/
'Ron-L
CORPUS
lURIS CIVILIS
EDITIO STEREOTYPA QUINTA
VOLUMEN SECUNDUM
CODEX lUSTINIANUS
RECOGNOVIT
PAULUS KRUEGER
503734
h. a. 5o
BEROLINI
APUD WEIDMANNOS
MDCCCXCIL
III
vodicis lustiniani editio quae iam prodit
minor ex maiore mea repetita est additis
variis lectionibus eis, quibus careri non posse
videbatur. quibus ut cum fructu lectores uti
possint, librorum manu scriptorum, quibus
recensio mea nititur, ceteraeque suppellectilis
criticae condicionem breviter exponam.
Praestantissimi omnium antiquissimique
libri saeculo VI vel VII scripti fragmenta
extant in libro Veronensi (V). is liber olim
Codicem integrum complexus est : reliqui libri
Codicem in duas partes divisum exbibent, ut
in aliis libri I— VIIII, in aliis libri X— XII
scripti sint.
Prioris partis libri derivati sunt ex Codi-
cis Epitoma, quae vix quartam Codicis partem
continebat. genuina buius Epitomae forma
non extat, sed auctam nonnuliis supplemen-
tis ex integro Codice additis repraesentant
libri Pistoriensis (P) saec. X vel XI, Pari-
siensis 4516 (L) saec. XI, Darmstadiensis (i>)
saec. XII : ex eiusdem propaginis libro auctor
legis Romanae canonice comptae (A) saeculo
VIIII constitutionum syllogen mutuatus est.
libri a saeculo XI exeunte exarati ex libris
Epitomae auctae ita promanarunt, ut sup-
pletis ex integri Codicis exemplis constitu-
tionibus Latinis quae adbuc deerant (deside-
rabatur autem plus quam dimidia pars) reliqua
ad eadem exempla castigarentur. huius clas-
sis antiquissimis libris Casinate (C) et Bero-
linensi 273 (R) usus sum: quorum librorum
ubi utriusque lectio mendosa est aut alteruter
deficit, alios eiusdem classis lihros {MNQUW)
adscivi. in lectionibus Epitomae auctae ad-
scribendis libros Parisiensem et Darmstadien-
sem qui cum Pistoriensi conspirare solent
praetermisi.
Librorum X, XI, XII codices ultra sae-
culum XII extremum retrahi non possunt.
fundamentum editionis esse volui libros anti-
quissimos Parisiensem 4537 (K) saec. XII
extr. et Oxoniensem {0) saec. XIII: horum
ubi alteruter deficit vel utriusque contextus
pessumdatus est , lectiones libri Vindobonen-
sis 2130 (/) saec. XIII aliorumque librorum
scriptorum (dett.) vel etiam editorum subieci.
Tradita per libros manu scriptos lectio
neque mendis neque hiatibus ex librariorum
neglegentia ortis caret: nonnulla etiam data
opera omissa sunt. cui damno reparando
alia subsidia praesto mihi fuere. atque in
eis quidem constitutionibus, quarum pristina
forma Codicibus Gregoriano Hermogeniano
Theodosiano vel Novellis ante lustinianum
latis traditur, veram lectionem plerumque
certa coniectura reperire licuit. neque minore
ad eam restituendam adiumento fuerunt ver-
siones indices adnotationes commentatorum
Graecorum lustiniani aequalium aut paulo re-
centiorum, quae in Basilicis aliisque iuris
Graeci collectionibus extant.
In eis quae data opera omissa sunt re-
stituendis partim eadem illa partim alia
subsidia suppetunt: truncae autem sunt con-
stitutionum inscriptiones subscriptionesque.
inscriptiones enim in omnibus libris ne Vero-
nensi quidem excepto communem breviatoris
licentiam subisse, quae e nominibus eorum
hominum, ad quos constitutiones datae sunt,
uno electo ceteros recideret, epitoma Codicis
quae Summa Perusina vocatur (S) abunde
nos docuit. atque hoc quidem damnum in
libri quarti parte posteriore ex Summa Peru-
sina reparari potuit: in reliquis Codicis par-
tibus pauci tantum eiusmodi hiatus ex aliis
constitutionum collectionibus vel ex legibus
iuiigendis vel etiam ex lustinianis Institutio-
nibus explentur.
Subscriptiones veterum codicum librarii
omissis quibusdam quae inutilia visa sunt in
breve contraxerunt, recentiorum librarii fere
omnino abiecerunt. quarum subscriptionum
quae ita perierunt in libris novem prioribus
plerasque Haloander ex libro manu scripto
Egnatiano nunc deperdito restituit, in poste-
rioribus libris nonnulla Cuiacius e libris iam
item amissis, plurima supplementa Theodo-
sianus Codex suppeditavit.
Graecas constitutiones libri scripti omit-
tunt excepto Veronensi, qui quattuor consti-
tutionum Graecarum fragmenta servavit. ple-
rumque tamen ipsa constitutionum verba vel
indices earum e iuris Graeci libris restituere
licuit: qui indices in hac editione ita ab ipsis
constitutionibus distincti sunt, ut versuum ini-
tia paululum intra solitum spatium retrahe-
rentur. inscriptiones Graecarum constitutio-
num ex temporis ordine passim supplevi,
ac tacite quidem: supplementa ista uncinis
quadratis inclusi. punctis indicavi, quam
sedem olim habuerunt eae constitutiones, qua-
rum ne indices quidem aetatem tulerunt.
Latinarum quoque constitutionum earum,
quae lustiniani sub diversis titulis iteraverunt,
paucae in libris nostris exciderunt: has e
geminis legibus ita restitui ut stellulas singu-
lis versibus praeponerem.
Graece scriptorum interpretatio Latina in
notis aut infra notas addita est.
Scripsi Berolini die xv m. Martii 1877.
IV
SIGNORUM EXPLTCATIO.
A = lex Romana canonice compta, cui insunt haec:
2, 3, 6. 12. 17. 20. 2, 4, 27. 38. 39. 41. 2, 11, 1. 8. 10. 20. 22.
2,12,6. 2,19,4.7.9.12. 2,27,1. 2,34,1. 3,12. 3,15,1.
3, 16. 3, 22, 1. 4. 3, 28, 17. 19. 21. 23. 27. 28. 35 pr. 3, 29,
2.3. 3,32,2.7.15.22.27. 3,34,1.2.4.10—13. 3,35,1—5.
3, 39, 5. 6. 3, 44, 12. 4, 1, 2. 4, 19, 2. 4, 20, 5. 6. 8. 9. 11. 12.
14.17.19. 4,22,1.4. 4,24,2.3.12. 4,32,27. 4,34,1.10.
4, 38, 14. 4, 42. 4, 43. 4, 44, 2. 4, 65, 3. 15. 33. 5, 4, 26.
5, 5, 2. 8. 5, 9, 2. 6, 1, 1. 4. 6, 2, 2. 6, 22, 4. 6, 35, 12.
6, 42, 3 pr. §1. 7, 6, l § 3. 3*. 7, 11, 4. 7, 13, 2. 3. 7, 33, 1. 2.
10.12. 7,.35, 1— 6. 7,46,1.2. 7,49. 8,4,7. 8,52.
B — Basilica
B2 =. scholia Basilicorum
B (x.TT.) et B2{x.7t.) indicant ro nara ■jtoSns
C = Casinas 49 saec. XI vel XII ad libros I— VIIII
D = Darmstadiensis 2000 saec. XII ad libros I— VIIII
F = Digesta Florentina ad l, 17
/ = Vindobonensis 2130 saec. XIII ad libros X— XTI
K = Parisiensis 4537 saec. XI [ extremi ad libros X —
XII
L = Parisiensis 4516 saec. XI ad libros I— VIIII
3/ = Montispessulanus H 82 saec. XII dd libros I —
VIIII
N = Parisiensis 16910 saec. XII ad 5, l — 12. 14 — 17.
= Oxoniensis Bodleianus 3361 (Seld. Arch. B 31)
saec. XIII ad libros X— XII
P = Pistoriensis 66 saec. X vel XI ad libros I— VIII
p = supplementa manus secundae in libro P
Q = Berolinensis 275 saec XII ad libros I — VIIII
R = Berolinensis 273 saec. XII ad libros I— VIIII
S = Summa Perusina edita in Heimbachii Anecdotis
Graecis vol II
U = Vercellensis 127 saec. XII ad praefationes (pag. i — 4)
V = Veronensis LXIl saec. VI vel VII , in quo extant
haec : 4, 48, 2—4, 49, n. 4, 54, 9 fin.— 4, 60, i. 4, 64, 7—
4,65,21. 5,17,10—5,18,5. 5, 24, 1 — 5, 24, 8 in. 5,24,11
—5,28,8. 5,31,8—5,32,11. 5,37,3—5,37,22,2*. 5,40,1
— 5, 43, 9 in. 5, 50, 2—5, 59, 5, 1. 5, 71, 2- 5, 7.5, 1. 6, 2,
21,5—6,3,1. 6,4,4,23—6,7,3. 6,13,1—6,20,4. 6,21,4
—6,23,15. 7,4,7—17. 7,40,2—7,43,2. 7,54,2—7,58,3.
7, 62, 39,1* fin.— 7, 63, 5,1. 7,66—7,71,4. 8,1-8,4,7.
8,13,4—27. 8,16,4—8,17,11. 8,30,3—8,33,3,5. 8,38,3
—8,40,7. 8,41,4—8,42,16. 8,44,27—8,47,10,3. 8,53,
23—8,53,35,3'. 11,62,6—11. ! 1, 62, 12— 14. 12,33,5,3
—12, 33, 8, 2. 12, 35, 18, 1*— 12, 36, 4 pr. — Cf. librum
meum qui inscriptus est Codicis lustiniani fragmenta
Veronensia. Berolini 1874.
W = Vaticanua 1427 saec. XII ad praefationes (pag. i
—4.
Ambr. = excerpta codicis Ambrosiani G. 58 sup. saeo.
X vel XI, cf. Fr. Maassen, Bobienser Excerpte dea
R5m. Rechts, Wien 1864. insunt haec: 1,3,5.7—10.
13. 14. 20 pr. 33.53. 1,4,2.4.24. 1,12,2.5. 1,13,1. 3,12,2.9
Coll. = CoIIectio XXV capitulorum (cf. Heimbachii
Anecdota II)
Coll. = Collatio legum Mosaicarum et Romanarum
Const. = Constitutionura ecclesiasticarum collectio, quae
indices constitutionum 1, l — 13 cum paratitlis com-
plectitur : cf. Voelli et lustelli bibliotheca iuris cano-
nici veteris, Parisiis 1661 p. 1217 seqq.
Cut. = Cuiacii lectiones e libris manu scriptis enotatae
in editione librorum X — XII
Dig. = Digesta lustiniani
Epit = Epitome iuris (Zachariae, lus Graeco-Romanum II)
Greg. = Gregorianus Codex
Hal. = Haloandri editio Norembergae 1530
Hermog. = Hermogenianus Codex
Inst. = Institutiones lustiniani
Nomoc. = Nomocanon XIV titulorum : cf. Pitra iuris ec-
cIesiasticiGraecorumhistoriaetmonumentaIIp.433seqq.
Nov. = Novellae.
'PoTt. — y4l 'PoTtai ed. Zachariae, Lipsiae 1836
Sirmond. = constitutiones a Jac. Sirmondo editae
Th. = Theodosianus Codex
Vat. = Vaticana fragmenta
Utinensis = excerpta libri Utinensis (cf. Haenel in prae-
fatione Novellarum a luliano epitomatarum p. X), cui
insunt 7, 2, 9—11. 14. 7, 4, 8. 12. 7, 7, 1. 7, 10, l. 4—7
«* litterulae ad codicum notas adscriptae distinguunt
scripturam primitivam (e. g. JR«) et emendatara (/?*)
*" litterulis ad codicum notas adpositis distinguitur
codicis scriptura (e. g. /20 a diversa Icctione, quae
in eodem codice praemisso vocabulo vel sive alias
adnotata est [R")
? interrogationis signum codicum notis postpositum ad
proxime praecedentem notam solam referendum est
dett. = libri deteriores
edd. = editiones
inc{ertus) ins{erit) pr{incipium) suppl{et)
Haec in adnotatione leguntur. in contextu editionis
solita inscriptionum subscriptionumque compendia retenta
sunt, quorum haec explicare sufficiet:
in inscriptionibus pp. est praefectus praetorio, pu. prae-
fectus urbi,
in subscriptionibus d. data, dn. lustiniano pp. A. domino
nostro lustiniano perpetuo Augusto (ad annos 528. 533.
534), />p. proposita (initio subscriptionum), pjo. rf. proposita
die, s. d. sub die, vc. vir clarissimus, vv. cc. viri clarissimi
ADDENDA
1, 3, 28, 5 in urbis episcopij in viri reverentissimi {vel
religiosissimi) episcopi vertit ISomoc. recte
1, 3, 31 7iot. 13 lusliniani secundum constitutionum or-
dinem legerunt d. k. lan. : olim autem
fuisseputo d. * k. lan. : JJioscorus enim ex-
eunte anno 472 Erylhrio videtur successisse
1, 4, 2 ad Claudium pu.] libri cum Th.: fuerit ad
Claudium proconsulem Africae
], 4, 6 inscr. rufino pp.] eutychiano pp, Th. 11, 30, 57
cum legibus iungendis, om. iibri iti lege
gemina (7, 62, 29) et videntur afuisse a Th.
9, 40, I6j ubi traditur: impp. arc. ethon. aa.
post alia eutychiano pp. — Rufini nomen
ex subscriptione Th. 9, 40, 15 (Arcadio et
Rufino conss.) aut aberravit aut ab lusti-
nianis suppletum est, cf 5, 71, 18. 7, 62, 17
1, 5, 4 supplementa Basilicorum auctoritate ex Th.
recepta (not. 10. 13) reprobat Zachariae
{Kritische Vierteljahrsschrift 16 p. 231),
quia fieri possit, ut Thalelaei index (== B)
spectet lectionem Codicis lustiniani prio-
ris, libri autem Latini cum Nomoc. et
Const. repetitam Codicis praelectionem se-
quantur: cf praefatio editionis criticae
p. XII II sqq.
1, 5, 8, 4 de supplemento ex Th. et B {not. 8) Zacha-
riae idem monuit quod supra ad 1, 5, 4
1, 26, 6 de annonis praefectorum egisse Zachariae
recte collegit ex rubrica ^ 56, s (neol
avvbvojv xai reXsa/uaroJv), in quem litulum
teste indice Basilicorum Coisliniano re-
cepta est, cf. B vol. V p. m not. 5
1, 34, 2 breviorem indicem exhibent B Fabroti (6,
1, 45): 0^ovTi^6iv 6(peiXovaiv 01 aq-/jovxe<o
xc5v eTtaoxidiv, i'va /ut} ^la^wat ra Ttargt-
fjioviaXta xcoQia [id est providere debent
praesides provinciarum , ne detrimentum
capiant fundi patrimoniales)
1, 34, 3 not.'6 breviorem indicem exhibent B Fabroti
(6, J, 46): 'Eni roXs TCgoayyeX&eTaiv a)S tpt-
axaXiots nQdyfiaai acpQayis ovx emrid^exat
naQo. TQ> xSjurjrt rcov d'TjaavoaJv i^/uajv nQo
reXeias rcbv ^rjrov/uevoiv StaxQiaecas (id est
rebus tamquam fiscalibus delatis signum
a comite thesaurorum nostrorum non ante
imponatur, quam causae cognitio ad finem
perducta est)
2, 4, 9 otim fortasse fuerit Si super possessione,
quae tibi per filium tuum ex matris eius
hereditate quaesita est i'el., cf B et B2:
traditam lectionem tuetur versio B
2, 15, 2 § 1 post censemus B addunt xav rtves wat t^s
iSixrjs ovaias rov evas^eardrov ^aaiXicos
q)Qovrit,ovres (id est licet inter eos sint,
q^ii rei privatae piissimi imperatoris curam
gerunt) : quae dubito utrum verum supple-
mentum praestent an ex Thalelaei adno-
tatione originem ducant
2, 17, 2 extr. post cura B addunt xai oos ^ovlet (pv-
Xa^ov avrd (id est et prout vis id tuere)
2, is, 18 extr. ad uteris B addunt apud praesidem pro-
vinciae
2, 19, 5 ante iurisdictionis tenore secundum B et S
suppl. oblato emptori pretio
3, 40, 2 inscr. Sallustio pp. recte om. Th. et Consult.
3, 10: nam Flavio Sallustio pp. Galliarum
a. 362 successit Mame?'iinus, Sallustius
autem Secundus hoc tempore pp. Orien-
tis in legibus appellatur Secundus. Sallus-
tii nomen fortasse aberravit ex subscrip-
tione Th.2,n,v
post 4, 20,20 iteratam fuisse 1, 5, 21 probare videntur
B 20, 1, 45
4, 32, 26, 2 med. secundum B excidit venerabilium do-
morum privilegium , ne supra quartam
centesimae partem usuras debeant, quod
confirmat B2 25, 1, 11 sch. 7, non agnoscit
Theodorus in B2 h. l.
4, 32 post c. 27 ediliones restituerunt duarum consti-
tutionum argumenta, quae re vera indices
Nov. 121 c.i et Nov. 138 sunt
4, 43, 2 ad Th. et B sic videtur emendanda esse:
si quis vendiderit, emptor obtinendi e. s.
h. f., venditione in hoc tantummodo valente,
ut liceat ipsi qui rel.
5, 5, 5 not. 6^ et abundantio scripsi, et abiratio P, om.
D: cum Cynegius pp. fuerit a. 384—389,
possis etiam de a. 388 cogitare
6, 4, 4, 1 fin. ex Epitoma ad Prochiron mutata 36, 40
supple: et fiTj jjSei 6 ndrQcov, Svvarat avrovs
xaraSovXovv, enstSrj ix rov arQarsvea&at
Soxovatv elvai d%dQiarot (id est si nescierit
patronus, potest eos in servitutem redigere,
quia railitando ingrati videntur esse)
6,20,13 a patre propter 6, 6I, 6 addidisse videntur
lustiniani, cf 3, 36, 18
6, 20, 14 verba quam habuit p. s. m. tempore, dotem
non conferenti 7ie muta, sed verba quam
habuit refer ad dotem: cf. Fein Colla-
tion p. 341
6, 42, 15 fuerit olim heredes eamque hereditatem pater
. . , intellegi potest restituendae hereditatis
fideicommisso, mutata videlicet ad 6, 6I, 6
6, 48, 1, 10 arQaridnais in avarQaricorais emendat Za-
chariae
7, 12, 1 subscriptionem Cuiacius in Recit. ad h. l. ex
libro restituit consulibus ad coniecturam
a se de inscriptione prolatam (cf not. 5)
tacite emendatis
7, 33, 1 pr. et omissam lustinianos propter 8, 36, 5 ad-
didisse vidit Francke (Hereditatis petitio
p. 39), cf PauL 5, 2, 5 : idem male quod
sequitur bona fide addiderunt, nam et in
h. l. et apud Paulum de servitutibus longo
tempore possessis agitur
8, 13, 1 subscr. pro Severo . .'. conss. (sic Hal.) in P
legitur sev. iii et xiii: numerus xiii ex
rubrica tituU videtur aberrasse, reliqua ad
a. 200 ducunt
8, 36, 4 indicem h. c. extare in B 27, 1, 3 quae huc
usque ad c. 3 trahebantur, vidit Zachariae.
verba indicis haec sunt: "Edv rts ve/.i6p,e-
vos dxivrjrov nQdy/na vnofivrjad'^ naQa rtvos
xai Tjrrrjd'^, recos dnoxa&iarc rof airo. ei
Si i^enoirjaev avro , nsunsa&co 6 svdycov
ini vofiriS avrov. ei Ss rt dvretnelv ^ov-
Xerat o vvv excov avro , na^d rco avrco
Stxaarri Xeyerco firj ^wj' cpoQOv r] d^ias
■naQayQacpriv rj ^covtjs (id est si quis rem
immobilem possidens conventus ab aliquo
et victus fuerit, tunc eam restituat. quod
si eam alienaverit, in possessionem eius
actor mittatur. sin autem aliquid obicere
vult is qui nunc eam habet, apud eundem
iudicem dicat nec habeat fori vel dignita-
tis cingulive praescriptionem)
VI
INDEX TITULOROM
mSTITUTIONUM DIGESTORUM CODICIS.
de abigeis J). 47, 14 C. 9, 37.
de generaii abolittone C. 9, 43
de abolittonibus C. 9, 42
ad senatus consultum Turpillianum et de abolittonibus
criminum D. 48, 16
de accepttlattone D. 46, 4
de accepttlattonibus C. 8, 43
de accusattonibus et inscriptionibus D. 48, 2 C. 9, 2
acq. V. adq.
de acttone exercitoria D. 14, 1
de acttone rerum amotarum D. 25, 2
de acttone pigneraticia C, 4, 24
de actione tributoria D. 14, 4
de hereditate vel acttone vendita D. 18, 4 C. 4, 39
de acttonibus J. 4, 6
de acttonibus empti et venditi D. 19, 1 C. 4, 49
de acttonibus hereditariis C 4, 16
de actore a tutore seu curatore dando C. 5, 61
de itinere actuque privato D. 43, 19
ad exhibendum 1>. 10, 4 C. 3, 42
ad legem Aquiliam 2?. 9, 2
arf legem Comeliam de falsis C. 9, 22
ad legem Corneliam de sicariis C 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8
ad legem Fabiam C, 9, 20
arf legem Falcidiam D. 35, 2 C. 6, 50
ad legem luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26
ad legem luliam de vi privata D. 48, 7
flrf legem luliam de vi publica D. 48, 6
ad legem luliam de vi publica seu privata C. 9, 12
ad legem luliam maiestatis D. 48, 4 C 9, 8
ad legem luliam peculatus et de sacrilegis et de resi-
duis D. 48, 13
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27
ad legem Viselliam C. 9, 21
arf municipalem et de incolis D. 50, 1
ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28
ad senatus consultum Orfitianum C. 6, 57
ad senatus consultum Tertullianum C. 6, 56
ad senatus consultum Tertullianum etOrfitianum 2?. 38, 17
ad senatus consultum Trebellianum D. 36, 1 C 6, 49
ad senatus consultum Turpillianum C. 9, 45
ad senatuB consultum Turpillianum et de abolitionibus
criminum D. 48, 16
ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1 C. 4, 29
de in diem addiclione D. 18, 2
de adempUone legatorum J. 2, 21
de ademptione libertatis /?. 40, 6
de legitima adgnatorum successione /. 3, 2
de legitima adgnatorum tutela /. 1, 15
de adimcndls vel transferendis legatis vel fideicommissis
D. 34, 4
de adluvionibus et paludibn» et de pascuis ad alium
statum translatis C 7, 41
de administrattone et periculo tutorum et curatorum
qui gesserint vel non et de agentibus vel conve-
niendis uno vel pluribus D. 26, 7
de administrattone rerum ad civitates pertinentium D.
