, eius erogationis tibi 
nulla repetitio est. quod si ut" repetiturus ea, 
quae in sumptum misisti, aliquid erogasti, negotio- 
rum tibi gestorum intendenda actio est. PP. vi id. 
Jul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239) 
16 Impp. Gallus et Volusianus 44. Eutychiano. 
Si negotium sororis tuae gerens pro ea tributa sol- 


(1) B 7,10. (2) sic, noniuribus, recte libri cum B. (22) cf. ' 
p.V (3) Iun. Mommsen (4) sic M cum B (x.7.), fraudes 
er. faciendas PCR (5) AA. conss. (— a. 293) Mommsen 
(6) .B 11,2. — Cf. Dig. 3, 5 (7) tutores seu addi- 
disse lustinianos testatur Thalelaeus (B.E) (S! verba 
eum etiam ... potest secundum Talelaeum (B.X) er 
aiia constitutione addita sunt (9) mater eius idem scr. 
cum B (x. x.) (10) actione utili videtur legisse Thale- 
laeus (BH) — (11) fuisse Adversus curatores idque, ne di- 


recla negotiorum gestorum actio contra eos data videre- 


tur, mutatum esse refert Thalelaeus (B3) 
31, 3 (13) suppl. Hadriano er /oco gemino, qui hoc 
nomen solum habet (14) et neg. ut. gessistis scrzpsi 
ad B (x. m.): et om. PL, post gessistis collocant CR 
(15) potes Οὐ, debet P", debes P^R, om. R^: ov δύνα- 
coc errore B (x. π.), cf- B (16) exciderunt fortasse 
sumptus ab heredibus: Aaec enim verba T'halelaeus (B) 
ei Latine profert et, quasi essent constitutionis, explicat 
(17) ut om. PC contra B (x. n.) 


(12) — 8, 


14* 


II 18. 39 


108 


ὙὝΨΎ 


CNRC ὅδ. WU T TENES 


DE NEGOTIIS GESTIS 


visti, vel mandante ea vel rogante id fecisti, negotio- 
rum gestorum actione vel mandati id, quod solvisse 


te constiterit, recipere poteris. PP. xi k. Mai. 
Gallo et Volusiano conss. [a. 252 


17 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Claudiae.  Curatoris etiam successores negotiorum 
gestorum utili conventos actione tam dolum quam 
latam culpam praestare debere nec ad eos officium 
administrationis transire ideoque nullam alienandi 
eos res adultae potestatem habere convenit. JD. ΧΙΠ ἔς. 
lan. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

18 ldem AA. et CC. Pomponio. Ob negotium 
alienum gestum sumptuum factorum usuras prae- 
stari fides bona suasit: quo iure contra eos etiam, 
quorum te necessitate compulsum negotium gessisse 
proponis, per iudicium negotiorum gestorum uteris*, 
D. VIII Kk. lan. AA. conss. [a. 293] 

19 Jdem A4. et CC. Alexandro. Ab uno herede 
pro solido re veluti communi venumdata de pretio 
coheres venditoris negotiorum gestorum ratam fa- 
ciens venditionem agere potest. JD. id. Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Octaviae. 'Tutori vel cura- 
tori similis non habetur, qui citra mandatum nego- 
tium alienum sponte gerit, quippe superioribus qui- 
dem muneris necessitas administrationis finem, huic 
autem propria voluntas facit ac satis abunde suffi- 
cit, si cui vel in paucis amici labore consulatur. 
1 Secundum quae super his quidem, quae nec tu- 
tor nec curator constitutus ultro quis administravit, 
cum non tantum dolum et latam culpam, sed et 
levem praestare necesse habeat, a te conveniri pot- 
est et ea, quae tibi ab eo deberi patuerit, cum usu- 
2 ris compelletur reddere. De ceteris vero, quae 
ab aliis tui constituta iuris detenta exacta non sunt, 
ab hoc, qui nec agendi quidem propter exceptionis 
obstaculum facultatem habere potuit, exigi non pot- 
est: et idcirco adversus eos, quos res tuas tenere 
dicis, detorquere tuas petitiones debes. JD. viz k. 
Mai. Sirmi OC conss. [a. 294] 

21 Idem AA. et CC. Mitrae. Si cognati tui ser- 
vos suos manumiserunt, hoc, quod eos administrasse 
res vestras contendis, eorum impedimentum libertati 
fieri non potuit. quin autem " ex actu praecedenti 
post manumissionem, si utriusque temporis admini- 
stratio non conexa, sed separata sit, conveniri non 
posse procul dubio sit. JD. vi k. Oct. Víminacü 
CC. conss. [a. 294] 

22 Idem 44. et CC. Eulogio. Negotium geren- 
tes alienum non interveniente speciali pacto casum 
fortuitum praestare non compelluntur. JD. xi? k. 
Dec. CC. conss. [a. 294] 

23 ?Idem 44. et CC. Theodoro.  Negotiis gestis 
non in rem, sed in personam est actio. JD. xii k. 
Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

24 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. δὶ quis no- 
lente et specialiter prohibente domino rerum admi- 
nistrationi earum sese immiscuit, apud magnos auc- 
tores dubitabatur, si pro expensis, quae circa res 
factae sunt, talis negotiorum gestor habeat aliquam 
1 adversus dominum actionem. Quam quibusdam 
pollicentibus directam vel utilem, aliis negantibus, 
in quibus et Salvius Iulianus fuit, haec decidentes 
sancimus, si contradixerit dominus et eum res suas 
administrare prohibuerit, secundum Iuliani senten- 
tiam nullam esse adversus eum contrariam actio- 
nem, scilicet post denuntiationem, quam ei dominus 
transmiserit nec concedens ei res eius attingere, 
2 lic(4 res bene ab eo gestae sint. Quid enim, si 
dominus adspexerit ab administratore multas expen- 
sas utiliter factas et tunc dolosa adsimulatione ha- 
bita eum prohibuerit, ut neque anteriores expensas 
ee quod nullo patimur modo: sed ex quo 

ie attestatio ad eum facta est vel in scriptis vel 


sine scriptis, sub testificatione tamen aliarum perso- 
narum, ex eo die pro faciendis meliorationibus nul- 
lam ei actionem competere, super anterioribus au- 
tem, si utiliter factae sunt, habere eum actionem 
contra dominum concedimus sua natura currentem. 
D. xv k. Dec. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
conss. | [a. 530] 


XVIII (XX).* 
DE HIS QUAE VI METUSVE CAUSA GESTA SUNT. 


1 Imp. Alexander A4. Felici. Persecutionem eo- 
rum, quae vi vel furto ablata sunt, etiam si postea 
intereiderunt, integram esse iure responsum est. 
PP. x k. Dec. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Idem A. Alexandro. Cum te non solum ca- 
visse, verum etiam solvisse pecuniam confitearis, qua 
ratione ut vim passus restitui quod illatum est 
postules, perspici non potest, quando verisimile non 
sit ad solutionem te properasse omissa querella de 
chirographo utpote per vim extorto, nisi et in sol- 
vendo vim te passum dicis. JP. vi k. lul. Alexan- 
dro A. 11 et Marcello conss. [a. 226] 

9 Imp. Gordianus A. Gaio. Si vi vel metu fun- 
dum avus tuus distrahere coactus est, etiamsi maxime 
emptor eum alii vendidit, si tamen tu avo tuo heres 
extitisti, ut tibi reddito a te pretio restituatur, post- 
quam placuit in rem quoque? dari actionem, secun- 
dum formam perpetui edicti adito praeside provin- 
ciae poteris postulare, si modo qui secundo loco 
comparavit longae possessionis praescriptione non 
fuerit munitus. PP. vi id. Aug. Pio et Pontiano 
COnss. [a. 238] 

4 ldem A. Primo et Eutycheti. Si per vim vel 
metum mortis aut cruciatus? corporis venditio vobis 
extorta est et non postea eam consensu roborastis, 
iuxta perpetui formam edicti intra annum quidem 
agentes, quo experiundi potestas est, si res non 
restituatur, quadrupli referetis condemnationem, sci- 
licet reddito ἃ vobis pretio: post annum vero causa 
cognita eadem actio in simplum permittitur: quae 
causae cognitio eo pertinet, u£ ita demum decerna- 
tur, si alia actio non sit. PP. 11 mom. 4ug. Gor- 
diano A. et Aviola conss. b. 239] 

9 ldem A4. Rufo militi. Non interest, a quo vis 
adhibita sit patri et patruo tuo, utrum ab emptore 
an vero sciente emptore ab alio, ut vi metuve pos- 
sessionem vendere cogerentur. nam si adhibita vi 
compulsi sunt possessiones suas quae maiore vale- 
bant minimo distrahere, 9'iurisdictionis tenore, ut id 
quod improbe factum est in priorem statum revol- 
vatur, impetrabunt. PP. vi k. lan. Gordiano A. et 
Aviola conss. [a. 239] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus 4.4. et CC. 
Pollae. Ad invidiam alicui nocere nullam digni- 
tatem oportet. unde intellegis, quod ad metum ar- 
guendum, per quem dicis initum esse contractum, 
senatoria dignitas adversarii tui sola non est idonea. 
DP. ir k. Mai. Heracliae CC. conss." [a. 294] 

7 Idem A4. et CC. Cotui. Si donationis vel trans- 
actionis vel stipulationis vel cuiuscumque alterius 
contractus obligationis confectum instrumentum metu 
mortis vel cruciatus? corporis extortum vel capitales 
minas pertimescendo adito praeside provinciae probare 
poteris, hoc ratum haberi secundum edicti formam 
non patietur. JD. ir non. lan.? A4. conss. [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Trophimo. Cum te domus 
et horti venditionem fecisse sub spe recipiendi, quod 
de frumento feceras, instrumentum vel timore, ne 
ad civilia munera nominareris, proponas et rescindi 
venditionem veluti metus causa factam desideres, in- 
tellegis ad ratum non habendum contractum metum 
huiusmodi prodesse non posse. JD. xi k. Sept. Vi- 
minacii 44.1? conss. a. 293] 


(1) cf. p. V (12) autem firmant B: fueritetiam (2) nu- 
merus emendandus est ex die c, 28 (3) cf. 6,19,2 (4) B 
10,2. — Cf. Dig.4,2 (5) quoque C cum B, quidem PR, 


inc. R^ (6) sic C cum B, cruciatum APR, cf. c. h.t. 
(605) cf. p. V (1) AA. conss. (a. 293) Mommsen (8) sic AR? 
cum B, cruciatu PCR^ (9) Iun. Mommsen (10) cc. traditur 


DE DOLO MALO 


109 


II 19—21 


9 !]dem 44. et CC. Hymnodae. | Metum non 
iactationibus tantum vel contestationibus?, sed atro- 
citate facti probari convenit. — D. A. Dec. A4. 
COnSS. (a. 293] 

10 Idem AA. et CC. Faustinae. Accusationis in- 
stitutae vel futurae metu alienationem seu promissio- 
nem factam rescindi postulantis improbum  deside- 
rium est. JD. vi k. Febr. CC. conss. [a. 294] 

11 Imp. Constantinus A. ad Euagrium pp. δὶ 
per impressionem quis aliquem metuens saltem in 
mediocri offieio constitutum rei suae in eadem pro- 
vincia vel loco, ubi tale officium peragit, sub ven- 
ditionis titulo fecerit cessionem, et quod emptum 
fuerit reddatur et nihilo minus etiam pecunia reti- 
neatur: simili poena servanda, si qui vel coniugis 
vel amici nominibus abutentes praedam tamen? sibi 
adquirunt. J. x k. Oct. * Aquileiae Constantino. A. 
yii et Constantio conss. [a. 326] 

12 P eR Honorius et Theodosius A4. ad popu- 
lum. Venditiones donationes transactiones, quae per 
potentiam extortae sunt, praecipimus infirmari. 
xi k. Mart. Constantinopoli Honorio x et Theo- 
dosio VI AA. conss. [a. 415] 


XX (XXI). 
DE DOLO MALO. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44A. Clementinae. 
Si fideiussor a creditore pignora emit, oblata quan- 
titate sortis et usurarum tibi dominium cum fructi- 
bus, quos bona fide percepit, consultius restituet, 
ne fidei ruptae beg: de dolo possit actio exerceri. 
Accepta d. 111id. Mai. Plautiano et Geta conss. [a. 203] 

Imp. Antoninus A. Agrippae. De dolo actio, 
cum alia nulla competit, causa cognita permittitur. 
D. non. Nov. Gentiano et Basso conss. [a. 211] 

9 Imp. Gordianus A. Aquilino. Non possunt ob- 
esse tibi tempora, quae in actione de dolo solent 
computari", quibus rei publicae causa, ut adlegas, 
occuparis: sed exinde tibi incipiet tempus cedere, 
ex quo muneribus liberatus facultatem agendi intra 
Loops tempora coeperis obtinere. PP. id. Aug. 

abino 11 et Venusto conss. [a. 240] 

4 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Menandrae. Cum proponas inter te et eum, quem 
im contubernio ancillam tuam sibi coniunxisse me- 
morasti, placuisse, ut tibi pro eadem daret manci- 
en intellegis, quod, si manumisisti vel ei tradi- 

isti et ille manumisit, revocandae libertatis potesta- 
tem non habes, sed solum, si necdum statutum tem- 
ἐν excessit et fidem placiti rumpat, desiderare de- 

es de dolo tibi decerni actionem. quod si penes 
te dominium eius remansit, adito praeside provinciae 
cum natis hanc potes recuperare, si nulla moveatur 
status quaestio. D. zr k. Mai. Heracliae CC. 
conss.? [a. 294] 

5 ldem AA. et CC. Aphrodisiae. Si superstite 
patre per emancipationem tui iuris effecta matri suc- 
cessisti rebusque tuis per legitimum tutorem patrem 
eundemque manumissorem administratis postea trans- 
egisti cum eo bona fide, perspicis, quod, si pactum 
tantum factum sit, petitio tua per exceptionem sub- 
movetur, si vero novatio legitimo modo intercessit 
et acceptilatio subsecuta est, nullam tibi iam super- 
1 esse actionem. Sane si laesa es immodice libera- 
tione sollemniter per novationem atque acceptila- 
tionem tributa, non de dolo propter paternam vere- 
cundiam, sed in factum actio tibi tribuenda est. JD. 


id. lun. AA. conss. [a. 293] 

6 *Idem 44. et CC. Hymnodae'*, Dolum ex in- 
sidiis perspicuis probari convenit. D. k. Dec. A4. 
conss. [a. 293] 


7 ldem AA. et CC. Sebastiano. δὶ maior quin- 
ue et viginti annis hereditatem fratris tui repu- 
iasti, nulla tibi facultas eius adeundae relinquitur. 
sane si eius uxoris tibi substitutae dolo factum est, 
actionem de dolo contra eam exercere potes. JD). XY 
k. Mai. CC. conss. [a. 294] 

8 π᾿ np. Constantinus 4. ad. Symmachum | vica- 
rium. Optimum duximus non ex eo die, quo se 
quisque admissum dolum didicisse memoraverit, ne- 
que intra anni utilis tempus, sed potius ex eo die, 
quo adseritur commissus dolus, intra continuum bien- 
nium de dolo actionem moveri, sive afuerit sive 
praesto est is, qui dolum se passum esse conquera- 
tur. omnes igitur sciant neque incipiendae post 
biennium neque ante completum biennium coeptae, 
post biennium finiendae doli actionis concessam li- 
centiam. D. vill k. Aug. Naisso Constantino A. v 
et Licinio C. conss. [a. 319] 


XXI (XXII).'? 


DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE MINORUM 
VIGINTI QUINQUE ANNIS. 


1 Imp. Alexander A. Plotianae. lllud inspicien- 
dum est, num inofficiosi querellae vel palam vel 
tacita dissimulatione sit renuntiatum. nec hoc au- 
tem in personam tuam cadere posse auxilium quod 
aetati impertitur ostendit. 9. v id. lul. Maximo 
II et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Idem A. Alexandro. Eo tempore, quo soror 
tua auxilio iuvabatur aetatis, si patris intestati bo- 
norum possessionem accipere debuit, licet quinque 
filios superstites habuerit, non tamen ideo minus ad 
edicti praerogativam pertinet, scilicet si nunc per 
aetatem beneficium restitutionis largitur. .PP. vii; 
id. Aug. Pio et Pontiano conss. (a. 238] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Attiano. Si curatorem habens minor quinque et 
viginti annis post pupillarem aetatem res venum de- 
disti, hunc contractum servari non oportet, cum 
non aàbsimilis ei habeatur minor curatorem habens, 
cui à praetore curatore dato bonis interdictum est. 
si vero sine curatore constitutus contractum fecisti, 
implorare in integrum restitutionem, si necdum tem- 
pora praefinita excesserint, causa cognita non pro- 
hiberis. D. xiz1: k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293] 

4 VIdem A4. et CC. Isidoro. Si minorem te 
quinque et viginti annis fuisse, cum contraheres, 
ostenderis, et tempora restitutionis praestituta ex- 
cessisse ab adversario tuo comprobatum non fuerit, 
praeses provinciae in integrum restitutionis dare 
tibi auxilium debeat. JD. v k. Mai. Heracliae AA. 
conss. [a. 293] 

5 !5]dem AA. et CC. Rufo. Minoribus in inte- 
grum restitutio, in quibus se captos probare pos- 
sunt, etsi dolus adversarii non probetur, competit. 
1 Ante impletum etiam quintum et vicesimum an- 
num de his, in quibus se minores captos existimant, 
posse in integrum restitutionem implorare certissimi 
iuris est. JD. v k. Mai. Heracliae AA. conss. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Sententiae. Si intra aetatem, 
cui succurri solet, in integrum restitutionis lis in- 
choata est nec ei a te renuntiatum est, mors eius, 
contra quem haec fuerat implorata. fraudi tibi esse 
non potest. JD. v. k. Mai. Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 

7" idem 44. et CC. Severae. De tutela avunculi 
eiusdemque tutoris, cui falso aetate probata praesti- 
tisti liberationem, quem ignarum aetatis tuae non 
fuisse tam officium tutelae quam sanguinis proxi- 
mitas arguit, si necdum statutum tempus excessit, 


(1) unge2,20,6.2,31,2. 4,44, 8 (2) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 
(3) iactationibus t. vel contestationibus P"E. cum B, iactio- 
nis t. vel contestationis P', iactationibus t. vel contestatione 
metusAC  (4)talem dett. (4')Dec. Seeck (6) — Ζῇ. 9, 1,9 
(6) .Β 10, 8 — Cf. Dig. 4,3 (1) firmant Graeci: non pos- 


sunt tibi tempora in actione de dolo computari Mommsen 
(8) AA. conss. (a. 293) Mommsen (9) tunge 2, 19, 9. 2, 31, 2. 
4, 44,8 (10) Aureliae Euodiae 4, 44,8 (41) — 774.2, 
15, 1 (12) B 10, 4. — Cf. Dig. 4,4 (13) scribi debuit 
imp. Gordianus A. (14) iunge 2, 24, 4 (15) vide ad 5,11,4 


II 21—26 


110 


OO€T ὦ αν. TCI 


DE FILIO FAMILIAS MINORE 


ex causa in integrum restitutionis heredes eius con- 
venire potes. 2. xi k. Aug. CC. conss. [α. 294] 

8 '!Impp. Honorius et Theodosius A44. luliano 
Pise Africae. Minoribus? in his, quae vel 
praetermiserint vel ignoraverint, innumeris auctorl- 
tatibus constat esse consultum. 7). prid. non. Mart. 
Ravennae Constantio vc. cons. [a. 414] 

9 3Imp. Zeno 4. Aeliano pp. Non videtur cir- 
cumscriptus esse minor, qui iure sit usus communi. 
D. k. lan. Basilio* cons. [a. 480] 


XXII (XXIII)! 
DE FILIO FAMILIAS MINORE. 


1 (2) *Zmp. Gordianus A. Candiano? militi. Si 
frater tuus, cum mutuam pecuniam acciperet, in 
patris fuit potestate nec iussu eius nec contra sena- 
tus consultum contractum est, propter lubricum ae- 
tatis adversus eam cautionem in integrum restitutio- 
nem potuit postulare. PP. 111 non. Oct. Pio et 
DPontiano conss. [a. 238] 

2 (1) Jdem A. Tryphoni militi. Filius familias, 
si minor viginti quinque annis pro extraneo fide- 
iussit, in integrum restitutionem postulare non pro- 
hibetur. sed et si pro patre suo fideiussor extitit 
eique diem suum functo non successit, in integrum 
restitutionem postulare potest. JD. k. Iul. Gordiano 
A. 11 et Pompeiano conss. (a. 241] 


XXIII (XXIIII).* 
DE FIDETUSSORIBUS MINORUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Myroni. Post- 
quam in integrum aetatis beneficio restitutus es, 
periculum evictionis emptori, cui praedium ex bonis 
paternis vendidisti, praestare non cogeris. sed ea 
res fideiussores, qui pro te intervenerint, excusare 
non potest. quare mandati iudicio, si pecuniam sol- 
verint aut condemnati fuerint, convenieris, modo si 
eo quoque nomine restitutionis auxilio non iuvaris. 
PP. vi. k. Oct. Severo A. et Albino conss. [a. 194] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Curioni. 
Si ea, quae tibi vendidit possessiones, interposito 
decreto praesidis aetatis tantummodo auxilio adiu- 
vatur, non est dubium fideiussorem ex persona sua 
obnoxium esse contractui. verum si dolo malo ap- 

aruerit contractum interpositum esse, manifesti 
iuris? est utrique personae tam venditricis quam 
fideiussoris consulendum esse. 5. vi k. Mai. Dio- 
cletiano 111 et Maaimiano AA. conss. (a. 281] 


XXIIII (XXV).'* 
SI TUTOR VEL CURATOR INTERVENERIT. 


1 Imp. Antoninus A. Marcianae. Si iam puberes 
utriusque sexus parentium hereditatem adistis, sed 
etiam nunc in ea aetate estis, ut eo, quod pater- 
nae hereditati vos obligastis, in integrum restitutio- 
nis auxilium accipere debeatis, adite per procura- 
tores!! vestros praesidem provinciae. quod si legiti- 
mam aetatem implestis idque tempus, quo in inte- 
grum restitui possitis, excessit'?, curatores vestros, 
Si adversus eos nondum experti estis, iudicio secun- 
dum formam iuris convenite. PP. 71 non. April. 
Laeto et Cereale conss. [a. 215] 

2 Imp. Alexander A. Marcianae. Minoribus annis 
viginti quinque etiam in his, quae praesentibus tu- 
toribus vel curatoribus in iudicio vel extra iudicium 


gesta fuerint, in integrum restitutionis auxilium super- 
esse, si circumventi sunt, placuit. 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Nico- 
medi. Etiam in his, quae minorum tutores vel cu- 
ratores male gessisse probari possunt, licet perso- 
nali actione ἃ tutore vel curatore suum consequi 
possint, in integrum restitutionis auxilium eisdem 
minoribus dari iam pridem placuit.  J). IIIJ mom. 
Mai. Maximo rr et Aquilino conss. [a. 286] 

4 33]dem A4. et (C. Isidoro. $i creditor non 
vestram personam, sed curatorum secutus cum ipsis 
contractum habuit et ab ipsis stipulatus est, nullam 
ei prorsus adversus vos actionem competere mani- 
festum est. v k.JMai. Heracliae AA. conss. [α. 293] 

Ὁ Íidem AA. et CC. Valentino. Etiam tutoribus 
vel curatoribus distrahentibus vel alias contrahenti- 
bus minores tam restitui rebus propriis quam tuto- 
rum vel curatorum damna sequi, nullo eis prae- 
iudicio per electionem generando, placuit. v7 id. 
Dec. CC. conss. [a. 294] 


XXV (XXVD).^ 


SI IN COMMUNI EADEMQUE CAUSA IN INTE- 
GRUM RESTITUTIO POSTULETUR. 


1 !5ZImpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Domitio!5 Aphobio. Nec si maior quinque et vi- 
ginti annis soror vestra fuit, vobis non mandantibus 
nec ratam transactionem habentibus de iure vestro 
quicquam minuere potuit. nam si cognitis quae ges- 
serit his consensum post viginti et quinque annos 
aetatis commodastis, quamvis illa minor pro portione 
propria restitutionis auxilium implorare possit 17, vobis 
tamen ad communicandum edicti perpetui beneficium 
eius aetas patrocinari non potest. $. 111 id. 4ug.!* 
CC. conss. (a. 294] 


XXVI (XXVII). 
SI ADVERSUS REM IUDICATAM. 


1 Imp. Alexander A. lulüs. Minus ex tutelae 
iudicio consecuti de superfluo habere actionem ita 
potestis, si tempore iudicii minores anuis fuistis et 
nunc beneficium aetatis vobis largitur. ceterum si 
post legitimam aetatem sententia prolata est, iterato 
eandem actionem de isdem speciebus inferre non 
potestis. PP. v k. Febr. Pompeiano et Peligniano 
conss. [a. 231]. 

2 Imp. Gordianus A. Serenae. Si, cum pater 
tuus te in sua potestate esse minimeque emancipa- 
tionem à se factam valere diceret, pro consule super 
causa cognoscens te?? ejus potestati subiectam pro- 
nuntiaverit, cum adversus eam sententiam in inte- 
grum restitui postules, is qui provinciam regit in 
impertienda cognitione suas partes secundum leges ex- 
hibebit. PP. xv k. Dec. Pio ei Pontiano conss. ἴα. 235] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C?! Aelianae. 
Adversus sententiam eius, qui tunc vice principis 
iudicavit, in integrum restitutionis auxilium apud 
praetorem seu praesidem provinciae clarissimum vi- 
rum flagitare nequaquam potes: nam adversus eius 
sententiam, qui vice principis cognovit, solus prin- 
ceps restituet. .PP. xvii: k. Nov. Philippo A. et 
Titiano conss. E 245] 

4 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. Urbano. 
Cum et minores vos esse adfirmetis et indefensos, 
nullum vobis praeiudicium fieri praeses provinciae 
pro sua gravitate curabit. nam si iusta defensione 
tutorum vel curatorum vobis adsistente aliquid sta- 
tutum est, intellegitis in integrum restitutionis auxi- 


(1) — T. 2,16,3: iunge3,6,3 (2) et mulieribus et mino- 
ribus T^. (3)iunge5,12,28. 5,75, 6 — (4) vo. ins. 5, 75,6 
(5) B 10,5 (6) unge 4,18,1 (7) candidiano S, candido 4, 
13, 1. (8) B8 10,6 (9) 5ic dett. cum B. (x. z.), manifestum 
PCR (10 10,7 (1) δἷο C cum B (x. z.), curatores αὶ 
(12) sic M cum B (x. m.), exoessistis CR (13) iunge 


a e ———————— — 


2,21,4 (14) 810,8 (15) iunge 4, 51, 4. 8, 42, 18 (16) do- 
mitio 4,51,4, om. libri (11) implorare possit L^? cum B, 
implorasset PL^CR (18) Febr. scr. cum 4, 51, 4. 8, 42, 18 
(19) B 10, 9 (20) cognoscens te M? cum .B Oiays- 
νώσκων Ge, oognoscente ΟΜ, cognoscente te C* 
(21) et phil. o. dett, om. |SPR 


SI ADVERSUS VENDITIONEM 


" 


lI 26—31 


lium vobis esse necessarium: eodem obtinente etiam, 
Si per procuratorem vestrum legitime ordinatum lis 
agitata est. ὦ. xvi k. Mai. Maximo et Aquilino 
conss. [a. 286] 

5 ldem A4. et CC. Marciano. In rem pupilli 
vel adulti contra tutores seu curatores a praeside 
lata sententia restitutionis auxilium non minus, quam 
si quid adversus eos fuisset statutum, implorare mi- 
nores posse constat. J). k. Nov. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 


XXVII (XXVIII) 
SI ADYERSUS VENDITIONEM. 


1 Imp. Alexander A. Florentino militi. Si minor 
annis viginti quinque emptori praedii cavisti nullam 
de cetero te esse controversiam facturum, idque 
etiam iureiurando corporaliter praestito servare con- 
firmasti, neque perfidiae neque periurii me auctorem 
futurum sperare tibi debuisti. J. vr k. Sept. 

2 *Imp. Constantinus A. ad populum. In inte- 
grum restitutione minoribus adversus commenticias 
venditiones et adversus tutorum seu curatorum? in- 
sidias sanctionum praesidio cautum esse non du- 
bium est. 2. id. Mart. Sirmi ipso A. vii et C. 
CORSS$. (a. 326] 


XXVIII (XXVIIII).* 
SI ADVERSUS VENDITIONEM PIGNORIS 7, 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Sabi- 
nae et aliis. Etiam adversus venditiones pignorum, 
quae ἃ creditoribus fiunt, minoribus subveniri, si 
tamen magno detrimento adficiantur, iam pridem 
placuit. 81 igitur pignori captis praediis ac distrac- 
tis enorme damnum ex huiusmodi venditione passos 
vos ostenderitis, praesertim cum hodieque vos mi- 
nores esse adfirmetis, auxilium restitutionis vobis 
impertietur. JJ. x k. Dec. Sirmi? ipsis 1111 et 11] 
AA. conss. (a. 290] 
2 Idem AA. et CC. Severae et Clementianae. Rem, 
quam & ode vestro quondam creditor eius obliga- 
tam sibi distraxit, per aetatem vestram postulantium 
1 revocari desiderium non habet rationem. Quod 
iuris est et si extraneo successistis: nam si creditor 
non bona fide versatus est, ipsum magis vel tutores 
sive curatores vestros, qui hanc venumdari passi sunt, 
convenite. 2), xii: k. δαὶ" Sirmi CC. conss. (a. 294] 


XXVIIII (XXX).'? 
SI ADVERSUS DONATIONEM. 


1 "Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Theo- 
doiae. Si quae res ante nuptias congruenti mode- 
ratione à minore annis marito sponsaliorum tempore, 
etiam curatore praesente, tibi!? donatae sunt, ob- 
tentu aetatis non revocabuntur. S. 77; non. Nov. 
Diocletiano 4. et Aristobulo conss. (a. 285] 

2 Idem AA. et CC. Midae. Si in te ac fratrem 
tuum emancipatos pater vester 13" fecit donationem, in 
alium postea transferendo portionem eius nihil vobis 
abstulit: nec, si frater tuus sibi quaesiti praedii 
rustici partem donanti patri consensit, dominium ab 
eo discedere potuit propter senatus consulti auctori- 
tatem, nec auxilium in integrum restitutionis in hac 
| re necessarium est. In aliis vero rebus, quae 
etiam sine decreti recitatione alienari possunt, si, 
postquam sibi donatae fuerint'?, postea alii donanti 


eandem? patri voluntatefn in minore aetate accom- 
modavit nec praestituta tempora restitutionis exces- 
$it!^ hoc auxilium implorare potest. 2). vir: ἐς. Ian. 
AA. conss. (a. 293] 


XXX (XXXI). 
SI ADVERSUS LIBERTATEM. 


1 Impp. Severus et Antominus A4. Anniae. Si 
post decretum praetoris viri clarissimi, qui fideicom- 
missariam!* libertatem deberi pronuntiavit, Secun- 
dus!", quem condicioni non paruisse conquereris, 
manumissus non est, aetas tua litis instaurationem 
admittit. quod si libertatem quamvis indebitam de- 
disti, non posse eam revocari intellegis, sed dam- 
num, quod ob eam causam illatum est, iudicio ne- 
gotiorum gestorum ἃ curatoribus tuis esse sarcien- 
dum. PP.rk. lul. Laterano et Rufino conss. [a. 191] 

2 Imp. Gordianus A. Solanae. Etsi minor 18 an- 
nis, ut adlegas, constituta servum tuum ab eo cir- 
cumscripta in consilio manumisisti, tamen vindictae 
impositio, qua libertas iusta munitur, nec obtentu 
quidem aetatis rescindi potest.  indemnitati vero 
tuae, a manumisso scilicet sarciendae, ab eo cuius 
iurisdictio est, quatenus iuris ratio permittit, con- 
suli debet. PP. vi id. Mart. Gordiano A. ir et 
Pompeiano conss. [a. 241] 

9 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Marthonae 
et Sabinillae. Quos retrahi in servitutem postulatis, 
si non in consilio causa cognita, cum minores annis 
viginti fuissetis, manumisistis, non per in integrum 
restitutionem, sed ipso iure persequi potestis. quod 
si probata causa libertas praestita est, restitutio in 
integrum contra libertatem locum habere non potest. 
| Si tamen in ea re culpa seu fraude liberti eius- 
demque curatoris ratio vestra laesa sit, sarciri dam- 
num àb eo qui hoc intulit praeses provinciae cura- 
bit, non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem 
adhibere, si quid tam aperta fraude commissum est, 
ut puniendum.in liberto crimen deprehendatur. PP. 
VIII? k. Oct. Saeculare 11 et Donato conss.  [a. 260] 

4 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC.1*9" 
Tatiano. ln iudicio de liberali causa sententiam pro 
libertate latam ne quidem praerogativa minoris aeta- 
tis sine appellatione posse rescindi ambigi non potest. 
PP. vin? id. lan. Nicomediae Diocletiano viii et 
Maaimiano viri conss. (a. 303] 


XXXI (XXXII).? 


SI ADVERSUS TRANSACTIONEM VEL DIVISIO- 
NEM MINOR RESTITUI VELIT. 


1 Zmpp. Severus et Antoninus AA. Honorato. 
Cum in integrum pupilla restituta rescindi trans- 
actionem vel divisionem placuit, tu quoque actioni- 
bus, quas pridem habuisti, utàris. 

2 ??[mpp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Hymnodae.? Si ex persona minorum in integrum 
restitutio adversus transactum propter aetatis auxi- 
lium imploretur, tibi quoque agenti ex integro vel 
replicatione contra exceptionem pacti vel, si peremp- 
tam constet pristinam obligationem, ex instauratione 
negotii tributa actione consulendum est. 2). k. Dec. 
CC. conss.?^ [a. 294] 


(1) et ec. om. libri (2) fortasse d. k. Dec. vel d. vnu 
k. Deo. scr. (3) B 10, 10 (4) 2 TÀ. 2, 16, 1: 
iungendae sunt 5, 31, 22. 5,72, 4, fortasse etiam 4, 32, 25 
(5) seu curatorum om. 7A. (69) B 10, 11 (1) pi- 
gnoris S inder P CR, pignorum pL cum B (8) sic 
Hal, pp. xui k mai. P (9) sic Hal., n1 k. mar. P 
(10) B 10, 12 (11) ?unge 5, 71, 8 (12) tibi R, om. C 
(17') perfectam ins. B 


donata fuerint CER (13'*) easdem 8 (14) sic PCR, 
exeesserunt dett. cum Β (15) B 10,13 (16) sic MB, 
fideicommissam CE (17) secundo B (x. π.)͵ (18) viginti 


ins. edd. cum B. ex interpolatione, ut videtur (19) vim 
Hal, viu1 P — (190 et cc. C, om. SPE (20) sic P, 
d. v1 Hal. (91) Β 10, 14 (22) iunge 2, 19, 9. 2, 
20,6. 4,44, $. (28) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 (24) AA. 


(13) sic dett., donata fuerit P, | conss. (— a. 293) ÀJommsen collatis legibus iungendis 


I] 32—39 


112 


SI. ADVERSUS SOLUTIONEM 


XXXII (XXXIII). 


SI ADVERSUS SOLUTIONEM A DEBITORE VEL 
A SE FACTAM. 


1 *Impp. Diocletianus et Maaimianus 44A. et CC. 
Soteri. Tempio ceterorum debitorum tutores etiam 
quae ex administratione tutelae debent curatoribus 
solventes liberantur, sed ante tempus in integrum 
restitutioni praestitutum edicto perpetuo permissum 
beneficium implorari et, an sit tribuendum, per 
causae cognitionem aestimari potest. JD. vi id. Febr. 
CC. conss. [a. 294] 

2 ?Idem AA. et CC. Laurinae. Indebito legato, 
licet per errorem iuris a8 minore soluto, repeti- 
tionem ei decerni, si necdum tempus, quo resti- 
tutionis tribuitur auxilium, excesserit, rationis est. 
D. xv^ k. April. Sirmi CC5 conss. [a. 294] 


XXXIII (XXXIIII). 
SI ADVERSUS DOTEM. 


1 Imp. Alexander A. Valenti. Quoniam circum- 
ventam dicis sororem tuam omnia bona in dotem 
dedisse, an veritas adlegationi" adsistat, si ad te 
hereditas sororis tuae vel bonorum possessio perti- 
nuit et tempora nondum praeterierint, intra quae 
legibus conceditur ex persona defuncti postulare in 
integrum restitutionem, praeses provinciae praesente 
diversa parte examinabit. 2), vi id. lul. Maximo 
et Paíerno conss. (a. 233] 


XXXIII (XXXV). 


SI ADVERSUS DELICTUM SUUM. 

1 9/mpp. Severus et Antoninus AA. Longino. 
In criminibus quidem aetatis suffragio minores non 
iuvantur: etenim malorum mores infirmitas animi 
non excusat. sed cum delictum non ex animo, sed 
ex contractu'? venit, noxa non committitur, etiamsi 
poenae causa pecuniae damnum inrogatur: et ideo 
minoribus et in hac causa in integrum restitutionis 
auxilium competit. D. id. Oct. Severo 11 et Victo- 
rino conss. [a. 200] 

2 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. et CC. 
Proculae. Licet in delictis aetate neminem excusari 
constet, matri tamen, quae filiis tutorem aetatis lu- 
brico lapsa non petiit, eorum minime denegari suc- 
cessionem convenit, cum hoc in maioribus matribus 
tantum obtineat. v non. Marí. CC. conss. (a. 294] 


XXXV (XXXVI). 
SI ADVERSUS USUCAPIONEM. 9" 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Isidorae. Contra eos, qui res minorum '! tenent, si 
usucapione dominium adquisierunt, restitutionis auxi- 
lium eis decerni debet. D. k. Mai. Sirmi CC. 
COnss. [a. 294] 


XXXVI (XXXVII. 
SI ADVERSUS FISCUM. 


1 ?Impp. Severus et Antoninus A4. Longino. Si 
Probus in minore aetate constitutus circumventus a 
Rufino dispensatore nostro venditionem rei praeci- 

iti animo pretio longe minore contrahere festinavit, 
iuris publici fiscus noster in iure restitutionis seque- 
tur auctoritatem. 2), id. Oct. Severo et Victorino 


2 Imp. Alexander A. Antiocho et alüs. Si ad- ὦ 
versus privatos in integrum restitutionem tam tu - 
quam fratres tui desideratis, praesidis provinciae 
viri clarissimi notio est isque causa cognita aestima- 
bit, an auxilium quod imploratis conferri in vos 


debeat. quod si adversus fiscum id postulatis, in- 
tellegitis procuratorem meum una cum praeside, 
praesente fisci patrono, adire vos debere. Jk. 4ug. 
Alezandro A. 11 et Marcello conss. [a. 226] 


9 Impp. Diocletianus et Mazimianus 44. et CC. 
Laurentio. Edicto quidem divi Marci parentis nostri 
res minorum exceptae nihil tuum adiuvant deside- 
rium, si quidem debiti causa patris minoris vel etiam 
ipsius praedia venumdata quinquennii praescriptionis 
1 nullam admittunt quaestionem. Sed quoniam per 
collusionem sive fraudem tunc temporis procuratoris 
nostri nimis exiguo pretio fundum tuum cum man- 


cipis venumdatum adseveras, si aditus rationalis 


noster tuis adlegationibus adesse fidem nec servatam 
sollemnitatem hastarum animadverterit, fisco te satis- 
faciente revocata venditione fundum tibi restitui 
iubebit. JD. id. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 


XXXVII (XXXVIII).^ 
SI ADVERSUS CREDITOREM. 


1 Imp. Antoninus A. Prunico. Oum et ipse con- 
fitearis5 cum Zenodora minore viginti quinque annis 
contraxisse nec docere potuisse praetori viro claris- 
simo ex eo contractu locupletiorem factam, intelle- 


is eam merito in integrum restitutam. JD. vi nom. 
Mai. Messala et Sabino conss. ; [a. 214] 
Imp. Gordianus A. Gaiano. Si, ut adlegas, 


minor annis pecuniam fenori accepisti nec ea in 
rem tuam versa est, adversus cautionem, per quam 
eo nomine te obligasti, in integrum restitutionis auxi- 
lium potes sollemniter postulare. PP. 777 non. Oct. 
Dio et Poníiano conss. [a. 238 


XXXVIII (XXXVIIII).'^ 
SI UT SE HEREDITATE ABSTINEAT. 


1 "Impp. Severus et Antoninus 444.1? Florentio Ὁ 
et aliis. 5 vos paternae hereditati non miscuistis, 
ob eam rem testificatio necessaria non fuit, cum 
fides veritatis verborum adminicula non desideret, 
quod si pro herede gessistis vel bonorum possessio- 
nem accepistis, propter aetatem, cui subveniri solet, 
in integrum restitutionis auxilium accipere debetis. 
PP. v non. Mart.?9? Saturnino et Gallo conss.  [a. 198] 

2 Inp. Gordianus A. Herodotae. Si, cum ayi 
tui testamento te heredem reliquissent, hereditates eo- 
rum non adisti, liberum tibi est repudiata paterna 
successione per in integrum restitutionis auxilium, 
quo te aetatis iure dicis esse munitam, hereditatem 
parentum tuorum, licet antea non adisti, nunc obti- 
nere. JP. iu non. Febr. Gordiano A. 11 et Pom- 
peiano conss. [a. 241] 


XXXVIIII (XXXX).?! 


SI UT OMISSAM HEREDITATEM VEL BONORUM 
POSSESSIONEM VEL QUID ALIUD ADQUIRAT. 


1 Imp. Gordianus 4. Protae. Minores viginti . 
quinque annis non tantum in his, quae ex bonis 
propriis amiserunt, verum etiam si hereditatem sibi 
delatam non adierint, Pag in integrum restitutio- 
nem postulare iam dudum placuit. JPP. id. Oct. 


conss. [a. 200] | Pio et Pontiano conss. (a. 238] 
(1) Β 10, 15 (2) iunge 2, 45, 2 (3) iunge 7, 2, t1 | ris PCR. (12) B 10,19. (13) iunge 2, 84,1 (14) Β 10, 20 
(4) xv1 7, 2, 11 (5) δᾶ. (— a. 293) 7, 2, 11 male eene Dm CR (16) B 10,21 (11) — Greg. 
(6) B 10, t6 (7) tuae ins. dett. cum Β (8$ B 10,11 | 2, 4, 1 (18) Vetoriis ins. Greg. (19) sic SR, fron- 


(10) ex contractu AR cum B, extra PC*, 
(10') B 10,18 — (11) sic dett. cum B, mino- 


(9) iunge 2,36, 1 
contractu C9 


tino Greg, florentino C (20) sic Greg., v1 non. mai 
Hal. (^) B10,22 (22) id. Hal, nu id. P, m id. ὦ 


IN QUIBUS CAUSIS 


113 


Il. 39—42 


2 Impp. Diocletianus et Macximianus AA. et CC. 
Eod. Ad bonorum possessionem in paternis rebus 
omissam minores in integrum restitutionis admitti 
beneficio iam pridem placuit. restituti autem decreto 
bona, quae habuerunt mortis tempore patris, debent 
conferre. JD. xvi! k. Nov. Sirmi CC. conss.?  [a. 294] 


XXXX (XXXXI).^ 


IN QUIBUS CAUSIS IN INTEGRUM RESTITUTIO 
NECESSARIA NON EST. 


1 Imp. Alexander A. Mutato. Minoribus quinque et 
viginti annis, praesertim qui per tutores vel cura- 
tores non defenduntur, non obesse, si mortem de- 
functi non ulciscantur, innumeris divorum paren- 
tum meorum ac meis rescriptis continetur. v id. 
Mai. Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 

2 *Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valeria- 
nus C. Theodotae.  Adulescentiae tempus non Im- 
putari in id quinquennium liberis, cuius praescriptio 
seram inofficiosi moventibus quaestionem opponi 
solet, manifeste ante rescripsimus. impleta igitur 
aetate legitima non est in integrum restitutio neces- 
saria, quia non integratio amissae causae his datur, 
sed integra ipsa causa servatur. PP. 1; id. 4ug. 
Tusco et Basso conss. ἴα. 258] 

3 "Impp. Diocletianus et Macimianus AA. Decimo 
Caplusio*. In minorum persona re ipsa et ex solo 
tempore tardae pretii solutionis recepto iure moram 
fieri creditum est, in his videlicet, quae moram de- 
siderant, id est in bonae fidei contractibus et fidei- 
commissis et in legato*. PP. ΧΙ k. Oct. ipsis III 
et III AA. conss. [a. 290] 

4 *Idem AA. et CC.1* Stratonicae. Si tutor tuus, 
qui pro tutelari officio non caverat, iudicio exper- 
tus est, contra eum lata sententia iuri tuo officere 
non potuit, nec ea quae ab eo gesta sunt ullam 
firmitatem obtinent. frustra igitur in integrum resti- 
tutionis auxilium desideras, quando ea, quae ab eo 


gesta sunt, qui legitimae administrationis personam 
sustinere non potuit '', ipso iureirritasunt. δ. χυ 1113 
k. lan. Nicomediae CC. conss.'^ [a. 294] 

Ὁ Imp. lustinianus .4. lohanni pp.  Sancimus 


favore imperfectae aetatis exceptionem non numera- 
tae pecuniae ab initio minoribus non currere, ne, 
dum in integrum restitutionem expectamus, aliquod 
emergat obstaculum, per quod huiusmodi beneficio 
minor uti non potest, ne substantia eius subverta- 
1 tur!» Sed humanius et latius eandem legis inter- 
retationem extendere, in omnibus casibus, in qui- 
us vetera iura currere quidem temporales prae- 
seriptiones adversus minores concesserunt, per in 
integrum autem restitutionem eis subveniebant, eas 
ipso iure non currere. melius etenim est intacta 
iura eorum servari, quam post causam vulneratam 
remedium quaerere. videlicet exceptionibus triginta 
et? quadraginta annorum in suo statu remanenti- 
bus. J. k. Nov. Constantinopoli post cons. Lam- 
padii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 


XXXXI (XXXXII)." 


QUI ET ADVERSUS QUOS IN INTEGRUM RESTI- 
TUI NON POSSUNT. 


1 Imp. Alexander A. Cononidi. 1n consilio qui- 
dem cognoscentis de restitutione in integrum esse 
oportet, num is, qui se minorem annis laesum esse 


dicat, diligens pater familias fuerit actibusque publi- 
cis industrium se docuerit, ut lapsum eum per aeta- 
1 tem verisimile non sit. Verum si causa cognita 
circumventus deprehendatur, propter hoc solum velut 
praescriptione à solito auxilio removeri non debet, 
quod urguentibus patriae necessitatibus decurio mi- 
nor annis creatus sit!? vel propagandae suboli libe- 
rorum educatione prospexerit. JP. x!? k. Oct. 
Lupo et Maximo conss. [a. 232] 

Imp. lustinianus A. lohanni pp. Cum apud 
veteres dubitabatur, an liberi parentes suos vel li- 
berti patronos in querimoniam deducere possint 
quasi non rite in eos versatos, et quidam existima- 
bant nullam esse contra huiusmodi personas in in- 
tegrum restitutionem, pondere naturali vel 'patronali 
reverentia huiusmodi petulantiae refragante, nisi vel 
ex magna causa vel adversus turpem eorum perso- 
nam, alii autem personarum quidem vel causae dis- 
tinctionem respuendam esse censuerunt, tunc autem 
tantummodo dandam esse restitutionem putaverunt, 
cum minor ex sua simplicitate se deceptum, non ex 
dolo patris vel patroni circumseriptum esse dicat: 
quod *?, ut maneat in omnibus honor parentibus et?! 
patrono vel patronae illibatus atque intactus, sanci- 
mus nullo modo neque adversus parentes utriusque 
sexus neque adversus patronum vel patronam dari 
restitutionem. nam personarum reverentia omnem 
eis excludit restitutionem, cum procul dubio est 
etiam ipsas personas cavere, ne quid suae opinioni 
contrarium?? existat. D. k. Sept. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et ÓOrestae vv. cc.  [a. 531] 


XXXXII (XXXXIII). 
SI MINOR SE MAIOREM DIXERIT VEL PROBATUS 
FUERIT. 


1 Imp. Alexander A. Mazimianae. Si, cum mi- 
nor annis viginti quinque esses, tabulis quae sunt?* 
tuarum professionum oblatis tibi aetatem quasi maior 
annis viginti quinque decepta probasti, in integrum 
restitutionem intra statutum legibus tempus etiam 
post impletam aetatem de omnibus intra aetatem ?* 
adversus te gestis postulare apud eum, cuius de ea 
re iurisdictio est, potes. PP. xi1?* k. April. Maaimo 
II et Aeliano conss. [a. 223] 
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vita- 
iio. Siis, qui nunc minorem se adseverat, fallaci 
maioris aetatis mendacio te decepit, iuxta statuta 
iuris, cum errantibus, non etiam fallentibus minori- 
bus publica iura subvenerunt?' in integrum restitui 
non debet. JD. zr k. Dec. Diocletiano 111 et Mazi- 
miano AA. conss. [a. 281] 

ὃ ldem A44. et CC. Theodotae. Si alterius cir- 
cumveniendi causa minor aetate maiorem te probare 
adspectu laboraveris, cum malitia suppleat aetatem, 
restitutionis auxilium tam sacris constitutionibus 
quam rescriptorum auctoritate denegari statutum 
1 est. Quod si per iniuriam vel circumventionem 
adversarii hoc fuerit factum, durat?9 beneficium, quo 
2 minoribus causa cognita subveniri solet. Aditus 
itaque praeses provinciae probationis aetatis exami- 
nata causa, si tuüm dolum non reppererit inter- 
cessisse, ac te minorem tunc fuisse probaveris, causa 
3 cognita in integrum restitui providebit. Si tamen 
in instrumento per sacramenti religionem maiorem 
ie esse adseverasti, non ignorare debes exclusum 
tibi esse in integrum restitutionis beneficium, nisi 


(1) xviHal, x M? . (2)AA.conss. (— a. 293) Mommsen 


(3).B 10, 23. (4) innumeris edd., innumerosis C, nu- 
merosis PE^, om. R^ (8) iunge 3, 28, 1. (6) iunge 
4, 49, 5 (1) caplusio 4, 49, 5, om. libri — (S) sic C^ 


cum B, legati C?, legatis E 

iungenda est 4, 6, 11 (10) et ec. om. ler gemina, cf. 

not. 41 — (11) qui... potuit om. |. gem. (12) xv114,6, 11 

(13) sic 5, 42, 3. 4, 6, 11, non. Za. (14) cc. conss. 

Hal, cum 4, 6, 11, diocletiano 1n et maximiano conss. 

(z- a. 281) 4. gem. (15) aut verba ne & e. subverta- 
μ, 


(9) — 5, 42, 3: fortasse 


tur delenda sunt cum DB aut cum. Mommseno scribendum 
expectantibus aliquod ... potest, substantia e. subver- 
tatur (16) et C cum B, ve PR (17) 8 10, 24 
(18) sit dett. cum .B, om. CR (19) x Hal, xi P 
(20) quod firmant B, quo de Mommsen (21) et edd. 
cum B, om. libri (22) sic RB, quis s. o. contrarius PC 
(23) B 10, 25 (24) tabulis quasi Mommsen cum B 
(25) aetatem PR, eam aetatem C, eam R^ — (26) xut Hal., 
xv P (21) subveniunt M^ eum B (28) durat C 
cum B, durabit PR 


19 


II 42—46 


114 


SI SAEPIUS IN INTEGRUM 


palam et evidenter ex instrumentorum prolatione, 
non per testium depositiones te fuisse minorem osten- 
4 deris Huiusmodi autem sacramento corporaliter 
praestito nullum tibi superesse auxilium perspicui 
iuris est. D. xiz1 k. Oct. Sirmi 4A.! conss. ἴα. 293] 

4 Idem 44. et CC. Livio. Cum circa probandum 
annorum numerum apud rectorem provinciae erra- 
tum esse proponas et in huiusmodi causis etiam filiis 
familias minoribus subveniri admissum sit, ea, quae 
in prece contulisti, praesidem provinciae examinare 
convenit: qui si aestimata aetate tua maiorem annis 
falsa opinione te praesumpsisse ex pum luce 
cognoverit, erga minoris personam fidem veri seque- 
tur. JD. vi id. Dec. 4.4.3 conss. (a. 293] 


XXXXII (XXXXIIHI).* 


SI SAEPIUS IN INTEGRUM RESTITUTIO POSTU- 
LETUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Romano et 
alüs. Si post sententiam proconsulis contra vos la- 
tam desiderastis in integrum restitui nec obtinuistis, 
frustra, ut rursum ea quaestio in integrum restitu- 
tionis? agitetur, desideratis: appellare enim debuistis, 
si vobis sententia displicebat. sed si adhuc in 
ea aetate estis, cui subveniri solet, appellandi ius 
vobis restituimus. PP. v k. 4ug. Cilone et Libone 
C€Oons$. [a. 204] 

2 Imp. Alexander A. lusto militi. Quamquam 
curatores pupillae victi sunt, cum in integrum resti- 
tui pupillam desiderabant, cum tamen novis defen- 
sionibus causam instrui posse dicas, adeant cura- 
tores uxoris tuae et petant, ut causas in integrum 
restitutionis agant. JP. v k. Aug. Alexandro A. 
11 et Marcello conss. [a. 226] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Aniciae. In 
una eademque causa iteratum in integrum restitutio- 
nis auxilium non iure, nisi novae defensiones prae- 
tendantur, posci saepe rescriptum est. PP. 11 k. 
lul. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 


XXXXIIIH (XXXXV)." 
DE HIS QUI VENIAM AETATIS IMPETRAVERUNT. 


1 Imp. Aurelianus A. Agathocleti. Eos, qui ve- 
niam aetatis? impetraverunt, etiamsi minus idonee 
rem suam administrare videantur, in integrum resti- 
tutionis auxilium impetrare non posse mamnifestissi- 
mum est, ne qui cum eis contraheret principali 
auctoritate circumscriptus esse videatur. PP. Á.? 
Iul. Aureliano ΑΙ. et Capitolino conss. [a. 274] 

2 ?Imp. Constantinus A. ad Verinum pu. Omnes 
adulescentes, qui honestate morum praediti pater- 
nam frugem vel avorum patrimonia gubernare cu- 
piunt et super hoc!? imperiali auxilio indigere coe- 
perint, ità demum aetatis veniam impetrare audeant, 
cum vicesimi anni metas impleverint, ita ut post 
impetratam aetatis veniam idem ipsi per se princi- 
pale beneficium adlegantes non solum praescripto- 
rum annorum numerum probent, sed etiam testibus 
idoneis advocatis morum suorum instituta probita- 
temque animi et'' testimonium vitae honestioris 
1 edoceant. Feminas quoque, quas morum honestas 
mentisque sollertia commendat, cum octavum et de- 
cimum annum egressae fuerint, veniam aetatis im- 
petrare sancimus. sed eas propter pudorem ac ve- 
recundiam feminarum? in coetu!? publico demon- 


strari testibus!^ non cogimus, sed percepta aetatis 
venia annos tantum probare testibus!* vel instru- 
mentis, misso procuratore, concedimus, ut etiam 
ipsae in omnibus negotiis tale ius habeant, quale 
mares habere praescripsimus 15, ita tamen, ut prae- 
2 dia sine decreto non alienent. Sed senatores 
quidem clarissimi viri in hac regia urbe commo- 
rantes apud sublimitatem tuam, ceteri vero apud 
praetorem, in provinciis autem omnes apud earum 
rectores de suis moribus et honestate perdoceant. 
3 Hi vero, qui contra memoratam dispositionem 
veniam aetatis impetraverint, sciant eam nullas vires 
obtinere. "PP. rrr k. lun. Romae Crispo ΤΠ et 
Constantino 11 CC. conss.18 [a. 321] 

9 Imp. lustinianus 4. Menae pp. Eos, qui ve- 
niam aetatis principali clementia impetraverunt vel 
impetraverint, non solum alienationem, sed etiam 
hypothecam minime posse sine decreti interpositione 
rerum suarum immobilium facere iubemus, in qua- . 
rum alienatione vel hypotheca decretum illis neces- 
sarium est, qui necdum veniam aetatis meruerunt, 
ut similis sit in ea parte condicio minorum omnium, 
sive petita sive non sit aetatis venia. 7). VIII id. 
April. Decio vc. cons. [a. 529] 

4 ?9]dem 4. ad senatum. Si quis aliquid dari 
vel fieri voluerit et legitimae aetatis fecerit mentio- 
nem vel sic absolute dixerit *perfectae aetatis', il- 
lam tantummodo aetatem intellectam esse videri vo- 
lumus, quae ex viginti quinque annorum curriculis 
completur, non ab imperiali beneficio suppletur. et 
praecipue quidem in substitutionibus vel restitutio- 
nibus hoc intellegi sancimus: nihilo minus autem et 
in aliis, nisi specialiter quisquam addiderit ex venia 
aetatis velle aliquid procedere. JD. xi k. 4ug. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. ἴα. 530]. 


XXXXV (XXXXVI)." 
SI MAIOR FACTUS RATUM HABUERIT. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus 44. et CC. 
Eutychiano. Si inter minores quinque et viginti 
annis vel scriptura interposita vel sine scriptura 
facta sine dolo divisio est eamque post legitimam 
aetatem ratam fecerunt, manere integram debere 
convenit. 8. vini k. Mai. A4. conss. - [a. 293] 

2 **Idem 44. et CC. Soteri. Qui post vicesimum 
quintum annum aetatis ea quae in minore aetate 
gesta sunt rata habuerunt, frustra rescissionem eo- 
rum postulant. .D.?3 id. Febr. CC. conss. [α. 294] 


XXXXVI (XXXXVII).2: 


UBI ET APUD QUEM COGNITIO RESTITUTIONIS. 
AGITANDA SIT. 


1 Imp. Aníoninus A. Severo. Si quid ἃ procu- 
ratore meo iudicatum est, id per in integrum resti- 
tutionem praesidis sententia non potest rescindi. 
princeps enim solus contra sententiam procurato- 
rum suorum in integrum restituere solet. PP. vr 
k. Dec.?* Laeto 11 et Cereale conss. (a. 215] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. Aqui- 
linae. Quoniam ea, quae in transactione dari pla- 
cuerat, te tradidisse proponas, consequens est, si de 
his repetendis per in integrum restitutionem vel 
quamcumque aliam causam putaveris agendum, eius 
adire te provinciae praesidem, in qua domicilium 
habent quos convenis. 


(1) 88. scripsi, co. (— a. 294) Hal. 

(3) aa. P, cc. Hal. (4) B 10, 26 
om. PCR^ contra B (5') B 10, 21 (6) principali 
clementia ins. P contra B (er c. 3 ἢ. t.?) (1) sic αὶ 
cum DB, contraherent p. a. cireumsoeripti esse videantur PC 
(8) k. Hal, στὰ k. P (9) pr. ... $2 22 74.2,11,1 
(10) super hoe om. TA. contra B (11) et R^ cum B, 
om. PCR^ (12) feminarum om. 7^. contra B (13) in 
coetu M?T4.B, coetui PCR (14) testibus om. PR? 
contra Th.B — (15) quinque ins. P*C contra TÀ.B (190) sic 


(2) id. Hal, k. P 
(5) in int. rest. 


dett. TÀ.B, rescripsimus PCR (17) d. v id. April. 
Thessal ins. 7. (18) sic 77., 1 et constantino caes. 
I coss. ZJal, et const. m et con. ss. P: scribi debuit, 
ut proposuit Iac. Gothofredus, Crispo τιὶ et Constantino 
ni CC. conss. (— ἃ. 824), nam huic anno soli conveniunt 
et praefectura Verini et Thessalonicae (not.17) (19) funge 
5, 74, 3 (20) iunge 3, 38, 12. 5, 4, 24. 5,20, 2. 6,25,6 
(21) Β 10, 28 (22) iunge 2, 32, 1 (23) d. v1 2, 
32, 1 (24) B 10, 29 (25) sic Hal, pp. xv1 k. 
apr P | 


DE REPUTATIONIBUS 


115 


IH 46—51 


9 Imp. lustinianus A. Iohanm pp. Cum scimus 
esse dubitatum de restitutionibus, quae in integrum 
postulantur, sive tantummodo apud iudicem, cui 
aliqua iurisdictio est, examinari eas oportet, sive et 
apud pedaneos iudices, sive eas minores viginti quin- 
que annis petierint sive maiores, secundum quod 
anterioribus sanctionibus vel veteris iuris vel nostris 
declaratum est: sancimus non solum apud iudices 
pro tribunali huiusmodi causae cognitiones proponi, 
sed etiam apud eos iudices, quos augusta dederit 
maiestas aut nostrae rei publicae administratores vel 
in hac regia civitate vel in provinciis, ut videatur 
ipse, qui iudicem destinaverit, utpote pro tribunali 
cognoscens et in integrum dare restitutionem et cau- 
sas eius examinare: sic etenim non difficilis erit 
1 eausarum examinatio. Sed ne quis ita effuse in- 
tellectum nostrae constitutionis audeat esse trahen- 
dum, ut etiam apud compromissarios iudices vel 
arbitros ex communi sententia electos vel apud eos, 
qui dantur ἃ iudicibus, qui propriam iurisdictionem 
non habent, sed tantummodo iudicandi facultatem, 
putet huiusmodi extendi sanctionem, cum hos gene- 
raliter volumus tales causas dirimere, qui vel cer- 
tae administrationi, cui et iurisdictio adhaeret!, prae- 
positi sunt vel ab his fuerint dati, et multo magis 
si ἃ nostra maiestate delegata eis causarum sit au- 
2 dientia. Sed ne quid penitus dubitandum relin- 
quatur, οὐ hoc addendum esse censemus, ut eis tan- 
fum quos supra enumeravimus liceat de in integrum 
restitutione disceptare, sive hoc specialiter eis fuerit 
mandatum, quod et veteribus non fuerat incognitum, 
vel si generaliter iudices dati sunt, vel in aliis spe- 
ciebus, inciderit autem quaedam quaestio restitutio- 
nis. J. ru k. Sept. Constantinopoli post consula- 
tun Lampadü et Orestae vv. cc. [a. 531] 


XXXXVII (XXXXVIID2 


DE REPUTATIONIBUS, QUAE FIUNT IN IUDICIO 
IN INTEGRUM RESTITUTIONIS. 


1 Imp. Severus A. Tatiano. Qui restituitur in 
integrum, sicut in damno morari non debet, ita nec 
in lucro: et ideo quidquid ad eum pervenit vel ex 
emptione vel ex venditione vel ex alio contractu, 
1 hoc debet restituere. Sed et si intercessor minor 
viginti quinque annis intervenit, in veterem debito- 
2 rem debet restitui actio. Sed et cum adiit minor 
hereditatem et restituitur, mox quidquid ad eum ex 
3 hereditate pervenit, debet praestare. Verum et 
si quid dolo eius factum est, hoc eum praestare 
convenit. Sine die et consule. 


XXXXVIII (XXXXVIIID).? 


ETIAM PER PROCURATOREM CAUSAM IN INTE- 
GRUM RESTITUTIONIS AGI1 POSSE. 


1 Imp. Alexander A. Liciniano. Causam in inte- 


grum restitutionis, si qua competit, etiam per pro- 
curatorem agi posse placet. JD. xii;^ k. Oct. Pom- 
peiano et Peligno conss. [a. 231] 


XXXXVIIII (L).* 


IN INTEGRUM RESTITUTIONE POSTULATA NE 
QUID NOVI FIAT. 


1 *Imp. Gordianus A. Secundino militi. Postu- 
lata in integrum restitutione omnia in suo statu esse 
debere, donec res finiatur, perspicui iuris est, idque 
curabit is, ad cuius partes ea res pertinet. PP. x; 
k. Iul. Gordiano A. et viola conss. [a. 239] 


L (1. | 
DE RESTITUTIONE MILITUM ET 'EORUM QUI 
REI PUBLICAE CAUSA AFUERUNT. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Chiloni. Si 
Valerianus centurio cohortis duodecimae Alpinorum 
ante vita decessit, quam possessionem acciperet, 
heres eius ex persona defuncti restitutionis auxilium 
intrà annum utilem ita recte implorabit, si Vale- 
rianus post exactos dies, quibus bonorum possessio 
defertur, in militia defunctus est. PP. Kk. Nov. La- 
terano et Rufino conss. [«. 197] 

2 Imp. Alexander A. Petronio centurioni. δὶ 
quid de bonis eorum, qui rei publicae causa absen- 
tes sunt, deminutum est actioneve qua competente 
eis aliquis liberatus fuit, in integrum restitutio per- 

etua iurisdictione intra annum utilem permittitur. 

P. xin k. Nov. Alexandro 4. cons. [a. 222] 

3 Idem A. Flavio Aristodemo militi. Quod tem- 
pore militiae de bonis alicuius possessum ab aliquo 
est, posteaquam is rei publicae causa abesse desiit, 
intra annum utilem? amota praescriptione temporis 
medii possessionem vindicare permissum est: ultra 
autem ius possessoris laedere contra eum institu- 
tum non oportet. PP. non. lan. Macimo ΠῚ εἰ 
Aeliano conss. (a. 223] 

4 !9Imp. Gordianus .4. Mestriano. Ignorare non 
debes eorum, qui rei publicae causa sine dolo malo 
absunt, si absentes boni viri arbitratu non defen- 
duntur, bona tantum possideri, venditionem autem 
in id tempus differri, quo rei publicae causa abesse 
desierint. D. x;; k. lan. Gordiano A4. et viola 
conss. [a. 239] 

Ὁ !?]dem 4. Secundino militi. Neque rei publi- 
cae causa absentibus nec aliis maioribus ad titulum 
in integrum restitutionis pertinentibus praescriptio- 
nem quadriennii post factam ἃ fisco venditionem 
obesse posse manifestum est. JPP. vr id. Mai. Sa- 
bino et Venusto conss. [a. 240] 

6 Impp. Valerianus et Gallienus 4.4. Germano 
centurioni. Si, cum militaribus laboribus operam 
dares, creditoris tui heredes possessiones sibi obli- 
gatas distraxerunt, poteris adito praeside provinciae 
in integrum restitutionem impetrare retractataque 
venditione recipies possessiones, oblato ante debito 
vel pretio, si minus debito fuisset. PP. 1111 nom. 
Apri. Valeriano et Gallieno A4. conss. [a. 254] 

7 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Marinae. Quae ἃ patre geruntur, non decet pro 
disciplina militari a filiis ad irritum devocari, prae- 
sertim cum nec patrem tuum in rebus humanis 
agentem adfirmes conquestum fuisse super huius- 
modi contractu. 7). non. Febr. CC. conss. (a. 294] 

8 11 Imp. lustinianus A. Menae pp. | Sancimus 
his solis, qui in expeditionibus occupati sunt, ea 
tantummodo tempora, quae in eadem expeditione per- 
currunt, tam in exceptionibus declinandis quam in 
petendis in integrum  restitutionibus eis opitulari: 
ilis temporibus, per quae citra expeditionis necessi- 
tatem in aliis locis vel in suis aedibus !? degunt, 
minime eos ad vindicanda memorata privilegia adiu- 
vantibus. 2). vi!? id. April. Constantinopoli Decio 
vC. COn$. [a. 529] 


LI (LII).^ 
DE UXORIBUS MILITUM VEL EORUM QUI REI 
PUBLICAE CAUSA ABSUNT. 


1 Imp. Alexander 44. Secundinae. ^ Temporalibus 
actionibus exclusis mulieribus, quae cum maritis 
rei publicae causa absentibus peregrinatae sunt, ad 
exemplum militum subveniri solere non est ignotum. 


(1) sic M*^B, aderit CRM? (2) B10,30 (3) B 10,31 
(4) d. xiu. Zal., pp. xvi P (5) B 10, 32 (6) cf. 
ad 2, 50, 4. 5 (1) B. 10, 33 (8) a. cons. scripsi, 
a. Π et marcello coss. (— a. 226) Hal. (9) vel re- 


$cissa usucapione, si rem militis possessor usucepit vel 


| 


secundum .B exciderunt (10) fortasse tnscriptiones 
c. 4 et 5 permutandae sunt et iungenda c. 4 cum 2, 49, 1 
(11) — 7,35,8: iunge 6,21, 17. (12) sic CR B, sedibus M 
(13) vnu ser. cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte 11 p.174 
(14) B 10, 35 

165 


DUM δὰ... WC Ur. 0 UO 


f Mol 116 DE TEMPORIBUS IN INT. REST. 


PP. rr non. Dec. Alexandro A. ir et Marcello 
conss. [a. 226] 

2 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. et CC. 
Quintiliano. Ei, quae diutissime fuit cum marito 
qui militiae operam daret, non officit praescriptio 
longi temporis: sed quia huiusmodi diutinae absen- 
tiae commenta callide adhibita atque composita ob- 
esse omnino non' debent, decernimus, ut, si talis 
mulier domum ad se pertinere monstraverit, quae in 
absentia eius vendita est, refuso pretio, quod re 
vera solutum est, eandem recipiat. JD. viri k. Dec. 
ipsis AA. conss. [a. 290 ve] 293] 


LII (LIID).! 


DE TEMPORIBUS IN INTEGRUM RESTITUTIONIS 
TAM MINORUM ALIARUMQUE PERSONARUM,QUAE 
RESTITUI POSSUNT, QUAM HEREDUM EORUM. 


1 Imp. Gordianus A. Pudenti militi. In his, in qui- 
bus laesus es, cum minor annis viginti quinque esses, 
toto militaris expeditionis tempore auxilium restitu- 
tionis postulare potes: tempus etenim post impletam 
minorem aetatem praestitutum ex die missionis iuxta 
rationem iuris computari debet. PP. 11 non. Oct. 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 Idem A. Secundino militi. Si intra legitimam 
aetatem vel, ea impleta, nondum exacto tempore 

raestituto pater tuus in fata concessit tuque ei 
ies extitisti et intra viginti quinque annos vel post 
eam aetatem intra id tempus, quod ad in integrum 
restitutionem defuncto supererat, nomen militiae de- 
disti, praeses provinciae causa cognita per in in- 
tegrum restitutionem ex persona defuncti subveniri 
tibi providebit. 2. xi k. Nov. Pio et Pontiano 
COns$. [a. 238] 

9 "Idem A. Muciano? militi. Si intra annos, qui- 
bus in integrum restitutionis auxilium  indulgetur, 
constitutus es vel eo tempore nomen militiae de- 
disti et expeditione occupatus es, continuatum bene- 
ficium restitutionis per usucapionem, licet ante mili- 
tiam suppleta sit, non patitur te dispendio rei fami- 
liaris adfligi. .D. v1111? k. Nov. Pio et Pontiano 
C0OnsSs. [a. 238] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Dionysio. Ex persona fratrum, si tibi eorum quae- 
sita successio est, potes contra quem supplicas 
agere, non ignorans, quod, si minores quinque et 
viginti annis militaverunt fratres tui atque in mili- 
tia diem functi sunt, in integrum restitutionis eis 
tempus non cesserit, sed omne ad successorem trans- 
miserint. S. γ 11 k. lan. Philippopoli CC. conss.^ [a. 294] 

9 *Imp. Constantinus FE ad Bassum. Ea, quae 
de temporibus in integrum restitutionum legibus 
cauta sunt, custodiri convenit, et si forte quis bene- 
ficio nostro aetatis veniam fuerit consecutus, ex eo 
die, quo indulgentia nostra in iudicio competenti 
fuerit intimata eique administratio rei propriae per- 
missa?, ut ad persequendas in integrum restitutio- 
num? finiendasque causas iure? tempus habeat prae- 
stitutum, ita tamen, ut numquam minoribus viginti 
quinque annis constitutis de his, quae ante im- 
petratam veniam aetatis gesserunt, auxilium in in- 
1 tegrum restitutionis denegetur. Si quando sane 
in minoris iura successerit minor, minime pro- 
hibeatur, cum quintum et vicesimum aetatis suae 
annum transierit, in integrum restitutionis beneficio 
2 uti tempore illibato. Quod si maioris fuerit mi- 
nor iura nactus, quantum ad eas pertinet causas, 
quas ex persona maioris fuerit consecutus, tantum 


temporis ad exponendas in integrum restitutiowis ὃ 
decidendasque causas accipere debebit, quantum de- 
functo, cuius heres aut bonorum possessor docebi- 
3 tur extitisse, reliquum fuerat. 
successionem fuerit adeptus minoris, si quidem ci- 
vili iure ab intestato vel ex testamento successerit, 
mox cum fuerit adita 19 hereditas, si vero honorario 
iure, ex quo bonorum possessio fuerit accepta, exa- 
minando in integrum restitutionis negotio solida sine 
ulla diminutione tempora supputentur. 2). non. Oct. 
Romae"! Consíantino Α. et Licinio utrisque II 
conss.? [a. 312] 

6 "Idem A. ad Iulianum pu.  Petendae in inte- 
grum restitutionis temporibus observatis, si dilatio 
ab actore petatur, quae intra metas restitutionis 4 
valet artari, eandem quocumque flagitante causis 
cognitis tribui oportebit. sin vero eiusmodi postu- 
lantur curricula, quae intra spatium!? receptum 
angustari non queunt (quippe si in confinio legitimi 
temporis petantur, et eius terminos prorogabunt), 
dilationem petitori denegari conveniet: in eius enim 
arbitrio fuerat tunc inferre litigium, cum eeu di- 
1 lationis mora spatio superstite posset includi. Quod 
si defensio rei'5 dilationis suffragium - postulaverit, 
eandem adserta causa citra obstaculum temporis de- 
ferri sancimus, quia nequaquam in ipsius steterat 
potestate, quando litigio pulsaretur. dari igitur debet, 
etsi impetrata dimensio sese ultra temporis defini- 
tionem? proferat. (qua dilatione, si a reo!? impe- 
tretur, etiam actor in requirendis '? probationibus 
uti minime prohibetur. JD. xiii k. 4ug. pp. Ro- 
mae ad. senatum Constantio et Maximo conss. |a. 321] 

7 Imp. lustinianus A4. Iohanni pp. Supervacuam 
differentiam utilis anni in integrum restitutionis ἃ 
nostra re publica separantes sancimus et in antiqua 
Roma et in hac alma urbe et in Italia et in aliis 
provinciis quadriennium continuum tantummodo nu- 
merari ex die, ex quo annus utilis currebat, et id 
tempus totius loci esse commune: ex differentia enim 
locorum aliquod induci discrimen satis nobis absur- 
1 dum esse visum est. Quod non solum in mino- 
rum restitutionibus, quibus utilis annus incipit cur- 
rere, ex quo vicesimi sexti anni dies illuxerit, sed 
etiam in maiorum hoc idem adhiberi sancimus, ut 
et hic pro utili anno memorata continuatio temporis 
observetur ad interponendam contestationem finien- 
2 damque litem. Et quemadmodum omnis minor 
aetas excipitur in minorum restitutionibus, ita et in 
maiorum tempus, in quo rei publicae causa afuerint 
vel aliis legitimis causis, quae veteribus legibus enu- 
meratae sunt, fuerint occupati, omne praecipiatur, 
et sit non absimilis in hac parte minorum et maio- 
rum restitutio. |.D. k. Sept. Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 


LIII (LIIII).? 
QUIBUS EX CAUSIS MAIORES IN INTEGRUM 
RESTITUUNTUR. 


1 Imp. Antoninus A. Aemiliano. Si propter off- 
cium legationis ad me bona fide factae absens et 
indefensus condemnatus es, instaurationem iudicii 
iure desideras, ut ex integro defensionibus tuis uta- 
ris. nam eos quoque, qui legationis officio fungun- 
tur, in eo privilegio esse, quo sunt qui rei publicae 
causa absunt, receptum est. JP. v non. Mart. duo- 
bus Aspris conss. (a. 212] 

2 ldem A. Dionysio. Si idcirco apud arbitrum 


() B 10,34 (1) iunge 3,32,4 (2) muniano 3, 32, 4 
(3) x113,32, 4 (4) k. Iun. AA. conss. (— a. 293) Mommsen 
(5) 2 TÀ. 2, 10, 2 (6) reserata T^. (1) restitutio- 
nes dett. cum T^. contra B (8) iuge Th., νομίμως B 
(9) sic CM? cum DB, restitutiones M"? T^. (10) cum 
creta fuerit vel adita T^. (11) d. vi k. Aug. Naiseo. 
pp. Romae non. Ooct. T^. (12) Constantino À. v et 
Lieinio C. conss. (- a. 319) scr. tam propter locum, 


quo data est constitutio (not. 11), quam propter urbanam 


Bassi praefecturam (13) — TA. 2,7,2 (14) metas 
lege comprehensas 77. (15) lege ins. Th. (16) rei] 


possidentium 77. (11) ultra constitutionis regulam TA. 
(18) a possessore 71. (19) in requirendis 7^., inqui 
rendis C, pro requirendis E (20) B 10, 80. — G/ 
Dig. 4, 6 


Cum vero maior  . 


DE ALIENATIONE 


17 


11 $3—55 


praesentiam tui facere non potulsti, quod: sub custo- 
dia militari iussu praesidis detinebaris, idque in ve- 
ritate esse praesidi provinciae probaveris, accipies 
causae instaurationem. —.PP. ΧΙΠ k. Oct. Laeto et 
Cereale conss. (a. 215] 

3 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Pro- 
culo decurioni. In contractibus, qui bonae fidei 
sunt, etiam maioribus officio iudicis causa cognita 
publica iura subveniunt. 2). non. Aug. Diocletiano 
A. 11 et Aristobulo conss. (a. 285] 

4 Idem AA. Prisciano. Res publica minorum 
iure uti solet ideoque auxilium restitutionis implo- 
rare potest. JD. 11 id. Nov. Diocletiano 4. 11 et 
Aristobulo conss. (a. 285] 


dem 4.4. et CC. Liciniano. 81 ab hostibus 
cum patre ac matre captus, post his ibi defunctis 
legis Corneliae beneficio reversus successiones eo- 


rum quaesisti, exemplo utilis actionis, quae in inte- 
E restitutis datur, cum exceptionis annuae quae 
uic obici solet obiectu res vindicare non prohibe- 


ris. D. xvi! k. Mai. CC. conss. (a. 294] 
LIII (LV).* 
DE ALIENATIONE IUDICII MUTANDI CAUSA 


FACTA. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Catulo. Cum in rem actioni possessio pariat adver- 
sarium ὃ, alienatione etiam iudicii mutandi causa ce- 
lebrata in integrum restitutio edicto perpetuo per- 
mittatur, intellegis, quod, 8i rem, ne secum agatur, 
qui possidebat venumdedit et emptori tradidit, quem 
elegeris conveniendi tibi tributam esse iure faculta- 
tem. JD. vi k. Deo.* Viminacio CC. conss. (a. 294] 


LV (LVI): 
DE RECEPTIS. 


1 Imp. Antoninus A. Nepotianae. Ex sententia 
arbitri ex compromisso iure perfecto aditi appellari? 
non posse saepe rescriptum est, quia nec 1udicati 
actio inde praestari potest et ob hoc invicem poena 
promittitur, ut metu eius a placitis non recedatur. 
sed si ultra diem compromisso comprehensum iudi- 
catum est, sententia nulla est, nec ullam poenam 
committit qui ei non paruerit JP. vini? k. Aug. 
Romae Antonino A. 1111 et Balbino conss. [α. 213] 

2 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. Cle- 
menti. $51 contra compromissum adversarius tuus 
apud electum arbitrum praesentiam sui facere de- 
trectavit, placitae poenae videtur obnoxius. PP. vi 
k. lan. Caro et Carino conss. [a. 283] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Petroniae.  Arbitrorum ex compromisso sententiae 
non obtemperans, si sordes vel evidens gratia eorum 
qui arbitrati sunt intercessit, adversus filiam tuam 
agentem ex stipulatu exceptione doli mali uti pote- 
ris. sed et? ex doli clausula, quae compromissi sti- 

ulationi subici solet, filiam tuam convenire non veta- 

eris?. PP. rrr id. Ian. ipsis AA. conss. (a.290 ve/ 293] 

4 Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. Ne in 
arbitris cum sacramenti religione eligendis periu- 
rium committatur et detur licentia perfidis homini- 
bus passim definitiones iudicum eludere, sanctissimo 
arbitrio et huiusmodi rem censemus esse componen- 
1 dam. $Si igitur inter actorem et reum nec non 
et ipsum iudicem fuerit consensum, ut cum sacra- 
menti religione lis procedat, et ipsi quidem litiga- 
tores scriptis hoc suis manibus vel per publicas 
personas scripserint vel apud ipsum arbitrum in 
actis propria voce deposuerint, quod sacramentis 


praestitis arbiter electus est, hoc etiam addito, quod 
et ipse arbiter iuramentum praestitit super lite cum 
omni veritate dirimenda, eius definitionem validam 
omnimodo custodiri? et neque reum neque actorem 
posse discedere, sed tenere omnifariam, quatenus 
2  Oboedire ei compellantur. Sin autem de arbitro 
quidem nihil tale fuerit vel compositum vel scrip- 
tum, ipsae autem partes litteris hoc manifestaverint, 
quod iuramenti nexibus se illigaverint, ut arbitri 
sententia stetur, et in praesenti casu omnimodo de- 
finitionem arbitri immutatam servari, litteris vido- 
licet eorum similem vim obtinentibus, sive ab initio 
hoc fuerit ab his scriptum vel praefato modo depo- 
sitam, dum arbiter eligebatur, sive post definitivam 
sententiam hoc scriptum inveniatur, quod cum sacra- 
menti religione eius audientiam amplexi sunt vel 
quod ea quae statuta sunt adimplere iuraverunt. 
3 Sed et si ipse solus arbiter hoc litigatoribus pos- 
centibus et vel scriptis vel depositionibus, ut dictum 
est, manifestum facientibus praestiterit iuramentum, 
quod cum omni veritate liti libramenta imponat, si- 
milem esse etiam in praesenti casu prioribus eius 
definitionem et eam omnimodo legibus esse vallatam. 
4 Et in his omnibus casibus liceat vel in factum 
vel condictionem ex lege vel in rem utilem insti- 
tuere, secundum quod facti qualitas postulaverit. 
5 Sin autem in scriptura quidem aut depositione nihil 
tale appareat, una autem pars edicat iuramentum 
esse praestitum, quatenus arbitrali stetur sententia, 
huiusmodi litigatorum vel solius arbitri sermones 
minime esse credendos, cum et, si quis iusiurandum 
datum esse non iudice supposito nec hoc scriptura 
partium testante concesserit, incerti certaminis com- 
positio, quae inter homines imperitos saepe accidit, 
non aliquid robur!! iudicatis inferat, sed in huius- 
modi casu haec obtineant, quae veteres super arbi- 
6 tris eligendis sanxerunt. Si quis autem post 
arbitri definitionem subscripserit ἐμμένειν vel στοι- 
χεῖν vel πληροῦν vel πάντα ποιεῖν vel διδόναι (Grae- 
cis enim vocabulis haec enarrare propter consuetu- 
dinem utilius visum est), etsi non adiecerit ὁμολογῶ, 
et sic omnimodo per actionem in factum eum com- 
pelli ea facere quibus consensit. qualis enim diffe- 
rentia est, si huiusmodi verbis etiam ὁμολογῶ adi- 
ciatur vel huiusmodi vocabulum  transmittatur? 
1 Si enim verba consueta stipulationum et subtilis, 
immo magis supervacua observatio ab aula concessa 
est, nos, qui!? nuper legibus a nobis scriptis !? multa 
vitia stipulationum multasque ambages scrupulosos- 
que circuitus correximus, cur non et in huiusmodi 
scriptura totam formidinem veteris iuris amputamus, 
ut, si quis haec scripserit vel unum ex his, ad- 
quiescere eis compellatur et ea ad effectum omni- 
modo perducere? cum mon est verisimile haec 
propter hoc scripsisse, ut tantum non contradicat, 
sed ut etiam ea impleat, adversus quae obviam ire 
non potest. Zeciíata sepíimo miliario in novo con- 
sistorio palatii Iustiniani. D. 111 k. Nov. Decio vc. 
cons. [a. 529] 

9 'SIdem 4. Iuliano pp. Cum antea sancitum 
fuerat in arbitris eligendis, quos neque poena com- 
promissi vallabat neque iudex dederat, sed nulla 
praecedente sententia communis electio, ut in illo- 
rum sententia stetur, procreabat, si quidem pro 
parte pulsata forma arbitralis procederet, exceptio- 
nem ei veluti pacti generari, sin autem pro actore 
calculus poneretur, nihil ex eo procedere ei prae- 
sidii: sancimus in eos arbitros, quos praediximus 
et quos talis consensus elegerit sub eo pacto in 
scriptis vel non in scriptis habito, ut eorum defini- 
tioni stetur, si quidem subscripserint, postquam de- 
finitio procedit, quod non displicet ambabus parti- 
bus eorum sententia, non solum reo exceptionem 


(1 xvi Hal, xui P (2) B 10, 31, 13. — Cf. Dig. 4,1 
(3) sic R^ cum B, actionem p. p. adversario PCR? 
(4) Oct. Mommsen (5) B 17,2. — Cf. Dig. 4, 8 
(6) appellare τὶ (1) sic Hal, x1 P (8) et E^ 


cum B, om. CR^ (9) sic R, dubitsveris C (10) cen- 
semus ins. C9 (11) robur dett, robus A^, rebus CR? 
(12) observatio aboleri c. est nosque Mommsen (13) 6, 23,25. 
8, 31, 11 (14) producere CA? (15) iunge 4, 20, 20 


Ii 55—-58 


118 


; 
1 
— υς και 


ANE 


DE SATISDANDO 


veluti pacti generari, sed etiam actori ex nostro 
numine in factum actionem, quatenus possit sen- 
tentia eius exsecutioni mandari, sed! in hac quidem 
regia civitate ab officio eminentissimae prsetoimme 
vel eius, cuius forum pars sequitur fugientis, in 
provinciis autem tam per moderatores quam appa- 
ritiones eorum, vel per iudices, quorum regimen pars 
1 pertimescat pulsata. Sin autem minime quidem 
post sententiam subscripserint arbitri formam am- 
plecti, sed silentio eam roboraverint et non intra 
decem dies proximos attestatio missa fuerit vel iu- 
dici vel adversariis ab alterutra parte, per quam 
manifestum? fiat definitionem non esse amplecten- 
dam, tunc silentio partium sententiam roboratam 
esse et fugienti exceptionem et agenti memoratam 
2 actionem competere. Altera autem parte recu- 
sante secundum praefatum modum et implere sta- 
tuta minime cupiente nihil fieri praeiudicium neque 
pari vel exceptionem reo vel actori actionem, ex- 
ceptis videlicet arbitris, qui cum sacramenti religione 
electi sunt secundum novellam nostri numinis con- 
stitutionem 3: tunc etenim ea omnia servari, quae lege 
nostra super huiusmodi audientia definita sunt. 
3 (1) Licet non ignoramus Iulii Pauli opinionem et 
aliorum prudentium certorum, qui tetigerunt qui- 
dem huiusmodi quaestionem,. quam in praesenti ad- 
gredimur, non autem perfectissime peregerunt, sed 
usque δὰ quasdam temporales actiones standum 
esse existimaverunt, plenius tamen et generaliter 
definimus conventum in scriptis apud compromissum 
iudicem factum ita temporis interruptionem inducere, 
4 (2) quasi in ordinario iudicio lis fuisset inchoata. Ad 
haec generaliter sancimus in his, quae apud com- 
promissarios acta sunt, si aliquod in factum respi- 
ciens vel professum est vel attestatum, posse eo et 
in ordinariis uti iudiciis. .D. vr k. April. Constan- 
tinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

6 Idem A. lohanni pp. Sancimus mulieres suae 
pudicitiae memores et operum, quae eis natura per- 
misit et a quibus eas iussit abstinere, licet summae 
atque optimae opinionis constitutae arbitrium in se 
susceperint vel, si fuerint patronae, ^inter libertos 
suam interposuerint audientiam, ab omni iudiciali 
agmine separari, ut ex earum? electione nulla poena, 
nulla pacti exceptio adversus iustos eorum con- 
ventores? habeatur. JD. k. Sept. Consíantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestae. [a. 531) 


LVI (LVII).* 
DE SATISDANDO. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Non est iuris incerti eum, qui apud acta factus est 
agentis procurator, non compelli ratam rem domi- 
num habiturum satisdare: ?hoc enim casu veluti 
praesentis procuratorem intervenire intellegendum 
1 est. Itaque etsi postea mutata voluntate pro- 
curatorem !?^ esse noluerit, tamen iudicium, quo quasi 
procurator expertus est, iudex ratum habere debe- 
2 bit. Sin autem ei ab adversario?! opposita fue- 
rit in ipso litis exordio defensionis adlegatio, etiam 
ipse quasi absentis in hac parte procurator satis- 

ationem super excipienda lite praestare cogitur, 
quà non praecedente lis quae ei mandata est ulte- 
3 rius procedere ἃ iudice non conceditur. Rei au- 
tem procurator vel defensor!?, etiam sub gestorum 
testificatione factus, in ipso litis limine iudicatum 
solvi satisdationem in omnibus causis praestare co- 


EE emm 


- LVII (LVIII). 


DE FORMULIS ET IMPETRATIONE ACTIONUM 
SUBLATIS. 


1 inpr. Constantius et Constans AA. Marcellino | 
raesidi Phoenice. luris formulae aucupatione syl- 
abarum insidiantes cunctorum actibus radicitus am- ἢ 
putentur. 
II AA. conss. [a. 342]. 
.2 "Impp. Theodosius et Valentinianus A4. Hie- 
rio pp. Nulli prorsus non impetratae actionis in 
maiore vel minore iudicio agenti opponatur excep- 
tio, si aptam rei et proposito negotio competentem 
eam esse constiterit. 
poli Tauro et Felice conss. 


LVIII (LVIIII) 
DE IUREIURANDO PROPTER CALUMNIAM DANDO. 


1 "Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. In om- 
nibus causis; sive propter litteras fuerit certatum 
sive propter instrumenta sive propter quicquam aliud, 
in quo necessitas probationis incumbit, sancimus 
non aliter easdem probationes praestare compelli, 
nisi prius qui eas exposcit iuramentum de calumnia 
praestaverit, quod non causa differendi '* huiusmodi 
proposuit adlegationes!?: nam sacramenti timore 
1 contentiosa litigantium instantia compescitur. Ne 
autem perperam in quaestionem servorum quidam 
venientes sui animi crudelitatem exerceant, non aliter 
concedi eis qui quaestionem servorum exposcunt ad 
hoc!" venire vel à iudicibus audiri, nisi prius tactis 
sacrosanctis scripturis deponant, quod non odio ser- 
vorum vel propter offensas coheredum ad hoc vene- 
runt, sed quia aliter rerum hereditariarum veritatem 
exquirere vel ostendere non possunt. JJ) xir k. Oct. 
Constantinopoli 8 Decio vc. cons. [a. 529] 

2 '9]dem A4. luliano pp. Cum et iudices non 
aliter causas dirimere concessimus nisi sancrosanctis 
evangeliis propositis et patronos causarum in omni 
orbe terrarum, qui Romano imperio suppositus est, 
prius iurare et ita perferre causas disposuimus "Ὁ: 
necessarium duximus et praesentem legem ponere, 
per quam sancimus in omnibus litibus, quae fuerint 
post praesentem legem inchoatae, non aliter neque acto- 
rem neque fugientem in primordio litis exercere certa- 
mina, nisi post narrationem et responsionem, antequam 
utriusque partis advocati sacramentum legitimum ?! 
ga Wit ipsae principales personae subeant iusiuran- 

um. et actor quidem iuret non calumniandi animo litem 
movisse, sed existimando bonam causam habere: reus 
autem non aliter suis adlegationibus utatur, nisi prius 
et ipse iuraverit, quod putans se bona instantia uti 
ad reluctandum pervenerit: et postea utriusque partis 
viros disertissimos advocatos, ?? quod iam disposi- 
tum est a nobis, iusiurandum praestare, sacro- 
sanctis videlicet evangeliis ante iudicem positis. 
1 Sin autem vel dignitas vel sexus personae non 
concesserit eam ad iudicem pervenire, in domo liti- 
gantis sacramentum procedere, altera videlicet parte 
2 vel procuratore eius praesente. Quod observari 
oportet et si tutores vel curatores vel aliae quae- 
dam sint personae, quae administrationem aliena- 
rum rerum auctoritate legitima gerunt. convenit 
enim et ipsos iureiurando adfici, quia ipsi causam 
scientes ita ad eam perveniunt?*, neque enim pu- 
pilus neque adultus vel aliae huiusmodi personae, 
Sed ipsi, qui pro eis tutelam vel curam vel aliam 
legitimam gerunt administrationem, scire possunt 
causam et ita ad iudicium pervenire eo, quod ex 


[a. 428] 


gitur. JD. viri k. Nov. CC. conss. [a. 294] 
(1) et scr. (2) ei ins. C (3) c. 4 h. t. (4) cer- 
torum A?^M*, ceterorum M^, et ceterorum C (6) sic R, 


etins. PC (6) sic L^, eorum PL"CR — (1) earum con- 
ventores ΟΡ, earum contemptores dett, reorum conven- 
tores Mommsen: vor conventor suspecta est, cum alibi 
vir extet | (8 B 7,4, 11. — Cf. Dig. 2,8 (9) cf. Dig. 
9,3,65 (10) procurator P^C* contra B (11) sic P, suo 


ins. CR. (12) vel ins. P. (13) — 71). 2,83,1: iunge 5, 
3, 17. 5,4,2 2. 5,11,6. 6,18, 1.6, 24,11. 6, 61, 2. (14) iunge 
9, 41,18 (15) sic C, causam differendo PA (0) sic R, alle- 
gationem PC (17) hos P contra B (18) d. xv k. Oet. Chal- 
cedone scr. cum 9, 41,18 (19) ?unge 3, 1, 15. 16 (20) 3, 1, 14 
(21) legitimum om. P contra B (22) sic R? cum B, 8e- 
eundum ins. PCR^ (23) sic R. cum B, pervenient PC 


D. x k. Febr. Constantio 111 et Constante ὦ 


D. x k. Mart. Constantino- | 


.DE IUREIURANDO 


H9 


II 58 


; animi sui sententia iurent. Et licet vera cau- 
sae! natura alia forsitan est, tamen quod quisque 
credit et existimat, hoc esse iurandum: omnibus 
alis iuramentis, quae vel ex praeteritis descendunt 
legibus vel ἃ nobis disposita sunt, in sua firmitate 
3 duraturis. Sin autem afuerit alterutra pars et 

er procuratorem causa agitur, non ante licentiam 
bo: actor litem exercendam suo procuratori man- 
dare, misí prius actis intervenientibus in provin- 
cia qua degit sacramentum calumniae subeat, si- 
milique modo si reus afuerit et forsitan vel per iu- 
dicatum solvi stipulationem procuratorem ordinaverit 
vel defensor pro eo intervenerit, et ipse vel prae- 
sente actore per se vel per instructum procuratorem 
vel etiam absente eo, si hoc iudex perspexerit, inter 
acta iuramentum praestiterit!' quod reum dare antea 
4 dispositum est. Sed quia veremur, ne forsitan 
quidam collusione aliqua utentes remittere videan- 
tur sibi huiusmodi sacramentum et ex praedicta dis- 
simulatione nostram sanctionem deludant, saneimus 
omnes iudices, licet ex compromisso cognoscant, 
igorem suum exercentes, quia non pro commodo 
rivatorum, sed pro communi utilitate, praesentem 
egem posuimus, minime pati tale sacramentum re- 
mitti, sed omnimodo hoc et ab actore et a fugiente 
exigi, ne paulatim videatur huiusmodi res defrau- 
dari et sacramentum vel principalium personarum 
yel advocatorum ex quacumque parte? mutilari. 
5 Hoc etiam huic legi addendum esse sancimus, 
ut, si quis pro alio litem movere voluerit nullo man- 
dato prolato, sed per fideiussionem ratam rem do- 
minum habiturum suam personam firmaverit, ne vel 
ex hac machinatione lex circumscribi videatur, san- 
cimus? si quid tale in posterum emerserit, sive pro 
una persona quis litem movere voluerit sive pro 
aliquo corpore vel vico vel alia universitate, fideius- 
sionem quidem solitam praestare, litem autem ulte- 
rius minime procedere, nisi intra ἃ iudice statuen- 
dum tempus faciat personas principales sacramen- 
tum subire, vel praesente adversario, si hoc maluerit, 
vel alio pro eo agente, vel penitus altera parte ces- 
sante inter acta apud defensorem locorum huius- 
modi sacramentum vel ab ipso pro quo agitur vel 
plurima parte vel idonea universitatis ^ procedat. 


6 Quod si actor noluerit subire sacramentum ca- 
lumniae et hoc legitime fuerit approbatum, non li- 
ceat ei penitus ad litem pervenire, sed cadat ab in- 
stituta actione quasi improbus litigator, et tristitia 
iudicum ei eum sancta? interminatione occurrat et 
71 ab iudieio eum quam longissime expellat. Sin 
autem reus hoc sacramentum subire recusaverit, in 
his capitulis, quae? narratione comprehensa sunt, 
pro confesso habeatur et liceat iudici sententiam 
proferre, quemadmodum et? ipsa rei qualitas sug- 
8 gesserit Sic enim non lites solum, sed etiam 
calummniatores minuentur, sic pro iudiciis putabunt 
sese omnes in sacrariis sisti. si enim et ipsae prin- 
cipales litigantium partes per iuramentum lites exer- 
ceant et causarum patroni praebeant sacramentum 
et ipsi iudices propositis sanctis scripturis tam cau- 
sae totius faciant examinationem quam suum pro- 
ferant arbitrium, quid aliud, nisi pro hominibus 
deum in omnibüs causis iudicem esse credendum 
8a est? Antiqua itaque calumnia quiescente et 
eius ambagibus constitutio nostra dilucida et com- 
pendiosa in terris clareat omnibus et sit maximum 
9 dirimendarum causarum remedium. Sed prae- 
dictum sacramentum in litibus quidem quae necdum 
sunt inchoatae praestari volumus in ipso litis pri- 
10 mordio. Sin autem causae adhuc pendentes 
inveniantur vel post litem contestatam et post soli- 
tas iudiciales cautelas iam praestitas, si quidem 
praesto fuerit utraque persona et in eadem civitate 
vel in territorio eius moratur, et in his litibus sacra- 
mentum locum habere et in primo post hanc legem 
11 ingressu compelli iusiurandum praestare. Sin 
autem una pars afuerit, ne videatur propter absen- 
tiam personae lis differri et aliquid contrarium eve- 
niat nostro proposito et, quod pro? compendio li-. 
tium introductum est, in adversariam figuram trans- 
formetur, iubemus praesentem quidem personam 
omnimodo dare sacramentum, absenti autem in pen- 
dentibus dumtaxat litibus secundum quod praedic- 
12 tum est hoc concedi. Sin autem utraque prin- 
cipalis persona afuerit, ne diutius lites protelentur, 
etiam sine datione sacramenti lites pendentes suo 
decurrant tramite. PP. x k. Mart. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc.'9 (a. 531] 


(1) sic Hal. cum B, vera causa PC^R, verae causae C? 
(1) idem Graeci: praestet Hal. (2) parte dett. cum B, 
causa PCR (83) sancimus ut si... sancimus confirmant B 
(4) universitatis M^ cum .B Fabroti, vel universitatis vel 
PCR?? M^, vel universitate A? cum B Coislin. (5) sancta 
CR^ cum B, summa PR^ (6) sic C cum B, pro ins. PR 
(1) et PC, eà αἰ (8) ex P contra Β (9) d. 3, 1, 15. 16 rectius 
(10) sic P, pp. rix kal. august. iustiniano a. 1111 et paulino 
v6. 6088, (— a. 534) Hal.: quae aut oninino commenticia esse 
aut saltem non ad hunc locum pertinere constat tam ex prae- 
fectura luliani, quae incidit ín annos 530 et 531, quam ex 
60, quod haec constitutio citatur in Inst. (4, 16, 1) promul- 
gatis d. X1 k. Dec. 533. de Graeca constitutione in fine 
tituli amissa, ad quam referatur subscriptio Haloandrina, 
cogitari non licet, cum c. 2 ultimam ἢ. t. esse testentur B.E 


22, 5,34 (sch. 8) et 47. — ad finem huius libri editores inde 
a lHussardo adscribunt additamentum a Iustiniano Codice 
alienum, compositum ut videtur duodecimo demum sae- 
culo (cf. Merkel apud Savigny Geschichte des Hóm. Rechts 4 
p.515). verba sunt haec: ldem. Pateat omnibus nostram 
rem publieam procurantibus conventieulam seu conspi- 
rationem iurisiurandi religione vel quoquo modo com- 
positam a nostra maiestate prohiberi et detestari: unde 
huius rei fautores et socios ab omni publico honore 
sibi commisso infamiae nota privamus, non habentibus 
&utem ad ullum publiei honoris gradum aecedendi li- 
centiam penitus amputamus,. eiusdem additamenti men- 
ines facit Odofredus ad finem libri octavi (cf. Savigny 
. €. p. 910). 


IIl 1 


120 


LIBER TERTIUS. 


L' 
DE IUDICIIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Clementi. 
ludicio coepto usurarum stipulatio non est perempta. 
superest, ut debitorem eius temporis, quod non est 
in iudicium deductum, convenire possis. PP. k. 
April. Antonino A. 11 et Geta 11 conss. [a. 205] 

2 ldem AA. Valerio. Licet iudice accepto cum 
tutore tuo egisti, ipso iure actio tutelae sublata non 
est: et ideo si rursus eundem iudicem petieris, 
contra utilem exceptionem rei iudicatae, si de specie 
de qua agis in iudicio priore tractatum non esse 
&dlegas, non inutiliter replicatione doli mali uteris. 
PD. vi k. lan. Faustino et Rufo conss. — [a. 210] 

J Imp. Alecander A. Faustinae. Quotiens quae- 
stio status bonorum disceptationi concurrit, nihil 
prohibet, quo magis apud eum quoque, qui alioquin 
super causa status cognoscere non possit, disceptatio 
terminetur. JPP. vi id. Febr. luliano 11 et Cris- 
pino conss. [a. 224] 

4 ldem A. Popilio. Si, cum tibi pretium prae- 
diorum a curatoribus comparatorum reputaretur 
et instrumenta emptionis traderentur, quaestionem 
omissae evictionis non movisti, intellegis semel fini- 
tam litem instaurari non oportere. JPP. k. Aug. 
IModesto et Probo conss. [a. 228] 

5 Lmp. Gordianus A. Marcello. A iudice iudex 
delegatus iudicis dandi non habet potestatem, cum 
ipse iudiciario munere fungatur, nisi ἃ principe 
iudex datus fuerit. JPP.rr1 non. Sept. Pio et Pon- 
íiano conss. (a. 238] 

ldem A. luniae. Servus in iudicio interesse 
non potest, nec, si condemnatio aliqua in personam 
elus facta sit, quod statutum est subsistit. JD. xv 
k. Sept. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

7 impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Irenae. Cum debitoris tui servum, tibi pignoris 
iure obligatum bona domini sui quondam rebus hu- 
manis exempti tenere profitearis, adversus eum dari 
tibi actiones contra ius postulas, si quidem inter 
servum et liberum consistere iudicium nullum possit. 
ad possessionem itaque pignorum magis officio iudi- 
cis venire te convenit quam illicita postulare. 8. 
Xil? k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

8 ?*Lnpp. Constantinus et Licinius AA. ad JDio- 
aysium. Placuit in omnibus rebus praecipuam esse 
iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem. 
D. id.* Mai. Volusiano et Anniano conss. [α. 314] 

9 5imp. Constantinus .4. αὐ Maaimum. —ludices 


oportet imprimis rei qualitatem plena inquisitione 
discutere et tunc utramque partem saepius inter- | 
rogare, ne quid novi addere desiderent, cum hoc . 
ipsum ad alterutram partem proficiat, sive definienda 
causa per iudicem sive ad maiorem potestatem re- 


ferenda sit. JD). prid. id. lan. Sirmi Crispo 11 et 
Constantino 11 CU. conss. [a. 321] 
10 *Jdem A. ad Severum pu. Nulli prorsus au- 
dientia praebeatur, qui causae continentiam dividit 
et ex beneficii praerogativa id, quod in uno eodem- 
que iudicio poterat terminari, apud diversos iudices 
voluerit ventilare: poena 617 ex officio iudicis im- 
minente, qui contra hanc supplicaverit sanctionem 
atque alium super possessione alium super princi- 
ali quaestione iudicem postulaverit. JD. 111 k. Αι. 
aulino et Iuliano conss. .[a. 325] 
11 "Κατὰ τοὺς νόμους οἱ διοικηταὶ" τὰς ὑποϑέσεις 
τεμνέτωσαν πρὸς τὸ φαινόμενον αὐτοῖς δίκαιον 
καὶ μὴ φοβείτωσαν βασιλικὴν ἀντιγραφὴν παρά- 
νομὸν τε ποιῆσαε αὐτοῖς κελεύουσαν ὡς ἀνίσχυρον. 
12 Ἰοῇάντες ot ἄρχοντες καὶ οἱ ϑεῖοι δικασταὶ συν»- 
τόμως τὰς δίκας τεμνέτωσαν" xqv τις δικαζομένων 
πολλάκις τῷ προσφόρῳ δικαστῇ προσελϑὼν μὴ Ou 
ἀναγκαίαν αἰτίαν ὑπερτεϑείη, περοσίτω τῷ βασι- 
1 λεῖ τὴν ἐκεῖϑεν ἀναμένων βοήϑειαν. Εἰ δὲ καὶ 
παραιτεῖταί τις τὸν δικαστὴν εὐλόγως πρὸ "x 
κατάρξεως, ἐκ ϑείας προσελεύσεως ἑτέρου τεύξε- 
ται δικαστοῦ ἢ συνδικαστοῦ ἢ καὶ ἀλόγως παραι- 
τησάμενος ὠϑισϑήσεται" μετὰ γὰρ προκάταρξιν 1" 
δικαστὴς ἕτερος ἢ συνδικαστὴς μὴ αἰτείσϑω. 
2 Παρ᾽ ἑνὶ δὲ δικαστῇ τὸ πᾶν κινείσϑω τῆς ὑπο- 
ϑέσεως" κἀν ἀπρόσφορος οὗτος ἐπί τινε δόξῃ 
κεφαλαίῳ, ἐξ οἰκείας Vrigov ἐπὶ τὸν πρόσφορον 
αὐτὸ παραπεμπέτω. δεύτερον γάρ τις ἢ πλέον 
αἰτιασάμενος καὶ τὰς ἐκ τῆς δευτέρας αἰτίας κατὰ 
τὸ διπλάσιον καταϑήσει ζημίας καὶ ἐγγυῶν χω- 
gis ἢ ἐξωμοσίας ἐκ τῆς La ὑπομνήσεως 
παρὰ τῷ πρώτῳ κινήσει δικαστῇ. [a. 5271?] 
19 Imp. lustinianus 4. luliano pp.  Properan- 
dum nobis.visum est, ne lites fiant paene immor- 
tales et vitae hominum modum excedant, cum cri- 
minales quidem causas iam nostra lex'? biennio 
conclusit et pecuniariae causae frequentiores sunt 
et saepe ipsae materiam criminibus creare noscun- 
tur, praesentem legem super his orbi terrarum 
ponendam, nullis locorum vel temporum angustiis 
1 coartandam ponere!?, Censemus itaque omnes 
lites super pecuniis quantaecumque quantitatis, sive 
super condicionibus sive super iure civitatum scu 
privato fuerint illatae, super possessione vel domi. 


— — 


(η B 1, 6. — Cf. Dig. 5,1 (2) xuÜÜ Zal, xvi P 
(3) iunge 7, 22, 3, cui inscribitur exemplum sacrarum 
litterarum Constantini et Licinii AA. ad Dionysium 
vice praefectorum agentem (4) d. m k. 7,22, 3 
(5) — TA. 2, 18, 1: iunge 7, 62, 16 (6) — T5.2,18,3 
(1) ei CR, om. P (8) poena proposita, si quis 74. 
(9) — Epitome 14, 49: in B indicatur sic: τῆς ἀκρι- 
βείας τῶν νόμων 0 δικαστὴς φροντιζέτω, μηδὲν τοῖς 
παρανόμως ῥηθεῖσι παρὰ βασιλέως προσέχων (id est 


ad legum subtilitatem iudex respiciat nec deferat iis 
quae contra leges ei ab imperatore mandata sunt) 
(9) διαιτηταί Zachariae (10) z— B.7, 6, 12: c. 12, 
quam in c. 16 sibi vindicat lustinianus, propter inscrip- 
tionem c. 13 Justino et lustiniano una imperantibus ad- 
scribenda videtur (11) ἢ καὶ ἀλόγως... προκάταρξιν 
B Coislin., εἰ δὲ καὶ εὐλόγως παραιτησάμενος ὀφϑή- 
σεται μετὰ σιροκάταρξιν B Fabroti (12) c. 12 ἡ. t. 
vel 9, 4, 6? (13) ponere del. Mommsen 


11 Secundum leges magistratus causas decidant 
pro eo quod iustum eis esse videbitur, neve verean- 
tur imperiale rescriptum, quod. contra leges aliquid 
facere eos iusserit, cum non valeat. 

12 Magistratus omnes  sacrique iudices brevi 
lites decidant: et si quis litigatorum iudice compe- 
tente saepius adito sine iusta causa moram passus 
erit, imperatorem adeat et ab eo aucilium eapectet. 
1 Si quis vero iudicem iusta ez causa ante litem 
contestatam recusat, imperatore adito alium iudi- 
cem aut aliquem qui cum illo iudicet. accipiet vel 


etiam, si sine causa recusavit, repelletur: post litem 
enim contestatam alius iudex aut collega tudici 
2 non petatur. Apud unum autem iudicem tota 
causa agatur: quod si is ex parte aliqua compe- 
tens non esse videbitur, sententia sua eam ad com- 
etentem remittat. nam qui iterum vel saepius ex- 
tgit, et damna La ex secunda comventióne pro- 
veniunt in duplum restituet et. sine fideiussoribus 
vel iuratoria cautione ex secunda commonilione 
apud priorem iudicem aget. 


DE IUDICIIS 


ἢ 
" 


DE IUDICIIS 


121 


III 1 


- mio vel hypotheca seu servitutibus vel pro aliis qui- 
"busdam casibus, pro quibus hominibus! contra se 
litigandum est, exceptis tantummodo causis, quae 
ad ius fiscale pertinent vel quae ad publicas respi- 
ciant functiones, non ultra triennii metas post litem 
contestatam esse protrahendas: sed omnes iudices, 
sive in hac alma urbe sive in provinciis maiorem 
seu minorem peragunt administrationem, sive in 

istratibus positi sunt vel ex aula nostra dati 
vel ἃ nostris proceribus delegati, non esse eis con- 
cedendum ulterius lites quam triennii spatio? ex- 
tendere. hoc etenim iudicialis magis esse potestatis 
nemo est qui ignoret: nam si ipsi voluerint?, nullus 
tam audax invenitur, qui possit invito iudice litem 
2 protelare. Et si quidem pars actoris cessaverit, 
quatenus multiplici dilatione reus fatigetur, et trien- 
nii metae post litem contestatam iam prope finem 
veniant, ut semenstre tempus tantum ei supersit, 
licentia erit iudici per exsecutores negotii actorem 
requirere, ^parte fugiente ex una parte actoris ab- 
sentiam incusante et5 iudicibus omnimodo suas aures 
huiusmodi quaestioni reserantibus: et si per tres 
vices hoc fuerit subsecutum, decem dierum spatio per 
unumquemque introitum destinato, et nec ita actoris 
pars fuerit inventa et neque per se neque per pro- 
curatorem instructum pervenerit, tunc iudicem ne- 
2a gotii acta apud se confecta conspicere: Et si 
quidem nihil sufficiens actitatum est, ex quo possit 
termino causae certa fieri coniectura, non solum 
partem fugientem ab observatione iudicii relaxare, 
sed etiam in omnes expensas, quae consueto modo 
eirca lites expenduntur, eum condemnare, vera quan- 
titate earum sacramento fugientis manifestanda et 
omni cautela, quam super lite reus exposuit, red- 
denda: quae et si remanserit, viribus vacuabitur. 
2b Sin autem ex gestis apud se habitis parte acto- 
ris minime inventa possit invenire viam, ex qua 
manifestum ei fiat, quid statuendum sit, et absente 
actore, si eum meliorem causam habere perspexerit, 
pro eo ferre sententiam non moretur et praesentem 
reum absenti actori condemnare, expensis tantum- 
modo litis, quas reus legitime se expendisse iura- 
verit, condemnatione excipiendis, quia hane poenam 
actori et? meliorem causam habenti propter solam 
2c absentiae contumaciam imponimus. Nullo pe- 
nitus ei regressu ad eandem litem conservando: sed 
actor contumax cadat omnimodo lite, si reus ab- 
solvetur: sin vero aliqua condemnatio contra reum 
pro absente actore proferatur, quam forsitan non 
sufficientem sibi actor putaverit fugitivus, nullo 
modo iterum eandem litem resuscitare concedimus. 
3 et haec quidem poena actori fiat imposita. Sin 
autem reus afuerit et similis eius processerit requi- 
sitio, quemadmodum pro persona actoris ediximus, 
etiam absente eo eremodicium contrahatur et iudex, 
aecundum quod veteribus legibus cautum est, ex 
unà parte cum omni subtilitate causam requirat et, 
8i obnoxius fuerit inventus, et contra absentem pro- 
mere condemnationem non cesset, quae ad effectum 
perducatur: et per res et facultates fugientis victori 
satisfiat, sive ipse iudex ex sua iurisdictione hoc 
facere potest, sive per relationem ad maiorem iudi- 
cem hoc referatur et ex eo legitima via contra res 
contumacis aperiatur: nulla licentia ei vel alii per- 
sonam eius solam praetendenti concedenda contra- 
dicendi, cum in possessionem ex huiusmodi causa 
actor mittitur: nec si reversus fuerit et voluerit 
fideiussiones dare et possessionem recuperare, au- 
diatur: in huiusmodi etenim casibus omnem ei con- 
4 tradictionem excludimus. Cum autem :eremo- 
dicium ventilatur sive pro actore sive pro reo, 
examinatio sine ullo obstaculo celebretur. cum enim 
terribiles in medio proponuntur scripturae, litiga- 


toris absentia dei praesentia repletur, nec pertimescat 
iudex appellationis obstaculum, cum ei, qui contu- 
maciter abesse noscitur, nulla est provocationis li- 
centia, quod et in veteribus legibus esse statutum 
5 manifestissimi iuris est. Huiusmodi autem sen- 
tentia prope finem triennii proferatur, pro quo et 
praesentem legem induximus. si enim in anteriore 
tempore, in quo larga temporis superest dilatio et 
spes absenti relicta fuerit revertendi, alterutra pars 
cessaverit, in sola expensarum datione et absolutione 
forsitan praestetur poenalis sententia, non autem 
tunc mors litis et condemnatio in absentem intro- 
ducatur, quae in his tantummodo casibus accidunt, 
6 in quibus triennii effluentis imminet formido. Sive 
autem alterutra parte absente sive utraque prae- 
sente lis fuerit decisa, omnes iudices, qui sub im- 
perio nostro constituti sunt, sciant in expensarum 
causa victum victori esse condemnandum, quantum 
pro solitis expensis litium iuraverit, non ignorantes, 
quod, si hoc praetermiserint, ipsi de proprio huius- 
modi poenae subiacebunt et reddere eam parti laesae 
" coartabuntur Et haec de alterutra parte liti- 
gantium? contumaciter absente nobis statuere visum 
est ad aequitatis rationem omnia corrigentibus. 
8 Sin autem utraque parte imminente et litem per- 
agere cupiente iudex eam accipere noluerit vel 
propter amicitias vel inimicitias vel turpissimi lucri 
gratia? vel per aliud quicquam vitium, quod miser- 
rimis animis huiusmodi iudicum innasci potest, litem 
ipse ausus fuerit protelare et propter hoc triennium 
fuerit transactum, iudex, si quidem in magistratu 
positus est vel in maiore dignitate usque ad illustra- 
tus gradum, decem libras auri privatis nostris largi- 
tionibus inferre per scholam palatinam compellatur: 
sin autem iudex minor fuerit, trium librarum auri 
multa plectetur per eandem scholam exigenda et 
nostro aerario applieanda, et eo removendo alter 
iudex in locum eius subrogetur sub similis? poenae 
formidine: his omnibus locum habentibus, cum unus 
8a iudex omnem causam ab initio peragat. Sin 
autem in medio triennio vel morte iudicis vel alia 
inrecusabili occasione iudicium fuerit mutatum, tunc, 
si quidem ex triennio annale tempus vel amplius 
residet, in quo alius iudex causae imponitur, intra 
reliquum tempus causa finiatur: sin autem minus 
quam annale sit, tunc omne quod deest repleatur, 
ut non in minore perfecti anni tempore litem possit 
Subrogatus iudex tam discutere quam terminare. 
9 Illo procul dubio observando, ut, si neque per 
alterutram litigantium partem vel per iudicem ste- 
terit, quominus lis suo Marte decurrat, sed per 
patronos causarum, licentia detur iudici et eos dua- 
rum librarum auri poena adficere per scholam pala- 
tinam exigenda et similiter publicis rationibus ad- 
greganda, ipso videlieet iudice in sua sententia hoc 
ipsum manifestante, quod per patronos causae vel 
fugientis vel agentis dilatio facta est vel per omnes 
vel quosdem ex his: necessitate advocatis impo- 
nenda, ex quo litem peragendam susceperint, eam 
usque ad terminum, nisi lex vel iusta causa impe- 
diat, adimplere, ne ex eius recusatione fiat causae 
dilatio: honorariis scilicet a clientibus, qui dare pos- 
sint, disertissimis togatis omnimodo praestandis et, 
Si cessaverint, per exsecutores negotiorum exigendis, 
ne et per huiusmodi machinationem causae merita 
protrahantur, nisi ipse litigator alium pro alio pa- 
10 tronum eligere maluerit. Haec autem omnia 
in!? his nobis cauta sunt, quibus perfectae aetatis 
constitutis arbitrium suum pro omnibus causis '' 
11 sufficit. Sin vero causae vel pupillorum vel 
adultorum sint vel aliorum sub cura agentium mas- 
culorum vel feminarum, ut'? per tutores vel cura- 
tores vel actores vel procuratores!? eorum agantur, 


(1) sie dett, omnibus PCR (2) triennii spatio Οὐ, 


triennium patimur PC*H (3) noluerint edd. (4) eius- 
que ins. P (5) et om. P (6) et om. P (1) et 
ins. libri (8) gratiam Jibri (9) sic P?, simili P^C 


H. 


(10) hominibus ins. P, omnibus zns. L 
causis om. Cfl (12) ut CH, et P 
proe. om. P 


(11) sic P, 
(13) vel act. vel 


16 


II 1 


199 


DE IUDICIIS. 


et eorum desidia triennium fuerit elapsum ! et causa 
ceciderint?, litem quidem nihilo minus suum habere 
vigorem, omnem autem iacturam, quae ex hac causa 
oritur, &d tutores et curatores et fideiussores eo- 
rum heredesque et res eorum et omnes, quorum in 
hac causa legitime interest, redundare: sin autem 
non sufficiat pupillis vel minoribus eorum substan- 
tia, tunc in quo fuerint detrimentum perpessi, in 
integrum restitutionis auxilium eis superesse. 2). v 
k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 


conss. [a. 530] 

14 Jdem A. Iuliano pp. Wem non novam neque 
insolitam adgredimur, sed antiquis quidem legislato- 
ribus placitam, cum vero contempta sit, non leve 
detrimentum causis inferentem. cui enim non est 
cognitum antiquos iudices non aliter iudicialem cal- 
culum accipere, nisi prius sacramentum praestitissent 
omnimodo sese cum veritate et legum observatione 
1 iudicium esse disposituros? Cum igitur et viam 
non inusitatam invenimus ambulandam et anteriores 
leges nostrae, quae dé iuramentis positae sunt, non 
minimam suae utilitatis experientiam  litigantibus 
praebuerunt et ideo ab omnibus merito collaudan- 
tur, ad hanc in perpetuum valituram legem perveni- 
mus, per quam sancimus omnes iudices sive maiores 
sive minores, sive qui in administrationibus positi 
sunt vel in hac regia civitate vel in orbe terrarum, 
qui nostris gubernaculis regitur, sive eos, quibus 
nos audientiam committimus vel qui & maioribus 
iudicibus dantur vel qui ex iurisdictione sua iudi- 
candi habent facultatem vel qui ex recepto (id est 
compromisso, quod iudicium imitatur?) causas diri- 
mendas suscipiunt vel qui arbitrium peragunt vel^ 
ex auctoritate sententiarum et partium consensu 
electi, et generaliter omnes omnino iudices Romani 
iuris disceptatores non aliter litium primordium ac- 
cipere,nisi prius ante iudicialem sedem sacrosanctae 
deponantur scripturae: et hoc permaneat non 80- 
lum in principio litis, sed etiam in omnibus cogni- 
tionibus usque ad ipsum terminum οὐ definitivae 
2 sententiae recitationem. Sic etenim attendentes 
ad sacrosanctas scripturas et dei praesentia con- 
secrati ex maiore praesidio lites diriment scituri, 
quod non magis alios iudicant, quam ipsi iudicantur, 
cum etiam ipsis magis quam partibus terribile iudi- 
cium est, si litigatores quidem sub hominibus, ipsi 
autem deo inspectore adhibito causas perferunt tru- 
3 tinandas. Et hoc quidem iusiurandum iudiciale 
sit omnibus notum et Romanis legibus optimum ἃ 
nobis accedat incrementum et ab omnibus iudicibus 
observandum: et si praetereatur, contemptoribus 
4 (1) periculosum sit. Patroni autem causarum, 
qui utrique parti suum praestantes ingrediuntur 
auxilium, cum lis fuerit contestata, post narratio- 
nem propositam et contradictionem obiectam in 
qualicumque iudicio maiore seu minore vel apud 
arbitros sive ex compromisso vel aliter datos vel 
electos sacrosanctis evangeliis tactis iuramentum 
praestent, quod omni quidem virtute sua omnique 
ope quod iustum et verum existimaverint clientibus 
suis inferre procurent, nihil studii relinquentes, quod 
sibi possibile est, non autem credita sibi causa 
cognita, quod improba sit vel penitus desperata et 
ex mendacibus Prae dihus composita, ipsi scien- 
tes prudentesque mala conscientia liti patrocinantur, 
sed et si certamine procedente aliquid tale sibi 
cognitum fuerit, a causa recedant ab huiusmodi 
communione sese penitus separantes: hocque sub- 
secuto nulla licentia concedatur spreto litigatori ad 
alterius advocati patrocinium convolare, ne meliori- 
5 bus contemptis improba advocatio subrogetur. Sin 
autem plurimis patronis adhibitis et iuramento 80 


omnibus praestito quidam ex his caus& procedente 
patrocinandum esse crediderint, quidam recusave- 
rint, exeant quidem recusantes, volentes autem re- 
maneant: causae etenim terminus manifestare po- 
terit, qui timidius quique audacius iudicium vel 
reliquerint vel protulerint: nec in hac parte litigato- 
ribus danda licentia alios pro recusantibus sub- . 
rogare. 2). 11115 k. April. Lampadio et Oreste vv. cc. 
COn$s. [a. 530] 

15 *Jdem AA. Iuliano pp. Sancimus omnes iudi- 
ces sive in hac florentissima civitate sive in pro- 
vinciis, si quando absens persona citata postea 
apparuerit, non aliter ei iudicialem aditum" revelare, 
sed omnem claudere ei iudiciorum copiam, nisi prius 
omnia damna restituat ex huiusmodi vitio adversa- 
riis eius inflicta sive circa ingressus litis sive circa 
honoraria advocatorum vel alias causas, quae in 
iudicio vertuntur: aestimatione iudicis quantitate eo- 
rum definienda, postquam iuratum ab eo fuerit qui 
fecit expensas:.exsecutoribus negotiorum modis om- 
nibus dispositiones eorum adimplentibus: scituris 
iudicibus nostris et exsecutoribus, quod, si hoc prae- 
termiserint, ex sua substantia huiusmodi detrimentum 
laesis resarcire compellantur. quod et in pedaneis 
iudicibus observari censemus, licet non citati, sed 
requisiti litigatores mala conscientia afuerint. D. x 
k. Mai? Constantinopoli post consulatum |.Lam- 
padii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

16 ?lIdem A. luliano pp.  Apertissimi iuris est 
licere litigatoribus iudices, antequam lis inchoetur, 
recusare, cum etiam ex generalibus formis sublimis- 
simae tuae sedis statutum est necessitatem imponi 
iudice recusato partibus ad eligendos venire arbi- 
tros et sub audientia eorum sua iura proponere !9, 
licet enim ex imperiali numine iudex delegatus est, 
tamen quia sine suspicione omnes lites procedere 
nobis cordis est, liceat ei, qui suspectum iudicem 
putat, antequam lis inchoetur, eum recusare, ut ad 
alium curratur libello recusationis ei porrecto, cum 
ἘΝ litem contestatam neque appellare posse ante 
efinitivam sententiam iam statuimus! neque recu- 
sare posse, ne lites in infinitum extendantur: eodem 
scilicet exsecutore necessitatem partibus per ordi- 
narium iudicem et omne civile auxilium imponente 
et arbitros eligere et apud eos venire et sic lite 
apparente!?, quasi arbitri fuerint ab imperiali cul- 
mine delegati, quod et, si ab imperiali maiestate 
iudex delegatus non sit, sed ab alio culmine, ob- 
tinere censemus. .D. x k. Mart.'? Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Oresíae vv. cc. [a. 531] 

17 ldem A. lohanni pp. Certi iuris est, quod 
concessa est militaribus hominibus iudicandi facul- 
tas. quid enim obstaculi est homines, qui cuius- 
dam rei peritiam habent, de ea iudicare? cum sci- 
mus et militares magistratus et omnes tales homines 
per usum cottidianum iam esse approbatos, ut et 
audiant lites et eas dirimant et pro sui et legis 
scientia huiusmodi altercationibus fines imponant. 
D. k. Nov. Constantinopoli post consulatum .Lam- 
padii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

18 ldem A. lohanni pp. Cum specialis iudex 
sive ab augusta fortuna sive ab iudiciali culmine in 
aliqua provincia, ubi incusatus degit, datus sit et 
una pars suspectum eum sibi esse dicit, ne forsi- 
tan absente persona iudicis et in alia civitate eius- 
dem provinciae commorante compellatur longo iti- 
nere emenso recusationis libellum ei incusatus offerre, 
sancimus, si quidem praesto est praeses provinciae 
in illa civitate, ubi de ea re dubitatur, licere ei, 
qui suspectum sibi esse iudicem dicit, ipsum prae- 
sidem adire et hoc facere in actis manifestum: sin 
autem non est moderator provinciae in praefato loco, 


(1) síc CR, transactum P — (2) eeciderit PC? (43) sic 
edd., qui (» vel »» P^, om. P^C) iud. imitantur PCR 
(4) vel del. (cf. Bethmann- Hollweg Civilprocess 3, 184) 
(5) νι (cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 117)? (6) iunge 
2, 58, 4 et c, 16 ἡ. t. (1) iudiciale adytum scr, (8) Mart. scr. 


(9) iunge 2, 58, 2 et c. 15 À. t. (10) praeponere PCR 
(11) c. 12 $ 1 À. t. et 7, 62, 36 (12) litem apparente 
P^fHl^: scr. aut cum dett. litem apparante aut liti appa- 
rente (13) sic P, d. v kal, maii, Hal, 


DE SPORTULIS 


123 


IH: 1;:2 


haec eadem apud defensorem locorum vel duum- 
viros municipales gestis apud eos habitis celebrare 
et iudicem quidem eum recusare, ilico autem, id est 
intra triduum proximum, sine ulla dilatione com- 
pelli arbitrum vel arbitros eligere et apud eos liti- 
gare, ne et datus iudex removeatur et alter non 
eligatur: electione videlicet arbitri, si variatum inter 
partes fuerit, simili modo vel praesidis provinciae, 
si adest, vel defensoris locorum vel magistratuum 
municipii arbitrio dirimenda et exsecutore negotii, 
cui mandata est huiusmodi causae exactio, immi- 
nente et statuta ab arbitris effectui mancipante, nisi 
fuerit provocatum. tunc enim ipse, qui iudicem 
antea dedit qui suspectus visus est, appellatione 
trutinata formam causae imponat legitimam. 2). 


“ id.! Nov. post consulatum .Lampadü et Orestis 


vv. cc.? (a. 531] 


iE 


DE SPORTULIS ET SUMPTIBUS IN DIVERSIS 
IUDICIIS FACIENDIS ET DE EXSECUTORIBUS 
LITIUM. 


1 *Zmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. "x Dowtun vicarium. Quisquis fuerit exhibi- 
tus, usque ad negotii terminum ab eo apparitore, 
cui primum traditus fuit, observari eum decernimus: 
si qua praesumptione fuerit haec mansuetudinis 
nostrae posthabita praeceptio, primiscrinio qui iussa 


temeraverit quinque librarum auri condemnatione 
multando.  J. viri k. Nov. Ausonio et Olybrio 
conss. [a. 379] 

2 [Αὐτοκράτωρ ᾿ἸΙουστινιανὸς 44. ... .. . . δουκὶ 
6 8at0os.9 ] 


TOt τὰ διατάγματα κομίζοντες τῶν μελλόντων 
ἄρχειν πολιτικὴν ἢ στρατιωτικὴν ἀρχὴν δεκα- 
πέντε μόνους χρυσοὺς ἐκ τῆς ἐπαρχέας κομιζέσϑω- 
σαν" εἰ δὲ πλέον λάβωσι, τὸ τετραπλάσιον διδό- 
τωσαν μὴ δυνάμενοι πρὸς ἀπολογίαν σιροφέρειν, 

| ὡς παρ᾽ ἑκόντων τὸ περιττὸν εἰλήφασιν. ᾿Α1λ᾽ 
ἄχρε μὲν τῶν ἐνταῦϑα γενικὴ ἡ διάταξις" λοι- 
πὸν δὲ ἰδικὸν ὁρίζει πρόστιμον κατὰ τοῦ δου- 
κὸς Θηβαΐδος, πρὸς ὃν ἀντεγράφη, καὶ τοὺς μετ᾽ 
αὐτὸν τὴν αὐτὴν παραληψομένους ἀρχήν, εἰ μὴ 
του παραβαίνοντας τὴν νομοϑεσίαν τὴν ὠὡρισ- 
μένην ἀπαιτοῦσι ποινήν. 


9 Idem A. luliano pp. Omnibus iudicibus li- 
centiam praestamus, sive his, quibus à nostro nu- 
mine lites mandantur, illustribus vel spectabilibus 
vel clarissimis vel togatis fori cuiusque praefecturae 
vel aliis quibusdam, vel his, qui ex nostris iudici- 
bus delegandas lites accipiunt, exsecutores si cessa- 
verint causas eis instructas offerre, et removere ab 
exsecutione eos et alios idoneos supponere vel etiam 
multis adficere, sed? si quidem illustres sint iudi- 
ces, usque ad sex solidorum summam, sin autem 
ali usque ad tres tantummodo aureos, et ad iudi- 
ces quorum interest referre, quatenus militia exuti 
1 poenas luant corporales. Nostris autem amplis- 
simis iudicibus licentia sit et maiores poenas et cor- 

orales maculas exsecutoribus imponere, si male 
uerint circa lites versati, ut sciant non esse cau- 
sas à se deludendas nec lucri gratia aliquod eis vi- 
tium imponendum. 7). v? Kk. April. Lampadio et 
Oreste conss. [a. 530] 

4 '"[O αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραιτω- 
ρέων. «Προαγορεύομεν t .. . . . . . 

10 ἐγχειριζόμενος δημοσίας ἢ ἰδιωτικὰς χρείας 
παρὰ βασιλέως ἢ παρά τινος τῶν ἐνδοξοτάτων 
ἀρχόντων υπομεμνησκέτω μὲν τὸν ἐναγοόμενον 
καὶ πρὶν ἐμφανίσαι αὐτῷ τὰς τοιαύτας κελεύ- 
σεις (ἔσϑ᾽ ὅτε γὰρ χρὴ ἀγνοεῖσϑαι αὐτάς), μήτε 
δὲ συνηθείας λαμβανέτω παρ᾽ αὐτοῦ μήτε ἐκ- 
βιβαζέτω αὐτόν, εἰ μὴ τὸ ἴσον τῆς ϑείας ἢ 
μεγίστης κελεύσεως ἐκδῷ αὐτῷ, ἐξ ἧς ὑπέμνησεν 
| αὐτόν. Εἰ δὲ ἄλλου τινὸς ἄρχοντος δημοσίαν ἢ 
ἰδιωτικὴν πρόσταξιν ἔχει ἢ τοῦ κατὰ χώραν 
ἄρχοντος, μὴ ἐκβιβαξζέτω τὸν ἐναγόμενον μηδὲ 
συνηϑείας κομιζέσϑω, εἰ μὴ ἐμφανίέσει πρότερον 
τῷ ἄρχοντι τῆς ἐπαρχίας, ὥστε δύνασϑαι ἐκεῖ- 
Ü'v ἐκλαβεῖν τοὺς αἰτιαϑέντας, καὶ βιβλίον αὐ- 
τοῖς ἐπιδοϑείη ἢ γραφὴ émi τῶν ἐγκληματικῶν. 
2 Εἰ δὲ μὴ γενομένων τούτων ὑπόμνησιν προσφέ- 
os. ἢ συνηϑείας ἀπαιτεῖ ὁ ἐκβιβαστής, ἐξέστω 
τῷ ἐναγομένῳ ἀπωϑεῖσϑαιε αὐτόν. 
3 1/414 οὐδὲ προφάσει ἐγγυητικῶν ζημίαις τοὺς 
ἡμετέρους ὑποτελεῖς ὑποβάλλεσϑαι συγχωροῦμεν ἢ 
ὑπὲρ στάσεως ἐντολέως. ἀλλ᾽ εἰ μὲν ἀκίνητον ἔχοιεν 
οὐσίαν ἀξιόχρεων οὗ ὑπομνησϑέντες, ὅρκου γραμμα- 
τεῖον ἐκτίϑεσϑαι μόνον" εἰ δὲ οὐκ ἔχοιεν, τηνικαῦτα 
μὲν ἐγγύην ἄχρι τῆς ἤδη κρατούσης ποσότητος ^ 
4 παρέχειν, χωρὶς μέντοι ζημίας ἁπάσης. Εἰ δὲ 
ἀμφισβητοῖεν oí πράκτορες περὶ τῆς τῶν ἐγγνητῶν 


(1) k. scr. (2) sic emendavi, nov. lampadio et oreste 
eos. Hal (3) B',6 (ἡ — TÀA.8,8,2 (5) sic 
T^., d. kal. iul. mediolani Hal. (6) inscriptionem re- 
stitui ex c.3 (idem A.) et ez $1 (7) — B 1,0,18: huius 
constitutionis epitome videtur esse constitutio, quam Con- 
tius 1562 ad finem 93, 43, 2 edidit eodemque loco 1n libro 
Vatic. Palat. 158 invenit Biener, hanc videlicet: qui prag- 
maticum adfert praeceptum, viginti solummodo aureos 
accipiat et nihil amplius, ne, si plus accipiat, in qua- 
druplum restituere compellatur: praeside provinciae, 


qui contra hoc statutum agere permiserit, decem libra- 
rum auri poena puniendo (8) sed confirmant B (9) v1 
scr., cf. Zeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 11 (10) tungen- 
dae sunt c. 5 À. t. 10, 30, 4. 12, 40, 12. 12, 63, 2, for- 
tasse etiam 93,10, 2. 1, 45, 15 (11) ?nseriptio ex 1, 4, 26 
(v. not. 13) restituta est: προαγορεύομεν tradunt Paratitla 
ad Const. 1, 3. 4. (12) — B 1,6,20 (13) $ 3...5 
restituimus ex 1, 4, 26, 11...13, quas hoc loco iteratas 
esse ez indice B apparet (14) hoc est usque ad 7, 
auri libras secundum B 


|. 2 Imp. lustinianus 4... ..... duci Thebaidis. 
Qui edicía eorum perferunt, qui aut civilem aut 
militarem magistratum gesturi sunt, non ultra XV 
aureos e provincia consequantur. δὲ plus acci- 
piunt, qua Tug solvant neque ea eaxcusatione uti 
possint, quod ultro oblatum sit id quod supra lici- 
1 tum modum acceperint. Huc usque constitutio 
generalis est. ceterum specialem poenam constituit 
adversus ducem Thebaidis, ad quem data est, et 
qui post eum eodem magistratu Asgolno", si con- 
stitutam poenam ab eis qui legem praetermiserint 
non eaigant. 
4 Idem A. luliano pp. Sancimus .... 

Is, cui publicum vel privatum negotium exsequen- 
dum ab imperatore vel ab aliquo gloriosissimorum 
magisíiratuum | commissum | est, conveniat quidem 
reum etiam prius quam ei tales iussiones insinuat 
(interdum enim eas dissimulare oportet), neve tamen 


sportulas ab eo accipiat neve eum exsequatur, nisi 
ei exemplum sacrae vel summae iussionis ez qua eum 
1 convenit dederit. Sin autem alius cuiusms magi- 
stratus publicum privatumve praeceptum tenet vel eius, 
qui 60. Loco praeest, neve exsequatur reum neve spor- 
tulas accipiat, nisi prius provinciae praesidi insinua- 
verit, ut inde accusatos deducere ei liceat, et libellus 
vel inscriptio de criminibus facta eis tradita fuerit. 
2 Quod si his praetermissis conventionem exsecu- 
tor obtulit vel sportulas exegit, liceat reo eum 
3 repellere. Sed. nec sub praetextu fideiussionis 
vel propter procuratorem instituendum subiectos 
nobis damno affici sinimus. sed si commoniti res 
immobiles idoneas possident, iusiurandum tantum 
in scriptis praestent, si minus, fideiussionem αὐ 
quantitatem | dudum | constitutam sine. ullo damno 
4 praebeant. Si vero de fideiussorum fide vel de 
iuratoria cautione ezxsecutores dubitant, coeant inter 


16* 


ΠῚ 2. 3 124 


DE PEDANEIS IUDICIBUS 


ἀξιοπιστίας ἢ τῆς διωμοσίας, κοινῇ ,συνιόντα εἰς 
ταὐτὸ τὸν ϑεοφιλέστατον ἐπίσκοπον τὸν τὲ πατέρα 
τόν τε ἔκδικον τῆς πόλεως κρίνειν τὸν ἀξιόπιστον 
φαινόμενον ἐγγυητὴν πρὸς τὴν τῆς ἐναγωγῆς ποσο- 
τητα, καὶ ἀνάγκην ἔχειν τὸν πράκτορα δέχεσϑαι του- 
τον ἐγγυώμενον, μηδὲν κομιζόμενον ὑπὲρ ἐγγυητικοῦ 
5 ἢ ἐξωμοσίαβ. Πλὴν εἰ μὴ ἐξ ἐδικῆς ἡμῶν ἢ τένος 
τῶν μεγίστων ἀρχόντων προστάξεως κελευσϑείη τὸ 
πρόσωπον ἀγαγεῖν, ἐγγυητῇ μὴ καταπιστεύσαθ" τηνι- 
καῦτα γὰρ ἄδεια ἔσται τῷ πράκτορε ἐγγυητὴν μή κο- 
μέζεσϑαι καὶ τοῦτο μέντοι πράττειν χωρὶς ἀπάσης 
ζημέας *. : 
6 ?'0 δὲ ϑεοφιλὴς τῶν τόπων ἐπίσκοπος, ἐὰν 
συγχωρήσῃ παραβαϑῆναι τὸν νόμον ἢ μὴ μηνύσῃ 
κατὰ τοῦ παραβαίνοντοβ, καὶ τῷ ϑεῷ προσκροῦει 
71 καὶ βασιλικῆς πειραϑήσεται κινήσεως. Ὁμοίως 
δὲ καὶ 0 ἄρχων τῆς ἐπαρχίαβ εἰ ῥᾳϑυμήσει τοῦ 
νόμου, καὶ παύεται τῆς ἀρχῆς καὶ δημευϑεὶς Óun- 
8 νεκῶς ἐξορίζεται. Μὴ λαμβανέτωσαν δὲ οἱ ἐπι- 
διδόντες τὰ βιβλία ἢ τὰς γραφὰς πράκτορες καὶ 
τὰς ἐντυχίας ἢ τὰ συμβόλαια περαιτέρω τῆς 
διωρισμένης τῇ μετὰ ταῦτα διατάξει παραμυϑίέας 
ἢ παραβαίνοντες ὑποκείσϑωσαν τοῖς ἐπιτιμίοις 


αὐτῆς. 
D. VI k. lul. Chalcedone Lampadio et Oreste 
conss. [a. 530] 
D 3[O αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουμιανῷ ἐπάρχῳ πραιτωρίων.] 
83) Διάταξιβ ἔστε τοῦ ἡμετέρου βασιλέως, ἥτιβ τοῖς 
τῶν ὑποϑέσεων ἐκβιβασταῖς λόγῳ σπορτούλων 
ῥητόν τε δέδοσθϑαι παρεκελεύσατο πρὸς τὴν πο- 
σότητα τὴν τῷ βιβλίῳ τῆς αἰτιάσεως ἐμφερο- 
μένην" οἷον λόγου χάριν μέχρις ἑκατὸν νομισμάτων 
ὥρισε δίδοσϑαι τὸ ἥμισυ τοῦ νομίσματος, εἰ δὲ 
μείζων. εἴη ποσότης, πλείονα εἶναι καὶ τὰ σπόρ- 


τουλα. 
D. vin k. lul. Chalcedone Lampadio et Oreste 
£0nss. [a. 530] 
D [Ὁ αὐδορ PURHMIARUEI- iar COS RD te RE o 


4$ -w, b'*e' 9 eum e. 97 B LA SA νον, κα dU s. Quies ὄντι τας υ δεν δ τ 9 cé. e 


III COn$. 4. 933] 


IIL* 
DE PEDANEIS IUDICIBUS. 


1 Imp. Gordianus A. Vicanis. Procuratori nostro 
non vice praesidis agenti dandi iudices inter priva- 
tas personas non competere facultatem manifestum 
est: et ideo si, ut adlegatis, inter privatas personas 
is cuius meministis arbitros dandos putavit, senten. 
tia ab eis prolata nullo iure subsistit. PP. k. Febr. 
Attico et Praetextato conss. (a. 242] 

2 eA . Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
dicunt: Placet nobis praesides de his causis, in qui- 
bus, quod ipsi non possent cognoscere, an 
pedaneos iudices dabant, notionis suae examen ad- 
hibere, ita tamen ut, si vel per occupationes publi- 
cas vel propter causarum multitudinem omnia huius- 
modi negotia non potuerint cognoscere, iudices dandi 
| habeant potestatem. Quod non ita accipi con- 
venit, ut etiam in his causis, in quibus solebant ex 
officio suo cognoscere, dandi iudices licentia per- 
missa credatur. quod usque adeo in praesidum 
cognitione retinendum est, ut eorum iudicia non 
deminuta videantur, dum tamen de ingenuitate, super 


qua poterant et ante cognoscere, et de libertini- 
tate praesides ipsi diiudicent. 2. xv k. 4ug." CC. 
conss. (a. 294] 


9 Exemplum sacrarum litterarum eorundem AA. 
et CC. ad Serapionem. Placet, ut iudicibus, si 
uos gravitas tua disceptatores dederit, insinues, ut 
elegata sibi negotia lata sententia determinent: nec 
in his causis, in quibus pronuntiare debent et pos- 
sunt, facultatem sibi remittendi patere ad iudicium 
praesidale cognoscant, maxime cum, et si iudicatio 
alicui litigatorum parti iniusta videatur, interponen- 
dae provocationis potestas a sententia ex omni 
causa prolata libera litigatoribus tribuatur. JD. viri 
k. April. Antiochiae CC. conss.* [a. 294] 

4 Idem 44. et CC. Firmino. Placuit, quotiens 
pedanei iudices dati post litem contestatam vel ad 
aliud iudicium necessario dirigantur vel publicae 
utilitatis ratione in alias provincias proficiscantur 
vel diem obierint atque his rationibus negotiis coeptis 
finis non possit adhiberi, alium in locum eorum 
iudicem tribui qui negotium examinet, ne eius- 


(1). καὶ μετὰ πάσης φειδοῦς (id est: et cum omni leni- 
tate) addunt B (2) 8. 06..8 €» B 7, 6,20. $ 06. 7 
in loco gemino ita contractae sunt: κἀνταῦϑα τῶν αὐ- 
τῶν κρατούντων ἐπιτιμιῶν κατὰ τε τοῦ ϑεοφιλξστά- 
του ἐπισκόπου καὶ τοῦ λαμπροτάτου τῆς ἐπαρχίας 
ἄρχοντος, εἴ τε τούτων παραβαινομένου τινὸς μὴ 
ϑάττον ταῦτα μηνύσαν. unde collatis B et c. 26 8 5 
fin. $ 6 ita. fere restituenda videtur: ὁ δὲ ϑεοφιλέστα- 
τοὶ τῶν τόπων ἐπίσκοπος εἴ τε τούτων παραβαϑῆναι 
συγχωρήσαι ἢ παραβαινομένου τινὸς μὴ ϑᾶττον ταῦτα 
μηνύσαι, ἕξει μὲν δυσμενῆ τὸν δεσπότην ϑεὸν καὶ 
βασιλικὴν ἀγανάκτησιν ἀναμενέτω (3) iungendas esse 
c. 4 h. t. 1, 4, 26. 10,30, 4. 12, 40, 12. 12, 63, 2, fortasse etiam 
9, 10, 2. 7, 45, 15, probabiliter coniecit Witte Leges resti- 
tutae p.159 ex c. 4$ 8, ez 1,4,20,15 et ex 1, 4, 29, 8, quae 
paucis post mensibus data est. perperam igitur Cuiacius 
observ. 12, 22 subscriptionem anni 533, quam in fine huius 
tituli invenit, ad c. 5 tamquam ultimam restituit: immo 


et subscriptio et inscriptio peti debent ex 1, 4, 26 et 12, 63, 2 
(3) — Theophilus 4, 6, 24, cuius argumentum supplendum 


est ex Inst.4, 6, 25 item ex lege condicticia a nostra consti- - 


tutione oritur in quadruplum condemnationem imponens 
his exsecutoribus litium, qui contra nostrae constitutionis 
normam ἃ reis quicquam exegerint. praeterea huius con- 
stitutionis obiter meminerunt Nov. 11 c. 3 Nov. 82 c. 1 pr. 
ANov. 86 c. 9: ex:eadem fortasse repetitum est, quod habetur 
in Nov. 124 c. 3 quadruplum exigi a comite rerum privatarum, 
ut simplum reddatur ei a quo ablatum est, triplum cedat fisco, 
privatis etiam permitti resistere exsecutoribus, qui plus quam 
liceat exigere conentur (4) desiderari constitutionem Iu- 
stiniani posteriorem c. 5 colligitur ex subscriptione quae se- 
quitur edita α Cuiacio observat. 12, 22, male autem relata 
ad c.5 (not. 3): confirmatur hoc codice Auredano Charondae, 
qui tres constitutiones Graecas excidisse testatur (5) Β΄, 
3,28 seqq. — (6) iungendae videntur 3, 11, 1. 1, 53, 8. 1, 62, 6 
(7) April. 3, 11,1 (8) CC. rr conss. (— 300) Mommsen 


civitatis et iudicent, num fideiussor ad quantitatem 
de qua agitur idoneus videatur, quo facto exsecu- 
tor eum fideiussorem accipere debet nec quicquam 
9 pro fideiussione vel iureiurando aufert. — Nisi 
forte speciali nostro vel cuiusquam summorum 
magstratuum praecepto personam ducere iubeatur, 
5i fideiussori fidem non habeat: tunc enim fideiusso- 
rem exsecutori recusare licebit, ut tamen etiam hoc 
6 sine ullo damno agat. Reverendus autem loci epis- 
copus si violari legem permiserit vel violatorem non 
detulerit, et deum offendit et imperatoris motum ea-- 
7 perietur. Eadem ratione etiam provinciae prae- 


$e et reverentissimus m fe et pater et defensor 


565, δὲ legem neglexerit, et magistratu removetur et 
8 in perpetuum relegatur. Exsecutores autem, qui 
libellos vel inscriptiones et accusationes vel instru- 
menta edunt, ultra solacia sequenti constitutione 
definita ne accipiant, vel si transgressi fuerint, eius 
poenis subiaceant. 

9 Jdem A. luliano pp. Extat constitutio impe- 
ratoris nostri, quae bond easecutoribus sportula- 
rum nomine certum quid pro quantitate libello 
conventionis inserta dare iussit: verbi gratia usque 
ad centum solidos semissem solidi dari constituit, 
$i maior quantitas fuerit, etiam sportulas maiores 
6856. 


λα. «{-ἀὰ 


QUI PRO SUA IURISDICTIONE 


125 


ΠῚ 9—9 


" modi casibus intervenientibus impedimentum  ali- 
quod in persequendis litibus adferatur. JD. x Kk. Dec. 
Dechioppe* Diocletiano vii1 et Maximiano vir AA. 
COASS. [a. 303] 

D *Imp. Iulianus A. Secundo pp. Quaedam sunt 
negotia, in quibus E est moderatorem ex- 
pectare provinciae: ideoque pedaneos iudices, hoc 
est qui negotia humiliora disceptent, constituendi 
damus praesidibus potestatem.  J. v k. 4ug. Antio- 


chiae MMamertino et NNevitta conss. [«. 362] 
6 ὁ[“ὐτοχράτωρ Ζήνων .4] ......... ν νος 
20 5 TETUER RESSE [a. 486 vel 481] 


IIII. 


QUI PRO SUA IURISDICTIONE IUDICES DARE 
DARIVE POSSUNT. 


1 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp. 
In causarum delegationibus illud consultissime prae- 
cipimus observari, ut ita valeant, si ad iurisdictio- 
1 nem pertineant delegantis. Quod si quis alienae 
iurisdictionis causam crediderit delegandam, nec 

raecepto cognitorem datum parientiam? accommo- 
are censemus et, si contra leges obtemperaverit 
deleganti, omnia, quae ab ea delegatione geruntur, 
ita pro infectis haberi praecipimus, ac si ipsi qui 
delegaverant alienae iurisdictionis iudices resedissent, 
ut nec appellandi quidem necessitas victis adversus 
2 eas sententias imponatur. Haec, nisi iudices ἃ 
nobis specialiter delegantibus dati aliis causas de- 
legaverint iudicandas: nam his delegantibus nullo 
personarum causarumve habito tractatu appellatio- 
num ad eos iure iudicia remeabunt. 2). xi; k. lun. 
Valentiniano 4. v et Anatalio conss. (a. 440] 


LA 
NE QUIS IN SUA CAUSA IUDICET VEL SIBI IUS 
DICAT. 


1 "Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad orte t p". Generali lege decernimus nemi- 
nem sibi esse iudicem vel ius sibi dicere debere. 
in re enim propria iniquum admodum est alicui 
licentiam tribuere sententiae.  ZLecía k. Dec. Va- 
lente v et Valentiniano AA. conss. [a. 376] 


VL" 


QUI LEGITIMAM PERSONAM IN IUDICIIS 
HABENT VEL NON. 


1 Imp. Gordianus 4. Candidae. Si, cum esses? 
pupillaris aetatis, sine tutoris auctoritate cum ad- 
versario consisteres, praeses provinciae adversus te 
pronuntiavit, minime auctoritate iudicati nititur quod 
statutum est. 2). id. Dec. Gordiano A. et Aviola 
conss. [a. 239] 

2 !9Inpp. Diocletianus οἱ Maaimianus AA. et 
CC. Aureliae * Agemachae. In rebus, quae privati 
iudicii quaestionem habent!?, sicut pupillus tutore 
auctore et agere et conveniri potest, ita et adultus 
curatore consentiente litem et intendere et excipere 
debet, JD. xviiu k. Febr.? CC. conss. (a. 294] 


.9 MImpp. Honorius et Theodosius A4. Iuliano 
proconsuli Africae. Momentariae possessionis actio 5 
exerceri potest per quamcumque personam. sub 
colore autem adipiscendae possessionis obrepticia !5 
petitio alteri obesse non debet, maxime cum absque 
conventione personae legitimae initiatum iurgium vi- 
deatur. nihil autem opituletur conventio circa mi- 
norem habita, cum id rectius circa curatorem de- 
buerit custodiri. JD. prid. non. Mart. Ravennae 


Constantio et Constante conss. [a. 414] 
VII. 
UT NEMO INVITUS AGERE VEL ACCUSARE 
COGATUR. 


1 "Impp. Diocletianus et Maacimianus 44.19 Ca- 
merio. invitus agere vel accusare nemo cogitur. 
D. id. Oct. Carino 11 et INumeriano conss. [a. 284] 


VIL? 
DE ORDINE IUDICIORUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Marcellinae. 
Adite praesidem provinciae et ruptum esse testa- 
mentum Fabii Praesentis agnatione filii docete. 
neque enim impedit notionem eius, quod status quae- 
stio in cognitione vertitur, etsi super causa status 
cognoscere non possit: pertinet enim ad officium 
iudicis qui de hereditate cognoscit universam inci- 
dentem quaestionem quae in iudicium devocatur exa- 
minare, quoniam non de ea, sed de hereditate pronun- 
tiat. D. xii: k. Dec. Geta et Plautiano conss. [a. 203] 

2 Imp. Antoninus A. Magnillae. Si quaestio tibi 
Lp ab his, quos fratres patrueles esse dicis, non 
it, adito praeside et accepto iudice familiae ercis- 
cundae experire. quod si de ea re quaestio erit, 
prius de nativitatis veritate secundum iuris formam 

uaeri idem vir clarissimus curae habebit. PP. x*? 

: wd Antonino A. 1111 e( Balbino conss. [a. 213] 

9 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Demetrio. 
Cum civili disceptationi principaliter motae quaestio 
criminis inciderit vel crimini?! prius instituto civilis 
causa adiungitur, potest iudex eodem tempore utram- 
que quaestionem sua sententia dirimere. JP. non. 
SPP. Gallieno Α. v et Faustino conss. (a. 262] 

4 Imp. Constantinus A. ad Calpurnianum. Quo- 
niam civili quaestione intermissa saepe fit, ut prius 
de crimine iudicetur, quod utpote maius merito mi- 
nori praefertur: ex quo criminalis quaestio quocum- 
que modo cessaverit, oportet civilem causam velut 
ex integro in iudicium deductam discingi??, ut finis 
criminalis negotii ex eo die, quo inter partes fuerit 
lata sententia, initium civili tribuat quaestioni. J.id. 
Mart. Nepotiano et Facundo conss. [a. 33€] 


VIII. 
DE LITIS CONTESTATIONE. 


1 ?3Impp. Severus et Antoninus AA. Valenti. Res 
in iudicium deducta non videtur, si tantum postu- 
latio simplex celebrata sit vel actionis species ante 
iudicium reo cognita. inter litem enim contestatam 


(1) locum corruptum esse monet Mommsen Zeitfolge p. 445 
(2) — TÀ. 1,16, 8: plenior extat in inscriptione edita in 
C. I. L. 111 459 (3) Graecam constitutionem deside- 
rari ex libris constat. excidisse Zenonis constitutionem in- 
dicant Paratitla ad Iuliani Nov. epit. c. 283 seqq. (Hae- 
nel p.206) et Nov. 82 pr. c. 1, quae Zenonem unicuique 
iudicio urbis Constantinopolitanae certos quosdam arbi- 
tros pedaneos attribuisse, quibus causae delegarentur, 115- 
que necessitatem sumptus rependendos victori ab adversario 
examinandi iniunxisse dicit. eadem constitutione sexaginta 
auri libras arbitris deputatas, sed postea ab Anastasio ad- 
emptas esse testatur 2, 1, 25 pr.: cf. B.£ 8,2, 100. dungendae 


(4) B 1,3, 31: 


videntur 2, 1, 19 et quae ibi laudantur 


iunge Ἵ, 62, 82. 1,63,2 (5) patientiam edd. — (6) xv1 k. 
iun. P, xur k. ian, Za], xu k.iun. 7,63,2 (1) — ΤΆ. 
2,2,1. B 1,8,32: iunge 4, 20,10 (1) B 7,19 (8) esses 


del. (9) d. id. Hal, pp. v id. P (10) iunge Vat. 326 
(11) aureliae Vat.,om. libri (12) ἴῃ rebus...habent (ha- 
beant P) PL cum B, in re ... habet CR (48) sic Vat., 
d. vun k.ian. Hal. (14) — TÀ.4,22,6: iunge2,?1,8 
(15) momenti actio 7A. —(16)obrepta 7^. (11) B 7,19, 4 
(18) Imp. Diocletianus A. Hal. (19) .B 7, 3, 33 seqq. 
(20) X Hal, v P (21) sic PR, crimine € (22) sic 
Mommsen cum Graecis, distingui libri (23) iunge 2, 1,3 


III 9—11 


126 


DE PLUS PETITIONIBUS 


et editam actionem permultum interest. lis enim 
tunc videtur contestata, cum iudex per narrationem 
negotii causam audire coeperit. 1).} Κ. Sept. Se- 
vero 11 οἱ Antonino AA. conss. [a. 202] 


*X. 
DE PLUS PETITIONIBUS. 


1 [“Τὐτοκράτωρ Ζήνων A4]? . 
5 Πᾶς τῶν évayovvom καὶ ἄρρενες καὶ γυναΐκεθ 
πρὸ τῆς ὠὡρισμένης -“προϑεσμίας τῶν χρεῶν ἐνα- 
γοντες καὶ κατὰ τοῦτο τὸν ἐναγόμενον βλάπτον- 
τες ἄλλον τοσοῦτον περιμενέτωσαν χρόνον, μη- 
δένα τόκον ἐν τῷ μέσῳ λαμβάνοντες, ὅσον αὐτοὶ 
προφϑάσαι τὴν προϑεσμίαν ἐπεχείρησαν, καὶ 
τοῦ χρόνου δὲ τούτου παρατρέχοντος μὴ ἄλλως 
ἐναγέτωσαν, εἰ μὴ τὰ δαπανήματα τῆς πρώτης 
εἰσόδου τὰ ὑπὲρ τῆς μεϑοδείας συμβάντα τῷ 
1 διαδίκῳ καταβάλωσιν. "Eàv δὲ ἐπίτροποι 7 
κουράτωρες ἐν χρόνῳ ἢ ποσότητι πλέον ἐπέχει- 
ρήσωσιν ἀπαιτῆσαι τοὺς τῶν κηδευομένων χρεώ- 
στας, οὐδὲν καταβλαπτέσϑωσαν οἱ ἐπιτροπευό- 
μενοι ἢ κουρατωρευόμενοι, αὐτοὶ δὲ οἱ ἐπίτροποι 
ἢ κουράτωρες ἐπιγινωσκέτωσαν αὐτοῖς τὴν ἐντεῦ- 
2 ϑὲν συμβαίνουσαν ζημίαν. Οἱ δὲ κληρονομιαῖα 
ἐκδικοῦντες πράγματα ἢ λόγους ἐπιτροπικοὺς ἢ 
κουρατωρεέας ἀπαιτοῦντες καὶ οἱ κατὰ χρηλίκων 
ἢ μειζόνων περὶ SUR Mer "»νψοῦντες ἢ παρα- 
ϑήκας ὑφ᾽ ἑτέρων δεδομένας ἀπαιτοῦντες ὡς 
αὐτοὶ τῶν παραϑεμένων διάδοχοι γενόμενοι μη- 
δὲν ἐκ τῆς ὑπεραπαιτήσεως ζημιούσϑωσαν ὡς 
δικαίαν ἔχοντες τῆς ἀγνοίας αἰτίαν" τότε δὲ ὁ 
ὑπεραπαιτῶν ζημιούσϑω, ὅτε προφανῶς ἠλέγχϑη 
8 πλεονεκτῶν. Εἰ δέ τις εἰς ἔλαττον τῆς ἀληϑείας 
διετιμήσατο τὴν ἑαυτοῦ δίκην, μὴ προσεχέτω 
τούτῳ ὃ δικάζων, ἀλλὰ πρὸς τὴν ἀληϑῆ ποσό- 
«rca τὴν ψῆφον éxpegévo. [a. 486 vel 481] 
2 "[«Πὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς 4. 
VEáv vw τῶν ἐναγόντων ἐν τῷ διαπεμπομένῳ 
παρ᾽ αὐτοῦ βιβλίῳ πλείονα ποσότητα τεϑεικὼς 
πλείονος ζημίας αἴτιος τῷ αἰτιαϑέντι γένηται, 
τριπλασίονα διδότω τὴν παρ᾽ αἰτίαν αὐτοῦ συμ- 


βᾶσαν τῷ διαδίκῳ ξημίαν. ἀληϑὴς δὲ ποσότης 
τῆς ἐναγωγῆς νοείσϑω, εἰς ἣν ὁ δικάζων ἐκφέρει 


τῇ» ψῆφον. 

9 "Imp. lustinianus Α. lohanni pp.  Odiosas 
contrahentium calliditates amputare properantes cen- 
semus, ut, si quis certa quantitate sibimet debita 
super ampliore pecunia per dolum et machinationem 
cautionem exegerit et ad iudicium debitorem voca- 
verit, si quidem ante inchoatam litem calliditatis 
eum paeniteat et veritatem debiti confessus fuerit, 
nullo eum dispendio praegravari: sin autem et liti 
praebuit exordium et in certaminibus negotii perma- 
nens arguatur de adiecta falsi quantitate, non solum 
ea, sed etiam toto debito eum fraudari: transactio- 
nibus scilicet et secundis confessionibus, sive insinua- 
tae sint sive non, etiam in hoc casu suam obtinen- 
tibus firmitatem: talibus etenim cautionibus hoc 
obicere non oportet. JD. xv k. Nov. Constantino- 
poli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. 
anno secundo. (a. 532] 


XI? 
DE DILATIONIBUS. 


1 Impp. Diocletianus et Maazimianus AA. et CC. 
dicunt: diem plerumque evenit, ut iudex instru- 
mentorum vel personarum gratia dilationem dare 
rerum necessitate cogatur, spatium instructionis ex- 
1 hibendae postulatum dari conveniet. Quod hac 
ratione arbitramur esse moderandum, ut, si ex ea 
provincia ubi lis agitur vel persona vel instrumenta 
poscentur, non amplius quam tres menses indul- 
geantur: si vero ex continentibus provinciis, sex 
menses custodiri iustitiae est: in transmarina autem 
2 dilatione novem menses computari oportebit. Quod 
ita constitutum iudicantes sentire debebunt, ut hac 
ratione non sibi concessum intellegant dandae dila- 
tionis arbitrium, sed eandem dilationem, si rerum 
urguentissima ratio flagitaverit et necessitas deside- 
ratae instructionis exegerit, non facile amplius quam ἢ 
semel nec ulla trahendi arte sciant esse tribuendam. 
D. xv k. April. CC. conss. [a. 294] 


() d. 11 2,1 3 (2) inscriptionem restitui ex Inst. 4, 
6, 386. 84 et 4,12, 10, in quibus ea quae continentur indicis 
pr. et $ 8 Zenonianae constitutioni attribuuntur: iungen- 
dae videntur 2,7,19 et quae ibi laudantur (3) — B 1,6,21: 
de Latina epitoma cf. not. 6 (4) fortasse ex ipsa Zenonis 
constitutione veniunt quae adduntur in Inst. 4,12, 10: ut ac- 
tores tali poena perterriti tempora litium doceantur obser- 
vare (δ) inscriptio ex Inst. 4, 6, 24. 33* restituta est: iun- 
gendae videntur 9,2, 5 (Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ πραιτωρίων .. . . 
D. vir k.Iul Chaleedone Lampadio et Oreste conss.) et 
quae ibi laudantur — (6) — Β 7,6, 22: versionem Lati- 
nam a Contio editam in libro Harleiano 5117 musei Bri- 
tannici repperit Hachius hanc: Zenonis divae memoriae 
vestigiis inhaerentes (insistentes Cont. praesenti lege de- 
cernimus, ut, quieumque ante tempus debitum exegerit, 
tanto tempore ultra constitutum tempus manifesta plus 
petitione sine usurarum acceptione expectet: neo tunc 
agere ante potest, quam omnia damna parti adversae 
restituat. ($1) tutores vero et (tutores vel Cont.) eura- 


tores talia perpetrantes ipsi damnabuntur. ($2) exceptis 
his, qui res hereditarias petunt aut rationes tutelae vel 
curae, sive qui negotiorum gestorum (negotia Zar.) 
agunt contra minores seu maiores, vel qui deposita re- 
petunt quasi ex successione. ($3) qui autem minus petit 
in iudicio, in nullo laeditur. ($4 — c.2) si quis vero 
maiorem, quam sibi deberetur, quantitatem in libello 
conventionis inseruit, in triplum parti adversae resti- 
tuere ecompelletur, quidquid (quod quis Πανὶ.) ex hac 
eausa sportularum nomine exsecutoribus (exsecut. om. 
Harl) amplius dederit. ^im Harleiano praemittitur in- 
scriptio imp. iust. verino nomine Verini adsumpto ex 
3,12,1, subiungitur const. a dno. petro de eardona (non 
cordona) translata de greco in latin. initium versionis 
ad ipsius constitutionis verba accedere videtur: a ver- 
bis vero quicumque ante continet epitomen c. 1 et 2 
(3?) B ^, 6, ?3 (8) quantitate falsi L^, falsi om. L^? 
(9) B ", 17. — Cf. Dig. 2, 12 (10) iungendae viden- 
tur 9, 3, 2. 1, 53, 8. 7, 62, 6 (11) Aug. 3, 3, 2 


1 Quisquis actor sive vir sive femina ante defini- 
tum obligationi tempus egerit eaque ratione damno 
reum  affecerit, alterum tantum tempus | eaxpectet 
usuris medi temporis privatus, quanto ipse diem 
praestitutum. antevertere ausus est, neve hoc tem- 
pore ítransacto aliter actionem instituat, nisi sumptus 

' prioris conventionis ex calliditate oriundos adver- 
1 sario praestiterit. Si vero tutores vel curatores 
aut tempore aut quantitate plus a debitoribus eo- 
rum quorum curam agunt eaigere ausi fuerint, hoc 
non «s qui sub tutela vel cura sunt fraudi sit, sed 
:ps tutores vel curatores damnum quod inde con- 
2 hRgerit sentiant. Qui vero res hereditarias pe- 
funt vel tutelae curaeve rationes exigunt et qui 


coníra minores maioresve de administratione agunt 
vel deposita ab aliis facta reposcunt successores 
eorum qui deposuerunt constituti, cum iusiam igno- 
rantiae causam habeant, e; plus petitione detrimen- 
tum non capiant. totiens autem qui plus petit mul- 
tetur, quotiens lucrum appetere manifesto convictus 
9 erit. Quod si quis hem suam minoris quam re 
vera est tacaverit, iudex ad id non respiciat, sed 
in veram quantitatem. sententiam ferat. 

2 Imp. lustinianus A, Si quis actorum maiore in li- 
bello a se misso quantitate inserta graviores eapensas 
reo attulerit, in triplum restituat damnum, quod ipsius 
culpa adversario contigit. vera autem intentionis quan- 
litas ea intellegatur, in quam iudea sententiam fert. 


DE FERIIS 


197 


III 11. 12 


9 !Imp. Consíantinus 4. ad Ursum vicarium. 
Si quando quis rescriptum ad extraordinarium iudi- 
cem reportaverit, dilatio ei penitus deneganda est: 
illi autem, qui in iudicium vocatur, danda est ad 

robanda precum mendacia vel proferenda aliqua 
instrumenta vel testes, quoniam instructus esse non 

otuit, si praeter spem ad alienum iudicium? tra- 
itur. JD. n non. Mart. Volusiano et Anniano 
Onss. [a. 314] 

9 Idem A. Profuturo praefecto annonae. Sive 
pars sive integra dilatio fuerit data, eo usque iudi- 
cis officium conquiescat, donec petiti temporis de- 
fluxerint curricula. feriae autem, sive repentinae 
sive sollemnes sint, dilationum temporibus non ex- 
cipiantur, sed his connumerentur. J. vii id. Febr. 
Sirmi Licinio v et Crispo conss. [α. 318] 

4 Idem A. ad Catullinum proconsulem Africae. 
A procedente? iudice dilationem non convenit postu- 
lari, etiamsi utraque parte praesente tribuatur, cum 
non alias nisi causa cognita indulgeri queat et 
cognitio causae non interpellatione planaria, sed 
considente magis iudice legitime colligatur, et^, si 
forte dilationis petitio fuerit improbata, suscepta 
pone per sententiam iudicis dirimatur. D. v id. 

ebr. Sirmi Licinio v et Crispo conss. [a. 318] 

5 Idem A. ad Maximum. Cum a nobis fuerit ad 
appellationem consultationemve rescriptum, sive sit 
primo iudicio petita dilatio sive ea tributa non sit 
sive nec petita quidem, eam dare cuiquam non lice- 
bit eadem ratione, qua nec in iudiciis quidem cogni- 
tionum nostrarum dilatio tribui solet. PP. Romae 
Vill k. April. Probiano et Iuliano conss. [a. 322] 

6 5Impp. Constantius et Constans AA. ad Petro- 
nium vicarium Africae. nter privatos et fiscum si 
aliqua lis mota fuerit, utrique parti petendae dila- 
tionis per defensores suos copia non est deneganda, 
si hoc commoditatis ratio postulaverit. JD. v id. 
April. Aquileiae Acyndino et Proculo conss. [a. 340] 

7 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Nec de statu ac patrimonio litigantibus in trans- 
marina etiam dilatione mensuum novem spatia egredi 
concedatur. JD. xi; k. Dec. Theodoro cons. [a. 399] 


XII. 
DE FERIIS. 


1 Impp. Constantius et Maaimianus A44. et Se- 
verus et Maaiminus nobibilissimi CC. Verino. Quo- 
niam consulis, an similis observantia a nobis adicien- 
darum feriarum, quae rebus feliciter gestis proveniunt, 
ad appellationum quoque tempora porrigenda sit, 
Verine carissime, rescribi placuit experientiae tuae, 
ut in causis provocationum iugiter et sine addita- 
mento eiuscemodi dierum tempora scias servari de- 
bere et supra dictorum dierum in appellationum 
causis minime fieri adiectionem. 2). non. . . ... 
Apollonio superioris Constantio v et Maacimiano v 
CC. conss.8 [a. 305] 

2 (3)* Imp. Constantinus 4. Helpidio. Omnes 
iudices τε ταν Μὴ plebes et artium officia cuncta- 
rum venerabili die solis quiescant. ruri tamen po- 
siti agrorum culturae libere licenterque inserviant, 
quoniam frequenter evenit, ut non alio aptius die 


frumenta sulcis aut vineae scrobibus commenaentur, 
ne occasione momenti pereat commoditas caelesti 
provisione concessa. PP. y!? non. Mart.*! Crispo 11 
et Constantino 1I conss. [a. 321] 

3 (4) Jdem 4. ad Severum. A nullo iudice prae- 
sumi decet, ut auctoritate sua ferias aliquas condat. 
nec enim imperiales ferias vocari oportet, quas ad- 
ministrator edixerit, ac per hoc, si nomine eximun- 
tur, etiam fructu carebunt. D. id. April. Sirmi Se- 
vero et Rufino conss. [a. 323] 

4 (5) Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
444. ad rA jum pw. Publicas ac fiscales causas 
tua sinceritas etiam feriatis geminis mensibus, hoc 
1 est sine aliqua intermissione, discingat?.  Pisto- 
riis quoque causis isdem diebus ratum in futurum 
examen adhibebit. 7777 non. Mai. Tyberiade*? Va- 
lentiniano np. et Victore conss. ἴα. 369] 

5 (6) '^Idem'* A44. Albuciano!* vicario Mace- 
doniae. Quadraginta diebus, qui auspicio caeri- 
moniarum paschale tempus anticipant, omnis cog- 
nitio inhibeatur criminalium quaestionum. D. vi 
k. April. Thessalonicae Gratiano v et Theodosio 
AA. conss. : (a. 380] 

6 (7) "Imppp. Valentinianus Theodosius et Ar- 
cadius AAA. "5 8 pw. Omnes dies iubemus esse 
1 iuridicos. Illos tantum manere feriarum dies fas 
erit, quos geminis mensibus ad requiem laboris in- 
dulgentior annus accepit aestivis fervoribus miti- 
2 gandis et autumnis !? fetibus decerpendis. Kalen- 
darum quoque Ianuariarum consuetos dies otio man- 
3 cipamus. His adicimus natalicios dies urbium 
maximarum Romae atque Constantinopolis, quibus 
debent iura differri!'?, qui et ab ipsis nata sunt, 
Sacros quoque paschae dies, qui septeno vel prae- 
cedunt numero vel sequuntur, dies etiam natalis 
atque epiphaniorum Christi et quo tempore com- 
memoratio apostolicae passionis totius Christiani- 
tatis magistrae à cunctis iure celebratur: in quibus 
etiam praedictis sanctissimis diebus neque spectacu- 
4 lorum copiam reseramus. In eadem observatione 
numeramus et dies solis, quos dominicos rite dixere 
maiores, qui repetito in se calculo revolvuntur. 
5  Parem necesse est habere reverentiam, ut ne 
apud ipsos arbitros vel à iudicibus flagitatos vel 
sponte delectos ulla sit agnitio iurgiorum, nostris 
etiam diebus, qui vel lucis auspicia vel ortus imperii 
6 protulerunt. In quindecim autem paschalibus 
diebus compulsio et annonariae functionis?? et?' 
omnium publicorum privatorumque debitorum diffe- 
ratur exactio. 2). vii id. 4ug. Romae Timasio et 
Promoto conss. [a. 389] 

7 (8) ?*Idem A44. Tatiano pp. Actus omnes 
seu publici seu privati diebus quindecim paschalibus 
conquiescant??. in his tamen emancipandi et manu- 
mittendi cuncti licentiam habeant, et super his acta 
non prohibeantur. 2.“ Κλῶ k. [un.?* Constantinopoli 
Arcadio 4. 11 et Rufino conss. (a. 392] 

8 (10) ?*Zmpp. Honorius et Theodosius AA. An- 
themio pp. Provinciarum iudices moneantur, ut in 
quaestionibus latronum et maxime Isaurorum?$ nul- 
lum quadragesimae nec venerabilem pascharum diem 
existiment excipiendum, ne differatur sceleratorum 
proditio consiliorum, quae per latronum tormenta 


(1) — ΤᾺ. 3. 1,1. (2) iudieem 77. contra B (8) sic 
L^M, vero ins. PL^?CR: οὐ xorz ροϊόντα τὸν ἄρχοντα 
ἐπ᾽ ἀγορᾶς αἰτεῖσϑαι προϑεσμίαν B (4) et PR^ 


cum D, ut C, et ut R? (5) — Th. 2, 1, 3: iunge 
TA. 10, 15, 3 (69 — 7^.2,1,4 (1) B 1, 17. — 
Cf Dig. 2, 12 (8) subscriptio restituta est ex P. 


ad 11,6, ubi est d. nn. apollonio superioris su et maxi- 
mus 66. conss. (cc. et ss. D) 
serunt epitomen tituli legis Romanae Visigothorum de 
feriis (2, 8) ab Aegidio editam (Lex Rom. ed. Haenel 
p. 44): in libris ea modo ad marginem huius tituli ad- 
scripta, modo hic modo illic in verborum ordinem re- 
cepta est, a plerisque omittitur (10) v om. Hal. (11) mart. 
Hal. PL, mai. Ambr. M — (12) sic Mommsen, distingat A, 


(9) edd. hoc loco in- ᾿ 


distinguat PCR (13) Treviris 7. Gothofredus (14) — TA. 
9, 35, 4 (15) imppp. gratianus valentinianus et theo- 
dosius 7. recte, imppp. valentinianus grat. et theod. 
lez Rom. Visigothorum (46) sic T^., luciano libri 
(17) pr. .. $ 5 — TA. 2,8, 19 adiectis nonnullis ex Th. 
2,8,18. 15,5,5 (18) sic T^., aestivis quidem ferv. m. et 
autumnos C, aestivos ferv. m. et autumnos APR (9) qui- 
bus (in quibus P^R?) d. iura (illi 4) differri (deferri AC) 
libri, quibus d. iura deferre T'À. recte, sed differri lege- 
runt Graeci (20) et ann. funet. compulsio scr. (21) et M, 
on. APCR (22) — Τῇ. 2, 8, ?1, fine addito ex TA. 2 
8,1 (23) sequestrentur 77. (24) iun. 77., ian. 4 Hal. P 
(25) — T. 9, 35, 1 (26) ut in isaurorum latronum 
quaestionibus 7A. contra B 


III 12—15 128 


" 


DE IURISDICTIONE 


quaerenda est, cum facillime in hoc summi numinis 
speretur venia, per quod multorum salus et incolu- 
mitas procuratur. 2. v k. “αὶ. Constantinopoli 
Basso et Philippo conss. i [a. 408] 

9 (11) Zmpp. Leo et Anthemius AA. Armasto pp. 
Dies festos, dies! maiestati altissimae dedicatos 
nullis volumus voluptatibus occupari nec ullis ex- 
1 actionum vexationibus profanari. Dominicum 
itaque diem? semper honorabilem ita decernimus, 
venerandum, ut a, cunctis exsecutionibus excusetur, 
nulla quemquam urgueat admonitio, nulla fideiussio- 
nis flagitetur exactio, taceat apparitio, advocatio de- 
litescat, sit idem dies a cognitionibus alienus, prae- 
conis horrida vox silescat, respirent à controversiis 
litigantes, habeant foederis intervallum, ?ad se ve- 
niant adversarii non timentes, subeat animos vicaria 
paenitudo, pacta conferant, transactiones loquantur. 
2 Nec tamen haec religiosi diei otia relaxantes ob- 
scaenis quemquam patimur voluptatibus detineri. 
nihil eodem die sibi uindicet scaena theatralis aut 
circense certamen aut ferarum lacrimosa spectacula: 
etiam si in nostrum ortum aut natalem ^ celebranda 
3 sollemnitas inciderit, differatur. | Amissionem* 
militiae, proscriptionem patrimonii sustinebit, si quis 
umquam hoc die festo spectaculis interesse vel cuius- 
cumque iudicis apparitor praetextu negotii publici 
seu privati haec quae hac lege statuta sunt credi- 
derit temeranda. 1). v9 id. Dec. Constantinopoli 
Zenone et Marciano conss. (a. 469] 


XIII." 


DE IURISDICTIONE OMNIUM IUDICUM ET DE 
FORO COMPETENTI. 


1 nie Severus et Antoninus 4.4.8 Severo et 
alüs. Non quidem fuit iudex procurator noster in 
lite privatorum: sed cum ipsi eum iudicem elegeritis 
et is consentientibus adversarii sententiam tulerit, 
intellegitis vos adquiescere debere rei ex consensu 
vestro iudicatae, cum et procurator iudicandi po- 
testatem inter certas habeat personas, et vos incon- 
gruum eum esse vobis iudicem scientes tamen au- 
1 dientiam eius elegistis. Quod et in aliis similibus 
iudiciis tam in actionem proponentis quam in ex- 
ceptionem opponentis persona locum habebit. 2). 11] 
id. lan. Messala et Sabino conss. (a. 214] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus A44. et CC. 
Alexandro. Iuris ordinem converti postulas, ut non 
actor rei forum, sed reus actoris sequatur: nam ubi 
domicilium habet reus vel tempore contractus ha- 
buit, licet hoc postea transtulerit, ibi tantum eum 
conveniri oportet. PP. v1 k. δορί." AA. conss. [a. 293] 

9 Jdem AA. et CC. Iudae. Privatorum consensus 
iudicem non facit eum, qui nulli praeest iudicio, nec 
pus is statuit rei iudicatae continet auctoritatem. 

. VI k. Ian. AA. conss. [a. 293] 

4 Imp. Constantinus A. ad universos provinciales. 
Nemo post litem contestatam ordinariae sedis de- 
clinet examen, nec prius praefecti praetorio aut 
comitis Orientis vel alterius spectabilis iudicis im- 
ploret auxilium, sed appellatione legibus facta ad 
sacrum auditorium veniat. PP. k. Oct.'? Basso et 
Ablabio conss. [a. 331] 

9 Impp. Arcadius et Honorius A4. Vincentio pp. 
Galliarum. In criminali negotio rei forum accusa- 
1 tor sequatur. [5 vero, qui suam causam sive 
criminalem sive civilem sine caelesti oraculo in vetito 
vocabit examine aut exsecutionem poposcerit mili- 
tarem, actor quidem propositi negotii actione mul- 


tetur, reus vero pro condemnato habeatur: et tri- 
buni sive vicarii capitalem sibi animadversionem 
subeundam esse cognoscant, si vel suam vel militum 
exsecutionem interdietam praebuerint. 1). xv k. Jan. 
Mediolani Caesario et Attico conss. — c [a.: 9913] 
Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp. 
Magisteriae potestati inter militares viros vel privato 
actore in reum militarem etiam civilium quaestionum 
audiendi concedimus facultatem, praesertim cum id 
ipsum e re!! esse litigantium videatur constetque 
militarem reum nisi à suo iudice nec exhiberi posse 
nec, si in culpa fuerit, coerceri. JD. v k. Mai. Con- 
stantinopoli Lucio vc. cons. (a. 413] 
7 Imp. Anastasius A. Constantino pp.  Perini- 


quum et temerarium esse perspicimus eos, qui pro- 


fessiones aliquas seu negotiationes exercere noscun- 
tur, iudicum, ad quos earundem professionum seu 
negotiationum cura pertinet, iurisdictionem et prae- 
1 ceptiones declinare conari. Quapropter iubemus 
huiusmodi hominibus nec cuiuslibet militiae seu cin- 
guli vel dignitatis praerogativam in hac parte sup- 
petere, sed eos, qui statutis in quacumque militia 
connumerati sunt vel fuerint seu dignitatem aliquam 
praetendunt, sine quadam fori praescriptione his iudi- 
cibus tam in publicis quam in privatis causis oboe- 
dire compelli, ad quorum sollicitudinem professionis 
seu negotiationis, quam praeter!? militiam, ut dic- 
tum est, exercent, gubernatio videtur respicere, ita 
tamen, ut ipsis nihilo minus iudicibus, sub quorum 
iurisdictione militia seu dignitas eorum constituta 
2 est, procul dubio respondeant. His videlicet, qui- 
cumque contra eius!? tenorem venire temptaverint, 
militiae cingulo seu dignitatis honore pro tali cona- 
mine spoliandis. .D. xv k. Mart. Constantinopoli 
Probo et 4wieno conss. [a. 502] 


XIIII. 


QUANDO IMPERATOR INTER PUPILLOS VEL ': 
VIDUAS VEL MISERABILES PERSONAS COGNOS- 
CAT ET NE EXHIBEANTUR. 


1 !*Imp. Constantinus A. ad Andronicum. Si 
contra pupillos viduas !9 vel diutino 17 morbo fatiga- 
tos et debiles impetratum fuerit lenitatis nostrae 
iudicium, memorati a nullo nostrorum iudicum com- 

ellantur comitatui nostro sui copiam facere. quin 
immo intra provinciam, in qua litigator et testes 
vel instrumenta sunt, experiantur iurgandi fortunam 
atque omni cautela servetur, ne terminos provin- 
1 ciarum suarum cogantur excedere. Quod si pu- 
pulli vel viduae aliique fortunae iniuria miserabiles 
iudicium nostrae serenitatis oraverint, praesertim 
cum alicuius potentiam perhorrescunt, cogantur eo- 
rum adversarü examini nostro sui copiam facere. 
D. xv k. lul. Constantinopoli Optato et Paulino 
COn$s. j [a. 334] 


xv 
UBI DE CRIMINIBUS AGI OPORTET. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Laurinae. 
Quaestiones eorum criminum, quae legibus aut extra 
ordinem coercentur, ubi commissa vel inchoata"? 
sunt vel ubi reperiuntur qui rei esse perhibentur 
criminis, perfici debere satis notum est. PP. rr 
non. Oct. Deaíro 11 et Prisco conss. [a. 196] 

2 ]dem?' 44. et CC. Nicae. Sciens liberum ve- 
numdando plagii crimen committit. ab eo itaque, 
qui super hoc queri potest, aditus competens iudex, 


(1) dei Mommsen (2) sic PR, ita ins. A Ambr. C 
(3) sic A Ambr. R?^, simul ins. PCR? (4) natale .A Ambr. 
(5) amissione A?P (69) v 4, v1 P, om. Ambr. Hal. 
(7 B 71, 3, 38 seqq. — Cf. Dig. 2,1 (8) debuit esse 
imp. Antoninus A. (9) sic FP, d. vx id. octob. Hal. 
(10) fortasse Sept. scribendum, ut iungantur 1, 21, 3 et 
quae ibi laudantur (11) e re F cum B, more €^R, 


x8 C? — (12) sic M^, propter FPCRM"? — (13) legis ser. 
(14) vel SF, et PCR (18) — Τῇ. 1, 22, 2 B 1, 3, 51 
(16) viduas ΡΙ͂α Τῇ., vel viduas FCR^, viduasve Mommsen 
(17) diutino om. T^. (i$) xv TA. om. F Hal. P 
(19) B 7,5,276.71 (20) sic P, commissae vel inchoatae 
AFCR?, commissa vel inchoatae A^ cum B (21) scribi 
debuit impp. Diocletianus et Maximianus 


ΌΜΩΣ τὰς 


129 


.1Π 15—22 


— UBI DE POSSESSIONÉ 


si is, quem puerum ingenuum vendidisse proponis, 
ΟΝ degit, causam cognoscet. S. prid. non. Febr. 
Sirmi CC. conss. [a. 294] 


XVI. 
UBI DE POSSESSIONE AGI OPORTET. 


1Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Festum 
proconsulem Africae. Ubi aut vis facta dicitur aut 
momentaria possessio postulanda est, ibi loci iudicem 
adversus eum qui possessionem turbavit convenit 
iudicare. 7). v11i k. Jun. Gratiano nobilissimo puero 
et Dagalaifo conss. [«. 366] 


μὰν EVIL C 
UBI FIDEICOMMISSUM PETI OPORTET. 
1 3Impp. Severus et Antoninus AA. Demetrio. 


Fideicommissum ibi petendum esse, ubi hereditas 
relicta est, dubitari non oportet. PP. viii k. Sept. 


Clone 11 et Libone conss. [a. 204] 
XVIII? 
UBI CONVENIATUR QUI CERTO LOCO DARE 
PROMISIT. 


1 Imp. Alexander A. Heraclidae. Qui certo loco 
se soluturum pecuniam obligat, si solutioni satis non 
fecerit, arbitraria actione et in alio loco potest con- 
veniri: in qua venit aestimatio, quod alterutrius 
interfuit suo loco potius quam in eo in quo pe- 
titur solvi. JD. vr id. Mart.^ Fusco 11 et Dextro 

»COn$$s. [a. 225] 


XVIIIL* 
UBI IN REM ACTIO EXERCERI DEBET. 


1 "Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Pancratio. 1n rem actio non contra venditorem, 
sed contra possidentem competit. frustra itaque de- 
sideras non tecum congredi, sed cum auctore tuo 
dominium vindicantem, cum te possidere contendas. 
nam si denuntiasti ei qui tibi vendidit, intellegit 
evictionis periculum. nec enim iurisdictionis forma 
in eadem provincia constitutis tam petitore quam 
possessore ob auctoris personam, quem in alia pro- 
vincia? dicis consistere, debet immutari. D. id. 
April. AA. conss. [a. 293] 

2 "Imp. Constantinus A. ad universos provinciales. 
Si quis alterius nomine quolibet modo possidens im- 
mobilem rem litem ab aliquo per in rem actionem 
sustineat, debet statim in iudicio dominum nominare, 
αὖ, sive in eadem civitate degat sive in agro sive in 
alia provincia sit, certo dierum spatio ab iudice 
finiendo eoque ad notionem eius perducendo, vel 
ipse in locis in quibus praedium situm est perve- 
niens vel procuratorem mittens actoris intentiones 
1 excipiat?*. Si vero post huiusmodi indultum tem- 
pus minime hoc quod dispositum est facere malue- 
rit, tamquam lite quae ei ingeritur ex die, quo pos- 
sessor ad iudicium vocatus est, ad interrumpendam 
longi temporis praescriptionem contestata iudex, ut- 
pote domino possessionis nec post huiusmodi huma- 
nitatem sui praesentiam faciente, edictis legitimis 
proponendis? eum citare curabit et tunc in eadem 


 Mariniano conss. 


voluntate eo!9 permanente negotium summatim dis- 
cutiens in possessionem rerum actorem mitti non 
differet, omni adlegatione absenti de principali quae- 
stione servata. 1). x k. A4ug.'! Basso et Ablabio 
COns$s. [a. 331] 

9 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Actor rei forum, sive in rem sive in perso- 
nam sit actio, sequitur. sed et in locis, in quibus 
res propter quas contenditur constitutae sunt, iube- 
mus in rem actionem adversus possidentem moveri. 
D. x.? k. Iul. Constantinopoli Arcadio et Bautone 
conss. [a. 385] 


XX. 


UBI DE HEREDITATE AGATUR ET UBI SCRIPTI 
HEREDES IN POSSESSIONEM MITTI POSTULARE 
DEBENT. 


1 "Impp. Valerianus et Gallienus 4A. Messiae. 
Ilic, ubi res hereditarias esse proponis, heredes in 
ossessionem rerum hereditariarum mitti postulan- 
um est. ubi autem domicilium habet qui conveni- 
tur, vel!^ si ibi ubi res hereditariae sitae sunt ᾽ὅ 
degit, hereditatis erit controversia terminanda. PP. ΚΠ] 
k. Mai. Saeculare et Donato conss. [a. 260] 


XX]. 


UBI AGI OPORTET DE RATIOCINIIS TAM PRIVA- 
TIS QUAM PUBLICIS. 


sd "Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Aurelio'* Gerontio. Eum, qui aliena negotia sive 
ex tutela sive quocumque alio titulo. administravit, 
ubi haec gessit, rationem oportet reddere. S. xi 
k. Sept. AA. conss.1? [a. 293] 

2 Impp. Honorius et Theodosius A44. Macedonio 
magistro militum. Nemo post depositum cingulum 
privatae vitae redditus ob negotium, quod militiae 
causa est ei exortum praestandi ratiocinii gratia 
eius numeri, in quo militavit vel quem ipse gessit, 
à quocumque pulsatus fori praescriptionibus utatur. 
unumquemque enim super huiuscemodi causis, id 
est publicis??, quas dum militaret exercuit, super 
ratiociniis militaribus, per quae suos contubernales 
adflixisse adseritur, in militari oportet iudicio respon- 
dere, in quo et instructio sufficiens et nota testi- 
monia et verissima possunt documenta praestari. 
D. prid. k. lun. Constantinopoli Asclepiodoto " 
[a. 423 


XXII." 
UBI CAUSA STATUS AGI DEBEAT. 


1 Imp. Alexander A. Aurelio Aristocrati. Quae 
& te, cum tibi serviret, refugit et in aliam provinciam 
se contulit, libertatem sibi vindicans non iniuria eo 
loco litigare compellenda est, unde quasi fugitiva 
recessit. ideoque remittere eam in?? qua serviret 
praeses provinciae qui eo 1loco ius repraesentat 
curae habebit: sed non ubi deprehensa est audiri 
debet. PP. xir?? Kk. Sept. Pompeiano et Peligno 
conss. [a. 231] 

2 Imp. Decius A. et Decius et Quintus CC?^ Fe- 
lici. Procuratores nostros status causas?* examinare 
non posse omnibus notum est. JP. k. Dec. Decio 
A. 11 et Grato conss. [a. 250] 


(0 87,5,78 | (2) B 1,5, 19 
13, 4 (4) sic Hal., pp. v id. mai. P 
(6) cf. Consult. 6, 16 


(3) .B 1,5, 80. — Cf. Dig. 
(5) .B 1, 5, 81. 82 
(6) provineia CR, om. P (1) iunge 
1,21, et quae ibi laudantur (8) sic dett., excipiet PCR 
(9) sic CR, faciendis P (10) eo A^, eodem PCR? 
(11) d. k. aug. pp. k. Sept. Constantinopoli /eges iun- 
gendae (12) x Hal, xvi P 3) B 1, 5, $3: 
iunge 8, 1, 3 (14) vel usurpatur pro etiam, cf. 8, 1, 2 
Hl, 


(15) sunt dett, sint PCR. (16) B 7,5,84.85 (17) iunge 
4, 50,.7. 7, 1250 (18) aurelio supplevi ex 4, 50, 1 
(19) Diocletiano vi1 e£ Maximiano v1 AA. conss. (— a. 299) 
1, 12, 9: ad annum 293 etiam 4, 50, 1 a compilatoribus 


relata est (20) id est publ. confirmant Β (21) B Ἴ, 
5, 86 segq. (22) in APR, in provincia C (28) xm 
Hal, xii P (24) decius et quintus coc. scripsi, decius 


coetus c. /S, decius quietus c. Ο (25) sic R, causam PC 


17 


III 22—24 


130 


UBI QUIS DE CURIALI 


9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et. CC. 
Zenontét t $i in possessione libertatis constituta 
es, cum in status etiam quaestione actor rei forum 
sequi debeat, ibi causam liberalem agi oportet, ubi 
consistit quae ancilla dicitur, licet senatoria digni- 
tate actor decoretur. 2). prid. id. April. Byzantio 
AA. conss. Tad | [a. 293] 

4 Idem 44. et CC. Sisinniae. Si ex possessione 
servitutis in libertatem quis proclamat, ibi agi opor- 
tere status causam, ubi domicilium constitutum habet 
qui se dominum dicit, non est ambigui iuris. .D. 1] 
non. Mart. Byzantio? CC. conss. [a. 294] 

5 Idem AA. et CC. Diogeni praesidi insularum. 
Iam dudum a nobis statutum est, ut,si quae causae 
libertinitatis et servitutis in provinciis inter fiscum 
et privatos exorerentur, ad rationalem vel magistrum 
privatae rei, hoc est unde mota est quaestio, remit- 
terentur, si quae vero ingenuitatis essent, a rectore 
provinciae examinarentur. 7). 111 non. 4ug. CC. 
conss. |a. 294] 

6 Imp. lustinianus 4. Menae pp. In litibus, in 
quibus utrum ingenuus an libertinus sit aliquis quae- 
ritur, quinquennii divisionem, post quod divino au- 
ditorio opus esse veteres leges praecipiebant, in 
posterum cessare sancimus et huiusmodi lites etiam 
post memoratum tempus ad exemplum ceterarum 
vel in provinciis apud earum moderatores vel in 
hac alma urbe apud competentia maxima iudicia 
examinari. quod etiam, si clarissima persona super 
tali condicione vel etiam servili quaestionem patia- 
tur, tenere censemus. JJ. 111 non. Aug.? [a.528 vel 529] 


XXIII. 


UBI QUIS DE CURIALI VEL COHORTALI ALIAVE 
CONDICIONE CONVENIATUR. 


1 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Floren- 
ποῦ pu. Si quis vel curiae vel officiis iudicum aut 
alis quibuscumque corporibus obnoxius intra pro- 
vineiam ab his erit quos aufugerat comprehensus, 
aon expectata eius iudicis notione, sub quo per am- 
bitum coeperat militare, penitusque emendicati ho- 
noris praescriptione submota ab iudice, qui in locis 
aditus fuerit, audiatur manifestarumque rerum pro- 
batione convictus eorum societati quos declinaverat 
adgregetur. JD. xi; k. 4ug.* Mediolani Caesario et 
Attico conss. [a. 391] 

2" Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp. 
Hac perpetua lege sancimus provincialibus iudiciis 
non posse fori praescriptionem opponere eos, qui 
ad curiam vocantur vel cohortalibus deberi dicuntur 
officiis vel aliis corporibus obnoxii sunt, eos etiam, 
qui superexactiones vel concussiones perpetrasse fir- 
mentur: exceptis videlicet his qui armata militia 
praediti sunt, vel aliis qui speciali beneficio princi- 
pali sese defendant, ita tamen ut, cui ex militaribus 
viris curiae nomen vel cohortalis officii quaestio in- 
geratur, rector provinciae super eius nomine tam ad 
sedem tuae magnificentiae quam ad magisteriam vel 
ad competentem referat potestatem, ut hi, qui velut 
debiti postulentur, provinciali iudicio destinati ibi 
eventum iudicii expectent, ubi iura moveri praeci- 
1 piunt huiusmodi quaestiones. Super publicis 
autem functionibus et debitis nemini liceat fori prae- 
seriptionem opponere praeter eos qui specialiter ex- 
2 cepti sunt. Ceteros excelsae tuae sedis et recto- 


rum provinciarum in quolibet negotio declinare 
minime posse iudicium decernimus, ita ut, qui tam 
saluberrimam legem pertinaciter violare temptave- 
rint, sciant a moderatoribus provinciarum adversus 
se tamquam in contumaces sententiam proferendam. 
D. xi k. Oct. Constantinopoli Valentiniano A. v et 
Anatolio conss. [a. 440] 


XXIIII.* 


UBI SENATORES VEL CLARISSIMI CIVILITER 
VEL CRIMINALITER CONVENIANTUR. 


1 *Imp. Constantinus 4. ad Octavianum comitem 
Hispaniarum. Quicumque non illustris '?, sed tan- 
tum clarissima dignitate praeditus 1: virginem rapue- 
rit vel fines aliquos invaserit vel in aliqua culpa seu 
crimine fuerit deprehensus, statim? intra provinciam 
in qua facinus perpetravit publicis legibus subiuge- 
tur nec fori praescriptione utatur. omnem enim 
huiusmodi!'? honorem reatus excludit. JD. prid. non. 
Dec. Serdicae. acc. v non. Mart. Cordubae Galli- 
cano et Basso conss. . [a. 311] 

2 !Imppp. Valens Gratianus. et. Valentinianus 
AAA. ad senatum. Senatores in pecuniariis causis, 
sive in hac!* urbe sive in suburbanis degunt, in 
iudicio tam praetorianae quam urbicariae praefectu- 
rae nec non magistri officiorum (quotiens tamen ad 
eum nostrae pietatis emanaverit iussio), in provin- 
ciis vero ubi larem fovent aut ubi maiorem bono- 
rum partem possident et adsidue versantur respon- 
debunt. 2. k. Mart.'* 

8 !*Imp. Zeno A. Arcadio pp. Quotiens viro forte 
patricio vel ex patricio vel ei, quem praetorianae 
vel urbicariae amplissimae sedis administratio illu- 
stravit, vel consulari viro, quem tam ordinaria pro- 
cessio quam sacra nostrae pietatis pariter sublima- 
vit oratio, quive magisteriae potestatis sudoribus 
clarus factus est, vel ei, qui magistri officiorum vel 
quaestoris officio functus aut sacri nostrae pietatis 
cubiculi praepositus post depositam administrationem 
senatorio ordini sociatus est, aut cui nostra sereni- 
tas domesticorum scholam regendam mandavit cuive 
sacros nostri numinis thesauros aut res privatas 
nostrae pietatis vel serenissimae Augustae nostrae 
coniugis gubernandas iniunxit, post depositam vide- 
licet administrationem crimen publicum privatumve, 
cui tamen non per procuratorem respondere liceat, 
in hae alma urbe vel in provinciis commoranti in-. 
geratur, nullius alterius iudicis nisi nostrae pietatis 
huiusmodi esse cognitionem vel sacri tantummodo 
cognitoris, cui nostra serenitas huiusmodi negotii 
audientiam vice sua sacris apicibus mittendis man- 
daverit, ita tamen, ut apud talem iudicem, nullius 
officii vel scholae intercedente ministerio, more at- 
que habitu sacrarum consultationum absque ulla 
videlicet observatione dierum fatalium introductae 
causae, viris devotissimis sacri nostri scrinii libellen- 
sibus sollemnia implentibus, audiantur: eo qui in 
crimen vocatus erit, ne quas ante probationes in- 
iurias patiatur, sedendi quoque in aliqua secretarii 
parte, quae iudicibus inferior, altercantibus vero su- 
1 perior esse videatur, habituro licentiam. Adeo 
autem tantarum honores dignitatum duximus augen- 
dos, ut nec sacro quidem cognitori, nec postquam 
crimen fuerit patefactum, contra huiusmodi viros vel 
eorum substantias statuendi aliquid concedamus "7 fa- 
cultatem, sed hoc solummodo in huiusmodi viros 


(1) zezonide |S, zenoniae PCR (2) Mommsen in loco 
erratum censet (3) subscriptio haec Haloandri vereor 
ne corrupta sit, cum die III non. Aug. annorum 528 et 
829, in quos incidit Menae praefectura, nullae praeterea 
constitutiones datae sint: fortasse fuit d. 1 id. Dec. Con- 
stentinopoli dn. Iustiniano pp. Α. 1r cons. (a.528), ut 
 tungendae sint 4, 32, 26. 7, 39, 8 (4) tunge 10, 32, 48 
et Th. 6, 2, 15. 12, 1, 159... 155 (5) florentio 3, 
floro CR (6) Ian. cum legibus iungendis scr. (1) 6.2 
contaminata. est ex Nov. Theod, Ἴ, 2. 3.4 (8) B 1,5,90.91 


(9) — T^. 9,1,1 (10) sic C cum Graecis, illustri PR 
(11) quieumque clarissimae dignitatis 77. (12) statim 
Th. cum Graecis, om. libri (13) huiusmodi om. 7^. 
(14) iunge T^. 9,1,13 — (15) alma :ms. dett. — (16) d. k. 
mart. Hal, lecta in senatu mr id. Febr. Valente v et 
Valentiniano AA. conss. (a. 376) T^. 9, 1,13, d. k. mart. 
valentiniano a. et neoterio conss, (2 a. 390) Contius 1566 
ex 10,40,8, quam Cuiacio auctore cum hac constitutione 
coniunzcit 17) concedimus /ibri (18) ?unge 12, 1, 17 


IN QUIBUS CAUSIS MILITANTES 


131 


III 24—26 


vice quoque principis audituro licebit, ut intentatum 
apud se crimen, si patefactum fuisset, ad principa- 
la em referat notionem.  Ultionis autem tantis 
inferendae dignitatibus modus non nisi in principis 
residebit arbitrio, cum sit certum oportere accusa- 
toris calumniam (reo videlicet protinus absolvendo) 
inconsulta quoque nostra serenitate prout leges san- 
ciunt coerceri, nisi forte accusator quoque non mi- 
noris quam reus sit dignitatis: in hoc namque casu 
super coercenda huiusmodi accusatoris calumnia non 
immerito  consulenda erit principalis auctoritas. 
2 Viros autem illustres in hac inclita urbe degen- 
tes, qui sine administratione honorariis decorati 
fuerint codicillis, licet talem praerogativam nostrae 
iussionis meruerint, ut quod non egerint videantur 

isse, in criminalibus causis magnificae tuae sedis 
et illustrissimae  urbicariae praefecturae nec non 
etiam viri magnifici magistri officiorum (quotiens 
tamen ad eius iudicium specialis nostrae pietatis 
emanaverit jiussio) sententiis respondere decernimus, 
ita ut huiusmodi viri sedendi quidem in cognitionibus 
2a dicendis minime sibi vindicent facultatem. Sciant 
autem ipsi quoque nec de se vel suis facultatibus 
iudicaturos aliquid nec probatis criminibus, nisi prius 
ad nostram pietatem  rettulerint, posse statuere. 
3 Quotiens autem viri illustres in provinciis con- 
Stituti (non hi tamen, quorum cognitio ad nostram 
maiestatem vel ad vice nostri numinis auditurum 
pertineat) in querimoniam fuerint criminalem vocati, 
et sedendi, cum celebratur cognitio, in secretariis 
iudicantium ius consequantur et iudices patefactis 
quoque criminibus ferendis contra huiusmodi viros 
vel facultates eorum sententiis abstineant, dum 
nostrae pietatis ad suas meruerint relationes respon- 
sum: supplicio videlicet, quod accusatoribus pate- 
facta eorum calumnia ingerendum est, nec apud 
provinciales iudices, si non, sicut superius dictum 
est, similem dignitatem habeant, differendo. JD. Coa- 
stíantinopoli. [a. 485—486 ὃ] 


XXV. 


IN QUIBUS CAUSIS MILITANTES FORI PRAE- 
SCRIPTIONE UTI NON POSSUNT. 


1 impp. Theodosius et Valentinianus 44A. Flo- 
reniio pp. Omnes omnino domesticos et? agentes 
in rebus et quaecumque alia praetenditur militia vel 
dignitas? sub moderatoribus provinciarum pro functio- 
nibus publicis respondere nulla fori praescriptione 
valitura sancimus, si hac qui exiguntur publica de- 
1 bita uti temptaverint. Immo et in aliis privatis 
actionibus occupatos volumus respondere, qui per 
provincias negotiantur^ vel conductorum vocabulis, 
cum non armata militia praediti sunt, defenduntur, 
sive domorum divinarum sive virorum potentium seu 
cuiuslibet condicionis sunt conductores, nisi forte 
commeatum ad rem propriam componendam unius 
2 anni indutias ostenderint se accepisse. Eadem 
forma servanda? in his etiam, qui mercandi et 
militandi sacra beneficia meruerunt, ut etiam ipsi 
rectoribus provinciarum respondeant. D. xiu k. 
Febr.$ Constantinopoli Theodosio A. xvir et Festo 
CORSS. [a. 439] 


XXVI." 


UBI CAUSAE FISCALES VEL DIVINAE DOMUS 
HOMINUMQUE EIUS AGANTUR. 

1 Impp. Severus et Antoninus 444. Dioscoro. 

Non defensae mortis quaestionem apud procuratores 


nostros non oportere tractari quis ignorat, nec bona 
fisco peti posse, quam si de crimine constiterit apud 
eum, cui convictis poenam inrogare licet? plane de- 
functis homicidii reis apud procuratores quoque cau- 
sam agendam esse ratio permittit. PP. vir id. Mai. 
Laterano et Rufino conss. [a. 191] 

2 ldem A44. Arisíae. Non animadvertimus, cur 
causam ad officium procuratorum nostrorum perti- 
nentem ad proconsulis notionem advocare velis. nam 
cum hoc quaeratur, an pater tuus mortem sibi con- 
sciverit metu alicuius poenae ac propterea bona fisco 


debeant vindicari, iam non de crimine aut poena 
mortui, sed de bonis quaerendum est. JD. xz: K. Oct. 
Apro et Maximo conss. [a. 207] 


9 Imp. Antoninus A. Heliodoro. Procurator meus, 
qui vice praesidis provinciae non fungitur, sicut 
exigere poenam desertae accusationis potest, ita iudi- 
care, ut ea inferatur sententia sua, non potest. 7). x 
k. Sept. Laeto et Cereale conss. [(a. 215] 

4 imp. Alexander 4. Maaimae. Cum vendente 
procuratore meo emisse te praedia dicas, pretium 
1 eorum necessario solvere debes. Cum his, qui- 
bus mandantibus eadem praedia emisse te et tradi- 
disse dicas, agente te procurator meus, si eius au- 
dientiam elegeris, cognoscet, ut pecuniam quae pretii 
nomine tibi debetur et usuras quae fisco solvendae 
sunt consequi possis. .PP. 1111 id. Oct. Maaimo et 
Paterno conss. [a. 2337 

9 Imp. Consíantinus Α. ad .Ursum. Ad fiscum 
pertinentes causas rationalis decidat, ommibus con- 
cussionibus prohibendis. JJ). non. Febr. Constantino 
A. HII et Licinio 1111 conss. 


7 idem 4.190 ad Bulephorum rationalem summae 
rei. Dominicis colonis et patrimonialibus gravitatem 
tuam censuimus disceptatricem esse debere. duces 
enim et praepositos limitum et castrorum et rectores 
provinciarum evocandis et arcessendis colonis abs- 
tinere oportet. JD. xvi k. Mart. Limenio et Ca- 
tullino conss. [a. 349] 

8 ldem A. ad Taurum pp. Cum aliquid colo- 
nus aut servus rei privatae nostrae. contra discipli- 
nam publicam adseratur perpetrare, ad iudicium 
rectoris provinciae venire cogendus est, sic vidclicet, 
ut praesente rationali vel procuratore domus nostrae 
inter eum et accusatorem causa tractetur et, si 
facinus fuerit adprobatum, iuris severitas exsera- 
tur. JD. v non. Mart. Sirmi Datiano et Cereale 
COASS. [a. 358] 

9 !'?/mpp. Valentinianus et Valens 44. ad Phi- 
lippun vicarium. ^ Universi fiduciam gerant, ut, 
cum quis eorum ab actore !^ rerum privatarum nostra- 
rum sive à procuratore fuerit vexatus iniuriis, super 
eius contumeliis vel depraedationibus deferre queri- 
moniam sinceritati tuae vel rectori provinciae non 
dubitet et ad publicae!? sententiam vindictae sine 
aliqua trepidatione convolare. quae res cum fuerit 
certis probationibus declarata, sancimus et edici- 
mus, ut, si in provincialem hanc audaciam quisquam 
moliri fuerit ausus, publice vivus concremetur. J.11; 
non. lul. Heracliae'* Valentiniano et Valente 4.4. 
COnss. [a. 365] 

10 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. ad Polemium pp. Nullum ex officio ra- 
tionalis, qui exactioni vel chartis inserviat, in alio 


(1) 2 Nov. Theod. Ἴ, 1  Ἴ, 5, 92 
habent B (3) militiae dign. Nov. contra B (ΔΑ) sic 
Nov. B, otiantur R^, sociantur A^, sociatur C (5) ser- 
vata Νου. (6) sic vel mai. Nov. (1) B 7,5,93 seqq. 
(8) impp. Constantius et Constans AA. scr. (9) ex 11, 
15,1 d. vin k. Febr. Bononiae Plaeido et Romulo conss. 
(7 a.343) restituit Herrmann (10) AA. scr. (11) scribi 
debuit imp. Constantius A. — (12) — 77.10,4,1  (13)ad 


(2) et om. Nov., 


phil vie. sumpium est ex Th. 10, 4, 1, cui inscribitur 
imp. constantinus a. ad philippum vicarium urbis, anni 
scilicet 313 (14) Si quis ab actore incipit 7A. — (15) publi- 
cam libri (16) heraeliae videtur additum ex subscrip- 
tione Th. 10, 4, 1 (d. r1 non. mart. heracleae constan- 
tino a. rr et licinio in conss), cum Valentinianus hoc 
die Mediolani, Valens Caesareae constiterit 


Ht 


III 26—28 


132 J QUANDO LICEAT SINE IUDICE 


iudieio adduci oportet, nisi forte cuiuspiam caput 
accusatio legibus instituta pulsaverit. D. 147 Κ. Mai. 
Arcadio et Bautone conss. De [a. 385] 

11 Zmpp. Theodosius et Valentinianus A4. Ar- 
taxi praeposito saen cubiculi. Hac lege sancimus, 
ut, sive agat domorum nostrarum colonus aut in- 
quilinus aut servus seu pulsetur ab aliquo super 
criminali vel civili negotio, non alibi quam tui cul- 
minis ac viri spectabilis comitis domorum petatur 
examen: nullius adlegatione super fori praescrip- 
tione penitus admittenda. D. v id. April. Eudoaio 
et Dioscoro conss. [a. 442] 


XXVII. 


QUANDO LICEAT SINE IUDICE UNICUIQUE VIN- 
DICARE SE VEL PUBLICAM DEVOTIONEM. 


1 !nppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. ad provinciales. Liberam resistendi cunctis 
tribuimus facultatem, ut quicumque militum vel pri- 
vatorum ad agros nocturnus populator intraverit 
aut itinera frequentata insidiis adgressionis obsede- 
rit, permissa cuicumque licentia dignus ilico suppli- 
cio subiugetur ac mortem quam minabatur excipiat 
et id quod intendebat incurrat. melius enim est 
occurrere in tempore, quam post exitum vindicare?. 
. 1 Vestram igitur vobis permittimus ultionem et, 

quod serum est punire iudicio, subiugamus edicto: 
nullus parcat militi, cui obviare telo oporteat ut la- 
troni. J.k. ful. Tatiano et Symmacho conss. ἴα. 391] 

2 Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius 4.44. 
Hadriano pp.  Opprimendorum desertorum facul- 
tatem provincialibus iure permittimus. qui $i resi- 
stere ausi fuerint, in his velox ubicumque iubemus 
esse supplicium. cuncti etenim adversus latrones 
publicos desertoresque militiae ius sibi sciant pro 
quiete communi exercendae publicae ultionis indul- 
tum. J. v non. Oct. Theodosio Α. et Rumorido 
conss. [a. 403] 


XXVIII? 
DE INOFFICIOSO TESTAMENTO. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Victorino. 
Cum de inofficioso matris suae testamento filius di- 
cere velit adversus eum, qui ex causa fideicommissi 
hereditatem tenet, non est iniquum hoc ei accom- 
modari, ut perinde^ fideicommissarius teneatur, ac 
si pro herede aut pro possessore possideret. PP. 
y k. Iul. Falcone et Claro conss. (a. 193] 

2 ldem AA. Lucretio. Quamvis de inofficioso 
testamento acturum te bonorum possessionem ac- 
cepisse proponas, tamen scriptis heredibus auferre 
possessionem incivile est. D. 7777 k. Dec. Deatro 11 
et Prisco conss. [a. 196] 

9 ldem AA. lanuario. Si mater fils duobus in- 
stitutis tertio post testamentum suscepto?, cum mu- 
tare idem testamentum potuisset, hoc facere neglexis- 
set, merito utpote non iustis rationibus neglectus 
1 de inofficioso querellam instituere poterat. Sed 
cum eam in puerperio vita cessisse proponas, repen- 
tini casus iniquitas per coniecturam maternae pie- 
tatis emendanda est. quare filio tuo, cui nihil praeter 
maternum fatum imputari potest, perinde^ virilem 
portionem tribuendam esse censemus, ac si omnes 
2 filios heredes instituisset. Sin autem heredes 
scripti extranei erant, tunc de inofficioso testamento 
actionem instituere non prohibetur. JP. γα k. Iul. 
Laterano et Rufino conss. (a. 197] 


4 Idem AAA. Sotericho et aliis. Cum ex causa 
fideicommissi secundum decretum praetoris? in liber- 
tate morati sitis, filios etiam susceperitis, quamvis 
postea domini vestri testamentum  inofficiosum sit 
pronun agente filio, non est aequum fieri vobis 
ibertatis quaestionem. |.PP. vi id. Mart. Antonino 
III et Geía 11 conss. [«. 208] 

o Imp. Antoninus A. Aelio. Si pater tuus post 
litem contestatam vel postquam propositum habuis- 
set inofficiosum fratris testamentum dicere te herede 
relicto" decessit, causam coeptam vel quocumque 
modo illi placitam exsequi non prohiberis. PP. prid. 
non. Oct. Gentiano et Dino conss. 

6 s/dem A. Ingenuo. Cum quaeritur, an filii de 
inofficioso patris testamento possint dicere, si quar- 
tam bonorum mortis tempore testator reliquit, in- 
spicitur. PP. vir k. lul. Romae duobus ris 
conss. (a. 212] 

7 Idem A. Secundino. Neptem defuncti actione? 
de inofficioso testamento, quamvis pater eius eman- 


cipatus fuerat defunctus, experiri posse ignorare 
non debes. JP. vi k. Jul. Romae Laeto 11 et Ce- 
reale conss. [a. 215] 


8S '9Jdem A4. Florentino!!, Parentibus arbitrium 


dividendae hereditatis inter liberos adimendum non - 


est, dum non minus, qui pietatis? sibi conscius est, 
partis quae intestato defuncto potuit ad eum perti- 
| nere quarta ex iudicio parentis obtineat. Qui 
autem agnovit iudicium defuncti eo, quod debitum 
paternum pro hereditaria parte persolvit vel alio 


legitimo modo 18, etiamsi minus quam ei debebatur 


relictum est, si is maior viginti quinque annis est, 
accusare ut inofficdiosam voluntatem patris quam 
probavit non potest. PP. γ11" id. Febr. Maaimo 11 
θὲ Aeliano conss. [a. 223] 

9 Idem 4. Romanae. De inofficioso testamento 
militis vel iure militari vel civili facto vel centurio- 
nis vel tribuni numeri nec filios posse queri ius 
certum est. JP. id. Mai. Maaimo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 

10 Jdem A. Quintiliano. Si heredum Quintiani, 
quem patrem tuum esse dicis, adversus quos de in- 


officioso testamento acturus eras, iure successionis . 


bona ad fiscum pertinent, vel ipsius Quintiani bona 
utpote vacantia fiscus tenet, causam apud procura- 
torem meum ágere potes. JP. 11 id. Aug. Maaimo 
1 et Aeliano conss. 


11 Jdem A. Ingenuo. In harenam non damnato, 


sed sua sponte harenario constituto legitimae suc- ἡ 


cessiones integrae sunt, sicuti civitas et libertas 
manet. sed si testamentum parens eius fecit, neque 
de inofficioso testamento accusatio neque bonorum 
possessio ei competit: nam talem filium merito quis 
indignum sua successione iudicat, nisi et ipse similis 
condicionis est. 
pino conss. [a. 224] 

12 ldem A. Liciniano et Diogeniano. Si pater 
puellae, cuius vos curatores esse dicitis, filio ex se- 
misse, ipsa autem ex triente et uxore ex reliquo 
sextante scriptis heredibus, fidei filiorum commisit, 
ut, si quis eorum intra viginti quinque annos aetatis 
decederet, superstitibus portionem suam restitueret, 
praeterea uxori, ut id, quod ex causa hereditatis ad 
eam pervenisset, filiis post mortem suam restitueret, 
fideicommisit, calumniosam inofficiosi actionem ad- 
versus iustum judicium testatoris instituere non de- 
betis, cum ex huiusmodi fideicommissaria restitutione 


tam matris quam fratris eius portio ad eam poterat 
pervenire. JP. non. Dec. Alexandro A. 111 eí Dione 
COnS$$. [a. 229] 

19 Imp. Gordianus 4. Prisciano. Cum duobus 


(1) — 7ῆ. 9,14,2 3 60,39, 16 (2) vindicari Τῇ. contra B. 
(3) B 39, 1, 34 segg. — Cf. Dig. 5,2 (4) proinde libri 
(5) suscepto a compilatoribus nato substitutum esse Thale- 
laeus refert (6) sec. deer. praet. PC^R^, om. Com 
(1) te her. relicto C^R^, nec derelicto PC?? κα (8) for- 
(asse iungenda. est. Greg. 3,1,1: lmp. Antoninus A. Au- 


relio Pontio Ingenuo. 
tam perceptos malae fidei possessores restituere placuit. 
PP. xu k. lul. Romae duobus Aspris conss. (9) actio- 
nem libri (10) iunge 6, 30, 2. (11) imp. Alexander 
À. Flor. militi 6, 30, 2 


(13) sic. ΟἿ, vel ins. PR?? (14) v1 6, 30, 2 


[a. 211] 


[a. 223] . 


PP. πη k. lan. [uliano et Cris- - 


Fructus ante litem contesta- 


(12) sic P^ R, meritis ins. P^ C - 


TL COMMONS τὰ IUS 


ΡῈ INOFFICIOSO TESTAMENTO 


133 3 ΠῚ 28 


heredibus institutis, uno ex quinque, altero ex sep- 


"tem unciis, adversus eum qui ex septem unciis heres 


scriptus fuerat iusta querella contendisse, ab altero 
autem victum fuisse adlegas, pro ea parte, qua re- 
solutum est testamentum, cum iure intestati qui ob- 
tinuit succedat, neque legata neque fideicommissa 
debentur, quamvis libertates et directae competant 
et fideicommissariae praestari debeant. PP. rz k. 
Febr. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

14 Jdem A. Prisco. Eum, qui inofficiosi querel- 
lam delatam non tenuit, a falsi accusatione non sub- 
moveri placuit. idem observatur et si e contrario 
falsi crimine instituto victus postea de inofficioso 
actionem exercere maluerit. JP. vi! k. Dec. Gor- 


diano A4. et Aviola conss. [«. 239] 
“18 E Philippus A. et Philippus C. Aphrodi- 
siae. 


E a matre ad successionem 
eius citra inofficiosi PCs adspirare non posse 
explorati iuris est. PP. v k. 4ug.* Philippo 4. et 
Titiano conss. [a. 245] 
6 *Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
riamus nob. C. Theodotae. Contra maiores viginti 
quinque annorum duplicem actionem inferentes, pri- 
mam, quasi testamentum non iure^ sit perfectum, 
alteram, quasi inofficiosum, licet iure perfectum, 
praescriptio ex prioris iudicii mora quinquennalis 
temporis non nascitur, quae officere non cessantibus 
non potest. PP. id..4ug. Tusco et Basso conss. [a. 258] 
17 mpp. Carinus et Numerianus AA. Florae. 
Cum filium tuum te praeterita sororem heredem in- 
stituisse proponas, inofficiosi querellam apud prae- 
sidem provinciae persequi potes. PP. prid. id. Febr. 
Carino 11 et Numeriano AA. conss. [a. 284] 
18 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Fau- 
stinae. Cum te pietatis religionem non violasse, sed 
mariti coniugium quod fueras sortita distrahere no- 
luisse ac propterea offensum atque iratum patrem 
ad exheredationis notam prolapsum esse dicas, in- 
officiosi testamenti querellam inferre non vetaberis. 
PP. Nicomediae xvi k.* Mart. Maaimo 11 et Aqui- 
lino conss. [«. 286] 
19 Jdem 444. Apollinari. Si filia tua turpiter et 
cum flagitiosa foeditate vivit, ut ἃ successione tua 
eam excludendam putes, si non inconsulto calore, 
sed ex meritis eius ad id odium incitatus es, pos- 
tremi iudicii liberum arbitrium habebis. JD. xv k. 
Jul. Sirmi ipsis v et 1111 AA. conss.* [a. 293] 
20 'Idem A4. et CC. Sabiniano. Filia in orbi- 
tate patris relicta cum marito, cui matre volente 
nupsit, colens concordiam iustas offensionis post 
eiusdem matris paenitentiam causas non praestat 
nec ex momentarii voluntatibus matris nupta atque 
vidua esse iure compellitur. 2). aon. Jan. Sirmi CC. 
002,58. [a. 294] 
21 Idem AA. et CC. Alexandro. Fratris vel so- 
roris filii, patrui vel avunculi, amitae etiam et ma- 
terterae testamentum  inofficiosum frustra dicunt, 
cum nemo eorum qui ex transversa linea veniunt 
exceptis fratre et sorore ad inofficiosi querellam 
admittatur. de falso sane per accusationem crimi- 
nis queri non prohibentur. JD. vi id. Febr. CC. 
CcOn$s. [a. 294] 
22 ldem AA. et CC. Statillae. Si maritus tuus 
facto testamento te quidem ex asse scripsit heredem, 
filia autem quam habuit in potestate exheredata 
facta minime probetur nihilque ei relictum est neque 
iustas causas offensae praestitisse convincatur, eam de 
inofficioso testamento patris querentem totam heredi- 
1 tatem obtinere posse non ambigitur. Quod si iam 
obtinuit vel postea vincat, quodcumque maritus mortis 


suae tempore debuisse tibi perhibetur, idem ab ea 
reddi oportet. D. id. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

283 ldem AA. et CC. Philippae. Testamenti fac- 
tionem per testationem vos interdixisse matri pro- 
fitentes 1ustitiam offensae manifeste testamini. JD. v 
id. Sept. CC. conss. [a. 294] 

24 Idem AA. et CC. Successo. '"lestamentum mi- 
litis filii familias in castrensi peculio factum neque 
a patre neque ἃ liberis eius per inofficiosi querellam 
rescindi potest. | D. 111 non. Dec. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 

25 Idem A4. et CC. Menodoto?. Filiis matrem, 
quae de mariti moribus secus suspicetur, ita posse 
consulere iure compertum est, ut eos sub hac con- 
dicione instituat heredes, si ἃ patre emancipati fue- 
rint, atque eo pacto secundum tabulas bonorum 
possessionem patrem cum re accipere non videri, 
qui? condicioni minime obtemperavit, neque ei no- 
mine filiorum inofficiosi eo modo actionem posse 
competere, quibus nullam iniuriam fecerit mater, 
sed potius putaverit providendum, restituere debet!?. 
D. ini mon. lui. Antiochiae Titiano et Nepotiano 
COnSS. [a. 301] 

20 Idem AA. et CC. Serapioni suo salutem. Ex 
tribus unciis herede instituto filio intra pubertatis 
annos directam non inutiliter à patre fieri substitu- 
tionem certum est. JD. v k. Sept. Nicomediae Dio- 
cletiano Υ111Π et Masimiano v111 AA. conss. [a. 304] 

27 "Imp. Constantinus. A4. ad. Lucrium??. Veri- 
num. Fratres vel sorores uterini ab inofficiosi ac- 
tione contra testamentum fratris vel sororis penitus 
arceantur: consanguinei autem durante vel non agna- 
tione contra testamentum fratris sui vel sororis de 
inoffieioso quaestionem movere possunt, si scripti 
heredes infamiae vel turpitudinis vel levis notae ma- 
cula adsparguntur vel liberti, qui perperam et non 
bene merentes!? maximisque beneficiis suum patro- 
num adsecuti instituti sunt, excepto servo necessa- 
rio herede instituto. 2). id. April. Sirmio Constan- 
tino A. v et Licinio C^ conss. [a. 319] 

28 '5]dem A. ad Claudium praesidem Daciae. 
Liberi de inofficioso querellam contra testamentum 
parentum moventes probationes debent praestare, 
quod obsequium debitum iugiter, prout ipsius natu- 
rae religio flagitabat, parentibus adhibuerunt, nisi 
Scripti heredes ostendere maluerint ingratos liberos 
1 contra parentes extitisse. Sin autem mater con- 
tra filii testamentum inofficiosi actionem instituat, 
inquiri diligenter iubemus, utrum filius nulla ex iusta 
causa laesus matrem novissima laeserit voluntate nec 
luctuosam ei et!9 legitimam reliquerit portionem, ut 
2 testamento remoto matri successio deferatur 17, Si 
tamen mater inhonestis factis atque indecentibus 
machinationibus '$ filium forte obsedit insidiisque 
eum vel clandestinis vel manifestis appetiit vel inimi- 
cis eius suas amicitias copulavit atque in aliis sic 
versata est, ut inimica eius potius quam mater cre- 
deretur, ut hoc probato invita etiam adquiescat filii 
voluntati. 2. viu? id. Febr. Serdicae Crispo 1] 
et Constantino 11 CC. conss. [a. 321] 

29 ?"Imp. Zeno .4. Sebastiano pp. Quoniam no- 
vella constitutio divi Leonis?' ante nuptias donatio- 
nem ἃ filio conferri ad similitudinem dotis quae a 
filia confertur praecepit, etiam ante nuptias dona- 
1 tionem filio in quartam praecipimus imputari. Eo- 
demque modo cum mater pro filia dotem vel pro 
filio ante nuptias donationem vel avus paternus aut 
maternus vel avia paterna aut materna pro sua nepte 
vel pro suo nepote vel proavus itidem vel proavia 
paterna aut materna pro sua pronepte vel pro suo 


(à v1 Hal, viu P (2) aug. Hal., ap. P 
2, 40, 2 (4) non iure CR, iure non P (5) pp. nic. 
XVI k. P, 8. kal. maii Hal. (69) d. xv iul. sirmii 
ipsis aa. coss. 77aL, pp. xv k. iul sirmi ipsis et 1v aa. 
conss. P, d. xv k. Ian. Sirmi ipsis iux et nu AA. conss. 
(— a. 290) Mommsen (1) ?unge 9 12, 17 (8) me- 
nedoto C, menedote SR, medato p (9) qui CR, cum p 


(3) iunge 


(10) restituere debet del. (1) c. 27 ex T. 2,19,1. 3 com- 
posita est (12) lucrium 77., om. libri (13) meritis 
Mommsen (14) sic T. 2, 19, 1, crispo et const. PL, 
crispo n et constantino caes. nu Jal. (15) — TA. 2, 
19, 2 (16) ei nec. 7^. (17) δὶ tamen defuneto consan- 
guinei agnati non sunt superstites /ns. 77. (18) votis 7A. 
(19) viu 77., vi P, u1 al. (20)iwunge95,3,18 (21) 6, 20, 17 


ΠῚ 28 


134 


. DE INOFFICIOSO 


pronepote dederit, non tantum eandem dotem vel 
donationem conferri, verum etiam in quartam par- 
tem ad excludendam inofficiosi querellam tam do- 
tem datam quam ante nuptias donationem praefato 
modo volumus imputari, si ex substantia eius pro- 
fecta sit, cuius de hereditate agitur. D. A. Mai. tpso 
A. 11 cons. [a. 419] 

30 tmp. lustinianus .4. Menae pp. Omnimodo 
testatorum voluntatibus prospicientes magnam et in- 
numerabilem occasionem subvertendae eorum dispo- 
sitionis amputare censemus et in certis casibus, in 
quibus de inofficiosis defunctorum  festamentis vel 
alio modo subvertendis moveri solebat actio, certa 
et statuta lege tam mortuis consulere quam liberis 
eorum vel aliis personis, quibus eadem actio compe- 
tere poterat: ut, sive adiciatur testamento de im- 
plenda legitima portione sive non, firmum quidem 
testamentum sit, liceat vero his personis, quae testa- 
mentum quasi? inoffieiosum vel alio modo subver- 
tendum queri poterant, id quod minus portione legi- 
tima sibi relictum est ad implendam eam sine ullo 
gravamine vel mora exigere, si tamen non ingrati 
legitimis modis arguantur, cum eos scilicet ingratos 
circa se fuisse testator edixit: nam si nullam eorum 
quasi ingratorum fecerit mentionem, non licebit eius 
J heredibus ingratos eos nominare et huiusmodi quae- 
stionem introducere. et haec quidem de his perso- 
mis statuimus, quarum mentionem testantes fecerint 
et aliquam eis quantitatem in hereditate vel legato 
vel fideicommisso, licet minorem legitima portione, 
| reliquerint. Sin vero vel praeterierint aliquam 
eorum personam iam natam vel ante testamentum 
quidem conceptam, adhuc vero in ventre constitu- 
tam, vel exheredatione vel alia eorum mentione facta 
nihil eis? penitus reliquerint, tunc vetera iura locum 
habere sancimus, nullam ex praesenti promulgatione 
2 novationem vel permutationem acceptura.  Im- 
putari vero filiis aliisque personis, quae dudum ad 
inofficiosi testamenti querellam vocabantur, in legi- 
timam portionem et illa volumus, quae occasione 
militiae ex pecuniis mortui eisdem personis adquisi- 
tae posse lucrari eas manifestum est, co quod talis 
sit militia, ut vendatur vel mortuo militante certa 
pecunia ad eius heredes perveniat, ita tamen, ut 
ile gradus eiusdem militiae inspiciatur, quem morte 
testatoris militans obtinet, ut tanta ei pecunia in 
legitimam portionem computetur, quantam dari sta- 
tutum est, si in eo gradu mortuus esset is, qui mi- 
3 litiam ex pecuniis testatoris adeptus est. Ex- 
ceptis solis viris spectabilibus silentiariis sacri nostri 
palatii, quibus praestita iam specialia beneficia tam 
de aliis capitulis quam de pecuniis super memorata 
militia & parentibus eorum datis, ne in legitimam 
portionem eis computentur, rata esse praecipimus: 
in ceteris vero personis praedictam observationem 
tenere volumus. D. k. lun. Constantinopoli lusti- 
niano 4. II cons. [a. 528] 

91 *Idem Α. Menae pp. Quae nuper ad testa- 
menta conservanda nec file retractanda sanximus ὃ, 
ut ratione Falcidiae minime illis personis derelicta, 
quae ad inofficiosi testamenti querellam ex priori- 
bus vocabantur legibus, non periclitentur testamenta, 
sed quod deest legitimae portioni, id est quartae 
parti? ab intestato successionis, tantum repleatur, 
exceptis illis quibus nihil in testamento derelictum 
est, in quibus prisca iura illibata servavimus, etiam 
ad testamenta sine scriptis facienda locum habere 
sancimus. J. 111 id. Dec. Constantinopoli dn. lusti- 
niano pp. 4. II cons. [«. 528] 

32 ldem A. Menae pp. Quoniam in prioribus 
sanctionibus? illud statuimus, ut, si quid minus le- 


gitima portione his derelictum sit, qui ex antiquis 
legibus de inofficioso testamento actionem movere 
poterant, hoc repleatur nec? occasione minoris quan- 
titatis testamentum rescindatur, hoc in praesenti ad- 
dendum esse censemus, ut, si condicionibus quibus- 
dam vel dilationibus aut aliqua dispositione moram 
vel modum vel aliud gravamen introducente eorum 
iura, qui ad memoratam actionem vocabantur, mi- 
nuta esse videantur, ipsa condicio vel dilatio vel alia 
dispositio moram vel quodcumque onus introducens 
tollatur et ita res procedat?, quasi nihil eorum testa- 
mento additum esset. 2). 1119 k. April. Constanti- 
cv Decio vc. cons. (a. 529] 
9 "Jdem A. Demostheni pp. Si quis suo testa- 
mento maximam quidem portionem libero derelin- 
quat, minusculam autem alii vel aliis de sua stirpe 
progenitis, ipsam tamen legitimam sive in hereditate 
vel in legato vel in fideicommisso, ut non possit 
locus de inofficiosi testamenti querellae!? fieri, et 
ille quidem, qui ex parvulo genitoris sui consequitur 
substantiam, eam suscipere maluerit, qui autem ex. 
maiore parte eam amplexus est, sive unus vel si 
plures sint, non statim et sine contentioso proposito 
vel ulla mora eam restituere voluerit, sed expectato 
iudiciorum strepitu et multis variisque certaminibus 
habitis post longum tempus ex sententia iudicis vix 
eam reddiderit, crudelitatem eius competenti poena 
adgredimur, ut, si haec fuerint subsecuta, non tan- 
tum in quod!? testator voluit eum restituere con- 
demnetur, sed etiam aliam tertiam partem quantita- 
tis, quae fuerat in testamento derelicta, modis 
omnibus reddere, ut avaritia eius legitimis ictibus 
feriatur: aliis omnibus, quae in eodem testamento 
vel elogio scripta sunt, pro sui tenore ad effectum 
1 perducendis. Legis autem veteris iniquitatem 
tollentes, ut non diutius erubescat posita, TA 
Iulius Paulus in suis scripsit quaestionibus, hanc 
piissimam adgredimur sanctionem. cum enim in- 
fantem suum ^ non posse ingratum a matre sua vo- 
cari scripsit neque propter hoc ab ultima suae ma- 
tris hereditate repelli, nisi hoc odio sui fecerit mariti, 
ex quo infans progenitus est, hoc iniquum iudicantes, 
ut alieno odio alius praegravetur, penitus delendum 
esse sancimus et!5 huiusmodi causam liberis non 
tantum infantibus, sed etiam quamcumque aetatem 
agentibus opponi minime concedimus, cum possit 
sub condicione emancipationis hereditatem suam ma- 
ter filio derelinquens et patris odium punire et iuri 
filüüi sui minime nocere nec suam naturam fallere. 
satis enim crudele nobis esse videtur eum qui non 
sentit ingratum existimari. J. xv . Oct. Chalce- 
done Decio vc. cons. [a. 529] 
94 Idem A. lohanni pp. Si quis filium suum ex- 
heredatum fecerit alio scripto herede, reliquerit 
autem ex eo nepotem vel vivum vel in ventre nurus 
suae constitutum, deliberante vero scripto herede 
filius decesserit, nulla hereditatis petitione ex nomine 
de inofficioso constituta vel praeparata omne adiu- 
torium nepotem dereliquit. nec enim pater nepoti 
aliquod ius, cum decesserit, contra patris sui testa- 
mentum dereliquit, quia postea et adita est ab ex- 
traneo hereditas et supervixit avo pater eius, ut ne- 
que ex lege Vellaea possit in locum patris sui suc- 
cedere et rescindere testamentum. et hoc nonnulli 
iuris consulti in medio proponentes inhumane reli- 
1 querunt. Sed nos, qui omnes subiectos nostros 
et filios et nepotes habere existimamus adfectione 
paterna et imitatione, secundum quod possibile est 
omnium commodo prospicientes!? iubemus in tali 
specie eadem iura nepoti dari, quae filius habebat, 
et nisi- praeparatio facta est ad inofficiosi querellam 


(1) tunge 6, 23, 24. 6, 41, 1 (2) quasi CR^, om. PR*^ 
(3) eis CR, ei P (4) iunge 6, 23,26 (5) c. 30 A. t. 
(6) sic C'R, quartapars PC^ (1) c.30.31/.t. (8) nee 
C^ cum B (x.z.), ne PCR (9) sic C^, procederet 
PC??R — (10)m fortasse delendum est, cf. Zeitschrift für 
Rechtsgesch. 11 p.174 —— (i1) iunge 5, 9, 10 (12) sic C?, 


de inofficiosi testamenti querela PC^, de inofficioso testa- 
mento querelae A (13) in quod P", in id quod C*, 
in quo P'E (14) suum PR, om. ὁ (15) et R, ut FC 
(16) vide perspicientes C^A, commoda perspicien- 
tes P 


TESTAMENTO 


135 


III 28 


instituendam, tamen posse nepotem eandem causam 
roponere: et si non heres apertissimis probationi- 
hs ostenderit ingratum patrem nepotis circa testa- 
torem fuisse, testamento remoto ab intestato eum 
vocari, nisi certa quantitas patri eius minor parte 
legitima relicta est: tunc etenim secundum novellam 
nostri numinis constitutionem ! repletio quartae par- 
tis nepoti superest, si qua patri eius competebat: et 
perfruatur nostro beneficio ἃ vetustate quidem me- 
glectus, a nostro autem vigore recreatus, nisi pater 
adhuc superstes vel repudiavit querellam vel quin- 
uennium tacuit, scilicet post aditam hereditatem. 
D. 115 k. Aug. Constantinopoli post consulatum 
adii et Ürestae vv. cc. [a. 531] 

99 */dem A. lohanni pp. δὶ quando talis con- 
cessio imperialis processerit, per quam libera testa- 
menti factio conceditur, nihil aliud videri principem 
concedere, nisi ut habeat consuetam et legitimam 
testamenti factionem. neque enim credendum est 
Romanum principem qui iura tuetur huiusmodi verbo 
totam observationem testamentorum multis vigiliis 
1 excogitatam atque inventam velle everti. lllud 
etiam sancimus, ut, si quis ἃ patre certas res vel 
ecunias accepisset et pactus fuisset, quatenus de 
. inofficiosi^ querella adversus testamentum paternum 
minime ab eo moveretur, et post obitum patris filius 
cognito paterno testamento non agnoverit eius iudi- 
cium, sed oppugnandum putaverit, vetere iurgio 
exploso? huiusmodi pacto filium minime gravari 
secundum Papiniani responsum, in quo definivit 
meritis? filios ad paterna obsequia provocandos 
ia quam pactionibus adstringendos. Sed hoc ita 
admittimus, nisi transactiones ad heredes paternos 
filius celebraverit, in quibus apertissime iudicium 
2 patris agnoverit. Et generaliter definimus, quando 
pater minus legitima portione filio reliquerit vel 
aliquid dederit vel mortis causa donatione vel inter 
vivos sub ea condicione, ut haec inter vivos donatio 
in quartam ei computetur, si filius post obitum patris 
hoc quod relictum vel datum est simpliciter agno- 
verit, forte et securitatem heredibus fecerit quod ei 
relictum | est accepisse, non adiciens nullam sibi 
superesse de repletione quaestionem, nullum filium 
Sibi facere praeiudicium, sed legitimam partem re- 
pleri, nisi hoc specialiter sive in apocha sive in 
transactione scripserit vel pactus fuerit, quod con- 
tentus relicta vel data parte de eo quod deest nul- 
lam habet quaestionem: tunc etenim omni exclusa? 
querella paternum amplecti compellitur iudicium. 
3 Quae omnis sanctio suas radices extendat non 
solum ad filium vel filiam, sed etiam ad omnes per- 
Sonas, quae de inofficioso querellam contra mortuo- 
rum ultima elogia possunt movere. J. k. Sept. Con- 
stantinopoli post. consulatum Lampadii οἱ Orestae 
vU. CC. c [a. 531] 
36 */dem A. lohanni pp. Scimus ante consti- 
tutionem? fecisse 19, qua cautum est, si pater mino- 
rem debita portionem filio suo reliquisset, omnimodo, 
etsi non adiciatur viri boni arbitratu repleri filio, 
1 attamen ipso iure inesse eandem repletionem. Quae- 
rebatur itaque, si quis rem donatam vel inter vivos 
vel mortis causa vel in testamento relictam agno- 
verit et pro parte sua habuerit, deinde eadem res 
evicta vel tota vel pro parte fuerit, an debeat ex 
nostra constitutione pars legitima post evictionem 
suppleri: vel si ex lege Falcidia minuantur legata 
vel fideicommissa vel mortis causa donationes, debet 
tamen ex hoc casu supplementum introduci: ne, 
dum totam Falecidiam accipere heres nititur, etiam 
14 totum commodum hereditatis amittat. Sancimus 
itaque in omnibus istis casibus, sive in totum evictio 


subsequatur sive in partem, emendari vitium et vel 
aliam rem vel pecunias restitui vel repletionem fieri, 
nulla Faleidia interveniente, ut, sive ab initio minus 
fuerit derelictum sive extrinsecus qualiscumque causa 
interveniens aliquod gravamen imponat vel in quan- 
titate vel in tempore, hoc modis omnibus repleri et 
1b nostrum iuvamen purum filiis inferri.  Reple- 
tionem autem fieri ex 1psa substantia patris, non si 
quid ex aliis causis filius lucratus est vel ex substi- 
tutione vel ex iure adcrescendi, puta usus fructus: 
humanitatis etenim gratia sancimus ea quidem omnia 
quasi iure adventicio eum lucrari, repletionem autem 
1c (1) ex rebus substantiae fieri. Cum autem 
quis!! extraneo herede instituto filio suo restituere 
eum hereditatem suam, cum moriatur, disposuerit, 
vel in tempus certum restitutionem distulerit, quia 
nostra constitutio, quae antea posita est!?, omnem 
dilationem omnem moram censuit esse abstrahen- 
dam, ut quarta pars pura et mox filio restituatur, 
in huiusmodi specie quid faciendum sit, dubitaba- 
1d tur. Sancimus itaque quartae quidem partis 
restitutionem !! iam nunc celebrari non expectata 
nec morte heredis nec temporis intervallo, reliquum 
autem, quod post!* legitimam portionem restat, tunc 
16 restitui, quando testator disposuit. Sic etenim 
filius suam habebit portionem integram et qualem 
leges et nostra constitutio definivit, et scriptus heres 
commodum quod ei testator dereliquit cum legitimo - 
2 moderamine sentiet. Illud praeterea sancimus, 
ut tempora de inofficiosi querellae!* ab adita here- 
ditate secundum Ulpiani opinionem currant, Herennii 
Modestini sententia recusata, qui ἃ morte testatoris 
ilico cursum de inofficioso querellae temporibus da- 


bat, ut non liceat heredi quando voluerit adire, ne 


per huiusmodi tramitem iterum filius defraudetur 
24 debito naturali. Sancimus itaque, ubi testator 
decesserit alio scripto herede et speratur de inoffi- 
cioso querella, necessitatem habere scriptum here- 
dem, si quidem praesto est in eadem commanens 
provincia, intra sex mensuum spatium, sin autem 
seorsum utraque pars in diversis provinciis degit, 
tunc intra annale tantummodo spatium simili modo 
per continuum a morte testatoris numerandum omni- 
modo adire huiusmodi hereditatem, vel manifestare 
suam sententiam, quod hereditatem minime admittit: 
expeditus etenim ita tractatus inducitur filio memo- 
ratam movere querellam: sin vero scriptus heres 
intra statuta tempora minime adierit, per officium 
2b quidem iudicis scriptum compelli hoc facere. In 
medio tamen, id est a morte quidem testatoris, ante 
aditam autem hereditatem, etsi decesserit filius, huius- 
modi querellam, licet non se praeparaverit, ad suam 
posteritatem transmittet, ad extraneos vero heredes 
tunc tantummodo, quando antiquis libris insertam 
faciat praeparationem. JD. k. Sept. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. (a. 531] 

97 '*Idem A. lohanni pp. Cum antiquis legibus 
declaratum est, ut militaria testamenta de inofficioso 
querellam evadant, multi alii casus emergunt, in 
1 quibus dubitationes exortas sopiri necesse est. In 
castrensibus etenim peculiis introducta est et alia 
subdivisio et peculi triplex invenitur causa. vel 
enim paganum est peculium vel castrense vel quod 
medietatem inter utrumque obtinet, quod quasi 
1a castrense nuncupatur. In tali igitur peculio, 
quod quasi castrense appellatur, quibusdam personis 
licentia conceditur condere quidem testamenta, sed 
non quasi militibus quo voluerint modo, sed com- 
muni et licito et consueto ordine observando, quem- 
admodum constitutum fuerat in consulibus et prae- 
fectis legionum et praesidibus provinciarum et omni- 


(1) c. 30 À. t. 
gesch. 11 p.179 (38) iunge c.36 et 6,28,4. (4) sic PC^?, 
inoffieioso Οὐ (δ) sic dett., expulso PCR (6) meritis 


R, merits» C?, magis P^, meritis magis P^C^ — (1) sic 
P cum B, exclusus CR (8) iunge c. 35 et 6, 28, 4 
(0) c. 30-5. 1. (10) fecisse CZ, fuisse relatum (relic- 


(2) scr. nm, cf. Zeitschrift für Rechts- | tam P?) P 


(11) quis C^ E^, si quis PR?, inc. C?: si 
quis fortasse verum est, ut qui legem composuit scribere 
in animo habuerit cum autem, si quis ..., dubitabatur, 
saneimus quartae (12) c. 31! ἡ. ὁ (13) sic dett., cum B, 
aestimationem PCR (14) post CE, praeter P^, deficit 
P^ (15) sic C^, querela PCeR (16) iunge 1,3, 49. 1, 5,22 


iII 28. 29 


136 


DE INOFFICIOSIS DONATÍIONÍBUS 


bus generaliter, qui in diversis dignitatibus vel 
administrationibus positi a nostra consequuntur manu 
1b vel ex publicis salariis quasdam largitates. Sed 
hae quidem personae testamenti faciendi habent po- 
testatem in ipsis tamen tantummodo peculiis, quae 
iam enumerata sunt, id est quasi castrensibus. 
᾿ς Sed et veterani, qui tempore quidem militiae sibi 
peculium adquisierunt, militiam autem deposuerunt, 
1d testari (licito tamen modo) non prohibentur. In 
his itaque omnibus quasi castrensibus peculiis dubi- 
tabatur, si contra huiusmodi testamenta de inoffi- 
ie cioso querellam extendi oportet. "Sed prior 
quaestio erat, si omnes qui quasi castrense pecu- 
lium habent testari in hoc possint, quia non omni- 
bus passim, sed quibusdam personis hoc privilegii 
loco concessum est: quia? militibus quidem et ve- 
teranis testamenta facere in castrensi peculio undi- 
que concessum fuerat, sed militibus quidem in ex- 
peditione constitutis iure suo, veteranis autem iure 
rommuni: de alis autem personis omnibus, quae 
non per speciale privilegium hoc acceperunt, si pos- 
sint testarl, dubitatum fuerat, ut puta viris disertis- 
simis patronis causarum virisque devotissimis me- 
morialibus et agentibus in rebus nec non magistris 
studiorum liberalium, archiatris quoque et omnibus 
omnino, qui salaria vel stipendia percipiunt publica. 
if (1) In his itaque omnibus sancimus, quia ad 
imitationem peculii castrensis quasi castrense pecu- 
lium supervenit, omnibus?, qui tale peculium possi- 
dent, super ipsis tantummodo rebus, quae quasi 
castrensis peculii sunt, ultima condere (secundum 
leges tamen) posse elogia: hoc nihilo minus eis ad- 
dito privilegio, ut neque eorum testamenta de inoffi- 
1g cioso querell expugnentur. Si enim patronus 
adversus res, quas libertus eius ex castris quaesivit 
sui iuris indubitanter constitutus, *praeteritus fuerit 
ab ingrato liberto, tamen contra eiusmodi peculium 
contra tabulas bonorum possessionem non habet se- 
cundum veterum legum sanctionem, quemadmodum 
oportet praefata peculia, quae ad instar castrensis 
peculii introducta sunt, de inofficioso querellae esse 
2 supposita? Sed haec obtinere oportet, donec in 
sacris parentum suorum constituti sunt hi qui quasi 
castrense peculium possident. si enim sui iuris 
effieiantur, procul dubio est eorum testamenta et 
pro ipsis rebus, quas antea ex quasi castrensi pe- 
culio habebant, posse de inofficioso querellam susti- 
nere, cum neque nomen peculii permanet, sed aliis 
rebus confunditur et similem fortunam recipit, quem- 
admodum et ceterae res eorum, et. unum congre- 
gatur ex omnibus patrimonium. JD. A. Sept. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestae 
vv cc.5 [a. 531] 


XXVIII." 
DE INOFFICIOSIS DONATIONIBUS. 


1 Imp. Philippus A. .Nicanori et Papinianae. Si, 
ut adlegatis, mater vestra ad deludendam inofficiosi 
querellam paene universas facultates suas, dum age- 
ret in rebus humanis, factis donationibus sive in 
quosdam liberos sive in extraneos exhausit ac postea 
vos ex duabus unciis fecit heredes easque legatis et" 
fideicommissis exinanire gestivit, non iniuria iuxta 
formam super inofficioso testamento constitutorum 
subveniri vobis utpote quartam partem non haben- 
tibus desideratis. PP. xir k. Sept. Philippo A. 
et Titiano conss. [a. 245] 


2 Impp. Valerianus et Galliemus AA. Aeiüiae. 
Pater si omne patrimonium suum impetu quodam 
immensae liberalitatis in filium effudit, aut in po- 
testate is permansit, et arbitri familiae erciscundae 
officio congruit, ut tibi quartam debitae ab intestato 
portionis praestet incolumem, aut emancipatus fue- 
rit, et, quia donatio non indiget alieno adminiculo, 
sed suis viribus nititur, iuxta constitutiones is qui 
provinciam regit ad similitudinem inofficiosi que- 
rellae auxilium tibi aequitatis impertiet. PP. Τὶ 
k. Bo Maaimo 11 et Glabrione conss. ἴα. 256] 

9 ldem AA. Aeliano. Precibus quidem tuis pro- 
posita rescripta eos parentes denotant, qui, cum 
testamento facto vivi patrimonium suum immensis 
donationibus exinanissent, ?inane nomen heredum 
liberis reliquissent. sed ad intestatos quoque eadem 
ratio aequitatis extenditur. PP. x k. Nov. ipsis IIII 
et III AA. conss. (a. 251] 

4 ' Impp. Diocletianus et. Mazaimianus 4A. Cal- 
»urniae Áristaenetae 1. Si filius tuus immoderatae 
liberalitatis effusione patrimonium suum ausi 
praesidis provinciae auxilio uteris, qui discussa fide 
veri, si in integrum restitutionem ex filii persona 
competere tibi ob improbabilem donationis enormi- 
tatem animadverterit, in removendis his quae per- 
peram gesta sunt tibi subveniet. ideoque non est 
tibi necessarium adversus immodicas donationes 
auxilium ad instar inofficiosi testamenti. PP. 1111} τα... 
Febr. Mediolani ** Maaimo 11 οἱ Aquilino conss. [a.286] 

5 Idem 4.4. Cottabeo. Si totas facultates tuas 
per donationes vacuefecisti, quas in emancipatos 
filios contulisti, id, quod ad submovendas inofficiosi 
testamenti querellas non ingratis liberis relinqui ne- 
cesse est, ex factis donationibus detractum, ut filii 
vel nepotes, qui postea ex quocumque legitimo matri- 
monio nati sunt, debitum bonorum subsidium con- 
sequantur, ad patrimonium tuum revertetur!4, 2). 1] 
k. Mart. Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

6 Idem 444. Demetrianae. Cum donationibus in 
fratrem tuum collatis facultates patris tui exhaustas 
esse eundemque patrem vestrum ea quae superfue- 
rant codicillis inter vos divisisse proponas, si volun- 
tatem eius non agnovisti nec beneficio aetatis ad- 
versus haec iuvari poteris nec tantum dos a patre 
data et fideicommissum continent, quantum ad sub- 
movendam querellam sufficiat, de enormitate dona- 
tionum ad exemplum inofficiosi testamenti praeses. 
provinciae iurisdictionis suae partes exhibebit. PP. . 
γΠ 1 k. Mai. conss. ut supra. [a. 286] 

7 '""Idem AA. Aurelio A4mmiano!*, Si mater 
tua ita patrimonium suum profunda liberalitate in 
fratrem tuum evisceratis opibus suis exhausit, ut 
quartae partis dimidium, quod ad excludendam in- 
officiosi testamenti querellam adversus te sufficeret, 
in his donationibus quas tibi largita est non habeas, 
quod immoderate gestum est revocabitur. JPP. rv id. 
Mai. Maximo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

8 Idem AA. Auxanoni. $i liqueat matrem tuam 
intervertendae quaestionis inofficiosi causa patrimo- 
nium suum donationibus in unum filium collatis ex- 
hausisse, cum adversus eorum cogitationes, qui con- 
siliis supremum iudicium anticipare contendunt et 
actiones filiorum exhauriunt, aditum querellae ratio 
deposcat, quod donatum est pro ratione quartae ad 
instar inofficiosi testamenti convicti deminuetur. 
| Nam quod uxor a marito in se matrimonii tem- 
pore donationis causa collatum emancipato filio 
communi consentiente domino donavit, velut ex bo- 
nis patris, de cuius substantia prohibente matrimo- 


(1) $ 1e et 1f epitomantur in 6, 22, 12 
nam (3) requiritur omnes (4) sic CH, etsi male 
ins. dett. (5) post cons. ... vv. €c. scripsi et propter 
diem (cf. Zeitschrift für Hechtsgesch. 11 p. 185). et quia 
ἢ. c. citatur in 6, 22, 12, quae eiusdem diei est: lampa- 
dio et oreste vv. cc. coss. Hal, sed in addendis emen- 
davit post cons. .,. vv. cc. anno secundo (6) B41,4 
(1) et P, vel CH (8) k. aug. Hal, id. ian. P (9) sic 


(2) requiritur 


dett, et ins. APCR (10) — Vat. 282: iunge 8, 53, 6 
(t1) ealpurniae aristaenetae Vat., aristinae SPCfl (12) pp. 
nun Vat,d. vi Hal, vi P (13) Nicomediae Mommsen 
(14) s?c C, revertitur ΡΠ (15) v1 P, om. Hal. (16) —Vat.280 
(17) aurelio Vat., om. libri (18) anniano Vat. (9) sic 
Hal. P, dat. nicomediae v non. mart. augustis xix et 1i 
conss. Vat. ; 


. DE INOFFICIOSIS DOTIBUS 


137 


ΠῚ 29—31 


nio non potuit exire, datum accipi rationis est: in 
cuius bonis si idem consilium et eventus compre- 
hendatur, lex, quam patrimonio matris ediximus, ob- 
servabitur. P. riz id. Sept. CC. conss. — [a. 294] 

9 !Zmp. Constantius A4. Olybrio. Non convenit 
dubitari, quod immodicarum donationum omnis que- 
rellaà ad similitudinem inofficiosi testamenti legibus 
fuerit introducta et sit in hoc actionis utriusque vel 
una causa vel similis aestimanda vel idem et tem- 
oribus et moribus. JD. xiii k. lun. Tauro et 
lorentio conss. [a. 361] 


XXX. 
DE INOFFICIOSIS DOTIBUS. 


3Imp. Consíantius A. ad Mazimum praesidem Ci- 
liciae. Cum omnia bona ἃ matre tua dote dicantur 
exhausta?, concordare legibus promptum est, ut ad 
exemplum inofficiosi testamenti adversus dotem im- 
modicam exercendae actionis copia tribuatur et filiis 
conquerentibus emolumenta debita deferantur. D. 
XI11I k. lIan.^ Sirmio Datiano et Cereale conss. [a. 358] 


XXXI. 
DE PETITIONE HEREDITATIS. 


1 Zmp. Titus Aelius* Antoninus A. Augurino pro- 
consuli Africae. Senatus consultum auctore divo 
Hadriano avo meo factum", quo cautum est, quid 
et ex quo tempore evicta hereditate restitui debeat, 
non solum ad fisci causas, sed etiam ad privatos 
1 hereditatis petitores pertinet.  Usuras vero pe- 
cuniarum ante litis contestationem ex die venditio- 
nis hereditariarum rerum ab eo factae qui antea 
possidebat collectas nec non etiam fructus bonae 
fidei possessores reddere cogendi non sunt, nisi ex 
2 his locupletiores extiterunt. Post litem autem 
contestatam tam fructus non venditarum rerum, non 
solum quos perceperunt, sed etiam quos percipere 
poterant, quam usuras pretii rerum ante litis contes- 
tationem venditarum ex die contestationis compu- 
«ndas omnimodo reddere compellantur. PP. v; k. 
“οὖν. Claro et Cethego conss. [a. 170] 

2 Impp. Severus et Antoninus AA. Marcello mi- 
liti. Si post motam controversiam Menecratis bono- 
rum partem dimidiam Musaeus ab herede scripto 
quaestionis illatae non ignarus comparavit, tam ipse 
quasi malae fidei possessor quam heredes eius fruc- 
1 tus restituere coguntur. Si vero venditionem 
lite antiquiorem esse liquido probaretur, ex eo die 
fructus restituantur, ex quo lis in iudicium? deducta 
est. íructibus enim augetur hereditas, cum ab eo 
2 possidetur, ἃ quo peti potest?. Emptor autem, qui 
proprio titulo possessionis munitus non est, etiam !? 


singularum rerum iure convenitur. JD. k. lul. Se- 
vero A. 11 et Victorino conss. [a. 200] 
9 ldem 44. Epicíae. Hereditas materterae pe- 


tità non infringit alterius hereditatis petitionem, 
quae venit ex alia successione. sed et si quaestio- 
nis titulus prior inofficiosi testamenti causam ha- 
buisset, iudicatae rei praescriptio non obstaret ean- 
dem hereditetem ex alia causa vindicanti. PP. v 
id. Aug.* Geta 11 cons. [a. 205] 

4 Imp. Antoninus A. Viíaliano. In restituenda 
hereditate compensatio eius habebitur, quod te in 


(1) 2 77. 2, 20, 1: iunge Th. 2, 19, 4 (2) 2 T. 2, 
21, 1 B 41, 4, 10 (3) cum omnis hereditas dote di- 
eatur exhausta T7. (4) sic 77., d. nx1 kal. iun, Zai. 
(5) B 42, 1, 59 segq. — Cf. Dig. 5,3 (6) Titus Ae- 
lius del. (7) Dig. 5, 3, 20, 6 (8) iudicio PCR^ 
(9) idem B: videntur tamen verba fructibus ... potest 
olim $1 antecessisse (10) non est etiam P^, est etiam 


P'CR, est B — (1) sic Hal, v1 id. iun. P (12) vu 
P, om. Hal. (13) sic PR, exclusa C (12) AA. 
Mommsen (14) iunge 6, 59, 4. 7, 16, 27 Consult. 6, 18 


HI. 


proconsuli Asiae. 


mortui infirmitate in sumptumque funeris bona fide 
ex proprio tuo patrimonio erogasse probaveris. PP. 
vil? k. Mart. Antonino A. 1111et Balbino conss. [a. 213] 

9 ldem A. Posiumianae. De hereditate, quam 
bona fide possidebas, si contra te pronuntiatum est, 
in restitutione eius detrahetur, quod creditoribus 
eiusdem hereditatis exsolvisse te bona fide probave- 
ris: nam repeti a creditoribus, qui suum receperint, 
non potest. 2}, vi k. lun. Antonino A. 1111 et 
DBalbino conss. [a. 213] 

6 Imp. Alexander 4. Firmino. Si putas non 
iure tutores datos nepotibus tuis, quod eos dicas in 
potestate tua esse, petere ab his hereditatem filii tui 
emancipati non moreris, cuius commodum ad te 
pertinere dicis, iudice statuturo, an a praesidalibus 
actis discedendum sit, qui eis tutores dedit, cum in 
tua potestate negarentur esse. PP. x k. Iul. Iu- 
liano et Crispino conss. [a. 224] 

7 Impp. Diocletianus et Maximianus 4A. et CC. 
Restitutae.  Hereditatis petitionem, quae adversus 
pro herede vel pro possessore possidentes exerceri 
potest, praescriptione longi temporis non submoveri 
nemini incognitum est, cum mixtae personalis actio- 
1 nis ratio hoc respondere compellat. A ceteris 
autem tantum specialibus in rem actionibus vindi- 
cari posse manifestum est, si non agentis intentio 
Ly: usucapionem vel longum tempus explosa'!? sit. 

P. xi k. Aug. CC. !** conss. [a. 294] 

8 "Idem 44. et CC. Aurelio 5 Asterio. Liber 
nec ne fuerit testator, ante omnia disquiri debet, 
cum !9 hereditas petatur. 2. 11 k. April" CC. 
COnS$.  - [a. 294] 

9 Jdem AA. et CC. Demophiliae. $i scripti de- 
latam sibi successionem cognati repudiaverunt et 
hane honorario vel civili iure quaesiisti, res heredi- 
tarias, quae in eadem causa durant, hereditatis pe- 
titione vindicare potes. JD. 111 k. Dec. Nicomediae 
CC. conss. [a. 294] 

10 Jdem A4. et CC. Theodotiano. Si filius fa- 
milias delatam sibi hereditatem per longum tempus 
detinuit, eo ipso utpote agnita hereditate patri Suo 
eius? commodum  adquisiisse videtur. y XH 
k. Ian. CC. conss. [a. 294] 

11 ?"Impp. Arcadius et Honorius AA. Aeternali 
Cogi possessorem ab eo qui ex- 
petit titulum suae possessionis edicere?! incivile est 
praeter eum, qui dicere?? cogitur, utrum pne pos- 
sessore an pro herede possideat. D. xi: Κα. April. 
Constantinopoli Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. 
005,85. [a. 396] 

12 Imp. lustinianus .4. lohanni pp. Cum here- 
ditatis petitioni locus fuerat, exceptio adsumebatur, 
quae tuebatur hereditatis petitionem, ne fieret ei 
praeiudicium. magnitudo etenim et auctoritas cen- 
tumviralis iudicii non patiebatur per alios tramites 
| viam hereditatis petitionis infringi. Cumque mul- 
tae varietates et controversiae veterum exortae sunt, 
eas certo fine concludentes sancimus, si quis here- 
ditatis petitionem vel susceperit vel?? suscipere spe- 
rat vel movere? ^, alius autem superveniens vel ex 
deposito vel commodato vel legato vel ex fideicom- 
misso vel ex aliis causis inquietare vel reum vel 
agentem ex persona defuncti crediderit sibi esse ne- 
cessarium, si quidem pro legato vel fideicommisso 
hoc faciat, rem expeditae quaestionis esse, cum pos- 
sit scriptus heres cautione interposita non differre 
hane petitionem, sed recte exigi vel legatum vel fidei- 


(15) aurelio Consult, om. libri (169) cum P, ante- 
quam C contra B (11) Sirmio ins. Consult. (18) eius 
CR, om. P (19) xuu Hal, vi P (20) — Th. 11, 
39, 12: iunge 6, 23, 17 (21) sic CT^., dicere PR 
(22) edicere T7. (23) vel susceperit dett. cum .B, om. 
CR (24) moverit videntur legisse B: ἢ ὑπεδέξατο 
ἤδη τὴν ἀγωγὴν... ἢ ἐλπίζῃ ἐνάγεσϑαι αὐτῇ ἢ ἐνάγῃ 
περὶ αὐτῆθ: sane eum, qui, cum heredem se esse putet, 
hereditatem tamen nondum petierit, omnimodo teneri vix 
iustum esi Ü 


CoD" -epmytr.«tmmmsuveu—— 


III 31. 32 


138 


DE PETITIONE HEREDITATIS 


commissum sub cautela vel satisdatione pro quali- 
tate personarum, quod, si non obtinuerint eius iura, 
restituet legatarius vel fideicommissarius 6] datam 
pecuniam cum usuris ex quárta centesimae parte 
currentibus, vel agrum cum fructibus quos percepit, 
vel domum cum pensionibus, scilicet in utroque eo- 
rum expensis antea necessariis et utilibus deductis: 
vel si ipse maluerit litem quidem contestari, expec- 
tare autem hereditatis petitionis eventum, hoc ei li- 
ceat facere, ut restitutio, si competeret, cum ]legiti- 
mis augmentis legatario vel fideicommissario accedat. 
ia (1) Sin autem ex contractibus defuncti agatur 
contra possessorem hereditatis vel eius rei de qua 
agitur, si quidem res sint vel depositae vel commo- 
datae vel pignori datae vel aliae quae extant, non 
differri sub praetextu hereditatis petitionis memora- 
tum iudicium, quemadmodum, si pro fenerata pe- 
cunia vel alia personali actione agatur contra pos- 
sessorem vel petitorem, non debet iudicium differri, 
1b sed exitum suum accipere. Postquam etenim 
hereditatis petitionis iudicium finem accipiat, tunc 
inter petitorem hereditatis et possessorem rationibus 
contractis non aliter possessor, si victus fuerit, he- 
reditatem restituere compellitur!, nisi pro omnibus 
- quae rite ab ea gesta sunt petitor ei satisfaciat. 
ic Quod si petitor fuerit victus, simili modo a pos- 
sessore iudicis officio ei satisfiat? vel, si hoc fuerit 
praetermissum, negotiorum gestorum vel ex lege 
2 condictione. Sin autem libertates vel a posses- 
sore vel a petitore fideicommissariae petantur vel 
directae ipso iure dicantur competere, annale tan- 
tunmmodo spatium expectetur a morte testatoris nu- 
2a merandum. Et si quidem hereditatis petitionis 
iudicium intra id spatium terminum accipiat, secun- 
dum eventum iudicii et libertates vel effectum ha- 
2b beant vel evanescant. Sin autem tempus annale 
emanaverit, tunc libertatis favore et humanitatis in- 
tuitu competant quidem directae libertates, ex fidei- 
commissariis autem in libertatem servi eripiantur, 
ita tamen, si non falsum testamentum approbetur: 
Sub ea scilicet condicione, ut, si actores sint vel 
alias? ratiociniis suppositi, et postquam perveniant 
in libertatem, necessitas eis imponatur res heredi- 
tarias et rationes reddere: iure patronatus videlicet 
competente ei, qui ex legibus ad id possit vocari. 
3 llo, ne in posterum dubitetur, observando, ut et 
ipsa hereditatis petitio omnimodo bonae fidei iudi- 
ciis connumeretur. J. k. Sept. Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc.^ ^ [a. 531] 


XXXII.* 
DE REI VINDICATIONE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Caeciliae. 
Etiam per alienum servum bona fide possessum ex 
re eius qui eum possidet vel ex operis servi adquiri 
dominium vel obligationem placuit. quare tu quo- 
que si bona fide possedisti eundem servum et ex 
nummis tuis mancipia eo tempore comparavit, potes 
1 secundum iuris formam uti defensionibus tuis. Man- 
cipium autem alienum mala fide possidenti nihil 
potest adquirere, sed qui tenet non tantum ipsum, 


sed etiam operas eius nec non ancillarum partum et. 


animalium fetus reddere cogitur. PP. r7; non. Mai. 
Eboraci Faustino et Rufo conss. [a. 210] 

2 ldem AA. Aristaeneto. Si inferiorem partem 
aedificii, quae solum contingit, ad te pertinere pro- 


bare potes, eam, quam vicinus imposuit, accessisse 
1 dominio tuo non ambigitur. Sed et" id, quod in 
8010 tuo aedificatum est, quoad? in eadem causa 
manet, iure ad te pertinet. si vero fuerit dissolu- 
tum, materia eius ad pristinum dominium redit, sive 
bona fide sive mala fide aedificium extructum sit, 
si non donandi animo aedificia alieno solo imposita 


sint. PP. xi: 'k. Nov. Antonino A. 1111 et Balbino 
conss. [a. 213] 
9 Imp. Alexander A4. Domninae. Mater iua vel 


maritus fundum tuum invita vel ignorante te ven- 
dere iure non potuit, sed rem tuam ἃ possessore 
1 vindicare etiam non oblato pretio poteris. Sin 
autem postea de ea venditione consensisti vel alio 
modo proprietatem eius amisisti, adversus emptorem 
quidem nullam habes actionem, adversus venditri- 
cem vero de pretio negotiorum gestorum exercere 
non prohiberis. PP. rz; k. Nov. Alexandro A. 

ns. (a. 222] 

4 *Imp. Gordianus A. Muniano 9 militi. Adver- 
sus eos, qui a malae fidei possessoribus fundum 
bona fide comparaverunt, ita tibi actio competit, 81 
prius, quam usucapionem implerent vel longae pos- 
sessionis praescriptionem adipiscerentur, dominium 
ad te pervenerit PP. xir'5 k. Nov. Pio et Pon- 
liano conss. [a. 238] 

9 ldem A. Herasiano. Domum, quam ex matris 
successione ad te pertinere et ab adversa parte in- 
iuria occupatam esse ostenderis, praeses provinciae 
cum pensionibus quas percepit aut percipere pote- 
1 rat et omni causa damni dati restitui iubebit. Eius 
autem quod impendit rationem haberi non posse me- 
rito rescriptum est, cum malae fidei possessores eius 
quod in rem alienam impendunt, non eorum nego- 
tium gerentes quorum res est, nullam habeant re- 
petitionem, nisi necessarios sumptus fecerint: sin 
autem utiles, licentia eis permittitur sine laesione 
prioris status rei eos auferre. PP. i; id. Febr. Gor- 
diano A. et Aviola conss. - [a. 239] 

6 !:?/dem A. Austronio militi '*?, Si ea!^ pecunia 
quam deposueras is apud quem collocata!* fuerat 
sibi possessiones comparavit ipsique traditae sunt, 
tibi vel omnes tradi vel quasdam compensationis 
causa ab invito eo in te conferri iniuriosum est, 
PD. v!* id. Iul. Gordiano A. et Aviola conss. ἴα. 239] 

7 "Imp. Philippus A. et Philippus C.* Aurelio 9 — 
Antonio. Partum ancilae matris sequi condicionem 
nec statum in hac specie patris considerari explo- : 
rati iuris est. PP. xizru?? k. Nov. Philippo A. et 
Titiano conss. [a. 245] 

8 ldem A. et C. Philippo militi. Si, ut propo- 
nis, pars diversa pecunia tua quaedam nomine suo 
comparavit, praeses provinciae utilem vindicationem: 
obtentu militiae tibi eo nomine impertiri desideranti 
partes aequitatis non negabit. idem mandati quo- 
que seu negotiorum gestorum actionem inferenti 
tibi iurisdictionem praebebit. PP. 71 non. Mart. 
Praesente et Albino conss. [«. 246] 

9 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Antonio. Doc ancilam, de qua supplicas, dotalem 
fuisse in notione praesidis: quo patefacto indubium ?! 
erit vindicari ab uxore tua nequivisse. JP. 11133 
k. Mart. Caro et Carino AA. conss. [a. 283] 

10 Impp. Diocletianus et Maaimianus 44. la- 
nuario. Cum super vernis mancipiis nulla instru- 
menta te habere adseveres, in iudicio, in quo nego- 
tium coeptum esse proponitur, id quod in precem 
contulisti postulare debuisti. iudex enim non igno- 


(1) sic M cum B, compelletur C, compellatur R?, de- 
ficit Κα (2) a possessore ... satisfiat C, possessor ... 
satisfaciat R, deficit R^ (3) alias R, aliis C (4) lam- 
padio et oreste conss. traditur male, cum anno 530 lu- 
lianus pp. fuerit — (5) B 15,1, 81 segg. — Cf. Dig. 0,1 
(6) requiritur imp. Antoninus A. (?) et A cum BZ 
(x. π.), om. pCR (8 quoad C' E^ cum B. (x.m.), 
quod Ap, inc. C^ — (9) iunge 2, 52,8 (10) sic SR, mi- 
niano P, mucrano C, muciano 2, 52, 3 (11) xz Hal, 


xi P, vun 2, 52, 3 (12) tunge 4, 34, 3 (13) mi- 
liti 4,34,3, om. libri (14) ea. P"C*H, ex ea Οὐ cum B, 
om. P! (15) sic R, collata PC . (16) pp. v Hal. P, 
d. 4, 34, 3 (11) — Greg. 3, 2, 3 (18) sic Greg., 
imp. philippo A, idem a. et ec. (cc. CR) PCR, idem a. 5 
(19) aurelio Greg., om. libri (20) xuu Greg., xiu Ha., 
EP (21) indubium scripsi, indubium non PCR, du- 
bium non dett. (22) m Hal, vi P 


᾿ς DE REI VINDICATIONE 


139 


III 32. 33 


— —rat servorum dominia etiam citra instrumentorum 


— exhibitionem aliis probationibus vel ipsorum inter- 
rogatione posse ostendi PP. viri id. Febr. ipsis 
1111 et III AA. conss. [a. 290] 
11 Jdem A44. et CC. Gaiano. Si quis sciens 
alienum sevit! vel plantas imposuit, postquam 
eae radicibus terram fuerint amplexae, solo cedere 
rationis est. domini? enim magis segetem vel plan- 
tas quam per huiusmodi factum solum suum facit. 
1 Sane eum, qui bona fide possidens haec fecerit, 
per doli mali exceptionem contra vindicantem domi- 
nium servare sumptus iuris auctoritate significatum 
est. JD. rn k. Mart. Sirmi 44. conss. [a. 293] 
12 ldem 44. et CC. Alecxandro. Incivile atque 
inusitatum est quod postulas, ut mancipium, quod 
tradidisti et hoc modo dominium eius transtulisti, 
invito eo ex nostro rescripto tibi adsignetur. unde 
intellegis semel ancila emptoris facta filios etiam 
postea natos eius dominium sequi, cuius mater eo- 
rum eo tempore fuit. sane de pretio, si non te 
hoc? probatum fuerit recepisse, conveni adversarium 
tuum. JD. vr id. April. 44A. conss. [a. 293] 
19 ldem AA. et CC. Eytychio. Ordinarii iuris 
est, ut mancipiorum orta quaestione prius exhibitis * 
mancipiis de possessione iudicetur ac tunc demum 
proprietatis causa ab eodem iudice decidatur. 2). id. 
April. A4. conss. [a. 293] 
14 Jdem AA. et CC. Septimae. Cum ἃ matre do- 
mum filii te sciente comparasse proponas, adversus 
eum dominium vindicantem, si matri non successit, 
nullà te exceptione tueri potes. quod si venditricis 
obtinet hereditatem, doli mali exceptione, pro qua 
E ad eum hereditas pertinet, uti non prohi- 
eris. 2. ΠῚ k. Iul. AA. conss. [a. 293] 
15 ldem A44. et CC. Aurelio Proculino. Θυο- 
tiens duobus in solidum praedium iure distrahitur, 
manifesti iuris est eum, cui priori traditum est, in 
1 detinendo dominio esse potiorem. $Si igitur ante- 
cedenti tempore possessionem emisse ac pretium 
exsolvisse apud praesidem provinciae probaveris, ob- 
tentu non datorum instrumentorum expelli te pos- 
2 sessione non patietur. Erit sane in arbitrio tuo 
pretium quod dedisti cum usuris recipere, ita tamen, 
ut perceptorum fructuum et sumptuum ratio habea- 
tur: 5*cum et si ex causa donationis utrique domi- 
nium rei vindicetis, eum, cui priori possessio soli 
tradita est, haberi potiorem convenit. JD. xv? & 
Oct. AÁ. conss. [a. 293] 
16 Jdem 444. et CC. Ianuario. Si in area com- 
muni domum aliquis extruxit, hanc vobis communem 
iuris fecit? ratio. cuius portionem ab eo, qui bona 
fide possidens aedificavit, si velis vindicare, sump- 
tus offerre debes, ne doli mali possis exceptione 
submoveri JD. id. Nov. Sirmi AA. conss. ἴα. 293] 
" idem AA et CC. Sabino. Si fundum vestrum, 
vobis per denuntiationem admonentibus volentem ad 
emptionem accedere, quod distrahentis non fuerit, 
non recte is contra quem preces funditis? compa- 
ravit vel alio modo mala fide contraxit, tam fun- 
dum vestrum constitutum probantibus quam fructus, 
quos eum mala fide percepisse fuerit probatum, adi- 
tus praeses provinciae restitui iubebit. JD. xii? k. 
Dec. Sirmi A4. conss. [a. 293] 
18 !9Jdem AA. et CC. Claro. Re tua apud ali- 
quem manente proprietatis error nihil tibi nocere 
otuit, nisi alia contra te causa intervenerit. D. viri! 
. Jan. AA. conss. [a. 293] 


19 Jdem A4. et CC. Callistrato. Indicia cetera, 
quae iure non respuuntur, non minorem probationis 
quam instrumenta continent fidem: quo iure, si de 
proprietate domus ambigis negotiumque integrum 
est, uti non prohiberis. viz; k. lan. Sirmi AA. 
COn$s. [a. 293] 

20 ldem 44. et CC. Quartillae. Non servum, 
quem res tuas detinere adseveras, sed eius domi- 
num de rebus repetendis conveniendum esse perspi- 
cis. vi k. Mart. CC. conss. [a. 294] 

21 ldem A4. et CC. Herodi. A possidentibus 
vindicata mancipia, quorum dominium ad vos perti- 
nere intenditis, si, posteaquam impleveritis intentio- 
nem, haec!? non restituantur, iurisiurandi sollemni- 
tate secuta condemnatio procedere debet. D. vr id. 
Oct. CC. conss. [a. 294] 

22 Idem 444. et CC. Diodoto. Certum est mala 
fide possessores omnes fructus solere cum ipsa re 
praestare, bona fide vero extantes, post litis autem 
contestationem | universos. — D. 111}8 k. Nov. CC. 
conss. [a. 294] 

23 Idem AA. et CC. Magnifero. Si mancipium 
tuum per vim vel furtum ablatum alii ex nulla iusta 
causa distraxerunt, vindicanti tibi dominium sol- 


vendi pretii nulla necessitas inrogatur ^. D. xvi k. 
Dec. CC. conss. [α. 294] 


24 Idem AA. et CC. Iuliano. Nullo iusto titulo* 
praecedente possidentes ratio iuris quaerere prohi- 
bet dominium. idcirco cum etiam usucapio cesset, 
intentio dominii non absumitur: unde hoc casu post- 
liminio reverso citra beneficium actionis rescissoriae 
directa permanet integra vindicatio. D. xvi k. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

25 Idem AA. et CC. Eugnomio. Sollemnibus pen- 
sionibus rei pro alio satisfacientem !* non interve- 
niente venditione solutionis causa minime dominum !6 
facit. D. xvi k. Dec. Nicomediae CC. conss. [α. 294] 

26 "Idem 44A. et CC. Heliodoro.  Morae litis 
causam possessoris non instruunt ad inducendam 
longae possessionis praescriptionem, quae post litem 
contestatam in praeteritum aestimatur. za dst 
Dec. CC. conss. [a. 294] 

27 Idem AA. et CC. Philadelpho. Servum emp- 
tor non traditum sibi praesentem vindicare non pot- 
est. D. xvii? k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

28 ?"]dem 44. et CC. Sopaíro. Res alienas pos- 
sidens, licet iustam causam nullam habeat tenendi, 
non nisi suam intentionem implenti restituere cogi- 
tur. JD. vii?! k. lan. CC. conss. [a. 294] 


XXXIII." 


FRUCTU ET HABITATIONE ET MI- 
NISTERIO SERVORUM. 


1 Impp. Severus et Aníoninus AAA. Posidonio. 
Si usus fructus omnium bonorum testamento uxoris 
marito relictus est, quamvis cautionem a te prohi- 
buerat?3 exigi, tamen non aliter & debitoribus solu- 
tam pecuniam accipere poteris quam oblata secun- 
dum formam senatus consulti cautione. JP. vi k. 
Oct. Anullino et Frontone conss. [a. 199] 

Idem .44. Felici. Verbis testamenti, quae pre- 
cibus inseruisti, usum fructum legatum tibi animad- 
vertimus. quae res non impedit proprietatis domi- 
num obligare creditori proprietatem, manente scilicet 


DE USU 


(1) sevit M^, seruit CRM" — (2) sie .M*, domino CRE.Mt 
(3) te hoe C, hoc P^, hoc ante PK (4) sic Ῥυρὺ 
cum B, exutis P!'CoR (5) cf. Vat. 315: Idem Ulpiae 
Rufinae. Cum ex causa donationis uterque dominium 
rei tributariae vindicetis, eum, cui priori possessio vel 
soli tradita est, haberi potiorem convenit. D. xm kal. 
Mart. Dorocortoro 'Tiberiano et Dione conss. (a. 291) 
(6) xv A, xu P, n Hal. (1) sic C^ R^, fecerit. PC" R2, 
ἐποίησεν B (x.7.) (8) fudistis C (9) xu Zal., 
xvni P (10) fortasse 8,43, 2 iungenda est (1) oru 


(om. d) Ha«., d. viu P, d. xvin L (12) haee con- 
firmat B (κ. π.), dele: Mommsen — (13) uu Hal, v1 P 
(14) sic P, irrogetur CR (15) sic A, satisfaciente 
PCR^ (16) sic Pv»Rh, dominium P'CR^ (17) cf. 7, 
33, 10 (18) aut numerus mutandus est aut X k. scr. 
(19) d. xvi P, c.xur Hal. (20) iunge 6,59,9 (21) viu 
Hal, x non P, xv 0, 59, 9 (22) B 1θ, 5,324 seqg. — 
Cf. Dig. 1. 1. 3. 8 Inst. 2,4. 5 (23) testamento ins. P 
contra B (x. m.) 


18* 


III 33 


140 


au ies 


DE USU FRUCTU ET HABITATIONE 


integro usu fructu tui iuris. PP. vi id. Mai. An- 
tonino A. It et Geta II conss. . ᾿ς [«.. 205] 
8 Inp. Antoninus A. Antoniano. Si patri tuo 
usus fructus legatus est, defuncto eo nihil ad te 
ertinet, cum morte eius, cui fuerat legatus usus 
ructus vel alio modo adquisitus, ad proprietatem 
1 regredisolet. !Usufructuario autem superstite licet 
dominus proprietatis rebus humanis eximatur, ius 
utendi fruendi non tollitur. .PP. r7 k. Aug. 4nto- 
nino A. 1111 et Balbino conss. | (a. 213] 
4 Imp. Alexander A. Verbicio. Usu fructu con- 
Stituto eonsequens est, ut satisdatio boni viri arbi- 
trio praebeatur ab eo, apud quem id commodum per- 
venit, quod nullam laesionem ex usu proprietati 
adferat. nec interest, sive ex testamento sive ex 
voluntario contractu usus íructus constitutus est. 
PP. vi id. Mart. Alexandro A. i1 οἱ Marcello 
n$$. [a. 226] 
δ᾽ hem oss evocaío et alis. Si pater usum 
fructum praediorum in tempus vestrae pubertatis 
matri vestrae reliquit, finito usu fructu postquam 
vos adolevistis, posterioris temporis? fructus percep- 
tos ab ea repetere potestis, quos nulla ratione sciens 
de alieno percepit. PP. k. April. Alexandro A. 11] 
et Marcello conss. [a. 226] 
6 idem A. Síraíonicae. Interest, usum fructum 
Solum maritus tuus in dotem acceperit, an proprie- 
tas quidem doti data sit, verum pactum intercessit, 
ut moriente eo tibi eadem possessio redderetur. nam 
usufructuarius quidem proprietatem pignorare non 
potuit: qui autem proprietatem aestimatam in do- 
tem accepit, non ideo minus obligare eam potuit, 
quoniam soluto matrimonio restituenda tibi aesti- 
matio eius fuit. PP. k. lul. Agricola et Clemente 
conss. [a. 230] 
7 Imp. Gordianus A. Ulpiano militi, Eum, ad 
quem usus fructus pertinet, sarta tecta suis sumpti- 
bus praestare debere explorati iuris est. proinde si 
quid ultra quam impendi debeat erogatum potes do- 
cere, sollemniter reposces. PP. k. Febr. Arriano et 
Papo conss. [a. 243] 
Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Hierom. Neque fructuarium ad obtinendam pro- 
prietatem rerum, quarum usum fructum habet, ne- 
que successores eius ulla temporis ex ea causa te- 
nentes praescriptio munit. v7 k./u/. A4. conss. [a. 293] 
9 Idem AA. et CC. Auxanusae. Usu fructu matri 
tuae praediorum et mancipiorum relicto tam alie- 
natio quam manumissio interdicta est. sane manci- 
pia, quorum testamento ministerium matri relictum 
est, cum in his dominium non habet, nec tradendo 
cuiquam nec manumittendo ad testatoris heredem perti- 
nentia quicquam facit. D. k. Dec. AA. conss. [a. 293] 
10 Jdem A4. et CC. Pomponio. Si domina pro- 
prietatis uxori tuae usum fructum locavit sub certa 
annua praestatione, morte conductricis ei quae loca- 
vit etiam utendi fruendi causa non est deneganda. 
D. xii? k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293] 
11 *Jdem AA. et CC. Claudio* Theodoío.  Habi- 
tatio morte finitur: nec proprietatem qui* habitatio- 
nem habuit legando dominii vindicationem excludit. 
Subscripta 1111 k. Oct. Viminaci CC. conss. [a. 294] 
12 Imp. lustinianus A. luliano pp. Ambiguita- 
tem antiqui iuris decidentes sancimus, sive quis 
uxori suae sive alii cuicumque usum fructum reli- 
querit sub certo tempore, in quo vel filius eius vel 
quisquam alius pervenerit, stare usum fructum in 
annos, in quos testator statuit, sive persona, de cuius 
aetate compositum est, ad eam pervenerit sive non: 
neque enim ad vitam hominis respexit, sed ad certa 
curricula: nisi ipse cui usus fructus legatus sit ab 


hac luce fuerit subtractus: tunc etenim ad posteri- 
tatem usum fructum transmitti non est? possibile, 
cum morte usum fructum penitus extingui iuris in- 
1 dubitati sit. Sin autem talis fuerit incerta con- 
dicio, *donec in furore filius vel alius quisquam re- 
manserit, vel in aliis similibus casibus, quorum 
eventus in incerto sit, si quidem resipuerit filius vel 
alius, pro quo hoc dictum est, vel condicio extiterit, 
usum fructum finiri: sin autem adhuc in furore is 
constitutus decesserit, tunc quasi in usufructuarii 
vitam eo relicto manere usum fructum apud eum. 
cum enim possibile erat usque ad omne vitae tem- 
pus usufructuarii non ad suam mentem venire fu- 
rentem vel condicionem impleri, humanissimum est 
ad vitam eorum usum fructum extendi. quemadmo- 
dum etenim, si decesserit usufructuarius ante com- - 
pletam condicionem vel furorem finitum, extinguitur 
usus fructus, ita humanum est extendi eum in usu- 
fructuarii vitam, etsi antea decesserit furiosus vel 
alia condicio defecerit. D. k. Aug. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 230] 

13 Idem A. Iuliano pp. Cum antiquitas dubita- 
bat usu fructu habitationis legato, et primo quidem | 
cui similis est, utrumne usui vel usui? fructui an 
neutri eorum, sed ius proprium et specialem naturam 
sortita est habitatio, postea autem si possit is cui | 
habitatio legata est eandem locare vel dominium sibi 
vindicare, auctorum iurgium decidentes compendioso 
responso omnem huiusmodi dubitationem resecamus. 
1 Et si quidem habitationem reliquerit, ad huma- 
niorem declinare sententiam nobis visum est et dare 
legatario etiam locationis licentiam. quid enim 
distat, sive ipse legatarius maneat sive alii cedat, ut 
2 mercedem accipiat? Et multo magis, si habita- 
tionis usum fructum reliquerit, cum et nimiae sub- 
tilitati satisfactum videatur etiam nomine usus fruc- 
3 tus addito. In tantum etenim valere habitationem 
volumus, ut non antecellat usum fructum nec domi- 
nium habitationis speret legatarius, nisi specialiter 
evidentissimis probationibus ipse legatarius possit 
ostendere et dominium ei domus esse relictum: tunc 
enim voluntati testatoris per omnia oboediendum est. 
4 Quam decisionem locum habere censemus in omni- 
bus modis, quibus habitatio constitui potest. D. xvii? 
k. Oct. Lampadio et Oreste vv. cc. conss.  [a. 530] 

14 Jdem 4. luiiano pp. Antiquitas dubitabat, si 
quis fundum vel aliam rem cuidam testamento reli- 
querit, quatenus usus fructus apud heredem maneat, 
1 si huiusmodi constat legatum. Et cum quidam 
inutile legatum esse existimabant, quia usus fructus 
numquam ad suam redit proprietatem, sed semper 
apud heredem remanet'?, et forsitan hoc existima- 
bant, quia et secundus heres et deinceps successo- 
res unus esse videntur'' et non potest huiusmodi 
usus fructus secundum veterem distinctionem solitis 
modis extingui, alii autem huiusmodi legatum non 
esse respuendum existimaverunt: tales altercationes 
decidentes censemus et huiusmodi legatum firmum 
esse et talem usum fructum una cum herede finiri 
et illo moriente vel aliis legitimis modis eum amit- 
tente expirare. quare enim iste usus fructus sibi 
tale vindicat privilegium, ut generali interemptione 
usus fructus ipse solus excipiatur? quod ex nulla 
induci rationabili sententia  manifestissimum est. 
2 Et propter hoc et!? usum fructum finiri et ad 
proprietatem suam redire et utile esse legatum san- 
cientes huiusmodi paucissimis verbis totam eorum 
ambiguitatem delevimus. 7). xv!? A. Oct. Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss. (a. 530] 

15 Idem A. Iuliano pp. Inter antiquam pruden- 
tiam dissensio incidit, si per servum usus fructus 


(1) cf. Vat.42: Aurelio Loreo cui et Enucentrio. Fruc- 
tuario superstitelicet ... tollitur, Subscripta v id. Febr. 
Sirmi AA. v et rrr conss. (a.293) (2) posterioris tem- 
poris P"CRE, posteriores Ῥί (3) xuu Za, xu P 
(4) — Vat. 43 (5) Claudio Vat, om. libri (6) ea 
quae Vat. (7) est dett., est penitus CR (8) usu 


libri (9) xvn del. (Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 178) 
(10) sic E, permanet C (11) sic C, unus esse vide- 
tur A, unius esse videtur deit.: vir quicquam mutandum 
est, sed lustiniani minus apte expressisse videntur, quod 
dicitur heredis heredem appellatione heredis contineri, e. g. 
Dig.50,16,65. 70 (12) οὐ R, om. C (13) xv del. (cf. not. 9) 


DE SERVITUTIBUS ET DE AQUA 


[41 


III 33. 34 


domino fuerit adquisitus et ex quibusdam casibus 
(multi enim rebus incidunt mortalibus) pars huius- 
modi servi in alium pervenerit, utrum omnis usus 
fructus, qui antea per servum ad aliquem pervenerit, 
apud eum remaneat an totus tollatur vel ex parte 
deminuatur, ex parte autem apud eum resideat? 
1 Et super huiusmodi dubitatione tres sententiae 
vertebantur, una, quae dicebat ex particulari aliena- 
tione servi totum usum íructum deminui, alia in 
tantum usum fructum deminui, in quantum et ser- 
vus alienatur, tertia, quae definiebat partem quidem 
servi posse alienari, usum fructum autem totum apud 
eum remanere, qui ante servum in solidum habebat. 


et in novissimam sententiam et summum auctorem | 


juris scientiae Salvium Iulianum esse! invenimus. 
2 Nobis autem haec decidentibus placuit Salvii Iu- 
liani admitti sententiam et aliorum qui in eadem 
fuerunt opinione, quibus humanius visum est non 
interemptionem usus? fructus studiosam esse, sed 
magis retentionem, quatenus, etsi pars servi aliene- 
tur, tamen nec pars usus fructus depereat, sed ma- 
neat secundum suam naturam integer atque incor- 
ruptus et, quemadmodum et ab initio fixus est, ita 
conservetur ex huiusmodi casu nullo deterioratus 
modo. JD. x? k. Oct. Lampadio et Oreste wv. cc. 
COnSS. [a. 530] 

16 Jdem A4. Iuliano pp. Corruptionem usus fruc- 
tus multiplicem esse veteribus placuit, vel morte 
usufructuarii vel capitis deminutione vel non utendo 
vel alis quibusdam non ignotis modis. sed de usu 
fructu quidem hoc indubitatum fuerat: de personali 
autem actione, quae super usu fructu nascitur, sive 
in stipulationem usus fructus deductus sive ex testa- 
mento relictus est, dubitabatur, morte quidem usu- 
fructuarii et capitis deminutione et eam tolli omni- 
bus concedentibus, non utendo autem, si per annum 
vel per biennium forsitan eundem usum fructum 
non petierit usufructuarius, si personalis actio tolli- 
| tur, altercantibus. Sed nos haec decidentes san- 
eimus non solum actionem quae pro usu fructu 
nascitur, sed nec ipsum usum fructum non utendo 
cadere, nisi tantummodo morte usufructuarii et ipsius 
rei interitu, sed usum fructum, quem sibi aliquis 
adquisivit, hunc habeat, dum vivit, intactum, cum 
multae et innumerabiles causae rebus incidunt mor- 
talibus, per quas homines iugiter detinere quod ha- 
bent non possunt, et est satis durum per huiusmodi 
difficultates amittere quod semel possessum est, nisi 
talis exceptio usufructuario opponetur, quae, etiam 
si dominium vindicabat, poterat eum praesentem vel 
2 absentem excludere. Sed nec per omnem capi- 
tis deminutionem huiusmodi detrimentum imminere 
nostris patimur subiectis. quare enim, si filius fa- 
milias fuerit is qui usum fructum habet, forte ex 
castrensi peculio, ubi nec usus fructus adquiritur 
ei^, possessum, per emancipationem eum amittat? 
sed secundum quod definitum est tunc eum tantum- 
modo desinere, cum usufructuarius vel res pereat, 
et tantummodo eum cum anima vel rei substantia 
expirare, nisi praedictae exceptionis vigor reclama- 
3 verit. Excepta videlicet tali capitis deminutione, 
quae vel libertatem vel civitatem Romanam possit 
adimere: οὐδ tunc enim usus fructus omnimodo 
ereptus ad suam revertatur proprietatem. 4). k. 
Oct. Consíantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 
€onss. [a. 530] 

17 ldem A. lohanni pp. Ἐπ libris Sabinianis 
quaestio nobis relata est, per quam dubitabatur, si 
usus fructus per servum adquisitus vel per filium 
familias capitis deminutione filii magna vel media vel 
morte vel emancipatione vel servi quacumque alie- 
natione'* vel morte vel manumissione potest adhuc 
1 remanere. Et ideo sancimus in huiusmodi casi- 


bus neque, si servus vel filius familias in praefatos 
casus inciderit, interrumpi patri vel domino usum 
fructum qui per eos adquisitus est, sed manere in- 
tactum, neque, si pater capitis deminutionem magnam 
vel mediam passus fuerit vel morte ab hac luce fue- 
rit exemptus, usum fructum perire, sed apud filium 
remanere, etiamsi heres ἃ patre non relinquatur. 
2 Usum fructum enim per eum adquisitum apud 
eum remanere et post patris calamitatem oportet, 
cum plerumque verisimile est? testatorem contem- 
platione*? filii quam patris usum fructum ei reli- 
quisse. JD. xv k. Nov. Constantinopoli post consu- 
latum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 


XXXIIIL? 
DE SERVITUTIBUS ET DE AQUA. 


1 Imp. Antoninus A. Calpurniae. Si quas actio- 
nes adversus eum, qui aedificium contra veterem 
formam extruxit, ut luminibus tuis officeret, compe- 
tere tibi existimas, more solito exercere non prohi- 
beris. is, qui iudex erit, longi temporis consuetudi- 
nem vicem servitutis obtinere sciet, modo si is qu. 
pulsatur nec vi nec clam nec precario possidet. PP. 
III id. Nov. Gentiano et Passo conss. [a. 211] 

2 Idem A. Martiali. Si aquam per possessionem 
Martialis eo sciente duxisti, servitutem exemplo re- 
rum mobilium '? tempore quaesiisti. quod si ante 
id spatium eius usus tibi interdictus est, frustra 
sumptus in ea re factos praestari tibi postulas, cum 
in aliena possessione operis facti dominium, quoad 
in eadem causa manet, ad eum pertinet, cuius est pos- 
sessio. PP. k. Iul. Laeto 11 et Cereale conss. ἴα. 215] 

9 Idem A.'! Ricanae. Et in provinciali praedio 
constitui servitus aquaeductus vel aliae servitutes 
possunt, si ea praecesserint, quae servitutem consti- 
tuunt: tueri enim placita inter contrahentes debent. 
TAM non ignorabis, si priores possessores aquam 

uci per praedia prohibere iure non potuerupt, cum 
eodem onere perferendae servitutis transire !? ad 
emptores eadem praedia posse. PP. k. Mai. Maoimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Cornelio. Aquam, quae in alieno loco 
oritur, sine voluntate eius, ad quem usus eiusdem 
aquae pertinet, praetoris edictum non permittit ducere. 
PP. id. Aug. Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Luciano mi- 
liti. Si quid pars diversa contra servitutem aedibus 
tuis debitam iniuriose extruxit, praeses provinciae 
revocare ad pristinam formam, damni etiam ratione 


habita, pro sua gravitate curabit. PP. k. Febr. 
Praesente et Albino conss. [a. 246] 
6 Imp. Claudius A. Prisco. Praeses provinciae 


usu aquae, quam ex fonte iuris tui profluere ad- 
legas, contra statutam consuetudinis formam carere 
te non permittet!?, cum sit durum et crudelitati 
proximum ex tuis praediis aquae agmen ortum si- 
tientibus agris tuis ad aliorum usum vicinorum in- 
iuria propagari PP. vii k. Mai. Cíaudio 4. et 
Paíerno conss. [a. 269] 

7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. fuliano. 
Si manifeste doceri possit ius aquae ex vetere more 
atque observatione per certa loca profluentis utili- 
tatem certis fundis inrigandi causa exhibere, procu- 
rator noster, ne quid conira veterem formam atque 
sollemnem morem innovetur, providebit. PP. 111] 
non. Mai. Maximo 11 et Aquilino conss. ἴα. 286] 

8 Idem AA. et CC. Aniceto. Altius quidem aedi- 
ficia tollere, si domus servitutem non debeat, domi- 
nus eius minime prohibetur. in pariete vero tuo si 
fenestram Iulianus vi vel clam fecisséó convincatur, 


. (Ὁ isse ser. (2) usu libri (8) x del. (cf. p. 140 not. 9) 
(4) euius in potestate est ins. Mommsen: patri ante ei ins. 
dett. (5)etdel. Mommsen — (5) c. Dig. 1,4,6 $1 (6) sic 
CR, relinquetur P (1) est C, est e& PR (8) contem- 
platione P?, magis superscripsit P^, magis cont. &, cont. 


magis C (9) B 58, 1. — Cf. Dig. 8, 1.3. 4 Inst. 2, 8 
(10) mobilium SSAPR* cum Graecis, immobilium C, inc. 
R^ (1) seribi debuit imp. Alexander A. (12) sic P, 
transisse CA (13) sic R^, permittit PCR? 


II] 34—36 


142 


DE LEGE AQUILIA 


sumptibus suis opus tollere et integrum parietem resti- 
tuere compellitur. D. k. Jan. Sirm 4A. conss. ἴα. 293] 

9 Jdem 44. et CC. Zosimo. Si in aedibus vicini 
tibi debita servitute parietem altius aedificavit Hera- 
clius, novum opus suis sumptibus per praesidem 
provinciae tollere compellitur. sed si te servitutem 
habuisse non probetur, tollendi altius aedificium 
vicino! non est interdictum. PP. v k. lui? Sirmi 
AA. conss. | | [a. 293] 

10 Jdem A4. et CC. Nymphidio. Si tibi servitu- 
tem aquae deberi praeses animadverterit nec hacte- 
nus non utentem spatio temporis amisisse menit 
uti te iure proprio providebit. nam si hoc minime 
probetur, loco proprio facto opere dominus fundi 
continere aquam et facere, quominus ager tuus 
rigari possit, non prohibetur. PP. xi k. Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

11 Jdem AA. et CC. Aurelio. Per agrum quidem 
alienum, qui servitutem non debet, ire vel agere vi- 
cino minime licet: uti autem via publica nemo recte 
prohibetur. D. xi k. Nov. Sirmi? CC. conss. ἴα. 294] 

12 ldem AA. et CC. Valeriae. Non modus prae- 
diorum, sed servitus aquae ducendae terminum facit. 
PP. in k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

13 *Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Sicut usum 
fructum, qui non utendo per biennium in soli rebus, 
per annale autem tempus in mobilibus vel se mo- 
ventibus deminuebatur, non passi sumus huiusmodi 
sustinere compendiosum interitum, sed et ei decennii 
vel viginti annorum dedimus spatium?*, ita et in ce- 
teris servitutibus obtinendum esse censuimus, ut 
omnes servitutes non utendo amittantur non biennio, 
quia tantummodo soli rebus adnexae sunt, sed de- 
cennio contra praesentes vel viginti annorum spatio 
contra absentes, ut sit in omnibus huiusmodi rebus 
causa similis differentiis explosis. 2. xv X. δου. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Ore- 
síae vv. cc. [a. 531] 

14 Idem A. lohanni pp. Cum talis quaestio in 
libris Sabinianis vertebatur: quidam etenim pactus 
est cum suo vicino, ut liceat ei vel per se vel per 
suos homines per agrum vicini transitum facere iter- 
que habere uno tantummodo per quinquennium die, 
quatenus ei licentia sit in suam silvam inde transire 
et arbores excidere vel facere, quidquid ei fuerit 
visum, et quaerebatur, quando huiusmodi servitus 
non utendo amittitur, et quidam putaverunt, si in 
rimo vel secundo quinquennio per eam viam non 
itum est, eandem servitutem penitus tolli quasi per 
biennium ea non utendo deperdita, singulo die quin- 
quennii pro anno numerando, aliis aliam sententiam 
eligentibus, nobis placuit ita causam dirimere, ut, 
quia iam per legem latam a nobis? prospectum est, 
ne servitutes per biennium non utendo depereant, 
sed per decem vel viginti annorum curricula, et in 
proposita specie, si per quattuor quinquennia nec 
uno die vel ipse vel homines eius eadem scrvitute 
usi sunt, tunc eam penitus amittat? viginti annorum 
desidia. qui enim in tam longo prolixoque spatio 
suum ius minime consecutus? est, sera paenitentia 
1 ad pristinam servitutem reverti desiderat. Cum 
autem apertissimi iuris est fructus aridos conculca- 
tione quae in area fit suam naturam et utilitatem 
ostendere, aliquis vicinum suum vetabat ita aedi- 
ficium? extollere iuxta suam aream, ut ventus ex- 
cluderetur et paleae ex huiusmodi obstaculo secerni 
a frugibus non possent, quasi vento suam vim per 
omnem locum inferre ex huiusmodi aedificatione 
vetito, cum secundum regionis situm et auxilium 
venti aream accedit. sancimus itaque nemini licere 
sic aedificare vel alio modo versari, ut idoneum 
ventum et sufficientem ad praefatum opus infringat 


et inutilem domino aream et fructuum inutilitatem — 
faciat. D. xr k. Nov. Constantinopoli post consu- . 
[a. 531] — 


latum Lampadii et Orestae vv. cc. 
XXXV." 
DE LEGE AQUILIA. 

1 mp. Alexander A. Glyconidi. Damnum ! 
iniuriam datum immisso in silvam igne vel excisa 
ea si probari potest, actione legis Aquiliae utere. 
PP. vir? id. Nov. Alexandro A. cons. [a. 222] 

2 Imp. Gordianus A4. Muciano. Legis Aquiliae 


actione expertus adversus eum, quem domum tuam 
deposuisse vel incendio concremasse damnoque te 
adflixisse proponis, ut id damnum sarciatur, compe- 
tentis iudicis auctoritate consequeris. quin etiam, 
si aqua per iniuriam alio derivata est, ut in prio- 
rem statum restituatur, eiusdem iudicis cura impe- 
trabis. PP. vir id. Nov. Gordiano A. et Aviola 
COnss. [a. 239] 

9 Idem A. Dolenti. Ex morte ancillae, quam 
caesam conquestus es, tam legis Aquiliae damni sar- 
ciendi gratia actionem quam criminalem accusatio- 
nem adversus obnoxium competere posse non ambi- 
gitur. PP. v k. April. Gordiano A. 11 et Pompeiano 
conss. [a. 241] 

4 sp coh Diocletianus et Maximianus 4.4. et CC. 
Zoilo. Contra negantem ex lege Aquilia, si damnum 
^d iniuriam dedisse probetur, dupli procedit con- 
emnatio. JD. xv k. Mai. Heracliae AA. conss. ἴα. 293] 

D Idem AA. et CC. Claudio. De pecoribus tuis, 
quae per iniuriam inclusa fame necata sunt vel in- 
terfecta, legis Aquiliae actione in duplum agere potes. 
D. xv? k. Nov. AA. conss. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Plinio. De his, quae per in- 
iuriam depasta contendis, ex sententia legis Aqui- 
liae agere minime prohiberis JP. xv k. Nov. CC. 
conss. [a. 294] 


XXXVI.^ 
FAMILIAE ERCISCUNDAE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Marciano. Si non 
omnem paternam hereditatem ex consensu divisisti 15 
nec super ea re sententia dicta vel transactio sub- 
secuta est, iudicio familiae erciscundae potes experiri. 
PP. vii k. Oct. Laterano et Rufino conss. ἴα. 191] 

2 Imp. Antoninus A. Avitiano. Uxor tua si mor- 
tuo patre tuo, cui dotem numeraverat, cum heres ei 
extiteris, adhuc in matrimonio tuo fuit, familiae 
erciscundae actionem ad exsequendam dotem secun- 
dum iuris pridem placitum adversus coheredes tuos 
nactus es eamque retines, etiam si postea, dum tibi 
nupta est, decessit. PP. 11 id. Febr. 

ldem A. Rufo. Adversus coheredes dividendae 
hereditatis iudicio secundum iuris formam experire. 
iudex datus, si quid a coherede etiam tuae portionis 
ex hereditate sublatum fuerit probatum, adiudicatio- 
nibus factis secundum juris formam eum tibi con- 
demmabit. expilatae enim hereditatis crimen frustra 
coheredi intenditur, cum iudicio familiae erciscundae 
indemnitati!* prospiciatur. PP. v2... Νου. 

4 Imp. Alexander A. Antonio. Si filius familias 
fuisti et res mobiles vel se moventes, quae castren- 
Sis peculii esse possunt, donatae tibi a patre sunt, 
eas quoque in cetero peculio castrensi non commu- 
nes cum fratribus tuis habes. praedia autem, licet 
eunti tibi in castra filio pater donaverit, peculii 
castrensis non sunt. diverso iure ea praedia haben- 


(1) vieini P (2) Ian. Mommsen (3) requiri Duro- 
stori vidit Mommsen (4) iunge Ἴ, 31, 1 (5) 3, 33, 16 
(6) c. 13 ἢ. t. (1) sic edd., amittant PC, amitti R 
(8) exsecutus Mommsen (9) sic CR?, suum ins. PR? 
(10) D. xv k. Nov. Const, post cons. Lamp. etOr. vv. cc. 


anno secundo scr., cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 180 
(11) 8 60,3, 58 segg — Cf. Dig. 9, 2 Inst. 4,83 (12) vn 
Hal, viu P (3 xv P, v L (14) B 42, 3, 57 
nr ur Dig. 10,2 (15) divisistis Mommsen cum B 
(16) sic P^, eius ins. PCR 


FAMILIAE ERCISCUNDAE 


143 


III 36 


tur, quae ex occasione militiae filiis familias ob- 
veniunt: haec enim castrensi peculio cedunt. 

Ὁ ldem A. Statiliae. Yn ipsius mariti tui fuit po- 
testate mutare, quod iratus in servos suos testa- 
mento caverat, ut unus quidem in perpetuis vinculis 
moraretur, alter vero exportandus venumdaretur. 
proinde si offensam istam clementia flexit (quod, licet 
scriptura non probetur, vel aliis tamen rationibus 
doceri nihil impedit, praesertim cum' posteriora eo- 
rum talia merita deprehenduntur, ut ira domini po- 
tuerit mitigari), novissimam eius voluntatem arbiter 
familiae erciscundae sequetur. 


6 Imp. Gordianus A. Pompeio militi. Ea quae 


-— in nominibus sunt non recipiunt divisionem, cum 


ipso iure in portiones hereditarias? ex lege duo- 
ecim tabularum divisa sunt. : 

7 ldem A. Aeliano. Si qua fideicommissorum pe- 
titio inter coheredes consistat, praetor vel praeses 
E eius rei disceptator constitutus vel iudex 
amiliae erciscundae iudicio aditus, ut voluntas testa- 
tricis servetur, suas partes debet accommodare. PP. 
Lk. Sept. Gordiano .... conss.  [a. 239 vel 241] 

8 Idem A. Telesphoro. Bona, quaecumque sunt 
tibi communia cum fratre tuo? ex hereditaria suc- 
cessione patris vel matris, cum eodem familiae ercis- 
cundae iudicio experiens, ut dividantur, impetrabis. 
PP. YI non. . . . iano et Papo conss. (a. 243] 

9 Idem A. Nerviae. Non est ambiguum, cum fa- 
miliae erciscundae titulus inter bonae fidei iudicia 
numeretur, portionem hereditatis, si qua ad te per- 
tinet, incremento fructuum augeri. 

10 Z/dem A. Philoterae. Quotiens inter omnes 
heredes testator successionem dividit ac singulos 
certis possessionibus cum mancipiis, quae in isdem 
sunt constituta, iubet esse contentos, voluntati eius 
salva legis Falcidiae auctoritate obtemperandum 
esse manifestum est: nec mutat, quod in sequenti- 
bus verbis mancipia sua universa nulla facta corum 
discretione commendanda putavit heredibus, cum 
utique his ea videatur insinuasse, quibus etiam testa- 
nrento relinquenda esse decrevit. 

11 Imp. Philippus 4. et Philippus C. Antoniae. 
Inter filios ac filias bona intestatorum parentium 
pro virilibus portionibus aequo iure dividi oportere 
explorati iuris est.  *PP. χγιδ k. Mart... ..... 
conss. 

12 Impp. Gallus et Volusianus .44. Rufo. Non 
ideo divisio inter te ac fratrem tuum, ut proponis, 
facta irrita habenda est, quod eam scriptura secuta 
non est, cum fides rei gestae ratam divisionem satis 
adfirmet. PP. prid. id. Mart. Gallo A. 11 et Vo- 
lusiano conss. [a. 252] 

19 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. Sa- 
turnino. OCertum est liberorum peculia post mortem 
patris in hereditate dividenda ad communionem esse 
revocanda. frater autem et coheres tuus ob con- 
tractus, quibus vivente patre etiam ignorante ipso 
obligatus fuit, convenire te et alterum fratrem tuum 
coheredem vestrum ultra non potest, quam ut de 
peculio suo recipiat tantam quantitatem, in quantam 
condemnatus est his, cum quibus ipse contraxit.9 

14 Idem A4. Hermiano. Si familiae erciscundae 
iudicio, quo bona paterna inter te ac fratrem tuum 
aequo lure divisa sunt, nihil super evictione rerum 
singulis adiudicatarum specialiter inter vos convenit, 
id est ut unusquisque eventum rei suscipiat, recte 
possessionis evictae detrimentum fratrem tuum et 
coheredem pro parte agnoscere praeses provinciae 
per actionem Fui verbis compellet.* 

15 Jdem AA. et CC. Theophilae. Si divisionem 
conventione factam? etiam possessio consensu secuta 
dominium pro solido rerum, quas pertinere ad pa- 


trem tuum placuit, ei firmavit, earum vindicationem 
habere potes, si patri tuo successisti. si vero placi- 
tum divisionis usque ad pactum stetit, arbiter fa- 
miliae erciscundae iudicio? vobis datus communio- 
nem inter vos finiri providebit. [a. 293] 

16 Jdem AA. et CC. Heracliano. Filii patris testa- 
mentum rescindendi, si hoc inofficiosum probare non 
possunt, nullam habent facultatem. sed si tam circa 
testamentum quam etiam codicillos iudicium eius 
deficiat, verum quibuscumque verbis voluntas eius 
declarata sit, licet intestato ei fuerit successum, ex 
senatus consulto retentionis modo servato familiae 
erciscundae iudicio aditum iudicem sequi voluntatem 


Apr iuris auctoritate significatur. JD. viii k. 
ept. AA. conss.1? [a. 293] 
7 idem 44A. et CC. Commodiano. | Coheredibus 


divisionem inter se facientibus iuri absentis et igno- 
rantis minime derogari .àc pro indiviso portionem 
eum, quae initio ipsius fuit, in omnibus communibus 
rebus retinere certissimum est. unde portionem 
tuam cum reditibus arbitrio familiae erciscundae 
percipere potes, ex facta inter coheredes divisione 
nullum praeiudicium timens. D. vir k. Dec. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 
18 Idem AA et CC. Domnae. Filiae, cuius pater 
nomine res comparavit, si non post contrarium eius 
iudicium probetur, per arbitrium dividendae heredi- 
tatis praecipuas adiudicari saepe rescriptum est. 
his itaque, si patri successisti, quem nomine tuo 
quaedam comparasse dicis, adversus sororem tuam 
apud praesidem provinciae, si res integra est, uti 
1 potes. In communi autem hereditate quin sump- 
tus ab uno facti bona fide familiae erciscundae iu- 
dicio vel negotiorum gestorum actione servari pos- 
sint, non est ambiguum. D. xvin k. lan. AA. 
conss.!! (a. 293] 
19 Jdem A4. et CC. Lysicratiae. Incerti iuris 
non est in familiae erciscundae iudicio earum etiam 
rerum, quàs ex coheredibus quidam de communibus 
absumpserunt vel deteriores fecerunt, rationem ha- 
bendam eiusque rei ceteris praestandam indemnita- 
tem. PP. xvi: k. lan. AA. conss. [a. 293] 
20 !*1dem AA. et CC. Pactumeiae. In familiae er- 
ciscundae iudicio ab uno pro solido rei veluti com- 
munis venumdatae pretium non venit, sed mandati, 
Si praecessit, coheres venditoris agere potest, vel 
negotiorum gestorum, si ratam fecerit venditionem. 
nam si velut propriam unus distraxit ac pretium 
possideat, hereditas ab eo petenda est. 777... Febr. 
CC. conss. [a. 294] 
21 Jdem A4. et CC. Fortunato. Si cogitatione 
futurae successionis officium arbitri dividendae he- 
reditatis praeveniendo pater communis iudicio suo 
qualicumque indicio suam declaravit voluntatem, 
inter eos qui successerunt, exemplo F'alcidiae reten- 
tionis habita ratione, familiae dividendae causa datus 
arbiter (virili praeterea portione eorum, quae nulli 
specialiter vel generaliter adsignavit, facta divisione) 
in adiudicando patris sequetur voluntatem. v; k. Dec. 
CC. conss. (a. 294] 
22 ldem AA. et CC. Dionysio. Servum com- 
munem non consentientibus coheredibus, sed per er- 
rorem ad eum qui possidet pertinere credentibus 
tenens, cum omnis verus titulus deficiat, suum 
non facit, sed in eo portiones hereditarias adsigna- 
tas penes singulos successores remanere manifestum 
est. [a. 294] 
29 Idem A4. et CC. Hermogeni. Licet pacto di- 
visionis adversus singulos actio pro hereditariis por- 
tionibus creditori parata mutari non possit, tamen 
ad exhibendam fidem his quae convenerant, stipu- 
lationis et iuris adhibito remedio, qui placitum ex- 


(Ὁ) eum R, si C (2) edd. cum B (πρὸς τὰ κληρονο- 
μιαῖα μέρη), in portione hereditaria p, in portionem 
hereditariam CHE  (?)k.scrips?,22.k. P (3) oum fratre 
tuo om. P^ R* (4) subscriptionem ex P restitui: possit tamen 
ad c.13 pertinere. (Ὁ) xvii P (6) ef. no.4 — (1) cf. 


not.10 (8) sic PR?, divisione c. facta CR^ (9) iudicii 
PC9? (10) haec subscriptio in P ad c.14 adscripta est, 
quam tamen ante a. 293 datam esse propter omissos in 
inscriptione Caesares constat (11) haec subscriptio ἐς P 
restituta fortasse ad c. 19 pertinet (12) 2 2, 18, 19? 


c ANB 


HI 36—38 


144 


omisso, si non con- 


dit, urgueri potest, cum et hoc Bl à 
ne dai ico cosi praescriptis verbis 


trarium convenisse probaretur, 
conveniri potuisset. Ὁ. E (a. 294] 
24 1Idem A44. et CC. Socrati. Filium, quem ha- 
bentem fundum portionem hereditatis fratribus et 
quibusdam aliis sub. condicione verbis precariis resti- 
tuere sanxit testator, post eius eventum, hereditaria 
parte praedii in quartae ratione retenta, compen- 
sato praeterea quod ἃ coheredibus vice mutua per- 
cepit et, si quid deest, in supplementum deducto, quod 
a ceteris in eo fundo solvitur supra quartam habens, 
reddere compelletur. JD. v k. lan. CC. conss. |a. 294] 
ldem AA. et CC. Diocl.? Ex causa donatio- 

nis vel aliunde tibi quaesita, si avi successionem 
respueris, conferre fratribus compelli non potes. 
D. id. April. Tusco et Anullino conss. [a. 295] 
26 ?Imp. Constantinus 4. ad Bassum. Inter om- 
nes dumtaxat heredes suos, qui ex quolibet venien- 
tes gradu tamen pares videantur esse, vel emanci- 
patos, quos praetor ad successionem vocat, sive 
coeptum neque impletum testamentum vel codicillus 
seu epistula parentis esse memoratur sive quocum- 
que alio modo scripturae quibuscumque verbis vel 
indiciis inveniantur relictae, iudicio familiae ercis- 
cundae, licet intestato ad successionem liberi vocen- 
. tur, servato senatus consulti auxilio defuncti dispo- 
gitio custodiatur, etsi sollemnitate legum huiusmodi 
1 dispositio fuerit destituta. *?'Si vero in huiusmodi 
voluntate designatis liberis alia sit mixta persona, 
certum est eam voluntatem quantum ad ilam dum- 
taxat permixtam personam pro nullo haberi. ἢ). 
Romae k. .... Crispo 11 et Constantino 11 CC. 
conss. [a. 321] 


XXXVII. 
COMMUNI* DIVIDUNDO. 


1 Imp. Aníoninus A. Luciano. Frater tuus si 
solam portionem praedii ad se pertinentem distraxit, 
venditionem revocari non oportet, sed adversus eum, 
cum quo tibi idem praedium commune esse coepit, 
communi dividundo iudicio consiste: ea actione aut 
universum praedium, si licitatione viceris, exsoluta 
socio parte pretii obtinebis aut pretii portionem, si 
alius meliorem condicionem attulerit, consequeris. 
1 Quod si divisio praedii sine cuiusquam iniuria 
commode fieri poterit, portionem suis finibus tibi 
adiudicatam possidebis: hoc videlicet custodiendo, 
ut post litis contestationem nemo nec? partem suam 
ceteris eiusdem rei dominis non consentientibus alie- 
nare possit. PP. k. Mart. Romae Antonino A. 1111 
et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Avito militi. Si probatum 
fuerit praesidi provinciae fratrem tuum vineas com- 
munes pignori dedisse, cum partem tuam, quam in 
vineis habes, creditori obligare non potuerit, praeses 
provinciae restitui tibi eam? iubebit cum fructibus, 
| quos creditor de parte tua percepit. Idem praeses 
provinciae de divisione vinearum inter te et credi- 
torem fratris tui cognoscet et iubebit eum accepta 
pecunia, quanti statuerit partem fratris tui valere, 
eam partem quam de fratre tuo accepit tibi resti- 
tuere aut? aestimata tua parte ad creditorem fratris 
tui data pecunia quanti aestimaverit eam transferre. 
PP. πὰ id. Sept. Alecandro A. cons.1? [a. 222] 

9 idem A. Verecundiano. Ad officium arbitri, 
qui inter te et fratrem tuum dividendis bonis datus 
fuerit, ea sola pertinent, quae manent communia tibi 
et illi nam ea, quorum partem is vendidit, cum 


emptoribus tibi communia sunt et adversus singulos 
arbitrum petere debes, si ab illorum quoque socie- 
1 tate discedi placeat. Cum autem regionibus di- 
vidi aliquis ager inter socios non potest, vel ex plu- 
ribus singuli aestimatione iusta facta unicüique s80- 
ciorum adiudicantur, compensatione invicem pretii 
facta eoque, cui maioris res pretii obvenit, ceteris 
condemnato, ad licitationem nonnumquam etiam ex- 
traneo emptore admisso, maxime si se non sufficere 
ad iusta pretia alter ex sociis sua pecunia vincere 
vilius licentem profiteatur. PP. v non. Mai. Iuliano 
et Crispino conss. [a. 22 
4 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Herodae. Si maior quinque et viginti annis soror 
tua tecum !! res communes divisit, quamvis non in- 
strumentis, sed!? aliis probationibus earum direm 
tam? communionem probetur, stare finitis convenit. 
1 Quod si minor fuit nec tempus in integrum resti- 
tutioni praefinitum adhuc excessit, an in integrum 


propter divisionem restitui debeat, causa cognita 


2 provinciae praeses aestimabit. Idem eorum etiam 
quae vobis permanent communia, fieri divisionem 
providebit, tam sumptuum, si quis de vobis in res 
communes fecit, quam fructuum, item doli et cul- 


pae, cum in communi dividundo iudicio haec omnia. 


venire non ambigitur, rationem, ut in omnibus ae- 
qualitas servetur, habiturus. JD. viii id. Febr. CC. 
CORSS. [a. 294] 

Ὁ ldem AA. et CC. Secundino. 1n communionem 
vel societatem nemo compellitur invitus detineri: 
quapropter aditus praeses provinciae ea, quae com- 
munia tibi cum sorore perspexerit, dividi providebit. 
D. vin k. Sept. CC. conss. [a. 294] 


XXXVIII." 


COMMUNIA UTRIUSQUE IUDICII TAM FAMILIAE 
ERCISCUNDAE QUAM COMMUNI DIVIDUNDO. 


1 Imp. Antoninus A. Marco. Divisionem prae- 
diorum vicem emptionis obtinere placuit. PP. vi 
k. Dec. Gentiano et Basso conss. [a. 211] 

2 Imp. Alexander A4. Euphratae. Etiamsi is di- 
visioni arbitrum dedit, cui ius dandi non fuit, tamen 
si socii quondam divisioni consensum dederint, quod 


quisque eorum secundum placita possedit, pro parte 
socii dominium nactus est. DP. XVI ᾿ Dec. 
Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 


9 "Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Aure- 
liae" Severae. Maioribus etiam, per fraudem vel 
dolum vel perperam sine iudicio factis divisionibus, 
solet subveniri, quia in bonae fidei iudiciis et quod 
inaequaliter factum esse constiterit, in melius refor- 
mabitur. JP. xvii k. lul. ipsis 111 et in AA. 
conss. [a. 290] 

4 Idem AA. ad Maximum. Si patruus tuus ex 
communibus bonis res comparavit sibi negotium ge- 
rens, non omnium bonorum socius constitutus, pro 
competentium portionum modo indemmitati tuae con- 
suli oportet: et ideo rem emptam eum communicare 
contra formam iuris postulas. JP. xvr k. Nov. 
ipsis 1111 et 111 AA. conss. [a. 290] 

Ὁ ldem A4. οἱ CC. Frontoni et Glafirioni, De 
instrumentis, quae communia fratrem vestrum tenere 
proponitis, rector aditus provinciae, apud quem haec 
collocari debeant, aestimabit. JP. vi id. Febr. Sirmi 
AA. conss. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Thesidianae. Si cum patruo 
vestro hac condicione divisionem fecistis, ut se nul- 
lum dolum malum adhibuisse iuraret, nec fidem pla- 


(1) iunge 6, 20, 16 (2) sic PC, diocletiano R (3) argu- 
mento similis, verbis dissimilis est Τῇ. 2, 24, 1 data ad 
Verinum eodem anno vel potius a. 324 (Crispo III et 
Const. 111 CC conss.) 1111 k. Sept.. (3') $1 gemina est 
6, 29, 2, ὃ (4) 8 12, 2, 32 seqg. — Cf. Dig. 10, 3 
(5) de communi libri (6) autem BJ (x. 7.) (7) nec 
CR B2 (w.7.), om. P (8) tibi eam M, eam tibi PR, 


eam om. C, tibi om. B.X (κ. π.) (9) te ins. Mommsen 
(10) scripsi, alexandro a. 11 et marcello coss. (—- a. 226) 
Hal. (11) tecum om. dett. cum B. (x. z.) (12) sed et 
BZ(x.m.) (13) direptam libri, διαιρεϑῆναι B (n. m.) 
(14) B 12; 8 (15) dec. Hal, nov. (16) 2 Consul- 
tatio 2, 6 — (1T) aureliae Consult, om. libri 


COMMUNI DIVIDUNDO 


ΡῈ 
E 


*. 


149 


IIl 38. 29 


"M |J FINIUM REGUNDORUM 


— eitis exhibuit, quominus res indivisas requiratis, eo- 


rum placitum quae in divisionem venerunt nihil vobis 


ZO mocere potest. JD. v A. April. Sirmi CC. conss. (a. 294] 


4 AA. et CC. Severiano et Flaviano. δὶ 
- fratres vestri pro indiviso commune praedium citra 
vestram voluntatem obligaverunt et hoc ad vos se- 
cundum pactum divisionis nulla pignoris facta men- 
tione pervenit, evietis partibus, quae ante divisionem 
sociorum fuerunt, in quibus obligatio tantum con- 
stitit, ex stipulatu, si intercessit, alioquin quanti 
interest praescriptis verbis contra fratres agere 
potestis. nam si fundi scientes obligationem domi- 
nium suscepistis, tantum  evictionis promissionem 
sollemnitate verborum vel pacto promissam proban- 
tes eos conveniendi facultatem habetis. D. 11 non. 
Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 
1 AA. et CC. Nicomacho. Si inter vos 
maiores annis viginti quinque rerum communium di- 
visio relicta vel translata possessione finem accepit, 
instaurari mutuo bona fide terminata consensu minime 
possunt. JD. non. Dec. CC. conss. [a. 294] 

9 Idem 44. et CC. Demetriano. Familiae ercis- 
cundae vel communi dividundo iudicium ita demum, 
si corpora maneant communia, agi potest. 2). vri id. 
Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

10 Jdem A4. et CC. Gallicano. Scriptura testa- 
menti, qua specialiter omnia divisa continentur, quo- 
minus! res quarum testator non fecit mentionem 
ze inquirere? nihil impedit. Sine die et con- 


e. 

11 3/mp. Constantinus A. Gerulo^. Possessionum 
divisiones sic fieri oportet, ut integra apud succes- 
Ssorem unumquemque servorum vel colonorum ad- 
scripticiae condicionis seu inquilinorum proxima 5 
agnatio vel adfinitas* permaneret. quis enim ferat 
liberos à parentibus, a fratribus sorores, ἃ viris 
coniuges segregari? igitur si qui dissociata in ius 
diversum mancipia vel colonos? traxerint, in unum 
eadem redigere cogantur. JD. 111 k. Mai. Proculo? 
et Paulino conss. : [a. 334?] 

12 ?*Imp. Justinianus A. ad senatum. Ylud aequi- 
tatis vovere rationibus bene nobis apparuit. si quis 
etenim pro filio suo ante nuptias donationem con- 
εἰν ἐμ im dederit vel pro filia sua dotem, et hoc 

quod dedit iterum in eundem revertatur vel stipula- 
tione vel lege hoc faciente, vel et si 8110 190 dotem 
vel ante nuptias donationem dante stipulationis pa- 
ternae tenor vel forte legis hoc induxerit, ille autem 


testamento condito vel filios suos vel extraneos scrip- . 


serit heredes et nihil de huiusmodi rebus, quae ad 
eum reversae sunt vel pervenerunt'!, disposuerit, in- 
veniantur autem alii liberi eius res a paterna sub- 
stantia lucrati vel per ante nuptias donationes vel 
dotes vel militiae causa, quas utpote testamento 
existente non coguntur conferre, tunc filius vel filia 
easdem res, quae ad patrem reversae sunt vel per- 
venerunt, habeant praecipuas, ad simile tamen lu- 
crum computandas!?, ut in praesepti casu tantum 
habeat ipsa vel ipse, quantum eius fratres ex patre 
sunt consecuti secundum eos modos quos supra dixi- 
mus et quos conferre propter testamentum non co- 
1 artantur. Sin autem nihil tale penitus in fratres 
eorum ἃ patre collatum est, neque ipsos sibi prae- 
cipue hanc partem vindicare, sed, quasi paternae 
facta substantiae sit, inter omnes secundum institu- 
tionis tenorem dividi. et haec quidem, si inter fratres 
2 patris!? elogium compositum sit. Sin autem ex- 
tranei sint scripti heredes et nihil in testamento suo 


neque in hac parte testator dixerit, tunc omnimodo 
praecipuum habeat filius vel filia, quod ad patrem 
revertitur vel pervenit. si tamen minus in fratres 
collatum est, amplius autem ex huiusmodi casu ad 
patrem pervenit, illo quod ad similem quantitatem 
concurrit excepto Cetera quasi paternae substantiae 
facta secundum modum institutionum dividantur: 
illo procul dubio observando, quod, si minus sit 
quod pater ex huiusmodi causa habuit ea quantitate 
quae in fratres collata est, tota huiusmodi portio ad 
eas personas perveniat, quarum Occasione res ad 
3 patrem revertitur. Ea igitur, quae in paterna 
persona diximus, obtinere volumus etiam in avum et 
proavum paternum vel maternum et in matrem et 
in aviam vel proaviam paternam vel maternam. JD. xi 
k. Aug. Consíantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 
conss. [a. 530] 


XXXVIIII.^ 
FINIUM REGUNDORUM. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Nicephoro. Regionem certam fundi propriis finibus 
eius mutatis dominus eius distrahere ac residuum 
retinere non prohibetur. nec amplius emptor, quam 
quod ratione 15 secundum venditionis fidem ad se 
pervenit, vindicare potest praetextu terminorum tem- 
poris antecedentis venditionem. — D. id. Dec. Nico- 
mediae CC. conss. [a. 294] 

2 Idem A4. et CC. Tatiano. Successionum varie- 
tas et vicinorum novi consensus, additis vel detrac- 
tis agris alterutro, determinationis veteris monumenta 
saepe permutant. JD. viliI!9 k.lan. Nicomediae CC. 
COnss. [a. 294] 

9 "Imp. Constantinus A4. ad Tertullianum 1*. Si 
quis super iuris sui locis prior de finibus detulerit 
querimoniam, quae proprietatis controversiae co- 
haeret, prius super possessione quaestio finiatur et 
tunc agrimensor ire praecipiatur ad loca, ut pate- 
1 facta veritate huiusmodi htigium terminetur. Quod 
si altera pars, ne huiusmodi quaestio terminetur, se 
subtraxerit, nihilo minus agrimensor in ipsis locis 
iussione rectoris provinciae una cum observante parte 
hoc ipsum faciens perveniet. D. vir k. Mart. 
DBessi ? Gallicano et Symmacho conss. [«. 330] 

4 ?o]dem A. ad Bassum pp.?' Si constiterit eum 
qui finalem detulerit quaestionem, priusquam aliquid 
sententia determinetur, rem sibi alienam usurpare 
voluisse, non solum id quod male petebat amittat, 
sed quo magis unusquisque contentus suo rem non 
expetat iuris alieni, qui inreptor agrorum fuerit in 
lite superatus, tantum agri modum, quantum adi- 
mere?? temptavit, amittat. Lecta apud acía xi. 
k. Iul. Gallicano et Symmacho conss. fa. 330] 

5 ?3 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444A. Neoterio pp.?* Quinque pedum praescriptione 
submota finalis iurgii vel locorum libera peragatur 
intentio. ..PP. Alexandriae vi1?9 k. Aug. Arcadio 
A. et Bautone conss. [a. 385] 

6 ?* Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AA4A. 
Rufino pp. Ounctis molitionibus et machinis ampu- 
tatis decernimus in finali quaestione non longi tem 
poris, sed triginta tantummodo annorum praescrip- 
tionem locum habere JD. prid. non. Nov. Constan- 
tinopoli Arcadio A. 11 et Rufino conss. (a. 392] 


? 


(1) quominus del. Mommsen (2) inquirere P?, inqui- 
rerent C*R^, inquirent A^, possint inquirere F^, in- 
quirere possint C^ (3) 2 TA. 2, 25, 1 (4) ratio- 
nali trium provinciarum addit TÀ. (5) proxima C, 
proximorum PA: vel colonorum ... proxima om. T. 
(6) vel adfünitas om. T^. (7) vel colonos om. T^. (8) Op- 
tato Δ Gothofredus (9) iunge 2, 44, 4. 5, 4, 24. 6, 
25, ὃ (10) alio C, ab alio E (11) sic dett., pervene- 


rint CE (12)sic C, computandae sunt A (13) patris £t, 


il. 


- 


om. C (44) B 58, 9. — Cf. Dig. 10, 1 


proposuit Cuiacius: fortasse metatione scr. 


(15) traditione 
(16) d. vin 


Hal.,pp. vurP (11) ΞξΞ ΤΊ. 2,26,1: iunge8,4,5 (1s) u. 
p. comitem dioeceseos Africae addit TA. (19) bessi P, 
veronae Zi, om. Th. (20) — T77.2,26,2  (?1) pp. C 


cum libris dett. Th., pu. SR cum libris bonis Th, pue P 
(22) diripere 7. (23) — 74.2,20,4 (24) k. n. addit T^. 
(25) vat TÀ., vix Hal. P (20) — Th. 2, 26, 5 


| 19 


ΠΙ 40—42 


146 


DE CONSORTIBUS EIUSDEM LITIS 


XXXX. 
DE CONSORTIBUS EIUSDEM LITIS. 


1 3Imp. lulianus A. Secundo pp... Explosis at- 
que reiectis praescriptionibus, quas litigatores sub 
obtentu consortium studio protrahendae disceptatio- 
nis excogitare consueverunt, sive unius fori omnes 
sint sive in diversis provinciis versentur, nec adiuncta 
praesentia consortis vel consortium agendi vel re- 
spondendi iurgantibus licentia pro parte pandatur. 
P) IH non. Sept. Antiochiae Mameríino et Nevitta 
conss. ἢ [a. 362] 

2 3 Impp. Valentinianus et Valens AA. Sallustio pp.*' 
Commune negotium post litem legitime ordinatam et 
quibusdam absentibus in solidum agi sine mandato 
potest, si praesentes rem ratam dominum habiturum 
cavere parati sunt, vel, si quod ab his petitur, iudi- 
catum solvi satisdatione firmaverint. Pb. vi id. Dec. 
divo loviano et Varroniano conss. [a. 364] 


XXXXI.^ 
DE NOXALIBUS ACTIONIBUS. 


1 Imp. Alexander A. Marcello. Si extat corpus 
nummorum, quos ablatos ex patris tui hereditate ab 
eo, quem liberum esse constitit, adlegas, vindicare 
eos vel ad exhibendum agere non prohiberis. nam 
quamvis alias noxa caput sequatur et manumissus 
furti actione teneatur, quae in heredem non com- 
petit, eum tamen servus à domino aliquid auferat, 
quamvis furtum committat, furti tamen actio non 
est nata neque adversus ipsum, si postea manumissus 
est, locum habet, nisi furtivas res et post manu- 
missionem contractat. PP. xi; k. Dec. Maximo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Imp. Gordianus ΑἹ. Quintiliano et alüs. Si 
servi vestri inscientibus vobis vel etiam prohibenti- 
bus furtim arbores ceciderunt, quibus etiam propria 

oena iuxta legem saltui datam fuerat praestituta, 
rustra veremini, ne ex persona eorum ultra noxae 
deditionem sitis obstrieti, cum ex delictis servorum 
domini ignorantes vel prohibentes, si noxali actione 
conveniantur, ita condemnari debeant, ut aut? noxae 
dedere aut condemnationem? sufferre habeant in sua 
potestate. PP. 11 non. lun. Gordiano et Aviola 
conss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. et CC. 
Eutychi. Sive servum plagii paras accusare sol- 
lemniter, praesidem provinciae adire non prohiberis, 
sive dominum eius sollicitati servi noxali iudicio vel 
furti malueris convenire, suam tibi notionem praeses 
provinciae commodabit non ignorans, quod, si domi- 
num elegeris et eo non consentiente quod intendis 
commissum probaveris, vel noxae dedendae vel damni 
sarciendi ac poenae praestandae habeat facultatem. 
PP. y non. Ót. Sirmi A4. conss. [a. 293] 

4 Idem ΑΔ. et CC. Sosio. Si servus ignorante 
domino vel sciente et prohibere nequeunte res tuas 
vi rapuit, dominum eius apud praesidem provinciae, 
si necdum utilis annus excessit, quadrupli, quod si 
hoc effluxit tempus, simpli noxali iudicio convenire 
potes: qui si noxae maluerit servum dedere, nihilo 
minus cum ipso quantum ad eum pervenit experiri 
non prohiberis: nam si eo conscio et prohibere va- 
lente, detracta noxae deditione conventus ad sum- 
mam condemnationis solvendam omnimodo compel- 
1 lendus est. Sane si criminis publici accusationem 
propter uxorem tuam a servo raptam intendendam 
putaveris, non contra dominum, sed contra eum, 


qum facinus commisisse proponis, hanc instituere 
ebes. PP. xvin k.lan. Siri AA. conss. [a.293] 

9 ldem AA. et CC. Menophilo. Si tibi per fur- 
tum nec manifestum ancillam servus ope consilioque 
domini cum aliis rebus subtraxit, cum inter servum 
et liberum civile iudicium consistere non possit, 
eum? ob hoc delictum dupli poenali actione et de 
rebus propriis vindicatione vel condictione convenire 


potes. ὅ. v k. April. CC. conss. [a. 294] 
XXXXII." 
AD EXHIBENDUM. 
1 Imp. Alexander A. Crescenti militi. Si domi- 


nium ancilae, de qua agis, ad matrem tuam perti- 
nuit nec iure ἃ patre tuo venumdata est eiusque 
proprietatem tibi vindicare paratus es, praeses pro- 
vinciae exhiberi eam iubebit, ut apud iudicem de 
rei veritate quaeratur. PP. k. Mei Alexandro A. 
ons. [a. 22. 
2 ?Idem A. Syro. Si criminis alicuius reus ser- 
vus postulatur, per ad exhibendum actionem pro- 
duci à domino, non celari debet. JP. x; k. Dec. 
Aleazandro A. cons. [a. 222] 
9 Jdem A. Felicissimae. Neque ad exhibendum 
actio neque proprietatis vindicatio, si nunc competit, 
propterea perempta est, quod aliquando adversus te 
ad exhibendum actione aliter pronuntiatum est, quia 
commutatione litis alia res esse incipit. PP. ἃ. Sept. 
Mazimo 11 et Aeliano conss. a. 223] 
4 "Idem Α. Flaccillae. Non ignorabit iudex, in- 
strumenta tui iuris, quae penes diversam p | 
fuisse probaveris, si ab eisdem non exhibeantur, 
iurisiurandi in litem facultatem deferri tibi oportere. 
PP. r1 k. Mart. Agricola et Clemente conss. ἴα. 230] 
9 Imp. Gordianus A. Sabiniano militi. Ad ex- 
hibendum actione non tantum eum qui ponte  ged 
etiam eum teneri, qui dolo fecit, quominus e 


ret, merito tibi a non contemnendae auctoritatis 
iuris consulto Modestino responsum est. PP. σι 
id. Febr. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239 


6 Imp. Philippus A. Polemonidi. Ynstrumenta ad. 
ius tuum pertinentia partem diversam invasisse ad- 
severans, si quidem crimen intendis, sollemnibus ac- 
cusationibus!? impletis fidem adseverationi '? tuae 
fac, sin vero ad exhibendum intendis, iudiciorum 
more experire. JP. 11 id. Mart. Peregrino et Ae- . 
miliano conss. [a. 244] 

Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus AA. Vita- 
liano.  Exhibitionis necessitate tenetur, qui facul- 
tatem habens culpam vel dolum in explendo prae- 
cepto committit, ita ut, qui rem deteriorem exhibuit, 
aequitas exhibitionis proficiat, ut, quamvis ad ex- 
hibendum agi non potest, in factum tamen actio 
contra eum detur. PP. xvi k. Jun. Maximo 11 et 
Aquilino conss. [a. 286] 

8 ldem AA. et CC. Photino. Si res tuas commo- 
davit aut deposuit is, cuius precibus meministi, ad- 
versus tenentem ad exhibendum vel vindicatione uti 
1 potes. Quod si pactus sit, ut tibi restituantur, 
si quidem ei qui deposuit successisti, iure heredi- 
tario depositi actione uti non prohiberis: si vero 
nec civili nec honorario iure ad te hereditas eius 
pertinet, intellegis nullam te ex eius pacto contra 
quem !^ supplicas actionem stricto iure habere: 
utilis autem tibi propter aequitatis rationem da- 
bitur depositi actio. E v k. Mai. Heracliae AA. 
COns$. [a. 293] 

9 Idem AA. et CC. Fausíino. Si ex quocumque 
contractu apud praesidem provinciae iure debitum 


nda: 


(0 B 12,3,12.13 (2) 29 77.2,5,1 (8) — Τῇ. 2,12,2 
(3) cf. p. V (4) Δ 60, 5, 44 seqq. — Cf. Dig. 9, 4 Inst. 
4,8 (ὃ) ut aut CR^, aut P, ut R* cum B — (6) sic 
dett, cum B, condemnationes PCR (1) erum Mommsen, 
αὑτὸν τὸν δεσπότην B (8) B 15,4, 21 seqq. — Cf. Dig. 
10, 4 (0. iunge 9, 2, 2. 9, 95, 1 (10) iunge 2, 3, 12 


(11) τι Hal, om. P (12) accusationis Cuiacius — (13) sic C, 
asseverationis PA (14) ex eius (eiusmodi dett.) acte 
contra 4. suppl] οὐδεμίαν ἀγωγὴν ἔχεις κατ᾽ αὐτοῦ, 
καϑ᾿ οὗ ἐδεήϑης, ἀπὸ τῶν τοιούτων συμφώνων B, 
qvasi esset ex eiusmodi paeto contra eum contra quem 
suppl. 


147 


III 42. 43 


xi pk ALEAE LUSU ET ALEATORIBUS 


— eui oportuerat te reddidisse probaveris, chirographa 
fua, ex quibus iam nihil peti potest, et instrumenta 
ad eum contractum pertinentia tibi naturaliter libe- 
rationem consecuto exhiberi ac reddi iubebit. S. ΤΠ] 


k. Sept. CC. conss. [a. 294] 


XXXXIII. 
DE ALEAE LUSU ET ALEATORIBUS. 


1 1[“Τὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς A. Δημοσϑένει ἐπάρχῳ 
πραιτωρίων. 'H τῶν κύβων" ....... enne 
3Alearum lusus ^ antiqua res est et extra? operas 
uenantibus concessa, verum pro tempore pro- 

diit in lacrimas, milia extranearum nominatio- 
num suscipiens. quidam enim ludentes nec ludum 
scientes, sed nominationem tantum, proprias sub- 
stantias perdiderunt die noctuque ludendo in 
argento apparatu lapidum et auro. consequenter 

. &utem ex hac inordinatione blasphemare conan- 

| tur et instrumenta conficiunt. Commodis igitur 
subiectorum providere cupientes? hac generali 
lese decernimus, ut nulli liceat in privatis seu 


publicis locis ludere neque in specie neque in 

genere: et si contra factum fuerit, nulla sequa- 

tur condemnatio, sed solutum reddatur et com- 

etentibus actionibus repetatur ab. his qui de- 

erunt vel eorum heredibus aut his neglegentibus 

2 ἃ patribus seu defensoribus locorum?: Non ob- 

stante nisi quinquaginta demum annorum aliqua 

3 praescriptione: 9Episcopis locorum hoc inqui- 

4 rentibus et praesidum auxilio utentibus. Deinde 

vero ordinent? quinque ludos, ton monobolon ton 

condomonobolon ke kondacca ke repon ke pe- 

richyten'?. Sed nemini permittimus etiam in 

his ludere ultra unum solidum, etsi multum dives 

Sit, ut, si quem vinci contigerit, casum gravem 

non sustineat.  '!non solum enim bella bene 

ordinamus et res sacras, sed et ista: interminan- 

tes poenam transgressoribus '?, potestatem dando 

episcopis hoc inquirendi et auxilio praesidum 
sedandi. 

D. x k. Oct. Constantinopoli Decio cons.!?? [a. 529] 

2 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς '^.] 
5 Prohibemus etiam, ne sint equi lignei: sed si 
quis ex hac occasione vincitur, hoc ipse recupe- 


(1) inscriptionem restitui ex 1, 4, 25, quae gemina est 
À. e. ὃ ὃ: in quibusdam libris epitomae Latinae quae 
sequitur praescriptum est imp. iustinianus iohanni pp., 
quod aut falso suppletum aut ex c. 9 transpositum est 
(2) hoc initium tradunt Paratitla ad Const. 3 et4 (3) hanc 
interpretationem Latinam, quae in deterioribus quibusdam 
libris suppleta est, non ud constitutionem ipsam, sed ad 
epitomen quandam factam esse tam ex loco gemino quam 
ex indicibus Anatolii et Thalelaei apparet, ut Graeca 
qui vertit non invenerit in libro codicis lustiniani, sed 
aut in scholiis Basilicorum aliave qua sylloga turis 
Graeci auf in commentario aliquo codicis velut Isidori. 
index Thalelaei extat in B 60, 8, 5: Ἢ διάταξις κω- 
λύει τὰ παίγνια καὶ πέντε ὑπεξαιρουμένων ὁρίζει καί 
τινα ἐπιτίμια κατὰ τῶν κυβευόντων, ἐπιτρέπουσα 
καὶ τῷ ἐπάρχῳ τῆς πόλεως καὶ τοῖς ἄρχουσι τῶν 
ἐσταρχιῶν καὶ τοῖς ἐπισκόποις ζητεῖν καὶ κωλύειν καὶ 
πώντα τὰ ἐν αὐτοῖς γινόμενα συναλλάγματα ἀνατρέ- 
σειν. δίδωσε δὲ ἀγωγὰς ἐκ τῶν ἐπιτετραμμένων 
πέντε σταιγνίων καὶ ἀπαίτησιν τῶν ἐντεῦϑεν χρεω- 
στηϑέντων, δέκα λιτρῶν ἐπιτίμιον ὁρίζουσα κατὰ 
τῶν συγχωρούντων παραβῆναι τὴν διάταξι» (id est 
constitutio ludis interdieit et quinque exceptis poenas 
adversus aleatores definit iniungens et urbis praefecto et 
provinciarum rectoribus et episcopis, ut inquirant et 
prohibeant et eontraetus eorum causa initos omnes rescin- 
dant. ex permissis autem quinque ludis actiones dat, 
deeem librarum poena adversus eos statuta, qui consti- 
tutionem violari permiserint) ^ Anatolii indicem exhibet 
Nomoc. 13, 28: ($ 1) Ὁ ἡττηϑεὶς εἰς κόττον ovx ἄσαι- 
τεῖταε καὶ καταβαλὼν ἀναλαμβάνει μετὰ διαδόχων 
ἀστὸ τοῦ νικήσαντος καὶ τῶν κληρονόμων αὐτοῦ διη- 
νεκῶς καὶ πέρα τριακονταδτίαβ. εἰ δὲ μὴ ϑέλουσιν 
ἀναλαβεῖν, ὁ ϑέλων καὶ μάλιστα ὁ τῆς πόλεως ἐν 
ἢ τοῦτο y&yove πατὴρ ἢ ἔκδικος ἀπαιτεῖ καὶ δαπανᾷ 
εἰς ἔργα τῆς πόλεωθ. καὶ 7 aite ἢ ἐπὶ κόττῳ 
ἀσφάλεια ἄκυρός ἐστι καὶ ἀποδίδοται. εἰ δὲ καί τιβ 
ἐν σχήματι κόττου ἡττηϑῇ ϑερμίοις ἢ ἑτέρᾳ ὕλῃ, ova 
ἀπαιτεῖται. ( 8) τῶν ἐπισκόπων ἄδειαν ἐχόντων ταῦτα 
ζητεῖν, βοηϑούντων αὐτοῖς τῶν ἀρχόντων καὶ πατέ- 
ρων καὶ ἐκδίκων. (ὃ 4) μόνον δὲ παίζειν ἔξεστι μονό- 
βολον καὶ κονδομονόβολον (μονίβολον καὶ κονδομονί- 
βολον libri) καὶ κυϊντανὸν (καί ins. libri) κόνδακα χωρὶς 
τῆς πόρπτης (ὁρπτῆς libri plerique) καὶ περιχυτὴν καὶ inza- 
κὴν ἄνευ τέχνης καὶ ἐπινοίαβ. ($ 5) xal οἱ μὲν σφό- 
δρα πλούσιοι νομίσματος ἑνὸς ἑκάστην σύνθεσιν παί- 
ἕξουσιν, οἱ δὲ λοιποὶ πάνυ ἥττονος" τὸ δὲ πλέον ἀπαί- 
τησιν οὐκ ἔχει καὶ διδόμενον ἀποδίδοται. προνοοῦσι 
τούτων οἱ ἄρχοντες, δέκα λιτρῶν ποινῆς ἐπικειμένης 
τοῖς παραβαίνουσιν ἢ συγχωροῦσι παραβαένεσϑαι (id 
est qui alea vietus est, non tenetur et solutum tam ipse 
quam successores ἃ vietore eiusque heredibus perpetuo 
et ultra triginta annos repetunt. qui si recipere no- 
lunt, quicumque volet atque imprimis pater civitatis in 


qua hoc aceidit vel defensor exigit et in opera civitatis 
erogat. et eautio super alea praestita vires non habet 
et redditur. quod si quis sub specie aleae lupinis aliave 
qua materia victus fuerit, non tenetur. data episcopis 
licentia in haee inquirendi cum auxilio praesidum pa- 
trum defensorumque. ludere autem non lieet nisi mo- 
nobolo, condomonobolo, quintano condace sine fibula, 
perichyte, hippice sine fraude ae dolo. et valde divites 
quidem uno solido in singulas vices ludunt, reliqui 
multo minoris. ultra huno modum exactio non est et 
solutum redditur. huius rei curam agunt praesides, 
decem librarum poena imminente iis qui legem violave- 
rint vel violari permiserint.) (4) sic 4Mugustinus, usus 
vel ludus libri (6) extra aut corruptum est ex circa 
aut perperam versum, cf. Dig. 11, 5, 2, 1 (6) immo- 
deratione bl. noscuntur ct i. econcipiuntur. commodis i. 
5. prospicientes alias (1) desiderantur hoc loco quae 
extant in INomoc. (v. s.): redacta erogari in opera publica, 
cautiones de aleis datas vires non habere ac reddi de- 
bere, eumque, qui in aleae modum lupinis aliave qua 
maleria victus fuerit, non teneri (8 9$ 9 e 1, 4, 25, 
quae ad ipsius conslüitutionis verba propius accedit. 
antecesserint praeterea mecesse est, quae leguntur in B 
(v. s.), eandem curam iniunctam esse praefecto urbi et 
praesidibus provinciarum et, si qui contractus propter ludum 
initi fuerint, eos rescindendos esse (9) pro ordinent qu: 
vertit ordinat videtur scripsisse (10) in ludis enumerandis 
interpres retinuit Graecum sermonem (ke-—2xa), quem ne- 
que intellexit et aut integrum. non habuit aut ipse mutilavit : 
desiderantur enim quae sunt in INomocanone (v. s.) κυΐντα- 
νός et ἱπιπιεκή, nisi forte in repon latet izuztov vel ἱππικόν. 
(11) ante non solum supple ex Nomoc., quod supra unum 
solidum promissum fuerit, exigi non posse aut, si solu- 
tum fuerit, repeti (12) poena, quae secundum Nomoc. 
εἰ B est X auri librarum, statuitur in magistratus, qui 
aut legem exsecuti non fuerint aut ab aliis id fieri per- 
miserint (13) subscriptio ex 1,4,25 restituta est (14) ?n- 
scriptionem restitui ex c. 1 ἢ. t.: cf. not. 1 (15) Zn- 
terpretatio Latina huius constitutionis in libris praece- 
denti continuatur. | Graeci indices extant Thalelaei in 
B 60,8, 6: Ἡ διάταξις κωλύει τὰ λεγόμενα ξύλινα 
ἱππικά, κίνδυνον ἀπαιτοῦσα κατὰ τῶν παιζόντων xai 
δήμευσιν κατὰ τῶν οἴκων, ἐν οἷς τὰ τοιαῦτα γένηται 
παίγνια. δίδοται δὲ καὶ ἀνάδοσις τῷ ἡττηϑέντι καὶ 
καταβαλόντει, ἢ ἐὰν μὴ βούληται ἀναλαβεῖν, κελεύει 
ταῦτα εἰς ἔργα δημόσια τῆς πόλεως ἐκείνης δαπανᾶ- 
σϑαιε (id est eonstitutio lignea equestria quae vocantur 
prohibet repetendo aleam publicandoque domus, in qui- 
bus tales ludi facti sunt. repetitio autem ei qui victus 
solverit datur, vel si is noluerit, iubet ea in publiea 
illius civitatis opera dependi), et Anctolii in Nomoc. 13, 28: 
Οὔτε τοῖς καλουμένοις ξυλίνοις ἱσιπικοῖς οὔτε ἄλλῃ 
κυβείᾳ παίζειν ἔξεστι, πλὴν τῶν ἐπιτραπέντων ἐν 
τῇ προλαβούσῃ διατάξει. καὶ οἱ τόποι, καϑ'᾿ οὖς ἐν 


105 


IIT 43. 44 


148 


DE RELIGIOSIS 


ret: domibus eorum publicatis, ubi haec repe- 
1  riuntur. Si autem noluerit recipere is qui dedit, 
procurator noster! hoc inquirat et in opus publi- 
9 cum corvertat. Similiter provideant iudices, ut 
a blasphemiis et periuriis, quae ipsorum inhibi- 
tionibus debent comprimi, omnes penitus con- 
quiescant. 


r 


XXXXIIIIL* 
DE RELIGIOSIS ET SUMPTIBUS FUNERUM. 


1 Imp. Antoninus A. Dionysiae. δὶ vi fluminis 
reliquiae filii tui continguntur vel alia iusta et ne- 
cessaria causa intervenit, aestimatione rectoris pro- 
vinciae transferre eas in alium locum poteris. PP. vr; 
k. Nov. Antonino A. 1111 et Balbino conss. ἴα. 215] 

2 idem 4. Hilariano. Invito vel ignorante te ab 
alio illatum corpus in puram possessionem tuam vel 
lapidem locum religiosum facere non potest. si autem 
voluntate tua mortuum aliquis in locum tuum in- 
tulerit, religiosus iste efficitur: quo facto monumen- 
tum neque venire neque obligari à quoquam prohi- 
bente iuris religione posse in dubium non venit. 


PP. k. Mai. Sabino? rr et Anullino conss. [a. 216] 


9 Imp. Alexander 4. Primo. Legatum ἃ de- 


functo tibi relictum et quod in funus vel morbum 


eius erogasse te boni viri arbitratu probaveris, prae- 
ses provinciae solvi tibi iubebit. PP. v non. Iu/.^ 
Maazimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem 4. Licinio. Si sepulchrum monumenti 


appellatione significas, scire debes iure dominii id 


nullum vindicare posse, sed οὐδ, si familiare fuit, 
ius eius ad omnes heredes pertinere nec divisione 
1 ad unum heredem redigi potuisse. Profana ta- 
men loca, quae circa id sunt, si semper vicinis aedi- 
ficiis usui hominum destinatis cesserunt, eius sunt, 
cul illa, quorum partes esse visae sunt, ex divisione 
obtigerunt. PP. vi non. Nov. Maximo 11 et Aeliano 
COnSS. [a. 223] 

D Idem A. Cassio militi. Militis voluntatem, quam 
cirea monumentum sibi faciendum testamento ex- 
pressit, et mater et pater heredes eius neglegere non 
debent. nam etsi delatio hoc nomine praeteritis 
constitutionibus amota est, invidiam tamen et con- 
scientiam circa omissum supremum huiusmodi offi- 
cium et contemptum iudicium defuncti evitare non 
possunt. (JP. viru k. Mai. luliano et Crispino 
conss. [a. 224] 


6 Idem A. Primitivo et aliis. Monumentorum in- 
scriptiones neque sepulchrorum iura neque dominium 
loci puri ad libertos transferunt. praescriptio autem 


longi temporis, si iustam causam initii habuit, vobis 


proficiat PP. vrz k. lul. luliano et Crispino 
conss. [a. 224] 
7 Imp. Gordianus A. Glaudio. Statuas sepulchro 
superimponere vel monumento, quod te extructurum 
profiteris, ornamenta quae putas superaddere non 
prohiberis, cum in iure suo eorum quae minus pro- 
hibita sunt unicuique facultas libera non denegetur. 
PP. nr k. Aug. Gordiano 4. 11 et Pompeiano 
COnss. [a. 241] 
8 *Imp. Philippus A. Iuliae. Ius familiarium se- 
pulehrorum ad adfines seu proximos cognatos non 
heredes constitutos minime pertinet. PP. xvi k. Jul. 
Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 
9 Idem A. οἱ Philippus C. Faustinae. Locum 
quidem religiosum distrahi non posse manifestum 
est. verum agrum purum monumento cohaerentem 
profani iuris esse ideoque efficaciter venumdari non - 
est opinionis incertae. PP. vr k. Dec. Philippo A. 
et Titiano conss. : [a. 245] 
10 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Aqui- 
linae. 8&1 necdum perpetuae sepulturae corpus tra- 
ditum est, translationem eius facere non prohiberis. 
PP. vir id. Dec. Diocletiano 111 et. Maacimiano* 
AA. conss. [a. 281] 
11 ?/dem 444. Gaudentio. Obnoxios criminum digno 
supplicio subiectos sepulturae tradi non vetamus. PP. 
VIII id. April. ipsis IIII et 111 .AA. conss. ἴα. 290] 
12 Idem AA. Victorino. Mortuorum reliquias. 
ne sanctum municipiorum ius polluatur, intra civita- 
tem condi iam pridem vetitum est. PP. 111 k. Oct. 
ipsis IIII €t III AA. conss. [a. 290] 
13 Idem AA. et CC. Dionysio. Yus sepulchri tam 
hereditarii quam familiaris ad extraneos etiam he- 
redes, familiaris autem '? ad familiam, etiam si nul- 
lus ex ea heres sit, non etiam ad alium quemquam 
qui non heres est pertinere potest. S. 111 id. Nov. 
Sirmi CC. conss. (a. 294] 
14 '?Idem A44.?* Cynegio pp. Nemo humanum '^ 
corpus ad alterum locum sine Augusti adfatibus 
transferat. ἢ. ΠῚ k. Mart. Constantinopoli Ho- 
norio nob. puero et Euodio conss. [a. 386] 
15 !V"Ev οὐδενὶ τόπῳ οὐδὲν τέλος παρ᾽ οὐδενὸς 
προσώπου ὑπὲρ τῶν διακομιζομένων σωμάτων 
σταρέχεται.᾽5 


τοῖς τοιούτοις, ἱππικοῖς παίζουσι, δημόσιοι γίνονται 
καὶ τὰ διδόμενα ἀποδίδονται, ἢ μὴ βουλομένων ἀνα- 
λαβεῖν τῶν δεδωκότων ἀπαιτοῦνται διὰ τοῦ ἐπάρχου 
καὶ τῶν ἀρχόντων τῶν ἐπαρχιῶν καὶ προσκυροῦνται 
τοῖς ἔργοις τῶν πόλεων (id est neque ligneis equestri- 
bus quae voeantur neque alia alea ludere licet praeter 
eas quae anteriore constitutione permissae sunt. oet loci, 
in quibus falibus equestribus ludunt, publicantur et quae 
data sunt repetuntur, vel si qui dederunt recipere no- 
lunt, ea repetuntur per praefectum vel praesides pro- 
vinciarum et civitatum operibus applicantur) (4) secun- 
dum Anatolium (p. 141 not. 15) repetunt praefectus vel prae- 


sides (2) B 59, 3. — Cf. Dig. 13, 1 (3) sabino 
scripsi,aquilino Zal. (4)sic Hal., vinon.iu. P (5)et R, 
om. C (6) fortasse iungenda est 1, 18, 3 (1) dec. P, 
febr. Hal. (8) sic P, diocl. iu et max. m Hal. (9) cf. . 
9, 49, 6 (10) idem Graeci: heredes familiaris, [here- 
ditarii] autem Mommsen (11) AA. conss. (a. 293) Mommsen 
(12) 2» T^. 9, 175, 7: iunge 1, 2, 3 (13) requiritur 
Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius AAA., ad 
quos idem refertur in 1, 2, 3 et T. (14) humatum 
recte dett. cum Th., sed contra B (4,8) — Β 59, 3, 15 
(16) id est nullibi ullum vectigal a quoquam pro trans- 
ferendis corporibus praestatur 


149 


III 1 


ii DE REBUS CREDITIS 


LIBER QUARTUS. 


E 
DE REBUS CREDITIS ET DE IUREIURANDO. 


1 Imp. Antoninus 4. Herculiano. — Causa. iure- 
iurando ex consensu utriusque partis vel adversario 
inferente delato et praestito vel remisso decisa nec 

eriurüi praetextu retractari potest, nisi specialiter 
E excipiatur. PP. xv k. Iul. Antonino A. 1111 
et Balbino conss. [«. 213] 

2 Imp. Alexander A. Felici. lurisiurandi con- 
tempta religio satis deum ultorem habet. periculum 
autem corporis vel maiestatis crimen secundum con- 
stituta divorum parentum meorum, etsi per princi- 
pis venerationem quodam calore fuerit b per 
inferri non placet. PP. vri Kk? April. Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Severae. 
In bonae fidei contractibus nec non etiam in aliis? 
causis inopia probationum per iudicem iureiurando 
causa cognita res decidi potest^. PP. x k. Sept. 
AMaaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

4 ldem 44. Maximae. Si ad excludendam tute- 
lae actionem pupillus iusiurandum tutori dedit, postea 
eandem litem exercere non prohibetur. PP. k. ful. 
ipsis IIII et 111 AA. conss. [«. 290] 

Ὁ 5Idem A44. Iuliano. Cum etiam a pupillorum 
tutoribus velut ab ipsis pupillis relicta fideicommissa 
videantur, super fideicommisso praeses provinciae 
cognoscet et, si id tibi relictum esse constiterit, reddi 
tibi efficiet. idem, si infitietur, ad iusiurandum, ut 
desideras, tutorem adiget. PP. 111 non. Dec. ipsis 
111 €t III AA. conss. [u. 290] 

Idem AA. Bessio. Cum proponas partibus pla- 
cuisse iurisiurandi religione generis et ingenuitatis 
quaestionem decidi, praeses provinciae iuxta decre- 
tum arbitri ad voluntatis vestrae placitum amitae 
tuae filis consulet. .PP. v id. Febr. Tiberiano et 


Dione conss. [a. 291] 
7 idem 444. et CC. Eutychianae. Nec filius nec 
quisquam alius neque litigando neque paciscendo, 


sed? nec iusiurandum citra voluntatem domini" rei 
deferendo praeiudicium ei facere potest. unde si 
citra? mandatum tuum aliquid erga rem tuam filius 
tuus gessit nec? ratum habuisti, nihil tibi oberit. 
S. id. Nov. AA. conss. [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Alexandro.  Actori delato vel 
relato iureiurando, si iuraverit vel ei remissum fuerit 
sacramentum, ad similitudinem iudicati in factum 
actio competit. S. xr: k. Mai. CC. conss. Ια. 294] 

9 Idem A4. et CC. Marciano. Delata condicione 
iurisiurandi reus (si non per actorem, quominus de 
calumnia iuret, steterit) per iudicem solvere vel 
iurare, nisi referat iusiurandum, necesse habet. S. rv 
k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

10 Jdem A44. et CC. Protogeni. In actione etiam 
depositi, quae super rebus quasi sine scriptis datis 
movetur, iusiurandum ad exemplum ceterorum bo- 
nae fidei iudiciorum deferri potest. .S. v!? Ak. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

11 Zmp. lustinianus A4. Demostheni pp. δὶ quis 
iusiurandum intulerit et necdum eo praestito postea, 
utpote sibi adlegationibus Sin dantibuk hoec revoca- 
verit, sancimus nemini licere penitus iterum ad sa- 
cramentum recurrere!! (satis enim absurdum est 
redire ad hoc, cui renuntiandum putavit, et, cum 
desperavit aliam probationem, tunc denuo ad religio- 
nem convolare) et iudices nullo modo eos audire ad 


1 tales iniquitates venientes. Si quis autem sacra- 
mentum intulerit et hoc revocare maluerit, licere 
quidem ei hoc facere et alias probationes, si volue- 
rit, praestare, ita tamen, ut huiusmodi licentia us- 
que ad litis tantummodo terminum οἱ praestetur. 
2 Post definitivam autem sententiam, quae provo- 
catione suspensa non sit vel quae, postquam fuerit 
appellatum, corroborata fuerit, nullo modo revocare 
iuramentum et iterum ad probationem venire cui- 
dam concedimus, ne repetita lite finis negotii alte- 
rius causae fiat exordium. JD. xv k. Oct. Chalce- 
done Decio vc. cons. [a. 529] 

12 Idem A. Demostheni pp. Generaliter de omni- 
bus iuramentis, quae in litibus offeruntur vel a iüdice 
vel ἃ partibus, definiendum est. «cum enim iam in- 
crebuit iudices in plenissima definitione sacramen- 
tum imponere, evenit, ut provocatione lite suspensa 
hi quidem, qui iusiurandum praestare iussi sunt, ab 
hac forte luce subtrahantur, probationes autem? 
rerum cadant, cum multum discrepat iuramentum 
hereditarium ἃ principali sacramento. necessitate . 
itaque rerum coacti et probationibus pinguius sub- 
1 venientes ad huiusmodi venimus sanctionem. Omne 
igitur iuramentum, sive ἃ iudicibus sive à partibus 
illatum vel in principio litis vel in medio vel in ipsa 
definitiva sententia, sub ipso iudice detur non ex- 
pectata vel ultima definitione vel provocationis for- 
1a (1) midine. Sed iuramento illato, cum hoc ἃ 
partibus fuerit factum et ἃ iudice approbatum vel 
ex auctoritate iudicis euicumque parti illatum, si 
uidem is cui imponitur sacramentum nihil ad hoc 
uerit reluctatus, et hoc!? praestetur vel referatur, 
necessitate imponenda οἱ cui!^ refertur relationis 
subire sacramentum, vel, si hoc recusaverit, quasi 
illato sacramento praestito causa vel capitulum de- 
cidatur, nullo loco provocationi relinquendo. quis 
enim ferendus est ad appellationis veniens auxilium 
2 in his, quae ipse facienda procuravit? Sin autem 
is, cui sacramentum illatum est vel a parte vel ἃ 
iudice, hoe subire minime voluerit, licentiam quidem 
habeat sacramentum recusare, iudex autem, si hoc 
omnimodo praestandum existimaverit, sic causam diri- 
mat, quasi volente eo sacramentum sit recusatum, 
et ita cetera sive capitula sive totius negotii summa 
examinentur et lis suo Marte percurrat, nullo ei 
2a obstaculo obviante. Ipse autem, qui sacramen- 
tum sibi illatum dare recusaverit, vel hoc attestetur 
vel, si forte non audeat, habeat sibi in ultima pro- 
2b vocatione repositum auxilium. Εἰ 15 si iudex 
appellationi praesidens bene quidem illatum iusiuran- 
dum, non rite autem recusatum pronuntiaverit, res 
2c secundum quod iudicatum 16 est permanebit. Sin 
autem non rite quidem illatum, recte autem recusa- 
tum Sacramentum pronuntiaverit, tunc ei licebit 
emendare sententiam iudicis, quae quasi ex recusato 
sacramento!! processit, et nihil penitus nec prae- 
iudicii nec iniusti dispendii cuicumque incurret, sed 
et causae cursus ab initio usque ad novissimum ter- 
minum non impediatur et lis aequa lance trutinabi- 
3 tur. Sive autem illatum iuramentum fuerit prae- 
stitum sive recusatum, ipsi parti quae hoc intulit 
nullum provocationis remedium in hoc servabitur, 
cum nimis crudele est parti quae hoc detulit propter 
hoc ipsum, quod iudex eius petitionem secutus est, 
4 superesse provocationem. His de praesentibus 
personis statutis nec absentes nos fugiunt, sed etiam 
4a 608 huic legi subiugamus. Et si persona non 


(Ὁ) B 922, 5, 43 segg. — Cf. Dig. 12, 1. 2. (3) k. Hal., 
id. P (3) sic B.X (x. π.), ceteris addunt libri (4) pot- 
est A cum Β et B. (x. π.), oportet PC (5) — 6, 42, 20 
(6) sed om. B.X (x. πὸ) (7) domini Z? cum Graecis, 
dominae PZL^CR (8) citra dett. cum B. (x. π.), contra 


| 


PCR (9) nee C cum B.X (x. x.), nec hoe PR. (10) s. v 
Hal, vi ΡΟ (M) sic C, percurrere PR (12) autem 
CR, om. P (13) et hoo] hoe vel secundum B scr. 


(14) eui CR, eui cura P', cuiiure P" (45) et C cum D, 
om. PR (16) sic C, iudieata ΡῈ (17) sacramento CR, om. P 


IIH 1. 2 150 


SI CERTUM PETATUR 


raesens inveniatur, cui sacramentum illatum est, 
Tite forte per procuratorem ventilata, necesse est vel 
ipsam principalem personam datis certis indutiis ad 
iudicem venire, ut ea quae de sacramentis statuta 
sunt impleat vel, si iudex existimaverit in provincia 
ubi degit sub actorum testificatione iuramentum ab 
ea vel dari vel referri vel recusari, hoc procedere, 
ut singulis casibus eventus iam definitus imponatur. 
Ab Licentia concedenda etiam parti alteri vel per 
se vel per procuratorem super hoc ipsum ordinatum 
adesse his, quae de iuramento aguntur, vel si neu- 
trum facere maluerit, et ex una parte, sub fide ta- 
men gestorum, iuramentum praestari vel referri vel 
4c recusari.  Expensis propter huiusmodi cau- 
sam praestandis officio iudicis trutinandis, an ab 
4d utraque parte vel altera oportet eas dependi. Nullo 
tamen ex! hoc litibus impedimento generando, sed, 
donec ea procedunt, aliis vel capitulis vel litis mem- 
bris ἃ iudice eximinandis et, postquam fuerint ei 
intimata gesta super iuramento subsecuta, tunc 
iterum ad hoc capitulum iudice redeunte et eo ad- 
4e impleto ad cetera perveniente. Omnibus aliis, 
quae de praesentibus sancita sunt, et in absentium 
5 parte observandis. In omnibus autem casibus, 
in quibus sacramenta praestantur, observationem iu- 
dicialem permanere censemus secundum personarum 
qualitatem, sive sub ipso iudice praestari oportet 
iuramentum sive in domibus, sive sacris scripturis 
6 tactis sive in sacrosanctis oratoriis. Similique 
modo in sua firmitate manere, quae de calumniae 
iureiurando vel relato sacramento legibus cauta sunt 
vel à nobis vel ἃ retro divis principibus inducta. 
non enim, ut aliquid derogetur antiquioribus legibus, 
haec prolata sunt, sed ut, si quid deesse eis vide- 
batur, hoc repleatur. Aecitata septimo in novo con- 
sistorio palati Iustiniam. |.D. 111 k. Nov.? Decio vc. 
cons. (a. 529] 

19 ldem A. lohanni pp. Cum quis legatum vel 
fideicommissum utpote sibi relictum exigebat et testa- 
mento forte non apparente pro eo sacramentum ei 
ab herede delatum est et is religionem suam prae- 
stavit, adfirmans sibi legatum vel fideicommissum 
derelictum esse, et ex huiusmodi testamento id quod 
etebat? consecutus est, postea autem manifestum 
actum est nihil ei penitus fuisse derelictum, apud 
antiquos quaerebatur, utrum iureiurando standum 
est, an restituere debet hoc quod accepit: vel, si re 
vera ei relictum fuerat legatum vel fideicommissum, 
si demus licentiam heredi Falcidiam, si competat, 
1 ex hoc retinere. Nobis itaque melius visum est 
repeti ab eo legatum vel fideicommissum nullumque 
ex huiusmodi periurio lucrum ei accedere, sed et si 
verum fuerit inyentum, quartae detentionem intro- 
duci (si tamen locum habeat) ne quis ex hoc 
delicto sibi lucrum impium adferre nostris legibus 
concedatur. ἢ. xv k. Nov. Consíantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 


H^ 
SI CERTUM PETATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Modestino. 
Neque aequam neque usitatam rem desideras, ut aes 
alienum patris tui non pro portionibus hereditariis 
exsolvatis tu et frater coheres? tuus, sed pro aesti- 
matione rerum praelegatarum, cum sit explorati 
iuris hereditaria onera ad scriptos heredes pro por- 
tionibus hereditariis, non pro modo emolumenti per- 
tinere. quod nec ipse ignorare videris?, cum credi- 
toribus secundum formàm iuris pro portione tua 
caveris. JD. k. Iul. Cilone et Libone conss. (a. 204] 


2 Imp. Antoninus A. Hermogeni. Quamvis pe- 
cuniam tuam Asclepiades suo nomine crediderit, 
stipulando tamen sibi ius obligationis quaesivit. 
quam pecuniam ut possis petere, mandatis tibi ab 
eo actionibus consequeris. JPP. vir k. Mai. Messala 
et Sabino conss. [a. 214] 


9 Imp. Gordianus A. Sempronio. Eos, qui offi- - | 


cium administrant, neque per se neque per supposi- 
tas personas tempore officii sui in provincia fenus 
agitare posse saepe rescriptum est. PP. vir 
k. Sept. Gordiano 4. et Aviola conss. a. 239] 

4 Imp. Philippus A4. et Philippus C. Magcimo. 
Si absentis pecuniam nomine eius fenori dedisti ac 
reprobato nomine mandatis actionibus experiris, ime 
1 ses provinciaeiurisdictionem suam praebebit. Idem, 
si cessare mandatum animadverterit, utilem tibi ad- 
versus debitorem eo nomine actionem competere 
non negabit. PP. xv k. Mart. Praesente et Albino 
conss. | [a. 246 

Ὁ Impp. Diocletianus et Maaimianus AA.. et CC. 
Aristodemo et Proculo. Si non Res in solidum 
accepta mutua quantitate vel stipulanti creditori 
sponte vos obligastis, licet uni numerata sit pecunia, 
vel intercessionis nomine hanc pro rea suscepistis 
obligationem, frustra veremini, ne eius pecuniae no- 
mine vos convenire possit, quam alii mutuo dedit, 
si intra praestitutum tempus rei gestae quaestionem 
| detulistis: Ac multo magis inanem timorem ge- 
ritis, 8518 pecunia numerata oleum susceptum instru- 
mento sit collatum, cum, si reddendi stipulatio nulla 
subiecta est et huius rei est habita sollemnis con- 
testatio, in suo statu remanente eo, quod vere factum 
intercessit, ex olei accepti scriptura nihil deberi 
manifestum est. S. v non. Mai. A4. conss. |a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Nicandro. Si ex pretio de- 
bitae quantitatis facta novatione per stipulationem 
usuras licitas contra quem supplicas stipulatus es*, 
falsa mutuae datae quantitatis demonstratio prae- 
missa, cum obligationis non defecerat substantia, 
quominus usque ad modum placitum usurae possint 
1 exigi nihil nocet. Si vero citra vinculum stipu- 
lationis tantum mutuam pecuniam datam conscrip- 
tum est et eius praestari fenus convenit, simulatis 
pro infectis habitis huiusmodi placitum nihil de 
praecedenti mutavit obligatione. δ. xv Kk. Dec.!? A4. 
COn$s. [a. 293] 

7 Idem AA. et CC. Pactumeiae. Non unde ori- 
ginem pecunia quae mutuo datur habet, sed qui 


contraxit si!! propriam numeravit, in huiusmodi ἡ 


S. v non. Ocl(.'* Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Proculo. Si pro mutua pecu- 
nia, quam a creditore poscebas, argentum vel iumenta 
vel alias species '? utriusque consensu aestimatas ac- 
cepisti, dato auro pignori, licet ultra unam'!? cen- 
tesimam usuras stipulanti spopondisti, tamen sors, 
quae aestimatione partium placito definita est, et 
usurarum titulo legitima tantum recte petitur. nec 
quicquam tibi prodesse potest, quod minoris esse 
pretii pignus quod dedisti proponis, quominus huius 
quantitatis solutioni pareas. S. ΧΡ k. lan. AA. 
00,58. [a. 293] 

9 Jdem AA. et CC. Alexandro. Cum te in Gallia 
cum Syntropho certum auri pondus itemque nume- 
ratam pecuniam mutuo dedisse, ut Romae solvere- 
tur, precibus adseveras, aditus competens iudex, si 
duos reos stipulandi vel re pro solido tibi quaesi- 
tam actionem sive ab heredibus Syntrophi procura- 
torem te factum animadverterit, totum debitum, alio- 
2 quod dedisti solum restitui tibi iubebit. S. xv 

. Jan. AA. conss. [a. 293] 

10 !*7dem AA. et CC. Egi!* Crispino. Eo, quod 


obligationibus requiritur. 


(1) ex PC*, nec ex R, nec C9 (2) m k. nov. Hal. 
k. aug. P (3) sic CR", placebat PR (4) B 23, 
1, 45 segg. — Cf. Dig. 12,1 (5) eoheres om. B (x. zc.) 
(6) sic CR. cum .B (w.7.), nec ignorare debueris (om. 
ipse) P (1) vm Hai, vnu P (8)si R, si pro C 


(9) est R^ recte (10) mensis c. 6 vel 7 corruptus est 
(11) ut ins. dett. (12) sic CR, res P, πράγματα B 
(13) unam om. dett. cum ΒΒ (14) tunge 4, 49,12 (15) egi 
4, 49, 12, om. libri 


pw wx 


DE SÜFFRAGIO 


151 


ΠῚ 2—5 


a multis proprii debiti singulorum obligationis uno 
— fantum instrumento probatio continetur, exactio non 
interpelletur. nam si pro pecunia quam mutuo de- 
disti tibi vinum stipulanti qui debuerant spoponde- 
runt, negotii gesti paenitentia contractum habitum 
recte non constituit irritum. 8, prid. non. Febr. 
Sirmi CC. conss. [a. 294] 

11 Jdem AA. et CC. Maximiano. Incendium aere 
alieno non exuit debitorem. S. 11 id. Febr. Sirmi 
CC.* conss. [a. 294] 

12. Idem AA. et CC. Theophanio. Si in rem com- 
munem cum lone mutuam sumpsisti pecuniam nec 
re nec sollemnitate verborum vos obligastis in soli- 
dum et post integrum? solvisti, de restituenda tibi 


arte contra lonem experiri, ut debitum posceres?, 
iudice cognoscente potes. ὅ. xr^ k. Sept. CC. 
[a. 294] 


conss. 

13 Jdem 4.44. et CC. Frontoni. Eum, qui mutuam 
sumpsit pecuniam, licet in res alienas, creditore non 
contemplatione domini rerum eam fenori dante?, 
Ene obligatum obnoxium remanere oportet. 

. XVII k. Nov.9 Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

14 Jdem AA. et CC. Hadriano. Mutuae pecu- 
niae, quam aliis dedit, creditor citra sollemnitatem 
verborum subscribentem instrumento non habet obli- 
gatum. Sine die 44." conss. [«. 293] 

15 Idem 444. et CC. Charidemo. Non adversus 
te creditores, qui mutuam pecuniam sumpsisti, sed 
eius, cui hanc credideras, heredes experiri contra 
iuris evidenter postulas formam. JS. v A. Dec. i- 
comediae CC. conss. [a. 294] 

16 Impp. Honorius et Theodosius 44. Theo- 
doro pp. Quisquis iudici fenebrem pecuniam mu- 
tuaverit, si in provincia fuerit versatus quasi emp- 
tor legum atque provinciae, vel si quis collectarius 


honoris pretium dederit ambienti, exilii poena una 
cum ipso iudice plectetur. D. xvii k. Nov. Basso 
et Philippo conss. [«. 408] 


17 *Imp. lustinianus A. Menae pp. Super chiro- 
graphariis instrumentis haec pro communi utilitate 
sancienda duximus, ut, si quis pecunias credere 
supra quinquaginta libras auri voluerit vel super 
reddito debito securitatem accipere, cum amplius 
sit memorata quantitate; sciat non aliter debere 
chirographum ἃ debitore vel creditore percipere, 
quam si testimonium trium testium probatae opinio- 
nis per eorum subscriptiones idem chirographum 
capiat. nam si citra huiusmodi observationem chiro- 
graphum pro pecuniis memoratam auri quantitatem 
excedentibus proferatur, minime hoc admitti ab 
iudicantibus oportet. quod in futuris creditis vel 
debitorum solutionibus locum habere oportet. D. 
k. lun. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. 11 
cons. [a. 528] 


IIl, 
DE SUFFRAGIO. 


1 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Si qui desideria sua explicare cupien- 
tes ferri sibi a quoquam suffragium postulaverint et 
ob referendam vicem se sponsione constrinxerint, 
promissa restituant, cum ea quae optaverint con- 
sequantur: si artibus moras nectent, ad solutionem 
1 debiti coartandi sunt!?, Sed si quid eo nomine 
in auro vel argento vel ceteris!! mobilibus datum 


* 


fuerit, traditio sola sufficiat 12 et contractus habe- 
bit por 13 firmitatem, quoniam collatio rei 
mobilis inita integra fide hàc ratione cumulatur. 
2 Quod si praedia rustica vel urbana placitum con- 
tinebit, scriptura, quae ea in alium transferat, emit- 
tatur, sequatur traditio corporàlis et rem fuisse 
completam gesta testentur: aliter enim ad novum 
dominium transire non possunt neque de veteri iure 
3 discedere. Quod si quis, dum solo commonitorio 
suffragio!^ nititur, bona duxerit occupanda, reus 
temeritatis ac violentiae retinebitur atque in statum 
pristinum possessio reducetur, eo a petitione excluso, 
ui non dubitavit invadere, quod petere debuisset. 
}. III'5 non. Mart. Constantinopoli Arcadio 111 et 


Honorio 11 AA. conss. [a. 394] 


III. 
DE PROHIBITA SEQUESTRATIONE PECUNIAE. 


1. !6Impp. Honorius et Theodosius AA. Iohanni pp. 
Quotiens ex quolibet contractu pecunia postulatur, 
sequestrationis necessitas conquiescat. oportet enim 
debitorem primo convinci et sic ad solutionem pul- 
sari". quam rem non tantum iuris ratio, sed et'!* 
ipsa aequitas persuadet, ut probationes secum ad- 
ferat debitoremque convincat pecuniam petiturus. 
D. v ?? id. Iul. Ravennae Honorio ΧΙΙ et Theodosio x 


AA. conss. (a. 422] 


Nam 
DE CONDICTIONE INDEBITI. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. JMuciano. 
Pecuniae indebitae per errorem, non ex causa iudi- 
cati solutae esse repetitionem iure condictionis non 
ambigitur. si quid igitur probare potueris patrem 
tuum, cui heres extitisti, amplius debito creditori 
1 suo persolvisse, repetere potes.  Usuras autem 
eius summae praestari tibi frustra desideras: actione 
enim condictionis ea sola quantitas repetitur, quae 
indebita soluta est. PP. 111 k. Aug. Antonino A. 1111 
et Balbino conss. [a. 213] 

2 Idem A4.?? Secundinae. Si citra ullam trans- 
actionem pecuniam indebitam?? alieno creditori pro- 
mittere delegata es, adversus eam quae te delegavit 
condictionem habere potes. JP. xim: k. lan. 4An- 
tonino A. i111 et Balbino conss. [a. 213] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Pamphio. Cum et?* soluta indebita quantitas ab 
ignorante repeti possit, multo facilius quantitatis 
indebitae interpositae scripturae condictio competit 
vel doli exceptio agenti opponitur. S. 777 non. April. 
Byzantii 44A. conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Heraclio. Ea, quae per in- 
fitiationem in lite crescunt, ab ignorante etiam in- 
debita soluta repeti non posse certissimi iuris est. 
sed et si cautio indebitae pecuniae ex eadem causa 
interponatur, condictioni locum non esse constat. 
S. v id. April. Byzantii A4. conss. [(a. 293] 

Ὁ ldem AA. et CC. Attalo. Si à patre emanci- 
patus ei?* non intra temporà praestituta iure hono- 
rario succéssisti, quidquid indebitum postea per 
errorem utpote patris successor dedisti, eius condic- 
tionem tibi competere non est incerti iuris. S. x7771?* 
k. Mai. A4. conss. (a. 293] 


(1) cc. scripsi, aa. Hal. (2) et post integrum] dett. 
cum BX (x.z.), etiam post integrum A7, et eam post 
in egrum A^, et eam post integram C (3) idem Graeci: 
aut indebitum poscere Mommsen (4) s. XY Hal., p. xv P 
(5) sic P^ R^, creditori ...danti P^CE^ (0) Dec. Mommsen 
(1) die et (sie Mommsen) vel die CC.ser. (8) ?unge 4, 20, 18. 
4, 21, 11. 4, 30,14. 152 5,15,3. (9) — Τῇ. 2,29,2 (10) sunt 
dett. cum Th., om. POR. (11) sic M*, rebus ins. PCRM* 
contra Th. (13) sic dett. eum Th., sufficiet PCR. (13) per- 
petem 77. . (14) comm. de suffragio TA. — (15) τ΄. Haj., 


vi P, m vel um T5. (16) — 775.2,28,1 B 24,1, 17: 
iunge 2, 13, 2. 4, 26, 18. B, 15, 8. 11, 48, 17. 12, 60, 4 
(17) solutioni succumbere 77. (15) cum iuris ratio 
tum 7A. (19) v leges iungendae cum T'À. dett., vx Hal. P, 
vil libri boni TÀ. (20) Β 24, 1, 18 segg. — Cf. Dig. 
12, 6 (21) debuitesseirpp. Antoninus A. (22) A. scr., 
cf. not. 21 (23) si citra transactionem pec. indebite 
vertit BX (x. m.) (24) et om. B. (25) ei CR, es 
ei P (28) xuu Hal, vni P 


ΠῚ 5. 6 


152 


DE CONDICTIONE 


6 Idem AA. et CC. Mnaseae. Si per ignorantiam 
facti non debitam solutam quantitatem pro alio 
solvisti et hoc adito rectore provinciae fuerit pro- 
batum, hanc ei cuius nomine soluta est restitui eo 
agente providebit. S. vr id. Aug. A44. conss. ἴα. 293] 

7 Idem 444. et CC. Dionysiae. Fideicommissum 
vel legatum indebitum per errorem facti solutum 
repeti posse explorati iuris est. S. v id. Sept. AA. 
conss. j e o .o.le 293] 

8 2Idem AA. et CC. Ziparo. Creditoris falso pro- 
curatori solventi adversus eum indebiti repetitio, non 
obligationis liberatio competit. 8. xv? A. Nov.* CC. 
conss. Ἷ [a. 294] 

9 ]dem AA. et CC. Gratianae. Indebitum solu- 
1 tum sciens non, repetit. Citra mandatum autem 
ab alio re distracta dominus evicta re vel ob prae- 
cedens vitium satis emptori faciens non* indebitum 
praetendere, sed per eiusmodi factum ratum con- 
tractum habuisse probans a se debitum ostendit solu- 
tum. S. z1z11i*non. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

10 Zmp. lustinianus A. Iuliano τῇ Si quis ser- 
vum certi nominis aut quandam solidorum quanti- 
tatem vel aliam rem promiserit et, cum licentia ei 
fuerat unum ex his solvendo liberari, utrumque per 
ignorantiam dependerit, dubitabatur, cuius rei datur 
a legibus ei repetitio, utrumne servi an pecuniae, et 
utrum stipulator an promissor habeat huius rei fa- 
1 cultatem. Et Ulpianus quidem electionem ipsi 
praestat qui utrumque accepit, ut hoc reddat quod 
sibi placuerit, et tam Marcellum quam Celsum sibi con- 
sonantes refert. Papinianus autem? ipsi qui utrum- 
que persolvit electionem donat, qui et antequam de- 
pendat ipse habet electionem quod velit praestare, 
et huiusmodi sententiae sublimissimum testem ad- 
ducit Salvium Iulianum summae auctoritatis hominem 
2 et praetorii edicti ordinatorem. Nobis haec deci- 
dentibus luliani et Papiniani placet sententia, ut 
ipse habeat electionem recipiendi, qui et dandi ha- 
buit. JD. k. Aug. Constantinopoli Lampadio et Oresta 
νυ. CC. COSS. [a. $30] 

11 Jdem 4A. luliano Ped Pro dubietate eorum, 
qui mente titubante indebitam solverunt pecuniam, 
certamen legislatoribus incidit, utrumne id, quod 
ancipiti animo persolverunt, possint repetere an non. 
1 Quod nos decidentes sancimus omnibus, qui in- 
certo animo indebitam dederunt pecuniam vel aliam 
quandam speciem persolverunt, repetitionem non 
denegari et praesumptionem transactionis non contra 
eos induci, nisi hoc specialiter ab altera parte ap- 
probetur. 2. k. Oct. penat: Lampadio et 
Üresía vv. cc. conss. [a. 530] 


VE 
DE CONDICTIONE OB CAUSAM DATORUM. 


1 Imp. Antoninus A. Callistheni. Pecuniam quam? 
te ob dotem accepisse pactumque interpositum (ut 
fieri, cum iure matrimonium contrahitur, adsolet) 
proponis: impediente quocumque modo iuris aucto- 
ritate matrimonium constare nullam de dote actio- 
nem habet? et propterea pecuniam, quam eo nomine 
accepisti, iure condictionis restituere debes et pac- 
tum, quod ita interpositum est, perinde ac si inter- 
positum non esset haberi oportet. PP. vi k. Aug. 
Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

.2 Imp. Alexander A. Asclepiadi. Si, ut propo- 
nis, pater tuus ea lege sorori tuae praedia ceteraque 


uorum meministi donavit, ut creditoribus ipsa satis- 
aceret ac, si placita observata non essent, donatio 
resolveretur, eaque contra fidem negotii gesti versata 
est, non est iniquum actionem condictionis ad repe- 
titionem rerum donstarum tibi qui patri successisti. 
decerni. PP. xri! k. Dec. Albino et Maaimo 
conss. [a. 22'1] 

9 Toon, Valerianus et Gallienus AA. Aurelio et 
Alexandro. Ea lege in vos collata donatio, ut neutri 
alienandae suae portionis facultas ulla competeret, 
id efficit, ne alteruter eorum dominium prorsus 
alienaret, vel!? ut donatori vel heredi eius con- 
dictio, si non fuerit condicio servata, quaeratur. 


DP. k. April. Valeriano 111: et Gallieno 11 AA. 
conss. [a. 251] 
4 Idem AA. et Valerianus C. Aemiliae. Si, cum 


exiguam pecuniam re vera susciperes, longe maio- 
rem te accepisse cavisti eo, quod tibi patrocinium 
adversarius repromitteret, cum dicas fidem promissi 
non secutam, ut libereris obligatione eius, quod non 
acceptum propter speratum patrocinium spopondisti, 
per condictionem consequeris. PP. v k. Jai. Ae- 
miliano et Basso conss. [a. 259] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Mar- 
(iai. δὶ militem ad negotium tuum procuratorem 
fecisti, cum hoc legibus interdictum sit, ac propter 
hoc pecuniam ei numerasti, quidquid ob causam 
datum est, causa non secuta restitui tibi competens 
iudex curae habebit. PP. x k. Oct. ipsis 1111 et 
III? conss. [a. 290] 

6 Idem 44. et CC. Curioni et Plotioni. 
cillam patrem vestrum ei, contra quem supplicastis !4, 
dedisse proponatis, interest multum, utrumne do- 
nandi animo dedit, an ob manumittendam filiam, 
quam ancilam existimabat, cum perfecta quidem 
donatio revocari non possit, causa vero dandi non 
secuta repetitio competat!^. S. zr id. Mai. AA. 
COnSS. [a. 293] 

7 ldem AA. et CC. Gerontio. Si repetendi, quod 
donabas uxori eius, quem ad proficiscendum tecum 
huiusmodi liberalitate provocare proposueras, nullam 
addidisti condieionem, remanet integra donatio, cum 
levitati perfectam donationem revocare cupientium 
iure occurratur. S. vi1!9 k. Sept. 4A. conss. ἴα. 293] 

8 Idem AA. et CC. Flaviano. Dictam legem do- 
nationi, si non impossibilem contineat causam, ab 
eo qui hanc suscepit non impletam condictioni facere 
locum iuris dictat disciplina. quapropter si titulo 
liberalitatis res tuas in sponsam conferendo certam 
dixisti lerem, nec huic illa, cum posset, paruit, suc- 
cessores ipsius de repetendis quae dederas, si hoc 
tibi placuerit, convenire non prohiberis. S. rz" 
id. Febr. CC.'* conss. [a. 294] 

9 Idem 4.4. et CC. Bibulo. 81 liber constitutus, 
ut filiae tuae manumittantur, aliquid dedisti, causa 
non secuta de hoc tibi restituendo condictio com- 
petit. nam si quid servus de peculio domino dede- 
rit, contra eum nullam actionem habere potest: sed 
dominum, qui semel accipere pecuniam pro libertate 
passus est, aditus rector provinciae hortabitur salva 
reverentia (favore scilicet libertatis) placito suo stare. 
S. 11119 id. Febr. Sirmi CC? conss. (a. 294] 

10 Jdem A4. et CC. Cononianae. Pecuniam a 
te datam, licet causa, pro qua?! data est, non culpa 
accipientis, sed fortuito casu secuta non est, minime 


repeti posse certum est. S. 111 non. Dec. Nicome- 
diae CC. conss. [a. 294] 
11 ??/dem A44. et CC. Stratonicae. —Advocationis 


causa datam pecuniam, si per eos qui acceperant, 


(1) idem legerunt Graeci: tamen aut solutam cum P del. 
aut cum Mommseno scr. solutamve (2) iunge 8, 41, 6 
(3) xv Hal. M, xv1 P, xi1 8,41,6 (4) Durostoro ins. 
8, 41, 6 (5) potest ins. edd. (69 ux Hal, v1 P 
(1) autem CR, om. P (8) B 24, 1, 29 seqq. — Gf Dig. 
12, 4 (9) quoniam Mommsen (10) nulla de dote 
actio locum habet scr. (1) xuu Hai, ví P, iy M 
(12) ne ... vel del. Mommsen, cf. B τῷ μὲν νόμῳ ἡ 


ἐκποίησις οὐ κεκώλυται, ὃ δὲ ἐκποιήσας κατέχεται τῷ 
τῆς ἀπαιτήσεως δικαίῳ (43) aa. suppl. — (14) sic P*C 
cum Β (x. 7t.), supplicatis P^E — (15) sic C, competit PE 
(16) va1 Hal, ux p (17) m Zal., mx P (18) cc. 
Mommsen, aa. Hal. (19) ux Za«L,nnu P (20) eo. 
Mommsen, δὰ. Hal. (21) pro qua dett. cum B, pe 
quam PCR (22) fortasse iungendae sunt 2, 40, 4, 
5, 42, 3 


153 


ΠῚ 6—10 


. ΡΒ CONDICT. OB TURPEM CAUSAM 


— quominus susceptam fidem impleant, stetisse probe- 
"tur, restituendam esse convenit. 


. XVII! Kk. Ian. 
CC. conss. [α. 294] 


VII? 
DE CONDICTIONE OB TURPEM CAUSAM. 


1 Imp. Antoninus A. ingenuo. Si ex cautione 
tua conveniri coeperis, nullam te pecuniam accepisse, 
sed ob turpem causam et quam fieri prohibitum est 
interpositam ei, qui super ea re cogniturus est, pro- 
bandum est et? eo impleto absolutio sequetur. ne 
die et consule. 

2 Idem A. Longino. Cum te propter turpem cau- 
sam contra disciplinum temporum meorum domum 
adversariae dedisse profitearis, frustra eam restitui 
tibi desideras, cum in pari causa possessoris melior 
condicio habeatur. .PP. xv £k. Dec. Laeto ir et 
Cereale conss. [α. 215] 

9 Impp. Diocletianus. et Maaimianus 4.4. Dizoni 
militi. Quod evitandi tirocinii causa dedisse te apud 
competentem iudicem ei de quo quereris indubia 
probationis luce constiterit, instantia eius recipies: 
qui memor censurae publicae post restitutionem pe- 
cuniae etiam concussionis crimen inultum esse non 
patietur. .PP. ru k. Aug. ipsis 111] et 11 AA. 
CORSS. [a. 290] 

4 Idem 44. et CC. Rufino. Quotiens accipientis, 
non etiam dantis turpis invenitur causa, licet haec 
secuta fuerit, datum condici tantum, non etiam 
usurae peti possunt. δ. vi; id. lan. Sirmi AA. 
conss. 

5 ldem 44. et CC. Bitho. Promercalem te ha- 
buisse uxorem proponis: unde intellegis et confessio- 
nem lenocinii preces tuas continere et cautae quan- 
titatis ob turpem causam exactioni locum non esse. 
quamvis enim utriusque turpitudo versatur ac soluta 
quantitate cessat repetitio, tamen ex huiusmodi sti- 
pulatione contra bonos mores interposita denegandas 
esse actiones iuris auctoritate demonstratur. S. vi 
id. Mai. CC.^ conss. [a. 294] 

6 ldem 44. et CC. Eutychiae. ΟὟ restituenda 
quae subtraxerat accipientem pecuniam, cum eius 
tantum interveniat turpitudo, condictione conventum 
hanc restituere debere convenit. JD. xv k. lun. CC. 
conss. [a. 294] 

7 Idem AA. et CC. Zenonidae. Eum, qui ob resti- 
tuenda quae abegerat pecora pecuniam accepit, tam 
hanc quam quae per hoc commissum tenuit resti- 
tuere debere convenit, licet mortua vel alio fortuito 
casu perisse dicantur, cum in hoc casu in rem mora 
fiat .D. v k. Dec. iINicomediae CC. conss.  [a. 294] 


VIIIL.* 
DE CONDICTIONE FURTIVA. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Hermogeni. Praeses provinciae, sciens furti quidem 
actione singulos quosque in solidum teneri, condic- 
tionis vero nummorum furtim subtractorum electio- 
nem esse ac tum demum, si ab uno satisfactum fuerit, 
ceteros liberari, iure proferre sententiam curabit. 
S. vi k. Mai'* CC. conss. [a. 294] 

2 Idem AA. et CC. Aristaeneto. Ante oblationem 
interemptae rei furtivae damnum ad furem pertinere 
certissimum est. JD. k. Mai. CC. conss. [a. 294] 


[a. 293] 


VIII. 
DE CONDICTIONE EX LEGE ET SINE CAUSA 
VEL INIUSTA CAUSA. 


1 Jenn. Diocletianus et Maaimianus. A4. et. CC. 
Ulpio. Licet ante tempus debita exigi non possunt, 
tamen si te ex primipilo debitorem fisci constitutum 
ac patrimonium tuum exhaustum praeses provinciae 
compererit, ut ad solutionis securitatem solum fe- 
nebris pecuniae subsidium superesse videatur, com- 


monebit debitorem tuum, si saltem ipse solvendo 


sit, ut ante definitum tempus debita tibi repraesentet, 


"ut fisco, cuius ob necessitates publicas causam po- 


tiorem esse oportet, debita pecunia exsolvatur. S. xi; 
k. Aug. Sirmi CC. conss.* [a. 294] 

2 ldem 44. et CC. Scylacio. | Dissolutae quanti- 
tatis retentum instrumentum inefficax penes credi- 
torem remanere et ideo per condictionem reddi opor- 
tere non est iuris ambigui. 8. 111 non. April. 414." 
conss. [a. 293] 

9 ldem 444. οἱ CC. Galatiae. Mala fide possi- 
dens de proprietate victus extantibus fructibus vin- 


dicatione, consumptis vero condictione conventus 
horum restitutioni parere compellitur. S. vi!9 id. 
Febr. CC. conss. [a. 294] 


4 ldem AAA. et CC. Alexandro. Si non est nu- 
meratum, quod velut acceptum te sumpsisse mutuo 
scripsisti, e£!! necdum transisse tempus statutum vel 
intra hunc diem habitam contestationem monstrando 
reddi cautionem praesidali notione postulare potes. 


D. xvir k. lan. CC. conss. (a. 294] 
X.? 
DE OBLIGATIONIBUS ET ACTIONIBUS. 
1 Imp. Gordianus A. Valeriae. Data certae pe- 


cuniae quantitate ei cuius meministi in vicem debiti 
actiones tibi adversus debitorem, pro quo solvisti, 
dieis esse mandatas et, antequam eo nomine litem 
contestareris, sine herede creditorem fati munus im- 
plesse proponis. quae si ita sunt, utilis actio tibi 


competit. PP. v k. Mai. 4ítico et Praeteaxtato 
conss. [a. 242] 
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Celso. No- 


minibus in dotem datis, quamvis nec delegatio prae- 
cesserit nec litis contestatio subsecuta sit, utilem 
tamen marito actionem ad similitudinem eius qui no- 
men emerit dari oportere saepe rescriptum est. PP. 
XIII k. Febr. Saeculari 11 et Donato conss. ἴα. 260] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus 44A. Rusti- 
ciano. Ob causas proprii debiti locatoris conveniri 
colonos pensionibus ex'^ placito satisfacientes per- 
quam iniuriosum est. JP. prid. k. [un.'* Tiberiade 
ÁMMaaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

4 16Idem AA. Liciniae. Bonam fidem in contracti- 
bus considerari aequum est. . PP. non. Oct. ipsis 
III €( III AA. conss. [a. 290] 

9 ldem AA. et CC. Camerino et Marciano. Sicut 
initio libera potestas unicuique est habendi vel non 
habendi contractus, ita renuntiare semel constitutae 
obligationi adversario non consentiente minime 17 po- 
test. quapropter intellegere debetis voluntariae obli- 
gationi semel vos nexos ab hac non consentiente 
altera parte, cuius precibus fecistis mentionem, mi- 
nime posse discedere. JJ. non. April. Byzantii A4. 
COns$s. [a. 293] 

6 Idem 44. et CC. Maurico. Si in solutum no- 
men debitoris sui tibi debitor dedit tuus ac te in 
rem tuam? procuratorem fecit, !?pignora, quae spe- 


(ἢ) xvur 2, 40, 4. 5,42,3 (2) B 24, 2. — Cf. Dig. 12, 5 
(3) οἱ CR cum BB (x. z.), om. Ρ (4) ec. Hal, aa. P 
(5) .B 60, 10, 21. 22. — Cf. Dig. 13,1 (6) sic P, dat. 
k. maiis Ha/. (7) et co. dett., om. SCR (8) s. xu1 
k. Mart. Sirmi AA. conss. (— ἃ. 293) Mommsen (9) δᾶ. P, 
ec. Hal. (10) s. v1 P, dat. Hal. (11) et del. Mommsen 
(12) .B 24, 3. — Cf. Dig. 44,1 Inst. 3,13. 4,6. (13) xu 
Hal, xvu P,vix M (44) οὐ B (15) sic L, ian. Hal. P 


ll, 


(16) iunge 5,74,1 (11) nemo Zzal. cum B (18) tuam pC^R 
suam C? cum B.Z: (x. x.) (9) superstite eo ex eius persona 
exciderunt secundum BE (x. 7): καὶ ἐποίησεν iv Qiu 
σούαμ᾽ προχουράτωρα καὶ περίεστι, δύνασαι ὡς ἐκ 
σπτροσώπου αὐτοῦ τὰ ἐνέχυρα ἅπερ et adnotationem Tha- 
lelaei: ἀντέϑηκε δὲ ὃ Tor Πατρίκιος ἑαυτῷ τὴν διάτ. 
α’ τούτου τοῦ τίτλου λέγων" τίνος ἕνεκεν περιόντα 
ἀπαγγέλλει τὸν χρεώστην, ὁπότε ἐν ἐκείνη τῇ δια- 
20 


III 10—13 


194 


UT ACTIONES ET AB HEREDE 


cialiter vel generaliter babes! obligata, persequere. 
quod si ab his, quibus fuerant obligata, cum potio- 
res erant, distracta probentur, ab emptoribus avo- 
cari? non posse perspicis. JD. vir k. lul? Sirmi 
AA. conss. k [a. 293] 
1 *Idem 44. et CC. Euelpisto. Si ἃ creditore 
nomen comparasti ea pignora, quae venditor nomi- 
minis consequi? posset, apud praesidem provinciae 
vindica. nam si debitum ex eius persona res obli- 
gatas tenentes non transferant?, iure communi pig- 
1 nora distrahere non prohiberis. Sane si? credi- 
toribus in ordine pignorum antecedentibus venum- 
dantibus qui possident comparaverunt vel longi tem- 
poris praescriptione muniti perhibentur, pignorum 
distrahendorum te non habere facultatem perspicis. 
S. i1 k.? lan. Sirmi AA. conss. [a. 293] 
8 Jdem 4A. et CC. Crescentioni. 81 quidem do- 
nationis causa ei, quem adfectione patris te dilexisse 
proponis, tuam accipere pecuniam permisisti, et hanc 
tuam liberalitatem remunerans te à procuratore Suo 
aliam pecuniam sumere praecepit, rebusque huma- 
nis ante perceptionem fuit exemptus, nec quod de- 
deras recuperare, cum perfectam habuit donationem, 
nec quod tibi dari mandaverat, necdum tibi tradi- 
tum petere potes à procuratore. quod si mutuo de- 
disti nec ἃ delegato dari novandi causa stipulatus 
es, successores eius solutioni parere compellentur. 
S. xil k. Febr. Sirmi CC. conss. [«. 294] 
9 !o Jdem AA. et CC. Glyconi. Negantes debitores 
non oportet armata vi terreri: sed petitore quidem 
non implente suam intentionem vel exceptione sub- 
moto absolvi, convictos autem condemnari ac iuris 
remediis ad solutionem urgueri convenit.  J.!! id. 
Febr. CC. conss. [a. 294] 
10 Jdem A4. et CC. Rufino. Adversus debitorem 
electis pignoribus personalis actio non tollitur, sed 
eo, quod de pretio servari potuit, in debitum com- 
utato de residuo manet integra. 7). 111 non. April. 
C. conss. [a. 294] 
11 Jdem A44. et CC. Paulae.  Nimia credulitate 
circumventa es, quia, quod colonis in rem suam 
mutuo dedisti, a domino praedii postulare posse credi- 
disti: nec ad eum obligandum actorum ipsius adiuvat 
te praesentia. JD. vir: k. Aug.!?? CC. conss. [a. 294] 
12 Idem A4. et CC. Iovino. Ob aes alienum ser- 
vire liberos creditoribus iura compelli non patiun- 
tur. D. xui? k. Nov. CC. conss. [a. 294] 
13 Jdem AA. et CC. Barsimio. Eum, cui mu- 
tuam dedisti pecuniam, ad solutionem urguere com- 
petenti debes actione. nam adversus negotiatores, 
quos ex mercibus pecunias abstulisse tuo debitori 
proponis, nullam habes !^ actionem. 2). ΧΙ k. April.!$ 
CC. conss. [a. 294] 
14 Idem 444. et CC. Hermodoto et Nicomacho. 
Est in arbitrio vestro, personali debitoris heredes 
actione, an eum, qui ab his distracta sibique tra- 
dita pignora tenet, in rem Serviana, si non longi 
temporis praescriptione munitus sit, an utrosque con- 
veniatis. JD. v k. Dec. Nicomediae CC. conss. [α. 294] 


XI. 


UT ACTIONES ET AB HEREDE ET CONTRA HE- 
REDEM INCIPIANT. 


À "Imp. lustinianus A4. lohanni pp. Cum et 
Stipulationes et legata et alios contractus post mor- 


tem compositos antiquitas quidem respuebat, nos !* 
autem pro communi hominum utilitate recepimus !*, 
consentaneum erat etiam illam regulam, qua vetustas 
1 utebatur, more humano emendare. Ab heredi- 
bus enim incipere actiones vel contra heredes vete- 
res non concedebant contemplatione stipulationum 
ceterarumque causarum post mortem conceptarum. 
2 Sed nobis necesse est, ne prioris vitii materiam 
relinquamus, et ipsam regulam e medio tollere, ut 
liceat et ab heredibus et contra heredes incipere 
actiones et obligationes, ne propter nimiam subtilita- 
tem verborum latitudo voluntatis contrahentium im- 
pediatur. JD. xv k. Nov. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531] 


"ATI 


NE UXOR PRO MARITO VEL MARITUS PRO 
UXORE VEL MATER PRO FILIO CONVENIATUR. 


1 Impp. Diocletianus et Maazimianus AA. Ascle- 
piodoíae. Frustra disputas de contractibus cum ma- 
rito tuo habitis, utrumne iure steterint an minime, 
cum tibi sufficiat, si proprio nomine nullum con- 
tractum habuisti, quominus pro marito tuo conveniri 
possis, quod nec, si sponte pro eo intercessisses, 
quicquam à te propter senatus consultum exigi iure 

otuisset. 2. prid. id. April. Diocletiano 1m et 

acimiano AA. conss. [a. 281] 

2 Idem AA. Terentiae. Ob maritorum culpam 
uxores inquietari leges uetant. proinde rationalis 
noster, si?! res quae a fisco occupatae sunt domi- 
nii tui esse probaveris, ius publicum sequetur. 
D. rir non. Sept. Diocletiano?? et Maaimiano AA. 
conss. [a. 287] 

9 Idem AA. et CC. Carpophoro. Cum te posses- 
siones non in dotem pro filia tua dedisse, sed ad 
sustentandam eam extra dotis causam filiae tuae 
praedia adsignasse proponas, civilium munerum vel 
onerum ?? municipaliuum obtentu ex persona mariti 
eius?4 quomodo matres ex persona filiorum inter- 
pellari non possunt, cum neque maritum pro uxoris 
obligatione conveniri posse constat, nisi ipse pro 
ea se obnoxium fecit. certissimum enim est ex 
alterius contractu neminem obligari. 111 id. Sept. 
Sirmi AA. conss. [α. 293] 

4 Idem AA. et CC. Philoterae. Cum te ideo ex 
persona fili tui commemores conveniri, quod pro 
debitis eius aliquid intulisse videaris, defensionibus 


tuis uti apud eum, cuius super ea re notio est, mi- 
nime prohiberis, ut is ad solutionem alieni debiti . 


urgueri te non patiatur. JD. x kt Sept. Titiano et 
Nepotiano conss. [a. 301] 


XIII 


NE FILIUS PRO PATRE VEL PATER PRO FILIO 
EMANCIPATO VEL LIBERTUS PRO PATRONO 36 
CONVENIATUR. 


1 UZmp. Gordianus 4. Candido militi. Neque ex 
eius filii persona, qui, cum sui iuris esset, mutuam 
pecuniam accepit, pater eius, si non fidem suam 
obstrinxit, conveniri potest, neque ex eius quem in 
potestate habet, si sine eius iussu contractum est 
neque contra senatus consultum Macedonianum mu- 


τάξει καὶ τελευτήσαντος αὐτοῦ τὴν οὐτιλίαν δέδωκε; 
καὶ ἀπέλυσεν οὕτως" ὅτι ἡ διάταξις αὕτη οὐδαμοῦ 
τὴν οὐτιλίαν ἀνεῖλεν τελευτήσαντος αὐτοῦ, ἀλλὰ ζῶν- 
τος αὐτοῦ μέμνηται, ὡς μέλλουσα ἀντεισάγειν τὸ ex 
eius persona: Zachariae haec verba in Codice repetitae 


praelectionis omissa esse opinatur, cf. tamen mot. 6 
(1) habes libri cum B (x. st.): iexpectes habet (2) avo- 
cari M? cum Graecis, evocari pH, revocari C (3) lan. 


Mommsen (1) iunge 9, 33, 8. (5) sic PC, persequi ἢ 
(6) ex eius persona ex c. 6 huc aberrasse videntur, cf. 
Ὁ. 153. not. 18 (1) offerant scr. (8) 81 P, si a CR 


(9) vii id. 9, 33, 3: id. ibi confirmatur die 9, 33, 4. 5, 
ut hoc loco k. die c. 5.6. — (10) Cuzacius iungit "i, 53, 9 
(8. non. Nov. CC. conss.) (11) d. al, pp. v P. (12) sic 
Hal, d. vaiu1 k. mai. P (13) d. xau HaL, s. xvi P 
(14) sic CR, habeas P (15) d. xa Hal, s. xvi P (16) Nov. 
vel Dec. Mommsen (17) 8 24, 3, 19 (18) 8, 37, 1 
(19) sic dett. cum B (x. x.), recipimus PCR (320) B 24,4 
(21) noster si CRc, nisi P, si Ji, om. R^ (22) mi ins. 
Mommsen (238) onerum dett., honorum PC (24) non faeta 
non tenentur similiave exciderunt (25) Β 24,4 (26) vel 
servus pro domino zns. P contra B (21) f'mnge 2, 22, 1 


AN SERVUS EX SUO FACTO 


155 


IIII 13—16 


tua data est, amplius dumtaxat de peculio actionem 
1 sustinere cogitur. Quapropter pater quoque 
tuus, si ei pecunia a creditore fratris tui extorta est, 
ob quam reddendam non tenebatur, praesidis pro- 
vinciae auctoritate eam recuperabit. PP. 111 non. 
Oct. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus 44. Neo- 
terio et Eutolmio. Ne contra iuris auctoritatem ab 
eo, qui patrem vestrum, a quo emancipatos vos di- 
citis, ad munus civile devocaverat, inquietemini, prae- 
ses provinciae providebit. JD. vir: k. Febr. Maacimo 11 
et Aquilino conss. ^s 286] 

3 Jdem AA. et CC. Theogeni. Si filius familias 
invito patre decurio creatus fuerit, pro eo patrem 
inquietari non posse iure manifestissimo cautum est. 
S. x' k. Mai.? Sirmi CC. conss. [a. 294] 

4 Idem AA. et CC. Achaeo. Patris nomine super- 
stitis filium nec munerum civilium nec debiti causa 
ip? m osse conveniri constat actione. 8. ΧΙ 
. Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294 

9 ldem AA. et CC. Lampetio. Ex patroni ve 
domini contractu liberti vel servi conveniri non pos- 
sunt. S. 1118 id. April. CC. conss. [a. 294] 


XIIII.* 


AN SERVUS EX SUO FACTO POST MANUMISSIO- 
NEM TENEATUR. 


1 Imp. Severus A. loviano. Quamvis cum sta- 
tulibero contraxeris, tamen ex ante gesto te non 
habere cum eo post impletam condicionem libertatis 
actionem scire debes. PP. 7111 id. Dec. Dexítro 11 
et Prisco conss. [a. 196] 

2 Imp. Antoninus A. Baetico.  Creditoribus tuis, 
qui tibi in servitute pecuniam crediderunt, nulla ad- 
versus te actio competit, maxime cum peculium tibi 
non esse legatum proponas. .PP.zir: k. Sept.Laeto 11 
et Cereale conss. E 215] 

3 *Imp. Alexander A. Aurelio? Herodi. Promis- 
sae tibi pecuniae ἃ servo tuo, ut eum manumitteres, 
si, posteaquam manumisisti, stipulatus ab eo non 
es, adversus eum petitionem 7 per in factum actionem 
habes. .PP. id. Sept. Alexandro A4. cons. [a. 222] 

4 Imp. Gordianus Α. Heroni. Licet servitutis 
tempore quae pecuniam matris tuae subripuisse di- 
citur, ob eiusmodi admissum conveniri non poterat, 
ad libertatem tamen perducta (nam caput noxa se- 

uitur) furti actione tenetur. JP. id. Sept. Pio et 

ontiano conss. [a. 238] 

5 Idem A. Chresto. Si, ut adlegas, antequam ἃ, 
domina manumittereris, fundos eius coluisti postea- 
que adempto peculio libertate donatus es, ob reliqua, 
8i qua pridem contracta sunt, res bonorum, quas 
postea propriis laboribus quaesisti, inquietari mi- 
nime possunt. PP. xvi k. Dec. Arriano et Papo 
conss. [a. 243] 

6 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Feliciano. Sive servi sunt ii, quorum precibus fe- 
cisti mentionem, domi eos conveni?, quia inter do- 
minos ac servos iudicium constare nullum potest: 
sive post delictum manumissi sunt, ex antecedenti- 
bus post datam libertatem eos nulla ratio iuris ἃ 
1 dominis quondam conveniri patitur. Sane si 
post manumissionem quid illicite commiserunt, hoc 
apud praesidem provinciae argue accepturus ex 
iure sententiam. — D. i; id. April. Byzantio A4. 
conss. [a. 293] 


XV? 


QUANDO FISCUS VEL PRIVATUS DEBITORIS SUI 
DEBITORES EXIGERE POTEST. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Valeriano. 
Propter aes alienum pupilli res tutoris, qui nihil ex 
bonis eius tenet, pignori capi non oportet. PP. xr 
k. Iun. Laterano et Rufino conss. [a. 197] 

2 Imp. Antoninus A4. Marco. Si in causa iudi- 
cati Valentis, quem tibi condemnatum !? esse pro- 
ponis, nihil est, quod sine quaestione pignoris loco 
capi et distrahi possit, debitores eius conventi ad 
solutionem auctoritate praesidis provinciae compel- 
luntur. JD. vi!! non. April. Geta cons.'?? [α. 205] 

9 Imp. Gordianus A. Primiano. Si debitum non 
infitiantur hi, quos obnoxios debitoribus fisci esse 
proponis, potest videri non esse iniquum quod desi- 
deras, ut ad solutionem per officium procuratoris 
compellantur. nam si quaestio aliqua refertur, id 
concedi non oportere et ipse perspicis. .PP. vi 
k. Febr. Sabino 11 et Venusto conss. [a. 240] 

4 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Zosimo. Non prius ad eos, qui debitoribus fisci 
nostri sunt obligati, actionem fiscalem extendi opor- 
tere, nisi patuerit principales reos idoneos non esse, 
certissimi iuris est. S. xz1!? Kk. Mai. A4. conss. [a. 293] 

5 Jdem 44. et CC. Nanidiae. In solutum nomine 
dato non aliter nisi mandatis actionibus ex persona 
sui debitoris adversus eius debitores creditor ex- 
periri potest. suo autem nomine utili actione recte 
utetur. JD. k. lan. CC. conss. [a. 294] 


XVET 
DE ACTIONIBUS HEREDITARIIS. 


1 Imp. Gordianus A. Hermeroti. Pecuniam, quam 
tibi a matre debitam fuisse dicis, ab heredibus eius 
coheredibus tuis pro parte tibi competenti petere 
debes. sed et res, si quae tibi ob idem debitum 
obligatae sunt, persequi non prohiberis. .JPP. x; 
k. Mart. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. [a. 241] 

2 Imp. Decius A. Telemachae. Pro hereditariis 
partibus heredes onera hereditaria agnoscere etiam 
in fisci rationibus placuit, nisi intercedat pignus vel 
hypotheca: tunc enim possessor obligatae rei con- 
veniendus est. JP. xin: k. Nov. Aemiliano et 
Aquilino conss. [a. 249] 

Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Maaimae. Heredem mariti quondam tui de dote 
reddenda tibi conveni: personalem enim actionem 
contra debitores hereditarios decerni tibi frustra 
postulas. PP. xin: k. Mai. AA. conss. ἴα. 293] 

4 Idem AA. et CC. C y Sub praetextu aeta- 
tis pupilli debitoris hereditarii creditorum exactio- 
nem differri non posse nimis evidens est. unde cum 
te tutorem proponas, quemadmodum a pupillis cre- 
ditoribus satisfiat, eniti debes. .D. x k. Dec. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

Ὁ 4dem AA. et CC. Iulio. Ut debitum ante de 
hereditate tibi solvatur ac tunc, si ad te pertineret, 
quaeri iubeamus, praepostera petitio est. etenim 
cum tibi soceri successionem quaesitam patuerit, 
debiti petitionem per confusionem extingui non am- 
bigitur. J. prid. non. Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

0 !5Idem A4. et CC. Domno. Si adulta, cuius 
curam geris, pro triente patruo suo, quem etiam 
tutelam eius administrasse proponis, heres'!* extitit 
nec ab eo quicquam exigere prohibita est, debitum 
a coheredibus pro besse petere non prohibetur, cum 
ultra eam portionem qua successit petitio" non con- 


(1) s. x P, ex Hal.: xvi vel s. xvi ser. (2) Mart. ser. 
(3) s. ux. P, d. Hal. (4) B 24, 5 (5) iunge 6, 2, 4 
(6) aurelio 6, 2, 4, om. libri (7) petitionem P^CR 
cum S et BZ 24, 5, 1 (Theodoro): cf. Dig. 4,3, 1, 8, 
nullam petitionem P^? cum BD (Thalelaeo) (8) domi eos 
eonveni Οὐ ΝΥ «um B, a dominis eos eonveniri PC*R^ 


(9) .B 24, 6, 68. segq. (10) iudieatum P* (1) mx vel 
III 507. (12) subseriptionem restitui ex P ad c. 1, ubi 
est p. vr. n. G, eonss,. (13) xn'ua., v P. (11) B24,7 
(15) τ 54,5907 (16) Si uxor tua pro triente patruo 
suo heres |. gem. (17) actio &. gem. 


20* 


IH 16—19 


156 


CN ^h A. 


EX DELICTIS DEFUNCTORUM 


fundatur. nam adversus adultam tuam rescindi 
postulas testamentum, si quidem coheredes eius 
adeuntes hereditatem se etiam obligant et, 81 non 
solvendo constituti probentur!, postulata separatio? 
nulum ei damnum fieri patietur. D. Ak. Dec. CC. 
conss. . . [a. 294] 

7 Idem AA. et. CC. Apolausto. Creditores here- 
ditarios adversus legatarios non habere personalem 
convenit actionem, quippe cum evidentissime lex. duo- 
decim tabularum heredes huic rei faciat obnoxios. 
D. vi id. Dec. Nicomediae. CC. conss. [a. 294] 


XVII. 


EX DELICTIS DEFUNCTORUM IN QUANTUM HE- 
REDES CONVENIANTUR. 


9 *Impp. Diocletianus. et Maaimianus AA. et CC. 
Macedonae. Post litis contestationem eo qui vim 
fecit vel concussionem intulit vel aliquid deliquit, 
defuncto successores eius in solidum, alioquin in 
quantum ad eos pervenit conveniri iuris absolutis- 


simi est, ne alieno scelere ditentur. D. v^ k. Mai. 
Sirmi CC. conss. [a. 294] 


XVIII. 
DE CONSTITUTA PECUNIA. 


1 Imp. Gordianus 4.5 Felici. Sipro alieno debito 
te soluturum constituisti, pecuniae constitutae actio 
non solum adversus te, sed etiam adversus here- 
des tuos perpetuo competit. D. vir k. Iul. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

2 Imp. lustinianus A4. luliano pp.  Recepticia 
actione cessante, quae sollemnibus verbis composita 
inusitato recessit vestigio, necessarium nobis visum 
est magis pecuniae constitutae naturam ampliare. 
1 Cum igitur praefata actio, id est pecuniae con- 
stitutae, in his tantummodo ἃ veteribus conclusa 
est, ut exigeret res quae in pondere numero men- 
sura sunt, in aliis autem rebus nullam haberet com- 
munionem et neque in omnibus casibus longaeva sit 
constituta, sed in speciebus certis annali spatio con- 
cluderetur, et dubitaretur, si pro debito sub condi- 
cione vel in diem constituto eam possibile est fieri 
et si pure constituta pecunia contracta valeret, hac 
apertissima lege definimus, ut liceat omnibus consti- 
tuere non solum res quae pondere numero mensura 
sunt, sed etiam alias omnes sive mobiles sive im- 
mobiles sive se moventes sive instrumenta vel alias 
quascumque res, quas in stipulationem possunt ho- 
mines deducere: et neque sit in quocumque casu 
annalis, sed (sive pro se quis constituat sive pro 
alio) sit et ipsa in tali vitae mensura, in qua omnes 
personales sunt actiones, id est in annorum metis 
triginta: et liceat pro debito puro vel in diem vel 
condicionali constitui: et non absimilem penitus sti- 
pulationi habeat dignitatem, suis tamen naturalibus 
privilegiis minime defraudata: sed et heredibus et 
contra heredes competat, ut neque recepticiae actio- 
nis neque alio indigeat res publica in huiusmodi 
casibus adminiculo, sed sit pecuniae constitutae 
actio per nostram constitutionem sibi in omnia suf- 
ficiens, ita tamen, ut hoc ei inhaereat, ut pro debito 
fiat constitutum (cum secundum antiquam recepti- 
ciam actionem exigebatur et si quid non fuerat de- 
bitum), cum satis absurdum et tam nostris tempori- 
bus quam iustis legibus contrarium est permittere 
per actionem receptieciam res indebitas consequi et 
iterum raultas proponere condictiones, quae et pe- 
cunias indebitas et promissiones corrumpi et restitui 
ia definiunt. Ut non erubescat igitur tale legum 


iurgium, hoc tantummodo constituatur, quod debi- 
tum. est, et omnia, quae de recepticia in diversis 
libris legislatorum posita sunt, aboleantur et sit pe- 
cunia constituta omnes casus complectens, qui et 
1b per stipulationem possint explicari. Et nemi- 
nem moveat, quod sub nomine pecuniae etiam om- 
nes res exigi definimus, cum et in antiquis libris 
prudentium, licet pecunia constituta nominabatur, 
tamen non pecuniae tantum per eam exigebantur, 
sed omnes res quae pondere numero mensura, con- 
1c stitutae sunt. Sed et possibile est omnes res 
in pecuniam converti. si enim certa domus vel cer- 
tus ager vel certus homo vel alia res quae expressa 
est in constituendis rebus ponatur, quid distat a 
1d nomine ipsius pecuniae? Sed ut et subtilitati 
eorum satisfiat, qui non sensum, sed vana nominum 
vocabula amplecti desiderant, ita omnes res veniant 


indefense constituerint, in sua firmitate secundum 
morem usque adhuc obtinentem durantibus. JD. x 
k. Mart. Constantinopoli post consulatum Lampadii 
et Orestae vv. cc. [a. 531] 

9 ldem A. lohanni pp. Divi Hadriani epistulam, 
quae de periculo dividendo inter mandatores et 
fideiussores loquitur, locum habere et in his qui 
pecunias pro aliis simul constituunt necessarium est: 
aequitatis enim ratio diversas species actionis exclu- 
dere nullo modo debet. JD. k. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 931] 


XVIII." 
DE PROBATIONIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Faustino. Ut 
creditor, qui pecuniam petit, numeratam implere co- 
gitur, ita rursum debitor, qui solutam adfirmat, eius 
rei probationem praestare debet. PP. prid. k. lul. 
Deattro 11 et Prisco conss. [a. 196] 

2 Imp. Antoninus 4. Auluzano.  Possessiones, 
quas ad te pertinere dicis, more iudiciorum perse- 
quere. nec enim possessori incumbit necessitas pro- 
bandi eas ad se pertinere, cum te in probatione 
cessante dominium apud eum remaneat. ΧΥ͂ 
k. Dec. Laeto et Cereale conss. 


a. 215] 
9 *Imp. Alexander A. Leaenae et Lupo. 


per- 


sona collegae avi vestri conveniri non debetis, si  - 


eundem collegam tempore depositi officii solvendo - 
fuisse ostenderitis. DP. v k. lan. Pompeiano et 
Peligno conss. [a. 231] 

4 *Idem Α. vito.  Proprietatis dominium non 
tantum instrumento emptionis, sed ex quibuscumque 
aliis legitimis probationibus ostenditur. PP. Á. JVov. 
Alexandro 4. cons.? [a. 222] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Sertorio. 
Instrumenta domestica seu privata testatio seu ad- 
notatio, si non aliis quoque adminiculis adiuventur, 
ad probationem sola non sufficiunt. PP. vir id. 
April. RHppo A. et Titiano conss. [a. 245] 

6 Jdem A. et C. Romulo. "Rationes defuncti, quae 
in bonis eius inveniuntur, ad probationem sibi de- 
bitae quantitatis solas sufficere non posse saepe re- 
1 scriptum est. Eiusdem iuris est et si in ultima 
voluntate defunctus certam pecuniae quantitatem aut 
etiam res certas deberi sibi significaverit !?. PP. id. 
Mai. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245] 


(t) nam .. probentur] sin autem coheredes solvendo non 
sint |. gem. — (2) sic dett. cum l. gem., separatione CR 
(3) .B 24, 1, 8, cf. Hermog. 2, 1 (4) v Hal, v1 P 
(5) B 26, 3. — Cf. Dig. 13, 5 (6) Impp. Diocletia- 
nus et Maximianus AA. et OC, ser. — (7) B 22,1, 35 seqq. 
— Cf. Dig. 22, 3 (8) ordinem c. 3 et 4, quae trans- 


ponendae fuissent, confirmant S et B (9) sic P, alexandro 
a. nr et dione conss. (— a. 229) Hal. (10) quae ad- 
duntur in B contra defunctum fidem haberi ipsius ratio- 
nibus et testamento, in quibus se debere professus sit, ea 
Thalelaeus videtur addidisse 


DE PROBATIONIBUS 


197 


ΠῚ 19 


ἃς 


7 Imp. Gallienus 4. Sabino. Exemplo pernicio- 
sum est, ut ei scripturae credatur, qua unusquisque 
Sibi adnotatione propria debitorem constituit. unde 
neque fiscum neque alium quemlibet ex suis subno- 
tationibus debiti probationem praebere posse oportet. 
PP. prid. non. Sept. Gallieno A. v et Faustino 
conss. [a. 262] 

8 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. Publi 
cio et Opíato. Frustra veremini, ne ab eo qui lite 
pulsatur probatio exigatur. PP. xiz: k. Dec. Basso 
et Quintiano conss. (a. 289] 

9 Jdem A4. et CC. Marcianae. Cum te minorem 
quaque et viginti annis esse proponas, adire prae- 
sidem provinciae debes et de aetate probare. 92). τά. 
April. AA. conss. [a. 293] 

10 Jdem 444. et CC. Isidoro. Neque natales tui, 
lice& ingenuum te probare possis, neque honores, 
quibus te functum esse commemoras, idoneam pro- 
bationem pro filiae tuae ingenuitate continent, cum 
nihil prohibeat et te ingenuum et eam ancillam esse. 
D. xvin k. Mai. AA. conss. [a. 293] 

11 Jdem A4. et CC. Antoniae. Si scriptum he- 
redem ab amita tua vel testamenti vitio vel quacum- 
que alia ratione non posse obtinere hereditatem 
probari ἃ te posse confidis, de hac hereditate apud 
rectorem provinciae agere potes. S. v A. Mai. He- 
racliae AA. conss. [a. 293] 

12 Idem 4.4. et CC. Chroniae. Cum res non in- 
strumentis gerantur, sed in haec gestae rei testi- 
monium conferatur, factam emptionem et in vacuam 
possessionem inductum patrem tuum  pretiumque 
numeratum quibus potes iure proditis probationibus 
docere debes. JD. v non. Oct. AA. conss.  [a. 293] 

ldem .AA. et CC. lustino. Non epistulis ne- 
cessitudo consanguinitatis, sed natalibus vel adop- 
tionis sollemnitate coniungitur, nec adversus absen- 
tem hereditatis dividundae gratia velut contra fra- 
irem pro ancilla petitus arbiter substantiae perimit 
1 veritatem. Sive itaque quasi ad sororem, quam 
ancillam te posse probare confidis, epistulam emi- 
sisti, sive familiae erciscundae quasi pro coherede 
petitus arbiter doceatur, íraternitatis quaestio per 
haec tolli non potuit. 2). kk. Dec. 44. conss. [a. 293] 
..14 Idem . et CC. Muciano. Non nudis ad- 
severationibus nec ementita professione, licet utri- 
que consentiant, sed matrimonio legitimo concepti 
vel adoptione sollemni filii civili iure patri consti- 
tuuntur. si itaque hunc contra quem supjplicas alie- 
num esse confidis, per te vel per procuratorem ad- 
firmationem eius falsam detege. ἢ. k. Dec. A4. 
C€Oonss. [a. 293] 

15 Idem AA. et CC. Antonino. "Vis eius, qui se 
dominum contendit, ad imponendum onus probatio- 
nis servo minime prodest. cum igitur aufugisse te 
de domo Severi profitearis, verum nec ab illo iusto 


initio, sed per violentiam adseveres esse detentum, 


inquisito prius, an in possessionem libertatis sine 
dolo malo constitutus sis, tunc etiam, onus proba- 
tionis qui debeat subire, per huiusmodi eventum de- 
clarabitur. JD. vr k. lan. A4. conss. a. 293] 

16 Jdem AA. et CC. Philippo? et Sebastianae. 
Sive possidetis praedia, quae ἃ patre communi sibi 
fratres emancipati donata contendentes vindicant, 
*psis incumbit facti probationis necessitas, sive ipsis 
ea praedia, quasi à patre vestro sibi donata, tenen- 
tibus vos heredes constituti? patris petitis, ut inten- 
tionem vestram non constitisse detegant, unde do- 


(1) sic, sed 11 pró v, P, pp. nx non. mart. gallieno a. vri 
et sabinillo coss. (— a. 266) Hal. (2) sic S, philippae 
PCR,cf.not.3 (3)sic PCR? cum BS (x. π.), constitutae 722 
(4 x Hal, xvux P (5) datam esse AA. conss. (a. 293) 
er loco probavit Mommsen Zeitfolge p. 312. 429: ordo 
constitutionum errorem compilationi ab initio inhaesisse 
ostendit (6) sic P, xix kal. apr. Hal. (1) his M 
cum B, om. CR 


(8) idem legisse compilatores ex ordine | 


I 


mini facti sunt, emergente quaestione docere com- 
pelluntur. J. χα Kk. Febr. CC. conss. [a. 294] 

17 ldem A4. et CC. Paulinae. Matrem tuam 
consecutam libertatem ac te post editam, ut ingenua 
probari possis, ostendi convenit. quod enim fratribus 
tuis nulla movetur Ne. ad defensionem tuam nihil 
prodesse potest. JJ). v id. Febr. CC. conss. ἴα. 294] 

18 Idem AA. et CC. Violentillae. Cum precibus 
tuis significes ignorante te praedium eum cuius me- 
ministi sibi velut à te donatum instrumentis inseri 
fecisse, si vera sunt quae indidisti, nec ad nomen 
1 factae donationis fundus iste pervenit. Unde 
adito iudice competenti probare te oportet contra 
tuam voluntatem hune fundum instrumento adver- 
sarium tuum sibi adscribi laborasse, ut secundum 
tenorem rescripti nostri possis consequi sententiam. 
D. vii id. April. Byzantu CC. conss.* [a. 294] 

19 Jdem AA. et CC. Menandro. Exceptionem 
dilatoriam opponi quidem initio, probari vero, post- 
quam actor monstraverit quod adseverat, oportet. 
D. xvi k. Dec.* Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Phronimae. Si de posses- 
Sione servitutis emptionis instrumentis subtractis in 
libertatem proclamat Eutychia, cum petitori pro- 
bationis onus incumbat, intentione sua defecta his 
iuvari minime potest. nam si in servitutem petatur, 
ad emptionis probationem non est indiciis aliis opus, 
sed instrumentorum furtum monstrare sufficit. 7111 
non. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

21 Jdem AA. et CC. Crispo. Ad probationem uti 
dominii aliena subtrahentes instrumenta his? minime 
possunt, quippe cum horum lectio non recitantem, 
1 sed quem tenor scripturae designat, adiuvat. Cum 
itaque nec cetera probationum indicia reprobentur, 
iure competenti praediorum, quae in quaestionem 
veniunt, dominium ad te ostende pertinere. nam 
res vindicantem ab emptore suos numeratos nummos 
adseverantem erga probationem laborare non con- 
venit, si quidem huiusmodi, licet probetur, factum 
intentioni nullum praestet adminiculum. δι vi id. 
Dec.8 Singiduni CC.9 conss. (a. 294] 

22 Idem AA. et CC. Agathocleae. Ad probatio- 
nem servitutis Glyconis matrem eius ac fratrem ser- 
vilia fecisse ministeria non sufficit, cum neque in- 
génuorum coniventia coniunctis necessitudine prae- 
ge neque de servis ex eadem matre natis unus 
ibertatem adipisci prohibeatur.  J. vzrr k. lam. 
ipsis CC. conss. [a. 294] 

23 ldem A44. et CC. Menelao. Actor quod ad- 
severat probare se non posse profitendo reum ne- 
cessitate rmonstrandi contrarium non adstringit, cum 
per rerum naturam factum negantis probatio nulla 
sit. .D. vir: k. lan. CC. conss. [a. 294] 

24 "Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. ad Antonium pp. lubemus omnes deinceps !!, 
qui scripturas suspectas? comminiscuntur, cum quid 
in iudicio prompserint'?, nisi ipsi adstruxerint !^ 
veritatem, ut nefariae scripturae reos et!9 quasi fal- 
sarios esse detinendos. 2), prid. id. lan. Trewiris 
Valente vr et Valentiniano 11 AA. conss.  [a. 318] 

25 (TUPED. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. Floro pp. Sciant cuncti accusatores 
eam se rem deferre debere in publicam notionem, 
quae munita sit testibus idoneis vel instructa aper- 
tissimis documentis vel indiciis ad probationem in- 
dubitatis et luce clarioribus expedita". D. xv k. Jun. 
Constantinopoli Antonio et Syagrio conss. ἴα. 382] 


iunge9,31,1 (11) deinceps restitui ex T. et BE (x. π.), 
om. libri (12) nefarias T., cf. B.X (18) sic dett. cum 
B, promerint PCR, promiserint libri Th. (14) sic dett. 
cum Th., astrinxerint PCR (45) et TÀ. cum B.X (x. m.), 
om. libri (16) — 77.9,37,3: iunge 9,46,9 (11) idem 
omnino B.X (x.7.): sciant cuncti, praemeditentur, ante 
praecaveant eam se rem deferre in p. n., q. m. sit testi- 
bus, instrüeta documentis, signis ad probationem luce 


constitutionum constat, fuisse tamen Sept. Mommsen l.l. | clarioribus expedita T. 
probavit (9) 66. Mommsen, aa. Hai. (10) — 41. 11,39, 7: - 


IIII 20 


158 


DE TESTIBUS 


XX. 
DE TESTIBUS. 


1 ΞΚατὰ ἐγγράφου μαρτυρίας dygagos μαρτυρία οὐ 
προσφέρεται. ΓΌΝΥ ἷ 
2 [mp. Alexander A. Carpo. δὶ tibi controversia 
ingenuitatis fiet, defende causam instrumentis et ar- 
gumentis, quibus putas: soli etenim testes ad in- 
enuitatis probationem non sufficiunt. PP. x k. Mai. 
uacmo II €t Aeliano conss. [a. 223] 
3 Impp. Valerianus. et Gallienus 4A. Rosae. 
Etiam iure civili domestici testimonii fides improba- 
tur. PP. n k. Sept. Valeriano 111 et Gallieno 11 
AA. conss. [a. 255] 
4 Inppp. Carus Carinus: et Numertanus A44. Au- 
relio. Solam^ testationem prolatam nec aliis legiti- 
mis adminiculis causa approbata? nullius esse mo- 
menti certum est. PP. vin k. Dec. Carino 11 et 
INumeriano conss. (a. 284] 
5 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Can- 
dido. Eos testes ad veritatem iuvandam adhiberi 
oportet, qui omni gratiae et potentatui fidem reli- 
ioni judiciariae debitam possint praeponere. PP. v 
j3 Mai. Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 
. .6 *Idem 44. et CC. Tertullo. "Parentes et liberi 
invicem adversus se nec volentes ad testimonium 
admittendi sunt. PP. 1111 non. Dec. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 
7 "Idem AA. et CC. Diogeni et Ingenuo*. Nimis 
grave est, quod petitis urgueri ad ibitionem par- 
tem diversam eorum, per quos sibi negotium fiat. 
unde intellegitis, quod intentioni vestrae proprias ad- 
ferre debetis probationes, non adversus se ab ad- 
versariis adduci. JD. γι k. Mai. AA. conss. (a. 293] 
8 Idem AA. et CC. Deruloni. Servos pro do- 
mino, quemadmodum adversus eum interrogari non 
posse, pro facto autem suo interrogari posse non 
ambigitur. D.? k. Nov. Feginassi 19 CC. conss.  [a. 294] 
9 "Imp. Constantinus A. ad. Iulianum praesidem. 
Iurisiurandi religione testes, priusquam perhibeant 
testimonium, iam dudum artari praecepimus et ut 
honestioribus potius fides testibus habeatur, simili 
more sanximus, et ut!? unius testimonium nemo iu- 
dicum in quacumque causa facile patiatur admitti. 
et nunc manifeste sancimus, ut unius omnino testis 
responsio non audiatur, etiamsi praeclarae curiae 
honore praefulgeat. JD. virr k. Sept. Naissi Optato 
et Paulino conss. (a. 334] 
10 '3Zmppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. ad £s dba w. Omnibus in re propria di- 
cendi testimonia facultatem iura submoverunt. Zecta 
k. Dec. Valente v et Valentiniano AA. conss. [a. 316] 


11 "Inpp. Honorius 'et Theodosius "AA. Caeci- 
Hano pp. Quoniam liberi!* testes ad causas postu- 
lantur alienas, si socii et participes criminis non 
dicantur, sed fides ab his notitiae postuletur, in ex- 
hibitione necessariarum personarum, hoc est testium 
talis debet esse cautio iudicantis, ut his venturis ad 
iudicium ἊΝ accusatorem aut ab his, per quos fue- 
rint postulati, sumptus competentes dari praecipiat. 
1 Idem iuris est et si in pecuniaria causa testes 
ab alterutra parte producendi sunt!9. D. xz k. 
Febr. Ravennae Honorio vir et Theodosio 111 AA. 
COnss. (a. 409] 

12 "Idem 44.'* Libertorum adversus patronos 
illicitas atque improbas voces poenae obiectione prae- 
cludimus atque ita, ut non modo sponte prodire nom 
audeant, sed nec vocati quidem in iudicium venire 
cogantur. 1). 1111 id. Aug. Ravennae Mariniano et 
Asclepiodoto conss. (a. 423] 

19 !9'O «à ψευδῆ μαρτυρήσας πρότερον μὲν ἐπεορκεῖ, 

δεύτερον δὲ καὶ ὡς πλαστογράφος ἐνάγεταε καὶ 
ἐν αὐτῷ δὲ τῷ καιρῷ τῆς μαρτυρίας ὑπονοηϑ' εἰς 

1 ψεύδεσϑαε βασάνοις ὑπόκειται. Εἰ δὲ βουληϑείη 

0 ἐκ τῆς ψευδοῦς μαρτυρίας καταδικασϑεὶς πολι- 
τικῶς κινῆσαι κατὰ τοῦ ψευδομαρτυρήσαντος, 
λήψεται παρ᾽ αὐτοῦ πᾶσαν ἣν ὑπέστη ζημίαν 
πρὸς τῷ καὶ τὴν ἀπὸ τῶν νόμων ὡρισμένην 
2 τιμωρίαν ὑφίστασϑαι. Εἰ δὲ καὶ àv αὐτῇ τῇ 
πρωτοτύπῳ δίκῃ ψευσάμενος ἐλεγχϑείη, ἔργον 
ἔστω τοῦ δικάζοντος ἢ εἰς πᾶσαν τὴν ἐπιφερο- 
μένην ἐκείνῳ, καϑ' ov ἐμαρτύρησε, δίκην κατα- 
δικάζειν αὐτὸν ἢ εἰς ἔλαττον καὶ τιμωρίαις ὕστο- 
βάλλειν αὐτόν" φυλαττομένων πάντων τῶν ἤδη 
νενομοϑετημένων περὶ τῶν τὰ ψευδῆ μαρτυ- 
ρουντῶν. ; 

14 Imp. Zeno A. Arcadio pp. Nullum penitus, 
cum semel ad iudicem quemlibet, licet non suum, 
dicendi gratia testimonii fuerit ingressus, armatam 
forte militiam vel quamlibet aliam fori praescriptio- 
nem ad evadendum iudicis motum, quem vel testi- 
monii verborum improbitas vel rei qualitas flagita- 
verit, pogse praetendere praecipimus, sed omnes, qui 
in civili scilicet causa suum praebeant testimonium, 
separato et tamquam ante iudicium interim deposito 
exceptionis fori privilegio huiusmodi praesidio denu- 
datos, ita iudicantis intrare secretum, ut, quodcum- 
que aures eius offenderit??, non dubitent sibimet 
formidandum: data cunctis iudicibus absque ullo 
praescriptionis obstaculo (sicut saepe dictum est) 
testes, quorum voces falsitate vel fraude non carere 
perspexerint, pro qualitate videlicet delicti animad- 
vertendi licentia. —.D. xi: k. lun. Constantinopoh 
Longino cons. [a. 486] 


(t) Β 21,1, 25 segq. — Cf. Dig. 22,5 
(3) sept. Hal, iun. P 
et B (x. m.) 

probatam PCR 


(2) Ξ B 21,1, ?5 
(4) unius hominis ins. B 
(5) sic dett. cum. Graecis, causam ap- 

(6) c. 6€ collocari debuit post c. 8 
(7) 2 Collatio 6, 14 (8) aurelio diogeni (om. et ing.) 
Coll. (9) vau zns. Mommsen (10) reginase P, ni- 
comediae Hal. (11) — T^. 11, 39, 3 (12) et ut AC, 
ut PR, et libri Th. (13) — TA. 2, 2, 1: iunge 3, 5,1 
(14) — T. 11,39, 13: ?unge 1 4, 9. 1, 55, 1...9. 9, 44, 2. 
15.9, 2, 6, 9, $1, 1. 9, 97, 4 (15) idem B (x. x), 
ingenui 77. (16) $ 1 addiderunt lustiniani propter 
6.10 ἢ. t. (11) — TA. 9, 6, 4: iunge θ, 1, 8. 9, 1, 21. 
9, 2, 17. 9, 46, 10. TA. 1, 6, 1. 2, 1, 12 (18) ad se- 
natum addit 6, 17, 3: plenam inscriptionem exhibet T^. 
4, 10, 21 (— 60, 7, 3) hanc; consulibus praetoribus tri- 


bunis plebis senatui suo salutem dieunt (19) — B 21, 
1,31: Anatolii index (B.E) hic est: πλαστογραφέας κρέ- 
ψονται oí ψευδομαρτυροῦντες. δυσσεβοῦσι M xal εἰς 
τὸ ϑεῖον ἐπιορκοῦντες. εἰ δὲ καὶ ὁ ἀδικηϑεὶς μὴ 
ἐπεξέρχηται κατ᾽ αὐτόν, ὁ δικαστὴς, εἰ συνίδοι καὶ 
τὰ τῆς δίκης δαπανήματα ὡς τῷ ἀδικηϑέντε παρ᾽ 
αὐτοῦ δοϑῆναι, καὶ τοῦτο ποιήσει" πάντων τῶν πά- 
Àc« νενομοϑετημένων περὶ τούτων βεβαίων μενόν- 
τῶν (id est qui falsum testimonium ferunt, falsi con- 
demnantur. iurando autem etiam in numen peccant. 
lieet tamen is qui iniuriam passus est adversus eum non 
agat, iudex, si aequum ei videbitur etiam litis sumptus illi 
ab eo praestari, etiam hoc faciet: omnibus quae de his 
olim lata sunt in vigore manentibus) (20) sic AP*C, 
quieoumque (quocumque A) a. e. offenderint P^R 


1 Contra scriptum testimonium non scriptum non 
profertur. 

13 Qui falsum testimonium dicit, primum peierat, 
deinde et pro falsario convenitur et, si 1n ipso 
testimonii dicendi tempore mendacit convictus fuerit, 
1 formentis subicitur. δὶ vero is qui ex falso 
testimonio condemnatus est civiliter adversus eum 
qui falsum testimonium dixit agere vult, quidquid 


aamni passus est ab eo TAM. qoem legibus de- 
2 [iniiam insuper subiiuro. S vero in principal 
iudicio ipso mendacii convictus est, iudicis officio 
convenit eum vel in totam litem ei contra quem 
testimonium dixit illatam. vel in minorem summam 
condemnare poenisque subicere: omnibus quae de 
ΓΝ testibus statuta sunt in suo vigore manen- 
tibus. 


DE TESTIBUS 


159 


ΠΗ 20 


15 'H διάταξις ἀκολούϑως τῇ πρὸ αὐτῆς ἐπι- 
τρέπει τοῖς διαιτηταῖς ἐξουσίαν ἔχειν τοὺς τὰ 
ευδῇ μαρτυροῦντας ὑποβάλλειν σωφρονισμῷ τῷ 
1 δέοντι. ᾿Εὰν ἰδιωτικὴν μὲν ὑπογραφόμενοι τύχην, 
δύνανται βασανισϑῆναι, ἤ, ἐὰν συνίδωσιν αὐστη- 
gorégas τὸ πρᾶγμα δεῖσϑαι κολάσεως, καὶ διὰ 
τοῦ πραίτωρος τοῦ δήμου τούτους ἐπιστρέφειν. 
2 Εἰ δὲ ξώνην τυχὸν εἴη ὁ μάρτυς περιβεβλημένος 
καὶ μὴ δύναται παρὰ τοῦ διαιτητοῦ σωφρονί- 
ξεσϑαι, τότε γίνεσϑαι μὲν ἀναφορὰν προὶ τὸν 
ἄρχοντα τὸν πέμψαντα αὐτῷ τὴν ὑπόϑεσιν τὰ 
σπερὲ τοῦ πράγματος μηνύουσαν, καὶ ἡ τοιαύτη 

2 m. , ^ - X 
ἀναφορὰ ἀξημίως ἐμφανιξέσϑω παρὰ τῷ ἄρχοντι, 
καὶ λοιπὸν ὁ ἄρχων δεχόμενος τὴν περὶ τῶν 
μαρτύρων ἀναφοράν, εἰ μὲν εὕροι τὸ πρᾶγμα 
τελείως κεκριμένον ἐκ τῆς τῶν μαρτύρων, τὰ 
περὶ αὐτῶν τῶν μαρτύρων ἐξετάσας παρέχει τὴν 
αὐτοτελῆ ψῆφον" ἐὰν δὲ συνίδῃ" καὶ μετὰ τὴν 
τῶν μαρτύρων ἐξέτασιν δεόμενον τὸ πρᾶγμα ζη- 
| τήσεώς τινος, τηνικαῦτα πάᾶλεν παραπεμπέτω τὰ 
3 λοιπὰ τοῦ πράγματος πρὸς τὸν διαιτητήν. φεί- 
& δὲ οὕτω τὰς μαρτυρίας κρίνειν, ὡς εἴρηται ἐν 
τῇ πρὸ ταύτης διατάξει, τουτέστι» ἵνα μηδεμίαν 
φύρου παραγραφὴν δύνωνται προβάλλεσϑαι πρὸς 
ἀποφυγὴν τῆς κατ᾽ αὐτῶν ἀγανακτήσεως, ὡς ἅπαξ 
4 ἑκουσίως ἑλόμενοι μαρτυρῆσαι. Ex» δέ τις τὸν 
ἴδιον ἀντίδικον περὲ συγγενείας ἀπαιτήσῃ συστά- 
σεις, λέγων αὐτὸν μὴ εἶναι συγγενῆ, καὶ ἐλεγχ- 
ϑείη ψευδόμενος, ταύτην ἀπολαμβανέτω τὴν 
τιμωρίαν, ἵνα, κἂν ταῖς ἀληϑείαις ἐστὶ συγγενής, 
ἀπολέσεε τὰ ἐξ ἀδιαϑέτου δίκαια τὰ πρὸς ἐκεῖ- 
vov, ὃν ἀπήτησε τὰς περὶ τῆς συγγενείας ἀπο- 


δείξεις. Μαλ δὲ ἐπειδὴ τοῦτο τὸ π ονόμεον 
, , , 
εὐκαταφρόνητον ἦν, ἑκάστου λέγοντος, ὅτε, κἂν 


μὴ δουλαγωγήσω, οὐ πάντως ἐγὼ μέλλω κληρο- 
vousiv αὐτόν, ἴσως γὰρ ἐπὶ διαϑήκῃ τελευτᾷ, 
x&Aevs. ἡ διάταξις τὸν ἀπαιτοῦντα γένους σύστα- 


σιν τέως πρὸ πάντων ὀμνύναι, ὡς νομίζων μὴ 
εἶναε συγγενῆ τὸν διάδικον τοῦτο λέγει. καὶ εἶ 
μὲν ἐπομόσεται, δύναται κληρονομῆσαι, λοιπὸν 
δὲ μετὰ τὸν τούτου ὅρκον ὀφείλεε ὁ τὰς συστά- 

6 σεις ἀπαιτούμενος ταύτας παρασχεῖν. Χρεία δὲ 
ἐν τῇ ἀποδείξει μαρτύρων πέντε, ἐὰν μὴ ὦσι 
δικαιώματα πρὸς σύστασιν ἐπιτήδεια" εἰ δὲ εἰσὶ 
δικαιώματα, ἀρκούμεϑα τρισὲ μάρτυσιν" εἰ δὲ 
τὸ δικαίωμα τοιοῦτόν ἐστε, ὥστε ἀντὲ πάντων 
ἀρκεῖν (ἴσως γὰρ ὑπόμνημα δημόσιον T»), τότε 

7 οὐδὲ δεόμεϑα μαρτύρων. ᾿Επιφέρει δὲ καὶ ἕτερον 
κεφάλαιον ἡ διάταξις τοιοῦτον" ἐάν τις ἐν ὑπομνή- 
μασι καὶ ἐν συμβολαίῳ προσμαρτυρήσῃ, ἀνάγκην 
ἐχέτω πᾶσι τρύποις καὶ δίκης ἐπὶ τῷ πράγματι 
κινουμένης μαρτυρῆσαι , κἂν ἕτερον φόρον ἐπι- 
γράφηται" εἰ γὰρ μὴ τοῦτο εἴπωμεν, βλάπτεται 
ὁ δεηϑεὶς τῆς αὐτοῦ μαρτυρίας 3. 

10 “Ἡ διάταξις κελεύει μὴ μόνον ἐν ταῖς ἐγκλημα- 
τικαῖς δίκαιβ, ἀλλὰ καὶ ἐν ταῖς χρηματικαῖς ἕκα- 
στον ἀναγκάζεσθαι μαρτυρεῖν ue" ὅρκου δό- 
8006, &7t80 ἐπίσταταε, 7 ὄμνυειν, ὡς οὐκ ἐπίστα- 
ται, ὑπεξῃρημένων τῶν προσώπων τῶν ἀπὸ 
νόμου κωλυομένων μαρτυρεῖν καὶ τῶν ἰλλου- 
στρίῶὼν καὶ τῶν ὑπερβεβηκότων αὐτούς, εἰ μὴ 

1 ϑεῖος γένηται τύπος. Καὶ εἰ μὲν ἐνδημοῦσιν ἐν 
τῇ βασιλίδε πόλει, OV οἰκείας φωνῆς μαρτυρεῖν, 
εἰ δὲ ἀπολιμπάνονται, στέλλεσθαι τοὺς τῶν με- 
ρῶν ἐντολέας, ἐφ᾽ ᾧ καταϑέσϑαι, ἅπερ ἐπίσταν- 
ται, ἢ ἀπομόσασϑαι, απτερ ἀγνοοῦσι" δηλονότι 
καὶ ἐπὶ τῆς ἐν ὑπομνήμασι μαρτυρίας τῶν αὐτῶν 

2 προσώπων ὑπεξῃρημένων. Πάσας δὲ τὰς ἐπὶ 
τούτοις διαλαλμιὰς καὶ τὰς παραγωγὰς ἀζημίους 
εἶναι τοῖς μάρτυσιν. [a. 521 ?] 