50, 8
de administrattone rerum publicarum C. 11, 31
de administrattone tutorum et curatorum et de pecunia
pupillari feneranda vel deponenda C. 5, 37
de adopttonibus J. 1, 11 C. 8, 47
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis qui-
bus potestas solvitur JO. 1, 7
de adqairenda et retinenda possessione C. 7, 32
de iure deliberandi et de adeunda vel adquirenda he-
reditate C. 6, 30
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2
de adquirenda vel omittenda hereditate D. 29, 2
de adquirendo rerum dominio D. 41, 1
de adquisittone per adrogationem J. 3, 10
de adserttone tollenda C. 7, 17
de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum
C. 1, 51
de officio adsessorum D. 1, 22
de adsignandis libertis C. 38, 4
de adsignatione libertorum J. ,^, 8
ad legem luliam de adulleriis coercendis D. 4S, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
adversvs creditorem C. 7, 36
de advocatis diversorum iudiciorum C. 2, 7
[de arfyoca^ diversorum iudicum C. 2, 7, 20]
de advocatts fisci C. 2, 8
de aedificiis privatis C 8, 10
de aediliciis actionibus C. 4, 58
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris
D. 21, 1
qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem
Aeliam Sentiam D. 40, 9
de aestiinatoria D. 19, 3
de agentibus in rebus C. 12, 20
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel pa-
tronis vel libertis D. 25, 3
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48
de agricolis et mancipiis dominicis vel fiscalibus sive
rei privatae C. 11, 68
de albo scribendo D. 50, 3
de aleatoribus D. 11, 5
de aleae lusu et aleatoribus C. 3, 43
de alendis liberis ac parentibus C. 5, 25
de agnoscendis et alefidis liberis vel parentibus vel pa-
tronis vel libertis D. 25, 3
de Alexandriae primatibus C. 11, 29
de alienatione iudicii mutandi causa facta D. 4,7
C. 2, 54
de alimentis pupillo praostandis C. 5, 50
de aUmentts vel cibariis legatis D. 34, 1
A*
ALLUVIONIBUS
VII
COMITIBUS
de alluvionibus et paludibus et de pascuis ad alium
statum translatis C. 7, 41
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26
de lege lulia ambitus D. 48, 14
de adquirenda vel amittenda possessione D. 41, 2
rerum amotarum C. 5, 21
de actione amotarum rerum D. 25, 2
an per alium causae appellationum reddi possunt D.
49, 9
an servus ex suo facto post manumissionem teneatur
C. 4, 14
de cursu publico angariis et parangariis C. 12, 50
de annali exceptione Italici contractus tollenda et de
diversis temporibus et exceptionibus et praescriptio-
nibus et interruptionibus earum C. 7, 40
de annonis civilibus C. 11, 25
de annonis et capitu administrantium vel adsessorum
aliorumve publicas soUicitudines gerentium vel eorum
qui aliquas consecuti sunt dignitates C. 1, 52
de annonis et tributis C. 10, 16
de annuis legatis et fideicommissis D. 33, 1
de apocAw publicis et descriptionibus curialium C. 10,22
de apostatis C 1, 7
de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba-
toriis eorum C. 12, 59
de apparitojnbus magistrorum militum et privilegiis
eorum C. 12, 54
de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58
de apparitoribus praefecti urbis C. 12, 53
de apparitoribus praefectorum praetorio et privilegiis
eorum C. 12, 52
de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55
de appellationibus et consultationibus C. 7, 62
de appellationibus et relationibus D. 49, 1
de appellationibus recipiendis vel non D. 49, 5
apud eum a quo appellatur aliam causam agere com-
pellendum D. 49, 12
de servitutibus et de aqua C. 3, 34
de aqua cottidiana et aestiva D. 43, 20
de aqua et aquae pluviae arcendae D. 39, 3
de aquaeductu C. 11, 43
a quibus appellari non licet D. 49, 2
de lege Aquilia J. 4, 3 C. 3, 35
ad legem Aquiliam D. 9, 2
arbiirium tutelae C. 5, 51
de arboribus caedendis D. 43, 27
arborum furtim caesarum D. 47, 7
de susceptoribus praepositis et arcariis C. 10, 72
de comitibus et archiatris «acri palatii C. 12, 13
de argenti pretio quod thesauris infertur C» 10, 78
ass. V. ads.
de athletis C. 10, 54
de Atiliano tutore vel eo qui ex lege lulia et Titia
dabatur J. 1, 20
de auctoritate et consensu tutorum et curatorum D.
26, 8
de auctoHtate praestanda C. 5, 59
de auctoritate tutorum /. 1, 21
de officio praefecti Augustalis D. 1, 17 C. 1, 37
de iure aureorum anulorum D. 40, 10 C 6, 8
de auri publici prosecutoribus C. 10, 74
de auro argento mundo ornamentis unguentis veste vel
vestimentis et statuis legatis D. 34, 2
de auro coronario C. 10, 76
B.
de bonis auctoritate iudicis possidendis seu venumdan-
dis et de separationibus C. 7, 72
de bonis damnatorum D. 48, 20
de bonis eorum qui ante sententiam vel mortem sibi
consciverunt vel accusatorem corruperunt D. 48, 21
de bonis mortem sibi conscientium C. 9, 50
de bonis libertorum D. 38, 2
de bonis libertorum et de iure patronatus C. 6, 4
de bonis maternis et materni generis C. 6, 60
de bonis proscriptorum seu damnatorum C. 9, 49
de bonis quae liberis in potestate constitutis ex matri-
monio vel alias adquiruntur et eorum administratioue
C. 6, 61
de bonis vacantibus et de incorporatione C. 10, 10
de bonorum possessione contra tabulas D. 37, 4
de bonorum possessione contra tabulas liberti quae pa-
tronis vel liberis eorum datur C. 6, 13
de bonorum possessione contra tabulas quam praetor
liberis poUicetur C. 6, 12
de bonorum possessione ex testamento militis D. 37, 13
de bonorum possessione furioso infanti muto surdo
caeco competente D, 37, 3
de bonorum possessione secundum tabulas C. 6, 11
de bonorum possessionibus J. 3, 9 D. 37, 1
de bonorum possessionibus secundum tabulas D. 37, 11
de cadaveribus punitorum D. 48, 24
de caducis tollendis C. 6, 51
de calculi errore C. 2, 5
de calumniatoribus D. 3, 6 C. 9,* 46
de adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum
C. 1, 41
de canone frumentario urbis Romae C. 11, 23
de canone largitionalium titulorum C. 10, 23
de capiendis et distrabendis pignoribus tributorum causs»
C. 10, 21
de capitatione civium censibus eximenda C. 11, 49
de capite minutis D. 4, 5
de capitis minutione /. 1, 16
de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibu»
D. 49, 15
de Carboniano edicto D. 37, 10 (7. 6, 17
do privatis carceribus inhibendis C. 9, 5
de castrensi omnium palatinorum peculio C. 12, 30
de castrensi peculio D. 49, 17
de ca*<ren« peculio militum et praefectianorum C 12, 36
de castrensianis et ministerianis C. 12, 25
de regula Catoniana D. 34, 7
nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9
furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5
de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 1 1
de censibus D. 50, 15
de censibus et censitoribus et peraequatoribus et in-
spectoribus C. 11, 58
de cessione bonorum D. 42, 3
de alimentis vel cibariis legatis D. 34, 1
de classicis C. 11, 13
de SC. Claudiano toUendo C. 7, 24
de cloads D. 43, 23
de codicillis J. 2, 25 C. 6, 36
de iure codicillorum D. 29, 7
de ludaeis et caelicolis C 1, 9
de successione cognatorum J. 3, 5
de cohortalibus principibus corniculariis et primipila-
riis C. 12, 57
de collatione D. 37, 6
de collatione aeris C. 10, 29
de dotis collatione D. 37, 7
de collatione donatorum vel relevatorum aut transla-
torum seu adaeratorum C. 10, 28
de collatione fundorum fiscalium vel rei privatae vel
dominicae vel civitatum vel templorum C. 11, 74
de collatione fundorum patrimonialium et emphyteuti-
corum C. 11, 65
de collationibus C. 6, 20
de collegiatis et chartopratis et nummulariis C. II, 18
de collegiis et corporibus D. 47, 22
de collusione detegenda D, 40, 16 C. 1, 20
de agricolis censitis vel colonis C. 11, 48
de colonis Illyricianis C, 11, 53
de colonis Palaestinis C. 11, 51
de colonis Thracensibus C, 11, 52
de comitibus consistorianis C, 12, 10
de comitibus et archiatris sacri palatii C. 12, 13
de comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11
de comitibus qui provincias regunt C. 12, 14
COMITIBUS
VIII
DOMESTICIS
de comitibus rei militaris C. 12, 12
de quaestoribus magistris offlciorum comilibus sacrarum
largitionum et rei privatae C 12, 6
de apparitoribus comitis Orientis C. 12, 56
de officio comitis Orientis C. 1, 36
de officio comitis rerum privatarum C. 1, 33
de officio comitis sacrarum largitionum C. 1, 32
de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34
de commeatu C. 12, 42
de comme7'ciis et mercatoribus C. 4, 63
comminationes epistulas programmata subscriptiones
auctoritatem rei iudicatae non habere C. 7, 57
de lege commissoria D. 18, 3
commodati vel contra D. 13, 6
de commodato C. 4, 23
communi dividundo D. 10, 3 C. 3, 37
de Bervo communi manumisso C. 1, 1
communia de legatis et fideicommissis et de in rem
missione toUenda C. 6, 43
communia de manumissionibus C. 7, 15
communia de successionibus C. 6, 59
communia de usucapionibus C. 7, 30
communia praediorum tam urbanorum quam rusticorum
/?. 8, 4
communia utriusque iudicii tam familiae erciscundae
quam communi dividundo C. 3, 38
de communium rerum alienatione C. 4, 52
de comipensationibm 2?. 16, 2 C 4, 31
de concubinis D. 25, 7 C. 5, 26
de concussione D. 47, 13
de condicionibus et demonstrationibus et causis et mo-
dis eorum quae in testamento scribuntur D. 35, l
de condicionibus insertis tam legatis quam fideicom-
missis et libcrtatibus C. 6, 46.
de condicionibus institutionum D. 28, 7
de condictione causa data causa non secuta D. 12, 4
de condictione ex lege D. 13, 2
de condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa
C. 4, 9
de condictione furtiva D. 13, 1 C. 4, 8
de condictione indebiti D. 12, 6 C. 4, 5
de condictione ob causam datorum C. 4, 6
de condictione ob turpem causam C. 4, 7
de condictlone ob turpem vel iniustam causam /?. 12, 5
de condictione sine causa D. 12, 7
de condicUone triticaria D, 13, 3
de conditis in publicis horreis C. 10, 26
de locatione et conductione J. 3, 24
locati conducti D. 19, 2
de locato et conducto C. 4, 65
de conductoribus et procuratoribus sive actoribus prae-
diorum fiscalium et domus Augustae C. 11, 72
de conductoribus vectigalium fisci C. 10, 57
de confessis D. 42, 2 C. 7, 59
de confirmando tutore C. 5, 29
de confirmando tutore vel curatore D. 26, 3
de coniungendis cum emancipato liberis eius D. 37, 8
de consensu obligatione /. 3, 22
de consorUbus eiusdem litis C. 3, 40
de pecunia constituta D. 13, 5
de constituta pecunia C. 4, 18
de constitutionibus principum 2?. 1, 4
de legibus et constitutionibus principum et edictis C 1, 14
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine
D. 1, 3
quae sit longa consiietudo C. 8, 52
de consuUbus et non spargendis ab his pecuniis et de
praefectis et magistris militam et patriciis C. 12, 3
de officio consuUs D. 1, 10
de appellationibus et consuUationibus C. 7, 62
de litis contestadone C. 3, 9
de contractibus iudicum vel eorum qui sunt circa eos
et inhibendis donationibus in eos faciendis et ne
adrainistrationis tempore proprias aedes aedificent
sine sanctione pragmatica C. 1, 53
de contrahtmda emptione et de pactis inter emptorem
et venditorem compositis et quae rea venire non
possunt D. 18, 1
de contrahenda emptione C. 4, 38
de contrahenda et committenda stipulatione C. 8, 37
de contraria tutelae et utili actione D. 27, 4
de contrario iudicio C. 5, 58
de conveniendis fisci debitoribus C. 10, 2
de lege CorneUa de falsis et de senatus consulto Libo-
niano D. 48, 10
ad legem CorneUam de falsis C. 9, 22
ad legem CorneUam de sicariis C. 9, 16
ad legem CorneUam de sicariis et veneficis D. 48, 8
de cohortalibus principibus corniculariis et primipila-
ribus C. 12, 57
creditorem evictionem non debere C. 8, 45
de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32
de crimine peculatus C. 9, 28
de crimine sacrilegii C. 9, 29
de crimine stellionatus C. 9, 34
de cupressis ex luco Daphnensi vel Perseis per Aegyp-
tum non excidendis vel vendendis C. 11, 78
de curatore bonis dando D. 42, 7
de curatore furiosi vel prodigi C. 5, 70
de curaioribus J. 1, 23
de curatoribus furioso et aliis extra minores dandis
D. 27, 10
de curiosis C. 12, 22
de cursu publico angariis et parangariis C. 12, 50
de custodia et exhibitione reorum D. 48, 3
de custodia reorum C. 9, 4
D.
de damno infecto et de suggrundis et protectionibus
D. 39, 2
debitorem venditionem pignoris impedire non posse C.
8, 28
de debitoribus civitatum C. 11, 33
de decanis C. 12, 26
de decretis ab ordine faciendis D. 50, 9
de decretis decurionum super immunitate quibusdan»
concedenda C. 10, 47
de decuriis urbis Romae C. 11, 14
de decurionibus et filiis eorum D. 50, 2
de decurionibus et filiis eorum et qui decuriones ha-
bentur quibus modis a fortuna curiae liberentur
C. 10, 32
de deeurionihus et silentiariis C. 12, 16
de dediticia libertate toUenda C. 1, b
de procuratoribus et defensoribus D. 3, 3
de defensoribus civitatum C. 1, 55
de delatoribus C. 10, 11
depositi vel contra /?. 16, 3 C. 4, 34
de desertoribus et occultatoribus eorum C. 12, 45
de dignitatibus C. 12, l
de dilationibus C. 3, 11
de feriis et dilationibus ct diversis temporibus 2?, 2, 12
de discussoribus C. 10, 30
de distractione pignorum C. 8, 27
de distractione pignorum et hypothecarum D. 20, 5
de diversis officiis et apparitoribus iudicum et proba-
toriis eorum C. 12, 59
de diversis praediis urbanis et rusticis templorum et
civitatum et omni reditu civili C. 11, 70
de diversis regulis iuris antiqui D. 50, 17
de diversis rescriptis et pragraaticis sanctionibus C.
1, 23
de diversis temporalibus praescriptionibus et de acces-
sionibus possessionum D. 44, 3
de dividenda tutela et pro qua parte quisque tutorum
conveniatur C. 5, 52
de rerum divisione et qualitate /. 2, 1
de divisione rerum et qualitate /?. 1, 8
de divisione stipulationum /. 3, 18
de divorUis et repudiis D. 24, 2
divortto facto apud quem liberi morari vel educari de-
bent C. 5, 24
de doU mali et metus exceptione D. 44, 4
de dolo malo D. 4, 3 C. 2, 20
de domesttci^ et protectoribus C. 12, 17
■
m
4
DOMESTICIS
IX
FILIO
de adsessoribuB et domesUds et cancellariis iudicum
a 1, 51
de adquirendo rerum dominio D. 41, 1
de donationib^is J. 2, 7 D. 39, 5 C. 8, 53
de dojiationibus ante nuptias vel propter nuptias et
sponsaliciis C. 5, 3
de donationibus inter virum et uxorem D. 24, 1
de donationibus inter virum et uxorem et a parentibus
in liberos factis et de ratihabitione C. 5, 16
de donationibus quae sub modo vel condicione vel ex
certo tempore conficiuntur C. 8, 54
de mortis causa donationibus D. 39, 6 C. 8, 56
de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23
de pactis dotalibus D, 23, 4
de dote cauta et non numerata C. 5, 15
de dote praelegata D. 33, 4
de dotis coUatione D. 37, 7
de dotis promissione vel nuda poUicitatione C. 5, 11
de iure dotium D. 23, 3 C. 5, 12
de rebus dubiis D. 34, 5
de duobus reis constituendis D. 45, 2
de duobus reis stipulandi et promittendi /.3, 16 C.
8, 39
de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2
E.
de edendo D. 2, 13 C. 2, 1
de legibus et constitutionibus principum et edictis C.
1, 14
de Carboniano edieto D. 37, 10 C, 6, 17
de «uccessorio edieto D. 38, 9 C. 6, 16
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris
D. 21, 1
de edicto divi Hadriani tollendo et quemadmodum scrip-
tus heres in possessionem mittatur C. 6, 33
de effractoribus et expilatoribus D. 47, 18
de optione vel electione legata D. 33, 5
de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis
quibus potestas solvitur /?. 1, 7
de emancipationibus liberorum C. 8, 48
de emendatione propinquorura C. 9, 15
de emendatione servorum C. 9, 14
de einphyteutico iure C. 4, 66
de actionibus empti et venditi D. 19, 1 C. 4, 49
de emptioJie et venditione /. 3, 23
de contrahenda emptione et venditione Z?, 18, 1 C. 4, 38
de eo cui libertatis causa bona addicuntur J. 3, 11
de eo per quem factum erit quo minus quis in iudicio
sistat D. 2, 10
de eo qui pro tutore negotia gessit C. 5, 45
de eo qui pro tutore prove curatore negotia gessit D.
27, 5
de eo quod certo loco dari oportet D. 13, 4
de metatis et epidemeticis C. 12, 40
de episcopali audientia et de diversis capitulis quae ad
ius curamque et reverentiam pontificalem pertinent
C. 1, 4
de episcopis et clericis et orphanotrophis et brepho-
trophis et xenodochis et asceteriis et monachis et
privilegio eorum et castrensi peculio et de redimen-
dis captivis et de nuptiis clericorum vetitis seu per-
missis (7. 1, 3
de equestri dignitate C. 12, 31
de erogatione militaris annonae C. 12, 37
de errore advocatorum vel libellos seu preces conci-
pientium C. 2, 9
de calculi errore C. 2, 5
etiam ob chirographariam pecuniam pignus teneri C.
8, 26
etiam per procuratorem causam in integrum restitutio-
nis agi posse C. 2, 48
de evictiotiibus C. 8, 14
de evictionibus et duplae stipulatione D. 21, 2
eum qui appellaverit in provincia defendi D. 49, 11
de eu^uchis C. 4, 42
ex delictis defunctorura in quantum heredes convenian-
tur a 4, 17
de causis, ex quibus infamia alicui inrogatur C. 2, 11
ex quibus causis maiorea viginti quinque annis in in-
tegrura restituuntur D. 4, 6
de exactionibus tributorum C. 10, 19
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60
de exceptione rei iudicatae D. 44, 2
de exceptione rei venditae et traditae D. 21, 3
de exceptionibus J. 4, 13
de exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis D.
44, 1
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35
de excoclione et translatione militarium annonarum 6',
12, 38
de excusatione veteranorum C. 5, 65
de excusationibus J. 1, 25 D. 27, l
de excusationibus artificum C. 10, 66
de excusationibus et temporibus earum C. 5, 62
de excusationibus munerum C. 10, 48
de exercitotna actione D. 14, 1
de exercitoria et institoria actione (7. 4, 25
de liberis et postumis heredibus instituendis vel ex-
heredandis D. 28, 2
de exheredatione liberorum /. 2, 13
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28
de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 7
de exhibendis vel transmittendis reis C. 9, 3
ad exhibendum D. 10, 4 C. 3, 42
de expensis publicorum ludorum C. 11, 42
expilatae hereditatis D. 47, 19
de crimine expilatae hereditatis C. 9, 32
de exsecutione rei iudicatae C. 7, 53
de exsecutoribus et exactoribus C. 12, 60
de exiraerdinariis cognitionibus et si iudex litem suam
fecisse dicetur D. 50, 13
de extraordinariis criminibus D. 47, 11
F.
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15
ad legem Fabiam C. 9, 20
de fabricensibus C. 11, 10
de lege Falcidia J. 2, 22
ad legem Falcidiam D. 35, 2 C. 6, 50
de falsa causa adiecta legato vel fideicommisso C. 6,44
de falsa moneta C. 9, 24
ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22
de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo-
niano D. 48, 10
familiae erciscundae D. 10, 2 C. 3, 36
de famosis libellis C. 9, 36
de nautico fenore D. 22, 2 C. 4, 33
de feriis C. 3, 12
de feriis et dilationibus et diversis temporibus /?. 2, 12
de summa trinitate et fide catholica et ut nemo de ea
publice contendere audeat C 1, 1
de fide et iure hastae fiscalis et de adiectionibus C.
10, 3
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4
de fide instrumentorum et amissione eorum et antapo-
chis faciendis et de his quae sine scriptura fieri
possunt C. 4, 21
de fideicommissaria hereditatis petitione i?. 5, 6
de fideicommissariis hereditatibus /. 2, 23
de fideicommissariis libertatibus 1?. 40, 5 C 7, 4
de fideicommissis C. 6, 42
de lcgatis et fideicommissis D. 30. 31. 32
de fideiussoribus J. 3, 20
de fideiussoribus et mandatoribus D. 46, 1 C. 8, 40
de fideiussoribus et nominatoribus et heredibus tuto-
rum et curatorura D. 27, 7
de fideiussoribus minorum C. 2, 23
de fidmissoribus tutorum seu curatorum C. 5, 57
de fiduciaria tutela /. 1, 19
de filiis familias et quemadmodum pro his pater tenea-
tur C. 10, 62
de filiis officialium militarium qui in bello moriuntur
C. 12, 47
de filio familias minore C. 2, 22
FINIUM
INGENUrS
finium regundorum D. 10, 1 C. 3, 39
de fiscalibus usuris C. 10, 8
de advocatis fisci C. 2, 8
de iure fisd D. 49, 14 C. 10, 1
de privilegio fisci C. 7, 73
de fluminibus ne quid in flumine publico ripave eius
fiat, quo peius navigetur D. 43, 12
de fonte D. 43, 22
de formulis et impetratione actionum sublatis C. 2, 57
de iurisdictione omnium iudicum et de foro competenti
C. 3, 13
de usuris et fruciibus et causis et omnibus accessionibus
et mora D. 22, 1
de fructibus et litis expensis C. 7, 51
de frumento Alexandrino C. 11, 28
de frumento urbis Constantinopolitanae C. 11, 24
de lege Fufia Caninia sublata /. 1, 7 C. 7, 3
de fugitivis D. 11, 4
de fugitivis colonis patrimonialibus et emphyteuticis et
saltuensibus C. 11, 64
de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatum
artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem
privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1
de fundis et saltibus rei dominicae C. 11, 67
de fundis limitotrophis et terris et paludibus et pascuis
limitaneis vel castellorum C. 11, 60
de fundis patrimonialibus et saltuensibus et empbyteu-
ticis et eorum conductoribus C. 11, 62
de fundis rei privatae et saltibus divinae domus C.
11, 66
de fundo dotali D. 23, 5 C. 5, 23
de furibus balneariis D. 47, 17
furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5
de furlis D. 47, 2
de furUs et de servo corrupto C. 6, 2
G.
de generali abolitione C. 9, 43
de gladiatoribus penitus toUendis C. II, 44
de glande legenda D. 43, 28
de gradibus cognationis /. 3, 6
de gradibus et adfinibus et nominibus eorum D. 38, 10
de grege dominico C. 11, 76
H.
de usu et habitatione J. 2, 5 D. 7, 8
de usu fructu et habitatione et ministerio servorum C.
3, 33
de haereticis et Manichaeis et Samaritis C 1, 5
de heredibus instituendis /. 2, 14 D. 28, 5
de heredibus instituendis et quae personae beredis in-
stitui non possunt C. 6, 24
de heredibus tutorum C. 5, 54
de actionibus hereditariis C. 4, 16
de hereditate vel actione vendita /?. 18, 4 C. 4, 39
de hereditatibus decurionum naviculariorum cohorta-
lium militum et fabricensium C. 6, 62
de hereditatibus quae ab intestato deferuntur /. 3, 1
de petitione hereditatis C. 3, 31
de hereditaUs petitione /?. 5, 3
de fideicommissaria hereditatis petitione Z?. 5, 6
de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5
de heredum qualitate et differentia /. 2, 19
de his per quos agere possumus /. 4, 10
de his quae ex publica collatione illata sunt non usur-
pandis C. 10, 75
de his quae in testamento delentur inducuntur vel in-
scribuntur D. 28, 4
de his quae poenae causa relinquuntur D. 34, 6
de Aw quae poenae nomine in testamento vel codicillis
relinquuntur (7. 6, 41
de hi^ quae pro non scriptis habentur D. 34, 8
de his quae sub modo legata vel fideicommissa relin-
quuntur C. 6, 45
de his quae vi metusve causa gesta sunt C. 2, 19
de his quae ut indignia aufcruntur D. 34. 9
[de his qui a non domino manumissi sunt C. 7, 10]
de hfs qui a principe vacationem acceperunt C. 10, 45
de his qui accusare non possunt C. 9, 1
de his qui ad ecclesias confugiunt vel ibi exclamant
C. 1, 12
de his qui ad statuas confugiunt C. 1, 25
de his qui ante apertas tabulas hereditates transmittunt
C. 6, 52
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatuscon-
sultum Silanianum C. 6, 35
de his qui effuderint vel deiecerint D. 9, 3
de his qui ex officio quod administraverunt conveniun-
tur C. 11, 39
de his qui ex publicis rationibus mutuam pecuniam
acceperunt C. 10, 6
de his qui in ecclesiis manumittuntur C. 1, 13
de his qui in exilium dati vel ordine moti sunt C.
10, 61
de his qui in priorum creditorum locum succedunt C.
8, 18
de his qui latrones vel in aliis criminibus reos occulta-
verint C. 9, 39
de his qui non impletis stipendiis sacramento soluti
sunt C. 10, 55
de his qui notantur infamia D. 3, 2
de his qui numero liberorum vel paupertate excusa-
tionem meruerunt C. 10, 52
de his qui parentes vel liberos occiderunt C. 9, 17
de his qui per metum iudicis non appellaverunt C. 7, 67
de his qui potentiorum nomine titulos praediis adfigunt
vel eorum nomina in lite praetendunt C. 2, 14
de his qui se deferunt C. 10, 13
de his qui sibi adscribunt in testamento C. 9, 23
de his qui sponte munera susceperunt C. 10, 44
de his qui sui vel alieni iuris sunt J. 1, 8 i?. 1, 6
de his qui veniam aetatis impetraverunt C. 2, 44
de homine libero exhibendo D. 43, 29
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine
libero exhibendo C. 8, 8
de statu hominum Z?. 1, 5
de honoratorum vehiculis C. 11, 20
de honoribus et muneribus non continuandis inter pa-
trem et filium et de intervallis C. 10, 41
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantur
et de pactis eorum D. 20, 1
I.
de lege Rhodia de iaciii D. 14, 2
de iuris et facti ignorantia D. 22, 6 C 1, 18
de iis per quos agere possumus /. 4, 10
de iis qui sui vel alieni iuris sunt J. 1, 8 Z?. 1, 6
de immunitate r^^mvnx concedenda C. 10, 25
de iure immunitatis C. 50, 6
de impensis in res dotales factis D. 25, 1
de imponenda lucrativis descriptione C. 10, 36
de impuberum et aliis substitutionibus C. 6, 26
de incendio ruina naufragio rate nave expugnata D.
47, 9
de incertis personis C. 6, 48
de incestis et inutilibus nuptiis C. 5, 5
ad municipalem et de incolis D. 50, 1
de incoUs et ubi quis domicilium habere videtur et de
his qui studiorum causa in alia civitate degunt C.
10, 40
de condictione indebiti D. 12, 6 C. 4, 5
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella toUenda
C. 6, 40
de indictionibus C. 10, 17
de in diem addictione D. 18, 2
de praescriptis vcrbis et in factum actionibus D. 19, 5
de infamibus C. 10, 59
de infantibus expositis libcris et servis et de his qui
sanguinolentos emptos vel nutriendos accepcrunt C.
8, 51
de infirmandis poenis caelibatus et orbitatis et de deoi-
mariis sublatis C. 8, 57
de ingenuis /. 1, 4
INGENUIS
XI
LEGITIMA
de in^e7iuis manumissis C. 7, 14
de ingralis liberis C. 8, 49
de in integrum restitutione minorum yiginti quinque
annis C. 2, 21
in integrum restitutione postulata ne quid novi fiat C.
2, 49
de in integrum restitutionibus D. 4, 1
iniuncti muneris sumptus ad omnes coUegas pertinere
C. 11, 38
de iniuriis J. 4, 4 C. 9, 35
de iniuriis et famosis libcllis D. 47, 10
de iniusto rupto irrito facto testamento D. 28, 3
de in ius vocando /?. 2, 4 C. 2, 2
in ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent D. 2, 6
de 171 litem dando tutore vel curatore C. 5, 44
de in litem iurando D. 12, 3 C. 5, 53
de inofficiosis donationibus C. 3, 29
de inofficiosis dotibus C. 3, 30
de inofficioso testamento J. 2, 18 D. 5, 2 C. 3, 28
in quibus causis cessat longi temporis praescriptio C.
7, 34
in quibus causis coloni censiti dominos accusare pos-
sunt C. 11, 50
in quibus causis in integrum restitutio necessaria non
est C. 2, 40
in quibus causis militantes fori praescriptione uti non
possunt C. 3, 25
in quibus causis pignus vel hypotheca tacite contrahi-
tur D. 20, 2 C. 8, 14
in quibus causis tutorem habenti tutor vel curator dari
potest C. 5, 36
de in rem verso D. 15, 3
de iiispiciendo ventre custodiendoque partu D. 25, 4
de insUtoria actione D. 14, 3
de institoria et exercitoria actione C. 4, 25
dc institutionibus vel substitutionibus seu restitutioni-
bus sub condicione factis C. 6, 25
dc instructo vel instrumento legato D. 33, 7
de fide instrumentorum et amissione eorum D. 22, 4
C. 4, 21
inter alios acta vel iudicata aliis non nocere C. 7, 60
de interdictis /. 4, 15 C 8, 1
de interdictis et relegutis et deportatis D. 48, 22
de interdictis sive extraordinariis actionibus quae pro
his competunt D. 43, 1
de interdicto matrimonio inter pupillam et tutorem seu
curatorem filiosque eorum C 5, 6
de re iudicata et de efi^ectu sententiarum et de inter-
locutionibus D. 42, 1
de sententiis et interlocutionibus omninm iudicum C. 7, 45
de interrogationibus in iure faciendis et interrogatoriis
actionibus D. 11, 1
de inutiUbus stipulationibus J. 3, 19 C. 8, 38
de irenarchis C. 10, 77
de itinere actuque privato D. 43, 19
de ludaeis et caelicolis C 1, 9
iiidicatum solvi D. 46, 7
de iudiciis C 3, 1
de iudiciis et ubi quisque agere vel conveniri debeat
D. 5, 1
de lege luUa ambitus D. 48, 14
de lege luUa de annona D. 48, 12
de indicta viduitate et de lege luUa Miscella tollenda
C. 6, 40
de lege luUa repetundarum D. 48, 11
ad legem luUam de adulteriis coercendis D. 48, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
ad legem luUam de ambitu C. 9, 26
ad legem luUam de vi privata D. 48, 7
ad legem luUam de vi publica D. 48, 6
ad legem luUam de vi publica seu privata C. 9, 12
ad legem luUam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8
ad legem luUam peculatus et de sacrilegis et de resi-
duis D. 48, 13
ad legem luUam repetundarum C. 9, 27
de iure aureorum anulorum D. 40, 10
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituen-
dis C. 6, 8
de iure codicillorum D. 29, 7
de itire deliberandi D. 28, 8
de iure deliberandi et de adeunda vcl adquirenda here-
ditate C. 6, 30
de iure dominii impetrando C. 8, 33
de iure dotium D. 23, 3 C. 5, 12
de emphyteutico iure C. 4, 66
de iure fisci D. 49, 14 C. 10, 1
de iure immunitatis D. 50, 6
de rebus creditis et de iureiurando C. 4, 1
de iureiurando propter calumniam dando C. 2, 58
de iureiurando sive voluntario sive necessario sive iu-
diciali D. 12, 2
de iure liberorum C. 8, 58
de iure naturali et gentium et civili J. 1, 2
de iure patronatus D. 37, 14
de bonis libertorum et de iure patronatus C. 6, 4
de iure personaram ,/.1,3
de iure rei publicae C. 11, 30
de officio iuridici D. 1, 20
de officio iuridici Alexandriae C. 1, 57
de iurisdictione D. 2, 1
de iui^isdictione omnium iudicum et de foro competenti
C. 3, 13
de iuris et facti ignorantia D. 22, 6 C. 1, 8
de iustitia et iure J. 1, 1 2>. 1, 1
L.
de Latina libertate tollenda et per certos modos in
civitatem Romanam transfusa C 7, 6
de legationibus D. 50, 7 C. 10, 65
de legatis J. 2, 20 C. 6, 37
de legatis et fideicommissis D. 30. 31. 32
communia de legatis et fideicommissis C. 6, 43
de lcgatis praestandis contra tabulas bonorum posscs-
sione petita D. 37, 5
de lege Aquilia /. 4, 3 C. 3, 35
de lege commissoria D. 18, 3
[de lege commissoria in pignoribus rescindenda C. 8, 34]
do lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo-
niano D. 48, 10
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15
de lege Falcidia J. 2, 22
de lege Fufia Caninia sublata J. 1, 7
de lege Fufia Caninia tollenda C. 7, 3
de lege lulia ambitus D. 48, 14
de lege lulia de annona D. 48, 12
de indicta viduitate et de lege lulia Miscella tollenda
C. 6, 40
de lege lulia repetundarum D. 48, 11
de lege Pompeia de parricidiis D. 48, 9
de lege Rhodia de iactu D. 14, 2
ad legem Aquiliam D. 9, 2
ad legem Corneliam de falsis C. 9, 22
ad legem Comeliam de sicariis C. 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8
ad legem Fabiam C. 9, 20
ad legem Falcidiam !>. 35, 2 C. 6, 50
ad legem luliam de adulteriis coercendis D. 48, 5
ad legem luliam de adulteriis et de stupro C. 9, 9
ad legem luliam de ambitu C. 9, 26
ad legem luliam de vi privata D. 48, 7
ad legem luliam de vi publica D. 48, 6
ad legem luliam de vi publica seu privata C 9, 12
ad legem luliam maiestatis D. 48, 4 C. 9, 8
ad legem luliam peculatus et de sacrilegis et de resi-
duis D. 48, 13
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27
ad legem Viselliam C. 9, 21
de legibus et constitutionibus principum et edictis €.
1, 14
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine
D. 1, 3
de legitima adgnatorum successione J. 3, 2
de legitima adgnatorum tutela /, 1, 15
de legitima parentium tutela /. 1, 18
de legitima patronorum tutela /. 1, 17
LEGITIMA
XII
NE
de legitima tutela C. 5, 30
unde legitimi et unde cognati C. 6, 15
unde legitimi D. 38, 7
de legitimis heredibus C. 6, 58
de legitimis tutoribus D. 26, 4
de libellis dimissoriis qui apostoli dicuntur D. 41), 6
de liberali causa D. 40, 12 C. 7, 16
de liberatione legata D. 34, 3
unde liberi C. 6, 14
si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi D.
38, 6
de liberis et postumis beredibus instituendis vel exhere-
dandis D. 28, 2
de liberis exhibendis item ducendis D. 43, 30
de liberis exhibendis seu de ducendis et de homine libero
exhibendo C. 8, 8
de liberis praeteritis vel exheredatis C. 6, 28
de agnoscendis et alendis liberis vel parentibus vel
patronis vel libertis D. 25, 3
de libertinis /. 1, 5 6?. 10, 58
de libertis et eorum liberis C. 6, 7
de libertis universitatum D. 38, 3
de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo-
niano D. 48, 10
de litigiosis D. 44, 4 C. 8, 36
de litis contestatione (7. 3, 9
de litorum et itinerum custodia C. 12, 44
de litterarum obligatione /. 3, 21
locati conducti D. 19, 2
de locatione et conductione /. 3, 24
de locatione praediorum civilium vel fiscalium sive tem-
plorum sive rei privatae vel dominicae C. 11, 71
de locato et conducto C. 4, 65
de locis et itineribus publicis D. 43, 7
de loco publico fruendo D. 43, 9
de legibus senatusque consultis et longa consuetudine
i9. 1, 3
quae sit longa consuetudo C. 8, 52
de longi temporis praescriptione quae pro libertate et
non adversus libertatem opponitur C. 7, 22
de lucris advocatorum et concussionibus officiorum sive
apparitorum C. 12, 61
de luitione pignoris C. 8, 30
M.
de SC. Macedoniano D. 14, 6
ad SC. Macedonianum C. 4, 28
de magistratibus conveniendis D. 27, 8 C. 5, 75
de magistratibus municipalibus C. 1, 56
de officio magistri militum C. 1, 29
de officio magistri officiorum C. 1, 31
de magistris scriniorum C. 12, 9
de maiuma C. 11, 46
de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C.
9, 18
de mancipiis et colonis patrimonialium et saltuensium
et emphyteuticorum fundorum C. 11, 63
de mandatis principum C. l, 15
mandati vel contra D. 17, 1 C. 4, 35
de jnandato J. 3, 26
de manumissionibus D. 40, 1
communia de manumissionibus C. 7, 15
de manumissionibus quae servis ad universitatem per-
tinentibus imponuntur D. 40, 3
de manumissis testamento D. 40, 4
de manumissis vindicta D. 40, 2
de maleficis et mathematicis et ceteris similibus C.
9, 18
de professoribus et medicis C. 10, 53
de mendicantibus validis C. 11, 26
si mensor falsum modum dixerit D. 11, 6
de mensoribus C. 12, 27
de commerciis et mercatoribus C. 4, 63
de metallariis et metallis et procuratoribus metallorum
C. 11, 7
de metatis et epidemeticis C. 12, 40
de metropoli Beryto C. 11, 22
de migrando D. 43, 32
de militari testamento /. 2, 11 i?. 29, 1
de militari veste C. 12, 39
de castrensianis et ministerianis C. 12, 25
de minoribus viginti quinque annis D. 4, 4
de modo multarum quae ab iudicibus infliguntur C.