17 Imp. lustinianus A. Menae pp. Si quis testi- 

bus usus fuerit idemque testes adversus eum in alia 
lite producantur, non licebit ei personas eorum ex- 
cipere, nisi ostenderit inimicitias inter se et illos 


(1) — B 21,1, 39 (2) evvióo. Β (3) plura ex con- 
stitutionis verbis adfert adnotatio Anatoli (B.E): εἰ δέ 
τιβ ἐν πόλει ἢ προαστείῳ αὐτοῦ ὧν μαρτυρίαν ἔγγρα- 
qov ἔνειμέ τενε ἤγουν ἐπὶ καταϑέσεωξς τοῦτο πεποίηκε, 
μεταστελλέσϑω αἀζημίως καὶ τὴν οἰκείαν βεβαιούτω 
μαρτυρίαν" εἰ δὲ μή. πάντων δεινότατος πείσεται ὁ 
τῇ ἐκείνου πιστεύσας μαρτυρίᾳ (id est si quis vero in 
urbe vel suburbano suo agens in scriptis testimonium 
alieui perhibuit vel in deponendo hoc fecit, sine sumptu 


evocetur et testimonium suum confirmet: alioquin in 
extremis erit, qui illius testimonio fidem habuerit) (4)— 5 
21, 1, 39. Justiniani hanc constitutionem esse constat ex 
C. 19 ἢ. 1. et 4, 21, 18 et Nov. 90 c. 8: cum autem c. 17 
non habeat idem A., restituenda videtur inscriptio αὐτο- 
κράτορες '"lovovivos xal Tovotwiavós ΑΑ͂., quae ada. 
527 pertinet (5) ez Nov. 90 c. 8 collatis B.X 21, 1, 39, 3. 4 
supple, ne eos quidem testimonium dicere cogi, qui mediatores 
partibus fuerunt (6) melius haec referuntur in A, 21, 18 


15 Constitutio convenienter praecedenti iudicibus 
pedaneis eos qui falsum testimonium dixerint com- 
1 petenti poenae subicere permittit. δὲ quidem 
privatae condicionis sunt, torqueri possunt, vel, si 
graviore animadversione opus esse perspezerint, 
etiam per plebis praetorem eos coercere possunt. 
2 Sin autem cingulo forte testis ornatus est ne- 
que ab iudice pedaneo in eum animadverti potest, 
ad magistratum qui ei causam delegavit referat et 

uomodo res se habeat ei notum faciat, eaque re- 
atio gratis magistratui insinuetur, ac deinde ma- 
gistratus accepía de testibus relatione, si totam 
causam testium depositione apertam inveniat, in- 
quisitione de testibus habita doiniciam sententiam 
proferí: sin autem inquisitione de testibus habita 
causam adhuc aliquam indaginem requirere per- 
spexerit, tum rursus reliquam causam ad iudicem 
3 remitíat. Ita autem de testimoniis iudicium fieri 
oportet, ut in antecedenti constitutione eapressum 
est, id est ut nullam fori praescriptionem ad. evi- 
(andam imminentem sibi animadversionem praeten- 
dere possint, cum semel sponte testimonium suscepe- 
4 rint. Quod si quis adversarium suum cognatio- 
nem probare negando eum cognatum esse coegerit 
et mendacii convictus fuerit, hanc poenam susti- 
neat, ut, etiamsi re vera cognatus sit, ab intestato 
successionem adversus eum amitíat, a quo cognatio- 
9 mis probationem exegit. Quin etiam, cum hoc 
privilegium facile sperni potuerit, ut dicat quis: *nec, 
$à eum in servitutem non vindicavero, omnimodo 


"heres ei futurus sum, fortasse enim testatus dece- 
*det', constitutio eum qu generis probationem exigit 
interim  aníe omnia iurare iubet, quod ex animi 
sui sententia adversarium cognatum non esse con- 
tendat. quod si iuraverit, hereditatem obtinere pot- 
est, is autem, a quo probatio requiritur, iureiurando 
6 praestito eam ἀν debet. In probando autem 
opus est quinque testibus, si instrumenta ad pro- 
bandum idonea non extant: si exíant instrumenta, 
tribus testibus contenti sumus: si vero instrumentum 
tale est, quod pro omnibus sufficit (fortasse enim 
publicum instrumentum est), testes non requirimus. 
1 Constitutio adhuc tale caput adicit: si quis ad 
acta et in instrumento testimonium perhibuit, ei 
omnimodo etiam in lite ea de re mota testimonium 
perhibere necesse est, etiamsi alii foro subiectus sit. 

16 Constitutio praecipit, ut non solum in crimi- 
nalibus causis, sed etiam in pecuniariis omnes cum 
iureiurando dicere compellantur quod noverint vel 
de ignorantia iurare, exceptis personis, quibus testi- 
monium dicere lege interdictum est, item illustribus 
et qui eos digmíate superant, misi sacra forma 
1 :nterveniat. 4c si in regia urbe habitant, pro- 
pria voce testimonium praestent, si absentes sunt, 
partium procuratores mittantur, ut quod noverint 
deponant vel de ignorantia iurent: isdem videlicet 
personis etiam in testimonio quod ad acía dicitur 
2 eccepíis. Omnes autem inierlocutiones et pro- 
ductiones sine impendio testium fiant. 


III] 20. 21 


160 


DE FIDE INSTRUMENTORUM 


postea emersas fuisse, ex quibus testes repelli leges 
praecipiunt: non adimenda scilicet ei licentia ex 
ipsis depositionibus testimonium (eorum arguere. 
| Sed et si liquidis probationibus datione vel pro- 
missione pecuniarum eos corruptos esse ostenderit, 
eam etiam adlegationem integram ei servari praeci- 
pimus. J. k. Iun. Constantinopoli dn. Iustiniano pp. 
A. II cons. [a. 528] 

18 !/dem A. Menae pp. "Testium facilitatem, per 
quos multa veritati contraria perpetrantur, prout 
possibile est, resecantes omnibus praedicimus, qui 
in scriptis ἃ se debita rettulerunt, quod non facile 
audientur, si dicant omnis debiti vel partis solutionem 
sine scriptis fecisse Iq ue viles et forsitan redemp- 
tos testes super huiusmodi solutione producere, nisi 
quinque testes idonei et summae atque integrae opi- 
nionis praesto fuerint solutioni celebratae hique cum 
sacramenti religione deposuerint sub praesentia sua 
debitum esse solutum, ut scientes omnes ita ea sta- 
tuta esse non aliter debitum vel partem eius per- 
solvant, mnisi vel securitatem in scriptis capiant vel 
observaverint praefatam testium probationem: his 
scilicet, qui iam sine scriptis debitum vel partem 
eius solverunt, praesenti sanctione merito excipien- 
1 dis. Sin vero facta quidem? securitas sit, for- 
tuito. vero casu vel incendii vel naufragii vel alterius 
infortunii perempta, tunc liceat his qui hoc perpessi 
sunt causam peremptionis probantibus etiam debiti 
solutionem per testes probare damnumque ex amis- 
sione instrumenti effugere. ἢ. k. lun. Consíantino- 
oli dn. lustiniano pp. 4A. 11 cons. [a. 528] 

19 3/dem A. Iuliano pp. Si quando invitos testes 
in pecuniariis causis ex nostra lege^ aliquis trahere 
maluerit, si quidem sua sponte fideiussionem suae 
personae sine damno praestare velint, hoc fieri, sin 
autem noluerint, non carcerali custodia detrudi, sed 
1 sacramento eos committi censemus. Si enim 
pro toto litis certamine iuriiurando credendum esse 
testium putaverunt hi qui eos produxerunt, multo 
magis praesentiam suam testibus sacramento eorum 
2 credere debent. Sed cum oportet minime testes 
in huiusmodi casibus protelari et pro alienis commo- 
dis suas invenire difficultates, disponimus non am- 
plius testes observare iudices compelli, postquam fue- 
rint admoniti, nisi tantum quindecim dies, intra quos 
iudices provideant, quatenus cognitionem suscipiant, 
in qua testes necessarii visi fuerint, ut omnimodo 
licentia eis concedatur et alterutra parte cessante 
et minime eos observare volente, si per exsecutores 
admoniti venire noluerint, testes accipere et alterutra 
parte praesente, quae eos introducit?, testimonia eo- 
3 rum capere. His autem diebus effluentibus liceat 
quidem testibus decedere ἃ iudice nullam habente 
licentiam eos, postquam afuerint, iterum retrahere: 
ipsum autem iudicem, si per eum steterit, quominus 
testimonium praestetur, parti laesae omnem iactu- 
ram pro huiusmodi causa illatam ex suis facultati- 
bus resarcire. JD. xir k. April. Constantinopoli 
Lampadio et Oresta vv. cc. conss. [a. 530] 

20 *Idem A. luliano pp. Cum apud compromis- 
sarios iudices testes fuissent producti, variatum erat, 
utrum deberet eorum depositionibus in iudicio liti- 
gator uti, an non esset audiendus. sancimus, si 
quidem in compromissis aliquid pro huiusmodi causa 
statutum est, hoc observari: sin autem nihil conven- 
tum est, in huiusmodi casibus, si quidem supersint 
testes, licentiam habere eum, contra quem deposi- 
tiones eorum proferuntur, si eas recusaverit, con- 
cedere testes iterum adduci et non opponi eis, quod 
iam testimonium suum dederunt, vel, si hoc con- 
cedere minime maluerit, depositiones eorum quasi 
factas accipere, omni iure legitimo quod ei competit 
adversus eas servato: sin autem omnes ab hac luce 


subtracti sunt, tunc necessitatem ei imponi fide 
scripturae approbata, in qua depositiones eorum re- 
feruntur, eas quasi factas accipere. sin vero res 
permixtae fuerint et quidam ex his mortui alii vi- 
ventes, tunc in superstitum quidem testimonio ean- 
dem electionem servari litigatori, adversus quem 
testimonia proferuntur, in morientium autem perso- 
nas depositiones eorum non esse respuendas: omni, 
secundum quoc iam praediximus, adversus eas et 
testes iure legitimo, quod ei competit adversus quem 
proferuntur, integro reservato. 2). vi k. April. Con- 
SS Lampadio et Oresta vv. cc. conss. ἴα. 530] 

19 VIAE Na QUA RS. «^ RE 


XXL" 
DE FIDE INSTRUMENTORUM ET AMISSIONE 


EORUM ET ANTAPOCHIS FACIENDIS ET DE HIS 


QUAE SINE SCRIPTURA FIERI POSSUNT. 


1 "Imp. Antoninus A. Septimiae* Marciae. Debi- 
tores tuos quibuscumque rationibus debere tibi pecu- 
niam si probaveris, ad solutionem compellet aditus 
praeses provinciae?: nec oberit tibi amissio instru- 
mentorum, si modo manifestis probationibus eos 
debitores esse apparuerit. PP. v id. Sept. Anto- 
nino 4A. ΠΗ et Dalbino conss. [g. 213] 

2 Imp. Alexander A. Maniliano. Si uteris in- 
Strumento, de quo alius accusatus falsi victus est, 
et paratus es!9, si ita visum fuerit a quo pecuniam 
petis, eiusdem criminis te reum facere et discrimen 
periculi poenae legis Corneliae subire, non oberit 
sententia, a qua nec is contra quem data est appel- 
lavit nec tu, qui tunc crimini non eras subiectus, 
appellare debuisti. PP. rzz k. Oct. Maaimo 1r et 
Aeliano conss. [a. 223] 

9 Jdem A. Aeliano. Si adversarius tuus apud 
acta praesidis provinciae, cum fides instrumenti quod 
proferebat in dubium revocaretur, non se ust 
contestatus est, vereri non debes, ne ex ea scrip- 
tura, quam non esse veram etiam professione eius 
constitit, negotium denuo repetatur. PP. r7: non. 
Mai. Alexandro A4. 11 et Marcello conss..  [a. 226] 

4 Imp. Gordianus Α. Marciano. lllatae dispen- 
satori pecuniae, si ob amissorum instrumentorum 


casum probatione defeceris, inspectio rationum fis- . 
D. 11 id. Febr. Gordiano. 
[a. 239] 


calium fidem demonstrabit. 
A. et Aviola conss. 

9 Jdem A. Aurelio *? Prisco et Marco mil. Sicut 
iniquum est instrumentis vi ignis extinctis debitores 
quantitatum debitarum renuere solutionem, ita non 
statim casum conquerentibus facile!? credendum est. 
intellegere itaque debetis non existentibus instru- 
mentis vel aliis argumentis probare fidem precibus 
vestris adesse. PP. rr k. [ul.'^ Sabino 11 et Ve- 
nusto conss. a. 240] 

Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. Luscidi. 
Statum tuum natali professione perdita mutilatum. 
non esse certi iuris est. J). xi; k. Febr. Nicome- 
diae Maaimo 11 e: Aquilino conss. [a. 286] 

ἢ ldem AA. Zinimae. Si sollemnibus stipendiis 
honeste sacramento solutus es, licet super huius- 
modi re instrumenta, ut dicis, facta perdita sunt, 
tamen, si alis evidentibus probationibus veritas 
ostendi potest, veteranorum privilegia etiam te usur- 
pare posse dubium non est. 7). xv k. Jun.!5 MMaacimo 11 


et Aquilino conss. [a. 286] 
8 Idem AA. Alexandrae. Si constiterit proprie- 
tatem possessionis de qua agitur apud vos esse, 


providebit iudex ex persona fructuarii nullum prae- 
iudicium dominio comparari propter amissionem in- 
strumentorum. 7). xv k. Mart. Diocletiano 111 et 
Mazaimiano AA. conss. [a. 281] 


(1) ?unge 4, 2,17. 4,21,17. 4,30, 14. 167 5,15, 3. (2) per 
seripturam ns, dett. cum B. (3) iunge 4,21, 20 (4) c.16 
ἢ. t. (5) sie P, et ins. ACR. (6) iunge2,55,5 (6) cf. p. V 
(6) B 22,1, 60 seqq. — Cf. Dig. 22,4 (1) — Greg. 4, 2,1 


(8) septimiae G'reg., om. libri (9) vir clarissimus addit 
Greg., om. B.Z (x. zx.) (10)es C^, est pC^R. (11) 2 Greg. 
4,2,2 (12)aurelio Greg., om. libri (13) facile del. Mommsen 
(14) iul. Greg., iun. Hal. (15) sic Hal., d. xu k. iul. P 


à 
"ἢ 
L 
3 
3 


— 


ET AMISSIONE EORUM 


161 


ΠῚ 21 


9 Idem 44. et CC. Arisíaene(o. — Instrumentis 
etiam non intervenientibus semel divisio recte facta 
non habeatur irrita. PP. vi k. Jul. 4.4. conss. (a. 293] 

10 Jdem AA. et CC. Victorino. Cum instrumen- 
tis etiam non intervenientibus venditio facta rata 
maneat, consequenter amissis etiam quae intercesse- 
rant non tolli substantiam veritatis placuit. D. vir! 


k. Nov. Reginassi CC. conss. [α. 294] 
11 Jdem 44. et CC. Theageni.  Emancipatione 


facta, etsi actorum tenor non existat, si tamen aliis 
indubiis probationibus vel ex personis vel ex instru- 
mentorum incorrupta fide factam esse emancipatio- 
nem probari possit, actorum interitu veritas convelli 
non solet. 2). 11 id. Nov. CC. conss. [a. 294] 
12 Jdem A44. et CC. Dionysiae. Non idcirco 
minus in vacuam inductus praedii donationis causa 
possessionem, quod eius facti praetermissum instru- 
mentum adseveratur, hanc obtinere potes." JD. id. 
Dec. Nicomediae CC.? conss. [a. 294] 
13 Jdem A4. et CC. Leontio. Apud eos, qui rem 
tam ignoraverunt, amissorum instrumentorum ha- 
ita testatio nihil ad probationem veritatis prodesse 
potest. JD. xvi k. [an. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 
14 3/dem A. et C. ad Severum comitem Hispa- 
niarum. Scripturae diversae et fidem sibi invicem 
der tes ab una eademque parte? prolatae nihil 
firmitatis habere potuerunt. JD. 1111 nom. Mai. Con- 
stantinopoli Dalmatio et Zenophilo conss. (a. 333) 
15 Imp. Constantinus A. ad populum. Τὰ exer- 
cendis litibus eandem vim obtinent tam fides instru- 
mentorum quam depositiones testium. .D.5 Romae xii 
k. ug; Gallicano et Basso conss. [a. 317] 
16 δ᾽ Ξὰν ivayóusvós τις ἀρνήσηται χεῖρα ἰδίαν προ- 
φερομένην ἐν γραμματείῳ ἢ ἐν πυκτῇ ἢ ἐν éréoo 
χάρτῃ, εἰ μὲν ἀπὸ συγκρίσεως ἐλεγχϑείη, τουτ- 
ἔστιν αὐτοῦ ἑτέραα προφερομένης χειρὸς καὶ 
ἀντεξεταζομένης πρὸς τὴν ἐν τῷ γραμματείῳ 
κειμένην, ὄναι αὐτὸν λόγῳ προστέμου τῷ 
ἐνάγοντι ὑπτὲρ αὐτοῦ τοῦ ψεύδους κδ΄ νομίσματα. 

| Ἐὰν δὲ ἢ συμβολαιογράφος παρενεχϑῇ, παρ᾽ ᾧ 
τὸ συμβόλαιον ἐγράφη, ἢ καὶ ἕτεροί τινες μαρ- 
τυροῦντες τῇ ἀληϑείᾳϊ, τότε αὐτὸν πρὸβ τῷ 
ἐπιτιμίῳ τῶν κδ΄ νομισμάτων οὐδὲ παρρησίαν 
δύνασϑαι ἔχειν πρὸς τὸ Jogos tog τὴν τῆς 

ἂν (ag παραγραφήν, λέγοντα Ovi, κἂν τὸ 
is; d room i "e à, Ono và ἐν αὐτῷ 
γεγραμμένα, ἀλλὰ πάντως καταδικάζεσϑαι, κἂν 

2 εἰ μηδὲν αὐτῷ ταῖς ἀληϑείαις κατεβλήϑη. Ταῦτα 


^ , 3 , 
μέν, ἐὰν ἐναγηταί τις ἐξ οἰκείου συναλλάγματος. 
εἰ δὲ ἐπίτροπός ἐστιν ἢ κουράτωρ ἑνὸς τῶν κου- 
φατορευομένων προσώπων, ἄρρην εἴτε ϑήλεια 
κατὰ XS διατάξεις ἐπιτροπεύουσα τῶν ἰδίων 
παίδων, καὶ χεῖρα ἰδίαν προφερομένην ἐν τῷ 
συναλλάγματε τῶν ἐπιτροπευομένων ἢ κουρατο- 
ρευομένων ἀρνήσεται, τηνικαῦτα, εἰ μὲν ἄπο 
μόνηβ συγκρίσεως ἐλεγχϑείησαν ψευδόμενοι, παρ- 
ἔχειν αὐτοὺς τὰ xÓ' νομίσματα" εἰ δὲ ἐκ παρα- 
γωγῆς συμβολαιογράφου ἢ μαρτύρων, τὴν μὲν 
τῆς ἀναργυρίας παραγραφὴν ur ἀναιρεῖσϑαι τοῖς 
ἐπιτροπευομένοις ἢ κουρατορευομένοις προσώποιβ 
(οὐδὲν. γὰρ ἥμαρτον ἐκεῖνοι), αὐτοὺς δὲ τοὺς ἐπι- 
τρόπουβ ἢ κουράτορας ἑτέρους κδ΄ χρυσοὺς λόγῳ 
προστέίμου διδόναι τῷ ἐνάγοντι, ἐχόντων τῶν 
ἐπιτροπευομένων καὶ κουρατορευομένων σῶωξζο- 
μένην αὐτοῖς τὴν τῆς ἀναργυρίας παραγραφήν. 
οὐδὲ γὰρ δίκαιόν ἐστὼν αὐτοὺς ἐξ ἀλλοτρίων 
9 ἁμαρτημάτων ζημιοῦσϑαιδ. Ταῦτα περὶ τῶν 
ἐναγομένων εἰποῦσα ἡ διάταξις ἔρχεται καὶ εἴς 
τὸ τῶν ἐναγόντων πρόσωπον κελεύουσα, ἵνα, 
ἐὰν ὁ ἐνάγων χεῖρα ἰδίαν ἀρνήσηται κειμένην 
ἐν χάρτῃ κατ᾽ αὑτοῦ προφερομένῳ (τυχὸν ἐν 
ἀστολησετικῇ ὁμολογίᾳ), καὶ αὐτὸς ὁμοίως, εἰ μὲν 
ἐκ μόνης συγκρίσεως ἐλεγχϑείη, παράσχῃ và κδ᾽ 
νομίσματα, si δὲ ἐκ παραγωγῆς συμβολαιογράφου 

7 μαρτυρῶν, τηνέκαῦυτα στασε τροποις υστὸ ογι- 

ζεσϑαι αὐτὸν τὰ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἀποδείξει περι- 

ἐχόμενα, κἂν μὴ ταῖς ἀληϑείαις κατεβλήϑησαν 

4 ἐπὶ αὐτοῦ. Ταῦτα, ἐὰν οἰκείῳ ὀνόματε ἐνάγη- 
ται. ἐὰν δὲ ἐπίτροπός ἐστιν ἢ ἡ E ὁ δί- 
δωσι μὲν διπλάσιον τὸ ἐπιτίμιον τῶν κδ΄ νο- 
μεσμάτων, ὃ δὲ ἐπιτροπευόμενος ἢ κουρατορευό- 
μιδνος δύναται ἀντιτιϑέναε τῇ ἀποδείξει τὴν 
ἀναργυρίαν. 

17 9imp. lustinianus Α. Menae pp. | Contractus 
venditionum vel permutationum vel donbiiminr quas 
intimari non est necessarium, dationis etiam arrarum 
vel alterius cuiuscumque causae, illos tamen, quos 
in scriptis fieri placuit, transactionum etiam, quas 
instrumento recipi convenit, non aliter vires habere 
sancimus, nisi instrumenta in mundum recepta sub- 
Scriptionibusque partium confirmata et, si per tabel- 
lionem conscribantur, etiam ab ipso completa et 
postremo ἃ 5 partibus absoluta sint, ut nulli liceat 
prius, quam haec ita processerint, vel a scheda con- 
Scripta, licet litteras unius partis vel ambarum ha- 
beat, vel ab ipso mundo, quod necdum est impletum 


au Hal,xiP (1')potes dett. cum B 2 (x.z.), potest PCR 
(2) ec. scripsi, aa. Hal. — (3) — T^. 11, 39,2: iunge 8, 
83, 21. c. 14 collocari debuit post c. 15 (4) ab altera 
parte Th. — (5) vel pp. vel d... ..... pp. scr., ut dies quo 


data est exciderit (6) — B22,1,15 (1) τὴν ἀλήϑειαν scr. 
(8) ἐχόντων... ζημιοῦσϑαι abundant (9) iunge 4,2,11. 
4,20,18. 4,30,14.15? 5,15,3 (10) postremo a scrzpsi cum 
B, postrema P^R^, postremo P^ CR? cum Inst. ὃ, 23 pr. 


16 Si quis reus scripturam suam in cautione vel 
tabella aliave charta prolatam abnegavit, si quidem 
comparatione convictus est, id est alia ipsius scrip- 
tura prolata et cum ea quae in cautione scripía 
est comparata, ΝΣ nomine acíori pro mendacio 
| suo XXIIII solidos solvat. Si vero vel tabellio 
productus est, apud. quem instrumentum confectum 
δέ, vel alii qui verum id esse attestantur, tunc 
praeter XXIIII solidorum poenam mec exceptio- 
nem non numeratae pecuniae opponere ei licebit di- 
cendo, quod, et si instrumentum verum sit, tamen 
quae in eo scripta sunt data non fuerint, sed omni- 
modo condemnetur, licet re vera nihil numeratum sit. 
2 Haec, si quis ex Leu coníractu convenitur. 
sin autem tutor est vel curator alicuius earum per- 
sonarum, quae sub cura agunt, sive masculus 
sive mulier po secundum constitutiones liberorum 
suorum tutelam gerit, et propriam scripturam pro- 
latam in contractu eorum qui tutela vel cura 
sunt abnegavit, si quidem comparatione sola men- 
dacii convicti erunt, XXIIII solidos praestent: sin 

II. 


autem ea: productione tabellionis testiumve, exceptio 
non numeraíae pecuniae üs qui sub tutela vel cura 
sunt non auferatur (neque enim illi quicquam pec- 
caverunt), verum ipsi tutores vel curatores alteros 
AXXIIII solidos poenae nomine actori solvant, ut 
qui sub tutela vel cura sunt exceptionem non nu- 
meraíae pecuniae salvam habeant. meque enim ius- 
3 tum est eos ez alienis peccatis damno affici. His 
de reis dictis constitutio transit etiam ad. actorum 
personas praecipiens, wt, si actor suam scriptu- 
ram diffiteatur quae charta adversus eum prolata 
(forie in apocha) continetur , et ipse. similter, si 
sola comparatione convictus erit, XXIIII solidos 
praestet, sin ea productione tabellionis testiumve, 
tunc omnimodo ea quae documento continentur sibi 
4 imputet, licet re vera ei soluta non sint. Haec 
si suo nomine agat. sin autem tutor vel curator 
est, duplam XXIIII solidorum poenam praestat, 
is vero qui sub tutela vel cura est non numeratae 
pecuniae exceptionem documento opponere potest. 


21 


ΠΙ 21 


162 


DE FIDE INSTRUMENTORUM 


et absolutum, aliquod ius sibi ex eodem contractu 
vel transactione vindicare: adeo ut nec illud in 
huiusmodi venditionibus liceat dicere, quod pretio 
statuto necessitas venditori imponitur vel contractum 
venditionis perficere vel id quod emptoris interest 
1 ei persolvere. Quae tam in postea conficiendis 
instrumentis quam in his, quae iam scripta nondum 
autem absoluta sunt, locum habere praecipimus, nisi 
jam super his transactum sit vel iudicatum, quae 
retractari non possunt: exceptis emptionalibus tan- 
tum instrumentis iam vel in scheda vel in mundo 
conscriptis, ad quae praesentem sanctionem non ex- 
tendimus, sed prisca iurà in his tenere concedimus. 
2 ]llud etiam adicientes, ut et in posterum, si quae 
arrae super facienda emptione cuiuscumque rei datae 
sunt sive in scriptis sive sine scriptis, licet non sit 
specialiter adiectum, quid super isdem arris. non 
procedente contractu fieri oporteat, tamen et qui 
vendere pollicitus est, venditionem recusans in duplum 
eas reddere cogatur, et qui emere pactus est, ab 
emptione recedens datis à se arris cadat, repetitione 
earum deneganda. JD. k. Jun. Constantinopoli dn. 
Justiniano A. 11 cons. a. 528] 

18 !Jdem 4. Menae pp. ludices sive in hac in- 
clita urbe sive in provinciis ea quae disposuimus? 
(ut possint, si hoc perspexerint, occasione testium 
in aliis locis degentium litigantes vel procuratores 
eorum ibi destinare, ut depositionibus sub utriusque 
partis práesentia factis res ad eos referatur) etiam 
in ilis servare? volumus, qui prolatis instrumentis 
fidem adhibere exiguntur, ut, si poposcerint in aliis 
locis id eis* facere permitti et hoc iuste peti iudex 
invenerit, similis proferatur sententia, ut, postquam 
in locis opportunis fides instrumento data vel minus 
data fuerit, referatur negotium ad priorem iudicem. 
D. vir id. April. Decio vc. cons. [a. 529] 

19 Idem 4. Demostheni pp. Plures, apochis vel 
redituum vel usurarum perceptis, si quando super 
his fuerit dubitatio exorta, eas habere negando ius 
agentium faciunt vacillare, cum coloni ad dominum 
certantes et sibi iniquam forte libertatem vindicantes 
vel debitores creditoribus suis temporalem praescrip- 
tionem opponere cupientes ad easdem infitiationes 
1 perveniunt. Quod resecantes iubemus, ut in prae- 
fatis casibus vel aliis privatis similibus, si voluerit 
is qui apocham conscripsit vel exemplar cum sub- 
scriptione eius qui apocham suscepit ab eo accipere 
yel antapocham suscipere, omnis ei licentia hoc fa- 
cere concedatur: necessitate imponenda apochae 
susceptori antapocham reddere, ita tamen, ut si hoc 
is qui apocham conscribit facere neglexerit vel non 
curaverit, nullum ei praeiudicium ex eo, quod anta- 
pocham non recepit, generetur, cum hoc, quod pro 
quibusdam introductum st, inferre eis iacturam 
minime rationi convenit aequitatis. JD. xir* k. Oct. 
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529] 

20 9Idem A4. luliano pp.  Comparationes littera- 
rum ex chirographis fieri et aliis instrumentis, quae 
non sunt publice confecta, satis abundeque occa- 
sionem criminis falsitatis dare et in iudiciis et in 
1 contractibus manifestum est. Ideoque sancimus 
non licere comparationes litterarum ex chirographis 
fieri, nisi trium testium habuerint subscriptiones et" 
prius litteris eorum fides imponatur vel ex? ipsis 
hoc deponentibus (sive cunctis sive omnimodo duo- 
bus ex his) sive comparatione litterarum testium 


procedente, et tunc ex huiusmodi chartula iam pro- 
2 bata comparatio fiat. Aliter etenim fieri com- 
parationem nullo concedimus modo, licet in semet 
ipsum bis chartam conscriptam proferat, sed 
tantummodo vel ex forensibus vel publicis instru- 
mentis vel ex huiusmodi chirographis quae enume- 
Jj ravimus comparatione trutinanda?. Omnes au- 
tem comparationes non aliter fieri concedimus, nisi 
iuramento antea praestito ab his qui comparationes 
faciunt fuerit adfirmatum, quod neque lucri causa 
neque inimicitiis neque gratia tenti huiusmodi faciunt 
4 comparationem. Et hoc observari tam in ommi- 
bus sacris scriniis nostris quam in apparitione omnis 
sublimissimae praefecturae nec non magisteriae po- 
testatis ceterisque omnibus iudiciis, quae in orbe 
nostro constituta sunt, his omnibus in posterum ob- 
servandis. comparationes etenim iam antea factas 
retractari extra periculum minime est. D. xir! 
k. April. Constantinopoli Lampadio et Oresta vv. ec. 
007,55. [a. 530] 

21 Jdem A. Iuliano pp. Cum quidam iustrumen- 
tum protulerit vel aliam chartulam eique fidem im- 
posuerit, postea autem persona, contra quam ista 
chartula vel instrumentum prolatum est, quasi fal- 
sum hoc constitutum redarguere niteretur, ne diutius 
dubitetur, utrum necessitatem ei qui protulit imponi 
"E igna. repetita vice hoc proferre, an sufficiat ei! 
fides iam pridem approbata, sancimus, si aliquid tale 
eveniat, eum, qui petit eam chartam iterum proferri, 
prius sacramentum praestare, quod existimans se 
posse falsum redarguere quod prolatum est ad huius. 
modi venit petitionem. quid enim, si, cum nosset 
deperditam esse chartam vel forte concrematam vel 
alio modo diminutam, hanc requiri adsimulans et 
ad difficultatem productionis respiciens huiusmodi 
1 facit petitionem? ἘΠῚ postquam hoc ab actore 
vel peius fuerit iuratum et inscriptionum pagina 
apud competentem iudicem deposita, tunc necessi- 
tatem imponi ei, qui protulit chartam de qua quae- 
ritur, iterum eam apud iudicem criminis proferre, 
quatenus possit apud eum crimen falsitatis ventilari. 
2 Sin autem dicat non esse sibi possibile eam 
ostendere, quia per fortuitos casus huiusmodi copia 
ei abrepta est, tunc subeat sacramentum, quod ne- 
que habet eandem chartulam neque alii eam dedit 
nec apud alium voluntate eius constituta est nec 
dolo malo fecit, quominus ea appareat, sed re vera 
ipsa chartula sine omni dolo deperdita est et pro- 
uctio eius sibi impossibilis est: et si tale subeat 
sacramentum, ab huiusmodi necessitate eum relaxari. 
3 Quod si praedictum iusiurandum subire minime 
maluerit, tunc quasi falsa chartula nullas habeat 
vires adversus eum, contra quem prolata est, sed sit 
enitus vacuata: neque enim ulterius poenam pro- 
uci contra eos qui non iuraverunt volumus, cum 
forsitan quidam subtili reverentia tenti nec verum 
4 sacramentum praestare patiuntur. Eandem autem 
copiam ei praestamus, donec causa apud iudicem 
ventilatur. si enim iam plenissimum finem accepit 
et neque per appellationem suspensa est neque per 
solitam  retractationem adhuc lis vivere speratur, 
tunc satis durum est huiusmodi querellae indulgeri, 
ne in infinitum causae retractentur et sopita iam 
negotia per huiusmodi viam iterum aperiantur et 
contrarium aliquid nostro eveniat proposito. JD. v 
k. Mart. Lampadio et Oresía vv. cc. conss.??  [a. 530] 


(1) nter c.17 et 18 D inserit haec: id. a. demosteni pp. 
in bone fidei contractibus nisi quis dolose versatus fuerit 
&trieti iuris iuditio non tenetur. ceterum si aliquid con- 
trarium. paetioni vel deminutum quomodolibet ibidem 
apparuerit quod venditor vel promissor tempore conven- 
fionis ignoraverit ei damnum non affert. cum iusta et 
inescusabilis ignorantia bone fidei spondenti damnum 
nullatenus irrogat. quae unde veniant, nescio, certe Iusti- 
niani non sunt: inscriptio videtur addita ex c.19, ad cuius 


marginem ea antea fortasse adscripta erant (2) 4, 20, 16 
(3) sic CR, servari P (4) id eis C, idem PA (5) xv 
ser4 cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p.175. (0) iunge 
4, 20,19 (7) et PC cum B (x...) ut et R (8) ex 
om. C'R^ contra B.X (κι στ} (9) sed ... comparatione 
trudinanda confirmat B.X (x. στ.) (10) xv cum 4, 20, 19 scr. 
(11) ei P*CR, et P! (12) D. x k. Mart. post consu- 
latum Lampadii et Orestis vv. cc. scr., cf. Zeitschrift für 
Rechtsgesch. 11 p. 118 ( 


ria θῶ ui ae e o aue e Ὁ aat e 


i 


Chit c irai m 7- 


err. 


p sees νι Ὺ emo 


Pur ων er NA, m 


PUT we 


basic la i 5 o 


ET AMISSIONE EORUM 


163 


III 21 


.92 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς.) 
"αν τις ἀπαιτούμενος ἐν δικαστηρίῳ παραγα- 
γεῖν δικαίωμα οὐ καϑ' ἑαυτοῦ. ἀλλὰ καϑ' ἕτέ- 
gov τινός, συμβαλλόμενον δὲ ἑτέρῳ τινί, παραι- 
τεῖται τοῦτο προαγαγεῖν ὡς ἐκ τούτου βλάβην 
εὐλαβούμενος, ὃ δὲ ἀπαιτῶν τὸν χάρτην προ- 
ενεχϑῆναι λέγει μηδὲν αὐτὸν ἀδικεῖσϑαι, ἀλλ᾽ 
ἢ χρήματα εἰληφέναι παρὰ τῶν μελλόντων ἐλέγ- 
χεσϑαι ὑπὸ τοῦ προφερομένου δικαιώματος ἢ 
ἑτέραν τινὰ προβάλλεσϑαι πρόφασιν, ἑαυτὸν δὲ 
μεγάλα βλάπιεσϑαι μὴ προφερομένου τοῦ χάρ- 
του, βούλεται μὲν ἡ διάταξις τὸν ἔχοντα τὸ δὲ- 
καίωμα προφέρειν αὐτό, εἰ μηδὲν ἐκ τῆς προ- 
"dnd; ς αὐτοῦ μέλλει καταβλάπτεσϑαε" εἰ δὲ 
τῇ ἀληθείᾳ βλάβην αὐτῷ ποιεῖ προφερόμενον 
4 τὸ δικαίωμα, μὴ ἀναγκάζεσθαι αὐτὸν προκομέ- 
εἰν αὐτό, ἐπειδὴ συμφέρει αὐτῷ μᾶλλον κρύπτειν 
1 δημοσιεύειν αὐτό. Eti δὲ ὃ τοῦ συμβολαίου 
“τ ΗΝ διαβεβαιοῦταε μηδὲν αὐτὸν ἀδικεῖσθαι, 
ὅρκον διδότω μόνον, ὡς νομέζων βλάβην περὶ 
τὴν ἰδίαν οὐσίαν ὑπομένειν ἐκ τῆς τοῦ συμιβο- 
λαίου προκομιδῆς διὰ τοῦτο παραιτεῖταε προ- 
2 κομίσαι. Ἵνα δὲ μὴ αὐτὸ τοῦτο τὸ μὴ κερδάναι 
và ἐπαγγελθϑέντα αὐτῷ πρὸς τὸ μὴ κομίσαι τὸν 
χάρτην βλάβην οἰκείαν νομέζῃ, i περιεργότερον 
παρεχέτω τὸν ὅρκον, λέγων, ὅτε οὐ διὰ τὸ λαβεῖν 
χρήματα ἢ ἕτερόν τι διὰ τὸ μὴ προκομίσαε τὸν 
odi ἢ διὰ τὸ ἔχειν ἐπαγγελίαν δόσεως οὔτε 
ux φόβον ἐκείνου, καϑ'᾿ ov ζητεῖται τὸ δι- 
καίωμα, οὔτε διὰ φιλίαν αὐτοῦ παραιτεῖται τὴν 
τοῦ χάρτου προκομιδήν, ἀλλ᾽ ὡς ἐξ ὀρϑοῦ περὶ 
3 τὴν ἰδίαν οὐσίαν μεγάλα βλαπτόμενος. Ὥσπερ 
γὰρ ὁ νομιζόμενος εἰδέναι τὸ ἀληϑὲς περί vivos 
υποϑέσεως ἀναγκάζεται καὶ ἄκων πρὸς μαρτυ- 
ρίαν, καὶ οὐδὲ εἰ ἐπαγγελίαν ἔχει χρημάτων ὑπὲρ 
τοῦ μὴ μαρτυρῆσαι οὐδὲ εἰ κατὰ φίλων ἔρχεται 
μαρτυρῆσαι, παραιτεῖται τὴν μαρτυρίαν, οὕτως 
οὐδὲ τὰ συμβόλαια ἀπαιτούμενος προενεγκεῖν 


οὔτε διὰ τὸ εἰληφέναι τε ἢ ἐλπίζειν λαμβάνειν 
οὔτε διὰ φιλίαν τῶν μελλόντων ἐκ τοῦ συμβο- 
λαίου βλάπτεσθαι δύναται τὴν προκομιδὴν αὐὖ- 
4 τοῦ παραιτεῖσϑαι. ᾿Αλλ εἰ μέν τις δύναται 
μὴ e hs ζητούμενον δικαίωμα, hà à pes 
ἀναγκάζεσθαι προφέρειν ὅπε εἰ" si δὲ 
οὐκ ed Did ΠΝ Soil SUMI: στάν- 
τως ἀναγκαζέσϑω προφέρειν τὸ ἐπιζητούμενον 
δικαίωμα" εἰ δὲ ἑαυτὸν ἀποκρύψει ὡς μήτε Óuó- 
σαε μήτε προαγαγεῖν τὸ δικαίωμα, πᾶσαν τὴν 
ἐκ τούτου συμβησομένην ζημίαν τῷ δεομένῳ τοῦ 
5 δικαιώματος οἴκοϑεν καταβαλλέτω. Τῶν αὐτῶν 
κρατούντων καὶ εἰς τὰ ἀργυροπρατικα βρέβια 
ἢ τὰ παρ᾽ ἑτέρων τινῶν συνταττόμενα, ἅπερ 
τι ἐπιζητεῖ προκομισϑῆναε οὐ κατὰ τῶν τὰς 
πυκτὰς ταύτας συντεϑεικότων, ἀλλὰ xaO" ἕτέ- 
6 ρων τινῶν". Ταῦτα δὲ τότε κρατεῖν ἡ διάταξιβ 
βούλεται, ὅτε ἐπὶ τῆς αὐτῆς πόλεως διάγουσιν ὁ 
ϑέλων προκομισϑῆναιε τὸ δικαίωμα ἢ τὰς πυ- 
κτὰς καὶ ὁ τοῦτο λεγόμενος ἔχειν καὶ ὃ δικάζων 
τῇ ὑποϑέσει" οὐδὲ γὰρ ἀναγκάζεσϑαι δεῖ τὸν 
ἔχοντα δικαιώματα εἰς ἑτέραν χώραν ἐκπέμπειν 
αὐτὰ T κινδυνεύειν ἐπ᾽ αὐτοῖς διὰ τὴν ἑτέρου 
χρείαν. Et μέντοι καὶ ἐν ἑτέρᾳ χώρᾳ κείμενα 
τὰ δικαιώματα ἐπιζητεῖ προκομισϑήναί τις παρὰ 
τῷ ἐκδίκῳ τῶν τόπων καὶ ἐν ὑπομνήμασιν ἐμ- 
φανισϑῆναε πρὸς τὸ λαβεῖν τὴν ἐπὶ τούτων 
πρᾶξιν καὶ χρήσασϑαι αὐτῇ ἐν τῷ δικαστη ἕῳ, ἐν 
ᾧ δικάξεται, τότε οὐδέν ἐστε βαρὺ τὸ ἐν αὐτῇ τῇ 
πόλει, ἐν ἢ ὑπάρχει τὰ δικαιώματα, προσάγεσϑαι 
8 αὐτὰ, καὶ ἐμφανίζεσϑαι. Ἐκεῖνοι δὲ ἀναγκα- 
ζέσϑωσαν προφέρειν πυκτὰς ἢ δικαιώματα οἱ 
καὶ μαρτυρεῖν κατά τένων ἀναγκαζόμενοι" x9" 
ὧν γὰρ προσώπων ἄκων τις οὐ μαρτυρεῖ, κατὰ 
τούτων οὔτε προκομίζειν πυκτὰς ἢ δικαιώματα 
9 ἢ ἕτερόν τε ἀναγκάζεται τοιοῦτον. Πρόδηλοι δέ 
εἰσιν ἐκ τῶν νόμων oi μὴ ἀναγκαζόμενοι κατά 
τινων μαρτυρεῖν ἄκοντες καὶ ἐκεῖνοι, καϑ' ὧν 


-l 


(1) 2 B 22, 1, 80: in B.Z extat index Theodori, alium indi- 
cem pr. ὃ 1. 2. 4 continet Epanagoge 13,10 (2) ad ὃ 5 
pertinet B. 21, 1, 33: κεῖται $ ἐν τῇ κβ΄ διατ. τοῦ 
αὐτοῦ τίτλου, ὅτε ἐπὶ τῶν τραπεζιτικῶν λόγων ἀρκεῖ 


ὁμοίως ὃ καταγραφεύς, καίτοι εἷς νοεῖται, quocum conf. 

, m *. ? 
ΒΣ h.l: σημείωσαι, πότε καὶ ἑνὸς μαρτυρία δεκτέα 
ἐστίν 


22, Si quis, cum in iudicio ab eo petitur, ut in- 
strumentum edat non contra se sed contra alium ali 
profuturum, hoc edere recusat dammum inde sibi 
futurum praetendens, is autem, qui ut charta pro- 
feratur petit, damnum illi futurum negat, sed vel 
pecuniam ab eis qui edito instrumento  convincen- 
tur accepisse vel alium praetextum  simulari, se 
autem 60, quod charía non edatur, gravi damno 
affici, constitutio eum qui instrumentum possidet 
dere id iubet, si ex editione eius damnum ei mi- 
nime eveniat: sim autem re vera instrumentum edi- 
tun damno eum afficiat, non cogi eum edere, 
quod occultare ei magis expediat quam in. medium 
|. proferre. Quod si is cui énstrumento opus est 
minime eum (laesum iri affirmat, iusiurandum in 
hoc dumtaxat praestet ideo se editionem recusare, 
quia damnum in patrimonio suo ex instrumenti 
2 editione se passurum putet. Ne autem pro damno 
$uo id ipsum sumat, quod mon accipiat, quae ei 

romissa sunt, ne chartam edat, accuratius ius- 
turandum his verbis praestet, se non ideo, quia pe- 
cuniam vel aliquid aliud acceperit, ne instrumenta 
edat, vel quod dari sibi promissum sit, neque metu 
eius, adversus quem insírumentum requiritur, neque 
0b eius amicitiam chartae editionem recusare, sed 
quia directo in re sua dammum grave pateretur. 
3. Quemadmodum enim is, quem alicuius causae 
veritatem nosse putant, etiam invitus ad testimo- 
nium adigitur neque eapropter, quod pecunia ipsi 
pro denegando testimonio promissa est, neque si 
contra amicos dicturus est, testimonium recusat, 
ifa neque is, a quo instrumenta ut edat poscitur, 


vel quia accepit aliquid vel accepturum se sperat 
vel propter amicitiam eorum, quibus damnum ea 
instrumento imminet, eius editionem recusare potest. 
4 At si iurabit instrumentum quo de agitur se non 
habere, edere non cogitur quod nom habet: sin 
autem eiusmodi iusiurandum | praestare non vult, 
omnimodo instrumentum quo de agitur edere coga- 
tur. sin latitat, ne iuret neve instrumentum edat, 
omne damnum quod ei cui instrumento opus est 
5 oui τῇ ea propriis facultatibus refundat. Ea- 
dem valeant etiam in brevibus argentariorum vel 
ab aliis compositis, quas edi sibi aliquis non ad- 
versus ipsos ων codices composuerunt sed adversus 
6 alios desiderat. Haec autem tum valere consti- 
tutio vult, cum in eadem civitate morantur et qui 
instrumentum vel codices edi vult et qui id tenere 
dicitur et qui causam iudicat. nam qui instrumenta 
tenet, ea in alium locum transmittere vel de eis 
periclitari propter alius commodum cogendus non 
7 est. Si quis tamen ea quoque instrumenía quae 
alio loco sunt apud defensorem loci edi et actis in- 
sinuari desiderat, ut inde exemplum sumat, quo 
utatur in iudicio in quo litigat, nulla molestia eden- 
dis et insinuandis instrumentis eo loci ubi sunt con- 
8 dinetur. li autem codices vel instrumenta edere 
cogendi sunt, qui etiam testimonium adversus ali- 
uos dicere coguntur: nam adversus quas personas 
invitus aliquis testimonium dicere non cogitur, ad- 
versus has nec codices vel instrumenta vel aliud 
9 eiusmodi edere cogitur. Ea legibus autem noti 
sunt, qui adversus aliquos testimonium dicere inviti 
non coguntur, et illi, adversus quos aliqui testi- 


ΣΙΝ 


IHI 21—24 


164 


PLUS VALERE QUOD AGITUR 


Οὐδενὲ δὲ 
ἔξεστιν ἄλλως ἀναγκάξειν προφέρεσϑαε δικαιώς 
ματα εἰ μὴ ἐν αὐτῷ τῷ δικαστηρίῳ, παρ ᾧ 
κινεῖται ἡ ὑπόϑεσιρ, καὶ τότε δὲ ἀναλώμασι τοῦ 
ξητοῦντος γίνεσϑαι τὴν σπροκομεδὴν τῆς πυκτῆβ 

11: ἢ τῶν δικαιωμάτων. «Χρὴ δὲ "γένεσϑαι τὴν ἐμ- 
φάνειαν αὐτῶν πρὸς ἅπαξ μόνον" εἰ δὲ ἅπα 
προκομισϑέντος᾽ τοῦ. συμβολαίου ἐπιζητεῖ καὶ 

δεύτερον γενέσϑαι τὴν προκομιδὴν αὐτοῦ ὁ τού- 
του | μέρ δῆς εἰ εὔλογον φανείη τῷ δικαστῇ τὸ 
καὶ δεύτερον προενεχϑήναι τὸν χάρτην, ὃ δὲ προ- 
κομέσας αὐτὸν ἤδη παραιτεῖταε ἀπαρνούμενος τὴν 
δευτέραν προκομιδὴν λέγων ἀπολωλεκέναι τὸν 
χάρτην ἢ ἄλλωβ πως μὴ ἔχειν εὐχέρειαν τῆς του- 
vov προκομεδῆς, ὅρκῳ μόνῳ τοῦτο αὐτὸ πιστού- 
cJ xal μηκέτε ἀναγκαζέσϑω προφέρειν evcov. 

12 Τούτων κρατούντων ov μόνον ἐν τῇ βασιλίδι 

πόλει, ἀλλὰ καὶ ἐν πάσῃ τῇ πολιτείᾳ. 


10 οὐκ ἀναγκάξζονταί τενες μαρτυρεῖν. 


XXII. 


PLUS VALERE QUOD AGITUR QUAM QUOD SI- 
MULATE CONCIPITUR. 


1 Impp. Valerianus et. Gallienus 4A. Rufino. 
In contractibus rei veritas potius quam scriptura 
prospici? debet. PP. rz k. [un. Aemiliano et Basso 
COnss. [a. 259] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Soteri. Acta simulata, velut non ipse, sed eius 
uxor comparaverit, veritatis substantiam mutare non 
possunt. quaestio itaque facti? per praesidem exa- 
minabitur provinciae. 2). x k. Mai. CC. conss. [a. 294] 

9 Idem AA. et CC. Marinae. Emptione pignoris 
causa facta non quod scriptum, sed quod gestum 
est inspicitur. 2. Á. Mai.* Sirmi CC. conss. [a. 294] 

4 Idem 444. et CC. Decio. Si quis gestum ἃ se 
fecerit alium egisse scribi, plus actum quam scrip- 
tum valet. .D. viri k. Dec. CC. conss. [a. 294] 

5 ldem AA. et CC. Victori. Si falsum instru- 
mentum emptionis conscriptum tibi, velut locationis 
quam fieri mandaveras, subscribere, te non relecto, 
sed fidem habente, suasit, neutrum contractum in 
utroque alterutrius consensu deficiente constitisse 
procul dubio est. D. xir k. lan. CC. conss. ἴα. 294] 


XXIIL* 
DE COMMODATO. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4A. et CC. 
Sisolae. Ea quidem, quae vi maiore auferuntur, 
detrimento eorum quibus res commodantur imputari 
non solent. sed cum is, qui ἃ te commodari sibi 
bovem postulabat, hostilis incursionis contemplatione 
periculum amissionis ac fortunam futuri dammi in 
86 suscepisse proponatur, praeses provinciae, si 
probaveris eum indemnitatem tibi promisisse, placi- 
tum conventionis implere eum compellet. T 
k. lun. ipsis 4A. conss. (a. 290 vei 293] 

2 ldem 44. et CC. Auluzano. Cum eum, qui 


temporalis ministerii causa suscepit ancillam, ad 
restitutionem eius bona fides urgueat, consequens 
est socerum tuum huius rei causa tradidisse ancil- 
lam adito praeside provinciae probare, ut fidem 
susceptam is adversus quem supplicas compellatur 
agnoscere. $.prid. non. Nov. ipsis AA. conss. [a. 293] 

9 Jdem ΑΑ͂. et CC. Soterae. De restituendis re- 
bus, quas obligandas pro se dederas, postquam de- 
bitum fuerit extenuatum, commodati actionem etiam 
adversus heredes eius exercere potes. JD. m id. 
April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 
4 Idem AA. et CC. Faustinae. Praetextu debiti 
restitutio commodati non probabiliter recusatur. 
D. xii k. Dec. ipsis CC.* conss. [α. 294! 


XXIII. 
DE ACTIONE PIGNERATICIA. 


1 IAM. Severus et Antoninus AA. Metrodoro. 
"Οὗ ἐκ τοῦ ἐνεχύρου ληφϑέντες καρποὶ yngitor- 
ται εἰς τὸ χρέος καί, ἐὰν ἱκανοὶ γένωνταε πρὸς 
τὸ ὅλον χρέος, λύεται ἡ ἀγωγὴ καὶ ἀποδίδοται 
τὸ ἐνέχυρον. εἰ δὲ καὶ πλείονές εἰσε τοῦ χρέους 
οἱ καρποί, ἀποδίέδονται οἱ περιττεύοντες. 

PP. id. Oct. Apro et Maximo conss. (a. 201] 
2 Imp. Alexander A. Demetrio. Quod ex operis 
ancilae vel ex pensionibus domus, quam pignori 
detineri dicis, Lage ie est, debiti quantitatem re- 
levabit. PP. k. Oct. Antonino 1111 et Alexandro 
COn$s. [a. 222] 
9 ldem A. Victori. Creditor, qui praedium  pi- 
gnori sibi nexum detinuit, fructus quos percepit vel 
percipere debuit in rationem exonerandi debiti com- 
putare necesse habet et, si agrum deteriorem con- 
stituit, eo quoque nomine pigneraticia actione obli- 
gatur. JPP. vi id.'9 Dec. Antonino 1111 et Aleaan- 
dro conss. [a. 222] 
4 Idem A. Hermaeo et Maaimillae. Pactum vul- 
gare, quod proposuistis, ut, si intra certum tempus 
pecunia soluta non fuisset, praedia pignori vel h 
thecae data vendere liceret, non adimit debitori 
adversus creditorem pigneraticiam actionem. PP. xi; 
. Mai. Maximo 11 et Aeliano conss. [«. 223] 
5 ldem 4. Dioscoridae. Si creditor sine vitio 
suo argentum pignori datum perdidit restituere id 
non cogitur: sed si culpae reus deprehenditur vel non. 
probat manifestis rationibus? se perdidisse, quanti 
debitoris interest condemnari debet. PP. xrzz k. Mai. 
Juliano et Crispino conss. [a. 224] 
6 Jdem A. Trophimae. Quae fortuitis casibus ac- 
cidunt, cum praevideri!! non potuerant, in quibus 
etiam adgressura latronum est, nullo bonae fidei 
iudicio praestantur: et ideo creditor pignora, quae 
huiusmodi causa interierunt, praestare non compel- 
litur nec ἃ petitione debiti submovetur, nisi inter 
contrahentes placuerit, ut amissio pignorum libe- 
ret debitorem. PP. id.?? April Fusco et Deatro 
conss. [a. 225] 

7 Idem?* A. Iuliano. Creditor, qui fundos et do- 

mos pignori vel hypothecae accepit, damnum in de- 


(1) B 22, 1, 81 seqq. (2) respici Mommsen, σκοσεί- 
σϑω B (s) sic C^, quaestione itaque facta P, quaestio 
itaque faeta C^E (4)sic Hal, d. 1 k. mar. P. (5) B 13, 
1, 24 seqq. — Cf. Dig. 13, 6 (6) ec. scripsi, aa. et 


constitutio severi et antonini aa. ad metrodorum Hal., ad 


quem inscriptio restitutaest (9) — B 25,1, 43 Epitome 17,61 
Ecloga 22, 12 Prochiron 16,2 (10) vx id. Hal, vix k. P 
(10*) probationibus B.2 (x.7r.) (41) sic dett., provideri PCR 


Hal. (1) B 25,1, 43 segg. — Cf. Dig. 13,1 (8) graeca | (12) id. Hal, vuxid. P (13) debuit esse Imp. Gordianus 
10 monium dicere non coguntur. Instrumenta | periisse praetendens vel alia ratione edendae eius 


autem μέ edantur, aliter nulli cogere licet nisi in 
ipso iudicio, in quo lis agitur, et sumptibus quidem 
eius qui editionem codicis vel instrumentorum petit. 
11 Semel dumtíaxat editionem fieri oportet. quod 
si instrumento semel edito iterum eius editionem 
fieri is cui eo opus est petit, si quidem aequum 
iudici videbitur iterum chartam edi, is autem qui 
:am edidit secundam editionem | recusat ,.charíam 


facultatem sibi non esse, iureiurando solo huius rei 
12 fidem faciat neque amplius edere cogatur. Haec 
non solum in regia urbe, sed etiam in tota re 
publica valeant. À 
XXIIH, 1 Fructus ec pignore percepti in debi- 
tum computantur, et cum totum debitum adaequant, 
actio tollitur et pignus redditur. cum vero fructus 
debitum etiam excedunt, qui superant redduntur 


4, 


DE EXERCITORIA 


165 


III] 24—26 


cidendis arboribus domibusque destruendis ab eo 
datum in rationem deducere cogitur et, si dolo vel 
culpa rem suppositam deteriorem fecerit, eo quoque 
nomine pigneraticia actione tenebitur, ut talem re- 
1 stituat, qualis fuerat tempore obligationis. Cre- 
ditor autem necessarios sumptus, quos circa res 
igneraticias fecit, exigere non prohibetur. PP. xj 
js Aug. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. [a. 241] 

8 , itk Philippus 4. οἱ Philippus C. Saturnino. 
Si nulla culpa seu segnitia creditori imputari potest, 
pignorum amissorum dispendium ad periculum eius 
minime pertinet. sane si simulata amissione etiam 


nunc em pignora, ut adseveras, a parte diversa 
rae adversus eum experiri potes. PP. Viu 
. Mart. Praesente et Albino conss. [«. 246] 


9 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Georgio. Pignus in bonis debitoris permanere ideo- 
que ipsi perire in dubium non venit. cum igitur 
adseveres in horreis pignora deposita, consequens 
est secundum ius perpetuum, pignoribus debitori 

reuntibus, si tamen in horreis, quibus et alii sole- 
ant publice uti, res depositae sunt, personalem 
actionem debiti reposcendi causa integram te habere. 
PP. vi non. Mai. Mediolani * 44. conss. ἴα. 293] 

10 Jdem AA. et CC. Apollodorae. Nec creditores 
nec qui his successerunt adversus debitores pignori 
quon res nexas petentes, reddita iure debita 
quantitate vel his non accipientibus oblata et con- 
signata et deposita, longi temporis praescriptione 
1 muniri possunt. Unde intellegis, quod, si origi- 
nem rei probare potes, adversario tenente vindicare 
2 dominium debeas. Ut autem creditor pignoris 


defensione se tueri possit, extorquetur ei necessitas 


probandi debiti vel, si tu teneas, per vindicationem 
pignoris hoc idem inducitur et tibi non erit diffi- 
cilis vel solutione vel oblatione atque sollemni de- 
positione pignoris liberatio. JD. non.Mai. ipsis 4.4.3 
conss. [a. 293] 

11 Jdem .44. et CC. Ammiano.  Pignoris causa 
res obligatas soluto debito restitui debere pignera- 
ficiae actionis natura declarat. quo iure, si titulo 
pignoris obligasti mancipia, per eandem actionem 
uti potes, nec creditor citra conventionem vel prae- 
sidalem iussionem debiti causa res debitoris arbitrio 
Suo auferre potest. JD. v k. lan. Sirmi ipsis CC? 
conss. [a. 294] 

12 ldem A4. et CC. Heraisco. Quominus fruc- 
tuum, quos creditor ex rebus obligatis accepit, ha- 
bita ratione ac residuo debito soluto, vel si per cre- 
ditorem factum fuerit. quominus solveretur, pignora 
quae in eadem causa durant restituat debitori, nullo 
spatio longi temporis defenditur. D. χα Kk. Dec. 

icomediae CC. conss. [a. 294] 


XXV. 
DE EXERCITORIA ET INSTITORIA ACTIONKE. 


1 Imp. Antoninus A. Hermeti. Servus tuus pe- 
cuniam mutuam accipiendo ita demum te institoria 
actione obligavit, si, cum eum officio alicui vel ne- 
gotiationi exercendae praeponeres?, etiam ut id fa- 
ceret, ei permissum ἃ te probetur. quod si ea actio 
locum non habet, si ait in rem tuam versum pro- 
babitur, actione in eam rem proposita cogeris exsol- 
vere. PP. vir: k. Sept. duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Imp. Alezander A. Callisto. Ex contractibus 
servorum quamvis de peculio dumtaxat domini te- 


neantur, de eo tamen, quod in rem eorum versum: 


est vel cum institore ex causa cui praepositus fuit 
contractum est, in solidum conveniri posse dubium 
non est. PP. 111 k. Mai. Alexandro A. cons. [a. 222] 

9 Jdem 4. Marciae. Institoria tibi adversus eum 


actio competit, a quo servum mensae praepositum , 
dicis, si eius negotii causa, quod per eum exerceba- 
tur, deposita pecunia nec reddita potest probari. 
PP. non. Mai. Agricola et Clemente conss. ἴα. 230] 

4 Impp. Diocletianus et Maccimianus 4.4. et. CC. 
Antigonae. Et si à muliere magister navis? prae- 
positus fuerit, ex contractibus eius ea exercitoria 
actione ad similitudinem institoriae tenetur. JD. xvr* 
k. Nov. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

D lidem A4. et CC. Gaio. Si mutuam pecuniam 
accipere Demetriano Domitianus mandavit et hoc 
osse probare confidis, ad exemplum institoriae eun- 
ue Domitianum apud competentem iudicem potes 
convenire. JD. 1111 k. Nov. ipsis CC. conss. ἴα. 294] 

6 Idem 44. et CC. Onesimae. Qui secutus do- 
mini voluntatem cum servo ipsius habuit contractum, 
ad instar actionis institoriae recte de ve e 
a. 


num convenit. JD. xri k. Dec. CC. conss. 


XXVI? 


QUOD CUM EO QUI IN ALIENA EST POTESTATE 

NEGOTIUM GESTUM ESSE DICITUR, VEL DE 

PECULIO SEU ai buc IUSSU AUT DE IN REM 
ERSO. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Aelio. Cum 
filius familias tutor aut curator datur, pater tutelae 
vel negotiorum gestorum iudicio de peculio et de in 
rem verso conveniendus est. quod si voluntate eius 
filius decurio sit creatus et a magistratibus tutor 
constitutus, pater in solidum satisfacere cogitur, 
cum id onus exemplo ceterorum munerum civilium 
inductum intellegatur. D. vir id. Nov. Deaítro n 
et Prisco conss. [a. 196] 

2 Idem AA. 4nnio. Eius rei nomine, quae cum 
filio familias contracta est sive sua voluntate sive 
eius in cuius potestate fuit, sive in peculium ipsius 
sive in rem patris ea pecunia redacta est, et'? si 
paterna hereditate abstinuit, actionem nisi in id 
quod facere possit non dari perpetui edicti interpre- 
tatione declaratum est. PP. vin k. Dec. Destro 11 
et Prisco conss. [a. 196] 

9 Imp. Antoninus 4. Artemoni. Etiam si non 
mandante neque subscribente neque iubente domina 
pecuniam mutuam servo Priscae dedisses, tamen ea 
quantitas si in rem dominae eius iustis erogationi- 
bus versa est, de in rem verso apud suum iudicem 
eam conveni, consecuturus secundum iuris formam 
id quod tibi deberi apparuerit. D. zz A." lui. 
Laeto II et Cereale conss. [a. 215] 

4 Idem A. Leontio. Si ex contractu patris iussu 
eius pecuniam accepisti teque eius hereditate absti- 
nes, frustra vereris, ne ἃ creditoribus eius convenia- 
ris. JD. v k. Ian. Sabino οἱ Anullino conss. [a. 216] 

9 Imp. Alexander A. Asclepiadi. Nulla res pro- 
hibet filios familias, si pro aliis maiores viginti quin- 
que annis fideiusserint, actione adversus eos com- 
petenti teneri. sed si dumtaxat de peculio tecum 
agatur, defensionibus, si quae tibi competunt, uteris. 
PD. v1 id. Dec.? Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

6 Impp. Valerianus et Gallienus A4. et Vale- 
rianus nob. C. Maíronae. Si servus tuus sine 
permissu tuo accepta pecunia mutua in usurarum 
vicem habitandi facultatem concessit, nullo iure ad- 
versarius tuus hospitium ex hac causa sibi vindicat, 
cum te servi factum non obligaverit: et ingrediens 
rem tuam contra vim eius auctoritate competentis 
iudicis protegeris ^J. x;7!? Kk. lul. Aemilano et 
Basso conss. [a. 259] 

7 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. et CC. 
Crescenti. Ei, qui servo alieno dat mutuam pecu- 
niam, quamdiu superest servus, item post mortem 


(1) in loco error inest (2) aa. scripsi, et Hal. (38) AA. 
(— α. 293) Mommsen (4) xui Fal, xv P (5) B 18,1, 21 
seqq. — Cf. Dig. 14,1.3 — (6)proponeres Hbri (7) navis 
firmant Graeci (8) d. xv1 P, pp. xuu Hal. (9) B 18, 2, 13 


segg. — Cf. Dig. 14,5. 15,1...4 Inst. 4,1 (10) et del. 
(4) k. Hal, n. P (12) sic Hal, pp. vn id. seb. M 
(13) xu Hal, xv P 


HII 26. ?7 166 


PER QUAS PERSONAS 


eius intra annum de peculio contra dominum com- 
petere actionem vel, si in rem domini haec versa 
sit quantitas, post annum etiam csse honorariam 
1 non est ambigui iuris. Quapropter si quidem in 
rem domini versà pecunia est, heredes eius conve- 
nire potes de ea summa, quae in rem ipsius pro- 
3 cessit Si vero hoc probari non potest, conse- 
quens est, ut superstite quidem servo dominum de 
peculio convenias vel, si iam servus rebus humanis 
exemptus est vel distractus seu manumissus nec 
annus excessit, de peculio quondam adversus eum 
3 (1) experiri possis. Alioquin si cum libero rem 
agente eius, cuius precibus meministi, contractum 
habuisti et eius personam elegisti, pervides! contra 
dominum nullam te habuisse actionem, nisi vel in 
rem eius pecunia processit vel hunc contractum ratum 
habuit. D) non. April. Byzantii 44A. conss. |a. 293] 

8 (9) Idem AA. et CC. Isidoro. Si ex alio con- 
tractu, non ex illicita mutui datione debitor extitisti 
vel quod patrem tuum in fide suscepisti, tam in pa- 
tris positus potestate iure teneris quam etiam morte 
genitoris tui iuris effectus: et si quidem patris heres 
extitisti, in solidum, alioquin in quantum facere po- 
tes, secundum edicti formam. sed et si emancipa- 
tione tui iuris factus es, similiter conveniri te posse 
debes intellegere. 2). vi id. April. Byzantii AA. 
CORS$. [a. 293] 

9 (8) Idem 44. et CC. Diogenio. Si mandator 
pro filio tuo extitisti vel iussu tuo cum eo quem in 
potestate tunc habuisti contractum est, intellegis et 
sorti et usuris te parere oportere, si te his omnibus 
obligasti, ut res quae pignoris iure detinentur libe- 
rari possint. quod si fideiussor creditae pecuniae 
intercessisti, teneri te ex ea obligatione explorati 
iuris est. .D. 111 k. Mai. CC? conss. (a. 294] 

10 Jdem AA. et CC. Aphrodisio. Si liberam pe- 
culii administrationem habentes equas cum fetu de 
peculio servi venumdederunt, reprobandi contractum 
1 dominus nullam habet facultatem. Quod si non 
habentes liberam peculii? administrationem rem do- 
minicam eo ignorante distraxerunt, neque dominium, 
quod non habent, in alium transferre possunt neque 
condicionem eorum servilem scientibus possessionis 
iustum adferunt initium: unde non immerito nec 
temporis praescriptionem huiusmodi possessoribus 
prodesse manifestum est, ideoque res mobiles ^ emen- 
tes etiam furti actione tenentur. JD. v non. Oct. 
Sirmi CC? conss. [a. 294] 

11 Jdem 44. et CC. Attalo. Cum ancilla con- 
trahenti, quam iure non obligari constat, adversus 
dominum in quantum locupletius eius peculium fac- 
tum est ea superstite ac post mortem intra utilem 
annum dandam actionem non ambigitur. 2). prid. 
k. Dec. Sirmi CC? conss. [a. 294] 

12 Idem AA. et CC. Victori. Dominum per ser- 
vum obligari non posse ac tantum de peculio (de- 
ducto scilicet, quod. naturaliter servus domino debet) 
eius creditoribus dari actionem vel, si quid in rem 
eius versum probetur, de in rem verso edicto 
perpetuo declaratur. D. xii k. Febr. Sirmi CC. 
conss. [a. 294] 

13. *Impp. Honorius et Theodosius AA. Iohanni pp. 
Dominos ita constringi manifestum est actione prae- 
toria, quae apellatur quod iussu, si certam nume- 
| rari praeceperint servo actorive pecuniam.  Igi- 
tur in perpetuum edictali lege sancimus, ut, qui 
servo colono conductori procuratori actorive pos- 


sessionis pecuniam mutuam det, sciat dominos pos- 
sessionum cultoresve terrarum obligari non posse. 
2 Neque familiares epistulas, quibus homines ple- 
rumque commendant absentem?, in id trahere con- 
venit, ut pecuniam ", quam non rogatus fuerat, impen- 
disse* pro praediis mentiatur, cum, nisi specialiter 
ut poo praestet? a domino fuerit postulatus, 
3 idem dominus teneri non possit. Creditaque quan- 
titate multari volumus creditores, si huiusmodi per- 
sonis non iubente domino nec fideiussoribus specia- 
4 liter acceptis fuerit credita!? pecunia. !'Sane 
creditori licentiam damus, ut, si liber a rationibus 
quas gerebat!? fuerit inventus actor servüs procu- 
ratorve praediorum, utilis actio pateat de peculio. 
D. vy id. Iul. Ravennae Honorio ΧΙΙΠ et Theodosio x 
AA. conss. [a. 422] 


XXVII." 
PER QUAS PERSONAS NOBIS ADQUIRITUR. 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus A44. Mar- 
cello. Excepta possessionis causa per liberam per- 
sonam, quae alterius iuri non est subdita, nihil ad- 
1 quiri posse indubii iuris est. Si igitur procurator 
non sibi, sed ei, cuius negotia administrabat, redinte- 
gratae rei vindicationem pactus est idque pactum 
etiam stipulatio insecuta est, nulla domino obligatio 
adquisita est. servis autem res traditae dominis adqui- 
runtur. JD. k. Iul. ipsis I1H et 111 AA. conss. [a. 290] 

2 (9) '5Imp. lustinianus A. Iuliano !* pp. Si duo 
vel plures communem servum habeant et unus ex 
his iussit, ut nomine suo servus ab aliquo stipuletur 
decem puta aureos vel aliam rem, ipse autem servus 
non eius nomine qui iussit, sed alicuius!$ ex do- 
minis suis mentionem fecit et nomine illius stipu- 
latus est, inter antiquam sapientiam quaerebatur, 
cui adquiritur actio et lucrum, quod ex hac accidit 
causa, utrumne ei qui iussit an ei cuius servus men- 
1 tionem fecit an ambobus. Cumque ex omni la- 
tere magna pars auctorum multum effudit tracta- 
tum, nobis verior eorum sententia videtur, qui 
domino qui iussit adferunt stipulationem et ei tan- 
tummodo adquiri dixerunt, quam aliorum, qui in 
alias opiniones deferuntur. neque enim malignitati 
servorum indulgendum est, ut liceat eis domini ius- 


sione contempta sua libidine facere stipulationem. 


et ad alium dominum, qui eum forsitan corrupit, 


alienum lucrum transferre: quod neque ferendum . 


est, si servus impius domino quidem qui iussit mi- 
nime oboediendum existimaverit, alii autem, qui'? 
forsitan ignorat et nescit, repentinum adducit sola- 
2 cium. Quod enim saepe apud antiquos dicebatur 
iussionem domini non esse absimilem nominationi, tunc 
debet obtinere, cum servus iussus ab uno ex dominis 
stipulationem facere "9 sine nomine stipulatus est: tunc 
etenim soli ei adquirit qui iussit: sin autem expres- 
serit.alium dominum, soli illi necesse est adquisitionem 
celebrari: multo etenim amplius oportet valere do- 
minici nominis mentionem quam herilem iussionem. 
D. xv k. Dec. Lampadio et Oresta vv. cc. conss. [a. 530] 

9 (2) Idem A. lohanni?* pp. Cum per liberam 
personam, si pecunia alterius nomine fuerit nume- 
rata, adquiritur ei cuius nomine pecunia credita est 
er huiusmodi numerationem.condictio, non autem 
Lvrilhoca vel pignus, quae procuratori data vel sup- 
osita sunt, dominis contractus adquiritur, talem 
ifferentiam expellentes sancimus et?* condictionem 


(1) provides libri (2) AA. (— a. 293) Mommsen (3) pe- 
culii pE, om. C (4) ἃ servo ins. p^ (5) — TA. 
2,91, 1: iunge 2, 13, 2. 4, 4, 1. 8, 15, 8. 11, 48, 17. 12, 60,4 
Th. 2, 33,1 (— $ 4) (69) commendantur absentium 77. 
(1) quoque zns. T^. (8) se ins. TA. (9) commodet 
T^. (10) commodata T^. (19.$ 4 — 75.2, 34, 1 
(12) regebat T^. (13) Β 16, 9, 13 segg. — Cf. Inst. 
2, 9. 3,28. (14) cf. 4, 35, 9 (15) ordinem c. 2 et 8, 
quem secuti sumus, tuentur pLMB et BZ8, 2, 68 (TAal.), 
consentiunt inscriptiones et dies c. 3, quem pertinere ad 


d. 591 ideo certum est, quia nulla alia constitutio kalen- 
dis Nov. 530 data est (cf. Zeitschrift für Rechtsgesch, 11, 
p. 169). diversum ordinem habent SCR habuisseque epi- 
tomatorem Codicis ex subscriptionum transpositione con- 
sentaneum est: praeterea c. 3 sub numero β΄ citatur in B. 
8,2, 68 (Anonymi) B.Z 23, 1, 9 (p.599. 600) B. 23, 1, 46: 
at vereor, ne numeri ab editoribus mutati sint (10) ioh, .S 
(17) nomine del. Hal. (18) alius cuius ser. (19) qui 
PR, qui et C cum BX ut videtur (20) sic C, et ins. P 
(21) sic SSpCR, iuliano M — (22) οὐ om. B.X (x. m.) 


, 
1 
D 
- 


AD SC. MACEDONIANUM 


107 


ΠῚῚ 27—29 


et hypothecariam actionem vel pignus! ipso iure et 
sine aliqua cessione ad dominum contractus per- 
1 venire. Si enim procuratori necessitas legibus 
imposita est domino contractus cedere actionem, 
quare non ab initio quemadmodum in personali 
actione cessio supervacua videbatur, non etiam? in 
hypothecis et pignoribus simili modo dominus con- 
tractus habeat hypothecariam actionem seu pignoris 
vinculum vel retentionem sibi adquisitam? D. k. Nov. 
Lampadio et Oresta vv. cc. conss? [a. 530] 


XX VIII." 
AD SENATUS CONSULTUM MACEDONIANUM. 


1 Zmp. Pertinax A. Atilio. Si filius*, cum in 
potestate patris esset, mutuam a te pecuniam ac- 
cepit, cum se patrem familias diceret, eiusque ad- 
firmationi credidisse te iusta ratione edocere potes, 
exceptio ei denegabitur. PP. x k. April. Falcone 
et Claro conss. (a. 193] 

2 Impp. Severus et Antoninus AA. SUP Ze- 
nodorus cum sui iuris esse publico? videretur aut 
patris voluntate contraxit?" aut in eam rem pecu- 
niam a&ccepit, quae patris oneribus incumberet, vel 
suae potestatis constitutus novatione facta fidem 
suam obligavit vel alias agnovit debitum, non esse 
locum decreto amplissimi ordinis rationis est. PP. 
y k. Mart. Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

ὃ Idem AA. dMacrino. Si filius familias aliquid 
mercatus pretium stipulanti venditori cum usurarum 
accessione spondeat, non esse locum senatus con- 
sulto, quo fenerare filiis familias prohibitum est, 
nemini dubium est: origo enim "feni obligationis 
uam titulus actionis considerandus est. PP. id. 

art. Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

4 Idem AA. Cyrillae. Si permittente patre filio 
familias pecuniam mutuam dedisti, senatus consulti 
potestas non intervenit, et ideo persecutio pignoris 
quod in bonis patris fuit non denegabitur, praeser- 
tim eum eidem? filius heres extiterit, modo si nul- 
lus alius iure conventionis ratione temporis et ordi- 
nis? potior apparuerit. JP. xi: k. Mai. Fabiano 
et Muciano conss. (a. 201] 

9 !""Imp. Alexander A. Septimiae* Musae. Mace- 
doniani senatus consulti auctoritas petitionem eius 
pecuniae non impedit, quae filio familias studiorum 
vel legationis?! causa alibi?* degenti ad necessarios 
sumptus, quos patris pietas non recusaret, credita 
1 est. Sed ex contractu filii post mortem eius de 
peculio actio in patrem competere ita demum pot- 
est, si anni utilis spatium petitionem non impedit. 
2 Sane si iussu patris datum mutuum probetur, 
nec in quos usus versa sit pecunia disquiri necesse 
est et!? perpetua in patrem etiam mortuo filio actio 
est. .PP. prid. k. Mart.'? Agricola et Clemente 
CORSS. [a. 230] 

6 Imp. Philippus A. et Philippus C. Theopompo. 
Si filius tuus in potestate tua agens contra senatus 
consultum Macedonianum mutuam sumpsit pecuniam, 
actio de peculio adversus te eo nomine efficaciter 
1 dirigi nequaquam potest. Quod senatus consulti 
auxilium, licet filii familias meminit, ad nepotes et 
ad pronepotes porrigitur. PP. vi non. Mart. Phi- 
o A. et Titiano conss. [a. 245] 

Imp. lustinianus 4. Iuliano pp. Si filius fa- 
milias citra patris iussionem vel mandatum vel vo- 
luntatem pecunias creditas acceperit, postea autem 


pater ratum habuerit contractum, veterum ambigui- 
tatem decidentes sancimus, quemadmodum, si ab 
initio voluntate patris vel mandato filius familias 
pecuniam creditam accepisset, obnoxius firmiter con- 
stituebatur, ita et si postea ratum pater habuerit 
contractum, validum esse huiusmodi contractum, cum 
testimonium paternum respuere satis iniquum est. 
necesse est enim patris ratihabitionem principali 
patris mandato vel consensui non esse absimilem, 
cum nostra novella lege!^ et generaliter omnis rati- 
habitio prorsus'5 trahitur et confirmat ea ab initio 
quae'9 subsecuta sunt. et haec quidem de privatis 
1 hominibus sancienda sunt. Sin autem miles filius 
familias pecuniam creditam acceperit, sive sine man- 
dato vel consensu vel voluntate vel ratihabitione 
patris, stare oportet contractum, nulla differentia 
introducenda, ob quam causam pecuniae creditae 
vel ubi consumptae sunt. in pluribus enim iuris 
articulis filii familias milites non absimiles videntur 
hominibus qui sui iuris sunt, et ex praesumptione 
omnis miles non credatur in aliud quicquam pecu- 
nias accipere et expendere nisi in causas castren- 
ses. D. xi" k. Aug. Lampadio et Oresta wv. cc. 
conss. [a. 530] 


XXVIIII.'* 
AD SENATUS CONSULTUM VELLEIANUM. 


1] Imp. Antoninus A. Lucillae. Mulieribus, quae 
alienam obligationem suscipiunt aut in se trans- 
ferunt, si id contrahentes non ignorant, senatus 
consulto subvenitur. sed si pro aliis, cum obligatae 
non essent, pecuniam exsolvunt, intercessione ces- 
sante repetitio nulla est. PP. non. Dec. Carviti 15 
duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Idem A. Nepotianae. Frustra senatus consulti 
exceptione, quod de intercessionibus feminarum fac- 
tum est, uti temptasti, quoniam .principaliter ipsa 
debitrix fuisti. eius enim senatus consulti exceptio 
tunc mulieri datur, cum principaliter ipsa nihil debet, 
sed pro alio debitore apud creditorem eius inter- 
cessit: sin autem pro creditore suo aliis se obliga- 
verunt vel ab eo se vel debitorem suum delegari 
passae sunt, huiusmodi senatus consulti?! auxilium 
non habent. PP. 111 id. Aug. Antonino A. 1111 et 
Dalbino conss. [a. 213] 

9 Idem 4. Servato. Si, cum ipse mutuam pecu- 
niam acciperes, mater tua contra amplissimi ordinis 
consultum fidem suam interposuit, exceptione tueri 
potest. PP. 111 id. Aug. Antonino A. 1111 et Dal- 
bino conss. [a. 213] 

4 Imp. Alexander A. Alexandriae. Senatus con- 
sultum locum habet, sive eam obligationem, quae in 
alterius persona constitit, mulier in se transtulerit 
vel participaverit sive, cum alius pecuniam accipe- 
ret, ipsa se constituit ab initio ream, quod et in 
rerum earum pro aliis obligationibus admissum est. 
1 Sed si praedia tua annis maior viginti quinque 
vendidisti et pro marito pecuniam solvisti, deficit 
auxilium senatus consulti. PP. vy; k. Ian. Macimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

9 ldem Α. Popiliae. Si sine voluntate tua res 
tuae ἃ marito tuo pignori datae sunt, non tenentur. 
quod si consensisti obligationi sciente creditrice, 
auxilio senatus consulti uti potes. quod si patien- 
tiam praestitisti, ut quasi suas res maritus obligaret, 
decipere voluisti mutuam pecuniam dantem et ideo 
tibi non succurretur senatus consulto, quo iufirmi- 


(1) sic R cum B (x. π.), pignoris pC 
. non etiam confirmat B.X (x. π.) 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ser. (4) B 
18, 4, 21 segq. — Cf. Dig. 14, 6 (5) Primus videtur 
legisse B.X (x. n.) (6) publice dett. male: publicum 
intellege &iscum (7) vel contractum pater ratum ha- 
buit addunt B, er interpretatione videlicet (8) idem 
p entra BX (xs. m.) (9) ».dine p contra B-Y (x. n.) 


(2) quare non 
(3) d. k. Nov. 


(10) — Greg. 3, 8, 1 (11) septimiae Greg., om. libri 
(12) et Greg. cum B (x.n.), sed libri cum B. (13) mart. 
Greg, mai. Hal. P (11) 5, 16, 25 (15) retrorsua 
scr. (16) sic C*R, quae ab initio ΡΟ (17) xu for- 
lasse delendum est, cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 
p.ii$ (15) B 206,7, 65 seqq. — Cf. Dig. 16,1 (19) sic P. 
carunti L, Carnuti Mommsen (20) senatus consulti del, 
(21) vel leg. om. Greg., cf. B-£ (22) Romae Greg. 


III] 29 


168 


AD SC. VELLEIANUM 


tati, non calliditati mulierum consultum est, JD. xv 
k. Iul. Iuliano et Crispino conss. . la. 224] 

6 Idem A. Torquato. Si mater, cum filiorum suo- 
rum gereret patrimonium, tutoribus eorum securita- 
tem promiserit et fideiussorem praestiterit vel pi- 
gnora dederit, quoniam quodammodo suum negotium 
gessisse videtur, senatus consulti auxilio neque ipsa 
neque fideiussor ab, ea praestitus neque res eius 
| pigneratae adiuvantur. Sin autem tutore se ex- 
cusare volente ipsa se interposuit indemnitatem ei 
repromittens, auxilio senatus consulti uti minime 
2 prohibetur. Sin vero tutores petii et sponie 
periculum suscepit!, quominus teneatur, auctoritate 
iuris tuetur. PP. vi id. Oct. Modesto et Probo 
conss. [a. 228] 

7 Imp. Gordianus A. Viviano. Si sciens creditor 
a marito propter proprium debitum fundum mulieris, 
licet ea consentiente, pignori accepit, propter sena- 
tus consulti auxilium vendendo eum dominium mu- 
lieri auferre nequivit, nec tibi necesse est praestito 
pretio emptori vindicare, si matri heres extitisti. 
PP. xii k. Oct. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

8 Idem A. Tryphoni. Si paternam obligationem 
non tantum masculini sexus, verum etiam filiae 
emancipatae in se receperunt, quamvis filiae virili- 
- bus obligationibus eximantur propter exceptionem, 
quae ex senatus consulto Velleiano descendit, tamen 
lios in id quod se obligaverunt teneri filiarumque 
subducta persona patrem in id conveniri posse, in 
quo conveniretur, si filiae non intercessissent, du- 
| bium non est. Pignora tamen patris, etsi in 
posteriorem obligationem accepta sunt, sine dubio 
tenentur: sed et si in priore fuerunt, quatenus 
ad patrem per restitutoriam actionem redit, hac- 
tenus tenebuntur. PP. non. Oct. Pio et Pontiano 
007,55. [a. 238] 

9 Jdem 4. Proculo. Quamvis pro alio solvere 
possit mulier, tamen si praecedente obligatione, quam 
senatus consultum de intercessionibus efficacem esse 
non sinit, solutionem fecerit eius senatus consulti 
beneficio munitam se ignorans, locum habet repetitio. 
PP. non. Iul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

10 Imp. Philippus 4. et Philippus C. Tryphae- 
nae. Si adversarius tuus non cum marito tuo, sed 
tecum negotium gessit, reliqua conductionis, quae 
dicis esse contracta, obtentu eiusmodi obligationum 
non potes recusare. enimvero si, cum eosdem fun- 
dos non tibi, sed marito tuo locaret, personam tuam 
ut idoneam secutus est, beneficio amplissimi ordinis, 
quod est factum de intercessionibus feminarum, te 
tueri potes. PP. xvin k. Sept. Peregrino et Ae- 
miliano conss. [a. 244] 

11 Jdem A. Theodorae. Etiam constante matri- 
monio ius hypothecarum seu pignorum marito re- 
mitti posse explorati iuris est. JPP. vir k. Oct. 
Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 

12 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Sepiducae. 
Si dotare filiam volens genero res tuas obligasti, 
pertinere àd te beneficium senatus consulti falso 
putas: hanc enim causam ab eo beneficio esse re- 
movendam prudentes viri putaverunt. PP vii k. 
dart. Tusco et Basso conss. [a. 258] 

13 (pp. Diocletianus et Maacimianus 44A. Con- 
dianae. δὶ fenebris pecunia iuxta fidem veri a cre- 
ditore tibi data est, sive tota quantitas fenoris sive 
pars eius in usum mariti processisse proponatur, 
decreto patrum non adiuvaris, licet creditor causam 
contractus non ignoraverit. JD. 111 k. Sept. ipsis 1111] 
et 11 AA. conss. [a. 290] 

14 Idem AA. et CC. Basilissae. Mulierem contra 
senatus consulti Velleiani auctoritatem non posse 
intercedere eademque exceptione fideiussorem eius 
uti posse iuris auctoritas probat. unde si mater 
tua marito quondam suo heres non extitit, satis ido- 


neae exceptionis remedio tuta est. PP. vin k. 
April. Py CC. conss.? | [a. 294] 

15 ldem AA. et CC. Agrippino. Si uxor pro 
marito contra senatus consultum intercessura te ro- 
gavit mandatorio nomine pro ea tuam fidem adstrin- 
gere, initio? contractus per exceptionis auxilium ob- 
ligationi tuae cohaesit securitas, qua conventus defendi 
potes. PP. xvrrr k. Iun. Sirmi CC.^ conss.  [a. 294) 

16 Jdem A4. et CC. Rufino. Si mulier alienam 
suscepit obligationem, cum ei per exceptionem Vel- 
leiani senatus consulti succurratur, creditori contra 

riores debitores rescissoria actio datur. PP. xvii 

. Febr. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

17 Idem AA. et CC. Alexandro. Si, cum pater 
vester a Callistrato mutuam sumpsisset pecuniam, 
velut hanc eius uxor accepisset, instrumentum con- 
scriptum est, nec ad exceptionis tractatum ex sena- 
tus consulto venientem pervenire necesse est, cum 
eam veritatis substantia, constituta potior quam simu- 
lata gesta, tueatur. 171 id. Mart. CC. conss. [a. 294] 

18 ldem 44. et CC. Zotico. Feminis alienas novas 
vel veteres obligationes aliqua ratione suscipientibus 
subvenitur, nisi creditor aliqua ratione per mulierem 
deceptus sit: nam tunc replicatione doli senatus con- 


sulti exceptionem removeri constitutum est. 8. VI 


id. Nov. Antiochiae? CC. conss. [a. 294] 

19 Jdem 44. et CC. Faustinae. Cum ad eas 
etiam obligationes, quae ex mulieris persona callidi- 
tate creditoris sumpserunt primordium, 


pertinere edicto en gin declaratur, si tamen cre- 
ditor, qui contrahere cum alio proposuerat, mulieris 
personam elegit, exceptione contra petitores secun- 


dum ea quae adseveras defendi potes. D. xvii k. 
lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 
20 Idem AA. et CC. Theodotiano. Heredes quo- 


que mulieris adversus creditores eadem exceptione, 
qua ex senatus consulto introducta est, uti posse non 
ubium est. JD. viii k. Jan. ipsis CC. conss. |a. 294] 

21 Imp. Anastasius A. Celeri magistro officio- 
rum. lubemus licere mulieribus et pro uno con- 
tractu vel certis contractibus, seu pro una vel certis 
personis seu rebus iuri hypothecarum sibi compe- 


tenti per consensum proprium renuntiare, quodque 
ita gestum sit, hac auctoritate nostra firmum illiba- 


tumque custodiri: ita tamen, ut?, si generaliter tali 
renuntiatione pro uno ut dictum est contractu seu 
certis contractibus vel ad unam vel certas res seu 
personas consensum proprium accommodantes usae 
sunt vel fuerint, eadem renuntiatio ad illos contrac- 
tus et illas res seu personas quibus consensum pro- 
prium accommodaverunt vel accommodaverint? coar- 
tetur, nec alis quibusdam contractibus, quibus 
minime mulieres consenserunt vel consenserint, prae- 
tendentibus eam opponendi licentia praebeatur: his 
scilicet omnibus, quae in praesenti per hanc con- 
sultissimam legem statuimus, ad praeteritos nihilo 
minus contractus pro negotiis et controversiis nec- 
dum transactionibus vel definitivis sententiis seu alio 
legitimo modo sopitis locum habituris. JD. k. April. 
Anastasio et Agapito conss. [a. 511] 

Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Si mulier 
perfectae aetatis post intercessionem vel cautionem 
conscripserit vel pignus aut intercessorem praesti- 
terit, sancimus, antiqua legum varietate cessante, si 
quidem intra biennale iuge tempus post priorem 
cautionem numerandum pro eadem causa fecerit 
cautionem vel pignus aut intercessorem dederit, nihil 
Sibi praeiudicare, quod adhuc ex consequentia suae 
1 fragilitatis in secundam iacturam inciderit. Sin 
autem post biennium haec fecerit, sibi imputet, 8i, 
quod saepius cogitare poterat et evitare, non fecit, 
sed ultro firmavit: videtur etenim ex huiusmodi tem- 
poris prolixitate non pro aliena obligatione se illi- 


(1) sic dett, suscepisset CR (2) pp. vin id. Apr. By- 
Zantii AA. conss. (a. 293) Mommsen (3) sic R, ab 
itio C (4) Ian. Sirmi AA. (a. 293) Mommsen — (5) sic P, 


dat. v id. nov. antiochiae Hal, s. mr id. Nov. Pantichi 
Mommsen (c6) αὐ R, ut et C (7) vel accommoda- 
verint AR, om. C 


decretum | 
patrum, quod de intercessione feminarum factum est, 


o 


NETT PETIT RESI 


DE NON NUMERATA PECUNIA 


169 


ΠῚ 29. 30 


. gare, sed pro sua causa aliquid agere et tam ex 
. gecunda cautione sese obnoxiam facere, in quantum 
- hoc fecit, quam pignus aut intercessorem utiliter dare. 
D. xv k. April. Lampadio et Oreste conss. [a. 530] 

23 ldem A. Iuliano pp. Antiquae iurisdictionis 
retia et difficillimos nodos resolventes et super- 
vacuas distinctiones exsulare cupientes sancimus mu- 
lierem , si intercesserit, sive ab initio sive postea 
aliquid accipiens, ut sese interponat, omnimodo te- 
neri et non posse senatus consulti Velleiani uti 
auxilio, sive sine scriptis sive per scripturam sese 
1 interposuerit. Sed si quidem in ipso instrumento 
intercessionis dixerit sese aliquid accepisse et sic ad 
intercessionem venisse et hoc instrumentum publice 
confectum inveniatur et a tribus testibus consigna- 
tum, omnimodo esse credendum eam pecuniam vel 
res accepisse et non esse ei ad senatus consulti 
τὰ  Velleiani auxilium regressum. Sin autem sine 
Scriptis intercesserit vel instrumento non sic con- 
fecto, tunc, si possit stipulator ostendere eam ac- 
cepisse pecunias vel res et sic subisse obligationem !, 
10 repeli eam ἃ senatus consulti iuvamine. Sin 
vero hoc minime fuerit ab eo approbatum, tunc 
mulieri superesse auxilium et antiquam actionem ad- 
versus eum servari, pro quo mulier intercessit, vel 
1c (1) ei actionem parari?. Sed si minus idoneae 
mulieri constitutae aliquis pecunias vel res dedit, 
ut pro eo se obligaret, mulieri quidem, quae re vera 
haec accepit, nullus pateat aditus ad senatus con- 
sulti auctoritatem, creditori autem liceat adversus 
eam venire et quod potest ab ea exigere et in reli- 
quum debitorem antiquum adgredi, vel in partem, 
si aliquid & muliere possit accipere, vel in totum, si 
2 ea penitus inopia fatigatur. ΝᾺ autem mulieres 
perperam sese pro aliis interponant, sancimus non 
aliter eas in tali contractu posse se pro aliis obli- 
gare, nisi instrumento publice confecto et a tribus 
testibus subsignato accipiant homines a muliere pro 
aliis confessionem: tunc etenim tantummodo eas 
obligari et sic omnia tractari, quae de intercessioni- 
bus feminarum vel veteribus legibus cauta vel ab 
3 mnnperiali auctoritate introducta sunt. Sin autem 
extra eandem observationem mulieres susceperint 
intercedentes, pro nihilo habeatur huiusmodi scrip- 
tura vel sine scriptis obligatio tamquam nec con- 
fecta nec penitus scripta, nec? senatus consulti auxi- 
lium imploretur, sed sit libera et absoluta, quasi 
penitus nullo in eadem causa subsecuto.^  [a. 530] 

24 ldem A. luliano pp. Veterum ambiguitatem 
decidentes sancimus, si quis, ut servo suo manumis- 
sionem imponat, mulierem acceperit obnoxiam sese 
pro certa quantitate facientem, si in libertatem ser- 
vum perduxerit?, sive principaliter mulier sese obli- 
gavit sive pro servo hoc fecit, teneri eam, recte 
omnimodo senatus consultum Velleianum in hoc 
1 casu tacere imperantes. Satis etenim acerbum 
est et pietatis rationi contrarium dominum servi, qui 
eredidit mulieri sive soli sive post servi promissio- 
nem, et libertatem servo imponere et suum famu- 
lum perdere et ea minime accipere, quibus fretus 
ad huiusmodi venit liberalitatem. —.D. Kk. 4ug. Lam- 
padio et Oreste conss. 


matrimonium. cum enim scimus favore dotium et 
antiquos iuris conditores severitatem legis saepius 
mollire, merito et nos ad huiusmodi venimus sanctio- 
2 nem. Nam si spontanea voluntate ab initio libe- 
ralitatem suam ostendit, necesse est eum vel eam 
suis promissionibus satisfacere, ut, quod ab initio 
sponte scriptum aut in pollicitationem deductum est, 
hoc et ab invitis postea compleatur, omni auctori- 
tate Velleiani senatus consulti in hac causa cessante. 
D. k. Nov. Constantinopoli post consulatum Lam- 
padü et Orestis. [a. 531] 


XXX. 
DE NON NUMERATA PECUNIA. 


1 8SImpp. Severus et Antoninus AA. Hilaro. Si 
pecuniam tibi non esse numeratam atque ideo frustra 
cautionem emissam adseris? et pignus datum proba- 
turus es, in rem experiri potes: nam intentio dati 
pignoris neque numeratae!? pecuniae non aliter te- 


nebit, quam si de fide debiti constiterit. eademque 
ratione veritas servetur, si te possidente pignus ad- 
versarius tuus agere coeperit. PP. Kk. Sept. Late- 
rano et Rufino conss. (a. 197] 


2 Imp. Antoninus A. Maíurio. Minorem pecu- 
niam te accepisse et maioris!! cautionem inter- 
posuisse si apud eum qui super ea re cogniturus est 
constiterit, nihil ultra quam accepisti cum usuris in 
stipulatum deductis restituere te iubebit. JD.id. April. 
Antonino 4. 1111 et DBalbino conss. [a. 213] 

9 ldem A. Demetriae. Si ex cautione tua, licet 
hypotheca data, conveniri coeperis, exceptione op- 
posita!? seu doli seu non numeratae pecuniae com- 
pelletur petitor probare pecuniam tibi esse numera- 
tam: quo non impleto absolutio sequetur. D. 11: Kk. 
Iul. Laeto et Cereale conss. [a. 215] 

4 Idem A. Basso. Cum fidem cautionis agnoscens 
etiam solutionem portionis debiti vel usurarum fece- 
ris, intellegis de non numerata pecunia nimium tarde 
querellam te deferre. 

9 Imp. Alexander A. Augustiano. Adversus pe- 
titiones adversarii si quid iuris habes, uti eo potes. 
ignorare autem non debes non numeratae pecuniae 
exceptionem ibi locum habere, ubi quasi credita 
pecunia petitur, cum autem ex praecedenti causa 
debiti in chirographum quantitas redigitur, non re- 
quiri!?, an tunc cum cavebatur numerata sit, sed an 
iusta causa debiti praecesserit ^. 

6 ldem A. lustino. Frustra opinaris exceptione 
non numeratae pecuniae te esse munitum, quando, 
ut fateris, in eius vicem qui erat obligatus substi- 
tueris te debitorem. 

7 Idem A. Iuliano et Ammoniano. Si quasi ac- 
cepturi mutuam pecuniam adversario cavistis, quae 
numerata non est, per condictionem obligationem 
repetere, etsi actor non petat, vel exceptione non 
numeratae pecuniae adversus agentem uti potestis. 
PP. non. Nov. Maximo 11 eí Aeliano conss. [a. 223] 

8 ldem .4. Materno. Si intra legibus definitum 
tempus qui cautionem exposuit nulla querimonia 
usus defunctus est, residuum tempus eius heres ha- 
bebit tam adversus creditorem quam adversus here- 
1 des eius. Sin autem questus est, exceptio non 
numeratae pecuniae heredi et adversus heredes per- 
2 petuo competit. Sin vero legitimum tempus ex- 
cessit in querimoniam creditore minime deducto, 
omnimodo heres eius, et si pupillus sit, debitum sol- 
vere compelletur. PP. xi; k. April. Modesto et 
Probo conss. [a. 228] 

6 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. et CC. 
Zoilo. '$Cum ultra hoc quod accepit re obligari 


(1) sic P, obligationi CR (2) sic R^, paxrit P? C^?, 

pari P^C^ne (3) nee PC, ut nec αὶ (4) data est 

aut XY k. April. aut VI k. April. aut k. Aug. a. 530 

(5) produxerit bri (6) tungenda videtur 5,13,1 - (1) B 23, 

1,63segg. (8) τε 8, 32,1 (9) adseris om. 4, gem. rectius 

(10) redditae 4. gem. recte (1) sic PR, maiorem C 
Hl. 


(12) sic R^, posita PCR? (48) sic C^ R^, requiritur C^ R^ 
(14) sic dett, processerit CR. (15) ?nitium constitutionis 
olim de eo locutum esse, qui sortem usurasque iam debi- 
ias cautione ita complexus esset, quasi tota summa. sortis 
nomine deberetur, idque a compilatoribus propter.4, 32, 28 
mutatum esse refert TAalelaeus (B-Z) 


22 


ΠΗ 30 


170 DE NON NUMERATA PECUNIA 


neminem posse constét et stipulatione interposita 
placita creditor non dederit, in factum dandam ex- 
ceptionem convenit: si necdum tempus, intra quod 
huius rei querella deferri debet, transiit vel intra hoc 
in testando iuri paritum sit, nibil ultra hoc quod 
accepisti sortis ἃ te nomine praeses provinciae exigi 
patietur. .D. zzz id. Dec. ipsis....' conss.* ἴα. 2937] 

10 Jdem 44. et.CC. Mucazano. Adseveratio de- 
bitum solutum contendentis temporis diuturnitate 
non excluditur. nec huic obloquitur, quod exceptio 
non numeratae pecuniae certa die non delata que- 
rella prius evanescat, cum inter eum, qui factum 
adseverans onus subiit probationis, et negantem nu- 
merationem, cuius naturali ratione probatio nulla 
est, et ob hoc ad petitorem eius rei necessitatem 
transferentem magna sit differentia ?. 

11 Jdem AA. et CC. Eutychiano. Si transactio- 
nis causa dare Palladio pecuniam stipulanti ἐν πὸ 
disti, exceptione non numeratae pecuniae endi 
non potes. JD. 1111 id. April. 

12 *Idem A44. et CC. Severiano. 'Tam manda- 
tori quam fideiussori non numeratae pecuniae ex- 
EY exemplo rei principalis competit. 

9 Imp. lustinus 4. Theodoto*? pu.  Generaliter 
sancimus, ut, si quid scriptis cautum fuerit pro qui- 
buseumque pecuniis ex antecedente causa descen- 
. dentibus eamque causam specialiter promissor edixe- 
rit, non iam ei licentia sit causae probationes sti- 
pulatorem exigere, cum suis adquiescere deceat, nisi 
certe ipse e contrario per apertissima rerum argu- 
menta scriptis inserta religionem iudicis possit in- 
struere, quod in alium quemquam modum et non in 
eum quem cautio perhibet negotium subsecutum sit. 
nimis enim indignum esse iudicamus, ut, quod sua 
quisque voce dilucide protestatus est, id in eundem 
casum infirmare testimonioque proprio resistere. 

14 9/Imp. lustinianus A. Menae pp. In contrac- 
tibus, in quibus pecuniae vel aliae res numeratae 
vel datae esse conscribuntur, non intra :quinquen- 
nium, quod antea constitutum erat, non numeratae 
pecuniae exceptionem obicere possit, qui accepisse 
pecunias vel alias res scriptus sit, vel successor eius, 
sed intra solum biennium continuum, ut eo lapso 
nulo modo querella non numeratae pecuniae intro- 
duci possit: his scilicet, qui propter aliquas causas 
specialiter legibus expressas etiam lapso quinquennio 
in praeteritis temporibus adiuvabantur, etiam in 
posterum, licet biennium pro quinquennio statutum 
1 est, eodem auxilio potituris. Sed quoniam secu- 
ritatibus et instrumentis depositarum rerum vel pe- 
cuniarum talem exceptionem opponere litigatores 
conantur, iustum esse prospicimus huiusmodi pote- 
statem in certis quidem casibus prorsus amputare, 
in aliis vero brevi tempore concludere. ideoque san- 
cimus instrumento quidem depositionis certarum 
rerum vel certae pecuniae" securitatibusque publi- 
carum functionum, sive in solidum sive ex parte 
solutae esse conscribantur, illis etiam securitatibus, 
quae post confectionem dotalium intrumentorum de 
soluta dote ex parte vel in solidum exponuntur, 
nulam exceptionem non numeratae pecuniae peni- 
2 tus opponi. Super ceteris vero securitatibus, 
quae super privatis debitis ἃ creditore conscribun- 
tur partem debiti sortis vel usurarum nomine solu- 
tam esse significantes, vel adhuc feneraticia cautione 
apud creditorem manente, solidi tamen debiti solu- 
tionem factam esse demonstrantes, vel etiam futu- 
ram esse redhibitionem instrumenti feneraticii promit- 
tentes, vel si qua alterius cuiuscumque contractus 
gratiaà, in qua numeratio pecuniarum vel datio cer- 
tarum specierum scripta est, securitas similiter data 


Sit depensas esse pecunias vel alias res vel partem 
earum d intra triginta tantummodo dies post 
huiusmodi securitatis expositionem connumerandos 
exceptionem non numeratae pecuniae posse obici, 
ut, $1 hi transacti fuerint, eadem securitas ab iudi- 
cantibus omnibus modis admittatur, nec liceat ei 
qui securitatem exposuit post excessum memorato- 
rum dierum non esse sibi solutas vel pecunias vel 
3 alias res dicere. Illo videlicet observando, ut, in 
quibus non permittitur exceptionem non numeratae 
pecuniae opponere vel ab initio vel post taxatum 
yg elapsum, in his nec iusiurandum offerri liceat. 
4 In omni vero tempore, quod memoratae excep- 
tioni taxatum est, licebit ei, cui talis exceptio com- 
petit, vel dénuntiationibus scripto missis querellam 
non numeráàtae pecuniae manifestare ei, qui nume- 
rasse eam vel alias res dedisse instrumento scriptus? 
est, vel, si abesse eum his locis in quibus contractus 
factus est contigerit, in hac quidem alma urbe apud 
quemlibet ordinarium iudicem, in provinciis vero 
apud viros clarissimos rectores earum vel defensores 
locorum eandem querellam manifestare eoque modo 
6 perpetuam sibi exceptionem efficere.  ?Sed si 


praesens quidem sit, qui pecunias numerasse vel 
alias res dedisse scriptus est, aliquam vero admini- 


strationem vel in hac alma urbe vel!^ in provinciis 
gerat, ut difficile esse videatur denuntiationem ei 
mittere!!, licentiam damus ei, qui memorata excep- 
tione uti velit, alios iudices adire vel in hac alma 
urbe vel in provinciis et per eos ei manifestare, cui 
exceptionem huiusmodi obicit, factam a se super 
6 non numerata pécunia querellam esse. Quod si 
in provinciis vel!? non sit alius administrator civilis 
vel militaris, vel per aliquam causam difficile sit ei 
qui memoratam querelam opponit adire eum et ea 
quae dicta sunt facere, licentiam ei damus per virum 
reverentissimum episcopum eandem suam exceptio- 
nem creditori manifestare et ita tempus statutum 
interrumpere. quae!? etiam in exceptione non nu- 
meratae dotis locum habere certum est. JD. k. Iuli 
Constantinopoli ipso A. 11 cons. [a. 528] 

15 !*Idem A. Menae Si cui non numeratae 
pecuniae competere possit exceptio, etiam eo super- 
sedente tali auxilio uti, vel praesente vel absente, 
creditores eius possint (sive ipsi conveniantur utpote 
res eius detinentes, ab his qui debita eius exigunt, 
cui competit huiusmodi exceptio vel dotis vel alte- 
rius causae nomine, sive contra alios possidentes 
aliquam actionem ipsi moveant) possint in!9 exami- 
nando negotio suis adversariis eandem non nume- 
ratae pecuniae exceptionem opponere nec eo pro- 
hibeantur, quod principalis debitor ea numquam 
usus est: ita tamen, ut neque principali debitori ne- 
que fideiussori eius aliquid praeiudicium generetur, 
Si is qui eam exceptionem opposuit victus fuit, sed 
possint illi postea, si conveniantur, intra statuta scilicet 
tempora eadem se exceptione tueri. ^ [a. 528—529] 

16 Idem A. lohanni pp. Indubitati iuris est non 
numeratae pecuniae exceptionem locum habere et 
in talibus nominibus vel feneraticiis vel aliis cautio- 
nibus, quae etiam sacramenti habent mentionem. 
quae enim differentia est in huiusmodi exceptione, 
sive iusiurandum positum est sive non, tam in fene- 
raticiis cautionibus quam in aliis instrumentis, quae 
talem exceptionem recipiunt? : (a. 531—532] 


XXXL" 
DE COMPENSATIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Dianensi. Et senatus cen- 
suit ét saepe rescriptum est compensationi in caàusa 


(1) ipsis AA. Herrmann (2) subscriptio aut huc per- 
tinet aut ad c. 10 (3) cf. not. 2 (4) cf. 6, 44, 5 
(5) sic 2, 7, 26, theodoro libri (6) funge c. 15 ἢ. t.? 
4, 2, 17. 4, 20, 18. 4, 21,17. 5,15,3 (1) securitatibus ... 
opponi iferantur in 10,22,4 (8) sic R^, seriptum e, 
inserptus C — (9) $5.6 iterantur in 1, 4,21 (10) vel 


in h. a. ἃ, vel om. l. gem. (1) denuntiationem eidem 


non numeraàtae pecuniae mittere /. gem. (12) in pro- 
vinciis vel om. /. gem. (8) quod /. gem. (14) Iun. 
$cr. cum 5,15,3. 10,22,4 (45) cf. not. € — (16) possint 
in A, possint CR?, pro se in Mommsen (7) B, 24, 


10, 25 seqq. — Cf. Dig. 16, ? 


- 21: 


DE COMPENSATIONIBUS 


171 


III 31. 32 


fiscali ità demum locum esse, si eadem statio quid 
debeat quae petit. hoc iuris propter confusionem 
diversorum officiorum tenaciter servandum est. si 
quid autem tibi ex ea statione cuius mentionem fe- 
cisti deberi constiterit, quam primum recipies. 

2 ldem A. Claudio et! Asclepiadi. Ex? causa 
quidem iudicati solutum repeti non potest, eapropter 
nec compensatio eius admitti potest. eum vero, qui 
iudicati convenitur, compensationem pecuniae sibi 
debitae implorare posse nemini dubium est. 

€ Imp. Alexander A. Aetrio Capitoni. In ea, 
quae rei publicae te debere fateris, compensari ea, 
quae ab eadem tibi debentur, is cuius de ea re notio 
est iubebit, si neque ex kalendario neque ex vecti- 
galibus neque ex frumenti vel olei publici pecunia 
neque tributorum neque alimentorum neque eius, 
quae statutis sumptibus servit, neque fideicommissi 
civitatis debitor sis. PP. k. Oct. Maaimo 11 et Ae- 
lano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Flavio et* Lucano. Si constat pecu- 
niam invicem deberi, ipso iure pro soluto compen- 
sationem haberi oportet ex eo tempore, ex quo ab 
utraque parte debetur, utique quoad concurrent 
quantitates, eiusque solius, quod amplius apud alte- 
rum est, usurae debentur, si modo petitio earum 
subsistit. JJ. xv11 k. Oct. Alezandro A. 111 et Dione 
conss. [a. 229] 

9 Jdem A. Honoratae. Etiam si fideicommissum 
tibi ex eius bonis deberi constat, cui debuisse te 
minorem quantitatem dicis, aequitas compensationis 
usurarum excludit computationem, petitio autem eius, 
uod amplius tibi deberi probaveris, sola relinquitur. 

: [a. 229] 

6 *Idem A4. Polydeucae. Neque scriptura, qua 
cautum est accepta quae negas tradita, obligare te 
contra fidem veritatis potuit et compensationis aequi- 
tatem iure postulas. non enim prius exsolvi, quod 
debere te constiterit, aequum est, quam petitioni 
mutuae responsum fuerit, eo magis, quod ea te per- 
sequi dicis, quae ἃ muliere^ divortii causa amota 
uereris. JPP. xvi k. Dec. Alexandro 4A. 111 et 

ione COn$SS. . [a. 229] 

7 Idem A. Flavio Ausonio. Si ex venditione pre- 
tium venditori debetur, compensationis ratio opponi- 
tur. adversus fiseum enim solum emptores petitioni 
pretii compensationem obicere prohibentur. | 

Imp. Gordianus A4. Aurelio Emerito militi. Si 
propter fructus ex possessione tua perceptos vitricus 
tuus debitor tibi constitutus est, cum id, quod a 
matre tua legatum est, a te petere coeperit, mutuo 
debitae quantitatis apud eum qui super ea re iudi- 
caturus est compensationem non immerito obicies. 

— 9 Idem A. Liciniae Euctemonidi. Eius, quod non 
ei debetur qui convenitur, sed alii, compensatio fieri 
non potest. PP. id. lan. 

10 Impp. Diocletianus et Maazimianus AA. et CC. 
Iulio NNicandro. Quoniam liberum fundum distrac- 
tum proponis, post vero, veluti praecedente emptio- 
nem? obligatione, certum quid solvisse, si debitum 
8, te apud praesidem provinciae petatur, compensa- 
tionem eius quod indebite solvisti potes opponere. 

11 ldem A4. et CC. Claudio? lulio et Paulo. 
Si tutores pupillis officio magistratus urguente no- 
minastis ac pro his propter onus primipili pecuniam 
solvistis, superstitiosam geritis sollicitudinem, ne ab 
ipsis conventi hanc eis imputare minime possitis vel 
à vobis quicquam amplius exigatur, si tantum, quan- 
tum eis tutores debuerunt, vel vos nomine ipsorum 
maiorem quantitatem" dedisse probetur. 

12 Idem A4. et CC. Lucio Corneliano. Invicem 
debiti compensatione habita, si quid amplius debeas, 


solvens vel accipere creditore nolente offerens et 
consignatum deponens de pignoribus agere potes. 
PP. xvi: k. lan. Nicomediae CC. conss. — [a. 294] 

13 Idem AA. et CC. Aurelio Basso. Si velut in id 
debitum, quod sollemnium publicarum pensitationum 
debueras nomine, compensaturo tibi nihil petiturum 
postea Muciano scripsisti, redditis quae venerant in 
compensationem non indebiti soluti repetitio, sed 
ante debiti competit exactio. 

4 Imp. lustinianus 4. lohanni pp. Compensa- 
tiones ex omnibus actionibus ipso iure fieri sanci- 
mus nulla differentia in rem vel personalibus actio- 
1 nibus inter se observanda. lta tamen compen- 
sationes obici iubemus, si causa ex qua compensatur 
liquida sit et non multis ambagibus innodata, sed 
possit iudici facilem exitum sui praestare. satis enim 
miserabile est post multa forte variaque certamina, 
cum res iam fuerit approbata, tunc ex altera parte, 
quae iam paene convicta est, opponi compensationem 
iam certo et indubitato debito et moratoriis ambagi- 
bus spem condemnationis excludi?. hoc itaque iudi- 
ces observent et non procliviores in admittendas 
compensationes existant nec molli animo eas susci- 
piant, sed iure stricto utentes, si invenerint eas 
maiorem et ampliorem exposcere indaginem, eas 
quidem alii iudicio reservent, litem autem pristi- 
nam iam paene expeditam sententia terminali com- 
ponant: excepta actione depositi secundum nostram 
sanctionem, in qua nec compensationi locum esse 
2 disposuimus?. Possessionem autem alienam per- 
peram occupantibus compensatio non datur. JD. k. 
Nov. Constantinopoli post cons. Lampadii et Oresíis 
vv. €C. [a. 531] 


XXXII.'^ 
DE USURIS. 


1 Imp. Pius A. Aurelio evocato. Si interrogatione 
praecedente promissio usurarum recte facta probe- 
tur, licet instrumento conscripta non sit, tamen 1: 
iure optimo debentur. Sine die et consulibus. 

Impp. Severus et Antoninus 44. Lucio.  Usu- 
ras emptor, cui possessio rei tradita est, si pretium 
venditori non obtulerit, quamvis pecuniam obsigna- 
tam in depositi causa habuerit, aequitatis ratione 
praestare cogitur. 

Jdem A4. luliano Serpio. Quamvis usurae 
fenebris pecuniae citra vinculum stipulationis peti 
non possunt, tamen ex pacti conventione solutae 
neque ut indebitae repetuntur neque in sortem 13 
accepto ferendae sunt. JP. v k. Oct. Severo 4A. 1] 
et Victorino conss.? [a. 200] 

4 Idem AA. Aproniae Honoraíae. Per retentio- 
nem pignoris usuras servari posse, de quibus prae- 
standis convenit, licet stipulatio interposita non sit, 
merito constitutum est et rationem habet, cum pi- 
gnora condicione pacti etiam usuris obstricta sint. 
1 Sed enim in causa de qua agis haec ratio cessat, 
si quidem tempore contractus de minoribus usuris 
petendis convenit, postea autem, cum se^ debitor 
praestaturum maiores repromisit, non potest videri 
rata retentio pignoris, quando eo tempore, quo in- 
strumenta emittebantur, non convenerit, ut pignus 
etiam ad hanc adiectionem 15 teneatur. 

Ὁ ldem 44A. Ultumio Sabino eí aliis. Adversus 
creditorem usuras maiores ex stipulatu petentem, si 
probetur per certos annos minores postea consecu- 
tus, utilis est pacti exceptio. secundum quod tueri 
causam potestis etiam adversus defensores civitatis 
maiores petentes ex cautione, si probaveritis semper 


(1) et del. Mommsen (2) ex. R? cum BX (κ. π.), si 
ex CR? (3) — 5,211 (4) ἃ muliere om. i. gem. 
(5) sic. C^ cum B2 (x. π.), emptionis C*£ (6) Claudiis 


Mommsen (1) maiorem quantitatem vos nomine ipso- 
rum ser. (8) et ... excludi (excludit C*) C, αἰ... ex- 
eludat P (9) 4, 84,11 (10) B 23, 3, 50 segg. --- Cf. 


Dig.22,2 (11) tamen P, om. CR (12) in sorte libri, 
εἰς κεφάλαιον BE (x.7.) (13) consules restitui ez P, ubi 
est SeVero 88. II: possis etiam ita supplere Severo 1n et 
Antonino AA. conss. (— a. 202) (14) si quidem, cum 
tempore ... postea autem se Mommsen (15) adiectionem 
dett. cum B, actionem CR 

22* 


ΠῚ 32 172 


DE USURIS 


quincunces amitam pupillorum vestrorum, quae 
maiores caverat, rependisse. JJ). non. de ie 
Cn. Imp. Antoninus A. Antigono militi. Si credi- 
tricij quae ex causa pignoris obligatam sibi rem 
tenet, pecuniam debitam cum usuris testibus prae- 
sentibus obtulisti eaque non accipiente obsignatam 
eam deposuisti, usüras ex eo tempore quo obtulisti 
praestare non cogeris. absente vero creditrice prae- 
sidem super hoc interpellare debueras. PP. ri: td. 
Febr. duobus Aspris conss. (a. 212] 

7 ldem A. Domitio Aristaeo. Creditor instru- 
mentis suis probare debet quae intendit et usuras 
ge stipulatum, si potest. ^ nec enim, si aliquando 
ex consensu praestitae sunt, obligationem consti- 
tuunt. PP. ΠῚ non. Oct. Romae Laeto et Cereale 
conss. — [a. 215] 

8 Idem A. Claudio Doryphoro. Quamvis Bassa, 
cum pecuniam mutuam acciperet, minores usuras 
Menophano? spoponderit et, nisi intra certum tem- 
pus eas solvisset, ampliores (licitas tamen) promi- 
serit, si post tempus cautioni praefinitum creditor 
easdem accepit nec maiores dari sibi postulavit ac 
per hoc non recessisse & minorum praestatione eum 
probari potest?, eas usuras computari oportet, qua- 
rum in exactione creditor perseveravit. 

9 Idem A. Canio Probo. Si per te non stetit* 
quominus intra tempora praefinita pecuniam mino- 
rum usurarum solveres, sed per tutores filiorum cre- 
ditoris, qui eam accipere noluerunt, idque apud 
iudicem akin probaveris, eius temporis, quo per 
te non stetisse apparuerit, usurae maiores non exi- 
gentur. quod si etiam sortem deposuisti, exinde, 
ex quo id factum apparuerit, in usuras non con- 
venieris. 

10 Jdem A. Crato οἰ" Donato militi. Usurae per 
tempora solutae non proficiunt ad dupli computa- 
tionem. tunc enim ultra sortis summam usurae non 
exiguntur, quotiens tempore solutionis summa usu- 
rarum excedit eam computationem . 

11 (12) Imp. Alexander A4. Aurelio Tyranno. 
Frumenti vel hordei mutuo dati accessio etiam ex 
nudo pacto praestanda est. JP. k.Mai. Maximo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

12 (11) Jdem A. Popilio. Ex praedio pignori 
obligato creditor post oblatam iure sibi pecuniam, 
quam non suscepit, si fructum accepit, exonerari 
sortis debitum certum est. 

13 Idem A. Eustathiae et aliis. In bonae fidei 
iudiciis, quale est etiam negotiorum gestorum, usu- 
rarum rationem haberi certum est. 
est iudicium sententia, quamvis minoris condemnatio 
facta est non adiectis usuris, nec provocatio secuta 
est, finita retractanda non sunt: nec eius temporis, 
quod post rem iudicatam fluxit, usurae ullo iure 
postulantur nisi ex causa iudicati. 

14 Idem A. Aurelio Arcasiami. Si ea pactione 
uxor tua mutuam pecuniam dedit, ut vice usurarum 
inhabitaret, pactoque ita ut convenit usa est, non 
etiam locando domum pensionem redegit, referri 
quaestionem, quasi plus domus redigeret", si loca- 
retur, quam usurarum legitimarum ratio colligit, 
minime oportet. licet enim uberiore sorte potuerit 
contrahi locatio, non ideo tamen illicitum fenus esse 
contractum, sed vilius conducta habitatio videtur. 
D. xi k. Mai. Maximo et Urbano conss. (a. 234] 

15 Imp. Gordianus 4. Claudio Portorio. Cum 
adleges uxorem tuam ea condicione mille aureorum 
numero quantitatem sumpsisse, ut, si intra diem 
certum debito satis non fecisset, cum poena qua- 


sed si finitum - 


drupli redderet quod accepit, iuris forma non patitur 


legem contractus istius ultra? poenam legitimarum 
usurarum posse procedere. ἢ. non. M. Attico et 
Praeteatato conss.? (a. 242] 

16 Jdem A. Flavio Sulpicio. Cum non frumen- 
tum, sed pecuniam fenori te accepisse adleges, ut 
certa modiatio tritici praestaretur, ac, nisi is modus 
sua die fuisset oblatus, mensurarum additamentis in 
fraudem usurarum legitimarum gravatum te esse 
contendis, potes adversus improbam petitionem com- 
petente uti defensione. .PP.!9 Y 

17 Imp. Philippus A. et Philippus C. Aurelio 
FEuceno. Si ea lege possessionem mater tua apud 
creditorem tuum!! obligavit, ut fructus in vicem 
usurarum consequeretur, obtentu maioris percepti 
emolumenti propter incertum fructuum eventum re- 
scindi placita non possunt. 

18 s Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Aurelio Castori. lIndebitas usuras, etiam si ante 
sortem solutae non fuerint ac propterea minuere 
eam non potuerint'?, licet post sortem redditam 
creditori fuerint datae, exclusa iuris varietate repeti 
posse pensa !? ratione firmatum est. Lic 

19 Jdem A4. et CC. Aureliae Irenaeae. —Accep- 
tam mutuo sortem cum usuris licitis creditori post 
testationem offer ac'^ si non suscipiat, consigna- 
tam in publico depone, ut cursus usurarum legiti- 
1 marum inhibeatur. In hoc autem casu publicum 
intellegi oportet vel sacratissimas aedes vel ubi com- 
petens iudex super ea re aditus deponi eas dispo- 
2 suerit. Quo subsecuto etiam periculo debitor 


liberabitur et ius pignorum tollitur, cum Serviana 


etiam actio manifeste declarat pignoris inhiberi per- 
secutionem vel solutis pecuniis vel si per creditorem 
3 steterit, quominus solvatur. Quod etiam in tra- 
4 jiecticiis servari oportet. Creditori scilicet actione 
utili!* ad exactionem earum non adversus debitorem, 
nisi forte eas receperit, sed vel contra depositarium 
vel ipsas competente pecunias. : 
20 ldem ΑΛ. et CC. Aelio Nicopolitano. Con- 
stitutionibus sacris, quae ultra certum modum usu- 


ras fenebris exigi pecuniae prohibent, mandatoribus 


etiam vel fideiussoribus subventum est: quibus quasi 
mandator vel fideiussor conventus uti potes. Sub 


T MM 
21 Idem AA. et CC. Chresimoni. Si usuras prae- 


stari pignore!? dato convenerat et in continenti, nu- 


meratione facta, postea vel ante, propter quod de- 


bitum solutionem feceras, non designasti, habuit 
creditor in usuras tibi accepto ferendae solutae quan- 
titatis facultatem. j 

22 Idem AA. et CC. Cominio Carino.  Pignori- 
bus quidem intervenientibus usurae, quae sine sti- 
pulatione peti non poterant, pacto retineri possunt. 
verum hoc iure constituto, cum huiusmodi 17 nullo 
interposito pacto tantum certae summae poenam 
praestari convenisse proponas, nec peti nec retineri 
quiequam amplius et ad pignoris solutionem urgueri 
te disciplina iuris perspicis. JP. id. Iul. ipsis . . . . 


conss. | 

23 Idem A4. et CC. lasoni. Oleo quidem vel 
quibuscumque fructibus mutuo datis incerti pretii 
ratio additamenta usurarum eiusdem materiae suasit 
admitti. JD. 111 k. Oct. Viminaci CC. conss.!'9 [a. 294] 

24 Idem 4.4. et CC. Culciae '?. Si mater tua maior 
annis constituta negotia quae ad te pertinent gesse- 
rit, cum omnem diligentiam praestare debeat, usuras 
pecuniae tuae, quam administrasse fuerit compro- 
bata, ses compelli potest. .D. xir k. Dec. 
ipsis CC. conss. [a. 294] 


(1t) subscriptio ad c.10 pertinere potest 
Mommsen (3) sic dett., probare potest C*R?, probare 
potes C^Rb (4) per te non stetit A^, constat per te 
non stetisse CR^ (5) et del. Mommsen (6) cf. not. 1 
(7) sic R, redigit C — (s) ultra CR, vel ultra P (9) sub- 
scriptio aut huc aut ad c. 16 pertinet (10) cf. not. 9 
(tt) tuum om. B.X (x.r.), tuetur tamen adnotatio Thale- 


(2) Menophanto 


laei (B.) (12) etiam ... potuerint confirmant Graeci, 
videntur tamen deberi ezplandpont interpretis. — (13) sic R, 
perpessa C^, perpensa C (14) offer ac R^, offer at PC, 
offert ac R^ (15) in faetum B. (x. zm.) (16) sic R 
cum BX(x.7.), piguori PC — (17) sic .M* cum B (x. m.), 
iure ins. CRM? (18) cc. conss. er loco supplevit 
Mommsen (19) sic C, liciae PR, glusie M 


may COUP π΄" 


í "DE NAUTICO FENORE 173 IIII 32—34 


rae usurarum ἃ debitoribus exigantur, et? veteribus 


(195 !Imp. Constantinus A. ad populum. Pro auro 
— οὗ argento et veste facto chirographo licitas solvi 
vel promitti usuras iussimus. 
20 ?*Imp. lustinianus A4. Menae pp.?* Eos, qui 
Een actione per exceptionem triginta vel qua- 
raginta annorum, sive personali sive hypothecaria, 
ceciderunt, non posse super usuris vel fructibus 
praeteriti temporis aliquam movere quaestionem di- 
cendo ex his temporibus eas velle sibi persolvi, quae 
non ad triginta vel quadraginta praeteritos annos 
referuntur, et adserendo singulis aunis earum actio- 
nes nasci: principali enim actione non subsistente 
satis supervacuum est super usuris vel fructibus 
1 adhuc iudicem cognoscere. Super usurarum vero 
quantitate etiam generalem sanctionem facere neces- 
sarium esse duximus, veterem duram et gravissimam 
2 earum molem ad mediocritatem deducentes. Ideo- 
que iubemus illustribus quidem personis sive eas 
praecedentibus minime licere ultra tertiam partem 
centesimae usurarum in quocumque contractu vili 
vel maximo stipulari: illos vero, qui ergasteriis prae- 
sunt vel aliquam licitam negotiationem gerunt, us- 
que ad bessem centesimae suam stipulationem mode- 
rari?': in traiecticiis autem contractibus vel specierum 
fenori dationibus usque ad centesimam tantummodo 
licere stipulari nec eam excedere, licet veteribus 
legibus hoc erat concessum: ceteros autem omnes 
homines dimidiam tantummodo centesimae usurarum 
posse stipulari et eam quantitatem usurarum etiam 
in aliis omnibus casibus nullo modo ampliari, in qui- 
3 bus citra stipulationem usurae exigi solent. Nec 
liceat iudici memoratam augere taxationem occasione 
4 consuetudinis in regione obtinentis. Si quis au- 
tem aliquid contra modum huius fecerit constitutio- 
nis, nullam penitus de superfluo habeat actionem, 
sed et si acceperit, in sortem hoc imputare compelle- 
tur, interdicta licentia creditoribus ex pecuniis fe- 
nori dandis aliquid detrahere vel retinere siliquarum 
vel sportularum vel alterius cuiuscumque causae 
gratia. nam si quid huiusmodi factum fuerit, prin- 
cipale debitum ab initio ea quantitate minuetur, ut 
tam ipsa minuenda pars quam- usurae eius exigi 
5 prohibeantur. Machinationes etiam creditorum, 
qui ex hac lege prohibiti? maiores usuras stipulari 
alios medios subiciunt, quibus hoc non ita inter- 
dictum est, resecantes iubemus, si quid tale fuerit 
attemptatum, ita computari usuras, ut necesse esset *, 
si ipse qui alium interposuit fuisset stipulatus: in 
quo casu sacramenti etiam illationem locum habere 
sancimus. 2). id." Dec. Constantinopoli Iustiniano pp. 
A. II cons. [a. 528] 
27 Idem A. Menae pp. De usuris, quarum mo- 
dum iam statuimus, pravam quorundam interpreta- 
tionem penitus removentes iubemus etiam eos, qui 
ante eandem sanctionem ampliores quam statutae 
sunt usuras stipulati sunt, ira modum eadem sanc- 
tione taxatum ex tempore lationis eius suas mode- 
rari actiones, illius scilicet temporis, quod ante ean- 
dem fluxit legem, pro tenore stipulationis usuras 
1 exacturos. Cursum insuper usurarum ultra duplum 
minime procedere concedimus, nec si pignora quae- 
dam pro debito creditori data sint, quorum occa- 
Sione quaedam veteres leges et ultra duplum usuras 
2 exigi permittebant. Quod et in bonae fidei iudi- 
ciis ceterisque omnibus in quibus usurae exiguntur 
servari censemus. 7). k. April. Consíantinopoli De- 
€i0. vC. COnS. [a. 529] 
28 Idem A. Demostheni pp. Ut nullo modo usu- 


quidem legibus constitutum fuerat, sed non perfec- 
tissime cautum. si enim usuras in sortem redigere 
fuerat concessum et totius summae usuras stipulari, 
quae differentia erat debitoribus, qui re vera usura- 
rum usuras exigebantur? hoc certe erat non rebus 
1 sed verbis tantummodo leges ponere. Quapropter 
hac apertissima lege definimus nullo modo licere 
cuidam usuras praeteriti vel futuri temporis in sor- 
tem redigere et earum iterum usuras stipulari, sed, 
si? hoc fuerit subsecutum, usuras quidem semper 
usuras manere et nullum aliarum usurarum incre- 
mentum sentire, sorti autem antiquae tantummodo 
incrementum usurarum accedere. PP. Ak.'? Oct. 
Chalcedone Decio vc. cons. 19" [a. 529] 


XXXIII." 
DE NAUTICO FENORE. 


vamdiu navis ad 
P. r1: id. Mart. 


servatione communium usurarum, 
portum appulerit, manifestum est. 
Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

9 (2) Idem A4. Aureliae Cosmianae. Cum dicas 
pecuniam te ea lege dedisse, ut in sacra urbe tibi 
restitueretur, nec incertum periculum, quod ex navi- 
gatione maris metui solet, ad te pertinuisse profi- 
tearis, non dubium est pecuniae creditae ultra lici- 


tum te usuras exigere non, posse. PP. prid. id. 
Mart. Maaimo 11 et Aquilino conss.?? (a. 286] 
4 (3) Idem 44. Aureliae Iulianae. Cum propo- 


nas te nauticum fenus ea condicione dedisse, ut 
post navigium, quod in Africam'^ dirigi debitor ad- 
severabat, in Salonitanorum portum nave delata 
fenebris pecunia tibi redderetur, ita ut navigii dum- 
taxat quod in Africam '^ destinabatur periculum 
susceperis, perque vitium debitoris, nec loco quidem 
navigii servato, illicitis comparatis mercibus quae 
navis continebat fiscum occupasse: amissarum mer- 
cium detrimentum, quod non ex marinae tempesta- 
tis discrimine, sed ex praecipiti avaritia et incivili 
debitoris audacia accidisse adseveratur, adscribi tibi 
iuris publici ratio non permittit !*. 

9 (4) Jdem AA. et CC. Pullio Iuliano Eucharisto. 
Traiecticiae quidem pecuniae, quae periculo credi- 
toris mutuo datur, casus, antequam ad destinatum 
locum navis perveniat, ad debitorem mon pertinet, 
sine huiusmodi vero conventione!9 infortunio nau- 
fragii non liberabitur. JD. viii id. Oct. Retiariae 
CC. conss." [a. 294] 


XXXIIII.'* 
DEPOSITI. 


1 !?Imp. Alexander 4. Mestrio militi. Si incursu 
latronum vel alio fortuito casu?? ornamenta deposita 
apud interfectum?! perierunt, detrimentum ad here- 
dem eius qui depositum accepit, qui dolum solum ?? 
et latam culpam, si non aliud specialiter convenit, 
praestare debuit, non pertinet. quod si praetextu 
latrocinii commissi vel alterius fortuiti casus?? res, 
quae in potestate heredis sunt vel quas dolo desiit 
possidere ?^, non restituuntur, tam depositi quam ad 


(1) 1 Gothofredus iungit 2, 21, 2. 5,31, 22. 5, 12, 4, quibus 
subscribitur d. id. Mart. Sirmi Constantino A. vi1 et Con- 
stantio C. conss. (— a. 326) (2) iwnge 71,39, 8 (8) τὶ 
in$. 1,39,8 — (3) cf.p.v (4) omnes PR cun B, om. SC 
(5) sic.R, suntins. PC (6) ut nee. esset R, nec. est ut P, 
nec. esset C — (7) d. xr id. cum 7,39,8 ser. (8) et CR 
cum B (x. ».),om. P (9) si C cum B (x. m.), etsi P^R 
(10) d. xv k. ser., cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte 11 
».1ὅ — (10) c p.v — (u) B53,5. — Cf. Dig. 22,2 


(12) excidisse Graecam constitutionem libri cum S testantur 
(13) haec subscriptio, quae extat in P, verisimilius ad c. 4 


pertinet — (14) africa libri — (15) cf. not.13 (6) sic PR, 
condicione C (17) sic Mommsen, revariae (om. co. 
conss) P (18) B 13, 2, 35 seqq. — Cf. Dig. 16, 3 


(20) vel a. f. casu om. Collatio 
(22) dolum tantum (omissis et... 
(24) vel 


(19) — Collatio 10, 8. 
(21) ab eis zns. Coll. 
convenit) Coll. (23) vel ... casus om. Coll. 
quas ... possidere om. Coll. | 


IIII 34—35 


174 


DEPOSITI 


exhibendum actio, sed etiam in rem vindicatio com- 
petit. —.PP. ΠΠ id.) lul. Macimo 11 et i c 
conss. T a. “Ὁ; 

2 Imp. Gordianus A. Celsino militi.  Usurae in 
depositi actione sicut in ceteris bonae fidei iudiciis 
ex mora venire solent. 2. k. Nov. Pio et Wo 
Ons$. a. 

: 3 2I]dem 4. Auslronio militi. Si depositi experi- 
ris, non immerito etiam? usuras tibi restitui flagita- 
bis, cum tibi debeat gratulari, quod furti eum actione 
non facias obnoxium, si quidem qui rem depositam 
invito domino sciens prudensque in usus suos con- 
verterit, etiam furti delicto succedit. 2). id.* lui. 
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

4 Idem A. Timocrati militi. Si deposita pecunia 
is qui eam suscepit usus est, non dubium est etiam 
u$uras debere praestare. sed si, cum depositi actione 
expertus es, tantummodo sortis facta condemnatio 
est, ultra non potes? propter usuras experiri: non 
enim duae sunt actiones alia sortis alia usurarum, 
sed una, ex qua condemnatione facta iterata actio 
rei iudicatae exceptione repellitur. 

9 Impp. Valerianus et Gallienus A4. et Vale- 
lerianus C. Claudio. Propter instrumenta quidem, 
quae te deposuisse cum adversario tuo dicis, ut resi- 
dua pecunia quae ex conductione debebatur disso- 
luta ea reciperes, si id quod placuerat implesti, 
sequestrem potes convenire. quamyis autem haec 
reddita non fuerint, tamen adversus eum ἃ quo fun- 
dum conduxeras, si omne quod ex hoc contractu 
debebatur reddidisti, ipsis solutionibus tutus es. 2). 
id. lul. Aemitiano et Basso conss. [a. 259] 

6 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Antonio Alexandro 95 Ulpiano Antipatri. 15, penes 
quem utrasque partes transactiones vel alia instru- 
menta commendasse dicis, legem qua haec suscepit 
servare necesse habet." [a. 293] 

" idem AA. et CC. Antiocho Attico Calpurniano 
Democrati. Desiderium tuum cum rationibus iuris 
non congruit. nam si custodiam pecuniae suscepisti, 
quam alis ἃ te datam instrumentum, quo? hanc tibi 
reddi conscriptum profiteris, arguit, solutionem eius 
competentem improbe recusas. 

8 Idem AA. et CC. Aurelio Alexandro. Si is, 
qui depositam a te pecuniam accepit, eam suo no- 
mine vel cuiuslibet alterius mutuo dedit, tam ipsum 
de implenda suscepta fide quam eius successores 
teneri tibi certissimum est. adversus eum autem qui 
accepit nulla actio tibi competit, nisi nummi ex- 
tant: tunc enim contra possidentem uti vindicatione 
potes. JD. zin k. Mart. Sirmi 4.4.5. conss. [a. 293] 

9 Idem AA. et CC. Aurelio Menophilo et ceteris. 
Cum hereditas personam dominae sustineat, ab he- 
reditario servo, priusquam patri vestro successeritis, 
res commendatas secundum bonam fidem ab eius 
qui susceperat successoribus apud rectorem provin- 
ciae petere potestis. PP. viri id. Nov. Sirmi 4.4.9 
607,55. [α. 293] 
10 !97dem AA. et CC. Septimiae Quadratillae ν". 
Qui!? depositum non restituit, suo nomine conventus 
et condemnatus? ad eius restitutionem cum infa- 
miae periculo urguetur. JSubscripía pridie idus De- 
cembres Nicomedia CC. conss. [a. 294] 

11 /mp. lustinianus 4. Demostheni pp. Si quis 
vel pecunias vel res quasdam per depositionis ac- 
cepit titulum, eas volenti ei qui deposuerit reddere 
ilico modis omnibus compellatur nullamque compen- 
sationem vel deductionem vel doli exceptionem oppo- 
nat, quasi et ipse quasdam contra eum qui deposuit 
actiones personales vel in rem vel hypothecarias 
praetendens, cum non sub hoc modo depositum ac- 
cepit, ut non concessa ei retentio generetur, et 


contractus qui ex bona fide oritur ad perfidiam 
| retrahatur. Sed et si ex utraque parte aliquid 
fuerit depositum, nec in hoc casu compensationis 
praepeditio oriatur, sed depositae quidem res vel 
pecuniae ab utraque parte quam celerrime sine ali- 
quo obstaculo restituantur, ei videlicet primum, qui 
primus hoc voluerit, et postea legitimae actiones 
2 integrae ei reserventur. Quod obtinere sicut iam 
dictum est oportet et si ex una parte depositio cele- 
brata est, ex altera autem compensatio fuerit oppo- 
sita, ut int omni legitima ratione servata depo- 
sitae res vel pecuniae prima fronte restituantur. 
3 Quod si in scriptis attestatio non per dolum vel 
fraudem fuerit ei qui depositum suscepit ab alio 
transmissa, ut minime depositum restituat, hocque 
per iusiurandum adfirmaverit, liceat ei qui deposuit 
sub defensionis cautela idonea praestita res deposi- 
tas quantocius recuperare. Jecifata septimo milia- 
rio in novo consistorio palatii lustiniami. — d. 11] 
k. Nov. Decio cons. [a. 529] 

12 ldem 4. lohanni pp. Supervacuam veterum 
differentiam e medio tollentes, si quis certum pon- 
dus auri vel confecti vel in massa constituti depo- 
suerit et plures scripsit heredes et unus ex his con- 
tingentem sibi porbonem a depositario accepit, alter 
supersederit vel alias!^ fortuito casu impeditus hoc 
facere non potuerit, et postea depositarius in ad- 
versam inciderit fortunam vel sine dolo depositum 
perdiderit, sancimus non esse coheredi eius licen- 
tiam venire contra coheredem suum et ex eius parte 


avellere, quod ipse ex sua parte consequi minime . 


potuerit, quasi eo quod coheres accepit communi 
constituo, cum, ubi certae pecuniae depositae fue- 
rant et suam partem unus ex heredibus accepit, 
nemini veniret in dubium bene eum accepisse par- 
tem suam et non debere aliam partem attingere. 
nobis etenim non videtur esse homo obnoxius neque 
in massa neque in specie neque in pecunia nume- 
rata qui suam partem suscepit, ne industria poenas 
desidiae solvat. si enim et alius heres tempora 
opportuna quemadmodum coheres eius observasset, 
et suum uterque recipiebat et sequentibus altercatio- 
nibus minime locus relinquebatur. (a. 531—532] 


XXXV. 
MANDATI. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Leonidae. Ad- 
versus eum, cuius negotia Lies sunt, de pecunia, 
quam de propriis opibus vel ab aliis mutuo accep- 
tam erogasti, mandati actione pro sorte et usuris 
potes experiri: de salario quod promisit a praeside 
provinciae cognitio praebebitur. 

2 Pon. Antoninus A. Statio Marcellino. Cum ex 
causa fideiussionis pecuniam patrem tuum exsolvisse 
proponas, habes mandati actionem, qua non solum 
pecuniam, sed etiam pignora in obligationem eam 
deducta potes consequi. JP. yii. 

39 ldem 4. Germano. Si pater tuus tibi sui 15 
iuris constituto actionem adversus debitores suos 
mandavit, potuit ipse praesens adversus eos re in- 
tegra experiri. 51 quid itaque ab eo apud iudicem 
actum est, rescindi nulla ratio patitur. PP. vi k. 
Nov. Sabino 11 et Anullino conss. [a. 216] 

4 Imp. Alexander A. Aurelio Vulnerato. Etiamsi 
contrariam sententiam reportaverunt, qui te ad exer- 
cendas causas erg iine procuratorem constitue- 
runt, Si tamen nihil culpa tua factum est, sumptus, 
qur in lite probabili ratione feceras, contraria man- 

ati actione petere potes. S. viii id. lan. 


(1) rur id. P, v1 k. Collatio (2) iunge 3,32,6 (3) etiam 
om. BZ (x. m.) (4) pp. v id. 3, 32, 6 (5) expertus 
es ... potes dett. cum ΒΖ (x. 7v.), expertus est ... potest 
PCR (6) et del. aut paullo inferius scr. dicitis (1) sub- 
scriptio, quam P' c.6 subiunzit, c. 8 restituta est (8) sic M^, 


quod CRM? (9) aa. Mommsen, om. libri: cf. not. 1 
(10) — Collatio 10,6 — (11) quadratillae Collatio, om. libri 
(12) dolo malo ins. Collatio — (13) et condemnatus om. Coll. 
(14) alias C cum B (x. z.), alio αὶ (15) B 14, 1, 63 segq. — 
Cf. Dig. 11,1 Inst. 3, 26. (16) ne muta, cf. Dig. 46,2, 20 pr. 


niis cse ED Riad da ἐευκδενινο τος 


À v ^a 
IU Lais csipqem i ifc T SIME mas - 


MANDATI 


175 


IIII 35 


-5 ldem A. luliano. Si maritus sororis tuae tibi 
E petere bonorum possessionem noluit, cum 

pso tibi congrediendum est. quam querellam ita 
cum effectu habes, si mandasse te, ut peteretur bo- 
norum possessio, eumque neglexisse arguas. 

6 Imp. Gordianus A. Aelio Sosibio militi. Si 
fideiussor pro reo patiente fidem suam adstrinxit, 
mandati cum eo post exsolutam pecuniam vel fac- 
tam eondemnationem potest exercere actionem. PP. 
111 non. pt Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

7 Idem 4. Aureliano militi. Si litteras eius se- 
cutus, 1 pecuniae? auctor fuerat, ei qui tibi litte- 
ras tradidit pecunias credidisti, tam adversus eum, 
qui à te mutuam sumpsit?, quam adversus eum, 
cuius mandatum secutus es, mandati^ actio tibi com- 


etit. 
i 8 Impp. Valerianus et Gallienus 44A. et Valeria- 
nus nob. C. Aurelio Lucio. Si tibi pupillorum pa- 
ter, ut pecuniam in rem suam servis eius crederes, 
mandavit et in hane rem aeque ipso praecipiente 
pignora sunt obligata, et mandati actione pupillos 
post mortem patris convenire et exsequi ius obliga- 
tionis pignorum poteris, si in solutione cessabitur. 
D. ini k. dan. Aemiliano et Basso conss.  [a. 259] 

9 Ero Diocletianus et Maximianus AA. Mar- 
cello. m per procuratorem causam tuam laesam 
esse iss , mandati actio adversus eum tibi com- 

etit 9. 

10 Jdem ΑΑ. et CC. Aurelio Papio. Si pro ea 
contra quam supplicas fideiussor seu mandator inter- 
cessisti et neque condemnatus es neque bona eam 
dilapidare postea coepisse comprobare possis, ut 
iustam metuendi causam praebeat, neque ab initio 
ita te obligationem suscepisse, ut eam possis et 
ante solutionem convenire, nulla iuris ratione, ante- 
quam satis creditori pro ea feceris, eam ad solutio- 
nem urgueri certum est. fideiussorem vero seu nran- 
datorem exceptione munitum et iniuria iudicis dam- 
natum et appellatione contra bonam fidem minime 
usum non posse mandati agere manifestum est. [a. 293] 

11 Jdem 44. et CC. Aurelio Gaio. Procuratorem 
non tantum pro his quae gessit, sed etiam pro his 
quae gerenda suscepit, et tam propter exactam ex 
mandato pecuniam quam non exactam, tam dolum 
quam culpam, sumptuum ratione bona fide habita, 
praestare necesse est. D. ... k" Jun.9 Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 

12 ldem AA. et CC. Firmo. Cum mandati ne- 
gotii contractum certam accepisse legem adseveres, 
eam integram secundum bonam fidem custodiri con- 
venit. unde si contra mandati tenorem procurator 
tuus ad te pertinentem fundum vendidit nec vendi- 
tionem postea ratam habuisti, dominium tibi auferre 
non potuit. PP. xvi: k. Iun? Sirmi AA. conss. [a. 293] 

13 Idem 44. et CC. Zosimo.!'? A procuratore 
dolum et omnem culpam, non etiam improvisum 
casum praestandum esse iuris auctoritate manifeste 
declaratur. 2. k. Febr. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

14 Jdem 44. et CC. Hermiano. Si secundum 
mandatum 'Tryphonis ac Felicis equos tua pecunia 
comparatos vel in solutum a proprio debitore tibi 
traditos uni de his utriusque voluntate dedisti, ad 

arendum placitis eos mandati iudicio conventos 
Gel fides urguet. | D. vi k. April. Sirmi CC. 
COnSS. [a. 294] 


15 ldem AA. et CC. Aurelio Precario Athenaeo. 
Mandatum re integra domini morte finitur. JD. xvi; 
k. Mai. CC. conss. [a. 294] 

16 Idem AA. et CC. Uzando. Ad comparandas 
merces data pecunia, qui mandatum suscepit, fide 


| rupta quanti interest mandatoris tenetur. 777 k 
12 


ἢ [a. 294?] 
17 Idem AA. et CC. Aurelio Gorgonio.  Sala- 
rium incertae pollicitationis peti non potest !?. [a. 294 tj 
8 Idem A4. et CC. Tusciano. Post solutionem 

ἃ se factam, qui dari mutuo mandavit, ab eo, pro 
quo intercessit, vel successoribus eius quod solutum 
est etiam cum usuris post moram recte reddi postu- 
lat. D. vi: k. Oct. Sirm ... conss: — [a. 294?] 

19 Jdem AA. et CC. Aurelio Eugenio. Pretii 
rerum distractarum, quas venales mandato praece- 
dente acceperas, ultra licitum usuras ex stipulatione 
vel mora praestare, licet pignora data probentur, 
compelli non potes. S. xiu: k. Nov. Sirmi .... 
conss.? (a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Aurelio Epagatho. Si contra 
licitum litis incertum redemisti, interdictae conven- 
1 tionis tibi fidem impleri frustra petis. Quod si 
Dye mandatum suscepisti, secundum bonam 

dem sumptus recte postulas. 

21 Imp. Constantinus A. Volusiano pp.!^ In re 
mandata non pecuniae solum, cuius est certissimum 
mandati iudicium, verum etiam existimationis peri- 
culum est. nam suae quidem quisque rei moderator 
atque arbiter non omnia negotia!5*, sed pleraque ex 
proprio animo facit: aliena vero negotia exacto officio 
geruntur nec quicquam in eorum administratione ne- 
glectum &c declinatum culpa vacuum est [a. 313—315 ?] 

Imp. Anastasius A. Eustathio pp. Per diver- 
sas interpellationes ad nos factas comperimus quos- 
dam alienis rebus fortunisque inhiantes cessiones 
alis competentium actionum in semet exponi pro- 
perare!* hocque modo diversas personas litigiorum !? 
vexationibus adficere, cum certum sit pro indubitatis 
obligationibus eos magis, quibus antea suppetebant, 
Sua vindicare quam ad alios ea transferre velle. 
| Per hane itaque legem iubemus in posterum huius- 
modi conamen inhiberi (nec enim dubium est red- 
emptores litium alienarum videri eos esse, qui 
tales cessiones in se confici cupiunt), ita tamen, ut, 
Si quis datis pecuniis huiusmodi subierit cessionem, 
usque ad ipsam tantummodo solutarum pecuniarum 
quantitatem et usurarum eius actiones!? exercere 
permittatur, licet instrumento cessionis venditionis 
2 nomen insertum sit: Exceptis scilicet cessionibus, 
quas inter coheredes pro actionibus hereditariis fieri 
contingit, et his, quascumque vel creditor vel is qui 
res aliquás possidet pro debito seu rerum apud se 
constitutarum munimine ac tuitione acceperit, nec non 
his, quas in legatarios seu fideicommissarios, quibus 
debita vel actiones seu res aliae relictae sunt, pro 
his fieri necesse sit: nulla etenim tali ratione inter- 
cedente redemptor, sicuti superius declaratum est, 
magis existit, qui alienas pecuniis praestitis subiit 
3 actiones. Sin autem per donationem cessio facta 
est, sciant omnés huiusmodi legi locum non esse, 
sed antiqua iura esse servanda, ut cessiones tam pro 


exceptis et specialiter enumeratis quam aliis causis 


factae seu faciendae secundum actionum, quaecum- 
que cessae!? sunt vel fuerint, tenorem sine quadam 


(1) ux vel nm traditur 
(3) εἴς PR, pecuniam ins. C 
tasse iungenda est 4, 21, 1 


(2) pecuniae del. Mommsen 
(4) mandati del. (5) for- 
(6) D. k. Iul ipsis iu 


et ni AA. conss. (— a. 290) 4, 217, 1 (7) d. nn. k. 
traditur (8) Ian. scr. (9) Ian. Mommsen, Zeitfolge 
. 915 (10) aurelio hermoniano pro Zosimo S: cum 


ermoniano ex c. 14 abérraverit, huic an c. 14 restituen- 
dum sit aurelio, non liquet (11) cf. not. 1 (12) sub- 
scriptio c. 16 ad hanc an ad sequentes constitutiones perti- 
neat, dubium est. quod ad consules huius constitutionis et 
c. 18 et 19. attinet, ex ordine temporis conicias eas omnes in- 
cidere in a. 294 (CC. conss.) ut aut dies subscriptionis 


in c. 16 mutandus aut subscriptio ad c. 18 referenda sit. 
cui tamen non convenit quod legitur Sirmi im c. 1S. 19, 
cum Diocletianus inde ab extremo mense Augusto anni 294 
Sirmium non redierit: exeunte Septembre egit Viminacii, 
a d. XIIII k. Nov. inter Transmariscam et Dorostolum. 
subscriptio c.19 fortasse pertinet ad 31, 2, ut scribendum 
sit AAÀ.conss.  (13)cf.not.12  (14)pu.ser.  (15)omnmia 
ex re secundum Graecos scr. (16) praeparare dett. cum 
B (x. 2.) (17) sic C cum B (κ. π.), litigatorum. R 
(18) sic Εὶ eum Β (κ. π.), actionem C' (419) cessae CR? 
necesse A^, vel.cessae B.X (κ. π.) 


IIII 35—37 


176 


SI SERVUS SE EMI MANDAVERJT 


imminutione obtineant. JD. x Kk. Aug. 4reovinda 
et Messala conss. [a. 506] 
23 Imp. [ustinianus Α. lohanni pp. Anastasio 
divae memoriae principi! iustissima constitutio con- 
scripta est tam humanitatis quam benivolentiae plena, 
ut ne quis alienum subeat debitum cessione in eum 
facta et amplius consequatur ἃ debitore his, quae 
praestavit cessionis auctori, exceptis quibusdam casi- 
bus, qui specialitef ilii sanctioni continentur. sed 
cum hi, qui circa lites morantur, eandem piam dis- 
positionem in sua natura remanere minime conces- 
serunt, invenientes machinationem, ut partem qui- 
dem debiti venditionis titulo transferant in alum 
creditores?, reliquam autem partem per coloratam 
cedant donationem, generaliter Anastasianae consti- 
tutioni subvenientes sancimus nulli licere partem 
quidem debiti cedere pecuniis acceptis et? venditione 
actionum habita, partem autem donationis titulo 
videri transferre, sed, si voluerit, pure totum debi- 
tum donare et per donationem actiones^ transferre, 
*non occulte nec per artes clandestinas pecunias 
suscipere, publice autem simulatam donationem ce- 
lebrare, sed undique puram et non dissimulatam fa- 
cere donationem: huiusmodi enim cessionibus non 
1 adversamur. Si quis autem occulte aliud quidem 
. agere conatur et pecunias pro parte accepit et ven- 
didit particulatim actiones, partem autem donare 
simulat vel ipsi, qui emptionem actionis subiit, vel 
forsitan alii per suppositam personam (quia et hoc 
saepius perpetratum esse didicimus), huiusmodi ma- 
chinationem penitus amputamus, ut nihil amplius 
accipiat, quam ipse? vero contractu re ipsa persol- 
vit: sed omne, quod superfluum est et per figuratam 
donationem translatum, inutile esse ex utraque parte 
censemus, ut neque ei qui cedit actiones neque ei 
qui eas suscipere curavit aliquid lucri vel fieri vel 
remanere vel aliquam contra debitorem vel res ad 
2 eum pertinentes esse utrique eorum actionem. Sed 
et si quis donationem quidem omnis debiti facere 
adsimulaverit, ut videatur esse tota donatio, aliquid 
autem occulte susceperit, et in hoc casu hoc tan- 
tummodo exactionem sortiri, quod datum esse com- 
probetur, et si hoc ἃ debitore persolvatur, nulla 
contra eum vel substantiam eius ex dissimulata do- 
j natione oriatur molestia. Et iustum quidem fue- 
rat hoc remedium debitoribus ab Anastasianis tem- 
poribus impertiri, ex quibus etiam lex lata" est, 
quam homines astute lacerandam esse existimave- 
runt. sed ne videamur in tanta temporum nostro- 
rum benivolentia aliquid acerbius admittere, in futuris 
post praesentem legem casibus haec observari cen- 
semus, ut$ omne, quod contra legem Anastasianam 
excogitatum est, hoc in posterum nostro perfruatur 
remedio. (a. 531—532] 
24 [O αὐτὸς βασιλεύς.) 
"Ἢ παροῦσα διάταξις μέμνηται μὲν τῆς 4dvaoca- 
σίου τοῦ τῆς ϑείας λήξεως διατάξεως τῆς γενο- 
μένης περὶ τῶν ἐκχωρήσεων, ἥτις βούλεται τὸν 
χρήματα δεδωκότα καὶ ἀγωγὰς ἐκχωρηϑῆναι 1 
μηδὲν πλέον ἀπαιτεῖν ἐκ τῶν x; Qr D tuo v 
ἀγωγῶν, εἰ μὴ μόνον ἅπερ δέδωκεν ὑπὲρ αὐτῶν" 
εὑροῦσα δὲ ἐν ἐκείνῃ τῇ διατάξει πρόσωπά τινὰ 


ὑπεξῃρημένα κελεύδε καὶ ἐπὶ τούτων τῶν προσ- 
ὠπὼν τὸ αὐτὸ νόμεμον κρατεῖν καὶ μηκέτε 

^ , m , t 
φυλάττεσθαι τὴν ἐν ἐκείνῃ τῇ διατάξει γενο- 
μένη» υσιδξαίρεσιν, ἀλλὰ τὸν δεδωκότα χρήματα 
μόνον αὐτὰ 1 tad μετὰ τῶν τόκων καὶ πλέον 
οὐδέν. εἰ δὲ δωρεά τις καϑαρὰ γένοιτο ἀγωγῶν, 
τὴν ἐπὶ ταῖς δωρεαῖς ἐκχώρησεν ἰσχύεων βούλεται, 
εἰ μὴ ἄρα κατὰ περιγραφὴν ἐγένετο. [a. 531—934] 


XXXVI. 
SI SERVUS SE EMI MANDAVERIT. 


1 "Zmpp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Aureliae jj nri Si extero servus se mandaverit 
emendum, quamvis nec ex persona servi (quia hoc? 
liber mandare non potest) nec ex domini (quoniam 
qui mandat, ut à se res comparetur, inutiliter man- 
dat) consistere credebatur actio, tamen optima rà- 
tione, quia non id agitur, ut ex ipso mandato, sed 
propter mandatum ex alio contractu nascatur actio, 
1 domino quaeri placuit obligationem. 81 itaque 
domino ignorante emi te mandasti ac te nummos 
subministrante peculiares soluti sunt, emptori minime 
liberatio per huiusmodi factum potuit pervenire. 
nec tamen si tradita nec manumissa es, etiam man- 
dati de ancila et empti de pretio consequendo tam 
contrarias actiones ei exercere «concedi placuit. 
2 Sane in illius arbitrio relictum est, utrumne man- 
cipium an pretium consequi velit, cum ex peculio 
quod eius fuit solutio celebrata obligationis vinculo 
emptorem liberare non potuit. Subdita k. Oct. Sirmi 
ipsis AA. conss. [a. 293] 


XXXVII.? 
PRO SOCIO. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC 


Aurelio. Societatem uno pecuniam conferente alio 
operam posse contrahi magis obtinuit. JJ. 111 mom. 
«i. 4,44. conss. (a. 293] 


2 ldem AA. et CC. Pannonio. Cum proponas te 
praedium coniuncto dominio cum patruo tuo com- 
parasse in possessionemque tam te quam ipsum in- 
ductum, iuris ratio efficit, ut dominium fundi ad 
utrumque pertineat. sane quia pretium a te solo 
numeratum * et sollemnibus pensitationibus cessante 
socio satisfactum esse dicis, iudicio societatis id quod 
eo nomine praestari oportuerit consequeris !5. 

9 Jdem A4. et CC. Aurelio Victorino militi. 
Cum in societatis contractibus fides exuberet con- 
veniatque aequitatis rationibus etiam compendia aequa- 
liter inter socios dividi, praeses provinciae, si patrem 
tuum salinarum societatem participasse et non re- 
cepta communis compendii portione rebus humanis 
exemptum esse reppererit, commodum societatis, quod 
deberi iuxta fidem veri constiterit, restitui tibi prae- 
cipiet, DP. v1 Kk. Sept. o o. conss. 

4 Idem AA. et CC. Aurelio Celeri. Si societatis 
iure vel transactioni!? stipulatione subdita bonorum 
oinnum aequis partibus inter te et Fabiam divisio- 


(1) scripsi ad B.E (x.7.), anastasio d. m. principe A, 
anastasiü d. m. principis C (2) sic M cum BZ (x. πὸ), 
ereditorem. CR (3) et] pro B2 (x. π.) (4) sic αὶ 
cum B.X (x.7.), donationis C (5) sic C cum B-X (x. σι), 
hoc ins. E (0) ipse om. Β.Σ (x.z.) (1) lata C cum 
BX (x.7:.), data KR (8) haee o. c. ut edd. cum BZ 
(v 7.), hoc o. c. et CE. (9) — B 14,1,86 (0) ἐκχωρη- 


ϑέντα Heimbach (11) Β 14, 1, 87 (12) hoe con- 
Jirmat BJX (x.75.): fuerit nisi (18) B 12, 1, 83 segg. — 
Cf. Dig. 17,2 Inst.3,25 (44) sic Καὶ cum B (x. m.), est ins. C 
(15) de subscriptione cf. p. 175 not. 12 (16) exuberet 
conveniatque ... dividi C, exhiberi conveniat quae ... 
dividit PR (11) subscriptio fortasse ad c. 4 pertinet 
(18) sic B.E (x. z.), transactionis libri 


XXXV, 24 Haec constitutio meminit constitutio- 
nis Anastasii. de cessionibus latae, quae eum, cui 
data pecunia actiones cessae sunt, per cessas actio- 
nes amplius quam quod pro eis dederit exigere vetat: 
cumque ea constitutione quasdam personas ecceptas 
invenerit, iubet. etiam in his personis idem ius va- 


lere neque iam exceptionem. illa constitutione fac- 
tam observari, sed eum qui pecuniam dederit eam 
solam cum usuris consequi nec quicquam amplius. 
quod. si mera donatio actionum facta oie. cessio- 
nem donationis causa factam valere iubet, nisi forte 
in fraudem [legis] facia sit. 


; T D Idem 44. et CC. Aurelio Theodoro. 


17] 


IH] 37, 98 


/. DE CONTRAHENDA EMPTIONE 


E nem recte fieri placuit, quo minus haec rata ser- 


— —yentur, nihil interest, utrumne testatus, qui fuerit 
—— obligatus, an intestatus rebus sit humanis exemptus!. 
Tamdiu 
societas durat, quamdiu consensus partium integer 
; erat. proinde si iam tibi pro socio nata est 
actio, eam inferre apud eum, cuius super ea re notio 
est? non prohiberis. JD. xi; k. Jan. Nicomediae £C 
CORSS. [a. 294] 
6 Imp. lustinianus A4. lohanni pp. De societate 
veteres dubitatum est, si sub condicione con- 

irahi potest: puta 'si ille consul fuerit" societatem 
esse contractam. sed ne simili modo apud? posteri- 
tatem sicut apud^ antiquitatem huiusmodi causa 
ventiletur, sancimus societatem contrahi posse non 
solum pure, sed etiam sub condicione: voluntates 
etenim legitime contrahentium omnimodo conservan- 
dae sunt. ). prid.* [a. 531] 
* ldem A. lohanni pp. Sancimus veterum? du- 
bitatione semota licentiam habere furiosi curatorem 
dissolvere, si maluerit, societatem furiosi, et sociis 
licere ei renuntiare. et quemadmodum in omnibus 
alis contractibus legitimam auctoritatem ei dedimus, 
ita et in hae parte eum permittimus competenter 
commodis furiosi providere. 2....... onstan- 
tinopoli post consulatum Lampadii et Orestis (a. 531) 


XXXVIII." 
DE CONTRAHENDA EMPTIONE. 
1 Imp. 


p. Valerianus et Gallienus AA. Aurelio Paulo. 
Venditiones, etsi in alio loco quam in quo posses- 
siones constitutae sunt fiant, non ideo irritae esse 
creduntur. JD. xi: k. Mai. 

2 -— Diocletianus et Maascimianus A4. Aurelio 
Avito. Emptionem et venditionem consensum desi- 
derare nec furiosi ullum esse consensum manifestum 
est. intermissionis autem tempore furiosos maiores 
viginti quinque annis venditiones? et alios quoslibet 
contractus -posse facere non ambigitur. D. vri: id. 
Mai. Maximo 11 et Aquilino conss. [«. 286] 

9 Jdem AA. et CC. Valeriae Viacrae. Si dona- 
tionis causa venditionis simulatus contractus est, 
emptio sui deficit substantia. sane si in possessio- 
nem rei sub specie venditionis causa donationis?, ut 
te aleret, induxisti, sicut donatio perfecta facile re- 
scindi non potest, ita legi, quam tuis rebus donans 
dixisti, parere !? convenit. 

4 ]dem AA. et CC. Aurelio Luciano. Cum res 
tibi donatas ab herede donatricis distraetas esse!? 
proponas, intellegere debueras duplicari tibi titulum 
possessionis non potuisse, sed ex donatione et tra- 
ditione!? dominum factum frustra emisse, cum rei 
propriae emptio non possit consistere, ac tunc de- 
mum tibi profuit, si ex donatione te non fuisse do- 
minum demonstretur. sane quoniam omnia bona 
tibi ab ea donata et tradita dicis!^, ad hoc a filio 
facta venditio rerum maternarum adferre perfecta 
etiam donatione poterit defensionem, ne vel exemplo 
inofficiosi testamenti possit haec avocare 15. PP. 1111 

. Jun. 444.19 conss. [a. 293] 

Ὁ Jdem A4. et CC. Umbigae Gratiae. 
tutor nihil ex bonis pupi i quae distrahi possunt 
comparare palam et bona fide prohibetur, multo 
magis uxor eius hoc facere potest. .D. vir: k. Dec. 
AA. conss. |a. 293] 


Cum ipse 


6 ldem A44. et CC. Aurelio Lucretio. Si Gau- 
dentius in matrem iuam titulo venditionis sine qua- 
dam fraude dominium mancipii transtulit, non id- 
circo, quod post inter eos matrimonium et divortium 
secutum dicitur, iuri eius quicquam derogatum est: 
quod vindicare, te matri tuae successisse probans, 
minime prohiberis. 

ldem AA. et CC. Aurelio lsioni. Si ancillam 
ex emptione sibi quaesitam mater tua donatione a 
secundo marito postea se simulayit accepisse, tituli 
falsi figmentum dominium ei duplicare vel auferre 
non potuit. S. non. Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

dem 44. et CC. Herodi et" Diogeni. Si non 
donationis causa, sed vere vineas distraxisti nec pre- 
tium numeratum est, actio tibi pretii, non eorum quae 
dedisti repetitio competit. D. xvi: k. April. CC. 
conss. [a. 294] 
9 1!5]dem 44. et CC. Severo militi, 


Eunpti fides 
ac venditi sine quantitate nulla est. placito autem 
pretio non numerato, sed solum tradita possessione 


istiusmodi contractus non habetur irritus, nec id- 
circo is qui comparavit minus recte possidet, quod 
soluta summa quam dari convenerat negatur. sed 
et!? donationis gratia praedii facta venditione si 
traditio sequatur, actione pretii nulla competente 
perfieitur donatio. D. vir k. April. Sirmi CC. 
conss. : [a. 294] 

10 Jdem A44. et CC. Aureliae Gordianae. Si 
mater tua velut ex bonis patris praedium suum com- 
paravit, cum rei propriae non consistat emptio et 
hanc simulatam proponas, huiusmodi placitum mu- 
tare substantiam veritatis et ei nocere non potuit. 
D. vi id. April. QC. conss. [a. 294] 

11 Jdem AA. et CC. Aurelio Paterno. lnvitum 
comparare vel distrahere postulantis causam iustam 
non continet desiderium. PP. 771 nom. Dec. CC. 
CORSS. [a. 294] 

12 Idem 44. et CC. Aurelio Paciano. Non id- 
circo minus emptio perfecta est, quod emptor fide- 
iussorem non accepit vel instrumentum  festationis 
vacuae possessionis omissum est: nam secundum 
consensum auctoris in possessionem ingressus recte 
1 possidet. Pretium sane, si eo nomine satisfactum 
non probetur, peti potest: nec enim licet in con- 
tinenti facta paenitentiae contestatio consensu finita 
rescindit. 

183 ldem 4A. et CC. Aurelio Decio Lolliano. In 
vendentis vel ementis voluntatem collata condicione 
comparandi, quia non adstringit necessitate contra- 
hentes, obligatio nulla est. idcirco?? dominus in- 
vitus ex huiusmodi conventione rem propriam ve] 
quilibet alius distrahere non compellitur. 

14 ?'Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
Sius?? A444. Flaviano pp. lllyrici?*. Dudum proxi- 
mis consortibusque concessum erat, ut extraneos ab 
emptione removerent neque homines suo arbitratu 
vendenda distraherent. sed quia gravis haec vide- 
tur iniuria, quae inani honestatis colore velatur, ut 
homines de rebus suis facere aliquid cogantur in- 
viti, superiore lege cassata unusquisque suo arbi- 
tratu quaerere vel probare possit emptorem, nisi lex 
speriaiter quasdam personas hoc facere prohibuerit. 

. VI k. Jun. Vincentiae Tatiano et Symmacho 
conss. [a. 391] 

15 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Super rebus 
venumdandis, si quis ita rem comparavit, ut res 
vendita esset, quanti Titius aestimaverit, magna du- 


(1) cf. p. 116 not. 18 (2) erit BZ (x. zc.) (3) apud 
CR, ad p (4) apud dett, ad pCR (5) d. prid. k. 
Mai. Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
ΥΥ. 006. 507. (60) .sic .R, veteri Ὁ o 3S 19, 5, tu 
segg. — Cf. Dig. 18, 1 Znst. 9, 23 (8) sic.P, vendi- 


tionem CR. — (9).donationis PR^, om..CR? (10) sic L, 
pareri PCR (11) τὸ}. Vat. 293 (12) esse deti. eum 
Vat, om. CR (13) quod autem res tibi ab herede don. 


distr. esse pro[ponis, duplieari] tibi t. p. n. potuisse con- 
stat, sed ex perfecta venditione Vat, ubi praecedunt alia 
uU. 


(14) vobis ab ea d. et tr. dicitis Vat. (15) quibus omni- 
bus praeses provinciae notionem praebebit addunt Vat. 
(16) 88, scripsi ex more lustinianorum, diocl. et maxi- 
miano v et 111 Vat., unde subscriptio suppleta est (11) et 
del. (18) fortasse iungenda est 1, 26, 8 (19) et Κὶ 
cum DB,.om. PC (20) sic M^, οἱ ideirco ,C, idcirco- 
que KR (21) TA. 3, 1, 6: iunge 1, 18, 12. (22) sic 
libri eum Th,, imppp. Valent. Theod. et Arc. 1, 18, 12 
rectius (23) et Italiae addit TA. 


23 


1Π|1 38—41 


178 


DE HEREDITATE VENDITA 


bitatio exorta est multis antiquae prudentiae culto- 
1 ribus. Quam decidentes censemus, cum huius- 
modi conventio super venditione procedat 'quanti 
ill  aestimaverit' sub hac condicione stare vendi- 
tionem, ut', si quidem ipse qui nominatus est pre- 
tium definierit, omnimodo secundum eius aestimatio- 
nem et pretia persolvi et venditionem ad effectum 
pervenire, sive in scriptis sive sine scriptis con- 
tractus celebretur, scilicet si huiusmodi pactum, cum 
in scriptis fuerit redactum, secundum nostrae legis? 
definitionem per omnia completum et absolutum sit. 
2 Sin autem ille vel noluerit vel non potuerit pre- 
tium definire, tunc pro nihilo esse venditionem quasi 
nullo pretio statuto: nulla coniectura, immo magis 
divinatione in posterum servanda, utrum in perso- 
nam certam an in viri boni arbitrium respicientes 
contrahentes ad haec pacta venerunt, quia hoc pe- 
nitus impossibile esse credentes per huiusmodi sanc- 
3 tionem expellimus. Quod et in huiusmodi loca- 
tione locum habere censemus. J. K. Aug. Lampadio 
et Oreste conss. [a. 530] 


XXXVIIII.* 
DE HEREDITATE VEL ACTIONE VENDITA. 


1 Impp. Severus et Antoninus A44. Geminio. Aes 
alienum hereditate nomine fisci vendita ad onus 
emptoris bonorum pertinere nec fiscum creditoribus 
hereditariis respondere certum οὖ absolutum est. 
D. iu non. Nov.^ 

2 Imp. Antoninus A. Titio Floriano. Ratio iuris 

ostulat, ut creditoribus hereditariis et legatariis seu 
deicommissariis te convenire volentibus tu respon- 
deas et cum eo, cui hereditatem venumdedisti, tu 
experiaris suo ordine. nam ut satis tibi detur, sero 
desideras, quoniam eo tempore, quo venumdabatur 
hereditas, hoc non est comprehensum. quamvis 
enim ea lege emerit, ut creditoribus hereditariis 
satisfaciat, excipere actiones hereditarias invitus? 
E non potest, 
"Imp. Alecander A. Quintiano et Timotheo. 
Nominis venditio et ignorante vel invito eo, adversus 

uem actiones mandantur, contrahi solet. D. viii? 
id. Febr. Maximo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 

4 Idem A. Aurelio Diogeni militi. Qui nondum 
certus de quantitate hereditatis, persuadente emptore 
quasi exiguam quantitatem, eam vendidit, bonae fidei 
iudicio conveniri?, ut res tradat vel actiones man- 
det, non compellitur suoque '? iure eorum persecu- 
tionem habet. 2. xvii t Oct. Maaimo 11 et A4e- 
liano conss. [a. 223] 

Ὁ ldem A. Nonario Onesimo.  Emptor heredi- 
tatis actionibus mandatis eo iure uti debet, quo is 1 
cuius persona fungitur, quamvis utiles etiam adversus 
debitores hereditarios actiones emptori tribui placuerit. 
PP. k. Mart. Iuliano et Crispino conss. ^ [a. 224] 

6 "Idem A. Pomponio? militi, Qui tibi heredi- 
tatem vendidit, antequam res hereditarias traderet, 
dominus earum perseveravit et ideo vendendo eas 
aliis dominium transferre potuit. sed quoniam con- 
tractus fidem fregit, ex empto actione conventus 
prin tua interest τὸ» cogitur. PP. vir k. 
Lul.'^ Agricola et Clemente conss. : ἴα. 230] 

7 Impp. Diocletianus et Mazimianus 44. Mana- 
seae ^, Postquam eo decursum est, ut cautiones 
quoque debitorum pignori darentur, ordinarium vi- 
sum est, ut? post nominis venditionem utiles emptori, 


| nomine conceditur, et eum, 


Sic (ut responsum est) vel ipsi creditori postulanti 
dandas actiones. 

8 Idem A4A. et CC. Vigiliano. Ex nominis emptione 
dominium rerum obligatarum ad emptorem non tran- 
sit, sed vel in rem suam procuratori facto vel utilis 
secundum ea, quae pridem constituta sunt, exemplo 
creditoris persecutio tribuitur. 8. xr. 

9 Imp. lustinianus .4. Iohanni pp. Certi et in- 
dubitati iuris est ad similitudinem eius, qui perso- 
nalem redemerit actionem et utiliter eam movere suo 
qui in rem actionem 
comparaverit, eadem uti posse facultate. cum enim 
actionis nomen generale est omnium sive in rem 
siue in personam actionum et apud omnes veteres 
iuris conditores hoc nomen in omnibus pateat, nihil 
est tale, quod differentiam in huiusmodi utilibus 
actionibus possit introducere. JD. k. Νου. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. CC. [a. 531] 


XXXX.'" 


QUAE RES VENIRE NON POSSUNT ET QUI VEN- 
DERE VEL EMERE VETANTUR. 


1 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Fausto comiti sacrarum largitionum. Fucan- 
dae atque distrahendae purpurae vel in serico vel 
in lana, quae blatta vel oxyblatta atque hyacinthina 
dicitur, facultatem nullus possit habere privatus. 
sin autem aliquis supra dicti muricis vellus vendi- 
derit, fortunarum se suarum et capitis sciat subi- 
turum esse discrimen. 

2 Idem A44. Cariobaudi duci Mesopotamiae. 
Comparandi serici ἃ barbaris facultatem omnibus, 
sicut iam praeceptum est, praeter comitem commer- 
ciorum etiamnunc iubemus auferri. 

9 '*Impp. Arcadius et Honorius AA. ad senatum 
et populum. Quia nonnunquam in diversis litoribus 
distrahi publici canonis frumenta dicuntur, venden- 
tes et ementes sciant capitali poenae se esse sub- 
dendos et in fraudem publicam commercia contracta 
damnari JD. xvi: k. Marí.'? Caesario et Attico 
COnss. [a. 391] 

4 Impp. Honorius et Theodosius AA. Faustino pr. 
Ne frumentum, quod devotissimo exercitui mittitur, 
in praedam lucrumque vertatur, hac sanctione de- 
cernimus, ut, quicumque hoc fuerint forte mercati, 
honestiores quidem stilum proscriptionis incurrant, . 
inferiores autem vilioresque personae capitali suppli- 
cio subiaceant. (a. 410 vel 413 ?*9] 


Ram 


XXXXI." 
QUAE RES EXPORTARI NON DEBEANT. 


1 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
ad Theodotum?? magistrum militum. | Ad barbari- 
cum transferendi vini et olei et liquaminis nullam 
quisquam habeat facultatem ne gustus quidem causa 
aut usus commerciorum. [a. 310—315] 

2 Imp. Marcianus A. Constantino pp. Nemo alieni- 
genis barbaris cuiuscumque gentis ad hanc urbem 
sacratissimam sub legationis specie vel sub quocum- 
que alio colore venientibus aut in diversis aliis civi- 
tatibus vel locis loricas et?? scuta et arcus sagittas 
et spathas et gladios vel alterius cuiuscumque gene- 
ris armà audeat venumdare, nulla prorsus isdem 
tela, nihil penitus ferri vel facti iam vel adhuc in- 


(1) ut R^, et C, et ut R9 (2) 4, 21, 11 (3) .B 19, 
4, 25 seqq. — Cf. Dig. 18,4 (4) subscriptio aut huc per- 
tinet aut ad 6.2 (5) sic dett, tamen ins. CR. (6) cf. not. 4 
() 28,44, 1 (8) sic D, d. vaux P, pp. v 1. gem. 
(9) conventus scr. (10) suoque P, suo quoque CR 
(11) sic PR, utitur ins. C (12) — 7,10,3 — (13) Pom- 
peio L gem. (14) pp. νι k. Aug. L gem. (15) Mna- 
eae scr. cf. 4, 5, 6. — (16) ut PC, om. R (11) B 19, 


(18) dunge 11, 23, 2 et T. 6, 2, 12. 13. 
6, 4, 31. 12, 6, 24. 13,/5, 21. 13, 9, 5 (19) Mai. Me- 
diolani cum legibus iungendis scr. (20) praefectura 
Faustini incidit in annos 410 (11, 2, 6) et 413 (12, 19, 5): 
incertior est coniectura Gothofredi hanc legem cum 11, 
2, 6 iungendam esse (21) B 19,1,83 84 (22) Theo- 
dosium Gothofredus (23) οὐ H, om. € 


1, 80 seqgg. 


J DE EUNUCHIS 


179 


IIII 41—44 


s. - fecti ab aliquo distrahatur. perniciosum namque 


— — Romano imperio et proditioni proximum est barba- 


ros, quos indigere convenit, telis eos!, ut validiores 
| reddantur, instruere. Si quis autem aliquid ar- 
morum genus quarumcumque nationum barbaris 
alienigenis contra pietatis nostrae interdicta ubi- 
cumque vendiderit, bona eius universa proscribi 
protinus ac fisco? addici, ipsum quoque capitalem 
poenam subire decernimus. [a. 455—457 ?] 


XXXXII. 
DE EUNUCHIS. 


1 me Constantinus Α. Ursino duci Mesopota- 
miae. Siquis post hanc sanctionem in orbe Romano 
eunuchos fecerit, capite puniatur: mancipio tali nec 
non etiam loco, ubi hoc commissum fuerit domino 
sciente et dissimulante, confiscando. JD. vr k. Mart. 

2 Imp. Leo A. Viviano pp. Romanae gentis 
homines sive in barbaro sive in Romano solo eunu- 
chos factos nullatenus quolibet modo ad dominium 
euiusdam transferri iubemus: poena gravissima sta- 
tuenda5 adversus eos, qui hoc perpetrare ausi fue- 
rint, tabellione videlicet, qui huiusmodi emptionis 
sive cuiuslibet alterius alienationis instrumenta con- 
scripserit, e£ eo, qui octavam vel aliquod vectigalis 
causa pro his susceperit, eidem poenae subiciendo. 
1 Barbarae autem gentis eunuchos extra loca nostro 
imperio subiecta factos cunctis negotiatoribus vel qui- 
buscumque alis emendi in commerciis et vendendi 
ubi voluerint tribuimus facultatem. ^ [a. 457—405 5] 


XXXXIII." 
DE PATRIBUS QUI FILIOS DISTRAXERUNT. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Aureliae* Papinianae. Liberos ἃ parentibus ne- 
que venditionis neque donationis titulo neque pigno- 
ris jure aut quolibet alio modo, nec sub praetextu 
ignorantiae accipientis? in alium transferri posse 
manifesti iuris est. .D. xvi k. Dec. Nicomediae CC. 

n$$. [a. 294] 

2 !"Imp. Constantinus A. provincialibus suis 1t. 
Si quis propter nimiam paupertatem egestatemque 
vietus causa filium filiamve sanguinolentos 13 vendi- 
derit, venditione in hoc tantummodo casu valente 
emptor obtinendi eius servitii habeat facultatem. 
1 Liceat autem ipsi'? qui vendidit vel qui alienatus 
est aut cuilibet alii ad ingenuitatem propriam eum 
repetere, modo si aut pretium offerat quod potest 
valere, aut mancipium pro fhuiusmodi!? praestet. 
D. xv k. Sept. Serdicae Constantino A. vir et Con- 
stantio C. IIII conss. [a. 329] 


ὙΦ XXXXIIIL." | 
DE RESCINDENDA VENDITIONE. 


1 Imp. Alexander A4. Aurelio Maroni'5 militi. 
Si pater tuus per vim coactus domum vendidit, ra- 
tum non habebitur, quod non bona fide gestum est: 
mala fide enim emptio irrita est. aditus itaque no- 
mine tuo praeses provinciae auctoritatem suam inter- 


. pretii soluta sit '7. 


ponet, maxime cum paratum te proponas id quod 
pu nomine illatum est emptori refundere. JD. x1 
. Mart. Antonino et Alexandro conss. [«. 222] 

2 Tnt Diocletianus et Maadimianus AA. Aurelio 
Lupo. Lem maioris pretii si tu vel pater tuus mi- 
noris pretii distraxit, humanum est, ut vel pretium 
te restituente emptoribus fundum venditum recipias 
auctoritate intercedente iudicis, vel, si emptor ele- 
gerit, quod deest iusto pretio recipies!?. minus 
autem pretium esse videtur, si nec dimidia pars veri 
PP. v k. Nov. Diocletiano A. 11 
et Aristobulo conss.18 [a. 285] 

39 Idem AA. et CC. Titiae et Marcianae. De con- 
tractu venditionis et emptionis iure perfecto alter- 
utro invito nullo recedi tempore bona fides patitur, 
nec ex rescripto nostro. quo iure fiscum nostrum 
uti saepe constitutum est. JD. vir id. Febr. AA. 
conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Sempronio Eudoo1o. Ad 
rescindendam venditionem et malae fidei probatio- 
nem hoc solum non sufficit, quod magno pretio fun- 
dum comparatum minoris distractum esse comme- 
moras. J. non. April. Byzantio 44. conss. ἴα. 293] 

5 ldem 44. et CC. Claudio Rufo. Si dolo ad- 
versarii deceptum venditionem praedii te fecisse prae- 
ses provinciae aditus animadverterit, sciens contra- 
rium esse dolum bonae fidei, quae in huiusmodi 
maxime contractibus exigitur, rescindi venditionem 
1 iubebit. Quod si iure perfecta venditio est a 
maiore viginti quinque annis, intellegere debes con- 
sensu mutuo perfectam venditionem resolvi non posse. 
D. xv k. Nov. Sirmi A4. conss. (a. 293] 

6 Idem A4. et CC. Novisio Gaiano veterano ??. 
Non est probabilis causa, propter quam rescindi con- 
sensu factam venditionem desideras. quamvis enim 
duplum offeras pretium emptori, tamen invitus ad 
rescindendam venditionem urgueri non debet. [a. 293] 

7 idem AA. et CC. Mucatraulo militi. Ratas ma- 
nere semper perfectas iure venditiones vestra etiam 
interest. nam si oblato pretio rescindere venditio- 
nem facile permittatur, eveniet, ut et si quid vos 
laboribus vestris a fisco nostro vel à privato com- 
paraveritis, eadem lege conveniamini, quam vobis 
tribui postulatis. fa. 293] 

8 ?^]dem 4.4. et CC. Aureliae?! Euodiae??, Si vo- 
luntate tua fundum tuum filius tuus venumdedit, 
dolus ex calliditate atque insidiis emptoris argui 
debet vel metus mortis vel cruciatus corporis immi- 
nens detegi, ne habeatur rata venditio. hoc enim 
solum, quod paulo minori pretio fundum venum- 
datum significas, ad rescindendam emptionem inva- 
lidum est. quod?? videlicet si contractus emptionis 
atque venditionis cogitasses substantiam et quod 
emptor viliori comparandi, venditor cariori distra- 
hendi votum gerentes ad hunc contractum accedant 
vixque post multas contentiones, paulatim venditore 
de eo quod petierat detrahente, emptore autem huic 
uod obtulerat addente, ad certum consentiant pre- 
tium, profecto perspiceres?^ neque bonam fidem, 
quae emptionis atque venditionis conventionem tue- 
tur, pati neque ullam rationem concedere rescindi 
propter hoc consensu finitum contractum vel statim 
vel post pretii quantitatis disceptationem: nisi minus 
dimidia iusti pretii, quod fuerat tempore venditionis, 
datum est, electione jam emptori praestita servanda. 
D. k. Dec. .AA. conss. [a. 293] 


(1) quos ind. conv. telis, eis Mommsen (2) ac fisco M, 
ad fiseum CR. (3) de annis 455—457 constat, quia in 
codice lustiniano Valentiniani nomen non omittitur. reli- 
quae ad Constantinum pp. datae constitutiones (1, 3, 25. 
1, 4, 13. 10, 22, 3) pertinent ad a. 456 (4) B 19, 1, 85 
(5) sic AR, poenas gravissimas statuentes C (6) con- 
stitutiones ad Vivianum pp. datae, quarum dies eztat, 
sunt annorum 459 et 460 (1) .Β 19,1,86.87 (8) aure- 
lio S, om. libri (9) sic C cum B, accipientes PR 
(10) 2 Τῇ. 5, 8, 1 (11) Italis suis Τῇ. (12) sic 
R"Th. sanguinolentus APCR! — (12') cf. p. V (13) pro 


eo eiusmodi deit., ὑστὲρ τούτου B, eiusdem modi alium 
(scil. servum) T.: pro hoc eiusmodi Mommsen (44) B 
19, 10, 65 segg. — Cf. Dig. 18, 5 (15) sic CR, ma- 
troni S, maxoni P (16) recipias edd. (17) veri 
pr. sol. sit 4, fuerit pr. sol. P*R^", fuerit veri pr. sol. 
P*C (18) Diocletiano ... conss. restituit Beck ex P, 
ubi est pn. et aris. co. (19) veterano seripsi, et vet. 
S, om. libri (20) !unge 2, 19, 9. 2, 20, 6. 2, 31, 2 
(21) aurelio 3, om. libri (22) Hymnodae leges iungen- 
dae (23) quod del. Mommsen (24) respieeres C, 
prospieeres A 


23* 


ΠῚ 44—46 180 


J| QUANDO LICEAT 


9 Idem AA. et CC. Domitio Civalensi.  Pretii 
causà non pécunià numeéfata, sed pro eo pecoribus 
in solutum cohsentiénti datis contractus non consti- 
tuitur irritus. .D. XY k. Ian. Sirmi AA. conss. a. 293] 

10 Idem AA. et CC. Aemilio Severo. Dolus empto- 
ris qualitate facti, non quantitate pretii aestimatur. 
quem si fuerit intercessisse probatum, non adversus 
eum, in quem emptor dominium transtulit, rei vindi- 
catio venditori, sed contra illum cum quo €ontraxe- 
rat in integrum restitutio conpetit. 

11 Jdem AA. et CC. Aureliae Magnae.  Venditor 
factum emptoris, quod eum tempore contractus 
latuit, post arguendo, non qui eo tempore scierit, 
quo id ageretur, et consensit, de dolo queri potest. 
i Igitur cum patrem tuum, αὖ maius comprehende- 
retur instrumento pretium, quam rei quae distrahe- 
batur esse convenerat, consensisse profitearis, propter 
hoc solum de circumsceriptione frustra queritur. 
2 Sane si placitum" pretium non probetur solutum 
vel in quantitatem debiti per érrorem facti compen- 
sari cautum fuit, hoc reddi recte postulatür. 

2 Idem AA. et CC. Antiocho. Non idcirco mi- 
nus venditio fundi, quod hunc àd munus sumptibus 
necessariis urguentibus non vilioris pretii vel urguente 
debito te distraxisse contendis, rata manere debet. 
illicitis itaque petitionibus &bstinendo ac pretium, 
Si non integrum solutum ést, petendo facies con- 
sultius. 

19 Idem 44. et CC. Aurelio Nicae Decaria. Si 
maior annis viginti quinque fundum distraxisti, propter 
hoc solum, quod ementi, ne compararet, socer tuus 
xp igi emptionem a te rescindi bona fides non 
patitur. 

14 Idem AA. et CC. Aurelio Basilidae militi. Ea 
condicione distractis praediis, ut quod rei publicae 
debebatur qui comparavit restitueret, venditor ἃ se 
celebrata solutione quanti interest experiri potest, 
non ex eo, quod emptor non satis conventioni fecit, 
contractus irritus constituitur. 8. xv k. lan. Nico- 
wwediae CC. conss. (a. 294] 

15 'Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Hypatium pp. Quisquis maior aetate? 
praedia etiam procul posita distraxerit, paulo vilio- 
ris pretii nomine repetitionis rei venditae? copiam 
minime consequatur. neque inanibus immorari sina- 
tur obiectis, ut vires sibimet locorum causetur 1ἢ- 
cognitas, qui familiaris rei scire vires vel merita 
atque emolumenta debuerat. D. vr non. Mai. Me- 
diolani Merobaude 11 et Saturnino conss.  [a. 383] 

16 *Imppp. Valentinianus Theodosius et. Arca- 
dius 444. ad Magnillum vicarium Africae. Si quos 
debitorum mole depressos necessitas publicae ratio- 
nis adstringat proprias distrahere facultates, rei 
qualitas et redituum quantitas aestimetur nec5 sub 
nomine subhastationis publicae locus fraudibus re- 
linquatur et? possessionibus vilioré distractis plus 
exactor ex gratia quam debitor ex pretio consequa- 
| tur. Hi postremo sub empti titulo perpetuo do- 
minii? iure potiantur, qui tantum &dnumeraverint 
fisco, quantum exegerit utilitas privatorum. etenim 
periniquum est, ut alienis bonis sub gratiosa auctione 
distractis parum accedat publico nomini, cum to- 
tum pereat debitori. 1). xi;; k. Iul. AqwWeiae. acc. 
id. lan. Hadrumeti post consulatum  Tatiani et 
Symmachi wv. cc. [a. 392] 

17 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Hi, qui imposita munera civitatum fuga? destituunt 
et ineundos furtim existimant esse contractus, in- 


tellegant sibi nihil haec profutura esse commenta et 
pretio emptorem e conscium '? m dum esse, 
quod dederit. D. xz; k. Sept. Theodoro cons. |a. 399] 

18 Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Nestorio comiti rerum privatarum.  Vestium οἵ 
argenti seu máncipiorum coemendorum, si quando 
a privatis nostris ea éontigerit venumdari, palatini 
sciant sibi copiam denegatam: poena in eos amis- 
sionis pretii exercenda. D. 111 k. lan. R. Arca- 
dio... 2 " [a. 402 vel 406] 


XXXXV." 
QUANDO LICEAT AB EMPTIONE DISCEDERE. 


1 Imp. Gordianus A. Licinio Rufino. Re qui- 
dem integra ab se padno et venditione utriusque 
partis consensu recedi potest: etenim quod consensu 
contractum est, contrariae voluntatis 
solvitur. 
nuda voluntas non resolvit emptionem, si non actus 
quoque priori similis retro agens venditionem inter- 
cesserit. 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Aurelio atl Perfectam emptionem atque vendi- 
tionem re integra tantum pacto et consensu posse 
1 dissolvi constat. Ergo si quidem arrae nomine 
aurum datum sit, potes hoc solum !^ secundum fidem 
2 pacti recuperare!5, Si vero partem pretii per- 
solvisti, ad ea, quae venditorem oportet ex vendi- 
tione praestare, magis actionem quam ad pretii quan- 
titatem, quam te dedisse significas, habes. JD. nom. 
April. Byzantii A4. conss. [a. 293] 


iniculo dis- 


XXXXVI.'* 


SI PROPTER PUBLICAS PENSITATIONES VEN- 
DITIO FUERIT CELEBRATA. 


] Imp. Antoninus 44. Geminio Materno. Vendi- 
tionem ob tributorum cessationem factam revocari 
non oportet neque priore domino pretium offerente 
neque creditore eius iure hypothecae sive bre 
potior est enim causa tributorum, quibüs priore loco 
omnia cessantis obligata sunt. 

2 "Impp. Diocletianus οἱ Maximianus AA. Ati- 
niae Plotianae. 
collationum vel reliqua tributorum ex permissu prae- 
sidis ab his, quibus periculum exactionis tributorum 
imminet, distracta sincera fide iusto pretio sollem- 
niter comparasti, venditio ob sollemnes praestationes 
| necessitate facta convelli non debet. Sin autem 
venditio nulla iusta auctoritate praesidis praecedente 
facta est, hanc ratam haberi iura non concedunt, 
idque!* quod frustra gestum est revocari oportet, ita 
ut indemnitati tributorum omnibus modis consulatur. 
2 Quae omnia tractari convenit praesente eo, quem 
Nr extitisse proponis. 

9 Imp. Constantinus 4. ad Egnatium Fausti- 
num praesidem Baeticae. Si quis fundum vel man- 
cipia aliamve rem ob cessationem tributorum vel 
etiam ob vestium auri argentique debitum, quae 
annua exactione solvuntur, occupata convento debi- 
tore et apud iudicem interpellatione celebrata, cum 
solutio cessaverit, sub hasta distracta Mp ume 
perpetuam emptionis accipiat firmitatem. sin autem 
minoris forte persona fuerit inserta, necesse sit legi- 
timae defensionis adesse venditioni personam, πὶ 


(1) — 14.3,1,4 (2) atque administrandis familia- 
rum Suzrum curis idoneus comprobatus secundum Th. et 
B ins. (3) paulo ... venditae] etiamsi praedii forte 
totius quolibet casu minime facta distractio est, repeti- 


tionis in reliquum pretii nomine vilioris T5. (4) ---ἰ T7. 
10, 17, 3 (δ) nec 77. B, ne libri (6) et TA. B, 
ut libri (1) sic dett. cum Th., dominio CE (8) — TA. 


3, 1, 8: iunge l, 54, 6. 9, 41, 17. 10, 32, 51 (9) fuga 
munera civitatis T^. (10) fugae conscium om. fi. 


(11) supplendum est aut Ravennae Arcadio et Honorio 
AA. v conss. (102) aut Romae Arcadio A. vr et Probo 
conss. (406). Nestorius comes rei privatae occurrit anno 401: 
in 11, 73, 1, a. 405 in 12, 95, 9 (12) B 19, 5, 22. 23 
(13) αὖ dett, ct ῬΟ (14) firmant B : fuisse sit solum, 
potes hoe conicit Mommsen (15) sic .M' eum B, pot- 
est ... recuperari PCR (16) 8 19, 13 (17) pr. 
Ξε Vat.22 (18) idque C, id itaque ἃ (19) — Τῇ. 11, 
9, 2: fortasse 11, 59, 2 rungenda est 
^ 


at!? enim post traditionem interpositam 


—RÉÓMMA—— 


Si deserta praedia ob cessationem - 


| 
i 
ἢ 


SINE CENSU VEL RELIQUIS 


181 III 46—-49 


que intersit, utrumne officium summae rei procura- 


oris an certe rectoris! provinciae id quod debitum 


D. prid. id. Dec. Feliciano et 
[a. 331] 


fuerit proposuerit. 
Titiano conss. 


XXXXVII.? 


SINE CENSU VEL RELIQUIS FUNDUM COMPA- 
RARI NON POSSE. 


1 3/mp. Alexander 4. Capitoni. Ex conventione 
quidem, qua pactam novercam tuam cum patre tuo 
dicis, cum fundum in dotem daret, ut tributa ipsa 
agnosceret^, actio tibi adversus eam competere non 

otest, et si pactum in stipulationem deductum pro- 
tot. sed et? si fundus aestimatus ita, ut pars 
instrumenti significat, in dotem datus est, ex vendito 
actio, ut placitis stetur, non? competit. PP. non. 
Dec. ipso 4. 111 et Dione 11 conss. [«. 229] 
.2 T[mp. Constantinus Α. ad Antonium | Marcel- 
linum praesidem?. | Rei annonariae emolumenta 
tractantes cognovimus hanc esse causam maxime 
reliquorum, quod nonnulli captantes aliquorum mo- 
mentarias necessitates sub hac condicione fundos 
comparant, ut nec reliqua eorum fisco inferant et 
1 immunes eos possideant. Ideoque placuit, ut, si 
quem constiterit huiusmodi habuisse contractum at- 
que hac lege possessionem esse mercatum, tam pro 
solidis censibus fundi comparati quam pro reliquis 
universis eiusdem possessionis obnoxius teneatur, 
cum necesse sit eum qui comparat censum rei com- 
paratae agnoscere, ?nec licere cuidam rem sine 
censu comparare vel vendere. D. k. lul. Agrippi- 
nae Constantino A. v οἱ Licinio C. conss. ἴα. 319] 

9 ! Imp. lulianus 4. ad Secundum pp. Omnes 
pro his agris quos possident publicas pensitationes 
agnoscant nec pactionibus contrariis adiuventur, si 
venditor aut donator apud se collationis sarcinam 
actione illicita voluerit retinere, etsi necdum trans- 
ata sit professio censualis, sed apud priorem fundi 
dominum forte permaneat, dissimulantibus ipsis, ut 
non possidentes pro possidentibus exigantur. D. XI7/I 
k. Mart. Antiochiae luliano 4. in: et Sallustio 
conss. [a. 363] 


XXXXVIIIL.' 
DE PERICULO ET COMMODO REI VENDITAE. 


1 Imp. Alexander 44. luliae Secundinae. Post 
perfectam venditionem omne commodum et incom- 
modum, quod rei venditae contingit, ad emptorem 
pertinet. auctor enim ex his tantum causis suo 
ordine tenetur, quae ex praecedente tempore causam 
evictionis parant'?, et ita, si ei denuntiatum est, ut 
causae agendae adesset, et non absente emptore 
contra eum pronuntiatum est. JJ. k. Sept.'? Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

2 ldem A. Gargilio luliano. Cum convenit, ut 
singulae amphorae vini certo pretio veneant, ante- 
quam tradantur, imperfecta etiam tunc venditione 
periculum vini mutati emptoris, qui moram mensu- 
1 rae faciendae non interposuit, non fuit. Cum 
&utem universum quod in horreis erat postea '!^ ve- 
nisse'5 sine mensura et claves emptoribus traditas 
adlegas, perfecta venditione quod vino mutato dam- 


2 mum accidit, ad emptorem pertinet. Haec omnia 
locum habent non solum si vinum, sed etiam $i 
oleum vel frumentum vel his similia venierint et ea 
aut deteriora aut penitus corrupta fuerint. JP. v 
k. April. Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 
9 'eIdem A. Daphenae. Dolum auctoris bona fide 
emptori non nocere certi iuris est. PP. 111 k. Oct. 
Maaimo 11 et Aeliano conss.; [a. 223] 
Imp. Gordianus A. Silvestro militi. Cum inter 
emptorem et venditorem contractu sine scriptis inito !7 
de pretio convenit moraque venditoris in traditione 
non intercessit, periculo emptoris rem distractam 
esse in dubium non venit. PP. xv!? k. Ian. Gor- 
diano A. et Avioía conss. [a. 239] 
9 "Impp. Diocletianus οἱ Maximianus AA. Au- 
relio Leontio. Cum speciem venditam per violen- 
tiam ignis absumptam dicas, si venditionem nulla 
condicio suspenderat, amissae rei periculum te non 


adstringit?. PP. rri non. Nov. Atubino Diocletiano 
A. 11 et Aristobulo conss. . . [a. 285] 
6 ?!/dem AA. et CC. Aurelio Cyrillo. |. Mortis 


casus ancillae distractae etiam ante traditionem sine 
mora venditoris dilatam non ad venditorem, sed ad 
emptorem pertinet, et hac non ex praeterito vitio 
rebus humanis exempta solutionem emptor pretii 
non recte recusat. 3. xv?? k. lan. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 


XXXXVIIIL? 
DE ACTIONIBUS EMPTI ET VENDITI. 


1 Imp. Antoninus A. Aelianae, Adversus eum, 
cui agrum vendidisti, venditi iudicio consiste: nec 
enim tibi in rem actio cum emptore, qui persona- 
liter tibi sit obligatus, competit. PP. 1111 id. lun. 
Laeto iterum et Cereale conss. [a. 215] 

2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valeria- 
nus C. Flavio Domitiano. Venditi actionem ad re- 
cipiendum residuum pretium intendere adversario 
1 tuo poteris. Nec quod in compensationem vene- 
rit, quasi et tu invicem deberes, id obesse tibi pote- 
rit, si in bonae fidei contractu, in quo maiores etiam 
viginti quinque annis officio iudicis in iis quae dolo 
commissa sunt adiuvantur, iusto errore te ductum 
velfraude adversarii captum, quasi debitum id esset, 
quod re vera non debebatur, pepigisse monstrave- 
2 ris. Fructus quoque perceptos ante venditionem 
contractam, quos, cum venditioni non accessissent, 
eundem emptorem invasisse proponis, eodem iudi- 
cio reposces. .PP. id. Mart. Aemiliano et Basso 
conss. [a. 259] 

3 Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus AA. Sera- 
podoro. Ex arrali pacto personalis dumtaxat pacis- 
centibus actio praeparatur. PP. ΠΠ id. lwl. ipsis 
III €t III ÁA. conss. [a. 290] 

4 Idem 44. Muciano. Si traditio rei venditae 
iuxta emptionis contractum procacia venditoris non 
fiat, quanti interesse compleri emptionem fuerit arbi- 
tratus?^ praeses provinciae, tantum in condemnatio- 
nis taxationem deducere curabit. JP. vir id. Sept. 
ipsis 111 et III AA. conss. [a. 290] 

Ὁ ?*Idem AA. et CC. Decimo Caplusio. 'Curabit 
praeses provinciae compellere emptorem, qui nactus 
possessionem fructus percepit, partem pretii quam 
penes se habet cum usuris resütuere, quas et per- 


(1) rector 77. (2) B 19, 14 (3) —2,3,11. (4) ut 
et tributa ipsa agnosceret et creditoribus, quibus fue- 
rant praedia obligata, usuras solveret L gem. (5) et 
om. l. gem. — (6) non CR??, om. R^? cum loco gemino, 
et ita videtur scripsisse imperator: negatio autem el co- 
pula et post Sed (not. 5) insertaene sint a compilatoribus 
an debeantur Thalelaeo (cf. B2 29, 5, 26 Enantiophanis 
et scholia recentiora ad B 11,1, 52), non liquet. (1) — T. 
11,3,1 . ($) provinciae Lugdunensis primae addit 77. 
(9) nee ... vendere ex 72.3,1, 2 addita sunt (10) πες 77. 
11, 3$, 8 (11) B 19, 6. — Cf. Dig. 18, 6 (2) sic 


CR*, causae eviectiones pariant P, causam evicetionis spe- 
rant AR! (13) Febr. ser. — (14) postea P'CR, positum 
postea P", positum dett, (15) sic CR, venisset P (16) iunge 
8, 56, 1 (11) eontraetu s. s. inito CR, κα contractu 
s. 8$, initio V, contractus s, s. initio P (18) pp. xv V, 
d. xiu P — (19) — Vat. 23 (20) sic CR, constrin- 
git Vf, astringat P, adstringet Vat. (21) ?ungenda 
videtur 4, 49, 16 (22) xv P, xv vel xvi V, xu: vel 
vur libri ad 4,49,16 — (23) B 19,8, 56 segg. — Cf. Dig. 
19,1 (24) sic PCR, arbitratum V — (25) iunge 2, 40, 8 


IIII 49. 50 


182 


DE ACT. EMPTI ET VENDITI 


ceptorum fructuum ratio et minoris aetatis favor, 
lice& nulla mora intercesserit, generavit. PP. xii 
k. Oct. ipsis 1111 et III AA. conss. .. la. 290] 

6 Iden AA. et CC. Neratio'. "Venditi actio, si 
non ab initio aliud convenit, non facile ad rescin- 
dendam perfectam venditionem, sed ad pretium exi- 
gendum competit. δ. vr id. April. Byzantii A4A. 
COSS. [a. 293] 

1 ldem AA. et CC. Diodoro. Si servos distraxisti 
ac pretium de peculio eorum, quod ad te pertinebat, 
nesciens unde solveretur accepisti, consequens est 
integram te pretii? actionem habere, cum proprii ven- 
ditoris nummi soluti non praestant emptori liberatio- 
nem. &. xvii k. Mai. Melanthiade AA. conss. [a. 293] 

8 *]dem A4. et CC. Aurelio Eusebio. Si pater 
tuus venum portionem suam dedit nec induxit in 
vacuam possessionem praedii, ius omne penes se eum 
retinuisse certum est. neque enim velut traditionis 
factae vectigal exsolutum, si simulatum factum inter- 
1 cessit, veritatem mutare potuit. Quapropter adi- 
tus praeses provinciae, si animadverterit in vacuam 
possessionem neque patrem tuum neque successores 
eius emptorem vel heredes ipsius quocumque loco 
factos induxisse, non dubitabit nihil esse translatum 
pronuntiare. et si te ex empto ad inducendum in 
vacuam possessionem perspexerit conveniri, aesti- 
mabit, an pretium sit exsolutum: ac si reppererit 
non esse satis pretio factum, hoc restitui tibi pro- 
videbit. 8. v k. Mai. AA. conss. [a. 293] 

9 Idem AA. et CC. Aureliae Zaniae Antipatrae. 
Si minor a venditore sive sciente sive ignorante di- 
cebatur capitatio praedii venditi et maior inventa 
sit, in tantum convenitur, quanto, si scisset emptor 
ab initio, minus daret pretii. sin vero huiusmodi 
onus et gravamen functionis cognovisset, nullam ad- 


versus venditorem habet actionem. 5. xv k. lun.5 
Philippopoli AA. conss. [a. 293] 
10 Jdem AA. et CC. Titio Attalo. Cum vendi- 


torem carnis fide conventionis rupta tempore placito 
hanc non exhibuisse proponas, empti actione eum 
quanti interest tua tune tibi praestitam fuisse? apud 
praesidem provinciae convenire potes. .$. xvz; k. 
lan. A4. conss. [a. 293] 

11 Jdem AA. et CC. Flaviae Eucarpiae. Si ancil- 
lam tibi ex causa venditionis traditam venditor manu- 
misit, libertatem alienae factae praestare non potuit. 
quod si post venditionem ante traditionem manu- 
misit, pleno iure dominus constitutus civem Roma- 
nam facere non prohibebatur?: tibi personali propter 
ruptam fidem contra venditorem actione competente. 
S. x k. lan. ÁA. conss. [a. 293] 

12 sIdem 44. et CC. Egi Crispino. ' Sicut peri- 
culum vini mutati, quod certum fuerat comparatum, 
ad emptorem, ita commodum aucti pretii pertinet. 
utque hoc verum est, sic? certae qualitatis ac men- 
surae distracto vino fidem placitis servandam con- 
venit: quo non restituto non pretii quantitatis, sed 
quanti interest empti competit actio. S. prid. nom. 
Febr. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

13 Jdem AA. et CC. Flavio Alexandro. Fructus 
post perfectum iure contractum emptoris spectare 
personam convenit, ad quem et functionum gravamen 

ertinet: venditorque!? pretium tantum ac, si moram 
intercessisse probetur, usuras officio iudicis exigere 
potest. δ. 11] non. Dec. CC. conss. [a. 294] 

14 Jdem A4. et CC. Aurelio Rusoni. Emptor 
servorum recte de his!' tradendis et de eorum fuga 


itemque sanitate erronesque non esse aut noxa 80- 
lutos repromitti sibi recte!? postulat. 8, v k.!3 Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

15 Jdem AA. et CC. Aurelio Antonino Aeliano. 
Ultra modum tritici distracti citra pactum in solu- 
tione!^ mora non facta nihil emptor exigere potest. 
S. xv k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

16 !5Jdem 44. et CC. Aurelio Cyrillo'*, Post 
perfectam venditionem fetus quidem pecorum emptori, 
venditori vero sumptus, si quos bona fide fecerit, 
restitui debere notissimum est. S. vr; k.V Ian. CC. 
conss. [a. 294] 

17 Idem AA. et CC. Hermiano et Hermippo. Ex- 
pulsos vos de fundo per violentiam ἃ Nerone, quem 
habere ius in eo negatis, profitentes nullam vobis 
adversus eum, ex cuius venditione fundum possidetis, 
actionem competere probatis. igitur ad instar inter- 
dicti seu actionis promissae experiendum esse per- 
spicitis 18, 


L.!? | ^ 
SI QUIS ALTERI VEL SIBI SUB ALTERIUS NO 
MINE VEL ALIENA PECUNIA EMERIT. 


1 Imp. Antoninus A. Mercatori Secundo. $i pe- 
cunia patris fundus mancipiaque comparata sunt, 
tamen cum emptiones matris tuae nomine factas 
esse proponis, ignorare non debes traditione matrem 
tuam dominam fuisse constitutam. plane si pecu- 
niae petitionem competere tibi propter numerationem 
pretii existimas, civiliter consiste. PP. 111 k. ug. 
Antonino 4A. 111139 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Septimiae. Si emancipatis 
vobis fundos, quos nomine vestro, cum in potestate 
ageretis, pater emerat, tradidit vel in possessione 
eorum voluntate patris fuistis, dominium adquisistis. 
D. ΧΙ k. April. Antonino et Alezandro conss. [a.222] 

39 ldem A. Fabio Paterno. Mancipia quorum 
meministi si, ut proponis, nomine tuo itemque fratris 
tui cui successisti empta vobis tradita sunt, licet 
instrumento emptionis matrem tuam pecuniam nu- 
merasse contineatur, persequi ea more iudiciorum 
non prohiberis. JD. xv k. lul. Modesto et Probo 
CORSS. ! (a. 228] 

4 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
rianus C. Aurelio Cyrillo. 
emptionis socrus nomen inscripseris, tamen si pos- 
sessionem tenes?!, dominus effectus es. ob eam rem 
frustra calumniam mulieris, quamvis ipsa contractus 
tabulas habeat, formidas. 7). 777 non. Mai. 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vero 35. 
Cum propria pecunia tua te comparante possessio- 
nem?3 quondam uxoris tuae nomen tantummodo ac- 
commodasse dicas eandemque occasione custodiae 
suae commissorum instrumentorum contra bonam 
fidem proprietatem eiusdem fundi usurpasse, rector 
provinciae, pro sua exercitatione cognitum habens 
donationem à non domina uxore tua in filiam suam 
collatam nullum praeiudicium dominio tuo attulisse, 
docenti tibi veritatem precibus tuis adsistere resti- 
tuere eandem possessionem habita etiam fructuum 
taxatione curabit. 1). prid. id. Sept. ipsis III! et 
III AA.?^ conss. [a. 290] 

6 Jdem 4.4. et CC. Aurelio Dionysio. Multum 
interest, utrumne uxore tua comparante pecuniam 
numerasti eique possessio tradita est, an contractu 


(1) neratio libri, aurelio S: Aurelio Neratio scr. (2) pretii 
om. V contra B (3) fortasse iungenda est 4, 52, 3 
(4) sic V, quantum CE (5) Iul. Mommsen (6) tune 
... fuisse V, si tuno ... fuisset CR (1) sc PRe?, 
prohibebitur V, prohibetur CR^ (8) iunge 4, 2, 10 
(9) sie V^R, & VePC (10) sic P R^, venditor quo- 
que PCR^ (11) de his reete scr. (12) recte VR, 
om. C (48) id. Mommsen (14) sic C, solutionem VPR 
(15) iungenda videtur 4, 48,6 (16) sic 4, 48, 6, aurelio 
hermiano eyrillo jS, cyrillo libri: hermiano ez c. 11, 


quam S omittit, adiectum videtur (11) vux V, xv 4, 48, 6, 
cf. not. 18 (18) in. P c. 16 subscribitur d. xii k. nic. 
60,, quae aut ad c. 16 aut ad ἢ. c. pertinent (19) B 19,15 
(20) a. rr1 om. libri (21) sic PC, tenens ὦ (22) vero 
SPR, vocato C, quod nescio an ortum sit ex evocato, 
ut scribendum sit Vero evooato (23) te comparante 
possessionem edd., ecomparante possessionem 7, ocom- 
parate (—rante P) possessioni /^, te comparante pos- 
sessioni C, te comparante (— rate 1.8) possessiones A, te 
eomparate possessioni /7" (24) rur et πὶ aa. supplevi 


Quamvis instrumento . 


E Ne) SCRAP ον, τὸ ον τι 


DE REBUS ALIENIS 183 


III 50—52 


emptionis a te nomine tuo habito tantum uxoris 
1 nomen post instrumentis scribi feceris. Nam si 
quidem uxor tua nomine suo emit eique res traditae 
sunt nec in te quicquam de his processit, non nisi 
de pretio adversus eam, in quantum tu pauperior et 
2 illa locupletior facta est, habes actionem. Quod 
si emisti quidem tu et tibi tradita possessio est, 
tantum autem nomen instrumento uxoris quondam 
tuae scriptum est, res gesta potior quam scriptura 
3 habetur. Sin vero ab initio negotium uxoris ge- 
rens comparasti nomine ipsius, empti actionem nec 
illi nee tibi adquisisti, dum tibi non vis nec illi potes: 
quare in dominii quaestione ille potior habetur, cui 
possessio! tradita est. JD. xiu k. Sept. Vüminacio 
AA. conss? [a. 293] 

7 31dem AA. et CC. Aurelio Gerontio. Cum per 
eos qui negotia tua gerebant olei materiam te com- 
parasse contractusque fidem pretio suscepto rupisse 
venditorem proponas, si quidem ex empto his qui 
iuri tuo subiecti fuerint contrahentibus tibi quaesita 
est actio, per te vel cui mandaveris, si vero sui 
iuris constituti secundum mandatum tuum hunc con- 
tractum habuerunt ac sibi empti quaesierunt actio- 
nem, per eos vel quibus illi dederint mandatum adi 
competentem iudicem, qui^ secundum bonam fidem, 
gue in huiusmodi contractibus observari solet, satis- 
eri providebit. jS. xzz77 k. Sept. 4A. conss.* ἴα. 293] 

8 idem A4. et CC. Maaimae Valentinae. | Qui 
aliena pecunia comparat, non ei cuius nummi fue- 
runt, sed sibi? tam actionem empti quam dominium, 
si tamen" ei fuerit tradita possessio, quaerit. cum 
itaque de rebus communibus fratrem patruelem tuum 
quaedam comparasse contendas, de tua pecunia hunc 
conveniendo facies consultius: nam in rem de rebus 
ab eo comparatis tibi contra eum petitio non com- 
petit. JD. prid. non. Febr. Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 

9 Idem 44. et CC. Eminio Rufiniano. Nihil pro- 
hibet altero pecuniam numerante in alium vel utrius- 
que contrahentis consensu vel certe venditore tan- 
tummodo volente dominium transferri: eo etiam 
manifeste constituto, ut inter absentes per mediam 
personam vel? per nuntium vel per epistulam talis 
contractus perfici possit. JD. vy non. .... Sirmi 
CC. conss. 


14. 


DE REBUS ALIENIS NON ALIENANDIS ET DE 
PROHIBITA RERUM ALIENATIONE VEL HYPO- 
THECA. 


1 Imp. Alexander A. Cattiano militi. Si praesidi 
provinciae probatum fuerit Iulianum nullo iure mu- 
nitum servos tuos scientibus vendidisse, restituere 
tibi emptores servos iubebit. quod si ignoraverint 
et eorum facti sunt, pretium horum tibi solvere 
Iulianum iubebit. JD. vzii'? id. lul. luüano et 
Crispino conss. [a. 224] 

Imp. Gordianus 4. Grattiae Aeliae. —Distra- 
hente marito rem iuris tui, si consensum non ac- 
commodasti !!, licet sigillo tuo venditionis instrumen- 
tum fraude conquisita signaveris, eiusmodi tamen 
commentum '? emptori usucapione non subsecuta vel 
longi temporis praescriptione non munito nullam 
praestitisse potest securitatem. 

9 Inpp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Aurelio** Valeriano. Venditrici succedenti heredi- 


tario iure perfectam recte venditionem rescindere 
àc dominium revocare non licet: sed et si hoc ex 
μάν: sua vindicet, vel exceptione te doli mali, si 

anc viam elegeris, tueri vel evicta re, etsi defen- 
sione monstrata nolueris uti, quanti tua interest pote- 
ris experiri. 5. χρῇ k. Νου. Sirmi AA. conss. (a. 293] 

4 i1Idem AA. et CC. Domitio Aphobio. Mancipia 
patris, qui fundum ἃ Philippo conduxerat, succes- 
sione tibi quaesita domino fundi pro debitis in so- 
lutum mater tua dando nihil tibi auferre potuit. et 
ideo si tu maior viginti quinque annis effectus ab 
ea negotium gestum non fecisti ratum, oblato debito, 
si non haec locator iure pignoris obligata sibi vendi- 
dit, petere poteris. .1)..111 id. Febr.'* CC. conss. [a.294] 

ldem 444. et CC. Aurelio Aegro. Si fundum 
tuum pater post emancipationem te non consentiente 
venumdedit neque ei successisti neque possidens 
longi temporis praescriptione munitus est, eum tibi 
agenti rector provinciae reddi efficiet. γ111 id. M. 
Sirmi CC. conss. [a. 294] 

6 Idem AA. et CC. Aurelio Rufo. Nemo res ad 
te pertinentes non obligatas sibi nec ex officio ven- 
dendi potestatem habens distrahendo quicquam tibi 
nocere potuit. JD. k. Νου. 

7 Imp. lustinianus 4. lohanni pp. Sancimus, 
sive lex alienationem inhibuerit sive testator hoc 
fecerit sive pactio contrahentium hoc admiserit, non 
solum dominii alienationem vel mancipiorum manu- 
missionem esse prohibendam, sed etiam usus fructus 
dationem vel hypothecam vel pignoris nexum peni- 
tus prohiberi: similique modo et servitutes minime 
imponi nec emphyteuseos contractum, nisi in his 
tantummodo casibus, in quibus constitutionum aucto- 
ritas vel testatoris voluntas vel pactionum tenor qui 
alienationem interdixit aliquid tale fieri permiserit. 
D. k. Nov. Constantinopoli 15, 


111. 
DE COMMUNIUM RERUM ALIENATIONE. 


1 Imp. Gordianus A. Apollodoro evocato. Si 
nulla usucapionis praerogativa vel diuturni silentii 
praescriptio emptorem possessionis, quam ἃ cohere- 
dibus patrui tui distractam suggeris, pro portione 
tua munit, in rem actio incolumis perseverat: aut 
si receptum ius securitatem emptori praestitit, est 
arbitrium tibi liberum conveniendi eos, qui pro por- 
tione satis illicitam venditionem celebraverunt. 

2 ldem 4. Herenniano militi. Multum interest, 
utrum coheredes tui possessionem communem distraxe- 
runt, an vero fiscus, cum partis dominus esset, soli- 
ditatem iuxta proprium privilegium vendidit. etenim 
si ἃ fisco facta est venditio, fidem eius infringi mi- 
nime rationis est. Si vero coheredes soliditatem 
vendiderunt, licet emptor ab his delegatus partem 
pretii fisco solverit alteramque in cautionem deduxit, 
tamen portioni tuae ea venditio non potest obsistere. 

9 ?'Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et 
CC. Aurea Eusebio. Falso tibi persuasum est 
communis praedii portionem pro indiviso, antequam 
communi dividundo iudicium dictetur, tantum socio, 
non etiam extraneo posse distrahi. PP. id. Febr..... 
conss.?! 

4 Idem AA. et CC. Ulpiano militi. —Portionem 
quidem tuam militantis alienare frater?? tuus non 


(1) sic CR. cum Graecis, a domino zns. P (2) subscriptio 
fortasse ad c. 1 pertinet (3) iunge 3, 21, 1. 7, 72, 9 
4) qui A, videlicet C — (5) AA. conss. 3, 21, 1, cf. not. 2: 
Diocletiano vii et Maximiano vi AA. conss. (— a. 299) 
Te 09 (6) ei (eius C) cuius nummi fuerunt (fue- 
runt nummi Z^ sed sibi P^CH?^, eius nomine cuius 
fuerint sed sue sibi P^, eius nomine cuius fuerant nummi 
sed suo non ei cuius nummi fueruntsedsibi A^ (7) tamen 
PRh, om. CR^ (8) vel P!'CR cum B, veluti P" (9) B 
19, 8, 11 seqq. (10) viu ser. — (i11) sic CR^, non ei 


(ei om. R^) ecommodasti PR (12) sic P^R^, com- 
mento P^?CR? (13) aurelio et.S, om. libri (14) iunge 
2, 25, 1. 8. 425 18 (15) Aug. 2, 25, 1 (16) fortasse 
iungenda est 4, 54, 9 (17) d. xv k. cum 4, 54, 9 scr. 
(18) post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (— a. 531) 
suppl., cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte1l p.185  (19).B 
19, 8, 16 segq. (20) fortasse iungenda est 4, 49, 8 
(21) S. v k. Mai. AA. conss. 4, 49, 8: subscriptio supra 
posita, quam habet P, potius ad c. 4 pertinere videtur 
(22) frater R^, pater CR??, ὁ κοινωνός B 


HII 52—55 


184 


c 


potuit. eius autem partem pretio soluto tibi restitui 
postulare nec militari gravitati convenit? . 1 

5 Idem A4. et CC. Olympiano. Si maior annis 
viginti quinque velut propria nesciens? communia 
cum íratribus tuis praedia distraxisti, licet nullum 
instrumentum intercesserit nec quicquam specialiter 
convenit, alienae portionis evictione secuta quanti 
interest emptoris? solves. 


r 


LII. 
REM ALIENAM GERENTIBUS NON INTERDICI 
RERUM SUARUM ALIENATIONE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Publiciae Ca- 
priolae. Non est interdictum tutoribus vel curato- 
ribus, etsi ex eo titulo iudicati debitores sunt con- 
stituti, cum sua causa res suas alienare. potuit 
ergo curator tuus fundum suum :cum suo onere 
obligare fisco nostro: nam et privato potuisset. D. 


non. lun. Aníonino et Geta conss. [a. 205] 
LIII.* 
DE PACTIS INTER EMPTOREM ET VENDITOREM 
COMPOSITIS. 


4 Imp. Antoninus A. Claudiae Diotimae. Si ea 
lege praedium vendidisti, ut, nisi intra certum tem- 
€ pretium fuisset exsolutum, emptrix arras per- 

eret et dominium ad te pertineret, fides contractus 
servanda est. 1). v id... 9 Sabino 11 et 4Anullino 
conss. [«. 216] 

2 Imp. Alexander A. Charisio militi. 'Si fundum 
p tui ea lege vendiderunt, ut, sive ipsi sive 
eredes eorum emptori pretium quandoque vel intra 
certa tempora obtulissent, restitueretur, teque parato 
satisfacere condicioni dictae heres emptoris non 
paret?, ut contractus fides servetur, actio praescriptis 
verbis vel ex vendito tibi dabitur, habita ratione 
eorum, quae post oblatam ex pacto quantitatem ex 
eo fundo ad adversarium pervenerunt. 2). k. Sept. 
Aleaandro «4. cons. (a. 222] 

9 ldem .A. Felici militi. Qui ea lege praedium 
vendidit, ut, nisi reliquum pretium intra certum tem- 
pus restitutum esset, ad se reverteretur, $i non pre- 
cariam$ possessionem tradidit, rei vindicationem 
non habet, sed actionem ex vendito. 7). 111 éd. Jul.? 

4 Idem .A. Claudio Iuliano et Proculiano. 'Com- 
missoriae venditionis legem exercere non potest, qui 
post praestitutum pretii solvendi diem non vindi- 
cationem rei eligere, sed usurarum pretii petitionem 
sequi maluit. 

Imp. Gordianus A. Aurelio Longino evocato. 
Initio venditionis si pactus es, ut is cui vendidisti 
possessionem pretii tardius exsoluti tibi usuras pen- 
Sitaret, non immerito existimas etiam eas tibi adito 
praeside ab emptore praestari debere. nam si initio 
contractus non es pactus, $i coeperis experiri, ex 
mora dumtaxat usuras tam ab ipso debitore quam 
ab eo, qui in omnem causam empti suam fidem ad- 
strinxit, de iure postulabis. 

6 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Oiybrio* Romulo. Oum te fundum tuum certae 
rei contemplatione inter vos habita exiguo pretio in 
alium transtulisse commemoras, poterit ea res tibi 
non esse fraudi, quando non impleta promissi fide 
dominii tui ius in suam causam reverti conveniat. 
et ideo aditus competens iudex fundum cuius men- 
tionem facis restitui tibi cum fructibus suis sine 


ulla ludificatione sua auctoritate perficiet!!, prae- 
cipue cum diversa pars receptis nummis suis nullam 
passa videri it iniuriam. 

7 Impp. Di ianus et Macimianus AA. et CC. 
Fabiano Musco. Si & te comparavit is cuius me- 
ministi et convenit, ut!?, si intra certum tempus 
soluta fuerit data quantitas, sit res inempta, remitti 
hanc conventionem rescripto nostro non iure petis. 
sed si se subtrahat, ut iure dominii eandem rem 
retineat, denuntiationis et obsignationis depositionis- 
χει remedio contra fraudem potes iuri tuo consu- 
ere 13, 

8 Idem A4. et CC. Auxanoni. "Tempore con- 
tractus inter emptorem et venditorem habitam con- 
ventionem integram servari, si ab ea posteriore non 
recedatur pacto, certum est. 

9 Imp. lustinianus A4. lohanni pp. Si quis ita 
paciscatur in venditionis vel alienationis contractu, 
ut novo domino nullo modo liceat in loco vendito 
vel alio modo sibi concesso monumentum extruere 
vel alio modo humani iuris eum eximere, sancimus, 
licet hoc apud veteres dubitabatur, tale pactum ex 
nostra lege esse fovendum et immutilatum perma- 
1 nere. Forsitan enim multum eius intererat, ne 
ei vicinus non solum quem nollet adgregetur, sed et 
pro quo specialiter interdictum est. cum «etenim 
venditor vel aliter!5 alienator non alia lege suum 
ius transferre passus est nisi tali fretus conventione, 
quomodo ferendum est aliquam captionem ex varia 
pati eum interpretatione? 2. xv k. Nov. Cen- 
stantinopoli post consulatum .Lampadii et Orestis 
vv. CC. [a. 531] 


[Nu 
SI SERVUS EXPORTANDUS VENEAT. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Petroniae Fla- 
villae. lege venditionis exportata mancipia sub de- 
nuntiatione manus iniciendae libertatem ab emptore, 
vel qui successit in locum eius, antequam fides rum- 
1 patur, accipere possunt. Quae tamen fisco post 
manumissionem vindicantur et in perpetuam -gervi- 
tutem eadem lege veneunt, cum in his civitatibus 
2 conversantur, quas contrahentes exceperant. Ante 
manumissionem iniciendae manus facultas non dene- 

atur atque ideo non petuntur in publicum. PP. xv 
. Oct. Severo A. 11 et Victorino conss. [α. 200] 

2 Jdem AA. Sezo INedymo. Si, ut manus iniectio- 
nem haberes, cavisti tibi, iure tuo uti potes. quod 
si hoc omisisti et poenam stipulatus es, homo qui- 
dem fisco commissus est, tu vero nactus ex stipu- 
latu actionem. in omnibus tamen quaeritur, an do- 
mini voluntate in locum prohibitum venerit. PP. 
VII" k. Nov. Severo A. 1t et Victorino conss. [«. 200] 

9 Imp. Alexander A. Novio liberto. Ancilla, quae 
exportanda venit nec exportata est, sed!9 ab.emptore 
in eadem civitate morante empta et!? manumissa 
est, adversus legem venditionis libera fieri non potuit: 
et ideo aditus ἃ te procurator meus partibus suis 
fungetur. JP. 1111 id. Mart. Maazimo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 

4 Jdem A. Aurelio Papiae. Moveor, quod te ἃ 
servis tuis dominum eorum venisse adfirmas sub :ea 
lege, ne in patria moreris, et ab eo, cui te prior 
| emptor vendiderat, manumissum esse dicis. Quare 
competens iudex adversus eum, quem praesentem 
esse dicis, cognitionem suam praebebit et, si veritas 
accusationi aderit, exsecrabile delictum in exemplum 
2 capitali poena vindicabit. Sed quoad usque pro- 


(1) PP. id. Febr. CC. conss. (— a. 294) fortasse suppl, 
cf. p.183 mot. 21 (2) sic P?, neseienti P^R, neseienti 
alteri.C — (3) sic P, emptori CR (4) B19,16 (5) B 
19, 1, 88 seqq. (6) id. ec. P: ec. aut ex Langobar- 
dica litterae ἃ forma corruptum est, ut supplendum sit 
Aug., aut er oc. — Oct. (7) sic dett, pareret PCR 
(8) sic P"CR, praecipuam P (9) subscriptio fortasse 


(10) solubrio ,S, om. libri (11) sic :M, 
et ins.'CR (12) ut R^, om.:;CR^ — (13) de subserip- 
tione v. not. 9 — (14) iungenda videtur 4, 51, 1 — (15) sic dett. 
cum BX (w.m.), alter CR (19) 8 19, 7. — Of. Dig. 18,1 
(17) vn V, vin P  (1s)estsed/CR, esset V — (19) empta 
et V, in qua empta et CR; empta et del. Mommsen 


ad c." pertinet 


REM ALIENAM GERENTIBUS 


* 


195 


IlII 55—98 


$i MANCIPIUM 1TA VENIERIT 


baveris quae intendis, status tuus esse videtur, qui 
. iu te post manumissionem deprehenditur. PD. xi 

k. Iul. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 
— ἢ Idem A. Sextiano Serapioni. Qui exportandus 
ἃ domino de civitate sua venit, nec in urbe Roma 
morari debet: qui autem de provincia certa, nec 


in Italia. si itaque contra legem constitutam! fac- 
tum probare potes, utere iure, quod propterea tibi 
competit. PP. vir? Kk. Febr. Fusco 11 et Dextro 
conss. [a. 225] 


ΠΥ1. 
SI MANCIPIUM ITA VENIEBIT, NE PROSTITUA- 
TUR. 


1 Imp. Alexander A. Socrati. Praefectus urbis 
amicus noster eam, quae ita venit, ut, si prostituta 
fuisset, abducendi potestas esset ei, cui secundum 
constitutionem divi Hadriani id competit, abducendi 
faciet facultatem: quod si eum patientiam accommo- 
dasse contra legem quam ipse dixerat, ut in turpi 
quaestu mulier haberetur, animadverterit, libertate 
competente secundum interpretationem eiusdem prin- 
cipis perduci eam ad praetorem, cuius de liberali 
causa iurisdictio est, ut lis ordinetur, iubebit. nec 
enim tenor legis, quam semel comprehendit, inter- 
mittitur, quod dominium per plures emptorum per- 
sonas ad Primum qui prostituit sine lege simili 
pervenit. PP. rz k. Nov. Maaimo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 

2 Idem A. Severo^. Mulierem, quam ita venisse 
adlegas, ne prostitueretur aut, si prostituta fuerit, 
libera esset, per officium militare exhiberi apud tri- 
bunale5 oportet, ut, si controversia referatur pacto 
(quod tamen si verum est, libertas mulieri existente 
condicione competit), agatur causa apud eum cuius 
de ea re notio est. haec autem lex et nisi in ta- 
bulas venditionis inserta sit, quamvis epistula vel 
sine scriptis facta ostenditur, valet. PP. k. Dec. 
Maaimo 11 et 4Aeliano conss. [a. 223] 

9 Idem A. Aurelio Aelio*. Eam, quae ita venit, 
ne corpore quaestum faceret, nec in caupona sub 
specie ministrandi prostitui, ne fraus legi dictae 
fiat, oportet. PP. id. lan. Fusco 11 et Dextro 
€0n$s. [a. 225] 


LVII- 


81 MANCIPIUM ITA FUERIT ALIENATUM, UT 
MANUMITTATUR VEL CONTRA. 


1 Lmp. Alexander A4. Patricensi. Si9 Patroclius, 

osteaquam te Hermiae donationis causa dedit lege 

icta, ut, si quindecim annis continuis servisses, ad 
libertatem perducereris ita, ut civis Romanus esses, 
tempore peracto, si modo Patroclius non contrariae 
voluntatis fuerit aut si iam? decesserit, ad libertatem 
pervenisti, quoniam placuit non solum ad venditos, 
sed etiam ad donatos eam legem, ut manumitteren- 
tur, pertinere, nec te potuit semel translato dominio 
in Hermiam postea aliü Patroclius vendere: et ideo 
non de praestanda tibi libertate, quam ex constitu- 
tione iam fueras adeptus, litigare debuisti, sed liber- 
tatem quam obtinueras defendere. PP. vi id. Nov. 
Alexandro A. cons. [a. 222] 

2 Idem A. Éutychiano 9. Si ea lege Chreste'!! 
servum, sed naturalem filium venumdedit, ut emptor 
eum manumitteret, quamvis non est manumissus, ex 
constitutione divorum Marci et Commodi ad Aufidium 
Victorinum liber est. PP. non. Dec. Alexandro A. 
cons. [a. 222] 


9 Idem A. Fulcinio Maximo. 8113 lusta Satur- 
nino puellam nomine Firmam agentem tunc annos 
septem hac lege vendiderit, ut, cum haberet annos 
viginti quinque, libera esset, quamvis factum ab 
emptore praestandae libertatis pacto non sit inser- 
tum, sed ut libera esset expressum, tamen constitu- 
1 tioni divorum Marci et Commodi !? locus est. Ideo- 

ue impleto vicensimo quinto anno Firma libera 


facta est nec obest ei, quod vicensimo septimo 
anno manumissa est, quae iam ex constitutione libera 


erat: et is, quem post vicensimum quintum annum 
ex te conceptum enixa est, ingenuus est. JPP. x 
k. Febr. lultano et Crispino conss. [a. 224] 

4 Imp. Gordianus A. Corneliae Iucundae. δὶ is, 
qui pretium pro te acceperat, ut statuto tempore te 
libertate donaret, moram repromissae libertati prae- 
stitit, ex eo te liberam esse factam manifestum est, 
ex quo, cum posset dari libertas, non est praestita. 
et ideo ex te natos ingenuos videri procreatos non 
est incertae opinionis. PP. vi k. Mai. Sabino et 
Venusto conss. [a. 240] 

5 Idem A. Aurelio Marino. Ea quidem mancipia, 
quorum venditio eam legem accepit, ne ad liberta- 
tem perducantur, etiamsi manumittantur, nancisci 
libertatem non possunt. neque enim condicio, quae 
personae eius cohaesit, immutari facto eius qui ea 
1 lege comparavit potest. Nec tamen, poenae ex- 
actio si qua addita est condicioni non servatae, 
2 iustam exigendi tribuit causam. Qua igitur ra- 
tione te poterit vocare ad officium procuratoris, qui 
eam legem venditioni dedit, perspici!^ non potest, 
cum nec in privatorum contractibus fiscus se inter- 
ponere debeat et litterae ad te missae personae fac- 
tum, si non ipse manumiseris, non contineant. 16 
PP. xvi k. Sept. Sabino et Venusto conss. [a. 240] 

6 Impp. Diocletiamus et Maaimianus AA. et CC. 
Helvidiae Rufinae. Si puellam ea lege vendidisti, 
ut manumitteretur et, si manumissa non esset, cen- 
tum aurei praestarentur, non servata fide nihilo 
minus eam raptam e vestigio servitutis ad libertatem, 
quae praestari potuit, constitit, nec pecunia quasi 
rupta fide suscepta recte petetur, cum non mutata 
venditoris voluntate condicionis potestate!" post! 
manumittentis factum repraesentari optima ratione 
placuit. S. xvi k. lun. ipsis AA. conss. ἴα. 293] 


LVII.'? 
DE AEDILICIIS ACTIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Decentio Veromilio. Si non 
simpliciter, sed consilio fraudis servum tibi nescienti 
fugitivum vel alio modo vitiosum quis vendidit is- 
que fugitivus abest, non solum in pretium servi 
venditorem conveniri, sed etiam damnum quod per 
eum tibi accidit competens iudex, ut iam pridem 
placuit, praestari iubebit. PP. 1111 k. lun. Messala 
et Sabino conss. [a. 214] 

2 Imp. Gordianus A. Petilio Maximo. Cum pro- 
ponas servum, quem pridem comparasti, post anni 
tempus fugisse, qua ratione eo nomine cum vendi- 
tore eiusdem congredi quaeras, non possum animad- 
vertere: etenim redhibitoriam actionem sex mensum 
temporibus vel quanto minoris anno concludi mani- 
festi iuris est. PP. k. Dec. Gordiano A. et Αὐυϊοία 
COnss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus 44. Au- 
relio. Muciano. Si apud priorem dominum fugisse 
mancipium non doceatur, fuga post venditionem 
1 interveniens ad damnum emptoris pertinet. Sin 


(1) sic CR, constitutum VA? 
(2) B 19, 11 
severo pp. C 


(2) va ve] zi V 
(4) severo ,S, severo praef. urb. VR, 
(5) sic M", tribunalem VC, tribunal E 
(6) helie S, om. libri (?) B 19, 7. — €f. Dig. 18, 7 
(8) si del. Mommsen (9) iam CR, etiam V? (10) sic 
SVR^, liberto (—tus A7) addunt CR recte fortasse 
(11) sic C, chrestes V, chertae R (1:2) si R^, cum pro C, 


1, 


om. VR^ (13) in semestribus scriptae addit R, ut 
videtur, ex Dig. 18, 1,10 (14) prospiei libri (15) non V??, 
om. V vel ΘΟ (ι6) continent übri (11) sic VC 
cum DB, contra eondicionis potestatem AK (18) manumit- 
tendo moram faetam similiave videntur excidisse (19) B 
19, 10, 60 segg. — Cf. Dig. 21, 1 


24 


III] 58—60 


186 


DE MONOPOLIIS 


autem venditor non vitiosum etiam in posterum fieri 
servum temere promiserit, quamvis hoc impossibile 
esse videtur, secundum fidem tamen antecedentis 
vel in continenti secuti pacti experiri posse non 
ambigitur: posteriores enim casus non venditoris, 
9 sed emptoris periculum spectant. Verum cum 
servum quem comparaveras ad eum qui distraxerat 
redisse contendis, iudex competens perspectis! omni- 
bus pro repertae rei qualitate proferre curabit sen- 
tentiam. PP. xv? Kk. Mai. Maaimo 11 et Aquilino 
conss. (a. 286] 

4 Idem 4.4. Si praedium quis sub ea lege com- 
paraverit, ut, si displicuerit, inemptum erit, id ut- 
pote sub condicione venditum resolvi et redhibito- 
riam adversus uenditorem competere palam est. 
1 Idem observatur et si pestibilis fundus, id est 
pestibulas vel herbas letiferas? habens, ignorante 
emptore distractus sit: nam in hoc etiam casu per 
eandem actionem eum quoque redhibendum esse. 
. . k. Mart. 

5 'Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius? AAA. Nebridio pu. Habito semel bonae fidei 
contractu mancipioque suscepto et pretio soluto ita 
demum repetendi pretii potestas est ei qui manci- 
pium comparaverit largienda, si illud quod dixerit 
fugitivum, poterit exhibere. hoc enim non solum 
. jin barbaris, sed etiam in provincialibus servis iure 

. praescriptum est. D. n: k. lul. Constantinopoli 
Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 


LVIIII.* 


DE MONOPOLIIS ET DE CONVENTU NEGOTIA- 

TORUM ILLICITO VEL ARTIFICUM ERGOLABO- 

RUMQUE NEC NON BALNEATORUM PROHIBITIS 
ILLICITISQUE PACTIONIBUS. 


zo? ἐν οἷῳδήποτε τόπῳ ἢ πόλει οὐσιν μηδεμιᾶς 
ὕλης ἢ πράγματος κεχρήσϑω, μηδ᾽ ἂν ϑεῖον πορίση- 
ται τύπον, ὑπεξηρημένων τῶν ἁλῶν, μήτε δεήσεις 
1 ὑπαγορευέτω ἢ ἐπιδοῦναι τολμάτω. Ὅπως γὰρ παν- 
ταχόϑεν βέβαια μένοι τὰ καλῶς οὕτως καὶ εὐσεβῶς 
βεβουλευμένα καὶ νομοϑετηϑέντα, οὐδὲ τὸν κατὰ 
καιρὸν μεγαλοπρεπέστατον κυαίστορα ἢ τοὺς ἄλλους 
ἐνδοξοτάτους ἄρχοντας τοῦ ϑείου παλατίου ἢ τοὺς 
περιβλέπτους ἀντιγραφέας ἢ τὸν περίβλεπτον σεκουν- 
δοκήριον ἢ τερτιοκήριον τῶν λαμπροτάτων τριβού- 
vov ἢ τοὺς κατὰ καιρὸν περιβλέπτους δεφερενδα- 
οίους ἀπειράτουβ βασιλικῆς Mene κατα ἔψομεν, 
εἰ τοῦ λοιποῦ τοιαύτας τινὰς προσδέξωνται δεήσειβ 
ἢ τοιούτῳ τινὲ σπουδὴν συνεισενέγκοιδν» ἢ υπαγο- 
βεύοντες ἢ ὑποσημαινόμενοι ἢ σουγγεστίοσιν κεχρη- 


μένοι 7 ἄλλην τινὰ ῥοπὴν ἢ χρείαν συνεισφέροντεξ. 
2 Οἱ δὲ τούτοις προσεδρεύοντες, εἴτε μὲ ριάλιοι εἴτε 
παλατῖνοι εἴτε ἄλλης στρατείας εἶεν, οἱῳφδήποτε τρόπῳ 
τοιοῦτο γράφοντες ἢ διδάσκοντες ἢ ἄλλως γίνεσϑαι 
σπουδάζοντες ἀφαίρεσιν ζώνης καὶ οὐσίας δυστυχή- 
3. σουσιν. Ταῦτα τοίνυν εἰδὼς ἕκαστος τῶν ὑπηκόων 
ἐκ ταυτηβ ἡμῶν τῆς νομοϑεσίας τὴν παρρησίαν ἔχων 
ἐπ᾽ ἀδείας κεχρήσϑω τοῖς περὶ τούτων συναλλάγμα- 
cw, ὧν οὐκέτε κώλυσίς ἐστιν. PP. rn id. ΓΑ 
Leone 4. v cons. [a. 413] 

2 (1) Imp. Zeno A. Constantino pu. lubemus, ne 
quis cuiuscumque vestis aut piscis vel pectinum 
forte aut echini vel cuiuslibet alterius ad uictum uel 
ad quemcumque usum pertinentis speciei vel cuius- 
libet materiae pro sua auctoritate, vel sacro iam elicito 
aut in posterum eliciendo rescripto aut pragmatica 
sanctione vel sacra nostrae pietatis adnotatione, 
monopolium audeat exercere, neve quis illicitis ha- 
bitis conventionibus coniuraret aut pacisceretur ?, 
ut species diversorum corporum negotiationis non 
minoris, quam inter se statuerint, venumdentur. 
1 Aedifieiorum quoque artifices vel ergolabi alio- 
rumque diversorum operum professores et balnea- 
tores penitus arceantur pacta inter se componere, 
ut ne quis quod alteri commissum sit opus impleat 
aut iniunctam alteri sollicitudinem alter intercapiat: 
data licentia unicuique ab altero inchoatum et de- 
relictum opus per alterum sine aliquo timore dis- 
pendii implere omnique '? huiusmodi facinora denun- 
tiandi sine ulla formidine et sine iudiciariis sumpti- 
2 bus. Si quis autem monopolium ausus fuerit 
exercere, bonis propriis spoliatus perpetuitate dam- 
3 netur exili. Ceterarum praeterea professionum 
primates si in posterum aut super taxandis rerum 
retiis aut super quibuslibet illicitis placitis ausi 
uerint convenientes huiusmodi sese pactis constrin- 
ere, quinquaginta librarum auri solutione percelli 
ecernimus: officio tuae sedis quadraginta librarum 
auri condemnatione multando, si in prohibitis mo- 
nopoliis et interdictis corporum pactionibus com- 
missas forte, si hoc evenerit, saluberrimae nostrae 
dispositionis condemnationes venalitate interdum aut 
dissimulatione vel quolibet vitio minus fuerit ex- 
secutum. D. xvir!! k. Jan. post consulatum Tro- 
condae.1? (a. 483] 


LX." 
DE NUNDINIS. 


1 Impp. Valentinianus et Valens 44. ad Pro- 
bwmn pp. Qui exercendorum mercatuum aut nundi- 
narum licentiam vel veterum indulto vel nostra 
auctoritate meruerunt, ita beneficio rescripti potian- 
tur, ut nullum in mercatibus!^ atque nundinis ex 


(t) prospectis Jbri (2) xv vel xu V (3) sic €, 
pestibulas vel herbam letiferam E, pestiviles vel leti- 
feras herbas in V legit Bluhme vix recte: εἰ ϑανατο- 
φόρους βοτάνας κέκτηται B: pestiviles herbas vel leti- 
feras Russardus (4) 5e TA. 3, 4 1 (5) Imppp. 
Valentinianus Theodosius et Arcadius T7. (6) B 19,18 
(1) e. 1 in solo V extat: inscriptio et initjum constitu- 
tionis evanuerunt. post inscriptionem, quam ez subscrip- 
tione restituimus, plus minus quinquaginta litteras desi- 


derari ez V apparet: quibus de conventu negotiatorum 
illicito actum esse ex rubrica conicias, cum eius neque in 
parte c.1 quae extat neque in c.2 mentio fiat (8) μο- 
νοπωλίοις Bluhme (9) sic VM cum B, coniurare aut 
paeisei CR (10) sic V^R^ cum B, omniaque V^R?, 
omnibusque C (11) xvirV,vuriP (12) post cons.trocondi 
Herrmann, aa. conss. troconde V, trac. P (413) Cf. Dig. 
50, 1t (14) sic Κ᾿, mercantibus VPC 


DIDI ES EE ull vs monopoliis, 
uae in quolibet loco vel civitate obtinent (?), nul- 
ius materiae vel rei utatur, nec si sacrum rescrip- 
tum consecutus fuerit, salibus exceptis, vel preces 
1 suppeditet vel offerre conetur. Nam ut in om- 
nibus tam bene et pie decreta constitutaque rata 
maneant, ne illustrem quidem pro tempore quaesto- 
rem vel reliquos gloriosissimos sacri palatii proceres 
vel spectabiles notarios vel spectabilem secundoce- 
rium vel tertiocerium splendidissimorum tribunorum 
vel spectabiles pro tempore referendarios imperialis 
motus ecpertes esse sinemus, si in. posterum eius- 


modi petitiones susceperint vel alicui eorum operas 
accommodaverint sive suppeditando sive subsignando 
sive suggestionibus utendo sive aliud grave necessa- 
2 riumve conferendo. Qui autem eis adsident sive 
memoriales sive palatini sive alius militiae, si quo- 
quo modo tale quid scribant vel suggerant aliove. 
modo, ut fiat, operam dederint, cinguii patrimonü- 
9 que amissione plectentur. | Quorum memores 
omnes subditi, cum hac nostra legislatione eis li- 
ceat, pro lubitu his contractibus, qui non iam tnfer- 
dicti sunt, utantur. 


ΡῈ VECTIGALIBUS 


187 


ΠΗ 60—62 


negotiatorum mercibus conveniant, vcl in venaliciis 
aut locorum temporali quaestu et commodo privata 
exactione sectentur, vel sub praetextu privati debiti 
aliquam ibidem concurrentibus molestiam possint! 
inferre. 


LXI 
DE VEOTIGALIBUS ET COMMISSIS. 


1 Impp. Severus et .nioninus A44. Victorino. 
Si iure manumissus es ante quaestionem commissi 
motam, statum tuum vectigalis nomine convelli non 
est aequum. 

2 Idem AA. Iunio. Neque commissum, quod ante 
quinquennium factum dicitur, si lis? anticipata non 
est, vindicari potest, neque pro re, quae in com- 
missi causam cecidit, si ipsa non extat nec dolo 
supprimatur, pretium peti potest. 

Idem A4. Ingenuo militi. Omnibus militibus 
nostris prospeximus, ne ob omissas professiones 
poena commissi tenerentur. proinde deposito hoc 
metu, si qua portoria debere te apparuerit, exsolve. 

4 ^Imp. Constantinus A. ad lunium Rufum*. 
Penes illum vectigalia manere oportet, qui superior 
in licitatione extiterit, ita ut? non minus quam triennii 
fine locatio concludatur nec ullo modo interrumpa- 
tur tempus exigendis vectigalibus praestitutum". quo 
peracto tempore licitationum iura conduetionumque 
recreari oportet ac simili modo aliis collocari. 2). 
k. Iul. Crispo C. 11 et Constantino C. I1 conss. [a. 321] 

5 Sldem A. Menandro. Universi provinciales pro 
his rebus, quas ad usum proprium vel ad fiscum 
inferunt vel exercendi ruris gratia revehunt, nullum 
1 vectigal a stationariis exigantur. Ea vero, quae 
extra praedictas causas vel negotiationis gratia por- 
tantur, solitae praestationi subiugamus: capitali 
poena proposita stationariis et urbanis militibus et 
ceteris personis ?, quorum avaritia id temptari fir- 
matur. JD. ΠΙ id. lul. Crispo 11 et Constantino 11 
conss. [a. 321] 

6 "Impp. Valentinianus 'et Valens AA. ad Flo- 
reniium* comitem sacrarum largitionum. Omnium 
rerum 86 personarum, quae privatam degunt vitam, 
in publieis functionibus aequa debet esse inspectio. 
1 Hoc ideo dicimus, quia nonnulli privatorum eli- 
citas !? suffragio proferunt sanctiones, quibus vecti- 
galia vel cetera eiusmodi, quae inferri fisco moris 
2 est, sibi adserant esse concessa. 851 quis ergo 

rivatorum eiusmodi rescriptione nitatur, cassa ea- 
de sit. vectigalium enim non parva functio est, 
quae debet ab omnibus, qui negotiationis seu trans- 
ferendarum mercium habent curam, aequa ratione 
. dependi: '4 tegi m naviculariis, cum sibi rem gerere 
probabuntur. . x k. Mart. Mediolani Valenti- 
niano et Valente A4. conss. [a. 365] 

" *SImppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. ad Archelaum comitem Orientis. Ex praesta- 
tione vectigalium nullius omnino nomine quicquam 
minuatur, quin octavas more solito constitutas omne 
hominum genus, quod commerciis voluerit interesse, 
dependat, nulla super hoc militarium personarum 1e 
exceptione facienda. PP. Beryto 111 k. Febr. post 
consulatum Valentiniani et Valentis A44. (a. 366?] 

8 "Imppp. Gratianus Valentinianus? et Theodo- 
sius AAA. Palladio comiti sacrarum largitionum. 
A legatis gentium devotarum ex his tantum specie- 


et viribus carere censemus. 


bus, quas de locis propriis, unde conveniunt, huc 
deportant, octavarii vectigal accipiant: quas vero 
ex Romano solo, quae sunt tamen lege concessae, 
ad propria deferunt, has habeant a praestatione 
immunes ac liberas. JD. prid. non. lul. Constan- 
ünopoli. acc. ΧΙ k. 4ug. Syagrio et Eucherio 
COnss. [a. 381] 

9 '?7dem 444. :Palladio comiti sacrarum largi- 
tionum. "Usurpationem totius licentiae submovemus 
cirea vectigal alabarchiae?? per Aegyptum atque 
Augustamnicam constitutum, nihilque super trans- 
ductione animalium, quae sine praebitione solita 
minime permittenda est, temeritate per licentiam 
vindicari concedimus. 

10 Impp. Arcadius et Honorius AA. Anthemio pp. 
Vectigalia, quaecumque quaelibet civitates sibi ac 
suis curiis ad angustiarum suarum solacia quae- 
sierunt, sive illa functionibus curialium ordinum 
profutura sunt?! seu quibuscumque aliis earundem 
civitatum usibus designantur??, firma his atque ad 
habendum perpetua manere praecipimus neque ullam 
contrariam supplicantium super his molestiam for- 
midari. 

11 Jdem AA. Lampadio pp.?* Si quis sine per- 
sona mancipum, id est salinarum conductorum, sales 
emerit vendereve temptaverit, sive propria audacia 
sive nostro munitus oraculo, sales ipsi una cum eo- 
rum pretio mancipibus addicantur. 

Impp. Honorius et Theodosius AA.  Gaisoni 
comiti sacrarum  largitionum?^, — Quidquid contra 
vectigales largitionalium titulorum vel pragmaticis 
sacris vel adnotationibus fuerit elicitum, effectu 
D. vir k. Oct. Ra- 
vennae. [a. 408—412] 

13 *5Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Fla- 
viano pp. Lxceptis his vectigalibus, quae ad sacrum 
patrimonium nostrum quocumque tempore pervene- 
runt, cetera? rei publicae civitatum atque ordinum 
aestimatis dispendiis, quae pro publicis necessitati- 
bus tolerare non desinunt, reserventur, cum duas 
portiones aerario nostro conferri prisca institutio 
disposuerat: atque hane tertiam iubemus adeo in 
dicione?" urbium municipumque consistere, ut proprii 
compendii curam non in alieno potius quam in suo 
1 arbitrio noverint constitutam.  Designatae igitur 
consortium portionis eatenus iuri ordinum civitatum- 
que obnoxium maneat, ut etiam locandi quanti sua 
interest licentiam sibi noverint contributam 38. 


LXII.? 
VECTIGALIA NOVA INSTITUI NON POSSE. 


1 Impp. Severus δέ Antoninus A4. Gavio Victo- 
rino. Non quidem temere permittenda est novorum 
vectigalium exactio: sed si adeo tenuis est patria 
tua, ut extraordinario auxilio iuvari debeat, adlega 
praesidi provinciae quae in libellum contulisti: qui 
re diligenter inspecta utilitatem communem intuitus 
scribet nobis quae compererit, et an habenda sit 
ratio vestri et quatenus, aestimabimus. PP. xii 


k. Aug. 

2 Ton A4. Ventilio*? Callistiano. . Vectigalia 
nova nec decreto civitatum institui possunt. 

9 Impp. Valeriamus et Gallienus AA. Aurelio 
Tusco et aliis. Non solent nova vectigalia incon- 


(1) sic R, possit PC (2) B 56, 4. — Cf. Dig. 39, 4 
(3) lis C, vel R^, lite R^ (4) — TA. 4, 12,1 (5) con- 
sularem Aemiliae addit TA. (6) ut dett. cum. Th., 
om. CR (Ὁ) sic dett. cum Th., praestitum CR. (8) — T5. 
4, 12, 2 (9) quae sequuntur, ex T^. 4, 12, 3 addita 
sunt (10) ceteris personis] tertiis Augustan[is] 77. 
(11) — T^. 11, 12, 3 (12) sic TÀ., lorum SCR, cf. 
10, 12,4 (13) sic TA., illieitas R, inlieita C (14) verba 
extrema et Th. 13,5,24 addita sunt (5) 2 Th. 4,12, 6 
(16) personarum om. TA. (17) — 77.4,12,8 (18) val. 
(valens C) grat. libri (19) — 77.4,12,9 (20) sic C, 


arabarchiae E, cf. Justiniani edictum 2 c.2.3 Marquardt 
Staatsverwaltung 1, 289 (21) sunt PR, om. C (22) sic 
PR, destinantur € (23) pu. Cohn, cf. Orelli inscr. 
3, 1215a (234) locum Gaisonis, qui secundum TA. 9, 38,11 
a. 410 com. s. larg. fuit, a. 412 tenuit Probus, cf. TÀ. 
8,4,24 (25) fortasse iungenda est 11,15, 5. (26) sic .M*, 
ceterarum CRM* (21) in dieione M^, in condicione C, 
indictione E, inductione M^ (28) D. πὶ k. Mai. Ra- 
vennae Basso et Antiocho conss. (α. 431) 11,75,5 (29) B 
96, 4 (30) Ventidio scr. 


24* 


IIl. 62—64 


189 


DE COMMERCIIS 


sultis principibus institui. ergo et exigi aliquid, quod 
illicite poscatur, competens iudex vetabit et id quod 
exactum videtur, si contra rationem iuris extortum 
est, restitui iubebit. ' ' 

À Imp. Constantinus .4. ad Felicem pp. δ pro- 
vincialium nostrorum querella de conductorum avi- 
ditate extiterit et probatum fuerit ultra vetustam 
consuetudinem et nostrae terminos iussionis aliquid 
eos profligasse, rei tanti criminis perpetuo exilio pu- 
niantur. sub conspectibus autem tuis vel eorum, 
qui tuae gravitati succedunt, licitationis cura serve- 
tur. PP. vir id. Mart. Carthagine. — [a. 333—336] 


LXIII.' 
DE COMMERCIIS ET MERCATORIBUS. 


1 ?Impp. Valentinianus et Valens 4A. ad Iulia- 
num comitem Orientis?.  Negotiatores, si qui ad 
domum nostram pertinent, potiorum quoque homi- 
nes necessitatem debitam  pensionum, ut honestas 
postulat, agnoscere moneantur, ut per cunctos, 
ui emolumenta negotiationibus captant, tolerabiles 
tatit agnoscendae devotionis effectus. D. xv k. 
Mai. Constantinopoli divo loviano et Varroniano 
conss.^ [a. 364] 
.2 Idem AA. et Gratianus A. Tatiano comiti sa- 
erarum largitionum. Non solum aurum barbaris 
minime praebeatur, sed etiam si apud eos inventum 
fuerit, subtili auferatur ingenio. si ulterius aurum 
pro mancipiis vel quibuscumque speciebus ad bar- 
baricum fuerit translatum ἃ mercatoribus, non iam 
damnis, sed suppliciis subiugentur?, et si id iudex 
repertum non vindicat, tegere ut conscius criminosa 
festinat. (a. 8147] 

9 Anpp. Honorius et Theodosius AA. Theodoro pp. 
Nobiliores natalibus et honorum luce conspicuos et 
patrimonio ditiores perniciosum urbibus mercimo- 
nium exercere prohibemus, ut inter plebeium et ne- 
gotiatorem? facilius sit emendi vendendique com- 
mercium. ; [a. 408 vel 409] 

4 Idem AAA. Anthemio pp.  Mercatores tam im- 
erio nostro quam Persarum regi subiectos ultra ea 
οὐδ, in quibus foederis tempore cum memorata 
natione nobis convenit, nundinas exercere minime 
oportet, ne alieni regni, quod non convenit, scruten- 
1 tur arcana. Nullus igitur posthac imperio nostro 
subiectus ultra Nisibin Callinicum et  Artaxata 
emendi sive vendendi species causa proficisci audeat 
nec praeter memoratas civitates cum Persa merces 
existimet commutandas: sciente utroque qui contra- 
hit et species, quae praeter haec loca fuerint venum- 
datae vel comparatae, sacro aerario nostro vindi- 
candas et praeter earum ac pretii amissionem, quod 
fuerit numeratum vel commutatum, exilii se poe- 
2 nae sempiternae subdendum. Non defutura contra 
iudices eorumque apparitiones per singulos contrac- 
tus, qui extra memorata loca fuerint agitati, tri- 
ginta librarum auri condemnatione, per quorum li- 
mitem ad inhibita loca mercandi gratia Romanus 
3 vel Persa commeaverit.  Exceptis videlicet his, 
qui legatorum Persarum quolibet tempore ad nostram 
clementiam mittendorum iter comitati merces duxe- 
rint commutandas, quibus humanitatis et legationis 
intuitu extra praefinita etiam loca mercandi copiam 
non negamus, nisi sub specie legationis diutius in 
qualibet provincia residentes nec" legati reditum ad 


propria comitentur. hos enim mercaturae insisten- 
tes non immerito una cum his, cum quibus contraxe- 
rint, cum resederint, poena huius sanctionis perse- 
quetur. [(a. 408 veí 409] 

9 S]dem 44. Aetio pu. Cessante omni ambitione, 
omni licentia quingentorum sexaginta trium collegia- 
torum numerus maneat nullique his addendi mutan- 
dive? vel in defuncti locum substituendi pateat copia, 
ita ut!^ iudicio tuae sedis sub ipsorum praesentia 
corporatorum in eorum locum, quos humani sub- 
traxerint casus, ex eodem quo illi fuerant corpore 
subrogentur: nulli alii corporatorum praeter prae- 
dictum numerum per patrocinia immunitate con- 
cessa. JD. xir k. Sept. Eudoaiopoli Honorio vin 
et Theodosio 111 4.4. conss. [a. 409] 

6 Idem AA. Mazaimino comiti sacrarum largitio- 
num. Si qui inditas nominatim vetustis legibus ci- 
vitates transgredientes ipsi vel peregrinos negotia- 
tores sine comite commerciorum suscipientes fue- 
rint deprehensi, nec proscriptionem bonorum mec 
1 poenam perennis exilii ulterius evadent. Ergo 
omnes pariter, sive privati seu cuiuspiam dignitatis 
sive in militia constituti, sciant sibi aut ab huius- 
modi temeritate penitus abstinendum aut supra dicta 
supplicia subeunda. 


LXIIIL' 


DE RERUM PERMUTATIONE ET DE PRAESCBRIP- 
TIS VERBIS ACTIONE. 


1 Imp. Gordianus A. Thraseae militi. Si, cum 
patruus tuus venalem possessionem haberet, pater 
tuus pretii nomine, licet non taxata quantitate, aliam 
possessionem dedit, idque quod comparavit non in- 
iuria iudicis nec patris tui culpa evictum est, ad 
exemplum ex empto actionis non immerito id quod 
tua jinterest, si in patris iura successisti, consequi 
desideras. at enim si, cum venalis possessio non 
esset, permutatio facta est idque, quod ab adver- 
sario praestitum est, evictum est, quod datum est 
(Sii hoc elegeris cum ratione restitui postulabis. 
D. viri id. Nov. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 AP: Diocletianus et Maazimianus AA. Primi- 
(ivae. Permutationem re ipsa utpote bonae fidei 
constitutam, sicut commemoras, vicem emptionis ob- 
tinere non incogniti iuris est. 

9 ldem AA. et CC. Barcio Leontio. Ex placito 
permutationis re nulla secuta constat nemini actio- 
nem competere, nisi stipulatio subiecta ex verborum 
obligatione quaesierit partibus actionem. 

4 Idem AA. et CC. Leontio. Oum precibus tuis 
expresseris placitum inter te et alium permutationis 
intercessisse eumque fundum a te datum vendidisse, 
contra emptorem quidem te!? nullam habere actio- 
nem perspicis!?, cum ab eo susceperit dominium, 
cui te tradidisse titulo permutationis non nmegasti. 
| Secundum fidem autem placiti, si!'*^ stipulatio 
subsecuta est, successores eius, cum quo contractum 
habuisti, convenire non prohiberis: si vero nulla 
stipulatio intercessit, praescriptis verbis actione, ut 
vel fides placiti servetur tibi vel, quod alterius ac- 
cipiendi fundi gratia dedisti, causa non secuta resti- 
tuatur. 

δ᾽ idem 44. et CC. Theodolanae. Quoniam ad- 
seris patrem tuum ei contra quem preces fundis ea 
condicione dedisse fundum, ut invicem domum cer- 


(1) B 56, 1, 20 seqq. (2) — T^.13,1,5: iunge 1, 4,1 
(3) Secundo pp. 74. male: scribi debuit imp. Iulianus 
A ad Iulianum cum Or., cf. not. 4 (4) fuerit Mamer- 
tino et Nevitta conss. (— a. 362): nam ad hune annum 
ducunt cum locus tum lulianus com. Or., quem ineunte 
anno 363 obiisse constat: sane probabilius Secundum pp. 
errore librarii er Th. 13, 1, 4 in sequentem constitutio- 
nem translatum quam et hic et ad 1, 4, 1 errore ITusti- 
nianorum Julianum ei substitutum esse conicitur, consules 


dosiani Codicis eo. veri simillimum fit, quod idem plane 
fecerunt in 1, 40, ὃ et alias quoque huius temporis con- 
stitutiones haud paucas simili modo  pessumdederunt 
(5) sic dett, subiungentur CR. (6) sic C cum B, ple- 
bem et negotiatores PE (7) ad sua redeant nec si- 
miliave exciderunt (Mommsen) (8) — 1, 2, 4 (9) stc 
1,2,4, ve om. libri (10) ita ut dett, ut aut C, aut A 
(11) .B 20, 3. — Cf. Dig. 19, 4. 5 (12) te dett, om. 
PCR (13) prospicis /ibri (14) si Cb, om. P*R?, 


autem. anni 364. et imperatores mutasse compilatores Theo- | $i ante secundum suppl. 


DE LOCATO ET CONDUCTO 


189 


III 64. 65 


tam acciperet, aditus praeses provinciae placitis eum 
parere vel, si causam, propter quam fundus datus 
est, sequi non perspexerit, condictionis ratione da- 
tum restituere, sicut postulas, iubebit. 

6 Jdem AA. et CC. Protogeni. Rebus certa lege 
traditis, si huic non pareatur, praescriptis verbis 
incertam civilem dandam actionem iuris auctoritas 
demonstrat. 

7 Idem AA. et CC. Timotheo.  Emptionem rebus 
fieri non posse pridem placuit. igitur cum frumenti 
certam modiationem Callimacho et Acamato te de- 
disse, ut tibi repraesentent olei designatum pondus 
adseveres, si placitis citra stipulationis sollemnitatem 
non exhibeant fidem, quantum dedisti, causa non 
secuta condicere pro desiderio tuo potes. 8. xi 
k. Nov. CC. conss. [a. 294] 

8 !ldem 44. et CC. Paulinae. Ea lege rebus 
donatis? Candido, αὖ quod placuerat menstruum seu 
annuum tibi praestaret, cum huiusmodi conventio 
non nudi pacti nomine censeatur, sed rebus pro- 
pris dictae legis substantia muniatur, ad implen- 
dum placitum, sicut postulas, praescriptis verbis 
tibi competit actio. δ. non. Dec. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 


LXV.* 
DE LOCATO ET CONDUCTO. 


1 *Ump. Antoninus A. lulio Agrippino. Dominus 
horreorum periculum vis maioris vel effracturam 5 
latronum conductori praestare non cogitur, his 
cessantibus si quid extrinsecus ex depositis rebus 
inlaesis horreis perierit, damnum depositarum rerum 
sarciri debet. PP. prid. non. lan.9? Antonino A. 
1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 ldem A. Epidio Epicteto. Adversus eos, a qui- 
bus extruenda aedificia conduxisti, ex conducto 
actione consistens eo iudicio quod est bonae fidei 
debitum cum usuris solitis consequeris. .PP. k. Jui. 
Aomae Antonino A. 111 et Balbino conss. ἴα. 213] 

9 ldem A. Flavio Callimorpho. Diaetae, quam 
te conductam habere dicis, si pensionem domino 
insulae solvis", invitum te expelli non oportet, nisi 
purs usibus dominus esse necessariam eam pro- 

averit aut corrigere domum maluerit aut tu male 
PP. vin id. Ian. Messala 
et Sabino conss. [a. 214] 

4 Imp. Alexander A. Arrio Sabino. Et divi Pii 
et Antonini? litteris certa forma est, ut domini hor- 
reorum effractorum eiusmodi querellas deferentibus 
custodes exhibere necesse habeant nec ultra peri- 
1 culo subiecti sint. Quod vos quoque adito prae- 
side provinciae impetrabitis. qui si maiorem ani- 
madversionem exigere rem deprehenderit, ad Domitium 
Ulpianum praefectum praetorio et parentem meum 
2 reos remittere curabit. Sed qui domini hor- 
reorum nominatim etiam custodiam repromiserunt, 
fidem? exhibere debent. PP. k. Dec. Alexandro A. 
cons. [a. 222] 

Ὁ ldem A. Aurelio Petronio. Certi iuris est ea, 

uae voluntate dominorum coloni in fundum con- 

uctum induxerint, pignoris iure dominis praedio- 
rum teneri. quando autem domus locatur, non est 
necessaria in rebus inductis vel illatis scientia do- 
mini: nam ea!? quoque pignoris iure tenentur. PP. 
k. Mart. Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

6 ldem A. Lucilio Victorino. Nemo prohibetur 
rem quam conduxit fruendam alii locare, si nihil 
aliud convenit. PP. v k. Mart. Iuliano et Crispino 
conss. [a. 224] 


in re locata versatus es. 


7 Idem A. Septimio Terentiano militi. Si, cum 
Hermes vectigal octavarum in quinquennium con- 
duceret, fidem tuam obligasti posteaque spatio eius 
temporis expleto, cum idem Hermes in conductio- 
nem ut idoneus detineretur, non consensisti, sed 
cautionem tibi reddi postulasti, non oportere te 
posterioris temporis periculo adstringi competens 
iudex non ignorabit. PP. v id. Ian. Albino et Maximo 
conss. [a. 227] 

8 ldem A. Sabiniano Hygino. Licet certis an- 
nuis quantitatibus fundum conduxeris, si tamen ex- 
pressum non est in locatione aut!! mos regionis 
postulat, ut, si qua labe!? tempestatis !* vel alio 
caeli vitio damna accidissent, ad onus tuum perti- 
nerent, et quae evenerunt sterilitates ubertate alio- 
rum annorum repensatae non probabuntur, ratio- 
nem tui iuxta bonam fidem haberi recte postulabis, 
eamque formam qui ex appellatione cognoscet 
sequetur. PP. k. 4ug. Pompeiano et —Peligno 
conss. [a. 231] 

9 Idem A. Aurelio Fusco militi. Xmptori qui- 
dem fundi necesse non est stare!^ colonum, cui 
prior dominus locavit, nisi ea lege emit. verum si 
probetur aliquo paeto consensisse, ut in eadem con- 
ductione maneat, quamvis sine scripto, bonae fidei 
iudicio ei quod placuit parere cogitur. PP. vir! 
id. Sept. Maximo 11 et Drbana conss. [«. 234] 

10 Zmp. Gordianus .4. Pomponio Sabino. Viam 
veritatis ignoras in conductionibus non succedere 
heredes conductoris existimans, cum, sive perpetua 
conductio est, etiam ad heredes transmittatur, sive 
temporalis, intra tempora locationis heredi quoque 
onus contractus incumbat. D. vi; k. Mart.'* Gor- 
diano et Aviola conss. [a. 239] 

11 Imp. Philippus A. Aurelio Theodoro. Invitos 
conductores seu heredes eorum post tempora locationis 
ppm non esse retinendos saepe rescriptum est. 
PP. vr id. Aug. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 

12 Idem A. et Philippus €. Aurelio Nicae. Dam- 
num, quod per adgressuram latronum in possessio- 
nibus locatis rei tuae illatum esse proponis, ἃ do- 
mina earundem possessionum, quam nullius criminis 
ream facere te dicis, sarciri nulla ratione desideras. 
PP. ΠῚ k. Nov. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245] 

19 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
rianus C. Aurelio Heraclidae. Si divisa conductio 
fuit et ἴῃ 7 singulis pro partibus facta, alieno no- 
mine conveniri vos non oportet. si autem omnes 
qui conducebant in solidum locatori sunt obligati, 
ius ei competens conveniendi quem velit non debeat 
1 auferri. Habetis sane vos facultatem ]locatori 
offerendi debitum et, ut transferantur in vos ea, 
quae ob hanc conductionem ab his quorum nomine- 


inquietamini obligata sunt, postulandi. JP. vir: id. 
Mart. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 
14 Idem AA. et C. Aurelio lulio. Si hi, qui 8 


vobis redemerant frumentum et hordeum annonae 
inferendum, accepta pecunia fidem fefellerunt, ex 
locato agere cum his potestis. JPP. vin k. lan.'? 
Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 

15 Idem AA. et C. Aureliae Euphrosynae. δὶ 
fundo ἃ locatore expulsa es, agere ex conducto 
potes poenamque, quam praestari rupta conventio- 


nis fide placuit, exigere ac retinere potes. PP. id. 
Aug. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 
16 Idem A4. et C. Aurelio Timotheo. Legem 


quidem conductionis servari oportet nec pensionum 
nomine amplius quam convenit reposci. sin autem 
tempus, in quo locatus fundus fuerat, sit exactum 
et in eadem locatione conductor permanserit, tacito 


(1) cf. nota ad rubricam 8, 39 
cis, a ins. VPCR^ (8) B 20, 1, 63 seqq. — Cf. Dig. 
19, 2 Inst. 3, 235 (4) — Collatio 10,9 (Ὁ) sic VC 
cum B.X (x.zt.), ex fractura PR, effraeturae Collatio 
(6) sic V, pp. 1π| non. nov. Collatio (1) insulae sol- 
vis VA, in solido solvisti PR (8) sic VC, ex divi pii 
et antonini R?, ex divi pii antonini R^ recte (9) sic R* 


(2) sic R* cum Grae- 


idem VCR^ (10) firmant B : sine pacto suppl. (11) aut 
VC cum Graecis, ut PR (12) labe dett, albae VC, 
alvee P, lue E, cf. Dig. 19, 2, 15, 2 (13) sic. PCR, 
tempestatum V?, tempestatis vel tempestatus V^: tem- 
pestateve scr. (14) sinere suppl. Mommsen cum B-Z 
(x. zr.) (15) v1. V?, vix P (16) sic P, pp. v k. 
ian. V? (11) in om. V contra B.X (x. zx.) (48) Iun. ser. 


III 65 


190 


DE LOCATO ET CONDUCTO 


consensu eandem locationem una cum vinculo pi- 
gnoris renovare videtur. DP. 1111 k. 4ug. Saeculare 
in et Donato conss. by [a. 260] 

17 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. Hosti- 
lio Hecíario. Praeses provinciae ea quae ex loca- 
tione debentur exsolvi 8ine mora curabit, non igna- 
rus ex locato et conducto actionem, cum sit bonae 
fidei, post moram usuras legitimas admittere. PP. 
xv k. April. Diocletiano 1111 et Maximiano 111 AA. 
conss. | ἴα. 290] 

18 Jdem A4. Annio Ursino. Excepto tempore, 
quo edaci lucustarum pernicie sterilitatis vitium in- 
cessit, sequentis temporis fructus, quos tibi iuxta 
praeteritam consuetudinem deberi constiterit, reddi 
tibi praeses provinciae iubebit. .PP. xr K. Oct. ipsis 
III €( III AA. conss. (a. 290] 

19 Jdem A4. et CC. lulio Valentino. . Circa lo- 
cationes atque conductiones maxime fides contractus 
servanda est, si nihil specialiter exprimatur contra 
consuetudinem regionis. quod si alii remiserunt 
contra legem contractus atque regionis consuetudi- 
nem pensiones, hoc aliis praeiudicium non possit 
adferre. S. v k.Mai. Heracleae A4. conss. (a. 293] 

20 Idem A4. et CC. Aurelio Carpophoro. Qui 
rem propriam conduxit existimans alienam, domi- 
nium non transfert, sed inefficacem | conductionis 
contractum facit. S. rir k. Mart.! Heracleae AA. 
conss. [a. 293] 

21 Idem A4. et CC. Antoniae. Si olei certa pon- 
deratione fructus anni locasti, de contractu bonae 
fidei habito propter hoc solum, quod alter maiorem 
obtulit ponderationem, recedi non oportet. JD. vii 
id. Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

22 ldem 44. et CC. Papiniano. Si hi, contra 
quos supplicas, facta locatione temporis certi suas 
tibi locaverint operas, quatenus bona fides patitur, 
causa cognita competens iudex conventionem servari 
iubebit. [a. 293] 

23 Idem AA. et CC. Aurelio Prisco. Ad proba- 
tionem rei propriae sive defensionem mon sufficit 
locatio ei facta, qui post de dominio coeperit con- 
tendere, cum nescientia dominii proprii et errantis 
nullum habeat consensum: sed ex eventu, si victus 
fuerit?, contractus locationis non constitisse magis 
declaratur. nemo enim sibi iure possessionem mu- 
tare potest ?. [ἃ. 293] 

24 Idem 44. et CC. Aurelio Antonino. Contrac- 
tus locationis conductionisque non intervenientibus 
etiam instrumentis ratus habeatur: secundum quod 
heredes conductoris, etsi non intervenerint instru- 
menta, non uxorem convenire debes. sane de poste- 
riere tempore, quo conductricem ipsam proponis 
fuisse, adesse fidem precibus tuis probans pensio- 
nes integras ab ea pete. JP. vin k. lan. AA. 
conss. [a. 293] 

20 ldem A4. et CC. Aurelio Epagatho. Si quis 
conductionis titulo agrum uel aliam quamcumque 
rem accepit; possessionem debet prius restituere et 
tunc de proprietate litigare?. 111 k. Jan. Sirmi 4.4. 
conss. [a. 293] 

26 Idem A4. et CC. Aurelio Opilioni et Hermio. 
Si eonductionis implestis fidem, eius rei gratia fac- 
tum instrumentum evanuit. quod si quid vestrum in 
fundo fuit vel vi direptum est, hoc restitui vobis praeses 
provinciae iubebit. JD. 1: k. Mai. CC. conss.^ ἴα. 294] 


' tractu competere sancimus. 


27 Idem AA. et CC. Maximiano Agopodi. Si 
tibi quae pro colonis conducti praedii prorogasti 
dominus fundi stipulanti dare spopondit, competens 
iudex reddi tibi iubebit. ^ nam si conventio placiti 
fine stetit, ex nudo pacto perspicis? actionem$ iure 


nostro nasci non potuisse". [a. 294] 
28 Idem AA. et CC. Tusciano Neoni.. In iudicio 


tam locati quam conducti dolum et custodiam, non 
etiam casum, cui resisti non potest, venire constat. 
D. xv k. Oct. CC. conss. [a. 294] 

29 Idem AA. et CC. Aurelio Iuliano. Cum con- 
ductorem aedificia, quae suscepit integra, destruxisse 
proponas, haec heredes etiam eius praeses provin- 
ciae instaurare aedificiorum inter vos habita ratione 
iubebit. 

90 "Impp. Theodosius et Valentinianus «4.4. Flo- 
rentio pp.  Curialis neque procurator neque con- 
ductor alienarum rerum nec fideiussor aut mandator 
conductoris existat. alioquin nullam obligationem 
neque locatori neque conductori ex huiusmodi con- 
D. vri id. April. Con- 
stantinopoli Theodosio A. xv1i1 e( Festo conss. [a. 439] 

91 *Imp. Leo A. Aspari magistro militum. Mi- 
lites nostros alienarum rerum conductores seu pro- 
curatores aut fideiussores vel mandatores conducto- 
rum fieri prohibemus, ne omisso armorum usu ad 
opus rurestre se conferant et vicinis graves prae- 
sumptione cinguli militaris existant. armis autem, 
non privatis negotiis occupentur, ut numeris et signis 
suis iugiter inhaerentes rem publicam, a qua aluntur, 
ab omni bellorum necessitate defendant. 2). prid. 
non. lul. Constantinopoli Leone A. cons. ἴα. 458] 

92 Imp. Zeno A. Adamantio pw. Ne cui liceat, 
qui aliquam domum alienam vel locum aut ergaste- 
rium nomine conductionis accepit, alteri, qui post 
eum domini voluntate ad eandem conductionem ac- 
cessit, litem inferre, quasi rem illicitam aut agenti 
damnosam temptaverit, sed patere facultatem domi- 
nis domos suas vel ergasteria vel loca cui voluerint 
locandi, ipsis nihilo minus qui conduxerint ab omni 
super hoc molestia liberis conservandis: misi forte 
pacta per scripturam specialiter inita cum dominis 
vel cum his qui postea conduxerunt, legibus videlicet 
1 cognita, agentis intentionibus suffragantur. Quod 
si quis huiusmodi controversiam sacris iussionibus 
interdictam crediderit commovendam, si privatus est, 
acriter caesus exili subeat poenam, si militat, de- 
cem librarum auri dispendio feriatur. 

98 ?Idem 4. Sebastiano pp. Conductores rerum 
alienarum seu àlienam cuiuslibet rei possessionem 
precario detinentes seu heredes eorum, si non eam 
dominis recuperare volentibus restituerint, sed litem 
usque ad definitivam sententiam expectaverint, non 
solum rem locatam, sed etiam aestimationem eius 
victrici parti ad similitudinem invasoris alienae pos- 
sessionis praebere «compellantur. JD. v &k. April. 
Constantinopoli Theoderico cons. [a. 484] 

94 το: Exavéoq ἡ διάταξις ἐπιτρέπει καὶ τῷ μισϑώ- 

cow. καὶ τῷ μισϑωσαμένῳ ἐξεῖναι, ἐντὸς ve 
αυτοῦ λύειν τὴν μίσϑωσιν καὶ ἐν ᾿Ιταλέᾳ καὶ ἐν 
πάσαις ταῖς ἐπαρχίαις, καὶ μὴ διδόναι πρόστεμον 
ὡς ἐκ παραβασίας, εἰ μὴ ἄρα ἐν ἀρχῇ τοῦ συναλ- 
λάγματος ἀπετάξαντο ἰδικῶς τῷ τοιούτῳ συμ: 
φώνῳ ἢ ἀγράφως atio. ULLAS 
35 Imp. lustinianus A. ad senatum. Licet retro 


(1) Mai. Mommsen (2) fueris ser. (3) idem Graeci: 
Jinis c. 23 nemo ... potest pertinere videtur ad finem c. 25 
(4) subscriptio ex P restituta est, possit tamen ad c. 21 
pertinere — (5) prospicis libri (6) sic R^ cum B, quae- 
stionem CR^  (6')cf.not. 4 (1) — Nov. Theod. 9: iunge 
1,14,5 (8) iunge 12,85, 15 (9) —8,4,10 (10) — B 20, 
1, 95: brevior index extat in Epit. 7, ?1: ἐξεῖναι ἐντὸς 
ἐνιαυτοῦ λύειν τὴν μέσϑωσιν ἐν πάσαις ταῖς ἐπαρ- 
χίαις καὶ μηδὲν διδόναι πρόστιμον ὡς ἐκ παραβα- 


σίας. εἰ μὴ ἄρα ἔν ἀρχῇ τοῦ συναλλάγματος ἀπετά- 
Eavo τούτῳ ἰδικῶς (id est licere intra annum a con- 
ductione in omnibus provinciis recedere nec ullami poe- 
nam quasi contractu non observato solvere, misi initio 
contractus huie specialiter renuntiaverit). praeterea c.34 
citatur in dictato de consiliariis his verbis non praeter- 
mittas illam puleherrimam legem, qua cavetur licere 
intra annum sine poena a contractu in conductionibus 
recedere 


94 Utrique tam locatori quam. conductori. con- 
siitutio licentiam concedit et in Italia et in omni- 
bus provinciis intra annum a conductione recedere 


neo poenam quasi contractu non observato solvere, 
nisi initio contractus hoc pactum specialiter remi- 
serunt vel sine scriptis ei renuntiaverunt. 


DE EMPHYTEUTICO IURE 


191 


Illi 65. 66 


principes multa de militibus, qui alienas possessio- 
nes vel domus conductionis titulo procurandas sus- 
cipiunt, sanxisse manifestum est, tamen quia res 
. Sic est contempta, ut neque interminationis sacra- 
tissimae constitutionis milites memores ad huius- 
modi sordida audeant venire ministeria et relictis 
studiis publicis signisque victricibus ad conductiones 
alienarum rerum prosilire et armorum atrocitatem 
non in hostes ostendere, sed contra vicinos et for- 
sitan adversus ipsos miseros colonos, quos procu- 
randos susceperunt, convertere, necessarium duxi- 
mus ad hanc sacratissimam venire constitutionem 
altius et plenius huiusmodi causam  corrigentes. 
1 Iubemus itaque omnes omnino, qui sub armis 
militant, sive maiores sive minores, (milites autem 
appellamus eos, qui tam sub excelsis magistris mi- 
litum tolerare noscuntur militiam quam in undecim 
devotissimis scholis taxati sunt, nec non eos, qui 
sub diversis optionibus foederatorum nomine sunt 
decorati) saltem in posterum ab omni conductione 
alienarum rerum temperare scituros, quod ex ipso 
contractus initio sine aliquo facto vel aliqua sen- 
tentia cadant militia et non sit regressus eis ad 
pristinum gradum neque a beneficio imperiali ne- 
que & consensu vel permissu iudicis, sub quo tole- 
randam sortiti sunt militiam: ne, dum alienas res 
conductionis titulo esse gubernandas existimant, suas 
militias suamque opinionem amittant, ex militibus 
pagani, ex decoratis infames constituti: et quod poet 
uiusmodi conductionem, quam penitus interdixi- 
mus, à publico susceperint, et hoc sine aliqua mora 
2 vel procrastinatione reddere compellantur. Sci- 
turis et ipsis, qui suas facultates post hanc legem 
eis ad conductionem permiserint nostra lege eorum 
conamine violata, quod nulla eis exactio contra eos 
concedatur, ut, qui alieni appetens constitutus mili- 
tem procuratorem elegerit, et suis cadat reditibus. 
3 Pateat autem omnibus huiusmodi copia apud 
competentes iudices accusationis, ut, qui in hac causa 
. delator existat, laudandus magis quam vituperandus 
intellegatur: poena, quam contra milites nostrorum 
praeceptorum contemptores et ipsos, qui eis con- 
ductionem rerum ad se pertinentium permiserint, 
statuimus, in futuris causis obtinente !. 


LXVI. 
DE EMPHYTEUTICO IURE. 


1 Imp. Zeno A4. Sebastiano pp. Ius emphyteuti- 
carium neque conductionis neque alienationis esse 
titulis addicendum, sed hoc ius tertium sit constitu- 
tum ab utriusque memoratorum contractuum socie- 
tate seu similitudine separatum, conceptionem de- 
finitionemque habere propriam et iustum esse va- 
lidumque contractum, in quo cuncta, quae inter utras- 
que contrahentium partes super omnibus vel etiam 
fortuitis casibus pactionibus scriptura interveniente 
habitis placuerint, firma illibataque perpetua stabi- 
litate modis omnibus debeant custodiri: ita ut, si 
interdum ea, quae? fortuitis casibus sicut^ eveniunt, 
paetos non fuerint conventione concepta, si qui- 

em tanta emerserit clades, quae prorsus ipsius etiam 
rei quae per emphyteusin data est facit interitum, 
hoc non emphyteuticario, cui nihil reliquum mansit, 
sed rei domino, qui, quod fatalitate ingruebat, etiam 
nullo intercedente contractu habiturus fuerat, im- 
putetur: sin vero particulare vel aliud leve damnum 
contigerit, ex quo non ipsa rei penitus laedatur sub- 
stantia, hoc emphyteuticarius suis partibus non du- 
bitet adscribendum. [a. 476—484] 

2 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. In em- 
phyteuticariis contractibus sancimus, si quidem aliae 
pactiones in emphyteuticis instrumentis fuerint con- 


scriptae, easdem et in aliis omnibus capitulis obser- 
vari et dereiectione eius, qui emphyteusin suscepit, si 
solitam pensionem vel publicarum functionum apochas 
1. non praestiterit. Sin autem nihil super hoc capi- 
tulo fuerit pactum, sed per totum triennium neque 
pecunias solverit neque apochas domino tributorum 
reddiderit, volenti ei licere eum a praediis emphyteuti- 
cariis repellere: nulla ei adlegatione nomine melio- 
rationis vel eorum quae emponemata dicuntur vel 
poenae5 opponenda, sed omnimodo eo, si dominus 
voluerit, repellendo neque praetendente, quod non 
est super hac causa inquietatus, cum neminem oportet 
conventionem vel admonitionem expectare, sed ultro 
sese offerre et debitum spontanea voluntate persol- 
vere, secundum quod et anteriore lege nostri numi- 
2 nis generaliter cautum est?. Ne autem ex hac 
causa dominis facultas oriatur emphyteutas suos re- 
pellere et reditum minime velle suscipere, ut ex 
huiusmodi machinatione triennio elapso suo iure is 
qui emphyteusin suscepit cadat, licentiam ei con- 
cedimus attestatione praemissa pecunias offerre his- 
que obsignatis et secundum legem depositis minime 
deiectionis timere periculum. D. xv k. Oct. Chal- 
cedone Decio vc. cons. [a. 529] 

9 Idem A. Iuliano pp. Cum dubitabatur, utrum 
emphyteuta debeat cum domini voluntate suas me- 
liorationes, quae Graeco vocabulo emponemata di- 
cuntur, alienare vel ius emphyteuticum in alium 
transferre, an eius? expectare consensum, sancimus, 
si quidem emphyteuticum instrumentum super hoc 
casu aliquas pactiones habeat, eas observari: sin 
autem nullo modo huiusmodi pactio posita est vel 
forte instrumentum emphyteuseos perditum est, mi- 
nime licere emphyteutae sine consensu domini suas 
meliorationes alis vendere vel ius emphyteuticum 
1 transferre. Sed ne hac occasione accepta? do- 
mini minime concedant emphyteutas suos accipere 
pretia meliorationum quae invenerint, sed eos delu- 
dant et ex hoc commodum emphyteutae depereat, 
disponimus attestationem domino transmitti et prae- 
dicere, quantum pretium ab alio re vera accipit. 
2 Et si quidem dominus hoc dare maluerit et tantam 
praestare quantitatem, quantam ipsa veritate emphy- 
teuta ab alio accipere potest, ipsum dominum omni- 
3 modo haec comparare: Sin autem duorum men- 
suum spatium fuerit emensum et dominus hoc facere 
noluerit, licentia emphyteutae detur, ubi voluerit, 
et sine consensu domini suas. meliorationes vendere, 
his tamen personis, quae non solent in emphyteuti- 
cis contractibus vetari ad huiusmodi venire emptio- 
nem: necessitatem autem habere dominos, si aliis 
melioratio secundum praefatum modum vendita sit, 
accipere emphyteutam vel, ius emphyteutieum ad 
personas non prohibitas sed concessas et idoneas 
ad solvendum emphyteuticum canonem transponere 
si emphyteuta maluerit, non contradicere, sed no- 
vum emphyteutam in possessionem suscipere, non 
per conductorem nec per? procuratorem, sed ipsos 
dominos per se vel per litteras suas vel, si hoc non 
potuerint vel noluerint, per depositionem in hac qui- 
dem civitate apud virum clarissimum magistrum cen- 
suum vel praesentibus tabulariis per attestationem, 
in provinciis autem per praesides vel defensores 
4 celebrandam. Et ne avaritia tenti domini magnam 
molem pecuniarum propter hoc efflagitent, quod us- 
que ad praesens tempus perpetrari cognovimus, non 
amplius eis liceat pro subscriptione vel depositione 
nisi quinquagesimam partem pretii vel aestimationis 
loci, qui ad aliam personam transfertur, accipere. 
5 Sin autem novum emphyteutam vel emptorem 
meliorationis suscipere minime dominus maluerit et 
attestatione facta intra duos menses hoc facere su- 
persederit, licere emphyteutae et non consentientibus 
dominis ad alios ius suum vel emponemata trans- 


(1 D. x1 k. Aug. Constantinopoli Lampadio οὐ Oresic 
vv. 66, conss, (— a. 530) suppl. Buchholtz recte, cf. Zeit- 
schrift für Rechtsgesch. 11 p.184. (2) — B 20,2 (8) sic R, 


de ins. C (4) secus ser. (5) sc €, poena. PR 
(6) S, 37, 12 (1) non ins. Mommsen (8) adrepta 
Mommsen (9) nec per P, vel CR 


ΠῚ 66. V 1 


192 


DE SPONSALIBUS 


6 ferre. Sin autem aliter fuerit versatus, quam 
nostra constitutio disposuit, iure emphyteutico cadat. 
D. xv k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
vv. €C. COnSS. i [a. 530] 
4 [Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς. i : 
UEàyp ἐπὶ τρεῖβ ἐνιαυτοὺς 0 μὲν ἐμφυτευτῆς 
προσφέρῃ - δεσπότῃ τὸν Tic ἐμφυτεύσεως κα- 
νόνα, ὃ δὲ δεσπότης eres n δέξασϑαι αὐ- 
τὸν ἢ ἐν τῇ Baci. πόλει διάγων ἢ ἐν ἐπαρ- 
χίαις, ἐξεῖναι τῷ ἐμφυτευτῇ προσάγειν αὐτῷ τὸ 
ἐμφύτευμα καὶ μελλούσης περαιοῦσϑαι τῆς τριε- 
τίας, εἰ μὴ ἀνάσχοιτο λαβεῖν, σφραγέζειν αὐτὸ 
καὶ ἐπιμαρτύρεσϑαι περὶ τούτου ἢ τὸν ἐνδοξό- 
τατον ἔπαρχον τῆς πόλεως ἢ τοὺς ἐνδοξοτάτους 
ἐπάρχους τῶν ἱερῶν πραιτωρίων ἢ τὸν πρόσ- 
ορον ἄρχοντα, ᾧτινε ὑπόκειται ὁ τοῦ χωρίου 

ιν εἰν ς᾽ ἐν δὲ ταῖς ἐπαρχίαις ἢ παρὰ τῷ ἂρ- 
χοντε ἢ ἐν ἀπουσίᾳ τοῦ ἄρχοντος παρὰ τῷ ἐκ- 
δέίκῳ τῶν τόπων ἢ παρὰ τῷ ἐπισκόπῳ τῆς 
πόλεως, xX0" ἣν ὁ δεσπότης τοῦ κτήματος διάγει, 
πράττειν περὶ τούτου, ὥστε καὶ τὴν ἐξ ἑνὸς τῶν 


εἰρημένων προσώπων προστεϑῆναι τῷ πράγματι 
| μαρτυρίαν. Καὶ εἰ μηδὲ οὕτως ἕλοιτο λαβεῖν 
προσαγόμενον τὸ ἐμφύτευμα ὁ δεσπότης, κερδαι- 
νέτω μὲν αὐτὸ ὃ ἐμφυτευτής, μηδεμέαν ἀγωγὴν 
2 ἔχοντος εἰς ἀπαίτησιν αὐτοῦ τοῦ δεσπότου. Μήτε 
δὲ ἡ ἐμφύτευσις λυέσϑω παρατρεχούσης τῆς τριε- 
τίας μήτε τῶν ἐφεξῆς ἐνιαυτῶν ἀπαιτείτω τὸν 
εἰωϑύτα κανόνα ὁ δεσπότης, ἕως ἂν αὐτὸς ἄνω- 
ϑὲν ὀχλήσας τῷ ἐμφυτευτῇ καὶ διαμαρτυρίαν 
αὐτῷ στείλας ἄρξηται αἰτεῖν τὸν ἐμφυτευτικὸν 
κανόνα" τότε γὰρ οὐ μὴν τοῦ" προλαβόντος 
χρόνου παντὸς ἀπαιτείτω τὸν κανόνα ὁ δεσπό- 
τηβ, 06 αὑτὸς αἴτιος τοῦ μὴ λαβεῖν αὑτὸν γεγο- 
νώς, τοῦ δὲ τρέχοντος χρόνου μετὰ τὴν διαμαρ- 
3 τυρίαν αὐτοῦ ἀπαιτείτω τὸ ἐμφύτευμα. ᾿Ἐὰν 
δὲ ἐπὶ τριετίαν μετὰ τὴν διαμαρτυρίαν τοῦ δε- 
σπότου μὴ ἜΝ ὃ ἐμφυτευτὴς εὐγνωμόνωβ 
τὸν κανόνα, ἀκολοῦ ως ἐξωϑείτω αὐτὸν ὃ δε- 
σπότης τῆς ἐμφυτεύσεως κατὰ τὴν δευτέραν τού- 
του τοῦ τίτλου διάταξιν. (a. 531—534) 


LIBER QUINTUS. 


I 


DE SPONSALIBUS ET ARRIS SPONSALICIIS ET 
PROXENETICIS. 


1 *Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 


Dianori. Alii desponsata* renuntiare condicioni ac 
nubere alii non prohibetur. JD. xviii? k. Mai. AA. 
COnsS. [a. 293] 


2 *Imp. Constantinus 4. et Constantius C. ad 
Pacatianum pu.9? Si is, qui puellam suis nuptiis 
pactus est, intra biennium exsequi nuptias in eadem 
provincia degens !? supersederit, eiusque spatii fine 
decurso in alterius postea coniunctionem puella per- 
venerit, nihil fraudis ei sit, quae nuptias matu- 
rando vota sua diutius ludi non passa est. 2). 
prid. id. April. Marcianopoli Pacatiano et Hilariano 
005,85. [a. 332] 

9 !!Inppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Eutropio pp.  Arris sponsaliorum no- 
mine datis, si interea sponsus vel sponsa decesserit, 
quae data sunt iubemus restitui, nisi causam, ut 
nuptiae non celebrentur, defuncta persona iam prae- 
buit. JD. xv k. lul. Thessalonicae Gratiano v et 
Theodosio A4. conss. [a. 380] 

.4 "Impp. Honorius et Theodosius 44. ad Ma- 
rinianum pp. Si pater pactum de filiae nuptiis 
inierit et humana sorte consumptus ad vota non 
potuerit pervenire, id inter sponsos firmum ratum- 
que permaneat, quod a patre docebitur definitum, 
nihilque permittatur habere momenti, quod cum de- 
fensore, ad quem minoris commoda  pertinebunt, 
1 docebitur fuisse transactum.  Periniquum est 
enim, ut contra patriam voluntatem redempti forsi- 
tan tutoris aut curatoris admittatur arbitrium, cum 
plerumque etiam ipsius feminae adversus commoda 
propria inveniatur laborare consilium. 7), 1111 !^ non. 


Nov. Ravennae Honorio xiii et Theodosio x AA. 
conss. [a. 422] 

9 Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Mulier iuris sui constituta arrarum sponsalium no- 
mine usque ad duplum teneatur, id est in id quod 
accepit et aliud tantundem nec amplius, si post 


completum vicesimum quintum annum vel post im- 


petratam veniam aetatis atque in competenti iudicio 
comprobatam huiusmodi arras suscepit: in simplum 
autem, id est tantummodo quod accepit, si minoris 
aetatis est, sive virgo sive vidua sit, sive per se 
sive per tutorem vel curatorem vel aliam personam !? 
1 easdem arras acceperit. Patrem vero vel matrem, 
legitimae videlicet aetatis constitutos, sive simul sive 
x eren arras pro filia susceperint, avum autem 
veli? proavum pro nepte seu pronepte in duplum 
2 tantummodo convenit teneri. Quae ita custodiri 
censemus, si non propter personam vel condicionem 
aut aliam causam oue vel generalibus constitu- 
tionibus interdictam futurum matrimonium constare 


prohibetur: tunc enim quasi nullo facto, utpote sine 


causa easdem arras praestitas tantummodo reddi 
3 consequens esse praecipimus. !*Hoc quoque his 
&dicimus, ut etiam, si legibus prohibitae non sint 
speratae nuptiae, post arras autem sponsalicias 
Sponsa coniugium sponsi propter turpem vel impu- 
dicam conversationem aut religionis vel sectae di- 
versitatem recusaverit vel eo, quod quasi vir coitum, 
ex quo spes subolis oritur, facere non potuerit, vel 
ob aliam iustam excusationis causam, si quidem 
probatum fuerit ante datas easdem arras sponsali- 
cias hoc idem mulierem vel parentes eius cognovisse. 
4 sibi debeant imputare. Sin vero horum ignari 
sponsalicias arras susceperint vel post arras datas 
aliqua iusta causa paenitentiae intercesserit, isdem 
tantummodo redditis super alterius simpli poena 


(1) Ξε DB 20, 2, 4. gemina est 1, 4, 32, cui versionem sub- 
iecimus (2) vov om. B (3) .B 28, 1, 15 seqq. — 


Cf. Dig. 23,1 ; (4) iunge 9, 12,3 (5) sic dett. cum B, 
desponsatae libri (6) viz cum 9,12,3 scr. (1) Heracliae 
ins. 9, 12, 3 (5) — Th. 3, 5, 4: iunge Τῇ. 3, 5, 5 


(9) pu. 77., pp. C, om. P — (10) in eadem prov. degens, 
quod om. T., additum videtur propter δ, 11,2 (11) — Τῇ. 


3, 5, 10: iunge 5, 2. 1. 0, 23, 16. 9, 49, 8. 12, 5, 1 et , 


TA. 3, 5, 11. 4, 19, 1. 9, 27, 2. 9, 42, 9: eiusdem consü- 
tutionis partes, quamquam ad diversos directae, videntur 
esse ὃ, 7, 1. 8, 36, 3 et TA. 8, 15, 6: cf. etiam 5, 9, 1. 
6, 56, 4 (42) — Th. 8, 5, 12: iunge 5, 9, 4. 5, 18, t1. 
5, 19, 1. ΤᾺ. 3, 5, 12. (18) sic 77., marianum (om. pp.) 
libri (14) xx1. leges iungendae (15) unge 1, 4, 16. 
1, 18, 13. 5, 6, 8. 5,30,3 (16) sic C, alias personas P 
(17) autem vel C, aut P (18) $3—5 in. — 1, 4, 16 


S 


9s 


8I RECTOR PROVINCIAE 193 


V 1—3 


5 liberi custodiantur. Quae omnia simili modo 
etiam de sponsis super recipiendis nec ne arris 
praestitis custodiri censemus: quadrupli videlicet 
poena, quae anterioribus legibus! definita erat, in 
qua et arrarum quantitas imputabatur, cessante, 
nisi specialiter aliud ex communi consensu inter 
contrahentes de eadem quadrupli ratione placuit. 
6 Extra definitionem autem huius legis si cautio 
poenam stipulationis continens fuerit interposita, ex 
utraque parte nullas vires habebit, cum in contra- 
hendis nuptiis libera potestas esse debet. JD. Ak. lul. 
Constantinopoli Marciano cons. [a. 472] 
6 *'H ιδιάταξις βούλεται τὸν προξενοῦντα γάμον 
μάλιστα μὲν μηδὲν λαμιβάνειν. si δὲ ὅλως ἀνέχε- 
ται λαβεῖν, εἰ μὲν μηδὲν συνεφώνησε περὲ τούτου, 
μηδὲν δλως | er ἄνειν" εἰ δὲ συνεφώνησε, μὴ 
ὑπὲρ τὴν εἰκοστὴν μοῖραν τῆς προικὸς καὶ τῆς 
προγαμεαίας δωρεᾶς ἐπιζητεῖν, ἐὰν ἡ προῖξ ἄχρι 
διακοσίων λιτρῶν ἐστε χρυσίου" ἔλαττον δὲ εἰ 
1 βούλεται λαβεῖν, ἐπιτρέπεε αὐτῷ. Εἰ δὲ καὶ 
ὁσησδήσοτε ποσότητός ἐστὸν ἡ προῖξ, περαιτέρω 
τῶν δέκα λιτρῶν τοῦ χρυσίου οὐκ ἐπιτρέπει τῷ 
προξενητῇ λαμβάνειν, οὐδὲ εἰ τελεία ἐστὶν 
2 προῖξ ἢ ἡ πρὸ γάμου δωρεά. EX δὲ παρὰ ταῦτα 
τις συμφωνήσει, μὴ ἀπαιτεῖσθϑαι, ἀλλὰ καὶ τὸ 
κατα didi ἀναδιδόσϑω, εἴτε χρήματα ἔλαβεν 
εἴτε πράγματα ἢ ἀνεδόϑη αὐτῷ ὁμολογία χρέους 
ἢ ὅλως E τε κινητὸν ἢ ἀκένητον ἢ αὐτοκίνη- 
τον, κινουμένων τῶν ἀγωγῶν οὐ μόνον κατὰ 
τοῦ λαβόντος, ἀλλὰ καὶ κατὰ τῶν αὐτοῦ κληρο- 
νόμων, καὶ οὐ μόνον παρὰ τοῦ δεδωκότος, ἀλλὰ 
καὶ παρὰ τῶν αὐτοῦ κληρονόμων" ὠρισμένου 
δέκα χρυσίου λιτρῶν ἐπιτιμίου τοῖς παρὰ ταῦτα 
πράττειν ἐπιχειροῦσιν. 


II. 


SI RECTOR PROVINCIAE VEL AD EUM PERTI- 
NENTES SPONSALIA DEDERINT. 


1 ὝΥΡΡ. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Eutropio pp. Si quis in potestate publica 
positus atque honore administrandarum  provincia- 
rum, qui parentibus aut tutoribus aut curatoribus 
aut ipsis quae matrimonium contracturae sunt^ pot- 
est esse terribilis, arras sponcalicias 5 dederit, iube- 
mus, ut deinceps, sive parentes sive eaedem muta- 
verint voluntatem, non modo iuris laqueis liberentur 

oenaeque statutae expertes sint?, sed extrinsecus 
ata pignora lucrativa habeant, si ea non putent 
1 esse reddenda. Quod ita late patere volumus, 
ut non solum circa administrantes, sed et circa ad- 
ministrantium filios nepotes ac? proprinquos, parti- 
cipes (id est consiliarios)? domesticosque locum 
habeat?, quibus tamen administrator operam dederit. 
2 Impleri autem id postea matrimonium non veta- 
mus, quod tempore potestatis ob eas personas, de 
quibus locuti sumus, arris fuerat obligatum, si spon- 


sarum consensus accedat. ἢ. xv k. lul. Thessalo- 
nicae Gratiano Y et Theodosio 44. conss. ἴα. 380] 


III. 


DE DONATIONIBUS ANTE NUPTIAS VEL!! 
PROPTER NUPTIAS ET SPONSALICIIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus A44. Metrodoro. 
Multum interest, si ea, quae donat vir futurus, tra- 
diderit uxori et postea in dotem acceperit, an vero 
donandi animo dotem auxerit, ut videatur accepisse, 
quod non accepit. priore enim casu donatio non 
impeditur, et res, quae in ea causa sunt, dotis 
effectae iudicio de dote peti possunt: posteriore 
autem nihil actum est donatione et, quod in dotem 
datum non est, non potest repeti. 

2 Imp. Alexander A. Attalo. $i praesidi pro- 
vinciae probaveris, ut Eucliam uxorem  duceres, 
munera te :parentibus eius dedisse, nisi tibi Euclia 
nupserit, restitui tibi quod dedisti iubebit. 

δ Idem A. Marcellae. Pollicitatione a fratre quon- 
dam tuo sponsalium causa facta, et!? si in stipula- 
tionem deducta ideo praestanda non fuerit, quoniam 
in dote uxor maritum fefellit, exceptionem adversus 
actionem ex.stipulatu recte obicies. 

4 Imp. Gordianus Α. Marco. Quod sponsae ea 
lege donatur, ut tunc dominium eius adipiscatur, 
cum nuptiae fuerint secutae, sine effectu est. PP. 
VII k. Dec. Gordiano 4. et Aviola conss. [a. 239] 

9 Impp. Valerianus et Gallienus 4.4.4  Theo- 
dorae. Ea, quae y ut sponsae daturum se repro- 
misit is, qui te ficto caelibatu, cum aliam matrem 
familias domi'!* reliquisset, sollicitavit ad nuptias, 
petere cum effectu non potest!9, cum tu sponsa uxore 
domi posita non fuisti. J4ccepía xv id. Mai. Antüo- 
chiae Tusco et Basso conss. [a. 258] 

6 Imp. Aurelianus 4. Donaíae. Cum in te sim- 
plicem donationem dicas factam esse die nuptiarum 
et in ambiguo possit venire, utrum a sponso an ma- 
rito donatum sit, sic distinguendum est, ut, si in 
tua domo donum acceptum est, ante nuptias videa- 
tur facta esse donatio, quod si penes se dedit spon- 
sus, retrahi possit: uxor enim fuisti. 

7 Imppp. Carus Carinus οἱ Numerianus A44. 
luncianae. Si, cum ante nuptias munera darentur, 
ita conventum est atque huiusmodi conscripta pactio 
est, ut, si qua fors!" extitisset contra voluntatem 
eius et matrimonium distraxisset, tunc quae data 
erant apud eum qui dedisset heredemve eius rema- 
nerent, potest, qui eius hereditatem accepit, cui pacta 
puella munera supra dicta lege susceperat, eadem 
iure postulare. PP. k. Apri. 

8 je Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Euphrosyno. Si ante matrimonium maior quinque 
et viginti annis constitutus sponsae suae, licet ante 
sponsalia, fundum donavit eamque in vacuam in- 
duxit possessionem, postea nullo titulo superstitem 18 
vel testamento eundem relinquentem alienare potuisse 


(1) cf. 5, 2, 1 (not. 6) 5, 8, 1 (p. 200 not. 12) T7. 3, 5, 11 
(2) 2 B 54, 15, 4 (9) 2» 74. 3, 6e, t B 28, 1, 20: 
iunge 9, 1, 3 et quae ibi laudantur (4) sunt. 7., sint 
libri (Ὁ) axras sponsalicias] sponsalia 77. (6) poe- 
naeque expertes sint quae quadruplum statuit 77., cf. 
5,1, 5, 4 (1) ae om. Th. (8) id est consil. om. 7^. 


(9) locum habeat] eenseamus 74. (10) B 28,3 (11) vel C, 


et P (12) idem legerunt Graeci: et del. Mommsen 
(13) —9,9,18 — (14) et C ns. l. gem. (15) in provincia 
l. gem. — (16) potes (sic P cum 1. gem.) in potest (sic C cum 


DB et B.) mutasse compilatores testatur Thalelaeus (B) 
(11) fors C, sors P (18) sic M^? cum B, superstite PCM* 


L 6 Constitutio nuptiarum proxenetam potissi- 
mum nihil accipere vult. quod si omnino accipere 
audeat, si quidem nihil ea de re convenerit, nihil 
omnino eum accipere: si vero convenerit, non supra 
vicesimam paríem dotis vel ante nuptias donationis 
exigere, quando dos ducentas auri libras non ec- 
cedit: minus autem si vult ei accipere permittit. 
1 Cuiuscumque autem quantitatis dos sit, supra 
decem auri libras prozenetae accipere non per- 
mittit, etiamsi certa dos vel ante nuptias donatio 


il. 


2 sit. Quod supra hoc aliquis pactus fuerit, non 
exigi: sed et solutum rédiat, sive pecunias sive 
res acceperit, sive debiti cautio ei reddita fuerit vel 
omnino quicquam mobile seu immobile seu se mo- 
vens acceperit, acíionibus non tantum in eum qui 
acceperit, sed etiam in eius heredes instituendis, 
nec íantum ab eo qui dederit, sed etiam ab here- 
dibus eius: poena decem auri librarum adversus 
eos constituta, qui adversus haec venire conati 
f «erint, 
20 


V3 


194 


DE DONATIONIBUS 


certi ac manifesti iuris est. 
conss. 93] 

9 Jdem A4. et CC. Iuliano. Cum te sponsae 
filii tui quaedam donasse confitearis, perfectam do- 
nationem! rescindi nec nostro oportet rescripto, 
quam tua voluntas iurisque auctoritas fecit ratam. 
viii k. lan. 44A. conss? (a. 293] 

10 Jdem 44. et, CC. Dionysio. Si filiae tuae 
sponsus ei mancipium donavit ac tu in eum jumenta 
liberalitatis ratione contulisti nec nuptiis secutis 
contra iuris rationem quod dederat abstulit, non 
invicem datorum restitutio, sed eius quod illicite 
rapuit repetitio competit. 

ΤΊ ldem AA. et CC.3 Neae. Si tibi res proprias 
liberalitatis causa sponsus tuus tradidit, eo, quod 
ab hostibus postea interfectus est, irrita donatio 
fieri non potest. 

12 Jdem 44. et CC. Timocleae et Cleotimae. |. Si 
mater vestra filiae suae sponso vel marito praedia 
sine ulla repetendi lege donavit et eum in vacuam 
induxit possessionem, nuptiis divortio solutis per- 
fecta non dissolvitur donatio. S. vi id. Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

13 Idem 44. et CC. Alexandro. De rebus in 
sponsam donationis gratia collatis creditores mariti 
.facti, si non prius obligatas sibi probent, eam con- 
venire minime possunt. 

14 Jdem A4. et CC. Aureliae. Si consentiente 
matre sua sponsus filiae tuae mancipia donavit et 
his acceptis in dotem non aestimatis in matrimonio * 
post decessit, mater eademque heres eius pretium 
offerens restitutionem eorum improbe recusat. 

15 *Imp. Constantinus A4. ad Maaimum pu. Cum 
veterum sententia displiceat, quae donationes in 
sponsam nuptiis quoque non secutis decrevit valere, 
ea, quae largiendi animo inter sponsos et sponsas 
iure celebrantur, redigi ad huiusmodi condiciones 
iubemus, ut, sive adfinitatis coeundae causa sive 
non ita, vel in potestate patris degentes vel ulio 
modo proprii iuris constituti tamquam futuri causa 
matrimonii aliquid sibi ipsi vel consensu parentum 
mutuo largiantur, si quidem sponsus vel parens 
eius sortiri? noluerit uxorem, id quod ab eo dona- 
tum fuerit nec repetatur traditum et, si quid apud 
donatorem resedit, ad sponsam et heredes eius sub- 
1 motis ambagibus transferatur. Quod si sponsa 
vel is in cuius agit potestate causam non contra- 
hendi matrimonii praebuerit, tunc sponso eiusque 
heredibus sine aliqua deminutione per condictionem 
aut per utilem in rem actionem" redhibeantur. 
2 Quae similiter observari oportet et si ex parte 
sponsae in sponsum donatio facta sit. 7). xvi: k. 

ov.8 Consíantino A. v et Licinio C. conss. ἴα. 319] 

16 ?/dem A. ad Tiberianum. vicarium Hispania- 
rum. Si ab sponso rebus sponsae donatis inter- 
veniente osculo ante nuptias hunc vel illam mori 
contigerit, dimidiam partem rerum donatarum ad 
superstitem pertinere praecipimus, dimidiam ad de- 
functi vel defunctae heredes, cuiuslibet gradus sint 
et quocumque iure successerint, ut donatio stare 
pro parte media et solvi pro parte media videatur: 
osculo vero non interveniente, sive sponsus sive sponsa 
obierit, totam infirmari donationem et donatori sponso 
| vel heredibus eius restitui. Quod si sponsa inter- 
veniente vel non interveniente osculo donationis 19 
titulo (quod raro accidit) fuerit aliquid sponso lar- 
gità et ante nuptias hunc vel illam mori contigerit, 
omni donatione infirmata ad donatricem sponsam 
Sive eius successores donatarum rerum dominium 
transferatur. PD. id. Iul. Constantinopoli ! Nepotiano 
et Facundo conss. [a. 336] 


D. k. Mai. Tirallo 44 
[a. 2 


17 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. 
Hierio pp. Minoribus aetate feminis etiam actorum 
testificatione in ante nuptias donatione ad eas facta 
omissa, si patris auxilio destitutae sint, iuste con- 
sulitur, ut firma donatio sit. JD. x k. Mart. Con- 
stantinopoli Tauro et Felice conss. (a. 428] 

18 "mp. Zeno A. Sebastiano pp. Si liberis ex 
priore matrimonio procreatis pater ad secundas mi- 
graverit nuptias vel non migraverit, nihil ommino 
filis prioris coniugii ex donatione ante nuptias, 
quam ipse vel alius pro ipso uxori quondam eius 
matri communium liberorum donaverat, servare co- 
gatur, quoniam et mater liberis ex priore matri- 
monio extantibus post secundas nuptias multoque 
amplius, si non fuerit alteri marito sociata, nihil 
isdem filiis ex dote, quam patri eorum ipsa vel alius 
pro ea obtulerit, servare compellitur. D. k. Mai. 
Zenone 4.14 cons. [a. 479] 

19 Imp. lustinus A.!* Archelao pp. Si constante 
matrimonio consilium augendae dotis inierit vel uxor 
forte vel eius nomine quilibet alius, nihilo minus 
marito quoque liceat seu pro marito cuilibet alii 
tanto donationem ante nuptias additamento maiorem 
facere, pu dotis augetur titulus, nec obsit in 
huiusmodi munificentiis interdictas esse liberalitates . 
tempore nuptiarum: indulgendum est namque con- 
sensui communi partium, ne, cum negetur augendae 
potestas donationis, dotis etiam pigrius constituatur 
1 augmentum. Idemque licere praecipimus etiam 
in his matrimoniis, in quibus interdum accidit ante 
nuptias quidem donationem nullam esse, solam vero 
dotem marito mulierem obtulisse, ut etiam tunc mu- 
liere dotem augente liceat marito quoque donatio- 
nem in uxorem suam. eiusdem quantitatis facere, 
quantum aucta dos continere dignoscitur: pactis vide- 
licet de redhibitione vel retentione auctae dotis vel 
donationis, prout partes consenserint, pro iam sta- 
tuto modo ineundis sive iniungendis veteribus pactis, 
quae initio nuptiarum de ante nuptias donatione et 
2 dote principaliter constituenda inita sunt. lura 
etiam hypothecarum, quae in augenda dote vel do-. 
natione fuerint, ex eo tempore initium accipiant, ex 
quo eaedem hypothecae contractae sunt, et non ad 
prioris dotis vel ante nuptias donationis tempora 
3 referantur. . Sed et si e contrario maritus et 
uxor ad deminuendam dotem et ante nuptias dona- 
tionem consenserint, licere eis ad similitudinem de- 
minutionis quae in dote fit etiam ante nuptias 
minuere donationem, ut pacta de amborum deminu- 
tionibus ineunda firma et legitima esse intellegantur: 
exceptis videlicet his casibus, in quibus aut maritus 
ex priore matrimonio liberos habens ad secundas 
migraverit nuptias, aut uxor similiter ex anteriore 
matrimonio liberis ei existentibus secundo marito se 
iunxerit. in hoc enim secundo matrimonio vel ἃ 
parte mariti vel ἃ parte mulieris vel ab utraque, si 
hoc etiam evenerit, interdictam esse deminutionem 
dotis et ante nuptias donationis, ne aliquid adversus 
filios prioris matrimonii machinari videatur, cense- 
mus. [a. 52* Ὁ] 

20 Imp. lustinianus A. Iohanni 2p. Cum multae 
nobis interpellationes factae sunt adversus maritos, 
qui decipiendo suas uxores faciebant donationes, 
quas ante nuptias antiquitas nominavit, insinuare 
autem eas actis intervenientibus supersedebant, ut 
ineffeetae maneant et ipsi quidem commoda dotis 
lucrentur, uxores autem sine nuptiali remedio relin- 
quantur, sancimus nomine prius emendato ita rem 
corrigi et non ante nuptias donationem eam vocari, 
1 sed propter nuptias donationem. Quare enim 
dotem quidem et constante matrimonio mulier ma- 


(1) sic IL, eonfitearis perfecta donatione P, perfecta do- 
natione confitearis C (2) aa. conss. supplevimus (3) et 
CC. om. libri (4) matrimonium /ibrz (5) — Th. 
3, 5,2 (6) sic P Th. fillum zns. C cum BX (x. m.) 
(1) actionem BE (x. π.) (8) pp. v1 k. supra scriptas 
Romae ins. T^. (9) Ξε. 75.3,5, 6 (10) sponsa- 


liorum 77. (11) accepta xin k. Mai. Hispali ins. TA. 
(12) — TA. 8, 5, 13: iunge 2, 57, 2. 5, 4, 22. 5, t1, 6. 
6,18,1. 0,24, 11. 6, 61,2 (18) ?unge 3, 28, 29 (14) ipso 
A. rn 9, 28, 29 (15) Impp. Iustinus et lustinianus 
AA. scr. cf. c. 20 $ 9 h. t. 


Ὡς n 


DE NUPTIIS 195 


V 3. 4 


rito dare conceditur, donationem autem marito nisi 
ante nuptias facere non permittitur? οὐ quae huius 
rei differentia rationabilis potest inveniri, cum me- 
lius erat mulieribus propter fragilitatem sexus quam 
2 maribus! subveniri? Sicut enim dos propter 
nuptias fit et sine nuptiis quidem nulla dos intelle- 
gitur, sine dote autem nuptiae possunt celebrari, 
ita et in donationibus, quas mariti faciunt vel pro 
his alii, debet esse aperta licentia et constante matri- 
monio talem donationem facere, quae quasi anti- 
pherna possit? intellegi et non simplex donatio. 
ideo enim et antiqui iuris conditores inter donatio- 
3 mes etiam dotes connumerant. Si igitur et nomine 
et substantia nihil distat a dote ante nuptias do- 
natio, quare non etiam ea? simili modo et matri- 
4 monio contracto dabitur? Sancimus itaque omnes 
licentiam habere sive priusquam matrimonia con- 
traxerint sive postea donationes mulieribus dare 
propter dotis dationem ^, ut non simplices donationes 
intellegantur, sed propter dotem et propter nuptias 
factae. simplices etenim donationes non propter nup- 
tias fiunt, sed propter nuptias vetitae sunt: et propter 
alias causas et libidinem forsitan vel unius partis 
egestatem, non propter ipsam nuptiarum adfectionem 
5 efficiuntur. Si igitur dote iam praestita maritus 
nulla ante nuptias facta donatione donare mulieri 
res maluerit, ita tamen, ut dotis quantitatem non 
excedant, et hoc ipsum significaverit, quod non sim- 
plicem faciat donationem, sed propter dotem iam 
conscriptam et ipse ad donationem venerit, licebit 
ei hoc facere et supponatur pactis dotalibus huius- 
modi donatio. et si quidem hoc fuerit specialiter 
6 expressum, pacta conventa servari oportet. Sin 
autem donatio quidem talis facta sit, utpote autem 
dotali instrumento antecedente nulla pacta tali do- 
nationi post nuptias inserantur, re ipsa videatur esse 
hoc pactum, et secundum dotales conventiones in- 
tellegantur et in tali donatione pacta fuisse conventa, 
ut aequis passibus utraque ambulet tam dos quam 
1 donatio. lta tamen, ut Leoniana constitutio 5, 
quae super exaequatione pactionum loquitur non in 
quantitate, sed in partibus, maneat in his casibus 
intacta, et non solum ea immutilata custodiatur, sed 
etiam nostra?, quam de interpretatione eius fecimus 
ambiguitatem eius tollentes: disparibus etenim pactio- 
nibus factis maiorem? lucri partem ad minorem de- 
ducendam esse censemus, ut eodem modo uterque 
8 (1) minorem partem lucretur. Similique modo 
si facta quidem fuerit talis donatio, quae antea qui- 
dem ante nuptias vocabatur, nunc autem propter 
nuptias, non autem ante nuptias fuerit actis inter- 
venientibus insinuata, licebit et constante matri- 
monio eam insinuare, nullo obstaculo penitus ex 
nuptiarum interventu faciendo: si enim fieri eas post 
9 nuptias concedatur, multo magis insinuari. Si- 
milique modo et ea constitutio?, quam pro augendis 
tam dotibus quam ante nuptias donationibus feci- 
mus, intacta illabataque conservetur: omnibus vide- 
licet, quae de simplicibus donationibus inter maritum 
et uxorem constante matrimonio vel a. veteribus 
vel a nobis statuta sunt, in suo robore dura- 
turis. [a. 531—533'9] 


Hin" 
DE NUPTIIS. 
1 Impp. Severus et Antoninus 4.4. Potito. Cum 


de nuptiüs puellae quaeritur nec inter tutorem et 
matrem et propinquos de eligendo futuro marito 


convenit, arbitrium praesidis provinciae necessarium 
est. JD.non. Mai. Anullino et Frontone conss. ἴα. 199] 

2 ldem 44. Trophimae. Si nuptiis pater tuus 
consensit, nihil oberit, quod instrumento ad matri- 
monium pertinenti non subscripsit. 

9 !!]dem AA. Valeriae. Libertum, qui patronam 
seu patroni filiam vel coniugem vel neptem vel pro- 
neptem uxorem ducere ausus est, apud competen- 
tem iudicem accusare poteris GM us temporum 
meorum congruentem sententiam daturum, quae ᾽2 
huiusmodi coniunctiones odiosas esse merito duxe- 
runt. 4d. Nov. Dextro ir et Prisco conss. ἴα. 196] 

4 Imp. Alexander A. Perpetuo. Liberi concu- 
binas parentum suorum uxores ducere non possunt, 
quia minus religiosam et probabilem rem facere 
videntur. qui si contra hoc fecerint, crimen stupri 
committunt. 777 id. April. Modesto et Probo!? 
COARSS. [a. 228] 

0 Idem A. Maaimae. Si, ut proponis, pater quon- 
dam mariti tui, in cuius fuit potestate, cognitis 
nuptiis vestris non contradixit, vereri non debes, 
M os suum ne non agnoscat. 

Imp. Gordianus A. Valeriae. Etsi contra man- 
data principum contractum sit in provincia consen- 
tiente muliere matrimonium, tamen post depositum 
officium si in eadem voluntate perseveraverit !^, iustae 
nuptiae efficiuntur: et ideo postea liberos susceptos 
natosque ex iusto matrimonio legitimos esse respon- 
sum viri prudentissimi Pauli!$ declarat. x7: k. Sept. 
Gordiano 4A. et Aviola conss. [a. 239] 

7 idem A. Apro. Si, ut proponis, post querellam 
de marito a filia ad te delatam dissociatum est matri- 
monium nec te consentiente ad eundem regressa est, 
minus legitima coniunctio est cessante patris volun- 
tate, in cuius est potestate: atque ideo non paeni- 
tente filia petitionem dotis !? repetere non prohiberis. 
DP. 111 k. Nov. Sabino et Venusto conss. ([a. 240] 

8 Idem 4. Romano. n copulandis nuptiis nec 
curatoris, qui solam rei familiaris sustinet admini- 
strationem, nec cognatorum vel adfinium ulla aucto- 
ritas potest intervenire, sed spectanda est eius vo- 
luntas, de cuius coniunctione tractatur. D. v k. 
dMMart. Gordiano 4. 11 et Pompeiano conss. ἴα, 241] 

Imp. Probus A4. Fortunato. Si vicinis vel aliis 
scientibus uxorem liberorum procreandorum  c&usa 
domi habuisti et ex eo matrimonio filia suscepta 
est, quamvis neque nuptiales tabulae neque ad natam 
filiam pertinentes factae sunt, non ideo minus veri- 
tas matrimonii aut susceptae filiae suam!" habet 
potestatem. 

10 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pau- 
linae. hid te non ex senatore patre procreatam 
ob matrimonium cum senatore contractum clarissi- 
mae feminae nomen adeptam dicas, claritas, quae 
beneficio mariti tibi parata est, si secundi ordinis 
virum postea sortita es redacta ad prioris dignitatis 
statum, deposita est. 

11 Jdem 4.4. Alecandro. Si invita detinetur uxor 
tua ἃ parentibus suis, interpellatus rector provinciae 
amicus noster exhibita muliere voluntatem eius secu- 
tus desiderio tuo medebitur. 

12 !5/dem A4. Sabino. Ne filium quidem fami- 
lias invitum ad ducendam uxorem cogi legum disci- 
plina permittit. igitur, sicut desideras, observatis 
iuris praeceptis sociare coniugio tuo quam volueris 
non impediris, ita tamen, ut in contrahendis nuptiis 
patris tui consensus accedat. D. non. δου. Diocle- 
tiano 4. 11 et Aristobulo conss. [a. 285] 

18 Jdem AA. et CC. Onesimo. Neque sine nup- 


(1) sic C, maritis M (2) quae 4. 8. possit C, quia q. 
a. possunt. M (3) ea M, om. € (4) sic IN, datio- 
nes € (5) 5, 14, 9 (6) 5, 14, 10 (1) sic M, 
maioris C, cf. 5,14, 10 (8) c.19 A. ὁ (9) Aanc consti- 
tutionem iam anno 533 emissam fuisse indicant Inst. 2, 1, 3 
(10) .B 28, 4, 25 seqq. — Cf. Dig. 23, 2. Inst. 1.10 (11) c.3 
collocari debuit ante c. 1 (12) quae P", quia P'C cum 
BJ (x. m.) (13) prisco /ibri (14) sic dett. cum. B, 


perseveraverunt PC, cf. Dig. 23,2, 65,1 — (15) Dig. 23,2, 
65,1 — (16) sic p et omisso non BZ (x. z.), non petente 
filia petitionem dotis C, non renitente filia petitioni dotis 
Cuiacius (17) suam €, suae P (18) € inter c. 11 
et 12, alii alio loco hanc constitutionem addunt: Imp. 
Valerianus (val. C) A. Probo. Ubi iuris auctoritas desit, 
ibi nullum matrimonium videri contraetum saepe re- 
scriptum est, quam huius Codicis non esse ex Graecis constat 


25* 


V 4 


196 DE NUPTIIS 


tis instrumenta facta matrimonii ad probationem 
sunt idonea diversum veritate continente, neque non 
interpositis instrumentis iure contractum maírimo- 
nium irritum est, cum omissa! quoque Scriptura 
cetera nuptiarum indicia non sunt irnta. ——— 

14 !dem AA. et CC. Titio. Neque ab initio ma- 
trimonium contrahere neque dissociatum reconciliare 
quisquam cogi potest. unde intellegis liberam facul- 
tatem contrahendi atque distrahendi matrimonii trans- 
ferri ad necessitatem non oportere. 

15 Idem AA. et CC. Titiano. Uxorem libertam 
suam manumissori, si non sit ex his personis, quae 
specialiter prohibentur, ducere non est interdictum, 
et ex eo matrimonio iustos patri filios nasci certis- 
simum est. 

16 Jdem AA. et CC. Rhodoni. Patrem, qui filiam 
exposuit, at nunc adultam sumptibus et labore tuo 
factam matrimonio coniungi filio desiderantis favere 
voto convenit. qui si renitatur, alimentorum solu- 
tioni in hoc solummodo casu parere debet. 

17 ?Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et 
CC3 Nemini liceat contrahere matrimonium cum 
filia nepte pronepte, itemque matre avia proavia et 
ex latere amita ac matertera, sorore sororis filia et 
ex ea nepte, praeterea fratris filia et ex ea nepte, 
itemque ex adfinibus privigna noverca nuru socru 
ceterisque, quae iure antiquo prohibentur: a quibus 
cunctos * volumus abstinere. 0), k. Mai. Damasco 
Tusco et Anullino conss. [a. 295] 

18 *Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. ad senatum. "Viduae intra quintum et vicesi- 
mum annum degentes, etiam si emancipationis liber- 
tate gaudent, tamen in secundas nuptias sine patris 
1 sententia non conveniant. Quod si in condicionis 
delectum mulieris voluntas? repugnat sententiae pro- 
pinquorum, placet admodum, ut in virginum? con- 
junctionibus sanctum est, habendo examini auctori- 
tatem quoque iudiciariae cognitionis adiungi, ut, si 
pares sunt genere ac moribus petitores, is potior 
aestimetur, quem sibi consulens mulier adprobaverit. 
2 Sed ne forte ii, qui gradu proximo ad viduarum 
successiones vocantur, et honestas nuptias impediant, 
si huiusmodi? rei suspicio processerit, eorum volu- 
mus auctoritatem iudiciumque succedere, ad quos, 
etiamsi fatalis sors intercesserit, tamen hereditatis 
commodum pervenire non possit. JD. xvii k. Aug. 
Gratiano A. 11 et Probo conss. (a. 311] 

19 Impp. Arcadius et Honorius AA. Eutychiano pp. 
Celebrandis inter consobrinos matrimoniis licentia 
huius legis salubritate indulta est, ut revocata prisci 
iuris auctoritate restinctisque calumniarum fomentis 
matrimonium inter consobrinos habeatur legitimum, 
sive ex duobus fratribus sive ex duabus sororibus 
sive ex fratre et sorore nati sunt, et ex eo matri- 
monio editi legitimi et suis patribus successores ha- 
beantur. JD. 111 id. lun. Nicaeae Stilichone 11 et 
Anthemio conss. [a. 405] 

20 9Impp. Honorius et Theodosius AA. ad Theo- 
dorum pp. n coniunctione filiarum in sacris posi- 
tarum patris!'^ expectetur arbitrium: si sui iuris 
puella sit intra quintum et vicesimum annum con- 
stituta, ipsius quoque exploretur adsensus. si pa- 
tris auxilio destituta, matris et propinquorum et 
1 ipsius quoque requiratur adultae iudicium. Si 
vero utroque orbata parente sub curatoris defen- 
sione consistat et inter honestos competitores matri- 
monii oriatur forte certamen, ut!! quaeratur, cui 
potissimum puella iungenda sit, si puella cultu vere- 


cundiae propriam noluerit depromere voluntatem. 
coram positis propinquis iudici!? deliberare permis- 
sum sit, cui melius adulta societur!?. [a. 409—409] 
21 "Impp. Theodosius et Valentiniamws ΑΑ. 
Dasso pp. A caligato milite usque ad protectoris 
personam et sine aliqua sollemnitate matrimoniorum 
liberam cum ingenuls dumtaxat mulieribus contra- 
hendi coniugii permittimus facultatem 15. [a. 426] 
22 'éIdem A4. Hierio pp. Si donationum ante 
nuptias vel dotis instrumenta defuerint, pompa etiam 
aliaque nuptiarum celebritas omittatur, nullus aesti- 
met!? ob id deesse recte alias inito matrimonio fir- 
mitatem vel ex eo natis liberis iura posse legitimo- 
rum auferri, inter pares honestate personas nulla 
lege impediente consortium, quod ipsorum consensu 
atque amicorum fide firmatur. 7). x k. Mart. Con- 
stantinopoli Felice et Tauro conss. (a. 428] 
Imp. lustinus'* A. Demostheni pp. Imperialis 
benevolentiae proprium hoc esse iudicantes, ut omni 
tempore subiectorum commoda tam investigare quam 
eis mederi procuremus, lapsus quoque mulierum, 
per quos indignam honore conversationem imbecilli- 
tate sexus elegerint, cum competenti moderatione 
sublevandos esse censemus minimeque eis spem me- 


lioris condicionis adimere, ut ad eam respicientes | 


improvidam et minus honestam electionem facilius 
derelinquant. nam ita credimus dei benevolentiam 
et cireà genus humanum nimiam clementiam quan- 
tum nostrae naturae possibile est imitari, qui cotti- 
dianis hominum peccatis semper ignoscere dignatur 
et paenitentiam suscipere nostram et ad meliorem '- 
statum reducere: quod si circa nostro subiectos im- 
perio nos etiam facere differamus, nulla venia digni 
| esse videbimur. Itaque cum iniustum sit servos 
quidem libertate donatos posse per divinam indul- 
gentiam natalibus suis restitui postque huiusmodi 
principale beneficium ita degere, quasi numquam 
deservissent, sed ingenui nati essent, mulieres autem, 
quae scaenicis quidem sese ludis immiscuerunt, postea 
vero spreta mala condicione ad meliorem migravere 
sententiam et inhonestam professionem effugerunt, 
nullam spem principalis habere beneficii, quod eas 
ad illum statum reduceret, in quo, si nihil?? p 
tum esset, commorari potuerint: praesenti clemen- 
tissima sanctione principale beneficium eis sub ea 
lege condonamus, ut, si derelicta mala et inhonesta 
conversatione commodiorem vitam amplexae fuerint 
et honestati sese dederint, liceat eis nostro suppli- 
care numini, ut divinos adfatus sine dubio merean- 
tur ad matrimonium eas venire permittentes legiti- 
1a mum: His, qui eis coniungendi sunt, nullo ti- 
more tenendis, ne scitis praeteritarum legum infirmum 
esse videatur tale coniugium, sed ita validum huius- 
modi permanere matrimonium confidentibus, quasi 
nulla praecedente inhonesta vita uxores eas duxe- 
rint, sive dignitate praediti sint sive alio modo scae- 
nicas in matrimonium ducere prohibeantur, dum 
tamen dotalibus omnimodo instrumentis, non sine 
1b scriptis tale probetur coniugium. Nam omni 
macula penitus direpta?! et quasi suis natalibus 
buiiiodi- mulieribus redditis neque vocabulum in- 
honestum eis inhaérere de cetero volumus neque 
differentiam aliquam eas habere cum his, quae nihil 
2 simile peccaverunt: Sed et liberos ex tali matri- 
monio procreandos suos et legitimos patri esse, licet 
alios ex priore matrimonio legitimos habeat, ut bona 
eius tam ab intestato quam ex testamento isti quo- 
3 que sine ullo impedimento percipere possint. Sed 


(1) amissa B (2) — Collatio 6, 4, 5 (3) Exemplum 
edicti Dioeletiani et Maximiani (AA. et ins.) nobilissi- 
morum Caesarum Coll. (4) sic dett. cum Coll., se 
ins. C (5) 2 74.3, 1, 1 (6) sic Th. B, patris 
ins. P, patri ins. C (1) pupillarum 77. (8) huius 77. 
(9) tungenda videtur 5, 8, 1 — (10) patris ins. Mommsen 
(11) ut Pt, et P"C (12) sic C, iudicio P (13) D. 
k. Nev. Ravennae Honorio vir et Theodosio iu AA. 
conss. (a. 409) 5, 8,1 (14) fortasse iungendae sunt 6, 


7T, 4 et T5. 4, 6, 7: cf. 75..4, 6, 8 (15) D. m k. 
April. Ravennae Theodosio x1 et Valentiniano τὶ AA. 
conss. 6, 7, 4 
5,11, 6. 6,18, 1. 6,24,11. 6,61,2 77.4,6,8 (1) sic libri 
cum Th. (18) iustinianus C contra c. 29 $ 8 et Pro- 
copii hist. arc. c. 9 (ed. Dindorf p. 66) (19) sic C, 
eam ins. M (20) sic C, inhonesti ins. M (21) sie M, 
direptam C, dirempta Mommsen 


(t6) — 74.3,7,3: tunge2, 51,2. 5,9,17.- 


5 oai UR st ol 


v 


DE NUPTIIS 


197 


V 4 


etsi tales mulieres post divinum rescriptum ad preces 
earum datum ad matrimonium venire distulerint, 
salvam eis nihilo minus existimationem servari prae- 
eipimus tam in aliis omnibus quam ad transmitten- 
dam quibus voluerint suam substantiam et suscipien- 
dam competentem sibi legibus ab aliis relictam vel 
4 ab intestato delatam hereditatem. Similes vero 
tale merentibus ab imperatore beneficium mulieribus 
illas etiam esse volumus, quae dignitatem aliquam, 
etsi non serenissimo principi supplicaverunt, ultronea 
tamen donatione ante matrimonium meruerint, ex 
qua dignitate* aliam etiam omnem maculam, per 
quam certis hominibus legitime * coniungi mulieres 
5 prohibentur, aboleri penitus oportet. His illud 
adiungimus, ut et filiae huiuscemodi mulierum, si 
quidem post expurgationem prioris vitae matris suae 
natae sint, non videantur scaenicarum esse filiae 
nec subiacere legibus, quae prohibuerunt filiam scae- 
5a nicae certos homines in matrimonium ducere. Sin 
vero ante procreatae sint, liceat preces offerentibus 
invictissimo principi sacrum sine ullo obstaculo me- 
reri rescriptum, per quod eis ita nubere permittatur, 
quasi non sint scaenicae matris filiae: nec iam pro- 
hibeantur illis copulari, quibus scaenicae filias vel 
dignitatis vel alterius causae gratia uxores ducere 
interdicitur, ut tamen omnimodo dotalia inter eos 
6 etiam instrumenta conficiantur. | Sed et si a 
Scaenica matre procreata, quae usque ad mortem 
suam in eadem professione duravit, post eius obitum 
reces imperatoriae clementiae obtulerit et divinam 
indulgentiam meruerit liberationem maternae iniuriae 
et nubendi licentiam sibi condonantem, istam quo- 
que posse sine metu priorum legum in matrimonio 
illis copulari, qui dudum scaenicae filiam uxorem 
7 ducere prohibebantur?. Immo et illud removen- 
dum esse censuimus, quod etiam in priscis legibus, 
licet obscurius, constitutum est, ut matrimonia inter 
impares honestate contrahenda non aliter quidem 
valeant, nisi dotalia instrumenta confecta fuerint, 
his vero intercedentibus omnimodo firma sint sine 
aliqua distinctione personarum, si modo liberae sint 
et ingenuae mulieres, nullaque nefariarum vel in- 
τὰ cestarum coniunctionum suberit* suspicio. Nam 
nefarios et incestos coitus omnibus modis amputa- 
mus, sieut et illos, qui praeteritarum legum sanctione 
specialiter vetiti sunt, exceptis videlicet his, quos 
praesenti lege permisimus legitimique matrimonii 
8 iure muniri praecepimus*. His itaque per hanc 
generalem legem ita constitutis et? de cetero con- 
servandis, praeteritas etiam huiusmodi coniunctiones 
ex subiecto tempore factas secundum praedictam 
dispositionem iudicari praecipimus, ut, si quis talem 
uxorem ab initio nostri imperii, prout dictum est, 
iam duxerit et liberos ab ea procreaverit, iustos eos 
et legitimos et tam ab intestato quam ex testamento 
pater successores habeat, et legitima in posterum 
nihilo minus ea uxore permanente procreandi quo- 
que liberi legitimi sint. (a. 520—523] 

24 Imp. lustinianus A. ad senatum. Sancimus, 
Si quis nuptiarum fecerit mentionem in qualicumque 
pacto, quod ad dandum vel faciendum vel non dan- 
dum vel non faciendum concipitur, et sive nuptia- 
rum tempus dixerit sive nuptias nominaverit, non 
aliter intellegi esse condicionem adimplendam" vel 
extenuandam, nisi ipsa nuptiarum accedat festivitas, 
et non esse tempus inspieiendum, in quo nuptiarum 
aetas vel feminis post duodecimum annum accesse- 
rit vel maribus post quartum decimum annum com- 
pletum, sed ex quo vota nuptiarum re ipsa proces- 
serint. sic etenim et antiqui iuris contentio dirimetur 
et immensa librorum volumina ad mediocrem modum 
tandem pervenient. JD. Consíantinopoli ΧΙ k. Aug. 
Lampadio et Oreste conss. [a. 530] 


29 S*Idem A. Iuliano pp. Si furiosi parentis li- 
beri, in cuius potestate constituti sunt, nuptias pos- 
1 sunt contrahere, apud veteres agitabatur. ἘΠ 
filiam quidem furiosi marito posse copulari omnes 
paene iuris antiqui conditores admiserunt: sufficere 
2 enim putaverunt, si pater non contradicat. In 
filio autem familias dubitabatur. et Ulpianus quidem 
rettulit constitutionem imperatoris Marci, quae non 
de furioso loquitur, sed generaliter de filiis mente 
capti, sive masculi sive feminae sint qui nuptias 
contrahunt, ut hoc facere possint etiam non adito 
principe, et aliam dubitationem ex hoc emergere, si 
hoc, quod in demente constitutio induxit, etiam in 
furiosis obtinendum est, quasi exemplo mente capti 
3 et furiosi filios adiuvante?. His itaque dubitatis 
tales ambiguitates decidentes sancimus hoc repleri, 
quod divi Marci constitutioni deesse videtur, ut non 
solum dementis, sed etiam furiosi liberi cuiuscum- 
que sexus possint legitimas contrahere nuptias, tam 
dote quam ante nuptias donatione a curatore eorum 
4 praestanda: Aestimatione tamen in hac quidem 
regia urbe excellentissimi praefecti urbis, in provin- 
ciis autem virorum clarissimorum earum praesidum 
vel locorum antistitum tam opinione personae quam 
moderatione dotis et ante nuptias donationis con- 
stituenda, - praesentibus tam curatoribus dementis 
vel furiosi quam '!? his, qui ex genere eorum nobi- 
5 liores sunt: Ita tamen, ut nulla ex hac causa 
oriatur vel in hac regia urbe vel in provinciis iac- 
tura substantiae furiosi vel mente capti, sed gratis 
omnia procedant, ne tale hominum infortunium etiam 
expensarum incremento 15 praegravetur. D. k. Oct. Con- 
stantinopoli Lampadio et Üreste vv. cc. conss. [a.530] 

em A. luliano pp. Si quis alumnam suam 
libertate donaverit et in matrimonio suo collocaverit, 
dubitabatur apud antiquos, utrumne huiusmodi nup- 
1 tiae legitimae esse videantur, an non. Nos ita- 
que vetustam ambiguitatem decidentes non esse ve- 
titum matrimonium censemus. si enim ex adfectu 
omnes introducuntur nuptiae et nihil impium neque 
legibus contrarium in tali copulatione spectamus, 
quare praedictas nuptias inhibendas existimaveri- 
mus? nec enim homo sic impius inveniatur, ut, 
quam ab initio loco filiae habuit, eam postea in suo 
collocaverit matrimonio, sed ei credendum est, qui 
eam ab initio non ut filiam educavit et libertate 
donavit et dignam esse postea suo putavit matri- 
2 monio. Ea videlicet persona omnimodo ad nuptias 
venire prohibenda, quam aliquis, sive alumna sit sive 
non, à sacrosancto suscepit baptismate, cum nihil 
aliud sic inducere potest paternam adfectionem et 
iustam nuptiarum prohibitionem, quam huiusmodi 
nexus, per quem deo mediante animae eorum copu- 
latae sunt. ἢ). k. Oct. Constantinopoli Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

27 ldem A. lohanni" pp.  Sancimus nuptias, 
quae inter masculos et feminas maiores vel minores 
sexagenariis vel quinquagenariis lege Iulia vel Papia 
prohibitae sunt, homines volentes contrahere et 
ex nullo modo vel ex nulla parte tales nuptias im- 
pediri. [a. 531 vel 532 1?] 

28 ldem A. Iohanni?? pp. Si libertam quis uxo- 
rem habeat, deinde inter senatores scribatur digni- 
tate illustratus, an solvatur matrimonium, apud Ulpia- 
num quaerebatur, quia lex Papia inter senatores et 
1 libertas stare conubia non patitur. Nos igitur 
dei sequentes iudicium non patimur in uno eodem- 
que conubio mariti felicitatem uxori fieri infortu- 
nium, ut, quantum vir in altum tollatur, tantum et 
coniux eius decrescat, immo magis penitus depereat. 
2 Absit itaque à nostro tempore huiusmodi asperi- 
tas et firmum maneat matrimonium et uxor marito 
concrescat et sentiat eias fulgorem stabileque maneat 


(1) sic M?, et ins. CM^ (2) legitime M, om. C (8) sic M", 
prohibeantur CM? (1) sic M, subierit C ^ (5) prae- 
eipimus libri (6) et dett, om. CM ὀ (1) sic edd., ad 
ecomplendam CM  (8)$3...52-1,4,28 (9) sic M*?? 


'dett., adiuvantes C, adiuvantem M? vel M — (10) dementis 


quam furiosi nee non ἰ, gem. (10) sic dett. cum B 
(x. π.), detrimento CM — (11) sie C; iuliano M — (12) data 
est ante XV k. Nov. 532, cf. 6, 58,12. (13) sic C, iuliano M 


V4.5 | 198 


DE NUPTIIS 


matrimonium ex huiusmodi superventu minime de- 
3 minutum. Simili modo si privati hominis filia ad 
liberti veniat conubium et postea pater mulieris ad 
senatoris dignitatem fuerit elatus, taceat Papiae legis 
crudelissima sanctio et neque per hunc modum dis- 
solvatur matrimonium inter facti senatoris filiam et 
libertum, ne soceri prosperitas sine genero invenia- 
4 tur. Melius est enim legis Papiae severitatem 
in utroque casu compescere, quam eam sequendo 
hominum matrimonia dispergere non ex vitio mulie- 
ris et mariti, sed ex prospera alterutrius partis for- 
tuna: cum enim ex unà radice vitium nascitur, con- 
sequens est, ut una lege tollatur. ^ ([a. 531 vel 532] 
29 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς. ......! Πάσης" ........ 
3[M]gÓsis τὴν μὴ βουλομένην ἑλκέτω εἰς σκηνὴν 
μηδὲ τὴν ἑκουσίως κατελϑοῦσαν κωλυέτω ὕστε- 

gov βουλομένην ἡσυχάσαι μηδὲ πιροτροπὴν διδότω 

καὶ λαμβανέτω αὐτῶν ἐγγύας περὶ τοῦ μηκέτε 

1 ἀφίστασϑαι τῆς σκηνῆθ. Πᾶς οὖν ἐν οἱᾳδήποτε 
τάξεε ὧν βίου ἢ οἱανδήποτε ἀρχὴν ἄρχων εἰ 
τοῦτο ποιήσειεν, ἐξέστω τῇ γυναικὲ καὶ τῷ ἀρ- 
χοντε προσιέναι, εἰ μὴ αὐτός ἐστιν ὁ βιαζόμενος, 

καὶ τῷ ἐπισκόπῳ, ἵνα ἐκεῖνοι ἀποστήσωσιε τὸν 
τὴν γυναῖκα βιαζόμενον, εἰδότα ὡς, ἐὰν ἄντι- 
στῇ, τῆς πόλεως ἐκβάλλεται καὶ δημεύεται. ταῦτα 

2 μιν, εἴ τις ἑλκύσειέ τινα πρὸβ τὴν σκηνήν. Εἰ 
δὲ τὴν ἑκουσίως κατελθϑοῦσαν κωλύεε πάλιν 
ἀστοστῆναι, καὶ ἡ τῶν ἐγγυῶν δόσις λυέσϑω καί, 

εἴ τὸ ἀπῃτήϑησαν δοῦναι οἱ ἐγγυηταί, διπλᾶ 

3 λαμιβανέτωσαν. Ὁμοίως δέ, [εἰ] καὶ αὐταὶ αἱ 
γυναῖκες ἀπῃτήϑησάν τι παρασχεῖν, eis διστλά- 
σιον ἀπολαμβανέτωσαν, τοῦ ἄρχοντος καὶ τοῦ 

4 ἐπισκόπου ταῦτα ἐκβιβαζόντων. Καὶ αὐτὸ“ 
τὴν ἀρχὴν μηδὲ ἐγγύας ἐξέστω ἀπαιτεῖσϑαι τὰς 
eig σκηνὴν κατελϑούσαξ περὶ τοῦ μηκέτε ἀφίστα- 

5 σϑαι. "E£ovoíav ἔχοντος τοῦ ἐπισκόπου, ἐὰν ὁ 
τῆς ἐπαρχίας ἄρχων ἐστὲν ὁ βιαζόμενος, ἐναν- 


τιοῦσϑαι αὐτῷ καὶ ἀζημίους φυλάττειν τοὺς 
ἐγγυητάθ' εἰ δὲ μὴ ἐνδίδωσιν ὁ ἄρχων, ἐξέστω 
τῷ ἐπισκόπῳ μηνύειν, ὥστε τὸν ἄρχοντα ἄπο- 
στῆναι τῆς ἀρχῆς καὶ δημευϑῆναι καὶ διηνεκῶς 
6 ἐξορισϑῆναι. ᾿Ἑξουσίας οὔσης ταῖς τοιαύταις 
γυναιξὶ καὶ προσομελεῖν γάμοις καὶ ἄνευ ϑείας 
1 ἀντιγραφῆρῦ. ᾿4λλὰ ταύτην τὴ»] διάταξιν κρα- 
τεῖν τοῖς ἰδίοις xoóvow, κωλζυομένων] πάντων 
τῶν ἐξ ἀρχῆς κωλυομένων γάμ[ων), πλὴν τούτου 
τοῦ νῦν ἐπινοηϑέντος τοῦ ποτε μὲν δεομένου 
8 ϑείας ἀντιγραφῆς, νῦν δὲ οὐκέτι, Ταῦτα πάντα 
νομοϑετήσασα ἡ διάταξις ἐπιφέρει τότε κρατεῖν, 
ἡνίκα μείνωσῳ σωφρονοῦσαι' εἰ γὰρ μετὰ τὸ 
γῆμαι πάλιν βουληϑῶσι γενέσϑαι σκηνικαί, οὐ 
μόνον τῆς εὐγενείας ἧς εἶχον ἐκπίπτουσιν, ἀλλ᾽ 
οὐδὲ μετέχουσιν οὐδεμιᾶς βοηϑείας οὔτε ἐκ ταύ- 
της οὔτε ἐκ τῆς lovotívov vov τῆς ϑείας λήξεως 
διατάξεως 1" ὑπόκεινται γὰρ στούπρου ἐγκλήματι." 


! 


y^ 
DE INCESTIS ET INUTILIBUS NUPTIIS. 
1 Imp. Alexander A. Amphigeni. Liberta eadem- 


que uxor tua, si à te invito discessit, conubium cum - 


alio non habet, si modo uxorem eam habere velis. 
2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Sebastia- 
nae. im: qui sub dicione? sit Romani nomi- 
nis, binas uxores habere posse vulgo patet, cum et 
in edicto praetoris huiusmodi viri infamia notati 
Sint. quam rem competens iudex inultam esse non 
patietur. PP. iu id. Dec. Diocletiano A. 11 et 
Aristobulo conss. [a. 285] 
9. Imp. Constantinus 4. Patroclo. Cum ancillis 
non potest esse conubium: nam ex huiusmodi con- 
1 tubernio servi nascuntur. Ideoque praecipimus, ne 
decuriones in gremia potentissimarum domorum libi- 


(1) ad civiles magistratus constitutionem datam esse testa- 
tur 1, 4, 33, 8. (2) πάσης tradunt Paratitla ad Const. 3 
(3) — ANomoc. 13, 21: praeterea argumentum huius con- 
stitutionis enarratur in 1, 4, 33 (4) αὐτό abundat, 
nisi forte scr. καὶ τὸ xov. ἀρχήν — (5) in 1, 4, 33 ad- 
ditur xal εἰ τυγχάνοιεν ταῖς σεμνοτάταις ἀξίαις οἱ 
ταύτας λαμβάνοντες κεκοσμημένοι (6) desiderantur 
quae refert 1, 4, 33 his verbis: γαμικῶν μέντοι συμι- 
βολαίων ἐκ τρόπου παντὸς μεταξὺ αὐτῶν γινομένων" 
τὰ αὐτὰ καὶ περὶ τῶν ϑυγατέρων τῶν σκηνικῶν δια- 
ταξάμενοι εἰ in indice Vatic. 1981: αἱ δὲ τοιαῦται 
γυναῖκερ εὐγενεῖς οὖσαι νομίμως γαμοῦνται ἀξιωματι- 
κοῖς καὶ χωρὶς βασιλικῆς ἀντιγραφῆβ, μετὰ μέντοι 
προικῶν" τὰ αὑτὰ καὶ περὲ ϑυγατέρων σκηνικῶν (id est 
eiusmodi mulieres ingenuae iure honoratis etiam sine 
imperiali rescripto nubunt, cum dotibus tamen: idem 
etiam de filiis seaeniearum) (1) c. 23 ἢ. t. (1') data est 
aut eodem die quo 1,4,33, aut paulo antea (8) B 28, 
5, 35 segq. — huic titulo nonnulli libri quasi secundam 
vel tertiam constitutionem adscribunt epistulam Gordiani 


a Cuiacio primo editam in observationibus 1, 11 hanc: 
Imp. Gord. A. rationalibus. Manifestum est nuptiis con- 
tra mandata contractis dotem, quae data illo tempore, 
eum traducta est, (mandata illo tempore eontraetis omis- 
sis dotem q. data et cum tr. est libri mei) fuerat, iuxta sen- 
tentiam divi Severi fieri eaducam nee, si consensu postea 
eoepisse videatur matrimonium, in praeteritum commisso 
vitio potuit mederi. D. k. April Antiochiae Gordiano 
A. et Aviola conss. (a. 239). Cuiacio epistulam ex libro 
patris sui suppeditaverat P. Pithoeus. qui liber num Codi- 
cis Iustiniani fuerit an fortasse legis Romanae Visigotho- 
rum, non liquet: Cuiacius enim postea (a. 1586) eam in 
appendicem Gregoriani codicis contulit et demum in notis 
ad Codicem lustinianum scriptis (ed. Fabroti Appendix 
p. 384) post 5, 5, 6 inseri iussit, ipse vero Pithoeus eam 
in exemplo Gregoriani Codicis adscripsit (cf. Haenel ad 
Greg. Cod. 5, 1). lustiniani autem Codicis eam non esse 
tam ex Graecis quam ez libris nostris apparet, qui eam 
ut spuriam aut notant aut omittunt (9) sic dett. cum 
B (x. π.). condicione APC (10) — 77. 12, 1 ὃ 


29 Nemo invitam ad scaenam írahat neve eam, 
quae sponte venerit, postea autem recedere voluerit, 
retineat neve adhortetur et fideiussiones ab eis de 
| mon deserenda scaena accipiat. Quisquis igitur 
cuiuslibet ordinis vel qualibet potestate praeditus id 
fecerit, liceat mulieri et praesidem adire, nisi ipse 
Sit is qui vim facit, et episcopum, ut illi eun qui 
mulieri vim. facit ab incepto averiant non ignarum, 
si restiterit, urbe se eici ef patrimonio exui. et 
haec quidem, si quis aliquam ad scaenam trahit. 
2 Sin autem eam quae sponte venerit, quominus 
rursus abscedat, impediat, et fideiussiones infirmen- 
tur et, si quid a fideiussoribus exactum fuerit, 
3 duplum recipiant. . Similiter etiam si ipsis 
mulieribus aliquid exactum fuerit, duplum reci- 
4 piant: praeside et episcopo ea exsecuturis. Ac 
ne ab initio ER Hé fideiussiones a mulieribus quae 
scaenae se dedunt de wom deserenda ea exigere 


9 liceto.. Data licentia episcopo, si provinciae 
praeses vim inferat, ei resistere et fideiussores a 
damno defendere. quod si praeses non cedat, liceat 
episcopo hoc muntiare, ut praeses et magistratu 
cadat et bonis ademptis in perpetuum relegetur. 
6 Liceat eiusmodi mulieribus etiam nuptias sine 
7 imperiali rescripto inire. Hanc autem constitu- 
tionem obtinere suis temporibus, ut omnia matri- 
monia quae olim vetita sunt inhibeantur, nisi quod 
iam excogitatum est sacro rescripto olim opus 
8 fuisse, hodie non amplius. Haec omnia quae 
sancivit constitutio tamdiu obtinere vult, quamdiu 
in honesta vita permanent: nam si post muptias 
rursus scaenicas se fieri passae sunt, non solum 
ingenuitate quam habuerunt cadunt, sed mec ullo 
auailio neque ex hac neque ex lustini divae re- 
cordationis constitutione potiantur : nam stupri cri- 
men committunt. 


capot conii. u.. 


DE INGESTIS | 199 


V 5.6 


dine servarum! ducente confugiant. si enim decurio 
clam actoribus atque procuratoribus nescientibus 
alienae fuerit servae coniunctus, et mulierem in me- 
tallum trudi per sententiam iudicis iubemus et ipsum 
decurionem in insulam deportari, omnibus bonis 
eius? civitati, cuius curialis fuerat, mancipandis, si 
cete potestate fuerit liberatus nullosque habeat 
iberos vel parentes vel etiam propinquos, qui se- 
cundum legum ordinem ad eius successionem vocan- 
2 tur. Quod si actores vel procuratores loci, in 
quo flagitium admissum est, fuerunt? conscii vel 
compertum facinus promere^ noluerunt, metallo eos 
3 convenit implicari. Si vero dominus hoc fieri 
permisit vel postea cognitum celavit, si quidem in 
s id factum est, fundus cum mancipiis et peco- 
ribus ceterisque rebus. quae cultui rustico sustinen- 
tur, fisci viribus vindicetur: si vero in civitate id 
faetum est, dimidiam bonorum omnium partem prae- 
cipimus confiscari poenam augentes, quoniam intra 
domesticos parietes scelus admissum est, quod no- 
luit mox cognitum publicare. JD. k. lul. Aquileiae 
Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 

4 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
A444. ad Andromachum comitem rerum privatarum. 
Qui contra legum praecepta vel contra mandata 
constitutionesque principum nuptias forte contraxe- 
rit, nihil ex eodem matrimonio, sive ante nuptias 
donatum sive deinceps quoquo modo datum fuerit, 
consequatur, idque? totum, quod ab alterius libera- 
litate in alterum processerit, ut indigno indignaeve 
1 sublatum fisco vindicari sancimus: Exceptis tam 
feminis quam viris, qui aut errore acrissimo, non 
adfectato insimulatove, neque ex causa vili decepti 
2 sunt aut aetatis lubrico lapsi. Quos tamen ita 
demum legis nostrae laqueis eximi placuit, si aut 
errore comperto, aut ubi ad legitimos pervenerint 
annos, coniunctionem huiuscemodi sine ulla recrasti- 
natione diremerint. JD. vii k. Mart. 

Ὁ ldem AAA. Cynegio pp. Fratris uxorem du- 
cendi vel duabus sororibus coniungendi penitus li- 
centiam submovemus, nec dissoluto quocumque modo 
coniugio. JD.... 9 Dec. Constantinopoli Theo- 
dosio A. ΠΙ et Abundantio δ᾽ conss. [a. 393] 

TImpp. Arcadius et Honorius AA. &Euty- 
chiano pp- Si quis incesti vetitique coniugii sese 
nuptis funestavit, proprias quamdiu vixerit teneat 
facultates, sed neque uxorem neque filios ex ea 
1 editos habere credatur. Nihil prorsus praedictis 
nec per interpositam quidem personam vel donet 
2 guperstes vel mortuus derelinquat. Dos si qua 
forte sollemniter aut data aut promissa fuerit, iuxta 
3 ius antiquum fisci nostri commodis cedat. 'Testa- 
mento suo extraneis nihil relinquat, sed sive testato 
sive intestato legibus ei et iure succedant, si qui 
forte ex iusto et legitimo matrimonio editi fuerint, 
hoc est de descendentibus filius filia nepos neptis pro- 
nepos proneptis, de ascendentibus pater mater avus 
4 avia, de latere frater soror patruus amita. 'Testandi 
sane ita demum habeat facultatem, ut his tantum 
personis pro iuris ac legum quod voluerit arbitrio 
relinquat, quas succedere imperialis praecepti tenore 
mandavimus: ita tamen, ut hereditate defuncti peni- 
tus arceatur, si quis ex his quos memoravimus in 
contrahendis incestis nuptiis? consilium inisse mon- 
sStrabitur, successuro in locum illius, qui post eum 
59 gradum proximus invenitur. Ea sane, quae de 
viris cavimus, etiam de feminis, quae praedictorum 
6 sese consortiis commaculaverint, custodiantur. Me- 
moratis vero personis non extantibus fisco locus 


pateat. JD. vr id. Dec. Constantinopoli Arcadio 1111] 
et Honorio 111] AA. conss. (a. 396] 
7 *Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Pal- 
ladio pp. MHumilem vel abiectam feminam minime 
eam iudicamus intellegi, quae, licet pauper, ab in- 
1 genuis tamen parentibus nata sit. Unde? licere 
statuimus senatoribus et quibuscumque amplissimis 
dignitatibus praeditis, ex ingenuis natas quamvis 
pauperes in matrimonium sibi adsciscere!', nullam 
que inter ingenuas ex divitiis et opulentiore fortuna 
2 esse distantiam. Humiles vero abiectasque perso- 
nas eas tantummodo mulieres esse censemus: ancillam 
ancillae filiam, libertam, libertae filiam, scaenicam vel 
scaenicae filiam, tabernariam vel tabernarii vel leno- 
nis aut harenarii filiam, aut eam quae mercimoniis 
publice praefuit: ideoque huiusmodi inhibuisse nup- 
tias senatoribus harum feminarum, quas nunc enu- 
meravimus !?, D. prid. non. April. Constantinopoli 
Aetio et Studio vv. cc. conss. [a. 454] 
Imp. Zeno?? A. Epinico pp. Licet quidam 
Aegyptiorum idcirco mortuorum fratrum sibi coniuges 
matrimonio copulaverint, quod post illorum mortem 
mansisse virgines dicebantur, arbitrati scilicet, quod 
certis legum conditoribus placuit, cum corpore non 
convenerint, nuptias re non videri contractas, et 
huiusmodi conubia tunc temporis celebrata firmata 
sunt, tamen praesenti lege sancimus, si quae huius- 
modi nuptiae contractae fuerint, earumque contrac- 
tores et ex his progenitos antiquarum legum tenori 
subiacere nec ad exemplum Aegyptiorum, de quibus 
superius dictum est, eas videri fuisse firmatas vel 
esse firmandas. D. k. Sept. Constantinopoli post 
consulatum Leonis iunioris. (a. 415] 
9 Idem A. Sebastiano pp. Ab incestis nuptiis 
universi qui nostro reguntur imperio noverint tem- 
perandum. nam rescripta quoque omnia vel prag- 
maticas formas aut constitutiones impias, quae qui- 
busdam personis tyrannidis tempore permiserunt 
scelesto contubernio matrimonii nomen imponere, 
ut fratris filiam vel sororis et eam, quae cum fratre 
quondam nuptiali iure habitaverat, uxorem legiti- 
inam turpissimo consortio liceret amplecti, aut ut 
alia huiusmodi committerentur, viribus carere de- 
cernimus, ne dissimulatione culpabili nefanda licentia 
roboretur. [a. 416—484] 


VL. 


DE INTERDICTO MATRIMONIO INTER PUPILLAM 
ET TUTOREM SEU CURATOREM LIBEROSQUE 
EORUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4.'*5 Mario. Se- 
natus consulti auctoritatem, quo inter pupillam et 
tutoris filium conubium saluberrime sublatum est, 
circumveniri rusticitatis et imperitiae velamentis non 
oportet. .PP. vii id. Febr. Laeto 11 et Cereale 
60Ή.85. (a. 215] 

2 Imp. Alexander A. Burrio. Mater pupillae 
cum tutore filiae suae vel filio tutoris nuptias con- 
trahere non prohibetur. JP. non. Nov. Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

9 Imp. Gordianus A. Rogatiano. Cum proponas 
ei, quam matrimonio tuo iunctam suggeris, post li- 
beros susceptos curatorem patrem tuum datum, quem 
contendis nec te in potestate habuisse: cum rite 
contractum matrimonium ex post facto vitiari non 
potuerit, iusta interpretatione ' metuere non debes, 
ne liberi quos habetis non ex iusto matrimonio sus- 


(1) servarum om. 775. (2) omnibus bonis eius] bonis eius 
mobilibus et urbanis mancipiis confiscandis, praediis vero 
et rusticis mancipiis 77. (3) fuerunt 77., fuerint /ibri 
(4) prodere 774. (5) sic M, idemque P, ideoque C (6) d. 
τ k P,d.p.lx. D (0) op. V... (1) 29 75.3,12,3 
(8) participatum atque ins. TA. (9) — νου. Marciani 4, 1, 
2.3: iunge 1,14, 9 (10) sed Nov. (11) sic Nov., ascire 
dett, accipere PC (12) ideoque . .. enumeravimus] quod 


quidem haud dubie credimus ipsum divae memoriae Con- 
stantinum in ea quam promulgavit sanctione sensisse 
ideoque h. i. nuptias, ne senatoribus ... enumeravimus 
non tam conubia quam vitiaiungerentur JVov. (13) Basi- 
lisci hanc constitutionem esse vidit. Rossi Inscr. Chr. urb. 
Romae 1 p. 383 (14) B 28, 5, 36 segg. (15) debuit 
esse imp. Antoninus A. (16) sie dett., iustam inter- 
pretationem CM: scr. fortasse istam interpretationem 


V 6—9 2 


00 SI QUACUMQUE PRAEDITUS 


1 cepti videantur. Ut autem omnis scrupulus aufe- 
ratur, insistere pater tuus debet nec non et uxor 
tua, ut alius loco eius detur: habebit enim facul- 
tatem repetendae rationis negotiorum gestorum ab 
eo qui fuerit substitutus. Eu ; 
4 Imp. Philippus 4. Hygiae.  Libertinum, qui 
filio suo naturali, quem in servitute susceperat, postea 
manumisso pupillam, suam eandemque patroni sui 
filiam in matrimonio collocavit, ad sententiam am- 
plissimi ordinis, qui huiusmodi nuptiis interdicendum 
putavit, pertinere dubitari non oportet. 
5 Imp. Philippus A. et Philippus C. mal 
Curatorem adulto suo filiam suam nuptui collocare 
non posse falso tibi persuasum est. PP. xv Kk. Sept. 
Phihppo A. et Titiano conss. [a. 245] 
6 np. Valerianus et Gallienus .44. Lucio. Si 
patris tui pupillam nondum reddita tutelae ratione 
vel post redditam nondum exacto quinto et vicesimo 
nec non etiam utili anno uxorem duxisti, nec matri- 
monium cum ea habuisse nec filium ex huiusmodi 
1 coniunctione procreasse videri potes. Sane si 
hoc pater puellae, cum decederet, postulavit, et 
nuptiae rite contractae et filius videtur iure susceptus. 
bb id. Mai. Saeculare 11 et Donato conss. |a. 260] 
7 Impp. Diocletianus et Maaimianus 44. et CC. 
Paregorio. Si tutor vel curator pupillam vel adul- 
tam quondam suam sibi vel filio suo nullo divino 
impetrato beneficio in matrimonio collocaverit, manet 
infamia contra eum velut confessum de tutela, quia 
huiusmodi coniunctione fraudem administrationis te- 
gere laboravit, et dos data per condictionem repeti 
otest. 
T S 'Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Si quis tutoris vel curatoris nomine usurpato, id est 
pro tutore seu pro curatore vel negotiorum gestore 
res pupillae administraverit eamque sibi filiove suo 
copulaverit, tales nuptias stare et non ad exemplum 
tutorum infirmari, ne ex huiusmodi subtili vel ma- 
ligno tractatu matrimonia seu proles ex his progenita 
vel dos super his data vel promissa aliquam laesio- 
nem vel calumniam patiantur. 2). k. Jul. Marciano 
cons. (a. 469] 


VII. 


SI QUACUMQUE PRAEDITUS POTESTATE VEL AD 

EUM PERTINENTES AD SUPPOSITARUM IURIS- 

DICTIONI SUAE ADSPIRARE TEMPTAVERINT? 
NUPTIAS. 


1 9SImppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Neoterio pp. Si quis ordinaria vel qualibet 
praeditus potestate circa nuptias invitis ipsis vel 
parentibus contrahendas, sive pupillae sive apud 
patres virgines sive viduae erunt, sive et^ iuris sui 
viduae, denique cuiuscumque sortis, occasione pote- 
statis utatur et minacem favorem suum invitis his, 
quorum utilitas agitur, exhibere aut exhibuisse de- 
tegitur, hunc, licet prohibitas nuptias non peregerit, 
attamen pro tali conamine multae librarum auri 
decem obnoxium statuimus et, cum honore abierit, 
prse dignitatem usurpare prohibemus, tali sci- 
icet poena, ut, si circa honorem eum, quo male 
usus est, vindicandum statutis nostris? parere no- 
luerit, eam provinciam, in qua sibi? usurpaverit, 
1 habitare per iuge biennium non sinatur. Illo 
videlicet adiciendo, ut et in potestate adhuc consti- 
tuto liceat personae, quam huiusmodi ambitu cir- 
cumire temptaverit, confestim contestatione proposita 
cum $uà suorumque domo iurisdictionem eius evi- 
tare, curaturis hoc uniuscuiusque civitatis defenso- 


2 "ribus? et eiusdem iudicis apparitoribus. Et quidem 
si haec pravitas ordinarii iudicis erit, universa eius 
domus ratio atque omnia vel civilia vel criminalia 
negotia, quamdiu idem in administratione fuerit, 
3 vicario competant. Sin autem vicarius vel simi- 
lis potestatis vim in huiusmodi contrahendo matri- 
monio molietur, vicissim ordinarius iudex intercessor 
4 existat. Sin erunt uterque suspecti, ad illustrem 
praefecturam specialiter talium domorum, quamdiu 
idem administraverit, tuitio pertineat. .D. xv k. 
lul. Thessalonicae Gratiano v et Theodosio A4. 
conss. [a. 380] 


VIII. 
SI NUPTIAE EX RESCRIPTO PETANTUR. 


1 $/mpp. Honorius et Theodosius 4.4. Theodoro pp. 
Quidam vetusti iuris ordine praetermisso obreptione 
precum nuptias, quas se intellegunt non mereri, de 
nobis existimant postulandas, saepe? habere puellae 
consensum confingentes. quapropter tale sponsa- 
lium genus praesentis legis definitione prohibemus. 
| Si quis igitur contra hanc definitionem nuptias 


precum subreptione meruerit, amissionem bonorum 


et poenam deportationis subiturum se esse non am- 
bigat et amisso iure matrimonii, quod prohibita usur- 
patione. meruerit, filios se ex hac coniunctione 
susceptos iustos!? non habiturum nec umquam postu- 
latae indulgentiae adnotationisve!! indulto efficacem 
se veniae effectum meruisse: exceptis his, qui pa- 
rentum sponsionem de nuptiis filiarum impleri desi- 
derant vel sponsalia, hoc est arrarum data nomine, 
reddi sibi praecepto legum cum statuta!? poena 
deposcunt. JD. k. Febr. Ravennae Honorio Viii et 
Theodosio 111 AA. conss. [ὡ. 409] 

2 Imp. Zeno A. Basilio pp. Nefandissimum scelus 
fratris sororisve filiae nuptiarum, quod sacratissimis 


constitutionibus sub gravissimae poenae intermina- 


tione damnatum est, iterato praesentis divinae sanc- 
1 tionis tenore modis omnibus prohibemus.  Pre- 
candi quoque in posterum super tali coniugio, immo 
potius contagio, cunctis licentiam denegamus, ut 
unusquisque «cognoscat impetrationem quoque rei, 
cuius est denegata petitio, nec si per subreptionem 
post hunc diem obtinuerit, sibimet profuturam. 


VIIIH. 
DE SECUNDIS NUPTIIS. 


1 x^ Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. Eutropio pp. Si qua mulier nequaquam 
luctus!^ religionem priori viro nuptiarum -festina- 
tione praestiterit, ex iure quidem notissimo sit in- 
| famis. Praeterea secundo viro ultra tertiam partem 
bonorum in dotem ne det neque ei testamento plus 
2 quamtertiam partem relinquat. Omnium praeterea 
hereditatum legatorum fideicommissorum suprema 
voluntate relictorum, mortis causa donationum sit 
expers. haec namque àb heredibus vel coheredibus !? 
aut ab intestato succedentibus vindicari iubemus, ne 
in his, quibus correctionem morum induximus, fisci 
3 videamur habere rationem. His etiam amittendis, 
quae prior maritus ei suprema reliquerit voluntate, 
quamquam haec, quae mulieri a priore viro relin- 
quuntur!? et per immaturum matrimonium vacuata 
esse coeperunt, primo à decem personis edicto prae- 
toris enumeratis, id est adscendentibus et descen- 
dentibus et ex latere usque ad secundum gradum, 
scilicet gradibus servatis, deinde praesumi a fisco 


(1) iunge 1, 4, 16. 1, 18, 13. 5, 1, 5. 0, 30,3 (9) temp- 
taverit libri — (3) — T. 3, 11, 1 B 28, 5, 39: vide ad 
5.1.3 (1) et TÀ. cum4BE (x.7c.), om. libri (5) statuti 
nostri sanctioni T. contra B.X (x.z.) — (6) idem viden- 
tur legisse Graeci: hoc ins. Th. (7) vindicibus 77. 
(8) — 77.3,10,1 B 28, 5, 40: iungenda videtur 5, 4, 20 


(9) saepe] se 7A. (10) filios se iuste hae ratione sus- 
ceptos 77. (11) principis ins. 77. (12) quadrupli 74. 
(13) pr. τ 6, 50, 4: fortasse iungendae sunt 5, 1, 3 et 
quae ibi laudantur, ut in subscriptione lul. pro Ian. 
emendetur (4) luotus om. 1. gem. (15) suis ins. € 
(16) sic dett, relinquantur C 


oci EE Remi 


DE SECUNDIS NUPTIÍS 901 


V9 


4 iubemus. Eandem quoque mulierem infamem 
redditam hereditates ab intestato, vel legitimas vel 
honorarias, non ultra tertium gradum sinimus .vindi- 
care. JP. xv k. lan.| Gratiano v et Theodosio 
AA. conss. [a. 380] 

2 ?]dem 44,4. Eutropio pp. Si qua ex feminis 
perdito marito intra anni spatium alteri festinavit 
innubere (parvum enim temporis post decem menses 
servandum adicimus, tametsi id ipsum exiguum pu- 
temus), probrosis inusta notis honestioris nobilisque 
personae et decore et iure privetur atque omnia, 
quae de prioris mariti bonis vel iure sponsalium vel 
iudieio defuncti coniugis consecuta fuerat, amittat. 
JD. 11 k. lun. Constantinopoli Eucherio et Syagrio 
conss. [a. 381] 

9 *Idem A44. Floro pp. Feminae, quae susceptis 
ex priore matrimonio filis ad secundas post tempus 
luctui statutum? transierint nuptias, quidquid ex 
facultatibus priorum maritorum sponsalium iure, 
quidquid etiam nuptiarum sollemnitate perceperint, 
aut quidquid mortis causa donationibus factis aut 
testamenti iure directo aut fideicommissi vel legati 
titulo vel cuiuslibet munificae liberalitatis praemio 
ex bonis, ut dictum est, priorum * maritorum fuerint 
adsecutae, id totum, ita ut perceperint, integrum ad 
filios, quos ex praecedente coniugio habuerint, trans- 
mittant vel ad quemlibet ex filüs (dummodo ex his 
tantum, quos tali successione dignissimos iudicamus), 
in quem contemplatione meritorum liberalitatis suae 
1 iudicium mater crediderit dirigendum. Nec quic- 
quam eaedem feminae ex isdem facultatibus abalie- 
nandi in quamlibet extraneam personam vel succes- 
Sionem ex alterius matrimonii coniunctione susceptam 
praesumant atque habeant potestatem: possidendi 
tantum ac fruendi? in diem vitae, non etiam abalie- 
nandi facultate concessa. nam si quid ex isdem 
rebus? in alium quemlibet fuerit ab ea translatum, 
ex maternis redintegrabitur facultatibus?, quo illi- 
bata ad hos quos statuimus liberos? bona et in- 
1a corrupta perveniant. Illud etiam addimus legi, ut, 
si aliquis ex isdem filiis, quos ex priore matrimonio 
susceptos esse constabit, forte decesserit, matre iam 
secundis nuptiis funestata, aliis etiam ex eodem 
matrimonio progenitis liberis superstitibus, id, quod 
per eandem successionem ab intestato vel ex testa- 
mento suae posteritatis mater videbitur consecuta, 
in diem vitae pro sibi debita portione sola tantum 
possessione delata, omne his qui supererunt ex priore 
susceptis matrimonio filiis relinquat nec super istius- 
modi facultatibus testandi in quamlibet aliam extra- 
neam personam vel quicquam alienandi habeat po- 
2 testatem. Quod si nullam ex priore matrimonio 
habuerit successionem vel natus native decesserint, 
omne, quod quoquo modo percepit, pleni proprietate 
iuris obtineat atque ex his nanciscendi dominii et 
testandi circa quem voluerit liberam habeat potesta- 
tem. JD. xr y lan. Constantinopoli Antonio et 
Syagrio conss. [a. 382] 

4 "Impp. Honorius et Theodosius A4. Mari- 
niano pp. Cum alis sanctionibus iusserimus ma- 
terna bona integra ad liberos pervenire, quod tamen 
mulier maxiti largitate perceperit, ex eo tantum li- 
beri coniugio procreati sibi speciale tamquam pater- 
1 num noverintt!! vindicandum. taque si habens 
filios in secundas nuptias fortasse transierit, spon- 
saliciam largitatem, quam vir secundus contulerit in 
uxorem, tantummodo filii qui ex secundo matrimonio 
suscepti sunt pro soliditate possideant, nec prosit 
liberis ex priore susceptis marito, quod mulier in 
2 tertia minime vota migraverit. Quod si posterior 
vir sine liberis ex eodem matrimonio susceptis de- 


cesserit, quidquid ab eo ex sponsalium largitate uxor 
fuerit consecuta, id sibi iurique suo sciat esse colla- 
tum, etiamsi ex priore matrimonio donator filios 
3 reliquisse doceatur. Ad maternas sane veniens 
vel ex hoc vel ex quolibet alio titulo facultates 
omnis posteritas ex quocumque suscepta viro pro 
debita sibi portione, ut a matre vel spontanea lar- 
gitate vel per testamentum eius fuerit collata, possi- 
4 deat. Nos enim hac lege id praecipue custo- 
diendum esse decrevimus, ut ex quocumque coniugio 
suscepti filii patrum suorum sponsalicias retineant 
facultates. D. 111 non. Nov. Ravennae Honorio x11I 
et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 

9 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
reníio pp. Generaliter censemus, quoquo casu con- 
stitutiones ante hanc legem mulierem liberis commu- 
nibus, morte mariti matrimonio dissoluto, quae de 
bonis mariti ad eam devoluta sunt servare sanxe- 
runt, isdem casibus maritum quoque quae de bonis 
mulieris ad eum devoluta sunt morte mulieris 
matrimonio dissoluto communibus liberis servare, 
nec interesse, si alter pro marito donationem ante 
nuptias vel pro muliere dotem crediderit offeren- 
1 dam. Haec observari praecipimus, licet res ante 
nuptias donatae, ut adsolet fieri, in dotem a muliere 
2 redigantür. Dominium autem rerum, quae liberis 
vel huius legis vel praeteritarum constitutionum 
auctoritate!? servantur, ad liberos pertinere decer- 
nimus. itaque defuncto eo, qui eas liberis reserva- 
bat, extantes ab omni possessore liberi vindicabunt, 
consumptas ab heredibus eius exigent, qui eas ser- 
3 vare debuerat'^.  Alienandi sane vel obligandi 
suo nomine eas res, quae liberis servari praeceptae 
sunt, eis qui reservaturi sunt adempta licentia est. 
4 Negotia vero liberorum patri utiliter administrare 
5 concedimus. Dividendi quoque res inter eos ipsos 
liberos parentibus pro suo arbitrio vel eligendi quem 
6 (1) voluerint licentiam non negamus. In his autem 
casibus, in quibus res ut paternas mater liberis 
communibus servare praecepta est, hoc est ubi morte 
mariti matrimonio dissoluto mulier ad alias nuptias 
venit, vel ubi ut maternas patrem liberis communi- 
bus servare censuimus, hoc est ubi morte mulieris 
matrimonio dissoluto vir ad alias nuptias venit, si 
hereditatem eius parentis qui prior mortuus est non 
adierint liberi, licebit eis, tamquam eius tantum res 
fuerint qui posterior moritur, eas sibimet vindicare, 
scilicet si vel eius qui posterior moritur!5 heredi- 
tatem crediderint adeundam, ne, quod favore libero- 
rum inductum est, quibusdam casibus ad laesionem 
1 (2) eorum videatur inventum. Illud etiam huma- 
nis sensibus huic legi credidimus inserendum, ut eo 
quoque casu, quo lucratur vel mulier res, quae ad 
eam à marito perveniunt, vel maritus eas, quae ex 
bonis mulieris ad eum transeunt (hoc est ubi primum 
matrimonium alterius morte dissolvitur nec superstes 
ad secundas nuptias venit) si res vel maritus vel uxor 
(hoe est qui superstes est) non consumpserit vel 
alienaverit (quod eis ad secundas nuptias non venien- 
tibus quasi rerum dominis concessum esse non du- 
bium est), liberis liceat res à patre profectas ut pa- 
ternas, ἃ matre ut maternas accipere. JD. vil id. 
Sept. Constantinopoli Theodosio A4. xvit et Festo 
COnss. [a. 439] 

6 '*Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Hac edictali lege in perpetuum valitura sancimus, si 
ex priore matrimonio procreatis liberis pater vel 
mater ad secunda vel tertia aut ulterius repetiti 
matrimonii vota migraverit, non sit ei licitum nover- 
cae seu vitrico testamento vel sine scriptura sev 
codicilis, hereditatisve iure sive legati vel fideicom- 


(1) cf. p. 200 not. 13 (2) Ξ- 74.3, 8,1 (3) — 7^. 
3, 8, 2 (4) post t. 1. statutum om. T^. (5) ut d. 
e. priorum om. 7A. (6) ao fruendi om. T^. (1) per 
fraudem seaevioris animi ins. T7. (8) fuerit à possi- 
dente translatum, maternarum redint. compensationibus 
facultatum 7. (9) liberos] heredes 77. (10) ?unge 


lH. 


δ᾽ 1, 4. 5, 18, 11. 5, 19, 1. TA. 3, 5, 1? (11) sic M*, 
noverit CM?? (42) — Nov. Theod. 14,1: tunge 6, 61, 3 
(13) vel huius ... auetoritate] ου., per huius (vel pe 
huiusmodi) ... auctoritatem /ibri (14) debuerant CAM? 
cum multis libris Nov. — (15) qui posterior moritur om. Jov. 
(16) ?unge 6, 20, 17. 6, 61, 4 

96 


V 9 


202 


DE SECUNDIS NUPTIIS 


missi titulo plus relinquere, nec dotis aut ante nup- 
tias donationis nomine seu mortis causa habita 
donatione conferre nec inter vivos conscribendis 
donationibus (quae etsi constante matrimonio civili 
iure interdictae sint, morte tamen donatoris ex certis 
causis confirmari solent), quam filio vel filiae, si 
| unus vel una extiterit. Quod si plures liberi fue- 
rint, singulis aequas partes habentibus minime plus, 
quam ad unumquemque eorum pervenerit, ad eorum 
2 ]iceat vitricum novercamve transferri. Sin vero 
non aequis portionibus ad eosdem liberos memora- 
tae transierint facultates, tunc quoque non liceat 
plus eorum novercae vel vitrico testantem relinquere 
vel donare seu dotis vel ante nuptias donationis 
titulo conferre, quam filius vel filia habet, cui minor 
portio ultima voluntate derelicta vel data fuerit aut 
donata, ita tamen, ut quarta pars, quae isdem libe- 
ris debetur ex legibus, nullo modo minuatur nisi ex 
his causis, quae de inofficioso excludunt querellas. 
3 Quam observationem in personis etiam avi et 
aviae, proavi et proaviae, nepotum vel neptum, item 
pronepotum vel proneptum, sive in potestate sive 
emancipati emancipataeve sint, ex paterna vel ma- 
terna linea venientibus !, custodiri censemus. sin 
vero plus quam statutum est aliquid? novercae vel 
" vitrico relictum vel donatum aut datum fuerit, id, 
quod plus relictum vel donatum aut datum fuerit, 
tamquam non scriptum neque derelictum vel dona- 
tum aut datum ad liberorum personas deferri et 
inter eas dividi iubemus: omni circumscriptione, si 
qua per interpositam personam vel alio quocumque 
4 (1) modo fuerit excogitata, cessante. His illud 
adiungimus, ut mulier in his casibus, in quibus ante 
nuptias donationes, ceteras etiam res a marito ad 
se devolutas secundum priorum legum statuta liberis 
communibus ut paternas servare compellitur (hoc 
est ubi morte mariti matrimonio dissoluto ad alias 
nuptias venerit), immobilium rerum et mancipiorum 
annonarumque? civilium usu fructu dumtaxat vitae 
suae temporibus potiatur, alienatione earum penitus 
5 interdicta: Mobilium vero^ rerum, iustis pretiis 
aestimatione habita per eos, quos utraque pars ele- 
gerit, arbitros iudicaturos interposito sacramento, 
simili modo usum fructum habeat, si idoneam fide- 
iussionem praebuerit, quod easdem res mobiles vel 
earum pretium filiis et filiabus ex eodem matrimonio 
proereatis vel post mortem eorum nepotibus et nep- 
tibus ex isdem liberis procreatis, sive? omnibus vel 
uno unaàve superstite mori contigerit, secundum 
6 legum modum restituat: Vel certe si fideiussio- 
nes idoneas praestare distulerit aut nequiverit, prae- 
dictae res mobiles necdum matri a liberis traditae 
apud eosdem manebunt: solutae vero eidem matri 
vel ab eadem detentae restituentur liberis, si tamen 
ab his fideiussio idonea matri fuerit oblata, qua 
caveri debet, quod eidem superstiti pro usu fructu 
earundem rerum mobilium vel pretio, quo taxatae 
Sunt, usurarum nomine centesimae partem tertiam 
annuis quibusque temporibus praestare non differant, 
it& ut in eadem fideiussione hoc quoque caveatur, 
quod a filiis filiabusque et ex his genitis liberis, si 
ante eandem matrem omnes eos obire contigerit, 
omnes res praedictae mobiles secundum legum mo- 
derationem matri, ut ad eandem lucrum redeat luc- 
7 tuosum, restituentur. Erit itaque licitum utrilibet 
parti, quae fideiussionem praebuerit, si sibi commo- 
dum esse perspexerit?, his rebus mobilibus uti frui 
easdemque dare mutuo vel? obligare vel vendere, ut 
ex his maxime liberi adquirentes possint materno 
8 adfectui sine suo incommodo servire. Sin autem 
beg nl pars praedictam fideiussionem dissimulaverit 
aut forte offerre nequiverit, eaedem res apud mulie- 
9 (2) rem usque in diem vitae suae manebunt. Omni- 


bus videlicet isdem maritalibus facultatibus, his etiam, 
quas habet habiturave est, tamquam si iure pignoris 
vel hypothecae suppositae sint, super eadem ante 
nuptias donatione vel rebus aliis ad eam ex mariti 
substantia devolutis ex eo die, quo eaedem res ad 
eam pervenerint, liberis obligatis, ut, si quis post 
traditas matri vel detentas ab ea res (si ita conti- 
gerit) contractum aliquem cum eadem muliere inierit, 
quae se repetitis nuptiis copulaverit, in vindicandis 
isdem suppositis rebus posterior habeatur, liberis, 
qui ex eodem matrimonio procreati sunt, et nepoti- 


bus neptibusve, qui ex his liberis geniti sunt, sine 


10 dubio praeponendis. $Sin vero liberorum suo- 
rum adfectione servata pater materve ad alias nup- 
tias migrare noluerit, neque vir his, quae de bonis 
uxoris ad se transeunt, neque mulier rebus, quae ex 
substantia mariti ad se pervenerint, pro suo arbitrio 
uti vel eas vendere aut quocumque iure vel modo 
eas alienare vel pignoris iure sive hypothecae (si 
voluerint) obligare, utpote domini earum, prohibe- 
11 buntur. Extantes autem praedictas res, si non 
fuerint alienatae sive consumptae vel suppositae, lice- 
bit liberis vindicare etiam non adeuntibus heredita- 
tem parentum. 0). 118 k. Mart. Marciano cons. [a. 4127 

7 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. In quibus casi- 
bus pater dotem, mater ante nuptias donationem 
vel alias res ad se ex altera parte devolutas filiis 
utriusque sexus servare praecepti sunt, si quem ex 
filis vel filiabus ante patris vel matris obitum mori 
contigerit sive ante secundas nuptias sive postea. 
filio vel filia vel nepte aut nepote vel pluribus patre 
suo adhue vivo vel matre superstite derelictis, por- 
tionem, quae defuncto filio vel filiae debebatur vel 
lucrum ex ea non ad fratres vel sorores mortui, sed 
ad filios eius vel filias vel nepotes utriusque sexus 
aut pronepotes avis vel proavis superstitibus perve- 
nire decernimus: eligendi videlicet quos voluerint 
ex liberis superstitibus non adempta licentia. ἢ). k. 


Mart. lllo vc. cons. (a. 418] 
8 *Imp. lustinianus A. Menae pp. Si quis prio- 
ris matrimonii filiorum ante secundas nuptias patris 


vel matris mortuus fuerit filis a se vel nepotibus 
vel pronepotibus relictis, partem eius non ad fratres 
vel, si nullus alius frater vel soror sit, ad patrem 
vel matrem eius pervenire, sed ad filios vel nepotes 
vel pronepotes eiusdem mortuae personae sancimus, 
ut, sive unus sive plures sint, eam tantummodo par- 
| tem vindicare possint, quae mortuo competit. lllud 
etiam certa sanctione definire censemus, ut, si quis 
vel si qua ex aliquo matrimonio filiis procreatis 
minime ad secundas venerit nuptias, ut eo modo 
liceat quidem genitori res ex priore coniugio sibi 
adquisitas quo modo voluerit alienare vel administrare, 
si quae vero earum minime sint alienatae, possint 
liberi etiam non adeuntes paternam vel maternam 
hereditatem eas vindicare, certum esse sancimus 19, 
(2) quod etiam illa de cetero videbitur earundem 
fuisse rerum alienatio, quae in testamento genitoris 
vel specialiter relinquendo vel generaliter heredem 
2 (3) instituendo facta sit. Talem vero licentiam 
filis, ut etiam non adeuntes paternam vel maternam 
hereditatem lucra vindicarent, quae parens eorum 
ex matrimonio, quod secundo toro minime mutavit, 
sibi adquisita non alienavit, nullo modo eis concedi- 
mu8, Si paternam vel maternam hereditatem ab in- 
testato ex parte (si forte alii etiam ex anteriore 
matrimonio morienti parenti filii sint) sibi adquisie- 
3 (4) rint. In illo etiam veterem sanctionem adim- 
plentes praecipimus exemplo matris, cuius res post 
secundas nuptias filiis ex priore matrimonio natis 
suppositae sunt ad conservanda eis lucra, quae ex 
priore marito ad eam pervenerunt, patris quoque 
bona, quae habet habiturusque est, filis ex priore 


(1) ex pat. vel mat. l. venientibus collocari debent supra post 
proaviae (2)aliquid C, om. P (3) sic C, annonarum (anm. 
om. M^) quoque M (4) vero dett, om. CM (5) sive M, 
si eam C (6) prospexerit libri — (7) mutuo vel edd., 


vel mutuo libri (8) v scr. cum 6, 20,17. 6,61, 4 (9) iunge 
5, 12, 29 (10) sancimus del. Mommsen recte, nam quat 
antecedunt non sunt misi repetitio c. 6 $ 10, sequuntur 
ea, quae certa definitione sancire lustinianus censuit 


SI SECUNDO NUPSERIT MULIER 


203 


V 9—11 


matrimonio natis post secundas eius nuptias ad ea 
conservanda, quae ex eorum matre lucratus est, sup- 
4 (5) posita esse. Illius etiam patris, qui in sua 
potestate talem! liberum vel liberos habens mater- 
nam eis substantiam vel ex materna linea ad eos 
devolutam servare compellitur, isdem liberis bona 
supposita esse ad conservandas easdem  maternas 
res decernimus: ita tamen, ut occasione talium hypo- 
thecarum neque patris neque matris filii valeant ad- 
ministrationem perscrutari vel aliquam eis movere 
super hoc quaestionem, cum perspicui iuris sit, 
etiamsi alienata sint eorum bona, quae extra me- 
morata lucra vel maternas res sunt, ius hypothecae 
integrum isdem manere filis. JD. 111 id. Dec. dn. 
Justiniano 4. 11 cons. [a. 528] 

9 Idem 4. Menae pp. Quoniam praeteritae leges 
omnia, quae liberis ex priore matrimonio procreatis 
mulier quidem secundo marito, vir autem uxori 86- 
cundae dotis vel ante nuptias donationis nomine vel 
alio quocumque modo dederit vel reliquerit ampliora 
his, quae uni filio vel filiae ex anteriore matrimonio 
progenitis danda vel relinquenda sunt, revocata ad 
solos filios ex priore matrimonio natos pervenire 
constituerunt nullaque in hac parte filiorum ex se- 
cundo matrimonio natorum mentio facta est, hoc 
quoque corrigentes omnia quae memorato modo re- 
vocantur non solum ad filios prioris matrimonii, sed 
etiam ad eos qui ex secundis nuptiis nati fuerint 
pertinere et in capita inter omnes dividenda sanci- 
1 mus. Ad haec lucra, quae marito vel uxori ex 
dote vel ante nuptias donatione occasione repudii 
accedunt, indistincte post secundas eorum nuptias 
liberis ex priore coniugio procreatis ad similitudi- 
nem matrimonii morte dissoluti servari nec de cetero 
repudii causam requiri vel aliam in ea re exquisi- 
tionem fieri. 2. 1d.? April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 

10 ldem A. Demostheni pp. Cum apertissime 
legibus cavetur ingratos liberos a maiorum suorum 
hereditate merito esse repellendos, si hóc idem in 
suis elogiis conscripserint et re vera fuerit revela- 
tum, reclamare videtur huiusmodi sanctioni divalis 
constitutio Leonis inclitae recordationis, quam super 
filis ex priore matrimonio procreatis conscripsit 8. 
1 Nam cum necessitas est patri vel matri, qui ad 
secunda vota migraverunt, tantum praestare per 
quamcumque causam secundo marito vel novercae 
quantum filio vel filiae ex anterioribus nuptiis pro- 
genitis qui partem minimam habiturus est reliquerit, 
maxima iniquitas ex hac sanctione contra genitores 
2 efficiebatur. Liberi etenim scientes, quod omni- 
modo Biaue sibi a genitoribus suis et nolentibus 
relinquendum est, et tantum, quantum secundus ma- 
ritus vel noverca acceperit, cum omni licentia et 
3 lascivia suos genitores iniuriis adficiebant. Qua- 
ropter sancimus ingratos re vera liberos neque hoc 
cdi Mam quod divalis constitutio Leonis augustae 
memoriae eis praestitit, in posterum posse sibi vindi- 
care, sed quasi ingratos ab omni huiusmodi lucro 
4 repelli. Quam observationem in personis etiam 
avi et aviae, proavi et proaviae, nepotum vel nep- 
tum, item pronepotum et proneptum, sive in pote- 
state sive emancipati emancipataeve sint, ex paterna 
vel materna linea venientibus custodiri censemus. 


5. Sed quemadmodum genitoribus providimus, ita 
et innocuam posteritatem nullis adfici iniuriis pati- 
mur, ut non genitores, qui sese secundis nuptiis de- 
voverunt, inrationabile odium ad priores liberos for- 
sitan habentes sine iusta ratione eos ingratos vocare 
6 concedantur. Eos etenim liberos huiusmodi bene- 
ficio defraudari volumus, qui re ipsa ingrati circa 
suam antiquitatem ab heredibus genitorum liquidis 
et indubitatis probationibus convicti fuerint ex huius- 
modi casibus, qui antea priscis legibus enumerati sunt. 
D. xv k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.  [a. 529] 


— 
"| sce 49 94 709 29 te i-e Ww. οὐ δητδὺ (^us d 9 9.9 . 9... e 


SI SECUNDO NUPSERIT MULIER, CUI MARITUS 
USUM FRUCTUM RELIQUERIT. 


1 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Tadano pp. Si usum fructum maritus rerum 
suarum decedens uxori reliquerit eaque in secundas 
nuptias consortiumque convenerit, usum fructum, 
quem ex priore marito consecuta fuerit, amittat at- 
que eum filis ex die quo nupserit mature restituat. 
1 Quod si liberos ex priore matrimonio adhuc im- 
becillitas habebit infantiae nec muniet tutoris auxi- 
lium ac per huiusmodi occasionem mater quae relicta 
fuerant usurpaverit, omnia, cum* legitime repetantur, 
cum competentibus fructibus ad liquidum deducta 
2 ratione restituet. Haec de usu fructu, quem vir 
extremam constituens voluntatem de rebus propriis : 
uxori reliquerit. de usu fructu vero rerum ante 
nuptias donatarum ea servari quae anteriores con- 


stitutiones decreverunt sancimus. JD. id. Mart. 47- 
cadio A. 11 et Rufino conss. (a. 392] 
XI.* 

DE DOTIS PROMISSIONE VEL NUDA POLLICI- 
TATIONE. 


1 Imp. Alexander A. Claudio. Frustra existimas 
actionem tibi competere, quasi promissa dos tibi 
nec praestita sit, cum neque species ulla nec quan- 
titas promissa sit, sed hactenus nuptiali instrumento 


adscriptum, quod ea quae mnubebat dotem dare 
promiserit ^ .JPP. k. Aug. Pompeiano et Peligno 
07,558. [a. 231] 


2 Imp. Gordianus 4. Herodoto. Si pro dote 
Libr t usuras dare socer tuus spopondit, id quod 
eberi ostenderis competens iudex solvi tibi prae- 
cipiet. PP. x11 k. Sept. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

9 ldem 4. Claudio. Si, cum ea quae tibi matri- 
monio copulata est nuberet, is cuius meministi do- 
tem tibi non addita quantitate, sed quodcumque 
arbitratus fuisset pro ea daturum se rite promisit 
et interpositae stipulationis fidem non exhibet, com- 
petentibus actionibus usus ad repromissi emolumen- 
tum iure iudiciorum pervenies: videtur enim boni 
viri arbitrium stipulationi insertum esse?*. PP. k. 
lan. Sabino et Venusto conss. [a. 240] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Rufo. Si voluntate dotantis? in dotali instrumento 
plura tibi tradita scripsisti quam suscepisti, intelle- 


(1) talem CM?, om. M? (2) aut k. aut vix id. ser., cf. Zeit- 
schrift für Rechtsgeschichte 14 p. 174. 182 (3) c. 6 A. t. 
(4) in [Novella 2 c. 1. 2 pr. Nov. 22 c. 45 ὃ 1 ANov. 68 
laudatur lustiniani constitutio, qua mortuis liberis eorum, 
qui secundas nuptias inierint, lucra nuptialia prioris ma- 
irimonii etiam ad extraneos liberorum heredes deferun- 
tur, nisi ea ex pacto in casum orbitatis facto ad paren- 
tem superstitem pertineant. quam constitutionem undeci- 
mam huius tituli fuisse colligitur ex Theodori Novellarum 
breviario, qui ad Nov. 22 c. 45 laudat c. 3. 4. 5. 11 ἢ. t. 
(Zachariae Anecdota p. 41 — B.X 28, 14 sch. 31), ad 
Nov. 22 c. 41 ὃ 2 c. 4. 11 ἢ, t, et ex Epitoma 25, 10, 
ubi est: ὃ δευτερογαμήσας τὰ ἐκ τοῦ πρώτου γάμου 


κέρδη τῶν αὐτοῦ παίδων προτελευτησάντων ἐχέτω 
καὶ ἐκδικείτω παρὰ τῶν ἐχόντων. ὡς vea, 59" (scr. ξη΄) 
βι. ε΄ τοῦ κώδ. τί. B' (scr. 9") διατ. ια΄ (sic liber 
Vindobon. 3 cum Epitoma ad Prochiron mutata 6, 23, 
εδ΄ liber Vaticanus 2075 teste Zachariaeo). male autem 
huic loco ab Augustino indicem Epitomae restitutum esse 
in maiore editione probatur. — Plures adhuc huius tituli 
constitutiones desiderari apparet ex B. 28, 14 scÁ. 13, 
ubi laudatur c. 14, et ex Theodoro ad Nov. 22 c. 83 
(— B. 28, 14 sch. 15), ubi citantur c.13 et18 — (5) cum €, 
om. P (6) B 29, 1, 81 segqg. (1) verba videtur ... 
esse secundum B.X a compilatoribus addita sunt (8) do- 
nantis et ?nfra non petendis legit Theodorus (B2) contra .B 


26* 


V 11. 12 


204 


v at 


DE DOTIS PROMISSIONE 


gis de his quae desunt petendis! pactum esse con- 
secutum?. 3. non. 4April.? 44. conss. [a. 293] 

5 Idem A4. et CC. Dasumianae. Si pro te pater 
marito tuo stipulanti promisit dotem, non tibi, sed 
marito contra successores soceri competit actio. JD. 
VIII k. Dec. AA. conss. [a. 293] 

6 ^Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. Hie- 
rio pp. Ad exactionem dotis, quam semel praestari 
placuit, qualiacumque sufficere verba censemus, sive 
scripta fuerint sive non, etiamsi stipulatio * in pol- 
licitatione rerum dotalium minime fuerit subsecuta. 
D. x k. Mart. Constantinopoli Felice et Tauro 
€Onss$. [a. 428] 

7 Imp. lustiniamus 4. lohanni pp. Si pater 
dotem pro filia simpliciter dederit vel pro filio ante 
nuptias donationem fecerit, habeat autem filius vel 
in potestate constitutus vel forte emancipatus res 
maternas vel ex alio modo tales, quae adquisitionem 
effugiunt, quarum usus fructus solus apud patrem 
remanet, vel quocumque modo poterat quasdam 
actiones contra patrem habere, dubitabatur apud 
veteres, utrumne videatur pater ex ipso debito dotis 
vel ante nuptias donationis fecisse promissionem 
vel dationem$5, ut sese ab huiusmodi nexu liberet, 
an debitum quidem remanet in sua natura, libera- 
litas autem paterna dotem vel ante nuptias dona- 
1 tionem dare suggessit. Et in tali dubitatione 
multa pars legislatorum sese divisit, alio etiam in- 
cremento huiusmodi quaestioni addito, si forte dixerit 
in instrumento dotali ex rebus paternis et maternis 
dotem vel ante nuptias donationem dare, utrum pro 
dimidia parte videtur datio vel promissio facta esse, 
2 an pro rata portione utriusque substantiae. Utram- 
que igitur dubitationem certo fini tradentes sanci- 
mus, si quidem nihil addendum existimaverit, sed 
simpliciter dotem vel ante nuptias donationem de- 
derit vel promiserit, ex sua liberalitate hoc fecisse 
intellegi, debito in sua figura remanente. neque 
enim leges incognitae sunt, quibus cautum est omni- 
modo paternum esse officium dotes vel ante nuptias 
3 donationes pro sua dare progenie. Et liberali- 
tas itaque talis maneat vera et inrevocabilis et puro 
nomine liberalitas, et debitum suam sequatur for- 
4 tunam. Ubi autem ex rebus tam suis quam 
maternis vel aliis quae non adquiruntur vel ex suis 
debitis dixerit fecisse huiusmodi liberalitates, tunc 
si quidem penitus inopia tentus est, ex illis videri 
rebus dotem vel ante nuptias donationem esse da- 
ὅ tam, quae ad filios vel filias pertinent. Si vero 
et ipse substantiam idoneam possidet, et in hoc 
casu de suo patrimonio dotem vel ante nuptias do- 
nationem dedisse intellegatur. poterat enim secun- 
dum suas vires dotem pro filia vel ante nuptias 
donationem pro filio dare et consentire filiis suis, 
quando voluerint partem vel forte totam suam sub- 
stantiam quam habent paternae liberalitati pro dote 
et ante nuptias donatione adgregare, ut re vera 
appareat, quid ipse vult dare et quid de substantia 
filiorum proficiscitur, ne, dum effuso sermone sese 
iactet, in promptum incidat sui periculum. JD. k. Nov. 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 


XII.* 
DE IURE DOTIUM. 
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Nicephoro. 


Evicta re, quae fuerat in dotem data, si pollicitatio 
vel promissio fuerit interposita, gener contra soce- 


rum vel mulierem seu heredes eorum condictione 
1 vel ex stipulatione agere potest. Sin autem nulla 
pollicitatio vel promissio intercesserit, post evictio- 
nem eius, si quidem res aestimata fuerit, ex empto 
2 competit actio. Sin vero hoc non factum est, 
si quidem bona fide eadem res in dotem data est, 
nulla marito competit actio: dolo autem dantis in- 
terposito de dolo actio adversus eum locum habe- 
bit, nisi à muliere dolus interpositus sit: tunc enim, 
ne famosa actio adversus eam detur, in factum 
actio competit. PP. k. Aug. Muciano et Fabiano 
COnss. [a. 201] 

2 Imp. Antoninus A. Alcibiadi. Si stipulatio de 
restituenda portione dotis datae subiecta est con« 
dicioque eius extitit, habet ex ea? actionem, in 
cuius personam utiliter concepta commissaque est. 
1 Secundum quod si Polla soror tua de restituenda 
sibi parte dotis habet actionem eo, quod mater 
vestra donandi animo passa est partem dimidiam 
dotis post obitum matris filiam stipulari, metuere 
non debet doli exceptionem, quod matri suae quae 
pactum interposuit heres ex minore quam dimidia 
portione extitit, nisi liquido probatum fuerit matrem 
eius mutasse dotis pacti voluntatem contentamque 
esse voluisse filiam suam pro portione hereditatis 
praelegationibus maritumque suum exactione libe- 
rari voluisse. PP. d. 111 k. Aug. Antonino A. IIII 
et Balbino conss. [a. 213] 

9 Imp. Alexander A4. Euphemo. Etsi dotis ex- 
actio defuncta in matrimonio filia potuisset ad patrem 
pertinere, dotalibus tamen servis maritus testamento 
directam et fideicommissariam '? libertatem iure dedit 
et praestita revocari non debuit, cum et inter vivos 
manumittendi mancipia dotalia!! constante matri- 
monio liberam maritus habet facultatem. PP. vr 
id. Dec. Antonino et Alexandro conss. [a. 222] 

4 ldem A. Valenti. Nulla lege prohibitum est 
universa bona in dotem marito feminam dare. JP. 
1111 id. lul. Macimo 11 et 4Aeliano conss. [a. 223]. 

Ὁ ldem A. Statiae. Quotiens res aestimatae in 
dotem dantur, maritus dominium consecutus sum- 
mae velut pretii debitor efficitur. si itaque non 
convenit, ut soluto matrimonio res restituerentur et 
iure aestimatae sunt, retinebit eas, si pecuniam tibi 
offerat. 2. 111 éd. April. Alecandro A. 11 et Mar- 
cello conss. [a. 226] 

6 ldem!? A. Sulpicio. Avia tua eorum, quae 
pro filia tua in dotem dedit, etsi verborum obligatio 
non intercessit, actionem ex fide conventionis ad 
te, si heres extitisti, transmittere potuit. nec enim 
eadem causa est patris et matris paciscentium, quippe 
matris pactum actionem praescriptis verbis consti- 
tuit, patris dotis actionem profecticiae nomine com- 
petentem conventione simplici minime creditur inno- 
vare. 7. 111 id. Febr. Mazcimina A. οἱ Africano 
COnss. [a. 236] 

7 Imp. Gordianus A. Marco. Cum ἃ socero tuo 
ro uxore dos tibi daretur, si ea in stipulationem 
etes non est sub tempore dationis, sed postea, 
Socer tuus tecum paciscendo, si id non ex volun- 
tate filiae suae fecit, condicionem eius laedere non 
potuit. quandoque enim sola de dote experiens id 
pactum non debere ad sui dispendium operari de 
iure defenditur. PP. d. k. Octobribus Pio et Pon- 
(iano conss. [a. 238] 

8 Idem A. Agrippinae. Etiamsi non dotem reddi 
sibi mater, sed ea, quae in dotem data sunt, ut 
eam sequerentur vel ad se pertineant in matrimonio 
defuncta filia, stipulata sit, durante matrimonio filia 


(1) petendis om. p?, cf. p. 203 not. 8 (2) sic M^, consecu- 
turum p, concessum p" C, inc. M^ — (3) sic Hal., d. non. 
mai. p, 8. v non. mai. NN: fortasse haec const. iungenda 
est cum 2,21,5 (d. v k. Mai.) vel cum 5,14, 6 (d. v non. 
Mai) (4) — TA.3,13,4: tunge 2, 51, 2. 5, 3, 17. 5, 4, 22. 
6,18,1. 6, 24, 11. 6, 01,2. (5) etiamsi dictio vel stipulatio 
(omissis sive sor. f. s. non) 77. (6) sic N^, donatio- 
nem C (7) lampadio et oresta coss. Jal: emendavi 


propter diem et praefecturam Iohannis, ef. Zeitschrift für 
Rechtsgesch. 11 p. 169. 185 (8) .B 29, 1, $8 seqq. — 
Cf. Dig. 23, 8 (9) ex ea om. C contra B (x. m.) 
(10) sic dett, fideicommissam CM (11) mancipii do- 
talis C: quod B2 refert: τὸ παλαὶον δοταλίους εἶχε, 
non ad Codicem, sed ad JB (προικιμαίους) adnotatum 
esse vidit Zachariae (12) scribi debuit Imp. Maxi- 
minus 


-DE IURE DOTIUM 


205 


γὰ 


decedente actionem ex stipulatu videri quaesitam 
aequissimum esse iudicamus. cui consequens est, 
ut etiam id, quod additamenti causa in dotem da- 
tum est, eadem actione repetatur. PP. k. Febr. 
Sabino et Venusto conss. (a. 240] 

9 Imp. Decius A. et Decius C. Urbicanae. Dotis 
tuae potiorem causam magis esse convenit quam 
rei publicae, cui postea idem maritus obnoxius factus 
est. PP. τι id. Iun. Decio A. et Grato conss. [a. 250] 
10 Zmpp. Diocletianus et Maximianus AA. In- 
enuo. Cum dotem te aestimatam accepisse pro- 
tearis, apparet iure communi per pactum quod 
doti insertum est formato contractu ex empto actio- 
nem esse. quis enim dubitet aestimationem a te 
mulieri deberi, cum periculo tuo res deteriores fiant 
vel augmenta lucro tuo recipiantur? PP. xir k. Mai. 
Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

11 Jdem A4. et CC. Severae. De his, quae in 
dotem data ac direpta commemoras, mariti tui esse 
actionem nulla est dubitatio. JD. x k. Mai. Hera- 
cliae AA. conss. [a. 293] 

12 Idem A4. et CC. Rufinae. Ex pecunia do- 
tali fundus ἃ marito tuo! comparatus non tibi quae- 
ritur, cum neque maritus uxori actionem empti pos- 
sit adquirere ac dotis tantum actio tibi competat. 
unde aditus praeses provinciae, si non te trans- 
egisse reppererit, sed ex maiore dote partem? con- 
secutam, residuum restitui? providebit JD. vii k. 
Mai. Heracliae AA. conss. (a. 293] 

13 Jdem A4. et CC. Catulae. Si ἃ matre vestra 
superstite aliquid ad vos pertinens in dotem scienti 
vitrico vestro datum est, intellegis nullam firmitatem 
iuris dationem habere^, si in pollicitatio neque 
stipulatio intercessit. D. prid. k. Mai. Herachae 
AA. conss. [a. 293] 

14 Jdem 44. et CC. Basilissae. Mater pro filia 
dotem dare non cogitur nisi ex magna et probabili 
vel lege5 specialiter expressa causa: pater autem de 
bonis uxoris suae invitae nullam dandi habet facul- 
tatem. 8. d. 1115 non. Nov. Philippopoli AA. 
COnss. [a. 293] 

15 Jdem 44A. et CC. Ulpianae. Cum citra fidem 
etiam instrumentorum datam dotem aliunde probanti 
ost divortium quondam uxoris secundum bonam 
dior restitui debere constet, amissis etiam instru- 
mentis sine dubio cetera probationum indicia iure 
prodita non habentur irrita. .D. vin k. 4ug.? Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

16 Jdem 44. et CC. Aemiliano. Ante divisionem 
Soror tua intestato patri etiam ipsa succedens pro 
indiviso portionem fundi communis in dotem dare 
non prohibetur. JD.0n. Iul.? Sirmi CC. conss. [a. 294] 

17 Jdem AA. et CC. Sabiniano. Res, quarum 
usu íructu sibi deducto socrus in dotem dedit, 
venumdando auferre tibi nihil potest. D. nonis 
Jul.33 Sirmi CC. conss. [a. 294] 

18 ldem 44A. et CC. Menestrato. Si socrus tua 
fundum deducto usu fructu uxori tuae donavit tibi- 
que in dotem uxor quidem proprietatem, socrus 
autem usum fructum dedit, uxore tua rebus huma- 
nis in matrimonio exempta fundum apud te reman- 
sisse secundum placiti inter vos fidem non ambigi- 
tur. nam si acceptura certum quid annuum filiae 
suae usum fructum locavit, mortua conductrice usus 
fructus extingui minime potuit. JD. xizu'? k. Jan.? 
Sirmi CC. conss. (a. 294] 

19 Jdem 444. et CC. Achilli. Cum patrem pro 
filia dotem tibi dantem, si post suam mortem in 
matrimonio constituta rebus humanis eadem exima- 
tur, partem dimidiam dotis Ammiae reddi pactum 
proponas, post vero testamento facto cum aliis etiam 

i 


Ammiam heredem scripsisse nec Ammiam quicquam 
ex stipulatu petere velle sanxisse, si quidem hanc 
Sibi reddi secundum fidem pacti stipulatam Ammiam 
non probetur, ex alieno pacto nec prorsus ei ulla 
1 competit actio. Si vero ex verborum conceptione 
sibi quaesivit obligationem ac tibi testatorem pro- 
Sspexisse probetur, contra eam ex stipulatu post 
eventum condicionis petentem, quatenus accepit ex 
defuncti voluntate quae fuit stipulata, exceptione 
(salva Falcidia) uti potes. D. xii: k. Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Tiberio. Pro oneribus matri- 
monii mariti lucro fructus dotis totius esse, quos 
ipse cepit, vel, si uxori capere donationis causa 
permisit, eum in quantum locupletior facta est posse 
agere manifestissimi iuris est. JD. v A. Mai. Sirmi 
CC. conss. (a. 294] 

21 Jdem AA. et CC. ad Geminum. Si inter virum 
et uxorem pactum sit interpositum, ut, si matri- 
monium intra quinquennii forte tempora quoquo 
modo esset dissolutum, species aestimatae doti datae 
pretiis quibus aestimatae sunt redderentur, mani- 
festum est non pretia specierum dari, sed ipsas 
species debere restitui, cum in placito specierum 
reddendarum idcirco pretiorum nomen videatur ad- 
nexum, ne, si species aliqua deminuta fuisset aut 
perdita, alio pretio quam quo taxata fuerat poscere- 
tur. JD. non. Aug. ΣῊΝ CC. conss. ἴα. 294] 

22 Idem AA. et CC. Polybianae. Rem, quam pater 
in dotem genero pro filia dedit nec recepit, alienare 
non potest. JD. v k. Oct. isdem CC. conss. [a. 294] 

23 Idem AA. et CC. Diogeni. Si praedium uxor 
tua dotale venumdedit, sponte nec ne contractum 
habuerit, nihil interest, cum rei tibi quaesitae domi- 
nium auferre nolenti minime potuerit. JD. v k. Oct. 
Viminaci CC. conss. (a. 294] 

24 Idem AA. et CC. Aurelio et Lysimacho. δὶ 
dotem marito libertae vestrae dedistis nec eam reddi 
soluto matrimonio vobis in continenti pacto vel sti- 
pulatione prospexistis, hanc culpa uxoris dissoluto 
matrimonio penes maritum remansisse constitit, licet 
eam ingratam circa vos fuisse ostenderitis. JD. vi 
k. Nov. Antiochiae CC.**' CC. conss. (a. 294] 

25 Idem A4. et CC. Eutychiano. Si mulier do- 
tem a viro dari stipuletur, ut de ea testari possit, 
cum ordinationis testamenti cogitatio mortis!* ante- 
cedens tempus significat nec condicionem, sed cau- 
sam continet, intestata quoque muliere defuncta 
stipulationem committi proficiet. JD. 177 id. JVov. 
Antiochiae CC. ** CC. conss. (a. 294] 

20 Idem 44A. et CC. Demostheni. Si genero do- 
tem dando pro filia pater communis eam reddi tibi 
extraneo constituto stipulatus est, nec sibi cessante 
voluntate nec tibi prohibente iure quaerere potuit 
actionem. | D. vi k. lan. ipsis CC. conss.  [a. 294] 

27 Idem AA. et CC. Pompeiano. Licet dos iure 
penes maritum remanserit, pro rebus tamen heredi- 
tariis successores, non maritus quondam, sollemni- 
bus pensitationibus parere debent. S. vr k. Jam. 
Sirm CC. conss. [a. 294] 

28 'SImp. Zeno A4. A4eliano pp. Mulier in mi- 
nore aetate constituta dotem marito consentiente 
generali uel speciali curatore recte dare et exigi 
potest, licet ipse tempore creationis fideiussorem in 
minorem quam dos est quantitatem dicitur praesti- 
1 tisse. Hoc idem observatur et si minor ante 
nuptias donationem consentiente, ut dictum est, 
curatore fecerit. 1.19 k. lan. Basilio cons. ἴα. 480] 

29 "Imp. lustinianus 4. Menae pp. Ubi adhuc 
matrimonio constituto maritus ad inopiam sit de- 
ductus et mulier sibi prospicere velit resque sibi 


(1) tuo om. B (x. n.) (2) sic B. (x. π.), dotem par- 
tem C, dotem parte M (3) tibi ins. B2 (x. σι.) (4) sic 
B2 (κ. π.), donationem iuris habere C, dationem om. P 
(5) vel lege B.2 (x.7t.)) vel legis C, et legis ΡΖ, et 
lege L^, et legi M? (6) s. d. 1 P, dat. Hal. (1) Iul. 
Mommsen, Zeitfolge p. 380 (8) vel Ian. (Mommsen 


l. c.) vel Oct. vel Nov. vel Dec. scr. (9) Ian. Mommsen l. c. 
(10) iunge 3, 28, 20 (11) Ian. Mommsen 1. c. et 3, 28, 20 
(12) d. xiux Za, s&. d. xvuu P. (13) Febr. Mommsen l. c. 
(13*) Anchialo Mommsen (14) morti scr. (14) Pan- 
tiehi Mommsen (15) iunge 2,21,9. 5, 7$, 6 (10) v ins. 
9, 15, 6 (17) iunge 5, 9, ὃ 


V 12 


206 


DE IURE DOTIUM 


suppositas pro dote et ante nuptias donatione rebus- 
que extra dotem constitutis tenere, non íantum ma- 
riti res ei tenenti et super his ad iudicium vocatae 
exceptionis praesidium ad expellendum ab hypotheca 
creditorem secundum praestamus, sed etiam si ipsa 
contra detentatores rerum ad maritum suum perti- 
nentium super isdem hypothecis aliquam' actionem 
secundum legum distinctionem moveat, non obesse 
ei matrimonium adhuc constitutum sancimus, sed 
ita eam posse easdem res vindicare vel a creditori- 
bus posterioribus vel ab aliis, qui non potiora iura 
legibus habere noscuntur, ut potuisset, si matrimo- 
nium eo modo esset dissolutum, quo dotis et ante 
nuptias donationis exactio ei competere poterat: 
ita tamen, ut eadem mulier nullam habeat licentiam 
eas res alienandi vivente marito et matrimonio inter 
eos constituto, sed fructibus earum ad sustenta- 
tionem tam sui quam mariti filiorumque, si quos 
1 habeant, abutatur.  Creditoribus scilicet mariti 
contra eum eiusque res, si quas postea forte ad- 
quisierit, integra sua iura habentibus: ipsis etiam 
marito et uxore post matrimonii dissolutionem super 
dote et ante nuptias donatione pro dotalium in- 
strumentorum tenore integro suo iure potituris. JD. 11] 
id. Dec. dn. lustiniano 4. 11 cons. [a. 528] 
. 90 Idem A. Demostheni ῇ . In rebus dotalibus 
sive mobilibus sive immobilibus seu se moventibus, 
si tamen extant, sive aestimatae sive inaestimatae 
sint, mulierem in his vindicandis omnem habere 
post dissolutum matrimonium praerogativam et ne- 
minem creditorum mariti, qui anteriores sunt, sibi 
potiorem causam in his per hypothecam vindicare, 
cum eaedem res et ab initio uxoris fuerant et na- 
turaliter in eius permanserunt dominio. non enim 
quod legum subtilitate transitus earum in mariti 
patrimonium videtur fieri, ideo rei veritas deleta 
1 vel confusa est. Volumus itaque eam in rem 
actionem quasi in huiusmodi rebus propriis habere 
et hypothecariam omnibus anteriorem possidere, ut, 
sive ex naturali iure eiusdem? mulieris res esse in- 
tellegantur vel secundum legum subtilitatem ad ma- 
riti substantiam pervenisse, per utramque viam sive 
in rem sive hypothecariam ei plenissime consulatur. 
2 Omnis autem temporalis exceptio, sive per usu- 
capionem inducta sive per decem sive per viginti 
annorum curricula seu per triginta vel quadraginta 
annorum metas sive ex alio quocumque tempore 
maiore vel minore introducta, ea mulieribus ex eo 
opponatur, ex quo possint actiones movere, id est 
opulentis quidem maritis constitutis post dissolutum 
matrimonium, minus autem idoneis ex quo hoc eis 
infortunium illatum esse claruerit, cum constante 
etiam matrimonio posse mulieres contra maritorum 
parum idoneorum bona hypothecas suas exercere 
iam nostra lege? humanitatis intuitu definitum est: 
fieti divortii falsa simulatione^ in huiusmodi causa, 
quam nostra lex amplexa est, stirpitus eruenda. 
Recitata septimo in novo consistorio palatii Iusti- 
niani. JD. 11 k. Nov. Decio vc. cons. [a. 529] 

91 Jdem A. luliano pp. Cum quidam dotes pro 
mulieribus dabant sive matres sive alii cognati vel 
extranei, recte quidem eas mariti sine monumento- 
rum observatione suscipiebant: cum autem mulier 
redhibitionem casus stipulabatur et huiusmodi for- 
tuitus casus evenisset, ipsa mulier utpote a se non 
facta donatione propter hoc, quod monumenta de- 
erant, necessitatem habebat actiones huiusmodi casus 
ad eum qui dotem dedit per cessionem transferre 
vel ipsas res reddere: et ita inveniebatur forsitan 
post prolixa matrimonii annorum curricula et liberos 
1 forte editos infelix mulier indotata.  Sancimus 
itaque in huiusmodi omnibus casibus nullis monu- 
mentis rem indigere, sed in omni persona ratas esse 


|! 4 casu simile anteriori vitium oriatur. 


huiusmodi donationes et mulierem dotem suam ipsam 
habere, cum fortuitus casus hoc lucrum ei addi- 
derit, et firmiter hoc apud eam permanere, nisi ipse, 
qui ab initio dotem dederit?, sibi dari huiusmodi 
casum stipulatus est: tunc etenim, cum neque ab 
initio suspicio aliqua liberorum concurrit, sed sibi 
omnem rem ille qui dotem dedit pepigerit, huius- 
2 modi tractatus habere locum non potest. Atqui 
in aliis omnibus casibus, in quibus ipse non stipu- 
latus est, tristitiae suae mulier hoc proprium habeat 
3 (1) solacium per actionem dotis. Similique modo 
si quis extraneorum (id est qui eum pro quo dat 
non in potestate habeat) pro alio ante nuptias do- 
nationem nupturae dedit mulieri et necessaria mo- 
numenta adhibuerit, cum excedat summam legitimam 
donatio, vel non minor mater familias nuptura sit, 
non solum ad eam, cui ante nuptias donatio datur, 
monumenta suam habeant firmitatem , sed etiam ad 
ilum pro quo dedit, ut, si lucrum ei ex dotalibus 
pactis accesserit, non hoc cedat donatori, sed in 
suum lucrum hoc maritus convertat firmumque et 
inrevocabile habeat, nisi donator et hic sibi reddi 
huiusmodi casum fuerit stipulatus, ne et in praefato 
Sin autem 
minor quantitas sit vel ita res gesta sit, ut monu- 
mentorum ex omni porte nulla sit utilitas, et tunc 
donatio ad utramque personam valeat et maritus 
casum lucretur, nisi et hic donator eum stipulatus 
5 (2) sit. Praeterea sancimus, si quis in dotem vel 
praedia9 vel certum reditum vel aedes vel panes 
civiles spopondit vel promisit, si ex tempore matri- 
monii biennium transactum sit, ilico redituum vel 
pensionum nec non panis civilis quaestum eum prae- 
stare, etiamsi non fuerint adhuc res principales 
traditae: et si tota dos in auro sit, itidem post 
biennium usuras usque ad tertiam partem centesi- 
6 mae praestari. Sin autem aliae res praeter im- 
mobiles vel aurum fuerint in dote?, sive in argento 
sive in muliebribus ornamentis sive in veste sive in 
aliis quibuscumque, si quidem aestimatae fuerint, 
simili modo post biennium et earum usuras ex 
tertia parte currere: aestimatione earum, quia et 
hoc apertius declarare oportet, ea intellegenda, quae 
pro singulis speciebus facta est vel pro unoquoque 
genere dotalium specierum, id est pro argento vel 
pro ornamentis vel pro veste aliisque speciebus, et 
non esse expectandam post singulas aestimationes 
unam coadunationem totius calculi, quod satis scru- 
pulosum et per nimiam subtilitatem perniciosum est. 
1 Sin autem minime res mobiles fuerint aestimatae, 
ea post biennium observari, quae leges post litem 
contestatam pro omnibus huiusmodi rebus definiunt. 
8 Sin vero res permixtae fuerint et partim in auro 
partim in aliis rebus mobilibus vel immobilibus, pro 
iam facta divisione omnia procedere. licentia mi- 
nime deneganda marito quando voluerit dotem pe- 
tere, ne is qui debet putet sibi licentiam esse redi- 
tus vel pensiones vel usuras vel alias accessiones 
solventi dotis solutionem protelare: sed sive ante 
biennium sive postea voluerit dotem pars mariti 
e queat et secundum leges eam exigere. JD. x;;* 
. April. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. ἴα. 530] 


XIII. 


DE REI UXORIAE ACTIONE IN EX STIPULATU 
ACTIONEM TRANSFUSA ET DE NATURA DOTI- 
BUS PRAESTITA. 


1 9/mp. lustinianus 4. ad populum urbis Con- 
stantinopolitanae et wniversos Sfi Rem 
in praesenti non minimam adgredimur, sed in omni 
paene corpore iuris effusam, tam super rei uxoriae 


(1) aliquam om. B.£(w.z.) (2) eiusdem om. B.E (x. ac.) 
(3) c. 39 ὦ. t. (4) dissimulatione CM (5) dotem 
dederit, ab initio ser. ^ (6) praedia M eum BJ (κ. πὶ, 
praedium C . (1) dote dett. cum B (x. 7r.), dotem M, 


(8) xv scr, cf. Zeitschrift für Rechts- 
(9) B 29, 1, 119: iungenda videtur 


dotem datae C 
gesch. 11 p. 111 
4, 29, 25 


, 


DE REI UXORIAE ACTIONE 


207 


V 13 


actione quam ex stipulatu, earum communiones et 
differentias resecantes et in unum tramitem ex sti- 
p actionis totum rei uxoriae ius, quod dignum 

esse valere censemus, concludentes. Rei uxoriae 
itaque actione sublata sancimus omnes dotes per 
ex stipulatu actionem exigi, sive scripta fuerit sti- 
pulatio sive non, ut intellegatur re ipsa stipulatio 
la esse subsecuta. Eodemque modo et si inutiliter 
facta est stipulatio: adiuvari enim eam magis quam 
evanescere oportet. si enim, cum una in! instru- 
mento stipulatio valida inveniatur, et aliis inutilibus 
suam noscitur praestare fortitudinem, quare non 
ex nostra lege huiusmodi stipulationibus robur ac- 
cedat legitimum? est enim consentaneum nobis, qui 
censemus, et ubi supposita stipulatio non est, in- 
tellegi eam fuisse adhibitam, multo magis etiam, si 
1b (1) inutilis est, validam eam effici. Et ut ple- 
nius dotibus subveniatur, quemadmodum in admini- 
stratione pupillaium rerum et in aliis multis iuris 
articulis tacitas hypothecas inesse accipimus, ita et 
in huiusmodi actione damus ex utroque latere pis 
thecam, sive ex parte mariti pro restitutione dotis 
sive ex parte mulieris pro ipsa dote praestanda vel 
rebus dotalibus evictis, sive ipsae principales pet- 
sonae dotes dederint vel promiserint vel susceperint, 
sive aliae pro his personae, et dos sive adventicia 
sive profecticia sit secundum veteris iuris nomina- 
1c tionem. Ita enim et imperitia hominum et rusti- 
citas nihil eis possit adferre praeiudicium, cum nos 
iliis et ignorantibus et nescientibus in hoc casu 
nostram induximus providentiam. si enim et stipu- 
lationes et hypothecae inesse dotibus intelleguntur 
et inutiles stipulationes emendantur, sic in poste- 
rum causa inveniatur valida et perfecta, quasi om- 
nibus dotalibus instrumentis a prudentissimis iuris? 
id confectis. Et nemo putet nos haec sancire in 
his tantummodo dotibus, quae instrumentis receptae 
sunt: nihil enim prohibet, etsi sine scriptis dos vel 
detur vel promittatur vel suscipiatur, simili modo 
intellegi factam stipulationem et hypothecam ex utra- 
que parte, quasi fuerit scripta. et natura quidem 
ex stipulatu actionis haec intellezatur, re uxoria in 
2 posterum cessante. Sed etsi non ignoramus ex 
stipulatu actionem stricto iure esse vallatam et non 
ex bona fide descendere, tamen, quia novam natu- 
ram de dote stipulatio sibi invenit, accommodetur 
ei a natura rei uxoriae etiam bonae fidei beneficium. 
2a Et omnes quidem eventus, quos dos ex stipu- 
latu habet, maneat pro sui natura exercens: si quid 
autem optimum ex rei uxoriae actione invenimus, 
hoe in praesenti specialiter ei addimus, ut sit et 
nova ista ex stipulatu quam composuimus et non 
propria tantum, sed etiam veteris actionis pulchri- 
3 tudine decorata. Primum itaque quid naturale 
sit ex stipulatu actionis, exponatur, et ita, si quid ex 
3a actione rei uxoriae supervenerit, addatur. Scien- 
dum itaque est edictum praetoris, quod de alterutro 
introductum est, in ex stipulatu actione cessare, ut 
uxor et ἃ marito relicta accipiat et dotem con- 
sequatur, nisi specialiter pro dote ei maritus ea 
dereliquit, cum manifestissimum est testatorem, qui 
non hoc addidit, voluisse eam utrumque consequi. 
4 Maneat ex stipulatu actionis ius ad successores 
5 et sine mora transmissionis incorruptum. "Taceat 
in ea retentionum verbositas. quid enim opus est 
inducere ob mores retentionem alio auxilio ex con- 
5a Sstitutionibus introducto? Vel ex qua causa ob 
res donatas retentio introducatur, cum sit donatori 
facultas per actionem in rem directam vel per uti- 
5b lem vel per condictionem suo iuri mederi? Sed 
nec retentio ob res amotas necessaria est, cum pa- 
teat omnibus maritis rerum amotarum iudicium. 
5c  Sileat ob liberos retentio, cum ipse naturalis 
stimulus parentes ad liberorum suorum educationem 
5d hortatur. Ne varium genus culpae mariti contra 


uxores excogitent, ut possint eadem retentione contra 
eas uti, cum iam etiam imperialibus constitutioni- 
bus statutum sit, si culpa mulieris dissolutum fuerit 
5e matrimonium, quid fieri oportet. Sed nec ob 
impensas in res dotis factas retentio satis esse nobis 
videtur idonea. cum enim necessariae quidem ex- 
pensae dotis minuunt quantitates, utiles autem ex- 
pensae non aliter in rei uxoriae actione detineban- 
tur nisi ex voluntate mulieris, non ab re est, si 
quidem voluntas mulieris intercedat, mandati actio- 
nem ἃ nostra auctoritate marito contra uxorem in- 
dulgeri, quatenus possit per hanc hoc quod utiliter 
impensum est observari: vel si non intercedat mu- 
lieris voluntas, utiliter tamen res gesta est, nego- 
5f tiorum gestorum adversus eam sufficit actio. Quod 
81 voluptariae sunt, licet voluntate eius expensae, 
deductio operis quod fecit, sine laesione tamen 
prioris speciei, marito relinquatur, ut sit omnium 
retentionum expeditus tractatus et ex stipulatu actio 
merito secundum sui naturam nullam accipiat reten- 
6 tionem. Illo procul dubio in ex stipulatu actione 
servando, ut, si decesserit mulier constante matri- 
monio, dos non in lucrum mariti cedat nisi ex qui- 
busdam pactionibus, sed ad heredes mulieris ex sti- 
pulatu aetio secundum sui naturam transmittatur, 
sive expressa fuerit sive ex hac lege inesse intelle- 
7 gatur. Cum autem in exactione dotis ex stipu- 
latu quidem actio naturaliter restitutionem dotis 'a 
parte mariti uxori ilico et in solidum fieri iubebat, 
rei uxoriae autem annua bima trima die in his quae 

ondere numero mensura consistunt exactionem pol- 
ficothitur et non in solidum, sed quantum maritus 


facere potest, si non dolo malo suam deminuit sub- 


stantiam, in hac parte rudem figuram ex stipulatu 
damus actioni, ut, si matrimonium fuerit dissolutum 
nullo pacto adhibito, in tantum quidem maritus 
condemnetur, in quantum facere potest, quia hoc 
aequissimum est et reverentiae debitum maritali, si 
non dolo malo versatus est: cautione videlicet ab 
eo exponenda, quod, si ad meliorem fortunam per- 
venerit, etiam quod minus persolvit, hoc restituere 
Ta procuret. Exactio autem dotis celebretur non 
annua bima trima die, sed omnimodo intra annum 
in rebus mobilibus vel se moventibus vel incorpo- 
ralibus: ceteris videlicet rebus quae solo continen- 
tur ilico restituendis, quod commune utriusque fuerat 
71b actionis. Sin autem supersederit res mobiles 
vel se moventes vel incorporales post annale tem- 
pus restituere vel ceteras res statim post dissolutum 
matrimonium, etiam usuras aestimationis omnium 
rerum, quae extra immobiles sunt, usque ad ter- 
tiam partem centesimae ex bona fide introducendas 
maritus praestet: fructibus videlicet immobilium 
rerum parti mulieris ex tempore dissoluti matri- 
monii praestandis, similique modo pensionibus vel 
vecturis navium sive iumentorum vel operis servo- 
rum vel quaestu civilium annonarum et aliis quae 
8 sunt eis similia parti mulieris restituendis. Ipgi- 
tur et in sequenti capitulo sua ex stipulatu actio 
utatur natura, ut, si mulier à marito fuerit heres 
instituta et legis Falcidiae ratio emerserit, etiam 
dotis debitum liceat ei sicuti alia debita ex substantia 
mariti subtrahere et sic quartam partem deducere. 
9 Cumque ex stipulatu actio in his casibus quos 
enumeravimus propriam habeat naturam, necessa- 
rium est in sequenti tractatu ea exponere, quae vel 
communia sunt utriusque actionis, quae? in solam 
ex stipulatu aetionem colligi oportet, vel propria 
quidem rei uxoriae actionis, exinde autem ex stipu- 
9a ]latu actioni accommodanda. Itaque partus do- 
talium ancillarum, id est quae aestimatae non sunt, 
vel quae servi dotales ex quacumque causa nisi ex 
re mariti vel operis suis adquisierint, ad mulierem 
9b pertinere utraque actio similiter voluit. Fetus 
autem iumentorum et omnia quae fructuum nomine 


(1) una in dett, unam in C, una R 
quae C 


(2) iuris R cum B2 (x.7.) viris C 


(3) quae R cum B.X (x.7.), vel 


V 13. 14 


208 


DE REI UXORIAE ACTIONE 


continentur ad lucrum mariti pertineant pro tem- 
pore matrimonii, sive aestimata sive non aestimata 
9c sint. Sed et novissimi anni, in quo matrimonium 
solvitur, fructus pro rata temporis portione debere 
utrique parti adsignari commune utriusque actionis 
est, in rebus scilicet non aestimatis. aestimatarum 
enim rerum maritus quasi emptor et commodum 
sentiat et dispendium subeat et periculum expectet. 
10 Cautione videlicet defensionis in specie, in qua 
dotem suae uxoris vel nurus in familiae herciscundae 
iudicio praecipuam filius defuncti detrahit, secundum 
propriam naturam ex stipulatu actionis coheredibus 
11 suis praestanda. Videamus igitur, quali incre- 
mento ei de rei uxoriae actione accedente formare 
decet ex stipulatu actionem. cumque iuris certi et 


indubitati est, si parens per virilem sexum adscen- | 


dens dote pro filia vel nepte praestita emancipaverit 
eam vel ipse decesserit, in rei uxoriae actione do- 
tem omnimodo ad mulierem pertinere, etsi fuerit! 
exheredata (quod non erat in ex stipulatu actione: 
ibi etenim velut aliae actiones in omnes heredes 
actio dividebatur), aequissimum nobis visum est et 
in ex stipulatu actione mulierem dotem suam prae- 
cipuam accipere, etsi emancipata vel exheredata sit 
12 vel cum aliis heredibus scripta. Quo ἃ nobis 
recepto et aliae multae species promptum accipiunt 
exitum, cum dos possit et de inofficioso actionem 
excludere, maxime si sufficit ad quartam, et in col- 
lationem ferri, si intestatus pater familias decesse- 
rit, et testamento facto, quando hoc testator dixerit. 
quae omnia ex stipulatu actio ἃ rei uxoriae actione 
13 accipit. Accedit ei et alia species ἃ rei uxoriae 
actione. si quando etenim extraneus dotem dabat 
nulla stipulatione vel pacto pro restitutione eius in 
Suam personam facto, quisquis is fuerat, mulier 
habebat rei uxoriae actionem: quod antea in ex 
stipulatu actione non erat. stipulatione autem vel 
pacto interposito stipulator vel is qui paciscebatur 
habebat vel ex stipulatu vel praescriptis verbis civi- 
13a lem actionem. In praesenti autem non sic 
esse volumus, sed si non specialiter extraneus dotem 
dando in suam personam dotem stipulatus est vel 
pactum fecerit, tunc praesumatur mulier ipsa stipu- 
tionem fecisse, ut ei dos ex huiusmodi casu accedat. 
130 Neque enim in hac specie volumus videri ex- 
traneum tacitam stipulationem fecisse, ne, quod pro 
mulieribus introduximus, hoc adversus mulieres con- 
vertatur. immo magis in huiusmodi dotibus, quae 
ab extraneis dantur vel promittuntur, ipsa mulier 
videatur fecisse tacitam stipulationem, nisi expressim 
extraneus sibi dotem reddi pactus fuerit vel stipu- 
latus, cum donasse magis mulieri quam sibi ali- 
quid ius servasse extraneus non stipulando videtur. 
13c  Extraneum autem intellegimus omnem citra 
parentem per virilem sexum adscendentem et in po- 
testate dotandam? personam habentem: parenti enim 
14 tacitam ex stipulatu actionem donamus. Et 
hoc ex rei uxoriae actione simili modo ex stipulatu 
actioni accommodandum est. si quando etenim post 
solutum matrimonium dos a patre? petebatur, si 
quidem rei uxoriae fuerat actio, non poterat solus 
pater sine consensu filiae suae agere: et si necdum 
actione mota ab hac luce fuerat subtractus et si 
lis contestata esset ^, ad filiam quasi proprium patri- 
144 monium dos revertebatur. Quod non erat in 
ex stipulatu actione: ibi enim et solus exactionem 
habebat consensu filiae non expectato et, si dece- 
debat, ad suos heredes transmittebat. sed rei uxo- 
riae ius et in ex stipulatu actionem transponere 
satis humanum, satis pium, satis utile matrimoniis 
15 est. Et cum lex Iulia fundi dotalis Italici alie- 
nationem prohibebat fieri à marito non consentiente 


muliere, hypothecam autem nec si mulier consentie- 
bat, interrogati sumus, si oportet huiusmodi sanctio- 
nem non super ]talicis tantummodo fundis, sed pro 
15a omnibus locum habere. Placet itaque nobis 
eandem observationem non tantum in Italicis fundis, 
sed etiam in provincialibus extendi. «cum autem 
hypothecam etiam ex hac lege donavimus, sufficiens 
habet remedium mulier, et si maritus fundum alie- 
150 mare voluerit. Sed ne ex consensu mulieris 
hypothecae eius minuantur, necessarium est et in 
hae parte mulieribus subvenire hoc tantummodo ad- 
dito, ut fundum dotalem non solum hypothecae 
titulo dare nec consentiente muliere maritus possit, 
sed nec alienare, ne fragilitate naturae suae in re- 
15c pentinam deducatur imopiam. Licet enim Ana- 
stasiana lex* de consentientibus mulieribus vel suo 
iuri renuntiantibus loquitur, tamen eam intellegi 
oportet in res mariti vel dotis quidem, aestimatas 
autem, in quibus dominium et periculum mariti est: 
in fundo autem inaestimato, qui et dotalis propre 
nuncupatur, maneat ius intactum, ex lege quidem 
Iulia imperfectum, ex nostra autem auctoritate ple- 
num atque in omnibus terris effusum et non tan- 
16 tum Italicis et sola hypotheca conclusum. Illud 
etiam generaliter praesenti addere sanctioni neces- 
sarium esse duximus, ut, si qua pacta intercesserint 
vel pro restitutione dotis vel pro tempore vel pro 
usuris vel pro alia quacumque causa, quae nec 
contra leges nec contra constitutiones sunt, ea ob- 
164 serventur. Sin autem repudio matrimonium 
fuerit dissolutum, omnia iura, quae ex Theodosiana* 
vel nostra? lege descendunt, immutilata custodian- 
165 tur. Simili modo ea, quae Anastasianae legi? 
pro his quae bona gratia separantur enumerata 
16c sunt, firma illibataque permaneant. Et gene- 
raliter quidquid sacratissimis constitutionibus vel 
libris prudentium cautum est, quod non contrarium 
huic legi inveniatur, et hoc in sua maneat firmitate 
et ex stipulatu actioni adgregetur, licet in re uxoria 
16d tractatum est. Quae omnia in his tantum- 
modo dotibus locum habere censemus, quae post 
hanc legem datae fuerint vel promissae vel etiam 
sine scriptis habitae: instrumenta enim iam con- 
fecta viribus suis carere non patimur, sed suum ex- 
pectare eventum. JD. k. Νου. Lampadio et Oreste 
conss.? [a. 530] 


XIII. 


DE PACTIS CONVENTIS TAM SUPER DOTE QUAM 
SUPER DONATIONE ANTE NUPTIAS ET PARA- 
PHERNIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44.? MNicae. 
Legem, quam dixisti, cum dotem pro alumna dares, 
servari oportet, nec obesse tibi debet, quod dici 
solet ex pacto actionem non nasci: tunc enim hoc 
dicimus, cum pactum nudum est: alioquin cum pe- 
cunia datur et aliquid de reddenda ea convenit, 
utilis est condictio. PP. viz; k. Febr. Albino et . 
Aemiliano conss. [a. 206] 

2 Imp. Antoninus A4. Theodoíae. Fructus prae- 
diorum in dotem datorum si secundum pactum 
sumptibus tuis tuorumque servierunt. repeti non 
posse ambigere non debes. 27). x; k. April. Anto- 
nino A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

9 Imp. Gordianus A. Torquatae. Quamvis pater 
tuus, cum te nuptui collocaret, pactus sit, ut, si 
maritus tuus superstitibus filiis communibus in matri- 
monio decessisset, pars dotis liberorum nomine re- 
tineatur, eiusmodi tamen conventio, quominus actio- 
nem integrae dotis habeas, proficere non potest. 
D. v1 id. lan. Gordiano A4. et Aviola conss. [α. 239] 


(1) fuerat libri (2) sic libri, προικιξζόμενον B (x. zc.) 


(3) sic dett, cum BE (x. 7v.), eius ins. CR. — (4) etsi... 
esset, B. (x.7:.): scribi debuitetsi ... erat (6) 4,29, 21 
(0) 5,17,8 (7) 5,17,10 (8) 5,17, 9 (9) D. k. Nov. 


Constantinopoli post consulatum 'Lampadii et Orestis 


(10) B 29, 5, 31 segg. — Cf. Dig. 
(11) 2 2, 3, 10 (12) lez gemina adscribitur 


scr. cum 4, 29, 25 
23, 4 


Alexandro cum subscriptione pp. 1x11 k. Mart. Albino et 


Maximo conss. (a. 227), cf. consules ad 2, 4, 5. 9, 36, 4 


DE PACTIS CONVENTIS 


209 


V 14. 15 


| E. 4 Jdem A. Agatho. Pactum dotale, quo matrem 


convenisse cum patre tuo proponis, ut, si in matri- 
monio decessisset, tibi et fratribus tuis dos resti- 
tueretur, si stipulatio ex persona vestra, cum in 
otestate patris constituti non essetis, legitima minus 
intercessit, defuncta ea in matrimonio actionem vobis 
uaerere non potuit. sed si oblieatione verborum 

te intercedente dotis petitionem habere potuisti, 
maxime si ad vinculum potestatis patriae non at- 
ieeris, petitionem exsequi' non prohiberis. PP. v 
id. Iun. Sabino et Venusto conss. (a. 240] 

9 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. Claudio. 
Hereditas extraneis testamento datur. cum igitur 
adfürmes dotali instrumento pactum interpositum esse 
vice testamenti, ut post mortem mulieris bona eius 
ad te pertinerent, quae dotis titulo tibi non sunt 
obligata, intellegis te nulla actione posse convenire 
heredes seu successores eius, ut tibi restituantur, 
quae nullo modo debentur. .PP. non. Febr. ipsis 
IIII et III AA. conss. [a. 290] 

6 Jdem 44. et CC. Rufo. Si convenit, ut in 
matrimonio uxore defuncta dos penes maritum re- 
maneret, profecticiae dotis repetitionem huiusmodi 
pactum inhibuisse explorati iuris est, cum deterio- 
rem causam dotis, in quem casum patri soli repe- 
titio competit, pacto posse fieri auctoritate iuris 
saepissime sit responsum. JD. v non. Mai. ipsis 
“444. conss. [a. 293] 

7 Idem AA. et CC. Phileto. Pater, pro filia do- 
tem datam genero ea prius in matrimonio defuncta 
nepotibus pactus restitui, licet his actionem quae- 
rere non potuit, tamen utilis eis ex aequitate ac- 
commodabitur actio?. JD. xi; k. lan. Nicomediae 
CC. conss. [a. 294] 

8 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hor- 
misdae pp. Hac lege decernimus, ut vir in his 
rebus, quas extra dotem mulier habet, quas Graeci 
parapherna dicunt, nullam uxore prohibente habeat 
communionem nec aliquam ei necessitatem imponat. 
quamvis enim bonum erat mulierem, quae se ipsam 
marito committit, res etiam eiusdem pati arbitrio 
gubernari, attamen quoniam conditores legum aequi- 
tatis convenit esse fautores, nullo modo, ut dictum 
est, muliere prohibente virum in paraphernis se vo- 
lumus immiscere.. S. d. v id. lan. post consula- 
tum Protogenis et Asterüi. (a. 450] 

9 ILnpp. Leo et Anthemius A4. Nicostrato pp. 
Ex morte cuiuscumque personae sive mariti sive 
mulieris eandem partem, non pecuniae quantitatem, 
tam virum ex dote quam mulierem ex ante nuptias 
1 donatione lucrari decernimus. ^ Veluti si maritus 
mille solidorum ante nuptias donationem confecerit, 
licebit mulieri et minoris et amplioris quantitatis 
dotem offerre et marito similiter ante nuptias dona- 
tionem: hoe tamen observandum est, ut quantam 
partem mulier stipuletur sibi lucro cedere ex ante 
nuptias donatione, si priorem maritum mori conti- 
gerit, tantam et maritus ex dote partem, non pecu- 
niae quantitatem, stipuletur sibi, si constante matri- 
2 monio prior mulier in fata collapsa fuerit. Et 
si pactum contra vetitum fuerit subsecutum, infir- 
mum atque invalidum hoc esse, ut nulla ex eo pro- 
3 cedere possit exactio, praecipimus. Eadem custo- 
diri censemus, sive pater pro filio sive mater sive 
ipse ducturus uxorem sui iuris constitutus sive qui- 
libet alius pro eo ante nuptias donationem nuptu- 
4 rae dederit. Simili quoque modo, sive pater pro 
filia sive mater sive ipsa pro se, sui iuris videlicet 
constituta, sive quilibet alius pro ea uxorem ducturo 
dotem dederit seu promiserit, quoniam et alio pro 
ea offerente dotem ipsa eam pro se videtur offerre. 
5 Quod adeo verum est, ut et ipsa ab alio pro se 
oblatam dotem in lucrum suum? reposcat, nisi forte 


is qui eam obtulit statim (id est tempore oblationis 
seu promissionis) stipulatus vel pactus sit, ut sibi 
dos praedicta reddatur. D. xv A. Sept. Anthemio 
A. II cons. [a. 468] 

10 Zmp. lustinianus 4. Menae pp. Lege Leonis 
divae memoriae pacta lucrorum dotis et ante nup- 
tias donationis paria esse sanciente nec adiciente, 
quid fieri oporteat, si hoc minime observatum sit, 
nos omnia clara esse cupientes praecipimus dispari- 
bus eis factis maiorem lucri partem ad minorem 
deduci, ut eo modo uterque minorem partem lucre- 
tur. JD. viu id. April. Constantinopoli Decio vc. 
cons. [a. 529] 

11 Jdem A. lohanni pp. Si mulier marito suo 
nomina (id est feneraticias cautiones) quae extra 
dotem sunt dederit, ut loco paraphernarum apud 
maritum maneant, et hoc dotali instrumento fuerit 
adscriptum, utrumne habeat aliquas ex his actiones 
maritus sive directas sive utiles, an penes uxorem 
omnes remaneant, et in quem eventum dandae sint 
| marito actiones, quaerebatur.  Sancimus itaque, 
si quid tale evenerit, actiones quidem omnimodo 
apud uxorem manere, licentiam autem marito dari 
easdem actiones movere apud competentes iudices 
nulla ratihabitione ab eo exigenda, et usuras qui- 
dem eorum.circa se et uxorem expendere, pecunias 
autem sortis quas exegerit servare mulieri vel in 
2 causas, ad quas ipsa voluerit, distribuere. Et si 
quidem in |dotali instrumento hypothecae pro his 
nominatim à marito scriptae sunt, his esse mulie- 
rem ad cautelam suam contentam. sin autem mi- 
nime hoc scriptum inveniatur, ex praesenti nostra 
lege habeat hypothecam contra res mariti, ex quo 
3 pecunias ille exegit. Antea etenim habeat ipsa 
mulier facultatem, si voluerit, sive per maritum sive 
per alias personas easdem movere actiones et suas 
pecunias percipere et ipsas cautiones a marito re- 
4 cipere, securitate ei competente facienda. Dum 
autem apud maritum remanent eaedem cautiones, 
et dolum et diligentiam maritus circa eas praestare 
debet, qualem circa suas res habere invenitur ne 
ex eius malignitate vel desidia aliqua mulieri acce- 
dat iactura. quod si evenerit, ipse eandem de pro- 
prio resarcire compelletur. 2). A. Nov. Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss.^ [a. 530] 


XV. 
DE DOTE CAUTA ET NON NUMERATA. 


1 Zmpp. Severus et Antoninus AA. Dionysiae. 
Dotem numeratio, non scriptura dotalis instrumenti 
facit: et ideo non ignoras ita demum ad petitionem 
dotis admitti te posse, si dotem a te re ipsa datam 
probatura es. D. xii19 k. 4ug. Cilone et Libone 
COnSS. [a. 204] 

2 Imp. Alexander A. Papinianae. Quod de suo 
maritus constante matrimonio donandi animo in 
dotem adscripsit, si eandem donationem legitime 
confectam non revocavit, qui incrementum doti dedit, 
et durante matrimonio mortem obiit, ab heredibus 
mariti, quatenus? interposita liberalitas munita est, 

eti potest. PP. non. Dec. Alexandro A. 111 et 

ione conss. [a. 229] 

9 Imp. lustinianus A. Menae pp. In dotibus, 
quas datas esse dotalibus instrumentis conscribi 
moris est, cum adhuc nulla datio, sed pollicitatio 
tantum subsecuta sit, liceat non numeratae pecuniae 
exceptionem opponere non solum marito contra uxo- 
rem vel heredes eius morte mulieris vel repudio dis- 
soluto matrimonio, sed etiam heredibus mariti, cuius 
morte dissolutum est matrimonium, socero etiam vel 
eius heredibus, si cum filio suo dotem suscepisse 


(1) sed obl. v. τ. i. d. petitionem, maxime ... attigeris, exsequi 

Mommsen (2) tamen ... actio contra ius antiquum com- 

pilatores addidisse testatur Thalelaeus (B.X) (3) suum M, 

sibi C — (4) d. k. Nov. Constantinopoli post consula- 
i. 


tum Lampadii et Orestis vv. ec. scr. (5) B 29, 5, 41 

segg. (6) d. xux Zal, pp. xv P (1) adiecto supra 

legitime confectam Aoc loco stipulatione compilatores dele- 

verint — (8) iunge 4, 2, 11. 4, 20, 18. 4, 21, 17. 4, 30, 14. 15? 
21 


V 15. 16 


210 


DE DONATIONIBUS 


dotalibus instrumentis scriptum sit, omnique perso- 
nae, quam dotem suscepisse una cum marito con- 
scribitur, et eius similiter heredibus, ita tamen, ut 
intrà annum tantum continuum ἃ morte mariti vel 
mulieris vel missione repudii computandum ea li- 
centia detur. JD. k. y/o dn. lustiniano A4. 1] 
cons. [a. 528] 


XVI.' 


DE DONATIONIBUS INTER VIRUM ET UXOREM 
ET A PARENTIBUS IN LIBEROS FACTIS ET DE 
RATIHABITIONE. 


1 Imp. Antoninus .4. Tryphaenae. Bona quon- 
dam mariti tui fiscus si nemine ei successore ex- 
sistente ut vacantia occupavit, donationes ab eo 
factae, si usque ad finem vitae in eadem voluntate 
permansit, revocari non possunt. JP. 777 id. lam. 
duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 ldem A. Marco militi. Si ancillam nummis 
tuis comparatam esse praesidi provinciae probaveris 
donationisque causa focariae tuae nomine instru- 
mentum emptionis esse conscriptum, eam tibi resti- 
tui iubebit. nam licet cessante iure matrimonii 
donatio perfici potuerit, milites tamen meos a foca- 


 rlis suis hac ratione fictisque adulationibus spoliari | 


PP. xu k. Mart. Antonino A. 1111 et Bal- 
bino conss. [a. 213] 
9 Idem A. Epicteto. Donatio mancipiorum alia- 
rumque rerum, quas tibi ab uxore tua donatas dicis, 
si modo suae potestatis, cum donaret, fuit vel patris 
voluntate id fecit et in eadem voluntate donationis 
usque ad ultimum diem vitae perseveravit, ex? mea 
et divi Severi patris mei constitutione firmata est. 
| Sin autem post mortem filiae facta est donatio 
a quondam socero tuo, etiam inter vivos ea perfici 
otuit. .JPP. rur non. Mart. Antonino A. 1111 et 
albino conss. [a. 213] 
4 Imp. Alexander 4. Claudiano. Nec inter eas 
quidem personas, quarum iuri subiecti sunt vir et 
uxor quive in eorum potestate sunt, donationes iure 
civili fieri possunt. PP. xvi: k. Oct. 