1, 54
de monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vel
artificum ergolaborumque nec non balneatorum pro-
hibitis illicitisque pactionibus C. 4, 59
de usuris et fructibus et causis et omnibus accessioni-
bus et mora D. 22, 1
de mortis causa donationibus et capionibus D. 39, 6
de mortis causa donationibus (7. 8, 56
de mortuo inferendo et sepulchro aedificando D. 11,8
de mulieribus in quo loco munera sexui congruentia
et honores agnoscant C. 10, 64
de mulieribus quae servis propriis se iunxerunt C 9, 1 1
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare
et de munere sitoniae C. 10, 28
de muneribus et honoribus D. 50, 4
de honoribus et jnuneribus non continuandis inter pa-
trem et filium et de intervallis C. 10, 41
de muneribas patrimoniorum C. 10, 42
de municipibus et originariis C. 10, 39
de murilegulis et gynaeciariis et procuratoribus gynaecii
et de monetariis et bastagariis C. 11, 8
de mutatione nominis C. 9, 25
N.
de natalibu^ restituendis D. 40, 11
de iure aureorum anulorum et de natalibus restituendis
a 6, 8
de naturalibus liberis et matribus eorum et ex quibus
causis iusti efficiuntur C. 5, 27
de naufragiis C. 11, 6
de navibus non excusandis C. 11, 4
de naviculariis seu naucleris publicas species transpor-
tantibus C. 11, 2
nautae caupones stabularii ut recepta restituant D. 4, 9
furti adversus nautas caupones stabularios D. 47, 5
de nautico fenore D. 22, 2 C. 4, 33
de nautis Tiberinis C. 11, 27
de necessariis et servis heredibus instituendis vel sub-
stituendis C. 6, 27
ne Christianum mancipium haereticus vel paganus vel
ludaeus habeat vel possideat vel circumcidat C 1, 10
ne comitibus rei militaris vel tribunis lavacra praesten-
tur C. 1, 47
ne de statu defunctorum post quinquennium quaeratur
D. 40, 15 C. 7, 21
ne fideiussores vel mandatores dotium dentur C. 5, 20
ne filius pro patre vel pater pro filio emancipato vel
libertus pro patrono conveniatur C. 4, 13
ne fiscus rem quam vendidit evincat C. 10, 5
ne fiscus vel res publica procurationem alicui patrocinii
causa in lite praestet C. 2, 17
negotiatores ne militent C. 12, 34
de negoliis gestis D. 3, 5 C. 2, 18
ne liceat in una eademque causa tertio provocare vel
post duas sententias iudicum quas definitio prae-
fectorum roboraverit eas retractare C. 7, 70
ne liceat potentioribus patrocinium litigantibus prae-
stare vel actiones in se transferre C. 2, 13
nemini licere signum salvatoris Christi vel in silice vel
in marmore aut sculpere aut pingere C 1, 8
ne operae a coUatoribus exigantur C. 10, 24
ne pro dote mulieri bona mariti addicantur C. 5, 22
ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat,
atque uti priori aestate fluxit D. 43, 13
ne quid in loco publico vel itinere fiat D. 53, 8
ne quid in loco sacro fiat D. 43, 6
ne quid oneri publico imponatur C. 11, 5
ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat D. 2, 7
ne quis in sua causa iudicet vel ius sibi dicat C. 3, b
ne quis liber invitus actum rei publicae gerere cogatur
C. 11, 37
B
NE
XIII
POSSESSIONB
ne rei dominicae vel templorum vindicatio temporis ex-
ceptione submoveatur C. 7, 38
ne rei militaris comitibus vel tribunis lavacra praesten-
tur C. 1, 47
[ne rusticani ad ullum obsequium devocentur C. 11, 55]
ne sanctum baptisma iteretur C 1, 6
ne sine iussu principis certis iudicibus liceat confiscare
C. 9, 48
ne tutor vel ourator vectigal conducat C. 5, 41
ne vis fiat ei qui in possessionem missus erit D. 43, 4
ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater
pro filio conveniatur C. 4, 12
nihil innovari appellatione interposita D. 49, 7
de Nili aggeribus non rumpendis C. 9, 38
non licere metrocomiae habitatoribus loca sua ad extra-
neum transferre C. 11, 56
de non numerata pecunia C, 4, 30
de novationibus et delegationibus D. 46, 2 C. 8, 41
[de novi operis nuntiatione C. 8, 10, 14]
de noxalibus actionibus /. 4, 8 2?. 9, 4 C. 3, 41
de nudo ex iure Quiritium tollendo C. 7, 25
nulli licere in frenis et equestribus sellis et in balteis
margaritas et smaragdos et hyacinthos aptare et de
artificibus palatinis C. 11, 12
de numerariis actuariis et chartulariis et adiutoribus
scriniariis et exceptoribus sedis excelsae ceterorum-
que iudicum tam civilium quam militarium C. 12, 49
de nundinis D. 50, 11 C 4, 60
de ritu nuptiaruni D. 23, 2
de nuptiis J. 1, 10 C. 5, 4
de oblaiione votorum C. 12, 48
de obligationibus J. 3, 13
de obligationibus et actionibus D. 44, 7 (7. 4, 10
de obligationibus quae ex delicto nascuntur J. 4, 1
de obligationibus quae quasi ex delicto nascuntur /.4,5
de obligationibus quasi ex contractu /, 3, 27
de obsequiis parentibus et patronis praestandis />. 37, 15
de obsequiis patronis praestandis C. 6, 6
de officio adsessorum D. 1, 22
de officio civilium iudicum C. 1, 45
de officio comitis Orientis C. 1, 36
de officio comitis rerum privatarum C. 1, 33
de officio comitis sacrarum largitionum C. 1, 32
[de offido comitis sacri palatii (7. 1, 34]
de officio comitis sacri patrimonii C. 1, 34
de officio consulis D. 1, 10
de officio diversorum iudicum C. 1, 48
de offido eius cui mandata est iurisdictio D. 1, 21
de offido eius qui vicem alicuius iudicis obtinet C.
1, 50
de offido iudicis J. 4, 17
de offido iudicum militarium C. 1, 46
de offido iuridici D. 1, 20
de officio iuridici Alexandriae C. 1, 57
de officio magistri militum (7. 1, 29
de officio magistri officiorum C. 1, 31
de offido praefecti annonae C. 1, 44
de officio praefecti Augustalis J9. 1, 17 (7. I, 37
de officio praefecti praetorio D. 1, 11
de offido praefecti praetorio Africae et de omni eius-
dem dioeceseos statu C. 1, 27
de officio praefecti vigilum JO. 1, 15 (7. 1, 43
de officio praefecti urbis i?. 1, 12 (7, 1, 28
de officio praefectorum praetorio Orientis et IUyrici
C. 1, 26
de officio praesidis D. 1, 18
de officio praetorum i?. 1, 14 C 1, 39
de offido proconsulis et legati D. 1, 16 C. 1, 35
de offido procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19
de offido quaestoris 2?. 1, 13 C. 1, 30
de offido rectoris provinciae C. 1, 40
de offido vicarii C. 1, 38
de omni agro deserto et quando steriles fertilibus im-
ponuntur C. 11, 59
de operibus publicis D. 50, 10 C 8, 11
de operis libertorum D. 38, l (7. 6, 3
de operis novi nuntiatione D. 39, l
[de novi operis nuntiatione C. S, 10, 14]
de operis servorum D. 7, 7
de optione vel electione legata D. 33, 5
de ordine cognitionum C. 7, 19
de ordine iudiciorum C. 3, 8
de 07'igine iuris et omnium magistratuum et succes-
sione prudentum i?. 1, 2
de SC. Orfitiajio J. 3, 4
ad SC. Orfiiianum C. 6, 57
ad SC. Tertullianum et Orfitianum D. 38, 17
de pactis D. 2, 14 C. 2, 3
de pactis conventis tam super dote quam super dona-
tione ante nuptias et paraphernis C. 5, 14
de pactis dotalibus D. 23, 4
de pactis inter emptorem et venditorem compositis D.
18, 1 C. 4, 54
de pactis pignorum et de commissoria lege in pigno-
ribus rescindenda C. 8, 34
de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11
de palatiis et domibus dominicis C. 11, 77
de palatinis sacrarum largitionum et rerura privatarum
C. 12, 23
de partu pignoris et omni causa C. 8, 24
de pascuis publicis vel privatis C. 11, 61
de patria potestate J. 1, 9 C. S, 46
de patribus qui filios distraxerunt C. 4, 43
de iure patronatus D. 37, 14 C. 6, 4
de crimine peculatus C. 9, 28
de peculio D. 15, l •
de castrensi peculio D. 49, 17
de peculio eius qui libertatem meruit C. 7, 23
de peculio legato D. 33, 8
de pecunia constituta D. 13, 5
de constituta pecunia C. 4, 18
de pedaneis iudicibus C. 3, 3
de pe7m legata D. 33, 9
de perfectissimatus dignitate C. 12, 32
de periculo eorum qui pro magistratibus intervenerunt
C. 11, 35
de periculo et commodo rei venditae D. 18, 6 C. 4, 48
de periculo nominatorum C. 11, 34
de periculo successorum parentis C. 10, 63
de periculo tutorum et curatorum C. 5, 38
de rerum permutatione D. 19, 4 C. 4, 64
de perpetuis et temporalibus actionibus et quae ad
heredes et in heredes transeunt /. 4, 12
per quas personas nobis adquiritur J. 2, 9 C. A, 21
per quas personas nobis obligatio adquiritur J. 3, 28
de hereditatis petitione D. 5, 3
de petitione hereditatis C. 3, 31
de petitionibus bonorum sublatis C. 10, 12
de actione pigneraticia C. 4, 24
de pigneraUda actione vel contra D. 13, 7
de pignoribus C. 8, 13
de pignoribus et hypothecis et qualiter ea contrahantuf
et de pactis eorum D. 20, 1
de pistoribus C. 11, 16
de lege Fabia de plagiariis D. 48, 15
[ad legem Fabiam de plagiariis C. 9, 20]
de plus petitionibus C. 3, 10
plus valere quod agitur quam quod simulate concipitur
C. 4, 22
de poena iudicis qui male iudicavit vel eius qui iudi-
cem vel adversarium corrumpere curavit C. 7, 49
de poena temere litigantium /. 4, 16
de poenis D. 48, 19 a 9, 47
poenis fiscalibus creditores praeferri C. 10, 7
de pollidtationibus D. 50, 12
de lege Pompda de parricidiis D. 48, 9
de ponderato7nbus et auri illatione C. 10, 73
de popularibus actionibus D. 47, 23
de adquirenda et retinenda possessione C. 7, 32
de adquirenda vel amittenda possessio7ie D. 41, 2
rOSSESSORIA
XIV
QUEMADMODUM
de possessoria hereditatis petitione D. 5, 5
de captivis et de postliminio et redemptis ab hostibus
D. 49, 15
de posiliminio et de redemptis ab hostibus C. 8, 50
de postulando D. 3, 1 C 2, 6
de postumis heredibus instituendis vel exheredandis vel
praeteritis C. 6, ^9
de poUoribus ad munera nominandis C. 10, 67
de praebendo salario C. 10, 37
de praediis curialium sine decreto non alienandis C.
10, 34
de praediis naviculariorum C. 11, 3
de praediis tamiacis et de his qui ex colonis dominicis
aliisque liberae condicionis procrcantur C. 11, 69
de praediis vel aliis rebus minorum sine decreto non
alienandis vel obligandis C. 5, 71
de apparitoribus praefecti annonae C. 12, 58
de officio praefecH annonae C. 1, 44
de officio praefecti Augustalis i?. 1, 17 C 1, 37
de offtcio praefecU praetorio D. 1, 11
de officio praefecU praetorio Africae C. 1, 27
de officio praefecti vigilum 1>. 1, 15 C 1, 45
de officio j)raefecti urbis J9. 1, 12 C 1, 28
de praefectis praetorio sive urbi et magistris militum
iu dignitatibus exaequandis C. 12, 4
de officio praefectorum praetorio Orientis et Illyrici
C. 1, 26
[de praepositis agentium in rebus C. 12, 20, 5]
de praepositis labarum C. 12, 18
de praepositis sacri cubiculi et de omnibus cubicula-
riis et privilegiis eorum C. 12, 5
de praescriptione longi temporis decera vel viginti an-
norum C. 7, 33
de praescriptione triginta vel quadraginta annorum
C. 7, 39
de exceptionibus sive praescriptionibus C. 8, 35
de exceptionibus praescripUonibus et praeiudiciis D.
44, 1
de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione
C. 4, 64
de praescriptis verbis et in factum actionibus D. 19, 5
de officio praesidis 2?. 1, 18
de probationibus et praesumpUonibus D. 22, 3
de praetoribus et honore praeturae et gleba et foUi et
septem solidorum functione sublata C. 12, 2
de praetorio pignore et ut in actionibus etiam debi-
torum missio praetorii pignoris procedat C. 8, 21
de officio praetorum D. 1, 14 C. 1, 39
de praevaricaUone D. 47, 15
de diversis rescriptis et pragmaUcis sanctionibus C.
1, 23
de precario D. 43, 26
de precario et de Salviano interdicto C. 8, 9
de precibus imperatori offerendis et de quibus rebus
supplicare liceat vel non C. 1, 19
de primicerio et secundocerio et notariis C. 12, 7
de primipilo C. 12, 62
de principibus agentum in rebus C. 12, 21
de privatis carceribus inhibendis C. 9, 5
de privatis delictis D. 47, 1
de privilegiis corporatorum urbis Romae C. 11, 15
de privilegiis domus Augustae vel rei privatae et qua-
rum collationum excusationera habent C. 11, 75
de privilegiis eorum qui in sacro palatio militant C.
12, 28
de privilegiis scholarum C. 12, 29
de privilegiis urbis Constantinopolitanae C. 11, 21
de privilegio dotis C. 7, 74
de privilegio fisci C 7, 73
de probationibus C. A, 19
de probationibus et pracsumptionibus D. 22, 3
de apparitoribus proconsulis et legati C. 12, 55
de officio proconsulis et legati D. 1, 16 C. 1, 35
de procuratoribus C. 2, 12
de procuratoribus et defensoribus D. 3, 3
pro dcrelicto D. 41, 7
pro donato D. 41, 6
pro dote D. 41, 9
pro emptore /?. 41, 4
pro herede vel pro possessore D. 41, 5
pro legato D. 41, 8
pro quibus causis servi praemium accipiunt libertatem
C. 7, 13
pro socio 1?. 17, 2 C, 4, 37
[pro soluto D. 41, 4]
pro suo D. 41, 10
de professoribus et medicis C. 10, 53
de professoribus qui in urbe Constantinopolitana do-
centes ex lege meruerint comitivam C. 12, 15
comminationes epistulas programmata subscriptiones
auctoritatem rei iudicatae non habere C. 7, 57
de prohibita sequestratione pecuniae C 4, 4
de domesticis et protectoribus C. 12, 17
de proxeneticis D, bO, 14
de proximis sacrorum scriniorum ceterisque qui in sa-
cris scriniis militant C. 12, 19
publicae laetitiae vel consulum nuntiatores vel insi-
nuatores constitutionum et aliarum sacrarum vel
iudicialium litterarum ex descriptione vel ab invitis
ne quid accipiant immodicum C. 12, 63
de publicanis et vectigalibus et commissis D. 39, 4
de Publiciana in rem actione D. 6, 2
de pubUcis iudiciis J. 4, 18 D. 48, 1
de pupillari substitutione /. 2, 16
de quadriennii praescriptione C. 7, 37
de quadrivienstruis tam civilibus quam militaribus bre-
vibus C. 1, 42
quae in fraudem creditorum facta sunt, ut restituantur
D. 42, 7
quae res exportari non debeant C. 4, 41
qtiae res pignori obligari possunt vel non et qualitei
pignus contrahatur C. 8, 16
quae res pignori vel hypothecae datae obligari non
possunt D. 20, 3
quae res venire non possunt et qui vendere vel emere
vetantur C. 4, 40
quae sententiae sine appellatione rescindantur D. 49, 8
quae sit longa consuetudo C. 8, 52
de quaestiojiibus D. 48, 18 C 9, 41
de quaestoribus magistris officiorum comitibus sacrarum
largitionum et rei privatae C. 12, 6
de officio quaestoris D. 1, 13
quando appellandum sit et intra quae tempora D. 49, 4
quando civilis actio criminali praeiudicet et an utra-
que ab eodem exerceri potest C. 9, 31
quando curatores vel tutores esse desinant C. 5, 60
quando de peculio actio anualis est D. 15, 2
qtiando decreto opus non est C. 5, 72
quando dies legati vel fideicommissi cedit C. 6, 53
quando dies legatorum vel fideicommissorum cedat D. 36, 2
quondo dies usus fructus legati cedat i?. 7, 3
quando et quibus debetur quarta pars ex bonis decu-
rionum et de raodo distributionis eorum C. 10, 35
quando ex facto tutoris vel curatoris minores agere
vel conveniri possunt D. 26, 9 C. 5, 39
quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exi-
gere potest C. 4, 15
quando imperator inter pupillos vel viduas vel misera-
biles persouas cognoscat et ne exhibeantur C 3, 14
quando libellus principi datus litis contestationem fa-
ciat C. 1, 20
quando liceat ab emptione discedere C. 4, 45
quajido liceat sine iudice unicuique vindicare se vel
publicam devotionem C. 3, 27
quando mulier tutelae officio fungi potest C. 5, 35
quando non petentiura partes petentibus adcrescunt
C. 6, 10
quando provocare non est necesse C. 7, 64
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minorb D.
21, 1
quarum rerum actio non datur D. 44, 5
quemadmodum aperiantur testamenta et inspiciantur et
desoribantur D. 29, 3 C. 6, 32
li*
QUEMADMODUM
XV
REPUDIIS
quemadmodum civiiia munera indicuntur C. 10, 43
quemadmodufn servitutes amittuntur D. 8, 6
qui accusare non possunt (7. 9, l
qui admitti ad bonorum possessionem possunt et intra
quod tempus C. 6, 9
qui aetate C. 5, 67
qui aetate se excusant C. 10, 50
qui bonis cedere possunt C. 7, 71
quifms ad conductionem praediorura fiscalium accedere
non licet C. 11, 73
quibus ad libertatem proclamare non licet D. 40, 13
quihus ad libertatem proclamare non licet et de rebus
eorum qui ad libertatem proclamare non prohiben-
tur C. 7, 18
quibus alienare licet vel non J. 2, 8
quibus ex causis in possessionem eatur D. 42, 4
quibus ex causis maiores in integrum restituuntur C.
2, 53
quibus modjs ius potestatis solvitur /. 1, 12
quibus raodis obligatio toUitur /. 3, 29
quibus modis pignus vel hypotheca solvitur D. 20, 6
quibus modis re contrahitur obligatio J. 3, 14
quibus modis testamenta infirmantur J. 2, 17
quibus modis tutela finitur J. 1, 22
quibus modis usus fructus vel usus amittitur D. 7, 4
quibus muneribus excusantur ii qui post impletam mi-
litiam vel advocationem per provincias suis com-
modis vacantes commorantur et de privilegiis eorum
C. 10, 56
de qiiibus muneribus vel praestationibus nemini liceat
se excusare C. 10, 49
quibus non competit bonorum posscssio D. 38, 13
quibus non est permissum testamenta facere /. 2, 12
quibus non obiciatur longi temporis praescriptio C.
7, 35
de quibus rebus ad eundem iudicem eatur D. 11, 2
quihus res iudicata non nocet C. 7, 56
qui dare tutores vel curatores et qui dari possunt C.
5, 34
qui dari tutores testamento possunt /. 1, 14
qui et adversus quos in integrum restitui non possunt
C. 2, 41
qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem
Aeliam Sentiam D. 40, 9
qui et quibus ex causis manumittere non possunt /.1,6
qui ex quibus causis raanumittere non possunt J. 1, 6
qui facere testamentum possunt vel non possunt C.
6, 22
qui legitimam personam in iudiciis habent vel non
C. 3, 6
qui manumittere non possunt et ne in fraudem credi-
torum manumittatur C. 7, 11
qui militare possunt vel non et de servis ad militiam
vel dignitatem adspirantibus et ut nemo duplici
militia vel dignitate et militia simul utatur C.
12, 33
qui morbo C. 5, 68. 10, 51
qui non possunt ad libertatem pervenire C. 7, 12
qui numero liberorum se excusant C. 5, 66
qui numero tutelarum C. 5, 69
qui petant tutores vel curatores C. 5, 31
qui petant tutores vel curatores et ubi petantur D.
26, 6
qui potiores in pignore habeantur C. 8, 17
qui potiores in pignore vel hypotheca habeantur et de
his qui in priorum creditorum locum succedunt D.
20, 4
qui pro sua iurisdictione iudices dare darive possunt
C. 3, 4
qtiis a quo appelletur D. 49, 3
qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae
promissioni committantur D. 2, 8
qui sine manumissione ad libertatem perveniunt D.