5 ldem A. Quintillae. Si, ut proponis, pater 
tuus, in cuius potestate fuisti, marito tuo genero 
suo instrumentum debitoris donationis causa dedit 
isque matrimonio durante vita functus est ac postea 
a marito divortisti, quod gestum est non valet. PP. 
id. Febr. Albino et Maaimo conss. (a. 221] 

6 Jdem 4. Nepotiano. Etiamsi uxoris tuae no- 
mine res quae tui iuris fuerunt depositae sunt, causa 
proprietatis ea ratione mutari non potuit, etsi do- 
nasse te uxori res tuas ex hoc quis intellegat, cum 
donatio in matrimonio facta prius mortua ea quae 
| liberalitatem excepit irrita sit. Nec est ignotum, 
quod, cum probari non possit, unde uxor matri- 
monii tempore honeste quaesierit, de mariti bonis 
eam habuisse veteres^ iuris auctores merito credi- 
dissent. JPP. non. Dec. Alexandro A. rrr et Dione 
conss. [a. 229] 

4 ldem A. Theodotae. Si ex voluntate patris tui 
filio tutoris nupta es, collata in maritum donatio 
ipso iure irrita est. sed si matrimonium iure non 
valuit, licet ipso iure donatio tenuerit, quia tamen 
indigna persona eius fuit, qui nec maritus potest 
dici, utiles actiones super revocandis his tibi com- 
petunt. PP. k. Oct. Lupo et Maximo conss. ἴα. 232] 

8 ldem A. Leoni. $i fructus eorum praediorum, 
quae in dotem accepisse te dicis^, matrimonii tem- 
pore uxorem tuam percipere passus es eosque uxor 
tua absumpsit, restitui tibi post divortium oportere 
nulla ratione contendis. sin autem ab his locu- 
ΝΣ facta est, in tantum potest conveniri. PP. ry 

. Oct. Maximo et Paterno conss. [α. 233] 


nolo. 


9 Imp. Gordiamus A. Origeni.. Etsi de tua pe- 
cunia mancipia uxori tuae comparata sunt, — 
si ei sunt tradita, eorum dominium non ad te, s 
ad eam pertinet, pecuniae autem tantummodo repe- 
tiüionem habes, sive negotium eius gerens numera- 
tionem fecisti sive in eam donationem conferens 
quantitatem pretii largitus es: etenim vel in solidum 
vel quatenus locupietior facta est actione cum ea 
competenti poteris experiri. .PP. vir* k. Oct. Pio 
et Pontiano conss. [a. 238] 

10 Jdem A. Veriano. Si maritus quondam uxo- 
ris tuae, cum sui iuris esset, in eam praedia vel 
cetera donationis titulo contulit et in ea voluntate 
usque ad mortem suam perseveravit, ex oratione 
divi Severi confirmata est donatio: ac" si eas res 
pater defuncti iniuriose abstulit, per praesidem pro- 
vinciae eas restituere cogetur. nec enim, quasi 
maleficiis eius sit maritus extinctus, crimen inten- 
dens sub? praetextu accusationis quae donata sunt 
auferre debuit, cum causa liberalitatis a criminatione 
separata sit. PP. 11 k. April. Gordiamo A. et 
Aviola conss. [«. 239] 

11 Zdem A. Maximo. Sicut cessat petitio quan- 
titatis, quam de suo maritus uxori in menses sin- 


, gulos vel annos singulos proprii usus eius gratia 


promittit?, ita ex ea causa nummi '? soluti μὲν τὸν 
que non dari repetitionem manifestum est. Ὁ}. v 
k. Iul. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. ἴα. 241] 

12 Idem A. Secundinae. Si maritus tuus credi- 
tores sortitus post factam in te donationem fundum, 
quem ex donatione iuri tuo vindicas, isdem specia- 
liter obligavit, eandem obligationem defensionis tuae 
firmitatem inrumpere intellegere debes, cum sit ma- 
nifestum non solum ex huiusmodi obligatione, sed 
etiam ex donatione vel venditione vel alio quolibet 
modo rebus alienatis revocatam esse a viro in mu- 
lierem factam donationem. PP. vi k. Febr. Arriano 
et Papo conss. [a. 243] 

13 Zmpp. Diocletianus et Mazcimianus AA. Ru- 
finae. Si quidem ante donationem possessionis in 
te iure, ut dicis, & marito collatam ' praedium ab 
eodem creditori obligatum fuit, alienationem eius 
salvo iure debiti (si tamen iuris ratio actionem eius 
1 non excludit) factam esse dubium mon est. Quod 
si donatione iure celebrata eo, quod vel ante nup- 
tias facta est vel in isdem casibus, in quibus etiam 
constante matrimonio donatio procedere potest, obli- 
gatio insecuta est, factum mariti, quem diem suum 
obisse memorasti, iuri tuo officere non posse cer- 
tum est. PP. xi k. Jul. Maaimo 11 et Aquilino 
conss. [a. 286] 
14 '?/dem AA. Octavianae. Ex verbis, quae in 
postremis iudiciis inseruntur, licet ad fideicommissum 
vel legatum utilia sunt, non omnimodo legati vel 
fideicommissi persecutio datur, sed ita demum, si 
relinquendi studio huiusmodi verba fuerint adscripta. 
unde te voluntatis, non iuris quaestionem in preces 
| tuas contulisse palam est. Cum igitur lecto 
testamento animadvertimus maritum tuum ex prae- 
cedente donatione dominium tibi conservasse secu- 
ritatique tuae ad obtinendam proprietatem cavisse, 
inditorum verborum conceptio non fideicommissum 
relictum : ostendit, sed ex senatus consulti auctori- 
tate liberalitatem mariti tui, cui custodiendae etiam 
moriens prospexit, quatenus firmare potuit domi- 
nium, mortis tempore tibi esse addictam. PP. z;7'? 
non. Oct. ?psis 4A. conss. [a. 290] 

15 Jdem AA. lustiniano et aliis. Si non verum 
contractum pater vester gessit, sed sub specie ven- 


ditionis donationem possessionis in matrem vestram 


contulit, nec ex bonis, quae in persona patris vestri 
no videbantur, ob primipilum indemmitati - 
scali satisfieri potuit, licet in eadem donandi vo- 


(1) B 30,1, 64 segg. — Cf. Dig. 24,1 (2) ex N, et ex PC 
(3) id. Hal., vid. P (4) sic dett., veteris CM (5) acce- 
pisse te dicis C, accepisti M (69) vi ZHal., vm; P 
( ae P, at C (8) sub P*, om. P»C (9) sic Μ 


cum DB, permittit PC 
Mommsen (11) sic 4, collatae C 
(13) τ Hal, v1 P 


(10) nummi glossam esse vidit 
(12) cf. 8, 10, 5 


-INTER VIRUM ET UXOREM 


211 


V 16. 17 


ς΄  ]untate perseverasse eum probari potest, ex eadem 


possessione ad supplendam pecuniam, quae ex bonis 
ab eo relictis colligi nequivit, conferendum est. 
1 Quod si liberalitatis tenorem mutata voluntate 
pater tuus interrupit, in hereditate eius dominium 
resedisse nulla dubitatio est. PP. 1111 k. Febr. Ti- 
beriano et Dione conss. [«. 291] 
16 Jdem A4. Theodoro. Si filii tui emancipati 
matris hereditatem sibi adquisierunt, proba apud 
praesidem provinciae non donandi animo te nomine 
uxoris tuae praedia comparasse, sed nominis dum- 
taxat eius titulo usum per possessionem rerum à 
venditoribus tibi traditarum dominum esse effectum, 
ut comprehensa filiorum tuorum iniuria proprietatis 
ius incolume perseveret. nam si pasara proposito 
id te fecisse constiterit, pecuniae tibi persecutio 
competit PP. vi' id. Mart. Tiberiano et Dione 
conss. [a. 291] 
17 ?Jdem AA. et CC. Capitolinae. De his, quae 
extra dotem in domum illata a marito erogata com- 
memoras, si quidem te donante consumpta sunt, in- 
tellegis adversus heredes non nisi in quantum locu- 
pletior fuit? habere te actionem: si vero contra 
voluntatem tuam, omnia tibi restitui oportere. Sub 
die viii k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293] 
18 idem 4.4. et CC. Maternae. A marito in 
uxorem donatione collata matrimonii tempore nec 
initio dominium transferri potest nec post, si divor- 
tium intercesserit vel prior persona quae liberali- 
tatem accepit rebus humanis fuerit exempta vel ab 
eo qui donavit fuerit revocata, potest convalescere. 
Sub die 1111 k. lul. Serdicae AA. conss. ἴα. 293] 
19 Jdem 44A. et CC. Dionysiae. Si constante matri- 
monio tibi mater domum tradidit, hanc in tuis fecit 
bonis. JD. id. Iul. Philippopoli CC. conss.5 [a. 294] 
20 ldem 44. et CC. Claudiae. Creditor debito 
soluto de pignore liberato nihil ad uxorem debitoris 
queopus transferre potuit. sed nec consensus eius- 
em debitoris per eum qui creditor fuit accedens 
imaginariae factae venditioni$ ad dominium trans- 
ferendum prodesse quicquam potuit, cum tam ea 
quae simulate aguntur, quam quae in uxorem ἃ 
marito donationis causa tempore matrimonii proce- 
dunt, propter iuris civilis interdictum (cum proponas 
uxorem superstite marito rebus humanis exemptam) 
pro infectis habeantur. 2. v id. 4ug. Vüninaci CC. 
conss." (a. 294] 
21 Idem AA. et CC. Cacaliae. Si propriis habi- 
tis contractibus quam acceperas mutuam pecuniam 
pro marito donationis causa erogasti, cum nec ad 
dignitatem profuerit? nec locupletior sit factus, in- 
tellegis nullam tibi contra eum competere actionem. 
D. ui id. Aug. Viminaci CC. conss.* [a. 294] 
22 ldem AA. et CC. Arsinoae. Maritus manu- 
missionis causa servum mulieri constante matrimonio 
donare potest. ὁ. k.4ug. Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 
29 ldem 44. et CC. Caecilianae. Si te in va- 
euam possessionem praedii socrus tua titulo dona- 
tionis ante matrimonium vel post induxit, ad rescin- 
dendam donationem paenitentia nihil proficit. ὁ. A. 
Nov. Brundusii? CC. conss. [a. 294] 
24 !"Imp. Constantinus 4. Petronio Probiano?. 
Res uxoris, quae vel successione qualibet vel emp- 
tione vel etiam largitione viri in eam ante reatum 
iure pervenerant, damnato ac mortuo ex poena ma- 
rito vel in servilem condicionem ex poenae quali- 
tate deducto!?, illibatas esse praecipio nec alieni 
criminis infortunio stringi uxorem, cum paternis 
maternisve ac propriis frui eam integro legum statu 
1 religiosum sit. Et donatio maritalis ante tem- 
pus criminis ac reatus collata in uxorem, quia pu- 


dicitiae praemio cessit, observanda est, tamquam si 
2 maritum eius!? natura, non poena subduxerit. Sin 
autem aqua et igni ei interdictum erit vel deportatio 
illata, non tamen mors ex poena subsecuta, dona- 
tiones a viro in uxorem collatae adhuc in pendenti 
maneant, quia nec matrimonium huiusmodi casibus 
dissolvitur, ita ut, si usque ad vitae suae tempus 
maritus eas non revocaverit, ex!^ morte eius con- 
firmentur: fisco nostro ad easdem res nullam in 
posterum communionem habituro. D. 111 k. Mart. 
Serdicae Crispo 11 et Constantino 11 CC. conss. [a. 321] 

25 Imp. lustinianus .4. Menae pp. Donationes, 
quae parentes in liberos cuiuscumque sexus in po- 
testate constitutos conferunt vel uxor in suum ma- 
ritum vel maritus in suam uxorem vel alteruter 
eorum in aliam personam, cui constante matrimonio 
donare non licet, vel ipsae aliae personae in eam 
cui donare non poterant, ita firmas esse per silen- 
tium donatoris vel donatricis sancimus, si usque ad 
quantitatem legitimam vel eam excedentes actis fue- 
rint intimatae. nam amplioris quantitatis donatio- 
nem minime intimatam nec per silentium eius qui 
1 donavit confirmari concedimus. Sin vero spe- 
cialiter eas in suprema voluntate donator vel dona- 
trix confirmaverit, sine ulla distinctione ratae habe- 
buntur, ita tamen ut, si quidem ultra lege finitam 
quantitatem expositae minime actis intimatae fuerint, 
specialis earum confirmatio ex eo tempore vim ha- 
beat, ex quo eaedem donationes confirmatae sunt. 
2 Sin vero vel non amplior sit donatio vel, cum 
amplior esset, in actis insinuata sit, tunc et silen- 
tium donatoris vel donatricis et specialis confirma- 
tio ad illud tempus referatur, quo donatio conscripta 
Sit: sicut et alias ratihabitiones negotiorum ad illa 
reduci tempora oportet, in quibus contracta sunt. 
nec in ceterum subtilem divisionem facti vel iuris 
introduci posse. JD. 171 id. Dec. dn. lustiniano A. 11 
Cons. [a. 528] 

26 ldem A. Menae pp. Donationes, quas divi- 
nus imperator in piissimam reginam suam coniugem 
vel illa in serenissimum maritum contulerit, ilico 
valere sancimus et plenissimam habere firmitatem, 
utpote imperialibus contractibus legis vicem obtinen- 
tibus minimeque opitulatione quadam extrinsecus 
egentibus. J. viii id. April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. $29] 

27 ldem Α. lohanni pp. Si unus ex his, qui 
matrimonio fuerant copulati, in alium donatione facta 
ab hostibus captus est et in servitutem deductus et 
postea ibi morte peremptus, quaerebatur, an huius- 
modi liberalitas, quam antea fecit, ex hoc roborari 
videtur an vacillare: et iterum si donator quidem in 
civitate Romana constitutus decesserit, mortis autem 
eius tempore is qui donationem accepit in captivi- 
tate degebat et postea reversus est, an videtur et 
1 tunc donatio rata haberi. Cum itaque in utro- 
que casu oportet augusto remedio causam dirimi, 
cum nihil aliud tam peculiare est imperiali maiestati 
quam humanitas, per quam solam dei servatur imi- 
tatio, in ambobus casibus donationem firmam esse 


censemus. JD. k. Dec. Lampadio et Oresta wv. cc. 
conss.19 [a. 530] 
XVII.'* 
DE REPUDIIS ET IUDICIO DE MORIBUS 
SUBLATO. 


1 Imp. Alexander A. Avitianae. Matrimonium 
quidem deportatione vel aqua et igni interdictione 


non solvitur, si casus, in quem maritus incidit, non 
inutet uxoris adfectionem. ideoque dotis actio ipso 


(n v1 Za, v P 
loecupletiores sunt C 


(2) ?unge 8, 42, 11 (3) sie P, 

(4) v 8, 42, 11 (5) AA. 
conss, (a. 293) Mommsen (6) sic CM?, aceedens om. M" : 
imaginariae factae venditioni aecedens scr. (1) AA. 
eonss. (u. 293) Mommsen (ΔΒ) sic M, marito tuo ins. C 
(9) Burtudizi Mommsen (10) pr. $ 1 22 75. 9, 42, 1 


(11) probiano 77., om. libri (12) ae mortuo ... de- 
ducto] marito 77. (13) maritos eis 71. (14) ex C, 
om. P (15) D. v k. Dec. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. ec. scr, cf. Zeitschrift 
für Rechtsgeschichte 11 p. 180 (16) B 28, 1 — Cf 


|! Dig. 24, 2 


2" 


AS ui 


919. 


"WW. -" "T " ΕἾ 


DE REPUDIIS ET IUDICIO 


iure non competit, sed indotatam esse eam, cuius 
laudandum propositum est, nec ratio aequitatis nec 
exempla permittunt. PP. non. Nov. Alexandro A. II1 
et Dione conss. [a. 229] 

2 Impp. Valerianus et Gallienus A4. et Valeria- 
nus C. Paulinae. Liberum est filiae tuae, 51 sponsum 
suum post tres peregrinationis annos expectandum ' 
sibi ultra non putat, omissa spe huius coniunctionis 
matrimonium facere, ne opportunum nubendi tem- 
pus amittat, cum posset nuntium remittere, si? prae- 
sente eo consilium mutare voluisset. PP. vii? 
k. April. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 

3 Impp. Diecletianus et Maximianus A4. Tullio. 
Dubium non est omnia omnino, quae consilio recte 
geruntur, iure meritoque effectu et firmitate niti. 
1 Quare si tu dotem pro muliere dedisti et ex 
morte eius repetitionem stipulatus es, circumscri- 
bendi autem tui causa ficto repudio matrimonium 
brevi tempore rescissum est, res dotales, quas ante 
nuptias obtulisti, praeses provinciae recipere te non 
2 dubitabit. Certum est enim daturum operam 
moderatorem provinciae, ut, quae contra fas gesta 
sunt, fructum calliditatis obtinere non possint, cum 
3 nobis huiusmodi commenta displiceant. Imagi- 
narios enim nuntios (id est repudia)^ nullius esse 
momenti, sive nuptiis fingant se renuntiasse sive 
sponsalibus, etiam veteribus iuris auctoribus placuit. 
D. r1 k. Sept. Tiberiade ipsis 44A. conss. |a. 290] 

4 Idem AA. et CC. Pisoni. Filiae divortium in 
potestate matris non est. JD. 111 k. lan. Sirmi CC. 
conss.» [a. 294] 

5 Idem AA. et CC. Scyriomi. Dissentientis patris, 
qui initio consensit matrimonio, cum marito con- 
cordante uxore filia familias ratam non haberi vo- 
luntatem divus Marcus pater noster religiosissimus 
imperator constituit, nisi magna et iusta causa inter- 
1 veniente hoc pater fecerit. Invitam autem ad 
maritum redire nulla iuris praecepit constitutio. 
2 Emancipatae vero filiae pater divortium in arbi- 
trio suo non habet. JD. v k. Sept.* Nicomediae CC. 
conss. (a. 294] 

6 Idem AA. et CC. Phoebo. Licet repudii libel- 
lus non fuerit traditus vel cognitus marito, dissolvi- 
tur matrimonium. 10. xvi1il k. Jan. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 

7 Imp. Constantinus A. ad Delmatium. | Uxor, 
quae in militiam profecto marito post interventum 
annorum quattuor nullum sospitatis eius potuit ha- 
bere indicium atque ideo de nuptiis alterius cogi- 
tavit nec tamen ante nupsit, quam libello ducem 
super hoc suo voto convenit, non videtur nuptias 
inisse furtivas nec dotis amissionem sustinere nec 
capitali poenae esse obnoxia, quae post tam magni 
temporis iugitatem non temere nec clanculo, sed 
publice contestatione deposita nupsisse firmatur. 
1 Ideoque observandum est, ut, si adulterii suspi- 
cio nulla sit nec coniunctio furtiva detegitur, nullum 
periculum ab his quorum coniugio erant copulatae 
vereantur, cum, si conscientia maritalis tori furtim 
esset violata, disciplinae ratio poenam congruam 
flagitare. D....... Naisso Feliciano et Titiano 
conss. [a. 331] 

8 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hor- 
misdae pp.  Consensu licita matrimonia posse con- 
trahi, contracta non nisi misso repudio solvi prae- 
cipimus. solutionem etenim matrimonii difficiliorem 
1 debere esse favor imperat liberorum. Causas 
autem repudii hac saluberrima lege apertius designa- 
mus. Sicut enim sine iusta causa dissolvi matri- 
monia iusto limite prohibemus, ita adversa necessi- 
tate pressum vel pressam, quamvis infausto, attamen 
2 necessario auxilio cupimus liberari. Si qua igi- 
tur maritum suum adulterum aut homicidam vel 
veneficum vel certe contra nostrum imperium ali- 


LI 
" 


quid molientem vel falsitatis crimine condemnatum 

invenerit, si sepulchrorum dissolutorem, si sacris 

aedibus aliquid subtrahentem?, si latronem vel la- 

tronum susceptorem vel abactorem aut plagiarium 
vel ad contemptum sui domi suae ipsa inspiciente 
cum impudicis mulieribus (quod maxime etiam castas 
exasperat) coetum ineuntem, si suae vitae veneno 
aut gladio vel alio simili modo insidiantem, si se 
verberibus, quae ab ingenuis aliena sunt, adficien- 
tem probaverit, tunc repudii auxilio uti necessariam 
ei permittimus libertatem et causas discidii legibus 
3 comprobare. Vir quoque pari fine claudetur nec 
licebit ei sine causis apertius designatis propriam 
repudiare iugalem, nec ullo modo expellat nisi adul- 
teram, nisi veneficam aut homicidam aut plagiariam 
aut sepulchrorum" dissolutricem aut ex sacris aedi- 
bus aliquid subtrahentem aut latronum fautricem 
aut extraneorum virorum se ignorante vel nolente 
convivia appetentem aut ipso invito sine iusta et 
probabili causa foris scilicet pernoctantem, misi cir- 
censibus vel theatralibus ludis vel harenarum spec- 
taculis in ipsis locis, in quibus haec adsolent cele- 
brari, se prohibente gaudentem, nisi sui veneno vel 
gladio aut alio simili modo insidiatricem, vel contra 
nostrum imperium aliquid machinantibus consciam, 
seu falsitatis se crimini immiscentem invenerit, aut 
manus audaces sibi probaverit ingerentem: tunc 
enim necessariam ei discedendi permittimus faculta- 
4 tem et causas discidii legibus comprobare. Haec 
nisi vir vel mulier observaverint, ultrici providentis- 
simae legis poena plectentur. nam mulier si con- 
tempta lege repudium mittendum esse temptaverit, 
suam dotem et ante nuptias donationem amittat nec 
intrà quinquennium nubendi habeat denuo potesta- 
tem: aequum est enim eam interim carere conubio, 
4a quo se monstravit indignam. Quod si praeter 
haec nupserit, erit ipsa quidem infamis, conubium 
vero illud nolumus nuncupari: insuper etiam arguendi 
4b hoc ipsum volenti concedimus libertatem. Si 
vero causam probaverit intentatam, tunc eam et 
dotem recuperare et ante nuptias donationem lucro 
habere aut legibus vindicare censemus et nubendi 
post annum ei, ne quis de prole dubitet, permitti- 
5 mus facultatem. Virum etiam, si mulierem inter- 
dicta arguerit attemptantem, tam dotem quam ante 
nuptias donationem sibi habere seu vindicare uxo- 
remque, si velit, statim ducere hac iusta definitione 
sancimus. sin autem aliter uxori suae renuntiare 
voluerit, dotem redhibeat et ante nuptias donationem 
6 amittat. Servis scilicet seu ancillis puberibus, si 
crimen adulterii vel maiestatis ingeritur, tam viri quam 
mulieris ad examinandam causam repudii, quo veritas 
aut facilius eruatur aut liquidius detegatur, si tamen 

alia documenta defecerint, quaestionibus subdendis. 
super plagis etiam, prout dictum est, illatis ab alter- 
ultro commovendis easdem probationes (quoniam non 
facile quae domi geruntur per alienos poterunt con- 
1 fiteri) volumus observari. Si vero filio seu filiis, filia 
seu filiabus extantibus repudium missum est, omne 
quidquid ex nuptiis lucratum est filio seu filiis, filiae 
seu filiabus post mortem accipientis servari, id est 
si pater temere repudium miserit, donationem ante 
nuptias a matre servari, si mater, dotem ipsam eidem 
vel eisdem? filio seu filiae patre moriente dimitti 
censemus: patri videlicet vel matri in scribendis 
filis heredibus, unum seu unam vel omnes si scri- 
bere vel uni ex his donare velit, electione servata. 
ἴα Nec ullam alienandi seu supponendi memoratas 
res permittimus facultatem: sed si aliquid ex isdem 
rebus defuerit, ab heredibus seu earum detentatori- 
bus, si tamen non ipsos heredes scripserit aut scripti 
filii non adierint, praecipimus resarciri ut etiam '? | 
hoc 1mnodo inconsulti animi ad repudium mittendum 
8 detrimento retrahantur. Pactiones sane, si quae 


(1) spectandum libri (2) à PR, etsi C 
Hal, v P . (4) id est repudia del. 
(a. 293) Mommsen (6) Dec. Mommsen 


(3) vir 
(5) AA. conss, 
(1) s?e dett., 


sepultorum CR. " (8) sic M, molientem CR (9) ser- 
vari eidem vel eisdem, si mater, dotem ipsam Mommsen 
(10) etiam M, om. CR 


DE MORIBUS SUBLATO 


213 


V 17 


adversus praesentia scita nostrae maiestatis fuerint 
attemptandae, tamquam legum contrarias nullam 
habere volumus (firmitatem. D. v id. Jan. Proto- 
gene et Asterio conss. (a. 449] 

Imp. Anastasius 4. Theodoro. Si constante 
matrimonio communi consensu tam mariti quam 
mulieris repudium sit missum, quo nulla causa con- 
tinetur, quae consultissimae constitutioni divae me- 
moriae Theodosii et Valentiniani! inserta est, lice- 
bit mulieri non quinquennium expectare, sed post 


annum ad secundas nuptias convolare. JD. xv k. 
Mart. Anastasio A. 11 cons. [a. 491] 
10 Imp. lustinianus Α. Menae pp. In causis 


iam dudum specialiter definitis, ex quibus recte 
mittuntur repudia, illam? addimus, ut, si maritus 
uxori ab initio matrimonii usque ad duos continuos 
annos computandos coire minime propter naturalem 
imbecillitatem valeat, possit mulier vel eius parentes 
sine periculo dotis amittendae repudium marito mit- 
tere, ità tamen, ut ante nuptias donatio eidem ma- 
rito servetur. D. 111 id. Dec. dn. Iustiniano A. pp. 11 
cons. [a. 528] 
11 Jdem 4. Hermogeni magistro officiorum. 
Iubemus, ut, quicumque mulierem cum voluntate 
parentium aut, si parentes non habuerit, sua volun- 
tate maritali adfectu in matrimonium acceperit, 
etiamsi dotalia instrumenta non intercesserint nec 
dos data fuerit, tamquam si cum instrumentis dota- 
libus tale matrimonium processisset, firmum con- 
iugium eorum habeatur: non enim dotibus, sed ad- 
1 fectu matrimonia contrahuntur. Si quis autem 
eam, quam sine dote uxorem acceperat, a coniugio 
suo repellere voluerit, non alias ei hoc facere lice- 
bit, nisi talis culpa intercesserit, quae a nostris 
la legibus condemnatur. Si vero sine culpa eam 
reiecerit vel ipse talem culpam contra innocentem 
mulierem commiserit, compellatur ei quartam par- 
tem^ propriae substantiae pro rata portione persol- 
vere, ut5, si quidem quadringentarum librarum auri 
vel amplius vir substantiam habeat, centum libras 


auri mulieri praestet et nihil amplius, etsi quantam- 
cumque substantiam possideat: sin vero minus qua- 
dringentis libris auri puta? substantia eius fuerit, 
tunc quarta pars computatione facta purae substan- 
tiae elus usque ad minimam quantitatem mulieri 
16 detur. Eodem modo servando et in mulieribus, 
quae indotatae constitutae sine culpa mariti con- 
stitutionibus cognita eos repudiaverint vel ipsae cul- 
pam innocenti marito praebuerint, ut ex utraque 
parte aequa lance et aequitas et poena servetur. 
ic Hoe lucro quartae partis filis quidem non ex- 
tantibus ipsis viro et mulieri competenti et ab his 
quo modo voluerint disponendo, filiis autem et dein- 
ceps personis ex eodem matrimonio intervenientibus 
eis servando ad similitudinem dotis et propter nuptias 
donationis per omnia, quae super his statuta sunt. 
2 Inter culpas autem uxoris constitutionibus enu- 
meratas et has addimus, si forte uxor sua ope vel 
ex industria abortum fecerit, vel ita luxuriosa est, 
ut commune lavacrum viris libidinis causa habere 
audeat, vel, dum est in matrimonio, alium maritum 
2a fieri sibi conata fuerit. Et in his enim causis 
locum habere constitutiones sancimus, quae de culpa 
tam mariti quam uxoris loquuntur, ut, quemadmo- 
dum dos et donatio propter nuptias perit, ita et 
mulieres indotatae in quartam partem, quam et viris 
et mulieribus ex hac lege destinavimus, amissionis 
2b periculum sustineant. ludicio de moribus, quod 
antea quidem in antiquis legibus positum erat, non 
autem frequentabatur, penitus abolito: omnibus ete- 
nim causis requisitis et perlectis, quas antiquitas 
introducebat, nihil validum praeter eas, quas ante- 
riores constitutiones et praesens dispositio intro- 
duxit, invenimus. 2). xv k. Dec. Constantinopoli 
dn. lustiniano pp. 4. III cons. [a. 533] 

12 ΤῸ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιωάννῃ ὑπάρχῳ πραιτω- 
ρίων. Ζητήσεως εἰς ἡμᾶς ἐλθούσης τοιαύτης τινὸς 
ἐκ τῆς Κωνσταντινίσων πόλεως, ἥπερ μίέα τῶν ἐπὶ 
τῆς Ὀσροηνῆς πόλεώνβ ἐστε, ἔγνωμεν, ὡς παῖδές 
τίνες πονηροὶ τοῖς ἑαυτῶν ἐπιβουλεύοντες πατράσιν 


(1) c. 8 Δ. (2) illa libri (8) iunge 1,3, 58. 7,24,1? 
9,13, 1. 11, 48, 24 (4) partem VCR, om. P (5) ut VC, 
et PE  (6)puraser.(sic R^?) — (1) c. 12 n solo V extat, in 
quo quae .Bluhmio mihique apparuerunt, exemplum eiusdem 
libri a me editum p.9.10 accurate repraesentat. supplementa 
probabiliora intra uncinos quadratos supra proponuntur : 
versus libri Veronensis, qui nisi ex parte legi non po- 
tuerunt, lineis || distincti sunt: litterae evanidae, quorum 
de numero constat, siellulis numerantur, reliquos hiatus 
punctis explevimus. — index Thalelaei in B. et B hic 
est: πολλάκις ὑπεξούσιοι παῖδες μετὰ τῶν ἰδίων ya- 
μετῶν τὰ πρὸς βλάβην τῶν οἰκείων πατέρων μηχα- 
νώμενοι ῥεπούδιον ἔπεμπον αὐταῖς μηδεμίαν ἔχοντες 
εὔλογον αἰτίαν, ὥστε τοὺς πατέρας αὐτῶν ἀπαιτεῖ- 
σϑαι καὶ τὴν προῖκα ἣν ἀποδέπαϑεῦ καὶ τὴν πρὸ 
γάμου δωρεὰν ἣν ὑπὲρ αὐτῶν ἐποιήσαντο" ἔμενον δὲ 
αὐτοὶ καὶ λυϑέντος δῆθεν τοῦ γάμου ταῖς οἰκείαις 
γαμεταῖς συνόντες λαϑραίως. ὅϑεν ἡ παροῦσα διά- 
ταξις βούλεται μήτε ὑπεξουσίους μήτε αὐτεξουσίους 
παῖδας, μήτε ἄρρενας μήτε ϑηλείας, δύνασθαι δια- 
λύειν τοὺς οἰκείους γάμους εἰς βλάβην τῶν οἰκείων 
πατέρων ἢ μητέρων τῶν τὰς προῖκας ἢ τὸς πρὸ 
γάμου δωρεὰς ἐσιδεδωκότων ἢ ὑποδεξαμένων. ἀλλ᾽ 
ὥσπερ ἐν τῇ συστάσει τοῦ γάμου περιμένομεν τὴν 
τῶν πατέρων συναίνεσιν, οὕτως μὴ διαλύεσθαι τοὺς 
γάμους τῶν παίδων παρὰ γνώμην αὐτῶν. εἰ δὲ καὶ 
πεμφϑῇ παρὰ γνώμην τῶν γονέων διαξύγιον, μὴ 
ἁρμόζειν κατ αὐτῶν τὴν τῆς προικὸς ἢ τῆς πρὸ 
γάμου δωρεᾶς ἀπαίτησιν, εἰ καὶ αὐτοὶ ἐπιδεδώκασι 
ταῦτα ἢ ὑπεδέξαντο" ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν υἱὸν ἢ τὴν 
ϑυγατέρα τοὺς πέμψαντας ἀλόγως τὸ διαζύγιον ὑπο- 
κδῖσϑαι τῇ τοιαύτῃ μεϑοδείᾳ. ἄτοπον γάρ ἐστιν τὸν 


μὲν πατέρα παρὰ γνώμην τοῦ υἱοῦ μὴ δύνασϑαι 
λύειν τὸν γάμον αὐτοῦ, τοῖς δὲ παισὶν ἐπιτετράφϑαι, 
ἴσως καὶ ἐλάττοσι τῶν εἴκοσι πέντε ἐνιαυτῶν ὑπάρ- 
χουσι καὶ μὴ τὸ συμφέρον ἐπισταμένοιθ, 7 κακέστῃ 
γνώμῃ περὶ τοὺς V ludi κεχρημένοις λύδιν παρὰ γνώ- 
μὴν αὑτῶν τὸν ἴδίον γάμον (id est saepe liberi in po- 
testate constituti cum uxoribus suis in fraudem paren- 
tum suorum machinantes repudium eis mittebant, cum 
iustam causam nullam haberent, ut a patribus suis et 
dos quam acceperant et donatio ante nuptias quam pro 
ipsis fecerant exigerentur: ipsi autem etiam soluto exinde 
matrimonio cum uxoribus suis clam consuetudinem re- 
tinebant. unde haec constitutio neque in potestate con- 
stitutos neque emancipatos liberos neque masculos ne- 
que feminas matrimonia sua solvere posse permittit in 
fraudem patrum suorum vel matrum, qui dotes vel ante 
nuptias donationes dederint vel acceperint. sed quem- 
admodum in contrahendo matrimonio patrum consen- 
sum expectamus, ita neo solvi liberorum matrimonia 
contra eorum voluntatem. verum tamen si repudium 
contra parentum voluntatem missum fuerit, contra eos 
dotis vel donationis ante nuptias exactionem non com- 
petere, etsi ipsi haec dederint vel acceperint: sed ipsum 
filium vel filiam, qui quaeve sine causa repudium miserit, 
eiusmodi obligationi subiei. absurdum etenim est patrem 
sine filii voluntate eius matrimonium solvere non posse, 
licere autem liberis, qui fortasse etiam minores XXV 
annis sint nec commodum suum intellegant vel pessimo 
animo in parentes suos motos matrimonium suum contra 
eorum voluntatem solvere). — Cf. Nov. 22 c.19, in qua 
haec constitutio repetitur (S) πολεως V^ 


2. Idem A. lohanni pp. Ex consultatione ve- 
niente ad nos super tali causa ec civitate Constan- 


tinorum, quae civitatum in Osroene sitarum est. 
comperimus quosdam liberos malignos patribus suis 


V 17. 18 


214 


SOLUTO MATRIMONIO 


VO iles . | αὐταῖς τὴν ...... ! χῆς πρὸ γάμου δωρεᾶς 
[ε]σσερα  ξ].Ὦ»} «ἢ àvrevO'sv ε.....-. | χοντας" προῖκας 
$» , * 


εσσ]ΐζομεν 5. 


εἴτε ἄρρενες eire] | ϑήλειαι, διαλίύε)εν ὃ τὰ πρὸς τοὺς 


ἐπίτηδες, καϑάπερ εἰπόντες ἔφϑημεν, κακουργοῦσιν 
δοϑῆναι παρρησίαν ἑαυτοὺς μὲν αἰσχύνειν, ζημιοῦν 
δὲ τοὺς γεγεννηκόταθ. D. 111 id. Aug. Constanti- 
nopoli dn. lustiniano pp. A. 111 et Paulino vc. 


XVIII." 


SOLUTO MATRIMONIO DOS QUEMADMODUM 
PETATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Geminae. 
Dubium non est post aestimationem dotis pactione 
vel stipulatione interposita, ut ipsae res, si dissoluto 
matrimonio extarent, uxori reddantur, '^ancillas cum 
partu ex stipulatu! iudicio restitui oportere. PP. 
III id. April. Laterano et Rufino conss.  [a. 191] 

2 Idem AA. Aquiliae. Secundum rationem iuris 
existimas restitui tibi debere dotem a fisco, qui bona 
damnati patris tui suscepit. licet enim viro quon- 
dam tuo pater tuus heres extiterit, attamen iuri tuo 
hoc derogari non potest, cum et ipse pater sine 
voluntate tua nec exigere nec accipere doteni po- 
terat. PP. prid. non. April. Apro et Maaimo 
conss. (a. 20] 

9 Imp. Antoninus A. Hostiliae. Si ignorans sta- 
tum Erotis ut liberum duxisti et dotem dedisti isque 
postea servus est iudicatus, dotem ex peculio reci- 
pies et si quid praeterea tibi debuisse eum appa- 
rueri. filii autem tui, ut ex libera nati incerto 
tamen patre, spurii ingenui intelleguntur. PP. vr" 
k. Sept. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

4 Jdem'* A. Apollonio. Dos ἃ patre hee 
si in matrimonio decesserit mulier filia familias, ad 
patrem redire debet. PP. xvr!? k. Sept. Fusco 11 
et Dectro conss. (a. 225] 

o Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale- 
rianus C. Tauro. Si quidem vivit apud hostes uxor 
tua, nondum frater eius quasi heres dotem repetere 
potest. si vero diem functa est et hereditatem eius 
possit vindicare, dotis quoque repetitio ei iure com- 
petiti, cum in stipulatum deducta sit. JPP. rr non. 


conss. (a. 534] | Mai. Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 
6 Impp. Diocletianus et Maximianus A A.?? Aleacan- 

driae et Neroni. Si circumscripta matre vestra viliore 

(1) συνεργασάμενοι ......- αὐταῖς την ...... ] γυναιρ | πίας ἔχοντες τὴν ἀμοιβήν, cf. ΒΙΣ (6) οκκπκήηξομεν V? 
(vel x)a€ (vel γυναιξι») ἀπμεναισατε ατ (vel zo vel μα | (1) ante εἴτε ἄρρενες dubia haec legi οραν ρατοτίκεσεν: 
pro «t) ραδιαν (vel ρασραν)ὴ αὐταῖς τὴν ...... legit | in prioribus latere emanci | pavo« vidit Zachariae. requi- 


Bluhme, svvoatEsssssvaxssvObaxexv QUTOAS TI] «..... 640: 
συνεργασάμενοε πρὸς τὸ ῥαδίαν αὐταῖς εἶναι τὴν 
τῆς προικὸς καὶ Zachariae (2) «ἐσπρακώμε (υεἰ 
κεσπρακεκ)  EYCEVU'EV Likes ses (T )unsotata (εἐντευϑεντη- 
τουινδινοαπταστα DBluhme) κοντας V: sic explendum 
videtur: εἴσπραξιν xai ἐντεῦϑεν τοὺς γονέας τοὺς àn- 
δόντας τάς (τάς exciderit in V) (3) μὰν (μον 
Bluhme) V$: reiecto supplemento [ὑποβάλίλοντες Ζα- 
chariae post τοιαύταις temptat ἀπάταις, ὥστε τοὺς μέν 
(4) seeepxenesenss] 0r (αλληὴ  Bluhme) γαρεστιν V? 
(5) .... αἱ γαμεταὲ ....] αντικκκαισμαιγαμεταιήοιτι 
ον Bluhme, ἀπκκειαικκκακαιγαμείαιο ... plerisque dubiis 
ego: versum sequentem Jluhme ita legit euvogowuwuwo- 
σοαρηκατιναιτηνκισιν, unde ἄποροι restitui. quae desi- 
derantur, in Nov. 22 sic relaia sunt: xai αὐτοὶ μὲν ἴσως 
λάϑρα συνῴκουν ἀλλήλοις, ἀπήεσαν δὲ oi γονεῖς ἐζη- 
μεωμένοι καὶ ταύτην τῆς περὶ τοὺς παῖδας φιλανϑρω- 


δύνασθαι τοὺς παῖδας, εἴτε ὑπεξούσιοι 
(8) uuxosv V? (9) sic 
καίειν V? 


ritur fere μὴ 
εἴτε emanciparor εἰσίν 
Zachariae, ταπεροστουμακεκκεουσκατακκεκκεσυ 
(10) καιστρεπτερ V? (1) post || videntur apparere λυϑεη 
adiecto fortasse & supra versum inter 8 et ἢ: antecedens 
versus in &» desinat an litterae circiter duae perierint, 
non constat: requiritur ἰσχύσειεν (11") συγχωροῦμεν 
suppl. Zachariae: idem antecedentem hiatum sic explet 
οὕτως οὐδὲ λύσιν αὐτῶν προβαένειν s. γν. (02) κελστει- 
O'sus V?, ἁμαρτηϑείη Zachariae (13) ἀνοήτων oí- 
ὀμεϑα κατάξιον Zachariae, evorvovsloxevoassouov V? : 
post || Bluhme legit ou(vel σατ)δτα xav αξιον (14) B 28, 
8, 65 seqq. — Cf. Dig. 24, 3 (15) sic VCR, et ins. 


dett. cum B (16) ex stipulatu CA cum B (x. z.), 
stipulati V — (17) vi V, τὰ Hal. (18) debuit esse imp. 
Alexander (49) xvi V, xvnui Hal. (20) aa. et ὁ. S: 


si constitutio anni 293 est, scribendum est AA. et OC. 


insidiantes coníra patrum voluntatem matrimonia 
solvisse uxores adiuvando, [ut] facilis eis [dotis ei 
ante nuptias donationis exacto [esset et] inde 
[parentes, qui dederant] dotes vel ante nuptias do- 
nationes vel etiam acceperant, eiusmodi exactioni- 
bus subicientes ........ [non posse liberos sive in 
potestate constitutos sive emancipatos] sive mas- 
culos sive feminas matrimonia cum coniugibus sol- 
vere in fraudem damnumque parentum, qui dotes 
vel ante nuptias donationes dederint vel acceperint, 
tam masculorum quam feminarum: et quemadmodum 
maírimonium non [consistat] sine consensu eorum 
qui liberos in potestate habent, [sic nec solvi matri- 
monia adversus voluntatem] parentum ... et si tale 
quid a liberis factum sit, nullam adversus parentes 


dotis vel ante nuptias donationis exactionem esse, 
licet ipsi eas dederint vel acceperint, sed periculum 
inde exortum in ipsum qui hoc fecerit dirigi; hanc 
enim maleficii poenam. inponimus eis, qui adeo 
impie versati sunt, ut et sibi ignominiam et paren- 
tibus inopiam inde pararent. nam stultis. dignum 
putamus patribus interdici, quemadmodum Marco 
summo inter imperatores p ilosopho visum est, Sine 
liberorum | consensu matrimonium solvere nisi ea 
magna et inexorabili causa, liberis autem, qui for- 
tasse et pueri sint e( quid e re sua sit nesciant vel 
etiam de industria, ut supra dicimus, malefaciant, 
"licentiam dari sibi ignominiam, damnum parentibus 
parandi, 


S1 DOS CONSTANTE 


215 


pretio dotales res aestimatae sunt, quid super huius- 
modi contractuum vitio statutum sit, vulgo patet. 
1 Proinde si dolosis artibus mariti circumventam 
matrem vestram iniqua aestimatione circumscriptam 
apud praesidem provinciae evidentibus probationibus 
ostenderitis, quando possidentibus vobis ad obtinenda 
raedia etiam doli mali exceptionis potestas opitu- 
etur, sciet, quatenus religionem iudicationis suae 
2 temperare debeat. Sin autem etiam maritus in 
aestimatione gravatum se adleget, veritate examinata 


non amplius quam pretium iustum restituere com- 
3 pellatur. Haec tum locum habent, cum res in 
natura sunt'. 51 tamen extinctae sint, pretium, 


uod dotali instrumento inditum sit, id? considera- 

itur. PP. vir k. Nov. ipsis 44. conss. [a. 290 vel 293] 

7 Idem AA. et CC. Erotio. Filiae pecuniam adi- 
mere, quam habes in potestate, minime prohiberis. 
nam si pro ea dotem dedisti, hanc constante matri- 
monio ne consentiente quidem ipsa, matrimonio 
autem dissoluto invita repetere non potes. S. v id. 
Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

8 Idem AA. et CC. Sallustiae. Nec maritus, licet 
post divortium in quantum facere possit condem- 
nandus est, post idoneus factus, qui non reddiderat 
integrum, residuam probabiliter solutionem recusat. 
at cum eius heredes in solidum conveniendos non 
ambigitur, ne cum his solvendo factis experiri non 

ossis, superstitiosam geris sollicitudinem. 10. xi11? 

. April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

9 Idem 44. et CC. Marciae. Dotis actione suc- 
cessores mariti super eo, quod ei dotis nomine fue- 
rat datum, convenire debes.  ingrediendi enim in 
possessionem rerum dotalium, heredibus mariti non 
consentientibus, sine auctoritate competentis iudicis 
nullam habes facultatem. 58. d. vir: k. Nov. CC. 
conss. [a. 294] 

10 Idem 44. et CC. Epigono. $i socero filiae 
tuae dotem dedisti, licet in eius positus potestate 
gener tuus rebus humanis exemptus sit, tamen non 
de peculio, sed in solidum a te consentiente filia 
conventum eum satis oportet facere. $$. vir id. Nov. 
Heracliae CC. conss. [a. 294] 

41 *Z/mpp. Honorius et Theodosius AA. Mari- 
niano pp. Si constante matrimonio maritus fatali 
fuerit sorte consumptus, dos, quae data dicitur vel 
promissa ex eius uxoris facultatibus, ad eam?* re- 
vertatur, je i Sibi ex hoc defuncti heres audeat 
vindicare, E" ad mulierem recurrere fecit obitus 
maritalis. Jj).171 non. Nov.* Ravennae Honorio ΧΙΠῚ 
et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 


XVIII. 


SI DOS CONSTANTE MATRIMONIO SOLUTA 
FUERIT. 


4 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Mari- 
niano pp. δὶ constante matrimonio a marito uxori 
dos sine causa legitima? refusa est, quod legibus 
stare non potest, quia donationis instar perspicitur 
obtinere, eadem uxore defuncta ab eius heredibus 
cum fructibus ex die refusae dotis marito restitua- 
tur, it ut proprietas eiusdem liberis ex eadem sus- 
ceptis alienari contra leges? a marito non possit. 
D. πὶ non. Nov. Ravennae Honorio xi: et Theo- 
dosio x AA. conss. [a. 422] 


V 18—23 
Xx." 
NE FIDEIUSSORES VEL MANDATORES DOTIUM 
DENTUR. 


1 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Cynegio pp. Sive ex iure sive ex consuetu- 
dine lex proficiscitur, ut vir uxori fideiussorem ser- 
vandae dotis exhibeat, eam iubemus aboleri. D. vii: 
non. Sept. Eucherio et Syagrio conss. (a. 381] 

Imp. lustinianus A. [uliano pp. Generali de- 
finitione constitutionem pristinam ampliantes sanci- 
mus nullam esse satisdationem vel mandatum pro 
dote exigendum vel ἃ marito vel à parte eius vel 
ab omnibus qui dotem suscipiunt. si enim creden- 
dam mulier se suamque dotem parti mariti existi- 
mavit, quare fideiussor vel alius intercessor exigi- 
tur, ut causa perfidiae in conubio eorum generetur? 
D. χ k. Aug. Lampadio et Oresta conss. (a. 530) 


XXI." 
RERUM AMOTARUM. 


1 "Imp. Alexander A. Polydeucae. Compensa- 
tionis aequitatem iure postulas. non enim prius 
exsolvi quod debere te constiterit aequum est, quam 
petitioni mutuae responsum fuerit, eo magis, quod 
ea te persequi dicis, quae!5 divortii causa amota 
1 quereris. Cum igitur apud competentem iudicem 
ex stipulatu conveniaris, apud eundem doce tui 
iuris res ablatas esse. DP. xvr!* k. Dec. Alexandro 
A. ΠΙ et Dione conss. [a. 229] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Sereno. Divortii gratia rebus uxoris amotis & ma- 
rito vel ab uxore mariti rerum amotarum edicto 
perpetuo permittitur actio. constante etenim matri- 
monio neutri eorum neque poenalis neque famosa 
actio competit, sed de damno in factum datur actio. 
D. v k. Oct. ipsis AA. conss. (a. 290 vel 293] 

9 Idem A4. et CC. Quartioni. De rebus, quas 
divortii causa quondam uxorem tuam abstulisse pro- 
ponis, rerum amotarum actione contra successores 
eius non in solidum, sed quantum ad eos pervenit, 
quod si res extent, dominii vindicatione uti non pro- 
hiberis. D.v" non. Dec.ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293] 


XXII. 


NE PRO ΠΟΤῈ MULIERI BONA 15 MARITI AD- 
DICANTUR. 


1 !?Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus 44A. et 
CC.? Apollinariae. Ut uxori pro dote addicantur 
bona quondam mariti, iure prohibitum est. sane si 
nullo relicto successore non idoneus decessit, secun- 
dum iuris formam, quatenus successionis modus 
patitur, indemnitati tuae consulere non prohiberis. 
D. v" non. Dec. A4. conss. [a. 293] 


XXIII." 
DE FUNDO DOTALI. 


1 Impp. Severus et Antoninus AAA. Didae. Si 
aestimata praedia data essent in dotem et con- 
venisset, ut electio mulieri servetur, nihilo minus lex 
Iulia locum habet. est autem alienatio omnis actus, 
per quem dominium transfertur. JP. x11?? k. Mart. 
Antonino A. 111 οἱ Dalbino conss. [a. 213] 


(1t) sunt dett, sint CR (2) id del. edd. (3) d. x111 Hal, 
pp. xvn P (4) — TÀ. 8,18,8: tunge 5, 1, 4. 5, 9, 4. 
5,99 3. 7A. 3, 5, 12 (5) feminam 72. (e) 4. 
non. dee. Hal (7) — T^. 3, 18, 3 Β 28, 9, 1: iunge 
9, 1, 4. 5, 9, 4. 5, 18, t1 77. 3, 5, 12 (8) sine causa 
legitima om. Th. (9) contra leges om. TA. (10) 8 28, 
9, 2. 3 (11) sic Hal.: Gothofredus recte monuit con- 
sules non quadrare ad praefecturam Cynegit, quae ad 


annos 384—389 pertinet (12) x fortasse delendum, 
cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte 14 p. 118 — (13) B 28, 
11, 31 segg. — Of. Dig. 25, 2 3 pr. 4, 91, 6 
(15) ἃ muliere inserit |. gem. (16) sic P, pp. dat. v 
Hal. (17) m ser. (18) sic SR, quondam ins. PC 
(t9) B 28, 11, 84 (20) et e. S, om. PCR (1) B 29, 
6, 19. 20. — Cf. Dig. 23, 5 (22) xni Hal, τὰ p 


V 289—27 


216 


DIVORTIO FACTO 


2 Imp. Gordianus A. Domitianae. Mariti, qui 
fundum communem cum alio in dotem inaestimatum 
acceperunt, ad communi dividundo iudicium provo- 
care non possunt, licetipsi possint provocari. PP. v 
non. Oct. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. |a. 241] 


, XXIIII. 


DIVORTIO FACTO APUD QUEM LIBERI MORARI 
VEL EDUCARI DEBENT. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus 4.4. et CC. 
Caelestimae. | Licet neque nostra neque divorum 
parentium nostrorum ulla constitutione caveatur, ut 
per sexum liberorum inter parentes divisio celebre- 
tur, competens tamen iudex aestimabit, utrum apud 
patrem an apud matrem matrimonio separato filii 
morari ac nutriri debent. δ. xvi! Kk. lul. Beroae 
CC. conss.? 


XXV? 
DE ALENDIS LIBERIS AC PARENTIBUS. 


1 Imp. Pius 4. Basso. Parentum necessitatibus 
liberos succurrere iustum est. Sine die et consule. 

2 Divi fratres Celeri. Competens iudex ἃ filio te 
ali iubebit, si in e& facultate est, ut tibi alimenta 
praestare possit. JD. id. April. ipsis 111 et 11 AÁ.^ 
C€Oonss. [a. 161] 

39 Idem AA. Tatianae. Si competenti iudici eum, 
quem te ex Claudio enixam esse dicis, filium eius 
esse probaveris, alimenta ei pro modo facultatum 
praestari iubebit. idem, an apud eum educari de- 
beat, aestimabit. PP. xiu k. Mart. Romae Rustico 
et Aquilino conss. [α. 162] 

4 Impp. Severus et Antoninus 44A. Sabino. δὶ 
patrem tuum officio debito promerueris, paternam 
pietatem tibi non denegabit. quod si sponte non 
fecerit, aditus competens iudex alimenta pro modo 
facultatium praestari tibi iubebit. quod si patrem 
se negabit, quaestionem istam in primis idem iudex 
examinabit. PP. non. Febr. Laíerano et Rufino 
CORSS. [a. 197] 


XXVI. 
DE CONOCUBINIS. 


1 Imp. Constantinus 4. ad populum. Nemini 
licentia concedatur constante matrimonio concubi- 
nam penes se habere. PP. xvin k. lul. Caesareae 
Constantino A. vir et C. conss. [a. 326] 


XXVII. 


DE NATURALIBUS LIBERIS ET MATRIBUS EO- 
RUM ET EX QUIBUS CASIBUS IUSTI EFFICIUN- 
TUR. 


1 Sf/mp. Constantinus .4. ad Gregorium.  Sena- 
tores seu perfectissimos, vel quos in civitatibus 
duumviralitas vel sacerdotii, id est Phoenicarchiae 
vel Syriarchiae", ornamenta condecorant, placet ma- 
culam subire infamiae et alienos? a Romanis legi- 
bus fieri, si ex ancilla vel ancillae filia vel liberta 
vel libertae filia? vel scaenica vel scaenicae filia vel 
ex tabernaria vel ex tabernarii filia vel humili vel 
abiecta vel lenonis aut!? harenarii filia vel quae mer- 
cimoniis publicis praefuit susceptos filios in numero 


[a. 294]. 


legitimorum habere voluerint aut proprio iudicio 
aut nostri praerogativa rescripti: ita ut, quidquid 
talibus liberis pater donaverit, sive illos legitimos - 
seu naturales dixerit, totum retractum legitimae - 
suboli reddatur aut fratri aut sorori aut patri aut 
1 matri. Sed et uxori tali quodcumque datum quo- 
libet genere fuerit vel emptione collatum, etiam 
hoc retractum reddi praecipimus: jc etiam, qua- 
rum venenis inficiuntur animi perditorum, si quid 
quaeritur vel commendatum dicitur, quod his red- 
dendum est quibus iussimus aut fisco nostro, tor- 
2 mentis subici iubemus. Sive itaque per ipsum 
donatum est qui pater dicitur, vel per alium give 
per interpositam! personam, sive ab eo emptum vel 
ab alio, sive ipsorum nomine comparatum, statim 
retractum reddatur quibus iussimus aut, si non 
3 existunt, fisci viribus vindicetur. Quod sl existen- 
tes et in praesentia rerum constituti agere nolue- 
rint pacto vel iureiurando exclusi, totum sine mora 
4 fiscus invadat. Quibus tacentibus et dissimulan- 
tibus a defensione fiscali duum mensuum tempora 
limitentur, intra quae si non retraxerint vel propter 
retrahendum rectorem provinciae interpellaverint, 
quidquid talibus filiis vel uxoribus liberalitas impura 
contulerit, fiscus noster invadat, donatas vel com- 
mendatas res sub poena Quadr severa quaestione 


perquirens.  Zecía xii k. Mug. Caríhagine INepo- 
(iano et Facundo conss. [a. 336] 
2 "Impp. Arcadius et Honorius 44.9? Anthe- 


mio pp. Matre vel legitimis filiis vel nepotibus aut 
pronepotibus cuiuscumque sexus, uno pluribusve, 
existentibus bonorum suorum unam tantum unciam 
pater naturalibus filis seu filiabus eorumque gene- 
trici vel, si sola sit concubina, semunciam largiendi 
ve] relinquendi habeat potestatem. quidquid vero 
ultra modum concessum relictum sit, legitimis liberis 
vel matri vel ceteris successoribus iure reddetur'*, 
D. id. Nov. Constantinopoli Stlüchone, 11 et. .4n- 
ihemio conss. [a. 405] 

δῆηρ». Theodosius et Valentinianus. AAA. ad 
Apollonium ᾿ Si quis seu liber ipse seu curiae 
sit nexibus ai igatus, et!9 tradendi filios naturales 17, 
vel omnes vel quos quemve maluerit, eius civitatis 
curiae, unde ipse oritur, et in solidum heredes scri- 
1 bendi liberam ei concedimus facultatem. Quod 
si cui non ex urbe, sed vico vel possessione qua- 
libet oriundo naturales liberi contigerunt, eosque 
velit sub definitione praedicta curiae splendore ho- 
nestare et hereditatis opibus adiuvare, eius civitatis 
adscribendi sunt ordini, sub qua vicus ille vel pos- 
2 gessio censeatur. Quod si alterutram regalium 
civitatum patriam sortiatur, sit ei liberum suscep- 
tam ex inaequali coniugio subolem cuiuscumque ci- 
vitatis decurionibus immiscere, dummodo civitas 
quae eligitur totius provinciae teneat principatum. 
indignum est enim, ut, qui sacratissimae urbis ubere 
gloriatur, naturales suos non illustris ordine civita- 
3 tis illuminet. Haec sive postrema definiat sive 
donationem cuiuslibet quantitatis!* in liberos natu- 
rales pater conferat: οὖ 19. quod de subeunda sorte 
curiali seu testamento seu actorum fide constituat, 
ita ratum esse stabiliterque volumus observari, ut, 
sive abstinendo hereditatibus sive abdicando dona- 
tiones naturales liberi curialem voluerint evitare 
fortunam posteaque paternarum opum vel in soli- 
dum vel ex parte reperti fuerint possessores, licet 
eas alienaverint, omnimodo ad condicionem, in qua 
pater eos amplificatis opibus esse voluit, etiam in- 
4 viti cogantur accedere. Et si filiam naturalem 
vel filias habuit et eam vel eas curiali vel curialibus 


(2) Iun. Beroae AA. conss. 
(— a. 293) Mommsen (8) B 31, 6, 10 seqg. — Cf. Dig. 
29,8 (4) ipsis rrr et n1 aa. VP, ipsis et Hal. (5) Cf. 
Dig. 25, 1 (6) — TA. 4, 6, 3 cf- Nov. Marc. 4, 1 
(7) duumviralitas vel quinquennalitas vel flaminis vel 
sacerdotii provinciae (om.id est ,.. Syriarchiae) T., cf. 
Nov. $9 c. 15. (8) peregrinos TA. (9) sivo Romana 


(1) xv V, viu. Hal. 


facta seu Latina ins. Τῇ. (10) [ve]l TÀ. (t1) suppo- 
sitam T. (12) 2 Th. 4, 6, 6 (13) ldem (i. e. 
impp. Arcadius et Honorius) AA. et Theodosius A. 77. 
(14) quidquid ...reddetur om. Th. (15) pr. — ὃ 3 — Nov. 
Theod. 22, 1, δ. 7—9 (16) et dett. cum Nov., κα V, 
om. CR (17) naturales om. JNov. (18) habita ra- 
tione parentum ins. Nov. (19) et VM, ut CR, om. Nov. 


. DE NATURALIBUS LIBERIS 


gimiliter 


PEESTESÓSVC 


217 V 27 


- Civitatis, ex qua oriundus est vel sub qua vicus vel 
possessio unde oritur consistit, vel eius civitatis, 


quae principatum totius provinciae tenet, matrimonio 


- €ollocavit, haec eadem et in persona eius vel earum 


5 ad exemplum marium obtinebunt. '!Quid enim 
interest, utrum per filios an per generos commodi- 
tatibus civitatum consuletur, et utrum novos lex 
faciat curiales, an foveat quos invenit? D. xvii 
k. lan. Constantinopoli post consulatum. Eudozii 
et Dioscori?. [a. 443] 

4 Impp. Leo et Anthemius A4. Armasio pp. 
Quoniam desideria morientium ex arbitrio viventium 
non sine iusta ratione colligimus?, et is, qui natu- 
ralem filium habens hortantibus legibus ultro ad 
instar legitimi filii municipalibus eum voluit adgre- 
gare muneribus et donare patriae principalem, ma- 
nifestavit notumque fecit sine dubio professione cer- 
tissima facultatum suarum omnium elegisse se ad- 
fectione debita successorem, cum certe huiusmodi 
personis adeo sacratissima constitutione ^ subventum 
Sit, ut nec renuntiandi eis aut alienandi vel repu- 
diandi paternas hereditates aut donationes in frau- 
dem curiae concedatur facultas, sed muneribus pa- 
iriae -ag ami patrimonia subire cogantur, nullam e 
diverso calumniantium vocem penitus patiemur ad- 
mitti, sed ipsum Philocalum et paternorum bonorum 


omnium ab intestato heredem et Bostrenae civitatis 


curiae principalem iniuncta vel iniungenda sibi 
munera subire ex eoque genitos vel nascendos filios 
aternae condicioni subiacere praecipimus. 
1 Et huiusmodi formam in omnibus causis, quae 
similiter in cuiuscumque civitatis ordine curiaque 
contigerint, in posterum decernimus observari. JD. Kk. 


Jan. Constantinopoli Iordane et Severo conss. [a. 410] 


Ὁ Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Divi Constantini, 
qui veneranda Christianorum fide Romanum munivit 
imperium, super ingenuis concubinis ducendis uxo- 
ribus, filis quin etiam ex isdem vel ante matrimo- 
nium vel postea progenitis suis ac legitimis haben- 
dis, sacratissimam constitutionem 5 renovantes iubemus 
eos, qui ante hanc legem ingenuarum mulierum 
(nuptiis minime intercedentibus) electo contubernio 
cuiuslibet sexus filios procreaverunt, quibus nulla 
videlicet uxor est, nulla ex iusto matrimonio legi- 
tima proles$ suscepta, si voluerint eas uxores du- 
cere, quae antea fuerant concubinae, tam coniugium 
legitimum cum huiusmodi mulieribus ingenuis, ut 
dictum est, posse contrahere, quam filios utriusque 
sexus ex earundem mulierum priore contubernio 
procreatos, mox quam nuptiae cum matribus eorum 
fuerint celebratae, suos patri et in potestate fieri 
et eum his, qui postea ex eodem matrimonio sus- 
cepti fuerint, vel solos, si nullus alius deinde nas- 
catur, tam ex testamento volentibus patribus etiam 
ex integro succedere quam ab intestato petere here- 
ditatem paternam: pactis, quae matrimonii tempore 
super dotalibus vel ante nuptias donationis rebus 
τ διάβαν, fuerint, etiam ad ipsorum personas per- 
ünentibus, ut una cum fratribus suis postea ex is- 
dem parentibus forte progenitis, aut soli, si nullus" 
alius sit procreatus, dotis et ante nuptias donationis 
pro tenore legum nec minus pactorum emolumenta 
1 recipiant. Hi vero, qui tempore huius sacratis- 
simae iussionis necdum prolem aliquam ex ingenua- 
rum concubinarum consortio meruerunt, minime 
huius legis beneficio perfruantur, cum liceat easdem 
mulieres sibi prius iure matrimonii copulare non 
extantibus legitimis liberis aut uxoribus ac? legiti- 
mos filios utpote nuptiis procedentibus procreare, 
nee debeant, quos ex ingenua concubina dilato post 
hanc legem matrimonio nasci voluerint, ut iusti ac 
legitimi postea videantur, magnopere postulare. 2). x 
k. Mart. post consulatum Armati. [a. 411] 


6 Imp. Anastasius A4. Sergio pp. Ilubemus eos, 
quibus nullis legitimis existentibus liberis in prae- 
senti aliquae mulieres uxoris loco habentur, ex his 
Sibi progenitos seu procreandos suos et in potestate 
sua legitimosque habere propriasque substantias ad 
eos vel per ultimas voluntates vel per donationes 
seu alios legi cognitos titulos si voluerint transferre, 
ab intestato quoque eorum ad hereditatem vocandos, 
nec aliquam quaestionis seu altercationis exercendae 
sub qualibet astuta subtilique legum vel constitutio- 
num occasione super his vel agnatis seu cognatis 
genitoris eorum vel quibusdam aliis superesse facul- 
tatem in posterum: nihilo minus, quisquis huius- 
modi mulierem uxoris loco dotalibus instrumentis 
confectis habuerit, pro eius subole similem eandem- 
que formam custodiri, ne adimatur ei licentia sibi 
quodammodo per liberos proprios? suum patrimo- 
1 nium adquirendi. Filios insuper vel filias iam 
per divinos adfatus a patribus suis in adrogationem 
susceptos vel susceptas huius providentissimae nostrae 
legis beneficio et iuvamine potiri censemus. 42). K. 
April. Anastasio et Agapeto conss. [a. 511] 

7 Imp. lustinus A. Marino pp. Legem Auastasii 
divinae recordationis, quae super naturalibus filiis 
emissa est, in his valere tantum casibus concedi- 
mus, qui nunc usque subsecuti sunt pro eiusdem 
legis tenore in matrimoniis tunc constantibus vel 
postea contractis, ita tamen, ut non aliunde pro- 
genitis subvenisse credatur quam non ex nefario nec 
1 incesto coniugio. Naturalibus insuper filiis seu 
filiàbus ex cuiuslibet mulieris cupidine non incesta 
non nefaria procreatis et in paterna per adrogatio- 
nem seu per adoptionem sacra susceptis ex divinis 
iussionibus, sive antequam eadem lex inrepserit seu 
post eandem legem usque ad praesentem diem, non 
sine ratione duximus suffragandum, ut adoptio seu 
adrogatio firma permaneat, nullis prorsus impro- 
banda qnaestionibus, quasi quod impetrarunt lege 
quadam interdictum sit, quoniam, et si qua prius 
talis emergebat dubitatio, remittenda fuit movente 
misericordia, qua indigni non sunt qui alieno labo- 
2 rant vitio. Sint itaque post: eandem adrogatio- 
nem seu adoptionem sui et in potestate patrum suc- 
cessionesque tam ex testamento quam ab intestato 
capiant, prout in adoptatis seu et in !? adrogatis 
3 constitutum est. In posterum vero sciant omnes 
legitimis matrimoniis legitimam sibi posteritatem 
quaerendam, ac si praedicta constitutio lata non 
esset. iniusta namque libidinum desideria nulla de 
cetero venia defendet, nullum sublevabit novum ad- 
miniculum praeter anteriorum dispositionum ordi- 
nem, non ante lata sanctio, quam ex hoc die re- 
secandam pia suggesserit ratio, non adrogationum 
vel adoptionum praetextus, quae ulterius minime 
ferendae sunt,. non astutiae sive divinis adfectandae 
litteris seu quibusdam illicitis ambiendae machina- 
tionibus, cum nimis indignum, nimis sit impium 
flagitiis praesidia quaerere, ut et petulantiae servire 
liceat et ius nomenque patris, quod eis denegatum 
est, id altero legis colore praesumant. JD. v id. Nov. 
Constantinopoli Iustino A. et Éutherico conss. [a. 519] 

"mp. lustinianus A. Menae pp. Humanitatis 
intuitu naturalibus patribus hoc indulgemus, ut li- 
ceat eis nulla legitima subole vel matre subsistente 
naturalem vel naturales filios matremque eorum non 
tantum ex tribus unciis, quod praeteritae leges per- 
mittebant, sed etiam ex duplici portione, id est sex 
unciis, heredes scribere, ut, licet ab intestato nul- 
lam communionem ad patris naturalis successionem 
haberent, ex suprema tamen eius voluntate permit- 
tatur eis usque ad praedictas sex uncias (si hoc 
scilicet naturalis pater voluerit) hereditatem eius 
capere, ita tamen, ut memoratam sex unciarum quan- 


(1) — Nov. Theod. 22, 3, 11 

JNov., eudoxio et dioseoro conss. V al. (3) sic R, 

eollegimus VC (463944. t (5) indicari vi- 

detur constitutio, quae desideratur in Th. initio tituli 6,1 
1, 


(2) post cons. e. et d. 


(6) sic M, prole VCR (7) nullius V (8) ae VQ, 
aut CR (9) sic dett., proprio V, proprium CR (10) et 
in V, in M, om. CR (11) ?unge-c. 9 h. t. 10, 35, 3. 
10, 41, 4 


28 


y*27 218 


DE NATURALIBUS LIBERIS 


titatem in omnibus naturalibus filiis et matre eorum 
| minime testator excedat. Quam et in legatis et 
fideicommissis eis relinquendis et dotibus et dona- 
tionibus, tam aliis quam ante nuptias, usque ad 
aestimationem sex unciarum liberam similiter natu- 
2 ralibus eorum patribus damus potestatem. Haec 
autem in futuris tantummodo testamentis vel ultimis 
voluntatibus vel dotibus vel donationibus locum ha- 
bebunt. JD. k. lan.! Constantinopoli dn. Iustiniano 
A. II cons. [a. 528] 

9 ? [dem 4. Menae pp. Communium rerum esse 
utilitatem recte iudicantes lucidis et omni ambigui- 
tate segregatis legibus uti nostro subiectos imperio, 
ad praesentem sanctionem venimus, per quam omni 
dubitatione amputata, quae usque adhue obtinebat, 
certissimum facimus, ut, quotiens naturales filii cu- 
riali fortunae patriae sui genitoris adsignantur, vel 
adhuc vivente patre vel post eius obitum pro dispo- 
sitione testamenti ab eo conditi, et eo modo legi- 
tima iura in paterna successione adipiscuntur (quod 
recte fieri minime dubium est), licet illustrem digni- 
tatem, ex qua curialis fortunae liberatio competere 
non potest, naturales filii antea meruerunt, ne per- 
mittatur eis contra substantiam ab eodem naturali 
patre descendentium vel adscendentium vel ex latere 
cognationis vel agnationis iure eidem patri coniunc- 
torum, licet ipsi legitimi successores eidem naturali 
patri per memoratam fortunam efficiantur, aliquod 
1 ius sibi vindicare. Quod et in his locum habebit, 
qui iam ἃ naturali 'patre curiali condicioni traditi 
adhuc superstites sunt, eodem scilicet modo nec illis 
contra substantiam eiusdem naturalis filii vel ex eo 
descendentium vel adscendentium vel ex latere con- 
iunctorum aliquod sibi ius vindicare valentibus. 
2 Sed si quidem iste naturalis filius sive post- 
quam legitimus successor patri factus sit sive in 
antecedenti tempore filios ex legitimo matrimonio 
vel alios descendentes liberos habeat, eos modis 
omnibus ad eius successionem sine testamento mo- 
rientis vocari nec curiae locum esse, praeterquam 
si quarta portio bonorum eius eidem curiae debea- 
tar eo, quod nullus forte ex mortui liberis curialia 
munera peragere cogitur: illo videlicet observando, 
ut ii, quos iste naturalis filius, posteaquam fortu- 
nae curiali datus est, procreaverit, decuriones sine 
. dubio sint et curialia peragere munera compellantur. 
3 (1) Sin vero sine liberis cuiuscumque gradus in- 
testatus decesserit, si quidem matre superstite, ter- 
tiam quidem partem bonorum eius matrem habere, 
duas vero alias partes curiam, cui ἃ patre datus 
4 est. Sin autem mater quidem defuncti non super- 
esset, alii vero cognati ex materna linea descendentes 
vel adscendentes vel ex latere venientes ad eius vocen- 
tur successionem, tune ea quidem, quae a patre natu- 
rali ad eum pervenerunt, eidem curiae competere: si 
quid vero filio posteaque legitimo successori effecto vel 
a matre sua vel aliunde quocumque legitimo modo 
adquisitum sit, hoc ad proximos maternos eius co- 
5 gnatos pervenire. 1110 videlicet observando, ut, 
sive matre eius superstite sive ea ante filium mor- 
tua aliquis ex eius genere eiusdem curiae fortunam 
subire paratus sit, liceat ei se offerenti eidem curiae 
bona mortui, quae de substantia patris ad eum per- 
venerunt, capere muneraque peragere curialia, quo 
accedente mater defuncti, si adhuc supersit, non 
solum tertiam partem eorum, quae extra paternam 
substantiam fihus eius aliunde adquisivit, sed omnia 
ea vel ipsa sola vel cum coheredibus suis capiet. 
6 (2) Ea vero, quae de successione naturalis filii 
post curialem condicionem morientis constituimus, 
non tantum in his locum habere debent, qui postea 
a patre suo naturali curiae dati fuerint, sed etiam 
in ilis, qui iam dati sunt, si tamen adhuc super- 


7 sunt. Quod si ante praesentem sanctionem mortui 
sunt, minime ad eorum successionem eandem nostram 
8 (3) sanctionem extendimus. Et quoniam omni- 
modo favendum est curiis civitatum, illud etiam in 
hac parte addendum esse censemus, ut liceat patri- 
bus naturales filios curiae patriae suae tradere non 
solum nulla eis legitima subole existente, sed etiam 
si? filios vel alios liberos ex legitimis matrimoniis 
procreatos habeant, et eo modo naturales quoque 
filios sibi legitimos successores efficere, ita tamen, 
ut minime eisdem patribus liceat per donationem 
vel ultimam voluntatem amplius eidem naturali filio 
dare vel relinquere, quam uni filio ex matrimonio 
legitimo procreato dederit vel reliquerit, cui minima 
portio data vel relicta sit. 2). k. Jun. dn. lusti- 
niano A. II cons. [a. 528] 

10 *Jdem 4. Demostheni pp. Cum quis ἃ mu- 
liere libera et cuius matrimonium non est legibus 
interdictum cuiusque consuetudine gaudebat aliquos 
liberos habuerit, minime dotalibus instrumentis com- 
positis, postea autem ex eadem adfectione etiam ad 
nuptialia pervenerit instrumenta et alios iterum ex 
eodem matrimonio liberos procreaverit, ne posterio- 
res liberi, qui post dotem editi sunt, sibi omne pa- 
ternum patrimonium vindicare audeant quasi iusti 
et in potestate effecti, fratres suos, qui ante do- 
tem fuerant nati, ab hereditate paterna repellentes, 
huiusmodi iniquitatem non esse ferendam censemus. 
| Cum enim adfectio prioris subolis et ad dotalia 
instrumenta efficienda et ad posteriorem filiorum 
edendam 5 progeniem praestitit occasionem, quomodo 
non est iniquissimum ipsam stirpem? secundae poste- 
ritatis quasi iniustam excludere, cum gratias re 
fratribus suis posteriores debeant, quorum beneficio 
ipsi sunt iusti filii et nomen et ordinem subsecuti. 
2 Neque cnim verisimile est eum, qui postea vel 
donationem vel dotem conscripsit, et ab initio talem 
adfectionem circa mulierem non habuisse, quae eam 
3 dignam esse uxoris nomine faciebat. Quapropter 
sancimus in huiusmodi casibus omnes liberos, sive 
ante dotalia instrumenta editi sunt sive postea, una 
eademque lance trutinari et omnes suos et in po- 
testate suis existere genitoribus, ut nec prior nec 
iunior ullo habeatur discrimine, sed ii, qui ex isdem 
maioribus procreati sunt, et simili perfruantur for- 
tuna. D. xv k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons. |a. 529] 

11 "Jdem A. luliano pp. Nuper legem conscrip- 
simus, per quam iussimus, si quis mulierem in suo 
contubernio collocaverit? non ab initio adfectione 
maritali, eam tamen, cum qua poterat habere conu- 
bium?, et ex ea liberos sustulerit, postea vero ad- 
fectione procedente etiam nuptialia instrumenta cum 
ea fecerit filiosque vel filias habuerit, non solum 
secundos!? liberos qui post dotem editi sunt iustos 
et in potestate esse patribus, sed etiam anteriores, 
qui!! et his qui postea nati sunt occasionem legi- 
| timi nominis praestiterunt. Quam legem quidam 
putaverunt sic interpretari, ut sive non progeniti 
fuerint post dotem conscriptam liberi sive etiam ab 
hac luce subtracti, non anteriores filios iustos haberi, 
nisi in utroque tempore viventes et superstites li- 
2 beri inveniantur. Quorum supervacuam subtili- 
tatem penitus inhibendam censemus. sufficiat ete- 
nim talem adfectionem habuisse, ut post liberorum 
editionem οὐ 12 dotalia efficiant instrumenta et spem 
3 tollendae subolis habeant. Licet enim hoc quod 
speratum est ad effectum non pervenit, nihil ante- 
rioribus liberis fortuitus casus derogare concedatur: 
et multo magis, si quis mulierem, qus in contu- 
bernio suo habuerat, praegnantem fecerit, postea 
autem adhuc gravida muliere constituta dotalia fe- 
cerit instrumenta et puer vel puella editus vel edita 
sit, iusta patri suboles nascatur et in potestate effi- 


(1) Iun. cum c.9 h.t. ser. (2) iunge c. 8 A. t. 10, 35, 8. 
10, 44, 4 (3) si R^, om. CR* 


(5) sic M?, educendam CRM? (6) sic CR, stirpe M 


(4) tunge 6, 57, 5 | pulaverit Znst. 


(7) pr. — Inst. 3, 1, 2: iunge 9, 29, 4. 5, 35, 3 
(9) coniugium Znst. 


(11) qui VM /nst, quia CR 


(8) co- 
(10) eos Z7ns. 
(12) et V, etiam CR 


— — eiatur et heres ei! 


DE TUTELA TESTAMENTARIA 


219 


V 21---29 


existat morienti sive ab in- 
testato sive ex testamento. satis enim absurdum 
est. si filii post dotem progeniti et anterioribus li- 
beris adiutorium adferant, ipsum puerum vel puel- 
4 lam sibi opitulari non posse. Et generaliter de- 
finimus et, quod super huiusmodi casibus variaba- 
tur, definitione certa concludimus, ut semper in 
huiusmodi quaestionibus, in quibus de statu libero- 
rum est dubitatio, non conceptionis, sed partus 
tempus inspiciatur: et hoc favore facimus liberorum. 
et editionls tempus statuimus esse inspectandum 
exceptis his tantummodo casibus, in quibus con- 
ceptionem? magis is pia infantium condicionis 
utilitas expostulat. JD. xv Kk. April. Constantinopoli 
Lampadio et Oresta vv. cc. conss. [«. $30] 

12 ldem .4. lohanni pp. Cuidam, qui iustum 
filium habebat, nepos accessit naturalis: si nepotis 
nomen huiusmodi suboli legibus accommodandum 
est, quaerebatur. volebat enim tali naturali nepoti 
ex suo legitimo filio iam defuncto progenito totam 
suam substantiam relinquere, quasi sacris constitu- 
tionibus tantummodo in filis naturalibus prohiben- 
tibus totum patrimonium sive quantam partem vo- 
luerit eis relinquere et certo fni? partes eorum 
1 concludentibus. Huiusmodi autem dubitatio et 
in alia specie ventilata est. quid enim, si ex natu- 
rali filio nepotem habet avus legitimum patri suo 
2 vel naturalem? In omnibus itaque talibus dubi- 
tationibus cum nulla legitima consequentia in huius- 
modi personis custoditur, sed interventu subolis 
esl: nihil ius legitimum subesse potest, ut ne- 
cessitas relinquendi aliquid eis ex legibus immineat, 
liceat eis quantum voluerint suae substantiae in eos 
conferre, scilicet nulla legitima subole subsistente. 
3 Filis enim naturalibus relinqui constitutiones 
quantum voluerint ideo prohibuerunt^, quia vitium 
paternum frenandum esse existimaverunt. (in nepo- 
fibus autem non eadem observatio in praefatis spe- 
ciebus custodienda est, ubi legitima minime suboles 
facit impedimentum. ea enim subsistente veterum 
constitutionum tenorem in naturalibus filiis statutum 
4 et in nepotes extendimus. Sed haec in his tan- 
tummodo sancimus, in quibus voluntate aliquid con- 
secuti sunt. iura etenim ab intestato in avi succes- 
5 sionem nemini eorum penitus aperimus. Et haec 
non solum eis accedere censemus a substantia avi 
paterni naturalis, sed etiam proavi vel eius cognatio- 
nis, si quid saltem huiusmodi vocabuli? in tam de- 
eneres homines extendere maluerint. 7D. k. Nov. 
onstantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
UV. CC. [a. 531] 


XXVIII. 
DE TUTELA TESTAMENTARIA. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Speratae. 
Quem dicis tibi tutorem testamento patronae datum, 
si administrationi se non miscuit, nulla actione tibi 
tenetur: neque enim iure datus tutor fuit. quod si 
administravit sponte res tuas, experiri adversus eum 
actione negotiorum gestorum potes. PP. xvi: k. Aug. 
Apro et Maximo conss. (a. 2017] 

2 Imp. Antoninus A. Sabiniano. Etsi à patre 
tuo testamento iure tutor tibi datus eo tempore, 
quo heres extitisti, in rebus humanis fuit, tamen 
codicillis alius tutor recte datus est et uterque 
propter volüntatem testatoris tutor erit, nisi testa- 
mento datum pater alium codicilis dando reproba- 


9 Imp. Alexander A. Gorgiae. Si tutores testa- 
mento vobis dati sunt, quamquam unus vestrum 
suae aetatis factus sit, id est pupillarem aetatem 
excesserit 8, tutela tamen vestra ad eum non pertinet. 
PP. v k. lan. Maaimo 11 et Aeliano conss. |a. 223] 

4 Idem A. Feliciano. Mater testamento filiis tu- 
tores dare non potest, nisi eos heredes instituerit. 
quando autem eos heredes non instituerit, solet ex 
voluntate defunctae datus tutor a praesidibus con- 
firmari. nullo vero ex his interveniente si res pu- 
pillares qui dati sunt administraverint, protutelae 
actione tenentur. PP. vii k. lun. Iuliano et Cris- 
pino conss. [a. 224] 

9 *Impp. Valerianus et Gallienus AA. Daphno. 
Si pupillorum pater alienum servum, de quo postu- 
las, et tutorem esse voluit et liberum, ante tamen !? 
tutore!' alio pupillis dato, redimi et manumitti hunc 
apud praesidem et curatorem adiungi oportet. PP. 111 
k. Mart. Saeculare 11 et Donato conss. [a. 260] 

6 Impp. Diocletianus et Mazaimianus AA. et CC. 
Domnae. Si tibi pater avunculum testamento recte 
tutorem dedit nec is excusatus est, eum tutelae 
iudicio tam administratis quam neglectis, cum ad- 
ministrari deberent, apud competentem iudicem con- 
veni secundum bonam fidem tibi satisfacere iussu- 
rum. ὁ. non. April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

1 ldem AA. et CC. Tryphaenae. 'Tutelae contra 
tutorem mota, quem testamento patris (si in eius '? 
fuisti potestate) datum proponis, reddi tibi si quid 
debetur competens iudex aditus iubebit. curatorem 
enim inutiliter in testamento dari non ambigitur. 
D. xvii k. Mai. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

8 '*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Tutores etiam Graecis verbis licet in 
testamentis relinquere, ut ita tutores dari videantur, 
ac si legitimis verbis eos testator dedisset. 7). prid. 
id. Sept. Constantinopoli Theodosio 4. xvir et 
Festo conss. [a. 139] 


XXVIII." 
DE CONFIRMANDO TUTORE. 


1 Imp. Alexander A. Prisco. 'Testemento matris 
tutores dati excusare necesse non habent, nisi de- 
creto secundum voluntatem defunctae, et quidem 15 
inquisitione habita, dati fuerint. PP. zzz non. Mart. 
Juliano et Crispino conss. [a. 224] 

2 Idem A. Valerio. Neque per epistulam neque 
ex imperfecto testamento tutorem recte dari indubi- 
tati iuris est. sed voluntas patris in constituendis 
tutoribus vel curatoribus in huiusmodi casibus a 
iudice, ad cuius officium haec res pertinet, servari 
solet. secundum quae vereri non debes, ne tempus, 
antequam confirmareris, cesserit. PP. virt id. Aug. 
Alexandro 4A. 11 et Marcello conss. [a. 226] 

9 ldem A. Sosiano. Si, ut proponis, pupillo 
cuius meministi pater inutiliter testamento tutores 
dedit et, priusquam ii confirmarentur, alii ab eo 
cuius interest dati sunt, id quidem, quod iure gestum 
est, revocari non potest: an autem qui iudicium 
patris habent curatores eidem pupillo constitui de- 
beant, aditus competens iudex perspectis 9 utilitati- 
bus eius aestimabit. .PP. 711 id. April. Modesto et 
Probo conss. [«. 228] 

4 "Imp. lustinianus 4. Iuliano pp. Naturalibus 
liberis providentes damus licentiam patribus eorum 
in hls rebus, quas quocumque modo eis dederint 


verit: tunc enim posterior solus tutor erit. PP. id. | vel dereliquerint, scilicet intra praefinitum nostris 
April. duobus Aspris conss. [a. 212] | legibus modum, etiam tutorem eis relinquere, qui 
(1) ei V, om. CR. (2) sic C, conceptione VE. (3) sic C, | in eius VM?, in cuius CR (13) — Nov. Theod. 
fine E (4) sic R, prohibuerint V?C (5) sic V?, | 16, 1, 8: tunge 6, 23, ?1. 7, 2, 14 (14) B 31, 8. — 
vocabulo CR (6) sic V, maluerit CR Γ B 3, | Cf. Dig. 26, 3 (15) et quidem M, equidem Πα, et 
2, 33 seqq. — Cf. Dig. 26, 2 Inst. 1, 14 (8) id est | quadam CR* (16) prospectis ἐόντε (11) funge 5, 
... excesserit del. (9) iunge 7, 4, 10 (10) δῖο VC, | ?1, 11. 5, 35, ὃ 

manente tamen M (ti) tutore VQ, om. CR (12) & 


28* 


V 29—32 


220 


DE LEGITIMA TUTELA 


iudícem se confirmare et 
D. xv k. April. Constan- 
[a. 530] 


debet apud competentem 
ita res gerere pupillares. 
tinopoli Lampadio et Oresta conss. 


XXX. 
DE LEGITIMA TUTELA. 


1 Impp. Diocletianus οἱ Mazimianus AA. Fir- 
minae. Ad avunculos nec masculorum tutelae ex 
lege duodecim tabularum deferuntur, cum solum 

atruis, si non excusaverint, id ius tributum sit. 

P. vint k. Iun. ipsis AA. 1111 et III conss. [a. 290] 

2 ?]dem AA. et CC. Asclepiodoto. Αἃ agnatos 
pupilli iure legitimo sollicitudinem tutelae pertinere, 
nisi capitis deminutionem sustinuerunt, manifestissi- 
mum est. 8. 111 non. April. AA. conss. |a. 293] 

3 "Imp. Leo A4. Erythrio pp. | Constütutione 
divae memoriae Constantini ^ lege Cinudis. sublata, pro 
antiqui iuris auctoritate salvo manente agnationis 
iure tam consanguineus (id est frater?) quam patruus 
ceterique legitimi ad pupillarum feminarum tutelam 
vocantur. 2). k. lul. Marciano cons.? [α. 412] 

Imp. Anastasius A. Polycarpo pp. Frater 
emancipatus?, qui in germani sui vel sororis succes- 
Sionem omnes inferiores seu prolixiores gradus non 
tantum cognatorum, sed etiam agnatorum antecedere 
a nobis pro nostra dispositione? iussus est, etiam 
ad legitimam fratrum et sororum nec non libero- 
rum fratrum tutelam, quasi minime patris potestate 
per ius emancipationis relaxatus, si non alia iuri 
cognita excusatione munitus sit, vocari nec sub prae- 
textu capitis deminutionis alienum huiusmodi onere 
semet? contendere sancimus. D. k. April. lohanne 
et Paulino conss. (a. 498] 

5 Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. Nemo 
neque frater neque alius legitimus in tutelam sive 
ingenui sive liberti vocetur, antequam quintum et 
vicesimum annum suae aetatis impleat. immineat 
enim ei pro sua tantummodo administratione peri- 
1 culum nec? alieno onere alius praegravetur. Sic 
etenim et pupillis et adultis competens gubernatio 
inducitur et naturalis ordo per omnia conservabitur. 
cui!! enim ferendum est eundem esse tutorem et 
sub tutela constitui, et iterum eundem curatorem et 
sub cura agere? haec certe et nominum et rerum 
2 foeda confusio 'est.  Discretis itaque omnibus 
vel dativi vel legitimi fiant tutores vel curatores ii, 
qui talis aetatis sunt, cui suarum rerum administratio 
committitur, quorumque res possunt plenissimo iure 
3 hypothecarum teneri. Omnibus, quae de succes- 
sionibus tam ingenuorum quam libertorum prioribus 
legibus disposita sunt, in suo robore duraturis nec 
aliquam imminutionem ex praesentis legis sanctione 
accepturis maxime in libertorum successionibus ne 
videantur ex eo, quod!? ad tutelae gravamen non 
veniunt, successionis emolumentum amittere.  Aeci- 
tata ΝΜ in novo consistorio palatü lustiniani. 
d. 111 k. Nov. Decio vc. cons. [a. 529] 


XXXI. 
QUI PETANT TUTORES VEL CURATORES. 


1 Imp. Antoninus A. Chrysanthae. Admone adu- 
lescentem, adversus quem consistere vis, ut curato- 
res sibi dari postulet, cum quibus secundum iuris 
formam consistas. qui si in petendis his cessabit, 
potes tu pe pria sir iudicem adire, ut in dandis 
curatoribus officio suo fungatur. PP. rr non. Febr. 


2 Idem A. Epaphrodito. Patroni tui filii si eius 
aetatis sunt, ut res eorum per tutores'* administrari 
debeant, cura adire praetorem et nomina edere, ex 
quibus tutores constituantur, ne, si cessaveris, ob- 
sequii deserti periculum subeas. JPP. 711 mom. Iul. 
Messala et Sabino conss. [a. 214] 

9 ldem A. Atalantae. Yn locum tutoris defuncti 
vel in perpetuum relegati alium dari tutorem filiis 
tuis idoneum ex eadem provincia ab iudice com- 
petente postula, qui secundum officium suum utili- 
tatibus eorum providebit. PP. 1111 id. Iul. Laeto 11 
et Cereale conss. [a. 215] 

4 ldem A. Domnino. Si filiis debitoris tui non 
sunt necessarii, qui tutores petant, potes ipse cu- 
rare, ut accipiant, per quos legitime defendantur. 
PP. r11?5 id. ful. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

9 Imp. Alexander A. Fuscianae.  Amita tutores 

etere filiis fratris sui non prohibetur. PP. v k. ful. 

aaimo II et Aeliano conss. [a. 223] 

6 !57dem A. Otaciliae. Matris pietas instruere te 
potest, quos tutores filio tuo petere debes, sed et 
observare, ne quid secus quam oportet in re filii 
pupilli agatur. petendi autem filiis curatores neces- 
sitas matribus imposita non est, cum puberes mi- 
nores anno vicesimo quinto ipsi sibi curatores, 8i - 


res eorum exigit, petere debeant. PP. x k. Oct. 
luliano et Crispino conss. [a. 224] 


7 Imp. Gordianus Α. Dionysio. Admone eam, 
quae quondam pupilla tua fuit, cum eam non tan- 
tum viri potentem, sed etiam nupsisse proponas, ut 
sibi petat curatorem. quod si ea petere neglexerit, 
quo maturius possis rationes reddere administratio- 
nis, adito eo cuius super ea re notio est petere cu- 
ratorem non vetaris. PP. vi id. Jan. Gordiano A. 
et Aviola conss. [a. 239] 

8 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Musico. 
Cum a matribus sedulum petendi tutoris officium 
exigatur, non fortuiti casus impedimentis adscriban- 
tur, proponasque procuratorem, qui ad petendum 
pupillo tutorem ἃ matre fuerat constitutus, a latro- 
nibus interfectum petitionem !7 ex necessitate demo- 
ratam!? esse, ab hereditatis successione matrem 
repelli, cuius nullum vitium intercessisse adseris, 
perquam !? durum est. PP. v id. Mart. Tiberiano 
et Dione conss. [a. 291] 

9 *o]dem 44. et CC. Asclepiodoto. Cum iure 
habenti tutorem tutor dari non possit, intellegis 
matrem non officium pietatis in petendo tutore de- 
seruisse, sed iure munitam merito filio suo tutorem 
non postulare. S. 111 non. April. Byzantii 44. 
conss. (a. 293] 

10 Jdem A44. οἱ CC. Prisco. Nepotibus fratris 
tui, si eorum mater in petendis tutoribus debito non 
fungatur officio, petere tutores sollemniter potes. 
S. prid. k. Mai. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

1 Imp. Zeno A. Dioscoro pp. Matres natura- 
libus etiam filiis ad similitudinem eorum, qui ex 
iustis ac legitimis nuptiis sunt procreati, petendo- 
rum tutorum necessitati subiaceant, nulla eis igno- 
rantia iuris ad evitanda legibus vei sacris constitu- 
tionibus definita, si petitionem tutorum minus cura- 
verint, profutura. JD.k. Sept. Constantinopoli Zenone 
A. II cons. [a. 479] 


XXXII." 
UBI PETANTUR TUTORES VEL CURATORES. 


1 Imp. Antoninus ΑἹ. Aristobulae. Magistratus 


Messala et Sabino conss. [a. 214] | eius civitatis, unde filii tui originem per condicio- 
(1) B 37,4. — Cf. Dig. 26,4 Inst. 1,15. 17. 18. (2) iunge | (11) qui Mommsen — (12) quod C^R^, qui C^R? (13) B 
9, 31,9 (3) Byzantii ins. 5, 31, 9 — (4) iunge 1, 4, 16. | 37, 6. — Cf. Dig. 20,6 (14) sic PR, vel curatores ims. C 
1,18, 13. 5,1, 5. 5,06, 8. (4) 74.3,17,2 (5) id est | (15) iu. Za, ux P (17) sic VP, 


frater del. (60) sic leges iungendae, Marciano et Zenone 
Cos$. {τις a. 469) Hal. (1) fratrem emancipatum et infra 
relaxatum erzpectes — (8) quae non eztat, cf. ad 6, 51, 15, 1 
(9) semet A^, se δ, semel psum C — (10) nec A, ne C 


(16) E 5, 85, 1 
CR, demoratum V^, de- 
(20) iunge 5, 30, 2 


petitionemque CR (18) sic 
moratur V^ (19) quam V 
(21) .B 97, 5, 28. — Cf, Dig. 20, 6 


DE TUTORIBUS 


221 | V 32—34 


—pem patris ducunt:vel ubi eorum sunt facultates, 


tutores vel curatores his quam primum secundum 
formam perpetuam dare curabunt. quod si filii tui 
neque possident quicquam in provincia, ubi moran- 
tur, neque inde originem ducunt, restituti apud pa- 
triam suam et ubi patrimonium habent morabuntur, 
ut ibi! defensores legitimos sortiantur. JP. k. Oct. 
Laeto Π et Cereale conss. [a. 215] 


XXXIII. 


DE TUTORIBUS ET CURATORIBUS ILLUSTRIUM 
VEL CLARISSIMARUM PERSONARUM. 


1 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Proculo pw.* lllustris praefectus urbis ad- 
hibitis decem viris e numero senatus amplissimi et 
pere clarissimo viro, qui tutelaribus cognitioni- 
us praesidet, tutores curatoresve ex quolibet ordine 
idoneos faciat retentari ^et sane id libero iudicio 
| expertesque damni constituent iudicantes. Et si 
regendis pupillaribus substantiis singuli creando- 
rum pares esse non possunt, plures ad hoc secun- 
dum leges veteres conveniet advocari, ut, quem coetus 
ille administrandis negotiis pupillorum dignissimum 
iudicabit*, sola sententia obtineat praefecturae, super 
cuius nomine, sollemnitate servata, postea per prae- 
2 torem interponatur decretum ?. ltaque hoc niodo 
remoti ἃ metu qui consilio adfuerint permanebunt 
et parvulis adultisque clarissimis? iusta defensio sub 
3 (1) hac prudentium deliberatione perveniet?. Quod 
tamen circa eorum personas censuisse nos palam 
est, quibus neque testamentarii defensores neque 
legitimi vita aetate facultatibus suppetunt. nam ubi 
forte huiuscemodi homines offeruntur, si nihil ad 
defensionem suis privilegiis comparabunt, ut teneri 


. 4 (2) possint, iure praescribimus. Ceterum alia, quae 


in causis minorum antiquis legibus cauta sunt, ma- 
5 (3) nere intemerata decernimus. In provinciis 
autem curiales in nominandis tutoribus et curato- 
ribus clarissimarum personarum exhibeant debitam 
cautionem, et discriminis sui memores cognoscant 
indemnitati minorum obnoxias etiam suas deinceps 
esse facultates *. D. 117? k. Ian. Mediolani Timasio 
et Promoto conss. [a. 389] 

2 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Aurelio pu. Generali lege prospectum est, 
ne qui ad illustrium senatorum tutelam curialibus 
occupati necessitatibus vocarentur. JD. viii k. 4ug. 
Theodosio A. 111 et Abundantio conss. [a. 393] 


XXXIIII." 


QUI DARE TUTORES VEL CURATORES ET QUI 
DARI:? POSSUNT. 


1 Imp. Alexander A. Ambibulo. Cum tibi in ea 
aetate constituto, ut, si de statu constaret, per tu- 
tores sive curatores negotia tua administrari debe- 
rent, libertatis controversiam fieri adleges, non 
oportuit impediri, quo magis liberali causa ordinata, 
quia interim pro libero habebaris, curator tibi dare- 
tur, per quem defendi causa tua potest. PP. k. Nov. 
Alexandro A. cons. (a. 222] 

2 ldem A. Artemisiae. Maritus etsi rebus uxoris 
suae debeat adfectionem, tamen curator ei creari non 
potest. PP. k. Iul. Fusco 11 et Dextro conss. (a. 225] 

9 Imp. Philippus A. Dolenti. Luminibus cap- 


tium curatorem habere!? falso tibi persuasum est. 
PD. xij k. Aug. Peregrino et Aemiliano conss. ἴα. 244] 
4 Idem 4. Emerito militi. Armatae militiae mu- 
neribus occupatus neque si legitimus sit neque si 
ex testamento datus fuerit nec alio modo, etsi vo- 
luerit, tutor aut curator fieri potest: sed si errore 
ductus res administraverit, negotiorum gestorum 
actione convenitur. PP. x k. 4ug. Peregrino et 
Aemiliano conss. [a. 244] 
9 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC. 
Aelianae. Neque a praeside alterius provinciae ne- 
que ἃ magistratibus municipalibus tutorem ortum 
ex alia civitate nec domicilium ubi nominatur haben- 
tem iure dari posse ab eo, cuius iurisdictioni sub- 
lectus non est, certissimi iuris est: neque cessatio 
iniuncti perperam officii ad periculum eius pertinet. 
S. xil k. Mai. AA. conss. (a. 293] 
6 '^Idem AA. et CC. Leontio. Quod dicis matrem 
filiis tutores nolle petere, super hac re adi praesi- 
dem provinciae, cum, si eam !5 neglexisse perspexe- 
rit, etiam ipse magistratus dare tutores vel nomina 
mittere, ut ab ipso decreto tribui possint, iubere 
non prohibeatur. PP. prid. k. Mai. AA. conss. [a. 293] 
7 idem AA. et CC. Rufo. In servili condicione 
constitutum tutorem vel curatorem a praeside dari 
non posse nullam habet iuris dubitationem. ὁ. prid. 
non. lul. Philippopoli AA. conss. [a. 293] 
8 ldem A4. et CC. Euelpisto. Creditorem debi- 
toribus tutorem datum non tantum petitionem non 
amittere, sed etiam ipsum sibi posse solvere non 
ambigitur. PP. v!9 non. lan. CC. conss.  [a. 294] 
9 Jdem AA. et CC. Mazximiano. Si sororis tuae 
filiis, tutore legitimo patruo constituto nec ullo ex- 
cusato privilegio, tutor datus es, cum habenti tuto- 
rem alium dari prohibeant iura, necessitatem ad- 
ministrationis ad eum pertinere nec te datione teneri 
non ambigitur. S. 111 k. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 
10 Jdem AA. et CC. Florentino.  Curatorem ha- 
benti neque adiungi nisi causa cognita nec in loco 
eius alium substitui non ante priore remoto ambigui 
iuris non est: teque afuturum!? damni, quod medio 
tempore negotii pupillaribus contigit, esse succe- 
daneum, cum actorem periculo tuo constituere de- 
bueris, nec iure magistratum in absentiam tuam alium 
creasse certum est. PP. 111 k. April. CC. conss. [a.294] 
11 !3Imp. Constantinus A. et Constantinus 139. C. 
ad Bassum pu. In universis litibus placet non prius 
men iustam habere personam, nisi interposito 
ecreto aut administrandi patrimonii gratia aut in?? 
litem fuerit curator datus, ut iuxta praecedentia 
nostrae pietatis?! statuta?" legitime initiatae litis agi- 
tata in iudiciis controversia finiatur??. —J. 111133 
id. Oct. Aquileiae Constantino Α. v et Licinio C. 
conss. [a. 319] 
12 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Eutropio pp. Curator adulescenti or- 
dinatus post inchoatam litem non potest sub prae- 
textu specialis curatoris ἃ se nominati aut litem 
contestatam deserere aut ab administratione se sub- 
trahere. D. 111 k. Oct. Constantinopoli Eucher 
et Syagrio conss. (a. 381] 
i3 mpp. Honorius et Theodosius AA. Monazxio pu. 
Ne magistratuum ulterius procedat licentia, plenius 
designamus, ne patrimonialem colonum sive alium, 
qui privilegio ab hac nuncupatione defenditur, tute- 
lae muneris adstringat officium. 
Honorio viii et Theodosio 111 A4. conss.?* Ια. 409] 


4— ας δ οὐ οὐ δον € τὰ 


(1) ut morabuntur, ibi Mommsen (2) 29 75.3,17,3 


B 51, 5,39 (8) pu. 7T^., pp. libri (4) censibus 77. 
(5) sic VCR, iudicaverit M, iudiearit T7. (6) super 
... deeretum om. T^. (1) clarissimis om. TA. (8) pro- 


veniet 77.  (8') $5 om. TA. (9) u V Hal, νι T^. 
(10) sic VM, idem SCR  (u) B 37,5,30. — Cf. Dig. 26,5 
(12) sic SL^, non ins. PL^C (13) habere V cum .B, 
haberi AR, habere debere P, debere haberi C (14) ad 


Leontium eodem die rescripta est ὃ, 11,12 (15) eam PCR, 
eam te V (16) τι Mommsen — (11) sic VC cum B, futu- 
rum A?, adfuturum AR^ (18) — T^4.3,17,1 (19) con- 
stantius VCR, eonstans 9 (20) ad 77. (21) pro- 
visionis 7A. — (21') ΤΆ. 2, 4.1 (22) sic Ci*, agitata 
in i. controversie finiatur A?, agitatae in i. controversiae 
fniantur 7A. (23) τπὶ TA, τι Hak (24) excidit for- 
tasse constitutio gemina ei, quae extat in 1, 4, 30 


V 35—37 222 


QUANDO MULIER TUTELAE 


XXXV. 


QUANDO MULIER TUTELAE OFFICIO FUNGI 
POTEST. 


1 mp. Alexander ΑΙ. Otaciliae. — Tutelam ad- 
ministrare virile munus est, et ultra sexum femineae 
infirmitatis tale officium est. PP. x k. Oct. Iuliano 
et Crispino conss. — [a. 224] 

2 ?bhnppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Tatiano pp. Matres, quae amissis viris tute- 
lam administrandorum negotiorum in liberos postu- 
lant, priusquam confirmatio officii talis in eas iure 
veniat?, fateantur actis sacramento praestito ad 
1 alias se nuptias non venire. Sane in optione 
huiuscemodi nulla cogitur, sed libera in condiciones 
quas praestituimus voluntate descendat: nam si ma- 
lunt alia optare matrimonia, tutelas filiorum ad- 
2 ministrare non debent. Sed ne sit facilis in eas 
post tutelam iure susceptam inruptio, bona eius 
primitus, qui tutelam gerentis adfectaverit nuptias, 
in obligationem venire et teneri obnoxia rationibus 
parvulorum praecipimus, ne quid incuria, ne quid 
3 fraude depereat. His illud adiungimus, ut mu- 
lier, si aetate maior est, tunc demum petendae tu- 
telae ius habeat, cum tutor testamentarius vel$ legi- 
timus defuerit vel privilegio à tutela excusetur vel 
suspecti genere submoveatur vel ne suis quidem 
per animi aut corporis valetudinem administrandis 
4 facultatibus idoneus inveniatur. Quod si femi- 
nae tutelas refugerint et jpraeoptaverint nuptias, 
tunc demum vir illustris praefectus urbis adscito 
praetore, qui impertiendis tutoribus praesidet, sive 
iudices, qui in provinciis iura restituunt, de alio 
ordine per inquisitionem dari minoribus defensores 
iubebunt. JD. xz k. Febr. Mediolano Valentiniano 
A. Π11 et Neoterio conss. [a. 390] 

9 *Imp. lustinianus 4. Iuliano pp. Si pater se- 
cundum nostram constitutionem ? naturalibus liberis 
in his rebus, quae ab eo in eos profectae sunt, tu- 
torem non reliquerit, mater autem voluerit eorum, 
sive masculi sunt sive feminae, subire tutelam, ad 
exemplum legitimae subolis liceat ei hoc facere, 
quatenus actis sub competenti iudice intervenienti- 
bus iuramentum antea praestet, quod ad nuptias 
non perveniat, sed pudicitiam suam intactam con- 
servet et renuntiet senatus consulti Velleiani prae- 
sidio omnique alio legitimo auxilio suamque sub- 
1 stantiam supponat. Et ita filiorum suorum vel 
fillárum naturalium tutricem eam existere 19 sanci- 
mus: omnibus, quae pro matribus et liberis earum 
ex legitimo matrimonio progenitis divalibus consti- 
tutionibus cauta sunt, in huiusmodi matribus ob- 
2 gervandis. Si enim in filis iustis, in quibus et 
testamentariae et legitimae sunt tutelae, tamen matri- 
bus (his deficientibus) ad providentiam filiorum suo- 
rum venire conceditur, multo magis in huiusmodi 
casibus, ubi legitima tutela evanescit, saltem alias 
eis dari humanissimum est. J. xv k. April. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 


XXXVI.'* 
IN QUIBUS CAUSIS TUTOREM HABENTI TUTOR 
VEL CURATOR DARI POTEST. 


1 Imp. Antoninus 4. Tiberiano et Rufo. $i in 
locum eius tutoris ad tempus dati estis, qui rei 
publicae causa aberat, isque iam finito munere quod 


ei iniunctum est abesse desiit, quin ad eius officium 
curamque pertineant negotia pupillae, ambigere non 
1 debetis. Sed consultius feceritis, si praesidem 
provinciae virum clarissimum adieritis, ut is ad ad- 
ministrationem tutelae compellatur. PP. vir k. 
me Antonino A. 111 et Balbino conss. — [a. 213] 
Imp. Alexander A. Valentino. Potuit quidem 

et debuit competens iudex in locum excusati cura- 
toris, licet pupillus alios quoscumque haberet tuto- 
res, dare!', quamvis autem curator cum aliis in 
locum eius substitutus sis, tamen periculo adminis- 
trationis ulira pubertatis tempora non adstringeris. 
PP. v id. Iun. Modesto et Probo conss. [ᾳ«. 2928] 
9 "Idem A. Hylae. Propter late diffusum (id 
est in diversis locis constitutum)!? patrimonium, vel 
quod solus administrationi non sufficias!^, an tibi 
tutelam administranti!? adiungi aliquos curatores 
oporteat, praeses provinciae, si te non sufficientem 
deprehenderit, aestimabit. PP. vr;zr id. Dec. Pom- 
pewno et Peligno conss. [a. 231] 
4 '62mpp. Valerianus et Gallienus 44. Euploio. 
Licet tutorem habenti tutor dari non potest, tamen 
certis ex causis alius idoneus substitui sententia 
competentis iudicis solet, id est in locum suspecti, 
qui convictus ac remotus est, et in locum excusati 
vel defuncti vel relegati tutoris. PP. id. Mart." 
Saeculare 11 et Donato conss. [a. 260] 
9 Impp. Diocletianus et Maaximianus AA. et CC. 
Zenoni. Cum ob augmentum facultatum curatores 
adiungi solent, non prius tutores dati administra- 
1 tione eorum liberantur. Sane si is qui admini- 
stravit tempore finitae tutelae fuit solvendo, secuti 
temporis periculum ad te pertinere non potuisse 
manifestum est. JD. 171 k. April. CC. conss. [a. 294] 


XXXVII.'* 


DE ADMINISTRATIONE TUTORUM ET CURATO- 
RUM ET DE PECUNIA PUPILLARI FENERANDA 
VEL DEPONENDA. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Modesto !*. 
Frustra times administrare res adulescentis, cuius 
curator es, ne ex hoc aliquis existimet commune 
periculum prioris temporis te recepisse: sed ea, 
quae agenda putas, age et, quod magis interest om- 
nium partium, insta, ut iudex inter te et tutores 
datus quam primum partibus suis fungatur. PP. xz 
k. Oct. Albino et Aemiliano conss. (a. 206] 

2 ldem AA. Timoni et Helpidophoro. Adversus 
curatorem adulescentis, cui collegae dati estis, quam- 
diu administratio communis durat, exerceri iudicium 
non potest. PP. i; k. Mai. Apro et Maximo 
COnss. [a. 207] 

9 Imp. Antoninus A. Ewmnuso. Sumptus in pu- 
pillum tuum necessario et ex?? honestis iustisque 
causis iudici, qui super ea re cogniturus est, si 
probabuntur facti, accepto ferentur, etiamsi prae- 
toris decretum de dandis eis non sit interpositum. 
nam quod a tutoribus sive curatoribus bona fide 
erogatur, potius iustitia quam aliena auctoritate firma- 
tur. D. xi k. Sept. duobus Aspris conss. ἴα. 212] 

4 Idem A. Proculae. Nisi eam pecuniam, quam 
constiterit libertum paternum tutorem filiae tuae 
rationi eius debere, vel deposuerit vel in praedio- 
rum comparationem converterit, remittetur ad prae- 


| fectum urbis, secundum ea quae constituta sunt 


(1) .B 38, 1, 46: iunge 5, 31, 6 (2) 2. Τῇ. 8, 11. 4 
(3) sic Q T^., eveniat CR. (4) sacr. praestito om. TA. 
(5) sic M^ T., inouriosae CRM^ (6) testamentarius 
vel om. Th. (1) neque quisquam legitimus ad pares 
possit eausas vocari ins. TA. (8) iunge b, 27, 11. 5, 29,4 
(9) 5,29,4 (10) sic .M, esse ΟΝ (105) B 38,1, 41 seqq. 
(11) curatoris . .. dare confirmat B.E (x. s.) (12) —5,62,11 
(13) id est .. . constitutum om. l.gem. (14) vel... sufficias 
om. l, gem. — (15) tut. admin. om. Ll gem. (10) iunge 


δ) 42, 1 (17) Mai. 5, 42, 2 (18) .B 38, 9, 15 seqq. 
— Cf. Dig. 20, 5 (19) sic SC, et altino addit R: 
altino ortum videtur ex albino subscriptionis, quod huc 
aberraverit. attamen propter hanc inscriptionem sequentia 
in CR ez parte mutata sunt (recte M) sic: timetis (times C) 
. curatores (curator JA?) estis ... vos recepisse ... 
putastis (putatis A^) agite (age RA?) ... instate (in- 
stante 106) ... inter vos (20) ex Οὐ, om. C*R 


Aug. Gordiano A. e( Aviola conss. 


DE ADMINISTRATIONE TUTORUM 9 


3 : V 37 


PP. xit k. Oct. Antonino 
Z4. 111 et. Balbino conss. [a. 213] 
Ὁ ldem A. Rufino. Frustra tutores qnondam 
adulescentium, quorum curam administras, iudica- 
tum facere detractant, cum exacta pecunia possit 
auctoritate praesidis in depositi causam haberi. PP. 
k. ful.* Laeto 11 et Cereale conss. fta. 215] 
6 Imp. Alexander 4. Paconio. Non est ignotum 
tutores vel curatores, si nomine pupillorum vel adul- 
torum scientes calumniosas instituunt actiones, eo 
nomine condemnari oportere, ne sub praetextu no- 
minis eorum propter suas simultates secure lites 
suas exercere posse existiment. PP. vr id. Mai. 
Maaimo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 
Jdem 44. Valerio. Tutelam pupillorum tuorum 

sie administrare debes, ne aedificium, quod his re- 
lietum est, contra formam alienandi testamento da- 
tam vendas. JP. vir id. [ul. Maximo n et Ae- 
liano conss. [a. 223] 
8 ldem 4. Aprili. Etsi scisses te curatorem da- 
tum nec administrasses, ceteris curatoribus et ad- 
ministrationem peragentibus et sufficientibus damno 
praestando contra te actio dari non potest. si 
autem nescisses curatorem? datum, etiamsi solvendo 
ceteri non sint, damni periculum ad te non redun- 
dabit. PP. vr id.? Dec. Alexandro A. 111 et Dione 
COnS$$. [a. 229] 
9 Idem A. Melitiae. Si curatores habes hique 
dotare te^ bonis tuis cessant, adito praeside impe- 
trabis, ut, quod moderatum est honestae personae, 
pw cogantur. PP. xvii k. Mai. Agricola et 
«emente conss. [a. 230] 
10 Jdem A. Rufinae. Si liberti eiusdemque cu- 
ratoris culpa seu fraude ratio vestra laesa sit, sarciri 
damnum ab eo qui dedit praeses provinciae curabit, 
non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem ad- 
hibere, si quid tam aperta fraude commissum est, 
ut puniendum in liberto crimen deprehendatur. PP. x; 
k. Aug. Agricola et Clemente conss. [a. 230] 
11 Zmp. Gordianus A. Caecilio. Si bonam cau- 
sam ea cuius tutor es habuit et adversus latam sen- 
tentiam non appellasti seu post appellationem pro- 
vocationis sollemnia implere cessaveris, tutelae iudicio 
indemnitatem pupillae praestare debes. PP. γνϑ id. 
[a. 239] 
12 Idem A. Octavianae. De his, quae in fraudem 
administrationis a tutore gesta vel neglegenter acta 
ἃ curatoribus eorum quibus successisti adlegas, 
agere debes, si modo annos legitimae aetatis im- 
lesti. neque enim ignoras non multum patrocinari 
ecunditatem liberorum feminis ad rerum suarum 
administrationem, si intra aetatem legitimam sunt 
constitutae. |.PP. 1711 non. Oct. Gordiano A. 11 et 
Pompeiano conss. [a. 241] 
13 ldem A. Longino. 'Tutores debita pupillaria 
seu deposita reposcentes ad satisdationem compelli 
non posse manifestum est. PP. vizi Kk. Mai. Arriano 
et Papo conss. [a. 243] 
14 Imp. Fappus A. et Philippus C. Clementi. 
Rationes curae administratae ante impletum vicesi- 
mum et quintum annum durante officio posci iure 
non posse manifestum est. PP. prid. non. Aug. 
Philippo A. et Titiano conss. [«. 245] 
19 Impp. Diocletianus et. Maaimianus AA. Li- 
cinio. Si non subscripsisti quasi fideiussor, frustra 
vereris, ne ex ea intercessione, qua signasti ut cu- 
rator, olim liberatus (ut adfirmas) sententia praesi- 


arbitrio eius puniendus. 


dis, ex officio curatoris conveniri possis. PP. prid. 
non. Mart. Diocletiano 11 et Maaimiano AA. 
conss. [a. 281] 


16 Jdem AA. et CC. Proculo. Non omnmni titulo 


rerum? pupilli potestatem alienandi tutores habent, 
sed administrationis tantum causa distrahentes, quae 
venum eis dare licet, iustam causam possidendi 
comparantibus praestant. «cum itaque donare nulla 
ratione res eorum quorum administrant negotia po- 
testatem habent, vindicare dominium a possidenti- 
bus non prohiberis. ὅ. x A. Ma. Heracíiae AA, 
conss. [a. 293] 

17 ldem AA. et CC. Martiali. De successione 
sua tutores frustra timent, cum his qui tutelam ad- 
ministraverunt testamenti factio non denegetur. nec 
de bonis suis donare aliquid prohibentur. ὁ. xv; 
k. Nov. Sirmi 4444. conss. [a. 293] 

18 Jdem AA. et CC. Sotericho.  Debitoribus pu- 
pillae pro officii ratione, tutorem te constitutum ad- 
severans ad te nominum perieulo pertinente, parere 
solutioni denuntia. qui si satis non fecerint, in 
venditione pignorum uti communi iure potes. S. prid. 
k. Ian. Sirmi AA. conss. [«. 293] 

19 Jdem A44. et CC. Vindiciano. Tutor licet 
absens decreto datus, si sciens se sollemniter non 
exeusaverit, administrationi constituitur obnoxius. 
S. 111 id. Febr. Sirmi CU. conss. [«. 294] 

20 'Imp. Constantinus A. Pro officio admini- 
strationis tutoris vel curatoris bona, si debitores 
existant, tamquam pignoris titulo obligata minores 
sibimet vindicare minime prohibentur. idem est et 
sj tutor vel curator quis constitutus res minorum 
non administravit?. 2. vii k. April. Treviris Vo- 
lusiano et Auniuno conss. [a. 314 

21 ?Idem A. ad Maximum pp.'? Pupillorum sey 
minorum defensores, si per eos donationum condicio 
neglecta est, rei amissae periculum praestent. J.'!' 11] 
non.? Febr. Romae Sabino et Rufino conss. ἴα, 316] 

22 "[dem A. ad populum. Lex, quae tutores 
curatoresque necessitate adstrinxit, ut aurum argen- 
tum gemmas vestes ceteraque mobilia pretiosa, ur- 
bana etiam mancipia, domos balnea horrea atque 
omnia intra civitates !* venderent omniaque ad num- 
mos redigerent praeter praedia et mancipia rustica, 
| multum minorum utilitati adversa est. Praecipi- 
mus itaque, ut haec omnia nulli tutorum curatorumve 
liceat vendere, nisi hac forte necessitate et lege, qua 
rusticum praedium atque mancipium vendere vel pi- 
gnorare vel in dotem dare in praeteritum 15 licebat, sci- 
licet per inquisitionem iudicis, probationem causae, 
interpositionem decreti, ut fraudi locus non sit. 
2 Ante omnia isitur urbana mancipia, quia totius 
suppellectilis notitiam gerunt, semper in hereditate 
et in domo retineant!ó: nam boni servi fraudem 
fieri prohibebunt, mali, si res exegerit, sub quaestione 
2a positi poterunt prodere veritatem. X Atque ita 
omnia observabunt, ut nec inventaria minuere nec 
mutare vel subtrahere aliquid tutor valeat: quod in 
veste margaritis gemmis et in vasculis ceteraque 
2b  suppellectili necessarium est. Et tolerabilius 
est, si ità contigerit, servos mori suis dominis, quam 
servire extraneis. quorum fuga potius tutori ad- 
scribitur, sive neglegentia dissolutam patiatur esse 
disciplinam, sive duritia vel inedia atque verberi- 
2c bus eos adticiat. Nec enim dominos execrantur, 
sed magis diligunt, ita ut haec lex per"? hoc quo- 
que melior antiqua sit: tunc enim remota servorum 
custodia etiam vita minorum saepius prodebatur. 
3 Nec vero domum vendere liceat, in qua defecit 
pater, minor crevit, in qua maiorum imagines aut 
videre fixas aut revulsas non videre satis est lugubre. 
ergo et domus et cetera omnia immobilia in patri- 
monio minorum permaneant, nullumque aedificii ge- 
nus, quod integrum hereditas dabit, collapsum tuto- 
3a ris fraude depereat. Sed et si parens vel 


(1) iul. V?, iun. Hal. 
id. V, vi1 k. Hal. 


(2) te ins. dett. (3) v1 
(4) de ins. — (5) v V, om. Hal. 
(6) requiritur res (sic edd.) (1) — T^.3,30,1  (8)idem 
-.» üdministravit om. 77. (9) — Vat.249 TA. 3, 30, 2: 
iunge 8, 53, 25 Consult. 9, 13 (10) pu. Jibri plerique 
Th. Consult. cf. Mommsen ad Vat. 249 ín edit. min. 


(12) non 77.,k. V Hal. (13) — TA. 
.. $ 6): iungenda est 2, 21, 2, 
fortasse etiam 4,32,25 (14) intra civ. VQ, quae intra 
civ. sunt. PCR (15) sie. VL^, praeterito PL*CE 
(16) sic VPA^, retineantur. CR*, φυλαττέσϑωσαν DH 
(117) per M, pro PCR 


(11) pp. Vat. rectius 
3, 30, 3 (perierunt pr. . 


v 37 224 


DE ADMINISTRATIONE TUTORUM 


cuiuscumque heres est minor reliquerit deformatum 
aedificium, tutor testificatione operis ipsius et mul- 
torum fide id reficere cogetur: ita enim annul re- 
ditus. plus minoribus conferent quam per fraudes 
4 pretia deminuta. Servi etiam, qui aliqua sunt 
arte praediti, operas suas commodo minoris inferent 
et reliqui; qui in usum minoris domini esse non 
poterunt quibusque ars nulla est, partim labore suo 
5 partim alimoniarum taxatione pascantur. Lex 
enim non solum contra tutores, sed etiam contra 
feminas immoderatas atque intemperantes prospexit 
minoribus, quae plerumque novis maritis non solum 
5a res! filiorum, sed etiam vitam addicunt?. Huic 
accedit, quod ipsius pecuniae, in qua robur omne 
patrimoniorum veteres posuerunt, fenerandi usus 
vix diuturnus, vix continuus et stabilis est: quo 
facto saepe intercidente pecunia ad nihilum minorum 
6 patrimonia deducuntur. lam ergo venditio tutoris 
nulla sit sine interpositione decreti, ?exceptis his 
dumtaxat vestibus, quae detritae usu aut corruptae 
" servando servari non potuerint. ^*Animalia quo- 

ue supervacua minorum quin veneant, non vetumus. 
b. id. Mart. Sirmi Constantino A. Vi1 et Constantio 
C. conss. (a. 326] 

29 5*Idem 4. Felici. Si tutoris vel curatoris culpa 
vel dolo, eo quod vectigal praedio emphyteutico 
impositum minime dependere voluissent, minori* 
fuerit amissum, damnum quod ei contigit ex sub- 
stantia eorum resarciri7 necesse est. D. xii? 
k. Mai. Constantinopoli Dalmatio et Zenophilo 
CORSS. [a. 333] 

24 ?Impp. Arcadius et Honorius AA. Euty- 
chiano pp. 'Tutores vel curatores, mox quam fue- 
rint irdinot. sub praesentia publicarum personarum 
inventarium sollemniter rerum omnium et instru- 
1 mentorum facere curabunt. Aurum argentum- 
que et quidquid vetustate temporis non mutatur, si 
in pupilli substantia reperiatur, in tutissima custo- 
dia collocent, ita tamen, ut ex mobilibus aut praedia 
idonea comparentur aut, si forte (ut adsolet) idonea 
non potuerint inveniri, iuxta antiqui iuris formam 
usurarum crescat accessio, quarum exactio ad peri- 
culum tutoris pertinet. 2). vi!? k. Mart. Constan- 
tinopoli Arcadio 1111 et Honorio 111 A4. conss. [a. 396] 

20 Imp. lustinianus 4. Iuliano pp.  Sancimus 
creatione tutorum et curatorum cum omni proce- 
dente cautela licere debitoribus pupillorum vel ad- 
ultorum ad eos solutionem facere, ita tamen, ut 
prius sententia iudicialis sine omni damno celebrata 
i hoc permiserit. Quo subsecuto, si et iudex 
pronuntiaverit et debitor persolverit, sequitur huius- 
modi causam !? plenissima securitas, ut nemo in 
posterum inquietetur: non enim debet, quod rite et 
secundum leges ab initio actum est, ex alio eventu 
2  resuscitari. Non autem hanc legem extendimus 
etiam in his solutionibus, quae vel ex reditibus vel 
ex pensionibus vel aliis huiusmodi causis pupillo 
vel adulto accedunt: sed si extraneus debitor ex 
feneraticia forsitan cautione vel aliis similibus causis 
solutionem facere et se liberare desiderat: tunc enim 
eandem subtilitatem observari censemus. JD. x A. 
Mart. Constantinopoli post consulatum. Lampadii 
et Orestis vv. cc. [a. 531] 

26 Idem A. lohanni pp. Cum quaedam mulier 
testamento condito filium suum praeterisset, idem 
autem filius, qui praeteritus erat, vel fratris vel ex- 
tranei esset tutor vel curator, qui scriptus ἃ matre 
tutoris fuerat heres, in praesenti specie manifestissi- 
mum erat stare tutorem vel curatorem in praecipiti 


(1) res CR, alias res spem P?, spem P^ (2) idem B: 
$ 5 collocata fuerit post $ 2c (3) exceptis ... po- 
tuerint — 5,72,4 (4) $ 72 74. 3, 30,3 (8) — T. 
3, 30, 5 (6) minori A^, minoris CR^: id vel ius vel 
simile quid suppl. (1) sic C^, resarcire C^R. (8) xx TA., 
xni Zal. (9) 2 Th. 3, 30, 6 (10) v 75., vx 
Hal, viu P — (i) constitutionem suggerente Triboniano 
ad Caesarienses advocatos promulgatam esse referunt 


1 ]loco. Sive enim auctoritatem suam vel consen- 
sum ad adeundam hereditatem praestare pupillo vel 
adulto minime voluerit, ne ex hac causa sua iura 
aliquod patiantur praeiudicium, satis ei imminet pe- 
riculum tutelae vel utilis negotiorum gestorum actio- 
nis, ne pupillus vel adultus utpote ex illius tarditate 
laesus litem ei ingerat: sive huiusmodi timore per- 
territus auctor fuerit pupillo vel adulto, aliud peri- 
culum emergebat: dum enim alii consentit, ipse !? 
sua iura perdit: videbatur etenim confirmare matris 
suae iudicium, quod oppugnandum esse existimabat. 
2 Et multae aliae insuper species oriuntur, ex 
quibus verendum est tutori vel curatori circa suas 
res praeiudicium, puta in hypothecis et aliis variis 
3 casibus'*. [nvenimus autem generaliter definitum 
post officium depositum omnes actiones, quas tutor 
vel curator ex necessitate officii subierit, in quon- 
4 dam pupillum vel adultum transferri. Quare tam 
optimo exemplo argumentati'* non et in aliis omni- 
bus casibus, in quibus veretur tutor vel curator, ne 
praeiudicium aliquid ei fiat, timorem eius remove- 
5 mus? Damus igitur eis cum summa fiducia res 
pupillorum vel adultorum gubernare, scituris, A ass 
lex nostra eis sua iura immutilata reservat nihil ex 


huiusmodi auctoritate vel consensu praeiudicii subi- 


turis. JD. x k. Sept. Constantinopoli post consula- 
tum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

27 ldem A. lohanni pp. Constitutionem, quam 
nuper fecimus 9 disponentes, quemadmodum debent 
solutiones in contractibus minorum causa fieri sive 
ex reditibus sive ex pensionibus sive ex aliis simili- 
bus causis!", etiam in usuras extendimus, quae ta- 
men non summatim neque ex multis annis collectae 
iam debentur, biennales metas et centum solidorum 
quantitatem minime excedentes. 7). A.!* Nov. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
v. CC. [a. 531] 

28 Idem A. lohanni pp. Sancimus neminem tu- 
torum vel curatorum pupili vel adulti vel furiosi 
aliarumque personarum, quibus tam ex veteribus 
quam ex nostris constitutionibus curatores creantur, 
defensionem quam pro lite susceperunt recusare, sed 
ab initio litis modis omnibus memoratas personas 
defendere et litem praeparatam secundum leges in- 
struere scientes, quod et!? hoc munus necessarium 
1 est tam tutelae quam curationi. Et?? si hoc 
recusaverint vel subire distulerint, non solum utpote 
suspecti amoveantur amissa eorum existimatione, 
sed etiam ex substantia sua omne detrimentum, quod 
antelatae personae ex recusatione defensionis susti- 
ila meant, resarcire cogantur. Sed et si quis ex 
quadam interpellatione admonitus propter litis in- 
structionem ?* consuetam cautelam exposuerit, vel 
post litem contestatam, quam per se et non per 
procuratorem suscepit, vel demens vel furiosus factus 
fuerit, sancimus continuo curatorem ei in compe- 
tenti iudicio ordinari cura et provisione tam iudicis, 
sub quo lis vertitur, quam cognatorum et propin- 
quorum et actoris, si voluerit, ut non ab eo insti- 
tuta lis diutius protrahatur: necessitatem habente 
creando curatore defensionem subire et cetera litis 
2 adimplere. Personis etiam, quae periculo pro- 


(16) c. 25 A. t. (17) sic edd. cum c. 25 
$ 2 h.t, casibus libri (18) k. M, x k. Hal. (19) et 
CH, om. P (20) et CR, sed P (21) eum ns. Mommsen 
(22) sic P, om. CR 


DE PERICULO TUTORUM 


22 


V 37—40 


alios tutores vel curatores ordinare in ipsis gestis, 
in quibus tutores vel curatores creantur, ex sua 
eeetone declarantes talem subire defensionem. 
2b Ne autem tales personae sine provisione debita 
relinquantur vel contra eos agentium iura diutius 
protelentur, sancimus continuo, id est post recusa- 
tionem defensionis, in casibus videlicet, in quibus 
(sicut dictum est) hoc fieri possit, creationem alio- 
rum tutorum vel curatorum celebrari: cognatis aliis- 
que propinquis vel adfinibus vel creditoribus vel 
alis quorum interest adeuntibus vel admonentibus 
eos, qui secundum leges ius habent tutores vel cu- 
3 ratores constituere.  Defensionem autem et no- 
men eius in hoc casu apertius declarantes, ne forte 
utaverint tutores vel curatores gravamen sibimet 
imponi, illam decernimus defensionem eos subire, 
quae non satisdatione pro eventu litis constituitur, 
sed ut tantummodo litem secundum legum ordinem 
ro pupillo vel adulto aliisque personis instruant, 
jicentiam ex hac nostra auctoritate habentes sine 
decreto res quarum gubernationem gerunt pro cau- 
4 tela litis subsignare. Omnem autem dubitatio- 
nem pro defensione pupillorum et adultorum alia- 
rumque personarum penitus amputantes sancimus 
omnes tutores vel curatores' non alias creari, nisi 
prius cum aliis sollemnibus verbis, quae pro guber- 
natione rerum tam in gestis quam in cautionibus 
ab his conscribuntur, et hoc specialiter expresserint, 
quod omnimodo sine ulla dilatione defensionem pro 
pupillis et adultis aliisque? supra memoratis perso- 
9 nis subire eos necesse est. Hisque adicimus 
nulam neque in hoc capitulo ambiguitatem relin- 
uentes tutoribus et omnibus curatoribus licere 
ructus, sive qui ex reditibus praediorum colligun- 
tur sive ex substantia personarum quarum guber- 
nationem habent inventi fuerint, id est vinum et 
oleum et frumentum vel cuiuscumque speciei sunt, 
sine decreto distrahere iusto pretio, quod in his 
locis, in quibus venditio celebratur, tunc temporis 
noscitur obtinere, et? quae ex venditione eorun- 
dem fructuum colliguntur pecuniae, cum alia pu- 
pilorum vel adultorum aliarumque personarum sub- 
stantia administrentur. D. xi; k. Nov. Consían- 
üinopoli post consulatum  Lampadiüi | et Orestis 
vv. cc.^ [a. 531] 


XXXVIII. 
DE PERICULO TUTORUM ET CURATORUM. 


1 Imp. Alexander A. Quinto. Et qui notitiae 
causa liberti tutores dantur, quamvis soli adminis- 
trandorum negotiorum pupillorum sive adultorum 
facultatem interdum non accipiant propter tenuita- 
tem sui patrimonii, periculo tamen omnes sunt 
obligati, sive ea, quae scire deberent ex utilitate 
eorum, tutores sive curatores dissimulaverunt aut 
fraudem aliquam adhibuerunt vel cum aliis parti- 
cipaverunt aut, cum suspectos facere deberent, in 
officio muneris vel obsequio debito cessaverunt. 
PP. vin k. Febr. Alexandro 4A. 11 et Marceilo 
COnS$. [a. 226] 
2 Idem A. Saturo. Ao eos, qui in alia provincia 
tutelam administrant, periculum administrationis ex 
persona tutorum, qui in alia provincia res pupilli 
gerunt, non porrigitur. JP. non. lul. Alexandro 
A. 11 et Marcello. conss. [α. 226] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Gratiano. 
Si res pupillares, quas horreo conditas habere aut 
etiam venumdare debuisti, in hospitio tuo, ut ad- 
severas, vi ignis absumptae sunt, culpam seu segni- 
tian tuam non ad tuum damnum, sed ad pupilli 


. poscis. 


tui spectare dispendium minus probabili ratione de- 
PP. ur k. April. Philippo A. et Titiano 
COnss. [a. 245] 

4 Idem A4. et C. Floro.  Tutoribus seu cu- 
ratoribus fortuitos casus, adversus quos caveri 
non potuit, imputari non oportere saepe rescrip- 
tum est. PP. xm k. Sept. Philippo A. et Titiano 
COnsS$. [a. 245] 

Ὁ Impp. Diocletianus et Maaximianus A4. Severo. 
Si tutor petitus vel testamento datus tutorem te 
constitutum 6888 non ex remissioris neglegentiae 
vitio, sed iustae ignorationis ratione non didicisti 
idque liquidis probationibus ostenderis, periculo eius 
temporis, quod ignorante te transmissum est, non 
teneberis. PP. rir id. Sept. ipsis ru: et ru AA. 
conss. (a. 290] 

6 Idem A4. et CC. Epicteto. Temporis, quod in- 
sequitur post tutelae translationem, administrationis 
officio finito ad eos qui fuerunt tutores meg rei 
. V k. Dec. 


non pertinere periculum rationis est. 
[a. 294] 


CC. conss. 


XXXVIIIL* 


QUANDO EX FACTO TUTORIS VEL CURATORIS 
MINORES AGERE VEL CONVENIBI POSSUNT. 


1 Imp. Antoninus A4. Septimo.  luliana, cuius 
tibi curatores condemnati sunt, si vicesimum quin- 
tum annum aetatis egressa est, actio iudicati utilis 
adversus ipsam bonaque eius exercenda est. nam 
tutores curatoresque finito officio non esse con- 
veniendos ex administratione pupillorum adulescen- 
tiumque saepe decretum est. PP. vii1 k. Iul. ftomae 
Antonino A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

2 Imp. Alexander A4. Sosandro. Etsi tutores tui, 
cum pecuniam pupillarem crederent, ipsi stipulati 


sunt, utilis actio tibi datur. PP. xv Kk. Sept. 
9 Imp. Gordianus 4. Prudentiano. Si in rem 


minoris pecunia profecta sit, quae curatori vel tu- 


tori eius nomine? mutuo data est, merito persona- 
lis in eundem minorem actio danda est. JP. non. 
Sept. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 


4 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et CC. 
AMaaimianae. Si hi, qui te in pupillari aetate con- 
stituta fuerunt tutores, postea in administratione 
perseverantes vel curatores constituti tua praedia 
locaverunt, eos competenter conveni: sed ex eorum 
contractu utilis tibi quaeri potuit contra succes- 
Sores conductoris actio. 85. rn nom. Mart. AA. 
00,85. [a. 293] 

D ldem 444. et CC. Onesimae. Per tutorem pu- 
pilo actio nisi certis ex causis quaeri non potest. 
D. id. Dec. CC. conss. (a. 294] 


XXXX.* 


SI EX PLURIBUS TUTORIBUS VEL CURATORI- 
BUS OMNES VEL UNUS AGERE PRO MINORE 
. VEL CONVENIRI POSSUNT. 


1 Imp. Antoninus A. Miltiadi. Ab uno ex tuto- 
ribus vel curatoribus posse causam minoris defendi, 
cum alii tutores vel curatores eum defendere nolue- 
rint, ignorare non debes. PP. non. Nov. Messala 
et Sabino conss. [a. 214] 

2 ?*Imp. Constantinus A. et Licinius C.:9 ad Sym- 
machum. $i divisum administrationis periculum per 
provincias sit, his tantum omnibus insinuari con- 
venit et ab ipsis inferri litem, qui in ea provincia 
tutelae vel curae officium sustinent, ne de aliis pro- 


(1) vel eur. R^ cum B, om. PCR? (2) sic PR, si- 

mul ins. C (3) ut Mommsen (4) D. xv k. Nov. 

. VV. ec. anno secundo scr., cf. Zeitschrift für Rechts- 

gesch. 11 p. 110 (5) B 37, 7, 60 seqq. — Cf. Dig. 26,7 
li. 


(6) B 31, 9, 8 seqq. — Cf. Dig. 26, 9 (1) sic P, 
minoris ins. CA^, minoris eius ins. A^ (s) B 31, 
7, 66. 67 (9) — 74^.2,4,1,1 (10) et Licinius C. 
om. Th. recte: adiectum videtur ex subscriptione 

29 


V 40-- 48 


226 


NE TUTOR VEL CURATOR 


vinclis defensores minorum ad iudicia producantur !. 
D. prid. non. Febr. Constantino A. v et Licinio C. 
conss. [a. 319] 


XXXXI. 
NE TUTOR VEL CURATOR VECTIGAL CONDUCAT. 


1 3Imp. Antoninus 4. Sexto.  Competens iudex 
non ignorat non esse admittendos ad vectigalia con- 
ducenda eos, qui pupillorum vel adulescentium tu- 
telam seu curam administrant vel eius administra- 
1 tionis rationem nondum reddiderunt. Sed quamvis 
contra interdictum ad vectigale conducendum ac- 
cesseris, tamen, quoniam ultro me adisti, si tam 
vectigali quam pupillis satisfeceris, falsi crimine 
2 carebis. Cum autem fisco iam obstrictum postea 
tutorem esse dicas, periculo te* excusare poteris. 
PP. vin k. dug. Romae Antonino A4. 111 et Βαί- 


bino conss. [a. 213] 
XXXXII.* 
DE TUTORE VEL CURATORE QUI SATIS NON 
DEDIT. 


1 Impp. Valerianus et Gallienus 44. Titio et 
Flaviano. Si nondum vobis aetas legitima completa 
est, satisdationem ab his, quos minus idoneos cura- 
tores vobis ab adversario, cum magistratu fungere- 
tur, datos dicitis, postulate. prohibentur enim ab 
administratione, nisi securitati vestrae satisdatione 


prospexerint. PP. non. lul. Aemiliano et Basso 
conss. [a. 259] 
2 *I]dem AA. et Valerianus C. Euploio. Xt eum 


tutorem qui superest, si secundum praesidis prae- 
ceptum et iuris formam satis non dat, removeri a 
tutela (si inopia hoc faciat, sine infamia, si fraude, 
etiam cum nota) aditus provinciae rector iubebit: 
et in locum defunctorum alios idoneos substitui 
praecipiet, praesertim cum patrimonium pupilli nova 
1 hereditate auctum esse proponas. 'lutores autem 
dati ab heredibus eorum, quos decessisse dicis, ra- 
tionem tutelae reposcent. JP. id. Mai." Saeculare 
et Donato conss. (a. 260] 

9 *Impp. Diocletianus et Maximianus 4.4.5 Stra- 
tonicae. Is dubium non venit tutores, qui non testa- 
mento dati sunt, administrandi potestatem nisi satis- 
datione emissa salvam tutelam fore non habere. 
1 Si igitur tutor, qui pro tutelari officio non ca- 
verat, iudicio expertus est, adversus? eum lata sen- 
tentia iuri tuo officere non potuit, nec ea quae ab 
2 eo gesta sunt ullam firmitatem obtinent. Frustra 
igitur in integrum restitutionis auxilium desideras, 
quando ea quae ab eo gesta sunt!! ipso iure irrita 
sunt. DP? xvir1: k. Ian. Nicomediae Diocletiano 111 
et Maximiano AA. conss.'? [«. 287] 

4 Idem 444. et CC. Tertullo. Non omnium tuto- 
rum par similisque causa est. quapropter exemplo 
testamentarii confirmatum & praeside vel datum ex 
inquisitione non onerari satisdatione rem salvam 
fore pupillorum manifestum est'^ pluribus autem 
datis ex inquisitione tutoribus illum, qui satis se- 
cundum formam edicti rem pupilli salvam fore dedit, 
in administratione praeferri iam dudum obtinuit. 
S. id. Dec. Nicomediae CC. conss. ᾿ [a. 294] 

9 Impp. Constantius et Mazimianus AA. et Se- 
verus et Maaiminus CC. 'Tutor, qui satisdationem, 
cum dare debuit, minime interposuit, nihil omnino 


1 ex bonis pe alienare potest. Posteaquam 
autem ad tutelae administrationem electus est, et 
bonorum possessionem pupilli nomine agnoscere eum 
potuisse et cetera eius, quae tempore artarentur, 
persequi debuisse aperte claret. JD. xr k. lan. Con- 
stantio Y et Maaimiano v 4A. conss. (a. 305] 


XXXXIII.'5 
DE SUSPECTIS. 


1 Imp. Antoninus A4. Domitiae. Libertum tuum 
et tutorem filii tui, si fraudulenter res eius admi- 
nistrare existimas, suspectum facere potes, modo 
si officium eius pubertate pupilli finitum non est. 
nam si eo iure tutor esse desiit, iudicio tutelae con- 
veniendus est. JPP. id. 4ug. Romae duobus is 
conss. [a. 212] 

2 Idem A. Longino. Ouratores quidem suo peri- 
culo, quanto tardius ad eos tutela transfertur, ces- 
sant. quod si id fraude!9 factum existimas, sus- 
pectos eos postula": qui si submoveri meruerint, in 
locum eorum alios accipies. PP. id. lan. Laeto 11 
et Cereale conss. [a. 215] 

9 Imp. Alexander A. Foríunatae. Praeses pro- 
vinciae tutores filiorum tuorum strictioribus reme- 
diis adhibitis omnimodo administrationis officium 
compellet agnoscere. quod si in eadem contumacia 
perseveraverint, suspectos postulare, ut alii in locum 
eorum petantur, non prohiberis. PP. id. lam. 
Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 

4 ldem A. Thalidae. Etiam testamento patris 


tutorem datum suspectum postulare potes 5, si frau- 
dem tutoris argueris. PP. v id. Sept. Alexandro 
A. ΠΙ et Dione conss. [a. 229] 

9 Idem A. Asclepiadi. In postulandis suspectis 


tutoribus seu curatoribus non vires patrimoniorum 
principaliter, sed an nihil segniter, nihil fraudulenter 
geratur, perpendi oportet. PP. vri: k. lan. Maximo 
II et Paterno conss. [a. 233] 
6 Imp. Gordianus A. Felici. Pietatis fungeris 
munere, qui fratris tui filios, ut necessitudo sangui- 
1 nis suadet, protegere conaris. Si igitur tutores 
vel curatores eorum non recte administrant, suspec- 
tis eis postulatis atque ostensis, ut alii in loco eo- 
2 rum constituantur, facile impetrabis. Quod si 
nihil in fraudem egerunt, verum ita egeni sunt, ut 
in eorum administratione fratris tui filiorum sub- 
stantia periclitetur, an eis iniungendus sit curator, 
qui idoneis facultatibus sit, rector provinciae aesti- 
3  mabit. Removendi autem licentia non solum 
parentibus utriusque sexus, sed etiam cognatis et 
extraneis et infamibus!? et ipsi cuius res admi- 
nistrantur, si non impubes sit, arbitrio cognatorum 
bonae opinionis constitutorum conceditur. PP. v 
id. Nov. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 
T idem A. Gorgoniae. Eum, quem ut suspectum 
tutorem vel curatorem accusas, pendente causa cogni- 
tionis abstinere ab administratione rerum tuarum, 
donec causa finiatur, praeses provinciae iubebit. 
alius tamen interea in locum eius in administratione 
rerum ordinandus est. PP. vir k. Mart. Sabino 1] 
et Venusto conss. | [a. 240] 
8 Imp. Philippus A. et Philippus C. Proculo. 
Si non suspectum contutorem tuum postulare ac 
removere ab administratione bonorum pupilli cura- 
veris, admitti nequaquam potest ratio desiderii tui 
iam nunc postulantis tutelam tibi nomine eiusdem 


(1) sic Κὶ TÀh., perdueantur VC (2) Sirmio. accepta viu 
id. Mart. Corinthi ins. T^. — (3).B 38,19.1 (4) postea 
tutorum te subiectum esse dicas periculo, te Mommsen 


(5) B 38, 8, 10 segq. (6) iunge 5, 36, 4 (7) Mart. 
5, 36, 4 (8) $ 1. 2 — 2, 40, 4 (9) aa. et coc. 
l. gem. (10) contra /. gem. (11) qui legitimae ad- 


ministrationis personam sustinere non potuit ins. |. gem. 
(12) s. I. gem. (48) Nicomediae CC. conss. (— a. 294) 


l. gem. recte, quamquam is annus hoc loco temporis or- 
dini non convenit — (14) exemplo ... est V, cum exemplo 

.Sit CR. (15) B 31, 10, 12 seqq. — Cf. Dig. 26, 10 
Inst. 1,26 (16) id fraude V dett., in fraude C, fraude R, 
in fraudem M (17) postulas V — (18) sic VC, posscis p, 
possis R (19) ne muta: infamibus enim hoc casu pro 
aliis postulare permittitur: affinibus, quod habent dett., 
collocari non potuisset post extraneis 


DE IN LITEM DANDO TUTORE 


291 


V 43—49 


pupili restitui. PP. xin Kk. Nov. Peregrino et 
- Aemiliano conss. [a. 244] 
Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Ammiano.  Suspectos tutores ex dolo, non etiam 
eos, qui ob neglegentiam remoti sunt, infames fieri 
manifestum est. 8. viur k. Mai. CC. conss. ἴα. 294] 


XXXXIIII. 
DE IN LITEM DANDO TUTORE VEL CURATORE. 


1 Imp. Antoninus A. Miltiadi. Si quas petitio- 
nes adversus pupillos tuos habes, dirigere eas potes, 
adsistentibus causamque defendentibus contutoribus 
tuis, cum et. si alios tutores non haberent, ad hoc 

enus litis defendendae curatores accipere deberent. 

P. xui k. Aug. Antonino A. 111 et Balbino 
605,88. [a. 213] 

2 1Imp. Alexander A. Éuaristo. An tibi partis 
fundi paterni vindicatio competat, is cuius de ea re 
1 notio est aestimabit. Respicere autem debes offi- 
cium, in quo te esse tutorem dicis, ne ob eiusmodi 
petitionem evictione secuta ultra pretii quantitatem 
auctoris heredem pupilum tuum oneres, qui lauda- 
tus per te defendi ebeat, cum aut compensationis 
rationem habere aut contrario tutelae iudicio ex- 
2 periri possis. Sed ne tuum ius, si quod habes, 
impediatur, ad eam rem defendendam, quae adver- 
sus te vindicantem EDT erit, curatores pupillo 
petuntur. PP. xir k. Mai luliano et Crispino 
COn$s. [a. 224] 

9 ?Imp. Gallienus A. Valerio. Ad protegendam 


causam tutor sive curator datus conveniri non potest. 


administrationis periculo, cum sola suscepti negotii 
tutela mandata est. si nihil igitur, ut adlegas, prae- 
ter negotium gessisti, frustra conveniris. PP. k. April. 
Valeriano et Lucillo* conss. (a. 265] 

4 Idem A. lrenaeo. Ad litem datus tutor si quid 
bona fide erogasti, ἃ contutoribus more solito ex- 
igere potes. PP. k. Nov. Paterno et Arcesilao 
conss. [a. 261] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Tigrani. Sive ex testamento sive iure legitimo fra- 
tris tui filiorum tutelae onus ad te pertineat, vereri 
non debes de his quaestionibus, quas adversus fra- 
trem quondam tibi fuisse dicis, cum, si qua emer- 
serit lis, procuratore dato et illis curatore ad litem 
constituto et sollemnitati iuris, ubi tutor exigitur, et 
indemnitati utriusque prospici possit. S. 1111 k. Mai. 
CC. conss. [a. 294] 


XXXXV. 
DE EO QUI PRO TUTORE NEGOTIA GESSIT. 


1 Impp. Valerianus et Gallienus 44. Marcello. 
Etiam mulieres, si res pupillares pro tutore admi- 
nistraverunt, ad praestandam rationem tenentur. PP. 
Aemiliano et Basso conss. [a. 259] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Marco. Non utiliter nominatus tutor pupillorum 
agendo nomine, licet ex eorum persona iniunctam 
impleat intentionem, exceptione 'si tutor non?* est' 
submovetur. JD. non. Dec. CC. conss. [a. 294] 


XXXXVL* 
SI MATER INDEMNITATEM PROMISEBRIT. 
1 Imp. Alexander 4. Bruttiae. Suo potius peri- 


culo magistratus tutores quos petisti dederunt, quam 
tu contra sexus condicionem alicui ex ea obliga- 


tione obstricta es, quod tuo periculo (tutores filiis 
tuis dari postulasti. .PP. rn: id. Mart. Maximo 11 
et Urbano conss. [a. 234] 

2 Inp. Philippus A. et Philippus C. Asclepiadi 
et Menandro. aedem pupillorum vestrorum a 
matre itemque avo paterno administrata eorumque 
nomine indemnitatem vobis promissam esse adseve- 
ratis. quae si ita sunt et idem pupilli legitimae 
aetatis effecti non adversus matrem suam itemque 
avum, sed contra vos congredi malunt, non imme- 
rito indemnitatem ab his praestari desiderabitis, quos 
et administrationem suo periculo pridem suscepisse 
proponitis. PP. ru: id. lul. Praesente et Albino 
conss. [a. 246] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Gaiano. Ob tutorem non idoneum a matre petitum 
frustra vobis eam teneri contenditis, cum non, nisi 
specialiter eius periculo dari decreto fuisset com- 
prehensum, ex ea obligatione obstricta est. S. k. Dec. 


AA. conss. [a. 293] 
XXXXVII. 
SI CONTRA MATRIS VOLUNTATEM TUTOR 
DATUS SIT. 


1 impp. Severus et Antoninus AA. Tertio. Si 
contra matris ultimam voluntatem Fuscinium filio 
communi tutorem datum probaveris, eum sine damno 
existimationis ἃ tutela removendum praetor decernet. 
quae rescriptio, si in fraude" convictus fuerit, non 
suffragabitur. PP. xiu k. Mart. Laterano et Ru- 
fino. conss. [a. 197] 


XXXXVIII. 
UT CAUSAE POST PUBERTATEM ADSIT TUTOR. 


1 8Ifmp. Philippus A. Dexítro. 'Tutores, qui nec- 
dum administrationis rationem? ad curatores trans- 
tulerunt, defensioni causarum pupillarium adsistere 
1 oportere saepe rescriptum est. Et ideo, si (ut 
proponis) instrumenta, quibus adseri possunt causae 
provocationis, etiam nune hi quorum meministi apud 
se detinent, aditus praeses provinciae periculi sui 
eos admoneri praecipiet. PP. xi: k. Nov. Philippo 


A. et Titiano conss. [a. 245] 
XXXXVIIII.'^ 
UBI PUPILLI EDUCENTUR. 
1 Imp. Alexander Α. Dionysodoro.  Educatio 


pupilorum tuorum null magis quam matri eorum, 
Si non vitricum eis induxerit, committenda est. 
1 Quando autem inter eam et cognatos et tutorem 
super hoc orta fuerit dubitatio, aditus praeses pro- 
vinciae inspecta personarum et qualitate et coniunc- 
2 tione perpendet, ubi puer educari debeat. Sin 
autem aestimaverit, apud quem educari debeat, is 
necessitatem habebit hoc facere, quod praeses ius- 
serit. PP. vir id. Febr. Maaimo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Gratae. Utrum nepos tuus ex filia apud te an pt 
truum suum morari debeat, ex singulorum adíec- 
tione et qui magis ad suspicionem ex spe successio- 
nis propior!! sit, aestimabitur. S. xvin k. Nov.? 
INicomediae CC. conss. [a. 294] 


(1) B. 38, 9, 39 (2) B 31, 6, 15 (3) lueiano Za. 
(4 838, ὅ, 6. 1. — Cf. Dig. 21, ὁ (5) non om. C*ER^ 
(5) .B 38, 8, 22. 28 (6) Β 38, 8, 24 (1) fraudem 
übri (8) B 38, 9, 14 (9) administrationis ratio» 


nem C, administrationem A, administraciones M: red- 
diderunt neque administrationem ez JB suppl. Mommsen 
(10) .B 38, 2 — Cf. Dig. 21, 2 (1) proprior übri 
contra B (12) Ian. Mommsen 

29* 


V 50. 51 


220 


DE ALIMENTIS 


L.! 
DE ALIMENTIS PUPILLO PRAESTANDIS. 


1 Imp. Antoninus A. Faustino. Pupillus, si ei 
alimenta a tutore suo non praestantur, praesidem 
provinciae adeat, qui, ne in alimentorum praesta- 
1 tione mora fiat, partibus suis fungetur. Idem 
est et si de statu pupilli seu adulti et de bonis eius 
controversia pendeat. PP. vi id. Iul. Romae Laeto 11 
et Cereale conss. [a. 215] 

2 Imp. Alexander A. Aufidio. Quod plerumque 
ostulatur, ut arbitrio praetoris alimenta pro modo 
acultatum pupillis vel iuvenibus constituantur, pro 
offücio suo hi qui aliena negotia gerunt, ne apud 
1 iudicem controversiam habeant, faciunt.  Cete- 
rum si bonus vir et innocens tutor arbitrio suo aluit 
pupillos (quod interdum etiam necesse est fieri, ne? 
secreta patrimonii et suspectum aes alienum, quod 
melius est interim taceri quam, cum de modo bono- 
rum quaeritur, ultro proferri et apud acta ius di- 
centis contra utilitatem pupillorum signari), non 
dubio accepto ferre debebunt ea, quae vir bonus 
arbitrabitur merito ad exhibitionem educationis mi- 
2 nisteria studiaque erogata esse. Nec ferendus 
est iuvenis, qui, cum praesens esset studiisque? eru- 
ditus atque alitus est, si ea per alium se consecu- 
tum^ non probet, vis qun d recuset, quasi vento 
. vixerit aut nullo liberi hominis studio imbui meruerit. 
PP. non. Dec. Maximo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 


LI. 
ARBITRIUM TUTELAE. 


1 Imp. Antoninus A. Leoni. Cum tutelae admi- 
nistratae ratio a te peti coeperit, neque veritati 
neque iustis probationibus officit, quod (ut dicis) 
testator modum patrimonii sui verbis testamenti 
ampliavit vel minuit. JP. v k. Oct. Romae duobus 
Aspris conss. [a. 212] 

j *' Idem A. Praesentino. Nomina paternorum de- 
bitorum si idonea fuerunt initio susceptae tutelae 
et per latam culpam tutorum minus idonea tempore 
tutelae esse coeperunt, iudex qui super ea re datus 
fuerit dispiciet: et si palam dolo tutoris vel mani- 
festa neglegentia cessatur?, tutelae iudicio damnum, 
quod ex cessatione accidisset, pupillo praestandum 
esse statuere curabit. PP. non. [ul. Antonino A. 1111 
et Balbino conss. (a. 213] 

9 Jdem A. Vitalio. Curator, qui post decretum 
praesidis, sublata pecunia, quae ad comparationem 
possessionis fuerat deposita, praedium sibi compa- 
ravit, elige, utrum malis in emptione tibi negotium 
eum$? gessisse, an, quia in usus suos conversae pe- 
cuniae sunt, legitimas usuras ab eo accipere: secun- 
dum quae iudex tutelae iudicio redditus partem 
Vr dg implebit. PP. rz k. Iul. Romae Laeto 11 
et Cereale conss. (a. 215] 

4 *:[pmp. Alexander A. Agiao. Eum, qui bonis 
paternis secundum edicti formam abstentus est, he- 
reditariis actionibus conveniri nulla ratio suadet. 
| Nec ad rem facit, quod adversus curatores?, si 
non consulte abstentus sit, actio competat: nihil 
quippe in ea quae ex officio gesta sunt vel geri de- 
bebunt '? veniet!!', sed culpa solum quantique interfuit 
2 eius non fuisse abstentum aestimatur. Cui con- 
sequens est, ut, si propter eam causam transegisti 
cum curatoribus !?, nulla adversus te creditoribus 


patris tui petitio competat. PP. 111 k. Mai. Alexandro 
A. cons. [a. 222] 

9 Imp. Gordianus A4. Victorino. Omnes tutores 
seu heredes eorum, qui administraverunt tutelam, 
ad eundem iudicem ire'? debere iam pridem con- 
stitutum est. cum igitur patrem tuum cum alio 
tutelam administrasse adlegas, praeses provinciae 
eundem iudicem adversus te atque heredes contuto- 
rum patris tui dare debebit, quatenus quisque con- 
demnari debeat, examinaturum. PP. x k. Aug. Pio 
et Pontiano conss. (a. 238] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Septimo 
et Cononi. Cum interdictae venditionis vitium etiam 
pretii fraude tutor vester cumulasse proponatur, non 
dubitabit praeses provinciae, quando venditionem 
confirmare voluistis, residuum pretium cum usuris 
venditae a tutore possessionis celeriter vobis restitui 
1 iubere. Quod autem petitis ab heredibus eius 
qui vendidit pretium vobis exsolvi, superfluo a nobis 
desideratis, quia nec praesidis experientiam possit 
latere, tutores qui gesserint sive heredes eorum ob 
ea negotia, quae per eos administrata sunt, princi- 
pali loco conveniri debere, ceteris ob culpae ratio- 
nem non servati detrimenti periculo substitutis, vel, 
si pariter administrasse doceantur, etiam adversus 
unum liberum experiundi arbitrium competere, ita 
ut actiones, quas adversus alios habetis!*, ad elec- 
tum transferantur!5. PP. 1111 k. Sept. ipsis Ir 
e( III AA. conss. [a. 290] 

7 Idem 44. et CC. Alexandro. Quidquid. tutoris 
dolo vel lata culpa vel levi culpa!5 sive curatoris 
minores amiserint vel, cum possent", non quaesie- 
rint, hoc etiam in tutelae sive negotiorum gestorum 
utile iudicium venire non est incerti iuris. $. prid. 
id. April. A4. conss. [a. 293: 

8 Idem A4. et CC. Dalmatio. ^"Tutores tutelae 
conveniri longi temporis praescriptio non prohibet. 
unde si his transactione vel novatione atque accepti- 
latione!* liberationem non praestitisti, apud recto- 
rem provinciae quaecumque tibi debentur repetere 
non prohiberis. S. xvi ἐς. Mai. A4. conss. [a. 293] 

9 Jdem 44. et CC. Iuliano. "Tutorem quondam, 
ut tam rationem quam si quid reliquorum nomine 
debet reddat, apud praetorem convenire potes. 
quamvis enim, matrem tuam susceptis bonis vestris 
indemnitatem pro hac administratione tutori se 
praestituram promisisse proponatur, tamen adversus 
tutorem tibi tutelae, non adversus matris successo- 


res ex stipulatu competit actio. S. prid. k. lam. 
AA. conss. [a. 293, 


10 Idem A4. et CC. Pomponio. Si defunctus 
tutelam vestram administravit, non rerum eius do- 
minium vindicare vel tenere potes, sed tutelae contra 
| eius successores tibi competit actio. Debitum 
autem aliis indiciis probari oportet. nam quod ne- 
ue ipse neque uxor eius quicquam ante administra- 
tionem habuerunt, non idoneum huius continet in- 
dicium: nec enim pauperibus industria vel augmentum 
patrimonii, quod laboribus ac multis casibus quae- 
ritur, interdicendum est. 3. xi k. Febr. Sirm CC. 
conss. [a. 294] 

11 Jdem A4. et CC. Chrysianae. Tutor post 
puberem aetatem puellae si in administratione conexa 
perseveraverit, tutelae actione totius temporis ratio- 
nem praestare cogitur. sin autem post finitam ad- 
ministrationem in isdem rebus minime se immiscue- 
rit, temporis quod insequitur periculum ad eum non 
pertinet. S. v!? k. Dec.?? Anchialo CC. conss. ἴα. 294] 


(t) B 38, 2 — Cf. Dig. 21, ? (2) pro ne requiritur 
propter (3) qui pro censu studiis proponit Mommsen 
(4) consecutus V (5) que del. Hai. (o6) 8 38, 3, 
26 seqq. — Cf. Dig. 21, 3 (62) iunge 5, 56,1 (1) sie 
VC, cessatum est E (8) eurator ... negotium eum 
confirmant B: fuerit fortasse curatorem ... negotium 
(38) — Greg. 6, 18, 13 (9) sic V cum B, vel tuto- 
res (curatores Re) ins. PCR (10) debuerunt Zal. 
(11) venient scr. (12) sie. B.E (x. .), curatoribus vel 


tutoribus VCR, tutoribus vel curatoribus P 
CR, venire V (14) sic R^, habes VCR^ (15) sic 
VR??, transferas C, transferatis R^ (16) vel levi 
culpa ΚΟ, vel levi R, om. P: in versione κατὰ πόδας 
addi λέβεμ xovAzav BJ adnotant ad B, ubi est κατὰ 
δόλον τῶν ἐπιτρόπων : quamobrem verba vel lata culpa 
fortasse delenda sunt cum LL" (17) sic dett., possint 
V?PR (18) atque acceptilatione Vp^ CR. cum B, om. p? 
(19) v V?, om. Hal. (20) Nov. Mommsen 


(13) ire 


[A HOS 


229 


V 51—54 


DE DIVIDENDA TUTELA 


..12 Idem AA. et CC. Quintillae. Tutelae actio 
tam heredibus quam etiam! contra successores 
competit. S. x? k. Dec. Sirmi? CC. conss. ἴα. 294] 

19 Imp. lustinianus A4. Iuliano pp. Veteris iuris 
dubitationem decidentes sancimus, si quidem tutor 
vel curator pro substantia pupilli vel adulti aliquid 
ubicumque dixerit ad maiorem quantitatem eam 
reducens, sive pro utilitate pupilli vel adulti sive 
per solam simplicitatem^ sive per aliam quamcum- 
ue causam, nihil veritati praeiudicare, sed hoc ob- 
tinere, quod ipsius rei inducit natura et mensura 
1 pupillaris vel adulti ostendit substantiae. Sin 
autem inventario publice facto res pupillares vel 
adulti conscripserit et ipse per huiusmodi scriptu- 
ram confessus fuerit ampliorem quantitatem  sub- 
stantiae, non esse aliud inspiciendum nisi hoc quod 
scripsit, et secundum vires eiusdem scripturae patri- 
monium pupilli vel adulti exigi: neque enim sic 
homo simplex, immo magis stultus invenitur, ut et 
in publico inventario contra se scribi aliquid patia- 
2 (1) tur. lllo procul dubio observando, ut non 
audeat tutor vel curator res pupillares vel adulti 
aliter attingere vel ullam sibi communionem ad eas 
vindicare, nisi prius inventario publice facto secun- 
dum morem solitum res eis tradantur: nisi testa- 
tores qui substantiam transmittunt specialiter in- 
3 ventarium conscribi vetaverint. Scituris tutoribus 
et curatoribus, quod, si inventarium facere neglexe- 
rint, et quasi suspecti ab officio removeantur et 
poenis legitimis, quae contra eos interminatae sunt, 
subiacebunt et postea perpetua macula infamiae 
notabuntur, neque ab imperiali beneficio absolutione 
huiusmodi notae fruituri. JD. k. Aug. Constantino- 
poli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 


LII. 


DE DIVIDENDA TUTELA ET PRO QUA PARTE 
QUISQUE TUTORUM CONVENIATUR. 


1 Imp. Gordianus A. Optato. Si post finitum ad- 
ministrationis officium collegae tui indemnitati prae- 
standae idonei fuerunt posteaque, dum non conve- 
niuntur, minus idonei effecti sunt, vitium alienae 
cessationis ad dispendium tuum pertinere iuris ratio 
non patitur. JP. vi id. Mai. Gordiano A. 11 et 
Pompeiano conss. [a. 241] 

2 Imppp. Carus Carinus et Numerianus A4AA.5 
Primigenio. Si divisio administrationis inter tuto- 
res sive curatores in eodem loco seu provincia con- 
stitutos necdum fuit, licentiam habet adulescens et 
unum eorum eligere et totum debitum exigere, ces- 
sione videlicet ab eo adversus ceteros tutores seu 
1 curatores actionum ei competentium facienda. In 
divisionem autem administratione deducta sive ἃ 
praeside sive a testatoris voluntate unumquemque 

ro suà administratione convenire potest, periculum 
invicem tutoribus seu curatoribus non sustinentibus, 
nisi per dolum aut culpam suspectum non remo- 
verunt vel tarde suspicionis rationem moverunt, cum 
alter eorum non solvendo effectus sit, vel suspicio- 
nis causam agendo sua sponte iura pupilli prodi- 
2 derunt. Nec prodest eis dicentibus contutorem 
3 suum non administrasse pupillares res. Sin vero 
ipsi? inter se res administrationis diviserunt, non 
prohibetur adulescens et unum ex his in solidum 
convenire, ita ut actiones, quas adversus alios habet, 
ad electum transferat. PP. Hemesae xv? k. April. 
Carino 11 et INumeriano AA. conss. (a. 284] 

9 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. et CC. 
Zofico. Licet tutorum conventione mutuum peri- 


culum minime finiatur, tamen eum qui administra- 
vit, si solvendo sit, in primo loco eiusque succes- 
sores conveniendos esse non ambigitur. S. 1711 k. Oct. 
CC. conss. [a. 294] 


LIII.* 
DE IN LITEM IURANDO. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Asclepiodoto. 
Adversus heredem tutoris ad transferendam tutelam 
iudicem accipiens tempore litis ad puberem instru- 
menta pertinentia restitui desiderabis. quod si dolo 
non exhibeantur, in litem iurandi tibi facultas erit, 
modo si quondam pupillo debitam adfectionem ad 
vincula !quoque religionis extendere volueris. PP. 
k. y ἢ eía II cons. [a. 205] 

2 Imp. Antoninus A. Severo. 18, qui rationes 
tutelae seu curae reposcit, invitus in litem iurare 
compelli non potest. sed volens ita demum audien- 
dus est, si heres per longam successionem tutoris 
instrumenta pupillaria dolo? circumveniendi pupilli 
1 gratia exhibere non vult. Sin vero neque dolus 
neque lata culpa neque fraus heredis convincetur 9, 
omissa iurisiurandi facultate iudex de veritate cognos- 
cet, quae etiam argumentis liquidis investigari potest. 
PP. xi k. Oct. duobus Aspris conss. [a. 212] 

9 '!/Idem A. Prisciano militi'*?, Summa sententia 
comprehensa, quam cessantibus curatoribus quondam 
tuis!? iudex secutus iurisiurandi à te prolati!^ reli- 
gionem in condemnationem deduxit, minui pacto non 
potuit. PP. k.15 Iul. Laeto 11 et Cereale conss. (a. 215] 

4 Imp. Gordianus 4. Muciano. Alio iure est 
tutor, alio heres eius. tutor enim inventarium cete- 
raque instrumenta si non proferat, in litem iusiuran- 
dum adversus se potest admittere: at enim heres 
eius ita demum, si reperta in hereditate dolo malo 
1 non exhibeat. Sed cum adversus ipsum tutorem 
litem contestatam esse dicatis, transferentibus !9 in 
heredes eius actionem praeses provinciae partes suas 
exhibebit non ignorans, nisi exhibeantur instrumenta, 
duin. iuxta formam constitutionum partes suas 

ebeat moderari. PP. vir k. Oct. Pio δέ Pontiano 
conss. [a. 238] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
MIU. Licet adversus heredes 17 ob non factum 
inventarium iusiurandum in actione tutelae praeter- 
mitti placuerit, iudicem tamen velut ex dolo tutoris 
alis indiciis instructum adversus eos ferre senten- 


tiam convenit. 5. viu k. lan. Nicomediae CC. 


COnss. [a. 294] 
LIIII.!5 
DE HEREDIBUS TUTORUM. 
1 Impp. Severus et Antoninus A4. Fusciano. 


Heredes tutoris ob neglegentiam, quae non latae 
culpae comparari possit, condemnari non oportet, si 
non contra tutorem lis inchoata est neque ex damno 
pupilli lucrum captatum aut gratiae praestitum sit. 
DP. τι id. Mart. Laterano et Rufino conss. [a. 197] 

2 Imp. Antoninus A. Valentiniano et Materno. 
Pater vester tutor vel curator datus si se non ex- 
eusavit, non ideo vos minus heredes eius tutelae 
vel utili iudicio conveniri potestis, quod eum 15 tute- 
lam seu curam non administrasse dicitis: nam etiam 
| cessationis ratio reddenda est. Prius tamen propter 
actum suum eos conveniendos esse qui administra- 
verint saepe rescriptum est. PP. xi k. Mart. An- 
tonino A. II1I et Dalbino conss. (a. 213] 


(1) etiam V C, om. P (2) x Hal., om. V 
(4) sic VP"C, pro sua simplicitate P' 

rinus e£ Numerianus AA. scr.  (6)ipsis V^ (7) xv V, 
(8 B 38, 15 — Cf. Dig. 12, 3 (9) dolo 
(10) eonvineitur dett. cum B.X (x. m.) 
(12) militi Consult, om. hbri 


(3) Sirmi del. 
(5) impp. Ca- 


xi Zal. 
del. Mommsen 
(11) z- Consultatio 9, 8 


(13) tuis E Consult, quis VC (14) perlati/ Consult. 
(15) k. Consult. Hal, x k. V (16) szc V, vobis ins. 
PCR (11) heredes dett, herede vel herede« (s vel m) V, 
heredem CR (48) B38,7— Cf. Dig. 21, 1 (19) eum 
dett, eam VCR 


V 54—59 


230 SI TUTOR NON GESSERIT 


3 Idem A. Avitae. Adversus heredes quondam 
tutoris tui tutelae actione consiste'. in iudicium 
autem veniet etiam id, quod tibi tutor ex causa 
fideiussionis debuit. PP. ;zrr? mom. lul. Antonino 
A. 1111 et Balbino conss. : . [«. 213] 

4 Imp. Alexander A4. Frontino. Heredes eorum, 
qui tutelam vel curam administraverint, si quid ad 
eos ex re pupilli vel adulti pervenit, restituere co- 
guntur: et in eo autem, quod tutor vel curator ad- 
ministrare debuit nec administravit, rationem reddere 
eos debere non est ambigendum. JP. viz k. Nov. 
Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 


LV. 
SI TUTOR NON GESSERIT. 


1 *Zmp. Alexander A. Zotico. Certum est non 
solum eos qui gesserunt, sed etiam qui gerere de- 
buerunt tutelam teneri etiam in ea, quae & contuto- 
ribus servari non potuerunt, si modo, cum suspectos 
1 facere deberent, id officium omiserunt. Tu autem, 
etsi contra patronum tuum famosam actionem in- 
stituere non potuisti, providere tamen, ne quid tutelae 
deesset, necessariis postulationibus apud eum, cuius 
de ea re iurisdictio fuit, potuisti. PP. prid. id. Mai. 
Maaimo 11 οἱ Aeliano conss. [a. 223] 

...29 Idem A. lusto. Qui se non immiscuerunt tu- 
telae vel curae, ex persona eorum, qui gesserunt et 
idonei sunt, non onerantur. si qua vero sunt, quae, 
cum geri debuerunt, omissa sunt, latae culpae ratio 
omnes aequaliter tenet. JP. vii k. Mei. luliano 
et Crispino conss. [a. 224] 


LVI.* 
DE USURIS PUPILLARIBUS. 


1 "Imp. Antoninus «4. Praesentino. 'Tutorem vel 
curatorem pecuniae, quam in usus suos convertit, 
legitimas usuras praestare debere olim placuit. PP. 
non. Iun. Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Ampliato. Eius, quod ex 
causa tutelae debetur, usuras praestari oportere 
dubium non est, quamvis aliis pro participe mune- 
ris necessitas solutionis inrogetur, quia id noz alias 
contingit, quam si cessatio contutoris in suspecto 
faciendo imputari possit. PP. xir k. lul. Iuliano 
et Crispino conss. [a. 224] 

ὃ ldem 4. Vitalio. Si pecuniam pupillarem ne- 
que idoneis hominibus uli neque in emptionem 
possessionum convertere potuisti, non ignorabit iudex 
usuras eius ἃ te exigi non oportere. JP. id. April. 
AModesto et Probo conss. (a. 228] 

4 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Aurelio. Pupils agere vobiscum actione tutelae 
1 compeli non potest. "Verum adversus futuram 
calumniam et ut, si quid ei debetis, cursus eius in- 
hibeatur usurarum, denuntiationibus frequenter inter- 
positis ad iudicium eum provocate ac, si rem dissi- 
mulatione proferat, actis apud praesidem provinciae 
factis voluntatis vestrae rationem declarate: quo 
facto tam vobis ipsis quam securitati filiorum vestro- 
2 rum consulatis. od et in curatoribus locum 
habet. PP. rr: id. Febr.* Sirmi CC. conss. (a. 294] 


LVII." 
DE FIDEIUSSORIBUS TUTORUM SEU CURA- 
TORUM. 


1 Imp. Alexander A. Felici. Eligere debes, utrum 
cum? ipsis tutoribus vel curatoribus heredibusve 


eorum an cum his, qui pro eis se obligaverunt, agere 
debeas vel, si ita malis, dividere actionem. nam in 
solidum et cum reo et cum fideiussoribus agi iure 
non potest. PP. x? Ak. Febr. luliano et Crispino 
CORS$. . [a. 224] 

2 !'"]dem 4. Prisco. Non est ambigui iuris electo 
1 reo et solvente fideiussorem liberari. Et ideo si 
simpliciter acceptus est fideiussor in id, quod tutor 
seu curator debiturus esset, cum proponas tutorem 
seu curatorem condemnatum solvisse, quid dubium 
2 est liberatum esse fideiussorem? Plane si stipu- 
latio rem salvam fore interposita est vel cautum 
est in id, quod a tutore seu curatore servari non 
potest, manet fideiussor obligatus ad supplendam 
tibi indemnitatem. PP. vin! k. Aug. Fusco 11 et 
Deatro conss. [a. 225] 


LVII.'* 
DE CONTRARIO IUDICIO. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Stratoni. Si | 


pro iudicato contutore Mapas Solvisti, nullum 
iudicium tibi contra pupillum competit, ut delegetur 
tibi adversus liberatum actio. 
emisti, in rem suam procurator datus heredes eius '* 
iudicati poteris convenire. PP. vr; k. Mart. Fabiano 
et Muciano conss. [a. 201] 

2 Imp. Antoninus 4. Primitivo. Si non ex pro- 
pria culpa solus pupillae condemnatus es, sed ab- 
sens et indefensus adquievisti, cum ex causa iudicati 
satisfacere coeperis, actionem !* adversus contutores 
tuos mandari tibi a pupilla desiderabis vel utili 
actione uteris. PP. prid. id. Oct. duobus E 
COn$s. (a. 212] 

9 lJdem'* A4. et CC. Thesidi. Si pater tuus, 
quem et privigni sui tutelam administrasse proponis, 
testamento recte facto, pupillo etiam quondam suo 
herede instituto decessit, quoniam non nisi pro por- 


tione hereditaria tutelae petitionem confusione con- 


stet extingui, pro residua parte succedentem patri 
tutelae te convenit apud competentem iudicem red- 
1 dere rationes. Qui secundum bonam fidem, eorum 
etiam, quae patrem tuum in re eius erogasse dicis, 
admissa compensatione, reliqui (si quid amplius de- 
2 betur) faciet condemnationem. Quod si sciens 
amplius in rem suam erogatum agendum propterea 
tutelae non putaverit, eum contrario iudicio conve- 
nire potes. δ. xviii k. lan. CC. conss. ^ [a. 294] 


LVIII." 
DE AUCTORITATE PRAESTANDA. 


1 !*7mpp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC. 
Antoniano. Neque tutoris neque curatoris absentia 
quicquam stipulationi pro pupillo habitae!? nocet. 
Sine die et conss.?? y MEER 

2 ldem AA. et CC. Serenae. Nec actiones sine 
tutoris auctoritate in aetate pupillari constituta ?! 
remittendo quicquam amittere poteris. S. xvii k. Mai. 
CC. conss. [a. 294] 

9 Idem 44. et CC. Gaio. Eum, qui ἃ pupillo 
sine tutoris auctoritate distrahente comparavit, longi 
temporis spatium non?? defendit. S. v77?^ id. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

4 Imp. lustinianus A. Iuliano Jg. Clarum poste- 
ritati facientes sancimus omnimodo debere et. agenti- 
bus et pulsatis in criminalibus causis minoribus 
viginti quinque annis adesse curatores vel tutores, 


(2) τὶ V, xv Hal. 
(5) .B 38,117 


(1) consistet V 
(4) — θ, 6,1 


(3) .B 38, 16 
(5) iunge 5,51,2 — (6) id. 


Febr. V, kal. sept. 77al. (7) Cf. Dig. 2,1 (8) eum 
om. V (9) x Hal, om. V (10) B 38,7,13. (11) vim 
V, vay Hal. (12) B 38,18. — Cf. Dig.27,4 (13) sic 
CR cum B, nomina VQ (4) eius V, om. CR. (15) sic 


VC, actiones dett. cum B. (v. zv.) (16) scribi debuit 


(17) .B. 81]. $8, 23 
(18) — 8, 37, 7 
(20) S. xvi 


impp. Diocletianus et Maximianus 
seqq. — Cf. Dig. 26, 1 Inst. 1, 21 
(19) pro pupillo habitae om. L gem. 
k. Febr. CC. conss. (— a. 294) 4. gem. (21) sic PR, 
constitutus VC . (22) — 7, 26, 9 (23) longi t. sp. 
non] nullum spatium 1, gem. (244) van. L, nu magis 
quam VI vel uu V, nx Hal. 


quod si nomen?5. 


pec EMEND rne aT M 


D we OE Re— I". T WEE CRIT 


» " 
| TON "ti 


ΩΝ 


πον 


QUANDO CURATORES 


331 


V $59—62 


in quibus casibus et pupillos leges accusari con- 
cedunt, cum cautius et melius est cum suasione per- 
fectissima et responsa facere minores et litem in- 
ferre, ne ex sua imperitia vel iuvenali calore aliquid 
vel dicant vel taceant, quod, si fuisset prolatum vel 
non expressum, prodesse eis poterat et a deteriore 
caleulo eos eripere. JD. x k. Mart. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (a. 931] 

5 Idem A. lohanni pp. Veterem dubitationem 
amputantes, per quam testamentarii quidem vel per 
inquisitionem dati tutoris et unius auctoritas suffi- 
ciebat, licet plures fuerant, non tamen diversis re- 
gionibus destinati, legitimi autem vel simpliciter dati 
omnes consentire compellebantur, sancimus, si plures 
tutores fuerint ordinati, sive in testamento paterno 
sive ex lege vocati sive a iudice vel ex inquisitione 
vel simpliciter dati, et unius tutoris auctoritatem ' 
omnibus tutoribus sufficere, ubi non divisa est ad- 
ministratio vel pro regionibus vel pro substantiae 
partibus: ibi etenim necesse est singulis pro suis 
partibus vel regionibus auctoritatem pupillo prae- 
Stare, quia in hoc casu non absimiles esse testa- 
mentaris et per inquisitionem datis legitimos et 
simpliciter datos iubemus eo, quod  fideiussionis 
onere praegravantur et subsidiariae actionis admini- 
1 culum speratur. Sed haec ommia ita accipienda 
sunt, si non res quae agitur solutionem faciat ipsius 
tutelae, ut puta si pupillus in adrogationem se dare 
desiderat. 
consentiente, sed forsitan et ignorante eo, qui tutor 
2 fuerat ordinatus. Tunc etenim, sive testamen- 
tarii sive per inquisitionem dati sive legitimi sive 
simpliciter creati sunt, necesse est omnes suam aucto- 
ritatem praestare, ut, quod omnes similiter tangit, 
3 ab omnibus comprobetur. Quae omnia simili 
modo et in curatoribus observari oportet. 2). k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 


vv. cc. [a. 531] 
LX. 
QUANDO CURATORES VEL TUTORES ESSE 
DESINANT. 


1 Imp. Antoninus 4. Hermillae. Si curatores 
tutoribus adiuncti sunt, pubertate pupilli tam tuto- 
rum quam curatorum adiunctorum officium finiri 
ideoque alios propter aetatis infirmitatem curatores 
esse dandos manifestissimum est. JP. 1111 k. Aug. 
Romae Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Menippo?. Tutoris officium ex sola voluntate pu- 
pili non finiri certissimum est. S. xir; k. Febr. CC. 
CORS$S$. [a. 294] 

9 Imp. lustinianus A4. Menae pp. lIndecoram ob- 
servationem in examinanda marum?^ pubertate rese- 
cantes iubemus: quemadmodum feminae post impletos 
duodecim annos omnimodo pubescere iudicantur, ita 
et mares post excessum quattuordecim annorum 
puberes existimentur, indagatione corporis inhonesta 
cessante. 7). viii id. April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 


LXI. 
DE ACTORE A TUTORE SEU CURATORE DANDO. 


1 *3Imp. Alexander A. Sebastiano. Neque tuto- 
*res neque curatores ex sua persona in re pupilli 


* yel adulescentis procuratorem facere possunt, sed 


etenim absurdum est solvi tutelam nec. 


1 *actorem constituere debent. Pupillus autem vel 
* pupilla vel adultus vel adulta tam ad agendum quam 
*ad defendendum, tutore seu curatore interveniente, 
2 *procuratorem ordinare possunt. psi etiam tu- 
*tores et curatores post litis contestationem a se 
*factam ad exemplum procuratorum, qui litem con- 
*testati sunt, dare procuratores non prohibentur. 
* PP. prid. id. Mai. Alexandro 4. ΠῚ et Dione 
* conss.* [a. 229] 

2 (1) "Impp. Diocletianus et Maximianus A4. et 
CC. Alphocrationi?. Si sui iuris constituti filii tui 
matri successerunt, licet te tutorem eorum esse pro- 
betur, tamen non per procuratorem, sed actorem 
decreto constitutum a te res eorum te absente peti 
convenit. ὁ. non. Jan. Sirmi CC. conss. | [a. 294] 


LXIIL.* 
DE EXCUSATIONIBUS ET TEMPORIBUS EARUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Aviolae. Falsa 
suasione credis te propterea, quod spado sis, im- 
munitatem a tutelis habere. PP. k. Mai. Cilone et 
Libone conss. [a. 204] 

2 ldem AA. Aventiano et Cosconio. Si curatores 
dati estis generaliter nec decreto significatum est 
Italicarum tantum rerum vobis munus adiunctum, 
adire debetis competentem iudicem, ut vos ἃ pro- 
vinciali administratione liberet. quod si factum 
fuerit, petent sibi in provincia curatores adulescentes. 
PP. vir k. Sept. Cilone et Libone conss. (a. 204] 
.9 ldem 4.4. Crispino. Excusationis quidem tuae, 
81 ingenuus libertino tutor datus es, certa causa est. 
sed cum te praeses provinciae audiendum non pu- 
taverit propter praescriptionem, quasi tardius adires, 
nec ἃ decreto provocaveris, intellegis parendum esse 
sententiae. ^P. id. Mart. Albino et Aemiliano 
conss. [a. 206] 
.4 Imp. Antoninus A. Agathodaemoni. —Amplis- 
simi ordinis consulto, qui pupillam. suam uxorem 
ducit, nuptias contrahere non intellegitur et tamen 
1 infamis constituitur. Sed si tu Demetriae, cum 
eam in matrimonio haberes, absens et ignorans cu- 
rator constitutus es, potes esse securus, dum tamen 
alius substituatur. non enim debet ignorantia ma- 
ritorum amplissimi ordinis consulto fraus quaeri. 
PP. xr k. lul. Sabino et Anullino conss.  [a. 216] 

9 Imp. Alexander A. Bassiae?.  Libertos a tu- 
tela vel cura liberorum patroni seu patronae nullam 
excusationem impetrare amplissimus ordo auctore 
divo Marco censuit. et ideo nec illud prodesse eis 
debet, quominus curatores etiam inviti patroni seu 
patronae liberis dentur, quod eorundem tutelam ad- 
ministraverunt. ὦ 

Idem A4. Maximo. Quinquaginta dies, qui prae- 
finiti sunt ad professionem excusationis his qui tu- 
tores seu curatores dati sunt, ex eo die cedere, ex 
quo decretum praetoris aut testamentum parentis 
notum factum erit ei qui ad munus vocatus fuerit, 
1 ipsa constitutio quae hoc induxit sanxit. Sed si 
quis in eius temporis computatione ab eo cuius de 
ea re notio fuit iniuriam passus mon provocavit, 
adquiescere rebus iudicatis debet. JP. r7 non. Mai. 
Juliano et Crispino conss. [a. 224] 

Jdem A. Antonino. Neque a tutela neque a 
cura ideo quis excusatur, quod creditor sive debitor 
eius est, cui tutor sive curator datus est, sed parti- 
cipem in munere habere debet, ut (si res exegerit) 
is E" alieno auxilio eget defendatur. PP. 1111 
id. Jul. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 


(1) in ins. (2) B 38, 19. — Cf. Inst. 1, 22. (3) me- 
nippo C, mene pp. SL, meni papae A: quae nescio an 
eo ducant, ut spurium sit hoc nomen et er c. 8 supple- 
tum sit, quemadmodum factum est ad 5, 31, 20. 5, 56, 4 
(4) examinanda marum 7M, examinanda C, examinanda- 
rum AK (5) e. 1, quam libri cum S et B omittunt, ex 


2, 12, 11 restituta est auctore Thalelaeo (B-X 8, £, 85), 
qui c. 11 initio huius tituli repetitam esse testatur (6) sic .R, 
alfocratrioni /,, alphogratione C, alphogratio .S, harpo- 
crationi Mommsen (1) B 37,8,238 (8) B 38, 1, 52 
segg. — Cf. Dig. 2, 1 Inst. 1, 25 (9) basiae L, by- 
siae ὃ, besie CR (10) u1 Hal, v1 L 


V 62. 63 


252 


SI FALSIS ADLEGATIONIBUS 


8 Idem A. Maaimo. Coloni (id est conductores) 
praediorum ad fiscum pertinentium hoc nomine ex- 
cusationem à muneribus civilibus non habent ideo- 

ue iniunctae tutelae munere fungi debent. JP. 111] 
. Febr. Fusco et Deatro conss. [a. 225] 

9 /jdem 4. Homano. Frater tuus non ideo ἃ 
tutela vel cura exeusari debet, quod oculum amisit. 
proinde intellegis munus susceptum eum deserere non 
posse. PP. k. Febr. Modesto et Probo conss. [a. 228] 

10 Jdem 4. Crispino. Exactores tributorum tanto 
tempore, quanto rationem tributariam tractaverunt, 
non solum ab oneribus!, sed etiam a tutelis vaca- 
tionem habere dubitare non debuisti. 2. id. Aug. 
Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 

11 ?/dem A. Hylae. Testamento tutor datus, ut 
a bonis his excuseris, quae pupilli tui in alia pro- 
vincia quam unde es ubique moraris possident, intra 
1 quinquagesimum diem postulare debuisti. Quod 
si facere cessasti, excusatio quidem temporis prae- 
scriptione submovetur, sed propter late diffusum 
patrimonium an tibi adiungi aliquos curatores opor- 
teat, praeses provinciae, si te insufficientem depre- 
henderit, aestimabit. PP. virr id. Dec. Pompeiano 


et Peligno conss. [a. 231] 
12 imp. Gordianus A. Valentino. | Voluntaria 
tutelae munera privilegiis nihil derogant. PP. xi 
k. Nov. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 


13 Jdem 4. Apollinari. Nec senatorum quidem 
liberti, nedum ceterorum, propterea, quia patrono- 
rum negotia gerunt, a muneribus civilibus habent 
immunitatem. tantummodo etenim unus senatoris 
libertus, qui patroni negotia gerit, habet a tutela 
sive cura vacationem. |.PP. x Kk. Febr. Gordiano A. 
et viola conss. [a. 239] 

14 Jdem A. Heraclidae. Severiter praeses pro- 
vinciae exsequetur, si animadverterit avunculum 
tuum propterea nominari tutorem, ut metu eiusmodi 
1 creationis a magistratibus iniuriam redimat. Quin 
etiam si aliqua ei excusatio competit et non alia 
causa nominatus est, quam ut lite fatigetur, quod 
in eam rem absumptum fuerit, is qui eum nominavit 
iuxta formam constitutionum ei reddere cogetur. 
PP. id. Sept. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

15 Jdem A4. Tauro. Quamquam in tutela deten- 
tus eo, quod excusatio quam obiciebas non est ad- 
missa, provocationis auxilium flagitares et in medio 
tempore hi quorum meministi in adulta aetate agere 
coeperunt, tamen non eo minus causa interpositae 
provocationis propter periculum administrationis eius 
temporis iudiciorum more examinanda est. PP. vii 

. ANov. Arriano et Papo conss. [a. 243] 

16 Imp. Philippus A. Theodoto. Si, ut adlegas, 
his tutor datus es, cum quibus disceptationem he- 
reditatis tibi esse proponis, et tempora antiquitus 
excusationibus praestituta etiam nunc opitulantur, 
adire praesidem provinciae potes, formae super ea 
re? statutorum principalium obtemperari pro sua 
gravitate iussurum. PP. x Kk. Aug. Peregrino et 
Aemiliano conss. [a. 244] 

17 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Epagatho. 
Licet orationis sub divo Marco habitae verba de- 
ficiant, is tamen, qui post contractas nuptias nurui 
suae curator datur, excusare se debet, ne mani- 
festam sententiam eius offendat et labem pudoris 
contrahat. D. vi id. lan. Valeriano 11 et Lucillo 
conss. (a. 265] 

18 Impp, Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Sabino. 'Tutores nominatos appellationem interpo- 
1 nere necesse non habere certissimi iuris est. Qua- 
propter, licet non appellasti, si quam te excusatio- 
nem habere confidis, intra tempus, quod divi Marci 
constitutione praescriptum est, hac apud praesidem 
2 provinciae uti non prohiberis. Nam quod omnium 


bonorum patrem pupilli usum fructum reliquisse quon- 
dam uxori suae proponis, ad excusandos vos a tutela 
non est idoneum. . non. April. CC. conss. [a. 294] 
Idem A4. et CC. Dionysio. Inusitatam rem 
desideras, de tutela filii te dimitti postulans, quod 
te posse contrario tutelae iudicio matrem eius con- 
venire contendis. Sine die et conss. [a. 294] 
20 Idem AA. et CC. Charitino. Curator adultis 
nominatus, quorum tutor antea fueris, invitus in ad- 
ministratione teneri non potes. proinde si dies ex- 


cusationibus praefinitus nondum excessit, uti com- 
petenti defensione potes. δ. x A. Dec. Nicomediae 
CC. conss. [a. 294] 


21 Idem AA. et CC. Paramono^. Quod* res cum 
uterinis fratribus tibi communes esse profitearis, ad 
excusationem tutelae non est idoneum, cum harum 
divisio curatore dato fieri possit. .S. xvzur k. lam. 
Nicomediae CC. conss. (a. 294] 

22 Idem AA. et CC. Hermodoro. Si tutor nomi- 
natus decreto praesidis habens excusationem abso- 
lutus es, ad te non pertinere periculum administra- 
tionis manifestum est. JD. xir k. lan. Nicomediae 
CC. conss. [a. 294] 

28 Idem AA. et CC. Neophyto. Humanitatis ac 
religionis ratio non permittit, ut adversus sororem 
vel filios sororis actionum necessitates tutelae occa- 
sione suscipias, cum ipsius etiam pupilli, cui tutor 
datus es, aliud exigere videatur utilitas, scilicet ut 
eum tutorem potius habeat, qui ad defensionem eius 
1 non inhibeatur adfectu. Iuxta formam igitur, 
quam consulti dedimus, praetorem adiri oportet, ut 
et iusto tuo desiderio et pupilli ipsius commodo 
consulatur. S. vi k. Febr. Sirmi CC.9 conss. [a. 294] 

24 " Impp. Arcadius et Honorius A4. Flaviano pp.* 
Excusationem naviculariis tutelae sive curae κυ 
nus ipsis tribuimus, ut in huiusmodi officiis mino- 
ribus sui tantum corporis obligentur. JJ. 111 mom. 
Mart. Mediolani Stilichone et Aureliano conss. [a. 400] 

Imp. Anastasius A. Antiocho praeposito sacri 
cubiculi. "Viros clarissimos sacri nostri palatii si- 
lentiarios circa latus nostrum militantes de tutelis 
et curationibus excusari sancimus. 2). k. lan. lo- 
hanne cons.? [a. 499] 


LXIII.'? 
SI FALSIS ADLEGATIONIBUS EXOUSATUS SIT. 


1 Imp. Alexander A. Lysimacho et Diotimo. Si 
absentibus necessariis personis vel his, qui sua 
sponte vos defendere volebant, non competentibus 
adlegationibus, qui vobis tutores aut curatores dati 
erant, liberati esse a munere visi!! sunt, ne eis 
circumvenisse iudicis religionem prosit, praeses pro- 
vinciae audiet vos et, si iniustum decretum extor- 
sisse eos apparuerit, exinde ad eos periculum ad- 
ministrationis pertinere pronuntiabit, ex quo dati 
sunt. JP. xmi k. Ma. Maximo i: et Aeliano 
CORSS. [a. 223] 

2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Auluzano. 
Tutores, quos postea quam bona pupillorum ad- 
ministraverunt a praeside provinciae quasi re integra 
excusari se impetrasse adseveras, periculum adminis- 
trationis evitare minime posse manifestum est. PP. 
XIII k. Iun. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245] 

9 ldem A. et ξ Otani. Si, ut proponis, pars 
diversa administratione tutelae seu curae tuae item- 
que fratris tui ambitione potius quam iuris ratione 
se excusavit, periculo iniuncti muneris minime libe- 
ratus est. Sine die et consule. 


(1) sic E.M, honoribus C, Aevcovgyeóv (— muneribus) B 
(2) $ 1 Jin. — 5, 30, 3 (3) super ea re M^, super 
ea CR, om. M* (4) paramonio S, paramoni L, pa- 
ramano C, ramoni AK (Ὁ) quod LC, quoniam E (6) cc. 


Hal. sed in addendis tusco et anulino (2 a. 295): re 
Mommsen Zeitfolge p. 448 (1) — Th. 3,31,1 (8) pu. 7A. 
(9) sic scripsi, iohanne et asclepione coss. Haí. (10) B 
38, 1, 76 seqg. (11) síc CR^, iussi 1.6 


81 TUTOR REI PUBL. CAUSA 


239 


V 64—70 


LXIIIIL.' 
8I TUTOR REI PUBLICAE CAUSA ABEBIT. 


1 Imp. Gordianus A. Guíttio. Qui tutores vel cu- 
ratores dati rei publicae causa afuturi sunt, ad tem- 
pus se excusare debent a tutela, ne etiam medii 
1 temporis periculo obstringantur. Quod quidem 
et tu si fecisti, eius intervalli quo afuisti periculum 
non debes pertimescere. quod si id praetermisisti, 
ut priore loco is conveniatur qui administravit, de 
jure postulabis. PP. id. Mart. Gordiano A. et Aviola 
conss. [a. 239] 
- 9. Idem A. Reginio. Certum est eos, qui rei publi- 
cae causa abesse desierunt, ab omni nova tutela 

"anno vacare debere. PP. v k. Mart. Gordiano 
A. 11 et Pompeiano conss. (a. 241] 


LXV. 
DE EXCUSATIONE VETERANORUM. 


1 Imp. Antoninus A. Saturnino. Qui causaria 
missione sacramento post viginti stipendia solvuntur, 
et integram famam retinent et ad publica privilegia 
veteranis concessa pertinent. PP. vii id. Aug. A4n- 
tonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Gordianus A. Celeri veterano. Quod pla- 
cuit veteranos tantummodo conveterani filiorum seu 
militum, et quidem unam tutelam seu curam eodem 
tempore administrare compelli, eo pertinet, ut, si 
alis dati fuerint, intra sollemnia tempora causas 
excusationis apud competentem iudicem deferant. 
PP. 111 k. Iul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 


LXVI.* 
QUI NUMERO LIBERORUM SE EXCUSANT. 


1 "Impp. Severus et Antoninus AA. Claudio? 
Herodiano. Qui ad tutelam vel curam vocantur, 
Romae quidem trium liberorum incolumium numero, 
quorum etiam status non ambigitur, in Italia vero 
quattuor, in provinciis autem quinque habent ex- 
cusationem. PP. non. April. Geta et Plautiano 
conss. [a. 203] 

2 Imp. Antoninus A. Marcello. Neque filia amissa 
in numero prodest ad declinanda municipalia mu- 
nera neque nepotes numerantur, quorum pater super- 
est, cum suo nomine patri prosunt. D. id. [un. 
Antonino A. 111 et Balbino conss. [a. 213] 


LXVII (LXVIII). 
QUI AETATE. 


1 "Imp. Philippus A. et Philippus C. Severo. 
Pater tuus si maior est annis septuaginta, ad tutelam 
seu curam devocatus excusare se sollemniter potest. 
PP. xii k. April. Praesente et Albino conss. |a. 246] 


LXVIH (LXVII). 
QUI ΜΟΒΒΟ. 


1 "Impp. Severus et Antoninus AA. Sabino. Lu- 
minibus captus aut surdus aut mutus aut furiosus 
aut perpetua valitudine tentus tutelae seu curatio- 
nis excusationem habent. JP. v id. Sept. Cilone 
et Libone conss. [a. 204] 


LXVIIII. 
QUI NUMERO TUTELARUM. 


1 € Severus et Antoninus AA. Pompeiano. 
Si tres tutelas vel curas eodem tempore non defunc- 
torie susceptas administras, onere quartae tutelae 
vel curationis pupillorum seu adulescentium non 
1 gravaberis. Finito autem officio pubertate pu- 
pilorum vel aetate adulescentium aliae substitui 
possunt, licet nondum ratio tutelae sive curae ad- 
2 ministratae reddita sit. Sed imperfectae diversae 
species vacationis, licet permixtae, ad excusationem 
non proficiunt. scire igitur debes eum, qui duos 
filios habet et duas tutelas administrat, excusatio- 
nem non mereri. JP. 111 id. Oct. Antonino A. 11 
et Geía 1I conss. [a. 205] 


LXX. 
DE CURATORE FURIOSI VEL PRODIGI. 


1 Imp. Antoninus A. Marinianae. Curatores im- 
pleta legitima aetate prodigis vel furiosis solent tribui. 
PP. n k. Aug. Messala et Sabino conss. [a. 214] 

2 Imp. Gordianus? A. Anicio. Orationis divi Se- 
veri beneficium, quo possessiones rusticas sine de- 
creto praesidis pupillorum seu adulescentium distrahi 
vel obligari prohibitum est, non iniuria etiam ad 
| agnatum furiosi porrigitur. Si igitur citra de- 
cretum praesidis fundus mente capti etiam ab agnato 
eius tibi pignori nexus est, vinculum pignoris in eo 
non consistit, utilem tamen adversus eum personalem 
actionem, si ob eius utilitatem pecunia mutua ac- 
cepta est, poteris habere. JP. Kk. Jan. Pio et Pon- 
tiano conss. [a. 238] 

9 ldem A. Aureliano. Si pater tuus mentis com- 
pos non est, pete ei curatores, per quos, si quid 
gestum est, quod revocari oporteat, possit causa 
cognita in pristinum statum restitui. PP. vrr id. 
April. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Asclepiodoto. Cum repudiante furiosam sui iuris 
constitutam  marito'? qui solus repudiare potuit, 
quaedam matrem furiosae marito quondam eius in- 
Strumenta confecisse significas, intellegis nihil eam 
contra furiosam disponere potuisse, cum eius ad 
eam iure non pertinuerit defensio. S. id. April. 
Byzantii A44. conss. [a. 293] 

Ὁ !!Inp. 4dnastasius A. ad populum. Ne lucrum 
quidem antea indebitae successionis emancipato vel 
emancipatis deputasse, nihil vero de oneribus tute- 
lae prospexisse videamur, curatores nihilo minus eos 
pro duodecim tabularum lege furiosis fratribus et 
sororibus utpote legitimos existere hac legis sanctione 
decernimus. 

6 "Imp. lustinianus A4. luliano pp. Cum aliis 
quidem hominibus continuum furoris infortunium 
accidit, alios autem morbus non sine laxamento in- 
greditur, sed in quibusdam temporibus quaedam eis 
intermissio pervenit, et in hoc ipso multa est diffe- 
rentia, ut quibusdam breves indutiae, aliis maiores 
ab huiusmodi vitio inducantur, antiquitas disputabat, 
utrumne in mediis furoris intervallis permanet eis 
curatoris intercessio, an cum furore quiescente finita !? 
1 iterum morbo adveniente redintegratur. Nos ita- 
que eius ambiguitatem decidentes sancimus, cum in- 
certum est in huiusmodi furiosis hominibus, quando 
resipuerint, sive ex longo sive in propinquo spatio, 
et impossibile est et in confinio furoris et sanita- 
tis eum saepius constitui et per longum tempus sub 
eadem esse varietate, ut quibusdam videatur etiam 
paene furor esse remotus, curatoris creationem non 


(1) 338,1, 79. 80 (2) B 38,1,81. 82. (3) 8 38,1, 83. 84 


(4) — Vat.241 (6) Claudio Vat, om. libri (6) B 38, 
1, 85 (1) .B 38,1, 86 (8 B38,1,87 (9) B 38, 
10, 18 segq. — Cf. Dig. 2", 10 Inst. 1, 23 (9') cf. 


p.492 not.3 (40) sic dett. cum B, furiosa s. i, consti- 


TT 


tuta maritum (marito C^?) CE (11) e. 5. pars fuit 
constitutionis de successione ab intestato emancipatorum 
latae, quam laudant 5, 30, 4 (k. Apr. a. 498) et Inst. 3, 
5, 1, sustulit 6,58, 15,1 — (12) tunge c. 7 ἢ. t. et 6, 22, 9 
(13) finita RM*??, finitus et C, finit M^ 

20 


V 70 


234 


DE CURATORE FURIOSI 


esse finiendam, sed manere quidem eum, donec talis 
furiosus vivit, quia non est paene tempus in quo 
huiusmodi morbus desperatur: sed per intervalla, 
quae perfectissima sunt, nihil curatorem agere, sed 
ipsum posse furiosum, dum sapit, et hereditatem 
adire et omnia alia facere, quae sanis hominibus 
competunt: sin autem furor stimulis suis iterum eum 
accenderit, curatorem in contractus vocari', ut nomen 
quidem curatorís in omne tempus habeat, effectum 
autem, quotiens morbus redierit, ne «crebra vel 
quasi ludibriosa fiat curatoris creatio et frequenter 
tam nascatur quam desinere videatur. JD. k. Sept. 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

7 *idem A. luliano pp. Cum furiosus, quem 
morbus detinet perpetuus, in sacris parentis sui 
constitutus est, indubitate curatorem habere non 
potest, quia sufficit ei ad gubernationem rerum, quae 
ex castrensi peculio vel aliter ad eum pervenerint 
et? vel ante furorem ^ adquisitae sunt vel in furore 
obveniunt, vel in his, quorum proprietas ei tantum- 
1 modo competit, paterna verecundia. Quis enim 
talis adfectus extraneus inveniatur, ut vincat pater- 
num? vel cui alii credendum est res liberorum 
ia gubernandas parentibus derelictis? Licet Ter- 
tullianus iuris antiqui interpres libro singulari, quem 
de castrensi peculio condidit, tali tractatu proposito 
videatur obscure eandem attingere sententiam, tamen 
1b nos hoc apertissime introduximus. Sin autem 
parentes ab hac luce decedere contigerit, nostra 
constitutio 5, quam promulgavimus de his quae in 
testamento furioso relinquenda sunt vel substitutione 
2 eorum, in suo robore maneat. Sin autem per- 
etuus furiosus sui iuris sit, tunc in paterna qui- 
cm hereditate, quae quasi debita ad posteritatem 
suam devolvitur, nulla est iuris veterum dubitatio, 
cum ilico apparet et? suus heres suis extat paren- 
3 tibus. Sin autem ex alia quacumque causa he- 
reditas ad eum vel successio perveniat, tunc magna 
et inextricabilis vetustissimo iuri dubitatio exorta 
est, sive adire hereditatem vel bonorum possessio- 
nem petere furiosus possit, sive non, et si curator 
eius ad bonorum possessionem petendam admitti 
debeat. et iuris auctores ex utroque latere magnum 
3a habuere certamen. Nos itaque utramque aciem 
auctorum certo foedere compescentes sancimus fu- 
riosum quidem nullo modo posse vel hereditatem 
adire vel bonorum possessionem agnoscere: curatori 
autem eius licentiam damus, immo magis necessita- 
tem imponimus, si utilem esse successionem existi- 
maverit, eam bonorum possessionem agnoscere, quae 
antea ex decreto dabatur, et ad similitudinem bo- 
norum possessionis habere, cum petitio bonorum 
possessionis Constantiniana lege? sublata est et ab 
ea introducta observatio pro antiqua sufficit peti- 
4 tione. Sed cum antiquitas in curatore? furiosi 
multas ambages constituit, quemadmodum ab eo 
cautio vel satisdatio detur, vel pro quibus rebus vel 
quibus personis, et si omnis curator talem praesta- 
bat cautelam, necessarium nobis visum est, ut hu- 
mano generi consulentes omnem quidem obscuritatem 
et inextricabilem circuitum tollamus, compendioso 
autem et dilucido remedio totum complectamur. et 
prius de creatione curatoris, qui furiosis utriusque 
sexus datur, sancientes tunc et aliis certum finem 
5 imponimus. Et si quidem parens? curatorem 
furioso vel furiosae in ultimo elogio heredibus in- 
stitutis vel exheredatis dederit (ubi et fideiussionem 
cessare necesse est paterno testimonio ? pro satis- 
datione sufficiente), ipse qui datus est ad curationem 
perveniat, ita tamen, ut in hac florentissima civitate 


apud urbicariam praefecturam deducatur, in pro- 
vincia autem apud praesidem eius, praesente ei!! 
tam viro religiosissimo locorum antistite quam tribus 
primatibus, et actis!? intervenientibus tactis sacro- 
sanctis scripturis edicat'? omnia se recte et!* cum 
utilitate furiosi gerere neque praetermittere ea '!5, 
quae utilia furioso esse putaverit, neque admittere, 
5a quae inutilia 16 existimaverit. Et inventario cum 
omni subtilitate publice conscripto res suscipiat et 
eas secundum sui opinionem disponat sub hypotheca 
rerum ad eum tinentium ad similitudinem tuto- 
6 rum et adulti curatorum. Sin autem testamen- 
tum quidem parens non confecerit'7, lex autem 
curatorem utpote agnatum vocaverit, vel eo cessante 
aut non idoneo forsitan existente ex iudiciali elec- 
tione curatorem ei dare necesse fuerit, tunc secundum 
praefatam divisionem in hac quidem florentissima 
civitate apud gloriosissimam urbicariam praefecturam 
creatio procedat: sed si quidem nobilis sit furiosi 
persona, etiam florentissimo senatu convocando, ut 
ex inquisitione curator optimae atque integrae opi- 
nionis nominetur. sin vero non talis persona sit, 
etiam solo viro gloriosissimo praefecto urbis prae- 
6a sidente hoc procedat. Et si quidem curator 
substantiam idoneam possidet et sufficientem ad 
fidem gubernationis, et sine aliqua satisdatione no- 
minationem eius procedere: sin autem non talis eius 
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum 
6b possibile est ab eo exploretur. (OCreatione qui- 
dem omnimodo sacris !? scripturis propositis in omni 
causa celebranda, ipso autem curatore, cuiuscumque 
vel substantiae vel dignitatis est, praefatum sacra- 
mentum pro utiliter rebus gerendis praestante et 
inventarium publice conscribente, quatenus possint 
6c undique res furiosi utiliter gubernari. pro- 
vinciis vero his omnibus observandis, ut apud prae- 
sidem cuiuscumque provinciae et virum religiosissi- 
mum episcopum civitatis nec non tres primates 
memorata creatio procedat, eadem observatione et 
pro iureiurando et pro inventario et satisdatione et 
hypotheca rerum curatoris modis omnibus adhibenda. 
1 Tali itaque ordinatione in curatore furiosi dispo- 
sita, si quid postea ad furiosum pervenerit sive ex 
hereditate vel successione vel legato vel fideicom- 
misso vel alio quocumque modo, hoc furioso accedat 
et hoc cum alia eius substantia manibus curatoris 
tradatur, inventario etiam super his rebus scilicet 
faciendo: et sub eius cura constituatur, quatenus, 
si quidem resipuerit furiosus et adquisitionem ad- 
8 miserit, ipsi restituatur. Sin autem in furore 
diem suum obierit vel in suam sanitatem perveniens 
eam repudiaverit, si quidem successio est, ad eos 
referatur, volentes tamen, id est vel substitutum vel 
ab intestato heredes vel ad nostrum aerarium: eo 
scilicet observando, ut hi veniant ad successionem, 
qui mortis tempore furiosi propinquiores existant ei 
ad cuius bona vocabantur, si non in medio erat fu- 
riosus, omni satisdatione vel cautione, quam per 
inextricabilem circuitum veteris iuris auctores in- 
9 duxerunt, radicitus excisa: Legatis autem procul 
dubio vel fideicommissis ceterisque adquisitionibus 
furioso adquirendis et substantiae eius adgregandis: 
sin autem ipse resipuerit et noluerit ea admittere et 
aperte haec respuerit vel heres eius hoc fecerit, a 
substantia eius ilico separandis, quasi nec fuerant 
ab initio ad eum devoluta, et legitimum tramitem 
ambulantibus, substantiam furiosi neque praegra- 
10 vantibus neque adiuvantibus. Sin autem cura- 
tor furiosi secundum nostram legem nominatus 
decesserit, sub eodem modo eademque observatione 


(1) eontraetus vocari C, contractu suo vocari A, con- 


tractu suo coniungi (coniugi M?) M (2).$ $m 
repetuntur in 1,4,21: iunge c.6 h.t. et 6,22, 9 (3) et C, 
om. R (4) sic C, ei ins, καὶ (5) 6, 26, 9 (6) et] 


quod Mommsen (1) 6, 9,9, quae est Constantii, non Con- 
stantini (Κωνσταντέγνου etiam E et B) (8) curatorem 
libri (9) pater 4. gem. (10) sic Ll. gem., testamento 


libri 
om. C 


(11) ei M? cum l. gem. (not. 12), etiam E cum B, 

(12) ita tamen, ut in provinciis apud praesides 
earum praesente eis tam ... primatibus, aotis /. gem. 
(13) depromat. /. gem. (14) et om. l. gem. (15) ea 
om.l.gem. (16) quae non utilia esse i. gem. (17) non 
confecerit M cum l. gem., non fecerit C, numquam fe- 
cerit κα (15) sacrosanctis |. gem. 


239 


Υ 70. 71 


DE PRAEDIIS VEL ALIS REBUS 


alius creabitur: quemadmodum et, si suspectus re- 
periatur, alter subrogatur. quod etiam veteribus 
11 legibus placuit. Haec autem omnia, quae! de 
creationibus curatorum cum per novam definitionem 
introducta sunt, futuris casibus imponantur et neque 
antea facti curatores removeantur neque aliquid 
novum eis accedat, sed antiquo ordine statuti in 
antiquos quantum ad creationem permaneant termi- 
nos: cautione videlicet vel satisdatione, quae anti- 
quitus fuerat introducta, super postea venientibus 
ad furiosos successionibus minime praestanda. 7). X. 
Sept. Constantinopoli Lampadio et Oreste wv. cc. 
conss. [a. 530] 


LXXI.* 


DE PRAEDIIS VEL ALIIS REBUS MINORUM SINE 
DEORETO NON ALIENANDIS VEL OBLIGANDIS. 


1 Imp. Antoninus A. Muciano.  Venditio quidem 
raedii, quod iure pignoris vel in causa iudicati 
captum et distractum est, ad senatus consultum, 
quod de alienandis praediis pupillorum vel adules- 
centium auctore? praetore vel praeside provinciae 
1 factum est, non pertinet. Sed si etiam nunc in 
ea aetate es, cui subveniri solet, aditus competens 
iudex, an te in integrum restituere debeat, prae- 
sente diversa parte causa cognita dispiciet. PP. xir: 
k. Dec. duobus Aspris conss. (a. 212] 

2 Imp. Gordianus A4. Clearcho et Aphrodisio. 
Non est vobis necessaria in integrum restitutio, si 
tutores vel curatores vestri possessionem, licet pignori 
1 nexam, vendiderunt. Quod si creditores ii fece- 
rint, ita demum iuxta formam edicti beneficium tibi 
impertietur, si fraudulenta venditione, participante 
consilium emptore*, damnum tibi inflictum esse do- 


ceatur. PP. in k. Febr. Gordiano A. et Avwiola 
COn$s. [a. 239] 
9 Impp. Valerianus et Gallienus 4A. Theodo- 


siano et aliis. Cum emancipatis vobis praedium ad- 
quisitum foret, alienari a patre eodemque curatore 
sine praesidis auctoritate non potuit, maxime si, 
tamquam suum esset, non tamquam pupillare ven- 
diderit, ilibataque vobis persecutio eius manet. PP. 
III non. lan. Tusco et Basso conss. [a. 258] 

4 Idem 44. Mithridati. Non solum per vendi- 
tionem rustica praedia vel suburbana pupilli vel 
adulescentes * alienare? prohibentur, sed neque trans- 
actionis ratione neque permutatione et multo magis 
donatione nec alio quoquo modo ea transferre e? 
1 dominio suo possunt. Igitur et tu si fratribus 
tuis per transactionem fundum dedisti, vindicare 
eum potes. sed si quid invicem ab eis ex eodem 
pacto consecutus es, id mutuo restituere debebis. 


PP. xv k. Mai. Saeculare 11 et Donato conss. [a. 260] | 


Ὁ Idem 44A. Sereno. Etsi praeses decreverit alie- 
nandum vel obligandum pupili suburbanum vel 
rusticum praedium, tamen actionem pupillo, si falsis 
adlegationibus circumventam religionem eius probare 
possit, senatus reservavit: quam exercere tu quoque 
non vetaris. JPP. iu k. Mai. Saeculare 11 et Do- 
nato conss. [a. 260] 

6 ehe Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Varo. Minorum possessionis venditio, per procura- 
torem delato ad praetorem vel praesidem provinciae 
libello, fieri non potuit, cum ea res confici recte 
aliter non potest, nisi apud acta causis probatis, 
quae venditioni necessitatem inferant, decretum sol- 
lemniter interponatur. PP. non. Marí. Caro et 
Carino AA. conss. [a. 283] 

7 Idem AAA. Isidoro. Si ad resolvendam dona- 


tionem, quam in emancipatum te pater contulerit, 
minor annis cautionem emisisti?, cum huiusmodi 
Scriptura contra senatus consulti auctoritatem data 
sit, non oberit iuri tuo. PP. yr id. Sept.? Hemesae 
Caro et Carino AA. conss. [a. 283] 
8 'eImpp. Diocletianus et Macimianus 4A. Theo- 
dotae. Praedia rustica, quae contra senatus con- 
sultum donata esse ante nuptias sponsaliorum nomine 
precum tuarum confessio ostendit, cum proprietas 
ad te propter iuris interdictum transire non potuerit, 
in dominio mariti permansisse palam est. DP. 171 non. 
Nov. Diocletiano A. I1 et Aristobulo conss. [a. 285] 
9 Idem 444. Muciano. Etsi is, quem praedium 
rusticum minoris distraxisse adfirmas, curatoris officio 
functus id fecit, venditio tamen contra divi Severi 
orationem facta praesidis sententia non immerito 
| rescissa est. Pignora sane, quae ob evictionis 
periculum idem curator ex rebus propriis tibi obli- 
gavit, non prohiberis persequi. .PP. non. Nov. Dio- 
cletiano A. 11 et Aristobulo conss. [a. 285] 
10 Jdem A4. Grato. Praediorum, quae sine de- 
creto alienata sunt, dominium tibi persequenti praeses 
opem feret. apud quem si illuxerit non universa 
pretia, quae curatori tuo data sunt, in patrimonium 
tuum processisse, pro ea dumtaxat pecuniae parte 
conveniri te permittit, quam in facultates tuas ero- 
gatam esse constiterit. PP. v id. Aug. ipsis III 
et III AA. conss. [a. 290] 
11 Jdem AA. Trophimo. Si quidem sine decreto 
minor annis patronus tuus rusticum praedium venum- 
dedit, supervacuum est de vili pretio tractare, cum 
senatus consulti auctoritas retento dominio alienandi 
1 viam obstruxerit. Si vero iure interposito decreto 
venditionem vili pretio eius possessionis, cuius vires 
ignorabat, fecit, iuxta perpetui edicti auctoritatem 
in integrum restitutio causa cognita ei praebetur. 
PP. xri k. Dec. ipsis 1111 et I11 AA. conss. ἴα. 290] 
12 !!Jdem .4A. et CC. Leontio. Ob aes alienum 
tantum causa cognita praesidali decreto praedium 
rustieum minoris provinciale distrahi permittitur. 
S. prid. k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293] 
9 Jdem AA. et CC. Zenonillae. Etiam vectigale 
vel patrimoniale sive emphyteuticum praedium sine 
decreto |praesidis distrahi nonlicet. 8. virr k. Sept." 
Sirmi A4. conss. [a. 293] 
14 Idem A4. et CC. Frontoni ?, Utere viri pru- 
dentissimi Papiniani responso ceterorumque, quorum 
precibus fecisti mentionem, sententiis ac doli mali 
exceptionem oppone, pretium ob eorum debitum so- 
lutum probans, si sortem cum usuris, quae fisco 
deberentur, pupilli non offerentes fundos provinciales 
citra decretum praesidis venumdatos cum fructibus 
petant. 8. xviu!* k. Dec. AA. conss. [a. 293] 
15 Idem AA. et CC. Sabinae. Si minor viginti 
quinque annis praedium rusticum, cum aliud debe- 
res, Sine decreto in solutum dedisti, dominium a te 
discedere non permisit senatus consulti auctoritas. 
S. VIII k. Dec. A4A..conss. fa. 293] 
16 Jdem .44. et CC. Eutychiae. Si praedium 
rusticum vel suburbanum, quod ab urbanis non loco, 
sed qualitate secernitur, in pupillari aetate consti- 
tuta tutore auctore vel adulta sine decreto praesi- 
sidis provinciae in qua situm est venumdedisti, se- 
cundum sententiam senatus consulti dominium eius 
sive ius a te discedere non potuit, sed vindicationem 
eius et fructuum, vel his non existentibus condictio- 
| nem competere constitit. Emptor autem si pro- 
bare potuerit ex ceteris facultatibus oboedire te 
muneribus sive honoribus non potuisse, ad utilitates 
praeterea tuas cessisse pecuniam, quam pretii no- 
mine sumpseras, doli exceptionis auxilio pretium 


(1) quae del. (2) B 38, 9, 42 seqq. — Cf. Dig. 21, 9 
(3) de alienandis ... auctore] C", non (non om. R?) 
alienandis . .. nisi (sine C^) auetore C^R cum B (4) sic C, 
consilio emptoris E (5) adulescentis VLCR ut vide- 
rur cum TAalelaeo, qui in B supplevit tutores et cura- 
tores (6) sic VC* cum D, alienari LC?R (1) e scripsi, 


& LOS, om. VC*E (8) emisisti LE, ei misisti V, 
ei emisisti C (9) sic V, decembr, Hai. (10) iunge 
2, 29, 1 (11) ad Leontium eodem die data est 5, 34, 8 
(12) Oct. Mommsen (13) s:c ,S, phrontonio VCE 
(14) 8. xvii V, d. viui Za. 


30* 


V 71—74 


236 


QUANDO DECRETO OPUS NON EST 


cum usuris, quas praestatura esses, et sumptus me- 
liorati praedii servare tantummodo potest. S. vr id. 
April. Anchialo ! CC. conss. (a. 294] 

17 ldem AA. et CC. Philippo. Inter omnes mi- 
nores nec commune praedium sine decreto praesi- 
dis sententia senatus consulti distrahi patitur. nam 
ad divisionis causam provocante tantum maiore Socio 
eius alienationem et sine decreto fieri jam pridem 
obtinuit. 8. vi: id. Dec. CC. conss. [a. 294] 

18 2Imp. Constantinus 4. et. Constantius? C. ad 
Severum^*. Si* minores vel ex patris nomine vel 
ex suo, debitis dumtaxat fiscalibus ingruentibus, vel 
ex privatis contractibus reperiantur obnoxii, decreti 
interpositio ἃ ὁ Constantiniano praetore celebranda 
est, probatis examussim? causis, ut patefacta rerum 
fide firma venditio perseveret. JD. xv k. lan. Ser- 
dicae Probiano et JURO conss. (a. 322] 


LXXII.* 
QUANDO DECRETO OPUS NON EST. 


1 Imp. 4ntoninus A. Valenti militi. Si probare 
potes patrem pupilli, cuius tutorem convenisti, con- 
sensisse, ut reddito tibi praedio pretium? recipera- 
ret, id quod convenit servabitur. neque enim in 
ea re auctoritas praesidis necessaria est, ut tuto- 
rum sollicitudini consulatur, si voluntati defuncti pa- 
reant. PP. 1π1119 k. Jan. Antonino A. 11 et Geta 11 
COns$$. [a. 205] 

2 Imp. Aurelianus Α. Pulchro. lud requiren- 
dum est, an adito principe Saturninus vir clarissi- 
mus specialiter ius venditionis acceperit. ad instar 
enim praesidalis decreti concessio principalis accedit. 
PP. Byzantii id. lan. sine conss. 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Stratoniciano. Praedium rusticum vel suburbanum 
a minore viginti quinque annis alienari sine decreto 
praesidis, nisi parentis voluntas seu testatoris, ex 
cuius bonis ad minorem pervenit, super alienando 
eo aliquid mandasse deprehendatur, nulla ratione 
potest. PP xv k. April. Nicomediae Tusco et 
Anullino conss.!! [a. 295] 

4 "?Imp. Constantinus 4. ad populum. Et sine 
interpositione decreti tutores vel curatores quarum- 
cumque personarum vestes detritas et supervacua 
animalia vendere permittimus.  J. id. Mart. Sirmi 
Constantino A. vir et Constantio C. conss. [a. 326] 


LXXIIL." 


SI QUIS IGNORANS REM MINORIS ESSE SINE 
DECRETO COMPARAVIT. 


1 Imp. Gordianus A. Felici. Si ea, quae in iura 
tutoris hereditario !^ titulo successit, possessionem 
tuam vendidit, si ut pupillarem distraxit, emptor, 
qui sciens a tutoris herede mercatus est, cum offi- 
cium morte finiatur, alienam rem comparando de 
temporis intervallo nullam potuit adquirere defen- 


sionem: si vero ut suam distraxit ignoransque rem 
alienam emptor comparavit, neque statim per tra- 
ditionem 'possessionis dominus effectus est, sed 
tantummodo adversus te statuti temporis, cum te 
legitimae aetatis esse non diffitearis, potest uti 
praescriptione. PP. v id. Sept. Pio et Pontiano 
005,88. [α. 238] 

2 Idem A. Crispinae. Si contra amplissimi ordi- 
nis decretum possessiones tuae distractae sunt, con- 
veni earum possessorem, ut, si ita probaveris gestum, 
et possessio retrahatur et fructus universi revocen- 
tur, si non bona fide emptorem fuisse qui emit con- 
stiterit. PP. xvi k. Ian.'* Gordiano A. 11 et Pom- 
peiano conss. [(a. 241 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Agathae. Possessiones rusticae vel suburbanae sine 
causae cognitione et interpositione decreti contra 
senatus consultum alienatae nec à secundo emptore 
recte tenentur, nisi statutum temporis spatium inter- 
cesserit. PP. id. Febr.19 Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

4 Idem AA. et CC. Alexandro. Quoniam adver- 
sus emptorem, ad quem ex persona eius, cui contra 
senatus consultum donata res est, iusto titulo inter- 
veniente ea res de qua lis est transitum fecit, re- 
quirere oportebit, an praesente priore domino et 
maiore effecto sine controversia bonae fidei decennio 
vel absente viginti annis qui quaestionem patitur 
possessor fuisse monstretur. quod si apud gravi- 
tatem tuam manifeste constiterit, sine ulla cuncta- 
tione habita longi temporis praescriptione petitorem 
oportebit excludi. JD. vr id. lun. Dorostolo JDio- 
cletiano viii et Maximiano VII A. conss. ἴα. 303] 


LXXIIII.'* 


SI MAIOR FACTUS SINE DECRETO FACTAM 
ALIENATIONEM RATAM HABUERIT. 


1v NF. Diocletianus et Maximianus AA. Li- 
ciniae. Cum Dd nir, curatorem ?? patris tui non 
interposito praesidis decreto praedium rusticum he- 
redi creditoris seu tutori eius destinasse venumdare 
eamque venditionem deceptum patrem tuum ratam 
habuisse, si minore pretio distractum praedium est 
et inconsulto errore lapsum patrem tuum perperam 
venditioni consensum dedisse constiterit, non ab re 
erit superfluum pretii in compensationem deduci: 
quod praesidis provisione fieri convenit, cuius sol- 
lertiae congruum est, si diversa pars bonam fidem 
non amplectatur, in arbitrio eius ponere, an velit 
ossessionem cum fructibus restituere, ita ut fene- 
irs pecunia cum competentibus usuris restituatur. 

. non. Oct. ipsis 111 et III AA. conss. [a. 290] 

2 Idem AA. et CC. Alexandro. Si sine decreto 
praesidis praedia tua a tutore tuo alienata sunt nec 
speciali confirmatione vel, si bona fide possessor 
fuisset, statuti temporis excursu id, quod perperam 
est actum, fuerat stabilitum, praeses provinciae pos- 
sessionem in ius tuum?! retrahet. 7). k. Jan. Sirmi 
AA. conss. (a. 293] 


(1) Anchialo Hal, om. VP recte, nisi forte scr. 8. v k. 
Nov. (2) 2— TA. 3, 32, 2: iunge 7, 62, 11 (3) Con- 
stantinus edd. (4) idem (z—- imp. constantinus) a. 
iuliano pu. 7, 62, 17, quae et ipsa ex TA. 3, 32, 2 de- 
scripta est: impp. omissis reliquis Τῇ. cum consonent 
inscriptio et subscriptio h. c. cum proxime praecedentibus 
in Th. (nam quod ibi in libro Taurinensi omittitur Cae- 
saris mentio, vitium haud rarum est), aut lapsu suo Iusti- 
nianos eas huc transtulisse verisimile est aut, cum forte 
a libris eorum ut a Taurinensi inscriptio subscriptioque 
abessent, temere eas er antecedenti constitutione supple- 
visse. ne iungendae quidem cum hac legis inscriptio veri 
speciem habet, cum quia Iulianus urbis Romae praefectus 
a. 326—329 non quadrat ad Constantinianum praetorem, 
qui pertinet ad Constantinopolim, tum quia inscriptio 
libri Taurinensis impp. indicat hanc constitutionem poste- 
riorem esse Constantino Magno. praefectum urbi autem 


compilatores inscriptioni Ἴ, 62, 11 inseruerunt eo, quod 
eam tta mutaverant, ut provocatio ad praefectum urbi 
Jieret: id enim requirere videbatur, ut ipsa constitutio 
ad hunc magistratum data esset. nómen videntur sump- 
sisse ex subscriptione, quam eandem fuisse in c.17 et in 
hac consentaneum est: neque ignorabant praeterea Tulia- 
num circa haec tempora praefectum urbi fuisse (5) etsi TA. 
(€) à CR TÀ. om. VP (7) sic Th., examinatissimis 
VQ?, examinatisque PCR (8) B 38, 9, 60 segq. 
(9) praetio praedium V (10) rv V, v P, v1 Hal. 
(11) tusco et aquilino V, aa (— α. 293) Hal. (12) — 5, 
37, 22, δὲ iunge 2, 27, 2. 4, 32, 25? (18) B 10, 4, 60 
seqq. (4) sic VO, vel honorario ins. PR — (15) ian. V, 
iul. P (16) Dec. Mommsen (17) sic. V, CC. conss. 
(— a. 294) Hal. (18) B 10, 4, 64 segq. (19) tunge 
4, 10, 4 (20) proeuratorem V contra B (21) in 
ius tuum PCR?*, iniustum V, in «»us tuum A^ 


DE MAGISTRATIBUS CONVENIENDIS 


291 


Ww 74: 75; VP 


9 'Imp. lustinianus 4. Menae pp. Si quando 
sine decreto minorum vel adhuc sub curatoribus 
constitutorum vel per veniam aetatis eorum curam 
excedentium res alienantur vel supponuntur, et ad 
pam aetatem idem minores provecti longo si- 
entio querellam huiusmodi tradiderint, ut inutilis 
alienatio vel suppositio diuturno silentio roboretur, 
certum tempus ad talem confirmationem praefini- 
1 tum esse censemus. Ideoque praecipimus, si per 
quinque continuos annos post impletam minorem? 
aetatem (id est viginti quinque annos) connumeran- 
dos nihil conquestus est super tali alienatione vel 
suppositione is qui eam fecit vel heres eius, minime 
retractari eam occasione praetermissionis decreti, 
sed sic tenere, quasi ab initio legitimo decreto fuisset 
2 alienata res vel supposita. Cum autem donatio- 
nes à minoribus nec cum decreto celebrari possunt, 
si minor vel post veniam aetatis rem immobilem 
donationis titulo in alium (excepta propter nuptias 
donatione) transscripserit, non aliter hoc firmitatem 
habebit, nisi post viginti quinque annos impletos 
inter praesentes quidem decennium, inter absentes 
autem vicennium donatore adquiescente effluxerit: 
ut tamen in heredis persona illud tantummodo tem- 
pus accederet, quod post eiusdem heredis minoris 
aetatem silentio transactum sit. JD. viii id. April. 
Constantinopoli Decio vc. cons. [α. 529] 


LXXV.? 
DE MAGISTRATIBUS CONVENIENDIS. 


1 Imp. Antoninus A. Muciano. Si magistratus a 
tutoribus seu curatoribus, quos tibi dederunt^ seu 
nominaverunt*, stipulati sunt se eo nomine indemnes 
futuros? inque eam rem fideiussores acceperunt extra 
rem salvam fore satisdationem, actio, quam adversus 
tutores seu curatores tuos instituisti, alienam obli- 
1 gationem non resolvit. Sed adversus magistratus 
qui curatorem dederunt actio utilis ità demum com- 
petit, si universis bonis excussis revocatisque, quae 
eum in fraudem alienasse constiterit, indemnitati 
2 tuae in solidum satisfieri non potuit. Quam si 
exercueris, mandatis tibi ab eis actionibus adversus 


fideiussores quos acceperunt consistere potes, licet 
utilem actionem sine cessione habeas. A4ccepía non. 
lan. duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Imp. Alexander 4. Paterno. Yn heredes ma- 
gistratus, cuius non lata culpa idonee cautum pupillo 
non est, non solet actio dari. JP. 111 mon. lut. 
luliano et Crispino conss. [a. 224] 

3 Imp. Gordianus A. Aproniano. Si tu et collega 
tuus, cum magistratu fungeremini, minus idoneum 
tutorem dedistis cautionemque idoneam non exegistis 
nec alias servari pupillo indemnitas potest et utri- 
que solvendo estis, pro virili parte in vos actionem 
dari non iniuria postulabis. 2). vii: k. Νου. Pio et 
Pontiano conss. (a. 238] 

4 ldem A. 4Arruntiano. Adversus nominatorem 
tutoris vel curatoris minus idonei non ante perve- 
niri potest, quam si bonis nominati itemque fideius- 
soris eius nec non collegarum quoque, ad quorum peri- 
culum consortium administrationis spectat, excussis 
non sit indemnitati pupilli vel adulti satisfactum. 
PP. id. Mart. Attico et Praeteaxtato conss. (a. 242] 

9 Impp. Diocletianus et IMaaimianus AA. et CC. 
Eugeniae. In magistratus municipales tutorum no- 
minatores, si administrationis finito tempore non 
fuerint solvendo nec ex cautione fideiussionis soli- 
dum exigi possit, pupilis quondam in subsidium 
indemnitatis nomine actionem utilem competere ex 
senatus consulto, quod auctore divo Traiano parente 
nostro factum est, constitit. 1). vir id. Dec. ipsis 
et" conss. (a. 294?] 

6 *Imp. Zeno A. Aeliano pp. Cum sit adiecta 
praetoris sententia generalem curatori administratio- 
nem mandantis et, quod eam pro more sequitur, 
decretum pariter sit compositum, manifestum est 
non curatoris dationem fuisse invalidam, sed in aesti- 
manda adultae substantia scribae vitium, qui, tam- 
quam non amplius ducentis libris auri patrimonium 
1 valeret, fideiussorem acceperat, intercessisse. In 
quo casu non curatoris erit ratio? reprehendenda, 
81 qua laesio rebus minoris illata fuisse adversus 
legum ordinem comprobetur, sed!? super neglegentia 
vel dolo scribae, qui veram substantiae taxationem 
pun est occultari, legibus erit agendum. 2). y"! 

. Jan. Basilio vc. cons. (a. 480) 


LIBER SEXTUS. 


1.13 


DE FUGITIVIS SERVIS ET LIBERTIS MANCIPIIS- 

QUE CIVITATUM ARTIFICIBUS ET AD DIVERSA 

OPERA DEPUTATIS ET AD REM PRIVATAM VEL 
DOMINICAM PERTINENTIBUS. 


1 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. Aemi- 
liae. Servum fugitivum sui furtum facere et ideo 
non habere locum nec usucapionem nec longi tem- 
poris praescriptionem manifestum est, ne fuga ser- 
vorum dominis suis ex quacumque causa fiat dam- 
nos&. PP. v id. Dec. Maaimo 11 et Aquilino 
COnss. i] [a. 286] 

2 Idem AA. et CC. Pompeiano. Requirendi fugi- 
tivos potestatem fieri dominis praesidalis officii est. 


39 Imp. Constantinus A. et Licinius C.3* αὐ Pro- 
bum. Si fugitivi servi deprehendantur ad barbari- 
cum transeuntes, aut pede amputato debilitentur 
aut metallo dentur aut qualibet alia poena adfician- 
tur. Sine die et consule. [a. 317—323] 

4 Imp. Constantinus Α. ad Valerianum. | Qui- 
cumque fugitivum servum in domum vel in agrum 
inscio domino eius susceperit, eum cum pari alio 
1 vel viginti solidis reddat. Sin vero secundo vel 
tertio eum susceperit, praeter ipsum duos vel tres 
alios vel praedictam aestimationem pro unoquoque 
domino repraesentet: in minorum persona tutoribus 
2 vel curatoribus poena simili imminente. Quod 
si ad praedictam poenam solvendam is qui suscepe- 
rit minime sufficiat, aestimatione competentis iudicis 


PP. 11 k. Mai. CC. conss. [a. 294] | ὃ castigatio in eum procedat. Quod si servus in- 
(1) iunge 2, 44,3. (2) sic PCR, minorum VL (8) 38, | (10) sed colloca ante si qua laesio (11) v om. 2, 21, 9, 
8, 15 seqq. — Cf. Dig. 21,8 (4) sic C, dederint VER | 5,12,28 (12) B 60, 1. — Cf. Dig. 11,4 (13) sic SS. 


(6) sic V cum B, et si 
(1) ipsis CC. scr. 
(9) datio Herrmann 


(5) sic VC, nominaverint K 
praestitissent repetituros ins. CR 
(8) iunge 2, ?1, 9. 5, 12, 28 


impp. const. et licin. aa. LCR cum T^. 4, 11, 1 (a. 414), 
quae ad eundem Probum data videtur 


Vl 1. 2 


238 


DE FURTIS 


genuum se esse mentitus sub mercede apud aliquem 
4 fuerit, nihil is qui eum habuit poterit 1ncusari. sane 
mancipium torqueri oportet, ut manifestetur, utrum 
propter lucrum capiendum callide a domino ad 
domum vel agrum eius qui suscepit immissus est, 
5 an non. Quod si maligne factum esse ex servi 
interrogatione patuerit, servo etiam suo eum qui 
hoc fecerit privari oportet et ad fiscum pertinere 
mancipium. 2). v k. wl. Thessalonicae Gallicano et 
Basso conss. [a. 311] 

5. Jdem A. ad lanuarium. | Mancipia diversis 
artibus praedita, quae ad rem publicam? pertinent, 
in isdem civitatibus placet permanere, ita ut, si 
quis tale mancipium sollicitaverit vel avocandum 
crediderit, cum servo altero sollicitatum restituat, 
duodecim solidorum summa inferenda rei publicae 
illus civitatis, cuius mancipium abduxit: libertis 
quoque artificibus, si sollicitati fuerint, cum eadem 
forma civitati reddendis: ita ut pro fugitivo servo, 
si sollicitudine defensoris non fuerit requisitus et 
revocatus, idem defensor duo vicaria mancipia exi- 
gatur, nee beneficio principali nec venditione in eius 
persona iam de cetero valituris. JD. xvi? k. Mart. 
Constantino A4. v et Licinio C. conss. [a. 319] 

6 Idem A4. ad Tiberianum comitem Hispaniarum. 
Cum servum quispiam repetit fugitivum et alius 
- vitandae legis gratia, quae in occultantes mancipia 
certam poenam statuit, proprietatem opponet, vel in 
vocem libertatis eum animaverit, ilico nequissimus 
verbero super quo ambigitur tormentis subiciatur, 
1 ut aperta veritate diceptationi terminus fiat. Quod 
non solum utrisque iurgantibus proderit, sed etiam 
servorum animos ἃ fuga poterit deterrere. JD. xv 
k. Sept.* Constantinopoli Pacatiano et Hilariano 
CORSS. [«. 332] 

3 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus A44. 
ad Felicem consularem 5. Si quis servum fiscalem 
putaverit occultandum, non solum eum restituere, 
sed etiam duodecim libras argenti poenae nomine 
fisci viribus dependere compellatur.  D.77 id. April. 
Gratiano A. 11 et Probo conss. [a. 311] 

8 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. yj; pw. Romae. Si qui publicorum ser- 
vorum fabricis seu aliis operibus deputati tamquam 
propriae condicionis immemores domibus se alienis 
et privatarum ancillarum consortiis adiunxerint, tam 
ipsi quam uxores eorum et liberi confestim condi- 
cioni pristinae laborique restituantur. JD. vir k. 
Aug. limasio et Promoto conss. [a. 389] 


Ir 
DE FURTIS ET DE SERVO CORRUPTO. 


1l Impp. Severus et Antoninus AA. Theogeni. Si 
pecunia tua mandantibus servis quidam praedia 
comparaverunt, eligere debes, utrum furti actionem 
et condictionem an mandati potius inferre debeas. 
neque enim aequitas patitur, ut et criminis cau- 
sam persequaris et bonae fidei contractum impleri 
postules. JD. xr k. Mai. Severo A. 11 et Victorino 
CONSS. [a. 200] 

2 Idem AA. negotiatoribus. Incivilem rem desi- 
deratis, ut agnitas res furtivas non prius reddatis, 
quam pretium fuerit solufum a dominis. curate 
igitur cautius negotiari, ne non tantum in damna 
huiusmodi, sed etiam in criminis suspicionem inci- 
datis. PP. 11 k. Dec. Cilone et Libone conss.  [a. 204] 

9 Imp. Antoninus Α. Secundo. 81 nondum rem 
templo divino dedicatam vitriecus tuus furto abstulit, 


habes adversus eum furti actionem. PP. vi$ ia. 
Sept. Laeto I1 et Cereale conss. [ἀ. 215] 
4 Imp. Alexander A. Aurelio Herodi. Adversus 
eum dumtaxat, quem servum tuuni sollicitasse dicis, 
si eum deterioris animi fecit, servi corrupti agere 
potes. quod si sollicitatum occultavit, etiam furti 
cum e0'? agere potes. quas actiones etiam per 
procuratorem exercere minime prohiberis. PP. id. 
Sept. Alexandro A. cons. [a. 222] 
Jdem 4. Cornelio. Civile est, quod a te ad- 
versarius tuus exigit, ut rei, quam apud te fuisse 
fatearis, exhibeas venditorem. nam a transeunte 
etiam ignoto emisse dicere non convenit volenti evi- 
tare alienam boni viri suspicionem. PP. ΠΙ Kk. Mai. 
Mazaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 
6 Jdem A4. Pythodoro. Alienum servum sine vo- 
luntate domini qui sciens vendidit seu donavit vel 
alio modo alienavit, nihil domino diminuere potest: 
et si contractet vel apud se detinuerit, furtum facit. 
PP. v1 k. Ian. Maaimo 11 et Aeliano conss.!* [a. 223]. 
7 idem A. Dato. Si is, cui te pecuniam ad ma- 
trem tuam perferendam dedisse proponis, parva 
quantitate numerata reliquam in usus suos convertit, 
furtum fecit. PP. prid.'? id. Iun. Modesto et Probo 
COnss$. (a. 228]. 
8 Idem A. Valenti. Etiam furti actione tributo- 
rum exactor tenetur, si non cessante te in tribu- 
toria exactione sciens, quod nihil deberetur, ancil- 
lam tui iuris abduxit aut vendidit. quae res facit, 
ut nec emptor usucaperet vindicatioque tibi ipsius 
competat. PP. x k. Mart. Pompeiano et Peligno 
conss. [a. 231] 
9 Jmpp. Diocletianus et Maximianus 4.4. et CC. 
Aedesio. Subtracto furto vel vi abrepto mancipio, 
quamvis hoc rebus humanis non oblatum fuerit ex- 
emptum, tam ad raptorem quàm ad furem pericu- 
lum redundabit et uterque eorum poena legitima 
coercebitur. SS. vir id Febr. Sirmi AA. conss. [a. 293] 
10 '3/dem AA. et CC. Valerio. Si abducta man- 
cipia furto vel plagio venumdata praeses provincias, 
perspexerit', cum nec ab emptore propter cohae- 
rens vitium, antequam ad dominum possessio rever- 
tatur, usucapi possunt, et te ei cuius fuerunt suc- 
cessisse reppererit, restitui tibi providebit. Sine die 
et conss.!^ | [a. 293] 
11 Jdem AA. et CC. Demostheni. De his, quae 
subtraxisse novercam pupilli tui precibus m us 
rectorem adi provinciae, qui si eam, posteaquam 
dominus rerum is pro quo supplicas factus est, ali- 
«quid furatam cognoverit, non ignorat in quadruplum 
manifesti, nec manifesti vero dupli actione furti con- 
stituta condemnationem formare. D. vii k. Sept. 
Viminacio AA. conss. . -[«. 293] 
12 ldem AA..et CC. Quintillae. Ancillae sub- 
tractae partus apud furem editi, priusquam ἃ domino 
possideantur, usucapi nequeunt: matris furem etiam 
| eorum causa furti teneri convenit actione. Qua- 
propter furti actione et condictione vel adversus 
possidentem vindicatione de mancipiis uti non pro- 
hiberis, cum altera poenam continens alterius elec- 
2 tione minime tolli possit. Nam extra poenam 
rei persecutionem esse nulla iuris quaestio est, cum 
etiam hi qui aliena mancipia comparaverunt, si hanc 
causam non ignorant, furti actione tenentur. D. id. 
Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293] 
19 Jdem A4. et CC. Domno. Post decisionem 
furti leges agi prohibent. quod si non transegisti, 
sed de süblatis partem tantum accepisti, residuam 
vindicare vel condicere et actione furti apud prae- 
sidem agere potes. D. k. Dec. Sirmi 44A. conss. [a. 293] 
14 Idem AA. et CC. Dionysio. Eos, qui à servo 


(1) ad Januarium similis argumenti data est 11,68,2. anni 
incerti (2) sic LE, ad rei publieae C (8) xv1 Hal, 
xv LL  (4)sic Hal,d.vrik.nov. L (5) comitem sacra- 
rum largionum Gothofredus, cf. 10, 3, 6: Felicem consu- 
larem Macedoniae vel Campaniae a. 365 nominat Consult. 
9, 7, eodem anno Felicem vicarium Macedoniae laudat TA. 


2,1, 5 (6) B 60, 6, 18 seqq. — Cf. Dig. 11, 3. 47, 2 
Inst. 4. 1 (1) sic R, implere PC (8) v1 Hal, v L 
(9) iunge 4,14,3 (10) eo P, eodem CA (11) sic P, pp. k. 
mai. iuliano τι et crispino 0088. (—: 2.224) Hal. (12) prid. P; 
om. Hal. (13) fortasse iungenda est ?, 32, € — (14) pro- 
spexerit libri (15) d. id. April. Byzantii AA. conss. 7, 32, 6 


ET DE SERVO CORRUPTO 


239 


VI 2 


furtim ablata scientes susceperint, non tantum de 
susceptis convenire, sed etiam poenali furti actione 
s. JD. viu!* k. lan. Sirmi AA. conss. (a. 293] 

15 ldem A4. et CC. Socratiae.  Furti actione 
minime teneri successores ignorare non debueras. 
de instrumentis autem ablatis in rem actione tenen- 
tem convenire potes. JD. 7/77 k. lan. Sirmi AA. 
CORSS. [a. 293] 
16 Jdem AA. et CC. Artemidoro et alüs. Si 
servum vestrum nutriendum qui susceperat venum- 
dedit, furtum commisit. 2. A. Oct. Viminacii CC. 
CORSS. (a. 294] 
17 Idem AA. et CC. Cononi. Quamvis etiam he- 
reditatis Bou crimine promiscuus usus exemplo 
actionis furti ream uxorem fieri non patiatur, tamen 
heredes idemque filii super his, quae de patris bo- 
nis possidet, adversus eam in rem actione experiri 
non prohibentur. ὦ). id. Dec. CC. conss. | [a. 294] 
18 Jdem A4. et CC. Dionysodoro?. In eum, qui 
ex naufragio vel incendio cepisse vel in his rebus 
damni quid dedisse dicitur, infra annum utilem ei 
cui res abest quadrupli, post in simplum actionem 
proditam past poenam olim statutam edicti forma 


perpetui declarat. S. 111 k. lan. Nicomediae CC. 
COnss. [a. 294] 
19 Jdem 44. et CC. Mnesitheo.  Falsus procu- 


rator depositum recipiendo vel aes alienum exigendo 
citra domini voluntatem furtum facit ac praeter rei 
restitutionem actione dupli furti nec manifesti con- 
venitur. .$Sine die et consule. 

20 Imp. lustinianus ΑΙ. Iuliano pp. Si quis servo 
alieno suaserit aliquam rem domini sui subripere et 
ad se deducere?, servus autem hoc domino mamni- 
festaverit οὐ domino concedente res eius ad iniquum 
huiusmodi suasionis auctorem pertulerit, et ipse in- 
ventus fuerit rem detinere, quali tenetur actione 
is qui res suscepit, utrumne pro occasione furti an 

ro servo, quia eum corrumpere voluit, ut non so- 
um furti, sed etiam servi corrupti is obligetur, 
1 veteres dubitaverunt. *Nobis itaque eorum alter- 
cationes decidentibus placuit non solum furti actio- 
nem, sed etiam servi corrupti contra eum dare. 
licet enim servus deterior minime factus est, tamen 
consilium corruptoris ad perniciem probitatis servi 
introductum est: et quemadmodum secundum iuris 
regulas furtum quidem non est commissum, quia is 
videtur furtum committere, qui contra domini volun- 
tatem res eius contractat, ipse autem furti actione 
propter dolum suum tenetur, ita et servi corrupti 
contra eum actio propter suum vitium non ab re 
extendatur, ut sit ei poenalis actio imposita, tam- 
quam re ipsa fuisset servus corruptus, ne ex huius- 
modi impunitate et in alium servum, qui possit cor- 
rumpi, hoc facere pertemptet. JD. k. 4ug. Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

21 ldem A. luliano pp. Apud antiquos quaere- 
batur, si servus, quem aliquis bona fide possidebat, 
furtum commiserit alienarum rerum vel ipsius apud 
quem constitutus est, si ipse qui bona fide eum de- 
tinet noxalem furti actionem adversus verum domi- 
num habet, vel ipse ab eo qui furtum passus est 
| praedicta convenitur actione. Cumque generalis 
regula ab antiqua prudentia exposita est huiusmodi 
hominis gratia, pro quo noxalem furti actionem 
suscipere aliquis compellitur, adversus alium furti 
actionem habere non concedens, quidam ita eam 
E coniecturam interpretati sunt, adversus bona 

de quidem possessorem nullo modo furti actionem 
extendi, ipsi autem, si furtum fuerit passus, adver- 
sus verum dominum furti actionem noxalem recte 
decerni: tunc autem bona fide possessorem furti 
nomine, quod passus est, noxalem actionem contra 


dominum habere posse, quando servus sub domini 


sui fuerit constitutus possessione: et pro his rebus 
posse eum adversus dominum habere actionem, non 
solum quas servus subtraxerit iam apud eum con- 
stitutus, sed et pro his quas furatus est, quando 
fugit quidem a bona fide possessore, adhuc autem 
nondum sub domini sui manibus fuerit constitutus. 
2 Quam interpretationem prisca quidem iura per 
coniecturam introducebant: nos autem altius et ve- 
rius ad eam respicientes generalem regulam sic ab 
3 initio esse prolatam accipimus. Cum igitur bona 
fide possessor domini cogitatione furem possidet, 
merito, donec apud eum constitutus est, et aliis 
tenetur noxali actione, si extranei furtum a servo 
fuerint passi, et ipse adversus verum dominum non 
habet actionem. secundum regulam dicentem: qui 
habet adversus alium? furti actionem, ipse? ea te- 
neri non potest. sin autem desinat in servi reten- 
tione et ille apud verum dominum fuerit inventus, 
tunc ipse quidem noxali furti actione minime potest 
teneri, adversus verum autem dominum habet ipse 
furti noxalem actionem, id est pro rebus, quas vel 
nunc furatus est, cum est apud verum dominum, 
vel antea, postquam bona fide possessoris retentio- 
nem excesserit necdum apud verum dominum factus. 
4 Et sic iterum regulae generali casus evenit? 
consentaneus: qui enim habet tunc furti actionem 
adversus dominum, ipse aliis? teneri furti actione 
non potest. sic ex tempore omnibus discretis ve- 
tustissima dubitatio nostro foedere conquiescat et 
bona fide possessor in parte certa temporis et ha- 
beat actionem et non teneatur, et ipse dominus in 
alio tempore non teneatur actione et in alio sub 
5 actione constituatur. De eo autem, qui liber 
constitutus ab alio bona fide tenetur, si furtum com- 
miserit, recte et sine aliqua dubitatione dicitur posse 
eum, qui liber est cognitus, et ab ipso qui bona 
fide eum detinet pro furto conveniri, et bona fide 
possessorem, si ab extraneo furtum liber commise- 
rii, non posse conveniri, sed ipsum pro suo furto 
respondere, quia generalis regula de servo prolata 
est, et pro eo, qui non servus, sed liber et suae 
potestatis est, noxalem moveri actionem impossibile 
nostrisque legibus incognitum est. 2). k. Oct. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

dem A. luliano pp.  Mamifestissimi quidem 
iuris est furto perpetrato ei competere furti actio- 
1 nem, cuius interest, ne furtum committatur. Sed 
quaerebatur apud antiquos legum interpretes, si 
quis commodavit alii rem ad se pertinentem et ipsa 
res subtracta est, an furti actio adversus furem in- 
stitui possit ab eo qui rem utendam accepit, idoneo 
scilicet constituto, quia et ipse commodati actione 
ila a domino pro ea re conveniri potest. Et hoe 
quidem paene iam fuerat concessum, ut habeat ipse 
actionem, nisi inopia noscitur laborare: tunc enim 
1b furti actionem domino competere dicebant.. Sed 
ea satis increbuit dubitatio, si tempore quo furtum 
committebatur idoneus erat is qui rem commodan- 
dam? accepit, postea autem ad inopiam pervenit, 
antequam moveatur actio quae ei antea competebat, 
an debeat actio quae semel ei adquisita est firmiter 
apud eum manere vel ad dominum reverti, cum et 
hoc quaerebatur, an in hoc casu furti actio ambu- 
1c latoria sit nec ne. Sed omnem talem tractatum 
alia sequitur subdivisio, si ex parte solvendo sit is 
qui rem utendam accepit, ut possit non in totum, 
sed particularem solutionem ei facere, an habeat 
Id furti actionem vel non. "Tales itaque ambigui- 
tates veterum, immo magis, quod melius dicendum 
est, ambages nobis decidentibus in tanta rerum diffi- 
cultate simplicior sententia placuit!'9, ut in domini 
sit voluntate, sive commodati actionem adversus res 
accipientem movere desiderat sive furti adversus eum 


(1) var Hal, vu P (2) dionysiodoro /ibri (3) sic C, 
ut ... subriperet ... deduceret (duceret R) RM (4) $1 
pro parte repetitur in Inst. 4, 1, 8 (5) sic R, alios C 
(6) sic R, ab aliis ins. C (1) sic M* cum B, et ins. 


CRM"  (8)aliüs M, ab alüs CR (9) sic VPC, com- 
modatam A (10) sequentia usque ad $ 2 extr. extant 
in. Znst.. 4, 1, 16 


VI 2. 3 


240 


DE OPERIS LIBERTORUM 


/ 


qui rem subripuit, et alterutra earum electa domi- 
num non posse ex paenitentia ad alteram venire. 
ie Sed si quidem furem elegerit, illum qui rem 
utendam accepit penitus liberari: sin autem quasi 
commodator veniat adversus eum qui rem utendam 
accepit, ipsi quidem nullo modo competere posse 
adversus furem furti actionem, eum autem, qui pro 
re commodata convenitur, posse adversus furem 
furti habere actionem, ita tamen, si dominus sciens 
rem esse subreptam adversus eum qui eam accepit 
2 perveniat. Sin autem nescius et dubitans rem 
non esse apud. eum commodati actionem instituit, 
postea autem re comperta voluit remittere quidem 
commodati actionem, ad furti autem pervenire, tunc 
licentia ei concedatur et adversus furem venire, 
nullo obstaculo ei opponendo, quoniam! incertus 
constitutus movit adversus eum qui rem utendam 
&ccepit commodati actionem, (nisi domino ab eo 
satisfactum est: tunc etenim omnimodo furem a 
domino quidem furti actione liberari, suppositum 
autem esse ei, qui pro re sibi commodata domino 
satisfecit), cum manifestissimum est, etiam si ab initio 
dominus actionem instituit commodati ignarus rei 
subreptae, postea autem hoc ei cognito adversus 
furem transivit, omnimodo liberari eum qui rem com- 
modatam suscepit, quemcumque causae exitum do- 
minus adversus furem habuerit: eadem definitione 
obtinente, sive in partem sive in solidum solvendo 
3 sit is qui rem commodatam accepit. Sed cum in 
secunda dubitatione incidebat, quid statuendum sit, 
si quis rem commodatam habuerit, quam aliquis 
furto subtraxerat et lite pulsatus condemnationem 
passus fuerat non tantum in rem furtivam, sed etiam 
in poenam furti, et postea dominus rei venerit om- 
nem condemnationem accipere desiderans Y des ex 
suae rei occasione ortam, alia dubitatio incidit vete- 
ribus, utrumne rem tantummodo suam vel eius aesti- 
mationem consequatur, an etiam summam poenalem. 
3a Et licet ab antiquis variatum est et ab ipso 
Papiniano in contrarias declinante sententias, tamen 
nobis haec decidentibus Papinianus, licet variavit, 
eligendus est, non in prima, sed in secunda eius 
definitione, in qua lucrum statuit minime ad domi- 
num rei pervenire: ubi enim periculum, ibi et lucrum 
collocetur, nec sit damno tantummodo deditus qui 
rem commodatam accepit, sed liceat ei etiam lucrum 
4 sperare. Cum autem in confinio earum dubita- 
tionum tertia exorta est, quare non et eam? decidi- 
mus? cum enim apertissimi iuris est non posse 
maritum constante matrimonio furti actionem contra 
suam uxorem habere, quia lex ita atrocem actionem 
dare in personas ita sibi coniunctas erubuit, huius- 
4a modi incidit veterum sensibus quaestio.  Qui- 
dam etenim re sibi commodata huiusmodi rei furtum 
à suà muliere passus est: et dubitabatur, utrumne 
domino rei furti actio contra mulierem praestatur, 
an propter necessitatem causae et maritus eius ut- 
pote commodati actioni suppositus potest habere 
4b furti actionem. Et auctores quidem iuris satis 
et in hac specie contra se iurgium exercuerunt: ex 
praesente autem lege et anterioribus nostris deci- 
sionibus, quae in ista positae sunt constitutione, 
4c potest et haec species apertius dirimi. Si enim 
domino dedimus electionem ad quem voluit perve- 
nire, sive ad eum qui rem commodatam accepit, sive 
contra eum qui furtum commisit, et in hac specie 
maritus quidem propter matrimonii pudorem non 
furti, Sed rerum amotarum actionem habeat, si ipsum 
dominus elegerit, dominus autem omnem licentiam 
possideat sive adversus maritum commodati sive ad- 
versus mulierem furti actionem extendere: ita tamen 
ut, si ipse qui rem commodatam accepit solvendo 
510, nullo modo adversus mulierem furti actio exten- 


datur, ne ex huiusmodi occasione inter maritum et 
uxorem, qui non bene secum vivunt, aliqua machi- 
natio oriatur, et forsitan marito volente? uxor eius 
et trahatur* et furti patiatur poenalem condemna- 
tionem. JD. xv k. Dec. Lampadio et Oreste vv. cc. 
CORS$. (a. 530] 


III. 
DE OPERIS LIBERTORUM. 


| Impp. Severus et Antoninus A44. Romano. $i 
tempore manumissionis operae tibi impositae sunt, 
scis te eas praestare debere. solet autem inter pa- 
tronos et libertos convenire?^, ut pro operis aliquid 
praestetur, licet pretium non possit, nisi quando 
propter inopiam pro alimentis id extra ordinem peti 
necessitas suaserit, cum, etsi operae non erant im- 
positae, defectis tamen facultatibus patroni alere 
eum cogebaris. PP. rr k. lan. Cilone et Libone 
COnss. [a. 204] 
2 ldem A4. Eutycheti. Manumissionis causa tra- 
ditus neque in servitutem deduci ἃ manumissore 
potest neque impositas operas praestare cogitur. 
PP. vi? k. Mai. Geta 11 cons. [a. 205] 
9 Idem AA. Quintiano. Qui nummis acceptis ab 
extraneo servum suum manurmisit et pro operis pe- 
cuniam ab eo accepit, sive fuerant operae impositae 
sive non fuerant, ut indebita soluta * reddere cogitur. 
PP. k. Nov. Albino et Aemiliano conss. [a. 206] 
4 Imp. Antoninus A. Valeriano. δὶ quam pecu- 
niam tibi ἃ liberto tuo ex venditione operarum de- 
beri probaveris, restitui tibi & liberto tuo praeses 
iubebit (ex hoc enim liberam testamenti factionem 
libertus habet), modo si non onerandae libertatis 
QUU. emissam cautionem probabitur. PP. xii k. 
ai. duobus Aspris conss. (a. 212] 
9 Jdem A. Terentio. Mater tua ab eo, quem ex 
causa fideicommissi manumisit, operas impositas pe- 
tere non potest, nisi eius tantummodo temporis, 
quo eum ante manumisit, quam dies fideicommissae 
libertatis existeret. sed nisi ei honorem patronis 
debitum exhibuerit, adeat competentem iudicem pro 
modo admissi vindicaturum. — PP. 111 éd. Mai. duo- 
bus Aspris conss. [a. 212] 
2 Alezander A. Caecilio. Liberti libertae- 

que defunctorum operas neque extraneis heredibus 
dx iscegers debent neque maritis patronarum, PP. 
. JNov. Alexandro A. cons. [a. 222] 
7 ldem A. Minicio. Nec patronis pro operis 
mercedem accipere licet, quamvis, si indictae operae 
praestitae non sint, ad pecuniae exactionem obse- 
1 quii non praestiti aestimatio convertatur. Qui 
autem duos filios in potestate vel diversis tempori- 
bus habuit, lege Tulia de maritandis ordinibus obli- 
gatione operarum liberatur. 1). xi; k. lun. Iuliano 
et Crispino conss. [a. 224] 
8 TÀns A. Augustino. Si tuis nummis emptus 
es ab eo ἃ quo manumissus es, nec operas ei debes 


neque puniri ab eo utpote ingratus potes: patronum 
tamen tuum esse negari non oportet. JD. 111 id. 
Sept. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 


Idem A. Laetorio. Libertae tuae ducendo eam 
uxorem dignitatem auxisti, et ideo non est cogenda 
operas tibi praestare, cum possis legis beneficio 
contentus esse, quod invito te iuste non possit alii 
nubere. D. x k. Mart. Fusco et Dextro conss. |a. 225] 

10 Jdem A. Herculiano. Titius si, cum testa- 
mentum faceret, servo suo? libertatem cum condi- 
cione hac dedit: *Gaium servum meum a die mortis 
*meae annis tribus peractis manumitti volo, ita ut 
*praestet heredibus meis, sicut me vivo praestabat", 
et cum idem servus testatori diurnum quiddam 


praestabat et post mortem eius usque ad diem prae- 


(1) sic & Inst, quod iam VC (2) non et eam PR, 
non etiam V, et eam non C (3) sic Ve Pe? Pv C^? R, 
nolente V^P^ Ca cum B (4) et trahatur VPC?, ex- 
Crahatur C^R (Ὁ) B 49,3, 50 seqq. — Cf. Dig. 38,1 


(6) sic P'!C, conveniri VP"R (7) νι Hal, vix Z^ 
(8) sic Κα cum B, indebitas solutas PC (9) sic p, 
gaio ins. CR. 


DE BONIS LIBERTORUM 


241 


V1 ὃ. 4 


standae libertatis etiam heredibus praestiterat, ma- 
nifestum est, quod adeptus libertatem ad eandem 


Πρ, με ps compelli non possit. JD. vi: id. 4ug. 
co et Deatro conss. [a. 225] 


11 Zmp. Gordianus A. Africano. Quod ex liberta 
1 muliere nascitur, ingenuum est. Is autem, qui 
libertae suae nubenti' commodavit adsensum, quam- 
vis operas ab ea exigere non possit, iura patrona- 
tus non amittit. .PP. 777 non. Aug. Pio et Pon- 
tiano conss. (a. 238] 

12 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et 
CC? Veneriae. Qui manumittuntur, liberum ubi 
voluerint commorandi arbitrium habent nec a patro- 
norum filis, quibus solam reverentiam debent, ad 
serviendi necessitatem redigi possunt, nisi ingrati 
probentur, cum neque cum patrono habitare liber- 
tos iura compellunt. δ. vii; k. lun. ipsis 4.4.3 
COR$S. (a. 293] 

19 *Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. ad B obun pp. In redhibitione operarum 
maneat poena eum, 


alienum libertum recipien- 
dum esse duxerit. 


ui 
} HI id. Iul. Gratiano Α. 11 


et Probo conss. [a. 371] 
IIII.* 
DE BONIS LIBERTORUM ET DE IURE PATRO- 
NATUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Secundae. 
Multum interest, utrum quis suis nummis emptus ac 
manumissus sit ab emptore, an ἃ domino suo data 
pecunia mereatur libertatem. priore enim casu ad* 
contra tabulas admitti patronum non placet, poste- 
1 riore omnia iura patronatus retinet. Et ideo 
cum Sabiniani patroni filii, qui plenum ius habuit, 
αὖ hostis publici bona fisco vindicata sunt, secun- 
dum ea, quae divo Pertinaci placuerunt et nos secuti 
sumus, in iura libertorum eius fiscus noster successit. 
PP. y non. Iul. Faustino et Rufino conss. (a. 210] 

2 Impp. Valentinianus et Valens 44. ad Flo- 
rianum comitem rerum privatarum. Si liberti coni- 
ventibus patronis consorüium cum ancillis colonisve 
nostris elegerint, sciant illi se deinceps commoda 
patronatus amissuros. JD. 111 id. Oct. Treveris Lu- 
picino et lovino wv. cc. conss. [a. 361] 

9 Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. Si quis 
patronorum in posterum huiusmodi narrationem con- 
ceperit vel in libertatibus, quae inter vivos actitan- 
tur, vel in his, quae ex testamento vel codicillis 
scriptis vel sine scriptis habitis proficiscuntur, ut 
liberti eorum à iure patronatus liberentur, antiqua 
interpretatione semota non dubitet etiam patronatus 
ius ex sola tali verborum conceptione liberüs esse 
remittendum nec successionibus quae ab intestato 


descendunt, quas veteres et post huiusmodi actus 
servari in libertorum bonis decreverunt, a nobis 
1 patronis integris reservandis. Sed quemadmodum 
in natalium restitutione omne ius tollitur patrona- 
tus, ita et in' huiusmodi verbis eandem esse vim 
2 observandam omnes non ignorent. Idemque iuris 
est, si inter vivos manumissione imposita in ultimis 
voluntatibus concessio data fuerit patronatus: ita 
tamen, ut in omnibus natalium restitutiones, ex qui- 
bus paene solis ingenuitas mera libertis competit, 
tam obtineant quam in nostra re publica polleant, 
cum nobis cordi est ingenuis magis hominibus quam 
3 libertis eam frequentari. Reverentia tamen, quae 
a libertis debetur, et iure, quod adversus ingratos 
libertos patronis competit, integris reservandis, et 
si per verborum conceptionem secundum a nobis 
inductum modum ius patronatus fuerit amissum, 
cum etiam haec ingenuitatis praemio tolluntur, quam 
4 paene sola natalium restitutio inducit. His vide- 
licet casibus, per quos poenalibus modis ius patro- 
natus quasi ab indignis patronis eripitur, in suo 
robore durantibus. Aeciíata septimo miliario in novo 
consistorio palatii Iustiniani. .D. 111 k. Nov. Decio 
vc. cons. [a. 529] 
4 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς.} " 

8 Μέλλουσα διδόναι τύπον καινὸν ἐπὶ τοῖς πατρω- 
νικοῖς δικαίοις ἡ διάταξις διηγεῖταε πρότερον τὰ 
ἀπὸ τοῦ δυοκαιδεκαδέλτου καὶ ἀπὸ τοῦ πραΐίτω- 

qos καὶ ἀπὸ τοῦ Παπίου νόμου κρατοῦντα τὸ 
παλαιὸν πατρωνικὰ δίκαια καὶ οὕτως ἄρχεται 

1 τῆς νομοϑεσίαθ. Καὶ πρῶτον μὲν ἐξαριϑιμεῖται 
τοὺς μὴ ὑποκειμένους πατρωνικοῖς δικαίοις. ὅπτερ 
συμβαίνει, ἡνίκα ὁ ἐλευϑερῶν ἐν ζωῇ ἢ ἐν 
τελευταίᾳ βουλήσει εἴπῃ συγχωρεῖν τῷ ἀπσιελευ- 
ϑέρῳ τὸ πατρωνικὸν δίκαιον" τότε γὰρ πρόδηλον, 

ὡς οὔτε αὐτῷ τῷ πάτρωνε οὔτε τοῖς ἐκ τοῦ 

; ᾽ » - δ - γῶν - 
γένους αὐτοῦ, πολλῷ δὲ μᾶλλον οὐδὲ ἐξωτικοῖς 
αὐτοῦ κληρονόμοις ἁρμόξει κατ’ αὐτοῦ πατρω- 
vixóv δίκαιον. καὶ ὅτε δὲν" ὃ δεσπότης ὁρῶν τὸν 
οἰκέτην αὐτοῦ στρατευσάμενον ἢ ἀξίας ἐπιτυγχα- 
γνοντα μὴ ἀντιλέγει, οὐ μόνον ἐλεύϑερος γίνεται 

διὰ τούτου ὁ οἰκέτης, ἀλλὰ καὶ ἀπήλλακται παν- 

2 τὸς πατρωνικοῦ δικαίου. Εἰ δὲ καί «i6 τὴν éav- 
τοῦ ϑεράπαιναν προστήσει ἐπὶ τὸ πορνεύεσϑαι, 
πάλιν καὶ αὐτὴ ἡ ϑεράπαινα ἐλευϑεροῦται καὶ ἀπο- 
στερεῖται παντὸς πατρωνικοῦ δικαίου ὁ δεσπότηρ᾽ 
ὥσπερ Oo φνοσουντὰ τον οιἰκετην σιερίιορῶν xat 
μήτε αὐτὸς ἐπιμελόμενος αὐτοῦ μήτε εἰς ξενῶνα 
πέμστων αὐτὸν μήτε τὴν συνήϑη χορηγῶν αὐτῷ 
σίτησιν παντὸς ἀποστερεῖται δικαίου κατὰ τῆς 

8 τούτου περιουσίας. 1. Εἰ δὲ καὶ προσπαϑών τις 
ϑεραπαίνῃ αὑτοῦ καὶ μὴ ἔχων νόμιμον γαμετὴν 
παλλακὴν ᾿αὐτὴν σχοίη καὶ pei μέχρε τελευτῆς 

ἐπὶ τῆς αὑτῆς προαιρέσεως μηδὲν εἰπών περὶ 
τῆς τύυχης αὑτῆς, οὐ μόνον ἐλευϑέρα γίψεταε καὶ 


(1) sic P cum B, nubendi CR (2) et cc. CR, om. P, 
cf. not. 3 (3) aa. scripsi, aa. et Hal.: possis etiam 
deletis in inscriptione et ce. constitutionem ad a. 290 re- 
ferre (4) — 11, 53, 1 (5) .B 49, 1, 25 seqq. — 
Cf. Dig. 81, 14. 38, 2 Inst. 3, 1 (6) ad C^, ad bona 
eius C^R (1) inscriptionem restitui ex c. 3: sub edicti 
forma emanasse constitutionem et fortasse datam esse ad 


senatum et omnes populos (ut 1, 17, 2) vel ad populum 
urbis Constantinopolitanae et universos provinciales (ut 
9, 13, 1) haud timprobabiliter conicias ex Inst. 3, 1, 3: 
sed nostra constitutio, quam pro omnium notione Graeca : 
lingua eompendioso tractatu habito composuimus: cf. pp. 
in subscriptione — (8) — B 49,1,28 (9) δὲ del. Hercher 
(10) cf. p. V (11) ad ὃ ὃ cf. 1, 15, 3 (k. Nov. a. 531) 


4 Constitutio novam formam iuri patronatus da- 
tura exposito prius iure patronatus, quod secun- 
dum ΧΙῚ í(abulas praetorem  Papiamque legem ob- 
1 4(inebat, legisiationem sic incipit. 4c primum 
eos enumerat qui iuri paíronatus subiecti non sunt. 
quod accidit, cum manumissor inter vivos vel in 
ultima voluntate pronuntiavit se liberto ius patro- 
natus remittere: tum enim cede pru est neque 
ipsi paírono neque iis, qui ab eo descendunt, 
mulio magis auiem nec eaíraneis eius heredibus 
ius patronatus adversus eum competere. item cum 
dominus servum suum militare vel dignitatem adep- 


(um esse videt nec coníradicit, non solum ea hoc : 


ll. 


servus liber fit, sed etiam ab omni patronatus ture 
2 solvitur. ltem si quis ancillam suam ut cor- 
pore quaestum faciat prostituet, rursus ef serva 
ipsa bera fit et dominus omni patronatus iure 
privatur: quemadmodum is, qui servum aegrotan- 
tem neglexerit, ut neque ipse eum curaret neque 
in aenonem eum mitteret neque victum solitum ei 
praeberet, omni iure in eius substantia privatur. 
39 ltem si quis amore erga ancillam suam adfectus 
non eaíante uxore legitima eam concubinam suam 
fecerit et usque ad mortem in eadem voluntate per- 
manserit, uihil autem de eius condicione dixerit, 
non solum et ipsa libera fit et liberi quos ex do- 


31 


VI 4 


249 


DE BONIS LIBERTORUM 


αὐτὴ xal oí παῖδες, οὖς Érsxav ἐκ τοῦ δεσπότου, 
ἀλλὰ καὶ εἰς εὐγένειαν ἀφαρπάζονται';, κερδαί- 
γψοντες καὶ τὸ ἴδιον πεκούλιον»"" καὶ εἰκότως οὐ- 
δὲν πατρωνικὸν δίκαιον ἔχουσιν éni αὐτοῖς 3 οἱ 
τοῦ δεσπότου κληρονόμοι, εἴτε παῖδές εἰσιν εἴτε 
4 ἐξωτικοίά. Εἰ δὲ καί τις ὑπέρ τινος τὴν περὶ 
ἐλευϑερίας δίκην ἀγωνισάμενος ἡττηϑῇ τῷ δε- 
σπότῃ καὶ τὸ τίμημα ὑπὲρ τῆς τοῦ δούλου διατι- 
μήσεως καταβάλῃ, ἐλευϑεροῦται, μὲν ὃ οἰκέτης, 
ὑπὲρ οὐ τὸ τίμημα δέδοται τῷ δεσπότῃ, οὐκ 
ἔχει δὲ ἐπ᾽ αὐτῷ πατρωνικὸν δίκαιον ὃ δεσπό- 
της, ὥσπερ οὐδὲ ἐπὶ ἐκείνῳ τῷ κατὰ τοὺς πα- 
λαιοὺς νόμους ἰδέοις ἀργυρίοις ἀγορασϑέντε" κατὰ 
τούτου γὰρ καὶ οἱ παλαιοὶ τὰ ἀπὸ τοῦ πραέτω- 
ρος πατρωνικὰ δίκαια ἠρνοῦντο τῷ ἐλευϑερώ- 
5 σαντι. Ei δὲ καὶ ἀργύρια ἀντὲ τῶν ὑπηρεσιῶν 
ἐπερωτήσεε ὁ πάτρων τὸν ἀπελεύϑερον ἢ τὴ 
ἀπελευϑέραν ἢ ὁρκώσει αὐτοὺς μὴ γῆμαι μηδὲ 
παιδοποιήσασϑαε, καὶ οὑτοςῦ πάντων ἐκπτέστει 
τῶν πατρωνικῶν, ἐπειδὴ καὶ τὸ παλαιὸν καὶ 


τῶν ἀπὸ τοῦ δυοκαιδεκαδέλτου καὶ τῶν ἀπὸ τοῦ 
6 πραέτωρος πατρωνικῶν δικαίων ἐξέσιστεν. Εἰ 
δὲ καὶ ἀναφωνήσαντος ἀπελευϑέρου πρὸς εὐγέ- 
»ειαν συμπαιγνίᾳ χρησάμενος ὃ πάτρων συγχω- 
θήσῃ αὑτὸν εὐγενῆ ἀποφανϑῆναι, ἐλεγχομένης 
τῆς πρὸς τὸν ἀπελεύϑερον συμσταιγνέας πάντων 
ἐκπέπτει τῶν πατρωνικῶν δικαίων καὶ οὗτος ὃ 
1 πάτρων. 5 Εἰ δὲ καὶ ὁ τεμηϑεὶς fideicommissaoía 
ἐλευϑερίᾳ, ἀγνωμόνως πειρασϑεὶς τοῦ ὀφείλον- 
τος ἐπιϑεῖναι αὐτῷ τὴν ἐλευϑερίαν, προσελϑὼν 
τῷ ἄρχοντι τὴν ἀπουσίαν αὐτοῦ ἢ τὸ λανϑάνειν 
αὐτὸν διελέγξει, καὶ ἁρπάζεται ἀπὸ δογμάτων 
συγκλήτου εἰς ἐλευϑερίαν καὶ οὐδενὶ πατρωνικῷ 
8 δικαίῳ ὑπόκειται. Εἰ δὲ καὶ υἱὸς πάτρωνος ἢ 
κεφαλικὴν κατηγορίαν κατὰ τοῦ πατρῴου ἀπ 
ϑέρου ἐνστήσηταει ἢ πρὸς δουλείαν kb πεερα- 
ϑείη, ἀπαλλάττεται καὶ οὗτος ὃ ἀπελεύϑερος 
παντὸς πατρωνικοῦ δικαίου, ἐπειδὴ καὶ τὸ πα- 
λαιὸν τῶν ἐκ τοῦ πραίτωρος πατρωνικῶν δικαίων 
9 ἀπηλλάττετο. ὃ Τούτων τοίνυν ἁπάντων τοῦ 


2 , 3 ἀν δῆς ΄ : 
(1) ἀφαρπάζονται vel ἀφ΄ ov ἀρπάζονταε traditur: for- 
tasse οὗτοι ἀφαρπάζονταε scr. (2) usque ad legiti- 
mum modum supple ex Nomoc. 18, 5 (8) alias αὐτῷ 
(4) in .Nomoc. 13, ὃ excluduntur praeterea cognati pa- 
. troni (5) οὕτως traditur (6) ad $ ? cf. 1, 4, 15 
(k. Oct. a. 530) (1) ἀγνώμονος proponit Reitz, παρέλ- 
xo»cvos ins. Mommsen (8) epitomen Latinam $$ 9...21 
edidit. Cuiacius observv. 20, 34 eandemque repperit Sa- 
vigny 1n libro Gottingensi Institutionum ad | marginem 
Inst. 3, 1, 3 adseriptam, cuius verba sunt: Imp. Iusti- 
nianus A. luliano pp. Veteris iuris altercationes, quas 
super successionibus libertorum antiquitas introduxit, 
nec non et inextricabiles circuitus legis Papiae et nu- 
merosam summam centum milium sestertiorum, quam 
praedieta lex in bonis libertorum requirebat, a nostra 
re publica penitus amputantes hac edictali lege in per- 
petuum valitura sancimus, αὖ, si libertus vel liberta 
minus centum aureis in bonis habuit (sie enim prae- 
fatae legis summam interpretamur, pro mille sestertiis 
unum aureum computantes) et intestatus nec liberos 
habens decesserit, in solidum ad eius successionem pa- 
tronus vocetur (— ὃ 9). Si vero plus centum aureis 
habens intestatus decesserit, relictis liberis cuiuscumque 
sexus vel gradus, ad eos integram successionem deduci- 
mus, patrono scilicet similiter repellendo (— $ 10), sive 
liberos habens testamentum fecerit, in quo ipsos scrip- 
serit heredes, sive iniuste eos exheredaverit: tunc enim 
et ipsi tantum ad hereditatem voeabuntur {τς $ 12. 13). 
Sane si iuste fuerint exheredati, patronum ad liberti 
suecessionem admittimus et eius parentelam usque ad 
quintum gradum (— $14). Si autem filium non habens 
extraneum seripserit heredem, tertiam partem bonorum 
patronus liberti consequatur (— ὃ 15), vel quod deest 
ei repleatur, si quando minus tertia parte bonorum suo- 
rum libertus vel liberta ei reliquerit, sine onere peni- 
tus legatorum et fideicommissorum, quod onus ad he- 
redes redundabit (— $ 16). Sed si patronus plus quam 
in tertiam vel in assem fuerit heres institutus, quatenus 
heres scriptus est, respondebit legatariis et fideicommis- 


sariis (— $ 18). Hoe quoque decernimus observandum, 
ut, si eiusdem patroni vel patronae duorum seu dua- 
rum pluriumve sint liberi, proximior gradus ad succes- 
sionem admittatur, hereditate in capita non in stirpes 
dividenda (— $ 19), ita ut, si quispiam patronorum ab 
hereditate liberti vel libertae fuerit exclusus, eius portio 
ad ulteriores transmittatur, eodem observando et si 
gradus aliqua de causa exeludatur, ut sequens vocetur 
ad suecessionem (-- ὃ 20): adoptivis filiis sive patro- 
norum sive libertorum a nostra constitutione penitus 
excludendis: hos enim, etsi filii familias sint, extraneos 
reputamus, extraneos vero heredes patronorum a liber- 
torum successione prorsus removemus (— ὃ 22). Hoc 
autem nostrae serenitatis beneficium ob honorem patro- 
nalis reverentiae patronis et eorum liberis indulgemus, 
ut non solum ad bona libertorum admittantur, sed etiam 
filiorum ipsorum, si fuerint in libertate nati et intestati 
sine cognatione decesserint (— ὃ 23) Si vero filius 
patroni a parente suo iuste fuerit exheredatus, nullam 
habet impugnandi testamentum liberti potestatem. Plane 
decedente liberto ab intestato sine liberis tam ipse ex- 
heredatus quam emancipatus succedunt cum his qui sunt 
in potestate (— ὃ 24). Sed et is, qui filium emanci- 
pavit liberto ab intestato sine liberis decedente vel ex- 
traneo herede instituto in assem vel in trientem voce- 
tur (— $ 25). Et hoc de his, qui vere patroni sunt. 
Ceterum si iureiurando praestito vel ex alia simili eausa 
patronus habeatur, hunc quidem, etsi ei reverentia pa- 
íronalis a liberto debeatur, ad eius successionem minime 
revocamus (— ὃ 26). quae δὲ cum B et cum fragmento 
Veronensi (ὃ 23 seqq.) contuleris, non dubitabis, quin 
temere a viris doctissimis pro vera lustiniani comstitu- 
tione habita sint: quod iam ex vocabulo parentelam (δ 14) 
minime lustiniano intellegi potuit. videtur autem versio 
Graeci cuiusdam indicis esse, quales deprehenduntur in 
9, 10, 2 et 3, 43, 1. 2 nec minus quam in his inscriptio 
supposita est, cum Juliano lohannes initio a. 531 succes- . 
serit. argumentum $$ 9..16. 19 refertur in Inst. 9, 1, 3 


mino concepit, sed. hi etiam in ingenuitatem eri- 
iuntur et insuper peculia sua lucrantur: nec vide- 
icet ullum patronatus ius in eos heredes domini 
4 Aabent, sive liberi sunt sive extranei. ltem si 
quis in libertatis iudicio a domino victus pretium 
pro servo aestimato solverit, liber fit servus, pro 
quo pretium solutum est domino, neque tamen ius 
patronatus in eum domino est, ut nec in eun, qui 
secundum veteres leges suis nummis emptus est: 
adversus hunc enim etiam veteres leges patronatus 
iura quae edicto praetoris continentur manumissori 
5 denegabant. tem si pro operis pecuniam pa- 
tronus a liberto vel liberta stipulatus erit vel iure- 
iurando eos obstrincerit, ne matrimonium ineant 
vel liberos procreent, etiam hic omnia iura patroni 
amittit, cum. olim quoque ea patroni iura quae ex 
duodecim (abulis et praetori$ edicto competebant 


6 amitteret. ltem si liberto ad ingenuitatem pro- 
clamante patronus ex collusione eum ingenuum pro- 
nuntiari passus sit, probata collusione cum liberto 
facta hic quoque patronus omni patronatus ture 
1 cadit. tem si quis fideicommissaria libertate 
honoratus contra bonos mores moram passus erit 
ab eo qui libertatem ei imponere debet, adito 
praeside abesse eum vel latitare probabit et ea se- 
natus consultis in. libertatem eripitur neque ullo 
8 iure patronatus tenetur. ltem si filius patroni 
vel capitalem accusationem adversus libertum pa- 
ternum instituerit. vel in. servitutem eum trahere 
temptaverit, hic quoque libertus ab omni patrona- 
tus iure liberatur, cum olim quoque a iuribus pa- 
íroni quae ex praetoris edicto competebant libera- 
9 retur. Cum igitur hi omnes a patronatus ture 
inmunes sint, sancit deinceps his exceptis, qualia 


DE BONIS LIBERTORUM 


243 


VI 4 


πατρωνικοῦ δικαίου ἀτέλειαν ἐχόντων νομοϑετεῖ 
λοιπὸν μετὰ τὴν τούτων ὑπεξαίρεσιν, ποῖα βού- 

αε εἶναι πατρωνικὰ δίκαια κατὰ τῶν ἄλλων 

9a ἀπελευϑέρων. Καὶ εἰ μὲν ἐλάττονα τῶν ἑκατὸν 
νομισμάτων σχοίη περιουσίαν ἀπελεύϑερος ἢ ἀπε- 
λευϑέρα, οὐ περιεργάζεται ταύτην τὴν ποσότητα 

ἡ διάταξις, ἀλλὰ ἐπιτρέπει αὐτοῖς διατίϑεσϑαι, 
καϑάπερ ἂν βουληϑείησαν" ἀδιαϑέτων δὲ καὶ 
ἀπαίδων τελευτώντων τῶν ἐχόντων τὴν ἐλάτ- 
τονα τῶν ἑκατὸν νομισμάτων περιουσίαν δίδωσι 

10 τοῖς πάτρωσι τὴν ἐξ ἀδιαϑέτου DonDogf Τῶν 
δὲ ὑπὲρ τοὺς ἑκατὸν χρυσίνους καταλιμπανόντων 
οὐσίαν εἰ μὲν εἴησαν παῖδες ἣ ΟΣ ἄνευ: 
ἔγγονοι ἢ ἀπέγγονοι, ἄρρενες ειαι, δε ἀρ- 
diu» ἢ διὰ (gd SON vorafrii Pss 
ἥποτε, εἴτε προελευϑερωϑέντες τῶν γονέων 
εἴτε συνελευϑερωθϑέντες αὐτοῖς εἴτε καὶ μετ᾽ 
αὐτοὺς ἐλευϑερωϑέντες ἢ καὶ μετὰ τὴν ἐλευϑε- 
(ap τεχϑέντες;, αὐτοὺς καλεῖ πρὸς τὴν τῶν 
ἀπελευϑέρων διαδοχήν, ἐπειδὴ καὶ τῇ φύσει δί- 
καιόν ἐστε τοὺς παῖδας và τῶν γονέων διαδέχε- 
10. σϑαι. Καὶ ὁ δυοκαιδεκάδελτος γὰρ ὑπεξουσίους 
εὑρὼν ποῦ ἀπελευϑέρου παῖδας οὐδὲν παρεῖχε 
τοῖς πάτρωσιν. O0 μέντοι πραΐύτωρ καὶ υὑπεξου- 
σίων καὶ αὐτεξουσίων ὑπόντων τῷ ἀπελευϑέρῳ 
παίδων οὐκ ἐκάλει τὸν πάτρωνα πρὸς τὴν ἔναν- 
10b τέωσιν τῆς διαϑήκης. Τούτοις τοίνυν ἀκολου- 
ϑήσασα καὶ ἡ προκειμένη διάταξις, ὅταν εὕρῃ 
παῖδας τοῦ ἀπελευϑέρου 7) τῆς ἀπελευϑέρας, οὐδὲ 

ὃν δίκαιον τοῖς πάτρωσιν ἢ τοῖς παισὶν αὐτῶν 

ἐκ τῶν ἐξ ἀδιαϑέτου δικαίων χαρίζεται, ἀλλὰ 
καλεῖ τοὺς τῶν ἀπελευϑέρων παῖδας εἰς τὴν 
αὐτῶν διαδοχήν, εἰ καὶ ἐν δουλείᾳ τεχϑέντες 

11 συνελευϑερώϑησαν. “Καὶ τὸ μεῖζον οὐ τότε 
μόνον αὐτοὺς καλεῖ, ὅτε μόνοι ὕπεισιν οἱ ἐν δου- 
λείᾳ τεχϑέντες καὶ τῷ πατρὶ ἢ καὶ τῇ μητρὶ 

. συνελευϑερωθέντες, ἀλλ᾽ εἰ καὶ ἑτέρους ἔχοι παὶ- 
δας 0 ἀπελεύϑερος ἢ ἡ ἀπελευϑέρα μετὰ τὴν 


^ 


ἐλευθερίαν τεχϑέντας ἢ ἐκ τῶν αὐτῶν γάμων 
lla ἢ ἐξ ἑτέρων, κοινῶς ἅπαντας καλεῖ. Καὶ τὸ 


ἔτε τούτου παραδοξότερον καὶ αὐτοὺς τοὺς παῖ- 


δας εἰς τὴν ἀλλήλων κληρονομίαν καλεῖσϑαι βού- 
λεται ἡ διάταξις, χαρίζεται δὲ καὶ τῷ ἀπελευ- 


ϑέρῳ καὶ τῇ ἀπελευϑέρᾳ τὴν τῶν ἰδίων παίδων 
διαδοχήν, ὥσπερ ἐπὶ τῶν εὐγενῶν οἱ πατέρες 
καὶ αἱ μητέρες καλοῦνται πρὸς τὴν τῶν παίδων 
κληρονομέαν, καὶ βούλεται ἐπὶ τούτων τῶν ϑε- 
μάτων τὸ πατρωνικὸν δίκαιον ἀργεῖν», ὥστε καὶ 
ἀπελευϑέρους καὶ ἀπελευϑέρας ὑπὸ τῶν παίδων 
κληρονομεῖσϑαι καὶ αὐτοὺς τοὺς παῖδας ὑπ᾽ 
& Oyye xal ὑπὸ τῶν γονέων αὐτῶν, xal μηδα- 
μοῦ χώραν εἶναι τῇ πατρωνικῇ διαδοχῇ τῶν 
13 τοιούτων προσώπων vnxovrtov?. Ταῦτα περὶ 
τῶν τελευτώντων ἐξ ἀδιαϑέτου νομοϑετήσασα 
μεταβαίνει καὶ πρὸς τοὺς διατιϑεμένους ἀπελευ- 
ϑέρους καὶ παρακελεύεται, εἰ τοὺς ἰδίους παῖδας 
γράψοιεν κληρονόμους οἱ ἀπελεύϑεροι ἢ αἱ ἀπε- 
λεύϑεραι, πάντως ἀργεῖν τὴν πατρωνικὴν κλῆσιν. 
13 Μὲ δὲ ἀποκληρονόμους ποιήσαιεν τοὺς παῖδας, εἰ 
μὲν ἀδίκως, ὥστε καὶ ἀνατραπῆναι τὴν διαϑή- 
κην διὰ τῆς μέμψεως (δίδωσι γὰρ καὶ ταύτην 
τοῖς ieu d poca τῶν ἀπελευϑέρων παισὶν ἡ 
διάταξις), πάλιν ἀργεῖν βούλεται τὴν πατρωνικὴν 
διαδοχήν, ὡς ἀδῥυϑνεῦν τελευτῶντος τοῦ ἀπελευ- 
ϑέρου καὶ ὑπὸ τῶν παίδων ἐξ ἀδιαϑέτου κληρο- 
14 νομουμένου. Εἰ δὲ εὐλόγως τοὺς παῖδας ἀποκλήρους 
ἐποίησαν τοὺς ἰδίους οἱ ἀπελεύϑεροι, καλείσϑωσαν 
oí πάτρωνες, ὡς αὐτῶν μὴ ἐσχηκότων παῖδας. 
144 Ἐπειδὴ δὲ δοκοῦσι συγγενεῖς εἶναι τῶν ἐλευϑερου- 
μένων οἱ ἐλευϑεροῦντες αὐτούς, διὰ τοῦτο καὶ 
καλοῦνται ἐκ τῆς νομίμου διακατοχῆς", ὥσπερ 
ἐπὶ τῶν εὐγενῶν οἱ κατὰ BaOuóv ἐγγύτεροι κα- 
14b λοῦνται, οὕτως καὶ ἐπὶ τῶν ἀσπελευϑέρων. Ὅϑεν 
εἰ μὲν παῖδας ἔχουσεν οἱ ἀπελείϑεροι καὶ κληρο- 
145 νομοῦσιν αὐτούς, ἀποκλείουσι τὸν πάτρωνα. Εἰ 
δὲ μὴ ὄντων παίδων ἢ ἀποκληρονόμων γενο- 
μένων oi πάτρωνες ἔλϑωσι, κατὰ βαϑιμὸν καλεί- 
σθϑωσαν εἰς τὴν οὐσίαν τῶν ἀπελευϑέρων τῶν 
κεκτημένων οὐσίαν ὑπερβαίνουσαν τὴν ποσότητα 
τῶν ἑκατὸν νομισμάτων, ἵνα πρῶτοι αὐτοὶ οἱ 


(1) omissi videntur ii, qui ex libera matre nati in servi- 
tutem abierunt, secundum Inst. 3, 6, 10 (2) ad $ 11 
et 11a cf. Inst. 3, 6, 10 (3) ex Inst. 3, Ἴ, 3 supplen- 


dum videtur: sin autem sine liberis decesserint, si qui- 
dem intestati, ad omnem hereditatem patronos patro- 
nasque vocavimus (4) διαδοχῆς Reitz 


patronorum $ura adversus reliquos libertos esse 
9a velit. Atque si quidem libertus libertave mino- 
rem C aureorum substantiam habet, huius quanti- 
tatis rationem constitutio non habet, sed permittit 
eis testari, quemadmodum voluerint: quod si intestati 
et sine liberis decesserint $i qui minorem centum 
aureorum substantiam habent, patronis ab intestato 
10 successionem tribuit. Si vero eorum, qui maio- 
rem C aureorum substantiam relinquunt, liberi ea- 
tant sive nepotes sive pronepotes sive abnepotes, 
masculi feminaeve, per masculini aut feminini sexus 
personas descendentes, quotcumque sunt, sive ante 
parentes manumissi sive una cum eis sive etiam 
post eos manwumissi sive etiam post manumissionem 
nati, eos ad libertorum successionem vocat, quia et 
natura aequum est liberos in. bona parentum suc- 
10a cedere. Etenim lez XII tabularum cum liberos 
in potestate liberti invenit, patronis nihil praestitit, 
praetor autem eaíantibus liberis liberti sie potes- 
tati subiectis sive emancipatis patronum αὐ impu- 
10b — nandum testamentum non vocat. Hos igitur 
secuta etiam praesens constitutio, quando invenerit 
liberos liberti libertaeve, nullum ius paíronis libe- 
risve eorum ez iure ab intestato successionis prae- 
stat, sed liberos libertorum ad eorum successionem 
vocat, eísi in servitute nati cum ipsis manumissi 
11 s. Quin etiam non tum solum eos vocat, 
cum extant tantummodo ii, qui in servitute nati 
una cum paire vel etiam matre manumissi sunt, 
sed. etiam si alios liberos habet libertus libertave, qui 
post manumissionem vel ez eodem vel ex: alio matri- 
11a monio nati sunt, simul omnes vocat. Et quod 


mirabilius est, etiam tpsos liberos ad mutuam suc- 
cessionem vocari constitutio vult, indulget autem 
etiam liberto libertaeve liberorum suorum successio- 
nem, quemadmodum ingenuorum paíres matresque 
ad liberorum hereditatem vocantur, et in his casi- 
bus ius patroni cessare vult, ut et libertis libertabus- 
que liberi heredes existant, ef ipsi liberi sibi in- 
vicem et liberis parentes, nec umquam patronorum 
successioni locus sit, si tales personae etant. 
12 His de iis qui intesíati mortuntur constitutis 
transit etiam ad libertos, qui testamentum fecerint, 
et iubet, si liberos suos Tiberti libertaeve heredes 
scripserint, patronorum successionem omnino ces- 
13 sare. Si vero liberos ezheredaverint, si quidem 
iniuste, ut etiam testamentum per querellam rescin- 
datur (nam hanc quoque constitutio quibuscumque 
liberis libertorum tribuit), rursus patronorum suc- 
cessionem cessare vult, quasi ab intestato libertus 
14 decesserit et liberi ab intestato ei succedant. Sin 
iustam ob causam liberos suos liberti ezheredave- 
rint, vocentur paíroni , quasi sine liberis decesserint. 
14 (Cum autem liberiorum cognati esse videan- 
tur d qui eos manumittunt, ideo et ex legitima 
successione, quemadmodum in ingenuis gradu pro- 
piores vocantur, iía etiam in libertis vocantur. 
14b Quare si überti liberos habent tique eis suc- 
14c cedunt, patronum excludunt. δὲ vero liberis 
non éeaztantibus vel ezxheredatis patroni veniunt, 
secundum gradum vocentur ad bona libertorum, 
quorum substantia C aureorum quantitatem | ez- 
cedit, ut primo loco ipsi patroni patronaeque vo- 
centur, deinde post eos liberi eorum, et si liberi 
31* 


VI 4 


244 


DE BONIS LIBERTORUM 


πάτρωνες καὶ αἵ πατρώνισσαι καλῶνται, εἶτα 
μετ᾽ αὐτοὺς οἱ παῖδες αὐτῶν, καὶ ἐὰν μὴ ὕπεισι 
παῖδες αὐτῶν, oí ἔγγονοι αὐτῶν οἱ κατιόντεβ ἐξ 
144 ἀρρένων ἢ ἀπὸ ϑηλειῶν. Τοῦτο γὰρ “εἴρηται καὶ 
ἐπὶ τῶν εὐγενῶν, ὥστε κατὰ βαϑμὸν καλεῖσϑαι 
πάντας τοὺς συγγενεῖς πρὸς τὴν κληρονομίαν, καὶ 
τῶν πρώτων ἀτονούντων τότε τοὺς μετὰ ταῦτα 
146 ἔρχεσϑαι καὶ κληρονομεῖν. Ei δὲ μηδένας ἔχει 
κατιόντας ὃ πάτρων ἧἥτοι ἡ πατρώνισσα, τότε 
καὶ τοὺς ἐκ πλαγίου αὐτῶν καλοῦμεν κατὰ βαϑ- 
μόν, ἵνα οἱ ἐγγύτεροι συγγενεῖς προτιμῶνται 
14f τῶν ὄντων ἐν μακροτέρῳ βαϑμῷ. "Eos δὲ 
πέμπτου βαϑμοῦ οἱ ἐκ πλαγίου συγγενεῖς τοῦ 
πάτρωνος καὶ οἱ κατιόντες αὐτοῦ κληρονομείτω- 
15 σαν τὸν ἀπελεύϑερον. Ταῦτα μὲν πάντα εἴρη- 
ται, ἐὰν οἱ ἀπελεύϑεροι παῖδας ἔχωσιν. ἐὰν δὲ 
παντελῶς οὐκ ἔχωσι παῖδας, ἀλλὰ ποιήσωσε δια- 
ϑήκην καὶ γράψωσιν ἐξωτικοὺς κληρονόμους, οὐδὲ 
κατὰ τὸν δυοκαιδεκάδελτον λέγομεν, ἐπειδὴ γέ- 
γονε διαϑήκη, τοὺς πάτρωνας ἀποκλείεσϑαι παν- 
τελῶς, οὐδὲ κατὰ τὸν Πάπιον δεχόμεϑα αὐτούς, 
ἵνα καὶ ἑνὸς παιδὸς γραφέντος ὁ BM e TÓ 
« , ΕἾ , : 
ἥμισυ λάβωσιν ἢ δύο παίδων γραφέντων κληρο- 
νόμων τὸ τρίτον λάβωσιν, ἀλλὰ καλοῦμεν αὐτούς, 
ἵνα μόνον τὸ τρίτον τῆς τοῦ ἀπελευϑέρου κλη- 
govouíae δυνηϑῶσι λαβεῖν, οὐ πάντες οἱ καλού- 
μενοι πρὸς τὴν πατρωνικὴν “κληρονομίαν p. ἀλλὰ 
πάτρων καὶ πατρώνισσα καὶ παῖδες αὐτῶν καὶ 
ἔγγονοι καὶ ἀπέγγονοι, τουτέστιν οὗ ἕως πέμπτου 
15a βαϑιμοῦ κατιόντες τῶν πατρώνων καὶ μόνοι. Οἱ 
ovv περαιτέρω αὐτῶν κατιόντες ἢ ἐκ πλαγίου 
οὐκ ἔχουσι τὴν ἐναντίωσιν τῆς διαϑήκης ἐξωτι- 
κῶν γραφομένων κληρονόμων ἐπὶ τὸ λαβεῖν τὸ 
16 τρίτον τῆς οὐσίας. “ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τῶν εὐγενῶν 
τριούγκιον ἐν τοῖς χρόνοιΒ τούτου τοῦ κώδικος 
ὡρισμένον ἦν τοῖς δυναμένοις κινῆσαι τὴν κατὰ 
τῆς διαϑήκης μέμψιν, οὕτως, ἐὰν ἀπελεύϑερος 
τελευτήσῃ τετραούγκιον καϑαρὸν καὶ ἀπηλλαγ- 
μένον ληγάτων καὶ fideicommisse» τῷ πάτρωνι 
1θα καταλείψας, ἀποκλείει αὐτόν. Κἂν γὰρ παισὶν 
ἰδίοις κατέλειψεν ὁ ἀπελεύϑερος ἀπὸ τοῦ πάτρω- 


νος λήγατον, οὐκ ἔχει καϑαρὸν τὸ τρίτον. ὥσπερ 
γὰρ ἐπὶ τῆς μέμψοως ξητοῦμεν, ἵνα καϑα ὃν ἐστι 
πάντων τῶν ληγάτων τὸ Feinia Me ουτως καὶ 
ἐνταῦϑα ἀπαιτοῦμεν, ἵνα καϑαρόν ἐστι πάν- 
των τῶν ληγάτων τὸ πατρωνικὸν τετραοῦγ- 
16b κιον. ᾿Ελευϑερίαις δὲ ὑπόκειται καὶ τὸ τετρα- 
ούγκιον τοῦ πάτρωνος. τὸ γὰρ παλαιὸν παῖδες 
μὲν κινοῦντες τὴν κατὰ τῆς διαϑήκης μέμψιν 
ἐδίδουν τὰς ἐλευϑερίας, πάτρωνες δὲ κινοῦντες 
εἰς ἥμισυ τὴν ἐναντίωσιν τῆς διαϑήκης κατὰ τῆς 
τοῦ ἀπελευϑέρου διαϑήκης οὐκ ἐπεγίνωσκον τὰς 
ἐλευϑερίας. Πάντα δὲ τὰ λήγατα, ὧν ὁ πάτρων 
ἀπήλλακται, διδότωσαν oí κληρονόμοι τοῦ ἀπε- 
λευϑέρου, δηλονότι πρότερον παρακατέχοντες 
ἑαυτοῖς ἐκ τῆς οὐσίας τὸν Φαλκίδιον τῶν περι- 
λιμπανομένων αὐτοῖς ὀκταουγκέων, ἵνα μηκέτι 
τριούγκιον, ἀλλὰ μόνον διούγκιον παρακατάσχω- 
17 σιν. Εἴτε ovv ὁ πάτρων παντελῶς μηδὲν ἔχει, 
λαμβάνει τὸ τετραούγκιον, εἴτε ἐγράφη κληρονό- 
μος εἰς ἧττον τοῦ τετραουγκίου, ἀναπληροῦταιε 
καϑαρὸν τὸ τετραούγκιον πάσης αἱρέσεως καὶ 
πάσης ὑπερϑέσεως ἀπηλλαγμένον, τουτέστιν ἵνα, 
κἂν γράψῃ αὐτὸν ὃ ἀπελεύϑερος κληρονόμον ὑπὸ 
αἵρεσιν, περιέλωμεν τὴν μνήμην τῆς αἱρέσεως. 
i7a Εἰ δὲ καὶ ἡ αἵρεσις τῶν πάντως ἐξερχομένων 
ἐστίν, ὑπέρϑεσιν δὲ ἔχει, τυχὸν ᾿ἐὰν φϑάσῃ ὁ 
τῶν καλανδῶν καιρός᾽, καὶ ταύτην τὴν αἵρεσιν 
περιαιροῦμεν, φυλάττοντες αὐτοῖς τὸ τετραούγκιον, 
18 εἴτε εἷς ἐστὶν εἴτε πλείονες. Εἰ δὲ γραφῶσι 
κληρονόμοι ὑπὲρ τὸ τετραούγκιον καὶ βαρηϑῶσι 
ληγάτοις, ἐὰν αὐτοὶ μόνοι σι κληρονόμοι, παρά- 
σχῶσι τὰ ληγάτα καὶ τὰ fideicommissa, δηλονότι 
μὴ βλαπτομένου τοῦ τετραουγκίον αὐτῶν" ὃ 
γὰρ Φαλκίδιος ἐπὲ αὐτοῦ" τετραουγκίου ἐστέν. 
iSa αν δὲ μὴ εἰς ὁλόκληρον, εἰς πλέον μέντοι τοῦ 
τετραουγκίου, τυχὸν sis δξ 9 εἰς ὀκτὼ οὐγκίέας 
ἐγράφησαν κληρονόμοι καὶ ἐβαρήϑησαν ἡ ἃ νος 
τότε τὸ περισσὸν ὑπὲρ τὸ τετραούγκιον διδότω- 
σαν τοῖς ληγαταρίοις καὶ fideicommissagéou, cO . 
δὲ λοιπὸν παρεχέτωσαν οἱ κληρονόμοι, φυλάτ- 
τοντες ἑαυτοῖς ἐκ τῆς ἰδίας ἐνστάσεως τὸν Φαλ- 


16c 


(1) alias αὐτῶν 


eorum non exíant, eorum nepotes qui ex masculis 
144. feminisve descendunt. Hoc enim etiam de in- 
genuis dictum est omnes cognatos secundum gra- 
dum ad hereditatem vocari et primis deficientibus 
14e reliquos venire et heredes fieri. Quod si descen- 
dentes patronus patronave non habent, tum etiam 
cognatos eius ex latere venientes secundum  gra- 
dum vocamus, ut propiores is qui remotioris gra- 
14f dus sunt praeferantur. | Usque ad quintum 
autem gradum et ex latere venientes cognati patroni 
18 et descendentes eius liberto succedant. Haec 
omnia dicta sunt in eum casum, quo liberti liberos 
habent. si autem liberos omnino non habent, 
sed testamento facto extraneos heredes scripserint, 
neque secundum XII tabulas ideo, quod testamen- 
tum factum sit, patronos omnino excludi dicimus 
neque secundum legem Papiam eos admittimus, ut 
etiam uno filio herede scripto dimidiam partem ac- 
cpiant, vel duobus filüs heredibus scriptis tertiam 
partem accipiant, sed ia eos vocamus, wt supra 
tertiam partem hereditatis liberti accipere non pos- 
sint, neque tamen omnes, ΜΝ" ad ius hereditarium 
POM vocantur, sed solos patronum paítronam 
iberosque eorum et nepotes abnepotesque, id est 
cos 8005 qui à patronis usque ad quintum gradum 
15a descendunt. Ulteriores itaque eorum "descen- 
dentes vel ez: latere venientes non habent querellam 
testamenti eatraneis heredibus scriptis, ut tertiam 
16 substantiae partem accipiant. Ut enim in in- 
gemus tempore huius Codicis quadrans iis statutus 
erat, qui inofficiosi testamenti querellam movere po- 
terant, ita si (ibertus defunctus patrono trientem pu- 
rum liberumque a legatis et fideicommissis reliquerit, 


16a eum excludit. Etsi enim libertus liberis suis 
a patrono legatum reliquerit, non habet purum qua- 
drantem. quemadmodum enim in querella requiri- 
mus,ut quadrans purus sit ab omni legato, 1ta et 
hic postulamus, ut purus ab omni legato triens pa- 
16b (roni sit. Libertatibus autem subicitur etam 
patroni íriens: olim enim liberi quidem de in- 
officioso querella instituta praestabant libertates, 
patroni autem ' in semissem bonorum | possessione 
contra tabulas liberti petita non agnoscebant li- 
16c beríates. Omnia autem legata, a quibus pa- 
íronus liberatus est, praestanto heredes liberti, ut 
videlicet antea ex bonis Falcidiam bessis sibi relicti 
sibi retineant, neque amplius quadrantem sed. sea- 
17 [antem tantummodo retineant. | Sive igitur pa- 
tronus nihil omnino habet, accipit trientem, sive 
scriptus est heres in. quantitatem triente minorem, 
repletur purus triens ab omni condicione et dila- 
tione liber, id est wt, licet libertus eum heredem 
scripserit sub. condicione, mentionem | condicionis 
17a tollamus. Verum etiam si condicio ec illis 
est, quae omnino eventurae sunt, sed dilationem 
habet, veluti *si venerit. kalendarum tempus, hanc 
quoque condicionem tollimus servantes üs írientem, 
18 sive unus sit sive plures. Quod si heredes 
scripti ultra trientem et legatis onerati erunt, si 
ipsi soli heredes sunt, praestent legata et fideicom- 
missa, salvo scilicet eorum triente: nam Falcidia in 
18a ipso triente inest. δ᾽ vero non in assem qui- 
dem, attamen in plus quam ítrientem, forte in sea 
vel ocío uncias heredes scripti et legatis onerati 
erunt, tum quod trientem eacedit p enit nd et fidei- 
commissariis praestent, reliquum heredes solvant, 


ET DE IURE PATRONATUS 


245 


VI 4 


19 κίδιον. Ὅσοι δὲ dw! εἴησαν πάτρωνες, κἂν ἐξ 
ἀνίσων μερῶν ἦσαν δεσπόται τοῦ οἰκέτου, μεϑ' 
ὃ γένωνται πάτρωνες, ἐξ ἴσου κληρονομοῦσιν. 
"Eav δὲ τελευτήσωσιν οἱ πάτρωνες, καὶ ὃ μὲν 
ἔχει παῖδας, ὁ δὲ ἐγγόνους, οἱ ἐγγύτεροι περὶ τὸν 
βαϑμόν, τουτέστιν οἱ παῖδες τοῦ ἑνὸς πάτρωνος, 
ἀποκλείσουσι τοὺς ἐγγόνους τοῦ ἄλλου πάτρωνος. 
190 Καὶ γινέσϑω ἡ κλήσις οὐχὶ κατὰ σειράν, ἀλλὰ 
σροσωπικῶς, τουτέστιν ἵνα πρὸς τὸν ἀριϑμὸν 
τῶν παίδων τοῦ πάτρωνος τὸ μέρος διαιρῆται. 
καὶ τυχὸν ἐὰν δύο πάτρωνες τελευτήσωσιν ἐπὶ 
παισίν, ὁ μὲν ἐπὶ δύο, ὁ δὲ ἐπὶ τέτρασι, εἰς PE 
μέρη γίνεται ἡ κληρονομία, οὐκέτι εἰς δύο, ἐπειδὴ 
i9c καὶ δύο πατρώνων παῖδές εἰσιν. Εὰν δὲ εἷς 
τῶν δύο" πατρώνων τὸ μέρος τὸ ἴδιον παραι- 
τήσηται, τότε τὸ μέρος αὐτοῦ οἱ λοιποὶ πάτρωνες 
20 λαμβανέτωσαν. Εἰ δὲ καὶ ὃ προλὰμβάνων βαϑ- 
μὸβ παραιτήσηται, τότε πάλιν ὁ μετὰ ταῦτα 
βαϑμὸς καλείσϑω" δεχόμεθα γὰρ τὰς κατὰ συγ- 
γένειαν διαδοχὰς ἐπὶ τῶν ἀπελευϑέρων, τουτέστιν 
ἵνα τοῦ πρώτου παραιτουμένου ὁ μετὰ ταῦτα 
20a βαϑμὸς ὑπεισέρχηται. Tovro yàg καὶ ἐπὶ τῶν 
εὐγενῶν κρατεῖ", ἐπειδὴ καὶ τὸ παλαιόν, ὅτε ἐπὶ 
κληρονομίας οὐκ ἣν ὑπεισέλευσις τῶν μετὰ ταῦτα, 
ἐπὲ τῆς ἐπιτροπῆς ἐφυλάττετο, καὶ τοῦ πρώτου 
τυχὸν καλουμένου ἐξκουσατεύοντος ἑαυτὸν ὁ μετὰ 
21] ταῦτα ἐκαλεῖτο. Καλείσϑωσαν δὲ μὴ μόνον οἱ 
ἐν φύσει κατιόντες τῶν πατρώνων, ἀλλὰ καὶ οἱ 
κυοφορούμενοι αὐτῶν καὶ οἱ εἰς ϑέσιν παρ᾽ αὐ- 
τῶν 


19a 


sÜouévow ἡ οὖν παλαιὰ ὑπόκρισις καὶ 
παρατήρησις, ὅτε ἐπλαττόμεϑα τὴν ϑυγατέρα 
τοῦ πάτρωνο! υἱὸν παάτρωνος εἶναι, ἀνῃρείσϑω 4" 
σήμερον γὰρ καὶ «vvm καλεῖται πρὸς τὴν κληρο- 
21a νομίαν. Καὶ καλείσϑωσαν μὴ μόνον διακατοχὴν 
were, vae καὶ ὡς Ψόμεμοι MRNA IEIS, 
xai κληρονόμοι δὲ γραφόμενοι ὡμολογημένως ἐχέ- 
τωσαν jx ἐκ às dione ad ai ^$i 
λοιπαὶ πατρωνεκαὶ διακατοχαὶ ἡσυχαζέτωσαν. 
32 ᾿Εὰν δὲ ϑετοὺς παῖδας ἔχωσιν οἱ ἐλευϑερωϑέντες 


ἢ οἱ πάτ ὠνεβ, τούτους, εἰ καὶ ὑπεξουσίους ἔχω- 
σιν, οὐ δεχόμεϑα ἐν τάξει υἱῶν, ἀλλὰ ἐν τάξει 
ἐξωτικῶν. εἰ δὲ καὶ τελευτήσωσιν οἱ πάτρωνες 
ἐπὲ ἐξωτικοῖς κληρονόμοις, οὐ καλοῦνται πρὸς 
τὴν τοῦ ἀπελευϑέρου κληρονομίαν" συγγενικῷ 
ἂρ δικαίῳ κληρονομοῦνται οἱ ἀπελεύϑεροι. 
23 ᾿Ἐπειδὴ δὲ ἡ παλαιὰ διακατοχὴ ἥρμοζε καὶ ὅτε 
ἐτελεύτησεν υἱὸς ἀπελευϑέρου γεννηϑεὶς μετὰ 
τὴν ἐλευϑερίαν διαϑήκης καὶ συγγενείας χωρίς, 
καὶ ἐκάλει τὸν ἐλευϑερώσαντα τὸν πατέρα καὶ 
τοὺς ἐξ ἀρρενογονίας αὐτοῦ συγγενεῖς, εἴτε ἔμει- 
νὰν συγγενεῖς εἴτε ἔπαϑον καταστάσεως ἐναλλα- 
γήν, ἐκέλευσε δέ, ἵνα, ἐὰν ὁ πάτρων τούτου τοῦ ἀπε- 
λευϑέρου καὶ αὐτὸς ἀπελεύϑερος ἣν ἑτέρου τινός, 
καὶ ὁ τοῦ πάτρωνος πάτρων καὶ ἡ συγγένεια 
αὐτοῦ καλῆται, κελεύει ἡ διάταξις, ἵνα, ἐὰν μετὰ 
τὴν ἐλευϑερίαν γεννηϑέντες τοῦ ἀπελευϑέρου παῖ- 
δὲς τελευτήσωσιν ἀδιάϑετοι καὶ μηδένα παντε- 
λῶς ἔχοντες συγγενῆ, καλῶνται ὁ πάτρων καὶ ἡ 
πατρώνισσα μόνοι. ἔστιν οὖν τοῦτο τὸ δίκαιον 
éni μύνων υἱῶν τοῦ ἀπελευϑέρου ἢ ϑυγατέρων, 
πάτρωνος ἢ πατρωνίσσης περιόντων, ἵνα͵ δόξωσι 
μηκέτι κληρονομεῖν ἀπελεύϑερον, (πῶς γάρ ἐστιν 
ἀπελεύϑερος ὃ τεχϑεὶς μετὰ τὴν ἐλευϑερίαν!) 
ἀλλ᾽ ἔχειν" τὸ κέρδος ἀπὸ τούτου τοῦ νόμου. 
elc ro δ χωρὶς συγγενείας ἁπάσης τελευτώντων 
μόνους τὸν πάτρωνα καὶ τὴν πατρώνισσαν TOUS τε 
αὐτῶν υἱοὺς καὶ ϑυγατέρας καλεῖσϑαι, καὶ μέχρι τού- 
του ταύτην ἵστασϑαι τὴν διαδοχήν, οὐκ ἀπελευϑερι- 
κῆς τῆς κλήσεως αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς παρούσης ἡμῶν 
24 διατάξεως διδομένης. Kaxsivo δὲ τῷ νόμῳ προσ- 
ϑεῖναι καλόν τε καὶ ἀναγκαῖον φήϑημεν, ὡς, εἰ συμ- 
βαίη τοὺς ἐλευϑεοωτὰς ἀπὸ κληρονόμων ποιήσασϑαι 
τοὺς ἑαυτῶν παῖδας καὶ μηδὲν αὐτοῖς τῆς ἑαυτῶν 
περιουσίας καταλιπεῖν, μὴ δυνηϑῆναι 03* αὐτοὺς" μά- 
την ὑβρισμένους ἀποδεῖξαι μηδὲ 19 τούτους ἕξειν κατὰ 
τῶν διαϑηκῶν τῶν ἀπελευϑέοων πατρωνικὰ δίκαια. 
ἀδιαϑέτων μέντοι καὶ ἀπαίδων τελευτώντων τῶν 
ἀπελευϑέρων κἀκείνους, ἴσως μὲν οὐκ ἀξίως, διὰ 


(1) ἄν Reitz, ἐάν traditur (2) δύο abundat — (3) ef. 
Inst. 9, 2, ' (4) ἀνῃρήσϑω vel ἀναιρείσϑω Reitz 
(5) ἔχειν Herrmann, Éye« traditur (6) quae sequuntur, 


extant in. V 
emendatione V (8) 
τοὺς Herrmann, εαὐυτους V 


(7) συμβαίη Zachariae, «x«s(g?)our ex 
& scripsi, τε V^, «e (9) av- 
(10) ugve V 


ut sibi ex sua institutione Falcidiam retineant. 
19 Quotcumque autem patroni fuerint, licet ex 
inaequalibus partibus domini servi fuerint, post- 
quam paírom facti sunt, ez aequis partibus suc- 
19a cedunt. Quod si patroni obierint, et alter 
quidem liberos habeat, alter nepotes, gradu pro- 
piores, id est liberi alterius patroni, eccludent ne- 
19b potes alterius patroni. Atque procedat vocatio 
non in stirpes, sed in capita, hoc est ut pro numero 
liberorum patroni portio dividatur. et si forte duo 
patroni decesserint liberis relictis, alter duobus alter 
quattuor, in sex partes hereditas dividitur, non in 
19c duas, quod duorum patronorum liberi sunt. δὶ 
vero unus ez [duobus] patronis suam partem repudia- 
20 verit, tum partem eius reliqui patroni capiant. Sed 
et si praecedens gradus repudiaverit, tum sequens 
gradus vocetur: admittimus enim successiones cogna- 
torum n libertinis, id est ut primo repudiante 
20a sequens gradus succedat. Hoc enim et in 
ingenuis obtinet, quoniam et antiquitus, cum in 
hereditate non erat, successio posteriorum, in tutela 
tamen observabatur, ut eo qui primus forte voca- 
21 tus erat se excusante sequens vocaretur. Vo- 
centur autem non solum descendentes patronorum 
iam nati, sed et postumi eorum et in adoptionem 
ab eis dati. antiqua igitur simulatio et observatio, 
qua fingebamus patroni filiam esse filium patroni, 
sublata sit: hodie enim haec quoque ad hereditatem 
21a vocatur. Et vocentur non solum bonorum 
possessionem petentes, sed etiam ut legitimi here- 
des, et cum heredes scripti sunt, habeant sane bo- 
xorum possessionem secundum tabulas: ceterae 
autem bonorum possessiones quae patronis daban- 


22 tur conquiescant. Quod si adoptivos liberos 
habent manumissi aut patroni, hos, licet fil f«mi- 
lias sint, non filiorum loco habemus, sed extraneo- 
rum. sed οἱ si patroni decesserint extraneis here- 
dibus relictis, hà non vocantur ad liberti hereditatem : 
23 cognationis enim iure succeditur libertis. Quo- 
niam vero vetus bonorum possessio tum quoque 
competebat, cum filius liberti post manumissionem 
natus sine testamento et cognatione decessisset, vo- 
cabatque patris manumissorem et cognatos eius per 
virilem sexum, sive mansissent agnati sive status 
mutationem passi essent, statuebat autem, ut, si 
huius liberti patronus ipse libertus alius cuiusquam 
esset, patroni quoque patronus eiusque cognatio 
vocaretur, sancit constitutio, ut, si liberti liberi post 
manumissionem nati moriantur intestati et. nullum 
omnino cognatum habentes, soli patrenus et patrona 
vocentur. competit igitur hoc ius in solis filis et 
filiabus liberti patrono vel patronae superstitibus, 
ut non amplius videantur succedere liberto ((quo- 
modo enim libertus est natus post manumissionem? ), 
sed lucrum exa: hac ipsa lege habere. 

. . . Sine ulla cognatione mortuis patronum patro- 
nam eorumque filios filiasque vocari et hucusque 
successionem consistere, ut non ex iure quod in 
libertis obtinet, sed ex hac mostra constitutione 
24 vocentur. lllud quoque legi addere pulchrum 
necessariumque duaimus, si contigerit, ut manumis- 
sores liberos suos exheredes fecerint nihilque eis ea 
facultatibus suis reliquerint, neque probari possit 
lemere iniuriam eis factam esse, ne his quidem 
contra libertorum testamenta patronorum iura com- 
petere. quod si liberti intestati et. sine liberis de- 


mtt 


VI 4—6 


246 


8I IN FRAUDEM PATRONI 


φιλανϑρωπέαν δὲ ὅμως καλοῦμεν, καὶ μάλιστα ἐπεὶ 
παρὰ πάντα' τὸν ἡμέτερον νόμον πρὸς τὴν φύσιν 
25 ἡρμόσαμεν. «Σώξεσϑαί γε μὴν καὶ τῷ vov ὑπεξού- 
cio»? ἢ τὴν ὑπεξουσίαν ἔχοντε καὶ τοῦτο» ἢ ταύτην 
ἠλευϑερωκότε τὸ πατρωνικὸν δίκαιον, ὁπτερ καὶ πρό- 
σϑεν * M ϑεσσίζομεν, 07tC06, εἶ ἀδιάϑετος καὶ [PTT sd 
ὁ ἐλουϑερωϑεὶς τελευτήσειεν ἢ γράψας ἐξωτικοὺς κλη- 
oovóuove, ἢ εἰς τὸ πᾶν ἐξ ἀδιαϑέτου ἢ πρὸς τὸ τε- 
^ , * - , [UE " 

τραούγκιον κατὰ τῆς διαϑήκης ὁ ἐλευϑερώσας κληϑ'είη, 
ὡσανεὶ δοκούσης contracta fiducia τῆς emancipationis 
26 γεγενῆσϑαι. Ταῦτα μέντοι κρατεῖν ἐπὶ τῶν τὴν 
ἐλευϑερίαν ἐπιϑέντων ϑεσπίζομεν, ove δὴ καὶ μόνους 
χρῆσϑαι τῇ τοῦ πάτρωνος προσηγορίᾳ συγχωροῦ- 
μεν. τοὺβ y&Q δὴ κατά τινα περίνοιαν νομισϑέντας 
ἐν τοῖς παλαιοῖς βιβλίοις πάτρωνας εἶναι, καίτοι ye 
οὐκ ἐλευϑερώσαντας, ὁποῖον δὴ τὸν ἐλέγξαντα τὴν 
συμπαιγνίαν τοῦ ἀπελευϑέρου, τὸν οὐκ ὄντα μετά 
ve? ἀληθείας πάτρωνα, ἐξ ὧν δὲ ὥμοσεν ψευδῶς, 
πειρώμενον ἑαυτῷ πατρωνικα περιτιϑέναι δίκαια, 
εἰ xa^ vis ὅλως ἕτερος τοιοῦτος ἐν τοῖς βιβλίοις 
ἐστίν, τοῦτον παντελῶς παντὸς κέρδους ἐκ πατρωνι- 
κοῦ δικαίου χωρίζομεν, μόνην" αὐτῷ τὴν ῥεβερεντίαν 
φυλάττεσϑαι παρὰ τῶν τοιούτων δῆϑεν ἀπελευϑέ- 
ρων συγχωροῦντες, ἐκείνους εἶναε μόνους πάτρωνας 
ταῖς ἀληθείαις κρίνοντες, 000. ταῖς ἀληϑείαις τὴν 
21 ἐλευϑερίαν ἐπιτειϑέασιν. Τὰ αὐτὰ δὲ δίκαια δέ- 
δομὲν καὶ τοῖς κατιοῦσιν καὶ τῇ λοιπῇ φαμιλίᾳ τῶν 
ἐν διαϑήκαις ἢ τελευταίαις δΐως βουλήσεσιν ἐλευ- 
ϑερωσάντων τινὰς κατὰ τῶν καλουμένων ὀρκίνων 
ἀπελευϑέρων, ὡσανεὶ παρ᾽ αὐτῶν τούτων ἐλευϑερω- 
μένων. PP. k. Dec. Constantinopoli post consula- 
tum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


M 


SI IN FRAUDEM PATRONI? ALIENATIO FACTA 
EST. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Claudio. Si in fraudem patroni libertus aliquid alie- 
naverit, quatenus legitima pars deminuta est, revo- 
candi tributam convenit esse potestatem. S. xvi? 
k. Nov. Sirmi CC? conss. [a. 294] 

2 Idem A4. et CC. Iuliae. Defuncto quidem 
liberto patronus intestato succedens per actionem 
Calvisianam in eius fraudem alienata revocare potest. 
1 Verum cum patronum post liberti sui mortem 
ab eo fundi!^ collatam donationem habuisse ratam 
adseveras, manumissoris factum infirmare successo- 


Ὁ" 
DE OBSEQUIIS PATRONIS PRAESTANDIS. 


1 !"Zmp. Alexander A. Zotico. Contra patronum 
tuum famosam actionem instituere non potes. PP. 
prid. id. Mai. Maaimo 11 et Aeliano conss. ἴα. 223] 

2 Idem A. Leontogono. Libertae, quae voluntate 
patroni aut!? iure nuptae sunt, non coguntur officium 
patronis suis praestare. PP. xvir!? k. Aug. Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

ldem A. Xantho. Etiam qui pactione!? data 
ἃ. 14. dominis manumittuntur, mero iure omne ob- 
sequium patronis debent. PP. k. Nov. Maaimo 1] 
et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Victorino. Si manumissori tuo!* vim 
et audaciam obiecisti ei, qui te beneficio suo ex 
servitute liberando, ut adversarium haberet, fecit, 
praeses provinciae, quatenus coercere eiusmodi te- 
| merariam licentiam debeat, aestimabit. Nam si 
qua tibi pecunia debebatur!? sive de rebus adversus 
patronum disceptatio fuerat, non protinus ad liti- 

andum currere debueras: maxime autem si hoc 
acere auderes, sine atrocitate certe verborum aequi- 
tatem petitionis tuae commendare iudici 
omni honore patrono debito reservato. PP. 
k. Oct. Iuliano et Crispino conss. 

9 Imp. Gordianus A. Sulpiciae. Etiam liberis 
damnatorum consuetum obsequium libertos pater- 
nos praestare debere in dubium non venit. proinde 
si non agnoscunf reverentiae debitae munus, non 
immerito videntur ipsi!" adversus se provocare se- 
veritatem. |.PP. 11 non. Sept. Sabino 11 et Ve- 
nusio conss. [a. 240] 

6 Jdem A. Cornelio. Libertos sive libertas, maxime 
quibus impositae operae non sunt, consuetum potius 
obsequium quam servile ministerium manumissoribus 
exhibere debere neque!? vincula perpeti non est 
opinionis incertae.  .PP. ΠῚ k. April. Attico et 

aetextato conss. [a. 242] 

7 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Metro- 
doro. "Neque libertis novercae inferendae iniuriae 
privignis eius libera facultas esse debet: paternos 
etiam libertos, sicuti dicis, iniuriosos tibi fuisse 
1 ferendum non est. Praeses igitur provinciae 
vindictam tibi personarum condicioni congruentem 
impertiri non dubitabit. PP. v id. Mai. Maazimo 11 
et Aquilino conss. [a. 256] 

8 Idem A4. Hermiae. Nec patronae tuae ob- 
sequiis refragari te fas est. PP. xir k. Febr. Dio- 


res eius minime possunt. S. viz k. lan. Sirmi | cletiano 111 et Maaimiano AA. conss. [a. 281] 
CC.? conss. [a. 294] 
(1) &xsizceo ἅπαντα Zachariae (2) vo των vzebov- | (11) .B 29, 2, 10 segg. — Cf. Dig. 31,15 (11) 25,55,1 


cuov V^ (3) τόν ve ovx ὄντα μετά scr., cf. B.E 28,4,21 
(4) καὶ εἰ Mommsen (5) uovgv V*?, gv V vel V^ 


(69) B 49, 6, 14. 15. — Cf. Dig. 38, 5 (1) sic V, a 
libertis ins. PCR, aut liberti ins..S (8) xv1 V, xv P, 
om. Hal. (9) AA. (— α. 293) Mommsen (10) fundo V 


(13) peeunia pro pactione 
(15) idem B (x. z«.): 
(16) sic L^, cum B 

(17) ipso V contra B 

(19) aut om. B 


(12) xvn. V, xuu Hal., vn P 
interpolaverunt B (44) a om. V 
manumissori tuo del. Mommsen 

(x. zv.), debeatur VPL^CR 
(1$) neque debere Mommsen 


cesserint, for(asse indignos tamen humanitatis gra- 
lia vocamus, cum praesertim totam legem nostram 
20 ad naturam accommodaverimus. Praeterea δὶ 
quoque, qui emancipaverit eum eamve, quem quamve 
n potestate habet, patronatus ius, quod antea quo- 
que habebat, servari praecipimus, ut, si emancipatus 
ab intestato et sine liberis decesserit vel extraneos 
heredes scripserit, aut in totum ab intestato aut in 
trventem contra testamentum manumissor vocetur, 
quasi VÉ su c contracta fiducia videatur facta 
26 esse. Haec autem in dis valere sancimus, qui 
libertatem imposuerint, quos etiam solos patroni 
denominatione uti permittimus. nam qui in veteri- 
bus libris subtilius patronis adnumerantur, etsi non 


manumiserint, velut qui collusionem liberti proba- 
vit, item qui re vera paíronus non est, θῶ eo 
autem, quod falso iuravit, patronatus iura sibi 
vindicare conatus est, et si quis alius eiusmodi 
veteribus libris continetur, eum ab omni omnino 
lucro quod patronatus iure obvenit removemus, nisi 
quod reverentiam ei ab eiusmodi libertis observan 
permittimus, quoniam eos re vera paíronos esse 
censemus, qui re vera libertatem imposuerunt. 
27 Eadem iura et descendentibus et reliquae fa- 
miliae eorum, qui in testamentis vel quibuscumque 
ultimis voluntatibus aliquos manumiserint, adversus 
libertos qui vocantur orcinos tribuimus, tamquam 
si αὖ his ipsis manumissi essent. 


947 


Vl 7—9 


DE LIBERTIS ET EORUM LIBERIS 


VIL. 
DE LIBERTIS ET EORUM LIBERIS. 


1 Imp. Antoninus A4. Daphno?. Non est igno- 
tum, quod ea, quae ex causa fideicommissi manu- 
misit, ut ingratum libertum accusare non potest, 
cum id iudicium extra ordinem praebeatur ei, qui 
voluntate servo suo libertatem gratuitam praestitit, 
non qui debitam restituit. PP. v k. Mai. Messala 
et Sabino conss. ^ [a. 214] 

Imp. Constantinus A4. ad Maximum pu. δὶ 
manumissus ingratus circa patronum suum extiterit 
et *quadam iactantia vel contumacia cervices^ ad- 
versus eum erexerit aut levis offensae contraxerit 
culpam, ἃ patronis rursus sub imperia dicionemque* 
mittatur, si in iudicio vel apud pedaneos iudices 
pn querella exserta ingratum eum ostendat: 
ilis etiam qui postea nati fuerint servituris, quo- 
niam illis delicta parentium non nocent, quos tunc 
ortos esse constiterit, dum libertate illi potirentur. 
| Sane siis, qui in nostro consilio vindicta libe- 
ratus est, post coercitionem ex paenitentia dignum 
se praestiterit, ut ei civitas Romana reddatur, non 
prius fruetur beneficio libertatis, quam si hoc pa- 
tronus eius oblatis precibus impetraverit. PP. id. 
April. Romae Constantino A. v11 et Constantio C. 


conss.? ! [a. 326] 
9 "Impp. Honorius et Theodosius A44. ad sena- 
tum. berti non modo adversus patronos non 


audientur, verum etiam eandem quam patronis ipsis 
reverentiam praestent heredibus patronorum, quibus 
ingrati? actio sicut ipsis manumissoribus deferetur, 
si illi datae sibi libertatis immemores nequitiam re- 
| LiES M servilis ingenii. JD. vir: id. 4ug. Ravennae 

ariniano et Asclepiodoto conss. [a. 423] 

4 "Impp. Theodosius et Valentinianus | AA. 
Basso pp. Libertinae condicionis homines vel eo- 
rum fili'! si militantes docebuntur ingrati, ad servi- 
tutis nexum procul dubio reducentur'?. ἢ. rr: k. 
jn Ravennae Theodosio xi: et Valentiniano 11] 

4.13 conss. [a. 426] 


VIII. 


DE IURE AUREORUM ANULORUM ET DE NATA- 
LIBUS RESTITUENDIS. 


1 !sZmpp. Diocletianus et Maximianus A4. et 
CC. Philadelpho. Natales antiquos et ius ingenui- 
tatis non ordo praestare decurionum, sed a nobis 
peti potuit. .D. xv k. April. Ravennae ipsis AA. 
CORSS. [a. 290 vei 293] 

2 Idem A4. et CC. Eumem.  Aureorum usus 
anulorum beneficio principali tributus libertinitatis !6 
quoad vivunt imaginem non statum ingenuitatis prae- 
Stat, natalibus autem antiquis restituti liberti in- 
enui nostro beneficio constituuntur. JD. xz k 


VIII." 


QUI ADMITTI AD BONORUM POSSESSIONEM 
POSSUNT ET INTRA QUOD TEMPUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus A44. Macrinae. 
Bonorum possessio filio familias delata cum igno- 
rante quoque patre possit peti, emolumentum et 
patri adlatura, 5118 ratam petitionem pater habuerit !?, 
amittitur transacto tempore. . Sine die et conss. 

2 ?9]dem 4A. Crispino. . Si bonorum possessio 
dumtaxat tibi competit proximitatis nomine, habuisti 
spatium centum dierum utilium, ex quo eum de- 
functum scisti, ad bonorum possessionem amplec- 
tendam. JP. ir non. Nov. Geta 11 cons.?* [a. 205] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Cre- 
sceníino. Infantis nomine agnitam bonorum posses- 
sionem et antequam loqueretur diem functi recte 
competere nulla dubitatio est. PP. v?? Kk. lam. 
Maaimo 11 et Aquilino conss. (a. 286] 

4 Idem AA. et CC. Marcello.  Emancipata si 
non agnovit intra annum unde liberi bonorum pos- 
sessionem, nullam ad heredes vindicationem sueces- 
sionis transmittere potuit. JD. xii1?* k. Mai. He- 
raciiae CC?* conss. [a. 294] 

5 idem AA. et CC. Maaimo. Quamdiu per facti 
quaestionem incertum est, utrumne secundum tabu- 
las an ab intestato, et ex quo capite possessio sit 
delata, ne tibi tempus agnoscendae bonorum pos- 
sessionis praefinitum cedat, superstitiosam geris sol- 
licitudinem. [a. 294] 

6 Jdem AA. et CC. Frontinae. Iuris ignorantiam 
nec mulieribus prodesse in edicti perpetui cursum 
de agnoscenda bonorum possessione manifestum est. 
D. irr k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

7 Pars epistulae Constantii et Maaimiani AA. 
et Severi οἱ Maaimini nobilissimorum CC. Bono- 
rum quidem possessionem pupilli nomine agnoscere 
| tutorem potuisse aperte declaratur. Ipse autem 
pupillus bonorum possessionem sine tutoris aucto- 
ritate amplecti non potest, nisi etiam impuberi sine 
tutoris auctoritate hoc postulanti sciens hoc com- 
petens iudex dedit bonorum possessionem: tunc enim 
emolumentum successionis videtur praetorio iure 
quaesitum esse. ΤΊ id. Sept. Constantio et ααϊ- 
miano conss. [a. 305] 

8 ?5Imp. Constantinus?* A. ad Dionysium.  Qui- 
cumque res ex parentum vel proximorum succes- 
sione iure sibi competere confidit, sciat sibi non 
obesse, si per rusticitatem vel ignorantiam facti vel 
absentiam?! vel quamcumque aliam rationem intra 
praefinitum tempus bonorum possessionem minime 
petisse nascatur, quoniam haec sanctio huiusmodi 
consuetudinis necessitatem mutavit. .PP.* prid. id. 
Mart. Heliopoli Constantino A. et Constant. C. 


irmi CC. conss. [a. 294] | conss.?? [320 vel 326] 
(1) Β 49, 2, 18 seqq. (2) dapho V.S, daphidapono p, | tur libri (13) a. xir et val. a. τι 7A, xi et val. aa. 
dasidapono CR (3) verba quadam ... mittatur for- | (— a. 425) Hal. (14) Cf. Dig. 40, 10. 11 (15) iunge 
tasse sumpta sunt ez Th. 4,10, 1: Imp. Constanti- | 7, 9, 3 (16) libertinis Cuiacius (17) .B 40, 1, 11 
nus À. ad concilium Byzacenorum.  Libertis ingratis | seqq. (18) pro emolumentum et p. all si secundum 


in tantum iura adversa sunt, ut si quadam iactantia ἃ. 
€. cerviees erexerint aut l. o. contraxerint culpam, a 
patronis rursus sub imperia dicionemque mittantur. 
D. vi k. Aug. Coloniae Agrippinae Pacatiano et Hi- 
lariano conss. (a. 322) (4) ecervieem V contra Τῇ. 
(not. 3) (5) sic T^., imperio ditionemque V, im- 
perio ditioneque PCR (6) const. a. vir et const. cc. 
conss. V, constantio a. v et eonstante caes, coss. Hal: 
Constantino A. vi et Constantino C. conss. (— a. 320) 
recte emendavit Gothofredus (1) zm TA. 4, 10, 2: 
iunge 4, 20, 12 et quae ibi laudantur (8) consulibus 
praetoribus tribunis plebis senatui suo salutem dicunt 

. cum locis iungendis plerisque (9) sic T^., in- 
gratis VR, ingratitudinis C (10) — 7A. 4, 10, 3: 
iungendae videntur 5, 4, 21 et Th. 4, 6, 71 (11) vel 
eorum filii om. 77. (12) sic Th. cum B, producen- 


B olim ita fere scriptum erat: ut in pendenti sit, dum, 
cf. Dig. 391,1, 3,7 (19) sic C, habuit PR (20) iunge 
6, 55, 1 (21) Geta eos. Hal., Antonino A. 11 et Geta r1 
conss, 6, 55, 1 (22) pp. v P, s. Hal. (23) xiu P, 
nur Hal. (24) AA. (a. 293) Mommsen (25) iunge 
TÀ. 8, 18, 4 (26) debuit esse Constantius, cf. T^. 8, 
18, 4 (21) faeti vel absentiam del. cum .B (x...) 
(28) pp. 77. 8, 18, 4, d. Hal. (29) constantio a. et 
constant. caes. coss. /7al., constantio a. τι et constante 
A. conss. (— a. 339) recíe 77.: attamen compilatores 
aut mutilam subseriptionem male explevisse, aut integram 
sed compendiis (const.) scriptam pariter atque inscriptio- 
nem non recte explicasse videntur, ut de anno 320 (Con- 
stantino A. v1 e£ Constantino C. conss.) vel 326 (Constan- 
tino A. vit et Constantio C. conss.) cogitaverint: quam ob 
causam A. c., quae sequi debuit c. 9, priore loco collocaverunt 


VI 9—15 


2498 


QUANDO NON PETENTIUM 


9 !Jdem 4.3 ad populum. Ut verborum inanium 
excludimus captiones, ita haec observari decernimus, 
ut apud quemlibet iudicem vel etiam apud duum- 
viros qualiscumque testatio amplectendae hereditatis 
ostendatur, statutis prisco iure temporibus coar- 
tanda, eo addito, ut, etiamsi intra alienam vicem, 
id est prioris gradus, properantius exseratur, nihilo 
minus tamen efficaciam parem, quasi suis sita? 
eurriculis, consequatur. 1), k. Febr. Laodiceae Con- 


stantio A4. 11 et Constante A. conss.* [a. 339] 
X. 
QUANDO NON PETENTIUM PARTES PETENTIBUS 
ADCRESCUNT. 


1 5Imp. Gordianus A4. Marcianae. Quotiens plu- 
ribus liberis cessante legitima successione bonorum 
ossessio defertur, beneficium edicti perpetui qui- 
ἔν" omittentibus his solis qui bonorum posses- 
sionem agnoverunt portionem non petentium ad- 
crescere in dubium non venit. JD. id. Jan. Peregrino 


et Aemiliano conss. [a. 244] 
ΧΙ. 

DE BONORUM POSSESSIONE SECUNDUM TABU- 
LAS. 


1 *Imp. Alexander A. Vitali*. Pendente appel- 
latione à sententia, qua falsum testamentum pro- 
nuntiatum est, incerto adhuc, an defunctus intestatus 
decesserit, proximitatis nomine bonorum possessioni 
locus non est. JD. z11'9 k. Mai. Maximo 11 ei 46- 
liano conss. [a. 223] 

2 Imp. Gordianus A. Cornelio. Bonorum quidem 
possessionem ex edicto praetoris non nisi secundum 
eas tabulas, quae septem testium signis signatae 
1 sunt, peti posse in dubium non venit. Verum 
si eundem numerum adfuisse sine scriptis testamento 
condito doceri potest, iure civili testamentum factum 
videri ac secundum nuncupationem bonorum posses- 
sionem deferri explorati iuris est. PP. xi: Kk. Mart. 
Atíico et Praeteatato conss. [a. 242] 


ΧΗ" 


DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA TABULAS 
QUAM PRAETOR LIBERIS POLLICETUR. 


1. Jmp. Alexander A. Rufo. Liberi contra tabu- 
las parentium bonorum possessione admissa solis 
parentibus et liberis legata praestare debent secun- 
dum edictum. JP. zzz: id. Oct. Maaimo 11 et Ae- 
liano conss. [a. 223] 

ldem A. Hilarae. Postumo nato, qui neque 
heres institutus ἃ patre neque nominatim exhereda- 
tus est, testamentum rumpitur: et si contra tabulas 
bonorum possessio infanti!? a tutore petita est, se- 
cundum tabulas possessio locum habere non potest. 
D. k. Mart. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 


XIII.'* 


DE BONORUM POSSESSIONE CONTRA TABULAS 
LIBERTI, QUAE PATRONIS VEL !^ LIBERIS 
EORUM DATUR. 


patris cum sorore te manumisisse proponis, tamen, 
si extraneos scripsit heredes, partis legitimae contra 
tabulas eius bonorum possessionem petendo, vel 
contra nuncupationem, si testamentum sine scriptis 
conditum est, intra tempora edicto praestituta eam 
partem poteris obtinere. PP. vi k. Dec. Gordiano 
A. et Aviola conss. [a. 239] 

2 !5Imp. Theodosius A. Asclepiodoto pp. Patro- 
nus liberti muneribus electis et operis contra! ta- 
bulas bonorum possessione repellitur. D. xz! Á. 
Mart. Constantinopoli Victore cons. [a. 424] 


ΧΠΙ."" 
UNDE ΠΙΒΈΒΙ. 
1 Mund Diocletianus et Maaimianus 4A. Sar- 
i 


pedoni. Si avus tuus relictis tribus emancipatis 
filiis decessit hique bonorum possessionem unde liberi 


acceperunt, pro?? portione heredes eos extitisse pa- 
lam est. . III non. Mart. Maaoimo 11 et Aqui- 
lino conss. (a. 286] 


2 ldem AA. et CC. Zosimo. Ex testamento vel 
ab intestato existente filio vel nepote suo herede 
nemo potest intestato heres existere. 27). vi; id. Mai. 
AA. conss. [a. 293] 

9 ?!Imp. Constantius 4. ad Leontium comitem 
Orientis. Qui se patris post avum intestatum de- 
functi ?? PME heredem, mortui?? avi paterni?* sus- 
cipere facultates non potest, maxime emancipatus, 
nisi per bonorum possessionem ad huiusmodi bene- 
fidum pervenerit. D. vin id. April. Limenio et 
Catulino conss. [a. 349] 


Xy 
UNDE LEGITIMI ET UNDE COGNATI. 


1 Imp. Alexander A. Ulpio. Consobrinorum tuo- 
rum intestatorum bona, si ad prioris necessitudinis 
neminem iure pertinuerunt, tuque eorum possessio- 
nem agnovisti, persequi non prohiberis.  J. 11 id. 
lan. luliano et Crispino conss. [a. 224] 

2 wi Diocletianus et Maximianus A4. So- 
zioni. Cum propiorem?* sobrinum?', id est natum 
a consobrina, rebus humanis intestatum defunctum 
proponas, intellegis sine auxilio bonorum possessio- 
nis eius te successionem vindicare non posse. 7). vir 

lun. Laodiceae?9 A4. conss. [a. 290] 

39 ldem AA. et CC. Felici. Nepotibus avi materni 
pro virili portione etiam iure honorario successio 
defertur. JD. id. Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Syriscae. Non hoc, an te- 
nuerit quis res hereditarias nec ne, sine voluntate 
adquirendae sibi hereditatis, quaerendum est, sed an 
admisit hereditatem vel bonorum possessionem. J). ΧΙ 
k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

5 Idem 44. et CC. Platoni. Certum est quidem 
cognationis iure citra admissionem bonorum posses- 
sionis neminem?? posse succedere: defuncti vero 
cognati succedere nolentes petere bonorum posses- 
sionem non urguentur. 1). ΧΙΙ k. Mart. Sirmi CC. 


conss. [a. 294] 
1 Imp. Gordianus A. Herculiano. Licet ex causa 
fideicommissi manumissus sit, quem ex voluntate 
(1) iunge 6, 23,15. 6, 37,21 (2) idem a. confirmat 5, 10, | (15) — ΤΆ. 4, 4,1: iunge θ, 80,8 7.2,19,7 — (16) contra 


1,3, cum hanc constitutionem Constantino adscribat (3) sita 
Mommsen, scitam AM"?, sitam a CM?, sit usa edd.: 
καὶ μὴ ἐν τοῖς οἰκείοις χρόνοις γενομένη B, si καὶ μὴ 
ἐν τοῖς ἰδίοις χρόνοις ἐχρήσαντο τῇ διαμαρτυρίᾳ B. 
(4) constantio ... conss. supplevi ex 6, 23, 15. 6, 37, 21 
(5 .B 40, 1,1 (6) solis qui P, qui soi CR (1) B 
40, 7 — Cf. Dig. 37, 11 (8) iunge 6,24, 3 (9) mi- 
liti addit 6, 24, 3 (10) v1 6, 24, 3 (11) Cf Dig. 
37, 4 (12) infanti P"C, infantis nomine P^ (13) B 
40, 1, 4. 6 — Cf. Dig. 31, 14 (14) vel SCR, et P 


V^CR Th. & contra V«P 
X ^44 7,Y1n.27^.2, 19, 7 (19) Cf. Dig. 38, 6 
(19) B 40,3,19 (20) pro V, pro rata CR (21) — TA. 
8, 18, 5: iunge 0, 30, 15 (22) post a. i. defunoti 
om. Th. (23) defunoti 77. (24) paterni om. TA. 
(25) .B 40, 8 — Cf. Dig. 38, 7. 8 (26) sic C, pro- 
priorem A (27) sobrino scr., cf. Dig. 38, 10, 1, 7 
Festus v. Propius (28) ipsis rx et nu ins. Mommsen 
(29) sic 2,30", nemini C* 


(11) xia V. Hal, m L^, 


DE EDICTO SUCCRSSORIOÓ 


249 


VI 16—20 


XVI.' 
DE EDICTO SUCCESSORIO. 


1 *Imp. Alexander A. Iulio. Si mater tua propter 
furorem suum patrui sui bonorum possessionem non 
accepit, tu filius eius ad eorundem bonorum patrui 
magni possessionem ex edicto, quo prioribus non 

etentibus sequentibus permittitur, admissus es. 

P. 1111 τά. Dec. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Jirmo. Si aviae frater eorum, de quorum succes- 
sione agitur, velut ex testamento adiit hereditatem, 
quos intestatos decessisse ac falsum testamentum 
prolatum contendis, et ab intestato non petita bo- 
norum possessione vita functus est, ac tu licet quinto 
gradu constitutus ex successorio capite petisti bo- 
norum possessionem vel necdum exclusus petas, 
eorum successionem potes vindicare. nam si is, 
quem quarto gradu constitutum non ambigitur, ex 
edicto petiit nec hoc te latuit, frustra nobis suppli- 
casti. S. vi id. April. Sirmi CC. conss. (a. 294] 


XVII? 
DE CARBONIANO EDICTO. 


1 Zmpp. Diocletianus et Maximianus 4.4. et CC. 
Florae. Si tibi ac filio tuo status ab his contra 
quos supplicas movetur quaestio, perspicis praema- 
ture rerum, quas velut de patris successione filius 
tuus vindicat, restitutionem postulari, cum, si in 
pupillri permaneat aetate, secundum formam edicti 
Carboniani data bonorum possessione satisdatione 
impleta tunc demum in possessionem eum constitui 
conveniat vel hac non oblata portionem ab omnibus 
quam vindicat possideri, servitutis vero quaestionem 
in tempus differri pubertatis. δ. xz; k. Nov. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

2 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Αγοα- 
dius ὃ AAA. ad Rufinum pp. Carbonianum edictum 
sub personis legitimis indubitato matrimonio, custo- 
dito partu et probata legitima successione defertur, 
scilicet ut in possessione novus heres constitutus δ 
usque ad pubertatis annos sine inquietudine rebus 
utatur interdum alienis. 1). 1111 k. Oct. Constan- 
tinopoli Theodosio A. 111 et Abundantio conss. ἴα. 393) 


XVIII. 
UNDE VIR ET UXOR. 


| SImpp. Theodosius et Valentinianus 44. Hie- 
rio pp. Maritus et uxor ab intestato invicem sibi 
in solidum pro antiquo iure succedant, quotiens 
deficit omnis parentium liberorum seu propinquo- 
rum legitima vel naturalis successio, fisco excluso. 
D. x k. Mart. Constantinopoli Felice et Tauro? 
cOns$. [a. 428] 


XVIIIIL.'^ 
DE REPUDIANDA BONORUM POSSESSIONE. 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Theodotiano. Emancipatus repudiata bonorum pos- 
sessione absentiae patroni causae velamento rursum 
ad eandem redire quaestionem frustra conatur. Sine 
die et conss."? [a. 294] 


2 !*Idem A44. et CC. Theodoro. Filio delatam 
bonorum possessionem patri ad fraudem filii repu- 
diare non licet. | $. v: k. Dec. Nicomediae CC. 


conss. [a. 294] 
XX," 
DE COLLATIONIBUS. 
1 Imp. Alexander A. Deuteriae.  Emancipatos 


liberos testamento heredes scriptos et ex eo succes- 
sionem obtinentes ἃ patre donata fratri conferre 
non oportere, si pater, ut hoc fiat, supremis iudi- 
ciis non cavit, manifesti iuris est. PP. rz: id. lul. 
Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 
2 Idem A. Primo. Si pater intestato !5 decessit 
relictis duobus filis et filia, cuius nomine dotem 
promiserat, portiones hereditatis aequae sunt et dos 
nihilo minus ita conferenda est, ut pro portionibus 
fratres eius ἃ necessitate praestandae eius libe- 
rentur. JP. 111 id. Sept. luliamo et Crispino 
COnSs. [a. 224] 
39 Idem A. Alexandro. Pactum dotali'* instru- 
mento comprehensum, ut contenta dote quae in matri- 
monio collocabatur nullum ad bona paterna regressum 
haberet, iuris auctoritate improbatur nec intestato 
patri succedere filia ea ratione prohibetur. dotem 
sane quam accepit fratribus qui in potestate man- 
serunt conferre debet. JD. xii" k. lul. Agricola 
et Clemente conss. [a. 230] 
4 Imp. Gordianus A4. Marino. Filiae dotem in 
medium ita demum conferre coguntur, si vel ab in- 
testato succedant vel contra tabulas petant: nec 
dubium est profecticiam seu adventiciam dotem ἃ 
patre datam vel constitutam fratribus qui in po- 
testate fuerunt conferendam esse. his etenim, qui 
in familia defuncti non sunt, profecticiam tantum- 
modo dotem post varias prudentium opiniones con- 
ferri placuit. PP. nu: id. Mart.!$ Gordiano A. et 
Aviola conss. [a. 239] 
9 ldem A. Alexandrae. Dotis quidem petitio per- 
severante matrimonio tibi non competebat: quamvis 
enim eam intestato patre defuncto fratri conferre 
debueras, non tamen eo nomine adversus maritum 
tibi actio potuit esse, cum eo minus in partem tibi 
delatae successionis patris auferre potueris. J. non. 
Sept. Gordiano A. et 4Aviola conss. [a. 239] 
Idem A. Claudio. Ea demum ab emancipatis 
fratribus his qui manserunt in potestate conferri 
consueverunt, quae in bonis eorum fuerunt eo tem- 
pore, quo pater fati munus implevit, exceptis vide- 
licet quae ab ipsis aliis debentur. JD. vir k. Mai. 
Peregrino et Aemiliano conss. (a. 244] 
7 Imp. Philippus 4. Tyranniae. Filiam testa- 
mento Jie institutam heredem fratribus isdemque 
coheredibus dotem conferre non oportere, nisi pater 
hoc ipsum specialiter designavit, explorati iuris est. 
PP. v1 k. Mai. Praesente et Albino conss. [a. 246] 
8 Wut Diocletianus et Maaimianus 4.4. Cal- 
lippo. Si soror tua in paternorum bonorum divi- 
sione te fefellit nec dotem, quam acceperat a patre 
vestro intestato diem functo, contulit, praeses pro- 
vinciae examinatis partium adlegationibus cum bonis 
dotem confundi iubebit et, quod deducta ratione 
plus apud eam esse animadverterit, restitui tibi 
iubebit. idem est et si arbitro!? dato divisio cele- 
brata est. |S. vi id. lul. ipsis A44. conss. ἴα. 290] 


(2).8 40,2,3 (3) B 40,5, 17. 18. 
— Cf. Dig. 31, 10 (4) — Th. 4, 3, 1: iunge TA. 2, 
IDEM 8, 9. 11, 30, 52 (5) sic etiam T^. 11,30, 52, 
imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 774. 2, 12, 5. 
4,8,9 (6) locatus 75.  (7)Cf.Dig.38,11  (8)— T. 
55 38:13:45, 5, 2: 1unge 2, 51,2. 0, 8,11. 5, 4, 22. 
5, 11, 6. 6, 24, 11. 06, 61, 2 (9) felice et tauro 77., 
hierio et tauro V, hierio et ardaburio (— α. 421) Hal.: 
propter argumentum et diem dubitari nequit, quin ἢ, c. 
I, 


(1) Cf. Dig. 38, 9 


sumpta sit ex Th. 5,1,9: Egnatianus igitur habuit ut V) 
Ardaburio emendavit Haloander (10) B 40,8 (11) —2, 
6, 4: iunge 2, 4, 38. 06, 31, 3 (12) s. vin (nn 2, 6, 4, 
k. Ian. Nicomediae CC. conss. 2, 4, 38. 2, 6, 4, sine die 
CC. conss. 6, 31, 3 (13) cf. 2, 18, 23 (14) Β 41, 
7, 19 seqq. — Cf. Dig. 31, 6 (15) sic V, intestatus 


CR cum B (16) sic CR cum B, dotale V — (17) xiu 
Hal, x: V (48) sic Hal, vi id. mai. P (9) sic C, 
arbitrio R 


32 


VI 20 


250 


DE COLLATIONIBUS 


9 Idem A4. et CC. Onesimo. Si emancipati utri- 
que fuistis a patre, collatio cessat. 81 autem frater 
tuus in potestate mortis tempore fuerat nec ullum 
testamentum relictum vel novissimum iudicium com- 
munis patris teque emancipatum probatum fuerit, 
ab intestato te ad successionem paternam venientem 
ad collationem forma edicti perpetui certo iure pro- 
vocat. S. vr k. Mai. Heracliae AA.* conss. ἴα. 293] 

10 Jdem A4. ét CC. Irenaeae. A patre verbis 

recariis in codicillis relictum extero iure capiens 
filia ad collationem dotis urgueri non potest. δ. vr 
k. Dec. Sirmi AA! conss. (a. 293] 

11 Jdem AA. et CC. Artemiae.  Postumo praete- 
rito? patris testamentum rumpenti atque intestato 
succedenti emancipatum petita bonorum possessione 
conferre debere bona sua perpetuo edicto cavetur, 
cum his etiam, qui sui futuri essent, si vivo patre 
nati fuissent, conferri manifeste significatur, et eman- 
cipatis, si legi datae collationi? non pareatur, dene- 
gandas actiones non est ambigui iuris. PP. y X. Jan. 
ipsis AA. eonss. (a. 293] 

12 Idem AA. et CC. Nilanthiae. Filiae, licet ma- 
neat in sacris, si dotem non conferat, quam mortis 
tempore communis patris habuit, fratribus in eadem 
familia constitutis, actiones hereditarias negari non 
1 ambigitur. Unde consulte ac pro iuris ratione 
collationem fratribus tuis, quos in patris communis 
mortis tempore fuisse potestate proponis, offers. 
2 Quin autem fratres tui durantes in familia patris 
pm si hoc neque castrense neque relictum eis 
oceatur, praecipuum habere non possint5*, sed in 
divisione paternae veniat hereditatis, nec quicquam 
mutet, penes quem res ex hoc proficiscentes et in 
eadem causa durantes constitutae reperiantur, ab- 
soluti manifestique iuris est. D. xr j^ Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

189 Jdem AA. et CC. Antistiae. Si donatione tibi 
post mortem patris quaesisti fundum, soror tua por- 
tionem eius vindicare non potest. nam si is filiae 
familias constitutae tibi a patre* donatus est, cum 
sorore patri communi succedens eum praecipuum 
habere contra iura postulas. 2), vi id. Febr. irmi 
isdemque* CC. conss. [a. 294] 

14 ldem AA. et CC. Stratonicae. Si maritus 
quondam tuus ab intestato patri suo heres extitit et 
ei postumus editus successit, actionem hereditariam 
amitae filii vestri, quam habuit patris sui mortis 
tempore dotem non conferenti?, denegare praeses 
non dubitabit. PP. vir k. Mart. Trimontüi Tusco 
et. Anullino conss.? [a. 295] 

15 ldem AA. et CC. Philippo. "Nec emancipati 
post mortem communis patris quaesita conferre co- 
guntur, sed haec retinentes eius bona pro heredi- 
taria dividunt portione. JD. id. Dec. ipsis CC. 
conss. 

16 *Idem A4. et CC. Socrati. Filiam cum fra- 
tribus suis heredibus intestato patri succedentem 
ultra relictum codicillis non conferentem dotem 
iudicio familiae erciscundae nihil posse consequi 
summa cum ratione placuit. JD. v k. Jan. ipsis CC. 
conss. [a. 294] 

17 ?Imp. Leo A. Erythrio pp. Ut liberis tam 
masculini quam feminini sexus, iuris sui vel in po- 
testate constitutis, quocumque iure intestatae suc- 
cessionis, id est aut testamento penitus non condito 
vel, si factum fuerit, contra tabulas bonorum pos- 
sessione petita vel inofficiosi querella mota rescisso, 
aequa lance parique modo prospici possit, hoc etiam 
aequitatis studio praesenti legi credidimus inseren- 
dum, ut in dividendis rebus ab intestato defuncto- 
rum parentium tam dos quam ante nuptias donatio 
conferatur, quam pater vel mater, avus vel avia, 


[a. 294]. 


proavus poa paternus vel maternus dederit vel 
promiserit pro filio vel filia, nepote vel nepte aut 
pronepote sive pronepte, nulla discretione inter- 
cedente, utrum in ipsas'? sponsas pro liberis suis 
memorati parentes donationem contulerint, an in 
ipsos sponsos earum, ut per eos eadem in sponsas 
onatio celebretur: ut in dividendis rebus ab in- 
testato parentis, cuius de hereditate agitur, eadem 
dos vel ante nuptias donatio ex substantia eius pro- 
fecta conferatur: emancipatis videlicet liberis utrius- 
que sexus pro tenore praecedentium legum, quae in 
ipsa emancipatione a parentibus suis (ut adsolet 
eri) consequuntur vel post emancipationem ab is- 
dem adquisierint, collaturis. ἢ. v k. Mart. Mar- 
ciano cons. (a. 412] 

18 ''Imp. Anastasius 4. Constantino pp.  Libe- 
ros, qui nostrae legis!? auctoritate per oblationem 
precum et imperiale rescriptum sui iuris effecti fue- 
rint, ad similitudinem ceterorum, qui emancipati ex 
antiquo iure sunt, collationes facere iubemus com- 
pelli secundum ea, quae super ceteris emancipatis 
statuta sunt. J. xi: k. Aug. Constantinopoli Probo 


et Avieno iuniore conss. [a. 502] 
19 Imp. lustinianus 4. Menae pp. lam merito 


dubitationem amputare duximus, quae super colla- 
tione dotis vel ante nuptias donationis inter certas 
| personas satis iam ventilata est. Nam si intesta- 
tus!? quis defunctus esset filio vel filiis vel filia vel 
filiabus relictis et ex mortua filia cuiuscumque sexus 
aut numeri nepotibus, vel si qua intestata defuncta 
esset filio quidem vel filiis similiter relictis, ex mor- 
tuo vero filio vel filia itidem nepotibus cuiuscum- 
ue sexus, de modo quidem successionis minime 
ubitabatur, sed palam erat, quod huiusmodi nepo- 
tes duas partes maternae vel paternae portionis 
tantummodo haberent, tertiam partem patruis suis 
vel avunculis vel amitis vel materteris pro iam po- 
2 sita constitutione '* concedentes. De collatione 
vero dotis vel ante nuptias donationis, quam de- 
functa persona pro filio vel filia superstitibus et 
pro mortuo vel mortua filio vel filia dedisset, multa 
dubitatio orta est, superstitibus quidem filis de- 
functae personae non debere se dotem et ante nup- 
tias donationem pro se datam a suo patre vel matre 
conferre filiis rmortui fratris sui vel mortuae sororis 
suae contendentibus eo, quod nulla constitutio super 
huiuscemodi collatione posita est, nepotibus vero 
mortuae personae non tantum huic resistentibus, sed 
etiam illud adserentibus, quod onus collationis con- 
stitutione!* Arcadii et Honorii divae memoriae sibi 
impositum in personis tantummodo suorum ayvuncu- 
lorum, non etiam patruorum vel amitarum vel ma- 
3 terterarum locum habere potest. Talem igitur 
subtilem dubitationem amputantes praecipimus tam 
filios vel filias defunctae personae dotem vel ante 
nuptias donationem ἃ parentibus suis sibi datam 
conferre nepotibus vel neptibus mortuae personae, 
quam eosdem nepotes vel neptes patruis suis aut 
avunculis, amitis etiam et materteris dotem et ante 
nuptias donationem patris sui vel matris, quam pro 
eo vel ea mortua persona dedit, similiter conferre, 
ut commixtis huiusmodi collationibus cum bonis mor- 
tuae personae duas quidem partes nepotes vel neptes 
habeant illius portionis, quae patri vel matri eorum, 
si superesset, deferebatur, tertiam vero eiusdem por- 
tionis partem una cum sibi competentibus portioni- 
bus filii vel filiae defunctae personae, cuius de here- 
ditate agitur, capiant. .D. k. lun. Constantinopoli 
dn. lustiniano A. pp. 11 cons. [a. 528] 

20 Jdem A. Menae pp. lllud sine ratione à qui- 
busdam in dubietatem deductum plana sanctione 
revelamus, ut omnia, quae in quarta portione ab 


(1) aa. seripsi,cc. Hal. (2) et ins. B.E (x. zx.) (3) sic PCR?, 

collationis R^: τῇ ἀπὸ τοῦ νόμου δοϑείσῃ συνεισφορᾷ 

ΒΣικ. 5t ), quasi esset lege: Mommseno collationi ez glossa 

adiectum videtur (4) sic PC^R?, offer R^, offer vel 

offers C^ (5) possunt libri (5') cf.p. Y (0) ipsis scr. 
ν 


(1) Trimontii ... conss. Hal., CC. conss. (a. 294) Mommsen 
Zeitfolge p. 443 (8) iunge ὃ, 36, 24 (9) iunge 5, 


9.6. θ, 61,4 (10) ipsas cum B delet Mommsen (11) tunge 
0, 58, 11. 8, 48. 5 (12) 8, 48, 5 (13) sic C, in- 
testato αὶ (14) 6, 55, 9 (15) 7^. 5, 1, 6 


DE TESTAMENTO MILITIS 


291 


VI 20. 21 


intestato successionis computantur his, qui ad actio- 
nem de inofficioso testamento vocantur, etiam si 
intestatus is decesserit, ad cuius hereditatem veniunt, 
1 omnimodo coheredibus suis conferant. Quod 
tam in aliis quam in his, quae occasione militiae 
uni heredum ex defuncti pecuniis adquisitae lucra- 
tur is qui militiam meruit, locum habebit, ut lucrum, 
quod tempore mortis defuncti ad eum pervenire pot- 
erat, non solum testamento condito quartae parti 
ab intestato successionis computetur, sed etiam ab 
2 intestato conferatur. Haec autem regula, ut 
omnia quae portioni quartae computantur etiam ab 
intestato conferantur, minime e contrario tenebit, 
ut possit quis dicere etiam illa quae conferuntur 
omnimodo in quartam partem his computari, qui 
ad de inofficioso querellam vocantur: ea enim tan- 
tummodo ex his quae conferuntur memoratae por- 
tioni computabuntur, pro quibus specialiter legibus, 
3 (1) ut hoc fieret, expressum est. Ad haec, cum 
ante nuptias donatio vel dos a patre data vel matre 
vel aliis parentibus pro filio vel filia, nepote vel 
nepte ceterisque descendentibus conferatur, si unus 
quidem vel una liberorum ante nuptias tantummodo 
donationem vel dotem, non etiam simplicem dona- 
tionem accepit vel acceperit, alter vero vel altera 
neque dotem neque donationem ante nuptias ἃ pa- 
rente suo suscepit vel susceperit, sed simplicem tan- 
tummodo donationem, ne ex eo iniustum aliquid 
oriatur, ea quidem persona, quae ante nuptias do- 
natiomem vel dotem suscepit, conferre eam cogenda, 
illa vero, quae simplicem tantummodo donationem 
meruit, ad collationem eius minime coartanda: si 
quid huiusmodi accidit vel acciderit, iubemus ad 
similitudinem eius, qui ante nuptias donationem vel 
dotem conferre cogitur, etiam illam personam, quae 
nulla dote vel ante nuptias donatione data solam 
simplicem donationem ἃ parentibus suis accepit 
conferre eam nec recusare collationem eo, quo 
simplex donatio non aliter confertur, nisi huiusmodi 
legem donator tempore donationis suae indulgen- 
tiae imposuerit. JD. vi id. 4ug.* Constantinopoli 
Decio vc. cons. fa. 529] 

21 Idem A. Iohanni pp. Ut nemini super colla- 
tione de cetero dubietas oriatur, necessarium duxi- 
mus constitutioni; quam iam favore liberorum feci- 
mus?, hoc addere, ut res, quas parentibus adquirendas 
esse prohibuimus, nec collationi post obitum eorum 
1 inter liberos subiaceant. t enim castrense 
pos in communi? conferre in hereditate divi- 
enda ex^ prisci iuris auctoritate minime cogeban- 
tur, ita et alias res, quae minime parentibus adqui- 
runtur, proprias liberis manere censemus. ὦ. xv 

JVov. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. anno 
secundo. [a. 532] 


XXI. 
DE TESTAMENTO MILITIS. 


1 Imp. Antoninus A. Fioro militi. Frater tuus 
miles $i te specialiter bonis quae in paganico habe- 
bat heredem fecit, bona quae in castris reliquit pe- 
tere non potes, etiamsi is qui eorum heres institutus 
est adire ea noluerit: sed ab intestato succedentes 
veniunt, modo si in eius loco substitutus non est" 
et liquido probatur fratrem tuum castrensia bona 
ad te pertinere noluisse*. nam voluntas militis ex- 

editione occupati pro iure servatur.  4ccepía v 
td. Sept. duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Idem A. Septimo militi. Miles si castrensium 
tantummodo bonorum commilitonem suum instituit 
heredem, cetera bona eius ut intestati defuncti mater 
eius iure possedit. quod si extraneum scripsit here- 


(1) April. scr. (2) 6, 61, 6 (3) communi confirmant 


Graeci /. (4) ex C cum Graecis, et ex ΡῈ (5) Nov. 
post cons. Lampadii et Orestis vv. ec. Beck (6) B 35, 
21, 11 segg. — Cf. Dig. 29, 1 Inst. 2, 11 (1) es. C^£^ 


dem isque adiit hereditatem, bona eius in te trans- 
ferri non iure desideras. PP. xz k. Mart. 4nto- 
nino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

39 ldem A. Vindiciano. Quamquam militum testa- 
menta iuris vinculis non subiciantur, cum propter 
simplicitatem militarem quomodo velint et quomodo 
possint ea facere his concedatur, tamen in Valeriani 
quondam centurionis testamento institutio etiam iure 
1 communi accepit auctoritatem. "Nam cum pater 
familias filiam ex duabus unciis, uxorem ex uncia 
heredem scripserit nec de residuis portionibus quic- 
quam significaverit, in tres partes divisisse eum ap- 
paret hereditatem, ut duas habeat quae sextantem 
accepit, tertiam quae ex uncia est heres instituta. PP. 
k. INov. Antonino .A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

4 Imp. Alexander A. Iunio. Si Rufinus vir cla- 
rissimus tribunus laticlavius? maior annis lege de- 
finitis faciens testamentum te manumisit, iustam tibi 
1 libertatem competisse scire debes. Quod si minor 
annis ex lege constitutis fuerit, cum faceret testamen- 
tum, lege impediente nullam libertatem adeptus es, 
2 quae in hac parte nec militibus remissa est. Quod si 
idem testator causam manumittendi te habuit, quae 
probabilis vivo manumittente consilio futura esset, 
quia per fideicommissum data libertas ἃ quolibet 
minore annis ei, cuius causa probari potuit, prae- 
stari debet!?9, et ex testamento militis eiusmodi 
servis iustam libertatem competere consequens est. 
PP. xvi k. Dec. Alexandro A. cons. (a. 222] 

D Idem A. Sozomeno. Ex testamento militis, sive 
adhuc in militia sive intra annum missus honeste 
decessit, hereditas et legata omnibus quibus relicta 
sunt debentur, quia inter cetera, quae militibus con- 
cessa sunt, liberum arbitrium quibus velint relin- 
quendi supremis suis concessum est, nisi lex spe- 
cialiter eos prohibuerit. PP. xvi: k. Febr. luliano 
et Crispino conss. [a. 224] 

6 ldem A. Valenti. In testamento quidem eius, 
qui non miles fuit, si duobus heredibus institutis, 
altero, cui potuit usque ad tempus pubertatis pa- 
rens facere testamentum, altero, cui posteaquam 
heres extitit substituere non potuit, invicem substi- 
tutio eisdem verbis facta esset, in eum solum ca- 
sum eam locum habere et sententiis prudentium 
virorum et constitutionibus divorum parentium meo- 
rum placet, quo utrique pari ratione potuit substi- 
1 tui Sed cum ex testamento militis controver- 
siam esse proponas, defuncta parvula eius filia, 
posteaquam heres extitit patri, cum qua simul 
aequis partibus heres institutus eras substitutione 
invicem facta, et mater quidem intestatae filiae sibi 
successionem defendat, tu!'! autem ex substitutione 
ad te pertinere contendas, iuris quidem ratio mani- 
festa est licere militibus proprio privilegio etiam 
heredibus extraneis, posteaquam heredes extiterint, 
2 mortuis substituere. Sed tibi probandum est, 
an ita frater tuus senserit. JP. xir k. Mai. Fusco 
et Dextro conss. [a. 225] 

7 idem A. Fortunato. Ex his verbis: *Fortunato 
liberto meo do lego' vindicare tibi libertatem non 
| potes, si pagani testamentum proponatur. At 
enim cum testatorem militem fuisse proponas, si 
non errore ductus libertum te credidit, sed dandae 
libertatis animum habuit, libertatem, et quidem 
directam, competere tibi, sed et legati vindicationem 
habere praerogativa militaris privilegii praestat. PP. 
XII k. Iul.?? Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 

8 Imp. Gordianus A. Aeternio militi. Certi iuris 
est militem ad tempus etiam heredem instituere posse. 
PP. 111 k. Oct. Pio et Pontiano conss. (a. 238] 

9 Idem A. Valerio. Sicut certi iuris est militem, 
qui scit se filium habere aliosque scripsit heredes, 
tacite eum exheredare intellegi, ita si ignorans se 


(8) voluisse C^ E^ contra.B (9) sic edd., latis clavis C, 
datis clavis A, latielaius W (10) sie &^, deberet VC, 
debere 7,6 (11) tu CAR, ut V. (12) iul. V, ianuar. 
Hal. 

32* 


VI 21. 22 9 


52 QUI FACERE "TESTAMENTUM 


filium habere alios scribat heredes, non esse filio 
ademptam hereditatem, sed minime valente testa- 
mento, si sit in potestate, eum ad successionem ve- 
nire in dubiis non habetur. JP. v non. Oct. Pio 
et Pontiano conss. [α. 238] 
10 Zmp. Philippus 4. et Philippus C. lustino 
militi. di. cum vel in utero haberetur filia inscio 
patre milite, ab eo pfaeterita sit, vel cum in rebus 
humanis eam non esse falso rumore prolato pater 
putavit, nullam eius testamento fecit mentionem, 
silentium huiusmodi exheredationis notam nequaquam 
1 infligit 1s autem miles, qui testamento filiam 
appellavit eique legatum dedit, non instituendo eam 
heredem exheredavit. PP. xir k. lun. Praesente 
et Albino conss. [a. 246] 
11 Jdem A. et C. Aemilio militi. Captatorias in- 
stitutiones et in militis testamento nullius esse mo- 
menti manifestum est. .PP. vi: k. lul. Praesente 
et Albino conss. [a. 246] 
12 Idem A. et C. Domitiae. In testamento mili- 
tis legem Falcidiam et in legatis et in fideicommissis 
cessare explorati iuris est. sane si quid ultra vires 
patrimonii postulatur, competenti defensione tueri 
te potes. PP. vi non. lul. Praesente et Albino 
.conss. [a. 246] 
19 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Claudiae. 
Et militibus nostris, centurionibus quoque ob flagi- 
tium militare damnatis non aliarum quam castren- 
sium rerum testamenta facere permittitur et intesta- 
tis iure proprio succeditur a fisco. PP. non. Αι. 
Valeriano et Gallieno 4.4.1 conss. [a. 254] 
14 Zmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
heredibus Maximae. Si ἃ fratre suo militante ma- 
ter vestra scripta heres successionem eius sibi quae- 
slit, quamvis testamenti scriptura non continet iuris 
observationem, hanc hereditatem fratrem testatoris 
vel eius filios ab intestato evincere non potuisse 
iure constitit. S. v non. Mai. Aurris CC. conss. [a. 294] 
Imp. Constantinus Α. ad populum. Milites 

in expeditione degentes, si uxores aut filios aut 
amicos aut commilitones suos, postremo cuiuslibet 
generis homines amplecti voluerint supremae volun- 
tatis adfectu, quomodo possint ac velint testentur, 
nec uxorum aut filiorum eorum, cum voluntatem 
patris reportaverunt, meritum aut libertas dignitas- 
1 que quaeratur. Proinde sicut iuris rationibus 
licuit ac semper licebit, si quid in vagina aut in 
clipeo litteris sanguine suo rutilantibus adnotave- 
rint, aut in pulvere inscripserint gladio sub ipso 
tempore, quo in proelio vitae sortem derelinquunt, 
huiusmodi voluntatem stabilem esse oportet. 2). rz 
id. Aug. Nicomediae Optato et Paulino conss.? [a. 334] 
Imp. Anastasius A. Hierio pp.  Scriniarios 

vel apparitores, qui virorum magnificorum magistro- 
rum militum iussionibus vel actibus obtemperant, 
etsi nomina eorum matriculis militaribus referri vi- 
deantur, nullatenus in ultimis 84 se conficiendis 
voluntatibus iuris militaris habere facultatem de- 


cernimus.  J. id. Febr. Constantinopoli Paulo vc. 
cons. jp [a. 496] 
17 *Imp. Iustinianus A. Menae Ne quidam 


putarent in omni tempore licere militibus testamenta 
quomodo voluerint componere, sancimus his solis, 
qui in expeditionibus occupati sunt, memoratum in- 
dulgeri circ& ultimas voluntates conficiendas bene- 
ficium. 2. zr id.* April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 

18 Idem A. lohanni pp. Licet antiquis legibus 
permittebatur pupillis, si tribunatum numeri me- 
reantur, ultimum elogium conficere posse, attamen 
indignum nostris temporibus esse videtur eum, qui 


stabilem mentem nondum adeptus est, propter pri- 
vilegia militum sapientium hominum iura pertractare 
et in tenera aetate ex tali licentia parentibus forte 
suis vel aliis propinquis nocere propriam substan- 
tiam extraneis relinquentem. ideoque hoc fieri nullo 
modo concedimus.  J. xii5 k. δου. Conmstantino- 
poli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. 
Qnno II. [a. 532] 


XXII 


QUI FACERE TESTAMENTUM POSSUNT VEL 
NON POSSUNT. 


1 Imp. Gordianus A. Petronio militi. Quamquam 
omnium bonorum socer tuus itemque frater eius 
socii fuerunt, tamen non eo minus idem frater eius, 
cum fati munus impleret, testamento suo potuit sibi 
| heredem instituere quem vellet. Item non idcirco 
minus is testamenti factionem habet, quod indivisam 
successionem cum sorore sua dicatur habuisse. PP. 
XII k. Aug. Arriano et Papo conss. [a. 243] 

2 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC? 
Viatori et Pontiae. Siis, qui tecum uxorem tuam 
heredem scripsit, quando testamentum ordinavit, 
sanae mentis fuerit nec postea alicuius sceleris con- 
scientia obstrictus, sed aut impatiens doloris aut 
aliqua furoris rabie constrictus se praecipitem dedit, 
eiusque innocentia liquidis probationibus commen- 
dari potest a te, adscitae mortis obtentu postremum 
1 eius iudicium convelli non debet. Quod si futu- 
rae poenae metu voluntaria morte supplicium ante- 
venit?, ratam voluntatem eius conservari leges ve- 
tant. PP. k. Dec. ipsis 1111 et 111 AA. conss. ἴα. 290] 

9 ldem AA. et CC. Licinio. Senium quidem aeta- 
tis vel aegritudinem corporis sinceritatem mentis 
tenentibus testamenti factionem certum est non au- 
1 ferre. Filiam autem, quae? in potestate est, 
testamentum facere non posse indubitati iuris est. 
S. 1111 non. April. Sirmi CC.'? conss. [a. 294] 

4 Idem AA. et CC. Rhodoni. Si frater patruelis 
tuus ante quartum decimum aetatis annum suae 
decessit, cum facere non potuit testamentum, nihil 
| ex eius postremo recte postulatur iudicio. Nam 
si hanc aetatem egressus, licet vigoris necdum emer- 
sissent vestigia, suum ordinavit sollemniter iudicium, 
hoc convellere!! frustra conaris. S. 111 id. Nov. 
Pantichi CC. conss. [a. 294] 

9 Imp. Constantius A. ad Rufinum pp. Eunuchis 
liceat facere testamentum, componere postremas 
exemplo omnium voluntates, conscribere codicillos 
salva testamentorum observantia. J.v k. Mart. Sirmi 
Constantio A. v et Constantio C. conss. (a. 352] 

6 Idem A4. ad Volusianum pu.?? Si quis impe- 
ratorem forte heredem instituerit, habeat mutandi 
iudicii facultatem, et quemcumque voluerit secun- 
dum leges in testamento suo heredem scribendi. 
D. ΧΙ k. Mart. Mediolani Arbitione et Lolliano 
conss. [a. 355) 

7 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AA4A. 
ad Maazimum ?. Cum heredes instituuntur imperator 
seu Augusta, ius commune cum ceteris habeant: 
quod et in codicillis vel fideicommissariis epistulis 
iure scriptis observandum erit. et sicuti priscis le- 
gibus cautum est, imperatori quoque vel Augustae 
testamentum facere liceat et mutare. 7). vir id. ug. 
Contionaci!* 'Gratiano A. 11 et Probo conss. ἴα. 311] 

8 Imp. lustinus A. Demostheni pp. Hac consul- 
tissima lege sancimus, ut carentes oculis seu morbo 
vel ita nati per nuncupationem suae condant mode- 
ramina voluntatis, praesentibus septem testibus, quos 


(1) aa. V, aa. τπ et r1 (2 a. 255) Hal. (2) sic V? 
Hal., Paulino et Iuliano conss. (— a. 325) 7 Gothofredus 
(3) iunge 2, 50, 8. 7, 35, 8 (4) v1 id. 2, 50, 8, k. 7, 
35, 8: scr. vin id, (5) xiu V, om. Hal.: xw ser. 
(6) B 35, 3 — Cf. Dig. 28, 1 Inst. 2, 19. (1) et CC. 
recte om. dett. (8) sie CR, antevertit V? 


(9) sic V, | 


filium autem qui PCR (10) cc. Hal, aa. V — (t1) sic A, 
evellere VPE (12) pu. VR^, pp. SC, praefectum A^; 
pp. confirmant 7, 62, 22. Th. 11, 36, 12, inprimis TÀ. 
11, 34, 2, vic. urbis est in T^. 3, 12,2 (13) s?c SCR, 
max. V: Maximinum ser. (14) sie Herrmann cum TA. 2, 
4, 3. 4, 6, 4. 9,3, 5. 11, 1,17, cornionaci V 


QUI FACERE TESTAMENTUM 


253 


VI 22. 23 


aliis quoque testamentis interesse iuris est, tabulario 
etiam: ut cunctis ibidem collectis primum ad se 
convocatos omnes, ut sine scriptis testentur!, edo- 
ceat, deinde exprimat nomina specialiter heredum et 
dignitates singulorum et indicia, ne sola nominum 
commemoratio quicquam ambiguitatis pariat, et ex 
quanta parte "4 ex quotis? unciis in successionem 
admitti debeant et quod unumquemque legatarium 
seu fideicommissarium adsequi velit: omnia denique 
palam edicat, quae ultimarum capit dispositionum 
1 series lege concessa. Quibus omnibus ex ordine 
peroratis uno eodemque loco et tempore, sed et ta- 
bularii manu conscriptis sub obtentu septem (ut 
dictum est) testium et eorundem testium manu sub- 
scriptis, dehinc consignatis tam ab isdem testibus 
quam ἃ tabulario, plenum obtinebit robur testantis 
1a arbitrium. Quae in eundem modum erunt ob- 
servanda, quamvis non heredes instituere, sed legata 
solum vel fideicommissa et in summa quae codicillis 
19 (1) habentur congrua duxerit ordinanda. At 
cum humana fragilitas mortis praecipue cogitatione 
turbata minus memoria possit res plures consequi, 
patebit eis licentia voluntatem suam sive in testa- 
menti vel in codicilli tenore compositam cui velint 
scribendam credere, ut in eodem postea collocatis 
testibus et tabulario, re etiam (ut dictum est) pate- 
facta, cuius causa convocati sunt, et chartula pro- 
metur, quam susceptam testatori recitabit tabularius 
simul et testibus, ut, ubi tenor eorum? cunctis inno- 
tuerit, elogium ipse suum profiteatur agnoscere et 
ex animi sui quae lecta sunt disposuisse sententia, 
et in fine subscriptio sequatur testium nec non 
omnium signacula tam testium (prout dictum est) 
2 quam tabularii. Sed quia tabulariorum copia 
non in omnibus locis datur quaerentibus, iubemus, 
ubi tabularius reperiri non possit, octavum adhiberi 
testem, ut, quod tabulario pro supra dicto modo 
commisimus, id per octavum testem effectum capiat: 
libera potestate concedenda suas voluntates in prae- 
dictum modum ordinantibus chartulam ita subscrip- 
tam, ita denique consignatam, ut antelatae formae 
declarant, cui velint ex testibus^ custodiendam man- 
dare. sie fieri namque confidimus, ut non recipiat 
se tantum in caecis testandi licentia, sed ne locum 
quidem ullum relinquat insidiis tot oculis spectata, 
tot insinuata sensibus, tot insuper in tuto locata 
manibus. JJ. k. Jun. Constantinopoli lustiniano et 
Valerio conss. [α. 521] 

9 5Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Furiosum in 
suis indutiis ultimum condere elogium posse, licet 
ab antiquis dubitabatur, tamen et retro principibus 
et nobis placuit: nunc autem hoc decidendum est, 
quod simili modo antiquos animos movit, si coepto 
1 testamento furor eum invasit. Sancimus itaque 
tale testamentum hominis, qui in ipso actu testa- 
menti adversa valetudine tentus est, pro nihilo esse. 
sin vero voluerit in dilucidis intervallis aliquod5 con- 
dere testamentum vel ultimam voluntatem et hoc 
sana mente et inceperit facere et consummaverit 
nullo tali morbo interveniente, stare testamentum 
sive quamcumque ultimam voluntatem censemus, si 
et alia omnia accesserint, quae in huiusmodi actibus 
legitima observatio sequitur. .D. k. Sept. Constan- 
tinopoli m das et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

10 Idem A. Iuliano pp. Discretis surdo et muto, 
quia non semper huiusmodi vitia sibi concurrunt, 
sancimus, si quis utroque morbo simul laborat, id 
est ut neque audire neque loqui possit, et hoc ex 
ipsa natura habeat, neque testamentum facere neque 
codicillos neque fideicommissum relinquere neque 
mortis causa donationem celebrare concedatur nec 
libertatem sive vindicta sive alio modo imponere: 


(t) testetur P^ cum Β΄: sed testari hoc loco est testimo- 
nium ferre (2) quotis V, quot PCR (3) eoram 
Mommsen (4) ex testibus C, in testibus V^, testibus 
V*P, testium A (5) iunge 1, 4, 27. 5, 10, 6. 1 (6) sic 
C^ R, aliquid VC* (1) non ins. Mommsen — (8) super- 


eidem legi tam masculos quam feminas oboedire 
1 imperantes. Ubi autem et in huiusmodi vitiis 
non naturalis sive masculo sive feminae accedit 
calamitas, sed morbus postea superveniens et vocem 
abstulit et aures conclusit, si ponamus huiusmodi 
personam litteras scientem, omnia, quae priori inter- 
diximus, haec ei sua manu scribenti permittimus 
2 (1) Sin autem infortunium discretum est, quod"? 
ità raro contingit, et surdis, licet naturaliter 
huiusmodi sensus variatus est, tamen omnia fa- 
cere et in testamentis et in codicillis et in mortis 
causa donationibus et in libertatibus et in aliis 
3 omnibus permittimus. Si enim vox articulata 
ei ἃ natura concessa est, nihil prohibet eum om- 
nia quae voluit facere, quia scimus quosdam iuris 
peritos et hoc subtilius cogitasse et nullum esse ex- 
posuisse, qui penitus non exaudit, si quis supra 
cerebrum illius loquatur, secundum quod Iluventio 
4 Qelso placuit. In eo autem, cui morbus super- 
veniens * auditum tantummodo abstulit, nec dubitari 
potest, quin possit omnia sine aliquo obstaculo fa- 
9 cere. Sin vero aures quidem apertae sint et 
vocem recipientes, lingua autem penitus praepedita, 
licet à veteribus auctoribus saepius de hoc variatum 
est, attamen si et hunc peritum litterarum esse pro- 
ponamus, nihil prohibet et eum scribentem omnia 
facere, sive naturaliter sive per interventum morbi 
6 huiusmodi infortunium ei accessit. Nullo dis- 
crimine neque in masculis neque in feminis in omni 
ista constitutione servando. D. x k. Mart. Con- 
stantinopoli^ post. consulatum Lampadii et. Orestis 
νυ. CC. [a. 531] 

11 Jdem A. lohanni pp. Nemo ex lege?, quam 
nuper promulgavimus, in rebus, quae parentibus 
adquiri non possunt, existimet aliquid esse inno- 
vandum, et permissum fuisse filis familias cuius- 
cumque gradus vel sexus testamenta facere, sive 
sine patris consensu bona possideant secundum 
nostrae legis distinctionem, sive cum eorum volun- 
1 tate. Nullo etenim modo hoc eis permittimus, 
sed antiqua lex per omnia conservetur, quae filiis 
familias nisi in casibus certis testamenta facere nullo 
concedit modo, et in his personis, quae huiusmodi 
facultatem habere iam concessae sunt. JD. 111 
k. Aug. Constantinopoli post. consulatum Lampadii 
et Orestis vv. cc. [a. 531] 

12 !'"Jdem A. lohanni pp. Omnes omnino, qui- 
bus quasi castrensia peculia habere ex legibus con- 
cessum est, habeant licentiam in ea tantummodo 
ultimas voluntates condere secundum nostrae con- 
stitutionis tenorem !!, quae talibus testamentis de in- 
officiosi querella immunitatem praestavit. D. k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadiü et Orestis 
νυ. CC. [a. 531] 


XXIII? 


DE TESTAMENTIS: QUEMADMODUM TESTA- 
MENTA ORDINANTUR. 


1 Imp. Hadrianus A. Catonio Vero'?. Testes 
servi an liberi fuerunt, non oportet in hac causa 
tractari, cum eo tempore, quo testamentum signa- 
batur, omnium consensu liberorum loco habiti sunt 
nec quisquam eis usque adhuc status controversiam 
moverit. ;Sine die et conss. 

2 Imp. Alexander A. Expedito. Publicati semel 
testamenti fides, quamvis ipsa materia, in qua pri- 
mum ἃ testatore scriptum relictum fuit, casu qui 

robatur intercidit, nihilo minus valet. JP. k. Iun. 

500 II et Dezxtro conss. (a. 225] 

39 Idem A. Antigono. Ex imperfecto testamento 
nec imperatorem hereditatem vindicare saepe con- 


veniens edd., perveniens V.P, postea perveniens 222, 
postea superveniens ΟΝ) (9) 6, 61, 6 (10) c. 12 
est epitome 3, 28, 31 $ 1e et 1f: iunge 1, 3, 49. 1, 5, 22 
(11) 3, 28, 38 (12) B 35, 2 — Cf. Dig. 28,1 Inst. 2, 10 
(13) vero R^ Inst. 2, 10, 7, om. SVCR* 


VI 23 : 


4 DE TESTAMENTIS: QUEMADMODUM 


stitutum est. licet enim lex imperii sollemnibus iuris 
imperatorem solverit, nihil tamen tam prop im- 
peri est, ut legibus vivere. PP. xi K. lan. Lupo 
et Maximo conss. : . [a. 232] 

4 Imp. Gordianus A. Rufino. Siin nomine prae- 
nomine seu cognomine testator erravit nec tamen de 
quo senserit incertum sit, error huiusmodi nihil 
officit veritati. PP. xi; k. Aug.! Gordiano 4A. et 
Aviola conss. [a. 239] 

5 Impp. Valerianus et Gallienus AA.  Lucillo. 
Neque professio neque adseveratio nuncupantium 
filios, qui non sunt, veritati praeiudicant: et quae 
ut filis testamento relinquuntur, iuxta ea quae a 
principibus statuta sunt non deberi certi iuris est. 
Accepta IIII non. Iul. Valeriano 11 et Gallieno AA? 
conss. [a. 254] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Terentiae. 
Verba testamenti, quibus mater vestra decedens nihil 
se cuiquam donasse significavit, si res se aliter 
habet, fidem veri non perfringunt. PP. 111 non. Nov. 
Diocletiano 4. 11 et Aristobulo conss. [a. 285] 

7 idem AA. Rufinae. Errore scribentis testa- 
mentum iuris sollemnitas mutilari nequaquam potest, 
quando minus scriptum, plus nuncupatum videtur. 
et ideo recte testamento facto, quamquam desit 
- *heres esto', consequens est existente herede legata 
sive fideicommissa iuxta voluntatem testatoris opor- 
tere dari. PP. xvi k. Febr. ipsis 1111 et 11 AA. 
conss. [a. 290] 

8 Idem A4. Marcellino. Casus maioris ac novi 
contingentis ratione adversus timorem contagionis, 
quae testes deterret, aliquid de iure laxatum est: 
non tamen prorsus reliqua etiam testamentorum sol- 
1 lemnitas perempta est. Testes enim huiusmodi 
morbo oppresso? eo tempore iungi atque sociari 
remissum est, non etiam conveniendi numeri eorum 
observatio sublata. 8.4. k. lul. ipsis 1111 et 11 AA. 
COns$s. [a. 290] 

9 Idem 444. Patrocliae. Si non speciali privi- 
legio patrlae tuae iuris observatio relaxata est et 
testes non in conspectu testatoris testimoniorum 
officio functi sunt, nullo iure testamentum valet. 
PP. k.5 Iul. ipsis 1111 et III AA. conss. [a. 290] 

10 Idem AA. et CC. Menophiliano. Si testamen- 
tum iure factum sit et heres sit capax, auctoritate 
rescripti nostri rescindi non oportet. S. xv k 
AA. conss.? [a. 293] 

11 Jdem AA. et CC. Zetho. Non idcirco minus 
iure factum testamentum suas obtinet vires, quod 
post mortem testatoris subtractum probatur. ὁ. prid. 
non [ul? AA. conss. [a. 293] 

12 Idem 44. et CC. Matroniae. Si unus de sep- 
tem testibus defuerit vel coram testatore omnes 
eodem loco testes suo vel alieno anulo non signa- 
1 verint, iure deficiat? testamentum. De his autem, 
quae interleta? sive supra scripta dicis, non ad iuris 
sollemnitatem, sed ad fidei pertinet'? quaestionem, 
ut appareat, utrum testatoris voluntate emendatio- 
nem meruerunt, vel ab altero inconsulte deleta sunt, 
an ab aliquo falso haec fuerint commissa. S. prid. 
non. lul. Philippopoli AA. conss. [a. 293] 

19 Jdem AA. οἱ CC. Euripidi. Testandi causa de 
pecunia sua legibus certis facultas, non iurisdictio- 
nis mutare formam vel iuri publico derogare cuiquam 
permissum est. 8. vi k. Dec. CC. conss.  [a. 294] 

14 !!Jdem 4A. et CC. Achilleo. Non codicillum, 
sed testamentum aviam vestram facere voluisse in- 


'" 99? ὁ 


stitutio et exheredatio facta probant evidenter. $.!? 
id. Dec. CC. conss. [a. 294] 

15 '3Imp. Constantinus'^ A. ad populum. Quo- 
niam indignum est ob inanem observationem irritas 
fieri tabulas et iudicia mortuorum, placuit ademptis 
his, quorum imaginarius usus est, institutioni here- 
dis verborum non esse necessariam observantiam, 
utrum imperativis et directis verbis fiat an inflexa. 
1 Nec enim interest, si:dicatur *heredem facio' vel 
*nstituo' vel *volo' vel *mando' vel *cupio' vel 
*egto' vel *erit', sed quibuslibet confecta sententiis, 
quolibet loquendi genere formata institutio valeat, 
si modo per eam liquebit voluntatis intentio, nec 
necessaria sint momenta verborum, quae forte semi- 
2 necis et balbutiens lingua profudit. Et in postre- 
mis ergo iudiciis ordinandis amota erit sollemnium 
sermonum necessitas, ut, qui facultates proprias cu- 
piunt ordinare, in quacumque instrumenti materia 
conscribere et!5 quibuscumque verbis uti liberam 
habeant facultatem. S. d. k. Febr. Laodiceae'* Con- 
stantio A. 11 et Constante A. conss. [a. 339] 

16 IM Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Eutropio pp. Non dubium nec incer- 
tum est, sicut imperatoribus, ita qualibet dignitate 
vel potestate decoratis viris tam hereditatem quam 
| legatum seu fideicommissum relinqui posse. Illud 
adiciendum est, ut, qui ex testamento vel ab in- 
testato heres extiterit, etsi voluntas defuncti circa 
legata seu fideicommissa seu libertates legibus non 
sit subnixa, tamen, si sua sponte agnoverit, implendi 
eam necessitatem habeat. ὁ. d.'? Á. Iul. Thessalo- 
nicae Gratiano V et Theodosio A4. conss. ἴα. 380] 

17 "Impp. Arcadius et. Honorius AA. Aeternali 
proconsuli Asiae. 'Testamentum non ideo infirmari 
debebit, quod diversis hoc deficiens nominibus appei- 
lavit, cum superflua non noceant. namque neces- 
saria praetermissa imminuunt contractus et testa- 
toris officiunt voluntati, non abundans cautela 39. 
D. xii k. April. Arcadio 111 et Honorio 111 AA. 
CORSS. [a. 396! 

18 ?!Idem AA. Africano pu. Testamenta omnia?? 
ceteraque, quae apud officium censuale publicari 
solent, in eodem reserventur?? nec usquam permit- 
tatur fieri ulla translatio. mos namque retinendus 
est fidelissimae vetustatis, quem si quis in hac urbe 
voluerit immutare, irritam mortuorum videri faciet 
voluntatem. | D. vi?* Kk. Oct. Constantinopoli Cae- 
sario et Attico conss. : [a. 391] 

19 35 Impp. Honorius et Theodosius AA. Iohanni pp. 
Omnium testamentorum sollemnitatem superare vi- 
deatur, quod insertum mera fide precibus inter tot 
nobiles probatasque personas etiam conscientiam 
| principis tenet. Sicut igitur securus erit, qui 
actis cuiuscumque iudicis aut municipum aut auri- 
bus privatorum mentis suae postremum publicavit 
iudicium, ita nec de eius umquam successione trac- 
tabitur, qui nobis mediis et toto iure, quod nostris 
2 est scriniis constitutum, teste succedit. Nec 
sane illud heredibus nocere permittimus, si rescripta 
nostra nihil de eadem voluntate responderint. vo- 
luntates etenim hominum audire volumus, non iubere, 
ne post sententiam nostram inhibitum videatur com- 
mutationis arbitrium, cum hoc ipsum, quod per sup- 
licationem nostris auribus intimatur, ita demum 
rude sit, si ultimum comprobatur nec contra iudi- 
3 cium suum defunctus postea venisse detegitur. Ne 
quid sane praetermisisse credamur huiusmodi insti- 


(1) aug. V, ian. Hal. (2) sic V, 
riano et gallieno aa. zr et 11 (— a. 255) Hal. (3) sic 
V cum B, oppressos CR (4)s. V, d. xvi Hal. (5)k. V, 
x k. Hal. (6) k. aug. conss. V, k. aug. aa. coss. Zal. 
(1) sic V, s. prid. id. nov. Zl. (8) sic VC?, deficit 
C^R (9) sic CR, deleta V — (16) sic V, pertinent CR 
(11) unge 2, 4, 36? 6, 42, 29. (12) νι àns. 2, 4, 36, vin ins. 
6, 42, 29 (13) iunge 6, 9, 9. 6, 37, 21 (14) Con- 
stantinus seripsisse Justinianos probari videtur 6, 9, 9 
collata cum 5, 10, 7, 3a: Constantio recte ἢ. l. vindica- 


acc. vi non. iul. vale- 


vit I. Gothofredus (15) et C, om. R (16) laodi 
ceae 6, 9, 9, serdicae Hal. om. 6, 37, 21 (17) iunge 
9, 1, 3 et quae ibi laudantur (18) s. xv leges iun- 
gendae (19) — 77.4,4,3: iunge 9, 31,11 (20) praeter- 
missa namque necessaria, non abundans cautela vel con- 
tractus imminuit vel testatoris officit voluntati 77. 
(21) — T^. 4, 4, 4 (22) omnium 774. (23) reser- 
ventur M^ cum libris quibusdam Th. et Graecis, rese- 
rentur CRM? cum SS et aliis libris TÀ. (24) νι TA., 
xu Zal. (25) iunge TÀ. 1, 2, 12. 2, 19, 6. 8, 17, 4 


TESTAMENTA ORDINANTUR 


990 


VI 28 


tutionis successoribus designatis, omnia quae scriptis 
heredibus competunt iubemus eos habere nec super 
bonorum possessionis petitione ullam controversiam 
nasci, cum pro herede agere cuncta sufficiat et ius 
4 omne ipsa complere aditio videatur. Omnibus 
etenim praestandum esse censemus, ut libero arbi- 
trio, cui testandi facultas suppetit, successorem suum 
oblatis possit precibus declarare et stabile sciat esse 
quod fecerit, nec institutus heres pertimescat, cum 
oblatas preces secundum voluntatem defuncti ido- 
neis possit testibus approbare, si ei alia nocere non 
possunt. JD. xi: k. Mart. Ravennae post consula- 
tun Honori vii et Theodosii v AA. [a. 413] 

20 !Idem A4. edictum ad populum urbis Con- 
stantinopolitanae? et ad omnes provinciales. Νο- 
lumus convelli deficientium scriptas iure ac sollem- 
niter voluntates, dum quoddam morientis supremum 
et non adscriptum processisse confirmatur arbitrium, 
tamquam patrimonium suum ad nos deficiens ma- 
1 luerit pertinere. Omnibus enim privatis et mili- 
tantibus interdicimus, ut huiusmodi perhibeant testi- 
monia, et falsi criminis reos teneri praecipimus, si, 
cum scriptae iure ac sollemniter deficientium exti- 
terint voluntates, non scriptum aliquid sub nostro- 
rum nominum mentione falso adstruere moliantur. 
2 Nemo itaque relictus heres? vel legibus ad suc- 
cessionem vocatus nostrum vel potentium nomen 
horrescat: nemo ferre testimonia in hunc modum 
vel suscipere gestis huiusmodi voces audeat nostro 
vel etiam privatorum potentium nomine. D. 1111 
id. Mart. Constantinopoli Theodosio A. vir et Pal- 
ladio conss. [a. 416] 

21 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Mac consultissima lege sancimus licere 
er scripturam conficientibus testamentum, si nul- 
um scire volunt quae in eo scripta sunt, signatam 
vel ligatam vel tantum clausam involutamque? pro- 
ferre scripturam vel ipsius testatoris vel cuiuslibet 
alterius manu conscriptam, eamque rogatis testibus 
septem numero civibus Romanis puberibus omnibus 
simul offerre signandam et subscribendam, dum ta- 
men testibus praesentibus testator suum esse testa- 
mentum dixerit quod offertur eique ipse coram testi- 
bus sua manu in reliqua parte testamenti subscrip- 
serit: quo facto et testibus uno eodemque die ac 
tempore subscribentibus et consignantibus? valere 
testamentum nec ideo infirmari, quod testes nesciant 
1 quae in eo scripta sunt testamento. Quod si 
litteras testator ignoret vel subscribere nequeat, 
octavo subscriptore pro eo adhibito eadem servari 
2 decernimus. In omnibus autem testamentis, quae 
praesentibus vel absentibus testibus dictantur, super- 
fluum est uno eodemque tempore exigere testatorem 
et testes adhibere et dictare suum arbitrium et finire 
testamentum. sed licet alio tempore dictatum scrip- 
tumve proferatur testamentum, sufficiet uno eodem- 
ue die nullo actu interveniente testes omnes, vide- 
licet simul nec diversis temporibus, subscribere 
2a signareque testamentum. Finem autem testa- 
menti subscriptiones et signacula testium esse de- 
cernimus. non subscriptum namque ἃ testibus ac 
signatum testamentum pro imperfecto haberi con- 
3 venit. Ex imperfecto autem testamento volun- 
tatem tenere defuncti, nisi inter solos liberos a 
parentibus utriusque sexus? habeatur, non volumus. 
3a 1951 vero in huiusmodi voluntate! liberis alia sit 
extranea!? mixta persona, certum est eam volunta- 
tem, quantum ad illam dumtaxat permixtam per- 
sonam pro nullo haberi, sed liberis adcrescere 3, 


4 Per nuncupationem quoque, hoc est sine scrip- 
tura, testamenta non alias valere sancimus, nisi 
Septem testes, ut supra dictum est, simul uno eo- 
demque tempore collecti testatoris voluntatem ut 
5 testamentum sine scriptura facientis audierint. Si 
quis autem testamento iure perfecto postea ad aliud 
pervenerit testamentum, non alias quod ante factum 
est infirmari decernimus, quam id, quod secundum 
facere testator instituit, iure fuerit consummatum, 
nisi forte in priore testamento scriptis his, qui ab 
intestato ad testatoris hereditatem  successionemve 
venire non poterant, in secunda voluntate testator 
eos scribere instituit, qui ab intestato ad eius here- 
ditatem vocantur. eo enim casu, licet imperfecta 
videatur scriptura posterior, infirmato priore testa- 
mento secundam eius voluntatem non quasi testamen- 
tum, sed quasi voluntatem intestati valere sancimus. 
5a In qua voluntate quinque testium iuratorum 
depositiones sufficient: quo non facto valebit primum 
testamentum, licet in eo scripti videantur extranei. 
6 Illud etiam huic legi perspeximus inserendum, ut 
etiam Graece omnibus liceat testari. D. prid. id. 
Sept. Constantinopoli Theodosio A. xvi: et Festo 
COnss. [a. 439] 
22 Imp. Zeno A. Sebastiano pp.  Dictantibus 
testamenta vel aliam quamlibet ultimam voluntatem 
legatum vel fideicommissum vel quodcumque aliud 
quolibet legitimo titulo testatorem posse relinquere 
minime dubitandum est. testibus etiam ad efficien- 
dam voluntatem adhibitis pro suo libitu quod vo- 
luerit testator relinquere non prohibetur. 2). k. Mai. 
Constantinopoli Basilio iuniore vc. cons. ἴα. 480] 
Imp. lustinus A. Archelao pp. Consulta di- 
valia, quibus considerate prospectum est, ne vo- 
luntates ultimae deficientium in hac regia urbe 
confectae apud alium aperiri possint quam virum 
clarissimum pro tempore census magistrum, monu- 
mentis intervenientibus pro iuris ordine, neve in 
hereditate, cuius summa centum aureorum pretium 
non excedit, mercedis quiequam aut sumptuum cen- 
sum administrantes aut censualis apparitio super 
intimandis isdem elogiis audeant adsequi, firma nunc 
quoque edicimus ac "repetita promulgatione non 
solum iudices quorumlibet tribunalium !5, verum etiam 
defensores ecclesiarum !$, quos turpissimum intima- 
tionis!" genus inrepserat, praemonendos censemus, 
ne rem attingant, quae nemini prorsus omnium secun- 
dum constitutionum praecepta quam census magistro 
competit. absurdum est namque, si promiscuis acti- 
bus rerum turbentur officia et alii creditum alius sub- 
trahat, ac praecipue clericis, quibus opprobrium est, si 
peritos se uelint disceptationum esse forensium : poena 
etiam feriendis temeratoribus praesentis sanctionis 
quinquaginta librarum auri. nec enim concedendum 
est, ut suprema vota deficientium eversionis quicquam 
ex incongrua insinuatione contrahant, dum res ab in- 
congruis usurpatur audacter. JD. xii: k. Dec.!9 Con- 
stantinopoli Iustino A. 11 et Opilione conss. ἴα. 524] 
24 !"9Imp. lustinianus A. "Menae pp. Ambigui- 
tates, quae vel imperitia vel desidia testamenta con- 
scribentium oriuntur, resecandas esse censemus et, 
sive institutio heredum post legatorum dationes scripta 
sit vel alia praetermissa sit observatio non ex mente 
testatoris, sed vitio tabellionis vel alterius qui testa- 
mentum scribit, nulli licentiam concedimus per eam oc- 
casionem testatoris voluntatem subvertere vel minuere. 
D. k. Ian.?? dn. lustiniano A. pp. 11 cons. (|a. 528] 
25 ?*'Idem A. Menae pp.  Praeposteri reprehen- 
sionem, quam novella constitutio ?* in dotalibus in- 


(1) — ΤΆ. 4, 4, ὅ 
(3) heres om. T^. 
vu Hal P 

5, 238,8. 1, 3, 14 
nantibus Nov. 


(2) urbis Const. 77., om. libri 
(4) nostrorum 7. (5) uu. 77., 
(6) — Nov. Theod. 16, 1, 2—5: iunge 
(7) involutamve Nov. (8) sig- 
(9) ἃ parent. utr. sexus om. Nov. 


(10) ὃ 3a ex 3, 36, 26, 1 (a. 3?1) addita est (11) de- 
signatis ins. l. gem. — (12) extranea om. l. gem. (13) sed 
liberis aderescere om. 4. gem., habent Graeci (44) re- 


petita ... librarum auri iterantur in 1,3, 40 — (15) sic dett. 
cum l. gem., protribunalium CR (16) huius almae 
urbis ins. À. gem. (17) intimationis] insinuandi ulti- 
mas deficientium voluntates /. gem. (18) sic Hal. 
d. xum k. iul. alias (19) :unge 3, 28, 30. 6, 41, 1 
(20) Iun. cum 3, 28,30 scr. (21) iunge 8, 317,11. (?2) divi 
Leonis ?ns. dett. fortasse ex Inst. 9, 19, 14. 


VI 23 


256 


DE TESTAMENTIS: QUEMADMODUM 


strumentis sustulisse noscitur, in aliis quoque omni- 
bus tam contractibus quam testamentis tollimus, ut 
tali exceptione cessante et stipulatio et alii contrac- 
tus et testatoris voluntas indubitate valeat, exactione 
videlicet post condicionem vel diem competente. 
d. vii? id. Dec. dn. Íustiniano A. pp. 11 cons.  [a. 528] 
20 Idem A. Menae'pp. In testamentis sine scriptis 
faciendis omnem formalem observationem penitus 
amputamus, ut, postquam septem testes convenerint, 
satis sit voluntatem testatoris vel testatricis simul 
omnibus manifestari significantis, ad quos substan- 
tiam suam pervenire vellet vel quibus legata vel 
fideicommissa vel libertates disponeret, etiamsi non 
ante huiusmodi dispositionem  praedixerit testator 
vel testatrix illa formalia verba: ideo eosdem testes 
convenisse, quod sine scriptis suam voluntatem vel 
testamentum componere censuit. S. d. 7717? id. Dec. 
Constantinopoli dn. Iustiniano A. pp. 11 cons. [a. 528) 
27 ^Idem A. luliano pp. Sancimus, si quis legi- 
timo modo condidit testamentum et post eius con- 
fectionem decennium profluxit, si quidem nulla in- 
novatio vel contraria voluntas testatoris apparuit, 
hoc esse firmum. quod enim non mutatur, quare 
stare prohibetur? quemadmodum enim, qui testa- 
mentum fecit et nihil voluit contrarium, intestatus 
| efficitur? Sin autem in medio tempore contra- 
ria voluntas ostenditur, si quidem perfectissima est 
secundi testamenti confectio, ipso iure prius tollitur 
2 testamentum. Sin autem testator tantummodo 
dixerit non voluisse prius stare testamentum, vel 
alis verbis utendo contrariam aperuit voluntatem, 
et hoc vel per testes idoneos non minus tribus vel 
inter acta manifestaverit et decennium fiat emen- 
sum, tunc irritum esse testamentum tam ex contra- 
3 ria voluntate quam ex cursu temporali. Aliter 
etenim testamenta mortuorum per decennii trans- 
cursionem evanescere nullo patimur modo, prioribiüs 
constitutionibus*, quae super huiusmodi testamentis 
vacuandis latae fuerant, penitus antiquandis. JD. xv 
k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 
conss. [a. 530] 
28 ldem A. luliano pp. Cum antiquitas testa- 
menta fieri voluit nullo actu interveniente et huius- 
modi verborum compositio non rite interpretata paene 
in perniciem et testantium et testamentorum proce- 
deret, sancimus in tempore, quo testamentum con- 
ditur vel codicilus nascitur vel ultima quaedam 
dispositio secundum pristinam celebratur observa- 
tionem (nihil enim ex ea penitus immutandum esse 
censemus), ea quidem, quae minime necessaria sunt, 
nullo procedere modo, quippe causa subtilissima pro- 
posita ea quae superflua sunt minime debent inter- 
1 cedere. Si quid autem necessarium advenerit 
et in ipsum corpus laborantis respiciens contigerit, 
id est vel victus necessarii vel potionis oblatio vel 
medicaminis datio vel impositio, quibus relictis ipsa 
sanitas testatoris periclitatur, vel si quis necessa- 
rius naturae usus ad depositionem superflui ponde- 
ris immineat vel testatori vel testibus, non esse ex 
hac causa testamentum subvertendum, licet morbus 
comitialis, quod et factum esse comperimus, uni? 
ex testibus contigerit, sed eo quod urguet et immi- 
net repleto vel deposito iterum solita per testamenti 
2 factionem adimpleri. 
aliquid fiat testibus paulisper separatis, cum coram 
his facere aliquid naturale? testator erubescat, ite- 
rum introductis testibus consequentiam factionis 
3 testamenti procedere. Si tamen in quendam vel 
quosdam testium aliquid tale contingat, si quidem 
ex brevi temporis intervallo necessitas potest transire, 
iterum eorundem testium reversum expectari et $ol- 
4 ]emnia peragi. Sin autem longiore spatio re- 
fectio fortuiti casus indigeat, et maxime si salus 
testatoris periclitantis immineat, tunc illo vel illis 


Et si quidem a testatore | 


testibus, circa quos aliquid tale eveniet, separatis 
alios subrogari et ab eo vel ab eis tam testatorem 
quam alios testes sciscitari, si ea, quae eorum prae- 
sentiam antecedunt, omnia coram eis processissent. 
5 Εὖ si hoc fuerit undique manifestum, tunc eos 
vel eum una cum aliis testibus ea quae oportet fa- 
cere, etsi in medio subscriptiones testium iam fue- 
rant subsecutae. sic etenim et naturae medemur et 
mortuorum elogia in suo statu facimus permanere. 
6 (1) Cum autem constitutione, quae de testamen- 
tis ordinandis processit?, cavetur, quatenus septem 
testium praesentia in testamentis requiratur et sub- 
scriptio ἃ testatore fiat vel alio pro eo, et consti- 
tutio sic edixit: *octavo subscriptore adhibito', et 
quidam testamentum suum omne manu propria con- 
scripsit et post eius litteras testes adhibiti suas sub- 
scriptiones supposuerunt aliaque omnia sollemniter 
in testamento peracta sunt et testamentum ex hoc, 
de quo dubitatur, irritum factum est, eandem con- 
Stitutionem corrigentes sancimus, si quis sua manu 
totum testamentum vel codicillm conscripserit et 
hoc specialiter in scriptura reposuerit, quod $su& 
manu hoc confecit, sufficiat ei totius testamenti 
scriptura et non alia subscriptio requiratur neque 
ab eo neque pro eo ab alio, sed sequantur huius- 
modi scripturam et litterae testium et omnis quae 
expectatur observatio, et sit testamentum validum, 
et codicillus, si quinque testium litterae testatoris 
scripturae coadunentur, in sua firmitate remaneat, 
et nemo callidus machinator huiusmodi iniquitatis 
in posterum inveniatur. JD. vi k. April. Constanti- 
nopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. ἴα. 530] 

59 Idem A. Iuliano pp. Yubemus omnimodo testa- 
torem, si vires ad scribendum? habeat, nomen here- 
dis vel heredum in sua subscriptione vel in qua- 
cumque parte testamenti ponere, ut sit manifestum 
secundum illius voluntatem hereditatem esse trans- 
1 missam. Sin autem forsitan ex morbi acerbitate 
vel litterarum imperitia hoc facere minime poterit, 
testibus testamenti praesentibus nomen vel nomina 
heredis vel heredum ab eo nuncupari, ut omnimodo 
sciant testes, si non ipse subscribere potest, qui 
sunt scripti heredes, et ita certo heredis nomine 
2 successio procedat. Si enim talis est testator, 
qui neque scribere neque articulate loqui potest, 
mortuo similis est et falsitas in elogiis committitur, 
quam, ut exul fiat à re publica nostra, maxime in 
testamentorum confectione cupientes hanc edictalem 
3 legem in orbem terrarum ponimus. Quod si non 
fuerit observatum et nomen heredis vel heredum 
non fuerit manu testatoris scriptum vel voce coram 
testibus nuncupatum, hoc testamentum stare minime 
patimur vel in totum, si tota heredum nomina fue- 
rint praetermissa, vel in eius heredis institutionem, 
cuius nomen neque lingua neque manus testatoris 
4 significavit. Sed ne aliqua forsitan oblivio testium 
animis incumbat pluribus interdum nominibus here- 
dum expressis, ipsi testes in suis subscriptionibus, 
cum testator non haec scripserit, sed nuncupaverit, 
eorum nomina scribere non differant ad aeternam 
5 rei memoriam. Sin vero ipse testator in qualicumque 
parte testamenti nomina heredum (sicut dictum 680) 
scripserit, supervacuum est testes in sua subscrip- 
tione hoc exprimere, cum forsitan nescire eos testa- 
tor suos heredes voluit et semel causa ex ipsius 
6 testatoris scriptura appareat. Oportet enim omni- 
modo vel ex litteris testatoris vel ex voce quidem 
testatoris, litteris autem testium, qui ad elogium 
conficiendum fuerint convocati, nomina manifestari 
heredum. quemadmodum enim in elogio, quod sine 
scriptura conficitur, necesse est testatorem voce ex- 
rimere nomen vel nomina heredum, ita oportet et 
in testamentis per scripturam conficiendis, cum ipse 
testator manu sua scribere heredes vel noluerit vel 


(1) D. 1 eum 8,37, 11 ser. (2) iunge 3,28,91 (8) ἃ, τι 
(om. 8.) recte 3, 28, 91 (4) iunge 6, 33, 3 (5) TA. 
4, 4, 6 (6) uni edd. cum Graecis, utri libri (1) na- 


turale E, tale C 


(8) e. 31 À. t. 
scribendum C 


(9) sic R, sub- 


DE HEREDIBUS INSTITUENDIS 


291 


VI 23. 24 


minime potuerit, voce tamen eius eos manifestari. 
7 Quae iu posterum tantummodo observari cense- 
mus, ut, quae testamenta post hanc novellam nostri 
numinis legem conficiuntur', haec cum tali obser- 
vatione procedant: quid enim antiquitas peccavit, 
quae praesentis legis inscia pristinam secuta est 
observationem?  scituris et tabellionibus et his qui 
conficienda testamenta procurant, quod, si aliter 
facere ausi fuerint, poenam falsitatis non evitabunt, 
uasi dolose in tam necessaria causa versati. JD.? 
. Mart. Constantinopoli post consulatum Lampadii 
et Orestis vv. cc. (a. 531] 

90 Jdem A. lohanni pp. Nostram provisionem, 
maxime circa ultima elogia defunctorum, nunc etiam 
extendi? properamus. unde cum invenimus quas- 
dam controversias veteribus iuris interpretatoribus 
exortas propter testamentum, quod legitimo modo 
conditum est septemque testium signa habens, postea 
fortuito casu vel per ipsius testatoris operam lino 
toto vel plurima eius parte incisa in ambiguitatem 
inciderit, solitum ei praebemus remedium sancien- 
tes, si quidem testator linum vel signacula inciderit 
vel abstulerit utpote voluntate eius mutata, testa- 
mentum non valere: sin autem ex alia quacumque 
causa hoc contigerit, durante testamento scriptos 
ad hereditatem vocari, maxime cum nostra consti- 
tutio, quam super tuitione testamentorum promul- 
gavimus ^, testatorem disposuit vel sua manu nomen 
heredis scribere vel, si imperitia litterarum vel ad- 
versa valitudine seu alio modo hoc facere non potest, 
testes ipsos audito nomine heredis sub praesentia 
ipsius testatoris nomen heredis suis subscriptionibus 
declarare. JD. xv k. Nov. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

91 Idem 4. lohanni pp. Et ab antiquis legibus 
et ἃ diversis retro principibus semper rusticitati 
consultum est et in multis legum subtilitatibus 
stricta observatio eis? remissa est, quod ex ipsis 
rerum invenimus documentis. cum enim testamen- 
torum ordinatio sub certa definitione legum instituta 
est, homines rustici et quibus non est litterarum 
peritia quomodo possunt tantam legum subtilitatem 
custodire in ultimis suis voluntatibus? ideo ad dei 
humanitatem respicientes necessarium duximus per 
1 hanc legem eorum simplicitati subvenire?. $San- 
cimus itaque in omnibus quidem civitatibus et in 
castris orbis Romani, ubi et leges nostrae manifestae 
sunt et litterarum viget scientia, omnia, quae etiam" 
libris nostrorum digestorum seu institutionum οἱ 
imperialibus sanctionibus nostrisque dispositionibus 
in condendis testamentis cauta sunt, observari nul- 
2 lamque ex praesenti lege fieri innovationem. In 
illis vero locis, in quibus raro inveniuntur homines 
litterati, per praesentem legem rusticanis concedi- 
mus antiquam eorum consuetudinem legis vicem ob- 
ünere, ita tamen, ut, ubi scientes litteras inventi 
fuerint, septem testes, quos ad testimonium vocari 
necesse est, adhibeantur et unusquisque pro sua 
persona subscribat: ubi autem non inveniuntur lit- 
terati, septem testes et sine scriptura testimonium 
3 adhibentes admitti. Si autem in illo loco minime 
inventi fuerint septem testes, usque ad quinque mo- 
dis omnibus testes adhiberi iubemus: minus autem 
4 nullo modo concedimus. Si vero unus aut duo 
vel plures scierint litteras, liceat his pro ignoranti- 
bus litteras, praesentibus tamen, subscriptionem suam 
imponere, sic tamen, ut ipsi testes cognoscant testa- 
toris voluntatem et maxime quem vel quos heredes 
Sibi relinquere voluerit, et hoc post mortem testa- 
9 toris iurati deponant.. Quod igitur quisque rusti- 
corum, sicut praedictum est, pro suis rebus dis- 
posuerit, hoc omnimodo legum subtilitate remissa 


firmum validumque consistat. 9. 71 non. Iul. Con- 
stantinopoli du. lustiniano 4. 111 et. Paulino vc. 
(a. 534] 


XXIIII.? 


DE HEREDIBUS INSTITUENDIS ET QUAE PER- 
SONAE HEREDES INSTITUI NON POSSUNT. 


1 Imp. Titus Aelius Antoninus A. Antestiano. 
Qui deportantur, si heredes scribantur, tamquam. 
peregrini capere non possunt, sed hereditas in ea 
causa est, in qua esset, si scripti non fuissent. Sine 
die et consule. 

2 np. Antoninus A. Caecilio. Pater tuus si ex 
residua parte heres institutus est, quam alter heres 
scriptus capere non posset, isque ad nullam partem 
hereditatis propter condicionem suam admitti po- 
tuit, ex asse heres extitit: nam residui commemoratio 
etiam totum admittit. PP. xv k. Iul. Romae duo- 
bus Aspris conss. [a. 212] 

9 !'9?[mp. Alexander 4. Vitali militi. Cum pro- 

onas Alexandrum equitem testamento primo loco 
Iulianum ut libertum suum heredem instituisse ei- 
que substituisse his verbis: *quod si ex aliqua causa 
*primus hereditatem meam adire noluerit vel non 
*potuerit, tunc in locum secundum heredem substi- 
*tuo Vitalem", post mortem autem testatoris Iulia- 
num servum communem fuisse defuncti militis et 
Zoili fratris éjus apparuerit, an tu ex substitutione 
1 admittereris, voluntatis est quaestio. Nam si 
credens eum proprium et suum libertum heredem 
instituit nec per eum ad alium quemquam heredi- 
tatem pertinere voluit, extitit condicio substitutionis 
2 tibique delata hereditas est. Quod si verba sub- 
stitutionis subscriptae ad ius rettulit, ut, si nec per 
semet ipsum alium fecisset heredem (potuit enim 
quamvis iubente domino nolle adire), ita demum 
substitutus vocaretur, si tamen paruit domino et 
adiit, substitutioni locus non est. PP. γι" k. Mai. 
dMaadimo II et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Imp. Gordianus A. Ulpio. Si pater tuus eum 

uasi filium 12 heredem instituit, quem falsa opinione 

uctus suum esse credebat, non instituturus, si alie- 
num nosset, isque postea subditicius!? esse ostensus 
est, auferendam ei successionem divi'^ Severi et 
Antonini placitis continetur. PP. prid. non. Oct. 
Dio et Pontiano conss. (a. 238] 

Ὁ ldem A. Cassiano. Non ideo minus uxor'!* 
iure heres videtur instituta, quod non uxor, sed ad- 
finis testamento nominata est. PP. v k. Oct. Gor- 
diano A. 11 et Pompeiano conss. [a. 241] 

6 Imp. Philippus 4. et Philippus C. Antonio. 
Si compensandi debiti gratia uxor maritum fecit 
heredem, desiderio tuo praeter portionem hereditatis 
debitum quoque restitui postulantis non tantum iuris 
severitas, verum etiam defunctae voluntas refragatur. 
PP. xii k. Mart. Praesente et Albino conss. (a. 246] 

7 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. Zizoni. 
Nec apud peregrinos fratrem sibi quisquam per 
adoptionem facere poterat. cum igitur, quod patrem 
tuum voluisse facere dicis, irritum sit, portionem 
hereditatis, quam is adversus quem supplicas velut 
adoptatus frater heres institutus tenet, restitui tibi 
curae habebit praeses provinciae. PP. 111 non. Dec. 
Diocletiano 11 et Aristobulo conss. [a. 285] 

8 !5Idem 44. Hadriano. Collegium, si nullo spe- 
ciali privilegio subnixum sit, hereditatem capere 
non posse dubium non est. PP. x k.lunm. ipsis 1111 
et III AA. conss. [a. 290] 

9 Idem AA. et CC. Iuliae. Extraneum etiam cum 


(1) sie dett, efficiuntur CR^ (2) x ins., cf. Zeitschrift 

für Rechtsgesch. 11 p. 178 (3) sic dett., ostendi CR 

(4) c. 29 À. t. (5) eis PR^, ei R*, om. O (6) sic P, 

subveniri CR (1) etiam PL, ex CRM*, om. M* recte 

(8) bri Graccam constitutionem periisse testantur (9) B 
IL. 


35, 13, 12 seqq. — Cf. Dig. 28, 5 Inst. 2,14. (19) tunge 
6,11, 1 (11) x 6, 11, 1 (12) filiuz C, filium suum αὶ 
(13) sic M? cum B, subditus CRM^ — (14) divorum edd. 
(15) uxor C, uxor tua K (16) iunge 6, 26, 5 


33 


VI 24. 25 


290 


€ CU E WO CONV S 


DE INSTITUTIONIBUS 


morietur! beredem? scribi placuit. PP. xv; k. IVov. 
Sirmi AA. conss. [«. 293] 
10 Jdem AA. et CC. Asclepiadae. Neque per se 
heredes institutos, quibus hoc concessum non est, 
neque per servos proprios hereditatem posse quae- 
rere dictat iuris ratio. 8. xv: k. Sept. Sirmü CC. 
CORSS. EN a [a. 294] 
11 3/mpp. Theodosius et Valentinianus A44. Hie- 
rio pp. KExtraneum etiam penitus ignotum heredem 
quis instituere potest. 2. x k. Mart. Constantino- 
poli Felice et Tauro conss. [(a. 428] 
2 *Imp. Leo A. Erythrio pp.  Hereditatis vel 
legati seu fideicommissi aut donationis titulo domus 
aut annonae civiles aut quaelibet aedificia vel man- 
cipia ad ius inclitae urbis vel alterius cuiuslibet 
civitatis pervenire possunt. JD. v k. Mart. Marciano 
et Zenone conss.* [a. 469] 
13 Imp. lustinianus A. Menae εἰ Quotiens certi 
quidem ex certa re scripti sunt heredes vel certis 
rebus pro sua institutione contenti esse iussi sunt, 
quos legatariorum loco haberi certum est, alii vero 
ex certa parte vel sine parte, qui pro veterum legum 
tenore ad certam unciarum institutionem referuntur, 
eos tantummodo omnibus hereditariis actionibus uti 
vel conveniri decernimus, qui ex certa parte vel 
Sine parte scripti fuerint, nec aliquam deminutio- 
nem earundem actionum occasione heredum ex certa 
re scriptorum fieri. J. vii: id. April. Constantino- 
poli Decio vc. cons. [a. 529] 
14 Jdem A. lohanni pp. Cum in libris Ulpiani, 
quos ad Massurium Sabinum scripsit, talis species 
relata est, hanc apertius expedire nobis visum est. 
1 Quidam testamentum faciens ita instituit: *Sem- 
*pronius Plotii heres esto'. veteres quidem existi- 
mabant errorem nominis esse et sic institutionem 
valere, quasi testator Plotius nominaretur et Sem- 
2 pronium sibi scripsisset heredem. Sed huiusmodi 
sententiam crassiorem esse existimamus: neque enim 
sic homo supinus, immo magis stultus invenitur, ut 
suum nomen ignoret. sed si quidem ipse testator 
Plotio cuidam heres extitit, manifestissimum esse 
sibi Sempronium heredem instituisse, ut per mediam 
ipsius personam Plotii heres efficiatur: et hoc argu- 
mentamur ex antiqua regula, quae voluit heredem 
3 heredis testatoris esse heredem. Sin autem nihil 
tale factum est, supervacuam esse et inanem huius- 
modi institutionem, nisi prius herede Plotio sibi 
instituto sic adiecit: *Sempronius Plotii heres esto'. 
tunc etenim existimandum est eum dixisse, si non 
Plotius heres sibi fuerit, tunc Sempronium in locum 
partemve Plotii ex substitutione vocari, ut ita ex 
consequentia verborum Plotius quidem institutus, 
4 Sempronius autem substitutus inveniatur. Sin 
autem neque ipse testator Plotio heres extitit neque 
Plotium heredem antea scripsit et sic Sempronium 
Plotio heredem voluit esse, nullius esse momenti 
talem institutionem, cum non est verisimile in suum 
nomen quendam errasse. J). 1719 k. Aug. post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


XXV 


DE INSTITUTIONIBUS VEL SUBSTITUTIONIBUS 
SEU RESTITUTIONIBUS SUB CONDICIONE 
FACTIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Alexandro. 
Cum avum maternum ea condicione filiam tuam he- 
redem instituisse proponas, si Anthylli filio nupsisset, 
non prius eam heredem existere, quam condicioni 
paruerit aut Anthylli filio recusante matrimonium 
impeditum fuerit, manifestum est. PP. k. Oct. Anul- 
lino et Frontone conss. (a. 199] 

2 Imp. Antoninus A. Cassiae. Condicioni, sub 
qua testamento matris tuae heres instituta es, si 
non paruisti, substitutio locum habet. nec enim 
videri potest sub specie turpium nuptiarum vidui- 
tatem tibi indixisse, cum te filio sororis suae con- 
sobrino tuo probabili consilio matrimonio iungere 
| voluerit. pem extraordinario auxilio indiges, cum 
ex his quae libello complexa es declaretur non per 
eum stetisse, quominus supremae voluntati matris . 
tuae testatricis satisfieret. PP. virr id. Mart. Ro- 
mae Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

9 Idem A. Mazxentio et aliis. Si mater vos sub 
condicione emancipationis heredes instituit et, prius- 
quam voluntati defunctae pareretur, sententiam pater 
meruit vel aliter defunctus est, morte eius vel alio 
modo patria potestate liberati ius adeundae heredi- 
tatis cum sua causa quaesistis. S. prid. k. Mai. 
Sabino et Anullino conss. [a. 216] 

4 Imp. Alexander A. Aemilio. Si pater filium 
quem in potestate habebat sub condicione, quae in 
ipsius potestate non erat, heredem scripsit nec in 
defectum eius exheredavit, iure testatus non? vide- 
1 tur. Cum autem trans mare et longe te agentem 
sub hac condicione heredem scriptum esse dicas, 
si in patriam, quae in provincia Mauritaniae erat, 
regressus fuisses, nec exheredatum te adleges, si in 
eum locum non redisses, manifestum est multis casi- 
bus non voluntariis sed fortuitis evenire potuisse, 
ut eam implere non posses: et ideo adire non pro- 
hiberis hereditatem. |.PP. vr k. April. Iuliano et. 
Crispino conss. [a. 224] 

Impp. Valerianus et Gallienus AA. Mazaimae?. 
Reprehendenda tu magis es quam mater tua. illa enim 
5119 heredem te sibi esse vellet, id quod est inutile, 
matrimonium te dirimere cum viro non iuberet. 
1 Tu porro voluntatem eius divortio comprobasti: 
oportuerat autem, etsi condicio huiusmodi admitte- 
retur, praeferre lucro concordiam maritalem. enim- 
vero cum boni mores haec observari vetent, sine 
2 ullo damno coniunctionem retinere potuisti. Redi 
igitur ad maritum sciens hereditatem matris, etiamsi 
redieris, retenturam, quippe quam retineres, licet 

rorsus ab eo non recessisses. PP. xi: k. Dec. Va- 
eriano III1 et Gallieno 111 AA. conss. [a. 251] 

6 [“ὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς .4.] 

M'H γραφεῖσα ὑπὸ αἵρεσιν τοῦ παιδοποιῆσαε ἐκ 
τοῦ νῦν ὄντος ἀνδρὸς, [st καὶ] 12 ἐξ ἐκείνου μὲν 
μὴ παιδοποιήσῃ, &véop δὲ γαμηϑεῖσα παῖδας 
σχοίη, μηδὲν ἧττον τὸ καταλελειμμένον ἐχέτω, κἂν 

νι ὁ πατὴρ τῶν τηνικαῦτα igo. ἐμνήσϑη 13. 

1 (6) Idem A. ad senatum.  Generaliter sanci- 
mus, si quis ita verba sua composuerit, ut edicat: 


| !5*gj filius vel filia intestatus vel intestata' vel etiam 


(t) sic dett. cum B, moretur C*, moreretur C?R (2) sibi 
ins. C (3) — Th. 5, 1, 9: iunge 2, 57, 2. 5, 8, 17. 
9, 4, 22. 5, 11, 6. 6, 18, 1. 6, 61, 2 (4) 29 11, 32, 3 
(5 Marciano cons. (— a. 472) scr. (6) um ser. cf. 
Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 179 (1) B 35, 12, 29 
seqq. — Cf. Dig. 28, 7 (8) non M? cum B, om. CR 


(9) sic dett, maximo 3.1}, maximiano C (10) nisi 
Mommsen. (11) — 8 35, 12, EL μονα (12) ἡ 
.-. ἀνδρὸς δὲ καί scripsi, καὶ ὅτι ἡ ... ἀνδρὸς, ἡ δέ 


Tipucitus (13) id est Quae sub condicione liberorum 
ex marito qui nunc est procreandorum instituta est, 
etsi ex illo liberos non procreaverit, alii vero nupta li- 


beros habeat, nihilo minus quod ei relictum est habeto, 
licet pater specialiter de eo matrimonio quod tum fuit 
locutus sit (11) iunge 2, 44, 4. 3, 38, 12. 5, 20, 2. 
5, 4, 24 (15) haec vulgo ita intelleguntur, quasi tres 
simul condiciones in eadem dispositione coniunctae fuerint, 
minus recte, opinor, cum neque eorum quemquam, qui 
substituere voluerint in eum casum, quo institutus ab in- 
testato liberis non extantibus decesserit, eiusmodi mon 
minus verbosam quam ineptam formulam excogitasse neque, 
si quando id factum fuerit, legi ferendae ansam dedisse 
verisimile sit. immo agi videtur de casu, in quo sicut 
in sequenti minus scriptum quam actum intellegitur 


DE IMPUBERUM SUBSTITUTIONIDBUS 


259 VI 25. 26 


*'sine liberis' aut *sine nuptiis decesserit', et ipse 
vel ipsa velliberos sustulerit vel nuptias contraxerit 
sive testamentum fecerit, firmiter res possideri et 
non esse locum substitutioni' vel restitutioni: si 
enim nihil ex his fuerit subsecutum, tunc valere 
condicionem et res secundum verba testamenti resti- 
tui, ut incertus successionis morientis exitus videa- 
tur certo substitutionis vel restitutionis fine con- 
eludi. cui enim ferendus est intellectus, si forsitan 
testamentum quidem non fecerit, posteritatem autem 
habuerit, propter huiusmodi verborum angustias 
liberos eius? omni paene fructu paterno defrau- 
dari? viam itaque impiam obstruentes, ut ne quis 
et alius deviaverit, huiusmodi facimus sanctionem 
et hanc legem in perpetuum valituram inducimus 
tam patribus quam liberis gratam: quo exemplo 
etiam aliis me, licet extraneae sunt, de quibus 
1 huiusmodi aliquod scriptum fuerit, medemur. Cum 
autem invenimus excelsi ingenii Papinianum in huius- 
modi casu, in quo pater filio suo substituit nulla 
liberorum ex his procreandorum adiectione habita, 
ex optimo intellectu disposuisse? evanescere substi- 
tutionem, si is qui substitutione praegravatus est 
pater efficiatur et liberos sustulerit^, intellegentem 
non esse verisimile patrem, si de nepotibus cogi- 
taverit, talem fecisse substitutionem: humanitatis 
intuitu hoc et latius et pinguius interpretandum esse 
2 credidimus. Et si quis naturales habuerit filios 
et partem eis reliquerit vel dederit usque ad mo- 
dum, quem nos statuimus, et substitutioni eos? sub- 
iugaverit nulla liberorum eorum mentione facta, et 
hic intellegi evanescere substitutionem, liberis eam 
excludentibus et intellectu optimo his qui ad sub- 
stitutionem vocantur obsistente et non concedente 
ad eos eam partem venire, sed ad filios vel filias, 
nepotes vel neptes, pronepotes vel proneptes morien- 
tis transmittente, et non aliter substitutione locum 
accipiente, nisi ipsi liberi sine iusta subole deces- 
serint: ut, quod inter iustos liberos sanctum est, 
3 hoc etin naturales filios extendatur. Quae omnia 
et in legatis vel fideicommissis specialibus locum 
habere sancimus. JD. xi k. 4ug. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

8 (7) *idem 4. lohanni pp. Si quis heredem 
scripserit sub tali condicione: si ille consul fuerit 
*factus' vel *praetor', vel ita filiam suam heredem 
instituerit: *si nupta erit' vivo autem testatore vel 
ille consul processerit vel praetor fuerit factus vel 
filia eius nupta fuerit et adhuc vivo testatore con- 
sulatum quidem uel praeturam illi deposuerint, filia 
autem eius diverterit, omni dubitatione veterum ex- 
plosa sancimus, quandocumque impleta fuerit con- 
dicio, sive vivo eo sive mortis tempore sive post 
1 mortem, condicionem videri esse completam. Quod 
et in legatis et in fideicommissis et in libertatibus 
obtinendum esse censemus, ne, dum nimia utimur 
circa huiusmodi sensus subtilitate, iudicia testan- 
tium defraudentur. JD. vii11? k. Aug. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

9 (8) 9Jdem A. lohanni pp. Si testamentum ita 
scriptum inveniatur: *'ille heres esto secundum con- 
*diciones infra scriptas', si quidem nihil est adiec- 
tum neque aliqua condicio in testamento posita est, 
supervacuam esse condicionum pollicitationem san- 
cimus et testamentum puram habere institutionem. 
1 Et argumento utimur, quod Papinianus"' respondit 
vicos rei publicae relictos, qui proprios fines habe- 
bant, non ideo ex fideicommisso minus deberi, quod 
testator fines eorum et certaminis formam, quam 
celebrari singulis annis voluit, alia scriptura se de- 
claraturum promisit ac postea morte praeventus non 
2 fecit. Sin autem condiciones quasdam in quavis 
parte testamenti posuit, tum videri ab initio con- 


dicionalem esse institutionem et sic omnia compleri, 
tamquam si testator ipsas institutiones eisdem con- 
dicionibus copulasset, quae infra scriptae sunt. JD. v1 
k. Aug. Constantinopoli post consulatum Lampadit 
et Orestis vv. cc. [a. 531] 

10 (9) Sdem A. Iohanni pp. Cum quidam praegnan- 
tem habens coniugem scripsit heredem ipsam qui- 
dem uxorem suam ex parte, ventrem vero ex alia 
parte, et adiecit, si non postumus natus fuerit, alium 
sibi esse heredem, postumus autem natus impubes 
decessit, dubitabatur, quid iuris sit, tam Ulpiano 
quam Papiniano viris disertissimis voluntatis esse 
quaestionem scribentibus, cum opinabatur Papinia- 
nus ideo testatorem voluisse postumo nato et im- 
pubere defuncto* matrem magis ad eius venire suc- 
cessionem quam substitutum. si enim et suae 
substantiae partem uxori dereliquit, multo magis et 
luctuosam hereditatem ad matrem venire curavit. 
1 Nos itaque in hac specie Papiniani dubitationem 
resecantes substitutionem quidem in huiusmodi casu, 
ubi postumus natus adhuc impubes viva matre de- 
cesserit, respuendam esse censemus. tunc autem 
tantummodo substitutionem admittimus, cum postu- 
mus minime editus fuerit vel post eius partum mater 
prior decesserit. JD. 1 k. Aug. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 551] 


j XXVI? 
DE IMPUBERUM ET DE ALIIS SUBSTITUTIO- 
NIBUS. 


1 Imp. Titus Aelius Antoninus A. Secundo. Cum 
heredes ex disparibus partibus instituti et invicem 
substituti sunt nec in substitutione facta est ulla- 
rum partium mentio, verum est non alias partes 
testatorem substitutioni tacite inseruisse, quam quae 
manifeste in !! institutione expressae sunt. 2). Claro 11 
et Severo conss. [a. 146] 

Impp. Severus et Antoninus AA. Phronimae. 
Hereditatem quidem intestati filii delatam tibi dubi- 
tari non oportet. substitutio enim testamento patris 
facta ad pubertatis tempora porrigi non potest, quia 
ipso et aliis non eiusdem condicionis heredibus in- 
stitutis et invicem substitutis propter eorum perso- 
nam, quibus in unum casum dumtaxat substitui 
potest, etiam in filio idem debere servari et ratio 
suadet et divus Marcus pater constituit. PP. vi 
k. Aug. Cilone et Libone conss. (a. 204] 

3 y dh Aleaander A. Achillae. Heres instituta 
matris testamento si successionem ex testamento 
omisisti et ab intestato bonorum possessionis ius 
habere voluisti, substituto locum quin feceris, in du- 
| bium non venit. Proinde si substitutus heredi- 
tatem amplexus est, actionibus quae adversus matrem 
competebant ipsum convenire, non successionem ab 
intestato potes vindicare. PP. xr k. Sept. Maximo 11 
et Aeliano conss. (a. 223] 

4 Idem A. Firmiano. Quamvis placuerat substi- 
tutionem impuberis, qui in potestate testatoris fue- 
rit, ἃ parente factam ita: 'si heres non erit' porrigi 
ad eum casum, quo, posteaquam heres extitit, im- 
pubes decessit, si modo non contrariam defuncti 
voluntatem extitisse probetur: cum tamen proponas 
ita substitutionem factam esse: “81 mihi Firmianus 
*flius et Aelia uxor mea (quod abominor) heredes 
*non erunt!?, in locum eorum Publius Firmianus 
*heres esto', manifestum est in eum casum factam 
substitutionem, quo utrique heredum substitui potuit. 
PP. 711 k. Iul. Fusco 11 et Dextro conss. |a. 225] 

5 "Inpp. Diocletianus et Maaimianus AA. Ha- 
driano. Post aditam hereditatem directae substitu- 


(1) sic dett, eorum ins. CR. (2) eius C, eos R. (3) cf. 
6, 42, 30 et Dig. 35, 1, 102 (4) sic edd., et ins. libri 
(5) eos R, om. C (6) tunge c. 8. 9. 10 ἢ. t. 6, 26, 10. 11 


(1) nu ser, cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 178 | cum D, heres non erit CER 


(7) Dig.31,71,33 (8) sic P"C, derelieto P'ER — (9) .B 
35, 13, 25 seqq. — Cf. Dig. 28,6 Inst. 2, 15. 16 (10) cf. 
Inst. 2, 15, 2 (i1) in C^, om. C^R (12) sic edd. 
(13) iunge 6, 54, 8 

39* 


VI 26. 27 


260 


vn uer 


DE NECESSARIIS ET SERVIS 


tiones non impuberibus filiis factae expirare solent. 
PP. x k. lun. ipsis 111 et AA. conss. [a. 290] 
6 'Idem AA. et CC. Quintiano. — Testamento iure 
facto multis institutis heredibus et invicem substitutis, 
adeuntibus suam portionem coheredum etiam invitis 
repudiantium adcrescit portio. Sine die et consule?. 
" Idem AA. et CC.' Feliciano. Si testamento facto 
intra pupillarem aetatem et in sua potestate consti- 
tutae filiae, si intra pubertatem decesserit, directis 
verbis pater substituit, heredem te factum ex testa- 
mento post eventum condicionis intestati successio- 
nem exclusisse constitit. S. k. lan. Sirmi AA. 
σ0Ή.55. [a. 293] 
8 Idem AA. et CC. Petroniae. Precibus tuis ma- 
nifestius exprimere debueras, maritus quondam tuus 
miles defunctus, quem testamento facto heredem 
communem vestrum filium instituisse proponis et 
secundum heredem scripsisse, utrumne in primum 
casum an filio suo, quem habuit in potestate mortis 
tempore, si intra quartum decimum aetatis suae 
1 annum an postea decesserit. Nam non est in- 
certi iuris, quod, si quidem in patris militis positus 
potestate primo casu tantum habuit substitutum et 
patri heres extitit, eo defuncto ad te omnimodo eius 
2 pertineat successio. $Si vero substitutio in? se- 
cundum casum vel expressa vel compendio non us- 
que ad certam aetatem facta reperiatur, si quidem 
infra pubertatem decessit, eos habeat heredes, quos 
pater ei constituit et adierunt hereditatem: si vero 
post pubertatem, te eius successionem obtinente 
velut ex causa fideicommissi bona, quae cum more- 
retur patris eius fuerunt, ἃ te possunt petere. 5. v 
id. April. 444. conss. . [«. 293] 
9 Imp. lustinianus 4. Menae pp. Humanitatis 
intuitu parentibus indulgemus, ut, si filium vel ne- 
potem vel pronepotem cuiuscumque sexus habeant 
nec alia proles descendentium eis sit, iste tamen 
filius vel filia vel nepos vel neptis vel pronepos vel 
proneptis mente captus vel mente capta perpetuo 
sit, vel si duo vel plures isti fuerint, nullus vero 
eorum saperet, liceat isdem parentibus legitima por- 
tione ei vel eis relicta quos voluerint his substituere, 
ut occasione huiusmodi substitutionis ad exemplum 
pupilaris nulla querella contra testamentum eorum 
oriatur, ita tamen, ut, si postea resipuerit vel resi- 
m talis substitutio cesset, vel si filii aut alii 
escendentes ex huiusmodi mente capta persona 
sapientes sint, non liceat parenti qui vel quae testa- 
tur alios quam ex eo descendentes unum vel certos 
1 vel omnes substituere. Sin vero etiam alii liberi 
testatori vel testatrici sint sapientes, ex his vero 
personis quae mente captae sunt nullus descendat, 
ad fratres eorum unum vel certos vel omnes eandem 
fieri substitutionem oportet. D. rrr id. Dec. Con- 
. $tantinopoli dn. lustiniano A. pp. 11 cons. ἴα. 528] 
. 10 *]dem A. lohanni pp. Cum quidam duobus 
impuberibus filiis suis heredibus institutis adiecit, 
si uterque impubes decesserit, illum sibi esse here- 
dem, et dubitabatur apud antiquos legum auctores, 
utrumne tunc voluit substitutum admitti, cum uter- 
que filius eius in prima aetate decesserit, an alter- 
utro decedente ilico substitutus in eius partem suc- 
cedat, placuit Sabino substitutionem tunc locum 
habere, cum uterque decesserit: cogitasse enim 
patrem primo decedente fratrem suum in eius por- 
| tionem succedere. Nos eiusdem Sabini veriorem 
sententiam existimantes non aliter substitutionem ad- 
mittendam esse censemus, nisi uterque eorum in prima 
aetate decesserit. D. γι k. Aug. Constantinopol post 
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


11 *Idem A. lohanni pp. Si quis duobus here- 
dibus institutis filio suo impuberi eos una cum alio 
tertio substituit et verba testamenti ita composuerit: 
*quisquis mihi heres erit, et Titius filio meo heres 
*esto', secundum quod apud Ulpianum invenimus, 
mortuo impubere filio quaerebatur, quomodo ad sub- 
stitutionem vocentur tres substituti: utrumne duo 
priores, qui et patri heredes fuerant scripti, in di- 
midiam vocantur et Titius in reliquam dimidiam, an 
tres substituti unusquisque ex triente ad substitu- 
tionem vocantur? alia applicata dubitatione, si quis 
ita heredem scripserit: *Titius una cum filiis suis 
et Sempronius heredes mihi sunto'. et in praesente 
etenim specie quaerebatur secundum Ulpianum vo- 
luntas testantis: utrumne Titium una cum suis filiis 
in dimidiam vocat et Sempronium in aliam dimi- 
| diam, an omnes in virilem portionem? Nobis 
autem in prima quidem specie videtur tres substi- 
tutos unumquemque in trientem vocari, in secunda 
autem specie, cum et natura pater et filius eadem ? 
persona paene intelleguntur, dimidiam quidem par- 
tem Titio cum filiis, alteram autem partem Sem- 
pronio adsignari. J. 1111 k. 4ug. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 991] - 


XXVII.* 


DE NECESSARIIS ET SERVIS? HEREDIBUS IN- 
STITUENDIS VEL SUBSTITUENDIS. 


1 (2) '"Imp. Pertinax A. Lucretio. ls, qui sol- 
vendo non est, heredem necessarium etiam in frau- 
dem creditorum relinquere potest. sed si pignori 
datus fuisti et in eadem causa permansisti, nec ab 
eo quidem! debitore qui solvendo non fuit liber 
et heres necessarius existere potuisti. PP. xi'? 
k. April. Falcone et Claro conss. [a. 193] 

2 (1) Zmp. Antoninus A. Aufidio. Cum vos servi 
constituti sub appellatione libertorum heredes scripti 
essetis, ea scriptura benigna interpretatione perinde 
habenda est, ac si liberi et heredes instituti fuissetis. 
ge in legato locum non habet.  4eccepía vir 

. Mart. Prisco et Apollinari conss. (a. 169] 

9 ldem'? AA. et CC. Felici. Si tutor ancillam. 
tuam contubernio suo coniunxit ac post heredem 
instituit, neque dominium ex huiusmodi facto tibi 
auferri potuit et, ut eius aditione iussu tuo tibi per 
hanc successio quaeratur, iure concessam habes 
facultatem. S. xvi k. lan. Sirmi 4.44. conss. [a. 293] 

4 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Cum quidam 
suum pupilum. heredem instituit et. servo directis 
verbis libertatem reliquit et in secundo gradu, in quo 
pupillarem substitutionem faciebat, ipsum servum 
sine libertate pupilo suo substituit, quaerebatur 
inter prudentes, si ex huiusmodi substitutione heres 
| necessarius pupillo existat. Causa etenim alter- 
cationis ex vetere regula orta est, quia omnibus 
placuerat hunc servum necessarium heredem domino 
fieri, cui in eodem gradu et hereditas et libertas 
relinquebatur, in!* praesenti autem non in unum 
tam libertas quam substitutio congregata est, sed 
2 in alium et alium gradum. Nobis itaque eandem 
altercationem decidentibus mirabile visum est, si 
quis putet ex huiusmodi scrupulositate impediri 
testatoris voluntatem, et maxime domini, et existi- 
met non fieri servum heredem necessarium, sed ei 
licentiam praestet et libertatem consequi et heredi- 
tatem respuere et domini voluntati reclamare: qui 


(1) iunge 6, 49, 4 (2) 8. v1 id. Iul. Philippopoli AA. 
conss. (— a. 293) 6, 49, 4 (3) in C, et in R^, de- 
Jicit ER? (4) iunge c. 11 ἢ. t. et 6,25, 8.10 — (5) rmm 567.» 
€f. Zeitschrift für Rechtsgesch. 14 p. 119 (6) iunge 
c. 10 ἢ. t. et 6, 25, 8.10 (7) filius cadem edd., filius 
haec eadem C, flliis haee deesse R^, filius hec eadem 
esse M (8) B 35,12, 36 segq. (ὁ) et servis Momm- 


seno videntur addidisse lustiniani (10) ordinem c. 1 
et 2, quem e libris restitui, tuentur etiam B (Heimbach 
tacite indices transposuit): temporis autem ordo ideo tur- 
batus videtur, quod compilatores Antoninum imperatorem 
putaverint esse vel Caracallam vel Elagabalum (11) qui- 
dem A, om. C (12) x1 Hal, om. R (13) scribi debuit 
impp. Diocletianus et Maximianus (14) in RA, et in C 


DE LIBERIS PRAETERITIS 


261 


VI 21. 28 


Bi hoc differre! temptaverit, etiam puniendus est. 
sit itaque et vivo pupillo liber, quia testator hoc 
voluit, et mortuo pupillo necessarius heres, quia et 
hoc testator voluit. ». xv k. Dec. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 
Ὁ ?]dem A4. lohanni pp. Quidam, cum testa- 
mentum conderet, duobus heredibus scriptis unum 
quidem ex parte instituit, servum autem suum, cuius 
et nomen addidit, ex reliqua parte sine libertate 
scripsit heredem et postea eundem servum alii lega- 
vit, vel post institutionem heredis servum per lega- 
tum alii adsignavit et tunc heredem eum sine liber- 
tate instituit: et dubitabatur, si huiusmodi legatum 
vel institutio aliquas vires potest habere et cui ad- 
1 quiritur legatum vel institutio. Dubitationis autem 
materia erat, quod adhuc servum suum constitutum 
heredem sine libertate scripserat, et tanta inter ve- 
teres exorta est contentio, ut vix possibile sit videri 
ia eandem decidere. Sed antiquitatem quidem haec 
altercantem relinquendum est. nobis autem alius 
modus huiusmodi decisionis inventus est, quia sem- 
1b per vestigia voluntatis sequimur testatorum. Cum 
igitur invenimus a nostro iure? hoc esse inductum, 
ut, si quis servum suum tutorem filiis suis reliquerit 
sine libertate, ex ipsa tutelae datione praesumatur 
etiam libertatem ei favore pupillorum imposuisse, 
quare non hoc et in hereditate et humanius et fa- 
vore libertatis inducimus, ut, si quis servum suum 
scripserit heredem sine libertate, omnimodo civis 
1c Romanus efficiatur? Quo inducto neque ad- 
quisitio neque tam effusus veterum atque inextrica- 
bilis tractatus locum habeat. neque enim ferendum 
est supponere quosdam ita esse supinos, ut eundem 
servum et heredem instituant sine libertate et item alii 
id (1) per legatum eundem servum adsignent. Sed 
cum veteres et aliam proposuerunt ambiguitatem 
dicentes, si quis servum suum in testamento quidem 
,heredem ex m sine libertate scripsisset, in codi- 
cilis autem libertatem ei reliquisset, si possit insti- 
tutio valere et ille tam heres quam liber fieri, ne 
videatur per codicillos hereditas confirmari, in qui- 
bus hereditas dari secundum veterem regulam non 
otest: nos in tali dispositione, licet in codicillis 
uerit scripta, et libertatem et hereditatem simul 
servis per nostram liberalitatem et benignam inter- 
pretationem indulgemus, ut gratulentur, cum non 
servi remaneant. sed et^ liberti et heredes effician- 
tur, cum tanta in eos nostri numinis benivolentia 
effusa est, ut, etsi libertas eis neque testamento ne- 
que codicillis data est, tamen hereditate servis re- 
lictà quasi iniunctam et libertatem esse videri. 
2 Illo videlicet observando, ut, si legatum vel fidei- 
commissum eis sine libertate relinquatur, maneant 
2a in servitute. Non tamen ita impii heredes exis- 
tant, ut liberalitatem testatoris servilis laboris? de- 
bita remuneratione defraudare conentur et non de- 
relictum, licet adhuc servis constitutis, donent. 
3 Quae iuris nostri definitio etiam ad aliam spe- 
ciem dubitatam benigne extendatur. si quis etenim 
in principali testamento servum suum cuidam lega- 
verit, in pupillari autem substitutione eundem ser- 
vum filio suo sine libertate substituerit, quaerebatur, 
sive utilis esset talis substitutio et per servum lega- 
tum substitutio post mortem pupilli legatario adquiri- 
tur, sive inutilis est huiusmodi substitutio, quia sine 
3a libertate in servum proprium facta est. Melius 
itaque nobis videtur legatario eum non statim ad- 
quiri sancire, sed expectandum esse substitutionis 
eventum. et si quidem pupillo mortuo locus fuerit 
substitutioni, et liber et heres efficiatur: sin autem 
substitutio minime locum habuerit, forsitan pupillo 
iam in pubertatem perveniente, tunc ad legatarii 
3b dominium transeat. Quemadmodum enim veteres, 


si cum libertate substitutio fuisset, hoc inducebant 
quatenus in suspenso fiat libertas et statuliber in- 
tellegatur, ita et ex nostra interpretatione et sine 
adiectione libertatis in substitutione et liber et heres 
pupillo existat. JD. 11 k. Mai. Constantinopoli post 
consulatum Lampadüi et Orestis vv. cc. (a. 531] 

Idem A. lohanni pp. Decisione nostra", quam 
fecimus sancientes eum, qui a domino suo sine 
libertate heres instituitur, videri libertatem acce- 
pisse, in propria firmitate durante, si quis ser- 
vum suum pure quidem heredem instituit, liber- 
tatem autem sub condicione ei donavit, si quidem 
condicio talis sit, quae in potestate servi posita 
est: ille autem eam neglexerit minimeque compleve- 
rit, et libertate eum et hereditate sua culpa defrau- 
dari. sin autem casualis est condicio et ex fortunae 
insidiis defecerit, tunc humanitatis intuitu libertatem 
quidem ei omnimodo competere, hereditatem autem, 
si quidem solvendo sit, ad alios venire, quos leges 
vocabant, si non aliquis fuisset substitutus. sin 
autem solvendo non sit, ut necessarius heres con- 
stitutus simul et libertatem et hereditatem obtineat. 
tunc enim secundum definitionem tam veteris quam 
nostrae decisionis et liber et heres existat necessa- 
rius. JD. 118 k. 4ug. Constantinopoli post consu- 
latum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


XXVIII.? 
DE LIBERIS PRAETERITIS VEL EXHEREDATIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4.!? Fabio. Cum 
post omnes heredum gradus exheredatio scribatur, 
si adiciat testator ab omnibus se gradibus exhere- 
dare, non dubitatur iuri satisfactum. et ideo, etiamsi 
id non adiciatur, appareat tamen eum cum eo con- 
silio scripsisse, ut ab omnibus exheredaret, recta 
1 factum testamentum videtur. Proinde cum pater 
familias filis institutis et invicem substitutis filiam 
exheredaverit, intellegendus est exheredationem ab 
utroque gradu fecisse. nam cum idem heredes in- 
stituti sunt, nulla ratio reddi potest, quare videatur 
in posteriore tantum casu exheredare voluisse. PP. v; 
k. Iul. Cilone et Libone conss. [a. 204] 

2 Imp. Alexander A. Heraclidae. Si avus tuus, 
qui patrem tuum et novercam aequis portionibus 
heredes instituit, cum te quoque haberet in potes- 
tate, testamento nominatim non exheredavit, mortuo 
patre tuo vivo avo sine impedimento legis Vellaeae 
succedendo in patris tui locum rupisti avi testamen- 
tum et ad te hereditas eius tota pertinuit. PP. vr 
id. April. Fusco 1r et Deatro conss. [a. 225] 

9 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Si quis filium 
proprium ita exheredaverit: 'ille filius meus alienus 
meae substantiae fiat', talis filius ab huiusmodi verbo- 
rum conceptione non praeteritus, sed exheredatus in- 
tellegatur. cum enim manifestissimus est sensus testa- 
toris, verborum interpretatio nusquam tantum valeat, 
ut melior sensu existat. 7). χ k. Mart. Constantinopolt 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 

4 Idem A. Iohanni pp. Maximum vitium anti- 
quae subtilitatis praesenti lege corrigimus, quae pu- 
tavit alia esse iura observanda in successione paren- 
tum, si ex testamento veniant, in masculis et in 
feminis, cum ab intestato simile ius utrique sexui 
servaverunt, et aliis verbis exheredari debere filium 
sanxerunt, aliis filium, et inter nepotes exheredandos 
| alia iura civilia, alia praetoris introduxerunt. Et 
si praeteritus fuerat filius, vel ipso iure testamen- 
tum evertebat vel contra tabulas bonorum posses- 
sionem in totum accipiebat, filia autem praeterita 
ius aderescendi ex iure vetere accipiebat, ut eodem 
momento et testamentum patris quodammodo ex 


(1) inferre Mommsen (2) :tunge 6, 46, 6 (8) cf. 7, 4,9 
et Dig. 26,2,10 $4. 32 $2 (4) etiam Hbri (δ) et R9. 
om. ΟἿ (6) servilis laboris CA^, serviles labores /i^, 
et serviles labores AM (7) e. 5 $ 15 Àh. €. (8) 1m 


scr. €f. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 179 (9) 8 
35. 8, 30 *e2g. — Cf. Dig. 28, 2 Inst. 2, 13. (10) eie R, 
imp. antoninus a. 5C (11) iunge 3, 28, 35. 36 


VI 28—30 


202 


DE POSTUMIS HEREDIBUS INSTITUENDIS 


parte iure adcrescendi evertat et ipsa quasi scripta 
legatis supponeretur, ex praetore autem habebat 
contra tabulas bonorum possessionem in totum, con- 
stitutio autem Magni Antonini! eam in tantum coar- 
tabat, in quantum ius adcrescendi competebat. qui 
enim tales differentias inducunt, quasi naturae ac- 
cusatores existunt, cur non totos? masculos genera- 
2 vit, ut, unde generentur, non fiant. Nam haec 
corrigentes et maiorum nostrorum sequimur vestigia, 
qui eandem observationem colere manifestissimi sunt. 
Scimus etenim antea simili modo et filium et alios 
omnes inter ceteros exheredatos scribere esse con- 
cessum, cum etiam centumviri aliam differentiam 
3 introduxerunt. Et ex hac iniquitate vitium emer- 
sit, quale ex libris Ulpiani, quos ad edictum fecit 
praetoris, inventum a Triboniano viro gloriosissimo 
nostro quaestore ceterisque viris facundissimis com- 
positoribus iuris enucleati ad nostras aures relatum 
4 est. Nam cum ultimum adiutorium de? inofficiosi 
querella positum est et nemo ex alio ortus praesidio 
ad hanc decurrere possit, inventa fuerat filia prae- 
teritaà minüs habens quam filia exheredata. cum 
enim per contra tabulas bonorum possessionem vel 
ius adcrescendi semissem substantiae filia praeterita 
accipiebat et omnibus legata praestare compelleba- 
tur, scilicet usque ad dodrantem suae portionis, 
remanebat ei sescuncia tantummodo in sua succes- 
5 sione. Quod si fuisset exheredata, quarta pars 
omnimodo totius substantiae ei relinqui debebat, et 
quam iniuria dignam pater existimabat, amplius 
habebat ea, quam taciturnitate in institutione prae- 
terii: et si secundum nostrae constitutionis defini- 
tionem, quam de supplemento quadrantis posuimus ^, 
repletio fuerat introducta, simili modo exheredatae 
in quarta repletio accedebat et ita vitium perman- 
sit, ut nec ex nostra constitutione emendationem 
6 (1) aliquam sentiret. Sancimus itaque, quemad- 
modum in successionibus parentium, quae ab in- 
testato deferuntur, aequa lance et mares et feminae 
vocantur, ita et in scriptura testamentorum eas ho- 
norari et similibus verbis exheredationes nominatim 

rocedere et contra tabulas possessionem talem ha- 

ere, qualem filius suus vel emancipatus, ut et ipsa, 
si fuerit praeterita, ad instar fili emancipati vel sui 
vel testamentum ipso iure evertat vel per contra 
tabulas bonorum possessionem stare hoc non patia- 
7 tur. Et haec non solum in filiabus obtinere, 
sed etiam in nepotibus et in neptibus et deinceps 
observari censemus, si tamen ex masculis progeniti 
8 (2) sunt. Sed quia et aliud vitium fuerat sub 
obtentu differentiae introductum et alia iura exhere- 
dationis in postumis, alia in iam natis observaban- 
tur, cum necesse fuerat postumam inter ceteros 
exheredatam etiam legato honorari, filiam autem 
iam progenitam et sine datione, et hoc brevissimo 
incremento verborum ad plenissimam definitionem 
deduximus sancientes eadem iura obtinere et in 
postumis exheredandis, sive masculini sive feminini 
sexus sint, quae in filiis et filiabus iam statuimus, 
ut etiam ipsi vel ipsae nominatim exheredentur, id 
est postumi vel postumae facta mentione. JD.k. Sept. 
Consíantinopoli post consulatum Lampadi et Orestis 
wr. CC. [a. 531] 


XXVIIII.* 


DE POSTUMIS HEREDIBUS INSTITUENDIS VEL 
EXHEREDANDIS VEL PRAETERBRITIS. 