40, 8
quis ordo in possessionibus servetur D. 38, 15
qui testamenta facere possunt et quemadmodum testa-
menta fiant D. 28, 1
qui testamento tutores dari possunt /. 1, 14
quod cuiuscumque universitatis nomine vel contra eam
agatur D. '6, \
quod cum eo qui in aliena est potestate negotium
gestum esse dicitur, vel de peculio seu quod iussu
aut de in rem verso C. 4, 26
quod cum eo qui in aliena potestate est negotium ges-
tum esse dicitur /. 4, 7 i?. 14, 5
quod falso tutore auctore gestum esse dicatur D. 27, 6
quod iussu D. 15, 4
quod legatorum D. 43, 3
quod metus causa gestum erit D. 4, 2
quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem
iure utatur D. 2, 2
quod vi aut clam D. 43, 24
quomodo et quando iudex sententiam proferre debet
praesentibus partibus vel una parte absente C.
7, 43
quo quisque ordine conveniatur C. 11, 36
quorum appeUationes non recipiantur C. 7, 65
quorum bonorum D. 43, 2 C 8, 2
quorum legatorum C. 8, 3
R.
de raptu virginum seu viduarura nec non sanctimonia-
lium a 9, 13
ratam rem haberi et de ratihabitione D. 46, 8
de raiiodniis operum publicorum et de patribus civi-
tatum a 8, 12
de officio procuratoris Caesaris vel rationalis D. 1, 19
de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis
causa actione D. 27, 3
de rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum
alienatione vel hypotheca C. 4, 51
de rehus auctoritate iudicis possidendis seu vendundis
D. 42, 5
de rebus creditis et de iureiurando C. 4, 1
de rebus creditis si certum petetur et de condictione
D. 12, 1
de rebus dubiis D. 34, 5
de rebus eorura qui sub tutela vel cura sunt sine de-
creto non alienandis vel supponendis D. 27, 9
de rebus incorporalibus J. 2, 2
de receptatoribus D. 47, 16
de receptis C. 2, 55
de receptis qui arbitrium receperunt, ut sententiam
dicant D. 4, 8
de captivis et de postlirainio et de redemptis ab hosti-
bus D. 49, 15 C. S, 50
de aedilicio edicto et redhibitione et quanti minoris
D. 21, 1
de regula Catoniana D. 34, 7
de diversis regulis iuris antiqui D. 50, 1 7
de re iudicata C. 7, 52
de re iudicata et de effectu sententiarum et de inter-
locutionibus D. 42, 1
de reis postulatis C. 10, 60
de rei vindicatione D. 6, 1 C 3, 32
de ret uxoriae actione in ex stipulatu actionem trans-
fusa et de natura dotibus praestita C. 5, 13
de relationibus C. 7, 61
de appellationibus et relationibus D. 49, 1
de religiosis et sumptibus funerum C. 3, 44
de religiosis et sumptibus funerura et ut funus ducere
liceat D. 11, 7
rem alienam gerentibus non interdici rerum suarum
alienatione C. 4, 53
de re militari D. 49, 16 67. 12, 36
de remissione pignoris C. 8, 25
de remissionibus D. 43, 25
rem pupilli vel adulescentis salvam fore D. 46, 6
ad legem luliam repetundarum C. 9, 27
de lege lulia repetundarum D. 48, 11
de replicationibus J. 4, 14
de repudianda bonorum possessione C. 6, 19
de repudianda vel abstinenda hereditate C. 6, 31
de divortiis et repudiis D. 24, 2
de repudiis et iudicio de moribus sublato C. 5, 17
REPUTATIONIBirS
XVI
SI
de reputattonibus quae fiunt in iudicio in integrum
restitutionis C. 2, 47
de requirendis C. 9, 40
de requirendis rel absentibus damnandis D. 48, 17
rerum amotarum C. 5, 21
de actione rerum amotarum B. 25, 2
de rerum diyisione et, qualitate /. 2, 1 Z). 1, 8
de rerum permutatione 1?. 19, 4
de rerum permutatione et de praescriptis verbis actione
C. 4, 64
de rescindenda venditione C. 4, 44
de rescindenda venditione et quando licet ab emptione
discedcre D. 18, 5
de resUtuUone militum et eorum qui rei publicae causa
afuerunt C. 2, 50
de in integrum restituiionibus D. 4, 1
de revocandis donationibus C. 8, 55
de revocandis Ms quae per fraudem alienata sunt C.
7, 75
de lege Rhodia de iactu D. 14, 2
de ripa munienda D. 43, 15
de ritu nuptiarum D. 23, 2
de rivis D. 43, 21
s.
de crimine sacrilegii C. 9, 29
de .tacrosanctis ecclesiis et de rebus et privilegiis ea-
rum C. 1, 2
de praebendo salario C. 10, 37
de salgamo hospitibus non praestando C. 12, 41
de Salviano interdicto D. 43, 33
de precario et Salviano interdicto C. 8, 9
de saUsdando C. 2, 56
de satisdatione tutorum et curatorum J. 1, 24
de satisdationibus J. 4, 11
de secundis nuptiis C. 5, 9
de sedittosis et de bis qui plebem audent contra rem
publicam colligere C. 9, 30
de senatoribus JO. 1, 9
de senatus consultis C. l, 16
de successionibus sublatis quae fiebant per bonorum ven-
ditionem et ex senatus consulto Claudiano /.3, 12
de senatus consulto Claudiano toUendo C. 7, 24
de lege Cornelia de falsis et de senatus consulto Libo-
niano D. 48, 10
de senatus consulto Macedoniano D. 14, 6
de senatus consulto Orfitiano /. 3, 4
de senatus consulto Silaniano et Claudiano quorum
testamenta ne aperiantur D. 29, 5
de senatus consulto Tertulliano J. 3, 3
ad senatus consultum Macedonianum C. 4, 28
ad senatus consultum Orfitianum C. 6, 57
de his quibus ut indignis auferuntur et ad senatus
consultum Silanianum C. 6, 35
ad senatus consultum Tertullianum et Orfitianum D.
38, 17
ad senatus consultum TertuUianum C. 6, 56
ad senatus consultum Trebellianum D. 36, 1 C. 6, 49
ad senatus consultum Turpillianum et de abolitionibus
criminum D. 48, 16 C. 9, 45
ad senatus consultum Velleianum D. 16, 1 C. 4, 29
sententiam rescindi non posse C. 7, 50
de sententiam passis et restituis D. 48, 23 C. 9, 51
de sententia quae sine certa quantitate prolata est C.
7, 46
de sententiis adversus fiscum latis retractandis C. 1 0, 9
de sententiis et interlocutionibus omnium iudicum C.
7, 45
de sententiis ex periculo recitandis C. 7, 44
de sententiis praefectorum praetorio C. 7, 42
de sentenUis quae pro eo quod interest proferuntur
C. 7, 47
de separaUonibus D. 2, 6
de sep7ilchro violato D. 47, 12 C. 9, 19
[de servili cognatione J. 3, 6, 10]
de servis exportandis vel si ita mancipium venierit ut
manumittatur vel contra D. 18, 7
de fugitivis servis et libertis mancipiisque civitatnm
artificibus et ad diversa opera deputatis et ad rem
privatam vel dominicam pertinentibus C. 6, 1
de servis rei publicae manumittendis C. 7, 9
de servitute legata D. 33, 3
de servituttbus J. 2, 3 D. 8, l
de servituUbus et de aqua C. 3, 34
de servituUbus praediorum rusticorum D. 8, 3
de servituttbus praediorum urbanorum D. 8, 2
de seruo communi manumisso C. 7, 7
de servo corrupto D. 11, 3
de furtis et de servo corrupto C. 6, 2
de servo pignori dato manumisso C 7, 8
si adversus creditorem C. 2, 37
si adversus delictum suum C. 2, 34
si adversus donationem C. 2, 29
si adversus dotem C. 2, 33
si adversus fiscum C. 2, 36
si adversus libertatem C. 2, 30
si adversus rem iudicatam C. 2, 26
si adversus solutionem a debitore vel a se factam C.
2, 32
si adversus transactionem vel divisionem minor restitui
velit a 2, 31
si adversus venditionem C. 2, 27
si adversus venditionem pignorum C. 2, 28
si adversus usucapionem C. 2, 35
si ager vectigalis id est emphyteuticarius petatur D. 6, 3
si aliena res pignori data sit C. 8, 15
si a non competenti iudice iudicatum esse dicatur C.
7, 48
si antiquior creditor pignus vendiderit C. 8, 19
si a parente quis manumissus sit 2?. 37, 12
ad legem Corneliam de sicariis C. 9, 16
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8
si certum petatur C. 4, 2
si communis res pignorata sit C. 8, 20
si contra ius utilitatemve publicam vel per mendacium
fuerit aliquid postulatum vel impetratum C. 1, 22
si contra matris voluntatem tutor datus sit C. 5, 47
si cui plus, quam per legem Falcidiam licuerit, lega-
tum esse (^cetur D. 35, 3
si curialis relicta civitate rus habitare maluerit C.
10, 38
si de momentaria possessione fuerit appellatura C. 7, 69
si dos constante matrimonio soluta fuerit C. 5, 19
si ex falsis instrumentis vel testimoniis iudicatum erit
C. 7, 58
si ex noxali causa agatur, quemadmodum cavetur D.
2,9
si ex pluribus tutoribus vel curatoribus omnes vel unus
agere pro minore vel conveniri possunt C. 5, 40
si falsis adlegationibus excusatus sit C. 5, 63
si familia furtum fecisse dicetur D. 47, 6
de verborum significatione D. 50, 16
de verboruro et rerum significattone C. 6, 38
si in causa iudicati pignus captum sit C. 8, 22
si in communi eademque causa in integrura restitutio
postuletur C. 2, 25
si in fraudem patroni alienatio facta est C. 6, 5
si ingenuus esse dicetur D. 40, 14
si is qui testamento liber esse iussus erit post mortera
domini ante aditam hereditatem subripuisse aut cor-
rupisse quid dicetur D. 47, 4
de SC. Silaniano et Claudiano quorum testamenta ne
aperiantur D. 29, 5
de decurionibus et silenttariis C. 12, 16
si liberalitatis imperialis socius sine herede defecerit
C. 10, 14
si libertus aut servus ad decurionatum adspiraverit C.
10, 33
si maior factus ratum habuerit C. 2, 45
si maior factus sine decreto factam alienationem ratam
habuerit C. 5, 74
si mancipium ita fuerit alienatum, ut manuraittatur, vel
contra C. 4, 57
si mancipium ita venierit, ne prostituatur C. 4, 56
si mater indemnitatem promiserit C. 5, 46
SI
XVII
TESTAMENTIS
si mensor falsum modum dixerit 2>. 11, 6
f.w minor ab bereditate se abstineat C. 2, 38]
si minor se maiorem dixerit vel maior probatus fuerit
C. 2, 42 . , .
si mulier ventris nomine in possessione calummae causa
esse dicatur D. 25, 6
sine censu vel reliquis fundum comparari non posse
de singulis rebus per fideicommissum relictis. D. 2, 24
si non a competenti iudice iudicatum esse dicatur C.
7, 48
si nuptiae ex rescripto petantur C. 5, 8
si omissa sit causa testamenti C. 6, 39
si pars hereditatis petatur i?. 5, 4
si pendente appellatione mors intervenerit D. 49, 13
C. 7, 66
si per vim vel alio modo absentis perturbata sit pos-
sessio C. 8, 5
si pignoris conventionem numeratio secuta non est C,
8, 32
si pignus pignori datum sit C. 8, 23
si plures una sententia condemnati sunt C. 7, 55
si post creationem quis decesserit C. 10, 70
si propter inimicitias creatio facta sit C. 10, 68
si propter publicas pensitationes venditio fuerit cele-
brata C. 4, 46
si quacumque praeditus potestate vej ad eum pertinen-
tes ad suppositarum iuridictioni suae adspirare
temptaverint nuptias C. 5, 7
si quadrupes pauperiem fecisse dicitur J. 4, 9 2?. 9, 1
si quid in fraudem patroni factum sit D. 38, 5
si quis aliquem testari prohibuerit vel coegerit D. 29, 6
C. 6, 34
si quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena
pecunia emerit C. 4, 50
si quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non
obtemperaverit D. 2, 11
si quis eam cuius tutor fuerit corruperit C. 9, 10
si quis ignorans rem minoris esse sine decreto compa-
ravit a 5, 73 '
si quis imperatori maledixerit C. 9, 7
si quis in ius vocatus non ierit sive quis eum voca-
verit quem ex edicto non debuerit D. 2, 5
si quis ius dicenti non obtemperaverit D. 2, 3
si quis omissa causa testamenti ab intestato vel alio
modo possideat hereditatem D. 29, 4
si rector provinciae vel ad eum pertinentes sponsalicia
dederint (7. 5, 2
si reus vel accusator mortuus fuerit C. 9, 6
si saepius in integrum restitutio postuletur C. 2, 43
si secundo nupserit mulier, cui maritus usum fructum
reliquerit C. 5, 10
si servitus vindicetur vel ad alium pertinere negetur
2>. 8, 5
si servus aut libertus ad decurionatum adspiraverit
C. 10, 33
si servus exportandus veneat C. 4, 55
si servus se emi mandaverit C. 4, 36
si tabulae testamenti extabunt D. 37, 2.
si tabulae testamenti nullae extabunt, unde liberi D.
38, 6
si tutor non gesserit C. 5, 55
4* tutor rei publicae causa aberit C. 5, 64
si tutor vel curator intervenerit C. 2, 24
si tutor vel curator magistratus creatus appellaverit
D. 49, 10
si vendito pignore agatur C. 8, 29
si ventris nomine muliere in possessionem missa eadem
possessio dolo malo ad alium translata esse dicatur
D. 25, 5
*/ unus ex pluribus appellaverit C. 7, 68
si unus ex pluribus heredibus creditoris vel debitoris
partem suam debiti solverit vel acceperit C. 8, 31
si uaus fructus petatur vel ad alium pertinere negetur
2?. 7, 6
si ut omissam hereditatem vel bonorum possessionem
vel quid aliud adquirat C. 2, 39
si ut se hereditate abstintat C 2 38
de societate J. 3, 25
pro socio D. 17, 2 C. 4, 37
de solutionibus et liberationibus D. 46, 3 C. 8, 42
de soluUonibus et liberationibus debitorum civitatis C.
11, 40
soluto matrimouio dos quemadmodum petatur D. 24, 3
C. 5, 18
de spectaculis et scaenicis et lenonibus C. 11, 41
de sponsalibus 2?. 23, l
de sponsaUbus et arris sponsaliciis et proxeneticis C. 5, 1
de sportulis et sumptibus in diversis iudiciis faciendis
et de exsecutoribus litium C. 3, 2
de tractoriis et stativis C. 12, 51
de statu hominum 2). 1, 5
de statuis et imaginibus C. 1, 24
de statuliberis D. 40, 7
stellionatus D. 47, 20
de crimine stellionatus C. 9, 34
de contrahenda et committenda stipulationc C. 8, 37
de stipulatione servorum J. 3, 17 D. 45, 3
de inutilibus stipulationibus J. 3, 19 C. 8, 38
de stipulationibus praetoriis D. 46, 5
de divisione stipulationum J. 3, 18
de stratoribus C. 12, 24
de studiis liberalibus urbis Romae et Constantinopoli-
tanae C. 11, 19
de suariis et susceptoribus vini et ceteris corporatis
C. 11, 17
de pupillari substitutione J. 2, 16
de vulgari substituUone J. 2, 15
de vulgari et pupillari substituttone D. 28, 6
de impuberum et aliis substttutionibus C. 6, 26
de successione cognatorum J. 3, 5
de successione libertorum J. 3, 7
de successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum
venditionem et ex SC. Claudiano J. 3, 12
de successorio edicto D. 38, 9 C 6, 16
de suffragio C 4, 3
de damno infecto et de sugrundis et protectionibus D.
39, 2
de suis et legitimis heredibus D. 38, 16
de suis et legitimis liberis et ex filia nepotibus ab in-
testato venientibus C. 6, 55
de summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de
ea publice contendere audeat C 1, 1
iniuncti muneris sumptus ad omnes collegas pertinere
C. 11, 38
de sumptuum recuperatione C. 10, 69
de supellectile legata D. 33, 10
de superexactionibus C. 10, 20
de superficiebus D. 43, 18
de superindicto C. 10, 18
de susceptoribus praepositis et aroariis C. 10, 72
de suspectis tutoribus et curatoribua J. 1,26 2>. 26, tU
C. 5, 43
T.
de tabulariis scribis logographis et censualibus C10,71
de tabulis exhibendis D. 43, 5 C. 8, 7
de paganis et sacrificiis et templis C. 1, 11
de temporibus in integrum restitutionis tam minorum
aliarumque personarum quae restitui possunt quam
heredum eorum C. 2, 52
de temporibus et reparationibus appellationum sen.con-
sultationum C. 7, 63
de termino moto D. 47, 21
de SC. TertuUiano J. 3, 3
ad SC. TertuUiayium C. 6, 56
ad SC. TertuUianum et Orfitianum D. 38, 17
testamenta quemadmodum aperiantur inspiciantur et
describantur D. 29, 3
de testamentaria manumissione C 7, 2
de testamentaria tutela D. 26, 2 C. 5, 28
de testamentis ordinandis J. 2, 10
de testamentis quemadmodum testamenta ordinantur C.
6, 23
de testamento militis D. 29, 1 C 6, 21
TESTIBUS
XVIII
OT
de testibus D. 22, 5 C. 4, 20
de thesauris C. 10, 15
de tigno iuncto V. 47, 3
de tironibus C. 12, 43
de tollenda lustralis auri collatione C. 11, i
de tractoriis et stativis C. 12, 51
de transactionibus D. 2, 15 C. 2, 4
ad SC. Trebellianum D. 36, 1 C. 6, 49
de comitibus et tribunis scholarum C. 12, 11
de annonis et tributis C. 10, 16
de tributoria actione D. 14, 4
de tritico vino vel oleo legato D. 33, 6
ad SC. Turpillianum et de abolitionibus criminum D.
48, 16 C. 9, 45
de tutelae et rationibus distrahendis et utili curationis
causa actione D. 27, 3
de contraria tutelae et utili actione D. 27, 4
de tutela testamentaria C. 5, 28
de tutelis J. 1, 13 D. 26, 1
de tutore vel curatore qui satis non dedit C. 5, 42
de tutoribus et curatoribus datis ab his qui ius dandi
habent et qui et in quibus causis specialiter dari
possunt D. 26, 5
de tutoribus vel curatoribus illustrium vel clarissima-
rum personarum C. 5, 33
u.
de vacalione et excusatione munerum D. 50, 5
de vacalione muneris C. 10, 46
ubi agi oportet de ratiociniis tam privatis quam publi-
cis C. 3, 21
ubi causa status agi debeat C. 3, 22
ubi causae fiscales vel divinae domus hominumque eius
agantur C. 3, 26
ubi conveniatur qui certo loco dare promisit C. 3, 18
ubi de criminibus agi oportet C. 3, 15
ubi de hereditate agatur vel ubi scripti heredes in pos-
sessionem mitti postulare debent C. 3, 20
ubi de possessione agi oportet C. 3, 16
ubi et apud quem cognitio restitutionis agitanda sit
C. 2, 46
ubi fideicommissum peti oportet C. 3, 17
ubi in rem actio exerceri debet C. 3, 19
ubi petantur tutores vel curatores C. 5, 32
ubi pupilli educentur C. 5, 49
ubi pupillus educari vel morari debeat et de alimentis
ei praestandis 2?. 27, 2
ubi quis de curiali vel cohortali aliave condicione con-
veniatur C. 3, 23
ubi senatores vel clarissimi civiliter vel criminaliter
conveniantur C. 3, 24
vectigalia nova institui non posse C. 4, 62
de vectigalibus et commissis C. 4, 61
ad SC. Felleianum D. 16, 1 C. 4, 29
de venatione ferarum C. 11, 45
de vendendis rebus civitatis C. 11, 32
de venditiojie rerum fiscalium cum privatis communium
C. 10, 4
ad legem Corneliam de sicariis et veneficis D. 48, 8
de ventre in possessionem mittendo et curatore eius
D. 37, 9
de verborum et rerum significatione C. 6, 38
de verborum obligatione J. 3, 15
de verborum obligationibus D. 45, 1
de verborum significatione D. 50, 16
de vestibus holoveris et auratis et de intinctione sacri
muricis C. 11, 9
de veteranis D. 49, 18 C. 12, 46
de veteranorum et militum succcssione D. 38, 12
de veteri iure enucleando et auctoritate iuris pruden-
tium qui in digestis referuntur C. 1, 17
de veteris numismatis potestate C. 11, 11
de via publica et itinere publico reficiendo D. 43, 11
de via publica et si quid in ea factura esse dicatur
D. 43, 10
m bonorum raptorum J. 4, 2 C. 9, 33
vi bonorum raptorum et de turba D. 47, 8
de vi et de vi armata D. 43, 16
de officio vicarii C. 1, 38
de rei vindicatione D. 6, 1 C. 3, 32
de vindicta libertate et apud consilium manumissione
C. 7, 1
ad legem Fiselliam C. 9, 21
unde cognati D. 38, 8
unde legitimi D. 38, 7
unde legitimi et unde cognati C, 6, 15
unde liberi C. 6, 14
si tabulae testamenti nullae extabunt unde liberi D.