1 Imp. Antoninus A. Brittiano. Si post testa- 
mentum factum, quo postumorum suorum nullam 
mentionem testator fecit, filiam suscepit, intestato 
vita functus est, cum agnatione postumae cuius non 


meminit testamentum ruptum sit: ex rupto autem 
testamento nihil deberi neque peti posse explorati 
iuris est. D. et pp. 111 k.9 lul. Antonino A. 1111 
et Balbino conss. (a. 213] 

2 RA Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Sotericho.  Uxoris abortu testamentum mariti non 
solvi, postumo vero praeterito, quamvis natus ilico 
decesserit, non restitui ruptum iuris evidentissimi 
est. S. xir k. Mart. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

9 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Quod certa- 
tum est apud veteres, nos decidimus. cum igitur 
is qui in ventre portabatur praeteritus fuerat, qui, 
si ad lucem fuisset redactus, suus heres patri exis- 
teret, si non alius eum antecederet et nascendo 
ruptum testamentum faciebat, si postumus in hunc 
quidem orbem devolutus.est, voce autem non emissa 
ab hac luce subtractus est, dubitabatur, si is postu- 
| mus ruptum facere testamentum potest. Veteres 
animi turbati sunt, quid de paterno elogio statuen- 
dum sit. cumque Sabiniani existimabant, si vivus 
natus est, etsi vocem non emisit, ruptum testamen- 
tum, apparet?, quod, etsi mutus fuerat, hoc ipsum 
faciebat, eorum etiam nos laudamus sententiam et 
sancimus, si vivus perfecte natus est, licet ilico 
postquam in terram cecidit vel in manibus obstetri- 
cis decessit, nihilo minus testamentum corrumpi, 
hoc tantummodo requirendo, si vivus ad orbem totus 
processit ad nullum declinans monstrum vel prodi- 
gium. J. xv k. Dec. Constantinopoli Lampadio et 
Üresíe vv. cc. conss. (a. 530] 

4 Idem A. luliano pp. Quidam, cum testamen- 
tum faciebat, his verbis usus est: “81 filius vel filia 
*intra decem mensuum spatium post mortem meam 
*fuerint editi, heredes sunto' vel ita dixit: *filius 
*vel filia, qui intra decem menses proximos mortis 
*meae nascentur?, heredes sunto'. iurgium antiquis 
interpretatoribus legum exortum est, an videantur? 
non contineri testamento et hoc ruptum facere. 
1 Nobis itaque eorum sententias decidentibus, cum 
frequentissimas leges posuimus testatorum  volun- 
tates adiuvantes, ex neutra huiusmodi verborum po- 
sitione ruptum fieri testamentum videtur, sed sive 
vivo testatore sive post mortem eius intra decem 
menses ἃ morte testatoris numerandos filius vel filia 
fuerint progeniti, maneat testatoris voluntas immu- 
tilata, ne poenam patiatur praeteritionis, qui suos 
filios non praeteriit. JD. χι 19 k. Dec. Constantino- 
poli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 


XXX." 


DE IURE DELIBERANDI ET DE ADEUNDA VEL 
ADQUIRENDA HEREDITATE. 


1 Imp. Antoninus A. Titiae. Si ἃ patre eman- 
cipata eo defuncto bonorum possessionem non agno- 
visti, frustra vereris, ne hereditati paternae sis obli- 
gata, quod servum eius nullo iure manumisisti ἀρᾷ 
et mancipia quand propter funeris impensas dis- 
traxisti. PP. k. Iul. Messala et Sabino conss. [a. 214) 

2 "Imp. Alexander A. Florentino militi. Cum 
debitum paternum te exsolvisse adlegas pro portione 
hereditaria, agnovisse te hereditatem defuncti non 
ambigitur. PP. vi!? id. Febr. Maaimo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 

9 Imp. Gordianus A. Florentino militi. Si fratris 
tui filius mortis tempore in patris sui fuit potestate, 
sive ex asse heres institutus est, etiam clausis ta- 
bulis heres potuit existere, sive ex parte, nihilo 
minus statim suus heres ei extitit nec eapropter, 
quod intra paucos dies mortis patris sui concessit 


(1) id est Caracallae, errore scilicet Iustinianorum, cf. 
Gai. 2,126 (2)sic.R,tantos C (3) de del. (4) 3, 28, 80 
(Ὁ) B 35, 8, 33 segg. — Cf. Dig. 28, 2 (e) d. et 
pp. nu k. Za, pp. vi id. PL (1) apparet del. 


Mommsen (ΔΒ) sic dett., nascerentur CR. (9) qui vivo 
testatore nascuntur ins. (similiter Contius) (10) xv scr. 
(11) .Β 35,14, 91 seqq. — Cf. Dig. 28,8. 29,2 (12) tunge 


3, 28, 8 (13) vix 3, 28, 8 


DE IURE DELIBERANDI 


263 


VI 30 


in fatum, tu ad eiusdem fratris tui potes accedere 
1 successionem. Quod si, cum sui iuris esset, ante 
aditam hereditatem decessit tuque fratri tuo legiti- 
mus heres extitisti seu intra tempora edicto prae- 
finita bonorum possessionem agnovisti: quae facul- 
tatum sunt vel quae ab alio iniuria detinentur, 
praesidis diligentia tibi restituentur. PP. xv Kk. Sept. 
Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. (a. 241] 

4 Imp. Decius A. Athenaidi. Filio familias de- 
lata hereditate si pater pro herede voluntate filii 
gessit, sollemnitati iuris satisfactum videri saepe 
rescriptum est. PP. x k. Mart. Decio A. et Grato 
COSS. . [a. 250] 

9 Impp. Valeriamus et Gallienus AA. Paulo. 
Potuit pupillus pro herede tutore auctore gerendo 
consequi successionem, sed ipsius actus et voluntas 
fuit necessaria. nam si quid nesciente eo tutor egit, 
illi hereditatem non potuit adquirere. PP. xv; k. Ju. 
ipsis III1 et III AA. conss. [a. 25] 

6 D Diocletianus et Mazimianus AA. Phi- 
lippae. Si avia tua patrem tuum ex duabus unciis 
scripsit heredem, et! sola animi destinatione pater 
tuus heres fieri poterat. igitur si testamento suo 
easdem uncias ad te pertinere decrevit, apud recto- 
rem provinciae duarum unciarum ius persequi pote- 
ris. PP. xvi k. Aug. Sirmi? ipsis 1111 et 111 AA. 
conss. [a. 290] 

7 3I1dem 44. et CC. Eusebio. Quoniam sororem 
tuam prius defunctam esse proponis, quam cognosce- 
ret, an ἃ fratre sibi aliquid hereditatis fuisset re- 
lictum, manifestum atque evidens^ est, antequam? 
pro herede gereret vel bonorum possessionem ad- 
miserit?, defunctam successionem eam non potuisse 
ad heredes suos transmittere. JP. k. Mai. Thiralli 
AA. conss." [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Claudio. Licet in continenti 
sui heredes se paternis non miscuerint bonis, tamen 
ignorantes delatam sibi esse hereditatem longi tem- 
poris praescriptione, quominus hanc recte vindicent, 
excludi non possunt. 8. xvii? k. lan. Sirmi AA. 
COnSS. [a. 293] 

9 Idem 44. et CC. Platoni. Si curatoris tui quon- 
dam testamento iure facto vel ab intestato legitima 
delata successio est, hoc casu ei qui non repudiavit 
hereditatem eam licet adire. rector igitur aditus 
provinciae, si hereditati necdum sunt obligati, eos 
an heredes sint interrogare debebit ac, si tempus ad 
deliberandum petierint, moderatum statuet. S. xvi 
k. lan. Sirmi A4. conss. [a. 293] 

10 Jdem AA. et CC. Sabinae. Si te bonis pater- 
nis maior quinque et viginti annis miscuisti, neque 
inopia patris te excusat neque vis fratris portionem 
tuam vel testamentum eripientis arcere te? exactione 
creditorum, qui iure civili pro hereditaria te por- 
tione conveniunt, potest. S. xvi k. lan. Sirmi CC.19 
605,58. [a. 294] 

11 Jdem 44. et CC. Philumenae.  Renitente te 
pater tuus, in cuius fuisti potestate, neque spem 
delatae tibi legitimae quaerendae successionis!! ab- 
sumere neque hereditarios manumittendo servos his 
praestare libertatem potuit. S. vr id. Febr. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

12 ldem A4. et CC. Antonio. Puberem agnos- 
centem bonorum possessionem, posteaquam ei fuit 
hereditas delata, pro herede gerere non ambigitur. 
S. 111 k. Dec. CC. conss. [a. 294] 

19 Idem AA. et CC. Archepolidi. Suum heredem 
omissa bonorum possessione paternam successionem 
obtinere potuisse certi iuris est. S. 111 id. Dec. 
Nicomediae CC. conss. (a. 294] 


14 Idem AA. et CC. Flaviae. Si sorori suae fra- 
ter tuus civili vel honorario successit iure, licet res 
ex eius descendentes bonis non probetur tenuisse, 
heres tamen effectus contra possidentes experiri 
potest. (S. d. xviii? k. lan. Nicomediae CC. 
CORSS. [a. 294] 

15 Imp. Constantius 4. ad Leontium comitem 
Orientis. Non est dubium, si, priusquam filius iussu 
patris adierit hereditatem, propriae potestatis effectus 
est, arbitrio suo eundem hanc sibi potuisse quaerere. 
D. viii id. April. Limenio et Catulino conss. [a. 349] 

16 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Ennodio 15. 
Nec emere nec donatum adsequi nec damnosam quis- 
que hereditatem adire compellitur. 2). vir k. lan. 
Olybrio et Probino conss. (a. 395] 

i7 ?9]den A4. et Theodosius A. Anthemio pp. 
Cretionum scrupulosam sollemnitatem hac lege pe- 
nitus amputari!! decernimus. 1). xvi!5 Kk. April. 
Constantinopoli Honorio vir et Theodosio 11 AA. 
COnss. [a. 4051] 

18 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum. Si infanti, id est minori septem annis, in 
potestate patris vel avi vel proavi constituto vel 
constitutae hereditas sit derelicta vel ab intestato 
delata a matre vel linea ex qua mater descendit 
vel alis quibuscumque personis, licebit parentibus 
eius sub quorum potestate est adire eius nomine 
1 hereditatem vel bonorum possessionem petere. Sed 
si hoc parens neglexerit et in memorata aetate in- 
fans decesserit, tunc parentem quidem superstitem 
omnia ex quacumque successione ad eundem inían- 
tem devoluta iure patrio quasi iam infanti quaesita 
2 capere. Parente vero non subsistente, si quidem 
post eius obitum tutor infanti sit vel datus fuerit, 
posse eum etiam adhuc infante pupillo constituto 
nomine eius adire hereditatem sive vivo parente sive 
post mortem eius ad eum devolutam vel bonorum 
possessionem petere et eo modo eidem infanti here- 
3 ditatem quaerere. Sin vero vel non sit tutor 
vel, cum sit, ea facere neglexerit, tunc eodem in- 
fante in ea aetate defuncto omnes hereditates ad 
eum devolutas et non agnitas ita intellegi, quasi ab 
initio non essent ad eum delatae, et eo modo ad 
illas personas perveniant, quae vocabantur, si mi- 
nime?" hereditas infanti fuisset delata. ea vero, 
quae de infante in potestate parentium constituto 
statuimus, locum habebunt et si quacumque causa 
4 $guiiuris idem infans inveniatur. Sin autem sep- 
tem annos aetatis pupillus excesserit et priore pa- 
rente mortuo in pupillari aetate fati munus imple- 
verit, ea obtinere praecipimus, quae veteribus legibus 
continentur, nulla dubietate relicta, quin pupillus 
post impletos septem annos suae aetatis ipse adire 
hereditatem vel possessionem bonorum petere con- 
sentiente parente, si sub eius potestate sit, vel cum 
tutoris auctoritate, si sui iuris sit, poterit vel, si 
non habeat tutorem, adire praetorem et eius decreto 
hoc ius consequi. 2). viii τά. Nov. Ravennae Theo- 
dosio xii et Valentiniano 11 AA. conss. [a. 426] 

19 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Cum 
antiquioribus legibus et praecipue in quaestionibus 
Iuli Pauli invenimus filios familias paternam here- 
ditatem deliberantes posse et in suam posteritatem 
hanc transmittere, et aliis quibusdam adiectis, quae 
in huiusmodi persona praecipua sunt: eam delibe- 
rationem et in omnes successores sive cognatos sive 
1 extraneos duximus esse protelandam. Ideoque 
sancimus: si quis vel ex testamento vel ab intestato 
vocatus deliberationem meruerit vel hoc quidem non 
fecerit, non tamen successioni renuntiaverit, ut ex 


(1) et C?, et ex C^ E (2) in loco errorem inesse mo- 
nuit Mommsen (38) —  Consultatio 6,19: iunge 2, 3, 21. 
6, 53, 6 (4) manifesti atque evidentis iuris Consult. 
(5) eerneret vel ins. Consult. (6) peteret Consult. 
(1) sic Hal. cum legibus iungendis: in Consult. est pp. x 
k. mart. isdem aa. conss. (8) s. xva1 Hal, vuu P 
(9) te edd., de libri (10) AA. (— a. 293) Mommsen 


(11) successionis quaerendae scr. (12) s. d. xvun P, 
s. xu ÁwAal. (13) — TA. 8, 18, 5: iunge 6, 14, 3 
(14) — Th. 12, 1, 149: iunge T. 11, 1, 24. 13, 5, 26 
(15) suo salutem add: T^. (10). 75. 8, 18, 8,.1 
(17) emendari penitus amputarique 77. (18) xv1 T^., 
v Hal. (19) iunge 6, 55, 11 et quae ibi laudantur 
(20) sic. CR, minus P 


V] 30 


904 


DE IURE DELIBERANDI 


hac causa deliberare videatur, sed nec aliquid ges- 
serit, quod aditionem vel pro herede gestionem in- 
ducit, praedictum arbitrium in successionem suam 
transmittat, ita tamen, ut unius anni spatiis ea- 
2 dem transmissio fuerit conclusa. Et si quidem 
is, qui sciens hereditatem sibi esse vel ab inte- 
stato vel ex testamento delatam deliberatione mi- 
nime petita! intra annale tempus decesserit, hoc 
ius ad suam successionem intra annale tempus ex- 
3 tendat. Si enim ipse, postquam testamentum 
fuerit insinuatum, vel ab intestato vel ex testamento 
vel aliter ei cognitum sit? heredem eum? vocatum 
fuisse, annali tempore translapso nihil fecerit, ex 
quo vel adeundam vel renuntiandam hereditatem 
manifestaverit, is cum successione sua ab huiusmodi 
4 beneficio excludatur. Sin autem instante annali 
tempore decesserit, reliqqum tempus pro adeunda 
hereditate suis successoribus sine aliqua dubietate 
relinquat, quo completo nec heredibus eius alius re- 
gressus in hereditatem habendam servabitur.  Aecíi- 
tata septimo in novo consistorio palatii lustiniani. 
d. 1H k. Nov. Decio vc. cons. [a. 529] 

20 Idem A. lohanni pp. Quidam elogio condito 
heredem scripsit in certas uncias et post certa verba 
testamenti eundem in alias uncias vel tantas vel 
quantascumque et tertio vel in* aliam partem here- 
ditatis vel quendam unciarum modum, ille autem 
unam institutionem vel duas admittens unam vel 
duas vel quantascumque respuendas esse censuit: 
quaerebatur apud veteres, si hoc ei facere permitti- 
1 tur. Similique modo dubitabatur, si impuberem 
ms filium suum heredem ex parte instituit et quen- 
am extraneum in aliam partem, quem pupillariter 
substituit, et postquam testator decessit, pupillus 
quidem patri heres extitit, extraneus autem heredi- 
tatem adiit, et postea adhuc in prima aetate pupillus 
constitutus ab hac luce subtractus est5 et pupillaris 
substitutio locum sibi vindicavit: cumque substitutus 
eandem partem admittere noluit, quaesitum est, si 
potest iam heres ex principali testamento factus 
2 pupillarem substitutionem repudiare. Utramque 
igitur dubitationem simul decidendam esse cense- 
mus: placuit etenim nobis sive in institutionibus 
sive in pupillari substitutione, ut vel omnia admit- 
tantur vel omnia repudientur et necessitas impona- 
tur heredi particulari facto vel aliam aut alias partes 
hereditatis admittere vel etiam substitutionem pupil- 
larem. 42). prid. k. Mai. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

21 ldem .4. lohanni pp. Cum aliquis scripsit 
heredem eum, qui de sua condicione ei qui domi- 
nium eius vindicabat in iudicio adversabatur, is 
autem qui dominum sese dicebat adire eum heredi- 
tatem imperabat, ut adquisitio hereditatis per eum 
celebretur. indignatus est quasi domino ei parere. 
dubitatio veteribus exorta est, si qua poena ei im- 
1 ponitur huiusmodi insolentiae. Veteres in multas 
retrahuntur sententias, sed nos eorum discordiam 
sic esse decidendam censemus, ut distinctio subtilis 
2 causae imponatur. Et? si quidem ita scripta est 
institutio: *ilum servum illius heredem  instituo', 
quia apertissimum est intuitu domini esse institutio- 
nem conscriptam, necesse est omnimodo per com- 
petentem iudicem eum compelli adire quidem here- 
ditatem et eam adquirere, nulli autem ex postfacto 
subici gravamini, si liber pronuntietur, sed omne 
sive lucrum sive damnum ad eum redundare qui in 
servitutem eum trahebat et denegari ei et? adversus 
eum omnes hereditarias actiones, nullo ex hoc ei 
3 praeiudicio generando. Sin autem quasi liber in- 
stitutus est nulla domini vel servi mentione in in- 
stitutione habita, tunc nullo compelli modo eum 
adire hereditatem nec denegari ei liberale iudicium, 


sed et hereditatem per suum ius decurrere et libe- 
rele iudicium suam expectare sententiam sive agente 
eo sive pulsato, ut, si quidem servus pronuntietur, 
tunc domino suo hereditatem adquirat, sin autem 
liber, eam adipiscatur, si adire maluerit. J.rr k. Mai. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et weed 
. €€. [a. 531 
22 Idem A. ad senatum. Scimus iam duas esse 
promulgatas ἃ nostra clementia constitutiones, unam 
quidem de his, qui deliberandum pro hereditate sibi 
delata existimaverunt?, aliam autem de improvisis 
debitis et incerto exitu per diversas species eis im- 
posito?. sed etiam veterem constitutionem non igno- 
ramus, quam divus Gordianus ad Platonem scripsit 
de militibus, qui per ignorantiam hereditatem adie- 
rint, quatenus pro his tantummodo rebus convenian- 
tur, quas in hereditate defuncti invenerint, ipsorum 
autem bona a creditoribus hereditariis non inquie- 
tentur: cuius sensus ad unam praefatarum consti- 
tutionum a nobis redactus est. arma etenim i 
quam iura scire milites sacratissimus legislator exis- 
1 timavit. Ex omnibus itaque istis unam Ree 
colligere nobis apparuit esse humanum et non solum 
milites adiuvare huiusmodi beneficio, sed etiam ad 
omnes hoc extendere, non tantum si improvisum 
emerserit debitum, sed etiam si onerosam quis in- 
veniat esse quam adierit hereditatem. ita enim nec 
satis necessarium deliberationis erit auxilium, nisi 
hominibus formidolosis, qui et ea timent, quae nulla 
1a digna sunt suspicione. Cum igitur hereditas 
ad quendam sive ex testamento sive ab intestato 
fuerit delata, sive ex asse sive ex parte, si quidem 
recta via adire maluerit hereditatem et spe certis- 
sima hoc fecerit vel sese immiscuerit, ut non postea 
eam repudiet, nullo indiget inventario, cum omnibus 
creditoribus suppositus est, utpote hereditate ei ex 
15b sua voluntate infixa. Similique modo, si non 
titubante animo respuendam vel abstinendam esse 
crediderit hereditatem, ei!9 apertissime intra trium 
mensuum spatium, ex quo ei cognitum fuerit scrip- 
tum se esse vel vocatum heredem, renuntiet nullo 
nec inventario faciendo nec alio circuitu expectando, 
et sit alienus huiusmodi hereditate, sive onerosa 
2 sive lucrosa sit. Sin autem dubius est, utrumne 
admittenda sit nec ne defuncti hereditas, non putet 
sibi esse necessariam deliberationem, sed adeat he- 
reditatem vel sese immisceat, omni tamen modo in- 
ventarium ab ipso conficiatur, ut intra triginta dies, 
post apertas tabulas vel postquam nota ei fuerit 
apertura tabularum vel delatam sibi ab intestato 
hereditatem cognoverit numerandos, exordium capiat 
inventarium super his rebus, quas defunctus mortis 
2a tempore habebat. Et hoc inventarium intra 
alios sexaginta dies modis omnibus impleatur sub 
praesentia tabulariorum ceterorumque, qui ad huius- 
2b modi confectionem necessarii sunt. Subscriptio- 
nem tamen supponere heredem necesse est, signi- 
ficantem et quantitatem rerum et quod nulla maligni- 
tate circa eas ab eo facta vel facienda res apud 
eum remanent'!', vel si ignarus sit litterarum vel 
Scribere praepeditur, speciali tabulario ad hoc solum 
adhibendo, ut pro eo litteras supponat, venerabili 
signo antea manu heredis praeposito, testibus vide- 
licet adsumendis, qui heredem cognoscunt et iubenti 
3 ei tabularium pro se subscribere interfuerint. Sin 
autem locis, in quibus res hereditariae vel maxima 
pars earum posita est, heredes abesse contigerit, 
tunc eis unius anni spatium a morte testatoris nu- 
merandum damus ad huiusmodi inventarii consum- 
mationem: sufficit enim praefatum tempus, etsi lon- 
gissimo spatio distant, tamen dare eis facultatem 
inventarli conscribendi vel per se vel per instructos 
procuratores in locis ubi res positae sunt mittendos. 


(1) si^ CR^, deliberationem petita R^: deliberationem 
minime petiit scr. (2) vel aliter ei cognitum sit vel 
ab intestato vel ex testamento scr. (3) eum del Hal. 
(4) in C^ om. C^R (Ὁ) est R^, om. CR? (6) et C, 


ut RE. (7) ei et R, om. C (8) c. 19 h. t. (9) non 
extat: cf. Zachariae Geschichte des griechisch-rüm. Rechts 
ed. II p.166 (0) ei R, om. C (11) sic M* cum B, 
remanet. CR M^ 


265 


VI 30 


x1 


— 4 Et si praefatam observationem inventarii faciendi 


] —— —Solidaverint, et hereditatem sine periculo habeant et 


legis Falcidiae adversus legatarios utantur beneficio, 
ut! in tantum hereditariis creditoribus teneantur, 
in quantum res substantiae ad eos devolutae valeant. 
4a Et eis satisfaciant, qui primi veniant creditores, et, 
si nihil reliquum est, posteriores venientes repellan- 
. tur et nihil ex sua substantia penitus heredes amit- 
tant, ne, dum lucrum facere sperant, in damnum 
incidant. sed si c cm interea venerint, et eis 
satisfaciant ex hereditate defuncti vel ex ipsis rebus 
9 vel ex earum forsitan venditione. Sin vero cre- 
ditores , qui et post emensum patrimonium necdum 
completi sunt, superveniant, neque ipsum heredem 
inquietare concedantur neque eos qui ab eo com- 
paraverunt res, quarum pretia in legata vel fidei- 
commissa vel alios creditores processerunt: licentia 
creditoribus non deneganda adversus legatarios ve- 
nire et vel hypothecis vel indebiti condictione uti 
et haec quae acceperint recuperare, cum satis ab- 
surdum est creditoribus quidem suum ius perse- 
quentibus legitimum auxilium denegari, legatariis 
vero, qui pro lucro certant, suas partes legem ac- 
6 commodare. Sin vero heredes res hereditarias 
creditoribus hereditariis pro debito dederint in solu- 
tum? vel per dationem pecuniarum satis eis fece- 
rint, liceat aliis creditoribus, qui ex anterioribus 
veniunt? hypothecis, adversus eos venire et a poste- 
rioribus creditoribus secundum leges eas abstrahere 
vel per hypothecariam actionem vel per condictio- 
nem ex lege, nisi voluerint debitum eis offerre. 
1 Contra ipsum tamen heredem, secundum quod 
Saepius dictum est, qui quantitatem rerum heredita- 
8 riarum expenderit, nulla actio extendatur. Sed 
nee adversus emptores rerum hereditariarum, quas 
ipse vendidit pro solvendis debitis vel legatis, venire 
alii concedatur, cum satis anterioribus creditoribus 
a nobis provisum est vel ad posteriores creditores 
vel ad legatarios pervenientibus et suum ius perse- 
9 quentibus. In computatione autem patrimonii 
damus ei excipere et retinere, quidquid in funus 
expendit vel in testamenti insinuationem vel inven- 
tari confectionem vel in alias necessarias causas 
hereditatis approbaverit sese persolvisse. sin vero 
et ipse aliquas contra defunctum habebat actiones, 
non eae confundantur, sed similem aliis creditori- 
bus per omnia habeat fortunam, temporum tamen 
10 praerogativa inter creditores servanda. Licentia 
danda creditoribus seu legatariis vel fideicommis- 
sariis, si maiorem putaverint esse substantiam a de- 
functo derelictam, quam heres in inventario scripsit, 
quibus voluerint legitimis modis quod superfluum 
est approbare, vel per tormenta forsitan servorum 
hereditariorum secundum anteriorem nostram legem, 
quae de quaestione servorum loquitur^ vel per 
sacramentum illius, si aliae probationes defecerint, 
ut undique veritate exquisita neque lucrum neque 
damnum aliquod heres ex huiusmodi sentiat heredi- 
tate: illo videlicet observando, ut, si ex hereditate 
aliquid heredes subripuerint vel celaverint vel amo- 
vendum curaverint, postquam fuerint convicti, in 
duplum hoc restituere vel hereditatis quantitati com- 
11 putare compellantur. Donec tamen inventarium 
conscribitur, vel si res praesto sint, intra tres men- 
ses, vel si afuerint, intra annale spatium secundum 
anteriorem distinctionem, nulla erit licentia neque 
creditoribus neque legatariis vel fideicommissariis 
eos inquietare vel ad iudicium vocare vel res here- 
ditarias quasi ex hypothecarum auetoritate vindi- 
care, sed sit hoc spatium ipso iure pro delibera- 
tione heredibus concessum, nullo scilicet ex hoc 
intervallo creditoribus hereditariis circa temporalem 
12 praescriptionem praeiudicio generando. Sin vero, 
postquam adierint vel sese immiscuerint, praesentes 
vel absentes inventarium facere distulerint, et datum 


iam a nobis tempus ad inventarii confectionem 
effluxerit, tunc ex eo ipso, quod inventarium secun- 
dum formam praesentis constitutionis non fecerunt, 
et heredes esse omnimodo intellegantur et debitis 
hereditariis in solidum teneantur nec legis nostrae 
beneficio perfruantur, quam contemnendam esse cen- 
13 suerunt. Et haec quidem de his sancimus, qui 
deliberationem nullam petendam curaverint, quam 
putamus quidem penitus post hanc legem esse super- 
vacuam et debere ei derogari: cum enim liceat et 
adire hereditatem et sine damno ab ea discedere ex 
praesentis legis auctoritate, quis locus deliberationi 
13« relinquitur? Sed quia quidam vel vana formi- 
dine vel callida machinatione pro deliberando nobis 
supplicandum esse necessarium existimant, quatenus 
eis liceat annale tempus tergiversari et hereditatem 
inspicere et alias contra eam machinationes excogi- 
tare et eandem deliberationem flebilibus adsertioni- 
bus repetita prece saepius accipere: ne quis nos 
putaverit antiquitatis penitus esse contemptores, in- 
dulgemus quidem eis petere deliberationem vel a 
nobis vel ἃ nostris iudicibus, non tamen amplius 
ab imperiali quidem culmine uno anno, a nostris 
vero iudicibus novem mensibus, ut neque ex im- 
periali largitate aliud tempus eis indulgeatur, sed 
et, si fuerit datum, pro nihilo habeatur: semel enim 
14 et non saepius eam peti concedimus. Sin autem 
hoe aliquis fecerit et inventarium conscripserit (ne- 
cesse enim est omnimodo deliberantes inventarium 
cum omni subtilitate facere), non liceat ei post tem- 
pus praestitütum?, si non recusaverit hereditatem, 
sed adire maluerit, nostrae legis uti beneficio, sed 
in solidum secundum antiqua iura omnibus credito- 
144 ribus teneatur. Cum enim gemini tramites 
inventi sunt, unus quidem ex anterioribus, qui de- 
liberationem dederunt, alter autem rudis et novus 
à nostro numine repertus, per quem et adeuntes 
sine damno conservantur, electionem ei damus vel 
nostram constitutionem eligere et beneficium eius 
sentire vel, si eam aspernandam existimaverit et ad 
deliberationis auxilium convolaverit, eius effectum 
habere: et si non intra datum tempus recusaverit 
hereditatem, omnibus in solidum debitis hereditariis 
teneatur et non secundum modum patrimonii, sed 
etsi exiguus sit census hereditatis, tamen quasi he- 
redem eum in totum obligari, et sibi imputet, qui 
14b pro novo beneficio vetus elegit gravamen. Et 
ideo et in ipsam deliberationis dationem et divinum 
rescriptum super hoc promulgandum hoc adiei volu- 
mus, uf sciant omnes, quod omnimodo post petitam 
deliberationem, si adierint vel pro herede gesserint 
vel non recusaverint hereditatem, omnibus in soli- 
115 dum hereditariis oneribus teneantur. Si quis 
autem temerario proposito deliberationem quidem 
petierit, inventarium autem minime conscripserit et 
vel adierit hereditatem vel minime eam repudiaverit, 
non solum creditoribus in solidum teneatur, sed etiam 
144 legis Falcidiae beneficio minime utatur. Quod 
si post deliberandum recusaverit inventario minime 
conscripto, tunc res hereditatis creditoribus vel his 
qui ad hereditatem vocantur legibus reddere com- 
pelletur, quantitate earum sacramento res accipien- 
tium manifestanda, cum taxatione tamen ab iudice 
15 statuenda.  Notissimum autem est ex hac con- 
stitutione, quae omnes casus continet, nostris con- 
stitutionibus iam pro eisdem capitulis promulgatis 
esse derogatum, quarum alteri et Gordianae consti- 
16 tutionis sensus continebatur. Cum enim am- 
pliore tractatu habito melior exitus inventus est et 
tribus constitutionibus in unum congregatis unus 
apparet et in milites et in alios omnes iuris proba- 
bilis articulus, quapropter ex anterioribus inquie- 
tari nostro subiectos imperio? patimur? scilicet ut 
milites, etsi propter simplicitatem praesentis legis 
subtilitatem non observaverint, in tantum tamen 


(1) ut C, et R. (2) sic R^, solidum CR? cum Graecis | p.919) (4) 2, 58, 1 (6) praestitum Zibri (6) sic M", 


(3) qui et veniunt om. versio Graeca κ. zx. (B vol. V | non ins. CRM? 


u. 


34 


VI 30—33 


266 DE REPUDIANDA HERED. 


teneantur, quantum in hereditate' invenerint. quam 
patres conscripti, in huiusmodi casibus in posterum 
obtinere sancimus. JJ. v A. Dec. post consulatum 


Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 
XXXI.* 

DE REPUDIANDA VEL ABSTINENDA HEREDI- 
TATE. 


1 Imp. Antoninus A4. Muciano. Si paterna here- 
ditate te?" abstinuisse constiterit et non ut heredem 
in domo, sed ut inquilinum vel custodem vel ex alia 
iusta ratione habitasse liquido fuerit probatum, ex 
persona patris conveniri te procurator meus prohi- 
bebit. PP. id.? Iul. Messala et Sabino conss. ἴα. 214] 

2 Idem A. Severo. Si paterna hereditate absti- 
nuisti, non ideo, quod a creditoribus fundos com- 
parasti, si modo id bona fide fecisti, a posteriori- 
bus, qui sub isdem obligationibus pecuniam patri 
crediderint, iure conveniris. PP. v^ k. Iul. Laeto 11 
et Cereale conss. (a. 215] 

9 *Impp. Diocletianus et Mazcimianus A44. et CC. 
Theodotiano. Suus heres exceptione pactis, qui 
testamentum iniustum adseverans postea nihil se de 
- paterna successione pecia. ex causa dona- 
tionis, sed transigendi animo in iure professus est, 
cum respuere quaesitam nequiret hereditatem et 
transactio nullo dato vel retento seu promisso mi- 
nime procedat, submoveri non potest. Sine die CC. 
conss. [a. 294] 

4 Idem AA. et CC. Modestino militi. Sicut maior 
quinque et viginti annis, antequam adeat, delatam 
repudians successionem post quaerere non potest, 
ita quaesitam renuntiando nihil agit, sed ius quod 
habuit retinet nec, quod confessos pro iudicatis ha- 
beri placuit, ad vocem repudiantis hereditatem, sed 
ad certam quantitatem deberi confitentem pertinet. 
S. v k. lan. Sirmi A4. conss. (a. 293] 

50 ídem AA. et CC. Claudianae. | Pupillorum 
repudiatio delatae hereditatis sine tutore auctore 
facta nihil eis nocet. S. prid. k. lan. Sirmi AA. 
COASS. [a. 293] 

6 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Si quis suus 
recusaverit paternam hereditatem, deinde maluerit 
eam adire, cum fuerat indistincte ei permissum, 
donec res paternae in eodem statu manent, hoc 
facere et post multum tempus licebat ei ad eandem 
hereditatem redire, hoc corrigentes sancimus, si qui- 
dem res iam venumdatae sint, ut nullus aditus ei 
ad hereditatem reservetur: quod et antiquitas obser- 
1 vabat. Sin autem res alienatae non sint, si 
quidem maior annis constitutus est et tempora resti- 
tutionis nullà ei supersint, intra trium annorum 
spatium tantummodo huiusmodi ei detur licentia. 
2 Sin autem vel minor est vel in utili tempore 
constitutus, tunc post completum quadriennium, 
quod spatium pro utili anno qui restitutionibus da- 
batur praestitum est, aliud triennium ei indulgeri, 
intra quod potest rebus in suo statu manentibus 
adire hereditatem et suam abdicationem revocare. 
3 Quo tempore transacto nullus aditus penitus ad 
paternam hereditatem ei reservetur, nisi forte adhuc 
in minore aetate eo constituto res venditae sunt. 
tunc etenim per in integrum restitutionem non dene- 
gatur ei adire hereditatem et res recuperare et cre- 
ditoribus paternis satisfacere. ἢ. xv k. Nov. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. cC. anno secundo. [a. 532] 


XXXII.? 


QUEMADMODUM APERIANTUR TESTAMENTA ET 
INSPICIANTUR ET DESCRIBANTUR. 


1 Imp. Alexander A. Proculae. Ut testamentum, 
quod dicis factum, proferatur et publice recitetur, 
competens iudex iubebit. PP. 11 k. April. Maaimo 1I 
et Aeliano conss. (a. 223] 

Impp. Valerianus et Gallienus AA. Alexandro. 
Testamenti tabulas ad hoc tibi a patre datas, ut in 
patria!? proferantur, adfirmans potes illic proferre, 
ut secundum leges moresque locorum insinuentur, 
ita scilicet, ut testibus non praesentibus adire prius 
vel pro tribunali vel per libellum rectorem provin- 
ciae procures ac permittente eo honestos viros adesse 
facias, quibus praesentibus aperiantur et ab his 
rursum Obsignentur. JPP. xi; k. lan. Maaimo 11 
et Glabrione conss. [a. 256] 

9 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC." 
Aristotéh. Eius, quod ad causam novissimi patris 
vestri iudicii pertinet, de calumnia tibi iuranti praeter 
partem, quam aperiri defunctus vetuit vel ad igno- 
miniam alicuius pertinere dicitur, inspiciendi ac 
describendi praeter diem et consulem tibi rector 
provinciae facultatem fieri iubebit. 
CC. conss. [a. 294] 

4 "?Inppp. Gratianus Valentinianus et. Theodo- 
sius AAA. ad Hesperium pp. Codicillos seu scriptu- 
ram quolibet tenore formatam ea oportebit observa- 
tione in puuHeun proferri, qua testamenta panduntur. 


D. iH Aug.? Mediolano Ausonio et Olybrio 
COns$. (a. 379] 
XXXIII." 

DE EDICTO DIVI HADRIANI TOLLENDO ET 


QUEMADMODUM SCRIPTUS HERES IN POSSES- 
SIONEM MITTATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Lucillo. Cum 
inter institutum et substitutum controversia movea- 
tur, eum, qui primo loco institutus est, induci in 
possessionem oportet. PP. xir k. Dec. Deatro et 
Prisco conss. . [a. 196] 

2 Imp. Alexander A4. Eutacto. Quamvis quis se 
filium defuncti praeteritum esse adleget aut falsum 
vel inofficiosum testamentum seu alio!5 vitio sub- 
iectum vel servus defunctus esse dicatur, tamen 
scriptus heres in possessionem mitti solet. PP. v; 
k. Nov. Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

9 !*Imp. lustinianus ΑἹ. luliano pp. Edicto divi 
Hadriani, quod sub occasione vicesimae hereditatum 
introductum est, cum multis ambagibus et difficul- 
tatibus et indiscretis narrationibus penitus quiescente, 
quia et vicesima hereditatis a nostra recessit re 
publica, antiquatis nihilo minus et aliis omnibus, 
quae circa repletionem vel interpretationem eiusdem 
edicti promulgata sunt, sancimus, ut, si quis!" ex 
asse vel ex parte competenti iudici testamentum 
ostenderit non cancellatum neque abolitum neque 
ex quacumque suae formae parte vitiatum, sed quod 
prima figura sine omni vituperatione appareat et 
depositionibus testium legitimi numeri vallatum sit, 
mittatur quidem in possessionem earum rerum, quae 
testatoris mortis tempore fuerunt, non autem legi- 
timo modo ab alio detinentur, et eam cum testifica- 
1 tione publicarum personarum accipiat. Sin autem 
aliquis contradictor extiterit, tunc in iudicio com- 
petenti causae in possessionem missionis et sub- 
secutae contradictionis ventilentur et οἱ possessio 
adquiratur, qui potiora ex legitimis modis iura osten- 


(1) hereditatem /ibri (2) B 35,14, 111 segg. — Cf. Dig. 
29,2 (2) te om. libri (3) 14, Hal, uxk. P (4) v Hal., 
τι P (5) unge 2, 6, 4. 6, 19, 1: finis iteratur in 2,4,38 
(6) exceptione pacti del. Mommsen (1) S. vin k. lan. 
Nicomediae CC. conss. /|. gem. (8) iunge 0, 58, 6 
(9) B 35, 6, 12 seqq. — Cf. Dig. 29, 3 (10) sic B, 


patriam CR (11) et ec. om. libri 


(12) fortasse 
tungenda. est. T. 8,18, 6 


(13) d. prid. k. Aug. aec. nu 
k. Sept. T^. 8, 18, 6 (14) .B. 35, 19 (15) sic. PC, 
ali AK (16) iunge 6, 23, 27 (17) heres seriptus vel 
simile quid desideratur 


D. vi k. Mai. 


BI QUIS ALIQUEM TESTARI PROH. 


267 


V] 33—35 


derit, sive qui missus est sive qui antea detinens 
2 econtradicendum putavit. Nullis angustiis tempo- 
rum huiusmodi missione coartanda, sed sive ρα 
slve praemature aliquis missus est, legis tantum- 
modo arbitrium requiratur et causa, unde vel missio 
3 vel contradictio exoritur. Sive enim post annale 
tempus sive post maioris aeui curricula aliquis fuerit 
missus, si tantum ex legitime formato testamento 
missio procedat, nullum ei temporis obiciatur obsta- 
culum, nisi tantum temporis effluxerit, quod possit 
vel possessori plenissime securitatem et super do- 
minio praestare, vel ipsi qui missus est omnem in- 
4 tentionem excludere. Si enim vel ex una parte 
vel ex utroque latere temporis prolixitas occurrit, 
manifestissimum est non solum missionem, sed etiam 
ipsam prem causam esse sopitam. D. xil 
^. April. Constantinopoli post consist Lampadiü 


et Orestis vv. cc.! [a. 531] 

EE : τοῖν ον DD ME 
XXXIIII.* 

SI QUIS ALIQUEM TESTARI PROHIBUERIT VEL 
COEGERIT. 


1 *Imp. Alexander A. Severae. Civili discepta- 
tioni crimen adiungitur, si testator non sua sponte 
testamentum fecit, sed compulsus ab eo qui heres 
est institutus, vel quoslibet alios* quos noluerit 


scripserit. S. xv Kk. lan. Alexandro A. 111 et Dione 
conss. [a. 229] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Nica- 
gorae. Eos, qui, ne testamentum ordinetur, impedi- 


mento fuisse monstrantur, velut pe. iem personas 
ἃ successionis compendio removeri celeberrimi iuris 
Wt PL. Diocletiano 11 et ristobulo 


COnss. [a. 285] 
9 ldem AA. et CC. Eutychidi. Iudicium uxoris 
postremum in se 


Ian. 


rovocare maritali? sermone non 
est criminosum. JD. v k. lan. CC. conss. (a. 294] 
4 [4vroxoàvmo Ζήνων 4)! ......... d 
"'Euw "i$ κωλύσῃ τινὰ διαϑέσϑαι ἢ ἀρξάμενον 
αὐτὸν διατίϑεσϑαι κωλύσῃ πληρῶσαι τὴν δια- 
ϑήκην, κατέχεται μὲν καὶ τῷ ζημιωϑέντε προ- 
φάσει τῆς κωλύσεως, καὶ εἴ τε δὲ ἄλλο περισσεύ- 
σει, δημόσιον ἔσται καὶ αὐτὸς ἐν ἐξορίᾳ τὸν 
Aowtóv βίον διατελέσει 3, 
D. 111 k. Iun. Constantinopoli Zenone A. cons. (a. 419] 


XXXV. 


DE HIS QUIBUS UT INDIGNIS AUFERUNTUR ET 
AD SENATUS CONSULTUM SILANIANUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Celeri. Here- 
des, quos necem testatoris inultam omisisse constitit, 
fructus integros cogantur!'! reddere. neque enim 
bonae fidei possessores ante controversiam illatam 
videntur fuisse, qui debitum officium pietatis scientes 
1 omiserint Ex hereditate autem rerum distracta- 
rum vel a debitoribus acceptae pecuniae post motam 
2 litem bonorum usuras inferant. Quod in fructi- 
bus quoque locum habere, quos in praediis heredi- 
tariis inventos aut exinde perceptos vendiderint, 
3 procul dubio est. Usuras autem semisses depen- 
dere satis est. JD. xv k. April. Cilone et Libone 
COnSS$. [a. 204] 

2 Idem A4. Vero. Polla quidem liberam habuit 
administrandi patrimonii sui potestatem nec idcirco, 


quod pupillus illi heres extitit, ea quae ab ipsa finita 
1 sunt revocari in disceptationem oportet. Sed si 
pupilli nomine falsum dicere vis testamentum, de 
quo per Pollam transactum est, potes experiri, dum 
memineris, si in causa non obtinueris, et portionem, 
uam ex eo testamento pupillus habet, te ei salvam 
acturum, quam adimi pupillo necesse erit secundum 
iuris formam, et de calumnia tua praesidem delibe- 
raturum, quamvis pupilli nomine agere videaris, cum 
retractas ea quae finita sunt per coheredem. PP. ΚΠ 
k. Mai. Antonino Α. 111 et Geta 1117? conss. [a. 208] 

9 Imp. Alexander A. Antiochiano. Si ea quaestio 
infertur filis eius, quam consobrinam tuam dicis, 
quod tabulae testamenti patris eorum, qui a familia 
interfectus dicebatur, priusquam quaestio de servis 
haberetur, apertae et recitatae sunt, propter amplis- 
simi ordinis consultum hereditas a fisco vindicatur 
et ideo agi causa apud procuratorem meum debet, 
quia non eo tempore pupilli fuerunt. PP. 71 non. 
April. Alecandro A. cons. [a. 222] 

4 Idem A. Philomuso. Hereditas in testamento 
data per epistulam vel codicillos adimi non potuit. 
quia tamen testatrix voluntatem suam non mereri 
unum ex heredibus declaraverat, merito eius portio 
non iure ad alium translata fisco vindicata est. liber- 
tates autem in eadem epistula datae peti poterunt. 
PP. 11 k. Dec. Maximo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 

Ὁ 4dem A. Tyranno. Non oportet ut indignis 
heredibus successiones auferri praetextu, quod in 
sepultura supremis defunctorum obtemperatum non 


fuisset. PP. vir id. Mart. luliano et Crispino 
COn$$. [a. 224] 
6 ldem A. Venusto et Clementino. Minoribus 


quinque et viginti annis heredibus non obesse crimen 
1 inultae mortis placuit. Cum autem vos etiam 
accusationem pertulisse et quosdam ex reis punitos 
proponatis, licet is qui mandasse caedem dicitur 
provocaverit, vereri non debetis, ne quam heredi- 
tatis paternae a fisco meo quaestionem patiamini. 
convenit enim pietati vestrae respondere? causam 
2 appellationis reddenti. Quod si maioris aetatis 
fuissetis, etiam ex necessitate provocationis certa- 
men implere deberetis!^, ut possitis adire heredi- 
tatem. PP. xv!5 k. Iul. Alexandro A. 111 et Dione 
conss. [a. 229] 
7 idem A. Vitaliae'*. Si ideo ultio necis testa- 
toris non est desiderata, quia caedis auctores repe- 
riri non potuerunt, obesse heredibus, in quo nulla 
eorum culpa detegitur, non oportet. PP. id. Mart. 
Lupo et Maximo conss. [a. 232] 
Imp. Gordianus A. Tatiae.  Alià causa est 
eius, qui falsi instituta accusatione ad finem usque 
quod insimulabat perduxit et contrariam sententiam 
meruit, alia eius, qui inchoatam accusationem non 
pertulit, cum in illius quidem partem succedat fiscus, 
hic autem, qui contrariam iudicis sententiam non 
sustinuit, suae partis non perdat persecutionem. 
PP. xv k. Febr. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 
9 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. Aelia- 
nae. Cam fratrem tuum veneno peremptum esse 
adseveras, ut effectus successionis eius tibi non 
auferatur, mortem eius ulcisci te necesse est. licet 
enim hereditatem eorum, qui clandestinis insidiis 
perimuntur, hi qui iure vocantur adire non vetan- 
tur, tamen, si interitum non fuerint ulti, successio- 
nem obtinere non possunt. .PP. Tiberiano et Dione 
conss. [a. 291| 
10 Jdem A4. et CC. Silvanae. Sororem fratris 
necem iure licito vindicantem evincere ab uxore 


(0) D. xv k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
VV. 66. conss. cum 6, 23, 271 scr. (2) desideratur Graeca 
constitutio (8) B 35,4. — Cf. Dig. 29, 6 (4) iunge 
1, 45, 4 (5) sie CR. cum B, vel ἃ quolibet alio P*, 
vel quolibet P9, vel quolibet alio recte M* (6) sic 
P"CR, maritum P' (1) inscriptionem ex subscriptione 
restitui (89) 2 ὁ 8 38, 4,1 (9) id est: Si quis ali- 
quem testari prohibuerit vel, cum testari coepisset, testa- 


mentum perfieere eum prohibuerit, et laeso ex causa 
prohibitionis tenetur et, si quid supererit, in publieum 
cedet et ipse in exsilio reliquam vitam peraget (10) B 
35, 16, 26 seqq. — Cf. Dig. 29, 5. 84,9 (11) sic CR, 
coguntur P (12) Geta C. 11 scr. (13) sie P, et 
ins. CR. (14) εἷς R, debetis PC (15) xv Hal, xu P 
(16) sic SCR, vitalianae P 


34* 


VI 35. 86 


2698 DE CODICILLIS 


1 scripta recte successionem non convenit. Secun- 
dum quae, si fiduciam innocentiae geris et neque 
dolo malo tuo maritum necatum neque alias indignam 
te successione posse probari confidis, adversus omnem 
calumniam maximam habes securitatem. — D. ΧΙ] 
k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 291] 

11 Zmp. lustinianus 4. Iohanni pp. Cum Sila- 
nianum senatus consultum et a nobis tam laudan- 
dum quam corroborandum est nec non divi Marci 
oratio, quae circa id facta est, invenimus autem in 
e& nullam mentionem libertatis factam οὖ veteres 
movit quaedam de libertatibus relictis in testamento 
necati testatoris quaestio, necessarium nobis visum 
1 est etiam haec dirimere. 11 enim, qui libertate 
fuerant in hoc testamento donati et! si eam acce- 
pissent, lucrum, quod eis in medio accidit, poterant 
sibi adquirere, interea autem procrastinatione propter 
necis vindictam habita hoc minime ad eos pervenit 
2 et postea in libertatem deducti periclitabantur. Ne 
medium tempus fuerit eis damnosum, et maxime si 
ancilae in medio pepererint et postea hereditas 
adita sit, bellissimum nobis videtur divi Marci pru- 
dentissimi principis orationem et in libertatibus pro- 
ducere, ne princeps philosophiae plenus aliquid vi- 
deatur imperfectum sanxisse: sed ita in hereditatibus 
et in legatis et in fideicommissis et maxime in liber- 
tatibus, quas semper philosophia amplectitur?, ex- 
tendatur eius oratio, ut et lucrum quod in medio 
accidit eis post libertatem acceptam restituatur et 
partus liber et ingenuus esse intellegatur nullaque 
machinatione huiusmodi praepeditio damnum aliquod 
inrogare concedatur et libera eorum posteritas, si 
in medio fuerint ab hac luce subtracti, suorum geni- 
3 torum commodum consequatur. Merito enim 
nobis sanctissimi Marci per omnia constitutionem 
replere placuit: nihil etenim actum esse credimus, 
dum aliquid addendum superest. JD. 11 k. Mai. Con- 
stantinopoli post consulatum LLampadii et Orestis 
νυ. CC. [a. 531] 

12 Idem A. lohanni pp. "Talis de antiquo iure 
dubietas nostrae serenitati suggesta est propter se- 
natus consultum Silanianum et servos, qui supplicio 
adficiuntur sub eodem tecto commorantes et non 
suum auxilium domino per insidias occiso praeben- 
tes. veteres enim certum non faciunt, qui intellectus 
de verbis 'sub eodem tecto' significatur, sive in 
eodem cubiculo sive in triclinio vel porticu vel in 
aula haec appellatio aceipi debeat, adicientes, si 
dominus in via vel in agro fuerit interfectus, eos ser- 
vos puniri, qui praesto erant et non auxilium ad pro- 
hibendum periculum praebuerunt, nulla distinctione 
1 super qualitate praesentiae utentes. Nos igitur 
omnem eis occasionem ad declinanda supplicia super 
neglegentia salutis domini sui amputantes sancimus 
omnes servos, ex quocumque loco sive in domo sive 
in via sive in agro possint clamorem exaudire vel 
insidias sentire et non auxilium tulerint, supplicio 
senatus consulti subiacere. oportet enim eos, ubi- 
cumque senserint dominum periclitantem, ad pro- 
hibendas insidias concurrere. JD. xv k. Nov. ed 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. €C. anno secundo. [a. 532] 


XXXVI.? 
DE CODICILLIS. 


1 Imp. Alexander A. Mocimo et aliis. Rupto 
quidem testamento postumi agnatione codicillos quo- 
que ad testamentum pertinentes non valere in du- 
1 bium non venit. Sed cum post ruptum testa- 
mentum patrem pupillorum vestrorum litteras emisisse 
proponatis, quibus praecedens iudicium confirmavit, 
praetor nihil contra ius fecit, si novissimam eius 


voluntatem secutus relictum testamento rei publicae 
fideicommissum ut ex codicillis relictum praestan- 
dum esse pronuntiavit. PP. 111 k. lul. Maaimo et 
Paterno conss. [a. 233] 

2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Asclepio- 
doíae. Hereditàtem quidem neque dari neque adimi 
codicillis posse manifestum est: verbis tamen pre- 
cariis per huiuscemodi etiam novissimi iudicii ordi- 
1 nationem iura non faciunt irritas voluntates. Unde 
inefficaciter te codicillis rogatam esse, ut quibusdam 
rebus contenta portionem quam testamento fueras 
consecuta aliis restitueres, falso tibi persuasum est. 
PP. id. Oct. Peregrino et Aemiliano conss. [a. 244] 

3 Impp. Diocletianus οἱ Maximianus AA. Hya- 
cintho et aliis. Cum proponatis pupillorum vestro- 
rum matrem diversis temporibus ac dissonis volun- 
tatibus duos codicillos ordinasse, in dubium non 
venit id, quod priori codicillo inscripserat ^, per 
eum, in quem postea secreta voluntatis suae con- 
tulerat, si ἃ prioris tenore discrepat et contrariam 
voluntatem continet, revocatum esse. PP. vi id. 
Sept. ipsis 111 el III AA. conss. [a. 290] 

4 Idem 44. et CC. Stratonico. Non idcirco mi- 
nus, quod intestato te absente codicillos mater tua 
fecit, ii, quibus precariis verbis adscripta sunt, re- 
licta capiunt. Sine die et consule. 

Ὁ Idem AA. et CC. Flaviae. Nec codicillos qui- 
dem furentem posse facere certissimi iuris est. si 
igitur scriptura velut «codicilorum patris tui fuit 
prolata, ut aliquid ex hac peti possit, adseverationi 
tuae mentis eum compotem fuisse negantis fidem 
adesse probari convenit. 2). vi k. Dec. Divelli* CC 
conss. [a. 294] 

6 Idem AA. et CC. Demostheni. Sive initio quae 
fuerat codicillis relicturus generaliter, sive novissime 
relicta servari mandaverit, confirmatione munitus 
nullam iustam gerere sollicitudinem potes. JD. 111 
id. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

7 Imp. Constantinus A4. ad Maaimum pp. & 
idem codicilli quod testamenta possent, cur diver- 
sum his instrumentis vocabulum mandaretur, quae 
vis ac potestas una sociasset? igitur specialiter 
codicilis instituendi ac substituendi potestas iuris 
auctoritate data non est. D. 11... lun. Paca- 
tiano et Hilariano conss. [a. 332] 

8 *Imp. Theodosius 4. Asclepiodoto pp. Si quis 
agere ex testamento quolibet modo sive scripto sive 
sine scriptura confecto de hereditate voluerit, ad 
fideicommissi persecutionem adspirare cupiens, mi- 
1 nime permittatur. "Tantum enim abest, ut adi- 
tum cuiquam pro suo migrandi desiderio conceda- 
mus, ut etiam illud sanciamus, αὐ 7, si testator faciens 
testamentum in eodem ἫΝ codicilis etiam id valere 
complexus sit, qui hereditatem petit, ab ipsis inten- 
fionis exordiis utrum velit eligendi habeat potesta- 
tem, sciens se unius electione alterius sibi aditum 
praeclusisse: ita ut, sive bonorum possessionem se- 
cundum tabulas aut secundum nuncupationem cete- 
rasque similes postulaverit, aut certe mitti se ad? 
possessionem ex more petierit, statim inter ipsa huius 
iuris auspicia propositum suae intentionis explanet. 
124 llud quoque pari ratione servandum est, ut 
testator, qui decreverit facere testamentum, si id 
implere nequiverit, intestatus videatur esse defunctus 
nec traducere liceat ad fideicommissi interpretatio- 
nem velut ex codicillis ultimam voluntatem, nisi id 
ille complexus sit, ut vim etiam codicillorum scrip- 
tura debeat obtinere: illo iure electionis videlicet 
perdurante, ut, qui ex testamento agere voluerit, ad 
2 fideicommissum migrare non possit. Si quis vero 
ex parentibus utriusque sexus ac liberis usque ad 
gradum quartum agnationis vinculis adligatus vel 
cognationis? nexu constrictus ad tertium? scriptus 


(1) οὐ aut del. aut cum edd. ante lucrum collocandum 
(2) sic R, et ins. C (3) B 36, 1, 20 segq. — Cf. Dig. 
29,7 Inst.2,25 (4) sic C, eonseripserat ῶ (5) d. ru 
k. Nov, Develti Mommsen (69) pr. — $ 2 2 Th. 


4, 4, 1: iunge 0, 13, 2. (7) ut 77À., om. libri (8) ad 
R*TA., in CR^ (9) sic dett. cum Th., vero ins. CR 
(10) usque ins. TA. 


slm i xcu ui cunc AL e oen 


DE LEGATIS 


269 


VI 36. 37 


heres fuerit vel nuncupatus, in eo videlicet testa- 
. mento, quod testator vicem quoque codicillorum 
voluit obtinere, licebit Si de hereditate ex testa- 
mento secundum mortui voluntatem agens fuerit 
forte superatus vel certe ipse sponte voluerit, ad 
fideicommissi subsidium convolare. non enim par 
eademque ratio videtur amittere debita et lucra non 
3 capere. In omni autem ultima voluntate excepto 
testamento quinque testes vel rogati vel qui fortuitu 
venerint in uno eodemque tempore debent adhiberi, 
sive in scriptis sive sine scriptis voluntas conficiatur. 
testibus videlicet, quando scriptura voluntas compo- 
nitur, subnotationem suam accommodantibus. JD. x 
k. Mart. Constantinopoli Victore vc. cons. a. 424] 


XXXVII. 
DE LEGATIS. 


1. ?Imp. Antoninus A. Pius libertis Sextiae Ba- 
siliae. Quamvis verbis his?: “αὖ quoad cum Claudio 
*Iusto morati essetis' alimenta vobis^ et vestia- 
rium legatum sit5, tamen hanc fuisse defuncti? cogi- 
tationem interpretor, ut et post mortem Iusti eadem 
vobis praestari voluerit. Sine die et consule. 

2 "εἰς Severus et 4níoninus A4. Sabiniano. 
Quamvis heres institutus hereditatem vendiderit, ta- 
men legata et fideicommissa ab eo peti possunt et7, 
quod eo nomine datum fuerit, venditor ab emptore 
vel fideiussoribus eius petere poterit. PP. x k. Sept. 
Laterano et Rufino conss. (a. 191] 

9 *ldem AA. Victorino. Qui post testamentum 
factum praedia quae legavit pignori vel hypothecae 
dedit, mutasse voluntatem circa legatariorum perso- 
nam non videtur: et ideo, etiam si in personam actio 
electa est, recte placuit ab herede praedia liberari. 
PP. vi k. Mai. Gentiano et Basso conss. ἴα. 211] 

4 Imp. Antoninus A. Sulpicio. Servis testa- 
mento dominorum non data libertate legatum seu 
fideicommissum relictum non valet nec convalescere 
potest, licet post mortem testatoris libertatem aliqua 
ratione consecuti sunt. PP. v k. Iul. Antonino A. 1111 
et Balbino conss. Aon NIAI 

9 ldem A. Donato. Non est dubium denegari 
actionem legatorum ei pro portione competenti in 


his rebus, quas subtraxisse eum de hereditate appa- 
ruerit. ΡΡ v id. Sept. Antonino A. 111 et Bal- 
bino conss. (a. 213] 


6 Idem A. lulio. Si legata relicta primus lega- 
tarius agnovit, substitutio eorum in personam Pon- 
tianae facta evanuit. PP. viz: k. Mai. Romae Laeto 11 
et Cereale conss. [a. 215] 

7 ldem A. Fausto. Si Fortidianum fundum primo 

ater tuus fratribus per praeceptionem ac mox tibi 
egavit, concursu dominium -eius tibi quoque quae- 
| ritur. Error autem nominum in scriptura factus, 
si modo de mancipiis vel de possessionibus legatis 
non ambigitur, ius legati dati non minuit. PP. v 
id. Iul. Laeto 11 et Cereale conss. (a. 215] 

8 Idem A. Demetrio. Ab administratione tutelae 
religio sacramenti Marcellum, quem vobis ἃ patre 
tutorem datum testamento proponitis, eripit. quae 
res, quominus legatum consequatur, non impedit: 
nec enim iuste ab ea petitione repellitur, cum, etiam 
si vellet, tutelam administrare prohibeatur. PP. viii 
id. Mart. Romae Sabino 11 et Anullino conss. [a. 216] 

9 Imp. Alexander A. Antiocho. Si in fraudem 
eorum quae testamento relicta sunt admissus est 
accusator, qui testamentum falsum diceret, praeses 
provinciae secundum iurisdictionis formam solvi le- 
gata iubebit, interposita cautione, si evicta fuerit 
hereditas, ea restituturum?, quamvis alias cautioni 
! 


tunc locus sit, cum sine controversia legata solvan- 
tur PP. vir id. Febr. Maaimo 1i: et Aeliano 
conss. [a. 223] 

10 Jdem A. Ingenuae. Cum alienam rem quis 
reliquerit, si quidem sciens, tam ex legato quam ex 
fideicommisso ab eo qui legatum seu fideicommissum 
meruit peti potest. quod si suam esse putavit, non 
aliter valet relictum, nisi proximae personae vel 
uxori vel alii tali personae datum sit, cui legaturus 
esset, et si scisset rem alienam esse. JP. v k. Febr. 
Albino et Maaimo conss. [a. 227] 

11 Jdem A. Albiniano. Filia legatorum non habet 


actionem, si ea, quae ei testamento reliquit, pater 
vivus postea in dotem dedit. PP. v »on. Mart. 
[a. 231] 


Pompeiano et Peligno conss. 

19. Idem 19 4. Muciano. Cum responso viri pru- 
dentissimi Papiniani, quod precibus insertum est, 
praeceptionis legatum et omissa parte hereditatis 
vindicari posse declaratur, intellegis desiderio tuo 
| iuxta iuris formam esse consultum. Verba vero 
responsi haec sunt: Filiae mater praedium ita lega- 
vit: *praecipito sumito extra partem hereditatis': 
cum hereditati matris filia renuntiasset, nihilo minus 
eam recte legatum vindicare visum est. PP. con- 
stitutio v id. [ul. Sabino 11 et Venusto conss. ἴα. 240] 

13 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Se- 


verae. roprias tuas res legari vel fideicommitti 
tibi non potuisse manifestum est. PP. xv k. Mai. 
Mazaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 


14 Idem A4. Tatiano. Monumenta quidem legari 
non posse manifestum est, ius autem mortuum in- 
ferendi legare nemo prohibetur. PP. 11 k. Sept. 
Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

15 Idem A4. Terentio. Si universae facultates, 
quas pater vester reliquit, debito fiscali aut privato 
absumuntur, nihil ex his, quae testamento eius ad- 
| scripta sunt, valere potest. Quod si deducto 
debito in relictis bonis superfluum est, libertates 
impediri iuris ratio non permittit, quando etiam le- 
gata nec non?! fideicommissa salva lege Falcidia 
praestanda sunt. PP. rn k. Oct. ipsis 111 et III 
AA. conss. [a. 290] 

16 Jdem AA. et CC. Scyllae. Creditor, si a de- 
bitore suo rem, quam pignoris nomine susceperat, 
legatam sibi contendit, etiam debito ab heredibus 
eius oblato, quominus restituat, defendi potest. 
S. xvilI k. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

17 Idem AA. et CC. Eutychiano. Datum lega- 
tum adimi tam pure quam sub condicione, non li- 
bertis tantum, sed etiam ingenuis placuit. JD. rz 
non. Mart. CC. conss. [a. 294] 

18 Idem AA. et CC. Iustino. Ex legato nominis, 
actionibus ab his qui successerunt non mandatis, 
directas quidem actiones legatarius habere non potest, 
utilibus autem suo nomine experietur. 2). v; id. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

19 Jdem A4. et CC. Niconi. Non tantum duum 
mensuum, sed etiam minoris temporis maritus uxori 
testamento scriptus succedit, nec legata vel fidei- 
commissa seu donationes temporis huius angustia 
capi prohibet. JD. v id. Dec. Nicomediae CC. 
COnss. (a. 294] 

20 ldem 44. et CC. Eutychiano. Uxor patrui 
tui si testata decesserit, res tuas tantum usum fruc- 
tum earum habens legare non potuit. JD. viz k. lan. 
CC. conss. [a. 294] 

21 '?Imp. Constantinus? A. ad populum. In le- 
gatis vel fideicommissis verborum necessaria non 
sit observantia, ita ut nihil prorsus intersit, quis 
talem voluntatem verborum casus exceperit aut quis 
loquendi usus effuderit. D. k. Febr.!* Consíantio 11 
et Constante conss. [a. 3391 


4) .B 44, 4, 26 segg. — Cf. Dig. 30—32 Inst. 2, 20 
(2) -— Jig. 34, 1, 13, 1 (3) quamvis verba testamenti 
ita se habeant Dig. (4) vobis om. Dig. (5) legata 
sint Dig. (6) defunctae Dig. (7) et E, om. PC 
(8) cf. Inst. 2, 20, 12 (9) sic CR, restituiri dett.: 


restitutum iri scr. (10) scribi debuit imp. Gordianus 


(sic Hal.) (11) nee non CR, vel P (12) iunge 6, 
9, 9. 6, 29, 15 (13) scribi debuit Constantius, cf. ad 
6, 23, 15 (14) Laodiceae ins. 6, 9, 9 


VI 37. 38 


210 


DE VERBORUM ET RERUM SIGN. 


22 Imp. lustinianus 4. Menae pp. ln annalibus 
legatis vel fideicommissis, quae testator non solum 
certae personae, sed etiam eius heredibus praestari 
voluit, eorum exactionem ommibus heredibus et' 
heredum heredibus conservari pro voluntate testa- 
toris praecipimus. JD. 111 id. Dec. Constantinopoli 
dn. lustiniano A. pp. I1 cons. [a. 528] 

23 Idem A. TURnó pp. QCum quaestio talis de 
significatione verborum animos veterum? movit, si 
quis cuidam agrum puta Cornelianum vel alium 
quendam in solidum legaverit, deinde alii partem 
eius dimidiam, quantam portionem primus, quantam 
secundus legatarius consequitur (simili dubitatione 
et in hereditate et in fideicommissis habita), cum- 
que computationes multae introducebantur et multis 
ratiocinatoribus dignae: nos huiusmodi computatio- 
nes quasi superfluas et contrarias voluntati testa- 
1 torum omnes esse sopiendas censemus. Cum 
enim manifestissimum est eum, qui ab initio duo- 
decim uncias rei cuidam reliquit, alii autem postea 
sex, recessisse quidem a priore voluntate, voluisse 
autem minui eam sex unciis, cum alii eas obtulit, 
et? praesens casus exitum apertissimum inveniet. 
14 Si quis itaque vel agrum vel hereditatem reli- 
.querit, primo quidem in totum, secundo autem in 
partem dimidiam, utrumque in sex uncias esse vel 
10 dominum rei legatae vel heredem ^. Et si primo 
re tota relicta tertiam partem secundo reliquerit, 
secundum praedictum modum octo quidem uncias 
vel agri vel hereditatis apud primum remanere, ter- 
tiam autem partem vel quattuor uncias ad secun- 
1c dum migrare. Et sic in omnibus statuendum 
est, id est in hereditatibus vel legatis vel fideicom- 
missis: vestigia enim voluntatis testatoris non aliter 
2 (1) nisi per huiusmodi viam aestimanda sunt. Sed 
et aliam disceptationem iuris antiqui non absimilem 
constitutam decidere nobis humanum esse apparuit. 
agitabatur enim, si quis agrum Cornelianum vel forte 
alium vel quandam rem cuidam legaverit et postea 
iterum vel saepius ei eandem rem per legatum vel 
fideicommissum dederit, post talia autem verba testa- 
menti Sempronio eundem agrum vel aliam rem lega- 
verit, ut saepius quidem Titii fuisset mentio, semel 
autem Sempronii, quid statuendum est, et quid iuris 
sit, 51 coniunctim an* separatim eis relinquatur, sive 
2a in legato hoc consistat sive in hereditate? Huius- 
modi igitur decidentes antiquam controversiam san- 
cimus, cuicumque fuerit vel hereditas vel ager in 
memoratis casibus sive coniunctim sive soli sive 
saepius eidem relictus, aequa lance et hereditatem 
et agrum et aliam quamcumque rem dividi et ad 
dimidiam partem unumquemque vocari, nisi specia- 
liter expresserit et dixerit testator tantas quidem 
partes velle unum, tantas autem alterum habere. 
in omnibus etenim testatoris voluntatem, quae legi- 
tima est, dominari censemus. 7). xv k. Dec. Lam- 
padio et Oreste vv. cc. conss. (a. 530] 

24 *ldem A. lohanni pp. Cum quidam suum 
filium familias impuberem exheredatum fecit aliis 
heredibus scriptis, eidem autem pupillo alium sub- 
stitutum reliquit, maximam scilicet ostendens ad 
flum suum adfectionem, cui nihil quidem emolu- 
menti reliquit, sed post exheredationis iniuriam 
etiam substitutionem ei addidit et a substituto lega- 
tum reliquit, quaerebatur, si huiusmodi legatum vel 
1 fideicommissum potest valere. Sed et si legatum 
eidem exheredato filio pater reliquerit et substituerit 
ei exheredato facto aliquem extraneum, iterum cer- 
tabatur, si saltem per eundem modum fideicommis- 
2 sum potest relinquere. Cum igitur antiquitas 
quidem haec diverse tractare maluit, nobis autem 
huiusmodi iurgia supervacua esse videntur, sanci- 
mus nullo legato nullo fideicommisso huiusmodi 
substitutum qui exheredato pupillo datus est prae- 


(2) sic C, veteres A (3) et 
(4) sic R, dominium r. 1, vel heredi- 
(5) an C, ac &. (6) iunge θ, 42,31 (1) sic C, 


(1) et C, et eorum R 
del. Mommsen 
tates C 


padii et Orestis ov. cc. 


gravari, nec si ipsam rem quam pupillo legavit a 
substituto eius vel legare vel fideicommittere voluit. 
D. 11 k. Mai. Constantinopoli post consulatum Lam- 
[a. 531] 
29 Idem A. Iohanni pp. Si legatarius celaverit 
testamentum et postea hoc in lucem emerserit, an pos- 
sit legatum sibi derelictum is qui celaverit ex eo testa- 
1 mento vindicare, dubitabatur. Quod omnimodo in- 
hibendum esse censemus, ut non accipiat fructum suae 
calliditatis, qui heredem voluit? hereditate defrau- 
dare: sed huiusmodi legatum illi quidem auferatur, 
maneat autem quasi pro non scripto apud heredem, 
ut, qui alii nocendum esse existimavit, ipse suam 
sentiat iacturam, quemadmodum, si legatarius, cui 
propter tutelam gerendam aliquid derelictum sit, 
non subierit tutelam, ei quidem legatum aufertur, 
pupilo autem adsignatur, cui ille utilis esse noluit. 
D. k. Nov. Constantinopoli post. consulatum .Lam- 
padii et. Orestis vv. cc. [a. 531] 
26 Idem A. lohanni pp. Iud, quod de legatis 
vel fideicommissis temporalibus utpote irritis a legum 
conditoribus definitum est, emendare prospeximus 
sancientes et talem legatorum vel fideicommissorum 
1 speciem valere et firmitatem habere. Cum enim. 
iam constitutum est fieri posse temporales donatio- 
nes et contractus, consequens est etiam legata vel 
fideicommissa, quae ad tempus relicta sunt, ad ean- 
dem similitudinem confirmari: post completum vide- 
licet tempus ad heredem isdem legatis vel fideicom- 
missis remeantibus, necessitatem habente legatario 
vel fideicommissario cautionem in personam heredis 
exponere, ut post transactum tempus res non culpa 
eius deterior facta restituatur. JD. xv k. Nov. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
νυ. cC. anno secundo. [a. 532] 


XXXVIIIL* | 
DE VERBORUM ET RERUM SIGNIFICATIONE. 


1 Imp. Antoninus A. Antipatrae.  Praediis in- 
Structis legatis, quamvis ex fructibus oleum et vinum 
in eodem fundo habuerit, tamen si id venale fuit, 
item ea, quae ad tempus propter incursionem latro- 
num tutelae causa in praedium translata sunt, legato 
1 non cedere iuris auctoribus placuit. Vinum vero, 
quod in apothecis fuit, si ideo illic habuit, ut, cum 


in praedium venisset mater familias, eo uteretur, 
legato cedere ignorare non debes. PP. vr id. Aug. 
Antonino A. 111 οἱ Balbino conss. [a. 214 


2 Impp. Diocletianus et Macimianus A4. et CC. 
Rufino. Fundo *sicut instructus est' legato sive 
per fideicommissum relicto vilicum hominesque et 
omnia, quae vel, ut ipse pater familias, cum ibi 
ageret, vel fundus esset instructus, non temporis 
causa habuit in eo, relicta esse iuris auctoritate de- 
finitum est: ea etiam, quae tam fructuum colligen- 
1 dorum quàm servandorum. ltem pecora sterco- 
randi vel pascendi causa ibi constituta, ut fructus 
de his capiantur vel ut fundus sit instructior, fidei- 
commisso cedere certi iuris est. JD. non. Oct. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

9 Imp. lustinianus 4. luliano pp.  Sancimus 
cautionis nomine vel ἀσφαλείας non esse fideiussoris 
dationem interpretandam, nisi hoc specialiter vel in 
Graecis vel in Latinis verbis scriptum fuerit: nisi 
enim vel generaliter de satisdatione vel de fideiussione 
specialiter sit nominatum, cautione vel cautela vel 
ἀσφαλδέᾳ minime fideiussionem, sed nudam promis- 
sionem significari. D.9 k. Mart. Constantinopoli post 
consulatum Lampadi et Orestis ov. ec. [a. 531] 

4 Idem A. lohanni pp. Cum quidam sic vel in- 
stitutionem vel legatum vel fideicommissum vel liber- 
tatem vel tutelam scripsisset: *ille vel ille heres 


ex ins. PR (8) 8 44, 3, 99 segg. — Cf. Dig. 50, 16 
(9) x ins, cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 178 


s MR 


/ SI OMISSA SIT CAUSA TEST. 971 VI 38—40 


— — mihi esto* vel *illi aut illi do lego* vel *dari volo', 
— — — sel *illum aut illum liberum vel *tutorem esse volo* 
yel *iubeo', dubitabatur, utrumne inutilis sit huius- 
modi institutio et legatum et fideicommissum et liber- 
tas et tutoris datio, an occupantis melior condicio 
sit, an ambo in huiusmodi lucra vel munia vocentur 
et an secundum aliquem ordinem admittantur, an 
uterque omnimodo, cum ali primum in! institutio- 
nibus quasi institutum admitti, secundum quasi sub- 
stitutum, alii in fideicommissis posteriorem solum 
accepturum fideicommissum  existimaverunt, quasi 
1 recentiore voluntate testatoris utentem. Et si 
quis eorum altercationes singillatim exponere malue- 
; rit, nihil gne non leve libri volumen extendere, 
| ut sic explicari possit tanta auctorum varietas, cum 
non solum iuris auctores. sed etiam ipsae princi- 
pales constitutiones, quas ipsi auctores rettulerunt, 
la inter se variasse videntur. Melius itaque nobis 
visum est omni huiusmodi verbositate explosa con- 
iunctionem *aut' pro 'et' accipi, ut videatur copu- 
lativo modo esse prolata et magis sit παραδιάζευξις, 
ut et primam personam inducat et secundam non 
ib repellat. Quemadmodum enim verbi gratia in 
interdicto quod vi aut clam *aut' coniunctio pro 
*et' apertissime posita est, ita et in omnibus huius- 
modi casibus sive institutionum sive legatorum sive 
fideicommissorum vel libertatum seu tutelarum hoc 
esse intellegendum, et ambo veniant aequa lance ad 
hereditatem, ambo legata similiter accipiant, fidei- 
commissum in utrumque dividatur, libertas utrum- 
1c que capiat, tutoris ambo fungantur officio. Sic 
nemo defraudetur a commodo testatoris, sic maior 
providentia pupillis inferatur, ne?, dum dubitatur, 
apud quem debet esse tutela, in medio res pupillo- 
rum depereant. sed haec quidem sancimus, cum in 
2 personas huiusmodi proferatur scriptura. Sin 
autem una quidem est persona, res autem ita de- 
relictae: *illam aut illam rem illi do lego', vel *per 
*fideicommissum relinquo', tunc secundum veteres 
regulas et antiquas definitiones vetustatis iura ma- 
neant incorrupta, nulla innovatione eis ex hac con- 
3 stitutione introducenda. Quod etiam in contracti- 
bus locum habere censemus. D. prid. k. Mai. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
νυ. CC. [a. 531] 

Ὁ ldem A. lohanni pp.  Suggestioni Illyricianae 
advocationis respondentes decernimus familiae nomen 
talem habere vigorem: parentes et liberos omnesque 
propinquos et substantiam, libertos etiam et patro- 
nos nec non servos per hanc appellationem signi- 
| ficari. Et si quis per suum elogium fideicom- 
missum familiae suae reliquerit, nulla speciali ad- 
iectione super quibusdam certis personis facta, non 
solum propinquos, sed etiam his deficientibus gene- 
rum et nurum. et hos? enim nobis humanum esse 
videtur ad fideicommissum vocari, ita videlicet, si 
matrimonium morte filii vel filiae fuerit dissolutum. 
nullo etenim modo possint gener vel nurus filiis 
viventibus ad tale fideicommissum vocari, cum hi 
procul dubio eos antecedant: et hoc videlicet gra- 
2 datim fieri, ut post eos liberti veniant. Hoc eo- 
dem valente, et si quis rem immobilem cuidam lega- 
verit vel fideicommiserit eamque alienari prohibuerit 
adiciens, ut, si hoc fideicommissarius praeterierit, 
3 familiae suae res adquiratur. In aliis autem ca- 
sibus nomen familiae pro substantia oportet intellegi, 
quia et servi et aliae res in patrimonio uniuscuius- 
que esse putantur. JD. xv A. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadü et Orestis vv. cc. anno 
secundo. [a. 532] 


(1) in dett., om. CR. (2) sic R, inferetur nec C (3) hos 
PR, hoc C cum B (4) sic C cum B, possit PE 
5) B 44, 26. — Cf. Dig. 29, 4 (6) sic Hermann, 
fusco et dextro (— a. 225) Hal. (1) sic dett., possit 


CR (8) non insuper habitum Cujacius (9) 8 44, 


XXXVIIIIL* 
SI OMISSA SIT CAUSA TESTAMENTI. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. lanuariae. 
Si in fraudem legatorum transmissam hereditatem 
ad substitutum probatura es, utilis actio adversus 
eum, cum quo fraudis consilium participatum est, 
competit. plane si pecunia accepta omisit aditionem, 
legata et fideicommissa praestare cogitur. .4ccepta 
k. Oct. Deatro 11 et Prisco? conss. (a. 196] 

2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Victoriae. 
Eum, qui, cum testamento posset? obtinere heredi- 
tatem, ab intestato ius successionis voluit amplecti, 
libertatibus eodem testamento datis obesse non posse 
1 iam pridem placuit. Quod si, cum neque adiri 
ex testamento hereditas neque bonorum possessio 
peti possit, iudicium defuncti non usurpabitur$?, sed 
ad irritum iuris ratione vocatum est, petitio relicto- 
2 rum nullo iure procedit. Sin vero iure facto 
testamento cessante herede scripto alter ab intestato 
adiit hereditatem, neque libertates neque legata ex 
testamento posse praestari manifestum est. PP. 
k. lan. Philippo A. et Titiano conss. (a. 245] 

9 Impp. ΩΝ et Maaimianus AA. et CC. 
Apro et Piae. Si Proculina patri vestro, cuius estis 
heredes, testamento quid reliquit et scripti iure se- 
cundum eius iudicium vel omissa causa testamenti suc- 
cesserunt ab intestato, aditus competens iudex, quate- 
nuslegis Falcidiae modus patitur, vobis relicta restitui 
iubebit. JD. xv k. lan. Sirmi AA. conss.  [a. 293] 


ΧΧΧΧ 


DE INDICTA VIDUITATE ET DE LEGE IULIA 
MISCELLA TOLLENDA. 


1 Imp. Gordianus A. Bono. Legatum alii!'? sub 
condicione sic relictum, si uxor nuptui se post mor- 
tem mariti non collocaverit, contractis nuptiis con- 
dicione deficit ideoque peti legatum nequaquam potest. 
PP. xiu k. Aug. Gordiano A. 11. οἱ Pompeiano 
conss. [a. 241] 

2 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. | Ambiguitates 
legis Iuliae miscellae generali lege tollentes nullum 
concedimus fieri iuramentum secundum praedictam 
legem, sed penitus ea cum !! Muciana cautione super 
hac causa quiescente licere mulieribus, etiam mari- 
torum suorum interminatione spreta, quae viduitatem 
eis indicit, et non dato sacramento procreandae 
subolis gratia, tamen ad secundas migrare nuptias, 
poena huiusmodi cessante, sive habeat liberos, sive 
non, et percipere ea, quae maritus dereliquit (quo- 
rum omnium manifestissimum est dominium minime 
eas liberis existentibus habere usu fructu tantum- 
modo apud eas manente et ad liberos prioris tori'!? 
proprietate eorum deferenda secundum ea, quae de 
secundis nuptiis lucrisque 13 ex his mulieribus statuta 
sunt), ne ex necessitate legis et sacramento colorato 
1 periurium committatur. Cum enim mulieres ad 
hoc natura progenuit, ut partus ederent, et maxima 
eis cupiditas in hoc constituta est, quare scientes 
2 prudentesque periurium committi patimur? Tale 
igitur iuramentum conquiescat et lex lulia miscella 
cedat cum Muciana cautione super hoc introducta, 
a re publica separata. augeri etenim magis nostram 
rem publicam et multis hominibus! * progenitis fre- 
quentari quam impiis periuriis adfici volumus, cum 
satis esse inhumanum videtur per leges, quae per- 
iuria puniunt, viam periurii aperiri. 2). x Á. Mart. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 


vv. 60. (a. 931] 
9, 116. 117 (10) alii dett. cum. B, aliis CR (11) ea 
eum A^, evaecuamus C, ea una cum A^ (12) tori C, 
mariti αὶ (13) luerisque seripsi, et lueris quae libr: 


(14) si: C, legitimis ins. A 


VI 40—42 


212 


MELLE os 


DE HIS QUAE POENAE NOMINE 


3 Idem A. lohanni pp. Legem Iuliam miscellam 
quemadmodum in feminis sustulimus, ita et in mas- 
culis esse sublatam pertinere quidem ad sensum 
nostrae legis, quam super hoc promulgavimus, non 
1 est incertum. Ne tamen quaedam ambiguitas sim- 
plices animos moveat, etiam expressim sancimus 
legem Iuliam miscellam et senatus consulta, quae 
circa eam facta sunt, nec non Mucianam cautionem, 
quae super talibus nuptiis introducta est, non solum 
2 in feminis, sed etiam in masculis cessare. Sed 
quia apud Ulpianum in libris Sabinianis invenimus 
quaedam verba, quae effugiunt legis miscellae ob- 
servationem, ne quis et ea sublata esse putaverit. 
sancimus, cum huiusmodi verbis mulieribus aliquid 
relinquatur: *si vidua erit' vel *cum vidua erit' vel 
*quotiens vidua erit', vel e contrario maribus: 'si 
*amiserint uxores' vel *quando ad caelibatum per- 
*venerint', non vetari ea vindicare vel legitimo modo 
sumere, quae eis derelicta sunt. neque enim ut per- 
maneant vel feminae in viduitate vel mascuh in 
caelibatu relictum esse videtur, ut locum vel ante 
nostram legem habeat lex Iulia miscella, quae iam 
perempta est: sed cum primum hoc evenerit, ilico 
competat talibus personis eius quod relictum est 
. persecutio, quia sub condicione relictum esse vide- 
tur, sive semel sive in annos singulos haec libera- 
litas fuerit conscripta, quasi pro solacio suae tristi- 
tiae. Nov. Constantinopoli post consulatum 
Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


XXXXI. 


DE HIS QUAE POENAE NOMINE IN TESTA- 
MENTO VEL CODICILLIS RELINQUUNTUR. 


1 *Imp. lustinianus A. Menae pp. Supervacuam 
observationem veterum legum, per quam voluntates 
testatorum ad effectum duci impediebantur, amputa- 
mus praecipientes nullum valere, dicendo poenae 
nomine quaedam esse relicta vel adempta in supre- 
mis testantium voluntatibus, ea infirmare, sed licere 
testanti pro implenda sua voluntate vel pecunias 
dari praecipere vel aliam pecuniariam poenam in- 
ferre? quibus voluerit, tam in adimendis hereditati- 
bus vel legatis vel fideicommissis vel libertatibus, 
quam in praecipiendo ad alias personas ea trans- 
ferri ab eo, cui relicta ab initio sunt, vel aliquid 
alis ab eo dari, si minus dispositionibus suis heres 
1 vellegatarius vel libertate donatus paruerit. Quod 
si aliquid facere vel legibus interdictum vel alias 
probrosum vel etiam impossibile jussus aliquis eo- 
rum fuerit, tunc sine ullo damno etiam neglecto 
testatoris praecepto servabitur. D. A. lan. Con- 
stantinopoli dn. [ustiniano A. pp. 11 cons. [a. 528] 


XXXXII.' 
DE FIDEICOMMISSIS. 


1 Imp. Antoninus 4. Demetrio. Si probaveris 
Demetrium petisse de matre heredeque sua, ut tibi 
alimenta menstrua et vestiarium annuum praestaret, 
eamque secutam voluntatem fili sui per multum 
temporis, id est non minus in tali causa triennio, ea 
praestitisse: ut in futurum quoque ea praestentur 
et, si qua in praeteritum praestita non sunt, exsol- 
vantur, impetrabis. PP. xvir k. Sept. duobus Aspris 
600,55. [a. 212] 

2 ldem A. Eupatrio. Etsi inutiliter fideicommis- 
sum relictum est, tamen si heredes comperta volun- 
tate defuncti praedia ex causa fideicommissi avo 
tuo praestiterunt, frustra ab heredibus? de ea re 
quaestio tibi movetur, cum non ex ea sola scrip- 


tura, sed ex conscientia relicti fideicommissi satis 
defuncti voluntati factum esse videatur. PP. vi 
k. du^ Laeto 11 et Cereale conss. (a. 215] 

9 idem A. Rufino. Cum secundum voluntatem 
defunctae Chrysidem puellam ab heredibus manu- 
missam eamque, priusquam ei restitueretur heredi- 


tas, intestatam vita functam proponas, ad manu- 


missores eius successio pertinet. qui si adierint 
eius hereditatem, confusis actionibus fideicommisso 
sunt liberati. PP. v id. Dec. Laeto 11 et Cereale 
COnss. [a. 215] 

4 Imp. Alecander A. Victorino. Voluntas patris 


prohibentis liberos fundos extra familiam vendere 


vel pignori dare fratrem sorori donare prohibuisse 
non videtur. PP. v? k. [ul. Maximo 11 et Aeliano 
conss. [a. 223] 
ὃ Jdem A. Reginae. Si frater tuus, posteaquam 
patri heres extitit, pubes iam sine liberis decessit, 
ex pupillari substitutione tibi hereditas eius. delata 
non est. sed si verbis fideicommissi aliqua parte 
testamenti confirmata est, fideicommissum ab here- 
dibus petere non prohiberis. PP. xv k. Febr. lu- 
liano et Crispino conss. aoi 
6 ldem A. Nilo. Praedia obligata per 
vel fideicommissum relicta heres luere debet, maxime 
cum testator condicionem eorum non ignoravit aut, 
si scisset, legaturus tibi aliud, quod non minus esset, 
1 fuisset. Sin vero ἃ creditore distracta sunt, pre- 
tium heres exsolvere cogetur, nisi contraria defuncti 
voluntas ab herede ostendatur. PP. xvi k. Mart. 
luliano et Crispino conss. [a. 224] 
! ldem A. Septimo. Voluntatis defuncti quaestio 
in aestimatione iudicis est. PP. xv Kk. Mart. Fusco 11 
et Dextro conss. [a. 225] 
8 Idem A. Mascello. Qui fideicommissariam liber- 
tatem meruit, legata seu fideicommissa ἃ defuncto 
sibi data suo iure persequitur. PP. xv k. lun? 
Fusco n et Dectro conss. [a. 225] 
9 Imp. Gordianus A. Paulinae. Ab eo, qui ne- 
que i pies neque fideicommissum neque heredita- 
tem vel mortis causa donationem accepit, nihil per 
fideicommissum relinqui potest. PP. xvir k. Oct. 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 
10 Jdem 4.. Firmo. "Verbum *volo' licet desit, 
tamen quia additum perfectum sensum facit, pro 
adiecto habendum est. PP. 11 id. Dec. Gordiano 
A. et Aviola conss. (a. 239] 
11 Jdem A. Papiniano?. Quotiens ab omnibus, 
qui alienatione facta ad fideicommissi petitionem 
adspirare possint, venditio celebratur aut quibusdam 
vendentibus alii consenserint, auctoritas contractus 
convelli nequaquam potest. PP. rz; k. lan. Gordiano 
A. i1 et Pompeiano conss. [a. 241] 
12 Imp. Philippus A. et Philippus C. Rufino. 
Post mortem suam rogatam restituere hereditatem de- 
functi iudicio et antequam fati munus impleat !? posse 
satisfacere (id est restituere hereditatem) quarta'! 
arte vel retenta vel omissa, si voluerit, explorati 
iuris est. PP: id. Oct. Peregrino et Aemiliano 
CORSS. [a. 244] 
13 Idem A. et C. Sempronio. Quotiens princi- 
pali loco heres institutus testatori succedit, legata 
seu fideicommissa a substituto data posci iure non 


possunt. JP. viu k. Mart. Praeseute et Albino 
COnSS. [a. 246] 
14 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Falconi. 


Ea, quam frater tuus instituerat, sive quaesita sive 
non quaesita hereditate decesserit, cum tamen sim- 
pliciter, antequam duodecimum annum aetatis im- 
plesset, verbis precativis testamento facto nonnullos 
ei voluerit substitutos, nihil prohibet fideicommissum 
peti vel ab ipsius heredibus!'?, qui bona intestati 
1 tenent. Tunc enim locum habet, quod regula- 


(1) Cf. Dig. 34,6 (2) B A4, 18, 30: iunge 3, 28, 30. 6, 
23,24 (25) inferri Huschke (3) Iun. cum 3, 28, 30 scr. 
(4) .B 44, 1, 122 seqq. — Cf. Dig. 30—32 Inst. 2, 23. 94 
(5) sic E, eius ins. C (6) ea R, ipsa C (7) v Hal., om. P 


(8) sic Hal, xvi1 k. iul. P (9) sic CR, appiano S 
(10) sic dett., immineat CR (11) quarta C, etiam 
quarta αὶ (12) vel ab his ns. dett. male, cum ipsius 
pertineat ad fratrem Falconis 


egatum 


| DE FIDEICOMMISSIS 


- Mp" AT, "] € CU ΨΩ F^ZAMMEMTYT 


219 


V] 42 


— — riter traditur ea quae in testamento relinquuntur, | 
— — si ex testamento non adeatur hereditas, non valere, 


cum verbis relicta directis adiri potuit hereditas, 
non cum illa ipsa sic data est, ut esset etiam! ab 
2 intestato? successoribus postulanda. Quod re- 
Scripsimus sequentes adseverationem tuam, quasi 
Scripta heres non fuerit iure adoptata. alioquin si 
in familia relicta? heres facta decessit, et consequenter 
ipsius heredes petitioni fideicommissi respondere co- 
guntur. PP. xir k. Sept. Valeriano 111 et Gal- 
leno II AA. conss. | [a. 255] 

15 Idem AA. Philocrati. Quamvis simpliciter te 
ac fratrem tuum aliquis instituerit heredes eiusque 
nereditatis commodum pater ex tua fratrisque per- 
sona pro portionibus vestris potestatis ratione quae- 
sierit, tamen quia inferioribus verbis testamenti vos 
sui iuris facere testator curavit, intellegi potest resti- 
tuendi hereditatis commodi fideicommisso* patrem 
obstrictum esse. PP. vr id. Oct. Romae Macimo 11 
et Glabrione conss. (a. 256] 

16 ἐμ. Carus Carinus οἱ Numerianus AAA. 
lsidorae. Oum virum prudentissimum Papinianum 
respondisse non ignoramus etiam legata huiusmodi 
fideicommisso contineri, id est ubi heres rogatus 
fuerat, quidquid ex hereditate pervenerit, post mor- 
tem restituere, animadvertis etiam  praeceptionis 
compendium testatoris verbis comprehensum esse. 
1 Sane quoniam in fideicommissis voluntas magis 
quam verba plerumque intuenda sunt, si quas pro 
rei veritate praeterea probationes habes ad commen- 
dandam hanc patris voluntatem, quam fuisse ad- 
severas, apud praesidem experiri non vetaris. PP. 
prid. id. Nov. Caro et Carino AA. conss. ἴα. 283] 

17 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. For- 
tunato. Si creditoris voluntas iure subnixa liberari 
te debito volentis doceri potest, et antequam sol- 
lemniter tibi liberatio ἃ successore praestetur, ex- 
ceptionem tibi ex voluntate descendentem competere 
manifestum est. PP. xi: k. Mai. Ma«imo 11 et 
Aquilino conss. [a. 286] 

18 Jdem AA. Apolausto. Cum necessitatem red- 
dendae rationis defunctus remittendam tibi esse pe- 
tierit, manifesti iuris est voluntatem defuncti immo- 
tam? esse debere. PP. id. Martí. ipsis I1 et 111] 
AA. conss. j [a. 290] 

19 Jdem A4. Ampliato. Clari et aperti iuris est in 
fideicommissis posteriores voluntates esse firmiores. 
PP. vi1I? id. Sept. ipsis 1111 et 111 AA. conss. [a. 290] 

20 Idem A4. luliano. Etiam & pupillorum tuto- 
ribus velut ab ipsis? relicta fideicommissa debentur. 
PP. 111 non. Dec. ipsis III1 et 111 AA. conss. [a. 290] 

21 ldem AA. et CC.:99 Tiberio. Si in persona 
atris tui, cui te successisse proponis, fideicommissi 

jes utiliter cessit, licet tempore quo fuerat datum 
necdum te natum probetur, uxorem patrui, quem 
contendis patri tuo rogatum, si sine liberis deces- 
serit, ab avo relicta restituere, si ei successit, de 
fideicommisso convenire debes. nam si patrui etiam 
hereditas tibi quaesita est, non de fideicommisso 
quaerendum, sed hereditas ab ea vindicanda est. 
D. vi id. Febr. AA. conss. [a. 293] 

22 ldem AA. et CC.'* Planciano. Et in epistula 
vel brevi libello vel sine scriptura, immo etiam 
nutu fideicommissum relinqui posse adhibitis testi- 
bus nulla dubitatio est. 2). id. April. Byzantii .A4A. 
COnSS$. [a. 293] 

29 ldem AA. et CC. Stratonico. Si veritas vel 
sollemnitas iuris deest nec amplexus parentis volun- 
tatem relicta dedisti vel transactionis causa stipu- 
lantibus promisisti negotiumque integrum est, ad 
solutionem urgueri non potes. JD. v k. Febr. A4. 
conss. [a. 293] 


24 Idem 44A. et CC. Menesírato. Instrumenta 
praediorum per fideicommissum relictorum, quae ad 
probationem originis eorum pertinent, heredes prae- 
Stare necesse non habent: tamen cautionem prae- 
stare debent, quod, si opus fuerit legatario seu fidei- 
commissario, ipsa, si habent, proferant. D. k. Dec. 
Sirmi AA. conss. [a. 293] 

25 ldem 44. et CC. lulianae. MHeredum etiam 
res proprias per fideicommissum relinqui posse non 
ambigitur. JD. 11 k. Mart. CC. conss. [a. 294) 

20 ldem 44. et CC. Gaiano. Ex repudiatione 
fideicommissi doli mali exceptio iusta causa inter- 
cedente tunc opponitur, quando ipse, cui fideicom- 
missum relictum est, repudiatione usus fuerit. unde 
cum hoc non te, sed patrem fecisse adseveras, qui 
tibi nocere non potuit, nihil tibi obesse potest. JJ. 77 
id. April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

27 "Idem AA. et CC. Olympiadi. Fideicommis- 
sum eius qui reliquerat paenitentia probata succes- 
sores numquam praestare compelluntur. 2). v k. Oct. 
Viminacii CC. conss. [α. 294] 

28 ldem A44. et CC. Gaio. Ἐπ fideicommisso 
sub condicione sine libertate servis propriis inutiliter 
dato libertas peti non potest. JD). xv k. Nov. (rans 
mare? CC. conss. fa. 294] 

29 Idem 44. et CC. Achilleo. Ex testamento, 
quod iure non valet, nec fideicommissum quidem, si 
non intestato quoque succedentes rogati probentur, 
peti potest. .D. viii id. Dec. CC. conss. (a. 294] 

90 Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. Qum 
acutissimi ingenii vir et merito ante alios excellens 
Papinianus in suis statuit responsis!*, si quis filium 
suum heredem instituit et restitutionis post mortem 
oneri subegit, non aliter hoc videri disposuisse, nisi 
cum filius eius sine subole vitam reliquerit: nos 
huiusmodi sensum merito mirati plenissimum ei do- 
namus eventum, ut, si quis haec disposuerit, non 
tantum filium heredem instituens, sed etiam filiam, 
vel ab initio nepotem vel neptem, pronepotem vel 
proneptem vel aliam deinceps posteritatem, et eam 
restitutionis post obitum gravamini subiugaverit, non 
aliter hoc sensisse videatur, nisi hi qui restitutione 
onerati sunt sine filis vel filiabus vel nepotibus vel 
pronepotibus fuerint defuncti, ne videatur testator 
alienas successiones propriis anteponere.  Zvecitata 
septimo in novo consistorio palati Iustiniani. d. 111 
k. Nov. Decio vc. cons. [a. 529] 

91 !*7dem A. lohanni pp. Quidam filium suum 
4 sacris paternis remisit et postea testamento con- 
dito eum praeteriit nullo ei penitus relicto, aliis 
heredibus derelictis, ipsum autem, quem neque here- 
dem neque exheredatum fecit, fideicommisso prae- 
gravavit. quaerebatur, si utile est huiusmodi fidei- 
| commissum. Tota igitur antiqua dubietate super 
hoc explosa nobis in hoc casu placuit, ut emanci- 
patus utpote iniuria a patre adflictus non compellatur 
fideicommissum à sua persona relictum praestare. 
2 Quod etiam in aliis personis, quas exheredari 
necesse est, locum habere censemus. | D. prid. k. Mart. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vV. (0. [a. 531] 

92 Idem A. lohanni pp. Quaestionem ex facto 
emergentem resecantes et voluntati defunctorum pro- 
spicientes sancimus, si sine scriptura et praesentia 
testium fideicommisso derelicto fideicommissarius ele- 
Rent iuramentum heredis vel forsitan legatarii vel 

deicommissarii, quotiens ab eo relictum est fidei- 
commissum, sive universitatis sive speciale, necesse 
habere heredem vel legatarium vel fideicommissa- 
rium prius iureiurando de calumnia praestito vel 
sacramentum subire et omni inquietudine sese relaxare 
vel, si recusandum existimaverit sacramentum aut 


— 


(1) etiam R, om. C (2)abintestatiser. (3) est ins. Momm- 

sen (4) sic Hi^, fratres tuos C, frater tuus E? — (5) sic edd., 

restituende ἢ. commodi fideicommisso C, restituende h. 

ceommoss fideicommissum A^, restituendi h. commodum 

fideieommisso R^: cf. p.v (6)ignorasscr. (7) immo- 
II. 


tam Mommsen, immutam M^?, immutatam CM, iminutan- 
dam A (8) vau Mal, ni P (9) pupillis ins. 1. gem. 
(10) et ec. om. libri (11) Sept.scr. — (12) iunge 8, 53, 23 
(13) Transmarisca Mommsen (14) iunge 2, 4, 36? 6, 23, 14 
(15) cf. 6, 25, 1, 1 Dig. 35, 1,102. (16) iunge 6,37, 24 

35 


VI 42. 43 


914 


"uw wu xum 


COMMUNIA DE LEGATIS 


certam quantitatem manifestare fideicommissario de- 
relictam noluerit, si forsitan maiorem fideicommis- 
sarius expetat, omnimodo exactioni fideicommissi 
subiacere et eum ad satisfactionem compelli, cum 
ipse sibi iudex et testis invenitur, cuius religio et 
fides & fideicommissario electa est, nullis testibus 
nullisque aliis adventieiis probationibus requisitis, 
sed sive quinque sint testes vel minores vel nemo, 
causam per illius sacramentum vel dandum vel re- 
ecusandum suam habere tam firmitatem quam ex- 
actionem, sive pater sit, qui fideicommissum dederit, 
sive extraneus, ut aequitatis ratio communiter in 
1 omnes procedat. Cum enim res per testium sol- 
lemnitatem ostenditur, tunc et numerus testium et 
nimia subtilitas requirenda est. lex etenim, ne quid 
falsitatis incurrat per duos forte testes compositum !, 
maiorem numerum testium expostulat, ut per amplio- 
2 res homines perfectissima veritas reveletur. Oum 
autem is, qui quid? ex voluntate defuncti lucratur, 
et maxime ipse heres, cui summa auctoritas totius 
causae commissa est, dicere compellitur veritatem 
per sacramenti religionem, qualis locus testibus re- 
linquatur vel quemadmodum ad extraneam fidem de- 
curratur, ?propria et^ indubitata relicta? cum et 
in leges respeximus, quae iustis dispositionibus testa- 
torum omnimodo heredes oboedire compellunt et sic 


. Strictius causam exigunt, ut etiam amittere lucrum 


hereditatis sanciant eos, qui testatoribus suis minime 
paruerunt. 7. v5 k. Dec. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc.9 [a. 531] 


XXXXIII.' 


COMMUNIA DE LEGATIS ET FIDEICOMMISSIS 
ET DE IN REM MISSIONE TOLLENDA. 


1 Imp. lustinianus 4. Demostheni pp. Cum ii, 
qui legatis vel fideicommissis honorati sunt, perso- 
nalem plerumque actionem habere noscuntur, quis 
vel vindicationis vel sinendi modo aliorumque gene- 
rum legatorum subtilitatem prono animo admittet, 
quam posteritas optimis rationibus usa nec facile 
suscepit nec inextricabiles circuitus laudavit? quis 
in rem missionis scrupulosis utatur ambagibus? 
1 Rectius igitur esse censemus in rem quidem mis- 
sionem penitus aboleri, omnibus vero tam legatariis 
quam fideicommissariis unam naturam imponere et 
non solum personalem actionem praestare, sed etiam 
in rem, quatenus eis liceat easdem res, vel per quod- 
cumque genus legati vel per fideicommissum fuerint 
derelictae, vindicare in rem actione instituenda, et 
insuper utilem Servianam (id est hypothecariam) 
super his quae fuerint derelicta in res mortui prae- 
2 stare. Cum enim hoc iam iure nostro increbuit 
licere testatori hypothecam rerum suarum in testa- 
mento quibus voluerit dare, et iterum novellae con- 
stitutiones in multis casibus et tacitas hypothecas 
induxerunt, non ab re est etiam nos in praesenti 
casu? hypothecariam donare, quae et nullo verbo 
3 praecedente possit ab ipsa lege induci. Si enim 
testator ideo legata vel fideicommissa dereliquit ?, ut 19 
omnimodo personae ab eo honoratae ea percipiant, 
apparet ex eius voluntate etiam praefatas actiones 
contra res testatoris esse instituendas, ut omnibus 
modis voluntati eius satisfiat, et praecipue cum talia 
sint legata vel fideicommissa, quae piis actibus sunt 
4 deputata. Et haec disponimmus, non tantum si 
ab herede fuerit legatum derelictum vel fideicom- 
missum, sed et si à legatario vel fideicommissario 
vel alia persona, quam gravare fideicommisso possu- 
mus, fideicommissum cuidam relinquatur. cum enim 
non aliter valeat, nisi aliquid lucri offerat ei à quo 


padii et Orestis vv. cc. 


derelictum est, nihil est grave etiam adversus eum 
non tantum personalem, sed etiam in rem et hypo- 
thecariam extendere actionem in rebus, quas a testa- 
9 tore consecutus est. In omnibus autem huius- 
modi casibus in tantum et hypothecaria unumquemque 
conveniri volumus, in quantum personalis actio ad- 
versus eum competit, et hypothecam esse non Toe 
heredis vel alterius personae quae gravata est - 
commisso rerum, sed tantummodo earum, quae ἃ 
testatore ad eum pervenerint. JD. xv k. Oct. Chal- 
cedone Decio vc. cons. (a. 529] 

Idem A. luliano pp. Omne verbum significans 
testatoris legitimum sensum legare vel fideicommit- 
tere volentis utile atque validum est, sive directis 
verbis, quale est *iubeo' forte, sive precariis utetur 
testator, quale est *rogo' *volo' *mando' *fideicom- 
mitto', sive iuramentum posuerit, cum et hoc nobis 
audientibus ventilatum est, testatore quidem dicente 
“ἐνορκῶ᾽ !!, partibus autem huiusmodi verbum huc 
1 atque illuc lacerantibus. Sit igitur secundum 
quod diximus ex omni parte verborum non inefficax 
voluntas secundum verba legantis vel fideicommit- 
tentis et omnia, quae naturaliter insunt legatis, ea 
et fideicommissis inhaerere intellegantur et e con- 
trario, quidquid fideicommittitur, hoc'!? intellegatur 
esse legatum, et si quid tale est, quod non habet 
natura!3? legatorum, hoc ei ex fideicommissis accom- 
modetur, et sit omnibus perfectus eventus, ex omni- 
bus nascantur in rem actiones, ex omnibus hypo- 
2 thecariae, ex omnibus personales. Ubi autem 
aliquid contrarium in legatis et fideicommissis eve- 
niat, hoc fideicommisso quasi humaniori adgregetur 
3 et secundum eius dirimatur naturam. Et nemo 
moriens putet suam legitimam voluntatem €— 
sed nostro semper utetur adiutorio, e£ quemadmodum 
viventibus providimus, ita et morientibus prospicia- 
tur: et si specialiter legati tantummodo faciat testa- 
tor mentionem, hoc et legatum et fideicommissum 
intellegatur, et si fidei heredis vel legatarii aliquid 
committatur, hoc et legatum esse videatur. nos 
enim non verbis, sed ipsis rebus leges imponimus. 
D. x k. Mart. Constantinopoli post consulatum Rein 
[a. 531] 
9 ldem A. Iohanni pp. Si duobus vel tribus 
hominibus vel pluribus forte optio servi vel alterius 
rei relicta fuerit, vel si uni quidem legatario Pis 
servi vel alterius rei relicta est, ipse autem moriens 
plures sibi reliquerit heredes, dubitabatur inter ve- 
teres 4, si inter legatarios vel heredes legatarii fuerit 
certatum et alter alterum servum vel aliam rem 
1 eligere velit, quid sit statuendum. Sancimus ita- 
que in omnibus huiusmodi casibus rei iudicem for- 
tunam esse, sortem etenim!* inter altercantes ad- 
hibendam, ut, quem sors praetulerit, is quidem habeat 
potestatem eligendi, ceteris autem aestimationem 
praestet contingentium eis partium: id est in servis 
quidem et ancilis maioribus decem annis, si sine 
arte sint, viginti solidis aestimandis, minoribus vide- 
licet decem annis non amplius quam decem solidis 
computandis: sin autem artifices sunt, usque ad 
triginta solidos aestimatione eorum procedente, sive 
masculi sive feminae sunt, exceptis notariis et me- 
dieis utriusque sexus, cum notarios quinquaginta 
solidis aestimari volumus, medicos autem et obste- 
trices sexaginta: eunuchis minoribus quidem decem 
annis usque ad triginta solidos valentibus 15, maiori- 
bus vero usque ad quinquaginta, sin autem artifices 
ia sint, usque ad septuaginta. Sed et si quis 
optionem servi vel alterius rei reliquerit non ipsi 
legatario, sed quem Titius forte elegerit, ' Titius autem 
οἷς noluerit eligere vel morte fuerit praeventus, et 
in hac specie dubitabatur apud veteres, quid statuen- 


(1) sic L'CR, est ins. P, est testamentum ins. L^ (2) qui 
quid C^, quiequid PC?, qui aliquid R^ (3) sic CRe, 
ut ins. ΠΡ (4) ei Mommsen | (5) v P, xv L (6) con- 
stant... 60. scripsi, op. lampadi (lamp. 0) et or. conss. PL 
(1) B 44,27. — Cf. Dig. 30—32 (8) casu M, eausa CR 


(9) sic R, derelinquat C (10) ut C, et R^, om. R^ 
(11) sic CR, vevooxc P — (12) hoc PR, inhoc C (13) sic 
LO, naturam PR (14) inter veteres ACA?, om. PR* 
(15) sortem (sorte C) etenim AC, et sortem PA^, et sor- 
tem enim RA^ (16) sie 44, manentibus PCR 


DE FALSA CAUSA 


219 


VI 43—46 


dum sit, utrumne legatum expirat, an aliquid in- 
ducitur ei adiutorium, ut viri boni arbitratu proce- 
15 dat electio. Censemus itaque, si intra annale 
tempus ille qui eligere iussus est hoc facere super- 
sederit vel minime potuerit vel quandocumque de- 
cesserit, ipsi legatario videri esse datam electionem, 
ita tamen, ut non optimum ex servis vel aliis rebus 
quicquam eligat, sed mediae aestimationis, ne, dum 
legatarium satis esse fovendum existimamus, heredis 
2 commoda defraudentur. Sed quia nostra maiestas 
per multos casus legatariis et fideicommissariis pro- 
spexit et actiones tam personales quam in rem et 
hypothecarias dedimus et in rem missionis tenebro- 
sissimus error abolitus est, et ad hanc legem per- 
2a venimus. Nemo itaque ea, quae per legatum 
vel pure vel sub certo die relicta sunt vel quae 
restitui aliis disposita sunt vel substitutione posita, 
secundum veterem dispositionem putet esse in poste- 
rum alienanda vel pignoris vel hypothecae titulo 
adsignanda vel mancipia manumittenda, sed sciat, 
quod hoc quod! alienum est non ei liceat utpote 
sui patrimonii existens alieno iuri applicare, quia 
satis absurdum est et inrationabile rem, quam in 
suis bonis pure non possidet, eam ad alios posse 
transferre vel hypothecae pignorisve nomine obli- 
gare vel manumittere et alienam spem? decipere. 
3 Sin autem sub condicione vel sub incerta die 
fuerit relictum legatum vel fideicommissum univer- 
sitatis vel speciale vel substitutione vel restitutione, 
melius quidem faciat, et si in his casibus caveat ab 
omni venditione vel hypotheca, ne se gravioribus 
3a oneribus evictionis nomine supponat?. Sin au- 
tem avaritiae cupidine^ propter spem condicionis 
minime implendae ad venditionem vel hypothecam 
prosiluerit, sciat, quod condicione impleta ab initio 
causa in irritum devocetur et sic intellegenda est, 
quasi nec scripta nec penitus fuerat celebrata, ut 
nec usucapio nec longi temporis praescriptio contra 
3b legatarium vel fideicommissarium procedat. Quod 
similiter censemus in huiusmodi legatis, quae sive 
ure sive sub die certo sive sub condicione sive sub 
incerta die? relicta sint: sed in his omnibus casi- 
bus legatario quidem vel fideicommissario omnis 
licentia pateat rem vindicare et sibi adsignare, nullo 
4 obstaculo ei a detentatoribus* opponendo. Emptor 
autem sciens? rei gravamen adversus venditorem 
actionem habeat tantummodo ad restitutionem pretii, 
neque dupli stipulatione neque melioratione locum 
habente, cum sufficiat ei saltem pro pretio, quod 
sciens dedit pro aliena re, sibi satisfieri: creditori 
nihilo minus pigneraticia contraria actione adversus 
debitorem competente, ut ex omni parte omnique 
studio id, quod semper properamus, ad effectum per- 
ducatur, ut ultima elogia defunctorum legitimum 
finem sortiantur: bonae fidei procul dubio empto- 
ribus integra iura et nullo modo ex hac constitu- 
tione deminuta contra venditores habentibus. JD. k. 
Sept. Constantinopoli post consulatum Lampadii et 


Orestis vv. cc. [a. 531] 
XXXXIIII.* 

DE FALSA CAUSA ADIECTA LEGATO VEL FIDEI- 
COMMISSO. 


1 Imp. Antoninus A. Septimio. Verba testamenti, 
quae inseruisti, aut solutam pecuniam debitam testa- 
tori declarant aut voluntatem eius liberare: volentis 
debitorem manifeste ostendunt. et ideo aut peti 
quod solutum est non potest aut ex causa fidei- 
commissi, ut debitor liberaretur, agendum est, nisi 
liquido probari possit eum non liberari debitorem 


voluisse, sed errore lapsum solutam sibi pecuniam 
existimasse. JP. vii r Mart. Antonino A. 1111 et 
DBalbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Faustinae. Etiam si veri- 
tas debiti non subest, falsa demonstratio non peri- 
mit legatum et ex testamento eius quoque nomine 
competit actio. .PP. vir id. Nov. Alexandro A. 
cons. [a. 222] 

9 Idem A. Verinae. Si non designata certa quan- 
titate dotem tibi legavit maritus, sed quodcumque 
ad eum dotis nomine pervenisset perventurumve 
esset, et id ex testamento petis, necessaria probatio 
| est numeratae pecuniae. Quod si quantitatem ex- 
pressit, debetur et si in dotem datum non est, quasi 
aliud legatum, non eo iure, quo dos fungitur. JP. 
non. Mai. Maazimo 11 et .4eliano conss. [α. 223] 

4 Imp. Gordianus A. Alexandro. Si dotem, ut 
proponis, defuncta in matrimonio uxore tua patri 
eius reddidisti, vel etiam ea non reddita testamenti 
verbis, ut adseveras, munitus es, quibus recepisse 
dotem universam quondam socer tuus significavit, 
ne hoc nomine conveniaris, sollicite agere non debes, 
cum aut soluta dote nulla supersit actio aut non 
reddita adversus petentem iuxta defuncti voluntatem 
parata sit exceptio. PP. xv k. lun. Sabino 11 et 
Venusto conss. (a. 240] 

D ?Impp. Diocletianus et Maaimianus 44. et CC. 
Severae. Refert largiter, dotem reddi maritus tibi, 
an quae instrumento dotali conscripta sunt, legati 
seu precariis verbis statuit, quippe superiore quidem 
casu datum probanti repeti tantum, posteriore vero 
nihil nocente falsa demonstratione significatum in- 
strumento postulari possit. S. xz; k. Dec. CC. 
CORSS. [a. 294] 


XXXXV.? 


DE HIS QUAE SUB MODO LEGATA VEL FIDEI- 
COMMISSA RELINQUUNTUR. 


1 Imp. Antoninus A. Saturninae. In legatis qui- 
dem et fideicommissis etiam modus adscriptus pro 
condicione observatur. sed si per te non stat, quo- 
minus voluntati testatoris pareas, sed per eum, cui 
nubere iussa es, quominus id quod tibi relictum est 
retineas, non oberit. JPP. v k. lan. Gentiano et 
Basso conss. (a. 211] 

Imp. Gordianus 4. Ámmonio. Ex his verbis: 
*Titio decem millia vel insulam relinquo, ita ut quin- 
*que millia ex his vel eandem insulam Mevio resti- 
*tuat', licet antea neque legati neque fideicommissi 
petitio nascebatur, tamen in libertate a divo Severo 
1 hoc admissum est. Sed in pecuniariis causis 
voluntatis tuendae gratia non immerito recipiendum 
est, ut etiam ex huiusmodi verbis, sive ad condicio- 
nem sive ad modum respiciunt, sive ad dandum vel 
faciendum aliquid, fideicommissi actio omnifariam 
nascatur, videlicet in condicionibus post exitum 
2 earum. Sin vero legato aut fideicommisso relicto 
testator legatarium seu fideicommissarium prohibue- 
rit heredem suum vel alium quendam debitum exi- 
gere, habet debitor adversus legatarium seu fidei- 
commissarium agentem usque ad quantitatem relicti 
fideicommissi sive legati exceptionem. PP. vi id. 
Aug. Sabino 11 et Venusto conss. (a. 240] 


XXXXVI." 


DE CONDICIONIBUS INSERTIS TAM LEGATIS 
QUAM FIDEICOMMISSIS ET LIBERTATIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Claudiae. Cum 
testatorem fideicommissum Trallianis!? ab eo, quem 


(1) quod hoc quod dett, quod hoe PE, quia hoc quod C 
(2) sic CR, alienas spes (species P^) P (3) sic CR 
cum JB, faciunt ... caveant ... supponant P (4) sic 
ΟἿ, eupidus P, inc. Κα (5) sic CR, seu pure seu 
sub cond. seu sub die certo P (6) sic CR, ab empto- 


(1) seiens dett, si sciens PCR (8) B 44, 
16, 31 segg. — Cf..Dig. 35,1 (9) cf. 4,30,12 (10) B 
44, 28 — Cf. Dig. 35,1 (11) 8 44, 29 — Cf. Dig. 
39, 1 (12) sic C, tralliano καὶ 


ribus P 


35* 


VI 46. 47 


216 


DE USURIS ET FRUCT. LEG. 


pro parte heredem instituerat, ita reliquisse propo- 
nas, si sine liberis institutus diem obisset, isque 
nepotem, quem ex filia susceperat, heredem insti- 
tuerat, condicionem adscriptam fideicommisso de- 
fecisse manifestum est, nisi alia defuncti voluntas 
evidenter probabitur. PP. non. Dec. Laterano et 
Rufino conss. [a. 197] 

Idem 44. Gallicano. Cum patrem familias! 
fideicommissi nomine, quod in diem certam? reliquit, 
ita cavere praecepisse proponas, si a marito non 
divertisset, iurisdictionis originem perinde? servari 
aequum est, ac si nihil super ea re scriptum fuisset. 
1 Nec exemplum legati vel hereditatis, in. quibus 
condicio divortii nonnumquam remitti solet, huic rei 
comparandum est, cum absurdum sit ideo perpetui 
edicti neglegi formam, quia patris sui voluntati non 


obtemperatur. PP. Antiochiae xi k. Aug. Anto- 
nino A. 11 et Geía II conss. [a. 205] 
9 Imp. Antoninus A. Aurelio militi. Si^ ea con- 


dicione Auluzanus legata testamento praestari vo- 
luit, si cum focaria sua matreque eius moraretur, 
et per eum stetit, quominus voluntati testatoris pa- 
reret, cum sponte scripturae testamenti non obtem- 
peraverit, ad petitionem non admittitur. PP. vr id. 
Jul. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

4 Inp. Alexander A. Líéciniae. Legatum sive 
fideicommissum ἃ patruo tuo relictum tibi sub con- 
dicione, si filio eius nupsisses, cum mortuo filio, 
priusquam matrimonium cum eo contraheres, con- 
dicio defecerit, nulla ratione tibi deberi existimas. 
PD. k. Dec. Alexandro 4. et Marcello conss. [a. 226] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Faustino. Si uxorem tuam tempore nuptiarum in 
patria potestate fuisse monstretur, fideicommissi com- 
modum ei relicti, cum nupserit, nullo alio diem eius 
cedere prohibente patri quaesitum non ambigitur. 


.1 Quod si à patre ante nuptias emancipata fuerit 


ac postea decesserit, superstite patre et marito ac 
liberis actionem fideicommissi sibi competentem ad 
heredes suos transmisit. S. vi k. Febr. Sirmi CC. 
COnss$. [a. 294] 

6 (7) 5*Imp. lustinianus A. lohanni pp. Cum 
quidam testamento condito libertatem suo servo de- 
reliquit sub condicione, si suo heredi certum nume- 
rum solidorum praestet vel aliam quandam speciem 
vel vicarium servum, ille autem servus non in eo- 
dem loco constitutus, ubi etiam heres fuerat, herili 
testamento cognito properabat ad heredem cum ipso, 
quod iussus erat dare heredi, sed in medio latronum 
vel hostium incursione peremptum est quod porta- 
bat: quaerebatur inter antiquos, si praepeditur liber- 
tas, quia hoc dare servus non potest propter memo- 
1 ratum fortuitum casum. ltaque veterum dubietate 
quiescente nobis placuit, ut et libertas omnimodo 
competat et commodum, quod heredi vel extraneo 
2 relinquitur, non abstrahatur. Ex quacumque igi- 
tur causa impediatur, sive per heredem sive per 
eum, cui dare aliquid iussus est, sive per fortuitos 
casus, in libertatem quidem ipse omnimodo perve- 
niat, nisi ipse servus noluit adimplere condicionem: 
obnoxius tamen constituatur post libertatem heredi 


vel ei cui dare iussus est, nisi et ipse oblatas pe- 
cunias non suscepit (quod enim semel repudiatum 
est ab eo, redintegrari minime concedimus), quate- 
nus hoc quod dare iussus est omnimodo adimplere 
compellatur vel in ipso mancipio, si extat, vel in 
aestimatione eius non amplius quam in quindecim 
solidos imputanda, vel in alia re, si et ipsa ap- 
pareat, vel si non existat, vera eius aestimatione 
praestanda. D. prid. k. Mai. Constantinopoli post 
consulatum Lampadiü et Orestis vv. cc. anno se- 
cundo". [a. 532] 

7 (6) Idem A. Iohanni pp. Si plures personae 
unam condicionem implere fuerint iussae, apud UIl- 
ianum dubitabatur, utrumne omnes simul eandem 
acere debent, an singuli quasi soli implere eam 
1 compelluntur. Videtur autem nobis unumquem- 
que necessitatem habere condicionem implere et pro 
portione sibi contingente accipere, quidquid ex hoc 
commodum est, ut hi quidem, qui compleverint 
iussa, ad lucrum vocentur, qui autem neglexerint, 
sibi imputent, si ab huiusmodi commodo repellen- 
tur. JD. ni? k. 4ug. Constantinopoli post consu- 
vi Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


XXXXVII.' 


DE USURIS ET FRUCTIBUS LEGATORUM VEL 
FIDEICOMMISSORUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Maximo. 
Legatorum seu fideicommissorum usuras ex eo tem- 
pore, quo!! lis contestata est, exigi posse mani- 
festum est. sed et fructus rerum et mercedes ser- 
vorum, qui ex testamento debentur, similiter praestari 
solent. Proposita prid. k. Aug. Anullino et Fron- 
tone conss. [a. 199] 

2 Imp. Antoninus A. libertis Cassiani. Adversus 
eos, qui sub obtentu legis Falcidiae legata morantur, 
1 notissimum est iuris auxilium. $i igitur propo- 
sita stipulatione cavere cum satisdatione potestis vos 
restituturos, quanto amplius quam per eam legem 


licet acceperitis?, iudex qui fideicommissis ius dicit 
2 solida vobis legata praestari iubebit. Quod si 


satisdationem implere non poteritis, arbitro dato 
diem vobis praefiniet, intra quem altera parte ces- 
sante partibus suis fungetur. et si constiterit legi 
Falcidiae locum non esse, et usuras et fructus post 
litem contestatam percipietis. PP. xvr k. Jun. duo- 
bus Aspris conss. (a. 212] 

9 Imp. Alexander A. Paterno. Si homines certi 
per fideicommissum tibi relicti fuerunt, post moram 


periculo debitoris fideicommissi fuerunt. Proposita 
xi k. April. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 
4 Imp. Gordianus A. Dionysio. In legatis et 


fideicommissis fructus post litis contestationem, non 
ex die mortis sequuntur, sive in rem sive in perso- 
nam agatur. PP. non. Sept. Gordiano A. et Aviola 
COn$$. [a. 239] 


(1) filiam ser. (2) die certa libri (3) proinde Zbri 
(4) eui ins. Mommsen — (5) iunge 6, 21, 5: ordinem c. 6 
et 5 quamvis invertant. CR. cum B (si quidem silentio 
Heimbachii fides habenda est), ordinem nostrum, quem 
tuentur S alique libri, verum esse ex subscriptionibus 
colligitur: verba enim anno secundo additamentum esse 
Haloandri eo probatur, quod reliquae constitutiones prid. 


id. Mai. ad lohannem datae omnes ad a. 531 pertinent 
(6) sic R^, servi PCR" (7) anno secundo del. (cf. not. δ) 
(8) mur ser, cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. t p. 119 
(9) secundum libros excidit Graeca. constitutio (10) B 
44, 2, 86 segg. (11) eo temp. quo CR, quo tempore P 
(12) sic dett., acciperetis A, accipere««s A, accipere 
is 


DE INCERTIS PERSONIS 


2ii 


V] 48 


XXXXVIII. 
DE INCERTIS PERSONIS. 


1 [“ὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινεανὸς .4.]! 
ENT sl. 

1 ?Kai ὅτι καλῶς γράφεε ὁ ϑέλων οἱονδήποτε 
πόστουμον κληρονόμον 4" οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ληγά- 
τὸν καὶ φιδικόμμισσον αὐτῷ καταλιμπάνει, ἐὰν 
δηλονότε" οὐκ ἐκωλύετο αὐτοῦ κληρονομεῖν ἢ εἰ 

2 ἡν ἐν ὕσει. Καὶ ὅτι οὐ συγχωρεῖ κληρονόμους 
γράφεσθαι ἀφανεῖβ, εἰ μὴ ἄρα κυοφορούμενος εἴη" 
ἐστὶ γὰρ τούτου τὴν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. χρείαν 
ἀναπληροῖ ἡ γαστὴρ ἡ τοῦτον φέρουσα καὶ ὁ 

8 πατήρ. Καὶ περὶ τῶν πρὸς ἅπαξ τοῖς συγγενέσι 
καταλιμπανομένων xaO" ὁμάδα φιδικομμίσσων 
ἢ ληγάτων, & μὴ ἔν ἑκατέρῳ καιρῷ (τυχὸν τῆς 
τελευτῆς) εὑρεϑείη τις συγγενής, ἀλλὰ ἐν μόνῳ 
τῷ καιρῷ τῆς τελευτῆς ἐπιτεχϑῇ ἢ ἐγκυμονῆται. 

4 Ἢ ἐᾶν τοῖς ἐν καιρῷ διαϑήκης συγγενέσι κατα- 
λεέψῃ, ἐπιτεχϑῶσι δὲ ἕτεροι, περὶ ὧν ἐν τῷ 

ὅ διατέϑεσθϑαι οὐκ ἐνεϑυμήϑη. Καὶ εἰ ὁ διαϑέ- 
μενος πᾶσι τοῖς συγγενέσιν αὐτοῦ καταλείψει, 
πῶς οὐ κατὰ βαϑμὸν οὐδὲ κατὰ τάξιν δεῖ καλεῖ- 

6 σϑαι τοὺς συγγενεῖς, ἀλλὰ πάντας. Καὶ εἰ εἴποι 
τοῖς ἐξ ἀδιαϑέτου καλουμένοις συγγενέσε δοϑῆ- 

Ἴ ναι, τένες καλοῦνται. Καὶ περὶ τοῦ, ἐάν τις 
τοῖς ἰδίοις ἀπελευϑέροις ληγατεύσῃ, τίνες τὰ 

S ληγάτα λαμβάνουσι. Καὶ εἰ γενικῶς ληγατεύσας 
πᾶσε τοῖς ἀπελευϑέροις ἐν τῇ διαϑήκῃ ἰδικὸν 
ἕτερόν τὸ καταλείψῃ πρεσβεῖον τοῖς ἐν τῇ δια- 
ϑήκῃ αὐτοῦ ἐλευϑερωθεῖσιν ἢ ἐν κωδικέλλοις ἢ 

9 καὶ ἀγράφως, τί ρρρ δ Καὶ περὶ τοῦ, εἰ τῇ 
φαμιλίᾳ καταλειφϑῇ πρεσβεῖον, μὴ ὑπόντων συγ- 
γενῶν ἢ γαμβροῦ ἢ νύμφης, πῶς καλοῦνται οἱ 
ἀπελεύϑεροι. 

10 τάν vis ἢ τῇ ἱερᾷ συγκλήτῳ 7 βουλευτηρίῳ 
πόλεως ἢ τάξει ὑπηρετουμένῃ ταῖς μεγάλαις ἀρχαῖς 


: «e. « I1ICOES 


» a P » Lo 3 P » » , 
ταῖς ἐν ἐπαρχίαις ἢ τῷ τῶν ἰατρῶν ἢ διδασκα- 
» ἢ συνηγόρων σωματείῳ ἢ τοῖς στρατιώταις T ἢ 

ομοτέχνοις ἢ τοῖς κληρικοῖς 7) ἁπλῶς οἷῳδήποτε μὴ 
ἀπηγορευμένῳ σωματείῳ καταλείψῃ vi, ἔρρωται τὸ 
καταλειφϑέν" καὶ εἰ μὲν ἁπλῶς τοῦ συστήματος ἢ 
τάγματος μνημονεύσει, πάντες ἀπαιτοῦσιν οἱ ἔν τῷ 
καιρῷ τῆς τελευτῆβ αὐτοῦ εὑρισκόμενοι ἐν τῷ συλ- 
λόγῳ καὶ πρὸς τὸν ἀριϑμὸν τῶν προσώπων αὐτὸ 
διαιροῦνται, εἰ μὴ ἄρα ὃ Vue ed ἕκαστον αὐτῶν 
ῥητόν τε λαβεῖν διετάξατο. μηδενὸθ περιεργαξομένου 
κατὰ τὴν παλαιὰν διάταξυν, εἰ ἀπὸ κέρτας ἀδμενι- 
στρατίονος ἢν τὸ πρόσωστον ἢ μή. 

11 ϑΚαὶ περὶ διαϑεμένοθυ κελεύσαντος ἐκ προτελευ- 

τῆς τοῦ τιμηϑέντος τοῖς παισὶν αὐτοῦ ἢ ἐγγόνοις 
ἢ προεγγόνοις ἢ καὶ συγγενέσε δοϑῆναι τὸ κατα- 
12 λειφϑέν. Καὶ εἰ μόνων υἱῶν μνημονεύσειε, πῶς 
αἱ ϑυγατέρες οὐδὲν ὠφελοῦνται. καὶ περὶ τοῦ, 
εἰ γενικῶς ὃ διατιϑέμενος εἴποι προτελευτῶντος 
αὐτοῦ τοὺς ἐξ αὐτοῦ λαμβάνειν τὸ καταλειφϑέν, 
πῶς τότε καὶ υἱοὺς καὶ ϑυγατέρας καὶ ἐγγόνους, 
καὶ ἐγγόνας καὶ προεγγόνους καὶ προεγγόνας κα- 

18 λεῖσϑαι. Καὶ εἰ ῥητῶς ἐπαγάγῃ τοὺς ἐξ αὐτοῦ 

προελϑόντας καὶ τοὺς ἐφεξῆς λαμβάνειν, τένες 

14 ἀπαιτεῖν δύνανται τὸ καταλειφϑέν. Τὸ αὐτὸ 

καὶ περὶ συγγενῶν. καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῶν 
σρὸς ἀπαξ καταλιμπτανομένων. 

1510 Ea» δὲ ἐνιαυσιαῖα ἢ κατὰ μῆνα ἢ καϑ' ἡμέραν 

καταλεέψῃ τοῖς ἰδίοις συγγενέσιν ὁ διαϑέμενος, εἰ μὲν 

μηδὲν πλέον εἴπῃ, μόνοις τοῖς ἐν τῷ καιρῷ τῆς τελευ- 
τῆς αὐτοῦ συγγενέσιν ἕως ὅτε περίεισε δίδοσθαι τὰ 
καταλελειμμένον, ὥσπερ εἰ καὶ μὴ συγγενέσιν, ἀλλὰ 
τοῖς ἔκ τινος συστήματος ἢ τάγματος ἢ σωματείου 
κατέλειψε ταῦτα τὰ ἐνιαυσιαῖα ἢ μηνιαῖα ἢ ἡμερήσια 
ληγάτα" καὶ τότε γὰρ οἱ περιόντες μόνοι κατὰ τὸν 
καιρὸν τῆς'} τελευτῆβ αὐτοῦ καλοῦνται καὶ ἐξ ἰσό- 
16 τητος διαιροῦνται τὸ καταλελειμμένον. Εἰ δὲ 
συγγενέσε τιβ καταλιμπάνων ἐνιαυσιαῖα 7 μηνιαῖα ἢ 


(1) Cuiacius in libro quodam hanc adnotationem invenit: 
iste titulus unam constitutionem habet iustiniani totam 
graecam, quae tenet folia octo, id est quaternionem unum. 
praeterea unam solam constitutionem hoc titulo contineri 
testatur INomoc. 2, 1, eamque Iustiniani esse significant 
Inst. 2, 20, 21: 'sed nec huiusmodi species penitus est 
sine iusta emendatione derelieta, cum in nostro codice 
constitutio posita estí, per quam et huie parti medevi- 
mus, unde etiam colligitur h. c. anteriorem esse. consti- 
tutione Summa (p. 2: data VII id. April. a. 529) (2) sic 


Parat. ad Const. 2, certus Parat. ad Const. 8 (3) — B 44, 
18,29 (4) cf. Inst. 2, 20,28. 3,9 pr. (Ὁ) sic Heimbach, 
δῆλον B (6) τυχὸν τῆς τελευτῆς del. (1) $10 — Nomoc. 
2, 1, ubi dicitur esse Qeua βἰ' (T) c. p.V. (897 
ὁμοτέχνοις om. libri, supplevi ex indice, qui extat in 
INomoc. (Pitra p. 495) (9) ὃ 11—14 — B (10) $ 15. 16 
extant in Nomoc. 2, 1, ubi dicuntur esse ϑέμα κ΄ : prae- 
mittitur autem τῶν βασιλικῶν, cum ante ὃ 10 scribatur 
TOU κώδικος, ut incertum sit, num vera constitutionis verba 
an Thalelaei indicem contineant (11) τῆς om. libri 


1 Imp. lustinianus. Recte quemlibet, postumum 
qui vult heredem scribit: neque non et legatum et 
fideicommissum δὲ relinquit, nisi scilicet heres fieri 
2 prohibitus erat vel si in rerum natura erat. He- 
redes incertos scribi constitutio vetat, nisi in utero 
est. in hoc enim momen eius quod desideratur 
3 supplet venter qui eum gestat et pater. Et de 
fideicommissis et legatis semel cognatis per univer- 
sitatem relictis, si non utroque tempore (mortis forte) 
cognatus extet, sed tantum mortis tempore natus vel 
4 in utero sit. Vel si iis, qui testamenti tempore co- 
gnati sunt, reliquerit, deinde alii nascantur, de quibus 
9o 4n estando non cogitavit. Et si testator omnibus 
cognatis suis reliquerit, non secundum gradum ne- 
que secundum ordinem cognatos vocari oportet, sed 
6 omnes. Et si cognatis qui ab intestato vocantur 
7 dari iusserit, quinam vocentur. Et si quis libertis 
8 suis legaverit, quinam legata capiant. Et si 
generaliter omnibus libertis suis in testamento lega- 
verit, deinde specialiter aliud quid legatum iis, qui 
in lestamento suo manwumissi fuerint, vel in codi- 
9 cillis vel sine scriptura reliquerit, quid fiat. ΕἸ 
si familiae legatum relictum fuerit, cognatis genero 
10 nuruve non ectantibus libertos vocari. Si quis 
sacro senatui vel curiae civitatis vel officio, quod 
magnis potestatibus vel iis quae in provinciis sunt 
ministerium praebet, vel medicorum professorumve 
vel advocatorum corpori vel militibus vel eiusdem 
artis opificibus vel clericis vel uno verbo si cui- 


cumque non illicito corpori quid reliquerit, valet 
relictum. et si quidem simpliciter. collegii vel legio- 
nis mentionem fecerit, omnes, qui mortis tempore 
in eo numero sunt, petunt et secundum personarum 
numerum id dividunt, nisi testator unumquemque 
certum aliquid capere iusserit: neve quis secundum 
veterem constitutionem curet, ceríae administrationis 
11 persona fuerit nec ne. Et si testator ante 
defuncto eo qui honoratus est liberis eius vel nepo- 
libus vel pronepotibus vel etiam cognatis dari tus- 
12 .serit, quod relictum est. Et si filiorum tantum 
mentionem fecerit, filiabus hoc nihil prodesse. et si 
generaliter testator ante defuncto eo progeniem eius 
accipere quod. relictum est iusserit, tum et filios et 
filias et nepotes et neptes et pronepotes et proneptes 
13 vocari. Et si specialiter adiecerit liberos eius et 
qui deinceps sequuntur accipere, quinam quod relic- 
14 tum est petere possint. Idem et de cognatis. et 
15 haec quidem de iis quae semel relicta sunt. Quod 
si annua vel in menses singulos vel in dies cognatis 
suis íestator reliquerit, si quidem mihil amplius 
dixerit, is eno e mortis tempore ei cognati sunt, 
dum vivunt quod relictum est. dari, uemadmodum 
etiam, si non cognatis, sed iis, qui alicuius collegit 
vel legionis vel corporis sunt, haec annua vel men- 
strua vel diurna legata reliquisset: nam tum quo- 
que soli δὲ qui mortis eius tempore ectant vocantur 
et δῷ aequis partibus quod relictum est dividunt. 
16 δὲ quis autem, quae cognatis annua vel menstrua 


VI 48. 49 


2190 


AD SENATUS CONSULTUM TREB. 


« 


μερήσια ληγάτα ἐπάγει καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν ταῦτα 
διδόσϑαι, εἰ προσϑείη εἰς τὸ διηνεκές, διηνεκῆ τὴν 
δόσιν εἶναι καὶ μηδέποτε παύεσϑαι. ; 
11 170 αὐτὸ καὶ ἐπὶ συνηγόροις κρατεῖ καὶ διδασκά- 
18 λοις καὶ στρατιώταις. Καὶ εἰ μηδαμοῦ τὸ διη- 

νεκῶς εἴπῃ, ἀλλὰ τοῖς ἐξ αὐτῶν βουληϑείη δίδο- 
19 σϑαι. Καὶ πότε μέχρε τρίτης διαδοχῆς τὸ γένος 

ἢ τάγμα καλεῖται πρὸ! τὴν τοῦ καταλειφϑέντος 
20 ἀπαίτησιν. Καὶ ei ἀπελευϑέροις ληγατεύσει, μὴ 

προσϑήσει δὲ καὶ τοῖς ἐξ αὐτῶν ἢ προσϑῆήσει. 
21 Καὶ περὶ τοῦ, εἰ τελευτήσει ἐπὶ πάντων τῶν 
22) ϑεμάτων εἷς ἐξ αὐτῶν, τί γένεται. Κἂν διορί- 

σηται, τί χρὴ λαμβάνειν ἕκαστον, ἢ μή, ἀλλὰ 

πᾶσιν ἅμα μίαν ποσότητα καταλεέψῃ κελεύσας 
23 διηνεκῶς δίδοσθαι τὸ καταλειφϑέν. Καὶ εἰ μὴ 
24 προσϑήσει τὸ διηνεκῶς δίδοσϑαι. Καὶ ὅτε ἀπε- 

λεύϑερος ἀπελευϑέρου οὐδέποτε πρὸς τὸ τοιοῦτον 

καλεῖται ληγάτον, εἰ μὴ ῥητῶς ὁ διαϑέμενος 
25 τοῦτο παρεκελεύσατο. Καὶ ei ἑκάστῳ τῶν πολι- 

τῶν ῥητὴν ποσότητα κελεύσει διανέμεσϑαι, τί 
26 γένεται καὶ πῶς ῥυϑιμέζεται. ?Kol περὶ τῶν διη- 
νεκῶς ἀπαιτουμένων, καταλιμπανομένων δὲ ἐκ- 
κλησέαιβ, ξενῶσε ἢ πτωχείοιρ3 εὐαγέσιν οἴκοις 
Qe κοινῷ τοῦ κλήρου παντὸς ἢ sic αἱ μαλώτων 
ὕσιν ἢ αὐτοῖς τοῖς πτωχοῖς ἢ αἰχμαλώτοιξ. Καὶ 
περὶ τοῦ, ἐὰν τις εἴπῃ κληρονόμον αὐτοῦ γενέ- 
σϑαι τὸν πρῶτον γινόμενον ὕπατον μετὰ τελευ- 
τὴν αὐτοῦ j τὸν ἐρχόμενον εἰς τὸν τάφον αὐτοῦ 
ἢ τὸν ἐκδιδόντα τὴν ϑυγατέρα αὐτοῦ τῷ ἰδίῳ 
υἱῷ ἢ τὸν ἐπιγαμβρεύοντα αὐτῷ ἢ ἕτερόν τι 
τούτοιβ παραπλήσιον, tS ανυπόστατόξ ἐστε παν- 
ταχόϑεν ἡ τοιαύτη ἔνστασις διὰ τὸ μὴ φέρεσϑαε 
κύριον ὄνομα τοῦ κληρονόμου" ἀλλ᾽ οὐδὲ ληγάτον 
τοιούτοις προσώποις καταλεμφτανόμενον ἰσχύει. 
28 "Kai ὅτι ἐπίτροπος ἀφανέσιν οὐ δύναται δοϑῆναι. 
29 Καὶ ὅτε τὸ τοῖς πτωχοῖς καταλιμπανόμενον μὴ 
ψομιζέσϑω ἄδηλον. [a. 928—529] 


21 


XXXXVIIII.* 
AD SENATUS CONSULTUM TREBELLIANUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Probo. Si 
ex senatus consulto partem quartam hereditatis reti- 
nuisti et dodrantem fideicommissi restituisti, quod 
creditoribus hereditariis pro novem unciis praestiteris, 
a fideicommissario petere potes. PP. xv k. April. 
Laterano et Rufino conss. [a. 191] 


2 Imp. Philippus A. et Philippus C. Iuliano. 
Ad eum, cui ex Trebelliano senatus consulto pars 
hereditatis restituitur, successionis onera seu lega- 
torum praestationem pro competenti portione spectare 
indubitati iuris est. PP. xvi119 k. Nov. Peregrino 
et Aemiliano conss. (a. 244] 

3 Tnppgs Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Zotico. 5 per fideicommissum hereditas rei publi- 
cae relicta est, ex Trebelliano senatus consulto, quod 
ab intestato quoque locum habet, quartae partis et 
fructus eius vobis restitutio competit. Sine die et 
consule. 

4 "Impp. Diocletianus et Maacimianus 44. et CC. 
Quintiano. Non iustam te gerere sollicitudinem per 
fideicommissum relictae portionis hereditatis perspi- 
cimus verentem, ne fructum amittas relicti fideicom- 
missi, quoniam avia testatoris ex parte scripta heres 


"et tibi rogata restituere calliditate ac? fraude repu- 


diavit, ut ad alium nepotem eundemque coheredem 
devolvatur portio, à quo tibi nominatim non fuerat 
fideicommissum relictum, et coacta suspectam here- 
ditatem adire, priusquam pro herede gereret, rebus 
sit humanis exempta: cum divo Antonino parenti 
nostro deberi etiam a substitutis fideicommissum 
contemplatione iudicii testatoris quasi tacite ab his 
repetitum iam dudum placuerit. neque enim? quar- 
tae retentionem, quam illa, quae repudiaverit here- 
ditatem, adire coacta suspectam retinere non potuit, 
timere debes. S. vi id. lu. Philippopol 44. 
conss. [a. 293] 
5 Idem AA. et CC. Verissimo. ἘΠ βὶπθ scriptura p 
1 fideicommissum hereditas recte relinquitur. lgi- 
tur si te uxor tua et privignum suum in discrimine 
mortis constituta designavit velle successionem ob- 
tinere, usque ad dodrantem eius voluntatem ratam 
servari convenit, cum intestato ei succedentes de resti- 
tuendo fideicommisso conventos ultra quartam (aere 
alieno deducto), quam 19. penes eos sententia senatus 
consulti D$ praecepit, tantum obtinere posse 
praestiterit. S. v k. Ma. Sirmi CC. conss. (a. 294] 
6 Imp. Zeno A. Dioscoro pp. lubemus, quotiens 
pater vel mater, filio seu filiis, filia seu filiabus ex 
aequis partibus vel inaequis heredibus institutis, in- 
vicem seu simpliciter quosdam ex his aut quen 
rogaverit, qui prior sine liberis decesserit, porbenum 
hereditatis suae superstiti seu superstitibus resti- 
tuere, ut modis omnibus retenta quarta pro aucto- 
ritate Trebelliani senatus consulti, non per impu- 


(|) $ 11—29 — B (2) ad $ 26 pertinet Nomoc. 2, 1: 
καὶ ἔν τῷ τέλει τῆς αὐτῆς διατάξεως" ὅτι ἐὰν σπτρὸς 
ἅπαξ ἢ ἐτήσιον καταλειφϑῇ δὐσεβῶς ἢ ἐκκλησίαις 
ἢ ξενῶσιν ἢ πτωχείοις ἢ εὐαγέσιν οἴκοις ἢ κοινῷ 
κλήρου ἢ εἰς αἰχμαλώτων λύσειν ἢ αὐτοῖς τοῖς πτω- 
χοῖς ἡ τοῖς αἰχμαλώτοις, κρατεῖ ἡ τοῦ τελευτήσαντος 
βούλησιβ (id est et in fime eiusdem constitutionis: si 
semel vel annuum pie relictum fuerit vel ecclesiis vel 
xenonibus vel ptochiis vel venerabilibus domibus vel 
universitati eleri vel ad redemptionem captivorum vel 


ipsis pauperibus vel captivis, valet defuneti voluntas) 
(3) πτωχείοις Heimbach eum Nomoc. (not. 2), πτώχοις B 
(4) ad $ 28 pertinent Inst. 2, 20, 27: tutor autem nec 
per nostram constitutionem incertus dari debeat, quia 
certo iudicio debet quis pro tutela suae posteritati ca- 
vere: unde apparet pro ἀφανέσεν scribendum esse ἀφανής 
(5) .B 41, 8 — Cf. Dig. 36,1 (6) xvmr Ha, xut P 
(1) iunge 6, 26, 6 (8) ἤ ΒΖ (x.z.) (9) enim tuetur 
B (x. z.), delet Mommsen (10) ultra quartam a. a. 
deducto quam] quantum a. a. dedueto Mommsen 


vel diurna relinquit, ea his quoque qui ex ipsis nati 
erunt dari iniungit, si adiecerit in perpetuum, datio- 
VT nem perpetuam esse neque umquam cessare. Idem 
etiam in. advocatis optinet et professoribus et medi- 
18 cis. Et si minime perpetuum dixerit, sed eis 
19 qui ea ipsis nati erunt dari voluerit. Et quando 
usque ad. tertiam successionem familia vel legio ad 
20 "doen pi eius quod relictum est vocatur. Et 
si hbertis legaverit, sed non addiderit *et qui ex 
21 Ais nati erunt? vel addiderit. Et si in omni- 
bus his casibus unus eorum mortuus fuerit, quid 
22 fiat. Et si disposuerit, quid unus uisque acci- 
pere debeat, vel non, sed cunctis simul unam quan- 
titatem reliquerit et perpetuo id quod relictum est 
23 praestari iusserit. Et si non adiecerit per- 
24 petuo dari. t libertum liberti nunquam ad 
huiusmodi legatum vocari, nisi specialiter testator 


25 hoc iusserit. Et si singulis civibus certam 
summam distribui iusserit, quid fiat et quemad- 
26 modum dividatur. Et de iis quae perpetuo 
petuntur relicía ecclesiis acenonibus vel ptochüis vel 
venerabilibus domibus vel universitati totius cleri 
vel ad redemptionem m gef vel ipsis pauperi- 
21 bus vel captivis. Et si quis dixerit heredem 
sibi eum fore, qui primus post moríem suam con- 
sul factus fuerit vel ad. sepulchrum suum venerit 
vel qui filiam suam ipsius filio in matrimonium 
collocaverit vel ipsi gener factus fuerit vel aliud 
quid his simile, quomodo talis institutio ez omni 
parte nullius momenti sit ideo, quia proprium here- 
dis nomen non habeat: verum ne legatum quidem 
28 eiusmodi personis relictum valet. Et non posse 
29 (tutorem incertis dari. Et quod pauperibus re- 
lictum est non videri incertum esse. 


AD LEGEM FALCIDIAM - 


219 


VI 49. 50 


tationem redituum, licet hoc testator rogaverit vel 
iusserit, sed in ipsis rebus hereditariis, dodrans resti- 
1 tuatur. Idemque in retinenda legis Falcidiae 
portione obtinere iubemus, et si pater vel mater filio 
seu filia institutis (sicut supra dictum est) heredibus 
rogaverit eos easve nepotibus vel neptibus, pronepo- 
tibus vel proneptibus suis ac deinceps restituere 
la hereditatem. Insupra dictis autem casibus :fidei- 
commissorum  servandorum  satisdationem cessare 
iubemus, si non specialiter eandem satisdationem 
testator exigi disposuerit et cum pater vel mater 
secundis existimant nuptiis non abstinendum: in his 
etenim duobus casibus, id est cum testator specia- 
liter satisdari'! voluerit vel cum secundis se pater 
vel mater matrimoniis iunxerint, necesse est, ut ea- 
2 dem satisdatio pro legum ordine praebeatur. Sin 
autem is, qui fideicommissaria restitutione gravatus 
est, uno filio superstite vel nepote ex filio seu ex 
filia nato vel pronepote vel postumo relicto deces- 
serit, non videtur extitisse condicio et ideo deficit 
3 fideicommissi petitio. Illud etiam admonemus ea, 
quae de Falcidiae portione non per reditus, sed per 
ipsas res hereditarias retinenda et de satisdatione 
fideicommissorum (sicut supra dictum est) conce- 
denda diximus, non ulterius quam in his personis et 
casibus, quorum superius mentio facta est, oportere 
produci. PP. k. Sept. Constantinopoli Eusebio 
cons.? [a. 489] 

7 Imp. lustinianus A. lohanni pp.  Sancimus 
licentiam esse etiam soli tutori recte fieri fideicom- 
missi nomine universitatis restitutionem, quod pupillo 
relictum est, et? sine onere fideiussionis, ubi tamen 
pupillus fari non possit vel abesse noscitur, ne, dum 
nimia subtilitate circa res utimur pupillares, ipsa 
| subtilitas ad perniciem eorum revertatur. Idem- 
que iuris esse oportet, et si furioso fideicommissaria 
debeatur hereditas, ut restitutio curatori eius soli, 
nomine scilicet furiosi, celebretur. quis enim sensus, 
quae vox certa furioso esse intellegitur, cum in 
utroque casu restituentes plenissimam  consequan- 
ila tur^ ex nostra lege securitatem? — Hoc eodem 
observando, et si ipsi pupilli vel furiosi restitutione 
1b gravati sunt. Cum autem aliquis hereditatem 
restituere iussus est et dolo malo vel post litem con- 
testatam vel antea sese contumaciter celaverit, vel 
si suppositus fideicommissariae restitutioni, ante- 
quam restitueret hereditatem, ab hac luce subtractus 
est nullo herede vel successore existente, vel si fidei- 
commissarius, cui restituta est ex Trebelliano here- 
ditas, alii per fideicommissum restituere iussus fuerit 
res hereditarias: quemadmodum actionum translatio 
celebretur in tribus istis casibus, apud veteres dubi- 
tabatur: et Domitius Ulpianus constituendum esse 
1c super his putavit. Sancimus itaque, ut, sive 
per contumaciam afuerit is, cui restitutio imposita 
est, sive morte praeventus nullo relicto successore 
fuerit, sive ἃ primo fideicommissario in secundum 
translatio celebrari iussa est, ipso iure utiles actio- 
nes transferantur. JD. x &k. Nov. Constantinopoli 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss.* [a. 530] 

8 Idem A. Iohanni pp. Quidam testamento con- 
dito iussit heredem? omnem hereditatem quam ei 
dereliquit alii restituere, speciale autem fideicommis- 
sum alteri adscripsit. et quaerebatur, specialis fidei- 
commissarius id quod ei derelictum est a quo con- 
sequi debeat, utrumne ab herede, ut post retentionem 
eius alias res universitatis fideicommissarius accipiat, 
an una cum alis rebus oporteat et hoc generali 
fideicommissario adgregari ut ipse speciali fideicom- 
missario hoc? tradat, sive in rebus sive in pecuniis 
1 sit fideicommissum. Sancimus itaque totam qui- 
dem substantiam secundum senatus consulti Trebel- 


liani auctoritatem restitui generali fideicommissario, 
illum autem speciali fideicommissario id quod ei 
derelictum est dependere. JD. xv k. Nov. Constan- 
tinopoli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. 
anno secundo. [a. 532] 


Lh 
AD LEGEM FALCIDIAM. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Prisco. Scire 
debes omissa Falcidia, quo? pleniorem fidem por- 
tionis restituendae exhiberes, non videri plus debito 
solutum esse. PP. 11119 id. Mai. Laterano et Rufino 
conss. [a. 191] 

2 ldem 44. Sanctiano.  Falcidiae rationem ad- 
versus omnes pro modo legatorum et fideicommis- 
sorum locum habere certi et explorati iuris est. DP. 
k. Iul. Laterano et Rufino conss. [a. 191] 

9 Imp. Alexander A. Hermagorae. E&iamsi taci- 
tum fideicommissum heredem &administrasse appa- 
ruerit, legata tamen seu fideicommissa, quae testa- 
mento relicta sunt, praestanda esse ambigi non 
oportet, ad eum videlicet modum, quem lex Faicidia 
patitur, cum quartam, quae aufertur heredi, qui 
contra legem fidem suam obtulit, legatariis proficere 
non placuit. PP. id. Oct. Alexandro A. cons. [a. 222] 

4 ldem A. Philetiano. Et in legatis principi 
datis legem Falcidiam locum habere merito divo 
Hadriano placuit. PP. ν᾽; k. Jan. Alexandro A. 
Cons. [a. 222] 

9 ldem A. Samosatae. Si mortis causa immodi- 
cas donationes in sororem tuam matrem contulisse 
probare potes, legis Falcidiae ratione secundum con- 
stitutionem divi Severi avi mei'? uti potes. PP. xv 
k. Nov. Maaimo 11 et Aeliano conss. [«. 223] 

6 Idem A. Secundinae. In ponenda ratione legis 
Faleidiae omne aes alienum deducitur, etiam quod 
ipsi heredi mortis tempore debitum fuerit, quamvis 
1 aditione hereditatis confusae !? sint actiones. Omnia 
autem legata, quamvis in operibus publicis con- 
fieiendis statuisque ponendis data sint, ad contri- 
butionem dodrantis pro rata suae cuiusque quanti- 
2 tatis revocantur. Nec si quid ultroi^ solidum 
heres praestiterit aut perfecerit, legitimae computa- 
tioni praeiudicatur. ὁ. v lan. Maximo 11 et 
Aeliano conss. [«. 223] 

7 ldem A. Pomponio. In testamento quidem mi- 
litis ius legis Falcidiae cessat. sed ea, quae ad vos 
pertinentia defunctus tenuit, bonorum eius videri 
minime possunt et ideo recte rationem eorum ut aeris 
alieni haberi desiderabitis. PP. k. Mat. Alexandro 
1 et Marcello conss. [a. 226] 

8 lidem A. Aurelio. lrritum quidem propterea 
testamentum fratris tui esse non potest, quod ex 
causa fideicommissi obligatus fuit, ut, si sine liberis 
prior decederet, paternam tibi hereditatem redderet. 
1 Sed licet te heredem scripserit, in ponenda ta- 
men legatorum ratione, quibus te oneratum esse 
suggeris, fideicommissum debitum aeris alieni loco 
deduci oportet insuperque in residuo legis Falcidiae 
beneficium vindicabis. .PP. id. Sept. Maaimo 11 et 
Paterno conss. [a. 233] 

9 Imp. Gordianus A. Mestriano.  Exror facti 
quartae ex causa fideicommissi non retentae repeti- 
tionem non impedit. is autem, qui sciens se posse 
retinere universum restituit, condictionem non habet: 
quin etiam, si ius ignoraverit, cessat repetitio. PP. xv 
k. Nov. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

10 Jdem A. Diogenio. Quamquam pater tuus 
fratrem tuum rogaverit, ut, si sine liberis diem suum 
fungeretur, portionem hereditatis tibi restitueret, ta- 


(1) satisdare bri (2) sic scripsi, probino et eusebio 
0088. Hal. (3) et om. B (κ. π.) (4) sic edd. cum B, 
sequantur libri (5 D. xv k. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. ce. (vel vv. cc. 
anno secundo) ser., cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 118 


(6)suum zns. B.X(x.z.)  (7)hoe om. BZ (x. πὸ (8 5 
41, 1, 95 seqq. — Cf. Dig. 35, 2. Inst. 2, ?2 (9) quo 
P'"CR, cum P'* (10) pp. πὶ Zai, d. L (11) v Hai, 
om. P (12) avi mei CR, om. P (13) sic CR, con- 


subtae P (14) sic CR, ultra P 


VI 50. 51 


200 


DE CADUCIS TOLLENDIS 


abes 


men intestato eodem! diem suum functo id, quod 
beneficio legis Falcidiae habere potuit, ad successo- 
rem intestati pertinere ideoque non immerito sororem 
tuam, quae simul tecum ab intestato eli successit, 
emolumenti quod retineri potuit portionem sibi vin- 
dicare manifestum est. bP. y id. Nov. Gordiano 
A. 11 et Pompeiano conss. (a. 241] 

11 Jdem A4. Mazimae. Si, ut adlegas, pater tuus 
eam portionem, ex qua te fecit heredem, fratribus 
tuis restituere iussit certisque speciebus pro Fal- 
cidia praecepit esse contentam, auxilium legis Fal- 


cidiae, quod imploras, apud suum iudicem non pro- 
hiberis flagitare. PP. viz k. Nov. Arriano et Papo 
COnss. [a. 243] 


12 Impp. Diocletianus et Maxcimianus AA. Lustino. 
In donationibus inter virum et uxorem factis legem 
Falcidiam habere locum, quando fideicommissi par- 
tibus funguntur, nonnullis iuris placitis comprehen- 
sum est. JP. xvi k. lul. ipsis AA. ΠῚ et ΠΙ 
conss. [a. 290] 

13 Jdem A4. et CC. Zetho. Si ea, cuius filium 
tuum servum significas, ex iudicio defuncti, quem 
dicis fideicommissariam libertatem ei reliquisse, ali- 
quid consecuta est, ad restituendam fideicommissa- 
riam libertatem non immerito obnoxia constituta 
1 debet urgueri. Nam fideicommissum ei relictum 
usque ad eum modum potest petere, quod? deducto 
pretio servorum, quos fuerat rogata manumittere, 
relictorum substantia patitur. S. v k. Mai. Hera- 
cliae A4. conss. [a. 293] 

14 Jdem A4. et CC. Faustinae. Licet adieris 
patris hereditatem et confusione pro parte qua ei- 
dem successeris extinguatur actio, quam tibi com- 
petere eo, quod ex administratione tutelae multa 
eum debuisse contendis?, pro residuis tamen parti- 
bus eoheredes convenire non prohiberis et fundum 
ἃ te relictum eatenus, quod^ deducta quarta residui 
substantia patitur, praestare necesse habes. 2). vi 
k. Oct.» Viminactü AA. conss. [«. 293] 

19 Jdem AA. et CC. Pomponio. Si praediorum 
dotis apud te iure remanentis instrumenta verbis 
precariis vel testamento vel codicillis uxor tibi dari 
mandavit, eius iudicium successores implere com- 
pellentur, cum instrumentis praediorum domino re- 
lietis Faleidiae nulla potest intervenire quaestio. 
Supposita9 xvi k. Febr. Sirmi CC. conss. ([a. 294] 

1 ldem AA. et CC. Diomedi. Successores legata 
vel fideicommissa, si aes alienum hereditarium de- 
functi substantiae fines occupaverit, Falcidiae legis 
iussio peti, item Trebelliani senatus consulti prae- 
ceptum exigi non concedit. S. xvi k. Febr. Sirmi 
CC." conss. [a. 294] 

17 Idem AA. et CC. Gaio. A coheredibus relicta 
legata, quatenus modus lege Failcidia praestitutus 
patitur, posse petere? certissimi iuris est. Suppo- 
siae v k. Nov. Anchiali CC. conss. [a. 294] 

18 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Si quis qua- 
dringentorum forte solidorum habens substantiam 
iusserit heredem non aliter adire hereditatem, nisi 
prius trecentos octuaginta solidos cuidam persolvat 
vel aliam quantitatem, quae diminuere Falcidiae ra- 
tionem potest, sancimus heredem, si adierit, legis 
Falcidiae beneficio sustentatum repleri quidem quod 
ad Falcidiam deest, et prius eo dato vel retento 
(sive una datio est?, quae celebrari disposita fuerit, 
sive in multas dividitur personas) praefatae legis 
1 immutilatum habere beneficium. δὶ enim, cum 
mortis causa donatio procedat et haec modum legis 
Falcidiae excedat, heres post aditionem repetit eam 
pecuniam, quae ultra modum Falcidiae corporaliter 
quidem data est, lege autem in patrimonio testatoris 


permansit, quare non in praesenti casu et viventi- 
bus et morientibus providemus, et eorum ultima 
elogia conservantes et commodum hereditarium non 
minuentes? J). k. Nov. Constantinopoli post con- 
sulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (a. 531] 

19 Idem 4. lohanni pp. Cum certum sit here- 
dem, qui plenam fidem ἔω exhibet, in solidum 
legata dependentem non posse postea rationem legis 
praetendentem Falcidiae repetitione uti, quia vide- 
tur voluntatem testatoris sequi, iubemus hoc simili 
modo firmum haberi, et si cautionem super integra 
legatorum solutione fecerit: quod veteribus legibus 
in ambiguitatem deductum? est. in utroque etenim 
casu, id est sive solverit sive super hoc cautionem 
fecerit, aequitatis ratio similia suadere videtur. D. xv 
k. Nov. Constantinopoli post consulatum Lampadii 
et Orestis ov. cc. anno secundo. (a. 532] 


LI. 
DE CADUCIS TOLLENDIS. 


1 '"Zmp. [lustinianus 4. senatui urbis Constanti- 
nopolitanae et. urbis Romae??. Et nomen et mate- 
riam caducorum ex bellis ortam et auctam civilibus, 
que in se populus Romanus movebat, necessarium 

uximus, patres conscripti, in pacificis nostri imperii 
temporibus ab orbe Romano recludere, ut, quod 
belli calamitas introduxit, hoc pacis lenitas sopiret. 
1 Et quemadmodum in multis capitulis lex Papia 
ab anterioribus principibus emendata fuit et per 
desuetudinem abolita, ita et a nobis circa caducorum 
observationem invidiosum suum amittat vigorem, qui 
et ipsis prudentissimis viris displicuit, multas inve- 
ia nientibus vias, per quas caducum ne fieret. Sed 
et ipsis testamentorum conditoribus sic gravissima 
caducorum observatio visa est, ut et substitutiones 
introducerent, ne fiant caduca et, si facta sint, apud 
certas personas recurrere disponerent, vias reclu- 
dentes, ne lex Papia posuit in caducis: quod et 
10 nos fieri concedimus. Et cum lex Papia? ius 
antiquum, quod ante eam in omnibus simpliciter 
versabatur, suis machinationibus et angustiis circum- 
cludens solis!^ parentibus et liberis testatoris usque 
ad tertium grádum, si scripti fuerant heredes, suum 
imponere iugum erubuit ius antiquum intactum eis 
conservans, nos omnibus nostris subiectis sine diffe- 
1c (1) rentia personarum concedimus. Cum igitur 
materidm et exordium caducorum lex Papia ab adi- 
tionibus, quae circa defunctorum hereditates proce- 
debant, sumpsit et ideo non a morte testatoris, sed 
ab apertura tabularum dies cedere legatorum sena- 
tus consulta, quae circa legem Papiam introducta 
sunt, concesserunt, ut, quod in medio deficiat, hoc 
caducum fiat, primum hoc corrigentes et antiquum 
statum renovantes sancimus omnes habere licentiam 
a morte testatoris adire hereditates similique modo 
legatorum vel fideicommissorum pure vel in diem 
2 relictorum diem ἃ morte testatoris cedere. Et 
cum triplici modo ea, quae in ultimis elogiis relin- 
quuntur, contingebat deficere, consentaneum est et 
tempora eorum et nomina manifeste exponere, ut, 
quod vel tollitur vel reformatur, non sit incognitum. 
2a Ea enim vel his relinquebantur, qui in rerum 
natura tunc temporis, cum condebantur extrema 
elogia, non fuerant, forte hoc ignorantibus testatori- 
bus, et ea pro non scripto esse leges existimabant: 
vel vivo testatore is, qui aliquid ex testamento ha- 
buit, post testamentum ab hac luce subtrahebatur, 
vel ipsum relictum expirabat, forte quadam condi- 
cione, sub qua relictum erat, deficiente, quod vete- 


(1) eo dett. cum B (x...) (2) quod CR^, quem A, 
quod vel quem Graeci: quo scr. (3) quam ... eon- 
tendis confirmat B.X (x. m.) (4) quod /ibri, sie ὅσον 
B (w.7.): scr. quoad (5) Sept. Mommsen (6) s. scr. 
(1) ec. scripsi, aa. Hal. (8) sie C cum B (x. m.), 
peti PR (9) est om. B (x. t.) (10) sic edd., am- 


biguitate ductum CR (11) Δ 44, 30, 1 (12) et 
urbis romae 3, om. CR (13) quas (et quas A^) lex 
papia (papias M") ... concedimus et cum lex papia ius 
R'M, et cum lex ... concedimus et ius C, et quas lex 
... quod nos fleri concedimus secundum ius A^  (14)s0- 
lis A, suis C 


DE CADUCiS TOLLENDIS 


291 


VI 51 


res appellabant in causa caduci: vel mortuo iam 
testatore hoc quod relictum est deficiebat, quod 
3 aperta voce caducum nuncupabatur. In primo 
itaque ordine, ubi pro non scriptis efficiebantur ea, 
quae personis iam ante testamentum mortuis testa- 
tor donasset, statutum fuerat. ut ea omnia maneant 
apud eos, a' quibus fuerant derelicta, nisi vacuatis 
vel substitutus suppositus vel coniunctus fuerat ad- 
gregatus: tunc enim non deficiebant, sed ad illos 
perveniebant: nullo gravamine nisi perraro in hoc 
3a pro non scripto superveniente. Quod et nostra 
maiestas quasi antiquae benevolentiae consentaneum 
et naturali ratione subnixum intactum atque illiba- 
tum praecipit custodiri in omne aevum valiturum. 
4 Pro secundo vero ordine, in quo ea vertuntur, 
quae in causa caduci fieri contingebat, vetus ius 
corrigentes sancimus ea, quae ita evenerint, simili 
quidem modo manere apud eos, a quibus sunt de- 
relicta, heredes forte vel legatarios vel alios, qui 
fideicommisso gravari possunt, nisi et in hunc casum 
vel substitutus vel coniunctus eos antecedat: sed 
omnes personas, quibus lucrum per hunc ordinem 
defertur, eas etiam gravamen quod ab initio fuerat 
complexum omnimodo sentire, sive in dando sit con- 
Sütutum sive in quibusdam faciendis vel in modo 
vel condicionis implendae gratia vel alia quacumque 
via excogitatum. neque enim ferendus est is, qui 
lucrum quidem amplectitur, onus autem ei adnexum 
5 contemnit. In novissimo autem articulo, ubi pro- 
prie caduca fiebant, secundum quod praediximus, et 
clausis tabulis tam existere heredes quam posse 
adire, sive ex parte sint sive ex asse instituti, cen- 
semus et dies legatorum et fideicommissorum secun- 
dum quod praediximus ἃ morte defuncti cedere: he- 
reditatem etenim, nisi fuerit adita, transmitti nec 
veteres concedebant nec nos patimur, exceptis vide- 
licet liberorum personis, de quibus Theodosiana lex? 
super huiusmodi causis inducta loquitur: his nihilo 
minus, quae super his, qui deliberantes ab hac luce 
migrant?, a nobis constituta sunt, in suo robore 
6 mansuris. Libertatibus procul dubio et post prae- 
sentem sanctionem propter sui naturam, quae adi- 
tionem heredis expectat, ab adita hereditate una 
cum aliis, quae servis in testamento manumissis vel 
62 alis legatis relicta sunt, competentibus. Ex- 
cepto etiam usu fructu, qui sui natura ad heredes 
legatarii transmitti non patitur et neque ἃ morte 
testatoris neque ab adita hereditate, quantum ad 
6b transmissionem, dies eius cedit. Sed haec qui- 
dem omnia in his observari sancimus secundum prae- 
fatam dispositionem, quae pure vel in diem certum 
71 relicta fuerint. Sin autem aliquid sub condicione 
relinquatur vel casuali vel potestativa vel mixta, 
quarum eventus ex fortuna vel ex honoratae perso- 
nae voluntate vel ex utroque pendeat, vel sub in- 
certa die, expectare oportet condicionis eventum, sub 
qua fuerit derelictum, vel diem, ut tunc cedat, cum 
vel* condicio impleatur vel dies incertus extiterit. 
quod si in medio is, qui ex testamento lucrum sor- 
titus est, decedat vel eo superstite condicio defece- 
rit, hoc, quod ideo non praevaluit, manere disponi- 
mus simili modo apud eos, a quibus relictum est, 
nisi et hic uel substitutus relictum accipiat vel con- 
iunctus sive heres sive legatarius hoc sibi adquirat, 
cum certi iuris sit et in institutionibus et legatis et 
fideicommissis et mortis causa donationibus posse 
8: substitui. Sed ut manifestetur, pro qua parte 
manere oportet hoc, quod fuerit defectum, apud eos, 
ex quibus sit derelictum, sancimus, si quidem ad 
heredes lucrum perveniat, pro parte hereditaria fieri 
eius distributionem, cum et ab ipsis simili modo, 
si valuisset, praestaretur, nisi nominatim ab uno vel 
ex certis heredibus fuerat relictum: tunc enim, quem- 
admodum solus vel soli praestabant, ita et lucrum 


8a sentiant. Sin autem legatarii vel fideicommis- 
Sari sint vel mortis causa donatione honorati vel 
alia forte persona, quae fideicommisso praegravari 
potest, et hoc evanescat, manere hoc apud enume- 
ratas personas sancimus pro virii omnimodo por- 
9 tione, id est pro numeró personarum. Ne autem 
hoc, quod non ineleganter summi ingenii vir Ulpia- 
nus in hac parte cum omni subtilitate disposuit, 
praetereatur, nostra sanctione hoc apertius induci- 
94 mus. Cum enim iam statuimus haec cum suis 
oneribus ad eum qui lucretur pervenire, sancimus, 
si quidem condicio vel aliud gravamen in dando sit 
constitutum, hoc omnimodo lucrantes pro modo lucri 
9b agnoscere. Sin autem in faciendo aliquid im- 
positum est, si qu hoc et per alium impleri 
possit, simili modo et a lucrante agnosci, puta si 
honorata persona iubeatur insulam vel monumentum 
vel aliud tale suis sumptibus facere vel heredi vel 
legatario vel alii forte, quem testator voluerit, vel 
rem ab herede? testatoris emere vel locationem vel 
fideiussionem subire, et si quid huiusmodi facti si- 
mile sit: nihil etenim refert, sive per eum, de quo 
testator locutus est, sive per alium eiusdem lucri 
9c successorem adimpleatur. Sin vero talis est 
verborum conceptio et facti natura, ut quod relictum 
est ab alio adimpleri non possit, tunc, etsi lucrum 
ad aliquem pervenerit, non tamen et gravamen se- 
qui, quia hoc neque ipsa natura concedit neque 
testator voluerit. quid enim, si iusserit eum in lo- 
cum certum abire vel liberalibus studiis imbui vel 
domum suis manibus extruere vel pingere vel uxo- 
rem ducere? quae omnia testatoris voluntas in 
ipsius solius persona intellegitur conclusisse, cui et 
9d suam munificentiam relinquebat. In omnibus 
videlicet hoc obtinente, ut pro simili parte et lucrum 
sentiant et gravamen, ubi hoc possit procedere, sub- 
9e eant. Et hoc locum habere omni quidem modo 
in his, quae in causa caduci vel caduca secundum 
quod supra dictum est fiebant: in pro non scriptis 
autem non omnibus, sed quibusdam, quia eorum 
quaedam, etsi talia sunt, tamen cum suo onere ve- 
niebant, quae et nos in novi iuris compositione spe- 
cialiter enumerari iussimus, ne quis veteris iuris 
prolixitatem quasi rebus necessariam vel pro eorum 
10 revolvat scientia. His ita definitis, cum in su- 
periore parte nostrae sanctionis in plurimis locis 
coniuncti fecimus mentionem, necessarium esse duxi- 
mus omnem inspectionem huiusmodi articuli latius 
et cum subtiliore tractatu dirimere, ut sit omnibus 
lüg et hoc apertissime constitutum. Non enim 
tantum coniunctivo modo quaedam relinquuntur, sed 
etiam disiunctivo. in his itaque, si quidem cohere- 
des sunt omnes coniunctim vel omnes disiunctim et 
vel instituti vel substituti, hoc, quod fuerit quoquo" 
modo vacuatum, si in parte hereditatis vel partibus 
consistat, aliis coheredibus cum suo gravamine pro 
hereditaria parte, etiamsi iam defuncti sunt, adqui- 
10b ratur. Et hoc et? nolentibus ipso iure ad- 
crescat, si suas portiones iam agnoverint, cum sit 
absurdum eiusdem hereditatis partem quidem agnos- 
cere, partem vero respuere, secundum quod et in 
divinis nostri numinis decisionibus statutum est, 
10c Sin vero quidam ex heredibus institutis vel 
substitutis permixti sunt et alii coniunctim alii dis- 
iunctim nuncupati sunt?, si quidem ex coniunctis 
aliquis deficiat, hoc omnimodo ad solos coniunctos 
cum suo veniat onere, id est pro parte hereditatis, 
10d quae ad eos pervenit. Sin autem ex his, qui 
disiunctim scripti sunt, aliquis!? evanescat, hoc 
non ad solos disiunctos, sed ad omnes tam con- 
iunctos quam disiunctos similiter cum suo onere 
10e pro portione hereditatis perveniat. Haec ita 
tam varie, quia coniuncti quidem propter unita- 
tem sermonis quasi in unum corpus redacti sunt et 


() à R, om. C (2) 6, 52, 1 
tur C, migrantes R? (4) 6, 30, 19 
dant vel C, cedant vel eum 

li. 


(3) sic R^, migran- 
(5) sic dett., ce- 
(6) ab heredem C, 


ad heredem A (7) sic R^, quoque C, quodque A? 
(8) et C, om. E (85) 6, 30, 20 (9) sunt C, sunt 
tune KR (10) sic M, aliquid CR 

90 


VI 51—53 


909 


DE CADUCIS TOLLENDIS 


partem coniunctorum Sibi heredum quasi suam prae- 
occupant, disiuncti! vero ab ipso testatoris sermone 
apertissime sunt discreti et suum uidem habent, 
alienum autem non soli appetunt, sed cum omnibus 
suis coheredibus accipiunt. et haec in heredibus 
11 tantummodo statuenda sunt. Ubi autem lega- 
tarii vel fideicommissarii duo forte? vel plures sunt, 
quibus aliquid relictum sit, si quidem coniunctim 
hoc relinquatur et omnes veniant ad legatum, pro 
114 sua portione quisque hoc habeat. Sin vero 
pars quaedam ex his deficiat, eam omnibus, si ha- 
bere maluerint, pro virili portione cum omni 880 
onere adcrescere vel, si omnes noluerint, tunc apud 
eos remanere, à quibus derelictum est: cum vero 
quidam voluerint, quidam noluerint, volentibus so- 
11b lummodo id totum accedere. Sin autem dis- 
junctim fuerit relictum, si quidem omnes hoc accipere 
et potuerint et maluerint, suam quisque partem pro 
virili portione accipiat? et non sibi blandiantur, ut 
unus quidem rem, alii autem singuli solidam eius 
rei aestimationem accipere desiderent, cum huius- 
modi legatariorum avaritiam antiquitas varia mente 
suscepit, in uno tantummodo genere legati eam ac- 
cipiens, in aliis respuendam esse existimans, nos 
autem omnimodo repellimus, unam omnibus natu- 
ram legatis et fideicommissis imponentes et anti- 
quam dissonantiam in unam trahentes concordiam. 
1!1c Haec autem ita fieri sancimus, nisi testator 
apertissime et expressim disposuerit, ut uni quidem 
res^ solida, aliis autem aestimatio rei singulis in 
lid solidum praestetur. Sin vero non omnes lega- 
tari, quibus separatim res relicta sit, in eius adqui- 
sitionem concurrant, sed unus forte eam accipiat, 
haec solida eius sit, quia sermo testatoris omnibus 
prima facie solidum adsignare videtur, aliis super- 
venientibus partem a priore abstrahentibus, ut ex 
aliorum quidem concursu prioris legatum minuatur, 
sin vero nemo alius veniat vel venire potuerit, tunc 
non vacuatur pars quae defecit nec alii adcrescit, 
ut eius qui primus accepit legatum augere videatur, 
sed apud ipsum qui habet solida res maneat nullius 
116 concursu deminuta. Et ideo si onus fuerit in 
personam eius, apud quem remanet legatum, ad- 
scriptum, hoc omnimodo adimpleat, ut voluntati 
lif testatoris pareatur. Sin autem ad detficientis 
personam onus fuerit collatum, hoc non sentiat is, 
qui non alienum, sed suum legatum imminutum 
11g habet. Et varietatis non in occulto sit ratio, 
cum ideo videtur testator disiunctim haec reliquisse, 
ut unusquisque suum onus, non alienum agnoscat. 
nam si contrarium volebat, nulla erat difficultas 
12 coniunctim ea disponere. Quae autem antiquis 
legibus dicta sunt de his quae ut indignis auferun- 
tur, et nos simili modo intacta servamus, sive in 
nostrum fiscum sive in alias personas perveniant. 
13 Cum autem in superiore parte legis? non adi- 
tam hereditatem minime quibusdam personis? ad 
heredes transmitti disposuimus, necesse est, si quis 
solidam hereditatem non adierit, hanc, si quidem 
habeat substitutum, ad eum, si voluerit et potuerit, 
pervenire. quod si hoc non sit, vel ab intestato 
Suecessores eam accipiant vel, si nulli sint vel ac- 
cipere nolunt vel aliquo modo non capiant, tunc ad 
14 nostrum aerarium devolvatur. Haec autem 
omnia locum habere censemus tam in testamentis 
sive scriptis sive sine scriptis habitis quam in codi- 
ciliis et omni ultimo elogio vel si quid ab intestato 
fuerit derelictum nec non in moitis causa donatio- 
144 nibus. Tantum etenim nobis superest clemen- 
tiae, quod scientes etiam fiscum nostrum ultimum 
ad caducorum vindicationem vocari, tamen mec illi 
pepercimus nec Augustum privilegium exercemus, 
sed quod communiter omnibus prodest, hoc rei pri- 


vatae nostrae utilitati praeferendum esse censemus, 
nostrum esse proprium subiectorum commodum im- 
15 perialiter existimantes. Locum autem huic legi 
constituimus in his defunctorum elogiis, quae post- 
hac composita fuerint: anteriores etenim casus suo 
16 Marte discurrere concedimus. Haec omnia ad 
vos, patres conscripti, duximus esse sancienda, ut 
nemini maneat incognitus nostrae benivolentiae labor, 
sed edictis ex sollemnitate a nostris magistratibus 
propositis omnibus innotescat. 7). k. lun. Constan- 
tinopoli dn. lustiniano pp. A. 111 et Paulino. vec. 
COnss. [a. 534] 


LII. 


DE HIS QUI ANTE APERTAS TABULAS HERKE- 
DITATES TRANSMITTUNT. 


1 9Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hor- 
misdae pp. Per hanc iubemus sanctionem in poste- 
rum filios seu filias, nepotes aut neptes, pronepotes 
aut proneptes ἃ patre vel ἃ matre, avo vel avia, 
proavo vel proavia scriptos heredes, licet non sint 
invicem substituti, seu cum extraneis seu soli sint 
instituti et ante apertas tabulas defuncti, sive se 
noverint scriptos heredes sive ignoraverint, in libe- 
ros 8108, cuiuscumque sint sexus vel gradus, de- 
relictam sibi hereditariam portionem posse trans- 
mittere memoratasque personas, si tamen hereditatem 
non recusant, nulla huiusmodi praescriptione obstante 
sibi tamquam debitam vindicare: quod scilicet etiam 
super legatis seu fideicommissis ἃ patre vel matre, 
avo vel avia, proavo vel proavia derelictis locum 
habet: si quidem perindignum est fortuitas ob cau- 
sas vel casus humanos nepotes aut neptes, pronepotes 
aut proneptes avita vel proavita successione fraudari 
aliosque adversus avitum vel proavitum desiderium 
vel institutum insperato legati commodo vel heredi- 
tatis gaudere. habeant vero solacium tristitiae suae, 
quibus est merito consulendum.  J. 111 nom. April. 


post consulatum Protogenis et. Asterii. [a. 450] 
LIII.'? 
QUANDO DIES LEGATI VEL FIDEICOMMISSI 
CEDIT. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Agrippae. 
Si competenti iudici annua legata vel fideicommissa 
tibi relicta probaveris, ab initio cuiusque'' anni 
exigendi ea habebis facultatem. | Supposita? 11] 
k. Iun. Saturnino et Gallo conss. [a. 198] 

2 Idem AA. Prisco. Agrum pluribus relictum 
nominatim animadvertimus et cautum, ut ad eum 
qui supervixisset res pertineret. quicumque igitur 
is fuit, ad heredem suum dominium transmisit nec 
tali! fideicommisso adstringitur. PP. xv k. Aug. 
Cilone et Libone conss. (a. 204] 

9 ldem AA. Aeliae. Si Pontianilla pervenit ad 
eam aetatem, cui legatum aut fideicommissum dela- 
tum erat, petitionem ad heredes transmisit, licet ante 
decesserit, quam koi adn legatum vel fidei- 
commissum. PP. v k. Aug. Cone et Libone 
conss. ; [a. 204] 

4 Idem A4. Ammiae. Cum uxori usus fructus 
fundi legatur et eius proprietas, cum liberos habue- 
rit, nato filio statim pro rietatis E dies cedit nec 
quicquam obest, si is decedat. PP. k. 4ug. Anto- 
mino A. III et Geta item III conss. [a. 208] 

5 Imp. Alexander A. Macimo. Ex his verbis: 
*do lego Aeliae Severinae filiae et Secundae !* decem, 
*quae legata accipere debebit, cum ad legitimum. 
*statum pervenerit', non condicio fideicommisso vel 


(1) sic M, disiunetis CR (2) forte R^, fere CR? 


(3) sic M, accipiant CR. (4) res E^, per CR? — (5) et C, 
sed RAK?, sed ut R^ (6) ὁ 5 (1) exceptis suppl. 
(3) ab C, vel ab R (9) 8 35, 14, 117 (10) 1) 44, 


19, 110 segg. — Cf. Dig. 36, 2 (1t) cuiuscumque libri 
(12) s. scr. (13) alii R^ (14) idem Graeci: fuisse 
filiae e Secunda Mommsen conicit. 


UT IN POSSESSIONEM LEG. - 


209 


Vl 53—55 


legato inserta, sed petitio in tempus legitimae aeta- 
1 tis dilata videtur. Et ideo si Aelia Severina filia 
testatoris, cui legatum relictum est, die legati ce- 
dente vita functa est, ad heredem suum actionem 
transmisit, scilicet ut eo tempore solutio fiat, quo 
Severina, si rebus humanis subtracta non fuisset, 
2 vicesimum quintum annum aetatis impleret. Non 
coeptum enim annum, sed impletum, si de emolu- 
mento relicti fideicommissi tractetur, expectandum 
esse prudentibus placuit. PP. ΧΙΙ k. Jan. Alexandro 
A. i1 et Marcello conss. [a. 226] 

6 !Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Kusebio. Si fideicommissum ab intestato fuerit so- 
rori tuae relictum codicillis et, posteaquam dies 
fideicommissi cessit, ignorans? fideicommissum de- 
cessit, actionem huiusmodi adquiri? potuisse dissi- 
mulare non potueris, salva scilicet ab intestato suc- 
cedenti quarta portione. Swpposita^ k. Mai. Trallis* 
AA. conss. [a. 293] 


LIII. 


UT IN POSSESSIONEM? LEGATORUM VEL FIDEI- 
COMMISSORUM SERVANDORUM CAUSA MITTA- 
TUR ET QUANDO SATISDARI* DEBET. 


1 Divus Pius Salvio. Quoniam nihil actor am- 
plius postulat, quam ut fideicommissi nomine satis- 
detur, non debet is qui iuri dicendo praeest subtiliter 
cognoscere, debetur nec ne fideicommissum, sed 
M decernere, ut satisdetur. Sine die et con- 
sule. 

2 Divus Marcus Stratonicae. Ypsis rerum experi- 
mentis cognovimus ad publicam utilitatem pertinere, 
ut satisdationes, quae voluntatis defunctorum tuen- 
dae gratia*in legatis, item fideicommissis inductae 
sunt, eorundem voluntate? remitti possint. quocum- 
que enim indicio voluntatis cautio legati seu fidei- 
commissi remitti potest. Sine die ef consule. . 

Impp. Severus et Antoninus AA. Symphoro. 
Si postquam servandi legati seu fideicommissi gratia 
in possessionem inductus es, pignoris obligatio aut 
venditio ab herede intervenit, praecedere causam 
tuam, quam iure praetorio velut pignus habuisti, 
manifestum est. PP. xr k. Dec. Dextro et Prisco 
conss. [a. 196] 

4 Idem A4. Protagorae. Cum Artemidoram 
patri pupillorum tuorum heredem extitisse proponas, 
quamvis, ut fideicommissam hereditatem his cum 
moreretur restitueret, petita sit, nullam tamen ad- 
versus debitores hereditarios habent pupilli tui actio- 
1 nem. Plane ut satis fideicommissorum Artemi- 
dora det, si modo testator id fieri non prohibuerit, 
apud suum iudicem conveni!. JP. zm k. lul. 
Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

Ὁ Imp. Alexander A. Paulinae. Qui legati sive 
fideicommissi causa in possessionem mittuntur, non 
proprietatem  nanciscuntur, sed ius pignoris. ut 
autem et post acceptum pignus satisfiat defuncti 
voluntati, competens iudex te adeunte providebit. 
PP. πὶ id. Aug. Tuliano et Crispino conss. ἴα. 224] 

6 Idem A. Donato. Certa est forma iurisdictio- 
nis, qua fideicommissi servandi causa in possessio- 
nem rerum, quae in causa hereditaria sunt aut dolo 
malo esse desierint, is, cui legati vel fideicommissi 
nomine satis non datur, mittitur vel in proprias res 
heredis, si fideicommisso satis non fit post sex men- 
ses, quam peti coeperit, secundum divi Antonini 


patris mei constitutionem 35. PP. v; id. Ian. Fusco 11 
et Dextro conss. [a. 225] 

" ldem A. Proculiano. Scire debetis fideicom- 
missi quidem et legati satisdationem remitti posse 
divum Marcum? et divum Commodum constituisse: 
ut autem boni viri arbitratu is, cui usus fructus 
relictus est, utatur fruatur, minime satisdationem 
remitti testamento posse. PP. x k. Mart. Fusco 11 
et Dextro conss. [a. 225] 

8 '^Idem!5 A4. et CC. Iulio et?** Zenodoro. Contra 
eos sive successores eorum 57, qui rem publicam ad- 
ministrantes per officii necessitatem civitati sub con- 
dicione relicti fideicommissi satis accipere debuerunt, 
quanti rei publicae interest satis acceptum non esse, 
dirigendam certum est actionem!?,  Supposita Υ1]] 
k. Mart.1? CC. conss. [a. 294] 


nw 


DE SUIS ET LEGITIMIS LIBERIS?! ET EX FILIA 
NEPOTIBUS AB INTESTATO VENIENTIBUS. 


1 ?*Impp. Severus et Antoninus AA. Crispinae/ 
Si fratri tuo legitima heres esse potes, centum die- 
rum praefinitione non excluderis ad adquirendam 
hereditatem. .PP. 1711 non. Nov. Antonino A. II et 
Geta II conss. [a. 205] 

Impp. Diocletianus et Maximianus AA. viae. 
Nepotes ex diversis filiis varii numeri avo succeden- 
tes ab intestato non virilibus portionibus, sed ex?? 
stirpibus succedunt. ὁ. zzi k. Mart. Hadrianopoli 
ipsis AA. IIII et III conss. [a. 290; 

9 ldem AA. et CC. Frontoni. Ut intestato de- 
functo filius ac nepos ex alio, qui mortis eius tem- 
pore in?^ rebus humanis non invenitur, manentes 
in sacris pariter succedant, evidenter lege duodecim 
tabularum cavetur. quod et honorarii iuris obser- 
vatio sequitur. S. xv k. lul. AA. conss.  [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Marcellae. Intestato defuncto 
postumum suum heredem quam sororem licet con- 
sanguineam haberi potiorem ordo successionum lege 
duodecim tabularum factus nimis evidenter demon- 
Strat. S. vr id. Dec. AA. conss. [a. 293] 

D ldem AA. et CC. Appiano. Si te parens, in 
cuius fuisti potestate, sollemniter in adoptionem de- 
dit, cum filiis naturalibus adoptivi patris ante vel 
post quaesitis defuncto intestato succedere potes. 
D. vi k. [an.?* Sirmi A4.?9 conss. [a. 293] 

6 Idem A4. et CC. Posidonio. Ex libera con- 
ceptus et servo velut spurius habetur nec ut decu- 
rionis filius, quamvis pater eius naturalis manu- 
missus et natalibus suis restitutus hunc fuit adeptus 
honorem, defendi potest. Supposita vi? id. Febr. 
CC. conss. [a. 294] 

7 ?*]dem AA. et CC. Aemilianae. Filium habere 
suum libertus in potestate non prohibetur, cum ob 
praeteritum statum ex legitimis nuptiis ingenuorum 
exemplo filios habere liberto non sit interdictum. 
S. xvi k. Mart.?? Sirmi CC. conss. (a. 294] 

8 Idem AA. et CC. Catoniae. Apud hostes patre 
defuncto filia communis vobis, quo casu scientia 
mortis non postulatur, heres extitit sua et ad te 
transmisit successionem. δ. xir k. Dec. Nicomediae 
CC. conss. [a. 294] 

9 3 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius AAA. Constantiano pp. Galliarum. | Si de- 
functus cuiuscumque sexus aut numeri reliquerit 
filios et ex filia diem functa cuiuscumque sexus aut 


(2) ignorans R, rebus licet 
ign. C, rebus humanis licet ign. dett. (8) sic R, ad- 
quirere C (4) pp. 2, 3, ?t. 6, 30, 7 (5) Thirallo 
2, 3, ?1, Thiralli 6, 30, 7 (69) B 44, 31 — Cf. Dig. 
306, 8. 4 (1) possessione bri (8) satisdare /ibri 
(9) voluntatem /ibri (10) scribi debuit imp. Antoni- 
wus ἃ. (it) sic deit., convenit CR (12) -:Dig. 36, 
4, 5,18 (19) c. 2 h. t. (14) — 11, 34, 9 (15) impp. 
Diocletianus et Maximianus /. gem. (16) iulio et /. 


(1) iunge 2, 3, 21. 6, 30, 7 


gem., om. libri (11) sive suecessores eorum om. 4. gem. 
(18) dirigendam actionem perspicitis . gem. — (19) pp. v1 
k. Dee. ἰ. gem. — (20) B 45,2,18 seqq. — Cf. Dig. 38, 16 
(21) liberis 5, et liberis C, om. E (22) zunge 6, 9, 2 
(23) ex PR, om. C (34) in dett. cum B (x.n.), om. CR 


(25) ian. Mommsen, mart. Hal., om. P (26) aa. P, 
oc. Hal. (21) supp. v1 Za, d. ig P. (289) — 8. 
46, 8 (29) Mai. 4. gem. (30) —. Τὰ. 5, 1, 4 


36* 


VI 55. 56 : 994 


AD SC. TERTULLIANUM 


numeri nepotes, eius partis, quam defuncta! filia 
superstes patri inter fratres suos fuisset habitura, 
duas partes consequantur nepotes ex eadem filia, 
tertia pars fratribus sororibusve eius quae defuncta 
est, id est filiis filiabusque eius, de cuius bonis agi- 
tur, avunculis scilicet sive materteris eorum, quorum 
1 commodo legem sancimus, adcrescat. Haec ea- 
dem, quae de avi materni bonis constituimus, de 
aviae maternae sive etiam paternae simili aequitate 
sancimus: nisi forte avi ad elogia? inurenda impiis 
nepotibus iusta se motos? ratione dixerint ^ et hoc 
2 fuerit legibus approbatum *. Non solum autem si 
intestatus avus aviave defecerit, haec nepotibus quae 
sancimus iura servamus, sed et si avus vel avia, 
quibus huiusmodi nepotes erunt?, testati obierint et 

raeterierint nepotes aut exheredaverint, easdem" et 

e iniusto avorum testamento et si quae filiae pote- 
rant vel de re vel de lite competere? actiones ne- 
potibus deferimus secundum iustum nostrae legis 
modum, quae de parentum inofficiosis testamentis 
competunt filis. JD. v k. Mart. Mediolani Timasio 
et Promoío conss. [a. 389] 

10 9Zmpp. Honorius et Theodosius .44. Maaimo 
pp.9 Ubi aviarum successio morte!! interveniente 

Scutitur, capitis deminutio materna quaerenda non 
. est. tunc enim in huiusmodi hereditatibus filiorum 
status &ut persona spectatur, quotiens de eius bonis, 
bu potestatem familiae potuit habere, tractatur. 

. V k. Oct. Ravennae Theodosio A. vir et Con- 
staniio III 007,85. [a. 420] 

11 '27mpp. Theodosius et Valentinianus 4.4. ad 
senatum urbis Romae. Si matre superstite filius 
vel filia, qui moritur, filios dereliquerit '?, omnimodo 
m suo matrive ipso iure succedant. quod sine 
ubio et de pronepotibus observandum esse cense- 
mus. J. viii id. Nov. Ravennae Theodosio xii et 
Valentiniano 11 AA. conss. [a. 426] 

12 "Imp. lustinianus 4. Menae pp. Quotiens 
aliquis vel aliqua intestatus vel intestata mortuus 
vel mortua fuerit nepotibus vel pronepotibus cuius- 
cumque sexus vel deinceps aliis descendentibus de- 
relictis, quibus unde liberi bonorum possessio minime 
competit, et insuper ex latere quibuscumque agna- 
tis, minime possint idem agnati quartam partem 
hereditatis mortuae personae sibi vindicare, sed soli 
descendentes ad mortui successionem vocentur. quod 
tantum in futuris, non etiam praeteritis negotiis ser- 
vari decernimus. 2). Kk. lul.!5 Constantinopoli dn. 
Justiniano .4. pp. 11 cons. [a. 528] 


ΠΥ]... 
AD SENATUS CONSULTUM TERTULLIANUM. 


1 "ep, Diocletianus et Mazimianus AA. Vivia- 
nae icet liberi matribus ab intestato ita demum 
pe se heredes existant, si fari possint, tamen matres 

beris, etiamsi infantes naturàe!? concesserint, posse 
succedere nulla dubitatio est. JP. x k. April. Ti- 
beriano et Dione conss. [a. 291] 

2 !*]dem .44. et CC. Rhesae. n successionem 
filii vel filiae communis sine liberis et fratribus vel 


Africae. 


sororibus morientis pater manumissor, quia ei sit 
vetus ius servatum, matri praefertur. ὁ, vi id. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

Ὁ. Imp. Constantinus A. Catullino proconsuli 1? 
Matres, quae puberes amiserunt filios, 
licet impuberibus eis tutores non petierunt, prae- 
scriptione non petiti tutoris ad excludendam eorum 
successionem minime debere praescribi certum est. 
D. vi k. Mug. Constantino .A. 111 et Licinio 111] 
conss.?9 [a. 315] 

4 ?!Tmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Eutropio pp. Si qua mulier nequaquam re- 
ligionem priori viro, ex quo filios seu filias non 
habet, nuptiarum festinatione praestiterit , ex iure 
quidem notissimo sit infamis, nisi huiusmodi macu- 
1 lam imperiale beneficium ei remittat. Sin autem 
ei filii erunt seu filiae et impetraverit indulgentiam, 
infamiae abolitionem permittimus et ceterarum poe- 
narum antiquationem, si facultatum omnium, quae 
fuerint tempore nuptiarum, medietatem filio filiaeve, 
filiis?? seu filiabus donaverit, quos habebat ex viro 
priore susceptos, pure scilicet et omni donationis 
sollemnitate completa nec retento quidem usu fructu. 
2 Quem quidem semissem si duobus filiis seu filia- 


bus pluribusve donaverit et sorte fatali unus vel 


una, seu alius vel alia ex isdem intestatus vel in- 
testata obierit, semper ad superstites fratres vel 80- 
3 rores volumus pertinere. Sin autem universae 
vel universi intestati diem obierint durae fortunae 
ad matrem solacia ex integro revertantur, ita scili- 
cet, ut hunc semissem, quem filis seu filiabus do- 
naverat, intestato diem filis seu filiabus obeuntibus 
rursus ipsa separatim ab ultimi filii vel filiae here- 
ditate praesumat. PP. xv k. lan.? Gratiano v el 
Theodosio AA. conss. [a. 380] 

9 "Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. ad 
senatum urbis Romae?* Mater, quae defuncto filio 
filiave sine liberis?? ex testamento vel ab intestato 
succedit, si matrimonium secundum post mortem 
fili vel filiae non contraxerit, omnia filii morte de- 
1 lata?" pleno iure conquirat. Sin vero alterius 
elegerit coniugium mariti, extrinsecus quidem quae- 
sita filio filiaeve simili firmitate possideat, rerum 
vero paternarum defuncti solo usu fructu humani- 
tatis contemplatione potiatur, proprietatem sorori 
et?5 fratribus transmissura defuncti. JD. viri id. 
Nov. Ravennae Theodosio xii et Valentiniano 1] 
AA. conss. [a. 426] 

6 ?*]dem 44. Florentio pp. Omnem matri sive 
ab intestato sive iure substitutionis, si filius impubes 
moritur, denegandam volumus successionem, si ea 
legitima liberorum tutela suscepta ad secundas contra 
Sacramentum praestitum adspiraverit nuptias, ante- 
quam ei tutorem alium fecerit ordinari eique quod 
ebetur ex ratione tutelae gestae persolverit. JD. vi 
id. Iul. Constantinopoli Theodosio A. xvi1 et Festo 
COR$S$. [a. 439; 

7 * Imp. lustinianus A4. Menae pp. Si qui 
si qua matre superstite et fratre vel legitimo vel 
sola cognationis iura habente intestatus vel intestata 
decesserit, non excludi a filii successione matrem, 
sed una cum fratre mortui vel mortuae, si superstes 


(1) defuncti TA. (2) avi ad elogia Mommsen, avia de- 
logia C9 cum libris Th., avia elogia C^ (3) se motos 
scripsi, Semotos CRE^?, semotis RA^, semotos vel semotus 
libri ΤΆ. (4) monstraverint T^. (5) et hoc f. 1. 
appr. om. T^. (6) erant T7. (7) easdem C^, eos- 
dem T77., eadem C^RE (s) et si ... competere firmat 
T^., delet Mommsen — (9) — TA. 5,1, 6 — (10) pu. TA. 
(11) occasu 77. (12) — TA. 5, 1, 8: iungendae sunt 
6, 30, 18. 6. 56, 5. 6, 60, 3. 6, 61, 1. 8, 55, 9. TA. 4, 1, 1. 
8, 18, 10, fortasse etiam 1, 14, 2. 3. 1,19. 1/4 2E 
TÀ. 1, 4, 3 (13) si vero filius, qui moritur, filium vel 
flliam derelinquit 77. (14) iunge 6, 86, 7. 8, 58, 2 
(15) Iun. cum 6, 56, 7. 8, 58, 2 scr. (16) B 45, 1, 36 
seqq. — Cf. Dig. 38. 17 Inst. 3, ? (11) sic £^, na- 


tura CR^ — (18) fortasse iungenda est 8,44,29 — (19) sic 
edd., praefecto SP, pp. CR: Catullinus proc. Afr. fuit 
a. 315 — 318 (20) 1π| et lie. ru conss. scripsi, VIX et 
constante coss. (a.354) Hal, om. PL (21) pr. —5,9,1 
fortasse iungendae sunt 5, 1, 8 et quae ibi laudantur, ut 
in subscriptione Iul. pro Ian. ponatur (22) filiaeve 
filis dett. cum B (κ. π.), filiae filsve C, filiaeve αὶ 
(23) cf. not. ?1 (24) — TA. 5, 1, 8: tunge O0, 55, 11 
et quae ibi laudantur (25) urbis romae 77., om. libri 
(26) sic P* cum B2 (x. π.), filiaove sine lib. P^CR, sine 
lib. filiave Τὰ. (27) filii m. delata 71. cum B (x. ..), 
filii seu filiae m. delata vel derelicta /ibri (28) 80- 
rori et tuentur Graeci, om. Γῆ. (29) — Nov. Theod. 11 et 
8, 14, 6: iunge 6, 58,10 (30) iunge 6, 55,12. 8,58,2 


E 
1 
[ 
: 


ÀD SC. ORFITIANUM 


202 


VI 56—58 


vel filius vel privignus ipsius sit, ad eam pervenire 
ad similitudinem sororum mortui vel mortuae: ita 
tamen, ut, si quidem solae sorores agnatae vel co- 
gnatae et mater defuncti vel defunctae supersint !, 
pro veterum legum tenore dimidiam quidem mater, 
alteram vero dimidiam partem omnes sorores habeant: 
sin vero matre superstite et fratre vel fratribus solis 
vel etiam cum sororibus intestatus quis vel intestata 
moriatur, in capita distribuatur eius hereditas nec 
liceat matri oecasione sororum mortui vel mortuae 
ampliorem partem sibi vindicare, quam rata portio 
capitum exigit: patruo scilicet mortui vel mortuae 
eius? filio vel nepote nullum ius ad eius hereditatem 
matre herede existente habentibus nec ex veteribus 
legibus vel ex constitutionibus partem matris minui. 
1 Sin autem defuncta persona non solum matrem 
et fratres et sorores superstites habeat, sed etiam 
patrem, si quidem sui iuris decessit, quia patris 
persona interveniens matris iura superare videtur, 
omnibus pio animo providentes sancimus fratres qui- 
dem et sorores mortuae personae ad successionem 
proprietatis solos pro virili parte vocari, patri autem 
et matri usus fructus totius successionis bessem? 
competere aequa lance inter patrem et matrem divi- 
dendum, reliqua parte usus fructus apud fratres et 
2 sorores remanente. Sin vero defuncta persona 
in sacris patris constituta decesserit, pater quidem 
usum Ííructum, quem et vivente filio V ahebét; de- 
tineat donec vivat incorruptum, mater autem, quia 
hunc usum fructum habere vivente patre non potest 
totum apud patrem constitutum, una cum fratribus 
defunctae personae ad proprietatem vocetur, scilicet 
cum sororibus sola in dimidiam, cum fratribus vel 
promiscui generis secundum supra scriptam distri- 
3 butionem in virilem portionem. Omnibus vide- 
licet, quae de mulieribus ad secundas nuptias mi- 

antibus sancita sunt, in^ suo statu durantibus. 

. k. Jun. Constantinopoli dn. Iustiniano A. pp. 11 
cons. [a. 528] 


LVII.* 
AD SENATUS CONSULTUM ORFITIANUM. 


1 Imp. Alexander A. Euangelo. Si intestatae 
mulieris consanguinei existant et? mater et filia, ad 
solam filiam ex senatus consulto Orfitiano heredi- 
tas pertinet. PP. xv k. Febr. Fusco 11 et Dextro 
COnss. [a. 225] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et CC. 
Meítrodorae. Non pro numero superstitum mortis 
matris tempore, sed succedentium materna scinditur 
| hereditas. Quapropter si mater vestra te et uno 
fratre emancipatis, duobus autem aliis in patria 
positis potestate superstitibus diem functa est et hi, 
qui in potestate patris fuerant, priusquam maternam 
hereditatem sibi quaererent, rebus humanis exempti 
sunt, inter duos tantum viriles non ambigitur factas 
portiones. S. vii k. April. Sirmi AA. conss.! [a. 293) 

9 ldem 44. et CC. Iulianae. Matri intestatae 
defunctae secundum Orfitianum senatus consultum 
citra bonorum possessionem filia pro herede gerendo 
succedere non prohibetur. S. xir: k. Nov. AA. 
conss." [α.» 293] 

4 ?Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Hilarianum pp. Quotiens de eman- 


cipati filii filiaeve successione tractatur, filiis ex his 
genitis? deferatur intacta pro solido successio neque 
ulla defunctae!? patri matrique concedatur intesta- 
tae successionis hereditas. JD. xi! k. Mart. Medio- 
lani Merobaude 11 et Saturnino conss. [a. 383] 

Ὁ "Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Si qua 
ilustris mulier filium ex iustis nuptiis procreaverit 
et alterum spurium habuerit, cui pater incertus sit, 
quemadmodum res maternae ad eos perveniant, sive 
tantummodo ad liberos iustos sive et ad spurios, du- 
| bitabatur. Sancimus itaque, ut neque ex testa- 
mento neque ab intestato neque a liberalitate inter 
vivos habita iustis liberis existentibus aliquid peni- 
tus ab illustribus matribus ad dion perveniat, 
cum in mulieribus ingenuis et illustribus, quibus 
castitatis observatio praecipuum debitum est, et no- 
minari spurios satis iniuriosum, satis acerbum et 
nostris temporibus indignum esse iudicamus et hanc 
legem ipsi pudicitiae, quam semper colendam cense- 
2 mus, merito dedicamus. Sin autem concubina 
liberae condicionis constituta filium vel filiam ex 
licita consuetudine ad hominem liberum habita pro- 
creaverit, eos etiam cum legitimis liberis ad materna 
venire bona, quae ea? iure legitimo et in suo patri- 
monio possidet, nulla invidia est. ἢ. xv k. Oct. 
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529 

6 "Jdem 4. Iuliano pp. Quidam ancillae suae 
per fideicommissum libertatem reliquit, eo autem, a 
quo libertas relicta est, moram in libertate prae- 
standa faciente peperit ancilla. et esse quidem in- 
genuum puerum vel puellam, qui post moram nati 
sunt, omnes veteris iuris auctores consentiunt, dubi- 
tabatur autem inter eos, si matri morienti potest 
1 succedere. Huiusmodi itaque dubitationem eo- 
rum decidentes ulterius eam procedere non patimur, 
sed sancimus eandem matris progeniem heredem ab 
intestato posse ei existere, salvo iure legitimo ex 
auctoritate senatus consulti Orfitiani proli servando 
et tam matre ex senatus consulto Tertulliano quam 
role ex Orfitiano senatus consulto invicem ad suas 

ereditates venientibus. D. k. Oct. Constantinopo 
Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 


.LVIII.'* 
DE LEGITIMIS HEREDIBUS !*, 


1 Imp. Alexander A. Cassio et Hermionae. In 
successione titulo consanguinitatis vel in bonorum 
ossessione, quae proximitatis nomine competit, tam 
ratres quam sorores pari iure esse, licet non eadem 
matre susceptae sunt, ius certum est. nec huic dero- 
gatur, quod amitas vestras ab avo vestro dotatas 
fuisse proponitis. PP. non. Mai. Maaimo ir et 
Aeliano conss. [a. 223] 
2 Idem! A. Tatianae et aliis. Si eius, quae vos 
heredes instituit, patri non quaesistis hereditatem 
posteaque mortuo patre ac repudiata eius hereditate 
defunctae successionem agnovistis, ea, quae bono- 
rum sunt defunctae, ab his separari, quae patris 
vestri fuerunt, praeses provinciae non ignorabit. 
PP. νι id. April. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 
9 Imp. Decius A. Asclepiodotae. —Consanguini- 
tatis iure et feminas ad intestatorum successionem 
1 admitti posse explorati iuris est. Proinde cum 


(1) sic dett, subessent CR (2) eiusve scr. (3) sic 
deti, posse CR^, pro besse R^ (4) in dett, om. CR 
(5) 8 45,1, 40 seqq. — Cf. Dig. 38, 11 Inst. 8,4 (6) et 
M? cum B3 (x.7.), om. CRM* — (1) CC. conss. (a. 294) 
Mommsen (8) — T^. 5,1, 3 (9) quotiens de eman- 
eipatae filiae succ. tr., filiis ex ea genitis cum T7. scr. 
(10) sic C cum TA., defuncti P, defuncti vel defunctae ὦ 
(1) xt TA, xv Hal, om. P (12) iunge 5, 21, 10 
(13) ea P^ cum B (x. .), ex C, om. P*R (14) iunge 
1, 4, 15. 16 (15) .B 45, 1, 45—48 — Cf. Dig. 38, 16 


(16) ad Jinem libri sexti L' inter alia supplevit haec: 
lib. vi tit. de legitimis heredibus. Idem a. et co. Inter 
eos, qui de inlieita vel incerta proereatione nati sunt, 
nulla est successio vel hereditatis petitio, nisi ab eisdem 
relictum vel eoneessum aliquo modo inter se doceatur. 
Galgosianam legem esse alii libri dicunt haustam autem 
esse ex lege Liutprandi (Lombarda 2,8, 6) vidit Merkel apud 
Savigny Geschichte des -Rüm. Rechts 4, 515: inscriptio 
suppleta videtur ex c, 4—9 ἢ. t., ad quas in margine 
olm adscripta fuerit (11) scribi debuit imp. Gordianus 


VI 58 


206 


DE LEGITIMIS HEREDIBUS 


fratris tui intestato! mortui ad te consanguinitatis 
iure hereditas pertineat, nulla ratione alterius fratris 
tui filii ad eandem successionem adspirare desiderant: 
nam et cessante iure agnationis in persona omnium 
praetorii? iuris beneficio ad te potius, quae secun- 
dum gradum obtines, hereditas pertinet quam ad 
fratris tui filios, qui tertio gradu constituti sunt. 
PP. r1 non. Dec. Decio A. et Grato conss. [a. 250) 

4 Impp. Diocletianus et Maacimianus A44. Cae- 
cilio. Si aut nullum testamentum nepos patrui tui 
ordinavit aut intra quattuordecim annos constitutus 
fecit et agnationis iure successio eius tibi delata est, 
etiam citra bonorum possessionis subsidium legitimo 
iure subnixus es. PP. id. lul. ipsis 44. 111 et III 
conss. [a. 290] 

D Idem AA. et CC. Cyrillae. Ad intestati suc- 
cessionem agnationis iure quam proximitatis venien- 
tes haberi potiores certum est.  Supposita? xvi 
k. Iul.^ Sirmi AA. conss. [a. 293] 

6 5Idem 44. et CC. Claudianae. Defuncto, suis 
extantibus heredibus et abstinentibus vel repudian- 
tibus hereditatem, frater iure consanguinitatis succe- 
dere potest. S. prid. k. lan. A4. conss. [a. 293] 

7 idem AA. et CC. Ammiano.  Patruo ac mater- 
terae? tertio constitutis gradu non pariter intestati 
 suecessio defertur, sed patris frater agnationis iure 
sorori? matris anteponitur. S$. xvii? k. Mart. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

S idem A4. et CC. Silano. Si his, de quorum 
successione agitur, apud hostes defunctis secundum 
legis Corneliae beneficium iure agnationis adita he- 
reditate vel petita bonorum possessione successisti, 
substantiam eorum vindicare non prohiberis. ὁ. non. 
lul. Sirmi A4A.? conss. [a. 293] 

9 Jdem AA. et CC. Damagorae. n successione 
intestatae sororem quam avum maternum haberi 
potiorem non ambigitur.  S.vz k. lui.* Nicomediae 
CC. conss. (a. 294] 

10 !9Zmpp. Theodosius et Valentinianus 44. Flo- 
rentio pp. Sciant, qui ad successionem vocantur 
pupilli mortui, si defuncto eius patre tutorem ei 
secundum leges non petierint intrà annum, omnem 
eis sive ab intestato sive iure substitutionis succes- 
sionem eius, si impubes moritur, denegandam. J. ΤΙ 
id. Iul. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo 
conss. [a. 439] 

11 '!Zmp. Anastasius .4. Constantino pp. δὶ ab 
eo, qui ex sacro rescripto secundum nostram con- 
stitutionem !? fieri postulaverit emancipationem libe- 
rorum, petitum sit, quatenus ei, qui enmiancipandus 
emancipandave est, minime legitima iura per eman- 
cipationem extinguantur, eadem iura tam emanci- 
pato vel emancipatae contra personas alias hoc modo 
sibi coniunctas quam aliis itidem contra eum vel 
eam in hereditatibus vel successionibus et tutelis nec 
non ceteris serventur intacta ?. D. xv k. 4ug. Con- 
stantinopoli Probo et Avieno iuniore conss. |a. 502] 

12 Inp. lustinianus A. lohanni pp. Si maior 
quinquagenaria partum ediderit, si debet huiusmodi 
suboles suo patri sua constitui et hereditatem eius 
nancisci, a Caesariana advocatione interrogati sumus. 
1 Et'^sancimus, licet mirabilis huiusmodi partus 
invenitur et raro contingit, nihil tamen eorum, quae 
probabiliter ἃ natura noscuntur esse producta, re- 
spui, sed omne ius, quod ex quacumque lege liberis 
praestitum est, hoc merum atque immutilatum huius- 
modi filiis vel filiabus servari in omnibus successio- 


2 nibus sive ex testamento sive ab intestato. Et 
summatim non absimiles aliis fiant, quos similes 
natura effecit!'5, maxime cum et anteriore nostra 
lege!? huiusmodi nuptias permisimus, impares eas 
videri minime concedentes. JD. ΠΧ k. Nov. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. cc. anno secundo 18. [a. 532] 

13 !?Jdem A. Iohanni pp. De emancipatis filiis, 
qui sacro rescripto patribus impertito hoc a suis 
genitoribus meruerunt, dubitatum est. «cum enim 
Anastasiana lex?? iura fratribus legitima noscitur 
servare, si quis ex his sine testamento et liberis de- 
cesserit, utrumne ad fratrem vel sororem eius suc- 
cessio devolvatur an ad superstitem patrem, dubi- 
1 tabatur. Huiusmodi dubitationem compendioso 
responso duximus esse finiendam ideoque sancimus 
ad similitudinem maternarum rerum aliarumque, de?! 
quibus ἃ nobis iam lex posita est??, οὐ 28 huiusmodi 
hereditatem iure quidem dominii ad fratres vel so- 
rores pervenire in totum, usum fructum autem eius 
patri totum ?*, sive torum priorem servaverit sive ad 
secundas migraverit nuptias, adquiri, sive per sacrum 
oraculum emancipatio procedat sive alio legitimo 
2 modo a sacris paternis fuerint absoluti. Cum 
enim et pater utitur usu fructu et votum eius est 
ad alios filios suas res pervenire, quapropter, cum 
ex lege Anastasiana in alium articulum fratribus 
prospectum est, non?5 à nobis in hac specie plenius 
eis subvenitur, ut pater habeat usum fructum, fra- 
tres autem vel sorores dominium rerum relictarum? 
3 Exceptis maternis rebus, in quibus, si ex? ea- 
dem matre fratres vel sorores sunt, eos solos vocari 
oportet: sin autem non supersint, tunc ad simili- 
tudinem aliarum rerum in totam fraternitatem domi- 
nium earum cedere, ut sit apertissimus in omnibus 
tractatus et non per differentiam personarum vel re- 
rum vacillare noscatur. JD. k. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc." ἴα. 531] 

14 Jdem A. lohanni pp. Lege duodecim tabu- 
larum bene Romano generi prospectum est, quae 
unam consonantiam tam in maribus quam in femi- 
nis legitimis et in eorum successionibus nec non 
libertis observandam esse existimavit, nullo discri- 
mine in successionibus habito, cum natura utrum- 
que corpus edidit, ut maneat suis vicibus?9* immor- 
tale et alterum alterius auxilio egeat, ut uno semoto 
1 et alterum corrumpatur. Sed posteritas, dum 
nimia utitur subtilitate, non piam induxit differen- 
tiam, sicut Iulius Paujus in ipso principio libri sin- 
gularis, quem ad senatus consultum Tertullianum 
2 fecit, apertissime docuit. Qui?? enim ferendum 
est ab intestato successionibus suas quidem filias ad 
similitudinem masculae subolis in parentis vocari 
successionem et iterum germanas iure consanguini- 
tatis eandem sibi vindicare praerogativam, deinceps 
autem legitimas feminarum personas, si iura con- 
sanguinitatis non possident, ἃ successione legi- 
tima repelli, cum maribus eadem successio pateat? 
3 Quare enim patris soror non ad successionem 
filli fratris sui una cum masculis vocatur, sed aliud 
ius in amita, aliud in patruis observatur? vel qua 
ratione fratris filius ad successionem patrui vocatur, 
germana autem eius ab eadem successione recludi- 
4 tur? Huiusmodi itaque legis. antiquae reveren- 
tiam. et nos anteponi novitati legis censemus et san- 
cimus omnes legitimas personas, id est per virilem 
sexum descendentes, sive masculini sive feminini 


(1) sic.R,intestati C (2) sic dett., praetoris CERE — (3) 8. scr. 
(1) Ian. Mommsen (5) iunge 6, 31, 5 (6) sic edd., 
de ins. libri (1) sic dett., sororis CE (8) xv1 Mommsen 
(9) CC. Mommsen (95) Ian. Mommsen (10) — Nov. 
Theod. 11: iunge 6,56,6. 8,14, 6 (11) ?unge 6, 20, 18. 
5, 49, 5 (12) 8, 48, 5 (13) post intacta edd. addunt 
collationibus tamen ab his secundum ea quae super 
emanecipatis statuta sunt, quotiens talis casus emerserit, 
utpote peracta emancipatione faciendis, inserta videlicet 
ex 0, 40, 18. contra libros et B.X (x.7.), praeterea con- 


traria legis sententiae, ut docet adnotatio Thalelaei (B.E) 
(14) sumus et om. B.X (x. π.) (15) sic dett. cum B.X 
(». 7t.), similis natura efficit ΟΝ — (16) 5, 4, 27. (11) xv ser 
(18) anno secundo del. (19) iunge 8, 47, 11. 8, 48, 6 
(20) cf. ad 5, 70, 5 (?1) de CR, dehis P (22) 6,59, 11 
(23) et C, om. PR. (24) ad totum PCR?, in totum ^ 
(25) non P'R?, nune P"CR^ (26) ex P^, om. P^CR2, 
de.AR^ (27) sic P, anno secundo addit Hal. (28) sic AR, 
eivibus CA^ . (29) qui Mommsen, cui libri 


201 


VI 58. 59 


COMMUNIA DE SUCCESSIONIBUS 


generis sint, simili modo ad iura successionis legi- 
timae ad successionem intestatorum' vocari secun- 
dum gradus sui praerogativam non ideo excluden- 
das, quia consanguinitatis iura secundum germanae 
5 observationem non habent. Cum enim unius 
sanguinis iura remanent per virilem sexum incor- 
rupta, quare naturae offendimus et legitimo iuri de- 
rogamus? cum et aliam maximam iniuriam res in 
se continet plerisque quasi vulnus intestinum in- 
cognitum. cum enim ad earum mulierum successio- 
nem masculi iure agnationis vocantur, quis patiatur 
earum quidem hereditatem ad eos legitimo iure de- 
ferri, ipsas vero neque invicem sibi neque masculis 
posse eodem iure succedere, sed propter hoc solum 
puniri, quod feminae natae sunt, et paterno vitio 
(si hoc vitium est) prolem innocentem gravari? 
6 (1) In his igitur casibus legem duodecim tabularum 
sequentes et novum ius novissimo iure corrigentes 
etiam unum gradum pietatis intuitu transferri ab 
iure cognationis in legitimam volumus successionem, 
ut non solum fratris filius et filia secundum quod 
iam definivimus ad successionem patrui sui vocen- 
tur, sed etiam germanae consanguineae vel sororis 
uterinae filius et filia soli et non deinceps personae 
una cum his ad iura avunculi sui perveniant, et 
mortuo eo, qui patruus quidem est fratris sui filiis, 
avuneulus autem sororis suae suboli, simili modo ab 
utroque latere succedatur, tamquam si omnes legi- 
timo iure veniant?, scilicet ubi frater et soror super- 
stites non sunt. his etenim personis praecedentibus 
et hereditatem admittentibus ceteri gradus remanent 
1 penitus semoti. Illo procul dubio observando, 
ut successio non ad stirpes, sed in capita dividatur 
et is gradus in ordinem legitimum transferatur: ce- 
teris omnibus successionibus secundum ius usque 
ad praesens tempus observatum in suo statu manenti- 
8 bus. Si qui autem casus iam evenerunt, secun- 
dum quod pristina iura volebant, eorum fiat distri- 
butio. JD. v k. Dec. post consulatum Lampadii et 
Ürestis vv. cc. [a. 531] 

15 Idem 4. lohanni pp. Meminimus antea divi- 
nam fpromuleasse constitutionem?, per quam ad 
vestigia legis duodecim tabularum totam progeniem 
ex legitima subole descendentem sive masculinam 
sive femininam legitimo iure hereditatem adipisci 
sanximus, ut, quemadmodum ipsis a legitimis suc- 
ceditur, ita et ipsae legitimarum personarum am- 
1 plectantur successionem. In qua constitutione 
unum gradum ex cognatis in ius legitimum reduxi- 
mus, id est germanae filios et filias et sororis uteri- 
nae filios ac filias: quam constitutionem in suo 
robore permanere censemus, cum et in nostris insti- 
1a tutionibus^ tenor eius à nobis relatus est. Sed 
subtiliore tractatu habito necessarium duximus, et 
si quid ex praetoria iurisdictione frugi inventum 
est, et hoc cum perfectissima definitione posito 
1» (1) nostras leges ampliari. Cum igitur praetor 
filium emancipatum, licet subtili iure capite fuerat 
deminutus, attamen in patris successione sine ulla 
deminutione vocare manifestissimus est, non eodem 
autem jure ad fratrum suorum successionem ab eo 
vocabatur, sed nec fili eius iure legitimo suis pa- 
truis suecedebant, necessarium duximus hoc primum 
corrigere et legem Anastasianam?* iusto incremento 
perfectam ostendere, ut emancipatus filius et filia 
non solum in$ paternis bonis ad suorum similitudi- 
nem succedant, sed etiam in fratrum vel sororum 
suarum successione, sive omnes emancipati sint sive 
permixti sui cum emancipatis?, aequo iure invicem 
Sibi succedant et non secundum legem Anastasia- 


nam parte aliqua deminuta. et haec quidem de 
filis emancipatis sancire bellissimum nobis visum 
2 est. Sed nec fratrem vel sororem uterinos con- 
cedimus in cognationis loco relinqui. cum enim 
tam proximo gradu sunt, merito eos sine ulla diffe- 
rentia, tamquam si consanguinei fuerant, cum legi- 
timis fratribus et sororibus vocandos esse sancimus, 
ut secundo gradu constituti et legitima successione 
digni reperti aliis omnibus, qui sunt ulterioris gra- 
dus, licet legitimi sint, praecellant. et haec quidem 
de secundi gradus successione satis abundeque nobis 
3 cum summa utilitate disposita sunt. Cum autem 
tertio gradui ex transversa linea fuerit locus, ubi 
patruis et filis fratrum et sororum locum antiqui- 
tas dedicavit, una cum illis tam emancipati fratris 
uam emancipatae sororis filium tantummodo et 
fiam, sive emancipatos sive suos patribus consti- 
tutos, et neminem alium ulterius, nec non fratris 
uterini et sororis germanae vel uterinae filium et 
filiam tantummodo ex legitima linea invicem vocari 
censemus, sicut iam sanximus?, ut omnes, qui vel 
ab antiquo iure vel a nostra liberalitate in legiti- 
morum quidem positi sunt praerogativa, eodem autem 
3a tertio gradu sunt, simili iure vocentur. Suc- 
cessionis videlicet iure et in hac parte servando, ut, 
si qui ex secundo gradu vocati renuntiaverint here- 
ditati et noluerint eam adire nullusque alius sit in 
secundo gradu, qui succedere et potest et vult, tunc 
hi, quos praesenti lege enumeravimus ex tertio gradu, 
3b in locum recusantium succedant. lllo etiam ob- 
servando, ut successio non ad stirpes, sed in capita 
dividatur: ceteris omnibus successionibus secundum 
ius usque ad praesens tempus observatum proce- 
dentibus et nullo ex cognatis supra memoratos gradus 
ad iuris agnaticii formam redigendo, sed suum ordi- 
nem $uamque proximitatem tenente incorruptam. 
4 Quas autem personas ex iure cognationis in legi- 
timas successiones transveximus, eas et tutelae gra- 
vamini vicissim supponimus, scilicet si et masculi 
sint et perfectae aetatis secundum nostrae consti- 
tutionis tenorem, ut non solum lucrum sentiant, sed 
5 etiam gravamini subiugentur. Si qui autem casus 
iam evenerunt et per iudicialem sententiam vel ami- 
calem transactionem sopiti sunt, nullam sentiant ex 
hac lege retractationem. — D. id. Oct. Constanti- 
nopoli dn. lustiniano A. pp. i111 et Paulino vc. 
CORS$. [a. $34] 


LVIIIL.? 
COMMUNIA DE SUCCESSIONIBUS. 


1 1 7mpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Varianae. Scire debuisti fratre emancipato potio- 
rem eam quae in familia mansit in alterius emanci- 
pati bonis non haberi, sed eos pariter, si sollemniter 
petierint bonorum possessionem, succedere. $$. xv 
k. Iun. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

2 Idem AA. et CC. Apollinario. Si pater tuus 
propiori!! sobrino tuo agnato constituto et intestato 
defuncto iure civili adita hereditate, vel hoc ab 
initio non interveniente sive capitis deminutione per- 
empto sollemniter bonorum possessione admissa suc- 
cessit ac tibi patris tui quaesita hereditas est, adire 
praesidem provinciae debes ac tutorem eius de 
tutela convenire. JD. xi; k. lun. Veronae? AA. 
C€Onss$. [a. 293] 

9 idem AA. et CC. Ulpianae.  Vitrico privigni 
successionem intestati civili vel honorario iure non 
deberi certissimum est. S. xv k. Mart. Sirmi CC. 
conss. [a. 294] 

4 '3]dem AA. et CC. Aurelio!^ Asterio. Servus 


(1) ad successionem intestatorum del. 
niebant C, veniebat K^ (yc ἢ. ἢ (4) 7η8ί. 
3,2,4 (Ὁ) cf. ad 5, 10, ὃ (6) in om. libri (1) sive 
omnes emanocipati sint sive permixti sui cum emanci- 
patis M, sive omnes sui sive omnes emanoeipati sint C, 
sive omnes emanceipati sint ^, sive omnes suisive omnes 
emaneipati sive permixtim sint A^ (8) c. 14 ὃ 6 A. t. 


(2) sic. R^, ve- 


(9) .B 45, 1, 50 segq. (10) e. 1 collocari debuit post 
c. 5, nisi potius Iustiniani legerint s. xv k. Tun. Sirmi AA. 
conss., olim autem fuerit Ian. pro Iun. (11) sic dett. eum B, 
proprio Οὔ, propriori Οὐκ (12) Beroeae Mommsen 
(13) iunge 3, 31, 8. 7,16, 21 Consultatio 6, 18 — (14) aurelio 
Consultatio, om. libri 


VI 59. 60 


288 


DE BONIS MATERNIS 


successores habere non potest. 2. non.' April? 
CC. conss. [a. 294] 

D Idem A4. et CC. lustinge.  Amitae, cui suc- 
cessisse filios suos proponis, hereditatem tuo nomine 
1 non recte petis. Sed quoniam hos etiam intesta- 
tos diem functos adseveras, si quidem hi, quos pri- 
vignos eiusdem amitae dicis, eorum consanguinei 
fuerint fratres, tam agnationis quam cognationis 
iure secundo gradu constitutos tibi praeferri non 
ambigitur. nam si amitini tui alio etiam patre nati? 
numquam ^ eorum matri privigni sunt, admisisse te 
bonorum possessionem probans eorum vindica suc- 
cessionem. 8. xir k. Mart.* CC. conss. [a. 294] 

6 Idem AA. et CC. Publiciano. Avunculo priori, 
qui est in tertio gradu, quam consobrino, qui se- 
quentem occupat, deferri successionem intestati certi 
iuris est. Suppos.9 k. Oct. CC. conss. [(a. 294] 

7 idem AL et CC. Nicolao. Adfinitatis iure nulla 
successio promittitur. —J. prid. non. Oct. CC. 
CcOnss. [a. 29i] 

8 Idem A4. et CC. lustae. Antequam scriptus 
cuiuscumque portionis capax repudiet hereditatem 
vel alia ratione quaerendae facultatem amittat, ei qui 
testamentum reliquit intestato nemo succedit. igitur 
perspicis, quod testamentariae successionis spe du- 
rante intestati bona defuncti non recte vindicentur. 
S. vi id. Mart." Retiariae CC. conss. [a. 294] 

9 *7dem A4. et CC. Sopatro. Ancillae dominus 
liberi hominis, cum quo contubernium haec habuit, 
per hanc commixtionem successionem vindicare non 
potest. S. xv k.lan. Nicomediae CC. conss. ἴα. 294] 

10 Jdem 4.4. et CC. Danuvio.  Nutritoribus hoc 
nomine nec civili nec honorario iure defertur here- 
ditas. S. vi k. lan. CC. conss. (a. 294] 

11 Zmp. lustinianus 4. Demostheni pp.  Sanci- 
mus, quemadmodum de his rebus, quae liberis in 
sacris constitutis ex occasione maritali adquisitae 
sunt, certus ordo destinatus est, ut, si quis ex his 
ab hac luce fuerit subtractus, pars eius, quam lu- 
cratus est, ad eius liberos vel nepotes vel prone- 
potes concedat, quibus non extantibus ad fratres 
Suos ex eodem matrimonio progenitos vel, si etiam? 
non supersint, ad fratres ex aliis nuptiis procreatos, 
cumque nemo eorum fuerit relictus, tunc ad patrem 
perveniat!?: ita et de his, quae materna linea per 
quascumque occasiones! vel inter vivos vel per 
ultimas dispositiones vel ab intestato descendunt, 
similis ordo servetur, primo in filii vel filiae suc- 
cessione posteritate eius vocanda eaque non inventa 
fraterno consortio eiusdem vel alieni matrimonii 
secundum praedictum ordinem arcessito, tunc ad 
ultimum locum pater ἃ legibus conclametur et sui 
fili non gratam hereditatem relictam, sed triste lu- 
1 crum sibi lugeat adquisitum. In omnibus vide- 
licet casibus, in superstite subole liberorum et fra- 
tribus adhuc viventibus, qui ad hereditatem defuncti 
patrem antecedunt, usu fructu rerum, quarum do- 
minium ad eos pervenit, apud parentes remansuro. 
D. xv k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons.  [a. 529] 


LX." 
DE BONIS MATERNIS ET MATERNI GENERIS. 


1 "Imp. Constantinus A. consulibus praetoribus 
tribunis plebis senatui salutem'^. Res, quae ex 


matris successione 5 fuerint ad filios devolutae, ita 
sint in parentum potestate, ut fruendi dumtaxat ha- 
beant facultatem, dominio videlicet earum ad liberos 
1 pertinente. Parentes autem, penes quos mater- 
narum rerum utendi fruendique tantum'9 potestas 
est, omnem debent tuendae rei diligentiam adhibere 
et quod iure filis debetur in examine per se vel 
per procuratorem '" poscere et sumptus ex fructibus 
impigre facere et litem inferentibus resistere atque 
ita omnia agere, tamquam solidum perfectumque do- 
minium et personam gerant legitimam, ita ut, si 
quando rem alienare voluerint, emptor vel is cui res 
donatur observet, ne quam partem earum rerum, 
quas alienari P sos ars est, sciens accipiat vel 
2 ignorans. Docere enim pater debet proprii iuris 
eam rem esse, quam donat aut distrahit: et emptori, 
si velit, fideiussorem licebit accipere, quia nullam 
poterit praescriptionem opponere filis quandoque 
rem suam vindicantibus. p. xv k. Aug. Aquileia. 
recitata apud Vettium Rufinum pu. in senatu non. 
Sept. Constantino A. v et Licinio C. conss. ἴα. 319] 
"Impp. Arcadius et Honorius AA. Floren- 
(ino pu.!? Quidquid avus avia, proavus proavia ex 
materna linea venientes?? nepoti nepti pow 
pronepti testamento fideicommisso legato donatione 
vel alio quolibet titulo largitionis vel etiam intestati 
successione contulerint, pater filio filiaeve integra 
illibataque custodiat, ut vendere donare relinquere 
alteri obligare, sicut nec materna bona?!, non possit 
usu fructu dumtaxat ad eum pertinente, ita?^ ut, 
quemadmodum ipse super his licentiam totius po- 
testatis amittit, defuncto eo filio filiaeve praecipua 
computentur nec ab illis?* qui ex patre sunt cohe- 
redes?5, vindicentur. JD. id. Oct. Mediolani Olybrio 
et Probino conss. ?, [a. 395] 
9 ?"Impp. Theodosius et Valentinianus A4A.. ad 
senatum urbis Romae. Si viva matre emancipati 
sunt filii et postea mater decesserit, quoniam 27 omni 
commodo destituitur pater nec retinet usum fructum, 
viriles ei inter filios, sive unus seu plures sunt, usus 
1 fructus tribuimus portiones?s5. $i vero mulier mo- 
riens alios ex filis emancipatos a patre, alios in 
patria potestate dimiserit, in?? casu dispari utitur 
maritus defunctae beneficio, quod casui?" utrique 
praescripsimus?', id est circa eorum quidem portio- 
nem, quos adhuc in sacris retinet, usum fructum ex 
legum auctoritate retinebit et praemium delatae, cum 
volet, emancipationis accipiet, in eorum vero parte, 
[oe exisse de potestate viva matre constiterit, usum 
ructum virilis inter eos portionis secundum prae- 
2 scripta percipiet. In nepotibus etiam vel nepti- 
bus hoc observandum esse censemus, ut maritus, 
qui uxore mortua, non extantibus filii, cum solis 
nepotibus vel neptibus ex hac lege ad emolumentum 
vocandus est, si unus vel unà pluresve nepotes ex 
fllio uno vel pluribus, qui in potestate defecerunt, 
procreati sunt, hoc iure utatur. quod de filiis con- 
2a  stitutum est. Nam licet hoc novum praesens 
lex constituat in nepotes, non est tamen ab re, ut 
in hoc casu deteriores esse nepotibus filii non si- 
2b nantur. Habeat igitur avus veniens cum nepo- 
tibus in potestate durantibus usum fructum bono- 
rum omnium, quae ex defunctae aviae successione 
2c delata sunt. Cum vero his quoque libertatem 
emancipatione largitur, similiter et ab ipsis, sicut de 


(1) d. 111 k. leges iungendae (2) Sirmio :ns. Consult. 
(3) sic C, amiti tui etiam alio p. nati A?, amitinis tuis 
etiam alio p. natis E^ (4) numquam] neque hi Mommsen 
(hi scilicet, quos qui supplicavit privignos eiusdem ami- 
tae dizit) (Ὁ) Mai. Mommsen — (6) s. scr. (1) Oct. 
Mommsen (ΔΒ) iunge 3, 32, 28 (9) hi ins. (10) sic 
dett.,, pervenit CR (11) sic scripsi: per quacumque 
occasione sunt CE, per quamcumque occasionem sunt 
(sunt del. M") M (12) B 45, 4 (13) — ΤΆ. 8, 18, 1 
(14) dicit addit Τῇ. (15) sic T. cum B, sive ex testamento 
sive ab intestato (sive ab int. om. R?) ins. PCR (16) tan- 
tum om. Th. — (17) per se vel per proc. om. T^., habent B 


(18) — 17. 8, 18, 17 (19) pu. 7^., pp. libri (20) ex 
mat. l venientes om. 7., habent B (21) sicut n. m. 
bona om. Th., habent B (22) ita om. Th., firmant B 
(23) ita ins. Τῇ. cum B (24) illis PER T^, ullis C 
cum B (x. m.) (25) sic PR. cum B (κ. στ.), coheredi- 
bus C, consortibus 77. (26) — T. 8, 18, 9: iunge 
6, 55, 11 et quae tibi laudantur (27) sin vero viva m. 
em. S. filii, tum demum quia TA. (28) sic P'R^ TA., 
porcionem .?, portionis CR?: olim fuisse virilis ... 
usum fructum tr. portionis conicit Mommsen (29) in 
C Th.,inhoe PR (30) sic T., quo casu libri — (31) prae- 
scribimus 7^. 


DE BONIS, QUAE LIBERIS 


209 


VI 60. 61 


filiis constitutum est, praemium! manumissionis ac- 
cipiat, vel si ex pluribus alteros manumittit alteros 
retine£, ex parte manumissorum legitimum prae- 
mium?, ex parte vero in potestate manentium reti- 
3 neat usum fructum. Quod si nepotes sint neptesve 
aut ex emancipato filio aut ex filia procreati aut ab 
ipso avia vivente sacris dimissi, idem avus virilis 
cum ipsis portionis habeat usum fructum. si vero 
ex nepotibus neptibusve tempore, quo in aviae suc- 
cessionem vocantur, alii in avi sunt potestate, id 
est mariti defunctae, alii sui iuris sint, circa perso- 
nam quidem eorum, qui in potestate consistunt, et 
in usu fructu consequendo et in emancipationis 
raemio? conquirendo ratio supra dicta servetur: 
in his vero, qui sui iuris sunt, facultas capiendi usus 
4 fructus virilis inter eos portionis habeatur. Eadem 
autem et de pronepotibus sexus utriusque sancimus, 
manente definitione, quae de singulis sancita est, 
si fili sint pariter ac nepotes. JD. vii id. Nov. 
Ravennae Theodosio xir et Valentiniano 11 à 
CORSS. i (a. 426] 

4 Imp. Leo A. Callicrati pp. per Illyricum. Om- 
nem ambiguitatis confusionem amputantes hac li- 
Quo et compendiosa lege sancimus circa usum 
ructum maternarum rerum nullam esse differentiam, 
Sive in priore matrimonio pater, ex quo filios habuit, 
poen voluerit sive novercam filiis superduxerit: 
egibus, quae de maternis bonis latae sunt, suam 
1 habentibus firmitatem. Patres igitur usum fruc- 
tum maternarum rerum, etiamsi ad secundas migra- 
verint nuptias, sine dubio habere debebunt^: nec 
ullam filis vel quibuslibet ex persona eorum contra 
patres κἀν vocem accusationemque posse com- 
petere. 2. k. Sept. Anthemio A. 11 cons. [a. 468] 


LXL* 


DE BONIS, QUAE LIBERIS IN POTESTATE CON- 
STITUTIS EX MATRIMONIO VEL ALITER AD- 
QUIRUNTUR, ET EORUM ADMINISTRATIONE. 


1 *Impp. Theodosius et Valentinianus .4A4. ad 
senatum. Cum venerandae leges vetuerint patribus 
iure potestatis adquiri, quidquid eorum filis avus 
avia proavus proavia a linea materna venientes quo- 
cumque titulo contulissent, hoc quoque convenit 
observari, ut, quidquid vel uxor marito non eman- 
cipato vel maritus uxori in potestate positae quo- 
cumque fitulo vel iure contulerit seu transmiserit, 
hoc patri nullatenus adquiratur: atque ideo in eius 
tantum, cui delatum est, iure durabit. JD. vizi: id. 
Nov. Ravennae Theodosio xir et Valentiniano 11 
AA. conss. [a. 426] 

2 "ldem 44. Hierio pp. Constitutionis novae 
capitulum clariore interpretatione sancimus, ut, quae 
per filios nepotes pronepotes itemque filias neptes 
proneptes, quamvis in potestate sint, minime adquiri 
decrevimus à marito vel uxore quocumque titulo 
collata sive ultima voluntate transmissa, nullus ad 
id quoque? pertinere existimet, quod ab ipso parente 
datum vel ante nuptias? donationis causa pro una 
ex memoratis personis praestitum fuerat, ut minime 
ad eum, si casus tulerit, revertatur (prospiciendum 
est enim, ne hae iniecta formidine parentum circa 
liberos munificentia retardetur): sed ut his potesta- 
tis iure ad parentes reversis cetera, quae ex sub- 
stantia speciali coniugis ad superstitem devenerunt, 
quamvis idem in sacris sit, fructu tamen? solo at- 
que usu parentibus deputato, dominium ei qui & 


coniuge vel quae meruit reservetur, parente pro 
emancipationis etiam beneficio, si voluerit, sicut in 
maternis rebus vel quae per eandem lineam veniunt, 
praemium habituro. JD. x k. Marí.'! Felice et Tauro 
conss. [a. 428] 

9 "Idem AA. Florentio pp. Quod scitis priori- 
bus continetur nec a filia quae in potestate est do- 
nationem ante nuptias patri nec ἃ filio dotem ad- 
quiri, eo addito confirmamus, ut, defunctis his 
adhuc in potestate patris, si liberis extantibus mo- 
riantur, ad liberos eorum eaedem res iure heredi- 
tatis, non ad patres iure peculii transmittantur nec 
1 per nepotes avo videlicet adquirendae. Sin autem 
idem nepos superstitibus tam patre quam avo pa- 
terno diem suum sine liberis obierit, eorum domi- 
nium, quae ad ipsum ex matre vel ab eius linea 
pervenerunt, non ad avum, sed ad patrem eius 
perveniat: usu fructu videlicet et ἴῃ 13 huiusmodi 
casibus avo, dum supererit, servando. JD. vii id. 
Sept. Constantinopoli Theodosio 4. xvit et Festo 
CORSS. [a. 439] 

4 Impp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp. 
Quaecumque res ad filium vel filíám, nepotes sive 
pronepotes utriusque sexus in potestate constitutos 
ex priore vel secundo aut tertio seu coniugio nume- 
rosiore pervenerint ex dote vel quacumque donatione 
seu hereditate legato !* vel fideicommisso, earum us- 
que in diem vitae suae pater vel avus vel!9 proavus 
usum fructum habeant: easdem res quocumque modo 
alienandi vel.pignoris seu hypothecae iure obligandi 
facultate eis penitus interdicta, dominio videlicet 
earum ad filios et nepotes sive pronepotes utrius- 
que sexus permanente!" etiamsi ex eodem matri- 
monio procreati non sint, ex quo eaedem res ad 
parentes eorum, qui quaeve in potestate sunt, fue- 
1 rint devolutae. Eo videlicet observando, ut mo- 
rientium fratrum sororumve portiones, qui quaeve 
ex eodem matrimonio progeniti vel progenitae sunt, 
primo quidem ad liberos eorum, ut dictum est, si 
tamen fuerint, deinde his non extantibus ad super- 
stites tantummodo fratres vel sorores eorum per- 
veniant aut ad superstitem, si ex isdem fratribus 
2 sive sororibus unus unave remanserit. Omnibus 
autem, qui ex eodem coniugio fuerint procreati, de- 
functis tunc demum ad eos, qui ex alio matrimonio 
sunt editi, easdem res pro virili parte venire statui- 
mus: nullo autem ex memoratis personis existente 
3 parentes eorum eas percipere. Parentibus vero, 
quorum sub potestate sunt, usum fructum dumtaxat 
habituris memoratas res iure potestatis alienandi 
vel obligandi licentiam denegamus, non prohibendis 
isdem liberis, quandoque sui iuris fuerint, nulla 
temporali praescriptione obsistente easdem res om- 
nibus modis vindicare, nisi forte, postquam potestate 
parentium eos contigerit liberari, tantum temporis 
effluxerit, ut ex continua et inconcussa tenentis 
possessione eorum excludatur intentio. JD. v k. Mart. 
AMMarciano cons. [a. 472] 

9 Jdem AA. Nepoti magisíro militum Daímatiae. 
Non sine ratione de negotio, quod inter matrem 
familias, cuius vestra suggestio meminit, et germa- 
num eius vertitur, magnitudo tua diversis legibus 
ex utraque parte prolatis nostram credidit consulen- 
dam esse clementiam, cum mulier diversis iuris lectio- 
nibus idem !? intellegi maritum et sponsum niteretur 
probare, germanus mariti nomen illi soli, qui nuptias 
contraxerit, recitatione constitutionis divorum retro 
principum 'l'heodosii et Valentiniani '?, qua cavetur. 
quidquid maritus vel uxor in potestate constituti 
invicem sibi reliquerint, non patri adquiri, sed ad 


(1) trientem pro praemio 77. 
trientem 77. (8) in triente 77^. (4) debebunt tuen- 
tur B (x.z.), delet Mommsen (5) .B 45, 4, 5 seqq. 
(6) — TA. 8, 19, 1: iunge 6,55, 11 et quae ibi laudantur 
(7) $un9€ 2, 61, 2. 5, 3, 17. 5, 4, 92. 0,15 6. 0, 15, 1. 
θ, 24,11 (8) quoque om. B.Z (x.z.) (9) datum ante 
nuptias vel B (x. zv.) (10) tamen om. B.X (x.zr.), delet 
" ι 


(2) legit. praemium] 


Mommsen (11) Constantinopoli ins. leges iungendae 
(12) pr. — Nov. Theod. 14, 1, 8: iunge 5, 9, 5. (13) et 
in dett. cum B.X (x. π.), ex PR, ut in C (14) iunge 
5, 9, 6. 6, 20, 17 (15) legatove Mommsen (16) vel 
dett, om. PCR (17) sic P, pertinente XR, om. C, cf. 
c.6$3 h t. (18) eundem B.X (x.z.) (19) c. 1 A. t. 


81 


...Ἅ͵ 


VI 61 


290 


DE BONIS, QUAE LIBERIS 


1 eorum jus pertinere, imponere'. Quamvis ergo 
significatione nominis maritus vel uxor post coeptum 
matrimonium intellegatur, ex quo videlicet inducta 
est dubietas, attamen, quia consequens est ambi- 
guas atque legum diversis interpretationibus titu- 
bantes causas benigne atque naturalis iuris mode- 
ramine temperare, non piget nos in praesenti quoque 
negotio, de quo sublimitas tua suggessit, aequitati 
convenientem luliani tantae existimationis viri atque 
disertissimi iuris periti opinionem sequi. qui cum? 
de dotali praedio tractatu proposito idem ius tam 
de uxore quam de sponsa observare arbitratus sit, 
licet lex Iulia de uxore tantum loquatur: qua ratione 
tam sponsaliciam donationem quam hereditatem, 
quam memoratus sponsus suam sponsam lucrari vo- 
luit, non adquiri patri, sed ad eam pervenire be- 
nignum esse perspeximus?. JD. k. Jun. Leone A. v 
cons. [a. 413] 

6 Imp. Iustinianus A. Demostheni pp. Cum oportet 
similem providentiam tam patribus quam liberis de- 
ferri, invenimus autem in veteris iuris observatione 
multas esse res, quae extrinsecus ad filios familias 
veniunt et minime patribus adquiruntur, quemad- 
modum in maternis bonis vel quae ex maritali lucro 
ad eos perveniunt, ita et in his, quae ex aliis causis 
filiis familias adquiruntur, certam introducimus de- 
1 finitionem. $i quis itaque filius familias vel pa- 
iris sui vel avi vel proavi* in potestate constitutus 
aliquid sibi adquisierit non ex eius substantia, cuius 
in potestate sit, sed ab aliis quibuscumque causis, 
quae ex liberalitate fortunae vel laboribus suis ad 
eum perveniant, ea suis parentibus non in plenum, 
sicut antea erat sancitum, sed usque ad solum usum 
fructum adquirat, et eorum usus fructus quidem 
apud patrem vel avum vel proavum?, quorum in 
sacris sit constitutus, permaneat, dominium autem 
filiis familias inhaereat ad exemplum tam materna- 
rum quam ex nuptialibus causis filis familias ad- 
ia quisitarum rerum. Sic etenim et Meg nihil 
derogabitur usum ífructum rerum possidenti et filii 
non lugebunt, quae ex suis laboribus sibi possessa 
sunt, ad alios transferenda adspicientes vel9 extra- 
neos vel ad fratres suos, quod etiam gravius multis 
1b esse videtur.  Exceptis castrensibus peculiis, 
quorum nec usum fructum patrem vel avum vel pro- 
avum habere veteres leges? concedunt: in his enim 
nihil novamus, sed vetera iura intacta servamus. 
eodem observando etiam in his peculiis, quae quasi 
castrensia peculia ad instar castrensis peculii acces- 
1c (1) serunt. Sub hac tamen definitione hunc 
legis articulum inducimus, ut in successione quidem 
earum rerum, quae extrinsecus filiis familias adqui- 
runtur, iura eadem observentur, quae in maternis 
2 et nuptialibus rebus statuta sunt. Non autem 
hypothecam filii familias adversus res patris viventis 
adhuc seu iam mortui sperare audeant nec ratio- 
cinia eis super administratione inferre, sed tantum- 
modo alienatione vel hypotheca suo nomine patribus 
denegata rerum, habeat parens plenissimam potesta- 
tem uti fruique his rebus, quae per filios familias 
2a secundum praedictum modum adquiruntur. Et 
gubernatio earum sit penitus impunita et nullo modo 
audeat filius familias vel filia vel deinceps personae 
vetare eum, cuius in potestate sunt, easdem res te- 
nere aut quomodo voluerit gubernare, vel si hoc 
fecerint, patria potestas in eos exercenda est: sed 
habeat pater vel aliae personae, quae superius enu- 
meratae sunt, plenissimam potestatem uti frui guber- 
2b nareque res praedicto modo adquisitas ^ Et si 
quid ex usu earum? pater avus vel proavus colle- 
gerit, habeat licentiam quemadmodum cupit hoc dis- 


ponere et in alios "heredes transmittere, vel si ex 
earum rerum fructibus res mobiles vel immobiles 
vel se moventes comparaverit, eas etiam quomodo 
voluerit habeat et transmittat et in alios transferat 
sive extraneos sive liberos suos seu quamlibet per- 
2c sonam. Sin autem res sibi memorato modo 
adquisitas parens noluerit tenere, sed apud filium 
vel filiam vel deinceps personas reliquerit, nullam 
post obitum eius licentiam habeant heredes alii nm 
tris avi vel proavi eundem usum vel quod ex hoc 
ad filios familias pervenit utpote patri debitum sibi 
vindieare, sed quasi diurna donatione in filium cele- 
branda, qui usum fructum detinuit, quem patrem 
habere oportuerat, ita causa intellegatur et eundem 
usum fructum post obitum patris ipse lucretur, pa- 
rente ius exactionis quasi sibi debitae a filio, qui 
usum fructum eonsensu eius possidebat, suae poste- 
ritati vel successioni? minime transmittente, quate- 
nus in omni pace inter se successio eius permaneat 
nec altercationis cuiusdam maxime inter fratres oria- 
3 tur occasio. Cum autem Constantiniana lege !? 
cautum erat, si filii familias ab his, qui eos in po- 
testate habent, nexu paterno per emancipationem 
liberentur, debere patrem tertiam partem bonorum, 
quae adquiri non solent, quasi remunerationis gratia 
a filio accipere vel retinere, et ex hac causa iterum 
pars non minima substantiae liberorum adimebatur, 
sancimus huiusmodi casu interveniente et emanci- 
patione liberis imposita non tertiam partem dominii 
rerum minime!' adquisitarum, sed dimidiam usus 
fructus apud maiores qui emancipationem donant 
residere: exceptis et in hoc casu castrensibus et 
quasi castrensibus tantummodo peculiis, quibus nihil 
nec ex hac causa diminuitur. sic enim nec liberis 
cuiuscumque sexus aliquid dominii auferetur et pa- 
tribus amplioris patrimonii usus fructus adsignabi- 
3a tur. Hoc obtinente et si in emancipatione sibi 
parentes hoc minime servaverint: sed nisi specialiter 
vel in emancipatione huic praemio renuntiaverint vel 
donatione facta sese et ab huiusmodi beneficio alie- 
naverint et in liberos hoc transtulerint, manere ad 15 
eos etiam tacentes ius et beneficium usus fructus 
retinendi, ut post obitum eorum et usus fructus in 
omnibus memoratis causis ad eos perveniat, quorum 
dominium est, scilicet, secundum quod iam diximus, 
in sueccessionibus eorum omnibus servandis, quae de 
maternis et nuptialibus bonis consultissimis legibus 
4 definita sunt. Sed cum tacitas hypothecas tam 
veteres leges in quibusdam certis casibus introduxe- 
runt quam nos!? in maternis ceterisque, quas ser- 
vare necesse est, et dubitabatur, ex quo hypothecas 
competere oportet, utrumne ab initio an ex eo tem- 
pore, ex quo male aliquid gestum est, compendiosa 
narratione interpretamur initium gerendae vel dese- 
rendae administrationis vel observationis esse spec- 
tandum et non tempus, ex quo male aliquid fuerit 
gestum. — Aecitata septimo miliario in novo con- 
sistorio palatii dn. Iustiniani. d. 111 k. Nov. Decio 
vc. cons. [a. 529] 

1 ldem A. luliano pp. Cum multa privilegia 
imperialibus donationibus iam praestita sunt, dignum 
incrementum et his offerre nostra dignata est cle- 
1 mentia. Si quis igitur à serenissimo principe vel 
& piissima Augusta sive masculus sive femina dona- 
tionem '^ sit consecutus vel consecuta sive mobilium 
sive immobilium seu se moventium rerum, in filiis 
familias tamen constitutus vel constituta, habeat 
haiusmodi res omni adquisitione absolutas et nemini 
eas!5 adquirat neque earum !? usum fructum pater 
vel avus vel proavus sibi vindicet, sed ad similitudi- 
nem castrensis peculii omnem facultatem in eas filii - 


(1) síc E, imponeret C, opponeret videtur emendasse 

aecus interpres in B.X (x.7.): imponi opponeret vel 
&imile quid requiritur (2) idem BE (x. zt.): fuisse se- 
qui, cum (omisso qui) vidit Mommsen (3) sic dett. 
cum BX (x. z.), perspieimus CR (4) vel proavi om. 
B (x. m.) (5) vel proavum om. B (x. σι.) (6) vel 


ad B (x.».)  (1)leges om. B . (8) sic dett., eorum CR 
(9) posteritati ad successionem vertunt B (x.z.) (10) 6, 60,1 
(11) sic αὶ cum Β (x. z.), sibi ins. C — (12) ad C, apud ἢ, 
T e.4 pr. h.t. (13) 5,9, 8 ὃ 3. 4 (14) sic B (x. π΄), 

onatione C, ad donationes (ve! —nis) K?, donatio A^ 
(15) eas om. .Β' (x. zr.) (16) eorum /ibri 


[IN POTESTATE CONSTITUTIS 


991 


VI 61 


-2 vel filiae familias habeant. Ut enim imperialis 
"fortuna. omnes supereminet alias, ita oportet et 
Eee liberalitates culmen habere praecipuum. 
. proposit. xil! k. April. Constantinopoli Lam- 
adio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

8 Idem A. Iohanni Cum non solum in ma- 
ternis rebus, quae filis familias deferuntur, sed 
etiam de aliis omnibus, quae adquisitionem effugiunt, 
et maxime post novellam nostri numinis legem?, 
quae omnia, quae extrinsecus ad filios familias per- 
veniunt et? non ex paterna substantia, non esse 
adquirenda patribus statuit nisi tantummodo ad usum 
fructum, variae altercationes exortae sunt et varios 
eventus variosque continent tractatus et semper in 
iudiciis versantur, necesse est utiliter et apertissime 
1 omnia dirimere.  Sancimus itaque in omnibus 
rebus, quae fugiunt quidem dominii adquisitionem, 
sed usus fructus ^ tantummodo patri offertur vel aliis 
parentibus a filio familias cuiuscumque gradus vel 
sexus, Sive pater adire filium familias integrae aeta- 
tis compellit et ille reclamandum existimat, sive filius 
familias adire cupit et pater in contrarium inclinat, 
liberam habere licentiam et patrem ipsum 510] 5 adire 
hereditatem recusante filio et omne sive damnum 
sive lucrum in suam habere fortunam, nullo ex hoc 
praeiudicio filio generando: sive e contrario patre 
recusante filius adire hereditatem voluerit, nullam 
adquisitionem nec usum fructum patri offerri, sed 
ipsum filium sibi imputare, si quid ex hoc contigerit: 
null actione neque contra patrem! danda, ubi ad- 
versus eius voluntatem filius hereditatem vel lega- 
tum vel fideicommissum vel aliud quidquid ex quo- 
cumque titulo sive donationis sive contractus sibi 
adquirere maluerit, neque adversus filium simili modo 
actione extendenda, ubi recusante eo pater sua 
auctoritate haec sibi vindicet, huiusmodi aditionis 
ia tramite ex praesenti lege patri competente. Sed 
habeat et pater omnem licentiam et actiones movere 
et ab aliis m. ubi ad eum totum commodum 
pervenit, et filius simili modo in agendo et pulsando 


solus habeat et detrimentum et commodum, necessi- 


tate per officium patri imponenda tantummodo filio 
consentire vel agenti vel fugienti, ne iudicium sine 
atria voluntate videatur consistere. 
em, si plenae aetatis filius est, qui paternam vo- 
15 luntatem sequi non patitur. Sin autem in se- 
cunda aetate adhuc filius est et hereditate ei delata 
pater consentire adeunti hereditatem noluerit vel 
patre volente ipse reclamaverit, si quidem recusa- 
verit filius, licentiam damus patri simili modo here- 
ditatem adire et eam pleno iure habere, his omnibus 
ic quae superius diximus locum habentibus. Sin 
autem patre recusante filius adire maluerit, damus 
quidem licentiam ei hoc facere, patre autem nolente 
res filii gubernare propter causae necessitatem ha- 
beat facultatem filius adire competentem iudicem et 
ex eo petere curatorem hereditati dari, per quem 
gubernatio rerum in eum delatarum procedat: in 
utroque casu in integrum restitutionis auxilio minime 
2 ei denegando. Similique modo et in milite filio 
familias, qui recusaverit aditionem hereditatis, quae 
ei ex castrensibus occasionibus perveniat, patri danda 
licentia adire hereditatem, ut ad ipsum perveniat 
pleno:iure tam per usum fructum quam per domi- 
nium eandem hereditatem possessurum, quasi ipse 
pater ab initio fuisset heres institutus: eo videlicet 
subiacente omnibus oneribus hereditariis et omnia 
commoda habituro et9 ad filium nullo periculo re- 
dundante, et haec quidem in his casibus observanda 
sunt, quibus discordia inter patrem et filium verti- 
3 tur. Ubi autem in unum voluntas eorum con- 
currit, οὐ pater usum fructum et filius habeat pro- 
prietatem, et in agentibus et in fugientibus pater 


et haec qui- 


quidem suscipiat actiones et moveat, cuiuscumque 
aetatis filius inveniatur, adhibeatur autem etiam filio- 
rum consensus, nisi adhuc in prima sunt aetate 
constituti vel longe absunt, sumptibus videlicet a 
patre propter rerum incrementa faciendis. cum enim 
nuda proprietas apud filium invenitur, ex qua sub- 
stantia possibile est eum sumptus litis dependere? 
4 Sin autem aes alienum ex defuncti persona de- 
scendit, cum etiam apud veteres haec esse" sub- 
stantia intellegitur, quae post detractum aes alienum 
supersederit?, habeat pater licentiam ex rebus here- 
ditariis primum quidem mobilibus, sin autem non 
sufficiunt, et immobilibus sufficientem partem filii 
nomine venumdare, ut ilico reddatur aes alienum 
4a et non usurarum onere praegravetur. Quod si 
pater hoc facere supersederit, ipse usuras vel ex 
reditibus vel ex sua substantia omnimodo dare com- 
4b  pelletur. Sin autem legata vel fideicommissa 
sive annalia sive semel relicta imminent huiusmodi 
personis, si quidem tales reditus sunt, qui sufficiunt 
ad annalia legata, pater ex huiusmodi reditibus haec 
4c dependere compelletur. Sin autem non habet 
substantia sufficientem reditum ad legatorum vel 
fideicommissorum praestationem vel minime reditus 
vel alias accessiones contineat, sint tamen res mo- 
biles vel immobiles, steriles quidem, non tamen in- 
utiles, veluti domus in provinciis pretiosae vel ubi- 
cumque posità suburbana, ex quibus huiusmodi 
legata possunt explicari, licentia dabitur patri suf- 
ficientem partem eorum similiter fili nomine ven- 
4d dere et satisfacere legatis. Hoc procul dubio 
observando, ut et mancipia ipse usufructuarius aleret 
et omnia circa usum íructum faceret, quae nullo 
modo proprietatem possint deteriorem facere, pa- 
terna reverentia eum excusante et a ratiociniis et 
a cautionibus et ab aliis omnibus, quae usufructuarii 
extranei à legibus exiguntur, secundum nostrae con- 
stitutionis tenorem, quam iam super huiusmodi casi- 
bus tulimus?. Ipsum autem fiium vel filios vel 
filias et deinceps alere patri necesse est non propter 
hereditates, sed propter ipsam naturam et leges, 
quae et parentibus alendos esse liberos imperaverunt 
et ipsis liberis parentes, si inopia ex utraque parte 
5 vertitur. Sed pater quidem in praedictis tan- 
tummodo causis habeat licentiam recte res filiorum 
familias vendere filii nomine vel, si emptorem non 
invenerit, supponere, nullo modo licentia concedenda 
filis easdem venditiones vel hypothecas retractare: 
non item licentia parentibus danda extra memoratas 
causas res, quarum dominium apud eorum posteri- 
tatem est, alienare vel pignori vel hypothecae titulo 
dare, sed si hoc fecerint, scituris, quod necesse est 
eos in legum laqueos incidere, quibus huiusmodi 
venditiones vel hypothecae sunt interdictae, exceptis 
videlicet rebus mobilibus vel immobilibus illis, quae 
onerosae hereditati sunt vel quocumque modo dam- 
nosae, quas sine periculo vendere patri cum paterna 
pietate licet, ut pretium earum vel in res et causas 
5a hereditarias procedat vel filio servetur. Filiis 
autem familias in his dumtaxat casibus, in quibus 
usus fructus apud parentes constitutus est, donec 
parentes vivunt, nec testari de isdem rebus permitti- 
mus, nec citra voluntatem eorum, quorum in potes- 
tate sunt, ulla licentia concedenda dominium rei ad 
eos pertinentis alienare vei hypothecae titulo dare 
vel pignori adsignare. melius enim est coartare 
iuveniles calores, ne cupidini dediti tristem exitum 
sentiant, qui eos post dispersum expectat patrimo- 
nium. cum enim, sicut dictum est, parentes alere 
eos secundum leges compelluntur, quare ad vendi- 
6 tionem rerum suarum prosilire desiderant? Ubi 
autem puerilis aetas patri licentiam praestat etiam 
sine consensu filii hereditatem nomine eius adire, si 


d) d. xv (deleto prop.) ser. (2) c. 6. ὁ (8) et om. 
BZ (x. 7t.) (4) earum ins. B.X (x. πὴ (5) sibi om. 
ΒΖ (x7) (6) et om. B2 (x.z.) (ΤῈ) esse om. BZ 


(n. πὶ) 
82}. 1 


(8) supererit Mommsen eum Graecis (9) c. 6 


37* 


VI 61. 62, VII 1. 2 


292 


DE HEREDITATIBUS DECURIONUM 


hoc fecerit, damus quidem filio in integrum restitu- 
tionem, postquam patria fuerit potestate liberatus 
vel adoleverit, patrem autem oneribus hereditariis, 
lice& nomine fili adiit, modis omnibus illigamus: 
quare enim talem hereditatem adiit, qualem nec ipse 
6a nunc nec filius idoneam sibi esse existimat? Non 
autem filio damus licentiam, si in integrum resütu- 
tionem petat respuendam esse credens hereditatem, 
adhuc minoribus curriculis instantibus iterum per 
aliam restitutionem adire praefatam hereditatem, 
ne ludibrio leges ei fiant saepius eandem et amplecti 
et respuere! cupienti. si enim quod pater fecit ra- 
tum non habuit et propter hoc restitutus est, quo- 
modo ferendus videatur iterum iudicium UE 
quod et post patris voluntatem contraria adfectione 
6b aspernandum esse existimavit? Sin vero pater 
quidem hereditatem repudiaverit infante filio consti- 
iuto, ipse autem filius postea vel adhuc in sacris 
constitutus vel patria potestate liberatus adeundam 
esse crediderit eandem hereditatem, licentiam damus 
ei vel, si sui iuris efficiatur, tutoribus vel curatori- 
bus eius? hereditatem adire, nullo praeiudicio ex 
recusatione paterna ei generando: simili modo et in 
hac parte nulla ei vel tutoribus eius vel curatoribus 
licentia concedenda contra priorem suam voluntatem 
. 6c in integrum restitutionem petere. Quae et in 
legatis et fideicommissis tam specialibus quam per 
universitatem relictis et in aliis causis, quas supra 
enumeravimus, similibusque eis observanda sunt. 
7 In servis autem, qui filiis familias donantur, sive 
in constante matrimonio sive ab extraneis sub ea 
condicione, ut statim eos in libertatem producant, 
nullum impedimentum paterna faciat auctoritas. qua- 
lis enim usus fructus potest ei? adquiri, qui momen- 
tarius esse ostenditur? si enim in ipso momento 
necesse habet eum et possidere et libertate donare, 
in talem hominem qualis usus fructus put potest 
adquiri? JD. ru: k..4ug. Constantinopoli post con- 


LXII. 


DE HEREDITATIBUS DECURIONUM NAVICULA- 
RIORUM COHORTALIUM MILITUM ET FABRI- 
CENSIUM. 


1 Imp. Constantinus A. Mastichiano praefecto 
annonae. Si quis navicularius sine testamento et 
liberis vel successoribus defunctus sit, hereditatem 
eius non ad fiscum, sed ad corpus naviculariorum, 
ex quo fatali sorte subtractus est, deferri praeci 
mus. PP. xv k. .... Lastronae* Constantino 
A. vil et Constantio C. conss.5 [a. 326] 

2 Imp. Consíantius 4. Bonoso magistro equi- 
fum. Universis tam legionibus quam vexillationibus 
comitatensibus seu cuneis insinuare debebis, ut co- 
gnoscant, cum aliquis fuerit rebus humanis exemptus 
atque intestatus sine legitimo herede decesserit, ad 
vexillationem, in qua militaverit, res eiusdem neces- 
sario pervenire. JD. v id. Mai. Hierapoli Rufino et 
Eusebio conss. [a. 341] 

9 "Idem A. Rufino pp. Si quis cohortali condi- 
cione gravatus sine testamento vel quolibet succes- 
sore ultimum diem obierit, successionem eius non 
ad fiscum, sed ad ceteros cohortales eiusdem pro- 
vinciae pertinere iubemus. JD. v k. lan. Limento et 
Catulino conss. [a. 349] 

4 Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. Flo- 
rentio pp. lntestatorum curialium bona, si sine he- 
rede moriantur, ordinibus patriae eorum adipisci*' 
praecipimus. JD. v id. Mart. Florentio et Dionysio 

An$S$. [a. 429] 

9 9]dem AA. Aureliano comiti rerum privatarum. 
Si quis fabricensis sine liberis vel legitimo herede 
decesserit non condito testamento, eius bona, cuius- 
cumque summae sint, ad eos pertinere !9?, qui velut 
creatores decedentium attinentur, qui fisco pro inter- 
1 cepto respondere coguntur. oc enim facto 1" 
contingit, ut et!? rei publicae ratio salva permaneat 
et fabricenses collegarum suorum solaciis perfruan- 
tur, qui damnis ac detrimentis tenentur obnoxii. 
D. pe non. Nov. Constantinopoli Theodosio A. xvii 
et Festo conss.!? [a. 439) 


LIBER SEPTIMUS. 


sulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 
ITE THEE En. aue Wa SU Pulov: Veact o ORA A 
1.19 
DE VINDICTA LIBERTATE ET APUD CONSILIUM 
MANUMISSIONE. 


1 Imp. Antoninus A. Tertio. Eorum, qui apud 
consilium manumittuntür, post causam ab iudicibus 
probatam et manumissionem secutam non solet sta- 
tus in dubium vocari, si dicantur falsa demonstra- 
tione liberati. PP. non. Oct. Gentiano et Basso 
conss. [a. 211] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Sallustio. Nihil civitati Romanae semel praestitae 
vel addere vel detrahere secundam manumissionem 
potuisse certissimum est. D. prid. k. Mai. AA. 
conss. [a. 293] 


9 Jdem A44. et CC. Attiae. Nec mulierem per 
maritum nec alium per procuratorem vindicta manu- 
mittere posse non est ambigui iuris. 

4 Imp. Constantinus 4. ad Maaimum pu.*55 Apud 
consilium nostrum vel apud consules praetores prae- 
sides magistratusve earum civitatum, quibus huius- 
modi ius est, adipisci potest patronorum iudicio 
sedula servitus libertatem. . [a. 319— 323] 


I 
DE TESTAMENTARIA MANUMISSIONE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Primo. Si 
codicillos maior viginti annis fecisset, confirmationis 


(t) eandem et ampl. et resp. scripsi cum B.3 (x. zv), ean- 
dem et ampl. et resp. hereditatem CR, et ampl. et resp. 
eandem hereditatem P (2) eam vel eandem ns. 
BZ (x. n.) (3) ei om. B (x. m.) (3') in Theodori 
νου. 22 c. 36 citatur c.11 A. t. (4) k. Iulias Veronae 
Mommsen (5) sic Gothofredus, constantio a. vir et 
constante cl. caes. coss. (—— a. 351) Hal. (0) — Th. 
Ὁ, 4, 1 B 45, 1, 12 (1) B 45, 1, 56 (8) addiei vel 


a. 319 ad id. Sept. a. 323. pu. fuit 


adici dett. : adipisci videtur passive usurpatum (9) — Nov. 
Theod. 6 Β 45, 1, 57: iunge 11, 11, 5. (10) nutu nostrae 
mansuetudinis ins. Th. — (11) pacto T'À. contra B — (12) et 
Nov. cum B, om. libri (13) sic libri cum 11, 11, 5: 
xvi et Fausto vc. conss, (— α. 438) Nov. (14) .B 48, 
2, 23. 24 (15) pu. ὦ, pp. SC: Maximus a k. Sept. 
(16) .B 48, 3, 62 seqq. 
— (Qf. Dig. 40, 4 


DE TESTAMENTARIA MANUMISSIONE 


293 


VII 2 


tempus libertati non nocere certum est: nec enim 
potestas iuris, sed iudicii consideratur. Proposita. 

2 ldem A4. Phileto. Ex testamento defuncti 
libertates praestari non possunt hereditate non adita, 
vel si rei memoria propter crimen quod morte non 
intercidit damnata est. 

9 ldem 44. Euphrosynae. Libertas testamento 
data adita hereditate contingit, et si! heres scriptus 
per in integrum restitutionem abstinuerit hereditate, 
nihil ea res libertati obest. δ. xvzr k. Mai. Apro 
et Maaimo conss. [a. 201] 

4 Idem 4.4.3 Anchilao?. Cum testamento directam 
libertatem pater tuus sit consecutus, quamvis ei 
heres extiteris, frustra tamen, rationes quas tempore 
servitutis gessit ut reddas, compelleris, cum non ea 
1 condicione acceperit libertatem. s autem, cui 
libertas sive fideicommissaria sive directa, si ratio- 
nes reddidisset, relicta est, ante reliqua illata et ea, 
quae malo consilio amota sunt, ad libertatem non 
potest pervenire: sin autem non debitor ex ratiomni- 
bus fuerit repertus, post aditam hereditatem quasi 
peus libertatem consequitur. Proposita v11 k. Dec. 

aeto I1 et Cereale conss. [a. 215] 

9 Imp. Alexander A. Quintiano. In fraudem cre- 
ditorum testamento datae libertates, quamvis debi- 
tori heres qui solvendo est extiterit, per legem Aeliam 
Sentiam non valent. 

6 Imp. Gordianus A. Pisistrato. Si hereditas 
eius, a quo testamento dicis te esse manumissum, 
ob aes alienum spernitur ab heredibus, conservan- 
dae libertatis gratia*^ non iniusta ratione credito- 
ribus hereditariis satis offerens iudicium testatoris 
servari tibi? postulabis, maxime cum id etiam a divo 
Marco consultissimo principe sit constitutum ὃ: quod 
in extranea quoque persona observari oportet. 

7 Idem A. lusíae. Contra voluntatem matris tuae 
libertatem in eum conferre, quem illa liberum fieri 

rohibuit, non debes, ne videaris iura pietatis violare. 

P. x k. Febr. Sabino 11 et Venusto conss. [2.240] 

8 Imp. Philippus A. et Philippus C. Gemello. 
Cum testator libertatem tempore nuptiarum filii sui 
vel filiae servo dari iussit, non tempus praestandae 
libertati praestituit7", sed potius condicioni locum 
fecit, ut non insecutis nuptiis libertas iure? posci 
non possit. 

9 HMPOp. Carus Carinus οἱ Numerianus AAA. 
Mauro. Servo tuo defunctus, licet te heredem scrip- 
sisse proponatur, tamen directam libertatem dare 
non potuit: iure enim directo libertatem servis alie- 
nis dare nemo potest. JPP. vi id. Nov. Caro et 
Carino conss. [a. 283] 

10 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC. 
Germano. Directis verbis iure data libertate non sola 
impositione pilei, sed adita hereditate, si nulla iuris 
d constitutio, liberti constituuntur?. [a«. 293] 

1 !9]dem AA. et CC. Laurinae. Si iure non 
substitit testamentum, in hoc nec libertates (cum 
non fuisse additum, ut pro codicillis scriptum vale- 
ret, proponas) recte datas constabit. .PP.sub die xvi 
k. April. Sirmi AA. conss. (a. 293] 

12 Idem 4.4. et CC. Rhizo. Si heredes iure facto 
testamento sollemniter adierint hereditatem, ex testa- 
mento tibi libertas quaesita post colludentibus tam 
scriptis heredibus quam ab intestato vindicantibus 
| successionem adimi non potuit. Quod si sponte re- 
pudiaverunt sibi delatam successionem, omnia quae ?? 
2 testamento fuerant scripta defecisse convenit. Si 
vero, ut vos fraudarent libertate, collusisse eos praeses 
animadverterit, secundum haec quae divus Pius An- 
toninus constituit libertatibus consuli providebit. 
S. k. Dec. Sirmi AA. conss. [a. 293] 


18 Jdem A4. et CC. Martiali. Statuliberis datam 
libertatem adimi ab herede non posse certum est: 
nec alienatio nec usucapio statulibero, quominus 
kg aq condicione libertatem consequatur, nocere 
potest. 

14 !*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Directas libertates Graecis verbis liceat 
in testamentis relinquere, ut ita libertates directae 
datae videantur, ac si legitimis verbis eas testator 
dari iussisset. D. prid. id. Sept. Constantinopoli 
Theodosio A. xvi: et Festo conss. [a. 439] 

19 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Cum con- 
stitutio divi Marci!^ declarat, si quis testamento 
condito vel sine testamento moriens, ut locus fiat 
ab intestato successioni, libertates reliquerit, nemo 
autem adire vult defuncti hereditatem eo, quod sus- 
pecta esse videtur, et si fuerint libertates forsitan 
et sine scriptis fideicommissariae relictae, licere vel 
cuilibet extraneo vel uni ex servis, qui et ipse liber- 
tate donatus est et pro sua periclitatur condicione, 
adire hereditatem sub hac eondicione et satisdatione, 
quod et creditoribus omnibus satisfaciat et liber- 
tates imponat his, quibus voluerit testator, variae 
1 dubitationes ex hac constitutione emerserunt. Nam 
si res hereditariae herede minime invento venierint, 
an et post venditionem earundem rerum possibile 
est vel servum vel quemlibet alium adire et recu- 
perare quidem ab emptoribus res, satisfacere autem 
1. creditoribus et libertatibus, quaerebatur. Et 
licet. divus Severus semel rebus venditis hoc non 
admisit, nobis tamen Ulpiani sententia admonente !5 
placuit maxime propter libertates, ne depereant, et 
post venditionem rerum annale remedium dare divi 
Marci constitutioni, intra quod et creditoribus omni- 
bus satisfiat et emptores nihil novi patiantur, qui 
annalem saepe sentiebant rescissionem, et licere servo, 
qui libertate donatus est, vel alii cuidam extraneo 
vel ante venditionem rerum vel post venditionem, 
intra annale tamen 16 tempus, adire hereditatem et 
res recuperare, prius satisdatione danda, ut tam cre- 
1b (1) ditoribus quam libertatibus satisfaciat. Sin 
autem libertatibus quidem omnibus satisfacere quis 
polliceatur, creditoribus autem non in solidum, sed 
in partem solvere creditum, illi autem huiusmodi 
pactionem  admiserint, sancimus et in huiusmodi 
casu consultissimi principis locum habere constitu- 
tionem et eum modis omnibus admittendum cense- 
mus, maxime cum ex voluntate creditorum hoc inter- 
ponitur: nolentibus etenim creditoribus admitti talem 
2 petitionem nullo concedimus modo. $Si vero qui- 
dam ex servis libertatem amplexi fuerint, alii autem 
censuerint esse respuendam, et in hunc casum ex- 
tendenda est divi Marci oratio et procul dubio et 
in hae specie audiendus est petitor hereditatis et 
maneat liberum arbitrium servorum, sive ad liber- 
tatem venire volunt sive in servitutem remanere. 
2a Licet enim Romanam civitatem recusare nemini 
servorum licet, tamen in hoc casu, ne propter quo- 
rundam indevotionem alii maneant in servitute, vo- 
lentibus quidem omnibus servis licere in libertatem 
pervenire, nolentibus autem quibusdam vel recusan- 
tibus spontaneam servitutem imminere oportet et, 
quem patronum habere noluerint, dominum suum, 
3 forsitan et acerbum, sentiant. Sin vero non om- 
nes libertates adimplere pollicitus fuerit, sed certum 
numerum servorum ex his, qui ad libertatem venire 
iussi sunt, melius est, si quidem res hereditariae 
sufficiunt ad implendos creditores, etiam omnibus 
servis dare libertatem, etsi hoc non pollicitus est. 
si autem deest in exsolvendis creditoribus, huma- 
nius est, ut saltim pauci veniant ad libertatem. 


(i) si PAR, lieet C — (2) debuit esse imp. Antoninus A. 
(3) Anchialo scr. (4) conserv. libert. gratia del. cum 
BZ (x.z.) (5) tibi om. BZ (κ. π)Ξ (6) Inst. 3, 11,1 
(1) sic edd., praestitit libri (8) iure om. B (x. m.) 
(9) sic Utinensis, orcini addunt CR (10) iunge 2, 32, 2 
(11) CO. conss. (— a. 294) 2, 32, 2 rectius, cum JDiocle- 


tianus iam kalendis Aprilibus a. 293 commoraretur He- 
racleae, quae DCLIII milibus a Sirmio abest — (12) in 
ins. B (x. m.) (13) — Nov. Theod. 16, 1, 8: iunge 
5, 28, 8. 6, 23, 21 (14) Inst. 3, 11, 1 (15) sic Ὁ, 
admodum A, admonentis B.Z(x.7.) (16) tamen om. dett. 
cum B2 (x. σε.) 


VI] 2—4 


294 


DE LEGE FUFIA CANINIA TOLL. 


4 Sed hoc quidem antiquis dubitationibus remedium 
invenimus. bellissimam autem repletionem praefatae 
constitutioni donantes sancimus: si non unus veniat 
hereditatis petitor, sed plures, si quidem uno mo- 
mento uterque! vel ampliores, omnibus detur licentia 
communiter hereditatem adire, prius satisdatione ab 
omnibus danda, ut creditoribus et libertatibus satis- 
4a faciant. Sin autem per intervala temporum 
hoc fiat, qui primus veniat habeat praerogativam, si 
etiam satisdationem praestare potest: illo enim? ces- 
sante hoc facere alii gradatim secundum tempora 
petitionis succedant. et hoc intra annale tempus 
5 observetur. Sin autem uno pollicente quosdam 
liberos facere, non autem totos, alius emerserit satis- 
dationem paratus idoneam praestare, quod omni- 
bus creditoribus et omnibus libertatibus satisfaciat, 
aequissimum est eum admitti, ut omnes libertates 
indistincte celebrentur. quod privilegium damus non 
solum servo, qui libertate donatus est, sed etiam 
ei, cui nulla libertas relicta est, ut aliquid venustum 
eveniat, ut per eum, cui libertas relicta non est, 
6 ali libertas imponatur. Sed si quidem, ante- 
quam prior hereditarias res et libertatem accipiat, 
hoc eveniat, secundo petitori vel tertio vel deinceps 
ampliores libertates pollicentibus fieri locum cense- 
.'"! mus. Sin autem iam rebus servo, qui primus 
etiit hereditatem, datis et libertatibus ab eo qui- 
foidkon servis hereditariis impositis quidam alius 
servus hereditarius vel liber extraneus hoc facere 
maluerit, licebit quidem ei hoc impetrare et sub 
maioribus pollicitationibus et satisdationibus heredi- 
tatem accipere: sed prior in libertate petitor ma- 
neat, licet res ab eo abstrahantur. his omnibus 
intra annum secundum quod dictum est celebrandis, 
ex quo prior petitor iudicem adierit.  [a. 531-——532] 


ILL? 
DE LEGE FUFIA CANINIA TOLLENDA. 


1 Imp. Iustinianus A. Menae pp. Servorum liber- 
tates in testamento relictas tam directas quam fidei- 
commissarias ad exemplum inter vivos libertatum 
indistincte valere censemus, lege F'ufia Caninia de 
cetero cessante nec impediente testantium pro suis 
servis clementes dispositiones effectui mancipari. 
D. k. lun. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. 11 
cons.^ [a. 528] 


ΠΗ." 
DE FIDEICOMMISSARIIS LIBERTATIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Cum propo- 
nas hereditatem eius aditam non esse, a quo tibi 
fideicommissariam libertatem relictam dicis, et ab in- 
testato alium quam qui scriptus erat hereditatem 
possedisse, si non ἃ legitimo quoque herede fidei- 
commissaria libertas repetita est, nullo iure prae- 
stari eam ab 60 qui rogatus non est dedi κω 
1 Plane si pecunia accepta heredem institutum omi- 
sisse hereditatem docueris, libertatem tibi praestare 
cogetur. PP. xim k. Mart. Laterano et Rufino 
conss. [a. 191] 

2 Imp. Antoninus 4. Valerio. Quamvis codicilli, 
quibus avunculo defunctae legatus esse videaris, falsi 
pronuntiati sunt, tamen si ante motam criminis quae- 


stionem iustam libertatem es a legatario consecutus, 
posterior eventus non infirmat ita datam libertatem. 
pinu secundum divi Hadriani constitutionem datur 
eredi viginti aureorum repetitio. JD. xvzir k. Aug. 
eodem Antonino Α4.......... conss.9 
Imp. Alexander A. Lucio. Cum libertatem mu- 
lieribus sub condicione datam proponas, quid du- 
bium est eos, qui ex his ante impletam eam eduntur 
servos nasci et pertinere ad heredes iure dominii: 
his enim demum? succursum est, qui post moram 
praestandae libertatis progeniti sunt, ut liberi et, in- 
genui viderentur 8. [a. 222?] 

4 Idem .A. Arriano. $i voluntate domini in liber- 
tate morata est, cui fideicommissaria libertas debita 
fuerit, secundum senatus consultum et constitutio- 
nes ad id pertinentes civis Romana facta ingenuos 
peperit. sed si numquam ab ea libertas petita est, 
sibimet imputare debet, cum interea ex ea progeniti 
servi sint. [a. 222?] 

5 ?Idem A. Dionysio. Minor annis lege definitis 
nec per fideicommissum libertatem supremis suis 
relinquere potest nisi his, quorum causam probare 
potest. [a. 222?] 

6 Idem A. Maximo.  Deberi etiam alienae ancil- 
lae fideicommissariam libertatem placuit: nec deficit. 
hoc debitum, si interim domina, si modo nihil ex 
iudicio eius, qui quaeve reliquit libertatem, percepit, 
noluit vendere, quia possit tempore procedente, bi^ 
cumque occasio redimendae ancillae fuerit, praestari 
libertas. 

7 idem A. Nicomedi. Hi, quibus per fideicom- 
missum libertas supremis iudiciis relinquitur, eorum 
liberti effciuntur, a quibus manumittuntur. PP. 
k. April. Fusco et Dextro conss. [a. 225] 

8 ldem A. Eutycheti. Cum proponas fideicom- 
missariam libertatem ita tibi datam, si uxori testa- 
toris placuisset, licet non adeunte'? hereditatem ad 
filium solida hereditas pertinere coepit, non refra- 

ante tamen uxore testatoris potes petere libertatem. 

P. xv k. Sept. Fusco et Dextro conss. ἴα. 225] 

9 (10) Jdem .. Mercuriali. |Fideicommissaria 
quidem libertas ita tibi relicta, cum testatoris filius 
ad annum vigensimum quintum pervenisset, non 
intercidit, licet heredem intra praestitutam aetatem 
decessisse proponas: tempore quippe, quo, si viveret, 
praefinitam aetatem impleturus foret, spem libertatis 
non intercidere vetus placitum est. PP. k. April. 
Pompeiano et Peligno conss. [a. 231] 

10 (9) *Umpp. Valerianus et Gallienus AA. Daphno. 
Etsi non adscripta libertate testator servum suum 
tutorem filiis suis dederit, receptum est et libertatis 
et pupillorum favore, ut per fideicommissum manu- 
1 misisse eum videatur. Et si non suum proprium, 
sed alienum servum condicionem eius sciens tutorem 
adscripserit, aeque fideicommissariam libertatem da- 
tam, nisi aliud evidenter defunctum sensisse appa- 
reat, prudentibus placuit. PP. πὶ k. Mart. Saecu- 
lare et Donato conss. (a. 260] 

11 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Flaviano. Si servus fuisti ac tibi per fideicommis- 
sum libertas relicta fuerit. pervides sine manumis- 
sione?? te ad libertatem pervenire non potuisse. 
1 Quapropter si verbis precariis constitutus servus 
libertatem accepisti, adiri praeses provinciae oportet, 
ut causa cognita, si tibi deberi libertatem perspexe- 
rit, ad manumittendum eum qui debet urgueat vel, 
si latitet, contra latitantem interposito decreto tibi 
prospiciat. Sine die et conss. 


(1) veniat ins. B.Z (x.7v.) (2) autem dett. cum B.X (x. m.) 
(3) Cf. Inst. 1,1 (4) subseriptionem restituimus ex P, 
ubi est d. k.iun. pp. a. conss. — (5) B 48,13 — Cf. Dig. 
40, 5 (6) Antonino A. iru et Balbino conss. (— a. 213) 
scribendum videtur: possis tamen etiam de annis 205 
vel 208 cogitare (1) demum om. dett. cum B.X (x. m.) 
(8) ín Vercellensi 127. subscribitur pp. uu k. mai. lamp. 
et horest. vv. co. s&., quod ducit ad annum 581 (prid. 
k. Mai, ut fortasse post c. 11 Graeca constitutio exci- 


derit: cum autem pp. fere non legatur in Iustinianis con- 
stitutionibus, nescio an consules soli ez c. 15 À. t., quae 
praecedit in Vercell, huc aberraverint, dies autem re 
vera pertineat ad c. 8, ut suppleatur propter c. 5 alexan- 
dro a. cons. (9) iungenda videtur 2, 3, 8, inscripta 
Aurelio Dionysio, subscripta pp. prid. id. Sept. Alexandro 
A. cons.(- a. 222) (10) ea ims. B.X (w.7r.) — (11) iunge 
9, 28, 5 (12) sine faeto B.Y (x. στ.) 


ul. 


- DE FIDEICOMMISSARIIS LIBERTATIBUS 


295 


VII 4—6 


12 Idem A4. et CC. Irenaeo. Ex verbo *com- 
*mendo' testamento vel codicillis non videri fidei- 
commmissariam libertatem relictam auctoritate iuris 
declaratur. |$. ΧΡ k. Mai. Sirmi CC. conss. (a. 294] 

19 Jdem A4. et CC. Pythagoridae. Si te, dona- 
tam ante matrimonium uxori suae, post ei legato 
relicto manumitti testamento seu codicillis verbis 
precariis a successoribus voluit, tam hos ad redemp- 
tionem et manumissionem quam eam, quae in cà- 
piendis relictis defuncti consensit iudicio, teneri 
tibique fideicommissariam debere libertatem non am- 
bigitur. 5. viz id. Dec. CC. conss. [a. 294] 

14 ?*/Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Cum inter 
veteres dubitabatur, si fideicommissariam libertatem 
possibile esset relinqui servo, qui adhuc in ventre 
portaretur et homo fieri speraretur, nos vetus iur- 
gium decidentes libertatis favore censemus et fidei- 
commissariam nec non directam libertatem suam 
firmitatem habere sive in masculo sive in femina, 
quae adhue in ventre vehatur? materno, ut cum liber- 
tate solem respiciat, etsi mater sua adhuc in servi- 
| tute constans eum vel eam ediderit. Sin autem 
plures creati vel creatae sint, sive unius fecit men- 
tionem sive pluraliter nuncupavit, nihilo minus omnes 
ad libertatem ad prima veniant cunabula^, cum in 
ambiguis sensibus melius est, et maxime in liber- 
tate, favore eius humaniorem amplecti sententiam. 
D. k. Oct. Constantinopoli LLampadio et Oreste 
vv. CC. COnSS. [a. 530] 

15 5/7dem A. Iuliano pp.  Ancillam seu servum, 
cum$ fideicommissaria libertas eis relicta sit, sanci- 
mus, si mora a debitore libertatis? facta fuerit, sen- 
tentia praesidis eripi ad libertatem et nullo facto 
aut voluntate ab herede expectanda, sed? talem ha- 
bere eos libertatem, quasi ab ipso testatore directis 
verbis fuerint libertatem consecuti, cum satis impium 
atque absurdum est heredes testatoris differre vo- 
luntates, maxime cum? ad libertatem respiciant. 
D. k. Oct. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 
007,55. [a. 530] 

16 !?Jdem A. Iuliano pp. Si quis in suo testa- 
mento rogaverit suum heredem ex liberis ancillae 
suae quam nominaverit unum quem elegerit ad liber- 
tatem perducere et, cum ancilla unum vel plures 
enixa est, heres neque dum superest in libertatem 
aliquem adduxerit vel, cum deliberat, quis ad liber- 
tatem producendus est, ab hac luce fuerit subtractus: 
dubitabatur ab antiquis, utrumne omnes an quidam 
aut nemo ex his ad libertatem perveniant. sed ve- 
teris quidem iuris altercatio multa sibi super huius- 
1 modi casibus resonavit. Nos autem heredis ma- 
lignitatem coercentes, si non voluntatem testatoris 
kai iis et mox, cum potuerit, non elegerit unum 
ex liberis ancillae et eum libertate donaverit, sapci- 
mus compelli non solum eum, sed etiam heredes vel 
successores eius omnes ancilae liberos in liber- 
2 tatem producere. Neque enim hoc contrarium 
est sententiae testatoris: cum enim omnimodo quen- 
dam ex his liberum esse disposuit et non ad certum 
corpus, sed ad omnes respexit, si non paretur eius 
voluntati, sine dubio ex sententia testatoris omnes 
3 ad libertatem perveniunt. Similemque esse de- 
finitionem censemus, et si non ab herede, sed a le- 
gatario vel fideicommissario testator rogaverit liber- 
4 tatem imponi. Sic etenim iusto timore heredes 
vel legatarii vel fideicommissarii perterriti et volun- 
tatem testatoris adimplere procurent et sibi non ex 
omnium libertate quandam adferri patiantur iacturam. 
quod si reclamaverint, sibi tale dispendium impu- 
tent, non ex nostra lege, sed ex sua lugentes in- 


stantia. JD. xv k. Dec. Constantinopoli Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

17 !'/dem A. luliano pp. Cum quidam servum 
suum ita legavit, ut legatarius libertatem ei imponat, 
et heres ad huiusmodi legatum improbe versatus 
servum dare legatario dedignatus est, ut etiam lite 
pulsetur, et dudex non in? ipsum servum, sed in 
aestimationem litis condemnationem proferat: veteris 
iuris interpretes dubitabant, ne quid obstaculum 
libertati ex hac causa procedat et, si placuerit ean- 
dem deberi libertatem, ἃ quo danda est utrumne ab 
herede an a legatario, et 81 heres imponat libertatem, 
an legatarius, quod ex pecuniaria condemnatione 
accepit, firmiter detinet sive totum sive ex parte sive 
1 etiam nihil. Talem itaque altercationem resecan- 
tes miramur, quare iudex, qui praepositus est in 
praedicta causa, non omnimodo condemnationem in 
servum, sed in aestimationem eius fecerat, cum 
ipsius vitium etiam huiusmodi altercationi praebuit 
2 occasionem. Unde si talis quaestio emerserit, 
nulum quidem iudicem ita esse stultum putamus, 
uf huiusmodi proferat condemnationem, sed si lega- 
tarius immineat, quatenus ei servus restituatur, et 
post litem contestatam duorum mensum spatium 
effluxerit, censemus ilico ad libertatem eripi servum, 
et ilum quidem liberum esse, heredem autem pro 
sua indevotione omnes expensas, quas legatarius in 
litem fecit, in quadruplum ei condemnari, iure pa- 
tronatus integro legatario servando. D. Constanti- 
nopoli xv k. Dec. Lampadio et Oreste wv. cc. 
COnss. [a. 530] 


V. 
DE DEDITICIA LIBERTATE TOLLENDA. 


1 Imp. lustinianus ΑἹ. Iuliano pp. Dediticia con- 
dicio nullo modo in posterum nostram rem publicam 
molestare concedatur, sed sit penitus deleta, quia 
nec in usu esse reperimus, sed vanum nomen huius- 
modi libertatis circumducitur. nos enim, qui veri- 
tatem colimus, ea tantummodo volumus in nostris 
esse legibus, D re ipsa obtinent. D........ 
Lampadio et Oreste conss. 


VI. 


DE LATINA LIBERTATE TOLLENDA ET PER 
CERTOS MODOS IN CIVITATEM ROMANAM 
TRANSFUSA. 


1 Imp. lustinianus A4. Iohanni pp. Cum dedi- 
ticii liberti iam sublati sunt, quapropter imperfecta 
Latinorum libertas incertis vestigiis titubans!^4 et 
quasi per saturam inducta adhuc remanet et non 
inutilis quidem pars eius deminuitur, quod autem 
ex ipsa rationabile est, hoc in ius perfectum dedu- 
1 citur? Cum enim Latini liberti ad similitudinem 
antiquae Latinitatis, quae in coloniis!* missa est, 
videntur esse introducti, ex qua nihil aliud rei pu- 
blicae nisi bellum accessit civile, satis absurdum 
est ipsa origine rei sublata imaginem eius derelinqui. 
1. Cum igitur multis modis et paene innumerabili- 
bus Latinorum introducta est condicio et leges di- 
versae et senatus consulta introducta sunt et ex his 
difficultates maximae emergebant tam ex lege Iunia 
quam ex Largiano senatus consulto nec non ex 
edicto divi Traiani, quorum plenae quidem fuerant 
nostrae leges, non autem in rebus fuerat eorum ex- 
perimentum: studiosissimum nobis visum est haec 


(1) debere C eum B.X (x.7.) deberi VE: debere íntel- 
lege eatenus, ut non recuset redemptionem (2) iunge 6, 
57, 6 et c. 15 ἡ. t. (3) vehatur V?, vehitur C, habea- 
tur PR, habetur L, βαστάζεταε ΒΕ (x..) (4) sic 
VC cum BJ (x.z.), à primis veniant cunabulis PR 
(5) iunge 6, 51, 6 et c. 14 ^. t. (6) si V contra B 
(x...) (1) libertatis om. B2 (x. zv.) (8) sed confirmat 


ΒΣ (x. 7.), melius tamen abesse monuit Mommsen (9) et 
ins. BE (x. 7v.) (10) tunge c. 11 ἢ. t et 1, 7, 2. (11) iunge 
δι 16 At et 1,2 (12) in V? cum B (x. π.), om. 
Ve«CER (13) .B 48, 14, 1 (14) titubans Mommsen 
cum B.X (x.7*.), titubat C, titubata PR (15) εἰς τὰς 
colonias B.X (x. zr.) 


VII 6 


296 


DE LATINA LIBERTATE TOLL, 


quidem omnia et Latinam libertatem resecare, certos 
autem modos eligere, ex quibus antea quidem La- 
tina competebat libertas, in praesenti autem Romana 
defertur condicio, ut his praesenti lege enumeratis 
et cives Romanos! nascentibus? ceteri omnes modi, 
per quos Latinorum nomen inducebatur, penitus 
conquiescant et non Latinos pariant, sed ut pro 
1b nullis habeantuf. Quis enim patiatur talem esse 
libertatem, ex qua in ipso tempore mortis in ean- 
dem personam simul et libertas et servitium con- 
currunt et, qui quasi liber moratus est?, eripitur 
non tantum in mortem, sed etiam in servitutem ? 
1c (1) Sancimus itaque, si quis per epistulam ser- 
vum suum in libertatem producere maluerit, licere' 
ei hoc facere quinque testibus adhibitis, qui post 
eius litteras sive in subscriptione positas sive per 
totum textum effusas suas litteras snpponentes fidem 
perpetuam possint chartulae praebere. (et si hoc 
fecerit, sive per se scribendo sive per tabularium, 
libertas servo competat quasi ex imitatione codicilli 
delata, ita tamen, ut et ipso patrono vivente et 
2 libertatem et civitatem habeat Romanam. Sed et 
si quis inter amicos libertatem dare suo servo ma- 
luerit, licebit ei quinque similiter testibus adhibitis 
suam explanare voluntatem et quod liberum eum 
esse voluit dicere: et hoc sive inter acta fuerit testi- 
ficatus sive testium voces attestationem sunt am- 
plexae et litteras tam publicarum personarum quam 
testium habeant, simili modo servi ad civitatem pro- 
ducantur Romanam quasi ex codicillis similiter liber- 
3 tetem adipiscentes. Sed scimus etiam hoc esse 
in antiqua Latinitate ex edicto divi Claudii intro- 
ductum, quod, si quis servum suum aegritudine 
periclitantem sua domo publice eiecerit neque ipse 
eum procurans neque ali eum commendans, cum 
erat ei libera facultas, si non ipse ad eius curam 
sufficeret, in xenonem eum mittere vel quo poterat 
modo eum adiuvare, huiusmodi servus in libertate 
Latina antea morabatur et, quem ille moriendum 
dereliquit, eius bona iterum, cum moreretur, acci- 
3a piebat. Talis itaque servus libertate necessaria * 
à domino et nolente re ipsa donatus fiat ilico civis 
Romanus nec aditus in iura patronatus quondam 
domino reservetur. quem enim a sua domo suaque 
familia publice reppulit neque ipse eum procurans 
neque alii commendans neque in venerabilem xeno- 
nem eum mittens neque consueta ei praebens sala- 
ria, maneat ab eo eiusque substantia undique segre- 
gatus tam in omni tempore vitae liberti quam cum 
moriatur nec non postquam iam fuerit in fata sua 
4  concessus?. Similique modo si quis ancillam 
suam sub hac condicione alienaverit, ne prostitua- 
tur, novus autem dominus impia mercatione eam 
prostituendam esse temptaverit, vel si pristinus do- 
minus manus iniectionem in tali alienatione sibi 
servaverit et, cum ad eum fuerit reversa, ipse ancil- 
lam prostituerit, ilico in libertatem Romanam eri- 
piatur et, qui eam prostituerit, ab omni patronatus 
iure repellatur. qui enim ita degener et impius con- 
stitutus est, ut talem exerceret mercationem, quo- 
modo dignus est vel ancillam vel libertam eam ha- 
5 bere? Sed et qui domini funus pileati antecedunt 
vel in ipso lectulo stantes cadaver ventilare viden- 
tur, si hoc ex voluntate fiat vel testatoris vel here- 
dis, fiant ilico cives Romani . et? ne quis vana 
liberalitate iactare se concedatur, ut populus quidem 
eum quasi humanum respiciat multos pileatos in 
funus procedentes adspiciens, omnibus autem de- 
ceptis maneant illi in pristina servitute publico testi- 
monio defraudati: fiant itaque et hi? cives Romani, 
iure tamen patronatus patronis integro servando. 
6 lllo procul dubio observando, ut, si quis sive in 


testamento sive vindicta quendam manumiserit, licet 
hoc dixerit vel scripserit, quod voluerit esse Lati- 
num, supervacua adiectio Latinitatis aboleatur et 
fiat civis Romanus, ne modi, qui ab antiqua obser- 
vatione in civitatem Romanam homines producebant, 
7 per privatorum voluntates deminui videantur. Sed 
et si sub condicione quidam libertatem suo servo 
reliquerit et adhuc pendente condicione extraneus 
heres libertatem ei imposuerit, non ut antea Lati- 
nus, Sed civis fiat Romanus. et si quidem condicio 
defecerit, ipsius heredis, qui libertatem imposuit, 
maneat libertus. sin autem fuerit adimpleta, ne 
eripiatur forsitan liberis et cognatis ius patronatus, 
orcinus libertus videatur et ad eum iura patronatus 
8 perveniant, cui leges concedunt. Illud etiam 
satis acerbum nobis visum est, quod putabat anti- 
quitas, si in liberali iudicio superatus fuerat servus 
& domino, deinde servi pretium ab aliquo ei solu- 
tum est, in Latinitate eum remorari. quemadmodum 
enim rationabile est et pretio eum perfrui et mortis 
liberti tempore denuo eum in servitutem deducere, 
cum non sint ambo casus sibi consentanei? et in 
praesenti igitur casu libertas Romana ei accedat 
iure patronatus minime subnixa?, quia ipse quodam- 
9 modo sibi libertus invenitur. Sed et si quis 
homini libero suam ancillam in matrimonio collo- 
caverit et dotem pro ea conscripserit, quod solitum 
est in liberis personis solis procedere, ancilla non 
Latina, sed civis efficiatur Romana. si enim hoc, 
quod frequentissime in cives Romanas et maxime in 
nobiles personas fieri solet, id est dotalis instru- 
menti conscriptio, et in hac persona adhibita est, 
necessarium est consentaneum effectum huiusmodi 
10 scripturae observari. Similique modo si domi- 
nus inter acta quendam servum filium suum nomi- 
naverit, voci eius quantum ad liberam condicionem 
credendum est. si enim ipse tali adfectione fuerat 
accensus, ut etiam filium servum suum nominare 
non indignetur, et hoc non secreto neque inter solos 
amicos, sed etiam actis intervenientibus et quasi in 
iudicii figura nominaverit, quomodo potest eum ser- 
vum iterum saltem morientem habere? sed produ- 
catur et ipse in civitatem Romanam, vera liberali- 
tate et non falso sermone domini sui sustentatus. 
11 Ille etiam novissimus antiquae Latinitatis modus 
in civitatem Romanam translatus eligendus est, si 
quis instrumenta, ex quibus servus ostendebatur, 
11a vel dederit servo vel corruperit. Sed ne fu- 
randi occasio servis forsitan detur et sua maligni- 
tate in libertatem perveniant, talis modus certa et 
indubitata probatione manifestetur, ut testibus prae- 
sentibus non minus quinque dominus instrumenta 
vel det famulo suo vel deleat aut alio modo cor- 
rumpat. et ex eo igitur modo civitatem Romanam 
ei competere censemus, salvo iure patronatus tam 
in hac specie quam in ceteris, nisi ubi specialiter 
12 hoe patronis denegavimus. His tantummodo 
casibus ex omni iure antiquae Latinitatis electis 
ceteri omnes, qui in libris prudentium vel constitu- 
tionibus enumerati sunt, penitus conquiescant nec 
Latini ab eis procedant, sed maneant, ut dictum 
est, servi in sua condicione nec tali remedio abuti 
12a concedantur. Et ne in posterum aliquod ius 
Latinae libertatis nostris legibus incurrat, lex Iunia 
taceat Largiano senatus consulto cessante, sileat 
edictum divi Traiani, quod ea sequebatur, et si qua 
alia lex vel senatus consultum vel etiam constitutio 
loquitur de Latinis, ea inefficax quantum in eam 
partem remaneat et triplex antea via libertatis, quae 
multiplices introducebat ambages, uno directo tra- 
mite discat ambulare. quod si aliqua lex vel con- 
stitutio libertatis faciet mentionem, non autem Lati- 


(1) eives (»««» M^") romanos M" cum BX (x.z.): καὶ 
πολίτας Ῥωμαίους τικτόντων, civibus (in c. A^) roma- 
nis CR^ M^, cive«s (vel cive«) omanis A? (2) requi- 
tur parientibus (3) qui quasi lib. mor. est dett, cum 
BZ (x.m.), quasi mor. Pt, est om. P"CR (4) sic R 


cum BJ (x. z.), liceret PC (5) necessario Mommsen 
cum B (κ. π.) ἐξ ἀνάγκης (0) sic PCR, conlapsus A 
(1) et P"CR cum BX (x.st.), om. P! (8) hio B. 
(x.7.) (9) subnixa C cum B (κ. π.), ei subnixa P9, 


ei subnixo P^R 


DE SERVO COMMUNI MANUMISSO 


297 


VII 6. 7 


nitatis, ea pro civitate Romana loqui intellegatur. 
13 Sed si quidem liberti iam mortui sunt, et bona 
eorum quasi Latinorum his quorum intererat adgre- 
gata sunt, vel adhuc vivunt, nihil ex hac lege inno- 
vetur, sed maneant apud eos iure antiquo firmiter 
detenta et vindicanda. in futuris autem libertis 
praesens constitutio locum sibi vindicet. JD. k. Νου. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. CC. (a. 031] 


VII. 
DE SERVO COMMUNI MANUMISSO. 


1 "mp. lustinianus A. Iuliano pp. In commu- 
nes servos eorumque libertatem et quando cuidam 
domino pars libertatem imponentis adcrescit nec ne, et 
maxime inter milites, qui huiusmodi imponunt liber- 
tatem, inulta ambiguitas exorta est apud veteres 
1 iuris auctores. Et inventa est constitutio apud 
Marcianum in institutionibus divi Severi, per quam 
idem imperator disposuit necessitatem imponi heredi 
militis comparare partem? socii et servum libertate 
1a donare. Sed et alia constitutio Severi et An- 
tonini principum reperta est?, ex qua generaliter 
necessitas imponebatur socio partem suam^ socio 
vendere, quatenus libertas servo imponatur, licet 
nihil lucri ex substantia socii morientis alii socio 
accedat, pretio videlicet arbitrio praetoris consti- 
tuendo, secundum ea, quae et Ulpianus libro sexto 
fideicommissorum et Paulus libro tertio fideicom- 
missorum refert, ubi et hoc relatum est, quod Sextus 


Caecilius iuris antiqui conditor definivit socium per 


raetorem compelli suam partem vendere, quatenus 
ber servus efficiatur: d et Marcellus apud Iulia- 
num in eius digestis notat5: hocque et? Marcellum, 
Ib (1) cum Iulianum notaret, rettulisse palam est. His 
itaque apud veteres iuris? auctores inventis deci- 
dentes tales altercationes generaliter sancimus, ut 
nulla inducatur differentia militis seu privati in ser- 
vis communibus, sed in omnibus communibus famulis, 
sive inter vivos sive in ultima dispositione libertatem 
quis legitimam imponere communi servo voluerit, hoc 
faciat, necessitatem habente socio vendere partem 
suam, quantam in servo? possidet, sive dimidiam 
sive tertiam sive quantamcunque, et si plures sint 
'Bocii, uno ex his libertatem imponere cupiente alios 
omnes necessitatem habere partes suas, quas in servo 
possident, vendere ipsi, qui libertatem servo impo- 
nere desiderat, vel heredi eius (licet ipse communis 
servus institutus sit), si? hoc moriturus dixerit, ita 
tamen, ut omnimodo ipse qui partes alias compara- 
2 vit vel heredes eius libertatem imponant. Sin 
autem socius vel socii recusaverint pretium acci- 
pere, licentiam ei damus offerre hoe per publicas 
personas et sigillo impresso in aedem sacram depo- 
nere et sic habere facultatem servum libertate do- 
nare et eum habere plenissimam libertatem et civi- 
tate Romana perfrui et nullum timere ex sociis. 
sibi etenim imputent, si, cum liceret lucrari pretium, 
3 hoc accipere differunt. Sed ne circa peculium 
servi aliqua fuerit dubitatio, peculium eius in omnes 
Socios pertinere iubemus ex partibus, pro quibus 
quisque et dominium servi possidet: licentia con- 
cedenda ei, qui libertatem moriens imponit, etiam 
eius peculium quod ei attingit liberto concedere. 
iura autem patronatus procul dubio pro? suo ordine 
4 ad eum venire qui libertatem donavit. Sin autem 
servus ratiociniis suppositus sit, ne ratiocinia per- 
eant vel libertas impediatur, praesidem provinciae 
vel competentem iudicem tempus statuere, intra quod 
| 


debet ratiociniis ante factis!! et debitis, quae ex 


his apparuerint, redditis ita ad libertatem venire. 
5 Ne autem quantitas servilis pretii sit incerta, 
sed manifesta, sancimus servi pretium sive ancillae, 
si nulla arte sunt imbuti, viginti solidis taxari, his 
videlicet, qui usque ad decimum annum suae vene- 
runt aetatis, in decem tantummodo solidis ponendis: 
sin autem aliqua arte praediti sunt exceptis notariis 
et medicis, usque ad triginta solidos pretium eorum 
5a redigi sive in masculis sive in feminis. Sin autem 
notarius sit vel medicus sive masculus sive femina, 
notarius quidem usque ad quinquaginta, medicus 
5b. autem usque ad sexaginta taxetur. Sin vero 
eunuchi sint servi communes maiores decem annis, 
81 quidem sine arte sint, in quinquaginta solidos 
computentur, sin autem artifices, usque ad septua- 
ginta: minores etenim decem annis eunuchos non 
5c amplius triginta solidis aestimari volumus. Et 
eorum partem competentem socii accipientes liber- 
tatem eis per competentes iudices imponere compel- 
6 lentur. Sin autem, uno ex sociis libertatem sive 
imponere sive relinquere servo cupiente et pretium 
dante alter vel alteri ex his ipsi velle dixerint liber- 
tatem imponere et pretium dare, melior quidem 
causa erit eius, qui primus ad hane rationem pie- 
θα tatis perveniet. Si tamen sub obtentu libertatis 
et ipsi ad haec prosiluerint, tunc iudicem compe- 
tentem omnes compellere sine pretio ei libertatem 
imponere: peculio quidem in omnes secundum par- 
tem dominiu distribuendo, iura autem patronatus 
secundum sui naturam omnibus qui libertatem im- 
7 posuerunt aequaliter habentibus. Ius enim ad- 
crescendi, quod antiqua iura in communibus servis 
manumittendis introducebant, nullius esse momenti 
nec in posterum frequentari penitus concedimus. 
D. k. Aug. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. a. 530] 

2 "?[dem 4. luliano pp. Cum apud omnes iuris 
peritos hoe placitum est, ut servus communis apud 
unumquemque dominum partim sit proprius partim 
alienus, ut ex hae causa possit et ipse legato hono- 
| rari et ipse legari, huiusmodi incidit quaestio. Duo 
vel plures domini communem servum habebant, sed 
unus ex his ipsi servo suam partem quam: in eo 
habebat legavit. et semel accepta dubitationis oc- 
casione hoc vetustas in magnum extollit certamen. 
2 Cum igitur nos sensum huiusmodi legati crebra 
indagatione adgredientes duplicem esse eum opina- 
mur: aut enim putavit testator liberum fieri posse 
ex!? parte servum, qui huiusmodi legatum ei reli- 
quit, aut, si hoc minime cogitavit, adfectu socii fecit, 
ut ei adquiratur, heredes autem suos eundem servum 
possidere minime voluit, ut sit manifestum a suo 
patrimonio penitus esse eum alienatum: in tali ita- 
que comparatione nos, qui fautores libertatis sumus, 
sic ambiguam testatoris interpretamur voluntatem, 
tamquam si voluit eum libertate in suam partem 4 
3 donare. Et cum iam de communibus servis ma- 
numittendis statuimus, quid in huiusmodi casibus 
fieri oportet, ex illius sanctionis tenore et huius- 
modi species sit definita. fiat itaque liber, ex parte 
quidem testatoris secundum eius voluntatem, ex 
altera autem parte ex nostra definitione, pretio secun- 
dum praedictae!5 constitutionis tenorem vel sociis 
ab herede praestando vel, si accipere noluerint, 
tam offerendo quam signando et periculo eorum de- 
ponendo, cum sat abundeque imperiale est humanio- 
rem sententiam pro durioribus sequi. JD. Constan- 
tinopoli xv k. Dec. Lampadio et Oreste vv. cc. 
conss. [a. 530] 


(0) .B 48, 14, 4: iunge 7, 15, 2. (2) sic dett. cum B2, 

partes Utinensis PCR (3) sie P^, est reperta R, est 

om. Utinensis P^C (4) sic P, suo ins. Utinensis CR 

(5) quod et ... notat del. (6) hoeque et Utinensis C, 

hoeque PA^, hoe quoque .R? (1) sic. C, veteris iuris 

PR, veteriores Utinensis (8) sic P, servum Ütinen- 
IL. 


sis CR. (9) si C, et P, et si R, om. Utinensis (10) pro 
Utinensis C, om. PR (11) sic CR, fatis Utinensis P 
(12) 8 48, 14, 5: iunge 1, 4, 16. 11 (13) hae ins. B 
(a. 7t.) (14) sic M cum B (κ. π.), in sua parte CR 
(15) nostrae dett. cum B (x. .) 


28 


VII 8—10 


299 


DE SERVO PIGN. DATO MANUMISSO 


VIII. 
DE SERVO PIGNORI DATO MANUMISSO. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Proculo. 
Licet dotale mancipium vir qui solvendo est possit 
manumittere, tamen si te pignori quoque datum mu- 
lieri apparuerit, invita ea non posse libertatem ad- 
sequi non ambigitur. PP. xi; k. Mai. Antonino 
A i1 et Geta II conss. [a. 205] 

2 Idem AA. Abascanto. Libertas a debitore fisci 
servo data, qui pignori non est ex conventione spe- 
ciali, sed tantum privilegio fisci obligatus, non aliter 
infirmatur, quam $i hoc fraudis consilio effectum 
detegatur. j : 

9 ldem AA. Antonio. Ab eo, qui bona sua pignori 
obligavit, quae habet quaeque habiturus esset, posse 
servis libertatem dari certum est. non idem iuris 
est in his servis, qui pignoris iure specialiter traditi 
vel obligati sunt. PP. zu k. lan. Pompeiano et 
Avito conss. [a. 209] 

4 Imp. Alexander A. Sabiniano. Si, ut propo- 
nis, consentiente creditore, cui pignoris iure cum 
alis mancipiis obligatus fuisti, a debitore manu- 
missus es, potuisti ad libertatem pervenire. PP. vr 
id. Mai. Alexandro A. cons. [a. 222] 

5 ldem A. Extricatiano. Si creditoribus satis- 
factum fuerit, ancillae, quae pignori obligatae ἃ 
debitore manumissae erant, liberae fiunt. nam ipse 
manumissor si fraudem se fecisse creditoribus, ut 
revocet libertates, audeat dicere, audiri non debet 
nec heredes eius. 
Aeliano conss. [«. 223] 

6 Idem A. Auctori. Si tutor tuus de pecunia 
tua servos emptos manumisit, quoniam huiusmodi 
Servi sicut ceterae res pupillaribus pecuniis emptae 
iure pignoris ex constitutione divorum parentium 
meorum obligati sunt favore pupillorum, liberi facti 
non sunt. 

7 Imp. Gordianus A. lulianae. Sive cum nup- 
sisses mancipia in dotem dedisti, sive post datam 
dotem de pecunia dotis maritus tuus quaedam com- 
paravit, iuris rationibus dominia eorum ad eum per- 
venerunt. ideoque frustra quaestionem super statu 
manumissorum conaris inferre, qui eius facti, qui 
comparavit vel in dotem accepit, ab eo iure potue- 
runt manumitti. 


VIII? 
DE SERVIS REI PUBLICAE MANUMITTENDIS. 


1 Imp. Gordianus A. Epigono. Si ita, ut lege 
municipali constitutionibusque principum comprehen- 
ditur, cum servus publicus esses, ab ordine consen- 
tiente etiam praeside provinciae manumissus es, non 
ex eo, quod is quem dederas vicarium in fugam se 
convertit, iugo servitutis, quod manumissione evasisti, 
iterato cogeris succedere. 

2 ldem A. Hadrianae. Si decretum ordinis aucto- 
ritas rectoris provinciae comprobavit, quo is liber- 
tatem acceperat, cui postea fueras, ut proponis, 
matrimonio copulata, natam ex huiusmodi matri- 
monio et civem Romanam esse et in patris potestate 
non est incertae opinionis. 

9 5Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Philadelbho. Titulo non praecedente, quibus do- 
minia servorum quaeri solent, municipum libertus 
1 servus non efficitur. Si itaque secundum legem 


PP. μι k. lun. Maaimo 1 et 


vetti' libici*, cuius potestatem senatus consulto Iuven- 
tio Celso iterum et Neratio Marcello consulibus? 
facto ad peus porrectam constitit, manumissus 
civitatem Romanam consecutus es, post vero ut liber-. 
tus tabularium administrando libertatem quam fueras 
consecutus non amisisti, nec actus tuus filio ex 
liberis ingenuo suscepto, quominus decurio esse 
possit, obfuit. JD. xv A. April. Ravennae? 44A. 
conss.? [a. 290 vel 293] 


| X. 
DE HIS QUI A NON DOMINO MANUMISSI SUNT. 


1 Imp. Antoninus A. Corneliano. Eum, qui ser- 
vos alienos ac si suos manumittit, ut pretium eorum 
dominis, si hoc elegerint, dependat, quanti sua inter- 
est, saepe rescriptum est. JPP. k. Mart. Antonino 


A. IIII et Dalbino conss. (a. 213] 
2 Imp. Alexander A. Mercuriali.  Felicissima, 


quam mandante te servos!! emisse dicis, si domi- 
nium servi quem manumisit nondum ad te trans- 
tulerat, frustra petis, ut denegata libertate eius quem 
manumissum dicis possessio tibi tradatur. 

9 "ldem A. Pompeio militi**. Qui tibi heredi- 
tatem vendidit, antequam res hereditarias traderet, 
dominus earum perseveravit et ideo manumittendo 
libertatem servo hereditario praestitit. PP. vr k. 
Aug.'^ Agricola et Clemente conss. [a. 230] 

/d Impp. Valerianus et Gallienus AA. Zoilo. Si 
non proprietatem donaveras, sed ministerium ancil- 
lae dederas, libertatem mancipio dando ea, quae 
precarium usum haberet, dominio tuo nihil praeiudi- 
cavit. nemo enim alienum servum, quamvis ut pro- 
M manumittat, ad libertatem producere potest. 

P. x k. Aug. Saeculare et Donato conss. (a. 260] 

9 Impp. Diocletianus et. Maximianus AA. Mar- 
cellinae. Si tradita sunt ex donatione mancipia, ius 
manumittendi donatrix non habuit. PP. v k. Mai. 
Maaimo et Aquilino conss. (a. 286] 

6 Idem AA. et CC. Mido. Si pater servum vestrum, 
licet vobis minoribus viginti annis consentientibus, 
manumisit, ei libertatem praestare non potuit. S. 0n. 
Mart. CC. conss. (a. 294] 

7 "Imp. Constantinus .4. ad Bassum. Si non a 
dominis libertas detur mancipio alieno, si quidem 
ab his iudicibus impetrabitur, quibus dandi ius est, . 
sine ulla trepidatione poenae facilis dissolutio est. 
1 Si vero iubentibus nobis quicquam lege actum 
esse doceatur et non dominus, ut alienum manci- 
pium manumitteretur, petisse probetur 16, tunc eo- 
dem, qui in conspectu nostro libertatem monstrabi- 
tur consecutus, ei protinus ad cuius proprietatem 
pertinet restituto is, qui mancipium alienum fallendo 
principis conscientiam manumisit, mancipia duo co- 
gatur domino eius dare, cuiusmodi sexus aetatis 
atque artis constiterit esse manumissum, et alia tria 
2 fisco eadem? ratione similia. Quae multa non 
semper imponitur, sed potius conquiescit!5, si forte 
manumissus inferentem sibi quaestionem status ob- 
iecta legitima praescriptione potuerit excludere, cum 
sibi amissi mancipii damna debeat imputare, qui in 
perniciem suam gesta taciturnitate firmaverit. PP. 
id. Iul. Constantino A. V et Licinio C. conss. [a. 319] 


(1) .B 48, 15 (2) iunge 8, 25, 1 (3) Cf. Dig. 40, 3 
(4) sic E^, fuerat. CR? (5) iungendam esse 6, 8,1 
vidit Cuiacius (6) vetti libici A^Me, vetiti lybiei C, 
vetti «l«ci (veliei ve/ bliei?) A^, vetti biliei M^: in ge- 
netivo hoc qui viri nomen (velut Vettii Libyei) quaerunt 
legis de qua agitur latoris, usum Romanum parum per- 
sperisse Mommsen monuit: immo requiri vocabulum aut 
legis. argumentum significans, e.'g. veteris publici (po- 
teruntque sane leges societatis vicesimae libertatis de hoc 


manumissionis genere cavere), aut, quod probabilius* sit, 
veteris rei publicae (1) a. 129 p. Chr. — (8) in loco - 
mendum latet (9) subscriptio ex 6, 8, 1 restituta est 
(10) B 48, 16 (11) servum B. (x. x.) (2) — 4,39,6 
(13) Pomponio militi /. gem., militi om. libri (14) PP. viu 
k. Iul. 4 gem. (15) — 7^. 4, 9, 1 (16) probetur 
om. T^., tuetur B.Y (x. zv.) (17) eademque 77. (18) sic 1 6 
cum Th., conquiescat  Utinensis PCR, conquiescet B.N 
(κ, 71.) 


QUI MANUMITTERE NON POSSUNT 


299 


VII 11—14 


EL! 


"QUI MANUMITTERE NON POSSUNT ET NE IN 
FRAUDEM CREDITORUM MANUMITTATUR. 


1 Zmp. Alexander A. Antiocho. Certum ius est 
non alias directas libertates per legem Aeliam Sen- 
tiam, quae sunt" in fraudem creditorum manumisso- 
rum, revocari, nisi et consilium fraudis hoc animo 
manumittentis et eventus damni suum recipere vo- 
lentium sequatur. inter creditores autem etiam eos 
numerandos esse, quibus fideicommissum debetur, 
olim placuit. PP. ur id. Nov. Maximo 11 et Ae- 
liano conss. [a. 223] 

Idem A. Nataliano. Servos meos nec per inter- 
positam personam ad libertatem producere homines 
peculii sui posse mandatis comprehenditur. 

Idem A. lustinae. Divo Marco auctore amplis- 
simus ordo censuit, ne quis spectaculo, quod edatur, 
actorem suum alienumve servum manumitteret et, 
si factum esset, pro infecto haberetur. 

4 Idem A. Felicissimo. Si minor annis viginti 
ad libertatem praestandam homines tradidisti, sena- 
tus consulto? quod gestum est irritum constituitur. 
PP. rir id. Mat. Iuliano et Crispino conss. (a. 224] 

Ὁ ldem A. Prisco. δὶ in Medion: eorum quae 
fisco debebantur probari potest libertas data, non 
valet. sed si pecuniam is, quem patrem tuum appel- 


las, emptori dederit et ab eo redemptus ad liber- 


tatem productus est, nihil videtur bonis defuisse 
eius, qui fisci debitor dicitur. 

.6 Impp. Diocletianus et Maximianus 44. et CC. 
i eet Nec fideicommissariam libertatem ἃ pu- 
pila sua servis debitam tutorem posse praestare 
certi iuris est. unde si hos, quos tu rogata manu- 
mittere fueras? certo aetatis tuae tempore, ad liber- 
tatem non produxisti, sed tutor manumisit, reman- 
serunt in servitute. 

7 Idem AA. et CC. Zotico. Si debitor ex ad- 
ministratione curae dominus tuus non solvendo 
constitutus fideicommissariam tibi reliquit libertatem, 
cum in fideicommissariis libertatibus eventum in- 
gpici tantum obtinuerit, nihil eius voluntas tibi pro- 
desse potest. 


; ΜΝ 
QUI NON POSSUNT AD LIBERTATEM PER- 
VENIRE. 


1 Impp. Severus et Antoninus? A4. Torquato. 
Cum divus pater meus constituerit à praesidibus pro- 
vinciarum vel qui coercendorum maleficiorum potes- 
tatem habent in perpetua vincula damnatos ad liber- 
tatem produci non posse, hi, qui intra tempora poenae 
liberi et heredes esse iussi sunt aut legatum fidei- 
commissumve acceperunt, neque libertatem adipisci 
nec quicquam eorum quae his data sunt capere pos- 
1 sunt. Quod si poenae tempus compleverint, iam 
omni vinculo exsoluti et quasi ad pristinam vel sim- 
plicem servitutis condicionem redacti et libertatem et 
si qua testamentis dominorum illo tempore defuncto- 
rum acceperunt, sine ulla quaestione praeteritae poe- 
nae? consequantur. JD. xvi k. lul. ipsis Antonino 
et Vero AA. conss.9 [a. 1601 

2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Theodoro. 
Is quidem, qui testamento vetitus est manumitti, ad 
1 libertatem non potest pervenire. Sed in proposito 
interest, utrumne eos, quos cum filio educatos esse 
testator expresserit, propter familiare ministerium 
et usum filiorum necessarium et venire et manu- 


mitti? noluerit, an quasi male meritis poenam inro- 
2 gaverit. Nam priore casu, morte eius cui con- 
sulebatur obsequii necessitate finita, libertas potest 
pervenire, posteriore id, quod poenae causa in ser- 
vos statutum est, necesse est vires suas obtinere, 
quando divis parentibus meis placuerit eiusmodi 
testamentorum leges perpetuam servitutem male me- 
ritis servis inrogare, ut nec per suppositum empto- 
rem ad libertatem produci possint. 


XIII.* 


PRO QUIBUS CAUSIS SERVI PRAEMIUM ACCI- 
PIUNT LIBERTATEM. 


1 *Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Fir- 
mino 39. draoniés religiosa sollicitudo ad augendam 
provocandamque fidei observationem iuris praemio 
adfici debet, si ad ulciscendam caedem domini in- 
corruptis probationibus ac strenuo nisu constiteris,; 
libertatem, quam his qui dominorum caedem vindi- 
cant iam pridem senatus consulto et statutis prin- 
cipum praestari sancitum est, etiam tu pro tam 
ingentibus meritis non ex ipso facto, sed aditione 
et sententia praesidis reportabis. PP. vii id. Dec.'! 
Diocletiano 1111 et Maaimiano 111 AA. conss. [a. 290] 

2 1?Imp. Constantinus A. ad lanuarinum. | Servi, 
qui monetarios adulterinam monetam clandestinis 
sceleribus exercentes detulerint, civitate Romana 
donantur!?, ut eorum domini pretium a fisco per- 
cipiant. J.!* xi; k. Dec. Romae Crispo et Con- 
stantino CC. II conss. la. 321] 

9 '5Idem A. ad populum. Si quis servus raptus 
virginis 16 facinus dissimulatione praeteritum aut pac- 
tione transmissum detulerit in publicum, libertate 1 
donetur. JD. prid. k. April. Aquileia Constantino 
A. Vi οἱ Constantino C. conss. [a. 320] 

4 !$Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. ad Syagrium pp. Si desertorem servus 
prodiderit, libertate donetur. PP. id. Iul. Romae 
Gratiano V et Theodosio AA. conss. [a. 380] 


XIIII.? 
DE INGENUIS MANUMISSIS. 


1 Imp. Alexander A. Phileto. Si ingenuum te et 
testamento manumissum esse dicas, apud suos iudi- 
ces causam agere debes, si tamen iustum contra- 
dictorem habes, id est eum, qui se patronum tuum 
esse dicit, memor senatum censuisse, ut, qui post 
manumissionem originem repetierint, ea quae de 
domo manumissoris habent ibi relinquant. in qua 
causa etiam legata ut liberto data esse iuris pru- 
dentibus placuit. 

2 Imp. Gordianus A. Pompeiae. Ingenuam natam 
neque nutrimentorum sumptus neque servitutis obse- 
uium faciunt ancillam neque manumissio libertinam. 

P. v id. Mai. Sabino 11 et Venusto conss. [a. 240] 

9 Imp. Philippus A. Felicissimo. Si aviam tuam? 
manumissam postea ingenuam sollemniter constitit 
statumque eius iustae sententiae tuetur auctoritas, 
filios eius quamvis ante sententiam susceptos in- 
genuam libertatem non immerito flagitare, si cum 
peritioribus tractatum habuisses, facile cognosceres. 

Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Agrippae. Cum cognatum tuum ingenuum, factum 
Palmyrenae factionis dominatione velut captivum 
distractum esse dicas, praeses provinciae ingenuitati 


(1) .B 48, 1, 33 seqq. — Cf. Dig. 40,9  (1') quae sunt tue- 
tur B (x. x.) (2) contra senatus consultum C contra 
BJX(x.z.) (3) manumittere fueras seripsi ad B2 (x. 7t.), 
fueras CRM, fueras manumittere dett. (4) .Β 48,17. — 
Cf. Dig.40, 9 (5) Impp. Antoninus et Verus Cuiacius 
propter Dig. 48, 19, 33 haud recte, cum sequatur pater 
meus (6) praeteritae poenae A, praeterita C, praeteritae 
om.BJZ (x.z.)  (60' cf: p. V (1) et veniri et man. &, 
neo non venire et man. C, veniri omissis reliquis B.X 


(8) .B 48, 18 — Cf. Dig. 40,8 (9) Cutacws 
recte iungit 1, 19, 1. (10) Firminae 1,19,1 (11) PP. viu 
id. Oct. 1, 19, 1 (12) — 7. 9, 21, 2: iunge 9, 24, 1 
(13) sic AC, donentur PR cum B. (x. x.), donamus 77. 
(14) pp. ser. (15) — ΤΆ. 9, 22,4 (6) virginis om. 7^. 
(17) Latinitate 74. (18) — T7. 1,18, 4, 1: iunge 12, 45,1 
(19) B 48, 10, 1 seqq. — Cf. Dig. 40, 14 (20) sic R, 
ancillam ins. C 


(a. m.) 


38* 


VII 14. 15 


300 


COMMUNIA DE MANUMISSIONIBUS 


suae reddi eum efficiot. S. 1111 id. lan.' AA. 
conss. .[a. 293] 

5 Jdem AA. et CC. Crescenti. Defamari statum 
ingenuorum seu errore seu malignitate quorundam 
periniquum est, praesertim cum adfirmes diu prae- 
sidem unum atque alterum interpellatum à te voci- 
tasse diversam partem, ut contradictionem faceret, 
1 si defensionibus suis confideret. Unde constat 
merito rectorem provinciae commotum adlegationi- 
bus tuis sententiam dedisse, ne de cetero inquietu- 
2 dinem sustineres. Si igitur adhuc diversa pars 
perseverat in eadem obstinatione, aditus praeses 
provinciae ab iniuria temperari praecipiet. Ψ. prid. 
non. April. 4.4. conss. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Dionysio. Scientis condicio- 
nem liberum non posse fieri servum evidentissimi 
iuris est. cum igitur proponas patrem pupillorum, 
quorum precibus fecisti mentionem, velut liberum 
te penes se habuisse, ministerium, licet in actu longi 
temporis, non praecedente vero titulo, quibus do- 
minia quaeri solent, mutare tuam condicionem mi- 
nime potuit. 8. vii k. Mai. AA. conss. [a. 293] 

" ídem A4. et CC. Matronae. 81 te ac filios 
tuos? ingenuos esse constat, natalium veritas vos 
tuetur. nam qui servitutis moverat quaestionem, 
apud acta causae renuntiando ad ingenuitatis pro- 
bationem nec nocere quicquam nec prodesse potest. 
S. xv k. Iul. AA. conss. [«. 293] 

8 Idem AA. et CC. Callimorpho.  Yngenui nas- 
cuntur, libertini manumissione tantum constituuntur: 
pactum autem nec servis nec libertinis ingenuitatem 
adsignat nec his, qui transactioni non consenserunt, 
quicquam praeiudicare potest. S. 1111 k. lan. AA. 
CORSS. [a. 293] 

9 Jdem AA. et CC. Potamoni?. Libertina matre 
procreatam ingenuis nasci natalibus evidentis ac 
| manifesti iuris est. Cum igitur te matre liber- 
tina editam, dehinc ab hostibus captam postliminio 
reversam proponas et nunc tibi servitutis moveri 
quaestionem, consequens est adiri praesidem provin- 
ciae, qui de causa liberali cognoscet iure laturus 
sententiam, sciens neque huiusmodi matris condicio- 
nem neque captivitatem reversis de statu pristino 
quicquam posse detrahere. 

10 Jdem AA. et CC. Athenodorae. Ad recognos- 
cendos singulos nomina comparata publico con- 
sensu, ob celandos natales ingenuis si mutentur, 
minime nocet, natosque, licet in ministerio servitu- 
tis, liberae condicionis non servos possessio, sed 
status ingenuos edi perficit. 

11 Jdem 44. et CC. Maaimae. Si vestram pos- 
sessionem nullus praecessit titulus, sed ingenui con- 
stituti operas mercede placita locastis, nec statui 
quiequam vestro derogatum est nec ad conventionis 
implendam fidem sollemniter agere prohibemini. 8. 
non.. Mart. CC. conss. [a. 294] 

12 1dem A4A. et CC. Quietae. Ad mutandum liberae 
statum commissum plagii nihil promovet^, sed abduc- 
tam natales, quibus nata est, post hunc etiam casum 
obtinere convenit. S. 111 k. Dec. CC. conss. ἴα. 294] 

19 Jdem A4. et CC. Menandro. Ingenuum se 
contendendo nec probando non amittit libertinitatem. 
S. vii id. Dec. CC. conss. [a 294] 

14 Jdem A4. et CC. Aristoteli. Status ingenuae 
ex eo solo, quod velut ancilla sponsaliorum nomine 
data proponitur, praeiudicari nulla ratione potest. 
S. viI k. lan. CC. conss. [a. 294] 


XV. 
COMMUNIA DE MANUMISSIONIBUS. 


1 *mp. lustinianus A. Iuliano pr Sancimus, si 
proprietarius servo, cuiüs usus íructus ad alium 


| 2a sunt. 


pertinebat, libertatem imposuit, non secundum anti- 
quam observationem et libertatem cadere et eum 
sine domino intellegi esse, sed" nec inveniri perso- 
nam, cui res ad se venientes adquirat: sed si tam 
proprietarius quam usufructuarius libertatem ei con- 
sentientes imposuerant, pleno iure liberum eum effici 
et, si quid postea sibi adquisierit, hoc in bonis suis 
| habere. Sin autem proprietarius solus? liber- 
tatem imposuerit usufructuario minime consentiente, 
sit quidem ille, qui libertatem a proprietario acce- 
pit, inter libertos proprietarii connumeratus et, si 
quid in medio possedit, hoc sibi adquirat, sibi ha- 
beat, suae posteritati relinquat. salvo patronatus 
iure per omnia custodiendo, nisi et hoc ei legibus 


| ta fuerit remissum. Ipse tamen libertus quasi ser- 


vus apud usufructuarium permaneat, donec usufruc- 
tuarius vivit vel usus fructus non legitimo modo 
peremptus est. etenim si finem usus fructus quo- 
cumque modo accipiat, tunc facultas ei tribuitur 
quo maluerit degere modo. si vero adhuc super- 
stite usufructuario ab hac luce fuerit libertus ex- 
emptus, hereditas eius legitimum tramitem sequatur. 
2 Sin autem usufructuarius tantummodo libertatem 
imposuerit, si quidem hoc modo, ut cedat usu fructu? 
proprietario, plenissimum ius habeat in servo pro- 
prietarius et omnia ei servus adquirat secundum ea, 
quae generaliter in servos et dominos constituta 
Sin vero gratias agendo usufructuarius 
eum ab usu fructu liberaverit et libertate donaverit, 
tunc maneat quidem servus proprietario suo ad- 
nexus, sed non necessitas ei imponatur, donec vivit 
usufructuarius vel usus fructus constare potest, ob- 
servare proprietarium et quaedam ministeria ei adim- 
plere, sed iudices nostri eum in quiete tueantur. 
post usufructuarii autem mortem vel usus fructus 
quocumque modo interemptionem tune serviat qui- 
dem domino et omnia, quae in medio ad eum per- 
2b veniant, haec suo domino adquirat. Et sit ex 
nostra constitutione haec separatio inter servos et 
liberos et non secundum ius antiquum idem servus 
3 remaneat et nullum respiciat dominum. lllud 
quoque huic legi adicimus, ut explosa antiqua per- 
sonarum differentia liceat parentibus tam feminis 
quam masculis filis filiabus sive in sacris consti- 
tutis sive emancipatis cuiuscumque gradus manda- 
tum imponere, quatenus servos in libertatem produ- 
cant sive apud iudicem sive in sacris ecclesiis sive 
secundum alium quem mandator voluerit legitimum 
modum. «cum enim et in successionibus et in aliis 
paene omnibus nulla est inter liberos discretio, 
oportet hoc observari et in praesenti casu maxime 
pro libertate, quam et fovere et tueri Romanis legi- 
bus et praecipue nostro numini peculiare est. JD. xv 
k. April. Lampadio et Oreste vv. cc. conss. ἴα. 530] 

2 ldem A. luliano. pp. Si quis servo suo liber- 
tatem imponat sive in ecclesia sive ad qualecumque 
tribunal vel apud eum, qui libertatem imponere le- 
gibus habet licentiam, sive in testamento vel alio 
ultimo elogio directam vel fideicommissariam, nullo 
coartetur modo eorum qui ad libertatem veniunt 
aetatem requirere. neque enim eum tantummodo 
civitatem Romanam adipisci volumus, qui maior tri- 
ginta annis extitit, sed quemadmodum in ecclesiasti- 
cis libertatibus non est huiusmodi aetatis differentia, 
ita in omnibus libertatibus, quae a dominis impo- 
nuntur sive in extremis dispositionibus sive per 
iudices vel alio legitimo modo, hoc observari sanci- 
mus, ut sint omnes cives Romani constituti: amplian- 
dam enim magis civitatem nostram quam minuen- 
dam esse censemus. 7). Kk. 4ug. Lampadio et Oreste 
vv. 00. CORSS. (a. 530] 

9 Jdem A. Iohanni pp. Si quis sine uxore con- 
stitutus ancillam suam nomine habeat concubinae 


(1) id. ian. scripsi, k. ian. id. traditur (2) tuos óm. B.E 
(x. 7r.) (8) requiritur nomen mulieris (4) sic C, commo- 
vet PR, praemovit R*?, ἀντίκειται B2 (κι π. — (5) B 


48,19 — Cf. Dig. 40,1 (6) iunge 7, 1,1 (1) sed om. 
BX (x. m.) (8) solus om. B2 (x. m.) (9) sic M? 
cum B.X (w.7.), usu fructum C, usus fructus RM* 


DE LIBERALI CAUSA 


301 


VII 15. 16 


et in eadem usque ad mortem consuetudine perman- 
serit et forsitan! liberos ex ea sustulerit, sancimus 
omnimodo non concedi heredibus defuncti eandem 
vel liberos eius, si etiam liberos habuerit, in servi- 
tutem deducere, sed post mortem domini sub certo 
modo eripiatur in libertatem una cum subole sua, 
1 si etiam eam forsitan habuerit. Ipsi etenim do- 
mino, dum superest, damus licentiam quomodo vo- 
luerit uti tam ancila sua quam etiam ex ea pro- 
genita subole et in suo ultimo elogio quidquid voluerit 
contra eos? disponere, id est sive quasi servos eos 
aliis legare sive in servitute heredum nominatim re- 
linquere. sin autem taciturnitate eos praeterierit, tunc 
post mortem eius ad libertatem eripiantur, ut sit do- 
2 mini mors libertatis eorum exordium. Omnibus? 
etenim uxores habentibus concubinas vel liberas 
vel ancillas habere nec antiqua iura nec nostra con- 
cedunt. 2. k. Nov. Constantinopoli post consula- 
tum Lampadii et Orestis vv. cc. [(a. 531] 


XVI.* 
DE LIBERALI CAUSA. 


1 Imp. Antoninus A. Saturninae. Rem quidem 
illicitam et inhonestam admisisse confiteris, quia 

roponis filios ingenuos ἃ te venumdatos. sed quia 
actum tuum filiis obesse non debet, adi competen- 
tem iudicem, si vis, ut causa agatur secundum ordi- 
nem iuris. PP. y id. Febr. 

2 Idem A. Vereniano. Si hi, quos servos tuos 
esse dicis, liberi esse a diversa parte dicuntur, de 
statu eorum more solito quaeri oportet: nec enim 
res iudicata, qua de proprietate eorum pronuntia- 
tum est, opponi causae liberali potest. JD. non. Febr. 
Romae Messala et Sabino conss. [a. 214] 

9 Imp. Alexander 4. Quirino. Si liber homo 
alienae ancillae contubernium sequatur, licet ei fuerit 
denuntiatum, ut se abstineret, servus domini mulieris 
non fit. PP. non. Febr. Fusco et Deatro conss. [a. 225] 

4 Idem A. Iucundo. Si is, quem in servitutem 
petebas, liber quamvis absente te causa cognita pro- 
nuntiatus est, secunda in servitutem petitio eius dari 
tibi non debet. sed si, posteaquam cognovisti de 
sententia iudicis, appellasti, an iure lata sit, in audi- 
torio quaeretur. 

Ὁ Idem A. Sabino. Non ideo minus in libertatem 
proclamare potest ea, quam ancillam tuam esse dicis, 
1 quia eam vendente fisco comparasti. Sed nec hoc 
ad praescriptionem operatur, quod venditionis tem- 
pore maior viginti annis fuit, cum aetatis adlegatio 
non alias possit praescriptionem adversus civem Ro- 
manum accommodare, quam si participandi pretii 
2 gratia consensum servituti dedisse probetur. Pro- 
bationis sane onus, cum ex servitute in libertatem 
adseritur, ad se? recipit. qui? si adfirmationem 
suam non impleat, inconcussum possessionis ius ob- 
tinebis. 

6 nas Valerianus et Gallienus AA. et Valeria- 
nus nobilissimus Caesar Vausumetio. Nec si volens 
&cripsisses servum te esse, non liberum, praeiudi- 
cium iuri tuo aliquid comparasses: quanto nunc 
magis, cum eam scripturam dare compulsum te esse 
testaris ? 

1 Imp. Aurelianus 4. Secundo. Si ab eo cuius 
servus fuisti manumissus es, frustra libertatis con- 
troversiam sustines, maxime ab herede eius qui ma- 
numisit, cum, etsi iure libertas non processit, re- 


spectu tamen aditae hereditatis voluntatem defuncti 
suo consensu firmare debuit. 

8 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vene- 
riae. Odin adfirmes placuisse quondam domino tuo, 
ut pro te ct filia tua dato nummo certae quanti- 
tatis vos manumitteret, et te tantummodo liberavit, 
aditus rector provinciae hortabitur eum salva reve- 
rentia, quam patrono" liberti solent exhibere, placito 
suo stare. PP. prid. . . . Sept. Maximo 11 et Aqui- 
lino conss. (a. 286] 

9 Idem AA. et CC. Proculo. Cum precum tua- 
rum conceptio, licet eum contra quem supplicas ex 
ancilla natum esse expresserit, tamen nomini cogno- 
men, quo liberi dumtaxat nuncupantur, addiderit et 
non servum esse, sed servili macula adspersum com- 
prehenderit, contra eum qui servus non est suppli- 
casse te intellegitur. (a. 293] 

10 4dem AA. et CC. Stratio. Liberos privatis 
pactis vel actus quacumque administrati ratione? 
non posse mutata condicione servos fieri certi iuris 
est. J. 111 non. [a. 293] 

11 Jdem AA. et CC. Faustino. Non mutant servi? 
statum, si ad civiles honores illicite atque improbe 
adspiraverint. unde si status moveatur quaestio, 
intellegere . vobis licet nihil prodesse posse, quod 
pater vester honores civiles gessit. sollemnibus ita- 
que ordinatis apud praesidem provinciae de statu 
vestro cognoscetur. (a. 293] 

12 Idem AA. et CC. Secundo. Si liberum te 
natum aliquis comparavit, statum retines, quem antea 
habuisti. si vero ex ancilla editum naturalis pater 
idemque dominus distraxit ac post emptori pretium 
solvisti, non idcirco libertatem consecutus es. PP. 
XVIII k. Mart. AA. conss.'? [«. 293] 

13 ldem 44. et CC. Antistiae. — Principaliter de 
statu defuncti agi non potest. si vero ex peculio 
quondam eius, quem tibi'' bona reliquisse comme- 
moras, res vindicentur vel eius filiis moveatur status 

uaestio, haec omnia sollemniter praesidali notione 
ecidi debent. 2. v k. Mai. A4. conss. (a. 293] 

14 Idem AA. et CC. Quintianae. Lite ordinata 
in possessione libertatis is, de cuius libertate quae- 
ritur, constituitur et interim pro libero habetur. 
D. iiu k. Mai. Heracleae AA. conss. (a. 293] 

15 Idem AA. et CC. Palladio. Nec omissa pro- 
fessio probationem generis excludit nec falsa simu- 
lata veritatem minuit. cum itaque ad examinatio- 
nem veri omnis iure prodita debeat admitti probatio, 
aditus praeses provinciae sollemnibus ordinatis, prout 
iuris ratio patitur, causam liberalem inter vos de- 
cidi providebit. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Diogeniae. Si ministerium 
quasi libera exhibuisti ac te nesciente quasi ancilla 
im dotem data conscriptum instrumentum est, nihil 
haec libertati tuae nocere potuerunt, maxime cum 
te minorem aetate fuisse commemores et placuerit 
minores viginti annis nulla ratione mutare statum 
ac pro liberis servos fieri, ne ante libertatem incon- 
sulte amittant!?, quam aliis propter aetatis ratio- 
nem sine consilio praestare non!? possunt. PP. yj 
id. Mai. Hadrianopoli AA. conss. [a. 293] 

17 idem AA. et CC. Regino. Multis rationibus, 
natalibus ingenuis fratribus natis, post delictis vel 
casibus intervenientibus singulorum «causae status 
| separantur. Nihil itaque prohibet eundem et tibi 
non movere quaestionem et eos, quos fratres tuos 
adseveras, in servitutem vindicare sive retinere. 
2 Igitur ad demonstrandam fratrum tuorum liber- 
tatem aliae sunt probationes necessariae: nam quod 


(1) et ins. B. (x. 7.) (2) contra eos] ex ea vertit B (x. π΄.) 
(3) sic B. (x. 7.), hominibus bri (4) B 48, 20 — Cf. 
Dig.40,12 (5) idem Graeci: pro ad se fuerit adsertor 
in se, adsertorem expulerint. Justiniani propter 71, 17, 1 
(6) sic C cum B2 (x. .), quae E (1) patronis B. (x. π.) 
(8) actus quaecumque administrati ratione seripsi ad B 
(n. m.) τῆς πράξεως ἥντινα ἐδιοίκησαν λογισμῷ εἰ B 
(Thal.) οὕτως σύνταξον" vel ratione actus xai τὰ λοιπὰ 


διὰ μέσου, actus (actis C) quacumque administratione 
CM, actu quocumque (quae. P??) administrationis PE 
(9) servi] honores servi B.2 Latine, sed contra B.Z (». π.), 
quamquam in hoc quoque servi pro genetivo explicatur 
(10) aa. conss. supplevi (11) tibi B.X (x. z.), tu CR 
(12) ne ... amittant dett. cum B.E (x. 7t.), neo ... amit- 
tunt PCR (13) non tuetur BX (x. 7.), delet Mommsen 


VII 16 


302 


ΝΣ ac md A. dés i xcd M ME Xd. —. (ivo casi 


DE LIBERALI CAUSA 


tibi non movetur quaesuo libertatis, eorum! non 
idoneam constat habere probationem. 8. x . lun. 
AA. conss. . le. 293] 

18 Jdem AA. et CC. Zotico. Ad probationem in- 
genuitatis ab eo, contra cuius successores postulas, 
facta tibi locatio non sufficit, nec tamen hoc s0- 
lum ad servitutis vinculum argumentum est idoneum. 
S. id. Iul. Philippopoli 44. conss. [a. 293] 

19 Jdem AA. et CC. Paulo. Principaliter causam 
eius de quo supplicas esse quam tuam perspicimus. 
nam cum te eum ad libertatem produxisse profitea- 
ris, illius interest magis sollemniter suum tueri sta- 
tum et consequenter tua etiam agetur causa: nam 
si ab eo, contra quem fundis preces, servus dicatur 
eique libertas ex manumissione tua vindicetur, pro- 
batio servitutis originis et beneficium? manumissio- 
nis libertatem illi adsignans tuum etiam ius patro- 
natus tuetur. 81 vero consentiat servituti, tunc iure 
concesso adito praeside provinciae eum invitum etiam 
defendere poteris. | [a. 293] 

20 Idem AA. et CC. Aeternali. Sicut semel prae- 
stitam libertatem revocari non licet, sic per ea, quae 
non manumittendi causa domini cum servis propriis ? 
agunt, nihil sibi detrahunt. 8. vr k. Sept. AA. 
COn$s$. [a. 293] 
21 Idem 44. et CC. Thallusae. Eam, quae in 
possessione libertatis non sine dolo malo reperitur, 
in servitutem constitutae simile habere praeiudicium 
edicto perpetuo 'si controversia erit, utrum ex ser- 
*vitute in libertatem petatur an ex libertate in ser- 
*tutem' sui conceptione manifeste probatur, nec 
1p ug ancilae dolus proprii iuris dominis aufert. 

. non. Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293] 

22 Idem 44. et CC. Pardaleae. Parentes natales, 
non confessio adsignat. quapropter si ex ancilla 
nata post ad libertatem manumissa pervenisti, te 
velut ex altera natam ancilla servam professa quae- 
sitam* manumissione libertatem huiusmodi simula- 
tione vel errore amittere minime potuisti, cum servi 
nascantur ratione certa, non confessione constituan- 
tur. J. v k. Dec. AA. conss. [a. 293] 

29 Idem AA. et CC. Musciae. Si tibi testamento 
directa libertas a domino relicta est et ex eo suc- 
cesserunt scriptae filiae?, non idcirco, quod secun- 
dum eíus voluntatem vel contra de filils uni praestas 
obsequium, ceterae filiae tuam rescindere possunt 
libertatem. [a. 293] 

24 "Idem AA. et CC. Sebastiano.  Interrogatam 
et professam apud acta se esse ancillam huiusmodi 
factum defensionem? libertatis non excludit. S. 1111 
k. lan. AA. conss. [a. 293] 

29 Idem A4. et CC. Licentiano. Sicut praeter- 
missa instrumenta manumissionis recte factae nullum 
adferunt praestitae libertati vitium, ita si servum ad 
libertatem produxisti, instrumentorum amissio nihil 
ei nocere potest. δ v id. Febr. CC. conss. [a. 294] 

26 Idem 4.4. et CC. Molento. Sicut datam liber- 
tatem manumissis adimere patronus nom potest, ita 
manumissionis instrumentum praestare cogitur. S. vir 
id. Mart. CC. conss. [a. 294] 

21 ?I1dem 44. et CC. Aurelio? Asterio.  Arria- 
nus si mota quaestione a Leonide liber fuit pronun- 
tiatus, in servitutem ἃ victo iterum non recte peti- 
1 tus est. QCoheres etiam tibi ab Arriano datus 
colludens cum eo sive heredibus ipsius, qui status 
moverat quaestionem, nihil tibi obfuit, nec quae in 
confessionem inter eos venerunt, statum veritatis vel 
nomen substantiae defuncti.mutare potuerunt. JD. 111 
k.'* April. Sirmio CC. conss. [a. 294] 

28 Idem A44. et CC. Eurymedonti. Avi paterni 
magistratu functi dignitas ad libertatis probationem 


nihil nepoti prodest, si quidem in liberali causa ma- 
tris, non patris inspiciatur condicio. sed nec ma- 
terni avi sola sufficit, cum, licet avia quoque libera 
probari possit, multis tamen ex causis status mutari 
eonsueverit. Sirmi!? r1 id. April. AA. conss. [a. 294] 
20 Idem 44. et CC. Troilae. De ancilla matre 
natam et ab eo redemptam, in cuius fuit contuber- 
nio, si non manumittitur, in servitute permanere 
non ambigitur. (a. 294] 
ldem AA. et CC. Eutychio. Solo obsequii 
non praestiti velamento data libertas rescindi non 
potest. (a. 294] 
91 Jdem 4A. et CC. Corsianae. Si tibi servitutis 
improbe moveatur quaestio, sollemnibus ordinatis de 
calumnia vel iniuria, prout vindictae viam elegeris, 
habita contestatione, posteaquam servus non esse 
fueris pronuntiatus, adversus eam sententiam postu- 
lare potes, tunc demum de his etiam quae direpta 
probaveris restitutionem, cum pro libertate fuerit pro- 
nuntiatum, petiturus. S. v id. Oct. CC. conss. |a. 291] 
32 Idem AA. et CC. Athenaidi. Subscriptio filii 
domini manumittentis nec addere secuta nec omissa 
detrahere libertati quicquam potest. 2. non. Nov. 
CC. conss. [a. 294] 
99 ldem A4. et CC. Melitianae. Licet accepta 
pecunia dominus te manumisit, tamen tributa li- 
bertas rescindi non potuit. S. 1111 id. Νουν. CC. . 
COnss. [a. 294] 
34 Idem AA. et CC. Hermionae. Libera concu- 
binatus ratione non constituitur ancilla. JD. id. JVov. 
CC. conss. (a. 294] 
90 ldem AA. et CC. Atellio. Non idcirco minus, 
quod pupilli res velut tutor administrasse dicitur, 
ex eius persona servitutis pati quaestionem potest. 
Sirmi?? non. Dec. CC. conss. [a. 294] 
96 Idem AA. et CC. Theodorae. Post certi tem- 
poris ministerium ancillae liberam eam esse cum ea 
paciscendo conventionis obtemperandi legi domina 
nullam habet necessitatem utque hoc verum est, 
ita e contrario si filios suos constituta cum his li- 
bera in ministerium tibi tradere promisisse probe- 
tur, parere placitis non compellitur. [a. 294] 
97 Idem AA. et CC. Olympio. Si filium tuum libe- 
rum genero vendidisti, qui tàm proxima necessitudine 
coniunctus condicionis ignorantiam simulare non pot- 
est, utrisque sociis criminis accusator deest. [a. 294] 
98 lidem AA. et CC. Philoserapi. Non idcirco 
minus, quod te limenarcha creato nemo contradixit, 
rei publicae nomine moveri tibi status quaestio pot- 
est!*, D. xvi k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 
99 idem 44. et CC. ÉEutychio. Liberos velut 
servos profitentes statum eorum mutare non posse 
constat. 8. vii k. lan. Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 
40 Exemplum sacrarum litterarum ad. Verinum. 
Iuxta edicti nostri continentiam in liberalibus quo- 
que negotiis, sive de libertinitate sive de ingenuitate 
moventur, absente nihilo minus una parte causam 
discuti et pro iustitiae ratione sententiam proferri 
nihil prohibet. 

Impp. Constantinus et Licinius AA. ad Titia- 
num?!* praesidem Cappadociae. | Yubemus omnes 
epistulas actricis, quas ad Aelium tamquam princi- 
palem fecerat, inanes et vacuas esse atque in irri- 
tum devocari ac de ingenuitate eiusdem Aelii re- 

uiri nec mulieri id obesse, quod ad eum tamquam 
decuiitipcal ac principalem scripserit, vel id, quod 
idem se finxerit decurionem vel principalem, maxime 
cum non solum testium professione et cognationis 
eius, quae iugum servile agnoscit!?, verum etiam 
voce propria eiusdem Aelii apud aliud iudicium pa- 
tuerat, quod condicionis servilis videretur. 


(1) eorum om. BZ (x. zm.) (2) idem B2 (κ. π.}: pro- 
batio originis et (deletis servitutis et beneficium) Mommsen 
(3) propriis C cum B. (x.z.) om. PR (4) perpetuo 
P^ cum. B (x. π.), perp. cavetur P^CR (5) sic R 
cum B (x.7-.), quaesita PCR?? (6) filiae B. (x. πὸ), 
om. libri (1) iunge Consult. 4, 9 (8) defensione scr. 


(9) iunge 3, 31, 8. 6, 59, 4 Consult. 6, 18 — (10) aurelio 
Consultatio, om. libri — (11) d. non. 6,59,4 (12) sirmi 
fortasse natum est ex 8, cf. Ἴ, 56, 4 (13) 8. scr., cf. 
not.12 (14) potest b cum BJ (x.z.), om. SC (15) cf. 
12, 50, 1 (40) eius quae i. 8, agnoscit scripsi cum B-X 
(». π.): eiusque (que om. R) i. 8. cognoscitur CP? 


DE ADSERTIONE TOLLENDA 


303 


VII 16—19 


42 !Imp. Constantinus A. ad Maximum pu. Pla- 
cuit eos qui nascuntur matrum condicionibus? uti, 
quarum mox visceribus exponuntur. ante litem vero 
nati suo omnes nomine in quaestionem vocentur, 

uoniam hos solos, qui in lite nati erunt, omnem 
ortunam matrum complecti oportet et aut iustis 
tradi dominis aut libertate cum lucis auctoribus 
frui. J. prid. id. Iun. Sirmio Probiano et Iuliano 
conss. (a. 322] 


XXVII? 
DE ADSERTIONE TOLLENDA. 
1 Imp. lustinianus 4. Menae pp. Lites super 
servili condicione movendas ad clementiorem tam 


examinationem quam terminum transferimus iuben- 
tes, si quis vel adhuc serviens liberum se esse dixerit 


yel in libertate commorans ad servitutem vocatus 


fuerit, adsertoris difficultatem in utroque casu ces- 
sare ipsumque per se ad intentiones^ eius qui do- 
minum sese adserit respondere et, si ex possessione 
libertatis ad servitutem ducitur, etiam procuratorem 
dare minime prohiberi, quod his, qui ex servitute 
ad libertatem prosiluerint, penitus interdicimus: illis 
legibus, quae dudum et secunda et tertia vice ad- 
sertorias lites examinari praecipiebant, in posterum 
eonquiescentibus, cum sit iustum primam definitio- 
nem in suis manere viribus, cum provocatio nulla 
oblata fuerit: qua porrecta, ad similitudinem alio- 
rum negotiorum iudex, ad quem res ex provocatione 
ducitur, eam examinabit, cuius et ipsius iudicium 
ad secundam exquisitionem minime deducetur occa- 
sione legum, quae super adsertoriis litibus positae 
1 sunt. Super peculio etiam eorum vel aliis rebus 
aut causis veterem defensoris? observationem tolli- 
mus, praecipientes illorum tantummodo peculia, qui 
ex possessione servitutis super libera condicione liti- 
gant, aliasque res quae vindicantur in tuto pro dis- 
2 positione iudicis collocari. Omnes vero, qui pro 
libertate periclitantur, si quidem possint fideiussorem 
dare, eum exigi: sin vero re vera datio eius impos- 
Sibilis eis sit hocque iudici manifeste ostendatur, 
iuratoriae cautioni committi: scientes quod, si post 
huiusmodi expositionem afuerint et edictis citati in 
absentia nihilo minus per unum annum duraverint, 
omnimodo servituti obnoxii erunt et eius dominio, 
qui litem eis intulit, sine ulla dubitatione adsigna- 
3 buntur. Scire vero eos volumus, qui aliquem ad 
servitutem vocant, quod, si post primam accusatio- 
nem in quocumque iudicio vel ex divali iussione 
factam et admonitionem ei oblatam, qui servus esse 
dicitur, in alio iudicio eum accusaverint (praeter- 
quam si eius occasionem ipse qui servus esse dici- 
tur praestiterit), etsi domini sint, suo iure priva- 
buntur. Ὁ. in id. Dec. dn. lustiniano pp. A. 11 
cons. (a. 528] 

2 ldem A. lohanni pp. Expeditam antea quae- 
stionem, in praesenti autem ex nostra lege, quam 
de adsertione tollenda posuimus, in quandam diffi- 
cultatem incidere periclitantem, compendioso remedio 
1 fuleiendam esse censemus. Cum enim per ad- 
sertores super libertate iudicium agitabatur, si in 
medio adsertore litem agente adsertus ab hac luce 
fuerit subtractus, necessitas imponebatur nihilo minus 
adsertori litem implere, ut emptor, si victus erat et 
pro libertate fuerat pronuntiatum, habeat regressum 
adversus venditorem, ut ei quasi liberae personae 
venditor reddat id, quod emptionali instrumento con- 


2 tinebatur vel natura contractus 'exigebat. In 
praesenti autem, quia adsertorum vana nomina re- 
lecta sunt, si persona, pro cuius condicione lis agi- 
tur, mortua fuerit, quemadmodum iudicium potest 
adimpleri una tantummodo persona in iudicium ve- 
3 niente? Sancimus itaque in praesenti casu licen- 
tiam esse emptori adversus suum auctorem venire, 
uatenus vel ostendat venditor servum se vendi- 
isse vel, si non potuerit, quasi libera persona 
vendita evictionis periculum ad eum revertatur. D. 
k. Sept." [a. 531] 


XVIII.* 


QUIBUS AD LIBERTATEM PROCLAMARE NON 
LICET ET DE REBUS EORUM, QUI AD LIBER- 
TATEM PROCLAMARE NON PROHIBENTUR. 


1 Imp. Gordianus A. Proculo. Dispar causa est 
eius, qui dissimulata condicione sua distrahi se passus 
est, et eius, qui pretium participatus est. nam su- 
periori quidem non denegatur libertatis defensio, 
posteriori autem, et si civis Romanus sit et partici- 
1 patus est pretia?, libertas denegatur. Eandem- 
que et in eo distinctionem adhibendam, cui fidei- 
commissaria libertas debetur, meritissimo !? iuris 
auctores responderunt. PP. k. Mai. Gordiano A. 
et Aviola conss. [a. 239] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Melanae. De latronum familia descendentibus ex 
largitione principali vel auctoritate fiscali servis factis 
retro principes libertatem denegari decreverunt. 

9. "Imp. Constantinus A. ad Mazimum pu.? Si 
quis in libertatem proclamaverit, id, quod apud se 
esse eius qui se dominum dicit profitebitur, quo- 
niam de eo non dubitatur, reddi ac referri iudex 
1 protinus pronuntiabit. Quod vero petitur, si 
fuerit negatione dubium '?, per cautionem conserva- 
bitur ae petitio differetur, ut, si fuerit approbata !* 
libertas, (quoniam et ipsis, qui his rem commiserunt, 
medendum est) gestarum rerum ab eodem ratio at- 
que omne quod debebitur reposcatur, ut servitute 
depulsa qui pro domino quondam fuerat habeat, 
quod ut servo dominii iure largitus est et quae ex 
earum rerum quaestu ac fructibus conciliata sunt 
et quae de furtivis compendiis obscure capta ac 
parata sunt, cum liberum 15 esse non oporteat, quod 
apud servum dominus peculii nomine collocaverat. 
2 Ea vero, quae testamento vel donatione quaesita 
sunt aut quae ex earum rerum emolumentis empta 
confectaque sunt, eidem ingenuo deputentur. quae 
tamen universa exacto libertatis iudicio, quae'!9 a 
supra dictis rebus discernantur!', in sequestro esse 
oportet, ut his ab utroque deductis atque in medio 
iure collocatis ad eorum proprietatem uterque con- 
tendat. D. xv kk. lun.'5 Thessalonica Severo et 
Rufino conss. [a. 323] 


XVIIII.^ 
DE ORDINE COGNITIONUM. 


1 Imp. Alexander A. Vitalio. Cum et ipse con- 
fessus es status controversiam pati, qua ratione 
postulas, priusquam de condicione constaret tua, 
accusandi tibi tribui potestatem contra eum, qui te 
servum esse contendit? cum igitur, sicut adlegas, 
sStatu?? generis fretus es, iuxta ius ordinarium prae- 
sidem pete, qui cognita prius liberali causa ex eventu 


(1) — 75. 4, 8, 4 (2) et iure ins. TÀ. contra B. 
(n. πὸ) (3) B 48, 21 (4) sic P"C cum B2 (x. π.), 
intentionem Pt (5) sic P.R, veterem defensionis C, 
veteris defensoris B.£ (x.7:.) (6) iustiniano ... conss. 
supplevimus (1) Constantinopoli post consulatum Lam- 
padii et Orestis vv. cc. suppl. Buchholtz (8) B 48,9 
— Cf. Dig. 40, 43 (9) idem B (x. m.): et participa- 
tus est nretia del. Mommsen (10) sic C, meritissimi PR, 


ἀξίως B.X (x...) — (11) — 77.4, 8, 6: iunge 8, 46, 10 
(12) pu. 74., pp. SCR (13) negotiatione eontroversum 
Th. contra BZ (x. zt.) (14) propria zns. TA. contra 
BZX(x.m.) (15) dem TÀ.: liberi Mommsen (16) quo 77., 
sed ἅπερ BBJX (κ. π.) — (11) sic CR??, discernuntur R* 
TÀ. B(x.st.) (18) iun. 8, 46, 10, ian. (alias mart.) T. : 
Mazimus idibus Sept. a.323 praefectura abit (19) 8 
48, 22 (20) sic C cum B.X (x.7r.), tui ins. PR 


304 


DE ORDINE COGNITIONUM 


VII 19—21 

iudicii, quid de crimine statuere debeat, non dubi- 
tabit. PP. v id. M... Maaimo 11 et Aeliano 
005,85. [a. 223) 


2 Idem A. Galliae. Si de hereditate et libertate 
controversia est, prius agi causa libertatis dobet. 
sed si de hereditate agetur, ordinanda quidem est 
causa libertatis, sed sufficit ei, qui libertate utitur, 
ad victoriam de hereditate secundum se pronuntia- 
(π΄. PP. v id. Aug. Maximo ir et Aeliano 
conss. [a. 223] 

3 Idem A. Valeriano. δὶ crimen aliquod infera- 
tur ei, quam ingenuam esse dicis, ante liberalis causa 
suo ordine agi debet, cognitionem suam praeside 
praebente, quoniam necesse est ante sciri, si delictum 
probatum fuerit, ut in liberam et ingenuam an ut in 
ancillam constitui oportet. PP. vr k. Dec. Maximo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Imp. Gordianus A. Menedemo. Si status con- 
troversiam pateris, lite prius liberali terminata, si 
pro te fuerit pronuntiatutn, agere etiam adversus 
eum, qui se dominum tuum esse contendit, non pro- 
| hiberis. Quod si ideo te ab accusatione elidet, 
quasi servum non proprium sed alienum, liberale 
quidem iudicium cessat, causae autem examinatio 
apud eum qui iudicat ostendet?, utrumne accusatio 
. jinduci debeat propter statum personae, an evanescat. 

-. D. x k. Dec. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC. 
Alpheo. Cum status quaestionem tibi moveri et te 
debita velle petere commemores, ordinarium est prius 
sollemnibus interpositis, si hoc iuris admiserit ratio, 
causam liberalem apud praesidem provinciae decidi, 
ut, si liber fueris vel servus non esse pronuntiatus, 
tunc tibi iure debita restitui iubeat, cum hoc in- 
certo, utrumne tibi libero constituto an domino tuo, 
si servum te sententia declaraverit, debeatur, ad so- 
lutionem debitorem tuum urgueri non oporteat. δ. 
prid. k. Mai. Beraci? A4. conss. (a. 293] 

6 Idem A4. et CC. Alexandriae. Si res tuas 
raptas^ vel amotas esse dicis ab his, quos servos 
tuos esse contendis, hique in libertatem proclamave- 
runt, causa liberalis prius adversus eos et tunc 
damni dati rerumque amotarum lis apud praesidem 
provinciae contestanda est, ut, si quidem liberi vel 
servi non esse pronuntientur, tunc demum damni 
dati et amotarum rerum procedere possit adhibita 
probatione condemnatio, si vero secus, quaestio re- 
rum amotarum evanescat. D. 111 k.5lan. Sirmi AA. 
COnss. [a. 293] 

4 "Imp. Consiantinus 4. ad. Bassum. Si quando 
negotium status fuerit exortum, si ab eius parte 
qui dicitur servus aliquid dicatur dominus abripuisse, 
prius considerari placet, utrum de possessione servi- 
tutis in libertatem reclamandum putet an vero ex 
1 possessione libertatis in servitutem vocatur. Ac* 
si eum de obsequiis servilibus libertatem constiterit 
flagitare, ante decidi status convenit causam atque 
ita praeberi direptorum negotiorum, si res exegerit, 
2 audientiam. Quod si ei qui ad servitutem vocatur 
quicquam direptum esse memoretur, universa quae 
constiterit ablata ita demum reddi convenit ei, qui 
servus esse contenditur, si modo salvam rem futu- 
3 ram per idoneos fideiussores promiserit. Nam si 
tales non potuerit dare, tunc ea convenit, de quibus 
in iudicio tractabitur, sequestrari in eum diem, in 
quo controversia sopietur, ita ut ex isdem, si alia" 
facultas esse non poterit, tantum litis sumptibus et 
alimoniae hominis subministretur?, quantum mode- 
4 (1) rato iudicis arbitrio fuerit aestimatum. Cum 
autem necdum lite de statu mota res ab aliquo di- 
reptae sint et sententia de restituenda possessione 
rerum lata ille, ne sententiae satisfieret, de statu 


controversiam movit, necessitatem habebit et sine 
satisdatione easdem res reddere et tunc causam libe- 
ralem secundum iuris ordinem exercere. (a.317—319?] 


XX? 
DE COLLUSIONE DETEGENDA. 

1 impe. Diocletianus et Maximianus AA. Theo- 
dorae. Cum servum matris tuae et stupro violasse 
dominam suam et turpis coniunctionis maculam ex- 
cogitandae ingenuitatis collusione ac falsae captivi- 
tatis velamento apud competentem iudicem obtegere 
voluisse proponas nec libertatem ei matrem tuam 
dedisse, sed in solam ingenuitatem eum nudae vo- 
luntatis mendacio producere enisam adseveres, ser- 
vum esse palam est, quando etiam divi Pii rescrip- 
tum super captivitate emissum, quam non intercessisse 
significas, ingenuum fecisse non videatur, nec adse- 
veratio consensus tui ingenuitatis ius tribuere potuit. 
PP. xiu: k. ful. Diocletiano 1111 et Maaimiano 111 
AA. conss. (a. 290] 

2 Idem AA. et CC. Milesio. Libertinae condi- 
cionis constitutis privatis pactis mutare statum non 
licere Ninniano senatus consulto contra collusorem 

oena statuta praemioque detegenti promisso mani- 
este declaratur. JD. v k. Dec. CC. conss. [a. 294] 


XX].'? 


NE DE STATU DEFUNCTORUM POST QUINQUEN- 
NIUM QUAERATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Niconi, Adi- 
tus competens iudex causam praescriptionis exami- 
nabit et, si Domitiae patronum, qui civis Romanus 
in diem mortis vixit, ante quinque annos, quam lis 
bonorum mulieris inchoaretur, vita decessisse con- 
stiterit, libertae status ex persona!'' manumissoris 
non retractabitur. 

2 ldem AA. Mazimo. Si is, qui te heredem fecit, 


' propter matris condicionem servus dicitur et mater 


ante quinque annos litis motae vita decessit, prae- 
scriptioni locus erit, cum quaeri de statu non possit, 
nisi de condicione matris retractaretur. haec ita, 
si, quamdiu vixit, sine interpellatione ut civis Ro- . 


mana egit. PP. id. Sept. Antonino A. 11 et Geta 
C. II conss. (a. 205] 
9 Imp. Alexander 4. Onympiadi. Quamvis de- 


functus sit maritus quondam tuus, cui status quae- 
stio inferebatur, causa tamen etiam post obitum eius 
propter emolumentum successionis durat eamque 
apud eum, qui de hereditate vel de singulis rebus 
iudicaturus est, decidi oportet. 

4 Idem A. Marciano. Si is, quem servum tuum 
fuisse et a fratre tuo manumissum atque heredem 
Scriptum proponis, ut civis Romanus vixit nec intra 
quinquennium post mortem eius status quaestionem 
movere coepisti, intellegis neque heredibus ab eo 
scriptis neque his, quos liberos!? esse voluit, con- 
troversiam te contra formam senatus consulti facere 
1 posse. Quod si prius, quam id spatium temporis 
excederet, agere coepisti, et peculium eius more 
iudiciorum persequi et cum manumissis ordinata lite 
secundum formam edicti experiri non prohiberis. 
PP. v id. lun. Modesto et Probo conss. [a. 228] 

9 Inp. Gordianus A. Severo. Quod est constitu- 
tum post quinquennium de statu defunctorum quae- 
Stionem incipere non posse, ad speciem emancipa- 
tionis, iure nec ne perfecta sit, minime pertinet. 

6 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Pollae. Si 
mater tua quasi ingenua communi opinione vixit et 


(1) sec. se pronuntiatum 4€, sec. pronuntiatam (—tum 
P") P, sec. eum pronuntiatum A^, sec. eum pronuntiatum 
esse K^ (2) ostendit PCR". (3) Heracleae Mommsen 
(4) ruptas Cuiacius, sed ἁρπαγέντα B (κ. π.) — (5) k. 
Mommsen, id P — (5') Seeck iungit 9, 12, 7 (6) ac M" 


cum BZX(x.n.), at CRM? (Ὁ) alia BS (x. π.), aliqua 
libri (8) sic B. (x. π.), subministrentur libri (9) B 
48, ?23 — Cf. Dig. 40, 16 (10) B 48, 11 — Cf. Dig. 
40, 15 (1) huius zns. B.X(x.z.) — (12) sic CA^ cum 
DB (x. nx), libertos PA* 


— — pE LONGI TEMPORIS PRAESCR. 


305 


VII 21—26 


quinquennium ἃ die mortis eius excessit, potes rem 
publicam et pupillos, si tibi status quaestionem mo- 
vere temptaverint, mota praescriptione repellere. 
1 An autem pro ingenua in diem mortis egerit, in 
iudicio requiretur. quod si varietas interveniat, 
posteriora tempora spectari convenit. PP. vr id. 
lun. Saeculare 11 et Donato conss. [a. 260] 
7 Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. Helio- 
doro. δὶ pater tuus veluti ingenuus vixit nec status 
controversiam, quasi fisci servus esset, apud prae- 
sidem provinciae, qui super huiusmodi quaestionibus 
iudicare solet, sed apud curatorem rei publicae non 
competentem iudicem passus est, postque mortem 
eius quinquennium fluxit, status tuus ex praescrip- 
tione, e ex senatus consulto emanat, protectus est. 

8 Idem AA. et CC. Theodoro. Repetitio peculii 
rerum servi tui, si nullo iusto titulo intercedente ! 
corpora ab aliquo possideantur, nulla temporis prae- 
scriptione mutilabitur. nec enim senatus consultum, 
quo super non retractandis defunctorum statibus 
sancitum est, intervenit, si defunctus in fuga? con- 
versatus atque latitans decessit. D. x k. Dec. Mel.* 
Diocletiano et Maximiano AA. conss. (a. 299 ?] 


XXII? 


DE LONGI TEMPORIS PRAESCRIPTIONE, QUAE 
PRO LIBERTATE ET NON ADVERSUS LIBER- 
TATEM OPPONITUR. 


1 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
AMMuciano. Mala fide morato in libertate diu pro- 
desse non potest temporis praescriptio. unde cum 
confitearis fuga te ab eo culus meministi recessisse, 
intellegis ex hoc solo sine dolo malo in possessione te 
libertatis non esse. JD. x Kk. Sept. 444. conss. ἴα. 293] 

2 ldem AA. et CC. Carterio. Praestat firmam 
defensionem libertatis^ ex iusto initio longo tempore 
obtenta possessio. favor enim libertatibus debitus 
et salubris iam pridem ratio suasit, ut his, qui bona 
fide in possessione libertatis per viginti annorum 
spatium sine interpellatione morati essent, prae- 
scriptio adversus inquietudinem status eorum pro- 
desse deberet, ut et liberi et cives fiant Romani. 
D. vii k. Iul. Antiochiae Constantio 111 et Mazi- 
miano III CC. conss. [a. 300] 

9 5Exemplum sacrarum litterarum Constantini et 
Licinii AA. ad Dionysium vice praefectorum? agen- 
tem. Solam temporis longinquitatem, etiamsi sexa- 
ginta annorum curricula excesserunt, libertatis iura 
minime mutilare oportere congruit aequitati. JD. 717 
k." Mai. Volusiano et Anniíano conss. [a. 314] 


XXIII. 
DE PECULIO ETUS QUI LIBERTATEM MERUIT. 


1 *Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Rufino. Longe diversam causam eorum, qui 8 
superstitibus manumittuntur, item illorum, quibus 
testamento libertas relinquitur, esse dissimulare non 
debueras, cum superiore quidem casu concessum 
tacite peculium, si non adimatur, posteriore vero, 
nisi specialiter fuerit datum, penes successorem 
remanere sit iuris evidentis. S. v non. Oct. CC. 
COn$$. [a. 294] 


| XXIIII. 
DE SENATUS CONSULTO CLAUDIANO TOLLENDO. 


1 9Imp. lustinianus A4. Hermogeni magistro VS 
ciorum. Cum in nostris temporibus, in quibus multos 


labores pro libertate subiectorum sustinuimus, satis 
esse impium credidimus quasdam mulieres libertate 
sua fraudari et, quod ab hostium ferocitate contra 
naturalem libertatem inductum est, hoc ἃ libidine 
nequissimorum hominum inferri, Claudianum sena- 
tus consultum et omnem eius observationem circa 
denuntiationes et iudicum sententias conquiescere 
in posterum volumus, ne, quae libera constituta est, 
vel semel decepta vel infelici cupidine capta vel 
alio quocumque modo contra natalium suorum in- 
enuitatem deducatur in servitutem et sit pessimum 
ΤΠ να cognationis suae fulgori, ut, quae forsitan 
decoratos dignitatibus habeat cognatos, haec in alie- 
num cadat dominium et dominum pertimescat forsi- 
tan cognatis suis inferiorem. quod et in libertis 
observari oportet: semel etenim libertate potitam 
per tale dedecus in servitutem reduci religio tem- 
1 porum meorum nullo patitur modo.  '?Sed ne 
servi vel adscripticii putent sibi impunitum esse tale 
conamen, quod maxime in adscripticios ! verendum 
est, ne liberarum mulierum nuptiis ab his excogi- 
tatis paulatim huiusmodi hominum condicio decrescat, 
sancimus, si quid tale fuerit vel à servo vel adscrip- 
ticio perpetratum, liberam habere potestatem domi- 
num eius sive per se sive per praesidem provinciae 
talem servum vel adscripticium castigatione compe- 
tenti corrigere et abstrahere a tali muliere. quod 
si neglexerit, sciat in suum damnum huiusmodi de- 
sidiam reversuram. [a. 531—534] 


XXV. 
DE NUDO EX IURE QUIRITIUM TOLLENDO. 


l Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Antiquae sub- 
tlitatis ludibrium per hanc decisionem expellentes 
nullam esse differentiam patimur inter dominos, apud 
quos vel nudum ex iure Quiritum vel tantummodo 
in bonis reperitur, quia nec huiusmodi esse volumus 
distinctionem nec ex iure Quiritum nomen, quod 
nihil aenigmate discrepat nec umquam videtur ne- 
que in rebus apparet, sed est vacuum et superfluum 
verbum, per quod animi iuvenum, qui ad primam 
veniunt legum audientiam, perterriti ex primis eo- 
rum cunabulis inutiles legis antiquae dispositiones 
accipiunt. sed sit plenissimus et legitimus quisque 
dominus sive servi sui sive aliarum rerum ad se 


pertinentium. (a. 530—531] 
XXVI." 

DE USUCAPIONE PRO EMPTORE VEL TRANS- 
ACTIONE. 


1 Imp. Antoninus A. Flaviano. Mancipia tua si 
ab eis distracta sunt, qui ius vendendi non habue- 
runt, vindicare ea potes. nec enim usucapi ab empto- 
ribus potuerunt, cum illicita venditione furtum con- 
tractum sit. PP. id. Aug. Antonino 4. 1i et 
DBalbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Marcellino. Si contra de- 
functi voluntatem servos, quos propter perfectae 
artis peritiam heredibus suis defunctus servari testa- 
mento praecepit, tutores vendiderunt, usucapi nom 
potuerunt. JJ. v mon. Mart. luliano et Crispino 
conss. [a. 224] 

9 Idem A4. Nepotillae. Si matrem eius, cuius 
nomine quaestionem pati dicis, bona fide emptam 
possidere coepisti, etiamsi ipsa in causam furtivam 
incidit, tamen postea conceptum apud te partum 
usucapere potuisti. 


(1) praecedente detz. c&m B.£ (x. 7r.) (2) fuga seripsi 

eum BZ (x. z.), fugam P^CR, fugem P* (3) sic libri 

(3).B 48, 24 (4) sic P*C cum B2 (x. π.), libertati P'Z 

(5) iunge 3,1,8 (6) praefectorum recte se habere probavit 

Mommsen Memorie dell' instituto ἃ p. 315 (7) d. id. 
Hl. 


;1,8 (8 .B-48,24, 4 (9) B 48, 25,1 (10) ὃ 1 
z 11, 48, 24: iungendae videntur 1, 3, 53. 5, 17, 1 
9, 18,1 (11) in adseriptieiorum coniugiis Mommsen 
ad B (x. π.}: in adscriptieios om. 4. gem. (12) .B 50, 
4, 14seqq. — Cf. Dig. 41, 4 


39 


VH 26—31 


306 


DE USUCAPIONE PRO DONATO 


4 Idem A. Achilleo. Venditioni ancillae consensum 
dedisse diversam partem si probaveris, retractando 
contractum, quem ipsa ratum habuit, non audietur. 
sed et hac probatione cessante si bona fide emptam 
ancillam venditore bona fide distrahente temporis 
spatio usuceperis, intentio proprietatem vindicantis 
tenere! non potest. PP. rrr id. April. 

D Imp. Gordianus A. Marino. Si partem posses- 
sionis mala fide possessor venumdedit, id quidem, 
quod ab ipso tenetur, omnimodo cum fructibus re- 
cipi potest, portio autem, quae distracta est, ita 
demum recte petitur ἃ possidente, si sciens alienam 
comparavit vel bona fide emptor nondum complevit 
1 usucapionem. Violenter autem possessione amissa, 
priusquam in domini potestatem perveniat, usucapio 
emptori, etsi bona fide mercatus est, non competit. 
DD. Xil k. April. Pio et Pontiano conss.  [a. 238] 

6 Imp. Philippus A. cum consilio collocutus dicit: 
Cum sit probatum rem pignori fuisse obligatam et 
postea a debitore distractam, palam est non potuisse 
eam quasi furtivam usucapi. Sine die et consule. 

7 Impp. Diocletianus et Macimianus AA. et CC. 
Pecudi. Sciens servum alienum citra domini volun- 
tatem? venumdans furtum committit. quod rei vi- 
tium, priusquam ad dominum eius revertatur pos- 
sessio, non permittit usucapionem fieri, licet bona 
fide possideatur. 2). v id. Febr. CC. conss. ἴα. 294] 

8 3Idem AA. et CC. Severo^. Ex causa trans- 
actionis habentes iustam causam possessionis usu- 
capere possunt ?. [a. 294] 

ὃ 5]dem 444. et CC. Gaio. Eum, qui ἃ pupillo 
sine tutoris auctoritate distrahente comparavit, nul- 
lum temporis spatium? defendit. sed si locupletior 
factus emptoris pecunia post pubertatem occasio- 
nem iuris ad iniquum trahat compendium, doli mali 
submovebitur exceptione. 8. vin: id. Dec. CC. 
00,55. [a. 294] 


XXVII.* 
DE USUCAPIONE PRO DONATO. 


1 Imp. Alezander A. Macedonio. Sive fuit do- 
minus, qui tibi loca de quibus supplicasti donavit, 
sive à non domino bona fide donata suscepisti ea- 
que usucepisti, auferri tibi quod iure quaesitum est 
non potest. PP. v id. Mart. 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. et CC. 
Capitom. Donantem ancillam alienam nihil domino 
deminuere non est ambigui iuris: furtum etiam con- 
trahere citra voluntatem domini contractantem, ut 
eius rei nec usucapio possit procedere. ὁ. v id. 
April. AA. conss. [a. 293] 

9 ldem A4. et CC. Rhodano. Irritam facere do- 
nationem perfectam nemini licet. utque hoc verum 
est, sic error falsae causae ratione fidei bonae non 
defenditur. quod et in dominio pro? usucapione 
quaerendo servatur. 


XXVIII.' 
DE USUCAPIONE PRO DOTE. 


1 !'Imp. Alexander A. Taurino. Res mobiles in 
dotem datae, quamvis alienae, si sine vitio tamen 
fuerunt, à bona fide accipiente pro dote usucapiuntur. 


XXVIIII.'? 
DE USUCAPIONE PRO HEREDE. 


1 Imp. Antoninus 4. Zoilo. Cum pro herede 
usucapio locum non habeat, intellegis neque mattem 


tuam, cui heres extitisti, neque te usu mancipia ex 
ea causa capere posse. PP. vir Kk. lul. fRomae 
Laeto et Cereale conss. (a. 215] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 


Marinae. Nihil pro herede posse usucapi suis 
existentibus heredibus obtinuit!?. PP. v Kk. Febr. 
AA. conss. [a. 293] 


9 Idem AA. et CC. Diocletiano. Opinione falsa 
mortis pro herede possessio rerum absentis proce- 
dere non potest. 

4 Idem AA. et CC. Serapioni. Usucapio non 
praecedente vero titulo procedere non potest nec 
prodesse neque tenenti neque heredi eius potest, 
nec obtentu velut ex hereditate, quod alienum fuit, 
dominii* intentio ullo longi temporis spatio absumi- 
tur. D. vi: k. lan. CC. conss. [a. 294] 


XXX. 
COMMUNIA DE USUCAPIONIBUS. | 


1 Imp. Alexander A. Sabino. Qui ex conducto 
possidet, quamvis corporaliter teneat, non tamen sibi, 
sed domino rei creditur possidere. meque enim co- 
lono vel conductori praediorum longae possessionis 
praescriptio quaeritur. PP. vii k. April. Alecandro 
A. r1 et Marcello conss. [a. 226] 

2 ldem A. Onesimae. lam pridem quidem man- 
cipium, de quo supplicas, comparasse te dicis: sed 
si cogitaveris fisci mei rem usucapi non posse, re- 
spondere te actionibus fisci mei intellegis nec alias 
an proprietatem obtinere, quam si non ex ancilla 

scali natum fuisse constiterit. PP. non. Mart. 
Pompeiano et Peligno conss. [a. 231] 

9 Idem A. Pantherio. Si mala fide servum tuum 
Sciens Antiochus tenuit, intentionem tuam contra& 
successorem eius, licet bona fide possidet, propter 
initii vitium usucapio non absumpsit 6. 


XXXIL" 


DE USUCAPIONE TRANSFORMANDA ET DE SUB- 
LATA DIFFERENTIA RERUM MANCIPI ET NEC 
MANCIPI. 


1 '*Zmp. lustinianus A. Iohanni pp. Cum nostri 
animi vigilantia ex iure Quiritum nomen et substan- 
tiam sustulerit!? et?? communes exceptiones in omni 
loco valeant?! id est decem vel viginti vel triginta 
annorum vel si?? quae sunt aliae maioris aevi con- 
tinentes prolixitatem, satis inutile est, usucapionem 
in Italicis quidem solis?? rebus admittere, in pro- 
vincialibus autem recludere. sed et si quis res alie- 
nas, Italicas tamen, bona fide possidebat per bien- 
nium, miseri rerum domini excludebantur et nullus 


: eis ad eas reservabatur regressus?*, quae et nescien- 


tibus dominis procedebant: quo nihil inhümanius 
erat, si homo absens et nesciens tam angusto tem- 
1 pore suis cadebat possessionibus. Ideo per prae- 
sentem legem et in Italicis solis?" rebus, quae im- 
mobiles sunt vel esse intelleguntur, sicut annalem 
exceptionem, ita et usucapionem transformandam esse 
censemus, ut tantummodo et hic decem vel viginti 
annorum vel triginta et aliarum exceptionum tem- 
pora currant, huiusmodi angustiis penitus semotis. 
2 Cum autem antiqui et in rebus mobilibus vel se 
moventibus, quae fuerant alienatae vel quocumque 
modo, bona fide tamen, detentae, usucapionem ex- 
tendebant, non in Italico solo nexu, sed in omnem 
orbem terrarum, et hanc annali tempore conclude- 


(1) sic CR^, teneri PR? (2) mandatum C contra B 
(3) fortasse iungenda est 4, 38, 9 (4) militi addit 
4, 38,9 (5) D. vix k. April. Sirmi CC. conss, 4, 38, 9 
(6) — 5, 59, 3 (1) longi temporis spatium non /. gem. 
(8 B 50,6 — Cf. Dig. 41, 6 (9) donato ins. Rus- 
sardus (10) Cf. Dig. 41,9 (11) 880, 1,3 (12) B 50,5 
— Of Dig. A41, 5. (13) sic C, optinebit PR (14) do- 


mini P^R?, dominii CR^, dominium P*? (15) B 50,10 
— Qf. Dig. 41, 3 Inst. 2, 6 (16) sic C, absumit PR 
(17) .B 50, 10 (18) iunge 3, 34, 13 (19) 7, 25, 1 
(20) sustulit et A, sustulit ut C (21) 7, 40, 1 pr. 
(22) si R, om. C (23) sic δ, soli CR^ (24) sic R, 
eas res regressus servabatur C (25) solis Re^?M?, 
soli CR^ M^ 


ΓΕ ΓΗ et eam duximus esse corrigendam, ut, si quis 
"alienam rem mobilem seu se moventem in quacum- 


—que terra sive Italica sive provinciali bona fide per 


p^ 


ΠΟ DE ADQUIRENDA POSSESSIONE 


E 
27S 


WS 


307 


VI 31. 32 


continuum triennium detinuerit, is firmo iure eam 
possideat, quasi per usucapionem οἱ adquisitam. 
3 Hoc tantummodo observando, ut in his omnibus 
casibus ab initio bona fide eam capiat, secundum 
quod exigit longi temporis praescriptio, et ut con- 
ünuetur ei possessio etiam anterioris iusti posses- 
soris et connumeretur in decennium vel viginti an- 
norum spatium vel triennium, quod' in rebus mobi- 
libus observandum esse censemus, ut in omnibus 
iusto titulo possessionis antecessoris? iusta detentio, 
uam in re habuit, non interrumpatur ex posteriore 
orsitan alienae rei scientia, licet ex titulo lucra- 
4 tivo ea coepta est. ta etenim ampliatur qui- 
dem longi temporis? materia, quae ei subdita est, 
minuitur* autem usucapionum compendiosa dominis 
5 iactura et eius iura nocentia. Cum etiam res di- 
vidi mancipi et nec mancipi sane antiquum est et 
merito antiquari oportet, sit et5 rebus et locis omni- 
bus similis ordo, inutilibus ambiguitatibus et diffe- 
rentis sublatis. D. xv k. Nov. Constantinopoli post 
consulatum .Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


XXXII.* 
DE ADQUIRENDA ET RETINENDA POSSESSIONE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Aítico. Per 
liberam personam ignoranti quoque adquiri posses- 


sionem et, postquam scientia intervenerit, usucapio- 


nis condicionem inchoari posse tam ratione utilitatis 
uam iuris pridem" receptum est. PP. vi k. Dec. 
eatro II et Prisco conss. [a. 196] 
2 Imp. Alexander A. Gauro. Minus instructus 
est, qui te sollicitum reddidit, quasi.in vacuam pos- 
sessionem eius, quod per procuratorem emisti, non 
sis inductus, cum ipse proponas diu te in posses- 
sione fuisse omniaque ut dominum gessisse. licet 
enim instrumento non sit comprehensum, quod tibi 
tradita sit possessio, ipsa tamen rei veritate id con- 
secutus es, si sciente venditore in possessione fuisti. 
Imp. Decius A. Rufo. Donatarum rerum ἃ 
quacumque persona infanti vacua possessio tradita 
corpore quaeritur. quamvis enim sint auctorum sen- 
tentiae dissentientes, tamen consultius videtur in- 
terim, licet animi plenus non fuisset adfectus?, pos- 
sessionem per traditionem esse quaesitam: alioquin, 
sicuti viri consultissimi Papiniani responso contine- 
tur, ne quidem per tutorem possessio infanti poterit 
adquiri. JP. v k. April. Decio A. 11 e( Grato 
conss. [a. 250] 
4 Impp. Diocletianus et Maximianus 444. Nepo- 
tianae. Licet possessio nudo animo adquiri non 
possit, tamen solo animo retineri potest. si igitur 
desertam praediorum possessionem non derelinquendi 
adfectione transacto tempore non coluisti, sed ex 
metus necessitate culturam eorum distulisti, prae- 
iudicium tibi ex transmissi temporis iniuria gene- 
rari non potest. PP. k. Aug. ipsis III! et III A4. 
COnss. [a. 290] 
5 Idem 44.595 Mennoni. Cum nemo causam sibi 
possessionis mutare possit proponasque colonum nulla 
extrinsecus accedente causa ex colendi occasione ad 
iniquae venditionis vitium esse prolapsum, praeses 
provinciae inquisita fide veri dominii tui ius convelli 
non sinet. . 
6 !'e7dem AA. et CC. Valerio. Si nulla iusta ex 
causa ingressum agrum sive vineas eum cuius me- 
ministi praeses reppererit nec ulla praescriptione 
vestra interpellatur petitio, restituere te possessioni 


cum omni causa non dubitabit. S. id. April. 44. 
conss. [a. 293] 

7 ldem AA. et CC. Asyncrito. Ymproba possessio 
firmum titulum possidendi nullum praestare potest. 
unde ingredientem in vacuam possessionem alieni 
fundi non consentiente domino vel actore, qui eius 
rei concedendi potestatem habuit, causam iustam 
possessionis adipisci non potuisse certum est. PP. v 
td. Dec. A4. conss. [a. 293] 

8 Idem AA. et CC. Cyrillo. Per procuratorem 
utilitatis causa possessionem et, si proprietas ab hac 
separari non possit, dominium etiam quaeri placuit. 
PP. xvii? L Mart. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

9 Idem AA. et CC. Sergio. Nec ex vera vendi- 
tione possessionem, quam non fuerat emptor adeptus, 
improbe retinere potest: ac multo minus is, qui ad- 
severatione falsa velut emptor, cum sine obligatione 
pignoris pecuniam mutuo dedisset, fundum inrum- 
pens alienum retinendi iustam habet causam. PP. 177 
non. dpril. Sirmi CC. conss. [«. 294] 

10 Imp. Constantinus A. ad Maíernum. Nemo 
&mbigit possessionis duplicem esse rationem, aliam 
quae iure consistit, aliam quae corpore, utramque 
autem ita demum esse legitimam, cum omnium ad- 
versariorum silentio ac taciturnitate firmetur: inter- 
pellatione vero et controversia progressa non posse 
eum intellegi possessorem, qui, licet corpore teneat, 
tamen ex interposita contestatione et causa in iudi- 
cium deducta super iure possessionis vacillet ac 
dubitet. PP. xi k. Febr. Triveris Volusiano et 
Anniano conss. [a. 314] 

11 !7mpp. Arcadius et Honorius 44. Petronio 
vicario Hispaniarum. Vitia possessionum a maiori- 
bus contracta perdurant et successorem auctoris sui 
eulpa comitatur. JD. xv k. lan. Mediolano Caesario 
et Attico conss. [a. 397] 

12 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Ex libris 
Sabinianis quaestionem in divinas nostri numinis 
aures relatam tollentes definimus, ut, sive servus sive 
procurator vel colonus vel inquilinus vel quispiam 
alius, per quem licentia est nobis possidere, corpo- 
raliter nactam' possessionem cuiuscumque rei eam !4 
dereliquerit vel alii prodiderit, desidia forte vel dolo, 
ut locus aperiatur alii eandem possessionem deti- 
nere, nihil penitus domino praeiudicium generetur, 
ne ex aliena malignitate alienum damnum emergat, 
sed et ipse, si liberae condicionis est, competenti- 
bus actionibus subiugetur, omni iactura ab eo re- 
stituenda domino rei vel ei, circa quem neglegenter 
1 vel dolose versatus est. Sin autem necdum sub 
manibus procuratoris vel coloni vel inquilini vel servi 
possessio facta est, sed ipse eam accipere desidia 
vel dolo supersedit, tunc ipse qui eum transmisit ex 
mala sua electione praeiudicium circa possessionem 
patiatur, ex memoratarum personarum vel machina- 
2 tione vel neglegentia accedens. Hoc etenim tan- 
tummodo sancimus, ut dominus nullo modo aliquod 
discrimen sustineat ab his quos transmiserit, non ut 
etiam lucrum sibi per eos adquirat, cum et antiqua 
regula, quae definivit deteriorem condicionem per 
servum domini nullo fieri modo, tunc locum habet, 
cum de damno dominus periclitetur, non cum sibi 
lucrum per servum adquiri desiderat: salva videlicet 
et in hoc casu domino rei vel ei, qui ad eam deti- 
nendam praefatas transmiserit personas, adversus 
eas omni actione, si qua ex legibus ei competit 
servata. (a. 531—532] 


(!) quod C, quod et & (2) possessionis antece[dente pos- 
se]ssoris scr. (3) praescriptio et ins. Mommsen (4) sic 
R^, minuatur CR^ (5) sit et CR, et sit M — (6) 8 50, 
2,52sgg. — Cf. Dig. 41,2 (1) sic ΟἿ, prudentia PR^ 


(8) sic C^, cfícctus PC^R (9) sic PCR, a. et o. SS, 

aa. et co. dett. (10) fortasse iungenda est 6, 2, 10 

(11) sine die et conss. 6, 2, 10 (12) xvi Mommsen 

(13) — Th. 4, 22, 5: iunge 8, 5, 2 (14) eam el. edd, 
39 * 


VII 33. 34 


308 


DE PRAESCR. LONGI TEMP. 


XXXIH.' 


DE PRAESCRIPTIONE LONGI TEMPORIS DECEM 
VEL VIGINTI ANNORUM. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Iuliano pp-* 
Qum post motam et omissam? quaestionem res ad 
nova dominia bona fide? transierint et exinde novi 
viginti anni intercesserint sine interpellatione, non 
est inquietanda quae nunc possidet persona, quae 
sicut accessione prioris domrni non utitur, qui? est 
inquietatus, ita nec impedienda est, quod ei mota 
| controversia sit. Quod si prior possessor inquie- 
tatus est, etsi postea per longum tempus sine ali- 
qua interpellatione in possessione remansit, tamen 
2 non potest uti longi temporis obiil Sena Quod 
etiam in re publica servari oportet. 2). 10 e( 44n- 
tonino AA. conss.* : 

2 Impp. Diocletianus et Mazimianus A44. Longi 
temporis praescriptio his, qui bona fide coeptam 
possessionem continuatam nec interruptam inquie- 
tudine litis tenuerunt, solet patrocinari PP. v k. 
Dec. Maximo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

9 Idem AA. et CC. Antonio. Si vineae, quas ma- 
ter tua vitrico tuo in dotem dedit, tuae proprietatis 
. sunt nec ulla praescriptio ex transacti temporis pro- 
lixitate adolevit, praeses provinciae restitui tibi eas 
efficiet. [a. 293] 

4 ldem AA. et CC. Hermo.  Diutina possessio 
jure tantum successionis sine iusto titulo obtenta 
prodesse ad praescriptionem hac sola ratione non 
potest. JPP.5 ru: id. April. AA. conss. [«. 293] 

5. idem 444. et CC. Sotericho. Nec petentem do- 
minium ab eo, cui petentis solus error causam pos- 
sessionis sine vero titulo praestitit, silentii longi 

raescriptione depelli iuris evidentissimi est. 
Birmi 9€ xr k. Mai. A4. conss. (a. 293] 

6 Pars epistulae Diocletani et Mazcimiani AA. et 
CC. ad Primosum praesidem Syriae. Si fraude et 
dolo, licet inter maiores annis, facta venditio est, 
hanc confirmare non potuit consequens tempus, cum 
longi temporis praescriptio in malae fidei contracti- 
bus locum non habeat.  4ccepta. [a. 293] 

7 idem AA. et CC. Antheae. Longi temporis 
praescriptione? munitis instrumentorum amissio nihil 
juris aufert nec diuturnitate possessionis partam? se- 
curitatem maleficium alterius turbare potest. D. 
prid. k. Ian. AA. conss. (a. 293] 

8 Idem A4. et CC. Celso. Si is contra quem 
supplicas matris tuae quondam mancipia quasi filius 
ex causa tantum adoptionis defendit, adfectio desti- 
nàtae illicitae adoptionis ad horum dominium ei 
1 quaerendum sola non sufficit. Quapropter man- 
cipia petere non prohiberis nullam timens temporis 
praescriptionem, 8i hoc tantum initio procedente is 
contrà quem supplicas horum possessionem adep- 
tus est. [a. 294] 

9 Idem AA. et CC. Demostheni. Emptor bona 
fide contra praesentem decennii praescriptione, cuius 
initio contestationem haberi sufficit, posteaquam suam 
impleverit intentionem petitor, adhibita probatione 
ck possessionis defensus? absolvi recte postu- 

. a. 294 

10 'e7dem 44. et CC. Regino. Nec ως ἜΝ 
possessionem adeptis longi temporis praescriptio post 
moram litis contestatae completa proficit, cum post 
motam controversiam in praeteritum aestimetur. PP. 
γ᾽! id. Dec. CC. conss. [a. 294] 

11 Imp. lustinianus A4. Menae pp. Super longi 
temporis praescriptione, quae ex dandi vel viginti 
annis introducitur, perspicuo iure sancimus, ut, sive 
ex donatione sive ex alia lucrativa causa bona fide 


quis per decem vel viginti annos rem detinuisse 
probetur, adiecto scilicet etiam tempore prioris? 
possessoris, memorata longi temporis exceptio sine 
dubio ei competat nec occasione lucrativae causae 
repellatur. 2. Kk. lun. dn. lustiniamo pp. 4A. 1] 
cons. [a. 528] 

12 Idem A. lohanni pp. Cum in longi temporis 
praescriptione tres emergebant veteribus ambiguita- 
tes, prima propter res, ubi positae sunt, secunda 
propter personas, sive utriusque sive alterutrius 
praesentiam exigimus, et tertia, si in eadem provin- 
cia vel si in eadem civitate debent esse personae 
tam petentis quam possidentis et res, pro quibus 
certatur: omnes praesentis legis amplectimur defini- 
1 tione, ut nihil citra? eam relinquatur. Sancimus 
itaque debere in huiusmodi specie utriusque perso- 
nae tam petentis quam possidentis spectari domici- 
lium, ut tàm is qui dominii vel hypothecae quaestio- 
nem inducit quam is te res possidet domicilium in 
uno habeant loco, id est in una provincia. hoc 
etenim nobis magis eligendum videtur, ut non ciyi- 
tate concludatur domicilium, sed magis provincia, et 
si uterque domicilium in eadem habet provincia, 


causam inter praesentes esse videri et decennio agen- 


2 tem excludi. De rebus autem, de quibus dubi- 
tatio est, nulla erit differentia, sive in eadem pro- 
vincia sint sive in vicina vel trans mare positae et 
3 longo spatio separatae. Sin autem non in eadem 
provincia uterque domicilium habeat, sed alter in 
alia, alius in altera, tunc ut!^ inter absentes cau- 
sam disceptari et locum esse viginti annorum ex- 
ceptioni. nihil enim prohibet, sive in eadem pro- 
vincia res constitutae sint sive in alia, super his 
controversiam in iudicio provinciali moveri et multo 
3a magis in hac florentissima civitate. Quid enim 
prodest in ipsa provincia esse possessionem an in 
alia, cum ius vindicationis incorporale est et, ubi- 
cumque res positae sunt, et dominium earum et 
vinculum ad dominum vel creditorem possit reverti? 
ideo enim nostri maiores subtilissimo animo et di- 
vino quodam motu ad actiones et earum iura per- 
venerunt, ut incorporales constitutae possint ubi- 
cumque ius suum et effectum corporalem extendere. 
3b Sit igitur. secundum hanc definitionem causa 
perfectissime composita et nemo posthac dubitet, 
neque inter praesentes neque inter absentes quid 
statuendum sit, ut bono initio et possessione tenen- 
tis et utriusque partis domicilio requisito sit expe- 
dita quaestio pro rebus ubicumque positis, nulla 
Scientia vel ignorantia expectanda, ne altera dubita- 
4 tionis inextricabilis oriatur occasio. Eodem ob- 
servando et si res non soli sint, sed incorporales, 
quae in iure consistunt, veluti usus fructus et ce- 
terae servitutes. D. v k. Dec. Constantinopoli post 


consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. — [a. 531] 
XXXIIII.'* 
IN QUIBUS CAUSIS CESSAT LONGI TEMPORIS 
PRAESCRIPTIO. 


1 Impp. Diocletianus et. Maaimianus AA. Mar- 
cellinae. Si is, cui colendum fundum dedisti, post 
instrumenta, quibus dominium ad te pertinere pro- 
bari posset, per novercam tuam subtraxit, hoc solo 
praescriptione temporis defendi non potest. 

2 "]dem AA. et CC. Dionysio. In servorum pro- 
prietatis negotio cum usucapio locum habeat, ad 
quaestionem longi temporis praescriptionis superfluo 
pervenitur. 


(0.B 50,11. (2) pp. de. (2)cf. p.v (3) qui CR, 
quia 4 (4) d..... [Severo] τις et Antonino AA. conss. 
(2 a. 202) scr. . (6) pp. seripsi, pp. sirmii Russardus, 
om. P (6) Sirmi del. (cf. ad 7, 56, 4) (1) prae- 
scriptione ἘΔ cum B, possessione CR^ — (8) sic ΟἿ, 
paratam P, partem RR? (9) defensus ante posteaquam 


collocat Mommsen (10) cf. 3,82, 20 — (i1) pp. Y seripet, 
p.uu L^ ἃ. Contius (12) prioris C^R, pro pC^ — (i3) atc 
R^, contra ACR^ (14) ut C, «« R^, om. AR^ — (15) sic 
scripsi. d. v k. deo. eap. eap. lamp. et orestis vv. oo. 
00, 88. 4 (10) B 80,1, 41) cf. 7, 14, 6 (s. vn k. 
Mai. AA. conss.) 


ἀν amer EE ort emu DR 


JUS NON OBICIATUR 309 


VII 34—37 


Idem A4. et CC. Apollinario. Unus individuum 


-—eommune pro solido possidens intervallo temporis, 
-— quominus socius 

— quni dividundo iudicio provocare 
— ditur, cum neque familiae erciscundae judicium neque 


ortionem vindicare vel eum com- 
ossit, non defen- 


communi dividundo actio excluditur longi temporis 
praescriptione. 111 K. ; Sirmi CC. conss. [a. 294] 

4 Idem AA. et CC. Liviae. Hereditatem quidem 
petentibus eris praescriptio nocere non 
potest. verum his!, qui nec pro herede nec pro pos- 
Bessore, sed pro emptore? vel donato seu alio titulo 
res quae hereditariae sunt vel fuerunt possident, 
cum ab his successio vindicari non possit, nihil 
haee iuris definitio noceat. 111 id. Sept. 

9 Idem A4. οἱ CC. Zosimo. Si puerum non pro 
derelicto habitum, sed ab hostibus vulneratum sumpti- 
bus tuis, sicut adseveras, liberum existimans curasti 
longi temporis praescriptione, quominus dominus eius 
offerens erogata recte vindicet, defendi non potes. 


XXXV. 


QUIBUS NON OBICIATUR LONGI TEMPORIS 
PRAESCRIPTIO. 


1 Imp. Alecander A. Venuleio veterano. "Tempus 
expeditionis adversus petitiones, si quae competisse 
iuste probari possunt, praescriptionem non parit. 
PP. vi non. Iul. Iuliano et Crispino conss. (a. 224] 

2 Impp. Diocletianus et. Mazimianus 4A. Aure- 
lio archtatro. Cum per absentiam tuam eos, de qui- 
bus quereris, in res luris tui inruisse adseveres teque 
ob medendi curam comitatu nostro discedere non 
posse palam sit, praefectus praetorio nostro accitis! 
| his quos causa contingit inter vos cognoscet. Non 
necessario autem petis ex longi temporis diuturni- 
tate praescriptionem tibi non opponi, quando iustae 
absentiae ratio et necessitatis publicae obsequium ab 
huiusmodi praeiudicio te defendat. PP. x;; k. Mart. 
Nicomediae Macimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

9 Idem 444. Numidio correctori Italiae. Non est 
incognitum id temporis, quod in minore aetate trans- 
missum est?, in longi temporis praescriptione? non 
computari. ea enim tunc currere incipit, quando ad 
maiorem aetatem dominus rei pervenerit. PP. 111 
id. Sept. ipsis 1111 et 111 AA. conss. (a. 290] 

4 Xue 44. et CC. Crispino. Si possessio in- 
concussa sine controversia perseveraverit?, firmita- 
tem suam teneat obiecta praescriptio: quam contra 
absentes vel rei publicae causa vel maxime fortuito 
casu nequaquam valere decernimus. PP. 111 k. 
Mart. Hannibaliano et Asclepiodoto conss. [a. 292] 

9 [dem A4. et CC. Ianuario. Neque mutui ne- 
que commodati aut depositi seu legati vel fideicom- 
missi vel tutelae seu alii cuilibet personali actioni 
longi temporis praescriptionem obici posse certi iuris 
est. ὁ. k. Febr. A4. conss. (a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Doleo. b hostibus captus 
ac postliminio reversus actione in rem directa vel 
qualibet alia dominium vindicando? temporis adver- 
sarii possessionem frustra times, cum adversus eos, 
qui restitutionis auxilio quacumque ratione iuvantur, 
huiusmodi factum non opituletur.  vi!? id. JVov. 
Heracleae CC. conss. (a. 294] 

7 Idem A4. et CC. Cassandro.  Praescriptione 
bona fide possidentes adversus praesentem annorum 
decem, absentem autem viginti muniuntur. quod 
tempus, si ex alicuius persona de petitorum parte 
restitutionis praetendatur auxilium, deducto eo, quo, 
si quid fuerit gestum, succurri solet, residuum com- 
putari rationis est. 


8 !Imp. lustinianus 4. Menae pp. Sancimus 
lis solis militibus '?, qui!? expeditionibus occupati 
sunt, ea tantummodo tempora, quae in eadem ex- 
peditione percurrunt, in exceptionibus declinandis 
opitulari: ilis temporibus, per quae citra expeditio- 
num necessitatem in aliis locis vel in suis aedibus 4 
degunt, minime eos ad vindicandum hoc privilegium 
adiuvantibus, JD. A.!5 April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 


XXXV]. 
ADVERSUS CREDITOREM. 


1 Imp. Gordianus A. Veneriae. Diuturnum si- 
lentium longi temporis praescriptione corroboratum 
creditoribus pignus persequentibus inefficacem actio- 
nem constituit, praeterquam si debitores vel qui in 
iura eorum successerunt obligatae rei possessioni 
incumbant. ubi autem creditori a possessore longi 
temporis praescriptio obicitur, personalis actio ad- 
versus debitorem salva ei competit. 

2 ἜΒΡΗ: Diocletianus et Maaimianus AA. et CC." 
Marcellae. Si debitori heres non extitisti, sed iusta 
viginti annorum possessione collata in te donatio 
roborata est, neque personali actione, quia debitori 
non successisti, conveniri te iuris ratio permittit nec 
data pignori praedia post intervallum longi temporis 
tibi auferenda sunt, quando etiam praesentibus cre- 
ditoribus decem annorum praescriptionem opponi 
posse tam rescriptis nostris quam priorum princi- 
pum statutis probatum sit. 


XXXVII. 
DE QUADRIENNII PRAESCRIPTIONE. 


1 Imp. Constantinus A4. ad Orfitum**. Notum 
est a fisco quaestionem post quadriennium continuum 
super bonis vacantibus inchoandam non esse. addi- 
tum etiam est et eos, qui nostra largitate nituntur, 
nulla inquietudine lacessendos nec his a fisco nostro 
controversiam commovendam, qui quoquo modo aut 
titulo easdem res possederint. 

2 Imp. Zeno A. Aeneae comiti rerum privatarum. 
Omnes, qui quascumque res mobiles vel immobiles 
seu se moventes vel in actionibus aut quocumque 
iure constitutas ἃ sacratissimo aerario comparave- 
rint, eos quin etiam, quibus quaecumque ?? res mo- 
biles seu immobiles seu se moventes aut in actioni- 
bus vel quocumque iure constitutae munificentiae 
principalis nomine datae fuerint, omnibus pariter 
privilegiis, quae ex divinis sanctionibus inclitae re- 
cordationis Leonis et nostrae pietatis super certis 
patrimoniis antea emptores consecuti sunt, perpotiri 
et ita cunctos huiusmodi beneficiis seu privilegiis 
perfrui, tamquam $i super singulis substantiis seu 
patrimoniis etiam nunc vel postea data fuisset huius- 
modi dispositio: nec posse contra emptores prae- 
dictarum rerum factos iam vel futuros, vel contra 
eos, quibus super huiusmodi rebus largitas nostra 
delata est vel fuerit, aliquas actiones in rem dominii 
vel hypothecae gratia vel in personam, civiles seu 
praetorias, vel ex legibus aut sacratissimis constitu- 
tionibus descendentes vel quaslibet alias, licet nomi- 
natim praesenti sanctione non sint comprehensae, 
moveri: data volentibus licentia intra quadriennium 
contra sacratissimum aerarium, si quas sibi compe- 
tere actiones existimant, exercere, ita tamen, ut 

ost elapsum quadriennium nec sacratissimum fiscum 
Tere sibimet quibuslibet actionibus pulsare cognos- 


(1) his C, eum his P, hi E (2) sic PC, empto E 
(3).B 50, 12. (4) sic AC?, aecersitis PC^R — (5) cst 
οπι. 4 (6) in l. t. praesoriptione A eum B, 1. t. prae- 
seripone (—ni L" PLCE (1) et CC. del. (8) sic 
AC, perseveravit PA  (9)longi ins. A cum B (10) vi 
Mommsen, v A (11) iunge 6, 21, 17 (12) militibus 


om. l. gem. (13) in ins. |. gem. (14) sedibus C* 
contral.gem. (15) d. vxirid. ser. (16) B 50,14 (17) et 
ec. R, et o. S, om. C (18) B 50, 13 (19) pu. ad- 


dunt dett.: Ozfitus pu. sub Constantio a. 354—359 occur- 
rit, res tamen qua de agitur non pertinet ad officium pu. 
(20) quibus quaecumque A? cum DB, quibuseumque CR? 


VII 37. 38 


310 


.DE QUADRIENNH PRAESRIPTIONE 


0 cant. Ad haec fiscalium rorum emptoribus cum 
ratione iustitiae consulentes iubemus, quotiens com- 
petens scrinium gestis intervenientibus distractarum 
rerum pretia sese deposuerit suscepisse, minime post 
huiusmodi solutae pecuniae depositionem emptores 
quasi non numeratis pecuniis molestari vel necessi- 
tatem isdem emptoribus imponi, licet non sollemnem 
consecuti fuerint securitatem, soluta fuisse pretia 
probare. sed cum sit in arbitrio pretia suscipientis 
minime deponere sese quod non accepit suscepisse, 
ita convenit nec emptores plenissimam ex huiusmodi 
depositione super pretii solutione securitatem con- 
secutos ullum (sicut dictum est) ulterius probatione 
gravamen penitus formidare. us : 

9 Imp. lustinianus A. Floro comiti rerum priva- 
tarum et curatori dominicae domus et Petro viro 
illustri curatori divinae domus serenissimae Augustae 
et Macedonio viro illustri curatori et ipsi dominicae 
domus. Bene ἃ Zenone divae memoriae fiscalibus 
alienationibus prospectum est, ne homines, qui ex 
nostro aerario donationis vel emptionis vel cuius- 
libet alienationis titulo quicquam accipiunt, si quid 
circà contractum contrarium emerserit vel evictionis 
vel alterius inquietudinis gratia ad dominium vel 
hypothecam respiciens, aliquid sustineant detrimen- 
tum: sed adversus emptores quidem vel donationem 
accipientes vel per alios titulos alienationis quic- 
quam detinentes minime quaecumque actiones mo- 
veantur, sed tantummodo contra aerarium usque ad 
quadriennium tantum, quo translapso neque adver- 
1 sus fiscum remaneat aliqua actio. Sed scimus 
hoc quidem in fiscalibus alienationibus naviter ob- 
servari, sed non simili modo rem fuisse observatam 
circà eas res, quae ἃ sacratissimis imperatoribus 
non à fiscalibus rebus, sed ex privata eorum sub- 
ila stantia procedunt. Quod satis inrationabile est. 
quae enim differentia introducitur, cum omnia prin- 
cipis esse intellegantur, sive à sua substantia sive 
ex fiscali fuerit aliquid alienatum? eodemque modo 
et si ἃ serenissima Augusta aliquid alienetur, quare 
non eadem utatur praerogativa? sed curatores nostri, 
per quos solemus substantiam nostram gubernare, 
necesse habeant! in venditionibus rerum et evictio- 
nem et alia quae sunt privatae utilitatis pacta emptio- 
nalibus instrumentis addere vel quasdam tales obli- 
gationes in alienationum instrumentis agnoscere vel 
in permutationibus vel in transactionibus, si et hoc 
1b fuerit celebratum? Hoc enim est eorum, qui 
nec maiestatem imperialem agnoscunt et quantum 
inter privatam fortunam et regale culmen medium 
est, et nostros curatores, per quos res divinarum 
domuum aguntur, aliquibus iniuriis vel damnis ad- 
ic (1) ficere conantur. Quae omnia resecantes per 
hanc generalem et in perpetuum valituram legem 
sancimus omnes alienationes de aula procedentes, 
Sive à nostra clementia sive a serenissima Augusta 
coniuge nostra sive ab his, qui postea digni fuerint 
nomine imperiali, sive iam alienatum quid est sive 
postea fuerit, sine omni inquietudine permanere, sive 
res eis per nosmet ipsos sive? procuratores, ex 
1d epistalmate tamen nostro, fuerint adsignatae. Et 
nemo audeat eos, qui res accipiunt per quemcum- 
que titulum alienationis sive mobiles sive immobiles 
seu se moventes vel iura incorporalia vel panes ci- 
viles, iudiciis adficere vel sperare aliquam contra 
eos esse sibi viam apertam, sed omnis aditus exclu- 
datur, omnis motus et spes huiusmodi petulantiae. 
2 Sed adversus domos nostras habeant, intra qua- 
driennium tamen, Secundum imitationem fisci, quas 
existimant posse sibi competere actiones in rem vel 
hypothecariam, ut ex nostra iussione causa movea- 


tur et competentem mereatur effectum. quod si 
quadriennium fuerit emensum, nec adversus nostram 
3j domum habeat quis quamcumque actionem. Quia 
igitur multa scimus tam nosmet ipsos quam sere- 
nissimam Augustam coniugem nostram variis perso- 
nis iam donasse et vendidisse et? per alios titulos 
adsignasse, et maxime sacrosanctis ecclesiis et xeno- 
nibus et ptochotrophiis et episcopis et monachis et 
alis innumerabilibus personis, et eandem liberalita- 
tem ex nostra substantia sive serenissimae coniugis 
nostrae esse confectam, sancimus etiam eos firmo 
iure habere quod consecuti sunt, ita ut contra illos 
quidem nulla moveatur actio, intra quadriennium 
autem ex praesenti die numerandum pateat omnibus 
aditus contra nostras divinas domos suas actiones 
super isdem rebus movere, scituris, quod praefato 
quadriennio finito neque adversus nostras domos ali- 
4 quis eis reservetur regressus. Cum enim multa 
privilegia Augusta fortuna meruit et in donationibus 
sine insinuatione gestorum omnem firmitatem haben- 
tibus^ et super rebus, quas pro tempore serenissi- 
mus princeps divinae Augustae constante matrimonio 
donaverit vel ipse a serenissima Augusta per dona- 
tionis titulum consequatur, ut maneat ilico donatio . 
plena, nullo alio adfirmationis tempore expectando», 
ita et hoc videatur imperiale esse privilegium. qui 
enim suis consilis suisque laboribus pro toto orbe 
terrarum die noctuque laborant, quare non habeant 
5 dignam sua praerogativam fortuna? Quae igitur 
pro Augusto honore et cautela res accipientium 
nostra statuit aeternitas, haec tam sublimitas tua 
quam ceteri omnes iudices nostri observare festinent, 
ex eo tempore valitura, ex quo nutu divino imperiales 
suscepimus infulas. 2. v k. Dec. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 


XXXVIII.* 


NE REI DOMINICAE VEL TEMPLORUM VINDI- 
CATIO TEMPORIS EXCEPTIONE SUBMOVEATUR. 


1 chus Valentinianus et Valens AA. ad Probum 
pp. Galliarum. Saepenumero praeceptum est, ut 
servi atque liberti, colonique praeterea rei nostrae 
nec non etiam eorum suboles ac nepotes, quicum- 
jm de nostris possessionibus recessissent ac se ad 
iversa militiae genera contulissent, cingulo, in quo? 
obrepserant fraudulenter, exuti, si ad aliquas for- 
tasse transcenderint dignitates, omni temporis defini- 
tione submota nostro patrimonio redderentur ὃ. 

2 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Dextro comiti rerum privatarum. Universas 
terras, quae a colonis dominicis iuris rei publicae 
vel iuris templorum? in qualibet provincia venditae 
vel ullo alio pacto alienatae sunt, ab his, qui per- 
peram atque contra leges eas detinent, nulla longi 
temporis praescriptione officiente iubemus restitui, 
ita ut nec pretium quidem iniquis comparatoribus 


pee ic liceat. 2. vy non. [u. Constantinopoli 
alentiniano 4. 111 et Eutropio conss. a. 381] 
aulum 


9 LIVE. Arcadius et Honorius AA. ad 
comitem domorum. Si qua usquam loca ad sacrum 
dominium pertinentia cuiuslibet temeritas occupavit, 
secundum veteris census fidem in sua iura retrahen- 
1 tur. Hescripta igitur obreptionibus impetrata 
cum praescriptione longi temporis et novi census 
praeiudicio submovebit auctoritas tua, atque ita 
omnia suo corpori quae sunt avulsa restituet. ne- 
que enim !! incubatio diuturna aut novella professio 


(1) sic R, habeat C, habent M cum B (κ. πὸ (2) per 
ins. C R^ contra B (x. zt.) (8) et R, et eis C (4) cf. 
8, 53, 34, 1a (5) cf. 5, 16, 26 (c) B 50, 13 


(1) quod Mommsen (8) subscriptionem fortasse serva- 
vit A, ubi post h. t. rubricam sequitur edictum Theode- 
rici 15. 16 (cf. ad 9, 16, 3) cum hac clausula dat, viii. 


kl. octb, iust. opimo (νοὶ iustopimo) (9) templorum QC, 
t. dei Utinensis, sacrorum t. P, t. sacrorum R, δικαίου 
ναΐκοῦ JB (x.m.) (10) zm» 11, 67, 2 7^. 10, 1, 15 
(11) aut precatio oolorata aut ins. T". eum i. gem., om. 
B (x. m.) 


ἐς ἈΝΑ, i 


. DE PRAESCRIPTIONE XXX 


311 


VII 38. 39 


"i Ee nostrae privilegium ' abolere poterit !. 
. Y Kk. April. Constantinopoli Arcadio 1111 et Ho- 


mnorio III AA. conss. [a. 396] 


XXXVIIII.? 
DE PRAESCRIPTIONE XXX VEL XL ANNORUM. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Arria- 
nae. Qum adseveras te absente eos, qui oculos 
praediis tuis imposuerant, operam dedisse, ut anno- 
nariae collationis praetextu vili pretio ab officio 
praesidali praedia tua distraherentur, si legitimi 
temporis spatium ex venditionis die fluxit, qui pro- 
vineiam regit inter vos cognoscet et, quod publico 
1 iure? praescriptum est, statuet. Si autem non- 
dum ex die publicae venditionis legitimum tempus 
transmissum sit, iudex examinatis adlegationibus tuis 
quod rei qualitas dictaverit sequetur, non ignarus, 
si iniustam esse emptionem perspexerit, pretium, 
quod pro vitioso contractu datum est, secundum 
principalium statutorum tenorem mala fide emptori- 
bus restitui non oportere. 

2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volu- 
sianum pu. Male agitur cum* dominis praediorum, 
si tanta precario possidentibus praerogativa defer- 
tur, ut eos post quadraginta annorum spatia qua- 
libet ratione Leer inquietare non liceat, cum lex 
Constantiniana? iubeat ab his possessionis initium 
non requiri, qui sibi potius quam alteri possederunt, 
eos autem possessores non convenit appellari, qui 
ita tenent, ut ob hoc ipsum solitam debeant prae- 
| stare mercedem. Nemo igitur, qui ad possessio- 
nem conductor accedit, diu alienas res tenendo ius 
sibi proprietatis usurpet, ne cogantur domini aut 
amittere quod locaverunt aut conductores utiles sibi 
fortassis excludere aut annis omnibus super domi- 
nio suo publice protestari. JD. viri k. Aug. Va- 
lentiniano et Valente A4. conss. [a. 365] 

9 *Impp. Honorius et Theodosius A44.! Asciepio- 
doto pp. Sicut in rem speciales, ita de universi- 
tate ac personales actiones ultra triginta annorum 
spatium minime protendantur. sed si qua res vel 
ius aliquod postuletur vel persona qualicumque actione 
vel persecutione pulsetur, nihilo minus erit agenti 
triginta annorum praescriptio metuenda: eodem etiam 
in eius valente persona, qui pignus vel hypothecam 
non à suo debitore, sed ab alio per longum tem- 
1 pus? possidente nititur vindicare. Quae ergo 
ante non motae sunt actiones, triginta annorum iugi 
silentio, ex quo competere iure coeperunt, vivendi 
ulterius non habeant facultatem. nec sufficiat pre- 
cibus oblatis speciale quoddam, licet per adnota- 
tionem, promeruisse responsum, vel etiam iudiciis 
adlegasse, nisi adlegato sacro rescripto aut in iudi- 
cio postulatione deposita fuerit subsecuta per ex- 
1a secutorem? conventio. Non sexus fragilitate, 
non absentia, non militia contra hanc legem defen- 
denda, sed pupillari aetate dumtaxat, quamvis !^ sub 
tutoris defensione consistit '! huic eximenda sanctioni. 
nam cum ad eos annos pervenerit, qui ad sollici- 
tudinem pertinent curatoris, necessario eis!? simi- 
liter ut aliis annorum triginta intervalla servanda 
2 sunt. Hae autem actiones annis triginta conti- 
nuis extinguantur, quae perpetuae videbantur, non 
3 illae, quae antiquitus !? temporibus limitantur. Post 
hanc vero temporis definitionem nulli movendi ulte- 


rius facultatem patere censemus, etiamsi se legis 
ignorantia excusare temptaverit. D. xvirr'* k. Dec. 
Constantinopoli Victore cons. [a. 424] 

4 !SImp. Anastasius A. Matroniano pp. Omnes 
nocendi quibuslibet modis artes omnibus amputan- 
tes cunctas quidem temporales exceptiones, quae ex 
vetere iure vel principalibus decretis descendunt, 
tamquam si per hanc legem specialiter ac nomina- 
tim fuissent enumeratae, cum suo robore durare et 
suum eunctis, quibus competunt vel in posterum 
competere valuerint, pro suo videlicet tenore prae- 
1 sidium in perpetuum deferre decernimus.  Quid- 
quid autem praeteritarum praescriptionum vel verbis 
vel sensibus minus continetur, implentes per hanc 
in perpetuum valituram legem sancimus, ut, si quis 
contractus, si qua actio, quae, cum non esset ex- 
pressim !? saepe dictis temporalibus praescriptioni- 
bus concepta, quorundam tamen vel'7 fortuita vel 
excogitata interpretatione saepe dictarum exceptio- 
num laqueos evadere posse videatur, huic saluberri- 
mae nostrae sanctioni succumbat et quadraginta 
curriculis annorum procul dubio sopiatur, nullum- 
que ius privatum vel publicum in quacumque causa 
in quacumque persona, quod praedictorum quadra- 
ginta annorum extinctum est iugi silentio, moveatur. 
2 Sed quicumque super quolibet iure, quod per 
memoratum tempus inconcussum οὐδ sine ulla re 
ipsa illata iudiciaria conventione possedit, superque 
sua condicione, qua per idem tempus absque ulla 
iudiciali sententia simili munitione potitus est, sit 
liber et praesentis saluberrimae legis plenissima mu- 
nitione securus. 1). Ii? k. Aug. Constantinopoli 
Olybrio cons. (a. 491] 

30 Jdem A. ad Thomam pp. per Illyricum. Prae- 
scriptionem quadraginta annorum ab his, qui ad 
curialem condicionem vocantur, opponi non pati- 
mur, sed genitalem statum semper eos agnoscere 
compelli sancimus. sacra etenim nostrae pietatis 
lex?! de aliis loquitur condicionibus nec anteriori- 
bus constitutionibus per eandem novellam legem 
derogatur, quae manifestissime curiales et liberos 
eorum explosis temporalibus praescriptionibus pa- 
triis suis reddi praecipiunt ??. 

6 Idem A. Leontio pp. Comperit nostra sereni- 
tas quosdam sacratissimam ?? nostrae pietatis con- 
stitutionem, quae de annorum quadraginta loquitur 
praescriptione, ad praeiudicium etiam publicarum 
functionum solutionis trahere conari et, si quid?* 
per tanti vel amplioris temporis lapsum minime vel 
minus quam oportuerat tributorum nomine solutum 
est, non posse requiri seu profligari contendere, cum 
huiusmodi conamen manifestissime sensui proposito- 
1 que nostrae legis obviare noscatur. Ideoque 
iubemus eos, qui rem aliquam per continuum anno- 
rum quadraginta curriculum sine quadam legitima 
interpellatione possederunt, de possessione quidem 
rei seu dominio nequaquam removeri, functiones 
autem seu civilem canonem vel aliam quandam publi- 
cam collationem impositam ei?5* dependere compelli 
nec huie parti cuiuscumque temporis praescriptio- 
nem oppositam admitti. 

7 Imp. lustinus A. Archelao pp. Cum notissimi 
iuris sit actionem hypothecariam in extraneos qui- 
dem suppositae rei detentores annorum triginta finiri 
spatiis, si non interruptum erit silentium, ut lege 
cautum est, id est etiam per solam conventionem, 
aut si aetas impubes excipienda monstretur, in ipsos 


(1) potuerunt 774. cum L gem., ἠδυνήϑη B (x.m.) 
(2) Β 50, 14 (3) iure R, iuri C (4) cum C, om. PR 
(5) particulae huius constitutionts videntur extare in 3, 
1, 8. 7, 22, 3, nisi eae cum Gothofredo ad TA. 13, 10, 2 
potius Licinio adscribendae sint (6) — TA. 4, 14, 1: 
iunge Th. 2, 12, 1 (7) Imp. Theodosius A. recte 7^. 
(8) per 1. tempus om. 7^., tuentur B (x. x.) (9) per 
exseeutorem om. 7^. contra B (x.m.) (10) quamdiu 
Th. contra D. (x. n.) (1) sic P. 75. B (x. π.), con- 
stiQt CR. (12) ei ΤΆ., αὐτοῖς B (x..) — (13) anti- 


quitus C, antiquis PR cum B, antiquitus fixis cum TA. scr. 
(14) xviu. 77., vaux P (15) iunge 10, 21, 1. 11, 62, 14 
(16) sic CR, expressa P (17) vel C, vel a PR (18) et 
P^, est P^, est et R (19) nx 10, 27, 1. 11, 62, 14 
(20) iunge 2, 4, 43. 2, 7,21 (21) c. 4 $2 ^. t. (22) D. xv 
(x11 2, 7,21) k. Dec. Patricio et Hypatió conss. (— a. 500) 
leges. iungendae (23) sic dett. cum B (0. π.), saera- 
tissimae CR. (24) quidem dett. cum B (x. v.) — (25) ei 
C cum B (».7.), eis E 


VII 39 | | 312 


DE PRAESCRIPTIONE XXX 


vero debitores aut heredes eorum primos vel ulte- 
riores! nullis expirare lustrorum cursibus: nostrae 
provisionis esse perspeximus hoc quoque emendare, 
ne possessores eiusmodi prope immortali timore te- 
1 neantur. Quamobrem iubemus hypothecarum per- 
secutionem, quae rerum movetur gratia vel apud 
debitores consistentium vel apud debitorum heredes, 
non ultra quadraginta annos, ex quo competere 
coepit, prorogari, nisi conventio aut aetas, sicut 
dictum est, intercesserit, ut diversitas utriusque rerum 
persecutionis, quae in debitorem aut heredes eius 
quaeque movetur in extraneos, in solo git annorum 
numero, verum in alis omnibus ambo similes sint: 
in actione scilicet personali his custodiendis, quae 
2 prisca constitutionum sanxit iustitia. Sed cum 
illud etiam in forensibus controversiis ventilabatur, 
an creditor anteriora iura praetendens potest poste- 
riorem creditorem hypothecam tenentem et ultra 
triginta annos inquietare utpote imaginem debitoris 
obtinentem eique possidentem, necessarium duximus 
2a et hoc dirimere. Et sancimus, donec commu- 
nis debitor vivit, non posse creditori anteriori tri- 
ginta annorum exceptionem opponi, sed locum esse 
quadraginta annorum praescriptioni, quia, dum ille 
vivit, merito anterior creditor confidit, utpote apud 
debitorem eius possessione per posteriorem credi- 
2b torem constituta. Ex quo autem in fata sua 
debitor decesserit, ex eo quasi suo nomine possi- 
dentem posteriorem creditorem merito posse triginta 
annorum opponere praescriptionem. et secundum 
hanc distinctionem computationem temporum adhi- 
bendam?, ut ex persona quidem sua posterior cre- 
ditor triginta annos, quos ipse post mortem debi- 
toris possedit, opponat: sin autem coniungere voluerit 
suae possessioni quam post mortem debitoris habuit, 
etiam tempus, quo vivente debitore vel ipse credi- 
tor vel communis debitor detinuit, tunc quadraginta 
annorum exceptionis iura tractari et, quantum deest 
ad quadraginta annorum possessionem, per quam et 
ipse debitor creditorem repellere potuerat? hoc se 
3 possedisse ostendat. Eodem iure pro temporum 
computatione observando et si posterior creditor 
anteriori creditori offerre debitum paratus est et is 
creditor longaevam possessionis praescriptionem ei 
4 opponere conatur. Illud autem plus quam mani- 
festum est, quod in omnibus contractibus, in quibus 
sub aliqua condicione vel sub die certa vel incerta 
stipulationes et promissiones vel pacta ponuntur, 
post condicionis exitum vel post institutae diei cer- 
tae vel incertae lapsum praescriptiones triginta aut 
quadraginta annorum, quae personalibus vel hypo- 
thecariis actionibus opponuntur, initium accipiunt. 
4a Unde evenit, ut in matrimoniis, in quibus redhi- 
bitio dotis vel ante nuptias donationis in diem incer- 
tam mortis vel repudii differri adsolet, post coniugii 
dissolutionem earundem curricula praescriptionum 
personalibus itidem actionibus vel hypothecariis op- 
5  ponendarum incipiant. Immo et illud procul 
dubio est, quod, si quis eorum, quibus aliquid debe- 
tur, res sibi suppositas sine violentia tenuerit, per 
hanc detentionem interruptio fit praeteriti temporis, 
si minus effluxit triginta vel quadraginta annis, et 
multo magis, quam si esset interruptio per conven- 
tionem introducta, cum litis contestationem imitatur 
5a ea detentio. Sed et si quis debitorum ad agnos- 
cendum suum debitum secundam cautionem in cre- 
ditorem. exposuerit, tempora memoratarum praescrip- 
tionum interrupta esse videbuntur, quantum ad priorem 
cautionem pertinet, quae scilicet innovata permansit, 
tam in personalibus quam in hypothecariis actioni- 
bus. namque improbum est debitorem * contradicere, 
qui, ne sub accusatione creditoris? fiat, secundam 


6 in eum super eo debito cautionem exposuit. In 
his etiam promissionibus vel legatis vel aliis obliga- 
tionibus, quae dationem per singulos annos vel men- 
ses aut aliquod singulare tempus continent, tempora 
memoratarum praescriptionum non ab exordio talis 
obligationis, sed ab initio cuiusque anni vel mensis 
vel alterius singularis temporis computari manifestum 
1 est. Nulla scilicet danda licentia vel ei, qui iure 
emphyteutico rem aliquam per quadraginta vel quos- 
cumque alios annos detinuerit, dicendi ex transacto 
tempore dominium sibi in isdem rebus quaesitum 
esse, cum in eodem statu semper manere datas iure 
emphyteutico res oporteat, vel conductori seu pro- 
curatori rerum alienarum dicendi ex quocumque 
temporum curriculo non debere se domino volenti 
post completa conductionis tempora possessionem 
recipere eam reddere. ἢ. k. Dec. Constantinopoli 
Philoaxeno et Probo. conss. (a. 525] 

8 "Imp. lustinianus A. Menae pp. 11. Si quis 
emptionis vel donationis vel alterius cuiuscumque 
contractus titulo rem aliquam bona fide per decem 
vel viginti annos possederit et longi temporis excep- 
tionem contra dominos eius vel creditores hypothe- 
cam eius praetendentes sibi adquisierit posteaque 


fortuito casu possessionem eius rei perdiderit, posse 


eum etiam actionem ad vindicandam eandem rem 
habere sancimus. hoc enim et veteres leges, si quis 
1 eas recte inspexerit, sanciebant. Quod si quis 
eam rem desierit possidere, cuius dominus vel is qui 
suppositam eam habebat exceptione triginta vel qua- 
draginta annorum expulsus est, praedictum auxilium 
non indiscrete, sed cum moderata divisione ei prae- 
stare censemus?, ut, si quidem bona fide ab initio 
eam rem tenuit, simili possit uti? praesidio, sin vero 
mala fide eam adeptus est, indignus eo videatur, ita 
tamen, ut novus possessor, si quidem ipse rei domi- 
nus ab initio fuit vel suppositam eam habebat et 
memoratae exceptionis necessitate expulsus est, com- 
1a modum detentionis sibi adquirat. Sin vero nul- 
lum ius in eadem re quocumque tempore habuit, 
tunc licentia sit priori domino vel creditori, qui 
nomine hypothecae rem obligatam habuit, et heredi- 
bus eorüm ab iniusto detentore eam vindicare, non 
obsistente ei, quod prior possessor triginta vel qua- 
draginta annorum exceptione eum removerat, nisi 
ipse iniustus possessor triginta vel quadraginta an- 
norum ex eo tempore computandorum, ex quo prior 
possessor, qui et vicit, ea !^ possessione cecidit, ex- 
2  ceptione munitus sit. Sed haec super illis deten- 
toribus censemus, qui sine violentia eandem rem 
nancti sunt. nam si quis violenter eam abstulit, 
omnimodo licebit priori 
3 tione eam vindicare. Sed et si quis non per vim, 
sed sententia iudicis eam detinuit, ea tamen occa- 
sione, quod absens prior possessor et!! ad litem 
vocatus minime respondit, licebit ei ad similitudinem 
ceterorum, qui rei dominium habent, intra annum 
se offerenti cautionemque suscipiendae litis danti 
eandem rem recipere superque ea cognitionalia subire 
4 certamina. Exceptionem etiam triginta vel qua- 
draginta annorum in illis contractibus, in quibus 
usurae promissae sunt, ex illo tempore initium ca- 
pere sancimus, ex quo debitor usuras minime per- 
solvit. 7). 111 id. Dec. Constantinopoli dn. lusti- 
niano A. II cons. ; [a. 528] 

9 Idem A. Demostheni pp. Saepe quidam suos 
obnoxios in iudicium vocantes et iudiciariis certa- 
minibus ventilatis non ad certum finem lites produ- 
cebant!?, sed taciturnitate in medio tempore adhi- 
bia, propter potentiam forte fugientium vel suam 
imbecillitatem vel alios quoscumque casus (cum sortis 
humanae multa sunt, quae!? nec dici nec enumerari 


(1) sic CR, 'eorum íns. P (2) sic C, computatione 
temp. adhibenda PA (8) sic C, poterit P'R, poterat P" 
(4) stc P"C, contestationem (—ne P^R^) introducatur P! 
(5) sic P^, hune ins. P^CR (8) ereditoris P*C?, mo- 
rae creditoris C^R?, debitoris P^, morae debitoris A^ 


(1) iunge 4, 32, 26 (8) sic CR cum B (x. m.), cen- 
suimus P (9) tueri P! contra B (x. c.) (10) ea 
C" cum B (κ. π.), eam PR, a Οὐ (11) οὐ C cum Β 
(x7) om. PR (2) produeunt B (x.7.) (13) multi 
sunt qui B (x. v.) 


ossessori sine ulla distinc- 


T n E uan 


JE ANNALI EXCEPTIONE 


913 


VII 39. 40 


possint), deinde iure suo lapsi esse videbantur eo, 
— quod post cognitionem novissimam triginta annorum 
spatium effluxerit, et huiusmodi exceptione oppo- 
Siíà suas fortunas ad alios translatas videntes me- 
| rito quidem, sine remedio autem lugebant. Quod 
nos corrigentes eandem exceptionem, quae ex tri- 
ginta annis oritur, in huiusmodi casu opponi minime 

atimur, sed licet personalis actio ab initio fuerit 
instituta, tamen eam in quadragesimum annum ex- 
tendimus, cum non sit similis, qui penitus ab initio 
tacuit, ei, qui et postulationem deposuit et in iudi- 
cium venit et subiit certamina, litem autem implere 
2 per quosdam casus praepeditus est. Sed licet 
ipse actor defecerit, suae posteritati huiusmodi causae 
cursum eum relinquere posse definimus, ut eius he- 
redibus vel successoribus liceat eam adimplere, nullo 
3 modo triginta annorum exceptione sublatam. Quod 
tempus, id est quadraginta annorum spatium, ex eo 
numerari decernimus, ex quo novissima processit 
cognitio, post quam utraque pars cessavit. [a. 529] 


XXXX.! 


DE ANNALI EXCEPTIONE ITALICI CONTRACTUS 

TOLLENDA ET DE DIVERSIS TEMPORIBUS ET 

EXCEPTIONIBUS ET PRAESCRIPTIONIBUS ET 
INTERRUPTIONIBUS EARUM. 


1 ?*Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Super annali 
exceptione, quae ex Italicis contractibus oritur, tan- 
tae moles altercationum in omnibus iudiciis exortae 
sunt, quantas et enumerari difficile et explanari im- 
1 possibile est. 
servatio? cum omni scrupulositate et difficultate 
composita est, cum multa concurrere debent, ut ea 
1a nascatur. Deinde illud spatium annale alii qui- 
dem ita effuse interpretabantur, ut possit usque ad 
decennium extendi, alii iudicantes usque ad quin- 
quennium standum esse putaverunt. et in nostris 
temporibus saepius super huiusmodi calculo a iudi- 
cibus variatum est, unde nec facile suum effectum in 
1b litigiis ostendere huiusmodi exceptio valuit. Cum 
itaque nobis aliae temporales exceptiones vel prae- 
Scriptiones sufficiant, huiusmodi difficultatibus illi- 
gari nostro subiectos imperio minime patimur. ideo- 
que memorata annali exceptione penitus quiescente 
aliae omnes legitimae exceptiones vel praescriptio- 
nes in iudiciis suum vigorem ostendant?, sive quae 
super decennio vel viginti vel triginta vel quadraginta 
annis introductae sunt, sive quae minoribus spatiis 
1c (1) eoneluduntur. Ad haec cum nihil prohibet 
etiam ea, quae aliquam dubitationem acceperunt, 
clarioribus et compendiosis sanctionibus renovare, 
iubemus omnes personales actiones, quas verbosa 
quorundam interpretatio iactare extra metas triginta 
annorum conabatur, triginta annorum spatiis con- 
cludi, nisi legitimus modus, qui et veteribus et 
nostris legibus enumeratus est, interruptionem tem- 
poris introduxerit: sola hypothecaria actione qua- 
id draginta annorum utente curriculis. Nemo ita- 
que audeat neque actionis? familiae erciscundae 
neque communi dividundo neque finium regundorum 
neque pro socio neque furti neque vi bonorum rap- 
torum neque alterius cuiuscumque personalis actio- 


Primum etenim naturae eius ob- 


nis vitam longiorem esse triginta annis interpretari: 
Sed ex quo ab initio competit et semel nata est et 
non iteratis fabulis saepe recreata, quemadmodum 
in? furti dicebatur, post memoratum tempus finiri. 
1e  Exceptis omnibus actionibus, licet personales 
sint, quae in iudicium deductae sunt et cognitionalia 
acceperunt certamina et postea silentio traditae sunt, 
in quibus non triginta, sed quadraginta annos esse 
expectandos, ex quo novissimum litigatores tacue- 
2 runt, nostra lex? antea promulgavit. Ne autem 
imperfecta sanctio videatur, cum in maternis quidem 
rebus filis familias tempora exceptionum currere 
dispositum erat, ex quo sacris paternis absoluti sunt, 
in alis autem, quae minime adquiri possunt, hoc 
non fuerat specialiter constitutum, apertissima de- 
finitione sancimus filiis familias omnibus in his ca- 
sibus, in quibus habent res minime patribus suis 
adquisitas, nullam temporalem exceptionem opponi, 
nisi ex quo actionem movere potuerint? id est post- 
quam manu paterna vel eius in cuius potestate erant 
constituti fuerint liberati. quis enim incusare eos 
poterit, si hoc non fecerint, quod et si maluerint, 
minime adimplere lege obviante valebant? D. xv 
k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc.- 
conss. [a. 530] 

2 Idem A. lohanni pp. Ut perfectius omnibus 
consulamus et nemini absentia vel potentia vel in- 
fantia penitus adversarii sui noceat, sed sit aliqua 
inter desides et vigilantes differentia, *sancimus: si 
quando afuerit is, qui res alienas vel creditori ob- 
noxias detinet, et desiderat dominus rei vel credi- 
tor suam intentionem proponere et non ei licentia 
sit, absente suo adversario qui rem detinet, vel in- 
fantia vel furore laborante et neminem tutorem vel 
curatorem habente, vel in magna? potestate consti- 
tuto!?, licentia ei detur adire praesidem vel libel- 
lum ei porrigere et hoc in querimoniam deducere 
intra constituta tempora et interruptionem temporis 
facere: et sufficere hoc ad plenissimam interruptio- 
1 nem!!, Sin autem nullo poterit!? modo prae- 
sidem adire, saltem ad episcopum locorum eat vel 
defensorem civitatis!? et suam manifestare volunta- 
tem in!* scriptis deproperet. sin autem afuerit vel 
praeses!* vel episcopus vel defensor, liceat ei et 
proponere publice, ubi domicilium habet possessor, 
seu cum tabulariorum subscriptione vel, si civitas 
tabularios non habeat, cum trium testium subscrip- 
tione: et hoc sufficere ad omnem' temporalem inter- 
ruptionem sive triennii sive longi temporis sive íri- 
2 ginta vel quadraginta annorum sit. Omnibus 
aliis, quae de longi temporis praescriptione vel tri- 
ginta vel quadraginta annorum curriculis constituta 
sunt sive ab antiquis legum conditoribus sive a nostra 
maiestate, in suo robore duraturis. JD. xv k. Nov. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. cc.19 [a. 931] 

9 Idem A. lohanni pp. Si ex multis causis quen- 
dam obnoxium habens, et maxime ex similibus quan- 
titatibus, in unius quidem causae summam libellum 
conventionis composuerit, causam tamen non ex- 
presserit, apud veteres agitabatur, an videatur om- 
nes causas in iudicium deduxisse aut vetustissimam 
earum aut nihil fecisse, cum eius sensus incertus 
1 esse apparebat. Sed et in iudiciis in multis casi- 


(1) B 50, 15 — Cf. Dig. 44, 3 (2) iunge 1,2,23  (3)sic 
AC, natura eius observationis PE (94) sic AC, extendant 
PR (5) sic A, actiones PCR (6) in 40, om. PC^ R 
(1) 1, 39, 9 (7) poterint bri —(S)sancimus ... depro- 
peret — 1,4,31 (9) summa 7. gem. (10) sic VACR^ 
cum l.gem., Sua auctoritate eas res usurpare sed ins. PA 


(11) et sufficere ... interruptionem om.4.gem. (12) po- 
tuerit V (13) vel def. civitatis om. 4. gem. (14) in 
om. l. gem. (15) provinciae ins. V (16) subscrip- 


tionem restitui ex Russardo, qui in contextu quidem ha- 

bet d. constantinopoli k. oct. post cons, lamp. et or. 

YY. 06., ín margine autem adnotat: 'in uno ms. legitur 

Xv k. nov. ita autem restitui hanc subscr. ex |. ult. de 
li. ; 


ep. aud. et libro veteri manuscripto". quae verba nescio 
an ita intellegenda sint, ut veteri libro cum Haloandrina 
legis geminae subscriptione nisi in consulibus non con- 
venerit: k. Oct. non eo solo refutantur, quod eo die aliae 
constitutiones nullae datae sunt (cf. Zeitschrift für Rechts- 
gesch. 11 p. 112), sed etiam V aliud habere videtur, in 
quo Mayer legit pp. x k. iun. (vix ian.), mihi praeter 
diei numerum X, quem V sequi videtur, certi nihil appa- 
ruit. quamobrem Hal. ad geminam legem errore diem 
antecedentis constitutionis (1, 4,28 omissis Graecis) trans- 
tulisse consulatumque c. 28 more suo (ef. Zeitschr. l. 6. 
p. 116) emendasse crediderim 


40 


— VIR" -——UC»u Vm VWNUOCMMPRR REMITTI VOTERS -— CMM "1 


VII 40—43 


314 


DE ADLUVIONIBUS 


bus! tales altercationes ventilatas invenimus, et 
maxime propter longi temporis interruptionem. 8i 
enim personalis forte fuerat mota actio, hypotheca- 
riae autem actionis nulla mentio procedebat, quidam 
putabant personalem quidem esse temporis interrup- 
tione perpetuatam, hypothecariam autem evanescere 
9  taciturnitate sopitam. Et si quis generaliter 
dixerat obnoxium sibi aliquem constitutum, aliae 
dubitationes emergebant, si omnes ei? competentes 
actiones huiusmodi narratione contineri credantur, 
an vero quasi silentio circa eas habito tempore ex- 
pirare, nullo ex incerta libelli confectione admini- 
3 (1) culo eis? adquisito. Sancimus itaque nullam 
in iudiciis in posterum locum habere talem confu- 
sionem, sed qui obnoxium suum in iudicium clama- 
verit et libellum conventionis ei transmiserit, licet 
generaliter nullius causae mentionem habentem vel 
unius quidem specialiter, tantummodo autem perso- 
nales actiones vel hypothecarias continentem, nihilo 
minus videri ius suum omne eum in iudicium de- 
duxisse et esse interrupta temporum curricula, cum 
contra desides homines et sui iuris contemptores 
odiosae exceptiones oppositae sunt. JD. xv Ak. δου. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. Cc. [a. 9531] 


XXXXI.' 


DE ADLUVIONIBUS ET PALUDIBUS ET DE PAS- 
CUIS AD ALIUM STATUM TRANSLATIS. 


1 Imp. Gordianus A. Marco. Quamvis fluminis 
naturalem cursum opere manu facto alio non liceat 
avertere, tamen ripam suam adversus rapidi amnis 
impetum munire prohibitum non est. et cum flu- 
vius priore alveo derelicto alium sibi facit, ager quem 
circumivit prioris domini* manet. quod si paulatim 
ita auferat aliique? parti applicet, id adluvionis iure 
ei quaeritur, cuius fundus crescit. PP. 111 k. Dec. 
Gordiano A. et Awiola conss. [a. 239] 

2 Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius 444. 
Caesario pp. Hi, quos inundatio Nili fluminis red- 
didit ditiores, pro terris quas possident tributorum 
praestationem agnoscant. et qui suum deplorant 
patrimonium imminutum, alieno saltem functionis 
onere liberentur et nostrae serenitatis largitate de- 
fensi, locorum etiam possessione contenti, pro agi- 
tandi census examine respondeant devotioni. 2). 111 
id. lun. Theodosio 4. et Rumorido conss. (a. 403] 

89 "Impp. Theodosius et Valentinianus 444. Cyro pp.* 
Ea, quae per adluvionem sive in Aegypto per Nilum 
sive in aliis provinciis? per diversa flumina posses- 
soribus adquiruntur, neque ab aerario vendi neque 
à quolibet peti nec separatim censeri vel functiones 
exigi hac perpetuo lege valitura sancimus, ne vel 
adluvionum ignorare vitia vel rem noxiam possessori- 
1 bus videamur indicere. Similiter ne ea quidem, 
quae paludibus antea vel pascuis videbantur ad- 
Scripta, si sumptibus !?^ possessorum nunc ad frugum 
fertllitatem translata sunt, vel vendi vel peti vel 
quasi fertilia separatim censeri vel functiones exigi 
concedimus, ne doleant diligentes operam suam agri 
dedisse culturae nec diligentiam suam sibi damno- 
2 sam intellegant. Cuius'! legis temeratores quin- 
quaginta librarum auri condemnatione coerceri de- 
cernimus: inter quos habendum est officium quoque 
tuae sedis excelsae, si aliquid eiusmodi suggesserit 
disponendum vel si preces instruxerit petitoris. 2). ΧΙ 
k. Oct. Constantinopoli Valentiniano A. v et Ana- 
tolio conss. [a. 440] 


XXXXII.. 
DE SENTENTIIS PRAEFECTORUM PRAETORIO. 


1 '2Impp. Theodosius et Valentinianus A44. Tha- 
lassio pp. Illyrici. Litigantibus in amplissimo prae- 
torianae praefecturae iudicio, si contra ius se laesos 
adfirment, non provocandi, sed 13 supplicandi licen- 
tiam ministramus, licet pro curia vel!^ qualibet 
publiea utilitate seu alia causa!^ dicatur prolata 
sententia (nec enim publice! prodest singulis legum 
adminieula denegari): ita videlicet, ut intra bien- 


nium tantum nostro numini contra cognitionales sedis 


praetorianae praefecturae!" sententias, post sueces- 
sionem iudicis numerandum, supplicandi eis tribua- 
tur facultas. D. 111 id. Mug. Constantinopoli Theo- 
dosio A. xvi1 et Festo conss. [a. 439] 


XXXXIII.'* 


QUOMODO ET QUANDO IUDEX SENTENTIAM . 


PROFERRE DEBET PRAESENTIBUS 
VEL UNA ABSENTE. 


1 Imp. Titus Aelius Antoninus Publicio. 
semper compelleris, ut adversus absentem pronun- 
ties, propter subscriptionem patris mei, qua signi- 
ficavit etiam contra absentes sententiam dari solere. 
id enim eo pertinet, ut absentem damnare possis, 


PARTIBUS 


non ut!? omnimodo necesse habeas. Sine die et 
conss. ; 
2 Imp. Gordianus A. Severo.  Cessante quoque 


causa peremptorii edicti adversus eos, qui admoniti 
iudicio adesse noluerunt, sententiam ab iudice posse 
ferri certum est. S. 1111 k. Aug. Pio et Pontiano 
conss. [a. 238] 
9 ldem A. Antistio. b eo iudicato recedi non 
otest, quod vobis absentibus et ignorantibus atque 


indefensis dicitis esse prolatum, si, ubi primum co- 


gnovistis, non ilico de statutis querellam detulistis. 
ita enim firmitatem sententia, quae ita prolata est, 
non habebit, si ei non sit commodatus adsensus. 
PD. 111 id. Iun. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

4 Imp. Philippus 4. Domitio. Si, ut proponis, 

ars diversa die feriato absente et ignorante te ab 
iudice dato sententiam pro partibus suis, quasi con- 
tumaciter deesses, impetravit, non immerito praeses 
denuo negotium alterius iudicis notioni terminandum 
commisit. JP. v id. Oct. Peregrino et Aemiliano 
conss. [a. 244] 

9 Jdem A. et Philippus C. Longino. Si, ut pro- 
ponis, praeses provinciae, cum certum locum causae 
cognoscendae dedisset, alibi per obreptionem aditus 
sententiam adversus te absentem protulit, quod ita 
gestum est, ad effectum iuris spectare minime oportet. 

6 Impp. Valerianus et Gallienus 4.4. Domitio. 
Si praeses quasi desertam ab adultis tuis causam 
appellationis, quae ab adiutore suo facta fuerat, 
cireumduxit eo tempore, quo adulti curatores non 
habebant, repetitus notionem suam exhibebit. neque 
enim debet adultis nocere, quidquid eo tempore sta- 
tutum est, quo defensione iusta et curatoris auxilio 
fuerant destituti. 

7 Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus 44. Ma- 
rino. Ka, quae statuuntur adversus absentes non 
per contumaciam, scilicet denuntiationibus nequa- 
quam ex more conventos, iudicatae rei firmitatem 
non obtinere certum est. JP. 71: k. April. ipsis rr 
et HI AA. conss. [a. 290] 

8 Idem AA. Claudiae. Consentaneum iuri?? fuit 


temporibus ad praesentiam partis adversae prae- 


(1) sic V, causis CR (2) ei C^R, eis V vel V«Ce 
(3) eis V?C?, ei C^, om. R (4) B 50, 16 (5) sic 
CE cum B, dominii V (6) aliique V, ut utrique (δ, 
ut alteri C^, ut alicui £ (1) — ANov. Theod. 20 
(8) et consuli designato addit Nov. (9) sic Nov., alias 
provineias /ibri (10) ae laboribus ins. Nov. (11) hu- 


(12) — Nov. Theod. 13 B 9,1,55 — (13) non 
(14) alia ins. Nov. — (15) seu alia 
causa om. Nov. (16) publiee ANov., publicum V, pu- 
blieo ΟἿ δ, publiea A? (17) sedis tuae /Nov. — (18) B 
9, 1, 56 segqg. (19) ut V, ut etiam PCR (20) iuri 
dett., iure PCR 


ius Nov. 
prov. sed om. Nov. 


E. 
" ^ "i M 
an a E eaa uaa NN 


Non 


-DE SENTENTIIS ὁ 315 


VII 43 —45 


scriptis praesidem provinciae impleta iuris sollemni- 
tate et adversario tuo trinis litteris vel uno pro 
omnibus peremptorio edicto!, ut praesentiam sui 
faceret, commonefacto, si in eadem contumacia per- 
severavit, praesentis adlegationes audire. quod vel 
Successor eius facere curabit. a quo ter citatus si 
contumaciter bero eee sui facere neglexerit, non 
abs re erit vel ad cogendum eum, ut se repraesen- 
taret, possessionem bonorum cui incumbit ad te 
transferre et adversarium petitorem constituere, vel 
auditis defensionibus tuis id quod iuris ratio exe- 
gerit iudicare. PP. 111 Kk. Oct. ipsis rim et m1 AA. 
COnss. [a. 299] 

9 Jdem 44. Leontio. Tres denuntiationes ad 
peremptorii edicti vicem adversus contumaces con- 
valescere salubriter statutum est. JPP. x; k. JVov. 
ipsis IIII €t III AA. conss. (a. 290] 

10 Jdem 444. Blaesio. Cum non voluntatis tuae 
arbitrio, sed necessitate profectus sis, quidquid contra 
absentem statutum fuerit, quando absentiae neces- 
saria causa sit, officere tibi iuris ratio non permittit. 
PP. rn id. Mai. Tiberiano et Dione conss. (a. 291] 

11 Jdem 44. et CC. Valerio. Cum praesentibus 
partibus litem inchoatam proponas, si, posteaquam 
contra te licet absentem pronuntiatum est, intra 
praefinitum diem non appellasti, latam sententiam 
rescindi postulanti multae sacrae constitutiones re- 
fragantur. 


XXXXIIII. 
DE SENTENTIIS EX PERICULO RECITANDIS. 


1 TE Valerianus et Gallienus AA. Quinto. Ar- 
bitri nulla sententia est, quam scriptam edidit liti- 
gatoribus, non ipse recitavit. si igitur nihil fallis, 
omissa provocationis mora ex integro iudicari im- 
petrabis ἃ rectore provinciae. 

2 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
ad Probum pp. Hac lege perpetua credimus? ordi- 
nandum, ut iudices, quos cognoscendi et pronun- 
tiandi necessitas teneret, non subitas, sed delibera- 
tione habita post negotium sententias ponderatas 
sibi ante formarent et emendatas statim in libellum 
secuta fidelitate conferrent scriptasque ex libello 
partibus legerent, sed^ ne sit eis posthac copia cor- 
1 rigendi vel mutandi. Exceptis tam viris eminen- 
tissimis praefectis praetorio quam alis illustrem 
administrationem gerentibus ceterisque illustribus 
iudicibus, quibus licentia conceditur etiam per ofti- 
cium suum et eos, qui ministerium suum eis accom- 
modant, sententias definitivas recitare. D. xir Kk. 
Febr. Gratiano A. 17 et Probo conss. [a. 371] 

3 5Idem A44. ad Probum ge Statutis genera- 
libus iussimus *, ut universi iudices, quibus reddendi 
iuris in provinciis permisimus? facultatem, cognitis 
causis ultimas definitiones de scripti recitatione pro- 
1 ferant. Huic adicimus sanctioni, ut sententia, 
quae dicta fuerit, cum scripta non esset, nec nomen 
quidem sententiae habere mereatur nec ad rescissio- 
nem perperam decretorum appellationis sollemnitas 
requiratur. J. 111 non. Dec. Triveris Gratiano A. III 
et Équitio conss. [a. 374] 


XXXXV.* 


DE SENTENTIIS ET INTERLOCUTIONIBUS 
OMNIUM IUDICUM. 


1 Jmpp. Severus et Antoninus 44A. Quintiliano*, 
Non videtur nobis rationem habere sententia deces- 
soris tui, qui cum cognovisset inter petitorem et 
procuratorem, non procuratorem, sed ipsam domi- 


nam litis condemnavit, cuius persona in iudicio non 
fuit. potes igitur ut re integra de causa cognoscere. 
D. 1111 k. fun. Antonino A. 111 et Geta conss. [a. 208] 

2 Imp. Antoninus A. Sexíilio. Si arbiter datus 
a magistratibus; cum sententiam dixit, in libertate 
morabatur, quamvis postea in servitutem depulsus 
Sit, sententia ab eo dicta habet rei iudicatae aucto- 
ritatem. 

9 Imp. Alexander A. Vettio. Praeses provinciae 
non ignorat definitivam sententiam, quae condem- 
nationem vel absolutionem non continet, pro iusta 
non haberi. ἢ k. Oct. Maximo 11 et Aeliano 
€COnSS. ᾿ [a. 223] 
4 ?]dem A. Severae. Prolatam a praeside sen- 
tentiam contra solitum iudiciorum ordinem aucto- 
ritatem rei iudicatae non obtinere certum est. PP. xv 
k. lan. Alexandro A. rrr et Dione conss. (a. 229] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Montano. 
Cum eorum, qui principaliter fisco tenebantur, bona 
ea lege fideiussoribus procurator tradi iusserit, ut 
ipsi indemnitatem fisco praestarent, nec a sententia 
eius intercesserit provocatio, consequens est datae 
formae obtemperari. 

6 uu dA Carus Carinus οἱ INumerianus AAA. 
Zoilo. Cum sententiam praesidis irritam esse dicis, 
quod non publice, sed in secreto loco officio eius 
non praesente sententiam suam dixit, nullum tibi ex 
his quae ab eo decreta sunt praeiudicium generan- 
dum é$se constat. PP. v. k. Dec. Caro et Carino 
COnS$$. (a. 283] 

7 'Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Isidorae. Ex stipulatione parta actione pacisci iei 
mis personis suadendo praeses provinciae verborum 
obligationem, quam certo iure tolli tantum licet, 
extinguere non potest, nec vox omnis iudicis iudi- 
cati continet auctoritatem, cum potestatem senten- 
tiae certis finibus concludi saepe sit constitutum. 
1 Quapropter si nihil causa cognita secundum iuris 
rationem pronuntiatum est, vox pacisci suadentis 
praesidis actionem tuam perimere, si quam habuisti, 
minime potuit. 

8 Idem AA. et CC. Licinio. Libera quidem Theo- 
dotà, quam ex emptionis causa vel in solutum cre- 
ditori traditam proponis, pronuntiata citra provoca- 
1 tionis auxilium sententia rescindi non potest. Verum 
si mota quaestione, praemissa denuntiatione ei, qui 
auctor huius mulieris fuit, iudicatum processit, quanti 
tua interest, empti, si emisti, vel ob debitum red- 
dendum, si in solutum data est, repetere non pro- 
hiberis. 

9 Idem 44. οἱ CC. Domno. Post sententiam, 
quae finibus certis concluditur, ab eo qui pronun- 
tiaverat vel eius successore de quaestione, quae iam 
decisa est, statuta rei iudicatae non obtinent aucto- 
ritatem: nam! nec de possessione pronuntiata pro- 
prietati ullum praeiudicium adferunt nec interlocu- 
tiones ullam causam plerumque perimunt.  $. 111 
non. April. CC. conss. [a. 294] 

10 jidem A4. et CC. Menodoro. Nulli, qui sta- 
tuendi non habet facultatem, interdicere patriae 
cuiquam permittitur. 

11 Jdem A4. et CC. Titiano. Cum iudex in de- 
finitiva sententia iusiurandum solummodo praestari 
praecipiat, non tamen addat, quid ex recusatione 
vel praestatione sacramenti fieri oportet, huiusmodi 
sententiam nullam vim obtinere palam est. 

Impp. Arcadius. et Honorius AA. Iuliano pro- 
consuli Africae. ludices tam Latina quam Graeca 
lingua sententias proferre possunt. 1). v id. lan. 
Mediolani Caesario et Attico conss. — [a. 397] 

13 !"2/mp. lustinianus A4. Demostheni pp. Nemo 
iudex vel arbiter existimet neque consultationes, quas 
non rite iudicatas esse putaverit, sequendum, et 


(1) sic CR, aecersito ins. PR? (2) B 9, 1, 64 seqq. 
(3) eredimus C cum B (κ. π.), credidimus PR^, credi Δα 
(4) sed tuentur B Fabroti, om. B Coisl. recte (5) — T. 
4, 11,1 (6) iusseramus 77. (1) permittimus 72. 


(8) 8 9, 1, 671seqq.  (8") fuitee praefectus vigilum? cf 
CIL. VI 1051. 1058 (9) iunge 6, 84,1 (10) ο 8, 87, 6 
(s.v k. Dee. AA. conss.) (11) nam P^C cum B. (x. m.), 
om. P^R (12) c. 13 et 14 ?ungendae videntur 


40 * 


VII 45—48 


316 


DE SENTENTIA 


multo magis sententias eminentissimorum praefecto- 
rum vel aliorum procerum (non enim, si quid non 
bene dirimatur, hoc et in aliorum iudicum vitium 
extendi oportet, cum non exemplis, sed legibus iudi- 
candum est), nec si cognitionales sint amplissimae 
praefecturae vel alicuius maximi magistratus prola- 
tae sententiae: sed omnes iudices nostros veritatem 
et legum et iustitiae'sequi vestigia sancimus. J. III 
k. Nov. [a. 529] 

14 3Jdem 4. Demostheni pp. Cum Papinianus 
summi ingenii vir in quaestionibus suis rite dispo- 
suit non solum iudicem de absolutione rei iudicare, 
sed ipsum actorem, si e contrario obnoxius fuerit 
inventus, condemnare, huiusmodi sententiam non 
solum roborandam, sed etiam augendam esse sanci- 
mus, ut liceat iudici vel contra actorem ferre sen- 
tentiam et aliquid eum daturum vel facturum pro- 
nuntiare, nulla ei opponenda exceptione, quod non 
competens iudex agentis esse cognoscitur. cuius 
enim in agendo observavit arbitrium, eum habere et 
contra se iudicem in eodem negotio non dedignetur ὃ. 

15 4[{Ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ᾿Ιουμιανῷ ἐπάρχῳ πραιτω- 
ρίω».} 

6 διάταξις κελεύει πολλῶν ὄντων ἐν τῇ δίκῃ 
κεφαλαίων δύνασϑαι τὸν δικαστὴν ἐπί τισιν 
αὐτῶν ἐξαγαγεῖν ἀπόφασιν τελείαν καὶ τότε 
πάλιν ζητῆσαι περὲ τῶν ἄλλων καὶ πάλιν ἐξε- 
νεγκεῖν τὴν δοχοῦσαν αὐτῷ ἀπόφασιν καὶ μὴ 
ἀναγκαζεσϑαι μίαν ἀποφασιν περὶ πάντων ud 
λέγειν τῶν κεφαλαίων. 

16 Jdem A. Iu&ano pp. Cum solitum est in sen- 
tentiis iudicum sic interlocutionem proferri, ut non 
liceat partibus ante definitivam sententiam ad appel- 
lationis vel recusationis venire auxilium, quidam 

utabant non licere ante litem contestatam nec 
iudicem recusare, quemadmodum nec ab eo appel- 
lare. cum enim simul utrumque vocabulum ponitur 
tam appellationis quam recusationis, provocatio autem 
ante litem contestatam non potest porrigi. putabant, 
quod nec recusare quidem iudicem cuidam concedi- 
tur ante litem contestatam. quod minime vetitum 


est. caveant itaque iudices huiusmodi sermonem 
simul et sine certa distinctione proferre. JD. xv k. 
Dec. Lampadio et Oresía vv. cc. conss. [a. 530] 


XXXXVI.* 


DE SENTENTIA, QUAE SINE CERTA QUANTI- 
TATE PROLATA EST. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Aelianae. Cum 
iudicem, quoad pecunia condemnationis soluta fuis- 
set, pendendis? usuris legem dixisse profitearis, non 
contra iuris formam sententiam datam palam est. 

2 Imp. Alexander A. Marceilino. Quamquam 
pecuniae quantitas sententia curatoris rei publicae 
non continetur, sententia tamen eius rata est, quo- 
niam indemnitatem rei publicae praestari iussit. 

9 Imp. Gordianus A. Aemilio. Haec sententia: 
'omnem debiti quantitatem cum usuris competenti- 
*bus solve' iudicati actionem parere non potest, cum 
apud iudices ita demum sine certa quantitate facta 


condemnatio auctoritate rei iudicatae censeatur, si 
arte aliqua actorum certa sit quantitas compre- 
ensa. 

4 Idem 4. Saíturninae. Haec sententia: *quae 
*bona fide accepisti!?, solve' cum incertum esset, 
quid accepisset quantumque ab eo peteretur, prae- 
sertim cum ipse qui extra ordinem iudicabat inter- 
locutus sit dotem datam quae repeteretur non liqui- 
dam esse, iudicati auctoritate non nititur. cum igitur 
is qui postea iudicabat contra te certam sententiam 

rotulit neque ab statutis provocaveris, ipsa tuo 
acto confirmasti iudicatum. 


XXXXVIL 


DE SENTENTIIS, QUAE PRO EO QUOD INTEREST 
PROFERUNTUR. 


1 "Imp. lustinianus. 4. Iohanni pp. Cum pro 
eo quod interest dubitationes antiquae in infinitum | 
productae sunt, melius nobis visum est huiusmodi 
prolixitatem prout possibile est in angustum coar- 
| tare. Sancimus itaque in omnibus casibus, qui 
certam habent quantitatem vel naturam, veluti in 
venditionibus et locationibus et omnibus contracti- 
bus, hoc quod interest dupli quantitatem minime ex- 
cedere: in aliis autem casibus, qui incerti esse vi- 
dentur, iudices, qui causas dirimendas suscipiunt, 
per suam subtilitatem requirere, ut, quod!? re vera 
inducitur damnum, hoc reddatur et non ex quibus- 
dam machinationibus et immodicis perversionibus in 
circuitus inextricabiles redigatur, ne, dum in infini- 
tum computatio reducitur, pro su& impossibilitate 
cadat, cum scimus esse naturae congruum eas tan- 
tummodo poenas exigi, quae cum competenti mode- 
ratione proferuntur vel à legibus certo fine conclusae 
2 statuuntur. Et hoc non solum in damno, sed 
etiam in lucro nostra amplectitur constitutio, quia 
et ex eo veteres quod interest statuerunt: et sit 
omnibus, secundum quod dictum est, finis antiquae 
prolixitatis huius constitutionis recitatio. JD. k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Ore- 
síae vv. cc. [a. 531] 


XXXXVIII.'* 


SI NON A COMPETENTI IUDICE IUDICATUM 
ESSE DICATUR. 


1 Imp. Alexander A. Sabiniano. Iudex ad cer- 
tam rem datus, si de aliis pronuntiavit, quam quod 
ad eam speciem !4 pertinet, nihil egit. 177 nom. [am. 
]Maaimo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 

2 Imp. Gordianus 4. Liciniae. Si militaris iudex 
Super ea causa, de qua civilibus actionibus discep- 
tandum fuit, non datus, a quo dari poterat, cogno- 
vit, etiam remota appellatione id quod ab eo statu- 
tum est firmitatem non habet iudicati. 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus A44. et CC. 
Philetae. Si de proprietate datus iudex adversus te 
nihil super hac statuit, rector aditus provinciae cau- 
sam hanc cognoscere suaque decidere sententia cu- 


(1) Recitata septimo miliario in novo eonsistorio palatii 
Iustiniani. d. xu k. Nov. Decio vo. cons. scr., cf. Zeit- 
schrift für Rechtsgesch. 11 p. 183 — (2) c. 13 et 14 tun- 
gendae videntur (8) quam subscriptionem addit P 
d. xu k.dec. lampadio et horesta vv. cc. conss. (— a. 530), 
eam huc non pertinere ex praefectura Demosthenis con- 
stat: immo cum post d. III k. Nov. a. 529 ad Demosthe- 
nem constitutiones nullae emanasse videantur, hic ipse 
dies propter c. 13 supplendus est, tradita autem sub- 
scriptio revocanda est ad c. 16 (4) iungendae fortasse 


sunt 3, 2, 5 et quae ibi laudantur (Ὁ) inscriptionem 
restitui ex legibus iungendis: inscriptio, quam S. exhibet 
hanc: impr. iustinianus a. iuliano pp., fortasse ex c. 16 
repetita est (69) — .B 9, 1, 81: cf. Epitome 14, 55 
(1) D. vr k. Iul. Chaleedone Lampadio et Oreste conss. 
(a. 530) leges iungendae (8) B 9, 1, 83 seqq. (9) sic 
M cum B, petendis CR (10) accepisti bona fide 8 
(11) B. 9, 1, 87 (12) quod B (x.z.), hoe quod /ibrt 
(13) 8 9, 1, 88 segq. (14) sic P'R, eas res C, eam 
rem P" 


, KXXXV 15 ldem A. luliamno pp. Constitutio 
iubet, si litis multa capita sint, iudicem de quibus- 
dam sententiam definitivam proferre posse ac deinde 


rur$us de reliquis quaerere et rursus sententiam 
quae ei placuerit proferre, nec cogi unam simul 
de omnibus capitibus sententiam pronuntiare. 


DE POENA IUDICIS 


317 


VII. 48—51 


rabit, cum et, si quid de possessione pronuntiatum 
robetur, hoc causae proprietatis minime noceat. 
. non. Nov. Heracleae CC.* conss. [a. 294] 
4 PPP. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Potitum vicariun. ἘΠ in privato- 
rum causis huiusmodi forma servetur, ne quemquam 
litigatorum sententia non a suo iudice dicta con- 
stringat. D. x k. Oct. Romae Ausonio et Olybrio 
COnss. [a. 39719] 


XXXXVIIII. 


DE POENA IUDICIS, QUI MALE IUDICAVIT, VEL 
EIUS, QUI IUDICEM VEL ADVERSARIUM COR- 
RUMPERE CURAVIT. 


1 *Imp. Antoninus A. ad Gaudium*. — Constitit 
in quacumque causa sive privata sive publica sive 
fiscali, ut, cuicumque* data fuerit pecunia, ve] iudici 
vel adversario, amittat actionem is, qui diffidentia 
iustae sententiae in pecuniae corruptela? spem ne- 
gotii reposuerit. D. xir: k. lan. duobus Aspris 
COnSS. [a. 212] 

2 "Imp. Constantinus 4. ad Felicem praesidem 
Corsicae*. De eo, qui pretio depravatus aut gratia 
perperam iudicaverit, ei vindicta quem laeserit non 
solum existimationis dispendiis?, sed etiam litis dis- 
crimine praebeatur. . Vill k. Nov. Sirmi Con- 
stantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 


| P. 
SENTENTIAM RESCINDI NON POSSE. 


1 Imp. Gordianus A. Secundo. Neque suam ne- 
que decessoris sui sententiam quemquam posse re- 
vocare in dubium non venit: nec necesse esse ab 
eiusmodi decreto interponere provocationem explo- 
rati iuris est. PP. k. Mart. 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Aleaandrae. Peremptorias exceptiones omissas ini- 
tio, antequam sententia feratur, opponi posse per- 
1 petuum edictum manifeste declarat. Quod si aliter 
actum fuerit, in integrum restitutio permittitur !^", 
nam iudicatum contra maiores annis viginti quinque 
non oppositae praescriptionis velamento citra reme- 
dium appellationis rescindi non potest. vii Á. lan. 
Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

9 "Imp. Constantinus 4. ad Proculum. | Ympe- 
trata rescripta non placet admitti, si decisae semel 
causae fuerint iudiciali sententia, quam provocatio 
nulla suspendit: sed eos, qui tale rescriptum merue- 


| LL" 
DE FRUCTIBUS ET LITIS EXPENSIS. 


1 "Impp. Diocletianus οἱ Maximianus AA. et 
CC. Acíae. Hoc fructuum nomine continetur, quod 
iustis sumptibus deductis superest. 11:non. April. CC. 
conss. [a. 294] 

2 M Impp. Valentinianus et Valens AA. Olybrio pu. 
Litigator victus, qui post conventionem rel incuba- 


rit!5 alienae, non in sola rei redhibitione teneatur 


nec tantum δ fructuum praestationem aut eorum 
quos ipse percepit agnoscat, sed!" eos, quos percipi 
oportuisse!5, non quos eum redegisse constabit, ex- 
solvat ex eo, ex quo re in iudicium deducta scien- 
tiam malae possessionis accepit. heredis quoque suc- 
cedentis in vitium par habenda fortuna est. JD. vii 
k. Mart. Treviris Valentiniano np. et Victore 
COnss. [a. 369] 
9 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Asclepio- 
dofo pp.  Terminato transactoque negotio posthac 
nulli actio neque ex rescripto super sumptuum re- 
petitione praestetur, nisi iudex??, qui de principali 
negotio sententiam promulgavit, cominus partibus 
constitutis iuridica pronuntiatione signaverit victori 
causae restitui debere expensas aut super his que- 
rellàm iure competere. post absolutum enim dimis- 
sumque iudicium nefas est litem alteram consurgere 
ex litis primae materia. D. 111 k. April. Consían- 
tinopoli Asclepiodoto et Mariniano conss. ἴα. 423] 
4 ?!TImpp. Valentiniani et Marciani AA. edictum 
ad populum. Non ignoret is, cuius ex interpella- 
tione aliquis secundum datam formam in longinqua 
fuerit protractus examina, quod, si culpa sui fuerit 
dilata cognitio vel minime actioni suae adfuerit vel 
delata probaverit, pro calumnia quidem poenam luat 
legibus constitutam, pro vero pecuniaria causa post 
dispendia, post sumptus considerata quantitate postu- 
latorum vel medii itineris intervallo condemnatio- 
nem pro aestimatione iudicis sustinebit. D. v id. 
θεῖ. Constantinopoli Valentiniano A. ΠῚ et Avieno 
COonss. [a. 450] 
5 23[Αὐτοκράτωρ Ζήνων .4.]?* 
24H. διάταξις κελεύει, ὥστε πάντα δικαστὴν ἐν τῇ 
ἀποφάσει αὐτοῦ κελεύειν τὸν ἡττηϑέντα διδόναι 
τὰ δαπανήματα πάντα τὰ ἐν τῷ δικαστηρίῳ 
γενόμενα" ἔχοντος ἐξουσίαν αὐτοῦ τοῦ δικαστοῦ 
καὶ ὑπερβαίνειν τὴν δαπάνην ἕως τῆς δεκάτης 
μοίρας τῶν δαπανηϑέντων, ἐὰν αὐτὸν ἡ ἀναι- 
σχυντία τοῦ ἡττηϑέντος μέρους πρὸς τοῦτο παρα- 
κινήσῃ, ὥστε τὸ ὑπὲρ τὰ δαπανήματα τῷ δημο- 
σίῳ λόγῳ διαφέρειν, εἰ μή τε ἄρα ὃ δικαστὴς 
τὴν τριβὴν τοῦ νενικηκότος μέρους βουληϑεὶς 
ϑεραπεῦσαι μέρος τί ποτε ἔκ τούτων αὐτῷ ἀφο- 
1 ρίσει. Καταδικαζομένου μὴ μόνον τοῦ ἐνάγοντος 
καὶ τοῦ ἐναγομένου, ὅτε πρόσφορος ἑκατέρῳ ἐστὶν 
ὃ δικαστής, ἀλλὰ κἂν τοῦ ἐνάγοντος ἀπρόσφορός 
ἐστιν, ἡττηϑῇ δὲ ἐξ ἀντεναγωγῆς, μὴ δυνάμενος 
ἐκεῖνον τὸν δικαστὴν παραιτήσασθαι, εἴτε ἀρ- 


rint, etiam limine iudiciorum expelli. 2). v; Κ. lan. 
Constantino A. v et Licinio conss. [a. 319] 
(1) sic Herrmann, nov. hero. et caes. traditur (2) — ΤΆ. 


4, 16, 2 (8) Cf. Dig. 3, 6, 1,8 (1) ad Cassium Sabi- 
num Dig.  (5)sic PR^, quaecumque AC, qeuicumque A 
(6) stc A, corruptelas PR, corruptelam C (1) — T. 1,16,3: 
iunge Τὴ. 2, 6,2 (8) praes. Cors. 7Z., om. libri (9) sic 
T., dispendii PRA, dispendio AC (ι0) B 9, 1, 92 seqq. 
(10*) perimitur scr. (11) — ΤΆ. 4, 16, 1 (12) .B 9, 
3, 65 segg. (3) iunge Th. 1,12,2 (14) — TA.4,18,1 
(15) sic T'À., ineumberit C, incumbat PR (16) sim- 


plorum ins. 77., om. B: male igitur compilatores se- 
quens aut retinuerunt —— (17) duplos fructus et ins. T^. 
(13) sic C? T7., potuisset P, potuise C^R cum B 
(19) — Th. 4, 18, 2: iunge 7, 62, 31. 7^. 11, 81, 9 
(20) eognitor 7T. (21) — Nov. Marc.1,1,7 (22) iun- 
gendae videntur 1, 51, 13 (d. vx k. Iul. post consulatum 
Longini) 2, 7, 18. 19 (d. v1 k. Ian. Constantinopoli Lon- 
gino cons. 3, 3, 6. 3, 10, 1 (28) inscriptionem supplevimus 
ex subscriptione et Nov. 82 c. 10 (24) — B 9, 3, 69 


LI 5 Constitutio sancit, uí unusquisque iudez in 
sententia sua victum omnes sumptus in litem erogatos 
praestare iubeat, data licentia tudici sumptus etiam 
excedere usque ad decimam eorum quae erogata sunt 
partem, quotiens victi impudentia eum ad hoc com- 
moverit, ut quae sumptus excedant ad publicas 
rationes pertineant, nisi forte iudec morae repa- 


randae gratia, quam victria: pars passa est, ei ali- 
1 quam partem ec his attribueri. 4c non tum 
solum actor et reus condemnetur, cum in utrumque 
iudex iudicandi potestatem habet, sed etiam cum in 
actorem eam non habet, is autem ea coníraria 
actione victus fuerit, quoniam illum iudicem recu- 
sare non potest, sive praesides sive sacri iudices 


VII 51—53 


318 DE RE IUDICATA 


χοντες εἴησαν δικασταὶ εἴτε ϑεῖοι διαιτηταί" 
ἔχουσι γὰρ καὶ οὗτοι ἐκβιβαστὰς καὶ énelwras. 
2 Ei δὲ μὴ τοῦτο ποιήσει ὁ δικαστήθ, αὐτὸβ τὴν 
ζημίαν ταύτην ἀνὰ κάξεται ϑεραπεῦσαε τῷ νενι- 
3 (1) κηκότι μέρει. ᾿Εὰν δέ vi ἐναγόμενοθ εὐγνῶς- 
μόνως ἀποδώσει ἢ ἐνάγων ἀποστῇ vie Obxne ἢ 
καὶ ὁ δικαστὴς εὕρῃ αὐτὸν τῇ ἀληϑείᾳ οὐχὶ συ- 
κοφάντην, ἀλιὰ' ἐπὶ ἀμφιβόλῳ πράγματι δικαξό- 
μδνον, ὁ — (n vn» τῶν δαπανημάτων 
A (2) καταδίκην. 4ῆλον δέ, ὅτε ἐπὶ τῶν χαμαιδι- 
καστῶν ὃ ἄρχων ἐστὶν 0 ὀφείλων αὐτοῖο ἀφορίσαι 
ταξεώτην τὸν ταῦτα μεϑοδεύοντα. 
D. vir k. April. post consulatum Longini. ἴα. 481) 
6 Imp. Anasfasius A. Stephano magistro. mili- 
tum. Cum quidam per leges sacrasque constitutio- 
nes, alii per speciales largitates sibi praestituta pri- 
vilegia praetendunt tam super sportulis pro conven- 
tionibus usque ad certam quantitatem praebendis 
quam super expensis litium vel minuendis vel peni- 
tus non agnoscendis, per hanc legem decernimus, 
ut, quicumque huiusmodi privilegio munitus est vel 
postea talem praerogativam quolibet modo merue- 
rit, sciat, et si quos ipse utpote obnoxios sibi pro 
quacumque criminali vel civili causa constitutos in 
accusationem deduxerit, hos nihilo minus isdem pri- 
 vilegiis potituros, quoniam non est ferendum eos, 
qui praefatas praerogativas, ut ante latum est, prae- 
tendunt, aliquid plus ab adversariis suis quaerere 
concedi, quam ipsi ab aliis pulsati facere patiantur: 
ita scilicet, ut haec forma modis omnibus observe- 
tur super privilegiis per liberalitates vel generaliter 
quibusdam officiis aut scholis seu dignitatibus vel 
specialiter certis personis praestitis vel postea prae- 
bendis, sive hoc ipsum expressim principalibus dis- 
positionibus vel adfatibus insertum sive praetermis- 
sum sit vel fuerit. 


LII.' 
DE RE IUDICATA. 


1 Imp. Antoninus A. Stellatori. Rebus quidem 
iudicatis standum est. sed si probare poteris eum 
cui condemnatus es id quod furto amisisse videba- 
tur recepisse, adversus iudicati agentem doli excep- 
tione opposita tueri te poteris. xir k. Martí. 4nto- 
mino A. III1 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Idem A. Pacatiano. Res iudicatae si sub prae- 
textu computationis instaurentur, nullus erit litium 
finis. PP. prid. non. .... Romae Laeto et Ce- 
reale conss. [a. 215] 

ldem A. Demetrio. Si pecuniam, quam mala 
ratione intercepisse vos apparuit, iussi sitis inferre 
cum poena et comperto praecepto praesidis non 
provocaveritis, universam quantitatem debetis inferre. 

4 Imp. Gordianus 4. Antonino. Sub specie no- 
vorum instrumentorum postea repertorum res iudi- 
catas restaurari exemplo grave est. JD. vi: id. Mart. 

Inpp. Diocletianus et Maazimianus A4. οἱ CC. 
Valentino. Ad solutionem dilationem petentem ad- 
quievisse sententiae manifeste probatur, sicut eum, 
qui quolibet modo sententiae adquieverit. nec enim 
instaurari finit& rerum iudicatarum patitur auctori- 
tas. 8. prid. id. Febr. Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 


6 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Iuliano 
proconsul Africae. Gesta, quae sunt translata? in 
publica monumenta, habere volumus perpetuam fir- 
mitatem. neque enim morte cognitoris perire debet 
publica fides. D. rr; k. Sept. Romae* Constantio 
et Constante conss. [a. 414] 


LIII." | 
DE EXSECUTIONE REI IUDICATAE. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Iustino. Nimis 
ropere? iudex pignorá Marcellae capi ac distrahi 
iussit ante rem iudicatam. prius est ergo, ut ser- 
vato ordine actionem adversus eam dirigas et causa 
cognita sententiam accipias. JP. 11 k. Febr. Al- 
bino et Aemiliano conss. [a. 206] 

2 Imp. Antoninus A. Maximo. Si causam iudi- 
cati non novasti, rem iudicatam praeses provinciae 
etiam pignoribus captis ac distractis ad emolumen- 
tum perduci iubebit. quod si novata causa est, ex 
stipulatu tibi actio competit et iudice accepto secun- 
dum iuris formam experire. 

9 ldem A. Agrippae. 
solutionis, quae intercessit, constantius desiderat re- 
medium. si itaque praesidem provinciae, qui rem 
iudicatam exsequi debet, adieris et adlegaveris res 
soli, quae pignori datae" sunt, diu subhastatas ex 
compacto sive ambitione diversae partis emptorem 
non invenire, in possessionem earum fe mittet, ut vel 
hoc remedio res tam diu tracta ad effectum perduca- 
tur. D. xi k. Iul. Messala et Sabino conss. [a. 214] 

4 Idem A. Marcello militi,  Stipendia retineri 
propterea, quod condemnatus 68 ὃ, non patietur prae- 
568 MM rein cum rem iudicatam possit aliis ra- 
tionibus exsequi. .PP. 11 non. lun. Sabino 11 et 


Anullino conss. (a. 216] 


9 Imp. Gordianus A. Amando. Etiam nomen debi- 


toris in causa iudicati capi posse ignotum non est. 
PP. 111 id. Oct. Attico et Praetextato conss. 

6 Imp. Philippus A. et Philippus C. Titiano. Si, 
ut proponis, rerum iudicatarum exsecutor datus par- 
tes sibi iudicis vindicavit et contra ea, quae pridem 
pro partibus tuis fuerunt statuta, aliquid pronun- 
tiandum putavit, sententia ab eo dicta vim rei iudi- 
catae obtinere nequaquam potest. 

17 E d Diocletianus et Maaimianus 4.4. Theo- 
doro. Si longis apertisque frustrationibus partis 
adversae restitutio remorata? est, etiam servis rebus 
humanis exemptis a írustratore aestimatio eorum 
restituenda est. animalia quoque cum fetubus!? tibi 
intercessu praesidis repraesentabuntur. 

8 !!7dem A44. et CC.'? Exsecutorem eum solum 
esse manifestum sit, qui post sententiam, inter par- 
tes audita omni et discussa lite, prolatam iudicatae 
rei vigorem ad effectum videtur adducere. Sine die 
et consule 3, 

9 "Idem A4. et CC. Glyconi. Eos, quos debi- 
tores tuos esse contendis, apud rectorem conveni 
provinciae, qui, sive confessi debitum sive negantes 
et convicti fuerint condemnati nec intra statutum 
spatium solutioni satisfecerint, cum latae sententiae 
pignoribus etiam captis ac distractis secundum ea 


(1) B 9, 3, "t. segg. — Cf. Dig. 42, 1 (2 -- 15. 
16, 5, 55 (8) gesta q. 8. translata] notione et. solli- 
eitudine Marcellini spectabilis memoriae viri contra Do- 
natistas gesta sunt ea, quae translata (scr. gesta quae 
sunt translata) TA. (4) Ravennae Gothofredus (5) Β 
9,3, 17 seqq. — Cf. Dig. 42,1 (6) sic C, perperam PR 
(1) sic PR, captae C (8 es PR, est pC (9) sic 


CR, remota PR?^ (10) síc P?, fetu PUR (11) for- 
tasse iungendae sunt 9, 8, 2. 3, 11, 1. 1, 62, 6: cf. etiam 
2, 56, 1 (12) dicunt addunt 3, 3, 2. 3, 11, 1. 7, 62, 6 
(13). d. xv k. April. (Aug. 3, 3, 2) 9, 3, 2. 3, 1, 1 
(14) Cuiacio iungenda videtur 4, 10, 9, cui subscribitur 
d. id. Febr. CC. conss. 


iudicaverint: nam et his apparitores exsecutores- 
2 que praesto sunt. Quod si iudex hoc non faciet, 
3 ipse parti victrici hoc damnum sarcire cogitur. Sin 


autem reus aliquis fidem. solvendo praestabit aut | 


actor lite desistet aut iudez: eum persyiciet re vera 


calumniatorem non esse, sed in ancipiti causa con- 
demnatum, is condemnationem in sumptus facien- 
4 dam evitat. Consentaneum autem est in. peda- 
neis iudicibus ad magistratus officium pertinere, 
ut apparitorem qui haec exsequatur eis attribuat. 


Ordo rei gestae et mora. 


enu Baden suia ePi C NÉ on 


[a. 242]. 


. USURIS REI IUDICATAE 


319 


uae Saepe constituta sunt meruerunt exsecutionem, 
E formam tibi custodiet. S. »on. Nov. CC. 


|. €onss. [a. 294] 


LIII. 
DE USURIS REI IUDICATAE. 


1 Imp. Antoninus A. procuratoribus hereditatium. 
Fiscus?, qui bona secundum se dicta sententia? 
persequitur, eas quoque rationes habiturus est, ut, 
qui post legitimum tempus placitis non obtempera- 
vit, usuram centesimam temporis quod postea fluxe- 
rit solvat. 

2 *Imp. lustinianus A4. Menae pp. Eos, qui con- 
demnati solutionem pecuniarum, quas dependere 
iussi sunt, ultra quattuor menses a die condemna- 
tionis vel, si provocatio fuerit oblata, a die confir- 
mationis sententiae connumerandos distulerint, cen- 
tesimas usuras exigi praecipimus: nec priscis legibus, 
quae duas centesimas eis inferebgnt, nec nostra 
sanctione?, quae dimidiam centesimae statuit, locum 
in eorum personam habentibus. D. vii9 id. April. 
Constantinopoli Decio cons. (a. 529] 

9 ldem 4. lohanni pp. Sancimus, ut si quis 
condemnatus fuerit, post diss a nobis quadrimenstres 
indutias centesimas quidem usuras secundum natu- 
ram iudicati eum compelli solvere, sed tantummodo 
sortis et non usurarum, quae ex pristino contractu 
in condemnationem deductae sunt. cum enim iam 
constituimus" usurarum usuras penitus esse delen- 
das, nullum casum relinquimus, ex quo huiusmodi 
1 machinatio possit induci. Si enim sine emen- 
datione relinquatur, aliquid absurdum atque inelegans 
necesse est evenire, cum utiliter ex contractibus des- 
cendentes plerumque minores centesimae? ex nostra 
lege5 factae sunt et necesse est minoribus usuris 
graviores supponi. si enim ex iudicati actione cen- 
tesimae omnimodo currunt usurae, ex contractibus 
autem hoc raro contingit in capitulis lege nostra 
tantummodo exceptis, huiusmodi iniquitetem ipsa 
2 necessitas rerum introducebat. Et ideo pio re- 
medio causam corrigentes sancimus sortis tantum- 
modo usuras usque ad centesimam currentes ex 
iudicati actione profligari, non autem usurarum quan- 
tascumque usuras. si enim novatur iudicati actione 
prior contractus, necesse est usurarum quidem, quae 
anterioris contractus sunt, cursum post sententias 
inhiberi, alias autem usuras ex iudicati actione tan- 
tummodo sortis procedere, et non ideo, quod forsi- 
tan consummata est quantitas sortis et usurarum, 
totius summae usuras postea colligi, sed sortis tan- 
3 (1) tummodo. Et cum antiquitas pessimo exemplo 
reis quidem condemnatis laxamentum duorum men- 
sum praestabat, fideiussores autem eorum eodem uti 
beneficio non concedebat, ut liceret victoribus re- 
lictis propter legem condemnatis personis a fideius- 
soribus eorum vel mandatoribus statim pecunias vel 
res in condemnatione positas exigere, huiusmodi 
acerbitatem resecantes sancimus quadrimenstres in- 
dutias, quas dedimus condemnatis, etiam ad fide- 
iussores eorum et mandatores extendi, ne legi fiat 
derogatum. cum enim interventor solvere compel- 
latur et ipse reum coerceat? ad invitam solutionem, 
nullum condemnatus habebat nostrae sensum huma- 
nitatis, quia per medium fideiussorem statim pecu- 
nias persolvere compellebatur. 2. v Ak. Dec. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. Cc. [a. 531] 


VII 53—57 
Ly. 
SI PLURES UNA SENTENTIA CONDEMNATI 
SUNT. 


1 Imp. Alexander A. Victori. Si non singuli in 
solidum, sed generaliter tu et collega tuus una et 
certa quantitate condemnati estis nec additum, ut 12, 
quod ab altero servari non possit, alter suppleret, 
effectus sententiae virilibus portionibus discretus 
est. ideoque parens pro tua portione sententiae ob 
cessationem alterius ex causa iudicati conveniri non 
potes. | PP. k. lul. Alexandro Α. 11 et Dione 
007,85. [a. 229] 

2 Imp. Gordianus A. Anniano. Quotiens & tuto- 
ribus singulis procuratoribus datis insequitur in om- 
nium persona condemnatio, periculum sententiae vi- 
deri esse divisum. ideoque quod ab uno servari non 
potuerit, a ceteris exigi non posse explorati iuris 
est. PP. xv k? April. Attico et Praetectato 
€onss. [a. 242] 


LVI." 
QUIBUS RES IUDICATA NON NOCET. 


1 Imp. Alexander A. Masculino. Si neque man- 
dasti fratri tuo defensionem rei tuae neque quod 
gestum est ratum habuisti, praescriptio rel iudica- 
tae tibi non oberit. et ideo non prohiberis causam 
tuam agere sine praeiudicio rerum 1udicatarum. PP. 
non. Mai. Alexandro A. cons. [a. 222] 

2 Imp. Gordianus Α. Athenio. Res inter alios 
iudicatae neque emolumentum adferre his, qui iudi- 
cio non interfuerunt, neque praeiudicium solent in- 
rogare. ideoque nepti tuae praeiudicare!^ non pot- 
est, quod adversus coheredem eius iudicatum est, si 
nihil adversus ipsam statutum est. PP. v id. [ul. 
Gordiano 4. et Aviola conss. [a. 239] 

9 !5Zmpp. Diocletianus οἱ Maaimianus 44A. Ho- 
norato. luris manifestissimi est et in accusationi- 
bus his, qui congressi iudicio non sunt, officere non 

osse, si quid forte praeiudicii videatur oblatum. 

P. xi1it k. Sept. Basso et Quintiano 9 conss. [a. 289] 

4 Idem AA. et CC. Soteriano. Nec in simili ne- 
gotio res inter alios actas absenti praeiudicare saepe 
constitutum est. 8. rrr k. Dec. CC. conss. ἴα. 294] 


LVII." 


COMMINATIONES EPISTULAS PROGRAMMATA 
SUBSCRIPTIONES AUCTORITATEM REI IUDI- 
CATAE NON HABERE. 


1 Imp. Antoninus A. Rogatiano. Nec vim stipu- 
lationis obtinere potest comminatio iudicis, qui cer- 
tas usuras.praestaturos eos dixit, qui intra certum 
diem debitum non exsolvissent. JP. prid. id. lan. 
Antonino A. 1111 οἱ Dalbino conss. [α. 213] 

2 Imp. Alexander 4. Maaimiano. Rei iudicatae 
effectum non habet, quod per epistulam rector pro- 
vinciae solvere vos pecuniam rei publicae iussit. 
PP. χε id. Mart. Maamo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

9 ldem A. Zoíico. Ea, quae causa cognita sta- 
tuuntur, subscriptionibus revocari non posse saepe 
rescriptum est. JP. vr id. Sept. Albino et Maximo 
conss. [a. 221] 

4 Imp. Gordianus A. Asclepiadi. — Interlocutio 
praesidis apud acta signata: *nisi solutioni debiti 
*js qui convenitur obsequium praestitisset, duplum 
*geu quadruplum inferat' voluntas potius commi- 
nantis quam sententia iudicantis est, cum, placitum 


(1) B 9, 3, 86 segq. (2) fiscus C" cum DB, fisci. «»«s R^, 
fisci. is C^ R^, at procurator hereditatium fisci non est 
in usu (8) se dicta sententia C, dicta sententiam AP, 
dietam sententiam RA^ (4) unge10,9,8 (6) 4, 32, 26, 2 
(6) vin eum 10, 8, 3 scr. (1) 4, 32, 28 (8) cen- 
Ltesima edd. rectius, nisi forte genetivus Graecorum more 


(9) sic B (κ. π.), eoercebat libri (10) B 
(11) ut C, εἰς (sit?) V, est ut R — (12) k. 
(13) 8 9, 3, 91 segq. (14) sic &, 

(15) iunge 9, 2, 9 (16) 51. P, 
(17) .Β 9, 2, 95 seqq. 


usurpatus est 
9, 3, 89. 90 

scripsi, id. V 
praeiudicari V?2PC 
aemiliano (— a. 259) V 


VII 57—62 320 


ΠΩ EX FALSIS INSTRUMENTIS 


eiusmodi ne rei iudicatae auctoritatem obtineat, iuris 
ratio declaret. PP. ΠΙ id. Dec. Gordiano A. et 
Aviola conss. : [a. 239] 

D Idem A4. lucundo. ludex, qui disceptationi lo- 
cum dederat, partium adlegationes audire et exa- 
minare debuit. nam subscriptionem ad libellum da- 
tam talem, quae diversam partem in possessionem 
fundi mitteret, vicem rei iudicatae non obtinere non 
ambigitur. JP. xir k. Febr. Gordiano A4. 11 et 
Pompeiano conss. jn [a. 241] 

6 Inp. Philippus A. et Philippus C. Cassiano. 
Programma, si quod ἃ praeside propositum est, vim 
rei iudicatae nequaquam potest obtinere. nec com- 
minationem vim rei iudicatae continere manifestum 
est, PP.x Kk Wpri. ivo. . . €onss.? 

7 Imp. Constantinus 4. ad Bassum pp. Quod 
magno conflictu sententia decerni solet, id paucis 
litteris temere adscriptis definiri fas non est. D. xv 
k. April. Constantino 4. vri et Constantino C. 
conss. [a. 320] 


LVIII.? 


SI EX FALSIS INSTRUMENTIS VEL TESTIMO- 
NIIS IUDICATUM ERIT. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Vipsaniae. 
Si tabulas testamenti, quas secutus proconsul vir 
clarissimus sententiam dixit, falsas dicere vis, prae- 
bebit notionem suam non obstante praescriptione 
rei iudicatae, quia nondum de falso quaesitum est. 

AS Rot ROBES SE tT conss. 


[a. 224] 
Falsam quidem testationem, 
qua diversa pars in iudicio adversus te usa est, ut 
proponis, solito more arguere non prohiberis. sed 
causa iudicati in irritum non devocatur, nisi si pro- 
bare poteris eum qui iudicaverat secutum eius in- 
strumenti fidem, quod falsum esse constiterit, ad- 
versus te pronuntiasse. JPP. vir k. Sept. 

Imp. Gordianus A. Herennio. ludicati exsecutio 
solet suspendi et soluti dari repetitio, si falsis in- 
strumentis circumventam esse religionem iudicantis 
crimine postea falsi illato manifestis probationibus 
fuerit ostensum. PP. v id. Sept. 


LVIIII.^ 
DE CONFESSIS. 
1 5Imp. Antoninus A. Iuliano. Confessos in iure 


pro iudicatis haberi placet. quare sine causa desi- 
deras recedi a confessione tua, cum et solvere co- 


geris. ccepía prid. k. Oct. Gentiano et Basso 
conss. (a. 211] 
LX. 
INTER ALIOS ACTA VEL IUDICATA ALIIS NON 
NOCERE. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. et CC. 
Epagaího. nter alios res gestas aliis non posse 
facere praeiudicium saepe constitutum est. "unde 
licet qu de heredibus eius, quem debitorem 
tuum fuisse significas, solvisse commemores, tamen 


ceteri non alias ad solutionem urguentur, nisi debi- 
tum fuerit probatum. v k.' April. Byzantio A4A. 
COn$S$. (a. 293] 

2 Idem A4. et CC. Severae. Inter alios factam 
transactionem absenti non posse facere praeiudicium 
notissimi iuris est. quapropter adito praeside pro- 
vinciae aviam tuam mancipium tibi donasse proba 
ac, si hoc iure ad te pertinere perspexerit, restitui 
tibi providebit. neque enim, si te absente divisio- 
nem eius fecerint, aliquid iuri tuo derogari poterit *. 
S. id. April. Byzantio AA. conss. (a. 293] 

9 Jdem AA. et CC. Fortunatae. Si cum fratre 
tuo matri successisti, frater pro portione tua cum 
debitoribus hereditariis paciscendo vel agendo, non 
ex tua voluntate, pro hereditaria parte tibi quaesi- 


tam obligationem extinguere non potuit. v? id. Oct. 
Retiariae CC. conss. [a. 294] 
LXI.'o 
DE RELATIONIBUS. 
1 mp. Constantinus 4. Profuturo praefecto 


annonae. Si quis iudicum duxerit esse referendum, 


nihil inter partes!? pronuntiet, sed magis super quo - 


haesitandum putaverit, nostram consulat scientiam 
aut, si tulerit sententiam, minime postea, ne a se 
provocetur, relatione promissa terreat litigantes, 
Sciens, quod, si hoc fecerit, nihilo minus iure apel- 
1 lationum res agitabitur. Sed nec ad nos mittatur 
2 aliquid, quod plena instructione indigeat. '?Quo- 
tiens autem ad nostram scientiam iudex se pollicea- 
tur relaturum, consultationis exemplum litigatoribus 
ilico edi apud acta iubeat, ut, si cui forte relatio 
minus plena vel contraria videatur, is refutatorias 
reces similiter apud acta sine aliqua frustratoria 
latione offerat. 2). 1111 id. Febr. Sirmio Constan- 


tino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 


2 "Impp. Valentinianus et Valens A4. ad Vi- 


ventium pp. Super delictis provincialium numquam 
rectores provinciarum ad scientiam principum putent 
esse referendum, nisi ediderint prius consultationis 
exemplum. quippe tunc demum relationibus plena 
maturitas est, cum vel adlegationibus refelluntur 15 
vel probantur adsensu. 7). 111 k. lan. Treviris Va- 
lentiniano et Valente 4A. conss. [a. 368] 

9 !5Idem A44." ad 4podemium. 81 quando ratio 
aut necessitas est in negotiis nostra iudicia requi- 
rendi expectandique responsa, omnem omnino causam 
relationis series comprehendat, ut recitata consulta- 
tione, quae ita est dirigenda, propemodum actorum 
recensione non opus sit: actis etiam necessario so- 
ciandis. .D. vi id. Mai. Treviris Valentiniano np. 
et Victore conss. [a. 369] 


LXII.'* 
DE APPELLATIONIBUS ET CONSULTATIONIBUS, 


1 Sententia divi Severi data in persona Marci 
Prisci idibus Ian. Pompeiano et Avito conss. Seve- 
rus ΑἹ. dixií: Prius de possessione pronuntiare et 
ita crimen violentiae excutere praeses provinciae 
debuit. quod cum non fecerit, iuste provocatum 
est. [a. 209] 

2 Imp. Alexander A. Plariano. Novum quod 

ostulas non est, quod, etsi rescripti mei auctoritas 
intercesserit, provocandi tamen facultas tibi non de- 
negetur. 

P Gordianus A. Victori. Appellatione inter- 
osita, licet ab iudice repudiata sit, in praeiudicium 


Ddlbütsticnis nihil fieri debere et in eo statu omnia 


(1) dee. vel oct. V — (2) apr. ««8»«« et dione conss. ΚΡ: 
fortasse legendum praes. et albino conss. (—- a. 246) 
(3) B 9,3, 102 seqq. (4) Cf. Dig.42,2 (Ὁ) — Greg. 
10,2,1039,4,9 (e) .Β 9, 8, 62 segg. (1) id. 
Mommsen (8) fecerint aliqui, id iuri tuo derogare 
poterit Mommsen (9) vi Mommsen (10) Cf. Dig. 49,1 


(11) pr. — T^. 11, 29, ? (12) inter partes om. TA. 
(13) $2 — 775.11,30,1 (14) — 77.11,29,3 (15) sic T?., 
fefelluntur C?, repelluntur ΟἿ (16) — 7A. 11, 29, 4 
(17) et Gratianus A. ins. Ζῇ. (18) 8 9, 1, 95 segq. 
— (Cf. Dig. 49, 1 


"TT 


M WPRRMEPTMLDTZSS ES LIN PUR RT SR m νων 


- "VP NUNT n TP 


pr 


"DE APPELLATIONIBUS 


M d 
NATA 


esse, quo tempore JONEMMicpis fuerint, saepissime 
P. 


* 


-  eonstitutum est. 


ΗΝ statuta non 


321 


VII 62 


mm 

4 Imp. Philippus A. et Philippus C. Probo. $i 
ad scribatum nominatus non provocasti, convelli 
ossunt. 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Valerio. 
Praeses provinciae, ad quem appellasti, si non vitio 
neglegentiae vestrae tempus, quod ad reddendos 
apostolos praescriptum est, exemptum esse animad- 
verterit, sed ex fatalis casus necessitate, diem functo 
eo qui eos perferebat, id accidisse cognoverit, iuxta 
perpetui iuris formam desiderio vestro medebitur. 

6 QifJdem 4.4. et CC. dicunt: Eos, qui de appella- 
tionibus cognoscent ac iudicabunt, ita iudicium suum 
reris conveniet, ut intellegant, quod, cum appel- 
atio post decisam per sententiam litem interposita 
fuerit, non ex occasione aliqua remittere negotium 
ad iudicem suum fas sit, sed omnem causam propria 
sententia determinare conveniat, cum salubritas legis 
constitutae ad id spectare videatur, ut post senten- 
tiam ab eo qui de appellatione cognoscit recursus 
fieri non possit ad iudicem, ἃ quo fuerit provoca- 
tum. quapropter remittendi litigatores ad provincias 
remotam occasionem atque exclusam penitus intelle- 
gant, cum super omni causa interpositam provoca- 
tionem vel iniustam tantum liceat pronuntiare vel 
1 iustam. Si quid autem in agendo negotio minus 
se adlegasse litigator crediderit, quod in iudicio acto 
fuerit omissum, apud eum qui de appellatione co- 

gnoscit persequatur, cum votum gerentibus nobis 
aliud nihil in iudiciis quam iustitiam locum habere 
debere necessaria res forte transmissa non exclu- 
2 denda videatur. Si quis autem post interpositam 
appellationem necessarias sibi putaverit esse poscen- 


das personas, quo apud iudicem qui super appella- . 


tione cognoscet veritatem possit ostendere, quam 
existimabit occultam, hocque iudex fieri prospexerit, 
sumptus isdem ad? faciendi itineris expeditionem 
praebere debebit, cum id iustitia ipsa persuadeat ab 
eo haec recognosci, qui evocandi? personas sua inter- 
3 esse crediderit. Super his vero, qui in capitali- 
bus causis constituti appellaverint (quos tamen et 
ipsos vel qui pro his provocabunt non nisi audita 
omni causa atque discussa post sententiam dictam 
appellare conveniet), id observandum esse sancimus, 
ut inopia idonei fideiussoris retentis in custodia reis 
opiniones suas iudices exemplo appellatoribus edito * 
ac refutatorios* eorum ad scrinia quorum interest 
transmittant, quibus gestarum rerum fides manifesta 
relatione ποῦς ὑόν αὖ meritis eorum consideratis 
4 pro fortuna singulorum sententia proferatur. Ne 
temere autem ac passim provocandi omnibus facul- 
tas praeberetur, arbitramur eum, qui malam litem 
fuerit persecutus, mediocriter poenam a competenti 
5 iudice sustinere. Sin autem in iudicio propriam 
causam quis fuerit persecutus atque superatus vo- 
luerit provocare, eodem die vel altero libellos appel- 
latorios offerre debebit. is vero, qui negotium tue- 
tur alienum, supra dicta condicione etiam tertio die 
6  provocabit. Apostolos post interpositam provo- 
cationem etiam non petente appellatore sine aliqua 
dilatione iudicem dare oportet, cautione videlicet de 
exercenda provocatione in posterum minime prae- 
benda. Sine die et consule. 

7 Idem AA. et CC. Neoni. Qui ad civilia mu- 
nera vel decurionatum vel honores devocantur, licet 
vacationem ἃ principibus acceperint, si appellationis 
auxilio non utantur, consensu suo nominationem 


confirmant. cum igitur ad munus vocatus appella- 
veris a praeside? provinciae, iuste te appellasse 
ostende. 

8 Idem AA. et CC. Oppiano. Si contra maiorem 
quinque et viginti annis sententia lata provocationis 
secutae tempore praefinito causas non esse reprae- 
sentatas nec appellatione pendente transactione fini- 
tum negotium rector animadverterit, res iudicatas 
exsequi curabit. 

ldem AAA. et CC. have Heraclida carissime 
nobis. Dominus litis causam appellationis, quam 
procurator suus litigando interposuit, etiam absente 
procuratore exsequi potest. 

10 Jdem AA. et CC. Titiano. Si actor à cura- 
tore ordinatus deteriorem calculum reportaverit, tam 
ipse quam curator ad provocationis auxilium pos- 
sunt pervenire, curator vero solus provocationis litem 
| exercebit. Sin autem interim adulescens veniam 
aetatis impetraverit vel ad legitimam aetatem per- 
venerit, potest suo nomine appellationem exercere. 
S. prid. j^ Oct. Viminacii CC. conss. [a. 294] 

1 9idem AA. et CC. Aurelio. Cives et incolae, 
manifestas etiam excusationes habentes, si sub iusta 
nominatione non appellaverint, ad probationem ea- 
rum non admittuntur. xvii k. lan. 

12 ?*Imp. Constantinus A. ad Catullinum. Minime 
fas est, ut in civili negotio libellis appellatoriis obla- 
tis aut carceris cruciatus aut cuiuslibet iniuriae 
genus seu tormenta vel etiam contumelias perferat 
appellator, absque his criminalibus causis, in qui- 
bus, etiamsi possunt provocare, eum tamen statum 
debent obtinere, ut post provocationem in custodia, 
si fideiussoris idonei copiam non habeant!?, perse- 
verent. J. 111 nom. Nov. Treviris. acc. xv k. Mai. 
Hadrumeto Volusiano et Anniano conss. ἴα. 314] 

13 "Jdem A. Petronio Probiano suo salutem 15. 
Ex illo tempore, quo in civilibus causis, quae inter 
privatos moventur, consultaturum ? vel relaturum 
te esse promiseris vel appellationis ἃ te interpositae 
sollemnia completa fuerint, nihil posthac tibi quod- 
libet speciale ac requisitum vel quibuscumque modis 
favoris gratiam praeferens audiendum est, sed ob- 
servandum, ut iuxta priora statuta sollemnitatis 
more expleto gesta ad comitatum omnia dirigantur. 
D. id. Aug. Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino 
et Rufino conss. [a. 316] 

14 "Idem A4. ad Bassum pu.!*  Litigatoribus 
copia est etiam non conscriptis libellis ilico appel- 
lare voce, cum res poposcerit iudicata, tam in civi- 
libus quam in criminalibus causis !9. J. vizi id. Jun. 
Sirmio Gallicano et Basso conss. (a. 311] 

15 !'Idem A. ad Severum vwicarium'*. Ne cau- 
sas, quae in nostram venerint scientiam, rursus trans- 
ferri ad iudicia necesse sit, instructiones necessarias 
plene actis inseri praecipimus. nam cogimur a pro- 
ferenda sententia temperare!?, quoniam verendum 
est, ne lis incognito negotio dirimatur, adempta 
copia conquerendi??, quare perennibus inuretur iudex 
notis, si cuncta, quae litigatores instructionis pro- 
bationisque causa recitaverint, indita actis vel sub- 
iecta non potuerint inveniri. JD.x k. Jul. Aquileiae 
Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 

16 ?!/dem A. ad Maximum. Etiam eos, qui ima- 
ginem principalis disceptationis accipiunt, appella- 
tionum adminicula necesse est accipere. D. prid. 
id. lan. Sirmio Crispo 11 et Constantino 11 CC. 


conss. [a. 321] 
17 ??I]dem A. ad lulianum pu.?* Si apud utrum- 


(1) dungendae videntur 3, 3, 2. 3, t1, 1. 7, 53, 8 (2) ad 
dett., ei CR (3) evocari Mommsen (4) sic. C^, 
exempla app. edita C^, exempla app. edicto Z?. et 
exempla app. edita R^ (5) sic C^?, refutatorias C^, 
refutatoria A (6) D. xv k. April. (Aug. 3, 3, 2) CC. 
conss. (— a. 294) 3, 3, 2. 39, 11, 1 (7) ἃ praeside (Οὔ, 
apud praesidem C^R (8) Herrmann iungit 10, 40, 7 
(9) — Th. 11, 30, 2: iunge 9, 47, 16. T^. 11, 36, 1 
(10) 8i ... habeant om. TAÀ. (321) — TA. 11, 30, 5: 
HU. ; 


iunge 1, ?1, 2 (12) probiano suo sal. T^., om. libri, 
cf. 1,21, 2 (13) eonsulturum 77. (14) — 75.11,30, 7 
(15) pu. 77., om. libri (16) tam ... causis om. T7. 
(11) — TA. M, 30, 9 (13) riearium T., om. libri 
(19) qui sanximus retraetari rescripta nostra ad opiniones 
vel etiam relationes iudicum data non oportere ins. T^. 
(20) cf. not. praeced. (21) — Th. 11, 30, 11: ?unge 
3,1,9 (22) — TA. 3, 32, 2: iunge 5, 11,18 (23) de 
inscriptione et subscriptione vide ad 5, 11. 18 
41 


VII 62 


322 


DE APPELLATIONIBUS 


que praetorem, dum quaestio ventilatur, ab aliqua 
arte auxilium provocationis fuerit obiectum, prae- 
ecturae urbis iudicium sacrum appellator observet !. 
18 ?/dem A. Victori rationali urbis Romae?. 
Quoniam nonnulli fisci debitores, cum iussi fuerint 
debitam summam exsolvere, interposito provocatio- 
nis auxilio vim exsecutionis eludunt nec iam opinio- 
nis exemplum nec refutatorias preces curant petere 
vel offerre, placuit, ut, si intra dies * sollemnitatibus 
praestitutos ad facienda haec appellatoris cara de- 
fuerit, deserta ab eo provocatio aestimetur moxque 
debitum exigatur. D. prid. k. Aug. Constantino et 
À]Macimo conss. [a. 321] 
19 5Idem 4. ad wniversos provinciales. .À pro- 
consulibus et comitibus et his qui vice praefectorum 
cognoscunt, sive ex appellatione sive ex delegato 
sive ex ordine iudicaverint, provocari permittimus, 
ita ut appellanti iudex praebeat opinionis exemplum 
et acta cum refutatoriis partium suisque litteris ad 
nos dirigat. a praefectis autem praetorio provocare? 
1 non sinimus. Quod si victus oblatam nec re- 
ceptam ab iudice appellationem adfirmet, praefectos 
adeat, ut apud eos de integro litiget tamquam ap- 
pellatione suscepta. superatus enim si iniuste ap- 
pellare? videbitur, lite perdita notatus abscedet: aut 
Si vicerit, contra eum iudicem, qui appellationem 
non receperit, ad nos referri? necesse est, ut digno 
supplicio puniatur. JD. k. 4ug. pp. k. Sept. Con- 
stantinopoli Basso et Ablabio conss. (a. 331] 
0 9/mp. Constantius 44.190 Albino. Et in maiori- 
bus et in minoribus negotiis appellandi facultas est. 
nec enim iudicem oportet iniuriam sibi fieri existi- 
mare 60, quod litigator ad provocationis auxilium 
convolavit. D. vir id. April. Marcellino et Probino 
COnSS. [a. 341] 
21 !!/dem A4. ad Lollianum pp.'?? Quoniam iudi- 
ces ordinarii provocationes aestimant respuendas, 
placet, ut, si quis appellationem suscipere recusa- 
verit, quae non contra exsecutionem, sed adversus 
sententiam iurgium terminantem !? fuerit interposita, 
triginta auri pondo cogatur largitionibus nostris !* 
inferre: triginta alia&!* officio eius itidem soluturo, 
nisi ei pertinaciter restiterit atque actis contradixe- 
rit et, quid 16 iure sit constitutum, ostenderit 17, D. vrzr 
k. Aug. Messadensi. pp. Capuae Arbitione et Lol- 
liano conss. [a. 355] 
22 !*Idem A4. ad Volusiamum pp. Lata senten- 
tia, quae pertinet ad bona vacantia !? et ad ea, quae 
indignis legibus cogentibus auferuntur, si quis pu- 
taverit provocandum, vox eius debebit admitti. D. 177?9 
k. Aug. Arbitione et Lolliano conss. [a. 355] 
29 ?'I]dem 4. ad senatum. Cum appellatio inter- 
posita fuerit per Bithyniam Paphlagoniam?? Lydiam 
Hellespontum, insulas etiam ac Phrygiam salutarem, 
Europam ac Rhodopam οὐ Haemimontum, praefectu- 
rae urbis iudicium sacrum appellator observet. D. v 
non. Mai. Tauro et Florentio conss. (a. 361] 
24 MDP. Valentinianus et Valens A4. salutem 
dicunt ordimi civitatis Carthaginensium. | Iudicibus 


non solum appellationis suscipiendae mecessitas vi- 
detur imposita, verüm etiam triginta dierum spatia 
ex die sententiae definita sunt?5, intrà quae gesta 
una cum relatione litigatoribus convenit praestari? : 
iudice et officio eius?", si statuta fuerint aliqua parte 
mutilata, multae subiacentibus. JD. prid. non. Febr.** 
Mediolani divo Ioviano et Varroniano conss. [a. 364] 

25 ? Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Syagriun pp. Et in multis ab iudi- 
cibus inferendis?" appellationes iubemus admitti. - 
D. xum k. dul Gratiano v et Theodosio AA. 
conss. [a. 380] 

26 ?'Idem AAA. et Arcadius A. ad Pelagium 
comitem rerum privatarum. Cum post sententiam 
discussoris vel rationalis fuerit provocatum, ad sin- 
ceritatem tuam negotium transferatur, ut, si medio- 
critas negotii aut longinquitas regionis ad iudicium 
tuum litigatores venire non patitur, iudicio rectoris *' 
provinciae, quem ipse probaveris, negotium deleges. 
D. xv k. Mart. Mediolano Arcadio A. et Bautone 
conss. D [a. 385] 

27 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Ennodio 
proconsuli Africae. Nominationes libellis vel edictis 
factae citra consilium publicum non valent: de qui- 
bus nec appellare necesse est, si sollemnitas deest. 
D. χν k. lun. Mediolani Olybrio et Probino 
conss. [a. 395] 

28 **Idem 44. Nebridio proconsuli Asiae. Si 
quis libellos appellatorios ingesserit, sciat se habere 
licentiam arbitrium commutandi et suos libellos re- 
cuperandi?*, ne iustae paenitudinis humanitas am- 
putetur. JD. xr k. dug. Constantinopoli Arcadio 1111 
et. Honorio ΠΙ AA. conss. (a. 396] 

29 30]dem AA. ad Kutychianum on Addictos 
supplicio et pro criminum immanitate damnatos nulli 
clericorum vel monachorum, eorum etiam quos 8Syno- 
ditas vocant??, per vim atque usurpationem vindicare 
1 liceat ac tenere. Quibus in causa criminali hu- 
manitatis consideratione, si tempora suftragantur, 
interponendae provocationis copiam non negamus, 
ut ibi diligentius examinetur, ubi contra hominis 
salutem per errorem ?? vel gratia cognitoris oppressa 
putatur esse iustitia: ea condicione, ut, si^' pro- 
consules vel*' comes Orientis, Augustalis, vicarii 
fuerint cognitores, non tam ad clementiam nostram 
mee ad amplissimas potestates sciant esse referen- . 

um. eorum enim de his plenum volumus esse iudi- . 
cium, qui, si ita res est et crimen exegerit, rectius . 
possint punire damnatos. 2). vi k. 4ug. Mnizo Ho- 


norio A. 1Π11 et Eutychiano conss. [a. 395] 

90 Iden AA. Theodoro pp. $i quis provoca- 
tione interposita suspecti iudicis velit prolatam *? 
evitare sententiam, in hac voce liberam habeat po- 


testatem nec timeat contumeliam iudiciorum, cum et 
ab ipsa iniuria possit facile provocare, maxime cum 
a solo tantum praefecto praetorio *^ non sine dis- 
pendio causae provocare permissum sit. sciant igi- 
tur cuncti sibi ab iniuriis et suspectis iudicibus et 
in capitali supplicio ac fortunarum dispendio provo- 


(1) d. xv k. Ian. Serdicae Probiano et Iuliano conss. 
(a. 322) ex 9, 71, 8 suppl. (2) —— 7.14, $0, 14 
(3) rationali urbis romae TA., om. libri (4) complen- 


dis ins. TA. (5) — Ah. 11, 30, 16: iunge 1, 21, 3 et 
quae ibi laudantur (6) provocari Ζῇ. (17) appel- 
lasse 77. (8) sic T., referre libri (9) iunge Th. 
11, 36, 5 (100 Idem AA. (— impp. Constantius et 


Constans AA.) T. 11, 36, 5 (11) — TÀ. 11, 80, 25: 
iunge T^. 11, 36, 11 (12) pp. TÀ., om. libri (13) quae 
non ab exsccutione vel a praeiudicio, sed a sententia 
iurgium terminante T4. (14) eogaturfiseo TA. (15) alia] 
aliaslibrasauri T^. (16) et quid C, quod P^, quid P^, 
quidve E (11) nisiei... ostenderit om. Th. (18) — T. 
11,30, 26: iunge T^. 11, 36, 12 (19) et caduca ins. TA. 
(20) uu 77. 11, 36, 12 (21) — Th. 1, 6, 1: iunge 
12, 1, 5 TA. 6, 4, 12. 19. 7,8, 1. 11, 1, 7. 11, 15, 4.14 
23, 1. 12, 1, 48. 13, 1, 3. (22) Paphlagoniam om. 7h., 
agnoscunt Β (23) Gyfyrae ins. leges tungendae (14) --- TAA. 


11, 30, 32: iunge Th. 11, 36, 15 (25) sic C, diffinita 
sunt ex die sent. A, ex die sent. om. 7^. (26) gesta 
... praestari] negotii merita ad mansuetudinis nostrae 
Serinia conveniat destinari 7. (27) eius om. 7A. 
(28) Nov. Gothofredus (29) — T^. 11, 80,38 (30) et 

. inferendis] in condemnationibus 77. (31) 2 TA. 
11, 30, 45: iunge 'l, 65, 1 (32) iudieio rectoris /Jibri, 
iudici TA., ἄρχοντε B — (33) — Th. 11, 30, 53: tunge 
10, 32, 45 T. 12, 1, 141...145 (34) — T^. 11, 30, 56 
(35) et s. 1. recuperandi om. TA. (36) & T^. 11, 
30, 57: initium repetitur in 1, 4, 6: tunge 1, 3, 11. 12.. 
1, 4, 7. Th. 16, 2, 32 (31) ad eut. pp. 7. om. libri, 
cf. p. V ad 1, 4, 6 (38) clericorum ... vocant C cum 
Th. et l. gem., om. R. cum B (39) vel errore T^. 
(40) sive T. (41) sic C cum B, proconsul vel A, 
proconsule T. (42) τος Th. 11, 30, 58 (43) pro- 
latam om. T^. (44) ἃ solis tantum praefectis 77. 


322 


VII 62 


"cationem esse concessam. 7). vir id. Iun. Mediolani 
— Theodoro cons. (a. 399] 
᾿ς 91 Umpp. Honorius et Theodosius A4. Ascle- 
piodoto pp. Si appellationem oblatam, in qua vel 
tuae amplitudinis vel urbanae praefecturae sacrum 
auditorium postulatur, iudex non susceperit vel 
suscepta appellatione apostolorum copiam denega- 
verit, ad deponendam super hac iniquitate queri- 
moniam nec non etiam conveniendum adversarium 
ex sententia prolata iuxta antiquum ius anni metas 
habeat litigator: vel si huiusmodi appellatio suscepta 
non fuerit, in qua inferiorum iudicum sacra deside- 
ratur auditio, ad haec eadem facienda sex menses 
1 habeat litigator. Si vero arbiter appellationem 
suscipere aut relationem dare contempserit, quat- 
tuor mensum tempora observentur: ut his quae 
statuimus  actitatis pareat appeliator temporibus, 
que de appellationibus definita noscuntur. JD. ru 
. April. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano 
CORSS. [a. 423] 

32 nop Theodosius et Valentinianus | AA. 
Cyro pp. Praecipimus ex appellationibus spectabi- 
lium iudicum, quae per consultationes nostri numi- 
nis disceptationem implorant, non nostram ulterius 
audientiam expectari, ne nostris occupationibus, qui- 
bus pro utilitate mundi ἃ singulorum nonnumquam 
negotiis avocamur, aliena fraudari commoda videan- 
| tur. Sed si ἃ proconsulibus vel Augustali vel 
comite Orientis vel vicariis fuerit appellatum, virum 
illustrem praefectum praetorio, qui in nostro est 
comitatu, virum etiam illustrem quaestorem nostri 
palatii sacris iudiciis praesidentes disceptationem 
iubemus adripere eo ordine, ea observatione, isdem 
temporibus, quibus ceterae quoque lites fatali die 
post appellationem in sacris auditoriis terminantur. 
et hoc, hcet quidam praedictorum spectabilium iudi- 
cum iure concesso ut sacri iudices appellationes 
1a (1) acceperint. Quod si a duce fuerit appella- 
tum, si idem et praeses sit, praefectura necessario 
tantum iure ordinario in sacro auditorio iudicabit. 
2 In his autem omnibus iudiciis, quae consultatio- 
num introduximus loco, vel apostolos vel ea quae 
apud eum gesta sunt, contra cuius sententiam dici- 
tur appellatum, suscipere ab appellatoribus et cogni- 
tiones inducere apud viros illustres praedictos iudices 
et ea quae geruntur excipere scribere scriptaque 
litigatoribus edere nostros epistulares praecipimus: 
officiis videlicet eorum, cum quibus vir illustris 
3 quaestor iudicat, exsequentibus iudicata. Haec, 
si appellatio fuerit oblata iudici, qui non ex dele- 
gatione cognoscit. eorum enim sententiis appella- 
tione suspensis, qui ex delegatione cognoscunt, 
necesse est eos aestimare, iuste nec ne fuerit appel- 
4 latum, qui causas delegaverint iudicandas. Huic 
saluberrimae legi illud etiam consultissime credidi- 
mus inserendum, ut, 51 privato, non illustri, uni 
pluribusve, ut adsolet, nostra serenitas adita delega- 
verit causam et eius eorumve definitio fuerit appel- 
latione suspensa, vir quidem magnificus praefectus 
praetorio, qui in nostro est comitatu, cum viro 
4a illustri quaestore temporali iudicet? die. Nostri 
vero libellenses quae apud arbitros gesta sunt susci- 
piant, cognitiones inducant et ea quae geruntur ex- 


cipiant scribant scriptaque litigatoribus edant: qui 
etiam apud arbitros, licet illustres sint, ex delegatione 
nostra cognoscentes excipiunt, si in sacratissimo 
5 nostri numinis comitatu causae dicantur. Sane 
si illustrium ac magnificorum iudicum sententiae 
fuerint appellatione suspensae, eorum videlicet, quo- 
rum sententias licet appellatione suspendi, per con- 
sultationem nostram volumus audientiam expectari, 
licet antea privato homini, id est non illustri, lite ἃ 
nobis delegata is postea tempore definitionis illustri 
decoratus diguitate reperiatur: eodem observando et 
si alter ei coniunctus sit arbiter, qui non illustrem 
6 meruit dignitatem. Quidquid autem hac lege 
specialiter non videtur expressum, id veterum legum 
constitutionumque . regulis omnes relictum  intel- 
legant ^. 

99. *Jdem 44. Cyro pp. Eo casu, quo appari- 
tor magisteriae potestatis a curia vel officio cohor- 
tali de statu in provincia patiatur controversiam vel 
ut tributa vel functiones debens in provincia deti- 
netur, si sententia" rectoris provinciae fuerit appel- 
latione suspensa, cum tua sublimitate viro quoque 
magnifico magistro militum cognoscente causae iube- 
mus merita ponderari, licet magister militum rectori 
provinciae causam delegaverit perorandam. D. prid. 
non. Mart. Constantinopoli Cyro vc. cons. ἴα. 441] 

94 Imp. Iustinus? A. Demostheni pp.  Yubemus, si 
qua suggestio maioris vel minoris iudicis ad nostram 
referatur clementiam de negotio, quod iudicandum 
ei tradidimus vel de quo pro sua iurisdictione iudi- 
caverit, petentis à nostro numine finem eidem im- 
poni negotio, quod ab eo disceptatum est, sive addi- 
tum sit eidem suggestioni, quid referenti placeat 
(dum id partibus per sententiae recitationem mani- 
festum non fecit) sive nihil huiusmodi adiectum sit, 
sed simpliciter nostri numinis responsum expectat, 
non prius eam discerni, quam per sacram pragma- 
ticam nostri numinis iussionem duo magnifici viri vel 
patricii vel consulares vel praefectorii, quos pro tem- 
pore nos elegerimus, iubeantur adiungi viro illustri 
pro tempore quaestori nostri palatii et una cum eo 
in scriptis relationem discernere (sive praesentibus 
partibus, si hoec prospexerint, sive absentibus) et 
responsum relationi dandum sua sententia mani- 
festare: ut tamen dispositio huiusmodi excellentissi- 
morum iudicum omnimodo rata sit, nulli danda licen- 
tia provocationem contra eorum offerre sententiam 
vel aliam quamcumque dubitationem introducere. 
1 Quam observationem non solum, si unus iudex 


- suggestione vel relatione usus fuerit, tenere cense- 


mus, sed etiam si duobus vel amplioribus datis iudi- 
cibus in unam sententiam minime omnes convene- 
rint, sed diversas suas sententias unusquisque nostrae 
mansüetudini rettulerit vel omnes nos consuluerint, 
quid decernendum " sit. [a. 520—524] 
90 !"Hó» τῆς τριακοστῆς διατάξεως εἰπούσης ài 
πάντων τῶν ἀρχόντων τῶν ἰλλουστρίων, ἀφ᾽ 

ὧν ἔστιν ἔκκλητος, τὸν βασιλέα τῆς ἐκκλήτου 
ἀκροᾶσϑαι, ἡ παροῦσα διάταξις εὑροῦσα νόμιμον 
ἐγνωσμένον, ὃτε κατὰ τῆς ἀποφάσεως τῶν ἐπάρ- 
χων ἔκκλητος μὲν οὐκ ἔστιν, ἀναψηλάφησις δὲ 
ἔστε, καὶ εἰ μὲν ἕτερός ἐστιν ἔπαρχος, πειϑανόν 
ἐστι».", ὅτι ἀνατρέπει τὰ παρ᾽ ἑτέρῳ κριϑέντα, 


(1) --α TA. 11,30, 61: iunge 7,51,3. Τῆ. 11,31,9 (2) iunge 
84 1.1, 05 3 (3) temporali iudicet M, tempora- 
lium iudices C, temporali videlicet KK: pro tempore fa- 
tali iudieat cum .B scr. (4) d. xi (xmn,3, 4,1) k. Iun. 
Valentiniano A. v et Anatolio conss. (— a. 440) leges 
iungendae (5) — JNov. Theod. 1, 4, 6—8: iunge 12, 54, 3 
(6) Areovindo magistro militum Nov, eadem scilicet ra- 
tione, qua aliud exemplum secundum subscriptionem As- 


pari mag. mil. transmittendum erat: ad praefectum prae- 
torio constitutionem directam esse ex ipsius Novellae ὃ 6 
(ex sententia tui culminis i. e. pp.) patet (1) vel in- 
terlocutio ins. Nov. (8) iustinus M^, iustinianus SCREAM": 
Justini hanc legem esse ex c. 31 colligitur: nam Demosthe- 
nes sub lustiniano Menae in praetoriana praetura suc- 
cessit (9) sic edd., discernendum /ibri (10) — B 
9, 1, 125 (11) alas z» 


90 Cum iam íricesima secunda constitutio dicat 
in omnibus magistratibus illustribus, a quibus ap- 
FEM licet, principem de appellatione cognoscere, 

aec constitutio invento iure manifesto, quod ad- 


versus Sententiam praefectorum appellatio non a4d- 
miítitur sed retracíatio, et quia probabile est, si 
alius praefectus sit, eum sententiam ab alio datam 
rescissurum, si vero idem rursus praefecíus factus 


41* 


VII 62 


324 


CO. CUUNUCKNE CNN GG xm 9 € 18. TR 


DE APPELLATIONIBUS 


€ ? ^ , , € L4 
ἐὰν δὲ ὃ αὐτὸς γένηται ἔπαρχος πάλιν ὃ ἤδη 
ἡφισάμενος, οὕτενος κατὰ τῆς ψήφου καὶ αἱ 
παν προσηνέχϑησαν, ἐπειδὴ" dd ien dnd 
ὑπὲρ τῆς παλαιᾶς αὐτοῦ ἀποφάσεως λέγειν, we- 
λεύει ἡ διάταξις, ὥστε τὸν κοιαίστωρα συνακροὰ- 
σϑαι αὐτῷ δεύτερον ἢ τρίτον γενομένῳ ἐπάρχῷ 
καὶ ἐξετάζοντι τὰς ἐπὶ vig προτέρας αὐτοῦ ἀρ- 
χῆς γενομέναβ ἀποφάσειβ, ϑεσπίζουσα, ὥστε μη- 
δεμιίαν εἶναι κατὰ τῶν τοιούτων ἀποφάσεων 
ἀναψηλάφησιν. ἷ ; id 
90 ?Xoj μετὰ πᾶσαν τὴν δίκην τότε τὴν ἔκπκλη- 
τον ἐπιδοϑῆναι (οὐδὲ γὰρ βλάπτεταί τις, ἐὰν ἐν 
τῷ μεταξὺ ἐγένετο διαλαλιὰ ἀπαρνουμένη αὐτῷ 
δίκαιον αἀρμόξον αὐτῷ, τουτέστιν ἢ μαρτύρων 
παραγωγὴν ἢ ἀνάγνωσιν συμβολαίου: δύναται 
γὰρ ἐν τῇ ἐκκλήτῳ πάντα γυμνάσαι), ἵνα um 
κατὰ τῆς μέσης διαλαλιᾶς ἐπιδεδομένης ἐκκλήτου 
μῆκος διδῶται ταῖς ὑπερϑέσεσι, πολλάκις ἐν τῇ 
αὐτῇ ὑποϑέσει ἐπιδεδομένης ἐκκλήτου καὶ ἐξετα- 
ζομένης, πάλιν ἄλλου κεφαλαίου γυμναζομένου 
καὶ πάλιν καὶ κατ᾽ αὐτοῦ παρεχομένης Ese md 
᾿Εὰν δὲ διαιτητής écvuv ὁ ἐν μέσῃ διαλαλιᾷ δέ- 
καιόν τε αὐτοῖς ἀρνησάμενοβ, κελεύει ἐγγράφως 
τούτῳ ἐπισκήπτειν, ὥστε ἐν τῇ ἐκκλήτῳ bs ἐμὴ 
τεσϑαι αὐτοῖς τὴν περὶ τούτου δικαιολογίαν 
ἀπρόκριτον. εἰ δὲ παρὰ ταῦτα γένηται, μήτε 
δεχέσϑω τὴν ἔκκλητον ὁ δικαστὴς καὶ αὐτὸς ὁ 
ἐκκαλεσάμενος ὑπὲρ τῆς παραβάσεως πεντήκοντα 
λίτρας ἀργύρου παρεχέτω. [(a. 5210] 
97 ?*Imp. lustinianus A. Menae Ὁ. In offeren- 
dis provocationibus, ex quibus consultationum more 
negotium in nostrum sacrum palatium introduci so- 
lebat, hoc addendum esse censemus, ut, si quidem 
non excedat litis aestimatio decem librarum auri 
quantitatem, ex ipsa scilicet sententia iudicis dis- 
cernenda, non duobus, sicut antea, magnificis iudi- 
cibus, sed uni tantummodo disceptatio negotii depu- 
1 tetur. Sin vero memoratam excedens quantitatem 
viginti libris auri terminetur, duobus tradatur magni- 
ficis iudicibus, viris scilicet devotis epistularibus 
cognitionalia certamina excipientibus, ita tamen ut, 
si dissentirent, virum illustrem pro tempore quae- 
storem adhibeant, ut eo dubietatem dirimente finia- 
2 tur negotium: His videlicet litibus, quarum aesti- 
matio viginti librarum auri quantitatem excedit, in 
commune auditorium florentissimorum sacri nostri 
3 palatii procerum introducendis: Ut tamen secun- 
dum iam statuta liceat quidem non solum victo, sed 
etiam victori consultationem ad unum vel duos iudi- 
ces mittendam intra biennii tempus ei vel eis inti- 
mare: TE excessum enim memorati temporis huius- 
4 modi licentiam amputamus. Quae vero fuerint 
ab eo vel eis decreta, nulla provocatione suspen- 
dantur. Novas etiam  adsertiones ἃ partibus 
apud eundem, vel eosdem iudices addi ad exemplum 
consultationis ad sacrum nostrum palatium intro- 
ducendae permittimus. JD. viii id. April. Constan- 
tinopoli Decio cons. [a. 529] 
98 ldem A. Demostheni pp. Si quando duciano 


iudicio appellatio fuerit oblata, sive ab- ipsa quali- 
tate iudicis sive ex divina delegatione viro specta- 
bili duci destinata, sive inter spectabiles idem dux 
connummeretur sive illustri dignitate decoratur sive 
etiam maiore, cum etiam magisteriae potestatis ho- 
mines nec non consulares saepe utilitate publica 


poscente ad huiusmodi curam perveniunt, nullo dis- 


crimine habito non dignitatem, sed ducatus magistra- 
tum spectari et appellationem ex quocumque duce 
venientem non ut antea erat dispositum, sed apud 
virum sublimissimum magistrum officiorum nec non 
virum excellentissimum nostri palatii quaestorem 
communi audientia praeposita in sacro auditorio 
more consultationem, viris devotis epistularibus ex- 
cipientibus, ventilari: nulla veteris legis in hae 
causa observatione custodienda, sed apud eosdem 
tantummodo  excellentissimos iudices causa truti- 
nanda. [a. 529] 

39 Idem A. Iuliano pp. Ampliorem providentiam 


subiectis conferentes, quam forsitan ipsi vigilantes 
non inveniunt, antiquam observationem emendamus, . 


cum in appellationum auditoriis is solus post sen- 
tentiam iudicis emendationem meruerat, qui ad pro- 


vocationis convolasset auxilium, altera parte, quae. 


hoc non fecisset, sententiam sequi, qualiscumque 
1 fuisset, compellenda. Sancimus itaque, si appel- 
lator semel in iudicium venerit et causas appellatio- 
nis suae proposuerit, habere licentiam et adversa- 
rium eius, si quid iudicatis opponere maluerit, si 
praesto fuerit, hoc facere et iudiciale mereri prae- 
sidium: sin autem absens fuerit, nihilo minus iudicem 
la (1) per suum vigorem eius partes adimplere. In 
refutatoriis autem libellis, qui solent maxime in 
sacro auditorio prudentissimorum nostrorum proce- 
rum recitari, caveant tam litigatores quam libello- 
rum dictatores verbosis uti adsertionibus et ea quae 
iam perorata sunt iterum resuscitare, sed haec sola 
eis inscribere, quae compendiosa narratione causas 
provocationis possunt explanare vel aliquid novi con- 
tinent* vel addere quod derelictum est: scituri, quod 
si hoc fuerit praetermissum, non deerit adversus 
libellorum conditores amplissimi iudicii competens 
indignatio, quod sufficiant gestorum volumina intro- 
ducta et virorum spectabilium magistrorum scrinio- 
2 rum breves omnia apertissime ostendere. Sed 
cum scimus legem nostram? esse promulgatam, per 
quam more consultationum in causis quidem, quae 
usque ad decem libras auri extenduntur, unum iudi- 
cem sanximus superponi, viginti autem duos subli- 
missimos iudices, sed cum prima quidem- facie 1185 7 
videbatur non tantam summam excedere, in defini- 
tiva autem sententia apparebat iudici vel iudicibus 
etiam maiorem quantitatem debere imponere, non 
erat eis possibile formam qua erant conclusi exce- 
2a dere. Sed nos definimus et omnem eis damus 
facultatem, si hoc ita fuerit subsecutum, licere eis 
et ampliorem summam praefata quantitate in qua 
dati sunt iudices excedere, et non ad modum suae 
rationis, sed ad veritatis indaginem ferre sententiam, 


(1) ἐπειδή del. (2) — Β 9, 1, 126: hanc legem a. 521 
simul imperantibus Justino et lustiniano datam esse eo 
probabile est, quod in 3, 1. 16 suam esse lustinianus 
adserit, nec tamen c. 31 inscribitur idem A.: iungenda 


videtur 3,1,12, οὗ, 3,1,16 — (3) iunge 7,64,10 (4) non C, 
om. R (5) vel aliquid novi continent del. Mommsen 
(6) e. 91 h. t. (1) facie lis Mommsen, facilis CR?, 
facili vel facili» V, facie R^ 


sit qui antea pronuntiavit et adversus cuius sen- 
tentiam. supplicationes oblatae sunt, eum priore sen- 
tentia sua staturum praesumitur , iubet constitutio 
quaestorem simul cum eo cognoscere, qui iterum 
vel tertiun praefectus factus erit et sententias in 
priore magistratu suo latas ezcaminabit, hoc addito, 
ut nulla adversus eiusmodi sententias retractatio sit. 

90 Tota lite finita appellationem interponere 
oportet ( M enim damno aliquis afficitur, si in- 
terim. interiocutio facta est, qua e| ius compe- 
tens abiudicatur, id est vel testium productio vel 
instrumenti recitatio: potest enim in. appellatione 


omnia persequi), ne interposita adversus interlocu- 
tionem | appellatione dilationes eatendantur, dum 
saepe in eadem causa appellatio interponitur ei 
examinatur, deinde alio capite íractato rursus ad- 


1 versus hoc appellatio porrigitur. Quod si arbi- ὦ 


ter interlocutione eis ius aliquod abiudicaverit, iubet 
in scriptis ei contradicere, ut sibi in appellatione 
eius rei defensionem a praeiudicio liberam tuean- 
tur. $i vero adversus ea factum fuerit, meque 
appellationem iudea: recipito et appellator ipse pro 
commisso quinquaginta argenti libras solvito. 


Ne 


E — 


M 


en 5 


DE TEMPORIBUS ET REPARAT. 325 


VII 62. 63 


ne tanti iudices quasi vinculis praepediti non pos- 
sint legum veritati et iudiciali vigori! per omnia 
satisfacere. JD. vr k. April. Constantinopoli Lam- 
padio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 


LXIII.* 


DE TEMPORIBUS ET REPARATIONIBUS APPEL- 
LATIONUM SEU CONSULTATIONUM. 


1 3Zmp. Constantinus A4. ad Crispinum. Si quis 
per absentiam nominatus vel ad duumviratus alio- 
rumque honorum infulas vel munus aliquod evoca- 
tus^ ad provocationis auxilium cucurrerit, ex eo 
die interponendae appellationis duorum mensum tem- 
pora ei computanda sunt, ex quo contra se celebra- 
tam nominationem didicisse monstraverit. nam prae- 
senti, qui factam nominationem cognovit et appellare 
voluerit, statim debet duorum mensum spatium com- 
putari. JD. vin id. lul. Constantino A4. vr et Con- 
síantio C. conss. [a. 320] 

2 5Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pp. 
Tempora fatalium dierum pro saeculi nostri beati- 
tudine credidimus emendanda ubique dilationum ma- 
terias amputantes. et primi quidem fatalis diei 
tempora post appellationem, sive a viro clarissimo 
rectore provinciae sive a spectabili iudice fuerit 
| appellatum, sex mensuum esse iubemus. Quod 
si primo fatali die lapsus est appellator, tricesimum 
primum diem alterum volumus esse fatalem. quod 
si eo quoque appellator exciderit, tertium similiter 
totidem diebus intermissis fatalem observari decer- 
nimus. quod si tertius quoque lapsus fuerit tempo- 
ralis, quartum etiam fatalem post tricesimum pri- 
2 mum diem similiter observari decernimus. Quod 
si ita contigerit, ut quattuor fatalibus diebus qui 
appellavit exciderit, tunc intra trium alium mensum 
spatium à nostro numine reparationem peti praeci- 
pimus: qua petita nec adversarium decernimus ad- 
moneri nec temporalem diem a petitione reparationis 
numerari, sed trium mensum spatio ex quarto fatali 
numerando causam induci praecipimus, licet ante 
unum diem reparatio fuerit impetrata, licet adlegata 
in iudicio virorum illustrium praefectorum non fuerit. 
3 Nec hoc parti nocebit adversae, cum non du- 
bius, sed notus omnibus dies fatalis appareat. haec, 
si adversus viri clarissimi rectoris provinciae vel 
spectabilium iudicum sententias fuerit appellatum. 
4 (1) Quod si arbitro in provincia ex delegatione 
sacra disceptante appellatio subsequatur, post prio- 
rem fatalem lapsum tres alii tantum fatales dies 
similiter ut supra dictum est servabuntur, nulla 
reparatione ἃ nostro numine postulanda, ita ut no- 
naginta tribus diebus elapsis iudicata congruae ex- 
5  secutioni mandentur. Sin autem ex sententia 
praetorianae praefecturae vel magistri officiorum vel 
alio? illustri dignitate decorato arbiter in hac sacra- 
tissima civitate fuerit delegatus et appellatio contra 
definitionem vel sententiam eius subsecuta fuerit, 
primus quidem fatalis dies duorum mensum, alii 
vero tres ad similitudinem supra dictorum fatalium 
6 numerentur. Qui vero? delegatum vel a specta- 
bili iudice seu praeside provinciae arbitrum appel- 
laverit, primum quidem fatalem diem duorum men- 
sum, tres vero alios ad similitudinem praedictorum 
7 (2) fatalium dierum habeat. Illud etiam circa 
observationem fatalium dierum custodiri decernimus, 
ut, si forte temporales in feriatos quoquo modo in- 
ciderint, praecedentes eos dies ut temporales a liti- 
gantibus observentur. quod si quis secus, ac iura 

raecipiunt, lapsus die fuerit temporali et hoc primo 
oco vel a praesente adversario vel etiam a* iudice, 
Si solus litigat, appellatori fuerit oppositum proba- 


patatü. 


tumque, pro eo habebitur appellator, ac si senten- 
tiam quoquo modo non coactus susceperit. 4. xij? 
k. fun. Valentiniano A. v et Anatolio conss. ἴα. 440] 

9 Imp. lustinus A. Apioni pp. Nemo arbitretur 
in posterum licentiam futuram consultationibus ultra 
statuti temporis vivendi spatia neque per oblationem 
precum neque per sacrum rescriptum super repara- 
tione temporum indulgendum neque sub praetextu 
quodam altero: sed omnibus incumbendum esse vi- 
gilanti diligentia, quo provocationes eorum intra sta- 
tutum tempus introducantur, ita ut etiam gesta in 
iudicio, contra quod provocatum est, non prope 
finem temporis tradantur scrinio sacrarum epistula- 
rum, ne praepediatur per astutias fatalis rei termi- 
nus, sed aut statim, postquam appellatum sit, aut 
non minus quam ante dimidiam partem temporis 
praebeantur scrinio, ne, quod per angustias contin- 
git temporum, tardus appellationis fautor suo dis- 
pendio refutetur. JD. k. Dec. Constantinopoli Magno 
cons. [a. 518] 

4 Idem A. Tatiano magistro officiorum. | Per 
hane divinam sanctionem decernimus, ut licentia 
quidem pateat in exercendis consultationibus tam 
appellatori quam adversae parti novis etiam adser- 
tionibus utendi vel exceptionibus, quae non ad no- 
vum capitulum pertinent, sed ex illis oriuntur et 
illis coniunctae sunt, quae apud anteriorem iudicem 
1 noscuntur propositae. Sed et si qua dicta qui- 
dem adlegatio monstrabitur vel instrumentum pro- 
latum aliquod, probationes tamen illo quidem defue- 
runt tempore, verum apud sacros cognitores sine 
procrastinatione praeberi poterunt, id quoque eos 
admittere, quo exercitatis iam negotiis pleniore sub- 
veniatur veritatis lumine. D. v k. lun. Constanti- 
nopoli Rusticio cons. [a. 520] 

Ὁ Imp. lustinianus A. Triboniano quaestori sacri 
Cum anterioribus legibus ex omni provin- 
cia ad hunc!? nostrum sacratissimum comitatum si- 
milis cursus ad appellationes exercendas impertitus 
est, necessarium nobis visum est huiusmodi spatiis 
1 iustum imponere libramentum. Sancimus itaque, 
si quidem ab Aegyptiaco vel Libyco limite vel Orien- 
tali tractu usque ad utrasque Cilicias numerando 
vel Armeniis et!! gentibus et omni Illyrico causa 
fuerit more appellationum transmissa, primum se- 
mestre spatium in antiqua definitione permanere et 
ia nihil penitus neque deminui neque adcrescere. Sin 
autem ex aliis nostri imperii partibus sive Asianae 
sive Ponticae sive Thraciae dioeceseos lis provoca- 
tione suspensa in hanc regiam urbem perveniat, pro 
semestri spatio trium tantummodo mensum spatium 
eis indulgeri: aliis trium mensum spatiis, id est no- 
naginta tribus diebus simili modo sequentibus sive 
semestre tempus sive tres priores menses secundum 
10 locorum definitionem, quam designavimus. Sed 
et aliis tribus mensibus, qui ex reparatione ab aula 
concedi solent, in suo robore duraturis et prioribus 
accedentibus, ut partim annale numeretur, partim 
1c (1) novem mensum spatium consequatur. Et cum 
antea in fine cuiusque temporis unus fatalis dies ex 
antiquis legibus constitutus est et saepe eveniebat 
(cum multae sunt occasiones mortales appellatio- 
num) vel aegritudine vel spatii prolixitate vel per 
alias causas, quas nec dici nec enumerari facile sit, 
eundem diem hlun non observari et lites expirare 
et huiusmodi luctuosis infelicitatibus patrimonia ho- 
minum titubare: propter hoc fortunae relevantes 
insidias sancimus non in unum diem fatalem stan- 
dum esse in posterum, sed sive ante quartum diem 
fatalis luminis et ipsum fatalem sive post quinque 
dies, ex quo ortus fatalis efluxerit, appellator vene- 
rit et litem instituendam curaverit et eam in com- 
petens iudicium deduxerit, legi videri satisfactum, 


(t) vigore Vvel V»C (2) B 9, 1, 129 seqq. — Cf. Dig. 
49, 4 (3) 2 T. 11, 30, 19 (4) vel ad ... evo- 
catus inserta sunt ex T. 11, 30, 19 (6) iunge ὃ, 4, 1. 
7, 62, 32 (6) ab alio Mommsen cum B (1) idem B: 


contra suppl. Mommsen (8) ἃ C,8b L,om. VR (9) xiu 
vel xvi 3, 4, 1. (10) hune Z^, hoc VCR? (1) et V. 
vel R, om. C: cf. 1, 29, 5 


» son sd d 


:autem partes inter se scriptura interveniente 


VII 63. 64 


320 


QUANDO PROVOCARE 


ne ingemiscat mortuae causae dispendium, sed nostro 
gaudeat beneficio, cum nobis cognitum sit etiam ex 
errore calculi dierum quem officium habuit saepe 
esse causas periclitatas: quod in posterum non fieri 
Id ex eL o legis praesentis sperandum est. Eo- 
dem beneficio et in aliis omnibus fatalibus qui vel 
a pedaneis iudicibus yel ab aliis, quos leges suis 
sanctionibus enumeraverunt, custodiendo seu! obser- 
vando, ut decem fatales pro uno ubique instituan- 
2 tur. In his autem casibus, in quibus biennium 
constitutum est, quatenus more consultationum in 
regia urbe sub communi audientia florentissimorum 
nostri palatii procerum ventilentur, biennii metas 
unius anni terminis coartamus, ut intra eum et gesta 
colligere et ea viris devotis epistularibus tradere et 
refutatorios libellos, si voluerint, offerre et litem in 
sacrum. nostrum consistorium introducere cogantur: 
nulli licentia deneganda victrici? parti, si voluerit, 
secundum quod iam constitutum est?, et praemature 
3 causam inducere neque annali spatio expectato. Si 
tamen in sacro nostro consistorio lis exordium ce- 
perit, etsi non fuerit in eodem die completa, tamen 
perpetuari eam concedimus, cum iniquum sit propter 
occupationes florentissimi ordinis, quas circa nostrae 
pietatis ministeria habere noscitur, causas hominum 
4. deperire. Illud etiam merito^ addendum huic 
legi censemus, ut si qui fatali die apud appellationis 
iudicem introductus, sive ex una parte sive cogni- 
tionaliter causae appellationis imponat exordium, 
deinde relicta ea discedat et in desidia reliquum 
tempus permaneat et annale tempus post inchoatam 
litem praeterierit, victore neque sententiam ad effec- 
tum perducere valente propter litem iam inchoatam 
neque iam terminum accipere inveniente, cum ap- 
pellatoris absentia eam? finiri non facile concedit, 
huiusmodi iniquitatem amputantes (cum adversarius 
potest et minime praesente appellatore litem exer- 
cere, quia hoc speciale privi smium eius est, qui 
appellationi examinandae praesidet, posse ex? una 
parte causam dirimere*) iubemus eundem appellato- 
rem, nisi observaverit iudicium et causam usque ad 
finem peregerit, sed per eum steterit, quominus 
omnia litis certamina impleantur, appellatione de- 
fraudari et sententiam contra eum latam in suo 
robore durare et ad effectum perduci, tamquam si ab 
initio minime fuerit provocatum: nisi ipse appellator 
evidentissime probationibus possit ostendere se qui- 
dem summa ope nisum voluisse litem exercere, per 
iudicem autem stetisse vel aliam inexorabilem causam 
subsecutam, propter quam hoc facere minime valuit. 
tunc etenim aliud ei annale tempus indulgemus, quo 
effluente et lite minime finem accipiente cadere eum 
de appellatorio iuvamine disponimus, cum sit ei 
apertissima facultas et nostram adire maiestatem et 
tarditatem iudicis in querellam deducere et nostro 
5 beneficio perpotiri. Cui consentaneum est, ut et 
in sententiis omnium amplissimorum praefectorum 
praetorio ex divino oraculo retractandis eadem ob- 
servatio, quae supra dicta est, post ingressum unius 
vel utriusque partis tam propter absentiam perso- 
6 narum quam propter statuta tempora teneat. Sin 
acis- 
cendum esse crediderint nemini parti licere ad pro- 
vocationis auxilium pervenire vel ullum fatalem? 
observare, eorum. pactionem firmam esse censemus. 
legum etenim austeritatem in hoc casu volumus 
pactis litigantium mitigari. JD. xv k. Dec.'? Chalce- 
done Decio vc. cons. (a. 529] 


LXIIT." 
QUANDO PROVOCARE NECESSE NON EST. 


1. Imp. Alexander A. Apollinario et aliis. Datam 
sententiam dicitis, quam ideo vires non habere con- 
tenditis, quod contra res prius iudicatas, a quibus 
provocatum non est, lata sit. cuius rei probationem 
si promptam habetis!?, et citra provocationis admi- 
niculum quod ita pronuntiatum est sententiae aucto- 
ritatem non obtinebit. PP. vii k. April. Alexandro 
A. cons. [a. 222] 

2 Idem A. Capitoni. Si, cum inter te et aviam 
defuncti quaestio de successione esset, iudex datus 


à praeside provinciae pronuntiavit potuisse defunctum. 
et minorem quattuordecim annis testamentum facere 


ac per hoc aviam potiorem esse, sententiam eius 
contra tam manifesti iuris formam datam nullas 
habere vires palam est et ideo in hac specie nec 
1 provocationis auxilium necessarium fuit. Quod 
si, cum de aetate quaereretur, implesse defunctum 
quartum decimum annum ac per hoc iure factum 
testamentum pronuntiavit, nec provocasti aut post 
appellationem impletam causa? destitisti, rem iudi- 
catam retractare non debes. 

9 Imp. Gordianus A. Ingenuo. Si, ut proponis, 
suspensa apud amplissimos iudices cognitione pro- 
vocationis, quam te ob id interposuisse dicis, quod 
decurio nominatus esses, ad duumviratum vocatus 
es, manifestum est praeiudicium futurae notioni me- 
moratorum iudicum fieri non potuisse. 


4 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Valeria- ὦ 


nus nob. C. luliano. Cum magistratus datos iudi- 
ces et unum ex his pronuntiasse proponas, non 
videtur appellandi necessitas fuisse, cum sententia 
iure non teneat. 

9 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Domitiano. Certa ratione et fine multare praesides 
possunt. quod si aliter et contra legis statutum 
modum provinciae praeses multam vobis inrogaverit, 
dubium non est id, quod contra ius gestum videtur, 
firmitatem non tenere et sine appellatione posse 
rescindi. PP. id. lan. Caro et Carino conss. [a. 283] 

6 Idem AAA. Germano. Cum non eo die, quo 
praeses provinciae praecepit, iudex ab eodem datus 
pronuntiaverit, sed ductis diebus alieniore tempore 
sententiam dedisse proponatur, ne ambages frustra 
interpositae provocationis ulterius negotium protra- 
hant, praeses provinciae superstitiosa appellatione 
submota ex integro inter vos cognoscet. 

7 BD. Diocletianus et Maximianus AA. Ni- 
cagorae. Venales sententias, quae in mercedem a 
corruptis iudicibus proferuntur, et citra interpositae 
proro avene auxilium iam pridem a divis principi- 

us infirmas esse decretum est. JPP. k. Jan.'* Dio- 
cletiano A. et Aristobulo conss. [a. 285] 

8 ldem AA. Constantio. Si pater tuus, cum de- 
curio creareris, non consensit et quindecim annos 
aetatis agis, aditus praeses provinciae, si inhabilem 
te ad obeundum decurionatus honorem esse perspexe- 
rit, quando huiusmodi aetati etiam praetermissa ap- 
Qe MOMP subveniatur, iniquam nominationem remo- 
vebit. 

9 Idem A44. et CC. Rufino.  Veteranis, qui in 
legione vel vexillatione militantes post vicesima sti- 
pendia honestam vel causariam missionem consecuti 
sunt, onerum et munerum personalium vacationem 
concessimus. huius autem indulgentiae nostrae te- 
nore remunerantes fidam devotionem militum nostro- 
rum etiam provocandi necessitatem remisimus. 

10 !*7mp. lustinianus A. Menae pp. Omnem ho- 
norem salvum iudicibus reservantes, si quando una 
pars quasi laesa per definitivam eorum sententiam 


(1) eustodiendi sunt scr. (2) sic R^ cum B, victrice R?, 
litigatrici C (3) cf. 1, 62, 37, 2. 1, 64, 10, 1 (4) me- 
rito C, om. α'Ἤ (5) iam .R, om. C (6) eam C, ea R 
(1) ex C, et ex αὶ (8) quia hoe ... dirimere ante 1 
buiusmodi co/locat Mommsen (9) sic C, fatale R 


(10) Oct. (Buchholtz)? (11) .Β 9, 1, 134 segg. — Dig. 
49, 8 (12) haberetis Jibri (13) sic C, appellationis 
impl. causam A (14) tungenda videtur 6,34, 2 (15) k. 
ian.] 6, 34, 2, e p (0) iunge 7, 62, 37 


| 


— QUORUM APPELLATIONES 


327 


VII 64. 65 


b - provocatione usa fuerit, interdicimus alteri parti 
-quae vicit pro hoc tantummodo, quod nihil capere 


pro sumptibus litis et! detrimentis vel minus quam 
oportuerat iussa est, provocationem offerre, cum 
ipsam? decisionem litis recte factam esse confitea- 
tur: iudicibus scilicet sive florentissimis proceribus 
sacri nostri palatii sive his, quibus pro minore li- 
tium aestimatione consultationes delegantur, si per- 
spexerint adiuvandum esse victorem sumptuum per- 
ceptione, etiam sine provocatione eius hoc statuen- 
tibus et iustam eorundem sumptuum quantitatem 
1 definientibus. "Sed nec occasione consultationis 
introducendae victori provocare concedimus, cum et 
priscis legibus liceat ei et sine provocationis auxilio 
eandem consultationem differente suo adversario in- 
troducere et nos ei nihilo minus hoc permittimus, 
iniuriam ex supervacua provocatione iudicibus fieri 
rohibentes. 42). vii id. April. Constantinopoli 
ecio vc. cons. [a. 529] 


LXV.? 
QUORUM APPELLATIONES NON RECIPIANTUR. 


1 Imp. Antoninus A. Sabino. Eius, qui per con- 
tumaciam absens, cum ad agendam causam vocatus 
esset, condemnatus est negotio prius summatim per- 
scrutato, appellatio recipi non potest. PP. non. Iul. 
Antonino A. 1111 et Balbino conss. 

2 *Imp. Constantius 4.5 ad Hieroclem?. | Obser- 
vare curabis, ne quis homicidarum veneficorum ma- 
leficorum adulterorum itemque eorum, qui mani- 
festam violentiam commiserunt, argumentis convictus, 
testibus superatus, voce etiam propria vitium scelus- 
1 que confessus audiatur appellans. Sicut enim 
haec ita? observari disposuimus, ita aequum est 
testibus productis, instrumentis prolatis aliisque ar- 
gumentis praestiti, si sententia contra eum lata sit 
et ipse, qui condemnatus est aut minime voce sua 
confessus sit aut formidine tormentorum tentus con- 
tra se aliquid dixerit, provocandi licentiam ei non 
denegari*. D. v id. Dec. Leontio et Sallustio 
COnss. [a. 344] 

9 Impp. Valentinianus et Valens 44. ad Mo- 
destum pp. Nulli officialium a sententia proprii 
iudicis provocatio tribuatur nisi in eo tantum nego- 
tio, quod ratione civili, super patrimonio forte, apud 
proprium iudicem inchoarit, scilicet ut in eo tantum 
negotio ἃ sententia eius, cui paret iudici, quisquis 
velit officialis appellet, quod per procuratorem per- 
sequi iure tribuitur. D. 1111 id. lwn. Cyzico Va- 
lentiniano et Valente AA. conss. [a. 873] 

4 !""]dem et Gratianus AAA. ad Olybrium ρει. 
Abstinendum prorsus appellatione sancimus, quotiens 
fiscalis calculi satisfactio postulatur aut tributariae 
functionis sollemne munus exposcitur aut publici vel 
etiam privati, dummodo evidentis atque convicti red- 
hibitio debiti flagitatur, ut necessario in contumacem 
vigor iudieiarius excitetur. PP. Romae xv k. Sept. 

alentiniano et Valente 11 AA. conss. [a. 368] 


[a. 213]. 


4a !!*Idem AAA. ad Claudium pu. Si clericus 
*ante definitivam sententiam frustratoriae dilationis 
* causa ad appellationis auxilium convolaverit, mul- 
*tam quinquaginta librarum argenti, quam contra 
*huiusmodi appellatores sanctio generalis imponit, 
*cogatur expendere. hoc autem non fisco nostro 
*volumus accedere, sed pauperibus fideliter ero- 
*gari. D. vii: id. Iul. Valentiniano np. et Victore 
* Cconss.* [a. 369] 

9 "Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
444. ad Dialasivum proconsulem Africae. Ab ex- 
secutione appellari non posse satis et iure et con- 
Stitutionibus cautum est'?, nisi forte exsecutor sen- 
1 tentiae modum iudicationis excedat. ἃ quo si 
fuerit appellatum, exsecutione suspensa decernen- 
dum putamus, ut, si res mobilis est, ad quam resti- 
tuendam exsecutoris opera fuerit indulta, appella- 
tione suscepta possessori res eadem detrahatur et 
idoneo collocetur reddenda ei parti, pro qua sacer 
2 cognitor iudicaverit. Quod si de possessione vel 
de fundis exsecutio concessa erit!^ et eam suspen- 
derit provocatio, fructus omnes, qui tempore inter- 
positae provocationis capti vel postea nati erunt, 
in deposito collocentur, iure fundi penes eum qui 
3 appellaverit constituto. Sciant autem se provo- 
catores vel ab exsecutione appellantes vel ab arti- 
culo, si eos perperam intentionem cognitoris sus- 
pendisse elaruerit, quinquaginta librarum argenti 
animadversione multandos. D. 111 K. Febr. Treviris 
Valente v1 et Valentiniano 11 AA. conss. [a. 518] 

6 '5Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Hypatium pu.!* Quisquis, ne volun- 
tas diem functi testamento scripta reseretur, vel ne 
hi, quos scriptos patuerit heredes, in possessionem 


mittantur'", ausus fuerit provocare interpositamque . 


appellationem is cuius de ea re notio erit recipien- 
dam esse crediderit, viginti librarum argenti 18. multa 
et litigatorem, qui tam importune appellaverit, et 
iudicem, qui tam ignave coniventiam adhibuerit, in- 
volvat. 2. non. April. Triveris Ausonio et Olybrio 
conss. [a. 319] 

7 "Idem AA. et Arcadius A. ad Pelagium coni- 
(em rerum privatarum.  Ante?? sententiae tempus 
et ordinem eventus nec ἃ discussore nec a rationali 
appellare?' liceat. JD. xv k. Mart. Mediolani Ar- 
cadio A. et Bautone conss. (a. 385] 

8 ?*Impp. Arcadius et Honorius AA. Apollodoro 
comiti rérum privatarum. Et publicarum necessi- 
tatum et privati aerarii deposcit utilitas, ne com- 
moda, quae domui nostrae debentur, callidis debi- 
torum artibus differantur. quamobrem eorum appel- 


latione reiecta, qui aperte manifesteque convicti sunt, . 


hoc observari praecepti huius auctoritate censemus, 
ut ei, quem constiterit esse publicum debitorem, 
appellationis beneficium  denegetur. 2. iu id. 
Aug. .:Mediolani Arcadio 111 et Honorio ΠῚ AA. 
602,85. ; [a. 396] 


(1) et C, vel PR (2) ipsam C, ipse P, etipse R (3).B 
9, 1, 142 seqg. — Cf. Dig. 49, 5 (4) ΞΞ Τῇ. 11,36, 7 
(5) idem AA. (— impp. Constantius et Constans AA.) 77. 
(6) consularem Syriae Coeles addit T^. (1) ita CR, 
om. P (8) sic C, denegamus PE (9) — TA. 
11,36,17 (10) — 7/.11,36,19: iunge 2,6,6 — (11) c. 4a 
ez 1,4,2 restituta est auctoritate Paratitlorum ad Const. 8. 
quae habent: B. ζ᾽ τ. Ed διάτ. δ΄, ἧς ἡ ἀρχή abstinen- 
dum. oí κληρικοὶ πρὸ ἀποφάσεως ἐκκαλούμενοι προστι- 
μῶνται παρὰ τοῦ ἄρχοντος v' λίτρας ἀργυρίου. ταῦτα 
δὲ λήψεται οὐχ ὁ φίσκος, ἀλλὰ τοῖς πένησι καὶ τοῖς 
δεομένοις πιστῶς ταῦτα ῥογευϑήσεταε (id est: lib. στ 
t. 65 const. 4, quae incipit *abstinendum'. Clerici, qui 
ante sententiam appellant, a praeside L libris argenti 
multantur: eas autem non accipit fiscus sed in paupe- 


res et egenos fideliter erogantur): qui inder cum non 
quadret nisi ad locum geminum, interpretem Graecum 
errore numerum atque initium antecedentis constitutionis 
ezscripsisse Bienerus recte iudicavit (12) — ΤᾺ. 11, 36, 25: 
iunge T. 11, 30, 371. 11, 36, 23. 24 (13) ita ut ap- 
pellantem etiam nostris sanctionibus statuta multa eom- 
pescat ins. TÀ. cum B (κ. σε) (14) concessa erit 7. 
cum B, cesserit L?, cessaverit L'CR (15) — TA. 
11, 36, 26 (169) pu. 74., pp. SCP, cp. P (17) in 
poss. mitt.] edieti per divum Hadrianum conditi bene- 
fieium consequantur 77A. (18) auri 77., ἀργυρίου B 
(19) — TA. 11, 36, 29: iunge 7, 62, 26 (20) certum 
ins. Th. — (21) appellari Jibri contra .B et T., ubi est: 
eventus vel a discussore vel a rationali appellare non 
(22) 2 TÀ. 11, 36 32 


3298 


SI PENDENTE APPELLATIONE 


VII 66—71 
LXVI. 

SI PENDENTE APPELLATIONE MORS INTER- 
VENERIT. 


1 Zmp. Alexander A. Iuliano. Etiam post mor- 
tem eius qui appellavit necesse est heredibus eius 
vel reddi? causas provocationis vel statutis adquies- 
cere. PP. vi k. Nov. Alexandro A. cons. [α. 222] 

2 Idem A. Marcellinae. Eius, qui requirendus 


adnotatus appellaverat et ante actam causam mortuus 


est, bona ad successorem pertinere parentibus meis 
placuit. PP. 11 non. Dec. Alexandro cons. [a. 222] 

9 4dem A. Ulpio. Si is, qui ademptis bonis in 
exilium datus appellaverit ac? pendente provoca- 
tione defunctus est, quamvis crimen in persona eius 
evanuerit, tamen causam bonorum agi oportet. nam 
multum interest, utrum capitalis poena inrogata 
bona quoque rei adimat, quo casu morte eius ex- 
tincto crimine nulla quaestio superesse potest, an 
vero non ex damnatione capitis, sed speciali praesi- 
dis sententia bona auferantur: tunc enim subducto 
reo sola capitis causa perimitur^ bonorum rema- 
nente quaestione. PP. v id. Mart. Modesto et 
Probo conss. [a. 228] 

4 Imp. Gordianus A. Alexandro. Si pater tuus 
ad decurionatum devocatus appellationem interposuit 
eaque pendente concessit in fatum, honoris eius 
quaestio morte finita est. PP. prid. non. Oct. Pio 
et Pontiano conss. (a. 238] 

5 Idem A. Felici. Quamvis ancilla, de cuius do- 
minio disceptabatur et a rectore provinciae contra 
te iudicatum? fuerat, in fatum concesserit, tamen 
cum appellationem super ea interpositam fuisse et in 
numero cognitionum pendere proponas, ea provoca- 
tio suo ordine propter peculium ancillae audiri debet. 
PP. vir k. Dec. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

6 *Imp. Constantinus 4. ad Bassum pu. Si unus 
ex litigatoribus adhuc pendente appellatione de- 
functus sit, non residuum tantum temporis heredes 
eius habent, sed etiam alios quattuor menses. sin 
autem ad deliberationem hereditatis certum tempus 
indulgetur, post elapsum eius idem tempus quattuor 
mensum numeraàbitur, ne ignorantes negotium vel 
etiam super adeunda hereditate dubitantes, prius- 
quam aliquod commodum sentiant, damnis adfici 


compellantur. D. xiu k. lun. Sirmi Crispo 1 et 
Constantino 11 CC. conss. [a. 321] 
LXVII. 
DE HIS QUI PER METUM IUDICIS NON APPEL- 
LAVERUNT. 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Diophani. Si contra te iure pronuntiatum est nec 
appellationis imploratum auxilium, intellegis adquie- 
scere te statutis oportere. in sacro enim comitatu 
nostro timere nihil potuisti. S. xv A. Jul. Philippo- 
poli AA. conss. [a. 293] 

2 *Imp. lulianus A. Germaniano pp. His, qui 
tempore competenti non appellant, redintegrandae 
audientiae facultas denegetur. omnes igitur, qui 
eontra praefectos urbi, magistros officiorum, ma- 
gistros militum? seu proconsules seu comites Orien- 
tis seu vicarios seu praefectos Augustales vel alium 
iudicem 15. sub specie formidinis provocationem non 
arbitrantur interponendam, ἃ revocanda! lite pel- 
1 lantur. Qui vero vim sustinuerunt? contesta- 
tione publice proposita, intra dies videlicet legitimos, 
quibus appellare licet, causas appellationis evidenti 


adfirmatione distinguant, ut hoc facto tamquam in- 
terposita appellatione isdem aequitatis adminicula 
tribuantur.  Emissa xv k. lul.? Mamertino et Ne- 
villa conss. (a. 362] 


LXVIII." 
SI UNU8 EX PLURIBUS APPELLAVERIT. 


1 Lmp. Alexander A. Licinio. Si iudici proba- 
tum fuerit unam eandemque condemnationem eorum 
quoque, quorum appellatio iusta pronuntiata est, 
fuisse nec diversitate factorum separationem acci- 
pere, emolumentum victoriae secundum ea quae con- 
stituta sunt ad te quoque pertinere non ignorabit. 
DP. xi11 k. Sept. Maacimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

2 ldem A. Sereno. Si in una eademque causa 
unus appellaverit eiusque iusta appellatio pronun- 
tiata est, ei quoque prodest qui non appellaverit. 
quod si aetatis auxilio unus contra sententiam re- 
stitutionem impetravit, maiori, qui suo iure non ap- 
pellaverit, hoc rescriptum non prodest. S. 111 16. 


Sept. Iuliano et Crispino conss. ἴα. 224] 
LXVIII. 
SI DE MOMENTARIA POSSESSIONE FUERIT 
APPELLATUM. 


1 !"SImppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius AAA. ad Eusignium pp. Cum de possessione 
et eius!6 momento causa dicatur, etsi appellatio 
interposita fuerit, tamen lata sententia sortiatur 
effectum 17, ita tamen possessionis reformationem 
fieri oportet, ut integra omnis proprietatis causa 
servetur. J. xii k. Dec. Mediolano Honorio np. 
et EKwuodio conss. [a. 386] 


LXX. 
NE LICEAT IN UNA EADEMQUE CAUSA TERTIO 
PROVOCARE VEL POST DUAS SENTENTIAS 
IUDICUM, QUAS DEFINITIO PRAEFECTORVM 
ROBORAVERIT, EAS RETRACTARE. 


1 !'$Zmp. lustinianus 4. Menae pp. Si quis in 
quacumque lite iterum provocaverit, non licebit ei 
tertio in eadem lite super isdem capitulis provoca- 
tione uti vel sententias excellentissimorum praefec- 
torum praetorio retractare: licentia danda litigato- 
ribus arbitro dato ipsius audientiam qui eum dedit 
ante litis contestationem invocare et huiusmodi pe- 
titione minime provocationis vim obtinente. 7). Kk. u/.'? 
Constantinopoli dn. Iustiniano A. 11 cons. ἴα. 528] 


LXXI." 
QUI BONIS CEDERE POSSUNT. 


1 Imp. Alexander A. lrenaeo. Qui bonis cesse- 
rint, nisi solidum creditor receperit, non sint?! libe- 
rati. in eo enim tantum hoc beneficium eis pro- 
dest, ne iudicati detrahantur in carcerem. PP. x 
k. Dec. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Imp. Philippus A. et. Philippus C. Abascanto. 
Si quantitatem, quam (licet rei publicae) condemna- 
tus debebas, inferre paratus es, frustra vereris, ne 
verbum bonorum cessionis temere a te prolatum 
privare te necdum distractis facultatibus iuris ratio- 


(1) B 9, 1, 149 segq. — Cf. Dig. 49, 13. (2) reddere C^ 


(3) ae del. (4) sic PC^R, permitütur VC^ (5) iudi- 
eatum V, ius (uis 1) dietatum CR (6) — Τῇ, 11,35, 1: 
iunge Th. 2, 6, 3 (7) B 9, 1, 154 (8) — T. 


11, 30, 30 B 9, 1, 155 (9) sic VPOC, magistrum ΠΧ 
cum B (x.7.): mag. off. mag. mil. om. T^. (10) seu 
praef. Aug. vel al. iud. om. T^. (11) renovanda 77. 


contra B (x. πὸ) (12) sic. VPC cum B (x. z.), susti- 
nuerint KR T^. (43) Ian. 77. (14) .B 9, 1, 156. 157 
(15) «» 711. 11, 37, 1 B 9, 1, 158 (10) eius om. TA. 
(17) atque ita demum ad nostram scientiam referatur 
ins. Th. cf. Ἴ, 62, 32 (18) .B 9, 1, 159 (19) Iun. 
scr., cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte 11 p.112. (20) B 
9, 5 — Cf. Dig. 42, 3 (21) sic VPCR, sunt dett. 


pureeocEN—EC LO Pe 


QUI BONIS CEDERE POSSUNT 


329 


VIL WU 72 


nibus possit. PP. xvr k. Febr. Philippo 4. et Ti- 
tiano conss. (a. 245] 

9 Impp. Valerianus et Gallienus 4.4. et Valeria- 
nus nobiissimus C. Lenillae. Si pater tuus bonis 
cessit propter onera civilia, ipsius facultates oportet 
inquiri, non patrimonium, quod tibi emancipatae 
quaesitum dicis, inquietari. quod ut fiat, implorare 
aequitatem praesidis debes. PP. ΧΙΠ k. Dec. Aemi- 
liano et Basso conss. [a. 259] 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Chiloni. Legis Iuliae de bonis cedendis beneficium 
constitutionibus divorum nostrorum parentium ad 
provincias porrectum esse, ut cessio bonorum ad- 
mittatur, notum est: non tamen creditoribus su&à 
auctoritate dividere haec bona et iure dominii tenere !, 
sed venditionis remedio, quatenus substantia patitur, 
1 indemnitati suae consulere permissum est. Cum 
itaque contra iuris rationem res iure dominii teneas 
eius qui bonis cessit creditorem te? dicens, longi 
temporis praescriptione petitorem submoveri non 
posse manifestum est. quod si non bonis eum ces- 
sisse, sed res suas in solutum tibi dedisse monstre- 
tur, praeses provinciae poterit de proprietate tibi 
accommodare notionem. 

Ὁ idem AA. et CC. Myroni. Propter honorem 
municipalem vel munus bonis cedentium invidiosam 
admitti cessionem minime convenit, sed his obnoxios 
pro modo substantiae fungi. 

6 *4pud acta imp. Theodosius A. dixit: In omni 
cessione bonorum ex qualibet causa facienda scru- 
pulositate priorum legum explosa^ professio sola 
quaerenda est. dem dixit: ln omni cessione suffi- 
eit voluntatis sola professio. D. k. Mai. Honorio 
np. et Euodio conss. [a. 386] 

4 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Cum et filii 
familias possint habere substantias, quae patribus 
adquiri vetitae sunt, nec non peculium vel castrense 
vel quod patre volente possident, quare cessio bo- 
norum eis deneganda sit? cum, etsi nihil in? suo 
censu hi qui in potestate sunt parentum habeant, 
tamen, ne patiantur iniuriam, debet bonorum cessio 
admitti. si enim et pater familias admittendus est 
propter iniuriarum timorem ad cessionis flebile ve- 
niens adiutorium, quare filiis familias utriusque sexus 
hoc ius denegamus? cum apertissimi iurls est et 
inter patres familias et alieno iuri subiectos, si quid 
postea eis pinguius accesserit, hoc iterum usque ad 
modum debiti posse a creditoribus legitimo modo 
avelli. D. x k. Mart. Constantinopoli post consu- 
latum Lampadii et Orestis vv. cc. (a. 531] 

8 ldem A. Iohanni pp. Cum solito more a nostra 
maiestate petitur, ut ad miserabilis cessionis bono- 
rum homines veniant auxilium et electio detur cre- 
ditoribus vel quinquennale spatium eis indulgere vel 
bonorum accipere cessionem, salva eorum videlicet 
existimatione et omni corporali cruciatu semoto: 
quotidie dubitabatur, si quidam ex creditoribus vo- 
luerint quinquennales dare indutias, alii autem iam 
nunc cessionem accipere velint, qui audiendi sunt. 
1 In tali itaque dubitatione mininte putamus esse 
ambiguum, quod sentimus et quod humaniorem sen- 
tentiam pro duriore elegimus. et sancimus, ut vel 
ex cumulo debiti vel ex numero creditorum causa 
2 iudicetur. Et si quidem unus creditor aliis omni- 
bus gravior in summa debiti inveniatur, ut omnibus 
in unum coadunatis et debitis eorum computatis 
ipse alios antecellat, ipsius sententia obtineat, sive 
indulgere tempus sive cessionem accipere desiderat. 
3 Si vero plures quidem sint creditores, ex diversis 
autem quantitatibus, et nunc amplior debiti cumulus 
minori summae praeferatur, sive par sive discrepans 
numerus est creditorum, cum non ex frequentissimo 
ordine feneratorum, sed ex quantitate debiti causa 


4 trutinatur. Pari autem quantitate debiti inve- 
nienda, dispari vero creditorum numero, tunc amplior 
pars creditorum obtineat, ut, quod pluribus placeat, 
5 hoe statueretur. Sin vero undique aequalitas 
emergat tam debiti quam numeri creditorum, tunc 
eos anteponi, qui ad humaniorem declinant senten- 
6 tiam non cessionem exigentes, sed indutias. Nulla 
qoem differentia inter hypothecarios et alios cre- 

itores quantum ad hanc electionem observanda: in 
rebus autem officio iudicis partiendis suam vim sin- 
gulis creditoribus habentibus, quam eis legum prae- 
stabit regula. Nullo praeiudicio creditorum cuidam 
ex quinquennii dilatione circa temporalem praescrip- 
tionem generando. [a. 531—532] 


LXXII.^ 


DE BONIS AUCTORITATE IUDICIS POSSIDENDIS 
SEU VENUMDANDIS ET DE SEPARATIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Aíticae. ln bonis mortui 
potiorem esse causam legatariorum, qui eum utpote 
heredem convenire potuerunt, quam eorum, quibus 
ipse legavit, manifestum est, cum prius legatum quasi 
aes alienum exigitur, legatum autem a mortuo re- 
lictum post debiti detractionem inducitur. 

Imp. Gordianus A. Aristoni. XEst iurisdictionis 
tenor promptissimus indemnitatisque remedium edicto 
praetoris creditoribus hereditariis demonstratum, ut, 
quotiens separationem bonorum postulant, causa 
cognita impetrent.  praeoptabis? igitur convenien- 
tem desiderii tui fructum, si te non heredum fidem 
secutum, sed ex necessitate ad iudicium eos provo- 
care demonstraveris. 

9 ldem 4. Claudianae. Ex contractu, qui ces- 
Sionem rerum antecessit, debitorem contra iuris 
rationem convenies, cum eum aequitas auxilio excep- 
tionis muniat ac tunc demum iteratam possis desi- 
derare conventionem, cum tantum postea quaesiit, 
quod praesidem ad eius rei licentiam debeat pro- 
movere. 

4 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC 
Clearchianae.  Incivile est, quod postulas, ut unus 
ex chirographariis creditoribus debitoris bona com- 
pellatur suscipere, satis ceteris eius creditoribus 
facturus. τ [0.293] 

9 ldem AA. et CC. Abydonio. Si bona debitoris 
tui vacare constet et haec? ἃ fisco non agnoscantur, 
in possessionem eorum mitti te à competenti iudice 
recte postulabis. xvii k. Jan. «444. conss. ta. 293] 

6 Idem AA. et CC. Agathemero. Pro debito cre- 
ditores addici sibi bona debitoris non iure postu- 
lant. unde si quidem debitoris tui ceteri creditores 
pignori res acceperunt, potiores eos quam te chiro- 
1 grapharium creditorem haberi non ambigitur. Quod 
Si specialiter vel generaliter nemini probentur obli- 
gatae ac sine successore communis debitor vel heres 
eius decessit, non dominii rerum vindicatione, sed 
possessione bonorum itemque venditione aequali por- 
tione pro rata debiti quantitate omnibus creditoribus 
consuli potest. 

7 *idem AA. et CC. Domno. Si uxor tua pro 
triente patruo suo heres extitit nec ab eo quicquam 
exigere prohibita est, debitum a coheredibus pro 
besse petere non prohibetur, cum ultra eam portio- 
nem qua successit actio!? non confundatur. sin 
autem coheredes solvendo non sint, separatio postu- 
lata nullum ei damnum fieri patiatur. 0). k. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

8 Idem AA. et CC. Aelidae. ln possessionem rei 
servandae uxor defuncti vel alii creditores missi do- 
minium ex hac causa tenentes adipisci minime possunt. 
Sub die v1** k. Ian. Nicomediae CC. conss. ἴα. 294] 

9 Idem 44. et CC. Aurelio? Gerontio. Cum 


(1) sic V, detinere CR. (2) te C^ R, om. VC9? (3) — T^. 

4,20,3 (4)serupulositate p. l. explosa om. 7^. (5) in C, 

vel in AZ (6) B 9, 7, 50 seqq. — Cf. Dig. 42, 5. 6 

(7) reportabis Zussardus (8) haec C, hoc E, om. P 
ll. 


(11) sub die 


(9) 2 4, 16, 6. , (10) petitio I. gem. 
(13) aure- 


γι 9, xvu P (12) iunge 3, 21, 1. 4, 50, 7 
lio 4, 50, 1, om. libri 


42 


VII 72. 13 


330 


DE BONIS AUCTORITATE IUDICIS 


proponas eum contra quem supplicas ex administra- 
tione tibi negotiorum obligatum, hunc secundum 
iuris rationem adito rectore provinciae potes con- 
venire. nam si ad circumscriptionem tui iuris lati- 
tat! nec defendatur et eum tuum esse debitorem 
constat, ad exemplum edicti bonorum eius posses- 
sionem poteris impetrare: tempore autem transacto 
etiam venditionem eorum ἃ competenti iudice postu- 
lare non prohiberis. JJ. ΧΙΠΠ k. Sept. Diocletiano ΥΙΙ 
et Maximiano VI? AA. conss. [a. 299] 

10 4mp. lustinianus 4. Iohanni pp. Cum apud 
veteres quaestionem ortam? invenimus super pecu- 
niis debitis, pro quibus hypothecae non sunt con- 
stitutae, propter res ad debitorem pertinentes, dum 
is severiores creditores formidans sese celaverit, et 
illi de rebus ad eum pertinentibus competentia in- 
grediantur iudicia postulentque in possessionem re- 
rum sese transmitti, si etiam alii creditores, quibus 
obnoxius esse videtur, possint quandam habere com- 
munionem in rerum possessione: huiusmodi dubita- 
tionem amputantes censemus per praesentem gene- 
ralem divinam constitutionem, ut, si non omnes 
huiusmodi debita praetendentes, sed ex his certi ab 
iudiciali sententia in possessionem rerum mittantur, 
non solum hi, sed etiam alii omnes talia debita 
praetendentes eadem commoditate potiantur et pos- 
sint cum prioribus rerum detentatoribus communio- 
nem habere in rebus, de quibus (sicut superius de- 
claratur) prolata fuit sententia. quid enim iustius 
est, quam omnes, qui ad res debitoris mitti debent, 
1 esse participes huiusmodi commoditatis? — Ut 
autem non in perpetuum aliorum neglegentia illi, qui 
pro suis debitis alacriores creditoribus aliis osten- 
duntur fuisse, praegraventur, rectum ^ nobis esse 
videtur tunc communionem habere in possessionem 
rerum alios creditores, qui non hoc peregisse nos- 
cuntur, cum praesentes quidem in una eademque 
degentes provincia, in qua et possessores rerum 
commorantur, intra duorum annorum spatia, absentes 
autem intra quadriennium creditoribus possessionem 
antelato modo detinentibus suum debitum certum 
faciant et expensas secundum quantitatem debitorum 
persolvant eis, qui sententias consecuti sunt, per 
sacramentum manifestandas eorum, qui eas adipis- 
cendae gratia possessionis rerum sustinuerunt, quia 
et secundum debita satis eis fieri explorati iuris est. 
1a Post completum autem memoratum tempus nul- 
lam eis esse licentiam eos qui possessionem adepti 
sunt molestare vel quibusdam damnis adficere:.actio- 
nes autem, quas ex legibus sibi competere putave- 
2 rint, contra suos exercere debitores. Sin autem 
hi qui detinent possessiones vel ex sententia iudicis 
res vendiderint vel alio quocumque legitimo modo 
omne ius, quod in isdem rebus habere noscuntur, 
in alias personas post definitum a nobis* tempus 
transtulerint et certas pecunias acceperint, quidquid 
superfluum inventum fuerit vel amplius quam eis 
debetur, hoc modis omnibus necesse est eos prae- 
sentibus tabulariis signare et in cimeliarchio sanctae 
ecclesiae illius civitatis, in qua huiusmodi contractus 
celebratur, deponere: attestatione videlicet prius per 
memoratos tabularios conscribenda, praesente etiam 
eo qui res vendiderit vel in alias personas transtu- 
lerit, ut per eam manifestetur tam quantitas pecu- 
niarum, quae pro venditione rerum vel translatione 
praestitae sunt, quam earum, quae superfluae post 
dissolutum debitum inveniantur, ut, si quis postea 
creditor apparuerit et debiti cautionem ostenderit, 
possit ex his satis sibi facere, prius scilicet rectore 
provinciae sine aliquo damno causae faciente exa- 
minationem et non concedente nec viros reverentis- 
simos oeconomos vel cimeliarcham sanctae ecclesiae, 


in qua pecuniae deponuntur, aliquod detrimentum 
vel dispendium sustinere, per suam autem interlocu- 
tionem creditorem praecipiente secundum modum 
debiti ex depositis pecuniis suum accipere debitum. 
3 Ut autem mon liceat creditori in venditione vel 
translatione rerum dolum vel aliquam machinationem 
vel circumscriptionem facere, iubemns attestatione 
super hoc celebranda5 apud defensorem locorum 
gestis intervenientibus insinuari, sive tantum ex pre- 
tio, quantum debetur, sive plus sive minus colligi- 
tur, et praesentibus non tantum, sicut dictum est, 
tabulariis, sed etiam viro reverentissimo cimeliarcha, 
apud quem, si ita contigerit, superfluae pecuniae 
signatae deponendae sunt, iusiurandum sacrosanctis 
evangeliis propositis venditorem vel translatorem re- 
rum praestare, quod neque per gratiam emptoris vel 
eius, ad quem res iure cessionis transferuntur, nec 
dolo aliquo interveniente minorem iusto rerum pretio 
quantitatem acceperit, sed eam?, quam re vera cum 
omni studio potuerit? invenire. J. xv k. Nov. Con- 
stantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 


vv. cc. anno secundo. [a. 532] 
LXXIII.? 
DE PRIVILEGIO FISCI. 
| Imp. Antoninus A. Eutropiae Bona marit 


tui si ob reliqua administrationis primipili'? & fisco 
occupata sunt, res, quas tuas esse liquido proba- 
veris, ab aliis separatae tibi restituuntur. 

Idem A. Valerianae. Quamvis ex causa dotis 
vir quondam tuus tibi sit condemnatus, tamen si 
prius, quam res eius tibi obligarentur, cum fisco 
contraxit, ius fisci causam tuam praevenit. quod 
Si post bonorum eius obligationem rationibus meis 
coepit esse obligatus, in eius bona cessat privile- 
gium fisci. PP. xir: k. Nov. Antonino A. 111 et 
DBalbino conss. (a. 213] 

9 Idem A. lulianae. Si, cum pecuniam pro ma- 
rito solveres, neque ius fisci in te transferri impe- 
trasti neque pignoris causa domum vel aliud quid 
ab eo accepisti, habes personalem actionem nec 
potes praeferri fisci rationibus, ἃ quo dicis ei vecti- 
gal denuo locatum esse, cum eo pacto universa, 

uae habet habuitve eo tempore, quo ad conduc- 
tionem accessit, do eir iure fisco teneantur. salva 
igitur indemnitate fisci debitorem tuum pro pecunia, 
quam pro eo fisco solvisti, more solito convenire 
Bon prohiberis. JP. 111 k. lan. Antonino A. 111 
et Balbino conss. [a. 213] 

4 Idem A. Quinto". Si debitor, cuius fundum 
fuisse et ipse confiteris, prius eum distraxit, quam 
fisco aliquid debuit, inquietandum te non esse pro- 
curator meus cognoscet. nam etsi postea debitor 
extitit, non ideo tamen ea, quae de dominio eius ex- 
cesserunt, pignoris iure fisco potuerunt? obligari. 
PP. 11 k. [ul. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

Ὁ Imp. Alexander A4. Magnae. Pecunia!?, quam 
creditor ἃ debitore suo recepit, si postea ex iusta 
causa fisco restituenda erit, sine usuris debetur, 
quia non fenus contractum, sed suum recuperatum 
extraordinario iure aufertur. PP. xv k. lun. Fusco 
et Deatro conss. [a. 225] 

6 Imp. Gordianus A. Severianae. Cum patrem 
tuum fisci debitorem fuisse demonstres eumque nu- 
benti tibi possessionem dedisse adleges, procuratorem 
ius fisci exsequentem eam iure p revocare 
potuisse intellegis. PP. non. Jul. Sabino et Venusto 
conss. (a. 240] 


nus C. doro. Si in te ius fisci, cum reliqua de- 


(1) sic PR, lateat C (2) Diocletiano ,.. vi om. leges 
iungendae (3) sic PR, motam C . (4) sic P, recte C 
(5) ἃ nobis cum veteribus quibusdam libris omittunt Al- 
ciatus Dispunct. 1,19 et Cuiacius Recitationes ad ἢ. L.: cf. 
tanien Bethmann-Hollweg Civilprocess 3 p.321 — (6) sic C, 


attestationem 8, ἢ. celebrandam ἘΠ (1) eam dett., 
etiam PCR  ($) poterit libri (9) B 9,9 (10) sic € 
cum DB, primipilarnae M (11) sic £, eohinto SC, recte 
fortasse (cf. Graecum Koivros) — (12) sic M^, poterunt 
CM? (13) 5ic..M^, pecuniam CA? 


ri deo Valerianus et Gallienus .4A. et Valeria- 
io 


᾿ς DE PRIVILEGIO DOTIS 


331 


ΝῊ 738—175. "VIIT 4. 2 


"bitoris. pro quo satisfaciebas, tibi competens iudex 
adscripsit et! transtulit, ab his creditoribus, quibus 
fiscus potior habetur, res quas eo nomine tenes non 
possunt inquietari. PP. xv k. lun. Aemiliano et 
Basso conss. [a. 259] 


LXXIIII. 
DE PRIVILEGIO DOTIS. 


1 ?Impp. Severus et Antoninus AA. Firmo. Scire 
debes privilegium dotis, quo mulieres utuntur in 
actione de dote, ad heredes non transire. PP. k. 
Mai. Pompeiano et Avito conss. [a. 209] 


LXXV.* 


DE REVOCANDIS HIS QUAE PER FRAUDEM 
ALIENATA SUNT. 


1 Imp. Antoninus A. Caesiae. Si heres post adi- 
tam hereditatem ad eum cui cessit corpora heredi- 
taria transtulit, creditoribus permansit obligatus. si 
igitur in fraudem tuam id fecit, bonis eius excussis 
usitatis actionibus, si tibi negotium fuerit* gestum, 
ea quae in fraudem alienata probabuntur revoca- 


bis. PP. 1; id. Oct. Antonino A. 1111 et Balbino 
COnss. [a. 213] 
2 Imp. Alexander A. Symphorianae. Si succes- 


sione patris abstenta*5 fuisti, ob ea quae in dotem 
data sunt convenire te creditores nequeunt, quibus 
pignerata in dotem data non docentur, nisi bonis 
defuncti non sufficientibus in fraudem creditorum 
dotem constitutam probabitur. PP. x k. lul. Probo* 
et Maximo conss. [a. 232?] 
9 Impp. Diocletianus οἱ Maacimianus 44. Acyn- 
dino. i paterna liereditate abstinuisti nec quic- 
quam in fraudem creditorum ex bonis eius in te 
donationis iure transscriptum est, à privatis credi- 
toribus praeses provinciae conveniri te non patietur. 
PP. x E Jul. ipsis 1111 et 111 AAA. conss. (a. 290] 
4 Idem A44. et CC. Epagatho. Filios debitoris 
ei succedentes velut in creditorum fraudem aliena- 
torum facultatem revocandi non habere notissimi 
iuris est. Subscripta x k. Mai. A4. conss. (a. 2931 
5 Idem A4. et CC. Crescentino. Ignoti iuris non 
est adversus eum, qui sententia condemnatus intra 
statutum tempus satis non fecit nec defenditur, bo- 
nis possessis itemque distractis per actionem in fac- 
tum contra emptorem, qui sciens fraudem compa- 
ravit, et eum, qui ex lucrativo titulo possidet, scientiae 
mentione detracta creditoribus" esse consultum.  $. 
x k. Nov. AA. conss. (a. 293] 
6 Idem AA. et CC. Menandrae. $i actu sollemni 
praecedentem obligationem peremisti, perspicis ad- 
versus fraudatorem intra annum in quantum facere 
potest vel dolo malo fecit, quo? minus possit, edicto 
perpetuo tantum actionem permitti. 


LIBER OCTAVUS. 


L* 
DE INTERDICTIS. 


1 !"Inp. Alexander A. Apro evocato!. Cum 
proponas radicibus arborum in vicina Agathangeli 
area positis crescentibus fundamentis domus tuae 
periculum adferri, praeses ad exemplum interdicto- 
rum, quae in albo proposita habet: *si arbor in 
*alienas aedes impendebit', item: *si arbor in alie- 
*num agrum impendebit', quibus ostenditur ne per 
arboris quidem occasionem vicino nocere oportere, 
rem δα suam aequitatem rediget. PP. vr;'? E April. 
Juliano et Crispino conss. [a. 224] 

2 "Impp. Valerianus et Gallienus AA. Messiae. 
Praeses provinciae in eum, qui eiusdem provinciae 
non est, nec ex interdicto potest cognoscere. PP. 
vii k. Mai. Saeculare et Donato conss. .  [a. 260] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Pompeiano. Incerti iuris non est orta proprietatis 
et possessionis lite prius possessionis decidi opor- 
tere quaestionem competentibus actionibus, ut ex 
hoc ordine facto de dominii disceptatione probatio- 
nes ab eo qui de possessione victus est exigan- 
tur. interdicta autem licet in extraordinariis iudi- 
ciis proprie locum non habent, tamen ad exemplum 
eorum res agitur. Subscripta v k. lan. Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 

4 "Impp. Arcadius et Honorius 44.55 Aemi- 
liano pu. Si quis quodlibet interdictum efflagitet, 


ruptis veteribus ! ambagibus inter ipsa cognitionum 
auspicia rationem exprimere ac suas adlegationes 
iubeatur proponere. 9. xii] k. Aug. Constantino- 


poli Arcadio A. vr et Probo conss. (a. 406] 
Hm" 
QUORUM BONORUM. 
1 Impp. Severus et Antoninus AA. lusto. Here- 


ditatem eius, quem patrem tuum fuisse dicis, peti- 
turus iudicibus qui super ea re cognituri erunt de 
fide intentionis adlega. quamvis enim bonorum pos- 
sessionem ut praeteritus agnovisti, tamen litterdieto 
quorum bonorum non aliter possessor constitui po- 
teris, quam si te defuncti filium esse et ad heredi- 
tatem vel bonorum possessionem admissum probaveris. 
PP. vim k. lan. Laterano et Rufino conss. [a.191] 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et CC. 
Marco. Si ex edicto sororis patruelis intestato sine 
liberis defunctae recte petita bonorum possessione 
quaesisti successionem ac negotium integrum est, 
quae cum moreretur eius fuerunt, secundum edicti 18 
quorum bonorum tenorem ab his, qui pro herede 
vel pro possessore possident dolove malo fecerint, 
quo magis desierint possidere, tibi rector provinciae 
restitui efficiet. 8, vr k. April. CC. conss. [α. 294] 

9 "Impp. Arcadius et Honorius A4. Petronio 
vicario??. Constat virum a bonis intestatae uxo- 


(1) οὐ del. (23)B9,9,8 
Cf. Dig. 42, 8 (4) offuerit scr. (5) sic C^ M*, 
contenta Οὐ’ Μὰ (6) Lupo Beck (1) sic M, suis 
ins. Ο. (8) quo C^, id quo E, quod C^ (9) B 58, 10 
— Cf.Dig.43,1 (10) iunge 8,10,3. 8, 582,1 (11) apro 
evocato scripsi, apro 8, 52, 1, evocato libri tam Aoc loco 


(3) B 9, 8, 26 segg. — 


quam ad 8, 10,83 (12) sic leges iungendae, v1 Hal., v V 
(13) tunge 3, 20, 1 (14) — 77.2, 4, 6 (15) imppp. 
Arcadius Honorius et Theodosius AAA. T7. (16) ve- 
(17) .B 40, 9 — Cf. Dig. 
(19) — 7. 


teribus] denuntiationum 77. 

43, 2 (18) sic VC*R, interdicti Οὗ 

4, 21, 1 (20) Hispaniarum addit TA. 
42* 


QUOD LEGATORUM 


ris superstitibus consanguineis esse extraneum, cum 
prudentium omnium? responsa et? lex ipsa natu- 
1 rae successores eos faciat. Ergo iubemus, ut 
omnibus frustrationibus amputatis per interdictum 
quorum bonorum in petitorem corpora transferantur, 
secundaria? actione proprietatis non exclusa. J). VI 
k. Aug. Mediolani Olybrio et Probino conss. [a. 395] 


D 
QUOD LEGATORUM. 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus A4. et CC. 
Latinae. Heredi scripto satis idonee lege Falcidia, 
si exhausta legatis successio probetur, per quartae 
1 retentionem prospectum est. Unde si legatarius 
vel fideicommissarius non consentiente patre tuo, 
quem  adseveras testatori successisse et bonorum 
possessionem accepisse, relicta sibi legata vel fidei- 
commissa detinuit, secundum sententiam interdicti, 
quod adversus legatarios scriptis heredibus propo- 
situm est, oblata satisdatione, quam praestari opor- 
tet, in possessione constitui, ut ita retentione com- 
petenti utaris, experiri potes. JJ). xvi k. Jan. A4. 
conss, [a. 293] 


IIIL.* 
UNDE VI. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Theo- 
doro. Recte possidenti ad defendendam possessio- 
nem, quam sine vitio tenebat, inculpatae tutelae 
moderatione illatam vim propulsare licet. .PP. xv 
k. Dec. ipsis 111 et III AA. conss. [a. 290] 

2 ldem AA. et CC. Alexandro. Vi pulsos resti- 
tuendos esse interdicti exemplo, si necdum annus 
excessit, certissimi iuris est, et heredes teneri in tan- 
tum, quantum ad eos pervenit. S. 44. conss. ἴα. 293] 

39 idem 44. et CC. Ulpiae et Prociinae. | Aucto- 
ritatem vobis rescripti nostri tenendae possessionis, 
quam vos per violentiam adeptas? profitemini, com- 
indari* nimis improbe postulatis. δ, v177 id. April. 
CC. conss. [a. 294] 

4 Jdem A4. et CC. Hygino. Si de possessione 
vi deiectus es, eum? et legis Iuliae vis privatae reum 
postulare et ad instar interdicti unde vi convenire 

otes, quo reum !? causam omnem praestare, in quà 
ructus etiam, quos vetus possessor percipere po- 
tuit, non quos praedo percepit, venire non ambigi- 
tur. 85. 1111 id. April. Sirmi CC. conss. — [a. 294] 

9 "Imp. Constantinus A. ad. Tertullianum "5, In- 
vasor locorum poena teneatur legitima !3, si tamen 
vi loca eundem invasisse constiterit. nam si per 
errorem aut incuriam domini loca '* ab aliis possessa 
sunt, sine qun possessio restitui debet!6,  /. vr 
k. Mart." Gallicano et Symmacho conss. ἴ[α. 330] 

6 Dp: Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Pancratio pu.  Meminerint cuncti, sive 
vulgato rescripto mansuetudinis nostrae sive senten- 
tia cuiuslibet iudicis utantur in causis, conveniendos 


dominos locorum esse aut, si forte defuerint, acto- 


res eorum ad insinuandas sententias procuratores- 
que quaerendos, ne inde iniuriarum nascatur occa- 
sio, unde iura nascuntur. quod si praecepta nostra 
implere neglexerint, omni negotio, de quo iurgare 
1 coeperant, privabuntur!?. Sin autem habito ple- 


rumque colludio curatores vel tutores minorum his 
rem debitam ea occasione pervadant, ut pupillis vel 
adultis iurgandi copia et fructus adimatur, his ea- 
tenus subvenimus, ut eosdem non atterat damno 
culpa temeritatis alienae, sed ilico quidem possessio 
ei ἃ quo est ablata reddatur, curatores autem vel 
tutores aeterna deportatione punitos bonorum quo- 
que publicatio persequatur. 2). prid. non. April. 
Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 

7 Ej . Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. a essianum comitem rerum privatarum. 
Si quis in tantam furoris pervenit audaciam, ut 
possessionem rerum apud fiscum vel apud homines 
quoslibet constitutarum ante eventum iudicialis ar- 
bitrii violenter invaserit, dominus quidem constitutus 
possessionem quam abstulit restituat possessori et 
dominium eiusdem rei amittat: sin vero alienarum 
rerum possessionem invasit, non solum eam possi- 
dentibus reddat, verum etiam aestimationem earun- 
dem rerum restituere compellatur. J. xvi: k. lul. 
Treviris?! Timasio et Promoto conss. [a. 389] 

8 ** Impp. Arcadius et Honorius A4. Pasiphilo??, 
Momentariae possessionis interdictum, quod non 
semper ad vim publicam pertinet vel privatam, mox 
audiri, interdum etiam sine inscriptione, meretur. 
D. viu k. lan." Mediolani Olybrio et Probino 
conss. (a. 395] 

9 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Si quando vis 
iudicio fuerit patefacta, dein super rebus abreptis 
vel invasis vel damno tempore impetus quaestio pro- 
Vergi si non potuerit qui vim sustinuit quae I 
idit singula comprobare, taxatione ab iudice facta 
pro personarum atque negotii qualitate, sacramento 
aestimationem rerum quas perdidit manifestet nec 
ei liceat ultra taxationem ab iudice factam iurare: 
et quod huiusmodi iureiurando dato fuerit declara- 
tum, iudicem condemnare oportet. JD. éd. Dec. Con- 
stantinopoli post consulatum Armati vc. — [a. 415 

10 ?$/dem .4. Sebastiano pp. Non ab re est, 
quemadmodum possessionis alienae invasores tam ve- 
tus quam praesens sacra consttutio censuit punien- 
dos, nec conductoribus et possessionis alienae de- 
tentoribus impune procedere, si locatoribus forte vel 
possessionem rerum suarum, quam apud alios pre- 
cario modo esse concesserant, recuperare secundum 
leges volentibus, cum nulla sibimet cognita legibus 
adlegatio competeret, duxerint resistendum, et non 
protinus, id est non expectato iudiciorum ordine, 
alienam possessionem recte eam recuperantibus ce- 
1 dere patiantur. Eos namque iubemus pro tanta 
suae iniquitatis impudentia, si cognitionis iudicia- 
riae eventu fuerint condemnati, rei, cuius possessio- 
nem sponte restituere usque ad definitivam senten- 
tiam minime passi sunt, aestimationem victrici parti 
una cum ipsa re praebere compelli. JD. v A. April. 
Constantinopoli Theodorico cons. [a. 481] 

11 Zmp. lustinianus A. Iohanni pp. Cum quae- 
rebatur inter Illyricianam advocationem, quid feri 
oporteret propter eos, qui vacuam possessionem ab- 
sentium sine iudiciali sententia detinuerunt, quia 
veteres leges nec unde vi interdictum nec quod vi 
aut clam vel aliam quandam actionem ad recipien- 
dam talem possessionem definiebant, violentia in ab- 
latam possessionem minime praecedente, nisi domino 
tantummodo in rem actionem exercere permittentes: 
nos non concedentes aliquem alienas res vel pos- 
sessiones per suam auctoritatem usurpare sancimus 


(1) sie C TA., omnia VPR — (2) et V'PCR, tum T^À., 
om. V^ (3) secundaria C^ TÀ., secundum V" secun- 
dam ve! secunda V^, secunda PC*^R (4) Cf. Dig. 43.3 
(5) B 41, 2, 10 (6) IB 50, 3, 48 seqq. — Cf. Dig. 
43, 16 (1) sic P^R, adeptam VC^, ademptam por. : 
τὴν βιαίως ληφϑεῖσαν νομήν B — (8)sic V, commodare 
PCKR (9 eum VP*"C, cum P'R^ &,cum R?: eum 
quo se rettulit, compilatores videntur recidisse (10) quo 


reum C^. ««. reum V, cum reum P'R?, cogendum eum 
P*H^, quo C* 


(12) v. p. comitem dioeceseos Asianae addit Th. (8) le- 
gitima] edicti T^. (14) ea Zins. TA. (15) data ins. 
Th. | (16) sine ... debet] ipsis solis cedere debent (vel 
debet) 7TÀ. (11) mart. 77. cum 3,39,5, mai. V Hai. P: 
Bessi (Veronae 77al) ins. 3, 39, 3 (18) cum legis prin- 
cipio 1unge 2,12, 4 (19) $1 — 77.4,22,2 (20) — T9. 
4, 22, 3 (21) Iul. accepta ... Treviris fortasse scr. 
(22) & T. 2, 1, 8: iunge 9, 2, 16. 9, 51, 1 (23) 8uo 
salutem addit Th. (24) vu k. ian. TÀ. cum 9.37, 1, vi 


(11) — T. 2, 26, 1: iunge 3, 89, 3 | id. iun. HaL., viu id. ian, /íbri ad 9, 2,16 — (23) 4, 65, 33 


SI PER VIM VEL ALIO MODO 


833 


VIII 4—10 


talem possessorem ut praedonem intellegi et generali 
jurisdictione ea teneri, quae pro restituenda posses- 
Sione contra huiusmodi personas veteribus decla- 
rata est' legibus. ridiculum etenim est dicere vel 
audire, quod per ignorantiam alienam rem aliquis 
1 quasi propriam occupaverit. Omnes autem scire 
debent, quod non suum est, hoc ad alios modis 
omnibus pertinere, cum talis dispositio in furti actione 
iam dudum veteribus legibus definita est dicentibus: 
si quis alienam rem adversus domini voluntatem 
2 attigerit, furti actione tenetur. His videlicet, 


quae super recipienda possessione ἃ nobis disposita 


sunt, locum habentibus, si non ex die, ex quo pos- 
sessio detenta est, triginta annorum excesserunt 
curricula. ἢ. xv? k. Now. Consíantinopoli post 
consulatum Lampadi et Orestis vv. cc. anno se- 
cundo. [a. 532] 


V. 


SI PER VIM VEL ALIO MODO ABSENTIS PER- 
TURBATA SIT POSSESSIO. 


1 *Zmp. Constantinus 4. Severo. Iudices absen- 
tium, qui cuiuslibet rei possessione privati sunt, 
suscipiant in iure personam et auctoritatis suae for- 
midabile ministerium obiciant atque ita tueantur ab- 
sentes, ut id^ solum diligenter inquirant, an eius, 
qui quolibet modo* peregrinatur, possessio ablata 
est, quam propinquus vel parens vel proximus? vel 
amicus vel colonus vel libertus? seu servus? quo- 
libet titulo retinebat, nec eos, qui deiecti sunt ab- 
sentium nomine possidentes, quia minime ipsis dictio 
causae mandata sit, ab experiunda re secludant, 
nec, si servi sint, eorum reiciant in iure personas, 
uia huiusmodi condicionis hominibus causas orare 
as non sit: sed post elapsa quoque spatia recupe- 
randae possessionis legibus praestituta litigium eis 
inferentibus largiri convenit, ut eos momentariae 
perinde possessioni sine ulla cunctatione? restituant, 
1 ac si reversus dominus litigasset. Cui tamen 
quolibet tempore reverso actionem recuperandae pos- 
sessionis indulgemus !?, quia fieri potest, ut resti- 
tutio propter servulos infideles vel neglegentes pro- 
pinquos vel parentes vel proximos!' vel amicos et 
colonos vel libertos? interea differatur. absentibus 
enim officere non debet tempus emensum, quod re- 
cuperandae possessioni legibus praestitutum est, sed 
reformato statu, qui per iniuriam sublatus est, omnia 
quae supererunt ad disceptationem litigii immutilata 
permaneant: iudicio servato iustis legitimisque per- 
sonis, cum valde sufficiat possessionem tenentibus 
absentium nomine contra praesentium violentiam sub- 
veniri. JD. x k. Nov. Mediolani Constantino A. vrt 
et Constantio C. conss. [a. 326] 

2 '"3Impp. Arcadius et Honorius AA. Petronio 
vicario Hispaniarum. Nec imperiale responsum, 
quod supplicatio litigatoris obtinuit! nec interlo- 
cutio cognitoris ex quacumque parte innovare '? pos- 
sessionis statüm eo qui rem tenet absente permittitur, 
quia negotiorum merita partium adsertione pandun- 
tur. D. xv k. lan. Mediolano Caesario et Attico 
COnss. [a. 391] 


Y 
UTI POSSIDETIS. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Cyrillo. Uti possidetis fundum de quo agitur, cum 
ab altero nec vi nec clam nec precario possidetis, 
rector provinciae vim fieri prohibebit ac satisdatio- 
nis vel transferendae possessionis edicti i ulkto n 
forma servata de proprietate cognoscet. Subscripta 
III id. Oct." Nicomediae CC. conss. [a. 294] 


VIL" 
DE TABULIS EXHIBENDIS. 


1 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Germano. 
Si in potestate patris fuerunt impuberes filii et vos 
eis estis substituti atque ita ad vos intra pubertatem 
illis decedentibus coepit hereditas pertinere, de ex- 
hibendis testamenti tabulis interdicto uti potestis. 
PP. vir k. Mai. Saeculari et Donato conss. (a. 260] 


VII.'? 


DE LIBERIS EXHIBENDIS SEU DE DUCENDIS 
ET DE HOMINE LIBERO EXHIBENDO. 


1 Imp. Antoninus AA. lustino. Si, ut proponis, 
cum tuae?? potestatis esses, super rebus matris ob- 
tinuisti, potes eos qui tibi condemnati sunt conve- 
nire. quod si extitit, qui te filium et in sua pote- 
state esse contendit, interdicto in eam rem proposito 
de fide intentionis eius quaeretur. PP. v7 :d. April. 
duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Cyrillae. Adi praesidem provinciae ac postula filios 
tuos exhiberi. Swbseripía v id. April. Byzantii AA. 
conss. [a. 293] 

9 ldem AA. et CC. Euodiae?'. Si ad instar in- 
terdicti de exhibenda filia Philippi eum convenien- 
dum putaveris, rector aditus provinciae suam vobis 
accommodabit notionem. S. xir k. Dec. Nicome- 
diae 44A. conss.?? [a. 293] 


VIIII.? 
DE PRECARIO ET DE SALVIANO INTERDICTO. 


1 Imp. Gordianus A. Aristoni. Si te non remit- 
tente pignus debitor tuus ea quae tibi obnoxia sunt 
venumdedit, integrum tibi ius est ea persequi, non 
interdicto Salviano (id enim tantummodo adversus 
conductorem  debitoremve competit), sed Serviana 
actione vel quae ad exemplum eius instituitur utilis 
adversus emptorem exercenda. PP. vi id. Sept.?* 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. et CC. 
Fabricio. Habitantis precario heredes ad restituen- 
dum habitaculum teneri contra eos interdicto pro- 
posito manifeste declaratur. S. k. Dec. Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 


X5 
DE AEDIFICIIS PRIVATIS. 


1 Impp. Antoninus et Verus?* A4. Tauro. Et 
balneum, ut desideras, instruere et aedificium ei 


(1) est. C, sunt PR (2) xv seripsi, xu1 Hal, xui P, 
cf. Zeitschrift für Rechtsgesch. 11 p. 181 (3) — Th. 
4, 22, 1 B 50, 3, 60 (4) absentes, ut id] absentes. 
hos tamen iudices, quos absentium iussimus subire per- 
sonam, intra hos terminos ministerii retinemus, ut illi- 
batis atque omnibus integris causae principalis externis 
id T^. (5) pacto 7^. (6) vel parens vel proxi- 
mus cum TA. et Graecis del. (1) vel libertus cum T. 
et Graecis del. (8) vel servulus 77. (9) sine ulla 
cunct, om. T5. (10) indulsimus 77. (11) vel pa- 


rentes vel proximos del. cum T^. (12) vellib. om. T^. 
(13) — T^. 4, 22, 5 B 50,3, 61: iunge 7, 32, 11 (14) sic 
AM? Th. obtinebit PCRM* (15) ex q. p. innovare] 
interpellare 77. (16) .B 50, 3, 62. 60, 17, 30 — Cf. 
Dig.. 43, 11 (17) Dec. Mommsen (13) Cf. Dig. 
49, 5 (19) Cf. Dig. 43, 29. 88 (20) tuae R, suae C 
(21) euodiae P, euvodie 3, euodio CR: cf. Schmidt Inter- 
dictenverfahren p.325 (22) CC. conss. (a. 294) Mommsen 
(23) B 25, 2, 36. 31 — Cf. Dig. 43, 26. 8ὃ (24) sept. 
Hal, nov. P (25 B 58, 11 (26) severus libri 


VIII 10 


334 


DE AEDIFICIHS PRIVATIS 


superponere potes, observata tamen forma, qua ce- 
teri super balnea aedificare permittuntur !, id est ut 
concamaratis superinstruas et ipsa concameres nec 
modum usitatum. altitudinis excedas. PP. sine die 
et consule. t ὶ : i 
2 Imp. Alexander A4. Diogeni. Negotiandi causa 
aedifieia demoliri et, marmora detrahere edicto divi 
Vespasiani et senatus consulto vetitum est. ceterum 
de alia domo in aliam transferre quaedam licere 
exceptum est: sed nec dominis ita transferre licet, 
ut integris aedificiis depositis publicus deformetur 
adspectus. PP. xr k. lan. Alexandro A. cons. (a. 222] 
9 ?]dem A. Apro evocato?. Απ in totum ex 
ruina domus licuerit non eandem faciem in civitate 
restituere, sed in hortum convertere, et an hoc con- 
sensu tunc magistratuum non prohibentium, item 
vicinorum factum sit, praeses, probatis his quae in 
oppido frequenter in eodem genere controversiarum 
servata sunt, causa cognita statuet. PP. vir k. 
April. Iuliano et Crispino conss. X [a. 224] 
4 Imp. Philippus A. et Philippus C. Victori. 
Si, ut proponis, socius aedificii ad refectionem eius 
sumptus conferre detractat, non necessarie extra 
ordinem tibi subveniri desideras. etenim si solus 
-aedificaveris nec intra quattuor mensuum tempora 
cum centesimis nummus pro portione socii erogatus 
restitutus fuerit vel, quominus id fieret, per so- 
cium id^ stetisse constiterit, ius dominii pro so- 
lido vindicare vel obtinere iuxta placitum antiquitus 
poteris. JPP. run k. April. Philippo A. et Titiano 
CORS$. [a. 245] 
9 *Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Octavio. 
Si is, contra quem precem fundis, sciens prudens- 
que soli partem ad fte pertinere, non quasi socius 
vel collega communis operis sollicitudine solidam 
balneorum extructionem ea mente, ut sumptus pro 
portione tua reciperet, adgressus est, sed totius loci 
dominium usurpare et collapsum balneum refabri- 
care enisus est, cum aedificia quae alieno loco im- 
onuntur solo cedant nec impensae his qui improbe 
id fecerint restitui debeant, antiquato divi Hadriani 
edicto praeses provinciae memor iuris publici in di- 
rimenda disceptatione legum placita custodiet. PP. v7 
non. Oct. ipsis 1111 et III AA. conss. [a. 290] 
6 Imp. Constantinus A. Helpidio agenti vicem pp. 
Si quis post hanc legem civitate spoliata ornatum, 
hoc est marmora vel columnas, ad rura transtulerit, 
1 privetur ea possessione, quam ita ornaverit. δὶ 
quis autem ex alia in aliam civitatem labentium 
eT marmora vel columnas de propriis domi- 
us in proprias transferre voluerit, quoniam utrobi- 
que haec? esse publieum decus est, licenter hoc fa- 
ciat: data similiter facultate etiam de possessione 
ornatum huiusmodi ad possessionem aliam trans- 
ferendi, quamvis per muros vel etiam per mediam 
civitatem ea transferri necesse sit, ita ut ea solum- 
modo quae illata fuerint civitatibus exportentur. 
D. vi k. Iun. Víminacii Crispo 11 et Constantino 11 
conss. [a. 321] 


7 "Imp. Iulianus A. ad. Avitianum vicarium Afri- 
cae. Nemini columnas vel statuas cuiuscumque ma- 
teriae ex alia eademque provincia vel auferre liceat 
vel movere. JD. v; k. Nov? luliano A. 1111 et Sal- 
lustio conss. [a. 362. 363] 

8 ΤΆΗΡΆ Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Modestum pp. Singularum urbium curiales etiam 
inviti vel reparare intra civitates quas olim!? ha- 
buerint domus vel ex novo aedificare cogantur, illic 
semper muniis inservituri et aucturi propriarum fre- 
1 quentiam civitatum.  Possessores vero, qui non 
erunt curiales, in urbibus, in quibus domus possi- 
dent, easdem domos dirutas neglectasque reparent, 
iudiciaria ad conservandum hoc praeceptum aucto- 
ritate retinendi *, 7). ΧΙ k. Nov. Gratiano A. Im 
et Merobaude conss. — [ue 9TH 

9 '?Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Aemiliano pu. Si cui loci proprietas aedificandi 
iuxta publicas aedes animum 13 dederit, quindecim 
pedum spatio interiecto inter publica ac privata 
aedificia ita sibi noverit fabricandum, ut tali inter- 


vallo et publicae aedes ἃ periculo vindicentur et 


privatus aedificator velut perperam fabricato loco '!^ 
destructionis quandoque 
mentum. ἢ). xi k. Nov. Constantinopoli Arcadio 
A. vi et Probo conss. [a. 406] 

10 Impp. Honorius et Theodosius AA. Monazcio pp. 
Per provincias Mesopotamiam Osroenam!5* Euphra- 
tensem Syriam secundam Phoenicen Libanensem 
Ciliciam secundam utramque Armeniam utramque 
Cappadociam Pontum Polemoniacum atque Helleno- 
pontum, ubi magis hoc desideratur, ceterasque pro- 
vincias cunctis volentibus permittatur mural ambitu 
fundos proprios seu loca sui dominii constituta val- 
lare. b. IH non. Mai. Constantinopoli Theodosio 
A. VIIII et Constantio III conss. [a. 420] 

11 Jdem AA. Severino pp.'* Maeniana, quae 
Graece ἐξώστας appellant, sive olim constructa sive 
in posterum in provinciis construenda, nisi spatium 
inter se per decem pedes liberi aeris habuerint, modis 
1 omnibus detruncentur. In his vero locis, in qui- 
bus aedificia privatorum horreis publicis videntur 
obiecta, obstructione maenianorum quindecim pedum 
2 intervalla serventur. Quem intercapedinis modum 
aedificaturis quoque proponimus, ita ut, si quis intra 
definitum spatium, id est decem pedum mensuram, 
aedificare vel intra quindecim pedum maenianum 
possidere temptaverit, sciat non solum fabricam de- 
moliendam, sed etiam ipsam domum fisco nostro ad- 
scribendam. JD. 111 k. Oct. Asclepiodoto et Mari- 
niano conss. [a. 423] 

12 "1αΑὐτοκράτωρ Καῖσαρ Ζήνων εὐσεβὴς νικητὴς 
τροπαιοῦχος ἀεὶ μέγιστος ἀεὶ σεβαστὸς 9 Αὔγουστος 
᾿““δαμαντίῳ ἐπάρχῳ πόλεως. Καὶ δικῶν εἰρήνης 
ἀπολαύειν 19. καὶ τῶν ἔξωϑεν πολέμων ἀπαλλάττε- 
σϑαι τοὺς ὑπηκόους βουλόμενοι νουϑετεῖν ἑκάστοτε 
προϑυμούμεϑα. διὸ καὶ τὸν παρόντα φέρομεν νόμον 
ἱκανῶς ἀποδεικνύντα, ὡς καὶ 7 σὴ μεγαλοπρέπεια 
δικαίως ἐδίδαξεν καὶ ἡμεῖς προνοητικῶς τὰ τὴν δυσ- 


(1) sic C, ceteris ... permittitur ἢ (2) extrema verba 
iterantur in 8, 52, 1: iunge 8, 1, 1 (3) apro evocato 
scripsi, apro 8, 52, 1, evocato libri et hoc loco et ad 
8, 1,1  (4)id del. Hal. (5) cf. 5, 16, 14. (6) haec 
dett., hano PCR (1) iunge Th. 8, 5, 15. 11, 28, t. 
15,3,2 (8) sic leges tungendae, vitianum libri (9) Antio- 
chiae. acc. xv k. April. Karthagine ins. 7. 11, 28, 1 
(Antiochiae eztat etiam tn Th. 8, 5, 15) (10) quas 
olim M cum Graecis, qua&olum C, quassoli R. (11) sic M, 
retinendum C", retinendo R^, retinenda C^ R^ (12) — Τῇ. 
15, 1, 46: tunge Th. 15, 1, 45 (13) si qui aedificandi 
i p. a. animos T7. (14) fabrieati loci TA. (15) ostroe- 
nam libri (16) pu. Gothofredus — (17) c. 12 suppedi- 


taverunt libri iuris Graeco- Romani, e quibus adhibui 
Laurentianum pl. LX c. 8 saec. XI, Marcianum 119 
saec. XIII, Paris. Graecum 1385 4 saec. XV. ex in- 
scriptionis forma conicias eam non ez lustiniano Codice 
descriptam esse, sed talem exhiberi, qualis ab ipso Ze- 
none emissa fuerit. recte tamen integram constitutionem 
huic loco restitutam esse colligitur tam ez indicibus Grae- 
cis, qui omnia Zenonianae constitutionis capita in hunc 
Codicem transisse probant, quam ex ambitu eorum quae 
in V desiderantur (8) Καῖσαρ et εὐσεβὴς ... σεβα- 
στός omiserint lustiniani (19) ἀπολαύειν scripsi, ἀσίο- 
λαύοντι Laur. Marc., ἀπτολάβον sequentibus omissis Par., 
ἀπολαύοντας Augustinus 


12 Imp. Caesar Zeno pius victor triumphator 
semper maocimvs semper venerandus Augustus Ada- 
mantio pu. Et litium pace frui et ab externis bel- 


lis liberari subditos cupientes praemonere eos sem- 
per in animo habemus. quapropter et praesentem 
ferimus legem, quae satis docet, quomodo et tua 


uturae non timeat detri- 


desc ea EM. 


339 VIII 10 


» DE AEDIFICIIS PRIVATIS 


y 
T5 


Te p 


1 χέρειαν λύοντα διορίζομεν. Καὶ μικρὸν ἀπο- 
στάντες τῶν πρεπωδεστέρων τῇ πολιτείᾳ ῥημάτων 
τοῖς τῷ πλήϑει γνωριμωτέροις χρησόμεϑα, ὅπως ἂν 
ἕκαστος αὐτῶν ἐντυγχάνων τῷ νόμῳ μὴ δέοιτο écé- 
la ρου βοηϑοῦ πρὸς τὴν οἰκείαν χρείαν. Ἔγνωμεν 
τοίνυν ἐκ τῶν ἐνεχϑέντων παρὰ τοῦ σοῦ μεγέϑους, 
ὡς ὁ ϑεῖος νόμος τοῦ τῆς ἀϑανάτου μνήμης πτατρὸβ 
ἡμετέρου μίέέοντος, ὃν ἔϑετο περὶ τῶν ἐν τῇδε τῇ 
ἐνδόξῳ πόλει κτίζειν βουλομένων, ἀμφίβολος εἶναι 
κατά τινα μέρη δοκεῖ διὰ τὰς τῶν φαύλως Épum- 
(1) νευόντων ἐπινοίας. 'προστάττομεν τοὺς τὰς ἰδίας 
οἰκέας ἀνανεοῦντας τὸ ἀρχαῖον σχῆμα μηδαμῶς παρ- 
ἐξιέναι, ὥστε μὴ τοὺς οἰκοδομοῦντας ἀφαιερεῖσϑαι 
φῶτα ἢ ἄποψιν τῶν γειτόνων παρὰ τὸ πάλαι καϑ- 
ἐστηκός. οὐ μὴν προσϑήσω, 0 τι" δήποτε δέοι κρα- 
τεῖν, οἷον ὃ τῇ " οἰκοδομίᾳ χρώμενος δίκαιον ἔχοι 
προσῆκον" αὐτῷ ἐκ συμφώνου ἢ ἐπερωτήσεως, ἐπι- 
τρέπον ἀμείβειν, εἰ βουληϑείη, τὸ παλαιὸν σχῆμα. 
1b 4109 ϑεσστέζομεν, εἰ σύμφωνον ἢ ἐπερώτησις βοη- 
ϑοῖ τῷ κτίζοντι, ἐξεῖναι αὐτῷ κατὰ τὴν δύναμιν 
τοῦ συμφώνου ἢ τῆς ἐπερωτήσεως οἰκοδομεῖν, si καὶ 
τοὺς γείτονας, οἷς ἐναντιοῦται τὸ σύμφωνον, ἐντεῦ- 
2? ϑὲν βλάπτειν δοκοίη. Τῆς δὲ μου vns διατάξεως 
εἰπούσης καὶ δώδεκα ποδῶν χρῆναι καταλιμπάνειν 
μέσον τῆς τε ἰδίας καὶ τῆς τοῦ γείτονος οἰκίας τὸν 
οἰκοδομεῖν μέλλοντα καὶ τὸ πλέον ἢ ἔλαττον προσ- 
ϑείσης 5, 0 μεγίστην ἀσφάλειαν ὃ εἰκότως ποιεῖ (τὸ γὰρ 
ἐνδοιάξον οὐκ ἐπιτήδειον εἰς ἀμφιβολίας ἀναίρεσιν), 
σπεριφανῶς κελεύομεν δυοκαίδεκα πόδας εἶναι μέσους 
ἑκατέρας οἰκίας, ἀρχομένους μὲν ἀπὸ τοῦ ἐπικειμένου 
τοῖς ϑεμελίοις οἰκοδομήματος, πταραφυλαττομένους δὲ 

' , - «( H “ῳ ^ - 2 
μέχρε πέρατος TOU viove. καὶ τῷ τοῦτο τοῦ λοιποῦ 
παραφυλάττοντι ἐξεῖναι τὴν οἰκίαν ἐγείρειν ἐφ᾽ ὅσον 
viu FLABAN ὕψος xai ϑυρίδας κατασκευάζειν τὰς κα- 
λουμένας παρακυπτικὰς καὶ φωταγωγοὺς κατὰ τὴν 
ϑείαν νομοϑεσίαν, εἴτε νέαν οἰκίαν βούλοιτο κτίζειν 


εἴτα παλαιὰν ἀνανεοῦν εἴτε διαφϑαρεῖσαν. ἐκ πυρὸς 
?a οἰκοδομεῖν. Μηδαμῶς 19 ἐκ τούτου τοῦ διαστή- 
ματος συγχωρεῖσθαι ἀφαιρεῖν τοῦ γείτονος ἄποψιν 

αλάσσης εὐϑεῖαν καὶ οὐ βεβιασμένην ἐξ οἱουδήποτε 
σπιλευροῦ τῆς οἰκίας, ἣν ὁ γείτων ἑστὼς ἔνδον ἐν τοῖς 
ἐδίοις ἢ καὶ καϑήμενος ἔχει, μὴ παρατρέπων ἑαυτὸν 
ἐν τῷ παρακύπτειν εἰς τὸ πλάγιον καὶ βιαζόμενος, 
20 ὥσπερ" ἰδεῖν ϑάλασσαν. Τὸ γὰρ τῶν κήπων 
τὸ καὶ τῶν δένδρων οὔτε περιείληπται τῇ προτέρᾳ 
ψομοϑεσίᾳ οὔτε τῇ παρούσῃ προστεϑήσεται. οὔτε 
9 γὰρ προσήκει τοιαύτην δουλείαν κρατεῖν "5, Μηδενὶ 
δὲ ἐξέστω κτίζοντι οἰκίαν, ἐν μέσῳ ὄντος στενωποῦ 
ἢ πλατείας ὑπὲρ τοὺς δεκαδύο πόδας, διὰ τοῦτο παρ- 
αἱρεῖσϑαι μέρος τῆς πλατείας ἢ τοῦ στενωποῦ καὶ 
τῷ οἰκείῳ προσνέμει» οἰκοδομήματι. οὐ γὰρ τὰ τῷ 
δημοσίῳ προσήκοντα βλάπτειν βουλόμενοι καὶ τοῖς 
κτίζουσιν ἀπονέμειν δεκαδύο ποδῶν εἶναι διάστημα 
ἐν μέσῳ τῶν οἰκιῶν διωρίσαμεν, ἀλλ᾽ ὥστε μὴ στε- 
vórsga εἶναε τὰ μεταξὺ τῶν οἰκιῶν διαστήματα, καὶ 
τὸ πλέον περιόν τε ἐῶντες ἔχειν ὡς ἔχει καὶ τοῦτο 
μειοῦσϑαι ux συγχωροῦντες, ἵνα τῇ πόλει τὰ οἰκεῖα 
3a περισώζηται δίκαια. Εἰ δὲ τὸ παλαιὸν οἰκοδό- 
μημα καὶ 13 τὸ ἀρχαῖον σχῆμα τοιοῦτον ἣν, ὥστε ἔλατ- 
τον εἶναι τῶν δεκαδύο ποδῶν μεταξὺ ἑκατέρας οἰκίας 
διάστημα, μὴ ἐξέστω «παρὰ τὸ παλαιὸν σχῆμα ῇ 
ὑψοῦν τὸ οἰκοδόμημα ἢ ϑυρίδας ποιεῖν" εἰ μὴ δέκα 
πόδες εἶεν ἐν μέσῳ" τηνικαῦτα γὰρ παρακυπτικὰς 
μὲν ὃ κτίζων οὐ δυνήσεται ποιεῖν οὐκ οὔσας πάλαι, 
ὡς εἴρηται, φωταγωγοὺς δὲ ποιήσει ἀπὸ ἕξ ποδῶν 
τοῦ πάτου εἰς ὕψος, μηδαμῶς τὸ καλούμενον ψευδό- 
πατον ποιεῖν ἐν τῷ ἑαυτοῦ οἰκήματι τολμῶντος", 
φωταγωγοῦ ϑυρίδος κατασκευασϑείσης 15 κατὰ τὸ δἰρη- 
μένον τῶν ὃξ ποδῶν ὕψος, καὶ σοφίζεσϑαι τὸν νό- 
3b μον. Εἰ γὰρ τοῦτο ἐξείη, πάλιν αἱ φωταγωγοὶ 
διὰ τοῦ ψευδοπάτου παρακυπτικῶν πληρώσουσιε χρείαν 
καὶ τὸν γείτονα βλάψουσιν. ὅπερ γίνεσϑαι κωλύο- 


(1) καὶ ἡμεῖς ins. Marc. Par., ο΄ ποί 4 (2) ὅτε Laur. 
Par. (3) οἷον om. Laur. (4) ἐπινοίας, προστάτ- 
τῶν μὲν τοὺς ... καϑεστηκός, οὐ μὴν προσϑείς, τί 
δήποτε δέοι κρατεῖν, εἰ ὁ τῇ scr. (δ) ἔχοι προσῆκον 
scripsi: ἔχων προσῆκον Laur., ἔχοι διαπεροσήκων Marc., 
ἔχον διὰ τὸ προσῆκον Par. (6) διό] τότε γάρ Marc. 


(1) τῆς δὲ αὐτῆς scr. (8) προσϑήσεις vel προσϑήσει 


libri (9) ἀσάφειαν H. lordan (10) δέ ins. Hoto- 
manus (11) ὥστε scr. (12) τοιαύτην δουλείαν κρατεῖν 


om. Marc. Par. (13) κατά Serimgerus (14) τολμῶν 
scr. (15) sic Marc., φωταγωγοὺς ϑυρίδας κατασκευά- 
Ge. Laur., deficit Par. 


magnificentia iuste suggesserit et nos prudenter. de- 
1 finiamus ea quae solvunt difficultatem. |. Et ali- 
quantum recedentes ab usitatioribus in regenda re 
publica verbis utemur iis, quae vulgo notiora sunt, 
ut quicumque in. legem inciderit, alio interprete ad 
la usum suum non indigeat. Cognovimus igitur 
ex idis, quae a magnificentia tua ad nos relata sunt, 
divinam legem immoríalis memoriae paíris nostri 
Leonis, quam posuit de iis, qui in hac incluta urbe 
aedificare vellent, ambiguam esse videri in nonnullis 
partibus propter male interpretantium commenta, 
cum praecipiat, μέ qui aedes suas renovant nequa- 
quam veterem formam excedant, me aedificantes 
lumina vel prospectum vicinorum coníra priorem 
statum auferant, nec tamen addiderit, quid debeat 
obtinere, si aedificator ius habeat competens ipsi 
ex pacto vel stipulatione, quo antiquam formam, 
τὸ si velit, mutare permittatur. Quamobrem san- 
cimus, si pactum vel stipulatio aedificantem iuvet, 
licere ei secundum pacti vel stipulationis vim aedi- 
ficare, etiamsi vicinos, quibus adversatur pactum, 
2 inde laedere videatur. Cum vero mea (eadem? ) 
constitutio dicat eum qui aedificet inter suam et 
vicini domum: etiam duodecim pedum spatium re- 
linquere debere, et *plus minusve? addat, quod. sum- 
mam sane obscuritatem | inducit. (ambiguum enim 
non est idoneum ad tollendam dubietatem), per- 
spicue iubemus iníer utramque domum intermedios 
esse duodecim pedes, qui incipiant a solo aedi- 
fici et. pertineant usque αὐ summam altitudinem. 
eique, qui hoc in posterum observat, licere do- 
mum in quamcumque velt altitudinem tollere et 
fenestras aperire íam prospectivas | quas. dicunt 
quam luciferas secundum sacram legislationem, sive 


novam domuwm aedificare velit sive veterem reno- 
2a vare sive igne consumptam  exíruere. | Neque 
tamen licere ex hoc spatio auferre vicini in mare 
prospectum directum nec impeditum ex  quacum- 
que aedium parte, quam vicinus habet stans intus 
in swis aedibus vel eiiam sedens, mon se detor- 
quens, ut in obliquum despiciat et invito corpore 
2b in mare prospiciat. De hortis enim et arbo- 
ribus neque in priore legislatione aliquid compre- 
hensum est nec in praesente addetur: haud enim 
3 convenit eiusmodi servitutem locum habere. .Ne- 
mini autem qui domum aedificat, interiacente angi- 
poríu vel platea latiore duodecim pedibus, ea de 
causa liceat partem plateae vel angiporti occupare 
ΡΟΝ aedificio attribuere. non enim ut ea quae rei 
publicae sunt laedantur et aedificantibus adsignen- 
tur, duodecim pedum spatium inter domos esse de- 
finivimus, sed ut me sint angustiora inter domos 
spatia, et sicubi sit spatium quod statutum modum 
excedat, id servantes neque angustius fieri permitten- 
3a tes, ut civitati sua iura conserventur. Si vero vetus 
aedificium ex antiqua forma tale erat, ut duodecim 
pedibus angustius sit inter utrasque aedes spatium, 
non liceat praeter veterem formam vel extollere 
ki c ei vel fenestras facere, nisi decem pedes in 
medio sint: tunc enim prospectivas quidem aedi- 
ficator facere non poterit, quae antea non f verint, 
ut dictum est, luctferas autem quet sex pedibus 
altiores a solo, neque vero audeat alsum solum 
quod vocant in aedibus suis facere (ucifera fene- 
síra ad dictam sex pedum altitudinem aperta, et 
3b legem circumvenire. Hoc enim si liceat, rur- 
sum luciferae propier falsum solum prospectiva- 
rum vice fungentur et vicinum laedent. quod fieri 


VIII 10 : 


336 


DE AEDIFICHS PRIVATIS 


μὲν, οὐδαμοῦ τὴν ἐκ τῶν συμφώνων vo. ἐπερω- 
τημάτων» ἁρμόξουσαν βοήϑειαν, εἴπερ ὅλως ὑπάρχει 
4 τοιαύτη τιβ, ἀναιροῦντες: "Ex« δὲ τοῦ προτέρου 
νόμου κελεύοντος ἑκατὸν πόδας ἐξεῖναι τὰς οἰκίας εἰς 
ὕψος αἴρειν τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς πρώην διαφϑαρείσας, 
εἰ καὶ περὶ ϑαλάσσης ἄποψιε» ἕτερος βλάπτοιτο, καὶ 
ταύτην ἀναιροῦντες τὴν ἀμφιβολίαν ϑεσπίζομεν τοῦτο 
αὐτὸ κρατεῖν ἐπί τε τῶν ἐμπρησϑεισῶν οἰκεῶν εἴτε" 
τῶν ἀνανεουμένων καὶ émi τῶν οὐκ οὐσῶν μὲν πρό- 
τερον, κτιζομένων δὲ νῦν, μετὰ τούτων καὶ inl τῶν 
πυρὸς μὲν βλάβην μὴ δεξαμένων, διὰ παλαιότητα δὲ 
ἢ καί τινα οὖν ἄλλην αἰτίαν σαϑρῶν γενομένων, 
ἵνα ἐπὶ πάσης οἰκίας οἰκοδομουμένης 5 ἑκατὸν ποδῶν 
εἴη διάστημα ἐν μέσῳ τῶν ἀμφιβαλλομένων τόπων, 
κωλύματος χωρὶρ . γένηται rtt 3pm εἰ3 καὶ τῆς 
ἄλλῳ διαφερούσης οἰκίας τὴν ἐπὶ ϑάλασσαν ἄποψιν 
4a λυμαίνηται. Τὰς δὲ ἀπὸ μόνων μαγειρείων ἢ 
τῶν καλουμένων ἀποπάτων ἢ ἀφεδρώνων ἢ κλιμά- 
κῶν ἢ διαβάσεων πρὸς πάροδον μόνην χρησίμων ἢ 
καὶ τούτων, ἃ καλοῦσιν οἱ πολλοὶ βαστέρνια, ἀπό- 
wei εἰς ϑάλασσαν βλάπτειν ἐξέστω, κἂν ἐντὸς ἕκα- 
τὸν ποδῶν βούλοιτό τις οἰκοδομεῖν, δώδεκα μέντοι 
4b πόδες ἐν μέσῳ τυγχάνοιεν ὄντες. Ταῦτα δὲ πα- 
ραφυλαχϑῆναι ϑεσπίζομεν, ὅτε μὴ ὑπάρχει τινὶ σύμ- 
φωνον ἐπιτρέπον οἰκοδομεῖν" τηνικαῦτα γὰρ καὶ μὴ 
. παραφυλαχϑέντος διαστήματος κατὰ τὸ σύμφωνον 
ἐπιτρέπομεν ἐγείρεσϑαι τὰς οἰκοδομάς, εἰ καὶ βλά- 
στοιεν περὶ ϑαλάσσης ἄποψιν τοὺς συμφωνήσαντας 
ἢ τοὺς τὰς ἐκείνων οἰκίας διαδεξαμένους, ἐπειδὴ τὰ 
705 τισὶν ὑπάρχοντα ἐκ συμφώνων δίκαια οὐ προσ- 
5. ἥκει διὰ τῶν γενικῶν ἀναιρεῖσϑαι νόμων. Ἔτι 
δὲ ϑεσπίζομεν τὰ καλούμενα σωλάρια μετὰ τὸν παρ- 
ovra9 νόμον μὴ ἐκ μόνων ξύλων τε καὶ σανίδων 
γίνεσϑαι, ἀλλὰ τῷ τῶν λεγομένων δωμανισίων οἶκο- 
δομεῖσϑαι σχήματε, δέκα δὲ ποδῶν εἶναι διάστημα 
5a μεταξὺ δύο σωλαρίων ἀντικρὺ ὄντων ἀλλήλων. Εἰ 
δὲ τοῦτο μὴ δυνατὸν εἴη διὰ στενοχωρίαν τοῦ τόπου, 
9b ἐκ παραλλαγῆς γίνεσϑαι và σωλάρια. Εἰ δὲ αὐ- 


τὸς ὁ στενωπὸς μὴ περαιτέρω δέκα ποδῶν εἴη, μηδ᾽ 
ἐπιχειρεῖν ἐκ μηδετέρου μέρους σωλάρια ἤτοι ἐξώ- 
9€ σταβ κατασκευάζειν. Καὶ τὰ γενόμενα δὲ ὃν 
εἴρηται τρόπον κελεύομεν ἀφεστάναι τοῦ ἐδάφους εἰς 
ὕψος ποδῶν δεκαπέντε διάστημα, καὶ Jum κατὰ 
κάϑετον αὐτῶν κίονας λιϑίνους ἢ ξυλίνους ἐπὶ τῷ 
ἐδάφει ἵστασϑαι ἢ τοίχους κατασκευάξεσϑαι, ὥστε 
μήτε τὸν ἀέρα τὸν ὑπὸ τοῖς ἐν τῷ ὕψει γινομένοις, 
ὡς εἴρηται, σωλαρίοις ἀποφράττεσϑαι, μήτε ἐντεῦ- 
ϑὲν στενότερον γίνεσθαι τὸν στενωπὸν καὶ τὴν δη- 
od μοσίαν πάροδον. Κωλύομεν δὲ καὶ κλίμακας 
ἀπὸ τοῦ ἐδάφους ἀρχομένας τοῦ στενωποῦ γένε- 
σϑαι, ἀναγούσας ἐπὶ τὰ σωλάρια, ὥστε ἔκ «e τῆς 
ἀσφαλεστέρας κατασκευῆς καὶ ἐκ τοῦ μὴ σφόδρα πλη- 
σιάζειν ἀλλήλοις τὰ σωλάρια κουφοτέρους καὶ σσπανψέω- 
τέρους συμβαίνειν (ὃ μὴ συμβαίη ποτε) καὶ εὐκολώ- 
τερον παύεσθαι τοὺς ἐκ τοῦ πυρὸς κινδύνους τῇ 
86. πόλει καὶ τοῖς ἔχουσι τὰς οἰκίας. Εἰ δὲ καὶ παρὰ 
τὸν ἡμέτερον νόμον γένηται σωλάριον ἢ κλίμαξ, οὐ 
τὰ γενόμενα ἐκκοπήσεταε μόνον, ἀλλὰ καὶ ὁ τῆς οἱ- 
κίας κύριος δέκα χρυσίου λιτρῶν ζημία: ὑπομενεῖ, 
καὶ ὃ Lyosibace gef ἀρχιτέκτων ἢ ἐργόλαβος ἑτέρας 
δέκα λίτρας καταϑήσει, καὶ 0 ἐργασάμενος τεχνίτης 
οὐχ οἷός τε ὧν διὰ πενίαν ζημιοῦσϑαι τὸ σῶμα αἱ- 


6 κισϑεὶς τῆς πόλεως ἐξελαϑήσεται. Πρὸς τούτοις 


παρακελευόύμεϑα μηδενὶ ἐξεῖναι πολλοὺς ἐφεξῆς κίονας 
ἐν ταῖς δημοσίαις στοαῖς ταῖς ἀπὸ τοῦ καλουμένου 
Μιλίου ἄχρι τοῦ Καπετωλίου ἀποφράττειν οἰκήμασιν 
ἐκ σανίδων μόνων ἢ καὶ ἄλλως ἐν μέσῳ τῶν κιό- 
θα νῶν κατασκευαζομένοις. ᾿Αλλὰ μὴν τὰ τοιαῦτα 
οἰκήματα μὴ ὑπερβαίνειν πλάτους μὲν ποδῶν EE σὺν 
τοῖς τοίχοις ἐπὶ τὴν πλατείαν, ὕψους δὲ ποδῶν ἑπτά, 
ἐκ παντὸς δὲ τρόπου διὰ. τεσσάρων κιόνων vas παρ- 
όδους ἐλευϑέρας καταλειμπάνεσϑαε τὰβ ἀπὸ τῶν 
6b στοῶν ini τὰς πλατείας. Kol τὰ 
τοιαῦτα οἰκήματα ἤτοι ἐργαστήρια μαρμάροις ἔξωϑεν, 
ὥστε wállor μὲν ito τῇ niis, verit δὲ 


6c τοῖς βαδίζουσι. Τὰ δὲ ἐν τοῖς ἄλλοις μέρεσι τῆς 


(1) ἐπέ τε scr. (2) εἰ ins. (3) 7 libri (4) τού- 
τῶν edd., τοῦτο Par. Marc., ταῦτα Laur. (5) τοὺς 
δὲ χτίζοντας ἀπὸ συμφώνου τοῦ γείτονος ἐμμένειν 


τοῖς στοιχηϑεῖσε ins. Par. Marc. contra Prochiron 


(6) παρόντα om. Laur. Par. 


prohibemus, nullo tamen modo auailium, quod ex 
pactis vel stipulationibus competit, si quod eius- 
4 modi omnino competat, auferentes. Praeterea 
cum prior lex sanciat, ut liceat centum pedes in 
altum eatollere domos igne antea consumptas, etiamsi 
circa maris prospectum alter laedatur, hanc quoque 
tollentes ambiguitatem iubemus hoc ipsum valere tam 
in combustis aedibus quam in iis quae reficiuntur 
et quae antea quidem non fuerunt, nunc autem 
ectruuntur, nec non in iis, quae ab igne quidem 
nihil damni passae per vetustatem vel aliam causam 
ruinam íraxerunt, ut in omni domo eaxtruenda, [si] 
centum pedum sit intervallum a circumiacentibus 
locis, sine. prohibitione aedificium fiat, quamvis ad 
alium pertinentis domus prospectus in mare cor- 
4a rumpatur. Cum vero e culimis solis prospici- 
tur aut ex latrinis quae vocantur aut secessibus 
aut scalis aut meatibus ad transeundum solummodo 
utilibus aut ex iis, quae vulgo basternia vocant, 
liceat in mare prospectui officere, etiamsi intra 
centum pedes quis velit aedificare, dummodo duo- 
4b decim pedes intermedii sint. Sancimus autem 
haec observari, quando nullum pactum intervenit, 
quod aedificare permittit: tunc enim et non obser- 
vato intervallo iuxta pactum permittimus ezctollere 
aedificia, licet idi, qui contraxerunt vel in horum 
domos successerunt, circa maris prospectum lae- 
dantur, quandoquidem iura, quae ex pactis com- 
9 petunt, per generales leges tolli non convenit. Item 
sancimus, ut solaria quae dicuntur post praesen- 
tem legem non ex solis lignis et asseribus fiant, 
$ed romanensium quae vocantur specie aedificentur, 
decem autem pedum intervallum sit inter duo sola- 
9a ria invicem sibi opposita. Quod si propter loci 
angustiam fieri non possit, alterne solaria struan- 


9b tur. Si vero ipse angiportus non latior decem 
pedibus sit, ex neutra paríe solaria sive maeniana 
5c facere praesumant. | Et ea, quae secundum 
dictum modum facta sunt, iubemus quindecim 
pedwn spatio a solo in altum distare et nullo 
pacto ad. perpendiculum eorum columnas lapideas 
vel ligneas in solo poni vel muros subsírui, ne aer 
sub solariis in altitudine ut dictum est positis ob- 
síruatur neve inde angustior fiat angiportus et 
5d publica via.  Prohibemus etiam scalas fieri, 
uae a $olo angiportus incipiant et ad solaria 
ucant, ut et ex firmiore structura et ec eo, 
quod solaria non adeo propinqua sibi sunt, le- 
viora rarioraque accidant (quae numquam evenire 
contingat) faciliusque finiantur pericula, quae et 
urbi et domorum dominis ex incendiis imminent. 
5e Sin autem adversus legem nostram solarium 
fiat vel scala, non solum quod. factum est exscinde- 
tur, verum etiam aedium dominus decem librarum 
auri multam sustinebit et architectus aut ergola- 
bus qui opus instituit alias decem libras auri de- 
pendet, et si opifex qui fabricavit ob pauperum 
multari nequeat, verberibus caesus ea urbe eapel- 
6 letur. d haec iubemus memini licere plures 
deinceps columnas in publicis porticibus inde a 
Milio quod vocatur usque ad Capitolium occludere 
domibus ez asseribus solum constructis aliove modo 
62 inter medias columnas constitutis. Sed. eius- 
modi domus non excedere latitudinem. sezc, pedum 
cum parietibus versus plateam, altitudinem vero 
pedum septem: omnimodo autem per quattuor co- 
lumnas liberum aditum a porticibus ad plateam re- 
6b inqui. Exornari etiam eiusmodi aedificia sive 
tabernas marmoribus eatrinsecus, ut et decori sint 
6c urbi et oblectamento praetereuntibus. | Quae 


ESTER e E ς- πον σον 


DE AEDIFICIIS PRIVATIS 


3917 


VIII 10 


, » - , , 
πόλεως ἐν τοῖς μέσοις τῶν κιόνων τόποις κατασκευαζό- 
μενα ἐργαστήρια, καϑάπερ ἂν δοκιμάσειε τῇ πόλει 
συμφέρειν ἡ σὴ μεγαλοπρέπεια καὶ τοῦ μέτρου ἕνεκα 
καὶ τοῦ τρόπου, κατασκευάζεσθαι ϑεσπίζομεν" τῆς 
ἰσότητος δηλαδὴ πᾶσε φυλαττομένης, ὥστε μὴ ἐπί 
τινων γειτόνων ἐπετραπτὲν ἐφ᾽ ἑτέρων κωλύεσϑαι. 
" Κακεῖνο δὲ νομοθϑετοῦμεν, ὥστε μὴ τὰς τῶν συ- 
κοφαντῶν κακοτεχνίας τοῖς ἐπιεικέσι λυμαένεσϑαι. 
πολλοὶ γὰρ φϑόνῳ δίκας οὐκ ἀδικήματός τινος τοῖς 
οἰκοδομεῖν βουλομένοις ὑφαίνοντες ἀναβολῶν αἴτιοι 
αὐτοῖς γίνονται, ὥστε τὸν οἰκοδομεῖν ἀρξάμενον, εἶτα 
κωλυϑέντα καὶ τὸ ἔργον ἀτελὲς καταλιπεῖν ἠναγκασ- 
μένον καὶ πρὸς τὸ δικαστήριον ἀφελκόμενον τὸ χρῆμα, 
ἐξ ov τὴν οἰκίαν ἐγείρειν ἤλπισεν, ἀναλίσκειν περὶ 
τὴν δίκην, καὶ τὸ πάντων ἀτοπώτατον, μετὰ τὸ 
ψήφου νικώσης ἐπιτυχεῖν ἔτε καϑάπερ ἀλύτοις τισὶ 
συμιστεπελέχϑαι δεσμοῖς, τοῦ κωλύσαντος τὸ ἔργον 
σιροσχήματε μὲν ἐφέσεως τὰς κυρίας ἀναμένοντος, τῷ 
δὲ ἐμποδὼν γένεσϑαι τῇ οἰκοδομέᾳ ἐπὶ ταῖς τοῦ γεί- 
Ἰὼ τορος συμφοραῖς εὐφραινομένου. Προστάττομιεν 
τοίνυν, ἐπὶ τῶν τοιούτων ὑποϑέσεων si ἔφεσις ἐπι- 
δοθείη κατὰ τῶν τυπωϑέντων παρὰ τοῦ διαγνώ- 
povos, ἅμα τῷ δοθῆναι παρὰ τοῦ δικαστοῦ τὴν ἀνα- 
φορὰν ἤτοι τύπον ἔγγραφον καὶ μὴ παραφυλαχϑείσης 
κυρίας ἐξεῖναι τῷ νενικηκότε καὶ τῷ ἡττηϑέντε ἅμα 
ἢ καταμόνας εἰς τὸ δικαστήριον τῆς σῆς εἰσιέναι με- 
γαλοπρεστείας, καὶ τοῦ ἀντιδίκου κληϑέντος κατὰ τὸ 
συνηϑές, εἰ ἄπεστι, τὸν ὅρον τοῦ διαιτητοῦ φανερὸν 
ποιεῖν, ἵνα πάσης ἀναβολῆς ἐκκοπτείσης νόμιμον ἐπ- 
τεϑείη πέρας τῇ ὑποϑέσει, καὶ μὴ χειμιῶνος, εἰ τύχοι, 
παρόντος 7) 7 ησιάζοντος, ἕως περεμένουσι τοὺς μα- 
κροὺς τῶν ἐμπροϑέσμων χρόνους, τὸν οἰκοδομεῖν 


βουληϑέντα καὶ μὴ δικαίως κωλυϑέντα ζημίας ἀφο- 


1b ρήτους ὑπομένειν. Παραπλήσιον δέ, εἰ καί τις 
ὁποϑέσει τοιαύτῃ ἐφεῖναι βουληϑείη μεμφόμενος τοῖς 
παρὰ τῆθ σῆς μεγαλοπρεπείας ἐψηφισμένοις, παρα- 
χρῆμα τὴν καλουμένην consultationa γένεσϑαι καὶ 
δέδοσϑαι καὶ αὐτῷ καὶ τῷ νενικηκότε σκοπεῖσϑαε 
κατὰ τὸ εἰωθὸς τὴν ψῆφον ἐν τῷ ϑείῳ ἡμῶν παλα- 


Tc τίῳ, μηδεμιᾶς ἀναβολῆς γινομένης. Πυνωσκέτω- 
σαν δὲ πάντεβ, ὅσοι κωλύειν ἐπιχειροῦσε τοὺς οἶκο- 
δομοῦντας, ὡς ἡττηϑέντες καὶ τὰς ζημίας αὐτοῖς 
πάσας τὰς συμβάσας καταϑήσουσε καὶ τὴν τῶν ὑλῶν 
τιμήν, ἃς εἰκὸς διαφϑαρῆναι ἢ χείρους γίνεσθαι ἐν 
τῷ τῆς δίκης χρόνῳ" καὶ τῶν οὐ en ἐπεχειρη- 
σάντων οἰκοδομεῖν, si ἡττηϑεῖεν, καὶ τὰς ζημίας τῷ 
κεκωλυκότι τὸ οἰκοδόμημα καὶ δίκην εἰπεῖν περὲ τού- 
8 τῶν ἠναγκασμένῳ κατατιϑέντων. Πᾶσαν μέντοι 
τοιαύτην δίκη» ἐξ ἀποφάσεως μόνου τοῦ δικαστηρίου 
τοῦ σοῦ μεγέϑους κρίνεσθαι κελεύομεν, καὶ μῆτε ἀλ- 
λον τινὰ τῶν ἐνδόξων ἀρχόντων ἀκροάσασϑαε τοι- 
αὐτης ὑποϑέσεως μήτε τεινὰβ τῶν ἀγωνιζομένων τοι- 
αὐτὴν ὑπόϑεσι» στρατείας ἢ φόρου χρῆσϑαι παρα- 
γραφῇ ἕνεκα τοῦ μὴ δικάσασϑαι ἢ μὴ καταϑεῖναι 
τὰς ζημίας, 0008 δοῦναε τῇ ψήφῳ τοῦ ἐνδοξοτάτου 
ἐπάρχου τῆς πόλεως ἢ τοῦ παρ᾽ αὐτοῦ δοϑέντος διαε- 
τητοῦ προσταχϑείη, ἀλλὰ τὴν ἀπαίτησιν ὑπομένειν 
τὸν ἡττηϑέντα διὰ τῆς τάξεως τῆς σῆς μεγαλοπρε- 
πείας, μηδενὸς ἐπὶ τούτῳ χρωμένου φόρου παραγραφῇ. 
9 Προνοείτω δὲ ἡ σὴ μεγαλοπρέπεια τοῦ μή τινας 
τῶν ἐργολάβων ἢ τεχνιτῶν ἀρξαμένους ἔργου τοῦτο 
καταλιμπάνειν ἀτελές, ἀλλ᾽ αὐτὸν μὲν τὸν ἀρξάμενον 
λαμβάνοντα τὸν μισϑὸν ἀναγκαζέτω πληροῦν τὸ 
ἔργον ἢ διδόναε τὴν ἐντεῦϑεν συμβαίνουσαν ζημέαν 
τῷ οἰκοδομοῦντι καὶ πᾶσαν τὴν ἐκ τοῦ μὴ τὸ ἔργον" 
γινομένην βλάβην, εἰ δὲ πένης τε" εἴη τυχὸν ὁ τοῦτο 
ἁμαρτών, πληγάς τὸ λαμβανέτω καὶ ἐκβαλλέσϑω τῆς 
9a πόλεως. Μὴ κωλυέσϑω δὲ ἕτερος τῆς αὐτῆς 
τέχνης τὸ παρ᾽ ἑτέρου ἀρχϑὲν ἐκπληροῦν, ὅπερ ἔγνω- 
μεν τολμᾶσϑαε κατὰ τῶν οἰκοδομούντων οἰκίας παρὰ 
τῶν ἐργολάβων T? τεχνιτῶν, οὔτε αὐτῶν τὸ τέλειον 
ἐπιτιϑέντων οἷς ἤρξαντο ἐργάζεσϑαι, οὐδὲ ἑτέρους 
τὰ αὐτὰ ἔργα ἀναπληροῦν συγχωρούντων, ἀλλὰ ἐνεγ- 
κεῖν ἀφόρητον ζημίαν ἐντεῦϑεν τοῖς τὰς οἰκίας κατα- 
9b σκευάζουσι μηχανωμένων. Ὁ δὲ παραιτούμενος 
τὸ παρ᾽ ἑτέρου ἀρχϑὲν ἐκπληρῶσαε διε αὐτὸ τοῦτο, 
ὅτε ἕτερος ἤρξατο, καὶ αὐτὸς παραπλησίαν τῷ κατα- 
λιπόντε τὸ ἔργον ὑπεχέτω δίκην. 


(1) τελεσϑῆναε ins. Augustinus (2) τὰ del. Hercher 


(3) 7 om. libri, suppl. Herrmann 


vero in alüs urbis partibus inter columnas tabernae 
constituuntur, quemadmodum urbi conducere iudi- 
caverit tua magnificentia quoad mensuram et modum, 
ecírui sancimus: aequalitate videlicet omnibus ser- 
vata, ne, quod aliis vicinis permittitur, aliis dene- 
7 getur. iliud etiam lege complectimur, ne probi 
homines calumniatorum fraudibus laedantur. multi 
enim invidia lites nulla iniuria accepta. aedificare 
volentibus struentes morae ipsis auctores fiunt, ita 
ut, qui coeperat aedificare, deinde prohibitus opus- 
que imperfectum relinquere. coactus et 1n iudicium 
protractus pecuniam, ex qua extruere domum spe- 
rabat, in (iiem consumat, quodque omnium absur- 
dissimum est, sententia victrice obíenta velut indis- 
solubilibus vinculis irretiatur, dum is qui prohibuit 
opus obtentu appellationis fatales dies expectat et 
se impedimento operi fuisse cum vicini calamitate 
7a gaudet. Constituimus itaque, ut, si in. huius- 
modi causis appellatio adversus decreía cognito- 
ris interposita sit, simulatque relatio sive forma 
scripta a iudice data fuer, nec observato fatali 
liceat victori et victo una cum adversario vei. soli 
in magnificentiae tuae tribunal ingredi et adver- 
sario solito more vocato, si absit, iudicis sen- 
tentiam manifestam facere, ut omni dilatione prae- 
cisa legitimus fee causae imponatur neque, si hiems 
forte adsit vel appropinquet, dum longa expectant 
fatalium tempora, is, qui aedificare voluit et contra 
ius prohibitus est, intolerabilia damna sustineat. 
1b Simili modo, si quis in tali controversia provo- 
care voluerit incusans ea, quae a tua SUR centia 
decreta sunt, confestim consultatio quae vocatur 
fiat, et tam ipsi quam victori more solito sen- 
tentiam in. sacro nostro palatio examinare liceat 
1c omni dilatione cessante. Noverint autem omnes, 
Il. 


qui prohibere aedificantes praesumunt, victos se 
ommia quae obvenerint damna illis restituturos nec 
non maíeriarum pretium, quae intra litis tempora 
cofruptae aut deteriores factae esse videbuntur: 
ii quoque, qui contra ius aedificare praesumpserint, 
si victi fuerint, damna resarcient ei, qui aedificare 
prohibuit et litem ea de re instituere coactus est. 
8 Omnem vero huiusmodi litem solius iudicii tuae 
magnitudinis sententia diiudicari praecipimus, et 
neque alium quempiam magistratuum illustrium ta- 
lem causam audire neque aliquos eorum, qui de 
eiusmodi causa ceríant, militiae aut fori praescrip- 
tione uti, quo evitent iudicium aut non refundant 
damna, quae per sententiam gloriosissimi praefecti 
urbi vel dati ab eo iudicis praestare iussi fuerint: 
sed victum exactionem sustinere per officium tuae 
magnificentiae, nemine in hac re fori praescriptione 
9 wtenie. JProvideat autem magnificentia tua, ne 
qui ergolaborum vel artificum opere inchoato imper- 
fectum hoc. relinquant, sed eum qui opus inchoa- 
verit accepta mercede cogat opus perficere aut prae- 
stare damnum, quod inde aedificatori eveniat, et 
omnem noxam ea opere non perfecto oriundam: 
quod si pauper forte sit qui id deliquit, verberibus 
9a caedatur et urbe eiciatur. Nec vero alius eiusdem 
artis quod ab alio coeptum est perficere prohibea- 
tur, quod contra B doatores ausos fuisse ergoía- 
bos [uel] artifices cognovimus, cum neque ipsi finem 
imponerent eis quae fabricari coeperant neque ab 
alis eadem opera consummari sinerent, sed intoce- 
rabile inde damnum idis inferre conarentur, qui 
9b domos eatruere parant. Qui autem ab alio 
coeptum opus ideo absolvere recusat, quod alius $n- 
choaverit et ipse simile cum illo qui opus dereli- 
quit iudicium subeat. 


43 


VIII 10. 11 


930 


DE OPERIBUS FUBLICÍS 


139 dmp. Justinianus A. Iohanni n Cum dubi- 
tabatur, utrum constitutio Zenonis divae memoriae 
ad Adamantium praefectum urbis scripta', quae de 
servitutibus loquitur, localis est et huic florentissi- 
mae urbi dedicata et debent illius? quidem iura in 
hac observari, antiqua vero, quae contraria sunt, 
locum habere? in provinciis: indignum esse nostro 
tempore putantes aliud ius in hac regia civitate de 
huiusmodi observari, aliud apud nostros esse provin- 
ciales, sancimus eandem constitutionem in omnibus 
urbibus Romani imperii obtinere et secundum eius 
definitionem omnia procedere et, si quid ius ex ea 
lege innovatum est a vetere dispositione, et hoc in 
provinciis a praesidibus earum observari: ceteris 
videlicet omnibus, quae non per Zenonianam legem 
innovata sunt, sed veteribus legibus comprehensa, in 
sua firmitate in omni loco manentibus. JD. k. Sept. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
vv. CC. (a. 531] 

14 (XI, 1) *^7dem A. Iohanni pp. De operis novi 
nuntiatione quandam antiquis ortam fuisse dubita- 
tionem nostra cognovit tranquillitas, dicentibus, si 
quis denuntiationem ad inhibendum opus miserit, 
non posse eum post annum elapsum, ex quo denun- 
tiatio missa est, iterum aedificationem prohibere. 
1. Quod dupliciter iniquum nobis esse videtur. sive 
etenim non recte opus prohibuerit, decet non per 
totum annum hoc impediri, sive recte denuntiatio- 
nem emiserit, etiam post annum licentiam habere 
2 aedificationem prohibere. Talem igitur iniquita- 
tem inhibentes sancimus, si quis denuntiationem 
emiserit, in hac quidem regia urbe praefectum urbi 
festinare, in provincia vero rectorem eius, intra trium 
mensum spatium causam dirimere: sin vero aliquid 
fuerit quocumque modo ad decisionem ambiguitatis 
impedimentum, licentiam habere eum, qui aedifica- 
tionem deproperat, opus de quo agitur efficere, prius 
fideiussore ab eo dato officio urbicariae praefectu- 
rae vel provinciali. ut, si non recte aedificaverit, 
omne opus, quod post denuntiationem fecerit, suis 
sumptibus destruet*. sic enim et opera non per 
inanes denuntiationes prohibebuntur et recte denun- 
tiantibus consuletur. JD. xiij9 k. Nov. Constantino- 
poli post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. 
anno secundo. [a. 532] 


XI (XII).* : 
DE OPERIBUS PUBLICIS, 


1 "Impp. Constantinus et Constans AA. ad. Catul- 
linum$8. Plurimi immunitates operum publicorum 
concessione iudicum adepti sunt: et ideo iubemus in 

osterum illicitas? immunitates nullius esse momenti. 

. VI k. Aug. Sirmi Urso et Polemio conss. ἴα. 338] 

2 ']dem AA. ad Marcellinum comitem | Orientis. 
Quae operibus publicis impensa constiterit, accepto 


ferri oportere cognoscas!!. JD. v mon. Oct. Con- 
stantinopoli Limenio et Catullino conss. ^ (a. 349] 
9 "D4)roxo&roo ᾿Ιουλιανὸς A.] 
13 Kai περὶ τοῦ εἰς τόπον τῆς πόλεως κτίσαντος 
οἰκείοις δαπανήμασιν, ἐν ᾧ μὴ βλάπτει τὴν πό- 
Au, πῶς ἴδιον ὀφείλει ἔχειν τὸ κτισϑέν Y^, ἴα. 362] 
4 !*]dem A. Ecdicio praefecto Aegypti. Praeto- 
ria iudicum et domos publicas oportet publico iuri 
atque usui semper vindicari'9. PP. 7111 nom. Dec. 
Antiochiae Mamertino et Nevitta conss. [a. 362] 
9 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Sym- 
machum pw. Intra urbem Romam veterem et no- 
vam !? nullus iudicum novum opus informet, quo- 
tiens serenitatis nostrae arbitria cessabunt, nisi ex 
suis pecuniis huiusmodi opus construere voluerit "3, 
1 Ea tamen instaurandi, quae iam deformibus ruinis 
intercidisse dicuntur, universis licentiam damus. D. 
VIII k. Íun. Philippis!* divo Ioviano et Varroniano 
COnSS. [a. 364] 
6 * Imppp. Gratianus Valentinianus οἱ Theodo- 
sius AAA. ad Proculum?!, Praescriptio temporis iuri 
publico non debet obsistere, sed nec?* rescripta qui- 
dem. atque ideo diruenda sunt omnia, quae per 
diversas urbes vel in foro vel in quocumque publico . 
loco contra ornatum et commodum ἃς decoram 
faciem ?? civitatis extructa noscuntur. D. ΠῚ id. 
Iun. Constantinopoli Merobaude ir et Saturnino 
conss. (a. 383] 
7 *^]dem 444. Cynegio pp. Ad portus et aquae 
ductus et murorum instaurationem sive extructionem ?* 
omnes certatim facta operarum collatione instare 
debent neque aliquis ab huiusmodi consortio digni- 
tatis privilegiis excusari. J. xv k. Febr. Consían- 
tinopoli Ricomere et Clearcho conss. [a. 384] 
8 ?*9 Idem 4.444. et Arcadius A. Cynegio pp. Omnes, 
quibus vel cura mandata fuerit operum publicorum 
vel pecunia ad extructionem solito more credita ?", 
usque ad annos quindecim ab opere perfecto cum 
suis heredibus teneantur obnoxii, ita ut, si quid vitii 
in aedificatione intra praestitutum tempus provene- 
rit?*, de eorum patrimonio (exceptis tamen Lis casi- 
bus, qui sunt fortuiti) reformetur. 2). 111 non. Febr. 
Constantinopoli Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385] 
9 ?* Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Aureliano pu. Si quando concessa a nobis licentia 
fuerit extruendi, id sublimis magnificentia tua sciat 
esse servandum, ut nulla domus inchoandae publi- 
cae fabricae gratia diruatur, nisi usque ad quinqua- 
ginta libras argenti pretii aestimatione taxabitur. 
1 De aedificiis vero maioris pretii *? ad nostram scien- 
tiam referatur, ut, ubi amplior poscitur quantitas, im- 
perialis extet auctoritas. D. 111 k. Mart. Constantino- 
poli Theodosio A. 111 et Abundantio conss, ἴα. 393] 
10 ?'Jdem A44. Rufino pp. Si qui iudices per- 
fecto publicis pecuniis operi?? suum nomen sine 
nostri numinis mentione scripserint??, maiestatis te- 


(Des 5. t (2) debent illius dett., debentibus CR 
(3) sic dett., haberi CE (4) ante c. 14 rubricam de 
operis novi nuntiatione ins. de!t. contra SS et inscriptio- 
nem c. 14 (idem a.): refutantur praeterea numeris titulo- 
rum sequentium, quae extant in VP et passim apud 
Graecos (5) destruatscr. (6) xv ser, cf. Zeitschrift für 
Rechtsgeschichte 11 p. 181 — (6) B 58,12 (1) -- 71. 
15, 1, 5: tungenda videtur 10,48, 7 (8) ad Catullinum] 
have Catulline karissime nobis 77.  (9)adversus fas elici- 
tas Th. (t10y — Th. 15,1,6: iunge 10,31, 1. (11) sic 77.., 
cognoscat libri (12) inscriptionem annumque restituimus 
ex c. 4 (cf. not. 13). ceterum eandem constitutionem ante T. 
15, 1, 8 restituendam esse ez inscriptione c. 8 colligitur 
(13) — B, quae ita consentiunt. cum Th. 15, 1, 9 (not. 15), 
ut probabiliter coniciatur eandem constitutionem et Graece 
et Latine emissam fuisse, utroque outem exemplo in Th. 
recepto (ut factum est ad Th. 9, 45, 4) Tustinianos Graeci 
partem, partem Latini, quae iam in Th. ab altera parte 
Latina (15,1, 9) divisa erat, elegisse (cf. 1, 12,3) (14) id 
est: et de co, qui in publico civitatis loco suis sumptibus 
aedificaverit, quo civitati damnum mon infert, quemad- 


modum aedificium ut proprium tenere debeat (15) — 77. 
15, 1, 8: iunge Th. 15, 1, 9: Idem A. Eocdieio praef. 
Aegypti. Post alia. Comperimus super ergasteria pu- 
bliea, quae ad ius pertinent civitatis, plerosque sibi do- 
mos extruxisse, praecipimus ergo eos inconeusso iure 
quae aedificaverunt possidere. PP. iur non. Dec. Antio- 
chiae Mamertino et Nevitta conss. (16) Oportuit prae- 
toria iud. et domos iudiciarias publico iuri atque usui vin- 
dieari TA. (17) — 7^.15,1,11: tunge T^. 8,5,19 (18) vete- 
rem et novam] aeternam 7. (19) nisi... voluerit om. T. 
(19*) Philippopoli Gothofredus (20) — T. 15, 1, 2? 
(21) ad Proeulum] have Procule k. nobis 77. (22) ne 
TA. (23) contra ...faciem om. TÀ. (21) — T^. 15, t. 23: 
iunge 10, 76, 1 (25) et murorum ... extr.] instaura- 
tionem TA. (26) — T. 15, 1, 24 (21) idem B: de- 
ereta T'À. (28) sic TÀ., pervenerit //bri (29) — T. 15, 
1, 30: iunge T. 1, 1, 3. 1, 28, 4. 0, 3, 1. 6, 4, 26. 12, 
1, 130—132. 14, 17, 11? 15, 1, 29. 30 (30) meriti 7A. 
(31) πῶ T^. 15, 1, 31 (32) sic Th., operum C, opere 
R (33) si qui i. perfecto operi suum potius nomen 
quam nostrae perenniftatis seripserint 7. 


DE OPERIBUS PUBLICIS 


399 


VII 11 


neantur obnoxii. JD. zz non. Iul. Constantinopoli 
-rcadio 111 οἱ Honorio 11 AA. conss. [a. 394] 

11 'Zmpp. drcadius et Honorius 44. Eusebio 
comiti sacrarum largitionum. | Ne splendidissimae 
urbes vel oppida vetustate labantur, de reditibus 
fundorum iuris rei publicae tertiam partem repara- 
tioni publicorum moenium et thermarum subustioni 
deputamus. D. xi k. lu. Mediolani Olybrio et 
Probino conss. (a. 395] 

12 ?/dem 4.4. Caesario pp. Omnes provinciarum 
rectores litteris moneantur, ut sciant ordines atque 
incolas urbium singularum muros vel novos debere 
facere vel veteres firmius renovare: scilicet hoc pacto 
impendiis ordinandis, ut adscriptio currat pro viri- 
bus singulorum, deinde adscribantur pro aestima- 
tione futuri operis territoria civium, ne plus posca- 
tur aliquid, quam necessitas imperaverit, neve minus, 
ne instans impediatur effectus: oportet namgue per 
singula non sterilia? iuga certa quaeque distribui, 
ut par cunctis praebendorum sumptuum necessitas 
imponatur: nemini excusatione vel alia praesumptione 
ab huiusmodi immunitate praebenda^. JD. viz ἢ. 
April. Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. conss. ἴα. 396] 

19 *Jdem A4. Theodoro pp. Nemo iudicum in 
id temeritatis erumpat, ut inconsulta pietate nostra 
novi aliquid operis existimet inchoandum, vel ex di- 
versis operibus ornamenta? aut marmora vel quam- 
libet speciem, quae fuisse in usu vel? ornatu proba- 
bitur civitatis, eripere vel alio transferre sine iussu 
tuae sublimitatis audeat. etenim si quis contra fe- 
1 cerit, sex? libris auri multabitur. Similis etiam 
condemnatio ordines civitatum manebit, nisi orna- 
mentum genitalis patriae decreti huius auctoritate 
2  defenderint. Horreorum autem vel stabulorum 
fabricas arbitratu proprio provinciarum iudices studio 
laudandae devotionis adripiant. 2). A.? Ian. Medio- 
lani Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. |a. 398] 

14 !9Idem AA. Severo pu. Aedificia, quae vulgo!! 
parapessia!? nuncupantur, vel si qua alia opera moe- 
nibus vel publicis operibus !? sociata cohaerent, ut 
ex his incendium vel insidias vicinitas reformidet 
aut angustentur spatia platearum vel minuatur por- 
ticibus latitudo, dirui ac prosterni praecipimus. 
D. v id. Oct. Constantinopoli Honorio A. 1111 et 
Kutychiano conss. [a. 398] 

15 Idem AA. Eutychiano pp. δὶ aliquando ho- 
mines emergant, qui ἃ nostra clementia opus publi- 
cum sibi praeberi postulaverint, non nisi diruta 
penitusque destructa et quae parum sunt in usu !* 
civitatium percipiant: intimandis huiusmodi rescrip- 


tis iudicio amplissimae tuae sedis'9. D. id. Dec. 
Honorio 4A. 1111 et Eutychiano conss. [a. 398] 


16 "Idem AA. et Theodosius A. Aemiliano pu.1? 
Si quando usus exegerit vel porticus vel quaslibet 
aedes aetatis senio seu fortuitis concussas casibus 
reparari, liceat etiam inconsulta clementia nostra 
cum reverentia sui imaginem deponere vel nostram 
vel retro principum, reportatamque post refecta aedi- 
ficia loco proprio denuo collocare. JD. v k. Iul. Con- 
stantinopoti Arcadio A. vr et Probo conss. [a. 406] 

17 Impp. Honorius et Theodosius A4. Mo- 
nacio pu? Quicumque locus in palatio huius urbis 
privatis aedificiis incommode occupatus est, is quam 
primum subrutis omnibus quae in eo sunt aedificiis 


palatio reformetur, quod privatorum non est parie- 
tibus coartandum (nam imperio magna ab universis 
secreta debentur), ut hi tantum locum habeant ha- 
bitandi, quos legitimus maiestatis nostrae usus et 
rei publicae disciplina delegit: in futurum etiam 
universis ab huiusmodi usurpatione  prohibendis. 
D. vir k. Mart. Constantinopoli Honorio viii et 
Theodosio 111 AA. conss. [a. 409] 

18 ?!/dem A44. Anthemio pp.  Turres novi muri, 
qui ad munitionem splendidissimae urbis extructus 
est, completo opere praecipimus eorum usui depu- 
tari; per quorum terras idem murus studio ac pro- 
visione tuae magnitudinis ex nostrae serenitatis arbi- 
| trio celebratur. Eadem lege in perpetuum et 
condicione servanda, ut annis singulis hi vel ad 
quorum iura terrulae demigraverint, proprio sumptu 
eorum instaurationem sibimet intelleyant procuran- 
dam, eorumque usu publico beneficio potientes cu- 
ram reparationis ac sollicitudinem ad se non ambi- 
2 gant pertinere. lta enim et splendor operis et 
civitatis munitio cum privatorum usu et utilitate serva- 
bitur. J. prid. non. April. Lucio vc. cons. a. 413] 

19 ??/mp. Theodosius A. Severino pw.?* Quia 
plurimae domus cum officinis suis in porticibus 
Zeuxippi .esse memorantur, reditus memoratorum 
locorum pro quantitate, quae placuit, ad praebenda 
luminaria et aedificia ac tecta reparanda regiae ?* 
huius urbis lavacro sine aliqua iubemus excusatione 
conferri. J. v éd. lan. Victore vc. cons. ἴα. 424] 

20 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. 
Cyro pu. Qui sine auctoritate divini rescripti ad 
iudicium tuae celsitudinis destinandi angiportus in- 
tegros vel partes suis domibus incluserint seu porti- 
cus usurparint, procul dubio iura pristina sacratis- 
simae reddere civitati iubemus: multa auri quinqua- 
ginta librarum non defutura, si quis posthac in 
similem audaciam prodire temptaverit. 2). Á. δου. 
Theodosio A. xvii et Festo conss. [a. 439] 

21 Jdem A4. Cyro pu.?* Basilicam inauratam et 
marmoribus decoratam liberam in perpetuum manere 
neque alicuius imaginis pictarum cuiuslibet honoris 
tabularum adumbratione fuscari iubemus, neque in 
aliqua parte eiusdem basilicae tabulato quicquam "5 
1 opere stationes ergasteriave constitui sancimus. Il- 
lud quoque decernimus, ne in eam equos liceat in- 
tromitti vel nuptias celebrari. D. ΧΙ k. Febr. Constan- 
tinopoli Valentiniano A. v et Anatolio conss. ἴα. 440] 

29 ?9*Ipp. Leo A. Erythrio pp. Nemini iudicum 
liceat in hac inclita urbe vel in provinciis nova opera 
inchoare, priusquam eà, quae coepta invenerit a de- 
cessore vel praedecessoribus suis, vetustate diruta 
aut desidia derelicta diligenti studio instantiaque 
compleverit, cum ex hoc plurimum laudis adquirat, 
si ea culta?" et perfecta reddiderit, quae vetusta 
sunt et instaurationem requirunt quaeque ab aliis 
initiata et imperfecta resederant. JD. i: k. Mart. 
Constantinopoli Marciano cons.?? [a. 412] 

25 


(1) — Τῇ. 15, 1, 32 [2) 25m ZA 15, 1,84 (3) non 
sterilia om. 7^. (4) nemini ... praebenda, quae omittit 
Th., propter Nov. Valentiniani 5, 1, 3 addita esse Go- 
thofredus putat (5) — 17^. 15, 1, 81: iunge 1, 24, 1 
(6€) aeramen 77. (1) vel T^., om. libri (8) tribus 
TA. ς΄ B (9) k: TA, ni kal Hub, xu k. 1, ?4, 1: 
cf. dies c. 14. 15 h. t. et Th. 15, 1, 38 (10 — TA. 
15, 1, 39 (11) vulgi more 77. (12) pararessia CR, 
parapesia dett, parapetasia TA., παραπίσσια B: cf. Du- 
cange Lexicon inf. Graec. s. v. mvoot (13) moeni- 
bus v. p. operibus] publieis moenibus vel privatis 77., 
ἢ τείχεσιν ἢ οἴκοις ἰδιωτικοῖς DB, iuxta moenia publica 
domos vel porticas (sic) non sint jS (14) — T7. 15, 1, 40 


(16) intimandis .. 


| (15) in usu] usui 77. . Sedis addi- 
derunt lustiniani (17) — 7A. 15, 1, 44 (18) pu. 
Th., pp. Jibri (19) 2 TA. 15, 1, 47 (20) pu. 77., 


pp. übri (21) — 754. 15, 1, 51. (22) — TA. 15, 1, 52 
(23) pu. 7., pp. libri (24) reparanda regiae A, re- 
parandae regiae C, reparandae gratia 7'^., reparanda 
egregiae proponit G'othofredus (25) pu. dett., pp. SCE 
,(26) euiquam Mommsen — (26') unge 11, 82,8 (21) culta 
dett, eulpa €, sculpta R (28) marciano cons. scripsi, 
marciano et zenone conss. (α. 409) Hal. (29) Graecam 
constitutionem excidisse libri testantur: initium 1, 4, 26 hoc 
loco repetitum fuisse haud improbabiliter coniecit Contius 


43* 


VIII 12. 13 


340 DE RATIOCINIIS OPERUM PUBL. 


XII (XIII). 


DE RATIOCINIIS OPERUM PUBLICORUM ET DE 
PATRIBUS! CIVITATUM. 


1 3Imp. Zeno A. Arcadio pp. lubemus provin- 
ciarum quidem rectores et singulae dioeceseos viros 
spectabiles iudices, id est praefectum Augustalem et 
comitem Orientis et utrosque proconsules et vicarios 
una cum suis apparitoribus pro tenore generalium 
magnificae tuae sedis dispositionum discutiendis pu- 
blicis operibus vel aquae ductibus, qui ex civilibus 
reditibus vel à quolibet spontanea munificentia facti 
sunt vel fuerint, modis omnibus abstinere, nec ali- 
quid quolibet modo quolibet tempore in discutiendo 
civiles reditus vel facta opera vel quae fieri adso- 
lent, unam siliquam sibi ex singulis erogandis soli- 
dis vindicando aut quodcumque lucrum captando, 
cum huiusmodi rebus habere commune, utpote pa- 
1 tribus civitatium et curae? eorum deputatis. Dui 
vero opus aliquod pro sua liberalitate se facturos 
promiserint, licet certum sit eos ex sola pollicita- 
tione ad implendum suae munificentiae opus neces- 
sitate iuris teneri, nullam tamen eos vel heredes eo- 
rum super facto opere ratiocinium vel discussionem 
&ut aliquam (utpote non in integrum promissa quan- 
titate in id opus erogata^ vel inutiliter facto opere, 
aut alia qua? ratione) quocumque modo quocumque 
2 tempore inquietudinem sustinere concedimus. Quod 
si vir clarissimus provinciae moderator vel eius offi- 
cium reditus publicos vel opera publica contra veti- 
tum discutiendo vel unam siliquam aut quodlibet? 
ex isdem reditibus vel operibus vindicando sacratis- 
simae nostrae legis praecepta transierint, quinque 
quidem officii primates exilio damnati perpetuo bona 
sua civitati quam laeserint non dubitent vindicanda, 
rector vero provinciae quinquaginta librarum auri 
ferietur dispendio: hac? eadem poena spectabilibus 
quoque iudicibus, licet illustri dignitate fuerint de- 
corati, et eorum officiis, sicut superius distinctum 
est, imminenda. (a. 485—4867] 


XIII (XIIII).* 
DE PIGNORIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Timotheo. 
Debitor, qui pignoribus profitetur se creditoribus 
cedere, nihilo magis liberabitur. PP. v k. Mart. 
Severo A. 11 et Albino conss. * (a. 194] 

2 Idem A44. Lucio. Quamvis constet specialiter 
quaedam et universa bona generaliter adversarium 
tuum pignori accepisse et aequale ius in omnibus 
1 habere, iurisdictio tamen temperanda est. Ideo- 
que si certum est posse eum ex his, quae nomina- 
tm ei pignori obligata sunt, universum redigere 
debitum, ea, quae postea ex isdem bonis pignori 
&ccepisti, interim non auferri praeses iubebit. PP. 
II k. lun. Cilone et Libone conss. [a. 204] 

9 ldem AA. Maximo.  Creditores, qui non red- 
dita sibi pecunia conventionis legem ingressi posses- 
sionem exercent, vim quidem facere non videntur, 
attamen auctoritate praesidis possessionem adipisci 
debent. JP. k. Mai. 4ntonino A. 11 et Gela ΠῚ 
conss. | [a. 205] 
4 ldem A4. Bellio. Cum te pecuniam accepisse 
et agros tuos obligasse fateris, non habet rationem, 
quod quereris vi te coactum pignori dare. si igitur 


recipere vis rem tuam, solve creditori pecuniam de- 
bitam. JD. 111 k. lun. Antonino A. 111 et Geta 111 
conss. [a. 208] 

9 Imp. Antoninus 4. Domitio. Praeses provin- 
ciae vir clarissimus ius pignoris tui exsequentem te 
audiet. nec tibi oberit sententia adversus debitorem 
tuum dieta, si eum collusisse cum adversario suo? 
aut, ut dicis, non causa cognita, sed praescriptione 
superatum esse constiterit. PP. id. Mai. Romae 
duobus Aspris conss. (a. 212] 

6 Jdem A. Quinto. ln summa debiti computabi- 
tur etiam id, quod propter possessiones pignori da- 
tas ad collationem viarum muniendarum vel quod 
aliud necessarium obsequium praestitisse creditorem 
constiterit. PP. ru k. Aug. Antonino A. IHI et 
Dalbino conss. (a. 213] 

7 Imp. Gordianus A4. Marciano. Usucapio pigno- 
ris copventionem non extinguit. PP. non. Sept. 
Dio et Pontiano conss. (a. 235] 

8 idem A. Festo. Quamvis personali actione ex- 
pertus adversus reum vel fideiussores seu manda- 
tores eius 19 feceris condemnationem, pignoris tamen 
adhuc!! habes persecutionem. LP. id. Mart. Gor- 
diano A. et .Aviola conss. (a. 239] 

9 Idem .A. Attico. Si dominium eius possessio- 
nis, quae cum? pignori data esset, a debitrice do- 
naàtu!? ad te translatum est, eamque postea credi- 
tor vel eius heredes detinere coeperunt, vindica eam !^, 
praeside provinciae curante, ut, fructuum deducta 
ratione!* residuoque a te oblato si fuerit satisfactum, 
ea possessio tibi reddatur. PP. zu Kk. Oct. Gor- 
diano 4A. et Aviola conss. (a. 239] 

10 Zmpp. Diocletianus et Maximianus 4.4. Alexan- 
dro.  Debitores praesentes prius denuntiationibus 
conveniendi sunt. 
non fecerint, persequenti!9 tibi DE seu hypo- 
thecas, quas instrumento specialiter comprehensas 
esse dicis, competentibus actionibus rector pro- 


vinciae auctoritatis suae auxilium impertire non 


dubitabit. JD. xvin k. Febr. ipsis 111 et ΠΙ AA. 
CORS$S. [«. 290] 
11 Jdem A4. et CC. Euphrosyno.  Nominatori 


pignori capere sine praesidis auctoritate res nomi- 
nati non licet. 35. 17; k. Mart. A4. conss. [a. 293] 

12 Jdem 44. et CC. Eusebio. Si uxor tua pro 
pecunia quam accepit mutuo res proprias obligavit 
pignori eique tu successisti, licet in instrumentum 
eius facti testimonium collatum non sit, soluto debito 
creditorem de his tibi reddendis sollemni iure con- 
veni. $$. v k. April. AA. conss. (a. 293] 

18 Jdem 44. et CC. Matronae. Cum dominam 
non minorem viginti et quinque annis ea quae obli- 
gaverat tibi iure dominii possidere permisisse et in 
solutum dedisse precibus significes, dominae con- 
tractus et voluntas ad firmitatem tibi sufficit. S. 11 
k. Mai. Heracliae A44. conss. (a. 293] 

14 Jdem AA. et CC. Appiano.  Distractis ἃ de- 
bitore pignoribus creditores in potestate habere, 
utrumne personali obligatos sibi, an pignora possi- 
dentes in rem actione convenire velint, non est in- 
certi iuris. ὁ. k. Mai. Heracliae 444A. conss. a. 293] 

159 Jdem AA. et CC. Basilidae. Debitorem neque 
vendentem neque donantem neque legantem vel per 
fideicommissum relinquentem posse deteriorem facere 
creditoris condicionem certissimum est. unde si 
tibi obligatam rem probare posse confidis, pignora 
persequi debes. S. v aon. Mai. Heracliae AA. 
COSS. [a. 293] 


(1) sie dett, patria SM, pateria C — (2) B 58, 12 not. n 
(3) sic dett., purae CE (4) promissa quantitate in id 
opus erogata det, promissa quantitate in id ««««« (tem- 
pus?) erogatam M^, proinissam quantitatem in id tem- 
pus posse errogatam 10, promissam quantitatem in id 
opus erogatam Μ᾽ (Ὁ) aliquam ... aut alia qua scripsi, 
aliquam ... aut aliqua M, aliqua omissis reliquis C, ali- 
quam ...autalia (ali A^) quacumque E (6) quodlibet A^, 
quolibet A^, quolibet modo C (1) hae dett, haeo CR 


(8) B 25, 2, 38 seqq. — Cf. Dig. 20, 1 
(9) suo CR^, tuo μα, suo vel tuo V (10) vel fid. seu 
mand. eius om. /. gem., tuentur .B (11) adhue om. [. 
gem., habent .B (12) cum pC, tum E, om. M: cui 
Mommsen (8) donatu Mommsen ad B, dona tua V?, 
donata est C^, donata C^, domina αὶ (14) sic dett., 
vindieta eam V?, vindicare eam (potes addit A?) pCR 
(15) sic VE, de ins. pCR* (16) sic P^H, perse- 
quendi P^C, persequenda V 


(8') cf. p. v 


igitur si conventi debito satis 


IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS 


341 


VII 13. 14 


16 Idem 44. et CC. Heraidi. Etsi frater tuus 
non suam, sed ad te pertinentem pecuniam mutuam 
suo nomine dedit ac pignus accepit, tamen tibi pi- 
IÉÍ obligationem quaerere non potuit. S. 1111 id. 

ai. Hadrianopoli A4. conss. [a. 293] 

17 Idem AA. et CC. Pontiae. Quamvis ea pecu- 
nia, quam a te mutuo frater tuus accepit, compa- 
ravit praedium, tamen nisi specialiter vel generaliter 
hoc obligavit, tuae pecuniae numeratio in causam 
pignoris non deduxit. sane personali actione debi- 
tum apud praesidem petere non prohiberis. .$. xv 
k. Iun. AA. conss. [a. 293] 

18 Idem AA. et CC. Euodio. Pignoris vel hypo- 
thecae persecutio in rem est. S. Á. Dec. Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 

19 Jdem AA. et CC. Maaimo. Sicut vim maio- 
rem pignorum creditor praestare necesse non habet, 
ita dolum et culpam, sed! et custodiam exhibere 
cogitur. 8, xvii k. lan. A4. conss. (a. 293] 

0 Idem 44. et CC. Alexandro. Creditor ad pe- 
titionem urgueri iure minime potest. quapropter eo, 
quod vos heredibus Euodiani debere confiditis, oblato 
et, si nolint accipere, consignato atque deposito de 
reddendo pignore hos praesidali notione convenite. 
PP. xvi: k. Febr. CC. conss. (a. 294] 

21 Jdem A4. et CC. Vito. Res obligatas exte- 
rus? debito soluto liberando datum petere, non ea- 


rum? dominium adipisci potest. ὃ. 11 k. ov.* 
Hetiariae CC. conss. [a. 294] 


22 Idem AA. et CC. Antiochiano. Secundus cre- 
ditor offerendo priori debitum confirmat sibi pignus 
et a debitore sortem eiusque tantum usuras, quae 
fuissent praestandae , non etiam usurarum usuras 
"ns 5. III id. Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

29 ldem A4. et CC. Macedonio. Maior annis 
viginti quinque pignoris conventione remissa, cum 
hoc* solum pactum vel iurisdictio secundum ipsius 
voluntatem tueatur, persequi non potest. 8. xvii 
k. Ian. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

24 Idem 44. et CC. Marco. Persecutione pigno- 
ris omissa debitores actione personali convenire cre- 
ditor urgueri non potest. ὁ. xv k.lan. lVicomediae 
CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Dracontio. Servo, qui fuerat 
pignori obligatus, defuncto debiti permanet integra 
petitio. (δ. viz k. Ian. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

6 Idem AA. et CC. Mauricio. Si tibi notarium 
pignoris titulo debitor tuus obligavit, eum, a quo 
mancipium abreptum proponis, apud rectorem pro- 
vinciae conveni. S. vi k. lan. Sirmi CC. conss. [a. 294] 

Imp. lustinianus 4. Menae pp. Super hypo- 
thecis, quas argenti distractores vel metaxarii vel 
alii quarumcumque specierum negotiatores pecunias 
Sibi credentibus dare solent, hoc specialiter super 
amputanda omni machinatione sancimus, ut, si post 
huiusmodi «contractum liberis suis vel alio modo 
cognatis quamcumque militiam idem negotiatores 
adquisierint, ea tamen? vendi vel ad heredes sub 
certa definitione transmitti potest, liceat creditoribus 
eorum, etiam non probantibus ex pecuniis eorundem 
negzotiatorum liberos eorum vel cognatos militasse 
(dum tamen contrarium non probetur alios e suo 
patrimonio dedisse pecunias), creditum ab his qui 
militarunt exigere vel tantum eos efflagitare, quanti 
1 vendi eadem militia possit. Quod ita obtinere 
sancimus, et si extraneis quibusdam idem negotia- 
tores de suis pecuniis huiusmodi militiam adquisisse 
probentur, ut, quod generaliter in ipsis debitoribus 
militantibus talem militiam, quae vendi vel ad here- 
des transmitti potest, permissum est, ut liceat cre- 
ditoribus et adhuc viventium debitorum iure hypo- 


thecae vindicare militias, nisi satis sibi fiat, et post 
mortem eorum exigere, quod pro isdem militiis pro 
tenore communis militantium placiti vel divinae 
sanctionis tale praestantis beneficium dari solet, hoc 
in negotiatorum personis, licet ipsi militantes mi- 
nime debito obnoxii sint, integrum creditoribus eo- 
2 rum servetur. Quod scilicet in futuris militiis, 
non etiam in his, quas liberi vel cognati eorundem 
negotiatorum vel extranei pecuniis eorum merue- 
runt, tenere sancimus. JD. k. lun. dn. lustiniano 
A. pp. 11 cons. [a. 528] 


XIIII (XV)." 


IN QUIBUS CAUSIS PIGNUS TACITE CONTRA- 
HITUR. 


1 Imp. Antoninus Α. Sperato. ^ Universa bona 
eorum qui censentur vice pignorum tributis obligata 
sunt. PP. k. lun. Antonino A. iu: et Balbino 
COnss. [a. 213] 

2 ldem A. Proculo. Certum est eius qui cum 
fisco contrahit bona veluti pignoris titulo obligari, 

uamvis specialiter id non exprimitur. D. vi k. 

art. Messala et Sabino conss. (a. 214] 

9 Pars ex rescripto imp. Alexandri 4. Quamvis 
fructus pignori datorum praediorum, etsi id aperte 
non sit expressum, et ipsi pignori credantur tacita 
pactione esse, praedia tamen, quae emuntur ex fruc- 
tuum pretio, ad eandem causam venire nulli pru- 
dentium placuit. PP. id. Oct. Maaimo 11 et Aeliano 
607,58. [«. 223] 

4 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Satis notum est et idem constitutum bona earum in 
dotem data, quae nuptae sunt his qui primipili sar- 
cinam subeunt, obnoxia necessitati οἱ 8 teneri: verum 
certo ordine, ut scilicet tunc demum ad hoc mulie- 
ris patrimonium periculum respiciat, si universis viri 
ac nominatorum facultatibus exhaustis nihil resi- 
duum inveniatur. 1). v id. 4ug. Caro et Carino 
AA. conss. [a. 283] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Corinthiae. Si non in inductis et illatis? in fundum, 
quae pignoris teneri causa placuerat, mancipia fuis- 
sent nec haec specialiter obligata monstrentur, rector 
provineiae ea restitui iubebit. nec enim praetextu 
debiti pensionum restitutionem horum morari potest, 
cum, si quid sibi deberi domina fundi ex pensioni- 
bus vel quacumque ratione probare possit, huius 
solutionem sollemniter fieri conveniat. JSubscr. xii 
k. Febr. CC. conss. [a. 294] 

6 !"Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
Florentium pp. Si mater legitima liberorum tutela 
suscepta ad secundas contra sacramentum praesti- 
tum adspiraverit nuptias, antequam ei tutorem alium 
fecerit ordinari eique!! quod debetur ex ratione tute- 
lae gestae persolverit, !?^mariti quoque eius praete- 
ritae tutelae ratiociniis bona iure pignoris tenebuntur 
obnoxia. .D. vi id. lul. Constantinopoli Theodosio 
A. xviI et Festo conss. [a. 439] 

7 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Sancimus de 
invectis ἃ conductore rebus et illatis, quae domino 
pro pensionibus tacite obligvantur, non solum in 
utraque Roma et territorio earum hoc ius locum 
habere, sed etiam in nostris provinciis. tali enim 
iusta praesumptione etiam omnes nostros provin- 
ciales perpotiri desideramus. D. xv A. JVov. post 
consulatum .Lampadii et Orestis vv. cc. anno se- 
cundo. [a. 532] 


(1) sed VC, om. PR cum B 
exteru V^, exteris V?, exterius C^ (8) sic R, eorum 
VC ..(4)s. v1 id. Oct. Mommsen (5) remissa hoc, 
eum Mommsen (6) ea tamen VAR?, eam (ea RA?) ta- 
men quae CR? fere cum B (1) Β 92, 2, 65 seqq. — 
Cf. Dig. 20, 2 (8) necessita ei (eius M^) A, ne- 


(2) sic CR. cum B, 


cessitate KR, necessitato ei C (9) in inductis et illatis 
scripsi cum .B, inductis et inlatis &, inducta et illata C 
(10) — 6, 56, 6 Nov. Theod. 11, 1, 2: iunge 6, 58, 10 
(11) ei ... eique 4. gem. cum Nov., ubi agitur de mortui 
filii successione, eis ... eique 1, eis ... eisque C, cf. .B 
(12) marit .. obnoxia [ustinianorum sunt 


VII 15. 16 


342 


SI ALIENA RES PIGNORI DATA SIT 


XV (XVD.' 
SI ALIENA RES PIGNORI DATA SIT. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Carpo. Pro- 
curator citra domini voluntatem domum pignori frustra 
dedit. si tamen pecuniam creditoris in rem domini 
versam constabit?, non inutilis erit exceptio dum- 
taxat quod numeratum est exsolvi desideranti. PP. 
xi k. Nov. Severo A. 11 οἱ Albino conss. — [a. 194] 

2 Idem AA. Latinae. Si probaveris praesidi? 
hortos de quibus agebatur tuos esse, intellegis obli- 
gari eos creditori ab alio non potuisse, si non sciens 
hoc agi in fraudem creditoris ignorantis dissimu- 
last. PP. prid. id. Oct. Antonino A. 11 et Geta 11 
conss. [a. 205] 

9 Imp. Antoninus A4. Marciae. Curator adulti vel 
tutor pupilli propriam rem mobilem eius, cuius ne- 
gotia tuetur, pignoris iure obligare non potest, nisi 
in rem eius pecuniam mutuam accipiat. PP. vr 
k. Febr. duobus Aspris conss. [a. 212] 

4 Imp. Alexander AA. Secundo. Nec si maior 
annis viginti quinque fuisset filius tuus, qui in potes- 
tate tua erat, te invito rem tuam oblgare potuit. 
PP. v k. Nov. Maaimo 11 et Aeliano conss. |a. 223] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus 44A. Icutycho. 
Cum res, quae necdum in bonis debitoris est, pignori 
data ab eo postea in bonis eius esse incipiat, ordi- 
nariam quidem actionem super pignore non compe- 
tere manifestum est, sed tamen aequitatem facere, 
ut facile utilis persecutio exemplo pignoraticiae da- 
retur. PP. xi k. lun. Maacimo rr et Aquilino 
COnss. [a. 286] 

6 Jdem A4. et CC. Zosimo. Quae praedium in 
filios a se titulo donationis translatum creditori suo 
dat pignori, se magis contrario^ pigneraticio obli- 
gavit iudicio, quam quicquam dominis nocet, cum 
Serviana etiam actio declarat evidenter iure pigno- 
ris teneri non posse, nisi quae obligantis in bonis 
fuerint, et per alium alienam rem invito domino 


pignori obligari non posse certissimum est. S. v 
id. Iul. Philippopoli 4A. conss. [a. 293] 


7 ldem A4. et CC. Corneliae. Si in rem suam 
accepta pecunia mutua tutor mancipium tuum pignori 
dedit nec huic post perfectam aetatem consensum 
&ccommodasti, pignori res obligari non potuit. $. vr 
k. lan. AA. conss. [a. 293] 

8 5Impp. Honorius et Theodosius AA. Iohanni pp. 
Nexum non facit praediorum nisi persona, quae iure 
potuit obligare. per servum aut? procuratorem 
colonum vel actorem seu conductorem praeiudicium 
possessioni invito vel inscio domino imponi non posse 
et iure? et legum auctoritatibus decantatur. J.? id. 
lul. Ravennae Honorio xin et Theodosio x AA. 
conss. [a. 422] 


XVI (XVII).'? 


QUAE RES PIGNORI OBLIGARI POSSUNT VEL 
NON ET QUALITER PIGNUS CONTRAHATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Optato. Alum- 
nos tuos et ceteras res, quas neminem credibile est 
pignori specialiter daturum fuisse, generali pacti 
conventione, quae de bonis tuis facta est, in causam 
pienore non fuisse!! rationis est. DP. xi; k. April. 

aterano et Rufino conss. [a. 195] 

2 Idem A44. Rogato. Cum constet pignus con- 
sensu contrahi, non dubitamus eum, qui emptiones 


agrorum suorum pignori posuit, de ipsis agris 
obligandis t nepo.. "pP. y k. Iul. Apro μὴ Mac 
COnss. - [a. 207] 

9 Imp. Antoninus A. Restituto. Si monumento 
corpus filiae tuae intulisti, religiosum id fecisti: quo 
facto obligari à quoquam prohibente iuris religione 
non posse in dubium non venit. PP. rz Kk. April 
Laeto 11 Cereale conss. [a. 215] 

4 Imp. Alexander 4. ..... n 
quoque debitoris 
cialiter posse pridem placuit. quare si debitor is 
satis non facit, cui tu credidisti, ille, cuius nomen 
tibi pignori datum est, nisi ei cui debuit solvit non- 
dum certior à te de obligatione tua factus, utilibus 
actionibus satis tibi facere usque ad id, quod tibi 
deberi a ereditore eius probaveris, compelletur, qua- 
tenus tamen ipse debet. .PP. prid. k. Mart. Fusco 
et Deatro conss. [a. 225] 

o '*]dem A. Septimio. Spem eorum praemiorum, 
quae pro coronis athletis pensitanda sunt, privàta 


evocato. 


pactione pignerare minime admittendum est: et ideo 


nec si generale pactum de omnibus bonis pignori 
obligandis intervenerit, tenet. PP. rr kk. Mai. 
Maaimo 11 et Paterno conss. [a. 233] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus. AA. et CC. 
Rufo. bui filios vestros vel liberos homines pro 
pecunia quam vobis credebat pienoris titulo accepit, 
dissimulatione iuris se circumvenit, cum sit mani- 
festum obligationem pignoris non consistere nisi in 
his, quae quis de bonis suis facit obnoxia. S. A. 
Mai. Heracíiae AA. conss. [a. 293] 

7 M Imp. Constantinus 4. ad universos provin- 
ciales. rg as à quocumque iudice dati'* ad 
exigenda debita ea, quae civiliter poscuntur, servos 
aratores aut boves aratorios aut instrumentum ara- 
torium 9 pignoris causa de possessionibus abstra- 
1 hunt, ex quo tributorum illatio retardatur. Si 
quis igitur intercessor aut creditor vel praefectus 
pagi vel vici!" vel decurio in hac re fuerit detectus, 


aestimando a iudice supplicio!* subiugetur. 7), ru 


non. lun. Sirmi Constantino A. 1111 et Licinio 1117 
COnss. [a. 315] 

8 "Impp. Honorius et Theodosius 444. Probo 
comiti sacrarum largitionum. | Pignorum gratia ali- 
quid quod ad culturam agri pertinet auferri non 
convenit. JD. r17?? íd. lun.^' Constante et Constan- 
tio conss. [a. 414] 

9 Imp. lustnianus A. lMenae pp. Si quis in 
cuiuscumque contractus instrumento ea verba po- 
suerit: *fide et periculo rerum ad me pertinentium" 
vel *per earum exactionem satisfieri tibi permitto", 
sufficere ea verba ad rerum tam earum quas in 
praesenti debitor habet quam futurarum hypothe- 
cam, nec ex prioribus sanctionibus minus habere 
speciali hypothecae memoria ?? videri, cum sit iustum 
voluntates contrahentium magis quam verborum con- 
1 ceptionem inspicere. Super qua generali hypo- 
-theca illud quoque ad conservandam contrahentium 
voluntatem sancimus, ut et??, si *res suas' suppo- 
nere debitor dixerit, non adiecto *tam praesentes 
quam futuras', ius tamen generalis hypothecae etiam 
ad futuras res producatur. 2), 111 id. Dec. Constan- 
tinopoli dn. lustiniano A. pp. 11 cons. [a. 528] 


(1) B 25,4 (2) constabit C, constituit P, constiterit R 
(3) praesidi C, praedia PA?, praedia vel R^ (4) con- 
trario C, e contr. PR^, se contr. R^ — (5) — Τῇ, 2, 80,2: 
iunge 2, 18, 2. 4, 4, 1. 4, 26, 13. 12, 60, 4. (6) sequen- 
tia repetuntur in 11, 48, 17 (1) aut 7A., autem libri 
(8) iuris TA. (9) v ins. leges tungendae (10) 5 
25, δ, 20 segq.— Cf. Dig. 20,3 (11) ivisse ser. (12) pigne- 
rare libri (13) iunge 8, 17, 5 (14) — Τῇ. 2, 30, 1 
(15) interoessores a rectoribus provineiarum dati 77. 


(16) aut instr. arat. om. T^. 
ΤΆ. eun. B εἰρήναρχος (18) aestimando a i. suppli- 
cio] a rectoribus provinciarum oeapitali sententiae T^. 
(19) Herrmann recte iungit 11, 48, 15. 11, 59, 13 (20) τῖχ 
11, 59, 13, xxx vel rv V, v1 Hal, om. P (2!) Con- 
stantinopoli ins. 11, 59, 18 (22) sic V, specialis hyp. 
memoriam CR: generalem, mon ut antea specialem hypo- 
thecam his verbis constitui indicant .B (23) et. CR 
cum D, om. V 


Nomen 
ignerari!? et generaliter et spe- 


(17) pagi vel vici] pacis 


υ τη 


QUI POTIORES IN PIGN. HABEANTUR 


343 


VIII 17 


XVII (XVIII).' 
QUI POTIORES IN PIGNORE HABEANTUR. 


1 Zmpp. Severus et Antoninus AA. Secundo. Qui 
pignus secundo loco accepit, ita ius suum confir- 
mare potest, si priori creditori debitam pecuniam 
solverit aut, cum obtulisset isque accipere noluisset, 
eam obsignavit et deposuit nec in usus suos con- 
vertit. PP. k. Febr. Laterano et Rufino conss. [a. 191] 

2 Imp. Antoninus 4. Chresto. Si decreto prae- 
toris, qui de fideicommisso ius dixit, in possessio- 
nem fundi hereditarii fideicommissi condicionalis ser- 
vandi gratia prius inducti estis, quam adversarius 
vester in causa iudicati eiusdem fundi pignus occu- 
pavit iussu eius, qui iure sententiam exsequebatur, 
tempore potiores estis. nam cum de pignore utra- 
que pars contendat, praevalet iure, qui praevenit 
tempore. PP. y id. Mai. duobus Aspris conss. [a. 212] 

9 (4) ?Jdem 4. Varo. Si fundum pignori acce- 
pisti, antequam rei publicae obligaretur, sicut. prior 
es tempore, ita potior iure. JP. v id. Oct. Anto- 
nino A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

4 (9) ?/dem A. Silvano. Cum rem publicam He- 
liopolitanorum propter emolumentum sententiae in 
rerum tam heredis quam hereditariarum possessio- 
nem missam esse proponas, intellegis, quamvis pater 
tuus cum Sossiano contraxerit, tamen, si personali 
actione eum habuit obligatum, praeponi rem publi- 
cam iure pignoris, quae ex auctoritate eius qui iubere 
potuit servandi iudicati causa occupavit. JP. v id. 
Dec. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

9 *Imp. Alexander A. Sepíimio. Prior quidem 
creditor compelli non potest tibi, qui posteriore loco 
pignus accepisti, debitum offerre: sed si tu ei omne 
uod debetur solveris, pignoris tui causa firmabitur. 

P. πὶ k. Mai. Maaimo 11 et Paterno conss. (a. 233] 

6 Impp. Valerianus et Gallienus 444. Philoxeno. 
Si generaliter bona sint obligata et postea res alii 
specialiter pignori dentur, quoniam ex generali obli- 
gatione potior habetur creditor qui ante contraxit, 
si ab illo tu^ comparasti, non oportet te ab eo qui 
postea credidit inquietari. PP. prid. id. Mai. Sae- 
culare 11 eí Donato conss. [a. 260] 

7 Impp. Diocletianus et Mascimianus AA. et CC. 
Iuliano. Licet isdem pignoribus multis creditoribus 
diversis temporibus datis priores habeantur potiores, 
tamen eum, cuius pecunia praedium comparatum 
probatur, quod ei pignori esse specialiter statim 
convenit, omnibus anteferri iuris auctoritate decla- 
ratur. Subscripta xvii k. Febr. AA. conss. [a.293] 

8 Idem AA. et CC. Fabricio. Diversis tempori- 
bus eadem re duobus iure pignoris? obligata eum, 
qui prior data mutua pecunia pienus accepit, potio- 
rem haberi? certi ac manifesti luris est, nec alias 
secundum distrahendi potestatem huius pignoris con- 
sequi, nisi superiori creditori debita fuerit soluta quan- 
titas. S. prid. k. Mai. Heracliae AA. conss. (a. 293] 

9 Idem AA. et CC. Asclepiodoto. Eos qui acce- 
perunt:pignora, cum in rem habeant actionem, pri- 
vilegiis omnibus, quae personalibus actionibus com- 
petunt, praeferri constitit. S. 1111 non. Dec. CC. 
CORSS. [a. 294] 

10 Jdem 4A. et CC. Polydeucae. Cum tibi pro 
dote quam acceperat res maritus obligavit, eo mor- 
tuo hi, quibus easdem pignori dederat, non offe- 
rentes debitum nulla possunt persequi ratione. nam 
chirographarios? creditores nec in rem nec in per- 
Sonam eos, qui debitori non probantur successisse, 
ulla ratione convenire posse manifestum est. PP. 
non. Dec. CC. conss. [a. 294] 


11 *Lnp. Leo A. Ery(hrio pp. Scripturas, quae 
saepe adsolent ἃ quibusdam secrete fieri, intervenien- 
tibus amicis nec ne, transigendi vel paciscendi seu 
fenerandi vel societatis coeundae gratia seu de aliis 
quibuscumque causis vel contractibus conficiuntur, 
quae idiochira Graece appellantur, sive tota series 
eorum manu contrahentium vel notarii aut alterius 
cuiuslibet scripta fuerit, ipsorum tamen habeant 
subscriptiones, sive testibus adhibitis sive non ?, licet 
condicionales sint, quos vulgo tabularios appellant, 
Sive non, quasi publice scriptas 9, si personalis actio 
1 exerceatur, suum robur habere decernimus. Sin 
autem ius pignoris vel hypothecae ex huiusmodi in- 
strumentis vindicare quis sibi contenderit, eum qui 
instrumentis publice confectis nititur praeponi, etiamsi 
posterior dies his contineatur, nisi forte probatae 
atque integrae opinionis trium vel amplius virorum 
subscriptiones isdem idiochiris contineantur: tunc 
enim quasi publice confecta accipiuntur. 0). k. [u. 
Constantinopoli Marciano cons. [a. 412] 

2 imp. lustinianus A. lohanni pp.  Adsiduis 
aditionibus mulierum inquietati sumus, per quas suas 
dotes deperditas esse lugebant et ab anterioribus 
1 creditoribus substantias maritorum detentas. Nos 
itaque ad antiquas leges perspeximus !! in persona- 
libus actionibus rei uxoriae actioni, quam in prae- 
senti sustulimus '?, magnam praerogativam praestantes, 
ut contra omnes paene personales actiones habeat 
privilegia et creditores alios antecedat, licet fuerant 
2 anteriores. Et haec cum in personalibus statue- 
rant actionibus, si hypothecam respiciebant, ilico 
iustitiae vigorem relaxabant et senioribus hypothecis 
novas mulieris hypothecas, si habebat!? actiones, 
expellebant, nec ad fragilitatem muliebrem respi- 
cientes nec quod et corpore et substantia et omni 
vita sua marito fungitur, cum paene mulieribus tota 
3 substantia in dote constituta est.  Oportebat 
enim disponi maritos creditoribus suis ex sua sub- 
stantia satisfacere, non dote muliebri, quam ad suos 
victus suasque alimonias mulier possidet, vel a semet 
4 (1) ipsa data!* vel pro ea ab alio. Ad haec om- 
nia respicientes et reminiscentes, quod et alias duas 
constitutiones!* fecimus pro dotibus mulieribus sub- 
venientes, et omnia in unum colligentes sancimus 
ex stipulatu actionem, quam mulieribus iam pro 
dote instituendam dedimus !9 cuique etiam tacitam 
donavimus inesse hypothecam, potiora iura contra 
omnes habere mariti creditores, licet anterioris sint 
9 temporis privilegio vallati. Cum enim in personali- 
bus actionibus secundum quod diximus tali privi- 
legio utebatur res uxoria, quapropter non etin hypo- 
thecam hoc mulieri e£ nunc 17 indulgemus beneficium, 
licet res dotales vel ex his aliae comparatae non 
extent, sed quocumque modo vel dissipatae vel con- 
sumptae sunt, si tamen re ipsa fuerint parti mariti 
datae? quis enim eas non miseretur propter obse- 
quia, quae maritis praestant, propter partus peri- 
culum et ipsam liberorum creationem, pro qua multa 
6 nostris legibus inventa sunt privilegia? Ideo 
quod antiquitas quidem. dare incepit, ad effectum 
autem non pertulit, nos pleno legis articulo consum- 
mavimus et, sive liberos habet mulier sive ab initio 
non habuit sive progenitos amisit, hoc ei privilegium 
1 indulgemus. Exceptis videlicet contra novercas 
anterioris matrimonii filiis, quibus pro dote matris 
suae iam quidem 18 dedimus !'? hypothecas contra pa- 
ternas res vel eius creditores, in praesenti autem 
similem praerogativam servamus, ne, quod posteriori 
datum est uxori, hoc anteriori denegetur, sed sic 
maneat eis ius incorruptum, quasi adhuc vivente 


(1) Β 25, 5, 29 seqq. — Cf. Dig. 20, 4 (2) ordinem 
€. 8 et 4, quem ex S et subscriptionibus restituimus, in- 
vertunt VCR (3) iunge 8, 16, 5 (4 tu VC*, tem- 
pore ΡΩΝ (8) sic PCR, pignori V . (6) habere V 
(1) sic C^, eyrogrofarios R, chirographarii VC* (8) iunge 
2,4, 42 (9) sive non dei. Mommsen, cf. B: &«& 
γράψῃ ἰδιοχείρως ὅλον τὸ ὕφος εἴτε διὰ νοταρίου T 


ἄλλου τινὸς καὶ αὐτὸς ὑπογράψηῃ, εἴτ᾽ οὖν ταβουλ- 
λάριος (10) publices scriptas V, publiee scripta C, 
publiee subseriptas ἢ (1) respeximus Mommsen, cf. $ 4 
respicientes (2) 5, 13, 1 (13) hyp. si hab. C, si hab. 
(14) data C, datam ὦ (15) 5,12,30.31 (169 5,15, 1$" 
(17) et nune 247, et hune C^, et C^. om. EM" (18) qui- 
dem dett, que C", quam A, om. C* (19) 5, 9, 8, 4 


VIII 17—22 


944 


DE HIS QUI IN PRIORUM CREDIT. 


matre eorum: duabus enim dotibus ab eadem sub- 
stantia debitis ex tempore praerogativam manere 
8 (2) volumus. Haec autem tantum ad dotem san- 
cimus, non ad ante nuptias donationem, quam 880 
tempori servire disponimus et habere inter credi- 
tores sui temporis ordinem. non enim pro lucro 
fovemus mulieres, sed ne damnum patiantur suisque 
9 (3) rebus defraudentur curamus. Quam legem ex 
praesenti tempore locum habere sancimus et non 
retrorsus referimus. D. v k. Dec. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 


XVIII. (XVIIID.: 


DE HIS QUI IN PRIORUM CREDITORUM LOCUM 
SUCCEDUNT. 


1 Impp. Severus et Antominus AA. Marcellinae. 
Non omnimodo succedunt in locum hypothecarii cre- 
ditoris hi, quorum pecunia ad creditorem transit. 
hoc enim tunc observatur, cum is, qui pecuniam 
postea dat, sub hoc pacto credat, ut idem pignus 
1 ei obligetur et in locum eius succedat. Quod cum 
in tua persona factum non sit (iudicatum est enim 
. te pignora non accepisse), frustra putas tibi auxilio 
opus esse constitutionis nostrae ad eam rem pertinen- 
tis. PP. id. Iul. Pompeiano et Avito conss. [a. 209] 

2 Imp. Antoninus A. Felici. Cum pro patre, in 
cuius potestate non eras, pecuniam fisco intuleris, 
et iure privilegio eius successisti et? eius locum cui 
pecuniam numerasti consecutus es, nec hi creditores 
patris tui, qui personalem habuerunt actionem vel 
cum eo postea sub pignoribus contraxerunt, pignora 
tua te ignorante distrahendo iuri tuo aliquid dero- 
| gaverunt. Unde intellegis, si quid tuo nomine te 
absente ab actoribus tuis solutum est, ut indebitum 
numeratum restitui pignoraque tibi nexa persequi 
te posse. JP. k. Oct. Romae Sabino rr et Anul- 
lino conss. [a. 216] 

9 Imp. Alexander A4. Valenti. Si potiores cre- 
ditores pecunia tua dimissi sunt, quibus obligata fuit 
possessio, quam emisse te dicis, ita ut pretium per- 
veniret ad eosdem priores creditores, in ius eorum 
successisti et contra eos, qui infirmiores illis fue- 
runt, iusta defensione? te tueri potes. PP. k. Febr. 
Juliano et Crispino conss. [a. 224] 

4 Impp. Diocletianus et Maazimianus AA. Carpo- 
phoro. Si prior res publica contraxit fundusque ei 
est obligatus, tibi secundo creditori offerendi* pe- 
cuniam potestas est, ut succedas etiam in ius rei 
publicae. PP. xv k. Iun. Maaimo 11 et Aquilino 
007,85. [«. 286] 


XVIIII (XX). 
SI ANTIQUIOR CREDITOR PIGNUS VENDIDERIT. 


1 Imp. Alexander A. Athenioni. Si vendidit is? 
qui ante pignus accepit, persecutio tibi hypothecaria 
1 superesse non potest. Cum autem debitor ipsi? 
priori creditori eadem pignora in solutum dederit 
vel vendiderit, non magis tibi persecutio adempta 
est, quam si aliis easdem res debitor venumdedisset : 
sed ita persequens res obligatas audieris, si, quod 
eidem possessori propter praecedentis contractus 
auctoritatem debitum est, obtuleris. PP. v id. Mai. 
Agricola et Clemente conss. [a. 230] 

2 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Endemiae.  Obligata pignoris iure creditore recte 
distrahente post debitor emptori pretium offerens 
vel creditori quod* debuit evincere non potest. 8. 


9 ldem AA. et CC. Theophilo. Quominus credi- 
tor, qui ante pignus accepit, distrahat, non offerendo 
secundus priori debitum interpellare non potest. D. ΡΠ 
k. April. CC. conss. [a. 294] 


Ex (XXI) 
SI COMMUNIS RES PIGNORATA SIT. 


1 9Imp. Antoninus A. Venusto. 
sicut vobis invitis portionem vobis!? competentem 
obligare non potuit, ita suam dando obligationem 
creditori quaesiit. unde intellegis nullum praeiudi- 
cium dominio vestro contractum eius facere 
tuisse. Accepta xiu k. Dec. Messalla. et Sabino 
conss. [a. 214] 


XXI (XXII). 


DE PRAETORIO PIGNORE ET UT IN ACTIONI- 
BUS ETIAM DEBITORUM MISSIO PRAETORH 
PIGNORIS PROCEDAT. 


1 Imp. lustinianus A. Menae pp. Si praetorium 
pignus quicumque iudices dandum alicui perspexe- 
rint, non solum super rebus mobilibus et immobili- 
bus et se moventibus, sed etiam super actionibus 
quae debitori competunt prageipiae hoc eis licere 
decernere. 2. k. April. Constantinopoli Decio vc. 
cons. [a. 529] 

2 Idem A. luliano pp. Veteris iuris dubitationem 
decidentes ad duplum genus hypothecarum respexi- 
mus, unum quidem, quod ex conventionibus et pactis 
hominum nascitur, aliud, quod a iudicibus datur et 
| praetorium nuncupatur. Et cum invenimus in 
conventionalibus pignoribus vel hypothecis non solum 
tenentem creditorem adiuvari, sed. etiam si ab 6072 
cadat, sive sua culpa sive non sive fortuito casu, 
humanius esse perspeximus et in praetorio pignore 
dare recuperationem creditori, quocumque modo pos- 
sessionem amittat, sive culpa sua sive non sive for- 
2 tuito casu. Licet enim debuerat incumbere suo 
pignori, ne aliquam patiatur iacturam, tamen, ne 
quid amarum in creditoribus consequatur, benignius 
causam interpretamur et ei recuperationem dona- 
mus. J. k. 4ug. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
νυ. CC. CORSS. [a. 530] 


XXII (XXIII).'* 
SI IN CAUSA IUDICATI PIGNUS CAPTUM 511. 


1 Imp. Antoninus A. Gabinio. Res ob causam 
iudicati eius iussu, cui ius iubendi fuit, pignoris iure 
teneri ac distrahi posse saepe rescriptum est. nam 
in vicem iustae oUbgaHouia succedit ex causa con- 
tractus auctoritas iubentis. PP. v 
Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Valeriano. Cum in causa 
iudicati aliqua res pignori capitur, per officium eius 
qui ita decrevit venumdari solet, non per eum, qui 
1 iudicatum fieri postulavit. lot si alio emptore non 
existente, vel existente quidem, sed non dignum pre- 
tium offerente is cui iudicatus satis non fecit ad lici- 
tationem secundum constituta fuerit admissus, cuius- 
libet alterius vice ex officio emere debet. JP. vr 
k. Mai. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

9 Imp. Gordianus A. Antigono. In causa iudi- 
cati pignora ex auctoritate praesidis capta potius 
distrahi quam iure dominii possideri consuerunt. si 
tamen per calliditatem condemnati emptor inveniri 
non potest, tunc auctoritate principis dominium cre- 
ditori addici solet. PP. id. 4ug. Gordiano A4. et 
Aviola conss. [a. 239] 


k. Aug. Romae 


XVI k. lan. AA. conss. [a. 293] 

() B 25, 4, 13 segqg. — (2) et R, om. C (8) sic C, | (9) .B 25, 4, 20 (10) vobis edd. cum B, om. libri 
ratione A (4) sic C, offerenti Καὶ (5) B 25, 4, 17 | (11) .B 25, 1, 14. 15 (12) eo M, ea CR?, ea posses- 
seqq. (6) vendidit is C, vendidisset pR (7) ipse | sione A^: εἰ ἐκπέσῃ ὃ δανβιστής B 


vertunt .B (5) quod A^ eum B, pretium quod PCR? 


(13) B 25, 1, 18 
seqq. : 


Frater tuus, - 2k 


SI PIGNUS PIGNORI DATUM SIT 


949 


VII 23—26 


XXIII (XXIIID).' 
SI PIGNUS PIGNORI DATUM SIT. 


1 Imp. Gordianus 4. Lamponi. Etiam id quod 
pignori obligatum est ἃ creditore pignori obstringi 
osse iam dudum MUS scilicet ut sequenti cre- 
itori utilis actio detur tamdiuque eum is qui ius 
repraesentat? tueatur, quamdiu in causa pignoris 
1 manet eius qui dedit. Sed si vos usum fructum 
possessionis tantummodo pignori dedistis, isque? 
qui accepit alii eam possessionem, cuius usum fruc- 
tum nexum habebat, sine vestra voluntate pignera- 
vit, ereditor eius in id, quo ^ pignoris vinculum non 


constitit, distrahens dominio vos privare nequivit. 


2 Quod si non fuit vestro creditori usus fructus, 
sed ipsa possessio pignerata, et ante exsolutam ἃ 
domino pecuniam creditor secundus pignus acceptum 
vendidit, non posse venditionem post soluta pecunia 
rescindi divorum j iiie placitis continetur. PP. 
id. Sept. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

2 np Diocletianus et Maximianus AA. Gemello. 
Si creditor possessionem, quae a parentibus tuis 
pignoris iure fuerat obligata, non vendidit, sed alii 
creditori pignori dedit, examinata fide veri poteris 
eam soluto eo, quod ex hac causa creditori debe- 
tur, intercessu praesidis provinciae recuperare. PP. 
XIII k. lan. ipsis ΠῚ et HII AA. conss. [a. 290] 


XXIII (XXV). 
DE PARTU PIGNORIS ET OMNI CAUSA, 


1 Imp. Alexander A. Mestriano. Partus pigneratae 
ancilae in pari causa qua mater esse? olim placuit. 
PP. id. Mai. Agricola οἰ Clemente conss. ἴα. 230] 

2 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. et CC. 
Nonnoso et Antonino. Cum pignoris titulo manci- 
pià vos obligasse pro mutua quam accepistis pecu- 
nia fproponatis, horum mancipiorum operis, quas 
creditor accepit vel quas* percipere potuit, in usu- 
ras computatis et post in sortem, extenuato debito 
residuum offerentibus vel, si non accipiat, consigna- 
tum deponentibus mancipia vobis praeses provinciae 
restitui iubebit. S. v k. Jan. .44. conss. [α. 293] 


XXV (XXVI)? 
DE REMISSIONE PIGNORIS. 
1 !"9Impp. Severus et Antoninus AA. Proculo. 


2 


.8i te manumissum et in libertate moratum sciente 


ea, cui pignoris nomine obligatus diceris, praesidi 
probaveris, ex consensu creditricis remissam pigno- 
ris obligationem apparebit, et per hoc iure te manu- 
missum nec àb herede debitricis!! in servitutem peti 
posse certum est. JPP. xir Kk. Mai. Antonino A. II 
et Gela 11 conss. [a. 205] 

2 Imp. Antoninus A. Materno. Si probaveris te 
fundum mercatum possessionemque eius tibi tradi- 
tam sciente et consentiente ea, quae sibi eum ἃ ven- 
ditore obligatum dicit, eam !? exceptione removebis. 
nam obligatio pignoris consensu et contrahitur et 
dissolvitur. pP. 11 id. Febr. Antonino A. ru et 
Geta 111 conss. [a. 208] 

3 Imp. Alexander 44. Tauro. Si ignorante vel 
invito te debitor tuus, qui universa bona sua ob 3 
poumon debitam tibi obligaverat, etsi cum re pu- 

lica, postea contraxit, ius tuum non laesit. PP. 111 
id. April. Albino et Maaimo conss. [a. 221] 

4 Imp. Gordianus A4. Aquilino. Cum te ἃ debi- 
tore mercatum proponas eam rem, quae ali pigne- 


rata erat, si sciente eo ac pignus suum remittente 
eam mercatus es, cum eius consensu nexus pignoris 
evanuerit, si non nova voluntas intercessit, quae 
denuo obligationem pignoris constitueret, ea!*' res 
veluti obstricta non potest vindicari. PP. xi k. 
Mai. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

Ὁ ldem A. Asclepiadi. Debitum, cuius meministi, 
quod per pacti conventionem inutiliter factam remi- 
sisti etiam nunc petere non vetaris et usitato more 
pignora vindicare. PP. vi id. Sept. Gordiano A. 11 
et Pompeiano conss. [a. 241] 

6 Impp. Diocletianus et Macimianus AA. Argio. 
Si eo tempore, quo praedium distrahebatur, program- 
mate admoniti creditores, cum praesentes essent, ius 
suum exsecuti non sunt, possunt videri obligationem 
pignoris amisisse!5. PP. πὶ id. Febr. Maaimo 11 
et Aquilino conss. [a. 286] 

7 "hon 44A. Paulo. Oreditricem patrui tui sub obli- 
gatione fundi, qui per chirographum nexus pignori fue- 
rat, iubentem eandem cautionem reddi pignoris etiam 
ius remisisse videri manifestum est. JP. v id. Sept. 
Diocletiano 11 et Maximiano AA. conss. (a. 281] 

8 Idem AA. Apollonio. Si hypothecas fisco dis- 
trahente creditores silentio tradiderunt negotium, 
palam est actionem suam amisisse eos, quam in 
rem habebant. nam fiscalis hastae fides facile con- 
velli non debet. PP. xiu k. Sept. ipsis 111 et 111] 
AA. conss. [a. 290] 

9 Idem A4. Hermiano. Cum ex causa mandati 
pro socero tuo te fenebrem pecuniam exsolvisse pro- 
ponas, curabit praeses provinciae in restituenda pe- 
cunia, quam pro eo exsolvisti, nec non etiam usuris 
1 eius indemnitati tuae prospicere. Nam si recepta 
& creditore mancipia, quae pignori fuerant data, hac 
mente socero tuo tradidisti, ut pignoris vinculum 19 
dissolvatur, obligatio semel extincta instaurari non 
potest. PP. x k. Oct. ipsis iUi et dI AA. 
conss. [a. 290] 

10 Jdem AA. et CC. Quintillae. Res pignoris hypo- 
thecaeve iure creditoribus obnoxias citra consensum 
eorum debitores alienantes praecedentem non dis- 
solvunt obligationem. JD. A. Dec. A44. conss. [a. 293] 

11 Imp. [ustinianus 4. lohanni pp. Solita pro- 
videntia utimur etiam de pignoribus vel hypothecis 
rerum, quae quibusdam creditoribus suppositae postea 
ἃ debitoribus venduntur vel alio modo transferun- 
tur creditore suum consensum contractui praebente 
et quodam legitimo postea modo ad priorem domi- 
| num revertuntur. In hoc etenim casu diversae 
sententiae legum prudentibus habitae sunt, quibus- 
dam dicentibus ius pignoris creditori renovari propter 
verbum *futurarum rerum', quod in generalibus hypo- 
2 thecis poni solitum est, aliis penitus extingui. Nobis 
autem visum est eum, qui semel consensit aliena- 
tioni hypothecae et hoc modo suum ius respuit, in- 
dignum esse eandem rem utpote ab initio ei suppo- 
sitam vindicare vel tenentem inquietare. JD. xv k 
Νου. Constantinopoli post consulatum Lampadii et 
Orestis vv. cc. anno secundo. [a. 532] 


XXVI (XXVII. 


ETIAM OB CHIROGRAPHARIAM PECUNIAM 
PIGNUS TENERI. 


1 "Imp. Gordianus 4. Festo. Pignus intercidit, 
si novatione facta in alium ius obligationis trans- 
tulisti nec, ut ea res pignoris nomine teneretur, cau- 
1 tum est. Quod si pactum inter te eumque, qui 
postea dominus fundi constitutus novam obligatio- 


(1) B 25, 7, 19. 20 (2) sic CR, ius rei (re » R?) 
praestat PR9* (3) isque C, is PR (4) in id 
quo quidam dett, id in quo ali in id quod PCR 
(5 hae P, om. CR (6) B 25,7, 21. 22 (1) qua m. 
esse P, qua m. est R, quas m. esse est Οὔ, esse qua 
m. est C^ (8) quas dett., eas quas PCR (9) B 25, 
3, 11 seqq. (10) ?unge 7, 8, 1 (1) sic. CR, ere- 
ditricis dett. cum. B, cf. tamen BZ: οὔτε yàg δανει- 
B. : 


στὴς οὔτε ὁ κληρονόμος αὐτοῦ ἐκδικεῖ αὐτὸν ὡς ὑπο- 
ϑήκην οὔτε ὁ χρεώστης ἢ ὃ κληρονόμος αὐτοῦ δύναται 
ἕλκειν αὐτὸν εἰς δουλείαν (12) eam dett, om. PCR 
(13) ob P^, ad P»CR (44) ea Οὗ, et eas P, et ea C? 
(15) ἀπολύειν vertunt B, quasi esset remisisse, nisi forte 
scribendum est. ἀστολλύναι (169) sic E, tuum ins. C 
(17) B 56, 8, 16 


44 


VIII 26. 27 


946 


DE DISTRACTIONE PIGNORUM 


nem susceperat, intercessit, ut idem fundus tibi 
pignoris nomine teneatur, ἡ quamvis personali actione 
expertus? feceris condemnationem, pignoris tamen 
9 habes persecutionem. Ac si in possessione fue- 
ris constitutus, nisi ea quoque pecunia tibi a debi- 
tore reddatur vel offeratur, quae sine pignore debe- 
tur, eam restituere propter exceptionem doli mali 
non cogeris. iure 'enim contendis debitores eam 
solam pecuniam, cuius nomine pignora obligaverunt, 
offerentes audiri non oportere, nisi pro illa etiam 
satisfecerint, quam mutuam simpliciter acceperint. 
3 Quod in secundo creditore locum non habet: nec 
enim necessitas ei imponitur chirographarium etiam 
debitum priori creditori offerre. PP. id. Mart. Gor- 
diano A. et Aviola conss. [a. 239] 


XXVI! (XXVIII).^ 
DE DISTRACTIONE PIGNORUM. 


1 Imp. Alexander A. Pacatae. Fundum pignori 
obligatum, si creditor ex fructibus debitum persecu- 
tus est, cum ipso iure pignus obligatione liberatum 
sit, distrahere minime potest. JPP.id. Jan. Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Idem A. Maximo. Creditor, qui hypothecae 
.geu pignori rem sibi nexam vendiderit, rem litigio- 
sam non videtur vendere, quia precario debitor pos- 


sidet. PP. xi k. Oct. Maaimo 11- et. Aeliano 
CORSS. .— [a. 223] 


ὃ ldem A4. Luciano. Hypothecis vel pignoribus 
& creditore venumdatis in id quod deest adversus 
reum vel fideiussorem actio competit. PP. 111 non. 
Nov. Macimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Crescenti. Creditor hypothecas sive 

ignus cum proscribit, notum debitori facere, si 
ἀλλ fide rem gerit*, et quando licet testato dicere 
debet. si quid itaque per fraudem in pignore villae 
venditae commissum probare potes, ut inferatur 
actio, quae eo nomine competit, adi eum cuius de 
ea re notio est. JP. k. lun. Fusco et Deatro 
conss. [a. 225] 

5 Jdem A. Sossiano. Si residuum debiti paratus 
es solvere, praeses provinciae dabit arbitrum, apud 
quem, quantum sit quod superest ex debito, exami- 
nabitur: et sive ad iudicem venire diversa pars ces- 
saverit? sive oblato superfluo ad venditionem pro- 
siluerit, improba alienatio proprietatis tuae ius non 
auferet. PP. xii k. Aug. Pompeiano et Peligno 
COD$$. [a. 231] 

6 Imp. Gordianus A4. Rogato. Quamdiu non est 
integra pecunia creditori numerata, etiamsi pro parte 
maiore eam consecutus sit, distrahendi rem obliga- 
tam non amittit facultatem. —.PP. χη k. Sept. Pio 
et Pontiano conss. [a. 238] 

7 Idem A. Caro. Si cessante solutione creditor 
non reluctante lege contractus ea quae pignori sibi 
nexa erant distraxit, revocari? venditionem iniquum 
est, cum, si quid in ea re fraudulenter fecerit, non 
emptor ἃ te, sed creditor conveniendus sit. PP. y 
k. Nov. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

8 Idem A. Maximo. Si prius, quam distrahere- 
tur pignorata possessio, pecuniam creditori obtu- 
listi, eoque non accipiente contestatione facta eam 
deposuisti et hodieque? in eadem causa permanet, 
pignoris distractio non valet. quod si prius, quam 
offerres, legem venditionis exercuit, quod iure sub- 
sistit revocari non debet'9. PP. 1 mom. April. 
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. Cyrillo. 
Quae specialiter vobis obligata sunt, debitoribus de- 
tractantibus solutionem bona fide debetis et sollem- 


niter vendere: ita enim parebit, an ex dua pigno- 
ris debito satisfieri potest. quod si quid deerit, non 
prohibemini etiam cetera bona iure conventionis 
consequi. PP. ΧΙ k. Iun. Diocletiano 111 et Maaci- 
miano AA. conss. [a. 281] 
10 Jdem .44. Rufino. Et qui sub imagine alte- 
rius personae, quam supposuerat, iugiter tenet, cum 
sibi negotium gerat, alienasse non videtur. iure 
enim pignoris obligatum praedium neque si per sub- 
iectam personam creditor comparaverit neque si sibi 
addixerit, debitori adfert praeiudicium, sed in eadem 
causa permanet, in qua fuit ante huiusmodi collu- 
1 sionem. Sane si debitore distrahente compara- 
verit, consensu emptionem perfectam, si neque dolus 
adversarii neque metus causa gesta arguentur, revo- 
2 cari exemplo grave est. Si igitur poteris eviden- 
tibus probationibus monstrare creditorem per sup- 
positam imaginarii emptoris personam semper pos- 
sessionem tenuisse nec vendita bona fide praedia 
postea sinceriter comparasse, potes oblata pecunia 
cum usuris ad restitutionem creditorem compellere. 
PP. 111 non. Oct. ipsis III1 et 111 AA. conss. |a. 290] 
11 Jdem A44. et CC. Rufinae. Mulier licet res 
specialiter pignori dederit pro alio, creditor eas 
distrahendi non habet facultatem, nisi dissimulatione, 
marito obligante velut proprias, creditoris ignoran- 
tiam circumscripserit. PP. v k. Mai. Heracliae AA. 
conss. [a. 293] 
12 Jdem AA. et CC. Zotico. Si debitor rem tibi 
iure pignoris obligatam te non consentiente distraxit, 
dominium cum sua causa transtulit ad emptorem 
S. prid. k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293, 
9 ldem AA. et CC. Theodotae. Qui praedium 
obligatum ἃ creditore comparavit, si in vacuam pos- 
sessionem inductus non est, nullam in rem actionem 
habet. [a. 293] 
14 Jdem AA. et CC. Modesto. Sí in hoc quod 
iure debetur tibi satisfactum non fuit, et debitori- 
bus res obligatas tenentibus aditus praeses provin- 
ciae tibi distrahendi iubebit fieri facultatem. PP. 
XVI k. Dec. Sirmi AA. conss. ᾿ς [a. 293] 
15 Jdem AA. et CC. Avianae. Obligatis pignori 
mancipiis à creditore distractis ac traditis si post 
debitor quondam haec sollicitaverit, non venditori '!, 
sed emptori contra possidentem in rem competit 
actio. 2. k. Mart. Sirmi CC. conss. (a. 294] 
16 Jdem A4. et CC. Silvano. Unus ex multis 
debitoris qui pignora tradiderat heredibus, quod ab 
eo personali actione peti potuit, solvendo res obli- 
gatas distrahendi creditori facultatem non ademit. 
S. 711 non. April. CC. conss. [a. 294] 
17 Idem 44. et CC. Agapae. Rei creditor obli- 
gatae generali sive speciali conventione per credito- 
rem alium, cui non fuerat nexa, venumdatae non 
amittit persecutionem, — 7). prid. non. April. CC. 
COnSS. — (a. 294] 
18 Jdem A44. et CC. Gaiano. Qui ἃ creditore 
pignori obligatum iure emit, de proprietate vinci 
non potest. Subscripta v1 k. Mai. οἷ; conss. ἴα. 294] 
19 Idem AA. et CC. Liviae. Si maritus tuus 
mutuam, licet tuam, dedit pecuniam, eorum, quae 
pignoris titulo accepit, si ei non successisti, distra- 
hendi nomine tuo nullam habes facultatem. S. v7 
id. Nov. Heracliae CC. conss.  . (a. 294] 
20 ldem A4. et CC. Sabino. Secundum placiti 
fidem, si nihil convenit specialiter, pignoribus ἃ cre- 
ditore maiore quam ei debebatur pretio distractis. 
licet ex eo fundus comparatus sit, non super hoc 
in rem, sed in personam, id est pigneraticia, de 
ruo 13 competit actio. S. 1711 id. δου. Byzantio 
CC. conss. [a. 294] 


(1) quamvis . . . persecutionem iterantur in 8, 13,8 (2) ad- 
versus reum; vel fideiussores seu mandatores eius ins. L 


gem. (3) adhue ins. |. gem. (4) .B 25, 1, 23 seqq. 
— Cf.Dig.20,5  (5)si ... gerit C, «e» ... geret M^??, 
et sibi ... gerere R, et ... gerere M^ (0) sic. C^ t^, 


arbitrium PC9?R?  (:) sic PR, dissimulaverit C — (5) sic 


C^R, vendieari P, «cari C^ — 
et hodie P^R, hodieque C (10) stc. C, revocare non 
debes PR (11) sic P^C? cum. B, debitori. P^CoR 
(12) de superfluo 12, de superfluum 16, superfluo P, 
superflui C^, superfilii Οὐ; ἐνάγεται ἐπὶ τῷ περιττῷ D 


(9) et hodieque] P2, 


DEBITOREM VENDITIONEM 347 


VIII 28—33 


XXVIII (XXVIIII).' 


DEBITOREM VENDITIONEM PIGNORUM IMPE- 
DIRE NON POSSE. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Marcello. 
Si sunt, qui emere praedia tibi obligata velint, non 
impediuntur scriptura testamenti, qua? complexus 
est debitor nulla ἃ se praedia venumdari et poe- 
nam addidit, ut fisci fierent. nec enim potuisse 
eum huiusmodi lege ius creditoris facere deterius 
manifestum est. JJ. v; k. Mai. Apro et Maaimo 
COR$$. [a. 207] 

2 Imp. Gordianus A4. Nepoti. Debitoris denun- 
tiatio, qui creditori suo, ne sibi rem pignori obliga- 
tam distrahat, vel his qui ab eo volunt comparare 
denuntiat, ità demum efficax est, si universum tam 
sortis quam usurarum offerat debitum creditori eo- 
que non accipiente idonea fide probationis ita ut 
1 oportet depositum ostendat. Nam si vel modicum 
de sorte vel usuris in debito perseveret, ?distractio 
rei obligatae non potest impediri, neque ea ratione 
emptor, tametsi sciat interpositam ἃ debitore cre- 
ditori denuntiationem, mala fide fit possessor. JP. 
1711 nOn. Aug. Gordiano A4. et Aviola conss. ἴα, 239] 


XXVIII (XXX).* 
SI VENDITO PIGNORE AGATUR. 
1 Imp. Alexander A. Agrippae. Praeses provin- 


ciae aditus, si probatum fuerit tuum creditorem, cui 
ius distrahendi pignora fuit, dolo malo fundum ven- 


didisse, quanti tua interest restituere tibi eundem - 


1 creditorem iubebit. Quod si de bonis creditoris 


condemnati solvi pecunia non potuerit et probatum 


fuerit emptorem mala fide emisse, offerenti? pecu- 
niam cum usuris, quanti fundus veniit, restituere 
tibi fundum cum fructibus malae fidei emptorem 
iubebit. PP. k. Sept. Alexandro ΑΙ. cons. ἴα. 222] 

2 ldem Α. Aemilio. Servos, quos nullo iure ἃ 
creditore venisse dicis, pater tuus vel tu, si here- 
ditas eius ad te pertinet, a possessoribus petere potes. 
quod si usucapti sunt, petat pater tuus pretium eo- 
rum à creditore, qui non iure eos servos vendidit. 
PP. 11 k. lan. Alexandro A. cons. [a. 222] 

9 ldem A. Claudio. Si uxor tua praesidi proba- 
verit, cum aureos triginta deberet, servos suos am- 
plioris pretii per gratiam aureis viginti creditorem 
venumdedisse eumque solvendo non fuisse, iubebit 
emptores recepto pretio restituere servos. JP. xvi 
k. Oct. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

4 Imp. Gordianus A. Kudemo. Cum contra bo- 
nam fidem venditionem obligatae possessionis a cre- 
ditore factam adleges, non observatis, quae in dis- 
trahendis pignoribus celebrari consueverunt, adito 
praeside provinciae experire actione competenti non 
tantum adversus creditorem, verum etiam adversus 
possessorem, si fraudem eum participasse cum cre- 
ditore potueris docere, ut revocatis, quae mala fide 
gesta constiterit, et fructuum ratio et damni quod 
inrogatum nperue haberi possit. PP. k. April. 
Sabino 11 et Venusto conss. (a. 240] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
JVonnae. Si creditore pignus priusquam ei satis- 
fieret distrahente non per collusionem emptor com- 
pen successor eius de superfluo, non emptoris 
eres, qui rem possidet, conveniendus est. S. xvi 
k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 


fino conss. 


XXX (XXXI)! 
DE LUITIONE PIGNORIS. 


1 Impp. Severus et Antonimus AA. Antiochiae. 
Qui pro parte heres extitit, nisi totum debitum ex- 
solvat, suam portionem ex pignoribus recipere non 
potest. PP. ΠῚ k. April. Albino et Aemiliano 
CORSS. [a. 206] 

2 Imp. Gordianus A. Domitio.  Intellegere debes 
vincula pignoris durare personali actione submota. 
PP. χΧ k. lun. Sabino 11 et Venusto conss. (a. 240] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Floro. Si reddita debita quantitate vel rebus in 
solutum datis sive distractis" compensato pretio sa- 
tis ei contra quem supplicas factum adito praeside 
probaveris, vel si quod residuum debetur obtuleris 
àe, si non acceperit, deposueris consignatum, resti- 
tui tibi res pacto pignoris obligatas providebit, cum 
etiam edicto perpetuo, actione proposita pecunia 
soluta creditori vel si per eum factum sit, quomi- 
nus solveretur, ad reddenda quae pignoris acceperat 
iure eum satis evidenter urgueri manifestum sit. 
S. vi id. Oct. A4. conss. [a. 293] 


XXXI (XXXII). 


SI UNUS EX PLURIBUS HEREDIBUS CREDITORIS 
VEL DEBITORIS PARTEM SUAM DEBITI SOL- 
VERIT VEL ACCEPERBIT. 


1 Impp. Valerianus et Gallienus 4A. Tauro. 
Manifesti et indubitati iuris est defuncto creditore 
multis relictis heredibus actionem quidem persona- 
lem inter eos ex lege duodecim tabularum dividi, 
pns vero in solidum unicuique teneri. 27). xv k. 

ài. ips 111 €( III AA. conss. [a. 257] 
2 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. et CC. 
Claudiae. Actio quidem personalis inter heredes 
pro singulis portionibus quaesita scinditur, pignoris 
autem iure multis obligatis rebus, quas diversi? 
possident, cum eius vindicatio non personam obli- 
get, sed rem sequitur, qui possident tenentes non 
pro modo singularum !? substantiae conveniuntur, 
sed in solidum, ut vel totum debitum reddant vel 
eo quod detinent cedant. 8. v k. Nov. Anchiali 1" 
CC. conss. (a. 294] 


XXXII (XXXIII). 


SI PIGNORIS CONVENTIONEM NUMERATIO SE- 
CUTA NON SIT. 


1 "Impp. Severus et Antoninus AA. Hilaro. Si 
pecuniam tibi non esse numeratam atque ideo frustra 
cautionem emissam!? et pignus datum probaturus 
es, in rem experiri potes: nam intentio dati pigno- 
ris neque redditae!^ pecuniae non aliter tenebit, 
quam si de fide debiti constiterit. eademque ratione 
veritas servetur, si te possidente pignus adversarius 
tuus agere coeperit. PP. k. Sept. omn e ue 
(d 

2 !5Imp. Alexander A. Peregrino. Si, ut nunc 
adseveras, nihil creditor numeravit uxori tuae quae 
pignus dedit, sed inanem extorsit cautionem, men- 
daci!* scriptura contra fidem veritatis obligari eius 
res non potest. S. sime die et conss. 


XXXIII (XXXIIII)." 
DE IURE DOMINII IMPETRANDO. 


1 Imp. Alexander A. MNicolaae.  Dominii iure 
pignora possidere desiderans nomina debitorum, quos 


(1) .B 25, 7, 43. 44 (2) qua CR, quo p, quia AR? 
(3) οἷο CR, et ins. P (4) B 25, 1, 45 seqq. (5) sic R, 
offerente. PC (6) B 25, 7, 50 seqq, — Cf. Dig. 20,6 
(7) sic PR, et ins. C (8) .B 25, 1, 53. 54 (9) sic 
V'PR, de diversis V^, divisi C (10) sie VPC, re- 


rum ins. R (11) síc Mommsen, antiochae VP (2) — 4, 
80, 1 8 25, 7, 55 (13) adseris ins. dett. cum 1. gem. 
(14) sic libri cum. B, numeratae i. gem. male (15) 8 
25, 7, 56. (16) sic P^R?, mendacis V, mendacii CR, 
mdt 7? (11) .Β 25, 7, 51 seqq. 

44* 


VIII 33—35 


348 


DE IURE DOMINI IMPETRANDO 


in solutione cessare dicis, exprimere et, an sollemnia 
eregisti !, significare debuisti, dummodo scias omnia 
den debitoris, qui? pignori dedit, ut universa do- 


minio tuo generaliter addicantur, impetrare te non 
posse. DP. xir k boc. Alexandro A. 111 et Dione 
conss. [a. 229] 


9 Imp. Gordianus ,A. lusae. Si creditor pignus 
iure dominii a nostra serenitate possidere petiit et 
post formam praescripti? alio anno usuras & vobis 
accepit, & beneficio impetrato recessisse videtur. 
PD. prid. non. Dec. Pio et Pontiano conss. ἴα. 258] 

9 mo. Iustinianus A4. Demostheni pp. Ὑ etustissi- 
mam observationem, quae nullatenus in ipsis rerum 
claruit documentis, penitus esse duximus amputan- 
dam, immo magis clarioribus remediis MAS ere 
igitur in pignoribus, quae iure dominii possidere ali- 
quis cupiebat, proscriptio publica et annus luitionis 
antiquus ^ introducti sunt, pignus autem publice pro- 
scriptum neque vidimus neque nisi tantummodo ex 
1 librorum recitatione audivimus.  Sancimus ita- 
que, si quis rem creditori suo pigneraverit, si quidem 
in pactione cautum est, quemadmodum debet pignus 
distrahi, sive in tempore sive in aliis conventionibus 
ea observari, pro quibus inter creditorem et debi- 
.Xorem conventum est. sin autem nulla pactio inter- 
cesserit, licentia dabitur feneratori ex denuntiatione 
vel ex sententia iudiciali post biennium, ex quo at- 
testatio missa est vel sententia prolata est, nume- 
2 randum eam vendere. Sin vero nemo est, qui 
comparare eam maluerit, αὖ necessarium fiat cre- 
ditori saltem sibi eam iure dominii possidere, in 
huiusmodl casibus causam esse observandam cense- 
mus, ut, sive praesens sit debitor, denuntiatio ei 
scilicet post biennium mittatur, sive afuerit, provin- 
ciale tribunale creditor petat et iudicem certiorare 
festinet, quatenus ille eum requisierit, certo tempore 
super hoc àb eo statuendo, ut fiat debitori mani- 
festum per apparitionem iudicis, quod a creditore 
petitum est, et certum tempus statuatur, intra quod 
et, si fuerit inventus, debet qui pecunias creditas 
3 accepit debitum offerre et pignus recuperare. Sin 
autem nullatenus fuerit inventus, iudex certum tem- 
pus definiat, intra quod licentia ei dabitur sese ma- 
nifestare et offerre? pecunias et pignus ab oppigne- 
3a ratione liberare. Sin autem in tempore statuto 
vel minime fuerit inventus vel creditam pecuniam 
totam offerre noluerit, tunc creditor adeat culmen 
principale et precibus porrectis iure dominii habere 
eandem rem expetat habeatque ex divino oraculo 
3b eam in suo dominio. Et postquam hoc fuerit 
subsecutum, pietatis intuitu habeat debitor intra 
biennii? tempus in suam rem humanum reversum 
ex die sacri oraculi numerandum, et liceat ei, cre- 
ditori qui iam dominus factus est offerre debitum 
cum usuris et damnis vitio eius creditori illatis, 
quorum quantitatem creditor debet suo iuramento 
3c manifestare, et suum pignus recuperare. Sin 
autem biennium fuerit elapsum, plenissime habeat 
rem creditor idemque dominus iam inrevocabilem 
4 factam. Sed si quidem minus in pignore, plus 
in debito inveniatur, in hoc, quod noscitur abun- 
4a dare, sit creditori omnis ratio integra. Sin au- 
tem ex utraque parte quantitas aequa inveniatur, 
sine omni dubitatione totam rem antea pigneratam 
4b retineat. Sin autem minus quidem in debito, 
amplius autem in pignore fiat, tunc in hoc quod 
debitum excedit debitori omnia iura integra lege 


nostra servabuntur, creditoribus quidem feneratoris 
non suppositum, aliis autem debitoris creditoribus 
4c velipsi debitori servatum. Et ne ex communi- 
catione fiat aliqua difficultas, licentia dabitur credi- 
tori seu domino aestimationem superflui debitori vel 
creditori debitoris cum competenti cautela in eum 
5 exponenda offerre. Sin vero creditor, postquam 
iure dominii hoc possideat, vendere hoc maluerit, 
liceat quidem ei hoc facere, si quid autem super- 
5a fluum sit, debitori servare. Sin autem dubitatio 
exorta fuerit pro venditione utpote viliore pretio 
facta, sacramenti religionem creditor praestare com- 
pellatur, quod nulla machinatione vel circumserip- 
tione usus est, sed tanti vendidit rem, quanti? po- 
tuerit venire?: et hoc tantummodo reddi, quod ex 
iuramento superfluum fuerit visum. Sin autem ex 
iureiurando etiam minus habuisse creditor invenia- 
6 tur, in residuo habeat integram actionem.  Aesti- 
mationem autem pignoris, donec apud creditorem 
eundemque dominum permaneat, sive amplioris sive 
minoris quantum ad debitum quantitatis est, iudi- 
cialis esse volumus disceptationis, ut, quod iudex 
super hoc statuerit, hoc in aestimatione pignoris 
obtineat. D. xv k. April. Constantinopoli Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss.? 


XXXIII. (XXXV). 


DE PACTIS PIGNORUM ET DE COMMISSORIA 
LEGE IN PIGNORIBUS RESCINDENDA. 


1 Imp. Alexander A. Victorino. Qui pactus est, 
nisi intra certum tempus pecuniam quam mutuam 
accepit solveret, cessurum creditoribus, hypothecae 
venditionem non contraxit, sed id comprehendit, quod 
iure suo creditor in adipiscendo pignore habiturus erat. 
communi itaque iure creditor hypothecam vendere: 
debet. PP. id. Oct. Alexandro A. cons. ἴα. 222] 

2 Inpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Dionysio. Si fundi nomine, quem vendideras, emp- 
tori ab alio mota proprietatis quaestione alterum 
fundum pro eius evictione pignoris hypothecaeve ti- 
tulo emptionis instrumentis ea lege dedisti, ut, quem 
secundo tradideras, si is quem vendideras evictus 
non fuerit, obtineas, de hoc contra eum qui moverat 
quaestionem lata sententia emptori parata securitate, 
circa eum quem obligaveras restituendum !? conventio- 
nis fidem ADIRE Si negotium integrum est, praeses 
iubebit. ὁ. k. Dec. Sirmi AA. conss. (a. 293] 

9 "Imp. Constantinus A. ad populum. Quoniam 
inter alias captiones praecipue commissoriae pigno- 
rum ^ legis crescit asperitas, placet infirmari eam 
1 et in posterum omnem eius memoriam aboleri. Si 
quis igitur tali contractu laborat, hac sanctione 
respiretí, quae cum praeteritis praesentia quoque 
depellit et future prohibet. creditores enim re amissa 
iubemus recuperare quod dederunt. JD. 1115 k. Febr. 
Serdicae!* Constantino A. vii et Consíantio C. 
conss. [a. 326] 


XXXV (XXXVI).'? ! 
DE EXCEPTIONIBUS SIVE PRAESCRIPTIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Claudio. Debitores quidem 
hereditarii unicuique heredum pro portione heredi- 
taria antiqua lege obligati sunt. sed si eis!? here- 
dibus omnem pecuniam exsolvisti, quibus nomen 


(1) peregistis V — (2) qui V^, quia V?, quae CR, qui 
ea Mommsen (3) sic. VP, rescripti CH, soripti R* 
(4) sic VP'C?^, antiqui AK, antiquitus P"C^ (5) ut V, 
et PCR (6) et offerre om. V — (1) triennii V contra B 
(8) quantum V (9) sic VP^R^, invenire P»CR?? 
(10) aut subscriptio pertinet ad constitutionem, quae in 
Jine tituli. exciderit, aut in inscriptione Demostheni ín 
Iuliano mutandum est, cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte t1 
p. 70 (t1) B 25, 7, 60 segg. — Cf. Dig. 20,1 (12) sic 
P'C, eirc& ea quae obl. restituenda (—dum A^) P'R 


(t3) — ΤΆ. 3, 2, 1: tunge 8, 57, 1. 10, 19, 2 T7. 4, 11, 3 
(14) pignorum om. Τῇ. — (15) vx T. 4, 11, 3, om. 10,19, 2 
(16) pp. k. April. Romae ins. 8, 57, 1 (17) vr1 et con- 
stantio c. 77. (Paris. 4404) Hal., vi et theod. libri le- 
gis Romanae Visigoth., vx et constantio o. 8, 57, 1. 10, 
19, 2: ad a. 320 (Constantino A. vi et Constantino C. 
conss.) has leges retrarit othofredus recte: nam a. 326 
III non. Febr. Heracleae Constantinum | moratum — esse 
testantur 9, 4, 2. 9, 9, 29 (18) 8 51, 4, 18 seqq. — 
Cf. Dig. A4, 1 Inst. 4, 13. (19) eis PR^, eius CR? 


[G. 530] 


ee— P9 Ag. Cw 


-DE LITIGIOSIS 949 


VIII 35. 36 


patris tui testator in divisione adscripserat, doli mali 
exceptione adversus alios agentes tueri te potes. 
PP. xv k. Aug. duobus Aspris conss. [a. 212] 

2 Idem A. lulio. Pro portione tua, qua domum 
ad te pertinere dicis, si iudicatum non est, actiones 
dirigere potes. nam exceptio rei iudicatae ei demum 
obstat vel successoribus eius, inter quos cognitum 
super ea re et pronuntiatum est. PP. xv k. Mart. 
Antonino A. 1111 et Balbino conss. (a. 213] 

9 ldem 4. Vitali. Adversus fratrem tuüm quon- 
dam tutorem legitimum tutelae iudicio si expertus 
non es, proposita actione consiste. nec timueris ex- 
ceptionem pacti, si in eo! fraudem dolumque ad- 
missum probare potes: nam replicatio doli opposita 
bonae fidei iudicium facit et commentum fraudis 
repellit. 

4 Imp. Alexander A. lunio et aliis. Cum non- 
dum finitam sententia causam, sed dilatam adlege- 
tis, non est dubium omnes integras defensiones vo- 
bis? esse. PP. 11 non. Oct. Maximo 11 et Aeliano 
€onss. [a. 223] 

Ὁ Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Basilio. Licet unde vi interdictum intra? annum 
locum habet, tamen exceptione perpetua ei succurri, 
qui per vim expulsus post retinuit possessionem, 
auctoritate iuris manifestatur. S. k. Mai. Trallüis 
AA. conss. [a. 293] 

6 Idem A44. et CC. Helenae. Si pactum inter- 
cessit, in exceptione sine temporis praefinitione de 
dolo replicari potest. S. A. Sept. Viminacii AA. 
conss. [a. 293] 

7 idem A4. et CC. Menandrae. Si ex maiore 
debiti quantitate minor tibi soluta est nec liberatio- 
nem debitori tuo praestitisti, petere quod non pro- 
batur redditum, contra exceptionem pacti replica- 
tione tuam adiuvans intentionem, minime prohiberis. 
S. 11 k. Mart. CC. conss. (a. 294] 

8 ldem 44. et CC. Aurelio.  Praescriptionem 
peremptoriam, quam ante contestari. sufficit, vel* 
omissam, priusquam sententia feratur, obicere quan- 
doque licet. S. xv k. Nov. CC. conss. (a. 294] 

Idem AA. et CC. Muciano. δὶ quidem inten- 
tionem actoris probatione deficere confidis, nulla tibi 
defensio necessaria est. si vero de hac confitendo 
exceptione te munitum adseveres, de hac tantum 
agi convenit. nam si etiam de intentione dubitas, 
habita de* exceptione contestatione tunc demum, 


eum intentionem secundum adseverationem suam 


petitor probaverit, huic esse locum monstrari con- 
venit. ὁ. 111 non. Nov. Burtudizi CC. conss. a. 294] 

10 Jdem 44. et CC. Aquilinae. Non exceptioni- 
bus actores, quibus reis auxilium tribuitur certis 
ex causis, sed replicationibus suam intentionem, si 
quam habent, muniunt. ὁ. k. Dec. Nicomediae CC. 
CcOnss$. [a. 294] 

11 Jdem AA. et CC. Neomi.  Defensiones sive 
exceptiones ad intercessores extendi, quibus reus 
principalis integro manente statu munitus est, con- 
stat. Sub die xv k. lan. 

12 Imp. lulianus A. ad Iulianum comitem Orien- 
(is. Si quis advocatus inter exordia litis praeter- 
missam dilatoriam praescriptionem? postea voluerit 
exercere ef ab huiusmodi opitulatione submotus ni- 
hilo minus perseveret atque praeposterae defensioni 
institerit, unius librae auri condemnatione multetur. 


D. vir id. Mart. Antiochiae luliano A. 1111 et Sal- 
lustio conss. [a. 363] 

13 s Honorius et Theodosius .44. Sym- 
macho proconsuli Africae.  Praescriptiones fori in 
principio a litigatoribus oponen. esse legum de- 
crevit auctoritas. .D. v k. Sept. Ravennae Honorio x 
et Theodosio v1 A4. conss. [a. 415] 


XXXVI (XXXVII). 
DE LITIGIOSIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Paulinae. 
Cum creditor pignus vendit, non potest videri liti- 
giosae rei emptio contrahi, etsi debitor interdicat, 
ne venditio perficiatur?. PP. k. Mai. Apro et Maaimo 
COnss. [a. 2071] 

2 !"Imp. Consíantinus A4. ad provinciales. Lite 
pendente actiones, quae in iudicium deductae sunt, 
vel res, pro quibus actor 8. reo detentis intendit !!, 
in coniunctam personam vel extraneam donationibus 
vel emptionibus vel quibuslibet aliis contractibus 
minime transferri ab eodem actore liceat'?, tam- 
quam si!? nihil factum sit, lite nihilo minus per- 
agenda. JD. k. 4ug.'^ Basso et Ablabio conss. [a. 331] 

9 '"5Inppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Tatiano pp. Quicumque rem litigiosam vel 
ambiguum chirographum, quodlibet denique mobile 
vel immobile fisco nostro vel potentiori seu aliis 
personis in testamento sive codicillo legaverit fideive 
commiserit aut per hereditatem reliquerit, nullam 
fiscus noster vel alia persona licentiam habeat iurgio- 
rum, nec iudicium subeat, sed aestimatio eius litis 
ineatur praestanda his, quibus actiones vel res liti- 
1 giosae relictae sunt. Eandem litem ipsi heredes 
peragant, suarum actionum periculo ea quae liti- 
2 giosa relicta fuerant vindicantes. Quod et de 
chirographis placet, ut heredes relictorum fisco vel 
aliis personis praesentem pecuniam numerent et iudi- 
cio eos, quos obnoxios existimant, persequantur. 
D. xv k. lul. Thessalonicae Gratiano v et Theo- 
dosio A4. conss.1 [a. 380] 

1 
Xil1!* k. lan. Constantinopoli Pompeio et Avieno 
conss. [a. 501] 

9 (4) Imp. lustinianus .4. lohanni pp.  Cense- 
mus, ut, si quis lite pendente vel actiones vel res 
quas possidet ad alium quendam transtulerit sive 
scientem sive ignorantem, vitio litigiosi contractus 
subiacere: distinctione quadam inter contrahentes 
observanda, ut, si quis sciens vel ad venditiones vel 
donationes seu ad alios contractus accesserit, co- 
gnoscat se compellendum non tantum rem redhibere, 
sed etiam pretio eius privari, non ut lucro cedat ei 
qui rem alienavit, sed ut etiam alia tanta quantitas 
1 ab eo fisci viribus inferatur: Sin autem ignorans 
rem litigiosam emerit vel per aliam speciem con- 
tractus eam acceperit, tunc irrita rei alienatione 
facta pretium cum alia tertia parte recipiat. iustum 
est etenim propter dolosam mentem et absconditam 
machinationem, cum non emptori manifestaverit rem 
in iudicium deductam fuisse, tertia parte pretii, sicut 
2 iam disposuimus, eum puniri. Tali videlicet poena 
non solum in aliis contractibus, verum etiam in do- 
nationibus porrigenda !9?, ut vera aestimatione facta, 


(1) eo pC^, ea C^R (2) vobis p, om. CR (3) intra 
dett,, infra PCR (4) sufficit vel SC cum BB, suff- 
ciebat PR?, suffücit R^ (5) de Mommsen, om. libri 
(6) sic P^ C^ R, praemissam dilatoriam praescriptionem P^, 
praetermissa dilatoria praeseriptione C^ (1) τ--ι TA. 
11, 30, 65 (8 Β 27, 1 — Cf. Dig. 44, 6 (9) sic 
dett, profitiatur P^CR, proshiteatur, ΡΟ, proibeatur P" 
(10) — T. 4, 5, 1: iunge 1, 21, 3 et quae ibi laudantur 
(11) Lite pendente illud quod in controversiam devoca- 
tur TÀ. (12) ab e. a. liceat] oportet T7. (13) si 
om. Th. (14) sic TÀ., mart. Hal. P: pp. k. Sept. 
Constantinopoli ins. leges iungendae (15) de legibus 


iungendis vide ad 9, 1, 3 (16) gratiano ... conss. 
scripsi, grat. vi. k. ian. cp. pompeiano et avieno css. P, 
item rursus eonstantinop. xiu kal. ianuar. graüiano v 
theodosio aa. coss. Zal., cf. ad c. 4 (11) excidisse 
Anastasii constitutionem colligitur ex subscriptione in P c. 3 
adiecta, quocum convenit, quod sequens constitutio TAeo- 
doro ad Nov. 112 c. 2 quinta est: cf. p. V (18) xu, 
quod om. P, supplevi ex iis, quae Hal. consulibus c. 8 
praemittit: verba item rursus, quae ibidem leguntur (cf. 
not, 16), aut emendationi aut supplemento Haloandri de- 
beri videntur (9) sic C^, corrigenda PC*R 


VIII 36. 37 


350 DE CONTRAHENDA STIPULATIONE 


cum pretii datio non est, rem ad alium transferens 
multetur: omnibus instrumentis, quae super hoc 
3 constituuntur, nullam vim obtinentibus. Exceptis 
videlice& huius sanctionis dispositione his, qui vel 
dotis nomine vel ante nuptias donationis vel trans- 
actionis! aut divisionis rerum hereditariarum factae 
vel per legati vel fideicommissi causam tales res vel 
actiones dederint vel acceperint. JD. xv A. Nov. 
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Orestis 
οὐ. cC. anno secundo. (a. 532] 


XXXVII (XXXVIIH).? 


DE CONTRAHENDA ET COMMITTENDA STIPU- . 


LATIONE. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Secundo. 
Licet epistulae, quam libello inseruisti, additum non 
sit stipulatum esse eum cui cavebatur, tamen si res 
inter praesentes gesta est, credendum est praecedente 
stipulatione? vocem spondentis secutam.  ccepía 
XVII k. Mai. Severo 111 et Victorino conss. [a. 200] 

2 Idem AA. Diocleti. Si filiae tuae, quam in 
potestate habebas, pecuniam dari stipulatus es, ἘΝ 
ratam obligationem exercere non prohiberis. PP. 
prid. non. Nov. Faustino et Rufino conss. ἴα. 210] 

.9 "Imp. Antoninus A. Hadriano*. Si, cum tuam 
pecuniam crederes accommodato nomine Iuliani, sti- 
pulatio in personam eius absentis directa est, cum 
nihil sit actum ea verborum conceptione, intellegis 
1 superfuisse tibi rei contractae obligationem. Ac 
propterea si pecuniam ἃ debitore tuo Iulianus exe- 
git eamque solutionem ratam habuisti, habes ad- 
versus eum negotiorum gestorum actionem. JPP. vi 
k. Mart. Praesente et Kaítricato conss. (a. 217] 

4 Imp. Alexander A. Sabinae. Secundum re- 
Sponsum Domitii Ulpiani praefecti annonae iuris 
consulti amici mei ea, quae stipulata est, cum mo- 
reretur, partem dimidiam dotis cui velit relinquere, 
reddi sibi, cum moreretur, eam partem dotis stipulata 
videtur. PP. 11 k. April. Alexandro A. cons. [a. 222] 

Ὁ Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Jsidorae. Nuda pollicitatione secundum ea, quae 
saepe constituta sunt, ad praestanda quae promise- 
rat urgueri quemquam non semper iura permittunt. 
1 Verum quoniam praeterea, si contra pactum fe- 
cerit, quanti ea res est, tibi dari stipulanti adversa- 
rium tuum promisisse proponas, huius etiam obliga- 
tionis post motam litem extitisse condicionem et 
eius summae, quae in hac quoque stipulatione con- 
tinetur, petitioni locum factum convenit. S. v k. 
Dec. AA. conss. [a. 293] 

6 Idem AA. et CC. Erotio. Scire debuisti, quae 
sub transactione dari placita sunt, certi vel incerti 
stipulatione subsecuta peti posse. ὁ. xvi k. lan. 
Sirmi AA. conss. [a. 293] 

7 *ldem AA. et CC. Antonino. Neque tutoris 
neque curatoris absentia quicquam stipulationi" no- 
cet, cum et feminam minorem viginti quinque annis 
absente curatore stipulari posse non ambigitur. 8. 
XVH k. Febr. CC. conss.? [a. 294] 

8 Idem AA. et CC. Posidonio. Non moriturum 
praestari servum impossibilis promissio est. post 
mortem autem eius stipulatus recte solutionem postu- 
lat. S. xiz k. Mart. CC. conss. (a. 294] 

9 ldem AA. et CC. Capitoni. Si quidem Zenoni 
stipulanti mortis vel cruciatus corporis territus ti- 
more spopondisti, adversus experientem exceptione 
1 proposita defendi potes. $Si vero nihil tale pro- 
betur, accusationis institutae vel futurae praetextu 


non ob turpem, sed probabilem causam habita sti- 
2 pulatione promissio non infirmatur. Sin autem 


ob non instituendam accusationem criminis pecunia 


promissa sit, cum de huiusmodi causis pacisci non 
liceat, petitio negatur. .$. zu id. Oct. Varianae? 
CC. conss. ΄ [a. 294] 

10 Imp. Leo A. Erythrio pp. Omnes stipulatio- 
nes, etiamsi non sollemnibus vel directis, sed qui- 
buscumque verbis pro '? consensu contrahentium com- 
positae sint, legibus cognitae suam habeant firmitatem. 
D. k. Ian. Constantinopoli Marciano cons. ἴα. 412] 

11 !'mp. Iustinianus A4. Menae pp. Scrupulosam 
inquisitionem, utrum post mortem an cum morietur 
vel pridie quam morietur stipulatus sit aliquis vel 
in testamento legati vel fideicommissi nomine aliquid 
dereliquerit, penitus amputantes omnia, quae vel 
in quocumque contractu stipulati vel pacti sunt 
contrahentes, vel testator in suo testamento dispo- 
suit, etiamsi post mortem vel pridie quam morietur 
scripta esse noscuntur, nihilo minus pro tenore con- 


tractus vel testamenti valere praecipimus. JD. 11 
id. Dec. Cons(antinopoli dn. lustimiano pp. «Α΄. rr 
Cons. [a. 528] 


12 Idem A. Menae pp. Magnam legum veterum 
obscuritatem, quae protrahendarum litium maximam 
occasionem usque adhuc praebebat, amputantes san- 
cimus, ut, si quis certo tempore facturum se aliquid 
vel daturum se stipuletur vel quae'!? stipulator vo- 
luit promiserit et addiderit, quod, si statuto tempore 
minime haec perfecta fuerint, certam poenam dabit, 
sciat minime posse ad evitandam poenam adicere 13, 
quod nullus eum admonuit: sed etiam. citra ullam 
admonitionem eidem poenae pro tenore stipulationis 
fiet obnoxius, cum ea quae promisit ipse in memo- 
ria sua servare, non ab aliis sibi manifestari poscere 
debeat. JD. γΠ1114 id. April. Constantinopoli Decio 
vc. cons. [a. 529] 

13 Jdem A. luliano pp. Veteris iuris altercatio- 
nes decidentes generaliter sancimus omnem stipu- 
lationem, sive in dando sive in faciendo sive mixta 
ex dando et faciendo inveniatur, et ad heredes et 
contra heredes transmitti, sive specialis heredum 
fiat mentio sive non: cur enim, quod in principali- 
bus personis iustum est, non ad heredes et adver- 
1 sus eos transmittatur? Et sic existimentur huius- 
modi stipulationes, quasi tantummodo in dandum 
fuerant conceptae, cum nihilo minus et heredes fac- 
tum possint adimplere: illa subtili et supervacua 
scrupulositate explosa, per quam putabant non esse 
possibile factum ab alio compleri, quod alii imposi- 
2 tum est. Et quare, cum paene similis omnium 
natura est, non et facta omnes vel plus vel paulo 
minus adimplere possint, ne ex huiusmodi subtili- 
tate cadant hominum voluntates? 1). k. 4ug. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530] 

14 Tn A. Iohanni pp.!5*5 Optimam quaestionem 
et frequenter in iudiciis versatam satis humanum est 
saltem in praesenti dirimere, ne diutius nostram rem 
publicam molestare concedatur. in multis etenim 
contractibus et maxime in feneraticiis cautionibus 
solitum est adscribi, stipulationes per certos servos 
celebrari. sed quidam indevotione tenti ex hoc ma- 
teriam altercationis acceperunt: et alii quidem non 
esse servum adhibitum contendebant, alii vero non 
eius esse servum 6, ad quem pertinere scriptura pro- 
testabatur: et si non per servum, sed inter praesen- 
tes celebratam esse rem fuerit scriptum, et hoc 
iterum dubitabatur, debere ostendi partes esse prae- 
| sentes. Cum itaque satis utile est in contracti- 
bus et servos adhiberi et praesentes esse personas 


(1) &ic dett. cum B, vel (vel om. PE) transactionum PCR 
(2) Β 43, 5 — Cf. Dig. 45,1 (3) sic C, praecedentem 
stipulationem X (4) verba extrema repetuntur in 2, 18, 9 
(5) Sallustio ex lege gemina suppl. (6) x 5, 59, 1 
(7) pro pupillo habitae ins. L gem. (8) sine die et 
conss. ἢ, gem. (9) sic Mommsen, 8. v1 id. oot. varro- 
niae P, s. v id. oct. varvariae 77αἱ, (10) pro C, om. 


PR (11) iunge 6, 23, 25 (12) stipuletur vel quae 
CR, aliquid stipuletur vel quae M, stipulatori aliive 
quem dett. contra B: stipuletur vel delet Mommsen 
(13) obieere Mommsen — (14) vun scr. of. Zeitschrift für 
Rechtgeschichte 11 p. 174 (15) ad Caesarienses advo- 
catos scriptam esse testantur Inst. 3, 19, 12, cf. 5, 37, 25 
(16) adhibitum ... servum X, om. 


: 5. 


DE INUTILIBUS STIPULATIONIBUS 


351 


VIII 37—39 


adscribi, forte propter personas dignitate excelsas 
vel mulieres, quas naturalis pudor non omnibus per- 
peram sese manifestare concedit, sancimus tales 
Scripturas omnifarigzm esse credendas et, sive ad- 
scriptus fuerit servus et ad quandam personam di- 
eitur pertinere, credi omnimodo et servum adesse 
et fecisse stipulationem et eam esse scripto domino 
adquisitam et non dubitari, si servus ipse praesto 
fuerit vel eius domini fuit is!, pro quo scriptus est 
2 fecisse stipulationem: Et si inter praesentes par- 
tes res acta esse dicitur, et hoc esse credendum, 
si tamen in eadem civitate utraque persona in eo 
die commanet, in quo huiusmodi instrumentüm scrip- 
tum est?, nisi is, qui dicit sese vel adversarium ab- 
esse, liquidis ac manifestissimis probationibus et 
melius quidem, si per scripturam, sed saltem? per 
testes undique idoneos et omni exceptione maiores 
ostenderit sese vel adversarium suum eo die civi- 
tate afuisse: sed* huiusmodi scripturas propter uti- 
litatem contrahentium esse credendas. D. Á. Nov. 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

15 Idem A. lohanni pp. Si quis spoponderat 
insulam, cum moriebatur, aedificare stipulatori, im- 
possibilis veteribus videbatur huiusmodi stipulatio. 
sed nobis sensum contrahentium discutientibus veri 
simile esse videtur hoc inter eos actum, ut incipiat 
quidem contra morientem obligatio, immineat autem 
heredibus eius, donec ad effectum perducatur. nemo 
enim ita stultus invenitur, ut tali animo faceret sti- 
pulationem, ut putaret posse tantum aedificium in 
uno momento horae extollere, vel eum qui moritur 
talem habere sensum, quod ipse sufficiet ad huius- 
1 modi operis completionem. Sancimus itaque, si 
quid tale evenerit, heredes teneri, ut factum, quod 
mortis tempore facere promisit, hoc heredes eius 
adimpleant quasi speciali* heredis mentione habita, 
licet hoec minime fuerit expressum. quemadmodum 
enim, si in dando fuerit stipulatio, et contra heredes 
transmittebatur, ita et si in faciendo est, licet in 
mortis tempus colligatur, attamen ad similitudinem 
in dando conceptae stipulationis9 et heredes obli- 
gari, ut non discrepet factum & datione, sed sit lex 
2 nostra per omnia sibi consentanea. Quod et in 
legatis simili modo relictis observari censemus. D. xv 
k. Nov. Constantinopoli post consulatum Lampadii 
et Orestis vv. cc. anno secundo. [a. 532] 


XXXVIII (XXXVIIII). 
DE INUTILIBUS STIPULATIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Paulino. Ex stipulatione, 
in qua impubes sine tutore auctore spopondisti, non 
es obligatus. JPP. k. Iul. Romae Laeto 11 et Ce- 
reale conss. (a. 215] 

Imp. Alexander A. Menophilo. Libera matri- 
monia esse antiquitus placuit. ideoque pacta, ne 
liceret divertere, non valere et stipulationes, quibus 
poenae inrogarentur ei? qui divortium fecisset, ratas 


non haberi constat. PP. 111 non. Febr. Maaimo ri 
et Aeliano conss. (a. 223] 
Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Isi- 
doro. Ut inter absentes verborum obligatio con- 
trahi non potest, ita alteri, cuius iuri subiectus 
non est, aliquid dari vel restitui, nisi sua intersit, 
1 nemo stipulari potest. Cum igitur, defuncta in 
matrimonio filia tua, superstitis filii nomine partem 
dimidiam dotis? a marito detineri, alteram vero par- 
tem nepoti tuo vel, si is in rebus humanis non esset, 
Iuliano restitui per pactum convenisse proponas, 
praeventoque morte nepote etiam stipulationem ad 
Iulianum factam ob absentiam eius non valuisse 
Significes, ac propterea ex persona ac stipulatione 
tua, qua restitui cuncta iuxta pactorum tenorem 
provideras, reddi tibi desideres: super stipulatu tuo 
adi praesidem provinciae, ut examinatis partium ad- 
legationibus, quantum constituerit interesse tua, 
iuxta placiti fidem dotis portionem Iuliano restitu- 
tam fuisse, ob incertae actionis effectum concludat 
condemnationem taxatae quantitatis. PP. id. Dec. 
ipsis IIII et III AA. conss. (a. 290] 
4 Idem AA. et CC. Domnae. | Ex eo instrumento 
nullam vos habere actionem, quia contra bonos mo- 
res de successione futura interposita fuit stipulatio, 
manifestum est, cum omnia, quae contra bonos mo- 
res vel in pacto vel in stipulatione deducuntur, nullius 
momenti sint. PP. ΠῚ ἐς. Mai. AA. conss. [α. 293] 
Ὁ Jdem AA. et CC. Aquilinae. Dolo vel metu 
adhibito actio quidem nascitur, si subdita stipulatio 
sit, per doli tamen vel metus exceptionem submo- 
veri petitio debet. S. xr; k. Oct. AA. conss. [a. 293] 
6 Idem AA. et CC. Septimio et Eustolio. Si avia 
vestra sibi et Eustolio, quam mutuam dederat pe- 
cuniam, dari fuit stipulata, nihil ei. cuius subiecta 
iuri non fuerit, quaerere potuit. sane si ipse quod 
ei solvi placuerat in stipulatione suo nomine de- 
duxit, obligationem in eius etiam personam consti- 
tisse non ambigitur. δ. v Ak. Oct. CC. conss. [a. 294] 


XXXVIIII (XXXX).'? 


DE DUOBUS REIS STIPULANDI ET DUOBUS REIS 
PROMITTENDI. 


11 1 (2) Impp. Diocletianus et Mazcimianus AA. Dio- 
geni. Creditor prohiberi non potest exigere debi- 
tum, cum sint duo rei promittendi eiusdem pecu- 
1 niae, ἃ quo velit. Et ideo, si probaveris te con- 
ventum in solidum exsolvisse, rector provinciae 
iuvare te adversus eum, cum quo communiter mu- 
tuam pecuniam accepisti, non cunctabitur. PP. 
v k. Mart. Diocletiano 11 et Macimiano AA. 
COnss. [a. 281] 

2 (3) Idem AA. et CC. Fabricio. Exprimere de- 
bueras tuis precibus, utrumne in partem an in soli- 
dum singuli vos obligaveritis ac duo rei promittendi 
extiteritis, cum, si quidem ab initio unusquisque pro 
parte sit obligatus, egredi! contractus fidem non 


(1) fuit is C, fueritis R^, fuit (omisso is) R? recte (2) et 


hoc ... scriptum est delet Mommsen (3) saltem CRP, 
om. R? (4) sed delet Mommsen (5) sic C, specia- 
lis E (6) fuerit (concepta ins. M, item post stipula- 


tio R^) stipulatio ... conceptae stipulationis (—nes M^?) 
R'M, fuerit stipulationis A?, concepta fuerit ... con- 
cepta est stipulatio (conceptae stipulationis C^) C (7) B 
43, ὃ — Cf. Inst. 3, 19 (8) ei CR^, et P?, et e1 P^, 
»» AR? (9) dotis om. CR? (10) B 26, 3 — Cf. Dig. 
45, 2 Inst. 3, 16 (11) nde αὖ Haloandro initio huius 
tituli restituta est constitutio Diocletiani, quam ut Accur- 
sius aliique glossatores eiecerunt, ita re vera lustiniani 
Codicis non esse consensus librorum optimorum cum S et 
Graecis (B et Theodoro ad Nov. 136, 1) probat. extat 
autem in.aliüis ad marginem huius tituli adscripta, in 
alis ultimam huius tituli constitutionem efficit, in. aliis 
tertiam, in aliis denique ultimam antecedentis tituli. verba 


constitutionis haec sunt: Impp. Diocletianus et Maximia- 
nus (idem αἰ} AA. (et ec. ins. alii) Paulinae (sic Hal, 
iulio alii, om. alii). Si duo pluresve rei cuiusdam traditio- 
nem communiter in solidum acceperint (traditionem com- 
munem in sol. acceperint alii, traditione conventionem 
in sol. inierint Zal., fuitne promissionem pro traditionem), 
euicumque eorum, quamdiu res in eadem causa perman- 
serit, si casus obtulerit (abstulerit eam a/ii), actio in so- 
lidum (unicuique ins. ali) competit. PP. 1n non. Dec. 
Maximo ir et Aquilino conss. (-- a. 286). constitutio 
addita videtur ex Gregoriano Codice. quod olim ex Pau- 
linae nomine et ex die constitutionis conieci iungendam 
esse 4, 64, 8 et consulatum anni 294 restituendum, non 
satis validis argumentis nititur: fieri enim potest, ut nomen 
Paulinae a librariis additum sit (12) eredi V^, creditor 
egredi Mommsen 


VIII 39. 40 


352 


DE FIDEIUSSORIBUS 


si vero in solidum, electio rescripto adimi 
S. id. April. Byzantii AA. conss. (a. 293] 

3 (4) Jdem AA. et CC. Andronico. Propter mu- 
tuam uni datam pecuniam aliis reis promittendi 
factis, ob non numeratam sibi pecuniam obligatio- 
nem remitti desiderio postulantium iura refragantur. 
S. v id. Febr. Sirmi CC. conss. — [a. 294] 
4 (D) Imp. Iustinianus A. Iohanni pp. Cum qui- 
dam rei stipulandi certos habebant reos promittendi, 
vel unus forte creditor duos vel plures debitores 
habebat, vel contrario multi creditores unum debi- 
torem, et alii ex reis promittendi ad certos credi- 
tores debitum agnoverint vel per solutionem vel per 
alios modos, quos in anterioribus sanctionibus inter- 
ruptionibus et! invenimus positos et nos" ampliavi- 
mus?, vel forte ad unum creditorem quidam ex de- 
bitoribus devotionem suam ostenderunt, vel cum 
plures essent creditores, debitor qui solus existeret 
ad unum ex his vel quosdam debitum agnovit, et 
quaerebatur, si eis vel ei datur licentia adversus 
alios indevotionem suam exercere et quasi tempore 
emenso exactionem recusare, vel quibusdam ex de- 
bitoribus debitum agnoscentibus vel in iudicio pul- 
satis debent et alii ab omni contradictione repelli: 
1 Nobis pietate suggerente videtur esse humanum 
semel in uno eodemque contractu qualicumque inter- 
ruptione vel agnitione adhibita omnes simul com- 
pelli ad debitum persolvendum, sive plures sint rei 
sive unus, sive plures creditores vel non amplius 
2 quam unus. Sancimus in omnibus casibus, quos 
noster sermo complexus est, aliorum devotionem vel 
agnitionem vel ex libello admonitionem aliis debito- 
ribus praeiudicare et aliis prodesse creditoribus. 
3 Sit itaque generalis devotio et nemini liceat alie- 
nam indevotionem sequi, cum ex una stirpe unoque 
fonte unus effluxit contractus vel debiti causa ex 
eadem actione apparuit. 2). k. Sept. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 


possit, 
non debeat. 


XXXX (XXXXI).? 
DE FIDEIUSSORIBUS ET MANDATORIBUS. 
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Lysiae. Si 


Lysias adempta parte bonorum exulare iussus est, 
non nisi pro parte quam retinuerit creditoribus obli- 


gatus est. verum qui pro eo fidem suam adstrinxe- 
rint, iure pristino conveniri possunt. JP. id. Oct. 
Severo A. III et Victorino conss. [a. 200] 


2 Idem AA. Plotio. Creditori, qui pro eodem de- 
bito et pignora et fideiussorem accepit, licet, si ma- 
lit* fideiussorem convenire in eam pecuniam, in 
qu& 8e obligaverit. quod cum facit, debet ius pigno- 
1 rum in eum transferre. Sed cum in alia quoque 
causa eadem pignora vel hypothecas habet obligatas, 
non prius compellendus est transferre pignora, quam 
omne debitum exsolvatur. JD. v k. Febr. Apro et 
Maaimo conss. [a. 207] 

9 ldem A4. Maximo. Non recte procuratores 
nostri, si adlegationi tuae fides adesset, audire te 
noluerunt ex bonis fideiussoris quae ad fiscum per- 
venerunt pecuniam repetentem, sed reum principa- 
lem convenire iusserunt, cum electionis potestas 
1 permittatur creditori. Sed cum tu duos fideius- 
sores accepisse te proponas, si et^ alter idoneus 
est, intellegis te divisa quantitate partem competen- 
tem ἃ procuratore petere debere et adversus alium 
2 fideiussorem experiri. Nam licet significes adiec- 
tum in obligatrone, ut singuli in solidum teneren- 
tur, tamen nihil haec res mutat condicionem iuris 
et constitutionem. nam et cum hoc non adiciatur, 
singuli tamen in solidum tenentur: sed ubi sunt 
omnes idonei, in portionem obligatio dividitur. JP. 
XVII k. Sept. Antonino A. 111 et Geta 111 conss. [a. 208] 


4 Imp. Antoninus A. Rufae. Novatione legitime 
ye debiti in alium translati prioris contractus 
deiussores vel mandatores liberatos non ambigitur, 
si modo in sequenti se non obligaverunt. PP. xv 
k. Oct. Antonino A. 111 et Balbino conss. [a. 213] 
5 ldem A. Potamoni. lure nostro est potestas 
creditori relicto reo eligendi fideiussores, nisi inter 


contrahentes aliud placitum doceatur. PP. vr mon. 
Mai. Messala et Sabino conss. [a. 214] 


6 Idem A. Pollae. Si pater tuus pro Cornelio, 
cum pecuniam mutuam acciperet, se non obligavit, 
frustra ex eo, quod tabulas obligationis ut testis 
adsignavit, conveniris. PP. xr Kk. lul. Messala et 
Sabino conss. (a. 214] 

7 Idem A. Eroti. Si creditor condicioni man- 
dato MESH WSI cum pecuniam mutuam daret, in 
accipiendis hypothecis non paruit, frustra te iudicio 
mandati convenit, quando non alias te obligasse in- 
tellegaris, quam si pignoribus contraheretur obli- 
gatio. PP. k. Jul. Laeto 11 et Cereale conss. [a. 215] 

8 Imp. Alexander A. Longo. Filius familias, qui 


pro patre, quamvis in venditione fundi, fideiussit, 
tenetur. PP. ir id. Oct. Maximo 11 et Aeliano 
€ (a. 223] 


onss. 
9 Jdem A. Aristocrati. Etiamsi de iure oblíga- 
tionis pignorum actum fuerit, fideiussoribus liberatio 
non contingit. PP. v k. Dec. Maaimo 11 et 46- 
liano conss. [a. 223] 

10 Jdem A. Vital. Fideiussor seu mandator si 
in usuras quoque obligatus est, iustam causam re- 
1 cusandi solvere eas non habet. Ut autem is, qu 
cum altero fideiussit, non solus conveniatur, sed di- 
vidatur actio inter eos qui solvendo sunt, ante con- 
demnationem ex ordine postulari solet. 

11 Jdem A. Sallustio. Cum alter ex fideiussori- 
bus in solidum debito satisfaciat, actio ei adversus 
0| eum qui una fideiussit non competit.  Potuisti | 
sane, cum fisco solveres, desiderare, ut ius pignoris 
uod fiscus habuit in te transferretur, et si hoc ita 


actum est, cessis actionibus uti poteris. quod et 
in privatis debitis observandum est. JPP. vr: k. 
Nov. Alexandro A. 111 et Dione conss. [a. 229] 


12 Idem A. Theodoto.  Blanditus tibi est, qui 
non teneri te persuasit, quod, cum pro alio inter- 
venires, ἐγγυῶμαι" dixisti, cum et his verbis obli- 
gationem verborum contrahi pridem receptum est. 
PP. v1 k. Sept. Agricola et Clemente conss. ἴα. 230] 

18 Pars ex epistula Gordiani 4. Si Barsagoram 
latronem Lysanias decurio inventurum se spopon- 
disset, aut exhibere compellendus est aut transmit- 
tendus δὰ praefectum praetorio vel ad praesidem 
provinciae. 

14 Jdem A. Salvio. Mandati actio personalis 
est. quae si nomine fideiussoris vel adversus debi- 
torem seu heredes eius competit, praeses provinciae 
1 quae deberi compererit reddi iubebit. PPignora 
etenim, quae reo stipulandi nexa fuerunt, ita demum 
ad vos transeunt, si facta nominis redemptione so- 
lutio celebrata est vobisque mandatae sunt actiones. 
2 Quod si factum est, ea quoque vobis persequen- 
tibus adversus possessores extraordinariam iuris- 
dictionem idem vir clarissimus impertiet. PP. 11 
non. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

15 Jdem A4. Claudiano. Si indebitam pecuniam 
quasi ex causa fideiussionis obstrictus in cautionem 
per errorem deduxisti, tam doli mali exceptione uti 
quam condicere, ut obligatio tibi accepto feratur, 
1 potes. Non est autem dubium fideiussorem, rei 
promittendi bonis ad fiscum devolutis si idem fiscus 
ob debitum restituendum fuerit conventus et solve- 
rit, liberari. PP. v k. Dec. Gordiano A. et A4viola 
conss. [a. 239] 

16 Jdem A. Maximo. Fuit liberum?, antequam 
adversus omnes fideiussores lis contestaretur, unum 


(1) interruptionibus et V?, interruptioni V?, interruptionis 
et R, interruptionis C — (1) 7,40,2.3 (2) sic C^R, am- 
pliavimus ve/ ampliamus V?, applica V?, applicavimus C 


(3) .Β 26, 1, 74 segg. — Cf. Dig. 46,1 Inst. 3,20 (4) ma- 
lit L^, malet P^, mallet P'L^CR (5 et C, om. R 
(6) ἐγγυῶμαι τόνδε Βα (1) liberum PC^R, integrum C* 


ο΄ DE-FIDEIUSSORIBUS 


VN. 
Ve 


359 


VII 40 


— eorum eligere creditori, si modo ceteros minus ido- 


meos existimaret. at nunc post litis contestationem 
petitionem divisam redintegrari! iuris ratio non pa- 
titur. PP. rr id. Iun. Gordiano A. 11 et Pompeiano 
conss. [a. 241] 

17 Idem A. Brasidae.  Omissis quoque pignori- 
bus fideiussorem ἃ creditoribus utiliter conveniri, 
nisi in id quod ex his refici non potuerit acceptus 
sit, explorati iuris est. PP. v; id. Mart. Attico et 
Praetextato conss. [a. 242] 

18 Imp. gy d A. et Philippus C. Smyrnae. 
Si ut proponis, fundum ob debitum obligatum non 
iusto pretio vendidisti, residuam quantitatem, quam 
ex pretio eiusdem servare potuisses, refundi tibi ἃ 
fideiussore non iure poscis?. PP. y k. 4ug. Pere- 
grino et Aemiliano conss. (a. 244] 

19 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Sabiniano. Si alienam reo principaliter constituto 
obligationem suscepisti vel fideiussorio sive manda- 
torio vel quocumque alieno nomüne pro debitore 
intercessisti, non posse urgueri? creditorem, eum 
qui mutuam accepit pecuniam quam te convenire, 
Scire debueras, cum, si hoc in initio contractus spe- 
cialiter non placuit, habeat liberam electionem. $$. 11 
. Mai. A4. conss. [a. 293] 

20 Idem 4.4. et CC. Aurelio. Sententia bonorum 
omnium ademptionem continente rei damnati prin- 
cipalis intercessores eligendi creditori potestas non 
adimitur. | [a. 293] 

21 Jdem A4. et CC. Iuliano. Sicut eligendi fide- 
iussores creditor habet potestatem, ita intercessorem 
postulantem cedi sibi hypothecae sive pignori obli- 
gata iure non prius ad solutionem, nisi mandata 
super hac re fuerit persecutio, convenit urgueri. 
S. xi k. Nov. AA. conss. (a. 293] 

22 Idem AA. et CC. Hermiano. Si ultra hoc, 
quod accepit ea, pro qua te mandatorio nomine in- 
tercessisse commemoras, daturum te scripsisti ^, prae- 
ses provinciae ex hoc, quod ultra mandatum tuum 
numeratum est, ἃ te nihil exigi patietur. S. xi; Kk. 
αὶ. CC. conss. [a. 294] 

289 ldem AA. et CC. Antipatro. Reog principales 
vel mandatores simpliciter acceptos eligere vel pro 
parte convenire vel, satis non faciente contra quem 
egeras primo, post ad alium* reverti, cum nullus 
de his electione liberetur, licet. 8. non. Dec. Nico- 
mediae CC. conss. (a. 294] 

24 Idem AA. et CC. Pergamio. Fideiussoris qui- 
dem heres exemplo rei principalis tenetur. sed si 
idem utrisque succedat, intercessionis obligatione 
finita velut principalis tantum debitoris heres con- 
veniri idees S. x1? k. Ian. CC. conss. [a. 294] 

20 lidem AA. et CC. Philippo.  Pignoribus datis 
a reo principali distractis nec post longi temporis 
intervallum? residuum a fideiussore creditor petere 
prohibetur. S. vi k. lan. CC. conss. (a. 294] 

20 Imp. lustinianus A4. luliano pp.  Sancimus, 
si quis pro alio spoponderit, quatenus eum intra 
certum tempus tradat vel certam quantitatem pecu- 
niarum pro eo inferat, et tempore statuto iam effluente 
non poterit eum repraesentare, non statim pecunias 
pro eo stipulatas inferre, sed competere quidem post 
temporis lapsum omnimodo poenalem actionem, non 
autem statim summam, pro qua fideiussor admissus 
1 est, profligari. Sed si quidem usque ad sex men- 
suum spatium tempus statutum sit, aliud tantum ei? 
indulgeri, intra quod si possit personam exhibere 
2 et eam tradere, poena sit liberatus. Sin autem 
amplius quam sex mensuum tempus ab initio con- 
stitutum est, tunc, quanticumque? temporis curri- 


cula data sunt, tamen post lapsum eorum semenstres 
tantum habere eum indutias, intra quas sit ei licen- 
3 tia personam et non pecunias reddere. Sin autem 
et secunda adiectio temporis excedat, tunc omni- 
4 modo poenam pecuniariam persolvat. Sed si qui- 
dem post statutum ab initio tempus completum ma- 
luerit reum pro quo convenitur defendere, licere ei 
hoe facere, nisi pacti tenor ad!? hoc reclamaverit, 
Si forsitan sine defensione facienda pro eo fideiussit: 
sed si defensionem subierit, eam usque ad finem 
adimplere, nulla ei licentia concedenda in medio 
personam tradere et pecuniarum dationem effugere. 
5 Sin autem et secundum tempus effluxerit, nullo 
modo ei licentia concedatur nec ad defensionis ve- 
nire praesidium, sed omnimodo poenam conferat!!, 
nisi intrà primum tempus quod statutum est reus 
principalis ab hac luce fuerit subtractus: tunc enim 
penitus ab exactione poenae liberum eum custodiri 
6 oportet. Quod si secundo tempore instante mor- 
tuus fuerit, nihilo minus poena iam commissa 8 
1 fideiussore exigatur. Omnibus, quae in fideius- 
sores, quando tali!? poenae fuerint illigati, statui- 
mus, et in heredes pro utilitate eorum obtinentibus. 
D. vi k. April. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
UV. CC. COSS. ! (a. 530] 

27 ldem 4. luliano pp. Si fideiussor nullam 
quidem cautionem faciat ostendens se fideiussorem 
extitisse, praesentibus autem tabulariis hoc confessus 
est, quod in fide sua eum suscepit, '?dubitabatur ἃ 
Palaestina advocatione, utrumne post duos menses 
liberatur quasi sine scriptis fideiussione facta, se- 
cundum generalia edicta !^ sublimissimae praetoria- 
nae sedis, an utpote scriptura interveniente tenea- 
tur: et divisio alia introducebatur, si id'5 iuris 
esse debet tam in publicis causis quam in pri- 
1 vatis. Sancimus itaque, nisi confessio litteris 
exposita fuerit a fideiussoribus ex repraesentatione 
personarum, licet attestatio super hoc praecesserit, 
attamen adhuc sine scriptis esse fideiussionem, vide- 
licet in causis privatis, existimari et'9 duobus men- 
Sibus effluentibus ab huiusmodi nexu fideiussores 
liberari, nisi in tempus certum data est fideiussio: 
tunc enim in tantum eam extendi, in quantum etiam 
2 attestatio fuerit expressa. Sin autem publica causa 
interveniat, tunc omnimodo attestationem pro scrip- 
tura haberi. multis etenim privilegiis propter ΔΑΝ 
cas necessitates publico iuri praestitis non ab re 
est et nos huiusmodi praerogativam ei condonare. 
D. x k. Mart. Constantinopoli post consulatum 
Lampadii et Orestis vv. cc. [a. 531] 

28 Idem A. Iohanni"! pp. Generaliter sancimus, 
quemadmodum in mandatoribus statutum est, ut con- 
testatione contra unum ex his facta alter non libe- 
1 retur, ita et in fideiussoribus observari. Invenimus 
enim οὐ 18. in fideiussorum cautionibus plerumque ex 
pacto huiusmodi causae esse prospectum, et ideo 
generali lege sancimus nullo modo electione unius 
ex fideiussoribus vel ipsius rei alterum liberari, vel 
ipsum reum fideiussoribus vel uno ex his electo li- 
berationem mereri, nisi satisfiat!? creditori, sed ma- 
nere ius integrum, donec in solidum ei pecuniae 
2 persolvantur vel alio modo satis ei fiat. Idem- 
que in duobus reis promittendi constituimus, ex 
unius rei electione praeiudicium creditori adversus 
alium fieri non concedentes, sed remanere et ipsi 
creditori actiones integras et personales et hypothe- 
3 carias, donec per omnia ei satisfiat. Si enim 
pactis conventis hoc fieri conceditur et in usu quoti- 
diano semper hoc versari adspicimus, quare non 
ipsa legis auctoritate hoc permittatur, ut nec simpli- 


(1) sic C, redintegrare PR (2) posces L^, reposces 


PR, reposeis L^C (8) sic C, urguere αὶ (4) idem B: 
quod daturum e scripsisti, accepit ... commemoras 
Mommsen (5) alium Οὐ Κα, illum C^R^ (6) x1 Hal, 


vi P (1) sic C, nec longo temp. intervallo PR (s) ei 
PR, om. C (9) sic C, quantaceumque PR (10) ad 
CH, om. P (11) sed ... conferat PAR, om. C (12) tali 


P"C'R, tam P'C9 (13) sic CR, cum ins. P — (14 sic 
PR, generale edictum C (15) idem dett. (16) et 
deit,, om. PCR (11) iohanni S Za, iuliano (iuliono P) 
PCHR recte fortasse, ut subscriptio Haloandri pertineat 
ad c. 29, haec autem constitutio eiusdem diei sit, cuius 
est c. 27. (18) enim et CR, et P, enim M — (19) satisfiat 
scripsi, satisfactum fiat PCR 


VIII 40—42 


394 


DE NOVATIONIBUS 


citas suscipientium contractus ex quacumque parte! 
possit ius creditoris mutilare? 2). xv . Aov. Con- 
stantinopoli post consulatum. Lampadii et Orestis 
vv. €C. : - 1 [a. 591] 
29 TEa» τις ἐγγνήσηται ἐπὶ τόκοις, μὴ μόνον εἴς 
δεβδτέαν κατέχεσϑαι, ἀλλὰ τοσοῦτον χρόνον, 000v 
σύνϑηται. ὕσον οὖν ϑέλει χρόνον ὁριξέτω, μό- 


» « 


* ^ - , 2 ^ 
vov εἰ μὴ ὑπὲρ τὸ διπλοῦν συνάγεται ἐν αὐτῷ. 


ΧΧΧΧΙ (XXXXII).? 
DE NOVATIONIBUS ET DELEGATIONIBUS. 


1 *mnp. Alexander A4. Quintiano et? Timotheo. 
Delegatio debiti nisi consentiente et stipulanti pro- 
mittente debitore iure perfici non potest: nommis 
&utem venditio et ignorante vel invito eo, adversus 
quem actiones mandantur, contrahi solet. PP. v 
id. Febr. Maximo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

2 Imp. Gordianus 4. Firmino. Ex contractu 
pecunige creditae actio inefficax dirigitur, si dele- 
gatione personae rite facta iure novationis vetustior 
contractus evanuit. JP. k. Sept. Pio et Pontiano 
COn$$. [a. 238] 

3 ldem A. Muciano. Si delegatio non est inter- 
posita debitoris tui ac propterea actiones apud te 
remanserunt, quamvis creditori tuo adversus eum 
solutionis causa? mandaveris actiones, tamen, ante- 
quam lis? contestetur vel aliquid ex debito accipiat 
vel debitori tuo denuntiaverit, exigere a debitore 
tuo debitam quantitatem non vetaris et eo modo tui 
1 creditoris exactionem contra eum inhibere. Quod 
si delegatione facta iure novationis tu liberatus es, 
frustra vereris, ne eo, quod quasi ἃ cliente suo non 
faciat exactionem, ad te periculum redundet, cum 
per verborum obligationem voluntate novationis inter- 
posita * debito liberatus sis. PP. v id. lun. Gor- 
diano A. et Aviola conss. [a. 239] 

4 Idem A. Stratonico. Non abstulit tibi procu- 
rator tuus actionem, si, cum ei mandasses exactio- 
nem pecuniae, quam hi tibi debebant, contra quos 
supplicas, parte accepta de reliquo eos liberavit, 
cum neque contra voluntatem tuam novationem fa- 
cere neque in eo quod non solvebatur eos liberare 
potuerit. PP. id. Nov. Gordiano Α. et viola 
conss. [a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Septimiae. Si pater tuus, cui te successisse pro- 
ponis, creditori pro Alexandro suscepto nomine cer- 
tam pecuniam stipulanti spopondit, licet per impro- 
bitatem Alexander ei satis non fecit, tamen summae 
repromissae nimis improbe solutio negatur. S. i7 


id. April. Sirmi CC. conss. [a. 294] 
Ὁ *Idem A4. et CC. Ziparo. Nec creditoris cre- 
ditori quisquam invitus delegari potest. 8, xir k. 
JNov. Dorostolo CC. conss, [a. 294] 


7 Idem A4. et CC. Zoilo. Si solvere tibi pecu- 
niam delegatus Eucarpus dare spopondit vel debitum 
constituit, suo nomine conveniri potest. alioquin ad- 
versus eum experiri pro chirographario debitore tuo 
frustra conaris. S. xvi: k. lan. CC. conss. ἴα. 294] 

8 Imp. lustinianus 4. ad senatum. Novationum 
nocentia corrigentes volumina et veteris iuris ambi- 
guitates resecantes sancimus, si quis vel aliam per- 
sonam adhibuerit vel mutaverit vel pignus acceperit 
vel quantitatem augendam vel biinoef dn esse cre- 
diderit vel condicionem seu tempus addiderit vel 
detraxerit vel cautionem iuniorem acceperit vel ali- 
quid fecerit, ex quo veteris iuris conditores intro- 


ducebant novationes, nihil penitus priori cautelae 
innovari, sed anteriora stare et posteriora incremen- 
tum illis accedere, nisi ipsi specialiter remiserint 
quidem priorem obligationem et hoc expresserint, 
quod? secundam magis pro anterioribus elegerint. 
1 Et generaliter definimus voluntate solum esse, 
non lege novandum, etsi non verbis exprimatur, ut 
sine novatione, quod solito vocabulo ἀνοβατεύτως 
dicunt, causa procedat: hoc enim naturalibus inesse 
rebus volumus et non verbis extrinsecus supervenire. 
D. xi k. Aug. Constantinopoli Lampadio et Oreste 
vv. €€. COnSS$. [a. 530] 


XXXXII (XXXXIII).' 
DE SOLUTIONIBUS ET LIBERATIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Arisiaenetae. 1n potestate 
eius est, qui ex pluribus contractibus pecuniam de- 
bet, tempore solutionis exprimere, in quam causam 
reddat. quod si debitor id non fecit, convertitur 
electio ad eum qui accepit. si neuter voluntatem 
suam expressit, prius in usuras id quod solvitur, 
deinde in sortem accepto feretur. PP. prid. non. 
lun. duobus Aspris conss. 

2 Imp. Alexander A4. DBassae.  Liberari fideius- 
sores, quotiens fiscus tam creditori quam debitori, 
licet diversis stationibus, succedit, ius certum est. 
qus et in tua persona procuratores mei custo- 

lent. S. k. lun. Lupo et Maimo conss. [a. 232] 

9 Imp. Gordianus A. Apollonio. Si, cum servus 
liberam peculii administrationem haberet, mutuam 
pecuniam ab eo accepisti, eique ante ademptum pe- 
culium vel priusquam ademptum cognosceres eam 
exsolvisti, ea solutione liberatus es. PP. v Ak. Oct. 
Dio et Pontiano conss. 

4 Idem A. Rufinae. Nihil interest, utrum credi- 
tori pecuniam mutuam solveris, an ex eius volun- 
tate servo numeraveris. nec enim ex eo, quod cre- 
ditor in fatum concessit, priusquam instrumenta 
redderet, evacuatae obligationis vires reparari queunt. 
PP. prid. id. Oct. Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

Ὁ Jdem A. Ceíso. Nulla tibi adversus creditorem 
alienum actio superest eo, quod debitam ei quanti- 
tatem offerens jus obligationis in te transferri desi- 
deras, cum ab eo te nomen comparasse non sugge- 
ras, licet solutione ab alio facta nomine debitoris 
evanescere soleat obligatio. .JPP. vir k. Nov. Pio 
et Pontiano conss. (a. 238] 

6 ldem 4. Alexandro. Si inter patrem tuum 
eosque, quos debitores esse dicebas, non de dubia 
lite transactio facta est, sed parte tantummodo re- 
cuperata universum se recepisse cavit nec de super- 
fluo eos qui verbis obligati erant per acceptilatio- 
nem liberavit nec donationis causa i6 factum est, 
exuberantis debiti integra ei repetitio competit. PP. 
III id. Febr. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

7 Imp. Philippus A4. et Philippus C. Antiocho. 
Eius quantitatis, cuius petitionem ratio compensa- 
tionis excludit, usuram non posse reposci mani- 
festum est. PP. v1 k. Aug. Peregrino et Aemiliano 
COnS$$. [a. 244] 

8 Idem A4. et C. Rufo. Usuras, quae quotannis 
in urbe numerandae sunt, promittere alio loco de- 

endi nisi ex iusta causa exempli ratio minime sinit. 

P. v id. Mai. Philippo A. et Titiano conss. ἴα. 245] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Cassio. 
Obsignatione totius debitae pecuniae sollemniter facta 
liberationem contingere manifestum est. sed ita de- 
muni Oblatio debiti liberationem parit, si eo loco, 


(1) parte CR?, ea PR^ (2) -- B 26, 1, 93 
26, 4, 35 segg. — Cf. Dig. 46, 2 (4) -— 4, 39, 3 
(5) quintiniano et 1, gem., om. libri (6) eausa C^ R^, 
causam C?, modo causa R^ (1) lis C^RM?, li»e C9, 


0) B 


— 9 —á 


litem M? (8) interpositam Mommsen (9) iunge 
4, 5, 8 (19) quod V^?C*, et P^R, om. V (vel V9) 
Peace (11) B. 26, 5, 109 segg. — Cf. Dig. 46, 3 


XL 29 Si quis pro usuris fideiusserit, non in 
biennium solum tenetur, sed in tantum tempus, in 


———— 


quantum igitur vult tempus 


quantum pactus est. ^ 
uplum colligatur. 


constituat, dum ne in eo supra 


[a. 212] 


(a. 238]. 


E 


DE SOLUTIONIBUS 


399 


VIII 42—44 


quo debetur solutio, fuerit celebrata. PP. v id. 
ai. Maximo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 
10 Jdem A4. et CC. Ambrosio. Successores eius, 
m maior quinque et viginti annis in solutum pro 

ebito iure mancipia dedit, haec revocare non posse 
constat. S. v id. April. Byzantii AA. conss. [a. 293] 

11 !7dem AA. et CC. Capitolinae. Cum maritum 
tuum ἃ debitoribus tuis minoris viginti et quinque 
annis constitutae velut ex causa tibi debiti aliquas 
accepisse quantitates nec tamen te consensum com- 
modasse significes, nullum tibi potuit praeiudicium 
fieri, nisi factam solutionem post maiorem aeta- 
tem ratam feceris. S. v? k. Mai. Heracliae AA. 
CORSS. ! [a. 293] 

12 Jdem A4. et CC. EKutycho. Invito vel igno- 
rante creditore qui solvit ali, non se liberat obli- 
gatione. quod si hoc vel mandante vel ratum ha- 
bente eo fecerit, non minus liberationem consequitur, 
quam $i eidem. creditori solvisset. 8. 11 id. Mai. 
AA. conss. [a. 293] 

18 Jdem A4. et CC. Philotimo. Si obligatum ex 
causa mandati non per stipulationem facta novatione, 
post acceptilatione? liberasti, sed tantum receptam 
ex eadem causa debitam quantitatem falso scripsisti, 
figmento veritatis extingui non potuit obligatio. S. 
VII k. lun. AA. conss. [a. 293] 

14 Jdem A44. et CC. Cutae.  Pecuniae solutae 
professio collata instrumento maiorem gestae rei pro- 
bationem continet, quam si chirographum acceptae 
mutuae pecuniae fuisset redditum. S. v id. Iul. AA. 
conss. [a. 293] 

15 Jdem A44. et CC. Quartioni. Quod debitori 
tuo chirographum redditum contra voluntatem tuam 
adseveres, nihil de iure tuo deminutum est. quibus- 
cumque itaque argumentis iure proditis hanc obli- 
gationem tibi probanti eum per huiusmodi factum 
liberationem minime consecutum iudex ad solutionem 


iure debiti compellet. S. v k. Sept. 44. conss. ἴα. 293] 


16 Jdem AA. et CC. Charidemo. Eum, & quo 
mutuam sumpsisti pecuniam, in solutum nolentem 
suscipere nomen debitoris tui compelli iuris ratio 
non 9 gib S. xv k. Nov. AA. conss. . (a. 293] 

17 ldem AA. et CC. Cassio. Manifesti iuris est 
tam alio pro debitore solvente quam rebus pro nu- 
merata pecunia consentiente creditore datis tolli 
comparatam obligationem. | S. k. Dec. Sirmi AA. 
conss. [a. 293] 

18 *Jdem A4. et CC. Domitio Aphobio*. Inqui- 
sitio veritatis tolli non potuit, quod chirographa, 
quae fecerat procurator tuus, recepta tibique resti- 
tuta ab ipsius herede proponas cum subscriptione 
procuratoris significante, quod nihil creditoribus de- 
beatur, cum nihil prohibeat et creditoribus satis- 
factum et non vestrae pecuniae, sed ipsius, cui ne- 
AS gerendum mandaveras, processisse solutionem. 

59 id. Febr. CC. conss. [a. 294] 

19 Idem A4. et CC. Diogeni. Si, actore" tam 
mutuis pecuniis dandis quam debitis recipiendis prae- 
posito, in hoc quod susceperas eius dominae? per 
ipsum fecisti satis, instrumentum? inane solutione 
celebrata nihil tibi nocere potest!?. aliter enim sol- 
ventes servo de actione domini liberare se minime 
possunt. S. v id. Oct. CC. conss. [a. 294] 

20 Idem AA. et CC. Eucratidi. Si operas certi 
servi pecunia sumpta creditorem sibi in debitum 
compensare placuit, his secundum conventionis fidem 
praestitis de mancipio restituendo pacti tenor ser- 
vari debet. S. v!! k. Nov. Hadrianopoli CC. 
COnss. [a. 294] 

21 ldem A44. et CC. Rufo. Interest multum, 
utrumne spe futurae numerationis suscepisse te quod 


instrumento continetur scripsisti, an accepta minore 
quantitate tantum quantum lectio probat in scrip- 
tura!? conferri placuit. nam superiori quidem casu 
residui petitio debiti manet integra, posteriori vero 
consensu transactionis finitis stare convenit. S. rr 
non. Dec. CC. conss. (a. 294] 

22 ldem AA. et CC. Graío. lInductum (id est 
cancellatum !3) nec ne sit chirographum, vestrum 4 
solutionem semel debiti factam ei, qui exigendi po- 
testatem habuit, probantium nihil interest. ὁ. v id. 
Dec. CC. conss. (a. 294] 

23 Idem AA. et CC. Vatio. Si litterarum Αὐχὰ- 
nonis contemplatione, quas ad Aristonem de nume- 
randa tibi pecunia dederat, recepisse scripsisti debi- 
tum ab Aristone, mandato non impleto, cum petitio 
debiti manet integra, nihil legitimam exactionem 
impedire potest. 8. xv k. lan. Nicomediae CC. 


COnss. [a. 294] 
24 Idem AA. et CC. Rufino. Cum pro pecunia 
uandro te 


Nee acceperas secundum placitum 
undum dedisse profitearis, eius industriam vel even- 
tum meliorem tibi, non ipsi prodesse, contrarium 
non postulaturus, si minoris distraxisset, non iusta !^ 
petis. S. vir k. lan. Nicomediae CC. conss. ἴα. 294] 

20 Idem 44A. et CC. Antelliano. Solutionem ad- 
severanti probationis onus incumbit: quo facto chi- 
rographum condicere potest. S. 111 k. lan. iNico- 
mediae CC. conss. [a. 294] 


XXXXIII (XXXXIIII)'*. 
DE ACCEPTILATIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Apronio. lam tibi rescripsi 
posse apud iudicem quaeri, an sollemnibus verbis 
tutoris auctoritate interveniente soror tua accepti- 
latione debitorem suum liberaverit. quare si in re- 
petenda pecunia, qnam exsolvit, diversa pars per- 
severaverit, uteris defensionibus competentibus. PP. 
III id. Febr. duobus Aspris conss. (a. 212] 

2 MP, Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Claro. δὶ donationis gratia novatione facta per ac- 
ceptilationem praestiteris liberationem, omnis agendi 
via perempta est. S. vi k. lan. A4. conss. [a. 293] 

Jdem 44. et CC. Demetriae. Per Aquilianam 
stipulationem pacto subditam obligatione praecedente 
sublata et acceptilatione, quae fuerit inducta, per- 
empta ei, qui ex nulla causa restitui potest, omnis 
agendi via praecluditur. S.v A. Dec. CC. conss. [a. 294] 


XXXXIIII (XXXXV).* 
DE EVICTIONIBUS. 


1 vani Severus et Antoninus AA. Munatio. 
Emptor hereditatis rem a possessoribus sumptu ac 
periculo suo persequi debet.  evictio quoque non 
praestatur in singulis, cum hereditatem iure venisse 
constet, nisi áliud nominatim inter contrahentes con- 
venit. PP. vi k. Marí. Severo Il et Victorino 
conss. [a. 200] 

2 Idem A4. Quaríae. Quoniam avus tuus, cum 
praedia tibi donaret, de evictione eorum cavit, potes 
adversus coheredes tuos ex causa stipulationis con- 
sistere ob evictionem praediorum, pro portione scilicet 
hereditaria. nudo autem pacto interveniente minime 
donatorem hac actione teneri certum est. PP. χι 
k. Mart. Antonino A. 11 et Geta 11 conss.  [a. 205] 

9 Idem A4. Aureliano. Qui rem emit et!? possi- 
det, quamdiu evicta non est, auctorem suum prop- 


(1) iunge 5, 16, 17 (2) vmm 5, 16, 17 (3) sic M, 
aeceptilationem V CR (4) iunge 2, 25, 1. 4, 51, 4 
(5) aphobio 4, 51, 4, om. &bri (6) 1x ins. 2, 25, 1. 
4, 514, 4 (7) aetore P^C^R?, actori P^CeR^ 
minae P"CR, domini et P?, domini P^ 
instrumentis PC^ (10) potes P 


(9) sic C?R, 
(11) 11.Mommsen 


(S) do- 


(13) id est eancellatum ἀεί. 
cum dett. (14) sic C, vestram αὶ (15) iusta C^, 
iuste Οὐ, iniusta R9, iusta ratione R^ (10) B 26,6,21 
segg. — Cf. Dig. 46, 4 (17) fortasse iungenda est 
3, 32, 18. (18) B 19, 19 — CF. Dig. 21,2 (19) et Re, 
et post PLE, om. C 


(12) scripturam Mommsen 


45* 


VIII 44 


396 


DE EVIOTIONIBUS 


rea, quod aliena! vel obligata res dicatur, conve- 
«bey m potest. PP. vin k. Aug. Faustino et 
Rufino conss. í [α. 210] 
Imp. Antoninus 4. Georgio. Si praedium tibi 

pro soluto datum aliis creditoribus fuerat obligatum, 
causa pignoris mutata non est. igitur si hoc iure 
fuerit evictum, utilis tibi actio contra debitorem 
competit. nam eiusmodi contractus vicem venditionis 
obtinet. PP. xi k. 4ug. duobus Áspris conss. ἴα. 212] 
5 Idem A. Patroinae. Ex ene quae mercata 
es, si aliqua ἃ venditore obligata et necdum tibi 
tradita sunt, ex empto actione consequeris, ut ea ἃ 
creditrice liberentur: id enim? fiet, si adversus ven- 
ditorem ex vendito actione ; eene petentem doli 
exceptionem opposueris. PP. xv A. Oct. duobus 
ris conss. T d [a. 212] 
Imp. Alexander 4. Octavio. Non dubitatur, 

etsi specialiter venditor evictionem non promiserit, 
re evicta ex empto competere actionem. JP. vir 
id. Mart. Alexandro A. cons. [a. 222] 
"7 ldem A. Hilariano. Auctore laudato si evicta 
res est, fideiussorem, etiamsi agi causam ignoraverit, 
conveniri evictionis nomine posse non ambigitur. 
DP. i1 non. April. Alexandro A. cons. (a. 222] 
. .8 Idem A. Clementio. Emptor fundi, nisi auctori 
&ut heredi eius denuntiaverit, evicto praedio neque 
ex stipulatu? neque ex dupla neque ex empto actio- 
nem contrà bditoren: vel fideiussores eius habet. 
sed et si iudicio emptor non adfuit aut praesens 
per iniuriam iudicis victus est absente auctore vel 
fideiussore, regressum adversus eum non habet. PP. 
vill id. Dec. Alexandro A. cons. [a. 222] 
9 Idem A. Tereníio. Si controversia tibi posses- 
sionis, quam bona fide te emisse adlegas, ab aliquo 
movetur, auctori heredive eius denuntia. et si qui- 
dem obtinueris, habebis quod emisti. sin autem 
evictum erit, a venditrice successoreve eius conse- 
queris, quanti tua interest: in quo continetur etiam 
eorum persecutio, quae in rem emptam ἃ te, ut 
melior fieret, erogata sunt. PP. xi k. lan. Alexan- 
dro A. cons. (a. 222] 
10 Idem A. Largo. Si fines agri venditor de- 
monstravit et legem dixit intra eos neminem ingres- 
surum, si quid inde evincatur, periculo fit* auctoris. 
uod si finibus suis quos* demonstravit agrum ven- 
diait, lis finalis ad venditorem non pertinet. PP. 
Vil k. Dec. Maazimo 11 et Aeliano conss. [ς}αΨ. 223] 
11 Jdem A. Clementi. Exceptione doli recte eum 
submovebis, quem ab auctore tuo fideiussorem ac- 
cepisti, si eius nomine controversiam refert, quasi 
per uxorem suam, antequam tu emeres, compara- 
verit, qui vendenti adeo consensum dedit, ut se 
etiam pro evictione obligaverit. PP. »on. Febr. 
TT diia et Peligno conss. [a. 231] 
12 Imp. Gordianus A. Philippo. Sive in liber- 
tatem evictus est servus quem mercatus es, sive 
cum comparares convenit, si qua quaestio eius no- 
mine relata esset, etsi necdum evictus esset, ut pre- 
tium recuperares, praeses provinciae, quod tibi prae- 
standum animadverterit, restitui iubebit. PP. vir 
id. Mart. Gordiano A. et Aviola conss. (a. 239] 
13 Idem A. Zoilo. Si ob causam iudicati pignora 
capta sunt ex eius auctoritate, cui praecipiendi ius 
fuit, ea de quibus complecteris, eaque tu * mercatus 
es, frustra ab ea quae condemnata est vel quae in 
eius locum successit eorum refertur quaestio, quando- 
quidem, etsi evictio eorum ab alio subsecuta fuisset, 
adversus eos debuisse dari actionem, quibus pretii 
solutio proficit, meritissime rescriptum est. PP. xvi 
k. lun. Gordiano A. et Aviola conss. (a. 239] 
14 Idem A. Secundino. Sive possessio venditoris 


fuit, fllius eiusdemque? patris heres frustra quae- 
stionem movet, sive non patris, sed filii? eius pos- 
sessio fuit, de qua iure heredi auctor laudari 
otest, controversiam movere non potest. JP. xij 
. Aug. Gordiano 4. οἰ 4Aviola conss. [a. 239] 
15 Imp. Philippus A. et Philippus C. Menandro. 
Si non iniuria iudicantis, sed iuris ratione superatus 
es, pignus ob evictionem acceptum sollemniter 
sequi potes. PP. k. 4ug. Philippo A. et Titiano 
conss. [a. 245] 
16 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Alezan- 
dro et Diogeni. Super empti agri quaestione dis- 
ceptabit praeses provinciae et, si portionem diversae 
partis esse cognoverit, impensas, quas ad melioran- 
dam rem vos? erogasse constiterit, habita fructuum 
ratione restitui vobis iubebit. nam super pretio 
evictae portionis non eum qui dominium evicerit, sed 
auctricem conveniri consequens est. PP. x k. lul. 
ipsis IIII et III AA. conss. [a. 290] 
17 ldem 44. Muciano. Si, cum quaestio tibi 
super eo quem !? comparaveras commoveretur, aucto- 
rem tuum certum fecisti nec citra iudicis discepta- 
tionem eum quem!! emeras tradidisti, praeses pro- 
vinciae in damnis, quae te tolerasse meministi, me- 
delam iuris adhibebit. PP. v id. Nov. ipsis 11 et 
III ÁA. conss. [a. 290] 
18 Jdem A4. et CC. Eutychio. Si status super 
homine tibi venumdato mota quaestio est, sollemni- 
bus, quae iuris admittit ratio, interpositis si secun- 
dum libertatem fuerit lata sententia, poteris de evic- 
tione, si nesciens condicionem eius comparasti, sine 
aliqua ' dubitatione auctorem vel eius fideiussores 
heredesve eorum convenire. quod si fuisse servum 
sententia declaraverit, intellegis ad venditorem te 
reverti non posse. [a. 293] 
19 Idem 4.4. et CC. Theodoro. Si obligata praedia 
venumdedisti et longi temporis praescriptione solita 
emptores se!? tueri possunt, evictionis periculum 
timere non potes. $S. 11 k. Mai. AA. conss. ἴα. 293] 
20 Idem 4.4. et CC. Solido et aliis. Si parentes 
vestri mancipia venumdederunt quaestioque dominii 
mota est, emptoribus adesse ac defendere causam 
1 non prohibemini. Quod si eis haec iam'? evicta 
sunt, instauratio litis ex persona vestra, si appella- 
fionem non interposuistis, contra ius desideratur. 
2  Empti sane iudicio pro evictione si conveniri 
coeperitis, nec vobis, ut defendatis, negotium denun- 
tiatum probetur, intellegitis, quatenus vosmet ipsos 
tueri debeatis. δ. vi k. Iul. 4.44. conss. (a. 293] 
21 ldem AA. et CC. Heliodoro.  Empti actio 
longi temporis praescriptione non submovetur, licet 
post multa spatia rem evictam emptori fuerit com- 
1 probatum. 81 itaque is, quem te comparasse 
commemoras, nunc in libertatem proclamet, inter- 
pellare venditorem sive successores eius debes, ut 
2 tibi adsistant causamque instruant. Quem si li- 
berum esse vel servum ^ non esse fuerit pronuntia- 
tum, nec te conventione remisisse periculum evictio- 
nis fuerit comprobatum, praeses provinciae, si res 
integra est, quanti tua interest restitui tibi provide- 
bit!5, S. xr!9 k. Iul." Serdicae AA. conss. [a. 293] 
22 ldem 44. et CC. lulio. Cum tibi liberum 
venumdatum fundum ab auctore proponas, si ex 
antecedente obligatione quod debebatur iure solvisti, 
stipulationem, quam subiectam emptioni de indemni- 
tate proponis, ipsius conceptio commissam manifeste 
declarat. S. vii k. Sept. Viminacii AA. conss. [a.293] 
29 ldem AA. et CU. Eustochiae. Cum successo- 
res etiam venditoris pro evictione teneri possint, si 
velut obligata sibi res publica Thessalonicensium 
pignoris instituat iure persequi quae comparasti, 


(1) sic E cum B, alienata PC (2) id enim] idem scr. 
(3) ex stipulatu CR, stipulatione P (4) fit C, sit PR 
(5) non ins. (6) ea de 4. c. eaque tu AM, eadem 4. c. 
ea quae tu CR?, eaque de 4. c. tu E^ M^ (1) sic P^R», 
eiusdem P*, eius eiusdemque ^: eius idemque scr. 


(8)sic E cum B, filiis PC (9) vos R, vobis C (10) quem 
PR, quod C (1) eum quem PA^ eum quae A^, hoo 
quod C (12) se M, om. PCR (13) haec iam A, 
exiam δ, haec omnia C (14) tuum ns. (15) sic 
CR, iubebit Ρ (16) vi ser. — (17) iul. P, aug. Hal. 


. CREDITOREM EVICT. NON DEBERE 


391 


VIII 44—46 


auctoris heredibus quocumque gradu constitutis ad- 
sistere negotio denuntia. quod! sive praesentibus 
his fundus quem emisti fuerit evictus sive absenti- 
bus, postea quanti tua interest rem evictam non esse 
teneri, non quantum? pretii nomine dedisti, si aliud 
non placuit, publice notum est. ὁ. 11 k. Jan. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

24 Idem AA. et CC. Eutychio. Si post perfectam 
venditionem ante pretium numeratum rei venumdatae 
mota fuerit quaestio vel mancipia venumdata procla- 
ment in libertatem, cum in ipso limine contractus 
immineat evictio, emptorem, si satis ei non offera- 
tur, ad totius vel residui pretii solutionem non com- 
1 pelli iuris auctoritate monstratur. Unde cum 
parte pretii numerata, domus quam emisti tibi? velut 
pice iure obligatae ne ad emptionem accederes, 
enuntiatum ab aliquo proponas, iudex tibi quae ex 
emptione veniunt praestari providebit. S. vr ἀ. Febr. 
Sirmi CC. conss. [a. 294] 
25 Idem AA. et CC. Saturninae. δὶ tibi liberam 
Saturninus condicionem eius ignorans distraxit ac 
nunc eam defendit in libertatem, hac libera pronun- 
tiata venditorem vel ex stipulatione duplae ^, quantum 
in hanc deductum est, vel empti actione quanti tua 
interest convenire potes. S. id. Febr. CC. conss. [a. 294] 

20 idem AA. et CC. Neoni. Si quis tibi servum 
vendidit, postquam is rebus humanis exemptus est, 
cum evictionis periculum finitum sit, à te conveniri 
non potest. S. i; k, April. Sirmi CC. conss. [a.294] 

27 Idem AA. et CC. Theophilo. Si fundum sciens 
alienum vel obligatum comparavit Athenocles nec 
Vice in de evictione convenit, quod eo nomine 
edit, contra iuris poscit rationem. nam si igno- 
rans, desiderio tuo iuris forma negantis* hoc reddi 


refragatur?. S. xvii k. Oct. CC. conss. [a. 294] 
28 Idem AA. et CC. Maaimiano. Xmptori etiam 
venditoris iura prodesse non ambigitur. si igitur 


vobis propter rei proprietatem mota fuerit quaestio, 
tam ΡΩΝ quam venditoris defensionibus uti pote- 
ritis. S. 711 non. Oct. Scuppis CC. conss. ([a. 294] 

29 "Idem .44. et CC. Hheso. Si permutationis 
gratia praedia curatoribus quondam fratris tui mater 
tua dedit, his, quae in eorum vicem accepit, postea- 
quam àd defensionem fuerit denuntiatum, vel cum 
eorum non haberet facultatem, evictis quanti inter- 
est eos conveniri posse rationis est. S. vi: id. Dec. 
Nicomediae CC. conss. (a. 294] 
.90 Idem 44. et CC. Hastio. Non ex eo, quod 
duplam qui à matre tua mancipium comparavit evic- 
tionis nomine stipulatus est, alienae rei scientia 
convincitur, nec opinio eius ex hoc laeditur, ut malae 
fidei emptor existimetur. aliis itaque hoc indiciis, 
si vis?, probàre debes. SS. id. Dec. CC. conss. [a. 294] 

91 Jdem AA. et CC. Agatho. MHeredem fideiusso- 
ris rerum, pro quibus defunctus apud emptorem 
intercesserat pro venditore, factum eius cui süccessit 
ex sua persona dominium vindicare non impedit, sci- 
licet evictionis causa durante actione. S. xvii: k. 
Jan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 


XXXXV (XXXXVI).* 
CREDITOREM EVICTIONEM NON DEBERE. 


1 Imp. Alexander A. Publicio. Cum iure credi- 
toris propter fisci debita praedium obligatum pro- 
curator meus vendidit, evictio non debetur, quia et 
privatus creditor eodem iure utitur, nisi nominatim 
1. hoc repromissum ἃ privato fuerit. Si tamen 
fiscus in ius alterius creditoris successit, emptori 


non iusta fisci nomine movetur controversia, sive 
qne potior fuerat, quando vendebat, sive quia in- 
rmior, quoniam hoc utique praestare debet, qui 
pignoris iure vendat, potiorem se ceteris esse credi- 
toribus. JP. xv Kk. Nov. Maximo 11 et Aeliano 
CORnSS$. [a. 223] 

2 Imp. Gordianus A4. Sabino. Si & creditrice 
iure inert fundos pater tuus comparaverit, evictis 
Ire lis ita demum petitionem adversus creditricem 
abere iure potes, si'9, cum vendiderit, de evictione 
rei promisit vel etiam dolo malo, cum sciret pru- 
densque esset rem sine vitio non esse, eam patri 
tuo, cui successisti, venumdedit. nam sicut genus 
eiusmodi contractus inscium creditorem vinculo evic- 
tionis non adstringit, ita eum, qui fraudem admisit 
vel decepit, non excusat. JP. vii id. April. Sa- 
bino 11 et Fenusto conss. [a. 240" 


XXXXVI (XXXXVII).' 
DE PATRIA POTESTATE. 


1 Impp. Antoninus et Verus AA.?? Titio. Si filium 
tuum in potestate tua dicis esse, praeses provinciae 
aestimabit, an audire te debeat, cum diu passus sis '? 
ut patris familias rem eius agi per eos, qui testa- 
mento matris tutores nominati fuerunt. PP. sine - 
die et conss. 

2 Imp. Antoninus 4. Maroniae. Eius, quod in 
potestate patris agens habuisti, dominium ad patrem 
tuum pertinuit extra ea, quae non adquiruntur. PP 
xin k. Mart. Laeto 11 ei Cereale conss. ἴ[α. 215] 

ὁ Imp. Alexander A. Artemidoro. Si filius tuug 
in potestate tua est, res!^ adquisitas tibi alienare 
non potuit: quem, si pietatem patri debitam non 

noscit, castigare iure patriae potestatis non pro- 
hiberis, artiore remedio usurus, si in pari con- 
tumacia perseveraverit, eumque praesidi provinciae 
oblaturus dicturo sententiam, quam tu quoque '!* 
dici volueris. PP. v id. Dec. Albino et Maximo 
conss. (a. 221] 

4 Impp. Valerianus et Gallienus 44A. et Vale- 
rianus C. Gallae. Congruentius quidem videtur intra 
domum, inter te ac filios tuos 81 quae controversiae 
1 oriuntur, terminari. Sed si ita res fuit, ut'9 in- 
iuriis eorum et ad ius experiundum et ad vindictam 
processeris, aditus praeses provinciae super discepta- 
tionibus quidem pecuniariis consuetum exerceri iube- 
bit ordinem iuris: reverentiam autem debitam ex- 
hibere matri filios coget et, si provectam ad incle- 
mentiores iniurias improbitatem deprehenderit, laesam 

jetatem severius vindicabit. PP. xvi k. Jun. Aemi- 
liano et Basso conss. [a. 259] 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Donatio. 
Filia tuà non solum reverentiam, sed et subsidium 
vitae ut exhibeat tibi, rectoris provinciae auctoritate 
compelletur. JP. k. Mart. Diocletiano 111 et Maai- 
miano ÁA. conss. [a. 281] 

6 Idem A4. Hermogeni. Abdicatio, quae Graeco 
more ad alienandos liberos usurpabatur et apoce- 
ryxis dicebatur, Romanis legibus non comprobatur. 

P. xvi k. Dec. Macimiano A. i: et lanuario 
conss. [a. 288] 

7 ldem AA. et CC. Duplianae. Si maritus tuus, 
licet militans, in patria potestate constitutus filium 
legitimis suscepit nuptiis, eum in potestate avi per- 
severasse non ambigitur. S. prid. non. April. CC. 
conss. [a. 294] 

8 !*]dem AA. et CC. Aemilianae. Libertos exemplo 
ingenuorum filios suos post libertatem ex legitimis 


(2) sic M*?, quanti PCRM? (3) tibi, 
domus quam emisti scr. (4) duplae M^, dupla P^, 
dupli P^R, duplae actione C, dupl, M? (5) sic P? R^, 
negans(d?)is V, neganti P*?, negantes C, negandi R^ 
(6) refragatum V (1) fortasse iungenda est 6G, 56, 2 
(8) si vis R, sivi V, suis C (9) Δ 25, 1, 63. 64 
(10) si V, sive PCR (ι) B 31, 2, 4 seqq. — Cf. Dig. 
1, 6 Inst. 1, 9 (12) ant. et seu. aa. V, ant. a. et 


(t) quo Mommsen 


verus a. CR, severus et ant. aa. 5 (13) sis V^R?, 
sic VC, sit πα (14) res om. V (15) quoque] que 
V vel V^ (46) in ins. Mommsen — (17) a. τι et ian. 
coss. Hal. aa. conss. V: cum alia constitutio a. 288 non 
extet, consulatum ab Hal. interpolatum et ad V consules 
a.281 (Diocletiano 111 et Maximiano AA. conss.) restituendos 


esse recte coniecit Mommsen (18) — 6, 55, 1 


VIII 46. 47 . 9890 


DE ADOPTIONIBUS 


nuptiis natos in potestate habere non est prohibi- 
tum. 8. xvi k. Mai.! Sirmi CC. conss. ἴα. 294] 

9 Idem A4. et CC. Nicagorae. Nec filium ne- 
gare cuiquam esse liberum senatus consulta de partu 
agnoscendo ac denuntiata poena, item praeiudicium 
edicto perpetuo propositum et remedium alimento- 
rum apud praesidem maiori trimo petenti? monstra- 
tum iure manifesto declarant. δ. v k. Moi. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 

10 3Zmp. Constantinus A. ad Maximum pu.  Li- 
bertati à maioribus tantum impensum est, ut patri- 
bus, quibus ius vitae in liberos necisque potestas 
olim erat permissa^, eripere libertatem non liceret. 
D. xv k. lun. Thessalonicae Severo et Rufino 
COnss. [a. 323] 


XXXXVII (XXXXVIII).' 
DE ADOPTIONIBUS. 


1 Imp. Gordianus A. Marciae. Hi, qui in aliena 
sunt potestate, iuxta ius civile non nisi apud eum, 
apud quem plena legis actio est, adoptari possunt. 
PP. k. Iun. Gordiano A. et Aviola conss. ἴα. 239] 

2 Impp. Diocletianus et Maazimianus AA. Timo- 
. theo. Impuberem, quem ad vicem naturalis subolis 
.adrogare desideras, si hi, qui sanguinis necessitudine 
iunguntur, id ei expedire apud praesidem provinciae 
confirmaverint, filium habebis, ita ut bonorum tuo- 
rum quarta pars tam in postremo iudicio tuo, quam 
si à te emancipatus fuerit, ei praebeatur et super 
patrimonio eius idoneis fideiussoribus datis servo 
publico caveatur, ne sub copulandae adoptionis ob- 
tentu in facultates eius, quae ei diligenti provisione 

1 servandae sunt, inruas. Adrogatio etenim ex in- 
dulgentia principali facta proinde valet apud prae- 


torem vel praesidem intimata, ac si per populum 
iure antiquo facta esset. PP. v id. Mart. Maaimo 11 
et Aquilino conss. [a. 286] 


9 ldem 44. Marciano. Cum eum, quem adro- 
gare vis, libertum tuum esse profitearis nec ullam 
idoneam causam precibus indideris, id est quod non 
liberos habes, intellegis iuris auctoritatem desiderio 
tuo refragari. PP. xvi k. lul. Maaimo 11 et Aqui- 
lino conss. [a. 286] 

4 ldem AA. Proculiano.  Adoptio non tabulis, 
licet per tabellionem conficiendis, sed sollemni iuris 
ordine apud praesidem solet copulari. JP. k. Sept. 
ipsis IIII et 111 AA. conss. [a. 290] 

9 ldem AA. et CC. Syrae. A muliere quidem, 
quae nec suos filios habet in potestate, adrogari 
non posse certum est. verum quoniam in solacium 
amissorum tuorum filiorum privignum tuum cupis 
in vicem legitimae subolis obtinere, adnuimus votis 
tuis secundum ea, quae adnotavimus, et eum proinde 
atque ex te progenitum ad fidem naturalis legitimi- 

ue filii habere permittimus. 5. prid. non. Dec. 

iballis Tiberiano et Dione conss. [a. 291] 

6 Jdem 44. et CC. Melitoni. Adrogationes eo- 
rum, qui sui iuris sunt, nec in regia urbe nec in 
provincis nisi ex rescripto principali fieri possunt. 
S. 111 non. April. Byzantii AA. conss. [a. 293] 

7 idem AA. et CC. Attico. In adoptionem qui- 
dem alienae civitatis civi recte dato additur, non mu- 
tatur patria, ac propterea ius originis in honorum 
ac munerum obsequio per adoptionem non minui 
perspicis. S. x; k. Febr. Sirmi CC. conss. [a. 294] 
. 8 Idem AA. et CC. Isioni. In adoptionem patre, 
in cuius est potestate, libertae filiam dante, matris 
patronus adoptare non prohibetur. nam sui iuris 
adrogatio feminae nisi ex nostro rescripto numquam 
procedit. 5, v id. Febr. CC. conss. (a. 294] 

9 Idem AA. et CC. Marciano. Adoptatum, licet 


ex beneficio nostro, emancipatione sollemni separare 
familia sua pater adoptivus minime prohibetur. v Κα. 
Nov. Anchiali CC. conss. [a. 294] 

10 Imp. lustinianus A4. lohanni pp. Oum in 
adoptivis filiis, qui filii familias constituti a, patri- 
bus naturalibus aliis dantur, antiquae sapientiae in- 
cidit quaedam dubitatio, si oportet talem filium, si 
praeteritus à naturali patre fuerat, habere contra 
eius testamentum de inofficioso actionem (quam Pa- 
pinianus quidem negat, Paulus autem sine effectu 
derelinquit£, Marcianus vero distinguit, ne ex hac 
causa utriusque patris? perderet successionem, na- 
turalis quidem voluntate eius circumventus, adop- 
tivi propter egestatem, quam forte habebat), et ite- 
rum aliud vitium erat exortum: si enim post patris 
naturalis obitum pater adoptivus per emancipationis 
modum iura adoptionis dissolvisset, nulla spes ei 
remanebat neque contra patris naturalis voluntatem, 
quia mortis eius tempore in aliena fuerat familia 
constitutus, neque contra adoptivum patrem, quia 
per emancipationem eius familia exemptus est: ideo 
talem dubitationem et tale vitium corrigentes sanci- 
mus per adoptionem quidem ad extraneam personam 
factam iura naturalis patris minime dissolvi, sed ita 
eum permanere, quasi non fuisset in alienam fami- 
liam translatus. cum enim tanta fragilitas est adop- 
tionis, ut possit in ipso die et filius fieri et extra- 
neus per emancipationem inveniri, quis patiatur iura 
patris naturalis? nexu divino copulata ludibrio de- 
fraudari, cum in hoc casu et contradicendi filio ex 
iure vetere datur licentia et invitus transire ad 
1 aliam familiam non cogitur? Omnia igitur, se- 
cundum quod iam disposuimus, cum ad extraneum 
atrem filius per adoptionem transfertur, maneant 
integra iura? sive ad de!? inofficiosi querellam sive 
ad alias omnes successiones sive ab intestato sive 
ex testamento, quae liberis deferuntur, ut et ipse 
possit prodesse patri naturali et ab eo naturalia 
la debita percipere. ''3i vero pater naturalis avo 
materno filii sui vel, si ipse fuerit emancipatus, etiam 
So dai vel proavo simili modo paterno vel materno 
iium suum dederit in adoptionem, in hoc casu, 
quia in unam personam concurrunt et naturalia et 
adoptiva iura, maneat stabile ius patris adoptivi et 
naturali vinculo copulatum et legitimo adoptionis 
modo constrictum: et ad eum solum respiciat filius, 
cui eum et natura adgregavit et lex per adoptionem 
adsignavit, et Papiniani sententia in hac specie pro- 
cedat, et ad eum tantummodo filius adoptivus spes 
totas extendat et non patris naturalis successionem 
molestare concedatur, sed avita et proavita tantum- 
modo reverentia protegetur, eique adquirat quae 
possunt adquiri et prodesse, et is ei solus pater in- 
tellegatur, quem lex fecit et natura non dereliquit. 
105 Neque enim Marciani distinctioni locum esse in 
hoc casu invenimus, ubi nullius circumventionis sus- 
picio potest aliquam sibi vindicare licentiam, avita 
1c et proavita adfectione haec omnia resecante. Sed 
haec manere integra, nisi avus et proavus emanci- 
patum fecerint filium adoptivum: tunc etenim necesse 
est iterum ad patrem naturalem eum reverti, cum 
emancipationis interventu adoptio in quamcumque 
1d (1) personam facta dissolvitur. Sed ne articu- 
lum adoptionis et in extraneam personam factae 
sine lege relinquamus, licentiam damus tali adop- 
tivo patri, id est extraneo, si voluerit, nihil ei testa- 
mento suo relinquere, sed quidquid ei reliquerit, hoc 
libertatis sit, non legitimo vinculo adstrictum: cum 
enim per omnia naturae suae filium adgregavimus, 
manifestissimum est, quod et adquisitiones omnium 
rerum, quae ad filium familias pervenerint, secun- 
dum leges nostras non adoptivo extraneo patri, sed 


(1) Mart. 1. gem. (2) sic CR^, petendi V, pete Re 
(3) — Th. 4, 8, 6: iunge 1, 18, 3 (4) potestas per- 
missa est (om. olim) T7. (5) B 33, 1, 41 seqq. — 
Cf Dig. 1, 1 Inst. 1, 11 (6) tuorum q. p. tam CR, 
tuorum tam;«w«x» V, quanta pars S (1) sic CR, 


partis V . (s) naturalis CR, om. V — (9) sic R, ma- 
neat integrae iura V, maneant integra ei iura C (10) ad 
de V, ad C, in ad R (11) ὃ 1^ usque ad constrictum 
isdem fere verbis repetitur in Inst. l, t1, 2 


DE EMANCIPATIONIBUS LIBERORUM 399 


VIII 47. 48 


naturali usque ad modum usus fructus perveniunt, 


et remaneat in sacris patris naturalis, quasi imagi- 
naria quadam! et nova adfectione ei adquisita, non 
le pristinae cognationis deminutione introducta. Sed 
Si quidem remaneat in tali adoptione nulla inter- 
veniente emancipatione, in hoc tantummodo prodesse 
ei volumus adoptionem, ut non successione ab im- 
testato patris extranei adoptivi defraudetur, sed ha- 
beat accessionem fortunae ex patris naturalis sibi 
1/ voluntate adquisitam. Neque enim ex vetere 
iure cognationis nexus naturalis patris per adoptio- 
nem filio dissolvebatur, sed accedebant iura adop- 
tiva certis reliquiis ex iure naturali remanentibus, 
et qui legitimus erat familiae adoptivae, is naturalis 
fuerat cognatus. quis enim materna iura possit 
abolere, cum videbatur et antiquo iure patrem qui- 
dem habere adoptivum, matrem autem eam, quam 
1g natura cognoscit? Et ideo sancimus, etsi habet 
huiusmodi filius iura integra naturae, tamen, si in- 
lestatus pater extraneus adoptivus decesserit, habere 
eum etiam sui heredis ius ad eius tantummodo suc- 
cessionem, ut non etiam legitima iura ad familiam 
extranei patris adoptivi habeat, nec ipsa ad eum 
communionem aliquam habeat, sed quasi extraneus 
2 ita ad illam? fámiliam inveniatur. Sin autem per 
emancipationem iura adoptiva fuerint dissoluta, tunc 
nullus ei penitus regressus ad adoptivum ? extraneum 
patrem, etsi moriatur intestatus, relinquatur, sed 
maneat tantummodo patrem naturalem cognoscens, 
tamquam non fuisset ab initio in adoptionem trans- 
3 latus. Quae autem de alis adoptivis diximus, 
haec sancimus etiam de his, qui ex Afiniano^ sena- 
tus consulto ex tribus maribus fuerant ab extraneo 
adoptati, nulla penitus differentia inter alios adopti- 
4 vos et eos introducenda. Quae in filio diximus 
in adoptionem ἃ patre dato, haec et in filia et in 
nepote et in nepte5 et deinceps personis utriusque 
sexus in sacris constitutis extendimus, si tamen tem- 
pore mortis avi sui parentes eos vel eas non ante- 
cedant. si enim patres eos antecedant (ubi nec 
imponitur necessitas avo aliquid nepoti vel nepti re- 
linquere), maneant omnia iura adoptiva ei intacta. 
haec enim omnis sanctio de filio et filia et nepote 
et nepte et deinceps personis in sacris constitutis 
introducta est, ubi dubitabatur, quid statuendum est, 
quasi duobus patribus ei, uno ex natura, altero ex 
5 lege positis. Ubi autem homo sui iuris consti- 
tutus per adrogationem ex Augusta liberalitate sese 
dederit in adoptionem, tunc omnia iura patris adop- 
tivi habeat intacta. cum enim nullum inter patres 
inducitur discrimen, sit suus heres adoptivus patri 
adrogatori et familiae eius adgregetur, et omnia, 
uae ad filium adrogatum veteres legum latores in- 
uxerunt, intacta illibataque in eorum personis re- 
serventur. JD). k. Sept. Constantinopoli Lampadio 
et Oreste vv. cc. conss.? [a. 530] 

11 "Jdem A. lohanni pp. Veteres circuitus in 
adoptionibus, quae per tres emancipationes et duas 
manumissiones in filio? aut per unam emancipatio- 
nem? in ceteris liberis fieri solebant, corrigentes sive 
tollentes censemus licere parenti, qui liberos in po- 
testate sua constitutos in adoptionem dare desiderat, 
Bine vetere observatione emancipationum '? et manu- 
missionum !!hoc ipsum actis intervenientibus apud 
competentem iudicem manifestare, praesente et!? eo 
qui adoptatur et non contradicente, nec non eo qui 
eum!3 adoptat. JD. v k. Nov. Constantinopoli Lam- 
padio et Oreste vv. cc. conss. ^ [a. 530] 


XXXXVIII (XXXXVIIII).'* 
DE EMANCIPATIONIBUS LIBERORUM. 


1 ZImpp. Diocletianus et. Maximianus AA. He- 
rennio. Si lex municipii, in quo te pater emanci- 
pavit, potestatem duumviris dedit, ut etiam alieni- 
genae liberos suos emancipare possint, id quod a 
patre factum est suam obtinet itatem. JP. i: 
non. Dec. ipsis 111 et 111 AA. conss. [a. 290] 

2 Idem AA. Gennadiae. In emancipationibus li- 
berorum nec non donationibus non tam scriptura 

uam veritas considerari solet. PP. v id. Mart. 

iberiano et Dione conss. (a. 291] 

Idem AA. et CC. Heliodoro. Non nudo con- 
sensu patria liberi potestate, sed actu sollemni vel 
casu liberantur, nec causae, quibus motus pater 
emancipavit filium, sed actus sollemnitas quaeritur. 
S. XV k. Oct. Sirmi'* A4. conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Coloniae. Nec avus neptem 
suam liberare potestate cogitur nec in cuiusquam 
i on beneficia tribuere moris est nostri. JD. id. 

ct. 

90 "Imp. Anastasius A. Consíantino pp.  lube- 
mus licere parentibus, id est patri avo paterno seu 
proavo ceterisque ulterius per masculini sexus per- 
Sonas continua generis serie coniunctis, si liberos, 
quos habent in potestate propria, id est filium filiam, 
nepotem seu neptem ex filio, pronepotem seu pro- 
neptem ceterosque itidem per masculini sexus per- 
sonas continua generis linea sibi coniunctos, per 
emancipationem vel absentes et peregre degentes 
vel in isdem locis seu regionibus et civitatibus com- 
morantes, in iudicio vero non praesentes, iuris sui 
constituere maluerint, supplicationibus porrectis me- 
reri super hoc divinum oraculum hocque apud com- 
petentem iudicem, ad cuius iurisdictionem actus 
emancipationis pertinet, insinuare superque precibus 
a semet oblatis apud eum deponere, ut hoc subse- 
cuto et auctoritate praecedente principali plenissi- 
mum robur emancipatio sortiatur, et personae, in 
quas talis liberalitas collata sit, de aliena potestate 
quasi ἃ parentibus ex emancipatione manumissae 
liberentur: si tamen ipsae nihilo minus sub gestorum 
testificatione !$ vel apud eundem iudicem vel apud 
alium quemlibet proposito parentum suam etiam vo- 
luntatem consonare vel ante preces oblatas et sacros 
apices promulgatos!? vel postea deposuerint, nisi 
infantes sint, qui et sine consensu etiam hoc modo 
sui iuris efficiuntur. 1). xi?? k. Aug. Constantino- 
poli Probo et Avieno iuniore conss. [a. 502] 

6 ?'Imp. lustinianus .4. lohanni pp. Cum in- 
Speximus in emancipationibus vanam observationem 
custodiri et venditiones in liberas personas figura- 
tas et circumductiones inextricabiles et iniuriosa 
rhapismata, quorum nullus rationabilis invenitur exi- 
tus, iubemus huiusmodi circuitu in posterum quies- 
cente licentiam esse ei, qui emancipare vult, vel ex 
lege Anastasiana hoc facere vel sine sacro rescripto 
intrare competentis iudicis tribunal vel eos adire 
magistratus, quibus hoc facere vel legibus vel ex 
longa consuetudine permissum est, et filios suos vel 
filias, nepotes vel neptes vel deinceps progeniem in 
potestate sua constitutam a sua manu dimittere et 
legitima iura omnimodo habere, etsi non specialiter 
haec sibi servaverit, et peculium donare vel alias 
res liberalitatis titulo in eos transferre, et eas res, 

uae adquiri indignantur, per usum fructum secun- 
um nosirae constitutionis?? modum detinere et omnia 
, 


(1) sic R^, quaedam VC, quandam R^ (2) sic CR, 
aliam V (3) ad adoptivum V?, ad optivum V«CR 
(4) afiniano C cum Inst. 3, 1, 14, s«»»niano A^, sabi- 
niano A? (5) et in nepte dett., om. CR (6) post 
consulatum Lampadii et Orestis vv. 66. scr, cf. Zeit- 
schrift für Rechtsgeschichte 11 p. 169 (1) ?unge 6, 
58, 13. 8, 48, 6 (8) filios Jibri (9) sic &, manci- 
pationem C — (10) sic E, maneipationum C (11) seqq. 
uerantur in Inst. 1, 12, 8 (12) et CR, om. M Inst. 


(13) eum om. Inst. (14) D. k. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. 66. cum 6, 58, 13. 
8, 48, 6 scr. (15) B 31, 3 — Cf. Dig. 1, 1 Inst. 1, 12 
(16) sirmi scripsi, 8S. P (17) iunge 6, 20, 18. 6, 58, 11. 
(18) testifieationem EK, significatione C (19) sacros 
apices (aspiees 2?) promulgatos M, sacro: apici pro- 
mulgatas C, saeros apices promulgatas A (20) xi 
6, 20, 18, xv 6, 58, 11 (21) ?unge 6, 58, 13. 8, 41, 11 
(22) 6, 61, 6, 3 


VIII 49. 50 960 


DE POSTLIMINIO 
FP 


facere, vana tantummodo secundum quod dictum est 
observatione sublata. JD. k. Νου. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. ἴα. 531] 


XXXXVIIII (L). 
DE INGRATIS LIBERIS. 


1 mppp. Valentinianus Valens. et. Gratianus 
444. ud εἰ aetezlatum pu. Filios et filias ceteros- 
que liberos? contumaces, qui parentes? vel acerbi- 
tate convicii vel cuiuscumque atrocis iniuriae dolore 
ulsassent, leges emancipatione rescissa damno li- 
tts immeritae multare voluerunt. 2). xv k. Sept. 


Ambianis Lupicinio et Iovino conss. [a. 361] 
L (LI). 
DE POSTLIMINIO ET DE REDEMPTIS AB 
HOSTIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus 44. Ovinio*. Ex 
duobus captivis Sarmatia nata patris originem ita 
secuta videtur, si ambo parentes in civitatem nostram 
redissent. quamquam enim iure proprio postlimi- 
nium habere non possit quae capta non est, tamen 
1 parentum restitutio reddet patri filiam. Qui cum 
ab hostibus interemptus? sit, matris dumtaxat con- 
dicionem, quae secum filiam duxit, videtur necessa- 
rio secuta. nam fictio legis Corneliae, quae legiti- 
mos apud hostes defuncto constituit heredes, ad 
eam quae illic suscepta est non pertinet, cum eo 
tempore quo captus est diem suum pater obisse exi- 
stimetur. JP. sine die et consule. 

2 Imp. Gordianus A. Publiciano. Ab hostibus 
redempti, quoad exsolvatur pretium, in causam pi- 
gnoris constituti quam in servilem condicionem vi- 
dentur esse detrusi: et ideo si nummi eo nomine 
expensi donatio intercedat, pristinae condicioni eos 
| reddi manifestum est. Proinde si ab hostibus 
redemptam post dissolutum veluti naturalis pignoris 
vinculum in matrimonio habere coepisti, nihil est, 
quod de statu eius seu liberorum communium de- 
beas pertimescere. JP. 11 id. lun. Gordiano A. 11 
et Pompeiano conss. [a. 241] 

3 Impp. Diocletianus οἱ Maximianus AA. Varo. 
Cum cognatos tuos nondum postliminio regressos 
adfirmes, sed adhuc in rebus esse humanis, et bona 
eorum fraudibus diversae partis dissipari, interpella- 
tus rector provinciae providebit eum sub observa- 
tione constituere, qui ogni servo publico satis 
idonee dederit. PP. v k. Sept. Diocletiano 111 et 
Maaimiano conss. (a. 281] 

4 Idem A44. Hermogeni. Nec nos praeteriit he- 
reditatem eius, quam incognitum erat ab hostibus 
interfecta? an capta esset?, a filio adiri non potuisse 
(quando eorum bona, qui in hostium potestatem 
rediguntur, eo demum tempore successionis iure ad- 
quirl possunt, cum captos apud hostes mortuos esse 
cognoscitur), nec super facultatibus eius, cuius in- 
certa vita ac fortuna fuit, transigi vel iudicari po- 
1 tuit. Unde posteaquam apud hostes materteram 
vestram fati munus implesse innotuit, tunc vobis 
licentia permittitur agnoscendae per bonorum pos- 
sessionem successionis: non officientibus enim, quae 
perperam gesta sunt, si priorem gradum obtinetis, 
successionis compendium ad vos pertinet. PP. v k. 
Jun. ipsis A4. IIII et 111 conss. [a. 290] 

9 ldem AA. Ursae. Cum non redemptum, ab hosti- 


bus filium tuum, sed sine ullo contractu traditum a. 


barbaris praefecto legionis dicas, postliminii ius lo- 
cum habuit et ilico ingenuitati suae reddi eum prae- 


ses provinciae iubebit. PP. xv; k. lun? ipsis AA. 
IIII δ III conss. [a. 290] 

6 Idem A4. lusto. Cum et postliminii ius et 
communis utilitatis ratio exigat, ut, si qui captos ab 
hostibus redemerint, accepto pretio redemptos suae 
ingenuitati restituant, proponasque redemptorem no- 
luisse oblatum pretium ἃ te vel ab alio recipere, 
raeses provinciae efficaci instantia compellet eum 
egibus obtemperare et recepto eo quod pretii no- 
mine dependitur status securitatem non inquietare. 
PD. k. Febr. Tiberiano et Dione conss. [a. 291] 

7 Idem AA. Claudio. Foedissimae mulieris ne- 
quitia permovemur. cum igitur fiiam tuam!? cap- 
tam ac prostitutam ab ea quae eam redemerat ob 
retinendae pudicitiae cultum ac servandam natalium 
honestatem ad te confugisse proponas, praeses pro- 
vinciae, si filiae tuae supra dictam iniuriam ab ea, 
quae sciebat ingenuam esse, inflictam cognoverit, 
cum huiusmodi persona indigna sit pretium recipere 
propter odium detestabilis quaestus, etiamsi pretium 
compensatum non est ex necessitate miserabili, custo- 
dita ingenuitate natae tuae adversus flagitiosae mu- 
lieris ug ovuious tutam eam defensamque prae- 


stabit. 
conss. (a. 291] 
8 Idem A4. Matronae. Praeses provinciae, ne 
ulterius in servitutis iugo detinearis, curae habebit: 
qui pro sollertia tua!! parum ignorat magis? filio- 
rum tuorum statum tueri, quos, posteaquam re- 
dempta es, enixam te esse significas, cum eos, qui 
post redemptionem nascuntur, ne pignoris quidem 
vinculo ob pretium, quod pro his datum non est, 
teneri nullis auctoribus visum est. PP. v id. Febr. 
Tiberiano et Dione conss. [a. 291] 
9 Idem A4. et CC. Gregorio. Captum ab hosti- 
bus filium, patre mortuo medio tempore, lex Cor- 
nelia reversum, si in potestate patris tempore quo 
1 capiebatur fuit, suum facit heredem. Unde si ex 
testamento ad te sive intestato successionem patris 
tui pertinere apud praesidem provinciae probaveris, 
restitui tibi res hereditarias iubebit, si non tantum 
postquam reversus es tempus effluxit, quantum in- 
tentionem tuam temporis prolixitate conquiescere 
facit. PP. v id. April. AA. conss. [a. 293] 
10 Jdem AA. et CC. Apollodorae. Sicut liberis 
captis ab hostibus ac postliminio reversis status 
pristinus restituitur, sic servi domino. unde si haec, 
culus meministi, ancilla patris tui fuit nec commer- 
cio redempta est, reversa dominum vel eius succes- 
sorem sequitur, qui per captivitatem hanc amiserat. 
S. ΠῚ k.? Mai. Hadrianopoli AA. conss. ἴα. 293] 
11 Jdem AA. et CC. Eutychio. 
tum te ab hostibus commercio redemit Sabinus et 
eum vinculum pignoris superstitem remisisse tibi 
probetur, non libertus effectus, sed ingenuitati quam 
amiseras restitutus nullum filiis eius obsequium de- 
bes. S. xv k. lan. AA. conss. [α. 293] 
19 ldem A4. et CC. Quintianae. Ab hostibus 
capti et non commercio redempti, sed virtute mili- 
tum nostrorum liberati ilico statum, quem captivi- 
tatis casu amiserant, recipiunt: servi autem domi- 
nis suis restituentur: receptos enim eos, non captos 
iudicare debemus, et militem nostrum defensorem 
eorum decet esse, non dominum. $. v k. lan. 4.4. 
602,85. [a. 293] 
19 Jdem A44. et CC.'^ Si is, qui te ab hostibus 
ingenuam captam commercio 5 redemit, sibi matri- 
monio coniunxit, dignitate nuptiarum et voto futu- 
rae iustae subolis vinculo pignoris tibi remisso red- 
ditos!9 natales pristinos rationis est. S. v íd. Mart. 
CC. conss. (a. 294] 


() — 74. 8,14,1 B 31, 8, 7 (2) et filias c. liberos 
om. Th. (3) patres 7^. (4) B 34, ? — Of. Dig. 
49, 105 (5) Ovinio Tertullo praesidi provinciae Mysiae 
inferioris Dig. 38, 17, 1, 3. 49, 15, 9 (6) sic C, inter- 
fectus E. (1) interfectam libri (8) capta esset Οὐ, capta 
es8e C^, captam esse ὲ (9) Iul. Mommsen (10) sic C, 


ab hostibus ins. ἢ (11) sua dett., tuo Mommsen (13) ma- 
gis C, om. αὶ (13) id. Mommsen (14) cc. CR, c. 
aurelio S, coc. coloniae M, coe. brinae dett, cc. quartinae 
Hal. (15) commercio C, om. R (16) tibi remisso 
redditos C, tibi redditos 4,6, remisso tibi redditos R* 


P. ni non. Febr. Tiberiano et Dione 


Si liberum cap- . 


ΤΌ «ioc ————p——ÉS——— —À 


DE INFANTIBUS EXPOSITIS 361 


VIII 50. 51 


- 14 ldem A4. et CC. Severae. us postliminii 
filium rebus humanis exempta matre, dum in servi- 
tutis ipsa necessitate per captivitatis causam fuit, 
eventu purgato! vigore ad eius legitimam invitat 
hereditatem, nec tibi medii temporis fortuna, quo- 
minus res maternas successione quaesitas persequi 
possis, iniuriam fieri patimur. S. xv; k. April CC. 
COnss. [a. 294] 

150 Jdem A4. et CC. Mucatraulo. 8, qui liber 
constitutus captus ab hostibus commercio redimitur, 
et antequam restituatur pro eo data pecunia, suc- 
cessionis iura sibi vindicare favore ingenuitatis po- 
test, ut ex ea possit pretium pro se datum exsol- 
vere. [a. 294] 

16 ldem AA. et CC. Basilinae. Commercio re- 
demptae filios, licet ex servo medio susceptos tem- 


pore, origini ingenuitatis matris iuxta ea quae be- 
nigne placuerunt reddi convenit. 8, v £k. Sept. 
Viminacii AA | conss? (a. 293] 


17 Idem AA. et CC. Diogeniae. Liber captus ab 
hostibus et commercio redemptus tunc demum cum 
pretium solverit vel hoc ei qualicumque remittatur 
| indicio, statum pristinum recipit. Quo genere 
matre filium redimente, cum huiusmodi contractus 
non de mercede, sed de tristitia repudianda cogita- 
tur, voti recipiendi filium cogitatio cum optabili con- 
dicione filium ilico matri restituit, ita ut et civilium 
obsequio munerum propter casum praeteritum non 


.2 excusetur. Pro pietatis? itaque ratione ab hosti- 


bus redempto filio facti te paenitere ac de pretio 
quiequam tractare non convenit: dotem tamen ab 
eo debitam iure concesso reddi postulas. 8. 17; k. 
JNov. Develto* CC. conss. [«. 294] 

18 ldem AA. et CC. Tryphoniano. Ab hostibus 
captis ac postliminio reversis pro huiusmodi casu 
amissa, quae in eadem causa quidem durant, omni- 
modo directa, quae vero per usucapionem vel libe- 
rationem ex bonis subtracta vel non utendo finita 
esse videntur, intra? annum utilem experientibus 
actione rescissoria restituuntur. PP. xi k. Dec. 
CC. conss. [a. 294] 

19 BSPDP. Valentinianus Valens et. Gratianus 
AAA. ad Severianum ducem. Si quos forte neces- 
sitas captivitatis abduxit, sciant, si non transierunt, 
sed hostilis inruptionis necessitate transducti sunt, 
ad proprias terras festinare debere, recepturos iure 
postliminii ea, quae in agris vel mancipiis seu aliis 
rebus? ante tenuerunt, etsi a fisco nostro possi- 
1 deantur?. Nec timeat quisquam alicuius contra- 
dictionis moram, cum hoc solum requirendum sit, 
utrum aliquis cum barbaris voluntate fuerit an co- 
actus. .D. v A. lul. Remis Gratiano A. et Daga- 
laifo conss. : (a. 366] 

20 9*Impp. Honorius et Theodosius AA. Theo- 
doro pp. Diversarum homines provinciarum cuius- 
libet sexus condicionis aetatis, quos barbarica feri- 
tas captiva necessitate transvexerat, invitos nemo 
retineat, sed ad propria redire cupientibus libera 
1 sit facultas. Quibus si quicquam in usum vestium 
vel alimoniae impensum est, humanitati sit praesti- 
tum nec maneat victualis sumptus repetitio: excep- 
tis his, quos barbaris vendentibus emptos esse doce- 
bitur, à quibus status sui pretium propter utilitatem 
2 publicam emptoribus aequum est redhiberi. Ne 
quando enim damni consideratio in tali necessitate 
positis negari faciat emptionem, decet redemptos aut 


datum pro se pretium emptoribus restituere aut la- 
boris!? obsequio vel opere quinquennii vicem referre 
beneficii, habituros incolumem, si in ea nati sunt, 
3 libertatem.  Reddantur igitur sedibus! propriis 
sub moderatione qua iussimus, quibus iure postli- 
minii etiam veterum responsis incolumia cuncta ser- 
4 (1) vanda'? sunt. Si quis itaque huic praecepto 
fuerit conatus obsistere actor conductor procurator- 
que, dari se metallis cum poena deportationis non 
ambiget!?: si vero possessionis dominus, rem suam 
9 fisco noverit vindicandam seque deportandum. Et 
ut facilis exsecutio proveniat!*, Christianos proxi- 
morum locorum volumus huius rei sollicitudinem 
gerere: curiales quoque proximarum civitatum pla- 
cuit admoneri, ut emergentibus talibus causis sciant 
legis nostrae auxilium deferendum: ita ut noverint 
rectores universi decem libras auri a se et tantun- 


dem a suis ΠΗ exigendum, si praeceptum 
neglexerint. J. 111 id. Dec. Ravennae Honorio vili 
c( Theodosio 111 AA. conss. [a. 409] 


LI (LII).'* 


DE INFANTIBUS EXPOSITIS LIBERIS ET SERVIS 
ET DE HIS QUI SANGUINOLENTOS EMPTOS VEL 
NUTRIENDOS ACCEPERUNT. 


1 Imp. Alexander A. Claudio. Si invito vel igno- 
rante te partus ancillae vel adscripticiae tuae ex- 
positus est, repetere eum non prohiberis. sed resti- 
tutio eius, si non a fure vindicaveris, ita fiet, ut, si 
qua in alendo eo vel forte ad discendum artificium 
iuste consumpta fuerint, restitneris ". PP. 111 k. 
lun. Iuliano et Crispino conss. [a. 221] 

2 !*Imppp. Valentinianus Valens οἱ Gratianus 
A44. ad Probum pp. Unusquisque subolem suam 
nutriat. quod si exponendam putaverit, animadver- 
1 sioni quae constituta est subiacebit. Sed nec 
dominis vel patronis repetendi aditum relinquimus, 
si ab ipsis!? expositos quodammodo ad mortem vo- 
luntas misericordiae amica collegerit: nec enim di- 
cere suum poterit, quem fpereuntem contempsit. 
D. ui non. Mart. fala A. ni et. Equitio 
COR SS. [a. 314] 

9 ?Imp. lustinianus A. Demostheni pp.  Sanci- 
mus nemini licere?'| sive ab ingenuis genitoribus 
puer parvulus procreatus sive a libertina progenie 
sive servili condicione maculatus expositus sit, eum 

uerum in suum dominium vindicare sive nomine 

ominii sive adscripticiae sive colonariae condicio- 
nis: sed neque his, qui eos nutriendos sustulerunt, 
licentiam concedi penitus (cum quadam distinctione) 
eos tollere et educationem eorum procurare, sive 
masculi sint sive feminae, ut eos vel loco libertorum 
vel loco servorum ?? aut colonorum aut adscripticio- 
1 rum habeant. Sed nullo discrimine habito hi, 
qui &b huiusmodi hominibus educati sunt, liberi et 
ingenui appareant et sibi adquirant et in posteritatem 
suam vel extraneos heredes omnia quae habuerint, 
quomodo voluerint, transmittant, nulla macula vel 
servitutis vel adscripticiae aut colonariae condicio- 
nis imbuti: nec quasi patronatus iura in rebus eorum 
his qui eos susceperunt vel susceperint praetendere 
concedi??, sed in omnem terram, quae Romanae 
2 dicioni supposita est, haec obtinere. Neque enim 
oportet eos, qui ab initio infantes abegerunt et mortis 
forte spem circa eos habuerunt, incertos constitutos *4, 


(1) vitio suo ns. Mommsen (2) s. v k. Oct. Vimi- 
nacii CC. conss. cum Mommseno Zeitfolge p. 405 scr., 
nisi forte haec constitutio loco non suo a compilatoribus 
inserta est (3) pro pietatis dett., proprietatis CR 
(4) devellio Zal. (5) intra M, infra CR (6) — T5. 
5, 5,1 (7) seu aliis rebus om. TA. ^ (8) sive a fisco 
n. poss. sive in aliquem principali liberalitate transfusa 
sunt Th. (9) — 7. 5, 5, 2 Sirmond. 16: iunge 1, 4, 11 
(10) labore TA. Sirm. (11) sic Τῇ. Sirmond., aedibus 
libri (12) servata TA. Sirm. (13) ambigat 77. 
Sirmond. (14) sic T^. Sirmond., perveniat libri — (15) ic 


11 


Th. Hal., d. xi1 non. dec. ravennae basso et pbilippo vv. 
cc. conss. accepta xvi k.ian. (— a. 408) Siírmond. (16) B 
33, 2. (11) sic CR?, restitueres LA^ — (18) cf. 9,16, 7: 
$12 Th.5,7,2 (19) ab ipsis om. Th. (20) — 1,4, 24 
(21) nemini licere volumus 4. gem. (22) libertorum 
(liberorum CR) vel loco servorum CR^, servorum libe- 
rorum vel ingenuorum vel loco serv. L^, liberorum vel 
loco (loeo om. L^) ingenuorum vel loco serv. (vel loco 
ingenuorum addit R?) L^R^ (23) concedi scripsi, con- 
cedendi A, eoneedendis LC (24) sic LR, incerto con- 
stituto C 
ΑΓ 


VIII 51—53 362 


QUAE SIT LONGA CONSUETUDO 


si qui eos susceperunt, hos iterum ad se revocare 
conari et servili necessitati subiugare: neque hi, qui 
eos pietatis ratione suadente sustulerunt, ferendi 
sunt denuo suam mutantes sontentiam et 1n servi- 
tutem eos retrahentes, licet ab initio huiusmodi cogi- 
tationem habentes ad hoc prosiluerint, ne videantur 
quasi mercimonio contracto ita pietatis officium ge- 
8 rere. Haec conservantibus tam viris clarissimis 
praesidibus provinciarum quam viris religiosissimis 
episcopis nec non officiis praesidalibus et patribus 
et defensoribus civitatum et omni civili auxilio. D. xv 


k. Oct. Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529] 
LII (LIII).! 
QUAE SIT LONGA CONSUETUDO. 
1 ?Lap. Alexander 4A. Apro evocato?. Praeses 


provinciae probatis his, quae in oppido frequenter 
in eodem genere controversiarum servata sunt, causa 
cognita statuet. nam et consuetudo praecedens et ratio 
quae consuetudinem suasit custodienda est, et ne 
quid contra longam consuetudinem fiat^, ad sollici- 
tudinem suam revocabit praeses provinciae. JP. vr 

k. April. Iuliano et Crispino conss. [a. 224] 
|»... 2 Imp. Constantinus A. ad Proculum. | Consuetu- 
dinis ususque longaevi non vilis auctoritas est, ve- 
rum non usque adeo sui valitura momento, ut aut 
rationem vincat aut legem. D. vin k. Mai. Con- 
stantino A. v et Licinio C. conss. (a. 319] 

9 *Impp. Leo et Anthemius A4. Alexandro. 
Leges quoque ipsas antiquitus probata et servata tena- 
citer consuetudo imitatur et retinet?: et quod officiis 
curiis civitatibus principiis vel colegiis praestitum 
fuisse cognoscitur, perpetuae legis vicem obtinere 
statuimus. 1). vir? id.Sept. Zenone cons.? ἴα. 469] 


LIII (LIIII).'? 
DE DONATIONIBUS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Lucio. Emptio- 
num mancipiorum instrumentis donatis et traditis 
et ipsorum mancipiorum !! traditionem factam intel- 
legis: et ideo potes adversus donatorem in rem actio- 
nem exercere. JPP. v k. lul. Faustino et Rufino 
conss. [a. 210] 

2 Imp. Gordianus A4. Leonidi. Si nominis per- 
secutionem in te emancipatam pater tuus titulo do- 
nationis transtulit, frustra praetendit, qui debitori 
tuo heres extitit, consensum fuisse debitoris neces- 
sarium, cum satis fuerit actiones eo nomine tibi 
mandatas fuisse. JP. 11 id. Mart. Gordiano A. 11 
et Pompeiano conss. (a. 241] 

3 Imp. Decius 4. Marcellino. Spem futurae actio- 
nis plena intercedente donatoris voluntate posse 
transferri non immerito placuit. PP. non. Mart. 
Decio A. 11 et Grato conss. [a. 250] 

4 "Imp. Probus A. Massiciae?. Si functiones 
per eum, cui donata res non erat, vel ab actoribus 
ipsius nomine celebratae sunt, tibi obesse non po- 
test. PP. v k. lan. Messala et Grato conss. [a. 280] 

9 Imppp. Carus Carinus et Numerianus 4.4.4." 
Falconillae. Si donatio per epistulam facta non 
paret, verba tamen testamenti, quibus liberalitas 


testatricis confirmata est, fideicommissum continere 
non ambigitur. PP. yr k. Febr. Romae Carino 11 
et Numeriano AA. conss. [a. 284] 

6 "Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Cal- 
purniae ÁAristaenetae?. Nec ambigi oportet dona- 
tiones etiam inter absentes, maxime!" si ex volun- 
tate donantium possessionem ii quibus donatum est 
nanciscantur, validas esse. JP. 1111 id. Febr. Me- 
diolani*'^ Maximo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

7 Idem AA. lulio. Censualis quidem professio 
domino praeiudieare non solet. sed si in censum 
velut sua mancipia deferenti privigno tuo consen- 
sisti, donationem in eum contulisse videris. JP. id. 
lul. ipsis AA. IIH et III conss. [a. 290] 

8 Idem AA. Florae. Si praeses provinciae non 
donandi voluntate filiorum tuorum nomine praedia 
in censum detulisse te manifestis probationibus co- 
gnoverit, quod fides veri suggesserit, statuet. PP. 
VilI id. Sept. ipsis 4A. 1111 et 111 conss. — [a. 290] 

9 Idem AA. et CC. Augustinae. Legem, quam 


rebus tuis donando dixisti, sive stipulatione tibi bed 
est 


spexisti, ex stipulatu, sive non, incerto iudicio (i 
raescriptis verbis) apud praesidem provinciae de- 
[Sn agere, ut hanc impleri provideat. PP. xvr Kk. 
Mai. A4. conss. 
10 Jdem AA. et CC. Hermionae. Nec ignorans 
nec invitus quisque donat. unde si de hoc fundo 
non cogitasti, cuius velut donationi consensisse con- 
tinetur instrumento, maiores veritate rei quam scrip- 
tura vires obtinente intellegis, de quo non cogitasti 
nec specialiter subscripsisti, nihil te perdidisse. S. v 
k. Mai. AA. conss. [a. 293] 
11 !*/dem A4. et CC. Septimio? Sabiniano. Cum 
de bonis tuis partem quidem?? penes te retinuisse, 
partem vero?? in eum quem in potestate habes?! 
donationis titulo contulisse commemores, non est in- 
certi iuris in eum??, qui in sacris familiae tuae 
remanet, destinationem magis paternae voluntatis 
factam, quam perfectam donationem?? pervenisse 
1 Delegationes autem nominum in emancipatum col- 
latae perfectam donationem effieciunt?*, δ, prid. k. 
αὶ. Heraclea 44. conss. [a. 293] 
12 ldem AA. et CC. Aurelio. Portionem pro- 
priam rebus necdum divisis nemo prohibetur titulo 
donationis in alium transferre. . XVII. k. lun. 
AA. conss. [α. 293] 
13 Jdem A4A. et CC. Uraniae. Si aliquid per epistu- 
lam donatum tibi probetur, brevitas chartulae dona- 
tioni, si haec recte facta probetur?5, nihil quicquam 
derogat. JD. xv k. [un.?9 Sirmi 4.4. conss. [a. 293] 
14 Idem AA. et CC. Idaeae. Si filius tuus res 
ad te pertinentes sponsae suae te non consentiente 
donavit, ad eam quod non habuit transferre non 
potuit. 8. xv k. Oct. AA. conss. [a. 293] 
15 Idem AA. et CC. Severae. Aeris alieni, quod 
ex hereditaria causa venit, non eius, qui donationis 
titulo possidet, sed totius iuris successoris onus est. 
1 Si itaque nemini obligata praedia pro donatione 
consecuta es, supervacuam geris sollicitudinem, ne 
vel heredes donatricis vel eius creditores te iure pos- 
sint convenire. S. xv k. Dec. 4A. conss.  [a. 293] 
Idem AA. et CC. Theodoro. Senectus ad do- 
nationem faciendam sola non est impedimento. 2.9?" p 
k. Dec. AA. conss. [a. 293) 


(0 B 2, 1, 50—52 — Cf. Dig. 1,3 (0) —' 8, 10, 8: 
tunge 8, 1, 1 (3) evoeato /. gem. cum 8, 1,1, om. 
libri (4) est et ne quid ... fiat (fiet L^) L'CR, 
est et quidquid ... fit. 4, &«««» quiequid ... flet L^ 
(5) tungenda videtur 1, 57, 1 (6) duci et praefeeto 
Augustali addit 1, 57, 1, ef. 2, 7, 13 (1) retinet 4 CR», 
optinet L, retinere ve] retinent Re (8 vi A Hal, 
nu L, om. 1, $7, 1 (9) zenone conss. AL, maroiano 
et zenone coss Hal, zenone et marceiano conss. 1, 57,1 
(10) B 41,1,35 seqq. — Cf. Dig. 39,5 1nst.2,7 (1) do- 
nationem et ins. C contra B. (13) — Vat. 285 (13) mas- 
sic1ae Vat., marsciae C, mareiae SR (14) scribi de- 
buit impp. Carinus et Numerianus AA. (15) — Vat. 282: 


iunge3,29,4 (16) calpurniae aristaenetae Vat., aristianae 
LCR,arestianoS (17) maxime om. Vat. (118) Nicomediae 
Mommsen — (18) — Consultatio 6,10 (49) septimio Con- 
sult., om. libri (20) tertiam ins. Consult. (21) ac tertiam 
in emaneipatum ns. Consult. (22) quidem ins. Consult. 
(23) perfectam donationem dett. cum B. τέλδιαν  év-. 
ταῦϑα ποιεῖ δωρεάν, perfectam donationem (—num Z^) 
aceionem (actione C) LC, perfeeta donatione actionem K, 
perpetuam donationem Consult. (24) ὃ 1 om. Consult. 
(25) sic edd. cum .B, donationis si (si om. C) haee 
(haee Z^) recte facta probetur Z^C, donationis wwe 
reotae factae probate» 1.3, donationis in te recte faetae 
probatori & (26) Oct. Mommsen (21) d. v Hal, 5, L 


[a. 293] 


PEMTIX—orm—— y 


zi: | EX. 
DE DONATIONIBUS 


363 


VIII 53 


— 17 ldem 44. c( CC. Hermiae. Sive emancipatis 
filiis res donasti sive in potestate constitutis et sui 
juris effectis ac tenentibus non ademisti, blandiri 
tibi non debes, velut res donatas ex paenitentia li- 
1 ceat auferre. Sane si ea, quae in tua positis 
potestate donaveras, post emancipationem contra 
tuam tenuerunt voluntatem, horum penes te domi- 
nium remansit, si quidem nec tempore quo voluisti 
propter vinculum potestatis sibi quicquam quaerere, 
nec post invito te* de rebus tuis potuerunt. 8. vi 
k. lan. AA. conss. (a. 293] 
18 Idem AA. et CC. Audiano. Si donationis causa 
furti actio tibi remissa probetur, supervacuam geris 
sollicitudinem. S. v k. Jan. A4. conss. [a. 293] 
9 Jdem AA. et CC. Alexandriae. Si avia vestra 
proprias res quacumque ratione factas titulo libera- 
litatis in eum contra quem preces funditis contulit, 
quominus haec rata maneant, quod ex origine patris 
vel avi vestri descendunt, nihil prodest. 8. xvi k. 
Febr. Sirmi CC. conss. (a. 294] 
20 ldem AA. et CC. Helvio. Vice donatricis alio 
voluntate eius subscribente iure facta donatio non 
habebitur irrita. 8. vir k. Febr. CC. conss. [a. 294] 
21 Idem 4.4. et CC. Antoniae. Constante matri- 
monio dotem penes maritum suum constitutam avia 
tua donare tibi non potuit. 8, v ἐπ. Mart. CC. 
COnss. [a. 294] 
22 Idem A4. et CC. Diomedi. Cum res filio 
emancipato ea condicione, ut creditoribus tuis sol- 
veret, te donasse proponas, si stipulatione vel in 
continenti habito pacto huic rei prospexisti, credi- 
toribus quidem non contra eum ex placito vestro, 
1 sed adversus te competit actio?. Eum autem, 
cui certa lege praedia donasti, incerta civili actione 
ad placitorum obsequium urgueri secundum legem 
donationibus dictam convenit. S. vii k. April. Sirmi 
CC. conss. [a. 294] 
29 ?ldem AA. et CC. Olympiadi. Si e& quae 
donaveras posteriori placito qui acceperat donum 
tibi reddidit, donationis antecedens instrumentum 
actis sequentibus nihil obesse potest. S. v k. Oct.^ 
CC. conss. (a. 294] 
24 Idem AA. et CC. Macario. Si patri tuo heres 
non extitisti, ex facta ab eo liberalitate titulo do- 
nationis non posse iura tua laedi manifestissimi iuris 
est. PP. non. Febr. 4ntiochiae Diocletiano vir et 
Maaimiano vi*5 AA. conss. [a. 299] 
25 *Imp. Constantinus A4. ad Macimum ρει. 
Domatio, sive directa sit sive mortis causa instituta, 
sive condicionibus? faciendi ac non faciendi sus- 
pensa sive ex aliquo notato tempore promissa, sive 
animo dantium accipientiumve sententiis quantum 
ius sinit cognominata, sub hac fieri debet observa- 
tione, ut quas leges indulgent actiones condiciones 
pactionesque contineat, hisque penitus cognitis vel 
recipiantur, si complacitae sunt, vel reiciantur?, si 
1 sunt molestae. In conscribendis autem donatio- 
nibus nomen donatoris, ius ac rem notari oportet, ne- 
que id occulte!? aut privatim, sed ut tabulae aut 


quodcumque aliud materiae tempus dabit!'! vel ab 
ipso vel ab eo quem sors!? ministraverit!? perscri- 
batur!^: actis etiam adnectendis, quae apud iudicem 
vel magistratus conficienda sunt, ubi hoc leges ex- 
ostulant!*.  D.!5 rr; non. Febr. Romae Sabino el 
ufino conss.!! [a. 316] 
6 !*/dem A. Aconio 19 Catullino proconsuli Afri- 
cae. Si quis in emancipatum minorem, priusquam 
fari possit aut habere rei quae sibi donatur adfec- 
tum, ??funduin crediderit conferendum, omne ius 
1 compleat instrumentis ante praemissis?'. Quod 
per eum servum, quem idoneum esse constiterit, 
iransigi placuit, ut per eum infanti adquiratur. D. 
XII k. Mai. Serdicae Sabino et Rufino conss. ἴα. 316] 
27 ?*]dem A4. ad Severum comitem Hispaniarum. 
Data iam pridem lege?? statuimus, ut donationes 
interveniente actorum testificatione conficiantur. quod 
vel maxime inter necessarias coniunctissimasque per- 
sonas convenit custodiri, si quidem clandestinis ac 
domesticis fraudibus facile quidvis pro negotii op- 
portunitate confingi potest, vel id quod vere gestum 
1 est aboleri. Cum igitur ne liberos quidem ac 
parentes lex nostra ab actorum confectione secer- 
nat, id, quod necessario super donationibus apud 
acta conficiendis iam pridem statuimus, universos 
2 teneat. ?^Gesta autem confici super rebus etiam 
alibi collocatis ubicumque sufficit. JD. 1111 non. Mai. 
Constantinopoli Dalmatio et Zenophilo conss. [a. 333) 
28 *5Impp. Honorius et Το λον: Α4. Mo- 
naxio pp. Quisquis rem aliquam donando vel in 
dotem dando vel vendendo?9 usum fructum eius re- 
tinuerit, etiamsi stipulatus non fuerit?', eam conti- 
nuo tradidisse credatur, ne quid amplius requiratur, 
quo magis videatur facta traditio, sed omnimodo 
idem sit in his causis usum fructum retinere, quod 
tradere. .D. prid. id. Mart. Constantinopoli Hono- 
rio A. ΧΙ et Constantio 11 conss. [a. 417] 
29 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hie- 
rio pp. ln extraneos et saepe ignotos donationem 
colatam valere receptum est: et si sine scripto do- 
natum quod fuerit, adhibitis aliis idoneis documentis 
hoe quod geritur comprobetur. JD. x: k. Mai. Felice 
et Tauro conss. [a. 428] 
90 Imp. Leo A. Constantino pp. In hac sacra- 
tissima urbe conscriptae donationes ubicumque po- 
sitarum rerum apud magistrum census insinuentur. 
1 In aliis vero civitatibus, sive absens sive prae- 
sens rector provinciae sit, sive eadem civitas habeat 
magistratus sive non habeat et defensor tantummodo 
Sit, donator habeat liberam facultatem donationes 
rerum suarum ubicumque positarum sive apud mo- 
deratorem cuiuslibet provinciae sive apud magistra- 
tus sive apud defensorem cuiuscumque civitatis prout 
maluerit publicare: atque ut ipsa donatio sita est 
in voluntate donantis, ita ei liceat donationem suam 
apud quemcumque ex memoratis voluerit intimare. 
2 Et hae donationes, quae in diversis provinciis 
et civitatibus apud quemlibet ex praedictis fuerint 
publicatae, obtineant inconcussam ac perpetuam fir- 


(1) te M, om. LCR (2) tibi autem adversus filium ex 
stipulatu competit aetio similiave desiderantur, cf. B (σὺ 
δὲ κατὰ τοῦ υἱοῦ ἢ τὴν περὶ μελλούσης ζημίας ἀγω- 
γήν, ἐὰν ἐπερώτησας [ἐὰν μὴ ἐπερωτήσῃς scr.], ἢ τὴν 
ἐξ ἐπερωτήσεως καὶ συμφώνου ἀποκρίσεως ἀγωγήν, 
ἵνα πληρωθῇ τὰ δόξαντα) et B (κινεῖ δὲ τὴν prae- 
scriptis verbis κατὰ τοῦ υἱοῦ, εἴγε τὸν ὅρον παρα- 
χρῆμα ἐνέϑηκεν, ἐπὶ τῷ πληρωϑῆναι τὰ συμφωνη- 
ϑέντα, ἢ τὴν ex stipulatu, εἰ ἔτυχε καὶ ἐπερωτήσας 
ἀβύιτουτεν [corruptum ex πάκτου ἀβέτου ἐν κοντινέντι ἢ) 
γενομένη): Graeci vir aliter legerunt atque nos, hiatum 
autem er cognatis locis velut ex c. 9 h. t. expleverunt 
(3) iunge 6,42,27 (4) Viminaeii 2ns. 6,42,27 (5) vnu 
et m. vi Mommsen, vi et m. v V, 1x et m. vni Zai. 
(6) — Τῇ. 8,12, 1 Vat. 249: iunge 5, 37, ?1 Consultationem 
9,13 (7) pu. VLR T^. Vat. pp. C casu recte — (8) sic 
"Th War eondieionis V(' eonditioni R?^. eonditione L, R^ 


| dendo om. Th. 


T 


cum B (9) sic LR Th. Vat, recipiatur ... reiciatur 
VC (10) aut per imperitos ἐπε. 7A. Vat. (1) scienti- 
bus plurimis ins. TA. Vat.: ef. c. 94 ἢ. t. (12) fors 
Vat. (13) subministraverit 77. Vat. (14) et cor- 


poralis traditio subsequatur ad excludendam vim atque 
inreptionem, advocata vicinitate omnibusque arbitris ad- 
hibitis, quorum postea fide probabitur donatam rem, si 
est mobilis, ex voluntate traditam donatoris vel, si im- 
mobilis abscessu donantis novo domino patefactam ins. 
TÀ., cf. p. 364 not. 12 (15) ubi h. 1. expostulant om. 
Th. Vat. (16) pp. Vat. recte (17) in foro divi ... 
addunt Vat. (18) — 77. 8,12, 2 (19) aconio 7., 
om. libri (20) Italicum sive stipendiarium :ns. 77. 
(21) et induetione corporaliter impleta ims. TA. (22) 7A. 
8, 12, 6: iunge 4, 21, 14 (23) e. 25 ἢ. t. (24) $ 2 
— Th. 8,12, 8 (26) — 77. 8, 12, 9 (26) vel ven- 
(21) fuerit dett. cum T^.. tuit VLCR 


x T UE ὃ AIC 
mitatem. Jk r mem Mart Constantinopoli Patricio | 
cuns.* ἴα. 153] 
31 ὅπῃ. Zzmo 4 Sehastamo pp. n donmatoni- | 
bus, quae is ims , Bon esse Becessarium 
iudieamms vicimos vel alios testes adhibere: nam 
superfuum est privatum testimonium, eum publica 
t monuments sufüciant — Verum et alias? dona- 
Genes, quas gestis nom est necessariums adlegari, si 
furte per vel alium scribantur, et sine 


solii;mm  ahservationem subsceripserit: donationibus, 
R9 iti Theodosii et Va- 
* —]p ἃ Nurt Canstunünapoit δ πτρτὶ 

ἃ ἴα. 1:53} 
ἔπ. 4masiaseus “Γ᾽ i pp- 


e— | " pu 328] 

$t δῶσε 4 Demesfüus σοὶ Suucümms cumem τ᾿ 

ut si Main cepe: | 

lus suidos cnmuiacam 30 zuüigers — pu12e 10H ezcedit legífümum donationis modum, 

mumuzeuus. sed -ummunem Jr-unzm 3agers πῇ —-a8stur, iu-um emm ex au donstione mul. 
zm impe xd ducesrurzm seiiurim snmunmmm (- — 28 ferísse donaiíoues ezitünaudumr est et exe sets 
zemt sei ID nnis:mnowi 3j5sercatíone sumies ant zum πος iuigers. au ex tofíus sfiguiationis faudagwnte 
cummunes mmm inre iugrizs junstcones Si quüf σς- fonte eius, ez quo zuuuae domadoues gesfaze- 
mutzm amr c-iunzm dieüniionemn Secr dunzumm,  —-uiut, et auzur esse eam donationem; gutzundass ef 
| murum xunm 77 gatus — cuwmeme cao Pun. ^ Zavaus (ui σε: omuiüux quae de teuütone düfe sva, 
nutrumm wer. cun ce—umiurz (0L 15 41. 3L Camsuimü- τς sh» Tigoro mumentüns deque αἴϊατ: Smuimutéomemp 
Tur cr geurfecurop Ceci secutur “Ξε VIzwewiwun. quem | Co Qruement Lemm suis ast asutess ex ou 
ummer ue ZW ES (em sup et Ro Poe Sp σαι Geieutís Ausmuíü diwüionis sontestue szeipiatuy, eus 
Wir e ie nO matu τ xus V. diee la grwmeii qm somploumur, geme vatem ams 
m 3 muüuntzuem UC umo D R2 (ὦ 19 t ἄν Codex σας geuedenonie que se όσον som boe 
p τὸ 5 « . TEES nien V mito ἢ δα, ἂν “ὦ, que γε 9x ps 
um cocum Re (Que 6, πα VO (9 DT UR | 4, τι, ε(σ΄ pu 3B nmt 1) 2 (UC qu 200 0030 9.79 
Ξ, (ub zc UU. imum zestümut[miw quac | matis S gespne c5 $5 kt ab factns senium 


Uauwe- | exiiümasb. ab am ez lnc imde bo punt 
EL. IL. X | ze mur uzmdimer Inr. τοῖς cmdicmesunt x 7udiiimme 
—À — x iiexiühtuneen ieenmrr c wennrninnmr  gerexm 
MCCINENILE. | INEECEUE qe TEETDSmHIEIT  DINESÍDILEDEUI  JezmessgtuE Tu- 

dinem ü effuitus amuguxunr cf genmuimttemm ἢ 
euenmr iu-nunuc exime Jm — dumumunr ommimusür cree ce: qurtenr sudbenmuiimee umur 
unmiurs σεται — emnr ir acniau cunscumpgur sb dur Ime nunt 
emm qun dimme- | mmiüiiuit. axpurtes: ounr ce€ mupmume cxP CGuxt qenedine 
Inwenr- auium sunnmugm — wÜi| cum mb lux enpe nuygeck mur nuimuudimm 
τὶ ariinue anm zum ΓΕΞΤ πιττίξεστε. IHI-— 
Π ἅπο- — Zumpue inibvuxinnuenr puinreuum nume  Bemiimmne ce- 
mducimurr ienmur wine we) "b ^ Xd muneri qure — TUrniusmue περιεῖδε. queer drnmx 
amuibm- ^ di zi mumumenurm nme-vuiume m nz mu- 
muirilewwur sz pumsr — die secumüunr pguné smecmiier x ruine dr duiusmedi 
duuminninur^ cumuiüm:s emcejemm  gsrr- meweetunmm amu" adi . me ur mume- 
ü mupuxueexe ac müixer Φπ8 ἀπειδῖδε Geo τπεϊπισεῖ TUN m— 
Hn πὰρ Gnm- — dum Gnuibvaitum. imur immu imr mueleseuuur- 
zuumup muli JSuximunzn 4 mz k Nar Zeus τὰ cewrmssulEt cx cudüumm seri xe ῖσαπ cueiemppse 
κα: ὩΣ Hime 7" dinuzizme ΤΕ ounmninue cunmm 
SE qnie annnm dir-. — dietum cuaeibue qunm awühnm cx dumm Gp 
mmüier epmememi  me- — Ium mm ur dummuin acce ame x-—— imu cmurTIDE 
gui wudusti qum Za- ὀ ὀ mexdue at Üumur mx am  cmumr τς. Xm 
mmmmr ume um ἢ b δῆσπι 4€ Zghunnz zm 3X anum gem credbenmünmes 
meüiunr zmcnumm sx qumeem- — qmumee-i o cu nur quuniuaim conem: ue 
dimmewersit mur iumer mumimu QuESxessinnur — reuse cemeiiumem nmi megie  -xciumeemr  cuI- 
Sunüse —inmie quse descinmrye  irpsur cemiim τίτστι dm digne 
une qneduwtEe4 dr- —— müseumunm miimmissurTwiuinEnr iere. quil an me— 
E pum cmnnr nr- — mim ces GngubSmdüine qnuPerendim ceS | xb cm qnn πε-- 
mur zunwem ak de qmwmP- αὐταῖς gzmehudt ces ab ade cx emm  uefurrizt- 
gun nur babet το — imm grweuve — puab I- ἜΞΙΕ annee  pumuiiuweem 
anitmclhmit- amd a ἔπ Ὁ disdeck cmnieerntumn — Ximudb aríiums cmeedbo zeeéürnumE 


p 


| 


Are 
i 


— . — -- — ..-.«  ο:.Ὀ. — 


E: EB-cmum e Dusche c-- GIO (δὲ diamn-— trum xS πρρυδ στῶ» ας cerra ἀποριῶν, e wur Gu E 
um Miameum cum ΣΞΣ (δὴ Aum XR, e ἐῤ Ὁ. ἀυδὲ asdbem cab Creadilusmame OuESCIRAS ϑὸς οὐπεενοῖξαι. 
σ. πυνδϑουνῦ ZU χων GOE, undie ansdbeeee ὦ ὧς cm Ὁ (B) Do DEO (MOX τα fej cmm 
m τυραν IJ" δ amaeem CD oamcee ἘΞ amie δ ume GR Imm pecus Τ᾽ (Ij) οὐ; dé ce RUE moféedfin- 


VIII 53—55 


366 


DE DONATIONIBUS 


unius assium quattuor, penitus esse reicienda cen- 
semus. quid enim verbis opus est, quae rerum 
effectus nullus sequitur? sancimus itaque nullo modo 
eorum mentionem vel in! imperialibus donationibus 
vel in aliis omnibus de cetero fieri, sed et si quis- 
quam per verbositatem aliquid tale inscripserit sive 
remiserit, nulla differentia sit?. 