38, 6
unde vi C^ 8, 4
unde vir et uxor D. 38, 11 67. 6, 18
de usucapione pro donato C. 7, 27
de usucapione pro dote C. 7, 28
de usucapione pro emptore vel transactione C. 7, 26
de usucapione pro herede C. 7, 29
de usucapione transformanda et de sublata differentia
rerum mancipi et nec mancipi C. 7, 31
communia de usucapionibus C 7, 31
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3
de usucapionibus et longi temporis possessionibus /. 2, 6
de usu et habitatione J. 2, 5 2?. 7, 8
de usu et usu fructu et reditu et habitatione et operia
per legatum vel fideicommissum datis D. 33, 2
de usu fructu /. 2, 4
de usu fructu adcrescendo D. 7, 2
usufructuarius quemadmodum caveat D. 7, 9
de usu fructu earum rerum quae usu consumuntur vel
minuuntur D. 7, 5
de usu fructu et habitatione et ministerio servorum
C. 3, 33
de usu fructu et quemadmodum quis utatur fruatur
D. 7, 1
de usuris C. 4, 32
de usuris et fructibus et causis et omnibus aocessioni-
bus et niora D. 22, 1
de usuris et fructibus legatorum seu fideicommissorum
C. 6, 47
de usuris pupillaribus C. 5, 56
de usuris rei iudicatae C. 7, 54
de usurpationibus et usucapionibus D. 41, 3
ut actioues et ab herede et contra heredem incipiant
a 4, 11
ut armorum usus inscio principe interdictua sit C.
11, 47
ut causae post pubertatem adsit tutor C. 5, 48
ut dignitatum ordo servetur C. 12, 8
ut ex legibus senatusve consultis bonorum possessio
detur D. 38, 14
ut in flumine publico navigare liceat D. 43, 14
ut in possessione legatorum vel fideicommissorum ser-
vandorum causa esse liceat D. 36, 4
ut in possessionem legatorum vel fideicommissorum ser-
vandorum causa mittatur et quando satisdari debet
a 6, 54
. ut intra certum tempus criminalis qucicstio terminetur
C. 9, 44
uti possidetis D. 43, 17 C. 8, 6
ut legatorum seu fideicommissorum servandorum causa
caveatur D. 36, 3
ut lite pendente vel post provocationem aut definitivam
sententiam nulli liceat imperatori supplicare C.
1,21
ut nemini liceat in coemptione specierum se excusare
et de munere sitoniae C iO, 27
ut nemini liceat sine iudicis auctoritete signa imprimere
rebus, quas alius tenet (7. 2, 16
ut nemo ad suum patrocinium suscipiat vicos vel rusti-
canos eorum C. 1 1 , 54
ut nemo invitus agere vel accusare cogatur C. 3, 7
ut nemo privatus titulos praediis suis vel alienis im-
ponat vel vela regalia suspendat C. 2, 15
ut nulli patriae auae administratio sine speciali per-
missu principis permittatur C. 1, 41
ut nullus ex vicanis pro alienis debitis vicanorum te-
neatur C. 11, 57
II
UT
XIX
UXORIBUS
ut omnes tam civiles quam militares iudices post ad-
ministrationem depositam per quinquaginta dies in
civitatibus vel certis locis permaneant C. 1, 49
ut quae desunt advocationi partium, iudex suppleat C.
2, 10
ut rusticani ad nullum obsequium devocentur C. 11,55
de utrubi D. 43, 31
de vulgari et pupillari substitutione D. 28, 6
de vulgari substitutione J. 2, 15
de uxoribus militum vel eorum qui rei publicae causa
absunt C. 2, 51
CODEX lUSTINIANUS
RECOGNOVIT
PAULUS KRUEGER
XXIII
INDEX TITULORUM.
LIBER PRIMUS
I De summa trinitate et ut nemo de ea
publice contendere audeat
II De sacrosanctis ecclesiis et de rebus et
privilegiis earum
III De episcopis et clericis et orphanotro-
phis et brephotrophis et xenodochis
et monachis et privilegio eorum et
castrensi peculio et de redimendis cap-
tivis et de nuptiis clericorum vetitis
seu permissis
IIII De episcopali audientia et de diversis
capitulis, quae ad ius curamque et
reverentiam pontificalem pertinent
V De haereticis et Manichaeis et Samaritis
VI Ne sanctum baptisma iteretur
VII De apostatis
VIII Nemini Hcere signum salvatoris Christi
vel in silice vel in marmore aut scul-
pere aut pingere
VIIII De ludaeis et caelicolis
X Ne Christianum mancipium haereticus
vel paganus vel ludaeus habeat vel
possideat vel circumcidat
XI De paganis sacrificiis et templis
XII De his qui ad ecclesias confugiunt vel
ibi exclamant
XIII De his qui in ecclesiis manumittuntur
XIIII De legibus et constitutionibus principum
et edictis
XV De mandatis principum
XVI De senatus consuitis
XVII De veteri iure enucleando et auctoritate
iuris prudentium qui in Digestis refe-
runtur
XVIII De iuris et facti ignorantia
XVIIIl De precibus imperatori offerendis et de
quibus rebus supplicare liceat vel non
XX Quando libellus principi datus litis con-
testationem facit
XXI Ut lite pendente vel post provocationem
aut definitivam sententiam nuUi liceat
imperatori supplicare
XXII Si contra ius utilitatemque publicam vel
per mendacium fuerit aliquid postu-
latum vel impetratum
XXIII De diversis rescriptis et pragmaticis
sanctionibus
XXIIII De statuis et imaginibus
XXV De his qui ad statuas confugiunt
XXVI De officio praefectorum praetorio Orien-
tis et Illyrici
XXVU De officio praefecti praetorio Africae et
de omni eiusdem dioeceseos statu
XXVIII De officio praefecti urbis
XXVIIII De officio magistri militum
XXX De officio quaestoris
XXXI De officio magistri officiorum
XXXII De officio comitis sacrarum largitionum
XXXIII De officio comitis rerum privatarum
XXXIIII De officio comitis sacri patrimonii
XXXV De officio proconsulis et legati
XXXVI De officio comitis Orientis
XXXVII De officio praefecti Augustalis
XXXVIII De officio vicarii
XXXVIIII De officio praetorum
XXXX De officio rectoris provinciae
XXXXI Ut nulli patriae suae administratio sine
speciali permissu principis permittatur
XXXXn De quadrimenstruis tam civilibus quam
militaribus brevibus
XXXXIII De officio praefecti vigilum
XXXXHII De officio praefecti annonae
XXXXV De officio civilium iudicum
XXXXVI De officio iudicum militarium
XXXXVII Ne comitibus rei militaris vel tribunis
lavacra praestentur
XXXXVIII De officio diversorum iudicum
XXXXVIIII Ut omnes tam civiles quam militares
iudices post administrationem deposi-
tam per quinquaginta dies in civita-
tibus vel certis locis permaneant
L De officio eius qui vicem alicuius iudi-
cis obtinet
LI De adsessoribus et domesticis et can-
cellariis iudicum
Lll De annonis et capitu administrantium
vel adsessorum aliorumve publicas sol-
licitudines gerentium vel eorum, qui
aliquas consecuti sunt dignitates
LIII De contractibus iudicum vel eorum qui
sunt circa eos et inhibendis donatio-
nibus in eos faciendis et ne adminis-
trationis tempore proprias aedes aedi-
ficent sine sanctione pragmatica
LIIII De modo multarum quae ab iudicibus
infliguntur
LV De defensoribus civitatum
LVI De magistratibus municipalibus
LVII De officio iuridici Alexandriae
LIBER SECUNDUS
I De edendo
II De in ius vocando
III De pactis
IIII De transactionibus
V De calculi errore
VI De postulando
VII De advocatis diversorum iudiciorum
VIII De advocatis fisci
VIIII De errore advocatorum vel libellos seu
preces concipientium
X Ut quae desunt advocationi partium iu-
dex suppleat
XI De causis, ex quibus infamia alicui in-
rogatur
XII De procuratoribus
XIII Ne liceat potentioribus patrocinium liti-
gantibus praestare vel actiones in se
transferre
XIIII De his, qui potentiorum nomine titulos
praediis adfigunt vel eorum nomina
in lite praetendunt
XV Ut nemo privatus titulos praediis suis
vel alienis imponat vel vela regalia
suspendat
XXIV
XVl Ut nemini liceat sine iudicis auctoritate
signa imprimere rebus, quas alius tenet
XVII Ne tiscus vel res publica procurationem
alicui patrocinii causa in lite praestet
XVIII De negotiis gestis
XVIIII De his quae vi metusve causa gesta sunt
XX De dolo malo
XXI De in integrum restitutione minorum
viginti quinque annis
XXII De filio familias minore
XXIII De fideiussoribus minorum
XXIIII Si tutor vel curator intervenerit
XXV Si in communi eademque causa in inte-
grum restitutio postuletur
XXVI Si adversus rem iudicatam
XXVII Si adversus venditionem
XXVIII Si adversus venditionem piguoris
XXVIIII Si adversus donationem
XXX Si adversus libertatem
XXXI Si adversus transactionem vel divisionem
minor restitui velit
XXXII Si adversus solutionem a debitore vel
a se factam
XXXIII Si adversus dotem
XXXIIII Si adversus delictum suum
XXXV Si adversus usucapionem
XXXVI Si adversus fiscum
XXXVII Si adversus creditorem
XXXVni Si ut se hereditate abstineat
XXXVIIII Si ut omissam hereditatem vel bonorum
possessionem vel quid aliud adquirat
XXXX In quibus causis in integrum restitutio
necessaria non est
XXXXI Qui et adversus quos in integrum re-
stitui non possunt
XXXXII Si minor se maiorem dixerit vel proba-
tus fuerit
XXXXIII Si saepius in integrum restitutio postu-
letur
XXXXIIII De his qui veniam aetatis impetraverunt
XXXXV Si maior factus ratum habuerit
XXXXVI Ubi et apud quem cognitio restitutionis
agitanda sit
XXXXVII De reputationibus, quae fiunt in iudicio
in integrum restitutionis
XXXXVIII Etiam per procuratorem causam in in-
tegrum restitutionis agi posse
XXXXVIIII In integrum restitutione postulata ne
quid novi fiat
L De restitutione militum et eorum qui
rei publicae causa afuerunt
LI De uxoribus militum vel eorum qui rei
publicae causa absunt
LII De temporibus in integrum restitutionis
tam minorum aliarumque personarum,
quae restitui possunt, quam heredum
eorum
LIII Quibus ex causis maiores in integrum
restituuntur
LIIII De alienationeiudicii mutandi causa facta
LV De receptis
LVI De satisdando
LVII De formulis et impetratione actionum
sublatis
LVIII De iureiurando propter calumniam dando
LIBER TERTIUS
I De iudiciis
II De Bportulis et sumptibus in diversis
iudiciis faciendis et de exsecutoribus
litium
III De pedaneis iudicibus
IIII Qui pro sua iurisdictione iudices dare
darive possunt
V Ne quis in sua causa iudicet vel sibi
ius dicat
VI Qui legitimam personam in iudiciis ha-
beut vel uon
VII Ut nemo invitus agere vel accusare co-
gatur
VIII De ordine iudiciorum
VIIII De litis contestatione
X De plus petitionibus
XI De dilationibus
XII De feriis
XIII De iurisdictione omnium iudicum et de
foro competenti
XIIII Quando imperator inter pupillos vel vi-
duas vel miserabiles personas cognos-
cat et ne exhibeantur
XV Ubi de criminibus agi oportet
XVI Ubi de possessione agi oportet
XVII Ubi fideicommissum peti oportet
XVIII Ubi conveniatur qui certo loco dare pro-
misit
XVIIII Ubi in rem actio exerceri debet
XX Ubi de hereditate agatur et ubi scripti
heredes in possessionem mitti postu-
lare debent
XXI Ubi agi oportet de ratiociniis tam pri-
vatis quam publicis
XXII Ubi causa status agi debeat
XXIII Ubi quis de curiali vel cohortali aliave
condicione conveniatur
XXIIII Ubi senatores vel clarissimi civiliter vel
criminahter conveniantur
XXV In quibus causis militantes fori prae-
scriptione uti non possunt
XXVI Ubi causae fiscales vel divinae domus
hominumque eius agantur
XXVII Quando liceat sine iudice unicuique vin-
dicare se vel publicam devotionem
XXVni De inofficioso testamento
XXVIIIl De inofficiosis donationibus
XXX De inofficiosis dotibus
XXXI De petitione hereditatis
XXXII De rei vindicatione
XXXIII De usu fructu et habitatione et minis-
terio servorum
XXXIIII De servitutibus et de aqua
XXXV De lege Aquilia
XXXVI Familiae erciscundae
XXXVII Communi dividundo
XXXVIII Communia utriusque iudicii tam fami-
liae erciscundae quam communi divi-
dundo
XXXVIIII Finium regundorum
XXXX De consortibus eiusdem litis
XXXXI De noxalibus actionibus
XXXXII Ad exhibendum
XXXXIII De aleae lusu et aleatoribus
XXXXIIII De religiosis et sumptibus funerum
LIBER QUARTUS
I De rebus creditis et de iureiurando
II Si certum petatur
III De suffragio
IIII De prohibita sequestratione pecuniae
V De condictione indebiti
VI De condictione ob causam datorum
VII De condictione ob turpem causam
VIII De condictione furtiva
VUII De condictione ex lege et sine causa vel
iniusta causa
X De obligationibus et actionibus
XI Ut actiones et ab herede et contra here-
dem incipiant
XII Ne uxor pro marito vel maritus pro uxore
vel mater pro filio conveniatur
XIII Ne filius pro patre vel pater pro filio
emancipato vel libertus pro patrono
conveniatur
XIIII An servus ex suo facto post manumis-
sionem teneatur
XV Quando fiscus vel privatus debitoris sui
debitores exigere potest
XXV
XVI De actionibus hereditariis
XVII Ex delictis defunctorum in quantum
heredes conveniantur
XVIIl De constituta pecunia
XVIIII De probationibus
XX De testibus
XXI De fide instrumentorum et amissione
eorum et antapochis faciendis et de
his quae sine scriptura fieri possunt
XXII Plus valere quod agitur quam quod si-
mulate concipitur
XXIII De commodato
XXIIII De actione pigneraticia
XXV De exercitoria et institoria actione
XXVI Quod cum eo qui in aliena est potestate
negotium gestum esse dicitur, vel de
peculio seu quod iussu aut de in rem
verso
XXVII Per quas personas nobis adquiritur
XXVIII Ad senatus consultura Macedonianum
XXVIIII Ad senatus consultum Velleianum
XXX De non numerata pecunia
XXXI De compensationibus
XXXII De usuris
XXXIIl De nautico fenore
XXXIIII Depositi
XXXV Mandati
XXXVI Si servus se emi mandaverit
XXXVII Pro socio
XXXVIII De contrahenda emptione
XXXVIIII De hereditate vel actione vendita
XXXX Quae res venire non possunt et qui ven-
dere vel emere vetantur
XXXXI Quae res exportari non debeant
XXXXII De eunuchis
XXXXIII De patribus qui filios distraxerunt
XXXXIIII De rescindenda venditione
XXXXV Quando liceat ab emptione discedere
XXXXVI Si propter publicas pensitationes vendi-
ditio fuerit celebrata
XXXXVII Sine censu vel reliquis fundum compa-
rari non posse
XXXXVIII De periculo et coramodo rei venditae
XXXXVIIII De actionibus empti et venditi
L Si quis alteri vel sibi sub altorius no-
mine vel aliena pecunia emerit
LI De rebus alienis non alienandis et de
prohibita rerum alienatione vel hypo-
theca
LII De comrauniura rerum alienatione
LIII Rem alienam gerentibns non interdici
rerura suarura alienatione
LIIII De pactis inter emptorera et venditorem
compositis
LV Si servus exportandus veneat
LVI Si mancipium ita venierit, ne prostitua-
tur
LVII Si mancipium ita fuerit alienatum, ut
manumittatur vel contra
LVIII De aediliciis actionibus
LVIIII De monopoliis et de conventu negotia-
torura illicito vel artificum ergolabo-
rumque nec non balneatorum prohi-
bitis illicitisque negotiationibus
LX De nundinis
LXI De vectigalibus et commissis
LXII Vectigalia nova institui non posse
LXIII De commerciis et mercatoribus
LXIIII De rerum permutatione et de praescrip-
tis verbis actione
LXV De locato et conducto
LXVI De emphyteutico iure
LIBER QUINTUS
I De sponsalibus et arris sponsaliciis et
proxeneticis
II Si rector provinciae vel ad eum perti-
nentes sponsalia dederint
I in De donationibus ante nuptias vel prop-
ter nuptias et sponsaliciis
IIII De nuptiis
V De incestis et inutilibus nuptiis
VI De interdicto matrimonio inter pupillara
et tutorem seu curatorem liberosque
eorum
VII Si quacumque praeditus potestate vel ad
eum pertinentes ad suppositarum iuris-
dictioni suae adspirare temptaverint
nuptias
VIII Si nuptiae ex rescripto petantur
VIIII De secundis nuptiis
X Si secundo nupserit mulier, cui maritus
usura fructura reliquerit
XI De dotis promissione vel nuda pollici-
tatione
XII De iure dotium
XIII De rei uxoriae actione in ex stipulatu
actionem transfusa et de natura do-
tibus praestita
- XIIII De pactis conventis tam super dote quam
super donatione ante nuptias et para-
phernis
XV De dote cauta et non numerata
XVI De donationibus inter virum et uxorem
et a parentibus in liberos factis et de
ratihabitione
XVII De repudiis et iudicio de moribus sublato
XVIII Soluto matrimonio dos quemadmodura
petatur
XVIIII Si dos constante matrimonio soluta fuerit
XX Ne fideiussores vel mandatores dotium
dentur
XXI Rerura araotarum
XXII Ne pro dote mulieri bona mariti addi-
cantur
.XXIII De fundo dotali
XXIIII Divortio facto apud quem liberi morari
vel educari debent
XXV De alendis liberis ac parentibus
XXVI De concubinis
XXVII De naturalibus liberis et matribus eorum
et ex quibus casibus iusti efficiuntur
XXV III De tutela testamentaria
XXVIIII De confirmando tutore
XXX De legitima tutela
XXXI Qui petant tutores vel curatores
XXXII Ubi petantur tutores vel curatores
XXXIII De tutoribus et curatoribus illustrium
vel clarissimarura personarum
XXXIIII Qui dare tutores vel curatores et qui
dari possunt
XXXV Quando mulier tutelae officio fungi
potest
XXXVI In quibus causis tutorem habenti tutor
vel curator dari potest
XXXVII De administratione tutorum et curato-
rum et de pecunia pupillari feneranda
vel deponenda
XXXVIII De periculo tutorum et curatorum
XXXVIIII Quando ex facto tutoris vel curatoris
minores agere vel conveniri possunt
XXXX Si ex pluribus tutoribus vel curatoribus
omnes vel unus agere pro minore vel
conveniri possunt
XXXXI Ne tutor vel curator vectigal conducat
XXXXII De tutore vel curatore qui satis non dedit
XXXXIII De suspectis
XXXXIIII De in litem dando tutore vel curatore
XXXXV De eo qui pro tutore negotia gessit
XXXXVI Si mater indemnitatem promiserit
XXXXVII Si contra matris voluntatem tutor datus
sit
XXXXVIII Ut causae post pubertatem adsit tutor
XXXXVIIII Ubi pupilli educentur
L De alimentis pupillo praestandis
LI Arbitrium tutelae
XXVI
LTI
LIII
LIIII
LV
LVI
LVII
LVIII
LVIIII
LX
LXI
LXII
LXIII
LXIIII
LXV
LXVI
LXVII
LXVIII
LXVIIII
LXX
LXXI
LXXII
LXXIII
LXXIIII
LXXV
II
III
IIII
V
VI
VII
VIII
VIIII
X
XI
XII
xm
XIIII
XV
XVI
XVII
XVIII
XVIIII
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIIII
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXVIIII
De dividenda tutela et pro qua parte
quisque tutorum conveniatur
De in litem iurando
De heredibus tutorum
Si tutor non gesserit
De usuris pupiliaribus
De fideiussoribus tutorum seu curatorum
De contrario iudicio
De auctoritate praestanda
Quando curatores vel tutores esse desi-
nant
De actore a tutore seu curatore dando
De excusationibus et temporibus earum
Si falsis adlegationibus excusatus est
Si tutor rei publicae causa aberit
De excusatione veteranorum
Qui numero liberorum se excusant
Qui aetate
Qui morbo
Qui numero tutelarum
De curatore furiosi vel prodigi
De praediis vel aliis rebus minorum sine
decreto non alienandis vel obligandis
Quando decreto opus non est
Si quis ignorans rem minoris esse sine
decreto comparavit
Si maior factus sine decreto factam alie-
nationem ratam habuerit
De magistratibus conveniendis
LIBER SEXTUS
De fugitivis servis et libertis maucipiis-
que civitatum artificibus et ad diversa
opera deputatis et ad rem privatam
vel dominicam pertinentibus
De furtis et de servo corrupto
De operis libertorum
De bonis libertorum et de iure patro-
natus