LIII (LV). 
DE DONATIONIBUS QUAE SUB MODO VEL CON- 


DICIONE VEL EX CERTO TEMPORE CONFI- 
CIUNTUR. 


1 Impp. Valerianus et Gallienus 44. Gamicae. 
Si doceas, ut adfirmas,.nepti tuae ea lege ἃ te esse 
donatum, ut certa tibi alimenta praeberet, vindica- 
tionem etiam hoc casu utilem eo, quod legi illa ob- 
temperare noluerit, impetrare potes, id est actionem, 
1 quà dominium pristinum restituatur tibi. Nam 
condictio quidem hoc casu (id est in personam actio *) 
iure procedit: verum vindicationem quoque divi prin- 
cipes in hoc casu dandam esse sanxerunt. JP. vi 
k. Dec. Tusco et Basso conss. (a. 258] 

2 5Impp. Diocletianus et Mascimianus AA. Aure- 
lio* Zenoni. Si praediorum? proprietatem dono de- 
disti ita, ut post mortem eius qui accepit ad te re- 
diréet, donatio valet, cum etiam ad tempus certum 
vel incertum ea fieri potest, lege scilicet quae ei 
imposita est conservanda?. PP. v id. Mart. Maximo 11 
et Aquilino conss. [a. 286] 

9 ?Idem AA. Iuliae? Marcellae. Quotiens do- 
natio ita conficitur, ut post tempus id quod dona- 
tum est alii restituatur, veteris iuris auctoritate re- 
scriptum est, si is in quem liberalitatis compendium 
conferebatur stipulatus non sit, placiti fide non im- 

leta'', ei qui liberalitatis auctor fuit'? vel heredi- 
us eius condicticiae actionis persecutionem com- 
1 petere. Sed cum postea benigna!? iuris inter- 
pretatione divi principes ei qui stipulatus non sit 
utilem actionem iuxta donatoris voluntatem compe- 
tere!* admiserint, actio, quae sorori tuae, si in rebus 
humanis ageret, competebat!5, tibi accommodabitur. 
PP. Sirmi x1 k. Oct. ipsis 1111 et 111 AA. conss. [a. 290] 

4 Idem AA. Perfecta donatio condiciones postea 
non capit. quare si pater tuus donatione facta quas- 
dam post aliquantum temporis fecisse condiciones 
videtur, officere hoc nepotibus eius fratris tui 16 filiis 
minime posse non dubium est. JD. k. Oct. Tiberiano 
et Dione conss. [a. 291] 

9 Idem AA. et CC. Dexippo. Si quid mater filiae 
suae in potestate patris constitutae sub hac con- 
dicione, si fuerit intra biennium emancipata, dona- 
vit, licet hoc matris voluntate sui iuris effecta non 
tenuit, tamen prius marito defuncto!" sui iuris quo- 
cumque modo effecta ad similitudinem legati ita re- 
licti rem donatam firmiter habere vel vindicare po- 
test. ὁ. id. Dec. Nicomediae CC. conss. (a. 294] 


LV (LVI).* 
DE REVOCANDIS DONATIONIBUS. 


1 "Imp. rie A. Agilio*" Cosmiano. . Etsi?! 
perfectis donationibus in possessionem inductus liber- 


tus quantolibet tempore ea quae sibi donata sunt 
pleno iure ut dominus possederit, tamen, si ingratus 
sit??, omnis donatio mutata patronorum voluntate 
1 revocanda sit. uod observabitur et circa ea, 
quae libertorum nomine, pecunia tamen patronorum 
2 et beneficio comparata sunt. Nam qui obsequiis 
suis liberalitatem patronorum provocaverunt, non 
sunt digni, qui?** eam?! retineant, cum coeperint 
obsequia neglegere, cum magis in?* eos collata libe- 
ralitas ad obsequium inclinare debet?? quam ad in- 
3 solentiam erigere. Hoc tamen ius stabit intra 
ipsos tantum, qui liberalitatem?" dederunt?*, cete- 
rum neque filii eorum neque successores ad hoc 
beneficium pertinebunt??: neque enim fas est ullo *? 
modo inquietari donationes, quas is qui donaverat 
in diem vitae suae non retractavit?!. 1). xv k. lul. 
Aemiliano et Aquilino conss. [a. 249] 
Lnp. Probus A. Felici. Si apud provinciae 
praesidem aviam filiae tuae quasi paenitentia duc- 
tam subtracta instrumenta donationum igni exussisse 
constiterit, vereri te non oportet, ne id, quod iure 
vires acceperat, ex post facto possit in dubium re- 
vocari. JP. rr non. Mai. Sirmi Probo A. et Pau- 
lino conss. [a. 211] 
9 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
lanuario et Felici. Possessionem, quam in vos 
emancipatos per donationem mater contulit, ex pae- 
nitentia sola alienare non potuit. .PP. rr id. Jan. 
Carino 11 et INumeriano AA. conss. (a. 284] 
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Proculae. Confiteri?? in fraudem te alterius donasse 
professionem inhonestam continere intellegas.  ita- 
que si donationem perfecisti, eam revocare non po- 
tes ex memorata adlegatione sub obtentu paeniten- 
tiae. PP. k. April. Heracliae AA. conss. ἴα. 293] 
5 Idem AA. et CC. Epagatho. Si donationem rite 
fecisti, hanc auctoritate rescripti nostri rescindi non 
oportet. S. v k. Mai. Heracliae AA. conss. ἴα. 293] 
6 Idem A4. et CC. Herenniae. "Velles nec ne 
filio tuo praedia itemque mancipia donare, fuit initio 
tibi liberum. desine itaque apap ut donatio 
uam perfeceras revocetur sub praetextu mariti ac 
liberorum absentiae, cum huius firmitas ipsorum 
praesentia non indigeret. 8. v KA. Oct. Viminacii 
CC. conss. [a. 294] 
7 **Impp. Consiantius et Constans AA. ad .Phi- 
lippum pp. His solis matribus, quae non in se- 
cundi matrimonii foedus nupserint, sed unius tan- 
tum matrimonii sunt, revocandarum  donationum 
quas in filios fecerint ita decernimus facultatem, si 
1 eos ingratos circa se esse ostenderint. Quidquid 
igitur is qui a matre impietatis arguitur ex?^ titulo 
donationis tenet eo die, quo controversiae qualecum- 
que principium iussu iudicantis datur, matri coga- 
2 tur reddere. Ceterum quae ante adhuc matre 
pacifica iure perfecta sunt et ante inchoatum coep- 
tumque iurgium vendita donata mutata in dotem 
data ceterisque causis legitime alienata, minime re- 
3 vocamus. Actionem vero matris ita personalem 
esse volumus, ut vindicationis tantum habeat effec- 
tum nec in heredem detur nec tribuatur heredi. 
4 De ceteris autem, quae portentuosae vilitatis 
abiectaeque pudicitiae sunt?5, satis etiam tacite cau- 
tum putamus. quis est enim, qui his aliquid arbi- 


(1) in dett, om. CR (2) sit R* cum B, om. C, inc. R? 
(3) B 41, 1, 10 segq. (4) id est in pers. actio del. 
Hal. (8) — Vat. 283 (6) aurelio Vat, om. libri 
(7) & [praediorum] stipendiariorum Vat, (8) donatio 
inrita est, cum ad tempus (ad te cod.) proprietas trans- 


ferri nequiverit Vat. (9) — Vat. 4586 (10) Iuliae 
Vat., om. libri (11) servata Vat. (12) fuit edd., 
interfuit libri (13) sic edd., benigni libri (14) de- 


cernendam esse Vat. (15) potuit decerni Vat. (16) sic R?, 
fratri tuo C, fratribus tuis R9? (17) prius marito defunoto 
colloca supra postlicet — (18) B 47, 2 (19) — Vat. 272 
(20) agilio Vat, om. libri (21) Cominio suo salutem. 
Inter patronos ct libertos de iure donationum tractari 


non oportet, cum etsi Vat. (22) si ingratus sit om. 
Vat., habent Graeci (23) qui edd., quo libri, cf. not. 
seq. (24) prov., sunt digni, quin (qui scr.) eam non 
Vat. (25) in om. Vat. (26) debeat Vat. (21) sic M, 
libertatem LCR, fortasse cum Graecis, qui patronum 
solum revocare posse dicunt: cf. not. seg. (28) intra ipso- 
rum tantum liberalitatem qui donaverunt Vat. (29) per- 
venient Vat. (30) omni Vat. (31) revocavit Vat., 
ἀνεκαλέσατο B. (32) confiteri C, confiteris R^, cum 
confitearis LR^ (88) e T^. 8,13,1: iunge TA. 3, 13, 1. 
8, 18, 2 (34) ex om. T^. (35) de ceteris ... sunt] 
quare de ceteris vel alterius status vel port. v. v. à. pu- 
dicitiae T^. 


DE MORTIS CAUSA DONATIONIBUS 9607 


VIII 55—58 


tretur tribuendum esse, cum etiam illis, quae iure, 
secundas tamen contraxerunt nuptias, nihil ex his 
gw tributum esse vellemus? 7. xir k. Oct. 

imento et Catullino conss. (a. 349] 

8 !Idem 44. ad Orfitum pu. Si umquam liber- 
tis patronus filios non habens bona omnia vel par- 
tem aliquam facultatum fuerit donatione largitus et 
postea susceperit liberos, totum quidquid largitus 
fuerit revertatur in eiusdem donatoris arbitrio ac 
dicione mansurum. 2). v k. April. Arbitione et Lol- 
liano conss. [a. 355] 

9 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
senatum. Donationes circa filium filiamve, nepotem 
neptemve, pronepotem proneptemve emancipatos? 
celebratas pater seu avus vel proavus revocare non 
poterit nisi edoctis manifestissimis causis, quibus 
eam personam in quam collata donatio est contra 
ipsam venire pietatem et ex causis quae legibus con- 
tinentur fuisse constabit ingratam. 7). vii id. Nov. 
Ravennae Theodosio xir: et Valentiniano 11 AA. 
conss. [a. 426] 

10 *Zmp. lustinianus A. Iuliano pp.  Generaliter 
sancimus omnes donationes lege confectas firmas 
illibatasque manere, si non donationis acceptor in- 
gratus circa donatorem inveniatur, ita ut iniurias 
atroces in eum effundat vel manus impias inferat vel 
iacturae molem ex insidiis suis ingerat, quae non 
levem sensum substantiae donatoris imponit vel vi- 
tae periculum aliquid ei intulerit vel quasdam con- 
ventiones sive in scriptis donationi impositas sive 
sine scriptis habitas, quas donationis acceptor spo- 
1 pondit, minime implere voluerit. Ex his enim 
tantummodo causis, si fuerint in iudicio dilucidis 
argumentis cognitionaliter adprobatae, etiam dona- 
tiones in eos factas everti concedimus, ne sit cui- 
dam licentia et alienas res capere et fragilitatem 
ridere donatoris, et iterum ipsum donatorem suas- 
que res perdere et praefatis malis ab ingrato dona- 
2 tionis acceptore adfici. Haec tamen usque ad 
primas personas tantummodo stare censemus, nulla 
licentia concedenda donatoris successoribus huius- 
modi querimoniarum primordium instituere. etenim 
si ipse qui haec passus est tacuit, silentium eius 
maneat semper et non 8ἃ posteritate eius suscitari 
concedatur vel adversus ipsum qui ingratus esse 
dieitur vel adversus eius successionem. JD. xy k. 
April. Constantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. 
conss. [a. 530] 


LVI (LVII).* . 
DE MORTIS CAUSA DONATIONIBUS. 


1 "Imp. Alexander A. Daphenae. Si donationi 
contineatur, ut altero defuncto ad alterum portio 
eorum quae donabantur pertineret, existente condi- 
cione, si mortis causa donatio perficiebatur, fidei- 
commissi actio competit. PP. 1111 k. Oct. Maaimo 11 
et Aeliano conss. [a. 223] 

Imp. Gordianus A. Zoilo. Intestata mortua 
quondam nuru tua neptis tua, quae ex ea filio tuo 
quaesita est, quandoque potest ad eius venire suc- 
1 cessionem. Nec tamen ea post mortem filii tui, 
ex quo quaesierat filiam, alii nuptui se collocando 
dotem dans prohibebatur quam vellet condicionem 
2 eidem doti dicere. Sed si mortis causa donatio- 
nem in fratrem suum conferens in casum mortis 
suae eam dotem eundem fratrem ,suum stipulari 


passa est, cum divi Severi constitutione etiam in 
mortis causa donationibus, si de cetero patrimonio 
quantum Faleidia iubet heres non habet, provisum 
Sit, is qui nurui tuae heres extiterit eius constitu- 
tionis beneficium non prohibebitur postulare. JP. 
X k. Febr. Gordiano A. et Aviola conss. (a. 239] 

9 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et CC. 
Heredi. Nec fratris sui mortis causa recte factam 
donationem sorori rescindere licet. S. 111 k. lam. 
Sirmi AA. conss. [a. 293] 

4 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Cum de mor- 
tis causa donatione dubitabatur et alii quidem inter 
ultimas voluntates eam posuerunt et legatis adgre- 
gandam esse censuerunt, alii autem inter donationes 
quae inter vivos consistunt eam posuerunt, dubie- 
tate eorum explosa sancimus omnes mortis causa 
donationes, sive iuxta mortem facientis fuerint cele- 
bratae sive longiore cogitatione mortis subsecutae 
sunt, actis minime indigere neque expectare publi- 
carum personarum praesentiam et ea quae super 
huiusmodi monumentis solent adhiberi. sed ita res 
procedat, ut, si quinque testibus praesentibus vel in 
scriptis vel sine litterarum suppositione aliquis vo- 
luerit mortis causa donationem facere, et sine mo- 
numentorum accessione res gesta maneat firmitate 
vallata et nullam calumniam accipiat neque propter 
hoc, quod gesta ei non accesserunt, inefficax esse 
atque inutilis videatur et omnes effectus sortiatur, 
quos ultimae habent liberalitates, nec ex quacumque 
parte absimiles esse intellegantur. JD. k. Sept. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss.9 [a. 530] 


LVII (LVIII). 


DE INFIRMANDIS POENIS CAELIBATUS ET OR- 
BITATIS ET DECIMARIIS SUBLATIS. 


1 ?Imp. Constantinus A4. ad populum. Qui iure 
veteri caelibes habebantur, imminentibus legum ter- 
roribus liberentur atque ita vivant, ac si numero 
maritorum matrimonii foedere fulcirentur, sitque om- 
nibus aequa condicio capessendi quod quisque me- 
reatur. nec vero quisquam orbus habeatur: propo- 
1 sita huic nomini damna non noceant. Quam 
rem et circa feminas aestimamus earumque cervici- 
bus imposita iuris imperia velut quaedam iuga solvi- 
mus promiscue omnibus. '9PP. k. April. Romae Con- 
stantino Α. vi et Constantino C. conss. [a. 320] 

2 !'!Impp. Honorius et Theodosius AA. Isidoro pu. 
Inter virum et uxorem rationem cessare ex lege Papia 
decimarum et, quamvis non interveniant liberi, ex 
suis quoque eos solidum capere testamentis, nisi 
forte fex alia minuerit derelicta, decernimus. tantum 
igitur post haec maritus vel uxor sibi invicem de- 
relinquant, quantum superstes !? amor exegerit. 2). 
prid. non. Sept. Varane cons. [a. 410] 


LVII (LVIIII) 
DE IURE LIBERORUM. 


1 "Impp. Honorius et Theodosius 44A. Isidoro pu. 


Nemo post haec a nobis ius liberorum petat, quod 
simul hac lege omnibus concedimus !*. prid. non. 
Sept. Varane cons. [a. 410] 


(1) 2 T^. 8,13, 3. . (2) — T. 8, 18, 6: tunge 0, 55,11 
et quae ibi laudantur (3) emaneipationis tempore 77. 
(4) iunge 8,53,35 8 (5) sic dett. cum B2, iudieium LCR 
(69 B 47, 3, 45 segq. — Cf. Dig. 39, ὃ (3) iunge 
4, 48, 3 (s) post eonsulatum Lampadii et Orestis 
VV. 66, ser. (9) — 71. 8, 16, 1: iunge 8,34, 8. 10,19,2 


(10) D. prid. k. Febr. Serdicae praemittit T., cf. leges 
iungendas (11) — ΤῊ. 8, 17, 2: iunge 1, 19, 6. 5, 58, 1 
(12) sic TÀ., superstis C, superstitis E (18) ΤΆ. 8,17, 3: 
iunge 1, 19, 6. 8, 57, 2 (14) omnibus eoneedimus] 
detulimus ΤΆ. 


VIII 58 VIIII 1 


368 


QUI ACCUSARE NON POSSUNT 


9 iImp. lustinianus A4. Menae pp. llam iniuriam, 
quae contra matrem defuncti ve defunctae praete- 
ritis fiebat temporibus, pro iustitiae ratione ampu- 
tamus et legitima iura, quae ex Tertulliano senatus 


consulto ei praestantur, omnimodo eam habere san- 
cimus, licet tres liberos ingenus vel libertina quat- 


LIBER 


I? 
QUI ACCUSARE NON POSSUNT. 


1 Impp. Severus et Antoninus 4.4. Silvano. Prius 
est, ut criminibus, quae tibi ut graviora ab adver- 
sario tuo obiciuntur, caedis atque vulnerum^ respon- 
deas, et tunc ex eventu causae iudex aestimabit, an 
tibi permittendum sit eundem accusare, tametsi prior 
inscriptionem deposuisti. PP. v id. Mart. Tertullo 
et Clemente conss. [a. 195] 

2 Imp. Antoninus A. Ingenuo. 8i cautiones, qui- 
bus Secundinus solutam Ingenuo pecuniam probare 
ge dicit, tutores vel curatores tui suspectas ut falsas 
habent, proprio nomine, cum non liceat alieno, non 
1 prohibentur in crimine falsi subscribere. Nec 
enim facile tutores vel curatores, qui officio et 
periculo suo? res pupillorum vel &dulescentium ad- 
ministrant, sententia notantur, nisi evidens eorum 
calumnia iudicanti apparebit. PP. xz; k. Oct. Anto- 
nino 4. et Geía conss. [a. 205] 

9 Imp. Alexander A. Rufo. Qui crimen publi- 
eum instituere properant, non aliter ad hoc admit- 
tantur, nisi prius inscriptionum pagina processerit 
1 et fideiussor de exercenda lite adhibitus fuerit. Sin 
vero post satisdationem praesentes non fuerint, 
edicto admonendi sunt, ut veniant ad causam agen- 
dam, et si non adfuerint, non solum extra ordinem 
puniendi sunt, sed etiam sumptus, quos in eam rem 
et circa ipsum iter ad litem vocati fecerunt, depen- 
dere cogentur. PP. ru non. Febr. Alexandro A. 
cons. (a. 222] 

4 idem A. Dionysio. Uxor tua, si consobrini sui 
necem vindicandam existimat, adeat praesidem pro- 
vinciae. PP. xvi k. Iul. Alexandro A. cons. [α. 222] 

Ὁ lidem A. Marcellinae. Senatus consulto per- 
missum non est mulieri legis Corneliae crimine reum 
facere, nisi res ad eam pertineat. cum igitur filii 
tui tutores et curatores habent, ipsi deliberare de- 
bent, an instrumenta, ex quibus adversarium filio- 
rum tuorum obtinuisse dicis, falsa esse accusare 
debeant. PP. k. Oct. Alexandro A. cons. [a. 222] 

6 ldem A. Probo. Accusationem, a qua disce- 
dere te professus es, repetere non debes. JP. rv 
non. Mai. luliano et Crispino conss. [a. 224] 

7 ldem A. Felici. Si ea quae crimen intendit 
cognitionem moratur, certa perferendae accusationi 
tempora iudex competens praestet, intra quae si 
agere supersederit, renuntiasse causae intellegitur. 
PP. xv k. Sept. Agricola et Clemente conss. ἴα. 230] 


tuor minime pepererit. D. k. Iun. Constantinopoli 
ipso A. II CQns. [a. 528]. 
NONUS. 

8 Imp. Gordianus A. Gaio militi, Non prohi- 


bentur milites actiones quae iudicii publici instar 
obtineant intendere, si suas suorumque iniurias ex- 
sequantur. ideoque consobrini tui necem defendere 
tibi permittimus. PP. xvi k. 4ug. Pio et Pon- 


tiano conss. [a. 238] 
ldem .4. Severiano. Non ignorat competens 
iudex eam, quae ultionem et mortem filii persequi 


adlegat, non temere ad accusationem esse admitten- 
dam, nisi prius matrem se esse probaverit. PP. vi 
non. Mart. Gordiano A. et Aviola conss. (a. 239] 

10 4dem 4. Mucatraulo militi. Si crimen ad 
tuam tuorumque iniuriam pertinens exsequeris, sol- 
lemnibus te inscriptionibus adstringe, ut praesidem 
provinciae habere judicem possis. PP. k. ug. Gor- 
diano 4A. et Aviola conss. la 239] 

11 Imp. Philippus 4. et Philippus C. Saturnino. 
Data opera partis adversae res vestras incendio 
exarsas esse adseverantes crimen Corneliae de sica- 
riis exsequi potestis. PP. xii; k. Iul. Peregrino et 
Aemiliano conss. [a. 244] 

12 Impp. Diocletianus et Mascimianus AA. et CC. 
Corinthiae. De crimine quod publicorum fuerit iudi- 
ciorum mulieri accusare non permittitur nisi certis 
ex causis, id est si suam suorumque iniuriam per- 
sequatur?, secundum antiquitus? statuta tantum de 
quibus specialiter eis concessum est non exacta 
t subscriptione. Unde aditus praeses provinciae 
in primis examinabit, an tale sit crimen, cuius ac- 
cusationem mulier subire non prohibetur. $$. v . 
Mai. 44A. conss. [a. 293] 

19 Jdem A4. et CC. ad Asclepium. Si magnum 
et capitale crimen ac non leve frater contra fratrem 
suum instituerit, non solum audiendus non est, sed 
etiam exilii poena plectendus. D. x A. Febr. CC. 
conss. (a. 294] 

14 ldem AA: et CC. Aeliae. Propter insidias, 
quas tuae vitae paratas contendis, accusationem apud 
praesidem provinciae contra filium tuum, si pietas 
et ratio naturalis animi tui non revocat intentionem, 
instituere? potes. S. xvi k. Mart. CC. conss. ἴα. 294] 
.19 ldem 44. et CC. Lupioni. Criminis accusa- 
tionem instituere cum periculo calumniae, si tibi 
existimatio integra est, minime prohiberis.  $. 777 
k. Mart. CC. conss. [a. 294] 

16 Jdem 44. et CC. Callitycho. Cum rationibus 
iuris congruit desiderium tuum postulantis accusa- 
tionem tertiam ei qui duos reos delatos habet non 
permitti contra legis praescripta, nisi suas suorum- 


(1) iunge 6, 55, 12. 6, 56, 7 (2) in quibusdam libris 
c. 2 continWBtur rescriptum Gordiani, idemque in aliis 
c. 2 expulit, ut haec in margine demum suppleta sit, in 
aliis inter c. 1 et 2 collocatur. eius verba haec sunt: 
Imp. Gordianus A. Rufino. Aotione competenti agere 
debueras. eausis enim privatorum privata, commoda vero 
fisci nostri vel publica crimina plerumque persequenti- 
bus aetio publica datur. quod huic titulo non convenire 
palam est ez argumento, quod fere ad 3,1 vel 10, 1 
quadrat: attamen in his titulis non extitisse Graeci testes 
sunt. immo alienum ab hoc Codice esse libri ipsi indi- 


cant, cum addito vocabulo vacat deletum vel etiam ad- 
notatum sit haeo lex valgose, cf. Odofredum apud Sa- 
vigny Geschichte! des Róm. Rechts 4 p. 310 et Merkel 
ibidem p. 575. quare veri simili fit eam constitutionem 
ut alias e Gregoriano Codice additam esse? num autem 
cum 9, 6, 5 iungenda sit, ut proponit Herrmann, non 
satis apparet (3) .B 60, 34, 28 seqq. (4) sic. CR, 
vulneris L (5) suo edd., om. libri (0) sic B.Z (x. m.), 
actiones ... optineat C, accusationes ... obtineant A 
(1) sic LR, suas 8, persequ. iniurias C (8) sic C, 
antiqui iuris LR (9) sic B.E (x. 7.), constituere libri 


Ta η6... 
2v ^ 


E 


DE ACCUSATIONIBUS 


PT pue" 
Me |n 
. ME 
de 


EN 
at 


909 VHIT 1. 2 


— que iniurias quis persequatur. 8. xz: Kk. Dec. Nico- 


mediae CC. conss. (a. 294] 

17 Pars sententiae eorundem A4. et CC. daíae Y 
id. lan. Diocletiano vr: et Macimiano vi AA. conss. 
Iniquum et longe & beatitudine saeculi nostri esse 
credidimus, ut Thaumastus accusandi eius haberet 
facultatem, in cuius domo eum, licet ingenuum, à 
prima tamen aetate fuisse constabit'. quare ex no- 
mine Thaumasti mentio super conflictu criminali 
Symmacho conquiescat. si quam sane civilem peti- 
tionem idem Thaumastus sibi competere confidit, 
iudicio praesidali poterit experiri. [a. 299] 

18 Idem AA. et CC. luliano?. Si sororem tuam 
leviorum commissorum ream facis, accusationem non 
prohiberis exercere in iudicio praesidali, quo teme- 
rarie commissa congrua ultione plectantur. JD. 111 
k. Mart. Diocletiano viii: et Maaimiano viii AA. 
COASS$. (a. 304] 

19 3*Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
A44. TUSicjo praesidi Sardiniae.  Neganda est 
accusatis, qui non suas suorumque iniurias exse- 
quantur^, licentia criminandi in pari vel minori cri- 
mine*, priusquam se crimine quo premuntur exue- 
rint, secundum scita veterum iuris conditorum, ita 
tamen, ut et ipsi inscriptiones contra eos etiam pen- 
dente accusatione deponere possint9. JD. prid. id. Aug. 
Carnunti Gratiano A. 111 et Equitio conss.! [a. 314] 

20 SImpp. Arcadius et Mone fus AA. Euty- 
chiano pp. Si quis ex familiaribus vel ex servis 
cuiuslibet domus cuiuscumque criminis delator atque 
accusator emerserit, eius existimationem caput at- 
que fortunas petiturus, cuius familiaritati vel dominio 
inhaeserit, ante exhibitionem testium, ante examina- 
tionem iudicii, in ipsa expositione criminum atque 
accusationis exordio ultore gladio feriatur. vocem 
enim funestam intercidi oportet potius quam audiri. 
maiestatis autem? crimen excipimus. ἢ). vr id. Nov. 
Constantinopoli Caesario et Attico conss. a. 391] 

21 '9Impp. Honorius et Theodosius A4. consu- 
libus praetoribus tribunis plebi senatui"! salutem 
dicunt. Liberti si accusatores manumissorum here- 
dumve esse praesumpserint, eodem quo servi suppli- 
cio tenebuntur, luituri poenas ante prohibitae!? 
delationis exordium. JD. vim id. 4ug. Ravennae 
Asclepiodoto et Mariniano conss. (a. 423] 


IL 
DE ACCUSATIONIBUS ET INSCRIPTIONIBUS. 


1 np. Alexander A. Marciano. Eos qui termi- 
nos effoderunt extraordinaria animadversione coer- 
ceri debere praeses provinciae non ignorabit. PP. 
IH k. Aug. Alexandro A. coms. [a. 222] 

.2 M]dem A. Syro. Si cuiusdam criminis obnoxius 
servus postulatur, dominus eum defendere potest et 
in iudicio sistere accusatoris intentionibus respon- 
1 Ssurum. Post probationes autem criminis non 
ipse dominus, sed servus pro suo delicto condem- 
nationem sustineat!*. ideo enim servum suum do- 
mino defendere permissum est, ut pro eo possit 
competentes adlegationes offerre. PP. xr k. Dec. 
Alezandro 4A. cons. [a. 222] 

9 ldem A. Stephanidi. Reos capitalium criminum 
absentes etiam per procuratorem defendi leges publi- 
corum iudiciorum permittunt. .JPP. 111 non. Nov. 
Mazaimo 11 et 4eliano conss. [a. 223] 

4 Imp. Gordianus A. Archelao. Si accusatori- 
bus absentibus et non per contumaciam adesse iudi- 


cio cessantibus ex una'^ postulatione aditus praeses 
provinciae non cáusa μῆς er sententiam dixit, qua 
eum de quo querimoniam detulisti!" liberandum existi- 
mavit, criminatione etiam nunc perseverante, quae 
contumacia vel cessatione accusatorum non Inter- 
veniente auferri non potuit, causa intentati criminis 
apud eundem vel successorem eius more iudiciorum 
tractabitur. PP. non. Mart. Gordiano A. 11. et 
Pompeiano conss. . [a. 241] 
Idem A. Paulino. Non ideo minus crimine seu 
atrociorum iniuriarum iudicio tenetur is qui in istam 
accusationem incidit, quod dicat alium se huius facti 
mandatorem habuisse. namque hoc casu praeter 
principalem reum mandatorem quoque ex sua per- 
sona conveniri posse ignotum non est. .JPP. rJ id. 
Sept. Gordiano A. 11 et Pompeiano conss. (a. 241] 
6 Idem A. Avidiano.  Absentem capitali crimine 
accusari non posse, sed requirendum tántummodo 
1 adnotari solere, si desit, vetus ius est. Et ideo 
cum absentem te et ignorantem, cui numquam ullum 
crimen denuntiatum esset, per iniuriam a praeside 
provinciae in metallum datum dicas, quo magis in! 
praesenti te agente, ut adseveras, iam nunc fides 
veri possit illuminari, praefectos praetorio adire cura, 
qui, quidquid novo more et contra formam constitu- 
tionum gestum deprehenderint, pro sua iustitia re- 
formabunt. PP. rii; nom. April. Arriano et Papo 
conss. (a. 243] 
7 Idem A. Proculo. Ea quidem, quae per offi- 
cium praesidibus nuntiantur, et citra sollemnia ac- 
cusationum posse perpendi incosvnitum non est. ve- 


rum falsis nec ne notoriis insimulatus !? git, perpenso 
iudicio dispici debet. PP. vii: id. Jan. Peregrino 
et Aemiliano conss. [a. 244] 


8 Exemplun sacrarum litterarum Diocletiani et 
Mazaimian? A44. Si quis se iniuriam ab aliquo pas- 
sum putaverit et querellam deferre voluerit, non ad 
stationarios decurrat, sed praesidalem adeat potes- 
tatem aut libellos offerens aut querellas suas apud 
acta deponens. JP. sine die οἱ consule. 

9 ?o]dem 44. Honorato. Qui de crimine publico 
in accusationem deductus est, ab alio super eodem 
| crimine deferri non potest. Si tamen ex eodem 
facto plurima crimina nascuntur et de uno crimine 
in accusationem fuerit deductus, de altero non pro- 
2 hibetur ab alio deferri. ludex autem super utro- 
que crimine audientiam àccommodabit: nec enim 
licebit ei separatim de uno crimine sententiam pro- 
ferre, priusquam plenissima examinatio super altero 
quoque crimine fiet. PP. xir: k. Sept. Basso et 
Quintiano conss. [a. 289] 

10 Jdem A44. Ursae. Qui explicandi negotii spem, 
cuius finis in iudicis potestate ac motu situs est, 
pollicetur, non minus ob illicitam sponsionem cri- 


men contrahit, quam qui ad huiusmodi promissionis 


commercium contra disciplinam publicam adspirat. 
ΡΡ 11 k. Nov. ipsis III et 111 AA. conss. (a. 290] 

11 Jdem A4. have Crispine carissime mobis. Si 
quis homicidii crimen existimat persequendum, se- 
cundum iuris publici formam debebit eum, qui in 
primordio homicidii postulaverat reum neque proba- 
verat ideoque reus absolutus est, praevaricationis 
arguere: id enim salubriter statutis principum paren- 
tum nostrorum iurisque forma ovg de m est: vel 
$i id non putaverit agendum, ad sequens crimen, id 
est pastorum latronumve, descendere eum coges at- 
que id exsequi iudicio tuo, cum, si quidem id ab 
incusato appareat esse commissum, ob ultionem 
publicam obnoxius legibus fiat. JD. vizi: id. April. 
Hannibaliano et Asclepiodoto conss. [a. 292] 


(1) constat cum B.X (x. z.) scr. (2) pp. addunt libri 
(3) — ΤΆ. 9, 1, 12 (1) qui ... exsequantur om. T^. 
(5) in ... erimine om. T^. (6) ita ... possint om. 7A. 
(7) post consulatum Gratiani A. τὰ et Equitii propter 
Ammianum 30, 5, 11 emendat Gothofredus (8) — T5. 
9, 6, 3 (9) autem om. T^. (10) zs T. 4, 10, 2: 
funge 4, 20, 12 et quae ἰδὲ laudantur (11) suo ins. TA. 
I]! 


(12) adhibitae 77. contra B3 (x.z:.) (413) .B 60, 33, 15 
segg. — Cf. Dig. 48, 2 (14) iunge 3, 42, 2. 9, 35, 1 
(15) sic LR, sustinet C, sustinet at Re (16) parte 
ins. Mommsen (11) sic C, detulistis R (18) in A, 
in re C (19) sic dett., id est accusatus ins. CR 
(20) tunge 1, 56, 3 


A" 


VIIII 2—4 


310 


DE EXHIBENDIS REIS 


12 Idem AA. et CC. Aurelio. "Factum sponte se 
praecipitantis innocenti! criminis periculum adferre 
non potest. S. χὰ k. Iun.? Sirmi AA. conss. [a. 293] 

18 3Imppp. Gratianus. Valentinianus εἰ Theodo- 
sius AAA. Mariniano vicario Hispaniae. Si quis 
servos crediderit accusandos, non prius ad corpo- 
rum^ tormenta veniatur, quam se? vinculo subscrip- 
tionis adstrinxerit.' D. vr k. Jun. Patavi Merobaude 
iterum et Saturnino conss. [α. 383) 

14. */dem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. 
Singuli universique iudices cognoscant in publicis 
criminibus non oportere emendicatis suffragiis de- 
cretorum aut relationibus a publicis personis desti- 
nandis credere, sed rei veritàtem requirere. JD. prid. 
k. Mai. Constantinopoli Arcadio A. et Bautone 
COASS. (a. 385] 

15 'Jdem A444. Tatiano pp. Tunc convenit 
potentiores viros adesse iudiciis, cum eorum prae- 
sentiam in criminibus publicis? per inscriptionem 


causa deposcat, licet in pecuniariis causis per pro- 
curatores lites sustineant?. J). xv k. Mart. Mediolani 
Valentiniano A. 1111 et Neoterio conss. (a. 390] 


. 16 !'"Lmpp. Arcadius et Honorius AA. Pasi- 
philo*!. In causis criminalibus dignum est, ut in- 
scriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet 
criminis tempusque designant, ut alterutram partem 
1 digna legum tenere possit auctoritas. Quod sta- 
tutum si fuerit forte contemptum, hi qui ex officio 
ingrediuntur secretarium quinque librarum auri con- 
demnatione ferientur. JD. vir: k. lan. Mediolani Oly- 
brio et Probino conss. (a. 395] 

17 "Impp. Honorius et Theodosius 4A. consu- 
libus praetoribus tribunis plebis senatui? salutem 
dicunt. Accusationibus ordinem iam dudum legibus 
institutum servari iubemus, ut, quicumque in dis- 
crimen capitis accersitur, non statim reus qui accu- 
sari potuit aestimetur, ne subiectam innocentiam 
faciamus. sed quisquis ille est qui crimen intendit, 
in iudicium veniat, nomen rei indicet, vinculum in- 
scriptionis adripiat, custodiae similitudinem habita 
tamen dignitatis aestimatione patiatur nec impuni- 
tam fore noverit licentiam mentiendi, cum calum- 
niantes ad vindictam poscat similitudo supplicii !^. 
1 Nemo tamen sibi blandiatur obiectu cuiuslibet 
criminis de se in quaestione confessus, veniam spe- 
rans propter flagitia adiuncti, vel communione cri- 
minis consortium personae superioris optans, aut 
inimici supplicio in ipsa supremorum suorum sorte 
Sociandus, aut eripi se posse confidens aut studio 
aut privilegio nominati, cum veteris iuris auctoritas 
de se confessos ne interrogari quidem de aliorum 
conscientia sinat. nemo igitur de proprio crimine 
confitentem super conscientia scrutetur aliena. 2). 
Vi id. Aug. havennae Asclepiodoto et Mariniano 
€onss. (a. 423] 


IIL'* 
DE EXHIBENDIS VEL TRANSMITTENDIS REIS. 


.1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. Valen- 
tino consulari Piceni. Si miles in provincia reper- 
tus crimen publicum commiserit, eum rector provin- 
ciae sub custodia constituat atque ita vel causae 
meritum vel personae qualitatem ad magistrum mili- 
tum referat. 2). xi k. Febr. Mediolani Valentiniano 
et Valente AA. conss. [a. 365] 


2 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius Ax Putopio pp. Nullus in carcerem prius 
1 quam convineatur omnino vinciatur. Ex longin- 
quo si quis est acciendus, non prius insimulanti !* 
accommodetur adsensus, quam soliemni lege se vinxe- 
2 rit'?. Eique qui deducendus ?? erit ad disponendas 
res Suas rordeuednsque maestos penates spatium 
coram loci iudice aut etiam magistratibus sufficien- 
tium dierum, non minus tamen?! triginta tribuatur, 
nulla remanente apud eum qui ad exhibendum mis- 
3 sus est copia nundinandi. Qui posteaquam ad 
iudicem venerit, adhibita advocatione ius debebit 
explorare quaesitum ac tamdiu pari cum accusatore 
fortuna retineri, donec reppererit cognitio celebrata 
discrimen. JD. 111 k. lan. COMER Gratiano Y 
et Theodosio AA. conss. (a. 380] 

9 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Drepanio proconsuli Africae. Neminem iudicio 
exhibendum esse praecipimus, nisi de cuius exhibi- 
tione iudex pronuntiaverit. D. prid. non. Febr. Medio- 
lani Valentiniano A. 1111 et INeoterio conss. (a. 390] 


IIII.? 
DE CUSTODIA REORUM. 


1 ?^Imp. Constantinus A. ad. Florentium rationa- 
iem. ln quacumque causa reo exhibito, sive accu- 
sator existat sive eum publicae sollicitudinis cura 
produxerit, statim debet quaestio fieri, ut noxius pu- 
| niatur, innocens absolvatur. Quod si accusator 
aberit ad tempus aut sociorum praesentia necessaria 
videatur, id quidem debet quam celerrime?* procu- 
2 rari. Interea vero?5 exhibito non ferreas mani- 
cas et inhaerentes ossibus mitti oportet, sed pro- 
lixiores catenas, si criminis qualitas etiam catenarum 
acerbitatem postulaverit?", ut et cruciatio desit et 
3 permaneat fida custodia. Nec vero sedis intimae 
tenebras pati debebit inclusus, sed usurpata luce 
vegetari?? et, ubi nox geminaverit custodiam, vesti- 
bulis carcerum et salubribus locis recipi ac rever- 
tente iterum die ad primum solis ortum ilico ad 
publicum lumen educi, ne poenis carceris perimatur, 
quod innocentibus miserum, noxiis non satis seve- 
4 (1) rum esse dignoscitur. Illud etiam observa- 
bitur, ut neque his qui stratorum funguntur officio 
neque ministris eorum liceat crudelitatem suam ac- 
cusatoribus vendere et innocentes intra carcerum 
saepta leto dare aut subtractos audientiae longa tabe 
5 consumere. Non enim existimationis tantum, sed 
etiam periculi metus iudici imminebit, si aliquem 
ultra debitum tempus inedia aut quocumque mode 
aliquis stratorum exhauserit, et non statim eum pe- 
nes quem officium custodiae est atque eius ministros 
capitali poena subiecerit. D. prid. k. [uí. Serdicae 
Constantino A. V1 et Constantino C. conss. [a. 320] 

2 ?*[dem A4. ad Éuagrium. Si quis in ea culpa 
vel crimine fuerit deprehensus, quod dignum claustris 
carceris et custodiae squalore videtur, auditus apud 
acta, cum de admisso constiterit, poenam carceris 
sustineat atque it& postmodum eductus apud acta 
1 audiatur. lta enim quasi sub publico testimonio 
commemoratio admissi criminis fiet, ut iudicibus im- 
modice saevientibus freni quidam ac temperies ad- 
hibita videatur. JD. 111 nom. Febr. Heracieae Con- 
siantino A. VII et Constantio C. conss. [a. 326] 

9 * Idem?! 4. Acindyno pp. Quoniam unum car- 


(1) innocentis LC*R* contra B (2) Ian. Mommsen 
(3) — 75.9,1,14 (4) miserorum Τῇ. contra B (x. m.) 
(5) accusator ins. TÀ. contra BX (x. x.) (6) — T^. 
9,1, 15. (7) — TA. 9,1,17 (8) in crim. publ. /ibri 
cum B (x.;t.) criminalis 77. (9) licet ... susti- 
neant om. Th., habent B. (x...) (10) — TA. 2, 1, 8: 
iunge 8, 4, 8. 9, 92, 1 (11) suo salutem addit T^. 
(12) — T7. 9, 1, 19: iunge 4, 20, 12 et quae ibi laudantur 
(13) suo ins. TA. (14) nee impunitam ... supplicii 
Werantur im 9, 46, 10 (15) .B 6, 35, 15 seqq. — Cf. 
Dig. 48, 3 (16) — T^. 9, 2, 2. (17) & TA. 9, 2, 3: 


iunge 9, 4, 5 (18) aesimulanti 77. (sic), insim. id est 
(vel C) aecusatori libri |. (19) et in poenam reoiproci 
stilo trepidante recaverit ins. T^. (20) sic T., redu- 
cendus /ibri (21) sufficientium ... tamen] dierum 74. 
(22) 2 75^. 9,2, 4 (23) .Β 60, 35, 18 seqq. — Cf. 
Dig. 48, 3 (24) «αὖ 75.9, $, 1 (25) sie dett. cum 
T^., eeleberrime CR (26) viro 71. (21) SL 
postulaverit om. TA. (28) sic dett. cum Th., id est 
sublevari ins. LCR. (29) 2 7^. 9, 3, 2 (80) — TÀ 
9, 3,3 (31) Imp. Constantius 77, recte 


23 Ne. 


. DE CUSTODIA REORUM 


911 


VIIII 4 


ceris conclave permixtos secum criminosos includit, 
hac lege sancimus, ut, etiamsi poenae qualitas per- 
mixtione iungenda! est, sexum tamen disparem? 
diversa claustrorum habere tutamina iubeatur. JD. 
non. April. Acindyno et Proculo conss. [a. 340] 

4 3Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. jig dooluh pp. Ad commentariensem recep- 
tarum personarum custodia observatioque pertineat, 
nec putet hominem abiectum atque vilem obicien- 
dum esse iudici, si reus modo aliquo^ fuerit elapsus. 
nam ipsum volumus eiusmodi poena consumi, cui 
1 obnoxius docebitur fuisse qui fugerit. Si vero 
commentariensis necessitate aliqua procul ab offi- 
cio egerit, adiutorem eius pari iubemus invigilare 
cura et eadem statuimus legis severitate constringi. 
D. 1r k. Iul. Contionaci Gratiano 4. 11 οἱ Probo 
conss. [a. 371] 

5 *Imppp. Gratianus Valentinianus οἱ Theodo- 
sius 44.4. Eutropio pp. De his quos tenet carcer 
id aperta definitione sancimus, ut aut convictum 
velox poena subducat aut liberandum custodia diu- 
| turna non maceret. Iubemus autem, ut intra 
tricesimum diem semper commentariensis ingesserit 
numerum personarum, varietatem delictorum, clau- 
sorum ordinem aetatemque vinctorum. officium? vi- 
ginti libras auri aerario nostro iubemus inferre, iudi- 
cem desidem ac resupina cervice tantum titulum 
gerentem extorrem impetrata fortuna decem libras 


auri multandum esse censemus. . 111 k. Ian. Constan- 
tinopoli Gratiano Y et Theodosio AA. conss. [a. 380] 

6 *avroxoerwo "lovorwievos .4. Μηνᾷ ἐπάρχῳ 

πραιτωρίων. Οὐδένα ἐμβάλλεσϑαι ἐν φυλακῇ δίχα 
προστάξεως τῶν κατὰ τὴν εὐδαίμονα ταύτην πόλεν 
ἢ ἐν ἐπαρχίᾳ ἐνδόξων ἢ περιβλέπτων ἢ λαμπροτά- 
TOv ἀρχόντων ἢ τῶν ἐν ταῖβ πόλεσιν ἐκδίκων βου- 
1 λόμεϑα. Ἐπὶ δὲ τῶν ἐμβληϑέντων ἢ ἐμβαλλο- 
μένων τοὺς er orci τῶν τόπων ἐπισκόπους 
μέαν ἑκάστης ἑβδομάδος ἡμέραν τὴν τετράδα 7) τὴν 
παρασκχδυὴν τοὺς ἐν ταῖς φυλακαῖς διερευνᾶσϑαι καὶ 
σὺν ἀκριβείᾳ μανϑάνειν τὰς τῆς αὐτῶν κατοχῆς ai- 
τίας καὶ εἴτε οἰκέται τυγχάνοιεν ὄντες εἴτε ἐλεύϑεροί, 
εἴτε ἐπὶ χρήμασιν εἴτε ἐπὶ ἄλλοις ἐγκλήμασιν εἴτε ἐπὶ 
φόνοις ἐμβεβλημένοι. 

9 Καὶ εἰ μὲν δοῦλοί εἰσιν, εἴσω εἴκοσιν ἡμερῶν ἐκ- 
βάλλεσϑαι αὐτοὺς ἢ σωφρονιζομένους ἢ τοῖς δε- 
σπόταις παραδιδομένους. ἢ ἐὰν μὴ φαίνωνται 
οἱ δεσπόται, ἀπολύεσϑαι αὐτούς. 

ὃ Ὁ ἐν εἱρκτῇ βληϑεὶς διὰ χρηματικὸν ἐλεύϑερος 
ἀπολυέσϑω παρέχων ἐγγύας" εἰ δὲ ἀπορεῖ ἐγγυῶν, 
τεμνέσϑω εἴσω λ΄ ἡμερῶν τὸ κατ᾽ αὐτὸν καὶ 
ἀπολυέσϑω. ἐὰν δὲ πλείονος χρόνου τὸ πρᾶγμα 
δέηται", τότε ἐξωμοσίᾳ καταπιστευέσϑω μέχρι 
πέρατος τῆς δίκης" εἰ δὲ μετὰ τὴν ἐξωμοσίαν 
ἀπολειφϑῇ πρὸ περαιώσεως τοῦ ζητουμένου, ἐκ- 

4 πιπτέτω τῶν οἰκείων πραγμάτων 13, 13 Ἐὰν ἐλεύ- 
ϑέερος ἐγκλήματε κατεχόμενος βληϑῇ εἰς φυλακήν, 


(1) sie TÀ., iniungenda bri (2) sic TÀ., sexu t. dis- 
pare C, sexu (sexu bis A?) t. dispares Καὶ (8) —— T. 
* 55 (4) modo aliquo libri cum .B (x.7.), condi- 
eione aliqua 7^. (5) » I^. 9, 3, 6: iunge 9, 8, 3 
(69) iubemus autem ut Jibri cum B.X (κ. π.)}, tem- 
perari autem ab innoxiis austera praeceptione sanci- 
mus et praedandi omnem segetem de neglegentia iudi- 
eum provinciarum ministris feralibus amputamus. nam 
nis 77. (7) officium CR TA., quod si hoc prae- 
termiserit officium LR, similiterque Graeci senten- 
tiam interpolatione compilatorum mutilatam suppleverunt 
(8) pr. $1. 9 — 1, 4, 22, $ 2. 6..8 — B 60,35, 22, $ 8... 
- BOX unge 1,4, 23. 9, 5, 2. 9, 47, 26 (9) $ 2 in 
BX sic indicatur: ὃ ἐν φυλακῇ ὧν δοῦλος εἴσω κ΄ 
ἡμερῶν, εἰ μὲν ἀναίτιός ἐστιν, ἀπολυέσϑω καὶ διδό- 


᾿σϑὼ τῷ ἰδίῳ δεσπότῃ" εἰ δὲ ὑπεύϑυνος εὑρεϑῇ, τι- 


μωρείσθω (id est servus qui in custodia est intra XX 
dies, si innocens est, liberetur et domino suo reddatur, 
si convictus erit, puniatur) in Ῥοπ. 10, 1 sic: ὅτι à- 
τὸς κ΄ ἡμερῶν oi ἐπίσκοπτοε ὀφείλουσι παρασκευάζειν 
τοὺς ἄρχοντας καὶ ἐν πόλεσι καὶ ἐν Κωνσταντινου- 
πόλει ἐκβάλλειν τοὺς ἐμβεβλημένους ἐν φυλακῇ οἰκέ- 
vas, εἰ δὲ μὴ φαίνονται, εἴσω κ΄ ἡμερῶν ἀπολύονται 
(id est episcopi curare debent, ut magistratus tam in ci- 
vitatibus quam Constantinopoli in custodiam conieetos 
servos remittant aut, si [domini] non apparent, intra XX 
dies dimittant) (10) index $ 3. 4 in B hic est: εἰ δὲ 
ἐλεύϑεροί εἰσιν ἐπὶ ἀταξίᾳ κατεχόμενοι, παραχρῆμα 
κρένεσϑαι αὐτούς, ἢ ἐὰν περὶ ἄλλης οἱασδήποτε ai- 
τίας, παρέχειν αὐτοὺς ἐγγύας. εἰ δὲ μὴ ἔχουσιν ἐγγυη- 
ταξ, εἰ μὲν ἐπὶ ἐγκλήματι κατέχονται 7 à dal φόνου, 
ἐν τάχει αὐτοὺς κρίνεσϑαι, εἰ δὲ κεφαλικόν ἐστι τὸ 
ἔγκλημα, εἴσω τριάκοντα ἡμερῶν. ἐὰν δὲ ἢ χρεία 
πλείονος ὑπερϑέσεως μηδαμοῦ παρέχοντος αἰτίαν τοῦ 


ἐγκεκλεισμένου, δίδοσϑαι αὐτὸν ἐπὶ ἐξωμοσίᾳ, ἵνα ἡ 
ψῆφος γένηται κατ᾽ αὐτοῦ, ἐὰν ἀπολειφϑῆ (id est & 
liberi propter tumultum detenti sunt, statim iudicentur, 
sin ex alia qua causa, fideiussores dent. si vero fide- 
iussores non habent, si criminis aecusantur praeter ho- 
micidium, brevi iudieentur, si capitale crimen est, intra 
dies XXX. sin autem ampliore dilatione opus sit nec 
inclusus causam praestiterit, iuratoriae cautioni commit- 
tatur, ut sententia in eum feratur, si afuerit) ad $ 3 
pertinent "Pos. 11, 5: ἐπὶ τῶν χρηματικῶν αἰτιάσεων 
ὁ μὴ εὐπορῶν ἐγγυητὴν παρασχεῖν οὐκ ὀφείλει πλέον 
τῶν À' ἡμερῶν μεῖναι ἐν τῇ φυλακῇ. εἰ δὲ χρεία 
ἐστὶ πλείονος διαστήματος, ὀφείλει ἐξωμοσίᾳ κατα- 
πιστευϑῆναι, ἀγνωμονοῦντος δὲ πέμπεταε εἰς νομὴν 
αὐτοῦ ὁ ἀντίδικος (id est in pecuniariis causis qui fide- 
iussorem dare non potest, non debet ultra XXX dies in 
custodia detineri. quod si ampliore tempore opus fue- 
rit, iuratoriae cautioni committendus est, cui si fidem 
non praestiterit, in possessionem eius adversarius mitti- 
tur) ad ὃ 4. 1. 8 pertinere videntur Pos. 19,15: ὀφείλει 
ὃ ἐπίσκοπος παρασκευάξειν τὸν ἄρχοντα ἐντὸς ς΄ um- 
νῶν ψῆφον ἐκφέρειν περὶ τῶν ἐν φυλακῇ ἀπόρων 
ἐγγύης, χωρὶς φονέων (id est episcopus eurae habeat, 
ut magistratus intra VI menses sententiam ferat de re- 
tentis in custodia qui fideiussores non habent, exceptis 
homicidis) quae in JB de capitali crimine dicta sunt, 
rectius α Theodoro et "Pom. 11, 5 ad pecuniarias causas 
trahuntur. (11) inserendum er .B (not. 10) μηδαμοῦ 
παρέχοντος αἰτέαν τοῦ ἐγκεκλεισμένου —— (12) haec de 
missione in possessionem intellegenda esse colligitur ex 
"Pon. 11, 5 (not. 10) (13) ex B (not. 10) supplendum 
videtur statim iudicandum esse de iis, qui propter sedi- 
tionem in custodiam coniecti sint 


HII 6 Imp. lustinianus A. Menae pp. Neminem 
in custodiam conici volumus iniussu illustrium vel 
spectabilium vel clarissimorum huius almae urbis 
provinciarumnque magistratuum vel defensorum civi- 
1 (fatum. Eos autem qui inclusi sunt vel includen- 
tur religiosissimi locorum episcopi una cuiusque 
hebdomadis die quarta vel seata explorent et dili- 
geníer causas detentionis eorum inquirant et servi 
an liberi sint, utrum propter aes alienum an propter 
alias accusationes an. ob homicidium inclusi sint. 
2 Et si ser sunt, intra XX dies propellantur 


aut castigati aut dominis redditi aut, si domini non 
3 apparent, dimittantur. δὲ liber homo propter 
ecuniariam causam in carcerem comiectus fuerit, 
fideiussoribus praestitis überetur: si fideiussores 
non habet, intra XXX dies causa decidatur et ipse 
liberetur. sin autem amplüore tempore opus sit, 
tunc iuratoriae cautioni committatur usque ad litis 
exitum: qui si iuramento praestito ante litem de- 
4 cisam afuerit, bonis suis excidat. Si liber homo 
criminis accusatus in custodiam coniectus sit, fide 
iussoribus praestitis liberetur: si fideiussores non 


VIIH 4. 5 


δ 


DE PRIVATIS CARCERIBUS INHIB. 


ἐγγύας διδότω xal ἀπολυέσϑω. εἰ δὲ ἀπορεῖ 
ἐγγυῶν, μεινάτω ἕως ἕξ μηνῶν μόνων ἐν τῇ 
φυλακῇ, ὧν ἐντὸς τεμνέσϑω τὸ κατ αὑτὸν, ti 
6 μὴ ἄρα κεφαλικῶς ἐνάγεται. "Ὁ yag τοιοῦτος 
οὐδὲ ἐγγύῃ καταπιστεύεται, ἐὰν μιέντοιγε ὑπὸ 
τῶν δημοσιευόντων κατηγορηϑῇ" ἀλλὰ ἐντὸς πά- 
λιν τῶν ξξ μηνῷν τὸ κατ᾽ αὐτὸν ὀφείλει πέρας 
λαβεῖν. εἰ δὲ οὐχ ὑπὸ τῶν δημοσιευόντων, 
ἀλλ᾽ ὑπὸ ἰδικοῦ κατηγόρου ἐνήχϑη ἡ, τότε κατα- 
ϑαρρεῖται ἡ ἐγγύη. ἐὰν δὲ οὐκ εὐπορῇ δοῦναι 
ἐγγύας, φυλάττεται ἐπὶ ἕνα μόνον ἐνιαυτὸν, οὐ 
ἐντὸς τὸ κατ᾿ αὐτὸν χρὴ πάντως τέμνεσθαι. 
6 Προλήψεως δὲ περὶ αὐτῶν γενομένης ὡς ὑπευ- 
ϑύνων, εἶναι αὐτοὺς ἐν τῇ φρουρᾷ, ἕως ove πε- 
1 ραιωθϑῇ ἡ δίκη. Εἰ δὲ ἤδη ψῆφος: γέγονε παρα 
τῶν ἐγκεκλεισμένων, -«ἐκβιβάζξεσϑαι αὐτήν, εἴτε 
σωματική ἐστιν εἴτε χρηματική, ἐχόντων ἐξου- 
8 σίέαν ἐπὶ χρηματικῇ ἐκστῆναι. 9 Ὑ πομιμνησκον- 
των τῶν ἐπισκόπων τοὺς ἄρχοντας εἰδότας, ὡς 
ὅτε καὶ αὐτοὶ καὶ αἱ τάξεις αὐτῶν δέκα λίτρας 
σταρέξουσιν. 
9 Τ᾽ 4δείας διδομένης τοῖς κατὰ καιρὸν ϑεοφιλεστά- 
τοις ἐπισκόποις, εἴ τινα ῥᾳθυμίαν ἴδοιεν γινομένην 
παρὰ τῶν κατὰ καιρὸν ἐν οξοτάτων καὶ μεγαλοπρε- 
πεστάτων καὶ λαμπροτάτων ἀρχόντων ἢ παρὰ τῶν 
πειϑομένων αὐτοῖς τάξεων, ταύτην μηνύειν, ὡς ἂν 
προσήκουσα κατὰ τῶν ῥᾳϑυμούντων ἐνεχϑείη κίνησις. 
D. xv k. Febr. Constantinopoli Decio cons. ἴα. 529] 


Pe 
DE PRIVATIS CARCERIBUS INHIBENDIS, 


1 Imp. Zeno A. Basilio pp. Iubemus nemini 
penitus licere per Alexandrinam splendidissimam ci- 
vitatem vel Aegyptiacam dioecesin aut quibuslibet 


imperii nostri provinciis vel in agris suis aut ubi- 
cumque domi privati carceris exercere custodiam, 
viro spectabili pro tempore praefecto Augustali, et 
viris clarissimis omnium provinciarum rectoribus da- 
turis operam semperque futuris in speculis, ut saepe 
dicta nefandissimorum hominum adrogantia modi 
1 omnibus opprimatur. Nam? post hanc saluberri- 
mam constitutionem et vir spectabilis pro tempore 
Augustalis e£ quicumque provinciae moderator ma- 
iestatis crimen procul dubio incursurus est, qui co- 
gnito huiusmodi scelere laesam non vindicaverit ma- 
lestatem: primatibus insuper officiorum eiusdem cri- 
minis laqueis constringendis, qui, simulatque noverint 
memoratum interdictum facinus in quocumque loco 
committi, proprios iudices de opprimendo nefandis- 
simo scelere non protinus curaverint instruendos. 
2 Nam illud perspicuum est eos qui hoc criminum 
genus commiserint pro veterum etiam legum et con- 
stitutionum tenore tamquam ipsius maiestatis viola- 
tores ultimo subiugandos esse supplicio. 2). k. Jul. 
Constantinopoli Longino vc. cons. [a. 486] 
2 19 Αὐτοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸὸ 44. Μηνᾷ ἐπάρχῳ 
πραιτωρίων. ᾿Ιδιωτικὰς φυλακὰς πᾶσε τρόποις ἐν 
πόλεσιν ἢ ἐν κώμαις ἀπαγορεύομεν καϑίστασϑαε ... 
Ἡ διάταξις κελεύει μὴ γίνεσϑαι ἰδεωτικὰς φυλακάς" 
τοὺς δὲ τοῦτο πράττοντας ὑποκεῖσθαι καὶ éma- 
τιμίῳ καὶ διάγειν ἐν τῇ δημοσίᾳ φρουρᾷ τοσαύ- 
τας ἡμέρας, ὅσας δήποτ᾽ ἂν γέγονεν O ἐγκλει- 
σϑεὶς ἐν τῇ γενομένῃ παρ᾽ αὐτῶν φυλακῇ, ὁποίαβ 
ἂν εἴησαν τύχης ἢ ἀξίας, ἐκπίπτειν δὲ καὶ τῆς 
δίκης τῆς ἁρμοζούσης αὐτοῖς κατὰ τῶν ἐγκλει- 
σϑέντων, "" προνοίᾳ τοῦ ἐπισκόπου καὶ τοῦ ἄρ- 
χοντος. εἰ δὲ ῥᾳθυμήσεε Ó ἄρχων, ὑφίσταται 
κίνδυνον καὶ περὶ τὴν οὐσίαν καὶ περὶ τὴν σω- 
τηρίαν. 
D. xv k. Febr. Constantinopoli Decio cons. ἴα. 529] 


(1) ὃ 5 in B sic indicatur: εἰ δὲ φόνου ἐστίν, εἰ μὲν 
ἀπὸ ἀναφορᾶς δημοσιευόντων, εἴσω ἕξ μηνῶν κρίνε- 
σϑαι, εἰδότων τῶν δημοσιευόντων, ὅτι, ἐὰν ψεύσων- 
ται, τῇ αὐτῇ ὑπόκεινται τιμωρίᾳ" εἰ δέ τις ἐγγραψά- 
μενος αἴτιος ἐγένετο τῆς ἐνοχῆς, δίδοσϑαι αὐτοὺς ὑπὸ 
ἐγγύας, ἢ ἐὰν μὴ εὐπορῶσιν ἐγγυητῶν, μένειν μὲν ἐν 
τῷ δεσμωτηρίῳ, τέμνεσϑαι δὲ τὴν δίκην ἐντὸς ἐνεαυ- 
τοῦ (id est Sin homicidii crimen intenditur, si quidem 
ex delatione publicarum personarum, intra VI menses 
diiudicetur, ut sciant publici accusatores, si mentiti fue- 
rint, eidem poenae se subiacere: si quis vero inscrip- 
tione data detentionis causam dederit, sub fideiussione 
eonstituantur vel, si fideiussores non habeant, in carcere 
maneant, eausa autem intra annum decidatur) eodem 
pertinent "Poz, 19, 11: ἐὰν ἐξ ἀναφορᾶς δημοσίων προσ- 
ὠπων ἐπὶ φόνῳ κατεσχέϑησάν τινες, οὐκ ὀφείλουσιν 
ἐγγυηταῖς καταπιστεύεσϑαι, ἀλλὰ βληϑῆναι εἰς φυ- 
λακήν, μέχρε μὲν ovv EE μηνῶν περαιουμένου τοῦ 
πράγματος" εἰ δὲ ὑπὸ ἰδιωτῶν κατηγορήϑησαν νομί- 
μῶως, ὀφείλουσιν ἐγγύας διδόναι ἢ μεῖναι ἐν φυλακῇ, 
ἕως ἐνιαυτοῦ τεμνομένου τοῦ πράγματος (id est quando 
ex delatione publicarum personarum homicidii rei facti 


sunt, non fideiussionibus committendi, sed in custodiam 


eoniciendi sunt, ut causa usque ad sex menses finiatur: 
quod si a privatis legitime accusati sunt, fideiussores dare 
debent aut in custodia remanere, ut causa intra annum 
decidatur). (2) ez B (not.1) supplendum: εἰδότων τῶν 
δημοσιευόντων, ὅτε, ἐὰν ψεύσωνται, τῇ αὐτῇ ὑπό- 
κεινταε τιμωρίᾳ, cf. ΒΣ in fine: καὶ ὅτε ἡ τάξις 
προσαγγδίλασα καὶ μὴ ἀποδείξασα τὸ ἔγκλημα ὑπό- 
κειταε ταυταπαϑεία, κἂν ἔγγραφον μὴ δίδωσι (id est 
ofücium, quod detulit nec probavit crimen, eidem poe- 


nàe subicitur, licet inscriptionem non det) (3) ψομέ- 
po8$ addunt Poz., cf. B ἐγγραψάμενος (4) de biennio 
loquitur 3, 1, 13 pr. (5 ὃ 6—8 — B (e) $ 8. 9 
üerantur in 1, 4,22, 2. (1) — 1, 422,2 (8) B 6,55 


(9) nam LE, iam C (10) initium — 1, 4, 23, reliqua 
er DB 60, 55, 2 restituimus: tunge 1, 4, 22. 9, 4, 6. 9, 47, 26 
(tt) Auc pertinent verba legis geminae αὐτῶν δηλαδὴ τῶν 
κατεχομένων προνοίᾳ τῶν κατὰ τόπον ϑεοφιλεστά- 
vov ἐπισκόπων τῆς κατοχῆς ἀφιεμένων et Parat. ad 
Const. 3. 4 σημείωσαι, ὅτε ῥᾳϑυμουμένου τοῦ σπράγ- 
ματος δεῖ τὸν ἐπίσκοπον ἀναφέρειν τῷ κατὰ καιρὸν 
προεστῶτι τῶν ϑείων πριβάτων. τοῦτο γάρ, φῆσι, 


habet, usque ad sea: tantummodo «menses in custodia 
maneat, tiníra quos causa decidatur, nisi capitalis 
5 criminis reus factus est. Talis enim nec fideius- 
soribus committitur, si a publicis personis accusatus 
est: sed rursus intra sex; menses iudicium ad finem 
perducendum est. quod si non a publicis personis 
sed a P wei accusatore conventus fuerit, admitti- 
tur fideiussio. si vero fideiussores dare non potest, 
per unum annum íantummodo in custodia teneatur, 
6 intra quem omnimodo causam decidi oportet. Cum 
autem praesumptio ezctiterit eos obnoaios esse, in 
1 custodia remaneant, donec causa terminetur. Sen- 
(entia deinde adversus inclusos lata exsequatur, 
sive corporalis est sive pecuniaria: ut in pecuniaria 
8 bonis cedere eis liceat. — Episcopis admonentibus 
magistratus haud ignaros se ipsos et officia sua 
3 decem libras illaturos.  Licentia daa religiosis- 


simis pro tempore episcopis, si quid praetermitti 
viderint ab illustribus clarissimis spectabilibus pro 
tempore magistratibus vel ab officiis quae eis parent, 
hoc denuntiandi, ut congruens motus in neglegentes 
dirigatur. 

2 Imp. lustinianus .4. Menae pp.  Privatos 
carceres omnino in, civitatibus vel in vicis constituere 
vetamus. — Constitutio iubet privatos carceres non 
constitui, eos autem qui hoc faciunt et poenae sub- 
iacere et in publico carcere tot dies peragere, quot 
in carcere ab ipsis constituto aliquis inclusus fuerit, 
cuiuscumque condicionis vel dignitatis sint, litem 
etiam 605 perdere quae eis contra inclusos compe- 
tat, cura episcopi et magisiratus. quod si magistra- 
tus hoc negleget, periculum tain bonorum quam sa- 
lutis subit. 


e OE in a 


erg piene EMI 


Le. 


Jj VIII 6—8 


4 VI! 
SI REUS VEL ACCUSATOR MORTUUS FUERIT. 
1 "Τὺ τῆς λειποταξίας ἔγκλημα λύεται τῇ τελευτῇ 


2 imp. Antoninus A4. Eutychiano. Etsi Marcel- 
lus qui crimine falsi postulabatur vita functus est 
&c per hoc crimen in persona eius sit extinctum, 
accusatio coo dg cit - tam uxorem 
eius quam te crimine postulatos proponas. 
PP. vir k. Oct. Laeto 11 et Cereale conss. ἴα. 215] 

3 Jdem A. Proculo. Si is, quem homicidii seu 


I1] k. Oct. Romae Sabino et Anullino 

conss. [a. 216] 
4 Imp. Alexander A4. Veroniciano. Si, ut propo- 
nis, causa pecuniaria ad emolumentum tuum spectat, 
licet Annianus, cui falsi crimen auctor* tuus inten- 
debat, vita functus sit, non prohiberis, si quis? ad- 
versus te instrumento quod in dubium vocatur uti 
1 coeperit, accusationem instituere. Quamvis enim 
in persona principalis rei morte subducti iam sub- 
sistere non possi 


k. lan. Albino et Aemiliano conss. 

5 . Gordianus 4. Rufo. Defunctis reis publi- 
criminum, sive ipsi per se ea commiserunt 
iis mandaverunt, pendente accusatione, prae- 

Si sibi mortem consciverint, bona successo- 
eorum non denegari notissimi iuris est. PP. 
Pio et Ma nr Rs 238] 
Iuliano. quis, cum capitali poena 
one damnatus esset, appellatione inter- 
et in suspenso constituta fati diem functus 
crimen morte finitum est. ldem* observatur 
accusator pendente appellationis tempore ulti- 
um diem obisset. Sin autem relegationis poe- 
nam sustinuit et in parte bonorum damnatus appel- 
latione usus est, etiam post mortem eius nihilo minus 
appellationis ratio examinabitur, cum desideretur, 
utrum valeat nec ne particularis publicatio. PP. vi 
k. Aug. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 


tum ac E hoc tibi adempta est necessitas accusa- 
tionis. PP. 


ξ 


SEES 
ab 


E 
δ, m 
Ὶ 
m. 


. 


εἶ 


to 
Bg 


VII. 
SI QUIS IMPERATORI MALEDIXERIT. 


1 "Umppp. Theodosius Arcadius et Honorius 4.44 
Rufino pp. A quis inge siete et pudoris 
ignarus im petulantique icto nomina nostra 
crediderit da ac temulentia turbulentus ob- 
trectator temporum fuerit, eum poenae nolumus sub- 
iugari neque durum aliquid nec asperum sustinere, 
quoniam, si id ex levitate processit, contemnendum 
est, si ex insania, miseratione dignissimum, si ab 
1 iniuria, remittendum. Unde integris omnibus ad 
nostram scientiam referatur, ut ex personis hominum 


dicta us et, utrum praetermitti an exsequi 
rite* debeat, censeamus, ἢ. v id. 4ug. Constantü- 


nopoli Theodosio A. 111 et Abundantio conss. [a. 393] 


VIII." 
AD LEGEM IULIAM MAIESTATIS. 


l Imp. Alexander 4. Paulino. Etiam ex aliis 
causis maiestatis crimina cessant meo saeculo, ne- 
dum etiam admittam te paratum accusare iudicem 
propterea crimine maiestatis, quod contra constitu- 
tionem eum ^ dicis pronuntiasse. PP. 111 id. April. 
Mazaimo 11 et Aeliano conss. [a. 323] 

2 Idem .4. Faustiniano. Alienum sectae meae 
sollicitudinem concepisti, quasi crimen maiestatis susti- 
neres, i servo tuo iratus esse non perseveres, 

uod semper te facturum inconsultius'' iuraveris. 
bp. 1 non. Febr. Iuliano et Crispino conss. ἴα. 224] 

9 "Imp. Constantinus 4. ad Maximum pu. Si 
quis alicui maiestatis crimen intenderit, cum in huius- 
cemodi re convictus minime quisquam privilegio digni- 
tatis alicuius & strictiore inquisitione defendatur ', 
sciat se quoque tormentis esse subdendum, si aliis 
manifestis indiciis "accusationem suam non potuerit 
| comprobare. Cum eo, qui huius esse temeritatis 
deprehenditur, illum quoque tormentis subdi oportet'5, 
cuius consilio atque instinctu ad accusationem ac- 
cessisse videbatur !*, ut ab omnibus!" commissi con- 
sciis statuta !? vindicta possit reportari. PP. k. Jam. 
Volusiano et 4nniano conss. [a. 314] 

t beris Valentinianus Valens εἰ Gratianus 
444. ad Olybrium pu. Nullus omnino, cui incon- 
sultis ac nmescientibus nobis fidicularum tormenta 
offerentur, militiae vel generis aut dignitatis defen- 
sione uti prohibeatur, excepta tamen maiestatis causa, 
in » sola omnibus aequa condicio est. ἢ). vil! 
id. Iul. Valentiniano np. et Victore conss. ἴα. 369] 

9 Impp. 4rcadius et Honorius .44. Euty- 
chiano pp. Quisquis cum militibus vel privatis, bar- 
baris etiam scelestam inierit factionem aut factionis 
ipsius susceperit sacramenta vel dederit, de nece 
etiam virorum illustrium qui consiliis et consistorio 
nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars 
corporis nostri sunt) cuiuslibet postremo qui nobis 
militat cogitarit (eadem enim severitate voluntatem 
sceleris qua effectum puniri iura voluerunt), ipse 
quidem utpote maiestatis reus gladio feriatur, bonis 
1 eius omnibus fisco nostro addictis: Filii vero 
eius, quibus vitam im ria specialiter lenitate 
concedimus (paterno enim deberent perire supplicio, 
in quibus paterni, hoc est hereditarii, criminis exempla 
metuentur) à materna vel avita, omnium etiam proxi- 
morum hereditate ac successione habeantur alieni, 
testamentis extraneorum nihil capiant, sint perpetuo 
egentes et opio , infamia eos pàáterna semper 
comitetur, ad nullos umquam honores, nulla prorsus 
sacramenta perveniant, sint postremo tales, ut his 
perpetua egestate sordentibus sit et mors solacio 
2 et vita supplicio. Denique iubemus etiam eos 
notabiles esse sine venia, qui pro talibus umquam 
3 apud nos intervenire temptaverint. Ad filias sane 
eorum, quolibet numero fuerint, Falcidiam tantum 
ex bonis matris, sive testata sive intestata defecerit, 
volumus pervenire, ut habeant mediocrem?! potius 
filiae alimoniam quam integrum emolumentum ac 
nomen heredis. mitior enim circa eas debet esse 
sententia, quas pro infirmitate sexus minus ausuras 


μὴ ποιήσαντες οὐ τὸν περὲ μόνην τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ 
καὶ τὸν περὲ τὴν σωτηρίαν αὐτὴν ὑποστήσονται κίν- 
δυνον (id est nota quod, si ea res neglegatur, episcopum 
ad comitem pro tempore rerum privatarum deferre oportet. 
qui enim, inquit [constitutio], hoo non faciunt, non de 

imonio tantum sed etiam de salute periclitabuntur) 
1) B 60, 56 εἰ 60, 4t, 34. 35 (2) — BJ 60, 56, 1 
(3) eius LC, om. αὶ (a) actor dett, cum B3 (x. x.) 
(5) quis C, om. LR, post coeperit ins. B-Z(x. x.) (6)idem 


LR,id C (3) 2. TÀ. 9, 4, 1 B 60, 36, 13: iunge 
10, 32, 44 (8) exsequi rite 77., exequerit et C, ex- 


quiri reote R, τεκωρηϑῆναι Graeci (9) B 60, 36, 14 


segg. — Cf. Dig. 48,4 (10) eum LC, meam ἃ (11) in- 
consultius Mommsen, inconsulti ius C, inconsulte R 
(12) — TA. 9, 5, 1: plenior extat in. Corpore Inscriptio- 
num Latinarum Berol. V p.269 (13) [cum in huiu]s- 
modi obiectus minime quemquam privilegium (privilegio 
traditur) d. al. 8 strietiori [inquisitijone tueatur C. ἢ L. 
(14) [iam a]ut argumentis ins. C. 7. L. (15) econpro- 
vare eum in eo qui ... depraehendetur illud q. t. erui 
oporteat C. 7. L. (16) videatur C. J. L. (1) tanti 
ins. C. 1. L. (8) statuta om. C. 1. L. (19) — T5. 
9, 35, 1 (20) 2 TÀ. 9, 14, 3 (21) mediocrem] in- 
gratae ΤᾺ 


YI 1 Desertionis crimen solvitur morte militis qui desertionem. commisit. - 


VIII 8. 9 


914 


E 


AD L. IULIAM DE ADULTERIIS 


4 esse confidimus. Emancipatio, quàe ἃ praedictis 
sive in filios, post legem dumtaxat latam, sive in 
filias fuerit collata, non valeat. dotes donationes, 
quarumlibet postremo rerum alienationes, quas ex 
eo tempore qualibet fraude vel iure factas esse con- 
stiterit, quo primum memorati de ineunda factione 
ac societate cogitaverint, nullius statuimus esse mo- 
5 menti. Uxores sane praedictorum! recuperatas 
dotes, si in ea condicione fuerint, ut, quae a viris 
titulo donationis acceperunt, filiis debeant reservare, 
tempore quo usus fructus absumitur omnia ea fisco 
nostro se relicturas esse cognoscant, quae iuxta le- 
gem filiis debebantur: Falcidia etiam ex his rebus 
6 filiabus tantum, non etiam filiis deputata. Id, 
quod de praedictis eorumque filiis cavimus, etiam 
de satellitibus consciis ac ministris filisque eorum 
7 simili severitate censemus. Sane si quis ex his 
in exordio initae factionis, studio verae laudis accen- 
sus, ipse prodiderit factionem, et praemio a nobis 
et honore donabitur. is vero, qui usus fuerit fac- 
tione, si vel sero, tamen incognita adhuc consiliorum 
arcana patefecerit, absolutione tantum ac venia dignus 
habebitur. 1). prid. non. Sept. Ancyrae Caesario 
et Attico conss. [a. 397] 
2 

Paulus de publicis iudiciis. Meminisse oportebit, si 
quid contra maiestatem imperatoris commissum di- 
catur, etiam post mortem rei id crimen instaurari 
solere, posteaquam divus Marcus Depitiani? utpote 
senatoris^, qui Cassiani furoris socius fuerat, bona 
post mortem fisco vindicari iussit et nostro tempore 
1 multis heredibus ablata sunt. In hoc item cri- 
mine, quod ad laesam maiestatem imperatoris per- 
tinet, etiam in caput domini servos torqueri*. JMar- 
cianus libro primo de pubhcis iudictis titulo ad 
2 legem Iuliam maiestatis. Post divi Marci constitu- 
tionem hoc iure uti coepimus, ut etiam post mortem 
nocentium hoc crimen inchoari possit, ut convicto 
mortuo memoria eius damnetur et bona eius succes- 
soribus eripiantur: nam ex quo scéleratissimum quis 
consilium cepit, exinde quodammodo sua mente pu- 
3 nitus est. Sic et divus Severus et Antoninus 
constituerunt, ex quo quis tale crimen contraxit, 
neque alienare neque manumittere eum posse: nec 
ei solvere iure debitorem Magnus Antoninus re- 
4 scripsit. In hac causa in caput domini servi tor- 
quentur, id est propter causam maiestatist. et si 
decesserit quis, propter incertam personam succes- 
soris bona observantur, si in causa maiestatis fuisse 
mortuus arguatur, ut Severus et Antoninus litteris ad 
rationales missis rescripserunt. . . .. ........ 
D. i11 non. Mart. 


VIIII.* 


AD LEGEM IVLIAM DE ADULTERIIS ET DE 
STUPRO. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Cassiae. Publico 
iudicio non habere mulieres adulterii accusationem, 
quamvis de matrimonio suo violato queri velint, lex 
lulia declarat, quae, cum masculis iure mariti facul- 
tatem accusandi detulisset, non idem feminis privi- 
legium detulit. PP. xir k. Aug. Laterano et Ru- 
fino conss. (a. 197] 

2 Idem 444. Cyro. Crimen lenocinii contrahunt, 
qui deprehensam in adulterio uxorem in matrimonio 
detinuerunt, non qui suspectam adulteram habueruni. 
PP. k. Iul. Anullino et Frontone conss. [α. 199] 


9 Imp. Antoninus A. Iuliano. "Verba legis Iuliae 
de adulteriis coercendis, sed etizm sententia per 
quaestionem quoque servorum sive ancillarum crimen 
admissum probari volentis ad earum tantum perso- 
narum servos ei rei exhibendos pertinet, de quibus 
specialiter comprehendit", id est mulieris et patris 
eius, non naturalis, sed iusti dumtaxat, quos intra 
sexagesimum diem ex dissolutione matrimonii nume- 
randum manumitti vel distrahi prohibet et quorum 
dominis caveri praecipit, si defuncti fuerint in quae- 
stione vel facti deteriores, secuta absolutione. PP. 
XV k. Aug. Antonino A. 1111 et Balbino conss. [a. 213] 

4 Imp. Alexander A. Iuliano proconsuli Narbo- 
nensis?. Gracchus, quem Numerius in adulterio 
noctu deprehensum interfecerit, si eius condicionis 
fuit, ut per legem Iuliam impune occidi potuerit, 
quod legitime factum est, nullam poenam meretur: 
idemque filis eius qui patri paruerunt praestandum 
1 est. Sed si legis auctoritate cessante inconsulto 
dolore adulterum interemit, quamvis homicidium per- 
petratum sit, tamen quia et nox et dolor iustus fac- 
tum eius relevat, potest in exilium dari PP. sine 
die et consule. 

Ὁ Idem 4. Vadanti. Adulter post quinquennium, 
quam commissum adulterium dicitur, quod conti- 
nuum numeratur, accusari non potest: easque prae- 
scriptiones legibus reis datas auferri non oportet. 
PP. id. lun. Maaimo 11 et Aeliano conss. [a. 223] 

6 Jdem A. Sebastiano. lure mariti adulterii ac- 
cusare volenti sexaginta dies utiles computantur, 
quibus in publico eius facultas fuerit, apud quem 
reus vel rea postulari? potest. et cum praeterierint 
dies isti utiles, maritus quoque iure extranei agere 
1 potest. Et qui confidit accusationi, calumniae 
notam timere non debet: nam ad probationem sce- 
leris divi parentes mei quaestionem de mancipiis 
eodem modo haberi permiserunt, quo si!? jure ma- 
riti ageretur. PP. ir id. Mug. Maximo 11 et Ae- 
liano conss. [a. 223] 

7 ldem A. Herculano. Propter violatam virginem 
adultam qui postea maritus esse coepit accusator !! 
iustus non est et ideo iure mariti crimen exercere 
non potest, nisi puella violata sponsa eius fuerit. 
1| Sed si ipsa iniurias suas adsistentibus '? curato- 
ribus, per quos etiam negotia eius gerenda sunt, 
persequatur, praeses provinciae pro debita tanto 
delicto, si probetur, severitate examinabit. PP. xi: 
k. Ian. Maaimo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 

8 ldem 4. Domnae. Reos adulterii duos simul 
marem et feminam ex eadem causa fieri lex Iulia de 
pudicitia vetat: sed ordine peragi utrosque licet. 
PP. id. lan. Iuliano et Crisptno conss. [a. 224] 

9 Idem A. Proculo. Castitati temporum meorum 
convenit lege Iulia de pudicitia damnatam in poenis 
legitimis perseverare. qui autem adulterii damnatam, si 
quosque modo poenam capitalem evaserit, sciens 

uxit uxorem vel reduxit, eadem lege ex causa leno- 
cini punietur. PP. vir k. Febr. Iuliano et Crispino 
CORS$. (a. 224] 

10 Jdem 4. Demetriano. De crimine adulterii 
pacisci non licet et par delictum accusatoris prae- 
varicatoris et refugientis!? veritatis inquisitionem 
est. qui autem pretium pro comperto stupro acce- 
pit, poena legis luliae de adulteriis tenetur. PP. v 
non. Mai. Fusco et Deztro conss. [a. 225] 

11 Jdem A. Norbano. Crimen adulterii maritum 
retenta in matrimonio uxore inferre non posse ne- 
mini dubium est. .JPP. k. Sept. Alexandro 11] et 
Marcello conss. [a. 226] 


(1) sic libri cum Th.: post ins. Gothofredus (12) id est... 
maiestatis delet Lenel (2) perierunt Graeca, de quibus Vin- 
dobonensis 2261 sic adnotat: magna constitutio ponitur hio, 
que incipit in greco et in medio istud tantillum ponitur 
latinum,quod est meminisse oportet et cetera, in fine vero 
1n greco desinit (3) depiciani R, depitiniani 7), detaptiani 
C, driantiani alii: Druentianum Cassii generum (vita Marci 
e. 26 vita Cassii c.9) intellegi Mommsen putat (4) senatoris 


(5) sic L', servi torquentur L"C, servi | 
torquerentur AR (e) B 60, 37, 46 segqg. — Cf. Dig. 
48, 5 (7) sic dett, deprehendit pCR (8) narbo- 
nensium //bri (9) sic CE, accusari IL, κατηγορεῖσϑαι Β 
(10) quo si C, quasi LR (11) virginem, adulta quae 
postea esse coepit, accusator videntur legisse Graeci 
(12) sic LL", obsistentibus A, subsistentibus L'C (13) sic 
LR cum B, refugienti C: rei fugientis Cuiacius 


utpote Mommsen 


(1) εἷς dett. cum B, adultera LCR 


ET DE STUPRO 919 


VIIII 9 


12 (14) Imp. Gordianus A. Aquilae. Si, dum in 
tuo matrimonio uxor tua esset, se adulterio polluit, 
in ea provincia in qua id factum est adulterium 
more solito persequi debes nec enim ab ea quae 
iam nupta est adulterium passa exordium accusa- 
tionis sumi potest, si denuntiatio criminis nuptias 
non praecessit. JP. non. Dec. Gordiano 4A. et 
Aviola conss. (a. 239] 

13 (12) Jdem A. Basso. Etsi crimine adulterii 
damnatus restitatus non esset, ut proponis, si ta- 
men soror (ἃ, cum qua adulterium commissum di- 
cebatur, non est accusata, nec poenae nec infamiae 
subici potuit, et multo magis, cum et accusatorem 
vita esse functum proponas. JP. k. lun. Sabino 11 
et Venusto conss. [a. 240] 

14 (13) Jdem A. Silvano. Adulteram!, si postea 
quam crimen contra eam inchoatum est provincia 
excessit, etiam absentem inter reos recipi posse ex- 
plorati iuris est. PP. non. Mart. Attico et Prae- 
teatato conss. [a. 242] 

15 Jdem A. Hilariano militi. Si quondam uxor 
tua, antequam crimine adulterii peteretur?, provin- 
cia excessit, neque absens accusari potest neque in 
eam provinciam in qua stipendium facis transmitti 
| iure deposcitur. Sane cum per occupationes mi- 
litares? licuerit, accusare eam sollemniter poteris: 
nec enim tempus, quo muneribus militaribus occu- 
paris, vindictam tibi, quam maritali dolore percussus 
reposcis, debet auferre. .PP. 1111 id. Mart. Attico 
et Praeteaxtato conss. [a. 242] 

16 Impp. Valerianus οἱ Gallienus AA. et Vale- 
rianus C. Arcesilao. Abolitionem adulterii criminis 


postulans praesidem in cuius officio accusatio fuerit 


1 instituta adire debes. Ceterum erras tu marite 
existimans, etiam si simpliciter, id est sine aboli- 
tione, destitisses, senatus consulto in persona tua 
futurum loeum non fuisse: diversum enim divi prin- 
2 cipes saepe sanxerunt. Quin hoc amplius scias 
nullam fuisse tibi ulterius potestatem instituendae 
huiusmodi accusationis, quia et decreto patrum et 
lege Petronia ei, qui iure viri delatum adulterium 
non peregit, numquam postea id crimen deferre per- 
mittitur. JP. xv k. lun. Maximo et Glabrione 
COnss. [a. 256] 

17 idem AA. et C. Victorino. Sine metu legis 
Iuliae de adulteriis coercendis revocare uxorem in 
matrimonium potes, cum nihil amplius quam libellos 
accusationis obtulisti, quia postea comperisse te ad- 
firmas, quod vana indignatione ad accusationem in- 
1 citatus fueris. Is enim committit in poenam, 
quam lex certo capite denuntiat, qui vel publice 
adulterio damnatam habet vel adulteram sciens, ut 
ignorationem simulare non possit, retinet uxorem. 
PP. vi k. dug. ipsis AA. 111 et III conss. ἴα. 251] 

18 ^Idem AA. et C. Theod. Eum qui duas simul 
habuit uxores sine dubitatione comitatur infamia. 
in ea namque re non iuris effectus, quo cives nostri 
matrimonia contrahere plura prohibentur, sed animi 
1 destinatio cogitatur. Verumtamen ei, qui te ficto 
caelibatu, cum aliam matrem familias in provincia 
reliquisset, sollicitavit ad nuptias, crimen etiam stupri, 
& quo tu remota es, quod uxorem te esse credebas, 
2 ab accusatore legitimo sollemniter inferetur. Certe 
res tuas omnes, quas ab eo interceptas matrimonii 
simulatione deploras, restitui tibi omni exactionis 
instantia impetrabis ἃ rectore provinciae: nam ea 
quidem, quae se tibi ut sponsae daturum promisit, 


quomodo repetere cum effectu potes quasi sponsa? 
Accepía5 id. Mai. Antiochiae Tusco et Basso 
CORSS. [a. 258] 

19 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. ad 
DPompeianum. Quamvis indubitati iuris sit, quotiens 
adulterii crimen intenditur, praesentiam accusatoris 
procedere oportere, tamen quoniam ex litteris tuis 
cognovimus Materiam praepositi Viatoris uxorem 
habitis quaestionibus cum Iuliano quondam adulte- 
rium commisisse detectam sub ipsa prolatione sen- 
tentiae Viatoris ipsius praesentiam postulasse, non 
putavimus confecto paene in iudicio facinore et iam 
agitata quaestione convicto praepositum ab excubiis 
limitis revocandum. 2. 5.5 non. Dec. AA. conss. ἴα. 281] 

20 Idem AA. Didymo. Foedissimam earum nequi- 
tiam, quae pudorem suum alienis libidinibus proster- 
nunt, non etiam earum, quae per vim stupro com- 
prehensae sunt, inreprehensam voluntàtem leges 
ulciscuntur, quando etiam inviolatae existimationis 
esse nec nuptiis earum aliis interdici merito placuit. 
PP. 111 non. Oct. ipsis IIII et 111 AA. conss. (a. 290] 

21 Jdem AA. Suano. Ob commissa adulteria at- 
que accusandas uxores certa tempora, quae utiliter 
1 computari solent, praescripta sunt. Si igitur per 
occupationes publicas accusationem" instituere non 
potuisti nec ante creditum tibi munus praescripta 
tempora transacta sunt, post depositam sollicitudi- 
nem qua detineris integram accusandi potestatem 
2 habebis. Ad quam, cum vacare coeperis, pro- 
perare debebis, ne effrenata licentia ad terrendam 
adYersariam futurae accusationis speciem praetendas. 
PP. xiii k. Nov. ipsis 1111 et 111 AA. conss. ἴα. 290j 

22 Idem A4. Obrimo. Si ea quae tibi stupro 
cognita est passim venalem formam exhibuit ac pro- 
stituta meretricio more vulgo se praebuit, adulterii 
crimen in ea cessat. JPP. xii k. Nov. ipsis 1111 et 
III AA. conss. [a. 290] 

29 ldem A4. Proculo. Servi ob violatum con- 
1 tubernium adulterii accusare non possunt. 18 
autem, qui post dissociatum matrimonium uxorem 
licito iure duxerit obque intentatae accusationis ac 
potentis patrocinii metum ei qui accusationem insti- 
tuerat aurum et argentum dedit, ad recipiendum id 
uleiscendamque turpis lucri cupiditatem adire prae- 
sidem potest, qui examinatis partium adlegationibus 
et inquisita fide veri, si quid? ab eo qui innocens 
est ob illati criminis timorem datum esse cognoverit, 
quemadmodum sententiam formare debeat, evidenti- 
2 bus iuris placitis instruetur. Sin vero constiterit 
corrupti matrimonii velut mercedem ad captandam 
impunitatem ? solutam esse, eum, qui etiam adversus 
senatus consulti censuram cum foedissimo flagitio 
accepit, puniri iubebit. PP. k. Nov. ipsis 111 δὲ III 
AA. conss.1? (a. 290] 

24 (25) Idem A44. Sossiano. Etsi libidine intem- 
peratae cupiditatis ex actorum lectione exarsisse te 
cognitum est, tamen cum ancillam comprehendisse 
et non liberam !! stuprasse detectum sit, ex huius- 
modi sententia gravatam potius opinionem tuam quam 
infamia /adflictam esse manifestum est. JP. v id. 
Mart. Tiberiano et Dione conss. (a. 291] 

20 (20) Idem AA. et CC. Crispino". Quoniam 
Alexandrum, qui in crimen vocatur, etiam praescrip- 
tionem esse pollicitum eo nomine, quod accusator 
uxorem post comprehensum adulterium penes se ha- 
buisse videatur, et de statu suo agere nunc velle 
perspeximus, ita ordo quaestionis dirimendus vide- 


(2) s?e C, accu- 
saretur καὶ (3) sic C, non ins. R (45,35 
(5) xv ins. l. gem. (6) s. d. ser. (7) sic dett. cum 
B (x.7.), accusationes LR, aecusatione C — (s) quid 
scripsi, quidem M?, quidem id quod CR94M»^, quidem 
id A^ (9) sic R, ei ins. C (10) Jibri nonnulli aut 
hoc loco aut ante c. 22 aut post c. 24 hanc constitutionem 
inserunt: Imp. Arcadius (imp. oro alii) A. Dionae. $i 
eius, ἃ quo nunc adulterii rea postularis, contra iuris 
form&m contubernio haesisti, innumeris te auctoritatibus 


tueri potes. cum numeri constitutionum, quae er hoc 
titulo apud Graecos (v. g. D 60, 37 passim) citantur, 
conveniant cum hac editione, dubium non videtur, quin 
rescriptum illud ex alio fonte velut Gregoriano vel Her- 
mogeniano Codice additum sit: ut enim verba rescripti 
verae constitutionis speciem prae se ferunt, ita Arcadii 
nomen in inscriptione non maiorem auctoritatem habet 
quam inscriptiones additamentorum ad 2, 58. 3, 12. 4,21. 
4, 35 (11) sic R^ cum BZ (κ. π.), ancillas ... libe- 
ras C, ancillis ... liberas Z^ (12) c. 1; 23 3 


L 


Vilil 9 316 


ÀD L. IULIAM DE ADULTERIIS 


tur, ut in primis quidem de statu Alexandri quae- 
ratur, ita ut, si eum liberum esse adhibita audientia 
deprehenderis, praescriptionis ei obiciendae facias 
potestatem: sin vero eundem servum esse cognove- 
ris, remotis praescriptionis impedimentis in adulte- 
rium! crimen? protinus debebis inquirere ac, 81 
eum detectum in eo flagitio esse perspexeris, poe- 
nam decernere, quani in adulterii crimen legum sanctio 
statuit. JD. v k. Sept. 4.4. conss. [a. 293] 

26 (27) Idem 44. et CC. Phoebo. Commissum 
ante adulterium cum eo, cui se postea nuptiis socia- 
vit, velamento matrimonii non extinguitur. PP. xviII 
k. Jan. CC. conss. [a. 294] 

27 (98) Idem 4.4. et CC. Concordio praesidi Nu- 
midiae. 1t» nobis pudor cordi est, ut removeamus ? 
prisci iuris ambages et constituamus in adulterii 
quaestione abolitis de medio ceteris praescriptioni- 
bus praeter quinquennii temporis et lenocinii quod 
marito obicitur exceptionem, illam etiam, quae post 
solutum prius matrimonium ante denuntiationem 
nuptae competit, fidem criminis nosci. indignum est 
enim, ut ulüonem pudoris praestigiae versuti iuris ex- 
cludant. PP. k. Jun. Tusco et Anullino conss. ἴω. 295] 

28 (29) ^Imp. Constantinus A. Africano*. Quae 
adulterium commisit, utrum domina cauponae an 
ministra fuerit, requiri debebit, et ita obsequio fa- 
mulata servili, ut plerumque ipsa intemperantiae 
vina praebuerit: ut, si domina tabernae fuerit, non 
sit ἃ vinculis iuris excepta, si vero potantibus mi- 
nisterium praebuit, pro vilitate eius quae in reatum 
deducitur accusatione exclusa liberi qui accusantur 
abscedant, cum ab his feminis pudicitiae ratio re- 
quiratur, quae iuris nexibus detinentur et matris 
familias nomen obtinent?, hae autem immunes ab 
iudiciaria severitate" praestentur, quas vilitas vitae 
dignas legum observatione non credidit. JD. 111 nom. 
Febr. Heracleae Constantino 4. ΥΙ] et Constantio 
C. conss. (a. 326] 

29 (30) *7dem A4. ad Éuagrium. Quamvis adul- 
terii crimen inter publica referatur, quorum delatio 
in commune omnibus sine aliqua legis interpreta- 
tione conceditur, tamen ne volentibus temere liceat 
foedare conubia, proximis necessariisque personis 
solummodo placet deferri copiam accusandi, hoc est 
patri fratri nec non patruo et avunculo?, quos ve- 
1 rus dolor ad accusationem impellit. Sed et his 
personis legem imponimus, ut crimen abolitione, si 
2 voluerint! compescant. In primis maritum ge- 
nialis!! tori vindicem esse oportet, cui quidem ex 
suspicione? ream coniugem facere licet, vel eam, 
si tantum suspicatur, penes se detinere non prohi- 
betur!*: mec inscriptionis vinculo contineri, cum 
iure mariti accusaret!4 veteres retro principes ad- 
3 nuerunt. Extraneos autem procul arceri ab ac- 
cusatione censemus: nam etsi omne genus accusa- 
tionis necessitas inscriptionis adstringat, nonnulli 
tamen proterve id faciunt et falsis contumeliis matri- 
4 monia deformant. !5Sacrilegos autem nuptiarum 
gladio puniri oportet. PP. licomediae vir k. Mai. 
Constantino A. v11 et Constantio C. conss. 

30 (91) !*Zmpp. Constantius et Constans AA. ad 
populum. Cum vir nubit in feminam, femina!" vi- 
ros proiectura!? quid cupiat? ubi sexus perdidit lo- 


[a. 326] - 


cum, ubi scelus est id quod non proficit scire, ubi 
Venus mutatur in alteram formam, ubi Amor quae- 
ritur nec videtur: iubemus insurgere leges, armari 
iura gladio ultore, ut exquisitis poenis subdantur 
infames, qui sunt vel qui futuri sunt rei. '9PP. Ro- 
mae XVII k. lan. Cons(antio 111 et Constante 1139 
AA. conss. ἴα. 342] 

91 (32) ?'Imppp. Gratianus Valentinianus et 
Theodosius 444. Cynegio pp. In adulterii quae- 
stione ab omni familia non solum mariti, sed etiam 
uxoris, quae tamen tunc temporis domi fuerit, quo 
adulterium dicatur admissum, quaerendum est sine 
defensione cuiusquam. JD. 111 (d. Dec. Constanti- 
n Arcadio Á. et Bautone conss. [a. 385] 

2 (93) **Imppp. Theodosius Arcadius et Hono- 
rius AAA. Rufino pp. Adulterii accusatione propo- 
sita praescriptiones civiles, quibus aut dos repeti 
fingitur aut ex ratione aliqua debitum flagitatur, 
quae occurrere atque perstrepere examini consue- 


runt, iussimus sequestrari nec earum obice aliquid 


negotio tarditatis adferri: sed accusatione expos 
hoc est cum constiterit, quo iure (id est mariti v 
extranei??) quove tempore actio fuerit intromissa, 


discutiatur crimen, facti qualitas publicetur, cum et. 


iurgia quae magnitudine superant?' praeponantur 
et civilis actio criminali iure postponatur, idem ta- 
men, cum competere coeperit, habitura momenti, 
dummodo non obsit examini. JD. vir id. Dec. Con- 
stantinopoli Arcadio A. 11 et Rufino conss. [a.392] 

99 (94) ?*Idem 444. Rufino pp. Si qui adul- 
terii fuerint accusati et obtentu proximitatis inten- 
tata depulerint, per commemorationem necessitudi- 
nis fidem crimini derogando, dum existimatur non 
debere credi quod adlegatur, non potuisse committi, 
hi si postmodum in nuptias suas consortiumque 
convenerint, facinus illud, in quo fuerint accusati, 
manifesta fide atque indiciis evidentibus publicabunt. 
1 Unde si qui eiusmodi reperti fuerint, iussimus in 
eosdem severissime vindicari et veluti convictum 
facinus eios, puniri. JD. prid. non. Dec. 
Constantinopoli Theodosio A. r1 et Abundantio 
CORSS$. [a. 393] 

34 (35) ?*Zmpp. Honorius et Theodosius A44." 
Palladio pp. $i mulier repudii oblatione sine ulla 
legitima causa a se dati discesserit, ne viduitatem 
stupri procacitate commaculet, accusationem repu- 
diato marito iure deferimus. D. vi id. Mart. &Ka- 
vennae Eustathio et Agricola conss. [a. 421] 

99 (36) Imp. lustinianus A. lohanni pp. Liber- 
tatem servorum, qui ad dominium pertinent uxoris 
vel mariti vel parentium eorum, repudio misso propter 
suspicionem criminis adulterii, legum conditores intra 
duorum mensum Spatium post missionem repudii 
numerandum suspendi definiunt propter tormento- 
rum quaestionem, si opus exegerit, eis imponendam. 
1 Sin vero uxor matrimonio sub praefato modo 35 
dissoluto rebus humanis exempta fuerit, nihil de tem- 
pore, quousque servos eos propter memoratam cau- 
2 sam permanere deceat, adiciunt. Nobis vero ne- 
cessarium esse videtur certum tempus etiam in hoc 
casu statuere propter dotis quaestionem, utrum in 
lucrum marito cedat an heredibus mulieris restitua- 
3 tur. Sancimus itaque duos etiam menses post 


(1) sic CR?, adulterum R^ 
(2) omnes ins. B.Y (κι πὶ (4) — 7^.9,7,1 (5) vc. 
addit Th. (6) et matris f. n. obtinent om. Th., habet 
B (w.m.) (1) sic dett. cum. Th. B.E (κι. σπι.), et stupri 
et adulterii ins. LCR (8) — T4. 9, 1,2 (9) fratri 


(2) erimen del, Mommsen 


. avuneulo] vel consobrino et consanguineo maxime. 


fratri TA. (10) si voluerint om. TA., habent Β (κ. πὸ 
(11) sic ΤῊ. cum B (κ. σπι.), genitalis libri (12) etiam 
ins. Th. — (13) vel eam ... prohibetur om. Th. (14) in- 


scriptionis ... accusaret] intra eerta tempora inscriptio- 
nis vinculo contineri 77. (15) ὃ 4 — Th. 11, 36, 4 
(169) — 75. 9,7,3 (17) feminam femina Z, femina 


femina T^., feminam CR: «ἐάν τις εἰς ἄρρενα ἀμάρτῃ, 


᾿ ε € , € ' , 
καὶ ὁ ἀμαρτῆσας xai o ἀμαρτηϑεὶς ξίφει ἀποτεμνέ- 


σϑωσαν Prochiron auctum 39, 214 (18) viros pro- 
iectura C T., viris porrecturis (—ra L^) L, iuris por- 
recturam KK (19) D. prid. non. Dec. Mediolani prae- 
mittit Th. — (20) 111 et c. 11 Hal, viu et c. TÀ.: possis 
etiam de anno $46 (1πὶ et o. mI) cogitare: cui magis 
quam a. 342 locus, ubi data est constitutio, convenire vi- 


detur (21) — 9, 1€, 8 74, 9, 7. (22) τς T4. 
9, 75, 7 (23) id est m. vel extranei om. 77. (24) sic 
T^., superantur libri (25) — 77.9,7,8 (26) 2 T. 
3, 16, 2 (27) imppp. Honorius Theodosius et Con- 


stantius AAA. 77. (28) non ins. B.E (κ. σι.) rectius 
quidem, ne temporis spatium viro propter mulieris mor- 
tem prorogatum videatur: tamen librorum lectionem con- 
Jirmat B.X (Thalelaet) 


911 


VIIII 9—12 


y SI QUIS EAM CUIUS TUTOR 


— mortem mulieris servari, ut intra eos ante dicti servi 
permaneant et facultatem maritus habeat probatio- 
nes adulterii per eos praestare: transacto vero me- 
morato tempore licentiam habere heredem mulieris 
libertatem eis imponere, nisi per culpam eius mari- 
tus prohibitus fuerit causam adulterii, ipse videlicet 
imminens, exercere. JD. v! k. Nov. Constantinopoli 
post consulatum Lampadii et Orestis ov. cc. anno 
secundo. [a. 532] 


X. 
SI QUIS EAM CUIUS TUTOR FUERIT CORRUPERIT. 


1 ?Imp. Constantinus 4. ad Bassum wicarium 
Italiae. Si tutor pupilam quondam suam violata 
castitate stupraverit, deportatione subiugetur atque 
universae eius facultates fisci viribus vindicentur, 
quamvis eam poenam debuerit sustinere, quam rap- 
tori leges imponunt. D. prid. non. April. Aquileiae 
Constantino 4. Vir et Consíantio C. conss? [α. 326] 


XI 


DE MULIERIBUS QUAE SERVIS PROPRIIS SE 
IUNXERUNT. 


1 *ZImp. Constantinus A4. ad populum. Si qua 
cum servo suo occulte rem habere detegitur, capi- 
tali sententia subiugetur, tradendo ignibus verberone. 
1 Sitque omnibus facultas crimen publicum arguendi, 
sit officio copia nuntiandi, sit etiam servo licentia 
2 deferendi, cui probato crimine libertas dabitur. Filii 
etiam, quos ex hac coniunctione habuit*, exuti omni- 
bus dignitatis insignibus in nuda maneant libertate, 
neque per se neque per interpositam personam quo- 
libet tituio voluntatis accepturi aliquid ex faculta- 
3 tibus mulieris. Successio autem mulieris ab in- 
testato vel filis, si erunt legitimi, vel proximis 
cognatisque deferatur vel ei, quem ratio iuris ad- 
mittit: ita ut et quod ille qui quondam amatus est 
et quod ex eo suscepti fili quolibet casu in sua 
videantur habuisse substantia, mulieris dominio 80- 
ciatum a memoratis successoribus vindicetur. ὦ). IIII 
k. Iun. Serdicae Consíantino 4. vir et. Constantio 


C. conss.3 (a. 326] 
ΧΙ. 

AD LEGEM IULIAM DE VI PUBLICA SEU PRI- 
VATA. 


1 Impp. Severus et Antoninus A4. Peliae. Ob 
debitum viri vel civile munus res uxoris qui pignori 
capiunt, vim contrahere videntur. JD. k. [u/l. Romae 
Antonino 4. i1 et Geía II conss. [a. 205] 

'2 Imp. Antoninus A. Vero. 'Tutoris tui lege Iulia 
de vi privata damnati si tertia pars bonorum fisco 
vindicata est, tutelae actionem pro ea portione ad- 
versus fiscum dirige, modo si nulla praescriptio lo- 
cum habeat. nam successio oneribus portionis suae 
respondet?. PP. xv k. Mart. Antonino A. 1111 et 
Dalbino conss. (a. 213] 

9 *Impp. Diocletianus et Maaimianus 4A. et. CC. 
Bianori. Si confidis sponsam filii tui raptam esse 
vel flium tuum inclusum, instituere sollemni more 
legis Iuliae de vi accusationem apud praesidem pro- 
vinciae non prohiberis. PP. viir k. Mai. Veronae? 
AA. conss. (a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Liberatio. Si criminis accu- 
sationem propter res ἃ servo raptas intentandam 


putaveris, non contra dominum, sed contra eum 
quem facinus commisisse proponis hanc instituere 
1 debes. Sed quoniam a Fuscinillo etiam te ver- 
beribus adflictum adseveras, si hominibus coactis 
hoc fecit, de hoc etiam, si legis luliae de vi privata 
reum deferendum putaveris, apud praesidem provin- 
ciae age non ignarum, quemadmodum criminibus 
probatis res vindicari debeat. ὁ. xvii k. Iul. Sirmi 
444.19 conss. [a. 293] 

Ὁ Jdem AA. et CC. Oploni. In possessionem fundi 
licet creditor per vim ingrediatur, luliae legis vis 
privatae reus deferri potest. S. v; éd. Dec. Nico- 
mediae CC. conss. (a. 294] 

6 'ap. Constantinus A. ad. Calullinum | procon- 
sulem Africae'??. Quoniam multa tacinora sub uno 
violentiae nomine continentur, cum aliis vim inferre 
certantibus!3, alis cum indignatione resistentibus '* 
verbera caedesque crebro deteguntur admissae, pla- 
cuit, si forte quis vel ex possidentis parte vel eius 
qui possessionem temerare temptaverit interemptus 
sit, in eum supplicium exerceri!*, qui vim facere 
temptavit et alterutri parti causam malorum prae- 
buit: et non iam relegatione aut deportatione insu- 
lae plectetur, sed supplicium capitale excipiat nec 
interposita: provocatione sententiam quae in eum 
fuerit dicta suspendat. JD. xv k. Mai. Aquileiae '* 
Gallicano et Basso conss. [a. 317] 

7 "Idem A. ad Bassum pu.'* Si quis ad se fun- 
dum vel quodcumque aliud adserit pertinere ac re- 
stitutionem sibi competere possessionis putat, civi- 
liter super possidendo agat aut impleta sollemnitate 
iuris crimen violentiae opponat, non ignarus eam se 
sententiam subiturum, si crimen obiectum non po- 
1 tuerit comprobare, quam reus debet excipere. Quod 
si omissa interpellatione vim possidenti intulerit, ante 
omnia violentiae causam examinari praecipimus et 
in ea requiri, quis ad quem venerit possidentem, ut 
ei quem constiterit expulsum amissae possessionis 
iura reparentur, eademque protinus restituta, si cri- 
minalis quaestio agitetur!?, violentus poenae non 
immerito destinatus in totius litis terminum differa- 
tur, ut agitato negotio principali, si contra eum fue- 
rit iudicatum, in insulam deportetur bonis omnibus ab- 
rogatis. .PP. prid. non. Oct. Romae Constantino 
A. v et Licinio C. conss. (a. 319] 

8 * Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. dd M binUm pw? Servos, qui fecisse violen- 
tiam confessionibus testium aut propriis docebun- 
tur, si id inscio domino commiserint, postremo sup- 
1 plicio deditos luere perpetrata censemus. Quod 
si illi metu atque exhortatione dominorum violen- 
tiam admiserint, palam est secundum legem Iuliam 
dominum infamem pronuntiatum?? loci aut originis 
propriae dignitate non uti, servos vero, quos furo- 
ribus talium paruisse constiterit, metallis post?* sen- 
2 tentiam dedi. Viles autem infamesque personae 
et hi, qui bis aut saepius violentiam perpetrasse 
convincentur, constitutionum divalium poena tenean- 
3 (1) tur. Iudicem vero nosse oportet, quod gravi 
infamia sit notandus, si violentiae crimen apud se 
probatum distulerit omiserit vel impunitate donave- 
rit aut molliorem puam praestituimus poenam pro- 
tulerit? D. prid. non. Mart. Mediolami Valenti- 
niano A. 1111 et Neoterio conss. (a. 390] 

9 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Aure- 
liano pp.9 Crimen non dissimile est rapere et ei 
» rapuerit rapta scientem delictum?" servare. 

. II non. Mart. Constantinopoli Honorio x et 
Theodosio vi AA. conss. [a. 415] 


(1) xv ser. cf. Zeitschrift für Rechtsgeschichte 11 p. 181 
(2) Τὰ. 9, 8, 1 B. 60, 535, 1 (3) Constantino A. vi et 
Constantino C. conss. (— α. 320) Gothofredus (4) — T^. 
9,9,1 B 60,37, 73 (5) habuerit TA. (6) B 60, 18, 20 
seqq. — Cf. Dig. 48, 6.1 (1) sic dett., respondit CE 
(8):ungeb5,1,1 (9)Heracleae Mommsen (10) CC. Mommsen 
(11) — 77.9,10,1 (12) proc. afr. TÀ., om. libri (13) temp- 
tantibus cuz T. ser. (14) repugnantibus 77. (15) ex- 
H. 


seri 1. (6) Serdicae 77. 
19,7 (15) pu. ZA, om. libri (9) δὶ er. q. agitetur om. 7 ἢ.) 
habent B (x.z.) (20) — 7. 9, 10, 4 (21) ad alb. 
pu. Z77., om. libri (22) firmat Β.Σ (x. x.) ἀποφαν- 
ϑέντα: pronuntiandum 7^. (23) per 7TÀ., μετά B 
(x. z.) (24) molliore 4. p. poena perculerit 74. contra 
BJ (x.5.)' ^05) « Th. 9,28,:2 (26) 11 addit TÀ. 
(27) scientem delictum om. 17., habet B.X (x.7.) 
ás 


(11) 2 TA. 9, 10, 3: cf. ad 11, 


VIIH. 12—14 


9190 DE RAPTU VIRGINUM 


10 Impp. Leo et Anthemius A4. Nicostrato pp. 
Omnibus per civitates et agros habendi bucellarios 
vel Isauros armatosque servos licentiam volumus esse 
1 praeclusam. Quod si quis praeter haec, quae 
nostra mansuetudo salubriter ordinavit, armata man- 
cipia seu bucellarios aut Isauros in suis praediis 
aut iuxta se habere temptaverit, post exactam cen- 
tum librarum auri condemnationem vindictam in eos 
2 severissimam proferri sancimus. Viri quoque cla- 
rissimi provinciarum rectores in speculis esse debe- 
bunt, ne quis audeat statuta nostrae mansuetudinis 
in aliquo violare, scientes, quod ex dissimulatione 
dignitatis et administrationis cingulo privabuntur et 
post centum librarum auri multam salutis vitaeque 
suae periculum sustinebunt: primatibus videlicet 
apparitionis suae personis praeter amissionem fortu- 
narum suarum capitali quoque supplicio feriendis. 


D. v k. Sept. Anthemio A. 11 cons. [a. 468] 
XIII. 
DE RAPTU VIRGINUM SEU VIDUARUM NEC NON 
SANCTIMONIALIUM. 


4 mp. lustinianus A. Hermogeni magistro offi- 

ciorum.  Raptores virginum honestarum vel inge- 
nuarum, sive iam desponsatae fuerint sive non, vel 
quarumlibet viduarum feminarum, licet libertinae vel 
servae alienae sint, pessima criminum peccantes ca- 
pitig supplicio plectendos decernimus, et maxime si 
deo fuerint virgines vel viduae dedicatae (quod non 
solum ad iniuriam hominum, sed ad ipsius omni- 
potentis dei inreverentiam committitur, maxime cum 
virginitas vel castitas corrupta restitui non potest): 
et merito mortis damnantur supplicio, cum nec ab 
homicidii crimine huiusmodi raptores sint vacui. 
1 Ne igitur sine vindicta talis crescat insania, san- 
cimus per hanc generalem constitutionem, ut hi, qui 
huiusmodi crimen commiserint et qui eis auxilium 
tempore invasionis praebuerint, ubi inventi fuerint 
in ipsa rapina et adhuc flagrante crimine compre- 
hensi ἃ parentibus virginum vel viduarum vel inge- 
nuarum vel quarumlibet feminarum aut earum con- 
sanguineis aut tutoribus vel curatoribus vel patronis 
1a vel dominis, convicti interficiantur. Quae multo 
magis contra eos obtinere sancimus, qui nuptas mu- 
lieres ausi sunt rapere, quia duplici crimine tenen- 
tur tam adulterii quam rapinae et oportet acerbius 
15b adulterii crimen ex hac adiectione puniri. Qui- 
bus connumeravimus etiam eum, qui saltem sponsam 
ilc suam? per vim rapere ausus fuerit. Sin autem 
post commissum tam detestabile crimen aut poten- 
tatu raptor se defendere aut fuga evadere potuerit, 
in hac quidem regia urbe tam viri excelsi praefecti 
praetorio quam vir gloriosissimus praefectus urbis, 
in provinciis autem tam viri eminentissimi praefecti 
praetorio per Illyricum et Africam? quam magistri 
militum per diversas nostri orbis regiones nec non 
viri spectabiles * praefectus Aegypti vel comes Orien- 
tis? et vicarii et proconsules et nihilo minus omnes 9 
viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores pro- 
vinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui 
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna 
sollicitudine adhibeant, ut eos possint comprehen- 
dere et comprehensos in tali crimine post legitimas 
et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione 
durissimis poenis adficiant et mortis condemnent 
1d supplicio. Quibus et, si appellare voluerint, 
nullam damus licentiam secundum antiquae Con- 
16 (1) stantinianae legis" definitionem. ἘΠῚ si qui- 
dem ancillae vel libertinae sint quae rapinam passae 
Sunt, raptores tantummodo supra dicta poena plec- 
tentur, substantiis eorum nullam deminutionem pas- 


if suris. Sin autem in ingenuam personam tale 


facinus perpetretur, etiam omnes res mobiles seu 


immobiles et se moventes tam raptorum quam etiam 
eorum, qui eis auxilium praebuerint, ad dominium 
raptarum mulierum liberarum transferantur provi- 
dentia iudicum et cura parentum earum vel mari- 
1g torum vel tutorum seu curatorum. Et si non 
nuptae mulieres alii cuilibet praeter raptorem legi- 
time coniungentur, in dotem liberarum mulierum 
easdem res vel quantas ex his voluerint procedere, 
sive maritum nolentes accipere in sua pudicitia re- 
manere voluerint, pleno dominio eis sancimus appli- 
cari, nemine iudice vel alia quacumque persona haec 
2  audente contemnere. Nec sit facultas raptae 
virgini vel viduae vel cuilibet mulieri raptorem suum 
sibi maritum exposcere, sed cui parentes voluerint 
excepto raptore, eam legitimo copulent matrimonio, 
quoniam nullo modo nullo tempore datur ἃ nostra 
serenitate licentia eis consentire, qui hostili more 
in nostra re publica matrimonium student sibi con- 
iungere. oportet etenim, ut, quicumque uxorem du- 
cere voluerit sive ingenuam sive libertinam, secundum 
nostras leges et antiquam consuetudinem parentes 
vel alios quos decet petat et cum eorum voluntate 


3 fiat legitimum coniugium.  Poenas autem quas. 


praediximus, id est mortis et bonorum amissionis, 
non tantum adversus raptores, sed etiam contra eos 
qui hos comitati in ipsa invasione et rapina. fuerint 
3a constituimus. Ceteros autem omnes, qui conscii 
et ministri huiusmodi criminis reperti et convicti 
fuerint vel eos? susceperint vel quamcumque opem 
eis intulerint, sive masculi sive feminae sunt, cuius- 
cumque condicionis vel gradus vel dignitatis, poenae 
tantummodo capitali subicimus, ut huic poenae 
omnes subiaceant, sive volentibus sive nolentibus 
virginibus seu aliis mulieribus tale facinus fuerit 
3b perpetratum. $Si enim ipsi raptores metu atro- 
citatis poenae ab huiusmodi facinore temperaverint 
se, nulli mulieri sive volenti sive nolenti peccandi 
locus relinquetur, quia hoc ipsum velle mulieri ab 
insidiis nequissimi hominis qui meditatur rapinam 
inducitur. nisi etenim eam sollicitaverit, nisi odiosis 
artibus circumvenerit, non facit eam velle in tantum 
3c dedecus sese prodere. Parentibus, quorum maxime 
vindicta intererat, si peau praebuerint ac do- 
4 lorem remiserint, deportatione plectendis. Et si 
quis inter haec ministeria servilis condicionis fuerit 
deprehensus, citra sexus discretionem eum concre- 
mari iubemus, cum hoc etiam Constantiniana lege! 
5 recte fuerat prospectum. Omnibus legis Iuliae 
capitulis, quae de raptu virginum vel viduarum seu 
sanctimonialium sive antiquis legum libris sive in 
sacris constitutionibus posita sunt, de cetero aboli- 
tis, ut haec tantummodo lex in hoc capite pro om- 
6 nibus sufficiat. Quae de sanctimonialibus etiam 
virginibus et viduis locum habere sancimus. 2). xv 
k. Dec. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. 111 
cons. [a. $33] 


XIIIT. 
DE EMENDATIONE SERVORUM. 


1 "Znp. Constantinus A. ad. Bassum. | Si virgi 
aut loris servum dominus adflixerit aut custodiae 
causa in vincula coniecerit, dierum distinctione sive 
interpretatione depulsa nullum criminis metum mor- 
1 tuo servo sustineat. Nec vero immoderate suo 
iure utatur, sed tunc reus homicidii sit, si voluntate 
eum ictu fustis aut lapidis occiderit vel certe telo 
usus letale vulnus inflixerit aut suspendi laqueo prae- 


ceperit vel iussione taetra praecipitandum esse man- 


daverit aut veneni virus infuderit vel dilaniaverit 


() .B 60, 58, 1: maiore ex parte redit in 1, 3, 53: iunge 
5,.17, 11 (2) suam del. Waechter (3) et Africam 
om. l. gem. (4) sic l. gem., vir spectabilis libri (5) vel 
comes Or. om. |. gem. (6) omnes om. 1. gem. (7) T^. 


9, 24, 1, 3 (8) sic CR^, sodalium vel sequentium vel 
comitum ins. LR? (9) eos C L gem., qui eos .L, eos 
qui κ᾿ (10) TÀ. 9, 24, 1, 5 (11) 2 Τῇ. 9,12, 1 B 
60, 59, 1 


' ᾿ T DE EMENDATIONE PROPINQUORUM 


3919 VIIII 14— 18 


- poenis publicis corpus, ferarum unguibus! latera 


persecaudo vel exurendo oblatis? ignibus membra, 
aut tabescentes artus atro sanguine permixta sanie 
defluentes prope in ipsis adegerit cruciatibus vitam 
relinquere saevitia immanium barbarorum. 7).38 v id. 
Mai. Romae Constantino A. Y et Licinio conss. ἴα. 319] 


XV. 
DE EMENDATIONE PROPINQUORUM. 


1. *mpp. Valentinianus et Valens 44. ad sena- 
tum. ln corrigendis minoribus pro qualitate delicti 
senioribus propinquis tribuimus potestatem, ut, quos 
ad vitae decora domesticae laudis exempla non pro- 
1 vocant, saltem correctionis medicina compellat. Ne- 
que nos in puniendis morum vitiis potestatem in 
immensum extendi volumus, sed iure patrio aucto- 
ritas corrigat propinqui iuvenis erratum et privata 
2 animadversione compescat. Quod si atrocitas 
facti ius domesticae emendationis excedit, placet 
enormis delicti reos dedi iudicum nmotioni. J. prid. 
k. Dec. Valentiniano et Valente AA. conss. [α΄ 365] 


XVI.* 
AD LEGEM CORNELIAM DE SICARIIS. 


1 *Imp. Antoninus A. Aurelio" Herculiano et 
alis milhtibus. Frater vester rectius fecerit, si se 
praesidi provinciae* obtulerit: qui? si probaverit 
non occidendi animo lustum ἃ se percussum !?^ esse, 
remissa homicidii poena secundum disciplinam mili- 
1 tarem sententiam proferet. !'Crimen enim con- 
trahitur, si et voluntas nocendi intercedat. ceterum 
ea, quae ex improviso casu potius quam fraude ac- 
cidunt, fato plerumque, non noxae imputantur. PP. 
prid. k. Febr. Laeto 11 et Cereale conss. ^ (a. 215] 

2 Imp. Gordianus A4. Quintiano. ls, qui adgres- 
sorem vel quemcunque alium? in dubio vitae dis- 
crimine constitutus occiderit, nullam ob id factum 
calumniam metuere debet. PP. 111 nom. April. 47- 
riano et Papo conss. (a. 243] 

9 (4) Imp. Gallienus 4. Munatio. Si, ut ad- 
legas, latrocinantem peremisti, dubium non est eum, 
qui inferendae caedis voluntate praecesserat, iure 
caesum videri. PP. xin k. Febr. Valeriano et 
Lucillo conss. [a. 265] 

4 (9) !Exemplum sacrarum litterarum | Diocle- 
dani et Maximiani AA. Agathoni. Eum, qui ad- 
severat homicidium se non voluntate, sed casu for- 
tuito fecisse, cum calcis ictu mortis occasio praebita 
videatur, si hoc ita est neque super hoc ambigi 
poterit, omni metu ac suspicione, quam ex admissae 
rei discrimine sustinet, secundum id quod adnota- 
tione nostra comprehensum est volumus liberari. J. 
prid. k. Dec. Sirmi ipsis AA. 1111 et 111 conss. [a. 290] 

9 (6) Jdem AA. et CC. Agotio. Si quis te reum 
Corneliae legis de sicariis fecerit, innocentia pur- 

ari crimen, non adulta aetate defendi convenit. 

. VI k. Nov. Romae* CC. conss. (a. 294] 

6 (7) Idem AA. et CC. Philisco. 1s, qui cum telo 
ambulaverià hominis necandi causa, sicut is, qui 


hominem occiderit vel cuius dolo malo factum !* erit 
commissum, legis Corneliae de sicariis poena coer- 
cetur. $$. vrr k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

7 (8) E Valentinianus Valens et Gratia- 
nus 444. ad Probum pp. Si quis necandi infantis 
piaculum adgressus adgressave sit, sciat se capitali 
supplicio esse puniendum !5. vii id. Febr. 

omae Gratiano A. 111 et Equitio conss. ἴα. 314] 

8 (9) !*Zmpppp. Gratianus Valentinianus Theo- 
dosius et Arcadius 4444.?^ Cynegio pp. Si forte 
mulier marito mortis parasse insidias vel quolibet 
alio genere voluntatem occidendi habuisse invenia- 
tur, vel forte maritus eo modo insectetur uxorem, 
^in eadem quaestione ab omni familia non solum 
mariti, sed etiam uxoris, quae tamen tunc temporis 
domi fuerit?? quaerendum est sine cuiusquam de- 


fensione. D. r1; id. Dec. Arcadio A. et Bautone 

conss. [a. 385] 
XVII.? 

DE HIS QUI PARENTES VEL LIBEROS OCCI- 
DERUNT. 


1 "Imp. Constantinus A. ad Verinum vicarium 
Africae. Si quis in?5 parentis aut filii aut omnino 
adfectionis eius quae nuncupatione parricidii conti- 
netur fata properaverit, sive clam sive palam id 
fuerit enisus, poena parricidii punietur?9 neque gla- 
dio neque ignibus neque ulla alia sollemni poena 
subiugetur, sed insutus culleo?" et inter eius fera- 
les angustias comprehensus serpentium contuberniis 
misceatur et, ut regionis qualitas tulerit, vel in vi- 
cinum mare vel in amnem proiciatur, ut omni ele- 
mentorum usu vivus carere incipiat, ut οἱ 35 caelum 
superstiti, terra mortuo auferatur. JD. xv: k. Dec. 
Licinio v et Crispo C. conss. accepta prid. id. 
Mart. Carthagine" Constantino A. v et Licinio C. 
conss. [α. 318—319] 


XVIII." 


DE MALEFICIS ET MATHEMATICIS ET CETERIS 
SIMILIBUS. 


1 Zmp. Antoninus 4. Plus est hominem veneno 
extinguere quam occidere gladio. PP. sine die et 
consule. 


2 Inpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
Tiberio. Artem geometriae discere atque exerceri 
publice intersit. ars autem mathematica damnabilis in- 
terdicta est. S. xzz k. Sept. Sirmi. CC. conss. ἴα. 294] 

9 9[mp. Constantinus 4. αὐ Mazximum. Nullus 
haruspex, nullus sacerdos, nullus eorum, qui huic 
ritui adsolent ministrare?!, limen alterius accedat 
nec ob alteram causam, sed huiusmodi hominum 
amicitia quamvis vetus repellatur: concremando illo 
haruspice, qui ad domum alienam accesserit, et illo 
in insulam detrudendo post ademptionem bonorum, 
1 qui eum evocaverit suasionibus uel praemiis. Ac- 
cusatorem autem huius criminis non delatorem esse, 
sed dignum magis praemio arbitramur. PP. k. Febr. 
Romae Constantino A. Y et Licinio C. conss. [a. 319] 


(t) vestigiis 7A. (2) admotis 77. 

scr. (4) — Th. 9, 13, 1 B 60, 59, 2 
seqq. — Cf. Dig. 48, 8 
(1) aurelio Coil, om. libri (8) viro elarissimo ins. 
B (x. n.) contra Coll. (9) qui libri cum BX (x. m.), 
eui Coll. rectius (10) sic Β.Σ (x.7.), hominem a se 
pereussum /ibri, iustam ἃ se percussam (Coll. (11) $1 
— (Collatio 1, 9 (12) vel quemcumque alium om. B.Z 
(x. 7t.) (13) editiones cum libris quibusdam ante c. 3 
ex edicto Theoderici 15 hoc caput inserunt: Idem A. Si 
quis percussorem ad se venientem ferro (alias telo) re- 
pulerit, non teneatur homicida. PP. (4) — Collatio 
1, 10 (δ) zn loco erratum est - (10) sic LC, factum 
malo RH, malo om. B.X (x.7.) (11) — T5. 9, 14, 1: 


(3) pp. vel acc. 
(5) .Β 60, 39, 13 
(6) pr. — Collatio 1, 8 


cf. 8, 985.1 (18) sciat ... puniendum] erit capitale 
istud malum 77. (19) — 74.9,7,4 (20) sic LR, 
imppp. gr. val. et theod. aaa. C' cum 9, 9, 31 et T. 
(21) seqq. iterantur in 9, 9, 31 (22) quo adulterium 
dicatur admissum £ns. |. gem. cum T^. (23) Cf. Dig. 
48, 9 (24) τ ΤΆ. 9, 15, 1 7nst. 4, 18,6 (25) in 
C Th. om. LR Inst. (26) poena parr. punietur om. 
T., habent Inst. (21) sic LC Th., cum cane et vi- 
pera et gallo gallinacio et simia ins. ὦ cum Inst. (28) ut 
ei dett. cum Th. et libris quibusdam Inst., ut et C, 
et LR cum alis libris Inst. (29) Β 60, 39, 22 segg. 
(30) — Th. 9, 16, 1 (31) nullus sacerdos . . mini- 
strare sumpta sunt ex T. 9, 16, 2 


48* 


VIII 18 19. 


300 


DE SEPULCHRO VIOLATO 


4 !Idem A. et C. ad Bassum pp. Eorum est 
scientia punienda et severissimis merito legibus vin- 
dicanda, qui magicis adcincti artibus aut contra sa- 
lutem hominum moliti aut pudicos animos ad libi- 
1 dinem deflexisse detegentur. Nullis vero crimi- 
nationibus implicanda sunt remedia humanis quaesita 
corporibus aut in agrestibus locis innocenter adhibita 
i epa ne maturis vindemiis metuerentur imbres 
aut ruentis grandinis lapidatione quaterentur, quibus 
non cuiusque salus aut aestimatio laederetur, sed 
quorum proficerent actus, ne divina munera et la- 
bores hominum sternerentur. JD. x k. lun. 4qui- 
leiae Crispo et Constantino CC. conss. [a. 321] 

5 ?Lnp. Constantius 4. ad populum. Nemo 
haruspicem consulat aut mathematicum, nemo ha- 
rioum. augurum et vatum prava confessio conti- 
cescat. Chaldaei ac magi et ceteri, quos maleficos 
ob facinorum magnitudinem vulgus appellat, nec ad 
hanc partem aliquid moliantur. sileat omnibus per- 
petuo divinandi curiositas. etenim supplicium capitis 
feret gladio ultore prostratus, quicumque iussis ob- 
sequium denegaverit. JD. viii k. Febr. Mediolani 
Constantio «4. viii et. Iuliano C. 11 conss. (a. 357] 

6 *Idem Α. οἱ C. ad populum. Multi magicis 
"artibus usi elementa turbare, vitas insontium labe- 
factare non dubitant et manibus accitis audent ven- 
tilare, ut quisque suos conficiat malis artibus ini- 
micos. hos, quoniam naturae peregrini sunt, feralis 
pestis absumat. D. prid. non. Dec. Mediolani Con- 
stantio A. viilI et [Iuliano C. conss. [a. 351] 

7 5idem A4. et C. ad Taurum pp. Etsi excepta 
tormentis sunt corpora honoribus praeditorum (prae- 
ter illa videlicet crimina, quae legibus demonstran- 
tur), etsi homines$ magi, in quacumque sint parte 
terrarum, humani generis inimici credendi sunt, ta- 
men quoniam qui in comitatu nostro sunt ipsam 
pulsant propemodum maiestatem, si quis magus vel 
magicis contaminibus adsuetus, qui maleficus vulgi 
consuetudine nuncupatur, aut haruspex aut hariolus 
aut certe augur vel etiam mathematicus aut narran- 
dis somniis occultans artem aliquam divinandi aut 
certe aliquid horum simile exercens in comitatu meo 
vel Caesaris fuerit deprehensus, praesidio dignitatis 
1 cruciatus et tormenta non fugiat. 1 convictus 
ad proprium facinus detegentibus repugnaverit per- 
negando, sit eculeo deditus ungulisque sulcantibus 
latera perferat poenas proprio dignas facinore. 7). 111 
non. Iul. Arimini Datiano et Cereale conss. [a. 358] 

8 "Impp. Valentinianus et Valens. AA. ad Mo- 
destum pp. Culpa similis est? prohibita discere 

uam docere. . prid. id. Dec. Constantinopoli 

alentiniano et Valente? AA. conss. [a. 365] 

Imppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius A44. Albino pu.! Quicumque maleficiorum 
labe pollutum audierit deprehenderit occupaverit, ilico 
ad publicum protrahat et iudiciorum oculis commu- 
1 nis hostem salutis ostendat. Quod si quisquam 
ex agitatoribus (id est aurigis!?) seu ex quolibet alio 
genere hominum contra hoc interdictum venire temp- 
taverit aut clandestinis suppliciis etiam manifestum 
reum maleficae artis oppresserit, ultimum supplicium 
non evadat geminae suspicionis obnoxius, quod aut 
publicum reum, ne facinoris socios publicaret, seve- 
ritati legum et debitae subtraxerit quaestioni aut 
proprium fortassis inimicum sub huiusmodi vindictae 
nomine consilio atrociore confecerit. D. xvir k. 


XVIII." 
DE SEPULCHRO VIOLATO. 


1 Imp. Gordianus A. Zenoni. Res religioni desti- 
natas, quin immo religionis effectas, scientes qui 
contigerint et emere et distrahere non dubitaverint, 
tametsi iure venditio non subsistat, laesae tamen 
religionis in erimen inciderunt. |PP. zz k. Mart. 
Sabino 11 et Venusto conss. (a. 240] 

2 "Imp. Constantius A4. ad Titiamum pu. Si 
servus? in demoliendis sepulchris fuerit apprehen- 
sus, si id sine domini scientia faciat, metallo addi- 
cetur!?, si vero domini auctoritate vel iussione ur- 
guetur, relegatione plectetur. et si forte detractum 
aliquid de sepulchris ad domum eius villamque pro- 
vectum? reperietur, villa sive domus aut aedificium 
quodcumque erit fisci viribus vindicetur. JD. vii k. 
Jul. Mediolani Acyndino et Proculo conss. (a. 340] 

9 "Idem A4. ad Limenium pp. Si quis sepul- 
chrum laesurus attigerit, locorum iudices si hoc vin- 
dicare neglexerint, non minus nota!? quam viginti 
librarum auri in sepulchrorum violatores statuta 

oena grassetur??, ut eam largitionibus nostris in- 
erre cogantur. JD. v k. April. Limenio et Catul- 
lino conss. (a. 349] 

4 ?i]dem A. ad populum. Qui sepulchra?? vio- 
lant, domus ut ita dixerim defunctorum, geminum 
videntur facinus perpetrare: nam et sepultos spo- 
1 liant destruendo et vivos polluunt fabricando. Si 
quis igitur de sepulchro abstulerit saxa vel marmora 
vel columnas aliamve quamcumque materiam, fabri- 
candi?? gratia sive id fecerit venditurus, decem pondo 
auri cogatur fisco inferre, sive quis propria sepulchra 
defendens hanc in iudicium querellam detulerit sive 
quicumque alius accusaverit vel officium nuntiaverit, 
2 Quae poena priscae severitati accedit: nihil enim 
derogatum est illi supplicio, quod sepulchra violan- 
3 tibus videtur impositum. Huic autem poenae 
subiacebunt et qui corpora sepulta aut reliquias 
contrectaverint. D. id. lun. Mediolani Constantio 
A. ViHI et Iuliano C. 11 conss. [a. 351] 

9 "Imp. lulianus A. ad populum. Pergit audacia 
ad busta diem functorum et aggeres consecratos, 
cum et lapidem hinc movere et terram sollicitare?* 
et cespitem vellere proximum sacrilegio maiores 
semper habuerunt: sed et ornamenta quaedam tri- 
| cliniis aut porticibus auferri de sepulchris. Qui- 
bus primis?? consulentes, ne in piaculum incidant 
contaminata religione bustorum?7, hoc fieri prohi- 
bemus poena sacrilegii?* cohibentes. JD. prid. id. Febr. 
Antiochiae Iuliano A. 1111 et Sallustio conss. [a. 363] 

6 Imp. lustinus A. Theodoto?? pu. Cum sit in- 
iustum et nostris alienum temporibus iniuriam fieri 
reliquiis defunctorum ab his, qui debitorem sibi esse 
mortuum dicendo debitumque exigendo sepulturam 
eius impediunt, ne in P pesci eadem iniuria pro- 
cederet cogendis his ad quos funus mortui pertinet 
sua jura perdere, ea quidem, quae mortuo posito 
ante sepulturam eius facta fuerint vel exigendo quod 
debitum esse dicitur vel confessiones aliquas aut 
fideiussorem aut pignora capiendo, penitus ampu- 
tari praecipimus: redditis vero pignoribus vel pecu- 
niis quae solutae sunt vel absolutis fideiussoribus 
et generaliter omnibus sine ulla innovatione in pristi- 
num statum reducendis principale negotium ex in- 
tegro disceptari: eum vero, qui in huiusmodi depre- 


Sept. Romae Timasio et Promoto conss. ἴ[α. 389] | hensus fuerit flagitio, quinquaginta libras auri de- 
() —- Th. 9, 16, 3 (2) e Τῇ. 9, 16, 4 (3) et | (19) nota dett. Th. om. LCR (20) sic Th, erassen- 
Iulianus C. ins. TA. (4) τα T^.9,16, 5 (6) — TA. | tur L, multentur CR (21) — TA. 9, 11,4 (22) aedi- 
9, 10,6 (6) idem B2 (x.z.), omnes TA. (1) — Τῇ. | ficia manium T. (23) fabricae Τῇ. (24) — T. 
9, 16, 8 (8) est C cum Th., est tam LR (9) xui | 9, 17, 5: cf. edictum Iuliani Graecum Hermes 8 p. 167 seg. 


ins. Gothofredus (— a. 810) 


(10) — T. 9, 16, 11 
(u) pu. T^. pp. libri 


(12) id est aurigis om. Τῇ. 
habet BE (».7..) — (13) B. 60, 23, 12 seqq. — Cf. Dig. 
471,12 (14) e Τῇ, 9, 17,1 — (15) si quis T7. contra B 
(16) addicetur L, adicitur C, adiciatur KR, adiudicetur Τῇ. 
(7) post hano legem íns. ΤΏ. (18) πα Τῇ, 9, 17, 2, 2 


(25) sic T'À. cum BE (x. π.), evertere libri (26) stc 
T. cum B (x. z.), primi C, primo E. (27) sic TÀ. cum 
B. (x. σε.), incidat (incidant C) cont. religio (religiose 2M") 
defunctorum CRM (28) poena manium vindice 77., 
τιμωρίᾳ ἱεροσυλίας B. (κ. π.) (29) sic 4, 30, 13 Pro- 
copius hist. arc. p. 64 Dindorf, theodoro libri 


Ud 
ΓΙ " 
3 
Ju 
M 


AD LEGEM FABIAM 301 


VIIII 19—22 


pendere vel, si minus idoneus sit ad persolvendum, 
Suo corpore sub competenti iudice poenas luere. P. 
k. Dec. Constantinopoli Olybrio vc. cons. — [a. 526] 


XX. 
AD LEGEM FABIAM, 


1 Imp. Antoninus A. Placido. Pater tuus ad- 
versus eum, à quo sollicitatam ancillam, plagio quo- 
que facto exportatam queritur, apud suum 1udicem 
civiliter in rem actione instituta consistat. si in 
causa tenuerit, etiam legis F'abiae crimen persequi 
poterit. quod si per violentiam mancipium abrep- 
tum est, accusationem vis non prohibetur intendere. 
PP, xm k. April. Antonino 4. 111 et Balbino 
conss. [a. 213] 

2 Idem A. Aurelio. Si ab Aeliano servum tuum 
susceptum et aliquamdiu? occultatum moxque eo 
suadente fugae datum probare potes, legis Fabiae 
crimen per te vel actionem ad eam rem propositam, 
id est servi corrupti, per procuratorem tuum per- 
sequi potes. .PP. vir rA Aug. Antonino A. 11 et 
DBalbino conss. [a. 213] 

9 Imp. Alexander 44. Cornelio. Οὐ legis Fabiae 
poena debeatur, in crimen subscriptio et accusatio 
et sententia necessaria est. JP. virr k. Iul. Iuliano 
et Crispino conss. [a. 224] 

4 Imp. Gordianus A. Paulinae. Non valet pro- 
curatoris sententia, si vicem praesidis non tueatur, 
Le ταὶ Fabiae locum esse pronuntiavit, cum eius 
egis 
notionem. .PP. zz1 non. Dec. Gordiano A. et Aviola 
COnss. [a. 239] 

Ὁ ὙΠῸ: Valerianus et Gallienus A4. οἱ Valeria- 
nus C. lulianae. Si fratrem tuum adversarius sup- 
primit, legis eum Fabiae, adito praeside provinciae 
reum debes postulare. PP. non. Mai. 4emiliano et 
Dasso conss. [«. 259] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Mar- 
cianae. ln fuga servum constitutum neque vendere 
neque donare licet. unde intellegis te in legem in- 
cidisse, quae super huiusmodi delictis certam poe- 
nam fisco inferendam statuit, exceptis coheredibus 
et sociis, quibus in divisione communium rerum li- 
citationem de fugitivo servo invicem facere permis- 
sum est. ita vero liceat fugitivum vendere, ut tunc 
venditio valeat, quando ab emptore requisitus fuerit 
deprehensus ?. P. ur id. Mart. Diocletiano | et 
Maaimiano 44. conss. [a. 281] 

7 lidem AA. Maaimo pw. Quoniam servos ἃ 
lagiariis alienari ex urbe significas atque ita inter- 
dud ingenuos homines eorum scelere asportari so- 
lere perscribis^, horum?* delictorum licentiae maiore 
1 severitate occurrendum esse decernimus. Ac 
propterea si quem in huiusmodi facinore deprehen- 
deris, capite eum plecti non dubitabis, ut poenae 
genere deterreri ceteri possint, quominus istiusmodi 
audacia vel servos vel liberos ab urbe abstrahere 
atque alienare audeant. 2). vi id. Dec. Diocletiano 111 
et Maximiano 4.4. conss. (a. 281] 

8 idem AA. Constant. Praeses provinciae dis- 
creto prius iure dominii intellegat, audiendum sit 
plagii crimen nec ne. nam si proprietatis tuae man- 
cipium esse constiterit, expirasse criminis intentio- 
nem emersa dominii luce manifestabit: si vero ser- 
vum alienum esse constiterit, post disceptatam pro- 
rietatis quaestionem et criminis causam audiet. 

P. vin k. Sept. ipsis AA. I1 et 111 conss. [a. 290] 


Sceptatio ad praesidis provinciae pertineat 


9 Idem 444. et CC. Eugenio. Eum, qui mancipium 
alienum celat, Fabiae legis crimine teneri non est in- 
certi iuris. S. id.9 Mai. Heracliae AA. conss. (a. 293] 

10 Jdem A4. et CC. Dizae. Comparantem ab 
eo, qui abduxit plagio mancipia, si delicti socius non 
DEORUM nullo crimine teneri convenit. S. non. IVov. 

ucione A4. conss. [a. 293] 

11 Jdem A4. et CC. Ampliatae. Abducti plagio 
facta venditio statum non mutat: liberae enim per- 
sonae sollicitatione crimen committitur, non condi- 
cioni praeiudicatur.  $. non. Nov. Lucionae AA. 
COnss. [a. 293] 

12 Idem 44. et CC. Muciano. Si quis servum 
fugitivum sciens cum rebus furtivis suscepit, cum 
horum nomine furti actione teneatur, haec tibi rector 
provinciae cum solita poena restitui efficiet. sed et 
Si criminis plagii accusationem institueris, tibi audien- 
tiam praebere non dubitabit. S. prid. id. Sept. Singi- 


duni CC. conss. (a. 294] 
19 Jdem 44. et CC. Severino. Plagii criminis 

&ccusatio publici sit iudicii. 8. v A. Dec. 

CORSS. [a. 294] 


14 Idem AA. et CC. Callistheni.  Plagii criminis 
accusatio cessat, si vos servos? vel liberos adseve- 
rent qui suppressisse dicuntur, non commissi velandi, 
sed ad hane opinionem iusta ducti ratione. S. prid. 
non. Dec. Micomediae CC. conss. (a. 294] 

19 ldem AA. et CC. Pomponio. Liberum sciens 
condicionem eius invitum venumdando plagii crimi- 
nis poena tenetur. J. xii k. lan. Nicomediae CC. 
conss. [a. 294] 

16 9*/mp. Constantinus A. ad Domitium? Celsum 
vicariwn Africae. Plagiari, qui viventium filiorum 
miserandas infligunt parentibus orbitates, metalli 
poena cum ceteris ante cognitis suppliciis teneban- 
1 tur!?. Si quis tamen eiusmodi reus fuerit oblatus, 
posteaquam super crimine patuerit, servus quidem 
vel libertate donatus bestiis obiciatur!!, ingenuus 
autem gladio consumatur!?. 2. Kk. 4ug. Constan- 
tino A. 1111 e( Licinio IIII conss. (a. 315] 


XXI. 
AD LEGEM VISELLIAM. 


1 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. et CC. 
Baccho. Lex Visellia libertinae condicionis homi- 
nes persequitur, si ea quae ingenuorum sunt circa 
honores et dignitates ausi fuerint attemptare vel de- 
curionatum adripere, nisi iure aureorum anulorum 
impetrato à principe sustentantur. tunc enim quoad 
vivunt imaginem, non statum ingenuitatis obtinent 
et sine periculo ingenuorum etiam officia peragunt 
1 publica. Qui autem libertinus se dicit ingenuum, 
tam de operis civiliter quam etiam lege Visellia cri- 
minaliter poterit perurgueri: in curiam autem se 
immiscens damno quidem cum infamia adficitur: 
muneribus vero personalibus in patria patroni, quae 
congruunt huiusmodi hominibus, singulos pro viri- 
bus adstrictos esse non dubium est. PP. 11 id. 
Febr. Antiochiae CC. conss. [a. 300?] 


XXII? 
AD LEGEM CORNELIAM DE FALSIS. 


1 Imp. Antoninus A4. Severino. Si partus sub- 
iecti crimen diversae parti obicitis, causa capitalis 
in tempus pubertatis pueri differri non debuit, sicut 
iam pridem mihi et divo Severo patri meo placuit. 


(1) .B 60, 48 — Cf. Dig. 48, 15 .(2) sie Hal., ali- 
quando Jibri (3) sic LE, quaesitus fuerit et depre- 
hensus C, εὐὑρεϑῇ ἢ καταληφϑῇ B (x.s.) (4) sic 
Hal., praeseribis Jibri (5) sic dett.. te ins. LCR 
(6) k. Mommsen (1) vos servos C cum .B.X (x. z.), suos 
servos A, servos suos D: vos servos suos scr. (8)-— 7}. 
9, 18, 1 (9) domitium T7., om. libri (10) sic T^., 


teneantur /ibri: cf. not.12 . (11) sic T7., subieiatur Ubri 
(12) bestiis primo quoque munere obioiatur, liber autem 
sub hae forma in ludum detur gladiatorium, ut, ante- 
quam aliquid faeiat, gladio consumatur. eos autem, qui 
pro hoc erimine iam in metallum dati sunt, numquam 
revocari praecipimus 77. (13) .B 60, 41, 36 seqq. — 
Cf. Dig. 48, 10 


VIIII 22 | Ἢ 389 AD L. CORNELIAM DE FALSIS 


neque enim verisimile est eam quae arguitur non | dentissimi Pauli requiretur. PP. x k. Iul. Diocle- 


fide causam suam defensuram, cum periculum | fiano 111 ef Maximiano A4. conss. [a. 281] 
capitis subeat. PP. non. Mart. duobus 4spris 12 Idem AA. et CC. Primo. Querella falsi tem- 
conss. [a. 212] | poralibus praescriptionibus non excluditur nisi vi- 


2 Imp. Alexander A4. Valerio. Satis aperte di- | ginti annorum exceptione, sicut cetera quoque fere 
vorum parentum meorum rescriptis declaratum est, | crimina. S. vr id. 4ug. Viminacio AA. conss. [a. 293] 
cum morandae solutionis gratia a debitore falsi cri- 19 Jdem A4. et CC. Marco. Qui veluti praesen- 
men obicitur, nihilo minus salva exsecutione crimi- | tem scripsisse res recepisse suas, cum absens esset, 
nis debitorem ad solutionem compelli oportere. PP. | conscripsit, non ignoranti quicquam aufert, sed se 
IH non. Mai. Mazimo 11 et Aeliano conss. ἴα. 223] | criminis obligat periculo. 2}. vr k. lan. Sirmi AA. 

9 (4) !Jdem A. Mazcimo. Maiorem severitatem | conss. [a. 293] 
exigit, ut merita eorum qui falsis rescriptionibus | 14 Jdem A44. et CC. Gentianae. Eum, qui cela- 
utuntur digna poena coerceantur. sed qui deceptus | vit vel amovit testamentum, committere crimen falsi 
est per alium, si suam innocentiam probat et eum | publice notum est. S. rrr. k. lan. Sirmi AA. 
ἃ quo accepit exhibet, se liberat. PP. 11113 Kk. lan. | conss. [a. 293] 
Albino et Maaximo conss. [a. 221] 15 Jdem AA. et CC. Rufo. Si creditor colludens 

4 (3) Jdem A. Cassio. Licet ex tabulis, quas sub | cum debitore suo tibi praedium venumdedit, falsum 
nomine patris tui uxorem eius, id est novercam | commisit et^ tibi nihil officit, sed se magis criminis 
tuam, subrepto vero testamento falsas protulisse ad- | accusationi fecit obnoxium. S. xiz; k. Febr. CC. 
legas, cum crimen admissum ignores, legatum ad- | conss. - [a. 294] 
scriptum tibi consecutus sis, tamen non impedie- 16 Jdem 44. et CC. Fortunato. De fide testa- 
ris accusationem contra eam impletis sollemnibus | menti querenti duplex via litigandi tributa est. quam- 
instituere. |.PP. xr k. lan. Albino et Maaimo | vis itaque per procuratorem accusationem persequi 
conss. (a. 221] | non potes, disceptatione privata tamen de eius fide 

9 ldem 4. Petronio. Falsi quidem crimen vel | queri non prohiberis, cum reus ita conventus non 
aliud capitale movere vos matri vestrae secta mea | tantum ab alio iuste, sed etiam eo? qui civiliter 
non patitur. sed ea res pecuniarium compendium | egit sollemniter accusari possit. S. ΡΠ id. Febr. 
non aufert. si enim de fide scripturae, unde eadem , S?rmi CC. conss. i [a. 294] 
mater vestra fideicommissum sibi vindicat, dubitatio 17 Jdem 444. et CC. Menelao. Sicut falsi testa- 
est, inquiri fides veritatis etiam sine metu criminis , menti vel codicillorum scriptura temporis intervallo 
potest. —.PP. rm k. Sept. Agricola et Clemente | firmari non potest, ita uera quae iure subsistit non 
conss. [a. 230] | 1 evanescit. Si itaque de fide delicti? vel per ac- 

6 Imp. Philippus 4. et Philippus C. Ulpio. Qui | cusationem vel per privatum iudicium quereris, rector 
falsas tabulas dixerit nec tenuerit, ad defuncti iudi- | provinciae tunc demum eos exhiberi de quibus in- 
cium adspirare non potest. PP. xv k. April. Phi- | terrogatio fieri potest iubebit, si prius ceteris in- 


lippo A. et Titiano conss. [a. 245] | diciis fuerit commotus. S. 111 id. Febr. Sirmi CC. 
1 πων. Valerianus et Gallienus AA. et Valeria- | conss. : [a. 294] 
nus C. Heliodoro. Ipse significas, cum primo ad- 18 Jdem 44. et CC. Maximo. Ex initio falsi 


versarii instrumenta protulerunt, fidem eorum te? | commissi iusta possessio non paratur. unde contra 
habuisse suspectam. facta igitur transactione diffi- | eos, quos de dominio fundi tecum contendere pro- 
cile est, ut is qui provinciam regit velut falsum, cui | ponis, accusationem instituere potes. S. III nom. 
semel adquievisti, tibi accusare permittat. PP. rrr | Mart. CC. conss. [a. 294] 
k. Iul. Tusco et Basso conss. [a. 258] 19 Jdem 44. et CC. Cosmiae. Etsi ad te nego- 

8 Idem AA. et C. Marino. Si falsos codicillos | tium pertinuit, etiam atque etiam tecum deliberare 
ab his contra quos supplicas factos esse contendis, | debueras, ne improbam institueres accusationem, hoc 
non ideo accusationem evadere possunt, quod se | instrumentum falsum in quo subscripseras arguere 
ilis negent uti. nam illis prodest instrumenti usu 1 contendens. At? cum mulieribus in aliena causa 
abstinere, qui non ipsi machinatores falsi esse di- | falsi non sit concessum accusare, tu autem haec 
cuntur et quos periculo solus usus adstrinxerit. qui | eadem praedia te prius alii donasse proponas, fieri 
autem compositis per scelus codicillis in severitatem | tibi facultatem accusandi contra iuris postulas for- 


legis Corneliae inciderunt, non possunt defensiones | mam. S. viz: id. Mart. CC. conss. (a. 294] 
eius recusando crimen evitare. JPP. rm: k. lul. 46- 20 Idem AA. et CC. Rufino. Nec exemplum pre- 
miliano et Basso conss. (a. 259] | cum editionis aliter per errorem scriptum, cum non 


9 Impp. Carinus et INumerianus A4. Messio. Si | nisi dolo falsum committentes crimini subiugentur, 
docueris apud praesidem provinciae ab intestato te | cognitionem dati iudicis moratur. S. xr k. Nov. 
heredem eius extitisse, qui codicillos scripserat, or- | Dorostoli CC. conss. (a. 294] 
dinarium est, ut in hereditatis possessione constitu- 21 *Imp. Constantinus Α. Maecilio? Hilariano 
tus fideicommissa praebeas, quae iure relicta sunt, | correctori Lucaniae et Brittiorum. Si quis decurio 
1 nisi consilium est codicillos falsos arguere. Quod | testamentum vel codicillos aut aliquam deficientis 
si criminaliter coeptum interventu indulgentiae sopi- | scripserit voluntatem vel conscribendis publicis pri- 
tum est, habes tamen residuam indagationem, potest | vatisque instrumentis praebuerit officium, si falsi 
de fide scripturae civiliter quaeri. Pp. III k. April. | quaestio moveatur, decurionatus honore seposito 
Carino 11 et. INumeriano AA. conss. [a. 284] | 1 quaestioni, si ita poposcerit causa, subdatur. Sed 

.10 Impp. Diocletianus et Maximianus A44. Legi- | non statim desinit esse decurio, qui in huiusmodi 
timo. Cum suppositi partus crimen patrui tui uxori | facto fuerit!'^: quantum enim ad municipales perti- 
moveas, apud rectorem provinciae instituta accusa- | net necessitates, decurio permanet: quantum ad rem 
tione id proba. PP. xr k. Oct. Diocletiano A. 1t | gestam et veritatem reserandam ! uti decurionatus 
et Aristobulo conss. (a. 285] | 2 (1) honore non poterit. Nec vero is, qui ante 

11 Idem .44. Isidoro. Si lis pecuniaria apud | fuerit tabellio, ad eludendam quaestionem super his 
pedaneos iudices remissa est, etiam de fide instru- | quae ante conscripsit factus decurio defendi hac po- 
menti civiliter apud eos iuxta responsum viri pru- | terit dignitate, quoniam scripturae veritas, si res 


(1) ordinem c. 3 et 4 ad C et B restituimus: quibus non | (5) eo LC, ab eo R (6) sic R, delicta L, lecti C, 
videtur obstare dies c. 3, cum veri haud absimile sit eum | deleti testamenti dett.: derelicti fortasse scr. (1) at 
ab Haloandro emendatum esse ad diem c. 4, quae ut in | edd., ae libri (8) 2 Th. 9, 19, 1: tunge 10, 32, 15 


KR. et edd. ita in Egnatiano, c. $ antecesserit (2) nu- | (9) maecilio TA., om. libri (10) deprehensus ins. 77. 
merus ad diem c. 4 corrigendus est (cf. not. 1) (3) te | (1t) sic dett. cum libris legis Rom. Visig., reservandam 
LR, tunc C —— (4) et Q^ cum B, «» 96, om. LCR | CR, servandam ΤΆ, liber Vatieanus 


DE HIS QUI SIBI ADSCRIBUNT 


383 


VIIII 22—24 


Mere vor ipsum debet probari auctorem. JD. 111 
. Febr.' Sabino et Rufino conss. [a. 316] 

22 ?Idem A. ad Maximum dé Ubi falsi exa- 
men inciderit, tunc? acerrima fiat indago argumen- 
tis testibus scripturarum collatione aliisque vestigiis 
1 veritatis. ec accusatori tantum quaestio in- 
cumbat nec probationis ei tota necessitas indicatur, 
sed inter utramque personam sit iudex medius nec 
ulla interlocutione divulget quae sentiat, sed tam- 
quam ad imitationem relationis, quae solum audiendi 
mandat officium, praebeat notionem, postrema sen- 
2 tentia quid sibi liqueat proditurus. Ultimum 
autem finem strepitus criminalis compendioso ^ spatio 
limitamus, quem litigantem disceptantemque fas non 
sit excedere, cuius exordium nascetur auspicio testa- 
tae actionis apud iudicem competentem: capitali 
post probationem supplicio, si id exigat magnitudo 
commissi, vel deportatione ei qui falsum commiserit 
imminente. PP. viri k. April. in foro Traiani Con- 
stantino Α. VI et Constantino? C. conss. ἴα. 320] 

28 *Imp Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. ad Maximinum? pp. Damus licentiam liti- 
gantibus?*, si apud iudicem proferatur scriptura, de 
qua oritur aliqua disputatio?*, utrum de falso crimi- 
naliter statuat, qui dubitet de instrumenti fide, ex- 
1 periri an civiliter '?9. Quod si expetens vindictam 
falsi crimen intenderit, tunc quaestione civili per 
sententiam terminata criminis fiat indago !!, ut, si 
quis!? tabulas testamenti chirographa testationesque 
nec non etiam rationes privatas vel publicas, pacta 
et epistulas vel ultimas voluntates, donationes ven- 
ditiones, vel si quid prolatum aliud instituere 13 co- 
2 nabitur, habeat!* accusandi facultatem 15. Civilis 
autem inquisitionis inter utrasque partes confligen- 
tium lenior examinatio procedat, cum iudex'!9, qui 
praeerit quaestioni, intentiones actoris!" falsas οἵ "8 


convicta crimina reorum 19. ex legibus poenis com- 
pea possit uleisci. PP. xvr k. Mai. Romae 
alente v et Valentiniano AA. conss. [a. 316] 


24 "fri Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius 444. Proculo pu.  Praebemus licentiam, ut 
civiliter sive criminahter, ut actor elegerit, super 
prolatis codicillis vel aliis instrumentis?! requiratur 
et incumbat probatio fidei instrumenti?? ei primitus, 
qui scripturam obtulerit, deinde ei, qui stricta in- 
stantia falsum arguere paratus est?3. ἢ), Mediolani x 


k. Febr. Timasio et Promoto conss. [a. 389] 
XXIII.^ 
DE HIS QUI SIBI ADSCRIBUNT IN TESTA- 
MENTO. 


1 Imp. Antoninus?* A. Vallatio. Quamquam ita 
interpretentur iuris periti, ut contra legem Corne- 
liam videatur se scribere heredem filius emancipatus 
patre dictante, tamen cum et, si testamentum non 
esset scriptum, iustus successor futurus esset ac- 
cepta bonorum possessione filius patri, perinde habe- 
bitur, atque δὶ sua manu pater tuus te heredem 


scripsisset functus dulci officio. PP. non. Sept. 
uoi Aspris conss. [a. 212] 

2 Idem?* A. Aíticio. Si testator codicillis quos 
scripsisti legatum quoque seu fideicommissum reli- 
quisse tibi sua manu adscripsit, non videris in poe- 
| nam senatus consulti incidisse. uod si testa- 
mentum dictasse codicillis significavit, legato quidem 
vel fideicommisso abstinere debes, poena vero falsi 
tibi principali beneficio remittitur. 1. τά. Dec. 
Antonino A. i111 et Dalbino conss. [a. 213] 

9 Imp. Alexander A. Martiali. Senatus consulto 
et edicto divi Claudii prohibitum est eos, qui ad 
scribenda testamenta adhibentur, quamvis dictante 
testatore aliquid emolumentum ?9 ipsis futurum scri- 
bere, et poena legis Corneliae facienti inrogata est: 
cuius veniam deprecantibus ob ignorantiam et pro- 
fitentibus a relicto discedere raro amplissimus ordo 
vel divi principes?" veniam dederunt. PP. xvz k. 
April. Maximo 11 e( Aeliano conss. [a. 223] 

4 Idem A. Crescenti. Quae in testamento uxoris 
maritus sua manu legata sibi adscripserit, pro non 
scriptis habentur, et legis Corneliae poena, si venià 
impetrata non est, locum habet. PP. 111 non. Febr. 
Fusco 11 et Dezxtro conss. [a. 225] 

5. Idem 4. Gallicano militi. Quod adhibitus ad 
testamentum commilitonis scribendum iussu eius ser- 
vum tibi adscripsisti, pro non scripto habetur et 
ideo id legatum petere non potes. sed secutus te- 
norem indulgentiae meae poenam legis Corneliae tibi 
remitto?5, in quam credo te magis errore quam ma- 
litia incidisse. PP. xvi: k. Iul. Fusco 11 et Dectro 
CORSS. [a. 225] 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aufidio. 
Si libertatem tibi manu tua imperante domino ad- 
scripsisti, cum proponas dominum non subscripsisse 
et suis litteris tuam libertatem expressim agnovisse, 
ad impetrandam libertatem senatus consulti auctoritas 
tibi obest. poena tamen falsi tibi remittitur, quo- 
niam non potueras contra domini voluntatem venire. 
PP. vi id. Dec. ipsis 111 et 111 AA. conss. [a. 290] 


XXIII. 
DE FALSA MONETA. 


1 ?*?Imp. Constantinus A. ad lanuarinum. Quo- 
niam nonnulli monetarii adulterinam monetam clan- 
destinis sceleribus exercent, cuncti cognoscant ne- 
cessitatem sibi incumbere huiusmodi homines inqui- 
rendi, ut investigati tradantur iudiciis, facti conscios 
per tormenta ilico prodituri ac sic dignis suppliciis 
1 addicendi?*  Aecusatoribus etiam eorum immu- 
nitatem permittimus, cuius modus, quoniam dispar 
patrimonium?! est, a nobis per singulos statuetur. 
2 Si quis autem militum huiusmodi personam sus- 
ceptam de custodia exire fecerit, capite puniatur. 
3 Appellandi etiam privato licentia denegetur: si 
vero miles aut promotus in gradu?? huiusmodi cri- 
men incurrerit, super eius nomine et gradu ad com- 
4 petentes iudices?? referatur. 3*Domus vero vel fun- 


(1) aec. k. Aug. ins. TA. (2) — T5. 99, 19, 2. (3) ad 
morem pristinum quaestione civili per sententiam ter- 
minata ins. 7À., non habent B.£E (x.7.) (4) anni T^. 
(5) a. vix et constantio (— a. 326) T^. (6) — 7. 
9, 19, 4 (7) sic. Th., maximum CR (8) damus co- 
piam iurgantibus TÀ. contra B.X (x. m.) (9) spatium 
ut habeat qui perurgeat, profitendi ins. 7'À. (10) sta- 


tuat ... civiliter] an de scripturae fide statuat civiliter 
experiri TA. (11) pro commate tunc ... indago (cf. 
not. 3) longiorem expositionem ins. T. (12) dein- 


ceps ins. 7. — (13) insimulare 77. 
sollemnibus ins. Τῇ. (15) pro iudicis motu senten- 
tiam relaturus ins. Th. (16) civiles a. inquisitiones 
inter u. confl. partes aequali motu ingruit et recurrit 
humanitas, cum is TA. (17) actoris om. 7. 18) aut 
ΤΊ. (19) reorum om. TA. (20) — Th. 4,42? 
(21) super prolata epistula 77. (22) fidei instrumenti 


(14) praetermissis 


om. Th. (23) deinde ... est om. TA. (24) B 60, 41, 60 
seqg. - Cf. Dig. 48, 10 (25) idem ad c. 1 et imp. 
antoninus ad c. 2 libri: inscriptiones licet eo ducant, 
ut ordinem c. 1. 2 cum dett. et B. invertas, tamen tem- 
poris ordo retinendus est, quem tuentur CRT cum Theo- 
doro (B.X 60, 41, 61): fieri enim potuit, ut libris epito- 
matis Codicis primum c. ? cum inscriptione imp. anto- 
ninus adderetur, deinde post c. 2 inscriptione itidem 
mutata suppleretur c. 1 ac tum demum verus ordo in- 
scriptionibus non emendatis restitueretur (26) sic LR*, 
emolumento CR? (21) fratres B (x. a.) (28) sic 
Hal. cum B (x. n.), poena ... remitti (remittitur A) 
CR (29) — T. 9, 21, 2 B. 60, 60, 1: iunge 7, 18, 2 
(30) sic T'À., adiciendi bri — (31) census 77. (32) in 
gradu om. Τῇ. (32) ad nos T7. (34) $ 4. 5 con- 
taminatae sunt er TA. 9, 21, 2 ὃ 4. 5 et TA. 9, 21, 4A pr. 


VIIII 24—27 


384 


DE MUTATIONE NOMINIS 


dus, in quo haec perpetrata sunt, si dominus in 
proximo constitutus sit, cuius incuria vel neglegentia 
punienda est, etsi ignoret, fisco vindicetur, nisi do- 
minus, ante ignorans, ut primum reppererit, scelus 
prodiderit perpetratum: tunc enim possessio yel do- 
mus ipsius proscriptionis iniuriae minime subiacebit. 
5 Sin vero longissime ab ea domo vel possessione 
afuerit, nullum sustineat detrimentum: actore vide- 
licet fundi vel servis vel incolis vel colonis, qui hoc 
ministerium praebuerunt, cum eo qui fecit supplicio 
6 capitali plectendis. !Viduas autem ac pupillos 
speciali dignos indulgentia credidimus, ut viduae 
nec in proximo constitutae domo sua vel possessione 
careant, si nulla apud ipsas tam gravis conscientiae 
noxa resideat, impuberes? vero, etiamsi conscii fue- 
rint, nullum sustineant detrimentum, quia aetas eo- 
7 rum? quid videat ignorat. Tutores tamen eorum, 
si in proximo sint, quoniam ignorare eos, quid in 
re pupilli geritur, non oportet, haec poena expecta- 
bit, ut de* rebus eorum, si idonei fuerint, tantum 
fisco inferatur, quantum 8. pupillo fuerat inferendum 5. 
D.5 xir k. Dec. Romae Crispo 11 et Constantino 11 
CC. conss. (a. 321] 

2 "Idem A4. ad Tertullianum* proconsulem Afri- 
cae?, Si quis nummum falsa ahy formaverit, 
universas eius facultates fisco nostro !? addici prae- 
cipimus: in monetis etenim tantum nostris cudendae 
pecuniae studium frequentari volumus. cuius ob- 
noxii maiestatis crimen committunt!!, et praemio 
accusatoribus proposito, quicumque solidorum adul- 
ter poterit reperiri vel à quoquam fuerit publicatus, 
ilico omni dilatione submota flammarum exustioni- 
bus mancipetur. 2). prid. non. lul. Mediolani Con- 
stantino .A. viI et Constantio C. conss. [a. 326] 

9 "Imppp. Valentintanus Theodosius et Arcadius 
AAA. mo fp. Si quis super cudendo aere vel 
rescripto aliquo vel etiam ἐν ATIS en nostra sibi 
eripuerit facultatem, non solum fructum propriae 
petitionis amittat, verum etiam poenam quam mere- 
tur excipiat. JD. 1111 id. lul. Constantinopoli Theo- 
dosio A. III et Abundantio conss. [a. 393] 


XXV. 
DE MUTATIONE NOMINIS. 


1 !*Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Iuliano. Sicut initio nominis cognominis praenomi- 
nis recognoscendi singulos impositio privatim libera 
est, ita horum mutatio innocentibus periculosa non 
est. mutare itaque nomen sive praenomen 15 gine 
aliqua fraude licito iure, si liber es, secundum ea 
quae saepe statuta sunt minime prohiberis, nulli ex hoc 
praeiudicio futuro. S. xv k. lan. A4. conss. (a. 293] 


XXVI. 
AD LEGEM IULIAM DE AMBITU. 
1 !'*Impp. Arcadius et Honorius AA. Pompeiano 


proconsul Africae". Nullus omnino principatum 
vel numeratum seu commentariensis gradum? vel 


cetera officia repetere audeat, cum publicae discipli- 
1 nae semel gesta sufficiant. Ac si quispiam pro- 
motorum denuo ad munus etiam per sacras litterag 19 
inrepserit, quod ante docebitur gessisse, ?9cassatis 
quae hoc modo sunt impetrata, ad solutionem debiti 
primitus artetur?!' et qui contra fecerint poenam 
deportationis ad instar p" is Iuliae ambitus?? exci- 
piant. JD. prid. k. lun.? Mediolani Stilichone | et 
Aureliano conss. (a. 400] 


XXVII.^ 
AD LEGEM IULIAM REPETUNDARUM. 


1 veris" Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444A. Matroniano duci et praesidi Isauriae?*, 
Ut unius poena metus possit esse multorum, ducem 
qui male egit ad provinciam quam nudaverat cum 
custodia competenti?" ire praecipimus, ut non solum, 
quod eius non dicam domesticus, sed manipularius 
et minister accepit, verum etiam quod ipse ἃ pro- 
vincialibus nostris rapuit aut sustulit, in quadruplum 
invitus exsolvat. JD. prid. id. lun. Constantinopoli 
Antonio et Syagrio conss. (a. 382] — 

2 ?5]dem AAA. Floro pp. Sciant iudices super - 
admissis propriis aut a se aut ab heredibus suis 
oenam esse repetendam. D. x k. Sept. Antonio et 
yagrio conss. [a. 382] 

9 ??[dem AAA. Marceilino. Omnes cognitores et 
iudices à pecuniis atque patrimoniis manus absti- 
neant neque alienum iurgium putent suam praedam. 
etenim privatarum quoque litium cognitor idemque 
mercator statutam legibus?? cogetur subire iacturam. 
D. prid. non. April. Mediolani Merobaude 11 et 
Saturnino conss. (a. 383] 

4 *!]dem AAA. et Arcadius A. edictum ad pro- 
vinciales??. Iubemus hortamur, ut, si quis forte ho- 
noratorum decurionum possessorum, postremo etiam 
colonorum aut cuiuslibet ordinis & iudice fuerit ali- 
u& ratione concussus, si quis scit venalem de iure 
fuisse sententiam, si quis poenam vel pretio remis- 
sam vel vitio cupiditatis ingestam, si quis postremo 
quacumque de causa improbum iudicem potuerit 
approbare, is vel administrante eo vel post admi- 
nistrationem depositam in publicum prodeat, crimen 
deferat, delatum approbet, cum probaverit, et victo- 
riam reportaturus et gloriam. D. x k. lul. Con- 
stantinopoli Honorio np. et Euodio conss. ἴα, 886] 

9 *SImppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
A444. Severino comiti rerum privatarum?^, "Unus- 
quisque procurator, praepositus gynaecei, tabularius 
susceptor colonus vel quicumque se ἃ comite domo- 
rum meminerit esse concussum, cum ipse cui pecu- 
niam numeraverit administratione decesserit, intra 
anni spatia ad iudicium spectabilitatis tuae quidquid 
dederit repetiturus occurrat?5, ut prosit pensionibus, 
1 quidquid ille reddiderit. Sin vero ex tempore 
depodtiae administrationis praestituti temporis curri- 
cula transfluxerint, nulla vox advocationis emergat, 
sed ipsos procuratores praepositos colonos tabula- 
rios susceptores obnoxios solutionem volumus ** 
artari. JD. prid. non. lun. Mediolani Valentiniano 
A. HII et Neoterio conss. (a. 390] 


(1) $ 6.7 — 77.9,21,4 (2) pupilli TA. (3) si tamen 
fuerint impuberes ins. 7A. (4) ex T^. (5) quantum 
pupilo fuerat auferendum 74. (6) pp. ser. (7) c.2 
composita est er Th, 9, 21, 3. 5 (5) Tertullum 77^. 
(9) proc. afr. T., pp. libri (10) nostro om. 7}. 
(11) praecipimus ... eommittunt] atque ipsum severitate 
legitima coerceri, ut in monetis tantum n. c. p. studium 
frequentetur 77.: verba cuius ... committunt ex T. 
9,21, 9 interpolata sunt (12) — T. 9, 21,10. .B 60, 60,2 
(13) B 60, 60, 3 (44) pronomen libri (15) Cf. Dig. 
48,14 (16) — 174. 9, 26, 2. .Β 60, 43, 10: iunge 10, 72, 12. 
12, et, 3 T. 1, 12, 8. 11, 1, 28 (17) proc. afr. T^., 
om. libri (18) vel... gradum om. TÀ., habet B.Z 
(n. m.) (19) etiam per sacras litteras videntur ex T. 


9,26,8 addita esse (20) seqq. — T'À.9,26,8 (21) arte- 
tur scripsi cum T^., arguetur libri, ἐνεχέσθω BZ (x. m.) 
(22) deportationis ... ambitus] in futurum deportationis 
T. (23) ian. cum legibus iungendis scr. (24) B 
60, 43, 11 segg. — Cf. Dis. 48,11 (25) — 77.9,27,3 
(26) Sardiniae T7. (27) ducem ... competenti] Na- 
talem quondam ducem sub custodia proteetorum ad pro- 
vinciam quam mnudaverat T. (28) —— T^. 9, 21, 4 
(29) — T. 9, 21, ὃ (30) statutam legibus] parem c&- 
pitis ac vitae, quae peculatus reos consuevit involvere 
TA. — (31) — T7. 9, 21,6 (32) edictum ad pr. 7, 
om. libri (388) — T. 9, 21,1 (84) com. r. p. T^. 
cum DB, pp. libri (86) adeurrat TA. (36) iubemus 77. 


moy at 
"beh 


007 WM EMT M bdo a c 1 -i- 


DE CRIMINE PECULATUS 


3805 


VIII 27—32 


— 6 Impp. Theodosius et Valentinianus A4. Floren- 
tio pp. Sancimus eiusmodi viros ad provincias re- 
gendas accedere, qui honoris insignia non ambitione 
vel pretio, sed probatae vitae et amplitudinis tuae 
solent testimonio promoveri!, ita sane ut, quibus hi 
honores per sedis tuae vel nostram fuerint electio- 
nem commissi, iurati inter gesta depromant se pro 
administrationibus sortiendis neque dedisse quippiam 
neque daturos umquam postmodum fore, sive per se 
sive per interpositam in fraudem legis sacramenti- 
que personam, aut donationis venditionisve titulo 
aut alio velamento cuiuscumque contractus, et ob 
hoc exceptis salariis nihil penitus tam in admini- 
Stratione positos quam post depositum officium pro 
aliquo praestito beneficio tempore administrationis, 
1 quam gratuito meruerint, accepturos. Et licet 
neminem divini timoris contemnendo iureiurando 
arbitramur immemorem, ut saluti propriae ullum 
commodum anteponat, tamen, ut ad salutis timorem 
et necessitas? periculi subiungatur?, tunc si quis 
ausus fuerit praebita sacramenta neglegere, non modo 
adversus accipientem, sed etiam adversus dantem ac- 
cusandi cunctis tamquam crimen publicum concedi- 
mus facultatem, quadrupli poena eo^ qui convictus 
fuerit modis omnibus feriendo. 2). v1 k. Dec. Constan- 
tinopoli Theodosio 4. xvi: et Festo conss. [a. 439) 


XXVIII. 
DE CRIMINE PECULATUS. 


1 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. ludices, qui tempore administrationis 
publicas pecunias subtraxerunt, lege Iulia peculatus 
obnoxii sunt et capitali animadversioni eos subdi 
iubemus: his nihilo minus, qui ministerium eis ad 
hoc adhibuerunt vel qui subtracta ab his scientes? 
susceperunt, eadem poena percellendis. 7). 111 non. 
Mart. Consíantinopoli Honorio x et Theodosio vi 
AA. conss. [a. 415] 


XXVIII.* 
DE CRIMINE SACRILEGII. 


1 *Lnppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. αὶ divinae legis sanctitatem aut nesciendo 
confundunt !' aut neglegendo violant et offendunt, sa- 
crilegium committunt. D. 111 k. Mart. Thessaloni- 
cae Gratiano A. Y et Theodosio 44. conss.?? [a.380] 

2 (3) 9Idem A444. ad Symmachum pw.  Dis- 
putari de principali iudicio non oportet: sacrilegii 
enim instar est dubitare, an is dignus sit, quem ele- 
gerit imperator. JD. v k. lan. Mediolani Ricomere 
et Clearcho conss.1^ [a. 384] 

9 (4) Jdem 444. et Arcadius 4. Eutropio pp. 
Ne quis sine sacrilegii crimine desiderandum intél- 
legat gerendae ac susciplendae administrationis offi- 
cium intra eam provinciam, in quà provincialis et !5 
civis habetur, nisi hoc cuidam ultronea liberalitate 
per divinos adfatus imperator indulgeat. JD. xvi k. 
Aug. Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385] 


XXX." 


DE SEDITIOSIS ET HIS QUI PLEBEM AUDENT 
CONTRA PUBLICAM QUIETEM COLLIGERE. 


1 og Gratianus Valentinianus et. Theodo- 
sius AAA. Florentio praefecto Augustali. Wi quis 
contra evidentissimam iussionem suscipere plebem 
et adversus publicam disciplinam defendere fortasse 
temptaverit, multam gravissimam sustinebunt'*, D. 
XIII k. lan. Constantinopoli Ricomere et Clearcho 
COnss. [a. 384] 

2 "Imp.Leo A. Erythrio pp. In nullis locis aut 
civitatibus tumultuosis clamoribus cuiusquam inter- 
pellatio contumeliosa procedat nec ad solam cuius- 
quam invidiam petulantia verba iactentur: scituris 
his, qui huiusmodi voces emiserint moverintque tu- 
multus, se quidem fructum ex his quae postulant 
nullatenus habituros, subdendos autem poenis his, 
quas de seditionum et tumultus auctoribus vetustis- 
sima decreta sanxerunt. JJ. 1; non. Mart. Constan- 
tinopoli Leone A. III cons. (a. 466] 


XXXI. 


QUANDO CIVILIS ACTIO CRIMINALI PRAEIUDI- 
CET ET AN UTRAQUE AB EODEM EXERCERI 
POTEST. 


1 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
444A. Antonio pp. A plerisque prudentium gene- 
raliter definitum est, quotiens de re familiari et 
civilis et criminalis competit actio, utraque licere 


experiri, sive prius criminalis sive civilis actio mo- 


veatur*!, nec si civiliter fuerit actum, criminalem 
1 posse consumi, et similiter e contrario??. Sic 
denique et per vim possessione deiectus, si de ea 
recuperanda interdicto unde vi erit usus, non pro- 
hibetur tamen etiam lege Iulia de vi publico iudicio 
instituere accusationem: et suppresso testamento 
cum ex interdicto de tabulis exhibendis fuerit actum, 
nihilo minus ex lege Cornelia testamentaria poterit 
crimen inferri?*: et cum libertus se dicit ingenuum, 
tam de operis civiliter quam etiam lege Viselli 
2 criminaliter poterit perurgueri. Quo in genere 
habetur furti actio et legis Fabiae constitutum, et 
plurima?! alia sunt, quae enumerari non possunt, 
ut, cum altera prius actio intentata sit, per alteram 
3 quae supererit iudicatum liceat retractari. Qua 
iuris definitione non ambigitur etiam falsi crimen, 
de quo civiliter iam actum est, criminaliter esse re- 
petendum. JD. prid. id. lan. Treviris Valente vi 
et Valentiniano I1 AA. conss. [a. 318] 


XXXII.^ 
DE CRIMINE EXPILATAE HEREDITATIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Euphratae. 
Expilatae quidem hereditatis crimen intentare non 
potes, quando communis arcae rebus inspectis cla- 
ves traditas coheredi profitearis. sed cum de his 
exhibendis apud iudicem quaereretur, rationem com- 
pensationis induci non oportuit. exhibitis enim quae 
desiderantur suis iudicibus directa quaestio derelin- 


(1) promereri Mommsen (2) sic LC, necessitatem R 
(3) sic L, subiungantur CE. (4) poena eo dett., poene 
LR, penae cogi C (5) Cf. Dig. 48, 13 (6) haec 
constitutio ex Y. 9, 28, 1. 2 ita composita est, ut in- 
seriptio sumpta sit ex 6. 1, subscriptio ez c. 2, utriusque 
contextus ne minima quidem pars non mutata sit: cf. 
Inst. 4, 18, 9 .Β 60, 45, 16: ἔμπα 9, 12, 9 (1) scien- 
tes LE Inst, om. ΟΒ (8) B 60, 45, 11 seqq. — Cf. Dig. 
48,13 (9) — 71. 16, 2, 25: iunge 1.1,1 (10) [edictum] 
ad populum urbis Constantinopolitanae addit 1, 1, 1 
(11) sie Th. B (x. 7:.), committunt /ibri (12) edd. errore 
inter c. 1 et 2 inscrunt B 60, 45, 18, quae hausta sunt ex 
iL 


Prochiro 39, 1 (13) πε Τῇ. 1, 6, 9 (14) d. v k. 
Ian. Mediolani [aeeepta ..... ] post eonsulatum Rico- 
meris et Clearehi (post cons. ric. et el. confirmat T^.) 
ser. (15) et] vel et B (x. zr.), ad vel ducit B2. Civis 
(16) .B 60,61. (t7) — 7}. 9, 33,1: iunge TA. 11, 39, 9 
cf.ad1,41,1 (18) sic LTA., sustinebit CE (49) iunge 
1,:8, 27.: 19 ALB (20) — T. 9, 20, 1 B 60, 62, 1: 
iunge 4, 19, 24 (21) sive prius ... moveatur om. T^. 
(22) et sim. e contr. om. T^. (23) sic dett. cum Th., 
inferre L CR (24) et plurima] et cum una excepta sit 
eausa de moribus, sescenta 7. (25) B 60, 29, 1 seqq. 
— Cf. Dig. 41, 19 
49 


VIHI 39—35 386 


VI BONORUM RAPTORUM 


PP. xii k. Mai. Antonino 4. II et 
Gela II conss. [a. 205] 

2 Imp. Antoninus A. Primo. Expilatae heredi- 
tatis crimen adversus vitricum adito praeside pro- 
vinciae persequi non prohiberis. PP. vir k. Mart. 
Laeto II ei eale conss. [a. 215] 

3 Idem A. lielenae.' Si avi tui hereditatem adisti, 
expilatae hereditatis crimine adversus novercam 
quondam tuam experiri non prohiberis. PP. 11] 
non. lan. Sabino et Anullino conss. [a. 216] 

4 Inp. Gordianus A. Basso. Adversus uxorem, 
quae socia rei humanae atque divinae domus? sus- 
cipitur, mariti diem suum functi successores expila- 
1 tae hereditatis crimen intendere non possunt. Et 
ideo res, quas per eandem abesse quereris, compe- 
tenti in rem actione vel, si dolo malo fecerit, quo 
minus res mobiles possideret, ad exhibendum per- 
2 sequere. Fructus autem rerum quas mala fide 
tenuit, licet expilatae hereditatis non teneatur cri-* 
mine, suos non facit, sed extantes quidem vindicari, 
absumptos vero condici posse procul dubio est. PP. 
vi k. Mart. Attico et Praeteaxtato conss. — [a. 242] 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Sulpicio. 
Obtentu expilatae hereditatis emolumentum ]legato- 
rum, maxime suspensa cognitione, legatariis isdem- 
ue libertis defuncti auferri non oportet. PP. xv 
t Febr. Philippo A. et Titiano conss. [a. 245] 

6 Idem A4. et C. Basiliae. Expilatae hereditatis 
crimen loco deficientis actionis intendi consuevisse 
non est iuris ambigui. PP. x k. Mart. 4emiliano 
et Aquilino conss. (a. 249] 


quenda est. 


XXXIII. 
VI^ BONORUM RAPTORUM. 


1 Imp. Gordianus 4. Valerio. Vi bonorum rap- 
torum actionem, quae cum poena sua retrahit ab- 
lata, potius ad mobilia moventiaque quam ad fundos 
by iniuriam occupatos spectare explorati iuris est. 

P. k. Mart. Attico et Praeteatato conss... [a.. 249] 

2 Impp. Valerianus et Gallienus ΑΑ. .Longino. 
Si res mobiles, quarum in te fuerat dominium per- 
fecta donatione translatum, violenter heres: donatri- 
cis abripuit, vi bonorum raptorum. actionem. intra 
annum quidem, quo experiundi potestas fuit, in. qua- 


druplum, post annum in simplum* intendere. non 
vetaris. P. vii k. Mai. Saeculare et. Donato 
COn$s. [a. 260] 


9 *Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et CC. 
FEuelpisio. Res obligatas sibi creditorem vi rapien- 
tem non rem licitam facere, sed crimen committere 
convenit, eumque etiam vi bonorum raptorum infra 
annum utilem in quadruplum, post simpli actione 
conveniri posse non ambigitur. s VII id. [an. Sirmi 
AA. conss. [a. 293] 

4 Idem AA. et CC. Attalo. De his, quae servum 
alienum nesciente domino vi rapuisse dicis, infra 
annum in quadruplum vi bonorum raptorum et post 
in simplum dominus eius noxali actione apud. com- 
petentem iudicem conveniri potest. 8. z7. k. Mai. 
Heracleae AA. conss. [a. 293] 

9 ldem A4. et CC. Dominae. Sive negotiorum 
gestorum contra novercam tuam sive actione vi bo- 
norum ràptorum, quae in quadruplum intra annum 
utilem ac post in simplum constituta est, putaveris 
agendum, notione praesidali poteris experiri. ὅ, Vi 
non. Iul. Philippopoli AA. conss. [a. 293] 


XXXIIII. 
DE CRIMINE STELLIONATUS. 


1 Imp. Alexander A. Alexandro. Ymprobum qui- 
dem et criminosum fateris easdem res pluribus pigno- 


rasse, dissimulato in posteriore obligatione, quod 
eaedem aliis pignori tenentur. verum securitati tuae 
consules, si oblato omnibus debito criminis insti- 
tuendi causam peremeris. JP. v id. Febr. Pom: 
peiano et Peligno conss. [a. 231] 

2 Imp. Gordianus A. Valenti. Si pater tuus in 
te donationem contulit et, cum emancipatus esses, 
traditionibus dominium corporum in te transtulit 


posteaque creditorem sortitus quasdam earum rerum - 
sine tua voluntate velut proprias suas obstrinxit, iuS 


tuum non laesit. nec tamen iniuria stellionatus cri- 
mine petetur, cum sciens alienam rem te non con- 
sentiente velut propriam suo nexuit creditori. PP. ri 
k. lan. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239] 

9 ldem A. Hadriano. Stellionatus accusatio inter 
crimina publica non habetur. JP. id. April. Attico 
et Praeteatato conss. (a. 242] 

4 Imp. Philippus A. Euprepeti. lgnorantia cre- 
ditoris, cui res pridem apud ios obligatae pignoris 
seu hypothecae iure obligantur, non sine periculo 
capi consuevit. etenim eiusmodi fraudes ad extra- 
ordinariam criminis exsecutionem spectare ac stellio« 
natus commissum severissime esse vindicandum saepe 
1 rescriptum est. Proinde sive ignorantiam tuam 
debitor circumvenire temptaverit, seu obligatione rite 
perfecta? participato fraudis consilio per subiectam 
quasi anteriorem? personam dispendium tuum ad 
occultum compendium suum pertemptat, adire suum 
iudicem potes congruentem iuri ac debitae religioni 
sententiam relaturum. PP. vi id. Mai. Peregrino 
et Aemiliano conss. [a. 244] 


XXXV." 
DE INIURIIS. 


1 "Imp. Alexander A. Syro. Nec servis quidem 
alienis licet facere iniuriam. PP. ΧΙ k. Dec. Alexan- 
dro A. cons. 

2 Idem A. Davo. Iniuriarum actio tibi duplici 
ex causa competit, cum et maritus in uxoris pudore 
et pater in existimatione filiorum propriam iniuriam 
paü intelleguntur. PP. prid. idus Maias Agricola 
et Clemente conss. [α. 230] 

9 Imp. Gordianus A. Donato. Si non es nuntia- 
tor, vereri non debes, ne eapropter, quod iniuriae 
faciendae gratia quidam te veluti delatorem esse 
dixerunt, opinio tua maculata sit. quin immo ad- 
versus 608, quos minuendae opinionis tuae causa 
aliquid confecisse!* comperietur, more solito iniuria- 
rum iudicio experiri potes. P7. 11 id. Iul. Gordiano 
A. et Aviola conss. (a. 239] 

Impp. Valerianus et Gallienus A44. et Vale- 
rianus C. Vindi. Atrocem sine dubio iniuriam esse 
factam manifestum est, si tibi illata est, cum esses 
in sacerdotio et dignitatis habitum et ornamenta pro- 
ferres: et ideo vindictam potes eo nomine exsequi. 
PP. 11... . Aemiliano et Basso conss. — [a. 259] 

5 Impp. Diocletianus et Maaimianus 4.4. Victo- 
rino. Si non convicii consilio te aliquid iniurio- 
sum dixisse probare potes, fides veri a calum- 
nia te defendit. si in rixa inconsulto calore pro- 
lapsus homicidii convicium obiecisti et ex eo die 
annus excessit, cum iniuriarum actio annuo tem- 
pore praescripta sit, ob iniuriae admissum conveniri 
non.potes. JP. vi id. Iul. ipsis 1111 et 11 AA. 
COn$$. [e. 290] 

6 Idem AA. Flaviano. Cum mec patronos in- 
iuriam facere libertis iuris aequitas permittat, pro- 
pose patronage heredes eum, qui libertatem a 

efuncta acceperat, iniuriis adficere, curabit praeses 
provinciae contumeliam heredum compescere. PP. 
id. Iul. ipsis 1111 et 111 AA. conss. [a. 290] 


(1) divinae LR, om. C (2) domum Cuiacius 
60, 17, 31 segg. — Cf. Dig. A1, 8 Inst. 4, 2 
vi libri 


tur B 


(9) B 
(4) de 

(5) post à. in simplum om. B.X (x.7c.), tuen- 
(6) iunge 4, 10,1 (7) B 60, $0 — Cf. Dig. 


41,20  (8)sic R, obligatione r. perfectam C, obligationem 
r. perfectam B.X(x.7.) (9) quasi ant. o». B. (x. vt. 
(10) B 60, 21, 44 segg. — Cf. Dig. A1, τὸ Inst. 4, 4 
(11) tunge 3, 42, 2. 9, 2, 2 (12) confinxisso scr. 


[a. 2221 


DE FAMOSIS LIBELLIS 


987 


VIHI 35—39 


7 Idem 44. et CC. Paenentiano. Yniuriarum causa 
non publici iudicii, sed privati continet querellam. 
S. id. Febr. Sirmi 44. conss. (a. 293] 

8 Idem A4. et CC. Marciano. Dominum pro 
atroci iniuria, quam servus eius passus est, edicti 
perpetui actione proposita, qua damni etiam haberi 
rationem verbis evidenter exprimitur, agere posse 
convenit. 8. xv k. Nov. CC. conss. (a. 294] 
|^ 9 Idem AA. et CC. Nonnae. Qui liberos infa- 
mandi gratia dixerunt servos, iniuriarum conveniri 
posse non ambigitur. ὁ. ΤΊ k. Dec. Nicomediae CC. 
COnss. [a. 294] 
(.10 Jdem A4. et CC. Paulo. Si quidem aviam 
tuam ancillam infamandi causa rei publicae civita- 
tis Comanensium dixit Zenodorus ac recessit, in- 
iuriarum actione statim conveniri potest. nam si 
perseveret in causa facultatem habens agendi, super 
hac deferri querellam ac tunc demum, si non esse 
serva fuerit pronuntiata, postulari convenit. 85. xv 
k. lan. Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

11 Imp. Zeno A. Alexandro viro illustri. δὶ 
quando iniuriarum actio, quam inter privata delicta 

.veteris iuris auctores connumerant, a quibuslibet 
,illustribus viris, militantibus seu sine cingulo con- 
.Stitutis, vel uxoribus eorum vel liberis masculini 
,Sexus vel filiabus, superstitibus videlicet patribus 
, aut maritis illustribus, vel si adversus aliquam huius- 
modi personam criminaliter forte movetur, ipsos 
, quidem, qui super iniuria queruntur, inscribere alia- 
.que omnia, quae in huiusmodi causis de more pro- 
cedunt, sollemniter observare decernimus: licere autem 
illustri accusatori vel reo, uxori vel liberis mascu- 


lini sexus seu filiae itidem illustris superstitis cau- - 


sam iniuriarum in quocumque iudicio competenti 
per procuratorem criminaliter suscipere vel movere, 
sententiam iudice contra eum qui procuratorem de- 
derit, etsi ipse non adesset! iudiciis nec causam per 
procuratorem diceret, legibus prolaturo: ita tamen, 
ut nullus alius idem sibi audeat vindicare vel a 
nostro numine postulare: sed in ceteris mos iudi- 
ciorum qui hactenus obtinuit et in posterum serve- 
lur intactus. ). non. Νου. Consíantinopoli Illo vc. 
cons. [a. 418] 


XXXVI. 
DE FAMOSIS LIBELLIS. 

1 "Πᾶς ὁ εὑρίσκων φλυαρίαν ἢ ἐσφραγισμένην ἢ 
ἀσφράγιστον καὶ μὴ παραχρῆμα καίων ἀλλ᾽ ἀνα- 
γινώσκων ὑποκείσϑω τῇ τιμωρίᾳ, ἥτενε ὑπόκει- 
ται καὶ ὃ συντεϑεικὼς τὴν φλυαρίαν 3. 

2 (1) *Impp. Valentinianus et Valens 4.4. edictum. 

Si quis famosum libellum sive domi sive in publico 
. vel quocumque loco ignarus reppererit?, aut cor- 
rumpat?, priusquam alter inveniat, aut nulli confitea- 
1 tur inventum. Sin vero non statim easdem char- 
tulas vel corruperit vel igni consumpserit, sed vim 
earum manifestaverit, sciat se quasi auctorem huius- 
2 modi delicti? capitali sententia subiugandum. Sane 
si quis devotionis suae ac salutis publicae custo- 
diam gerit, nomen suum profiteatur et ea, quae per 
famosum persequenda putavit, ore proprio edicat, 
ita ut absque ulla trepidatione accedat, sciens, quod 
si adsertionibus veri fides fuerit opitulata, laudem 
maximam ac praemium a nostra clementia conseque- 
3 tur. Sin vero minime haec vera ostenderit, 


capitali poena plectetur. huiusmodi autem libel- 
lus alterius opinionem non laedat. D. xr: k. 
Mart. Constantinopoli Valentiniano et Valente AA. 
COR$S. [a. 365] 


XXXVII? 
DE ABIGEIS. 


1 !eImpp. Arcadius et. Honorius AA. Pasiphilo. 
Abacti animalis accusatio non solum cum inscrip- 
tionibus, sed etiam sine ea observatione proponitur. 
D. vin k. lan. Mediolami Olybrio et Probino 
conss. [a. 395] 


XXXVIII. 
DE NILI AGGERIBUS NON RUMPENDIS. 


1 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthe- 
mio pp. Si quis posthac per Aegyptum intra duo- 
decimum cubitum fluminis Nili ulla!? fluenta de . 
propriis ac vetustis usibus praeter fas praeterque 
morem antiquitatis usurpaverit, flammis eo loco con- 
sumatur, in quo vetustatis reverentiam et prope- 
modum ipsius imperii appetierit securitatem: consciis 
et consortibus eius deportatione!? constringendis, 
ita ut numquam supplicandi eis vel recipiendi civi- 
tatem vel dignitatem vel substantiam licentia tribua- 
tur. D. x ki Oct. Constantinopoli Honorio VII et 
Theodosio 111 AA. conss. [a. 409] 


XXXVIIII.^ 


DE HIS QUI LATRONES VEL IN ALIIS CRIMI- 
NIBUS REOS OCCULTAVERINT. 


1 '"5Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
444A. δα βεὶο vicario!*. Eos, qui se cum alieni 
criminis reo 17 occultando eum 18 sociarunt, par ipsos 
1 et reos!? poena expectet. ?9Et latrones quis- 
quis sciens susceperit vel offerre iudiciis supersede- 
rit, supplicio corporali aut dispendio facultatum pro 
ualitate personae et iudicis aestimatione plectatur ?!. 
P. Romae x k. April. Gratiano A. 11 et Equitio 
conss. [a. 374] 

2 Imp. Marcianus A. Palladio pp. $i qui latro- 
nes seu aliis criminibus obnoxii in possessione de- 
gunt seu latitant, dominus possessionis, si praesto 
est, aut procuratores, si dominus abest, seu prima- 
tes possessionis ultro eos offerant aut, si scientes 
hoc sponte non fecerint, conveniantur a civili officio, 
ut tradant provinciali iudicio eos qui requiruntur, 
prout iuris est sub examine iudicis arguendos et 
poenas post documenta congruas subituros. si vero 
exhibere eos domini vel procuratores aut primates 
possessionis distulerint, tunc ad detinendos eos a 
rectore provinciae omnia civilia dirigantur auxilia. 
1 Si autem propter multitudinem forte eorum, qui 
in praedio sunt, civile adminiculum sufficere non 
posse constiterit et memorati audaces exsecutoribus 
obiecerint manus vel alias parere distulerint, tunc 
iudex provinciae memor periculi sui ἃ viro devoto 
tribuno seu primatibus militum qui in locis sunt 
auxilium postulet, ut per militarem manum correpti 
accusati sine damno atque laesione cuiuslibet legi- 
bus offerantur et convicti poenas subeant compe- 
tentes: non ignaro iudice, quod, si adversus inno- 
centes vel ob aliam causam praeter latronum vel 


(1) ae si ipse adesset dett. (2) — Βὶ 60, 63,1 (3) id 
est quisquis famosum libellum invenerit signatum vel 
non signatum nec statim eum comburat, sed legat, poe- 
nae subiaceat cui ipse qui libellum composuit subiacet 
(4) — Th. 9, 34, 1 (principio addito ex T. 9, 34, 9) 
B 60, 63, 2 (5) offenderit T^. (6) discerpat 77. 
(1) sin vero ... delicti] famosorum infame nomen est 
libellorum, ac si quis vel colligendos vel legendos pu- 
taverit ac non statim chartas igni consumpserit, sciat 
se Th. (8) $3 om. Th. (9) Cf. Dig. 41,14 (10) — T. 


2,1, 8, 1 B. 60, 25, 5: iunge 8,4,8. 9,2,16 (11) — TA. 
9,32,1 B 60,25,6 (12) ulla 7A., valla libri (13) Oase- 
nae deportationi 74. (14) B 60, 27 — Cf. Dig. 47,16 


(15) — 7À.9,29,1 (16) vicario TA., om. libri (17) sic C 
B (x.7.), reos LR Th. (not.19) — (18) eum C cum BZ 
(x.7.) eum eamve LE, om. T. (not. 19) (19) qui 


secum 8, cr. reos occulendo sociarunt, par atque ipsos 
reos 7. (20) $ 1 — 77. 9, 29, 2 (21) sc Th. cum 
BA (x. π.), plectetur iibri 


49* 


VIII] 39—41 


388 


DE REQUIRENDIS 


aliorum nocentium investigationem militare auxilium 
postulaverit aut dispendiis adfici provinciales con- 
cesserit, commotione severissima, prout tua celsitudo 
01a iudicaverit, ferietur. Tribuni etiam seu primates 
numerorum, qui in locis sunt, admoniti per litteras 
judicis si adminiculum militare praebere. noluerint, 
aut si ab ipsis militibus damna provincialibus in- 
flicta fuerint, et damna et laesiones restituent et 
acerrima condemnatione pro arbitrio virorum illu- 
2 strium magistrorum militum ferientur. Domini 
etiam praediorum seu procuratores vel primates pos- 
sessionum impunes non manebunt, si praesentes et 
scientes ultro non obtulerint nocentes vel admoniti 
eos exhibere distulerint: nam dominus quidem pos- 
sessionis dominio privabitur, procurator! vero seu 
primates perpetuo exilio subiacebunt. ipsi quoque 
procuratori vel domino vel primatibus possessionis, 
si se ad comprimendam multitudinem rusticanorum 
sufficere non posse firmaverint et id provinciali iudi- 
cio palam fecerint, militare auxilium rector provin- 
ciae à tribuno vel primatibus numeri faciet dari, si 
3 civilia sufficere non posse perspexerit. Si vero 
post exhibitionem eorum qui accusantur innocentes 
eos esse et nihil criminis admisisse patuerit, accu- 
satores poenam quae in calumniatores exercenda 
est subire cogantur. exemplo autem grave est 
sic latronem requirere, ut innocentibus periculum 
fiat. D. xir k. Ian. Constantinopoli Marciano A. 
cons. [a. 451] 


XXXX. 
DE REQUIRENDIS. 


1 Imp. Antoninus A4. Rustico. Cum absenti reo 
gravia crimina intentantur, sententia festinari non 
solet, sed adnotari, ut requiratur, non utique ad 
poenam, sed ut potestas ei sit purgandi se, si po- 
1 tuerit Postquam vero requirendus factus intra 
annum redierit, si se crimine purgaverit, res arbi- 
trio iudicis signatas recipiat: sin vero intra id tem- 
pus reversus post intimationem suam fuerit defunc- 
tus, etsi necdum se purgaverit, ad heredes proprios 
res transmittit. .D.Gentiano et Basso conss. [a. 211] 

2 *Imp. Constantinus A. ad lanuarium*.  Qui- 
cumque ex eo die, quo reus fuerit in iudicio petitus, 
intra anni spatium noluerit adesse iudicio, res eius 
fisco vindicentur, et si postea repertus nocens fuerit 
deprehensus, saeviori sententiae subiugetur. sed et 
si argumentis evidentibus et probatione dilucida in- 
nocentiam suam purgare suffecerit, nihilo minus 
facultates eius penes fiscum remaneant. 7). id. jan. 
acc. V k. Aug. Corintho Constantino A. ν et Lici- 
nio C. conss. (a. 319] 

9 'Umpp. Honorius et Theodosius 4.4.5 Palla- 
dio pp. In pecuniariis causis edictum contra laten- 
tem AC agus existimationem eius non laedit. cri- 
minalis vero programmatis tenor hanc tantum ferat 
de iure censuram, ut inter reos adnotati non iam? 
patrimonium debeat transferre, sed famae existima- 
tionem laedere*. J) vir: id. Iul. Ravennae BÉusta- 
thio et Agricola conss. (a. 421] 


XXXXI.* 
DE QUAESTIONIBUS. 
| '""Impp. Severus et Antoninus AA. Spicio Anti- 


de uaestionem de servis contra dominos ha- 
eri non oportet, exceptis adulterii criminibus, item 


fraudati census accusationibus et crimine maiesta- 
1 tis, quod ad salutem principis pertinet. In cete- 
ris autem, quamquam ea, quae servus contra domi- 
num dixit, iudicaturi sententiam formare non debeant, 
tamen si aliis quoque probationibus fides veritatis 
2 investigetur, praescriptionis invidia evanescit. In 
pecuniariis vero causis nec inopia probationum ser- 
vos contra dominum interrogari posse manifestum 
est. PP. k. lan. Deatro et Prisco conss. [a. 196] 

2 Idem AA. Catulo. Insolitum est et grave exemplo 
audiri servos adversus tutores vel matrem domino- 
rum suorum, nisi tutelae agatur. PP. 111 id. Sept. 
Cilone et Libone conss. [a. 204] 

9 Imp. Antoninus A. cum cognitionaliter audis- 
set, dixit: Primum servi alieni interrogabuntur. si 
rti top fuerint ex tanto scelere argumenta, ut vi- 

eantur accedere ad verisimilia causae crimina, ipsa 
quoque mulier torquebitur: neque enim aegre feret, 
Si torqueatur, quae venenis viscera hominis extinxit. 
PP. vii k. April. Sabino et Anullino conss. ἴα. 216] 

4 Pars ex rescripto imp. Antonini A. Sicuti con- 
victis confessisque ad societatem scelerum vocanti- 
bus eos, ἃ quibus apprehensi custoditive sunt, facile 
credi non oportet, ita, si evidentibus rationibus post 
commissum communiter facinus ad evitandam de se 
sententiam id fecisse fuerint probati, publicae vin- 
dictae non sunt subtrahendi. PP. v k. April. Sa- 
bino et Anullino conss. (a. 216] 

Ὁ Imp. Alexander Α. Respecto. Nec si mors 
testatoris vindicanda est, quaestioni indiscrete subi- 
ciuntur hi, qui libertatem supremo iudicio acceperunt. 
PP. v1 id. Mart. Iuliano et Crispino conss. |a. 224] 

6 Imp. Gordianus A4. Herodiano. Pridem placuit 
domestica servorum seu libertorum propriorum vel 
maternorum interrogatione in causis ad dominos 
vel patronos pertinentibus abstinendum esse, ut ne- 
que pro his neque adversus eos in capitalibus vel 
pecuniariis quaestionibus veritatis vim obtinere possit, 
quod in confessionem ab eis fuerit deductum. PP 
vii id. Mai. Sabino et Venusto conss. (a. 240] 

7 Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Urba- 
nae. Servos, qui proprii indubitate iuris tui proba- 
buntur, ad interrogationem nec offerente te produci 
Sineremus: tantum abest, ut et invita te contra 
dominam vocem rumpere cogantur. PP. k. Nov. 
Mazaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

8 Idem AA. ad Sallustianum praesidem. . Milites 
neque tormentis neque plebeiorum poenis in causis 
criminum subiungi concedimus, etiamsi non emeri- 
tis stipendiis videantur esse dimissi, exceptis scilicet 
his, qui ignominiose sunt soluti. quod et in filiis 
1 militum et veteranorum servabitur. Oportet autem 
iudices nec in his criminibus, quae publicorum iudi- 
ciorum sunt, in investigatione veritatis & tormentis 
initium sumere, sed argumentis primum verisimilibus 
2 probabilibusque uti. Et si his veluti certis indi- 
ciis ducti investigandae veritatis gratia ad tormenta 
putaverint esse veniendum, tunc id demum facere 
debebunt, si personarum condicio pateretur. hac 
enim ratione etiam universi provinciales nostri fruc- 
tum ingenitae nobis benevolentiae consequentur. 
PP. sine die et consule. 

9 Jdem ΑΑ. ad Charisium praesidem Syriae, 
Super statu ingenuitatis per omnia interrogationum 
et quaestionum vestigia decurrendum est, ne alieni 
forte sordidae stirpis splendidis et'* ingenuis nata- 
libus audeant subrogari, vel propria ac debita per 
compositam I τὸν quibus competit successio 
denegetur. J. vi id. Mai. Hemesa ipsis LIII et 11 
AA. conss. (a. 290] 


(1) procuratores B (x.7r.) (2) B 60, 49 — Cf. Dig. 
48, 17 (3) &- 75. 9, 1, 2 (4) Ianuarinum ZAaenel 
(5) — T. 10,10, 29: iunge 10, 1, 10. 10, 10, 4 Τῇ, 4, 15,1 
(6) Idem AA. et Constantius A. T7. (1) iam C, tan- 
tum LH, tam TA. (8) adnotato non tam censum de- 
beat transferre, sed famam 7}. (9) .B 60, 50, 22 segq. 
— Cf. Dig. 48, 18 (10) Item Severus Spioio Anti- 


gono ita rescripsit: Cum quaestio de servis contra do- 
minos neque haberi debeat neque, si facta sit, dicturi 
sententiam consiiium instruat: multo minus indicia ser- 
vorum contra dominos admittenda sunt JDig. 48, 18, 1, 16 
(1t) spicio antigono Dig., antigonae libri (12) et R 
cum B, seu L, se C 


CUBES ES uri ae — zn 
"M dd 7 Mes 


DE QUAESTIONIBUS 309 


VIIII 41. 42 


10 Jdem A4. Ptolemaeo. Cum testamentum fal- 
sum esse proponas, ad illuminandam veritatem ser- 
vos hereditarios, etsi libertas eis ab eo qui se here- 
dem esse adfirmat praestita est, etiam per tormenta 
interrogari constitutionibus principum est permissum. 
PP. vi k. Sept. ipsis III et II1 AA. conss. [a.290] 

11 Idem A4. Boetho. Divo Marco placuit emi- 
nentissimorum quidem nec non etiam perfectissimo- 
rum virorum usque ad pronepotes liberos plebeiorum 
poenis vel quaestionibus non subici, si tamen pro- 
pioris! gradus liberos, per quos id privilegium ad 
ulteriorem gradum transgreditur, nulla violati pudo- 
1 ris macula sg Sd In decurionibus autem et 
filiis eorum hoc observari vir prudentissimus Domi- 
tius Ulpianus in publicarum disputationum libris? 
ad Im scientiae memoriam refert. PP. v 
k. Dec. ipsis 1111 et 111 AA. conss. (a. 290] 

12 Idem A4. Aspro. Quotiens de dominio man- 
cipiorum tractatur, si aliis probationibus veritas illu- 
minari non possit, de se ipsa esse cum tormentis 
interroganda iuris auctores probant. PP. rr id. 
Mai. Sirmi Tiberiano et Dione conss. [a. 291] 

13 Jdem 44. et CC. Philippae. Hoc, quod pla- 
cet, si de hereditate quaeratur, hereditarios servos 
interrogari, tibi opitulari non potest. ibi enim, dum 
de dominio incertum est, ad quem ex hereditate 
pertineat, merito per interrogationem hereditarii servi 
ad veritatis indaginem perveniatur. tu autem ad- 
severando servum communem esse non dubitas por- 
tionem ad eum pertinere, contra quem interrogari 
eum cupis: quae res quaestionem ab eo haberi non 
permittit, cum nec communis servus adversus dominum, 
qui non occidisse socium suum dicatur, interrogari 
possit. S. 1 k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 293] 

14 Jdem A4. et CC. Consíantio. Servos non 
solum pro dominis, sub quorum dominio sunt consti- 
tuti, sed nec pro his quorum antea fuerunt interrogari 
posse constat. S. viii id. April. CC. conss. [a.294] 

15 Jdem AA. et CC. Maaimo. nterrogari servos 
de facto suo non solum in criminali causa, sed etiam 
in pecuniaria (veluti quando :»per eum depositi vel 
commodati nomine vel in aliis causis legibus cogni- 
tis res aliis praestitae sunt) posse non ambigitur. 
S. v id. April. CC. conss. [α. 294] 

16 ?*/mppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. ad Antonium pp. Galliarum. Decuriones sive 
ob alienum sive ob suum debitum exsortes omnino ea- 
rum volumus esse poenarum, quas fidiculae et tor- 
menta constituunt. quod quidem capitale iudici? erit, 
si in contumeliam ordinis exitiumque temptetur. 
1 Maiestatis tantummodo reos et quae nefanda dictu 
sunt conscios aut molientes ex ordine, municipali ma- 
neat tam cruenta condicio. JD. xv k. Oct. Treviris 
Valente v et Valentiniano AA. conss. [a. 316] 

17 Sara v Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Nihil sibi deflectens a iustitia indignatio cognitorum, 
nihil venalis exigentium terror in eas, quae aut inno- 
centia* securae aut principalis? sunt honore muni- 
tae, intellegat licere personas ad inferendas iniurias 
corporales. habeat hanc mercedem laboris multorum 
1 munerum testimoniis commendata devotio. Idem 
est et si munia decurionatus quis deposuit: nam et 
ipse propter pristinam dignitatem quaestionem non 
patitur. D. xir: k. Sept. Theodoro cons. [α. 399] 

18 "Imp. Iustinianus A. Demostheni pp. De tor- 
mentis hereditariorum servorum sancimus, nullo dis- 
crimine secundum anteriores leges et constitutiones 


his ἃ nobis statuto? praestando. 


interposito, sive de iure hereditatis aliqua moveatur 
inter heredes quaestio sive de corporibus tantum 
hereditariis sive de utroque eorum, servos de corpo- 
ribus tantum hereditariis interrogari: et licere servos 
eos tantummodo, qui res rezendas detinent, sive in 
servitute relicti sunt sive libertatem? adipisci per 
ultimam testatoris voluntatem praecepti sunt, in quae- 
stionem rerum hereditariarum deduci et ex his ea 
quae occultata sunt revelari: prius sacramento super 
1 ID rr M ὅδ! 
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529] 
XXXXII.'? 
DE ABOLITIONIBUS. 


1 Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus 44. Pa- 
ternae. Praeses provinciae si perspexerit abolitio- 
nem ad omnia crimina quae mota sunt pertinentem 
a se impetratam, ne semel finita instaurentur, inter- 
cessione auctoritatis suae prospiciet. supplicatione 
vero porrecta nutui principali praefata abolitione 
jj crimen ab eadem persona renovari potest. 
PP. xv k. Dec. Diocletiano ΠῚ et Maaximiano AA. 
conss. . [a. 281] 

2 !!Imp. Constantinus 4. ad lanuarinum pu. 
Abolitio praesentibus partibus causa cognita non a 

rincipe, sed a competenti iudice postulari debet, 
id est si per errorem seu temeritatem seu calorem 
&d accusationem  prosiluerit: hoc enim accusator 
1 explanans abolitioni locum faciet. Sin autem per 
depectionem !? vel pecuniis a reo corruptus ad postu- 
landam abolitionem venit, redemptae miserationis 
vox minime admittatur, sed adversus nocentem reum 
2 inquisitione facta poena competens exseratur. Hi 
autem, qui suas suorumque iniurias defendunt et 
qui cognatos suos in accusationem deduxerunt, omni- 
modo abolitionem petere non prohibentur. J. vi 
k. Dec. Serdicae Constantino A4. v et Licinio C. 
conss. [a. 319] 
9 "Imppp. Valentinianus Valens et. Gratianus 
AAA. ad Probum pp. Fallaciter incusantibus accu- 
1 sationis abolitio non dabitur. Sin autem sincera 
mente accusationem instituerit et reus aliquid in- 
iuriae inscriptionis!^ illatae toleraverit!5*, id est si 
vel carcerem sustinuerit vel tormenta vel verbera 
vel catenas, abolitio non petetur, nisi forte ille qui 
haec passus est suum consensum ad petendam abo- 
2 litionem accommodavit. Quando autem reus nihil 
tale passus est, postquam fuerit officii custodiae tra- 
ditus, intra dies triginta accusatori petenti, etiam 
invito reo, dari permittitur. post hoc vero! tem- 
pus, nisi reus consentiat, censemus non esse tri- 
3 buendam. Quod si ingenuorum, licet plebeiorum, 
qui conscii vel participes criminum non erant, testi- 
monii gratia corpora fuerint lacessita!? verberibus 
tormentisque vexata, abolitionem etiam duarum par- 
tium consensu petitam iubemus vigore iudicis dene- 
gari et crimen propositum, cuius examen tormentis 
4 iam coeperat, agitari. Sin autem testibus tor- 
menta minime sunt illata, et sic abolitio non dabi- 
tur in illis criminibus, ut in violata maiestate aut 
patria oppugnata vel prodita aut peculatus admisso 
aut sacramentis desertis, omniaque? quae iuri veteri 
continentur: in quibus iudex non minus accusatorem 
ad docenda quae detulit, quam reum ad purganda 
quae negat debet urguere. 2). prid. id. Oct. Trevi- 
ris Valentiniano np. et Victore conss. (a. 369] 


(1) proprioris libri (2) cf. Dig. 50, 2, 2, 2 
9,35,2  (3')sicTh.iudicio CA^, iudicium A^ (4) pr. 
z Th.9,35,6: iunge 1,54, 6. 4, 44, 17. 10, 32,51 (5) in- 
nocentiae auotoritate 7}. (6) sic Cuiacius, principali 
libri, prineipalitatis Τῇ. — (1)iunge 2, 58, 1 (8) liberta- 
tem R, libertatem talem L,inlibertatetale C (9) 2,58,1,1 
(10) B 60, 64 — Cf. Dig. 48, 16. (1) pr. $1 — T7. 
9,37,1 (12) sic T^. cum B, deceptionem /ibri (13) pr. — 
TÀ.9, 35, 39: $ 1.4 τ 7^.9,31,2: $ 2.3 2 TA. 9, 391,4 
(14) sic LR, inscriptionibus C, ef. not. seg. (15) postquam 


(3) 2 T^. 


aliquid iniuriae merito inscriptionis illatae tolerarit in- 
scriptus 71. (169) vero om. T. (11) lacessita L'C, 
lacerata L"R, laesa ΤΊ. (18) sin autem ... omnia- 
que] prius tamen, quam aliquis de quaestione liberetur, 
sequitur illud, ut plerisque criminibus ne consentienti- 
bus quidem partibus praestetur abolitio: ut sunt illa, 
in quibus auf violata maiestas aut p. o. ἃ. p. aut pe- 
eulatus admissus aut sacramenta deserta sunt, omniaque 
ea Th., unde apparet omniaque Justinianorum vitie re- 
tentum esse, cum requiratur omnibusque 


VIIII 43—46 990 


XXXXIII.' 
DE GENERALI ABOLITIONE. 


1 Zmp. Antonius A. Rutiliano consulari Lyciae". 
Qui potentatus et vis aliorumque criminum reum 
fecit, si post abolitionem ex forma solità reorum 
factam et edicta proposita intra diem statutum re- 
petere supersederit, persequi crimina volens non 
est audiendus. PP. viri k. Mai. Laeto 11 et Cereale 
conss. C [a. 215] 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Paulino. 
Cum eo tempore, quo indulgentia nostra crimina ex- 
tinxit, accusatio a te instituta non fuerit, publicae 
abolitionis praescriptio cessat. PP. vr id. Febr. 
Maaimo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

8 ?Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
A44. ad senatum. Indulgentia, patres conscripti, 
quos liberat notat nec infamiam criminis tollit, sed 
poenae gratiam facit. JD. xiii: k. Iun. Treviris Gra- 
tiano A. 11 et Probo conss. [a. 371] 


XXXXIIIIL.? 


UT INTRA CERTUM TEMPUS CRIMINALIS 
QUAESTIO TERMINETUR. 


1 'Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Daun vicario. Quisquis accusator reum 
in iudicium sub inscriptione detulerit, si intra cer- 
tum* tempus accusationem coeptam persequi super- 
sederit vel, quod est contumacius, ultimo? die adesse 
. neglexerit, quarta bonorum omnium parte multatus 
aculeos consultissimae legis incurrat, scilicet manente 
infamia, quam veteres iusserant sanctiones. 2). 111] 
id. Iul. Treviris Arcadio A. et Bautone conss. [a. 385] 

2 "Impp. Honorius et Theodosius A44. Caeci- 
liano pp. Noverint iudices cuilibet culmini honorive 
praesidentes, necessariis utrique parti, si petantur, 
dilationibus non negatis praecedentibus scilicet in- 
' scriptionibus, intra certum tempus? criminales causas 
.limitandas: quo emenso subeat accusator, quia de- 
.Stitit, poenam legibus constitutam, et si persona 
; vilior fuerit, cui damnum famae non sit iniuria, poe- 
.nam patiatur exilii, nisi forte intra statuti? tempo- 


ris metas consensus partium abolitionem poposcerit. 


.1 In iudicum autem debet esse diligentia, ut, si 
. nulla rationabilis à reo vel accusatore dilatio postu- 
. etur, urgueant talium causarum notionem non ex- 
: pectatis'? moris. JD. ΧΙΙ k. Febr. Ravennae Hono- 
. rio VIII et Theodosio 111 AA. conss. (a. 409] 
ες 9 Imp. lustinianus A4. Menae pp.  Criminales 
. causas omnimodo intra duos annos a contestatione 
litis connumerandos finiri censemus nec ulla occa- 
, Sione ad ampliora produci tempora, sed post biennii 
excessum minime ulterius lite durante accusatum 
. &bsolvi, scientibus iudicibus eorumque officiis, quod, 
si litigatoribus admonentibus ipsi litis introductio- 
nem vel examinationem distulerint, poena vicenarum 
librarum auri ferientur. D. k. April. Decio we. 
cons. [a. 529] 


XXXXV.' 
AD SENATUS CONSULTUM TURPILLIANUM. 


1 Imp. Antoninus A. Anniano. Is demum in 
senatus consultum incidisse videtur, qui crimen publici 
iudicii detulit et causa ordinata, id est, inscriptioni- 
bus depositis et fideiussore de exercenda lite prae- 
stito eoque qui accusatur sub custodia officii facto, 
Ἐν caia abolitione ab exsecutione criminis 

estitit. 


2 Imp. Gordianus A. Appio. Si pro eo, qui in 
crimen subscripsit, fidem tuam adstrinxisti isque de- 
stitit et commissa stipulatio est, non ultra quanti- 
tatem quam spopondisti obligatus es: eo qui destitit 
infamia nihilo minus notando et extra ordinem se- 
cundum iudicialem motum puniendo. PP. yz id. 
Iun. Gordiano A. et. Aviola conss. [a. 239] 

9 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Arcadio. 
Quamvis eum ordinem scriptura contineat, ut primo 


abolitio criminis posceretur, tunc de omnibus pla- 


citis obtemperaretur, non observantibus tamen ad- 
versari pactorum fidem instaurare accusationem 
minime potes, ἃ qua ipse destitisti. PP. prid. non. 
Iul. Tusco et Basso conss. [a. 258] 
4 Idem AA. Patrophilo. Si is, de quo supplicas, 
contra parentes vestros desertam, ut dicis, accusa- 
tionem coeperit persequi, praescriptio illi in iudicio 
praesidis destitutae rei poterit opponi JP. prid. 
non. Mai. Saeculare et Donato conss. [a. 260] 
9 Impp. Diocletianus et Maaimianus A4. et. CC. 
Maíronae. Si femina suam suorumque iniuriam ex- 
sequatur, cum ipsa pacto contra vetitum destitisse 
profiteatur, in senatus consulti Turpilliani poenam 
eam incidisse certi iuris est. 4p 
Pisi?* CC. conss. (a. 294] 
6 Jdem AA. et CC. Luciliano. In exsecutionibus 
criminum obtinuisse videtur illos destitisse, qui ani- 
mum accusationis implendae prorsus deseruerunt. 
cum igitur aliis ex causis vel simplicitatis ratione 
necdum te ad finem vindictae pervenisse preces tuae 
testentur, poteris postposita formidine impedimenti 
super aliquantulo silentio institutam accusationem 
secundum leges perferens quam probabis tibi debi- 
tam vindictam reportare. PP. ir k. lul. Diocle- 
tiano v1 et Maximiano AA. conss.^ 


XXXXVI.'* 
DE CALUMNIATORIBUS. 


1 Imp. Alexander A. Sabino. Calumnia eo tem- 
pore coerceri solet, quo de causa praesente accusa- 
tore iudicatur. ideoque posteaquam de causa iudi- 
catum est, contra consuetudinem calumniam accu- 
satoris puniri desideras. 

2 Idem A. Apolloniae. Mater inter eas personas 
est, quae sine calumniae timore necem fili sui vin- 
dicare possunt: idque beneficium senatus consulti et 
1 in aliis publicis iudiciis servatum est. Sed οἵ 15 
extraneus heres, qui suspicionem, quam de morte 
sua habuisse defunctus cavit, exsequitur, hoc nomine 
& calumnia excusatus est, cum inter voluntariam 
accusationem et officii necessitatem heredis mul- 
tum intersit. PP. vi k. lul. Iuliano et Crispino 
conss. [a. 224] 

3 Idem AA. Eumeliano. Qui non probasse crimen 
quod intendit pronuntiatur, si calumniae non dam- 
netur, detrimentum existimationis non patitur. non 
enim, si reus absolutus est, ex eo solo etiam accu- 
sator, qui potest iustám habuisse veniendi ad crimen 
rationem, calumniator credendus est. 

4 Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. 
Archelao. Calumniae poena in paternae mortis ac- 
cusatione cessat. PP. xi k. Dec. Caro et Carino 
AA. conss. [a. 283] 

D Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Caesio. 
Qui calumniatores pronuntiantur, in publicorum dum- 
taxat iudiciorum quaestionibus, non etiam in libe- 
ralibus causis, Lasers ns disceptationes continent, 
periclitari solent. A 


(1) B 60,64 (1) lyeiae R, ciliciae Hal. (2) — T. 9, 38, 5: 
iunge Th.9,16,9 (8) Β 60,65 (4) — 7.9, 36,1 (5)cer- 
tum C, statutum LE, anni TA. cfi 5.2 (6) anni ins. T. 
(7) — Th. 9, $6, 2: iunge 1, 4, 9. 1, 55, 7—9. 4, 20, 1t 
T^. 9, ?, 6. 9, 31, 1. 9, 31, 4 (8) praecedentibus ... 
tempus] a die inscriptionis intra anni curricula 77. 


(9) sic R, statutas C, anni TA. (10) anni ins. Τῇ. 
(11) .B 60, 66 — Cf. Dig. 48, 16 (12) 111 Mommsen 
(13) Sirmi Mommsen (14) restituendus est consulatus 
aut a. 299 (Diocl vr et Max. vi) aut a. 303 (Dioel. vix 
et Max. viti) aut a. 304 (Diool. viui et Max. vu) (15) 8 
60,1, 28 seqg. — Cf. Dig. 48,10 (16) et dett., om. LCR 


DE GENERALI ABOLITIONE 


S. vi? non. April. 


. DE POENIS 


391 


VIII 46. 47 


ὃ ldem AA. et CC. Domitio. Dominis servorum 
per accusatoris calumniam tortorum adversus eum 
poena dupli lege Iulia providetur. δ. xvi k. Sept. 
ipsis 44. conss. [a. 290 vel 253] 

7 impp. Valentinianus. et Valens AA. ad Vale- 
rianum. Non prius quemquam sinceritas tua ad 
tuae sedis examen iubebit adduci, quam sollemnibus 
satisfecerit, qui nititur fidem doloris adserere, cum 
iuxta formam iuris antiqui ei qui coeperit arguere? 
aut vindicta proposita sit, si vera detulerit, aut sup- 
plicium, si fefellerit. JD. vir k. Dec. Remis Gra- 
üano np. et Dagalaifo conss. [a. 366] 

3 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
enandro vicario Asiae. Nostris et paren- 

tum nostrorum constitutionibus comprehensum est 
eos, qui accusationem alienis nominibus praesump- 
1 sissent, delatorum numero esse ducendos. Atque 
ideo calumniosissimum caput et personam iudicio 
irritae delationis infamem* supplicium 5 sequatur, 
quo posthac singuli universique cognoscant non licere 
in eo quod non possit ostendi iudicum * animos com- 
movere. D. viii id. Mai. Constantinopoli Arcadio 
A. et Bautone conss. [a. 385] 

9 "Idem 4444. Floro pp. Fallaciter incusantibus, 
maxime post exhibitionem accusati, nullius iuris 
color velut derivata accusatione proficiat: non publica 
abolitio, non privata talibus prospiciat subveniatque 
personis: non specialis indulgentia, ne beneficium 
quidem eos generale subducat. 2. xv k. Jun. Con- 
stantinopoli Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 
-10 *Zmpp. Honorius et Theodosius AA. consuli- 
bus praetoribus tribunis plebis senatui salutem di- 
cuni. Quisquis crimen intendit, non impunitam fore 
noverit licentiam mentiendi, cum calummniantes ad 
vindictam poscat similitudo supplicii. JD. vi: id. Αι. 
Ravennae Asclepiodoto et Mariniano conss. [a.423] 


XXXXVIL" 
DE POENIS. 


1 Imp. Titus Aelius Antoninus A4. Etiam in? 
opus perpetuum damnati non dissimilis condicionis 
sunt ab his qui deportantur in insulam. PP. sine 
die et consule. 

2 Imp. Antoninus 4. Valerio. Procurator meus, 
qui vice praesidis non fungebatur, exilii poenam tibi 
non potuit inrogare, ac propterea frustra vereris 
sententiam, quae nulla iuris ratione subnixa est. 
PP. vi k. Iul. duobus Aspris conss. [a. 212] 

9 ldem A. Geminio. Decurionem in opus publi- 
cum dari non oportere manifestum est. 

4 Idem A. Marinae. Si ante conceptus est puer, 
de quo libellos dedisti, quam mater eius in metallum 
daretur, natus condicionis eius est, cuius ante con- 
demnationem mater eius fuit. 

9 ldem A. Senecioni. Honor veteranis etiam in 
eo habitus est, ut liberi eorum usque ad primum 
dumtaxat gradum poena metalli vel operis publici 
non adficiantur, sed in insulam relegentur. 

..6 Idem 4. Apioni. Incredibile est, quod adlegas 


liberum hominem, ut vinculis perpetuis continere- 


tur, esse damnatum: hoc enim vix in sola servili 
condicione procedere potest. PP. 111 id. Febr. Mes- 
sala et Sabino conss. v^. [a. 214] 

7 Imp. Alexander A. Isidoro. Ympunitas delictis 


propter aetatem non datur, si modo in ea quis sit, 
in quam '?^ crimen quod intenditur cadere potest. 

8 ldem A. Victorino. Deportatorum in insulam 
ab eo, cui id faciendi ius erat, bona fisco vindican- 
tur, relegatorum autem non nisi sententia specialiter 
adempta fuerint. 

9 Jdem A. Demetriano. Si matrem tuam decu- 
rionis filiam fuisse probatum fuerit, apparebit eam 
non oportuisse in ministerium metallicorum nec in 
opus metalli dari. 

10 Jdem A. Catulino. Servus sub poena vinculo- 
rum sine temporis praefinitione "domino reddi iussus 


sententia praesidis provinciae perpetuo vinctus esse 
debet. Δ}. vir k. Sept. luliano et Crispino 
conss. [a. 224] 


11 Imp. Gordianus A. Attiano.  Metalli suppli- 
cium tam ad personas liberas quam etiam ad ser- 
viles pertinet condiciones !!. 

12 Impp. Diocletianus et Maaimianus 44A. in 
consistorio dicerunt!?: Decurionum filii non debent 
bestiis subici. Cumque a populo exclamatum est, 
iterum. dicerunt!?: Vanae voces populi non sunt 
audiendae: nec enim vocibus eorum credi oportet, 
quando aut obnoxium crimine absolvi aut innocen- 
tem condemnari desideraverint. Sine die et consule. 

13 Jdem AA. Ursiano. Servo ex sententia dam- 
nato si quoquo modo ex sententia proprietatis ius 
amputatum non sit, domino suo obsequi eum par est. 

14 Jdem AA. et CC. Vitali. Si operis publici 
temporalis poenae sententia praefinitus necdum ex- 
cessit dies, hunc expectari convenit, cum non re- 
mitti poenam facile publice intersit, ne ad maleficia 
temere quisquam prosiliat. 

15 ldem AA. et CC. Agathemero. Poenam sua 
dictam sententia praesidi provinciae revocare non licet. 

16 "Imp. Constantinus A4. ad Catullinum. — Qui 
sententiam laturus est, temperamentum hoc teneat, ' 
ut non prius capitalem in quempiam promat seve- 
ramque sententiam, quam in adulterii vel homicidii 
vel maleficii crimen aut sua confessione aut certe 
omnium, qui tormentis vel interrogationibus fuerint 
dediti, in unum conspirantem concordantemque rei 
finem convictus sit et sic in obiecto flagitio depre- 
hensus, ut vix etiam ipse ea quae commiserit negare 
sufficiat. D. r11non. Nov. Treviris. accepta xv k. Mai. 
Hadrumeti Volusiano et 4nniano conss. ἴα. 314] 

17 '5Idem 4. Kumelio. Si quis in metallum fue- 
rit! pro eriminum deprehensorum qualitate damna- 
tus, minime in eius facie scribatur, cum et in mani- 
bus et in suris possit poena damnationis una scrip- 
tione comprehendi, quo facies, quae ad similitudinem 
pulchritudinis caelestis est figurata, minime macu- 
letur. JD. xi k. April. Cabilluno" | Constantino 
A. 1HI et Licinio HII conss. [a. 315] 

18 !5Imp. Constantius A. Theodoro praesidi Ara- 
biae. Dum reis manifesta probatione convictis spa- 
tium ante sententiam temporis datur, facultas sup- 
plicandi vel quibusdam malignis artibus tam praesidum 
quam officiorum poenas evitandi!? criminosissimis 
patet, cum in homicidii crimine et in aliis detectis 
1 gravioribus causis ultio differenda non sit. lgi- 
tur de cetero?! iuxta criminis qualitatem legem 
oportet servari et in scelerosos et in noxios proferri 
iuris sententiam. 2). id. Oct. Consíantio A. 1111 et 
Constante C.*' conss. [a. 346] 

19 *mpp. Gratianus et Valentinianus A44.?* 


(1) — Τῇ. 9,1,9 (2) sic det, urguere CR (3) — Τῇ. 
9, 89, 2: temporis ordinem in collocandis c. 8. 9 non a 
librariis, sed a compilatoribus turbatum esse probant cum 
inscriptiones tum .B et B.Z 60, 1, 32 (4) infamem 7ῆ., 
infame .L, infamiae CR: xai ἀτεμοῦσϑαε καὶ περιορίζε- 
σϑαι B (5) deportatio T., eodemque modo supplicium 
interpretantur B (not.4) (6) prineipum 74. (1) 2 T^. 
9, 37, 3: iunge 4, 19, 25 (8) —9,2,17  (8') B 60, 51, 40 
seqq. — Cf. Dig. 48,19 (9) etiam in CR?$£, etiano in Q, 
attiano (lueiano R^) etiam in LR : fortasse Attiano. In scr. 
(19) quam dett, qua LCR (11) servilis p. condieionis scr. 


(12) imp. Diocletianus A. in cons. dixit scr. (13) dixit scr. 
(14) — TA. 9, 40, 1: iunge 1, 62, 12 ΤΆ. 11,36,1 (15) — T^. 
9, 40, 2 (16) si quis in ludum fuerit vel in metal- 
lum Τῇ. (11) Cibalis Tlemont —(18) — TA. 9, 40, 4 
(19) vel quibusdam ... evitandi om. 77. (20) de ce- 
tero] quidem qui iam impetraverunt, ad veniam perti- 
neant, de eetero vero 77. (21) Constante A. rm ser. 
(22) 2 T'À. 9, 40, 9: iungenda est Τῇ. 14, 8, 9, fortasse 
etiam Th. 14, 5, 1 (23) aut impp. Valentinianus et 
Valens AA. cum T. aut imppp. Valentinianus Valens 
et Gratianus AAA. scr. 


VIIII 47 


392 


DE POENIS 


Olybrio pu. Ne quis pro coercitione delicti vel pisto- 
ribus f cuicumque alteri corpori, cum alterius sit 
corporis, addicatur: sed unusquisque pro crimine, 
in quo fuerit deprehensus, motum congruae severi- 
tatis. excipiat. JD. 1 id. April.! Valentiniano εἴ 
Valente AA.? conss. b [a. 365] 

20 3Imppp. Gratianus Valentinianus et. Theo- 
dosius AAA. Flaviano pp. lllyrici*. Si vindicari 
in aliquos severius contra nostram consuetudinem 
pro causae intuitu iusserimus, nolumus statim eos 
aut subire poenam aut excipere sententiam: sed per 
dies triginta rii μὰ statu eorum sors et fortuna sus- 
1 pensa sit. Reos sane accipiat vinciatque custo- 
dia et excubiis sollertibus vigilanter observet. JD. xv 
k. Sept. Veronae Antonio et Syagrio conss. [a.382] 

21 *Idem AAA. et Arcadius 4.5 ad Principium pp. 
Ne diu apparitorum prava admodum venalisque per- 
fidia in publica impune commoda desaeviret, cense- 
mus? etiam in absentes eos? pro competenti ultione 
debere consurgi. 2). k. lun. Arcadio A. et Bautone 
conss. (a. 385] 

22 *Impp. Arcadius et Honorius A4. Euty- 
chiano pp. Sancimus ibi esse poenam, ubi et noxa 
1 est. Propinquos notos familiares procul a ca- 
" ]umnia submovemus, quos reos sceleris societas non 
facit: nec enim adfinitas vel amicitia nefarium cri- 
2 men admittunt. Peccata igitur suos teneant aucto- 
res nec ulterius progrediatur metus, quam reperie- 
3 tur delictum. Hoc singulis quibusque iudicibus 
intimetur. JJ. viu k. Aug. Constantinopoli Theo- 
doro vc. cons. [a. 399] 

289 '! Impp. Honorius et Theodosius AA. ad An- 
themium pp. Omnes, quos damnationis condicio 
diversis exiliis destinatos metas temporis praestituti 
in carceris implesse custodia deprehendit, solutos 
poena vinculisque laxatos custodia liberari praecipi- 
1 mus nec formidare miserias ullas exili!!. Sit 
satis immensorum cruciatuum semel luisse supplicia, 
ne, qui diu privati sunt aurae cómmunis haustu et 
lucis adspectu non intra breve spatium catenarum 
ponderibus praegravati, etiam exilii poenam susti- 


nere iterum compellantur. 09. xiu: k. Mai. Con- 
síantio et Constante conss. LUCTUS 111 
24 '?]dem 44. Monaxio pp. Rectores provin- 


ciarum conveniri praecipimus, ut hi, qui pro suo 
crimine poenam exilii sub certo temporis spatio subire 
decreti sunt, exacto praefinito tempore nec claustris 
carceralibus nec in locis quibus exules versati sunt 
teneantur. J). 111 k. Sept. Eudosxiopoli Theodosio 


25 "Idem AA. Monazio His, qui conficiendi 
naves incognitam ante peritiam barbaris tradiderunt, 
capitale supplicium proponi decernimus. 7). vir; k. 
Oct. Constantinopoli Monazio et Plinta conss. (a. 419] 

26 ""[““{ὐτοκράτωρ ᾿Ιουστεινιανὸς 4. Μηνᾷ ἐπάρχῳ 
πραιτωρίων. Θεσπίζομεν ........ 

15 Ἢ διάταξις κελεύει τοὺς πεμπομένους ἐν ἐξ 
μὴ διάγειν ἐν τῇ φυλακῇ τῶν τόπων, εἰς οὕς 
ἐπέμφϑησαν, ἀζλὰ μηδὲ ἐξορίζεσϑαί τινα εἰς τὸ 
| φρούριον τῆς Πύψου ἢ εἰς ἑτέρας φυλακάς, .41λλ 
εἰ μὲν τὸ ἁμάρτημα ἄξιόν ἐστι ϑανάτου, ὑποκεῖ- 
σϑαι τῇ τοιαύτῃ κολάσει, εἰ δὲ ἐξορίας ἢ διηνεκοῦς 
ἢ προσκαίρου, τότε ἐξορίζεσϑαι αὐτοὺς μὴ κελευο- 
μένους ἐν ταῖς φυλακαῖς τῶν τόπων ἐν οἷς m£u- 
πονται ἀποτίϑεσϑαι, ἀλλὰ πέμπεσϑαι εἰς ἐπαρ- 
χίαν, εἰς ἣν àv ὁ δικάζων δρίζῃ, χωρὶς τῶν 
υπεξῃρημένων κατωτέρω ἐπαρχιῶν τε καὶ πό- 
cv, Éyovras αὐτοὺς ἐξουσίαν ἐν πάσῃ τῇ ἐπαρ- 
χίᾳ εἰς ἣν ἐπέμφϑησαν διατρίβειν, μὴ δυνα- 


? 


μένους ἐξιέναι τῆς ἐπαρχίας ἢ uévovvas ἐν τῇ — 


2 ἐπαρχίᾳ ἅτακτόν τι ποιῆσαι. ᾿Βὰν δέ τις ἢ τῆς 
ἐπαρχίας ἐξέλϑῃ ἢ μένων ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ ἅτακτόν 
τι ποιήσῃ, ἔστω ὑπὸ τὸν ἔσχατον κίνδυνον τιμώ- 


ρούμενος ἢ παρὰ τοῦ ἄρχοντος τῆς ἐπαρχίας ἢ 


παρὰ τοῦ ἄρχοντος ἐκείνων τῶν τόπων, εἰς OU6 
3(1)Zpvye. Καὶ οἱ βαλλόμενοι δὲ ἐν δεσμωτηρίῳ 
ἐν τῇ βασιλίδι πόλεε μὴ μενέτωσαν ὑπὲρ τὸν 
χρόνον τὸν ὁρισϑέντα ἤδη ἐν τῷ ἀνωτέρω τέτλῳ "5 
4 περὶ τῶν φυλαττομένων. Ὁμοίως δὲ καὶ ἐν ταῖς 


ἐπαρχίαις συντομωτέραν γίνεσϑαι τὴν ἐξέτασιν 


τῶν ἐγκλημάτων" καὶ ἐὰν φανῇ τις ἄξιος ἐξορίας, 
ἐξορίξζεσϑαι αὐτὸν μὴ εἰς φυλακήν, ἀλλ᾽ εἰς ἐπαρ- 
χίαν χωρὶς τῶν ἀπηγορευμένων, ἐπὶ τῷ πάλιν 


ὑποκεῖσθαι αὐτοὺς τῇ ἐσχάτῃ τιμωρίᾳ, ἢ ἐὰν — 
ἐξέλϑωσι τῆς ἐπαρχίας ἢ ἐκεῖσε διάγοντεβ ἅτακ- 


δ (2) τόν τι ποιήσωσι. Τοὺς δὲ ἄρχοντας “4λεξαν- 
δρείας καὶ Θηβάϊδος κελεύεε μόνους εἰς wor 
καὶ εἰς Ὄασιν ἐκπέμπειν αὐτοὺς ἢ ἕως ἕξ μηνῶν 

6 ἢ τὸ μήκιστον ἕως ἐνιαυτοῦ. Εἰ δὲ διηνεκής 
ἐστιν ἡ ἐξορία, μήτε εἰς Γύψον πεμπέτωσαν μήτε 
εἰς θασιν μήτε εἰς φυλακὴν ἑτέρας ἐπαρχίας, ἃ A, 
ὡς δἴρηται εἰς τελείαν ἐπαρχίαν, ἐπὶ τῷ, εἴ τι 
πταίρουσιν ἢ παρεξέλθωσι τὰς κελεύσει τῶν 
πεμψαντων αὑτοὺς ἀρχόντων, εἰς ἔσχατον τιμῶώ- 

1(3) ρηϑῆναι. Κελεύει δὲ τοὺς ταξεώτας τοὺς ἐν 


ὁκάστῳ δικαστηρίῳ ὑπομιμνήσκειν τοὺς ἄρχοντας 


περὶ τούτου τοῦ νόμου, καὶ μηδὲ κατέχεσϑαί τινα 
ὑπὲρ τὸν χρόνον τῆς ἐξορίας ἑαυτοῦ, ἀλλὰ παρα- 
χρῆμα ἀφίεσϑαι ἀζημίως καὶ ἀδιαστρόφως, τὸν 


A. vii et Palladio vc. conss. (a. 416] ἐπιχειρήσοντά τι λαβεῖν τὸ τετραπλάσιον 
(1) Treviris addunt Τὴ. 14, 3, 3. 14, 5, 1 (2) con- | ullas exilii postmodum miserias formidare 77.. (12) — TA. 


stitutio aut ad a. 368 (AA. 11) aut ad a. 370 (AA. ri) 
pertinet — (3) — T. 9, 40, 13 (4) et Italiae addit T^. 
(6) 2 Th. 9, 40, 14 (6) impp. Valentinianus Theo- 
dosius et Arcadius AAA. 71. (7) censuimus 77., 
ϑεσπίζομεν Β (κ. π.)} (8) eos om. Th., habent B (x. zr.) 
(9) — TA. 9, 40,138. (10) 2 71. 9, 40, 22. (11) nec 


9, 40, 23. (13) — T. 9, 40, 24 (14) tungendas esse 
1, 4, 22. 23. 9, 4, 6.9, 5, 2 ex argumento, inprimis ex 
$ 3 colligitur. restituimus igitur inscriptionem subscrip- 
tionemque er 1, 4, 22. 23: initium ϑεσπίζομεν traditur 
Paratitlis ad Const. 8 (15) το B.60,51,63 (16)9, 4,6 


XLVII 26 Imp. lustinianus A4. Menae pp. | Con- 
siituíio vetat in exilium missos in custodia loco- 
rum in quos missi sunt degere vel quemquam in 
1 Gypsi castellum vel in alia praesidia relegari. Sed 
$i crimen morte dignum sit, huic poenae subiacere, 
$i exilio vel perpetuo vel orat tum in exilium 
mitti, u£ non iubcantur in custodia locorum in quos 
mittuntur degere, sed mitti in provinciam, quam 
iudex: definierit, praeter provincias urbesque infra 
exceptas, ut liceat eis in tota provincia in quam 
miss sunt versari, non (amen exire e provincia 
possint vel remanentes in ipsa provincia turbulen- 

fer se gerant. Quod si quis vel provincia egres- 
sus erit vel remanens in provincia turbulenter se 
gesserit, ultimo supplicio subiciatur puniendus vel 
4 provinciae praeside vel a praeside eorum loco- 
3 rwn in quos confugit. Í qui im hac regia 
urbe in carcerem coniecti sunt, non supra tempus 
( superiore titulo iam de custodiendis definitum 


4 remaneant. Similiter etiam in provinciis ingui- 
sitio criminum breviori conficiatur: et si quis eailio 
dignus videbitur, non in carcerem, sed in provin- 
ciam relegetur praeter eas quae exceptae sunt, ut 
rursus ultimo supplicio subtaceant, si vel provincia 
egressi fuerint vel ibi degentes turbulenter se ges- 
5 serint.  Praesidibus Alexandriae et Thebaidis 
solis permittit in Gypsum vel Oasin eos relegare 
6 vel in sez: menses vel ad summum in annum. δὲ 
vero a nem exilium est, neque in Gypsum ne- 
que tin ÜOasin neque in custodiam alius provinciae 


mittantur, sed ut dictum est in integram provin- . 


ciam, ut si quid deliquerint vel iussiones praesidum 
qui eos relegaverunt non observaverint, ultimum 
7 supplicium subeant. lubet officiales untuscuius- 
que tudicii huius legis praesides commonefacere 
i-i quemquam ultra tempus ezilii sui retineri, 
sed statim eum sine damno et mora dimitti, eum 
autem, qui aliquid accipere ausus fuerit, quadru- 


.. NE SINE IUSSU PRINCIPIS 


393 


VIIII 47—49 


8(4) ἀποδιδόναι. Κεκώλυνται δὲ οἱ ἄρχοντες ἐξορί- 
Dew εἰς τὰς ὑποτεταγμένας τῇ διατάξει ἐπαρχίας 
τε καὶ πόλεις. 

9 'Οὲ κατὰ τόπον ἐπίσκοποι φροντιζέτωσαν παρα- 
φυλαχϑῆναι ἐν τοῖς ἐξοριζομόένοις διηνεκῶς ἢ ἐπί 
τινα χρόνον ῥητὸν τὰ προστεταγμένα τῇ δια- 
τάξει. 

D. xv k. Febr. Constantinopoli Decio cons. (a.529] 


XXXXVIII. 


NE SINE IUSSU PRINCIPIS CERTIS IUDICIBUS 
LICEAT CONFISCARE. 


1 *Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. ad 
Hieriwn pp. Nulli iudicum liceat, exceptis his, qui 
in summa administrationis sunt positi potestate, pro- 
scriptionis tempestate totius substantiae aliquem per- 
cellere, nisi ad nostras aures hoc ipsum referatur. 
D. x k. Febr. Constantinopoli Theodosio A. ΧΙ et 
Valentiniano C. conss.? [a. 425] 


XXXXVIIIIL.* 
DE BONIS PROSCRIPTORUM SEU DAMNATORUM. 


1 Imp. Antoninus A. Marcello. Servorum capitis 
crimine damnatorum peculia dominis non auferri 
notum est, sed quod servum dominus habuisse pro- 
baverit, recipiet pretiumque rerum, si quae ex 60 
| distractae sunt. Ipsius quoque praesentiae po- 
testas ei dabitur, quoad rationes per eum admi- 
nistratae reddantur ac dispungantur$. sed memi- 
nisse dominum oportebit instare, ut id velocius fiat, 
ut poenae suae reddi possit. PP. zu k. Aug. A4n- 
tonno A. et Balbino conss. [a. 213] 

2 Imp. Alexander A. Frontoni. Deportati nec 
earum quidem rerum, quas post poenam inrogatam 
habuerint, heredem habere possunt, sed? hae publi- 
cantur. JP. non. Febr. 

9 Jdem A. Iuliano. Si filius tuus, cum esset in 
tua potestate, in insulam deportari meruit, peculium 
eius nec quod in castris adquisivit vel quod ei mili- 
taturo donasti? auferri tibi debet. PP. 1111 id. Sept. 
Alexandro 11 et. Marcello conss. [a. 226] 

.4 Imp. Gordianus A. Callimorpho. In metallum 
damnatus poenae servus efficitur et ideo eiusmodi 
sententiam passi bona vindieantur rationibus fisci. 
quare si quid rerum habuit is, quem postea indul- 
gentia liberatum esse proponis, ad ius fisci potius 
quam ad ipsius dominium pertinet. JP. x k. Nov. 

9 Imp. Philippus A. et Philippus C. Arruntiano. 
Si ut proponis, bona eius, qui tutelam tuam admi- 
nistravit, sententiam passi ad fiscum sunt devoluta, 
procuratorem nostrum adire cura, qui, si quid iure 
posci animadverterit, non negabit. 

6 *Impp. Diocietianus et Mazcimianus A4. et CC. 
Gaudentio. De bonis matris deportatae filiis nihil 
deberi iuris absolutissimi est. S. xi. 

7 "Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
444. ad Probum Si quis intra provinciam pro 
qualitate delicti stilum proscriptionis incurrerit, per 


ordinarii officii sollicitudinem bonorum eius indago 
diente celebretur, ne quid rei privatae com- 
modis per gratiam atque colludium furto subduca- 
1 tur. Et plena descriptio comprehendat, quod 
spatium et quod sit ruris ingenium, quid aut cultum 
sit aut colatur, quid in vineis olivis aratoriis pascuis 
silvis fuerit inventum, quae etiam gratia et quae 
amoenitas sit locorum, quis aedificiis ac possessio- 
nibus ornatus, quotve mancipia in praediis occupatis 
vel urbana vel rustica vel quarum artium generibus 
imbuta teneantur, quot sint casarii vel coloni, quot 
boum exercitiis terrarum atque vomeribus instruen- 
ium!!, quot pecorum et armentorum greges et in 
qua diversitate numerati sint, quantum auri et ar- 
genti, vestium ac monilium vel in specie vel in pon- 
dere et in quibus speciebus, quidve in enthecis sit 
2 repertum. Tum demum omnia ea, quae velle nos 
perspicis, inquisitione constricta rationalis rei pri- 
vatae tradantur officio aut palatinis super hac causa 
3 missis!? nostro nectenda patrimonio. Mox vero 
ad nos sub litteris publicis iudicis singillatim de 
omnibus nominatimque referatur, procul dubio ne- 
4 glegentia multanda. Nam si quid post factam 
& praedicto officio investigationem rationalis rei pri- 
vatae, cui inquisitio secunda mandata est, amplius 
fortassis invenerit, officium Ífraudulentum ea con- 
demnatione ferietur, ut aliud tantum quantum fuerat 
subtractum ex propriis facultatibus inferat!?. J). 111] 
non. Mai. Treviris Valentiniano mp. et Victore 
conss. [α. 369] 

8 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. rg pp. Si deportatus suos et 
emancipatos filios habuerit, pars, quae ex bonis eius 
liberis concessa est, ad eos tantum qui in potestate 
erant transferatur, si emancipati ea, quae consecuti 
erant emancipationis tempore, damnose !^ existimant 
1 conferenda. Sin autem confusionem bonorum et 
donationis elegerint, omnia ea, quae fiscus liberis 
damnati!5 concedit, aequae divisionis partibus sor- 
2 tiantur. Quae regula etiam in dote filiae vel 
neptis ex filio deportati'* conferenda custodienda 
erit. JD. xv k. lul. Thessalonicae Gratiano v et 
Theodosio 44A. conss. (a. 380] 

9 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Caesario pp. 
Si quis posthac stilum, quod absit, proscriptionis 
exceperit, uxor res proprias ex quocumque titulo 
Sibi quaesitas veluti manu iniecta mox vindicet aut 
certe quoquo modo occupatas statim recipiat. dos 
etiam, non quae aliquotiens inaniter dotalium instru- 
mentorum tenore conscribitur, sed quam se corpo- 
raliter tradidisse docuerit, repraesentetur. ea etiam 18, 
uae ab innoxio adhuc marito anté nuptias titulo 
donaiionté acceperit, vel durante matrimonio largi- 
tione viri ad eam ante proscriptionem pervenerint, 
1 apud eam firmiter permaneant. Si quid etiam in 
emancipatos liberos ante tempus criminis ac reatus 
atrem contulisse claruerit, integrum isdem citra 
inquietudinem reservetur. quod vero nec uxor nec 
emancipati liberi potuerint vindicare, captum a publi- 
cis personis!? ita ad me referri specialiter censeo, 
ut illud quoque addatur, utrum filios habeat qui 
damnatus est, simulque adiciatur, utrum idem apud 


(1) $ 9, quae $ 1 continuaverit, supplevimus ex Paratitlis 
ad Const. 1,3 (2) — T^. 9, 41, 1 B 60, 67, 1: iunge 
9, 49, 10 (3) impp. Theod. et Val. AA. et in sub- 
scriptione Theod. xi et Val. n AA. conss. (— a. 426) 
9, 49, 19 rectius: nam Kk. Febr. a. 425 adhuc Asclepio- 


dotum pp. Orientis fuisse probat T. 15, 5, 5 (4) B 
60, 52, 12 segg. — Cf. Dig. 48, 20 (5) ex eo (pe- 
eulio scilicet) LCHR, ab eo dett. cum B (6) sic. C, 


disponantur LE (3) sed tuentur JB (κ. π.)}: fuerit sed 
et (Hal) (8) εἴς C, donatum proponas L, donatum 


(est addit R*) R? (9) cf. 3, 44, 1 (10) Ξε TÀ. 
9,42,7 . (1) idem T. fuerit inservientium (Mommsen) 
(12) aut pal. s. ἢ. c. missis om. 77.  (12' sic T^., in- 
feratur /ibri (13) —— T. 9, 42, 8: iunge D, 1, 3 et 
quae ibi laudantur (14) sic C T'4.^, damnosa. E TA ὃ, 
dampno Z (15) liberis damnati om. T. (16) de- 
portati om. Τῇ. (17) pr. — T. 9, 42, 15: $ 1—-3 
— Th. 9, 42, 1: tunge Th. 9, 1, 18 (18) si forte cum 
proscripti bonis mixta sunt ins. 7A. (19) ἃ publ. 
pers.] et incorporatum 77. 


8 plum reddere. Prohibentur autem praesides in 
provincias urbesque constitutioni subiectas relegare. 
9 Episcopi locorun curae habeant, uí in sis qui 


ll. 


in perpetuum vel in certum tempus relegati sunt ea 
quae constituta sunt observentur. 


50 


VIIII 49—51 394 


2 se ex causa donationis aliquid vindicaverint. Sed 
in his, qui fiscalibus actibus nexi sunt et pro ratio- 
ciniis proscribuntur et condemnantur, p acuit, 5l 
quid proprium uxor habuit vel a marito datum ! 
ante initum actum?, ex quo origo fraudis ac viti 
in iudicium deducta est, si quid deinde in emanci- 
patos filios donatione collatum est, antequam crimen 
oriatur?, intemeratum apud accipientium iura per- 
sistere: nec quicquam fisco in qualibet causa tenea- 
tur obnoxium, nisi quod in dominio proprio cum 
obligari ortus est habuit vel quod agens tam suo 
quam uxoris vel filiorum vel cuiuscumque praeterea 
3 nomine comparavit. Exceptis dumtaxat Caesa- 
rianis, id est catholicianis*, qui ab omni iuris be- 
neficio excluduntur, nisi probata ἃ me purgataque 
ratiocinia fuerint, ut, quod innoxie habuerint, trans- 
mittendi copiam habeant. D. 111 non. Aug. Con- 
stantinopoli Arcadio 111 et Honorio 111 AA. 
conss. 1 [a. 396] 
10 5/mpp. Theodosius et Valentinianus AA. Hie- 
rio pp. ó ando quis quolibet crimine damnatus 
capitalem poenam vel deportationem sustineat, si 
quidem sine liberis mortuus sit, bona eius ad fiscum 
erveniant: si vero filii vel nepotes ex defunctis 
filiis relicti erunt, dimidia parte aerario vindicata 
alia eis reservetur. idem est et si postumos dereli- 
1 querit. Decurioni vero, qui hoc incurrerit, si 
liberos non habeat, succedat curia bonaque universa 
detineat aut ipsa per se aut suo ordinatura peri- 
2 culo munera subiturum. Sin autem erit suboles 
curiali, etsi ea necdum procreata est?, integris pa- 
3 tris? fortunis fulciatur. Si filia vel filiae fuerint, 
pars dimidia ad eas deveniat facultatum, pars ad 
4 curiam$*. Sin mares curiales fuerint intermixti, 
dimidia pars eis curiae nomine deferatur, et aliam, 
quam in commune omnibus tribuit indulgentia prin- 
5 cipalis, pro virili dividant portione.  ?Excepta 
sola maiestatis quaestione: quam si Lega sacrilego 
animo adsumpserit, iuste poenam ad suos etiam 
posteros mittit. D. x k. Febr. Constantinopoli Theo- 
dosio xi1 et Valentiniano 11 AA. conss. [a. 426] 
11 9 Ἐάν τις ὡς ἐπὶ τυραννίδι ἐλεγχϑεὶς δήμευσιν 
ὑπομείνῃ, οὗ μὲν ἔχοντες αὐτοῦ πράγματα καὶ 
διάγοντες ἐν τῇ βασιλίδε πόλει εἴσω duo τἡνῶν 
ὀφείλουσιν αὐτὰ προσαγγεῖλαι, οἱ δὲ μὴ διάγοντες 
ἐν τῇ βασιλίδε πόλει εἴσω ὀκτὼ μηνῶν. εἰ δὲ 
μὴ τοῦτο ποιήσουσι, μετὰ τῶν πραγμάτων τὸ 
τετραπλάσιον παρέχουσι."" 


L.?? 
DE BONIS MORTEM SIBI CONSCISCENTIUM, 


1 Imp. Antoninus A. Aquilae. Eorum demum 
bona fisco vindicantur, qui conscientia delati admissi- 
que criminis metuque futurae sententiae manus sibi 
| intulerint. !?Eapropter fratrem vel patrem tuum 
si nullo delato crimine, dolore aliquo corporis aut 
taedio vitae aut furore aut insania aut aliquo casu 
suspendio vitam finisse constiterit, bona eorum tam 
ex testamento quam ab intestato ad successores perti- 
nebunt. PP. xir k. Ian. duobus Aspris conss. [a. 212] 


2 m Alexander A. Rustico. Eorum, qui in 
reatu diem suum functi sunt, si non perduellionis 
causam sustinuerunt nec ob metum criminis mortem 
sibi consciverunt, bona ad successores transmittun- 
tur. D. id. Mai. Alexandro A. iterum. et Marcello 
conss, [a. 226] 


LI.^ 
DE SENTENTIAM PASSIS ET RESTITUTIS. 


1 Imp. Antoninus A. cum salutatus 15 ab Oclatinio 
Advento et Opellio Macrino | praefectis praetorio 
clarissimis viris, item amicis et principalibus offi- 
ciorum δἰ uíriusque ordinis viris et processisset, 
oblatus est'* ei lulianus Licinianus ab Aelio Ul- 
piano tunc legato in insulam deportatus, Jntoni- 
nus Augustus dicit: Restituo te in integrum pro- 
vinciae tuae. Ef adiecit: Ut autem scias, quid sit 
in integrum: honoribus et erdini tuo et omnibus 
ceteris. i 

2 Idem A. Quieto. Cum patrem tuum in metal- 
lum damnatum fuisse proponas eiusque bona merito 
ἃ fisco occupata sunt, non ideo, quod ex indulgentia 


mea poena tantummodo metalli liberatus esset, etiam . 


bonorum restitutionem impetravit, nisi speciale be- 
neficium super hoc fuerit impetratum. 

9 Imp. Alexander A. Stratoniciano. Si debitor 
poenam sententiae passus est, quam bonorum ademptio 
secuta est, quamvis postea civitati Romanae resti- 
tutus non totam substantiam, sed aliquid ex indul- 
gentia principis ut haberet impetravit, aeris tamen 
alieni ex praecedente tempore poena liberatus est. 
1 Sin vero partem bonorum accepit, pro rata por- 
tione eius tenetur. quod si ob pecuniam debitam 
fisco bona eius occupata sunt, mansit una cum fide- 
iussoribus propriis creditoribus obligatus. 

Idem A. Valentinae. 'Tutor filiorum, quorum 
te bonorum possessionem accepisse dicis, in metal- 


lum damnatus et postea ex indulgentia generali re- 


gressus, quamquam locupletior sit, actione tutelae 
administratae tibi non tenetur, si non gratia sen- 
tentiae facta specialiter statum pristinum cum bonis 
recuperaverit. 

Idem A. Iuliano. Si ademptis bonis in insu- 
lam datus sis, quamvis ex indulgentia communi re- 
disti, actiones tamen, quascumque habuisti, remanent 
in causa bonorum publicatorum, nec ex ordine est 
quod petis, ut contra heredes tutorum actiones tibi 
praestentur. 

6 Imp. Gordianus A. Fabiano. In insulam filio 
deportato hacque ratione vinculo paternae potesta- 
tis exempto, si postea ex indulgentia divi Alexandri, 
ut proponis, reditus in patrium solum praecedens- 
que dignitas restituta sit, potestas tamen patria re- 
petita non videtur. 

7 Imp. Philippus A4. et Philippus C. Cassio. 
Generalis indulgentia nostra reditum exsulibus seu 
deportatis tribuit, non etiam loca militiae pridem 
adempta concessit neque integram atque illibatam 
existimationem reservavit !7. 


(1) in quantum capere poterat ins. T^. (2) initum 
actum Gothofredus, initium actum LC TÀ., initium ac- 
tus Κὶ (3) erimen oriatur] orto nexu suffugium po- 
fius quam munificentia frausque temptetur 77. (4) id 
est eatholieianis om. T., tuentur B (5) — 18. 9, 42, 24: 
iunge 9, 48, 1 (0) etsi ... est] quam municipales sibi 


vindicent functiones Zh. (1) patris om. T7. (8) pars 
(altera dimidia 1) ad euriam om. TÀ. (9) $ 5 e TA. 


9, 42, 6. (10) — Β 60, 52, 17: cf. "Pom. 14, 11: οἱ 
ἔχοντες τὰ πράγματα τοῦ κατακριϑέντος ἐπὶ τυρα»- 
νίδε ἐν τῇ βασιλίδι πόλει εἴσω δύο ἢ τριῶν μηνῶν 
ἢ εἴσω ὀκτὼ ἐν ταῖς ἐπαρχίαις ὀφείλουσι καταμηνύ- 
σαι, ἐπείτοιγε τετραπλασιόνα παρέχουσιν (id est qui 
bona perduellionis condemnati detinent, in regia urba 
intra duos vel tres menses, vel intra menses ooto in 
provinciis deferre debent, alioquin quadruplum prae- 


stant), et "Pon. 21, 1: oí ἔχοντες τὰ πράγματα ἐν 
ἐπαρχέᾳ τοῦ διὰ τυραννίδα ἀημουϑέν τος ἐν Κωνσταν- 
τινουπόλει, εἰ μὴ εἴσω ὀκτὼ μηνῶν προσάγωσει, τε- 
τραπλασιόνα αὐτὰ καταβάλλουσιν (id est in provincia 
qui detinent bona perduellionis Constantinopoli condem- 
nati, nisi intra menses octo detulerint, in quadruplum 
ea praestant) (11) id est si quis perduellionis con- 
victus publicationem bonorum meruerit, ii qui bona eius 
tenent et in regia urbe commorantur intra duos menses 


ea deferre debent, si non in regia urbe commorantur, intra. 


octo menses, quod si non fecerint, cum bonis quadru- 
plum praestant (12) B 60, 53 — Cf. Dig. 48, *1 
(13) Cf. Dig. 48, ?1, 3. 4 (14) B 60, 6$ — Cf. Dig. 
45,23 (15) sic C, esset ins. LR, cf. not. seg. — (16) viris 
processisset et oblatus esset scr. (17) reseravit Mommsen 


DE BONIS PROSCRIPTORUM 


pnn———— TRECE 


GUo.———— — ÉD PRRPS 


JR URS 


DE SENTENTIAM PASSIS 


395 VIII 51. X 1 


8 Impp. Valerianus et Gallienus 44A. Seleuco. 
Frustra adhuc servum esse tui iuris existimas, qui 
in metalum datus poena eius postea liberatus est. 
per huiusmodi enim indulgentiae occasionem in- 
tegrari dominium prius non placuit. verum idcirco 
tamen impune tibi eum praeses provinciae iniurio- 
sum esse non patietur. quod si quid rerum tuarum 
tenet, procurator vobis iudex erit: fisci enim coepit 
esse mancipium. 

9 Impp. Diocletianus οἱ Maaimianus A4. Resti- 

tutae et aliis. Si pater vester in insulam deporta- 
tus generali indulgentia restitutus est nec, ut liberos 
in potestatem! reciperet, specialiter impetravit, in 
dubium non venit hereditatis commodum per vos ei 
adquiri, quos sententia contra eum prolata patres 
familias effecit, nequaquam potuisse ?. 
. 10 Jdem A4. Demetrio. Cum indulgentia nostra 
interveniente sis reversus ad lares tuos, frustra ve- 
reris, ne ex adnotatione praesidis quae iam abolita 
est calumniam patiaris. 

11 Jdem AA. et CC. Philippo. Casus eius, qui 
fundi moverat quaestionem, et ex benignitate nostra 
facta cum? bonis restitutio statum pristinum causae 
non immutavit. 

12 Idem 44. et CC. Tryphoni. Si deportationis 
sententiae veniam^* indulgentia nostra consecuta re- 
cepit substantiam, se protegere sceleris poena contra 
creditores, quo minus iure debitum solvat, improbe 
conatur. 

19 5*Imp. Constantinus 4. ad Mazimum pu. ΤᾺ 
quaestione testamenti, quod deportati filius remeante 
patre fecisset, remotis Ulpiani atque Pauli notis Pa- 
piniani placet valere sententiam, ut in patris sit filius 


1 potestate, cui dignitas ac bona restituta sunt. Ita 
tamen, ut gesta per filium, cuius consilia legitima 
aetas firmaverat, rata sint eodem in potestate patria 
redeunte, ne eorum rescissio efficiat, quod est maxime 
absurdum, eodem tempore nec in patris nec in sua 
2 quemquam fuisse potestate. Minores enim aetate 
iure quicquam agere prohibentur. quibus si damnato 
patre tutor datus est, necesse est, ut ab officio suo* 
recedat regresso eo, quem non solum nomine redire, 
sed etiam officium suum nulla pravitate corruptum 
liberis praebere oportet, ut eorum bona tueatur et 
2a augeat. Nam si patria potestate ad corrum- 
pendi atque effundendi patrimonii licentiam abute- 
tur, ut furioso ac dementi, item prodigo, libidinum 
omnium vitiorumque servo non est eorum pecunia 
2b committenda. Ab administratione fugiat neque 
tutor esse desinat omniaque minoris dispendia suis 
2c ipse damnis praestet. Sententia vero deporta- 
tionis nullo patrem praeiudicio deminuat. quem si 
comperta integritas ut natura, ita officio liberis re- 
stituerit, ei gubernacula rerum tradenda sunt, cuius 
ad imitationem publici iuris provisa custodia est. 
quae nisi bonis patribus detur, luctuosior erit redi- 
3 tus quam discessus. Ideoque tantum ad restitu- 
tionem indulgentia valeat, quantum ad correctionem 
sententia valuit, utque deportationis ipsum per se 
nomen rerum omnium spoliatio est, ita indulgentiae 
restitutio" bonorum ac dignitatis uno nomine amis- 
sorum omnium sit recuperatio. et filii emancipatio- 
nem ἃ patribus officiis petant, ut libertatem non 
damnationis, sed lenitatis paternae testem habeant. 
D. xvin k. Oct. Sirmi Crispo 11 et Constantino 11 
CC. conss. (a. 321) 


LIBER DEOIMUS. 


L' 
DE IURE FISCI. 


1 edit Severus et Antoninus AA. Attico et 
Severo. Si prius, quam fisci rationibus pater vester 
obligaretur, perfectam praediorum donationem fecisse 
fuerit probatus, quod citra fraudem creditorum gestum 
est, non rescinditur. 

Imp. Gordianus A. Sereno. Instar obtinere 
minime potest rei iudicatae computatio a tabulariis 
facta, nisi sententia procuratoris fuerit comprobata. 

9 ldem A. Atticae. Si minori pretio, quam res 
est, aperta fraude emptoris vel gratia quae obligata 
sunt à? fisco venierunt, aditus procurator meus de- 
bitam quantitatem inferenti restitui ea praedia iubebit. 

Impp. Diocletianus et Maximianus A4. Muca- 
traulo. Certa forma super metoecis data est, qui 
iussu principis in aliam civitatem translati sunt. 
nam praedia eorum, quae antequam demigrarent 
habuerint, si ab his distracta non essent, fisci ratio- 
nibus vindicari jam pridem decretum est, nisi aliud 
1 speciali praecepto augusta maiestas decreverit. Ut 
igitur à principibus salubriter statutum est, ita sal- 
vis his, quae utiliter placuerunt, parentibus heredes 
eos exsistere minime oportere nulla legis sanctione 
Statutum est. 


9 Fxemplum sacrarum litterarum. Diocletiani. et 
Mazaimiant A44. ad Flaccum. | Prohibitum est cuius- 
cumque bona, qui fisco locum fecisse existimabitur 
1 capi prius, quam ἃ nobis forma fuerit data. Et 
ut omni provisionis genere occursum sit Caesarianis, 
sancimus licere universis quorum interest obicere 
manus his, qui ad capienda bona alicuius venerint, 

ui succubuerit'? legibus, ut, etiamsi officiales ausi 
uerint & tenore datae legis desistere, ipsis privatis 
2 resistentibus ἃ facienda iniuria arceantur. Tunc 
enim is, cuius interest bona alicuius non interpel- 
lari, officialibus volentibus ea capere debet adquie- 
Scere, cum litteris nostris cognoverit non ex arbitrio 
suo Caesarianos!! ad capiendas easdem venisse fa- 
cultates, sed iustitiae vigorem id fieri statuisse. 

6 !'*Inp. Constantinus A. ad provinciales. lustas 
etiam et quae locum habent fisci actiones praecipi- 
mus concremari ob hoc solum, quod suis temporibus 
prolatae non sunt. iam calumniae privatorum eo 
saltem arceantur exemplo, quo iustas fisci lites si- 
lere praecipimus. 1). 111 k. Jun. Constantino 4. v 
et Licinio C. conss. [a. 319] 

" "Idem A. Defensionis facultas danda est his, 
quibus aliquam inquietudinem fiscus infert, cum 
facultates eorundem adhuc controversia pendente 
1 inquietari describique fas non sit. Ubi ergo con- 
troversia extiterit fisco alicuius patrimonium vindi- 


(f) potestate bri 
efficit n. potuisse CR 
(4) veniam L, venia C 
Th.1,4,1 (6) suo om. 7^. (1) reditus TA. 


(2) εἷς Q, effici n. potuisset ἢ), 
(3) cum C, in eum eum Q 

(5) τ T'À. 9, 43, 1: tunge 

(8) B 


(9) à O cum B, & ΙΑ, om. 
(11) id est officiales 
(13) — 77. 10,1, 5 


56, 2 — Cf. Dig. 49, 14 
dett. (10) succubuerint KO? 
ins. libri — (12) -α T^. 10, 1, 3 


50* 


X 1—3 


396 


DE CONVENIENDIS FISCI DEBIT. 


cante, apud eum omnibus facultatibus constitutis 
cognitio ventiletur, ut, cum rei exitus debere eas 
vindicari probaverit, tum demum res persequi liceat 
et super modo facultatum ac rerum interrogationem 
haberi, quae per condicionales servos investiganda 
est, ut, si quid subtractum fuerit, exigatur et ex- 
trinsecus tantum aliud multae nomine, quantum fue- 
2 (1) rat per fraudem ablatum. Sane in huiusce- 
modi quaestione si Caesariani nomen inciderit, ad 
usurpationem constitutionis istius non debebit acce- 
dere, si quidem consuetudo fraudium, quibus prae- 
dicti omnia temerare consueverunt, exceptionem 
eorundem meruerit! J. prid. k. lan. Sirmio Con- 
stantino A. vii et Constantio C. conss. (a. 326] 

8 3Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Dra- 
contium vicarium Africae. Qui in contractibus sce- 
lestis ac fisco perniciosis interversorum  maculosis 
se fraudibus implicuerunt, in quadrupli redhibitio- 
nem? teneantur. JD. xv Kk. Dec. Hadrumeto Va- 
lentiniano et Valente AA. conss. — [a. 365] 

9 sImpp. Honorius et Theodosius A4. Patricio 
comiti rerum privatarum. Super creandis suscepto- 
ribus periculo procuratorum rei dominicae disposi- 
tionem tuae sublimitatis firmam esse praecipimus, 
ita ut, omni ambitione cessante, quae statuta sunt 
quaeque antiqua consuetudine commendantur, in pa- 
bulis vel sumptu familiae ministrando intemerata 
permaneant: super irenarcho et optione omni anti- 
qua consuetudine observanda. JD. 111 k. lan. Con- 
stantinopoli Theodosio A. viii et Constantio 111 
COns$. [a. 420] 

10 *7dem A44." Palladio pp. Eorum patrimonia 
mortuorum, qui vitae suae tempore diversis conscien- 
tiam suam dicuntur polluisse criminibus, fisci ratio- 
nibus nequaquam competere vel ab eo alienari cen- 
semus, nisi post publicam accusationem eos constiterit 
fuisse convictos. D. viii id. lul. Ravennae Eusta- 


IE 
DE CONVENIENDIS FISCI DEBITORIBUS. 


1 Imp. Gordianus A. Saturnino et aliis. Non 
iniusta ratione desideratis repromissa fisco indemni- 
tate eos principali loco conveniri, qui reliqua con- 
traxerunt, mox ad vos perveniri, qui ab his quaedam 
mercati estis. 

2 Mo Valerianus et Gallienus 44A. et Vale- 
rianus C. Patrophilo. Fisco quidem contra te ma- 
net &ctio, quod argentum, quod inferre debebas, 
rationibus fuit relatum, si cautioni, quae tibi super 
eo exposita est, tabularius non subnotavit. aequum 
est tamen, ut prius de bonis eius qui exactor fuit, 
si solvendo est et conveniendi eius facultas datur, 
indemmitati fisci satisfiat, tunc ἃ te, si servari hic 
modus non possit, reposcatur. 

9 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Ianuario. 
Quoniam Augurio ac filio eius ad exigenda reliqua 


consortes vos atque sociatos esse dicatis eisque cer- ἡ 


torum dumtaxat nominum exactionem mandatam nec 
inter eum et ceteros, qui exactores fuerant nomi- 
nati, confusae exactionis mutuum periculum consti- 
tutum, sed separato muneris obsequio discretam 
sollicitudinis rationem fuisse adseveratis, a iure non 
discrepat, ut prius ex bonis exactorum, qui princi- 
pali loco ad exactionem fuerant destinati, indemni- 
tati fiscali satisfiat, postque eos, si solidum debitum 
1 exsolutum non sit, nominatores conveniri. Ratio- 
nalis igitur noster iuris ordinem sequetur, excussisque 
exactorum facultatibus nec non etiam nominatorum, 
si fiscus in universi debiti quantitate securitatem 
indemmitatis consecutus non fuerit, etiam vos ad 
restituenda fiscalia debita adstringet. 

4 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. ad Archelaum comitem Orientis*'. Hi, qui 
fisco nostrae mansuetudinis obnoxii sunt, omissa 
frustratione teneantur, ut, quod suis nominibus debent, 
de suis facultatibus cogantur exsolvere, servatis, 
cum compleverint, adlegationibus propriis, si quas 
adversus quoscumque ex suis contractibus debito- 
res competere sibi ex iure crediderint, ita ut ad- 
versus eos, quos sibi obnoxios adseverant, legibus 
et iudiciis experiendum esse cognoscant. JD. rri 
non. lul. Novioduno'? Valentiniano np. et Vic- 
tore conss. [a. 369] 

9 "Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. Fortunatiano comiti rerum privatarum. Inter 
chartulas confiscati!^ brevis quidam adseveratur in- 
ventus, qui nomina continebat debitorum 568 15 con- 
1 tractorum. Cum tamen neque testibus credita 
pecunia probaretur neque cautionibus ea quae brevi 
inserta sunt ostendantur, iniquum esse! perspexi 
mus, ut sub propriae adnotationis manu unusquis- 
2 que faciat debitorem.  Occasionis igitur huius 
calumniam praesenti volumus iussione cohiberi, ut 
brevis vanitate reiecta nullus ad redhibitionem de 
his, quorum nomina conscripta sunt, urgeatur. 
3 Quod et in aliis similibus causis observandum 
esse censemus". 7). prid. non. Iul. Hierapoli Gra- 


tiano A. 111 et Merobaude conss. (a. 311) 
III.'* 
DE FIDE ET IURE HASTAE FISCALIS ET DE 
ADIECTIONIBUS. 


1 Imp. Antoninus A. Agortiae. Quod in libellum 
contulisti, procuratori meo, ad cuius officium desi- 
derium tuum pertinet, adlega. cui si probaveris 
non auctore procuratore vel eo, cui vendendi fuit 
facultas, neque habitis hastis!? nec omni ordine per- 
acto venditas res esse, et id quod ex causa iudicati 
debes exsolveris, rescissa venditione niala fide facta 
easdem res recipies cum fructibus, quos ad empto- 
rem mala fide pervenisse vel pervenire debere con- 
stiterit. JP. non. lan. Antonino A. 1111 et Balbino 
CORS$. [a. 213] 

2 Imp. Gordianus A. Heracleoni. Duplex ratio 
desiderium tuum iuvat, et quod praetermissa hasta- 
rum s0llemnitate possessiones tuas ex officio dis- 
tractas suggeris, et quod pretii vilitate ob exiguum 
debitum gratiosam emptionem in fraudem tuam uti- 
litatemque?? rationum mearum adversarium commen- 
tum fuisse dicis. quapropter illicita ista redargue, 
tam indemnitati fisci consulturus quam tuae securi- 


(1) sic O^ TÀ.?, meruerint K TA, merueres«t Q9 
(2) --Ξ Th. 10, 1, 10 (3) in q. redhibitionem T., 


q. redhibitionem K^, q. redhibitione K^Q (4) ae- 
cepta ... ins, ut data sit anno 364 (5) — Th. 10, 
LU (6) — T. 10, 10, 30: iunge 9, 40, 3. 10, 10, 4 
T^. 4, 15, 1. 10, 10, 29 (7) et Constantius À. ins. 


Th. . (8) — B 56, 2, 55 (9) id est omnis causa 
fiscalis intra sex menses post litis contestationem nu- 
merandos finiatur, nisi forte contingat, ut necesse sit 
vel personas vel instrumenta aliqua adhue ex provin- 
cii$ ad regiam urbem adferre, vel si ipsi qui con- 


veniuntur dilationis causam dederint, cum non sint in- 
structi (10) 2 T. 10, 16, 2 .B 56,5, 4: tunge 11, 9, 1 
(11) com. sacrarum largitionum |1, 9, 1 (12) aco. xv 
k. Aug. Marcianopoli ins. 11, 9.1 (13) 2 774. 10,16, 3 
B 560, 5,5 (14) deportati 71. (15) seu Ubri cum 
TÀ.: Mommseno er secum corruptum videtur ^ (16) ne- 
que eautionibus quae inserta sunt dooeantur, facile esse 
T. (17) ὃ 3 addiderunt lustiniani (18$) .B 56, 6 
(19) hastis K^, proscripeionibus O*, om. K*O* (20) in- 
utilitatemque dett. 


DE FIDE ET IURE 


397 


X 3—8 


tati opem laturus. PP. v k.... Gordiano A. et 
Aviola conss. [a. 239] 
9 lidem A. Crispo. Etsi instrumenta emptionis 
non extent, quibuscumque tamen probationibus uxor 
tua ostenderit ad se eam domum pertinere, quam 
ἃ fisco eius nomine dicis comparatam, pretiumque 
ab ea exsolutum et in eam dominium translatum, 
frustra fiscum ex persona matris eius referre quae- 
stionem procurator meus non sinet. PP. y k. Nov. 
Gordiano 4. et Aviola conss. [a. 239] 
4 Impp. Diocletianus et Mazimianus AA. Mar- 
. cellinae. Si tempora, quae in fiscalibus hastis sta- 
tuta sunt, patiuntur, cum etiam augmentum te fac- 
turam esse profitearis, adi rationalem nostrum, ut 
iuxta ius! pretii uberioris oblationem admittat. PP. 
111 id. lan. Sirmi ipsis 1111 et 111 AA. conss. [a. 290] 
ὃ SPP: Valentinianus Valens et. Gratianus 
AA A. iventium pp. Galliarum. Quaecumque 
ro reliquis prodigorum in annonario titulo ceterisve 
scalibus debitis in quibuscumque corporibus sub 
auctione licitanda sunt, fisco auctore vendantur, ut 
eec penes eos sint iure dominii, quibus res 
uiusmodi sub hastae sollemnis arbitrio fiscus ad- 
1 dixerit. Et si quid umquam, ut a fisco facta 
venditio possit infringi, auctoritate rescripti fuerit 
impetratum, nullus obtemperet, cum etiam minori- 
bus, si quando aliquid ex rebus eorum pro fiscali- 
bus debitis adiudicatur emptoribus, repetitionis fa- 
cultas in omnem intercipiatur aetatem. ὦ). 171 id. IVov. 
Treviris Valentiniano np. et Victore conss. [a. 369] 
6 *Jdem AAA. ad Felicem comitem sacrarum lar- 
. etin Si qui proscribente ac distrahente fisco 
ebitorum fiscalium emerint facultates, pro earum 
rerum tantum pretio obnoxii sint, quas eos patuerit 
decursis hastis et proscriptione habita comparasse. 
nam ita eos munimus, ut nullius conventioni reli- 
quorum fiscalium nomine^ patiamur extrinsecus sub- 
iacere. JD. vii id. Mart. Marcianopoli Valentiniano 
et Valente 4.4.5 conss. [a. 310] 
7 “ὐτοκράτωρ Ζήνων τῷ Δομινέκῳ.Ἷ 
β᾽ Εὰν δημευϑέντος τινὸς ἡ οὐσία πιπράσκηται, 
ὄξεστε καὶ τῷ κόμιτι τῶν ἰδιοκτήτων τοῦ βασι- 
λέως καὶ τῇ σχολῇ τῶν παλατίνων καὶ τῷ τοῦ 
δημοσίου συνηγόρῳ ἀγοράζειν τινὰ πράγματα ἐκ 
ταύτης τῆς οὐσίας, μηδενὸς διαβάλλοντος τὸ συν- 
ἀλλαγμα.3 
PP. ΠΙ k. Aug. post consulatum. 


IIl. 


DE VENDITIONE RERUM FISCALIUM CUM PRI- 
VATIS COMMUNIUM. 


1 Imp. Alexander A. Victorio. Forma est, quo- 
tiens ad fiscum vel minima portio rei pertineat, ut 
universa à procuratoribus meis distrahantur, sed 
pretium partis tantum in fiscum redigatur, reliquum 
1 dominis partium restituatur.  Emptorem igitur 
praediorum, de quibus libellum dedisti, apud suum 
iudicem conveni usurum defensionibus, si quae sibi 
competunt. PP. vir k. Oct. Fusco et Deaítro 
conss. (a. 225] 


Lui 
NE FISCUS REM QUAM VENDIDIT EVINCAT. 
1 Pars epistulae imp. Alexandri A. ad rationales. 
Gravissimum verecundia mea duxit, ut, cuius rei 


pretium, cum bona fide esset addicta, semel fiscus 
1 acceperit, eius controversiam referat. Non so- 


lum ergo emptorem ab eadem statione, sed ne ab 
alia quidem quaestionem pati debere aequum est, 
cum et in his venditionibus emptore non inquietato 
officia inter se possint experiri. JD. xv k. Mai. Mo- 
desto et Probo conss. (a. 228] 

2 Imp. Marcianus A. Palladio pp. Orientis. Re- 
tractare fiscum, quod semel vendidit, aequitatis ho- 
nestatisque ratio non patitur. JD. v Kk. lan. Con- 
stantinopoli Marciano A. cons. [a. 451] 


ἘΠ" 


DE HIS QUI EX PUBLICIS RATIONIBUS MUTUAM 
PECUNIAM ACCEPERUNT. 


1 PES Valentinianus et Valens AA. ad Pro- 
bum pp. Si quis ab exactoribus tabulariis arcariis 
officiisve rationum !? fenebrem pecuniam sumpserit, 
detectus in eodem ad quadrupli poenam ex hac 
auctoritate teneatur. D. 1111 id. Mart. Treviris Va- 
lentiniano et Valente 44. conss. — (a. 368 vel 310] 

2 MImppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
$ius AAA. Palladio comiti sacrarum largitionum. 
Sciant omnes'* accipiendi mutuo ex largitionibus 
1 sacris auri non !é patere cuiquam facultatem. Quod 
8i quis aurum ex nostro aerario privatis commodis 
profuturum occulte aut cautionis aut sponsionis fide 
ut debitor redditurus sine nostra auctoritate'" ac- 
ceperit, ablatis bonis omnibus perpetuae deporta- 
2 tionis subdetur exilio. 15 etiam, qui ex memo- 
ratis thesauris sub specie publici creditoris aurum 
cuiquam commodarit ac dederit, capitali sententia 
subiugetur. JD. xi; k. Aug. Heracleae Eucherio et 
Syagrio conss. [a. 381] 


VII. 
POENIS FISCALIBUS CREDITORES PRAEFERRL 


1 'SZmp. Alexander A4. Marcello. Rem suam per- 
sequentibus poenae exactio postponitur. sicut ita- 
que in sortis quantitate fisci persecutio potior est, 
ita in triplo quod poenae nomine adiectum est propria 
forma ferenda est. PP. Kk. lul. Iuliano et Crispino 
€onss. [a. 224] 


VIII. 
DE FISCALIBUS USURIS. 


1 Imp. Antoninus 4. Antiocho. Eius summae, 
quam tibi poenae nomine inflictam probaturus es, 
usurae non exigentur: nec enim multam tibi pro- 
curator meus inrogavit ultra quam placitum est, 
sed poenam te iussit inferre. .PP. xv K. Dec. Sa- 
bino et Anullino conss. (a. 216] 

2 Imp. Alexander A. Victorino. Si sub pignore 
creditum fuit, etiam fiscum, qui successit in locum 


. debitoris, usuras praestare oportet, si eas dependi 


saltem pacto placuit. PP. 11 mon. Sept. Iuliano et 
Crispino conss. (a. 224] 

9 9 ηρ. lustinianus A. Menae pp. Fiscum etiam 
nostrum parere sanctioni nostri numinis?? iubemus, 
per quam usque ad dimidiam centesimae usuras 
stipulari creditoribus exceptis certis personis per- 
misimus, ut ipse etiam fiscus ultra dimidiam cente- 
simae partem & debitoribus suis minime exigat, sive 


principaliter ei promiserunt sive ἃ prioribus suis 


creditoribus actiones ad eum quocumque modo de- 
volutae sunt. JD. vii id. April. Constantinopoli 
Decio vc. cons. (a. 529] 


(1) iuxta ius O^, iustam 06, inc. K^ (2) — TA. 
10,17,1 Vat. 37 (8) — 7/.10,175,2 (4) reliquorum f. 


nomine om. Th. (5) AA. ut scribi debuit (0) Ζηνων 
Α. scr. (1) sic. Contius, δομνήνῳ Cui. (89 — 8 
56, 6, 17 (9) id est. Imp. Zeno A. Dominico. Cum 


bona proseripti veneunt, licet tam comiti rerum priva- 
tarum imperatoris quam soholae palatinorum et fisci 


advocato aliquas res ex his bonis emere nemine con- 
tractum calumniante. (10) B 56, 6, 9. 10 (11) 8 
56, 6, 1t. 12 (12) — 72. 10, 24, 1 (13) vel alio, 
cui fiscalium thesaurorum tutela mandetur ins. T7. 
(14) — TA. 10, 24, 2. (15) neque dandi neque ins. TA. 
(16) non om. 7^. (17) sine nostra auct. om. Th. (18) B 
96, 6, 13 (19) iunge 7, 54, 2 (20) 4, 32, 26 


4“ 
VIIII. 
DE SENTENTIIS ADVERSUS FISCUM LATIS 
RETRACTANDIS. 


1 Imp. Antoninus A. Aristaeo. Causas, in qui- 
bus contra fiscum iudicatum est, intra triennium 
retractari posse, et post id tempus, si praevaricatio 


arguatur vel manifesta fraus probetur, notum est. 
PP. non. Iul. duobus Aspris conss. (a. 212] 
2 1 πιο δ. e RO P wt ES IU AUC I entr v Be Uo P OQ des Ann c. . 
A 
DE BONIS VACANTIBUS ET DE INCORPORA- 
TIONE. 


1 Impp. Diocletianus et. Maximianus AA. Scy- 
rioni rattonali. Scire debet gravitas tua intestato- 
rum res, qui sine legitimo herede decesserint, fisci 
nostri rationibus vindicandas nec civitates audien- 
das, quae sibi earum vindicandarum ius veluti ex 
permissu vindicare nituntur: et deinceps quaecum- 
que intestatorum bona a? civitatibus obtentu privi- 
legiorum suorum occupata esse compereris, ad offi- 
. eium nostrum eadem revocare non dubites. 1). prid. 
id. April. Hannibaliano et Asclepiodoto conss. [a. 292) 

2 *^Imp. Constantinus A. ad Aemilium rationalem. 
Si quando adnotationes nostrae contineant posses- 
sionem sive domum, quam donaverimus, fintegro 
*statu' donatam, hoc verbo ea vis continebitur, quam 
ante scribebamus *cum adiacentibus et mancipiis et 
*pecoribus et fructibus et omni iure suo': ut ea, 
quae ad instructum possessionis vel domus perti- 
nent, tradenda sint. JD. vi id. Mart. Mediolani 
Constantino A. 111 et Licinio conss. [a. 313] 

9 *Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
444. sl ΤῊ ἄναδαι comitem rerum privatarum. 
Si quando aut alicuius publicatione aut ratione iuris 
aliquid rei nostrae addendum est, rite atque sollem- 
niter per comitem rerum privatarum, deinde ratio- 
nales in singulis quibusque provinciis commorantes 
incorporatio impleatur et diligens stilus singillatim 
1 omnia adscribat. Tituli vero, quorum adiectione 
praedia nostris sunt consecranda substantiis?, non 
nisi publica testificatione ponantur: gravissimis sta- 
tim subdendis suppliciis, qui huiusmodi aliquid pro- 
pria usurpatione temptaverint. JD. 1111 à April. 
Valentiniano np. et Victore conss. [a. 369] 

4 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio pp. 
Vacantia mortuorum bona tunc ad fiscum iubemus 
transferri*, si nullum ex qualibet sanguinis linea vel 
iuris titulo legitimum reliquerit intestatus heredem. 
D. viu id. lul. Ravennae KEusíathio et Agricola 
conss. [a. 421] 

9 *Impp. Theodosius et Valentinianus A4. Her- 
mocrati comiti rerum privatarum. Si vacantia vel 
alio modo !? bona delata legibus ad aerarium! per- 
hibeantur, certi palatini electi et iureiurando ob- 
stricti mittantur, ut eorum instantia praeses provin- 
ciae!? praesente fisci patrono diligenter inquirat, 
cuius vacans cadensque!? fuerit patrimonium, quan- 
1 tumque vel quale videatur. Et cum data recla- 
mandi copia nullum id iure possidere vel vindicare 
constiterit locumque aerario factum esse tam ipsius 
relatione quam publicorum monumentorum fide con- 
stiterit, rerum nobis notitia intimetur, ut iussu nostro 


- deferunt. 


98 DE BONIS VACANTIBUS 


vacantia vel aliae res'^ nomine occupentur aerarii. 
2 Quae forma etiam in parte bonorum vel in una 
alterave re seu actione una vel etiam pluribus ser- 
vetur. nam si quid per fraudem in dispendium 
aerarii fuerit admissum, missi quidem exsecutores 
non evitant indignationem, praeses autem facultatum 
parte dimidia multabitur!5, fisci vero patronus detri- 
mentum quod vitio eius fisco ingeritur resarcire ur- 
guebitur. JD. vir id. Oct. Consíantinopoli Theo- 
dosio xv et Valentiniano 1111 AA. conss. [ςα. 435] 


XI." 
DE DELATORIBUS. 


1 Imp. Alexander A. Basso. Si ei qui capere 
potest tacitum fideicommissum relictum est, cessat 
delatio. his enim prohibetur tacite relinqui, qni &- 
lam relictum capere non possunt. PP. xiu - Mai 
Maaimo 11 et Aeliano conss. (a. 223] 

2 Imp. Gordianus A. Eutychemo. Monente officii 
sollicitudine, quin immo iussu procuratoris, ut cau- 
sam Δ alio delatam convenienti diligentia instrue- . 
res, non ipsum voluntarium delationis munus sus- 
cepisse te actorum lectio, quae precibus intexta sunt, 
1 manifeste declarat. Eapropter ne quid in per- 
Βοηἃ tua quod est sectae temporum meorum alienum 
attemptetur, praeses provinciae vir clarissimus ad 
sollicitudinem suam revocabit. .PP. viz: id. pu 
Pio et Pontiano conss. [a. 238] 

9 Idem A. Caecilio. Nulla macula vel crimine 
delatoris adspergitur is, qui, cum ab officialibus 
fundum seu domum fisci possidere contenderetur, 
non se sed alium eius rei possessorem esse mon- 
stravit. PP. prid. k. Iul. Gordiano A. 11 et Pom- 
péiano conss. . [a. 241] 

4 Impp. Carinus et INumerianus 4A. Candido. 
Ex varia statutorum diversitate ad id decursum est, 
ut hi, qui rei publicae causas defendunt, delatorum 
criminibus non teneantur, cum omnibus notissimum 
est eos solos exsecrabiles nuntiatores esse, qui fisco 
PP. ΠῚ] k. Sept. Carino. et. INumeriano 
AA, conss. . [a. 284] 

9 "Imp. Constantinus Α. ad. provinciales. Omnes 
iudices invigilare praecipimus delatores sine fisci ad- 
vocato denuntiantes!9 poenis adficere.  apertissimi 
enim iuris est, ut, quod ex cuiuscumque patrimonio 
ceciderit in casum, et legibus et retro iuris ordine 
1 fisci advocatis agentibus vindicetur. Sed quia 
nonnulli praecipites secundum ius possessa patri- 
monia deferre non cessant, damus omnibus qui se 
laesos existimant contra delatores severitatem iudi- 
cum implorare ferro destrictam. JD. xr k. April. 
Constantinopoli Constantio et Albino conss. ἴα. 335] 

6 !?Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Panhellenio consulari Lydiae. Servum 
domini delatorem iubemus in exemplum omnium pro- 
ditorum severissimae sententiae subiugari, etiamsi 
obiecta probaverit, excepto crimine maiestatis 9. 
D. vii k. Nov. Constantinopoli Antonio et Syagrio 
COnss. (a. 382] 

7 3!Qvre οἰκέτῃ οὔτε ἐλευϑέρῳ ἔξεστι καταμηνύειν, 

ὅϑεν μηδεὶς εὐλαβείσϑω μήτε ϑάνατον μήτε 
οὐσίας ἀφαίρεσιν. εἰ δέ τις ἢ ἄλλως πως κατα- 
μηνύσει τινὰ ἢ ὡς εὑρόντα ϑησαυρὸν διαβαλεῖ, 


(1) c. 2 citat Theodorus ad Nov. 128,14 (2) B 56, 6, 18 
seqq. (3) ἃ O^, om. KQ^ (4) — 75^.10,8,1 
(5 — T^. 10, 9, 1 (6) nominibus 74. (1) — 77. 
10, 10, 30: tunge 9, 40, 3. 10,1,10 ΤΊ. 4, 15, 1. 10, 10, 29 
(8) Caduca mortuorum bona tune ad competitores iube- 
mus ex nostralargitate transferri TA. (69) — Τῇ. 10,8,5 
(10) vel eaduca TA. (1) imn Achaia ins. TA. (42) in- 


stantia v. 8. proconsul 77. (13) caducumque 77. 
(14) vel caduca 77. (15) exsecutores non vitante in- 
dignationem proconsule parte facultatum dimidia mul- 
tabuntur T'À. et sic proconsule in praesidem mutato scrip- 
serint lustiniani — (169) B 56, 7 — (17) — TA. 10, 10, 8 
(18) sine f. a. denunt. om. TA. (19) — T7. 10, 10, 17 
(20) exo. er. maiest. om. 77. (21) — 8 56,3, 1 


XI 7 Neque servo neque libero homini deferre liceat, 
unde neque mortem neque bonorum amissionem quis- 


quam pertimescat. quod si quis vel alia quavis ratione 
quem deferat vel quod thesaurum invenerit denuntiet, 


δὴ 
n 


—— —  — "PL 


DE DELATORIBUS 399 


X 11 


οἰκέτης μὲν ὧν παραχρῆμα διδόσϑω πυρί, καὶ 
μάλιστα εἰ τοῦ δεσπότου κατηγορεῖ, ἐλεύϑερος 
δὲ ὑπάρχων καὶ τῆς οὐσίας ἐκπίπτων καὶ τῆς 
πολιτείας ἔξω τῶν ὅρων τῆς Ῥωμαϊκῆς γινέσϑω 
βασιλείας. 
"Μὴ ἐξέστω τοῖς τοῦ δημοσίου συνηγόροις λέγειν, 
ὡς περιηχήϑησαν τινα κατέχειν δημόσια καὶ 
διὰ ταύτης τῆς ἀφανοῦς κατηγορίας ἐπιβουλεύειν 
ἑτέροις, ἀλλὰ καὶ ὁ καταμηνυτὴς παρέστω καὶ ἢ 
1 ποιότης αὐτοῦ σκοπείσϑω. Καὶ μηδὲ υἱὸς πα- 
τέρα ἢ μητέρα ἢ ἀπελεύϑερος πάτρωνα ἐπὶ δη- 
μοσίοις καταμηνυέτω, μηδὲ ὁ ἐξορίαν ὑπομεί- 
vag ἢ ἐπὲ συκοφαντίᾳ κατακριϑεὶς ἢ πληγὰς παρὰ 
τοῦ ἄρχοντος δεξάμενος μηδὲ ἕτερον πρόσωπον 
2 ἀπὸ νόμου εἰργόμενον ἀκουέσϑω. Οἰκέτης δὲ ἢ 
ἐπὶ δημοσίᾳ αἰτίᾳ ἢ ἐπὶ ἄλλῃ τινὶ τοῦ δεσπότου 
κατηγορῶν ἐν αὐτῷ τῷ φϑέγγεσθϑαι τὴν κατη- 
γορίαν ἀποτεμνέσϑω, εἰ καὶ ἀληϑεύει κατὰ τοῦ 
8 δεσπότου. Καὶ ἡ σχολὴ δὲ τῶν παλατίνων ἐὰν 
καταμηνύσῃ τινός (μόνη γὰρ αὕτη καὶ δύναται 
καταμηνύειν καὶ ἀναγκάζεται), ἢ καὶ ἕτερος ὃ 
ἐκ τοῦ νόμου συγχωρούμενος, μνημονευέτω τοῦ 
4 καταμηνύοντος ὁ τοῦ δημοσίου προεστώς. Καὶ 
εἰ μὲν ἐπὶ τῆς βασιλίδος πόλεώς ἐστιν ὁ κατα- 
μηνυϑείς, ἐκ διαλαλιᾶς τοῦ κόμητος τῶν ἰδικῶν 
ὑπομεμνησκέσϑω καὶ μηδὲν πλέον πάσῃ τῇ τῶν 
παλατένων σχολῇ καὶ τῷ κατὰ καιρὸν πριμικῆη- 
οίῳ καὶ τοῖς τοῦ δημοσίου συνηγόροις διδότω 
τῶν τεσσάρων νομισμάτων μήτε ὑπὲρ τῆς ὑπο- 
μνήσεως μήτε ὑπὲρ προβολῆς τοῦ ἐντολέως. 
4a Καϑ' ἑκάστην δὲ διάγνωσιν τὰ νενομισμένα 
δαπανήματα ἐν τῷ εἰρημένῳ δικαστηρίῳ παρε- 
χέτω καὶ ὑπὲρ τῆς διαγνώσεως αὐτῆς καὶ ὑπὲρ 
4b τῆς τῶν πεπραγμένων ἐκλήψεως. Καὶ ἀνεύ- 
Ouvos μὲν ὧν ἀπαλλαττέσθω τῆς δίκης. εἰ δὲ 
ὑστεύϑυνος φανείη, μὴ αὐτὰ μόνα ἅπερ ἔχων εὑ- 
ρέσκεται Ms Lg ἢ τὸ χρέος ὅπερ ἐχρεώστει 
ἀποδιδότω, ἀλλὰ καὶ τὰ συμβάντα τῷ ταμείῳ 
δαπανήματα ἐκ διπλασίων διδότω, ὑπὲρ cQ? 
58 μάτην ἐδικάσατο. ᾿Εὰν δὲ πράγματα μόνα κατα- 


oo 


μηνύηται ὡς “διαφέροντα τῷ ἱερωτάτῳ ταμείῳ, 
ἀγνοεῖται δὲ ὁ ταῦτα διακρατῶν, καὶ ἐν τῇ βα- 
σιλίδι πόλει τὰ πράγματα ἢ ὑπὸ τὴν αὐτῆς Évo- 
ρέαν ἢ, ἀκινήτοις μὲν οὖσιν αὐτοῖς μὴ ἐπιβαλλέτω 
τίτλους ἡ σχολὴ τῶν παλατίνων μηδὲ ἐπιβαινέτω 
αὐτοῖς, ἀλλὰ προγράμματα προτιϑέτω ὁ κόμης 
τῶν ἰδιοκτήτων τοῦ βασιλέως ἐν τοῖς περιφανέσι 
τόποις τῆς βασιλίδος καὶ ἐν οἷς τὰ πράγματα 
διάκειται, ἐσιτρέπων ἑκάστῳ ἀντιποιουμένῳ τού- 
των τῶν πραγμάτων εἴσω τριάκοντα ἡμερῶν 
καταλαμβάνειν τὸ αὐτοῦ δικαστήριον καὶ συνίστα- 
σϑαι τοῖς ἑαυτοῦ δικαίοις ἐπὶ ταῖς εἰρημέναις δαπά- 
ναις, εἴτε αὐτὸς ὁ κατέχων τὰ πράγματα βούλεται 
ἀπαντῆσαι εἴτε φίλος αὐτοῦ εἴτε οἰκέτης εἴτε 
ἀπελεύϑερος, ὅταν ἄπεστιν ὃ τῇ ἀληϑείᾳ ταῦτα 
κατέχων, πληρουμένων καὶ ἐπὶ αὐτῷ πάντων, 
ὅσα περὶ τοῦ φύλακος τῆς νομῆς νενομοϑέτηται. 
5a "Eàv δὲ μήτε αὐτὸς ὁ τῆς ὑποθέσεως κύριος μήτε 
ἐντολεὺς αὐτοῦ νεμόμενος μήτε φύλαξ τῆς νομῆς 
φανείη εἴσω τριάκοντα ἡμερῶν καὶ τοῦτο αὐτὸ 
τι - ς ? , E] , 
γένηται δῆλον ἐν ὑπομνήμασι, γινέσϑω μὲν ἐπὶ 
νομῆς τῶν πραγμάτων τὸ ταμεῖον, μηδενὸς προ- 
κρίματος ἐπαγομένου τῷ κυρίῳ τῶν πραγμάτων 
ἐν ταῖς ἁρμοζούσαις αὐτῷ περὶ τούτων δικαιο- 
5b Δλογίαις. Εἰ δὲ κινητὰ ἢ αὐτοκίνητα si τὰ 
καταγγελϑέντα πράγματα, μηδὲ ταῦτα κατεχότω 
τις προπετῶς, ἀλλ᾽ ἀναζητείσϑω ὁ ταῦτα νεμό- 
μενος καὶ ὑπομνησϑεὶς ἀγωνιξέσϑω τὴν δίκην 
ὅσ ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις δαπανήμασι καὶ ὅροις. Διὰ 
δὲ πάντων τῶν ἐννόμων τρόπων καὶ ἀπο- 
δείξεων ἐγγράφων ἢ καὶ ἀγράφων ἀνερευνάσϑω 
τὰ πράγματα, καὶ διὰ τῶν δυναμένων εἰδέναι 
τὸ ἀληϑὲς προσώπων" εἰδότος τοῦ ἐναγομένου, 
ὡς, ἐὰν ἡττηϑῇῆ, οὐ μόνον τὰ περὶ τὴν δίκην 
γινόμενα δαπανήματα ἀπαιτηϑήσεται, ἀλλὰ καὶ 
αὐτὰ τὰ πράγματα παρ᾽ αὐτῷ φανέντα καὶ τὴν 
6 τούτων διατίμησινβ, Ταῦτα καϑόλου περὶ τῶν 
δημοσίων πραγμάτων ἡ διάταξις νομοϑετήσασα 
ἐπιφέρει λοιπὸν ἰδικὴν νομοϑεσίαν περὶ τῶν διὰ 
τυραννίδα δημευομένων, λέγουσα τὸν ἐπὶ τού- 


(0) — .B 56, 1,8 (2) οὗ Heimbach (8) post δια- 
τίμησιν in versione Latina Cuiacii, qui indicem B re- 


stituit, additur id est duplum, quasi in Graeco exciderit 
τουτέστι διπλάσιον 


servus quidem statim igni tradatur, praesertim si do- 
minum deferat, liber autem homo et bonis ademptis 
et civitate amissa exíra fines Romani imperii abeat. 

8 Ne liceat fisci advocatis dicere relatum | sibi 
esse detinere aliquem bona fiscalia et propter oc- 
cultam eiusmodi accusationem insidias aliis struere: 
1 sed adsit delator eiusque qualitas spectetur. Et 
neque filius patrem vel matrem aut libertus patro- 
num ἐς causa bonorum publicandorum | denun- 
let, neque exsilium passus aut calumniae damna- 
tus aut fustibus a magistratu caesus aut alius quis 
2 lege prohibitus audiatur. Servus autem sive de 
publico crimine sive de. alia qualibet causa domi- 
num accusans in ipso actu accusationem enuntiandi 
occidatur, etiamsi: vera contra dominum deferat. 
3 Schola vero palatinorum si quem detulerit ( haec 
enim sola et potest deferre et debet) vel etiam alius 
cui id lege conceditur, delatoris memor sit fisci 
4 patronus. Et si quidem in regia urbe est is qui 
delatus est, ec decreto comitis rerum privatarum 
conveniatu? neque amplius quattuor mummis toti 
palatinorum scholae et pro tempore prümicerio et 
fisci advocatis solvat tam pro conventione quam pro 
4a. constituendo procuratore. In singulis autem 
cognitionibus sumptus dicto iudicio lege constitutos 
praebeat tam pro ipsa cognitione quam pro actis 
4b excipiendis. Ac sí obnoaius non est, a cri- 
mine absolvatur: sin obnoxium eum esse apparue- 
rit, non solum ipsas res tradat quas habere nosci- 
tur aut debito quod debet satisfaciat, sed etiam 
sumptus in duplo reddat, qui fisco inde obvenerunt, 
5 quod ille temere litigawt. Si vero hoc tantum- 
modo defertur res ad fiscum pertinere, incertum 


autem est, quis eas possideat, si in regia urbe vel in 
eius territorio res sunt, immobilibus schola palatino- 
rum titulos ne imponat neve eas occupet, sed comes 
rerum privatarum imperatoris in conspicuis regiae 
urbis locis et illic ubi res sitae sunt edicía proponat, 
quibus iubeat omnes qui de his rebus controversiam 
facere velint intra XXX dies ipsius iudicium adire 
et de iure suo sub praedictis sumptibus contendere, 
sive ipse qui res possidet defensionem suscipere velit 
sive amicus eius vel servus vel libertus, cum verus 
earum possessor afuerit, ut in hoc quoque ea omnia 
observentur, quae de possessionis custode constituta 
5a sunt. Si vero neque ipse qui coníroversiam 
faciat neque procurator eius possidens neque custos 
possessionis infra XXX dies apparuerit idque in 
actis manifestum factum fuerit, in possessionem 
rerum fiscus eat, ut tamen nullum praeiudicium do- 
mino rerum fiat circa allegationes quae ei de his 
5b competunt. Quod si res delatae vel mobiles vel 
se moventes sunt, ne has quidem temere quis occu- 

et, sed possessor earum investigetur et conventus 
ten sub sumptibus et condicionibus ἜΡΩΣ agat. 
5c Per omnes autem legitimos modos et probatio- 
nes scripías sive mon scriptas quaestio de rebus 
fiat, per testes etiam, qui veritatem scire. poterunt: 
non ignaro eo qui convenitur, si victus fuerit, non 
solum sumptus in litem factos ab eo exactum irt, 
sed etiam ipsas res apud eum inventas et eorum 
6 aestimationem. | His generaliter de rebus pubü- 
cis definitis constitutio specialem legem de sis quae 
propter perduellionem. publicata sunt subicit dicens 
eum qui de his detulerit delatorem non appeliari, 
sed libenter recipi et, si qui detulerint calumniati 


X 11. 12 


400 


DE PETITIONIBUS BONORUM 


τοις καταμηνύοντα μηδὲ μηνυτὴν καλεῖσϑαε, ἀλλὰ 
ἑτοίμως προσδέχεσϑαι, καὶ εἰ μὲν συκοφαντῆς- 
σωσιν οἱ προσαγγδίλαντες, ὁμοίως τοῖς ἄλλοις 
μηνυταῖς αὐτοὺς τιμωρεῖσϑιαι, ἐὰν δὲ διελέγξωσι 
τὰ μηνυϑέντα, μὴ μόνον ἀπαλλάττεσϑαι τῆς 
τιμωρίας, ἀλλὰ καὶ ὀγδόην μοῖραν τῶν σπροσ- 
αγγελϑέντων πραγμάτων αὑτοὺς κομιεῖσϑαι. Τους 
δὲ καταγγελϑέντας, ἐὰν μὲν τὰ παρ αὐτῶν κατε- 
χόμενα πράγματα ἤτοι ἡ οὐσία πᾶσα ἐλάττων 
ἴη τῶν πεντήκοντα τοῦ χρυσίου λιτρῶν, πρὸς 

τὴν διατίμησιν αὐτῶν τὰς ἐγγύας διδόναι. εἰ 

δὲ ὑπερβαίνει τὰς πεντήκοντα λίτρας, ἄχρε μὲν 
τῶν πεντήκοντα παρέχειν καὶ αὐτοὺς τας ἔγγυας, 

ἐπὶ δὲ τῇ λοιπῇ ποσότητε διόμνυσθαι, προστε- 
ϑέντας ἔν τῇ ἐξωμοσίᾳ, εἷς προσεδρεύσουσι τῷ 
δικαστηρίῳ αὐτοὶ ἢ οἱ τούτων ἐντολεῖς καὶ οὐκ 
ἀπολειφϑήσονται τοῦ ποτ (ov τῶν ϑείων 

Ta ἰδικῶν τοῦ βασιλέως. ᾿Εὰν δὲ μετὰ τὴν ἐξω- 
μοσίαν ἀπολειρϑέντες τρίτον κληϑεῖεν ἑκαστης 

᾿ κλήσεως ὑπὲρ δέκα ἡμέρας γενομένης, γένηται δὲ 
καὶ τρία κατ᾽ αὐτῶν κη ὕγματα, καὶ μηδὲ οὕτως 
φανεῖεν αὐτοὶ ἢ οἱ ἐντολεῖς αὐτῶν ἢ διεκδικηταί, 
ἐπιβαινέτω μὲν τοῖς πραάγμασε τὸ ἱερώτατον 


-1 


- E) - 
ταμιεῖον, φυλάττεσϑαι' δὲ τὸ ἀπόκριτον τοῖς. 


8 ἀπολιμπανομένοις. Ei δὲ τὰ προσαγγελϑέντα 
πράγματα ἐν ἐπαρχίᾳ διάκεινταε, καὶ ἢ ἀφ᾽ ἕαυ- 
τοῦ κινούμενος ὁ τῆς ἐπαρχίας ἀρχῶν ἢ ἐκ προσ- 
τάξεως τοῦ κόμητος τῶν ἰδικῶν τοῦ βασιλέως 
ἐξετάζει τὴν ὑπόϑεσιν, μηδὲν ταραχῶδες μηδὲ 
βίαιον γινέσϑω, ἀλλὰ τὰ μὲν δαπανήματα τῆς 
δώτης εἰς τὸ τρίτον μέρος τῶν ἐν τῇ βασιλίδι 

9 πόλει γινομένων παρεχέσϑω, ἕκαστος δὲ προσ- 
αγγέλλων ἢ τῷ κόμητι τῶν ϑείων ἰδικῶν τοῦ 
βασιλέως ἢ τῇ σχολῇ τῶν παλατίνων ἢ τοῖς 
λαμστροτάτοις τοῦ δημοσίου συνηγόροις ἢ τοῖς 
λαμπροτάτοις ἄρχουσι τῶν ἐπαρχεῶν γινωσκέτω, 
ὡς, εἴτε ἐπιμείνας τῇ δίκῃ φανείη συκοφάντης 
εἴτε ἀποστῇ τῆς κατηγορίας καὶ ἀφανὴς γένοιτο, 
σύμμετρον μὲν ἔχω» περιουσίαν καὶ μὴ δεδιὼς 
τὴν ἐν αὐτῇ τιμωρίαν καὶ πληγὰς βαρυτάτας 
ὑπομένει καὶ διηνεκῶς ἐξορίζεται" ἐὰν δὲ στρα- 
τείαν ἔχῃ ἢ σεμνὸν ἐπιτήδευμα ἢ περιουσίαν 
ἀρκοῦσαν, ἐκπίστεε καὶ τῆς στρατείας καὶ τῆς 
οὐσίας καὶ οὐδὲ τὴν βασιλίδα πόλιν οὐδὲ τὴν 

10 ἐπαρχίαν οἰκῆσαι συγχωρεῖται. Παραφυλαττόν- 
τῶν τὸν φόμον τοῦ TB κόμητος τῶν ἰδικῶν τοῦ 
βασιλέως καὶ τῆς πειϑομένης αὐτῷ σχολῆς, καὶ 
τοῦ παραβαίνοντος αὐτὸν ἐφ᾽ ἑκάστῳ κεφαλαίῳ 
πεντήκοντα χρυσίου λέτρας πρόστιμον ἀπαιτου- 


11 μένου, Ei δὲ ἐν ἐπαρχίᾳ παραβαϑείη τε τούτων, 
ἐφ᾽ ἑκάστῃ αἰτίᾳ ἀνὰ τριάκοντα χρυσίου λιτρῶν 3 
καὶ oí τῶν ἐπαρχιῶν ἄρχοντες καὶ αἱ πειϑόμεναι 

12 τάξεις αὐτοῖς ἀπαιτείσϑωσαν. Ἵνα δὲ τὰ τῶν 
προστέμων τούτων μὴ λανϑάνῃ, ἔξεστι καὶ αὐτοῖς 
τοῖς ἠδικημένοις καταμηνύει» τὸν παραβάντα τὸν 
νόμον καὶ προσαγγέλλειν τῷ εὐσεβεστάτῳ βασι- 
λεῖ ἢ τῷ ἐνδοξοτάτῳ μαγίστρῳ ἀζημίως, ἵνα 
ταῦτα δι᾽ αὐτοῦ μανϑάνων ὁ βασιλεὺς αὐτῷ 
τῷ μαγίστρῳ τὴν τῶν προστίμων εἴσπραξιν ἐπε- 


XII. 
DE PETITIONIBUS BONORUM SUBLATIS. 


1 *Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. kutropio pp. Quisquis in crimine maiestatis 
deprehensus fuerit et punitus bonaque eius, sicut 
plectendi consuetudo criminis habet, fiscus invase- 
rit, nullus eadem sub spe munificentiae principalis 


audeat proprio iuri poscere. qui contra legem id - 


ausus fuerit sperare,:quod non licet, reus violatae 
1 legis habeatur. Sed quoniam plerumque ita in 
nonnullis inverecunda petentium inhiatione constrin- 


gimur, ut etiam non concedenda tribuamus, nec re- 


scripto quidem nostro adversus formam latae legis 
2 loci aliquid relinquatur. Si quid autem ex bonis 
talibus nostro iudicio, nullo tamen desiderante atque 
poscente, concedi cuiquam voluerimus, huiusmodi 
tantum valeat liberalitas. D. xvi A. Dec. Thessa- 
lonicae Gratiano V et Theodosio 44. conss. [a. 380] 

2 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Zoilo pp. 
Omne semen alienas appetendi fortunas stirpitus 
eruere cupientes nulli deinceps volumus petitionis 
rerum esse licentiam, etsi intestatus quisquam quaeve 
ac nullis e numero propinquorum extantibus vel 
uxore vel marito fati munus impleverit et cuiuscum- 
que sit condicionis aut sectae, seu quolibet titulo 


1 res fuerit fiscalis*. Nemo audeat ad petitionem. 


rerum defuncti defunctaeve, cuiuscumque fortunae 
aut sectae sit, etsi? fisco nostro locus pateat, :ad- 
spirare, cum nec illis quidem, quorum actu atque 
officio petitionum procedebat effectus, impune liceat 
la nostris sanctionibus adversari. Sed vir illustris 
quidem cuiuscumque temporis quaestor, si oblatae 
petitioni subscripserit vel etiam responsum dederit, 
virque illustris comes rerum privatarum, si vel in- 
strui permiserit vel petitionem, 81 qua insinuatur, 
admiserit, indignationem nostri numinis sustinebunt, 


(t) φυλαττέσϑω | Heimbach 


(2 λέτρας Heimbach 
(3) — Th. 10, 10, 15 B 56, 7, 9 


(4) — Nov. Theod. 


11.2 
in eausam caduci ceciderit 77. 


(5) fuerit fiscalis] caduca fuerit vel fiscalis vel 
(6) etei Nov., s&i libri 


fuerint, perinde atque alios delatores eos puniri, si 
quae delata sunt probaverint, non solum poena libe- 
7Ὸ5 esse, sed etiam octavam rerum delatarum partem 
1 eis cessuram.  Denuntiatos autem, si res ab eis 
possessae vel universa substantia minor sit quin- 
quaginta auri libris, secundum aestimationem earum 
fideiussores dare: sin autem. excedat quinquaginta 
libras, usque ad quinquaginta libras eüam eos 
fideiussores dare, de reliqua autem. quantitate iuri- 
iurando committi, ut adiciant in éuratoria cautione 
$e iudicio adfuturos vel procuratores suos nec iu- 
dicium sacrarum rerum privatarum principis de- 
1a seriuros. Quod si post iuratoriam cautionem 
absentes ter vocati fuerint, denis diebus inter sinqu- 
las citationes interiectis, et tria adversus eos edicta 
proposita fuerint, et ne sic quidem vel ipsi procu- 
ratores eorum wel defensores apparuerint, bona 
sacratissimum aerarium occupet, servata tamen ab- 
8 sentibus defensione. Si vero res delatae in pro- 
voa constíuiae sunt, et praeses provinciae sive 
sponíe sive ex iussione comitis rerum privatarum 
pnnopis in causam. inquirat, nihil turbide, nihil 
violenter fiat, sed sumptus litis e tertia parte eo- 
rum qui in regia urbe praestandi sunt solvantur, 


9 quisquis autem defert vel comiti rerum priva- 
tarum principis vel scholae palatinorum vel claris- 
simis fisci advocatis vel clarissimis provinciarum 
praesidibus, moverit se, sive in lite perseverans 
calumniator probatus fuerit, sive ab accusatione 
destiterit et latitaverit, si propter exiguas facul- 
(ate$ poenam pecuniariam contemnat, gravissimis 
verberibus subiectum et perpetuo relegatum sri: si 
vero militiam vel honestam professionem vel ido- 
neas facultates habeat, et militiam et facultates 
amittet et tam in regia urbe ΤῊΝ in provincia 
10 4Aabitare vetabitur. Hanc eqen oPservent et 
comes privatarum principis et schola quae ei ob- 
sequitur: et ab eo qui eam violat in singula de- 
i0 icta L librarum auri multa. exigetur. Quod 
si in provincia horum aliquid neglectum fuerit, 
in singulos casus XXX auri librae íam a praesi- 


dibus provinciarum quam ab officiis quae eis ob- - 


12 secundant exigentur. Ne quis vero eam multam 
effugiat, ipsis etiam. iniuria adfectis licet deferre 
eos qui legem wiolaverint et $mpune denuntiare 
sacratissimo imperatori vel gloriosissimo magisiro, 
ut ab eo edoctus imperator ipsi magistro muitarum 
ecactionem committat. 


pre. —EUCIUOPESEEYT 


|. DE HIS QUI SE DEFERUNT 


LN AM 


-: 


401 


X 12—160 


ceterisque fient vindictae! temeritatis exemplum. 
15 Memoriales vero, qui excipienda eiusmodi re- 
Scripta vel implenda curaverint, et palatinos, qui 
instruxerint vel gesta admissae petitionis ediderint, 
2 bonorum proscriptione puniri decernimus. Pari 
forma res etiam civiles et ad ius publicum perti- 
nentes ab omni petitione muniendas esse censemus, 
Scilicet nec pragmatica iussione vel sacra adnota- 
tione vel quolibet oraculo divino seu mandatis, si 
qua contra hanc sanctionem nostram fuerint impe- 
trata, quodcumque roboris habere valituris. 2). x 
k. Mai. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Al- 
bino conss. (a. 444] 


XIII. 
DE HIS QUI SE DEFERUNT. 


1 *Imp. Constantinus A. rationalibus Hispania- 
rum. 18, cuius tacitae fidei commissa fuerit here- 
ditas, statim officio gravitatis tuae nuntiet et gesta 
prodat et continuo quod actum fuerit renuntiet, et 
post hanc fidem tertiam ab omnibus defuncti bonis 
1 percipiat portionem. Quod si ab uxore defuncti 
istud officio devotionis tuae fuerit revelatum, ipsa 
etiam, quam defunctus esse uoluit heredem, si gesta 
aperuerit, tali praemio mancipetur, ut ex omni patri- 
monio medium consequatur et cum? fisco nostro 
celebret divisionem, id etiam habitura privilegium, 
ut prior eligat portionem: et tunc occultator ille 
gestorum, fisci et mulieris pariter inimicus, exu- 
tus omni patrimonio suo ac fisco vindicato in in- 
sulam deportetur. JD. id. Mart. Gallicano et Basso 
conss. 


XIII. 


SI LIBERALITATIS IMPERIALIS SOCIUS* SINE 
HEREDE DEFECERIT. 


1 *Imp. Constantius A.* Orioni comiti rerum pri- 
vatarum. lubemus, ut, si quis forte ex his, quibus 
communiter a nobis aliquid donatum 5107, nullo he- 
rede relicto decesserit, ad consortem potius sola- 
cium quam ad personam aliam pars perveniat de- 
cedentis. JD. xv k. lul. Mediolani Philippo et Salia 
conss. (a. 348] 


XV. 
DE THESAURIS. 


1 *ZImpp. Leo et Zeno AA. ir age consulari 9. 
Nemo in posterum super requirendo in suo vel alieno 
loco thesauro vel super invento ab alio vel & se 
effusis precibus pietatis nostrae benignas aures au- 
1 deat molestare. Nam in suis quidem locis uni- 
cuique, dummodo sine sceleratis ac puniendis sacri- 
ficiis aut alia qualibet arte legibus odiosa, thesaurum 
(id est condita ab ignotis dominis tempore vetus- 
tiore mobilia) quaerere et invento uti liberam tribui- 
mus facultatem, ne ulterius dei beneficium invidiosa 
calumnia persequatur, ut superfluum sit hoc preci- 
bus postulare, quod iam lege . 
imperatoriae magnanimitatis videatur praevenire li- 


[a. 317] 


ermissum est, et!9 


2 beralitas!! postulanda. In alienis vero terrulis 
nemo audeat invitis; immo nec volentibus vel igno- 
rantibus dominis opes abditas suo nomine perscru- 
3 tari. Quod sí nobis super hoc aliquis crediderit 
supplicandum aut praeter huius legis tenorem in 


- alieno loco thesaurum scrutatus invenerit, totum hoc 


locorum domino cedere compellatur et velut teme- 
4 rator legis saluberrimae puniatur. Quod si forte 
vel arando vel alias terram alienam colendo vel 
quocumque casu, non studio perscrutandi, in alienis 
locis thesaurum invenerit, id quod repertum fuerit 
dimidia retenta altera data cum locorum domino 
artiatur. ita enim eveniet, ut unusquisque suis 
ruatur et non inhiet!? alienis. JD. v; id. Oct. Leone 
iuniore A. cons. [a. 414] 


XVI." 
DE ANNONA ET TRIBUTIS. 


1 !44i σχολάζουσαι τὸ λοιπὸν ἀννόναι xal αἱ xsqa- 
Avrióvas τῷ δημοσίῳ διεκδικείσϑωσαν καὶ μὴ 
διαιρείσϑωσαν παρὰ τῶν ἀρχόντων ἑτέροις ἢ 
εἰς dodo ἔργα δίχα ϑείου τύπου καὶ τὴν δόσιν 
καὶ τὸν τρόπον τοῦ δαπανήματος διορίζοντος. 
ἀλλὰ qs ἐκ τοῦ δημοσίου κανόνος sie ἰδιωτι- 
κὸν ἢ δημόσιον ἔργον ὕλαε μεταφερέσϑωσαν ἢ 
εἰς ἀγορασίαν ὑλῶν χρήματα διδόσϑωσαν ἄνευ 
ϑείου τύπου. τοῦ παραβαένοντος οἴκοϑεν τὸ 
δημόσιον πληροῦντος, καὶ τοῦ προσφόρου σκρι- 
víov βαρυτάτοις ἐπιτιμίοις ὑποκειμένου. 

2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. οἱ Vale- 
rianus C. Antiocho. Aes quidem alienum pro por- 
tionibus, ex qua!* quisque defuncto heres extitit, 
praestare oportet, annonas autem is solvere debet, 

ui possessiones tenet et fructus percipit. PP.... 

aeculare et Donato conss. [a. 260] 

38 Imp. Decius A. Citicio. Indictiones non per- 
sonis, sed rebus indici solent: et ideo, ne ultra mo- 
dum earundem possessionum quas possides conve- 
niaris, praeses provinciae prospiciet. PP. xvii k. 
Nov. Aemiliano et Aquilino conss. (a. 249] 

4 157p. Constantinus 4. ad. Proclianum. Omnes 
pensitare debebunt, quae manus nostrae!" delega- 
tionibus adscribuntur, nihil amplius exigendi. nam 
si quis vicarius aut rector provinciae aliquid iam 
cuiquam crediderit remittendum, quod aliis remiserit, 
de propriis lare facultatibus compelletur. J. xv k. 
Jul. Constantino .A. 1111 et Licinio 1111 conss. (a. 315] 

5 !SImp. Constantius A4. ad Uranium. | Omnes 
omnino ad obiationem functionum publicarum !'* 
oportet urgueri. lege enim nostra signatum est nec 
esse extraordinaria nec vocari, quae sollemniter?? 8 
provincialibus devotissimis conferenda sunt. D. 71720n. 
Febr. Constantio 4. 11 et Constante conss. (a. 339] 

6 ?!Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Dra- 
contium vica) ium Africae. Pro locis ac proximitate 
possessionum annonam ad limitem transvehi prae- 
cipimus??, |. xv k. luí.?* Mediolani Valentiniano 
eli Valente AA. conss. (a. 365] 

7 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Principium pp. |n fraudem anno- 


o ———— — 


(1) οἷς ANov., et ins. libri (2) — ΤΆ. 10, 11,1. (3) eam TA. 
(4) si petitionis soeius T. 10, 14, cf. 10,12 (5) — T3. 
10, 14, 2 .B 50, 1, 12 (6) aut imp. Constans A. aut 


impp. Constantius et Constans AA. scribi debuit (1) 8i 
qui forsitan ex his qui communiter aliquid impetra- 
verint T^. (8) B 56, 1, 43 (9) comiti sacrarum 
largitionum ser. (10) et K, ut O (11) sie dett. libe- 
ralitatibus KO (12) inhiet Zal., inmineat K^0O, 


iniat K^, inhibet dett. — (13) B 56, 8 — (14) — B 56,8,1 


(15 qua X^O, quibus Á^ (i6) 2 7. 11,1, 1. (17) manu 
nostra T^. (18) & 7^. 11, 1, 5 (19) oblationes 
pecuniarum 77. (20) specialiter T. (21) -- TA. 


11,1. 11: funge TA. 11, 1, 10 (22) annona ad l. trans- 
vehatur T. (23)d.xvi k.Iun. 7A. 11,1, 10. (24) e 7^. 
1,5, 9. 11, 19:10 


XVI 1 Vacantes annonae et capiti deinceps publico 
vindicentur neque a praesidibus in alios disiíribuan- 
(ur vel in opera publica sine sacra as uae et 
dationem ef modwn erogationis definit. sed neque 
ex publico canone in privatum vel publicum opus 

H. 


materiae transferantur vel in emendas materias 
pecumae dentur sine sacra forma. qui id negle- 
get, de suo publico restituet, et. scrintum compe- 
tens gravissimis poenis subicietur. 


61 


X 16 


402 DE ANNONA ET TRIBUTIS 


nariae rei ac devotionis publicae elicitum damnabili 
subreptione rescriptum manifestum est vires non 
osse! sortiri. circa omnes igitur par atque aequa- 
fis illationis forma teneat?. J. vin k. Oct. Aqui- 
leia Arcadio 4. et Bautone conss. . 
8 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Cynegio pp. Nemo possessorum ad instruen- 
das mansiones vel conferendas species* longius de- 
legetur, sed ommnis^ itineris ac necessitatis habita 
ratione delegentur*. JD. x k. Jan. Constantinopoli 
Arcadio 4. et Bautone conss. (a. 385] 
9 */dem AAA. Cynegio pp. Mediterraneae civi- 
tates antea maritimis et maritimae mediterraneis 
onerabantur expensis, ut plus haberet dispendii trans - 
latio quam devotionis illatio. hoc non solum in 
raesens, verum etiam in posterum prohibemus ea 
ege, ut se ultimo noverint supplicio puniendos, qui 
ista commiserint. JD. 111 non. Sept. Valentiae Ho- 
norio np. et Euodio conss. (a. 386] 
10 054 Arcadius οἱ Honorius A4. Minervio 
comiti rerum privatarum. Obsistere commodis publi- 
cis et statutis necessitatibus non possunt privilegia 
dignitatum. unde ut quisque praedii emolumenta 
consequitur, si non is? evoluto anni spatio intra sex 
menses omnem cui esse constrictus dicitur reliquo- 
rum intulerit cumulum, ad ipsos qui sunt domini 
praedii exactionem volumus pertinere. PP. Romae 
Honorio A..1111 et ÉEutychiano conss. (a. 398] 
11 !9/Jdem A44. Hadriano pp. Iudices, quos circa 
profliganda aerarii nostri compendia neglegentes ac 
desides fuisse constiterit, omnia quae in administra- 
tione positi ὁ τ ραν miss emolumenta reddere com- 
pellantur. JJ. 11 k. Mart. Mediolani Vincentio et 
Fravito conss. [a. 401] 
12 "Imp. Theodosius A. Isidoro pp. llliyrici. 
Id ab unaquaque provincia censuimus expetendum, 
quod ab isdem nuper esse promissum tua sublimitas 
1 indicavit. Ut nullus vero de cetero ad posses- 
siones eorum (quod maxime formidant) inspector 
accedat, Macedonum reliqui exemplum secuti mediae 
quantitatis, ut obtulisse noscuntur, tributa sucipiant. 
2 Sed Achivi ?, qui protestati sunt nihil a se ultrà 
tertiam partem posse conferri, illud exsolvant, ad 
3 quod se indubitanter fore idoneos pollicentur. Quae 
dispositio in perpetuum observabitur:'? sacrosancta 
Thessalonicensis ecclesia civitatis excepta, ita ta- 
men, ut aperte sciat propriae tantummodo capita- 
tionis modum beneficio mei numinis sublevandum, 


[«. 385] 


nec externorum gravamine tributorum rem publicam 
ecclesiastici nominis abusione laedendam. 2). v; id. 
Oct. Constantinopoli Victore vc. cons. (a. 424] 
13 "ὐτοκράτωρ ᾿ἀναστάσιος A. vU sul * ἐπάρχῳ 
τῶν πραιτωρίων. 
16 Ξὰν μὲν αἰτήσῃ ἐπαρχία 7) πόλιες “οι φισμὸν λα- 
βεῖν τυχικῆς " συντελείας ἢ ἐπόπτην ἢ ἐξισωτὴν 
πεμφϑῆναι, ἀναφερέσϑω μὲν ἡ δέησι,; αὐτῶν εἰς 
βασιλέα, καὶ ἐξ ἐπιλογῆς αὐτοῦ ὁ ἐπιτήδειος 
πρὸς τοῦτο πεμπέσϑω ὅρκον πρότερον διδούς. 
καὶ ἐάν τὸ μηνύσῃ οὗτος τοῖς ἐπάρχοις, μηδεὶς 
τύπος διδόσϑω ἐπὶ τὴν μήνυσιν αὐτοῦ, εἰ μὴ 
αὐτοὶ οἱ ἔπαρχοι ἀναδιδάξωσι βασιλέα πάντα 
τὰ παρ᾽ αὐτοῦ ἀναδιδαχϑέντα καὶ ζητηϑέντα, καὶ 
οὕτως ϑεῖος ἐκφωνηθείη τύπος ὀφείλων πᾶσι τρό- 
ποις παραφυλάττεσϑαι. ὁ δὲ καϑεὶς ἄνϑρωπος 
δεήσεις περὲ τοιούτων ἐννοιῶν μὴ ἐπιδιδότω" 
μήτε δὲ κουφισμὸς T) μείωσις διηνεκῶς ἢ προσ- 
καίρως μήτε ἐποψέα μήτε ἐξίσωσις γινέσϑω xcpis 
1 βασιλικῆς ἐγγράφου κελεύσεως. ᾿4λλὰ μήτε ἐκταγὰξ 
ποιείτωσαν οἱ ἔπαρχοι ὑπὲρ χρόνων σιρολαμβα- 
νόντων τὴν αὐτὴν" ἀρχήν, μήτε σιτηρέσιά τισὲν 
ἀφοριξέτωσαν ἢ ἄλλως πὼς χρήματα 7 


παρεχόμενα τὴν ἀρχήν, ἢ παρεχόμενα μέν, διὰ 


δὲ τὴν ἔλλειψεν τῶν ταῦτα κομιζομένων σωμά- 
vov ἀργήσαντα ἢ διὰ τὸ παυϑῆναι τὴν αἰτίαν 
σχολάσαι 15, δι᾽ ἣν παρείχοντο τὴν ἀρχήν" ἀλλὰ 
ταῦτα πάντα ἐκ βασιλικῆς μόνης αὐϑεντίας γε- 
νέσϑω κατὰ τὸν ϑεῖον ἔγγραφον τύπον. oí 
δὲ μὴ τοῦτο παραφυλάττοντες καὶ τὸ διδόμενον 
οἴκοϑεν ἀποδιδότωσαν καὶ πᾶσαν ἄλλην ζημίαν, 
2 ἣν ἂν ὑποστῇ τὸ δημόσιον. Μήτε δὲ ὑπερϑέσεις 
ἢ προϑεσμίας ἐπὲ τούτοις ὀφειλομένοις δημο- 
σίοις ἐνδιδότω «i6 ἢ τὰς νενομισμένας τερο- 
Ü'eguíac!9 χωρὶς ἐγγράφου ϑείας κελεύσεως. ὃ 
δὲ τοῦτο κατὰ αὐϑεντίαν οἰκείαν ποιῶν οἴκοϑεν 
καταβαλλέτω τὰ κεχρεωστημένα τῷ δημοσίῳ. 
8 Μήτε δὲ τὰ πολιτικὰ χρήματα, ὅσα ἢ τῷ δημο- 
σίῳ εἰσφέρεταε ἢ τοῖς πόλεσιν ἀφώρισται, εἰς 
ἑτέρας μεταφερέσϑω χρείας ἢ προσώποιξ τισὶν 
4 ἀφοριζέσϑω χωρὶς ϑείας κελεύσεως. Καὶ ἡ τάξις 
δὲ τῶν ἐπάρχων, εἰ μὴ πάντα τὰ περιεχόμενα 
Tj διατάξει ταῦτα 9? παραφυλάξει καὶ L ἄξει 
τοὺς ἐπαρχουβ, καὶ οἱ ἄρχοντες τῶν ἐπαρχιῶν καὶ 
αἱ πειϑόμεναι τάξεις αὐτοῖς καὶ οἱ λοιποὶ δημο- 
σιεύοντες, si?! ταῖς τοιαύταις κελεύσεσιν ὑπουρ- 
γήσαιεν, οἵἴκοϑεν διδότωσαν τὴν συμβαίνουσαν 
τῷ δημοσίῳ βλάβην καὶ ὡς τοῦ νόμου καταφρο- 


(1) vires non posse K*O^ T/. 11, 1, 20, iure vires non 
p. O^, vires iure n. p. K^, iure n. p. vires 7^. 1, 2, 9 
(2) teneatur T4. (8) — 77.11,1,21 (4) excepta limi- 
taneorum annona ins. Th. (4') sic dett. T'À., omnes KO 
(5) delegentur om. T. recte (δ) e Th. l1, 1, 22 
(1) — Th. 11, 1, 25 (8) is om. T^. (9) in program- 
mate Vari viri clarissimi vicarii urbis ins. TA. (10) funge 


T^.1,10,6 (11) — 77.11,1,33 (12) achivi {ἴδον Contii Th., 
hi O, hii K (13) in perp. observanda initio indictionis 
octavae congruum sumere debebit exordium 7A. (14) iun- 
genda videtur 10, 19,9 (15) ὐφημέῳ ser. (16) — Β ὅθ, 
8,19 (17) ψυχικῆς (id es! capiti) Cuiacius — (18) αὐτῶν 
Herrmann (19) σχολάσαντα Zachariae — (19') μεταβαλ- 
λέτω ins. (20) ταύτῃ Mommsen (21) μή ins. Cuiacius 


XVI 18 Imp. Anastasius A. Anthemio pp. δὲ 
provincia vel civitas relevationem animalis functio- 
nis petierit vel inspectorem aut peraequatorem mitti, 
petitio ad principem referatur atque ex eius elec- 
tione idoneus ad eam rem mittatur iureiurando prius 
praestito. qui si quid rettulerit ad praefecíos, nulla 
forma ad eius relationem detur, ntsi ipsi praefecti 
omnia quae ab eo didicerunt et quaesiverunt, prin- 
cipem  edocuerint atque ita sacra forma modis 
omnibus observanda proferatur. singuli homines 
n" eiusmodi rebus preces non offerant: neque 
relevatio vel deminutio perpetua swe temporalis 
neque inspectio neque peraequatio sine scripía prin- 
|. cipis tussione fiat. Sed neque delegationes prae- 
fecti faciant pro l(emporibus quae suum magistra- 
fum antecesserunt, neque annonas ullis applicent 
aliove quo modo pecunias, quae aut ab initio prae- 
sitae non sunt aut. praestitae quidem, sed vacant 
propter corporum defectum quibus competebant 


vel eo, quod causa cessavit ob quam olim praesta- 
bantur: verum haec omnia ex sola principis aucto- 
ritate secundum sacram formam in scriptis datam 
fiant. qui hoc non observaverint, et quod datum 
erit ex propriis restituant et omnia alia damna, 
2 quae fisco inde eveniant. Ac ne prorogationes 
quidem vel dilationes in his quae fisco debentur 
quisquam praebeat vel eas quae legibus defimitae 
$unf, nisi divina iussione in scriptis intercedente. 
qui autem sua auctoritate id fecerit, de $uo debita 
3 fisco exsolvat. Sed nec pecunias civiles, quae- 


cumque vel fisco inferuntur vel civitatibus attribu-. 


(ae sunt, in alios usus transferat vel quibusdam 
4 personis attribuat sine sacra iussione. — Officium 
autem praefectorum, nisi omnia quae hac consti- 
tulione comprehensa sunt observaverit et praefectos 
instrucerit, item praesides provinciarum et sub- 
dita eis officia et ceterae personae publicae, nisi 
his iussionibus paruerint, ez propriis damnum [isco 


Peppe WE CPC DENT mn 


VU αὐ μιν νος, πω 


mni cedit eder a amer mec. as rca i cS EE CEU RENE 


1 monis vocabulo postuletur. 
vel sacri patrimonii vel emphyteutici iuris vel ho- 


damna licentia denegetur. 


DE INDICTIONIBUS 403 


X 16—19 


νήσαντες σπεντήκοντα χρυσίου λίτρας προστεμά- 
5 σϑωσαν. Τριμερῶς δὲ πάντα τὰ δημόσια εἰσ- 
φερέσϑω, τά τε ἄλλα καὶ τὰ λεγόμενα ““ρμενιακά, 
τουτέστε καλάνδαις ᾿Ιανουαρίαις καὶ καλάνδαις 
Μαΐαις καὶ πρὸς τῷ τέλει τῆς ἐπινεμήσεως, ἐξ 
ἴσων τριῶν μερῶν διαιρουμένων τῶν dr ue. 
καὶ μηδεμιᾶς καινοτομίας ἐν τῷ μέσῳ γινομένης 
6 κατὰ τῶν συντελῶν. Ἐπειδὴ δὲ τὰ ““ρμενιακὰ 
τελέσματα ἐν δύο καταβολαῖς συνετελεῖτο, ἔξεστι 
τοῖς ταῦτα συντελοῦσεν, εἰ βούλονται, τὴν προ- 
τέραν συνήϑειαν προτιμᾶν καὶ ἐν δύο καταβο- 
λαῖς ἀνὰ ἡμισυ καταβάλλειν!, καὶ τὸ ἕτερον 
ἥμισυ ἐν τῷ Σεπτεμβρίῳ τῆς μελλούσης ἐπινε- 
7 μήσεως καταβάλλειν. Εἰ δὲ καὶ τριμερῶς βού- 
αι τὰ ᾿Αρμενιακὰ δημόσια καταβάλλειν, ἐχέ- 
τῶωσαν τὸν Σεπτέμβριον μῆνα τῆς μελλούσης 
ἐπινεμήσεως πρὸς ὑπέρϑεσιν αὐτοῖς δεδομένον. 
8 To δὲ προαπεσταλμένον κατὰ σύνϑεσιν 32 εἰσφε- 
ἔσϑω ἐν τῷ προνομίῳ 8 ἑκάστης ἐπενεμήσεως, 
πειδὴ τοῦτο δηλοῖ καὶ ἡ προσηγορία αὐτοῦ. 
[a. 496] 


D. k. April. Paulo vc. cons. 


XVII. 
DE INDICTIONIBUS. 


1 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio pp. 
Omnes omnino quocumque titulo possidentes, quod 
delegatio superindicti nomine videtur amplexa, velut 
canonem cogantur inferre: et5 ne qua sit dubietas, 
hac aperta definitione decernimus, ut id potius ca- 
Nulla igitur domus 


minum privatorum, etiamsi privilegium aliquod ha- 
bere doceantur, ab hac necessitate seiuncta sit, quae 
iam non extraordinarium, ut hactenus, sed ipsis fa- 
cientibus canonicum nomen accepit. JD. vi: id. Jan. 
Ravennae Theodosio A. v11 et Palladio conss. [a. 416] 

2 *Impp. Theodosius et Valentinianus A4. Da- 
rio pp. Particulari delegationum notitia ante indic- 
tionis exordium singulis transmissa provinciis, col- 
lationis modum a possessoribus multo ante prospectum 


devotionis? solitae, non subitis calumniis, tua subli- 


mitas faciat imputari, ut et provincialibus subeundi 
dispendii? necessitas auferatur et officiis ingerendi 
D. v k. Sept. Apameae 


Isidoro et Senatore conss. [a. 436] 


XVIII. 
DE SUPERINDICTO. 
1 HPPAP. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. ad proconsules vicarios omnesque rectores. 


Nihil superindictorum nomine ad solas praefecturae 
litteras quisquam provincialis exsolvat, neque ullius 


omnino indictionis titulus etiam sollemnis immineat, 
nisi eum nostro confirmata iudicio et imperialibus 
nexa praeceptis sedis amplissimae deposcat indictio 
et cogat exactio. D. vir k. lun. Mediolani Antonio 
et Syagrio conss. (a. 382, 


XVIII. 
DE EXACTIONIBUS TRIBUTORUM. 


1. !oZmp. Constantinus A. ad. Aelianum. proconsu- 
lem Africae. Ducenarii et centenarii sive sexage- 
narii non prius debent aliquem ex debitoribus con- 
venire, quam a tabulario civitatis nominatim breves 
accipiant debitorum. quam quidem exactionem sine 
omni fieri concussione oportet. JD. k.'! JVov. Trevi- 
ris? Constantino A. 1111 et Licinio 1111 conss. [a. 315] 

2 !3]dem A. ad populum. Nemo carcerem plum- 
batarumque verbera aut pondera aliaque ab inso- 
lentia iudicum reperta supplicia in debitorum solu- 
tionibus vel & perversis vel ab iratis iudicibus ex- 
pavescat. carcer poenalium, carcer hominum noxio- 
rum est: officialium et cum denotatione'^ eorum 
iudicum, quorum de officio coercitiores!? esse debe- 
|. bunt, qui contra hanc legem admiserint. Securi 
iuxta praesidem!? transeant solutores: vel certe, si 

uis tam alienus ab humano sensu est, ut hac in- 

ulgentia ad contumaciam abutatur, contineatur aperta 
et libera .et in usum hominum instituta 17 custodia 
2 militari. Si!* in obdurata nequitia permanebit, 
ad res eius omnemque substantiam eius exactor ac- 
cedat!? solutionis obsequio cum substantiae proprie- 
tate suscepto. qua facultate praebita omnes fore 
credimus proniores ad solvenda ea, quae ad nostri 
usus exercitus pro communi salute poscuntur. J. k. 
Febr. Constantino A.v1 et Constantino C. conss. [a.320] 

9 "Imp. Constantius A. Nemesiano comiti largi- 
tionum. Quotiens quis et privati debitor invenitur 
et fisci, et?' abreptus ab uno officio teneatur, ad 
universi debiti solutionem qui eum abstulit coarte- 
tur ac totius summae exactionem in se suscipiat, 
qui eundem avellendum subtrahendumque crediderit. 
D. 111 id. Mai. Nizibi Amantio et Albino conss. [a. 345] 

4 ?*]dem A4. ad Eustathium pp. Actores ceteri- 
que rei privatae nostrae ad solutionem specierum 
sollemnium debiti vigoris auctoritate cogantur, ne 

rovinciales rei privatae nostrae fatiget immunitas. 
p. ViH id. Mart. pp. Romae Limenio et Catullino 
CORSS$. [a. 349] 

Ὁ Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 
AAA. Rufino pp. Apparitores, quicumque in col- 
latione auri praecepti fuerint officii sui adhibere 
servitium, titulorum debita et collationum summas 
relationis suae fide et adnotatione praescribant ?^, 
sitque ex officialis?* instructione officium conscium, 
quid exactum quidve perlatum?9 esse videatur, ne 


(1) Cuiacius indicavit desiderari ea, quae ad priorem 
partem solvendam pertinent (2) κατὰ τὸ συνηϑές 
Augustinus (3) προοιμίῳ Augustinus (4) -- T5. 
11, 5, 2. (5) et Th., ut KO, et ut dett. (6) — T^. 
11, 5, 4: funge T^. 11, 1, 87 (7) devotionis KO T7., 
devotioni dett. cum B recte (8)dispendia ZA. (9) — TA. 
11, 6, 1. (10) — T3. 11, 7, 1: iunge 2, 8, 3. 12, 61, 1 
AA. MUS E IL L3 (11) d. v1 id. leges tungendae 
(12) aecepta xv k. Mart. Karthagine ins. 12, 61, 1 
(13) — T^. 11, 7, 3 B ὅθ, 8, 11: iunge 8, 34, 3. 8, 57, 1 
Th.4,11,3 (14) idem Th.: cum denotatione et Mommsen 


(15) eoereitiores Mommsen, vel certiores cohertionis K^, 
eoherciones Οἱ, certiores K^0O", coerciti citatiores 77.., 
quod ita ex nostra lectione ortum videtur, ut haec prius 
pessumdata sit in coerciticitiores (16) iuxta eam 77. 
(17) constituta T^. (18) si dett. Th., si qui O, si 
quis K (9) eius exaetor accedat] cives eius accedant 
Th. (20) — 7}. 11, 15, 5. (21) et edd. TÀ., om. KO 
(22) — TA. 11, 7, 6: iunge T^. 2, 1, 1 (23) — TA. 
11, 7, 14: tunge 10, 32, 43 (24) perseribant dett. 
(25) sic T'À., offüciali libri — (26) perlatum K^ T7., prae- 
latum K*O, prolatum dett. cum B 


allatum praestent et tamquam legis contemptores 
5 L auri libris multentur. Tripertite autem omnia 
fiscalia inferantur íam alia quam quae Armeniaca 
vocantur, scilicet kalendis [anuarüs et kalendis 
Maiis et ad finem indictionis, in tres partes aequa- 
les fiscalibus divisis, ut nulla in medio innovatio 
6 collatoribus fiat. Sed quoniam Armeniaca tri- 
buta duabus pensionibus solvi solebant, liceat col- 


latoribus, si velint, veterem consuetudinem praeferre 
et duabus pensionibus aequalibus solvere * et alte- 
rum dimidium mense Septembri futurae indictionis. 
"1 Quod si Armeniaca iributa tripertite solvere ma- 
lunt, habeant ad dilationem sibi concessum mensem 
8 Septembrem futurae indictionis. Praedestinatum 
autem Wut solet initio uniuscuiusque indictionis 1n- 
feratur, eum hoc ipsa eius denominatio indicet. 


51* 


X 19 404 


DE EXACTIONIBUS TRIBUTORUM 


longinqui itineris diversitate susceptor abductus et 
curiae suae desit et rei familiaris detrimenta susti- 
neat. J. prid. id. April. Constantinopoli Theodosio 
A. 111 et Abundantio conss. (a. 393] 

6 !Impp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp. 
In fiscalibus debitis, hoc est annonariis ceterisque 
titulis, qui ad arcam eminentissimae pertinent prae- 
fecturae, nec non in iis debitis, quae rationalis usur- 
pat officium, rectores provinciarum constringantur 
et eos necessitas maneat exigendi, & quibus expecta- 
tur auctoritas. JJ. viri? k. Jun. Mediolani Honorio 
A. 11 et Eutychiano conss. (a. 398] 

7 *idem AA. Hadriano pp. Missi opinatores ^ cum 
delegatoriis iudicibus jus officiis insistant, ut 
intrá anni metas id quod debetur accipiant: nihil 
his sit cum possessore commune, cui non militem, 
sed exactorem, si sit obnoxius, convenit imminere. 
| Iudices itaque, qui provinciales passi fuerint 
opinatoribus delegari, eiusdem quantitatis duplex 
poena retinebit: et apparitores ex quolibet officio 
sententiam deportationis excipient, si per semet exi- 
gendos voluerint delegare militibus: et curiales tem- 
porale manebit exilium, si eos quos sollemniter 
exigere consuerunt opinatoribus dBertur awe esse tra- 
dendos, cum iudicem oporteat nquirere debitores, 
tabularios fideliter providere* nomina debitorum, 
apparitores sive curiales consuetudine servata regio- 
num convictis debitoribus imminere: ut perceptis 
congruis emolumentis opinatores impleto anno ad 
2 proprios numeros valeant remeare. Qui si ultra 
annum protracti fuerint, iudices et" officia absque 
ulla mora de proprio cogantur exsolvere militibus 
quod debetur, ipsis adversus obnoxios repetitione 
3 servata. Quod si ad nos aliqua de retentis opi- 
natoribus querella pervenerit, in duplum ab his pro- 
tinus exigetur, ut partem debitam miles, reliquum * 
4 fiscus accipiat. ludicibus quoque eorumque offi- 
ciis eatenus subvenimus, ut in contumaces debitores 
culuslibet dignitatis auctoritatem suam exserant ac, 
si impudenter solutio differatur, actores procura- 
tores eorumque praedia persequantur, de eorum quo- 
que nominibus ad nostram scientiam relaturi. J. 111] 
id. Iul. Mediolani Vincentio et Fravito conss. [α. 401] 

8 *Impp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp. 
Si divina domus aut quilibet cuiuscumque dignitatis 
atque fortunae re vera fundos extra metrocomias 
non patrocinii gratia. sed emptionis iure vel quo- 
libet alio titulo legitimo possederit et non impositas 


rei publicae functiones agnoverit, quemadmodum prior 
dominus dependebat, omnibus modis possessiones 
eorum publico vindicentur et curiae eiusdem civita- 
tis sub qua vici siti sunt adsignentur, ut publicis 
commoditatibus circa tributarias functiones undique 
nostra provisione videatur esse consultum. 2). k. 
Sept. Anthemio A. 11 cons. [a. 465] 
$ V “ὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος A. ᾿ἀνϑεμέῳ ! ἐπάρχῳ 
τῶν πραιτωρίων. 
2 Ἵνα μὴ πολλῶν ἀπαιτούντων τὰ δημόσια καὶ 
οἱ συντελεῖς βλάπτωνται καὶ αὐτὸς ὁ δημόσιος 
λόγος, εἷς μόνος κανονικάριος εἰς ἑκάστην ἐπαρ- 
χέαν ἐκ τοῦ προσφόρου πεμπέσϑω σκρινίου, ὀφεί- 
λων κατεπείγεειν τὴν ἐξάνυσιν τῶν κεχρεωστη- 
1 μένων τίτλων τῷ ἰδίῳ σκρινίῳ. ᾿Εξπελευστῆς 
μέντοι μὴ πεμπέσϑω, εἰ μὴ μετὰ παραδρομὴν 
τῆς ὠρισμένης προϑεσμέας καὶ ἑτέρου μηνός. 
τούτου δὲ τοῦ χρόνου διατρέχοντος πεμπέσϑω ὁ 
ἐξπελευστής, προστιμωμένου καὶ τοῦ ἄρχοντος 
καὶ τῆς τάξεως αὐτοῦ καὶ τοῦ κανονικαρίου πρὸφ 
τὸν οἶκον 13 τῶν μὴ ἀπαιτηϑέντων χρημάτων 
καὶ πρὸς τὴν τῆς ῥᾳϑυμίας ποσότητα, ὦστε τὸν 
αὐτὸν ἐξπελευστὴν καὶ τὰ λοιπαζόμενα δημόσια 
2 καὶ τὸ πρόστιμον μεϑοδεύειν. Μόνῳ δὲ τῷ 
ἄρχοντε καὶ τῇ τάξει καὶ τῷ κανονικαρίῳ ὁ ἐξ- 
πελευστὴς ἐπικείσϑω, ἀφοριζομένης αὐτῷ παρα- 
μυϑέας καὶ πρὸς τὴν ἐπαρχίαν τὴν χρεωστοῦσαν 
καὶ πρὸς τὰ διαστήματα. τὴν δὲ παραμυϑίέαν 
ταύτην ὁ ἄρχων ἐπιγινωσκέτω xai ἡ vatis αὐτοῦ 
καὶ ὁ κανονικάριος ὡς αἴτιοε γενόμενοι τοῦ σπεερμ- 
3 φϑῆναι τὸν ἐξπελευστήν. ᾿Εξπελευστὴς δὲ ἕτερος 
μηδέποτε πεμπέσϑω μηδὲ ἄλλος τες μετὰ τὸν ἐξ- 
πελευστήν. ἐὰν δὲ νομίσωσιων οὗ ἔπαρχοι χρειῶδες 
εἶναι τὸ καὶ ἕτερον ἐκπέμψαε μετὰ τὸν ἐξπελου- 


, ^ * ' ^ 
στην, τὰ αὐτὰ καὶ éni vovtq κρατείτω, xai τὴν 


ὁριζομένην αὐτῷ παραμυϑίαν ὁ αἴτιος τοῦ πεμ- 
- 9 uw , , ς - 

φϑῆναι αὐτὸν παρεχέτω, τουτέστιν 0 τῆς ἐπαρχίας 

ἄρχων καὶ ἡ τάξις αὐτοῦ καὶ ὁ κανονικάριοῷ καὶ 


4 ὁ ἐξπελευστής. 'H yàg ἀφορισϑεῖσα τῷ wavo-. 


νικαρίῳφ παραμυϑία πᾶσι τοῖς μετ᾽ αὐτὸν πεμ- 
πομένοις ἀπαιτηταῖς ἀρκεῖ, καὶ μηδὲν περαιτέρω 
μήτε τὰ συστήματα τῶν πόλεων μήτϑ οἱ συντε- 
Asi ἀναπείσϑωσαν, εἰ καὶ πλείονες πρὸς ἀπαΐ- 
τησιν ἐκπεμφϑείησαν, προστιμωμένων ἑκάστοτε 
πάντων τῶν ἐκπεμπομένων καὶ μὴ ἀνυόντων τὰ 
5 δημόσια. Καὶ ὅσαι δὲ γένονται ἐκταγαί, τῷ κα- 
»ονικαρίῳ πεμπέσϑωσαν, ,ὥστε δε αὐτοῦ καὶ 
ταύτας ἀνύεσϑαι, μὴ αὐξάνεσθαι δὲ διὰ τοῦτο 


(1) iunge. TÀ. 2, 1, 11: cf. etiam. 11, 74, 1. TJ. 1, 11, 2 
(2) vini leges laudatae (8) — T^. 11, 1. 16 (4) opi- 
uatores Cui. TÀ., op. id est exactores militaris annonae 
libri mei (5) sic K^, praevidere K^O, prodere T^. 
(6) dominorum 77. (1) οὐ edd. T'h., om. libri (8) sic TÀ., 
reliquam libri (9) B 56, 8, 23: tunge 11, 54, 1. 11, 56,1 
(10) desunt hie duae const. graecae [. Anastas. ad An- 
themium pp. d. prid. kal. ap. iohanne et paulino coss. 
II. dat, xi. kal. aug. paulo cons. Contius: Cuiacius in- 
scriptionem subscriptionemque quas supra dedimus resti- 


tuit: unde collatis Contianis conicias aut sequentem con- 
stitutionem ad eundem magistratum datam esse aut, quod 
probabilius est, Contium eumve quem secutus est libra- 
rium consules harum constitutionum permultasse, ut c. 9 
restituenda sit. subscriptio d. prid. k. April. Paulo vo. 
cons. eaque iungenda sit cum 10,16,13 (d. k. April, cf. 
Nov. 128), c. 10 subscribatur d. xi1 k. Aug. Iohanne et 
Paulino conas. (i11) Evgmuéq scr. — (12) B 50, 8, 24 
(1$) ὄγκον Mommsen 


XVIII 9 Imp. Anastasius A. Anthemio pp. Ne 
multitudo eorum qui tributa exigunt tam eaae dr 
quam fiscum damno afficiat, unus tantum canoni- 
carius in singulas provincias ez: compelenti scrinio 
mittatur, qui instare debeat solutioni titulorum qui 
| scrinio suo debiti sunt. Compulsor vero non 
ante mittatur, quam dies praesütutus et insuper 
mensis elapsus erit: quo tempore elapso compulsor 
mittatur, multato tam praeside quam officio et ca- 
nonicario. secundum. cumulum summae non exactae 
€t ad neglegentiae modum, ut idem compulsor et 
2 tributa quae reliqua sunt et multam exigat. Soli 
aulem praesidi et officio et canonicario compulsor 
instet et. solacium accipiat conveniens et. provinciae 
quae debet et longinquitati, hoc solacium autem 
incumbat praesidi et officio et canonicario, cum 


3 ipsi causae fuerint, ut compulsor mitteretur. Alter 
vero compulsor nequaquam mittatur neque alius 
quis post compulsorem. quod si praefecti puta- 
verint opus esse, ut alter adhuc post compulsorem 
mittatur, in hoc quoque eadem valeant et solacium 
ei deputatum is qui causam dederit ut mitteretur 
solvat, scilicet praeses provinciae et officium eius 
4 et canonicarius et compulsor. Solacium enim 


canonicario deputatum omnibus qui post eum mit- 


tuntur exactoribus sufficit, nec amplius quicquam 
vel a corporibus civitatum vel a collatoribus eai- 
gatur, etiamsi plures ad exactionem emissi fuerint, 
ut omnes qui missi sint nec tributa ezpediverint sin- 
δ gulatim multentur. Quaecumque autem delega 
tiones fiunt, canonicario mittendae sunt, ut per eum 
et hae expediantur neve ea eo solacium ei deputa- 


PET NE OS 


᾿ς ρον ann 


DE SUPEREXACTIONIRUS 


405 


X 19-—22 


6 τὴν ἀφωρισμένην αὐτῷ παραμυϑίαν. "Evdoua- 
τικὰ δὲ pec λαμβανέτω, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ τὸ 
Ἴ ὄνομα παντελῶς ἀπαλειφέσθω. Εἰ δὲ κατά τι 
παραβαϑείη τὰ νομοϑετηϑέντα, πεντήκοντα χρυ- 
σίου λιτραὶ ἐπιτέμιον ἔστω καὶ κατὰ τῆς τάξεως 
τῶν ἐπάρχων καὶ κατὰ τῶν ἀρχόντων τῶν ἐπαρ- 
χιῶν καὶ τῶν τάξεων αὐτῶν καὶ κατὰ τῶν λοι- 
πῶν τῶν δημοσιευόντων προσώπων. 
D. xu k. Aug.! Paulo vc. cons. [a. 496] 
10 ?[O αὐτὸς βασιλεὺς. .. . . Θεσπίζομεν . . .- 
Περὶ τῶν προσφευγόντων ταξεωτῶν ἢ πολιτευο- 
μένων, ὅπως δεῖ αὐτοὺς ἀπαιτεῖσϑαι τὰς δημο- 
σίους εἰσφοράς, φησὶν ἡ διάταξις παρακελευσα- 
μένη μηδένα καταβάλλειν ἐπ᾽ αὐτοὺς τὰς συντε- 
λείας, εἰ μὴ δημοσιεύσωσιν. ἐπὶ γὰρ τοὺς προσ- 
φεύγοντας ἢ ἄλλως κρύπτοντας ἑαυτοὺς οὐδεμίαν 
βούλεται γίνεσϑαι παρὰ τῶν συντελεστῶν ἐπ᾽ 
αὐτοὺς καταβολήν. 
D. prid. k. April.! Iohanne et Paulino conss. [a. 498] 


XX. 
DE SUPEREXACTIONIBUS. 


1 e. Arcadius et Honorius AA. Apollodoro 
proconsu(i Africae. Quidquid ultra debitum elici- 
tum fuerit à curialibus vel cohortalibus vel aliis 
exactoribus, in duplum^ eruatur, quod provinciali- 
1 bus restitui protinus oportebit. *Si quis autem 
exactorum in* superexactionis crimen fuerit confu- 
tatus, capitali periculo cupiditas eius amovenda at- 
que prohibenda est, si in isdem sceleribus perse- 
veret. 2). prid. id. Mart. Mediolani Stilichone et 
Aureliano conss. [a. 400] 


XXI. 


DE CAPIENDIS ET DISTRAHENDIS PIGNORIBUS 
TRIBUTORUM CAUSA. 


1l "Imp. Consíantinus 4. ad Afros. Res eorum, 
ui fiscalibus debitis per contumaciam satisfacere 
ifferunt, distrahantur: comparatoribus data firmi- 
tate perpetua possidendi. JJ. xv k. lun. Serdicae 
Constantio et MMaaimo conss. (a. 321] 

2 " Idem A. Restituto* praesidi Sardiniae. Satis 
sit debitorem &nnonarum ad solvendi necessita- 
tem capione pignorum conveniri. JD. viu id. Dec. 
Thessalonicae Constantio vi et Constante 111 AA. 


conss.? 
XXII. 
DE APOCHIS PUBLICIS ET DESCRIPTIONIBUS 
CURIALIUM. 


1 'eImpp. Honorius et Theodosius AA. Anthe- 
mio pp. Ad inferiorum curialium relevandas for- 
tunas et impressionem potentium itidem curialium !! 


cohibendam placuit, ut'* descriptiones, si quae 
per singulos ordines cogentibus diversis negotiis agi- 
tantur, non sumant ante principium, quam apud 
acta provinciarum rectoribus intimentur et ex eorum 
1 fuerint receptae sententiis!3, Sed et aurum, 
quod ex huiusmodi contributione redigitur, ita de- 
bet susceptori aurario consignari, ut securitatibus 
nomen inferentis, dies consul mensis causa et summa 
comprehendatur, quo et descriptionis aequitas illus- 
tretur et descriptus documentis evidentibus fulciatur. 
2 Hoc etiam observando, ut in!* quadrimenstruis 
quoque brevibus, qui ad excellentiae tuae officium !5 
sollemniter diriguntur, celebratàe descriptionis dis- 
punctio societur, ut omnes vestrae potestatis scien- 
tiam formidantes nihil ad relevationem locupletum at- 
3 que inopum perniciem audeant pertemptare. Quod 
et tunc optimum est custodiri, cum: lucrativae fa- 
cultates ex bonis curialium curiae obvenerint, ut et 
inopes et locupletes" fructu provisionis simillimae 
4 potiantur. Quam dispositionem si quis iudicum 
numerariorum vel curialium mutilandam esse credi- 
derit, interminationi quam vestra sedes statuerit 
gubiacebit. D. vir k. Sept. Constantinopoli Va- 
rane cons. : [a. 410) 

2 '*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Ce- 
leri proconsuli Africae. Semel securitatem de re- 
fusione munerum emissam ab alio iudice'? non li- 
ceat refricari. et ideo spectabilitas tua saluberrimae 
ac iustissimae praeceptionis formam secuta prohibe- 
bit in posterum eos ad discussionem transacti mu- 
neris constringi, quos claruit accepta?? securitatis 
prosperitate laetari. D. v k. Mai. Ravennae post 
consulatum Felicis et Tauri vv. cc. [a. 429] 

9 Imp. Marcianus A. Constantino pp. Quicum- 
que de provincialibus et collatoribus doen post- 
hac quantolibet annorum numero, cum probatio 
aliqua ab eo tributariae solutionis exposcitur, trium ?! 
cohaerentium sibi annorum apochas securitatesque 
protulerit, superiorum temporum apochas non coga- 
tur ostendere, neque de praeterito ad illationem 
functionis tributariae coartetur, nisi forte aut curia- 
lis aut. quicumque apparitor vel optio vel actuarius 
vel quilibet publici debiti exactor sive compulsor 
possessorum vel collatorum habuerit cautionem, aut 
id quod deposcit deberi sibi manifesta gestorum ad- 
sertione patefecerit. D. xv k. 4ug. Varane et lo- 
hanne conss. (a. 456] 

4 3Ὁ uz προσϑέμενος ταῖς ἀποχαῖς τὸ τῶν iov- 

ὧν ποσὸν κ᾽ λίτρας χρυσίου προστιμιᾶται ?*, 

5. (4) "Imp. lustinianus A. Menae pp. ϑϑουτὶ- 
tatibus, quae publicarum functionum gratia sive in 
solidum sive ex parte solutae esse conscribuntur, 
nullam exceptionem non numeratae pecuniae peni- 
tus opponi concedimus. JD. k. lun. Constantinopoli 
dn. lustiniano A. II cons. [a. 528] 


(1) cf- pag. 404 not. 10 (2) inscriptionem ez subscriptione 
restituimus, indicem ex Paratitlis ad Const. 1, 12, quae 
etiam. initium ϑεσπίζομεν tradunt: cf. ad 10, 9, 10 
(3) — Th. 11, 8, 2 B ὅθ, 8, 25 (4) à eurialibus ... 
duplum om. TÀ. (5) $1 — T4. 11,8,1 (6) in om. T7. 
(ἢ τὰ 74.11, 75, 4 B. 56, 8, 96. (7) 2» ZIP. 11 3, 1 
(8) Impp. Constantius et Constans AA. Bibulenio Re- 
stituto Th. (9) consulatum mendosum Gothofredus non 
recte ad a. 346 rettulit, cum Constans, cui suberát Sar- 
dinia, Thessalonicae non egerit: sed ne Constantium qui- 
dem ibi commoratum esse verisimile est, ut de consulati- 
bus Constantii A. et Constantii C. annorum 352...354 cogi- 
tare possis, immo videamus, me lustinianorum error 
casu verum legis auctorem restituerit eaque adscribenda 


sit anno 320 (10) — T. 12, 1, 173 (11). itidem 
curialium om. T^. (12) ab instanti octava indictione 
ins. Th. (13) fuerint auctoritate firmatae 77. (14) in 
om. Th. (15) qui ab exc. tuae officio 7À. (6) omnes 
om. Th. (11) quod et cirea hos optimum e. c., qui- 
bus luor. f. ex b. curialium obvenerunt, (ut ?ns.) et 
ipsi TA. (189) — TÀ. 12, 1, 185: iunge 11, 59, 26 
TA. 11,1,34. 11,30,68 (19) proeonsule 77. (20) ao- 
eeptae T. (21) trium 7^, si trium KO7* (32) indez 
c. 4 ex Theodori Novellis i1, 13. restitutus est — (23) id 
est qui apochis quantitatem iugorum non adsoeripserit, 
viginti auri libris multatur (24) — 4, 30, 14, 1: 
iunge 1, 4, 21. 4, 2, 11. 4, 20, 18, 4, 21, 17. 4 30, 15? 
5, 15, 3 


6 tum crescat. Endomatica quae vocantur nemo 
7 accipiat, sed nomen ipsum penitus aboleatur. Quod 
si ex aliqua paríe ea quae constituta sunt negle- 
gentur, L librarum auri poena esto tam contra offi- 
cium praefectorum quam contra praesides provin- 
ciarum et eorum officia et contra ceteras publicas 


personas. 


10 Idem A. Sancimus . . . Constitutio loquitur 
de cohortalibus et officialibus qui in fuga sunt, 
quemadmodum ab eis publica tributa eaigenda sint, 
et vetat collationes eis inferri, nisi cum vice publi- 
carum personarum fungentur. nullam enim eis qui 
in fuga sunt aliove modo latitant a collatoribus 
solutionem fieri vult. 


X 23—26 


406 DE CANONE LARG. TIT. 


XXIII. 
DE CANONE LARGITIONALIUM TITULORUM. 


1 Imppp. Gratianus. Valentinianus et Theodosius 
AAA. Lolliano. Omnem summam auri vel argenti 
reliquarumque specierum, quae sacris largitionibus 
ex more penduntur, statim ut exactio fuerit cele- 
brata, ad thesauros uniuscuiusque provinciae vel ad 
proximos referri sub obsignatione tabularii cetero- 
rumque, quos sollicitos esse debere praecedentia 
iussa decreverant, et thesaurorum praepositis con- 
signari praecipimus, ut exinde ad sacrum comi- 
tatum! integer omnium titulorum numerus diriga- 
tur. D. xi k. dug. Merobaude 11 et Saturnino 
COn$s. [a. 383] 

2 *Impp. Honorius et Theodosius A44. ad. Anthe- 
mium pp. ?Neque sacrarum privatarum vel largi- 
tionum palatina officia ex quacumque causa ex quo- 
cumque titulo fiscalis debiti, cum ad provinciam 
mittuntur, possessores per se audeant convenire, sive 
id ex praeterito reliquum trahatur seu praesentis 
temporis tributo solvi conveniat: sed rectores pro- 
vinciarum frequenter adeundo commoneant eorum- 
.| que officiis incumbant. Quod si rector provinciae 
imminentem sibi memoratorum declinare molestiam 
quaerens vel qualibet alia ratione isdem propria 
auctoritate publicae exactionis permiserit curam, tam 
ipse quam officium eius vicena auri pondo fisco de- 
pendent. JD. vii id. Dec. Constantinopoli Basso et 
Philippo conss. (a. 408] 

3 Impp. Leo et Anthemius A4. Heliodoro comiti 
sacrarum largitionum.  Praecepit nostra serenitas 
neque veloci cursui neque alii praeter veterem con- 
suetudinem gravamini subiacere chartularios, qui de 
cohortalibus officiis uniuscuiusque provinciae largi- 
tionales titulos retractare constituuntur, cum et idem 
amplissima praefectura disposuisse perhibeatur, ut 
his necessitatibus liberati fideliter largitionales titu- 
1 los valeant retractare. Quod si aliquo tempore 
nostra iussio temerario ausu ex aliqua parte fuerit 
violata, tam rector provinciae quam apparitio eius 
triginta librarum auri condemnatione plectentur. 
2 Insuper virum spectabilem Orientis comitem eius- 
que officium licentiam habere conatus nefarios in- 
hibendi tam moderatorum quam cohortalis officii, 
cum de hac re admoniti fuerint & palatinis et ean- 
dem poenam formidantibus, si non omnibus modis 
pietatis nostrae decreta congruum mereantur effec- 
3 (1) tum. lllud etiam generali forma sancimus, 
ut in omnibus provinciis tam nominatio specialium 
susceptorum largitionalium titulorum quam defensio 
tractatorum non tantum per viros clarissimos mode- 
ratores provinciarum, sed etiam per viros spectabiles 
proconsules et praefectum Augustalem ac laudabiles 
vicarios una cum eorum officiis, admonentibus sem- 
per nec non imminentibus palatinis procuretur pro- 
videntibus^, ut post nominationem etiam specialium 
susceptorum largitionalium titulorum nulla minuen- 
dae exactionis ad sacrum pertinentis aerarium aut 
transferendi ad arcarios aut quoslibet alios extraneos 
titulos rectoribus provinciarum aut eorum officiis, 
sed etiam curialibus licentia permittatur: quadri- 
menstruis brevibus per idoneum tractatorem eorun- 
dem titulorum super commendandis ratiociniis publi- 
cis periculo rectorum provinciarum ad sacratissimam 
4 urbem transmittendis. Nam quacumque ex parte, 
quam iussit nostra tranquillitas, si minus fuerit 
procuratum, poena superius designata tam ipsi iudi- 
ces quam eorum officia se noverint esse plectendos. 


D. vri k. 4ug* Constantinopoli Anthemio A. ri 
cons. [a. 468] 

4 Idem AA. Heliodoro comiti sacrarum largitio- 
num. Praecipimus, ut, si forte delegatio, quae ab 


amplissima praefectura in diversas provincias ex - 


more quotannis emittitur, minus contineat omnes 
largitionales titulos aut quo modo exactio eorum 
debet procedere, nihilo minus competentem? a viris 
spectabilibus tam  proconsulibus quam vicariis et 
viro spectabili comite Orientis et praefecto Augustali 
nec non rectoribus provinciarum eorumque officiis 
et curialibus omnium largitionalium titulorum ex- 
actionem? procurari: vicenarum librarum auri con- 
demnationem prae oculis habentibus, si quid minus 
exactum vel illatum sacro fuerit aerario, quam prisca 
et inveterata consuetudo sacris largitionibus inferri 
constituit. D. Kk. lul. Constantinopoli Anthemio 
A. II cons. (a. 468] 


XXIIII. 
NE OPERAE A COLLATORIBUS EXIGANTUR. 


1 E Valentinianus Valens et Gratianus 
AAA. a iventium pp.  Operarum praebitionem, 


quae illicite a provincialibus hactenus expetita est, 


sinceritas tua cessare praecipiat. JD. x k. Mart. 
Treveris Valentiniano np. et Victore conss. ἴα. 369] 


XXV. 
DE IMMUNITATE NEMINI CONCEDENDA. 


1 ' Imppp. Gratianus Valentinianus et. Theodo- 
sius 444A. ad populum. His nostrae serenitatis 
edictis civitatum tabulariis erit flamma supplicium, 
si cuiusquam fraude ambitu potestate iniusta cuius- 
piam! profiteretur!? immunitas, ac non secundum 
praecedentem definitionem !! omnes omnino abolita 
specialium immunitatum gratia necessitas tributariae 
functionis firmata censitorum peraequatorum pro- 
vincialium iudicum peraequatione constrinxerit. D. 177 
non. Mart. Mediolani Merobaude ir et Saturnino 
COnss$. [a. 383] 

2 PD. Honorius et Theodosius 44. Anthe- 
mio pp. Per Bithyniam ceterasque provincias pos- 
sessores et reparationi publici aggeris et ceteris 
eiusmodi muneribus pro iugorum 5 numero vel ca- 
pitum, quae possidere noscuntur, adstringi cogantur. 

. VII k. Nov. Constantinopoli Honorio vim et 
Theodosio v AA. conss. [a. 412] 


XXVI. 
DE CONDITIS IN PUBLICIS HORREIS. 


1 !'*Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Vo- 
lusianum pu. Omnia!" quae in horreis habentur 
expendi volumus, ita ut non prius ad frumentum 
tendatur expensio, quod sub praefectura tua urbis 
horreis infertur, quam vetera condita fuerint ero- 
1 gata. Et si forte vetustate species ita corrupta 
est, ut per semet erogari sine querella non possit, 
eidem ex nova portione misceatur, cuius adiectione 
2 corruptio velata damnum fisco non faciat. Ad 
istud autem negotium arbitratu ac iudicio tuo nobi- 
lis prudens fidelis optime sibi conscius pro integri- 
tatis meritis adponatur custos ac mensor, qui vel 
frumenta modio metiatur vel iustis aestimationibus !* 
colligat, quanta habeantur in condito. JD. vi íd. 
April. divo Ioviano et Varroniano conss. ἴα, 364] 

2 ldem AA. Artemio praesidi'**. Cum ad quam- 
libet urbem mansionemve accesseris, protinus horrea 


(4) provid. O, 
(5) sic edd., procuratio libri (6) April. scr. 
(7) competentem scripsi, comp. (competere /) exactionem 
eorum X7, comp. iudicen (sic) O (8) exactionem dett., 
exactione Κ΄", om. I" (9) — T^.11,16,1 (10) — TA. 
13, 10, 8, 1: iunge 11, 48,9 (11) cui uspiam Mommsen 


(12) idem T'h.: provideretur scr. 
(z 11, 4$, 9) (14) — Th. 15,3, 5 (15) sic 77., 
iugerum libri (16) — T^. 11, 14, 1 (17) ante omnia 
autem praemissis aliis T^. (18) adlegationibus ΤΆ. 
(19) secundum Τὴ. 8, 8, 1 Arthemius corrector Lucaniae 
εἰ Brittiorum erat 


(13) cf. ΤΆ. 183,10, 8 pr. 


ΨΥ TE 


as 


UT NEMINI LICEAT 


407 


X 26. 27 


inspicere te volumus, ut devotissimis militibus efflo- 
1 ratae! et incorruptae species praebeantur. Nam 


.8i per incuriam officii gravitatis tuae sartorum tec- 


torum neglecta procuratione aliqua pluviis infecta 
gent, iam ad damnum tuum referentur. J). vii: 
. Sept. Arelate* divo loviano et Varroniano 
conss. [a. 364] 

9 *Impp. Arcadius et Honorius A44. Anatolio pp. 
per lilyricum. Nulli posthac horreaticas species 
| contingendi copia praebeatur. Sin vero quisquam 
temerator horreorum extiterit, qui sibi ex praedictis 
aliquid audeat usurpare, hanc poenam sciat nostro 
arbitrio definitam, ut deportationis poenae subiectus 
totius substantiae cogatur subire iacturam. 1). Vii id. 
Jul. Constantinopoli Caesario et Attico conss. [a. 391] 


XXVII. 


UT NEMINI LICEAT IN COEMPTIONE SPECIE- 
RUM SE EXCUSARE ET DE MUNERE SITONIAE. 


À *Imp. Anastasius A. Matroniano pp. Quotiens 
urguente necessitate comparationes frumenti vel hor- 
dei ὃ Marque specierum quibuslibet provinciis in- 
dicentur, nulli penitus possidentium sese sub cuius- 
cumque privilegii occasione excusandi tribui facul- 
tatem censemus, omnique, cuicumque possidentium 
quocumque modo quocumque tempore per sacros 
apices vel etiam pragmaticam sanctionem aut iudi- 
cialem forte dispositionem huiusmodi excusatio data 
est vel postea data fuerit, licentia minime umquam 
contra tenorem nostrae legis saluberrimae valitura. 


1 Adeo namque huiusmodi onera cunctis, pro qua - 


singulos portione contingit, volumus inrogari, ut ab 
isdem comparationibus nec sacratissimam nostrae 
pietatis nec serenissimae nostrae coniugis domum 
pateremur subtrahere JD. 11 k. Aug. Consíantino- 
poli Olybrio vc. cons. [a. 491] 
2 90i τὰς πόλεις οἰκοῦντες ἢ ἐν αὐταῖς κεκτημένοι 
μὴ ἀναγκαζέσϑωσαν εἰς ἑτέραν πόλιν ἢ εἰς τὴν 

1 μητρόπολιν εἴδη xognysiv. Ei δὲ καί τις ἀπαρ- 
αίτητος αἰτία καταναγκάσει, τοῦτο γενέσϑαι, 
τοῖς δικαίοις τεμήμασι τοῖς ἐν ἐκείνῃ τῇ πόλει 
κρατοῦσιν», ἐξ cv τὰ εἴδη παρέχεται, πιεπρα- 
σκέτωσαν, ἐκείνων ταῦτα μετακομιζόντων τῶν 

2 δεομένων τῶν εἰδῶν. Ὑπολογιζέσϑω δὲ τοῖς 
^ φεπράσκουσε τὰ τιμήματα τῶν εἰδῶν εἰς τὰ συν- 


, , ? -“ - , ? 
τελούμενα παρ᾽ αὐτῶν ἐν χρυσῷ δημόσια. οὐδὲ 
γὰρ δέώκαιον vvv μὲν ἀπαιτεῖσϑαέ τίνα παρέχειν 
εἴδη, μετὰ χρόνον δὲ αὐτῷ τὰ τιμήματα λογί- 

J ζεσϑαι, οὕτως εὐθηνίας ὃ γενομένης. Τοῦ λαμπίρο- 
τάτου ἄρχοντος ἑκάστης ἐπαρχίας ἐγκινδυνδύοντος 
εἰς τὸ καταλογίζεσϑαι3 τὰ τῶν εἰδῶν τιμήματα 1? 
κατὰ τὰς ὡρισμένας προθεσμίας ὑπὲρ αὐτῶν 

4 ἐκπέμπεσθαι. Μηδεὶς δὲ ἀναγκαζέσϑω πιπρά- 
σκεν πᾶσαν χρείαν αὐτοῦ, ἀλλὰ τὰ ἐκπεριττεύοντα 
εἴδη" ἀσεβὲς γάρ ἐστιν ἀποστερεῖσϑαί τινα τῶν 
οἰκείων καὶ ἑτέροις ταῦτα χορηγεῖν" ο΄ χρυσίου 
λέτραβ ὑφισταμένου ζημίαν καὶ κινδυνεύοντος εἰς 
τὴν ἀξίαν καὶ τὴν ξώνην αὐτοῦ τοῦ παραβαί- 
γψοντος τὸν νόμον ἢ συγχωροῦντος αὐτὸν παρα- 

ὅ (1) βαϑῆναι. Μηδείς ποτε χωρὶβ μεγάλης ἀνάγκης 
ἐπιταττέσϑω τοῖς κτήτορσιν συνωνήν, καὶ ὅτε 
δὲ γίνεται, κατὰ ϑείαν μόνον κέλευσιν γινέσϑω, 
ἐφ᾽ ᾧ ve τὸ τῆς συνωνῆς χρυσίον ἐκ τῆς συντε- 
λουμένης παρὰ τῶν. κτητόρων ἐν χρυσῷ συντε- 
λείας παρακατέχεσϑαι, ἐὰν ὅλως τὰ τῆς οἰκείας 

6 αὐτῶν συντελείας ἀρκῇ πρὸς τὴν συνωνήν. ᾿Εὰν 
δὲ μὴ χρεωστῶσε δημόσια οἱ τὴν συνωνὴν ἐπιτα- 
γέντεβ ἢ μέρος! χρεωστῶσιν, ἐν νομέσμασεν εὐστάϑ- 
μοιβ πρότερον τὸ χρυσίον λαμβανέτωσαν καὶ ov- 
τως τὸ. εἶδος ἀπαιτείσϑωσαν, μηδενὸς τολμῶντος 
ἢ παράσταϑμα δοῦναι τὰ νομίσματα ἢ Alias 
ταῦτα καταβαλεῖν ἡ ἄλλως πως ζημιῶσαι τοὺς 
ὑποτελεῖς, ἀλλὰ καὶ τὸ τετραπλάσιον παντὸς 
τοῦ παραλλήλου καὶ τῆς ζημίας ἀπαιτουμένου καὶ 

Ἴ τοῦ ἐλλιπῶς καταβάλλοντος. Εἰ δὲ καί τις συνω- 
γνὴν ἐπιτάξας ! τολμήσει ἢ τὴν ἐπιταγεῖσαν παρα- 
νόμως ἐκβιβάσει, πεντήκοντα χρυσίου λίτρας προσ- 
τιμάσϑω καὶ τῆς στρατείας καὶ ἀξίας ἐκπιπτέτω, 

8.(2) ὑποκείμενος καὶ μείζονε κινήσει. Καὶ ὅτε δὲ 
κατὰ ϑείαν κέλευσιν γένηται ἐπιταγὴ συνωνῆβ, 
ἕκαστος τῶν κτητόρων πρὸς τὴν ἀναλογίαν τῶν 
ζευγῶν ἤτοι ξυγοκεφαλῶν ὑποκείσϑω τῇ συν- 

9 «vr, μηδενὸς αὐτῆς ἐξαιρουμένου. Ὁ δὲ ὑπὲρ 
ταύτην τὴν ἀναλογίαν ἀπαιτῶν τινὰ τῶν συντε- 
λειῶν" προφάσει τῆς συνωνῆς καὶ ζημίᾳ τῶν 
πεντήκοντα τοῦ χρυσίου λιτρῶν ὑποκείσϑω καὶ 
ζώνης καὶ ἀξίας ἐκπιστέτω καὶ ἑτέραν μείζονα 

10 (3) προσδοκάτω κίνησιν. ᾿Αλλὰ ταῦτα χωρὶς τῆς 
Θρῳᾳκικῆς διοικήσεως νενομοϑέτηται. ὄν Θράκῃ 
γάρ, ἐπειδὴ οὐκ εἰς ὁλόκληρον εἰσφέρεται τὰ δὴη- 
μόσια, διὰ τὸ προφάσει τῶν βαρβαρικῶν ἐφόδων 
ἐλαττωθϑῆναι τοὺς γεωργοὺς καὶ μὴ ἀρκεῖν τὴν 


(1) sic O cum B, deflorate K 
tempore Sirmio Emonam iter fecit (8) — 75.11,14,3 
(4) .B ὅθ, 9, 4: iunge 1,39, 4. 11,62,14 (6) olei Cuia- 
cius propter 11, 23, 2 (6) — 8 56, 9, 5. de ordine 
€. 2 et 3 cf. p. 408 not. 2: quem si recte restituimus, con- 


(2) Valentinianus hoc 


stitutio αὖ Anastasio ante, XIII k. Mai. $05 (cj. 1, 4, 39) 
data est (1) requiritur 5$ (Leunclavius) (8) sie Lsun- 
clavius, eoQ'vv(ae B (9) vois πιπράσκουσε ins. Syno- 
psis 2 11, 2. (10) καί ins. — (11) expectes ztagasóuws 
ἐπιτάττειν» (12) συντελεστῶν  Heumnboch 


.. XXVII 2 Incolae civitatum vel ii qui in eis pos- 
sessiones habent non cogantur in aliam civitatem 
1 vel meíropolim species conferre. Sed et si in- 
evitabilis causa id fieri sogar, vendant iustis pre- 
tiis, quae in ea civitate obtinent, ex qua species 
praestantur, asportent autem species i$ quibus his 
2 opus est. Venditoribus autem pretia specierum 
Mi cnr in aurariam collationem, quam ipsi 
publico inferre debent. non enim iustum est nunc 
specierum collationem ab aliquo posci, post tem- 
pus vero ei prelia constitus abundante annonae 
3 copia. Suo periculo clarissimus uniuscuiusque 
provinciae praeses curabit, ut pretia specierum 
aestimentur et temporibus quae de eis constituta 
4 sunt emittantur. Nemo autem cogatur copiam 
suam toíam vendere, sed solas superfluas species: 
impium enim est suis aliquem priari et alüs ea 
suppeditare: C auri librarum poenam subibit et de 
dignitate et cingulo suo periclitabitur, qui legem 
5 oviolarit aut violari permiserit. IYemo umquam 
possessoribus praeter magnam necessitatem coemptio- 
nem imponat, et quando fiet, id nisi ez: sacra ius- 
sione non procedat, uí aurum pro coemptione de- 


| ditos damno afficere, sed etiam 


bitum ex aurea collatione a PAHTMor tue inferenda 
retineatur, dum propriae collationis summa αὐ co- 
6 emptionem sufficiat. Quod si publica tributa 
non debent ii quibus coemptio imposita est vel par- 
(em debent, in nummis probis prius aurum acci- 
piant et sic species ab eis gk m neve quis 
audeat vel improbos mummos dare vel exo paríe 
tantummodo summam solvere aliove quo modo sub- 
uadruplum inter- 
pondü et damni et eius quod. tardius. soiverit prae- 
7 stabit. Si quis vero coemptionem indicere ausus 
fuerit vel indicíam praeter legem exegerit, L auri 
libris puniatur et militia dignitateque cadat graviori 
8 praeterea poenae obnoaxus. Cum autem ex sacra 
iussione coemptionis indictio facta erit, singuli pos- 
sessores ad modum iugerum vel capitum coemptioni 
9 subiciantur, neve quis ea excipiatur. Qui autem 
supra hunc modum aliquid coemptionis nomine a 
SOITACORTME exigit, et damnum L auri librarum 
subeat et cingulo militiaque cadat et maiorem ani- 
10 madversionem expectet. Sed haec Thracica dioe- 
cesi excepía sancita sunt. mam cum in Thracia 
non in solidum íribuía inferaniur, quia propter 


X 21 


408 


UT NEMINI LICEAT 


ἐν εἴδεσι συντέλειαν τοῖς κατ᾿ αὐτὴν ἑδρυμένοις 
στρατιώταις, καὶ πάντων μᾶλλον ἀποτρέφεσϑαι 
εἰς αὐτὴν στρατιωτικὰ ταγματα peus ἐστὶ 
συνεχὴς πάνυ γένεσϑαε, πειδὴ μὴ ἐνδέχεται 
δίχα συνωνῆς ἀποτρέφεσϑαι τοὺς ἐν αὐτῇ στρα- 
τιώτας" ἐν ἐκείνῃ τοίνυν τῇ διοικήσει 7 μέχρι 
σήμερον κρατείτω συνήϑεια, ὑποκειμένων καὶ 
τῶν ἐμπόρων τῇ συνηϑείᾳ, πρότερον μέντοι καὶ 
τοῖς συντελεσταῖς καὶ τοῖς ἐμπόροις καταβαλλο- 
μένου τοῦ τῆς ᾿συνωνῆς χρυσίου ἐν εὐστάϑιμοις 
νομέσμασε καὶ ὀβρύζοιβ, καὶ ουτως αὐτῶν ἅπαι- 
τουμένων ἀδιαστρόφως καὶ ἀζημέως τὸ εἶδος εἰσ- 
φέρειν, τοῦ δὲ ταῦτα παραβαίνοντος τοῖς αὐτοῖς 

11 ἐπιτιμίοις ὑποκειμένου. Βέλτιον γὰρ ἀντὶ τῆς 
ἐδιωτικῆς ἐμπορείας μᾶλλον τοῖς στρατιώταις καὶ 
τοὺς ἐμπόρους χορηγεῖν τας ἀναγκαίας αὑτῶν 

2 , ^m , , , 

12 (4) ἀποτροφάς. αν ὁέ ποτὲ διά τιναῖ σόλεις μη 
ἐχούσας σιτωνικὰ χρήματα μῆτε ἑτέρωϑεν εὐπο- 
ρούσας ἀνάγκη γέγονε συνωνὴν ποιήσασϑαι, ἐξέστω 
μὲν τοῖς ἄρχουσι ταύτην ποιεῖν, ἐν μόνῃ δὲ τῇ 
ἐνορίᾳ τῆς πόλεως τῆς τοῦ σίτου δεομένης καὶ 
ἐν τοῖς αὐτῆς ὁρίοις, καὶ κατὰ τὰ ἐν τοῖς τόποις 
κρατοῦντα κατὰ καιρὸν τιμήματα. τοῦτο δὲ παρα- 
φυλαττέτωσαν καὶ οἱ πατέρες τῶν πόλεων καὶ 

183 (68) πᾶς ὅτερος τῆς συνωνῆς προνοούμενος. Εἰ δὲ 

| καὶ ἀνάγκη γένεται πολιτικὴν γενέσϑαι συνωνήν, 
ὡς ἐπιζητουμένων εἰδῶν ἐν τῇ βασιλίδι πόλει, 
καὶ ἐν ταύτῃ κατὰ ϑείαν μόνην κέλευσιν προβαι- 
νέτω, τοῦ χρυσίου πρότερον κατὰ τὰ ἐπ᾽ ἀγορᾶς 
ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις ὦνια παρεχομένου ἀδια- 
στρόφως καὶ ἀζημίως, μετὰ τοῦ καὶ τὰ ναῦλα ἐκ 
τοῦ δημοσίου παρέχεσϑαι, ὥστε τὸν συντελεστὴν 
πιπράσκειν μόνον τὸ ἐπιζητούμενον εἶδος καὶ πλη- 

14 (6) ρωϑῆναι τοῖς δεομένοις τὴν χρείαν. Μηδὲν δὲ 
ἐκ ταύτης τῆς διατάξεως καινεζέσϑω τὰ ἐπὶ τῇ 
συνωνῇ τῆς “4λεξανδρέων μεγαλοπόλεως διατετυ- 
πωμένα, ἀλλὰ κρατείτω καὶ ὁ ϑεῖος τύπος ὁ δια- 
τυπῶσας τὰ περὶ τῶν ἐπεισάκτων στρατιωτῶν 


15 (7) ἀποτροφῆς. ὙἭ ποκείσϑω δὲ τῷ προστίμῳ τῶν 
πεντήκοντα τοῦ χρυσίου λιτρῶν καὶ τὸν εἰς ξώ- 
v καὶ ἀξίαν ὑπομενέτω κίνδυνον ἥτε μεγέστη 
τάξις τῶν ἐνδοξοτάτων ἐπάρχων καὶ οἱ λαμπρό- 
τατοι τῶν ἐπαρχιῶν ἄρχοντες μετὰ τῶν πειϑὸ- 
μένων αὐτοῖς τάξεων καὶ οἱ κατὰ τόπον ἔκδεκοι 
καὶ ἄλλοι οἱ δημοσιεύοντες παραβαίνοντες αὐτοὶ 
τὸν νόμον ἢ παραβαϑῆναι συγχωροῦντες T] μὴ 
μηνύοντες ἀνυπερϑέτως καὶ ἀληϑῶς κατὰ τῶν 
παραβαινόντων αὐτόν. 

3 2[Ὁ αὐτὸς βασιλεύς)... . . Θεσπίζομεν σιυτώ- 
νὴν .. 
ϑὍταν ἔν τινε πόλει σιτώνου γένηται χρεία, κατα 
δοκιμασίαν καὶ ἐπιλογὴν καϑ' ἑκάστην mo) 
ἐπισκόπου καὶ τῶν ἐν τοῖς κτήτορσε πρωτευὸν- 
των γινέσϑω ἡ ἐπὶ αὐτῷ π Vau οὐ κατὰ τὸ 
δοκοῦν τοῖς προβαλλομένοις, οὐδὲ ἐφ᾽ οἷς av βου- 
ληϑείησαν προσώποις, ἀλλὰ μόνων τῶν éni τῆς 
χώρας ἐκείνης ταξεωτῶν τῶν στρατευομένων καὶ 
τῶν ἀποϑεμένων τὴν τάξιν, διὰ τῶν εἰρημένων. 
προσώπων πρὸς τὴν σιτωνείαν προβαλλομένων, 
ἐπειδὴ εὐχερέστερον οὗτοι ταῖς δημοσίαις χρδίαιθ 
ἐντετριμμένοε ἐκ μακρῶν χρόνων τὸ τῆς σιτω- 

| velas δινύ δου βάρος. Πάσης δὲ ζημίας ἀπαλ-. 
λαττέσϑωσαν οἱ σιτωνοῦντες καὶ πληροῦντες τὴν 
εἰρημένην χρείαν κατὰ τὸ δίκαιον λογοϑετείσϑω- 
σαν" οὐ γὰρ δίκαιον αὐτοὺς ἀντὶ τοσούτων κό- 
σων καὶ An sten χορηγείτωσαν δὲ τὸν σῖτον 
κατὰ τὰ ἐπ᾽ ἀγορᾶς ὥνια καὶ μηδὲν περαιτέρω. 

2 Ὁ δὲ παραβαίνων ἢ παραβαϑῆναι συγχωρῶν 
τὸν νόμον λ΄ χρυσίου λίτρας ἐπιτίμιον καταβαλ- 
λότω. [a. 491—505] 

E515. 27/ 2731: HABI 2A 
Προνοίᾳ ἐπισκόπου οἱ κατὰ χώραν ταξεῶται τὴν 
σιτωνίαν μετέρχονται. 


X 


(1) ezpectes fere μᾶλλον εἰς τὸ ἀποτρέφεσϑαι τὰ agat. 
τάγμ. ἀνάγκη ἐστὶ συνωνὴν συνεχές πάνυ γίνεσθαι. 
(Mommsen) (2) — 1, 4, 17 inscriptionem ex c. 1 et 
lege gemina restituimus. verba ϑεσπίζομεν σιτώνην 
tradunt. Paratitla ad Const. 1, 3 addito hoc indice: δὸ- 
κιμασίᾳ τοῦ ϑεοφιλεστάτου τῆς πόλεως ἐπισκόπου 
καὶ τῶν ἐν τοῖς κτήτορσι πρωτευόντων ἐκ τῆς κατὰ 


χώραν τάξεως ὁ σιτώνης προχειρίζεται, ἤγουν μέλλων 
ἐν τῇ τάξει καταλέγεσϑαι ἢ πληρῶν ἢ πληρώσας, 
secundum Paratitla est secunda ἢ. t. constitutio: unde 
Witte ordinem c. 2 et 8 invertendum esse conicit, recte 
fortasse: nos secuti sumus B (3) τα B 56,9,6 (4) ini- 
tium c. 4 et indicem tradunt Paratitla ad Const. 


barbarorum incursus colonorum mumerus deminu- 
tus est nec specierum collatio militibus ibi consti- 
tufis sufficit et prae omnibus ad alendos militum 
legiones sane perpetuo necesse est coemptionem fa- 
cere, quoniam specierum collatio militibus ibi con- 
stttutis non sufficit: in illa igitur dioecesi maneat 
quae hucusque obtinuit consuetudo, cui et negotia- 
tores subiecti sunt, ut tamen prius et collatoribus 
ef negotiatoribus aurum pro coemptione in probis 
uti$ nummis solvatur et sie ab eis specierum col- 
atio sine refragatione et sine damno exigatur: is 
autem qui haec violaverit isdem poenis subiaceat. 
ι1. Melius enim est pro privata negotiatione etiam 
negoüatores necessaria. alimonia militibus suppedi- 
12 fare. Quandocumque autem per civitates quae 
neque annonarias facultates habent neque alia in 
re locupletes sunt coemptionem fleri necesse est, 
liceat. praesidibus eam facere, sed in solo terri- 
torio urbis quae annona caret et intra fines eius 
et secundum pretia quae pro íempore illic ob- 
tinebunt. hoc observent etiam patres civitatum et 
18 reliqui omnes qui coemptioni provident. Cum 
vero publicam coempltionem ideo fieri necesse est, 
qua in regia urbe annona deficit, in hac quo- 
que nisi ex: sacra iussione non procedat, ut prius 
aurum sine mora et damno secundum pretia quae 
n foro eorum locorum obtinent solvatur, vectura 
quoque e publico praestetur, ut collator vendat 
lantum species quae exiguntur et indigentibus an- 


14 nona subministretur. Minime autem ex hac 
constitione innoventur ea quae de coemptione in 
magna Alexandrinorum urbe facienda definita sunt, 
sed obtineat etiam sacra forma quae annonam 
15. militum evocatorum definivit. Poenae autem 1, 
auri librarum subiaceant et cinguli dignitatisque 
periculum ezpectent tam summum officium illustrium 
praefectorum quam defensores in locis constituti 
et aliae publicae personae, quae legem violant aut 
violari permittunt aut non síatim et secundum veri- 
tatem denuntiant eos qui eam violarint. 

9 Idem 4. Si quando in urbe aliqua opus erit 
sitona, arbitratu et electione episcopi uinci 
civitatis et eorum qui inter possessores antecellunt 
eius creatio procedat, non ut libuerit ei$ qui creant, 
neque quas velint personas, sed ut tantum officiales 
eius loci qui militant aut militia abscesserunt per 
supra dictas personas ad sitoniam promoveantur, 
quoniam facilius hi qui in publicis negotiis ex longo 
| fempore versati sunt onere sitoniae funguntur. Ab 
omni autem damno liberi sint qui sitoniam exer- 
cent et dicta necessitate impleta ec aequo discu-. 
tiantur: neque enim iustum esí eos pro tantis la- 
boribus etiam damno afficii. frumentum secundum 
pretia quae in foro obtinent praestent nec ultra 
2 aliquid. Qui legem violat aut violari permittit, 
XXX auri librarum poenam solvito. 

4 Cura episcopi officiales cius loci sitonia fun- 
gantur. 


uet e- 


CCOCURUSTIEDRUTWTTTRERTRERTORNMELPNIRSEVVESS 


.& possessore reddatur. 


DE COLLATIONE DONATORUM 


409 


X 28—30 


XXVIII. 


DE COLLATIONE DONATORUM VEL RELEVA- 
TORUM AUT TRANSLATORUM SEU ADAERA- 
TORUM, 


1 Umpp. Theodosius et Valentinianus AA. Her- 
mocrati pp.*  Dispositionem amplissimae recorda- 
tionis Antiochi?, quae certam quantitatem ante 86 
relevatis possessionibus nomine canonis indixit, non 
imminui decernimus: id enim, quoniam?^ in cano- 
nem cecidit et anniversaria? debet pensitatione* 
persolvi, nec in praeteritum nec in posterum pati- 
1 mur esse concessum. Indulgentiam vero memo- 
ratae descriptionis et in anteactum et in poste- 
rum tempus non $0lum in relevatis, verum etiam in 
donatis adaeratis translatisque, seu quodlibet aliud 
nomen novae descriptionis excogitatum est, volumus 
observari nullamque super his umquam exactionis 
molestiam formidari, quibus non tantum reliqua 
praeteriti temporis relaxamus, sed nec in posterum 
quicquam innovationis aut oneris adiciendum esse 
censemus, nullique licere deinceps contra divalia 
2 statuta relevare suas possessiones. Noverit ta- 
men amplissimae tuae sedis officium, quod si ali- 
quando nobis? suggestio huic nostrae sanctioni con- 
traria porrigatur, vel si sacris? mandatis (si qua 
forte citra suggestionem his piis dispositionibus ad- 
versa manaverint) obsequatur et aliquos tamquam 
debitores ex huiusmodi titulo crediderit exponendos, 
ducentarum librarum auri se condemnatione mul- 
tandum. JJ) xir k. Dec. Constantinopoli Theodosio 
A. xViII et Albino conss.? (a. 444] 


XXVIIII. 
DE COLLATIONE AERIS. 


1 !^Impp. Arcadius et Honorius AA. Hilario. 
Aeris pretia, quae a provincialibus postulantur, ita 
exigi volumus, ut pro viginti!! libris aeris solidus 
D. v k. lan.? Mediolani 
Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. conss. (a. 396] 


XXX. 
DE DISCUSSORIBUS. 


1 "Imppp. Valentiniauyus Valens et Gratianus 
4444. ad Arthemium vicarium Hispaniarum. Quo- 
tiens in disceptatione constiterit inique discussionem 
fuisse confectam et fidem facti non poterit appro- 
bare discussor, ipse in eodem titulo et in eodem 
modo ad solvendum protinus urgeatur, in quo alte- 


rum perperam fecerit debitorem. D. prid. id. Mai. 
Valentintano np. et Victore conss. («. 369] 
2 "Impp. Arcadius et Honorius 4.4. Messalae pp. 
Ne casu amissa securitate publica quaedam Dni 
nascatur collatoribus, decernimus, ut, quando secu- 
ritates & discussoribus seu apparitoribus expositae 
ratiociniis publicis continentur, rursus per iniuriam 
non petantur. JD. v k. Dec. Mediolami Stilichone 
et Aureliano conss. (a. 400] 
9 Impp. Theodosius et Valentinianus A44. Apol- 
lonio pp. Per singulas provincias vel civitates ho- 
noratis usque ad comitivam corisistorianam nec non 
etiam militantibus et suis obsequiis non adhaerenti- 
bus, advocatis quin etiam fori provincialis mandari 
discussionis iugorum sollicitudinem decernimus. J.v 
k. lan. EKudoxio et Dioscoro conss. (a. 442] 
4 !5L4vvoxgárop Tovativiavós 44. Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ 
σεραιτωρίων». 
!? Μηδεὶς γινέσϑω λογοϑέτης χωρὶς βασιλικῆς 
κελεύσεως ἰδικῶς μεμνημένης τῆς αὐτοῦ τοῦ Aoyo- 
O'ürov προσηγορίαφ' μήτε κατὰ κέλευσιν τῶν 
ἐπάρχων μήτε ἐκ προστάξεως ἄλλου οἱουδήποτε 
δικαστηρίου γινέσϑω τις λογοϑέτης ἐν ταῖς ἐπαρ- 
ἕαις ἢ πολιτικῶν ἔργων ἢ σιτωνικῶν χρημάτων 
ἢ λμιμενητικῶν ἢ τῶν περὲ τοὺς δημοσίους ὁλκοὺς 
τῶν πόλεων δαπανωμένων T περὶ τειχοποιέαν 
ἢ περὶ ὁδοστρωσίαν ἢ γεφυρῶν ἢ μώλων κατα- 
σκευήν, ἀλλ᾽ οὐδὲ τῶν λουτρωνικῶν χρημάτων 
ἢ ἄλλως ὁπωσοῦν εἰς πολιτικὴν ζήτησιν ἀναφε- 
1 ρομένων, χωρὶς βασιλικοῦ τύπου. "Αὐτὸς γὰρ ὁ 
βασιλεύς, εἴτε ἐκ δημοσίου χρήματα ἐκπέμψῃ πρὸς 
τειχοποιίαν ἢ ἑτέρου παντὸς ἔργου κατασκευήν, 
εἴτε εὕρῃ παρ᾽ ἑτέρου καταλελειμμένα χρήματα 
πόλεσι πρὸς ἅπαξ ἢ καὶ διηνεκῶς, ὅτε ἂν αὐτῷ 
παρασταίη, πέμπει τὸν λογοθέτην καὶ τὸ ἔργον 
ὀφείλοντα μετρῆσαι καὶ ἀκριβεῖς λογισμοὺς ποιή- 
σασϑαι καὶ si$ τὸ ϑεῖον αὐτοῦ κράτος ἀναγαγεῖν, 
ἐφ᾽ ᾧ τε γενομένης ὀρϑῶς τῆς δαπάνης ϑείαν 
γενέσϑαι παρ᾽ αὐτοῦ τοῖς δεδαπανηκόσιν ἀμε- 
ριμνέαν καὶ μηκέτι δευτέραν ζήτησιν αὐτοὺς ὑπο- 
2 μένει» ἢ κληρονόμους αὐτῶν ἢ διαδόχους. 15Ε| 
δὲ καὶ ὁ λογοϑέτης πεμπόμενος ἐπιτραπείη ποιῆ- 
σας ἀμεριμνίαν τοῖς ὀρϑῶς δεδαπανηκόσιν τὰ 
χρήματα καὶ μετὰ τῆς τῶν λόγων ἐρεύνης ἔκϑη- 
ται αὐτῶν ἀμεριμνίαν τοῖς ὀρϑῶς δεδαπανηκό- 
σιν, ἔστω καὶ αὕτη κυρία, ὡς μήτε ϑείας ἀμε- 
ριμνίας δεῖσϑαι τὸ λοιπὸν ye jin ἑτέρας ἀσφαλείας 
τὸν δαπανήσαντα ἢ τοὺς κληρονόμους αὐτοῦ ἢ 
διαδόχους, ἀλλ᾽ ἀρκεῖσϑαι τῇ τοῦ λογοϑέτου ἀσφα- 
8 (1) λείᾳ. ᾿Επαγγέλλεται 5 δὲ καὶ δαπάνας διδόναι 
τοῖς λογοθϑέταις ἡ διάταξις, ἐφ᾽ ᾧ τὸ ἀζημίως 
4(2) αὐτοὺς ποιεῖσϑαι τὴν λογοθεσίαν. Ὁ δὲ οἴκοϑεν 


(1) — νου. Theod. 26: iunge 11, 59, 11 (2) Orientis 
addit Nov. (3) T. 11, 20, 6 (4) quod iam Nov. 
(5) sic ANov., anniversarie /ibri (6) sic dett. cum Nov., 
pensitationi 7, presentationi K, presentaecione O (7) vel 
ins. Nov. (8) δὶ legi sacrisve Nov. (9) eodem 
exemplo Theodoro v. i. pp. Illyrici add. Nov. (10) --- 77. 
11, 21, 2: iunge Th. 7, 4, 22 (1t) quinque tns. T7. 
(12) d. 111 k. Iun. 77. 7, 4, 22 (13) — T. 11, 26, 1 


B 56,10,2 (14) — TA. 11, 26, 2: iunge 2, 14, 1 et 
quae ibi laudantur (15) inscriptionem restituimus ex 
1, 4, 26, quae multis h. c. capitibus gemina est, plera- 
que tamen adeo contraxit, ut praestet indicem B resti- 
tuere: iunge 93, 2, 4. 12, 63, 2 (169) — 8 ὅθ, 10, 5 
(7) $1.22-1, 4 20 pr. $ 1 (18) quae $ 2 con- 
tinentur, ea ampliora redeunt in $9 (19) sic Fabrotus, 


ἐπαγγελέτω B 


XXX 4 Imp. lustinianus A. Iuliano pp. Nemo 
discussor fiat misi iussu principali, qui specia- 
liter discussoris appellatione utatur: neque iussu 
praefectorum vel dispositione alius cuiuslibet tudi- 
cii in provincis discussor fiat vel operum publ- 
corum vel pecuniarum ad sitoniam vel portus eit 
tinentium vel earum quae in aquaeductus publicos 
civitatum vel in muros aedificandos vias sternendas 
pontes aggeresque exíruendos expenduntur, ne in 
eas quidem quae ad balnea aliove quo modo ad 
publicam curam pertinent, nisi principalis iussus 
1 intercedat. Nam ipse imperator, sive ea publico 
pecunias ad muros exíruendos vel ad aliud quod- 
libet opus miserit sive ab alio pecunias civitatibus 
$cu semel seu perpetua pensione relictas invenerit, 

IL 


quandocumque ei videbitur, discussorem mittet, quem 
et opus metiri et exactas rationes conficere et ad 
eius. celsitudinem referre oporíet, ut ab hac recte 
factis depensis sacra securitas eis qui impenderint 
praebeatur neque ipsi vel heredes eorum vel succes- 
2 sores alteram disquisitionem subeant. δὲ vero 
ipse discussor qui muítitur eis qui pecunias recte 

enderint securitatem facere iussus erit et ratio- 
nibus examinatis earum securitatem recte depensis 
praestiterit, haec quoque valeat, uf neque sacra tn- 
super iussione neque alia cautione ei qui impenderit 
vel heredibus eius vel successoribus opus sit, sed 
3 discussoris cautio sufficiat. Etiam sumptus dis- 
cussoribus constitutio pollicetur, ut sine damno dis- 
4 cussionem conficiant. Qui autem. ex propriis 

52 


X 30 


410 


DE DISCUSSORIBUS 


δαπανῶν ἢ περὲ ἔργα τῆς πόλεως ἢ περὶ ἄλλην 
κοινωφελῆ χρείαν μηδενὶ ὑποκείσϑω λογοϑεσίῳ 
μήτε αὐτὸς μήτε κληρονόμος μήτε διάδοχος αὖ- 
τοῦ, μηδὲ ἐπιξητήσει δημοσίων λογισμῶν, 0 
ἐπὶ κερδῶν ἢ τῶν λεγομένων ἀγωγικῶν ἤτοι 
παραπομπικῶν ἢ τῶν δαπανωμένων περὶ τοὺς 
δημοσίους ὄνους ἢ' ὀνηλάτας ἢ τῶν διωγμητικῶν 
καὶ τῶν ἄλλων, ἃ γενικῷ ὀνόματε καλδῖταε 80]- 
5(3)lemnia. 'Μηδεὶς δὲ τῶν ἀρχόντων σπεμσέτω 
λογοθέτην, ἀλλὰ ἀναφερέτω πρὸς βασιλέα, ἐφ 
ᾧ τε παρ᾽ αὐτοῦ πέμπεσθαι τὸν ἐπὶ τούτοις 
λογοϑέτην, μηδὲ ἄχρις ἑνὸς ὀβολοῦ ὀφείλοντα 
κερδᾶναι, à à τῷ τε δημοσίῳ λόγῳ “καὶ τοῖς 
θ(4) ὑποτελέσε φυλάττειν τὸ δίκαιον. ᾿Εὰν ovv evgav 
παρά τισὲ χρήματα δημόσια ὃ λογοθέτης ανύσῃ 
αὐτὰ καὶ eig τὸ ϑεῖον ornamentum εἰσκομέσῃ, 
ἔξεστιν αὐτῷ καϑ' ἑκάστην λέτραν £5 νομίσματα 
7 ὑπὲρ ϑεραπείας παρακατασχεῖν. Ei δὲ παρὰ τῶν 
ὄντων ἐν ἐπαρχίαις ἢ ἑκόντων ἢ ἀκόντων ἄχριβ 
ἑνὸς ὀβολοῦ λάβῃ, αὐτὸς μὲν τὸ λαμβανόμενον 
ἀποδιδότω, τετραπλάσιον ὀφείλων εἰσκομισϑῆναι 
τοῖς δημοσίοις, καὶ ποινῆς βασιλικῆς πειράσϑω 
ὡς τὸ ἐμ  βιβθὲ προδεδωκὼς ἢ τοὺς συντελεστὰς 
ἀδικήσας" ὁ δὲ ἀνασχόμενος παρασχεῖν ὡς διὰ 
τοῦτο καϑομολογῶν ὑπεύϑυνον αὐτὸν εἶναι τοῖς 


D ; Xr 
δημοσίοις ἀπαιτηϑήσεταε πάλιν τὰ περὲὸ ὅσων 


ὑσέμεινε ζήτησιν ὀφείλοντα εἰσκομισϑῆναι τῷ 
8 (Ὁ) δημοσίῳ λόγῳ. Καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ τῶν sollem- 
nium ζητήσει ὃ βασιλεὺς μανϑάνων τὸ γενόμε- 
νον λογοϑέσιον ϑείαν ἀμεριμνίαν ἐκτέϑεται τοῖς 
λογοϑετήσασι, μηκέτε δεύτερον εὐλαβουμένοις Ào- 
γοθϑέσιον, αὐτῷ τῷ λογοϑετοῦντι ἐπιτρέπων τοῖς 
λογοϑετουμένοις ποιεῖν ἀμεριμνίαν, ἐφ᾽ ᾧ τε 
τοὺς ταύτην λαμβάνοντας μηκέτε δευτέραν μένειν 
9(6) λογοϑεσίαν. Μήτε δὲ ὑπὲρ τῆς γενομένης ἄμε- 
ρεμνέας λαμιβανέτω τι παντελῶς ὁ λογοϑέτης, 
ἀλλ᾽ ἐὰν ὅλως ἐπιχειρήσῃ τε λαβεῖν, ἄδειαν ἐχέ- 
τωσαν οἱ κτήτορες καὶ πολῖταε καὶ ἀπωϑεῖσϑαι 
τὸν ἐκβιβασμὸν αὐτοῦ καὶ δεήσεις ἐπιδιδόναι τῷ 


otov. 


κατὰ καιρὸν βασιλεῖ, ὥστε πεμφϑῆναέ vua. κατὰ 
χώραν τὸν ὀφείλοντα ποινὴν εἰσπερᾶξας τὸν ἐπι- 
10 (6) χειροῦντά τε ἀπαιτῆσαι. Εἰ δὲ καί τις ἄρχων 
μετὰ τὸν παρόντα νόμον χωρὶς ϑείας ἐγγράφου 
κελεύσεως πρὸς αὐτὸν πεμπομένης ἀποστείλῃ λο- 
γοθέτην énl οἱονδήποτε τῶν εἰρημένων, ἔτι αὐ- 
τὸς μὲν ὃ ἄρχων εἴκοσι χρυσίου λέτρας πρόστι- 
μον ὑποστήσεται, ἡ δὲ τάξις αὐτοῦ πέντε καὶ 
11 (1) δέκα. "Μήτε προφάσει ἀνακαϑάρσεως ὀχετῶν 
ἢ τῶν πρὸς τοῖς τείχεσιν οἰκοδομημάτων καὶ τῆς 
αὐτῶν καταλύσεως, ἢ τῶν ἐν ταῖς δημοσίαις 
στοαῖς γενομένων τῶν καλουμένων προδουλείων 
καὶ ἐρειπίων, ἢ τῶν ἐν ταῖς μεσοστύλοις τῆς πό- 
λεως οἰκοδομουμένων, ὡς ὀφειλόντων ἀνατραστῆ- 
ναι, ἢ περὶ εἰκόνων ἢ τοιουτοτρόπων ὅλως ἐπι- 
γνοιῶν ἢ πολιτικῶν ζητήσεων ποιείσϑω τινὰς 
12 προστάξεις. Εἰ δὲ καὶ ποιήσει, ἄδειαν ἐχέτωσαν 
οἱ ἐν ταῖς πόλεσι τὸν ἐντεῦϑεν ἐκβιβασμὸν ἀπω- 
ϑεῖσϑαι καὶ μηδεμίαν ἀπόκρισιν ποιεῖν ἐν ταῖς 
τοιαύταις πράξεσιβ, μετὰ τοῦ καὶ τοὺς ἄρχοντα 
τῶν ἐπαρχιῶν, εἰ τοῦτο τὸ γινόμενον σιωπήσοιδν, 
καὶ πᾶσαν πολιτικὴν καὶ δημοσίαν βοήϑειαν τοῖς 
αὐτοῖς ὑποκεῖσϑαι ἐπιτιμίοις, ἐξουσίαν ἐχόντων 
τῶν βουλομένων δεήσεις ἐπιδιδόναι βασιλεῖ καὶ 
εἰ αὐτῶν διδάσκειν τὰ γινόμενα, ὡς ἂν ἐκ βα- 
^ Ü , , , 
σιλικῆς ἀγανακτήσεως ἐπακολουϑήσῃ διόρϑωσιο" 
ἮΝ τὸ καὶ τοὺς προστάξαντας ἄρχοντας γενέ: 
σϑαι τι τοιοῦτο εἴκοσι χρυσίου λίτρας προστι- 
μᾶσϑαι καὶ μείζονα προσδοκᾶν βασιλοιὴν ἀγα- 
νάκτησιν, τὰς δὲ πειϑομένας αὐτοῖς τάξεις μετὰ 
τοῦ 7rgoct(uov τῶν πέντε καὶ δέκα τοῦ χρυσίου 
λιτρῶν καὶ τὴν ἐν σώματι τιμωρίαν ὑπομένειν. 
18 Μόνον γὰρ ἔξεστι τῷ βασιλεῖ καὶ τὴν émi τοῖς 
τοιούτοις ἐποψίαν ἐπιτρέπειν ἀνδρὶ καϑαρῷ καὶ 
σὺν ἀληϑείᾳ καὶ πρὸς ὠφέλειαν τῶν πόλεων τὰ 
τοιαῦτα ζητοῦντι καὶ μηδὲν παντελῶς ὑπὲρ αὖ 
14. (8) τῶν κομιζομένῳ. “Προνοείτωσαν δὲ οἱ τῶν 
πόλεων πατέρες καὶ oí τῶν κτητόρων εὐυπόλη- 
πτοιῦ, ὥστε μηδένα πολιτικὸν τύπον ἢ δημόσιον. 


(1) ὃ ὅ in. 2 1, 4 26,4 (2) $ t1. 12 in. & 1, 4, 26, 8 
(3) εἰσπράξεσε Cuiacius, cf. l. gem. (4) $ 14 excepto 


ultimo commate integra extare videtur in 1, 4, 936, 9 
(5) ἐν ὑπολήψει l. gem. 


facultatibus vel in opera civitatis vel in aliam publi- 
cam utilitatem impendit, neque ipse neque heres vel 
successor eius discussioni ulli subiectus sit neque 
publicarum rationum examini velut de lucris vel iis 
quae agogica vel parapompica vocantur vel de 
sumptibus in publicos mulos vel muliones factis vel 
prosecutionum nomine vel de reliquis quae generali 
9. denominatione sollemnia vocantur. Nullus prae- 
sidum discussorem mittito, sed referto ad impera- 
torem, ut ab hoc discussor earum rerum mittatur, 
quem ne unum quidem obolum lucrari, sed et publi- 
6 cae rationi et collatoribus ius servare oportet. Si 
igitur discussor pecunias publicas, quas apud ali- 
quem invenit, publico ornamento intulerit, licet ei 
in libras singulas sem solidos pro ministerio reti- 
7 nere. Quod si ab eis qui in provincia sunt sive 
$ponie sive ab invitis vel unum obolum accipiat, 
ipse quidem quod acceperit reddat et quadruplum 
Pp inferre debet et poenam ab imperatore impo- 
nendam experiatur, quod fiscum prodiderit et col- 
latores iniuria. affecerit: ab eo autem qui dederit, 
quasi hoc ipso confesso se fisco obnoaium esse, ea 
quae publicis rationibus inferri oportet et de quibus 
8 inquisitionem subiit iterum exigantur. Atque de 
hac sollemnium disquisitione imperator, postquam 
certior factus est discussionem | confecíam 6556, 
sacram securitatem praebet cis qui discussionem in- 
shituerunt, ut alteram. discussionem non vereantur, 
mandans ipsi discussori, μέ eis qui discussionem 
subierunt securitatem praestet, quo qui eam acce- 
9 perunt alteram discussionem non expectent, Non 
autem pro praestita securitate discussor omnino 
quicquam accipiat, sed si quid accipere ausus erit, 
possessoribus et civibus liceat eius easecutionem re- 


.* 


pellere et preces pro tempore imperatori offerre, ut 
tn eam regionem mití(atur qui poenam eaigat ab eo 
10 qui aliquid poscere" ausus. sit. Sed si quis 
praeses adversus hanc legem sine sacra iussione in 
scriptis ad eum missa discussorem ad quodcumque 
eorum quae dicta sunt emittat, adhuc ipse praeses 
XX auri librarum multam subibit et officium eius XV. 
11 JVon autem praetextu cloacarum purgandarum 
vel aedificiorum quae muris adposita sunt eorum- 
que demolitionis vel eorum nomine, quae in publi- 
cis porticibus facta sunt et produlia vocantur, vel 
ruinarum vel eorum quae in intercolumniis civita- 
tum ecítructa sunt, ut demoliantur, vel propter 
imagines vel omnino huiusmodi commenta vel publi- 
12 cas quaestiones ulla praecepta faciat. Quae 
si faciet, liceat eis qui 1n civiíatibus sunt exse- 
cutionem eorum repellere et minime eiusmodi ea- 
actionibus respondere, δἰ praeterea tam rectores 
provinciarum, si ubi hoc [n fverit silentio id 


praeterierint, quam omnis civilis et publica appa- 


ritio isdem poenis subiacebunt: licentia data et qui 
voluerit preces imperatori porrigere et in eis quae 
facta sunt patefacere, ut ex imperatoria indigna- 
tione correctio intercedat: praeterea praesides, qui 
tale aliquid fieri iusserint, XX auri lbris multentur 
et maiorem indignationem imperatoris | ecpectent, 
officia autem quae eis subsunt praeter poenam XV. 
auri librarum etiam corporalem castigationem sub- 
13 eant. Nam imperatori soli licet etiam propter 
has causas inspectionem viro integro mandare, qui 
fideliter et ad utilitatem civitatum talia. perquirat 
14 nec (amen pro ea re quicquam accipiat. Cu- 
rent autem paíres civitatum et possessores bonae 
opinionis, ne quis locus publicus sive civitatis vel 


ὦν σε ἐν ν΄ 6 £4 
* E 


ἈΠ Ε NECEM TTE TU WW 


DE DECURIONIBUS 411 


X 30—32 


Ἶ πρὸς τὰ τείχη ἢ dv ταῖς δημοσίαις στοαῖς 7 
ἰατρείαις" ἢ ὁπουδήποτε κείμενον ὑπό τινων 

ἀλόγως κατέχεσθαι, καὶ μὴ ἐκδίδοσϑαι τόπον πο- 

λιτικὸν χωρὶς ϑείου τύπου. τὰ γὰρ mag! αὐτῶν 

μὴ ὀρϑῶς ἐκδιδόμενα ἀνατρέπεται καὶ ξημιοῦν- 
15 ται οἱ ἐξειληφότες. "“Προνοείτωσαν δὲ οἱ αὐτοί, 
ὥστε τοὺς ἐκ τύπου ϑείου ἔχοντας νομὴν ὕδατος 

μὴ πλεονεκτεῖν τοὺς ἑτέρους καὶ τὸν μὲν πλέον 
160 (9) τὸν δὲ ἔλασσον λαμβάνειν. Ἔργον δὲ ἔστω 
τοῦ μεγαλοπρεπεστάτου κόμητος τῶν ϑείων ἰδὲ- 
κῶν τοῦ βασιλέως καὶ τῶν ὑπηρετουμένων αὐτῷ 
παλατινῶν διερευνᾶν ταῦτα καὶ προσαγγέλλειν 
καὶ τὴν τῶν ἐπικειμένων προστίμων εἴσπραξιν 
ποιεῖσϑαι, ἢ ἐὰν ῥᾳθυμήσειεν, εἴκοσε χρυσίου 
λίτρας προστιμᾶσϑαι, τὴν δὲ τάξιν αὐτοῦ πέντε 


καὶ δέκα. 
D. viu k. ful. Chalcedone Lampadio et Oreste vv. cc. 
COn$$. * [a. 530] 
XXXI. 


ERDESPUS sé Ue '» 49.9. e. ». €; *." e 9,4 4 9.99 WW I.» 9 €T w. d. ἕῳ 


XXXII (XXXI). 


DE DECURIONIBUS ET FILIIS EORUM ET QUI 
DECURIONES HABENTUR QUIBUS MODIS A FOR- 
TUNA CURIAE LIBERENTUR. 


Valerianus et Gallienus A4. et Vale- 


1 Imp 
Si, cum te pater decurionem 


rianus Ψ Caesoni. 


esse voluisset5, illo in rebus humanis agente honor 


tibi iste delatus est, tenentur quidem etiam heredes 
eius rei publicae (nam in hac parte vice fideiussoris 
pater accipitur), sed non ante nisi tuis rebus excussis. 
PP. y k. Dec. Aemiliano et Basso conss. — [a. 259] 

2 Exemplum sacrarum litterarum Diocletiani et 
Mazaimiam 44.  Observare magistratus oportebit, 
ut decurionibus sollemniter in curiam convocatis 
nominationem ad certa munera faciant eamque sta- 
tim in notitiam eius qui fuerit nominatus per offi- 
cialem publicum perferre curent, habituro? appel- 
landi, si voluerit, atque agendi facultatem apud prae- 
sidem causam suam iure consueto: quem si consti- 
terit nominari minime debuisse, sumptus litis eidem 
a nominatore restitui oportebit. Sine die et consule. 

9 Idem 44. lulio. Cum decurionatus honorem 
sponte susceperis, albo eximi, licet annosum te esse 
dicis, non potes. PP. id. Nov. Diocletiano 4. 11 
et Aristobulo conss. | [a. 285] 

4 Idem 4.4. Cassiano. Cum adoptivum filium ex 
adoptantis dignitate decurionis filium effici nulla 
dubitatio est, pro atrocibus iniuriis eum, quem ad 
vicem naturalis pignoris tibi adscribebas, 8. prae- 
side provinciae illicitis corporis cruciatibus adfici 
non oportuit hocque congruenti poena coercebitur. 
PP. xu k. Dec. Diocletiano 4. 1r et. Aristobulo 
C€Onss. [a. 285] 

5 *Idem AA. Alexandro. Filios in potestate pa- 
tris positos ad munera seu honores non posse de- 
vocari falso tibi persuasum est. sane si ad nomi- 
nationem fili consensum non accommodaveris, ob 


administrationem ipsius minime conveniri poteris. 
PP. yr id. ... Maatmo 11 et Aquilino conss. [a. 286] 

6 Jdem AA. et CC. Leontio. Expertes litterarum 
decurionis munera peragere non prohibent iura. 
D. vir k. Mai. AA. conss. [a. 293] 

7 ldem AA. et CC. Diogeniano. Licet indivisa 
bona fratres habent, nihilo minus tamen singuli suo 
nomine civilibus tenentur muneribus. PP. 1111 id. 
Mai. Paulino? ipsis AA. conss. (a. 293] 

8 Idem 44. et CC. Platoniano. Infamia, quae 
tibi abominanda est, non etiam amissionis oculorum 
casus quaesitum adimit honorem. D. xvi k. Tebr.? 
Nicomediae CC. conss. [a. 294] 

9 Jdem AA. et CC. Aurelio. In albo decurionum 
perscriptis? patrem non habenti filios anteferri con- 
stitit. [a. 294] 

10 Jdem A4. et CC. Aurelio. Si ultra septua- 
gesimum annum aetatis patrem tuum esse praeses 
provinciae perspexerit, eum personalium munerum 
vacatione perfrui providebit. [a. 294] 

11 Jdem A4. et CC. Maximo. "Uxorem pro marito 
decurione conveniri non posse procul dubio est. [a. 294] 

12 Idem A4. et CC. Zotico. Nec infames immu- 
nitatem habere, cum hoc privilegii, non notae sit, 
convenit. JD. v k. Dec. 44.'? conss. [a. 293] 

18 Idem AA. et CC. Proto. AÀ muneribus decu- 
rionatus nec sententia praesidis in perpetuum nec 
anni quinquaginta nec podagrae valitudo praestat 
excusationem. 

14 '!Imp. Constantinus A. αὐ Euagrium. Nemo 
iudex!? aliquem suo arbitrio de curia liberet. nam 
si quis fuerit eiusmodi infortunio depravatus, ut 
debeat sublevari, de eius nomine ad nostram scien- 
tiam referri oportet, ut certo temporis spatio civi- 
lium munerum ei vacatio porrigatur. JP. id. Mart. 
Constantino A. 111 et Licinio 111 conss. [a. 313] 

15 !:3Idem A. '^Hilariano correctori Lucaniae et 
Brittiorum.  Universos decuriones volumus a tabel- 
lionum officiis temperare. | D. 111 k. Febr.'* Sabino 
et Rufino. conss. [a. 316] 

16 '57dem A. ad Hilarianum. proconsulem | Afri- 
cae. Si quis decurio vel propriae rei causa vel rei 
publicae cogatur nostrum adire comitatum, is non 
ante discedat, quam insinuato iudici desiderio pro- 
ficiscendi licentiam consequatur. quod si pro sua 
audacia parvi aliquis hanc fecerit iussionem, indigna- 
tionem competentem 17 sortiatur. PP. vir id. Iul. Car- 
thagine Crispo 111 et Constantino 111 conss. [a. 324] 

1 Iidem Α. ad Euagriun pp. Qui derelicta 
curia miiitaverit, revocetur ad curiam. D. xvi k. Jun. 
Constantino A. vi1 et Constantio C. conss. (a. 326] 

18 !:?/dem 44. Si ad magistratum nominati aufuge- 
rint, requirantur et, si pertinaci animo latere potue- 
rint, nis ipsorum bona permittantur, qui praesenti 
tempore in locum eorum 84 duumviratus munera 
vocabuntur, ita ut, si postea reperti fuerint, bien- 
nio integro onera duumviratus cogantur agnoscere. 
1 Omnes enim, qui obsequia publicorum munerum 
declinare temptaverint, simili condicione teneri oportet. 
D. i11 k. Oct. Serdicae Constantino A. vii et Con- 
stantio IIII conss. [a. 329] 


(1) πλατείαις l. gem. (2) ὃ 15 — 1, 4, 20. 10 (8) integrum 
titulum intercidisse ez numeris titulorum apud Graecos citatis 
constat (4) Cf. Dig. 50,2 (5) sic edd., et ins. libri 
(6) sic Z, habitura O, illo habituro K  (6') iunge 10, 62, 4 
(1) Hadrianopoli Mommsen (8) Dee. scr. (9) sic O*, 
prescriptis XA, proseriptis O^: perseribendo scr. (pro- 
seribendo Cuiacius ad Dig. 50, 2,10) — (10) CC. Mommsen 


ΞΕ ΤΑ ἢ (12) civilium munerum vacatio- 
nem cuiquam praestare curiali conetur vel ins. 71. 
(13) — T. 12, 1, 3: tunge 9, 22, 21 (14) Maecilio 


ins. TÀ. — (15) aco. k, Aug. ins. 9, 22, 2 (16) — ZX. 
15... (17) indignationem competentem] deporta- 
tionis exitum 77A. (18) — 75. 12, 1, 13 (19) — 77. 
12, 1, 16 


prope muros vel in publicis porticibus vel plateis 
vel ubiubi situs a quoquam t1niuria leneatur, neve 
locus publicus sine sacra forma elocetur. quae 
enim αὖ eis minus recte elocata sunt, revocantur 
15 et conductores damno afficiuntur. ldem pro- 
$piciant, ne qui ex sacra Fish, in aquae posses- 
sione sunt, invicem se fraudentur et alius plus alius 


16 minus accipiat. Curae autem sit magnifico co- 
miti rerum privatarum principis et palaünis ei ap- 
parentibus haec perquirere et deferre et competen- 
tium poenarum exsecutionem tnstituere* vel si ne- 
glexerit, XX auri libris ipse, officium eius XV 
muitetur. 


52* 


X 32 412 


DE DECURIONIBUS8 


19 !Jdem A. ad Lucretium Paternum. Vacuatis 
rescriptis, per quae munerum civilium nonnullis est 
vacatio praestita?, omnes civilibus necessitatibus 
adgregentur, ita ut nec consensu civium vel curiae 
praestita cuiquam immunitas valeat, sed omnes ad 
munerum societatem conveniantur. JJ). viii k. Nov. 
Heracleae Constantino 44. VIII et weiss n 
a. 


conss. 9] 
20 3Impp. Constantius et Constans 44. ordini 
civitatis Constantinae Cirtensium. Magistratus de- 


sertores ad eam gravitas tua faciat necessitatem con- 
dicionis urgeri, ut, quascumque pro his expensas 
civitas prorogavit, refundere protinus ac repraesen- 
tare cogantur. JJ. xiii k. Febr. Naisso Acindyno 
et Proculo conss. ; . [a. 340] 
91 *Idem 44. Nemesiano comiíi. OCuriales om- 
nium civitatum nullam pro re privata nostra debent 
inquietudinem sustinere nec huiusmodi oneribus velut 
extraordinariis occupari, quoniam satis est, si civi- 
tatum munera per eos congrue compleantur. D. prid. 
id. Aug. Bessae Acindyno et Proculo conss. ἴα. 340] 
2 *Imp. lulianus A. luliano comiti Orientis. 
Eos indulserunt veteres principes ex materno genere 
curialibus Antiochenis adscribi, quos patris condi- 
οἷοδ nullius vindicaret iuri civitatis. 2). v Kk. Sept. 
Antiochiae Mamertino et Nevitta conss. [a. 362] 
23 "Idem A. Iuliano comiti Orientis. Providen- 
dum est eorum novitati decurionum, qui nuper no- 
men curiis addiderunt, ne praeteritis debitis sugcep- 
torum onerentur: sed conventis propter haec debita, 
qui ea praecedentibus delegationibus contraxerunt, 
nullam eos molestiam pro sarcina nominationis alie- 
nae sustinere patiaris. JP. Beryto k. Nov. Mamer- 
tino et Nevitta conss. [a. 362] 
24 *]dem A. Leontio consulari Palaestinae. Si 
quis decurio pater sit tredecim liberorum, honora- 
tissimae munerum quieti? donetur. JD. k. Mart. 
Antiochiae Iuliano A. 1111 et Sallustio conss. [a. 363] 
20 '"Impp. Valentinianus et Valens AA. ad By- 
zacenos. Curiales ultra terminos propriae civitatis 
non iubeantur à moderatoribus provinciarum sui ex- 
hibere praesentiam, nisi publica necessitas exegerit. 
D. prid. id. Sept. Aquileiae divo Ioviano et Varro- 
niano conss. [a. 364] 
20 t!7dem A4. ad Modesium pp. Quidam igna- 
viae sectatores desertis civitatum muneribus captant 
solitudines ac secreta et specie religionis cum coe- 
1 tibus monazonton congregantur. Hos igitur at- 
que huiusmodi deprehensos erui latebris consulta 
praeceptione mandamus!? atque ad munia!? patria- 
rum subeunda revocari, aut pro tenore nostrae sanctio- 
nis familiarium rerum carere illecebris, quas per eos 
censuimus vindicandas, qui publicarum essent subi- 
turi munera functionum. JP. Beryto k. lan. Va- 
lentiniano et Valente A4. conss. [a. 313] 
21 "Idem AA. Mauris Sitifensibus. Privilegio 
militiae paternae se non vindicet, quem avitus!* cu- 
riae nexus adstringit. quod si militari avo et patre 
decurione nascetur, paternae erit succedaneus Nus 
tioni. JD. vini k. Mai. Treviris Valentiniano | et 
Valente A4. conss. [a. 368 vel 310] 
28 '*]dem A44. ad Volusianum pu. Nullus! 
qualibet praerogativa fultus ἃ. debitis muneribus ha- 
beatur immunis. J. 1111 k. lul. Mediolani Valen- 
tiniano et Valente A4. conss. (a. 365] 
20 Idem A4. Germaniano pp. Galliarum. Nati 


ex inquilinarum nostrae domus matrimonio et patre 
decurione non patrum suorum, verum matrum con- 
dicionem sequantur. JD. 11 td. Oct. Valentiniano 
et Valente AA. conss. [a. 365] 

30 Idem A4. ad Modestum pp. Procuratores rei 
publicae actionibus publicis debere uti non venit in 
dubium. [a. 310—371] 

91 !*7dem A4. et Gratianus A. ad Modestum pp. 
Ex omnibus domibus producti, qui origine sunt cu- 
riali, ad subeundam publicorum munerum functio- 
nem protrahantur, quippe cum occultatoribus talium 
praeter iacturam existimationis etiam rerum dis- 
crimen incumbat, si ulterius progressi utilitatem publi- 
cam privatis studiis!? et patrociniis postponant. 
D. ΠΙ id. lul. Ancyrae Gratiano A. 11 et Probo 
conss. [a. 371] 

92 RIDERE Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad Neoterium pp. Fabricenses ordinibus 
restituantur, qui originem curialem et propriae mu- 
nera declinaverint civitatis: reliqui ne levi quidem 
inquietudine pulsentur. 2. xvi k. April. Thessalo- 
nicae Gratiano V et Theodosio AA. conss. [α. 380] 

99 ?!]dem AAA. Eutropio pp.  Ommes iudices 


provinciarumque rectores ἃ consuetudine temerariae 


usurpationis abstineant sciantque neminem omnino 
principalium aut decurionum sub qualibet culpae aut 
1 erroris offensa cruciatibus esse subdendum. Quod 
si quis forte iudicum in hanc pertinaciam illiciti fu- 
roris eruperit, quod audeat principalem ac decurio- 
nem et suae, si sic dici oportet, curiae senatorem 
tormentis?? subdere, viginti librarum auri illatione 
multatus et perpetua infamia inustus nec speciali 
quidem rescripto notam eluere mereatur: et officium 
quinquaginta librarum auri multam fisco nostro co- 
getur inferre, quoniam, ut pertinaciae iudicis sui?? 


resistat, liberam eidem contradicendi permittimus 
facultatem. .D. xii k. 4ug. Heracleae Eucherio et 
Syagrio conss. [a. 381] 


$ 

94 *'Idem AAA. Floro pp. 
nem facultatum suarum curiali crediderit esse man- 
dandam, totius dignitatis exceptione depulsa gravis- 
1 sima poena plectetur ?5, Ille vero, qui immemor 
libertatis et generis infamissimam suscipiens vilita- 
tem existimationem suam servili obsecundatione dam- 
naverit, tradatur exsilio? JD. x k. Nov. Constan- 
oe Antonio et Syagrio conss. (a. 382] 

39 ?"']dem 444. Posiumiano pp. In filiis decu- 
rionum?? retinendis priorum praeceptorum decreta 
1 sublimitas tua custodiat. "os quoque, qui ad- 
vocationis obtentu curialia onera declinant, agere 
universa compellat, quae et si necessitas non exigit, 
2 tamen patria non remittit . Ipsos e etiam 
filios magistrorum, qui ex curiali stirpe descendunt, 
simili modo obnoxios esse decernat. D. vir íd. 
April. Constantinopoli Merobaude 11 et Saturnino 
conss. [a. 383] 

36 ?*Idem A44. ad Basilium comitem s. . Exemplo 
senatorii ordinis patris originem 39 unusquisque sequa- 
tur, nec valeant specialiter delata rescripta, si quis 
se matris origine defendens?! à maiore curia ad mi- 
norem transferri fortasse promeruerit: neque ulla pro 
more provinciae referri sinatur exceptio. D. xv1 k. ful. 
Romae?* Merobaude 11 et Saturmno conss. ἴα. 383] 

97 **Idem 4444. Postumiano. pp- Quotienscum- 
que se ex rescriptis nostris aliquid impetrasse con- 
tendent ii, quos obnoxios curiae vel origo fecerit 


(1) — T^. 12, 1, 17 (2) praestituta Τῇ. 
12, 1, 29 (1) — TA. 12, 1, $0 
(6) dignitas T^. 


(8) — T^. 
(5) τας T^. 12, 1, 51 
(7) 2 Th. 12, 1, 54 (8) — Th. 
12,1,55 (9) honoratissima m. quiete 7A. — (10) — TA. 
12, 1, 60 (11) — TA. 12, 1, 63 (12) atque huius- 
modi intra Aegyptum deprehensos erui e latebris o. p. 
mandavimus T. (13) sic dett. cum T^., municipia KO 
(14) 2 ΤΆ. 12, 1, 64: iunge Th. 7, 1, 6 (18) sic TÀ., 
habitus dett, adsuetus KO (16) —» T^. 12, 1, 61: 
tunge Th. 6, 4, 18 (17) exceptis palatinia ins. Τῇ. 
(18) -- T. 12, 1, 76 (19) sic dett. cuj J'., ousto- 


diis KO (20) — 71}. 12, 1, 81: iunge T7. 12, 1, 82 
(21) — TA. 12, 1, 85: iunge Th. 12, 1, 86 (22) plum- 
batarum ictibus Τῇ. (23) sui om. TA. (24) — Th. 
12, 1, 92 (25) grav. poena plectetur] patrimonium 
eius, quod crediderat curiali, proseriptio fiscalis inua- 


dat T^. (26) deportationis ino»mmodo subiugetur T. 
(27) 2 Th. 12, 1, 98: iunge T. 9, 4?, 10 (28) decu- 
rionum om. ΤΆ. (29) — TÀ 12, 1, 101 (30) mu- 


niceps fns. 7}. (31) sic dett. cum TÀ., defensa KO 
(32) Veronae Gothofredus, cf. 1, 15, 1. (38) — T^. 12, 
1, 102: iunge TÀ. 1, 2, 1 


Si quis procuratio- 


ΩΣ 


πα UE NUMOS os 


"QT EM 


TWO, T 


DE DECURIONIBUS 413 


X 32 


vel latum inter partes iudicium designaverit, nullam 
prorsus spem curias declinandi ex colore sacrae ius- 
sionis accipiant. JD. xii k. dug. Constantinopoli 
Merobaude 11 et Saturnino conss. [a. 383] 

98 !Idem 444. ad Cynegium pp. Ne quis offi- 
cialium poenae specie atque aestimatione curiae de- 
datur, nisi si quis forte curiam diffugiens ob hoc 
coeperit militare, ne ingenitis fungatur officiis. 
1 Omnes itaque omnino iudices tuae censurae sub- 
ditos admonebis, ne quis eorum? aestimet curiae 
loco supplicii quemquam deputandum, cum utique 
unumquemque criminosum non dignitas debeat, sed 
oena comitari. 2). vii: id. Nov. Constantinopoli 

icomere et Clearcho conss. (a. 384] 

99 3Idem et Arcadius 44.44.4 ad Eusignium pp. 
Curiales, qui sese - golescna domus nostrae defendi 
p crediderint, ad curiam retrahantur et propriis 
unctionibus mancipentur et publica damna sarciant. 
D. viu k. [an. Honorio np. et Euodio conss. (a. 386] 

40 *Idem A444. Cynegio pp. Quilibet principa- 
lium vel decurionum vel decoctor pecuniae publicae 
vel fraudulentus in adscriptionibus illicitis vel immo- 
deratus in exactione fuerit inventus, iuxta pristinam 
consuetudinem non solum a vobis, quibus propter 
loci dignitatem rerum summa commissa est, verum 
& iudicibus ordinariis plumbatarum ictibus subicia- 
tur. JD. die k.* April. Constantinopoli Valentiniano 
A. ΠΙ et Eutropio conss. (a. 381] 

41 "Jdem AAA. Cynegio Pe Decurio fortunam 
quam nascendo meruit suffragiis atque ambitione 
non mutet: et si vacare per senectutem potuerit, 
propter ordinationem, quae per plurimus cito defi- 
niri solet, curiam non relinquat. 2). prid. non. Iul. 
Constantinopoli Valentiniano A. 111 et Eutropio 
conss. [a. 387] 

42 * Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Abundantio comiti et magisíro utriusque militiae. 
Militaribus viris nihil sit commune cum curiis: nihil 
sibi licitum sciant, quod suae non subiectum est 
potestati: nullum iniuria, nullum verbere, nullum 
gravi pulsatione tribunus, dux ille an comes sit, 
| curialem principalemve contingat. Si quis post- 
hac temerario et inconsiderato ausu ullum ex prin- 
cipalibus viris usurpata attrectaverit iniuria, sciat 
ge decem auri libris esse multandum.  J. prid. 
k. Aug. Consíantinopoli Arcadio 4. 11 et Rufino 
conss. [a. 392] 

49 ?Idem A44. Rufino pp. Omnes, qui curiali 
obstrieti sanguine diversis se officiorum privilegiis 
et actuum praeiudiciis adgregarunt, reddendos mu- 
niis esse non ambiges. !?sed nec rescripta aut ad- 
notationes ad munerum fugam prodesse permittimus. 
D. prid. id. April. Constantinopoli Theodosio A. 111 
€t Abundantio conss. (a. 393] 

44 !!Idem AAA. Rufino pp. Nullus solius !? ma- 
terni sanguinis vinculis illigetur, quia mulierum in- 
firmitas numquam huiusmodi functionibus reddit ob- 
noxios, ἃ quibus ipsa habetur immunis. J. yv id. 
Aug. Constantinopoli Theodosio Α. 111 et Abun- 
dantio conss. | (a. 393] 

49 "Impp. Arcadius et. Honorius 4A. Ennodio 
proconsuli Africae. Nominationum forma vacillare 


non debet, si omnes qui albo curiae detinentur ' 
adesse non possunt, ne paucorum absentia sive ne- 
cessaria sive fortuita debilitet, quod a maiore parte 
ordinis salubriter fuerit constitutum, cum duae par- 
tes ordinis in urbe positae totius curiae instar ex- 
hibeant. D. xvii k. lun. Mediolani Olybrio et Pro- 
bino conss. [a. 395] 

46 !5Idem 4.4. Theodoro pp. Ad subeunda pa- 
triae munera dignissimi et meritis et facultatibus 
curiales 15 eligantur, ne tales forte!" nominentur, qui 
functiones publicas!9 implere non possint. JD. 111 
k. Oct. Mediolani Olybrio et Probino conss.!? ἴα. 395] 

47 *9]dem A44. Caesario pp. Curiales, qui ho- 
norariam adepti sunt comitivam, formidare debent 
eos, quorum sunt moderationi commissi, nec se 
existimare ideo meruisse dignitatem, ut iudicum prae- 
1 cepta despiciant. Quod si in eadem culpa per- 
severent, quinque librarum auri multae obnoxius 
subiugetur, honore quoque quem prodidit spoliandus. 
D. ΠῚ k. lan. Constantinopoli Diybrio et Probino 


conss. (a. 395] 

48 *!]dem AA. Florentino pu. n successione 
curialium decernimus, ut, etiam si patres decesse- 
rint??, teneatur agnatio. JD. xi; k. lan. Mediolani 
Caesario et Attico conss. (a. 39] 

49 ?3]7dem A4. Theodoro pp. Omnes, qui quo- 
libet curiae iure debentur, cuiuscumque superstitionis 
sint, ad implenda munia teneantur. J. id. Febr. Me- 
diolani Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. ἴα. 398] 

90 ?*]dem AA. Eutychiano Omnes omnino 
curiales in originalibus ac debitis perpetuo curiis 
perseverent, et qui ex his ad provinciarum regimen 
atque administrationem qualibet fraude atque ambi- 
tione pervenerint, sciant se non solum in sua curia 
remansuros, sed etiam cunctis rursus ab exordio 
muneribus servituros?*, | D. viri k. Now. Constan- 
tinopoli Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. (a. 398] 

51 3 9]dem 44. Messalae pp. Quamvis provisum 
fuerat congruae emendationis occursu, quemadmodum 
curiales militiae nomine ;,et honore suspenso officiis 
redderentur, tamen quia hoc callido consilio reppe- 
rerunt, ut evitatis provinciae suae finibus, tamquam 
his eorum tantum interdictus fuisset accessus, pere- 
grinos expeterent commeatus, ne diutius in perni- 
ciem curiarum latitandi spes et solacium eos impu- 
nitatis exacuat, horum cupiditatibus obviamus, ut 
ex eorum bonis, qui se vel prosecutioni?" vel muniis 
civitatum interdictae dudum ambitione militiae vel 
qualibet fraude subtrahere conati fuerint??, curiis 
1 quas deseruerant consulatur. (taque si vocati 
edictis intra anni metas (ii tamen, qui manifestis 
curiae nexibus illigantur) latere potius quam. redire 
maluerint?9?, sciant post emensum annum?" inter- 
pellatis provinciarum moderatoribus ex facultatibus 
suis curiis quas destituerunt consulendum. neque 
enim de immaturo P asus temporis possunt bre- 
vitatem causari. .D. xvii?! k. Sept. Theodoro vc. 
cons. [a. 399] 

52 **]dem A4. Probino proconsuli Africae. Quis 
tam inveniri iniquus arbiter rerum potest, qui in 
urbibus magnifico statu praeditis ac votiva curia- 
lium numerositate locupletibus ad iterationem quem- 


(1) — TA. 12, 1, 108. (2) eorum om. TA. (3) — ΤΆ. 
12, 1, 114 (4) scribi debuit imppp. Valentinianus Theo- 
dosius et Arcadius AAA., cf. 11, 59, 7. 11,62, 7. 12, 24,1 
(5) — TA. 12, 1, 117: iunge TA. 12, 1, 116 (6) d. v1 
k. 7. 12, 1, δ΄. (7) — 74. 12, 5, 1318. (8) — Τῇ, 
12,1, 128 (9) — T. 12, 1, 134: iunge 10,19,5 (10) sed 
.. permittimus ex ΤᾺ. 12,1,137 addita sunt (11) — T^. 
12, 1, 137: iunge 9, 7, 1 (12) solis 7A. (8) — T^. 
12,1,142: iunge 1,62, 27 (14) continentur 77. (15) c. 46 
quamvis magis ad T^. 12, 1, 140 accedat, tamen et hanc 
et c. 148 exscripsisse lustinianos ex ordine constitutionum 
colligitur (16) curiales om. T. utroque loco (11) ne 
tales forte libri cum TA. 12, 1, 140, nec huiusmodi 7^. 
12, 1, 148 (18) debitas 77. 12, 1, 148 (419) subscrip- 
tionem cum Cui. ex T. 12, 1, 148 propter temporis ordi- 


nem restituimus (20) — TA. 12, 1, 10 (21) — 7A. 
8, 1, 19: iunge 3, 23, 1 77. 6,2, 15. 12,1, 153.155. (22) pa- 
tres haec fugerint 77. (23) 2 T. 12, 1, 157: iunge 
Th. 12, 1, 158 (24) —: T. 12, 1, 159 (25) sciant 
se eo quem meruerant honore privandos et non solum 
ad curiam velut manu mox iniecta revocandos et cunotis 
rursus ab ex. mun. servituros, verum etiam media pa- 
trimonii parte multandos TA. (26) — T. 12, 1, 161: 
iunge 1, 54, 6. 4, 41, 17. 9, 41, 17. 10, 32, 51 (21) sic 
T., persecutioni /ibri (28) subtraxerint Th. (29) nee 
suffecerint, qui ad vicem eorum munera paíriae post 
emensum annum, ut ordinis ratio postularit, exsolvant 
ins. TA. (30) post em. annum om. Z7^., cf. not. 29 
(31) xu leges iungendae (32) — T^. 12, 5, 3: c. 52 
collocari debuit ante c. 47 


X 32 


414 


DE DECURIONIBURS 


iam transacti oneris compellat, ut, cum alii nec- 

um paene initiati curiae sacris fuerint, alios con- 
tinuatio et repetitae saepe functiones adficiant? 
D. xvi k. April. Mediolani Caesario et Attico 
conss. : (a. 397] 

53 !Impp. Honorius et Theodosius 44. Euchario 
proconsuli Africae. Duumvirum impune non liceat 
extollere potestatem fascium extra metas territorii? 
propriae civitatis. D. vi id. Mart. Ravennae Ho- 
norio VIIII οἱ Theodosio V AA. conss. [a. 412] 

54 *Idem AA. Palladio pp. Generali lege sanci- 
mus, ut, si quis suum decurionem curiae^ vindicare 
maluerit, si praesidis* desit copia, eundem manus 
iniectione concessa sciat ad examen cognitoris re- 
sultantem esse deducendum, ita ut moderator pro- 
vinciae, si quaestio fortasse fiducia defensionis ulla 
generatur, nisi intra tres menses causam originis 
competenti disceptatione cognoverit atque convictum 
cum poena restituerit debitis muneribus vel liberum 
ab inquietudine pronuntiaverit5, decem librarum auri 
multam cogatur exsolvere, eius etiam officium pari 
damni inrogatione teneatur. 2. v non. Mai. Aa- 
vennae Theodosio A. v1i1 et Palladio conss. ἴα. 416] 

55 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Isi- 
doro pp. si uis decurio aut subiectus curiae ausus 
fuerit ullam adfectare militiam, nulla praescriptione 
temporis muniatur, sed ad condicionem propriam 
retrahatur, ne ipse vel eius liberi post talem ipsius 
statum procreati quod patriae debetur valeant decli- 
nare. 2). II mon. April. Constantinopoli Isidoro 
et Senatore conss. [a. 436] 

56 *Idem AA. Isidoro pp. Alexandrinis princi- 
palibus, etsi advocatione fungantur, nihilo minus pe- 
regrinationi? incumbat, nec cura publica nisi in sua 
1 tantum civitate committatur. Et primus curiae, 
cum muneribus universis expletis ad summum per- 
venerit gradum, comitivae primi ordinis fruatur post 
biennium 19 dignitate praestita!!, in curialibus !? ta- 
men permaneat. 2). prid. non. Iun. Constantinopoli 
Isidoro et Senatore conss. [a. 436] 

97 "Idem AA. Isidoro pp. Quinque summates '4 
ordinis Alexandrini corporalibus iniuriis immunes 
esse censemus, ut voce libera commoditates patriae 
defendant, cum possint, si quid egerint criminose, 
pecuniariis coerceri dispendiis. aestimabuntur autem 
praesente curia viri spectabilis Augustalis iudicio. 
D. prid. non. lun. Constantinopoli Isidoro et Se- 
natore conss. (a. 436] 

98 !*Idem AA. Isidoro pp. Eum, qui triginta an» 
nos in Alexandrina civitate civilibus inhaeserit mu- 
neribus, corporalibus muniis, non pecuniariis excu- 
sari convenit: habita consideratione videlicet meri- 
torum, ut hoc bene cogniti privilegium consequantur 
nec eo passim fruantur indigni. ). prid. non. Íun. 
Constantinopoli Isidoro et μος conss. [a. 436] 

99 !'*7dem 444. Isidoro pp. Si quos spontaneos 
hypomnematographi munificos suis exhortationibus 
ad publicas nominaverint functiones, iubemus non 
expectandum esse consensum pro tempore viri spec- 
tabilis Augustalis'", qui fit!* plerumque venalis, sed 
utriusque partis sufficere voluntatem, ut incipiat 
functio, quam nullus incusat: tunc ad memoratum 
iudicem tam nominati quam etiam creatores consona 
1 relatione currente'?, Quam si suscipere vel con- 
firmare distulerit, sciat se viginti uinque auri libra- 
rum condemnatione plectendum. 7). prid. non. 4ug.*? 
Constantinopoli Isidoro et Senatore conss. ([a. 436] 


60 *'Idem 44. Thomae pp. Nullus, qui nexu 
generis curiae tenetur obnoxius, ve substitutam 
quamcumque personam curiales impleat functiones, 
sed ipse per se debitum patriae munus exsolvat, etsi 
spectabili dignitate decoratus sit, nisi hoc ei speciali 
1 beneficio sit concessum. li vero, qui honorario 
titulo illustrem dignitatem consecuti sunt, per sub- 
stitutos periculo suarum facultatum curiae muneri- 
bus satisfacere non vetentur. J. v k. Mart. Con- 
stantinopoli Eudoaio et Dioscoro conss. (a. 442] 

61 Imp. Leo A4. Viviano pp. Neque Dorotheum 
virum illustrem et totam eius substantiam neque 
Irenaeum virum spectabilem tribunum et notarium, 
etsi ante paternas illustres dignitates natus est, ullam 
inquietudinem pro curiali genere et condicione susti- 
nere decernimus: liberos quoque eorum, vel qui iam 
sunt vel futuri, eorumque posteros, quotienscumque 
continuata temporum et successionum perpetuitate 
nascentur, & curiali condicione et functione esse 
liberos: lege divae memoriae Iuliani??, quae de ma- 
terno curialium Antiochenae civitatis genere pro- 
mulgata est, nihil in persona viri illustris Dorothei 
vel viri spectabilis Irenaei vel adversus facultates 
eorum vel adversus liberos eorundem, qui iam vel 
nati sunt vel postmodum quoquo tempore nascentur, 
vel adversus substantias eorum roboris habitura. 
1 Circa alias sane universas personas de materno 
genere δα memoratae Antiochenae civitatis tantum- 
modo curiam pertinentes eandem legem praecipimus 
obtinere propriam firmitatem. (a. 457—465] 

Idem A. Constantino pp. Si ille, qui ex filia 
decurionis Antiochenae splendidissimae civitatis et 
patre, qui nullius alterius civitatis muniis debeatur, 
procreatus est, sub examine provincialis iudicis vel 
Sponte confessus vel certe convictus fuerit, quod ex 

ia sit curialis progenitus et albo decurionum ad- 
scriptus fuerit, nullam sibi superesse facultatem 
negandae vel evitandae condicionis existimet et cu- 
rialem?3 non adspernari fortunam avi materni sui 
pertemptet nec dubitet se muniis curialibus sub- 
1 iacere. Quod si quem curia, de qua praesens 
sanctio loquitur, natum ex filia curialis minime se- 
cundum praestitutam?* ordinationem sibi sociandum 
curaverit, prolem eius pulsare nullo modo penitus 
poterit: nec enim patimur conventionem eiusmodi 
praetermisso filio, quem filia curialis ediderat, a ne- 
pote vel pronepote vel ulterius incipere. [a. 457—465] 

63 Iidem 4. ad senatum. Docticii viri clarissimi 
iuvenis fortuna super curiali condicione nullo modo 
inquietanda 35 nec facultatibus eius, sed eo, qui huius- 
modi conamen inierit, sacrilegii poenam luituro om- 
nes, i post peractam illustrem administrationem 
vel adhuc in ea posito patri suo gignuntur, ἃ cu- 
rialium intentione defendantur una cum paternis 
sine dubio substantiis, quas cum persona patris ἃ 
curiali nexu liberas esse nemo dissimulet. 