Si in fraudem patroni alienatio facta est
De obsequiis patronis praestandis
De libertis et eorum liberis
De iure aureorum anulorum et de nata-
libus restituendis
Qui admitti ad bonorum possessionem
possunt et intra quod tempus
Quando non petentium partes petentibus
adcrescunt
De bonorum possessione secundum tabu-
las
De bonorum possessione contra tabulas,
quam praetor hberis pollicetur
De bonorum possessione contra tabulas
liberti, quae patronis vel liberis eorum
datur
Unde liberi
Unde legitimi et unde cognati
De edicto successorio
De Carboniano edicto
Unde vir et uxor
De repudianda bonorum possessione
De collationibus
De testamento militis
Qui facere testamentum possunt vel non
possunt
De testamentis: quemadmodum testa-
menta ordinantur
De heredibus instituendis et quae per-
sonae heredes institui non possunt
De institutionibus et substitutionibus seu
restitutionibus sub condicione factis
De impuberum et aliis substitutionibus
De necessariis et servis heredibus in-
stituendis vel substituendis
De liberis praeteritis vel exheredatis
De postumis heredibus instituendis vel
exheredandis vel praeteritis
XXX De iure deliberandi ct de adeunda vel
adquirenda hereditate
XXXI De repudianda vel abstinenda heredi-
tate
XXXII Quemadmodum aperiantur testamenta et
inspiciantur et describantur
XXXIII De edicto divi Hadriani tollendo et quem-
admodum scriptus heres in possessio-
nem mittatur
XXXIin Si quis aliquem testari prohibuerit vel
coegerit
XXXV De his quibus ut indignis auferuntur et
ad senatus consultum Silanianum
XXXVI De codicillis
XXXVII De legatis
XXXVIII De verborum et rerum significatione
XXXVIIII Si omissa sit causa testamenti
XXXX De indicta viduitate et de lege lulia mis-
cella tollenda
XXXXI De his quae poenae nomine in testamento
vel codicillis relinquuntur
XXXXII De fideicommissis
XXXXIII Communia de legatis et fideicommissis
et de in rem missione tollenda
XXXXIIII De falsa causa adiecta legato vel fidei-
commisso
XXXXV De his quae sub modo legata vel fidei-
commissa relinquuntur
XXXXVI De condicionibus insertis tam legatis
quam fideicommissis et libertatibus
XXXXVII De usuris et fructibus legatorum vel
fideicommissorum
XXXXVIII De incertis personis
XXXXVIIII Ad senatus consultum Trebellianum
L Ad legem Falcidiam
LI De caducis tollendis
LII De his qui ante apertas tabulas heredi-
tates transmittunt
LIII Quando dies legati vel fideicommissi cedit
LIIII Ut in possessionem legatorumvel fidei-
commissorum servandorum causa mit-
tatur et quando satisdari debet
LV De suis et legitimis liberis et ex filia
nepotibus ab intestato venientibus
LVI Ad senatus consultum Tertullianum
LVII Ad senatus consultum Orfitianum
LVIII De legitimis heredibus
LVIIII Communia de successionibus
LX De bonis maternis et materni generis
LXI De bonis, quae liberis in potestate con-
stitutis ex matrimonio vel aliter ad-
quiruntur, et eorum administratione
LXII De hereditatibus decurionum navicula-
riorum cohortalium militum et fabri-
censium
LIBER SEPTIMUS
I De viudicta libertate et apud consihum
manumissione
II De testamentaria manumissione
III De lege Fufia Caninia tollenda
IIII De fideicommissariis libertatibus
V De dediticia libertate tollenda
VI De Latiria libertate tollenda et per cer-
tos modos in civitatemRomanamtrans-
fusa
VII De servo communi manumisso
VIII De servo pignori dato manumisso
VIIII De servis rei publicae manumittendis
X De his qui a non domino manumissi
sunt
XI Qui manumittere non possunt et ne in
fraudem creditorum mauumittatur
XII Qui non possunt ad libertatem pervenire
XIII Pro guibus causis servi praemium ac-
cipiunt libertatem
XIIII De ingeuuis manumissis
XV Commuuia de manumissionibus
XXVII
XVI De liberali causa
XVII De adsertione tollenda
XVII I Qiiibus ad libertatem proclamare non
licet et de rebus eorum, qui ad liber-
tatem proclamare non prohibentur
XVIIIl De ordine cognitionum
XX De collusione detegenda
XXI Ne de statu defunctorum post quinquen-
nium quaeratur
XXII De longi temporis praescriptione, quae
pro libertate et non adversus liber-
tatem opponitur
XXIIl De peculio eius qui libertatem meruit
XXIIII De senatus consulto Claudiano tollendo
XXV De nudo ex iure Quiritium tollendo
XXVI De usucapione pro emptore vel trans-
actione
XXVII De usucapione pro donato
XXVIII De usucapione pro dote
XXVIIII De usucapione pro herede
XXX Communia de usucapionibus
XXXI De usucapione transformanda et de sub-
lata ditferentia rerum mancipi et nec
mancipi
XXXII De adquirenda et retinenda possessione
XXXIII De praescriptione longi temporis decem
vel viginti annorum
XXXIIII In quibus causis cessat longi temporis
praescriptio
XXXV Quibus non obiciatur longi temporis
praescriptio
XXXVI Adversus creditorem
XXXVII De quadriennii praescriptione
XXXVIII Ne rei dominicae vel templorum vindi-
catio temporisexceptione submoveatur
XXXVIIII De praescriptione triginta vel quadra-
ginta annorum
XXXX De annali exceptione Italici contractus
tollenda et de diversis temporibus et
exceptionibus et praescriptionibus et
interruptionibus earum
XXXXI De adluvionibus et paludibus et de pas-
cuis ad alium statum translatis
XXXXII De sententiis praefectorum praetorio
XXXXin Quomodo et quando iudex sententiara
proferre debet praesentibus partibus
vel una absente
XXXXIIII De sententiis ex periculo recitandis
XXXXV De sententiis et interlocutionibus omnium
iudicum
XXXXVI De sententia, quae sine certa quanti-
tate prolata est
XXXXVII De sententiis, quae pro eo quod inter-
est proferuntur
XXXXVIII Si non a competenti iudice iudicatum
esse dicatur
XXXXVIIII De poena iudicis, qui male iudicavit, vel
eius, qui iudicem vel adversarium cor-
rumpere curavit
L Sententiam rescindi non posse
LI De fructibus et litis expensis
LII De re iudicata
LIII De exsecutione rei iudicatae
LIIII De usuris rei iudicatae
LV Si plures una sententia condemnati sunt
LVI Quibus res iudicata non nocet
LVII Comminationes epistulas programmata
subscriptiones auctoritatem rei iudi-
catae non habere
LVIII Si ex falsis instrumentis vel testimoniis
iudicatum erit
LVIIII De confessis
LX Inter alios acta vel iudicata aliis non
nocere
LXI De relationibus
LXIT De appellationibus et consultationibus
LXIII De temporibus et reparationibus appel-
lationum seu consultationum
LXIIII
LXV
LXVl
LXVII
LXVIII
LXVIIII
LXX
LXXI
LXXII
LXXIII
LXXIIII
LXXV
I
II
III
IIII
V
VI
VII
VIII
VIIII
X
XI
XII
XIII
XIIII
XV
XVI
XVII
XVIII
XVIIII
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIIII
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXVIIII
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIIII
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXVIIII
Quando provocare necesse non est
Quorum appellationes non recipiantur
Si pendente appellatione mors interve-
nerit
De his qui per metum iudicis non ap-
pellaverunt
Si unus ex pluribus appellaverit
Si de momentaria possessione fuerit ap-
pellatum
Ne liceat in una eademque causa tertio
provocare vel post duas sententias iu-
dicum, quas definitio praefectorum
roboraverit, eas retractare
Qui bonis cedere possunt
De bonis auctoritate iudicis possidendis
seu venumdandis et de separationibus
De privilegio fisci
De privilegio dotis
De revocandis his quae per fraudem
alienata sunt
LIBER OCTAVUS
De interdictis
Quorum bonorum
Quod legatorum
Unde vi
Si per vim vel alio modo absentis per-
turbata sit possessio
Uti possidetis
De tabulis exhibendis
De liberis exhibendis seu de ducendis
et de homine libero exhibendo
De precario et de Salviano interdicto
De aedificiis privatis
De operibus pubHcis
De ratiociniis operum publicorum et de
patribus civitatum
De pignoribus
In quibus causis pignus tacite contra-
hitur
Si aliena res pignori data sit
Quae res pignori obligari possunt vel
non et qualiter pignus contrahatur
Qui potiores in pignore habeantur
De his qui in priorum creditorum locum
succedunt
Si antiquior creditor pignus vendiderit
Si communis res pignorata sit
De praetorio pignore et ut in actioni-
bus etiam debitorum missio praetorii
pignoris procedat
Si in causa iudicati pignus captum sit
Si pignus pignori datum sit
De partu pignoris et omni causa
De remissione pignoris
Etiam ob chirographariam pecuniam pig-
nus teneri
De distractione pignorum
Debitorem venditionem pignorum impe-
dire non posse
Si vendito pignore agatur
De luitione pignoris
Si unus ex pluribus heredibus creditoris
vel debitoris partem suam debiti sol-
verit vel acceperit
Si pignoris conventionem numeratio se-
cuta non sit
De iure dominii impetrando
De pactis pignorum et de commissoria
lege in pignoribus rescindenda^
De exceptionibus sive praescriptionibus
De litigiosis
De contrahenda et committenda stipu-
latione
De inutilibus stipulationibus
De duobus reis stipulandi et duobus
reis promittendi
XXVIII
xxxx
XXXXI
XXXXII
XXXXIII
XXXXIIII
XXXXV
XXXXVI
XXXXVII
XXXXVIII
XXXXVIIII
L
LI
LII
LIU
Lllll
LV
LVI
LVil
LVIII
De fideiussoribus et mandatoribus
De novationibus et delegationibus
De solutionibus et liberationibus
De acceptilationibus
De evictionibus
Creditorem evictionem non debere
De patria potestate
De adoptionibus
De emancipationibus liberorum
De ingratis liberis
De postliminio et de redemptis ab hos-
tibus
De infantibus expositis liberis et servis
et de his qui sanguinolentos emptos
vel nutriendos acceperunt
Quae sit longa consuetudo
De donationibus
De donationibus quae sub modo vel con-
dicione vel ex certo tempore confici-
untur
De revocandis donationibus
De mortis causa donationibus
De infirmandis poeuis caelibatus et orbi-
tatis et decimariis sublatis
De iure liberorum
I
II
I!I
III i
V
VI
VII
VIII
vmi
X
XI
XII
XIII
XIIII
XV
XVI
XVII
XVIII
XVIIII
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIIII
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXVIIII
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIIII
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXVIIII
XXX X
XXXXI
LIBER NONUS
Qui accusare non possunt
De accusationibus et inscriptionibus
De exhibendis vel transmittendis reis
De custodia reorum
De privatis carceribus inhibendis
Si reus vel accusator mortuus fuerit
Si quis imperatori maledixerit
Ad legem luliam maiestatis
Ad legem luliam de adulteriis et de
stupro
Si quis eam cuius tutor fuerit corruperit
De mulieribus qui servis propriis se
iunxerunt
Ad legem luliam de vi publica seu pri-
vata
De raptu virginum seu viduarum nec
non sanctimonialium
De emendatione servorum
De emendatione propinquorum
Ad legem Corneliam de sicariis
De his qui parentes vel liberos occiderunt
De maleficis et mathematicis et ceteris
similibus
De sepulchro violato
Ad legem Fabiam
Ad legem Viselliam
Ad legem Corneliam de falsis
De his qui sibi adscribunt in testamento
De falsa moneta
De mutatione nominis
Ad legem luliam de ambitu
Ad legem luliam repetundarum
De crimine peculatus
De crimine sacrilegii
De seditiosis et his qui plebem audent
contra publicara quietem colligere
Quando civilis actio criminali praeiudi-
cet et au utraque ab eodem exerceri
potest
De crimine expilatae hereditatis
Vi bonorum raptorum
De crimine stellionatus
De iniuriis
De famosis libellis
De abigeis
De Nili aggeribus non rumpendis
De his qui latrones vel in aliis crimi-
nibus reos occultaverint
De requirendis
De quaestionibus
XXXXII De abolitionibus
XXXXIII De generali abolitione
XXXXIIII Ut intra certum tempus criminalis quaes-
tio terminetur
XXXXV Ad senatus consultum Turpillianum
XXXXVI De calumniatoribus
XXXXVII De poenis
XXXXVIII Ne sine iussu principis certis iudicibus
liceat confiscare
XXXXVIIII De bonis proscriptorum seu damnatorunj
L De bonis mortem sibi consciscentium
LI De sententiam passis et restitutis
I
II
III
IIII
V
VI
VII
VIII
VIIII
X
XI
XII
XIII
XIIII
XV
XVI
XVII
XVIII
XVIIII
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIIII
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXVIIII
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
xxxim
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXVIIII
xxxx
XXXXI
XXXXII
XXXXIII
LIBER DECIMUS
De iure fisci
De conveniendis fisci debitoribus
De fide et iure hastae fiscalis et de
adiectionibus
De venditione rerum fiscalium cum pri-
vatis commuuium
Ne tiscus rem quam vendidit evincat
De his qui ex publicis rationibus mu-
tuam pecuniam acceperunt
Poenis fiscalibus creditores praeferri
De fiscalibus usuris
De sententiis adversus fiscum latis re-
tractandis
De bonis vacantibus et de incorporatione
De delatoribus
De petitionibus bonorum sublatis
De his qui se deferunt
Si liberalitatis imperialis socius sine he-
rede defecerit
De thesauris
De annona et tributis
De indictionibus
De superindicto
De exactionibus tributorum
De superexactionibus
De capiendis et distrahendis pignoribus
tributorum causa
De apochis publicis et descriptionibus
curialium
De canone largitionalium titulorum
Ne operae a collatoribus exigantur
De immunitate nemini concedenda
De conditis in publicis horreis
Ut nemini liceat in coemptione specie-
rum se excusare et de munere sitoniae
De collatione donatorum vel relevatorum
aut translatorum seu adaeratorum
De collatione aeris
De discussoribus
De decurionibus et filiis eorum et qui
decuriones habentur quibus modis a
fortuna curiae liberentur
Si libertus aut servus ad decurionatum
adspiraverit
De praediis curialium sine decreto non
ahenandis
Quando et quibus debetur quarta pars
ex bonis decurionum et de modo dis-
tributionis eorum
De imponenda lucrativis descriptione
De praebendo salario
Si curialis relicta civitate rus habitare
maluerit
De municipibus et originariis
De incolis et ubi quis domicilium habere
videtur et de his qui studiorum causa
in alia civitate degunt
De honoribus et muneribus non conti-
nuandis intcr patrem et filium et de
intervallis
De muneribus patrimoniorum
Quemadmodum civilia muuera indicuntur
XXIX
XXXXIIII
xxxxv
XXXXVI
XXXXVII
XXXXVIII
XXXXVIIII
L
LI
LIl
LIII
LIIII
LV
LVI
LVII
LVIII
LVIIII
LX
LXl
LXII
LXIII
LXIIII
LXV
LXVI
LXVII
LXVIII
LXVim
LXX
LXXI
LXXII
LXXIII
LXXIIII
LXXV
LXXVI
LXXVII
LXXVIII
I
II
III
IIII
V
VI
VII
VIII
VIIII
X
XI
XII
XIII
XIIII
XV
XVI
XVII
De his qui spoiite muiiera susceperunt
De his qui a principe vacationem ac-
ceperuut
De vacatione muneris
De decretis decurionum super immuni-
tate quibusdam concedenda
De excusationibus munerum
De quibus muneribus et praestationibus
nemini liceat se excusare
Qui aetate se excusant
Qui morbo
De his qui numero liberorum vel pau-
pertate excusationem meruerunt
De professoribus et medicis
De athletis
De his qui non impletis stipendiis sacra-
mento soluti sunt
Quibus muneribus excusantur ii, qui
post impletam militiam vel advocatio-
nem per provincias suis commodis va-
cantes commorantur et de privilegiis
eorum
De conductoribus vectigalium fisci
De libertinis
De infamibus
De reis postulatis
De his qui in exsilium dati vel ordine
moti sunt
De filiis familias et quemadmodum pater
pro his teneatur
De periculo successorum parentis
De mulieribus in quo loco munera sexui
congruentia et honores agnoscant
De legationibus
De excusationibus artificum
De potioribus ad munera nominandis
Si propter inimicitias creatio facta sit
De sumptuura recuperatione
Si post creationem quis decesserit
De tabulariis scribis logographis et cen-
sualibus
De susceptoribus praepositis et arcariis
De ponderatoribus et auri illatione
De auri publici prosecutoribus
De his quae ex publica collatione illata
sunt non usurpandis
De auro coronario
De irenarchis
De argenti pretio quod thesauris infertur
LIBER UNDECIMUS
De toUenda lustralis auri collatione
De naviculariis seu naucleris publicas
species transportantibus
De praediis naviculariorura
De navibus non excusandis
Ne quid oneri publico imponatur
De naufragiis
De metallariis et metallis et procurato-
ribus metallorum
De murilegulis et gynaeciariis et procu-
ratoribus gynaecii et de monetariis et
bastagariis
De vestibus holoveris et auratis et de
intinctione sacri muricis
De fabricensibus
De veteris numismatis potestate
Nulli licere in frenis et equestribus sel-
lis et in balteis margaritas et smarag-
dos et hyacinthos aptare et de artifi-
cibus palatinis
De classicis
De decuriis urbis Romae
De priviiegiis corporatorum urbis Romae
De pistoribus
De suariis et susceptoribus vini et ce-
teris corporatis
XVIII De collegiatis et chartopratis et num-
mulariis
XVIIII De studiis liberalibus urbis Romae et
Constantinopolitanae
XX De honoratorum vehiculis
XXI De privilegiis urbis Constantinopolitanae
XXII De metropoli Beryto
XXIII De canone frumentario urbis Romae
XXIIII De frumento urbis Coustantinopolitanae
XXV De annonis civilibus
XXVI De mendicantibus validis
XXVIl De nautis Tiberinis
XXVIII De frumento Alexandrino
XXVIIII De Alexandriae primatibus
XXX De iure rei publicae
XXXI De administratione rerum publicarum
XXXII De vendendis rebus civitatis
XXXIII De debitoribus civitatum
XXXIIII De periculo nominatorum
XXXV De periculo eorum qui pro magistrati-
bus intervenerunt
XXXVI Quo quisque ordine conveniatur
XXXVII Ne quis liber invitus actum rei publicae
gerere cogatur
XXXVIII Iniuncti muneris sumptus ad omnes col-
legas pertinere
XXXVIIII De his qui ex officio quod administra-
verunt conveniuntur
XXXX De solutionibus et liberationibus debi-
torum civitatis
XXXXI De spectaculis et scaenicis et leuonibus
XXXXII De expensis publicorum ludorum
XXXXIII De aquaeductu
XXXXIIII De gladiatoribus peuitus tollendis
XXXXV De venatione ferarum
XXXXVI De maiuraa
XXXXVII Ut arraorum usus inscio principe intcr-
dictus sit
XXXXVIII De agricolis censitis vel colonis
XXXXVIIII De capitatione civium censibus eximenda
L In quibus causis coloni censiti dominos
accusare possunt
LI De colonis Palaestinis
LII De colonis Thracensibus
LIII De colonis IUyricianis
LIIII Ut nerao ad suum patrocinium suscipiat
vicos vel rusticanos eorum
LV Ut rusticani ad nullum obsequium de-
vocentur
LVI Non licere metrocomiae habitatoribus
loca sua ad extraneum transferre
LVII Ut nullus ex vicanis pro alienis debitis
vicanorum teneatur
LVIII De censibus et censitoribus et perae-
quatoribus et inspectatoribus
LVIIII De omni agro deserto et quando steri-
les fertilibus imponuntur
LX De fundislimitotrophis et terris etpaludi-
bus etpascuis limitaneis vel castellorum
LXI De pascuis publicis et privatis
LXII De fundis patrimonialibus et saltuensi-
bus et emphyteuticis et eorum con-
ductoribus
LXIII De mancipiis et colonis patrimonialium
et saltuensium et emphyteuticariorum
fundorum
LXIIII De fugitivis colonis patrimonialibus et