4 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Neminem ex 
his, qui obnoxii curiae constituti ab initio felicissimi 
nostrae pietatis imperii comitum privatarum nostrae 
vel Augustae partis, seu comitis?* largitionum vel 
comitis?! domesticorum, quaestoris?* vel magistri 
offieiorum ad actum administrationis gerendum pro- 
vecti sunt vel in posterum provehentur, ob hoc cu- 
rialum munerum jid volumus evitare: sed obli- 
gatos cum liberis suis quandocumque progenitis et 
acultatibus suis post administrationem . depositam 
curiae commoditatibus inservire, nisi forte aliis pri- 


(1) 2 7T^.12,1,174 (2) territorii om. Τῇ. (8) e T. 
12, t, 181 (4) curiae om. T^. (5) iudicis 7^. 
(6) vindicaverit T^. (7 — Th. 12, 1, 188: iunge 
12, 87, 12 Τῇ. 12, 1, 187. (8) — T^. 12, 1, 189: iunge 
€. 57,..59 ἢ. t. 11, 28, 2. 11, 29, 1 77.11, 5,3 (9) sic 
dett. cum Th., peregrinationis KO: fuerit peregrinatio 
ne (Mommsen) (10) frui per quinquennium 77. (11) nec 
senatoriis minime functionibus obstringatur ins. T. 
(12) euria ΤᾺ. — (13) — ΤΊ. 12, 1,190: cf. not.8 — (14) sic 
KO, summates primi dett., primates libri Russardi cum Th. 


(15) — TA. 12, 1, 191: cf. not. 8 — (16) z T. 12, t, 192: 
cf.not.8 (17) Augustalis iubemus non expectandum esse 
consensum 7. (18) fit dett. cum T'^., sit KO (9) idem 
T^.: fuerit current (Gothofredus) — (20) Lum. leges tun- 
gendae (21)$ 1259 1, 8,21: cf. Th. 12,1, 187. (22) c. 22 À. t. 
(23) sic Καὶ, curialis O (24) sic O, praestitam K (25) iuve- 
nis fortuna ... inquietanda dett., iuvenis iubemus for- 
tunam ... inquietandam X, iubemus fortunam ... in- 
quietfandam Ὁ (26) sic dett, comitum KO, comites alii 
(27) comitum A, eomites O (28) quaestores K*O 


DE DECURIONIBUS 415 


X 32—34 


vilegiis super hoc legibus cognitis muniantur. nam 
alia universa legitima vel ex constitutionibus data 
| privilegia integra volumus illibataque observari. Ne 
tamen indulti honoris! inane nomen retinere videan- 


tur, *dignitatum titulis potiantur, per substitutos 


suarum periculo facultatum  curialibus muneribus 
respondentes habeant integra illibataque privilegia 
2 dignitatis: Eos vero, qui vel? praefatas digni- 
tates ante initium nostri imperii consecuti sunt, cum 
facultatibus suis et post eam dignitatem progenitis 
filiis à curialibus nexibus vel onere^ decernimus 
3 liberari. Hos autem, qui quocumque tempore 
patrieii vel consules aut consulares facti sunt aut 
in posterum fuerint, aut magistri militum vel prae- 
fecti praetorio Orientis vel lilyrici vel urbis admi- 
nistrationem in actu positi quandoque gesserunt aut 
postea gesserint, omnimodo cum facultatibus suis et 
post eam dignitatem progenitis filis ἃ curiarum 
nexibus vel onere decernimus liberari. 

465 5*[ 0 αὐτὸς βασιλεύς.) ........ "ce atu te dnd 

66 (65) Imp. Anastasius A. Polycarpo pp. Divae 
memoriae Zenonis sacratissimam constitutionem?, quae 
de curialibus post certas excelsas administrationes 
seu dignitates condicionis nexu liberandis lata est, 
in hae tantummodo parte duximus corrigendam, qua 
cavetur eos etiam, qui ante eandem constitutionem, 
&b initio tamen eiusdem divae recordationis Zeno- 
nis imperii, comitis privatarum nostrae vel piissimae 
Augustae partis, seu comitis largitionum vel comitis 
domesticorum, quaestoris aut magistri officiorum licet 
&d actum administrationis gerendum provecti sunt, 
minime curialium munerum laqueos ob hoc evitare, 
sed obligatos cum liberis suis quandocumque pro- 
genitis et facultatibus suis post administrationem de- 
positam curiae commoditatibus inservire, nisi forte 
aliis privilegiis super hoc legibus cognitis muniantur. 
1 His etenim, qui memoratas administrationes vel 
unam ex his peregerunt, nec non liberis et rebus 
eorum beneficium, quod ante per illustrem admi- 
nistrationem peractam eis adquisitum est, intactum 
illibatumque iubemus servari, ut relaxatione condi- 
cionis et munerum curialium per anteriores princi- 
ales dispositiones sibi concessa tam ipsi quam 
iberi eorum post huiusmodi administrationem adep- 
tam procreati una cum propriis substautiis potian- 
tur, etsi contigit eos post divae memoriae Zenonis 
constitutionem sive per se sive per substitutos suos 
curiae competentia munera subisse: eadem videlicet 
constitutione divae memoriae Zenonis ex die quo 
romulgata est suas vires obtinente, cum conveniat 
eges futuris regulas imponere, non praeteritis ca- 
lumnias excitare. [a. 497—499] 

67 (66) Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Cu- 
rialibus consortiis consulentes censemus, ut nemo 
sibi blandiatur et non certis modis sese liberum esse 
existimet, sed pro nostra forma tantummodo sciat 
posse libertatem sibi curialis competere condicionis: 
omnibus anterioribus modis, quos non comprehendit 
| praesens sanctio, ex praesenti die antiquandis. Si 
quis igitur vel summum  patriciatus honorem fuerit 
consecutus, sive infulis consulatus honorarii aut or- 
dinarii fuerit ampliatus, ut vel consul vel consularis 
efficiatur, seu praefectorum praetorio infulas sus- 
ceperit gubernandas, vel urbicariam (in ipso tamen 
actu) meruerit? praefecturam, nec non magistri mi- 
litum officium gerendum susceperit, is gaudeat se 
huiusmodi condicionis esse exsortem et liberum cum 
suis facultatibus suaque posteritate, quam postquam 
meruit dignitatem vel actum gessit? ediderit, ante- 


(1) honores /ibri (2) et ins. Hal. male, cum voc. po- 
tiantur pendeat a ne: tantum post dignitatem supplet 
Mommsen . (3) vel del. Cuiacius | (4) honore K??0 
(8) secundum libros excidit Graeca constitutio (6) c. 64 h. t. 
(1) meruit libri (8) gesserit libri (9) sed et viri 
eloquentissimi fori patroni (deletis tam praefecturae quae- 
storis quam) proponit Cuiacius: sed desideratur etiam 
anteriorum legum quae hoc introduzerunt mentio (cf. $ 3 


rioribus filiis in condicione pristina remansuris. 
2 Τα praefecturae quaestoris quam viri eloquen- 
tissimi fisci patroni? tam praefecturae, quae Orien- 
talibus et Illyricianis praesidet sedibus, quam urbi- 
cariae nexibus curiae liberantur, cum ad fisci patro- 
natum pervenerint, una cum substantiis et liberis 
suis, quos vel ante habuerint vel postquam ad eun- 
3 dem gradum provecti sunt. Viri etiam clarissimi 
principes agentium in rebus curiae libertatem ex 
antiquis legibus consecuti sunt, et viri spectabiles 
proximi sacri scrinii memoriae et sacrarum epistu- 
larum nec non sacri scrinii libellorum sacrarumque 
cognitionum et dispositionum cum substantiis suis 
et liberis, quos post emensa stipendia susceperant. 
4 Hoc etiam nos corroborantes intuitu laborum, 
quos multos longo prolixoque tempore pertulerunt, 
intactum illibatumque conservamus, ut ii omnes for- 
tuna curiali liberentur cum sua substantia suaque 
5 subole secundum ea quae praediximus. Ex aevo 
autem sequente progenitos antea nullius füturi fisci 
patroni liberos concedimus liberandos, ut ne, quod 
summis apicibus dignitatum non est concessum, hoc 
alii sibi audeant vindicare: sed progeniti filii ante, 
quam ad fisci patronatum pervenerint, in condicione 
6 (2) pristina remaneant. Aliis autem modis, quam 
his, quos singilatim enumeravimus, sive legibus 
antiquis comprehensi sunt (qualis erat is, quem ex 
iribus maribus concessum ante fuerat patri maximo 
senatui sociare ^) sive comprehensi anterioribus sci- 
tis non fuerant, liberationem competere cuidam cu- 
rialis fortunae nullo patimur modo: sed sive prag- 
matica sanctio super hoc processit sive sententia 
eminentissimae praefecturae, sive alius quicumque 
modus excogitatus est, omnia ea penitus vacuari et 
pro infectis haberi, et curialia corpora suis reddi 
civitatibus et substantias eorum subiacere nulla ex- 
cusatione eis penitus competente. (a. 529] 

68 "['O αὐτὸς βασιλεύς... . .. ILLUD UFU 


XXXIII (XXXII). 


SI LIBERTUS AUT SERVUS AD DECURIONATUM 
ADSPIRAVERIT. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Satur- 
nino. t libertus vel ius aureorum anulorum adep- 
tus non est vel natalibus suis non restitutus, praeses 
provinciae non tantum curiae participare non per- 
mittet, sed iuxta legis severitatem congruenti poena 
ulciscetur. 

2 Idem 44. Orcinae.: Praeses provinciae, si eum 
qui aedilitate fungitur servum tuum esse cognoverit, 
si quidem non ignarum condicionis suae ad aedili- 
tatem adspirasse perspexerit, ob violatam servili 
macula curiae dignitatem congruenti poena adficiet: 
8i vero, cum opinione publica mater eius pro libera 
haberetur, ex decurione procreatus ad capessendum 
honorem errore lapsus processit, dominio tuo eum 
subiugabit. 


XXXIII (XXXIII). 


DE PRAEDIIS CURIALIUM SINE DECRETO NON 
ALIENANDIS. 


1 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Cynegio pp. Si quis decurionum vel rustica 
praedia vel urbana!? venditor necessitate coactus 
addicit, interpellet iudicem competentem omnesque 


ex antiquis legibus et $ 4 hoo etiam nos corroborantes 
... €onservamus): quarum legum non videtur extare nisi 
Nov. Theod. 10, 1 pr., cf. supra 2, 1, 8 (10) ZA. 
12, 1, 132 (t1) secundum libros excidit Graeca con- 
stitutio: fortasse 1, 3, 52, 1 repetita erat (12) — T^. 
12, 3, 1: tunge 10, 72, 9 (13) vel quaelibet maneipia 
ins. Τῇ. 


X 34. 35 


416 


DE PRAEDIIS CURIALIUM 


causas singillatim quibus strangulatur exponat et 
ita demum distrahendae possessionis facultatem ac- 
cipiat, si alienationis necessitatem probaverit. infirma 
enim erit venditio, si haec fuerit forma neglecta !. 
1 lta enim fiet, ut nec immoderatus venditor nec 
emptor, cuiuscumque sit condicionis?, inveniatur in- 
iustus. denique nihil erit postmodum, quo venditor 
vel circumventum se insidiis vel oppressum potentia 
comparatoris queri debeat, quandoquidem sub fide 
actorum et de necessitate distrahentis et de volun- 
2 tate patuerit comparantis. Quod si quis contra 
vetitum occultis molitionibus per suppositas fraude 
ersonas cuiuslibet loci, quem tamen decurio distra- 
fat comparator extiterit, sciat se pretio quod dedit 
esse privandum et locum quem comparavit cum fruc- 
tibus esse restituendum $. —.D. vii k. Dec. Con- 
stantinopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 
2 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
reníio pp. Nec venditio rei hereditariae curiae ad- 
quisitae aut debitoris hereditarii qui solverit libe- 
ratio aliter admittenda est, nisi apud acta totius 
vel maioris partis ordinis intercedente decreto iu- 
eundi contractus vel dissolvendae obligationis causa 
| probetur. lta enim id? quod ex ea redigitur ad 
praediorum iubemus comparationem expendi, quo- 
rum reditus omnes, sicut dictum est, eiusdem cu- 
riae publicis muneribus, quae solacio egere con- 
stiterit, iustissime servabuntur: ex consensu omnium 
et maxime ditiorum, vel idonea fideiussione oblata 
conductoribus eligendis. JD. v id. Iun. Constantino- 
poli Felice et Tauro conss. [a. 428] 
9 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Curiales vendere 
quidem res immobiles vel mancipia rustica prohibe- 
mus sine interpositione decreti: donationes vero vel 
permutationes vel quoslibet alios etiam sine decreto 
permittimus celebrare contractus, quoniam et sacrae 
constitutiones, quae super hoc a retro principibus 
latae sunt, in plurimis suis partibus de pretio non 
redhibendo locutae sunt, ut ex hoc apertissime detur 
intellegi solum emptionis decurionibus sine decreto 
1 interdictum fuisse contractum. Cum tamen ven- 
ditione intercedente, ut dictum est, decretum agitur, 
nihil eos vel qui ab his comparant dispendium, cuius- 
cumque personae vel causae vel theatralis liberali- 
tatis nomine, quod frequenter fieri dicitur, sustinere 
decernimus, nec ex tabella decretum recitari, sed 
curialium vel maioris partis curiae relatione currente 
sine ulla malignitate referentium vel damno contra- 
hentium ad confirmandam emptionem competentis 
iudicis proferri sententiam. 
4 "[L4véroxg&vo Tovoveiavós 44]... .....L. 
9 '[(O αὐτὸς Bamaté] νιν ous 


XXXV (XXXIIII). 


QUANDO ET QUIBUS DEBETUR QUARTA PARS 
EX BONIS DECURIONUM ET DE MODO DISTRI- 
BUTIONIS EORUM. 


1 *Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. Si decurionum consortio sit alienus qui 
curiali successit, competentis eidem iuris (sive ex 


asse sive ex parte heres sit bonorumve possessor) 
partem quartam iure optimo ἃ curia peti decerni- 
mus. J. v id. Iun. Constantinopoli Felice et Tauro 
COns$s. (a. 428] 

2 9*Idem A44. Apollonio pp. Meminimus nuper 
emissa lege divali portionem quartam de facultati- 
bus curialium fati munus implentium, ex qualibet 
novissima voluntate vel ab intestato etiam ad quem- 
cumque praeterquam si ad filios curiales? deferan- 
tur, curiarum deputasse corporibus. sed multi tam- 
quam corrumpendi totius patrimonii occasione captata 
uniuscuiusque rei sibi particulam vindicando adeo 
totas dilacerant facultates, ut, dum participibus re- 
lictarum opum nocere cupiant, sua quoque iura prae- 
| cipitent. Quorum nimiam licentiam provida dis- 
positione frenantes ipsis quidem curialibus occupandi 
sua auctoritate res mortui copiam denegamus: heres 
autem, ad quem ab intestato vel ex postrema vo- 
luntate directis vel fideicommissariis verbis decurrit 
hereditas, omne patrimonium quod relictum est in 
partes quattuor dividi procuret, ut!! rebus totis in 
sortlitum casumque deductis vel curiae quadrantis 
vel heredi vel fideicommissario per universitatem do- 
la drantis electio ex sortis felicitate!? contingat. lta 
scilicet. et praefati successores et curia promiscui 
rerum dominii liberabuntur incommodo. naturale 
quippe vitium est neglegi, quod communiter possi- 
detur, utque se nihil habere, qui non totum habeat, 
arbitretur, denique suam quoque partem corrumpi 
2 patiatur, dum invidet alienae. Sed ubi quarta 
pars bonorum mortui curiae debet offerri, immobiles 
quidem res, quae nec latere facile possunt nec quic- 
quam!3 gi divulgentur officiunt, sub adspectu etiam 
curialium aestimari dividique concedimus: mobiles 
autem res vel se moventes vel instrumenta, vel si 
quid etiam in huiusmodi iure consistat, in medium 
proferri divulgarique non patimur, sed iuratis suc- 
cessoribus, cum apud se diligenter aestimaverint, 
quae quantique sint pretii facultates, credi oportere 
decernimus. quid enim tam durum tamque inhuma- 
num est, quam publicatione pompaque rerum fami- 
liarium et paupertatis detegi vilitatem et invidiae 
3 patere divitias? In exigendis vero debitis, si pre- 
tium, quod pro quarta parte actionum curiae com- 
petit, successores praestare noluerint, cautionibus 
iurata fide prolatis in medium unusquisque a debi- 
toribus convenientem sibi exigat portionem: eque 
diverso aes alienum, $i cui defunctus fuerat obliga- 
tus, tam idem successores quam curia pro sua sorte 
4 restituere compellentur. Quod si saepe dicti suc- 
cessores sacramentum sibi crediderint excusandum, 
tum vero ad similitudinem rerum immobilium dili- 
gentior curialibus omnium rerum indago praebebitur, 
scilicet ut universis mortui facultatibus in aperto 
propositis vel aestimatio rerum vel divisio '^ sub prae- 
5 sentia curialium celebretur. JIn omnibus autem 
casibus, ubi quarta pars curiae competit, transactio- 
nes interpositas firmas illibatasque manere decerni- 
6 mus. Ad filiorum vero curialium vel nepotum 
&c pronepotum, scilicet decurionum, similitudinem, 
ad quos integras opes pervenire censuimus 15, filiam 
quin etiam neptem proneptemve principali eiusdem 


(1) et (ut 77.) ita demum .., neglecta ez Τῇ. 12, 3, 2 
adiecta sunt (2) cuiusc. sit cond. veniunt ez T^. 12, 3,2 
(3) sic lustiniani secundum TA. 12, 3, 2: se pretio quod 
dederit et loco quem comparaverit esse privandum 77. 
12, 8, 1 (4) nuu 10, 72, 9 (5) iunge 10, 35, 1 
(6) ita enim id K, id enim et O (1) Graeca quae 
hoc loco excidisse libri testantur, in. Novellis Novella- 
rumque scholiis citantur. et ad c. 4 quidem pertinere, 
quod in Nov. 38 pr. $ 2 et 81 c. 1 lustinianus se tu- 
lisse. dicit, ne curiales donare possent exceptis donatione 
ante nuptias pro ipsis vel liberis suis facienda vel dote 
pro filiabus intra fines praestitutos danda, apparet er 
indice Novellae Athanasiano (Heimbach Anecdota I p. 93). 
idem tamen ad c. 5 refert B.X 29, 1, 65 (sch. 10): quo- 
cum convenit, quod in Nov. 38 pr. $ 2 ordo c. 4. 5 ἵπ- 


verti videtur: sed Athanasii numerum confirmat Theodorus 
Nov. 81, 8. argumentum c. 5 Athanasius l. c. sic indicat: 
δύναται δὲ [ὁ βουλευτὴς) xai ἐκποιήσεις ἀκενήτων 
ποιεῖσθαι κατὰ τὴν διάστιξιν τῆς ε΄ διατάξεως τοῦ 
αὐτοῦ βιβλίου καὶ τύτλου (id est decurio immobilia alie- 
nare potest secundum distinctionem quintae constitutionis 
eiusdem libri et tituli) (8) iwnge 10,34,2 (9) — Nov. 
Theod. 22, 2: iunge 10, 36, 1 (10) curiales om. JNov. 
(11) denegamus: optionem vero damus heredi, ad quem 
vel ab intestato vel ... hereditas, utrum aestimationem 
quartae partis curiae velit offerre, an omne patrimonium 
q. r. e. in p. quattuor pro eua voluntate dividere, ut 
Nov. (12) condicione Aov. (13) quiequam JVov., 
euiquam libri (14) prout successores elegerint ins. Nov. 
(15) $ 6 in. ad c. 3 καὶ 2 ἢ. t. mutaverunt compilatores 


tc CENE TN NCC NEWER TT er E 


DE IMPONENDA LUCR. DESCR. 


417 


X 35. 36 


civitatis, unde pater avus vel proavus oritur, nuptam 
rerum vel ab intestato vel ex dispositione ultimae 
voluntatis quaesitarum integrum nullaque parte minu- 
7 tum dominium habere sancimus. Quod si post 

arentum obitum inveniantur innuptae vel viduae, in 
impuberibus quidem post transactam pubertatem, in 
alis vero, quae pubertatem excesserint, vel etiam in 
viduis post mortem parentis triennium dumtaxat vo- 
lumus expectari, ut interim quarta portio suspensa 
aut apud eam, si in matrimonio curialis eiusdem ci- 
vitatis fuerit collocata, perpetuo iure permaneat vel, 
si intra id temporis alienum eadem curia sortiatur 
maritum penitusve nupta non fuerit, memorata pars 
totius substantiae! curiae cum triennii tam urbano- 
rum quam rusticorum praediorum dumtaxat fructibus 
addicatur: ita tamen, ut? sacramenti tam de quanti- 
tate quam de aestimatione rerum mobilium deque 
actionibus inferendis excipiendisve, sicut in extraneis 
8 personis dictum est, ratio conservetur?. Sed et 
si mater mortui vel avia tempore, quo filius neposve 
moritur, in coniugio eiusdem civitatis ^ curialis in- 
venta fuerit, ne ipsas quidem patimur quartae por- 
9 tionis subire iacturam. Extraneum quin etiam 
heredem propinquitatis quidem iure discretum, curiae 
tamen eiusdem civitatis obnoxium supra dictae por- 
tionis dispendio liberamus. JD. viz: id. Mart. Con- 
stantinopoli post consulatum BDioscori et. Eudoaii 
vv. Cc. [a. 443] 

9 5Imp. lustinianus A4. Menae pp. Si quis curia- 
libus muniis obnoxius, uno forte vel pluribus filiis 
vel filiabus derelictis, filio quidem vel filiis suae sub- 
stantiae partem minimam dereliquerit, eam tamen, 
quae excludere eos de inofficiosi querella potest, aliis 
autem suam substantiam dereliquit, ut ex hac patri- 
monii distributione ad filium quidem vel filios curia- 
les minima pars substantiae remaneat, totum autem 
euriale munus masculis immineat, sive filii sive ne- 
potes sint vel pronepotes, curiali tamen condicioni 
obnoxii: sancimus huiusmodi iniquitatem resecari et 
non minus quarta portione in masculos posse testa- 
torem transmittere, sive unus est filius sive plures, 
nulla deminutione ex permixtione sororum eis fa- 
cienda, ut non solum corporibus, sed etiam substan- 
tiis laborantes possint curiales? habere consortium. 
1 Ad hoc" sancimus, si quis curialis filiabus pluri- 
bus derelictis ab hac luce fuerit subtractus, quarum 
una curiali eiusdem nupserit civitatis, aliis flliabus, 
quae ad huiusmodi vota non migraverint, vel extra- 
neis in reliquam partem heredibus derelictis, non vi- 
deri curiae ex sententia legis Theodosianae ad Apol- 
lonium scriptae? satisfieri: sed omnino? quartam 
partem patrimonii curia consequatur, sive uni filiae, 
quae curialibus nuptiis copulata sit, deputanda sive 
ex aliis heredibus colligenda !9, filia procul dubio quae 
curiali nupsit immuni ab huiusmodi quartae datione 
servanda, cum per maritum eius quantum ad ipsius 
personam curiae sit satisfactum: et hoc observari 
non solum si ultimo elogio condito testator curialis 
decesserit, sed etiam si intestato diem suum obierit. 
2 8641: si quid minus fuerit vel minime derelictum, 
hoc modis omnibus filio curiali vel filiae, quae nupta 
est eiusdem civitatis decurioni, ex substantia patris 
curialis!? vel deputari vel adimpleri: nullo obstaculo 
curiae opponendo, si secundum praedictam legem 
filius nepos pronepos pater avus proavus curiali mo- 


rienti fuerint derelicti, qui nexibus curialibus ex qua- 
cumque vel dignitate vel occasione fuerint absoluti: 
in hoc etenim 'Theodosianae legi apertissime volumus 
3 esse derogatum. Et generaliter definimus ex omni 
causa neque masculos liberos neque filias copulatas 
matrimonio curialis minus quarta parentis substan- 
tiae habere, vel non extantibus filiis vel filiabus, sed 
alis heredibus ipsam curiam secundum anteriores le- 
ges quartae curialis morientis habere solacium. 2). k. 


fun. Constantinopoli Iustiniano 4. 11 cons. ἴα. 528] 
4 13[Ὁ αὐτὸς βασιλεύς... . . . . . [a. 528—531] 
D !3[O αὐτὸν BagiAsvS.] ... ee viia 


XXXVI (XXXV). 
DE IMPONENDA LUCRATIVIS DESCRIPTIONE. 


1 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Apol- 
lonio pp. Descriptionis onere 5 siliquarum quattuor, 
quas ex !* lucrativis iugationibus tantum, non huma- 
nis vel animalium censibus neque mobilibus rebus 
iubemus indici, etsi curiales non sint, maiores ac 
posteros liberamus, ut, si Ju avus vel proavus filio 
nepoti pronepotive!? vel filiae nepti proneptive (nec 
interest, nuptae sint curialibus nec ne) postrema vo- 
luntate vel inter vivos etiam donatione quicquam de 
suis opibus largiatur, memoratae descriptionis cesset 
indictio: eque 18 diverso ut, si posteriores !? ad maio- 
res praedicta sibi consanguinitate devinctos praefatis 
titulis suas conferant facultates, nullius accessione 
gravaminis huiusmodi liberalitas oneretur: ita enim 
necessariis sibi coniunctisque personis sub liberalitatis 
1 appellatione debitum naturale persolvitur. Cuius 
auctoritatem iuris pariter valere sancimus, et si ab 
intestato succedant praefiniti*? sibi generis ordine so- 
ciati: ex his enim successionibus maxime debiti po- 
tius solutio quam muneris oblatio comprobatur, quae 
non largientibus etiam dominis ipsa propinquitatis 
2 serie deferuntur. Ceteri vero, licet quadam inter 
se cognatione iungantur, numquam tamen curiale 
praedium sine praedicto onere lucrabuntur, nisi is 
forte, cui lucro res cesserit, eiusdem civitatis ordini 
sit obstrictus, qui, licet inter extraneos numeretur, 
vacuum tamen ea functione quod datum est conse- 
quatur: nam cum personae condicio non mutetur, 
3 (1) nec rei quidem statum convenit immutari. Lu- 
crativas vero res eas tantum volumus appellari at- 
que praedictae descriptionis gravamen excipere, quae 
hereditatis legati fideicommissi iure mortis causa do- 
natione vel cuiuslibet postremae voluntatis arbitrio 
4 ad quempiam delabuntur. Inter vivos etiam do- 
natio simplici liberalitate confecta lucrativae mere- 
bitur et nomen et sarcinam. sivero vel socer futurus 
filii nepotis vel pronepotis sponsae adfinitatis coeun- 
dae causa donaverit, vel parens etiam filiam neptem 
vel proneptem curiali seu extraneo nubentem dota- 
verit, licet casus eventu res eius cui data est ver- 
tatur ad lucrum, nec inter lucrativas numerabitur 
nec descriptionis oneri subiacebit. nec enim iuris 
optimi est matrimonium, cum tot tantisque suis diffi- 
cultatibus opprimatur, adventiciis etiam cumulare 
5 (2) ponderibus. Res vero, quae memoratis causis 
lucrativae semel nomen exordiumque sortita est, licet 
ab eo qui susceperit ad alterum emptionis vel cuius- 
cumque contractus iure migraverit, cum praedicto 


(1) totius substantiae om. Nov. (2) et optionis condieio 
in offerendis rebus quartae partis sive eius pretio et 
ins.JNov. (3) eeteris videlicet, quae super hae re pro- 
lata constitutio continet, firmiter duraturis ins. Nov. 
(4) eiusdem civitatis om. JNov. (6) iunge 5, 27, 8. 9. 
10, 44, 4?' (6) sic K^O, curiale K^ (1) adhuc Ubri 
(8) 6.2 $7 h. t. (9) sic K, omnimodo O — (10) de- 
putandam sive ... colligendam scr. (1) sed O, sed 
et K (12) sic 7^, modis omnibus ?ns. KO, deficit 7? 
(13) secundum libros Graeca exciderunt. c. 4 citatur in 
Theodori Nov. 38, 2. 89, 11, c. 4 vel 5 in eiusdem Nov. 
87, 4, c. 5 in eiusdem Nov. 89, 11. 101, 4. 6, ex argu- 
II. 


mento Nov. 101, 4. 6 colligitur c. δ agere de filia curia- 
lis defuncti, quae nupta curiali sine liberis decesserit. 
eodem referas constitutionem, quam commemorat Tustinia- 
nus in Nov. 98 pr. $ 3. c. 4 autem nescio an ea si 
constitutio, quam lustinianus in 1, 8, 52, 1 brevi ante 
de quarta patrimonii parte curiae atque fisco debita se 
tulisse dicit, cf. Nov. 38 pr. $ 2 i. f. (14) 2 Nov. 
Theod. 22, 2: iunge 10, 35, 2 (15) sic Nov., honore 
libri — (16) ex om. Nov. (17) pronepotive ANov., pro- 
nepoti KO, uel pronepoti / (48) eque ANov., equae 
e K, et de O?, et e O^ (19) posteri Nov. (20) prae- 
fati Nov. 
53 


X 36—40 


418 DE PRAEBENDO SALARIO 


descriptionis gravamine procul dubio transferetur, ut 
vel sciens sibi imputet, qui accepit oneratam, vel, 
si ignoraverit, quod interest consequatur: contraque 
si cuiuslibet contractus exordio lucrativae nomen 
evaserit, etsi postea lucri titulo in dominatum ali- 
cuius ceciderit, sarcinam memoratae descriptionis 
6 effugiet. Nulla enim in huiuscemodi causis con- 
fusionis intercedit occasio, si ad primordium tituli 
posterior quoque formetur eventus, nlsi forte res de- 
curionis, quae ad eum cuiuslibet mercimonii 1ure per- 
venerit, ad alterum fuerit postrema eius voluntate vel 
ab intestato vel inter vivos donatione translata: tunc 
enim, quia semel in personam cecidit principalis, 
veterum titulorum nequaquam ratione perspecta con- 
dicionem et onus merebitur lucrativae. 1). VII id. 
Mart. Constantinopoli post. consulatum Dioscori et 
Hudoati vv. cc. (a. 442] 


XXXVII (XXXVII). 
DE PRAEBENDO SALARIO. 


1 Imp. Constantinus 4.2 ad Marcellinum comi- 


. tem Orientis. Nulli salarium tribuatur ex viribus rei 
publicae nisi ei, qui iubentibus nobis specialiter fuerit 
consecutus. 7). v non. Ocí. Constantinopoli Limenio 
et Catullino conss. [a. 349] 


XXXVII (XXXVII). 


SI CURIALIS RELICTA CIVITATE RUS HABITARE 
MALUERIT. 


1 3Impp. Arcadius et Honorius AÁ. Eutychiano pp. 
Curiales omnes iubemus interminatione moneri, ne 
civitates fugiant aut deserant rus habitandi causa, 
fundum, quem civitati praetulerint, scientes fisco esse 
Sociandum eoque rure esse carituros, cuius causa 
impios se patriam vitando demonstraverint. JD. xvi: 
k. lan. Constantinopoli Arcadio 1111 et Honorio 111 
AA. conss. [a. 396] 


XXXVIIII (XXXVIID*. 
DE MUNICIPIBUS ET ORIGINARIIS. 


1 Imp. Antoninus A. Silvano. Cum te Byblium 
origine, incolam autem apud Berytios esse proponis, 
koe apud utrasque civitates muneribus fungi com- 
pelleris. 

2 Imp. Gordianus A. Frontoni. Si, ut proponis, 
ea, quae ex causa fideicommissi te manumisit, ab ea 
libertatem iustam fuerit consecuta, quae originem ex 
provincia Aquitania ducebat, tu quoque eius condi- 
cionis eiusque civitatis ius obtines, unde quae te ma- 
numisit fuit. eorum enim condicionem sequi ex causa 
fideicommissi manumissos pridem placuit, qui liber- 
tatem praestiterunt, non qui rogaverunt. 

.9 Inp. Philippus 4. Patroclo. Filios apud ori- 
ginem patris, non in materna civitate, etsi ibi nati 
sunt, si modo non domiciliis retineantur, ad honores 
seu munera posse compelli explorati iuris est. 

Impp. Diocletianus et Maziminanus A44. Se- 
cundo. Origine propria neminem posse voluntate 


5 5*Imp. Constantinus A. ad Maaimum vicarium 
Orientis. Si quis vel ex maiore vel ex minore civi- 
tate originem ducit, si eandem evitare studens? ad 
alienam se civitatem incolatus occasione contulerit 


et super hoc vel preces dare temptaverit vel qualibet : 


fraude niti, ut originem propriae civitatis eludat, dua- 
rum civitatum decurionatus onera sustineat, in una 
voluntatis, in una originis gratia. JP. vin k. lan. 
Paulino et Iuliano conss. [a. 325] 


XXXX (XXXVIIII).' 


DE INCOLIS ET UBI QUIS DOMICILIUM HABERE 
VIDETUR ET DE HIS QUI STUDIORUM CAUSA 
IN ALIA CIVITATE DEGUNT. 


1 Imp. Antoninus A. Paulino. Non tibi obest, si, 
cum incola esses, aliquod munus suscepisti, modo si 
ante, quam ad alios honores vocareris, domicilium 
transtulisti. : 


2 Imp. Alexander A. Crispo. Nec ipsi, qui stu- - 


diorum causa aliquo loci morantur, domicilium ibi 
habere creduntur, nisi decem annis transactis eo loci 


sedes sibi constituerunt, secundum epistulam divi 


Hadriani, nec pater, qui propter filium studentem 
1 frequentius ad eum commeat. Sed si aliis ratio- 
nibus domicilium in splendidissima civitate Laodice- 
norum habere probatus fueris, mendacium, quo minus 
muneribus fungaris, non proderit. 

Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aleaxan- 
dro. Est verum eos, qui in territorio alicuius civi- 
tatis commorantur, velut incolas ad subeunda munera 
vel capiendos honores non adstringi. 

dem 44A. Alexandro. Cum neque originales 
neque incolas vos esse memoratis, ob solam domus 
sive possessionis, licet ex substantia decurionis ad- 
quisita sit, causam 8 publici iuris auctoritas * mune- 
ribus subiugari vos non sinet. : 
ldem AA. Maaxino. Si in patria uxoris tuae 
vel in qualibet alia domicilium defixisti, incolatus iure 
ultro te eiusdem civitatis muneribus obligasti. 

6 ldem AA. et CC. Marcello. Privilegio speciali 
civitatis non interveniente tantum originis ratione ac 
domicilii voluntate ad munera civilia quemque 19. vo- 
cari certissimum est. 

7 "Idem AA. et CC. Aurelio. Cives quidem origo 
manumissio &dlectio adoptio, incolas vero, sieut et 
divus Hadrianus edicto suo manifestissime declaravit, 
| domicilium facit. Et in eodem!? loco singulos 
habere domicilum non ambigitur, ubi quis larem 
rerumque ac fortunarum suarum summam constituit, 
unde rursus non sit discessurus, si nihil avocet, unde 
cum profectus est, peregrinari videtur, quo si rediit, 
peregrinari iam destitit. 

8 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 

i. UN 18 praefecto Augustali. Senatores in 
sacratissima urbe domicilium dignitatis habere vi- 
dentur. J. k. Mart. Valentiniano 4. et Neoterio 
conss. [a. 390] 

9 Jdem AAA. Martiniano comiti Orientis. Mu- 
lieres honore maritorum erigimus et!5 genere nobi- 
litamus et'^ forum ex eorum persona statuimus et 
1 domicilia mutamus ". Sin antem minoris ordinis 
virum postea sortitae fuerint, priore dignitate priva- 
tae posterioris mariti sequantur condicionem. 2). 1111 
id. (Nov. Consíantinopoli Arcadio 4. 11 et. Rufino 


8ua eximi manifestum est. conss. [a. 392] 
(1) — TA. 12, 2, 1: iunge 8, 11,2 (2) idem T^.: ΠΡ. | fungit 7, 62, 11 (12) eo demum  Cuiacius (13) aaa. 
Constantius et Constans AA. 8, 11, 2 recte — (3) τς T'À. | eiusque O, aaa. eius vel aa. cicepio alii: ad Alexandrum 
12, 18, 2 — (4) Cf. Dig. 80,1 (s) — Th. 12, 1, 12 | praef. Aug. Xil k. Mari. a. 390 data est Th. 13, 5, 18 
(6) studens T7., studet et K, studet ὁ (1) B 54, 2 — (14) — 12, 1, 13, pr. — 77. 2, 1, 7: iunge T. 3, 15, 1 


Cf. Dig. 50, 1 (8) sic dett, ob solam domum sive 
possessionem ... eausa K, ob solas domos vel possessiones 

. etiam eausa Ὁ (9) auetoritate Κα Ὁ (10) quom- 
que edd., quemquam K, quamquam O (11) Herrmann 


(15) et om. edd. cum T^. (160) et] isdem T^. (11) et 
dom. mutamus /. gem. T'., om. K, post 12 condicionem 
collocat O: in I" supplentur quidem hoc loco, sed ex- 
pulerunt quae antecedunt et forum ... statuimus 


pReMUJY?S (WIS Ma vm RTT εὐ 


DE HONORIBUS 419 


X 41—44 


XXXXI (XXXX). 


DE HONORIBUS ET MUNERIBUS NON CONTI- 
NUANDIS INTER PATREM ET FILIUM ET DE 
INTERVALLIS. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Septimio? Ze- 
noni. Sicut honores et munera, cum pater et filius 
decuriones sunt, in eadem domo continuari non opor- 
tet, ita vacationum concessa tempora non aliis pro- 
desse possunt, quam qui ad eosdem vel alios honores 
1 eademque vel alia munera denuo vocantur. ?Pro 
infante vero* filio, quem decurionem esse voluisti, 
quamquam fidem tuam in posterum adstrinxeris, 
tamen? onera sustinere non cogeris, cum ad ea 
quae mandari possunt voluntatem dedisse videaris. 

2 *Imp. Gordianus A. Cyrillo. Ab honoribus ad 
eosdem honores quinquenniü datur vacatio, triennii 
vero ad alios. legatione autem perfunctis biennii 
vacatio concessa est. 

Lnpp. Diocletianus et. Mazcimianus AA. et CC. 
liciae. Intervall temporum, quae in unius persona 
locum habent, fratribus, licet communia possideant 
bona, minime prodesse frequenter constitutum est. 
1 Sane his missis, qui necdum functi muneribus ad 
haec idonei constituti vocari debent, vos, si ad ob- 
sequium civilium munerum reppererit paruisse, ne 
iterum interpellemini, praeses provinciae providebDit. 


XXXXII (XXXXI)/ 
DE MUNERIBUS PATRIMONIORUM. 


1 Imp. Antoninus A, Philocyrio. Civilia munera 
per ordinem pro modo fortunarum sustinenda sunt. 

2 Idem 4. Materno. Munera, quae patrimoniis 
publicae utilitatis gratia indicuntur, ab omnibus sub- 
eunda sunt. 

9 Imp. Alexander A. Atilio. Qui immunitatem 
munerum publicorum consecuti sunt, onera patrimo- 
niorum sustinere debent. in quibus causis et hospites 
recipiendi sunt. 

4 oet Valerianus et Gallienus AA. Neroni. Non 
videtur abhorrere ratione sententia, qua praeses pro- 
vinciae equos curules alere non personarum, sed 
patrimonii esse decrevit. et tamen si iniqua esset, 
omisso ἃ te appellationis auxilio necessario permanet. 

Ὁ SAM. Carus Carinus et Numerianus AAA. An- 
tepisío. Neque tempore aetatis neque numero libe- 
rorum & muneribus quae patrimoniorum sunt excu- 
sationem quis habere potest. 

6 Impp. Diocletianus et Maximianus 44. Po- 
kei Professio et desiderium tuum inter se 

iscrepant. nam cum philosophum te esse proponas, 
vinceris avaritiae caecitate et onera quae patrimonio 
tuo iniunguntur solus recusare conaris. quod frustra 


te facere ceterorum exemplo poteris edoceri. 


7 idem 44. Alexandro. Etiam minores aetate 
patrimoniorum muneribus subiugari solent. unde in- 
tellegis te frustra plenam immunitatem desiderare, 
cum munera quae impensas exigunt subire te ne- 
cesse sit. 

8 Idem 44. et CC. Longino. Nec protostasiae 
vel sacerdotii vel decaprotiae munera corporalia sunt, 
sed tantum patrimonii esse non ambigitur. 

9 Jdem AA. et CC. Marciae. Patrimoniorum mu- 
nera mulieres etiam sustinere debent. 

10 Zxemplum sacrarum litterarum eorundem AA. 
et CC. ad praefectos. Quantum ad extraordinarias 
indictiones pertinet, praesidibus significamus, ut om- 
nes possessores ceterosque sciant conveniri debere, 


quandoquidem ea patrimonii munera esse constet 
meritoque ab omnibus agnosci debeant, quo facilius 
obsequiis publicis pareatur. 


XXXXIII (XXXXII). 
QUEMADMODUM CIVILIA MUNERA INDICUNTUR. 


1 Imppp. Carus Carinus et Numerianus A44. 
Feliciano. Cum te curatorem ad cogendas angarias 
creatum appellationem interposuisse proponas, prae- 
ses provinciae, si alterius curiae te esse animadver- 
terit, ad alieni corporis munera vocari non sinet, 
quia eius partis? oneribus respondere debes, cui te 
attributum esse commemoras. 

2 "Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Dio- 
nysio. Maioribus honoribus functos ad minores de- 
vocari non oportere rationis est. 

ldem AA. Eutychiano. Cum te omnibus mune- 
ribus functum esse adseveras, ad eadem munera, si 
aliorum civium copia est, qui obsequiis civilibus fungi 
possunt, praeses provinciae devocari te non permittet. 

4 ']dem AA. et CC. Regino. Ultra modum sum- 
ptuum te muneribus civilibus gravari levatis aliis 
praeses provinciae non patietur, sed aequalitatem tam 
iuris quam censurae memor circa ordinem custodiet. 


XXXXIIII (XXXXIII). 
DE HIS QUI SPONTE MUNERA SUSCEPERUNT. 


1 Imp. Alexander A. Feliciano. "Veterani, qui, 
cum possent se tueri immunitate his concessa, decu- 
riones se fieri in patria sua maluerunt, redire ad ex- 
cusationem quam reliquerunt non possunt, nisi certa 
lege et pacto servandae immunitatis vel partem eius 
oneris agnoverunt. 

2 und Diocletianus et Maazimianus A4. Valerio. 
Qui publici muneris vacationem habet, si aliquem 
honorem excepto decurionatu sponte susceperit, ob 
id, quod patriae suae utilitatibus cesserit vel gloriae 
cupiditate paulisper ius publicum relaxaverit, compe- 
tens privilegium non amittit. 

9 3Imp. Leo A. Pusaeo pp. Qui condicioni non 
obnoxius curiali quemlibet honorem vel munus volun- 
tate propria in quacumque gesserit civitate, nullum 
praeiudicium circa fortunam suam statumque susti- 
neat: sed tam ipse quam liberi eius et qui ex his in 
posterum procreandi sunt ab omni huiusmodi nexu 
cum suis facultatibus liberi alienique permaneant, 
ita tamen ut, si aliqua functio volentibus eis fuerit 
iniuncta, ex qua necesse sit aliquid eos accipere, 
quod ex data sibi pecunia in reliquis apud eos man- 
sisse constiterit, solventes sine ulla molestia vel con- 
1 dicionis suae formidine discedant. Si quis vero 
ex his omnia decurionum munera vel functiones vel 
honores nulla imminente necessitate, sed sua sponte 
peregerit, eum pro sua liberalitate patrem civitatis, 
in qua voluntarius municeps apparebit, si hoc ei li- 
buerit, fieri constituique hac lege decernimus. JD. v 
id. Nov. Constantinopoli Basilisco et Herminerico 
conss. ? [a. 465] 

4 MImp. Iustinianus A. Menae pp. Eos, qui liberi 
fortuna curiali constituti postea se curiae cuiuscum- 
que civitatis obtulerint, confidere volumus, quod poste- 
ritas eorum non solum iam procreata, sed etiam post 
talem deditionem procreanda huiusmodi fortuna libera 
manebit, sive specialiter sub hac lege curiae se ob- 
tulerint, ut ab his descendentes tali fortuna liberi 
maneant!5, sive nullam huiusmodi fecerint mentio- 
nem, nullo audente dicere, quod nati vel concepti 
post talem deditionem sequi paternam condicionem 


(1) B 54, 1,39 (2) septimio Dig. 50, 1, 2t, 6, om. libri 
(3)$1— 2Dig.50,1, 21, 6 (4) vero om. Dig. (5) in- 
terim zns. Dig. (6) B 54,3,1 (7) 854,5 (8) sic 
Cuiacius collatis 11, 41, 5. 12, 49, 7. T^. 15,10: rulescuria- 
les 72, curiales KO7^ (9) patriae dett. (10) 8 54, 3,2 


(11) φῇ 10, 51, 4 (12) cf ad 1, 36, 1 (13) subscriptionem 
restituit. Contius, fortasse ex 1, 30, 1: cf. ad 12, 5, 4 
(14) ?ungendae videntur 5, 27, 8. 9. 10, 35, 8 (v. i. ὃ 2) 
(15) liberi maneant X, liberetur O, liberentur dett. 


53* 


X 44—48 


420 


DE HIS QUI A PRINCIPE 


debeant: hoc enim speciali beneficio alacriores omnes 
ad conferendam civitatibus huiusmodi opitulationem 
constituere properavimus: ita tamen, ut nec occasione 
quartae portionis bonorum huiusmodi decurionis qui- 
cumque successores eius aliquam inquietudinem pa- 
tiantur, utpote libera eius substantia omni curiali 
1 gravamine conservanda. Et si quid defunctus vel 
ex administratione curialium munerum vel ex quarta 
ortione ad eandem curiam semel vel saepius devo- 
uta vel ex alia quacumque causa eidem curiae de- 
buisse probetur, hoc idem successores curialibus red- 
2 dere minime dubitent. Illis scilicet, quae super 
naturalibus filiis, quos naturalis pater sub hac lege 
curiae dedit vel postea dederit, ut legitimos tam ex 
testamento quam ab intestato successores habeat, non 
solum veteribus legibus, sed etiam nostris sanctioni- 
bus! disposita sunt, praesenti lege excipiendis, ut 
non ipsi tantum filii naturales, sed etiam ex his pro- 
Grotii mares paternam sequantur fortunam, vel 
maribus liberis minime subsistentibus pars quarta 
substantiae mortui curiae deputetur?. 


XXXXV (XXXXIIII). 


DE HIS QUI A PRINCIPE VACATIONEM 
ACCEPERUNT. 


1 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Nullus vacationem temporariam curialis 
accipiat, nisi id forte veris ac probatis causis 
adnotatio nostra concesserit. D. prid. non. lun. 
Constantinopoli Theodosio 4. 1i? et Abundantio 
conss. [a. 393] 


XXXXVI (XXXXV).! 
DE VACATIONE MUNERIS. 


1 Imp. Gordianus A4. lanuario. Muneris publici 
vacationem ea continere, quae non lege, non senatus 
consulto, non constitutionibus principum iniunguntur, 
merito responsum est. ad quam formam iuris per- 
ünens si coeperis ad munera extraordinaria a ma- 
gistratibus devocari, appellatione interposita poteris 
apud praesidem iuris rationibus protegi. 


XXXXVII (XXXXVI). 


DE DECRETIS DECURIONUM* SUPER IMMUNI- 
TATE QUIBUSDAM CONCEDENDA. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus 4.4. Ursino. 
Exceptis qui liberalium studiorum antitistes sunt et 
qui medendi cura funguntur, decreto decurionum im- 
munitas nemini tribui potest. 

2 ldem A4. et CC. Cassio. Ordinis ambitiosa de- 
creta sacris constitutionibus reprobantur. 


XXXXVIII (XXXXVII).* 
DE EXCUSATIONIBUS MUNERUM. 


1. Imppp. Carus Carinus et Numerianus AAA. De- 
meírio. Etiam iH, qui nostra procurasse monstran- 
tur, muneribus civilibus quae dignitati eorum con- 
gruunt fungi debent. 

Pars actorum Diocletiani et Mazcimiani A4. id. 
m... « . Inductis Firmino et Apollinario et ce- 
ter$. principalibus Antiochensium adstantibus Sabi- 


nu$ dOENERES S Lol. ' Diocletianus: | Certis 
dignitatibus data a nobis indulgentia est munerum 
civilium et personalium, id est his, qui aut ex pro- 
tectoribus sunt aut ex praepositis. ii ergo ad mu- 
nera personalia aut civilia non vocabuntur. 

dem AA. Marino. 'Tutelae sollicitudo a mune- 
ribus civilibus non excusat, utpote? nec tres simul 
iniunctae diversarum domuum eiusmodi beneficium 
praestent. 

4 Idem A4. Attalo. Hydraulae munerum civilium 
immunitatem sibi iure concessam probare minime 
possunt. 

9 Idem 44. et CC. Marcellino. Procuratores ab- 
sentium rei popa causa munerum civilium vaca- 
tionem non habent. 

6 Idem AA. et CC. Gaio. Venatoribus immunitas 
ob hanc professionem solam nullo iure concessa pro- 
bari potest. 

7 9Imp. Constantius A. ad. Catulinum vicarium. 
Negotiantes vestiarios linteones !? purpurarios et par- - 
thicarios, qui devotioni nostrae deserviunt, visum est 
secundum veterem consuetudinem ab omni munere 
immunes esse. 

8 ''Idem A. ad Taurum pp. Placet nullum om- 
nino iudicem de cetero provincialibus inferendum ali- 
quid indicere, ut ea tantum sedulo cunctorum studio 
pensitentur, quae canonis instituti forma complectitur 
vel nostra clementia decernit inferenda vel delegatione 
sollemniter sanciente vel epistulis praecedentibus. 
1 Sed si quid urguere forsitan coeperit, referri ad 
celsitudinem tuam statuimus et auctore te fieri et 
eo persoluto referri ad scientiam nostram, ut nobis 
2 iubentibus roboretur. !?Si quis autem usurpatoria 
temeritate amplius aliquid fuerit conatus exigere, ob- 
3 noxius quadrupli repetitione teneatur. Quae se- 
veritas iussionis ad ordinariorum iudicum officiorum- 
que terrorem debebit excurrere, ut, si eorum vel 
gratiosa coniventia vel ignobili dissimulatione teme- 
ritas admiserit curialis, eos quoque damni simplicis !* 
poena castiget. .D. Kk. April. Mediolani Constantio 
A. vin et Iuliano C. 11 conss. [a. 351] 

9 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 
444A. ad Claudium proconsulem Africae. lllud con- 
venit praecaveri, ne quis hanc, quae personalis est 
functio !5, pretio putet esse taxandam. P. k. Dec. Tri- 


veris Valentiniano et Valente AA. conss. (a.368vel 310]. 


10 !*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius 444. ad Hypatium pp. Privatae rei nostrae 
privilegiis permanentibus nihil extra ordinem praedia 
iure perpetuo consignata sustineant, neque adiectis 
Saepius ac praeter primum delegationís canonem 
postulatis adficiantur impendiis, quandoquidem neque 
aurario canoni sub privilegiis aestimato aliquid ex 
ea iubentibus nobis praebitionum diversitate decu- 
titur, οὐ pari cum ceteris aestimari sorte non con- 
venit, quos praeter annonarias functiones aestimata 
pr pensitationum praerogativa nexuerint. PP. 

arthagine id. April. post. consulatum Syagrii et 
Eucherii. [a. 382] 

11 "Jdem AAA. ad Syagriun pp. Eos, qui cum 
honore comitum nomine magistrorum memoriae prae- 
fuerint vel epistulis vel libellis, item eos, qui ibidem 
peragendis signandisque responsis nostrae mansue- 
tudini!* obsecundant, omnium civilium munerum 13 
1 fieri iubemus exsortes. Igitur qui ex eo gradu 
30 palatio nostro abscesserint, adesse sibi competen- 
tia privilegia glorientur: qui vero superioribus digni- 
tatibus creverint, nihilo minus huius loci privilegia 
praesto sibi fuisse laetentur.  Lecía ΠῚ &. Sept. 
Capuae Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 


(t) 10, 35, 3 (2) D. k. Iun. Constantinopoli dn. Iusti- 
niano pp. À. 11 cons. (a. 528) leges iungendae (3) zs TA. 
12, 1, 135. (4) Cf. Dig. 50, δ᾽ (5) sic dett., et ins. KO 
(e) Cf. Dig. 50, 5 — (1) vestigia Graeca quae in libris 
extant adeo corrupta sunt, ut intellegi nequeant (8) ez- 
pectes ἃ (9) Herrmann iungit 8, 11, 1 (d. vy k. Aug. 
Sirmi Urso et Polemio conss. a. 338), quae Constantis est 


(1) pr. $1 — TA. 


(10) lintearios libri Cuiacii cum B 
(13) &imilis ΤᾺ, 


11, 16, 8 (12) $ 2. 3 — Th. 11, 16, 11 
(14) — T. 14, 3, 12. (15) functionem 7. (16) — T^. 
11, 16, 13. (17) πα TA. 11, 16, 14 (18) δῖε T'4., man- 
suetudinis //bri (19) vilium munerum TA., ubi addun- - 
tur alia (20) e ins. Τῇ, 


* Y 


. DE QUIBUS MUNERIBUS 


421 


X 48—50 


b ο΄ 19 !Jdem 444. ad Hypatiun pp. Maximarum 


culmina dignitatum, consistoriani quoque comites, 
notarii etiam nostri et cubicularii omnes atque ex 
cubiculariis ab omnibus sordidis muneribus vindicen- 
1 tur. Ceteros autem, palatina vel militari intra 
palatium praerogativa munmitos ita demum privilegium 
simile contineat?, si prioribus statutis se ad eius- 
modi du wenn docuerint pertinere, ut non sin- 
gulis indulta personis, sed in commune dignitati vel 
corpori huiusmodi beneficia doceantur fuisse con- 
cessa: circa? rhetores atque grammaticos eruditionis 
2 utriusque vetusto more durante. Sordidorum vero 
munerum talis exceptio sit, ut patrimoniis dignitatum 
superius digestarum nec conficiendi pollinis cura 
mandetur aut panis excoctio aut obsequium pistrini, 
nec paraveredorum huiusmodi viris aut parangaria- 
rum praebitio mandetur, exceptis his, quibus ex 
more Raeticus limes includitur*, vel expeditionis 
Illyricae pro necessitate vel tempore utilitas adiu- 
3 vatur. Operarum atque artificum diversorum, ex- 
coquendae etiam calcis obsequia nulla de talibus 
adiumenta poscantur: materiam lignorum atque 
tabulata exceptorum virorum patrimonia non prae- 
beant: earbonis? quoque nisi eum?, quem moneta 
sollemniter vel fabricatio secundum veterem morem 
poscit armorum, ab huiusmodi viris praebitio desistat: 
publicis vel sacris aedibus construendis atque repa- 
randis?, capituli? atque temonis necessitas nulla 
mandetur: legatis atque adlectis sumptus possessio 
4 huiusmodi privilegiis munita non conferat. Hoc 
tamen his patrimoniis prosit, quae dignitatem proprio 
5 videntur nomine possidere. Etiam eos, qui simili 
honore functi sunt, generali praerogativa a prae- 
bitione sordidorum munerum vindicamus. J. v id. 
Dec. Antonio et Syagrio conss. .[a. 382] 

13 !*Idem A444. et Arcadius A.'! ad Neoterium pp. 
Sordidorum munerum excusatio delata personis ad 
heredem suecessoremve transire non potest. neque 
enim potest esse perpetuum, quod non rebus, sed 
persone contemplatione dignitatis atque militiae in- 
ulsisse nos constat. JD. xvii k. Mai. Mediolani 
Arcadio A. et Bautone conss. (a. 385] 

14 '? Imppp. Valentinianus Theodosius et 4rcadius 
AAA. Tatiano D Eam legem 53, quam de extra- 
ordinariis sordidisque muneribus expressis vocabulis 
functionum et insignibus dignitatum sine ulla am- 
bage praescripsimus, ita circa eos, in quos nostra 
munera redundarunt, servandam esse praecipimus, 
ut isdem beneficiis non quamdiu militaverint, sed 
auAmdin vixerint perfruantur. 22. xi k. April. Me- 
iolani Tatiano et Symmacho conss. (a. 391] 

15 !'5SImpp. Arcadius et Honorius 44. ad Messia- 
num comitem rerum dotem. Evidenter atque 
absolute iubemus, ne fundi ad patrimonium nostrum 
pertinentes, seu conductionis titulo seu perpetuo iure 
teneantur, aliquid praeter ordinem superindicti vel 
pretii petiti'? nomine vel de sordidis quibuscumque 
muneribus agnoscant. nam hoc et a divis principi- 
bus impetratum est et ἃ nostra serenitate repara- 
| tum. Quisquis igitur iudicum contra fecerit, quin- 
que pondo auri de facultatibus, alia de officiis suis, 
totidem et de curialibus, qui exsequi male iussa 
festinant, noverit eruenda. JD). xvii k. lul. Medio- 
lani Olybrio et Probino conss. [(a. 395] 


16 "Idem A4. et Theodosius A.'* Melitio pp. 
Ab illustribus personis sordida munera et exíra- 
ordinariae neccessitatis damna removemus. ὦ. xv 
k. Mart. Ravennae Honorio viii et Theodosio v 
A4. conss.!? [a. 412] 


XXXXVIIII (XXXXVIII). 


DE QUIBUS MUNERIBUS VEL PRAESTATIONIBUS 
NEMINI LICEAT SE EXCUSARE. 


1 "o Inpp. Honorius et Theodosius AA. Hercu- 
lio pp.?*  ??Comparationi transvectionique specierum 
universi sine ullo privilegio coartentur ad necessitates 
Illyricianas: nam in his dumtaxat titulis nullum sub 
| quodam cessare privilegii velamento censemus. Sed 
sub hac condicione, cum tempus exegerit, huiusmodi 
collationi succumbant??, ut non tantum requiratur 
idoneus, verum universi pro portione suae posses- 
sionis iugationisque ad haec munia coartentur, et 
a summis sarcina ad infimos usque decurrat. ἢ). 
HI id. April. Constantinopoli Basso et Philippo 
conss.?^ [a. 408] 

2 ?*Impp. Theodosius et Valentinianus ΑΑ. ad 
Taurum pp. Cum ad felicissimam expeditionem nu- 
minis nostri omnium provincialium per loca, qua iter 
adripimus, debeant nobis?9 ministeria exhiberi, nemi- 
nem ab angariis vel parangariis vel plaustris vel 
quolibet munere penitus?" excusari praecipimus, sed 
omnes, sive ad divinam nostram domum sive ad 
venerabilis Augustae vel ad sacrosanctas ecclesias 
vel quaslibet illustres domos pertinent, nec lege prag- 
matica nec divina adnotatione sacrove oraculo ex- 
cusatos indictionibus magnificae tuae sedis tempore 
nostrae expeditionis oboedire decernimus. D. xi 
k. Mart. Constantinopoli Valentiniano A. v1 et Nomo 
COn$s. [a. 445] 

9 ?*Inp. Leo A. Dioscoro pp. Hac providentissima 
lege statuimus omni excusatione cessante nullaque 
persona vel dignitate penitus excepta, in quibuscum- 
que locis administrationi sublimitatis tuae commissis 
opus exegerit??, murorum constructionem seu com- 
parationem frumenti aliarumque specierum sine ullo 
impedimento, prout commodum atque necessarium 
magnitudo tua perspexerit, fieri. [a. 472?] 


L (XXXXVIIII). 
QUI AETATE SE EXCUSANT. 


1 Impp. Diocletianus et Maximianus A44.  Seve- 
rino et ceteris scholasticis Arabiis. Cum vos adfir- 
metis liberalibus studiis operam dare, maxime circa 
professionem iuris, consistendo in civitate Berytorum 
provinciae Phoenices, providendum utilitati publicae 
et spei vestrae decernimus, ut singuli usque ad vicesi- 
mum quintum annum aetatis suae studiis non avo- 
centur. 

2 Idem A4. Theodoro. Cum filios tuos patria 
potestate liberatos adhuc minores legitima aetate 
esse dicas, merito postulas, ut liberalibus studiis non 
avocentur. et ideo muneribus personalibus quae ad 
patrimonium non pertinent non adstringentur, si 
civium non est inopia. 


(1) 2 Th. i1, 16, 15 .B 54, 6, 19 (2) contingat T7. 
(3) ecclesias ins. T'À., om. ΒΒ (4) idem TÀ.: expectes 
instruitur (Gothofredus) (5) lignum 7^. recte, cf. TA. 
11, 16,18 (6) sic dett. TÀ., carbones AMO (7) idem 
TÀ.: eum del. Gothofredus (8) hospitalium domorum 
minime eura[e] subiaceant: viarum et pontium tales sol- 
lieitudo non oneret ins. 75. (9) capituli 77., capitu- 
lis Q?, capitalis K^O^, inc. Ko: κεφαλικὰβ συντελείας B 
(10) — T7'h. 11, 16, 16. (11) imppp. Valentinianus Theo- 
dosius et Arcadius AAA. T'À. recte (12) — T. 11, 16, 19 
(13) Orientis addit Th. (14) T^. 11,16,18 (15) — TA. 
11, 16, 20 — (16) pretii petiti T4., pretii Jibri, petiti 


Graeci (1) — Th. 11, 16, 23: iunge Τῇ. 11, 18, 1 
(13) impp. Honorius et Theodosius AA. T^. 11, 18, 1 recte 
(19) Honorio vix et Theodosio ii AA. conss. (— a. 409) 
TA. 11,18, 1. (20) — ΤΆ. 11, 11, 4: iunge T^. 15, 1, 49 
(fere geminam) (21) Illyrici addit Th. 15,1, 49 (22) con- 
struetioni murorum et praemittit Th. (23) sie edd. cum 
Th., suceumbat lbri (24) d. v id. April. Constantinopoli 
dd. nn. Honorio viu et Theodosio v AA. conss. (—-: a. 412) 
Th. 15, 1, 49 (25) — 1, 2, 11 (26) nobis dett. cum 
i. gem., solita nobis K, nobis solita O (21) penitus 
om.l.gem. (28) B 54,7,3 (29) sic KO, exerit dett.: 
erit scr. 


X 50—53 


422 


QUI MORBO 


3 Idem AA. Protelao*. Manifesti iuris est maiores 
quinquaginta quinque? annis invitos ad munera per- 
i sonalia vocari non posse. Cum itaque septuage- 
nario maiorem te esse profitearis, si nominatione 
facta appellationis auxilium interposuisti, tueri te 
notione praesidis provinciae potes iure concesso. 


LI (L). 
QUI MORBO. 
1 Imp. Gordianus A4. Cassiano. Si ea caecitate 


pater tuus oppressus est, ut utriusque oculi aciem . 


prorsus amiserit, levamentum personalium munerum | 


sentiet. 

2 Impp. Diocletianus et Mazimianus A4. Iuliano. 
Cum articulari morbo debilitatum te esse dicas, iuxta 
iuris publici auctoritatem a personalibus muneribus 
vacationem habebis. 

3 Idem AA. et CC. Celeri. Podagrae quidem 
valitudo nec personalium munerum prodest ad excu- 
sationem: verum cum ita te valitudine pedum ad- 
flictum dicas, ut rebus propriis intercessum commo- 
dare non possis, adi rectorem provinciae, qui si 
adlegationibus tuis fidem adesse perspexerit, ad cor- 
poralia munera vocari te non patietur. 

4 3Idem AA. et CC. Regino. Casus patris cor- 
poris munerum personalium filio iure non praestat 
excusationem. 


LII (LI. 


DE HIS QUI NUMERO LIBERORUM VEL PAU- 
PERTATE EXCUSATIONEM MERUERUNT. 


1 Imp. Alexander A. Verecundo. Numerus libe- 
rorum àb honoribus non excusat. 

2 Imp. UPS A. et iat n C. Severino. 
Filium ab hostibus captum ac necdum reversum ad 
excusationem munerum personalium patri proficere 
non posse magis placuit. 

3 idem A4. et C. Nonno. Nepotes in locum paren- 
tum succedentes vice eorum prodesse consueverunt. 
1 Et ideo si quinque numerus liberorum ex amisso- 
rum filiorum nepotibus suppletur, à muneribus per- 
sonalibus is, quem patrem tuum esse dicis, iuxta 
constituta excusatur. 

4 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Domno. 
Cum facultates tuas in filium tuum contulisse te nec 
quicquam habere proponas, respectu eius patrimonii 
quod tuum esse desiit muneribus civilibus non ad- 
stringeris. 

5 [dem AA. et CC. Marciae. De personalibus 
muneribus, quae feminis pro sexus condicione^ in- 
dicuntur, exemplo marium quinque superstitum 
numero liberorum eas excusari divi parentes nostri 
constituerunt. 

6 5Imp. Constantinus A. Dalmatio. Eos qui cuius- 
cumque sexus liberos quinque habeant, impetrata 
semel vacatione potiri convenit, ita ut, si in hoc 
numero filius legitimae aetatis inveniatur, obeundis 
statim pro suo patre muneribus applicetur, patribus, 
qui filios vel filias quinque habuerint, promissa legi- 
1 bus immunitate servanda. Quod si quis propter 
censum tenuiorem? vacationem meruerit atque hoc 
probaverit, beneficio potiatur, si propter rerum 
angustias ad personalia vocatur obsequia. 7). XIIII 
k. Febr. Sirmio Crispo iri: et Constantino 111 
conss. 


LII (111). 
DE PROFESSORIBUS ET MEDICIS. 


1 Imp. Antoninus A. Numisio. Cum te medicum 
legionis secundae adiutricis esse dicas, munera civilia, 
quamdiu rei publicae cansa afueris, suscipere non 
cogeris: cum autem abesse desieris, post finitam eo 
iure vacationem, si in eorum numero eris, qui ad 
beneficia medicis concessa pertinent, ea immunitate 
uteris. 

2 Imp. Gordianus 4. Heracliano. 'Grammaticos 
seu oratores decreto ordinis probatos, si non se utiles 
studentibus praebeant, denuo ab eodem ordine repro- 
bari posse incognitum non est. 

9 Imp. Philippus 4. et Philippus. C. Ulpiano. 
Poetae nulla immunitatis praerogativa iuvantur. 

4 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Malcho. 
Oratione divi Pii liberalium studiorum professores, 
non etiam calculatores continentur. | 

D Idem AA. et CC. Concedemoni?. Nec intra 
numerum praestitutum ordine invito medicos immu- 
nitatem habere saepe constitutum est, cum oportet 
eis decreto decurionum immunitatem tribui. 

6 *Imp. Constantinus A4. ad populum. Medicos 
et maxime archiatros vel ex archiatris, grammaticos 
et | es iad alios litterarum !! una cum uxoribus 
et filiis nec non etiam rebus, quas in civitatibus suis 
possident, ab omni functione et ab omnibus muneri- 
bus civilibus vel!! publicis immunes esse praecipimus 
neque in provinciis hospites recipere nec ullo fungi 
munere nec ad iudicium deduci vel exhiberi vel in- 
iuriam pati, αἱ 12, si quis eos vexaverit, poena arbi- 
1 trio iudicis plectetur!?. Mercedes etiam eorum et 
salaria reddi iubemus, quo facilius liberalibus studiis 
et memoratis artibus multos instituant. PP. v k. Oc. 
Constantinopoli Dalmatio et Zenophilo conss. [a.333] 

7 "Imp. lulianus Α. Magistros studiorum docto- 
resque excellere oportet moribus primum, deinde 
1 facundia. 
ipse non possum, iubeo, quisquis docere vult, non 
repente nec temere prosiliat ad hoc munus, sed iu- 
dicio ordinis probatus decretum curialium mereatur, 
optimorum conspirante consensu. 7. xv k. lul. 
4CcC. IIH Kk. Aug. Spoletio Mamertino et Nevitia 
conss. (a. 362] 

8 !5Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
ad Probum pp. Reddatur unusquisque patriae suae, 
qui habitum philosophiae indebite et insolenter usur- 
pare cognoscitur, exceptis his, qui ἃ probatissimis 
approbati ab hac debent colluvione!? secerni. turpe 
enim est, ut patriae functiones ferre non possit, qui 
etiam fortunae vim se ferre profitetur. 2. XIII 
k. Febr. Sirmio" Valentiniano np. et Victore 
COn$s. a. 369] 

9 !*]dem 44,4. ad Praetextatum pu. —Archiatri 
Scientes annonaria sibi commoda a populi commodis 
ministrari honeste obsequi tenuioribus malint quam 
1 turpiter servire divitibus. Quos etiam ea patimur 
accipere, quae sani offerunt pro obsequiis, non ea, 
quae periclitantes pro salute promittunt. 7). 111 k. 
Febr. Triveris Valentiniano et Valente 1133 44. 
COnSS. (a. 370] 

10 ?'Jdem A444. ad Olybrium pw. Si quis in 
archiatri defuncti est locum promotionis meritis ad- 
gregandus, non ante eorum particeps fiat, quam pri- 
mis qui in ordine reperientur septem vel eo amplius 
iudicantibus idoneus approbetur: ita tamen ut, qui- 
cumque fuerit admissus, non in priorum numerum 
statim veniat, sed eum ordinem consequatur, qui 


(1) Protesilao ser. (2) quinquaginta quinque confirmant 
Pom. (v Zachariae, νε΄ Cui.), requiri tamen septuaginta 
propter Digesta (e. g. 50, 2, 2, 8. 50, 6, 4) et infra sep- 
tuagenario maiorem recte monuit Cuiacius (3) cf. 10, 43, 4 
(4) sic O, per sexus conditionem .K (δ) — Τῇ. 12, 17, 1 
(6 tenuem 77. (1) aut Crispo τι et Constantino n 
(7 a. 321, ef. T. 6, 22, 1) aut Crispo 1x1 et Constantino 11 
(— «a. 324) ser. — (8) corruptum fortasse er Κηδεμόνε, 


δὲ hoc nomen proprium est (9) c. 6 ex TÀ. 18, 3, 1. 2. 3 
composita est (10) et doctores legum ins. libri contra B 
et TA.13,9,1.3 (11) ciuilibus vel non agnoscit TÀ. (12) ut 
dett. cum Th., aut O, om. K (13) pleotetur cum Zustinia- 
norum sit, non videtur mutandum (14) — T^. 19, 8, 5 
(15) 2 T. 13, 3,1 (16) sic ΤΆ.) collusione Α΄, confu- 
sione O (17) Febr. ace. ... Sirmiser. (18) -— 7. 18, 8, 8 
(19) τι (— α. 303) Gothofredus (20) — 7^.13, 8, 9 


Sed quia singulis civitatibus adesse - 


DE ATHLETIS ^ 493 


X 53—59 


riora subvectis ultimus poterit inveniri. 
D. vi id Mart. Valentiniano et Valente ri AA. 
conss. [a. 310] 

11 !Zmpp. Honorius et Theodosius 44. Monazio 
pp. Grammaticos oratores atque philosophiae prae- 
ceptores nec non etiam medicos praeter haec, quae 
retro latarum sanctionum auctoritate consecuti gunt 
privilegia immunitatesque, frui hac praerogativa prae- 
cipimus, ut universi, qui in sacro palatio inter archi- 
atros militarunt, cum comitivam primi ordinis vel 
secundi adepti fuerint aut maioris gradum dignitatis 
adscenderint?, nulla municipali, nulla curialium con- 
ventione? vexentur, seu indepta administratione seu 
accepta testimoniali meruerint missionem: sint ab 
omni functione omnibusque muneribus publicis im- 
munes, nec eorum domus ubicumque positae militem 
1 geu iudicem suscipiant hospitandum. Quae omnia 
filiis etiam eorum et coniugibus illibata praecipimus 
2 custodiri*. Haec autem et professoribus memo- 
ratis eorumque liberis deferenda mandamus. 2). prid. 
k. Dec. Constantinopoli Constantio et Constante 
conss. [a. 414] 


ceteris ad 


LIII (LIII). 
DE ATHLETIS. 


1 Impp. JDiocletianus et Maazimianus AA. et 
CC. Hermogeni. Athletis ita demum, si per omnem 
aetatem certasse, coronis quoque non minus tribus 
certaminis sacri, in quibus vel semel Romae seu 
antiquae Graeciae, merito coronati non aemulis cor- 
jun ac redemptis probentur, civium munerum 
tribui solet vacatio. 


LV (LIII). 
DE HIS QUI NON IMPLETIS STIPENDIIS SACRA- 
MENTO SOLUTI SUNT. 


1 Imp. Antoninus A. Verino. lgnominiae causa 
sacramento liberati honoribus abstinere debent, a 
muneribus autem civilibus excusati? non sunt. 

2 Impp. Diocletianus et Maaimianus 44. Caro 
veterano. Oum ob provectae aetatis senium sis 
dimissus, honestam missionem consecutum te esse 
1 ambigi non potest. Habebis itaque a civilibus 
muneribus nec non etiam honoribus vacationem: non 
tamen ea privilegia, quae his competunt qui pleno 
stipendiorum numero funguntur, usurpare te ius per- 
mittit, quando non perfecto statuto militiae tempore 
nec omnibus stipendiis decursis sacramento solutum 
te esse etiam ipse confitearis. 

9 ldem AA. Philopatori. WVeteranis ita demum 
honorum et munerum personalium vacatio iure con- 
ceditur, si post vicesimum annum militiae, quam in 
legione vel vexillatione militaverunt, honestam vel 
causariam missionem consecuti esse ostendantur. 
1 Unde cum te in cohorte militasse commemoras, 
intellegis supervacuo vacationem tibi velle flagitare. 


LVI (LV). 


QUIBUS MUNERIBUS EXCUSANTUR II, QUI POST 

IMPLETAM MILITIAM VEL ADVOCATIONEM PER 

PROVINCIAS SUIS COMMODIS VACANTES COM- 
MORANTUR ET DE PRIVILEGIIS EORUM. 


1 “Οἱ πληρώσαντες στρατείαν ἢ συνηγορίαν πρὸς 

τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῖς προνομίοις μήτε σιτωνίαν 

ἢ ἐλαιωνίαν ἢ ἐποψίαν ἔργων ἢ λογοθέσιον ἢ 

ἐκδικίαν ἢ πατερίαν ἢ λογιστίαν ἢ ἀγορανομίαν 

| ποιδίτωσαν. L4ÀÀ ἔνϑα ἂν οἰκῆσαι βουληϑσι, 

μήτε ὑπαντᾶν ἀναγκαζέσϑωσαν τοῖς ἄρχουσι πε- 

αὐτέρω πυλῶν ute? εἰς συλλόγους ἄκοντες ὃ κα- 

ίσϑωσαν μήτε ὀνομαξζέσϑωσαν ἢ ὀνομαζέτωσαν 

μήτε διαγραφὰς παρεχέτωσαν προφάσει συνηϑειῶν 

2 ἢ ϑεωρητικῶν. ᾿Εχέτωσαν δὲ καὶ μέαν οἰκέαν ἐλευ- 

ϑέραν μητάτων τῶν ἐπιδημούντων στρατιωτῶν 

καὶ τῶν ἐν τοῖς τόποις διατριβόντων, δηλονότι 

τῶ» ἐχόντων ἀξίας τινὰς τὴν ἰδίαν ἀτέλειαν 

κεκτημένω»" ἡ γὰρ διάταξις αὕτη προστίϑησ: 

ταῖς προτέραις εὐεργεσέαες καὶ οὐκ ἀφαιρεῖται ἐξ 

8 αὐτῶν. Παρεχέτωσαν δὲ τὰ δημόσια καὶ τιμά- 

τωσαν τοὺς ἄρχοντας καὶ τιμάσϑωσαν παρ᾽ αὐ- 

4 τῶν. Ὁ δέ τι τῶν ἐν τῇ διατάξει παραβαίνων 

ἢ παραβαϑῆναι συγχωρῶν πεντήκοντα λίτρας 
χρυσοῦ προστιμηϑήσεται. 


LVII (LVI). 
DE CONDUCTORIBUS VECTIGALIUM FISCI. 


(LV 2) Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. 
Punico. Non alios a muneribus et honoribus vaca- 
tionem habere, quam qui mancipatum suo nomine 
vectigal ἃ fisco conducunt, certum est. quare eos, 
qui ab his quaedam exercenda accipiunt, nullis pri- 
vilegiis esse munitos haud dubii iuris est. 


LVIII (LV). 
DE LIBERTINIS. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Lucilio. OCondicio libertinitatis de muneribus civili- 
bus tribuere non potest excusationem nec in ea qui- 
dem civitate, ubi domicilium libertinus habet. 


LVIIII (LVII). 
DE INFAMIBUS. 


1 md Diocletianus et Maaimianus AA. Chari- 
(oni. Infames personae, licet nullis honoribus, qui 
integrae dignitatis hominibus deferri solent, uti 
possunt?, curialium tamen vel civilium munerum 
vacationem non habent: sed et sollemnibus in- 
dictionibus ob tutelam publicam 608 satisfacere 
necesse est. 


(1) — TA. 18, 3, 16 (2) eum ... adscenderint] oum 
comitiva primi ordinis vel secundi 77. (3) collatione 
Th., qui addit nulla senatoria vel glebali descriptione 
(4) ita ut nee ad militiam liberi memoratorum tra- 


hantur inviti addit T^. (5 sic Κα, exeludendi ὁ 
6) z B 54,717,393 (7) μηδέ B (8) sic Cuiacius, 
ἀπόντες αὶ (9) verba nullis honoribus ... possunt 
sumpta videntur ex 12, 35, 2 


LVI 1 Qui militiam vel advocationem impleverint, 
praeter privilegia quae eis iam bc oio neque 
frumenti vel olei comparationem vel operum in- 
spectionem vel ratiocinium vel defensionem vel mu- 
nus paíris civitatis curatorisve vel annonae curam 
1 suscipiant. Sed wbicumque habitare voluerint, 
nec praesidibus ultra portas obviam ire cogantur 
neque ad comitia inviti vocentur neque nominentur 
vel nominent neque descriptiones nomine consuetu- 
2 dinum vel spectaculorum praestent. Praeterea 


unam domum liberam habeant ab hospitandis mili- 
tibus qui transeunt vel ibi constituti sunt, iis vide- 
licet qui dignitatem nacti sunt propriam immuni- 
tatem obtinentibus: nam haec consütutio anteriora 
3 beneficia auget, non restringit. Publica autem 
tributa praestent et honorem tribuant praesidibus 
4 et ab eis recipiant. Qui autem aliquid eorum 
uae hac constitutione continentur violarit aut vio- 
ari permiserit, L auri libris multabitur. 


X 60—605 


494 


DE REIS POSTULATIS 


LX (LVIII). 
DE REIS POSTULATIS. 


1 Imp. Alexander 4. Niciae*.  Reos criminis 
postulatos novos honores appetere non debere, ante- 
uam purgarent innocentiam suam, et a divis paren- 
tibus nostris et à me saepe rescriptum est?. 


LXI (LVIIIT). 


EXSILIUM DATI VEL ORDINE 
MOTI SUNT. 


1 *Pars edicti imperatoris Antonini A. as 
Romae v id lul. duobus Aspris conss. Quibus 
osthac ordine suo vel advocationibus ad tempus 
interdicetur, post impletum temporis spatium non 
prorogabitur infamia. [(a. 212] 

2 [mp. Gordianus 4. Ulpio. Ad tempus exsulare 
decurio iussus et impleto tempore regressus pristi- 
nam quidem dignitatem recipit, ad novos vero hono- 
res non admittitur, nisi tanto tempore his abstinuerit 
quanto per fugam afuit. 


DE HIS. QUI IN 


LXII (LX). 


DE FILIIS FAMILIAS ET QUEMADMODUM PATER 
PRO HIS TENEATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Eutycho. 
Patrem emancipato filio consentientem ad decurio- 
natum non teneri dubii iuris non est: tunc enim 
consentiendo pater ad decurionatum obligatur, si 
fllum in potestate habeat. consentire autem etiam 
is videtur, qui non testificatur dissentire nominationi. 

imp. Aurelianus 4. Aspasio. Cum appellasse 
te dicas, ostendis causam ad te pertinere: potueras 
enim nominato filio tantum contestari et non con- 
sentire honori ei delato. 

Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Crispino. 
Si ii, qui cum patre ad protostasiae munus vocati 
sunt, etiam nunc^ in patria potestate constituti 
sunt, ab huiusmodi necessitatibus liberentur, cum ex 
eadem familia ac domo duos ad ista obsequia desti- 
1 mari periniquum videatur. Sane eos, quos eman- 
cipatos esse atque ex familia exisse manifestum est, 
sine cunctatione retinere debebis. 

4 ^ldem AA." Alexandro. .Sine periculo tuo 
magistratus filium tuum curatorem constituit nec 
1 appellandi tibi necessitas incumbebat. Sane nomi- 
nator, qui filium in potestate positum non con- 
Sentente patre ad munus devocavit, si tamen ex 
voluntate tua antea filius decurio factus non erat, 
detrimento muneris obligabitur. 


LXIII (LXI). 
DE PERICULO SUCCESSORUM PARENTIS. 


1 Imp. Alexander A. Claudiano. Si de proprio 
suo patrimonio muneris editionem tuo nomine pater 
tuus repromisit ideoque etiam sacerdotem te creari 
impetravit, onus erogationis commune omnium here- 
dum eius esse praeses provinciae non ignorabit. 


LXIII (LXII). 


DE MULIERIBUS IN QUO LOCO MUNERA SEXUI 
CONGRUENTIA ET HONORES AGNOSCANT. 


1 Imp. Philippus A. Claudio. Malchaeam, quae 
aliunde oriunda alibi nupta est, si non in urbe 
Roma maritus eius consistat, non apud originem 
suam, sed apud incolatum mariti ad honores seu 
munera, quae personis cohaerent quorumque is 
sexus capax esse potest, compelli posse saepe re- 
scriptum est. patrimonii vero munera necesse est 
mulieres in his locis in quibus possident sustinere. 


LXV (LXIIL). 
DE LEGATIONIBUS. 
1 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Achillino. 


Pater trium incolumium liberorum legationibus pu- — . 


blicis liberatur. 

2 Idem AA. et Valerianus C. Marco. 
proprio nomine sumptus ob defensionem publicam 
susceperitis, id, quod ad proprias erogationes collega 
vester acceperat, non vobis reddere heredes eius, 
sed si in ea causa est, ut restitui omnino opor- 
1 teat, rei publicae debent potius inferre. Sane si 
honorariis advocatorum erat ea quantitas destinata, 
restitui illud vobis, qui haec praestaturi estis, non 
2 iniuria postulatis. Eum autem collegam vestrum, 
quem defensione patriae destitisse dicitis, apud pro- 
vinciae praesidem desertae adlegationis? arguere 
potestis. : 

9 Im 
ciano. "lransmarina legatione apud nos perfunctos 
constitutum est biennii vacationem munerum civi- 


Cum vos 


. Diocletianus et Macimianus AA. Mu- ; 


lium et honorum habere, non eos, qui de proximo 


obsequium rei publicae videntur exhibuisse. 

4 "Imp. Constantius 4. ad Titianum. — Universi 
omnino ex comitibus vel ex praesidibus, qui suffra- 
gio perceperint dignitates, civilibus oneribus muneri- 
busque teneantur adstricti$, ne commoda publica 
cum  umbratili .suffragiorum pactione lacerentur. 


1 Eos tamen ἃ praedictis oneribus excipi ec 
. prid. 


qui? in legationibus publicis versati sunt. 
k. lul. δ᾽ Triveris Placido et Romulo conss. 

9 "Inppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Apodemio pp. lilyrici. Si quod extraordinarium 
concilium postulatur, cum vel ad nos est mittenda 


legatio vel vestrae sedi aliquid intimandum, id; quod - 
inter omnes communi consilio tractatuque convenerit, 


minime in examen cognitoris ordinarii referatur *. 
1 Provincialium enim desideria, quibus necessaria 
saepe fortuitis remedia deposcuntur, vobis!? agno- 
scere atque explorare permittimus, !*ut sit examinis 
tui, quae !^ ex his auxilio tuo protinus implenda sunt, 
et!5 quae clementiae nostrae auribus intimanda vide- 
2 antur. In loco autem publico de communi utili- 
tate provincialium sententia proferatur, atque id, 
quod maioris partis probaverit adsensus, sollemnis 
firmet auctoritas. JD. v k. Aug. Constantinopoli 
Arcadio A. 11 et Rufino conss. a. 9 ] 

6 !*Impp. Honorius et Theodosius AA. Monazio 
pp. Quotiens ab Alexandrina civitate!! legatio de- 
Stinatur, universos curiales praecipimus ui intra 
urbem consistunt, si non aegritudine vel alia inex- 
cusabili necessitate impediuntur, in locum curiae 
convenire et decreta sua propria subscriptione fir- 


(1) nicee libri (2) Cf. 2, 12, 6, quam non esse ge- 
miam iam inscriptio docet, cum nomina Nicias et Mar- 
cianus eiusdem viri fuisse mon possint: praeterea B.X 
8, 2, 79 c. 6 non de petendis, sed de gerendis honoribus 
olim egisse tradit (3) Cf. Dig. 50, 2, 3, 1 (4) etiam 
nune K, et adhuc O (4) Buchholtz recte videtur 
twngere 10, 32, 5 (a. 286) (4" aa. O, aa. et co. dett. 
(6) Cf. Dig. 50, 1 (6) legationis dett. (1) m T^. 


12, 1, 36 (8) plebeiam quoque sustineant capitatio- 
nem ns. T^. (9) vel in administratione vel ins. T^. 
(99) aec. ... ens. (10) 2 T^. 12, 15, 12 (11) per- 
feratur 77. (12) solis. ins. T^. (13) ut sit ... vi- 
deantur er Τῇ. 12,12, 4 inserta sunt — (14) quaenam 7. 
(15) implenda protinus (om. sunt et) TÀ. (16) — TA. 


12, 12, 15 (17) ab Alex. eiu. om. T7. 


[2.343] . 


.— DE EXCURATIONIBUS ARTIFICUM 


425 


X 65—71 


mata viro spectabili praefecto Augustali insinuare, 
ut eius relatione comitati tuis virtutibus suas petitio- 
nes intiment et sub examine tuo perpensa legatione 
res ordinetur!. 2. 11 mon. Oct. Constantinopoli 
Theodosio A4. vir et Palladio vc. conss. (a. 416] 


LXVI (LXIIII). 
DE EXCUSATIONIBUS ARTIFICUM. 


1 *Imp. Constantinus A. ad Maaimum pp.  Arti- 
fices artium brevi subdito comprehensarum per sin- 
gulas civitates morantes ab universis muneribus và- 
care praecipimus, si quidem ediscendis artibus otium 
sit accommodandum, quo magis cupiant et ipsi peri- 
tiores fieri et suos filios erudire. ἢ). 1111 non. Aug. 
Feliciano et Titiano conss. [a. 331) 

Kt est notitia isía?: ^architecti medici mulomedici 
pictores statuarii marmorarii lectarii seu* laccarii? 
clavicarii" quadrigarii quadratarii* (quos Graeco 
vocabulo d dosverae appellant) structores (id est 
aedificatores) sculptores ligni musarii deauratores 
albini (quos Graeci xo»««res appellant) argentarii 
barbaricarii diatretarii aerarii fusores signarii fabri 
bracarii aquae libratores figuli (qui Graece κεραμεῖς 
dicuntur) aurifices vitrearii plumarii? specularii ebo- 
rarii pelliones fullones carpentarii!?^ sculptores deal- 
batores cusores linarii!! tienarii 13 blattearii (id est 
πεταλουργοῖ) '?. 

2 fom 18. 44. ad Leontium pp. Mechanicos et 
geometras et architectos, qui divisiones partium om- 
nium incisionesque servant mensurisque et institutis 
operam fabricationibus !9 stringunt, et eos, qui aqua- 
rum inventos ductus et modos docili libratione osten- 
dunt, in par studium docendi atque discendi nostro 
sermone compellimus!?, itaque immunitatibus gau- 
deant et suscipiant docendos, qui docere sufficiunt. 
D. prid. non. Iul. Leontio et Sallustio conss. [a. 344] 


LXVII (LXV). 
DE POTIORIBUS AD MUNERA NOMINANDIS. 
1 mp. Antoninus A. Basilidae. Si ipse vocatus 


ad munera civilia potiorem alium nominandum puta- 
veris, age causam tuam. 


LXVIII (LXVI). 

SI PROPTER INIMICITIAS CREATIO FACTA SIT. 
1 Imp. Alexander A. Aniceto. Si propter inimi- 
citias ad munera civilia creatus es, hanc tibi nomi- 
nationem non nocere praesidis aequitas faciet, cum 
et publicae utilitatis intersit non ex inimicitia crea- 


tiones fieri debere, sed existimatione vera et com- 
modo rei publicae. 


LXVIIII (LXVID. 
DE SUMPTUUM RECUPERATIONE. 


1 Imp. Gordianus 4. Dionysio. Muneribus civili- 
bus non fungeris, quae personis mandantur, si quin- 


que filios incolumes habeas. at si contra id privi- 
legium ad munus fatigandi tui causa quidam te 
devocaverint tuque appellatione interposita securi- 
tatem reportaveris, a nominatoribus sumptus quos 
in litem feceris recuperabis. 


LXX (LXVIII). 
SI POST CREATIONEM QUIS DECESSERIT. 


1 Imp. Gordianus 4. Asiatico. Si ante diem 
subeundi honoris atque muneris pater tuus defunctus 
est, conveniri eo nomine heredes eius non oportere 
praeses.provinciae minime ambigit. 


LXXI (LXVIIII). 


^ DE TABULARIIS SCRIBIS LOGOGRAPHIS ET 
| CENSUALIBUS. 


| !*Imp. Constantius A.'? ad Catullinum pp. Nul- 
lus omnino ex fabulariis vel scribis vel logographis 30 
eorumque filiis in quocumque officio militet, sed ex 
omnibus officiis, nec non et si intra nostrum pala- 
tium militant, necdum impleto quinquennio reperti 
et retracti protinus officiis?! municipalibus reddan- 
tur. D. vir k. lul. Lauriaco Marcellino et Pro- 
bino conss. (a. 341] 

2 *1Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Quicumque decurionum sponte se censualí 
ministerio manciparit, condicionem habeat, quam 
ipse delegit, depositurus sui ordinis penitus digni- 
tatem, si eum necessitas quaestioni subdendum in- 
venerit. D. xv kA. Oct. Constantinopoli Ricomere 
€t Clearcho conss. (a. 384] 

ὃ "Impp. Arcadius et Honorius AA. Hadriano 
Dp. Generali lege sancimus, ut, sive solidis provin- 
ciis sive singulis civitatibus necessarii fuerint tabu- 
lari, liberi homines ordinentur neque ulli deinceps 
&d hoc officium patescat aditus, qui sit obnoxius 
1 servituti. Sed et si quis dominorum servum suum 
sive colonum chartas publicas agere permiserit (con- 
sensum enim, non ignorantiam volumus obligari), 
ipsum quidem, in quantum interfuerit publicae uti- 
litati, pro ratiociniis, quae servo sive colono agente 
tractata sunt, obnoxium attineri, servum autem com- 
petentibus adfectum verberibus fisco addici. domi- 
norum enim interfuit ab initio providere, ne publicis 
actibus privata servitia immiscerentur. VII k. 
April. Mediolani Vincentio et Fravito conss. ἴα. 401] 

4 Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. Cyro 
pp. Boéthos lozistarum demogrammateos logographos 
diastoleos, quae vocabula publicis dicuntur subiacere 
necessitatibus, sive quolibet alio nomine nuncupen- 
tur, non honore aut alicuius privilegii colore sub- 
nixos pro definitione legum inexorabilium suam for- 
tunam subire compelli, quatenus nec publicis quic- 
quam noceatur aut minuatur utilitatibus, et suis 
corporibus illi reddantur, quos vel patris vel maiorum 
obligatio vel sua constringit. (a. 440—441] 


(1) ut eius relatione tuis virtutibus intimata et sub exa- 
mine tuo perpensa, venire necne legati debeant, ordine- 
tur Zh. (2) 2 7^. 13, 4, 2 (3) ista libri, sie. Cui. 
cum B: et est not. ista om. T'À. (4) in ΤΆ. hic ordo 
est: architecti laqueari albarii tignarii medici lapidarii 
argentarii structores mulomediei quadratarii barbaricarii 
&casores pictores seulptores diatritarii intestinarii statuarii 
musivarii aerarii ferrarli marmorarii deauratores fusores 
blattiarii tessellarii aurifices specularii earpentarii aquae 
libratores vitriarii eborarii fullones figuli plumbarii pel- 
liones (δὴ leetarii seu dei. (6) sic libri cum. B: 
laquearüi 774.?, cf. not. 8 (1) sic vel clavieularii dett, 
clavielarii K, clavigarii O, καρδαράριοι DB, lapidarii TA.? 
(8) quadrigarii quadratarii O, quadrigarii &, quadratarii 
Il. ' 


Th. recte (ὁ) sic dett. cum Graecis, plumbarii KO cum 
T.: plumbarios fusoribus contineri indicant Graeci fuso- 
res sic interpretati: olov μολυβδουργοὲ καὶ ὅσοε τοιοῦτοι 
(10) tergarii ins. dett., in quo fortasse latet ferrarii, quod 
estin TÀ. (11) linarii tuentur B, om. Th. recte | (12) tigna- 
rii TA. Bf, trigarii libri (13) ez 9is quos TA. enumerat 
desiderantur intestinarii et tessellarià — (14) — T. 13, 4, 3 
(15) impp. Constantius et Constans T. (16) fabrica- 
tioni Z4. (11) perpendimus 7A. (8) — T7. 8, 2, t. 
12, 1, 31 B 54, 8, 1. (19) idem TA. 8, 2, 1, impp. Con- 
stantius et Constans AA. rectius Th. 12, 1, 31 (20) de- 
eurionibus TA. (21) curiis offieiisque TA. (22) --ἰ T^. 
8, 2, á (23) — T^. 8, 2, 5 


δά 


X 72 


426 


DE SUSCEPTORIBUS8 PRAEPOSITIS 


LXXII (LXX). 
DE SUSCEPTORIBUS PRAEPOSITIS ET ARCARBIIS. 


1 mp. Constantinus A. ad Euphrasium ratio- 
nalem írium provinciarum.  Susceptores publicos 
absque omni mora aurum suscipere censemus, ne 
quis per hanc occasionem sumptus facere compella- 
1 tur?. Nam si solvere volens à suscipiente fuerit 
contemptus, testibus adhibitis contestationem debebit 
proponere, ut hoc probato et ipse securitatem debi- 
tam commissi nexu liberatus cum emolumentis àc- 
cipiat et, qui suscipere neglexerit, eius ponderis 
quod debebatur in? duplum. fisci rationibus per 
2 vigorem officii praesidis ^ inferre cogatur. Quod 
autem susceptores iudice cuius interest neglegente 
violaverint, ex ipsius iudicis facultatibus sarcietur. 
D.5 xir k. Aug. Paulino et Iuliano conss. ἴα. 825] 

2 *Impp. Valentinianus et Valens 4A. ad Se- 
cundum pp. luxta inveteratas leges" nominatores 
susceptorum et eorum, qui ad praeposituram horreo- 
rum et pagorum creantur, teneantur obnoxii, si 
minus idonei sint, qui ab isdem fuerint nominati, 
nec quicquam ex eorum substantia celebrata per 
interpositam personam emptione mercentur. JJ. 11] 
k.85 Aug. Constantinopoli Valentiniano et Valente 
AA. conss. (a. 365] 

9 *ldem A4. ad Mamertinum pp.  Susceptores 
novi non modo praesentis anni debita, verum etiam 
Species, quas ex reliquis inferunt!?, quia novae sunt 
ac recentes !!', suscipiant. 2). prid. k. Nov. Romae "3 
Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 365] 

4 Idem A4. ad Florentium comitem sacrarum 
largitionum. Neminem susceptionis munere functum 
ad idem munus adstringi, nisi prius se vinculo solli- 
citudinis superioris absolverit. nam neque eos qui 
placuerint gravare iusti!^ est, neque illos qui displi- 
1 cuerint tenere prudentis. Integro igitur singuli 
anniversario anno transcurso cogantur exponere, qui- 
bus titulis suscepta disperserint, ut facilius, si quis 
in furto fuerit deprehensus, recentem queat rédite 
2 tegrare iacturam. '5Non perpetui autem exactores 
teneantur in continuata vexandorum provincialium 
potestate, veluti concussionum dominatione, sed per 
annos singulos iudiciaria sedulitate mutentur, nisi 
aut consuetudo civitatis aut raritas !9 ordinis eos per 
biennium esse compellat. 2. xv k. Oct. Mantebri 
Gratiano nob. puero et Dagalaifo conss. a. 366) 
. 9 "Idem AA. ad Germanianum comitem sacrarum 
largitionum. Quotienscumque certa summa solidorum 
pro tituli qualitate debetur et!? auri massa trans- 
mittitur, in τε λσν ἀν ϑη duos solidos libra feratur 
accepta!9, D. vr id. Ian. Romae?" Lupicino et Io- 
vino COnsSS. (a. 361] 

6 ?!Idem AA. et Gratianus A. ad Chilonem. Fru- 
menta, quae?? horreis inferuntur, pro illationis modo 
ilico apocharum cautionibus adnotentur. non autem 
oportet in horreis fiscalibus nisi fiscalia frumenta 
constitui. JD. v id. April. Treviris post consulatum 
Gratiani A. 111 et Equitii vc. [a. 315] 

7 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. have Hypati carissime nobis. Minime diu 
penes ipsos susceptores maneat facta collatio, sed 
statim quodcumque a provincialibus fuerit exsolutum 


(1) — T. 12, 6, 2: iunge 10, 73, 1 (?) ne quis in aliena 
eivitate sumptus faciat Th. (8) in om. Th. (4) offeii 
tui 7. (5)pp.10,73.1  (6)— 77.12,0,8 (1) TA. 12, 
6,1 (8) id. ser., cf. Th. 12, 6,1 (9) — TA. 12, 6, 10 
(10) quae ex reliquis inferuntur 77. (41) ac recentes 
T'h., aerescentes übri (12) Nov. aecepta ... Romae scr., 
ut data sit a. 9364: Rufinus enim iam ante XI k. lul. 
a. 365 successerat Mamertino, cf. Th. 9, 30, 3. 12, 1, 66 
(13) pr. ὃ 1 — ΤΆ. 12,6,1 (14) iusti 77., iusticia KO, 
lustum dett. (15) $ 2 — T. 12, 6, 23) (16) raritas 
T. cum B, auctoritas libri (11) e TA. 12, 6, 13, 1: 
wnge 11, 7, 2. 11, 11, 1? (18) et TÀ., aut libri (19) ac- 
cepto T^. (20) aut Remis aut [accepta . ..] Romae scr. 


sacris thesauris inferatur. JD. 111 k. Mai. Consíanti- 
a ost consulatum Antonii et Syagrii. | (a. 383] 
?3 hnppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Cynegio pp. Exactores vel susceptores in 
celeberrimo coetu curiae consensu et iudicio omnium 
sub actorum testificatione firmentur, provinciarum- 
que rectoribus eorum nomina, qui ad publici munus ** 
officii editi atque obligati fuerint, innotescant. et 
animadvertant, quicumque nominaverint, ad discri- 
men suum universa quae ili gesserint redundare. 
D. vi k. Nov. Constantinopoli Honorio np. et Euo- 
dio conss. [a. 386] 
9 ?sIdem .444. Cynegio pp. Modios aeneos at- 
que?9 lapideos cum sextariis atque ponderibus per 
mansiones singulasque civitates iussimus collocari, 
ut unusquisque tributarius sub oculis constitutis 
rerum omnium modis sciat, quid debeat suscepto- 
ribus dare: ita ut, si quis susceptorum conditorum 
modiorum sextariorumque vel ponderum normam pu- 
taverit excedendam, poenam se sciat competentem 
1 esse subiturum. Et submotis, quae contra utili- 
tatem populorum omnium hactenus gesta sunt, fru- 
menti quinquagesimas, hordei quadragesimas, vini 
et laridi vicesimas susceptoribus dari praecipimus. 
2 Humanitatis autem necessitate commoti?" in Ar- 
meniae susceptionibus longinquitatis causa frumenti 
et hordei quadragesimas, vini et laridi quintas de- 
cimas dari praecipimus. 1). 111138 k. Dec. Constan- 
tinopoli Honorio np. et Euodio vc. conss. ἴα. 386] 
10 ?*/7dem 4.44.4. Cynegio pp. Susceptores prae- 
sentibus defensoribus et modum iugationis posses- 
sorum et species singulas vel earum?? numerum 
quantitatemque perscribant?! JD. 1111 k. Dec. Con- 
stíantinopoli Timasio et Promoto conss. [a. 389! 
11 */mpp. Arcadius et Honorius 44. Benigno 
vicario urbis Romae. Securitates semel publicatas 
et gestis lectas vini?? susceptoribus imputari et coep- 
tam arcae discussionem volumus in apertum quae- 
sita ratione deduci et omnes publicas securitates 
quae gestis tenentur a susceptoribus accepto ferri. 
VI id. lun. Mediolani Stilichone et Aureliano 
conss. (a. 400] 
12 * Idem A44. Pompeiano suo salutem. Si ali- 
quid a susceptore vel tabulario fraudis admissum 
esse possessor deprehendat, nemo eorum semel in?* 
interversione convictus id rursus officium gerat, in 
quo ante decoxit, etsi rescriptum nostrum elicitum 
clandestina supplicatione tulerit?9. 7). prid. k. lam. 
dMediolani Stilichone et Aureliano conss. [a. 400] 
19 Idem 44.9! Lucio comiti sacrarum largitionum. 
Duos tabularios seu numerarios ** et susceptores toti- 
dem per universas provincias oportere constitui cle- 
1 mentia nostra praecepit. Scire autem volumus 
praetorianam amplissimam praefecturam eos, qui au- 
rum largitionale susceperunt, nihil cum arcae ratio- 
ciniis habere commune, iudices autem provinciarum 
quinque libris auri multandos et primates officiorum 
capitali poena plectendos, si hoc non fuerit custodi- 
tum. J. vi k. Febr. Basso et Philippo conss. [a. 408] 
14 **Impp. Honorius et Theodosius AA. Euchario 
suo salutem ^. Humilioribus^* officiis aut extraordi- 
nariis oneribus occupari curiales non patimur, ne 
1 publica vacillet utilitas.  Susceptionem itaque 
vestium aequius est ab officio proconsulari vel ab 


(21) & Th. 12, 6,16 (22) sic T'h., de ins. libri (23) — T. 
12, 6, 20 (24) publiei munus 77., publicum honus Ο, 
publicum munus ÁK . (25) — T. 12, 6, 21 B 56, 11, 7: 
iunge 10,34,1 (26) seu Z)., καί Β (21) commoniti 77. 
(28) vix 10, 34, 1. (29) — 77.12,6,23 (30) earum 77., 
eorum /bri (31) sic T., praescribant libri (32) — T^. 
12,6, 26 (33) binis Z'À. ez emendatione (84) — T^. 
12, 6, 27 B ὅθ, 11, 9: iunge 9, 26,1. 12, 61,8. 77. 1, 12, 8. 
11,1,28 (85) in Z7., om. libri (86) detulerit TA. (37) et 
Theodosius A. secundum Th. 12, 6, 29 suppl. (38) seu 
numerarios om. TA. (39) - TA. 12, 6, 31: iunge TÀ 
6, 29, 9. 8, 4, 23. 11, 1, 32. 11, 7, 19.21 (40) Euchario 
proconsuli Africae leges iungendae (41) humilibus 7A. 


DE PONDERATORIBUS 


427 


X 72—'18 


his qui in eodem meruerunt sollemniter procurari. 
horum namque interest huiusmodi explorare rationem 
et quaerere qualitatem eorum, quorum ad contuen- 
dum! cura commodior est. neque enim aequum est, 


ut ad officium lucra?, ad curialem susceptionis tan- | 


2 tum damna pertineant. Hanc igitur ab ordinibus 
iniuriam submovemus, exceptis his, si qui curialium 
in officio memorato aut militasse aut militare fuerit 
deprehensus. J. prid. k. Mart. Ravennae Honorio 
viii et Theodosio V, ÁA. conss. [(a. 412] 

19 */mpp. Theodosius et Valentinianus AA. Volu- 
siano pp. Aurum sive argentum quodcumque ἃ pos- 
sessore confertur, arcarius vel susceptor accipiat, 
jta ut provinciae moderator eiusque officium ad eri- 
men suum noverit pertinere, si possessoribus ullum 
fuerit ex aliqua ponderum iniquitate illatum dispen- 
1 dium. Ἐπ᾿ quidquid ex provinciis ad nostrum 
dirigetur aerarium, id ad illustres viros aerarii nostri 
comites relatione deferatur5. D. 111 k. Mart. Raven- 
nae post consulatum Felicis et Tauri vv. cc. ἴα. 429] 


LXXIII (LXXI). 
DE PONDERATORIBUS ET AURI ILLATIONE. 


1 *Zmp. Constantinus A4. ad Euphrasium ratio- 
nalem írium provinciarum. Aurum, quod infertur 
& collatoribus, si quis vel solidos voluerit vel mate- 
riam appendere, aequa lance et libramentis paribus 
suscipiatur. PP." xr: k. Aug. Paulino et Iuliano 

n$$. [a. 325] 

2 Imp. lulianus A. ad Mamertinum pp. Quotiens 
de qualitate solidorum orta fuerit dubitatio, placet 
quem sermo Graecus appellat per singulas civitates 
constitutum zygostaten, qui S sua fide atque in- 
dustria εὐ νὰ fallat neque fíallatur, contentionem 
dirimere. J. viii k. Mai. Salonae? Iuliano A. 1111 
et Sallustio conss. : (a. 363] 


LXXIIII (LXXII). 
DE AURI PUBLICI PROSECUTORIBUS !9, 


1 Impp. Honorius et Theodosius 44. Anthemio 
pp. Auri prosecutores !? partim nulla praemissa, ut 
ici. prosecutoria!? aurum praesumunt, partim 
diutius retentant, quod statim fuerat adsignandum. 
1 Ideoque censemus, ne quis absque praecepto viri 
illustris comitis sacrarum largitionum vel coquen- 
dum aurum sumat vel capiat deinceps retinendum. 
D. xi k. Aug. Honorio viti et Theodosio 111 AA. 
conss. [a. 409] 


LXXV (LXXIII). 


DE HIS QUAE EX PUBLICA COLLATIONE 
ILLATA SUNT NON USURPANDIS. 


1 '?/mp. Constantinus 4. Nullus iudicum id, quod 
& re publica ex collatione susceperit, mutui inter- 
ventione opposita vel invadat vel conetur invadere. 
D. prid. non. Mart. Treviris*? Paulino et Iuliano 
conss. [a. 325] 

2 M eil Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Palladio. Nullus penitus ex eo, quod refertur 
in conditis vel in arca continetur, ad quemlibet titu- 
lum usurpet, nisi forte praesumendi facultatem subli- 
mium potestatum iussione perceperit. 7). 111 id. April. 
Constantinopoli Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 

9 '5Zmpp. Arcadius et Honorius A4A. Messalae pp. 
Sciant iudices nihil sibi ex privatae rei canone vel 
ex eo, quod ex isdem titulis exegerint!5, ad necessi- 
tates alias transferre licere", nisi malint gravissima 
severitate suam 15 licentiam coerceri. JD. xvi k. Iun. 
Mediolani Theodoro cons. [a. 399] 


LXXVI (LXXIIIIL). 
DE AURO CORONARIO. 


1 '"Imppp.Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Cynegio pp. Ad collationem auri coronarii 
lacuit neminem absque consuetudine esse cogen- 
um. ἢ. xv k. Febr. Constantinopoli Ricomere et 
Clearcho conss. (a. 384| 


LXXVII (LXXV). 
DE IRENARCHIS. 


1 **/mpp. Honorius et Theodosius A44. Anthemio 
pp. lrenarchae, qui ad provinciarum tutelam quietis 
ac pacis per singula territoria faciunt stare concor- 
diam, & decurionibus iudicio praesidum provinciarum 
idonei nominentur?!, 2). viz: k. lan. Constantinopoli 
Honorio viii οἱ Theodosio 111 44. conss.  [a. 409] 


LXXVIII (LXXVI). 


DE ARGENTI PRETIO QUOD THESAURIS 
INFERTUR. 


1 Impp. Arcadius et Honorius AA. Eutychiano 
pp. lubemus, ut pro argenti summa, quam quis 
Ra nris fuerat illaturus, inferendi auri accipiat 
facultatem, ita ut pro singulis libris argenti quinos 
solidos inferat. JD. xr k. Mart. Constantinopoli Cae- 
sario et Attico conss. (a. 395] 


(1) sic T'À., constituendum 7, constituendum eum K, 
custodiendum O (2) ]lueella TA. (8) e T7. 12, 6, 32: 
iunge 12, 60, 6 Τῇ. 11, 1, 36 (4) possessori sane seeu- 
ritatem sub designatione titulorum arearius vel susceptor 
emittat ins. Τῇ. (5) id non solum ad illustres ... co- 
mites, sed etiam ad eminentiam tuam pari relatione de- 
feratur 77A. (69) — T^. 12, 1,1 B 56, 5, 15: tunge 
10, 732, 1 (1) ἃ. 10, 12,1 (8) — 77.12,7,2 (9) Piri- 
saborae Kiessling ex Ammiano 24, 2, 9 — (10) sic TÀ., 
persecut. lbri (11) — T^. 12, 8, 1. iunge 1, 45, 2. 


11,2, δ (12) — ΤᾺ. 12, 9, 1 (13) [accepta . . .] Tre- 
viri scr. (44) — T^. 12, 9, 2 (15) — 11, 65, 5 75. 
12, 9, 3 (16) contigerit /. gem. (17) transferendum 
L gem. (18) eorum (. gem. (49) — T^. 12, 13, 5: 
iunge 8, 11,1 (20) — T. 12, 14, 1 (21) Irenarcha- 
rum vocabula, quae adsimulata provineialium tutela 
quietis ae pacis per singula territoria haud sinunt stare 
eoncordiam, radicitus amputanda sunt 74. (22) — TA. 


13, $ 1 


84" 


XI 1—3 


428 


DE TOLLENDA LUSTRALIS 


LIBER UNDECIMUS. 


pu 
DE TOLLENDA LUSTRALIS AURI COLLATIONE. 


1 [«Αὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος 44.) ὶ i 
? Συγχωρεῖ πᾶσιν εἴς τέλειον τὴν συντέλειαν τὴν 
τοῦ χρυσαργύρου, ᾿ἐξῃρημένων τῶν πόλεων 7 κω- 
μῶν τῶν λαβουσῶν τι κατὰ τελευταίαν βούλησιν 
ὑπὲρ τοῦ συντελεῖν τοῦτο, ἤγουν ἐὰν ἀπὸ τοῦ ἐ 
1 μοσίου δίδοταί τι ὑπὲρ τοῦ συντελεῖν τοῦτο. Οἱ δὲ 
τὸ τέλος τοῦτο παρέχοντες ἄδειαν ἐχέτωσαν εἴτε ἐν 
Κωνσταντινουπόλει εἴτε ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ καταβαλεῖν 
αὐτὸ εἴτε τὸν 3 τέταρτον κατ᾽ ἐνιαυτὸν εἴτε ὑπὲρ 
τετραετίαν, δέχα μέντοι ζημέας καὶ διαστροφῆς. 
2 Ei δὲ τι ἐκ περιττοῦ ἢ μιετὰ τὸ τοιοῦτο τέλοβ, 
ἀναλισκέσϑω εἰς ἀναγκαίας χρείας τῆς πόλεως, 
οἷον ἔργα ἢ σιτωνείαν ἢ φῶτα ἢ τὰ ὅμοια. 
3 Ἑκατὸν δὲ λίτρας ὁρίζει πρόστιμον τῇ σχολῇ 
τῶν παλατινῶν καὶ τοῖς ἄρχουσι καὶ τῇ τάξει 
καὶ τοῖς πολίταις, εἰ ταῦτα παραβαϑεῖέν ποτε. 
.. 2 “Μηδεὶς διαγραφέσϑω εἰς ϑεωρητικὰ ἢ ἄλλα τινὰ 
προφάσει τοῦ κουφισϑῆναι τὴν συντέλειαν τοῦ 
χρυσαργύρου, ἐπεὶ ἡ προειρημένη ποινὴ ἐπεκεί- 
σεται. 


II (1). 
DE NAVICULARIIS SEU NAUCLERIS PUBLICAS 
SPECIES TRANSPORTANTIBUS. 


1 (L 3) 5Zmp. Constantius A. et Iulianus C. Oly- 
brio pu. Nullam vim oportet navicularios sustinere 
delegatas species annonarias transferentes nec con- 
cussiones perpeti nec aliquod genus incommodi, sed 
venientes ac remeantes omni securitate potiri: decem 
auri librarum multa proponenda his, qui eos in- 
quietare temptaverint. JD. k. Jun. Romae Constantio 
Vill οἱ luliano C. 11 conss. (a. 351] 

2 (4) *Impp. Arcadius et Honorius AA. Eusebio 
pp. Comperimus naucleros susceptas speeies in ne- 
gotiationis emolumenta convertere. ideoque decer- 
nimus, ut intra annum quas susceperint inferant 
species et securitates reportent, quae etiam diem 
illationis edoceant, ut intra alterum annum eis red- 
dantur, ἃ quibus species praestitae sunt?" D. x 
k. lan. Mediolani Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. 
COns$. (a. 396] 

3 (5) *Jdem AA. Flaviano pu. Ab his, qui in 
naucleros praedas egerunt, volumus eorum commo- 
dis satisfieri. et ideo ne crescat in posterum eorum 
audacia, sancimus, ut, quicumque in rapinis fuerit 
deprehensus, poena quadrupli teneatur. JP. Romae 
in foro Aproniani ΨΠΠ1 k. Febr. Stilichone et Au- 
relano conss. (a. 400] 

4 (6) *Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthe- 
mio pp. Cum nauarchorum coetus circiter provin- 


cias Orientis inopia navium titubaret et investigan- 
dae classis obtentu insularum secessus obiret et 
navigandi opportunitate transacta iudiciorum indigna- 
tio sine transvectionis expectaretur effectu, merito 
celsitudo tua praefecto Augustali et insularum prae- 
side conventis Alexandrinae et Carpathiae classis 
summates et nonnullos alios naucleros eo professio- 
nis adduxit, ut onus frumentarii commeatus, qui per 
Orientales nauarchos ex Alexandrinae civitatis con- 
ditis consueverat ad sacratissimam urbem transferri, 
in suam fidem susceptum ad eadem augustissimae 
urbis horrea comportarent, solaciis pro mercedula 
praestitis ex tributariae pensitationis immunitate vel ex 
eo, quod vocatur φιλικόν, nec non etiam aliis, quae 
tuae !? cognitionis limavit examen. J. xi: k. Febr. 
Honorio vii et Theodosio 111 AA. conss.!! ἴα. 409] 

5 (7) 9Idem AA. Anthemio pp. Qui fiscales spe- 
cies suscepit deportandas, si recta navigatione con- 
tempta litora devia sectatus eas avertendo distraxe- 
rit, capitali poena plectetur. 2). xii: k. 4ug. Con- 
stantinopoli Honorio virt: et Theodosio 11] AA. 
CORSS. [a. 409] 

6 (8) !3Jdem A4. Faustino pp. ludices, qui in 
portibus 4^ dioeceseos suae onusta navigia, cum pros- 
perior flatus invitat, sub praetextu hiemis immorari 
permiserint, una cum municipibus et corporatis eius- 
dem loci fortunarum propriarum feriantur dispen- 
il diis Naucleri praeterea poenam deportationis 
excipiant, si aliquid fraudis eos admisisse fuerit re- 
velatum. |.D. xvin k. Sept. Ravennae FVarane vec. ὦ 


cons. [a. 410] 
III (II). 
DE PRAEDIIS NAVICULARIORUM. 
1 !5ZImpp. Valentinianus et Valens AA. Aureliano 


praefecto annonae. Domum etiam mansuetudinis 
nostrae in his, quae naviculario nomine obnoxia 
sunt, agnoscere praecipimus debitam functionem. J. 
HH k. Oct. Lupicino et Lovino conss. [a. 30) 

2 !*Idem ΑΑ. et Gratianus A. Chiloni proconsuli 
Africae. In his, quae navicularii vendunt, quoniam 
intercipere contractum emendi vendendique fas pro- 
hibet, emptor navicularii functionem pro modo por- 
tionis comparatae subeat: res enim oneri addicta 
1 est, non persona mercatoris!". Neque navicula- 
rium'* iubemus fieri eum, qui aliquid comparavit, 
sed eàm partem quae empta est pro suo modo ac 
ratione esse muniticam: nec enim totum patrimonium 
ad functionem naviculariam !? occupandum erit, quod 
habuerit qui rei exiguae mercator accessit, sed illa 
porti quae ab initio navicularii fuit, ad pensionem 

uiusmodi?? functionis sola tenenda est, residuo 
patrimonio, quod ab hoc vinculo liberum est, otioso 


(1) ab Anastasio lustralem auri collationem initio imperii 
sut sublatam esse testantur Zonaras 14, 3, 2 Euagrius 
Schol. hist. eccl. 3, 39—141 ali (2) — B 56, 12, 1 
(3) τό Augustinus (4) —. Β 56,12, 2: hanc quoque consti- 
tutionem Anastasii esse non improbabiliter conicit Cuiacius 
(5) --- TA.13,5,9  (6)— 75.13,5,26 (1) ut ... sunt 
om. Th. (8) — Th. 13,5,29 (9) — T. 13, 5,32: tunge 


11,6,0. 11,28, 1? (10) tuae 7, om. libri (11) d. v 
k. Febr. Constantinopoli Honorio vi et Theodosio v 
AA. conss. (— a. 412) 11, 28, 1. (12) — 7A. 13, 5, 33: 
iunge 1,45,2. 10,74,1 (13) — Τῇ. 13, 5, 34: 4, 40, 4 tun- 
git Gothofredus — (14) sic T'^., partibus libri — (15) — TA, 
13, 6, 5 (16) — T. 13, 6, 7 (17) mereantis 7^, 
(18) ilico ins. TA. (19) navieularii 7A. (20) huius 74, 


I1 Remittit omnibus penitus auri et argenti col- 
lationem , ezceptis civitatibus et vicis, qui aliquid 
ex ultima voluntate ad ea conferenda accipiunt, 
vel si quid e publico huius collationis gratia datur. 
1 Qui autem hoc tributum praestant, eis liceat vel 
Constantinopoli vel in provincia id solvere et aut 
pro furta parte in singulos annos aut quadriennio 
2 elapso sime damno et dispendio. Quod si quid 


rm 


supersit ex: eo tributo, in necessarios sumptus civi- 
tatis expendatur, velut in opera aut annonam aut 
3 lumina similiave. Centum librarum multam sta- 
tuit scholae palatinorum et praesidi et civibus, si 
haec violata fuerint. 

2, Nemo describatur in spectacula vel quaevis alia 
ideo, quod collatio auri et argenti remissa est: nam 
poena supra dicía imminebit. 


DE NAVIBUS NON EXCUSANDIS 


429 


XI 3—6 


2 et immuni servando. Domus vero, quarum cultu 
decus urbium potius quam fructus adquiritur, ubi ἃ 
naviculariis veneunt, pro tanto modo ad hanc pen- 
sionem obligari placet, quantum habebant emolu- 
3 mentum, cum pecunia mutuarentur!. Ubi vero 
spatia loci et exiguitas? nullam habuit pensionem 
aut extructio, cuius est ardua difficilisque molitio, 
aut decus sumptuosum, aut, ut est plerumque libe- 
rale institutum, habitationem quis suam ornamento 
urbis adiecit, nolumus munificentiam quae postea 
addita est improbam licitationem aestimationis ex- 
cipere: sed vetusta potius loci species et pensio 
cogitetur quam cultus hodiernus, qui per industriam 
hominis animosi accessit. JD. 111 non. Aug. post con- 
sulatum Gratiani A. 111 et Equitiüi vc. [a. 375] 

3 En. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Hi, qui fundos naviculariae functioni adscriptos ἃ 
naviculariis acceperunt quolibet ad se titulo trans- 
euntes, secundum agri opinionem, quae antiquitus 
habetur adscripta, naviculariam functionem suscipere 
cogantur neque eas condiciones sibi aestiment pro- 
futuras, quas venditor minus idoneus in se recipit 
impositas ementis arbitrio: hac tamen ratione ser- 
vata, ut, si ad minus idoneum fuerit translata pos- 
sessio, etiam auctores transscripti praedii teneantur 
obnoxii, sitque hoc in promptu, ut damnis fiscalibus 
rimitus ab idoneis consulatur. JD. xir k. Mart. 

ediolani Theodoro vc. cons. [a. 399] 


II (III). 
DE NAVIBUS NON EXOUSANDIS. 


1 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Longiniano py. 
Multi naves suas diversorum nominibus et tialis 
tuentur. cui fraudi obviantes praecipimus, ut, si 
es ad evitationem publicae necessitatis titulum cre- 
iderit saepe sciat navem esse fisco socian- 
1 dam. Nam ut privatos quoque non prohibemus 
habere navigia, ita fraudi locum esse non sinimus, 
cum omnes in commune, si necessitas exegerit, con- 
veniat utilitatibus publicis oboedire et subvectionem 
sine dignitatis privilegio celebrare. D. 111 id. lan. 
Ravennae Arcadio A. vi et Probo conss. [a. 406] 

2 5Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo- 
rentio pp. lubemus nullam navem ultrà duorum 
milium modiorum capacem? ante felicem embolam 
vel publicarum specierum transvectionem aut privi- 
legio dignitatis aut religionis intuitu aut praeroga- 
tiva personae publicis utilitatibus excusari posse sub- 
tractam: nec si caeleste contra proferatur oraculum, 
sive adnotatio sit sive divina pragmatica, providen- 
1 tissimae legis regulas oppugnare debebit. Quod 
etiam in omnibus causis cupimus observari, ut gene- 
raliter, si quid huiusmodi contra ius vel utilitatem 
publicam in quolibet negotio proferatur, non valeat. 
queque enim in fraudem istius legis quolibet modo 
uerit attemptatum, id navigii quod excusatur publi- 
catione corrigimus. JD. vii id 


April. Constantino- 
poli Theodosio .4. xvii et Festo conss. 


[a. 439] 


V (11. 
NE QUID ONERI PUBLICO IMPONATUR. 
1 "Impp. Arcadius et. Honorius A44. Rufino pp. 
Oneri Lm lico sarcinam privatam ne quis imponat 
nec audeat portitores frumenti ad suscipiendum onus 


aliqua necessitate compellere. hoc enim facto atque 
commisso non in mudo. solum atque naufragii 
damnum tenebitur obligatus, verum etiam publicae 
coercitionis eepdi«ur vigorem. ἢ. v id. Ian.* Con- 
stantinopoli Olybrio et Probino conss. [a. 395] 


VI (V). 
DE NAUFRAGIIS. 


1 Imp. Antoninus A4. Maaimo. Si quando nau- 
fragio navis expulsa fuerit ad litus vel si quando 
reliquam terram attigerit?, ad dominos pertineat: 
fiscus meus sese non interponat. quod enim ius 
habet fiscus in aliena calamitate, ut de re tam luc- 
tuosa compendium sectetur? 

2 € Imppp. Valentinianus Valens οἱ Gratianus 
444. i Morse pp. Si quis navicularius nau- 
fragium sustinuisse adfirmat, provinciae iudicem, 
eius videlicet, in qua res agitur, adire festinet ac 


. probet apud eum testibus eventum, relatioque ad 


sublimissimam referatur praefecturam, ita ut intra 
anni spatium veritate revelata competens dispositio 
procedat!!. quod si per neglegentiam praefinitum 
anni spatium fortasse claudatur, supervacuas seras- 
que interpellationes emenso anno placuit non ad- 
mitti. JD. pp. Bersti'? non. lun. Modesto et Arin- 
theo conss. [a. 312] 

9 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. naviculariüis Afris salutem. Quotiens obruta 
vel submersa fluctibus navi examen adhibetur com- 
petentis iudicis ^, duorum vel trium nautarum quae- 
stione habita ceteri ab huiusmodi nexu liberentur !5, 
quid est enim, quod non abunde intra praefinitum 
1 numerum sollers quaesitor inveniat? Circa ma- 
gistros navium, quibus est scientia plenior, immore- 
tur: qui si fatali sorte defuerint, in alios inquisitio 
2 transferatur. Sane si universos violentia tem- 
pestatis obruerit, ne veritas lateat, ἃ liberis nau- 
tarum sive magistrorum 16 intra iudicia constitutis 
super eorum quaeratur interitu, quos navicularius 
3 naufragio perisse contendit. Susceptionis autem 
necessitas ex kalendis Aprilibus in diem kalendarum 
Octobrium mansura servabitur. D. vir id. Febr. 
Triveris Gratiano v et Theodosio AA. conss. (a. 380] 

4 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Tatiano pp. Pro his, quae semel a collatori- 
bus illata naufragiis perierunt, nolumus nobis ali- 
quam cum possessoribus, sive senatores sive privati 
sint, esse communionem vel aliquid periculi ad eos 
redundare. J. xv k. Aug. Constantinopoli Tatiano 
et Symmacho conss. (a. 391] 

Ὁ !*SImpp. Honorius et Theodosius A4. navicula- 
ris per Africam. De submersis navibus decerni- 
mus, ut levato velo istae causae cognoscantur. et 
si quisquam de talibus negotiis aliquid accepisse 
detegitur, iudex, apud quem constiterit, his conque- 
rentibus qui nudantur pro qualitatibus personarum 
multandi removendi proscribendi habeat potestatem. 
1 δὲ vero causarum talium cognitores, libelli datione 
vel planaria interpellatione commoniti intra bien- 
nium !? has causas audire neglexerint, et hoc?? fuerit 
tempus elapsum, praeiudicium noceat eatenus cogni- 
tori, ut naviculario propter vitium iudicis absoluto 
mediam oneris eius partem, propter cuius proban- 


:dam amissionem legitimo dumtaxat tempore cognitio 


petebatur, iudex cogatur inferre, residuam vero offi- 


(1) sic TÀ., mutuaretur K, mutaretur O, mutarentur dett. 
(2) idem TÀ.: fuitne spatioli exiguitas? (3) — Τῇ. 
13, 6, 8: iunge Th. 13, 5, 28 4-212818, 7, 1 
(5) — 1, 2, 10. Nov. Theod. 8, 1 (ὁ) eapaeitatem JVov. 
(7) — T^. 13, 8, 1 (8) Iun. Gothofredus: Theodosius 
obüt XVI k. Febr. (9) reliqua terram attigerint Sal- 
masius (10) 2 ΤᾺ. 13, 9, 1 (11) veritate relata 
remedium ex indulgentia consequatur 7^. (12) D. et 
.pp. Beryti Gothofredus (8) τἶω TA. 13, 9, 3: iunge 


ΤΆ. 18, 5, 16 (14) praefeoti annonae 77. (15) duorum 
vel trium quaestione destrictum, purgandi in alios nautas 
licentia offeratur TA. (16) a liberis ... magistrorum] 
sequimur Constantinianae legis providam sanctionem, ut 
adfeetionibus navieulariorum 77. (141) — T^. 13, 9, 4 
(18) 2 T^. 13, 9, 6: iunge Th. 13, 5, 36. 31 (49) intra 
biennium] intra metas temporis constituti, hoe est intra 
biennium causis talibus praescriptum Τὰ. (20) legiti- 
mum 7^. 


XI 6—$ 


430 DE METALLARIIS 


cium eius exsolvat. JD. xvi k, April. Ravennae Ho- 
norio ΨΠΠ| et Theodosio V AA. conss. [a. 412] 

6 'Idem AA. Anthemio pp. Super naufragiorum 
quae contigerint casibus usitato more habita quae- 
stione si quis calculus modiationis dicatur tempestate 
maris deperisse, sub tuae sedis auditione nequaquam 
feratur acceptus, sed haec dispendii iactura? in omne 
naviculariorum concilium, pro rata scilicet contin- 
gentis muneris, deferatur. D. ΧΙΠ k. Febr. Hono- 
rio Vill οἱ Theodosio 111 AA. conss.? (a. 409] 


VII (VI). 
DE METALLARIIS ET METALLIS ET PROCURA- 
TORIBUS METALLORUM. 


1 'Unpp. Valentinianus et Valens A4. ad Cres- 
coniun comitem metallorum. Perpensa deliberatione 
duximus sanciendum, ut, quicumque exercitium me- 
tallorum vellet adfluere, is labore proprio et sibi et 
1 rei publicae commoda compararet. Itaque si qui 
sponte confluxerint, eos laudabilitas tua octonos 
scripulos in balluca, quae Graece χρύσαμμος appel- 

2 latur5, cogat exsolvere. Quidquid autem amplius 
colligere potuerint, fisco potissimum distrahant, a 
quo competentia ex largitionibus nostris pretia sus- 
cipiant. JD. 1111 id. Dec. Parisüs Valentiniano et 
Valente A44. conss. (a. 365] 

2 9Idem 44. ad Germanianum comitem sacrarum 
largitionum. Ob metallicum canonem, in quo propria 
consuetudo retinenda est, quattuordecim uncias bal- 
lucae pro singulis libris constat inferri. 2). vi id. 
lan. Romae? Lupicino et lovino conss. ἴα. 861] 

9 *Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
A444. Floro pp. Cuncti, qui per privatorum loca 
saxorum venam laboriosis effossionibus persequun- 
tur, decimas fisco, decimas etiam domino reprae- 
sentent, cetero modo suis desideriis vindicando. 
D. ui k. Sept. Constantinopoli Antonio et Syagrio 
conss. (a. 382] 

4 Idem A44. Eusignio pp. Cum procuratores 
metallorum intra Macedoniam Daciam mediterraneam 
Moesiam seu Dardaniam soliti ex curialibus ordi- 
nari, per quos sollemnis profligatur exactio, simulato 
hostili metu huic se necessitati subtraxerint, ad im- 
plendum munus retrahantur, et nulli deinceps licen- 
tia laxetur prius indebitas expetere dignitates, quam 
subeundam procurationem fideli sollertique exactione 
compleverint. J. riu k. Aug. Mediolani Honorio 
np. et Euodio conss. . . [a. 386] 

9 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
A44. Romulo comiti sacrarum largitionum. Per 
annos singulos septeni!! per hominem seripuli largi- 
tionibus inferantur ab aurilegulis, non solum in 
Pontica dioecesi, verum etiam in Asiana. JD. xr 
k. Mart. Constantinopoli Arcadio A. 11 et Rufino 
conss. [a. 392] 

6 '?Idem 4444. Paterno. Quosdam operta humo 
esse saxa dicentes id agere cognovimus, ut defossis 
in altum cuniculis alienarum aedium fundamenta 
labefactent. qua de re, si quando huiusmodi mar- 
mora sub aedificiis latere dicantur, perquirendi eadem 
copia denegetur. JD). xyz: k. wi Constantinopoli 

eodosio A. 111 et Abundantio conss. [a. 393] 

7 Imp. Theodosius A. Maximino comiti sacra- 

rum largitionum. Metallarii sive metallariae, qui 


quaeve δὰ regione deserta, ex qua videntur oriundi 
vel oriundae, ad externa migraverint, indubitanter 
sine ulla temporis praescriptione ad propriae originis 
stirpem laremque una cum sua subole revocentur, 
et quos domus nostrae ^ secreta retineant!5. sciant 
autem nullum exinde praeiudicium fisco esse gene- 
randum, etiamsi is'?, quem metallicum esse consti- 
terit!", privatis censibus suum nomen indiderit. D. v 
id. lul. Constantinopoli Victore vc. cons. ἴα. 424) 


VIII (VII). 


DE MURILEGULIS ET GYNAECIARIIS 15 ET PRO- 
CURATORIBUS GYNAECII!5 ET DE MONETARIIS 
ET BASTAGARIIS. 


| '9£mp. Consíantinus A. ad Bithynos. Moneta- 
rios in sua semper durare condicione oportet nec 
dignitatis cuiuscumque privilegio ab huiusmodi con- 
dicione liberari. JD. xri: k. Aug. Gallicano et Basso 
COn$s. [a. 311] 

2 ??]dem A. ad Felicem. Procuratores rei privatae 
baphii et gynaecii, per quos et privata nostra sub- 


stantia tenuatur et species in?' gynaeciis confectae. 


corrumpuntur, in baphiis etiam admixta temeratio 
naevum adducit inquinatae adluvionis, suffragiis ab- 
stineant, per quae memoratas administrationes adi- 
piscuntur, vel, si contra hoc fecerint, ??gladio ferian- 
tur D.... k. Nov. Aquil.?* Dalmatio et Zenophilo 
COnSS. [a. 333] 

9 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Ger- 
manum consularem?5, lIngenuae mulieres, quae se 
gynaeciariis sociaverint, si conventae denuntiatione 
sollemni splendorem generis contuberniorum vilitati 
praeferre noluerint, suorum maritorum condicione 
teneantur. 2). 111 k. Iul. Mediolani Valentiniano 
et Valente AA. conss. [a. 365] 

4 ?5]dem A4. ad Auconium pp. Quod ad prae- 
sens remedium pertinet, quintum animal bastagariis 
pro reparatione praebeatur. JD. id. Dec. Marciano- 
poli Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 368] 

Ὁ U]dem AA. et Gratianus 4. ad Philematium 
comitem sacrarum largitionum. Qui aliquem ex fa- 
milis gynaecii in latebris habere comperti sunt, 
mou librarum auri damno subicientur?*. J. ΧΙῚ 


^ Sept. Ciliciae?* Modesto et Arintheo conss. [a. 912] . 
6 rx Gratianus Valentinianus et Theodosius 
uc. 


AAA. a herium. Qui textrini nostri mancipia 
occultatione celaverit, ternis libris auri pro singulo- 
rum hominum suppressione plectetur. PP. Karíh 
gine 11] k. Mart. post consulatum Ausonii et 
Olybrii. [a. 380] 
31]Jdem A44. ad Hesperium pp. "Edicimus, ne 
qua mulier splendidioris gradus monetarii adhaerens 
consortio decus nativae libertatis amittat. quod si 
quam ab hac praeceptione statutum nostrae peren- 
nitatis abduxerit, ea?? vel legitima admonita conven- 
tione discedat vel, si complexui monetarii putaverit 
inhaerendum, non ambigat 56 33 et liberis praeiudica- 
1 turam et eius condicioni esse nectendam. Si qua 
vero originaria seu colonaria possessionis alienae 
ignaro domino seu sciente monetario adsociabitur, 
ii conventi mox iuri agrorum debitas personas retra- 
here festinent vel de cetero sciant repetendi facul- 
2 tatem silentii sui coniventia perdidisse. Sed ut 
monetario nullam extraneam 335 necti volumus, ita οἱ 35 


(1) — ΤΆ. 18, 5,32: iunge 11,2, 4. 11,28,1? (2) lacuna 
ΤΊ. (8) d. v k. Febr. Constantinopoli Honorio viu et 
Theodosio v AA. conss. (a. 412) 11,28,1 (4) — Τῇ. 10, 19,3 
(5) quae ... appellatur om. T'h. (6) — T. 10, 19, 4: tunge 
10, 72, 5. 11, 11,1 (7) cf. ad 10, 12, ὃ (8) — T. 
10, 19, 10 (9) — Th. 1, 32, 8 (10) — Τῇ. 10, 19, 12 
(11) sic TÀ., septem libri (12) ΤΆ. 10,19,14 (13) — Τῇ. 
10, 19, 15 (14) sic T., et ins. libri — (15) et quos ... 
retineant ex TA. 10, 19, 8 addita sunt — (16) is T^., ex 
his 7, quis ex his KO — (17) constabit TA. (18) gynae- 
cearn ef gynaeceum T7. constanter — (19) — 7}. 10, 20,1 


(20) 2 TA. 1, 32, 1. (21) in TÀ., om. libri (22) nu- 
mero oivium Romanorum exempti ins. TÀ. (28) Aquis 
Vesme er 1, 92, 4 (24) --α T^. 10, 20, 8ϑ (25) Ger- 


manianum comitem sacrarum largitionum | Gothofredus 
(26) — T. 10, 20, 4 (27) — T. 10, 20, 7 (28) sic 
T., subiugentur K, subiunguntur O (29) Seleuoiae 
Gothofredus (30) τα T'h. 10,20, 9 B 54,16, 6 (31) T. 
10, 20, 10 (32) secundum auetoritatem senatus consulti 
Claudiani ins. TA. (88) se T., sibi O, se sibi Καὶ 
(34) extraneam om. T'À. (85) et T'À., ex O, ut ex K*, 
et ex 


DE MURILEGULIS 


431 


XI 8. 9 


monetario patre susceptas prohibemus extraneis co- 
pulari. P. prid. id. Mart. Aquileiae post consula- 
tum Auson et Olybrü*. [a. 380] 

8 *Jdem AAA. Trifolio comiti sacrarum largitio- 
num. Aeternam fiximus legem, ne umquam basta- 
gariis militiam vel suam deserere liceat vel aliam, 
antequam eam impleverint?, subreptiva impetratione 
temptare. JD. viui k. Aug. Heracleae Ricomere et 
Clearcho conss. (a. 384] 

9 *Idem A44. et Arcadius A. ad. Principtum pp. 
Si m naviculam functioni muricis et legendis con- 
chyliis deputatam ausus fuerit usurpare, duarum 
librarum auri illatione teneatur. 2). vr k. Oct. Aqui- 
leiae Arcadio 4. et Bautone conss. [a. 385] 

10 Ἔν. Arcadius Honorius et Theodosius 
A44. JPhilometori comiti sacrarum | largitionum. 
Lotas in posterum sericoblattae et metaxae huius- 
modi species inferri praecipimus: viginti librarum 
auri condemnatione proposita his, qui scrinium cano- 
num tractant, prioribus etiam cuiuscumque? officii, 
si statuta caelestia a quodam passi fuerint temerari. 
D. v k. Iul. Constantinopoli Arcadio A. v1 et Probo 
COnss. [a. 406] 

11 "Zmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Maai- 
mino comiti sacrarum largitionum.  Murileguli, qui 
relicto atque despecto propriae condicionis officio 
vetitis se infulis dignitatum et cingulis penitus de- 
negatis munisse dicuntur, ad propriae artis et origi- 
1 nis vincula revocentur. Ab illis autem, qui rebus 
eorum videntur inhiasse, quos in sua origine perma- 
nere et sollemnibus ministeriis inservire manifestum 
est, omnia quaecumque constiterit ex quocumque 
titulo possessa antiquis possessoribus restituantur. 
2 Quod si alienigenae detentatores oneribus condi- 
cionis externae maluerint subiacere quam restituere 
facultates, et futura deinceps agnoscant munia sibi 
esse subeunda et de praeterito, si qua ipsis possi- 
dentibus reliqua colliguntur, & semet ipsis sciant 
sine aliqua excusatione solvenda. 2). xvii k. Nov.? 
Constantinopoli Victore cons. [a. 424] 

12 ?Idem A. et C. Maaimino comiti sacrarum 
largitionum. li, qui ex filiabus murilegulorum et 
alienae originis patribus sunt vel fuerint procreati, 
iura maternae condicionis agnoscant. 2). Vii k. Iun. 
Theodosio A. ΧΙ et Valentiniano C. conss. — [a. 425] 

13 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Aca- 
cio comiti sacrarum largitionum. Si quis ex corpore 
gynaeciariorum vel linteariorum vel linyphariorum mo- 
netariorumve aut murilegulorum vel aliorum similium 
ad divinas largitiones nexu sanguinis pertinentium 
voluerit posthac de suo collegio liberari, non quos- 
cumque nec facile in locum proprium, freti dextrae 
triumphalis absolutione, substituant, sed eos, quos 
omnibus idoneos modis sub ipsis quodammodo am- 
plissimae tuae sedis obtutibus approbaverint: ita 
tamen, ut is, qui ab huiusmodi condicione iuxta for- 
mam caelitus datam beneficio principali fuerit ab- 
solutus, universi !! generis sui prosapiam in functione 
memorati corporis permanentem cum omnibus eius 
qui absolvitur rebus obnoxiam largitionibus sacris 


futuram esse non dubitet. JD. vir k. Mart. Con- 
stantinopoli Theodosio xi: et Valentiniano 11 AA. 
COnSs$. [a. 426] 
14 "Idem A4. Acacio comiti sacrarum largitio- 
num. Privatae vel linteae vestis magistri, thesauro- 
rum praepositi vel baphiorum ac textrinorum pro- 
curatores ceterique, quibus huiusmodi sollicitudo 
committitur, non ante ad rem sacri aerarii procu- 
randam permittantur accedere, quam satisdationibus 
dignis eorum administratio roboretur: scituri nec 
prosecutorias quidem sacras posthac sibimet postu- 
landas. [a. 426] 
15 '3/dem 4,4. Valerio comiti sacrarum largitio- 
num. Qui aut patre conchyliolegulo geniti proba- 
buntur aut matre, memoratae adscriptioni obnoxios 
se esse non ambigant. JD. x Á. April. Constantino- 
poli Hierio et Ardabure conss. [a. 4271] 
16 1. Μμηδείς, ὡς ἔτυχεν, τοῖς δημοσίοις σωματείοις 
ἐγγραφέσϑω, εἰ μὴ κατὰ τὸ ἀναγκαῖον καὶ ἐκ 
γένους ὧν τοιούτου καὶ ἡλικίας καὶ τέχνης ἐστὶν 
ἐπιτήδειος, πράξεως γινομένης ἐπὶ τούτῳ παρὰ 
τῷ ἄρχοντι τῆς ἐπαρχίας καὶ κατατεϑεμένου τοῦ 
σωματείου, ὅτι ἐπιτήδειός ἐστε" καὶ τὰ πραττό- 
μενα εἰς ἡμᾶς ἀναφερέσϑω, ὥστε ἡμᾶς πάλιν 
ἐπικυρῶσαε διὰ ϑείων συλλαβῶν τάξιν προβατο- 
1 ρίας λαμβανουσῶν. Εἰ δὲ παραβαίη ταῦτά τις, 
οὔτε τὰς παραμυϑίας λήψεται τὰς ἐντεῦϑεν ovra 
κοινωνήσει τῷ σωματείῳ, ἀλλὰ βασανισϑεὶς ἐξ- 
ορισϑήσεται διηνεκῶς ἐκ τῆς ἐπαρχίας, καὶ πᾶς 
δὲ συνεργήσας τοῖς αὐτοῖς ἐπειτεμίοις ὑποκείσεται, 

καὶ μάλιστα ὁ πραιπόσιτος. 


ΥΠΠ (VIII). 


DE VESTIBUS HOLOVERIS ET AURATIS ET DE 
INTINCTIONE SACRI MURICIS. 


1 "Imppp. Valentinianus Valens οἱ Gratianus 
AAA. Archelao comiti sacrarum largitionum. |. Au- 
ratas ac sericas paragaudas auro intextas viriles 16 
privatis usibus contexere conficereque prohibemus 
et a gynaeciariis! tantum nostris fieri praecipimus. 
D. v non. lul. Nebiodumi 8. acc. xv k. Aug. Mar- 
cianopoli Valentiniano np. et Victore conss. [a.369] 

2 ?PImppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
4444. Floro pp. Nemo vir?? auratas habeat aut in 
tunicis aut in lineis paragaudas, nisi ii tantummodo, 
quibus hoc propter imperiale ministerium concessum 
est?!, non enim levi animadversione plectetur, quis- 
quis vetito se et indebito non abdicaverit indumento. 
D. 111 k. April. Constantinopoli Antonio et Syagrio 
conss. [a. 382] 

9 Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Vellera adulterino colore fucata in speciem sacri 
muricis tingere non sinimus nec tinctum cum rho- 
dino prius sericum alio postea colore fucari, cum 
de albo omnium colorum tingendi copia non nege- 
tur: nam capitalem poenam illicita temptantes sus- 
cipient. 


(1) Synopsis I'10, 2 ex B 54, 16, 8 hanc legem citat 
ὅτε ὁ ὑπονοθεύων γυναῖκα ἀφορισϑεῖσαν τῷ γυναι- 
κείῳ δύο λίτρας δέδωσιεν (id est qui mulierem gynaecio 
addietam eorrumpit, duas libras solvit), numero opinor 
falso, cum libri nostri consentiant cum Th. et B ad 
c. 11 nec Cuiacius quicquam de ea lege ex DB adnmotet 
(2) — TA. 10, 20, 11 (3) antequam eam impleverint 
om. Th. (4) —5 T. 10, 20; 12. (5) — TA. 10, 20, 13 
(6) eius 1. (1) — T^. 10, 20, 14: Gothofredus iungit 


11, 9, 4 (8) Febr. 11, 9, 4 (9) — TA. 10, 20, 15 
(10) — T. 10, 20, 1. (11) universam TA. (12) iunge 
Τῇ. 8, 1, 23, cut subscribitur: d. k. Iul. Nicomediae Theo- 
dosio xu et Valentiniano 11 AA. conss. (13) — T7. 
10, 20,17 (14) — B 54,16, 16 (15) — T7. 10, 21, 1: 
iunge 10, 2, 4 * (16) tam viriles quam muliebres 77. 
(17) sed gynaeceis 7. (8) d. 111 non. Iul. Novioduno 
10,2, 4 (19) -— 77. 10, 21, 2 5 6, 25, 2 (20) vir 
om. Th. (321) nisi ... est om. T. 


VIII 16 Nemo, ut factum est, publicis corporibus 
adscribatur, nisi wurguens causa sit et ipse talis 
originis sit et tam aeíate quam arte idoneus: qua 
de re gesta fiant apud praesidem provinciae et a 
corpore eum idoneum esse deponatur: eaque gesta 

ad nos mittantur, ut nos sacris litteris quae pro- 


1 batoriarum vice erunt ea confirmemus. δ quis 
haec violaverit, neque solacia quae inde competunt 
accipiet neque corpori sociabitur, sed verberatus 
in perpetuum ea: provincia relegabitur: et quisquis 
eis opem tulerit, isdem poenis subiacebit, &ànprimis 
praepositus. 


XI 9—11 432 


DE FABRICENSIBUS 


4 !Imp. Theodosius A. Maaimino comiti sacra- 
rum largitionum. .'Temperent universi, curuscumque 
sint sexus dignitatis artis professionis et generis, ab 
huiusmodi speciei possessione, quae soli principi 
1 eiusque domui dedicatur. Nec pallia tunicasque 
domi quis sericas contexat aut faciat, quae tincta 
conchylio nullius alterius permixtione subtexta sunt. 
3 Proferantur ex aedibus tradanturque tunicae et 
pallia ex omni parte texturae cruore infecta con- 
chyli. nulla stamina subtexantur tincta conchylio, 
nec eiusdem infectionis arguto pectine solidanda fila 
decurrant. reddenda aerario holovera vestimenta 
3 virilia? protinus offerantur. Nec est, ut quis- 
quam de abiurato pretio conqueratur, quia sufficit 
ἃ calcatae legis impunitas?. Ne quis vero nunc 
huiusmodi suppressione in laqueos novae constitu- 
tionis incurrat: alioquin ad similitudinem laesae 
maiestatis periculum sustinebit. D. xvir k. Febr. 
Constantinopoli Victore vc. cons. — [a. 424] 

5 *Impp. Theodosius et Valentinianus 4A. Apol- 
lonio comiti sacrarum largitionum. Purpurae nun- 
dinas, licet innumeris sint constitutionibus prohibi- 
tae, recenti quoque interminatione vetamus. et ideo 
septimum de scrinio exceptorum, sextum de scrinio 
. canonum, quintum de scrinio tabulariorum ad baphia 
Phoenices per certum tempus mitti praecipimus, ut 
fraus omnis eorum prohibeatur sollertia timentium, 
ne quaesitis longo 5 sudore stipendiis careant: etiam 
viginti librarum auri condemnatione proposita. D. 
vill id. Mart. Constantinopoli Isidoro et Senatore 
607,85. [a. 436] 


X (VIII). 
DE FABRICENSIBUS. 


1 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Tatiano pp. Omnibus fabricis non pecunias 
pro speciebus, sed ipsas species sine dilatione in- 
ferri? praecipimus, ut venae nobilis et quae facile 
deducatur ignibus seu liquescat ferri materies prae- 
beatur, quo promptius adempta fraudibus facultate 
commodo publico consulatur. 2). xv k. Nov. Theo- 
dosio A. 11 et Cynegio conss. [a. 388] 

2 *]dem AAA. Rufino magistro officiorum. Pri- 
micerium fabricae post biennium non solum vaca- 
tione, verum etiam honore donari praecipimus, ita 
ut inter protectores eiusdem fabricae per biennium? 
adoraturus aeternitatem nostram suo quisque tem- 
pore dirigatur. JD. vri: id. Mart. Mediolani Valen- 
tiniano A. 111] et NNeoterio conss. [a. 390] 

9 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Osio magistro 
officiorum. Stigmata, hoc est nota publica fabri- 
censium brachiis ad imitationem tironum infligatur, 
ut hoe modo saltem possint latitantes agnosci (his, 
qui eos susceperint vel eorum liberos, sine dubio 
fabricae vindicandis) et qui subreptione quadam de- 
clinandi operis ad publicae cuiuslibet sacramenta 
militiae transierunt. JD. xvin k. lan. Constantino- 
poü Honorio A. 1111 et Éutychiano conss. (a. 398] 

4 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio 
pp. Si quis consortium fabricensium crediderit eli- 
gendum, in ea urbe, qua natus est vel in qua domi- 
cilium collocavit, his quorum interest convocatis 
primitus acta conficiat, sese doceat non avo non 
patre curiali progenitum, nihil ordini civitatis debere, 
nulli se civico muneri obnoxium, atque ita demum 
gestis confectis vel apud moderatorem provinciae vel 
si is absit apud defensorem civitatis, ad militiam 
1 quam optaverit suscipiatur. Quod si absque hac 


cautione quispiam ad fabricensium consortium ob- 


repserit, sciat se ad ordinis cui debetur patriaeque. 


suae munera esse reducendum ?, ita ut nulla eum 
nec temporis nec stipcudiorum praerogativa defen- 


dat. JD. xv k. lun. Constantinopoli Honorio vYIHI | 


et Theodosio v AA. conss. [a. 412] 

9 "Impp. Theodosius et Valentinianus, AA. Aure- 
liano comiti rerum privatarum. lure provisum est 
fabricenses artibus propriis inservire, ut exhaustis 
laboribus immorentur!^ cum subole professioni, cui 
1 mati sunt. Denique quod ab uno committitur, 
totius delinquitur periculo numeri, ut constricti no- 
minationibus suis sociorum actibus quandam specu- 
lam gerant, et unius damnum ad omnium transit 
2 dispendium. Universi itaque, velut in e: 
unius formae!*, unius decoctionis, si ita res tulerit, 
respondere cogentur. 1). prid. non. Nov. Constan- 
tinopoli Theodosio A. xvii et Festo conss. ἴα. 439] 

6 Impp. Leo et Anthemius A4. Euphemio ma- 


isfro officiorum. Eos, qui inter fabricenses sacrae 


abricae sociati sunt, vel eorum uxores aut filios, 
qui itidem inter fabricenses militare dicuntur, non 
alibi pulsare volentibus respondere praecipimus, nisi 
in iudicio tuae sublimitatis, ad cuius iurisdictionem 


potestatemque pertinent: nec eos post stipendiorum 


finem militiae super civilibus vel curialibus muneri- 
bus, quibus nullo modo subiacere monstrantur, ἃ 
viris clarissimis rectoribus provinciarum vel eorum 
officiis praeter licitum inquietari. 

7 ldem AA. Euphemio magistro officiorum. Nul- 
lus fabricensium conductioni vel administrationi vel 
agriculturae alienarum rerum se posthac immiscere 
conetur: dominis quidem, si qui contra haec statuta 
meae pietatis venire ausi fuerint, res vel praedia, 
quae scientes quod fabricenses sunt isdem fabricen- 
Sibus ministranda commiserint, amissuris, fabricensi- 
bus vero gravissime coercitis post facultatum suarum 
amissionem perpetua exilii poena et animadversione 
1 retinendis. semet sane in translatione armo- 
rum angariae necessariae fuerint, sublimitas tua 
litteras ad eminentissimam iubeat dirigi praefecturam 
et numerum ei armorum et ex quo loco transferenda 
sunt indicare, ut continuo super praebendis angariis 
pro numero eorum iens transferuntur armorum prae- 
ceptione sua viros clarissimos provinciae moderatores 
conveniat, ut secundum missam a sublimitate tua 
notitiam naves vel angariae confestim de publico 
2 praebeantur. Quod si aliqua tarditas vel neglegen- 
tia post datas a sublimitate tua ad eminentissimam 
praefecturam litteras in destinandis auctoritatibus 
amplissimae sedis intercesserit et ex hoc armorum 
transvectio fuerit impedita, quinquaginta libris auri 
tam numerarium pro tempore officii eiusdem amplis- 
simae sedis quam alios quorum interest condemnari 
praecipimus eamque auri quantitatem protinus exac- 
tam fisci viribus adgregari: multa praeterea triginta 
librarum auri proposita tam uiris clarissimis qui pro- 
vincias regunt quam eorum apparitionibus, si coni- 
ventibus his armorum subvectio tarditate aliqua fue- 
rit praepedita. 


XI (X).'* 
DE VETERIS NUMISMATIS POTESTATE. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. Ger- 
mano pp.'* Solidos veterum gene i veneratione 
formatos ita tradi ac suscipi ab ementibus et distra- 
hentibus iubemus, ut nihi] omnino refragationis oria- 
tur, modo ut debiti ponderis sint et speciei probae: 


(1) — TA. 10, 21, 3. (2) virilia om. T. (3) nec vacet 
illi eurare de quaestu, cui sua salus esse non debet in 
pretio ins. TÀ. (4) — T7. 10, 20,18 (5) multo T^. 
(6) — T. 10, ?2, 2. (1) in :perpetuum servanda hac 
forma ins. Th. (8) — TÀ. 10, 22, 3 (9) eiusdem 
fabricae per biennium om. T^. (10) — Th. 10, 22, 4 
(1) — TA. 10, 22, 6: Gothofredus iungit Τῇ. 12, 1, 115 


(12) revocandum 77. (13) — Nov. Theod. 6 B 84, 11,5: 


iunge 6, 62, 5 — (14) exhausti lab. immoriantur Nov. 
(15) uniformi Nov. (40) B 54, 18 (11) Gothofredus 
iungit 10, 72, 5. 11, 7, 2 (d. v1 id. Ian. Romae Lupioino 
et lovino conss. id est a. 367) (18) Germaniano comiti 
sacrarum largitionum Gothofredus 


——— Y 2 


τος 


ἢ 
& 
i 
M 
"T 
eo 


"NULLI LICERE IN FRENIS 433 


ΧΙ 11—17 


Bcituris universis, qui aliter fecerint, haud leviter in 
86 vindicandum. 


2 Idem AA. et Gratianus .4. ad lulianum pp.! 
Pro imminutione, quae in aestimatione solidi forte 
tractatur, omnium quoque specierum pretia decrescere 
oportet. 

9 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Árintheo pp.  Universos auctoritas tua propo- 
sito edicto commoneat obryziacorum omnium soli- 
dorum uniforme pretium postulare, scilicet capitali 
supplicio puniendo, qui vel iussa nostrae maiestatis 
avaritiae caecitate contempserit, vel aeternales vul- 
tus, dum fraudibus studet, duxerit viliores. 


XII (XI). 


NULLI LICERE IN FRENIS ET EQUESTRIBUS 

SELLIS ET IN BALTEIS MARGARITAS ET SMA- 

RAGDOS ET HYACINTHOS APTARE ET DE ARTI- 
FICIBUS PALATINIS. 


1 Imp. Leo A. Leontico. Nulli prorsus liceat in 
frenis et equestribus sellis vel in balteis suis marga- 
ritas et smaragdos et hyacinthos aptare posthac vel 
inserere. aliis autem gemmis frena et equestres sel- 
las et balteos suos privatos exornare permittimus. 
de curceumis vero omnem prorsus qualiumcumque 
gemmarum habitum praecipimus submoveri. fibulis 
quoque in chlamydibus his utantur, quae solo auro 
et arte pretiosae sunt. si quis autem contra inter- 
dictum pietatis meae fecerit, sciat se continuo quin- 
1 quaginta libris auri esse multandum. Nulli prae- 
terea privatorum liceat (exceptis scilicet ornamentis 
matronalibus et tam muliebrium quam virilium anu- 
lorum habitu) aliquid ex auro et gemmis quod ad 
cultum et ornatum imperatorium pertinet facere ne- 
que illud sub hoc colore et praetextu praeparare, 
quod velit clementiae principali velut aliquod munus 
offerre: pietas enim mea huiusmodi dona non expe- 
tit neque regium sibi offerri a privatis cultum requi- 
2 rit. Sane si quis posthac aliquid contra vetitum 
huiusmodi sanctionis effecerit et offerenda clementiae 
meae ornamenta, quae usibus regiis deputata sunt, 
gemmis auroque decorata ausus fuerit praeparare, 
centum librarum auri condemnatione sciat se esse 
feriendum, capitali quoque subdendum esse supplicio: 
ornamenta enim regia intra aulam meam fieri ἃ pa- 
latinis artificibus debent, non passim in privatis do- 
3 mibus vel officiis parari. Unde summa severitate 
sancimus, ut quod in cultu ornatuque nostro sacrum 
et adoptabile? est, id facere temeritas privata non 
4 audeat. Si quis sane contra vetitum tranquillita- 
tis meae aliquid fecerit, definitam superius multam 
&b his per officia palatinorum exigi et sacris largi- 
tionibus nostris iubemus inferri. 


XIII (XII). 
DE CLASSICIS. 


1 *Impp. Valentinianus et Valens 4A. Auxonio 
pp. Classem Seleucenam aliasque universas ad offi- 
cium, quod magnitudini tuae obsequitur, volumus 
pertinere, ut classicorum numerus ex incensitis vel 
aderescentibus compleatur et Seleucena ad auxilium 
purgandi Orontis aliasque necessitates Orientis comiti 
deputetur. Jta indictione xi1 [a. 369] 


XIII (XIII). 
DE DECURIIS* URBIS ROMAE. 


1 Vs n Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. ad Trifolium pp. Si quis decurialem de aufe- 
rendis privilegiis putaverit lite pulsandum, intellegat 
se decuriae interpellare debere iudicem. JD. xi111 Kk. 
Febr. Mediolani Timasio et Promoto conss. a. 389] 

2 *Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius A444. 
Exsuperantio Iulio et ceteris decurialibus. Leges 
tam a superioribus principibus quam a divo parente 
1 nostro conditas nostra auctoritate firmamus. Sin- 
gulos itaque iudices scire volumus, ne quis huic col- 
legio iniuriis corporalibus temptet notam &atterere 
neque ab his commodis, quae rationibus approban- 
tur, audeat separare. huie enim collegio volumus 
antiquam privilegiorum praerogativam servari 0). 
Vill id. lul. Romae Honorio A. vi et Aristaeneto 
conss. (a. 404] 


XV (ΠΠ) 
DE PRIVILEGIIS CORPORATORUM URBIS ROMAE. 


1 '"nppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. ad Alypium pu. Nulli sit liberum, nulli per- 
missum, ut novum aliquid urbis incolae in urbe su- 
stineant, sed in honorem aeternae urbis corporatis 
1 indulta suffragia valere praecipimus. Cura. autem 
rectorum provinciarum corporati urbis Romae, qui 
in peregrina transgressi sunt, redire cogantur, ut 
servire possint functionibus, quas imposuit antiqua 
sollemnitas. D. prid. id. Iul. Aquileiae Tatiano et 
Symmacho conss. [a. 391] 


XVI (XY). 
DE PISTORIBUS. 


1 Imp. Leo A. Viviano pp. Quicumque ex man- 
cipibus comitis horreorum dignitatem et officium vel 
ambitione vel gratia vel pecunia seu quolibet alio 
modo posthac fuerit adsecutus, exutus dignitate, 
quam contra interdictum nostrae serenitatis adeptus 
est, multatus etiam viginti libris auri ad mancipum 
1 denuo consortium collegiumque revocetur. Omne 
etiam speciale beneficium, quocumque modo contra 
hane sanctionem fuerit impetratum, penitus con- 
quiescat. [a. 457—465] 


XVII (XVI). 


DE SUARIIS?* ET SUSCEPTORIBUS VINI ET CE- 
TERIS CORPORATIS. 


1 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. di Albinum pu. .Porcinarii urbis aeternae cum 
pervigilem laborem populi Romani commodis exhi- 
beant, sordidis semper muneribus liberentur. D. ΡΠ 
k. Sept. Romae Timasio et Promoto conss. [a. 389] 

2 Impp. Arcadius et Honorius 44. Florentino 
pu. Quicumque ex corporibus suariorum sive ex- 
cipilendae necessitate litis adstrictus seu inferendae 
voluntate spontanea provocatus iudicium voluerit expe- 
riri, fori urbani auditorium praestoletur.!i [a.395—397] 


(0) ad Iulianum pf. annonae emendat Gothofredus et 
iungit 11, 23, 1 a. 366, vix recte, cum et Gratianus 
utroque loco male additus foret, nec c. 1 ἢ. t. cum le- 
gibus a. 367] iungi posset: fortasse ad Aurelianum pf. 
ann. (a. 807, cf. 11,3, 1) ser. (2) adorabile Mommsen 
(3) 2» T^. 10, 23, 1 (4) sic TÀ., de curialibus KO 
(5) 2 TA. 14, 1, 3 (69 — Th. 14, 1, 4 (1) com- 
posita est ex Th. 14, 2, 2. 3. 4 (8) pecuariis 1ns. 
IL 


TÀ. 14, 4, om. B 54,20 (9) — 77^. 14,4,6 (10) flo- 
rentino pu. scripsi ad 77^. 14, 4, 7, florentio pp. tradi- 
tur (131) cum. in c. 1. 2 non agatur nisi de suariis, 
Graeca in extremo titulo excidisse Hugolinus aliique su- 
spicati sunt: sane dici vir potest lustinianos ex Th. 
susceptores vini celerosque corporatos temere retinuisse, 
cum pecuarios omiserint (not. 8) 


$9 


XI 18—23 434 


DE COLLEGIATIS 


XVIII (XVII). 


DE COLLEGIATIS ET CHARTOPRATIS ET NUM- 
MULARIIS. 


1 Impp. Theodosius et. Valentinianus A4. Cyro 
pu. Qui sub praetextu decanorum seu collegiatorum, 
cum id munus non impleant, aliis se muneribus co- 
nantur subtrahere, eorum fraudibus credidimus ob- 
viandum, ne quis sub specie muneris, quod minus 
exsequitur, alterius muneris. oneribus relevetur, ne 
argentariorum vel nummulariorum munera declinen- 
tur ab his, qui dici tantum collegiati vel decani fes- 
1 tinant. Ideoque si quis eorum sub nudae appel- 
lationis velamine collegiatum se seu decanum appel- 
lat, sciat pro se alium subrogandum, qui praedicto 
muneri sufficiens approbatur, subrogatione? videlicet 
memoratorum vel eorum qui moriuntur primatum eius 
2 quisubrogatur admisso iudicio. Quod autem supra 
numerum, qui encautis? brevibus continetur^, nemo 
se quolibet patrocinio vel cuiuslibet adsumpta poten- 
tia debeat excusare, hoc nostrae est serenitatis cen- 
sere, tuae sublimitatis tuique officii cautius obser- 
3 vare. Hoc inter omnes aequa lance servari 
praecipimus, nullo divinae domus patrocinio, nullo 
. Ssacrosanctarum ecclesiarum reverentia, nullo qualibet 
4 vel cuiuslibet se potentia excusante. Sed ne tan- 
tum circa munera relevanda supplicibus consuluisse 
noscamur, illud etiam dicendum? observandumque 
esse censemus, ut chartae venditio, quae de provin- 
ciis ad corporatos supplicum per innovationem trans- 
lata est, primae constitutionis terminis concludatur, 
hoc est, quod initio dispositionis constitutum est, id 
in posterum nulla addita novatione servetur. JD. x 
k. April. Theodosio xvii et Festo conss.9 [a. 439] 


XVIIII (XVIIL). 


DE STUDIIS LIBERALIBUS URBIS ROMAE ET 
CONSTANTINOPOLITANAE. 


1 "Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. Con- 
stantio pu. Universos, qui usurpantes sibi nomina 
magistrorum in publicis magistrationibus cellulisque 
collectos undecumque discipulos cireumferre consue- 
runt, ab ostentatione vulgari praecipimus amoveri, 
ita ut, si qui eorum post emissos divinae sanctionis 
adfatus quae prohibemus atque damnamus iterum 
forte temptaverit, non solum eius quam meretur in- 
famiae notam subeat, verum etiam pellendum se ex 
1 ipsa ubi versatur illicite urbe cognoscat. Illos 
vero, qui intra plurimorum domus eadem exercere 
privatim studia consueverunt, si ipsis tantummodo 
discipulis vacare maluerint, quos intra parietes do- 
mesticos docent, nulla huiusmodi interminatione pro- 
hibemus: sin autem ex eorum numero fuerint, qui 
videntur intra Capitolii auditorium constituti, ii om- 
nibus modis privatarum aedium studia sibi interdicta 
esse cognoscant, scituri, quod, si adversus caelestia 
statuta facientes fuerint deprehensi, nihil penitus ex 
ilis privilegiis consequantur, quae his, qui in Capi- 
tolio tantum docere praecepti sunt, merito deferun- 
2(1) tur. Habeat igitur auditorium specialiter no- 
strum in his primum, quos Romanae eloquentiae 
doctrina commendat, oratores quidem tres numero, 
decem vero grammaticos: in his etiam, qui facundia 
Graecitatis pollere noscuntur, quinque nuuuero sint 
3 Ssophistae et grammatici aeque decem. Et quo- 
niam non his artibus tantum adulescentiam gloriosam 
optamus institui, profundioris quoque scientiae atque 


doctrinae memoratis magistris sociamus auctores. 
4 Unum igitur adiungi ceteris volumus, qui philo- 
sophiae arcana rimetur, duo quoque, qui iuris 860 
legum voluntates? pandant, ita ut unicuique loca 
specialiter deputata adsignari faciat tua sublimitas, 
ne discipuli sibi invicem possint obstrepere vel ma- 
gistri, neve linguarum confusio permixta vel vocum 
aures quorundam aut mentes ἃ studio litterarum 
avertat. D. 111 k. Mart. Constantinopoli Theodosio 
A. xi et Valentiniano conss. (a. 425] 


XX (XVIIII). 
DE HONORATORUM VEHICULIS. 


1 ?*Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Nebridio pu. Omnes honorati seu civilium 
seu militarium !? vehiculis dignitatis suae, id est car- 
rucis!!, intra urbem sacratissimi nominis semper 
utantur. 2. 1 k. Febr. Consíantinopoli Honorio 
np. et Euodio conss. (a. 386] 


XXI (XX). 


DE PRIVILEGIIS URBIS CONSTANTINOPOLITA- 


NAE 


1 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Philippo 
pp. lilyrici. Urbs Constantinopolitana non solum iuris 
talici, sed etiam ipsius Romae veteris praerogativa 
laetetur. 2. prid. id. lul. Eustathio et Agricola 
conss. (a. 421] 


XXII (XXI). 
DE METROPOLI BERYTO. 


1 Impp. Theodosius et Valentinianus 44. Hor- 
misdae pp. Propter multas iustasque causas metro- 
politano nomine ac dignitate Berytum decernimus 
exornandam iam suis virtutibus coronatam. igitur 
haec quoque metropolitanam habeat dignitatem. 'l'yro 
nihil de iure suo derogatur. sit illa mater provin- 
ciae maiorum nostrorum beneficio, haec nostro, et 
utraque dignitate simili perfruatur. (a. 448—450] 


XXIII (XXII) '*. 
DE CANONE FRUMENTARIO URBIS ROMAE. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad. Tulia- 
num praefectum annonae. Nautiei apud praesidum'!* 
vel magistratuum acta confiteantur incorruptas spe: 
cies!9 suscepisse, eorumque, apud quos deponitur 
ista testatio, praesens adspectus probet nihil in his 
esse vitii. quod eo tempore, quo ad sacrae urbis 
portum pervenit, praefecturam iugiter observare prae- 
ceptum est. 7). xviii k. lul. Remis Gratiano A. et 
Dagalaifo conss. (a. 366] 

y U Impp. Arcadius et. Honorius A4. ad. senatum 
et populum. Si quid frumenti vel olei urbicarii 
canonis remissione indultum est speciali beneficio, 
contra commodum publicum elicita non valeant. 2). 
XVII k. Mai. Mediolani Caesario et Attico conss. [a. 391] 

3 !*Idem AA. Messalae pp. Neminem patimur in 
mutando canone urbis Romae nostrae clementiae 
beneficium postulare: sed etiam ea rescripta, quae 
quoquo modo potuerint impetrari, suscipi non sini- 
mus. 608 vero, qui contra haec fecerint, in duplum 


(1) pr. $9 1 21,2, 9 (?) subrogationi Mommsen 
(3) encautis deit, inoautis K, incaptis Ὁ. (4) sic ΚΡ, 
eontinentur K^O (5) edicendum  Cuiacius (6) hoc 
loco excidisse videtur Anastasii constitutio, qua. decano- 
rum Constantinopolitanorum numerum centum quinquaginta 
auctum esse refert Nov. 99 pr. (cf. ad 1,2,18): quamquam 
enim Theodorus ad hanc novellam non laudat nisi 1,2, 18, 
ab hac constitutione illam Anastasianae legis partem alie- 


nam esse probat Const. — (7) — 7}. 14,9,8: iunge Th. 
15, 1, 53 (8) formulas T^. (9) — 7^. 14, 12, 1 
(10) dignitatum ins. TA. (11) biugis ims, Z^. (12) τα 
1,2, 6 B 54,23,1 (13) B 54,24 (44) — Th. 14, 15,2 
(15) curatorum Z^. (16) species libri, se respicies 77. 
(11) — T.14,15,3: iunge 4. 40,8 et quae ibi laudantur 
(18) pr. 2 Th. 14, 15, 5 


"——-- c oum V umm PCPER 


JDE FRUMENTO 


435 


XI 23—29 


1 retinendos esse decernimus. ! Vicarios quin etiam 
ceterosque iudices, nisi deinceps ab usurpatione ur- 
bicarii canonis abstineant, deportationis poena deti- 
neri, primates officiorum capitali supplicio subiugari 
perpetua auctoritate sancimus. 0). prid. non. Sept. 
Altino Theodoro vc. cons. [a. 399] 


XXIII (XXIII)*. 
DE FRUMENTO URBIS CONSTANTINOPOLITANAE. 


1 3ZImpp. Honorius et Theodosius AA. Urso pu. 
Nulli, ne divinae quidem domui nostrae frumentum 
de horreis publicis pro annona penitus praebeatur, 
sed integer canon mancipibus consignetur, annona 
in pane cocto domibus exhibenda. ita enim debet 
canon ab inclitae memoriae Constantino praestitus 
nec non à divo pietatis meae avo Theodosio^ auctus? 
expendi, quoniam crescit inopia, si frumenta, quae 
pro annona tribuuntur, ad usus alios deputata * co- 
gentur sibi de publico emere, quae aliis vendere po- 
tuissent. JD. x k. Aug. Constantinopoli Theodosio 
A. vii οἱ Palladio conss. [a. 416] 

2 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Leon- 
(io pw. Auri statuta quantitas? ad coemptionem 
frumentariam sit perpetuo dedicata, nec liceat cui- 
quam postea administratione urbicariae potestatis 
percepta aliquid ex eadem? summa minuere vel ad 
quoscumque alios usus convertere: sed sub gestorum 
testificatione certum fiat, et quod mancipibus mutui 
nomine datum est et quod ab isdem sit excepta omni 
1 concussione solvendum. Eum autem, qui hanc 
formam ausus fuerit inquinare, quantitatem, in qua 
suam calliditatem exercuerit, in duplum redhibere 
iubemus, et quidquid ex praedicta ratione adcreverit, 
ad cumulum eiusdem!? auri quantitatis et frumen- 
tarii tituli fomitem redundare, "ig ue huius teno- 
rem aeneis tabulis incidi. JD. v A. Dec. Constanti- 
nopoli Areobindo et Aspare conss. [a. 434] 


XXV (XXIIII). 
DE ANNONIS CIVILIBUS 12, 


1 "Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Proculo p«.  Annonas publicas!? non tam titulis 
dignitatum quam singulorum viritim meritis attributas 
| divi Constantini liberalitate sat claruit. Ideoque 
nihil ex his scholarum nomine vindicetur, sed pro 
uniuscuiusque merito quae sunt concessa serventur, 
ut, quicumque perceptarum annonarum emolumenta 
vel in heredes proprios iure sanguinis transfuderunt 
vel in extraneos distractionis titulo transscripserunt, 
maneat, quod gestum est vel hereditatis merito vel 
alienationis arbitrio. JD. vii k. Iul. Constantinopoli 
Arcadio A. 11 eí Rufino conss. (a. 392] 

2 Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 444A. 
Tatiano pp. Centum viginti quinque modios fru- 
menti praeter solitum canonem per singulos dies de 
praesenti sexta indictione ex die kalendarum lanua- 
riarum nomine parapeteumatis!* de horreis publicis 
huius almae urbis insita nostrae pietatis liberalitate 
tribuimus, datis sacris apicibus ad sublimissimam 
quoque per Orientem praefecturam, quibus possit et 
modum nostrae donationis agnoscere et incunctanter 


1 praebere quae iussimus. Quam modiationem iugi- 
ter et in perpetuum civibus nostris debere conferri 
valitura in aevum hac lege sancimus. (a. 392] 


XXVI (XXV). 
DE MENDICANTIBUS VALIDIS 15, 


1 "Imppp.Gratianus Valentinianus et Theodosius 
44A4A. Mia venen p". Cunctis adfatim, quos in 

blicum quaestum incerta'5 mendicitas vocabit 19, 
inspectis exploretur in singulis et integritas corpo- 
rum et robur annorum, atque?? inertibus et absque 
ull debilitate miserandis necessitas inferatur, ut 
eorum quidem, quos tenet condicio servilis, proditor 
studiosus et diligens dominium consequatur, eorum 
vero, quos natalium sola libertas prosequatur, colo- 
natu perpetuo fulciatur, quisquis huiusmodi lenitu- 
dinem prodiderit ac probaverit: salva dominis actione 
in eos, qui vel latebram forte fugitivis vel mendici- 
tatis subeundae consilium praestiterunt. D. xii k. 
Iul. Patavi Antonio οἱ Syagrio conss. [a. 382] 


XXVII (XXVI). 
DE NAUTIS TIBERINIS. 


1 Impp. Valentinianus et Valens A4. ad Sym- 
machum pu. Qui navem Tiberinam habere fuerit 
ostensus, onus rei publicae necessarium agnoscat. 
quaecumque igitur navigia in alveo Tiberis inveniun- 
tur, competentibus et solitis obsequiis mancipentur, 
ita ut nullius dignitas aut privilegium ab hoc officio 
vindicetur. JD. vii: id. Oct. ÁAltino?? divo loviano 
et Varroniano conss. [a. 364] 


XXVIII (XXVII). 
DE FRUMENTO ALEXANDRINO. 


1 ?*/mpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio 
2 In aestimatione frumenti, quod ad civitatem 

exandrinam convehitur, quidquid de crithologia et 
zygostasii munere et pro naucleriorum tuenda sub- 
| stantia eminentia tua disposuit, roboramus. Atque 
ut curialibus praedae auferatur occasio, iubemus eos 
ad huiusmodi sollicitudinem adfectandam numquam 
accedere, sed designata officia tuis provisionibus 
examinata sollicitudinem praedictam implere. 2. v 
k. Febr. Constantinopoli Honorio viii et Theodo- 
sio V AA. conss. [a. 412] 

2 *^Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Isi- 
doro pp. Diurnos centum et decem modios alimo- 
niis Alexandrinae civitatis addi decernimus, ut nemo 
privetur eo, quod nunc usque percepit, et perisso- 
choregiae nomen penitus amputetur et tesserae de- 
signentur et nostrae pietatis nomine censeantur. J. 
prid. non. Iun. Constantinopoli Isidoro et Senatore 
COnss. [a. 436] 


XXVIIII (XXVIII). 
DE ALEXANDRIAE?* PRIMATIBUS. 


1 ?9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Isi- 
doro pp. Corporatos civitatis Alexandrinae repur- 


1.38 1 2 74.14,15 6 ,.(2,.B 54, 25. (3) — ZA. 
14, 16, 2. (4) Theodosio om. Th. (5) 11,25,2 (6) fru- 
mento, quod pro ann. tribuitur, ad u. a. deputato 77. 
(1) — Th. 14, 16, 3 (8) seseentarum undecim auri 
librarum quantitas T. (9) memorata T7. (10) me- 
moratae TA. (11) civieis TÀ. 14, 17 (12) — TA. 
14, 17, 10 (13) eivieas 77. (44) sic Contius, imp. aro. 
a. libri mei: expectes idem aaa. — Theodosii hanc legem 
esse constat ex 11,24, 1 et Th. 14,17, 14: ad annum 392 
ducunt indictio sexta (u. 26), quae hoc ammo incepit, et 
Tatianus pp., cui initio indictionis successit Rufinus 
(15) parapeteumatis dett., parapeteaumatis K, parapsa(ri?)- 


tamatieci 06, parapetaumatici O^: peritteumatis proposuit 


Gothofredus (10) non invalidis 75.14,18 (17) — T3. 
14, 18, 1 8 54, 27, 1 (18) ineepta 77. (19) vocavit 
libri cum TÀ. (20) ea ins. Th. — (21) — 7.14,21, t: 


iunge T. 11, 36, 16. 14, 3, 7 (22) acc. xvi k. Nov. 
ins. Th. 11, 36, 1. (23) — TA. 14, 26,1: Gothofredus 
iungit 11, 2, 4. 11, 6, 6 (d. xuur k. Febr. Honorio vin 
et Theodosio τὶ AA. conss.) (24) — Th. 14, 26, 2: 
iunge 10, 32, 56..59 et quae ibi laudantur (35) sic O, 
alexandrine K, alexandrinae plebis 77. 14,27 (26) — T. 
14, 27, 2: iunge 10, 32, 56..59 et quae ibi (audan- 
tur 
55* 


X] 29—33 


436 


3 Ll 


DE IURE REI PUBLICAE 


gandi fluminis onere liberamus et pro tenore et dis- 
positione tua quadringentos solidos ex dinummio 
vectigali memoratae civitatis praecommodari decer- 
nimus, ita ut ex titulo navium omnibus modis re- 
pensetur. J. prid. non. un. Constantinopoli Isidoro 
ei Senatore conss. [a. 436] 


XXX (XXVIIID). 
DE IURE REI PUBLICAE. 


1 Imp. Antoninus A. Dionysio. Si quid adversus 
rem Dublicani indefensam in ea specie, in qua neque 
defensores creati fuerint neque ut crearentur pla- 
cuerit, statutum est, actionibus eius nihi est prae- 
iudicatum. tk Ad 1 
2 luem A. Aphrodisio. An res publica, in cuius 
locum vos successistis eo, quod satisfecisse debito 
proponitis, ius pignoris in eo fundo habeat, apud 
suum iudicem quaeritur. si enim neque beneficio 
sibi concesso id ius nacta est neque specialiter in 
obligatione pignoris sibi prospexit, causa eius non 
separatur a ceteris creditoribus, qui habent perso- 
nalem actionern. 
28 ! Imp. Alexander A. Saturnino. Eem publicam 
ut pupillam extra ordinem iuvari moris est. 
— 4 impp. Diocletianus et Maazimianus 444. Urbano. 
Si secundum legem civitatis res publica, cuius me- 
ministi, ruina collapsis aedificiis tuis distraxit aream, 
nihil contra huius legis tenorem rector provinciae 
fieri patietur. 


XXXI (XXX). 
DE ADMINISTRATIONE RERUM PUBLICARUM. 


1 *Imp. Philippus A. Crescentiae. Fundum vecti- 
galem, si suis quibusque temporibus debitae quanti- 
tates inferantur, invito possessore auferri non posse 
manifestum est. 

2 ?*Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC. 
lulio et Zenodoro. Contra eos*, qui rem publi- 
cam administrantes per officii necessitatem * sub con- 
dicione relicti fideicommissi satis accipere debue- 
runt, quanti rei publicae interest satis non esse ac- 
ceptum, dirigendam actionem perspicitis. PP. v7; K. 
Dec.9* CC. conss. (a. 294] 


XXXII (XXXI). 
DE VENDENDIS REBUS CIVITATIS. 


] Impp. Severus et Antoninus 4.4.1 Herculiano. 
Si sine ulla condicione praedia vendente re publica 
comparasti, perfecta venditione nulla ratione vereris, 
ne adiectione facta auferri tibi dominium possit. 
tempora enim adiectionibus praestituta ad causas 
fisci pertinent, nisi si qua civitas propriam legem 
habeat. * 

2 Imp. Aui9winus A. Quamvis incrementum con- 
ductioni factae publici praedii videtur offerri, non 
tamen additamenti specie oportet fidem locationis in- 
fringi, praesertim cum tantum iam temporis ex con- 
tractu decessisse? proponas. 

9 ' Imp. Leo A. Erythrio pp. Si qua hereditatis 
vel legati seu fideicommissi aut donationis titulo do- 
Imus aut annonae civiles aut quaelibet aedificia vel 
mancipia ad ius inclitae urbis vel alterius cuiuslibet 
eivitaüs pervenerunt sive pervenerint, super his lice- 


bit civitatibus venditionis pro suo commodo inire 
contractum, ut summa pretii exinde collecta!! ad 
renovanda sive restauranda publica moenia dispen- 
| sata proficiat. Indefessa vero cura prospicientes, 
ne quis adversus commoda civitatum quicquam moliri 
possit incommodum, sed sine ulla fraude seu nundi- 
natione vel colludio seu coniventia huiusmodi vendi- 
tiones procedant, hoc in posterum observandum esse 
censemus, ut, si quidem ad hanc inclitüm urbem 
domum vel civiles annonas aut alia quaelibet aedi- 
ficia aut mancipia pertinentia contigerit venumdari, 
2 non aliter nisi imperiali auctoritate vendantur. In 
provinciis vero praesentibus omnibus seu plurima 
parte tam curialium quam honoratorum et posses- 
sorum civitatis, ad quam res pertinent praedictae, 
propositis sacrosanctis scripturis singillatim unum- 
quemque eorum qui convenerint iubemus sententiam 
quam putent utilem patriae suae designare, ut ita 
demum decreti recitatione in provinciali iudicio inter- 
veniente emptor competentem possit habere cautelam. 
3 Hos autem venditionum contractus, sive iam com- 
pleti fuerunt seu postea ineundi fuerint, stabiles 
esse censemus. J. v k. Mart. Marciano et Zenone 
conss. ? [a. 469] 


XXXIII (XXXID. 
DE DEBITORIBUS CIVITATUM. 


1 Zmp. Antoninus A. Diodoto. Non prius debi- 
torem rei publicae honorem in re publica subire 
quam id quod debere constiterit conventus exsol- 
verit, tam meis quam divorum principum constitu- 
tionibus declaratur. 

2 !Imp. Constantinus 4.34 Verino suo salutem. 
Apud eos, quos superstites integris facultatibus esse 
pervideris vel quorum heredes incolumia retinent pa- 
trimonia, sortes rei publicae!* perseverare debebunt, 
ita tamen, ut annuas usuras suis quibusque tempo- 
ribus exsolvant, cum simul et rei publicae utile sit. 
retinere idoneos debitores et ipsis commodum cu- 
1 mulum debiti minime nutriri. Et quia nefas est 
obnoxiis corporibus alienatis circumscribi civitates, 
placuit, si qui debitor rei publicae civitatis quippiam - 
ex eo patrimonio, quod habuit, cum pecuniam rei 
πονηρῷ sumerét, donaverit vel distraxerit vel qua- 
ibet in alium ratione contulerit, qualitate rei alie- 
natae perspecta atque omnibus debitoris facultatibus 
consideratis, quas habuit, cum ei pecunia crederetur 
pro rata ab eo, qui ex debitoris facultatibus aliquid 
la detinet, ex sorte atque usuris postulari. Itaque 
quotiens minus idoneum deprehenditur eius patri- 
monium, cuius nomen civitati alicui'9 invenitur ob- 
noxium, iudex omni diligentiae!" sollicitudine debebit 
inquirere, ad quos ex qualibet condicione transierint 
debitoris facultates, ut singuli aequa aestimatione 
habita pro rata rerum quas possident conveniantur, 
personalem actionem contra eum habituri debitorem, 
1b qui ipsis solventibus liberatur. Ab eo autem, ἃ 
quo constat fortunarum suarum partem maximam 
recessisse, etiam reliquam portioném quae apud eum 
2 resederit transferri ad idoneum oportebit. Quod 
si quispiam debitor rei publicae civitatis fisco nostro 
locum fecerit, emptores, qui ex fisco nostro compa- 
raverint, manifestum est secundum ius vetus et re- 
scripta divorum constitutionesque nostras nullam 
3 debere molestiam sustinere, NR, si quis debitor 
non comparaverit vel certe ita omnia sua consump- 
serit, αὖ nemo aliquam rem ex eius bonis possideat, 
id!* debitum convenit ad dispendium rei publicae 


(1 B 54, 28,2 (2) B 54, 29 not. p 
(4) sive suecessores eorum ims. | gem. (5) civitati ins. 
Ll gem. (6) supposita vir k. Mart. l gem. (Ὁ) impp. 
sev. et ant aa, scripsi ad Dig. 50,1, 21, 1 (cf. inscr. c. 2), 
imp. ant. a. K, imp. a. 7 (8) Idem respondit (rescripse- 
runt Cuiacius) si civitas nullam propriam legem habet 
de adiectionibus admittendis, non posse recedi a loca- 
one vel venditione praediorum publicorum iam perfeota : 


(3) 2 6, 54,8 


tempora enim adiectionibus praestituta ad oausas fisci 
pertinent Dg. lc. (9) sic KI, ex contractus die ces- ὁ 
sisse det (10) pr. — 0,24,12: iunge 8,11, 22 (11) sic 
I", collata KJ! (12) Marciano cons. (— a. 412) ser. 
(13) — T^. 12, 11, 1 (14) Loerio ens. T^. ^ (15) sortes 
kalendarii 7^. — (16) nomen kalendario civitatis alieuius 
Th. (ι1) diligentiae 77., diligenti 7^, diligentia et K 
(18) quoque ins. 7. 


» DE PERICULO NOMINATORUM 


491 


pertinere. ideoque cura patris civitatis! apud ido- 
"meos vel dominos rusticorum praediorum pecunia 
collocanda est. .PP. 111 k. Febr. Volusiano et An- 
niano conss. [a. 314] 


XXXIII (XXXIII). 
DE PERICULO NOMINATORUM. 


1 Imp. Gordianus A. Severino. Hi, qui & te col- 
legaque tuo magistratus creati sunt, etiamsi maxime 
fideiussores non exegistis, tamen si per id temporis 
quo magistratus honor deponebatur solvendo fuerunt, 
periculo vos creationis non fecerunt obnoxios ex eo, 
quod casu aliquo patrimonium eorum mutilatum sit, 
cum cessationi suae id debeant imputare damnaque 
rei publicae, si qua ob culpam eorum passa est, sar- 
cire, qui, cum nomine publico eos convenire potuis- 
sent, id facere supersederunt. 

2 Idem 4. Rufino. Si successoris tui successor 
non idoneum loco suo magistratum denominavit, ad- 
ministrationis eius periculum ad personam tuam 
spectare nequaquam potest. etenim nominati suc- 
cessoris dumtaxat quisque periculum suscipere com- 
pellitur nec ad nominatoris nominatorem manus iure 
porrigi possunt. 


XXXV (XXXIII). 


DE PERICULO EORUM QUI PRO MAGISTRATIBUS 
INTERVENERUNT. 


1 Imp. Antoninus A4. Augustali.  Fideiussorem 
magistratuum in his quae ad rei publicae administra- 
tionem pertinent teneri, non in his quae ob culpam 
vel delictum eis? poenae nomine inrogentur, tam 
mihi quam divo Severo patri meo placuit. 


XXXVI (XXXV). 
QUO QUISQUE ORDINE CONVENIATUR. 


1 ?Imp. Antoninus A. Luciano. Etsi duobus simul 
eura pecuniae civitatis, non tamen separatis portio- 
nibus mandetur, singuli non pro virili portione, sed 
1 in solidum rei publicae obligantur. Cum autem 
de indemnitate eius quaeritur, prius eius bona qui 
administravit ac mox, si satisfieri non potuerit, col- 
2 legae conveniuntur. Vos tamen, qui heredes unius 
ex curatoribus extitistis, damnum ^ si quod post mor- 
tem eius dolo vel culpa collegarum accessit, onerari 
non est rationis. 

2 Imp. Gordianus Α. Valenti. Quotiens duobus 
non separatim, sed pro indiviso munus iniungitur, 
et ita, ut unusquisque eorum periculo soliditatis 5 
videatur obstrictus, manus ad nominatorem, prius- 
quam utrique qui id munus administraverunt sollem- 
niter fuerint excussi, nulla ratione possunt porrigi. 
1 Si vero separatis portionibus ad munus nominati 
sunt, prius pro por conveniantur qui admini- 
straverint, item fideiussores eorum: si nec ab his 
quidem indemnitas fuerit servata, tunc demum crea- 
torem 80, si nec is quidem sufficiat, novissime par- 
ticipem muneris conveniri debere praeses non ignoret. 

9 Imppp. Carus Carimus et Numerianus 4.4.4. 
Theodosio. Si ità duumviri creati estis, ut mutuo 
periculo teneamini, in dubium non venit vicariis 
damnis vos esse obstrictos, cum in magistratibus 
prius nominatores conveniendos esse (hoc quod in 
persona vestra custodiri considerastis?) constitutum 
est. 

4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Dioni. 
Cum te et collegam tuum magistratus vestri tempore 


XI 33—41 


debitum à quibusdam rei publicae restitui, cum pa- 
ratus sis pro te id quod" solus gessisti satis rei pu- 
blicae facere, consequens est rem publicam, si sepa- 
rati actus vestri fuerint, contra successores collegae. 
tui vel rerum eius possessores prius ob personam 
eius progredi et, si solida indemnitas rei publicae 
servata non fuerit, nominatores eius interpellare ac 
ostremo loco, si quid ex nomine collegae tui de- 
uerit, ob culpae nexum te interpellare. priores no- 
minatores enim veluti fideiussores placuit obstringi. 


XXXVII (XXXVI). 


NE QUIS LIBER INVITUS ACTUM REI PUBLICAE 
GERERE COGATUR. 


1 Imp. Alexander A. Ürbico. Si, ut proponis, 
decreto ordinis ad libertatem ductus es, non debere 
te invitum actum rei publicae administrare curator 
rei publieae non ignorat, praesertim cum servi eius- 
modi officia administrare debeant. 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus A4A. Tiberio. 
Si, cum ingenuus esses, ad actum gerendum a re 
publica compelleris, auxilium praesidis et iuris prae- 
sidia prout usus exigebat implorare potuisti. 


XXXVIII (XXXVII). 


INIUNCTI MUNERIS SUMPTUS AD OMNES COL- 
LEGAS PERTINERE. 


1 Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. Diodoro. 
Cum ad munus exhibendarum angariarum cum aliis 
creatus à consortibus muneris sollicitudine deserta 
solum te functum esse proponas, sumptuum detri- 
menta, si quà acciderunt, collatione eorum, quos 
munus oportuit participare, provisione praesidis divi- 
dentur. qui? si etiam ἃ te obsequium derelictum 
esse cognoverit, quid censurae publicae congruit, non 
ignoret. 


XXXVIIIHI. (XXXVIIL). 


DE HIS QUI EX OFFICIO QUOD ADMINISTRA- 
VERUNT CONVENIUNTUR. 


1 Imp. Alexander 4. Octavio. Fenoris rei publi- 
cae, quod non tua culpa perditum esse apparuerit, 
sufficit sortis damnum, non etiam usurarum sustinere. 


XXXX (XXXVIIII). 


DE SOLUTIONIBUS ET LIBERATIONIBUS DEBI- 
TORUM CIVITATIS. 


1 Imp. Alexander A. quattuorviris. et decurioni- 
bus Fabraternorum. Cautiones servorum publicorum 
ita demum firmam securitatem debitoribus praestant, 
si curatorum adsignantium vel eorum quibus exigendi 
1 ius est auctoritate subnixae sunt. Cum autem is 
qui exsolvisse dicitur solam scripturam actoris sus- 
cipientis pecuniam promet, ea tantum defensio con- 
suevit admitti, si quod exsolutum est rationi rei pu- 
2 blicae profecisse doceatur. Sane curator vester, 
si fraude servi constiterit effectum, ut interciperen- 
tur ἃ curatore !? illatae a debitoribus quantitates, de 
peculio eius quod eo modo deest restituet. 


XXXXI (XXXX).!! 
DE SPECTACULIS ET SCAENICIS ET LENONIBUS,. 


1 "Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 


publicum fenus collocasse proponas nec potuisse | 444. ad Hesperium proconsulem Africae. Non in- 
(1) ideoque periculo curatoris kalendarii TA. (2) eis | Mommsen — (8) fuerint contra Hal, contractus fuerint 
edd., €i libri (3) .B 54, 32 not. s (4) damno edd. | libri (9) qui K^/", quod Κα (10) a curatore delet 


(8) sic KI, solidatis dett., sodalitatis liber Cuiacii (6) sie 
K, oonsideratis 7, desideratis dett. (7?) pro eo quod 


(1) B 54,37 (12) 2 T5. 15, 7, 3 


Mommsen 


XI 41—43 


438 


DE SPECTACULIS 


videmus, sed potius cohortamur amplectenda felicis 
populi studia, gymnici ut agonis spectacula refor- 
mentur. verumtamen cum primates viri populi stu- 
diis ac voluptatibus grati esse cupiant, promptius 
permittimus, ut integra sit voluptas', quae volentium 
celebretur impensis. J. vr id. Mart. Triveris Valente 
y et Valentiniano AA. conss. Lo [a. 316] 
2 (3) ?Imppp. Gratianus Valentinianus et Theo- 
dosius AAA. ad Valerianum pu. Quisquis equos, 
quos vel serenitas nostra vel ordinarii consules tribu- 
unt voluptatibus, ad commodum compendiumque pri- 
vatum abduxerit, unius librae auri condemnatione 
multetur. JD. viri k. Mai. Triveris? Eucherio et Sya- 
grio conss. i [α. 381] 
3(2) *Idem A44. ad Valerianum pu. Eos qui 
agitandi munus exercent illustris auctoritas tua nul- 
lis praeter circense certamen adfici noverit oportere 
suppliciis. D. vzir id. Mai. Eucherio et Syagrio 
CcOnss. Ἷ [α, 381] 
4 5Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Pufino pp. Si qua in publicis porticibus vel in his 
civitatum locis, in quibus nostrae solent imagines 
consecrari, pictura pantomimum veste humili et ru- 
vosis sinibus agitatorem aut vilem offerat histrionem, 
ilico revellatur neque umquam posthac liceat in loco 
! honesto inhonestas adnotare personas. In aditu? 
vero circi vel in theatri proscaeniis ut collocentur, 
non vetamus. JD. 171 k. [ul. Heracleae Arcadio A. 
11 e( Honorio A. II conss. [a. 394] 
5 "Impp. Honorius et Theodosius A44. Anthemio 
Nemo iudicum ex quacumque civitate in aliud 
oppidum vel ex provinciae solo equos curules auri- 
gas bestias histriones? cives temptet traducere, ne, 
dum popularibus plausibus intemperanter serviunt, 
et publicarum rerum statum fatigent et festivitatem 
impediant in cunctis oppidis celebrandam: ita ut, si 
quis hanc violaverit iussionem, poena teneatur ea, 
quae legum violatores persequitur. JD. vri id. 4ug. 
Constantinopoli Honorio vili et Theodosio 111 AA. 


conss. [a. 409] 
6 9Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Floren- 
fio pp. Lenones patres et dominos, qui suis filiabus 


vel ancillis peccandi necessitatem imponunt, nec iure 
frui dominii nec tanti criminis patimur libertate gau- 
1 dere. Igitur tali placet eos indignatione subduci, 
ne potestatis iure frui valeant neve quid eis ita pos- 
sit adquiri. sed ancillis filiabusque, si velint, con- 
ductisve pro paupertate personis, quas sors damnavit 
humilior, episcoporum liceat, iudicum etiam defen- 
sorumque implorato suffragio omni miseriarum neces- 
sitate absolvi, ita ut, si insistendum eis lenones esse 
crediderint vel peccandi ingerant necessitatem in- 
vitis, non amittant solum eam quam habuerant po- 
testatem, sed proscripti poenae mancipentur exilii 
metallis addicendi publicis: quae minor poena est, 
quam si praecepto lenonis cogatur quispiam coitionis 
sordes ferre, quas nolit. JD. xr L ai. Felice et 
JZauro conss. [a. 428] 

7 '" ὐτοκράτωρ “έων Α. τῷ δήμῳ ........ 


"Μηδεὶς πορνοβοσκείτω τοῦ λοιποῦ 'μηδὲ πόρος 
ἐντεῦϑεν ταῖς λαργιτίοσιν εἰσαγέσϑω. wiyce? οὖν 
δούλην ἢ ἐλευϑέραν προϊστάτω vic, ἐπεὶ εὐτελὴς 
μὲν ὧν ὃ τοῦτο ποιῶν πρὸς τῷ τιμωρηϑῆναι 
καὶ μεταλλίζεται ἢ ὑπερορίως ἐξορίζεται, στρα- 
τείαν δὲ ἔχων ἢ ἐπιτήδευμα σεμνὸν ἀπόλλυσε καὶ 
αὐτὴν σὺν τῇ οὐσίᾳ. ὡσαύτως καὶ οἱ ϑυμελικοὶ 
τούτων ἀπεχέσϑωσαν. εἰ δὲ δοῦλον εἴη τὸ προ- 
σταϑέν, παρὰ παντὸς ἐκδικείσϑω προῖκα, εἴτε 
ἀνὴρ εἴτε γυνὴ εἴτε κληρικὸς ἢ μοναχὸς τοῦτο 
ἐκδικεῖ. ταῦτα δὲ φυλαττέτωσαν οἱ ἄρχοντες οὗ 
μείζονες καὶ οἱ ἥττονες καὶ αἱ τάξεις αὐτῶν, ποι- 
γὴν ὑφορώμεναι καὶ sic τὸ σῶμα καὶ εἴκοσε 

τρῶν. fa. 451—461] 


XXXXII (XXXXI). 
DE EXPENSIS PUBLICORUM LUDORUM 13, 


1 "Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Mar- 
cello. Cum praesidem provinciae impensas, quae in 
certaminis editione erogabantur, ad refectionem mu- 
rorum transtulisse dicas, et quod salubriter deri- 
vatum est non revocabitur et sollemne certaminis 
spectaculum post restitutam murorum fabricam iuxta 
| veteris consuetudinis legem celebrabitur. Ita enim 
et tutelae civitatis instructae murorum praesidio pro- 
videbitur et instaurandi agonis voluptas, confirmatis 
his quae ad securitatis cautionem spectant, insecuti 
temporis circuitione repraesentabitur. 


XXXXIII (XXXXII)'*. 
DE AQUAEDUQCTU. 


1 !eImp. Constantinus A. ad. Maximilianum con- 
sularem aquarum".  Possessores, per quorum fines 
formarum meatus transeunt, ab extraordinariis one- 
ribus volumus esse immunes, ut eorum opera aqua- 
rum ductus sordibus oppleti mundentur, nec ad aliud 
superindictae rei onus isdem possessoribus attinendis, 
ne circa res alias occupati repurgium formarum fa- 
1 cere non occurrant!?. Quod sineglexerint, amis- 
Sione possessionum multabuntur: nam fiscus eius 
praedium obtinebit, cuius neglegentia perniciem for- 
2 mae congesserit!?. Praeterea scire eos oportet, 
per quorum praedia aquaeductus?? commeat, ut dex- 
tra laevaque de ipsis formis quindecim pedibus inter- 
missis arbores habeant: observante officio iudicis *!, 
ut, si quo tempore pullulaverint, excidantur, ne earum 
radices fabricam formae corrumpant. 1). χν k. lun. 
Gallicano et Symmacho conss. [a. 330] 

2 **Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444.?* Pancratio pu. Si quis de cetero vetiti furo- 
ris audacia florentissimae urbis commoda voluerit 
mutilare aquam ad suum fundum ex aquaeductu pu- 
blico derivando, sciat eundem fundum fiscalis tituli 
proscriptione signatum privatis rebus nostris adgre- 
gandum. JD. VIH ..... Constantinopoli Timasio 
et Promoto conss.?* [a. 389] 

9 ? Idem A44. Albino pu. Romae. Eos, qui aquae 


(1) sic TÀ., voluntas libri (2) — Th. 15, 1, 6: iunge 
e. QA. & T. 15, 2, 8. 15, 10, 2 (3) Aquileiae 71. 
15, 7, 8. 15, 10, 2 (4) — Th. 15, 1, 7: iunge c. 2 
h. t. Th. 15, 7, 8. 15, 10, 2. (5) pr. — TA. 15. 7, 12 
(6) aditu edd., aditus K, abditus 7, ἐν ταῖς εἰσόδοις B 
(7?) — TÀ. 15, 5, 8 (8) bestias histriones om. T., 
tuentur B : cives ante aurigas ins. Mommsen (9) — 1, 4,12 
Th. 15, 8, 2 DB 60, 38, 1 (10) ex parte gemina est 
1,4,14. (11) — B 60,38,1 (12) μιῇ Hercher — (13) pu- 
blieorum ludorum Hal, ludorum libri, lud. publ. edd., 


δημοσίων ϑεωριῶν B (14) Β 54, 38, 1 (15) B 58,19 
(16) — 77^. 15, 2, 1 (17) aquarum ad constitutionis 
verba trahunt libri, ad inscriptionem ΒΘ (18) occurrant 
dett. cum T^., occurrent 70, curent K7' (19) sic TÀ. 
concesserit 70 recte fortasse, conousserit K7^ (20) ductus 
Th. (21) tuo ofüeio 77. (22) — 174.15,2,4 (23) idem 
TÀ.: in inscriptione imppp. Gratianus Valentinianus et 
Theodosius AAA., in subscrtptione consules anni 381 vel 382 
reponendos esse propter Pancratii praefecturam vecte mo- 
nuit. T'illemont (24) z— 7^. 15,2,5. 6 


XLI 7 Nemo in posterum lenocinium exerceat 
neve vectigal inde largitionibus inferatur. ne quis 
edo servam vel liberam prostituat ; nam si humilis 
ille est ibi hoc fecerit, praeter coercitionem etiam 
in metallum datur vel extra limites relegatur, si 
militiam vel honestam professionem habet, eam cum 


facultatibus amittit. — similiter etiam thymelici his 
abstineant. si vero mancipium prostitutum erit, a 
quolibet gratis id vindicari licet, sive vir sive mulier 
$ive clericus vel monachus vindicare velit. haec obser- 
vent magistratus maiores et minores et officia eorum, 
poena (am corporali quam. Xx librarum $mminente, 


DE AQUAEDUCTU 


439 


XI 43 


copiam vel olim vel nunc per nostra indulta merue- 
runt, !usum aut ex castellis aut ex ipsis formis 
iubemus elicere? neque earum fistularum quas ma- 
trices vocant cursum ac soliditatem attemptare vel 
1 ab ipso aquaeductu trahere. Quod si quis ali- 
ter fecerit, non solum id quod prius iure beneficii 
fuerat consecutus amittat, verum pro condicione 
quoque personae severissima poena plectetur. 2), νὶ k. 
Sept. Romae Tímasio et Promoto conss. ^ [a. 389] 
4 3Impp. Arcadius et Honorius AA. Asterio comiti 
Orientis. "Usum aquae veterem longoque dominio 
constitutum singulis civibus manere censemus nec 
ulla novatione turbari, ita tamen, ut quantitatem sin- 
guli, quam veteri licentia percipiunt, more usque in 
praesentem diem  perdurante percipiant: mansura 
poena in eos, qui ad inrigationes agrorum vel hor- 
torum delicias furtivis aquarum meatibus abutuntur. 
D. k. Nov. Caesario et Attico conss. [a. 397] 
9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro 
pp. Si quis per divinam liberalitatem meruerit ius 
aquae, non viris clarissimis rectoribus provinciarum, 
sed tuae praecellentissimae sedi caelestes apices in- 
timare debebit: condemnatione contra ilum qui pre- 
ces moderatoribus insinuare conatur quinquaginta 
librarum auri et^ contra universos administratores 
qui rescriptum per subreptionem elicitum suscipere 
moliuntur proponenda, apparitoribus nihilo minus 
eorundem virorum clarissimorum provinciae modera- 
torum animadversionibus pro vigore tui culminis sub- 
iugandis: et amplissima tua sede dispositura, quid 
in publicis thermis, quid in nymphaeis pro abundan- 
tia civium convenit deputari, quid his personis, qui- 
bus nostra perennitas indulsit, ex aqua superflua 
debeat impertiri. (a. 440—441] 
6 Jdem A4. Cyro pp.  Ommis servitus aquarum 
aquaeductus Hadriani sive domorum sive possessio- 
num sive suburbanorum sive balneorum vel per di- 
vinos adfatus intimatos in quolibet iudicio vel per 
usurpationem impertitos? penitus exprobretur?: ma- 
luimus etenim praedictum aquaeductum nostri palatii 
publicarum thermarum ac nymphaeorum commodi- 
tatibus inservire. et decernimus hanc dispositionem 
modis omnibus in posterum servari, nemini licentia 
tribuenda ab eodem aquaeductu precibus oblatis 
usum aquae petere vel eum audere perforare: scien- 
tibus his, qui qualibet ratione putaverint ad huius- 
modi molimen accedere, vel officio, si ausum fuerit 
instruere vel minus instructis precibus parere, cen- 
tena pondo auri multae nomine fiscalibus rationibus 
1 856 esse illaturos. Super his sancimus sulcum 
publicum aquarum nullis intra. decem pedes arbori- 
pus coartari, sed ex utroque latere decempedale 
2 spatium integrum illibatumque servari. Praeterea 
de plumbeis fistulis ducentibus ad thermas, quae 
Achillis nuncupantur, quas providentia tuae magni- 
ficentiae factas esse cognovimus, eandem formam 
3 servaricensemus. Etenim memoratas fistulas ther- 
mis tantum et nymphaeis, quibus eminentia tua de- 
putaverit, volumus inservire: facultate praebenda tuae 
sublimitatis apparitoribus circumeundi sine formidine 
domus suburbana balnea ad requirendum, ne qua 
deceptio vel suppressio vel insidiae contra publicam 
utilitatem à quoquam penitus attemptetur. [a. 440 Ὁ] 
7 idem AA. αν ας pp.  Àd reparationem 
aquaeduetus huius almae urbis omnia vectigalia, quae 
colligi possunt ex universis scalis" huius inclitae ur- 
bis et ex operariis qui Cyzicenii dicuntur, ad re- 
fectionem eiusdem aquaeductus procedere: illo vide- 
licet observando, ut nemo eorum qui ius aquae pos- 
sident quamcumque descriptionem sustineat: nam ex- 
secrabile videtur domos huius almae urbis aquam 
habere venalem. 
8 Imp. Zeno A. Adamantio pu. Hac lege sanci- 


mus, ut, si quis amplissimam praefecturam guber- 
nans aurum aquaeductui deputatum ad alterum quod- 
libet opus non aquaeductibus vel aquae publicae 
competens extruendum vel curandum putaverit con- 
vertendum, de suis facultatibus eandem summain 
1 aquaeductus titulo repensare cogatur. Separatus 
vero arcarius aurum aquaeductus suscipiat gloriosis- 
Ssimorum consulum liberalitate vel ex? aliis titulis 
ad aquas publicas pertinentibus collectum vel postea 
colligendum. 

9 /dem 4. Sporacio. Diligenter investigari decer- 
nimus, qui publici ab initio fontes vel, cum essent 
ab initio privati, postquam publice usum praebue- 
runt, ad privatorum usum conversi sunt, sive sacris 
apicibus per subreptionem impetratis, ac multo am- 
plius si auctoritate illicita nec appetito colore sacri 
oraculi huiusmodi aliquid pertemptatum fuisse di- 
gnoscitur, ut ius suum regiae civitati restituatur et, 
quod publicum fuerit aliquando, minime sit privatum, 
sed ad communes usus recurrat: sacris oraculis vel 
pragmaticis sanctionibus adversus commoditatem ur- 
bis quibusdam impertitis iure cassandis nec longi 
temporis praescriptione ad circumscribenda civitatis 
iura profutura. 

10 Idem A. Spontio?. Decernimus, ne quid a 
quacumque persona qualibet dignitate praedita con- 
tra munuscularios !? aquaeductus vel fontes publicos 
1 qui ad aquaeductus confluunt pertemptetur. Sed 
et si quis clam vel palam auctoritate confisus de 
isdem paragogiis!! vel fontibus aquam transduxerit 
vel clandestinis insidiis forte subripuerit, publicis 
2 aquaeductibus eam restituere compellatur. Hoc 
etiam praecipimus, ne in posterum a quolibet iuxta 
eosdem aquaeductus plantari qualescumque arbores 
possint, ne ex stirpibns labefactentur parietes aquae- 
ductuum, quod antiquis etiam constitutionibus inter- 
3 dictum esse dignoscitur. Scientibus universis, quod 
in posterum super huiusmodi commissis suburbanum 
vel praedium vel balneum vel aquae mola vel hortus, 
ad cuius usum aqua publica fuerit derivata, vel si 
quid ex his iuxta aquaeductum positum ad eum per- 
tinet, qui plantavit arbores aquaeductibus noxias, ad 
quemcumque pertineat locum vel hominem vel domum, 
proscriptionis titulo subiacebit et fisci viribus vindi- 
cabitur: nulli super huiusmodi poena nec per sacros 
4(1) apices venia tribuenda. Universos autem aqua- 
rios vel aquarum custodes, quos hydrophylacas no- 
minant, qui omnium aquaeductuum huius regiae ur- 
bis custodiae deputati sunt, singulis manibus eorum 
felici nomine nostrae pietatis impresso signari decer- 
nimus, ut huiusmodi adnotatione manifesti sint omni- 
bus nec à procuratoribus domorum vel quolibet alio 
ad usus alios avellantur vel angariarum vel operarum 
5 nomine teneantur. Quod si quem ex isdem aqua- 
ris mori contigerit, eum nihilo minus qui in locum 
defuncti subrogatur signo eodem notari praecipimus, 
ut militiae quodammodo sociati excubiis aquae cu- 
stodiendae incessanter inhaereant nec muneribus aliis 
oecupentur. 

11 Imp. Anastasius A. Sergio pp. Divinam dis- 
positionem ab inclitae recordationis principe Theo- 
dosio super his, qui aquam sibi de publicis aquae- 
ductibus seu fontibus praeberi desiderant, promulga- 
tam !? hac etiam lege in sua firmitate durare sanci- 
mus, quatenus nemo vel in hac sacratissima civitate 
vel in provinciis sine divinis apicibus de sacro epis- 
tularum scrinio more solito edendis et iudicio tuae 
celsitudinis vel aliis quorum interest intimatis vel 
intimandis aquam de publico aquaeductu seu fonte 
trahere permittatur: his, quicumque nostra iussa vio- 
laverint seu violari concesserint, denarum librarum 
auri condemnatione aliaque gravissima indignatione 
feriendis. 


(1) eius ins. T. (2) sic T^., eligere bri (3) — T^. 
15, 2, 1: iunge T^. 15, 1, 36 (4) et. dett, om. KI 
(5) impetrata scr. (6) exprobetur àbri (1) scalis Cui. 


ἐπ libro et ad B: «à παρεχόμενα εἷς τὰς σκάλας, cal- 


cullis K, seolis 7 (8) ex K., om. 7 (9) Sporacio scr. 
(10) minuseularios dett. (11) sic Alciatus, parolociis K, 
paralitiis 718, parolitiis /^, paralogiis dett, (12) c. ὃ 
h. t. 


XI 44—48 440 


" DE GLADIATORIBUS 


XXXXIIH (XXXXIID). 
DE GLADIATORIBUS PENITUS TOLLENDIS. 


1 mp. Constantinus 4. Mazximo pp.  Oruenta 
spectacula in otio civili οὐ domestica quiete non pla- 
cent. quapropter omnino gladiatores esse D 
bemus. PD. Beryto k. Oct. Paulino et luliano 
conss. [a. 325] 


XXXXV (XXXXIIII). 
DE VENATIONE FERARUM. 


1 Mmpp. Honorius et Theodosius 44. Mauriano 
comiti domesticorum et vices agenti magistri mili- 
tum. Occidendorum leonum cunctis facimus pote- 
statem neque aliquam sinimus quemquam calumniam 
1 formidare. ?Bestias autem, quae ad comitatum 
ab omnibus limitum ducibus transmittuntur, non plus 
quam septem diebus intra singulas civitates retineri 
raecipimus: violatoribus eorum quinas libras auri 
faci viribus illaturis. JD. ΧΙ k. Jun. Constantio et 
Constante vv. cc. conss. (a. 414] 


XXXXVI (XXXXV). 
DE MAIUMA. 


1 '"Impp. Arcadius et Honorius AA. Caesario pp. 
Clementiae nostrae placuit, ut maiumae provincia- 
libus laetitia reddatur, ita tamen ut servetur hone- 
stas et verecundia castis moribus perseveret. JD. VII 
k. Mai. Constantinopoli Arcadio 1111 οἱ Honorio 111 
AA. conss. (a. 396] 


XXXXVII (XXXXVI). 


UT ARMORUM USUS INSCIO PRINCIPE INTER- 
DICTUS SIT. 


1 5Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Bule- 
horum consularem Campantae. Nulli prorsus nobis 
insciis atque inconsultis quorumlibet armorum moven- 
dorum copia tribuatur. J). 111 nom. Oct. Altino divo 
loviano et Varroniano conss. [a. 364] 


XXXXVIII (XXXXVII)*. 
DE AGRICOLIS CENSITIS VEL COLONIS. 


1 "Imp. Constantinus A. ad Aemilianum pp. Num- 
quam rationibus vel colligendis frugibus insistens 
agricola ad extraordinaria onera trahatur, cum pro- 
videntiae sit opportuno tempore his necessitatibus 
satisfacere. | Lecta vii id. Mai. Romae lanuarino 
et lusto conss. [«. 328] 

2 *Imp. Constantius A. ad Dulcitium consularem 
Aemiliae. Si quis praedium vendere voluerit vel do- 
nare, retinere sibi transferendos ad alia loca colonos 
1 privata pactione non possit. Qui enim colonos 
utiles credunt, aut cum praediis eos tenere debent 
aut profuturos aliis derelinquere, si ipsi sibi prae- 
dium prodesse desperant. D. III k. Mai. Mediolani 
Constantio A. VIIH et Iuliano C. 11 conss. (a. 351] 

9 *Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Faven- 
tium vicarium Italiae. Quisquis ex desertis agris 
veluti vagos $ervos liberalitate nostra fuerit conse- 
cutus, pro fiscalibus pensitationibus ad integram ter- 
rae!? professionem, ex qua videlicet servi manere 
1 videntur, habeatur obnoxius. Id etiam circa eos 


observari volumus, qui ex huiusmodi fundis servos ad 
ossessiones suas transire permiserint. JD. prid. k. Aug. 

ediolani Valentiniano et Valente AA. conss. ἴα. 365] 

4 !!Idem AA. ad Modestum pp. li, penes quos. 
fundorum dominia sunt, pro his colonis originalibus, 
quos n locis isdem censitos esse constabit, vel per 
8e ve 
sollieitudine implénda munia functionis agnoscant. 
1 Sane quibus terrarum erit quantulacumque pos- 
sessio, qui in suis conscripti locis proprio nomine 
libris censualibus detinentur, ab huius praecepti com- 
munione discernimus: eos enim convenit propriae 
commissos mediocritati annonarias functiones sub 
solito exactore cognoscere. 7). k. Mai. Constantino- 
poli Gratiano A. et Dagalaifo conss. ? [a. 366] 

9 ldem AA. ad Oricum praesidem Tripolitanae. 


Domini praediorum id quod terra praestat accipiant, - 


pecuniam non requirant, quam rustici optare non 
audent, nisi consuetudo praedii hoc exigat. [a. 366] 

6 Idem A44. ad Germanianum pp. Galliarum. 
Omnes omnino fugitivos adscripticios colonos vel in- 
quilinos sine ullo sexus muneris!? condicionisque 
discrimine ad antiquos penates, ubi censitü atque 


educati natique sunt, provinciis praesidentes redire 


compellant. (a. 366] 

7 Idem AA. et Gratianus A. ad Maaimum pp. 
Quemadmodum originarios absque terra, ita rusticos 
1 censitosque servos vendi omnifariam non licet. Ne- 
que vero commento fraudis id usurpet legis illusio, 
quod in originariis saepe actitatum est, ut parva 
portione terrae emptori tradita omnis integri fundi 
2 cultura &dimatur. Sed cum soliditas fundorum 
vel certa portio ad unumquemque perveniat, tanti 
quoque servi et originarii transeant, quanti apud 
zx ipii dominos et possessores vel in soliditate 
vel in parte manserunt: et emptor pretium quod de- 
derit amissum existimet!*, nihilo minus venditori ad 
repetendos servos cum agnatione eorum vindicatione 
3 concessa. Et si aliqua denique ex causa dissi- 
mulaverit legis usurpare beneficium atque iste sub 
hac taciturnitate decesserit, et heredibus eius et con- 
tra heredes emptoris vindicationem damus longi tem- 
poris praescriptione submota: mala fide namque pos- 
sessorem esse. nullus ambiget, qui aliquid contra 
legum interdicta mercatur 15. 

8 Idem AAA. ad Probum pp. Omnes profugi in 
alieno latebras collocantes cum emolumentis tribu- 
tariis, salva tamen moderatione, revocentur, scilicet 
ut si, apud quos homines reperiuntur, alienos esse 
noverant fugitivos et profugis in lucrum suum usi 
sunt, hoc est sive excoluerunt agros fructibus domi- 
nis profuturos sive aliqua ab isdem sibi iniuncta 
novaverunt!? nec mercedem laboris debitam conse- 
cuti sunt, ab illis tributa quae publicis perierunt 
| functionibus exigantur. Ceterum si occultato eo 
profugi, quod alieni esse videntur, quasi sui arbitrii 
ac liberi apud aliquem se collocaverunt aut exco- 
lentes terras partem fructuum pro solo debitam do- 
minis praestiterunt cetera proprio peculio reservan- 
tes, vel quibuscumque operis impensis mercedem 
placitam consecuti sunt, ab ipsis profugis quaecum- 
que debentur exigantur: nam manifestum est priva- 
2 tum iam esse contractum. Si qui vero inter 
agricolas, ut solet, ex quibuscumque commerciis 
huiusmodi hominibus inveniuntur esse debitores, co- 
ram partibus constitutis iudex ab obnoxiis quod de- 
betur exposcat. 

9 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. ad populum. Ymmunitates specialiter da- 
tae et iugatio et capitatio libris publicis et civitatum 


(1) 2 TA. 15, 12, 1 (2) pr. — T^. 15, 11, 1 (3) $t 
e Th. 15,11, 2: Pozat 4,1 eo ducere videntur, ut cum 
Th. a $ 1 alteram legem incipiamus: citant enim secun- 
dum Cuiacium fw. [ε1α΄ τοῦ κώδ, τέ. με’ διάτ. β΄ : sed 
liber a Zachariaeo adhibitus om. διάτ. β. (4) — Τῇ. 
15, 6, 1 (5) — TA. 15,15,1: unge Th. 9,30,2 (0) B 
δῦ, 1 (7) — Th. 11, 16, 4 (8) 2 T^. 13, 10, 3 


(9) 2 TA. 11, 1, 12 (10) glebae 77. 
11,1,14 (12) Gratiano A. τὰ et Probo conss. (— a. 371) 
scr. (13) muneris edd., numeri UK, munerum dett. 
(14) sic Contius, et ins. libri — (15) sic K, mereatur U 
(16) sic Κα, noverunt K^: navaverunt scr. (17) — T. 
13, 10, 8: tunge 10, 25, 1 


er actores proprios recepta compulsionis 


(11) —— Th. 


NOM ct T ἄνα υλ." T^ 2 — 


DE AGRICOLIS CENSITIS 


441 


ΧΙ 48 


ac provinciarum encautariis sine aliqua probatione 


factae penes fruentes ereptae in functionem pristi- 
nam redeant. ἢ), 111 non. Mart. Mediolani Mero- 
baude 11 et Saturnino conss. [a. 383] 


10 !/dem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. Cum 
antea per singulos viros, per binas vero mulieres 
capitis norma sit censa, nunc binis ac ternis viris, 
mulieribus autem quaternis unius? pendendi capitis 
1 attributum est. Quocirca sublimitas ?*tua huius- 
modi census* per Comanensium et Ariarathensium 
Armeniae secundae, Àmasenorum Helenoponti et Dio- 
caesarensium Cappadociae secundae urbes salubris 
et temperatae peraequationis modum monumentis pu- 
blicis iubebit adnecti. 2), vr k. April. Constantino- 
poli Honorio et Euodio conss. [a. 386] 

11 Impp. Arcadius et Honorius AA. ad populum. 
Originarios colonos nullis privilegiis, nulla dignitate, 
nulla census auctoritate excusari praecipimus, sed 
amputatis omnibus, quae aliquotiens per gratiam 
sunt elicita, domino vel fundo esse reddendos. 

12 Idem AA. Florentio . . . Servos vel tributa- 
rios vel inquilinos apud dominos volumus remanere. 
nam cum metu damni deterritus unusquisque eum 
quem incognitum habuerit coeperit propulsare, volun- 
tas fugiendi servis non erit: nemo enim dominum 
suum deserit sciens nusquam? sibi latendi locum 
1 esse derelictum. Sed aut cognitum sibi ingenuum 
unusquisque suscipiet, aut eum qui se liberum esse 
simulaverit a se submovebit metuens his quae sta- 
2 tuta sunt obnoxius fieri. Si quis igitur ex me- 
moratis fugitivis apud quemlibet fuerit repertus, duo- 
decim libras argenti fisco nostro inferat detentator, 
ipsi autem cuius fuit praeter eundem fugitivum alte- 
rum etiam eiusdem aestimationis inferre decernimus. 

13 *Jdem AA. Vincentio pp. Galliarum. Definimus, 
ut inter inquilinos colonosve, quorum quantum ad 
originem pertinet vindicandam indiscreta eademque 
paene videtur esse condicio, licet sit discrimen in 
nomine, suscepti liberi vel utroque vel neutro pa- 
rente censito statum paternae condicionis agnoscant. 
1 lllud etiam servandum est, ut, si quando utrius- 
que fundi idem dominus de possessione referta cul- 
toribus ad eam colonos quae laborabat? tenuitate 
transtulerit, idemque fundi ad diversorum iura do- 
minorum qualibet sorte transierint, maneat quidem 
facta translatio, sed ita, ut praedii eius dominus, a 
quo coloni probantur fuisse transducti, translatorum 

nationem restituat. D. 111 id. lul.? Stilichone et 

ureliano conss. [a. 400] 

.14 ?Jdem AA. Vincentio pp. Galliarum. Si co- 
loni, quos bona fide quisque possedit, ad alios fugae 
vitio transeuntes necessitatem condicionis propriae 
declinare temptaverint, bonae fidei possessori primum 
oportet celeri reformatione succurri, tunc causam 
originis et proprietatis agitari. JD. 1711 id. Juí.!9 Me- 
diolani Stilichone et Aureliano conss. [a. 400] 

9 !!Impp. Honorius et Theodosius AA. Probo 13, 
Colonos numquam fiscalium nomine debitorum ullius 
exactoris pulset intentio: quos ita glebis inhaerere 
praecipimus, ut ne puncto quidem temporis debeant 
amoveri. 

16 '*/dem 44. Palladio pp. Mulier, quae fuisse 
originaria docebitur, si cuiuscumque liberi hominis!^ 


secuta consortium in urbibus vel in quibuscumque 
locis victura constitit!5, eius omnem subolem !9 ge- 
cundum vetera constituta conveniet revocari. D. ΓΙ k. 
Jul. Ravennae Monaaio et Plinta conss. — |a. 419] 

17 "Jdem AA. lohanni pp. Per colonum prae- 
iudicium possessioni invito vel inscio domino imponi 
non posse et iure et legum auctoritatibus decanta- 
tur'5, JD.!? id. Iul. Ravennae Honorio x1I1 et Theo- 
dosio X AA. conss. [a. 422] 

18 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Basso 
tr: Colonos nulla ratione ad ullum quamvis humi- 
ioris militiae locum sinimus admitti: sed nec appa- 
ritores magisteriae potestatis censibus adscriptos pro- 
bari concedimus ??, quia in hac parte et dominorum 
iuri et publicae consulimus honestati. [a. 426] 

19 [Αὐτοκράτωρ ᾿Αναστάσιος .4.]*! 

??Tow γεωργῶν oi μὲν ἐναπόγραφοί εἰσιν καὶ τὰ 
τούτων πεκούλια τοῖς δεσπόταις ἀνήκει, οἱ δὲ 
χρόνῳ τῆς τριακονταετίας μισϑωτοὶ γένονται ἐλεύ- 
ϑέεροι [vg cda μετα τῶν πραγμάτων αὐτῶν" καὶ 
οὗτοι δὲ ἀναγκάζονται καὶ τὴν γῆν γεωργεῖν καὶ 
τὸ τέλος παρέχειν. τοῦτο δὲ καὶ τῷ δεσπότῃ καὶ 
τοῖς γεωργοῖς λυσιτελές, 

20 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Litibus 
imponentes celeritatem sancimus, si quando coloni 
cuiuscumque condicionis contra dominos terrae de- 
clamaverint super hoc ipso dubitantes, utrum is ter- 
rae dominus est nec ne (eos tamen dicimus, qui non 
ex longo prolixoque tempore vel longinqua et invete- 
rata redituum susceptione sufficientem habent caute- 
lam, in quibus casibus ne contradicendi quidem licentia 
colonis relinquitur, longi temporis praescriptione vel 
redituum frequentissima consequentia colonorum im- 
petus excludente): talem esse super redituum vel 
publicarum functionum praestatione formam cense- 
mus, ut, si tales coloni, quales supra diximus, ido- 
neum fideiussorem totius summae quae ab his de- 
penditur praestiterint, quod omnes reditus sine ulla 
proerastinatione, si melior causa dominorum iudice- 
tur, eis restituent, et talis fideiussor per triennium 
accipiatur eoque impleto iterum renovetur, coloni in 
medio nullo modo super reditibus ἃ dominis inquie- 
1 tentur. Sin autem hoc?? coloni minime facere 
voluerint vel potuerint, tunc idem reditus per ofti- 
cium iudicis annui exigantur per solita tempora, in 
quae etiam dominis dependebantur, et deponantur in 
aede sacra, id est in cimeliarchio civitatis, sub qua 
possessio sita est? *, vel si localis ecclesia ad sus- 
ceptionem pecuniarum idonea non sit, in metropoli- 
tana ecclesia, ut remaneant cum omni cautela et 
post plenissimam definitionem vel dominis dentur vel 
2 colonis restituantur. Sin autem reditus non in 
auro, sed in speciebus inferuntur, vel in totum vel 
ex parte, interim per officium iudicis fructus ven- 
dantur et pretia eorum secundum praedictum modum 
3 deponantur. Haec de reditibus definientes ad pu- 
blicas transeamus functiones. et si quidem coloni 
more solito eas dependant, ipsi maneant in pristina 
consuetudine, nullo praeiudicio dominis generando, 
qui et quiescentibus colonis et non contradicentibus 
ad publicum tributarias functiones minime inferebant. 
3a Sin autem moris erat dominos totam summam 
accipere et ex ea partem quidem in publicas vertere 


(1) 2» T. 13, 11, ?: iunge 11, 58, 3 (2) idem TÀ.: 
fuerit onus (3) sublimis auctoritas 7. (4) censibus 
T^. (6) nusquam edd. nuquam U, numquam X 
(6) iunge c. 14 et quae ibi laudantur (1) sic Καὶ, la- 
borat U (8) cf. not. 1 (9) — T. 4, 23, 1: iunge 
c. 18 À. t. 11,66,6 7^. 12, 19, 1.3 (10) d. 1r k. Iul. 
leges iungendae (11) Herrmann iungit 8,16, 8. 11, 59, 13 
(d. m1 id. Iun. Constantinopoli Constante et Constan- 
tio eonss. [a. 414]) (12) Probo comiti saerarum largi- 


(13) — T. 5, 10, 1, 4 (14) ac sui 
iuris íns. 77^. (15) si modo intra praefinitum tempus 
reposcitur ins. 7. (16) originem 77. (17) — 8,15,8 
Th. 2, 30, 2; tunge 2, 13, 2. 4, 4, 1. 4, 26, 13. 12, 60, 4 
(18) sic 1. gem. T., declaratur Jbri (19) d. v leges 
iungendae (20) comma nec ... concedimus isdem fere 
verbis repetitur in 12,54,3 (21) inscriptio ex c.23 $1 
h. t. restituta est (22) — B 55, 1, 18 (23) hoc 7, 
om. UK (24) sita est 1^, sit. UZ^, sita sit Καὶ 


tionum 8$, 16, 8 


19 Zmp. Anastasius A. Agricolarum alii adscripticii 
sunt, quorum peculia ad dominos pertinent, alii tri- 
ginía annorum iempore coloni funt, liberi tamen 

M. 


cum rebus suis manent: atenim hi quoque et terram 
colere et tributum solvere coguntur. hoc autem tam 
domino quam agricolis eapedit. 

96 


XI 48 "o 
functiones, partem autem in suos reditus habere, tunc, 
si quidem fideiussor a colonis detur, eundem fideius- 


sorem dominis sine praeiudicio litis tantam summam 
inferre, quantam tributa publica faciunt, ut a domi- 
nis publicis rationibus, persolvatur: nullo ex hoc 
colonis praeiudicio generando. super reditibus enim 
4 domini fideiussore fiant contenti, Sin autem fide- 
iussione cessante ad sequestrationem res veniat et 
pecuniae deponantur, ex! earum summa tantam iu- 
dices separare, quanta ad publicas sufficiat functio- 
nes, et eam disponere dominum accipere, quatenus 
ipse eam persolvens publicas. accipiat securitates: 
reliqua quantitate, quae in reditus puros remanet, in 
5 tuto collocanda et litis terminum expectante?: Nullo 
praeiudicio sive colonis sive dominis ex huiusmodi 
fideiussione vel sequestratione vel: publicarum func- 
tionum solutione generando: sed omni causa in sus- 
penso manente, donec iudicialis? sententia, quae de 
toto negotio procedit, omnem rem aperiat et osten- 
dat, quis dominus terrae constitutus est et ad quem 
publicarum functionum securitas debet in posterum 
fieri, seu reditus vel pervenire vel permanere. He- 
citata septimo in novo consistorio palatii Justiniani. 
d. Decio vc. cons. [a. 529] 
21 Idem A. ad senatum. Ne diutius dubitetur, si 
quis ex adscripticia et servo vel adscripticio et an- 
 cilla fuisset editus, cuius status sit, vel quae peior 
fortuna sit, utrumne adscripticia an servilis, sanci- 
ius ea quidem, quae in anterioribus legibus cauta 
sunt pro tali progenie, quae ex mulieribus adscripti- 
ciis et viris liberis progenita sit, in suo statu relin- 
qui, οὐδ sit adscripticia proles ex tali copulatione 
1 procreata. Si quis autem vel ex servo et 'ad- 
scripticia, vel ancilla et adscripticio fuerit editus, 
matris suae ventrem sequatur et talis sit condicionis, 
qualis et genetrix fuit, sive ancilla sive adscripticia: 
quod hactenus in liberis tantum et servis observa- 
batur. quae etenim differentia inter servos et ad- 
scripticios intellegetur, cum uterque in domini sui 
positus est potestate?, et possit servum cum peculio 
manumittere et adscripticium cum terra suo dominio 
expellere ?? [a. 530] 
2 ldem A. luliano pp. Oum scimus nostro iure 
nullum praeiudicium generari? cuidam circa condi- 
cionem neque ex confessionibus neque ex scriptura, 
nisi etiam ex alis argumentis aliquid accesserit in- 
crementum, sancimus solam conductionem? vel aliam 
quamcumque scripturam ad hoc minime sufficere nec 
adscripticiam condicionem cuidam inferre, sed debere 
huiusmodi scripturae aliquid advenire adiutorium, 
quatenus vel ex publici census adscriptione vel ex 
| aliis legitimis modis talis scriptura adiuvetur. Me- 
lius etenim est in huiusmodi difficultatibus ex pluri- 
bus capitulis condiciones ostendi et non solis con- 
fessionibus neque scripturis homines forte liberos ad 
2 deteriorem detrahi fortunam. Sin autem et scrip- 
tura et post scripturam confessio seu depositio, sine 
vi et necessitate tamen, intervenerit (quid enim, si 
etiam conductionale!? instrumentum vel aliam char- 


443 


DE AGRICOLI8 CENSITIS 


—— M —HH 


existat et ruri non idoneus, potest excusari filius, 
longinqua libertate abutendo et quod per multos an- 
nos neque agrum coluit neque aliquid colonarii ope- 
ris celebravit, cum non possit dominus ineusari prop- 
ter suam desidiam, cui per patrem eius omne quod 
4 voluerat accedebat. In omnibus itaque huius- 
cemodi speciebus satis acerbum nobis videtur domino 
praeiudicari colonorum absentia eorum !!, qui in rure 
nati et postea absentes per suos vel patres vel fra- 
tres vel cognatos agriculturam peragebant. cum enim 
ars quodammodo corporis eius per cognationem in 

undo remanebat, non videtur neque!* peregrinari 

5 neque in libertate morari. Maneat itaque domino 
ius inconcussum, et donec eius vel antiquitas vel 
posteritas vel cognatio in agrum remanet, ipse videa- 
tur ibi resedisse. JD. x A. ...!? Constantinopoli post 
consulatum Lampadii et Orestis vv. cc. (a. 531] 
Idem A. lohanni pp. Cum satis inhumanum 

est terram quae ab initio adscripticios habebat suis 
quodammodo membris defraudari et colonos in aliis 
terris demorantes dominos terrae maximis demnis 
adficere, censemus, quemadmodum in curialium con- 
dicione nemo ex temporali cursu liberatur, ita nec 
adscripticiae condicioni suppositus ex annalibus cur- 
riculis, quantacumque emanaverint, vel quacumque. 
prolixa negotiatione aliquis sibi vindicet libertatem: 
sed remaneat adscripticius et inhaereat terrae. et si 
se celaverit vel separare conatus fuerit, secundum 
exemplum servi fugitivi sese diutinis insidiis furari 
intellegatur et sit suppositus una cum subole sua, 
etsi in alia terra eam fecerit, huiusmodi fortunae et 
capitali illationi, nulla liberatione ei penitus compe- 
1 tente. Cum autem Anastasiana lex!^ homines qui 
per triginta annos colonaria detenti sunt condicione 
voluit liberos quidem permanere, non autem habere 
facultatem terra derelicta in alia loca migrare, et ex 
hoc quaerebatur, si etiam liberi eorum cuiuscumque 
sexus, licet non triginta annos fecerint in fundis vel 
vicis, deberent eolonariae esse condicionis an tan- 
tummodo genitor eorum, qui per' triginta annos huius- 
modi condicioni illigatus est: sancimus liberos colo- 
norum esse quidem in perpetuum secundum praefatam 
legem liberos et nulla deteriore condicione praegra- 
vari, non autem habere licentiam relicto suo rure in 
aliud migrare, sed semper terrae inhaereant, quam 
2 semel colendam!* patres eorum susceperunt. Ca- 
veant autem possessionum domini, in quibus tales 
coloni constituti sunt, aliquam innovationem vel vio- 
lentiam eis inferre. si enim hoc approbatum fuerit 
et per iudicem pronuntiatum, ipse provinciae mode- 
rator, in qua aliquid tale fuerit perpetratum, omnmi- 
modo provideat et laesionem, si qua subsecuta est, 
eis resarcire et veterem consuetudinem in reditibus 
praestandis eis. observare: nulla nec tunc licentia 
concedenda colonis fundum ubi commorantur relin- 
3 quere. Et hoc tam in ipsis colonis quam in su- 
bole eorum qualiscumque sexus vel aetatis sancimus, 
ut et ipsa semel in fundo nata remaneat in posses- 
sione sub isdem modis isdemque condicionibus, sub 
quibus etiam genitores eius manere in alienis fundis 
4(2) definivimus. Nemini autem liceat vel adscrip- 
ticium vel colonum alienum scienti prudentique in 
5 suum ius'9 suscipere. Sed et si bona fide eum 
susceperit, postea autem reppererit eum alienum esse 
constitutum, admonente domino vel ipsius adscripti- 
cii vel terrae et hoc faciente per se vel per procu- 
ratorem suum hunc restituere cum omni peculio et 
subole sua: et si hoc facere supersederit, omnis n 
dem temporis, quo apud eum remoratus est, publicas 
functiones sive terrenas sive animales pro eo inferre 
compelletur cura et provisione tam eminentissimae 


(2) sic K^, expectantes UK? 
(3) sic dett, iudieiali UK (4) mz k. Nov. ins. (5)ut 
scr. (6) sic K, voluntate U (1) D. x1 k. Aug. Con- 
stantinopoli Lampadio et Oreste uu. oc. conss. suppl. 
(8) nostro iure nullum pr. generari dett, nostro iuri 
nullo pr. negari U, nostra iura nullum pr. generare K 


(9) sic dett. cum B, conditionem UK (10) conditio- 
nale UK contra B (11) eorum U, om. K (12) ne- 
que U, abesse neque K, neque abesse neque 7 (13) Mart. 
supplendum videtur (14) c. 19 A. t. (15) colendam 
edd., colendam esse iibri (60) ius Α΄. rus dett. 


DE CAPITATIONE CIVIUM 


443 


XI 49—53 


praefecturae quam praesidis provinciae: coartetur 
autem et sic ad restitutionem eius secundum veteres 
constitutiones et poenas eis insertas.  [a. 531-—534] 

24 'Idem A. Hermogeni magistro officiorum. Si 
qui adscripticiae condicionis constituti mulieres liberas 
quacumque mente aut quacumque machinatione sive 
scientibus dominis sive ignorantibus sibi uxores con- 
iunxerunt vel postea coniunxerint, in sua, libertate 
permanere tam eas quam prolem quae ex eis cogno- 
scitur procreata sancimus: illo procul dubio obser- 
vando, ut, si ex libero marito et adscripticia uxore 
partus fuerit editus, is maternae condicionis macu- 
1 lam, non paternam sequatur libertatem. Sed ne 
adscripticii putent sibi impunitum esse tale conamen, 
quod maxime verendum est, ne liberarum mulierum 
nuptiis ab his excogitatis paulatim huiusmodi homi- 
num condicio decrescat, sancimus, si quid tale fuerit 
ab adseripticio perpetratum, liberam habere pote- 
statem dominum eius sive per se sive per praesidem 
provinciae talem hominem castigatione moderata? 
corrigere et abstrahere a tali muliere. quod si ne- 
glexerit, sciat in suum damnum huiusmodi desidiam 
reversuram. 


XXXXVIIII (XXXXVIII). 
DE CAPITATIONE CIVIUM CENSIBUS EXIMENDA. 


1 34mp. Constantinus 4. αὐ Eusebium virum per- 
fectissimum praesidem Lyciae et Pamphyliae. Plebs 
urbana, sicut in Orientalibus quoque provinciis ob- 


servatur, minime in censibus pro capitatione sua. 


conveniatur, sed iuxta hanc iussionem nostram im- 
munis habeatur. 9. k. lun. Consíantino 4. 111 el 
Licinio 1H conss. [a. 313] 


L (XXXXVIIII). 


IN QUIBUS CAUSIS COLONI CENSITI DOMINOS 
ACCUSARE POSSUNT. 


1 Imp. Constantinus A4. ad Maximum vicarium 
Orientis. Quisquis colonus plus a domino exigitur, 
quam ante^ consueverat et quam in anterioribus tem- 
poribus exactus est, adeat iudicem, cuius primum 

oterit habere praesentiam, et facinus comprobet, ut 

ille, qui convincitur amplius postulare, quam acci- 
pere consueverat, hoc facere in posterum prohibea- 
tur, prius reddito quod superexactione perpetrata 
noscitur extorsisse. JP. id. 

2 Impp. Arcadius et Honorius A4. Nebridio co- 
miti* Asiae. Coloni censibus dumtaxat adscripti, si- 
cuti ab his liberi sunt, quibus eos tributa subiectos 
non faciunt, ita his, quibus annuis functionibus 
et debito condicionis obnoxii sunt, paene est ut 
1 quadam servitute dediti videantur. Quo minus 
est ferendum, ut eos audeant lite pulsare, a quibus 
ipsos utpote a dominis una cum possessionibus dis- 
2 trahi posse dubium non est. Quam de cetero 
licentiam submovemus, ne quis audeat domini in 
iudicio nomen lacessere, et cuius ipsi sunt, eiusdem 
3 omnia sua esse cognoscant. Cum enim saepissime 
decretum sit, ne que de peculio suo cuiquam colo- 
norum ignorante domino praedii aut vendere aut alio 
modo alienare liceret, quemadmodum contra eius 
personam aequo poterit consistere iure, quem nec 
propria quidem leges sui iuris habere voluerunt et 
adquirendi tantum, non etiam transferendi potestate 
permissa, domino et adquirere et habere voluerunt? 
4 Sed ut in causis civilibus huiusmodi hominum 
generi adversus dominos vel patronos et aditum inter- 
cludimus et vocem negamus exceptis superexactioni- 


bus, in quibus retro principes facultatem eis super 
hoc interpellandi praebuerunt, ita in criminum ac- 
cusatione quae publica est non adimitur eis propter 
suam suorumque iniuriam experiendi licentia. 


LI (L). 
DE COLONIS PALAESTINIS. 


1 *ihmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Cynegio pp. Cum per alias provincias, quae 
subiacent nostrae serenitatis imperio, lex ἃ maiori- 
bus constituta colonos quodam aeternitatis iure de- 
tineat, ita ut illis non liceat ex his loeis quorum 
fructu relevantur abscedere nec ea deserere quae 
semel colenda susceperunt, neque id Palaestinae pro- 
vinciae possessoribus suffragetur, sancimus, ut etiam 
per Palaestinas nullus omnino colonorum suo iure 
velut vagus ac liber exsultet, sed exemplo aliarum 
provinciarum ita domino fundi teneatur, ut sine poena 
suscipientis non possit abscedere: addito eo, ut pos- 
sessionis domino revocandi eius plena tribuatur aucto- 
ritas. 


LI (LI). 
DE COLONIS THRACENSIBUS. 


1 Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 444. 
Rufino pp. Per universam dioecesim Thraciarum 
sublato in perpetuum humanae capitationis censu 
1 iugatio tantum terrena solvatur. Et ne forte co- 
lonis tributariae sortis nexibus absolutis vagandi et 
quo libuerit recedendi facultas permissa videatur, 
ipsi quidem originario iure teneantur, et licet condi- 
cione videantur ingenui, servi tamen terrae ipsius 
cui nati sunt aestimentur nec recedendi quo velint 
aut permutandi loca habeant facultatem, sed posses- 
sor eorum iure utatur et patroni sollicitudine et do- 
2 mini potestate. Si quis vero alienum colonum 
susciplendum retinendumve crediderit, duas auri li- 
bras ie cogatur exsolvere, cuius agros transfuga cul- 
tore vacuaverit, ita ut eundem cum omni peculio suo 
et agnatione restituat. 


LII (LII). 
DE COLONIS ILLYRICIANIS. 


1 "Umppp. Valentinianus Valens et Gratianus 4A A. 
ad Probum pp. Oelonos inquilinosque per Illyricum 
vicinasque regiones abeundi rure, in quo eos originis 
agnationisque merito certum est immorari, licentiam 
| habere non posse censemus. Inserviant terris non 
tributario nexu, sed nomine et titulo colonorum, ita 
ut, si abscesserint ad aliumve transierint, revocati 
vinculis poenisque subdantur?, maneatque eos poena, 
qui alienum et incognitum recipiendum esse duxerint, 
tam in redhibitione operarum et damni, quod locis 
quae deseruerant factum est, quam multae, cuius 
modum in auctoritate iudicis collocamus: ita ut etiam 
dominus fundi, in quo alienus fuisse monstrabitur, 
pro qualitate peccati coercitionem subire cogatur nec 
sit ignorantiae locus, cum ad criminis rationem so- 
2 lumillud sufficiat, quod incognitum sibi tenuit. Ser- 
vum etiam in memoratis regionibus si Vis receperit, 
ignorationis excusatione sublata quadrupli poena 
teneatur, operarum praeterea compendiis damnisque 
3 praestitis. In libertis etiam, quos pari usurpatione 
susceperit, is modus sit, quem circa liberos duximus 
colonos retinendum. 7). 111 id. Jul. Gratiano A. 11 
et Probo conss. [a. 371] 


(0 ὃ 1 — 7, 24, 1: iungendae videntur 1,3, 53. 5, 17, 11. 
9, 13, 1 (d. xv k. Dec. Constantinopoli dn. Iustiniano 
pp. Δ. mr cons. — a. 9533) (2) eompetenti 4 gem. 
. (S) — ΤΆ. 13, 10, 2. (4) dare vel simile aliquid desi- 


deratur (8) eom. libri, viear. ler Romana Burgundio- 
num 14, procons. T^. 11,30,56 (6) tfungendae videntur 
11, 59, 7 et quae tibi laudantur — (7) $1 med. — θ, 8, 13 
(8) subdentur bri 

56* 


XI 54—58 


444 


LIII (LIII). 


UT NEMO AD SUUM PATROCINIUM SUSCIPIAT 
V1COS VEL RUSTICANOS!' EORUM. 


1 £mpp. Leo et Anthemius 44. Nicostrato pp. 
Orientis. Si quis post hanc nostri numinis sanctio- 
nem in fraudem circumscriptionemque publicae func- 
tionis ad patrocinium cuiuscumque erum nis: id, quod 
huius rei gratia geritur sub praetextu donationis vel 
venditionis seu conductionis aut cuiuslibet alterius 
contractus, nullam habeat firmitatem: tabellionibus, 
qui talia instrumenta ἢ esi ausi fuerint, bonorum 
proscriptione plectendis, qui tamen scientes ausi fue- 
rint huiusmodi instrumenta conscribere: vicis etiam 
vel possessionibus ad patrocinia confugientium? pu- 
1 blico vindicandis. Eae autem personae, quae 
contra publicam commoditatem in clientelam suam 
suscepisse collatores detectae fuerint, nobiliores qui- 
dem centum librarum auri condemnationem subire 
cogentur, mediocris vero fortunae facultatum suarum 
amissione plectentur: eadem poena multandis etiam 
his, qui intercedentes ministerium suum huiusmodi 
2 nefariis actibus improba mente praebuerint. Quam 
formam ex eo quidem tempore, quod sacra consti- 
tutio à divae memoriae Marciano promulgata* con- 
tinet, id est in lhracica quidem dioecesi abhinc an- 
nis triginta*, hoc est ἃ consulatu Aetii iterum et 
Sigisbuldi, in Orientali vero et Aegyptiaca et Pon- 
tica et AÁsiana dioecesi viginti octo, hoc est a con- 
sulatu Cyri? valere atque exsecutioni mandari prae- 
cipimus. ἢ. k. Sept. Anthemio A. 11 cons.* [465] 

2 9Μηδεὶς κωμήταις προστασίαν ὑπισχνείσϑω μηδὲ 

δεχέσθω γεωργοὺς ἐπὶ τούτῳ ὑπόσχεσιν προσό- 
δὼν ἢ ἕτερον κέρδος λαμβάνων. εἰ δέ τις παρα- 
Bai ταῦτα, καὶ τοῖς προειρημένοις ἐπειτιμίοες 
ὑποπεσεῖται καὶ ἑτέρᾳ μιείζονε πειρασϑήσεται κι- 
1 νήσει. Πρὸς τούτοις καὶ οὗ κωμῆταει, εἰ μὲν δοῦ- 
& εἶεν, τοῖς δεσπόταις ἀποδοϑήσονται σωφρο- 
νισϑέντες, εἰ δὲ ἐλεύϑεροι, κ' λίτρας προστιμῶνται 
xai τύπτονται μετὰ δέχα τῶν πρωτευόγντων τῆς 
κώμης καὶ διηνεκῶς ἐξορίζονται, ἐν ᾧ γνώμῃ 
πάντων ἐστασέασαν. 


LV (LIIII). 


UT RUSTICANI AD NULLUM OBSEQUIUM DEVO- 
CENTUR. 


1 Exemplum sacrarum litterarum Diocletiani et 
Maximiani 44. ad Charisium??. Ne quis ex rusti- 
cana plebe, quae extra muros posita capitationem 
suam detulit et annonam congruam praestat, ad ul- 
lum aliud obsequium devocetur neque a rationali 
nostro mularum fiscalium vel equorum ministerium 
subire cogatur. Sine die et consule. 

2 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Pro- 
bum pp. lilyrici. Si qui eorum, qui provinciarum 


UT NEMO AD SUUM PATROCINIUM 


rectoribus obsequuntur quique in diversis agunt offi- 
ciis principatus et qui sub quocumque praetextu 
muneris publici possunt esse terribiles, rusticano cui- 
piam necessitatem obsequii quasi mancipio sui iuris 
imponant aut servum eius vel forte bovem in usus 
roprios necessitatesque converterint, ablatis ommi- 
dae facultatibus perpetuo subiugentur exilio '?, et 
nihilo minus rusticanum, qui se in eiusdem operas 
sponte propria detulisse responderit, poenae se- 
veritudo constri D. prid. k. Oct. Agrippi 
Valentiniano et Valente AA. conss. (a. 368] 
LVI (LV). ' 
NON LICERE METROCOMIAE HABITATORIBUS 
LOCA SUA AD EXTRANEUM TRANSFERRE. 


1 SImpp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp. 
In illis, quae metrocomiae communi vocabulo nun- 


cupantur, hoc adiciendum necessario nostra putavit 
humanitas, ut nulli extraneo illic quoquo m pos- 


sidendi licentia tribuatur: sed si quis ex isdem vi- 
canis loca sui iuris alienare voluerit, non licere ei 
nisi ad habitatorem adscriptum eidem metrocomiae 
per qualemcumque contractum terrarum suarum do- 
minium possessionemque transferre: sciente persona 
extranea, quod, si contra vetitum se huic negotio 
immiscere vel illic possidere temptaverit, quicumque 
contractus initus fuerit, carebit effectu et contractu 
soluto, si quid praestitum est, hoc tantum reddetur. 
D. k. Sept. Anihemio A. 11 cons. (a. 465] 


LVII (LVI). 5. 
UT NULLUS EX VICANIS PRO ALIENIS DEBITIS 
VICANORUM TENEATUR. 


1 Imp. Zeno A. ..... Grave est et'* non solum 
legibus, verum etiam aequitati naturali contrarium, 
ro alienis debitis alios molestari. idcirco huiusmodi 
iniquitates contra omnes vicanos perpetrari modis 
omnibus prohibemus. 


LVIII (LVIL.)" 


DE CENSIBUS ET CENSITORIBUS ET PERAEQUA- | 
TORIBUS ET INSPECTORIBUS. | 


1 "Imp. Constantinus A4. ad populum. Quoniam 
tabularii civitatum per collusionem potentiorum sar- 
cinam ad inferiores transferunt, iubemus, ut, quis- 
quis se gravatum probaverit, suam tantum pristinam 
professionem agnoscat. PP. xv k. Febr. Romae Con- 
siantino A. 111 et Licinio 111 conss. a. 313] 

2 "Im pp. Gratianus Valentinianus et odo- 
sius AAA. Eutropio pp. Quisquis vitem !* succiderit 
aut feracium ramorum fetus hebetaverit!?, quo de- 


(1) vicos vel rusticanos eorum 7, colonos vel rusticos K, 
τοὺς ἐν κώμῃ οἰκοῦντας ἢ τοὺς ἀγροίκους αὐτῶν B 
56, 13 (2) B 56, 13, 1: iunge 10, 19, 8. 11, 56, 1 
G) sic 1, confugientibus K, cf. B: τῆς κώμης τῆς τοῦτο 
ποιοίσης δημευομένης (4) non extat (5) duobus ins. 
(6) a. 431 (1) a. 441 (8) in K* et aliis sequitur 
haec constitutio: Imp. Iustinianus A. Si cuiuslibet tribu- 
tarius iunxerit sibi tributariam uxorem, vel e contrario 
si cuiuslibet ancilla servo se iunxerit alieno, tam tribu- 
tarii quam servi filios matrum sequi condicionem ea- 
rumque more genitricum suarum dominis subditos esse 
censemus.  7ugolinus, cui ea constitutio prima huius (i- 
tuli est, adnotat eam in Martini libro non ertare: omit- 


fugere potuisse verisimile non est 


titur etiam in glossa Accursii et in plerisque libris quos 
adii, et probabiliter non huius Codicis est, sed aliunde 
addita, inscriptione ut in aliis huiusmodi additamentis 
conficta: argumentum sane non huic sed titulo 48 con- 
venit. quod Hermannus suspicatus est eam epitomen esse 
Novellae 54, id Hugolinum Novellarum atorem 
(9) 2 B 56, 1$, 2 
(10) de Charisio cf. 9, 44, 3 (1) 2 ΤᾺ. 11, 1, 1 
(12) ultimo subiug. exitio Τὰ. (13) B 55, 5, 1: iunge 
10, 19, 8. 11. 54, 1. (11) et K, om. 7 (15) B 56, 14 
(16) 2 ΤΆ. 13, 10, 1: iunge TA. 10, 10, 1 (17) — TA. 
13,11,1 (18) si quis sacrilega vitem falee TA. (19) sie 
Th., vetaverit libri, ἐκκόπτῃ B 


LIII 2 XNequis vicanis patrocinium polliceatur 
neve agricolas suscipiat redituum promissionem vel 
aliud (ucrum pro eo accipiens. quod si quis haec 
violaverit , tam poenis supra dictis subiacebit quam 
| aliam maiorem animadversionem eapericiur. Bao 


terea agricolae quoque, si servi sunt, dominis casti- 
gaíi reddentur, si liberi, viginti libris multantur et 
verberantur cum decem primis vici et perpetuo re- 
legantur, dummodo omnibus scientibus abscesserint. 


|. DE OMNI AGRO DESERTO 


445 


XI 58. 59 


— — elinet fidem censuum et mentiatur callide pauperta- 
PU s porn, mox detectus competenti inliguationi 
| subiciatur'. Illo videlicet evitante calumniam, 
qui forte detegitur laborasse pro copia ac reparandis 
agrorum fetibus, non sterilitatem aut inopiam pro- 
curasse. JD. prid. non. Iun. Constantinopoli Euche- 
rio et Syagnio conss. — [a. 381] 
8 ?Idem A444. Cynegio pp. Si peraequatore misso 
aliquis aut procuratorem suum retraxerit aut colo- 
num per contumaciam retractationis fugaverit?*, ad 
eum censuum modum, quem vel eo vel procuratore 
iliius absente uator apposuerit, nostrae sanc- 
tionis auctoritate tenebitur. 2). vr Ak. April. Con- 
stantinopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 
4 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius 4.4.4. 
PME PP. Omne territorium censeatur, quotiens 
d levamen exposcitur, ut sterilia atque ieiuna 
his quae culta vel opima sunt compensentur?*. 17). 11] 
non. April Constantinopoli Theodosio A4. iH et 
Á lo conss. [a. 393] 
9 *Jdem 444. Rufino pp. Qui gravatos 867 a 
peraequatoribus conqueruntur? et iniusto oneri im- 
p esse proclamant, competitionis habeant facul- 
, ut, quid remissum gratia, quid interceptum 
fuerit fraude, convincant et ex eo levamen accipiant, 
quod per deformia et criminosa commercia sibi im- 
| positum esse deplorant, ut aliis demeretur. Quod 
intra annum post codicum oblationem? cui'? vide- 
bitur de iniusto onere conqueratur, iniquitatem per- 
uatoris accuset ac praestitam gratiam habita 
competitione convincat, ut, qu ei fuerat super- 
fusum, ille cognoscat, quem debitae functioni !! fraus 
2 clandestina subtraxerat. Emenso autem eo tem- 
pore actio denegabitur, exceptis !? minoribus qui fue- 
rint indefensi, his etiam qui aberunt rei publicae 
causa: qui tamen ex eo tempore quae sunt statuta 
custodient, ex quo ad agendum habuerunt 13 faculta- 
tem. D. ΠῚ k. Dec. Constantinopoli Theodosio A. 
11 et. Abundantio vc. conss. [a. 393] 
0 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Eusebio pp. 
Peraequatores ac discussores !5, si incurrerint culpam 
neglegentiae vel gratiae, non solum honorum iactu- 
ram, verum etiam annonarum in quadruplum multam 
subire debebunt: ea vero, quae in damnum provin- 
cialium fuerint accepisse convicti, in quadruplum 
cogentur exsolvere. J. 1111 k. April. Mediolam Ar- 
io 111 εἰ Honorio 11] AA. conss. a. 396] 

7 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Sebastio 
comiti primi ordinis. "Apud eum possessio firma 
permaneat, cui ἃ uatore semel eam traditam 
1. fuisse constiterit. quà vero temporis anteacti 
ἃ novo domino fiscum postulare non o--— ne 
2 alterius culpa alter incipiat subiacere dispendio. Si 
quis vero privatus aut obligatam sibi possessionem, 
uae deserta huc'* usque ansit, aut ex aliquo 
titulo deberi sibi iure confirmat, adlegationes suas 
sine mora vel per se vel pr aliam personam legibus 
ordinatam manifestare !? debebit, ita ut, si aequitatis 
ratione suadente ad petitorem fuerit translata pos- 
sessio, is, qui eam ἃ peraequatore susceperit, rei 
3 melioratae receptis sublevetur expensis. Verum 
ne sub specie litis dominationes?? semel constitutae 
turbentur, sex?' mensum spatium censemus debere 


--- 


servari, intra quod is, qui putat sibi rem probabili 
4 ratione competere, debitas exserat actiones. Quod 
si tempus adscriptum silentio fuerit interveniente 
transactum, nullum penitus repetendi volumus esse 
5 principium. Quod si quis eo tempore, quo per- 
aequator praedium alicui addicit, de suo iure vel per 
se vel per homines suos non crediderit actitandum, 
sex?' mensum curriculis evolutis in perpetuum con- 
quiescat. JD. pria. «d. Mart. Ravennae Honorio A. 
ΧΙ et Constantio 11 conss. (a. 411] 


LVIIII (LVIII). 


DE OMNI AGRO DESERTO ET QUANDO STERILES 
FERTILIBUS IMPONUNTUR. 


l Imp. Constantinus 4. Capestrino. Cum divus 
Aurelianus parens noster civitatum ordines pro de- 
sertis possessionibus iusserit conveniri et pro his 
fundis, qui invenire dominos non potuerunt quos 
praeceperamus, earundem possessionum triennii im- 
muuitate percepta de?? sollemnibus satisfacere, ser- 
vato hoc tenore praecipimus, ut, si constiterit ad 
suscipiendas easdem possessiones ordines minus ido- 
neos esse, eorundem agrorum onera possessionibus 
et territoriis dividantur. Accepía ...... 

2 *]dem 4.3 Si quis ab emphyteuticario seu 
patrimoniali possessore privati iuris quippiam com- 
paraverit, cuius substantia alias possessiones susten- 
tare consueverat, et succisis quasi quarundam virium 
nervis reliqua labuntur, earum possessionum onera 
subiturus est, quae penes distractores inutiles per- 
manebunt. J. viii id. Dec. Thessalonicae Feliciano 
et Titiano conss. (a. 331] 

9 "Impp. Valentinianus et Valens 44. ad Ma- 
mertinum pp. Quicumque deserta praedia meruerint 
sub certa immunitate, ad possessionem impetratorum 
non prius sinantur accedere, quam vel fideiussoribus 
idoneis periculo curialium datis vel fundis patrimonii 
sui maxime utilibus obligatis idonea cautione firma- 
verunt susceptam a se possessionem nullo detrimento 
publico relinquendam?*, D. v;; k. Jun." divo Io- 
viano et Varroniano conss. [a. 364] 

4 ?*]dem A4. et Gratianus A. αὐ Crescentem υἱ- 
carium Africae. Heredes scripti etiam pro minus 
idoneis fundis fiscale onus cogantur agnoscere, vel 
sj renuntiandum hereditati putent, cedant his omni- 
bus rebus, quas ex isdem bonis quocumque titulo et 
iure perceperint. JD). 1111 id. lui. Contionaci Gra- 
liano Α. 11 et Probo conss. (a. 311] 

9 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Antonium pp.. Qui utilia rei publicae loca possi- 
dent, permixtione facta etiam deserta suscipiant, ut, 
si earum partium graventur accessu, quas antea per 
fastidium reliquerunt, cedant aliis curialibus, qui 
utraque hac condicione retineant, ut praestatione 
salva cum desertis et culta possideant sublata a pau- 
cis, quos iniquum est electa retinere, cum municipes 
gravatura sit pars relicta. 

6 ** Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Nebridio comiti rerum privatarum. Ut quis- 
que conductor fuerit inventus possessor fundi, qui 
ex publico vel templorum iure descendit, huic?? ager 


(1) eapitale subibit exitium TÀ. (2) — T^. 13, 11,8: 
iunge 11, 48, 10. (3) ad contumaciam retr. armaverit 
Th. (ὃ 2 TA. 13, 11, 4. (5) ut squalida atque ieiuna 
inculta atque opima compensent 77. (6)-— T. 13,11, δ 
(1) se 77., esse KI (8) conquesti sunt Τὰ. (9) quod 
... Oblationem] sed in eo tempus placuit definiri, ne 
plures frustra litibus premerentur, si nullis intercepta 
metis actio tolleretur. quare eum ([uerint traditi codi- 
ees, intra annum 77. (10) eui 77. quid de/t, quod 
ἈΠῈ, quo 7^ (i1) functioni T7., functionis libri (13) se- 
questratis Τὰ. (13) habere potuerint ZÀ. (14) — 77. 
13, 14, 8 (15) quorum nobis data sunt nomina ins. ΤῊ. 
(16) — T. 13, t1, 16: funge 1l, 59, 15 T. 13, 6, 9. 
13, 11, 15. 17. (17) competitionis obreptione seclusa prae- 


mittit ΤᾺ. (18) huo TÀ., om. übri (19) a&pud specta- 
bilitatem tuam publicare Τὰ. (20) sie dett, donationes 
KI*, donationis 7", dominationis 7A. (21) duorum T7. 
(22) dein Mommsen (23) — ΤΆ. 11, 1, 4: fortasse 
iungenda est 4, 46, 3 (24) imp. Constantius A. TA. 
(25) — T7. 5,13, 4 (mutila): dine Τὰ. 12,12,3 (26) in 
TA. haec extant: [fund]orum obligatione securitatis pa- 
blicae firmaverunt cautionem, susceptos scilicet semel 
fundos post emensa inmunita[ti]s spatia inconvulsa ἃ 
se veetigalium pensione retinendos (31) d. m k. 
Iun. Serdicae 77. 12, 12, 3 (28 z T. 11, 1, t7 
(29) — ΤΆ. 10, 3, 4: fortasse iungenda est 11, 71, 2 
(30) cum augmento oblato ins. ΤᾺ 


X] 59 


446 


DE OMNI AGRO DESERTO 


1 iungatur inutilior. Quod si contra id reluctan- 
dum existimaverit, alius possessor sub eadem prae- 
statione quaeratur, vel si voluntarius qui sit conductor 
non invenietur, tunc ad possessores antiquos, id est 
decuriones vel quoslibet alios, loca iuris raedicti 
adiunctis inutilibus revertantur, idoneis fideiusso- 
ribus praestitis. ἢ. xv X. Febr. Constantinopoli 
Merobaude 11 et Saturnino conss. . — [a. 383] 

7 3Idem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp.  Qui- 
cumque defectum fundum patrimonialem exercuerit?, 
fertilem idoneumque praestiterit, salvo patrimoniali 
canone perpetuo ac privato iure defendat^ velut do- 
mesticum et avita? successione quaesitum, sibi ha- 
beat, suis relinquat. neque eum aut promulgatione 
rescripti aut reverentia sacrae adnotationis quisquam 
1 ἃ fructu impensi operis excludat. Ceterum eos, 
qui opimas ac fertiles possident? terras aut etiam 
nunc sibi aestimant eligendas, pro defecta scilicet 
portione summam debiti praesentis iubemus implere: 
illos etiam, qui emphyteuticario nomine nec ad ple- 
num idoneas nec omnibus modis vacuas detinent, 
sic ex illis quoque quae praesidio indigent iustam 
ac debitam quantitatem debere suscipere, ut indulto 
temporis spatio post biennium decretum canonem 
2 solvendum esse meminerint. Nemo tamen qua- 
" Hbet meriti et potestatis obiectione submoveatur, 
quominus ad diacatochiae vicem defectas possessio- 
nes patrimonialis iuris accipiat, earum tributa et 
canonem soluturus: illud speciali observatione pro- 
curans, ut primum vicinas et in eodem territorio 
sortiatur, dehine si neque finitimas neque in isdem 
locis reppererit constitutas, tunc demum etiam lon- 
gius positas, sed in quantum fieri valet pro interiecto 
spatio sibimet cohaerentes pro modo et aequitate 
suscipiat, ut id? consensu omnium fiat, quod omni- 
bus profuturum est. JD. vir; k. Nov. Consíantino- 
poli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

8 sImppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Tatiano pp. Orientis. Qui agros domino ces- 
sante desertos vel longe positos vel in finitimis ad 
privatum pariter publicumque compendium excolere 
festinat, voluntati suae nostrum noverit adesse re- 
sponsum: ita tamen, ut, si vacanti ac destituto solo 
novus cultor insederit, ac vetus dominus intra bien- 
nium eadem ad suum ius voluerit revocare, restitu- 
tis primitus quae expensa constiterit facultatem loci 
proprii consequatur. nam si biennii fuerit tempus 
emensum, omni possessionis et dominii carebit iure 
qui siluit. [a. 388—392] 

.9 * Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Orientis. Qui fundos patrimoniales iure 
privato salvo canone susceperunt, hanc omnes sine 
ulius exceptione personae propositam intellegant 
optionem, ut aut ea loca, quibus minor est soli fe- 
cunditas, cum his, ex quibus fructus uberes capiunt, 
suscipere et tenere non abnuant, aut si eorum re- 
fugiunt sterilitatem, opimioribus cedant. JD. Ψ͵ΠΠ 
id. Nov. Tyro!? Arcadio 11 et Honorio 11 AA. 
conss. [a. 394] 

10 t!!Zmpp. Arcadius et Honorius AA. Eutychiano 
pp. Qui per potentiam fundos opimos ac fertiles 
occuparunt, cum quaestuosis uberibusque pro rata 
portione suscipiant infecundos ex eadem substantia!?, 
D. non. Mart. Constantinopoli Honorio A. 1111 et 
Eutychiano conss. j (a. 398] 

11 Jdem A44. Hadriano pp. Locorum domini 


intra sex menses edictis vocati revertantur. qui si 
adfuerint, et propria teneant et ea quae ex praete- 
1 rito contraxerint debita redhibere cogantur. Sin 
vero impares esse earum rerum tributis propria con- . 
fitentur absentia nec adesse voluerint, penes eos, qui 
haec susceperint et certum quem tributorum cano- 
nem promittunt, proprietas possessionis intemerata 
permaneat, ut, postquam ea exsolverint, sciant sibi 
inquietudinem submovendam nec subreptione cuius- 
quam competitionis loca quae tenuerunt auferenda. 
2 Quibus etiam illud indulsimus, ut ex eo tempore, 


ex quo primum loca de quibus agitur coeperint pos- 
sidere, tributa poscantur. JD. vi k. Sept. Stilichone 
et Aureliano conss. [a. 400] 


12 "Zmpp. Honorius et Theodosius AA. Seleuco 
pp. Hac definitione sancimus nullum possessorem 
neque munificum praedium pro alienis debitis vel 
destitutione esse retinendum !^ neque eorum praedio- 
rum depectione!? praegravari, quae ex isdem bonis 
quae retinentur'$ nequaquam esse monstrantur, mne 
ullis praestigiis atque commentis exactio mutiletur. 
D. prid. k. Febr. Ravennae Honorio viii et Theo- 
dosio Y AA. conss. (a. 412] 

13 "Idem AA. ad Probwn!*, Omnium praedio- 
rum actores ac domini requirantur. quorum si vitio 
probantur debita fuisse contracta, in absoluto est, 
ut debeat dominium commutari. ὦ). 111 id. Iun. Con- 
stantinopoli Constante et Constantio conss. [a. 414] 

14 '*?/dem AA. Aureliano pp. Rura? et posses- 
siones, quas curiales quolibet pacto publicatis apud 
acta provincialia desideriis suis vel reliquerunt vel 
possidere alios permiserunt, penes eos, qui eas ex- 
coluerunt et functiones publicas recognoscunt, firmi- 
ter perdurabunt, nullam habentibus curialibus copiam 
repetendi. D. 111 non. Dec. Honorio x et Theodosio 
VI ÁAÁ. conss. (a. 415] 

15 ?!/dem AA. Sebastio comiti primi ordinis. 8ὶ 
quis deserta praedia, quae navalem sustinent functio- 
nem et in desertis nunc?? usque remanent??, sub 
peraequationis iure perceperit, meliore condicione 
in omnibus titulis convenit ea relevari, ut gravis sors 
navalis esse non possit pro ea quae resederit porti- 
uncula, cum aliis fuerit dispendiis liberata. JD. prid. 
id. Mart. Ravennae Honorio A. ΧΙ et Constantio 11 
conss. [a. 417] 

16 (17) ?^^Impp. Theodosius et Valentinianus AA. 
Celeri proconsuli Africae. Iubemus neminem curialem 
pro alieni territorii debitis attineri, sed tantum muni- 
cipem pro gleba n^ conveniri. J.v k. Mai. Ra- 
vennae post cons. Felicis et Tauri vv. cc. ἴα. 429] 

1 (16) ?5]dem AA. Hermocrati pp. Orientis. Si 
quis auctoritate nostri numinis?^ de fundis patrimo- 
nialibus steriles sub certi canonis pollicitatione sus- 
ceperit, firmiter eum volumus possidere sub eiusdem 
tantum canonis solutione, quem nostrae maiestatis 
auctoritas?" per annos singulos solvendum esse prae- 
scripserit, nullamque eos descriptionem aut adiectio- 
nem aut innovationem in posterum sustinere, quo- 
niam nimis absurdum est eos, qui nobis hortantibus ?* 
fundos inopes atque egenos?? magno labore impenso 
aut exhausto patrimonio vix forte meliorare potue- 
rint, utpote deceptos inopinatum onus suscipere illud- 
que velut quadam circumventione deposci, quod si 
se daturos praescissent, fundos minime yu oos aut 
etiam colere IBS D. xi: k. Dec. Constan- 
tinopoli Theodosio A. xV111 et Albino conss.??  [a. 444] 


(1) sine adiectiome tertia ins. Th. (2) — Τῇ. 5, 13,30: 
iunge 11, 51, 1? 11, 63, 4? 11, 64, 1? 11,64, 2. 11,68,5 
(3) instruxerit ins. TA. (4) defendat T7., defendat et 
Hal, defendatur 1, defendatur K (5) avita dett., ha- 
bita KIT. (e) retinent Th. (7) id om. Th. (9) — Τῇ. 
6, 15, Σ (9) — Th. 5, 13, 34 (10) metropoli ἐπ. T^. 
(11) — T^. 13,11,9 (12) ex eadem substantia om. Τῇ. 
(13) — Th. 11, 1, 31. (14) detinendum T7. (5) sic 
K*Th., despeccione O, de petitione K^: defectione emen- 
dat Cuiacius (16) retinent ΤΊ. (17) iunge 8, 10, 8. 


11, 48, 15? (48) comitem saerarum largitionum addit 
8,16, 8 (49) — 7h. 11, 24, 6, 5. (20) arurae 77. 
(21) 2 Th. 6, 2, 19: iunge 11, 58, 1 T^. 13, 6, 9. 13, 
11,15. 17. (22) hue 77. (23) iacuerunt 77.? (24) — TA. 
12,1,186: iunge 10,22,2 (25) — Nov. Theod. 26,1,4: 
iunge 10, 28, 1. (26) vel praeceptis amplissimae prae- 
fecturae ins. Nov. (27) aut praeceptum magnificae tuae 
sedis ins. Nov. (28) aut magnifica praefectura ins. Nov. 
(29) ieiunos Nov. (30) eodem exemplo Theodoro v. i. 
pp. Illyrici addit Nov. 


DE FUNDIS LIMITOTRPOHIS 


447 


ΧΙ 60—62 


LX (LVIIID. 


DE FUNDIS LIMITOTROPHIS ET TERRIS ET PA- 
LUDIBUS ET PASCUIS LIMITANEIS VEL CASTEL- 
LORUM. 


1 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus! 
444. ad: Licinium pp.? "Tiberianus ad possibilita- 
tem singulorum quorumque locorum intuens statuit 
certas possessiones, quae ad limitem frumenta con- 
1 veherent. Quocirca generali lege sancimus Tibe- 
riani dispositionem oportere servari, amoventes, quid- 
uid vel potentia uniuscuiusque elicuit vel furtiva 
eprecatio, addentesque nihilo minus in futurum 
nulli licere adversus utilem vetustatem et praesen- 
tem legem nostram importuna et respuenda repos- 
cere. JD. xvin k. Oct. Aquileiae Arcadio A. et 
DBautone conss. (a. 385] 

2 *Impp. Honorius et Theodosius AA. Asclepio- 
doto pp. et consuli ordinario. Quicumque castello- 
rum loca quocumque titulo possident, cedant ac 
deserant, quia ab his tantum fas est possideri castel- 
lorum territoria, quibus adscripta sunt et de quibus 
1 iudicavit antiquitas. Quod si ulterius vel privatae 
condicionis quispiam in his locis. vel non castella- 
nus miles fuerit detentator inventus, capitali senten- 
tia cum bonorum publicatione plectatur. D. non. 
Mart. Constantinopoli Asclepiodoto εἰ Mariniano 
conss. [a. 423] 

9 *Inpp. Theodosius et Valentinianus AA. Nomo 
magistro officiorum. Agros limitaneos universos cum 
aludibus omnique iure, quos ex prisca dispositione 
imitanei milites ab omni munere vacuos ipsi curare 
ro suo compendio atque arare consueverant, et si 
in praesenti coluntur, ab his firmiter ac sine ullo 
concussionis gravamine detineri, et si ab aliis pos- 
sidentur, cuiuslibet spatii temporis praescriptione 
cessante ab universis detentatoribus vindicatos isdem 
militibus sine ullo prorsus, sicut antiquitus statutum 
est, collationis onere volumus adsignari: in his etiam 
contra eos, qui praeceptionibus nostris obviam ve- 
nire temptaverint, proscriptionis poena* valitura. 
1 Nam si quis forte, quod minime audere debuerat, 
emptionis titulo memorati iuris possidet praedia, 
competens ei actio contra venditorem intacta serva- 
bitur. JD. prid. id. Sept. Constantinopoli Maaimo 11 
et. Paterio conss. [a. 443] 


LXI (LX). | 
DE PASCUIS PUBLICIS VEL PRIVATIS. 


1 *Impp. Valentinianus et Valens AA. αὐ Rufi- 
num pp. Cum nulla ratio sit, cur in pascuis salti- 
bus rei privatae pensio debeat aimpliarl, nequaquam 
1 pro libidine ordinum augmenta facienda sunt. Et- 
enim idcirco graviorem pensionem imponi ab ordini- 
bus accipimus, ut animalia ex rebus privatis nostris 
a locorum pastibus arceantur: quod fieri non opor- 
tere divae memoriae Iulianus prorogata iussione con- 
2 stituit. Quare excellens auctoritas tua conventis 
rectoribus provinciarum non eam licitationis neces- 
sitatem patiatur inferri, quam repentinam faciunt ci- 
vitates, sed eam manere decernat?, quam statuit an- 
tiquitas. JD. virr k. Oct. Luceriae Valentiniano et 

alente AA. conss. (a. 365] 

2 "Impp. Arcadius οἱ Honorius AA. Simplicio 
comiti et magistro utriusque militiae. Insignis aucto- 
ritas tua hac condicione à publicis pratis Apamenis 
animalia militum prohiberi praecipiat, ut universi 
cognoscant de emolumentis eorum tuique officii fa- 


cultatibus duodecim libras auri fisci commodis exi« 
gendas, si quisquam posthac memorata prata muti- 
lare temptaverit: non minore decernenda poena, si 
etiam prata privatorum Antiochenorum fuerint de- 
vastata: ita tamen, ut sine laesione provincialium 
provideant curiales, quo pacto animalium militarium 
pastui consulatur. b. y id. Mart. Constantinopoli 
Honorio A. 111 οἱ Eutychiano ve. conss. ἴα. 398] 

9 Impp. Honorius et Theodosius AA. comitibus 
et magistris militum. Prata provincialium nostrorum 
et praecipue rei privatae nostrae!? perniciosum est 
militum molestia fatigari, ideoque lege ad amplissi- 
mam praefecturam promulgata !* censuimus '^, ne hoc 
1 deinceps usurpetur.. Super qua re universos quo- 
rum interest convenire tua magnificentia non more- 
tur, ne permittant possessores vel colonos pratorum 
gratia qualibet importunitate vexari. JD. non. Sept. 
Honorio x et Theodosio v1 AA. conss. [8. 415] 


LXII (LXI). 


DE FUNDIS PATRIMONIALIBUS ET SALTUENSI- 
BUS ET EMPHYTEUTICIS ET EORUM CONDUC- 
TORIBUS. 


1 Imp. Constantinus A. Cupito. Si quis fundos 
emphyteutici iuris salva lege fisci citra iudicis aucto- 
ritatem donaverit, donationes firmae sint, dummodo 
suis quibusque temporibus ea quae fisco pensitanda 
sunt repraesentare cogantur. PP. xvii k. lul. Tre- 
viris Constantino A. 1111 et Licinio 1111 conss. ([a. 315] 

2 !5Idem A4. ad Dracontium.  Patrimonialis fundi 
pensitationem aurariam seu frumentariam intra tem- 
pus omissam minorum dominio non nocere praeci- 
pimus nec ad fraudem iuris eorum evadere, si, quod 
sollemniter debetur, paulo serius inferatur: ita tamen, 
ut permanente substantia parvulorum iudex tutorem 
vel curatorem, per quem differtur illatio, neglegen- 
tiae suae et deserti offici poenas exigat et damna 
deplorare compellat. 

3 1 ]pp. Valentinianus et Valens AA. ad Ger- 
manianum comitem sacrarum largitionum. Quicum- 
que possessiones ex emphyteutico iure susceperint, 
ea ad refundendum uti occasione non possunt, qua 
adserant desertas esse coepisse, tametsi rescripta per 
1 obreptionem meruerint. Sed nec avelli eas ab 
his posse, nec si licitatio ab alio fuerit promissa, 
sed eas in perpetuum apud eos qui eas susceperint 
et eorum posteritatem remanere, nec si super hoc 
rescriptum fuerit adversus eos impetratum. 2). VIII 
k. Oct. Mediolani Valentiniano et Valente AA. 
conss. [a. 365] 

4 !""Idem AA. ad Florianum comitem rerum pri- 
vatarum. Fundi patrimoniales et qui ex emphyteu- 
tico iure ad domum nostram diversis generibus de- 
voluti sunt, sic eis qui eos poposcerint cedunt, ut 
commissi metus esse non possit. neque enim magis 
commodainus nostra, quam tradimus ea iure dominii: 
ita tamen, ut ea, quae in nostra possessione positi 
praesiterint, et in posterum dissolvant. D.id. Mart. Tre- 
veris Valentiniano i1 et Valente 11 AA. conss.'* [a. 368] 

9 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Modestum pp. Si qui ἃ prioribus colonis vel 
emphyteuticariis destitutum patrimonialem fundum ἃ 
peraequatore vel censitore susceperint, perpetuo eun- 
dem atque inconcusso iure possideant, nec quisquam 
secundus petitor accedat. JD. 111 nom. Nov. Gra- 
tiano A. 1111 et Merobaude conss. [a. 311] 

6 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Nabridio comiti rerum privatarum. Hi, qui- 


(1) Valentinianus Theodosius et Arcadius requiritur (2) li- 
einium pp. Cuiacius, licinium vel latinum libri. — de 
Licinio pp. nihil notum est: Gothofredus proponit Princi- 
pium pp. et iungit 10,16, 7 (d. van k. Oct.) (3) — T. 
71, 15, 2. (4) — Nov. Theod. 24, 1, 4: iunge 1, 31, 4. 
1, 46, 4 (5) proseriptionis poena] eadem poenarum 
acerbitate, quae adversus dueum aviditatem prolata est 
JNov. (6) adversus Nov. (1) B 55,3 (8) — TÀ. 


(9) sic dett., decernet ΚΟ", decernent 76 
decernant TÀ. (10) 2 77. 1, 1,3 (41) --ας TAÀ.7,7,5 
(12) et praecipue ... nostrae om. TA. (13) T^. 7, 7 4 
(14) sic Cuiacius T'À., censemus /jbri (15) Gothojred.us 
iungit Th. 11,19, 1 (a. 321) (16) B 56,14.19 (11) iunge 
11, 66, 2? 71. 5, 12, 18 (18) d. uuu k. Mart. Triv. 
Val. et Val. AA. conss. T. 5, 13, 18 


15,2, 2 


XI 62. 63 


448 


DE MANCIPIIS ET COLONIS 


bus patrimoniales possessiones per Asianam 80 Pon- 
ticam dioecesin vel a nobis vel a divis! parentibus 
nostris sacra largitate donatae sunt, inconcusse duod 
1 sideant atque ad suos posteros mittant. uod 
quidem non solum in heredibus, sed et in contracto- 
ribus omni genere volumus custodiri. J. 111 ἐς. April. 
Constantinopoli Ricomere et Clearcho conss. [α. 384] 

7 Idem et Arcadius 4444. Cynegio pp. Qui- 
cumque ad emphyteusin fundorum patrimonialium 
vel rei publicae iussu nostri numinis venerit, is si 
redundahtia fortunarum idoneus fuerit ad restituenda, 
quae desertis forte possessionibus requirentur, patri- 
1 monium suum publicis implicet nexibus. Si vero 
minor facultatibus probabitur, datis fideiussoribus 
idoneis ad emphyteusin accedat: scientibus his, quos 
talium rerum cura sollicitat, in se neglegentiae damna, 
$i huiusmodi cautio defuerit, esse vertenda. JD. vi 
k. Mart. Constantinopoli Honorio nob. puero et 
Ewodio conss. [a. 386] 

8 Idem 44.4.4. Clearcho pp. Omnes fundi patri- 
moniales per Mesopotamiam et Osrhoenam provin- 
cias, quos constat divorum retro principum sanctio- 
nibus limiti deputatos, ad ius pristinum sine ullius 
&dsertionis revocentur obstaculo praebituri omnia, 
quae antea impendenda necessitatibus limitis prae- 
bere consueverant, ita ut nulli penitus audiantur, 
qui aut rescripto aut adnotatione dominium vel em- 
phyteusin vel conductionem quolibet genere largita- 
tis de nostra liberalitate meruerint. 7). prid. k. Mai. 
Constantinopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

9 Impp. Arcadius οἱ Honorius 4A. Eutychiano 
pp. Universi cognoscant nihil privato iure salvo ca- 
none fundis emptis cum patrimonialibus esse com- 
mune, ita ut ad eos numquam patrimonialium fun- 
dorum peraequator accedat: gravi multa feriendo eo, 
qui statuta nostrae clementiae ausus fuerit temerare. 
D, prid. non. Iul. Nicomediae Honorio A. 111 et 
Eutychiano conss. [a. 398] 

10 Jdem A44. Eutychiano pp. Fundos patrimo- 
niales eos dumtaxat, qui salvo canone iure privato 
nostra liberalitate concessi sunt, cum his patrimonia- 
libus, qui in condicione propria constituti sunt, illu- 
stris auctoritas tua iubebit exaequari, ita ut relevato, 
quod imminet fatigatis, translatio? in eos, qui inte- 
gris viribus florent, adscriptio tributorum aequa lance 
dividatur. D. 1111 id. April. Constantinopoli Theo- 
doro cons. [a. 399] 

11 Impp. Honorius et Theodosius AA. Probo 
comiti sacrarum largitionum. Yus emphyteutici prae- 
dij, quod sine obligationis vinculo retentatum est, 
nostro iudicio immutabile perdurare praecipimus: 
possessionem autem, quae sine obligatione speciali 
fuerit vitiosa, vetustate temporis volumus adiuvari. 
D. id. April. Ravennae Honorio virt et Theodosio 
V 44. conss. (a. 412] 

12 3Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Tauro 
pp. et paíricio.  Possessores vel emphyteuticarii 
patrimoniales, qui fundos minime nunc usque com- 
pararunt, eodem largitatis modo nequaquam ad eorum 
comparationem urgueantur, sed tamquam pretiis de- 
pensis, sic eis nostri numinis beneficio potiantur, ut, 
quod iuris alter inferendo pretium consecutus est, 
hoc nostra liberalitate praedictus emphyteuticarius 
1 habeat. Illud quoque ius, in quibus coluit prae- 
diis, quod aut ex successione aut ex comparatione 
privata aut nostri numinis liberalitate aut quocum- 
que modo .possedit, sciat inlibatum intemeratumque 
servari: licentia eis concedenda etiam libertates " 
mancipiis ex fundis patrimonialibus atque emphyteu- 
ücariis, cum fundorum sunt domini, praestare. J. 
XIII k. lul. Constantinopoli Ariobindo et Aspare 
conss. [a. 434] 

18 *5Idem AA. ad Florentium pp. Nulli iam in 
posterum licere praecipimus patrimoniales seu limi- 


totrophos vel saltuenses fundos, qui per tractum 
Orientis positi sunt, ad ius transferre privatum, sive 
dempto sive salvo canone iuris fundorum immutatio 
postuletur: legis temeratores quinquaginta librarum 
auri poena coercentes tam videlicet petitorem quam 
officium, quod πρρον τρις concedit admitti, licet ad- 
notatio nostra, licet divina pragmatica contra vetitum 
proferatur. JD. vi id. lun. Constantinopoli Theodo- 
sio A. xvii et Festo conss. [a. 439] 

14 SImp. Anastasius 4. Maíroniano pp. lubemus 
omnes, qui in donc. ue dioecesi in quacumque 
provincia vel quolibet saltu fundos patrimoniales vel 
templorum aut agonothetici seu relevatorum iugorum 
vel cuiuscumque iuris per quadraginta iugiter annos 
(possessione scilicet non solum eorum qui nunc de- 
tinent, verum etiam eorum quoque qui antea posse- 
derant computanda) ex quocumque titulo vel etiam 
sine titulo hactenus possederunt vel postea per me- 
moratum quadraginta annorum spatium possederint, 
nullam penitus super dominio memoratorum omnium 
fundorum vel locorum vel domorum a publico actio- 
nem vel molestiam aut quamlibet inquietudinem for- 
| midare. Sed impositum canonem pro qualitate 
iuris, cuius praedia sunt vel loca, per sibgulos an- 
nos solventes pro certo habeant suum esse quod pos- 
sident vel postea possederint, ita ut omnibus ad ex- 
cludendam omnem quolibet modo e publico movendam 
quaestionem nudae et ex quocumque titulo vel etiam 
sine titulo corporalis quadraginta annorum iugis pos- 
2 $gessionis exceptio possit sufficere. oc etiam 
adiciendo, ut illi quoque, qui dempto canone huius- 
modi fundos ab initio principali iussione datos sibi 
fuisse confirmant, si per quadragesimos annos ademp- 
ti canonis beneficium iugiter possederunt, nec ca- 
nonem, cuius ademptionem quadraginta, sicut dictum 
est, annorum possessio testatur, possint penitus .pro- 
fligari, eo quod nostrae pietati placuit in utroque 
casu, id est tam salvo quam dempto canone, posses- 
sorum iura nostrorum in eo statu, in quo per qua- 
dragesimos, sicut dictum est, iugiter annos manserunt, 
absque ulla innovatione durare. 7). 111 k.4ug. Con- 
stantinopoli Olybrio vc. cons. [a. 491] 


LXIII (LXI). 


DE MANCIPIIS ET COLONIS PATRIMONIALIUM. 
ET SALTUENSIUM ET EMPHYTEUTICARIORUM 
FUNDORUM. 


1 Imp. Constantinus A. Emphyteuticarios gravant 
coloni agros praeter consuetudinem usurpantes, quos 
nullis culturis erudierunt, cum sollemnitas id eos 
attractare permittat, quod eorum labore vel olivetis 
est obsitum vel vinetis. sed et inriguas fontium 
aquas usurpare conantur, quarum fructus solis em- 
1 phyteuticariis debentur. Ideoque placuit, ut de- 
inceps aquarum ius potestatesque penes emphyteu- 
ticarios permaneant, tantumque ex eis? colonis imper- 
tiatur, quantum culturis eorum agrorum sufficere 
2 manifestum est, quos ipsi colunt. Pro modo autem 
superfluae inrigationis, quam ultra culturas suas 
usurpaverint, emphyteuticariis possessoribus pensio- 
nes accessionesque praebeant. PP. vir id. Mart. 
Carthagine Constantino A. v et Licinio C. conss. [a.319] 

2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Germa- 
nianum comitem sacrarum largitionum. . Libertates, 
quas mancipiis ex fundis patrimonialibus atque em- 
phyteuticis qui fundorum non sunt domini praesti- 
terunt, rationales huiusmodi praecepti auctoritate 
rescindant. PP. xiu k. Mai. Lupicino et lovino 
conss. [a. 367] 

9 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
A444. Postuniano pp. Cognovimus a nonnullis, qui 
patrimoniales fundos meruerunt, colonos antiquissimos 


(1) sic O, divinis VK (2) ettranslato Cuiacius (3) — T^. 
9, 13, 39 (praeter verba extrema) JB 50, 14, 28: funge 
Th. 11,28,15 (4) sic 7, liberalitates VK O (5) — Nov. 


Theod. 5,2,1 (6) D 56,14,31: iunge 7,39, 4. 10, 27,1 
(7) nudae K, nudam V, nuda O (8) eis dett., om. KO 


NL S 


. — DE FUGITIVIS COLONIS 449 ΧΙ 63—60 
3 E. —proturbari' atque in eorum locum vel servos pro- | eosdem fundos pertinentium pro rata portione vel in 


E E" vel alios? colonos subrogari. 'edicti itaque 
uius auctoritate sancimus eos, qui deinceps huius- 

modi aliquid crediderint attemptandum, isdem pos- 
sessionibus esse privandos. [a. 3831] 
4 3]dem AAA. et Arcadius A. Cynegio pp. Super 
patrimonialium refectione fundorum dudum nostris 
est legibus constitutum, ut ii, qui eos colentes solum 
eorum verterant, nunc alia^ loca deligentes*, nunc 
ad militiam convolantes, ad avitas condiciones et 
1 propria iura revocentur. Ceterum eos, qui cas- 
trensibus stipendiis otia quieta meruerunt veterani 
constituti, nequaquam placet tela in usum vomeris 
ligonisque convertere. (a. 384—389] 


LXIHII (LXIID. 


DE FUGITIVIS COLONIS PATRIMONIALIBUS ET 


EMPHYTEUTICIS ET SALTUENSIDUS. 


1 9Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Bac pp. Quicumque parvuli ex municipi- 
bus vel colonis patrimonialibus aut saltuensibus, quo- 
rum tamen avi ac patres implicati huiusmodi functio- 
nibus fuerint, coniventia militaris officii ad stipendium 
castrense vel officia diversa transierint, ad munera 
patriae vel agrorum cultus conventis ducibus tribu- 
nis ac praepositis revocentur neque his prosint sti- 


ndia. 
ἀρ ? Idem 4.4.4. ad Cynegium pp. Quisquis colonum 
patrimonialem ? aut sollicitatione susceperit aut oc- 
ceultatione celaverit, non solum ipsum restituere, sed 
etiam libram auri poenae nomine? cogatur inferre. 
D. viu k. Nov. Constantinopoli Honorio mp. ei 
Juodio conss. [a. 386] 
9 Impp. Honorius et Theodosius A44. Anthemio 
Cuiuscumque adnotationis vel oraculi dudum 
inpetrati vel postea eliciendi auctoritate submota 
omnes, quos patrimonialium agrorum vinculis fortuna 
tenet adstrictos!9, sub quibuslibet gradibus militan- 
tes ad provinciae moderatoris iudicium ilico sub ido- 
nea intercessione mittentur. (a. 408—415] 


LXV (LXIIID). 


DE COLLATIONE FUNDORUM PATRIMONIALIUM 
ET EMPHYTEUTICORUM. 


1 "mp. Constantinus 4. αὐ Proculum procon- 
sulem Africae.  Emphyteuticarii possessores, qui 
mansuetudinis nostrae beneficio ad extraordinaria 
minime devocantur munera '?, sieut ceteri provinciales 
obsequium suum muniendis itineribus impendant. nulla 
enim ratione debent ab hoc, quod in commune om- 
nibus profuturum est, seiungi 3. PP. non. Mai. Kar- 
thagine Constantino 44. v et Licinio C. conss. (a. 319] 

2 "Idem A. ad Catullinum proconsulem Africae. 
Patrimoniales fundos extraordinariis oneribus vel 
mediae aut tertiae portionis obsequiis fatieari non 
convenit, cum eosdem et auri speciem et frumenti 
plurimum modum constet persolvere: ita ut, qui 
violare statuta temptaverit, puniatur. JP. vi Kk. Sept. 
Carthagini Constantino A. v et Licinio conss. ἴα. 319] 

9 Imp. lulianus A. Omnes, qui patrimoniales 
fundos sive communiter sive ex asse !9 retinent, pro 
his conveniendi sunt ad universorum munerum ad 


solidum !? functiones, sicut unumquemque privatorum 
necessitas publicae pensitationis adstringit. JD. v k. 
April. Mamertino et INevitta conss. [a. 362] 

4 !*Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Ger- 
manianum comitem sacrarum largitionum. | Placuit, 
ut emphyteuticorum fundorum patrimonialiumque pos- 
Sessores, quo voluerint tempore et quantum habue- 
rint pensionis paratum (dummodo nonu amplius quam 
in tribus per singulos annos vicibus) officio rationa- 
lis adsignent ac de suscepto ab eodem securitatem 
eodem die pro more percipiant, modo ut. intra Ianua- 
riarum iduum diem omnis summa ratiociniis publicis 
inferatur: gravissimae poenae subdendo officio, si 
cuiquam quolibet anni tempore (dummodo nequaquam 
numerum trinae illationis excedat) solutionem facere 


.gestienti negaverit susceptionis officium, vel si moram 


1 fecerit in chirographo securitatis edendo. Super 
quo possessores apud curatores!? vel magistratus 
aut quicumque in locis fuerint, qui conficiendorum 
actorum habeant potestatem, conveniet contestari, 
ut et de officii insolentia constet, in quod exercenda 
vindicta est, et his possit esse consultum. J. ΧΙΠΠ k. 
lun. Remis Gratiano np. et Dagalaifo conss. a. 366] 

Ὁ ?" Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Per omnes: provincias patrimonialium fundorum ab 
ordinariis iudicibus canon exigatur, et quidquid ex- 
1 actum fuerit, dirigatur. Sciant vero memorati 
iudices nihil sibi ex privatae rei canone vel ex eo?!, 
quod ex isdem titulis contigerit??, ad necessitates 
alias transferendum 33, nisi malint gravissima severi- 
tate eorum?^ licentiam coerceri |J. xvi k. lun. 
Mediolani Theodoro cons. (a. 399] 


LXVI (LXY). 


DE FUNDIS REI PRIVATAE ET SALTIBUS DIVI- 
NAE DOMUS. 


1 ?5Impp. Consíaníius et Constans 44A. edictum 
ad Heliopolitanos?*. ^ Universi cognoscant has pos- 
sessiones quas de fisco nostro comparaverunt seu 
comparant?', nullo ἃ nobis iure retrahi, sed propria 
firmitate possessas etiam ad posteros suos dominii 
perpetui durabilitate dimitti. JD. prid. id. Febr. An- 
üochiae Marcellino et Probino conss. (a. 341] 

2 ?**Ipnpp. Valentinianus et Valens A4. ad Flo- 
rianum comitem rerum privaíarum. li, quos com- 
moditas privatae τοὶ 39 praediorum ad ea postulanda 
sollicitat, adeant tuae dicationis officium et modum 
suae deliberationis indicent per libellos certumque 
habeant pro unaquaque?? villa, cum eo onere?! vel 
forma cui nunc habetur obnoxia ad novi domini iura 
migraverit, ut, si quid adiecerit sumptus cura sol- 
lertia, quidquid mancipiorum vel pecoris adcreverit, 
capitationis aut canonis augmenta non patiatur, sed 
solis dominis heredibusque dominorum sit cessura 
1 felicitas. Si quis autem in annis singulis non 
solverit debitum, ex re ipsius??, quod in reliquis re- 
mansisse claruerit, sine aliquibus dependere cogetur 
2 induti. Sane si quem postea minus idoneum 
factum esse constabit nec ita ut expedit rationem 
reddere pensionis, res, quas ex nostris rebus acce- 
perat, ad alium idoneum iure quo sanximus trans- 
ferentur: nec tamen decoctoris cuiusque reliquis qui 
novus accedit onerari. 


(1) perturbari Jbri (2) alios X, alienos O 


(3) ef. 
ad 11, 59, 7 (4) alia Κα, ad alia K^O (8) deligen- 
tes Mommsen, diligentes dett, dirigentes KO (ὁ) cf. 


ad 11, 59, 7 (7) 2 T. 9, 9, 2: iunge 11, 59, 7 et 
quae ibi laudantur (8) patrimonialem] alieni iuris 7A. 
(9) non...nomine] pro eo qui privatus erit sex auri 
uncias, pro eo qui patrimonialislibram auri 7. (10) sie 
dett, adscriptos KO (1) — 77. 15,3,1 (12) munera 
om. T. (13) est esse seiunetà 7. (14) — 71. 11,10,1 
(15) 2» TA. 11, 19, 2 (16) sive comm. 8. ex asse oni. 
Th. (11) ad eosdem ...solidum om. T. (18) — T7. 
1. j 


5, 13, 20 (19) apud curatores 7^4., aut proeuratores 
τὶ (20) ὃ 1 25 10, 75, 3. (21) canone vel ex eo 
l. gem., vel ex eo canone /ibri (22) exegerint /. gem. 
(23) transferre licere ἐ. gem. (24) suam 7. gem. (325) — 7}. 
5, 14, 1 (26) sic 1, constantinopolitanos O, deficit T. 
(27) nostro eomparasse noscuntur 77. (28) — TA. 
9, 14, 4: fortasse iungendae sunt 11, 62, 4 TA. 5, 13, 18 
(29) privatae rei om. 7. (309) pro unaquaque OJ*, 
quod unaquaeque K, quod unaquaque 72, quaque 
(septem fere tig td recisis) T. (31) cum ea dote 77A. 
(32) cetera ins. 47. 


o1 


XI 66—9059 


450 


DE FUNDIS ET SALTIBUS 


«e 


3 mor, Gratianus Valentinianus et T heodosius 
AAA. ad Hesperium proconsulem Africae*. — Qui- 
cumque possessionem rei privatae nostrae acceptam 
suo nomine vel iure perpetuo vel titulo conductionis 
ei crediderit esse δὐπδπήνμν, qui pensare utilitatem 
patrimonii nostri solvendo non valeat, is pro eo quem 
succedaneum subrogavit perpetuae solutioni statua- 
tur obnoxius. | [a. 3161] 

4 Idem AAA. ad Nebridium comitem rerum priva- 
(arum. Universi fundi templorum ad rationalium rei 
privatae sollicitudinem curamque pertineant atque 
ab his anniversariis solutionibus postulatis peculiari, 
ut semper fuit, studio defendantur. [a. 382—384] 

5 ldem et Arcadius A444. ad Nebridium comitem 
rerum privatarum. Usus aquae, quae fundorum no- 
strorum utilitatibus serviebat, plurimorum dicitur 
usurpatione sublatus, idque procuratorum coniventià 
vel dissimulatione perfectum, ut agrorum fertilitas 
1 destituta nullos fructus cultoribus praestet. Quia 
igitur satis iniustum est statum florentis ante patri- 
monii aridae sitis molestia fatigari, ad meatus pri- 
stinos universum aquae modum temporis praescrip- 
tione submota praecipimus revocari.  [a. 383—384] 

6 *Impp. Arcadius et Honorius 444. Vincentio pp. 
Galliarum. XEum, qui curiae vel collegio vel burgis 
. ceterisque corporibus? per triginta annos sine inter- 
pellatione servierit, res dominica vel intentio privata 
20n inquietabit^, si colonatus vel inquilinatus quae- 
stionem movere temptaverit: ^sed in curia vel in 
corpore, in quo servierit, remaneat. J. 11 k9 lul. 
Mediolani Stilichone et Aureliano conss. ^ [a. 400] 

7 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. ad 
Kudoacium comitem rerum privatarum. Nemo dempto 
canone ad comparationem dominicae possessionis ac- 
1 cedat. Quod si quis in posterum? ad interdictum 
contractum accesserit, eum volumus pretia perdere 
fundos reddere fructus redhibere perpetuo nec ex- 
pensarum vel melioratae rei fructuum exactioni com- 
pensationem opponere nec temporis sibimet contra 
nostra commoda praescriptione, excepto vetustatis 
2 auxilio?, blandiri. Palatinum etiam officium, si 
quoquo modo contractus eiusmodi fuerit celebratus 
vel si talem petitionem instruxerit, quinquaginta pondo 
auri poenae nomine inferre privato nostrae mansue- 
3 tudinis!^ aerario. Nulla liberalitate nostrae cle- 
mentiae, nulla sanctione contra tanta rei privatae 
commoda valitura, licet adnotatio vel divina pragma- 
tica sit, quae contra vetita canonem vendere conce- 
dit vel poenam palatino remittit officio. D. xi: k. 
lun. Constantinopoli Anatolio vc. cons. [a. 440] 


LXVI (LXVI). 
DE FUNDIS ET SALTIBUS REI DOMINICAE. 


1 eph. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444A. Drepanio comiti rerum privatarum. Si quis 
ovium vel equarum greges in saltus rei dominicae 
alienus immiserit, fisco ilico vindicentur. quod si 
venalis procuratorum coniventia, utid deinceps temp- 
tetur, admiserit, gravissimo eos iubemus supplicio 
subiacere. 

21 pP. Theodosius Arcadius et Honorius AA A.1* 
ad Paulum comitem domorum. Si qua!* loca ad 
sacrum dominium pertinentia cuiuslibet temeritas oc- 
cupavit, secundum veteris census fidem in sua iura 
retrahantur: rescriptis per obreptionem impetratis et 
praescriptione longi temporis et novi census praeiu- 
1 dicio in hac causa submovendis. Neque enim 


aut precatio colorata aut incubatio diuturna aut no- 
vella professio proprietatis nostrae privilegium abo- 
lere potuerunt. 2). y k. April. Constantinopoli Ar- 
cadio 111] ei. Honorio 111 AA. conss. (a. 396) 


LXVIII (LXVII). 


DE AGRICOLIS ET MANCIPIIS DOMINICIS VEL 
FISCALIBUS SIVE REI PRIVATAE. 


| "mp. Constantinus A. ad Constantium pp. Nul- 
lus omnino originalis colonus rei privatae nostrae ad 
aliquos honores vel quaelibet alia civitatis munera 
devocetur. nec enim civitatum ordinibus et ceteris, 
ex quibus pro multitudine fieri nominationes opor- 
tet, per omnia florentibus ad haec suprema praesidia 
iniuriosà nominatione descendendum est. 

2 Idem A. Ianuario comiti Orientis. Colonos nos- 
tros, qui sunt privati vel ad ratiocinia gerenda vel 
ad colendos agros idonei, retrahi iubemus ac tantum 
colendis nostris rebus addici, quin etiam in poste- 


| rum observari, ne quis eorum rem privatam cuius- 


quam gerendam aut aliquid ministrandum suscipiat. 

9 ldem'5 AA. ad Equitium magistrum equitum et 
peditum. Servi atque coloni, etiam eorum filii vel 
nepotes, vel quicumque de fundis ac possessionibus 
nostris clanculo ad officia convolaverint diversa, red- 
dantur, etiamsi armatae habuerint sacramenta mili- 
tiae. nos enim etiam eos discingi iubemus ac reddi, 
qui protectorum fuerint nomen adepti. 

4 '6]dem AA. et Gratianus Δ. ad Florianum co- 
müiem rerum privatarum. Ex ingenuo et colonis 
ancilisque nostris natos natasve origini, ex qua 
matres eorum sunt, facies deputari. 

9 VImppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
A444. Cynegio pp. Dominicos colonos neque ad de- 
scriptionem patimur devocari neque extraordinarias 
pati functiones, maxime cum adversus consuetudinem 
memoratis onera dicantur inferri. 

6 !5Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. Va- 
lerio comiti rerum privatarum. Quotiens alicui co- 
lonorum agrum privati patrimonii nostri placuerit 
venumdari, non unus tantum, qui forte consortibus 
suis gravis ac molestus existat, sed alii quoque duo 
vel plures ex simili origine ac iure venientes in supra 
dicta emptione socientur. D. id. Dec. Constantino- 
poli Theodosio A. ΧΙ et Valentiniano C. conss. (a. 425] 


LXVIIII (LXVIII). 


DE PRAEDIIS TAMIACIS ET DE HIS QUI EX 
COLONIS DOMINICIS ALIISQUE LIBERAE CON- 
DICIONIS PROCREANTUR. 


1 Imp. Zeno A. Chryseroti praeposito sacri cubi- 
culi. Siliber colonus vel colona libera tamiaco vel 
tamiacae matrimonii iure copuletur, filii vel filiae ex 
huiusmodi contubernio procreati vel procreatae colo- 
1 nis dominicis adnectentur. Sin autem adscripti- 
cius vel servus alienus colonam vel ancillam domi- 
nicam ducat uxorem vel adscripticia vel ancilla colono 
vel servo nubat dominico et ex huiusmodi coniunc- 
tionibus nati sunt liberi, legum veterum ius tenere 
sancimus. ? 

2 idem A. Sebastiano pp. Meminimus pragmatica 
sanctione iussisse fundos tamiaci iuris in provinciis 
positos nec non etiam possessiones Gonatici saltus 
sub certa forma (salvo scilicet canone et tributariis 
collationibus isdem praediis impositis) volentibus dis- 


(1) Hesperius proc. Africae fuit a. 316, a. 311 pp. fac- 
tus est nec quadrat ad imperatorum nomina (2) --- T^. 
12, 19, 2: iunge 11, 48,13. 14 T'À. 12, 19.1.3 (3) intra 
eandem provinciam ins. Τῇ. (4) neque res dominica 
neque actio privata continget T'h. (5) sed...remaneat 
om. T^. (6) ix id. 11, 48, 14, uu id. 11, 48, 13 
(1) — νου. Theod. 19 (8) quis post hanc legem Nov. 
(9) excepto vet. aux. om. JNov., cf. 11, 62,14 (10) maie- 


statis Nov. (t1) — 6, 38, 3 T. 10, 1, 15 (12) impp. 
Arc. et Hon. AA. L. gem. cum T. rectius (13) usquam 
ins. l. gem. TA. (14) cf. Th. 12,1,11 (a. 325) (15) re- 
quiritur impp. Valentinianus et Valens, cf. c. 4 ἢ. ἐ. 71. 
1, 1, 8 (a. 368?) Ammian. 26, 5, 3. 29, 6,3 (4160) B 
55, 11, 4: Herrmann iungit 6,4,2 (a. 3607) (11) cf. ad 
11, 59, 7 (18) — 77. 5, 14, 9 


LL aPaje 255 aea e icon ch m 


ie camis eL P e quai 5.35. «να. 


DE DIVERSIS PRAEDIIS URBANIS 4 


| 


XI 69—71 


trahi, quatenus, quidquid ex pretiis memoratorum 
1 fundorum possit restitui', publico inferatur. Sed 
licet per eandem sanctionem huiusmodi venditionum 
contractibus plenissima delata sit cautio, attamen 
perpetuae emptionis securitati consulentes huius etiam 
perpetuae constitutionis auctoritate muniri eosdem 


emptores praecipimus. 


LXX (LXVIIII).? 


DE DIVERSIS PRAEDIIS URBANIS ET RUSTICIS 
TEMPLORUM ET CIVITATUM ET OMNI REDITU 
CIVILI. 


1 Imp. lulianus A. Atarbino. Pro aedibus, quas 
nonnulli in solo rei publicae extruxerunt, placitam 
praestare pensionem cogantur. 

2 3]dem A. Secundo pp. Pamphyliae etiam civi- 
tates et quaecumque aliae quidquid :sibi adquirant, 
id firmiter habeant ^. 

9 *Impp. Arcadius et Honorius A4. Hadriano 
comiti sacrarum largitionum. Restaurationi moenium 

ublicorum tertiam portionem eius canonis, qui ex 
ocis fundisve rei publicae annua praestatione con- 
fertur, certum est satis posse sufficere. D. viii id. 
Aug. Olybrio et Probino conss. (a. 395] 

/4 Idem A4. Caesario pp. Eos, qui auctione prima 
fundorum iuris patrimonialis sive templorum posses- 
sores effecti sunt vel fuerint, firmum dominium tenere 
decernimus, ne ulterius vacillet uniuscuiusque pos- 
sessio, sed teneat quisque ius proprium, quod dato 
pretio roboratum est vel fuerit. 

9 *Impp. Valentinianus et Marcianus AA. ad Pal- 
ladium pp. Orientis. Si qui ex titulo donationis vel 
ex emptione sive ex alio quolibet titulo possessiones 
vel domus vel ergasteria iuris dumtaxat civilis, quae 
huius iuris esse vere probantur ?, cuiuslibet civitatis et 
praecipue huius aeternae urbis, cui maiorem debe- 
mus favorem, tam civilis, ut dictum est, iuris quam 
etiam agonotheticas possessiones a consulatu Ausonii 
et Olybrii* dempto civili canone acceperunt, eos 
impositum eis? canonem iuxta fidem publicorum mo- 
numentoruni civitatis, ad quam eaedem res '!? perti- 
1 nuerunt, praebere iubemus!!i, Nam si privatis 
viris debita non patimur denegari, multo magis prae- 
benda sunt civitatibus quae iure debentur, cum suf- 
ficiat possessoribus, quod apud eos dominium in per- 
2 petuum ex nostra liberalitate permaneat. Si quae 
tamen possessiones iuris civilis canonem privatis 
largitionibus in praesenti praebent vel numquam 
ademptum vel postea impositum, ad hanc 12 iussio- 
nem non pertinebunt, sed privato aerario canonem 
quem nunc agnoscunt inferre ex more debebunt, do- 
minio firmiter apud eos successoresque eorum et 
detentatores pari modo permanente. J. xv k. Febr. 
Constantinopoli Marciano A. cons. [a. 451] 

6 Imp. Zeno A. Aeliano pp. Hac in perpetuum 
valitura lege sancimus et Mita consti civitati seu 
habitatoribus eius tam ius exactionis quadringentorum 
solidorum annui canonis civilis reditus ad suam pa- 
triam pertinentis ex !? possessionibus, id est Calamo 
et Heliobomo '^ nec non. emptorio !5 Variario !5 cum 
emptio!! eorum sub territorio Apamenae civitatis 
constitutis, ex nuper lapsa tertia indictione !5 cum 
ipsa!? restitui, quam si quid, ex quo sanctio Mar- 
ciani divae memoriae lata est, ad eiusdem civitatis 


praeiudicium gestum est, infirmari et, quod ex eadem 
provisione civitatibus delatum interea qualibet occa- 
Sione imminutum est, ex?? auctoritate constitutionis 
nostrae serenitatis isdem civitatibus redhiberi, ita ut 
neque iudiciaria auctoritas nec imperiale rescriptum, 
quacumque videlicet adiectione munitum, saepe dictae 
generalis legis vires possit refringere. quod si quis 
aliter fecerit, poena gravi plectetur. [a. 480?] 


LXXI (LXX). 


DE LOCATIONE PRAEDIORUM CIVILIUM VEL 
FISCALIUM SIVE TEMPLORUM SIVE REI PRIV A- 
TAE VEL DOMINICAE. 


1 npe Gratianus Valentinianus et Theodosius 
ÁAA. ad. Florum pp. Divi patris nostri aperta 
praeceptio est?! fundos ex re privata nostra ita tradi 
perpetuariis, ut periculo collocantium?? officiorum- 
1 que tradantur. Neque enim quicquam potest ex 
devotionis plenitudine vacillare, si apparitione iudi- 
ciaria et fundi idoneis attributi sunt et sit fiscalis 
2 indemnitas idonea fideiussione munita?*. Quorum 
si alterum vel utrumque neglectum est, quae ex hoc 
titulo pensitatio canonica desiderat, ex officiorum 
facultatibus seruentur?^. [a. 380—383] 

2 ?*5]dem AAA. Nebridio comiti rerum privatarum. 
Fundi rei publicae ab his, qui nec titulo conductio- 
nis eos detinent quique meliores cultu patrocinante 
reddiderunt, ne nostrarum quidem sanctionum (si forte 
quispiam per subreptionem meruerit) nutibus aufe- 
rantur, iuxta legem veterem semel tantum licentia 
faciendae?9 adiectionis indulta. [a. 382—384] 

9 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Hadriano 

Loca omnia fundive rei publicae propositis prius 
licenter edictis dehinc, ubi in eum canonis modum 
contendentium augmenta succreverint, ut extendi ultra 
aut superari alterius oblatione non possint, perpe- 
tuariis conductoribus locentur. [a. 400—405] 

4 ]dem AA. Minervio comiti sacrarum (largitio- 
num. Congruit aequitati, ut veteres possessores fun- 
dorum publicorum novis conductoribus praeferantur, 
si facta per alios augmenta suscipiant. 

9 '*Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Volu- 
siano pp. Praedia domus nostrae, si semel iure per- 
petuo vel nostra praeceptione vel auctoritate illustris 
viri comitis aerarii privati apud aliquem fuerint vel 
iam dudum sunt collocata, ad alium transferri per- 
1 petuarium non oportet. Aperte enim definimus 
hoc edicto, ut à perpetuario numquam possessio trans- 
feratur, etiamsi alteri eam imperator vel exoratus vel 
sponte donaverit sive adnotatione sive pragmatica. 
2 Cui si forte contra cc τὰ caer vir illustris co- 
mes privatarum, dum adlegabitur, adquiescet, et ipse 
de proprio centum libras auri et alias centum fisci 
3 viribus palatinum inferre cogatur officium. Nec 
tamen post adlegationem habebit huiusmodi iussio 
firmitatem, sed nec locabitur alteri, licet ingenti supe- 
4 rare videatur augmento, possessio. lure igitur 
perpetuo publici contractus firmitate perpetuarius 
securus sit et intellegat neque ἃ se neque a posteris 
suis vel his, ad quos ea res vel successione vel do- 
natione sive venditione vel quolibet titulo pervenit 
5 sive aliquando pervenerit, esse retrahendam. Sane 
quia non ex omni parte excludenda est largitas prin- 
cipalis, rem divinae domus suae imperator, si velit, 


(1) redigi Mommsen (2) B 55, 13 (3) iunge T^. 
10,3, 1. 11,16, 10. 11, 23,2? 12, 1, 50. 12, 13,1? (4) pp. 
6 1ἃ. m T^. 11, 25, 9. 12. 15. Το bp. 72A. 10, 3, ἡ 1d. 
Mart. Constantinopoli Mamertino et Nevitta conss. (a. 362) 
leges iungendae (5) 2 Th. 5, 13, 35 (6) — Nov. 
Marc.3 (ΤΠ) vel domus... probantur] iuris civilis tan- 


tummodo et Nov. (8) α. 819 (9)praediis Nov. (10) eae- 
dem res] praedia Νου. (41) iubeantur Nov. (12) prag- 
maticam ins. Nov. (13) ex Cuiacius, et libri (14) sic 


dett., heliobionio K, h'(— her?)iobimo O, eliobunno 7^, 
heliobimo aiii, deficit 16 (15) emporio fortasse scr. 


(16) variario K, veratorio O7, varatorio ve! naratteno vel 
variateno alii libri, varateno Curacius (11) sic KO*T, 
empeiori O?, pretio ve] epetitio dett.: equitio vel ente- 
ehio proposuit Cuiacius (48) a. 479. 480 (19) ipsis 
Mommsen (20) ex Ὁ, ex hae KI (21) sic 7, prae- 
ceptione KO (22) locantium Mommsen (23) sit fisc, 
...fidei. mun. K, idem fisc....fidei, est (est om. J) mun. 
OI (24) eruentur Cuiacius (25) fortasse iungenda est 
11,59,6 (a.383) (26) sic dett, facienda. KO, faciende 
et J (21) Gothofredus iungit TA. 11, 20, 3 (a. 400) 
(28) Herrmann iungit 1, 14, 4 (a. 429) 
57* 


XI 71—76 452 


DE CONDUCTORIDBUS 


donabit ei, qui eam possidet iure perpetuo, sive ipse 
iam ! meruit sive cuiuslibet tituli iure successit. vide- 
tur enim suam concedere pensionem, non alteri no- 
cere liberalitas, quae possidentem iure perpetuo do- 
6 minum vult vocari. Sane si quis non perpetuo 
iure, sed ad tempus locatam ab illustri viro comite 
rerum privatarum possessionem videtur adeptus, non 
erit obstaculo principali largitati, si voluerit in alte- 
rum donatione? trausferre, quod ad definitum tem- 
7 pus alter forte conduxit. Si vero pro tali praedio 
ab altero conductore offeratur augmentum, sit in 
arbitrio conductoris prioris, cui res ad tempus locata 
est, ut, si ipse quod alter adiecit obtulerit, maneat 
S penes eum temporalis illa conductio. Si vero 
idem hanc ipsam rem aliquando meruerit iure per- 
petuo possidere, habebit et ipse superius expressam 
perpetuam firmitatem, 


LXXII (LXXY) 


DE CONDUCTORIBUS ET PROCURATORIBUS SIVE 
ACTORIBUS PRAEDIORUM FISCALIUM ET DOMUS 
AUGUSTAE. 


204 3sImpp. Theodosius et Valentinianus AA. Basso 
pp. Conductores hominesve augustissimae domus 
nostraé, quotiens de causa ad domum regiam perti- 
nente aliquid quaestionis emerserit, non aliter quam 
ex legum ordine, quibus similiter omne hominum ge- 
nus tenetur, vel excipiant vel inferant actiones: nec 
aliorum litigatorum negotio intercedant nec senten- 
tiam iudicantium aut illicito patrocinii sui fomite 
iura conturbent, nullive exsecutionis suae turbulen- 
tum ministerium audeant commodare: non privatis 
se negotiis, non publicis misceant; nec quiescentem 
domum delatio ulla sollicitet, ne eos inconsultae per- 
tinaciae sero paeniteat. ^gravior enim poena consti- 
tuenda est in hos, qui nostri iuris sunt et nostra 
debent cüstodire mandata. D. prid. non. Mart. 
Ravennae Theodosio ΧΙ et Valentiniano 11 AA. 
conss. (a. 426] 


LXXIII (LXXID. 


QUIBUS AD CONDUCTIONEM PRAEDIORUM FIS- 
CALIUM ACCEDERE NON LICET. 


1 *Impp. Arcadius et Honoris AA. Nestorio co- 
miti rerum privatarum. Nullus paiatinorum, qui in 
officio rei privatae nostrae militat, conductoris no- 
mine vel per se vel per quamlibet personam posses- 
sionum huiusmodi conducendarum habeat facultatem, 
cum neque militi neque curiali hoc faciendum per- 
mittimus9. ἢ. vy) j: Aug. Vincentio et Frawutta 
conss. [a. 4^1) 


LXXIIII (LXXIII). 


DE COLLATIONE FUNDORUM FISCALIUM VEL 
REI PRIVATAE VEL DOMINICAE VEL CIVITA- 
TUM VEL TEMPLORUM. 


1. "Impp. Arcadius et. Honorius AA. Firmino co- 
miti sacrarum largitionum. | Ordinariorum íudicum 
officiis nec non ipsis rectoribus provinciarum acto- 
res seu conductores dominicos conveniendi licentiam 
damus, it& tamen, ut rationalibus privatae rei ad 
exigenda fiscalia debita immineant. LJ. viru ἐς, [ul.8 
Mediolani Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. [a. 398] 

2 *ldem AA. Messalae pp. Palatinos, qui à viro 
illustri comite rerum privatarum cum publicis litteris 


destinantur ad commonitionem iudicis, quo facilius 
ex praediis rei nostrae conferantur debitae pensio- 
1 nes, cum summa degere praecipimus disciplina. De 


quorum nominibus, si temere versati fuerint, ad sub- 


limitatem tuam referri per ordinarios iudices opor- 
tebit, ut in eos severissime vindicetur. 
Mediolani Stilichone et Aureliano conss. 


praedia, tam ea, quae in re privata olim tenentur, 
quam illa, quae ex proscriptorum bonis ad fiscum 
sunt devoluta, eatenus ab huiusmodi privilegiis et 
excusationibus submoveantur, ut omnes species an- 
nonarias, cursitationes etiam debitas atque integram 
opinionem sciant esse solvendam. 


LXXV (LXXIIID). 


DE PRIVILEGIIS DOMUS AUGUSTAE VEL REI 
PRIVATAE ET QUARUM COLLATIONUM EXCU- 
SATIONEM HABENT. 


1 !'97mp. Constantius 4.1} ad Italicum. Privatas à 


possessiones '? nostras ab universis muneribus sordi- 
dis placet esse immunes, neque earum conductores 


nec colonos vel ad 13 extraordinaria munera vel su-. 


perindictiones aliquas conveniri. D. vini k. Febr. 
Bononiae Placido et Romulo conss. 

2 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
ad Claudium?*. Rem privatam nostram levandorum 
provincialium causa canonicas necessitates ea con- 
| dicione, qua cunctos, volumus sustinere. Sed ex- 
cessit occasio iussionem, quandoquidem non locis 
solitis frumenta quae ex diversis sunt saltibus con- 
vehenda trahantur'*, sed eo usque portentur, quo 
2 grave atque damnosum est provehere. Proinde 
spectata sinceritas tua rem eandem in isdem locis 
implere faciat proprias functiones, quibus antea fru- 
menta praebebat". (a. 368—310] 

9 Impp. Arcadius et Honorius 4A. Minervio co- 
miti rerum privatarum. Pro tironibus in corporibus 


postulatis pretia conferri ex fundis perpetuariis no- 


strae rei privatae praecipimus, (a. 397—398] 

4 '*Impp. Honorius et Theodosius AA. Asclepio- 
doto pp. 
et pontium stratarumque opera titulis magnorum 
principum dedicata inter sordida munera numeremus. 
| Igitur ad instructiones reparationesque itinerum 
pontiumque nullum genus hominum nulliusque digni- 
2 tatis ac venerationis meritis cessare oportet. !?Do- 
mos etiam divinas tam laudabili titulo libenter ad- 
scribimus. JD. xv?" k. Mart. Constantinopoli Ascle- 
piodoto et Mariniano conss [a. 423] 

9 ?!Impp. Theodosius οἱ Valentinianus AA. Fla- 
viano pp. Excepto patrimonio pietatis nostrae, cuius 
quidem reditus necessitatibus publicis frequentissime 
deputamus, universos possessores functiones in super- 
indicticiis titulis. absque ullius beneficii exceptione 
agnoscere oportere censemus. JD. zz: k. Mai Ra- 
vennae Basso et Antiocho conss. [a. 431] 


LXXVI (LXXY). 
DE GREGE DOMINICO. 


1 "Impp. 4rcadius et Honorius AA. Caesario pp. 
Propositis edictis sublimis magnificentiae tuae minimi 
maximique moneantur, ut sciant singulas auri libras 
ex propriis facultatibus eruendas pro singulis equis 
vel equabus sive Hermogenianis sive Palmatis, nisi 
eos sponte obtulerint: in his vero, quos ex aliis gre- 


(2 eam Mommsen (2) sie dett, donationem KO 
(3) 2 TÀ. 10, 36, 1 (4) seqq. ex T. 10, 4, 1 ad- 
dita. sunt (5) Th. 10, 3, 6 (0) cum ... per- 
mittimus om. T^. (1) 2 Th. 1, tt, 2: iunge. TA. 11, 
19, 4* cf. etiam 10, 19, 6. ΤΆ. 2, 1, t1 (8) Iun. /eges 
laudatae (9) — Th. 1, 5, 13: junge 2, 14, 1 et quae 
ibi laudantur (10) 2 Th. M, 16, 5 8 50, 15, 18: 
'unge 3, 26, 6 (11) aut imp. Constans Α, aut impp. 


Constantius et Constans AA. seribi debuit 
(13) vel ad] ad sordida vel T. contra B. (14) Claudius 
procons. Africae fuit a. 368—310 (15) tradantur Mommsen 
(16) rem eandem Cuiacius, remeantem /ibri (11) sic 
Cuiacius, praebebant Jibri (18) 2 T^.15,3,6 Β 56, 
15, 21: funge 12, 37, 15. (19) $2 κα 1,2,7 (20) xvt 
12, 37, 15. (21) — TA. 11, 1, 36: fortasse ungenda est 
4, 61, 13: cf. etiam ad 2, 15,1. (22) πε T^. 10, 6, 1 


D. k. "Ur 


[a. 400] * TNT 
9 Idem et Theodosius AAA. Petronio pp. Omnia — — 


[a. 343] 


i x 


nm 


Absit, ut nos instructionem viae publicae 


(12) res Th. 


MID WOUND m PRINS en 


᾿ς ΨῬῈ PALATIS ET DOMIRUS 


455 


XI 77—78 XII 1 


᾿ς gibus occupAtos esse constiterit, sex auri uncias fisci 


viribus inferendas. JJ. prid. k. Dec. Constantinopoli 
Olybrio et Probino conss. [a. 395] 


LXXVII (LXXVD. 
DE PALATIIS ET DOMIBUS DOMINICIS. 


1 'mpp. Theodosius et Valentinianus AA. Iohanni 
comiti rerum privatarum. | Consecratas nobis aedes, 
id est inclita palatia, ab omni privatorum usu et 
communi habitatione excipimus. 


LXXVIII (LXXVII). 


DE CUPRESSIS EX LUCO DAPHNENSI VEL PER- 
SEIS PER AEGYPTUM NON EXCIDENDIS VEL 
VENDENDIS. 


1 Impp. Arcadius et Honorius AA. Silvano comiti 
rerum privatarum. δὶ quis Daphnensis luci in Sy- 


ria vel Persei in Aegypto arborem comparaverit, 
quinque libris auri noverit se esse multandum: non 
minore dispendio et illo feriendo, qui vendere arbo- 
res ausus fuerit, quas non licet emptoribus compa- 


rare. 

2 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Eudooxio 

comiti sacrarum largitionum. Omnes iudices cuius- 
cumque dignitatis sciant posthac absque permissu 
magnitudinis tuae arborem ex Daphnensi luco Antio- 
chenae civitatis praecidendi vel quolibet modo lapsas 
1 transferendi licentiam sibimet denegandam. Sed 
nec alytarcha unam cupressum aliis plantatis exci- 
dere sibi licere contendat. ac ne solacio antiquitus 
ei concesso? privari per omnia videatur, pro eo, 
uod ei cupressum excidere denegatur, unam auri 
libram eum de privatis nostris largitionibus accipere 
decernimus: quinque librarum auri condemnatione 
huius legis temeratore plectendo. 


LIBER DUODECIMUS. 


I3 
DE DIGNITATIBUS. 


1 Imp. Alexander A. Severianae. Si, ut propo- 
mitis, et avum consularem et patrem praetorium vi- 
rum habuistis, et non privatae condicionis hominibus, 
sed clarissimis nupseritis, claritatem generis retinetis. 
Sine die et consulibus. 

Imp. Constantinus A. Volusiano pp.* Neque 
famosis et notatis et quos scelus aut vitae turpitudo 
inquinat et quos infamia ab honestorum coetu se- 
gregat, dignitatis portae patebunt. [a. 313—315] 

8 5*Idem A. ad Rufinum pp. Maior dignitas nulli 
debet circa prioris dignitatis seu militiae privilegia 
praeiudieium facere. JJ). v k. Mai. Sirmio Constan- 
tino A. v et Licinio C. conss. (a. 319] 

4 Impp. Constantius et Constans AA. Philippo 
pp. Senatorum substantias, quas in diversis locis 
et provinciis possident, et homines eorum tam a te- 
monariis oneribus conferendis quam ἃ ceteris prae- 
stationibus, quas iudices describunt, nee non etiam 
ab omnibus sordidis extraordinariisque et vilioribus 
muneribus liberos esse praecipimus nullaque sorte 
constringi functionis indignae. [a. 346—349] 

5. */mp. Constantius A. ad Clearchum pu. Nemo 
praefectus urbis citra praeceptionem vel scientiam 
nostram ulli muneri subiuget senatorem: nemo curiam 
| nostram immani pulset iniuria. Si quid enim 
senatoria praeditis dignitate fuerit forte mandandum, 
nostro est iudicio reservandum: sit*' namque dignitas, 
si nobis? iubentibus sustinetur. 

6 idem A. ad Orfitum. Ne quis ex ultimis nego- 
tiatoribus vel monetariis abiectisque officiis vel de- 
formis ministerii stationariis omnique officiorum faece 
diversisque pastis turpibus lucris aliqua frui digni- 
tate pertemptet. sed et si quis meruerit, repellatur: 
repulsos autem etiam propriis reddi consortiis opor- 
tebit. [a. 357—360] 

"7 *Idem A. ad senatum. Quoniam diversi iudices 
nonnulla opera in quibusdam aestimant urbibus ex- 


truenda, ad huiusmodi necessitatem senatorum sub- 
stantia non vocetur. JD.v non. Mai. Tauro et Flo- 
rentio conss. [a. 361] 

8 *Imp. Iulianus A. Sallustio pp. Ius senatorum 
et auctoritatem eius ordinis, in quo nos quoque ipsos 
numeramus, necesse est ab omni iniuria defendere. 
D. non. Febr. Constantinopoli Mamertino et Nevitta 
60.855. | [a. 362] 

9 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad. Sym- 
machum pw. Libertorum filios adipisci clarissimam 
dignitatem non prohibemus. [a. 364—365] 

10 'eImppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. ad Gracchum qu. . Severam indagationem per 
tormenta quaerendi a clarissimo !! nomine submove- 
mus. 4J. prid. non. lan. Treviris Gratiano A. 1111 
et Merobaude conss. [a. 311] 

11 !?/dem A44. ad Procopium. Senator vel alius 
clarissimus privatos habeat filios, editos quippe, ante- 
quam susciperet dignitatem: quod non solum circa 
masculos !? dignoscitur constitutum, verum etiam circa 
| filias simili condicione servandum. Cum autem 
paternos honores invidere filiis non oportet, a sena- 
tore vel solo '^ clarissimo susceptum in clarissimatus 
sciendum est dignitate mansurum. 2). xvi k.... 
Hierapoli Gratiano A. 1111 et Merobaude conss. [a. 317] 

12 ΠΡ». Gratianus Valentinianus et 1heodo- 
sius AAA. iNeoterio pp. ludices, qui se furtis et 
sceleribus fuerint maculasse convicti, ablatis codicil- 
lorum insignibus et honore exuti inter pessimos quos- 
que et plebeios habeantur, nec sibi posthac de eo 
honore blandiantur, quo se ipsi indignos iudicave- 
runt. JD. xvin k. Febr. Thessalonicae Gratiano v 
et Theodosio A4. conss. [a. 380] 

18 !*Imppp. Valentinianus Theodosius οἱ Arca- 
dius AAA. Marcidno 1 bmi Orientis. Mulieres 
honore maritorum erigimus, genere nobilitamus et 
forum ex eorum persona statuimus et domicilia mu- 
tamus. sin autem minoris ordinis virum postea sor- 
titae sunt!*, priore dignitate privatae posterioris 
mariti sequantur condicionem. 7). 1111 id. Nov. Con- 
stantinopoli Arcadio A. 11 et Rufino conss. ἴα. 392] 


(1) junge Τῆ. 5,14, 10. (mmo 25) cuius extant haec: Prae- 
dia quae ad ius privatum div[inae do]mus pertinent ve- 
nundari...censemus exceptis palatiis atque his posses- 
sionib (2) ΤΆ. 10, 1, 12. (3) .B 6, t, 1$ segg. (4) pu. 
Gothofredus (5) — 75.6, 35, 3; tunge 12, ?5, 9 
(6) Valenti vel Theodosio hanc legem propter praefectu- 
ram Clearché tribuit Gothofredus — (6") fit dett. (41) sio 


namque dignitas nobis fortasse ser. | (S) — T. 15,1, 7: 
iunge 1,62,23 et quae ibi laudantur — (9) — TA. 9, 2,1 
(10) — TA. 9, 35, 3 (11) senatorio TA., ἐπὶ τοῖς συγ- 
κλητικοῖς B (132) pr. — Th. 6, 2, 1 (13) viros 75. 
(14) solo K, ab alio O (15) 2 T74.9,27, 1 (16) τὸ 
10, 40, 9 74. 2, 1,17 (17) Martiniano cum 1l. gem. ser. 
(18) fuerint L gem. 


XH 1—3 


454 


DE PRAETORIBUS ET HONORE 


14 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Basso 
Praecipimus, ut senatori in qualibet provincia 
constituto nullam habeant iudices iniungendi aliquid 
forte publici muneris potestatem. . [a. 426] 
15 Idem AA. ad Neuthium pw. Clarissimis vel 
spectabilibus universis ad genitale solum vel quolibet 
alio et sine commeatu proficiscendi et ubi voluerint 
commorandi habitandive permittimus facultatem. 

16 Idem A4. Apollonio pp. Si gravius ullum fa- 
cinus admittatur, nocente persona extra carceralem 
custodiam substitutione? habita, super illustribus qui- 
dem nobis suggeri iubemus, super ceteris vero qua- 
dam minore dignitate decoratis ad tui referri culmi- 
nis notionem, ut ita demum, quid de admisso crimine 
constitui oporteat, iudicetur. [a. 442—443] 

17 34mp. Zeno A. Arcadio pp. Quotiens ex pri- 
vata cuiuslibet interpellatione civili vel criminali viri 
illustres conveniendi sunt, nulla dandae fideiussionis 
concussione vexentur, sed per speciale privilegium 
suae committi fidei consequantur, iuratoria ab his cau- 
1 tione tantummodo exponenda. Quam si neglexe- 
rint et contra insertum cautioni sacramentum ipsi 
vel eorum procuratores afuerint, in pecuniariis qui- 
dem causis super possessione rerum ad eos perti- 
nentium iudex competens, quod et iuris auctoritas 
et rei qualitas suggerit, ordinabit: in criminalibus 
vero negotiis dignitate quoque, qua se per suum vide- 
licet periurium indignos esse probaverint, spolientur, 
ut in eos utpote illustri dignitate per suum facinus 
privatos inconsulta etiam nostra pietate iudicibus 
2 legum severitatem liceat exercere. Quibus illu- 
strium dignitatum privilegiis hoc etiam adiciendum 
statuimus, ut huiusmodi personae nullam ex cuius- 
libet iudicis sine scriptis habita sententia conven- 
tionem neque in civili neque in criminali causa sus- 
tineant. (a. 485—486 ?] 

18 Imp. Anastasius A. Eusebio magistro officio- 
rum. lubemus salvo hone , qui per evocationem 
sacrae revocatoriae defe. .,, durante licere cunctis 
tam maiores quam minores potestates gerentibus nec 
non etiam honorariis illustribus sive ex hac urbe 
regia, principali videlicet praecedente consensu, pro- 
fecti fuerint, sive in provinciis habitantes sacratissi- 
mum, suis scilicet poscentibus negotiis, petere malue- 
rint comitatum, sine sacra quoque revocatoria ad 
hanc regiam urbem pervenire. 


II. 


DE PRAETORIBUS ET HONORE PRAETURAE ET 
GLEBA ET FOLLI ET SEPTEM SOLIDORUM 
FUNCTIONE SUBLATA. 


1 *Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Tatiano 
pu. Nemo ex clarissimis et spectabilibus qui in pro- 
vincis degunt ad praeturam postea devocetur: ma- 
neat unusquisque domi suae tutus atque securus et 
sua dignitate laetetur. J.xv k. am. Constantinopoli 
Valentiniano A. vii et Avieno conss. [a. 450] 

2 Idem AA. ad senatum. Glebam vel follem sive 
septem solidorum functionem sive quamlibet eius- 
modi collationem tam circa personas quam circa res 
midi ioi funditus iubemus aboleri, ut omnis huius- 
mo 


i sopita perpetuo conquiescat exactio. 


III. 


DE CONSULIBUS ET NON SPARGENDIS AB H. 
PECUNIS ET DE PRAEFECTIS ET MAGISTRI. 
MILITUM ET PATRICIIS. 


1 Impp. Theodositis et. Valentinianus A4. ad se- 
natum urbis? .. .. Antiquitus statutum est consu- 


laribus viris ceteros quidem honoratos ipsius trabeae 
summitate, pares vero infulis 'consideratione tantum 
1 temporis anteire. Quis enim in uno eodemque 
genere dignitatis prior esse debuerat, nisi qui prior 
meruit dignitatem? cum posterior, et si eiusdem ho- 
noris praetendat auspicia, cedere tamen illius tem- 
2 poris consuli debeat, quo ipse non fuerit. H 
observando et si iterata vice fastigia consulatus ali- 
quis adscenderit: repetiti etenim fasces virtutes saepe 
meriti comprobant, non augent, quia nihil est altius 
3 dignitate?. Quod si quis prior consul posteriori 
consuli eidemque patricio posthabitus patriciatum 
postea consequatur, vinci eum oportet qui prior me- 
ruit patrieiatum, postquam iste honore patriciae di- 
gnitatis decoratus est. 

2 Inpp. Valentinianus et Marcianus AA. Sporacio 
comiti domesticorum et consuli. Ordinem consula- 
tus ad antiquam reduximus sanctionem, ut sellam 
nostram honoris merito, non rapiendi studio populo- 
rum agmina sectarentur ac lucrandi cupiditate de- 


posita venerabilem parentum habitum et felicissima - 


1 antiquitatis ornamenta conspicerent. Hoc ergo 
exemplo etiam ceteros procedere consules volumus 
2 nec expendere eos sine effectu patimur. Cessante 


ergo ista spargendi vilitate amplissimi consules pro- 


cedentes deinceps abstineant hoc errore perdendi, 
optimoque consilio operi necessario proficiat, quod 
3 erat incompetenter proiciendum. Ad instauratio- 
nem itaque aquaeductuum huius amplissimae urbis 
centena pondo auri praestentur per singulos consu- 
latus, ut et? consul patriae se dedisse noverit et data 
notum sit mansura esse perpetuo $. [a. 452] 

9 Imp. Zeno 4. Nemini ad sublimem patriciatus 
honorem, qui ceteris omnibus anteponitur, adscen- 


dere liceat, nisi prius aut consulatus honore potiatur. 


aut praefecturae praetorio? vel Illyrici vel urbis ad- 
ministrationem aut magistri militum aut magistri offi- 
ciorum, in actu videlicet positus, gessisse noscatur, 
ut huiusmodi tantum personis sive adhuc admini- 
strationem gerendo seu postea liceat (quando hoc 
nostrae sederit maiestati) patriciam consequi digni- 
1 tatem. Quoniam vero gloriosissimae huic urbi, 
quae caput orbis terrarum est, omnifariam credimus 
consulendum, universos, qui posthac honorarii con- 
sulatus insignibus principali munificentia decorantur, 
centum auri libras ad reficiendum aquaeductum pu- 
blicum ministrare censemus ad similitudinem eorum, 
qui per annale tempus consularium editione munerum 
gloriantur. nam ipsis quoque expedit, ut florentissima 
civitas centum auri librarum munificentia sustentata 
honorarium quoque sentiat consulatum. 

4 Idem A. Sebastiano pp. Sancimus viris excel- 
lentissimis consularibus omnibus, qui iam facti sunt 
vel postea fuerint, procedendi quoque et re ipsa per 
annum gerendi consulatus, impetrato videlicet prin- 
cipali iudicio, legitimam tribui facultatem, ita ut acta 
quam meruerint cce non novum aliquid vel 
quod nondum habeant adipisci, sed consulatus ius, 
quod semel eis consularitas detulerat, processionis 
iterasse beneficio videantur et in adoranda nostra 
purpura vel in consequendis cunctis consulum hono- 
ribus et privilegiis ex anteriore tempore provectionis 
1 ordinem sibimet noverint vindicandum. Hoc etiam 
observando, ut huiusmodi consul nec centum libras 
auri aquaeductibus huius inclitae civitatis pro tenore 
sacrae constitutionis praebendas, quas cum esset con- 
sularis praestiterat, consul postea creatus persolvere 
denuo compellatur. 

9 Imp. lustinianus A. Iohanni pp. Sancimus vi- 
ros excelsos patricios, quos in huiusmodi dignitatis 
apicem augusta maiestas rettulerit, ilico ab imperia- 


(1) ad neuthium pu. 7, devécium pp. O, acuncium pp. 
2i libri, ad eustathium pu. (alias cuspium) Russardus : 
probabilem nominis emendationem | proponere nequeo: e 
praefectis urbi qui in hoc tempus incidunt ad librorum 
lectionem. prorime accedit Leontius pu. Constantinop. a. 
434. 435 (2) sub tuitione Cuiacius (3) unge 3, 24,9 


— €—Ü— 
E SOEMUDET 


(4) .B 6, 7, 5: iunge 1, 39, 2 
(6) augent, quia n. e. altius, dignitatem Mommsen (1) et 
edd., etiam /ibri (8) subscriptionem dat. asporatio et 
hereulano coss. ex inscriptione supplevisse videtur Cuia- 
cius (9) Orientis sn Hal. 


(5) urbis 7, urexs ὁ 


ΡῈ PRAEFECTIS PRAETORIO 


455 


XII 3—5 


——  Jübus codicilis praestitis patres familias effici ac 


otestate liberari paterna, ne videantur, qui a nobis 
0cOo patris honorantur, alieno iuri esse subiecti. 
1 !Quis enim patiatur patrem quidem posse per 
emancipationis modum suis? nexibus filium relaxare, 
imperatoriam autem celsitudinem non valere eum 
quem sibi patrem elegit ab aliena eximere potestate? 
ne, si contrarium approbetur, per quamcumque machi- 
2 mationem imperialis maiestas minui videatur. Et 
hoc quidem raro contingere satis certum est: nemo 
enim facile respexit filium familias in patriciatus ho- 
norem provectum, quemadmodum in consulibus haec 
3 res usitata est. Sed ne quid in parte temporis 
tale eveniat et sine legibus inveniatur, ideo haec 
nobis visa sunt sancienda. (a. 531—533] 


I1. 


DE PRAEFECTIS PRAETORIO SIVE URBIS ET 
MAGISTRIS MILITUM IN DIGNITATIBUS EXAE- 
QUANDIS. 


1 Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
ad Ampelium pu.* Praefectum urbis praefectum prae- 
torio magistros equitum ac peditum indiscretae du- 
cimus dignitatis, usque adeo videlicet, ut, cum ad 
privatam secesserint vitam, eum loco velimus esse 
potiorem, qui alios promotionis tempore et codi- 
cilorum adeptione praecesserit. D. 11 non. lul. 
JNasonaci. acc. 111 non. Sept. Modesto et Arintheo 
CORSS. [a. 312] 

2 *Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
4.4.4. Resütuto pu. Quisquis magisterium equitum 
peditumque susceperit et gesserit ante captam ἃ quo- 
quam praefecturam, is, cum privatus erit et hono- 
rem* deposuerit, ex praefectis qui? provecti fuerint 
1 praeferatur. Sit igitur sedes prior ante provectis, 
locus conspectior, decernendi loquendique facultas 
antiquior, cui est splendor adepti magistratus vetus- 
tior. . D. viu k. lul. Thessalonicae Gratiano v et 


Theodosio A4. conss. (a. 380] 


PH 
DE PRAEPOSITIS SACRI CUBICULI ET DE OMNI- 
BUS CUBICULARIIS ET PRIVILEGIIS EORUM. 


1 9Impp. Honorius et Theodosius AA. Florentio 
pu.* Sacri cubiculi praepositi ea dignitate fungan- 
tur, qua sunt praediti, qui eminentissimam praetoria- 
nam vel urbanam meruerint praefecturam aut certe 
militarem magisteriam potestatem, ita ut sit inter 
eos post depositas administrationes nulla discretio, 
sive nostrae serenitatis adoraturi admittuntur impe- 
rium sive pro suo arbitrio sollemnes festivitates et 
coetus vel salutationes vel quaelibet alia officia fre- 
quentent, ut in sedibus et in consessu is eis!? ordo 
servetur, quem ordo provectionis ostenderit, sub 
habitu ipsis videlicet consueto, cum manifeste de- 
cretum sit eum esse qui praecesserit potiorem, vel 
illum subsequi, quem recentius probavit examen. ἢ). 
VIII id. Nov. Constantinopoli Honorio xii et Theo- 
dosio x AA. conss. [a. 422] 

2 "Impp. Theodosius et Valentinianus 4.4. Pro- 
culo pu.*^ Hac nostrae mansuetudinis aeterna lege 
sancimus, ut omnes cubicularii, qui de nostro cubi- 


culo exeunt, antequam primum locum obtineant, ex-: 
cepto castrensi et comite domorum his privilegiis: 


perfruantur, id est ut nec possessiones eorum anga- 


rias sive parangarias vel etiam paraveredos in posterum 
dispositione tui culminis vel alicuius calumnia dare 
cogantur, ne sordidis adstricti muneribus decus minis- 
terii, quod militando videbantur adepti, otii tempore 
1 et quietis amittant. !?Domos quoque eorum vel 
in hac sacratissima urbe vel in qualibet alia positas 
civitate ab omni hospitum cuiuslibet dignitatis in- 
2 quietudine vindicamus. Provinciarum rectoribus 
eorumque apparitionibus denarum librarum auri dis- 
pendio feriendis, si mansuetudinis nostrae statuta dissi- 
mulare et ex aliqua parte violare temptaverint. (a. 428] 

9 "Impp. Leo et Anthemius AA. Iohanni comiti 
et magistro officiorum. Cubicularios tam sacri cubi- 
culi mei quam venerabilis Augustae, quos utrosque 
certum est obsequiis occupatos et aulae penetralibus 
inhaerentes diversa iudicia obire non posse, ab ob- 
servatione aliorum tribunalium liberamus, ut in sub- 
limitatis solummodo tuae iudicio propositas adversus 
se excipiant actiones. 

4 "Imp.Leo A. Pusaeo pp. lubemus omnes, qui 
vel iam in sacrum cubiculum cuiuspiam liberalitate 
donati aliove titulo dati vel dandi principalibus ob- 
sequiis inhaerere vel ante meruerunt vel postea me- 
ruerint, licet nulla interveniente scriptura, nulla 
confectione gestorum, postquam devotissimis cubi- 
culariis fuerint sociati, ad condicionem libertatis in- 
| genuitatisque rapiantur raptique videantur. Hoc 
non solum circa superstites, sed etiam circa mor- 
tuos volumus custodiri. nam cum hoc privilegium 
videatur principalis esse proprium maiestatis, ut non 
famulorum, sicut privatae condicionis homines, sed 
liberorum honestis utantur obsequiis, periniquum est 
eos dumtaxat pati fortunae deterioris incommoda. 
2 Sed testamenta quidem ad similitudinem aliorum, 
qui ingenuitatis infulis decorantur, pro sua liceat eis 
condere voluntate. intestatorum vero nemo dubitet 
facultates utpote sine legitimis successoribus defunc- 
3 torum fisci viribus indicari. Haec omnia tunc 
diligenti observatione v6., us custodiri, cum sponte 
suaque voluntate quis dederit eunuchum sacri cubi- 
4(1) culi ministeriis adhaesurum. Si vero cuidam 
fuerit violenter extortus, aut invito domino vel ignaro 
intra sacrum ausus 510 militare cubiculum, liceat 
domino destinatum sacra ex lege cubiculariis inter- 
pellare iudicium et eum, quem probaverit nolente se 
vel inscio sacrum penetrasse cubiculum, ut!5 suum 
5 famulum cum peculio consequatur. Sed sicut laesis 
implorandi praesidii facultatem denegari non convenit, 
ita nec calumniandi viam patimur diutius esse pate- 
factam. ideoque tempus quinquennii praefinimus, 
intra quod contra eum suas debeant exercere quae- 
Stiones, ut, si medio tempore movere distulerint, ulte- 
rius eis tamquam in!6 suum famulum vindicandi vel 
eius ut servi peculium vel bona quasi liberti copia 
6(2) denegetur. Haec omnia, quae super devotis- 
simis cubiculariis sancimus, etiam ad cubicularias, 
quae à dominis in sacrum cubiculum datae vel dan- 
dae sunt, superstites atque mortuas extendi propa- 
garique decernimus. 

5 Imp. Anastasius A. Eusebio magistro officio- 
rum. fabu duobus viris illustribus praepositis 
utriusque sacri cubiculi tam nostrae pietatis quam 
nostrae serenissimae coniugis, post finitam militiam 
si!7 senatorio fuerint consortio sociati, licere, quo- 
tiens ad adspiciendos agros suos vel ob aliam cau- 
sam proficisci voluerint, cingulo uti, cum hoc ad 


Ἐ Eia eorum desiderium et ad nullius laesionem 
e 


spicere videatur. 


(1) ὃ 1 — Znst. 1, 12, 4. (2) suis] suae potestatis Znst. 
(3) — TA. 6,1,1 .B 6, 4, 11: iunge 12, 12, 1 T^. 6,9, 1. 
B ΜΠ ΠῚ 6, 22, 4 (4) pp. bri (6) —EA. 6, 17, 2 
B 6, 4, 18: iunge 12, 6, 1 (6) erit honoremve 77. 
(7) post ins. Th. T'aurinensis, om. libri cum TA. Parisiensi 
(8 .B 6,25 (9) — T^. 6,8,1 (40) is eis 7. Pari- 
siensis, eius KO, is Th. Taurinensis (11) Herrmann iungit 
Τῇ. 6, 2, 21. 6, 27, 22 (d. prid. k. Febr. Constantino- 
poli Felice et Tauro conss.) (12) ad $ 1. 2 cf. 12, 


16, 3, 2. 3 (13) tunge 12, 25, 3. 12, 59, 8 (14) secun- 
dum ordinem c. 3.4, quem tuentur B, c. 4 pertineret ad 
a. 412 vel 413, et cum a. 412 Erythrius et Dioscorus 
pp. Orientis essent, a. A73 adscribenda esset: attamen 
secundum 1,36,1. 10,44,3 Pusaeus pp. Or. fuit a. 465: 
quare aut ordo c. 3. 4 invertendus est aut consules a 
Cuiacio ad 1, 36, 1 restituti interpolati sunt. (15) ut O, 
ut et K — (16) in me/ius abesset — (11) δὶ Καὶ cum B, ut 
videtur, om. O: expectes cum 


XII] 6—9 496 


DE QUAESTORIBUS 


VI. 


DE QUAESTORIBUS MAGISTRIS OFFICIORUM CO- 
MITIBUS SACRARUM LARGITIONUM ET KEI PRI- 
VATAE. 


1 Unppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Resütuto pu. Qui ex quaesturae honore aut 
efficaci magisterio aut comitiva utriusque aerarn 
nostri attonito splendore viguerunt, acclamatione ex- 
cipiantur solita nec praetereantur ut incognuiü. D. 
vili k. Iun. Thessalonicae Gratiano V et 1Àeodosio 


A. conss. [a. 380] 
VII. 

DE PBIMICERIO ET SECUNDOCERIO ET NOTA- 
RIIS. 


1 3Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Eutropio pp. Praecipua est nostrae pietatis 
intentio circa notariorum nomen: atque ideo, si um- 
. quam huius ordinis viri laborem quiete mutaverint 

vel senectute posuerint seu cum alia dignitate post hanc 
qualibet usi sunt, non omittant prioris vocabulum 
militiae, sed compendium sequentis honoris adsumant. 
1 Et si quis ex officio vel praecipue sublimitatis 
tuae temerarius ad census? discussiones peraequa- 
tiones, aliam denique ullam rem inquietator extiterit, 
officium suum noverit vel levis culpae offensione de- 
tecta gravis multae discrimine fatigandum et nume- 
rariorum corpus extincto iniuriae auctore minuen- 
dum. JD. xvir* k. lul. Thessalonicae Gratiano v et 
Iheodosio AA. conss. (a. 380] 

2 *Imp. Zeno 4. Hilariano magistro officiorum. 
Praeclaram nobilemque militiam spectabilum tribu- 
norum notariorum, qui gloriosis obsequiis nonnihil 
rei publicae commoditatis adferunt et decoris, diver- 
sis beneficiorum titulis muniendam credidimus et 
1 augendam. Nam biennales metas viro spectabili 
pro tempore primicerio agendis numeris duximus 
2 statuendas. Hos autem tribunos, qui suis nego- 
tis occupati minime sacrum palatium curaverint fre- 
quentandum, nisi intra annale spatium revertantur, 
quamvis commeatus iura praetendunt, pro absentia 
quidem unius anni unius gradus, si vero duobus an- 
nis afuerint, duorum, si tribus, trium, si quattuor, 
similiter quattuor graduum subire iacturam his qui 
3 inferiores eis fuerint postponendos. Qui vero per 
quinquennium integrum se repraesentare cessaverint, 
exemptos matricula tantum nomine tribunorum, nec 
vero ordine perpotiri, his in hunc modum dispositis 
vacationem census discussionis peraequationis et cuius- 
4(3) libet alterius rei habituros. lllud praecipue 
provisionem nostram flagitare perspeximus, ne per 
ambitionem aut gratiam aut cuiuslibet occasionis ob- 
tentu vel laborum seu sollicitudinum specie publi- 
corum cuiquam liceat aliquando graduum seriem 
conturbare et temporum ratione calcata dudum mili- 
tantibus anteferri et, quae longis prolixisque stipen- 
diis defensa iam pollicetur senectus, gratiosa festi- 
5 natione subripere. Hoc etiam adiciendo, ut primi- 
cerius post depositam publicam numerorum sollicitu- 
dinem, ac si ipsam gessisset administrationem, cuius 
consequitur dignitatem, magistri officiorum pro anti- 
qua consuetudine infulas sortiatur, omnibus vacan- 
tibus quamvis tempore praecedentibus praeponendus. 


VIII. 
UT DIGNITATUM ORDO SERVETUR. 


1 np Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. a aeteatatum pp. 


que plane sacrilegii reus, qui divina praecepta neg- 
wat D. xxi k. Iun. Medroluni Ricomere ? Clear- 
cho vv. cc. conss. (a. 384] 

2 "Impp. Theodosws et Valentinianus AA. Cyro 
pp. Omnes privilegia dignitatum hoc ordine servanda 


cognoscant, ut primo loco habeantur ii, qui in actu - 


positi illustres peregerint administrationes: secundo 
venient vacantes, qui praesentes in comitatu illustris 
dignitatis cingulum meruerint: tertium ordinem eorum 
prospicimus, quibus absentibus cingulum illustris mit- 
titur dignitatis: quartum honorariorum, qui praesen- 
tes ἃ nostro numine sine cingulo codicillos tantum 


honorariae dignitatis adepti sunt: quintum eorum, - 
quibus absentibus similiter sine cingulo mittuntur | 
Sed administratores 


| illustris insignia dignitatis. 
quidem, etiam comites rei privatae, omnibus vacan- 


2 tibus omnibus honorariis anteponi censemus. Va- 


cantes autem post administratores venientes non 
omnes iam omnibus honorariis credidimus praepo- 
nendos, sed eos vacantes illis honorariis, qui simi- 
lem adepti sunt dignitatem, ut praefectorius prae- 
fectorio*, non quaestorius praefectorio praeponatur, 
parique modo quaestorius quaestorio, non vacans 
comes thesaurorum vel comes rei privatae honorario 
quaestorio vel ex magistro officiorum praeferatur. 
3 Inter administratores illos etiam numerari decer- 
nimus, quibus illustribus in sacro nostro consistorio 
cinctis? aliquid ordinariae dignitatis vel antea com- 
misimus vel postea committemus peragendum, verbi 
gratia si vacanti" magistro militum belli cura com- 
4 mittatur. Cur enim aut vir magnificus Germanus ἢ 
magister militum vacans appellatur, cui bellum con- 


tra hostes mandavimus? aut cur excellentissimus Pen- 


tadius non egisse dicitur praefecturam, cuius illu- 
stribus cincti 13 dispositionibus vice praetorianae prae- 
fecturae miles in expeditione copia commeatuum 
abundavit !3. [a. 440—441] 

* 14 E 


* 


VIII. 
DE MAGISTRIS SCRINIORUM. 


1 "Impp. Theodosius et Falentinianus 44. Zoilo 
pp. Orientis. Viris spectabilibus magistris omnium 
sacrorum scriniorum nostrae benivolentiae liberalitas 
tribuenda est, qui nostrae quodammodo adsidere maies- 
1 tati videntur. Ideoque post depositum etiam ofti- 
cium ab omni indictionis onere seu civilium seu 
militarium iudicum prorsus immunes esse praecipi- 


mus, ut nec ab amplissima quidem sede tui culminis . 


eis ulla molestia super suscipiendo quolibet gravamine 
2 privato vel publico!9 penitus iniungatur. Hoc 
beneficium ad proximos etiam sacrorum scriniorum 
3 et ex proximis volumus propagari. Quinquaginta 
librarum auri officio tui culminis damnatione mul- 
tando, si quid adversus statuta clementiae nostrae 
innovari concesserit ἢ. v A. Mart. Theodosio A. 
XVHI et Albino conss. (a. 444] 


(1) — TA. 6,9,2 B 6,6,2: iunge 12, 4, 2 (2) e Th. 
6, 10, 1 .B 6, 25, 8: iunge 9, 1, 3 et quae ibi laudantur 
(3) ad census T'À. Parisiensis, ad sensus 7', accessus K^O, 
accensus 70 cum T'À. Taurinensi, inc. K^ (4) xv leges 
iungendae (Ὁ) IB 6,25,9: iunge 12,40,11 (6) — TA. 
6,5,2 B 6,1, ὅδ᾽ (7) B 0, 1, ὅδ (8) praefectorius 
praefeetorio scripsi, praefectus praetorio AO, praefectus 
quaestorio 70, deficit 1^: τυχὸν τὸν ἀπὸ ἐπάρχων τὸν 


ἐν Κωνσταντινουπόλει γενόμενον τοῦ ἐν ξένη γενο- 
μένου ἀπὸ ἐπάρχων B 
cunetis ἐϊγὲ (10) vacanti edd., vaeantium libri (11) cf. 
Prosper chron. ad a. 441 (12) eineti O?, cuncti Οὐ, 
cunctis K (13) habundabit 76 (14) Hbri Gruecam 
constitutionem excidisse indicant — (15) .B 6,6,15: $ 1.3 
tterantur in 1, 51, 11 (16) privato vel publico om. 4 
gem. 


Si quis indebitum sibi 
locum usurpaverit, nulla se ignoratione defendat sit- 


(9) einetis Cuiactus ad .B, 


ἀντι ων. αι 


ng LL enm 


- " x τὶ 
"LO" 


- DE COMITIBUS CONSISTORIANIS 


451 XII 10—16 


X. 
DE COMITIBUS CONSISTORIANIS. 


1 'mpp. Arcadius et Honorius A4. Severino pu. 
Eos, qui tranquillitatis nostrae consistorii dici comi- 
tes meruerunt, spectabilibus proconsulibus? aequari 
generaliter decernimus. 2). vzr k. Oct. Constantino- 
poli Theodoro vc. cons. [a. 399] 

2 Imp. Anastasius A. Eusebio magistro officiorum. 
Viros spectabiles comites consistorianos et coniuges 
et liberos, servos quin etiam atque colonos eorum 
isdem privilegiis tam intentiones ab aliis proponen- 
das excipiendo quam suas contra alios exercendo 
perfrui, quibus viri clarissimi principes scholae agen- 
tium in rebus per sacram pragmaticam sanctionem 
divae memoriae Zenonis? utuntur. 


XI. 
DE COMITIBUS ET TRIBUNIS SCHOLARUM. 


1 "Impp. Honorius et Theodosius A4. Prisciano 
pu. Praepositos ac tribunos scholarum, qui et di- 
vinis* epulis adhibentur et adorandi principis facul- 
tatem antiquitus meruerunt, inter quos comites 5 etiam 
sacri stabuli et cura palatii numerantur, si primi 


ordinis comitivam cum praepositura meruerunt et 


casu ad altiora non pervenerint, deposito sacramento 
inter eos, qui comites Aegypti vel Ponticae dioece- 
seos fuerint, quorum par dignitas est, haberi prae- 
1 cepimus. Sin absque? honore comitivae? regimen 
fuerint nacti, absolutos militia inter eos qui duces 
fuerint provinciarum numerari iubemus. 2). x7: Á. 
April. Constantinopoli Lucio vc. cons. (a. 413] 


; XII. 
DE COMITIBUS REI MILITARIS. 


1 ?Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus AAA. 
Ampelio pu. Qui contemplatione meritorum, ducto 
intr& provincias transmarinas strenuissimo milite, 
primi ordinis comitivam fuerint consecuti, ea reve- 
rentia altissimarum dignitatum viris subiungantur, 
ut his locum praestent, qui proconsulatus insignibus 


adornantur. 2). ri: non. lul. Nasonaci Modesto et 


Arintheo conss. [a. 312] 

2 !*[mpp. Honorius et Theodosius 44A. Prisciano 
pu. Eos, qui sub comitivae primi ordinis dignitate 
eculiariter ad quamlibet provinciam vel provincias 
efendendas milite credito auctoritate nostri numinis 
destinantur, et eos, qui vicem illustrium virorum 
magistrorum militum susceperint peragendam, duci- 
bus, qui praeter Aegyptum et Ponticam in aliis pro- 
vinciis administraverint,adaequamus. 1). xii k. April. 
Consíantinopoli Lucio vc. cons. [α. 413] 


XIII. 
DE COMITIBUS ET ARCHIATRIS SACRI PALATII. 


1 U"Znpp. Honorius et Theodosius 4.4. Prisciano 
pu. Archiatros intra palatium militantes si comi- 
tivae primi ordinis nobilitaverit !? gradus, inter vica- 
rios taxari praecipimus, sive iam pridem deposuerunt 
militiam sive postea deposuerint, ita ut inter vicarios 


vC. CONS. 


et duces qui administraverint et hos qui comitivam 
primi ordinis meruerint nihil intersit nisi tempus, 
quo!3 quis administraverit vel comitivae indeptus 
est insignia. JD. xi: k. April. Constantinopoli Lucio 
[a. 413] 


XIII. 
DE COMITIBUS QUI PROVINCIAS REGUNT. 


1 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Prisciano 


pw. Hos, qui in administratione civili ac provinciae 


gubernaculis sub iurisdictionis licentia comites quo- 
que primi ordinis esse meruerint, vicariae dignitatis 
post depositam administrationem privilegiis frui opor- 
tet. JD. xi k. April. Constantinopoli Lucio vc. 
cons. [a. 413] 


XV. 


DE PROFESSORIBUS QUI IN URBE CONSTAN- 
TINOPOLITANA DOCENTES EX LEGE MERUE- 
RINT COMITIVAM. 


1 '5Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. Theo- 
philo pu. Grammaticos tam Graecos quam Latinos, 
sophistas et iuris peritos in hac regia urbe profes- 
sionem suam exercentes et inter statutos connume- 
ratos, si laudabilem in se probis moribus vitam esse 
monstraverint, si docendi peritiam facundiamque di- 
cendi interpretandi!9 subtilitatem copiam disserendi 
se habere patefecerint, et coetu amplissimo iudicante 
digni fuerint aestimati'", cum ad viginti annos ob- 
servatione iugi ac sedulo docendi labore pervenerint, 
placuit honorari et his qui sunt ex vicaria dignitate 
connumerari!?, 7). id. Mart. Constantinopoli Theo- 
dosio A. xi et Valentiniano C. conss. [a. 425] 


XVI." 
DE DECURIONIBUS ET SILENTIARIIS. 


1 ?Impp. Honorius et Theodosius A4. Urso pu. 
et Aureliano pp. Orientis et Strategio pp. per Iily- 
ricum. Decuriones nostri palatii post emensum fide- 
liter obsequium postque deposita sacramenta militiae 
electionem habeant, sive ex magistro officiorum ve- 
lut agentes dignitatem consequi a nostra maiestate 
maluerint, sive inter viros illustres comites domesti- 
corum, videlicet inter agentes, taxari, ut tam in ado- 
randa nostra serenitate quam in salutandis adminis- 
tratoribus et reliquis praedicti honoris privilegiis 
nec non in nostro consistorio his honor omnifariam 
observetur. JD. prid. k. INov. Constantinopoli Hono- 
rio X et Theodosio VI AA. conss. [a. 415] 

2 ?!Idem A4. Venantio pp. Unusquisque decurio 
vel silentiarius & tironum et equorum praestatione 
habeatur immunis: nullam collationem, quae plerum- 
que poscitur, solvat: nihil his ulla potestas iniungat 
aut necessitas imponat??, P. vi: id. Mart. Ravennae 
Asclepiodoto et Mariniano conss. [a. 423] 

9 *3Impp. Theodosius et Vaientinianus AA. Fla- 
viano pp. Decurionibus et silentiariis, etiam si?^ ad 
superiorem gradum successu meliore transcendunt, 
omnia privilegia, quae iam dudum divorum principum 
iudieio meruerunt, legis istius praeceptione noveris 
esse firmata, non praeiudicatura quacumque genera- 
1 litate pragmatica. Nec angarias vel parangarias 


(4) — T^. 6, 12, 1 (2) speectab, proconsulibus] pro- 
eonsularibus 775. (35) 12,21, 8 (4) — T. 6, 13, 1: 
iunge 12, 12, 2. 12, 13, 1. 12, 11, 1 77. 6, 15, 1. 6, 20,1 
(6) qui et divinis 77., quietudinis Jibi (6) tribunos 
Th. (1) sin absque 77., in aliisque KO, in aliis quo- 
que 7 (8) euiuslibet scholae ins. T7. (9) — T. 
6,14, 1: iunge 12, 4,1 et quae ibi laudantur. (10) — T. 
6,14,8: iunge 12,11, 1 et quae ibi laudantur — (11) — T. 
6, 16, 1 B 6, 26, 1: iunge 12, 1t, 1 et quae ἰδὲ laudantur 
(12) sic TÀ., nobilitaverint libri (13) quo KO, quod 775. 
(14) — T. 6. 17, 1 Δ 6, 26, 2 : tunge 12,11, 1 et guae 
Il. 


ibi laudantur (15) —— 74.6,21,1 B 0,26,8: cf. 11, 19,1 
(16) sic Τῆ., interpretandique libri (11) qui in memo- 
rato auditorio professorum fungantur offieio ins. T'À. 
(18) placuit...eonnumerari] isdem quibus praedicti viri 
dignitatibus perfruantur 7. (19) 56,26 (20) — T^. 
6, 23. 1. (21) — 7^5. 6, 23, 2. (22) sic edd. cum T^., 
imponatur /ibri (23) pr. ὃ 1 ?n. $ 2 fin. ez TA. 6, 23,3, 
reliqua ez Th. 6, 23, 4 sumpta sunt (34) ctiam si] vel 
his, qui post hanc militiam honoratae quietis otio per- 
fruuntur vel 77. 


98 


XII 16—19 | 498 


DE DOMESTICIS ET PROTECTOR. 


sive paraveredos ulla eis amplissimae praeceptionis 
imponat auctoritas. sordidis quoque muneribus, ex- 
coctione calcis et superindicti gravamine eos libera- 
2 mus. 'Domus quoque eorum non tantum in hac 
sacratissima urbe, sed in qualibet alia positas civi- 
tate immunes ab omni hospitum cuiuslibet dignitatis 
inquietudine vindicamus: permissa eis veniendi ad 
comitatum licentia praeter evocatoriae? securitatem. 
multa decem librarum auri iudicibus provinciarum 
eorumque officiis infligenda, si statuta numinis nostri 
3 crediderint esse contemnenda. His addimus, ut, 
cum optatam quietem acceperint et inter viros illu- 
stres? senatores coeperint numerari, honore curiae 
sine aliqua functione laetentur, immunitatisque gau- 
dio plena dignitatis laetitia potiantur *, ut. dignitatem 
solam habeant ex senatu: sub hac videlicet defini- 
tione, ut triginta tantummodo numero ea privilegia 
4 consequantur, decuriones quoque tres". . Sed eos 
tunc demum perpotiri decernimus beneficiis supra 
scriptis, cum per continuos tredecim annos inculpa- 
tas excubias peregerint. JD. iil: k. April. Ravennae 
Aetio et Valerio conss. [a. 432] 

4 Imp. Zeno A. Cosmae praeposito sacri cubiculi. 
Ne ad diversa tracti viri devoti silentiarii iudicia 
. Sacris abstrahi videantur obsequiis, iubemus eos, qui 
quemlibet devotissimorum silentiariorum scholae vel 
eius uxorem civiliter vel etiam criminaliter pulsare 
maluerint, minime eum ex cuiuslibet alterius iudicio 
nisi ex iudicio tantummodo viri excellentissimi magi- 
stri officiorum conveniri. 

5 Imp. Anastasius A. Polycarpo pp.  lubemus 
clarissimorum silentiariorum militia praeditos, etsi 
genitorum suorum in potestate sint constituti, quae- 
cumque solaciorum sive emolumentorum vel dona- 
tionum seu hereditatum nomine per militiam vel quam- 
libet eius causam his adquisita sunt vel fuerint, iure 
castrensis peculii possidere, nec ea posse vel paren- 
tes superstites sibimet vindicare vel auferre, vel etiam 
post eorum obitum fratres vel alios heredes eorum 
quasi ad defunctorum dominium pertinentia in divi- 
Sionem deducere: nec enim oportet labores eorum 
1 aliis fructum vel lucrum adferre. Hac namque 
ratione simul et contemplatione nec ipsam militiam 
vel suffragium, quodcumque pro ea vel ab isdem viris 
devotis silentiariis vel ἃ parentibus eorum vel quo- 
libet alio datum est vel fuerit, ab his patimur in 
successionem defunctorum parentum conferri seu no- 
mine collationis in medium easdem offerri pecunias 
2(1) vel his imputari. Ad haec de tutelis et cura- 
tionibus eos excusari sancimus, ne alienarum rerum 
administrationem subire compellantur, qui propter 
nostra ministeria nec suis curam seu provisionem 
3 diligenter deferre possunt. Liberos insuper eorum, 
qui dignitate virorum spectabilium comitum seu tri- 
bunorum decorati sunt vel fuerint, nullatenus nolen- 
tes administrationem praeturae suscipere seu pera- 
4 gere. Omnibus videlicet antelatis privilegiis in 
persona non tantum in praesenti militantium, sed 
etiam postea eidem consortio inserendorum tam tem- 
pore militiae quam post eam depositam observan- 
dis. (a. 497—499] 


XVII." 
DE DOMESTICIS ET PROTECTORIBUS. 
1 psi Valentinianus Theodosius et Arcadius 
$i 


AAA. a gnium pp. Domestici ac protectores os- 
culandi, cum salutaverint, vicarios tui culminis habe- 


ant potestatem. poena enim sacrilegii similis erit, 
si his honorificentia non deferatur, qui contingere 
nostram purpuram digni sunt aestimati. D. prid. 
non. Marí. Mediolani Valentiniano A. 111 et Eutropio 
conss. [a. 381] 

2 *Impp. Theodosius et Valentinianus 44. Helio- 


doro pw. Primicerius quidem domesticorum et pro- 


tectorum utriusque scholae post acceptum tribunatum 
inter eos spectabili? dignitate potiatur, qui ducatum 
1 agere meruerint. Alii vero, qui decursis stipen- 
diis ab eodem decem usque numero subsequuntur, 
consulari, id est clarissimatus dignitate, perfruantur 
cum ipsa loci decem primorum accessione. 7). III 
id. lun. Constantinopoli Aetio et Valerio wv. ce. 
conss. [a. 432] 

3 Idem 44. Sporacio comiti domesticorum pedi- 
tum. Si quis domesticorum nulla negotii publici abs- 
trahente sollicitudine nec ei per commeatum sol- 
lemniter, ut abesset, facultate concessa biennium 
obsequiis serenitatis nostrae defuerit, is retrorsum 
in ordinem tractus inferiorem quinque sequentibus 
1 postponatur. Si vero triennium eius absentia 
continuasse monstretur, usque ad decimum locum 
procul dubio regradetur. quod si quadriennio tenus 


afuerit, novissimus collocetur. quinquennio autem si 


fuerit devagatus, ipso iam cingulo spoliandus est. 
indignum quippe est desides ac propriis tam diu 
muniis aberrantes, quos esse convenit adsiduos, nu- 
merari. 

4 Imp. lustinianus A. Vigilantio comiti domesti- 
corum consulari ac patricio. Lege pragmatica sine 
fine victura praefiniendum ac constituendum credi- 
dimus, ut, si quis virorum fortium praesentalium do- 
mesticorum in equitum schola secundocerii locum 
indeptus diem interea supremum clauserit, heredes 
eius non reliqui tantum temporis, quod eidem gradui 
superesse monstratur, verum etiam insequentis anni, 
hoc est primiceratus, solaciis ac emolumentis fruan- 
tur omnibus, ut, quod ad quaestum et compendium 
militiaeque fructum prolixe pertinet, similis habea- 


tur, ac si superstes permanserit ad finem usque 


supremum. 
Ὁ [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς.] 
10] διάταξις τὸ προνόμιον τὸ δεδομένον τῷ c&- 
κουνδοκερίῳ τῶν ἱππέων χαρίζεται καὶ τῷ σεκουν- 
δοκερίῳ τῶν πεζῶν M. 


XVIII. 
DE PRAEPOSITIS LABARUM. 


| "Impp. Honorius et Theodosius AA. Monazio 
Pp. Qui praepositi labarum nostro iudicio promo- 
ventur, clarissimi!? sint inter adlectos ^4, ita ut ex 
consularibus habeantur. nam '5 et immunitate digni 
sunt, quos nostri lateris comitatus illustrat. JD. 11] 
id. Nov. Constantinopoli Theodosio A. vir et Palla- 
dio conss. (a. 416] 


XVIIII.'e 


DE PROXIMIS SACRORUM SCRINIORUM CETEBIS- 
QUE QUI IN SACRIS SCRINIIS MILITANT. 


1. "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Cynegio pp. Proximos memoriae, epistularum 
ac libellorum atque dispositionum 15 ita vicariorum 
honore cumulamus, ut inter eos merito dignitatis 
habeantur, qui pro praefectis? dioeceses sibi credi- 


(1) ad $ 2 cf. 12 5, 2 (2) sic Th. cum B, revocato- 
riae libri (3) viros illustres om. T. (4) nec glebali 
onere praegravandi, sed ins. T^. (5 quos numero 
plures fieri inveterata consue/"ndo permisit ins. Τῇ. (6) 8 
6,27 (1) — TÀ. 6, 24, 4 (8) m Th. 6, 24, 11 Jine 
adiecto ez T'h. 6,24,9 (9) spectabili om. TA. (10) B 
6,27,5 (11) id est constitutio Drivilegium quod secun- 
docerio equitum datum est, etiam peditum secundocerio 
concedit (12) — T7. 6,25,1 3 0,22,6 (13) qui ex devo- 


tissimis domesticorum scholis praepositi labarum nostro 
iudicio et stipendiorum sudoribus promoventur, ad simili- 


tudinem decem primorum domesticorum clarissimi 77. 


(14) adlectos 77., electos libri (15) οὗ senatorio nomine 
ins. Th. (1) B 6, 28. (17) — T7. 0, 26, 4: tunge 
12, 21, 1. (18) atque dispos. ex 7, 6, 26, 10 additum 
est — (19) pro praefectis 7'À., profectis ΟἿ, profecti K?, 
prefecti Αἱ 


ΡΨ. ΥΥΥ Ὺ ΘΝ 


.— DE PROXIMIS SACRORUM 


459 XH 19 


tas temperarunt, ex eo tempore, ex quo eos splen- 
dor indepti proximatus ostendat, insequentibus prae- 
ponendi, qui vicarias postea administraverint. et 
nullam iniuriam descriptionis? perhorrescant. 2). prid. 
k. Mai.? Constantinopoli Honorio nobilissimo puero 
€t Euodio conss. (a. 356] 

2 *Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. Constantio* pp. ln sacris scriniis nostris 
militantes in provinciis? ordinarii vel spectabiles" 
iudices à salutatione non arceant, etiam inviti in 
consessum accipiant: ?scituris vel principe vel cor- 
nieulario vel capitibus officii, ternas libras auri ex 
suis facultatibus eruendas, si consistorium nostrum 
saepe ingredientibus secretarii iudicum non patuerit 
ingressus, aut reverentia non fuerit in salutatione 
delata aut sedendi cum iudice societas denegata. 
D. vi id. Nov. Triveris? Timasio et Promoto wv. 
€c. COns$s. [a. 359] 

9 '"Impp. Arcadius et Honorius AA. Claudio pu. 
In scriniis palatii militantes, id est memoriae epis- 
tularum  libellorumque ac dispositionum!', post vi- 
ginti annos transactae militiae si discedendum sibi 
esse decreverint, consulari honore fulti inter adlectos 
habeantur huneque honorem dignitatis!? teneant, qui 
ex consularibus deferri consueverit. nec eos quis- 
quam iniungendo aliquid vel iubendo possit ab im- 
pertito otio separare. JD. xv k. Mart. Constantino- 
poli Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. conss. [a. 396] 

4 "Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Epiphanio pu. lubemus, ut primum omnium sit 
eorum, qui in sacris scriniis nostris, id est memo- 
riae, epistularum libellorum et dispositionum, re- 


feruntur, secura!^ possessio ab omnibus sordidis | 


muneribus excusata: superindictum non timeant, ve- 
nalicium non petantur solumque canonicae indictio- 
nis praestent tributum: !5labore dignitas conquisita 
extraordinarium munus ignoret nec ullam temonis 
patiatur iniuriam: equorum tironumque praestationem 
nullus agnoscat, qui vel adhuc in scriniis militat vel '6 
honorem proximi et comitivam primi dispositionum 
longi temporis sudore quaesivit. et haec quidem 
1 patrimoniis censuimus deferenda. Quod autem 
omnibus constat deferri, adiectu alterius dignitatis 
erire non patimur, ut, etiamsi prosperioris fortunae 
iudicio ad honoris ornamenta processerint, vetera 
tamen eis scrinii!? labore privilegia quaesita serven- 
tur. J. id. Oct. Ravennae Honorio vi: et Theodo- 
sio II ÁA. conss. (a. 407] 

Ὁ ὌΝ: Honorius et Theodosius 4.4. Faustino 
pp. Peculiari praeceptionis nostrae favore praesta- 
mus, ut in scriniis memoriae, epistularum libellorum- 
que ab exceptoribus usque ad melloproximos digni- 
1 tatem clarissimorum honoremque percipiant. Et 
sicuti reliqui, qui in isdem scriniis militant, liberum 
cum ordinariis iudicibus ingressum in'!? secretarium 
consessumque habere legibus meruerunt, ii quoque, 
in quos hane stipendiorum meritis clarissimatus con- 
ferimus dignitatem, cum spectabilibus etiam sese 
habere reverentiam recognoscant, ut consedendi in- 
grediendique secretarium sciant a nobis licentiam 
contributam. 2). viii id. lun. Ravennae Lucio vc. 
cons. [a. 413] 

6 *eIdem A44. Eustathio*! quaestori et Helioni?t 
magistro officiorum. Pro biennio annum solum agere 
deinceps decernimus eos, qui in tribus scriniis me- 
moriae epistularum libellorumque ordine ac merito 


stipendiorum ad gradum pervenerint proximorum. 
D. vur id. Febr. Constantinopoli Theodosio A. vii 
et Palladio conss. [a. 416] 

7 Impp. Theodosius et Valentinianus 4.4. Nomo 
magistro officiorum.  Unicuique, qui in sacris scri- 
niis militat? sui loci merita servari oportere con- 
stituimus, et universos, qui ultra numerum statuto- 
rum in isdem scriniis militant, sui gradus respectu 
per ordinem quem sortiti sunt in deficientium statu- 
torum locum, ut tamen ultimis socientur, subire de- 
cernimus: scilicet ut nemini penitus liceat, cum sit 

osterior tempore, in locum praecedentis ambire, nisi 


forte adeo qui tempore vincitur laborum compara- 


tione superat, αἱ 233 quindecim primatum eiusdem scri- 
nii testimonio cum sacramenti religione subnixus 
1 praecedentibus dignior iudicetur. Hanc quoque 
observationem extra filios proximorum volumus cus- 
todiri. etenim cuique proximo unum de suis filiis, 
qui temporis dumtaxat suffragio nititur, licet parum 
observasse militiam cognoscatur, insequentibus tem- 
pore, qui laborum meritis muniuntur, anteferre posse 
2(1) decernimus. lllum tamen, qui locum statuti 
meretur, proximo quidem ducentos quinquaginta 50- 
lidos, melloproximo vero vel adiutori pro consuetu- 
dine uniuscuiusque scrinii viginti aut quindecim soli- 
3 dos offerre praecipimus. Quod si quis de super- 
numerariis, qui in statuti locum subire debuerat, ne 
pecuniam offerat, statuti etiam gradum recusare vo- 
luerit, sequenti tam offerendae quantitatis praedictae 
quam subrogandi licentia permittatur, ita videlicet, 
ut 8i secundus etiam vel tertius vel cuiuslibet numeri 
in eadem excusationis voluntate duraverit, accedenti 
semper eadem copia quam praecedens excusaverat 
4 tribuatur. Hos autem, qui ad statutorum ordinem 
progredi noluerint, nec de suo gradu volumus remo- 
veri et, cum vacaverit statuti locus, condicionem 
quam antea repudiaverant, id est offerendae pecuniae 
et adipiscendi statuti locum liberam habere praeci- 
pimus facultatem. [a. 443—4447] 

8 *^Idem 44. NNomo magistro prune Proxi- 
mos sacrorum scriniorum, quos íides ac diuturnae 
observationis industria litterataque militia, comitem 
quin etiam dispositionum, quem probitas ac strenui- 
tas merito commendat, completo tempore suae mi- 
litiae comitivae sacri nostri consistorii cingulo in 
diem vitae potiri, manentibus videlicet iam dudum 
1 praestitis salvis privilegiis, decernimus. Quibus 
enim arcana pietatis nostrae merito committuntur, his 
pietas nostra vitam cingulo supra dictae comitivae 
ornandam decorandamque decrevit. (a. 443— 444 ?] 

9 Imp. Leo A4. Patricio magistro officiorum. 1n 
sacris nostris scriniis militantes per commeatum non 
continuatim praestitum ante conventionem profecti 
intra indultum temporis spatium erunt cum suis 
coniugibus et liberis a eonventione securi: ab indic- 
tionibus etiam publicorum et civilium munerum et 
post completam militiam excusatione potiantur: super 
domibus quoque, quas in provinciis possident, meta- 
torum molestia liberentur. 

10 ?*/dem A. Hilariano comiti et magistro offi- 
ciorum ac paíricio. Statutos memoriales praecipi- 
mus esse in scrinio quidem memoriae sexaginta duos, 
epistularum vero triginta quattuor, libellorum quoque 
triginta quattuor: antiquarios vero, qui habentur in 
scrinio memoriae, numquam minus esse quam quat- 
1 tuor. Supra scripti autem memoriales nullo modo 


(1) segg. ex Th. 6, 26, 12 addita sunt (2) scriptionis 


T^. (3) Mart. 12,215, 1. (ἢ — T^. 6,26,5 (5) Con- 
stantiano cum 6, 55, 9 T'h. 15, 14, 8 scr. — (6) in pro- 
vinclis om. 7^. (7) vel spectabiles om. T. (8) segq. 


iterantur in 1, 48, 3 (9) Nov. (aecepta ....] Triveris 
scr. (10) — T. 6, 26, 8, cf- TA. 6, 26, 1 (11) id 
est ...dispositionum om. T^. (12) in senatu ins. Τῇ. 
(13) 2 ς ΤΆ. 6, 26, 14: Gothofredus iungit T^. 6, 15, 1 
(Honorio vus et Theodosio v AA. conss. — a. 412) 
(14) Quamvis innumeris legibus scriniorum gloria deco- 


retur, iubemus tamen, ut primo omniur: sit eorum se- 
eura 7'^. (15) glebalis auri solutione" nesciat fins. ΤΉ. 
(16) vel adhuc...vel om. T. (17) scrinii KO, scriniis 


I TA. (18) — TA. 6, 26, 16 (19) in om. libri, for- 
tasse etiam Th. (20) — 7i. 6, 26, 11] (21) viro illu- 
stri ins. Th. (22) sic del*, militant KO (23) superat 


ut scripsi, superatus υὐ 7, superati O, superatur 7e, 

superatur ut /^ (24) iunge 12, 21, 6, in qua princtpüi 

verba extrema repetuntur (25) fortasse tungendae sunt 

1,23, 6 (d. v1 k. April. Iordane et Severo conss.) 12, 59,9 
58* 


XII 19 


460 


DE PROXIMIS SACRORUM 


duplici fungantur officio nec geminis chartis inrep- 
serint, ut non occupentur! plura in unum $e com- 
moda collaturi nihilque reliquis relicturi. j 

11 Amp. Anastasius Α. Eusebio magistro officio- 
rum. Si quis in sacris nostris scriniis, id est me- 
moriae dispositionum epistularum et libellorum, sta- 
tutis iam connumeratus ab hac luce fuerit subtractus, 
ab eo, quicumque utpote vacante loco de substitutis 
in statutorum consortio fuerit ultimus subrogatus, 
pro solacio vel suffragio proximi definitam sacraeque 
constitutioni divae memoriae Theodosii et Valenti- 
niani principum? insertam quantitatem defuncti he- 
redes vel successores vel liberi eius seu creditores, 
qui fenus cum mortuo pro statuti loco ei adquirendo 
contraxerint, consequantur: ita scilicet ut, si heredi- 
tas vel successio diem functi minime fuerit suscepta 
vel adita, tales personae, id est creditores quidem 
contra ceteros praerogativa sibi servata, liberi autem 
vel agnati seu cognati non hereditatis sed privilegii 
nomine simili modo huiusmodi summam percipiant 
sibique petere ac vindicare permittantur: nullius 
machinatione huiusmodi nostra dispositione retrac- 
tanda seu violanda, maxime cum viros etiam pro 
tempore spectabiles eorundem proximos scriniorum, 
. 8i quis eorum ante completum proximatus actum 
morte praeventus sit, ad heredes successoresque suos 
residui temporis proximatus solacia sine quadam im- 
minutione transmittere non dubitetur. 

12 3idem 4. Celeri magistro officiorum. In sacris 
gcriniis militantes et parentes atque uxores eorum 
nec non liberos ex sententia tantummodo tuae celsi- 
tudinis criminales et civiles intentiones agentium ex- 
cipere iubemus, insuper etiam colonos seu adscripti- 
cios et servos eorum in hac regia urbe degentes 
eodem beneficio potiri, fidei pro tempore adiutoris 
viri spectabilis proximi vel unius ex statutis commit- 
tendos: ita^ ut, si in provincia quicumque memoria- 
lis repertus fuerit, iuratoriae cautioni committatur, 
etsi non possideat immobilem substantiam, servi ni- 
hilo minus et coloni ad eum pertinentes fidei eius 
1 tradantur. Modum insuper sportularum ad medio- 
crem deduci quantitatem et exsecutoribus de schola 
agentium in rebus attribuendis unum solidum singu- 
los usque ad finem negotii proque ingressu in iudi- 
cio tuae magnitudinis quolibet modo faciendo duos 
solidos et pro editione gestorum exceptoribus dimi- 
diam solidi partem et, si apud arbitrum negotium 
ventilari contigerit, ipsi quidem arbitro unum solidum 
et nihil amplius, exceptoribus autem eum observan- 
tibus tam pro ipso quod implere videntur ministerio 
quam pro editione gestorum seu relationis vel defini- 
tionis tertiam partem solidi praebere sancimus: nec 
pro tempore virum spectabilem fisci patronum vel 
exsecutores, quibus imminendi litibus sollicitudo in- 
iuncta est, quicquam ab his exigere seu profligare 
concedi: dimidia scilicet expensarum, quas in iudicio 
tui culminis a memoratis personis praeberi statui- 
mus, portione in iudiciis provincialibus ab his agnos- 
cenda: ita ut, si de civilibus annonis vel tutela seu 
curatione vel novi operis nuntiatione litem eos subire 
contigerit, in maiore quidem iudicio ad similitudinem 
sumptuum, quos in iudicio eminentiae tuae depen- 
dere praecepti sunt, apud virum autem clarissimum 
praefectum annonae seu fisci patronum urbicariae 
magnificae praefecturae vel architectos pro modo 
eorum, quae super arbitris et litibus apud eos exer- 
cendis superius statuta sunt, solventes expensas nihil 
2 amplius agnoscere seu dependere cogantur. Quae 
omnia custodiri iubemus, sive per se sive per pro- 
curatores &ut defensores lites exercere maluerint. 
3 haec, si prolata scriptis sententia moniti sunt. Si 
vero ex depositione seu aliter quis eorum conventus 
fuerit, nihil eum vel scrinio viri clarissimi adiutoris 
vel cuilibet alii nomine sportularum offerre compelli, 


Ja Omnibus ante latis privilegiis postea, quibus per 
anteriores divorum principum sanctiones defendun- 
tur, in persona tam eorum, qui adhuc militant et 
qui postea eandem militiam sortiti sunt, quam eorum, 


qui praedictam militiam gradu vocante* iam depo- - 


suerunt vel postea deposuerint, servandis, ut eorum 


commodo ipsi quoque una cum uxoribus et liberig, - 


4 colonis praeterea etservis propriis perfruantur. Et 
quoniam in controversiis, quas in iudiciis moveri  - 


contigerit, aequalitatem litigatoribus volumus servari, 
et adversariis eorum pro sumptibus et expensis simi- 
lem ante latorum beneficiorum praerogativam custo- 
5 diri. Propter hanc etenim causam et viros de- 
votos memoriales non tantum agendo in quolibet 
iudicio, sed etiam actiones ab aliis ingerendas ex- 
cipiendo privilegiis a nobis indultis potiri decernimus. 
6 His videlicet, qui militiam virorum devotissimorum 
memorialium gradu soluto deposuerunt seu deposue- 
rint, et si quietis amore per provincias domicilium 
fovere maluerint, omnibus nihilo minus privilegiis, 


quae huiusmodi personis per sacratissimam legem - 


nuper promulgatam? a nostra serenitate praestita 


sunt, muniendis et eorum commodis atque auxilio 
potituris. j 


latii. Comperimus divinitus quidem? fuisse dispo- 
situm viros devotos adiutores tuae magnitudinis certo 
esse in numero nec ad huiusmodi nomen vel operam 
plures licitum esse adspirare, quam in scrinio qui- 
dem sacrae memoriae duodecim tantum, septenos 
vero in duobus reliquis scriniis, id est sacrarum epis- 
tularum sacrorumque libellorum, sed posterioris li- 
centiam temporis supra modum indulgendo ambitio- 
nibus disturbasse rei merita ac in multitudinem di- 
vulgasse, ut inter memorialium et adiutorum numerum 
| non longum paene intersit. Sancimus itaque re- 
duci ac renovari statutum ordinis terminum, non ut 
eximantur adiutoribus ii, qui praeter praedictam dise 
positionem in praesenti exuberant, sed ut interea 
omnibus aliis interdicatur ab adfectando hoc nomen, 
donec exeuntibus singulis ac recedentibus decrescere 
possit vetita conglomeratio legitimusque iam resideat 
numerus: non prohibendis viris devotis adiutoribus 
desistentibus eodem officio, cum vel ad laterculensis 


19 Imp. lustinus A. Proculo ms sacri paá- - 


gradum in scrinio sacrae memoriae provecti fuerint vel ' 


secundum locum obtinuerint in duobus aliis scriniis, 
post quem ? proximi creabuntur, licet nondum redacta 
sit quantitas pristina, tamen alios pro se quos ele- 
gerint subrogandos adiutores petere, qui posteriores 
2 erunt ceteris. lllud etiam disponendum duximus 
utpote nonnullis anterioribus exemplis subnixum nec 
non iustitiae congruum, ut ab his, quibus concessum 
est adiutorum agmini pro se sociare, libellus offera- 
tur viro illustri pro tempore quaestori petendaque 
eius subscriptio tempus atque hominem nec non rem 
ipsam continens, id est quod inter adiutores ei quem 
pro se subrogat!? merere permissum est: ordinandis 
videlicet isdem adiutoribus pro ratione temporum, 
quibus libelli porrecti sunt, ut, etiamsi memorialium 
matricula inferiore loco sit, qui prior in adiutoribus 
meruit, adiutor quidem habeatur superior, memoria- 
lis vero posterior pro utriusque ordinis modo vel 
discrimine: quod etiam in aliis quoque paene omni- 
bus officiis observari dignoscitur. 

14 Jdem A. Tatiano magistro officiorum. Hac 
lege sancimus, si quando adiutores viri magnifici pro 
tempore quaestoris sacri nostri palatii in accusatio- 
nem civils causae vel criminalis deducti fuerint, 
strictum iuris et integritati congruum ordinem con- 
servari, ut, si sine!! scriptis conveniendi sint, nomen 
eius praecipientis ore designatum esse sufficiat: sin 


autem scriptis in querimoniam unus adiutorum aut. 


plures forte ferendi sint, monumenta sententiarum in 
persona tantummodo conveniendi adiutoris praece- 


(1) sic KOI', quod videntur tueri. B. (καταληφϑ' ὥσι), 
aucupentur 76 (2) e. 7 ἢ, f. (3) ?ungenda videtur 
12, 20, 6 (4) ita K, sed ita O (5) vacante dett. 


(6) praecipimus ve! simile quid desideratur , (1) mon 
extat (8) quidem O^, pridem X O^ (9) post quem K, post- 
quam O (10) subrogant Mommsen (11) sine X, non OQ 


Tug DE AGENTIBUS IN REBUS 461 XII 19. 20 


po He 


fnr 


AD 


ἐ | — dentium aequum et iustum initium futuro praestent! | troduci vetamus: ceteris scilicet anterioris sanctionis 


1 certamini. Et 


quoniam probatioribus exemplis 
quam indecorae consuetudini deceat indulgeri, quod 
in universo scrinio devotissimorum libellensium evi- 
cisse monstratur, id in adiutores sacrae memoriae, 
sacrarum etiam epistularum transferendum censemus, 
ut, qui liberam proficiscendi licentiam pronuntiatione 
commeatus indepti fuerint, sine qualibet stipendiorum 
aut emolumentorum deductione peregre degant, ete- 
nim? pro tempore viris clarissimis proximis et mel- 
loproximis aut eorum adiutoribus absentiae causa 
vel offerre de suo proprio aut ex annonis aut stipen- 
diis quicquam relinquere cogendi, quamvis Ianuarias 
kalendas indultum excedat spatium et intra se festum 
2 diem? contineat. Ad haec illud observandum 
sancimus, ne alius adiutor propter quamcumque 
ambitionem his, qui in praesenti sunt, vel post eorum 
deminutionem addatur, licet in veterem numerum re- 
dacti fuerint. 

15 *Impp. lustinus et lustinianus 444. Tatiano 
magistro officiorum. Certae quidem sunt dispositio- 
nes nostri numinis, quas super adiutoribus viri illu- 
stris pro tempore quaestoris nostri palatii, quorum 
1 obsequio res agitur quaestoria, dedimus?. Quarum 
prima quidem ad supplicationem eorundem adiutorum 
emissa numero? eorum, qui erant illo tempore, quo 
preces nobis obtulerunt, neque aliquem eximi neque 
aliquem addi praecepit, praeterquam si quis eorum 
vel ad laterculensis gradum in scrinio sacrae memo- 
riae vel ad secundum locum in duobus aliis scriniis, 
id est sacrarum epistularum sacrorumque libellorum 
et cognitionum, provectus fuerit: nam his licere de- 
sistentibus ab adiutoris officio alios pro se quos 
voluerint adiutores subrogare ultimum locum in is- 
dem adiutoribus obtenturos, licet superiorem in me- 
2 morialibus habeant. Altera? vero per sacram 

ragmaticam facta est, per quam excelsae memoriae 

roculo viro? suggerente praecepimus illos etiam 
adiutores posse in suum locum!? alios inducere, qui 
per aliquem fortuitum casum minus implere suum 
officium valeant, veluti senium vel morbum vel aliam 
necessariam causam: quod ex ipsorum adiutorum 
petitione idem magnificae memoriae Proculus ad nos 
3 rettulit. Sed in praesenti, ab aliis memorialibus 
tam in scrinio sacrae memoriae quam in ceteris duo- 
bus sacrarum epistularum sacrorumque libellorum 
et cognitionum relatis aditi comperimus deminutio- 
nem eorundem adiutorum impediri per memoratam 

ragmaticam sanctionem et insuper venditionis quo- 
dado memorati officii locum introductum esse. 
4(1) Quod ne de cetero fiat, praesentem sanctionem 
ad tuam magnitudinem mittimus, per quam iubemus 
illis tantummodo permissum esse secundum prius 
nostrae serenitatis rescriptum alios in suum locum 
subrogare, ys vel laterculensis gradum in scrinio 
memoriae vel secundum locum in aliis duobus scriniis 
adepti fuerint, secunda nostra sanctione super hoc 
capitulo de cetero cessante: nulli danda licentia eo- 
rundem adiutorum, praeterquam si ad memoratos 
gradus adscenderit, alium pro se isdem adiutoribus 
ex quocumque fortuito casu connumerare, ut eo 
modo ad veterem numerum idem adiutores redeant 
et duodecim quidem in scrinio sacrae memoriae, 
gepteni vero in alis duobus sint, id est sacrarum 
epistularum sacrorumque libellorum et cognitionum. 
5(2) Illo videlicet observando, ne alius adiutor per 
quamcumque ambitionem his qui in praesenti sunt 
vel post eorum deminutionem, licet in veterem nu- 
merum redacti fuerint, addatur: nam si permutatio- 
nem, licet fortuito casus inciderint, prohiberi dispo- 
suimus, multo magis prioribus manentibus alios in- 


capitulis in suo robore permansuris. (a. 521] 


XX." 
DE AGENTIBUS IN REBUS. 


1 "Inppp. Arcadius Honorius et Theodosius A44. 
Anthemio magistro officiorum. Nullus de schola 
agentium in rebus de cetero locum mortui conetur 
invadere, sed is, qui ordine stipendiorum et laborum 
merito ad gradum militiae sequebatur, statim atque 
illum fata subduxerint in eius praemia percipienda 
succedat omni obreptione cessante. JD. prid. k. 
Iul. Constantinopoli Honorio A. v1 et Arisiaeneto 
COAnSS. [a. 404] 

2 "Idem A444. Helioni magistro officiorum. 
Nulli posthac sine nostrae maiestatis auctoritate dis- 
cingendi agentem in rebus, null eximendi pateat 
copia: nam probata schola et animadversionem ve- 
reri iudicis et nullam debet timere contumeliam vili- 
tatis. D. ΜΠ id. Nov. Constantinopoli Honorio x 
et Theodosio vr AA. conss. [a. 415] 

9 Imp. Leo A. Patricio magistro officiorum. Matri- 
culam agentum in rebus a tua celsitudine confectam 
admittentes iubemus, ne ducenarii plus quam qua- 
draginta octo in cingulis habeantur in posterum: et 
numerum centenariorum ducenti viri, quos vocante 
tempore gradus competentes admiserint, parique modo 
biarchorum nomen meritumque ducenti quinquaginta 
viri dumtaxat, praeterea cireitorum trecenti et equi- 
1 tum quadringenti quinquaginta impleant. Sit in 
aeternum illa quoque fixa stabilisque tuae sublimi- 
tatis dispositio, ut, si quis de numero ducenariorum, 
quos quadraginta octo quotannis esse censuimus, for- 
sitan de luce migraverit, laborum eius fructum suc- 
cessores ab intestato vel ex testamento venientes 
luctui!$ dispensent, et ita omnibus inter ceteros 
superstites potiantur solaciis, tamquam si vivus, qui 
haec eadem diu speraverat, sibimet vindicasset: qua 
de causa locum etiam eius successorum intuitu va- 
2 care conveniet. Nemo autem sine divali proba- 
toria, quam codices in sacro nostro scrinio memoriae 
positi debeant inserendam accipere, militaribus eius- 
dem devotissimae scholae stipendiis vel privilegiis 
potiatur. 

4 [dem A4. Patricio magistro officiorum. Ex eo, 
quo primum ducenae vel centenariorum gradum in 
schola agentum in rebus militantes meruerint, desi- 
nant in sacratissima videlicet civitate constituti alte- 
rius iudicis cuiuslibet auctoritate pulsari, vel in alio 
quolibet examine praeterquam viri magnifici magistri 
officiorum et cui forsitan ipse concesserit actionibus 
sui quisque adversarii respondere. quod multo magis 
in criminalibus causis observari decernimus: absur- 
dum est enim, ut in eius salutem vel existimationem 
valeat quisquam proferre sententiam, cuius de nulla 
1 re possit pecuniaria iudicare. Huius autem bene- 
ficii praerogativam subadiuvis!9 etiam, qui singulis 
inveniuntur temporibus, deferri iubemus, licet hanc 
in eorum persona more quoque vetere servari cogno- 
verimus: ut tamen post depositum officium memora- 
tum, si non inter centenarios numerentur, communi 
2 jam lege respondere non ambigant.  Praedictas 
autem omnes centenariorum personas in provincia 
repertas concessa nunc speciali fori praerogativa, 
nisi publicae exsecutionis sollicitudo his iniuncta "7 
sit, uti prohibemus eosque ordinariorum etiam iudi- 
cum pro vetere iure sententiis oboedire praecipimus. 

9 (XXI, 1) !5/dem A. Patricio magistro officio- 
rum. Agentes in rebus, qui per ordinem consequi 


(1) praestet O, estet A^, est et K^ (2) erpectes minime 
(3) expectes nec intra festum diem se (4) propter K, 
praeter O (5) ef. 1, 355 (6) c. 18 pr. $ 1 ^. t. 
(1) numero edd., numerum K, munerum Ὁ (8) c. 13 
$2 h.t (9) viro dett, verbo O, verbum K (10) locum 
O, oífütium K (1) B 6,29 (12) x TA. 6, 27, 14 


(13) 2 T^. 6, 21, 17 (14) requiritur impp. Honorius 
et Theodosius AA. (cf. TA.) (15) luetui Cuiacius, luctu 
I, luctum K?, lucrum K^ (16) subadiuvis edd., sub 
aliis K7^, subaussmus 75, subaudimus vel subadultis dett. 
(17) sze dett., iuncta. KT (18) rubricam de praepositis 
agentium in rebus maie inserunt edd. 


XII 20. 21 


469 DE PRINCIPIBUS AGENTUM 


solent principatus insignia, in unoquoque scrinio fa- 
bricarum et barbarorum quaternos subadiuvarum solli- 
citudinem per annum dumtaxat integrum procedentes 
gradatim subire hac in aeternum valitura lege decer- 
nimus: exceptis videlicet universis negotiatoribus quod- 
libet mercimonium per se gerentibus interpositasve 
ersonas, cum eis ante sacratissimis constitutionibus 
interdictum sit militáre: exceptis nihilo minus his, 
qui possessionum alienarum sollicitudinem procura- 
tionemve susceperint. eos enim ad haec officia vo- 
lumus adspirare, quorum labores scholae agentum in 
1 rebus testimonio comprobantur. Illi quoque sunt 
ab hac liberalitate nostrae mansuetudinis excludendi, 
qui, cum scholae eidem socientur, in sacris scriniis, 
quibus vir spectabilis primicerius et tertiocerius prae- 
sunt, adiuvantes eos! publicarum chartarum tracta- 
tibus occupantur et duobus officiis operam suam 
adhibere non possunt: nam praeter emolumenta, quae 
de praedictis scriniis consequuntur, principatus etiam 
2 solacio debent esse contenti. Quod si morbo vel 
aetatis senio capti vel imperiti huiusmodi rerum vel 
quocumque alio vitio praepediti per se memorati 
officii curam subire nequiverint, consideratis prae- 
cedentibus eorum laboribus per substitutum chartu- 
larium eiusdem scrinii, cui praefuturus est ipse, 
idoneum et tam moribus optimis praeditum quam 
scientiam peritiamque rerum habentem electione sua 
suarumque periculo facultatum praefatum munus eos 
implere praecipimus. 

6 ὦ) ? [mp. Anastasius A, Celeri magistro officio- 
rum. Hac saluberrima sanctione decernimus agentes 
in rebus pro conventionibus et modo sportularum 
exsecutoribus praebendarum pro? quantitate sump- 
tuum, quae circa litigia sibimet ab^ aliis inferenda 
vel a se contra alios per semet ipsos seu per ordi- 
nandos ἃ se pro2uratores exercenda convenit ab his 
agnosci, beneficiis, quae in sacro nostro militantibus 
ministerio iam pridem per divinas sanctiones indulta 
sunt, perpotiri, fideiussorem idoneum de eadem schola, 
| non autem extraneum offerre compelli: Ita tamen, 
ut privilegia, quaecumque centenariis seu ducenariis 
vel chartulariis seu viris clarissimis principibus post 
depositam quoque militiam iam per dispositiones prin- 
cipales impertita et nunc usque observata esse nos- 
cuntur, intacta inviolataque custodiantur, cum per- 
absurdum perque temerarium sit hanc nostrae pietatis 
liberalitatem quemquam astuta interpretatione non 
ad augmentum anteriorum privilegiorum, sed immi- 
2 nutionem convertere concedi: Simili videlicet forma 
pro matribus et uxoribus eorum nec non etiam libe- 
ris sub eorum potestate constitutis nec aliam sortitis 
vel sortituris militiam nec non etiam servis ad eos 
3 pertinentibus servanda: Ita ut in provinciis quo- 
que supra dictae personae degentes simili beneficio 
perfruantur, sportulas tamen et litium expensas pro 
4 tertia superius enarratae quantitatis soluturae: De- 
narum librarum auri condemnatione aliaque gravis- 
sima indignatione his feriendis, quicumque nostra 
iussa quolibet modo seu tempore violaverint seu vio- 
lari* concesserint. 


XXI (XXII)*, 
DE PRINCIPIBUS AGENTUM IN RKEBUS. 


1 E. o7 Gratianus Valentinianus Theodosius et 
Arcadius 4444. Cynegio pp. Agentes in rebus post 
palmam laboris emeriti principatus honore remune- 
ramus. atque ideo officiales tam ad necessitates 
publicas quam privatas non nisi principe mittantur 


auctore, nullarumque sine ipso cuiquam mandetur 
exhibitio personarum, etiamsi intercessio in locis de- 
1 gentis officii fuerit impertita. 9?Causarum etiam 
patronos volumus esse conventos, ne ignorante prin- 
cipe ullam postulationem introducant, neve sub unius 
persona suscepti fraude quadam aliena nepotia in- 
2 serenda esse pertemptent. Quod si fuerit defini- 
tio contempta, decem libras auri fisco nostro ab 
officio tuo iubemus inferri. 7). prid. k. Mart. Con- 
stantinopoli Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

2 ?Impp. Arcadius et Honorius AA. Theodoto pu. 
Omnia citatoria, omnium scilicet causarum atque 
personarum, licet sint senatoriae dignitatis, ad prin- 
cipes specialiter revocari praecipimus, actus vero 
ceteros, qui in''? sacratissimo coetu senatus tractari 
consueverunt, censualium sollicitudine celebrari, nec 
aliquid praeiudicium '! ex subreptivo rescripto sup- 
licibus inferri. JD. ΧΙ k. Iun. Constantinopoli Ol - 
rio et Probino conss. (a. 395] 

9 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio 
proconsuli Africae. Proconsularis apicis dignitatis 


adiectione principes agentum !? in rebus praecipimus 
decorari. D. vii k. Oct. Ravennae Varane vc. 
[a. 410] 


cons. 
4 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Vale- 


rio magistro officiorum. Ἐπ agentibus in rebus 
principibus domesticos in suis actibus habere liceat 
eos, quorum fidem industriamque probatam sibi aesti- 
mant, etsi saepe eodem officio fuerint ante perfuncti. 
1 Et si quis agens in rebus post viginti quinque 
annorum curricula ob adversam corporis valitudinem 
militiae finem minime valuerit expectare, sed ad ho- 
norariam ex principe dignitatem testimonio scholae 
prosilierit, isdem eum privilegiis muniri censemus, 
quibus ii qui ad principatus actum progressi sunt poti- 
2 untur. Sed insalutationibus iudicum consessibus- 
que priores eos, qui per longae militiae metas ad 
principatus actum pervenerint, etsi actus tempore 


3 posteriores sint, esse praecipimus. Nihil censua- 


libus vel apparitoribus adversus privilegia eorum ex- 
cogitantibus, tamquam in actu principatus fuerint 
versati, vicenarum librarum auri condemnatione con- 
tra eos!5 proposita. JD. 1111 k. Febr. Consíantino- 
poli Theodosio A. xv et dee bens nuntiatus 9, (a. 436] 

5 Idem AA. Cyro pp. Eos, qui ordine transcursa 
militia post ducenam ad desideratum principis per- 
venerint gradum aut adiutores viri illustris magistri 
officiorum extiterint, cum inter honoratos coeperint 
numerari, vicarianae dignitatis titulis decorari cen- 
semus. [a. 440. 441] 

6 "Idem AA. Nomo magistro officiorum. . Prin- 
cipes agentum in rebus, quos saepe saeva pericula 
vitaeque interdum renuntiatio ad memoratum gradum 
adduxit, completo tempore suae militiae comitivae 
primi ordinis cingulo in diem vitae potiri, manen- 
tibus videlicet dudum praestitis salvis privilegiis, de- 
cernimus. [a. 443. 444?] 

7 Imp. Leo A. Nicostrato pp. Quicumque ex 
corpore cohortalium militans in schola agentum in 
rebus filium procreaverit, antequam ad metas mili- 
tiae suae perveniat!5, principatus honore decoretur, 
licet ipse post finitam militiam utpote liber nulla 
debeat huiusmodi conventione pulsari, filium tamen 
1 cohortali condicioni relinquat obnoxium. Si vero, 
ostquam adeptus fuerit principatum, ediderit filium, 
is qui natus est, etiamsi in schola devotissimorum 
agentum in rebus militiam sortitus non fuerit, ita 
sit liber ac securus nec ullis cohortalis officii nexi- 
bus obligetur, quasi iam ex patre libero et ab hac 
condicione penitus alieno progenitus. [a. 465] 


(1) eo8 7, om. K (2) tungenda videtur 12,19,12 (8) pro 
I^, et pro K, proque 7^ (4) ab dett., velab K7 (5) vio- 
lare libri (ὁ) B 6,29, 6 (1) pr. — Th. 6, 28, 3: 
tunge 12, 19, 1 (8) $ 1 — T5. 6, 28, 4 (9) — T. 
6,28,5 (10) in T., a dett, om. KI (1!) praeiudicii 
Th. (12) 2 Th. 6,28,7 (13) agentes TA. (14) — Τῇ. 
6,28,8 (15) contra eos om. Τῇ. (16) Iustiniani scripse- 


rint Theodosio xv et Valentiniano nn AA. conss.: ín 
Τῇ. additur Eodem exemplo Isidoro ppo., Regino ppo. 
IlL, Leontio pu., Theodoto com. Aegypti, Abthartio com. 
Orientis, Cleopatro praef. Aug., Hesychio proe. Achaiae, 
Eustathio vie. Asiae, Nectario viec. Pontieae (17) verba 
extrema, iterantur in 12, 19, 8 (18) aut et cum Cuia- 
cio ins. aut infra decoretur cum Mommseno del. 


DE CURIOSIS 


463 


XII 21—23 


8 Imp. Zeno A4. lohanni magistro officiorum. 
Multis devotissimae scholae agentum in rebus adi- 
tionibus permoti viros clarissimos eiusdem scholae 
principes, qui finitis militiae stipendiis exeunt, quo- 
tiens ex maioris iudicis sententiis ipsi vel eorum 
coniuges aut liberi vel servi aut coloni sive per se 
sive per procuratores conveniantur, non amplius quam 
unum solidum exsecutoribus sportularum nomine prae- 
bere compelli, apparitoribus vicarianis seu praesida- 
lis iudicii non nisi tertia parte solidi tantum prae- 
1 standa: Nullasque eisdem concussiones aut vexa- 
tiones in praebendis fideiussoribus ingeri, sed eos 
fideiussores quos locorum defensor existimaverit dare, 
ita videlicet, ut pro tenore generalium edictorum ii, 
qui vel in sacratissima urbe vel in provinciis immo- 
biles possident facultates, iuratoriae! cautioni et sub- 
2 stantiae suae credantur. Hoc etiam adiciendo, 
ut? numquam nisi ex sententia in scriptis prolata 
3 penitus moneantur. Ad similitudinem insuper 
aliorum officiorum, quotiens civiles vel criminales 
contra eosdem cognitiones moventur, exsecutorem 
quidem negotii usque ad finem litis civilis seu crimi- 
4 nalis unius esse solidi praestatione contentum. Et 
pro insinuandis nostrae serenitatis apicibus vel sim- 
pliei contra obnoxios eorum postulatione deponenda 
binos solidos ab his vel coniugibus eorum praeberi. 
5 Et quotiens exemplaria postulantur, ii quorum 
interest accepto solido quod petitur praebere (non 
6 differant. Pro implendis vero monumentis, unde 
conveniendi tribuitur exsecutoribus facultas, non ultra 
quam tres solidos quibus competit impertiri praeci- 
"7 pimus. Arbitro vero non amplius quam solidum 
et fisci patronis dimidiam solidi partem, notariis vero 
tertiam usque ad finem, sicut dictum est, causae 
praestare: super editione quoque chartularum solidi 
5 partem dimidiam praebere. Quod si non apud 
arbitrum, sed in competentibus iudiciis maioribus 
cognitio celebretur, inducendi quidem negotii gratia 
non nisi quattuor solidos eosdem? viros clarissimos 
erogare, gestorum vero excipiendorum causa duos 
tantummodo solidos dare et nullius ultra supra scrip- 
tas quantitates cuilibet alteri praestandi sumptus ex- 
9 actione vexari. His omnibus locum habentibus, 
sive ipsi aliis litem ingerunt sive ab aliis pulsantur. 
D. k. Sept. Theodorico cons. (a. 484] 


XXII (XXII). 
DE CURIOSIS. 


1 *Ump. Constantius A. ad Lollianum pp. Curiosi 
et stationarii, vel quicumque funguntur hoc munere, 
crimina iudicibus nuntianda meminerint et sibi ne- 
cessitatem probationis incumbere, non citra pericu- 
culum sui, 51 insontibus eos calumnias nexuisse con- 
stiterit. cesset ergo prava consuetudo, per quam 
carceri aliquos immittebant. 7). x; k. Αι. Mediolani. 
acc. XII k. Sept. Arbitione et Lolliano conss.  [a. 355] 

2 *Idem A. et Iulianus C. ad Taurum pp. Agentes 
in rebus in curis agendis et evectionibus publici 
cursus inspiciendis nostrorum memores praeceptorum 
credimus in omnibus velle profutura rei publicae: 
ideoque solos agentes in rebus in hoc genere iussi- 
mus obsequium adhibere, et non ab alio penitus offi- 
1 cio". Hi vero pervigili diligentia providebunt, ne 
quis contra* evectionis auctoritatem moveat cursum 
vel amplius postulet, quam concessit evectio. quis- 


quis ieitur aliquid tale perpetrare temptaverit, im- 
2 probi coepti privetur effectu. Demonstretur etiam 
iudicibus vel curiosis evectio, etiamsi quis nobis iuben- 
tibus festinare memoret in obsequium necessarium, 
3 nec praevaleat contumacia vel dignitas. Ergo 
nummum vetamus exposci pro animalibus in cursu 
minime constitutis. quod si forte aliquis aestimaverit 
perpetrandum, eius quadruplum quod accepit inferre 
cogatur. JD. xv k. Mai. Mediolani Constantio A. 
ViIII οἱ luliano C. 11 conss. [a. 351] 

9 'e]dem A. ad agentes in rebus. Per id tempus, 
quo cursus tuendi sollicitudinem sustinetis, condem- 
nationes praefectorum praetorio !! circa !? eos solos 
irritae sunt futurae, qui servaverint honestatem. erga 
eos vero, qui inhoneste et contra decus saeculi vel 
honorem militiae versabuntur, non solum condemna- 
tio mansura est, verum etiam gravior poena statuenda*. 
PP. prid. k. Dec. Eusebio et Hypatio conss.  [a. 359] 

4 V Impp. Arcadius et Honorius AA. Marcello ma- 
gistro offetorwn. Agentes in rebus singulos per 
singulas provincias mittendos esse censemus, quibus 
tamen inspiciendarum evectionum tantum debeat cura 
mandari, ut nihil prorsus commune aut cum iudi- 
1 cibus aut cum provincialibus habeant. Nec naves 
debebunt illicita concussione vexare nec libellos aut 
attestationes litis gratia !* suscipere aut in carcerem 
quemquam trudere!6, sed cursui solum vacare. J.k. 
Íun. Constantinopoli Olybrio et Probino conss. (a. 395] 


XXIII (XXIIII)."" 


DE PALATINIS SACRARUM LARGITIONUM ET 
RERUM PRIVATARUM. 


1. !*Impp. Constantius et Constans AA. ad Veroni- 
cianum vicarium Asiae.  Palatini!? pro capitibus 
seu iugis suis tantum pensitationem atque obsequia 
recognoscant, extraordinariis et sordidis muneribus 
et susceptionibus et?? temonariis oneribus liberati. 
D. non. Mai. Constantinopoli Constantio 1111 et Con- 
stante III AA. conss. [a. 346] 

2 *! Imppp. Valentinianus Valens et Gratianus 4.4.4. 
Titiano comiti sacrarum largitionum. | Nullus the- 
saurensis vel officialis comitis thesaurorum semel 
deprehensus eversor quocumque pacto aut repetat 
militiam suam aut aliam sibi requirat per ambitum 
dignitatem vel sese transferat ad aliam quamcumque 
militiam. 1). vii k. Febr. Antiochiae Gratiano A. 
III εἰ Merobaude conss. [a. 311] 

9 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
444. Pancratio comiti rerum privatarum. — Prisco 
iam nunc ordine revocato de palatino potius officio 
ad gerendum principatum officii comitis domorum 
per Cappadociam mittantur, quales comes etiam do- 
morum, si inhonestum aliquid gesserit?*, vereatur. 
1 Idoneos itaque singulis annis e numero mittenda- 
riorum ad hoc eligere debebis et mittere. 7). prid. 
non. [ul. Scupis Ausonio et Olybrio conss. ἴα. 819] 

4 ?!Idem A444. ad Hesperium pp. Nihil omnino 
ullis iudicibus cum palatinis nostrae clementiae, qui- 
cumque ἃ 35 comitibus diriguntur, sit commune atque 
coniunctum, sed excepta reverentia, quae non solum 
ab inferioribus, sed etiam a maioribus et in provin- 
cia degentibus?9 rectoribus provinciarum?" debetur 
atque defertur, suis quisque necessitatibus obsecun- 
det. JD. vin id. Dec. Sirmio Ausonio et Olybrio 
conss. c, [a.. 919] 


(1) iuratoriae dett iutorie A, adiuratorie Z (2) ut dett., 
quod KI (3) eosdem de!t., eos KI (4) B 6, 30 
(5) Ξε 7. 6,29, 1 (6) — T4. 6,29, Σ (1) et non 
...Offieio addiderunt lustiniani, cf. Th. (8) citra Th. 
(9) eontin[git] etiam in eursu clabulari, ut forte quis 
pro animalib[us] minime praebitis pecunias pendere co- 
gatur luero eius qui cursui praesederit improbe vindi- 
candas ins. 77. (10) — TA. 6, 29, 3: ?unge 1, 21, 1 
TA. 6, 29, 4. 5 (11) praetorio 74. cum B, om. libri 
(12) erga TA. (13) verum etiam, si ad nostrae sereni- 


tatis notitiam culpabilia gesta pervenerint, in eos erit 
aerius vindieandum 7A. (14) — T7. 6,29,8 (5) litis 
gratia om. Th. (16) trudere 7, detrudere K, tradere 77. 
(11) B 6,31 (8) — T7. 11, 16,6 (19) et Constan- 
tinopolitani cives ins. 77. (20) sordidis...et om. ΤΆ., 
tuentur B (21) — 77. 8, 1.14 (22) — Τῇ. θ, 80, 2 
(23) si seeus se gesserit 77. (24) — Th. 6, 30, 4 
(25) consistorianis ins. 77. (26) in prov. deg., quae 
omittit ΤΆ.) fortasse delenda sunt (21) rectori provin- 
ciae 71. 


XII 23 


464 


DE PALATINIS SACR. LARG. 


5 !]dem AAA. Nebridio comiti rerum privatarum. 
Quidam post impletum ordinem militiae aes 
quam gesserant honoremque transactum ad excep- 
torum scrinia transire nituntur. hac igitur lege 
sancimus, ut nulli prorsus dehinc ista audendi re- 
linquatur occasio: sed unusquisque eius scrinil, quod 
primum militando elegit, ordinem persequatur nec 
in alterius loco finem militiae requirat, qui iam 
proprii ordinis transegerit principatum. D. v id. 
Oct. Constantinopoli Merobaude 11 et Saturnino 
conss. Bus (a. 383] 

6 2]dem 444. ad Probum pp. Ab officiis palati- 
norum excellentia tua sciat ita penitus recedendum, 
ut neque ipsa postmodum licitum sibi credat isdem 
aliquid iniungere et praeterea provinciarum rectores 
prohibeat quiequam ulterius tale conari. 4). vii k. 
Nov. Mediolani post? cons. Merobaudis 11 et Satur- 
nini. [a. 384] 

7 *Idem 444. i aut comiti sacrarum largitio- 
num.  Scrinis omnibus largitionum comitatensium 
infra scriptas decernimus dignitates, ut his contenti 
ambiendi sibi aditum interclusum esse cognoscant, 
etiamsi speciale beneficium emendicato suffragio quis- 
quam valuerit impetrare. annonas etiam iuxta defi- 
. nitum dignitatum modum volumus postulari nec am- 
plius quicquam praesumi. 
| Brevis, quas dignitates per singula scrinia officio- 

rum sacrarum largitionum habere statuimus, 
hic est: 

2 SScrinii exceptorum: perfectissimus ordinis se- 
cundi numero unus, id est primicerius omnis 
scholae. perfectissimus id est primicerius ex- 
ceptorum numero unus?. ducenarii duo, id est 
tertiocerius et quartocerius. centenarius unus, 
id est primicerius instrumentorum.  epistulares 
numero duo. formae primae numero triginta 
sex. formae secundae numero quattuor. for- 
mae tertiae numero tres. 

3 Scrinii numerorum: perfectissimus ordinis tertii 
numero unus. ducenarius numero unus. cen- 
tenarii numero duo. epistulares numero duo?. 
formae primae numero tres. formae secundae 
numero unus. formae tertiae numero duo. 

4 Sacri scrinii tabulariorum: perfectissimus ordinis 
tertii numero unus. ducenarius numero unus. 
centenarius numero unus. epistularis numero 
unus. formae primae numero tres. formae se- 
cundae numero quinque?. 

5 Scrinii canonum: perfectissimus ordinis tertii nu- 
mero unus. ducenarius numero unus. cente- 
narius numero unus. epistulares numero duo. 
formae primae numero quattuor. formae se- 
cundae numero quattuor. 

6 Scrinii mittendariorum: ducenarius numero unus. 
centenarii numero quinque. epistulares numero 
novem, formae primae numero septem. formae 
secundae mumero triginta tres?. 

7 Serinii auri 10 massae: perfectissimus ordinis tertii 
numero unus. id est primicerius sacrae massae. 
perfectissimus!! numero unus, id est secundo- 
cerius. ducenarii numero duo, id est tertio- 
cerius et quartocerius. centenarii numero quat- 
tuor. epistulares numero quattuor. 

8  Aurifices specierum: perfectissimus !! numero unus. 
ducenarü numero tres. centenarii numero sex. 


epistulares numero octo. formae primae nu- 
mero decem et octo. formae secundae numero 
quattuor. 

9 Aurifices solidorum: ducenarius numero unus. 
centenarii numero septem. epistulares numero 
sex. formae primae numero novem. formae 
secundae numero triginta. * 


10 Sculptores et ceteri aurifices 12: centenarius numero ; M 


unus.  epistulares numero quinque. formae 
primae numero sex. formae secundae numero 
decem et octo. 

11 Scrinii auri'? ad responsum: perfectissimus or- 
dinis primi numero unus.  perfectissimi ordi- 
nis secundi numero duo. ducenarii numero tres. 
centenarii numero duo.  epistulares numero 
tres. formae primae numero tres. formae se- 
cundae numero duo. formae tertiae numero 
unus. 

12 Scrinii & miliarensibus !!: perfectissimus ordinis 
primi numero unus. ducenarius numero unus. 
formae primae numero unus. formae secundae 
numero duo. formae tertiae numero tres. 

13 Scrinii !5 vestis: perfectissimus primi ordinis numero 


unus. erfectissimus secundi ordinis numero 
unus. ducenarius numero unus.  centenarius 


numero unus.  epistulares numero duo.  for- 
mae primae numero septem. formae secundae 
numero decem. formae tertiae numero quat- 
tuor. . 

14 Officialium sacrarum vestium: ducenarii numero 
duo. centenarii numero duo.  epistulares nu- 
mero duo. formae primae numero septem. for- 
mae secundae numero decem. formae tertiae 
numero novem. 

15 Deputati sacrae vestis: perfectissimi secundi or- 
dinis numero duo. ducenarii numero duo. cen- 
tenarii numero duo.  epistulares numero duo. 
formae primae numero tres. 

16 Scrinii ab argento: perfectissimus ordinis secundi 
numero unus. centenarius numero unus. epis- 
tularis numero unus. formae primae numero 
quattuor. formae secundae numero tres. for- 
mae tertiae numero unus. 

17 Ad pecunias 9: perfectissimus ordinis secundi nu- 
mero unus. formae primae numero duo. for- 
mae secundae numero duo, formae tertiae 
numero quinque. 

I8 Argentarii comitatenses: ducenarius numero unus. 
centenarii numero duo. epistulares numero duo. 
formae primae numero octo. formae secundae 
numero viginti quinque. 

19 Barbaricarii: centenarius numero unus. epistu- 
lares numero duo. formae primae numero octo. 
formae secundae numero unus. 7... ... . .. 

D. mur id. lun. Heracliae Ricomere et Clearcho 

conss. (a. 384] 

8 1!*]dem 4444. et Arcadius A. Trifolio comiti sa- 
crarum largitionum. Placuit iusta et omnibus mit- 
tendariis palatini officii profutura suggestio, qua !? in- 
sinuasti, ut ex isdem annui singuli ex ducenariis, 
terni ex centenariis habito provisionis intuitu cin- 
gulo liberentur. 272. zzz id. Mart. Constantinopoli 

Arcadio A. et Bautone vc. conss. [a. 385] 

9 ?*e7nppp. Arcadius Honorius et Theodosius 444. 
Nestorio comiti rerum privatarum. Non aliter qui- 


(1) 2 TÀ. 6, 30, 5 


(2) -- T^. 6,30, 6 — (3) post] 
&cc.... post scr. (4) 2 Zh. 6, 30, 7 (5) in T^. Pa- 


risiensi huius brevis $ 2...6 mutilae servatae sunt, ordine 
tamen adeo perturbato, ut ad emendandos libros nostros 
certi. nihil adferant: reliqua inde a ὃ 7 omissa sunt 
(6) primicerius omnis scholae. perfeotissimus [ordinis ter- 
fii] numero unus, id est primicerius exceptorum scr., cf. 
Notitia dign. Or. 13,33 ed. Seeck — (1) sic Καὶ, centenarius 
num.unus epistularis num.unus dett. (8) quinque dett., 
duo K (9) xuu 77.? (10) aureae Notitia dign. Or. 
13, 26 — (11) ordinis tertii ins. (12) sic deti, artifices 
KI (13) serinii auri Cuiacius cum Notitia dign., sorini- 


arii Hal, scrinii libri (14) a miliarensibus Notitia dign., 
ad militem /ibri (15) scrinii edd., seriniarii /biri 
(16) serinii a pecuniis JVot/fia dign. (11) ἐπ O addun- 
tur haec: perfc& numero ii secundo certus centenarum 
numerum quattuor: accedunt igitur  perfectissimi duo. 
secundocerius et centenarii quattuor. attamen scrinia 
omnia quae in Not. dign. laudantur in superioribus ex- 
tant? nam qui illic ad finem collocati sunt tertiocerius 
et quartocerius (Or. 33.34 ), ii ni fallor cum secundocerio 
(32) scrinio ezceptorum ($2) huius brevis continentur 
(18) — T.6, 30,8: ?unge Th. 6, 30,9 (19) qua T^, 
quam AO (20) - 7 6, 30, 18 


rece GR 


DE STRATORIBUS 


465 


XII 23—25 


libet in officio sacrarum largitionum vel! privatarum 
cingulum militiae sibi sumendum existimet, nisi nostrae 
mansuetudinis adnotationem meruerit.  /. prid. id. 
Aug. Ancyrae Stilichone 11 et Anthemio conss. [a. 405] 

10 ?Znpp. Honorius et Theodosius A4. lohanni 
pp. Palatinos, qui sacrarum remunerationum ratio- 
nem tractantes inculpanter ad calcem terminumque 
militiae pervenerint?, adiutorem et primicerios diver- 
sorum officiorum praecepimus habere privilegia *, 
quae nuper agentum in rebus scholae a nostra sunt 
mansuetudine contributa*, scilicet ut ἃ tironum prae- 
bitione memorati reddantur exsortes ceteraque onera 
non agnoscant. JD. vii id. [un. Ravennae post cons. 
Honorü vini et Theodosii v AA. [a. 413] 

11 */dem AA. Anysio comiti sacrarum largitionum 
et Tauro comiti rerum privatarum. Ad similitudi- 
nem sanctionis", quam? de proximis sacrorum pro- 
mulgavimus Scriniorum, etiam in officio sacrarum 
largitionum atque privatarum pro biennio annum sub 
perpetua observatione praecipimus custodiri, ita ut 
et privilegia, quae huiusmodi officiis vel primiceriis 
sacris legibus deferuntur, integra illibataque serven- 
tur. JD. rin k. dul. Constantinopoli Theodosio A. 
vii et Palladio conss. [a. 416) 

12 Imp. Theodosius A. et Valentinianus C. Maai- 
iino comiti sacrarum largitionum. Viros devotos 
palatinos non oportere in hac regia urbe apud virum 
illustrem praefectum urbis litigare compelli, nisi de 
aedificatione domorum et servitutibus et annonis orta 
videatur causa: in aliis vero causis tam pecuniariis 
quam criminalibus apud viros illustres tantummodo 
1 comites suos respondere. Rectoribus autem pro- 
vinciarum intra administrationis suae fines inter prae- 
sentes palatinos nec causis publicis occupatos co- 
gnoscere tam pro civili quam pro criminali causa 
permittimus, sic tamen, ut non aliter criminalis sen- 
tentia adversus eos proferatur, nisi ex suggestione 
provincialis iudicii vir illustris comes sub quo militat 
certioratus hoc ei permiserit. 

13 Idem 4.4.5 Eudoxio comiti sacrarum largitio- 
num. Inter alias praerogativas, quas ante meruerant 
scholae societatis sacrarum largitionum, primicerius 
et tres primicerii scriniorum tribuni praetoriani mili- 
taris dignitate fruantur, nulla eis ex cuiuslibet iudi- 
eis praeceptione iniungenda publica vel privata ne- 
cessitate. 

14 Jdem AA. Florentio pp. Iubemus viros de- 
votos palatinos rei nostri numinis privatae isdem 
privilegiis decorari, quibus etiam palatini qui in 
sacris largitionibus deferuntur. cum enim par simi- 
lisque militia sit, iustum et competens videtur isdem 
1 utrumque officium privilegiis gloriari. Primicerios 
itaque officii tresque primates scriniorum rerum pri- 
vatarum finito tempore militiae inter tribunos mili- 
tares praetorianos, salvis isdem praestitis privilegiis 
sacris constitutionibus, nostram clementiam adorare 
decernimus, ita tamen, ut nullam iniunctionem nul- 
lam sollicitudinem privati vel publici negotii quolibet 
iudiciario praecepto sustinere possint, sed excepta 
omni necessitate omnique fatigatione indeptae digni- 
tatis honore potiantur. 


XXIII (XXV). 
DE STRATORIBUS. 
1 '9Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Zosimum 


praesidem novae Epiri. Per omnes provincias edic- 
tum generale misimus, ut ab!! stratoribus unus tan- 


tum solidus probae!? nomine posceretur, et in offerendis 
equis certam formam staturam aetatem provinciales 
1 nostri custodiendam esse cognoscant. Quos etiam 
fisco certo solidorum modo obnoxios fecimus, si, 
quod stratores petere interdictum est!3, illi dare stra- 
2 toribus non timerent. Ofticium quoque gravitatis 
tuae centum argenti libris multabitur, si sciens prae- 
dietam rem gestam fuisse non ilico eam severitati 
iudiciariae prodidisset. D. xz k. Jw. Apolloniae 
Valentiniano et Valente A44. conss. [a. 313] 


XXV (XXVI).* 
DE CASTRENSIANIS ET MINISTERIANTS. 


1 !5Zmpp. Honorius et Theodosius A44. Narsi co- 
miti et castrensi sacri palatii. Yn officio spectabili- 
tatis tuae secundum formam divalium responsorum 
post completum tempus praefinitum, id est biennium, 
prioribus decedentibus insequentes ad locum pro 
merito laborum stipendiorumque succedant, nec ulla 
licentia tribuatur his, qui impletum deposuerint offi- 
cium, denuo ad eandem militiam vel sollicitudinem 
remeandi. JD. vr id. Febr. Constantinopoli Theo- 
dosio A. VII et qui TUM nuntiatus 15, [a. 416] 

2 Idem AA. Scholastico"' comiti et castrensi sacri 
palatii. Si quis primae vel secundae vel tertiae for- 
mae specialiter inter statutos gradum caelitus value- 
rit impetrare, supernumerarius ultimus formae tertiae 
in matriculis habeatur. Z.prid. id. [an. Constantino- 
poli Honorio xii et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 

9 'sImpp. Leo et Anthemius AA. Iohanni comiti 
et magistro officiorum. Yi, qui in schola vestis sa- 
crae militant, vel matres eorum vel uxores crimina- 
lem vel civilem litem contra se commovendam in 
nullo alio nisi in sublimitatis tuae suscipiant exa- 
mine. 

4 Impp. Leo et Zeno AA. Hilariano comiti et 
magistro ue vule Ante omnia !? nullius penitus 
alterius iudicis minoris vel maioris sacro ministerio 
nostro deputatos, quorum officia singillatim brevis 
subter adnexus continet, nisi à tuae dumtaxat mag- 
nitudinis sententiis conveniri, ut in nullo penitus 
alterius iudicis foro pulsantium ?? nisi in tuae tantum- 
modo amplitudinis examine praebeant aliquando re- 
1 sponsum. Sed ne in hoc ipso iudicio enormibus 
molestentur dispendiis, vel ex nudis: conveniantur 
facile cuiuscumque mandatis, ipsis quoque sportulis 
et fideiussionibus modum constituimus observandum, 
ante omnia decernentes, ne quando sine scriptura 
vel interpellatione deposita ac sententia prorogata 
tuae magnitudinis eademque non edità conveniri posse, 
conventos vero non alium fideiussorem nisi actuarium 
vel unum e primatibus suae scholae exsecutoribus 
pro suae personae responsione sine scripto praestare, 
sive per se ipsi sive procuratore dato in iudicio re- 
sponsuri sunt, et sive in causis civilibus appetantur 
2 sive in criminalibus incusentur. Nec ultra con- 
ventionis nomine sportularum quam unum aureum 
exsecutoribus usque ad finem litis praestent, quem- 
cumque contigerit conveniri. inducendorum sane 
nomine et cognitionum exercendarum standaeque per- 
sonae gratia ex simplici postulatione contra eos ha- 
bita, sive ex appellatione subsecuta vel quolibet alio 
modo in iudicio deponatur, tribus tantummodo soli- 
dis usque ad terminum negotii eos qui accepturi sunt 

raecipimus semper esse contentos. in cognitiona- 
libus vero gestis edendis duos tantummodo praestari 


(1) largitionum vel om. TA. (2) τ T^. 6, 30, 20 
(3) pervenerint T'., pervenientes nec mon etiam libri : 
ὅσα «oic ἀπὸ πριγκίπων μαγιστριανοῖς δέδοται προ- 
γόμια, ταῦτα καὶ τῷ βοηϑῷ Tis τάξεως τοῦ κομητοῖ 
τῶν λαργιτεώνων καὶ τοῖς τὸν λόγον τρακταΐσασεν 
ἀμέμστως ἁρμοζέτω DB: unde apparet adiutorem et pri- 
micerios esse eos qui ad militiae terminum pervenerint 
(4) praecepimus ea habere priv. adiutorem et primicerios 
div. o£. TÀ. (6) ΤΆ. 6, 15, 13. (6) — TÀ. 6, 30, 1 
II. 


(1) 12,19,6 (8) quam 7. que KO (9) impp. Theo- 


dosius et Valentinianus AA. scribi debuit (10) — TA. 
6, 31, 1 Β 060, 32, 1. (11) ab TÀ., om. libri — (12) pro- 
bae 7h. cum B, proprie O, proprio Καὶ (13) petere 


numquam timent 77. (14) B 6, 32 (15) — T. 6, 
32, 1 (16) sic 7., et Palladio conss. scripserint lusti- 
niani (11) — Τῇ. 6,32,2 (18) ?unge 12,5,3. 12,59, 8 
(19) ἃ ins. Mommsen (20) expectes pulsantibus 


99 


XII 25—29 


466 / DE DECANIS 


3 solidos. Haec autem privilegia non in eorum 
tantummodo, sed in matrum quoque et uxorum per- 
sonis valere et ad integrum permanere: filiis quoque 
et maritis easdem fideiussionis nomine, si necessitas 
interpellationis exegerit, tradi nec alios vades exigi: 
ipsosque, dum militant, et post emensam militiam 
cum his, qui ex tempore prioris praestitae sibi prag- 
maticae sanctionis eiusdem militiae stipendia implesse 
noscuntur, omnibus privilegiis perfrui (cunctis nihilo 
minus capitulis sacris adfatibus divae recordationis 
Marciani, quos se meruisse adserunt, valituris, ex- 
cepto hoc, quod in diversis iudiciis tunc respondere 
4 praecept sunt) hac sanctione decernimus. Ad- 
vocato quoque fisci, exceptoribus etiam, qui apud 
arbitros hoc utuntur officio, ab exordio incipiendo 
usque ad terminum finemque negotii tertiam dum- 
taxat partem solidi praebituros: in huiusmodi autem 
arbitrorum gestis edendis non ultra praestare quam 
dimidiam solidi partem: et cum per provincias con- 
stitutus fideiussore conventus caruerit, adiuratoriae 
tantummodo cautioni committi nec ullo tempore nisi 
ex tuae dumtaxat magnitudinis sententia conveniri 
(exceptis tributariis e& munerum functionibus et cri- 
minibus, quae in locis inquiri flagitari! et vindicari 
generalia legum praecepta constituunt), praesenti sanc- 
tione decernimus: viro clarissimo adiutore sublimi- 
tatis tuae in speculis constituto, ne quid ex his quae 
statuimus aliqua subreptione violetur. [a. 414] 
2 


XXVI (XXVID.? 
DE DECANIS. 


1 *Impp. Honorius et Theodosius 44A. Helioni co- 
miti et magistro aser. Quattuor, qui ex cor- 
pore decanorum ad primum militiae gradum perve- 
nerint, biennii spatio primiceratus gerant officium, 
neque ulterius cuiquam hoc loco liceat immorari, ut 
omni gratia et ambitione cessante post duorum an- 
norum currieula succedant prioribus subsequentes. 
D. prid. non. Nov. Constantinopoli Theodosio A. vii 
et Palladio vc. conss. [a. 416] 

2 Impp. Theodosius et Valentinianus A44. Nomo 
magistro officiorum. Nostrae pietatis famulationibus 
adhaerentes decanos non oportet pro desiderio pul- 
santium ad alia protrahi iudicia, sed viri illustris 
1 tantum magistri officiorum observare examen. Hoc 
namque modo neque mansuetudinis nostrae obsequia 
decipiuntur et agentibus adversus eos iure adhibetur 
2 responsum. Ad exemplum itaque devotissimorum 
scholarium nulli licere memoratos ad aliud iudicium 
trahere et pulsatos priorum fidei scholae permitti 
praecipimus. (a. 443—444 ?] 


XXVII (XXVIII). 
DE MENSORIBUS. 


1 5Impp. Honorius et Theodosius 44.9 Aemiliano 
magistro officiorum. Primicerius mensorum? bien- 
nio s agentis in rebus ultimi militiam sortia- 
tur. J. x k. Aug. Ancyrae Stilichone 11 et Anthe- 
το conss. [a. 405] 


XXVIII (XXVIIII).* 


DE PRIVILEGIIS EORUM QUI IN SACRO PALATIO 
MILITANT. 


1 */mp. Constantinus A4. palatinis bene meritis * 
salutem. A palatinis tam his, qui obsequiis nostris 
inculpata officia praebuerunt, quam illis, qui in scri- 
niis nostris, id est memoriae epistularum libellorum- 
que, versati sunt, procul universas calumnias sive 
nominationes iubemus esse submotas, idque beneficium 
ad filios eorum atque nepotes ipso ordine sanguinis 
pervenire, atque immunes eos ἃ cunctis muneribus 
sordidis et personalibus permanere cum universis 
mobilibus et mancipiis urbanis, neque iniurias eis ab 
aliquibus inferri: ita ut, qui haec contempserit, in- 
discreta dignitate poenas debitas exigatur. JD. 111] 
k. Nov. Triveris Volusiano et Anniano conss. ἴα. 314] 

2 !!Idem A. Rufino pp. De cubiculis nostris vaca- 
tione donatos vel diversis obsequiis palatinis, memo- 
riales etiam, qui in scriniis memoriae epistularum 
libellorum sacrarumque dispositionum referuntur, nec 
non et si qui in utroque officio palatinorum comita- 
tensium singularumve urbium et officio admissionum 
et castrensis sacri palatii militant, privilegia volumus 
habere, ut nec ipsi nec filii nec nepotes eorum ad? 
1 honores vel munera municipalia devocentur. Qui- 
bus omnibus condonamus, ne exactorum vel turma- 
riorum, quos capitularios vocant, curam subeant vel 
obsequium temonariorum vel pentaprotiae 13 aut etiam 
2 tironis praestationem agnoscant'*. Nam beneficiis 
nostris ita digni sunt, ut etiam censualibus vel per- 
sonalibus vel corporalibus muneribus liberentur et 
habeant castrense peculium, sive adhuc palatium ob- 
3 servant sive optata quiete donati sunt. Quibus 
omnibus privilegiis coniungimus agentes in rebus, 
licet!5 militaribus videantur esse subnixi. D. v k. Mai. 
Sirmio Constantino A. v et Licinio C. conss. [a. 319] 


9 !SImppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 


444. Eutropio pp. Ex aula nostra decedentes viri 
ab omnibus iniunctis habeantur immunes: numerario- 
rum fastus vel rapaces quaestus tamquam experien- 
tes et idonei non patiantur. 7). 111 non. Febr. Con- 
stantinopoli Eucherio et Syagrio vv. cc. conss. [a. 381] 

4 "Idem et Arcadius AA44.'9 ad. Pinianum pu. 
Omnes, qui in palatio militando diversis actibus pa- 
ruerunt, !?in tantum eius dignitatis, cuius meruerint 
missionem, obtinere noverint insignia, ut his omnibus 
praeferantur in ordine atque consessu, qui posteriore 
tempore regendas provincias dignitatesque susceperint 
1 palatinas. Si quis autem temeraria usurpatione 
violare statuta temptaverit, sacrilegii poenam susti- 
neat?9, D.prid. non. Iul. Mediolani. acc. 1111 k. δα 
Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 


XXVIII (XXX). 
DE PRIVILEGIIS SCHOLARUM. 


1 ?!Zmpp. Theodosius et Valentinianus 4A. Phle- 
etio comiti et magistro officiorum. Viris specta- 
bilibus comitibus scholarum verberandi regradandive 
senatores ac ducenarios licentiam denegamus. ea 
namque, quae tali commotione digna sunt, ad tuae 
| sublimitatis volumus referri notitiam. Insuper 
etiam domesticos eorum non senatores vel ducenarios 
centenariosve fieri decernimus: poena quinque libra- 
rum auri plectendo, quisquis hanc divinam iussionem 


(t) flagitii Mommsen (2) secundum c.4 pr. et B. excidit 
brevis officiorum, quae ad sacra ministeria deputata 
sunt: libri errore Graecam constitutionem desiderari ad- 


notant (8) B 6,33 (4) — ΤΆ. 6,33, 1 (5) — Τῇ. 
6, 34, 1 B 0, 33, 3: iunge Th. 1, 9,3 (6) imppp. Ar- 
eadius Honorius et Theodosius AAA. 77. (1) ad in- 
Star scriniorum ins. T. (8) B 6, 33 (9) 2 71. 


6, 35, 1 (10) suis ns. T7. 


(11) 2 7. 6, 35, 3: 
iunge 12, 1, 3 


(12) curiam vel ins. Th. contra B 


(13) prototypiae Τῇ. contra B (14) aut etiam... agnos- 
cant om. Th. et B (15) meritis ins. TÀ. — (16) — 77. 
6, 35, 1 (17) — 71. 6, 35, 13 (18) imppp. Valenti- 
nianus Theodosius et Arcadius AAA. TA. (19) secun- 
dum legem domini germani nostri ins. Τὰ. (20) hoc 
autem generale decretum si quisquam temeraria usur- 
patione violare temptaverit, sacrilegii reus legibus cen- 
seatur TA. (21) 2 Nov. Theod. 21: pr. — 1, 81, ὃ 


d  -. 


DE CASTRENSI OMNIUM PALATIN. 407 


XII 29.—33 


excesserit, scrinio vero barbarorum, si tale quid vel 
attemptari passum fuerit vel attemptatum contra 
leges non suggesserit, decem librarum auri condem- 
2 natione percellendo. lllud etiam observari non 
sine ratione conveniet, ne is, cui domestici officium 
per militiae gradum vel quinquennii tempus interdici 
censuimus, familiaritate comitis simulata rem prohi- 
bitam alio nomine valeat usurpare. JD. xv k. Mai.! 
Constantinopoli Cyro vc. cons. (a. 441] 

2 Impp. Leo et Zeno AA? Eusebio magistro am 
ciorum. Hac lege decernimus, ut, qui in singulis 
Scholis militant quique post emensa stipendiorum 
curricula ad primiceriorum gradum pervenerint et 
adorata nostrae divinitatis purpura virorum clarissi- 
morum comitum meruerint dignitatem, tam cingulo 
quam privilegiis omnibus sibimet competentibus per- 
Íruantur ac deinceps usque ad finem vitae foro tuae 
celsitudinis tantummodo subiaceant nec ex alterius 
cuiuslibet sententia civile subire litigium compellan- 
1 tur. In criminalibus sane controversiis et in pu- 
blicis tributis et adversus tales viros provincias mode- 
rantium congruam iurisdictionem volumus observari, 
ne sub praetextu concessi privilegii vel flagitiorum 
erescat auctoritas vel publica vacillet utilitas. [a. 474] 

9 Imp. Zeno A. Longino magistro officiorum. 
Quotiens super causa civili vel etiam criminali, ex 
sententia videlicet iudicii tui culminis, scholares vel 
eorum coniuges, sive adhuc vivent? mariti sive post 
mortem eorum in viduitate constitutae sunt, matresve 
eorum in viduitate permanentes aut liberi, qui non 


Specialiter alterius iudicis iurisdictioni subiectam 


condicionem sortiti sunt, et servi ad eos pertinentes 
conveniuntur, minime eos easve extranei fideiussoris ^ 
exactione vexari, sed pro consuetudine vetustissima 
et iugiter observata numerarium suae scholae fide- 
1 iussorem praebere iubemus. Hoc videlicet obser- 
vando, ut in criminalibus causis quinque alios pri- 
mates ex triginta viris, à primicerio usque ad trice- 
simum retro numerandis una cum numerario, volentes 
Scilicet et non recusantes, praebeant fideiussores, aut 
recusantibus quinque sicut dictum est viris extraneus 5 
in eriminibus tantummodo publicis fideiussor una 
cum numerario praebeatur: ita ut exsecutoribus non 
amplius ab his quam unus solidus, sive per se sive 
per procuratorem respondere maluerint, praebeatur. 
ia(1) In subeundis autem cognitionalibus certami- 
nibus, quotiens causa fuerit arbitro delegata, pro 
contestatione litis unum solidum et pro definitione 
ab arbitro recitanda alterum unum et nihil amplius 
2 dari decernimus. Quod si causa in iudicio tui 
culminis ab ipsa contestatione litis vel relatione iudi- 
cis aut appellatione interposita ventilatur, pro indu- 
cenda cognitione non amplius quam tres solidos, et 
chartarum vel recitandorum in cognitionibus instru- 
mentorum nomine, editionis quin etiam gestorum 
3 duos tantummodo solidos dabunt. Quotiens sane 
apud viros clarissimos provinciarum moderatores, ex 
delegatione scilicet sententiae tuae magnitudinis, con- 
tra viros fortissimos scholares vel eorum coniuges 
vel liberos vel servos cognitio celebretur, non amplius 
quam dimidiam partem consuetorum sumptuum prae- 
3a beri decernimus. Hoe etiam adiciendo, ut, qui 
acceptis commeatibus ad provincias profecti fuerint, 
usque ad quinque mensium spatium, intra quod ipsis 
erit remeandi licentia, nullam penitus actionem, su- 
per civili videlicet negotio (exceptis criminibus? et 
3b tributariis functionibus) sustineant. Ne tamen 
ibi quoque, post quinque scilicet commeatus menses, 
ex sententia iudicii tuae magnitudinis conventi in 
exigendis fideiussoribus aliquod sentiant detrimentum, 
4 iuratoriae eos cautioni iubemus committi. Quotiens 


autem ex verbis et sine ulla scriptis prolata senten- 
tia idem fortissimi scholares vel eorum matres seu 
coniuges, ut dictum est, aut liberi vel servi monean- 
tur, nihil? ipsa exsecutione sportularum nomine pe- 
nitus eos vel eorum matres seu coniuges aut liberos 
secundum superius datam distinctionem vel servos 
5 praebere decernimus. Sed si talis sit negotii 
vilitas*, ut etiam sine scriptis, consentientibus videlicet 
partibus, super ea possit cognosci, expectato sine 
scriptis, sicut dictum est, habendae cognitionis eventu, 
Si deteriorem calculum reportaverint, sportularum 
nomine unum tantummodo solidum exsecutori prae- 
6 stabunt. Sin vero causae qualitas in scriptis 
habendam cognitionem flagitaverit, in hoc necesse 
est casu interlocutione in scriptis proferenda ea, quae 
superius de quantitate sportularum decidendarumque 
cognitionum disposita sunt, observari. 


XXX (XXXI). 
DE CASTRENSI OMNIUM PALATINORUM PECU- 
LIO. 


1 ?Imp. Constantinus A. ad Severum pu. Omnes 
palatinos, quos edicti nostri iam dudum certa privi- 
legia superfundunt. rem, si quam, dum in palatio 
nostro morantur, vel si!? parsimonia propria quae- 
sierint vel donis nostris fuerint consecuti, ut castrense 
peculium habere praecipimus. quid enim tam ex 
castris est, quam quod nobis consciis ac prope sub 
1 conspectibus nostris adquiritur? Sed nec alieni 
sunt à pulvere et labore castrorum, qui signa nostra 
comitantur, qui praesto sunt semper actibus, quos 
intentos eruditis studiis itinerum prolixitas et expe- 
2 ditionum difficultas exercet. Ideoque palatini nostri, 
qui privilegiis edicti uti potuerunt, peculia sua prae- 
cipua retineant, quae, dum in palatio constituti sunt, 
aut labore, ut dictum est, proprio aut dignatione 
nostra quaesierint. PP. x k. Jun. Constantino A. 
Vi1!! et Constantio C. conss. (a. 326] 


XXXI (XXXII). 
DE EQUESTRI DIGNITATE. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Mamer- 
tinum pp. Equites Romanos secundum gradum post 
clarissimatus dignitatem obtinere iubemus. 0). prid. 
k. Nov.* Philippopoli divo Ioviano et Varroniano 
conss. [a. 364] 


XXXII (XXXIII). 
DE PERFECTISSIMATUS DIGNITATE. 


1 Imp. Constantinus A. ad Paternum V alerianum.'* 
Codicillis perfectissimatus fruantur, qui impetrave- 
rint, si abhorreant a condicione servili vel fisco aut 
curiae obnoxii non sint vel si pistores non fuerint 
vel non in aliquo negotio constiterint nec sibi hono- 
rem venali suffragio emerint nec rem alicuius ad- 
ministraverint. 


XXXIII (XXXIIII).'* 


QUI MILITARE POSSUNT VEL NON ET DE SER- 

VIS AD MILITIAM VEL DIGNITATEM ADSPIRAN- 

TIBUS ET UT NEMO DUPLICI MILITIA VEL DIG- 
NITATE ET MILITIA SIMUL UTATUR. 


1 Impp. Severus et Antoninus AA. Antonio suo 
salutem. Si militiae nomen dare vultis, offerte!" vos 
his qui probandi ius habent. non autem ignoratis 


(1) sic Nov, xv1 k. Apr. Cuiacius (2) sic Cuiacius, 
imp. zen. aa. O, imp. leo Καὶ: Cuiacius fortasse inpera- 
tores ex diversorum librorum lectione composuit, nam a. 414 
secundum 12, 25, 4 Hilarianus mag. off. fuit (3) vive- 
rent libri (4) sic K; fideiussionis O — (5) sic O, extra- 
neis K (6) sic O, criminalibus K (7) pro ins. Cuia- 


cius (8S) sic dett, utilitas K, levitas O (9) — 77, 
6, 35, 15 (36, 1) B 57, 2, 91 (10) si KTAÀ, om. O 
rectius (11) vi Gothofredus, v1 TÀ. (12) — T. 6,36,4 
B60,934,1 (13) d. vix k. Iun. ser. (14) — 7/.6,31,1 
B 6,34,2 (15) Valerianum 7, om. libri (10) B 
97, 1, 36 seqq. — (11) offerte dett, offerre KO 


59* 


XII 33 


468 


QUI MILITARE POSSUNT 


eos, qui litis causa militiam appetierunt, postulanti- 
bus adversariis solvi sacramento solere. E 

2 Impp. Diocletianus et Maacimianus AA. Valerio 
militi. Non tantum decurionum filis, sed omnibus 
in fraudem civilium munerum nomina armatae mili- 
tiae dantibus fraudem prodesse displicuit. 

9 Impp. Arcadius et Honorius 44. Pulchro ma- 

istro utriusque militiae. Cura pervigili observare 
debebit sublimitas tua, ne coloni vel saltuenses aut 
ultro se offerentes ad militiam suscipiantur armatam 
aut cogantur inviti. : 

4 Imp. Leo A. Dioscoro pp. Omnes omnino cu- 
rialis vel cohortalis condicionis constituti nullam 
armatam militiam in posterum adripiant.  [a. 4727] 

b Imp. lustinus ΑἹ. Licinio magistro officiorum. 
Eis quidem, quibus indultum hactenus demonstratur, 
quo binis auf ternis pluribusve mereantur cingulis 
non coniunctis e prisca consuetudine, sed absectis 
atque discrepantibus, detur electio, quem retinendum 
sibi potius censeant, quem deserendum cognoscant, 
ut in eo quod optaverint firmiter maneant, eo quod 
1 despexerint sine dubitatione repellantur. In pos- 
terum vero nemini prorsus facultas pateat eodem 
tempore plus quam unius ordinis nomen adfectare, 
interdicendis in commune cunctis ut dictum est binis 
pluribusve militiis, nec dignitatem coniungere cuilibet 
alii cingulo concedendis, ut et qui supplicandum de 
re vetita nobis existimaverint, poena decem librarum 


auri pro temeritate quamvis infructuosa plectantur !, 


et qui susceperint iussionem augustam per subreptio- 
nem elicitam, quod nonnumquam contingit, decem 
librarum auri multa feriantur: scriniis etiam nec 
non officiis, quorum haec intersit, si non restiterint 
et hanc pragmaticam legem obiecerint, decem libra- 
1a rum auri dispendio puniendis. Si quid autem 
contra haec perpetretur, sciant omnes, quod extra 
concessum admissum est? aut actum fuerit vel notis 
conscriptum ? publicis, simile habeatur, acsinec im- 
petratum nec^ pronuntiatum omnino nec insertum 
2 esset ullis matriculis.  Scituris etiam omnibus, 
qui merentes in ordinibus armatis sive civilibus ad- 
ministrandas provincias seu regendos quoslibet nu- 
meros vel iam sunt seu de cetero fuerint iussione 
nostra* sortiti et, ut servetur eis gradus, augusta 
promeriti?^ sanctione, parem indulgendam sibi licen- 
tiam, postquam deposuerint sollicitudinem, aut in 
priore cingulo protinus persistendi, nullo vindicando 
titulo dignitatis, quem sollicitudo media praestiterit, 
aut retinendi splendorem, quem adquisierint admini- 
strationis obtentu, verum priore cingulo desistendi. 
3 Monente tamen innata nobis clementia liberum 
esse cunctis prospeximus, si militia, qua." decedendum 
est, inter eas habetur, quas volentibus licet distra- 
here, et in alios eam conferendi et pretia conse- 
quendi, prout in isdem agminibus consuevit hactenus. 
4 Excipiendis videlicet nec deducendis in hanc per- 


pod conservandam legem pragmaticam eis, qui 
inas militias simul compositas et sociali nexas con- 
sortio fuerint adsecuti, ut in viris dicatissimis scho- 
laribus atque candidatis fieri moris est nec non in 
viris devotis laterculensibus et pragmaticariis vel a, 
secretis contigit, quos memorialium etiam aut agen- 
tum in rebus adornat cingulus, et si qui simili sti- 
pendiorum iunguntur copula. 7). vii k. lan. Constan- 
tinopoli Iustino A. iterum et Opilione conss. ἴα. 524] 

6 Imp. lustinianus A. Menae pp. Super servis, 
qui postea ad quandam militiam adspirare tempta- 
verint vel scientibus vel ignorantibus dominis, prae- 
cipimus, si quidem ignorantibus his eam meruerint, 
licere dominis adire competentem iudicem et suam 
ignorantiam eo, quod contrarium minime probatur, 
ostendere eoque modo spoliatos eos militia in suum 
dominium trahere: sin vero scientibus his servi mili- 
taverint, cadere quidem eos non tantum dominio 
eorum, sed etiam omni patronatus iure, illos vero 
ingenuos effectos, si quidem utiles ad militiam eis 
datam visi fuerint, in ea durare, sin vero minime 
1 idonei sint, e& privari. Super illis autem servis, 
qui iam militarunt et adhuc in eadem militia perse- 
verant, licentiam dominis damus intra triginta dierum 
spatium ab eo tempore connumerandorum, quo prae- 
sens sanctio divulgata fuerit, vel nostram adire cle- 
mentiam vel competentes iudices et suam innocentiam 
commendare eosque in suum recipere dominium. 
2 Quo tempore transacto simili modo tam dominio 
p omni patronatus iure cadere eos necesse est. 

. VIII id. April. Constantinopoli Decio cons. ἴα. 529] 

7 ldem. A. Iohanni pp. Si quis servum suum 
dignitatem habere, quemadmodum militiam, fuerit 
passus, spolietur et dominio servi et iure, quod per- 
1 venit*ad patronos. Cui enim ferendum est homi- 
nes à nostra manu donationes accipientes adhuc 
inter servos haberi et forte cum suis dominis nostram 
2 purpuram adorantes? In his itaque casibus, in 
quibus non militia, sed dignitas volentibus dominis . 
servis adquiritur, eadem iura reserventur, quae antea 
posita sunt, ne videatur nostra sanctio aliquid habere 
3 imperfectum. Sciant autem domini ad exemplum 
praeteritae nostrae constitutionis, quae de huiusmodi 
servis loquitur, quod, nisi hoc intra triginta dies, 
ex quo hoc eis fuerit notum, manifestaverint et 
competentem iudicem adierint et spoliare eos digni- 
tatibus curaverint, dominium eorum et ius patrona- 
tus amittant, nobis deliberantibus, postquam dominio 
fuerint servi liberati et inter ingenuos connumerati, 
si oportet eos habere dignitatem vel ea quasi indig- 
nos spoliari. JD. k. Sept. post consulatum Lampadü 
et Orestis vv. cc. (a. 531] 

S 9'O αὐτὸς βασιλεὺς D(Ao0Q κόμητι | τῶν [9ey[o]v 
ἐϊδικῶν. OsozcV[5]o|uer!9. .... | παρα v. ..... | eee] 
ἜΝ αἰατο || ἢ xoà “μεμοκκκκακκακς κατα ||... (p... vam] 
eetllessIlleee» λαμπίροτατες Toufovvss 


(1) plectentur libri (2) est. del. Mommsen (3) est 
ins. K (4) nec. K, nec non Ὁ (5) sic 7^, iussionem 
nostram KOI^ (6) sic edd., pro meritis τὶ (1) qua 
1, quae VKO (8) sic V dett, pertinet KO (9) c.8 
maiore ex parte mutila extat in V, quem supra ezserip- 
simus: supplementa probabiliora intra uncinos quadratos 
recepimus, versus libri in partibus mutilis lineis||distinzi- 
mus, litterae evanidae, de quarum numero constare vide- 
tur, stellulis numeravimus, reliqua quae perierunt punctis 
explevimus. accuratius ea omnia in exemplo libri Vero- 
nensis p. 18 erprimere licuit. inder B 57,1, 45 ad pr. 81 
hic est. ἡ διάταξις Ελληνικὴ οὖσα βεβαιοῖ τὴν πρώτην 
(πέμπτην scr.) διάταξιν τούτου τοῦ τίτλου τὴν λέγου- 
σαν μηδένα κατὰ τὸν αὐτὸν καιρὸν δύο στρατείας 
ἔχειν, προστιϑεῖσα, ὅτε οὐδεὶς ὀφείλει οὔτε στρατείας 
ἄλλας μετιέναι καὶ τοῖς τριβούνοις νοταρίοις ἐγκατα- 
λέγεσϑαι. $1 ᾿“παιτεῖ δὲ ὑπομνημάτων πραττομένων 
ἕκαστον κατατίϑεσθαι, τί μᾶλλον ἐπιλέγεταε τῶν 


στρατειῶν ἢ τῶν ἀξιωμάτων, ὁρίζουσα χρόνον εἴσω 
τριῶν μηνῶν μετὰ τὸ γνῶναι ταύτην τὴν διάταξιν, 
ὥστε ἐντὸς τούτου προσιέναε τὸν βουλόμενον ἐν μὲν 
Κωνσταντινουπόλει τῷ κόμητι τῶν ϑείων ἰδικῶν, ἐν 
δὲ ταῖς ἐπαρχίαις τοῖς ἄρχουσι τῶν ἐπαρχιῶν, καὶ 
τὴν οἰκείαν φανεροῦν σπτροαέρεσιν (id est: constitutio 
Graeca confirmat quintam huius tituli constitutionem, 
quae neminem eodem tempore duas militias habere dicit 
eo addito, ne quis ad alias militias accedat et inter tri- 
bunos notarios recipiatur. ὃ 1 Praecipit autem, ut 
gestis interpositis unusquisque deponat, quamnam mili- 
tiarum vel dignitatum praeferat, trium mensum spatio 
praefinito, postquam de hac constitutione certiores facti 
sunt, ut intra hoe qui voluerit Constantinopoli comitem 
rerum privatarum, in provineiis praesides provinciarum 
adeat et propositum suum manifestet) (10) Φλώρῳ 
εὐ ν ϑεσπίζομεν restituit Zachariae 


XXXIII 8 Jdem A. Floro comiti rerwm priva- 
farum. | Sancimus gestis in. tuo tudicio 


*"*45592922922255*2* 


conficiendis declarare, utrum, dignitatem an qualem 
militiam praeferant, et si quidem ... clarissimi comí- 


NEGOTIATORES8 NE MILITENT 


469 


XII 33—35 


^vora]oixlo «...... τοῦ || τριβούν[ο]ν .... vexo|vov. .... 


τον | »eeesesese lE 9Ipiossesss monet... ll .........} κατα 
sGxORsxP «xxi Vas! || 7 ποίαν [oro]ersíav ἡγοῖντο, καὶ 
size αἷρετον xxxs? τὴν τοῦ λαμπροτάτου κόμητος μᾶλ- 
λον ἀξίαν κεκτῆσϑαι καὶ τοῖς συμβόλοις τε περιβλέ- 
σπτου τριβούνου κεχρῆσϑαι, τὴν ἄλλην ἢ" ἄλλας τὰς 
οὔσας αὐτοῖς στρατείας ἀποϑέσϑαι, μηκέτε τούτων ἢ 
μιᾶς αὐτῶν ἀντιλαβέσϑαι δυναμένων" ἤγουν εἴπερ 
ἐπὶ τῆς οἰκείας ϑέλοι διαμένειν στρατείας, τῇ ἀξίᾳ 06 
ἔτυχεν ἀπαγορεῦσαι καὶ [τοῖς] 3 ὑπὲρ vov λαμπροτα- 
vov τριβούνου νοταρίου πραιτοριανϊοῦ δεδομένοι) * 
1 αὐτῷ συμβόλο[ε5]. Ταύτῃ [ο]0»]5}} τῇ ewrosutesussnsn 
ϑεσπίζομεν μηνῶν εἴσω τριῶν μιετὰ | vo καταμεντ' 
xv xn ϑεῖον ἢ [ἡμῶ)ν πραγματικὸν ὃ νόμον γε!νέσϑ'αι 
κατὰ ταύτην μὲν τὴν βα [σιλίδ]α πόλιν παρὰ τῇ σῇ 
DE o onsteeiel || «e e e epist ten 
x7E0Q || xtxsttsQiisx Ox 600 (Tcv ἢ 


ell Ys πάντας τὴν 
s || exti» φανερὰν xovalsuiosuss? εἴτε μίαν τις 
τῶν ἐξαενΐτων αὐτῷ στρατιῶν ἐπελεξανΐτων svvssov ? 
αὐτὸν ἀφίστασϑαι πάντως, εἴτε τῆς στεριγενομένης 
ἀπὸ τοῦ λαμστροτάτου κόμητος ἢ καὶ τ[ὧ]ν [δ] δο]- 
αἰέ]ν[ὦ]ν «vc[o] | συμβόλων τοῦ λαμπροτάτου τρι- 
βούνου ν[οἹταρίο[υ] πρίαἰτο]ριανοῦ || μασασ....γανητα | 
τραβα..... ατενιαν  πεταχουσ ... . | oat... νννννν ον 
2 |....£x avzroere 5 τἰοῖ]ς λ[α]μπροτάτοις τριβούνοις 
γνοταρίοις πραιτοριανοῖς σιωεινσυσακα ἢ κα [τ]ὴν οἰκείαν 
φα[νε]ροῦν μὲν γνώμην δναξιομηνπερακα | τῆς μὲν 
στρατεία ἀφαιρεϑῆναει, μιένουσιν δὲ τοῖς λαμπροτά- 
τοις τριβούνοις νοταρίοις ἡμῶν συναρεϑιμούμενοι, ἤγουν 
τῷ τὴν ἀξίαν τοῦ λαμπροτάτου κόμητος τοὶ ϑείου 
χαμενεξοκεινκονοισ 9 || τεκκεκταντῶν τῶν ἤδη πεπορισ- 
μένων εἰσὶν τῶν ϑείων πραγμάτων «msssiev asses 
Gs || vou ment T Og T ExOLERS SOL || αδτὸν καὶ τῶν κατὰ 
TOVLOVSuAR | ἀχκαστρατείαν ἢ στρατείας... ἢ... ἀξίας 
nvzoO'tvsxo. . ἢ «n τριβούνου τὸν ἀριϑμου sss || snos 
Baoxo.... | ... ἐνεχεκυκκκενν αἰταύκείκα || -. . 
!^ Ej δὲ συμβαίνοε παραδραμεῖν τὸν χρόνον τοῦτον, 
κελεύδε αὐτούς, εἰ μὲν στρατείας πολλὰς ἔχοιεν, 
μέαν καὶ μόνην ἔχειν, εἰ δὲ στρατείαν καὶ éa- 
στολὰς τριβούνων νοταρίων, μένειν μόνον τρι- 
βούνους, εἰ δὲ στρατείαν καὶ κόμητος ἀξίαν, τὴν 
μὲν στρατείαν ἀπολλύειν, τὴν δὲ ἀξίαν τοῦ κόμη- 

τος τοῦ ὑψηλοῦ βήματος ἔχειν, μηδενὸς πραγμα- 
τικοῦ τύπου παρὰ τὰ διηγορευμένα μέλλοντος 

3 ἰσχύειν. ᾿Εὰν δέ τις στρατείαν ἔχων ἄρχων 
ἐπαρχίας γένηται καὶ λάβη ϑεῖον τύπον περὶ τοῦ 
φυλαχϑῆναι αὐτῷ τὸν ἴδιον τόπον, κελεύει ἡ διά- 


...6.ὁ..4 


ταξις τοῦτον τὸν τύπον ἰσχύειν, ἵνα ὃ μὲν στρα- — 
τείας φυλάττηται τόπος, μηκέτε δὲ κεχρῆσϑαι καὶ 
τῷ ἐκ τῆς ἀρχῆς ὡς εἰκὸς προσγενομένῳ αὐτοῖς 

4 ἀξιαματι. Εἰ δέ τι τοιοῦτο ἐπιχειρίσωσιν éxa- 
τερόν τινες ποιεῖν καὶ δύο τυχὸν στρατείαις κε- 

ὅ χρῆσϑαι, ἑκατέρων ἐκπίπτουσιν. Ὁρίζει δὲ πρόσ- 
τιμον εἴκοσι λιτρῶν κατὰ τῶν παραβαινόντων, 
εἰ καὶ ϑεῖον τύπον ὡς εἰκὸς προσποριζομένων 
καὶ ταύτῃ τῇ θείᾳ διατάξει ἐναντιουμένων * ὁμοίως 
δὲ καὶ κατὰ τῶν ἀρχόντων τῶν τὸν τοιοῦτον 
ϑεῖον τύπον προσδεχομένων. 


ΧΧΧΙΠΙ (XXXV). 
NEGOTIATORES NE MILITENT. 


1 Imp. lustinianus A4. Menae pp. Eos, qui vel 
in hac alma urbe vel in provinciis cuidam ergaste- 
rio praesunt, militare de cetero prohibemus, exceptis 
argenti distractoribus, qui in hac alma urbe nego- 
1 tiantur. Hos enim utpote omnium contractibus 
utiles armata quidem militia penitus abstinere san- 
cimus, aliam vero quamcumque sine metu praesentis 
2 sanctionis posse sibi adquirere. Si qui vero nego- 
tiatores, quos omni militia prohibuimus, iam milita- 
runt, licentiam eis damus negotiationem quidem re- 
linquere, militiam vero retinere, scientibus quod, si 
postea negotiantes appareant, militia privabuntur. 
3 Quod et in argenti distractoribus huius almae 
urbis, si armatam militiam iam sortiti sunt, tenere 
volumus, ut relicta negotiatione liceat eis in eadem 
4 militia durare.  Negotiantes etenim post hanc 
sanctionem huiusmodi militia privabuntur: illis, qui 
ad armorum structionem 15 suam professionem con- 
tulerint, minime prohibendis ad competentem suae 
professionis venire militiam et huiusmodi negotiatio- 
nem nihilo minus retinere. [a. 528—529] 


XXXV (XXXVI).'* 
DE RE MILITARI, 


1 Imp. Antoninus A. Amnaeo militi. Stipendia 
et donativa temporis, quo apud hostes fuisse te dicis, 
restitui tibi postliminio regresso restitutoque non 
iure desideras. 


(1) ἐν τῷ σῷ | δικαστηρίῳ πραττομένων || ὑπομνημά- 
τῶν φανερῶς | καταϑέσϑαι, εἴτε ἀξίαν Zachariae 
(2) ἀερετον διων V?, αἱρετώτερον Hercher (2.) τάς 
ins. HMercher (3) τοῖς suppl. Zachariae (4) πραιτο- 
ριανοῦ διδομένοις restituit Zachariae (5) συμβόλοις 
τ. 0vv» Zachariae, συμβολοκε (?) ταυτὴ «v« V. (6) δμίτρεμε 
vel ουτρεμ V? (1) μετὰ τὸ φανερὸν τοῦτον τόν Zacha- 
riae — (8) ϑεῖον ... πραγματικόν Zachariae, σειονκκπ 


vnxooraseuvrOv V? — (9)..... κατὰ δὲ τὰς ἐπαρχίας 
stc. τοῖς ἄρχουσιν τῶν αὐτῶν ἐπαρχιῶν πάντας τὴν 
οἰκείαν γνώμην καταϊστῆσαι καί Zachariae (10) ἐπε- 
λέξαιτο, τῶν ἄλλων Zachariae (11) duodecim versus 
evanuerunt (12) sic vel αυαεια V — (13) pro vov ϑείου 
(σειου V?) ... xovow Bluhme legit vov δὲ του κημεν 
εξουσια xovow (14) — B 57,1, 465 (58) extructionem K, 
instructionem O (16) B 57, 3 — Cf. Dig. 49, 16 


lis dignitatem possidere et insignibus viri spectabilis 
tribuni uti malint, aliam vel alias militias quae eis 
competunt deponi, ut eas unamve earum non am- 
plius usurpare possint: vel si in militia sua rema- 
nere malit, dignitati quam nactus est renuntiet 
neque non insignibus ei pro clarissimo tribuno no- 
1 tario praetoriano praestitis. | Huic. igitur .... 
sancimus, ut intra tres menses, postquam de hac 
divina nostra pragmatica lege certiores facti erunt, 
in hac regia urbe apud tuam excellentiam .... in 
provinciis apud praesides earum provinciarum omnes 
voluntatem suam deponant, et sive e unam mili- 
fiarum quae ei competunt eligat, reliquis omnimodo 
cadat, sive retenta ex clarissimo comitatu vel ex tribu- 
tis ei insignibus clarissimi tribuni notarii praetoriani 
2 [dignitate?] . .. . clarissimis tribunis notariis prae- 
toriams . .. voluntatem suam declarare . . . militia pri- 
vari, remanent auiem in numero tribunorum nota- 
riorum nostrorum, vel ei qui dignitatem clarissimi 
comitis sacri ..... 


. Si vero contingat, ut hoc tempus decurrat, prae- 
cipit, ut, si plures militias habeant, unam tantum 
reüneant, δὲ militiam et codicillos tribuni notarii, 
tantum tribuni maneant, si militiam et comitis digni- 
tatem, militiam amittant et dignitatem comitis primi 
ordinis retineant: nulla forma pragmatica contra 
9 haec statuta vim habitura. δὲ quis vero miü- 
tia praeditus provinciae praeses fiat et sacram for- 
mam de reservando sibi proprio gradu acceperit, 
hanc formam obtinere constitutio iubet, ut militiae 
gradu reservato non utatur etiam ea dignitate quae 
4 éi fortasse ea: provinciae regimine accesserit. Si 
qui vero utrumque tale affectare et duplici forte 
9 militia uti praesumpserint, utrumque amittunt. Con- 
stituit autem multam xx librarum in legis violatores, 
licet divina forma foríasse obtenta huic divinae 
legi restiterint: similiter etiam in. praesides qui 
talem divinam formam susceperint. 


XII 35 


410 


DE RE MILITARI 


“9 em A. militibus cohortis primae. — Viginti 
stipendia si implestis, sordida munera militiae vobis 
non indicentur. ENT. 

3. Idem A4. luliano. Milites ignominia missi, cum 
infamia notantur, nullis honoribus, qui integrae digni- 
tatis hominibus deferri solent, uti possunt. habeant 
autem morandi ubi velint potestatem, praeterquam 
in eis locis, quibus specialiter arcentur.' 

4 Imp. Alexander A. Attico. Defunctorum in 
desertione bona confiscari divus Marcus et Antoni- 
nus pater meus constituit. dr SOEUR 

5 Imp. Gordianus A. Valentino et aliis militibus. 
Cum adlegatis septem annos in desertione egisse 
maritum sororis vestrae et indulgentia nostra esse 
restitutum, non recte desideratis, ut id tempus, ac 
1 siin castris fuerit, habeatur. Proinde excepto 
eo tempore, quod ad desertores pertinet, restitutus 
nostra indulgentia residuo militare debebit: ideoque 
nec stipendia temporis, quo in desertione fuerit, exi- 
gere poterit. 

6 Jdem 4. Bruto militi. Semel causaria? missis 
militibus instauratio non solet concedi obtentu re- 
cuperatae valitudinis melioris, quando non temere 
dimittantur, nisi quos constet medicis denuntiantibus 
. et iudice competente diligenter etiam investigante 
vitium contraxisse. 

7 Idem A. Domno veterano. Frustra vereris, ne 
nota, quae propter delictum militare intercessit, exis- 
timationem tuam iam veterani laesisse videatur, maxime 
cum nec ex eo delicto, quod et in paganorum potest 
cadere personam, notatos milites post missionem pla- 
cuerit esse famosos. 

8 Imp. Philippus A. et Philippus C. Maccio. Cau- 
saria missus nulla existimationis macula adspergitur. 

9 ? Imp. Constantinus A. et C. Aelio pp. Si quis 
barbaris scelerata factione facultatem depraedationis 
in Romanos dederit, vel si quis alio modo factam 
diviserit, vivus amburatur. JD. 1111 k. Mai. Severo 
et Rufino conss. [a. 323] 

10 */mp. Constans 4.5 Titiano pp. Quicumque 
militum ex nostra auctoritate familias suas ad se 
venire meruerint, non amplius quam coniugia liberos, 
servos etiam de peculio castrensi emptos neque ad- 
scriptos censibus ad eosdem excellentia tua dirigi fa- 
ciat. D. 111 k. Iun. Limenio et Catullino conss. [a. 349] 

11 9Zmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo- 
sius AAA. Τὸν pp. Tribuni vel milites nullam 
evagandi per possessiones habeant facultatem : cum 
signis propriis in mansionibus solitis ac publicis ma- 
neant: aut si quis tam necessaria scita contempserit, 
de eo ac tribuno eius ad nostram scientiam rectorum 
ac defensorum relationibus protinus referatur, qua- 
tenus severissime in eos animadvertatur?.  J). ziz71 
id. April. Constantinopoli Ricomere et Clearcho 
conss. fa. 384] 

12 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Ricomeri comiti et magistro utriusque militiae. Cum 
supra virentes fluminum ripas omnis legionum multi- 
tudo consistit, id? provida auctoritate decernimus, 
ut nullus omnino immundo fimo sordidatis fluentis 
commune poculum polluat, neve abluendo equorum 
sudore deproperus publicos oculos nudatus incestet !9, 
sed procul à cunctorum obtutibus in inferioribus 

artibus fluviorum hoc ipsum faciat. JD. vi k. lun. 

incentiae Tatiano et Symmacho conss. [a. 391] 

13 !!Zmpp. Arcadius et Honorius AA. Romuliano 
pv. Nemo miles ex his, qui praesentes divino ob- 
sequio nostrae clementiae deputati sunt et qui in hac 


esse urbe praesente comitatu concessi sunt quive de 
alis numeris vel legionibus sunt, vel sibi vacet vel 
aliena obsequia sine nutu principali peragere audeat. 
qui autem in huiusmodi facinore fuerint convicti, 


militia exuti poenas consentaneas luere compellan- 


tur: 1511 autem, qui in privato obsequio militem re- 
tinere fuerint reperti, quinque libris auri multae 
1 nomine feriantur. Sin vero quisquam missus ἃ 
numero vel a tribuno ad comitatum serenitatis nos- 
trae pervenerit (aliter enim eos hoc facere vetamus 13), 
ilico se viris illustribus comitibus, sub quorum regi- 
mine constituti sunt !*, offerre festinet et causas pro- 


fectionis 15 exponat, ut et responsum caeleste merea- 


2 tur et citam remeandi accipiat facultatem. 1681 
quos autem milites per provincias relictis propriis 
numeris passim vagari Licht earum cognoverint, 
correptos faciant custodiri, donec de his clementiae 
nostrae auribus intimetur et, quid fieri oporteat, de- 
cernamus. J) Kk. Febr. Constantinopoli Honorio A. 
III οὐ Eutychiano conss. [a. 398] 

14 '"Idem AA. Stilichoni magistro militum. Con- 
tra publicam utilitatem nolumus ἃ numeris ad alios 
numeros milites nostros transferri. sciant igitür co- 
mites vel duces, quibus regendae militiae cura com- 


missa est, non solum de'? comitatensibus ac palati- 


nis numeris ad alios numeros milites !? transferri non 
licere, sed ne ipsis quidem seu de comitatensibus 20 
legionibus seu de?! riparensibus castricianis?? cete- 
risque cuiquam eorum transferendi militem copiam 
attributam, nisi hoc augusta maiestas publicae utili- 
tatis gratia fieri iusserit ??: quia honoris augmentum 
non ambitione, sed labore ad unumquemque conve- 
1 nit devenire. Quod si qui contra fecerint, per 
singulos milites singulas auri libras ἃ se noverint 
exigendas. JD. xir: k. April. Mediolani Stilichone 
et Aureliano conss. [a. 400] 

15 Imp. Leo A. Aspari magistro militum. Milites, 
qui à re publica armantur et aluntur, solis debent 
publicis utilitatibus occupari nec agrorum cultui et 
custodiae animalium vel mercimoniorum quaestui, 
1 sed propriae muniis insudare militiae. Nullam 
praeterea ex militibus posthac praedictis obsequiis 
vacare magnitudo tua patiatur, sed frequentes esse 
in numero suo iubeat, ut armorum quotidiano exer- 
2 citio ad bella se praeparent. Quod si quis ex 
militaribus iudicibus ullos militum tam divinis quam 
regiis vel privatis domibus ac possessionibus diver- 
sisque aliis obsequiis contra interdictum serenitatis 
nostrae crediderit deputandos, sciat ab eo?*, qui con- 
tra vetitum fecerit, et ab eo, qui ausus accipere 
militem fuerit, per singulos milites singulas libras 
auri protinus exigendas. JD. prid. non. lul. Con- 
stantinopoli Leone A. cons. [a. 458] 

16 Jdem A. Dioscoro pp. Militares viros civiles 
curas adripere prohibemus, aut si aliquam huiusmodi 
sollicitudinem forte susceperint, et militia statim et 
privilegiis omnibus denudari decernimus: formidan- 
tibus his motum nostrae serenitatis, qui temeritate 
saluberrimis statutis obviam ire temptaverint. 

17 Imp. Zeno A. Marciano magistro militum. 
Neminem in ullo numero equitum vel peditum vel in 
quolibet limite sine nostri numinis sacra probatoria 
in posterum sociari concedimus, consuetudine quae 
hactenus tenuit antiquata, quae magisteriae potestati 
vel ducibus probatorias militum facere vel militibus 
adiungere licentiam tribuebat, ut ii tantum in nume- 
ris vel in limitibus militent, qui a nostra divinitate 
1 probatorias consequuntur. Viros autem eminen- 


(1) sic B, argentur 7^, arguentur KOT* (2) sic I, 
causarie K, ecassaria O (8) — Th. "i, 1, 1: tunge 12, 
42, 1 (4) τῷΊν TÀ. 1, 1, 8 (5) imp. const. a. libri, 
idem (— Constantinus) A. T'À.: fortasse impp. Constan- 
fius et Constans AA. scr. (6) — T. 7, 1, 12: iunge 


Th. 8, 5, 46 (1) quatenus...animadvertatur om. T^. 
(8) — T. 7, 1, 13. (9) id T^., idque K, idemque O, 
ideo dett. (10) atque ita turbido potum caeno misceat 


et confundat adspectum ins. Τῇ. (11) & ΤΆ. 7, 1, 11 


(12) x...feriantur ex 77. 7,1,15 addita sunt (18) ali- 


ter ... vetamus om. TA. 


(15) sic edd. cum. T^., professionis libri mei (10) ὃ 2 
— T. 7,1, 16 (47) 2 T^. 71, 1, 18 (18) de T7., 
om. libri (19) militem 7. (20) idem T^.: fuitne ne 


de ipsis quidem pseudocomitatensibus (Cuiacius)? (21) de 
T., de castris libri (22) castricianis 77., castrianis 76, 
eastrensianis KO]I^ (53) nisi hoc... iusserit om. TA. 
(24) ab eo scripsi, se ab eo O, a 8e Καὶ 


(14) sub ... sunt om. T. 


ΡῈ CASTRENSI PECULIO A 


ΧΙ 35—36 


fissimos pro tempore magistros militum nec non 


-etiam viros spectabiles duces, si supplere numeros 


pro his qui fatalibus sortibus decrescent necessarium 
esse putaverint, veritate discussa per suggestionem 
suam nostrae mansuetudini declarare, qui et quanti 
etin quo numero vel limite debeant subrogari, ut 
ita demum, prout nostrae sederit maiestati, divina 
subnotatione subnixi militiam sortiantur; officio, quod 
tuae sublimitatis actibus obsecundat, centum libra- 
rum auri dispendio feriendo, si ex aliqua parte, quae 
Statuit nostra serenitas, fuerint violata. (a. 412?] 

18 Imp. Anastasius A. Iohanni magistro militum 
raesentalium. 'lam collatores et provinciales quam 
ortissimos milites prout oportet gubernari minime- 
que laesionem aliquam seu dispendium perpeti pro- 
perantes necessarium esse perspeximus! dicatissimos 
milites, qui de diversis praesentalibus numeris per 
Orientis partes noscuntur consistere, virorum spec- 
tabilium ducum iussionibus oboedire, ut, quidquid 
emerserit, quod pro communi securitate curandum 
est, hoc protinus utpote militari praesidio in proxi- 
mis locis constituto competens possit mereri? re- 
medium: ita videlicet, ut etiam agentibus causas tam 
criminaliter quam civiliter praefati milites iam non 
apud magnificam magisteriam per Orientem potesta- 
iem vel ex sententiis seu praeceptionibus eius, sed 
per interlocutiones seu dispositiones tam excelsae 
tuae sedis, sub cuius iurisdictione consistunt, quam 
1 eorundem ducum respondeant. Eo scilicet ob- 
servando, ut ad responsum, qui? de officio tuae 
sublimitatis huc usque ad praedictam magisteriam 
per Orientem potestatem moris erat destinari, viris 
spectabilibus ducibus inhaesurus mittatur tam per 
se quam per adiutores suos eosdem iudices obser- 
vare et iussiones eorum implere curaturus: licentia 
ei non deneganda, etiam ad responsum, qui de offi- 
cio alterius viri excelsi magistri militum praesentalis 
pro hac nostra dispositione destinatur, in locis, in 
quibus apparitionis tuae sublimitatis ad responsum 
non contigerit reperiri, suam sollicitudinem pro 
14 emergentibus maxime causis peragere. Cuius 
etiam illi qui de altero officio mittendus est praebe- 
mus facultatem, ut non tantum per adiutores suos, 
id est ad responsum, sed etiam invicem se adiuvando 
nec publicis nec privatis causis vel exsecutionibus 
10 abesse videantur. Ad singulos etenim duces ad 
responsum de apparitionibus vestris non prospexi- 
mus oportere destinari, ne per multitudinem eorum 
qualibet machinatione damna contra milites nostros 
2 augeri contingat. Ut autem omnifariam tam pu- 
blicae commoditati quam fortissimis prospiciatur mili- 
tibus, sportularum nihilo minus exactionem merito 
censuimus moderandam. et iubemus nec ipsis ad 
responsum nec adiutoribus eorum pro criminalibus 
seu civilibus causis, etsi ex publicis causis descen- 
dere vel ad publicam causam pertinere dicantur, li- 
cere aliquid plus quam unum solidum a singulis vel 
nolentibus vel spontanea voluntate offerentibus sus- 
cipere militibus, ita ut, si universitas numeri seu 
principiorum monenda sit, duplicata quantitate tan- 
tummodo sportulas accipiant: in his etenim causis 
nec plures quam duos primates, quorum nomina se- 
mel ac primum gestis intervenientibus fuerint publi- 
cata, patimur conveniri, syndico videlicet, prout 
consuetudo deposcit legibusque cautum est, ordinando. 
2a Hoc quoque adiecto, ut pro omnibus quibuslibet 
expensis ingressus in iudicio duciano faciendi unum 
tantum solidum nihilque amplius milites vel syndici 
litigantes dependere compellantur, ut huiusmodi sola- 
cium ad commodum ad responsum et eius adiutorum * 
et exceptorum proficiat: nihil sibi usurpare vel suo 
nomine poscere vel viris devotis principibus, qui 
ducianum observant iudicium, vel duciana appari- 
tione de praefatis litibus concedendis: ita videlicet, 
ut super litis expensis in personis etiam eorum, qui- 


cumque milites pulsare maluerint, eadem forma ser- 
3 vetur. Erit autem arbitrii atque aestimationis 
virorum spectabilium ducum pro qualitate negotiorum 
vel quantitate, quae devotissimis militibus ab adver- 
sariis eorum ingeritur, vel suam audientiam inter- 
ponere litigiis vel eorum discussionem  dicatissimis 
principiis seu arbitris in locis degentibus committere. 
4 Quibus viris spectabilibus ducibus et eos obser- 
vantibus ad responsum seu adiutoribus eorum curae 
Sit, si quando ad eosdem duces milites fuerint ar- 
cessiti vel de locis in quibus constituti sunt movere 
praecepti, ne quolibet modo curiales seu collatores 
quibusdam adficiantur dispendiis, ita scilicet, ut pro 
militibus inspiciendis, quandocumque voluerint viri 
spectabiles duces etiam praesentales devotissimos 
milites adhibere, non immodicam multitudinem eorum 
5 tempore pacis convocare procurent. Sin vero 
etiam necessitate poscente milites ad alia perveniant 
loca, laesionibus contra curiales seu collatores nihilo 
5a minus modis omnibus abstineant. Et si tam 
eundo quam redeundo triginta tantum dies oportet 
eos proficisci, ipsi suas expensas sibi praebendas 
collatoribus seu curialibus minime praegravandis sus- 
cipere non cessent: sin autem ulteriore tempore in 
aliis locis necesse sit eos commorari, expensas eis 
ulterioris ut dictum est temporis, ad quae pervene- 
6 rint loca, ministrari. Quoniam vero comperimus 
quosdam temerario atque iniquo proposito anteriore 
tempore certos e memoratis militibus tam in iudicio 
sublimitatis tuae quam apud excelsam magisteriam 
per Orientem potestatem in accusationem deduxisse 
et eos eodem tempore ad diversa quoque protraxisse 
iudicia diversasque super isdem personis isdemque 
causis et negotiis prolatas fuisse sententias, ne postea 
nihilo minus tantae contra milites nostros insidiae 
tantaque confusio querellis, quas eis ingeri contingit, 
generetur, nemini licere apud sedem magnitudinis 
tuae accusatione? contra militem seu milites prae- 
sentales deposita conventioneque oblata eundem vel 
eosdem milites criminaliter seu civiliter per iussionem 
virorum spectabilium ducum inquietare, antequam 
negotium ex priore actione prioreque con;entione 
64 finem legitimum sortiatur. Idemque versa vice 
observari, ut, si quidam miles seu milites praesen- 
tales iussione viri spectabilis ducis incusati ac moniti 
fuerint, licentia denegetur agenti postulationem seu 
accusationem in iudicio tuae sublimitatis contra eun- 
6b dem militem vel eosdem milites deponere. Nec 
si eundem vel eosdem tam criminaliter quam civiliter 
obnoxios esse firmaverit, facultatem eidem agenti 
superesse separatis intentionibus suis pro criminalibus 
quidem iudicium tuae celsitudinis, pro civilibus autem 
1 viri spectabilis ducis? seu versa vice occupare. Si 
quis vero ad huiusmodi tam audacissimum tamque 
aequitati contrarium conamen prosiluerit, eum pro 
pecuniariis quidem negotiis iactura litis e£ damnorum 
quae vitio eius contigerunt solutione percelli, pro 
criminalibus autem quasi calumniatorem convictum 
8 legum aculeos sentire. Dispositiones autem ante 
latas non ad imminuendam potestatem magisteriae 
per Orientem administrationis, sed pro tuitione lo- 
corum ac securitate publica noscimur praestitisse, 
cum non dubium sit ipsos etiam duces, quibus for- 
tissimi praesentales milites parere praecepti sunt, sub 
eadem excelsa potestate esse constitutos. 7). A. Jan. 
Constantinopoli Anastasio A. et Rufo conss. [a. 492] 


XXXVI (XXXVII).' 


DE CASTRENSI PECULIO MILITUM ET PRAE- 
FECTIANORUM. 


1 Imp. Alexander A. Prisciano. Si in potestate 
tua filius tuus fuit ec tempore, quo quaedam nomine 
| eius emisti, ea tua esse non dubitatur. Peculio 


(2) sic O, adhiberi K 
(4) adiutorium Jibri 


(3) qui 


(1) prospeximus ἰϊδ7 
(5) accu- 


Cuiacius, quod libri 


sationem VKO (6) ducis V, ducis sublimitatem KO 
(1) B 57, 2, 23 sq. — Cf. Dig. 49, 17 


XII 36—37 


473 


DE EROGATIONE 


autem castrensi cedunt res mobiles, quae eunti in 
militiam ἃ patre vel a matre aliisve propinquis vel 
amicis donatae! sunt, item quae in castris per oc- 
2 casionem militiae quaeruntur. 1n quibus sunt 
etiam hereditates eorum, qui non alias noti esse po- 
tuerunt nisi per militiae occasionem, etiamsi res 1m- 
3 mobiles in his erunt. Matris autem hereditas, 
quamvis in militia delata sit , δ peculium castrense 
1 non pertinet. In castrensi vero peculio praedium 
donatum non esse constat, quamvis empta ex Cas- 
trensi peculio praedia eius condicionis efficiantur. 
PP. id. Nov. Maaimo 11 et Aeliano conss. ἴα. 223] 

2 Idem A. Felici. Filius familias alienationem 
nullius rei sine voluntate patris habet, nisl $1 cas- 
trensi peculium habeat. PP. vin k. lw. luliano 
et Crispino conss. (a. 224] 

Idem A. Feliciano militi. Errat, qui tibi per- 
suasit, quod nexu paternae potestatis iure sacra- 
menti solutus es.? manent enim nihilo minus milites 
in potestate parentium, sed peculium castrense pro- 
prium habent nec in eo ius ullum patris est. PP. 111 
id. Oct. Iuliano et Crispino conss. 

4 Imp. Gordianus A. Gallo militi. Cum adlegas 
te a fratre tuo eodemque commilitone in isdem castris 
. institutum heredem, successionem eius potius ex? cas- 
 trensi peculio tuo quam patri cuius in potestate es 
| per te quaesitam videri rationis est. I£tenim pere- 
grinationis*^ labor sociatus commilitii eius et obeun- 
dorum munerum consortium adfectioni fraternae non- 
nihilum addidisse, quin immo vice mutua cariores 
invicem sibi reddidisse credendum est. 

Impp. Diocletianus et Maaimianus AA. et CC. 
Philostrato.  Yntellegis filio qui militavit defuncto 
peculium eius penes patrem remansisse, non heredi- 
tatem patri quaesitam. 

6 5Impp. Theodosius et Valentinianus 414. Zoilo 
pp. lus castrensis peculii tam scriniarios quam ex- 
ceptores ceterosque, qui in officio tui culminis me- 
rendi licentiam habere noscuntur, ac si in legione 
prima adiutrice nostra militent, inviolatum habere 
praecipimus. 9 [a. 444?] 


XXXVII (XXXVIIL). 
DE EROGATIONE MILITARIS ANNONAE. 


1 "Imp. Constantius A. et Iulianus C. Helpidio pp. 
Bepetita consuetudo monstravit expeditionis tempore 
buccellatum ac panem, vinum quoque atque acetum, 
sed et lardum, carnem vervecinam etiam milites no- 
stros ita solere percipere: biduo buccellatum. tertio 
die panem: uno die vinum, alio die acetum: uno die 
lardum, biduo carnem vervecinam. D. xv: k. [un. 
Hierapoli Constantio x et Iuliano C. 111 conss. [a. 360] 

2. mpp. Valentinianus et Valens 44.9 Secundo 
p. E'* vicesimo, non amplius, lapide milites sibi 
lubemus paleas convectare. JD. v k. Oct. Edessa! 
loviano et Varroniano conss. [a. 363. 364] 

9 Idem A4. ad Victorem magistrum militum. 
Cenaticorum nomine milites et eorum superstantes 13 
nihil penitus a provincialibus accipere audeant. sciant 
enim milites, quod oportet eos commoda sua, quae 
in annonarum perceptione adipiscuntur, accipientes 


(a. 224] 


extrinsecus detrimentis provinciales non adficere. JD. 
V1 k. lan.* Bonamansione divo loviano et Varro- 
niano conss. [a. 364] 

4 Idem AA. et Gratianus 4.15 ad Auaonium pp. 
Sicut fieri per omnes limites salubri prospectione 
praecipimus, species annonarias vicinioribus limitibus 


à provincialibus ordinabis ad castra conferri. sed. 


in veteranis! castris constituti milites duas alimo- 
niarum partes ibidem !" de conditis sumant nec am- 
plius quam tertiam partem ipsi vehere cogantur. JD. 
v non. Mai. Marcianopoli Valentiniano np. et Vic- 
tore conss. (a. 369] 

9 !*Idem A44. ad Probum pp. Actuarii nisi ex- 
leto triginta dierum spatio pittacia authentica con- 
estim tradiderint, species, quas ex fiscalibus conditis 
dissimulaverint excludere vel numero cuius ratiocinia 
pertractant supersederint erogare, de propriis facul- 
tatibus vel militibus ipsis vel fiscalibus horreis adi- 
gantur? inferre. JD. vr id. April?9 Sirmio Valen- 
tiniano et Valente AA. conss. [a. 310 aut 313] 


6 ?'Imppp. Valens Gratianus et V. alentinianus?* 
AAA. ad Modestum pp.  Fortissimi ac devotissimi 


milites?3 annonas et capita?^ singulis diebus aut 
certe competenti tempore, id est priusquam annus 
elabatur, de horreis consequantur: aut si porcepte 
nem suam ac si debitam studio voluerint protelare, 
id, quod competenti tempore minime perceperint, 
fisci nostri commodis vindicetur. 2). prid. non. 
April. Antiochiae Gratiano A. 111 et Merobaude 
vc. conss. (a. 311] 

7 ?5 [mppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
444. TU pp. Nulli militarium pro his annonis, 
quae in provinciis delegantur, repudiata ad tempus 
specierum copia et inopiae occasione captata pretia 
liceat postulare: ita ut, si quis propter anni abun- 
dantiam suscipere oblata neglexerit ac postea impo- 
sitis pro necessitate rerum pretiis repudiata taxaverit, 
neque id quod contra hanc legem expetit sinatur 
exigere, neque id quod accipere dissimulaverit con- 
sequatur. J. 111 k. Aug. Constantinopoli Theodosio 
A. HI et Abundantio vc. conss. (a. 393] 

8 ?5 Impp. Arcadius et Honorius AA. Hilario pp. 
Provincialium commodis nos convenit subvenire. ad 
omnium itaque?" numerorum sive vexillationum auf 
etiam scholarum tribunos vel?* viros illustres comi- 


tes sublimitas tua faciat pervenire, ut meminerint 


fenum militibus iustis?? capitibus praestandum iuxta 
legem ?? divi Valentiniani?! nec tamen ad oppidum 
deferendum. D. xvi k. lul. Arcadio 111 et Hono- 
rio III AA. conss. [a. 396] 

9 3*?/dem 44.  Excellentia tua erogationis per 
susceptores factae modum quantitate brevium con- 
ferri perficiat, ita ut, quo?? die numeris datum sit, 
diligentius exploretur ac, si quid amplius actuarios 
vel optiones accepisse constiterit, quam brevium da- 
torum scriniis nostris veritas continet, memorati in 
duplum reddere compellantur: susceptoribus ea summa 
imputanda, quam semel flagitantibus eisdem erogasse 
1 monstraverint. Nam ad illustres quoque magistros 
utriusque militiae sacri apices cucurrerunt, quibus 
provida sanctione decrevimus, ut breves ante indic- 
tionis principium summa fide ac veritate confecti ad 
nostra scrinia dirigantur, secundum quos a suscepto- 
ribus erogatio celebretur. .D. vizi k. April. Con- 


(1) donata libri (2) es dett, est V, esses KO (3) ex 
V, in KO (4) per peregrinationes Mommsen (5) iunge 
12, 52, 3 (6) eonstitutio graeca ad finem tituli ad- 
scripsit Hal., auctore, ut recte opinatur Herrmannus, Ac- 
cursio, qui cum mon intellegeret c. 6 ad praefectianos 
pertinere, Graeca quae de his agerent desiderari suspi- 
catus est (7) — T^. 1, 4, 6 (8) 2 Τῇ. Ἴ, 4, 9 
(9) imp. Iovianus A. T. recte, cf. not. 1 (10) e TA, 
et 7, a O, om. Καὶ (11) aceepta...:7ns. ut data sit 
a. 969 (12) — Th. 7,4,12 (13) superstantes Momm- 
sen, Super hisstantes libri (14) lun. Gothofredus  (15)et 
Grat. A. om. TA. (10) in veteranis JOJ^, in veteranis 
/?^, invito oneris T7, βετωρινοῖς B apud Cui., qui pro- 


ponit in Vitoneris (T7) sic edd., itidem .K, si quidem 
O, ibi idem TA. (18) — Th. 7, 4, 16 (19) sic TÀ., 
addieantur libri (20) aut directa vri id. April (ut TA. 
8, 5, 28, α Probo scilicet ad provinciarum rectores) aut 
d. vri id. April [aecepta...] ser. (21) — TA. 1, 4, 11 
(22) idem T4. (23) familiae quoque, sed et ceteri qui- 
buseumque praediti dignitatibus zns. T. (24) capitum 
TA. (25) — 7. 1, 4, 20: fortasse iungenda est T. 
5, 13, 33 (26) — T. 7, A, 29 (27) utique T^. 
(28) vel] per TA. (29) isdem T'À. (30) non extat (31) de 
quinta decima indictione ins. 77. (82) — T'À. 1, 4, 24 
(33) ex quo 77A. 


470 


XII 37 


— MILITARIS ANNONAE 


- Slantinopoli Honorio 4. 111 et KEutychiano wc. 
ENS. . (a. 398] 
10 'dem A4. Eutychiano pp. lubemus per om- 
nes provincias cunctis numeris ac militibus ἃ No- 
vembri mense de novello vino annonam dari, quoniam 
veteris dispendiosa videtur erogatio. JD. x k. lun. 
Constantinopoli Honorio A. 1111 et Eutychiano vc. 
COnss. [a. 398] 
11 ?/dem A4. provincialibus provinciae procon- 
sularis.  Opinatoribus, id est exactoribus militaris 
annonae?, nullum sit cum provinciali commercium, 
ita ut ἃ iudicibus * vel officio provinciali omnis summa 
debiti gore intra anni spatium conferenda. 2). 
prid. k. April. Mediolani Vincentio et δ γαυϊίο 
COnSS. [a. 401] 
12 *Idem AA. et Theodosius A. Anthemio pp. 
Septem dierum, per quas tribuni emolumenti gratia 
sollemniter stillaturae nomine consequuntur resisten- 
tes? species, non aliter adaerentur, nisi ut in foro 
rerum venalium distrahuntur. JD. v id. April. Con- 
stantinopoli Arcadio A. v1 et Probo vc. conss. [a. 406] 
18 "Jdem 4.4.8 Anthemio pp. Lege repetita cen- 
semus, ut, si quis militum interclusam specierum 
exactionem refricare temptaverit vel adaerationes sta- 
tutas ausus fuerit immutare, tam vir spectabilis dux 
centum librarum auri quam etiam eius officium pari 
condemnationis summa quatiatur, adiecta sacrilegii 
poena, quae divalium scitorum violatores palam in- 
sequitur. D. x k. April. Consíantinopoli Honorio 
VIII et Theodosio 111 AA. conss. [a. 409] 
14 ?Jdem 44.!? Constantio magistro militum. His 
scholaribus, quibus laborum intuitu regendos nume- 
ros dederimus, de aerariis annonis singulos solidos 
per opinatores, caballationis quoque rationem pro 
administrato tempore debitam, quando militibus ero- 
gatur, sine mora praeberi oportet vel, si quis eorum 
antequam accipiat in fata concesserit, quod ex utra- 
ue causa ei debebatur, heredibus eius restituti. 
. XII k. Dec. Constantio et Consíante vv. cc. 
conss. [a. 414] 
15 !!/dem 44. Asclepiodoto pp. Annonas omnes, 
quae universis officiis atque sacri palatii ministeriis 
et sacris scriniis ceterisque cunctarum adminiculis 
dignitatum adsolent delegari, quasqueii, qui ad earum 
exactionem mittuntur, pro cupiditate et libidine sua 
graviter ex provincialium visceribus eruebant, ad 
similitudinem militum, quibus aerariae praebentur 
annonae, adaerari praecipimus, ut omnibus superius 
designatis emolumenta debita in pretiis dispositio 
culminis tui pro publica utilitate!? taxatis praecipiat 
erogari. JD. xvi k. Mart. Constantinopoli Asclepio- 
doío et Mariniano conss. (a. 423] 
16 Imp. Anastasius A. Longino magistro equitum 
ac peditum. Per hanc divinam dispositionem iube- 
mus eos, quibus ex officio tuae sublimitatis militarium 
meritorum seu cuiuslibet praestationis committitur 
erogatio, in primis iurare pro iustitiae ratione in- 
1 iunctam sibi sollicitudinem peracturos. Et se- 
eundum praesentem saluberrimae nostrae dispositionis 
observationem solacium, sicut dictum est, publicum 
erogator manu sua sine ullo dolo vel fraude singulis 
militibus numeret, quatenus unusquisque miles ac- 
cepto per suam manum solacio ipse cum actuario 
de negotiatione actuariis permissa secundum ratio- 
1a nem agat iustitiae. Hoc videlicet observando, 
ut pro singulis solidis actuario, sive statim sive post 
unum duosve seu amplius annos restitutum fuerit 
debitum, minus quidem uno tremisse, pro temporis 
1b scilicet brevitate, pacisci liceat. Amplius autem 
quam unum tremissem nullus actuarius pro quoquo 
tempore seu annorum spatio pacisci penitus permit- 


tatur, nec ulla possit actuarius machinatione pro 
temporis prolixitate unius quantitatem tremissis ex- 
15 (1) cedere. Si qua tamen inter actuarium et 
militem super pactione seu negotiatione tempore ero- 
gationis emerserit dubitatio, iubemus eidem militi 
dandas pecunias ab erogatore principiis dari et non ! 
secundum obtinentem hactenus consuetudinem eas- 
dem pecunias vel ab erogatore vel ab actuario reti- 
neri, quatenus causa apud devotissima principia pro- 
positis sacrosanctis scripturis inter actuarium et 
militem tractetur, ut ex omni parte miles nullum 
damnum sub quacumque occasione praeterquam id, 
quod eum ex iusta et permissa actuariis negotiatione 
2 debere constiterit, patiatur. Super his vero, quos 
datis forte commeatibus abesse contigerit, haec 
volumus observari, ut pecuniae quae erogandae sunt 
usque ad triginta milites, quos tantummodo datis 
commeatibus dimitti sacra constitutio continet, apud 
devotissima principia sequestrentur, illorum scilicet 
tantummodo militum, quorum intra triginta commea- 
tales viros constitutorum actuarius tempore eroga- 
tionis pittacia utpote habita super pactione protu- 
lerit, quatenus, cum idem redierint milites, causa 
apud devotissima principia secundum praefatum 
modum tractata utriusque partis indemnitati similiter 
consuletur: non danda pro tempore tribuno licentia 
triginta viris amplius sub commeatus occasione di- 
3 mittere. Sin vero saluberrimam constitutionem 
offendendo amplius quam triginta viros datis com- 
meatibus tribunus dimittere ausus fuerit, pecunias 
quidem, quae post praefatorum triginta virorum nu- 
merum per commeatus dimissis militibus erogandae 
fuerant, publicae rationi erogator non dubitet repor- 
4 tandas. $Sciat vero tribunus praeter iam consti- 
tutas super huiusmodi facinore interminationes sese 
de!'^ propriis facultatibus singulis militibus, quibus 
ultra numerum triginta virorum sub nomine com- 
meatuum eos dimittendo causam!5 non consequendi 
publica solacia dederit, quidquid ob iniquam dimis- 
4a sionem amiserint, soluturum. Nec prius idem 
tribunus ab eodem discedat numero, nisi omnes 
huiusmodi milites, id est quos post permissam tri- 
ginta virorum quantitatem commeatus nomine dimi- 
serit, indemnes in hac parte atque illaesos reddiderit. 
5 Hoc etiam adiciendo, ut sub gestorum testifica- 
tione tam decem ex devotisssmis principiis, primates 
eorum videlicet, quam unusquisque caput scholae 
iuratus deponat, sub sua praesentia rem sicut supe- 
rius dispositum est fuisse subsecutam, et sub obtu- 
tibus suis unumquemque militem solacium suum 
manu suà ab erogatoris dextera suscepisse: et huius- 
modi gesta relatione a viro clarissimo tribuno vel 
devotissimis principiis intra tres menses mittenda, ex 
quo profectus fuerit, numerandos ad nostram referat 
6 pietatem. Hoc videlicet ante omnia curando, ut 
pro tempore erogator, postquam datae fuerint ex 
publico pecuniae, intra duos vel tres menses seu 
quattuor, pro qualitate scilicet spatiorum, commissam 
sibi sollicitudinem erogationis non dubitet faciendam: 
vel si ulterius apud se pecunias publicas differendo 
erogationem ausus fuerit retinere, sciat se modis 
omnibus damnum, quod ex negotiatione miles sustinue- 
7 rit, ex propriis facultatibus militi soluturum. Scien- 
tibus his, qui praefatae dispositionis observantiam 
sive in differenda ultra sigillatim definitum temporis 
spatium erogatione sive in qualibet alia parte fuerint 
egressi, non solum sese militiae cinguli amissionem, 
verum etiam facultatum quoque suarum publicatio- 
nem pro tanto subituros flagitio: et insuper eroga- 
tionum quoque sollicitudinem ab officio tuae celsi- 
tudinis, si imperatoria violata fuerit dispositio, ad 


(1) 2 Th. 7,4,25. (2) — Τῇ. 1, 4,20: iunge T^. 8,5, 63. 

1l, 1, 29, g. Th. 11, 5, 1 (3) id est... annonae om. 

Th. (4) ἃ iudieibus T/., a ducibus K, eductibus O 

(5) — T. 1,4,28 (6) resistentes ante tribuni collocat 

Th. (Ὁ) — TA. 1, 4, 30 (8) aa. T^. (ubi praecedit 

impp. honorius et theod), 5». 0, a. K (9) — T^. 
1t. 


7, 4,34 (10) aaa. O, cf. not. 8 (41) — TA. 1, 4,35: 
iunge li, 15, 4 (12) auetoritate TA. (13) non om. 
libri, suppl. Cuiacius ex B: καὶ μὴ κατὰ τὴν μέχρε 
viv συνήϑειαν ([4) de om. libri (15) causam 
causa KO] 


60 


XII 37 


474 


DE EROGATIONE MILITARIS 


alios transferendam, si non idem officium, simulac 
huiusmodi fuerit a quolibet facinus perpetratum, ad 
notitiam nostrae mansuetudinis vel certe ad scien- 
tiam illustrissimae magisteriae referre ' curaverit po- 
testatis, ut eiusdem apparitionis periculo tale flagi- 
tium principales minime possit? aures latere, quatenus 
ex omni parte eodem delicto revelato, quicumque 
saluberrimas nostrae pietatis ordinationes ausus fuerit 
violare, interminatas minime possit poenas evadere: 
ita ut in singulis militibus, qui non observato in 
eorum persona tenore datae dispositionis laesi fue- 
rint, liceat sacratissimum nostrum, per unum forte 
vel etiam binos milites pro omnibus verba facturos, 
petere comitatum et porrectis precibus quod contra 
nostram dispositionem passi sunt approbare, eoque 
facto statutis violator imperatoriae dispositionis Sup- 
8 pliciis percellatur. Illud praeterea modis omnibus 
observari decernimus, ut erogator omnes pecunias, 
quae mortuis militibus usque ad diem mortis eorum 
debitae fuerant, secundum datam iam divalem dispo- 
sitionem uxoribus vel liberis eorum non dubitet mi- 
nistrandas. 

17 ldem A. Arcadio pp. Cum saepe contingit 
propter quasdam maximas et inexcusabiles rationes 
quibusdam ad custodiam vel aliam huiusmodi causam 
milites deputari vel etiam deputatos esse, et non con- 
venit hoc modo publicum aliquod damnum seu dispen- 
dium sustinere, iubemus, si qui fortissimi milites ex 
quocumque numero curiis vel quibusdam corporibus vel 
sacrosanctis ecclesiis vel aliis personis pro custodia, 
ut dictum est, vel tali alia causa a nostro numine 
deputati sunt vel fuerint, ne per eorum translationes 
circa annonarum vel capitum eis praebendorum ero- 
gationem publicis rationibus quaedam laesio ingera- 
tur, eadem de proprio personam seu personas, cui 
et quibus deputati sunt vel fuerint, modis omnibus 
agnoscere: hoc tantummodo de publico pro isdem 
annonis et capitu praebendo et imputando, quod in 
locis, ex quibus praefati milites perveniunt seu per- 
venerunt, imputabatur, velsi antelatam praestationem 
supradictae personae recusaverint, eosdem milites de 
suis locis non recedere, vel eos qui recesserint ad 
1 eà sine quadam mora redire. Hoc omnifariam 
custodiendo, ut nemo devotissimorum militum cui- 
cumque personae seu corpori sine speciali nostrae 
serenitatis iussione scriptis proferenda deputetur. 
2 Officio tuae celsitudinis, si hanc nostrae mansue- 
tudinis formam, quotiens super militibus quibusdam 
deputandis aliquid statutum fuerit, gestis insinuare 
et, quid eos, quibus dati sunt, prout nobis placuit, 
agnoscere oportet, itidem publicare minime curaverit, 
tam dispendium, quodcumque publicum hac ex causa 


sustinuerit, ei de? proprio resarcire, quam triginta 
librarum auri multam propter suam desidiam, immo 
3 magis coniventiam dependere cogendo.  Rectori- 
bus nihilo minus provinciarum et apparitionibus eorum, 
si statuta nostra violaverint seu violari concesserint, 
eiusdem condemnationis solutione percellendis. 
18 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς." 
5 Ἢ διάταξις κελεύει πρότερον ἐπὶ χώρας παρᾶ- 
κρατεῖσϑαι τὲ εἰς στρατιώτας δαπανώμενα καὶ 
τηνικαῦτα τὰς λοιπὰς αἰτίας τοῦ δημοσίου στρο- 
βῆναι. οὐδὲ γὰρ χρὴ μόνας τὰς ἐκπομσὰβς κατετ- 
, , € - ^ hi * 
είγεσϑαι, ῥᾳθϑυμεῖσϑαι δὲ vC στρατιωτικὰ δα- 
πανήματα. τοὺς δὲ ἄρχοντας καὶ τὰς πόλεις καὶ 
πάντα τὸν ἕτερον δημοσιεύοντα, εἴ τε παραβαϑῇ 
τῶν ϑεσπισϑέντων, καὶ τὰ χρήματα παρέχειν 
οἴκοϑεν τοῖς στρατιώταις καὶ πρύστιμον ἑκατὸν 
λιτρῶν χρυσίου ϑεσπίζομεν. [a. 491—505] 
19 [Ὁ αὐτὸς βασιλεύς]... . . . Θεσπίζομεν 5 
UH διάταξις κελεύει, ἵνα, ἐὰν στρατιῶται " - 
στῶτες μὴ ὦσιν ἐν ταῖς οἰκείαις ἀγγαρείαις, ἀλλ᾽ 
ἢ εἰς βοήϑειαν 1) deed προσώποις τισὶν 1, 
κατὰ ἄφεσιν ἀπελύϑησαν, μὴ λαμβάνειν τὰς ἂν- 
νόνας αὐτῶν τὸν ὑπομνηματοφύλακα ἐν εἴδει διὰ 
τὸ μὴ φϑείρεσϑαι, ἀλλ᾽ ἐν χρυσῷ διατιμωμένου 
τοῖ εἴδους κατὸ τὴν τράπεζαν, ὅρκου παρεχομένου 
παρά τε τῶν τριβούνων καὶ τῶν βικαρέων καὶ 
τῶν δομεστίκων καὶ ὑπομνηματοφυλάκων xol 
ὀπτιώνων, οὐδὲν ἧττον καὶ μετὰ τὸν ὅρκον Àoyo- 
ϑετουμένων καί, εἴτε ἂν εὑρεϑείησαν ψευσᾶμε- 
1 vot, ἐν διπλῷ καταβαλλόντων. Εἰ δὲ xai στρα- 
τιώτης ἐξαργυρίσαε βουληϑείη τὰς παρεχομένας 
αὑτῷ ἀννόνας, λήψεται τὲ χρήματα κατὰ τὴν 
τράπεζαν. ?si δὲ τὸ εἶδος λαμβάνει, λήψεται τὸ 
ἐν vj χώρᾳ χορηγούμενον κατὰ δοκιμασίαν τοῦ 
ϑεοφιλεστάτου τῶν τόπων ἐπισκόπου καὶ τοῦ. 
la λαμπροτάτου ἐκδίκου τῆς πόλεως. EX δὲ καὶ ὃ 
ὑπομνηματοφύλαξ ἀγοράσῃ παρὰ στρατιώτου τὰς 
ἀννόνας αὐτοῦ καὶ αὐτὸς 1 λαμβάνει αὐτὰς παρὰ 
τοῦ συντελεστοῦ ὡς ἐκχωρηϑείσας αὐτῷ, T 
κατὰ τὴν τράπεζαν λαμβάνειν αὐτόν, εἰ μὴ παρὰ 
τὸ εἶδος βούλεται ὁ συντελεστὴς προσαγαγεῖν. 
1b Εἰ δὲ καὶ οἱ συντελεσταὶ βουληϑείησαν ἑκουσίως 
πωλῆσαί τινα τοῖς στρατιώταις, OU κωλύομεν 
τοῦτο γίνεσϑαι, εἰ καὶ μέλλουσιν ἐκ τούτου κε 
δαίνειν, ἥττονα ποσότητα εἰδῶν παρέχοντες αὖ- 
τοῖς παρὰ τὴν δημοσίαν τράπεζαν. μὴ ἐξέστω 
δὲ τοῖς πολίταις 11 ἐκ τούτου βλάπτειν τὸν Ovv- 
τελεστήν, ἵνα, ἐὰν αὐτοὶ κακῶς συμφωνήσωσιν, 
ἀναγκάξωσι τὸν συντελεστὴν καϑὼς συνεφώνησε * 
2 παρασχεῖν τὸ εἴδη. Εὐροῦσα δὲ ἡ διάταξις, ὅτι 
καί τινες τῶν χαρτουλαρίων τῶν γενναιοτάτων 
ἀριϑμῶν ἥτοε φοιδεράτων Gvvovovrvos ἑαυτοῖς 


(1) referre 7^, ferre KOI^ (2) possint libri (8) ei 
de edd., vel ei de O, vel eidem K (4) c. 18. 19 Ana- 
stasi; esse colligitur ex 1, 4, 18, quae gemina videtur 
c19 $1 (Ὁ) — B 57,4,18 (0) ϑεσπίζομεν tradunt 
Paratitla ad Const. 1.8 (1) — Β 517, 4,19 (8) & 


τε Heimbach (9) ὃ 1 Jin. — 1, 4, 18 (10) αὐτός 
Cuiacius 1584, αὐτόν  Cuiacius 1562, unde Herrmannus 
conicit hoc loco αὐτὸν λαμβάνειν scr. et infra λαμβά- 
vtuv αὐτόν del. (11) στρατιώταες requiritur (12) xa9" 


d v συνεφωνήϑη ser. 


XXXVII 18 Jdem A. Constitutio iubet in locis 
inprimis ea retineri quae militibus eroganda. sunt, 
et tunc demum reliquas fisci causas procedere. neque 
enim solas transmissiones urguere oportet, militares 
vero erogationes neglegere. magistratus auíem et 
civitates omnesque alias publicas personas, si quid 
eorum quae constituta sunt violatum fuerit, et pe- 
cunias de suo militibus et multam C auri librarum 
dependere iubemus. 

19 Idem A. Constitutio praecipit, ut si milites 
propriis ministeriis non. incumbunt, sed υο aucilii 
gratia personis quibusdam deputati fuerint vel com- 
meatu dimissi, annonas eorum actuarius mon in 
speciebus accipiat, ne pereant, sed in auro aesti- 
matis speciebus ad mensae rationem , iureiurando 
praestito et a tribunis et a vicariis et a domesticis 
et ab actuariis οἰ αὖ optionibus, qui nihilo minus 
post wsiurandum rationes reddunt et, si qua in re 


1 mendacii convicti fuerint, duplum solvunt. Quod 
si miles competentes sibi annonas adaerare vult, 
pecunias ad rationem mensae accipiet. si vero spe- 
cies mavult, eas quas regio parit accipiet arbitratu 
deo amantissimi episcopi et clarissimi defensoris civi- 
la tatis. Si vero actuarius a milite annonas | eius 
emerit easque a collatore wt cessas sibi eaposcit, 
rursus ad rationem mensae eas accipit, nisi collator 
1b in speciebus eas inferre vult. Si vero colla- 
tores ultro cum militibus mercari volunt, hoc fieri 
non veíamus, licet ez: eo lucrum facturi sint, quod 
minorem specierum quantitatem eis secundum men- 
sae rationem inferunt. nec liceat civibus (militibus?) 
collatorem exinde damno adficere, quod, cum ipsi 
male pacti sunt, collatorem contra ea quae pacti 
2 sunt species inferre cogant. Cum autem consti- 
tutio invenerit quosdam chartularios fortissimorum 
numerorum vel foederatorum frumentum sibi coe- 


^ 


τ νι : w-xus- 
T cit. anum P 


DE EXCOCTIONE 415 


XII 37—40 


σῖτον, ἵνα τὸ μὲν δημόσιον δίδωσιν αὐτοῖς κατὰ 
τὴν τράπεζαν τὰ τοῦ σίτου τιμήματα, αὐτοὶ δὲ 
ὡς προηγορακότες εἴδη κερδαίνουσι, κελεύει ἡ διά- 
vafis μηδένα συντελεστὴν ἄκοντα ἀπαιτεῖσϑαι 
2a παρέχειν αὐτοῖς συνωνήν. Ei δὲ ἑκουσίως πω- 
λῆσαι ζητήσῃ τις αὐτοῖς, μὴ ὑπερβαίνειν αὐτοὺς 
τὰ τιμήματα τῆς τραπέζης εἰς τὴν ποσότητα τὴν 
μέλλουσαν λόγῳ ἀννόνων τοῖς στρατιώταις χορη- 
2ὺ γεῖσϑαι. Εἰ γὰρ ἔξωϑεν ἑτέραν ποσότητα βου- 
ληϑῃ ἀγοράσαι, τότε κεκώλυται πραγματεύσασϑαι, 
20 8 καὶ πᾶς στρατιώτης. Ταῦτα δὲ πάντα δείκνυσε 
μέλλουσα γίνεσϑαι ἀναψηλάφησις, ἀναγκάζουσα 
πάντα ἄνϑρωπον τὸν ὁτεδήποτε ψευσάμενον σφετε- 
ren διπλάσιον καταϑεῖναε, ἵνα τὸ μὲν ἁπλοῦν 
«Bm ὁ ἐκδικηϑείς, τὸ δὲ ἕτερον ἁπλοῦν τὸ δη- 
3 μόσιον. Πάντες δὲ οἱ στρατιῶται οἱ προσπαρα- 
᾿μένοντεβ προσώποις τισὶν ἐν ἐξαργυρισμῷ λαμβα- 
νέτωσαν τὰς ἰδίας ἀννόνας κατὰ τὸν ἐξαργυρισμὸν 
τῆς τραπέζης, ὁμοίως δὲ καὶ τοὺς κεφαλιτίοναθ᾽ 
καὶ μὴ ζητείτωσαν τὰ εἴδη, εἰ μὴ ἑκὼν 0 συντε- 
4 λεστὴς ταῦτα καταβάλοι. Τοῦ παραβῆναί τί ποτε 
τῶν προειρημένων τολμῶντος μέγιστον κίνδυνον 
φορωμένου, εἴτε τριβοῦνος εἴτε βικάριός ἐστιν 
εἴτε δομέστικος εἴτε ὑπομνηματοφύλαξ εἴτε ὀπτίων 
εἴτε πρῶτος ἀριϑμοῦ εἴτε ταξεώτης τοῦ στρατη- 
λάτου, ἐὰν συμβῇ ví ποτε παρὰ τὸ ἀληϑὲς γνω- 
ισϑῆναι ἢ ἐπιχειρισϑῆναι, καὶ un παραχρῆμα 
pee: καὶ ἀνασταλῇ " ἡ yàp ἀναψηλάφησις πάντα 

τὰ παρὰ τὴν διάταξιν γινόμενα ἀστελέγξει. 


XXXVIII (XXXVIIIT). 


DE EXCOCTIONE ET TRANSLATIONE MILITA- 
RIUM ANNONARUM. 


1 Mmpp. Arcadius εἰ Honorius AA. Stilichoni 
comiti et magistro utriusque militiae. Opinatores, 
quibus species in diversis provinciis delegantur?, 
contra omnem consuetudinem nullis consistentibus 
1 familiis excoctionem panis efflagitant. Illustris 
igitur auctoritas tua novam usurpationem congrua 
auctoritate repellat?, ut, cum opinatores in provin- 
ciis delegantur, vetus consuetudo servetur. D. id. 
Sept. Mediolani Theodoro vc. cons. (a. 399] 

^Idem AA. e( Theodosius 4. Hadriano pp. In 
excoctione buccellati, quod devotissimis militibus con- 
venit praeparari, in translatione etiam annonae nul- 
lius excipiatur persona, videlicet ut ne nostra quidem 
1 domus ab his habeatur immunis. Et si quisquam, 
quod non opinamur, implere quae sunt praecepta 
neglexerit, in procuratorem eius severissime vindi- 
cetur, ita ut, si huiusmodi contumaciae dominum 
conscium esse constiterit, quadruplum id, quod pro 
eius capitatione poscitur, posthabita dilatione solva- 
tur. J. viui k. April. Romae Honorio A. VI et 
Arisiaeneío conss. [a. 404] 


XXXVIIII (XXXX). 
DE MILITARI VESTE. 


1 5*Zmpp. Valentinianus et Valens AA. Auxonio 
p. Omnem canonem vestium ex kalendis Septem- 
ribus ad kalendas Apriles nostris largitionibus tradi 
praecipimus: proposita poena rectori provinciae vel 
eius officio condemnationis, quae tuae iustitiae vide- 
bitur. .D. xiu: k. Dec. Marcianopoli Valentiniano 
et Valente conss. [a. 368 

2 *Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
Modesto pp. Provinciae Thraciarum per viginti iuga 
seu capita conferant vestem: Scythia et Mysia in 
triginta iugis seu capitibus interim annua solutione 
dependant: per Aegyptum et Orientis partes in tri- 
ginta terrenis iugis, per Asianam vero et Ponticam 
dioecesim ad eundem numerum in capitibus seu iugis 
annuae? vestis collatio dependatur, ita ut per Orien- 
tem provinciae in titulo auri comparaticii, quod per 
iugationem redditur, compensationis gratia perfruan- 
tur, exceptis Osrhoena et Isauria: nam easdem con- 
stat aurum comparaticium minime redhibere. 2). v 
id. Aug. Hierapoli Gratiano A. 1111 et Merobaude 
vc. CORSS. [a. 311] 

9 *Impp. Arcadius οἰ Honorius AA. Martiniano 
comiti sacrarum largitionum. | Fortissimis militibus 
nostris per Illyricum non binos tremisses pro sin- 
gulis chlamydibus, sed singulos solidos dari praeci- 
pimus?. J.xvi'9 k. Febr. Constantinopoli Arcadio 
111 ef Honorio 111 AA. conss. [a. 396] 

4 !!Impp. Honorius et Theodosius 44. Asclepio- 
doto pp. Militaris adaeratio vestis a collatoribus 
exigatur, sacratissimis videlicet largitionibus inferenda, 
ita ut quinque eius partes fortissimis militibus ero- 
gentur in pretio, sexta vero portio ἃ gynaeciariis 
clementiae nostrae absque ulla vel ipsorum vel pu- 
blica incommoditate pro eadem contextione suscepta 
junioribus gregariisque militibus in ipsa, quam maxime 
eos desiderare constitit, specie praebeatur. JD. vii 
id. Mart. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano 
COnss. [a. 423] 


.XXXX (XXXXI)." 
DE METATIS ET EPIDEMETICIS. 


1 "Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Theodoto magistro officiorum. Si quis men- 
sorum nostrorum manum'*, qua deputatas singulis 
quibusque domus enotant et postibus hospitaturi 
nomen adscribunt, delere non dubitaverit, ad instar 
falsi reus ex hac auctoritate teneatur. D. vi k. 
Νου. Constantinopoli Theodosio A. 111 et Abundan- 
(io vc. conss. [a. 393] 

2 !S5Impp. Arcadius et Honorius AA. Hosio ma- 

isíro officiorum. 1n qualibet vel nos ipsi urbe 
uerimus vel ii qui nobis militant commorentur, omni 
tam mensorum quam etiam hospitum iniquitate sub- 


()) 2— 7^.7,5,1 (2) ut pretium maiore taxatione 
deposeant ins. T'h. (3) percellat T^. (4) — TA. 1, ὅ, 3 
(5) — Th. 1, €, 2 (69 2 Th. 1. 6, 8 (7) annua 
(8) — Th. 1, 6, 4: iunge Th. 6, 30, 14, cf. etiam Th. 


6, 26, 6. 6, 30, 13 (9) praecipias 74. (40) xv TA. 
6,30,14 (11) —775.7,6,5 (12 B57,5 (13) — TA. 
1, 8,4 (14) manum dett, manu O77. (15) z TÀ. 
1: Wow 


mere, ut fiscus ipsis secundum mensae rationem 
frumenti pretia solvat, ipsi vero ex: speciebus iam 
comparatis lucrum faciant, vetat constitutio colla- 
9a torem invitum ad coemptionem adigere. Quod 
si quis ulíro eis vendere velit, non excedant pretia 
mensae in ea quaníitate quae postea annonarum 
2b nomine militibus praestanda est. Nam si ea- 
trinsecus aliam quantitatem. emere velit, negotiari 
2c prohibetur quemadmodum omnes milites. Quae 
omnia ostendit futura retracíatio, qua pos ue 
qui quandocumque mentitus usurpaver, aupium 
reddere cogitur, ut simplum vindex accipiat, alterum 
3 (lantum fisco cedat. Omnes autem milites qui 


certis personis deputati sunt, annonas suas adaera- 
ias secundum mensae adaerationem accipiant simi- 
literque capitum: neque species petant, nisi sponte 
4 collator eas inferat. Qui supra dictorum aliquid 
raetermittere ausus fuerit, summum periculum subi- 
ἠέ, sive tribunus sit sive vicarius sive domesticus 
sive actuarius sive optio sive princeps numeri sive 
officialis magistri militum, quando contigerit, ut 
aliquid contra veritatem [factum] innotescat vel at- 
temptetur, neque id confestim manifestetur et de- 
nuntietur: nam reíracíatio omnia quae adversus 
constitutionem facta erunt evincet. 


60* 


XII 40 416 


DE METATIS ET EPIDEMETICIS 


mota duas dominus propriae domus, tertia hospiti 
deputata, eatenus intrepidus ac securus possideat 
portiones, ut in tres domus divisae partes primam 
eligendi dominus habeat facultatem, secundam hospes 
quam voluerit exsequatur, tertia domino relinquenda. 
plenum enim aequitate atque iustitia est, ut, qui aut 
successione fruitur aut empto vel extructione gaudet, 
electam praecipue iudicio suam rem? teneat et re- 
1 lictam. Ergasteria vero, quae mercimoniis depu- 
tantur, ad praedictam? divisionis iniuriam non vocen- 
tur, sed quieta sint et libera et ab omni hospitum 
iniuria defensata solis dominis conductoribusque de- 
serviant. sane si stabulum, ut adsolet, militari viro 
in tertia domus parte defuerit, ex ergasteriüs, nisi 
id dominus qualibet occasione providerit, pro ani- 
malium numero vel domus qualitate deputabitur. 
2 ]llustribus sane viris non tertiam partem domus, 
sed mediam hospitalitatis gratia deputari decernimus: 
ea dumtaxat condicione servata, ut alter ex his qui- 
libet, quive maluerit, divisionem arbitraria aequitate 
3 faciat, alter eligendi habeat optionem. Εἰ fir- 
missimum perpetuo quod iussimus perseveret, ita ut 
triginta libras auri qui illustri sunt praediti dignitate 
fisco nostro se illaturos esse cognoscant, ceteri vero 
militia sciant se esse privandos, si generale prae- 
ceptum amplius usurpando quam iussimus reprehen- 
sibili temeritate violaverint. JD. vir: id. Febr. Con- 
stantinopoli Honorio 1111 et Eutychiano conss. [a. 398] 

9? den 44. Vincentio pp. Cunctos iudices scire 
volumus ἃ praetoriis ordinariorum iudicum his prae- 
sentibus abstinendum. JD. xvi k. Febr. Mediolani 
Stilichone et Aureliano vv. cc. conss. [a. 400] 

4 ^Idem AA. Aemiliano magistro officiorum. Fabri- 
censium domibus ubique constitutis omnem molestiam 
hospitum praecipimus amoveri, quo5 et Antiochen- 
sibus et ceterarum civitatum fabricis similis domo- 
rum excusatio praebeatur, absente scilicet sacro 
comitatu. JD. xr k. Febr. Consiantinopoli Stilichone 
et Aureliano conss. [a. 400] 

5 "Impp. Honorius et Theodosius AA. lohanni 

. Devotum possessorem ab omni inquietudine 
1 liberamus. Primo igitur omnium ad nullum prae- 
dium? publicum vel privatum domus mnostrae vel 
cuiuscumque iuris nullus metator? accedat, si ἃ quo- 
ia quam fuerit destinatus. Licentiam enim domino 
actori ipsique plebi serenitas nostra commisit, ut 
eum, qui cer gratia ad possessionem venerit, 
?expellendi habeat facultatem nec crimen aliquod 
pertimescat, cum sibi arbitrium ultionis suae sciat 
esse concessum: recteque sacrilegium prior !? arceat, 
1b qui primus invenerit. Administrantem vero eius- 
que officii proceres, quorum praecepto inhibitam per- 
sonam ad agrum aliquem destinaverit, in tempore 
2 proscribi debere censuimus !!. Solam sane hospi- 
talitatem sub hac observatione concedimus, ut nihil 
ab hospite, quod vel hominum vel animalium pastui 
necessarium creditur, postuletur, omniumque sit ac- 
celeratum iter atque continuum nec ulli liceat resi- 
dere, ne diuturnitas commanentium ulla ex parte 
3 praedium vexet. Decem etiam librarum auri multa 
ferietur, quisquis administrator togatus apparitor ul- 
lus aut militans vel iter agens ullo in loco aliquid 
4 ab hospite postulaverit. In tantum enim inhiberi 
sceleratum morem iubemus, ut ipsis quoque praeben- 
tibus impunitum esse non patiamur, si quid 12 sponte 
contra PH tum nostrum probati fuerint obtulisse. 
D. prid. id. lun. Ravennae post consulatum Hono- 
rü VIIII οἱ Theodosii v AA. [a. 413] 

6 !*Idem A4. Hadriano pp.  Africae!^ hoc pro- 
Spectum est, ut infausta hospitalitatis praebitio tol- 
leretur nec balneum quisquam!* a domino aedium 


postulet. ἢ. v non. Mart. Ravennae Constantio et 
Consíante conss. i [a. 414] 
7 "Idem AA. Eustathio pp. Devotissimos milites 


ex procinctu redeuntes vel proficiscentes ad bella 


muri novi sacratissimae urbis singulae turres in pede- 
planis suis suscipiant. ἢ. v non. Mart. Constanti- 
nopoli Honorio xii et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 

δ " Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Helioni 
magistro officiorum. | Archiatros nostri palatii nec 
non urbis Romae et magistros litterarum pro neces- 
sariis artibus et liberalibus disciplinis nec non pic- 
turae professores, si modo ingenui sunt, hospitali 
molestia quoad vivent liberari praecipimus. JD. xiiiI 
k. Sept. ierio et Ardaburio conss. (a. 421] 

9 1!*7dem AA. Nomo magistro officiorum. Omnes, 
qui metata in suis domibus praestant, sive hospitia 
praebuerint metatoribus seu quolibet pacto satis eis 
fecerint, nullam vel pensionis vel discussionis domus 
1 gratia molestiam sustinere cogantur. Deinde ne- 


minem volumus cuiuslibet loci vel ordinis in hac  . 


florentissima urbe domum propriam excusantem me- 
tatüm sibi in alienis aedibus!? privilegio militiae 
vindicare. quod et in provinciis observari oportet. 
2 Ceteris vero, quibus illustris dignitas sub?? cin- 


gulo vel citraà cingulum pro solo honore delata est, 


excusandarum aedium licentiam penitus denegamus. 
3 Hoc iuris in his etiam praecipimus observari, quos 
ipsa eran administrationis condicio spectabiles 
novit, honor tamen additus a nostra liberalitate red- 
4 dit illustres. Scituris omnibus, quod si quis, cum 
cingulo perfruatur et excusationem ita propriae do- 
mus impetraverit, ut à pensione etiam portionis ter- 
tiae sit immunis, et militiae causa metatum in alienis 
domibus sibi crediderit vindicandum, si quidem honore 
raeditus excusationis ius habeat, carebit legum privi- 
egiis, quas fraudare conatus est: si vero inter eos 
quibus nulla suffragatur dignitas numeretur, centum 
librarum auri sacratissimis largitionibus pendendarum 


illaione multabitur. 22. xvi; k. Febr. Constantino-- 


poli Theodosio A. XVIII cons. [a. 444 

10 Impp. Valentinianus et Marcianus A4..... e 
magistro officiorum. Hac lege sancimus, ut, si quis 
consularem et patriciam meruerit dignitatem, tres 
domos proprias, dum superest habeat hospitum im- 
munitate securas, heredes vero eius filii aut pater 
aut mater nepotes aut frater aut soror aut uxor dua- 
1 rum domorum suarum excusatione potiantur. Si 
uis vero consulatu tantummodo gloriatur, duas semis 
omos suas immunes habeat: post fata vero eius 
memorati heredes unam semis domum suam habeant 
2 nullis hospitiis praegravatam. Pari privilegio per- 
fruatur cum memoratis heredibus, qui solius patri- 
ciae dignitatis sine consulatu decoratur insignibus. 
3 Praefectorii vero nec non et magistri militum 
duas domus suas habeant quoad vixerint hospitibus 
liberatas: heredes vero eorum memorati unam de- 
fendant domum suam simili excusatione munitam. 
4 Magistri vero officiorum vel quaestores unam semis 
domum suam quoad vixerint habeant hospitum onere 
liberatam: heredes vero eorum praedicti unam ab 
5 hospitibus iure defendant. Comites autem domes- 
ticorum et protectorum et sacrarum largitionum et 
privatarum et vir spectabilis primicerius notariorum 
singulas domus suas ab hospitum gravamine dum 
vivunt gaudeant esse securas: memorati vero here- 
des eorum mediam partem unius domus suae sciant 
excusatione muniri, residuae vero dimidiae partis 
tertiam portionem hospitibus deputandam esse co- 
6 gnoscant. Si qui illustres honorarias dignitates 
quascumque sine actu caelitus impetrarunt, aequo 


animo suas domus hospitibus post hanc legem pan- 


(1) rem TÀ., partem rem O^, partem KO^ 
dietae T'À. (9) e T^. 1, 8, 6 (4) — Th. 1, 8, 4 
(5) quo TÀ., quod libri (6) — Τῇ. 7, 8, 10. (7) per 
Afrieam vel ins. Th. (8) mensor Cuíacius Th. (9) mul- 
tandi ins. TA. (10) prior om. Th. (11) sic K , cen- 
semus T. decernimus O (12) vel ins. Th. (13) τ T'. 


(2) prae- 


1, 8, 12: iunge Τῇ. 6, 29, 11. 7, 4,33 
om. libri, quasi pars esset inscriptionis 
tum quisque 77. (16) — Τῇ. 7, 8, 13 (17) — T. 
13, 3, 18 (18) τῶ Nov. T'heod.25 (19) domibus Nov. 
(20) eum Nov. (21) aa. vingolo O^, aa. vincl'o O^ 


(14) africae T., 
(15) nee priva- 


TM MT em. To T 
PEE i-a gcn 


DE SALGAMO HOSPITIBUS 411 


XII 40—45 


dant pro tertia quae legibus praefinita est portione: 
exceptis videlicet ergasteriis, quae in plateis vel an- 
1 giportis esse noscuntur. Quod in omnibus domi- 
bus quae hospitales sunt observari iubemus: ita ut 
nemo vel ex sacro rescripto vel ex divina adnota- 
tione seu pragmatica sanctione contra hanc legem 
8 uti possit excusationis auxilio. His omnibus, quae 
per hanc legem constituimus, in hac aeterna urbe 
observandis. 
11 'mp. Zeno A. Illyriciano magistro officiorum. 
Decem post primicerium tribunos in domibus, quas 
in hac regia urbe possident, metatorum iussimus va- 
cationem mereri. 
12 "[μ““τοκράτωρ ᾿Ιουστινιανὸς A. Ιουλιανῷ ἐπάρχῳ 
πραιτορίων.] 
3Mrüsie ἄρχων ἐν τῷ περινοστεῖν ζητείτω σπρο- 
φάσει ἐπιδημητικῶν ἢ προφάσει ἀφοπλισμοῦ χρυ- 
σίον. εἰ δὲ τοῦτο ποιήσει, καὶ ἐκβάλλεται τῆς 
ἀρχῆς καὶ δημεύεται καὶ ἐξορίᾳ διηνεκεῖ ὑποβάϊ. 

. Aera. ^. 
[D. vin k. lul. Chalcedone Lampadio et Oreste vv. 
€c. conss.] [a. 530] 


XXXXI (XXXXII). 
DE SALGAMO HOSPITIBUS NON PRAEBENDO. 


1 5Zmpp. Constantius et Constans AA. Leontio pp. 
Ne quis comitum vel tribunorum aut praepositorum 
aut militum nomine salgami gratia, id est? culcitas 
lignum oleum à suis extorqueat hospitibus: sed nec 
volentibus?" hospitibus in praedictis speciebus aliquid 
auferant: sed provinciales sint nostri ab hac prae- 
bitione securi: comitibus tribunis vel certe praepo- 
sitis militibusque gravi vexationi subiacentibus. }). Κὶ 
id. Oct... .. conss.? [a. 340?] 


XXXXII (XXXXIII). 
DE COMMEATU. 


1 Imp. Constantinus A. et C. Aeliano », Ne cui 
liceat praepositorum vel!! tribunorum cohortium vel 
vicariorum et familiarium eorum tempore expeditio- 
nis!? quocumque genere cuiquam de militibus ἃ, 
castris atque signis vel his etiam locis, in quibus 
1 pertendant, discedendi commeatum dare. 5i quis 
vero contra hanc!? legem facere ausus fuerit et mili- 
tem contra interdictum commeatu dimiserit eo tem- 
pore, in quo !^ barbarorum incursio extiterit, et tunc, 
cum praesentes in castris atque apud signa milites 
esse debeant, quisquam afuerit, capite vindicetur. 
D. rn: k. Mai. Severo et Rwfino conss. [a. 323] 

2 '5Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. "y yagrium magistrum officiorum. Quicum- 
que de scriniis aut agentibus in rebus vel etiam ex 
officiis palatinis, his videlicet, qui sacrarum et priva- 
tarum remunerationum comitibus obsecundant, sex 
mensium spatium supra diem commeatus aut iussio- 
nem evectionis afuerit, is in inferiorem locum quin- 
que antelatis posterioribus devolvatur: is vero, qui 
anni vacationem arbitratu proprio iudiciarii praecepti 
oblitus adsumpserit, a decem post se militantibus 


transeatur: ac deinde cum iam aliquis desidia qua- 
driennio officium proprium adire neglexerit, quadra- 
ginta de sequentibus postferatur: qui vero nec post 
quadriennii quidem tempus, militantum non immerito 
matriculis auferatur. D. k. Oct. Ausonio et Olybrio 
COns$. [a. 319] 

9 'eImpp. Honorius et Theodosius A4. Gaisoni 
comiti et magistro militum. Si qui!" sine commeatu 
aliquo annum in penatibus propriis vel in quibus- 
libet locis desidiosa quiete transegerit, decem sequen- 
tibus postponatur: in quo vero biennium talis culpa 
deprehenditur, viginti sibi antepositos congemiscat: 
tertius autem annus triginta praelatos iure deflebit, 
ita ut quartus exempto matriculae nullam 5 veniam 
derelinquat. 2). prid. id. lun. Ravennae post con- 
sulatum Honorü vin et Theodosii v A44.  [a. 413] 


XXXXIII (XXXXIIII). 
DE TIRONIBUS. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. Modesto 
pp. Nullus tiro vagus aut veteranus aut censibus 
bens ad militiam accedat. D. xzzz1 k. Oct. Hiera- 
poli Valentiniano et Valente 111?" AA. conss. [a. 310] 

2 URP. Gratianus Valentinianus οἱ Theodo- 
sius AAA. Eutropio pp. Quisquis mancipium iuris 
alieni in tirocinio militiae scribi curaverit??, convictus 
ac proditus auri libram aerario nostro cogatur in- 
ferre, mancipio scilicet domino, si factum ignoraverit, 
reddendo??*.  D.?* id. Mai. Tyro metropoli. pp. DBe- 
ryto Antonio et Syagrio conss. (a. 382] 

3 Paid Honorius et Theodosius AA... .. comiti 35 
sacrarum largitionum. "Tirones in scholis loco sem- 
per posteriore ponantur. nec enim patimur quem- 
quam celsiorem gradum obtinere, nisi cui et laborum 
adsiduitas et stipendiorum prolixitas suffragatur. 2). 
ΤΠ] k. Dec. Ravenna Basso et Philippo conss. ἴα. 408] 


XXXXIIII (XXXXYV). 
DE LITORUM ET ITINERUM CUSTODIA. 


1 "Impp. Honorius et Theodosius AA. Eustathio 
Saluberrima sanctione censemus??, ne merces 
Mlicitae ad nationes barbaras deferantur. et quae- 
cumque naves ex quolibet portu seu litore dimittun- 
tur, nullam concussionem vel damna sustineant: ita 
tamen, ut earum naucleri deponant, in quam pro- 
vinciam?? ituri sunt, ut hoc manifestato nulla contra 
eos postea indignatio seu concussio procedat. D. X7/II 
k. Oct. Constantinopoli Theodosio A. vin et qui 
fuerit nuntiatus 99, [a. 420] 


XXXXV (XXXXVD. 
DE DESERTORIBUS ET OCCULTATORIBUS EORUM. 


1 Moa f Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. ad Syagrium pp. Si quis forte desertorem 
agro tectoque susceperit atque apud se diu passus 
fuerit delitescere, actor quidem vel procurator loci, 
qui hoc sciens prudensque commiserit, capitali sup- 


(1) unge 12, 7, 2 (2) iunge 1, 4, 26 ($ 16), er qua 
inscriptionem | subscriptionemque restituimus (3) 2B 
51, 5, 12 (4) id est nullus praeses in ecircumeundo 
provineiam aurum requirat hospitii obtentu vel armorum 
deponendorum gratia. si hoc fecerit et magistratu remo- 
vetur et bonis publieatis perpetuo exilio subieitur (5) τε 
Th. 7, 9, 2 (6) salg. gratia id est om. Th. (7) sed 
nec vol] neo invitis (vitis ber) vel magistratibus vel 
Th. (8) oct. conss. su TA., extremis abscissis: fortasse 
su[pra scriptis] suppl, pro quibus lustiniani scripserint 
Aeyndino et Proculo conss, (9) — TA. 7, 12,1: iunge 
12, 35, 9 (10) Aelio pp. 12, 35, 9 — (t1) deeurionum 
vel ins. TA. (12) vel vicariorum ... expeditionis om. 
Th. (13) hano om. Τῇ. (14) eo tempore in quo] at- 


que id temporis nulla eruptio erit, tune deportatione 
eum amissione bonorum adfieiatur: sin vero aliqua 77^. 
(15) 2 TA. 7, 12, 2 (16) — T. 7, 18, 16 (17) si qui 
O?, si quis KO^, qui 7h. (18) nulli ZÀ. — (19) — 77. 
1, 13, 6: iunge T. 16, 2, 19 (20) mr (— a. 373) 
Tillemont (21) — T. 7, 13, 11 (22) duxerit offeren- 
dum 7A. (23) mancipio...reddendo om. 7^. (24) d.] 
accepta cum litteris pp. similiave requiruntur; data 
videtur anno prorimo, nam hoc anno Florus pp. Or. fuit 
(25) — TA. 1, 18,19 (26) comiti (nomine omisso) TA., 
ad eom. O (27) — TA. 7, 16, 3 (28) decrevimus 77. 
(29) in qua provincia Ubri (30) viu et Constantio πὶ 
conss. scripserint lustiniani (31) — Th. 7, 18, 4, prin- 
cipio addito ex T. 7, 18, 5: iunge ^, 13, 4 


XII 45—47 


418 


DE VETERANIS 


licio subiugetur, dominus vero, si huius rei conscius 
uerit, praedii, in quo latuerit desertor, amussione 
1 puniatur. Si quis autem desertorem prodiderit 
2 mediocris! loci ingenuus, immunitate potiatur. Ne- 
que solum de his loquimur, qui proxime signis feli- 
cibus applicati militiae rudimenta timuerunt, verum 
etiam qui stipendiis militaribus degenerem latebram 
3 praebuisse monstrantur. Desertor autem habe- 
bitur quisquis belli tempore aberit a signis. horum 
qui sponte processerit, peccati anterioris supplicium 
non timebit. sin vero flagitiosa ignavia delitescat, 
per eum, in cuius domo fuerit, invigilantibus extrin- 
secus? quoque officiis publicis, ubicumque correptus 
severitati iudicis offeratur, degeneri morte gladium 
4 subiturus. Si autem rector provinciae propositam 
severitatem vel gratia vel dissimulatione distulerit, 
atrimonii atque existimationis damno subiciatur et 
in officii primores capitaliter vindicetur. PP. id. Jul. 
Romae Gratiano V et Theodosio AA. conss. [a.380] 

2 3Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA. 
Hadriano pp. Si desertores inventi resistendum at- 
que armis obtinendum putaverint, tamquam rebelles 
in ipsis temeritatis suae conatibus opprimantur: ita 
tamen?, ut provinciarum iudices sollicita cautione 
. disquirant, ne sub falsarum tractoriarum nomine 
 desertionis suae crimen defendere moliantur, nec*5 
suppositis aut commentis epistulis evadendi habeant 
facultatem. JD. vr k. Mart. Ravennae Theodosio A. 
et Rumorido conss. [a. 403] 

9 *Jdem AAA. ae sini pp. Qui relictis mili- 
taribus castris se ad depraedationes vel latrocinium 
contulerint, severitatem iudicis? non evadant. ἢ). 
VIII k. April. fIavennae Arcadio 4. v1 et Probo 
vc. COR$S. [a. 406] 


XXXXVI (XXXXVII. 
DE VETERANIS. 


1 Imp. Constantinus Α4. cum. introisset. principia 
et salutatus esset a praefectis et tribunis et viris 
eminentissimis, acclamatum est: Auguste Constan- 
tine, deus te nobis seruet?: vestra salus nostra salus: 
| vere dicimus, iurati dicimus.  4dunati veterani 
exclamaverunt: Constantine Auguste, quo nos vete- 
ranos factos, si nullam indulgentiam habemus? Con- 
stantinus A. dixií: Magis magisque conveteranis meis 
2 beatitudinem augere debeo quam minuere. Victo- 
rinus veleranus dixit: Muneribus et oneribus uni- 
versis locis conveniri non sinamur. Consíantinus A. 
dixit: Apertius indica: quae sunt maxime munera, 
3. quae vos contumaciter gravant? Universi veterani 
dixerunt: Ypse perspicis scilicet. Constantinus A. 
dixit: lam nunc magnificentia !'? mea omnibus vete- 
ranis id esse concessum perspicuum sit, ne quis 
eorum in nullo munere civili neque in operibus pu- 
blicis conveniatur neque in nulla collatione neque ἃ 
4 magistratibus neqne vectigalibus. In quibuscum- 
que nundinis interfuerint, nulla ad venditionem '! 


5 proponenda dare debebunt. Publicani quoque, 
ut solent agentibus super compellere!?, ab isdem 
veteranis amoveantur. quiete post labores suos 
6(1) perenniter perfruantur. Fisco nostro quoque 
eadem epistula interdiximus, ut nullum omnino ex 
his inquietaret: sed liceat eis emere et vendere, opti- 
mis negotiis pecuniam tractare et mercimonia agi- 
tare!?, ut integra beneficia eorum sub saeculi nostri 
1 otio et pace perfruantur ^. Sed etiam nullo mu- 
nere civili, id est corporali sive personali, vel de 
portorio onere eos !5 adfici concedimus “6. D. k. Mart. 
tn civitate Velovocorum Constantino A. v1 et Con- 
stantino C. conss. (a. 320] 

2 "Idem A. Maximo pp. Providendum est, ne 
veterani protectoria dignitate cumulati, aut qui!* 
honores varios pro meritis suis consecuti sunt, in- 
congruis pulsentur iniuriis, cum, si quis in hoc cri- 
mine fuerit deprehensus, rectores provinciarum pro 
iurisdictione sua examinantes factum pro sui quali- 
tate eos coerceant!?. 72. rin k. lan. Triveris?? la- 
nuarino et lusto conss [a. 328] 

9 ?!]dem?? A. ad Euagrium pp.  Veterani, qui 
ex neglegentia vitae neque rus colunt neque aliquid 
honestum peragunt, sed latrociniis sese dederunt, 
omnibus veteranorum privilegiis exuti poenis compe- 
tentibus ἃ provinciarum rectoribus  subiciantur.* 
D. im id. Aug. Constaníio A. vi et Constante 11 
conss. [a. 353] 

4 Impp. Honorius et Theodosius AA. Eustathio 
pp.? et Nestorio pp. lllyrici. Nullus eorum, qui 
sacramentis inhaerere desierit, vel volens permitta- 
tur vel invitus militare cogatur observare iudicium: 
sententiis, quae non his observatis latae fuerint, 
nullam firmitatem habentibus, nisi forte reperiatur 
ibi tempore militiae coepta cognitio: tunc enim velut 
necdum cingulo deposito sub militari iudice rem 
tractari finirique praecipimus, nisi principali bene- 
ficio specialiter indulto quidam ex his sese defen- 
dant. [a. 421—422] 


XXXXVII (XXXXVIID. 


DE FILIIS OFFICIALIUM MILITARIUM QUI IN 
BELLO MORIUNTUR. 


1 "Imp. Constantinus A. ad Euagrium pp. i, 

qui ex officialibus quorumcumque offici onu geniti 
sunt, sive eorundem parentes adhuc sacramento te- 
nentur sive iam dimissi erunt, in parentum militiam 
vocentur?», ἢ), prid. non. 4ug. Basso et Ablabio 
conss. [a. 331] 
2 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Neoterio?*, Filios primipilariorum paternam 
sequi condicionem oportet "7. (a. 380?] 
3 ϑ᾽ Ἐάν «i6 ἐν πολέμῳ τελευτήσῃ ὁπωσδήσοτε 
uo ams ὁ υἱὸς αἰτοῦ, ἐὰν εἷς ἐστιν, ἢ 
πολλῶν παίδων ὁ μείζων παραχρῆμα εἷς τὸν 
τόπον τοῦ πατρὸς ὑπεισερχέσϑω καὶ "τὰς ἀννό- 
vag τὰς αὐτὰς λαμβανέτω, εἰ μέχρε βιάρχου ἣν ὃ 


(t) si desertorem servus prodiderit, libertate donetur, si 
medioeris 7. (2) forinsecus 74. (3) — T^. 7,18, 11 
(4) ita tamen tuetur Th., ubi respiciunt ad initium con- 


stitutionis ab Iustinianis omissum (5) ne T^. (6) — T. 
7,18,15 (7) Longiniano 11, 4, 1? 77. 13,11, 11 (8) iudi- 
cis] publieam T. (9)dii te nobisservent TA. (10) muni- 


fieentia Th. — (11) ad venditionem de:t., ad inventionem 
OX, advectionem K, om. Th. (12) super compellere 
T^., superpellere 7^, super pellem OJ?, supplere Καὶ 
(13) optimis...agitare om. TA. (44) expectes fere ser- 


ventur (15) onere eos edd., oneri eos K, honeris OJ^, 
eos J^ (16) $7 om. Th. (1) — TA. "1, 20, 5: iunge 
1, 40, 2 (18) qui TÀ., om. libri (19) rectores pro- 


formatam esse vix tibi persuadeas 


vineiarum conveniat ad tuum iudicium referre atque ad 
tuum officium praedictos dirigere, ut factum pro sui 
qualitate possit facillime coerceri 77. (20) Ian. [ac- 
cópta...] Triveris? (21) — TA. 7, 20, 7 (22) imp. 
Constantius A. scribi debuit, cf. TÀ. 1,20, 6 (28) Orien- 
tis ins. (24) — Th. ", 22, 8: iunge T^. 12, 1, 19. 20 
(25) in parentum locum procedant 77. (26) cf. Th. 
1, 22, 11: have Neoteri kn.: cuius tamen constitutionis 
argumentum adeo diversum est, ut c. 2 h. t. ad eam ef- 
(21) d. vr id. Sept. 
Sirmio Gratiano v et Theodosio 1 AA. conss. T^. 7, 22, 11 
(28). ἘΞ B 57,1, 8 


XXXXVIDL 3 Si quis quocumque modo in bello 
mor(uus fuerit, fitus eius, sí i(antum unus. extat, 


vel e pluribus maior naíu statim in locum patris 
succedat et annonas eius accipiat, si pater non super 


DE OBLATIONE VOTORUM 


A19 


XII 48--49 


πατήρ. εἰ δὲ ἀνώτερος ἦν τοῦ βιάρχου", βίαρχον 
μόνον γίνεσϑαι τὸν παῖδα. πρόδηλον γάρ, ὅτι 
ὁ μείζων ταύτην ἔχων τὴν παραμυϑίαν᾽ φροντί- 
ζει καὶ τῶν ἰδίων ἀδελφῶν. 


XXXXVIII (XXXXVIIII. 
DE OBLATIONE VOTORUM. 


1 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Basilio pu. 
Quando votis communibus felix annus aperitur, in 
una libra auri et? solidis obryziacis^ principibus 
offerendi devotionem animo libenti suscipimus sta- 
tuentes, ut deinceps sequentibus annis uniuscuius- 
que sedulitas principibus suis talia ingerant semper 
et deferant. D. 111 non. Mart. Mediolani Olybrio 
et Probino conss. [a. 395] 


XXXXVIIHII (L).5 


DE NUMERARIIS ACTUARIIS ET CHARTULARIIS 

ET ADIUTORIBUS SCRINIARIIS ET EXCEPTORI- 

BUS SEDIS EXCELSAE CETERORUMQUE IUDICUM 
TAM CIVILIUM QUAM MILITARIUM. 


1 *Imp. Constantinus A. Veroniciano vicario Asiae. 
Vorax et fraudulentum numerariorum propositum, 
qui diversis obsequiis? rectoribus obsequuntur, ita 
inhibendum est, ut antea sanximus et nunc itidem 
sancimus condicioni eos subdi tormentorum et ecu- 
leis atque lacerationibus subiacere. D. xz; k. lum. 
Optato et Paulino conss. a. 334] 


[ 
2 *Impp. Valentinianus et Valens AA. ad. Clear-. 
ui numerarii appellari consueverant consu- 


chum. 
larium ac praesidum dumtaxat, tabularii post hanc 
nostram sanctionem? vocabuntur, scientes se tor- 
mentis esse subiectos, nisi iudicibus vel his, qui 
provecti nostro iudicio ad provincias venerint, vel 
exactoribus!? debitorum aut!! reliquorum modum 
frequenter ingesserint sub actorum testificatione: quos 
scire oportet cum his qui debitores sunt sese ad 
solutionem esse retinendos, nisi omnia debita ipsis 
| fuerint indicantibus persoluta.  Triennii tamen 
spatio tabulariorum decet tempus omne concludi. 
D. xin k. Mart. Constantinopoli Valentiniano et 
Valente A4. conss. [a. 365] 
9 "idem 44. Rufino pp. Numerarios amplissi- 
mae tuae sedis cingulum habere et militiae ordinem 
tenere iubemus. JJ. prid. id. Dec. Parisis Valen- 
tiniano et Valente AA. conss. [a. 365] 
4 13 Imppp.Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. PRU rectoribus provinciarum. In provin- 
eiis singulis duo numerarii, qui et!^ tabularii, collo- 
centur, quo ad unum fiscalis arcae ratiocinium, ad 
alterum largitionales pertinere tituli iubeantur: sci- 
turi, quod, si ex alienis quicquam actibus ad alteram 
artem illicita fuerit usurpatione translatum, is, qui 
iudicis culpam dissimulatione texerit, gravissimo sit 
supplicio subiugandus. 1). zzz k. April. Constanti- 
ἘΠῚ Antonio et Syagrio conss. [a. 382] 
!5]dem AAA. et Arcadius 4. Principio Ex- 
ceptores omnes iudicibus provincialibus 16 obsequen- 
tes, qui nee cohortalem militiam sustinere videntur!" 


neque ἃ fisco ullàs consequuntur annonas, absque 
metu dare!? coeptis operam, etiamsi decuriones sint, 
minime prohibemus, dummodo munia propriae civi- 
tatis agnoscant et peracto secundum morem excep- 
tionis offieio ad propriam sibi curiam redeundum 
esse non nesciant. 7). 1111 id. Dec. Aquileiae Arca- 
dio 4A. et Bautone conss. (a. 385] 

6 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Severo pu. 
Ne diutius ad cunctorum perniciem actuarii nume- 
rariorum consortiis adiuventur, illustris auctoritas . 
tua cunctos ex numerariis actuariorum societate prae- 
cipiat abstinere atque ab eorum communione disce- 
1 dere. Quod si haec moniti custodire neglexerint, 
isdem poenis se quibus actuarios non ambigant sub- 
iacere. JD. in: k. lul. Nicaeae Honorio A. 1111 et 
KEutychiano conss. [(a. 398] 

7 ?9Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Hie- 
rio pp. Actuarios tam classium urbis Constantino- 
politanae quam thymelae equorumque curulium civi- 
tatum diversarum non aliter nisi, ut consueverat, 
manus sanxerit principalis, sublimitas tua praecipiat 
1 ordinari. ?'Quod si quis talis sub tua fuerit iudi- 
catione convictus, profecto irritis his, quae vetita 
contrectavit, etiam congruam indignationem incurret. 
D. x k. Iul. Nicomediae Theodosio xi1 οἱ Valenti- 
niano II ÁAA. conss. [a. 426] 

8 Idem AA. Protogeni pp. Scriniarios vel nume- 
rarios officii magnitudinis tuae iubemus nullatenus 
in posterum aut mutuam pecuniam sumere aut polli- 
ceri cuiquam pro publicis cogi expensis: quos nul- 
lam post depositam militiam inquietudinem sustinere 
volumus. 

9 Imp. Leo A. Dioscoro pp. Nemini licere dein- 
ceps iubemus in quacumque militia connumerato solli- 
citudinem aetuarii subire vel post depositam eandem 
curam ad militiam adspirare, quatenus inter privatos 
agens omnique militari privilegio denudatus nihil 
nundinationis vel fraudis circa commendanda ratio- 
cinia quibus obnoxius est attemptare valeat. [a. 472?] 

10 "mp. Zeno 4A. Arcadio pp. Nulli scriniario 
liceat pro tempore numerarios Mus quam quaternis 
vicibus, nec his tamen continuandis, adiuvare: idem- 
que hoe super ??chartulariis praebenda pro tempore 
numerariis opera observari decernimus, ita ut adiu- 
torum quidem biennii, chartulariorum vero unius 
anni intervallo continuatio interrumpatur: nulla ad- 
iutoribus ad chartulariorum sollicitudinem, quam 
semel dedignati sunt, descendendi danda licentia: ita 
ut Orientalis quidem tractus pro tempore numerariis 
non nisi ab his scriniariis, qui intra triginta viros & 
numerario retro numerandos, Asianae vero dioeceseos 
numerariis non nisi ab his, qui intra quinquaginta 
a numerario similiter retro numerandos inveniuntur, 
Ponticae vero et Thracicae dioeceseos passim et pro 
suo libitu ex omni multitudine eligendorum adiuto- 
1 rum tribuatur facultas. Omnia sane commoni- 
toria vel praeceptiones aut evectiones seu quaelibet 
publica instrumenta non solum adiutori, verum etiam 
provinciae illius de qua V. oen tractatori inspi- 
ciendi itidemque subscribendi, aliorum quoque, qui 
una cum eo tractant, in eadem subscriptione men- 
2 tione habenda, necessitatem incumbere. Si quid 
autem sine hac observetione ex Orientali vel Asiano 


(1) Cuiacius vertit: quod si altiorem obtinuerit veluti 
ducenarii aut centenarii, quas? in Graecis exciderit οἷον 
δουκηνάριος Tj κεντηνάριος (3) — Th. 7, 24, 1 (3) et 
del, cf. not. 4 (4) auri solidi septuaginta duo obry- 
ziaci (solidis LX XII obryziaeis Gothofredus) Th. (5) B 
0,95 (6) — Th. 8, 1, 4: iunge Τῇ. 8, 15, 2 (1) ob- 
sequiis om. T. contra .B (w.m.): ἐν διαφόροις ὑπηρε- 
σίοιβ τοῖς ἄρχουσιν ὑπουργοῦσιν (8) — Th. 8,1, 9 
(9) idem B (κ.π.}: posthae nostra sanctione T'À. (10) ex- 


actoribus] idem B (x.z.): his qui ibidem diutius fuerint 
commorati 7. (11) ae T^., ἤτοι B (x.z.) (12) — T. 
8, 1, 11. (13) — T. 8, 1, 12. (14) numerarii qui et 
om. Th. B (15) — Th. 8, 1, 11: iunge T^. 11,16, 17 
(16) provineialibus om. 77., tuentur B (x.x.) (11) idem 
B (x.m.); qui nec militiam sustinent 7A. (18) navare 
Th., διδόναι B (κιπ.) (19) — T.8,1,14 (20) — TA. 
8, 7,71 (21) $ 1 — 12, 59, 6 (22) Herrmann iungit 
12, 60, 6 (23) ἃ ins. Mommsen 


A - 


biarchi gradum ascenderit. sin autem maiorem biar- 
cho gradum habuerit, filium biarchum tantummodo 
fieri manifestum enim est. maiorem natu, qui hoc 


solacio fruitur, fratrum quoque suorum curam habi- 
turum. 


XII 49— 50 


490 


DE NUMERARIIS ACTUARIIS 


vel Thracico scrinio fuerit emissum, falsi suspicione 
non careat: exceptis publicis instrumentis, quae ex 
scrinio Ponticae dioeceseos emittuntur, quod in isdem 
instrumentis solum numerarium eiusdem dioeceseos 
eiusque adiutorem et chartularium subscribere magni- 
tudo tua disposuit: ita ut, si quid huius legis fuerit 
violatum, numerarii quidem tam gradus sui quam 
sollemnitatum seu solaciorum universi anni iacturam, 
adiutores vero quinquaginta librarum auri et chartu- 
larii quindecim itidem librarum auri poenam sube- 
ant. (a. 485—486 ?] 
11 Jdem 4A. Catoni magistro militum. . Officio 
magnitudinis tuae datis precibus postulante, ut nu- 
merariorum actus non in biennium, sed in unum an- 
num statuatur, nostra pietas huiusmodi petitionibus 
adnuens dispositionem, | quae promulgata fuerat 
super biennio, super uno tantummodo anno! revo- 
cavit. [a. 485—486 Ὁ] 
12 Imp. Anastasius A. Spartiatio pp. Illyrici. Per 
hanc divinam pragmaticam sanctionem decernimus, 
quod antea, dum tribuni praetoriani dignitas eis, qui 
in scriniis seu gradibus officii tuae celsitudinis de- 
ponunt militiam, praebeatur?, custoditum fuisse dignos- 
citur, hoc super honore quoque comitivae dignitatis 
eis impertiri, ut sententia pro fine eorum militiae 
proferenda dignitatis etiam mentionem contineat, haec 
quoque? tantummodo et sine speciali codicillorum 
vel divinorum apicum sanctione ad eandem dignita- 
tem adipiscendam et privilegia eam sequentia suffi- 
ciat: ita tamen^, ut primi ordinis comitivam per 
interlocutionem eiusdem potestatis mereantur corni- 
cularius et primiscrinius et numerarius scrinii Mace- 
doniae et scrinii Daciae et scrinii operum et scrinii 
| auri. Hoc eodem in his etiam, qui post novellam 
dispositionem divae memoriae Zenonis, quae de isdem 
personis loquitur, deposuerunt militiam, obtinente. 
S'H διάταξις κελεύει τὰς παραμυϑίέας, ἃς ἐλάμ- 
Bavsv ὁ ταβουλάριος ἐν τοῖς μεγάλοις τρισὶ σκρι- 
νίοιβ, τοῦτ᾽ ἔστε τῆς ἀνατολικῆς καὶ Ποντικῆς Ἷ 
διοικήσεως, δίδοσϑαι τῷ πρώτῳ καὶ δευτέρῳ καὶ 
τρίτῳ ταβουλαρίῳ, οὐκ ἐξ ἴσου μέρους, ἀλλὰ τοῦ 
μὲν ἡμίσεος τῷ πρώτῳ διαφέροντος, τοῦ δὲ τρί- 
του τῷ δευτέρῳ, τῷ δὲ τρίτῳ τοῦ ἕκτου, ὥστε 
καὶ τὸ δημόσιον ἔχειν τὸ ἀσφαλές, καὶ ἕκαστον 
αὐτῶν διὲ τῶν ἐνιαυτῶν λαμβάνειν ἐνιαυτοῦ τε- 
|. λείου ἀννόνας. Κελεύει δὲ τὸν τρακτεύοντα ἐπαρ- 
χίαν ἅμα τῷ γενέσϑαι ταβουλάριον ἀφίστασϑαι 
τοὶ τρακτάτου TIS ἐπ αρχέας, ἵνα μήτε περὲ πλείονα 
ἀπησχόληται καὶ βλάπτηται ἐκ τούτου τὸ δημό- 
σιον, μηδὲ ἀμελῶν, ὡς εἰκός, τῶν ἐπαρχιῶν ἐγ- 
καλῇ τοῖς ἅμα αὐτῷ νουμεραρίοις ὡς αἰτίοιβ ys- 
2 vouévow. «Αὐτοὶ δὲ οἱ τρεῖς ἐπιλεγέσϑωσαν τοὺς 
ὀφείλοντας αὐτοῖς ὑπουργεῖν εἰς τὴν τῶν δημο- 
σίων ἐξάνυσιν, ἵνα, ἐὰν oí τρακτευταὶ τῶν ἐπαρ- 
xiv. ὑπέρϑωνται καταβάλλειν ἐπὲ αὐτοὺς τὰ δη- 
J μόσια, τοῦ τρακτάτου ἐκπίπτωσιν. Οἱ μέντοιγε 


τῶν ὅπλων ταβουλάριοι ἐν τοῖς ἄλλοις πᾶσι δου- 
, ^ , - 2 
λευέτωσαν τῇ τάξει χωρὶς τῶν ἰδίων ἀννόνων" 
ταὐυταβᾷ γὰρ λήψονται κατὰ τὴν μέχρε νῦν κρα- 
- , * , 2 ^ 
τοῦσαν συνήϑειαν τὴν βουλομένην εἰς πολλοὺς 
- - , 3 
διαιρεῖσϑαι τὰς τῷ πρώτῳ ἀνηκούσας συνηϑεέαρ, 


L (LI)*. 
DE CURSU PUBLICO ANGARIIS ET PARANGARIIS. 


1 9Imp. Constantinus A. ad Titianum. Equos, 
qui publico cursui deputati sunt, non lignis vel fu- 
stibus, sed flagellis tantummodo agitari decernimus: 
poena non defutura contra eum, qui aliter fecerit. 
D. prid. id. Mai. Sabino et Rufino conss. (a. 316] 

2 19 dem A. ad Acyndinum pp.  Praesidibus et 
rationalibus ceterisque, quibus propterea res publica 
et annonas et alimenta pecoribus subministrat, usur- 
1 pandi'' paraveredi licentia derogetur. Sed nec 
alia via eundi quisquam habeat facultatem, nisi per 
quami? cursus publicus stare dignoscitur: excepta 
videlicet tua sublimissima sede, cui cursus publicus et 
proficiscendi per eum licentia et'3 ubi ratio exegerit 
praesto est. 
et Constantio C. conss. [a. 326] 

9 "Imp. Constantius 4.5 ad Taurum pp... Evectio- 
nes ab omnibus postulentur, !^et tam iudices quam 
custodes publici cursus minime transire patiantur, 
1 antequam seriem evectionis adspexerint. Quod si 
quis putaverit resistendum et sine evectione iter fa- 
cere detegitur, vel ultra tempus quod evectioni inser- 
tum est publico cursu uti conatus 510 17, ubi repertus 
fuerit, eundem iussimus detineri et, si quidem digni- 
tate praeditus sit!'*, de eius nomine ad prudentiam 
tuam et ad illustrem !? virum comitem et magistrum 
offieiorum referri. !9adversus ceteros vero protinus 
indignatio?" competens exercenda?! est, quos since- 
ritas tua pro loco graduque militiae ibidem coerceri 
posse crediderit. 2. vin: k. lul. Mediolami Con- 
siantio A. viill et Iuliano C. 11 conss. [a. 351] 

4 ?? Imp. Iulianus A. ad Mamertinum pp. | Parhip- 
pum eum videri et habendum esse, si quis usurpato 
uno vel duobus veredis, quos solos evectio continebit, 
1 alterum tertiumve extra ordinem commoveat. Nihil 
autem interesse debet nec ad crimen vocari, utrum 
agens in rebus suo anne mulionis itineris subiugando, 
modo?? evectionis datae formam et licentiam non 
excedat. | D. v id. Sept. Mamertno et Nevitta 
CORSS. (a. 362] 

9 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Sym- 
machum  correctorem Lucaniae et Brittiorum. δὶ 
im per publicum cursum iter faciens cuiuscumque 

ignitatis vel militiae?5 ab itinere recto deverterit?9, 
ρον in eum competens proferatur. JD. vi1i k. April. 

ediolani Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 365] 


(1) promulg. fuerat supra biennio supra uno t. anno dett., 
super uno tantummodo anno (unum t. annum XK) pro- 
mulg. fuerat (omissis super biennio) KO (2) praebebatur 
Hal. (3) haee quoque KO, haecque dett. — (4) tamen 
del. Mommsen (δ) sic dett., id est ins. KO (06) — B 
6,35,13 ᾿(1) excidit aut καὶ 14o«avis aut καὶ Θρακικῆς 
(89 .B 56,17 (9) -Ξ- 7^.8,5,2 (10) — 775.8, 5,3 
(11) agminalis seu ns. 7^. — (12) quam dett, hano KO 
(13) et O, om. K: cf. Th. (14) — T77^.8,5,8 (15) et 


Iulianus C. ins. TA. (46) et... adspexerint et infra ad- 
versus... crediderit er 7. 8,5,22 addita sunt (11) vel 
ultra...sitom. Th. (18) et si...sit] ac T^. (19) illus- 
trem] Musonium elarissimum 7^. (20) ultio 7... (21) ex- 
serenda T^. (22) T. 8, 5, 14 (23) idem T^.: 
requiritur itineri subveniat dummodo (24) — 77.8, 5, 25 
(25) vel militiae] fuerit militans 77. (26) quingentis 
passibus ins. T^. 


XXXXVIIHI 13 Constitutio iubet solacia, quae 
tabularius in. tribus magnis scriniis accepit, id. est 
Orientalis et Ponticae dioeceseos, primo et secundo 
et tertio tabulario dari, non ez aequis partibus, sed 
ita ut dimidia primo competat, tertia secundo, ter- 
(io sexta, ut et fiscus securitatem habeat et unus- 
quisque eorum per annos integri anni annonas ac- 
1 cipiat. lubet autem provinciae tractatorem, simul- 
atque tabularius fit, provinciae tractationem deponere, 
ne circa plura occupatus sit e( inde. fiscus damno 


adficiatur, neve neglecta ut fit provincia numerarios 
qui $ecum sunt accuset, quasi hi damni causam de- 
2 derint. Hi tres autem ipsi eos eligant, qui sibi 
ad  fiscalia exigenda opem ferre debeant, ut si pro- 
vinciarum íractatores fiscalia eis solvere differant, 
3 (ractatione cadant. Sed armorum tabularii in 
omnibus aliis officio pareant praeter annonas: has 
enim accipient secundum consuetudinem quae huc 
usque obíimuit quaeque solacia primo competentia 
in plures dividi vult. 


PP. xv k. Mart. Constantino A. vir 


——pDE CURSU PUBLICO 


491 


XII 50 


6 'Idem AA. et Gratianus A. ad Ampelium pu. 
Evectionum copiam senatui, cum proficiscendi ad 
nos necessitas fuerit, serenitas nostra largita est, ita 
tamen, ut cum? a nobis evocatur aut ἃ clementiae 
1 nostrae veneratione discedat. Si quis ergo post- 
hac contra vetitum sibi cursum publicum illicita 
temeritate praesumpserit, motum in se nostrae man- 
suetudinis excitabit. D. 171? id. Dec. Triveris Gra- 
tiano A. 11 et Probo conss. [a. 371] 

7 *idem A44. ad Hesperium pp. In omnibus 
1 provinciis veredorum pars quarta reparetur. Sta- 
bula autem ut impensis publicis extruantur, contra 
rationem est, eum provincialium sumptu, in quorum 
locis stabula constituta sunt?, citius arbitremur ap- 
paranda 59et utilius" tam publico quam his, quos 
Stereus animalium pro suo solacio habere concedi- 
mus. 7). 11 k. Mart. Triveris Gratiano A. 1111 et 
Merobaude conss. [a. 311] 

8 *Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA. 
ad Ausonium pp. ?9Ut agendi itineris possit esse 
moderatio, deni!? veredi!! per dies singulos ex utra- 
que parte!? dimittantur: poena quinque librarum 
auri minime defutura contra eos, qui statuta nostra 
neglexerint. JD. χη! k. Mai. Triveris Valente ΤΙ et 
Valentiniano 11 AA. conss. [a. 318] 

9 DOTT. Gratianus. Valentinianus οἱ Theodo- 
sius AAA. Floro pp. ludicibus faciendae evectionis 
copiam denegamus, cum id tantum nostro numini et 
tuae sedi nec non viro illustri magistro officiorum sit !4 
reservandum, cum neque praefecto urbis neque magi- 
stris militum neque ducibus neque vicariis nec cui- 
quam ali praeter memoratas duas potestates hoc a 
1 nobis concessum sit!5. His enim tantum ambu- 
landi facultatem iudices ex suo arbitrio praebituri 
sunt, quos in transmissione publicarum functionum !9 
prosecutores viderint constitutos: scituri, si defini- 
tionem nostram excesserint, se quidem viginti quin- 
que auri libris, officia vero quinquaginta esse mul- 
tandos. JD. x k. 4ug. Constantinopoli Antonio et 
Syagrio conss. [a. 382] 
᾿ 10 !" Jdem AAA. Philagrio comiti Orientis. Gravis- 
simae poenae 9 acerbitate proposita evectionum con- 
tractus, animalium quoque publicorum !? merces et 
ementis et distrahentis coercitione?? prohibemus. 
PP. Beryto. d. xii k. Oct. Antonio et Syagrio 
COnss. [a. 382] 

11 ?:!7dem 4444. Cynegio pp. Nullus evectione 
utatur privatus, tametsi valuerit impetrare. JD. vr 
non. Mart. Constantinopoli Ricomere et Clearcho 
COnss. [a. 384] 

42 ?Imppp. Valentinianus Theodosius et Arca- 
dius 444. Cynegio pp. Quoniam veredorum quo- 
que cura pari ratione tractanda est, sexaginta libras 
sella cum frenis, sexaginta itidem ?? averta non trans- 
eat: ea condicione, ut, si quis praescripta modera- 
minis imperatorii libramenta transcenderit, eius sella 
in frusta caedatur, averta vero fisci viribus depute- 
tur: *4exceptis auri centenariis, quae necesse est ab 
hippocomis in solitis sacculis reportari. D. xv k. Iul. 
Constantinopoli Arcadio A. et Bautone conss. ἴα. 385] 

13 ?57dem AAA. Floro pp. Non patimur hippo- 
comos per eos qui veredis uterentur indigna spolia- 
tione vexari, si quidem nonnulli veredarii saga eorum 
1 dicuntur auferre vel praecidere?9, Quocirca per 
omnes iudices et curiosos miserabilis removeatur in- 


iuria, scientibus cunctis, quod?", gi observata non 
fuerit nostra sanctio, non solum damna resarcire, 
verum etiam notam et multam qui neglexerit subire 
cogetur. JPP. xv k. lul. Triveris Valentiniano A. 
111 ét Neoterio conss. [a. 390] 
14 ?*]dem A4. Potamio praefecto Augustali. 
Publici cursus exhibitio secundum locorum consue- 
tudinem vel curialibus vel cohortalibus debet com- 
mitti vel his, qui suo periculo ab eminentissima 
raefectura sub competenti cautela excipiunt. J. 111 
. Aug. Constantinopoli Arcadio A. 11 et Rufino 
conss. [a. 392] 
15 ΤΩ. Arcadius et Honorius AA. Dezxtro pp. 
Si quis vel per unam mutationem veredum?? super- 
ducendum esse crediderit, in quadruplum superducto- 
rum animalium pretium fisci viribus inferat. 2. xv 
k. April. Mediolano Olybrio et Probino conss. |a. 395] 
16 ?!]dem 44. Remistheo duci Armeniae. His 
tantummodo utendi cursus publici facultas concessa 
est, qui legati de diversis gentibus ad nostram cle- 
mentiam properare festinant. D. vi k. Mart. Con- 
stantinopoli Caesario et. Attico conss. [a. 397] 
17 Idem AA. Vincentio pp.: Nemo mulionem 
mutationibus deputatum vel per sollicitationem vel 
per?? receptionem 34 subtrahere audeat, decem libras 
argenti poenae nomine reformidans inferre. JD. ΧΙ 
k. Mart. Mediolani Honorio A. 1111 et Eutychiano 
conss. [a. 398] 
18 3*57dem A4. Messalae pp. Animalia publica, 
dum longe maiore ac periniquo pretio pabula aesti- 
mantur per mancipes atque apparitores, aperte vexan- 
tur. ne id contingat, sublimitas tua disponat, ut 
neque pabula mutationibus desint, neque provinciales 
ultra quam iustitiae sinit ratio praegraventur. JD. rv 
k. Dec. Stilichone et Aureliano conss. [a. 400] 
19 3e7dem AA. et Theodosius A. Septimino pro- 
consuli Africae. Comperimus provinciales et pabula 
et pecuniam pro equorum cursualium sollemni ratione 
conferre et extrinsecus etiam?" paraveredorum onere 
1 praegravari Provinciarum igitur rectores procu- 
rent, ne umquam cursus publieus veniat in querel- 
lam et occasio deceptionis curiales vel provinciales 3$ 
animalia indebita praestare compellat. 2). γΠ k. April. 
Ravennae Theodosio A. et Rumorido conss. [a. 403] 
20 .** Idem A44. Anthemio pp. Nemo ducum in- 
gressus semel provinciam suam postmodum itineribus 
faciendis cursu atque angariis ipse sive suum utatur 
officium, sed expeditionem militarem iumentis pro- 
1 priis exsequantur. (De cohortalinis etiam officiis 
eadem lege sancimus, ne quis ex his per provinciam 
suam discurrens veredo uti conetur in posterum, cum 
2 sacra prohibitum sanctione cognoscant. Quod si 
quis ducum vel apparitorum vel cohortalium temera- 
rio animo ea quae decernimus contemnenda putaverit, 
er singula animalia quibus usus fuerit singularum 
brin. auri illatione multabitur. | D. 7I mon. 
Aug. Constantinopoli Honorio vit et Theodosio 11 
AA. conss. [a. 407] 
21 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro 
pp. Nullus penitus cuiuslibet ordinis seu dignitatis 
vel sacrosancta ecclesia vel domus regia tempore 
expeditionis excusationem angariarum seu paranga- 
riarum habeat. [a. 410—441] 
22 Imp. Leo A. Pusaeo pp. Cursum clavularem 49 
ab omni Orientali tractu nec non ab his civitatibus 


(1) — ΤΆ. 8, 5, 32: iunge Th. 9,16, 10 (2) ut cum] 
eum aut Aussardus (3) vix T. 9, 106, 10 (4) — T. 
8, 5, 84 (5) in...sunt om. TA. (6) δέφῳ. om. Τῇ, 
(1) sic KO, sit ins. deit. (8) — T. 8, 5, 86 (9) ut 
...dimittantur er TA. 8, 5, 40 sumpta sunt (10) seni 
Th. (11) singulae etiam raedae ins. 77. (12) ex utra- 
que parte om. Th. (18) — T^. 8, 5, 40 (14) tantum 
... Sit] nostro numini et vestris tantum sit potestati- 
bus Th. (15) eum neque...sit om. TA. (10) trans- 
missione largitionalium titulorum T^. (11) — T^.8,5,41 
(18) Capitalis periculi T^. (19) animalium q. publ. 
asinorumque 74. (20) poena T^. (21) — T^. 8, 5, 44 
II. 


(22) — T4. 8,5,47 (28) idem B: triginta quinque 
vero T^. (24) seqq. om. TA. (25) — T. 8, 5, 50 
(26) vel praecidere om. 7A. (27) quod TA., ut K, om. O 


(28) — 77.8,5,51 (29) — 77.8,5,53 (30) mulamve 
aut bovem 2ns. TÀ. (31) — 774. 8,5, 58Ὶ (82) — TA. 
8, 5, 58 (33) per Z, om. KO (34) vel sollicitatione 
vel receptione 77. (35) — T'À. 8, 5, 60 (86) — T. 


8,5,64: iunge Τῇ. 13,1, 19 (51) etiam om. T^. (88) vel 
provine. om. TA. (39) — T7. 8,5,66 (40) clabularem 
dett., ambularem O, ambularentur K, διὰ ὀχημάτων B: 
in TÀ. 8, 5, 23 dicitur elabularius cursus 


61 


XII 51—54 482 


DE TRACTORIS ET STATIVIS 


aliarum regionum, quarum instructio tui culminis me- 
minit, tolli amputarique decernimus, ita tamen, ut 
in transitu fortissimorum militum (quando nostra 
serenitas disposuerit ex aliis ad alia eos loca deduci, 
evectionesque animalium secundum consuetudinem ἃ 
nostra fuerint aeternitate consecuti) et in armorum 
tam confectione'! quam translatione servata consue- 
tudine, in profectione quin etiam legatorum? anima- 
lium dominis, qui ea solent accepta mercede locare, 
praebenda pensio arcae tui culminis imputetur. 
1 'Tractorias videlicet animalium super memoratis 
causis nulli alii iudici, cuiuscumque sit dignitatis, 
nisi tuo tantummodo culmini faciendi licentiam patere 
decernimus. 

23 Imp. Anastasius A. Armenio pp.  Yubemus 
nemini licere cuiuscumque scholae vel officii vel mili- 
tiae seu condicionis per totius Orientalis tractus par- 
tes ob quamcumque causam proficiscenti seu redeunti 
supra unum veredum unumque paraveredum, curi 
evectione tamen iudiciali, movere, nisi specialis ei 
praestita sit nostrae serenitatis quantitatem anima- 
1 lium continens evectio.  Exceptis procul dubio 
his, qui pecunias publicas devehunt, cum in hac 
parte sine nostra quoque speciali auctoritate tanta 
convenit animalia moveri, quanta transvehendae pe- 
2 cuniae summa et eius tuitio deposcit. Quinqua- 
ginta librarum auri condemnatione his feriendis, qui- 
cumque nostra iussa quolibet modo seu tempore 
violaverint seu violare concesserint. 


LI (LII). 
DE TRACTORIIS ET STATIVIS. 


1 SImppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Tractoriae cum stativis solitis bidui tan- 
1 tummodo tempus accipiant. Nulli vero penitus 
cum necessariis sibi personis ^ praebeantur, nisi his 
tantummodo, qui animalia atque equos sacro usui 
necessarios prosequuntur: ita tamen, ut his dimissis 
in tractoriarum corpore? quinque dierum numerus 
adscribatur, ut nullus ultra hoc temporis spatium 
ad residendum in quo libitum fuerit loco copiam 
nanciscatur. JD. vii k. Sept. Constantinopoli Arca- 
dio A. 1t et Rufino conss. [a. 392] 


LII (LIII). 


DEAPPARITORIBUS PRAEFECTORUM PRAETORIO 
ET PRIVILEGIIS EORUM 


1 *Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Mamer- 
tinum pp. Praefecturae cornicularios, qui annis sin- 
gulis? exeunt, post transactos corniculos nostram 
adorare purpuram volumus: quo honore perfunctig, 
cum iam missionem tenuerint, liberum otium damus, 
ut ad susceptionem vel cuiuslibet necessitatis offi- 
cium minime devocentur. JD. 111 k. Febr. Mediolani 
Valentiniano et Valente AA. conss. [a. 365] 

2 *Idem AA. ad Zosimum praesidem Epiri novae. 
Praefectianos ad perniciem provincialium exactioni- 
bus in provinciis vel potius lucris et quaestibus suis 
sese immiscere vetamus: praeterea vel horreorum 
gerere custodiam vel curarum ius atque arbitrium 
1 sibi praesumere his denegamus. Horum si quis 
praesentis legis temerator existat, volumus eum com- 
petenti motu et indignatione percelli?. JD. xir k. 
Dec. Mediolami Valentiniano et Valente 111 AA. 


9 !eImpp. Theodosius et Valentinianus 44. Zoilo 
pp. Cornicularii et primiscrinii, numerarii insuper, 
qui in officio tuae sublimitatis per ordinem obsequiis 
militiae terminatis desideratam laborum requiem sor- 
tiuntur, pro multis erga rem publicam sudoribus ab 
omnibus indictionibus tam militarium quam civilium 
iudicum semper habeantur immunes, et civilium tan- 
tum iüdicum, non etiam militarium iurisdictioni subia- 
1 ceant. Huic sanctioni addendum esse censemus, 
ut, si quis praefectianus dum militat vel!! post de- 
positum cingulum sine testamento quod legibus com- 
robatur nullisque ab intestato successoribus dere- 
ctis fati munus impleverit, omnes eius patrimonii 
facultates provisione magnificae tuae sedis non fisci 
viribus, sed arcae tui culminis rationibus vindicen- 
2 tur. Scriniariis autem exceptoribus ceterisque, 
qui in officio tui culminis merent, cum in legione 
prima adiutrice nostra militant, audientiam tantum- 
modo in causis in quibus pulsantur tuae celsitudinis 
deputamus. in provinciis vero commorantes recto- 
ribus earum eos respondere iubemus, nisi publieum 
officium aliquod eis iniunctum sit. [a. 444?] 


LII (LIII). 
DE APPARITORIBUS PRAEFECTI URPIS. 


1 "?Impppp. Gratianus Valentinianus Theodosius 
et Arcadius AAAA. ad Principium pp. Praeter eos, 
qui de officio eminentium potestatum numero stipen- 
diorum et curriculis evolutis urbique praefecti!? sere- 
nitatis nostrae annis singulis attingere purpuram 
venerarique praecepti sunt, nulli prorsus eorum 4, 
qui provincialia officia peregerunt, tranquillitatis 


nostrae muricem adorare sit liberum, omnium suffra- 


giorum obreptione cessante. 7). xir k. Oct. Aqui- 
leiae Arcadio 4. et Bautone vc. conss. [a. 385] 
2 !5Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio 


pp. Quicumque illustris urbanae sedis !9 apparitor . 
cland 


estina fraude pistorem concusserit, accusatus 
atque convictus perpetuis paneficii nexibus addicatur. 
D. yii k. lan. Jopnnde onorio A. x1 et Constan- 
(io II vc. conss. [a. 417] 


LHII (LV). 


DE APPARITORIBUS MAGISTRORUM MILITUM ET 
PRIVILEGIIS EORUM. 


1 "Impp. Valentinianus et Valens AA. ad. Arte- 
mium correctorem. Qui sese in officiis magistrorum 
equitum ac peditum? militare monstraverint, ab 
omni nominationis iniuria excusentur. D. ΧΙ] k. 
Oct. Aquileiae. acc. xv k. Nov. Salerni divo Ioviano 
et Varroniano conss. [a. 364] 

2 !9Idem AA. ad Mamertinum pp. | Qui in officio 
magistrorum equitum ac peditum militiam sortiti sunt, 
ordinis sint militaris 39, 

3 ?Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro 
pp.?  Probari apparitores magisteriae potestatis 
neque curiales neque cohortales neque censibus volu- 
mus adseriptos. 1. prid. non. Mart. Constantino- 
poli Cyro vc. cons. [a. 441] 

4 Idem AA. Apollonio magistro militum prae- 
sentali et Anatolio magistro militum per Orientem. 
Numerarios virorum illustrium magistrorum militum 
tam praesentalium quam Orientalium qui ordine stipen- 
diis militiae fuerint decorati, exeuntes tribunis prae- 
torianis partis militaris, sudoribus eorum beneficium 


(02.858. [a. 313] 
(1) sic O, evectione K, convectione Zal. (2) sic O 
cum B, ligatorum K, locatorum dett. (3) — T5.8,6,2 
B ὅθ, 17 not. d (4) sibi personis om. T. (Ὁ) prae- 


finitus ins. Th. (0) — T^. 8,7, 8: iunge Th. 12, 1, 70 
(7) ex numero deputatorum ins. TÀ. (8) -— T. 12, 10, 1 
(9) sic dett, propelli K, perpelli O — (10) iunge 12, 36, 6 
(11) vel dett, om. KO (12) — T. 8, 1, 16 (13) sic T7., 
prefectus K, prefecture O: vicariae etiam potestatis ins. 


Th. | (14) eorum] vel ex eo numero vel illorum certe 
TA. (15) — TA. 14,3,22: iunge Th. 14,4, 9 (16) vel 
annonariae potestatis ins. TÀ. (17) — Th. 8,3,1: iunge 
Th. 6,35, 6 (18) militasse ae ins. Th. — (19) — T^. 
12, 6, 6? B ὅθ, 11,80 (20) D. xv k. Aug. Valenti- 
niano et Valente AA. conss. (α. 305) TÀ. (21) — Nov. 
Theod. 1, 4, 2: iunge 1, 62, 23 . (22) Areovindo magi- 
stro militum Nov., cf. ad 71, 62, 33 


Me 7 ^d aen Tre 


DE APPARITORIBUS 483 


XII 55—57 


deferentes, sociari praecipimus: ita videlicet, ut post 
completam militiam ab omnibus indictionibus tam 
militarium quam civilium iudicum semper habeantur 
1 immunes. Principatus vero munere functos tri- 
bunis! vigilum militaribus volumus adgregari. 

D Imp. Anastasius A. magistris militum. Eos, qui 
in offciüs vestris merentes statutorum tantummodo 
numero inserti sunt, fori praescriptione muniri, ?cete- 
ros vero, qui supra huiusmodi numerum militare 
noscuntur, quasi nec militantes et apud illustrissimas 
praefecturas et apud ? clarissimos provinciarum recto- 
res de quolibet pulsari et conveniri et sine cinguli 
praescriptione respondere negotio sancimus. 


LV (LVI). 
DE APPARITORIBUS PROCONSULIS ET LEGATI. 


1 *'Umppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. ad. Flavianum proconsulem Africae. | Officio, 
quod tuis meritis obsecundat, non curialem quem- 
quam nec ex ceteris corporibus? volumus adgregari: 
ac si qui erunt inter apparitores huiusmodi, restitui 
eos debitis muniis mox iubemus. JD. non. Oct. 
Consíantinopoli Theodosio Α. i1: et Abundantio 
CORSS. [a. 393] 

2 *Impp. Arcadius et Honorius AA. Victorio pro- 
consuli MI deae et Dominatori vicario Africae. Ap- 
paritioni tuae et legatorum quadringentos censuimus 
deputandos de his dumtaxat, quos sibi esse detractos 
rei publicae membra non queruntur. J. xi: k. Iun. 
Mediolani Honorio A. 1111 et Eutychiano conss. [a.398] 

3 "Idem AA. Messalae pp. In proconsulari pro- 
vincia officium proconsulare postulet, quod exigere 
consuevit, nec alienis se partibus impudenter inserat. 
D. π18 k. Opt. Altino Theodoro vc. cons. (a. 399] 


LVI (LVII). 
DE APPARITORIBUS COMITIS ORIENTIS. 


1 *Imppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Rufino pp. Orientis. In officio comitis Orientis non 
amplius quam sescenti apparitores habeantur, quos 
quidem publicis necessitatibus novimus abunde sup- 

etere. JD. 111 k. lan.!? Heracliae Arcadio 111 et 

onorio II AA. conss. [a. 394] 


LVII (LVIII). 


DE COHORTALIBUS PRINCIPIBUS CORNICULA- 
RIIS ET PRIMIPILARIBUS. 


1 "mp. Constantinus A4. edicto suo ad Afros. 
Omnes stationarii neque superexactionem audeant 
neque carcerem habeant, neve quis personam licet 
pro manifesto crimine apud se habeat in custodia, 
sciens quod, si quid tale fuerit commissum, capite 
puniendus est. JP. vr id. Mai. Karthagine Constan- 
tino A. 111] δέ Licinio 1HI conss. [a. 315] 

2 '?Ippp. Constantius et. Constans A4.1!* ad Tau- 
rum pp. Nullus iudicum quemquam sine sacra pro- 
1 batoria!^ probare audeat vel provehere.  Exci- 
pimus tamen officia provincialia'* cursus publici 
sollicitudinem sustinentia: nec enim tanto muneri 
adminiculum denegari publica permittit utilitas. D. 
vi k. lun. Mediolani. acc.'9 vii id. Iul. Datiano 
et Cereale conss. [a. 358] 


9 "Impp. Valentinianus et Valens AA. Festo con- 
sulari Syriae. Solita cohortalibus Syriae privilegia, 
quae ἃ divo Diocletiano porrecta sunt atque con- 
cessa, nos quoque porreximus ac iubemus eos non 
ad sollicitudinem bastagae, non ad functionem navi- 
culariam devocandos, non invitos curialibus coetibus 
adscribendos, verum peracto labore militiae, pastus 
primipili competenti sedulitate functione transacta 
praerogativam his recusationis offerimus. 17). v1 nom. 
Oct. Valentiniano et Valente 444. conss. (a. 365?] 

4 !9]dem AA. et Gratianus Α. ad Probum pp. 
Officia rectorum provinciarum tuae magnificentiae 
litteris volumus admoneri, ut susceptos in officio 
proprio vel probatos cohortium nomine legionumve 

rivilegiis aestiment inserendos. D. xvi k. [un.?? 
Modesto et Arintheo conss. [a. 312] 

5 *"]dem A44. Modesto pp. Quicumque per Os- 
droenam primipilarium maiore laetatur numero filio- 
rum, unum loco suo veluti hereditario iure substi- 
tuat, alterum pro amore patriae Edessenae curiae 
tradatobsequiis, ceteris quam voluerit militiam provi- 
surus. sin autem duos tantum procreaverit, cohorti 
satisfacere cogatur et curiae. quod si unum pro- 
creaverit, eundem ordini patriae restituat, nullo con- 
| tra hanc formam beneficio valituro. Damus sane 
licentiam tam patribus eorum quam ipsis, qui huius 
legis auctoritate civitatum obsequio adgregantur, ut, 
si quos curiales patrocinio principalium invenerint 
excusari, in medium proferant, ut et ipsi similibus 


officiis deputati pareant caesi 2. D. fn non. 
Dec. Antiochiae post consulatum: Gratiani A. 111 et 
Equitii vc. [a. 315] 


6 ?*Impppp. Gratianus Valentinianus Theodosius 
et MP dE 4444. ad Neoterium pp. Si apparitor 
diffugerit criminosus, edictum, quo revocari possit, 
adiecta condicione legibus subsequatur: cui nisi fuerit 
satisfactum, merito in latitantem a iudice pro qua- 
1 litate peccati sententia proferatur. Veniam enim 
talibus non permittimus nec indulgentiis crimina 
sublevamus. ἢ). prid. id. lun. Mediolani Arcadio A. 
et Bautone conss. ἢ (a. 385] 

7 ** Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius 
AAA. Tatiano pp. Ordinariorum iudicum appari- 
tores, qui vel speculatorum vel ordinariorum attige- 
rint gradum, nullo annorum numero, nulla stipen- 
diorum contemplatione laxentur, priusquam primipili 
1 pastum digesta ratione compleverint. Quod si 
ante debitum locum, qui huic functioni habetur ob- 
noxius, vel aegri corporis labem vel defessae senectu- 
tis extrema ad impetrandam quietem crediderit prae- 
tendenda, non prius otio condonetur, quam omne 
2(1) quod primipilo debetur expenderit. Eos etiam, 
qui pro sceleribus suis soluto militiae cingulo addi- 
cuntur infamiae, ne integro peculio sub hac occa- 
sione laetentur, ita condignae ultioni volumus subia- 
cere, ut functioni quoque, quae extrema ?* militiae 
debetur?*, nihil ex eorum facultatibus subtrahatur. 
D. rr non. Mai. Mediolani Timasio et Promoto 
conss. [a. 389] 

8 ?**Impp. Arcadius et. Honorius A4. Euthymio 
vicario pam Speciebus?" primipilaribus adaerandis 
eadem pretiorum taxatio servetur, quae in venalibus 
publicis poterit reperiri. JD. v Kk. Mart. Consíanti- 
nopoli Arcadio 1111 et Honorio 111 AA. conss. [a. 396] 

ὃ Idem AA. Clearcho pp. lilyrici. Per md 
in quo plurima ac maxima necessitatum publicarum 
emolumenta officiis constat praesidalibus expediri, 
centeni numero singulis iudicibus obsecundent: nec 


(1) sic dett. funetus tribuaus KO (2) ad segg. cf. INov. 
T'heod. 7, 4.1 (3) viros ins. Nov. (4) — 177.1,12,4 
(5) ex ceteris corporibus] plebeia stirpe progenitum T7. 
(6) — Τῇ. 1,12,0 (1) — ΤΆ. 1,12, 1: tunge 12, 58, 2? 
Τῇ. 11, 7, 15. 14, 15, 6 (8) mur 74. 11,7,15. 14,15,6 
(9) — TAh.1,13,1: iunge T^.8,4,18. 12,1,139 (10) Iun. 
leges iungendae (11) — T^. 8,4,2 .Β ὅθ,11, 81 (12) — TA. 
8, 7, 1 (13) scribi debuit vel imp. Constantius A, vel 
imp. Constantius A. et [Iulianus] C. (14) sine saera 


probat. om. TA. (15) provineialia om. Τὰ. (16) Iun. 
acc. Mediolani Gothofredus (17) — 74.8,4,11 (18) — ΤΆ. 
8,4, 12: iunge Th. 12,1,78 (19) d. xvi k. Iun. Pata- 
vione 7^. 12,1, 78 (20) — ΤᾺ 12, 1, 79 (20) idem 
Th.: fuitne imperatis (Mommsen)? (22) — Th. 8,4,15 
(23) — Τῇ. 8, 4.16 (24) sic Cuiacius TÀ., extremae KO 
(25) debebatur Τὰ. (26) — 177. 8,4,19 (27) in spe- 
ciebus T. 


61* 


XII 57—59 494 


DE APPARITORIBUS 


ultra hunc modum vel ad militiam ullus adspiret vel 
1 coniventia iudicum perseveret. Adhibendi autem 
sunt ad huiusmodi ministeriorum obsequia non illi, 
qui vano militiae nomine immania ' lucra sectentur, 
sed qui necessitatem ? officii sollicitudinibus debitis 
exsequantur. ; : 
10 34dem AA. et Theodosius .4. Anthemio pp. 
Quicumque ad chartas vel tabulas vel quodcumque 
aliud ministerium cohortalis optaverit, non ante ac- 
cedere permittatur, nisi eius nomen matriculis re- 
ceptum primitus fuerit: poena proposita his, qui 
contra statuta caelestia crediderint suscipiendos ali- 
uos aut quodlibet eis officium iniungendum. JD. xvr 
Á. April. Constantinopoli Honorio v11 et Theodosio 
iterum AA. conss. [a. 401] 
11 */mpp. Honorius et Theodosius 44A. Anthemio 
pp. Si quis ex grege cohortalinorum urguente cri- 
minis insectatione stipendiis fuerit exemptus, aut 
otio traditus quietis artibus immoretur, aut si ad 
pristina sacramenta precum miseratione maluerit repe- 
dare, indultum nostrae maiestatis oraculum amplis- 
simae tuae sedi offerat adlegandum. 17). xz; k. 
Mart. Constantinopoli Honorio x et Theodosio vr 
AA. conss. : [a. 415] 
12 "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Isi- 
doro pp.5 Si cohortalis apparitor aut obnoxius 
cohorti ad ullam? adspiraverit dignitatem, spoliatus 
omnibus impetrati honoris insignibus ad statum pris- 
tinum revocetur: liberis etiam in tali eius condicione 
1 susceptis fortunae patriae mancipandis. Quod si? 
quis ex his ausus fuerit ullam adfectare militiam, 
nulla praescriptione temporis muniatur praeter eam 
scilicet, quae ex quadraginta annis colligitur?: sed 
ad condicionem propriam retrahatur, ne ipse vel eius 
liberi post talem ipsius statum procreati quod cohorti 
2 debetur valeant declinare.  ?'Sed nec ad aliam 
cohortalinus vel cohortalini filius audeat? adspirare 
fortunam, cui maiorum suorum exempla praeiudicant, 
3 Sed etiam cunctos, qui diversarum rerum nego- 
tiationibus detinentur, trapezitas scilicet vel gemma- 
rum argentique vestiumve!' venditores, apothecarios 
etiam ceterosque institores aliarum mercium quibus- 
cumque ergasteriis adhaerentes iubemus a provincia- 
libus officiis removeri, ut omnis honor atque militia 
contagione huiusmodi segregetur. 1). 111 non. April. 
Constantinopoli Isidoro et Senatore conss. ἴα. 430] 
18 Idem A44. Thomae pp. Nullum ex primipila- 
ribus, nullum ex principe cohortalis officii vel ad 
aliam posse militiam adspirare vel ministeriis sibi 
contra publicam utilitatem blandiri vel ad quamlibet 
aliam dignitatem ad praeiudicium !? praeteriti status 
1 accedere concedimus. Quod si contra hanc tam 
saluberrimam formam vel responsa caelestia quaedam 
militia aut dignitas audacter eliciatur, pro ingestis 
haberi, etiamsi speciali adnotatione nostrae indulgen- 
tiae eam obtinuisse videatur, nec adsertionem ei quo- 
quo modo patere, qui se memoratis artibus publicae 
studet commoditati subtrahere, sed statim civitatis 
unde oriundus est curiae tradi praecipimus. [a. 442 Ὁ] 
14 !3/mp. Leo A. Constantino pp. Quisquis 
cohortalibus adhuc obsequiis obligatus vel!* regimen 
provinciae vel cingulum cuiuslibet militiae dignita- 
tisve quoquo modo meruit, ante omnia !6 contra lici- 
tum usurpatis impetratisve careat, etiamsi ultronea 
nostra liberalitate ius gerendae provinciae vel mili- 
tiae seu dignitatis !7 cuiuspiam sibi iactaverit fuisse 
1 delatum. Dehinc universis solaciis condicionis 


quam spreverat defraudatus, ne quid eorum omnino 
per se vel interpositam personam possit adquirere, 
rimipili tantum munus implere cogatur: mox curia- 
ibus civitatis, in qua natus est, in diem vitae suae 
functionibus inhaesurus, ita scilicet, ut etiam ii, qui 
post impletam talem militiam quodlibet militiae digni- 
tatisve genus adfectaverint, curiae patriae suae re- 
stituantur. D. vr k. lan.!? Constantinopoli Leone 
A. 1111 et Probiano conss. [a. 471! 


LVIII (LVIIID. 
DE APPARITORIBUS PRAEFECTI ANNONAE. 


1 !?Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus 
AAA. Rufino pu. Apparitores urbanae praefecturae 
annonario officio se non inserant, sed apparitorum 
aemulatione secreta ministerio suo annonae prae- 
fectura fungatur. D. 111 id. Iul. Valente A. v. et 
Valentiniano iuniore conss. 

2 ?9 Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp. 
Praefectus annonae canonem, qui ad officium suum 
pertinet, per compulsores suos exigat, et cum officio 
suo retineatur obnoxius, qui ad implendum canonem 
devotionis suae exactionem non ostenderit. [a. 399?; 


LVIIII (LX). 


DE DIVERSIS OFFICIS ET APPARITORIBUS IU- 
DICUM ET PROBATORIIS EORUM. 


1 ?!Imppp. Valentinianus Valens. et. Gratianus 
AAA. ad roh magistrum militum. Si quando 
praefectus praetorio d vicarius aut rector provin- 
ciae significaverit eum, qui chartis ac ratiociniis pu- 
blicis invenitur obnoxius, ad praeposituram castri ac 
militum transisse, retractus illi adsignetur officio, à 
quo ad necessitatem praestandi ratiocinii devocatur: 
in reiecti vero locum is potissimum destinetur, cui 
meritorum adstipulentur insignia. 2). x k. Jan. Gra- 
tiano A. 11 et Probo conss. [a. 811] 

2 ?*Imppp. Gratianus Valentinianus οἱ Theodo- 
sius 444. ad Eusignium pp. Nullus ex his, quos 
claruerit militia ois fiue indebita denuo sacramenta 
sine augustis adfatibus?? suscipiat. si quis autem 
id per obreptionem forte meruerit, quinque librarum 
auri multetur incommodo. 2). prid. id. Iul. Medio- 
lani Honorio np. et Euodio conss. [a. 386] 

9 "Idem 444. ad Eusigniun pp. Nullus appa- 
ritor amplitudinis tuae vel de officiis palatinis ad 
eam provinciam, ex qua oriundus est vel in qua col- 
locaverit larem, vel qui iam in huiusmodi officio 
fuerit commoratus?5, obtentu publicae necessitatis 
1 vel exsecutor privati negotii dirigatur. Etenim 
officii celsitudinis tuae primiscrinius tres libras auri 
fisci utilitatibus sine dilatione persolvet, si statuta 
fuerint temerata: apparitor vero qui huic se mu- 
neri passus est deputari, militia spoliabitur?*. 
2 Haec vero poena etiam ceteris inrogata est, ut, 
81 domesticus aut protector, strator vel agens in 
rebus vel palatinus utriusque officii vel ad eandem ?? 


.provinciam, in qua natus est, vel ad eam, in qua 


collocarit larem, cum huiusmodi usurpatione per- 
rexerit, matriculis quidem exemptus ipse, qui se 
voluit mitti, auri libram unam fisci viribus inferre 
cogetur, adiutores vero officiorum palatinorum ac 
numerarii comitum illustrium virorum sive actuarii 
libram fisci viribus solvant, nisi statuta fuerint custo- 


(1) sic O, inania K (2) necessitatem edd., in necessi- 
tate KO (3) — Th. 8, 4, 20 (4) — Τῇ. 8, 4, 26 
(5) pr. $1 — T^. 8,4,30: Zunge 10,32,55 T^. 12,1, 187 
(6) eodem exemplo Eubulo pp. Illyrici addit T^. (1) post- 
hae ins. Th. (8) post hanc vero legem si Z7. (9) prae- 
ter. . . colligitur om. T^. (9) ὃ 2 — Th. 8, 4, 28 
(10) neque curialis neque cohortalinus neque curialis aut 
cohortalini filius condicione deserta ad aliam audeat T. 
(11) vestiumve edd., vestium libri (12) ad praeiudicium 
edd., apud iudicium libri (13) pr. — 1,40,14 (44) si 


quis & gem. (15) vel om. i. gem. (160) ante omnia 
om. l. gem. (1) sic dett, eum ins. KO — (18) d. vu 
id. Aug. 1. gem. (19) 2 TA. 1, 6, 7: iunge 1, 28, 3 


(20) iungendae videntur 12, 55, 8 T'À. 11, 7, 15. 14, 15,6 
(d. xm [vel 111] k. Oct. Altino Theodoro ve. cons.) (21) — 
TÀh.8,17,11 (22) — T. 8,7,18 (238) sine aug. adfat, 
om. Th. (24) — T^. 8,8,4 (25) vel qui iam... 
commoratus addiderunt lustiniani ad 1,40,8 (26) solu- 
tus militia maneipum corpori sociabitur T'. (27) eam 
T. 


(a. 976] 


NOS IET PEPS 


0 T RARSCRECR 7 


DE DIVERSIS OFFICIIS 485 


XII 59. 60 


- 


dita. D. rir non. Dec. Mediolani Honorio np. et 
AEuodio conss. [a. 386] 

4 Vy. Theodosius Arcadius et Honorius AAA. 
Silvano duci et correctori limitis Tripolitani. Qui 
vel exiguam? rei familiaris substantiam habent, mili- 
tare in apparitorum numero non vetentur. JD. ΤΊ Kk. 
E onstantinopoli Theodosio A. 111 et. Abun- 

aníio conss. [a. 393] 

9 *Impp. Honorius et Theodosius A44. Graccho 
pu". Quicumque apparitores ob culpam vel negle- 
gentiam fuerint iudicato discincti, ad nullam militiam 
adspirandi habeant facultatem: nec ex rescripto his 
ullus aditus reseretur, quos congruit poenae gravis- 
simae subiugari, si contra inhibita quoque sacratis- 


simis constitutis adspirare contempserint^. JD. viii 
k. Aug. Ravennae [[onorio x et Theodosio vi AA. 
conss. [a. 415] 


6 δὴν, Theodosius et Valentinianus AA. Hierio 
pp. In his officiis, id est virorum spectabilium pro- 
consulis Asiae comitis Orientis praefecti Augustalis 
et vicariorum, quos etiam monuimus sub viginti inter- 
minatione librarum auri, nemo aliter admittatur, nisi 
eum emissa ex sacris scriniis probatoria consecrarit. 
1 Quod si quis talis sub tua fuerit iudicatione con- 
victus, profecto irritis his quae? vetita contrectavit 
etiam congruam indignationem incurret. D. x k. 
Iul. Nicomediae Theodosio x11 et Valentiniano 11 
AA. conss. (a. 426] 

7 ldem AA. Anatolio magistro militum. Ad splen- 
didioris militiae privilegia, posteaquam priorem con- 
tinuo labore compleverint, eos venientes admittimus, 
qui ea voto adipiscendi honoris crediderint expetenda, 
non eos, qui "studio exercendae cupiditatis ambierint, 
ut velut in meliore fortuna positi aut ea scelera quae 
prius commisisse doceantur occultent aut alia dein- 
ceps possint impune committere. [«. 438—443] 

Ε ΠΡ Leo A. lohanni magistro officiorum. Viros 
spectabiles duces eorumque apparitores nec non limi- 
taneos castrorumque praepositos tantummodo ex subli- 
mis tui iudicii sententia conveniri nec aliis subiacere 
iudicibus praecipimus: illustribus scilicet ac magni- 
ficis viris magistris militum consuetudine ac potes- 
tate, si qua ad limites aliquos Orientis Thraciarum 
et Illyrici ex longo tempore hactenus obtinuit, re- 
servata. 

9 ?/dem A. Hilariano magistro officiorum. Proba- 
torias memorialium et agentium in rebus, ceterorum 
nihilo minus apparitorum praetorianae per Orientem 
amplissimae praefecturae, eorum etiam, qui in diver- 
sorum iudicum officiis numerantur, ex sacris proba- 
toriis solito more militiae sacramenta sortiri decer- 
nimus, non passim nec licenter solis auctoritatibus 
vel sacrarum litterarum exemplaribus: sed ex authen- 
ticis tantum sacris probatoriis manu nostra subscriptis 
et nostro arbitrio praestandis, ita ut nullus his dolus 
aut fraus possit adnecti, de his etiam, qui sunt verae 
1 et catholicae fidei, iubemus admitti. Aliter vero 
militantes, nisi ex his sint, quos solis auctoritatibus 
apparitioni adgregari vetusta consuetudo perdocuit, 
detecta fraude cuiuscumque accusandi studio non 
solum mendaci carere militia, sed etiam proscriptio- 
nis stilum subire decernimus et bonorum omnium 
amissione multamus. [a. 410 Ὁ] 

10 Jdem A. Erythrio pp. Hac sanctione decer- 
nimus, ut in posterum nemini licentia sit edendi 
exemplaria his, qui sociandi sunt cuicumque militiae, 
quam sine divinis probatoriis adipisci non possunt, 
sed periculo primatum uniuscuiusque officii ipsas 


authenticas sacras, quae divinam nostrae pietatis 
continent adnotationem, cum subscriptione adminis- 
trantium , sub quorum iurisdictione consistunt, his 
qui militare volunt praestari: exemplaribus videlicet 
earum cum subscriptione eorundem iudicum apud 
singula quoque officia, prout convenit, reservandis. 
1 Quamvis autem manifestum sit de huiusmodi proba- 
toriarum observatione excepta esse certorum iudicum 
officia, tamen ne ullius !? ignorantiae relinquatur oc- 
casio, omnium officiorum, quibus necesse est per 
sacras probatorias militiae sociari, notitiam in sacris 
2 apicibus subdendam esse censuimus. Sub hac 
igitur observatione omnes, qui sive in hoc sacro pa- 
latio nostro sive in aliis quibuscumque officiis dein- 
ceps militare cupiunt, qui tamen, ut dictum est, non 
possunt pro tenore sacrarum constitutionum vel vetere 
consuetudine nisi praecedentibus sacris probatoriis 
militiae sociari, sicut subnexa notitia demonstrat, 
adipisci praecipimus: scientibus his, qui ex aliqua 
parte praesentis nostrae serenitatis legis formam 
coniventia vel neglegentia quadam colludere tempta- 
verint, non tantum amissione bonorum omnium, sed 
etiam capitis periculo utpote criminis falsitatis ob- 
noxios semet esse plectendos. 

3(2) Et est notitia. Scrinii memoriae probatoriae 
agentium in rebus, palatinorum largitionum, palati- 
4 norum rerum privatarum partis Augustae. fem 
scrinii sacrarum epistularum sic: in officiis virorum 
illustrium praefectorum praetorio Orientis et Illyrici et 
urbis, officii proconsulum !! Asiae et Achaiae, officii 132 
praefecti Augustalis, officii comitis Orientis, officii 
comitis divinarum domorum, officii vicariorum Thra- 
ciae Ponti Asiae et Macedoniae et thesauriensium '? 
5 classis. (em scrimüi sacrorum libellorum: offi- 
cii virorum illustrium !^ magistrorum militum utriusque 
militiae in praesenti 15, Orientis et Illyrici, invitatorum, 
admissionalium, memorialium omniumque paedagogo- 
rum, cellariorum !$, mensorum, lampadariorum eorum, 
qui sacris scriniis deputati sunt, decanorum partis 
Augustae, cursorum partis Augustae !7, officii virorum 
spectabilium ducum Palaestinae, Mesopotamiae, novi 
limitis Phoenices, Osrhoenae, Syriae et Augustae 
Euphratensis, Arabiae et Thebaidis, Libyae, Penta- 
poleos, utriusque Armeniae, utriusque Ponti, Scy- 
thiae, Mysiae primae, secundae, Daciae, Pannoniae, 
offieii virorum spectabilium comitum Aegypti, Pam- 
phyliae, Isauriae, Lycaoniae et Pisidiae. 


LX (LXI).* 
DE EXSECUTORIBUS ET EXACTORIBUS. 


1 '9?Impp. Arcadius et Honorius AA. ad. provincia- 
les et ad proconsules. Ne per diversas provinciarum 
partes aut palatinus exactor accederet aut illustrium 
virorum apparitor vagaretur vel militaris terror in- 
ferret formidinem, hac lege sancimus, ut omnis me- 
moratis intentio ad provinciae rectorem sit?*, cum eo 
agant, illo insistente disponente et agnoscente suo 

ericulo rem peragant et?! impleant universa. D. xvir 
E Iul. Mediolani Olybrio et Probino conss. [a. 395] 

2 ?]dem A4. Andromacho pp. Quicumque e 
palatio nostro cuiuslibet tituli ud provincias?? com- 
meaverit compulsor exactor admonitor portitorve 
praecepti, agens in rebus vel palatinus vel apparitor 
illustrium potestatum, hoc tantum potestatis adripiat, 
quod mandatum curae suae specialiter approbatur, 
nec quod iniunctum alteri fuit collegii iure praesu- 


(1) — T^. 12,1, 133 (2) qui vero nullam TA. (3) — 77. 
8, 7, 20 (4) praesumpserint 7^. (5) pr. — T4. 8, 1, ?1 
(6) irritis his quae 7^, qui K7^, is qui (vel quod) O 
(1) in zns. bri (8) cf. 12, 25,3 (9) iungendae viden- 
tur 1, 23, 6 (d. v1 k. April Iordane et Severo conss.) 
12, 19, 10 (10) ullius O, ulla ei K (1t) proconsulis 
libri (12) officio bri | (13) thesauriensium K, et esau- 
riensium O, et thesaurensium dett. (14) illustrium Cuia- 
cius, om. libri mei (15) militiae in praesenti Cuiacius, 


prefecti .K, praefectis O, praesentis de!t. (16) cellario- 
rum edd., cancellariorum dett, om. KO (1:7) curs. p. 
augustae dett. curs. p. augusti et partis auguste O, om. K 
(18) .B 56,17,53 segg. (9) — 75. 8,8,6 (20) omnis 
... Ad pr. reot. sit 7, omnis (omnes 14) memoratis 
intentissimi (intenti 7^?) ad pr. rectorum sit (sit om. 16) Z, - 
omnes memorati intenti sint (sunt O) ad pr. rect. et KO 
(21) peragant et K O, peragendam Cuiacius Τὰ. (22) — T. 
8,8,7: iunge TÀ. 2, 12, 6. 7,12,3 (23) provinciam 77.. 


XI160 . 486 


mat, ne, dum hoc sibi invicem mutui officii licentia 
partiuntur, agant cuncti, quod singulis credebatur. 
D. prid. id. lul! Mediolani Olybrio et o 
conss. : 
3 ?Impp. Honorius et Theodosius AA. Palladio pp. 
Sive ex praetoriano officio sive illustris comitivae 
gedis largitionum nec non et rei privatae nostrae 
vel ex quacumque apparitione ad quamcumque ne- 
cessitatem profligandam quis fuerit destinatus, sciat 
intra anni metas debere collectis ratiociniis ad pro- 
prium iudicem remeare eique suam efficaciam osten- 
dere, quid eius instantia exactum fuerit quidve in 
debitis habetur vel penes quos resederit vel cuius 
culpa aut causa in eadem provincia fuerit derelictum. 
1 Quod si exacto spatio anni eius regionis viscerl- 
bus praedator insidens deprehensus fuerit remorari, 
tunc absolutus cingulo militia abicietur, primoribus 
eius militiae decem librarum auri multa proposita. 
3 Si redire dissimulet, per vices officiorum? ligatus 
ferreis nexibus cura provincialis officii^ ad debitum 
mittatur examen nec ei liberum sit, ut hoc se privi- 
legio aut occasione defendat, quod sibi aliud nego- 
tium vel aliam necessitatem post iniunctam esse cau- 
setur, cum isdem licentiam auferamus in eadem 
provincia continuare? exactionem. 1). x k. Oct. Ra- 
vennae Theodosio A. vir et Palladio conss. [α. 416] 
4 $]dem AA. lohanni pp. Nullam possessionem 
alterius pro alienis debitis ous sive privatis prae- 
cipimus conveniri. 2). v id. lul. Ravennae Honorio 
xiii et Theodosio x AA. conss. [a. 422] 
Ὁ "Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Volu- 
siano pp. Contra nostra praecepta? si quisquam 
vetito ausu exsecutor? audebit, licebit provinciae 
moderatori eundem correptum ad sublimitatis tuae 
iudicium sub prosecutione dirigere, licebit provin- 
ciali, etsi probatur obnoxius, exsecutoris !? contra 
vetitum exactionem sibi vindicantis temeritatem legi- 
dme repellere. D. 7 k. Mart. Ravennae post cons. 
Felicis et Tauri vv. cc. [a. 429] 
6 !!Zmp. Zeno A. Arcadio pp. Sancimus, ut eum, 
cui ex iudicio tui culminis quocumque modo sive 
studio numerariorum aut tractatorum vel ipsorum 
iussu, qui pro tempore amplissimae tuae sedis ad- 
ministrationem suscipiunt, exactio publicarum pecu- 
niarum iniungatur, minime prius liceat aliam solli- 
citudinem gerendam suscipere, antequam reversus 
1 iniunctae sibi causae responsum praebuerit. Si 
tamen ita sors tulerit, ut in ea provincia, ad quam 
exsequendi causa publici negotii aliquis proficiscitur, 
alia quoque causa sit exsequenda, non prohiberi 
unum codi t exsecutorem ab hac urbe regia 
proficiscentem duorum simul, non plurium negotiorum 


DE EXSECUTORIBUS 


exsecutionem suscipere, dum ipsi quoque tertii nego- 
tii non sit'? iniungendi '?, antequam superioribus re- 
2 sponsum portaverit. Exsecutoribus his, qui se- 


cundam, si non simul duas, vel etiam tertiam causam . 


passi fuerint exsequendam suscipere, non solum cin- 
guli et bonorum suorum amissionem, verum etiam 


3 perpetui exsilii supplicium subituris. Eandemque  — 
hanc poenam numerarium quoque et eius adiutores, 


ad quorum curam quod violatum est pertinet, for- 
midare. [a. 485—486?] 
7 "Πᾶς ἄνϑρωπος εἴτε ϑείαν κέλευσιν εἴτε ἀρχι- 
κὴν πρόσταξιν ἐκβιβάζων ὀφείλει πρότερον ἐμφα- 
νίσαι τῷ ἄρχοντι, ἵνα 0 ἄρχων ἐξετάσῃ, εἰ μη- 
δεμία πλαστοῦ αἰτία ἐστὶν ἐν αὐτοῖς ἢ κατὰ 

1 συναρπαγὴν ἢ ἐναντιούμενον νόμοις. Ὁ δὲ ἐκβε- 
βασμὸς καὶ ἐγγράφως καὶ ἀγράφως γένεται, δηλον- 

ότι τῶν ϑείων λογίων προκειμένων καὶ πάντων 
τῶν κτητόρων᾽" τῶν παρόντων ἅμα αὐτῷ τὴν 

2 ἐξέτασιν ποιουμένων. Καὶ εἰ συνίδοι, παρέχει 9 


βοήϑειαν" ἐὰν δὲ ἢ πλαστὸν εὕρῃ φανερῶβ ἢ 
; 2 , - E, LNETUN N 
γόμῳ ἐναντιούμενον φανερῶς, δεῖ αὐτὸν μὴ &x- 


βιβάζειν, ἀλλ᾽ ἀναφέρειν εἰς βασιλέα διὰ, τοῦ 
- » 2 * * γ , 
μαγιστριανοῦ, ἢ εἰς αὐτὴν τὴν ἀρχήν, ἐξ qe τὸ 


σρᾶγμα ἐγένετο, τὸν δὲ ἐκβιβαστὴν ὑπὸ ἀσφάλειι. 


ποιεῖν τὴν ἐγχωροῦσαν, καὶ τὰ πὶ όσωπα δὲ τὰ 
αἰτιασϑέντα ὑπὸ προσωπικὴν ἀσφάλειαν ἀξημίωθ" 
0 yag ἐγχειρίσαβ ,αὐτῷ τὸ abnuiov σπεριποιήσει, 
3 εἴπερ βυρεϑείη μάτην αὐτῷ ἐγχειρίσαθ. Εἰ ΜῈ 
μὴ τοῦτο γένηται, ὃ μὲν ἐκβιβαζόμενος ἀπωθϑ εἴ- 
ται τὸν ἐκβιβασμόν" ὃ δὲ ἄρχων, εἰ πρὸς αὐτὸν 
ἡ κέλευσις γέγονεν, ἢ καί τις ἕτερος ἴσως πρύς 
τινὰ ἕτερον ἐγένετο, ὑπὸ ἀσφάλειαν ὀφείλει ποιῆ- 
4. σαι τὸν ἐκβιβαστὴν τὴν ἐγχωροῦσαν. Ex δὲ καὶ 
δυνηϑείη «is ἀπωϑήσασϑαι τὸν ἐκβιβασμόν, ὀφεί- 
λει μανϑάνων 0 ἄρχων ἀποστῆσαι τὸν ἐκβιβα- 
στήν, ποιεῖν δὲ ὑπὸ ἀσφάλειαν προσωπικὴν τὸν 
ὅ αἰτιασϑέντα καὶ μηνύειν. Εἰ δὲ ῥαϑυμήσῃ τού- 
vov ἢ ὁ ἄρχων ἢ ἡ τάξις αὐτοῦ ἢ ra ὃν τὸ 
γράμμα γέγονεν, οἴκοϑεν τῷ ὑπομνησϑέντε σοιῆς- 
ce. τὸ ἀζήμιον καὶ ἐν ὅσῳ ἄρχει καὶ μετὰ τὸ 
6 παύσασϑαι τῆς ἀρχῆς. Ὑπεξαιρεῖ δὲ ἡ διάταξις 
7 τοὺς προφάσει δημοσίων éveyouévovs. 
λήμματος ἡττηϑέντες oí ἄρχοντες μὴ ποιήσωνται 
τὴν ἐξέτασιν προκειμένων τῶν ayiov (ov, ἢ 
καὶ παρίδωσι, καὶ εἰς χρήματα ζημιοῦνται καὶ 
ἐκβάλλονται τῆς ἀρχῆς καὶ εἰς σωτηρίαν κινδὺυ- 
8 »νεύουσ. Πᾶς δὲ νόμος ἐμφανιζόμενος ὀφείλει 
πρότερον γένεσϑαι τοῖς ἐπάρχοις καταφανήβ, τὸν 
δὲ διακομίζοντα αὐτὸν εἰς τὴν ἐπαρχίαν λαμβᾶ- 
vew χρυσίνους ἕξ, τὸν δὲ ἄρχοντα σπουδάζειν διὰ 
προστάξεων οἰκείων πᾶσαι ταῖς πόλεσι ταῖς vp 
ἑαυτὸν φανεροὺς καϑιστᾶν τοὺς νόμους, ἀξζημέως 


(1) non. Tul. 7. 2, 12, 6, non. Iun. 77. 1, 12, 3 
8,8,9 (3) per vices off. om. T^. 
Th. (5) iterare TA. 
et quae ibi laudantur 
10, 72, 15. Th. 11, 1, 35 


(2) & TA. 
(4) sub elogio tns. 
(6) — T. 8,8,10: iunge 4,4,1 
(1) 2 Th. 12, 6, 32, 2: tunge 

(8) contra haee nostra 77}. 


(9) palatinus 7^. (10) palatini TA. (11) fortasse iun- 
genda est 12, 49, 10 (12) sit O, sint K (13) licentia 
(sic dett.) vel simile aliquid excidit — (14) — B 56,17, 58 
(15) sic Cuiacius, ῥητόρων B — (16) sic Heimbach, παρέ- 
χε» ΒΒ (11) ἢ seripsi, ei B 


LX 7 Quicumque divinam iussionem vel magistra- 
tus praeceptum easequitur, praesidi prius id insi- 
nuare debet, ut praeses videat, ne quid falsi subsit 
1 vel obreptio vel legibus contrarium. | Exsecutio 
autem et per scripturam et sine scriptura fit, divinis 
videlicet scripturis propositis et omnibus possessoribus 
qui adsunt una cum eo inquisitionem peragentibus. 
2 Bt si bene se habere invenerit, aucilium prae- 
stat: sin vel aperte falsum esse vel legi aperte contra- 
rium invenerit, non debet exsequi, sed ad imperatorem 
referre per officialem vel ad ipsum magistratum, 
à quo res processit, exsecutorem autem ad idoneam 
securitatem personasque a quibus exigendum est ad 
personalem cautionem sine impensis adigere. ease- 
cutor enim indemnem eum praestabit, si temere eum 
3 convenisse inventus fuerit. Quae si facta non 
erunt, conventus exsecutionem repellet: praeses vero, 
ad quem iussio directa erit, aut similiter alius quis 


ad quem directa erit ad idoneam cautionem easecu- 
4 torem adigere debet. | Sed licet quis exactionem 
repellere potuerit, tamen praeses, cum vescierit, ea- 
secutorem avocare debet eunque a quo eadigitur per- 
5 sonali cautioni subicere et referre. Quod si ne- 
gleaerit vel praeses vel officium eius vel is ad quem 
tussio directa erit, de suo indemnitatem convento 
praestabit (am. durante quam deposito magistratu. 
6 Constitutio excipit 605 qui tributorum nomine 
7 tenentur. Quod si praesides pretio corrupti in- 
quisitionem sacrosanctis scripturis 
fecerint vel etiam coniventiam praestiterint, et pecu- 
niaria multa puniuntur et magistratu removentur et 
8 de salute periclitantur. Omnis autem lex quae 


insinuanda est. prius. praefectis ostendenda est, is. 


vero qui eam in provinciam portat, sec aureos ac- 
cipit, praesidem autem festinare oportet, ut edictis 
suis omnibus urbibus quae ipsi subiectae sunt leges 


ropositis non: 


inet TON 


E. ^» μηδὲ τοῦ 


DE LUCRIS ADVOCATORUM 


401 


XII 61—63 


᾿ς παντελῶς μηδὲ τοῦ ἄρχοντος μηδὲ τῶν ἐκδίκων 

Sigo t Ὁ δὲ κερδάνας διπλά- 
σιον δίδωσι καί, εἰ μὲν ἄρχων ἐστίν, ἐκηείστει 
τῆς ἀρχῆς, εἰ δὲ ἑτέραν φροντίδα εἶχεν, ἐκβάλ- 
λεται τοῦ φροντίσματος. 


LXI (LXIT). 


DE LUCRIS ADVOCATORUM ET CONCUSSIONIBUS 
OFFICIORUM SIVE APPARITORUM. 


1 'Zmp. Constantinus A.? proconsuli Africae. 8i 
quis se à ducenariis vel centenariis vel? fisci advo- 
catis laesum esse cognoscit, adire iudicia et probare 
iniuriam non moretur, ut in eum qui convictus fuerit 
competenti severitate vindicetur. D. vrid. Nov. Tvi- 
veris. acc. xv k. Mart. Karthagine Constantino A, 
1111 et Licinio 1111 conss. [a. 314. 315] 

2 *Imp. Constantius A. Eubulidae vicario Africae. 
Praeter sollemnes et canonicas pensitationes multa 
3 provincialibus ? indignissime postulantur ab officia- 
libus et scholasticis non modo in civitatibus singu- 
lis, sed et mansionibus, dum ipsis et animalibus 
1 eorundem alimoniae sine pretio ministrantur. Pro- 
vinciales itaque cuncti iudices tueantur nec iniurias 
inultas transire permittant. JD. 111 k. Iul. Leontio 
et Sallustio conss. [a. 344] 

9 "Impp. Arcadius et Honorius AA. Pompeiano 
proconsuli Africae". Quotiens compulsor arguitur 
in depraedatione convictus, etiam non consulta cle- 
mentia nostra poenam subeat legibus competentem. 
D. prid. k. lan. Mediolani Stilichone et Aureliano 
COSS. [a. 400] 

4 Impp. Honorius et Theodosius AA. Hadriano 
p. Curialibus et naviculariis omnibusque corporibus 
ita subveniri volumus, ut nihil apparitoribus univer- 
sorum iudicum liceat, quod ad praedam provinciarum 
pertinet. 


LXII (LXIII).S 
DE PRIMIPILO. 


1 Impp. Valerianus οἱ Gallienus AA. Domitio. 
Commoda primipilatus post administrationem deberi 
incipiunt, et si is, qui ea percipere debuit, prius rebus 
humanis eximatur, heredibus petitio salva sit. 

2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Alezan- 
dro. Obtentu nominis primipili civiles actiones ad 
alios iudices transferendae non sunt. 

9 Idem AA. Domnae. Utilitas publica praeferenda 
est privatorum contractibus: et ideo si constiterit 
fisco satisfactum esse ob causam primipili, poteris 
obligatam tibi possessionem dotis titulo petere, ut 
satis doti fieri possit. 


4 ldem A4. Dionysio. Cum ex sola primipili 
causa liberos, etiam si patribus heredes non existant, 
teneri divus Aurelianus? sanxerit, si neque succes- 
sistis patri vestro nec quicquam ex bonis eius tene- 
tis, consequens est ἃ paternis creditoribus vos non 
conveniri. 


LXIII (LXIIII).'? 


PUBLICAE LAETITIAE VEL CONSULUM NUNTIA- 

TORES VEL INSINUATORES CONSTITUTIONUM ET 

ALIARUM SACRARUM VEL IUDICIALIUM- LITTE- 

RARUM EX DESCRIPTIONE VEL AB INVITIS NE 
QUID ACCIPIANT IMMODICUM. 1: 


1 "Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius 
AAA. Floropp. Quidquid nostrorum umquam nun- 
tiari coeperit prosperorum, bella!? si desinent, si 
oriuntur victoriae, fastis si honor datus fuerit rega- 
lium!^ trabearum, compositae pacis si erit efferenda !5 
tranquillitas, sacros vultus inhiantibus si forte popu- 
lis inferimus !?, haec sine immodico ! pretio nuntiari 
1 excipique sancimus. Gerulum iubemus esse cas- 
tissimum: indices nummarios esse prohibemus: iudi- 
ces statuimüs esse sollicitos, ne turpi colludio quae- 
2 ratur ex miseris pretium gaudiorum. Quod si id 
sacrilega fuerit dissimulatione violatum, et accipien- 
tem pudoris fortunarumque manebit excidium et 
cogentem par poena multabit et officium triginta 
librarum auri vexatione quatiatur. 22. ir nom. 
Febr. Constantinopoli Merobaude 11 et Saturnino 
conss. (a. 383] 

2 15/dvvoxoároo ᾿Ιουστινιανὸς Αὔγουστος Ἰουλιανῷ 
ἐπάρχῳ τῶν πραιτωρίων. Θεσπέζομεν, εἴ τις ἐμφα- 
νίζει κατὰ χώραν ἢ ἀρχόντων οἱωνδήποτε ἢ ὑπάτων 
σπροαγωγὰς ἢ γενικοὺς τύπους τῶν ἐνδοξοτάτων ὑπάρ- 
χων ἢ καὶ ἑτέρου vwwós τῶν ἡμετέρων ἀρχόντων, ἢ 
καὶ διατάξεων ἢ ϑείων κομμωνιτωρίων ἢ γραμμάτων 
γενικῶν μέντοι ἐμφανίσειβ ποιοῖτο ἢ καὶ ἀνδριάντων 
βασιλικῶν καϑιδρύσεις, μὴ εἶναι τούτῳ παρρησίαν 
περαιτέρω ἕξ νομισμάτων ἐφ᾽ ἑκάστῃ μηνύσει ἢ ἐφ᾽ 
ἑκάστῳ τύπῳ ἢ ἑκάστῃ διατάξει ἢ ϑείῳ κομμωνιτω- 
οίῳ ἢ γράμματι γενικῷ ἢ ἀνδριάντων καϑιδρύσεε 
κομέζεσϑαι xc" ἑκάστην ἐπαρχίαν, εἰς ἣν ταῦτα 
παρέλαβεν, ὥστε, ὁπόσας ἂν ἔχοι πόλεις ἡ ἐπαρχία, 
μηδὲν αὐτῷ διαφέρειν, ἀλλὰ τοὺς BÉ μόνους κομίέζε- 
| σϑαι χρυσοῦς. Ei δέ τε πλέον κομίζοιτο, τοῦτο 
τετραπλάσιον ἀποδοῦναι 

19 χωλυόντων τοῦ τε ἄρχοντος καὶ τοῦ ἐπισκόπου 
καὶ τῶν πρώτων τῆς πόλεως καὶ πάσης πολιτικῆς 
2 καὶ δημοσίας βοηϑείας. Ὁ μὲν γὰρ ἐπίσκοπος 
ὑπὸ ἀγανάκτησιν ἔσται βασιλικήν, ὁ δὲ ἄρχων 
καὶ ἐκπεσεῖται τῆς ἀρχῆς καὶ δημευϑήσεται καὶ 


(1) — T. 8, 10, 1: ?unge 10, 19, 1 et quae ibi laudan- 
tuF (2) Aeliano ins. leges iungendae (3) vel] ae prae- 
cipue T^. (4) e T^. 8,19; 2 (5) Afris zns. TA. 
(6) — T. 8,10,3 .B ὅθ, 11, 60: ?unge 9, 26, 1 et quae 
ibi laudantur (1) Pompeiano suo sal. 10,72,12 (8) 8 
ὅθ, 17, 64 seqg. (9) aurelianus O^, traianus vel aure- 
lianus K, traeianus O^ (10) B ὅθ, 17, 65.67 (11) ne 
quid publicae laet. nuntii ex descriptione vel ab invitis 
accipiant Τῇ. 8, 11 (12) — 77.8,11,4 (13) bella 77., 


ad bella K, aut bella O (14) sie Cuiacius Th., vel 
consulis ns. KO (15) sic T7., offerenda libri (16) in- 
feremus TA. (11) immodico om. T^. (18) in O prin- 
cipium usque ad verba τύπους τῶν et subscriptio extant: 
unde collatis B apparet initio constitulionis repetitam esse 
1, 4, 26,6. 71: ex hac igitur pr. et ὃ 1 initium restituimus : 
iunge 3, 2, 4 et quae ibi laudantur (19) seqq. ex B 
56, 17, 61 restituta sunt 


publicet sine ullis impensis sive praesidi sive defen- 
9 soribus sive nuntio praestandis. Qui lucrum fe- 
cerit, duplum solvit et, si praeses est, magistratum 
amittit, si aliam administrationem habuit, ea remo- 
vetur. : | 

LXII 2 Zmp. lustinianus A. Iuliano pp. Sanci- 
mus, si quis in provincia vel magistratuum quorum- 
libet vel consulum promotiones vel generales formas 
gloriosissimorum praefectorum vel alius ez nosíris 
magistratibus renuntiat, vel ztiam constitutionum vel 
sacrorum commonitoriorum vel generalium litterarum 
vel etiam erectionis imperialium siatuarum insinua- 


lionem faciat, non licere ei ultra se; solidos pro 
unaquaque renuntiatione vel pro unaquaque forma 
vel unaquaque constitutione vel sacro commonitorio 
vel generalibus litteris vel statuarum erectione per 
singulas provincias ad quas ea pertulit ezigere, ut, 
quotcumque provinciae civitales sint, nihil eius inter- 
|. sit, sed sem tantummodo solidos exigat. Quod 
si pow exegerit, huius quadruplum reddat. hoc inhi- 
bebunt et praeses et episcopus et primates urbis et 
2 omne officium publicum. | Episcopus enim prin- 
cipis indignationem incurret, praeses et magistratu 
removebitur et bonis publicatis relegabitur, officium 


XII 63 


498 


PUBLICAE LAETITIAE 


8 ἐξορισϑήσεται, καὶ ἡ τάξις δὲ κινδυνϑύδι. "Μήτε 
διαγραφὴν γενέσϑαι προφάσει τούτων τῶν αἰτιῶν 
ὑπὲρ τοῦ μὴ ἕξ χρυσούς 5, n ὡς παρὰ ἑκόντων 
μηδέν, ἀλλὰ τὸν λαβόντα διδόναι τὸ τετραπλοῦν. 

4 Kai? ἡνίκα δὲ οἱ πολῖται βούλονται ἑαυτοὺς δια- 
γράψαι, τυχὸν ἢ eis ἔργον δημόσιον ἢ εἰς σιτω- 
νίαν, ἢ αἰτοῦσι’ παρὰ βασιλέως τοῦτο ἐπιτρα- 
σῆναι, οὐ χρὴ ζημιοῦν αὐτοὺς οὐδὲν ὑπὲρ τοῦτο, 
ἵνα μὴ οἱ μὲν ἱερεῖς ἀγανακτῶνται, οἱ δὲ ἄρχον- 
τες καὶ τῆς ἀρχῆς ἐχπίπτωσι καὶ ἐξορίζωνται καὶ 
δημεύωνται. ἡ δὲ τάξις εἰς σῶμα τιμωρεῖται, εἰ 
μὴ ψμηνυϑῇ βασιλεῖ τὰ παρὰ τὴν διάταξιν γινό- 


* 


5 eva. ᾿Ἐξουσίαν γὰρ ἔχουσιν οἱ διαγραφόμενοι 
ἀντιλέγειν τοῖς διαγράφουσιν" εἰ δὲ μὴ δύνανται 
τοῦτο ποιεῖν, ἐπικαλεῖσϑαι τὸν ἄρχοντα καὶ βασι- 

6 Δεῖ μηνύειν. Οὐ χρὴ δὲ οὔτε τοὺς πατέρας ovre 
τοὺς σιτῶναξς ἢ ἐϑνικοὺς ἀποδέκτας παρέχειν ἐκ 
τῶν οὐσῶν ἐν χερσὶ προσόδων μηδὲ ποσότητα 


υλάττεσϑαι τῇ ἀφωρισμένῃ χρείᾳ. εἰ δὲ παραβῇ ἢ 


ὃ ἄρχων, οἴκοϑεν ταῦτα καταβάλλει. 
ἀμείωτα τά τε 
τεσϑαι. 
D. viu k. ful. Chalcedone Lampadio et Oreste vv. 
€€. COnSS. [a. 530] 


Xon yoQ 


, * ^ * , 
δημόσια καὶ τὰ πολιτικὰ φυλάτ- 


() $ 8. 4 — 1, 4, 26, 15 (2) hiat oratio, cf. l. gem. 


(3) καί delet Hercher 


3 quoque periclitatur. Neve descriptio sub harum 
causarum praetextu fiat ultra sec solidos δυό a 
sponte solventibus quidem quicquam [accipiatur ?], 
4 sed qui acceperit, guum M reddat. Quando 
autem cives forte vel propter opus publicum vel 
propter frumenti coemptionem se ipsos describere 
volunt vel ab imperatore ut hoc sibi permittatur 
petunt, minime eos pro hoc damno adfici oportet, 
. «t sacerdotes indignationem incurrant, praesides et 
magistratu removeantur et publicatis bonis relegen- 
tur: officium autem corporis poenam subit, nisi ea 


| 


quae contra constitutionem facta sunt imperatori 
Ὁ muntiata fuerint. Descriptis enim licebit descri- 
bentibus se opponere: quod si facere non valeant, 
6 appellare praesidem et imperatori nuntiare. Νό- 


que patres neque sitonas neque provinciales suscep- 


tores ex reditibus quos penes se habent quicquam 
praebere oportet, ut quantitas ad usum praefinitum 
non servetur. quod si praeses neglexerit, de suo ea 


restituit: imminuta entm et fiscalia et res publicae 


civiiatum servari debent. 


-— -— m E 


c 


b dut pa 


ioa  ΨΨ δδὰ 


APPENDICES 


INDEX CONSTITUTIONUM AD TEMPORIS ORDINEM REDACTUS 


Ordo quem restituimus sequitur dies quibus constitutiones datae sunt auf his non extantibus dies aeceptae 
vel propositae constitutionis. in illis notae quae dies praecedunt (d. s. rel) omissae sunt: in constitutionibus quae 
ad privatos datae sunt (desinunt autem hae in Diocletiano) suppressimus etiam notas pp. et acc. cum has consti- 
tutiones eis diebus, quibus propositae aut acceptae dicuntur, re vera datas esse constet. ad subseriptiones inclinatis 
litteris adscripsimus eos ad quos directae sunt, privatorum nominibus exceptis. quod autem et imperatorum series 
et consulatuum designationes in his tabulis restitutae ab eis quas historiae scriptores tradunt non raro recedunt, 
id fere aut priorum Codicum mendis aut Iustinianorum erroribus deberi facile perspicies. vitia in singulis consti- 
tutionibus sive a compilatoribus sive a librariis commissa cum in editione indieata sint, hoc loco aut tacite 
eorreximus (in gravioribus emendationibus stellula * numeris constitutionis praeposita est) aut interrogationis 
signum adiecimus. geminas constitutiones et quae iungendae sunt lineola hae ^^ coniunximus. 


8. 117—138 Iupr. HADRIANUS A. 
Sine conss. 6,23,1 


a.138—161 up. TUS AELIUS ANTONINUS A.! 
Sine conss. 4,32, 1. 5,25, 1. 6,24, 1. 6,37, 1. 0,54, 1. 7, 
19,1..9,47,1 


8.146 — CLARO n ET SEVERO CONSS. 
sine die 6, 26, 1 
ἃ. 150 GALLICANO ET VETERE CONSS. 


n id. Oct. 2,12,1 
8. 155 SABINIANO I1 ET SEVERO CONSS. 
IHI k. Oct. 2,1,1 


8.161—169 IxPP. ANTONINUS ET V ERUS 44. 
sine conss. 8, 10, 1. 8, 46,1 

8. 161 IPSIS III ET II ÀAA.? CONSS. 

id. April. 5, 25,2 viu k. Aug. 2,12,2 
XVI k. Iul. 7,12, 1? 

&. 102 RusTiCO ET AQUILINO CONSS. 
xii k. Mart. Romae 5, 25,3 


8. 169—180 Iur. ANTONINUS A.* 

Sine conss. 6,54,2. 9, 18, 1? 

δι. 169 PRISCO ET ÁPOLLINARI CONSS. 
vi k. Mart. 6,27,2 

à. 170 CLARO ET CETHEGO CONSS. 

vi k. Febr. 4ugurino proc. Afr. 3,91,1 


Iur. PERTINAX 4. 
8. 193 FALCONE ET CLARO CONSS. 
XI k. April. 6,27,1 X k. April. 4, 28,1 


a.193—197(1962) Iur. SEVERUS 4.5 

sine die et conss. 2, 47,1 

&. 193 FALOONE ET ÜLARO CONSS. 

v k. Iul. 3,28,1 

8.194 — SEVERO Α. II ET ALBINO CONSS. 
v k. Mart. 8, 13, 1? XI k. Nov. 8,15,1 
non. Iul. 2,1,2 VII k. Dec. 2, 9, 1? 
VI k. Oct. 2, 23,1 


a. 195 'TERTULLO ET ÜLEMENTE CONSS. 
v id. Mart. 9,1,1 


2. 196 DExTRO 1 ET PRISCO CONSS. 

k. Ian. 9, 41,1 id. Nov. 5,4,3 

prid. k. Iul. 4, 19, 1 XII k. Dec. 6,33,1 

k. Oct. *6,39,1 XI k. Dec. 6,54,3 

rrr non. Oct. 3, 15,1 vit k. Dec. 4,26,2 

II non. Oct. 2,18,1 VI k. Dec. 7,32, 1 

vii id. Nov. 4,26,1 IHI k. Dec. 3,28,2. 4,14,1 


a.193—211. IuPP. SEVERUS ET ANTONINUS 4.4.5 

sine conss. 2, 11, 1. 2, 31, 1. 4,32, 2. 4. 4, 35, 1. 4, 39, 1. 
4,01,1—3..4,02,1.9. 57051. 05,43. 6,9, 1. 1, 1.5. 
1,8,2. 1,12,1? 7,21, 1. 7,46, 1. 1, 58, 1. 8,50,1 (Ovi- 
nio). 10,1, 1. 10, 41, 1. 10, 62, 1. 11, 32, 1. 12, 33, 1 


8. 197 LATERANO ET RUFINO CONSS. 

v id. Ian. 2,11,2 vHI k. Iul. 3,28,3 
xv k. Febr. 2,18, 2 II k. Tul. 2, 30, 1 
k. Febr. 8,17, 1 k. Iul. 6, 50,2 

non. Febr. 5, 25,4 xul k. Aug. 9,9,1 
xit k. Mart. 5,47,1. 7,4,1. X k. Sept. 6, 81,2 
γι id. Mart. 5, 54,1 k. Sept. 4,30,1^^8, 32,1 
XV k. April. 6, 49, 1 vi k. Oct. 3, 36, 1 
XII k. April. 8, 16,1 k. Nov. 2,50,1 

rr id. April. 5, 18, 1 non. Dec. 6, 46,1 
vii id. Mai. 3, 26, 1 X k. Ian. 2, 11, 3 
πι id. Mai. 6, 50,1 vi k. Ian. 8,2,1 
XI k. Iun. 4,15,1 


8. 198 SATURNINO ET GALLO CONSS. 
vI k. Mart. 2,11,4 id. Mart. 4, 28, 3 
v k. Mart. 4,28,2 II k. Iun. 6,53,1 
v non. Mart. 2,38,1 k. Iul. 2, 14, 5 


ἃ. 199 ANULLINO ET FRONTONE CONSS. 
vii k. Febr. 2, 18,3 prid. k. Aug. 6, 47,1 
non. Mart. 5,4,1 γι Κι Oe 3, 395,1 
k. Iul. 9, 9, 2 k. Oct. 6,25,1 


(1) sic 6, 24,1. 6,26,1. 7,43,1 (omisso A.). 9, 41,1, cf. 3, 91,1 
(not.4): imp. Antoninus A. Pius 6,37,1: imp. Pius Àn- 
toninus A. 2,1,1: imp. Pius A. 4,32,1. 5,25,1: divus 
Pius 2,12,1. 6,54, 1 (2) sic 8, 46,1, cf. 1,12, 1: divi 
fratres 2,12,2. 5,25,2 (8) AA. om. 2,12,2 (4) sic 
6,21,2, ubi lustiniani eum cum Caracalla vel Elagabalo 
confuderunt: imp. Titus Aelius Antoninus À. 3,311 male: 


II. 


divus Mareus 6, 54, 2 (8) sic 2, 47, 1. 4, 14,1 (a. 196), 
item 2,3,1, quae potius ad a. 194 quam ad a. 200 per- 
tinet: reliquae omnes impp. Severus et Antoninus AA 
(6) imp. Antoninus A. a. 204 0,28,1 Ὁ: a. 205 2,11, 1. 8. 
5, 12, 1. 9,1,2: a. 208 2,11, 9.10. 8,25,2: cf. Mommsen 
Zeitschrift für Rechtsgeschichte IX p. 101. 


62 


a. 200—214 


490 IMPP. SEVERUS ET ANTONINUS AA. 


B. 200 SEVERO! ET VIOTORINO CONSS. 
vI k. Mart. 8, 44, 1 v k. Oct. 4, »2, 3 
xii k. Mai. 8,81,1 id. Oct. 2, 34, 12, 36, 1. 8, 
xi k. Mai. 6,2,1 40,1 
k. Iul. 3,31, 2 vnu k. Nov. 4, 55,2 
xv k. Oct. 4,55,1 vn k. Dec. 2,3,1? 
&. 201 FABIANO ET MUOIANO CONSS. 
vii k. Mart. 5,58,1 k. Aug. 5,12,1 
xi k. Mai. 4,28,4 i non. Dec. 2, 18,4 
3.202 SEVERO ΠῚ ET ÁNTONINO ΑΑ. CONSS. 
prid. id. Febr. 2,3,2 v k. Oct. 4, 32,3 
vii k. April. 2,3,3 sine die 7,33, 1 
ni k. Sept. 241,3 9,9,1 . 
a. 203 "^ GETA ET PLAUTIANO CONSS. 
non. April. 5, 66, 1 xmi k. Dec. 3,8,1 
ni id. Mai. 2, 20,1 vii id. Dec. 2,11,6 
xil k. Iul. 2,18,5 
ἃ. 204 OrILONE n1 ET LIBONE CONSS. 
xv k. April, 6, 35, 1 v k. Aug. 2, 43, 1. 6,53,3 
k. Mai. 5,62,1 X k. Sept. 2,12,3 
Ir k. Iun. 8,13,2 VIII k. Sept. 3, 17, 1. 5, 62, 2 
VI k. Iul. 6,28,1 v id. Sept. ὅ, 68,1 
k. Iul. 4,2, 1 τι id. Sept. 9, 41,2 
xv k. Aug. 6,53,2 ni k. Dec. 6,2,2 
xui k. Aug. 5,15,1 HI k. Ian. 6,3,1 
VI k. Aug. 6,26,2 
8.205  ANTONINO Á. HI ET GETA II CONSS. 
v id. Ian. 2,11,7 k. Iul. 9,12,1 
X k. Mart. 2,11,8 non. Iul. 4,32,5 
π k. Mart. 8, 44,2 Antiochiae x1 k. Aug. 6, 42, 2 
k. April. 3,1,1 k. Aug. 5,53,1 
VI (?) non. April. 3,15,2 v id. Aug. 3,31,3 
v id. April. 1,54, 1 id. Sept. 7, 21,2 
XII k. Mai. 7,8,17^8, 25,1. XII k. Oct. 9,1,2 
9, 32,1 {πὶ id. Oct. 5, 69,1 
γι k. Mai. 6,3,2 prid. id. Oct. 8, 15,2 
k. Mai. 8,13,3 ΠῚ non. Nov. 6, 9, 27 0,58,1 
γι id. Mai. 8,38,2 IHI k. Ian. 5, 12,1 
non. Iun. 4,53,1 
8. 206 ALBINO ET ÁEMILIANO CONSS. 
γΠ k. Febr. 5, 14, 1? nr k. April. 8, 30, 1 
HI k. Febr. 7,53,1 Xii k. Oct. 5,37,1 
nr id. Febr. 2,3,4 k. Nov. 6,3,3 
id. Mart. 5, 62, 3 
8. 207 APRO ET MAXIMO CONSS. 
prid. non. Ian. 2, 12, 4 k. Mai. 8,36,1 
v k. Febr. $8, 40,2 V. k. Iul. 8,16,2 £ 
prid. non, April. 5,18,2 xvi k. Aug. 5,28,1 
xvii k. Mai. 7,2,3 XI! k. Oct. 3, 36,2 
VI k. Mai. 8, 28,1 id. Oct. 4,24,1 
II k. Mai. 5,37,2 sine die 2, 18, 6 
8.208 ANTONINO ÀÁ. II ET GETA IH CONSS. 
II id. Febr. 8,25,? IH k. Iun. 8, 13,4 
XI k. Mart. 2,11,9 IHi k. Aug. 2, 11, 10 
νι id. Mart. 3,238,4 k. Aug. 6,53,4 
vil k. Mai. 6,35,2 XVI k. Sept. 8, 40,3 


nm k. Iun. Quintiliano "i, 45, 1 

à. 209 POMPEIANO ET AVITO CONSS. 
id. Ian. 7, 62, 1 id. Iul. 8, 18,1 
k. Mai. 1,14,1 II k. Jan. 7,8,3 


ὃ. 210 FAusTINO ET RUFINO CONSS. 

ni non. Mai. 3, 32,1 viri k. Aug. 8,44,3 

V k. Iul. 8,53, 1 prid. non. Nov. 8, 31,2 
v non. Iul. 6, 4,1 VI k. Ian. 3,1,2 

8. 211 GENTIANO ET BASSO CONSS. 

γι k. Mai. 0, 51,3 


ἃ. (204) 2 211—211  IuP. ANTONINUS 4.3 

sine conss.* 3, 36, 2. 3. 4, 1 1. 4, 30, 4. 4, 81, 1. 2. 
4, 32, 8—10. 4, 35, 2. 4, 39, 2. 4, 40, 1. 7, 16, 1. 7, 
45, 2. 1, 52, 8. 1, 53, 2. 17, 54, 1 (procuratoribus here- 
ditatium). ', 72, 1. "1, 73, 1. 8, 35, 3. 9, 18, 1? 9, 45, 1. 


9,47, 3—5. 9,51,1. 2. 10, 39, 1. 10, 40, 1. 10, 42, 1. 2. 
10, 53,1. 10, 55, 1. 10,67, 1. 11, 6, 1. 11, 30,1. 2. 11,32, 2, 
11,33, 1. 11,35, 1. 11, 36, 1. 12, 35, 1. 2 (militibus co- 
hortis primae). 3 


a. 211 GENTIANO ET BASSO CONSS. 

k. Mai. 2,4,1 nr id. Nov. 3,34,1 
prid. k. Oct. 7,59,1 νι k. Dec. 8,38,1 
1 non. Oct. 3, 28,5 v k. Ian. 6, 45,1 
non. Oct. 7,1,1 sine die 9, 40,1 
non. Nov. 2, 20,2 


δ. 212 DUOBUS ASPRIS CONSS. 

non. Ian. 5,75,1 VI k. Iul. 9, 41, 2 

11 id. Ian. 5, 16, 1 non. Iul. 10,9,1 

νι k. Febr. 8,15,3 pp. Romae v id. Iul. 10, 61,1 
nurid.Febr.4,32,6. 8, 43,1 xv k. Aug. 8,35,1 

m k. Mart. 2,12, 5 XI k. Aug. 8, 44, 4 

v non. Mart. 2,53,1 id. Aug. 5, 43, 1 

non. Mart. 9, 22,1 xvi k. Sept. 6,42,1 

v id. Mart. 2,1,4 ΧΙΠῚ k. Sept. 5,37,3 

vi id. April. 8,8,1 vil k. Sept. 4,25,1 

id. April. *5, 28, 2 non. Sept. 9, 23,1 

xim k. Mai. 6,3,4 v id. Sept. 6,21,1 

vi k. Mai. 1,18,1 xv k. Oct. 8,44,5 

v id. Mai. 8,17,2 XI k. Oct. 5,53,2 

nr id. Mai. 6,3,5 v k. Oct. Romae 5, 51,1 
id. Mai. 8, 13, 5 prid. id. Oct. 5, 58,2 

XVI k. lun. 6,47,2 xi k. Dec. 5, 71,1 

prid. non. Iun. 8, 42, 1 non. Dec. *Carnuti 4,29,1 
XV k. Iul. 6,24,2 xn k. Ian. 7, 49,1 

vii k. Iul. Romae 3,28, 6 ΧΙ k. Ian. 9,50,1 


8.213 ANTONINO Α. ΠΠ ET BALBINO CONSS. 

prid. non. Ian. 4, 65, 1 x k. Aug. 3,8,2 

non. Ian. 10,3,1 vii k. Aug. Romae 2, 55,1 

prid. id. Ian. 1,51,1 vii k. Aug. Romae 2, 3, 5. 

Xv k.Mart. 8,35,2. 9,12,2  5,41,1 

XII k. Mart. 5,16,2. 5,23,1 vin k. Aug. 5, 36,1 
15 52,4 vii k. Aug. 9, 20,2 

XI k. Mart. 5,54,2. 6,21,2 v k. Aug. 2,3,6 

VII k. Mart. 3,31,4. 6,441 v k. Aug. Romae 8,22,1 

k. Mart. Romae 3, 37, 1. 1r k. Aug. Romae 5, 60, 1 
1, 10,1 nI k. Aug. 2,3, 7. 9, 33, δ 

n non. Mart. 5,16,3 4, 5, 1. 4, 50, 1. 5, 12; 2; 

vnuiid.Mart.Roniae6,25,2 ^ 8,13,6 

XI k. April. 9, 20,1 ni k. Aug. Marcello 9, 49,1 

XI k. April. 5, 14,2 vii id. Aug. 5, 65,1 

id. April. 4, 80, 2 γι id. Aug. θ, 38,1 

VI k. Iun. 8,31) δ III id. Aug. 2, 4, 2. 4, 29,2. 3 

k. Iun. 8, 14,1 id. Aug. 7, 26,1 

non. lun. 5,51,2775,56,1 v id. Sept. 4,21,1. 6,37,5 

id. Tun. 5, 66, 2 XV k. Oct. 8, 40,4 

XV k. Iul. 4,1,1 XII k. Oct. 5,37,4 

vil k. lul. Romae 5,39, 1 mm k. Oct. 2,7,1 

v k. Iul. 6,37,4 v id. Oct. 8,17,3 

IHI k. Iul. 6, 29, 1 I1 id. Oct. 7, 75,1 

prid. k. Iul. Claudio Try- xum k. Nov. 7, 73,2 
phonino 1,9,1 ' xi k. Nov. 3,32, 2 

k. Iul. Romae 4, 65,2 vir k. Nov. 3, 44,1 

ΠῚ non. Iul. 5,54,3 k. Nov. θ, 21, 8 

non. Iul. 1, 65,1 id. Dec. 9, 23, 2 

ΧΥΙΠ k. Aug. 7,4, 2 Ὁ xir k. Ian. 4,5,2 

xv k. Aug. 9,9,3 xil k. Ian. 2,8,1 

xir k. Aug. 5,44,1 Hi k. Ian. 7, 13,3 


8. 214 MESSALA ET SABINO CONSS. 

1 non. Ian. 5,31,1 vi non. Mai. 2, 37, 1. 8, 40, 5 
vii id. Ian. 4, 65,3 1I k. Iun. 4,58,1 

π id. Ian. 3,13,1 XI k. Iul. 7,53,3. 8, 40,6 
n non. Febr. 5,31,1 k. Iul. 6,30,1 

non. Febr. Romae 7,16,2 111 non. Iul. ὅ, 81, 2 

ur id. Febr. 9,47,6 id. Inl. Θ᾽: Ὁ 

vi k. Mart. 8,14,2 ni k. Aug. 5,70,1 

vii k. Mai. 4,2,2 non. Nov. 5, 40, 1 

v k. Mai. 6,7,1 xin k. Dec. $8,20,1 


(1) vulgo Severo A.x (2) cf. p.489 not.6 (8) impp. 
Severus et Antoninus AA. a. 213 9, 32, 2. 4, 5,1. 2. 5,23, 1, 
&. 214 2, 13,1, a. 215. Ὁ, 0,1. θ, 54,4. 7, 2, 4 (4) ín dis con- 


stitutionibus, a quibus tituli incipiunt, haud raro dubium 
est, utrum Caracallae an Pio vel Marco vel etiam Ela- 
gabalo tribuendae sint 


IMP. ANTONINUS A. 


. 8.215 
21d. Ian. 5, 43,2 
prid. k. Febr. 9, 16, 1 
vii id. Febr. 5,6,1 
ΧΙΠ k. Mart. 8, 46,2 
vii k. Mart. 9, 32,2 
IU k. April. 8, 16,3 
Π non. April. 2,24,1 
vii k. Mai. Romae 6, 37,6 
vir k. Mai. Rutiliano 
cons. Lyciae 9, 43,1 
1r id. Tun. 4, 49, 1 
vii k. Iul. Romae 7,29, 1 
vI k. Iul. Romae 3, 25, 7 
v k. Iul. 6,31,2 
πι k. Iul. 4,260, 3. 4,30, 3. 
0, 54,4. 7,73,4 
ni k. Iul. Romae 5, 51,3 
ΤΗΝ 3,34,2. 5,37, 5. 
5, 53, 3. 8,40, 7 
k. Iul. Romae 8, 35, 1 
à 216 
nr non. Ian. 9,32,3 
vur id. Mart. Romae 
6,37, 8 
v1 id. Mart. Romae 2, 18,7 
vii k. April. 9, 41,3 
V k. April. 9, 41,4 
rid. k. Mai. 6, 20, 8 
. Mai. 3, 442 
nur non. Iun. 7,53,4 
&. 217 


491 


LAETO I1 ET CEREALE CONSS. 


v1 id. Iul. Romae 5, 50, 1 
γι id. Iul. 6, 46,3 

v id. Iul. 6,37, 7 

nu id. Iul. 5, 31,3 

HI id. Iul. 5,31,4 

VI k. Aug. 4,6, 1. 6, 42,2 
X k. Sept. 3,26,3 

VI k. Sept. 5,18,3 

IH k. Sept. 4,14,2 

v1 id. Sept. 6,2,3 

xil k. Oct. 2,53,2 

VII k. Oct. 9,6,2 

k. Oct. 5,32,1 

riri non. Oct. Romae 4,32,7? 
XV k. Dec. 4,7,2. 4,19,2 
vii k. Dec. 7,2,4 

VI k. Dec. 2, 46,1 

v id. Dec. 6, 42,3. 8, 17,4 
prid. non.... Romae 7,52,2 


SABINO II ET ANULLINO CONSS. 


XI k. Iul. 5,02, 4 

ni k. Aug. 2,6,1 

v id. Aug. 4, 54, 1? 

Ig] k. Oct. Romae 9, 6, 3 
k. Oct. Romae 8, 18,2 

v id. Oct. 4,54, 1? 

vI k. Nov. 4,35,3 

XV k. Dec. 10,8,1 

v k. Ian. 4,26,4 


PRAESENTE ET EXTRICATO CONSS. 


viti k. Mart. 2, 18, 977 8, 81, 8 


Iup. ANTONINUS 4. 


8. 218 
γι k. Àug. 2, 18,8 


ἃ. 222—235 


ANTONINO Α. ET ÁDVENTO CONSS. 


luP. ALEXANDER A. 


vI k. Mart. 2,12,6 

k. Mart. 4,65,5 

viu id. Mart. 2,12,7 

vir id. Mart. 2,1,5 

v id. M. (sic) 1,19,1 

r1 id. Mart. 4,55,3. 7,57.2 

XVII k. April. 9,23,3 

ΧΙ k. April. 2,42,1 

VI k. April. 4,1,2 

v k. April. 4,48,2 

II k. April. 6,32,1 

1r id. April. 9,8,1 

xnuI k. Mai. 10,11,1 

xu k. Mai. 4,24,4. 5,63,1 

X k. Mai. 2,11,11. 4,20,2 

VI k. Mai. 6,11,1^ ^6,24,3. 
8,22,2 

IH k. Mai. 6,2,5 

k. Mai. 3,34,3. 4,32, 12 

rr non. Mai. 9,22,2 

non. Mai. 6,44,3. 6,58,1 

vI id. Mai. 5,37,6 

v id. M. (sic) 1,19,1 

rid. id. Mai. 5,55,1776,6,1 

id. Mai. 3,28,9 

IU k. Iun. 7,8,5 

id. Iun. 9,9,5 

v k. Iul. 5,31,5. 6,42,4 

v non. Iul. 3,44,3 

νι id. Iul. 5,37,7 

v id. Iul. 2,21,1 

rr id. Iul. 5,12,4 

xvii k. Aug. 6,6,2 

v id. Aug. 7,19,2 

prid.id. Aug. 2, 4,3. 3, 28, 10. 
9,9,6 

id. Aug. 3,34,4 

xu k. Sept. 1,68,1 

XI k. Sept. 6,26,3 

&. 224 


ἃ. 215—225 


vin k. Sept. 2,12,8 

k. Sept. 8,42,8 

prid. id. Sept. 2,3,8 

XVII k. Oct. 4,39,4 

XVI k. Oct. 8,29,3 

XII k. Oct. 8,27,2 

IHI k. Oct. 2,3,9. 4,48,8. 8, 
56, 1 

1I k. Oct. 4,21,2 

k. Oct. 4,31,3. 7,45,3 

II non. Oct. 8,35,4 

Iur id. Oct. 6,12,1 

II id. Oct. 8,40,8 

id. Oct. 8,14,3 

xV k. Nov. 6,50,5. 8,45,1 

vI k. Nov. 6,33,2 

V k. Nov. 8,15,4 

IH k. Nov. 4,56,1 

k. Nov. 6,6,3 

vI non. Nov. 3,444 

mr non. Nov. 9,2,3 

nur non. Nov. 8,21,8 

non. Nov. 4,30,7. 5,6,2 

rr id. Nov. 7,11,1 

id. Nov. 12,361 

XVI k. Dec. 2,1,6 

xil k. Dec. 8,41,1 

X k. Dec. 2,19,1. 7,71,1 

vii k. Dec. 8,44,10 

VI k. Dec. 7,19,8 

V k. Dec. 8,40,9 

IH k. Dec. 6,35,4 

k. Dec. 4,56,2 

non. Dec. 5,50,2 

vi id. Dec. 4,26,5 

inr id. Dec. 6,16,1 

xu k. lan. 9,9,7 

VI k. Ian. 4,29,4. 5,2,6? 

v k. lan. 5,28,3. 6,50,6 


IULIANO n ET CRISPINO CONSS. 


sine conss. 2,12,9. 2,24, 2. 2,27, 1. 3, 36, 4. 5. 4, 30, 5. 6. 
4, 31, 6. 4, 32, 12. 13. 4, 35, 4. 5. 4, 54, 3. 4. 5,3,2. 3. 5,4, 5. 
5, 5, 1. 5, 10,4. 5,39, 2. 5,62,5. 7, 2, 5. 7, 4,6. 1, 8, 6. 
2392. 1.45 93.8.5. 1,14, 1. 1, 10, 4.5. 7,21,3. 1,206,3. 4. 
DN C 7,25 1. 1,30, 5,1, 92, 2. 7,46, 2. 1, 868, 85. 7,02,2. 
1, 64, 2. 8, 32, 2. 8, 40, 10. 9,9, 4 (Juliano proc. Narbo- 
nensis). 9, 46, 1. 3. 9,47, 71—9. 9, 49, 2. 9,51,3—85. 10, 40,2. 
10, 42, 3. 10, 44,1. 10, 52, 1. 10, 60, 1. 10, 63, 1. 10, 68, 1. 
11, 30, 3. 11, 37, 1. 11, 39, 1. 11, 40, 1 (quattuorviris 


ni id. Ian. 6,15,1 

id. Ian. *9,9,8 

xvii k. Febr. 6,21,5 
xv k. Febr. 6,42,5 

X k. Febr. 4,57,3. 5,57,1 
vir k. Febr. 9,9,9 

k. Febr. 8,18,3 

iu non. Febr. 9,8,2 


nri id. Mai. 7,11,4 
xn k. Iun. 6,3,7 
vii k. Iun. 5,28,4 
ΠῚ k. Iun. 8,51,1 
XV k. Iul. 4,29,5 
XuI k. Iul. 5,56,2 
XI k. Iul. 4,55,4 
X k. Iul. 3,31,6 


et decurionibus Fabraternorum). 12,1,1. 12, 35,4 


8. 222 
11 non. Febr. 9,1,3 

XI k. Mart. 4,44,1 

vin id. Mart. 8,44,6 

xim k. April. 4,50,2 

viU k. April. 7,64,1 

Hn k. April. 8,31,4 

nr non. April. 8,44,7 

1 non. April. 6,35,3 

ui k. Mai. 4,25,2. 5,51,4 
k. Mai. 3,42,1 

non. Mai. 7,56,1 

vi id. Mai. 7,8,4 

xvI k. Iul. 9,1,4 

id. Iul. 1,23,1 

11 k. Aug. 9,2,1 

k. Sept. 4,54,2. 8,29,1 
sine die 7,4,3? 4? 

prid. id. Sept. 2, 3,8. 7,4, 5? 
1d. Sept. 4,14,3^ 6,2,4 
pu k. Oct. 2,3,9 

a. 223 
1r non. lan. 1,48,1 
non. Ian. 2,51,3 
id. Ian. 8,21,1 

k. Febr. 4,4$5,1? 


ALEXANDRO À. CONS.? 


k. Oct. 4,24,2. 9,1,5 

id. Oct. 6,50,3. 8,34,1 

xil k. Nov. 2,50,2 

VI k. Nov. 7,66,1 

1 k. Nov. 3,32,3? 

k. Nov. 4,19,4? 5,34, 1. 6,3,6 

vii id. Nov. 3,35,1. 6,44,2 

vi id. Nov. 4,57,1 

xvi k. Dec. 6,21,4 

xn k. Dec. 2,18,10 

x1 k. Dec. Syro 8,42,2. 9, 
2,27 9,85,1 

k. Dec. 4,65,4 

nur non. Dec. 7,60,2 

non. Dec. 4,57,? 

viu id. Dec. 8,44,8 

νι id. Dec. 4,24,3. 5,12,3 

XI k. Ian. 8,10,2. 8,44,9 

V^k. Ian. 6,50,4 

HI k. Ian. 8,29,2 


MaAXIMO I ET AÁELIANO CONSS. 


ΠῚ non Febr. 8,38,2 


vit id. Febr. 8,28,8. 0,80,2. 


5,49,1. 6,37,9 
v id. Febr. *4,39,3^ ^8, 41,1 


vi id. Febr. 3,1,3 
xv1 k. Mart. 6,42,6 
v k. Mart. 4,65,6 

k. Mart. 4,39,5. 6,12,2 


v non. Mart. 7,26,2 


ni non. Mart. 5,29,1 

non. Mart. 2,6,2 

vii id. Mart. 6,35,5 

γι id. Mart. 9,41,5 

xl k. April. 6,47,3 

vii k. April 8,1, 1^^8, 
10,37 ^8, 52,1 

vi k. April. 6,25,4 

xiIH k. Mai. 4,24,5 

xi k. Mai. 5,442 

vii k. Mai. 3,44,5. 5,55,2 

k. Mai. 6,2,6? 

v non. Mai. 3,37,3. 9,1,6 

1r non. Mai. 5,62,6 

ὃ. 225 


| vi id. Ian. 6,54,6 


id. Ian. 4, 56,3 

xv k. Febr. 6,51,1 
vii k. Febr. 4,55,5 
i k. Febr. 5,62,$ 
1n non. Febr. 9,23,4 
non. Febr. 7,16,3 
xv k. Mart. 6,42,1 


viu k. Iul. 3, 44, 6. 9,20,8. 
12, 36,2 

νι k. Iul. 9,46,2 

k. Iul. 2,11,12. 10,7,1 

vi non. Iul. 7,35,1 

in non. Iul. 5,75,2 

vii id. Iul. 4,51,1 

I id. Iul. 5,62, 7. 6,20,1 

IH id. Aug. 6,54,5 

viur k. Sept. 9,47,10 

nr non. Sept. 10,8,2 

inr id. Sept. 6,20,2 

πὶ id. Sept. 6,3,7. 7,08,2 

XVI k. Oct. 7,58,2 

X k. Oct. 5,31,6 ^ 8, 85,1 

prid. k. Oct. 6,6,4 

ir id. Oct. 12,36,3 

I k. lan. 3,28,11 


Fusco n eT DEXTRO CONSS. 


x k. Mart. 2, 1, 7. 6, 8, 8. 
0,54, 7 

prid. k. Mart. 8,16,4 

vi id. Mart. 3, 18,1 

κι April. 7,4,7 

vi id. April. 6,25,2 

id. April. 4,24,6 

xil k. Mai. 6,21,6 


(1) φῇ p. 490 not. 4 


(2) sic vulgo: alias Antonino 1r et Alexandro conss. vel Antonino et Alexandro conss. 


62* 


a. 225—239 


v non. Mai. 9,9, 10 

xv k. Iun. 6,42,8. 7,13, 
k. Iun. 6,23,2. 8,27,4 
xvii k. Iul. 9,23,5 

mu k. Iul. 6,26,4 

k. Iul. 5,34,2 


492 


ΠῚ k. Aug. 5,55,2 
vir id. Aug. 6,3,10 
XVI k. Sept. 5,18,4 
XV k. Sept. 7,4,8 
vii k. Oct. 10,4,1 
k. Oct. 2,1,8 


3.296 ALEXANDRO Α. πὶ ET MARCELLO CONSS. 


vin k. Febr. 5,381 
τ non. Mart. 2,4,4 

vi id. Mart. 3,33,4 

vit k. April. 7,30,1 

k. April. 3,33,5 

yr id. April. 5,12,5 

k. Mai. 6,50,7 

ui non. Mai. 4,21,3 
id. Mai. 9,50,2 

v1 k. Iul. 2,19,2 

a. 221 
v id. Ian. 4, 65, 

xi k. Febr. 2,18, 11 
v k. Febr. 6,37, 10 

jd. Febr. 5,16,5 


non. Iul. ὅ. 38,2 

v k. Aug. 2,43,2 

k. Aug. 2,36,2 

vni id. Aug. 5,2292 ὃς 
k. Sept. 9,9, 11 

n id. Sept. 9,49,3 

k. Dec. 6, 46, 4 

nr non. Dec. 2,51,1 
xin k. Ian. 6,53,5 


ALPBINO ET MaAxiMO! CONSS. 


vi id. Sept. 7,57,3 
ΧΙΠῚ k. Dec. 4,6,2 
v id. Dec. 8,47,3 
ΧΙ k. Ian. 9,22,4 


τι k. Mart. 2,3,10. 2,12,10 1r k. Ian. 9,22,3 


k. Mart. 2,4,5. 2,9,1 
nr id. April. 8,25,3 
8. 228 
k. Febr. 5,62,9 . 
v id. Mart. 7,66,3 
xim k. April. 4,30, 5 


ni jd. April. 5,4,4. 5,29,3 


id. April. 5, 56,3 


xv k. Mai. ad rationales 


10,5, 1 


ἃ. 229 ALEXANDRO Α. III 


id. Ian. ὅ. 43. 3 
v id. Mai. 2,40,1 


prid.id.Mai. 2,12,117^5,61,1 


XV k. Iul. 6,35,6 
xi k. Iul. 6,21,7 
k. Iul. 7,55,1 

id. Aug. 5,62, 10 

v id. — 5, 43,4 
xvi k. Oct. 4,31,4 
xm k. Nov. 2, 11,13 
vil k. Nov. 5,544 
a. 230 
viri id. Ian. 2,4,6 


τι k. Mart. 2,3,12 773,424 


prid. k. Mart. 4,2$,5 
nu k. April. 2,2,1 
XVI k. Mai. 5,37,9 
non. Mai. 4,25,3 

v id. Mai. 8, 1:9, 1 
prid. id. Mai. 9,35,2 
id. Mai. 8,24,1 

ΧΙΠῚ k. Iul. 6,20,3 
3. 231 
v k. Febr. 2,?6,1 
non. Febr. 8, 44,11 
v id. Febr. 9,34,1 

X k. Mart. 6.2.8 

v non. Mart. 6,37,11 
non. Mart. 7,30,2 

k. April. 7,4,9 

a. 232 
k. Mart. 1,21,1 
id. Mart. 6,35,1 
k. Iun. 8, 42,2 

X k. Iul. *7,75,2 
à. 233 


MODESTO ET 


vi k. Ian. 9,6,4 


PROBO CONSS. 

v id. Iun. 5,36,2. 7,21,4 
prid. id. Iun. 6,2,7 

xv k. Iul. 4,50,3 

k. Aug. 3,1,4 

xui k. Sept. 1,54,2 

vi id. Oct. 4,29,6 


ET DIONE Hi CONSS. 

vii k. Nov. 8. 40. 11 

non. Nov. 5,1751 

sine die 4,31,5 

XVI k. Dec. 3,38,2. 4,31, 
67 5,21,1 

xnl k. Dec. 8,33,1 

non. Dec. 2,3,11 ^4, 47,1 
3, 28, 19. 5,15, 2. 5, 16, 6 

γι id. Dec. 5,37,$ 

XV k. Ian. 0, 34.177. 45,4’ 


AGRICOLA ET ÜLEMENTE CONSS. 


vir k. Iul. 4,39, 67^ 7. 10. 3 
k. Iul. 3,33,6 

XI k. Aug. 5,37, 10 

k. Aug. 2,18,12 

xv k. Sept. 9,1,7 

Vi k. Sept. 8, 40, 12 

πὶ k. Sept. 9,22,5 

v k. Oct. 2, 12, 12 

prid. k. Oct. 1,26,1 

vin k. Nov. 2, 1$, 13 


PoMPEIANO ET PELIGNIANO CONSS. 


ΧΙ k. Aug. 8,27,5 

k. Aug. 4, θὅ. 8. 5, 11,1 
xir k. Sept. 3,22,1 

xin k. Oct. 2,48,1 

virt id. Dec. 5,36,3775,62,11 
v k. Ian. 4,19,3 


Lu»ro ET MaAxiwo coNss. 


xk Oct. 2,41, 1 
k. Oct. 5,16, 7 
XI k. Ian. 6,23,3 


MAxIMO τὸ ET PATERNO CONSS. 


ΠῚ k. Mai. 8,16,5/7^8,17,5 v k. Oct. 5,16,8 


Hr k. Iul. 6,36,1 
vt id. Iul. 2,33,1. 
id. Sept. 6,50,8 


ni id. Oct. 3,26,4 
vit k. Ian. 5,43,5 


8. 234 
X k. Mart. 2,18,14 
rr id. Mart. 5,46,1 
VI k. April. 1,40,1 
ἃ. 235 
id. Aug. 1,26,2 


Iur. MaxiMINUS A. 
MaAxIMINO Α. ET AFRICANO CONSS. 


8.. 236 
v id. Ian. 2,3,13 


8. 258—244 


2. 238 
k. Ian. 5,70,2? 

XII k. April 7,20,5? 
Xx k. Τὰ}. 2,99 

xvii k. Aug. 9.1.8 
X k. Aug. 5,51,5 
IHI k. Aug. 7,43,2 
ΠῚ non. Aug. 6,3,11 
viu id. Aug. 2,21,2 
γι id. Aug. 2,19,3 
ΧΙΠ k. Sept. 8,27,6 
XII k. Sept. 5,11,2 
VI k. Sept. 2,11,14 
k. Sept. 841,2 — 
nu non. Sept. 3,1,5 
ΠῚ non. Sept. 4,35,6 
non. Sept. 8,13,7 
vin id. Sept. 10.11.2 
γι id. Sept. 8,9,1 

v id. Sept. 5,73,1 
id. Sept. 4,14,4. 8,23,1 
xvi k. Oct. 6,42,9 
xii k. Oct. 4.29.1 


MaxiMO I ET ÜRBANO CONSS. 
ΧΙ k. Mai. 4,32,14 


SEVERO ET QUINTIANO CONSS. 


Iur. GonRDIANUS A. 

Sine conss. 3,36,6.9.10. 4,31,8.9. 4,32,16. 4.34.4, 4,35, 7. 
4,45, 1. 4, 51,2. 4,52,1.2. 4,54, 5. 5,6, 8. 7. 2, 6. 7, 8, 7. 
1,9,1. 2. 1,21,5. 71,36, 1. 7,46,3.4. 1,48,2. 1,50, 1. 1, 52,4. 
1,58,4. 1.62.8. 1,64,3. 7,72,2.3. 8,40, 13. 9, 47,11. 9, 49,4. 
9, 51, 6. 10, 1,2. 3. 10,2, 1. 10,39, 2. 10, 41, 2. 10,46,1. 
10,51,1. 10,53,2. 10,61,2. 10,69,1. 10, 70, 1. 11,34, 1. 2. 
11,36,2. 12,35, 5—7. 12,36,4 

Pro ET PONTIANO CONS$. 


YMP. ALEXANDER A. 


inr id. Iul. 4,34,1 
vir id. Sept. 4.68.9 


τι id. Febr. 5,12,6? 


v k. Oct. 8,42,3 

II k. Oct. 6,21,8 

k. Oct. 5,12,7 

v non. Oct. 6,21,9 

1n non. Oct. 2,22,1^^4,13,1. 
2,91,2. 2,52.1 

prid. non. Oct. 6,24,4. 7,66,4 

non. Oct. 4,29,8 ἘΣ 

prid. id. Oct. 8,42,4 

1d. Oct. 2,39,1 

xv k. Nov. 6,50,9 

x1k. Nov. 2,52,2.* 2,52, 37 ^3, 
32,4. 5,62,2 

vni k. Nov. 5,75,3 

vn k. Nov. 8,42,5. 9,6,5 

v k. Nov. 8.21.1. 

k. Nov. 4.34.2 

vin id. Nov. 4,64,1 

v id. Nov. 5,43,6 

xv k. Dec. 2,26,2 

vir k. Dec. 7,66,5 

prid. non. Dec. 8,33,2 


INTTR 


viI k. Oct. 5,16,9. 5,53,4 x k. Ian. 2,4,7 


ἃ. 239 


GORDIANO Α. ET AVIOLA CONSS. 


vI id. Ian. 5,14,3. 5,31,7 non. Iul. 4,29,9 


ni id. Ian. 2,12,13 
xv k. Febr. 6,35,8 


X k. Febr. 5,62,13. 8,56,2 
IH k. Febr. 3,25, 13. 5,71,2 


mm id. Febr. 8,42,6 


τι id. Febr. 3,32,5. 3,42. 5. 


4,21,4 
vit k. Mart. 4, 65,10 
vi non. Mart. 9,1,9 
vii id. Mart. 8, 44, 12 
nm id. Mart. 6,20,4 


id. Mart. 5,64,1. 8.13.8. 8, 


26,1 
nr k. April. 5, 16, 10 
mr non. April. 5,27, 8 
vi id. April. 5, 70,3 
vi id. April. 6. 58, 2 
XI k. Mai. 8,25,4 
k. Mai. 7,18,1 
XVI k. Iun. 8, 44, 13 
k. Iun. 8,47,1 
n non. Iun. 3,41,2 
vi id. Iun. 9, 45,2 
v id. Iun. 8,41,3 
nmn id. Iun. 1. 43,3 
xvi k. Iul. 2, 11,15 
xi k. Iul. 2,491 
1π k. Iul. 5,65,2 
nr mon. Iul. $, 40, 14 


v1 id. Iul. 2, 18, 15 

v id. Iul. 3,32,6^^*4,34,3. 
1,56,2 

1 id. Iul. 9,35,3 

xnmH k. Aug. 8,44,14 

xi k. Aug. 6,23,4 

vI k. Aug. 9,6,6 

k. Aug. 9,1,10 

ΠῚ non. Aug. 2,19,4. 8,28,2 

v id. Aug. 5,31, 11 

id. fue 8, 22, 3 

xv k. Sept. 3,1,6 

xim k. Sept. 5,4,6 

vnuI k. Sept. 4,2,3 

k. Sept. 3,36, 7? 

non. Sept. 5, 39, 3. 6, 20, 5. 
6, 47,4 

id. Sept. 1,54,3. 5,62, 14 

II k. Oct. 8,13,9 

v k. Nov. 10,3,3 

vii id. Nov. 2,2,2. 3,35,2 

id. Nov. 8,41,4 

x k. Dec. 7,19,4 

vat k. Dec. 5,3,4 

σι k. Dec. 3,28,14. 6,13,1 

v k. Dec. 8, 40,15 

nt k. Dec. 7,41,1 j 

k. Dec. 4,58,2 

1 non. Dec. 9,20,4 


(1) Aemiliano (videlicet Maximo Aemilio Aemiliano) 2, 4, 5 
9, 6, 4; unde factum videtur, ut legum geminarum 2, 3, 10. 
5,14,1 altera huic altera a. 206 adseriberetur, licet etiam 


in die dissentiant 


(2) adseribitur imp. Alerandro 


(3) 5, 70,2. 7,26,5 re vera Marimini sunt 


"a CN MUTTER 


“ἃ. 244 


IMP. GORDIANUS A. 


493 * 


a. 239—259 


non. Dec. 9,9, 12 XI k. Ian. 2,50,4 
urid. Dec. θ. 42, 10. 7,57,4 VI k. Ian. 2,19,5 
id. Dec. 3,6,1 II k. Ian. 8,40, 16? 9,34,2 
XV Κ΄. Ian. 4, 48,4 2E -..1483 


ἃ. 240 SABINO II ET VENUSTO CONSS. 

k. Ian. 5,11,3 k. Iun. 9,9, 13 

x k. Febr. 7,5,7 v id. Iun. 2,6,3. 5,14,4 
VI k. Febr. 4,15,3 HI k. lul. 4,21, ὅ 

k. Febr. 5,12,8 non. Iul. 7,73,6 

vii k. Mart. 5,43,7 v id. Iul. 6, 37, 12 

III 


k. Mart. 9,19, 1 HI k. Aug. 2,11, 16 
k. April. 8,29, 4 vi id. Aug. 6, 45,2 
vi id. April. 8, 45,2 id. Aug. 2,20,3 
VI k. Mai. 4,57,4 XVi k. Sept. 4,57,5 
vii id. Mai. 9, 41,6 ΠῚ non. Sept. 6,6,5 


un k. Nov. 5,4,7 
nur non. Nov. Domitio pp. 
1,50, 1 


k Inb2754 

xil k. Aug. 4,24,7. 0,40,1 
HI k. Aug. 3,44,7 

vi non. Aug. 2. 11,2 

XV k. Sept. 6,30,3 

k. Sept. 3,36,7? 

vi id. Sept. 8,25,5 


XI k. Mart. 4,16,1 

V k. Mart. 5,4,8. 5,64,2 
non. Mart. 9,2,4 

vi id. Mart. 2,30,2 


II id. Mart. 8, ὅ8, 2 nr id. Sept. 9,2,5 

V k. April. 3,35,3 V k. Oct. 6,24,5 

k. April. 2,3,14 v non. Oet. 5,23,2 

vi id. April. 2,4,9 III non. Oct. 2,12,14. 5,31,12 
vi id. Mai. 5,52,1 v id. Nov. 6,50, 10 


1 id. Iun. 8,40,16? 8,50,2 xvi k. Ian. 5,73,2 
V k. Iul. 5,16, 11 II k. Ian. 6,42, 11 
prid. k. Iul. 10, 11,3 


&. 242 ATTICO ET PRAETEXTATO CONSS. 
k. Febr. 3,3,1 . id. Mart. 5,75,4 
XH k. Mart. 6, 11,2 XV k. April. 7,55,2 
vI k. Mart. 9,32,4 HI k. April. 6,6, 6 
k. Mart. 9,33,1 id. April. 9,34,3 
non. M. (510) 4, 32, 15? V k. Mai. 4,10,1 
non. Mart. 9,9, 14 vil k. Oct 2, 11,11 
v1 id. Mart. 8, 40,17 πὶ id. Oct. 7,53,5 
mm id. Mart. 9,9, 15 


ἃ. 243 ARRIANO ET PAPO CONSS. 

VI k. Febr. 5, 16, 12 XH k. Aug. 6,22,1 

k. Febr. 3,33, 7 XV k. Nov. 1,18,2 

nm non. April. 9,2,6 vn k. Nov. 5,62,15. 6,50, 11 
nr non. April. 9, 16,2 XVI k. Dec. 4,14,5 

vui k. Mai. 5,37, 13 VI non. . . 9.30.8 


&. 244 PEREGRINO ET ÁEMILIANO CONSS. 
vni id. Ian. 9,3, 7 id. Ian. 6, 10,1 


a.244—249  IuP. PHILIPPUS A. ET PHILIPPUS C. 

sine conss. 3,30,11. 4,32,17. 5,6,4. 5,63,9. 7,2,8. 1,14,3. 
1, 26,6. 1, 43, 5. 1, 45, 5. 1, 53,6. 1, 51,6. 1,62,4. 9,49,5. 
9:51, 7. 10, 39, 9. 10, 52, 3. 5... 10, 53,3. 10.94.1. 11,31,1. 
12, 35, 8 , 

PEREGRINO ET ÁEMILIANO CONSS. 

τι id. Mart. 3, 42,6 VI k. Aug. 8,42, 1 

prid. k. April. 2, 4, 10 V k. Aug. 8, 40, 18 

vii k. Mai. 6,20,6! VI id. Aug. 4,65, 11 

vi id. Mai. 9,34,4 XVHI k. Sept. 4,29, 10 

XVI k. Iul. 1,18,3. 3,44,8 vir k. Oct. 4,29, 11 

xur k. Iul. 9,1, 11 v id. Oct. 7,43,4 

π k. Iul. 2,43,3 id. Oct. 6,36,2. 6,42, 12 

ΧΠῚ k. Aug. 5,34,3 xvui k. Nov. 6,49,2 

X k. Aug. 5,34,4. ὅ, 62,16 ΧΙΠ k. Nov. 5,43,8 

ὃ. 245 PuninLiPPO Α. ET TrTIANO CONSS. 

k. Ian. 6,39,2 vi non. Mart. 4,28,6 

XVI k. Febr. 7.11.2 xV k. April. 9,22,6 

XV k. Febr. 9,32,5 1ΠῚ k. April. 8, 10,4 


| 11 non. Mai. 5,18,5 


II k. April. ὅ. 38,8 xv k. ΝΣ 9, 6,5 


vii id. April. 4,19, 5 XIHI k. Sept. 3,29,1 
v id. Mai. 8,42,8 XII k. Sept. 5,3$,4 
id. Mai. 4, 19,6 xvi k. Nov. 2,20. 3 


xir k. Iun. 5, 63,2 
V k. Aug. 3,28,15 
k. Aug. 8,44,15 


ΧΙΠῚ k. Nov. 3,35,7 
XII k. Nov. ὅ, 48,1 
III k. Nov. 4,65, 12 
prid. non. Aug. 5,37,14 VI k. Dec. 3,449 
8. 246 PRAESENTE ET ÁLBINO CONSS. 

k. Febr. 3,34,5 X k. April. 7,57,6? 
XV k. Mart. 4,2,4 γι k. Mai. 6,20,7 
xil k. Mart. 0,24. 6 XII k. Iun. 6,21,10 
vin k. Mart. 4,24,8. 6,42,13. vir k. Iul. 6,21, 11 
n non. Mart. 8. 82, 8 Vi non. Iul. 6, 21, 12 
ΧΠῚ k. April. 5,67,1 IHI id. Iul. 5, 46,2 
&. 249 AEMILIANO ET ÁQUILINO CONSS. 

X k. Mart. 9,32,6 XV k. Iul. 8,55,1 


ἃ. 249—251 Iur. DEcrUS A. 

ἃ. 249 AÁEMILIANO ET ÁQUILINO CONS$S. 
XVII k. Nov. 10, 16,3 ximn k. Nov. 4,16,2 
8. 250 DEc1IO Α. r1 ET GRATO CONSS. 


X k. Mart. 6,30,4 


V k. April. 7,32,3 
non. Mart. 8,53,3 


4.250.251 ImP. DECIUS A. ET DECIUS ET ÜUu1NTUS CC. 
&. 250 DEcrO Α. πὶ gr GRATO CONSS. 

vI id. Iun. 5, 12,9 II non. Dec. 6,58,3 

k. Dec; 3,251 


8.252.253 IMPP. GALLUS ET VOLUSIANUS AA. 


8. 252 GALLO Ii ET VOLUSIANO CONSS. 
prid. id. Mart. 3,36,12 xi k. Mai. 2, 18,16 


a.254—256(260)?. IuPP. VALERIANUS ET GALLIENUS AA. 
sine conss. 4,38,1. 4,62,3. 7,12,2. 7,43,6. 1,44,1. 9,51,8. 
10, 65, 1. 12, 62, 1 : 


/8.254 VALERIANO II ET GALLIENO AA. CONSS. 


γε k. Mart. 2,8,2 iur non. Iul. 6,23,5 
HH non. April 2,50,6 ^ non. Aug. 6,21, 13 

ἃ. 2355 VALERIANO III ET GALLIENO II AA. CONSS. 
xil k. Sept. 6, 42, 14 IH k. Sept. 4,20,3 


a.255—2360 IuPP. VALERIANUS ET GALLIENUS AA. ET 
VALERIANUS XN0B. C? 
sine conss. 4,50,4. 7,16,6. 7,64,4. 10,2,2.10, 42,4. 10,65,2. 
11, 36,3 
8.255 VALERIANO ET GALLIENO ΑΔ. UTRISQUE II 
CONSS. 
xv k. Dec. 2,4,11 


à. 256 MaxiMO Π ET GLABRIONE CONSS. 
xum k. Iun. 9, 9, 16 vi id. Oct. Romae 6, 42, 15 
vi k. Aug. 3,29,2 xl k. Ian. 6,32,2 


83.251 VALERIANO III ET GALLIENO ΠῚ ΑΛ. CONSS. 
k. April. 4,6,3 VI k. Aug. 9,9,17 
xv k. Mai. 8,31,1 X k. Nov. 3,29,3 
XVI k. Iul. 6,30,5 xi k. Dec. 6,25,5 


à. 258 Tusco ET BASSO CONSS. 

nr non. Ian. 5,71,3 II k. Iul. 9,22, 7 

viu k. Mart. 4,29, 12 prid. non. Iul. 9, 45,3 

xv id. Mai. Antiochiae τὸ id. Aug. 2,40, 2 8, 28. 16 
9,3, 5^ ^9, 9, 18 vI k. Dec. 8,54,1 

a. 259 AEMILIANO ET BASSO CONSS. 

XVI k. Mart. 2,4,12 Hr k. Iun. 4,22, 1 

x k. Mart. 2, 3, 15 XII k. Iul. 4,26,6 

vii id. Mart. 4, 65, 13 II k. Iul. 9.22.8 

id. Mart. 4, 49,2 non. Iul. 5,42, 1 

vii k. April. 5,17,2 id. Iul. 4,34,5 

V k. Mai. 4,6,4 id. Aug. 4, 65, 15 

xir k. Dec. 7,71,3 

v k. Dec. 10,32, 1 

IH k. Ian. 4,35,8 

sine die 5, 45, 1. 9,35,4 


non. Mai. 9,20, 5 
XVI k. Iun. 8, 46,4 
xv k. Iun. 7,73, 7 
vi k. Iun. 4, 65, 14? 


(1) imp. Gordianus A. inscribitur (2) cf. not.seq. (3) et 
Val. nob. C. a permultis constitutionibus abest partim in- 


curia librariorum partim antiquiore vitio, cf. 4, 1, 3. 4. 
5, 42, 1. 2 | 


a. 260—290 


494 


IMPP. VAL. ET GALL. AA. ET VAL. NOB. C. 


&. 260 SAECULARE 1 ET DONATO CONSS. 
ΧΠΙ k. k'ebr. 4, 10,2 id. Mai. 5,6,6. 5,36,4^ 9,42,2 
HI k. Mart. 5,25,5^ 7,4,10 vi id. Iun. 7,21,6 
xv k. Mai. 5,71,4 X k. Aug. 7, 10,4 
vii k. Mai. 3,20,1778,1,2. iur k. Aug. 4, 65, 16 
8, 1, 1. 9,33,2 vin k. Oct. 2,30,3 
nur k. Mai. 5,71,5 xm k. Ian. 2,11, 18 
prid. non. Mai. 9,45,4 — sine die 10, 16,2 
prid. id. Mai. 8,17,6 


r 


δι. 260—268 ΠΡ. GALLIENUS A.! 

3.260  GALLIENO À. V ET FAUSTINO CONSS. 
prid. non. Sept. 4,19,7 — non... - 3,8,3 
4.265 A VALERIANO II ET LUCILLO CONSS. 
v1 id. Ian. 5,62, 17 k. April. 5,44,3 
xur k. Febr. 9, 16,3 

ἃ. 267 PATERNO ET ÁRCESILAO CONSS. 
k. Nov. 5,444 


ἃ. 268—270 Iur. CLAUDIUS A4. 


ἃ. 269 CLAUDIO ΑΔ. ET PATERNO CONSS. 
vii k. Mai. 3,34,6 


ἃ. 210—274 Iup. AURELIANUS A. 
sine conss. 5,3,0. 9,72,2. 71,16, 7. 10,62,2 
ἃ. 210 ANTIOCHIANO ET OÓRFITO CONSS. 
vii k. Nov. 1,23,2? 
ἃ. 214 AURELIANO ΑΔ. ET CAPITOLINO CONSS. 
k. Iul. 2, 441 


ἃ. 216 —2$2 Iur. PROBUS A. 


sine conss. 5,4,9 

à. 217 PRosOo A. ET PAULINO CONSS. 
nui non. Mai. Sirmi 8, 55,2 

ἃ. 218 PRoBOo A. 1 ET LUPO CONSS. 
nu k. Iul. 2, 16,1 

a. 280 MESSALA ET GRATO CONSS. 
V k. Ian. 8,53,4 


IuprPP. CanUS ÜCARINUS ET NUMERIA- 
NUS AAA. 

Sine conss. 4,54,6. 5.8.1. 6,49,3. 7,64,6. 10,42,5. 10,43, 1. 
10, 48,1. 11, 36,3 

ἃ. 283 CARO ET CARINO AA. CONSS. 

id. Ian. 7,64,5 γι id. Nov. 7,2,9 

nr k. Mart. 3,32,9 prid. id. Nov. 6, 42, 16 

non. Mart. 5,71,6 XI k. Dec. 9, 46,4 

v id. Aug. 8,14,4 V k. Dec. *,45,6 

vi id. Sept. 5,71,7 vur k. Ian. 2, 55,2 


à. 283 (—2$84) 8 


8.984  IxPP. CaARINUS ET NUMERIANUS AA.^ 


ἃ. 284 CARINO II ET NUMERIANO AA. CONSS. 

11 id. Ian. 8,55,3 Hemesae xv k. April. 5,52,2 
xvii k. Febr. 2, 11, 19 II k. April. 9,22,9 

V1 k. Febr. Romae 8,53,5 1u k. Sept. 10,11,4 

prid. id. Febr. 3,28, 17 


a.284—292  lurr. DioCcLETIANUS ET MAXIMIANUS AA. 

Sine conss. 2. 10,2. 2. 40, 2. 3,30,13—15. 4,33, 4. 4,35, 9. 
4, 39, 7. 4, 46, 2. 4,58, 4. 4, 64,2. 7,21, 1.. 1,32,5. 1,3441. 
1, 399, 1. 1, 53, 7. 1,62, 5. 7, 64,8. 9,2. 8. 9,41, 8 (ad Sal- 
lustianum praes.). 9, 46, 5. 9, 47, 12. 18. 9, 51, 9. 10. 
10,1,4. 5 (ad Flaccum). 10,2,3. 10,32, 2. 10, 33, 1. 2. 
10, 39, 4. 10, 40, 3—5. 10, 42, 6. 1. 10, 43, 2. 8. 10, 44, 2. 
10, 47,1. 10,48, 2—4. 10,50, 1—93. 10,51,2. 10,52, 4. 10,53, 4. 
10,55,2.3. 10,57, 1. 10,59, 1. 10, 62, 3 (Crispino). 10,65,3. 
11,30, 4. 11, 36, 4. 11, 42, 1. 11, 55, 1 (ad. Charisium). 
12,33, 2. 12,62, 2—4 

ἃ. 284 CARINO I ET NUMERIANO CONSS. 

id.. Oct. 3, 1,1 vir k. Dec. 4,20, 4ὅ 


a.285 DIOCLETIANO ΔΑ. Ii ET AÁRISTOBULO OONSS. 
k. Ian. 6,34,27^7,64,7? — sine die 5, 4, 10. 11 

non. Aug. 2,53,3 non. Nov. 5,4,12. 5,71,9 
XI k. Oct. 9,22, 10 π id. Nov. 2,53,4 

V k. Nov. 4,442 id. Nov. 10,32,3 


nr non. Dec. 6,24, 10 Eon. 


71, 8. 6, 23,6 
1r non. Nov. Atubino mr id. Dec. 5,5,2 
4, 48, $ 
&. 286 MaxiMO I1 ET AQUILINO CONSS. 
xni k. Febr. Nicomed. zur non. Mai. 3,34,7 
4, 21, 6 vin id. Mai. 4,38,2 
vul k. Febr. 4,13,2 v id. Mai. 3,29,7. 6, 6,7. 
vi id. Febr. 9, 43,2 8, 42, 9 
m id. Febr. 2,3, 16 XVI k. Iun. 3,45,7 
un id. Febr. *Nicomed. xv Κα. Iun. 4,21, 7. 8,18,4 
9, 29, 4^7 8, 53, 6 xui k. Iun. 8,15,5 
nr id. Febr. 8,25,6 prid. k. Iun. 
XVI k. Mart. Nicomed. *4,10,3 


9, 28, 18 XVI k. Iul. 8,47,3 
xii k. Mart. Nicomed. xi k. Iul. 5, 16, 13 
1, 35, 2 vim k. Iul. 2,3, 17 


IH k. Mart. 3,29,5 
mu non. Mart. 6,141 X k. Sept. 4,1,3 

v id. Mart. 8,47,2. 8,54,2 11 k. Sept. 6,37,14 

ni id. Mart. 4,33,2 prid. . . Sept. 7,16,8 
prid. id. Mart. 4,33,3? Κ᾿. Nov. 9,41,7 

XVI k. Mai. 2,26,4 v k. Dec. 7,33,2 

XV k. Mai. 4,58,3. 6,37,13 ΠῚ non. Dec. [8,39 p. 371 
XII k. Mai. 5,12,10. 6,42,17 μοί. 11?] 

vi k. Mai. 3,29,6 . v id. Dec. 6,1,1 

Vv k. Mai. 4,20,5. 7,10,5 v k. Ian. 6,9,3 

1 k. Mai. 2,24,3 VI id. .... 10,32,5^^10,62,4 
ἃ. 281] DIOCLETIANO ΠῚ ET MAXIMIANO AA. CONSS. 
vii id. Ian. 2,3, 18 ΠῚ non. Sept. 4,12,2 

Xl k. Febr. 6,6,8 v id. Sept. 8,25,7 

xV k. Mart. 4,21,8 vni id. Nor 23,8 

V k. Mart. 8,39,1 xvii k. Dec. 8, 46,6? 

k. Mart. 8,46,5 xv k? Dec. 9,42,1 

prid. non. Mart. 5,37,15 n k. Dec. 2, 42,2 

nr id. Mart. 9,20,6 non. Dec. ad Pompeianum 
prid. id. April. 4, 12,1 9, 9, 19 

VI k. Mai. 2,23,2 vni id. Dec. 3,44, 10 

xul k. Iun. 8,27,9 
X k. Iul. 9,22, 14 
V k. Sept. 8,50,3 
ἃ. 288 MAXIMIANO A. ut ET IANUARIO CONSS. 
xvH k. Dec. 8, 46,6? 


à. 289 Basso ET QUINTIANO CONSS. 
xim k. Sept. Honorato xu k. Dec. 4,19,8 
1450,97 9,2,9 
a. 290 DIOCLETIANO 1111 ET MAXIMIANO III ΔΑ. CONSS. 
vulgo XPSIS IIII ET III ΔΑ. CONSS. 
τι id. Ian. Sirmi 10,3,4 
xviI k. Febr. 8,13,10 
xvi k. Febr. 6,23,7 
non. Febr. 5,14,5 xvI k. Iul. 6,50,12. *8,50,5 
vii id. Febr. 3,32,10 xm k. Iul. 7,20, 1 
xvi k. Mart. ad Honora- x k. Iul., 7,75,3. 8,44,16 
tum 2,10,1 k. Iul. 4,1,4. 4,27, 1. 6,23,8.9 
XVI k. Mart. 2,11,20 inr non. lul. 2,4,14 
HI k. Mart. Hadrianop. viu id. Iul. 1,18,4 
6,55,2 νι id. Iul. 6,20,8. 9,35,5 
id. Mart. 6,42,18 ini id. Iul. 4,49,3 
HI k. April. 7,43,7 id. Tul. 6, 5$, 4. 8,53, 7. 9,35,6 
k. April 4, 65,17 XVI k. Aug. 6,30,6 
ΠῚ non.April. Byz. 2, 4,13. xv k. Aug. 2,4,15 - 
vni id. April. 3,44, 11 ni k. Aug. 4, 1,8 
vi id. Mai. Hemesa ad k. Aug. 7,32,4 
Charisium praes. Sy- w id. Aug. 5,71, 10 
riae 9,41,9 xim k. Sept. 8,25,8 
X k. Iun. 6,24,87^06,26,5 — vir k. Sept. 9,20,8 
vi k. Iun. 5,30,1 v1 k. Sept. 9, 41, 10 


v k. Iun. 8,50,4 
xviI k. Iul. 3,38,3 


(1) impp. Valerianus et Gallienus AA. a. 262 3,8,3, a. 205 
5, 62,17 (2) adscribitur Alexandro A. (4) cf. not. seq. 
(4) sic 2, 11, 19. 3,28, 17. 9,22, 9. 10, 11, 4?: imppp. Carus 


Car. et Num. AAA. reliquae (5) imppp. Car. Car. et 


Num. AAA. inscribitur 


Tiberiade 


prid. id. Iul. Tiberiade 1,51, 1 


vi id. Dec. Maximo pu. 


Vir k. Tun. Laodiceae6,15,2? 


μὰ τ συ TETUER SER 


x 


δ 


IMPP. DIOCL. ET MAX. 


V k. Sept. 2,11,?1 

inr k. Sept. 5,51,6 

HI k. Sept. 4,29, 13 

II k. Sept. Tiberiade 5,17,3 

k. Sept. 8,47,4 

virt id. Sept. 4, 49, 4. 6,42, 19. 
8,53,8 

vi id. Sept. θ. 86, 8 

ni id. Sept. 5,38,5 

ni id. Sept. Ivwmidio cor- 
rectori ltaliae 1,35,3 

prid. id. Sept. 4,50,5 

XII k. Oct. 2, 40, 3774, 49, 5 

XI k. Oct. 4, 65, 18 

Sirmi x1 k. Oct. 8,54,3 

X k. Oct. 4,6,5. 8,25,9 

IH k. Oct. 3, 44, 12. 6,37, 15. 
1, 43,8 

vi non. Oct. 8,10,5 

HI.non. Oct. 5, 16, 14. 
8,21, 10. 9, 9, 20 

non. Oct. 4,10, 4^5, 74, 1 

vir id. Oct. 1,19,1^ ^ 7,13,1 

a. 291 

IHI k. Febr. 5, 16,15 

k. Febr. 8,50,6 

nr non. Febr. 8,50,7 

v id. Febr. 4,1,6. 8. ὅ0, 8 

vi id. Mart. 5,16, 16 

v id. Mart. 5,31,8. 8,48,2. 
9, 9, 24 

23.29  HANNIBALIANO ET 


AA. 


495 


XVI k. Nov. 3,38,4 

xum k. Nov. 9, 9,21 

ΧΙ k. Nov. 9,9,22 

XI Nov. 7,43,9 

Vii k. Nov. 5,18,6? 

II k. Nov. 9,2, 10 

k. Nov. 9. 9,28 

V id. Nov. 8,44,11 

XV k. Dec. 8,4,1 

xir k. Dec. Sirmi 2, 3, 19 

Xi k. Dec. 5,71,11 

X k. Dec. Sirmi 2.28.1 

v k. Dec. 9, 41, 11 

prid. k. Dec. Sirmi 4ga- 
thoni 9,16,5 

k. Dec. 6,22, 2? 

ΠῚ non. Dec. 4,1,5^ 6, 42,20. 
8, 48,1 

vi id. Dec. 9,23,6 

id. Dec. 8,38,3 

XV k. Ian. Sirmi 3.28, 19 

xi k. Ian. 8,23,2 


TiBERIANO ET DIONE CONSS. 


X k. April. 6, 56,1 

πι id. Mai. 7,43, 10 

nr id. Mai. Sirmi 9, 41, 12 

k. Oct. 8,54,4 

prid. non. Dec. Triballis 
8, 47, 5 

sine die 6,35,9 

ASCLEPIODOTO CONSS. 


nm k. Mart. Crispino "1, 35,4 

prid. k. April. Crispino praes. prov. Phoenice 1,23,3 
vnu id. April. lave Crispine k. n. 9,2,11 
prid. id. April. Scyrioni rationali 10, 10,1 


8.2932—304 IxPP. DriocLETIANUS ET MAXIMIANUS AA. 


ET 


CC! 


sine conss. 3,3$,10. 4,30,10 (rrr id. Dec. ipsis conss.). 
4,90,11. 4,31,10. 11. 4, 32, 18—22 (id. Iul. ipsis conss.) 
4, 35, 20. 4, 37, 2—4. 4,38, 6. 12. 13. 4, 39, 8. 4, 44, 10—13. 
4, 51, 6. 4, 52, ὅ. 4, 54, 7. 8. 4, 64, 3— 6. 5, 3, 10. 11. 13. 14. 


5, 4, 138—16. 5,6, 7. 6, 2,19. 


6,9,5. 6,36, 4. 7, 1, 3. 7, 2,13. 


1,4,11?. 7,11,6. 7. 7, 14,9. 10. 1, 16, 40 (ad. Verinum). 


1154,2. 4.5. 7,95, 1. 1, 98, 2. 


11,43, 11. 7,45,7.8. 10. 11. 7,62, 7—9 (have Heraclida k.n.). 
1,62, 117710, 40, 7. 1,64, 9. 1,71,4. 5. 7, 72,6. 1,15, 6. 8,35,11. 


8,48,4. 9,47, 14. 15. 9, 49,06. 


9,51,11. 12. 10,32, 13. 10,40, 6. 


10,42,8—10 (ad praefectos). 10,43,4. 10,47,2. 10, 48,5. 6. 
10,51,3.4. 10,52,5. 10,53,5. 10,54,1. 10,58,1. 12,36,5 
3.299 DIOOLETIANO V ET MAXIMIANO IIII AA. CONSS. 
vulgo AA. CONSS.? 


k. Ian. *1,18,5 ^ 2,3,20 

k. Ian. Sirmi 3,34,8. 5, 74,2. 
6,26,7 

vii id. Ian. Sirmi 4, 7,4. 
4,10,7 ^ 9,33,3 

n id. Ian. 7,14,4 

III id. Ian. 2,55,3? 

XVH k. Febr. 8,17,7 

v k. Febr. 7,29,2 

k. Febr. 7,35,5 

viu id. Febr. 4,44,3 

vii id. Febr. Sirmi 6,2,9 

v1 id. Febr. Sirmi 3,38,5? 

vi id. Febr. 6, 42,21 

id. Febr. Sirmi 9,35,7 

VI k. Mart. 2,5,1 

XII k. Mart. Sirmi 4,9,1? 

Sine die 4,34,6. 7 

ππ k. Mart. Sirmi 3,32, 11. 
4.34.8 


II k. Mart. 8,13,11 

II non. Mart. 5,39,4 

v id. Mart. 2,4,16 

XV k. April. Ravennae (?) 
0,8,1 17,99 

V k. April. 8,13,12 

k. April. Heracl. 8,55,4 

sine die 7,16,9 

IHI non. . . . 1,16, 10 

1ΠῚ non.April. Byzantii 8,47,6 

III non. April. 2,12,15. 4,9,2 

ΠῚ non. April. Byz. 4, 5,3. 
5.,30,2^ ὅ.31.9 

prid. non. April. 7,14,5 

non. April Byz. 2, 12, 16. 
4, 10, 5. 4, 26, 1... 4, 44, 4. 
4, 45,2 

non. April. 5,11,4 

vir id. April. Byz. 4,29, 14 

vir id. April. Byz. *4, 19, 1$ 


νι id. April. 3, 32, 12 

vi id. April. Byz. 4, 26, 8. 
4, 49, 6 

v id. April. Byz. 4, 5, 4. 
1,60, 1. 8,8, 2. 8,42, 10 

v id. April. 6,26,8. 7,21,2. 
8, 50,9 

Sine die 7, 33,3 

1 id. April. 7,33,4 

prid. id. April. Byz. 3,22,3. 
4, 14, 6 

prid. id. April. 5,51,7 

id. April. 3, 19, 1. 3, 32, 13. 
4, 19, 9. 6,2, 102^ ^7, 32, 6 

id. April Byz. 5, 10, 4. 
60, 42, 22, 1, 60, 2. 8, 39, 2 

sine die 7, 16, 11 


xvii k. Mai. 4, 19, 10. 
1, 16, 12 

xvu k. Mai. Melantiae 
4, 49, 7 


XVI k. Mai. 5, 51,8. 8,53,9 

xv k. Mai. Heracleae 3, 35,4 

xiii k. Mai. Heracl. 2,21,3. 
* 0, 9, 4 

xim k. Mai. 4,5,5. 4,16,3 

xii k. Mai. 4, 15, 4. 5,34,5 

X1 k. Mai. 7,33,5 

x k. Mai. Heracl. 5,12,11. 
5, 37, 16 

X k. Mai. 1, 75,4 

viii k. Mai. 2,45,1. 10,32,6 

vui k. Mai. Heracl. 5, 1, 
1^ 9, 12,3. 5,12,12. 5,16, 17 

vii k. Mai. 7,14, 6 

vi k. Mai. 4,20, 7 

γι k. Mai. Heracl. *6,20,9 

v k. Mai. Heracl. 2,21,4^ 72, 
24, 4. 2,21, 5... 39, 42, 8. 
4, 19, 11. 4, 65, 19. 9, 16 
171778, 42, 11. 6, 50, 13. 
8, 21, 11. 8,55, 5 


V k. Mai. 4,49, 8/4, 52, 3? 


Ἴ. 16, 13. *8,53,10. 9,1, 12 
1πὶ k. Mai. Heracl. 7,16,14 
Ir k. Mai. Heracl. *2, 19,6. 

*2,20,4. *4, 65,20. 8,13,13. 

9, 41, 13 
1I k. Mai. *4,26,9. 8,38,4 
sine die 8, 44, 18 
prid.k.Mai.Heracl. 5, 12, 13. 

5, 11, 12. 1, 19, 5. 8, 17, 8. 

8, 21, 12. 8, 53, 11. 9, 33, 4 
prid. k. Mai. 5,34,6. 7,1,2. 

8, 40, 19. 8, 44, 19 
k. Mai. Heracl. 8, 13, 14. 

8, 16, 6. *9, 20,9 
k. Mai.Trallis 2,3,21^ ^ 6,30, 

1776,53, 6. 5,3,8. 8,85,5 
vi non. Mai. Mediol. (?) 

4, 24, 9 
v non. Mai. 1,22,1. 4,2,5. 

5, 14, 6? 

v non. Mai. Heracl. 8,13,15 
nr non. Mai. 4,37,1 
non. Mai. 4, 24, 10 

vii id. Mai. 6,14,2 

sine die 7, 16, 15 

vi id. Mai. Hadrianop. 

1, 16, 16 
nui. id. Mai. Hadrianop. 

8, 13, 16 
nu id. Mai. Paulino (?) 

10, 32, 7 


a. 290—293 


ni id. Mai. 8$, 42, 12 

ni id. Mai. Hadrianop. 
8, 50, 10 

1 id. Mai. 4,6,6 

xvii k. Iun. 8, 53, 12 

XxvI k. Iun. 4,51,6 

xvI k. Iun. Beroeae *5,24,1 

xv k. Iun. 8, 13, 17 

xin k. Iun. Beroeae 6,59,2 

x k. Iun. 7, 16, 17 

viui k. Iun. 6, 3, 12 

vur k. lun. Philippop. 
A li. 2. 52, 4 

vii k. Iun. 8, 42, 18 

γι k. Iun. 4,23,1 

sine die 4, 38, 3 

ni k. Iun. 4,38,4 

1 non. Iun. 2, 19, 7 

non. Iun. Philippop. 2,12,17 

v id. Iun. 2,4, 17 

id. Tun. 2, 20,5 

XV KS. 416,29,10 

xv k. Iul. Philippop. *4, 49,9. 
7:001 

xv k. Iul. 6,55,3. 1,14, 7 

vi k. Iul. 3,33,8. 4,21, 9. 
8, 44, 20 

vi k. Iul. Serdicae *8,44,21 

1ΠῚ k.Tul. Serdicae 5, 16, 16 

II k. Iul. 3, 32, 14 

v1 non. Iul. Philippop. 9,33,5 

mi non. lul. Philippop. 
*5, 12, 14 

prid. non. Iul. Philippop. 
5, 34, 1. 6, 23, 12 

prid. non. Tul. 6, 23, 11 

γι id. Iul. Philippop. 6, 26, 
6776, 49, 4 

y id. Iul. Philippop. 8, 15, 6 

v id. Iul. 8, 42, 14 

id. Iul. Philippop. *5, 16, 19. 
"1, 16, 18 

XI k. Aug. 3,31, 7? 

viii k. Aug. 2,45,1 

vi id. Aug. 4,5,6 

VI id. Aug. Viminacio 9,22, 12 

v id. Aug. Viminacii *5, 16,20 

τι id. Aug. Viminacii *5,16,21 

XVI k. Sept. 9, 46, 6? 

ΧΙ k. Sept. Viminacio 
4, 50, 6? 

XI k. Sept. Viminacii 2,20,8 

X k. Sept. 7,22,1 

vil k. Sept. 3, 36, 16 

vir k. Sept. 4,6, 7 

vit k. Sept. Viminacio 6,2,11. 
8, 44, 22 

sine die 7, 16, 19 

VI k. Sept. Viminacii *2,9,3. 
6, 50, 14 

VI k. Sept. 3, 13, 2. 7, 16, 20 

sine die 8, 50, 15? 

V k. Sept. 6,42,23? 8, 42, 15 

y k. Sept. Viminacii 8, 50, 16? 

V k. Sept. Crispino 9, 9,25 

HI k. Sept. 2, 4, 1$ 

k. Sept. Viminacii 8,35,6 

v id. Sept. 4,5, 7 

ri id. Sept. Aristobulo sal. 
*2, 15 1 

ur id. Sept. Sirmi 4,12,3 

XV k. Oct. 3, 32, 15. 8, 53, 14 

XV k. Oct. Sirmi 8, 4$, 3. 
8, 53, 13 


(1) et CC.] et Constantius et Maximianus nobilissimi CC. 
1, 18, 5, et Const. e£ Max. CC. 1,22, 2: et OC. om. libri ad 


6, 42, 21. 22 (a. 293). 2, 26, 5 


(a.294) (2) denominationem 


AA. conss. huius anni propriam esse probavit Mommsen 


Zeitfolge der Verordnungen 


DDiocl. p. 433 


ἃ. 203—294 


xri k. Oct. Sirmi 2, 4, 19 

χα k. Oct. *2,42,3. 8,35,5 

γπι k. Oct. Sirmi *5, 71,13 

v k. Oct. 5,21,2 

nU k. Oet. 2,4,20 

k. Oct. Sirmi 4, 36,1 

v non. Oct. 2,4,21. 4,19,12 

v non. Oct. Sirmi 3, 41, 3. 
4, 2, 1. *4, 206, 10 

non. Oct. Sirmi 6, 3$, 2. 
1, 16, 21 

vui id. Oct. Sirmi 4,65,21 

v1 id. Oct. 8,30,3 

id. Oct. Sirmi 6,2,12. 6,15,3 

XvI k. Nov. Sirmi *2,39,2. 
*4, 25, 4. 4, 51, 3. 9,37, 17. 
*6, 5, 1. 6,24, 9 

XV k. Nov. 3, 35, 5. 8, 42, 16 

xv k. Nov. Sirmi 4,44, 5 

ΧΙ k. Nov. Sirmi 6,17,1 

sine die 8, 40, 20 

XI k. Nov. 8, 40,21 

X k. Nov. 7, 1ὅ, ὅ 

prid. non. Nov. 4,23,2 

non. Nov. Lucione 9, 20, 
10. 11 

vii id. Nov. Sirmi 4, 34, 9 

rr id. Nov. Sirmi *3, 44,13 

id. Nov. Sirmi 3, 32, 16 

id. Nov. 4,1, 7 

XvIII k. Dec. Sirmi *2,3,22 

ΧΥΙΠ k. Dec. 5, 71, 14 

XVII k. Dec. Sirmi 2, 3, 23 

sine die 8, 27, 13 

XVI k. Dec. Sirmi 8, 27, 14 

XV k. Dec. 4,2,6? 8,53,15 

XII k. Dec. Sirmi 3, 32, 17 

X k. Dec. Sirmi 4, 16,4 

γπι k. Dec. 2,51,2? 4,38,5. 
5, 11, 5. 5, 71, 15 

VII k. Dec. Sirmi 3, 36, 17 

γι k. Dec. *6, 90, 10 

V k. Dec. 7, 16, 22. 8,37,5. 
8, 53, 16 

sine die 4, 44,6. 7 

k. Dec. Sirmi *1, 25,2. 
*6, 2, 18,:6,42, 24. 1,2, 19. 
8,9,2. 8,13,18. 8,34,2. 
8, 42, 17 

k. Dec. 2,4,22. 2,19,9 7*2, 
20, 6^ *2, 31, 2^4, 44, 8. 
9,33,9. 4, 19, 13. 14. 5,46,3. 
8, 25, 10 

ΤΙ non. Dec. 5,21,3. 5,22,1 

8. 294 

k. Ian. 4,15,5 

V k. Ian. 5,34,8 

non.Ian. Sirmi 3,28,207^5, 
12541. 5. 12, 16. 5, 61,2 

xvin k. Febr. 3,6,2 

xvi k.Febr. Sirm16,37, 16 

XvHI k. Febr. 8, 13,20 

XVII k. Febr. Sirmi 4,29, 16 

XVII k. Febr. 5,59,1778,37,7 

XVI k. Febr. Sirmi 0,50, 15. 
*16, 8,53, 19 

xir k. Febr. Sirmi *5,12,18 

xil k. Febr. Sirmi 4,10,8. 
4, 26, 12. 5, 12, 19 

XIII k. Febr. 5,60,2. 9,22, 15 

XII k. Febr. Sirmi 2,12. 18 

XII k. Febr. 8,14,5 

XI k. Febr. Sirmi 3,34,10. 
6, 20, 12. 8, 47, 7 

XI k. Febr. 5,51, 10 

X k. Febr. 4, 19,16 


496 


γι id. Dec. 2,42,4? 6,55,4 

v id. Dec. 7,32,7 

1i id. Dec. 4,30,9 

xvii k. lan. 3, 36, 18? 19. 
*4. 99, 15 

xvni k. lan. Sirmi 3,31,4 

sine die 4,35, 10. 7,72,4 

nn. k. Ian. Sirmi 4, 35, 11 

xvilI k. Ian. Sirmi *2, 3, 24. 
ἘΔ, 35, 12. 6,30, 8 

XVII k. Ian. 4,2,8. 4, 49, 10. 
T1, 12, 5. 8, 19, 19 

XVI k. Ian. Sirmi *2, 17, 4. 
0,27,3. 6,30,9. *10.. 6,58,5. 
8, 31, 6 

XVI k. Ian. 8,3,1. 8,192 

Xv k. ἴδῃ. 4,2,9. 8,50, 11. 
9, 25, 1 

xv k. Ian. Sirmi 4, 44, 9. 

.6,39,3 

xuII k. Ian. Sirmi 9,2, 12 

Χαμ k. Ian. Sirmi 2, 18, 17. 
3, 33, 10 

XI k. Ian. Sirmi 6, 15,4 

X k. Ian. 4,49,11 

viui k. Ian. 2, 18, 18. 3,32, 
18^ ^8, 43,2? 

viu k. Ian. Sirmi 4,10,6 

sine die 4, 65, 22. 23 

viu k. Ian. 2, 29,2. 4,65,24. 
90,3,9 

vi k. Ian. Sirmi 3, 32, 19. 
5, 12, 15? 6, 2, 14. *6, 5,2 

VI k. Ian. 3, 13,3. 4, 19, 15. 
8, 15, 7. 8,53, 17 

VI k. Ian. Sirmi 6, 55, 5. 
9, 22, 13 

V k. Ian. Sirmi 3, 34, 9. 
*4, 24, 11... 6,31, 4. 8, 1,3 

V k. Ian. 6, 20, 11. 8, ?4, 2. 
8, 50, 12. 8,53, 18 

sine die 7, 16, 23 

HII k. lan. 7,14,8. 7, 16,24 

III k. Ian. Sirmi 4, 10,77 9, 
33, 3. 4, 65, 25. *5, 11, 4, 
6,2, 15. *7, 19, 6. .8, 56,3. 
9, 22, 14 

sine diead Primosum praes. 
Syriae 1,33,6 

prid. k. Ian. Sirmi 5537, 18. 
6, 31, 5/ ^6, 58, 6. 8, 44, 23 

prid. k. Ian. 5,51,9. 7,33,7 

sine die 8, 4,2 


CC. coNss.! 


X k. Febr. ad Asclepium 
9, 1, 13 

VII k. Febr. 8,53, 20 

VI k. Febr. 2,19,10. 5,62,23. 
6, 46, 5 y 

VI k. Febr. Sirmi 8, 41,24 

Hui k. Febr. Sirmi 5,34,9 

k. Febr. Sirmi 4, 35, 13 

prid. non. Febr. Sirmi 3, 15,2. 
4, 2, 10 ^4, 49, 12. 4, 50, 8 

non. Febr. 2, 50, 7 

vui id. Febr. 3,37,4 

vii id. Febr. Sirmi 9, 25, 16 

v1 id. Febr. 2,32, 1.72, 45,2. 
9, 28, 21. 4,9, 3. 6, 55,6 

Vi id. Febr. Sirmi 5, ὃ. 12. 
6, 20, 18. 6, 30, 11 : 

v id. Febr. 4, 19, 17. 7, 16, 25. 
1,26,7. 8, 41. 8 

v id. Febr. Sirmi 5,18, 7. 
8, 39, 3 


(1) cf. Mommsen Zeitfolge 


II... Febr. 3,26,20 
nur id. Febr. *2,25,1^ 4, 
51, 4^ 8, 42, 18. *4,6, 8 
ri id. Febr. Sirmi *4,06,9. 
5, 37, 19. 5, 56, 4. 9, 22, 17 

II id. Febr. Sirmi *4,2, 11. 
1, 52, 5 

id. Febr. Sirmi 2, 18, 19. 
2,36, 8. 3,28, 22 

id. Febr. 4,10,9. 4,52,3? 
8, 42, 18. 8, 44,25 

XVI k. Mart. Sirmi *4,13,3. 
6,58, 1. 1,82,8 

XVI k. Mart. 9, 1, 14 

XV k. Mart. Sirmi 6,59,3 

XI k. Mart. Sirmi 4,13,4. 
6, 15, 5. 6, 29, 2 

xii k. Mart. 8,37,8 

VII k. Mart. 6,20,14? 6,54, 
8. 711,91,3 

vI k. Mart. 3,32,20 

Hr k. Mart. 9, 1, 15 

II k. Mart. 6,42,25. 8,35,7 

k. Mart. Sirmi 8, 27, 15 

v non. Mart. 2, 34,2 

IH non. Mart. 6, 31, 11. 
9, 22, 18 

1 non. Mart. Byzantio? 
3, 22, 4 

prid. non. Mart. Sirmi 
4, 16, 5 

non. Mart. Sirmi 4,38,7 

non. Mart. 1,10,6. 7,14,11 

vur id. Mart. 2, 4,23. 
4, 29, 17. 9, 22, 19 

vii id. Mart. 
4, 29, 11. 9, 22, 19 

viii id. M (sic) Sirmi 4,51,5 

vii id. Mart. 7,16, 26 

v id. Mart. 8,50, 13. 8,53,21 

prid. id. Mart. 2, 12, 19 

XVI k. April. 4, 38, 8 

XVI k. April. 8,50, 14 

XV k. April. Sirmi 2, 32, 
2 7), ἃ. 

XV k ἌΡΗ 2 8 20. 00, 
11, 171, 53, 82^ 1, 62,6? 

ΧΙΠ k. April. Sirmi 5,18,$ 

vin k. April. Sirmi 4, 3$, 
9^ 1, 26, 8? 

VII k. April. Sirrai *6,57,2. 
8, 53, 22 

VI k. April. Sirmi 4,35,14 

VI k. April. 8,2,2. 8, 19,3 

v k. April. Sirmi 8, 38,0 

Vv k. April 3, 41,5 

HI k. April Sirmio 3, 
91, 87^*6, 59, 4^1, 16, 27. 
1,988. 

1II k. April. 5,34,10. 5,36,5 

prid. k. April. Sirmi 8,44,26 

i111 non. April. Sirmi 6,22,3 

ΠῚ non. April 4, 10, 10. 
1, 45, 9. 71, 51, 1. 8,271, 16. 
9, 45, 5 ' 

III non. April. Sirmi 7,32,9 

11 non. April. Sirmi *2, 4,24 

prió. non. April. 8,27, 17. 
8, 46, 7 

non. April. Sirmi 5,28,6 

non. April. 5, 62, 18 

viii id. April. 8,4,3. 9,41, 14 

VII id. April. 4, 38, 10 

γι id. April. 5,71, 16? 

vI id. April. Sirmi 6, 16, 2 

v id. April. 9, 41, 15 


IMPP. DIOCL. ET MAX. AA. ET CC. 


Sirmi? rr id. April. 7, 16,28 

1i id. April Sirmi 8,4,4 

nr id. April. 4,13,5 

nr id. April Sirmi 4,23,3 

II id. April. 2, 4,25 

τι id. April Sirmi 6, 42, 26. 
8, 41,5 AE 


id. April. 2, 4, 26 E. ra 
xvi k. Mai. 4,35,15. 5,59,2.— — 


xvii k. Mai. Sirmi 5,98, 7. 
1, 4, 12 

XVI k. Mai. 2,20,7. 2,53,5 

XVI k. Mai. Sirmi 6,55,7^ 8, 
46, 8 

xim k. Mai. Sirmi 3,1,7 

ΧΙΠ k. Mai. Sirmi 2. 28,2 

xi k. Mai. 4,1,8. 6,59,5. 
8, 40, 22 

ΧΗ k. Mai. Sirmi 6, 35, 10 

X k. Mai. 4,22,2 

vui k. Mai. Sirmi 2, 18, 20 

viu k. Mai. 5,43,9 | 

VI k. Mai. 4, 8$, 1. 6,32, 3. 
8, 21, 18 

V k. Mai. 1,18,6. 4,1,9 

V k. Mai. Sirmi 2,21,6. 4,17,1. 
9, 12, 20. 6, 49, 5. 8, 46, 9 

ΠῚ k. Mai. Sirmi 2, 3,25. 
6, 9, 6 

nn k. Mai. 5,44,5 

II k. Mai. 4, 65,26. 6, 1,2 

prid. k. Mai. Sirmi 5,31, 10 

k. Mai. Sirmi 2,35,1. 4,22,3 

k. Mai. 4,8,2 

v non. Mai. Aurris 6,21, 14 

vii id. M. (sic) Sirmi 4,51,5 

vm id. Mai. 2,4,27 

vi id. Mai. *4,7,5 

XV k. Iun. 4,7,6 

XV k. Iun. Sirmi 6, 59,1 

Xvii k. Iul. Sirmi *9, 12,4 

VII k. Iul. Sirmi 4,18,1 

V1 non. Iul. 1, 18, 7 

ΠῚ non. Iul. 2, 4,28 

non. Iul. Sirmi *6, 58,8 

xv Κ᾿ Áug. 45,2 A DN 
127^7,53,8?^ ^1, 62, 6? 

XI k. Aug. 2,21, 7 

viU k. Aug. 4,10, 11 i 

κι Aug. Sirmi 5, 16, 22 

V nOn. . . . 4, 50,9 

ΠῚ non. Aug. Jjogeni 
praes. insularum 3,22,5 

non. Aug. Agrippinae ad 
Geminum 5,12,21 

XVI k. Sept. Sirmi 6, 24, 10 

XV k. Sept. 4,2,12 

XHIk .. 5858 

xui k. Sept. Sirmi 9,18,2 

vil Κ. δορί. 3,37,5. 3,42,9 

V k. Sept. *1,18,8 

γι id.Sept. Singiduni *4,19,21 

v id. Sept. 3, 28,23 

1I id. Sept. 3,29,8 

prid. id. Sept. Singiduni 
9, 20, 12 

XVII k. Oct. 8, 44,21 

sine die 4, 65, 27 

XV Κα. Oct. 4, 65,28 

X k. Oct. Demesso ad Veri- 
num praes. Syriae 2,12,20 

sine die 4, 35, 16? 17? 

VII k. Oct. Sirmi? 4, 35, 18? 

VI k. Oct. Viminacii 2, 18,21. 
2, 94,1 

Sine die 8, 50, 15 


der Verordnungen Diocl. p.440 


IMPP. DIOCL. ET MAX. AA. ET CC. 


'V k. Oct. 5,12,22. 8,33,6 

V k. Oct. Viminacii 5,12,23. 
6, 42, 21^ ^ 8,53, 23. 8 ,55,6. 
8, 50, 16 

HI k. Oct. 2, 4,29. 5,52,3 

Irt k.Oct Viminacii 3,33,11 

τι k.Oct. Viminacii 4,32,23 

HI k. Oct. 4,35, 16? 

prid. k. Oct. Viminacii 
1, 62, 10 

k. Oct. Viminacii 6,2, 16 

k. Oct. 659,6 

v non. Oct. 7,23,1 

. uii non.Oct. Scuppis 8,4428 

prid. non. Oct. 6,59,7 

viri id. Oct. Retiariae 4,33,5 

νι id. Oct. 3,32,21 

γι id. Oct. Retiariae 6,59,8. 
1,60, 3. 8, 13, 21 

Sine die 7, 16, 29. 30 

v id. Oct. Crebri 2, 4, 30 

v id. Oct. 7,16, 31. 8,42,19 

τι id. Oct. Varianae 2,3,26. 
*8, 31, 9 

XV k. Nov. 3,35,6. 8,35,8. 
*9, 35, 8 

xv k. Nov. Transmarisca 
6, 42, 28 

xin k.Nov.Sirmi? 4,35,19? 

XIII k. Nov. 4,10,12. 4,61,7 

xu k. Nov. Dorostolo 4,5 
8. 8. 41,6 

ΧΙ k. Nov. *6,57,3 

XI k. Nov. Sirmi? 3,34,11 

xi k. Nov. *4, 10, 13 

X1 k.Nov.Dorostoli 9,22,20 

ὙΙΠῚ k. Nov. 2,56,1 

vit k. Nov. 2,4,32. 5,18,9 

ὙΠ k. Nov. Reginassi 
*4, 20, 8. 4, 21, 10 

VI k. Nov. Romae? 9,16,5 

v1 k.Nov.Anchialo *5,12,24 

v k. Nov.Anchialo *5,51,11. 
6, 50, 17. 8,31,2. 8,47,9 

nu k. Nov. 4,25,5 

n k. Nov. 3,33,22 

ni k. Nov. Develti *6, 36, 5. 
8, 50, 17 

Hn k. Nov. Hadrianop. 
8, 42, 20 

k. Nov. Burtudizi 5,16,23 

nur non. Nov. Burtudizi 
*2, 3,28. 8,35,9 

non. Nov. 7, 16, 32. 7, 53,9 

non. Nov. Heracleae 7, 48,3 

vii id. Nov. Heracl. 5,18, 10 

v1 id. Nov. Heracl. 2,3,21. 
1,35,6. *8,21, 19 

v id. Nov. Melantiade 2,4,33 

v id. Nov. 2, 4; 84 

nu id. Nov. Byzantio 
*2, 4,31. 8,21, 20 

ni id. Nov. 7, 16, 838 

nr id. Nov. 4,21,11 

i1 id.Nov. Pantichi 4529,18. 
*5. 12,25. 6,22,4 

id. Nov. 7, 16,34 

xvil k. Dec. Nicomediae 
4, 2, 13 

XVI k. Dec. 3, 32,23. 24 

XVI k. Dec. Nicom. 3,32,25. 
4,19,19. 4,43,1. *10U,32,8 

x1iII k. Dec. 4,25,6. 4,32,24. 
6, 44, 5 

Xx» k. Dec. 2,18,22 

XII k. Dec. Nicom. 2. 18,23. 
4, 24,12. 6, 55,8. *9,8,3. 
9, 1, 16 

IL. 


497 


8. 294—314 


XII k. Dec. *4,23, 4. 8,50, 18 

sine die 5, 62, 19 

X k. Dec. Sirmi? 5,51, 11 

X k. Dec. Nicom. 5, 62, 20 

vi k. Dec. Nicom. 2,4,35. 
2, 26, 5? 

vit k. Dec. 4,22,4 

VI k. Dec. 3,36,21. 6,23, 13 

VI k. Dec. Nicom. 6, 19,2. 
9, 35, 9 

sine die 4,2, 14. 10, 32, 9—11 

v k. Dec. 4, 1, 10. 5, 38, 6. 
1, 20, 2. 8, 49, 9. 9; 20, 19. 
10, 32, 12 

v k. Dec. Nicom. 4, 2. 15. 
4,71, 7. 4,10, 14. 5,17, 5 

II k. Dec. Nicom. 3,31,9 

IH k. Dec. 6,30,12. 7,14,12. 
1, 56,4 

k. Dec. 4, 16, 6^ 1, 12, 1 

k. Dec. Nicom. 8, 35, 10 

m non. Dec. Nicom. 4,5,9. 
4, 19, 20. 4, 20, 6 

1m non. Dec. 4,49,13. 8,17,9 

1r non. Dec. Nicom. 3,28,24. 
4, 6, 10 

I1t non. Dec. 4,38,11. 8,42,21 

i1 non. Dec. Nicom. 3, 3$, 7. 
9, 20, 14 

non. Dec. 23,938, 8. 5, 45, 2. 
'(, 16, 35. 8, 17, 10 

non. Dec. Nicom. 4, 64, 8. 
8, 40, 23 

x? id. Dec. 3, 32,26 

viii id. Dec. 2, 4, 362776, 23, 
14^ ^6, 42,29. 5,59,3 ^ 1,20,9 

vii id. Dec. 5,71,17. 5,15,5? 
ΤΌ, 56, 2^8, 44,29. 71, 4, 13. 
1, 15, 13 

γι id. Dec. *1, 18, 9. 2, 4, 36. 
2,11, 22. 2, 94, 8. 2, 42, 4? 
6, 37, 18 

γι id. Dec. Nicom. 3, 38, 9. 
4, 16, 7. 9, 19, 5 

sine die 7,34,8.9 

v id. Dec. 4,19,14? 6,37,19. 
1,34, 10. 8, 42, 22 

πὶ id. Dec. Nicom. 6,30, 13. 
6,36, 6. 8, 6, 1. 8, 13, 22 

prid. id. Dec. Nicom. 4,34, 10 

id. Dec. Nicom. 3, 39, 1. 
*4, 21, 12. 5, 42, 4. *5, 13,3. 
8, 54, ὅ 

Wb Dec. 5,945 δ. 0,5 1H. 
6,20, 15. 8, 44, 30 

xviii k. Ian. Nicom. 6,30, 14 

xvii k.lan. Nicom. *2, 40, 
4^^5,42,3. 3,92, 27. 4,29, 19. 
5, 17, 6.. 5, 49, 2. 5, 62, 21. 


8,4431... 
ΧΥ͂ΠΙ k. Ian. 5, 55, 3. 9, 9, 26 
xvi k. Ian. 4,6, 11. 4,9, 4. 

8,41,1. ρῶν: ; 

XxvII k. Ian. Nicom. 4,31,12. 

8, 13, 23 


Sine die 7, 16, 36. 37 

XVI k. Ian. Nicom. *4,21,13. 
1,16, 38. 8,29, 5 

XY k. Ian.Nicom. 3,32,28^ ^6, 
59, 9. 4, 44, 14. 4, 48, 6 4, 


49, 16. 4, 49, 15. 8, 13, 24... 


8,42, 23. 9, 35, 10 
ΧΙΠῚ k. lan. Nicom. 5,14, 7 
xil k. Ian. 3,31, 10. 4,22, 5 


ΧΙΠ k.]Ian. Nicom. 5,62,22. | 


9, 20, 15 
Xil k. Ian. Nicom. 2, 4, 81. 
4, 31,5 


XI k. Ian. 8, 40,24 VI k. Ian. 5,12, 26. 6,59,10. 


vir k.lan.Nicom. 3,39,2 8, 40,25 
vini k.lan.4,19,22. 4,29,20 VI k. Ian. Sirmi? 5, 12,21. 
vui k. lan. Nicom. 2,4,  $,13,26 


38 7*2, 6, 4770, 19,17 6, VI k. Ian. Nicom. 6, 58, 9. 
31, 3. 5, 53,5 1, 12,8 

vin k. Ian. 4, 19,23 Sine die 3, 36, ?2, 23 

VII k.Ian. 6,37,20. 7,14,14. V k. Ian. !, 18, 10. *3, 26, 
1,29,4 2470,20, 16. 6,34,3 

VH k.lan. Sirmi? 7,16,39 v k. Ian. Sirmi? 2, 4,39 

vi k.lan. Nicom. 7,50,2 1r k. lan. Nicom. 3,34, 12. 
8,13,25. 8,42,24. 9,16,6 — 0,2, 18. 8,42,25 

8. 295 TUSCO ET ANULLINO CONSS. 

vii k. Mart. Trimontii 6, 20, 14 

XV k. April. Nicomediae 5, 72,3 

id. April. 3, 36, 25 

k. Mai. Damasco 5,4, 17 

k. Iun. Concordio praes. Numidiae 9,9,91 

a.299 DiOCLETIANO VII ET MAXIMIANO VI ΔΑ, CONSS. 

v id. Ian. 9, 1, 17 

non. Febr. Antiochiae *8, 53, 24 

HI k. Iul. 9,45,6?. 

XIII k. Sept. *3,21,17^*4, 50, 1771, 12,9 

X k. Dec. Mel, (sic) 7,22,8? 

a.300 CONSTANTIO ΠῚ ET ΜΑΧΊΜΙΑΝΟ 111 CC. CcoNSS. 

II id. Febr. Antiochiae 9, 21, 1? 

viU k. April. Antiochiae ad Serapionem 8, 3, 3? 

VII k. April. Antiochiae 7,22,2 

8. 301 TITIANO ET NEPOTIANO CONSS. 

III non. Iul. Antiochiae 3, 28, 25 

X k. Sept. 4, 12,4 

8.303 DIOOLETIANO viII ET MAXIMIANO VII ΑΑ, CONSS. 

viu id. Ian. Nicom. 2,30,4 

ΥἹ id. Iun. Dorostolo A/exandro 5,73,4 

X k. Dec. Dechioppe Firmino 3, 3, 4 


3.304 DIOCLETIANO ViIII ET MAXIMIANO VIII ΑΔ. CONSS. 


.HI k. Mart. 9, 1, 18 


V k. Sept. Nicomediae Serapioni suo sal. 3, 28,26 


a.305—307 IuPP. CowsrANTIUS ET MAXIMIANUS AA. 
ET SEVERUS ET MAXIMINUS NOBILISSIMI CC. 


34.300 CoNSTANTIO V ET MAXIMIANO V ΑΑ. CONSS. 
vi id. Sept. 6,9,7 

XI k. Ian. 5,42,5 E 

non. Apollonio superioris (sc) Verino 3,12,1 


à. 301—331 Iur. CONSTANTINUS Á. 

sine conss. Folusiano pp. (pu?) 4,35,21. 12,1,2: 
Ursino duci Mesopotamiae 4,42,1: ad Felicem pp. 
4 62, 4: ad Probum 6,1,3: ad Maaimum pu. 1,1,4: 
ad Titianum praes. Cappadociae 1,16,41: ad Bas- 
sum 1,19,7: ad Orfitum 1,31,1: ad Maximum vic. 
Or. 11,50, 1: Capestrino (Ὁ) 11,59,1: ad Dracon- 
tium 11,62,2: ad Constantium pp. 11,68,1: Janua- 
rio com. Or. 11,68, 2: ad Paternum Valerianum 
12, 32, 1 

8.313. CONSTANTINO Α. ΠῚ ET LICINIO IH CONSS. 

pp. Xv. k, Febr. Rom. ad populum 11,58,1 

vi id. Mart. Med. ad Aemilium rationalem 10, 10,2 

pp. id. Mart. ad Euagrium 10, 32, 14 

k. Iun. ad. Eusebium v. p. praes. Lyciae et Pamph. 
11,49, 1 

k. Oct. ad Bassum 1,22,3 

II non. Nov. Trev. acc. xv k. Mai. Hadrumeti Vo- 
lusiano et Anniano conss. ad Catullinum 71, 62, 
12^ ^9, 47, 16 

ἃ. 314 VOLUSIANO ET ANNIANO CONSS. 

pp. k. Ian. ad Maximum pu. 9,8,3 

pp. X1 k. Febr. Triv. ad Maternum 7,32, 10 

pp. ui k. Febr. Ferino suo sal. 11,33,2 

1 non. Mart. ad. Ürsum vic. 3,11,2 

vH k. April. Trev. 5,37,20 

II k. Mai. ad Dionysium vice praef. ag. 3,1,8^1,22,3 

ΠΗ k. Nov. Triv. paíatinis bene meritis sal. 12,28,1 

vi id, Nov. Trev. acc. xv k. Mart. Karthag. Con- 
Stantino A. rur et Licinio mmi conss. 4eljano proc. 
Afr. 2,8,37^10,19, 1712, 61,1 

63 


a. 315—326 


498 IMP. CONSTANTINUS A. 


8. 816  CONSTANTINO Α. ΠῚ ET LiCINIO ΠΠῸ CONSS. 

non. Febr. ad ÜUrsum 3,26,5 

pp. ur id. Mart. Hadrumeto ad concilium prov. Afr. 
2, 12, 21 

xit k. April. Cabilluno (Cibalis Ὁ) Eumelio 9,41,11 

pp. vi id. Mai. NUN edicto suo ad Afros 12,91,1 

ΠῚ non. lun. Sirmi ad wunéversos provinciales 8, 10,1 

pp. xvi k. Iul. Trev. Cupito 11,62,1 

xv k. Iul. ad Prociianum 10, 16, 4 

VI k. Aug. Catullino proc. Afr. 6 .56,3 

k. Aug. ad Celsum vic. Afr. 9,20, 16 

xv k. Nov. Murgillo ad Éuagrium pp. 1,9,3 


ἃ. 316 SABINO ET RUFINO CONSS. 

nur id. Ian. Trev. ad Domitium Celsum vic. 1,48,1 

πὶ k. Febr. acc. k. Aug. Zilariano correctori Luca- 
niae et DBriitiorum 9,22,217^10, 32, 15 

pp. nr non. Febr. Rom. ad Maximum pp. 5,91, 
21^ ^8, 53, 25 | 

xi k. Mai. Serdicae Catullino proc. Afr. 8,53,26 

prid. id. Mai. ad Titianum 12, 50,1 

v1 id. Iun. ad Protogenem episc. 1,13,1 

id. Aug. Arelato. pp. id. Oct. Theveste JPeíronio 
Probiano suo sal. 1.21. 2. 62, 13 

nr non. Dec. Passo pu. 1,141 

prid. non. Dec. Serdicae. acc. non. Mart. Cordubae 
Gallicano et Basso conss. ad Octavianum com. 
Hisp. 3,24,1 

ἃ. 317 GALLICANO ET BASSO CONSS. 

id. Mart. rationalibus Hisp. 10,13,1 

xv k. Mai. Aquileiae ad Catullinum proc. Afr. 9,12,6 

vni id. Iun. Sirmio ad Bassum pu. "i, 62,14 

v k. Iul. Thessal. ad Valerianum 6, 1,4 

pp. Rom. xi k. Aug. ad populum 4,21, 15 

xl k. Aug. ad Bithynos 11,8,1 


2. 318 L:icixi0 v ET CnisPO C. cowss. 

vii id. Febr. Sirmi Profuturo pf. ann. 3,11,3 

v id. Febr. Sirmi ad Catu/linum Ci Afr. 3,11,4 

xv1 k. Dec. Licinio v et Crispo C. conss. acc. prid. 
id. Mart. Carthag. Constantio À. v et Licinio C. 
conss. ad Verinwm vic. Afr. 9,11,1 


3.319 CoNSTANTINO À.v ET LiciNIO C. CONSS. 

id. Ian. acc. v k. Aug. Corintho ad lanuarinum 
9, 40, 2 

pp. k. Febr. Rom. ad Maaimum 9, 18,3 

prid. non. Febr. Sirmio. acc. viru id. Mart. Corinthi 
ad Symmachum 5, 40,2 

nim id. Febr. Sirmio Profuturo pf. ann. '1,61,1 

xv1 k. Mart. ad lanuarinum θ. 1. ὅ 

pp. vit id. Mart. Karthag. 11,63,1 

1d. April. Sirmi ad Verinum 3,28,27 

vii k. Mai. ad Proculum 8,52,2 

v k. Mai. Sirmio ad Rufinum pp. 12,1,37712,28,2 

pp. non. Mai. Karthag. ad Proculum proc. Afr. 
11, 65, 1 

d. (?) v id. Mai. Rom. ad Bassum 9,14,1 

HI k. Iun. ad provinciales 10,1,6 

xIH k. Iul. ad. Bassum pu. 2,12,22 

X k. Iul. Aquileiae ad Severum vic. "1, 62, 15 

k. Iul. Agrippinae ad Antonium MarcellÀtnum praes. 
prov. Lugdun. primae 4, 47,2 

k. Iul. Aquileiae Pafroclo 5, 5,3 

pp. id. Iul. ad. Bassum "7,10, 1. 

XV k. Aug. Aquil. recitata apud Vettium Rufinum pu. 
in senatu non. Sept. consulibus praetoribus trib. 
pl. senatui s. 6, 60,1 

vii k. Aug. Naissi ad Symmachum vic. 2, 20,8 

vi k. Aug: Naisso. pp. non. Oct. Rom. ad Bassum 
2, 52, 51 

pp. vi k. Sept. Carthag. ad Catullinum proc. Afr. 
11, 65, 2 

pp. prid. non. Oct. Rom. ad Bassum pu. 9, 12,7 

ini id. Oct. Aquil. ad. Bassum pu. 5,34, 11 

XVII k. Nov. pp. Vi k. supra scriptas Rom. ad 
Maximum e 5, 3, 15 

vii k. Nov. Sirmi ad Felicem praes. Corsicae 1, 49,2 

VI k. Dec. Serdicae ad lanuarinum pu. (Ὁ) 9, 42,2 

VU k. Ian. αὐ Proculum 7,50,3 


8.320 CONSTANTINO À. v1 ET CONSTANTINO Οὐ. GONSS.' 

prid. k. Febr. Serdicae. pp. k. April. Rom. ad po- 
pulum 8,34, 3778, ὅτ, 17710, 19,2 

k. Mart. in civitate Velovocorum 12, 46, 1 

XV k. April. ad Bassum pp. 1, 51,3 

Pp: vin k. April. in foro Traiani ad Maximum pu. 
9, 22, 22 [ 

prid. k. April. Aquil. ad populum Ἴ. 13,3 

prid. non. April. Aquil. aed Bassum vic Italiae *9, 10, 1 

pp. id. April. Rom. ad Maximum pu. *6,7,2 

IHI k. Iun. Serdicae ad populum *9,11,1 

prid. k. Iul. Serdicae ad Florentium rationalem 9,4,1 

viu id. Iul. ad. Crispinum 7, 62,1 

XV k. Sept. ad Bassum pp. 1,51,2 

k. Oct. Aeliano proc. Afr. 1,35,1 

vii id. Dec. Thessalonicae Aestituto praesidi Sar- 
diniae 10,21, 25? 

3.321 OCRISPO m ET CoNsTANTINO 11 CC. CONSS. 

prid. id. Ian. Sirmi ad Maximum 23, 1, 977, 62, 16 

ΧΙΠῚ k. Febr. Sirmio Daímatio 10, 52, 6? 

m id. Febr. Serdicae ad Claudium praes. Daciae 
, 28, 28 d 

HI k. Mart. Serdicae Petronio 5, 16,24 

pp. V non. Mart. Helpidio 3,12,2 

V id. April. Thessal. pp. rr k. Iun. Rom. ad Veri- 
num pu. 2,44, 2? 

xi k. Mai. Osio episc. 1,13,2 

XII k. Iun. Sirmi ad. Bassum pw. Ἴ, 66, 6 

X k. Iun. Aquil. ad Bassum pp. 9,18,4 

VI k. Iun. Viminacio Ze/pidio agenti vice pp. 8,10,6 

k. Iul. ad. Iunium Rufum cons. Aemiliae 4, 61,4. 

pp. v non. Iul. Rom. ad populum 1,2,1 

II id. Iul. Menandro 4. 61,5 

xvin k. Oct. Sirmio ad Maaimum pu. 9,51, 13 

d. (pp.?) XII k. Dec. Rom. ad pee 1, 18, 
2^ 9,94, 1 

d. (pp.?) Romae k. . . . ad Bassum 3, 36,26 

8. 322 PROBIANO ET IULIANO CONSS. 

pp. Rom. vur k. April. ad Maaimum 3, 11, 5 

prid. id. Iun. Sirmio ad JMaaimum pu. 'i, 16, 42 

VII k. Aug. Savariae ad Lusitanos 1,23,4 

d. xv k. lan. Serdicae ad Severum 5, 11,18? 

8. 323 SEVERO ET RUFINO CONSS. 

d. (pp.?) id. April. Cp. ad Florentium pp. 1,56,1 

d. id. April. Sirmi ad. Severum 3, 12, 3 

HII k. Mai. Aelio pp. 12,35, 97 12, 42, 1 

XV k. Iun. Thessal. ad Maaimum pu. 71,18,3 778,46, 10 

8.324 CRISPO III ET CONSTANTINO ΠῚ CONSS. 

x1 k. Febr. Sirmio Daímatio 10, 52, 6? 

pp. e id. Iul. Carthag. ad Hilariamum proc. Afr. 

, 92, 16 

8. 325 PAULINO ET IULIANO CONSS. 

prid. non. Mai. (acc. . . .] Trev. 10, 75, 1 

HI k. April. Helladio 2, 6, 5 | 

X k. Iun. Nicaeae Severo pu. 1,19,2 

ΧΙ k. Aug. ad Éuphrasium rationalem trium pro- 
vinc. 10,72, 17710, 73, 1 

HI k. Aug. ad Severum pu. 3, 1, 10 

pp. Beryto k. Oct. Ma«ímo pp. 11,44, 1 

vir k. lan. ad Maaimum vic. Or. 10,39,5 

4.326 CONSTANTINO À.ViI ET CONSTANTIO C. CONSS. 

ni non. Febr. Heracleae ad Zuagrium 9,4,2: Afri- 
cano 9, 9, 28 

pp. Xv k. Mart. ad Acindynum pp. 12, 50,2 

id. Mart. Sirmi gd populum 2. 21, 2^4, 32, 2575, 81, 
22 1 A 4 

pp. Nicomed. vir k. Mai. ad Euagrium 9, 9, 29 

XVI k. Iun. ad Euagrium pp. 10,32, 11 

pp. Χ k. Iun. ad Severum pu. 12,30,1 

pp. xvi k. Iul. Caesareae ad populum. 5, 26, 1 

prid. non. Iul. Mediol. ad Tertullum proc. Afr. 9,24,2 

vii k. Aug. Naisso. pp. Rom. non. Oct. ad Bas- 
sum pp. 2,52,5.— ᾿ 

pp. k. Sept. Gerasto ad Dracilianum 1. δ, 1 

X k. Oct. Aquil. ad Zuagrium pp. 2, 19, 11 

X k. Nov. Mediol. Severo 8,5,1 

prid, k. Ian. Sirmio 10, 1,7 

pp. xv k. ... Lastronae Mastichiano pf. ann. *6,02,1 


NE ML CICERO CNET CERE ων... κοὐ δῶ 


mo 


———— »veo—————E olt 


IMP. CONSTANTINUS A. 499 


a. 327 —355 


ἃ. 327 CoNsSTANTIO ET MAXIMO CONSS. 

XV k. Iun. Serdicae ad Afros 10,21,1 

xim k. Aug. pp. Romae ad senatum ad Julianum pu. 
2, 52, 6 

prid. k. Aug. Victori rationali urbis Rom. 7, 62, 18 

&. 328 IANUARINO ET IUSTO CONSS. 

lecta vir id. Mai. Rom. ad Aemilianum pp. 11,48, 1 

Hu k. Ian. [acc. . . .] Trev. ad Maaimum pp. 1,40,2 
12, 46, 2 

8.329 CONSTANTINO A. viu ET CONSTANTIO C. rii 

CONSS. 


XV k. Sept. Serdicae provincialibus suis A, 43,2 


pp. vut k. Oct. Rom. ad populum 1, 19,3 
HI k. Oct. Serdicae 10, 32, 18 [πῇ 
viii k. Oct. Heracl. ad Lucretium Paternum 10,32, 19 


4.330 — GALLICANO ET SYMMACHO CONSS. 

vi k. Mart. Bessi ad Teríullianum 3, 39, 8 8, 4, ὅ 
1π| k. Mai. Valeriano agenti vic. praef. 1,18,11 
Xv k. Iun. ad Maximilianum cons. aquarum 11, 43, 1 
lecta apud acta xu k. Iul. ad. Bassum pp. 3,39,4 


8. 331 BASSO ET ABLABIO CONSS. 

k. Aug. pp. k. Sept. Cp. ad universos provinciales 
51. 8΄. 12.18.4 9, 19, 2^ 1, 62, 197^ 8,.96, 2 

prid. non. Aug. ad Éuagrium pp. 12, 41,1 

pp. k. Nov. Cp. ad provinciales 1,40,8 


3.332 — PACATIANO ET HILARIANO CONSS. 

prid. id. April. Marcianop. ad Pacatianum pu. 5,1,2 
ur...lun. ad Maximum pp. θ, 80,1 

xv k. Sept. Cp. ad Tiberianum com. Hisp. 6,1,6 


8.33. — DALMATIO ET ZENOPHILO CONSS. 

xiu k. Mai. Op. Felici 5,31,23 

nu non. Mai. Cp. ad Severum com. Hisp. 4,21, 14^ 8, 
53, 27 

pp. V k. Oct. Cp. ad populum 10, 53, 6 

x» k. Nov. ÀÁquis ad fuos 11, 8, : 

nui id. Nov. Aquis ad Pompeianum cons. Camp. 1,22,4 


3.394 . OPTATO ET PAULINO CONSS. 

nr k. Mai. Gerulo rationali trium prov. 3,38, 11 
xu k. Iun. Veroniciano vic. Asiae 12,49,1 
XV k. Iul. Cp. ad Andronicum 3,14,1 

vH k. Sept. Naisso ad Julianum praes. 4, 20,9 


8. 335 CONSTANTIO ET ÁLBINO CONSS. 

XI k. April. Cp. ad provinciales 10, 11,5 

id. Iul. Cp. [acc. xiu k. Mai. Hispali] Nepotiano et 
Facundo conss. ad Tiberianum vic. Hisp. 5,3, 16 

d. (Ὁ) x k. Nov. Nicopoli ad Periclem praes. 1, 40,4 


8. 336 NEPOTIANO ET FACUNDO CONSS. 
id. Mart. ad Calpurnianum 3, 8, 4 
lecta xi k. Aug. Op. ad Gregorium 5,21,1 


8. 331 FELiICIANO ET ΤΊΤΙΑΝΟ CONSS. 
nn non. AÀug. ad Maximum pp. 10,66, 1 
sine die Naisso ad Dalmatium 5, 11,3 


8.3371—340 [ΠΗΡΡΡ. CoxsTANTINUS CONSTANTIUS ET 
CoNSTANS AAA.!] 


ἃ. 331 FELICIANO ET TrTIANO CONSS. 

ΥΠῚ (prid. id. Dec. Thessal. 2mp. Constantinus A. 
ad Egnatium .Faustimum | praes. Baeticae A, 46, 
3^^11, 59, 2 

2. 338 Unso ET PoLEMIO CONSS. 

VI k. Aug. Sirmio ?mpp. Constantius et Constans AA. 
(np. Constantius ΑΙ. 10,48, 7?) ad Catullinum vic. 
8, 11, 17 ^10, 48, 7? 

2.339 CoNSTANTIO Δ. I ET CONSTANTE ἃ. CONSS. 

k. Febr. Laodiceae imp. *Consíantius A4. ad popu- 
lum 6,9, 9 6. 328, 157 6,31, 21 

ni non. Febr. emp. Constantius A. ad Uranium 10,16,5 

pp. prid. id. Mart. Heliopoli imp. Constantius A. ad 
Dionysium *6, 9, 8 

id. Aug. Cp. emp. Constantius A. ad Euagrium 1,101 


ἃ. 340 AOINDYNO ET PROCULO OCONSS. 
xum k. Febr. Naisso impp. Constantius et Constans 
44. ordini civit. Constantinae Cirtensium 10, 32, 20 


a.340—350 4uPP. CoxsTANTIUS ET CoNSTANS 4.4.3 

ἘῸΝ Uu Philippo pp. 12,1,4: ad Clearchum pu. 
21,5 

8. 340 ACINDYNO ET PROCULO CONSS. 

non. April. 4cindyno pp. 9,4,3 

v id. April. Aquileiae ad. Petronium vic. Afr. 3,11,8 

Vi k. lul. Mediol. ad Titianum pu. 9, 19, 2 

prid. id. Aug. Bessae JVemesiano com. 10,252,291 

V id. Oct. Leontio pp. 12,41, 1? 


8.341 MARCELLINO ET PROBINO CONSS. 
ine id. Febr. Antiochiae edictum ad Heliopolitanos 
, 66, 1 

vii id. April. Ajbino 7, 62, 20 

vii k. Iul. Lauriaco ad Catullinum pp. 10,71,1 

ἃ. 842 CONSTANTIO ΠῚ ET CONSTANTE II θὰ. CONSS. 

X k. Febr. Marcellino praes. Phoenice 2,51,1 

prid. non. Dec. Mediol. pp. Romae vnu k. Ian. od 
populum 9, 9, 30? 

8. 343 PrLAcrbo ET ROMULO CONSS. 

vin k. Febr. Bononiae ad ltalicum 3, 26, 527 11, 15,1 

prid. k. Iul. [acc. . . .] Triv. ad Titianum 10, 65, 4 

VI k. Sept. clericis sal. dicit 1,3,1 


&. 944 LEONTIO ET SALLUSTIO CONSS. 

ΠῚ k. Iul. Zubulidae vic. Afr. 12, 61,2 

prid. non. Iul. ad Leontium pp. 10, 66,2 

v id. Dec. ad Hieroclem cons. Syriae Coeles Ἴ, 66, 3 


à. 345 , AMANTIO ET ALBINO CONS$S. 
nir id. Mai. Nizibi Nemesiano com. larg. 10, 19,3 


8.346 CONSTANTIO III ET CONSTANTE III ΔΑ. CONSS. 

non. Mai. Op. ad Veronicianum vic. Asiae 12,23,1 

id. Oct. Theodoro praes. Arabiae 9, 41, 18? 

prid. non. Dec. Mediol. pp. Rom. xvm k. Ian. ad 
populum 9, 9, 30? 

8. 341 RuriNo ET EUSEBIO CONSS. 

v id. Mart. Hierapoli Ponoso mag. equitum 6, 62,2 


3.. 948 PuiniPPo ET SALIA CONSS. 
xv k. Iul. Mediol. Orioni c. r. p. 10, 14,1 


&. 349 LiwENIO ET CATULLINO CONSS. 

bi^ k. Mart. ad Bulephorum rationalem summae rei 
, 26, 7 

vir id. Mart. pP: Rom. ad Éustathium pp. 10, 19, 4 

V k. April. ad. Limenium pp. 9, 19,3 

γα id. April. ad .Leontium com. Or. 6, 14, 3776, 30, 15 

πὶ k. Iun. Tifiano pp. 12,35, 10 

XII k. Oct. ad Philippum pp. 8, 55,7 ! 

v non. Oct. Op. ad Marcellinum com. Or. 8,11,27710, 
31, 1 

v k. Ian. Rufino pp. 6,62,3 


&. 350—361 Iup. CowsrANTIUS A. 
sine conss. ad Orfitum pu. 12,1,6 


ἃ. 352 CONSTANTIO À. v ET CoNSTANTIO C. coNss. 
v k. Mart. Sirmi αὐ Rufinum pp. 6,22, 5 


a. 353 CONSTANTIO À. vI ET ÜONSTANTIO II CONSS. 
nur id. Aug. ad Éuagrium pp. 12,46,3 


ἃ. 8844  CONSTANTIO À. vi1 ET ÜONSTANTIO III CONSS. 
k. Dec. ad Taurum pp. 1,11,1 


&. 355 ARBITIONE ET LOLLIANO CONSS. 

xii k. Mart. Mediol. ad Volusianum pu. (Ὁ) 6,22, 6 

V k. April. ad Orfitum pu. 8,55,8 

XI k. Aug. Mediol. acc. xi k. Sept. ad Lollia- 
num pp. 12,22,1 

viui k. Aug. Messadensi. pp. Capuae ad Lollia- 
num pp. "i, 62,21 

nr k. Áug. ad Folusianum pp. "1,62, 22 


(1) inscriptiones huius temporis quod ad imperatorum no- 
mina attinet partim propter compendia seripturae partim 
propter compilatorum errores incertae sunt: constat lamen 
trium imperatorum nomina simul non legi, Constantem 


vulgo iungi eum Constantino, Constantini paucas, Con- 
stantii plerasque auctoris nomen solum proferre (2) Con- 
stantii constitutiones pleraeque eum solum nominant 


63* 


8.955—307 ΄ | 500 


IMP. CONSTANTIUS A. 


a. 355—361 ΧΡ. CowSTANTIUS A. ET IULIANUS p. 


ἃ. 351 CoNsTANTIO Δ. ΠῚ ET IuLrANO C. II CONSS. 

vii k. Febr. Mediol. a4 populum 9, 19,5 

k. April. Mediol. «d Taurum pp. 10, 49, 8 

xv k. Mai. Mediol. ad Taurum pp. 1?,??,2 

τι k. Mai. Med. ad Dulcitium cons. Aemiliae 11,48, 2 

k. Iun. Rom. O/ybrio pu. 11,21 

id. Iun. Med. ad popu/um 9, 19,4 

vil k. lul. Med. ad Taurum pp. 12,50,3 

v non. Iul. Med. ad Tha/assium pp. 1,7,1 

prid. non, Dec. Med. ad popu/um 9, 18, 6 ys 

viu id. Dec. Med. lecta v k. Ian. apud acta Felici 
episc. 1,3,2 

ἃ. 358 DaATIANO ET CEREALE CONSS. 

v non. Mart. Sirmi ad Taurum pp. 3,26,8 

vI k. lun. Med. acc. (acc. Med.?) viu id. Iul. ad 
Taurum pp. 12,532 

d. (Ὁ) πὶ non. Iul. Arimini ad Taurum pp. 9,18,7 

xilIl k. Ian. Sirmio ad Mazimum praes. Ciliciae 3,30,1 


ἃ. 359 EusEBIO ET HYPATIO CONSS. ! 

d. (?) et pp. Rom. in foro Traiani k. Nov. (pp. prid. 
k. Dec. 12,22,3) ad agentes in rebus 1,31,17^12, 
22, 3 

nr k. Ian. ad. senatum 1, 39,1 

ἃ. 360 CoNsTANTIO À. X ET IULIANO C. III CONSS. 

xvI k. Iun. Hierapoli Ze/pidio pp. 12, 51,1 

d. epistula prid. k. Iul. Mediol. ad Taurum pp. 1.38 


8. 361 TaAuRO ET FLORENTIO CONSS. 
v non. Mai. ad senatum 7,62,23^ 12,1, 7 
xim k. Iun. O/ybrio 3,29,9 

ni k. Sept. ad Taurum pp. 1,3,4 


&. 301—363 Iur. lvLIANUS A. 

sine die A(arbino 11, 0,1 

ἃ. 362 MAMERTINO ET NEVITTA CONSS. 

non. Febr. Cp. Sa/(ustio pp. 12,1,8 

V k. April. 11,65,3 

xv k. Mai. Cp. ad Julianum com. Or. *1, 4,177^*4, 63,1 

emissa xv k. Iul. Germaniano pp. 1,61,2 

xv k. Iul. acc. rr k. Aug. Spoletio 10,53, 7 

v k. Aug. Antiochiae Secundo pp. 3,3,5 

v k. Sept. Antiochiae Juliano com. Or. 10,32,22 

ni non. Sept. Antiochiae Secundo pp. 3,40,1 

v id. Sept. ad Mamertinum pp. 12,50,4. 

vi k. Nov. [Antiochiae acc. Xv k. April. Carthag.] 
Iuliano A. mr et Sallustio conss. ad A4vitianum 
vic. Afr. 8,10,7 : 

pp. Beryto k. Nov. Juliano com. Or. 10,32,23 ; 

pp. nur non. Dec. Antiochiae Zcdicio pf. Aegypti 
8,11,37 4 

3.363 IULIANO A. ΠΙΠ ET SALLUSTIO CONSS. 

lecta apud acta prid. non. Febr. Secundo pp.2,12,?3 

prid. id. Febr. Antiochiae ad populum 9,19,5 

xiu k. Mart Antiochiae ad Secundum pp. 4, 47,3 

Ek. Mart. Antiochiae Leontio cons. Palaest. 10,32, 24 

vii id. Mart. Antiochiae ad Julianum com. Or. 8, 35,12 

pp. iu id. Mart. Cp. Secundo pp. 11, 70,2? 

vi k. Mai. Salonae (?) ad Mamertinum pp. 10, 13, 2 


ἃ. 363—304 Iur. loviANUS A. 

8. 363 E 

v k. Oct. Edessa [acc....] Ioviano et Varroniano 
conss. Secundo pp. 12,37,2 : ; 

8.364  loviANO A. ET VARRONIANO CONSS. 

v non. lan. Ancyro «ad Apronianum pu. *1, 40, 5. 

d. x1 k. Mart. Antiochiae Secundo pp. 1,3,5! 


ἃ. 364--261 (373) IwP. VALENTINIANUS ET VALENS AA.* 


sine conss. ad Ampelium pu. 1,28,2: ad Probum pp. 

. 4,60, 1: ad Probum pp. Gall. 1,38,1: ad Modestum 
pp. 10,32,30: ad Equitium mag. eq.et ped. 11,68,3: 
ad Symmachum pu. 12,1,9 


8.364 DIVO lovIANO ET VARRONIANO CONSS. 

vi id. April. ad Folusianum pu. 10,26,1 

vil k. lun. *Philippop. ad Symmachum pu. 8,11,5 

vii k. Iun. ad. Mamertinum pp. 11,59,3 

γι k. *1un. Bonamansione ad V2ctorem mag. mil.12,37,8 

vi k. Sept. Arelapae 4rtemio praes. 10,26,2 

prid. id. Sept. Aquil. ad Pyzacenos 10,32,25 ^ 

χα k. Oct. Aquil. acc. xv jd Nov. Salerni ad Arte- 
mium correciorem 12.54.1 

1i non. Oct. Altino ad JBulephorum cons. Campa- 
niae 11,4751 ij 

vii id. Oct. Altino ad Symmachum pu. 11,21,1 

prid. k. Nov. [acc....] Rom. Val. et Val. ΑΔ. conss. 
ad Mamertinum pp. 10, 72,3? 

prid. k. Nov. Philippop. ad Mamertinum pp. 12,31,1? 

prid. non. *Nov. Med. sa/. dicunt ordini citatis 
Carthag. "1, 62,24 

xv k. Dec. [acc. ...] Hadrumeto Valentiniano et Va- 


lente AA. conss. ad Dracontium vic. Afr. 10,1,89.— 


vi id. Dec. [Sa//ustio pp.?] 3, 40,2 

ἃ. 805 VALENTINIANO ET VALENTE ΑΔ. CONSS.? 

XI k. Febr. Med. Valentino cons. Piceni 9,3,1 

τι k. Febr. Med. ad Mamertinum pp. 12,52,1 

xigi k. Mart. Cp. edicium 9,36,1: ad Ciearchum 
12, 49, 2 

X k. Mart. Med. ad Florentium c. s. l. 4,61,6 

vil k. April. Med. ad Symmachum corr. Lucaniae 
et. Brittiorum 12,50,5 

1 non. April. Med. ad Volusianum pu. *1,28,1 

xv k. Iul. Med. ad Dracontium vic. Afr. 10,16, 6 

v k. Iul. Tyrici Senecae defensori 1,55,1? 

ni k. lul. Med. ad Folusianum pu. 10,32,28: «d 
Germanianum c. s. ἷ. 101,8,3 

11 non. Iul. [Heracliae ad. Philippum vic.?] 3,26, 9 

XV k. Aug. ad Mamertinum pp. 12,54,2? 

viui k. Aug. ad Folusianum pu. '1,39,2 

prid. k. Aug. Med. ad Faventium vic. 1taliae 11,48,3 

τι id. Aug. Cp. ad Secundum pp. *10, 12, 2 


XV k.Oct. [acc. . ..?] Rom. ad Volusianum pu.1,19,5. 


vinti k. Oct. Luceriae ad Auflnum pp. 11, 61,1 

vii k. Oct. Med. ad Germanianum c. s. [. 11, 62,3 
vi non. Oct. Festo cons. Syriae 12, 51,3 
ni id. Oct. ad Germanianum pp. Gall. 10,32,29 


acc.(? xv k. Dec. Hadrumeto ad JDracontium vic. 


Afr. 10,1,8? 
prid. k. Dec. ad senatum 9,15,1 
nirid. Dec. Parisiis ad Cresconium com. metall. 11,7,1 
prid. id. Dec. Parisiis Awfino pp. 12,49,3 
8.366 GRATIANO NP.' ET DAGALAIFO CONSS.* 
pp. Beryto iu k. Febr. ad Archelaum com. Or. 4.61.1 ὃ 
Xil k. Iun. Remis ad Germanianum c. 5. . 11,65,4 
vin k. lun. ad festum proc. Afr. 3,16,1 
xvii k. lul. Remis ad Ju/ianum pf. ann. 11,23,1 
Vv k. Iul. Remis ad Severianum ducem 8, 50, 19 
xv k. Oct. Mantebri ad. Florentium c. s. 4. 10, 12,4 
vii k. Dec. Remis ad Falerianum 9, 46, 5 
xil k. Ilan. ad Germanianum 1, 56, 2 
sine die ad Üricum praes. Tripol. 11, 48,5: ad Ger- 
manianum pp. Gall. 11,48, 6 
ἃ. 3881]  LuPICINO ET loviNO vv. CC. CONSS. 
vi id. Ian. Rom. (?) ad Germanianum c. $. ἰ. 10,72, 
5^7 145.2 711, 15 £2 
pp. xiu k. Mai. ad Germanianum c. 5. l. 11, 63,2 


a. 361 (366)—315 (811) IuPpPP. VALENTINIANUS VALENS ET 

GRATIANUS 44.4.5 

sine conss. ad Theodosium mag. mil. 4, 41, 1: ad. Tu- 
lianum pp. (pf. ann.?) 11,11, 2: ad Maaimum pp. 
11,48, 7: ad Probum pp. 11,48,8: ad Claudium 
11, 75, 2 

ἃ. 8061  LuPicorNO ET loviNO VV. CC. CONSS. 

xv k. Sept. Ambianis ad Praeteatatum pu. 8, 49, 1 


(1) immo Iuliani lez est data α. 3038. (2) Gratianum ad- 
dunt a. 366 4,61,7. 8,50,19, cf 11,23,1 et not 4. (3) a 
compilatoribus et lustiniani et Theodosiani Codicis anni 
368. 368. 370. 373 passim confunduntur (4) A. pro np. 


8, 50,19. 11,23,1 — (5) post cons. Val. et Val. AA. 4, 61, 7 
(6) Gratianum om, non solum eae constitutiones a. 368. 
370. 378, quae errore compilatorum ad a. 365 relatae 
sunt, sed aliae quoque a. 361—372 


υ Nat. νι». 


IMPPP. VAL. VAL. ET GRAT. AAA, 


0t 


HI k. Oct. 4ureliano pf. ann. 11,3,1 

HI id. Oct. Trev. ad Florianum c. r. p. 6, 4. 27 11, 
68, 4? 

8.368 VALENTINIANO II ET VALENTE II ΔΑ. CONSS.! 

HI k. Febr. Triv. ad Praetextatum pu. *10, 53, 9 

mu id. Mart. Trev. ad Probum pp. 10, 6, 1? 

id. Mart. Trev. ad Florianum c. r. p. 11,62,47 11,66,2? 

ΨΙΠῚ k. Mai. Trev. Mauris Sitifensibus 10, 32, 27? 

prid. non. Mai. Trev. Remigio mag. off. 1,9, 4? 

pp. Rom. xv k. Sept. ad O/ybrium pu. 2,6,6 ^ 1,65,1 

prid. k. Oct. Agrippinae ad Probum pp. lilyr.11,55,2 

nr non. Nov. ad Probum pp. 1, "icd 

xum k. Dec. Marcianop. Awxonio pp. 12,39,1 

k. Dec. Triv. ad Claudium proc. Afr. 10, 48, 9? 

id. Dec. Marcianop. ad A4ucxonium pp. 11,8,4 

Vi k. Ian. ad Honoratum cons. Byzacii 1,33,1 

HI k. Ian. Trev. ad Viventium pp. 1,61,2 


ἃ. 869 VALENTINIANO NP. ET VICTORE CONSS. 

xin k. Febr. (acc....] Sirmi ad. Probum pp. 10,53,8 

pp. Beryto ru: k. Febr. ad Archelaum com. Or. 4,61,7 

X k. Mart. Trev. ad Viventium pp. 10,24, 1 

vH k. Mart. Trev. O/ybrio pu. 51,2 

nu k. April. ad Florianum c. r. p. 10,10,3 

v non. Mai. Marcianop. ad A4waxonium pp. 12,37, 4 

um non. Mai. Trev. ad O/ybrium pu. 3,12,4 

ni non. Mai. Trev. ad Probum pp. 9,19,7 

v1 id. Mai. Trev. ad A4podemium 1, 61, 3 

prid. id. Mai. ad Artemium vic. Hisp. 10,30,1 

v non. Iul. Novioduni. acc. xv k. Aug. Marcianop. 
Archelao c. s. 4. 10,2,4711,9,1 

vnui id. Tul. ad Olybrium pu. 9,8,4: ad Claudium 
pu. 1, 4,2771, 65, 4b 

prid. id. Oct. Trev. ad Probum pp. 9, 42. 8 

nr id. Nov. Trev. ad Viventium pp. 10,3, 5 

indictione xi 4uconio pp. 11,13,1 

3.3710 VALENTINIANO ET VALENTE ΠῚ ΑΑ. CONSS.! 

κι Mart. Trev. ad Olybrium pu. 2,6, 1 

viti id. Mart. Marcianop. ad Felicem c. 5. 0. 10,3,6 

vi id. Mart. ad O/ybrium pu. 10, 53, 10 

d. (?) v1 id. April. Sirmio ad Probum pp. 12,31,5 

ni id. April. O/ybrio pu. 9,41, 19 

prid. id. Dec. Cp. ad Modestum pp. 9,18, 8? 

34.311 . GRATIANO À. Π ET PROBO CONSS. 

x1 k. Febr. ad Probum pp. 1, 44,2 

IH id. April. ad Felicem cons. (c. s. 1.2) 6,1,1 

k. Mai. Cp. ad Modestum pp. 11, 18, 4? 

xIH k. Iun. Trev. ad senatum 9, 13, 3 

πι k. Iul. Contionacei ad Probum pp. 9,4,4 

it id. Iul. Contionaci ad Crescentem vic. Afr. 11, 59,4 

ni id. Iul. ad. Probum »p: 6,3, 13. 11, 53,1 

πι id. Iul. Ancyrae ad AModestum pp. 10,232,531 

XVII k. Aug. ad senatum 5, 4,18 

vii id. Aug. Contionaci ad Maximum 6,22, 1 

mni id. Dec. Triv. ad 4mpelium pu. 12,50,6 

X k. Ian. Severo mag. mil. 12,59,1 


8. 372 MopEsTO ET ÁRINTHEO CONSS. 

XVI k. Iun. ad. Probum pp. 12,51,4 

d. pp. Bersti (?) non. Iun. ad Modestum pp. 11,6,2 

ΠῚ non. Iul. Nasonaci. acc. mr non. Sept. ad 4- 
pelium pu. 12,4,17712, 12,1 

XH k. Sept. *Seleuciae «d Philematium c. s. 1. 11,8,5 


8.9313 VALENTINIANO ET VALENTE IIII AA. CONSS. 


pp. Beryto k. Ian. ad Modestum pp. 10,32, 26 

{π| id. Iun. Cyzico ad Modestum pp. 1,65,3 

ΧΠῚ k. lul Apolloniae ad Zosimum praes. Epiri 
novae 12,24,1 

mm id. Aug. Hierapoli ad senatum 1,55,8 

xumn k. Oct. Hierapoli Modesto pp. 12,43,1 

xi k. Dec. Med. ad Zosimum praes. Epiri novae 
12, 52, 2 

8.314 GRATIANO Α. ΠῚ ET EQUITIO CONSS. 

pp. vir id. Febr. Rom. ad Probum pp. 9,10,7 

HI non. Mart. ad Probum pp. 8,51,2 


pp. Rom. x k. April. Siz:p/icio vic. 9,29,1 
nur non. Dec. Trev. ad Probum pp. 1, 11,3 
sine die 7atiano c. s. ἰ. 4,63,2? 


.8.315 POST CONS. GRATIANI Α. ΠῚ ET EQUrrI vo. 


v id. April. Trev. ad Chilonem 10, 12, 6 

Ir non. Aug. Chiloni proc. Afr. 11,3,2 

prid. id. Aug. Carnunti Laodicio praes. Sard. *9, 1, 19 
nur non. Dec. Antiochiae /Modesto pp. 12, 51, ὃ 


a.376—3318 luPPP. VALENS GRATIANUS ET FVALENTI- 
: NIANUS AAA.? 
sine conss. ad Antonium pp. 11,59,5 


4.376 VALENTE V ET VALENTINIANO ÁA. CONSS. 
lecta in senatu πὶ id. Febr. ad senatum 2,21,2? 

γι id. Mart. Triv. ad Hesperium proc. Afr. 11,41, 1 
pp. xvt k. Mai, Romae ad Maaciminum pp. 9,22,25 
Ir id. Iul. ad. Rufinum pu. 1,28,3/7712,58,1 

XV k. Oct. Trev. ad Antonium pp. Gall. 9,41,16 
lecta k. Dec. ad Gracchum pu. 3,5,1774, 20,10 


3.377 GRATIANO A. ΠῚ ET MEROBAUDE YO. CONSS. 
prid. non. Ian. Trev. ad Gracchum pu. 12,1, 10 
vir id. Ian. 4n£onio pp. 1,38,1 

XH k. Febr. ad. "Hesperium pp. 1,38,2 

viu k. Febr. Anüochiae Tífno c. 5. |. 12,23,2 

1 k. Mart. Triv. ad Hesperium pp. 12. 50, 1 

ΠῚ non. Mart. ad Cataphronium 1,3,6 

prid. non. April. Antiochiae ad Modesíum pp. 12,31,6 
prid. non. lul. Hierapoli For(unatiano c.r. p. 10, 2,5 
y id. Aug. Hierapoli Modesto pp. 12,39,2 

xvig k. ... Hierapoli ad Procopium 12,1, 

XVI k. Nov. Cp. ad Flavianum vic. Asiae 1,6,1 
xu k. Nov. ad Modestum pp. 8,10,8 

iu non. Nov. ad /Modestum pp. 11,62 5 


ἃ. 3818 VALENTE VI ET VALENTINIANO It. AA. CONSS. 
prid. id. Ian. Trev. ad Antonium pp. 4,19, 24 ^9,31,1 
nr k. Febr. Trev. ad. Thalassium proc. Afr. 1,65,5 
XII k. Mai. Triv. ad. Ausonium pp. 12, 50,8 

xv k. Sept. Rav. ad Antonium pp. 3, 1,3 


a.319—1384 (386) JaPPP. GRATIANUS VALENTINIANUS ET. 
TuEODOSIUS AAA. 

sine conss. ad Eusignium pp. 1, 29,1: Palladio c. s. f. 
4,61,9: 4drintheo pp. (ἢ) 11, 11, 3: ad. Hesperium 
proc. Afr. 11,06,3: ad. Nebridium c.r. p. 11,66,4: 
ad Florum pp. 11,1151 

a. 319 AUSONIO ET OLYBRIO CONS$S. 

non. April. Triv. ad. Hypatium pu. 1,65,6 

prid. non. Iul. Seupis Paneratio c. r. p. 12,23,3 

π| k. Aug. Med. ad Zesperium pp. 6,32,4 

1r non. Àug. Med. acc. xiu k. Sept. ad Hesperium 
pp. 1,52 i 

X k. Oct. Rom. ad Potitum vic. 1, 48,4 

k. Oct. ad Syagrium mag. off. 12, 42,2 

vi k. Nov. ad. Potitum vic. 3,2,1 

vnr id. Dec. Sirmio ad Hesperium pp. 12, 23,4 


3.380 GRATIANO V ET THEODOSIO AA. CONSS. 

vii id. Ian. Zutropio pp. 1,94,4 

xvi k. Febr. Thessal. JNeoterio pp. 12, 1, 12 

vil k. Febr. Triv. navicularüis Afris sal. 11,6,3 

pp. Carthagine πὶ k. Mart. post cons. Ausonii et 
Olybrii ad Eucherium 11,8,6 

πὶ k. Mart. Thessal. ad populum urbis Cp. 1,1,1779, 


29,1 

prid. id. Mart. Aquil. post cons. Ausonii et Olybrii 
ad. Hesperium pp. 11,8, 

XVI k. April Thessal. ad JNeoíerium ἢ» 10, 32, 32 

γι k. April. Thessal. 4ibuciano vic. Maced. 3,12,5 

xv k. Iul. Thessal. Euíropio pp. 9,1,3? 90,2,1 ^ 6, 
23,167 79,49, $7712, 7,1: JVeoterio pp. ὅς. 1,1: Tatiano 
pp. 8,36,3 | 

ΧΙ k. Iul. ad. Syagrium pp. 1,62, 25 

vri k. Iul. Thessal. Aestituto pu. 12, 4,27712,0,1 

pp. id. Iul. Rom. ad Syagrium pp. 1,13, 4 ^12, 451 

v1 id. Sept. Sirmio JVeoterio 12,47,2 


(1) Valent. et Valente AA. conss. pleraeque constitutiones, cf. p. 500 not. 3 


a. 316 9,41, 16: α. 311 12,23,2. 12,50, 7: cf. 3,12, 5 


(2) imppp. Valent. Val. et Grat. AAA, 


3. 380—386 


909 


ΙΜΡῬΡΡΡ- GRAT. VAL. ET THEOD. AAA. 


.xvI k. Dec. Thessal Zwíropio. pp. 10, 12,1 

xv k. Ian. edu Pp. 95,9,1 76,50, 4 

in k. Ian. Op. Éwtrop?o pp. 9, 3, 27 9,4, ὅ 

a.381 EUCHERIO ET SYAGRIO VV. CO. CONSS. 

mm id. Ian. Op. ZEwtropio pp. 1,1,? 

nr non. Febr. Cp. Zutropio pp. 12,?5,3 

vir k. Mai. *Aquil. ad Valerianum pu. 11. 41,277 8 

nr k. Iun. Op. Zutropio pp. 5,9,2 

ni non. Iun. Op. Autropto- 2, 4, 40 

prid. non. lun. Cp. &wtropio pp. 11,58,2 

nm k. Tul. Cp. 1,3, 7 jou 

prid. non. Iul. Cp. acc. xit k. Aug. Palladio c. s. ἰ. 
4, 61, 8 

xm k. Aug. Heracl. Palladio c. s. /. 10,6,2: Eutro- 
pio pp. 10, 32, 88 ᾿ 

ni k. Aug. Heracl. Panecratio pu. 1,2,2 

vnr non. Sept. Cynegio pp. 5,20,1 

mu k. Oct. Cp. Zutropio pp. 5,34, 12 

ἃ. 382 ANTONIO ET SYAGRIO CONSS. 

vni k. Mart. Cp. 7/oro pp. 1,19,4 

ΠῚ k. April. Cp. Z/oro pp. 11,9,2: 
ribus prov. 12, 49,4 : 

prid. non. April. Pancratio pu. 2,12,2477^8, 4,6 

nr id. April. Cp. lave Lampadi k. n. 10, 75,2 

pp. Carthag. id. April. post cons. Syagrii et Euche- 
rii ad Hypatiwum pp. 10, 48, 10 

d. (?) id. Mai. Tyro metropol. pp. Beryto Eutropio 
pp. 12, 43,2? 

XV k. Iun. Op. Floro pp. 4,19,25 ^9, 46,9 

vi k. Iun. 
rectores 10,18,1 

prid. id. Iun. Op. Matroniano duci et praes. Sardi- 
niae 9.21.1 

xi k. Iul. Patavi ad Severum pu. 11,26,1 

X k. Δυρ. ον Floro P 12, 50, 9 

XV k. Sept. Verona J/aviano pp. Ill. 9,41,20 

X k. Sept. Floro pp. 9,21,2 

nu k. Sept. Cp. foro pp. 11,7,3 

lecta πὶ k. Sept. Capuae ad Syagrium pp. 10,48, t 

pp. Beryto d. xut k. Oct. Philagrio com. Ór. 12, 50, 10 

X k. Nov. Cp. J/oro pp. 10,32, 34 

vi k. Nov. Op. PanÁellenio cons. Lydiae 10,11,6 

v id. Dec. ad Hypatium pp. 10, 48, 12 

xv k. Ian. Cp. δύογο pp. 5,9,3 


3.383  MEROBAUDE IH ET SATURNINO CONSS. 

XV k. Febr. Cp. Nebridio c. r. p. 11, 59, 67 11. 11,2? 

nu non. Febr. Cp. 77oro Dp. 12, 63,1 

XI k. Mart. Med. ad Hilarianum pp. 6,51,4 

nur non. Mart. Med. ad qeu 10, 25, 17711, 48, 9 

prid. non. April. Med. Marcellino 9,27,3 

vi id. April. Cp. Postumiano pp. 10,32, 35 

ΧΙΠῚ k. Mai. Med. Zypatio P 1, 9, ὅ 

HI k. Mai. Cp. post cons. Àntonii et Syagrii Lave 
Hypati k. n. ἴ0,12,1 ὁ 

vi non. Mai. Med. ad Hypatium pp. 4, 44,15 

XV k. Iun. Patavii αὐ Hypatium 1, 7,2 

VI k. Iun. Patavi Mariniano vic. Hisp. 9,2,13 

HI id. Iun. Cp. ad Proculum 8,11,6 

XVI k. Iul. *Veronae ad Basilium c. s. 1. 10, 32, 36 

XVI k. Iul. Veronae. acc. prid. k. Aug. ad KEusignium 
proc. Afr. 1,15,1 

XIHI k. Aug. Cp. Postumiano pp. 10, 32, 51 

XH k. Aug. Loíliano 10, 23,1 

V id. Oct. Cp. JNebridio c. r. p. 12,23, 5 

vir k. Nov. ed. [acc....] post. cons. Merob. τι et 
Saturnini ad Probum pp. 12,23,6 

pp. xvii k. Ian. ad. Ammianum c. r. p. 2,9,4 

sine die Postwniano pp. 11,62,3 

ὃ. 384 RIiCOMERE ET ÜLEARCHO CONSS. 

XV k. Febr. Op. Cynegio pp. 8,11, 7710, 16,1 


ἃ, 384---392 (303) IuPPP. VALENTINIANUS THEODOSIUS 
/ ET ARCADIUS AAA.! 

81ne.conss. 11,9,3: JVebridio pu. 1,43,1: Fausto c. s.l. 
4, 40,1: Cariobaudi duci Mesopot. 4,40,2: ad 4η.- 


omnibus recto- 


ed. ad proconss. vicarios omnesque. 


dromachum c.v. p. 5,5,4: Tatiano pp. Or. 11, 59,8: 
ad Nebridium c. r. p. 11,66,5: JDrepanio c. r. p. 
11, 67, 1 

8. 384 RicoMERE ET ÜLEARCHO CONSS. 

id. Febr. ad Principiwn pu. 1, 48, ? 

vri non. Mart. Cp. Cynegto pp. 12,50,11 

Hr k. April. Op. JVebridio c. r. p. 11,62,6 

ππ id. April. Cp. Cynegio pp. 12,35,11 

Xii k. Iun. Med. ad Praetectatum pp. 12,8,1 

inr id. Iun. Heracl. 7rZfoWio c. s. "ái 12.35.2 

vini k. Aug. Heracl. 7γι οἶδο c. s. 1. 11,8,8 

vu k. Aug. Heracl. ad senatum 1.10.1 

v id. Sept. Aquil. ad. Praeíteatatum pp. 1,54,5 

XV k. Oct. Cp. 10,71,2 

vui id. Nov. Cp. ad Cynegium pp. 10, 32,38 

xiu k. Ian. Op. F/Jorentio pf. Aug. 9,30,1 

v k. Ian. Med. [acc....] post cons. Ricomeris et 
Clearchi Symmacho pu. 9,29, 5? 

8.385  ÀRCADIO A. ET BAUTONE VC. CONSS. 

xi (Ὁ) non. Ian. Cp. Theodoro defens. civit. 1,55,4 

k. Febr. Med. ad Nicetium pf. ann. 1,23,5 

nr non. Febr. Cp. Cynegio pp. 8,11,8 

xv k. Mart. Med. ad Pelagium c. r. p. 1,62, 267 1,65,1 

v k. Mart. Med. JVeoterio pp. 1,4,3 | 

ni id. Mart. Cp. Trifolio c. s. ἰ. 12,23,8 

xvni k. Mai. Med. ad Neoterium pp. 10,48, 13 

πὶ k. Mai. ad Polemium pp. 3,26, 10 

prid. k. Mai. Cp. domene pp. 9,2,14 

vim id. Mai. Cp. Menandro vic. Asiae 9,46,8 

vHI k. Iun. Op. Cynegio pp. 1,11,2 

k. Iun, ad. Principium 3. 9, 47, 21 

prid. id. Iun. Med. ad Neoterium pp. 12,51,6 

XV k. Iul. Cp. Cynegio pp. 12, 50,12 

X k. Iul. Cp. 3,19,3 

Iur id. Iul. Trev.(?) Desiderio vic. 9, 44,1 

XVI k. Aug. Éuíropio pp. 9,29,3 

vil k. Aug. Paulino Pia Aug. 1,3,8 

pp. Alexandriae vir k. Aug. JVeoíerio pp. 3,39,5 

xvuI k. Oct. Aquil ad Licinium pp. 11,60,1 

xiu k. Oct. Aquil. ad. Principium pp. 12, 58,1 

VII k. Oct. Aquil. ad Principium pp. 10,10, 7 

VI k. Oct. Aquil. ad Principtum pp. 11,8,9 

v id. Dec. Op. CI io pp. 1, 40, 6 

nmn id. Dec. Aquil. Principio pp. 12,49,5 

nr id. Dec. Cynegio pp. 9, 9, 3179, 16,8 

X k. Ian. Op. Cynegio pp. 10,16,8 

ὃ. 386 HONORIO NP. ET EUODIO CONSS. 

nur k. Febr. (n Nebridio pu. 11,20,1 

xn k. Mart. Cp. Florentio pf. Aug. 1, 31,1 

νι k. Mart. Op. Cynegio pp. 11,621 

Im k. Mart. Cp. Cynegio pp. 1,2,3773, 44,14 

prid. k. Mart. Op. Cynegio pp. 12,19,1712, 21,1 

pp. Hadrumeti vix id. Mart. post cons. Arc. A. et 
Bautonis vc. ad Principium mag. off. 1. 31,2 

VI k. April. ys Cynegio pp. 11,48, 107711, 58,3 
rid. k. Mai. Op. Clearcho pp. 11, 82, 8 
. Mai. 7,71,6 

vir k. Iun. Cp. Cynegio pp. 1. 40,1 

X k. Iul. Cp. edictum ad provinciales 9, 21, 4 

Hi k. Iul. Cp. JNebridio pu. 4, 58,5 

prid. non. Iul. Op. Cynegio pp. 1,25,1 

prid. non. Iul. Med. acc. mm k. Sept. ad Pinianum 

μ. 12, 28, 4 

prid. id. Iul. Med. ad Eusignium pp. 12,59,2 

In k. Aug. Med. Éusignio pp. 11,7,4 

non. Áug. Cp. Cynegio pp. 1, 40, 8 

nr non. Sept. Valentiae ndo Dp. 10, 16,9 | 

vi k. Nov. Op. Cynegio pp. 11,51,12 711, 59, 1711, 
63, 47711, 64, 127711, 64, 2^ 11, 68,5? 

VI k. Nov. Cp. Cynegio pp. 10,72, 8 

xi k. Dec. Med. ad Eusignium pp. Ἵ, 69,1 

vr k. Dec. Cp. Cynegio pp. 10,24,1710, 12, 9 

ΠῚ non. Dec. Med. ad Eusignium pp. 12,59,3 

v id. Dec. Cp. Cynegio pp. 1,40,6 

vii k. Ian. ad. Kusignium pp. 10,32, 39 


(1) imppp. Grat. Val. et Th. AAA. pleraeque constitutiones annorum 384—986, ítem 4, 38, 14 a. 391: impppp. Grat. 


Val. Th. et Are. AAAA. multae constitutiones a. 385. 386 


gt ONES 


ridi 


N o 


IMPPP. VAL. TH. ET ARC. AAA. 


903 


ἃ. 387—396 


8.387 VALENTINIANO Á. 111 ET EUTROPIO CONSS. 

agn non. Mart. Med. ad Éusignium pp. 12, 11,1 
. April. Cp. Cynegio pp. 10, 32, 40 

v non. Iul. Cp. Dextro c. r. p. 1,382 

prid. non. Iul. Cp. Cynegio pp. 10, 32, 41 

ἃ. 388 "CHEODOSIO Α. Π ET ÜYNEGIO CONSS. 

prid. id. Mart. Thessal. Cynegio pp. 1,9,6 

Xv k. Nov. Tatiano pp. 11, 10, 1 

δι. 389 TrMASIO ET PROMOTO CONSS. 

Med. x k. Febr. Proculo pu. 9, 22,24 

πη k. Febr. Med. ad Trifolium pp. 11,14,1 

v k. Mart. Med. Constantiano pp. Gall. 6, 55,9 

vu non. Mai. Med. T«atiano pp. 1,26,3 

ur non. Mai. Med. Tatiano pp. 12,51, 

xvi k. Iul. [a66. —..] Trev, ad Mecum QT. 9. 8,4,7 

ΥΠῚ k. Aug. A/bino pu. Rom. 6,1,8 

vii id. Aug. Rom. 4/bino pu. 3,12, 6 

XVII k. Sept. Rom. A4/bino pu. 9, 18,9 

viu k. Sept. Rom. ad Albinum pu. 11,171 

VII. [8665.. ἡ Op. Pancratio- ius. 11,4537 

v k. Sept. Rom. Albino pu. Rom. 11,43,3 

vi id. Nou. [acc. . . .] Triv. Constantiano pp. Gall. 
DERE : 

1I k. Dec. Cp. Cynegio pp. 10, 72, 10 

X k. Ian. Med. μη i d Rt cons. Timasii et Pro- 
moti Polemio pp. Ill. 1,40, 9 

nui k. Ian. Med. Proculo pw. 5,33,1 


8.390 VALENTINIANO Α. IIII ET NEOTERIO CONSS. 
xil k. Febr. Med. T«atiano pp. 5,35,2 

prid. non. Febr. Med. Drepanio proc. Afr. 9,3,3 
xv k. Mart. Med. 7atiano pp. 9,2,15 

k. Mart, ..— pf. aug. 10, 40,8 

prid. non. Mart. Med. ad Albinum pu. 9, 12,8 

vi id. Mart. Med. Rufino mag. off. 11, 10,2 

prid. non. Iun. Med. Sewerino c. r. p. 9,21,5 

pp. xv k. Iul. Triv. /7oro pp. 12,50,3 

XI k. Iul. Med. 7atiano pp. 1,3,9 


ἃ. 391 TATIANO ET SYMMACHO CONSS. 

XI k. April. Med. 7atiano pp. Or. 10, 48, 14 

xvii k. Mai. Med. Severino c. s. l. 1,28,4 

id. Mai. Concordiae Z/aviano pp. 1. 1, 8 

VI k. Iun. Vicentiae F/aviano pp. Ill. et It. 1,18,127^4, 
38,14: Jücomeri com. et mag. utr. mil. 12,35, 12 

xii k. Iul. Aquil. acc. id. Ian. Hadrumeti post cons. 
Tatiani et Symm. vv. cc. ad Magnillum vic. Afr. 
4, 44, 16 

k. Iul. ad provinciales 3,21,1 

prid. id. Iul. Aquil. ad Alypium pu. 11,15,1 

Xv k. Aug. Cp. Tatiano pp. 11,6,4 

3.392 — ARCADIO Á. 11 ET RUFINO CONSS. 

xi k. Mart. Cp. Aomulo. €. s. L. 11,1, 0 

nr non. Mart. Cp. Potamio pf. Aug. 1,55,5 

id. Mart. Tatiano pp. 5,10,1 

v id. April. Op. Tatiano pp. 1,55,0 

VI k. Iun. Cp. Tatiano pp. 3,12, 1 


a.392—395  IuPPP. TukOoDosrus AncADIUS ET Hoxo- 
RIUS AAA.1 

sine conss. 11,9,3: Zwfino pp. 11,52,1 

8.399  — ARCADIO Á. I1 ET RUFINO CONSS. 

vi k. Iul. Cp. Proculo pu. 11,25,1 

V k. Aug. Cp. Apodemio pp. lu. 10, 65, 5 

1r k. Aug. Op. Potamio "δ Aug. 12, 50, 14 

prid. k. Aug. Cp. Abundantio com. et mag. utr. mil. 
10, 32, 42 

vir k. Sept. Cp. Rufino pp. 12,51, 1 

xviH k. Oct. Tatiano pp. 2, 12,25 

prid. non. Nov. Cp. ARwfino pp. 3,39,6 

nun id. Nov. Cp. Marciano com. Or. 10, 40,9712, 1, 13 

vii id. Dec. Cp. Rwfino pp. 9,9,32 

sine die 7at?ano pp. 11,25,2 

8.393 "THEODOSIO Α. III ET ÁBUNDANTIO VC. CONSS. 

prid. id. Ian. Cp. 4ddeo com. et mag. utr. mil. 1,26,4: 
comitibus et mag. utr. mil. 1,46,1 


II k. Mart. Cp. Aureliano pu. 8, 11,9 

xvi k. April. Cp. Paterno 11, 7,6 

γι k. April. Cp. Süano duci et correctori limitis 
Tripol. 12, 59,4 

ΠῚ non. April. Cp. Awfino pp. 11. 58, 4 

prid. id. April. Cp. Rufino pp. 10, 19, 57710, 35, 43 

prid. non. fun. Cp. Rufino pp. 10, 45,1 

nm id. Iul. Cp. Zwfino pp. 9,24,3 

VIH k. Aug. Aureliano pu. 5,33,2 

HI k. Aug. Op. Rufino pp. 12,31, 

v id. Aug. Cp. Rufino pp. 9, 1, 17710, 2, 44 

uH k. Oct. Cp. ad Rufinum pp. 6,117,2 

I non. Oct. Cp. ad PFlavianum proc. Afr. 12,55,1 

γι k. Nov. Cp. Theodoto mag. off. 12,40, 1 

ὯΙ k. Dec. Cp. Awfino pp. 11,58,5 

.. k. Dec. Cynegio pp. 5,5,5? 

prid. non. Dec. Cp. ZAwfino pp. 9, 9,33 

HI k. Ian. Cp. /nfantio com. Or. 1,9,7 


4.394 ARCADIO HI ET HONORIO II AA. CONSS. 
nr non. Mart. Cp. Awfino pp. 4,3,1 

Hi k. Iun. Heracl. Rufino pp. *12,56,1 

I k. Iul. Heracl. Rufino pp. 1,4,4^ 11, 41,4 
nr non. Iul. Cp. Awfino pp. 8, 11, 10 

vin id. Nov. Tyro Zwfino pp. 11,59,9 


a.395—402 (406) IuPP. 4dRcADIUS ET HoNORIUS 44. 


sine conss. Limenio c. s. l. 1,40,10: nthemio pp. 
4,61,10: Lampadio pu. 4,61,11:  Nebridio com. 
Asiae 11,50,2: Florentino pu. 11,17,2: ad popu- 
(um 11,48, 11: Florentio 11.48.12: Hadriano pp. 
11,742: Minervto cs. L 11,71,4* Minervto c.t. p. 
11, 75,3: Silvano c. r. p. 11,78, 1: Pulchro mag. 
utr. mil. 12,33,3: Clearcho pp. Ill. 12, 51,9 

2. 395 OrnvBRIO ET PROBINO CONSS. 

1r non. Mart. Med. Pasilio pu. 12,48,1 

XV k. April. Med. Dexíro pp. 12, 50, 15 

XVII k. Iun. Med. Znnodio proc. Afr. 1, 62, 217 10, 
32, 45 

ΧΠ k. Iun. Op. Theodoto pu. 12,21,2 

k. Iun. Cp. Marcello mag. off. 12,22,4 

v id. Iun. Op. Awfino pp. *11,5,1 

xvn k. Iul. Med. /Messiano c. r. p. 10,48,15: ad 
provinciales et ad proconsules 12,60, 1 

XI k. Iul. Med. Zusebio c. s. 0. 8,11, 11 

prid. id. Iul. Med. 4ndromacho pp. 12, 60,2 

VI k. Aug. Med. Petronio vic. 8,2,3 

viii id. Aug. Hadriano c. s. l. 11, 70,3 

VEI... Op. Paneratio pu. 11,49,2 

v k. Sept. Rom. A/bino pu. Romae 11, 43,3 

nu k. Oct. Med. Theodoro pp. 10,32, 46 

v id. Oct. Cp. Rufino pp. 2,4,41 

id. Oct. Med. Florentino pu. 6, 60,2 

prid. k. Dec. Cp. Caesario pp. 11, 16,1 

prid. non. Dec. Op. Rwfino pp. 1. 31,2 

viu k. Ian. Med. Pasiphilo 8,4,8^79, 2, 16/79, 9, 1 

γι k. Ian. fnnodio 6, 30. 16 

τ k. Ian. Cp. Caesario pp. 10,32,41 


8.396 ARCADIO III ET HONORIO III ΑΔ. CONSS. 

xvi k. Febr. Cp. Martiniano c. s. l. 12,39,3 

non. Febr. Cp. pp. Alexandriae Eutycheo (Gennadio 
pf. Aug. 1,4,5 

xv k. Mart. Cp. Claudio pu. 12, 19,3 

vi k. Mart. Cp. Éutychiano pp. 5,31,24 

v k. Mart. Cp. Euthymio vic. Asiae 12,51,8 

nr k. Mart. Cp. ad [udaeos 1,9,9 

v non. Mart. Cp. Clearcho pu. 1,5,3 

Xi k. April. Cp. Aemigio pf. Aug. 1,20,1 

ΧΙ k. April. Aeternali proc. Asiae 3,31, 11^ 6, 23, 11 

ΨΙΠῚ k. April. Caesario pp. 8,12, 12 

vir k. April. Op. Szmplicio proc. Asiae 1,35,2 

v k. April. Cp. ad Paulum com. domorum 1,38, 
3 ^711,652 

Inr k. April. Med. Zusebio pp. 11,58,6 

vii k. Mai. Op. Caesario pp. 11,46,1 


(1) imppp. Val. Th. et Arc. AAA. multae constitutiones a. 392. 393 (2) imppp. Theod. Arc. et Hon. AAA. 1,37,2 


po (o. 395) 11, 48, 2. ὃ (a. 395) 11, 67, 2 (a. 396) 


a. 396 —408 


904 


IMPP. ARC. ET HON. AA. 


y k. Iun. Med. Hilario *10, 29, 1 

xvi k. Iul. Zilario pp. 12,37,8 

XI k. Aug. Cp. JVebridio proc. Asiae "1,02, 28 

μι non. Áug. Cp. ad Africanum pu. 2, 1,8: Caesa- 
rio pp. 9, 49,9 

in id. Aug. Med. Apollodoro c. r. p. 1,65,8 

vi id. Dec. Cp. Eutychiano pp. 5,5,6 

xvin k. Ian. Cp. Eutychiano pp. 10,38, 1 

X Κ᾿ Ian. Med. AZusebio pp. 11,2,2 

ἃ. 397 CAESARIO ET ÁTTIOCO CONSS. 

v id. Ian. Med. Ju/iano proc. Afr. 'i, 45, 12 

XI k. Mart. Cp. Eutychiano Pp. 10, 78, 1 

vi k. Mart. Op. Aemistheo duci Armeniae 12,50, 16 

XVI k. April. Med. Probino proc. Afr. 10,32, 52 

xvi k. Mai. Med. ad senatum et populum 4. 40, 
3711,23, 2 

xv k. Iul. Cp. 4Archelao pf. 4ug. 1,12,1 

vir id. Iul. Cp. 4natolio Pp. per lil. 10,26,3 

prid. non. Sept. Ancyrae Éwtychiano pp. 9,8,5 

VI k. Oct. Cp. Africano pu. 6,223, 18 

k. Nov. A4sterio com. Or. 11,43,4 

vi id. Nov. Cp. Éutychiano pp. 9, 1,20 

xv k. Ian. Med. Vincentio pp. Gall. 3,13,5: Petronio 
vic. Hisp. 1,32,11778, 5,2 

xm k. Ian. Med. //orentio pu. 3,23,1^^10, 32, 48 

. X k. Ian. Med. Minervio c. r. p. 1,332 


a.399 HoNoRiO A. nmi ET EUTYCHIANO OCONSS. 

k. Febr. Op. Romuliano pu. 12,35, 13 

ni non. Febr. Cp. Zutychiano pp. 1,9,8 

viu id. Febr. Cp. Osio mag. ojf. 12,40,2 

id. Febr. Med. 7Aeodoro pp. 10, 32,49 

xi k. Mart. Med. Vincentio pp. 12,50, 17 

non. Mart. Cp. Eutychiano pp. 11,59, 10 

v id. Mart. Cp. Semplicio com. et mag. utr. mil. 
11, 61,2 

vil k. April. Cp. 12,37,9 

vi k. Mai. Med. 7Aheodoro pp. 1,3, 10 

xi k. Iun. Med. Victorio proc. Afr. et Dominatori 
vic. Afr. 12,55,2 

X k. Iun. Op. Zutychiano pp. 12, 37,10 

vu k. Iun. Med. Firmino c. s. |. 11, 14,1 

vir k. Iun. Med, Theodoro pp. 10,19,6 

m k. Iul. Nicaeae Severo pu. 12, 49,6 

prid. non. Iul. Nicom. Zutychiano pp. 11,62,9 

vi k. Aug. Mnizo Zutychiano pp. 1,3,11 712771, 4, 
6 1 ον 602 29 , 

V id. Oct. Cp. Severo pu. 8,11,14 

vii k. Nov. Cp. Éutychiano pp. 10,32, 50 

id. Dec. Kutychiano pp. 8,11, 15 

xvulI k. Ian. Cp. Osio mag. off. 11, 10,3 

XII k. Ian. Med. 7Aeodoro pp. 1,24, 1^8, 11, 13 

pp. Rom. Minervio c. r. p. 10,16, 10 


à. 399 THEODORO CONS. 

mn k. Febr. Rav. Macrobio [pp. Hisp.) et Procliano 
vic. [V prov] 1,11,3 

xit k. Mart. Med. Messalae pp. 11,3,3 

m id. April. c KEutychiano pp. 11,62, 10 

XVI k. Iun. Med. /Messalae pp. 10, 15, 37 11, 65,5 

vii id. Iun. Med. 7Aeodoro pp. 1, 82, 80 

VH k. Iul. Brixiae Sapidiano vic. Afr. 1, 3,13 

vi k. Aug. Cp. Eutychiano pp. 9,41,22 

xmr k. Sept. Patavii Apollodoro proc. Afr. 1,11,4 

XH k. Sept. Messalae pp. *1, 54, 677 4, 44, 11^ ^9, 41, 
11 710, 32, 51 

prid. non. Sept. Altino 7Messalae pp. 11,23,3 

id. Sept. Med. Stilichoni com. et mag. utr. mil. 12,38,1 

VH k. Oct. Op. Severino pu. 12,10,1 

ur k. Oct. Altino 7Messalae pp. 12, 58, 8.12, 58, 2 

XH k. Dec. Messalae pp. 8,11,1 

νι k. Ian. Messalae pp. 1,51,3 

I k. Ian. Eutychiano pp. 1, 9, 10 


4.400 | STILICHONE ET AURELIANO:. CONSS.1 
XVI k. Febr. Med. Vincentio pp. 12,40,3 
XI k. Febr. Cp. Aemiliano mag. off. 12,40,4 


pp. Rom. in foro Aproniano vini k. Febr. 7/a- 
viano pu. 11,2,3 

prid. non. Febr. Rav. Hadriano pp. 1,3, 14 

nr non. Mart. Med. F/aviano pu. 5, 62,24 

prid. id. Mart. Med. Apo//lodoro proc. Afr. 10,99,1 

XiHI k. April. Med. Stichoni mag. mil. 12, 35, 14 

vi id. Iun. Med. Zenígno vic. urbis Rom. 10,72,11 

1l k. Iul. Med. Pincentio pp. Gall. 11, 48, 1377*14/ ^11, 
66, 6 

vi k. Sept. Hadriano pp. 11,59, 11 

xv k. Dec. Med. Messaíae pp. 2, 14, 1710, 30, 27 11, 
74, 2 

v k. Dec. Messalae pp. 12, 50, 1s 

prid. k. Ian. Med. Pompeiano proc. Afr. *9, 26,1710, 
712,12 12, 058 


&. 401 VINCENTIO ET FRAVITO CONSS. 3 M 

πὶ k. Mart. Med. Zémenio c. s. l. 1,32,1: Hadriano pp. 
10, 16, 11 

vin k. "April. Med. Hadriano pp. 10,71,3 

prid. k. April. Med. provincialibus provinciae cons. 
12, 37, 11 

nur id. lul. Med. Hadriano pp. 10,19, 7 

γι k. Aug. JVestorio c. r. p. 11. 18,1 


a.4002—408 ZuPPP. AncaDiUS HowonRiUS ET THEODO- 
SIUS AAA? 
sine conss. Petronio pp. 11. 14, 8 


ἃ. 4052 THEODOSIO Α. ET RUMORIDO CONSS. 

v k. Mart. Rav. Zadriano pp. 12,45,2 

vii k. April. Rav. Septimio proc. Afr. 12,50,19 
pp. πὶ id. Iun. Caesario pp. 1,41,2 

v non. Oct. Zadriano pp. 3,21,2 


ἃ. 404 HONORIO Á. VI ET ARISTAENETO CONSS. 

viui k. April. Rom. Zadríano pp. 12. 38,2 

vi id. April. ad Caecilianum vic. 1,51,4 

prid. k. Iul. Cp. Anthemio mag. off. 12,20,1 
vir id. Iul. Rom. Axsuperantio lulio et ceteris de- 
- curialibus 11,14,2 

ini k. Sept. Op. Studio pu. 1. 8, 15 

ἃ. 406  STILICHONE II ET ANTHEMIO CONS$S. 

iu id. Iun. Nicaeae Kutychiano pp. 5,4, 19 

X k. Aug. Ancyrae Aeniiliano mag. off. 12,21,1 

prid. id. Aug. Ancyrae JVestorio c. r. p. 12,23,9 

id. Nov. Cp. A4nthemio pp. 5,21,2 

vii id. Dec. Cp. Anthemio pp. 1. 26, ὅ 

prid. k. Ian. Med. [Caeciliano pp. 1,55,*?] 


à. 406 ARCADIO A. VI ET PROBO CONSS. 

uri id. Ian. Rav. Longiniano pp. 11.4.1 

vil k. April. Rav. Loudie pP. 12,45,3 

v id. April. Cp. Anthemio pp. 12,31, 12 ' 

V k. Iul. Cp. Aemiliano pu. 8,11. 16:  Philometori 
C. E 11,8, ἢ 

Xin k. Aug. Cp. Aemiliano pu. 8,1,4 

prid. id. Oct. Op. Anthemio pp. 2,12,26 

XI k. Nov. Cp. Aemiliano pu. 8,10, 9 

v k. Dec. Cp. Anthemio pp. 1,411 

nr k. Ian. Rav. JVestorio c. r. p. 4,44, 18? 


:8.40 HoNoRio vu ET THEODOSIO II ΑΑ. CONSS. 


vii k. Mart. Rom. Senatori pp. 1,5,4 

XVI k. April. Cp. Anthemio pp. 6,39,1:. 12, 51, 10 
inr non. Aug. Cp. 4nthemio pp. 12, 50,20 

id. Oct. Rav. Epiphanio pu. 12,19,4 

à. 408 Basso ET PHILIPPO CONSS. 

vi k. Febr. ZLwcio c. s. ἰ. 10, 72, 13 

ΠῚ non. Febr. Rom. Curtio pp. 1,45,1 


3. 408—423 (424) IuPP. HowoniUS ET THEODOSIUS 4.4.8 


sine conss. (Gaisoni €. s. ἰ. 4,61,12: Theodoro pp. 
4,03,3: .nihemio pp. 4.68, 4. 11,04,3: JMaaimino 
€. 8. l. 4,063,060: JMinervio c. r. p. 11, 15,3: Eustathio 
pp. [0r:] et Nestorio pp. 11. 12,46, 4: Hadriano pp. 
12, 61, 4 


(1) Stiliehone cons. 2,14,1 (2) imp. Are. et Hon. AA. 
4. 404 1,8,15: a.405 5, 4, 19. 5,27, 2: a. 406 8, 1, 4. 11,4, 1 


(3) impp.. Arc. Hon. et Th. AAA. 1, 4, 8 (a. 408): Con- 
stantius in Aoc Codice om., cf. 10, 10, 4 | 


. —IMPP. HON. ET THEOD. AA. 505 


a. 408—424 


&. 408 Basso ET PHiLiPPO CONSS. 


nui id. April. Cp. Zerculio pp. 10, 49,1 

v k. Mai. Cp. 4nthemio pp. 8,12,8. ὁ 

qu k. Iun. Cp. Anthemio pp. 1,9,11 

xvu k. Nov. 7/Aeodoro pp. 4,2,16 

vi E Dec. Rav. Theodoro pp. 1,40,11: .... €. 5. ἵ. 
12, 43,3 

Hur k. Dec. Rav. P/aviano pp. 2,15,1? 

vii id. Dec. Cp. 10,23, 17 

id. Dec. Theodoro pp. 1,4,8 


a.40  HoNORIO Vii ET THEODOSIO ΠῚ ΑΑ. CONSS. 

Xm k. Febr. 4nthemio pp. 11,2,47^11,90,6 11,281? 

Xi k. Febr. Rav. Caeciliamo pp. Ἔ1, 4, 971, 55, 
*1778 9 4,20,11 ^ 9, 44,2 

k. Febr. Rav. Caeciliano pp. 1,4,10: Theódoro pp. 
9,4, 202^ ^5,8,1 | 

vui k. Mart. Cp. Monazaio pu. 8,11,17 


. prid. k. Mart. A4nthemio pp. 1,3, 16 


X k. April. Cp. A4nthemio pp. 12. 31,18 

k. April. Rav. Jovio pp. 1,9, 127 ^1, 12,2 

xum k. Aug. Cp. Anthemio pp. 1..45,27 10.14.17 11... 
vir id. Aug. Cp. 4nthemio pp. 11,41,5 

Xii k. Sept. Eudoxiopoli 4eí70 pw. 1,2,4774, 63,5 

X k. Oct. Op. 4nthemio pp. 9,35,1 

[ur id. Dec. Rav. Teodoro pp. 1, 4, 1177 8, 50,20] 
vi k. Ian. Cp. Anthemio pp. 10,77,1 

sine die /Monaaio pu.5,34,13 

8. 410 VARANE CONS. 

xviHU k. Sept. Rav. Faustino pp. 4. 40, «7 11.2.6 
vi k. Sept. Cp. A4nthemio pp. 10,22,1 Àj 

prid. non. P Cp. Isidoro pu. 1.19, 677 8,51,2, 8,58,1 
VH k. Oct. hav. Palladio proc. Afr. 12,21,3 

a.412 HoNoRIO viu ET THEODOSIO V ΔΑ. CONSS. 
v k. Febr. Op. 4nthemio pp. 11,28, 1 

prid. k. Febr. Rav. Seleuco pp. 11,59, 12 

XV k. Mart. Rav. Melitio pp. 10, 48, 16 

prid. k. Mart. Rav. Zuchario suo sal. 10, 72, 14 

vi id. Mart. Rav. Éuchario proc. Afr. 10,32,53 

XVI k. April. Rav. navicularüis per Africam 11,05 
id. April. Rav. Probo c. s. l. 11,62,11 

xv k. Iun. Cp. A4nthemio pp. 11,10,4 

vir k. Iun. Rav. Melitio pp. 1,2,5 

vi k. Aug. Rav. Johanni pp. 1,9,13 

vnHur id. Aug. Cp. Philippo pp. 1,9,14 

vil k. Nov. Op. Anthemio pp. 10,25,2 

v1 k. Ian. Monaacio pp. 1,40,12 


8.413 LucIiO vo. CONS. i» Oriente: ,POST CONS. 
Howonnu viu Ἐπ Tukoposnu v AA. ?n Occidente. 


xi k. Mart. Rav. Johanni pp. 6,23,19 

xU k. April. Cp. Anthemio pp. 1,0,2: Prisciano pu. 
122151 2 12,13, 17712; 14, 1 

prid. non. April. An(hemio pp. 8,11, 18. 

v k. Mai. Cp. 4nthemio pp. 3,13,6 

vir id. Iun. Rav. Faustino pp. 12, 19,5 

vi id. Iun. Rav. Johanni pp. 12,23, 10 

prid. id. Iun. Rav. Johanni pp. 12, 40,5: Gaisoni 
.com. et mag. mil. 12,42,3 

3.4144 — CONSTANTIO ET CONSTANTE CONSS. 

v non. Mart. Rav. Hadriano pp. 12, 40,6 

prid. non. Mart. Rav. Juliano proc. Afr. 2,21,8773,6,3 

xinr k. Mai. ad 4nthemium pp. 9,471,239 

xni k. Iun. 7Mauriano com. domest. et vices agenti 
mag. mil. 11,45,1 ^ 

ni id. Iun. Op. Probo: e. s. l. 8,16,8 ^11, 48,15?" ^11, 
59, 13 13 * A 

vi id. Aug. Rav. Ursació c. r. p. 1,333. δ 

HI k. Sept. Rom. Juliano proc. Afr. 1,52, - 

xut Κι Dec. Consíantio mag. mil. 12,31,14,. Ὁ 
rid. k. Dec. Cp. Monazio pp. 10,53,11 


id. Dec. Cp. ad. Hypatium mag. mil. per Or. 1,293. 


8.415 HoNoRIOo X ET THEODOSIO VI AA. CONSS. 

xm k. Mart. Cp. ad populum 2,19,12: Anthemio. pp. 
12, 57, 11 

nt non. Mart. Cp. Aureliano pp. 9,12,9^ 9,28,1 

vil k. Aug. Rav. Graccho pu. 12,59,5 

V k. Sept. Rav. Symmacho proc. Afr. 8,35, 13 

Ir k. Sept. Rav. populo Carthaginiensi 1, 11,5 


non. Sept. comitibus et mag. mil. 11.61.3 

xir k. Nov. Cp. Aureliano pp. 1,9,15 

prid. k. Nov. Cp. Urso pu. et Aureliano pp. Or. et 
Strategio pp. per lll. 12,16,1 

ir id. Nov. Cp. Aelioni mag. off. 12,20,2 

nur non. Dec. Aureliano pp. 1, 59, 14 

τι id. Dec. Seleuco pp. 1,51,5 


8.416 THEODOSIO Α. vit ET PALLADIO CONSS. 

vit id. Ian. Rav. Paíladio pp. 10, 17,1 

VIII ἥν du Cp. Eustathio quaest. et Helioni mag. 
off. 12, 19,6 

vi id. Febr. Cp. Narsi com. et castrensi sacri pa- 
latii 12,25,1 

un id. Mart. Cp. edictum ad populum urbis Cp. et 
omnes provinciales 6,23,20 

v non. Mai. Rav. Palladio pp. 10,32, 54 

Hr k. Iul Op. 4mysio c. s. L et Tauro c. r. y. 
12, 23, 11 

X k. Aug. Op. Urso pu. 12,24, 

nr k. Sept. Eudoxiopoli Monaaio pp. 9. 41,24 

k. Sept. Eudoxiopoli Monaao pp. 1, 46,2 

X k. Oct. Rav. Palladio pp. 12,60,3 

I k. Oct. Cp. Monaao pp. 1,3, 11 

ur non. Oct. Cp. Monaa:0 pp. 10,65,6 

prid. non. Nov. Op. Zelion? com. et mag. off. 12,26,1 

ir id. Nov. Cp. Monaaio pp. 12,18,1 


a.47 HoNwoRIO Α. XI ET ÜCONSTANTIO 1i CONSS. 

prid. id. Mart. Cp. /Monaxio pp. 8,53,28 

prid. id. Mart. Rav. Sebastio com. primi ord. 41, ss, 
17711, 59, 15 

vimm k. Nov. Cp. Fifaliano duci Libyae 1,51,6 

Vii k. Ian. Rav. Palladio pp. 12,53,2 


8.418 HoNoR:o xir ET THEODOSIO VIII ΑΔ. CONSS. 
nur non. Febr. Cp. Monaaio pp. 1,3,18 


ἃ. 419 MoNaxio ET PLINTA CONSS. 
vi k. Iul. Rav. Palladio pp. 11, 48, 16 
vil k. Oct. Monaaio pp. 9,41,25 


4.420 THEODOSIO À, ΥΙΠῚ ET CONSTANTIO III CONSS. 
nr non. Mai. Op. Monaxio pp. 8,10, 10 

vur id. Mai. Rav. Paíladio pp. 1,3,19 

Xi k. Oct. Ορ. Eustathio pp. 12,44,1 

V k. Oct. Rav. Mazimo pu. 6,55, 10 

HI k. Ian. Cp. Patricio c. r. p. 10,1,9 


8. 421 EUSTATHIO ET AGRICOLA CONSS. 

vi id. Mart. Rav. Palladio pp. 9,9,34 

viii id. Iul. Rav. Pal/adio pp. 9,40,3 7^10,1,107^10, 10,4 

prid. id. Iul. Philippo pp. lil. 1,2,9711,21,1 

a.42  HoNORIO xiu ET THEODOSIO X AA. CONSS. 

prid. id. Ian. Cp. Scho/lastico v..s. com. et castrensi 
$. p. 12,25,2 

v non. Mart. Cp. Éustathio pp. 12,40,7 

X k. April. Op. Eustathio pp. 1,51,1^ 2, 7,4 

v id. Iul. Rav. Johanni pp. 2,13,27^4, 4, 1774,26,13 ^8, 
15, 8^11,48, 1112, 60,4 ; 

ΠῚ non. Nov. Rav. ad Marinianum pp. 5,1,4775, 9, 
4^ ὅ, 18, 11^ 5, 19, 1 c 

viu id. Nov. Cp. /lorentio pu. 12,5,1 

8.423  ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS. 

XVI k. Mart. Cp. sclepiodoto pp. 1,2, 17 11, 75, 
4^ ^12, 31, 15 ΤῊΝ 

non. Mart. Cp. A di aane pp. 11,60,2 

vii id. Mart. Rav. Penantio pp. 12,16,2- 

vii id. Mart. Cp. Asclepéodoto pp. 12,39,4 

HI k. April Cp. 4sclepjodoto pp. '1,51,9 ^ 1,62,81 

v id. April. Cp: A4sclepiodoto pp. 1,916 I 

prid. k, Iun. Cp. Asclepiodoto pp. 1,51,8: Macedonio 
mag. mil. 3,21,2 | i : 


| vi id. Iun. Cp. Asclepiodoto pp. 1,11,6. 


vir id. Aug. Rav. consulibus praet. trib. pl. senatui 
suo sal. dicunt 4,20,1277^6,7,3^ ^9,1,217 ^9,2,17 7 9,46,10 
HI k. Oct. Severino pu. 8,10, 11 


8. 423—424 Iur. TukoDosiUs A. 
&. 424 VICTORE VC. CONS. 


v id. Ian. Severino pu. 8,11, 19 
xvi k. Febr. Cp. 7Maaimino c. $. 1. 11,9,4 


ἃ. 424—448 


906 


IMP. THEODOSI!US Α. 


xui k. Mart. Cp. Asclepiodoto pp. 6,13,2^ 76,36, 
vi k. Mai. Cp. Sallustio quaestori 1,30,1 

ni k. Mai. Zelioni com. et n off. 1,30,2 

v id. Iul. Op. Maaiémino c. s. ἐ. 11.171 

vt id. Oct. Cp. Isidoro pp. Ill. 1,2,8^ 10, 16, 12 


a.44—425. Iu. TuEoposrus A. er VALENTINIANUS C. 
sine conss. Maaimino c. $. ἰ. 12,23, 12 


a. 424 ViCTORE VO. CONS. 

xvi k. Nov. Cp. Maaimino c. s. 0L. 11,8, 11 

xvin k. Dec. Cp. Asclepiodoto pp. Ἵ, 39,8 

xir k. Ian. Op. Constantio pu. 1,28,5 

a.495 THEODOSIO Α. XI ET VALENTINIANO C. CONSS. 
nri k. Mart. Cp. Constantio pu. 11,19,1 

id. Mart. Cp. Theophilo pu. 12,15,1 

ΠῚ non. Mai. 4etio pp. 1,24,2 

vinr k. Iun. Macémino c. s. [. 11,8,12 

id. Dec. Cp. Valerio c. r. p. 11,68,6 


a.495—450 JuPP. TuEoDosiUS ET VALENTINIANUS AA. 

sine conss. Cyro pp. 10,714. 11,43,5.6. 12,8,2. 12,21,5. 
12,50,21: AMormisdae pp. 11,22,1: Eutychiano pp. 
11,43, 7: Johanni c. r. p. 11, 71,1: Eudoxio c. 5. l. 
11, 78,2. 12,23, 13: αὐ... pu. 12, 1, 15: Apollonio pp. 
12, 1, 16: ad senatum 12,2, 2. 12,3,1: Sporacio com. 
domest. 12,17,2: INNomo mag. off. 12,19,7.8^^12,21,6. 
12, 26, 2: Florentio pp. 12,23, 14: Protogeni pp. 
12,49, 8$: 4dpollonio mag. mil. praes. et .Anatolio 
mag. mil. per Ór. 12,94,4: Thomae pp. 12,51,13: 
Anatolio mag. mil. 12,59,1 : EMT 

a. 426 THEODOSIO XII ET VALENTINIANO II AA. CONSS. 

Xx k. Febr. Cp. Hierio pp. 9,48,179,49,16 .. 

vii k. Mart. Cp. 4cacio c. s. Ll. 11,8, 18 3 

prid. non. Mart. Rav. Basso pp. 11,72,1..— ^ 

HI k. April. Rav. Passo pp. 5,4,21?77 6,754 

vit id. April. Rav. Passo pp. 1,7,4 ὯΝ 

X k. Tul. Nicom. AZierio pp. 12,49,17712,59,6 

k. Iul. Nicom. 4ecaeio c. $. ἰ. 11,8, 14? | 

viu id. Nov. Rav. ad senatum 1.14. 277 37 1,19, 7^ 1, 
22,5: ad senatum urbis Rom. 6,30, 1876,55, 11776, 
56, ὅ 6. 60, 3 ^6, 61, 1^ 8, 55, 9 

vii k. Ian. Cp. Cyro pu. 2,7,5 

sine die Dassó pp. 11,48,18. 12,1, 14 

8. 421 HrERIO ET ÁRDABURE CONSS. 

X k. April. Cp. Valerio δ. s. {. 11,8,15 

XH k. lun. Zudozio pp. 1,8,1? 

xi k. Sept. Helionm? mag. off. 12,40,8 

prid. id. Oct. Op. ad Antiochum pp. 1,50,2 


&. 428 FrLICE ἘΠ᾿ TAURO CONSS. 

prid. k. Febr. T. Proculo pu. 12, 5, 2? 

X k. Mart. Cp. Hierio pp. 2. 51,3 ὅ, 3. 11775, 4,2277 5, 
11, 6^ 6, 18, 1^ 6, 24, 11^ Ὁ. 61, 2 M el 

. XI k. Mai. F/lorentio pp. 1,4,12711,41,9: Hierio pp. 
8, 53, 29 , 

It k. Iun. Cp. ZVorentio pp. 1,5,5/^1,6,3 

v id. Iun. Cp. //orentio pp. 10, 34,27 10, 36,1 

&. 429 FLoRENTIO ET DIONYSIO CONSS. ^. ^. 

Hr k. Mart. Rav. Volusiano pp. 10,72, 15712, 60,5 

v id. Mart. F/orentio pp. 6,62,4 

VI k. April. Op. Z/orentio pp. 1,19,8 SUME 

v k. Mai. Raw. Celeri proc. Afr. 10,22, 27711, 59,16. 

HI k. Iun. Op. Johanni c. 8. l. 1.9.1. Ὁ 

nur id. Iun. Rav. ad Volusianum pp. 1,14,4711, 71, 5? 


8. 431 BASSO ET ANTIOCHO CONSS. 

X x "m Cp. Antiocho pp. 1, 12,5 

Ir k. Mai. Rav. Flaviano pp. ^4,61,13? ^11, 75, 5 
&. 432 AETIO ET VALERIO CONSS. 

viu k. AP Rav. Flaviano pp. 12. 10. 3 

V k. April. Op. Zierio pp. 1,12,4. 

πι id. fun. Cp. AZeliodoro pu. 12,11, 2: 

8.433 THEODOSIO À. ΧΠῚ ET MAXIMO CONSS. 
v non. Iul. Cp. ad. Taurum pp. 1,51,9 


&. 434 ARIOBINDO ET AÁSPARE CONSS. 
Xin k. Iul. Op. Tauro pp. 11,62, 12 


ὃ. 443 


v k. Dec. Cp. Leontio pu. 11,24,2 
xviu k. Ian. ad. Taurum pp. 1,3, 20 


8.435 "THEODOSIO XV ET VALENTINIANO ΠῚ AA. 


CONSS. 
mir k. Febr. Cp. Valerio mag. off. 12,21,4 
ΠῚ non. Áug. Cp. Leontio pu. 1,5,6 
vii id. Oct. Op. Hermocrati c. r. p. 10,10,5 


ἃ. 436 IsripoRo ET SENATORE CONSS. 

vir id. Mart. E Apollonio c. s. 1. 101,9,5 

n1 non. April. Cp. /sidoro pp. 10,32,55 ^ 12, 51, 12 

prid. hrs Iun. Cp. Z/sidoro pp. 10,32,56—859^^11, 28, 
2711,29; t 

V k. Sept. Apameae Dario pp. 10,17,2 

8.438 THEODOSIO Α. xvi ET FAUSTO CONSS. 

prid. k. Febr. Op. F/orentio pp. 1. ὃ. 17 1. 1, 571,9, 19 

prid. non. Nov. Cp. Aureliano c. r. p. 6,602,527 11,10,5? 

a.439 THEODOSIO À. xvi ET FESTO CONSS. 

Xiür k. Febr. Cp. F/orentio pp. 1,51,10. 3,25,1 

X k. April. Cyro pu. 1,2,9^ 11,181 

ΠῚ non. April. F/orentio pp. 1,24,3 

vir id. April. Cp. Zlorentio pp. 1.3, 107 11. 4,2 

vH id. April. Cp. Z/orentio pp. 1,14, 5774. 65, 30 

xul k. Mai. Cp. ad Florenttum pp. 2,1,6 

nr k. Iun. Cp. /lorentio pp. 1,52,1 

γι id. Iun. Cp. ad Florentium pp. 11, 62, 13 

XV k. Iul. Cp. ad. Florentium pp. 2,15,2 

vi id. lul. Cp. ad Florentium pp. 6, 56, 6 76, 58, 
10^ 8. 14, 6 

k. Aug. F/orentio pp. 1,14,6 

nr id. Aug. De. alassio pp. Ἴ. 42,1 

vi id. Sept. Cp. TAalassio pp. per lll. 2,1,1: Flo- 
rentio pp. 5,9,5^ 6,61,3 

rid. id. Sept. Cp. Z/orentio pp. 5,28,8 ^ 6,23,21 ^ 1,2,14 
. Nov. Cyro pu. 8, 11, 20 

prid. non. Nov. Cp. Aureliano c. r. p. 6,62,52 ^11, 10,5? 

VI k. Dec. Cp. Plorentio pp. 9,21,6 

ἃ. 440 VALENTINIANO Α. v ET ÁNATOLIO CONSS. 

XI k. Febr. Cp. Cyro pu. 8,11,21 

non. April. Op. Cyro pp. et cons. design. 1,14,7 

XH k. Iun. Cp. Audoxio c. r. p. 11,66,7 

Xi k. Iun. Cyro pp. 3,4,1777, 62, 32771, 63, 2 


|. Xi k. Oct. Cp. Cyro pp. 3,23,2. 7,41,3 


HI k. Ian. Cyro pp. cons. design. 2,7,8 


^d Ὑ CyRO VC. CONS. 

prid. non. Mart. Cp. Cyro pp. 1,62,33 ^ 12,54,3 

XVI k. April. Op. PAlegetio com. et mag. off. 1, 31, 
852312, 29,1 4 i 

Xv k. Sept. Cp. Cyro pp. 1,55, 10 

&. 442 Eupoxio ET.DioscoRo CcOoNSS. 

V k. Mart. Cp. Thomae pp. 1. 3,217 10, 32, 60 

v id. April. 4ríaaé praepos. s. cub. 3,26, 11 

xu k. Sept. Cp. Apollonio pp. 2,7,9 

V k. Ian. ápollonio pp. 10,30,3 ὁ. | 

Maxiwo 1 ET PATERIO CONSS. 


ν k. Febr. Cp. 4matolio mag. mil. 1,463... 
vir id. Mart. Cp. ad Apollontum pp. 10,35,27 710,36, 1 
prid. id. Sept..Cp. JVomo mag. off. 1,91,4 71,46, — 


—4^ 11, 60, 3 


xvii k. Ian. Cp. ad. Apollonium pp. 5,23 
8.44 THEODOSIO .À. XVIII ET ALBINO CONSS. ἢ 


xvii k. Febr. Op. Nomo. mag. off. 12, 40,9 


| v K. Mart; Zotlo pp. 0f 4,51,117242, & 1. 0. 0S 
V k. April. ad .Nomunt. δοῦν. “οἰ mag. off. 1,94,4 .— — 


X k. Mai. Op. Zoo. pp. 10,12,2 


xi k. Dec. Op. Hermocrati pp. 10,35, 1 11: 59,17 


sine die Zoélo pp. 12,36, 6 ^12, 52,3 

ἃ: 445  VALENTINIANO À. vi ET NOMO C0XNSS. 

ni id. Febr. Cp. P/orentio pp.-1,9,22 ^. 

xut k. Mart. Cp. ad Taurum pp. 3.2, 117710, 49, 2 
ἃ. 446 AETIO, Il ET'SYMMACHO CONSS. 

XVI Κ᾿ Nov. ad senatum 1,14,8 " 

a.448  . ZENONE ET:-POSTUMIANO CONSS. 

xim k. Mart. Op. Ὁρμέσδᾳ ἐπ. zou, 1, 1,3 


(1) impp. Hon. et Th. AA. 1.39.3 (a. 424); et Val. CQ. om. 1.28.5 


ἀν EP ! 
prid. k. (non.?) Mart. Op. Zrythrio: pp. 1.8, 217 1, 
25045,6, 9,95 24^ v EG e : | ; 


. ἃ. 458 


IMPP. THEOD. ET VAL. AA. 


9507 


a. 440—470 


8. 449 PROTOGENE ET ÁASTERIO CONSS. 
v id. Ian. Zormisdae pp. ὅ, 11, 8 


23.450 POST CONS. PROTOGENIS ET ASTERII. 
v id. Ian. Hormisdae pp. 5,14,8 
n: non. April. Hormisdae pp. 6,52,1 


a.450—455 IMPP. VALENTINIANUS ET MARCIANUS AA. 
sine conss. Pinclo mag. off. 12,40, 10 


8.450 VALENTINIANO Á. VII ET ÁVIENO CONSS. 
v id. Oct. Cp. edictum ad populum 1. ὅ1. 4 

XV k. Ian. Op. Tafiano pu. 1. 39. 27 12... 1 

sine die Palladio pp. 1, 51, 12? 

3. 451 MARCIANO À. CONS. 

xv k. Febr. Cp. Palladio pp. Or. 11, 10,5 

ni id. Iul. Op. ad populum 1, 12, 5 

prid. id. Nov. Cp. Palladio pp. 1,2, 12. 1,11,7 
xu k. Ian. Op. Palladio pp. 9, 39,2 

v k. Ian. Cp. Palladio pp. 10,5,2 


ἃ. 452 SPORACIO CONS. 

vu id. Febr. Cp. Palladio pp. 1,1,4 

nn k. Iul. Op. Palladio pp. 2,7, 10 

prid. non. Iul. Cp. Pa/ladio pp. 1,3,23 

sine die Sporacio com. domest. et cons. 12,3,? 


3. 454 AETIO ET STUDIO VV. CC. CONSS. 

prid. non. April. Cp. ad. Palladium pp. 1,14,9775,5,7 
3.455  VALENTINIANO ΔΑ. VII ET ÁNTHEMIO CONSS. 
x k. Mai. Cp. Palladio pp. 1,2, 13 

vin k. Mai. Palladio pp. 1,3,24 

k. Aug. Cp. Palladio pp. 1,5,8 ^1,7,6 

sine die Pe/ladio pp. 1,51, 12? 


a. (451) 455—457 JP. MARCIANUS A. 

sine conss. Constantino pp. 4,41,2 

ἃ. 456 VARANE ET IOHANNE CONSS. 
vH... April. Constantino pp. 1. 3,25 7 1. 4, 13 
XV k. Aug. Constantino pp. 10,22,3 


8. 457—413 Iur. LEO A. 

sine conss. τῷ δήμῳ 1,4,147711,41, 7: Erythrio pp. 
1,5,10. 12,59,10: .... 1,5, 11? Piriano pp. 4, 42,2. 
10.32.61. 11,16, 1: Constantino pp. 10,32, 62: ad se- 


natum 10.52.68: Leontico 11,2,1: Pusaeo pp. 12,5,4. 


12, 50, 22: Hilariano mag. off. 12, 1, 2^ 12, 40, 11: 
Patricio mag. off. 12,19,9. 12,20,3—5. 12,50, 22 

ἃ. 457 CoNsSTANTINO ET RUFO CONSS. 

id. Aug. Cp. 1, 5,9 

LEONE AÀ. CONS. 

prid. non. Iul. Op. Aspari mag. mil. 4,65,3127^12,35,15 

a. 459 PATRICIO CONS. 

v non. Mart. Cp. Constantino pp. 8, 53,30 

XV k. Oct. Viviano pp. 1,3, 326 

8. 460 MAGNO ET ÁPOLLONIO CONSS. 

k. Febr. Op. Viviano pp. 2,1,11 ji 

8. 463 BASILIO ET VIVIANO CONSS. 

X k. Mart. Cp. Eusebio pp. lil. 2,2,12. 

8.465 ΒΑΒΙΤΙ͂ΒΟΟ ET HERMINERICO CONSS. 

v id. Nov. Cp. Pusaeo pp. 1,36, 17710, 44, 3? 

LEONE Δ. ni CONS. 


8. 461-12 IuxPP. LEO ET ANTHEMIUS AA. — — | 
sine conss. Éwphemio mag. off. 14,10,6. :: lohanni | 


com.. e£ mag. off. 42,5,3 ^12,25,3 712, 59,8 
8.468  . ANTHEMIO Α, II CONS: 
vi id. Febr. 1,14, 10 Ae : 
vin k. April Cp. Heliodoro c. s. 1. *10,23,3 
prid. k. April: Op. Aicostrato pp. 1,4, 15 72,6,8 
k. Iul. Cp. Zeliodoro c. s. L..10,23,4 -. 
XV k. Sept. Op. JVicostrato pp. 1,3,28 
xv k. Sept. Nwostrato pp. 5,14,9 Ὁ 


? 8. 418 


XII k. Sept. Alexandro duci Aegyptiaci limitis et 
f: Aug. 2,1,13 

V k. Sept. Nicostrato pp. 9, 12, 10 

k. Sept. JVicostrato pp 10, 19, 8/^11,54, 17711, 56, 1: 
Callicrati pp. per. Ill. 6,60,4 

sine die JVicostrato pp. 12,21,7? 

ἃ. 469 ZENONE ET MARCIANO OONSS. 

vui id. Mart. Cp. A4rmasio pp. 1,3,30 — 

V k. April. Cp. Callicrati pp. Ill. 2,7,14 

VII Σ Sept. Cp. Alexandro duci et pf. Aug. *l, 51. 
1^ 8, 52,3 ; 


| v id. Dec. Cp. Armasio pp. 3, 12,9 


à. 470 IoORDANE ET SEVERO CONSS$. 

k. Ian. Cp. 4Armasio pp. ὅ, 21, 4 

VI k. April. Hilariano com. et mag. off. ac patricio 
1, 23, 67 12, 19, 10? 7712, 59, 9? 

sine die Cp. A4rmasio pp. 1 2,14 

a.411 LEONE Α. ΠῚ ET PROBIANO CONSS. 

k. Iun. Cp. Ζήνωνε στρατηγῷ 1, 3, 29 

vi k. Aug. Cp. Constantino pp. 1,40, 14 ^*12, 57, 14 

sine die Constantino pp. 1, 40, 15 


ἃ. 412 MARCIANO CONS. 

k. Ian. Cp. Érythrio pp. 8,31, 10 

v k. Mart. Erythrio pp. 5,9,6 6,20, 1177 6, 61, 4 

v Κ᾿ Mart. Op. Zrythrio pp. *6,24,12 ^ *8,11,22^*11,22,3 

prid. non. April Cp. Érythrio pp. 1. 8) 32 ^33 

k. Iul. Cp. ZErythrio pp. 1,4,16 ^1, 18, 13. 5,1, 57 5, 
6,8. *0,30,8. 2,4, 428,11, 11 "c 

xvH k. Ian. Op. D9oscoro pp. *2,1,15 . 

X k. Ian. Op. Dioscoro pp. 1,3,34 | 

ες k. Ian- Op. Dioscoro pp. *1,3,91 

sine die D/oscoro pp. 1,11,8? 10,49,3. 12,33, 4. 12,35, 16. 
12, 49, 9 | 


ἃ. 413 Iur. LEO A. 


ἃ. 473 LEONE À. V CONS. 
pp. nr id. Febr. 4,59,1 
k. Iun. JNepoti mag. mil. Dalmatiae 6, 61,5 


ἃ. 414 Iurr. LEO IUNIOR ET ZENO AA. 


3.4714 . LEONE IUNIORE À. CONS. 

XVII k. April. Cp. Justiniano pu. 2.1, 16 

X k. Mai. 1,14, 11 

vr id. Oct. Épinico cons. (c. 5. 1.2) 10, 15,1 

sine die Paulo pp. per lil 2. 1,11: Hilariano com. 
et mag. off. 12,25,4: Eusebio mag. off. 12,29, 2? 


8. 474—491 Iur. ZENO A. 

sine conss. 1,2, 15. 1,3, 35. 11,57, 1. 12,3, 3: Sebastiano 
pp. 1,29,3. 4,66, 1. 5,5,9. 10,32,64. 10,34,3. 11,69,2. 
12,3,4: Arcadio pp. 3,24,37 12,1,17. 8,12,1.. 12,49, 10. 
12, 60,6: ddamantio pu. 4,65,32. 8, 10, 12. 11,43, 8: 
Basilio pp. 5,8,2: Aeneae c.r. p. 1, 91,2: Δομνήνῳ 
10, 3, 7: Sporacio 11, 43,9. *10: Chryseroti praepos. 
5. cub. 11,69, 1: lilyriciano mag. off. 12,1,2^ 12, 
40,11: Cosmae praepos. s. cub. 12,16, 4: Longino 
mag. off. 12,29,3: Marciano mag. mil. 12,35, 11: 
Catoni mag. mil. 12, 49,11 

4.415. POST CONS. LEONIS IUNIORIS. 

k. Sept. Op. ZEpinico pp. 9,5,8 

8. 471 - POST CONS. ÀÁRMATI VC. 

x k. Mart. Sebastiano pp. 5,21,5 

id. Dec. Op. Sebastiano pp. 8,4,9 

XVI k. Ian. Sebastiano pp. 1,2, 16 

x k. Ian. Op. Sebastiano pp. 1,23,1 


Inno vc. CONS. 
k. Mart. Cp. Sebastiano pp. ὅς 9.1. 8,53,31 
v non. Nov. Op. Alexandro v. ?. 9,35,11 


ἃ. 419 ZENONE Α. II CONS. 
k. Mai. Sebastiano pp. 3,28,29 ^5, 3, 18 
πι k. Iun. Cp. 6,34, 4 M 
k. Sept. Op. Dwscoro pp. 5,31,11. 

V id. Oct. Sebastiano pp. 1,49,1. - 


(1) imp. Mareianus A. α. 451 9, 39, 2. 10,5; 2: a. 452 1, 1,4 
(2)imp.Leo A. a.468 1,3,28. 6,60,4. 11,54,1? 11,56, 1? 12,21, 4: 


a.410 1,23,6: ἀ. 411 1,40, 14. 15. 12, 57, 14: a. 112. 2, 7, 15. 
5,30,8. 6,20, 17. 6,24,12. 8,11,92. 8,17, 11. 8,37,10. 11,32,8 
&RA* 


αὐ ΣΝ ame ka rie Ta M λυ oe epe o a] ἊΣ E ERNST TW NO lr W "m 
a. 480—529 508 IMP. ZENO A. 

à. 518—527 Iur. IusrtNUS A. ! | 
dnt BAMLIO ΠΟΘ ΠΟ, sine conss. 2, 75,27a: Theodoto pu. 4, 80,18: Demo- 


k. Mai. Cp. Sebastiano pp. 6,93,22 
v k. Ian. 4eliano pp. *2,21, 977^ *5, 12,28 ^5, 15,6 
sine die 4e/iano pp. 11,70, 6? 


ἃ. 483 POST CONS. 'TROCONDAE. 
xvm k. Ian. Constantino 'pu. 4,69,2 
8. 484 'THEODERICO CONS. 


v k. April. Cp. Sebastiano pp. 1,3,96. 4,65,93 ^. 8, 4,10 

id. April. Sebastiano pp. 1,3,91 

k. Sept. lohanni mag. off. 12,21,8 

&. 486 LoNGINO VC. CONS. 

xii k. Iun. Cp. 4rcadio pp. 4,20, 14 

k. Iul. Cp. Zasilio pp. 9,5,1 

&. 481 POST CONS. LONGINI. p 

VI k. Iul. Cp. 1,51, 1372, 7, 18277 *2, 7, 19^ 72, 12, e S 
8,62 7*7, 51, 5 

8. 489 EUSEBIO CONS. 

pp. k. Sept. Cp. Dioscoro pp. 6,49,6 


ἃ. 491—518 ΠΡ. ANASTASIUS A. 

sine conss. 1, 2, 17. 18. 1, 4, 177 ^1, 4, 187710, 27, 37712, 
:91,19. 1, 34, 1.2. 1, 42, 1? 10,27,2? 11,1, 1. 2? 11, 48, 19. 
12,37, 18. 19: Johanni mag. mil. per. Ill. 1,29,4: ad 
populum 5,105: Leontio pp. 1,39,6: Stephano mag. 
mil. 1,51,6: Polycarpo pp. 10,32,66. 12,16,5: Ser- 
gio pp. 11,43, 11: Eusebio mag. off. 12,1,18. 12,5,5. 
12,10,2. 12, 19, 11: - Polycarpo pp. 12,16,5: Celeri 
mag. off. 12,19,127^12,20, 6: Longino mag. equ. ac 
pod. 12,31, 16: 4rcadio pp. 12,31,11: Spartiatio pp. 
Jil. 12,49, 12: Armenio pp. 12,50,23: magistris mil. 
12, 54, 5 | 

ἃ. 491 OLYBRIO VC CONS. 

k. Iul. Cp. Matroniano pp. 1,22,6? 

11 k. Aug. Op. Matroniano pp. (,39,47710,27,1711,62,14 

8. 492 ANASTASIO Á. ET RUFO CONSS. 

k. Ian. Cp. Johanni mag. mil. praes. 12, 35, 18 

k. Mart. Cp. Ausebio mag. off. 1,30,3 

&. 496 PAULO vC. CONS. 

id. Febr. Cp. Hierio pp. 6,21, 16 

k. April Zegzuig ἐπ. τ. πραιτ. 10, 16, 13 

prid. k. Mai. /wpAemio pp. 8,53,32 

XH k. Aug. Ηὐφημέίῳ ém. v. mg. 10, 19, 9 

ἃ. 497 ANASTASIO A. II CONS. 

xv k. Mart. Theodoro 5,11,9 

I k. Ian. Cp. Eusebio mag. off. 2, 1,20 

8. 498 IOHANNE ET PAULINO CONSS. 

ΤῈΣ k. April. 10, 19, 10? 
. April Polycarpo pp. 5,30,4 

ἃ. 499 IOHANNE CONS. 

k. Ian. 4nfíocho praep. s. cub. 5,62,25 

ἃ. 500 PATRICIO ET HYPATIO CONSS. 

XV k. Dec. Thomae pp. lll. 2,4, 43/72, 1, 3171, 39, 5 

&. 501 PoMwPEIO ET AVIENO CONSS. 

XII k. Ian. Cp. 8,36,4 

4.502 . PROBO ET AÁVIENO IUNIORE CONSS. 

XV k. Mart. Cp. Constantino pp. 3, 13,1 

XII k. Aug. Cp. 6, 20, 18776, 58, 117^ 8, 48, 5 

ἃ. 505 SABINIANO ET THEODORO CONSS. 

k. *Ian. Cp. Constantino pp. 2,3,22 

ΧΠῚ k. Mai. Eustathio pp. 1,4, 1971, 55, 11 

&. 506 AÀREOVINDA ET MESSALA CONSS. 

X k. Aug. Cp. Eustathio pp. 4,35,22 

XII k. Dec. e. KEustathio pp. 2, 1,23 

ὃν. 510 BoETHIO VO. CONS. 

V id. Aug. 1,5,11 

8. 513 CLEMENTINO ET PROBO CONSS. 

VI id. Febr. 1,42,2 

ἃ. 517 AÁNASTASIO ET ÁGAPETO CONSS. 


k. April. Celeri mag. off. 4 29, 21: Sergio 21 
I Déc, Serio pp. dU ME gio pp. 5,21,5 


stheni pp. 5,4,23. 1,602,34: Proculi quaest. s. pal. 
12, 19, 13: Tatiano mag. off. 12, 19, 14 

ἃ. 518 MAGNO CONS. 

k. Dec. Op. Appioni pp. 1,63,3 

83.519 — lusrINO A. ET EUTHERICO CONSS. 

v id. Nov. Cp. Marino pp. 5,21,1 

k. Dec. Op. Marino pp. 2,1,25 


8. 520 RusTICIO CONS. 
v k. Iun. Cp. 7atíano mag. off. 1,63,4 
&. 521 IUSTINIANO ET VALERIO CONSS, 


k. [un. Op. Demostheni pp. 6,22,8 


a.524 — IUSTINO Α. τὰ ET OPILIONE CONSS. 

id. Febr. Cp. 7Aeodoto pu. 2, 1,26 

xir k. Dec. Op. Archelao pp. *1, 8, 40776, 23, 23 
xi k. Dec. Op. 4rchelao pp. 2,1,21 

vil k. Ian. Cp. Zécinio mag. off. 12,33,5 


8. 525 PHILOXENO ET PROBO CONSS. 
k. Dec. Cp. Archelao pp. 1,39, 1 


&. 526 OLYBRIO VC. CONS. 
k. Dec. Cp. Theodoto pu. 9, 19,6 


a.5237  lIuPP. lusriNUS ET luSTINIANUS AA. 


8. 527 MAVORTIO VC. CONS. 

X k. Mai. Cp. Zatiano mag. off. 1. 81. ὃ 

sine die 1,5,12. 1,15,2. 5,1,122 ^77, 62, 36? 4, 20, 16?: 
Archelao pp. ὅ. 8, 19: Tatiano mag. off. 12, 19, 15 


&. 527—594 Iur. lIusTINIANUS A. 

sine conss. 1,1,5. 1,2,20. 1,3,54. 1,4,20.32774, 60, 4. 
1,5,13—18. 1,10,2. 1,11,10. 1,29,6. 3,43,2. 4,21,22. 
5, 9, 11. 6, 25, 6. 6, 46, 8. 6, 48, 1, 8, 40,29. 10, 32, 68. 
10,34, 4.5. 10,35, 4. 5. 12,17,5: Zetae v. 4. mag. mil. 
per Armeniam et Pontum Polemoniacum 1,29,5: 
Johanni pp. 2,7,98. 4, 30, 16. 4, 34, 12. 4, 35, 23. 5,3, 30. 
9,4, 27. 28. 1,2, 15. 7,32, 12. 7, 71,8. 8,53, 37. 11, 48, 23. 
12,3,5: Qovxi Θηβαΐδος 3,2,2: Menae pp. 3,22,8. 
12,34, 1: Juliano pp. 1,25,1: Vigilantio com. do- 
mest. consulari atque patricio 12, 11,4: Φλώρῳ 
κόμητε τῶν πριβάτων 12,33,8 

8. 528 DN. IUSTINIANO PP. Á. II CONS. 

id. Febr. Cp. ad senatum urbis Cp. c. Haec 

k. Mart. Cp. 44v«oBtio ἐπ. πραιτ. 1,3, 41: ᾿Επιφανίῳ 
᾿ἀρχιεπέσκ, Kowovavvwwova. καὶ πατριάρχῃ 1,9,42 


-K: lun. Op. JMenae pp. 1. 4, 31774, 2, 17^ ^4, 20, 184, 


-.. 21, 11^ ^4, 30, 14 ^15 2^ ^5, 15, 37-10, 22, 4, 3, 28, 80 6, 2: 

,24^6, 41, 1. 4, 20, 11. 5, 27, 8779-10, 35, 37^ 10, 44, 4 
6,20, 19. 6, 55, 1276, 56, 7^8, 58, 2. 7, 3, 1. 7, 33, 11. 
14 10, 1. 8, 13, 21. 8, 53, 33 


Ir id. Dec. Cp. Menae pp. 1,53,1. 3,28,31776, 23,26. 


4,92,26 1, 39,8. 5,9,8^ 5,12,29. ὅ, 16, 26. 5,17,10. 6, 
23, 25/78, 31, 11. 6, 26,.9 6,37,22. 7,11, 1. 8, 16,9 

sine die Jenae pp. 1,2, 19 

ἃ. 529 ECIO VO. CONS. 

XV k. Febr. Μηνᾷ ἐπ. πραιτ. 1,3, 43 : 

Xv k. Febr. Cp. Mzvà ἐπ. πραιτ. 1, 4, 227723779, 4, 679, 
5, 2779, 47, 26 Tu 

II k. April. Cp. Menae pp. 3, 28, 82 

k. April. Cp. /Menae pp. 1,20,2. 4, 32,21. 5,9,9? 8,21,1. 
9, 44,3 

vnr id. April. Cp. /Menae pp. 3, 44, 37 8, 14,8. *2, 50, 
8^ 0, 21, 317 ^*1,35,8. 4,21,18. 5,9,9? 5,14,10. 5,16, 26. 
9, 60, 3. 6,20, 20. 6, 24, 13. * 7,64, 27 ^10, 8, 3. 7,62,97^ 1, 
64, 10. 8,37, 12. 12, 33, 6 

vu id. April. Cp. Menae v. i. pp. 11 ex praefecto 
huius almae urbis Cp. ac paítricio.c. Summa 

XV k. Oct. Chalcedone Demostheni pp. 1, 4, 247 8,51,8. 
*], 51,14. 2,58,1 79, 41, 18... 9, 28, 38, ^5, 9, 10. 4,1, 11. 
*4, 21,19. .*4, 32, 28, 4, 60,2. 5, 27, 10^ 0, 51, δ. 0, 43, 1. 
6, 59, 11 : 

X k. Oct. Cp. Δημοσθένει ἔπ. πραιτ. 1,4, 25773, 43, 1 

recitata septimo milliario huius inclitae civitatis in 
novo consistorio palatii Iustiniani. d. mr k. Nov. 
Demostheni pp. 1,2,22. 1,14,12. 2,55,4. 4, 1, 12. 
4,94,11. 5,12,30. 5,30,5. 6,4,3. 6,30,19. 6,42,90. 6, 61, 6. 
7, 45, 19^ 14? 8, 53, 84. 11, 48, 20 


IMP. IUSTINIANUS A. | 909 


a. 929—543 


xv k. Dec. Chaleedone T'iboniano quaestori 5. p. 
1, 63, 5 

sine die Demostheni pp. 1,2,21. 1, 5,19? 7,39,9. 7,62,38. 
10, 32, 67 

8.530 LAMPADIO ET ORESTE VV. CC. CONSS. 

XV k. April. Cp. Jwliano pp. *1,2,237771,40,1. 4,20, 
197^*4, 231, 20. 4, 29,22. 4, 66,3. *5, 12, 31. 5,27, 11^ ^5, 
29, 4775, 35, 3. 6,23,21 7^ *6,33,3. *6,61,7. 1,15,1. 8,33,3? 
8, 53, 35^ 8. 55, 10 

vI k. April. Op. Jwliano pp. 2,55,577^4,20,20. 3, 1, 13. 
ἘΠῚ *3,2,3. 6,23,28. 7,62, 39. 8, 40, 26 

viii Κα, Iul. Chalcedone ᾿Ιουλιανῷ ἐπ. πραιτ. 1,4,26^ ^3, 
2,4 ^6. 3,106,227 ^ 1,45,15?^ 10.31.47 12.40.12 ^12,63,2 

XI k. Aug. Op. ad senatum 2, 44, 4^ ^3, 38, 12^ ^5,4,24^ ^6, 
25,7. 4. θῦ, 85 ἢ 8,41,8. 11,48,21? 

k,. Aug. Cp. Julano pp. 3,33,12. 4,5,10. 4,28,1? 4,29, 
232? 94. 4,98,15. 5,20,2. 5,51,13. 0,2,20. 7,7,1 ^^ 1,15,2. 
8,21, 2. 8,37, 13 

k. Sept. Cp. Juliano pp. 1. 4.21 5,10,6 1 6,22,9 


Κι, Oct. Op. Ju/iano pp. 1,4,28 ^5, 4,25. 3,33, *13. *14. 


*45. 16. 4,5, 11. 5,4,26. 6,2,21. 6,571,606 ^ 1,4, 14^ 15 
xv k. Nov. Cp. Ἰουλιανῷ ἐπ. πραιτ. 1, 3, 44. 45. 1..4.29 
sine die 1,2,24 
ΧΙΠ k. Nov. Cp. ᾿Ιουμιανῷ ἐπ. πραιτ. 1,2,25 
xv k. Dec. Cp. Jwíiano pp. 1,3,46. 2,18,24. 4,21,2. 

6,2, 22. 6,27,4. 6,29,8.4. 6,97,23. 1,4,16 17 1,1,2. 

1, 45, 16 


. Op. x k. Dec. ...xópzv« τῶν πριβάτων 1,5,20 


xvnI k. Ian. Cp. Zriboniano viro eminent. quaestori 
$. p. 1,171 

3.531 POST CONS. LAMPADII ET ORESTAE VY. CC. 

x k. Mart. Cp. Juliano pp. 2,58,2773,1,15^ 16. 4,18,2. 
4,21,91. 5,37,25. 5,59,4. 6,22,10. *6,23,29. 0,28,3. 
*6,38, 3. 6, 40,2. 6, 43,2. 17. 11,1. 8,40,21.28? 11,48,22? 

prid. k. Mai. Cp. Johanni pp. 4,31,6? 6,21, 5 76,46, 6. 
6, 30,20. 21. 6,35,11. 6,37,24^ *6, 42, 31. 6,38,4 

nmn k. Aug. Cp. Johanni pp. 1,3,47. 1,4,30. *1, 5,21. 
*3, 28, 34. 6, 22, 11. *6, 24, 14, 6,25, *8^ ^ *9^ ^10 ^ *6, 26, 
107711. *6,27,6. *6,46,7 6,61,8 

X k. Sept. Cp. Johanni pp. *1,3,48. 9,31,26 

HI k. Sept. Op. Johann pp. 2,46,3 

k. Sept. Cp. Johanni pp. 1,3,49 ^ 1, ὅ,22 8,28, 917 0, 
22,12. 1,9,50 72, 3,29. 2,41,2. 2,52, 7. 2,55,0. 3,28, 
35 ^36 0,28, 4. *3,31,12. 5,59,5. 6,43,3. 7,17,2? 1,47,1. 
8,10,13. 8,39,4. *8,47,10. 8,506,4. 12,33,7 — 

Xv k. Nov. Cp. Johanni pp. 1,4,21?^77,40,2? 3,33,15. 


3, 94, 18^ 1, 91, 1. 4, 1,13... 4, 11, 1. 4, 51, 727^ 4, 54, 9. 6, 
23,90. 6,49, 1? 6,58,12. 7,40, 3. 8,40, 28 (ve/29). 8,53,36 

k. Nov. Cp. Johanni pp. 1,3,51. 2, 3,30. 2,40,5. *3, 1, 
17. *18. 4, 18, 3. 4, 27, 3. 4,29, 25 75, 13, 1? 4,31, 14. 4, 39,9. 
ἘΠῚ 7, AH. 5,27, 15.5, 91, 27. 06,97,25. 0:40: 8. 
6, 50, 18. 6, 58, 13^ ^8, 47, 11^ ^8, 48,6. 7, 6,1. 7, 15,3. 8,37, 14 

v k. Dec. Cp. Johanni pp. 1,3, 52. *5, 16,27. *6,42,22. 
6, 58, 14. 71,33,12. 1,54,3. 8,17,12: ad. senatum 6,30,22 : 
Floro c. r. p. et curatori dominicae domus et 
Peíro v. à. curatori divinae domus serenissimae 
Augustae et MMacedonio v. i. curatori et ipsi do- 
minicae domus 1,31,3 

pp. k. Dec. Cp. 6,4,4 

sine die Johanni pp. 4,31, 1 


4.532 POST CONS. LAMPADII ET ÜRESTAE VY. OC. 
ANNO SECUNDO. 

vim id. Mart. Cp. 1, 44,2 

XV k. Nov. Op. Johanni pp. *3,10,3. *3,34,14. *5,31,25. 
6, 20, 21. 6, 21, 18. 6, 31,6. 6,35, 12. 6,37,26. 6,38, 5. 
6,49, 12 8. 6,50, 19. 1, 72, 10. *8, 4,11. *8,10, 14. 8,14,7. 
8,25, 11. 8,36,5. 8,31, 15. *9, 9, 35 

ἃ. 533 DN. IUSTINIANO PP. Á. III CONS. 

id. Mart. Κωνσταντινουπολίταις 1,1,6 

vii k. April. Cp. ᾿Ἐπιφανίῳ ... ἀρχιεπισκ. 1,1,7 

k. Iun. Op. 3,2,6 : 

viu id. Iun. Op. Johanni archiepisc. 1,1,8 

xv k. Dec. Op. Hermogeni mag. off. 1, 3, 35 ^5, 11, 
117^ 1,24, 1^9, 19, 1^ 11, 48, 24? 

XVI k. Ian. Cp. ad senatum et omnes populos 1,11,2 

34.534 DN. IUSTINIANO PP. Α. n1 ET PAULINO VC. 

E" CONSS. 

VIII k. April. Rom. Zustiniano A. lohannes episc. urbis 

Rom. 1 


: 1,8 
id. April. ὌΡ. Archelao pp. Afr. 1,21,1?: Belisario 


mag. mil. per Or. 1,21,2 
k. Iun. Cp. senatui urbis Cp. et urbis Romae 6,51,1 
nti non. lul. Cp. Johanni pp. 6,23,31 
ni id. Aug. Cp. Ἰωάννῃ ὑπ. mew. 9,11, 12 
prid. id. Sept. Cp. Ἰωάννῃ ἐπ. πραετ. 1,3, 55 
id. Oct. Cp. Johanni pp. 0. ὅ8, 1 
k. Nov. Op. τοῖς πανταχοῦ γῆς ϑέεοφ. ἐπισκόποις 1,4, 
33 ^5, 4, 29? 
prid. non. Nov. Cp. "Ergawío ἀρχιεπίισκ. 1, 4,34 
sine die 6, 235, 32 
XVI k. Dec. Cp. senatui urbis Cp. sal. c. Cordi 


Ii 


AUTHENTICAE 


Cum iuris periti hodie Iustinianas Novellas non ex summulis glossatorum quas Authenticas vocant, sed ex 
ipsis legum verbis cognoscere et soleant et debeant, inutile visum est Authenticas illas in hac editione repetere. 
ut tamen ii, qui veteres iuris commentarios adeunt, intellegere possint, quibus Novellarum. capitibus  Authenticae 
in illis eitatae respondeant, tabulam subieci ita compositam, ut enotatis prius numeris constitutionum, quibus Authen- 
tieae in Codice lustiniano &upponebantur, adscriptis deinde verbis, a quibus Authentieae incipiunt. Novellarum 
eapita indicarem. duas Aufthenticas integras dedi, alteram (ad Cod. 1,2, 23), quae cum ius Novellarum male rettulisset 
in fori tamen usu obtinuit, alteram- (ad Cod. 4, 29, 22), quae hodie quoque nescio qua ex causa in iureconsultorum 
ore versatur. his accedunt duae constitutiones Frideriei I, item una Friderici I1: illas loco solito inter Authen- 
ticas exhibui, hane in partes secare nolui, sed laudatis in tabula paragraphis eius integram constitutionem ad finem 
adseripsi: primam tamen paragraphum in breve contractam (nam plenam Codicis libri non receperunt) etiam in 


tabulam (1, 2, 12) recepi. 


iy ; 


1,2, 12 Cassa et irrita esse nuntiari. [c. Frider. IL $ 1 | 1,3,20 Nunc autem Nov. 50.5 
per totam Italiam precipit omnia statuta et | 1,3,22 Nullus episcopus Nov. 123 c. 8 
consuetudines contra libertates ecclesie eius- | 1,3,25 Sed hodie nuila Nov. 123 c. 28 
que personas inductas adversus canonicas vel. . Generaliter autem Nov. 112 c. 2 
imperiales sanctiones, et ea de capitularibus | 1, 3,28 Licet testator Nov. 131 6. 11 
penitus aboleri mandat nova constitutio et de | 1,3,30 Quod pro hac causa Nov. 123 c. 2 
cetero similia attemptata ipso iure nulla esse ! 1,3,32 Causa quae fit Nov. 79 €. 1.3 
decernit. 81 contra fiat, pene que statute Clericus quoque Nov. 83 pr. e. 1 
sunt imminebunt. sed et si per annum huius Statuimus ut nullus c. Frider. IL $ 4 
novelle constitutionis aliqui inventi fuerint con- | 1,3,33 Licentiam habeat Nov. 131 c. 13 
temptores, bona eorum per totum imperium Sed dignitas Νον. 81 
nostrum impune ab omnibus occupentur. Presbyteros aut Nov. 123 C. 19 
1,2, 13 Ingressi monasteria Nov.56€.5 | 1,3,36 Adscripticios Nov. 123 €. 17 
Si qua mulier ; Nov. 123 €. 38 Si servus Nov. 129 δ: 11/1 Ὁ 
1,2,14 Hoc ius porrectum | Nov. 7 c. 1 Nov. 120 0. 6$ 3 | 1,8, 81 Episcopalis dignitas Nov 1220.2 -. 
Sicut alienatio . Nov. 7 €. 12 .. Verum et si legitimo ΝΟΥ. ὅ 6. 4 
Multo magis Nov.76c.11 Nov. 1200. 7. | 1,3, 48 Si captivi . | Nov. 115 c. 8 
Quibuscumque modis Nov.120c.5 | 1,3,51 Presbyteros diacone Nov. 123 c. 5 
Qui res iam dictas Νον. 17 6. 5. Νον. 120 0.11 | 1, 4, $8 Si quis litigantium Nov. 123 c. 21 
Si quas ruinas Nov.120c.1$2 | 1,4, 19 Praesides gentium i Nov. 15 c. 1 
Perpetua quoque Νον. 10. 3 Nov. 120 c. 6 Statuimus hoc edicto c. Frider. I1 56 
Sed et permutare Nov.7€.2 | 1,4, 28 Liberi furiosi A Nov.1150.8, 100 
Item sibi invicem Nov.546c.2 | 1,5,1 Item privilegium dotis . Nov.109 0.1. — xg 
Item praedium Nov.120€.7 | 1,5,4 Si vero dominus ..$2 «Erider. Heg M 
Qui rem eiusmodi Nov.120 c. 8 Nov. 716.3 Credentes praeterea ... e.PFrider.li$8 
Haec usus praestatio Νον. 120 6.2 | 1,5,19 Idem est de Nestorianis Νον. 118 6.3 814 
1,2, 21 Praeterea si habeat Nov. 120 €. 10 Gazaros | ; c. Frider. I1 $5. 
1,2, 23 Quas actiones alias decennalis [Nov. 131 c.6 | 1,19, 5 Quae supplicatio Nov. 119 6. 5 
alias vicennalis alias tricennalis praescriptio | 1, 48,1. Sed hodie Nov. 134 c. 9 
secludit, si loco religioso competunt, quadra- | 1,49,1S8i vero antequam "NOV.8 6,0; ΟΣ 
ginta annis clauduntur, usucapione quadrien- | 2,1,7 Si quis in aliquo * .;Nov.1190.8 ΠΝ 
nii praescriptione suum robur obtinentibus: | 2,12,25 Quod ius stabit s o04n1 2 INDICERE 
sola Romana ecclesia spatio centum annorum | 2,26,1 Sacramenta puberum sponte facta [c. Frider. I? . 
audente !. super contractibus rerum suarum non retrac- 
1,3,2 Item nulla communitas ^ c.Friderici I1 $2 tandis inviolabiliter custodiantur: per vim 
Sed neque curialem Nov. 123 C. 15 autem vel metum iustum sacramenta: etiam 
1,3,7 Sed iudex mittat . Nov. 123 c. 7 a maioribus extorta,. maxime. ne querimoniam 
1,3,8 Presbyteri diaconi Nov. 123 €. 20 | maleficiorum faciant, nullius esse momenti 
1,3,9 Presbyterum minorem Nov. 123 c. 13  jubemus. iE "xxi SUA 
Diaconissam Nov.123 c.13 | 2,38,1 Si omnes creditores nj ΝΟΥ͂. 119 €. 6 
1,3, 10 Séd novo iure Nov.123c.31 | 2,52,5 Si minor de dote — - Nov. 100 c. 2 
1, 5,13 Item quacumque c.Frider.IL $3 | 2,55,4 Decet? nullum arbitrum . Nov: & 6. 11 
1,3,14 Si quis episcopus Nov. 1230.11 | 2,68,1 Hodie hoc sácramentum . , Nov. 49 c. 3 
1, 3, 17 Interdicimus — ANov.1?3c.10 | 2,55,2]In isto sacramento .  . — Nov.49€.3 
1,3,19 Multo magis Nov. 22 €. 42 Principales personae. :  Nov.134 6/17: c ON 
Episcopo secum nullam Nov.6c.6 | 3,1,5 Ad haec si - THE 7^ dqNom 00 6, 225 2M 
. ty à ws : 


: T NL IN V 
(1) comma sola... gaudente additum ex Nov. 9 male ià- | niae historica. Leges 2.p. 112 (3) decernit. ius novum 


fellecta om. libri veteres (2) cf. Monumenta 'Germa- | edd. 


v 


(M 


HS 


"T 
cx: 


PT P E^ 


X 


Mo KT. QM 
Pe. LE Ü 
δ, ἡ ἢ 
ἣν m δὰ 
"^ 8 * HW " 


"ibri mei 


511 


.39,1,9 Iubemus ut si Nov. 115 c. 2 
93,1, 14 Hodie iuratur ΝΟΥ. 8 6. 8 
3, 1, 15 Hodie post iusiurandum Nov. 82 c. 10 

Sed hodie si iudex Nov. 82 c. 10 
3, 1, 16 Si contigerit Nov. $6 c. 2 
3,9,1 Offeratur Nov.53 c. 3 

Libellum vero Nov. 96 c. 1 
3, 11, 2 Quod fieri Nov. 53 c. 1 
3, 15,2 Qua in provincia Nov. 69 c. 1 
3,28, 6 Novissima lege Nov. 18 c. 1 

Unde et si parens Nov. 92 c. 1 
3,28,19 Sed si post XXV annos Nov. 115 €. 3 
3, 36,26 Si modo subiciatur Nov. 18 €. 7 
4, 10, 12 Immo a debito Nov. 134 €. 7 
4,10, 14Sed hodie prius Nov.4 6.2 
4, 12,4 Et omnino Nov. 52 c. 1 


4, 13, 5 Habita super hoc diligenti epis- [c. Frider. I* 
coporum abbatum ducum comitum? iudicum 
et aliorum procerum sacri nostri palatii exa- 
minatione omnibus, qui causa studiorum pere- 
grinantur, scolaribus et maxime divinarum 
atque sacrarum legum professoribus hoc nostre 
pietatis beneficium indulgemus, ut ad loca, in 
quibus litterarum exercentur studia, tam ipsi 
quam eorum nuntii veniant et habitent in eis 

2 secure. Dignum namque existimamus, ut cum 
bona facientes nostram laudem et protectionem 
omnes mereantur?, quorum scientia mundus 
illuminatur, ad obediendum deo et nobis eius 
ministris vita subiectorum informatur, uate- 
nus^ speciali dilectione ab omni iniuria defen- 

3 damus. Quis eorum non misereatur, cum 
amore scientie facti exules de divitibus pau- 
peres semet ipsos exinaniunt, vitam suam mul- 
tis? periculis exponunt et a vilissimis sepe 
hominibus, quod graviter ferendum est, "pe 

4 rales iniurias sine causa perferunt? Hac i 
tur generali et in eternum valitura lege de- 
cernimus$, ut nullus de cetero tam audax 


inveniatur qui aliquam scolaribus iniuriam. 


inferre presumat, nec ob alterius eiusdem 
provincie delictum, quod aliquando ex per- 
versa consuetudine factum audivimus, aliquod 
damnum eis inferat: scituris his? sacre conusti- 
tutionis temeratoribus et illius temporis, si* hoc 
vindicare neglexerint, locorum rectoribus, re- 


stitutionem rerum ab omnibus exigendam in. 


quadruplum, notaque infamie ipso iure eis 

irrogata dignitate sua careant in perpetuum. 

5 — Verumtamen si eis litem super aliquo negotio 

—. quispiam movere voluerit?, huius rei optione 

ata scolaribus eos coram domino aut magis- 

-— ftro suo vel ipsius civitatis episcopo, quibus 

6 hane iurisdictionem dedimus, conveniant. Qui 

vero ad alium iudicem trahere temptaverit, 

causa, etiamsi iustissima fuerit, pro tali cona- 

7 mine cadat! Hanc autem legem inter impe- 

riales constitutiones sub titulo 'ne filius pro 

patre' inseri iussimus. Datum apud Roncalias 
anno domini MCLVIII mense Novembri !'. 


..4,18, 1 Si quando quis Nov. 115 c. 6 
4, 19, 6 Quod obtinet | Nov. 48 C. 1 
4, 19 19Qui semel aut bis ; Nov. 90 c. 4 
.4,20,11 SI testis dicatur E Nov. 90 c. 6 
4,20,15 Rogati ut in testamentis . . Nov. 90 c. 2 
4, 20, 19 5] quis ab aliquo — Ὁ Nov.90c.9 
4, 21,18 Apud eloquentissimum : "W . Nov. 900,5 
4,21,20Ad haec et ex his ^ Nov.49c.2 

At si contractus - *  Nov.73€.8 
4,29,21 Sive à me sive ; ! Nov.61 €. 1 
4,29,22 Si qua cog crediti instrumento. E 184 6. 8 


349. cf. Monumenta l. c. p. 114. (2) sic- Monum., omnium 
(3) existimamus, ut bona faeientes nostra. 
5-]aude ac protectione tueantur Monum. 

eter 

quU ) huius Monum. 
V 


(4) quadam eos 
(6) edicimus lege Monum. 
(8) ipsi ins. Monum. (9) praesump- 
(10) etsi iustissima eausa fuerit pro tali 


(5) omnibus Monum. 


ierit yos 


duiasue ἃ debito eadat Monum. 


consentiat proprio viro aut scribat et propriam 
substantiam aut se ipsam obligatam faciat, 
iubemus huiusmodi nullatenus tenere aut va- 
lere, sive semel sive multotiens huiusmodi ali- 
quid pro eadem re fiat, sive privatum sive 
publicum sit debitum, sed ita esse ac si neque 
scriptum esset: nisi manifeste probetur, quod 
pecuniae in propriam ipsius mulieris utilitatem 
expensae sint. 


4, 30, 4 Contra qui propriam ΝΟΥ͂. 18 c. 8 
4,30,14 Hanc autem querelam Nov. 100 c. 1 
4 32, 16 Ad haec qui fructus Nov.34 c. 1 
4,34,11 Sed iam cautum est —... Nov..88 
4, 41, 2 Sed periculum ᾿ Nov. 11 c. 8 
5. 3, 18 Pater donationem? Nov. 22 
5, 3,19 Sed iam necesse est Nov. 91 c. 2 
5,3,20 Permissa est . Nov. 61 c. 1 
Dos data Nov. 91 c. 2 

Eo decursum est Nov. 119 c. 1 Nov. 127 c. 2 

Nunc deminutio inhibetur Nov. 91 6. 2 
5,4,15 Sed novo iure LE — ΝΟΥ. 18 c.3 
5, 4, 23 En eis AB permitan. d Nov. 51 
corati Nov. 117 c. 4 

5, 5,6 i ads nuptias Nov. 12 c. 1 
Ex complexu nefario Nov. 89 c. 15 

5,9,1 Eisdem poenis- Nov.22 c. 40 Nov. 30 c.2 
5,9,3 In propter. müptias NoHaUUdE Nov. 22. c. 23 
. Lucrum hoc Nov. 22 c. 25 


Nov.2c.3 Nov. 22 c. 46 
Nov. 22 c. 23. 26. 20 


: Ex testamento 
5,9,5 Hae res lucro 


Uxore mortua Nov. 98 c. 1 

. Si tamen mater Nov. 121 c. 3 
5,9,6. Sed si aurum Nov.2c.4 Nov.22 c. 4$ 
ὅ, 9.83 Nunc autem . Nov. 22 6. 10 
5,9,9 Ad eos solos Nov. 22 c. 21 
5,10, 1 Hoc locum habeat Nov. 22 c. 32 
5,12,29 Donationem quoque Nov. 91 €. 6 
5,13,1, 14 Sed quamvis dos Nov. 91 €. 5 
5, 14, 8 Aequalitas Νον. 91 6. 1 
Sed quae nihil Nov. 2 €. 5 

5, 15, 3 Quod locum habet Nov. 100 c. 2 
5,16, "21Sed hodie nemo Nov. 22 c. 8 
.5,17,5 E contra si Nov. 22 C. 19 
5,17, 1 Hodie quantiscumque Nov. 111 c. 11 
δ, 11,8. Sed novo iure Nov. 117 c. 9 
5, 17,9 Quod hodie- non Nov. 117 €. 10 
5, 17,10 Sed hodie non Nov. 22 6. 6 
b, 24, 1 Si pater causam Nov. 117 c. 7 
5,27,1 Novo huiusmodi Nov. 117 €. 4 
5,27,2 Nunc liberi soli Nov. 89 c. 12 
δ, 91, 8 Licet patri Nov. 89 6. 12. 15 
5,27,11 Quod ius locum Nov. 12 6. 4 
Constitutio nova  . Nov. 18 C. 11 

Et!3 hoc generaliter Nov. 78 6. 3 
Praeterea qui Nov. 14 pr. c. 2 

Item sine legitimis Nov. 74 c. 2 

Item si quis liberos Nov. 117 c. 2 

5, 30, 1 Sicut hereditas Nov. 118 6. 5 
5,34, 8 Minoris debitor Nov. 72 €. 2—5 
5$; 35, 2 Matri et aviae Nov. 118 €. 5 
| Sacramentum quidem Nov.-94 c. ? 
- Ad haec etsi Nov. 94 6.1 

5,37. Novissime cautum est Nov. 72 €. 6—8 
5, 10, 1, 5 Quod nunc generale Nov. 72 €. 8 
06,1,3 'Sed novo iure Nov. 134 6. 13 
6, 2, 18 Navigia c. Frider. II $ 9. 
6,8,2 Sed hodie quia ΝΟΥ͂. 18 €. 1. 2 
6, 18, 1 Praeterea si Nov. 58 6. 6 Nov. 117 6. 5 
6,20, 1 Ex testamento Nov. 18. €. 6 
6,20, 5 Quod locum habet Nov. 91 ὁ. 
6,20, 19 duin. tertiae itin nis Nov. 18 6. 4 


(11) die XXIII 
Nov. suppeditare calendarium  archigymnasii Βοπο- 
iis testatur Sigouius (12) in edd, continuatur Authen- 
ticae o decursum est (ad. 5,3, 20) (13) nova alia con- 
stitutio vulgo. Tu" : 


912 


6,25,21,3 Quod sine subscriptione Nov. 107 6. 1 
Hoc inter liberos Nov. 107 €. 2 
6,23,29 Et non observato eo Nov. 119 c. 9 
i Nov. 115 c. 8 


6,28, 4 Non licet parenti — 
6,28,4 Ex causa exheredationis 
6, 40, 2 Cui relictum quid 
6,42, 31 Amplius hoc qui 
6,43,3 Res quae subiacent 
6, 49, 5 Nisi rogati restituere 
Contra cum rogatus 
6,50, 7 Sed cum testator 
Sed in ea re 
Similiter Falcidia — . 
6,55,12In successione mortui 


Nov.115 c.4$9 
Nov. 922 C. 43. 44 
Nov.1c.1 
Nov.39 c. 1 
Nov. 123 6. 7. 8 
Nov. 108 c. 1 
Nov. 1 6. 23. 3 
Nov. 119 c. 11 
Nov. 131 c. 12 
Nov. 118 C. 1 


6,56,7 Et cum solis sororibus Nov. 22 c. 41 
In testamento quoque Nov. 115 C. 4 
Defuncto sine liberis Nov. 118 c. 2 


6, 58,3 Cessante successione! ΝΟΥ. 118 6.3.8 Nov. 1276.1 


Post fratres fratrumque Nov. 118 C. 3 

6,59,10 Omnes peregrini c. Frider. II $ 10 
6,59,11]1taque mortuo patre Nov.84 c. 1 
6,60, 1 Nisi tempus tricennale Nov. 22 c. 24 
6,61, 6 Excipitur quod Nov. 117 c. 1 
Item hereditas Nov. 118 c. 2 


Nov. 134 C. 11 
Nov. 92 c. 10. 17 


j Idem est et in his 
7,6,1 Ad haec qui suam 


1,11,4 Sed ex quo Nov. 119 c. 2 
7,33,1 Malae fidei possessore Nov. 119 c. 7 
7,939,121 Quod si quisbusdam Nov. 119 c. 8 


Nov. 112 c. 3 
Nov. 17 c.3 Nov. 83 pr. 
Nov. 96 c. 2 


1,43, 8 Qui semet actionem 
7,44, 3 Brevissimas lites 
1,45,14 Et consequenter 


7,49,1 Novo iure qui dioit Nov. 124 c. 2 
7,61, 1 Novo iure causa Nov. 125 c. 1 
7,62,6,5 Hodie cuilibet Nov. 23 c. 1 
1, 68,2 Ei qui appellat Nov. 49 pr. c. 1 
Si tamen in medio Nov.93€.1 
Sed lis quae Nov.230.2.- 
ltem si appellatione Nov.119c.4 — 
1,72,9 Et qui iurat Nov.530.4 
8,13,14 Hoc si debitor Nov. 4 6.2 


Nov.53c.5 Nov.9: 6.4 
c. Frider. II $ 11 
Nov. 18 6. 10 
Nov. 73 c. 1. 2 
Nov. 91 6. 8. 4 
Νογ.91 6.1 
Νον. 1126.1 
Nov. 1126.1 
Nov. 112 c. 1 


8,13,27 Quod obtinet si 

8, 16, 8 Agricultores 

8, 17, 7 Item possessor 

8,17,118i quis vult 

8,17,12Quo iure utitur 
Si quid ex rebus 

8,36, 1 Litigiosa res est 

8,36,3 Nunc si heres 

8,36,4 Talis alienatio — 


8,39, 2 Haec ita si pactum Nov. 99 c. 1 
8, 40, 3 Praesente tamen Nov.46.123 — 
8,42, 16 Nisi debitor Nov.4c.3 . 
5, 51,3 Antiqua lex erat Nov. 54 pr. 6.1 
8,53,34]tem et ἃ privatis Nov.530.2 Ὁ ΠΝ 
8,55, 1 Haec quoque revocantur? Nov.220.35 . : 
9,4,3 Novo iure nullam Nov. 134 6. 9 
9, 9, 11 Sed novo iure potest Nov. 117 €. 8 
9,9, 15 Si vero criminis Nov. 134 €. 5 
9,9,29 Sed hodie adultera Nov. 134 6. 10 

Si quis ei Nov. 117 c. 15 
9, 19, 6 Item qui domum Nov.60 c. 1 

Sed nec ante Nov. 115 c. 5 
9,49,10 Bona damnatorum Nov. 134 c. 13 


3DE STATUTIS ET CONSUETUDINIBUS CONTRA LIBERTATEM ECCLESIE EDITIS, ET IMMUNITATE 

LOCORUM RELIGIOSORUM UBIQUE MORANTIUM ET FORI PRIVILEGIO, ET GAZARIS ET PATERE 

NIS ET ALIIS HERETICIS EORUMQUE SUCOESSORIBUS, ET NAVIGIIS, PEREGRINIS ET ADVENIS — — 

QUOCUMQUE LOCORUM HOSPITANTIBUS pvc bei ET DE AGRICOLARUM SE- 
ITATIBUS. | 


Fridericus dei gratia Romanorum imperator et semper Augustus ducibus marchionibus comitibus eunetisque ὯΝ 
populis, quos elementie nostre regit imperium, salutem et gratiam. NS i 


In die, qua de manu sacratissimi patris nostri 
summi pontificis recepimus imper diadema, cura- 
vimus X dei et ecclesie sue honorem edere quasdam 
leges, quas presenti paginae iussimus annotari per 
totum nostrum imperium publicandas, per imperialia 
vobis scripta precipiendo mandantes, quatenus eas 
quisque in suo districtu irrefragabiliter et inconcusse 
servetis. sunt autem bee leges: 

Ad decus et honorem ^ imperii et laudem Romani 
principis nichil magis videtur accedere, quam ut ex- 
purgatis quibusdam ὅ erroribus et iniquis quorundam 
statutis penitus destitutis de cetero ecclesia plena 


quiete vigeat et secura gaudeat libertate. sane adeo. 


infidelium quorundam et perversorum iniquitas habun- 
davit, ut non dubitent contra apostolicam discipli- 
nam et sacros canones sua statuta confingere ad- 
versus ecclesiasticas personas et ecclesie libertatem. 

1. Cum ergo ecclesia, que nichil debet [AwfA. 1, 2, 12 
preter bonum appetere, dispositione divina faciente 
nichil velit quod nobis eodem cursu voluntatum non 
placeat, nos Fridericus Romanorum dei gratia impe- 
rator et semiper Augustus hae edictali lege irritamus 
et precipimus irrita nuntiari omnia statuta et con- 
Suetudines, que civitates vel loca, potestates consules 


vel quecumque alie persone contra libertates eccle- | 
sie vel personas ecclesiasticas edere vel servare . 
temptarunt adversus canonicas vel imperiales sanc- — . 
tiones; et ea de capitularibus suis mandamus infra 
duos menses post huiusmodi publicationem edicti 
penitus aboleri: et si de cetero similia attemptave- 
rint, ipso iure decernimus esse nulla, et eos sua 
iurisdictione privatos superiori protinus applicanda 7, 
nec non locum, ubi deinceps talia presumpta fuerint, 
banno mille marcharum precipimus subiacere, potes- 
tates vero, consules rectores statutarii et scriptores 
dictorum statutorum nec non consiliarii locorum ipso- 
rum, qui secundum statuta vel consuetudines memo- 
ratas iudicaverint, sint ex tunc ipso iure infames; 
quorum &ententias et actus alias legitimos statuimus 
aliquatenus.non tenere. quisi: per annum huius nostre 
constitutionis inventi fuerint contemptores, bona eorum 
per totum nostrum imperium mandamus impune ab 
omnibus occupari, salvis nichilo minus aliis penis 
contra tales iu generali concilio promulgatis. | 

2 Item nulla communitas vel persona L4ut/. 1. 3, 2 
publica vel privata collectas sive exactiones, angarias 
vel parangarias ecclesiis aliisque piis locis aut ee-. 
clesiasticis personis imponant aut invadere ecclesiaS- — 


RS Rei nma 
εἰ Aor LE 
"ex e 


- (1) edd. extremam huius Authenticae partem inde a. verbis 
post fratres ex utroque (— JVov.118 c. 3) separatim ez- 
hibent (2) vulgo incipit Quod mater filio donat (3) hanc 
. constitutionem, quae legitur in libris collectionis iuris quam 
Volumen vocant, ex Regestis Honorii papae edidit Pertz 


in Monumentis Germaniae historicis Leg. II p.243: data... 
est a. 1220 d. XXII m. Nov.: pro rubrica supra data o 
in Regestis haec praemittuntur: constitutio in basilica g LH * 
beati Petri (4) decorem Hegesta (8) quorundam Regesta ——— "M d 
(6) dei ins. libri (1) superiori prot. appl. om. Hegesta ΠῚ 


.. ἐν ἢ 


513 


fica bona presumant; quod si fecerint et requisiti 
ab ecclesia vel imperio emendare contempserint, 
triplum refundant et nichilo minus banno imperiali 
subiaceant, quod absque satisfactione debita nulla- 
tenus remittatur. 

9 Item quecumque communitas vel [4ufh. 1, 3, 13 
pereous per annum in excommunicatione propter 
ibertatem ecclesie facta perstiterit, ipso iure impe- 
riali banno subiaceat, a quo nullatenus extrahatur, 
nisi prius ab ecclesia beneficio absolutionis obtento. 

4 Statuimus autem, ut nullus eccle- [4ufh. 1, 3, 32 
siasticam unam in criminali questione vel civili 
trahere ad iudicium seculare presumat contra con- 
stitutiones imperiales et canonicas sanctiones. quod 
si fecerit, actor a iure suo cadat, iudicatum non te- 
neat et iudex sit ex tunc iudicandi potestate pri- 
vatus. sancimus etiam, ut, si qui clericis vel per- 


 Sonis ecclesiasticis iustitiam denegare presumpserint, 


tertio requisiti suam iurisdictionem amittant. 

9 Chataros Paterenos Leonistas Spe- [4ut. 1, 5, 19 

ronistas Arnaldistas cireumcisos et omnes hereticos 
utriusque sexus, quocumque nomine censeantur, per- 
petua dampnamus infamia, diffidamus atque banni- 
mus, censentes, αὖ bona talium confiscentur nec ad 
eos ulterius revertàntur, ita quod filii ad successio- 
nem eorum pervenire non possint, cum longe sit 
gravius eternam quam temporalem offendere maiesta- 
tem. qui autem inventi fuerint sola suspitione nota- 
biles, nisi ad mandatum ecclesie iuxta consideratio- 
nem suspitionis qualitatemque personae propriam 
innocentiam congrua purgatione monstraverint, tam- 
quam infames et banniti ab omnibus habeantur, ita 
quod, si sic per annum permanserint, ex tunc eos 
sieut hereticos condempnamus. 
- 6 Statuimus etiam! hoc edicto in  [4uth. 1, 4, 19 
perpetuum valituro, ut potestates vel consules seu 
rectores, quibuscumque fungantur officiis, pro defen- 
sione fidei prestent publice iuramentum, quod de 
terris sue iurisdictioni subiectis universos hereticos 
ab ecclesia denotatos bona fide pro viribus exter- 
minare studebunt, ita quod amodo, quandocumque 
quis fuerit in potestatem sive perpetuam vel tem- 
poralem assumptus, hoc teneatur capitulum iura- 
mento firmare; alioquin neque pro potestatibus neque 
pro consulibus? habeantur, eorumque sententias de- 
cernimus ex tunc irritas et inanes. 

7 Si vero dominus temporalis requi- [4wtA. 1, 5, 4 
situs et amonitus ab ecclesia terram suam. purgare 


.neglexerit ab heretica pravitate, post annum à tem- 


pore monitionis elapsum terram ipsius exponimus 
catholicis occupandam, qui eam exterminatis :hereti- 
cis absque ulla contradictione possideant, etin fidei 
puritate conservent, salvo iure domini principalis, 
dummodo super hoc nullum prestet obstaculum, nec 
aliquod impedimentum opponat?; eadem nichilo minus 
lege servata contra eos, qui non habent dominos 
principales. 

8 Credentes praeterea receptatores, ([4uth. 1,5, 4 
defensores et fautores hereticorum bannimus 4, firmi- 


ter statuentes, ut si, postquam quilibet talium fuerit . 


excommunicatione notatus, satisfacere contempserit 


infra annum, ex tunc ipso iure sit factus infamis 
nec ad publica officia seu consilia vel ad eligendos * 
aliquos ad huiusmodi nec ad testimonium admittatur: 
sit etiam intestabilis, ut nee testandi liberam habeat 
factionem nec ad hereditatis successionem accedat. 
nullus preterea ei super quocumque negotio, set ipse 
aliis respondere cogatur. quod si forte iudex exsti- 
terit, eius sententia nullam obtineat firmitatem, nec 
causae alique ad eius audientiam perferantur: si fuerit 
advocatus, eius patrocinium nullatenus admittatur: 
si tabellio, instrumenta confecta per ipsum nullius 
penitus sint momenti. 

9 Navigia quocumque locorum per- [4ut. 6, 2, 18 
veniant, si quo casu contingente rupta fuerint vel 
alias ad terram perveniant, tam navigia ipsa quam 
navigantium bona illis integre reserventur, ad quos 
spectabant, antequam navigium huiusmodi periculum 
incurrisset, sublata penitus omni consuetudine loco- 
rum, que huic adversatur sanctioni, nisi talia sint 
navigia, que piraticam exerceant, aut sint nobis vel 
Christiano nomini inimica.  transgressores autem. 
huius nostre constitutionis bonorum publieatione mul- 
tentur, et si res exegerit, eorum audacia iuxta man- 
datum nostrum modis omnibus$ compescatur. 

10 Omnes vero peregrini et advene [4wuA. 6, 59, 10 
libere hospitentur, ubi voluerint, et hospitati, si 
testari" voluerint, de rebus suis ordinandi liberam 
habeant facultatem; quorum ordinatio inconcussa ser- 
vetur. si vero intestati decesserint, ad hospitem 
nichil perveniat, set bona ipsorum per manus epis- 
copi loci tradantur si fieri potest heredibus vel in 
pias causas erogentur. hospes vero, si aliquid de 
bonis talium contra hanc nostram constitutionem 
habuerit, triplum episcopo restituat quibus visum 
fuerit adsignandum, non obstante statuto aliquo aut 
consuetudine seu etiam privilegio, que hactenus con- 
trarium inducebant. si qui autem contra presump- 
serint, eis de rebus suis testandi interdicimus facul- 
tatem, ut in eo puniantur, in quo deliquerunt, alias 
proüt culpe qualitas exegerit puniendi. 

11 Agricultores et circa rem rusti- [4wtA. 8, 16, 8 
cam occupati, dum villis insident, dum agros colunt, 
securi sint quacumque parte terrarum, ita ut nullus 
inveniatur tam audax, ut personas? boves agrorum 
instrumenta aut si quid aliud sit, quod ad operam 
rusticalem pertineat, invadere capere aut violenter 
auferre presumat. si quis autem statutum huius- 
modi ausu temerario violare presumpserit, in qua- 
druplum ablata restituat, infamie notam ipso iure 
incurrat, imperiali animadversione nichilo minus pu- 
niendus. 

12 ?Nos vero Honorius episcopus servus servorum 
dei has leges ἃ Friderico Romanorum imperatore 
filio nostro carissimo pro utilitate omnium Christia- 
norum editas laudamus approbamus et confirmamus 
tamquam in eternum valituras, et si quis ausu teme- 
rario, inimico humani generis suadente, quocumque 
modo has infringere temptaverit, indignationem dei 
omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum 
ge noverit incursurum. 


(1) etiam om. Auth. 
(3) apponat Auth. 
dum Auth. 


(2) neque pro rectoribus ns. Auth. 
(4) damnamus Auth. (δ) eligen- 
(o) aliis egesta (1) testare Regesta 


| (8) personam Regesta (9) confirmationem Honorii omit- 


tunt. Regesta 


Typis J. B. Hirschfeldi, Lipsiae. 


Kun sw — ER | EXE 1.» 
ἢ 100 7 gm ; || e EE ΠΣ |o [sung 
ΟῚ J3q B. ? ; |] 7 S | $i B : ER "1 
Jr MA uS RS | : 30r e i ΨΩ D urs 
Ἵ ἤφυι ἱ e 2 ; 3 : EI SS Suo Map Qi. 
Ea 123990. 7 NEM | am dy rat 13162] dut2-. 01 
asdgiD i10). 


* 


Corpus juris civilis 


Justinian I, Emperor of the 
Corpus iuris civilis 


East. 


uJ 
2 
Oo 
2 
uJ 
a 
r- 
Ο 
ζ΄ 
Ο 
[e 
ul 
1 
- 
α. 


CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET 
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY 


ἜΣ 
Ted 
» 


TER 
"κ