emphyteuticis et saltuensibus
LXV De collatione fundorum patrimonialium
et emphyteuticorum
LXVI De fundis rei privatae et saltibus divi-
nae doraus
LXVII De fundis et saltibus rei dorainicae
LXVIII De agricolis et mancipiis dorainicis vel
fiscalibus sive rei privatae
LXVIIII De praediis tamiacis et de his qui ex
colonis dominicis aliisque liberae con-
dicionis procreantur
XXX
LXX De diversis praediis urbaiiis et rusticis
templorum et civitatum et omni reditu
civiii
LXXl De locatione praediorum civilium vel
liscalium sive templorum sive rei pri-
vatae yel dominicae
LXXII De conductoribus et procuratoribus sive
actoribus praediorum fiscalium et do-
mus Augustae
LXXIII Quibus ad conductionem praediorum fis-
calium accedere non licet
LXXIIII De collatione fundorum fiscalium vel rei
privatae vel dominicae vel civitatum
vel templorum
LXXV De privilegiis domus Augustae vel rei
privatae et quarum collationum excu-
sationem habent
LXXVI De grege dominico
LXXVII De palatiis et domibus dominicis
LXXVIII De cupressis ex luco Daphnensi vel Per-
seis per Aegyptum non excidendis vel
vendendis
LIBER DUODECIMUS
I De dignitatibus
II De praetoribus et honore praeturae et
gleba et folli et septem solidorum
functione sublata
III De consulibus et non spargendis ab his
pecuniis et de praefectis et magistris
militum et patriciis
IIII De praefectis praetorio sive urbis et
magistris militum in dignitatibus ex-
aequandis
V De praepositis sacri cubiculi et de omni-
bus cubiculariis et privilegiis eorum
VI De quaestoribus magistris officiorum
comitibus sacrarum largitionum et rci
privatae
VII De priraicerio et secundocerio et notariis
VIII Ut dignitatum ordo servetur
VIIII De magistris scriniorum
X De comitibus consistorianis
XI De comitibus et tribunis scholarum
XII De comitibus rei militaris
Xlll De comitibus et archiatris sacri palatii
XIIII De comitibus qui provincias regunt
XV De professoribus qui in urbe Constan-
tinopolitana docentes ex lege merue-
rint comitivam
XVI De decurionibus et silentiariis
XVII De domesticis et protectoribus
XVIII De praepositis labarum
XVIIII De proximis sacrorum scriniorum cete-
risque qui in sacris scriniis militant
XX De agentibus in rebus
XXI De principibus agentum in rebus
XXII De curiosis
XXIII De palatinis sacrarum largitionum et
rerum privatarum
XXIIII De stratoribus
XXV De castrensianis et ministerianis
XXVI De decanis
XXVII De mensoribus
XXVIII De privilegiis eorum qui in sacro pala-
tio militant
XXVIIII De privilegiis scholarum
XXX De castrensi omnium palatinorum peculio
XXXI De equestri dignitate
XXXII De perfectissimatus dignitate
XXXIII Qui militare possunt vel non et de ser-
vis ad militiam vel dignitatem adspi-
rantibus et ut nemo duplici militia
vel dignitate et militia simul utatur
XXXIIII Negotiatores ne militeut
XXXV De re militari
XXXVI De castrensi peculio militum et prae-
fectianorum
XXXVII De erogatione militaris annonae
XXXVIII De excoctione et translatione militarium
annonarum
XXXVim De militari veste
XXXX De metatis et epidemeticis
XXXXI De salgamo hospitibus non praebendo
XXXXII De commeatu
XXXXIII De tironibus
XXXXIIII De litorum et itinerum custodia
XXXXV De desertoribus et occultatoribus eorum
XXXXVI De veteranis
XXXXVII De filiis officialium militarium qui in
bello moriuntur
XXXXVIII De oblatione votorum
XXXXVIIII De numerariis actuariis et chartulariis
et adiutoribus scriniariis et excepto-
ribus sedis excelsae ceterorumque iu-
dicum tam civilium quam militarium
L De cursu publico augariis et parangariis
LI De tractoriis et stativis
Lll De apparitoribus praefectorum praeto-
rio et privilegiis eorum
LIII De apparitoribus praefecti urbis
LIIII De apparitoribus magistrorum militum
et privilegiis eorum
LV De apparitoribus proconsulis et legati
LVI De apparitoribus comitis Orientis
LVII De cohortalibus principibus corniculariis
et primipilaribus
LVIII De apparitoribus praefecti annonae
LVIIII De diversis officiis et apparitoribus iu-
dicum et probatoriis eorum
LX De exsecutoribus et exactoribus
LXI De lucris advocatorum et concussionibus
officiorum sive apparitorum
LXII De primipilo
LXIII Publicae laetitiae vel consulum nuntia-
tores vel insinuatores constitutionum
et aliarum sacrarum vel iudicialium
litterarum ex descriptione vel ab in-
vitis ne quid accipiant immodicum
DE NOYO CODICE COMPONENDO
IMPERATOR lUSTINIANUS AUGUSTUS AD SENATUM^
Haec, quae necessario corrigenda essemultis retro
qrincipibus visa sunt, interea tamen nullus eorum
lioc ad effectum ducere ausus est, in praesenti rebus
donare communibus auxilio dei omnipotentis censui-
mus et^ prolixitatem litium amputare, multitudine
quidem constitutionum, quae tribus codicibus Grego-
riano et Hermogeniano atque Theodosiano contine-
bantur, illarum etiam, quae post eosdem codices
a Theodosio divinae recordationis aliisque post eum
retro principibus, a nostra etiam clementia positae
sunt, reeecanda, uno autem codice sub felici nostri
nominis vocabulo componendo, in qucm colligi tam
memoratorum trium codicura quam novellas post
1 eos positas constitutiones oportet. Ideoque ad
hoc maximum et ad ipsius rei publicae sustentatio-
nem respiciens opus efficiendum elegimus tanto
fastigio'* laborum tantaeque sollicitudini sufficientes
loHANNEM virum excellentissimum ex quaestore sacri
nostri palatii consularem atque patricium, Leontium
virum sublimissimum magistrum militum ex praefecto
praetorio consularem atque patricium, Phocam virum
ejninentissimum magistrum militum consularem atque
patricium, Basilidem virum excellentissimum ex
praefecto praetorio Orientis et patricium, Thomam
virum gloriosissimum quaestorem sacri nostri palatii
et ex consule^, Tribonianiim virum magnificum
raagisteria digiiitate inter agentes decoratum, Con-
STANTiNUM virum illustrem comitem" largitionum
inter agentes et magistrum scrinii hbellorum sacra-
rumque cognitionum, Theophilum virum clarissimum
comitem sacri nostri consistorii et iuris in hac alma
urbe doctorem, Dioscorum et Praesentinum diser-
2 tissimos togatos fori amplissimi praetoriani. Quibus "^
specialiter permisinms resecatis ^am supervacuis,
quantum ad legura soMditatem pertinet, praefationi-
bus quam simihbus et contrariis, praeterquam si
iuris ahqua divisione adiuventur, illis etiam, quae in
desuetudinem abierunt, certas et brevi sermone con-
scriptas ex isdem tril3us codicibus, novellis etiara
constitutionibus leges coraponere et congruis subdere
titulis, adicientes quidem et detrahentes, immo et
mutantes verba earum, ubi hoc rei coramoditas exi-
gebat, colligentes vero in unam sanctionem, quae in®
variis constitutionibus dispersa sunt, et sensum earum
clariorem efficientes, ita tamen, ut ordo temporura
earundem constitutionum non sohim ex adiectis diebus
et consulibus, sed etiam ex ipsa compositione earura
clarescat, primis quidera in primo loco, posteriori-
bus vero in secundo ponendis et, si quae earum
sine die et consule in veteribus codicibus vel in
his, in quibus novellae constitutiones receptae sunt,
inveniantur, ita his ponendis nullaque dubietate
super generali earum robore ex hoc orienda, sicut
et illas vira generalis constitutionis obtinere palam
est, quae ad certas personas rescriptae " vel per prag-
maticam '° ab initio datae eidem novo codici propter
3 utihtatem sanctionis inditae*' fuerint. Haec igitur
ad vestrara notitiam ferre properavimus, ut sciatis,
quanta nos diurna*^ super rerum '^ coraraunium utiHtate
cura sollicitat , studentes certas et indubitatas et in
unum codicem collectas esse de cetero constitutiones,
ut ex eo tanturamodo nostro felici noraine nuncu-
pando codice recitatio constitutionura in omnibus
ad citiores litiura decisiones "^ fiat iudiciis, JJafa
id. Fehr. Constantinopoli dn. lustiniano pp. A. ii
cons. [a. 528]
(l) inn domini nostri ih'u christi codicis dompni iusti-
niani repetite praelectionis lib. i. incip. S! de novo co-
dice componendo C (cf. p. 5), incipit liber domini iusti-
niani codicis repet. prael. de codice faciendo W (2) sena-
tum urbis Constantinopolitanae Bal. (3) censuimus
et WU, volumus censemus igitur C (4) fastidio C
(5) exconsulem librt (6) sacrarum tns. (edd., vide
Dig. c. Tanta '§ 9) (7) omnibus ins W (8) in
om. U (9) sic U, perscriptae CW (lO) sanc-
tionem inserunt CWU^ (11) inditae U, inclite C,
indulte W (12) sic CU, diuturna W (i3) rerum
om. U° (14) sic W, divisiones CU
DE lUSTlNIANO' CODICE CONFIRMANDO.
IMPERATOR lUSTINIANUS^^ PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR
SEMPER AUGUSTUS MENAE VIRO ILLUSTRI PRAEFECTO PRAETORIO II EX
PRAEFECTO HUIUS ALMAE URBIS' AC PATRICIO.
Summa rei publicae tuitio de stirpe duarum rerum, j
armorum atque legum veniens vimque suam exinde
muniens felix Romanorum genus omnibus anteponi
nationibus omnibusque dominari tam praeteritis etfecit
temporibus quam deo propitio in aeternum efficiet.
istorum etenim alterum alterius auxilio semper viguit "*,
et tam militaris res legibus in tuto collocata est, quam
ipsae leges armorum praesidio servatae sunt. merito
igitur ad prima communium rerum sustentationis
semina '" nostram mentem nostrosque labores referentes
militaria quidem agmina multiplicibus et omnem pro-
videntiam continentibus modis correximus^, tam ve-
teribus ad meliorem statum brevi tempore reductis,
quam novis non soluni exquisitis, sed etiam recta dis-
positione nostri numinis sine novis expensis publicis
constitutis, legum vero praesidia ' primo servando po-
sitas, deinde novas ponendo firmissima subiectis
1 etfecimus. Sed cum sit necessarium multitudinem
constitutionum tam in tribus veteribus codicibus rela-
' tarum quam post eorum confectionem posterioribus
temporibus adiectarum ad brevitatem reducendo cali-
ginem earum rectis iudicum definitionibus insidiantem
penitus extirpare, ad hoc commune praestandum
beneficium deo praesule prono animo nos dedidimus ^
et electis viris gloriosissimis tam doctrina legum quam
experieutia rerum studioque pro re publica* inde-
fesso et laudabili proposito pollentibus sub certis
finibus magnum laborem commisimus, per quem tam
trium veterum Gregoriani et Hermogeniani atque
Theodosiani codicum constitutiones quam plurimas
alias '° post eosdem codices a Theodosio divinae me-
moriae ceterisque post eum retro principibus, a
nostra etiam clementia positas in unum codicem
felici nostro vocabulo " uuncupandum colligi prae-
cepimus: toUendis quidem tam praefationibus nuUum
sutfragium sanctioni conferentibus quam contrariis
constitutionibus, quae posteriore promulgatione va-
cuatae sunt, similibus etiam praeter eas, quae eadem
paene sanciendo divisionem iuris aliquam facere nos-
cuntur, ex qua dividendo vetera novum aliquid nasci
videtur, multis insuper aliis ad rectam huiusmodi
codicis compositionem pertinentibus isdem prudentissi-
2 mis viris a nostro numine mandatis. Et nostro
studio pro re publica instituto suum praesidium
deus omnipotens adnuit. ad istum enim laborem et
tanti opens consummationem electi vir excellentissi-
mus ex quaestore nostri palatii consularis ac patri-
cius loHANNES ct vir sublimissimus ex praefecto
praetorio consularis atque patricius Leontius vir-
que eminentissimus magister militum consularis atque
patricius Phocas et vir excellentissimus ex prae-
fecto praetorio per Orientem et patricius et nunc
praefectus praetorio per Illyricum J3asilides et vir
gloriosissimus quaestor sacri nostri palatii et ex
consule Thomas, immo et vir magnificus magisteria
dignitate inter agentes decoratus Tribonianus vir-
que illustris comes '^ largitionum inter agentes et
magister scrinii libellorum et sacrarura cognitionum
CoNSTANTiNUS et vir illustris ex magistro et iuris
doctor in hac alma urbe Theophilus, viri etiam
disertissimi togati amplissimi fori tuae sublimitatis
DioscoRUS atque Praesentinus omnia, quae eis
mandavimus, cum sedula et pervigili industria mo-
derataque digestione cum ^^ dei auxilio ad prosperum
tulerunt terminura et eundem novum lustinianum
codicem nobis obtulerunt ita compositum, ut et rebus
profuturus esset coramunibus et nostro convenisset
3 imperio. Hunc igitur in aeternum valiturum iudi-
cio tui culminis intimare prospexiraus, ut sciant
omnes tam litigatores quam disertissimi advocati
nullatenus eis licere de cetero constitutiones ex ve-
teribus tribus codicibus, quorum iam mentio facta
est, vel ex iis, quae novellae constitutiones ad prae-
sens tempus vocabantur, in cognitionalibus recitare
certaminibus , sed solis eidem nostro codici insertis
constitutionibus necesse esse uti, falsi crimini sub-
dendis his, qui contra haec ^^ facere ausi fuerint, cura
sufficiat earundem constitutionum nostri codicis reci-
tatio adiectis etiam veterum iuris interpretatorum
laboribus ad omnes dirimendas lites, nullaque dubi-
tatione emergenda vel eo, quod sine die et consule
quaedam positae sunt, vel quod ad certas personas
rescriptae sunt, cum orones generaliura constitutio-
num vim obtinere procul dubio est. sed et si quae
earundera constitutionum detractia vel additis vel
permutatis certis verbis, quod et ipsum praefatis
excellentissimis viris specialiter permisimus, compo-
sitae sunt, nulli*^ concedimus ex libris veteris "•
iuris interpretatorum aliter eas habentes'' recitare,
sed solam iuris interpretatoris sententiam'^ commen-
dare, ut tunc teneat, cum minime adversetur eius-
4 dera nostri codicis constitutionibus. Si quae vero
(l) de novo C (2) a. ins. CW (3) sic U, constanti-
nopolitanae ins. CW (4) viguit CZ7, eguit W (5) prima
c. r. substentationis somita C, primam c. r. substentatio-
nis semina t/'», prim» (vel prim#») c. r. sustentationem se-
mitam IF^ primam c. r. substentationem C7* (6) et ins. JV
(7) legum y praes. om. C WU^ (8) edidimus Ubri (9 ) sic U,
studioque rei publicae CW ( l o) sic C W, quam alias plures U
(11) nomine U (12) sacrarum iW. (edd., cf.p.l nof. G)
(13) tum scr. (Mommsen) (14) hoc W (15) nulli £7,
nullis CW (16) sic U, vcterum CW (17) habentibus W
(18) scientiam CW
pragmaticae sanctiones, quae minime in eodem nostro
codice receptae sunt, civitatibus forte vel corpori-
bus vel scholis vel scriniis vel officiis vel alicui per-
sonae impertitae sunt, eas, si quidem aliquod privi-
legium speciali beneficio indulgent, omni modo ratas
raanere, sin vero pro certis capitulis factae sunt,
tunc tenere, cum nulli nostri codicis adversantur
constitutioni, praecipimus. sed et si qua regesta in
tui culrainis iudicio vel in aliis iudiciis civilibus vel
militaribus vel apud principia nuraerorum pro publi-
cis expensis vel quibuscumque titulis ad publicum
pertinentibus posita sunt, ea etiam, prout communis
5 rei commoditas exigit, firma esse censemus. Illus-
tris igitur et magnitica auctoritas tua pro innato
sibi circa rem publicam nostrasque dispositioncs
explendas studio ad omnium populorum notitiam
eundem codicem edictis ex more propositis per-
yenire faciat, ipso etiam textu codicis in singulas
provincias nostro subiectas imperio cum nostra di-
vina subnotatione mittendo, ut eo modo ad omnium
notitiam eiusdem nostri codicis constitutiones valeant
pervenire, ut extantibus' festis diebus^ id est ex
die sexto decimo kalendas Maias praesentis septi-
mae indictionis consulatu Decii viri clarissimi reci-
tationes constitutionum ex eodem nostro codice fiant.
Data vii^ id. Apii,'. Constantinopoli Decio viro cla-
rissimo consule. \a. 529]
(!) ex instantibus Mommsen (2) paschalibus tns, U (3) VI alii
DE EMENDATIONE CODICIS lUSTINIANI
ET SECUNDA EIUS EDITIONE.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTr IMPERATOR CAESAR FLAVIUS
lUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS
ALANICUS VVANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC
TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS SENATUI URBIS
CONSTANTINOPOLITANAE Sl
Cordi nobis est, patres conscripti, semper nostri
animi curas rebus omnibus avidissime impendere, ut
nihil a nobis coeptmn imperfectum relinquatur. igi-
tur in primordio nostri imperii sacratissimas consti-
tutiones, quae in diversa volumina fuerant dispersae
et quam plurima similitudine nec non diversitate
vacillabant, in unum corpus colligere omnique vitio
purgare proposuimus. et hoc iam per viros excelsos
et facundissimos perfectum est et a nobis postea
confirmatum: quod geminae constitutiones nostrae
1 quae ante positae sunt ostendunt. Postea vero,
cum vetus ius considerandum recepimus, tam quin-
quaginta decisiones fecimus quam alias ad com-
modum propositi operis pertinentes plurimas con-
stitutiones promulgavimus , quibus maximus anti-
quarum rerum articulus emendatus et coartatus est
omneque ius antiquum supervacua prolixitate liberum
atque enucleatum in nostris institutionibus ^ et di-
2 gestis reddidimus. Sed cum novellae nostrae tam
decisiones q[uam constitutiones , quae post nostri
codicis confectionem latae sunt, extra corpus eius-
dem codicis divagabantur et nostram providentiam
nostrumque consilium exigere videbantur, quippe
cuin earum'' quaedam ex emersis postea factis ali-
quam meliore consilio permutationem vel emenda-
tionem desiderabant, necessarium nobis visum est
per Tribonianum virum excelsum magistrum ex
quaestore et ex consule^ legitimi operis nostri mi-
nistrum'', nec non virum magnificum quaestorium et
Beryti legum' doctorem Dorotheum, Menam in-
super et Constantindm et Iohaknem viros eloquen-
tissimos togatos fori amplissimae sedis easdem con-
stitutiones nostras decerpere et in singula discretas ^
capitula ad perfectarum constitutionum soliditatem
competentibus supponere titulis et prioribus* con-
3 stitutionibuB eas adgregare. Supra dictis itaque
magnificis et prudentissimis viris permisimns haec
omnia facere et, si qua emendatione opus fieret^^,
hanc facere non titubante animo, sed nostra aucto-
ritate fretos , constitutiones vero superfluas vel ex
posterioribus sanctionibus nostris iam vacuatas, vel
si quae similes vel contrariae invenirentur, circum-
ducere et a prioris codicis congregatione separare
et tam imperfecta-s replere quam nocte obscuritatis
obductas nova elimationis luce retegere, ut undique
non soliun institutionum et digestorum via dilucida
et aperta pateret, sed etiam constitutionum nostri
(1) deo et domino nostro iesu christo auxiliante U
(2) 8. om. CU (3) constitutionibus lihri (4) earum
om. fV (5) ex quaestorem et consulem Ubri (6) magni-
fifum in$. C (7) beryti legum Russardus, beritelesum
codicis plenum iubar omnibus clareat, nulla penitus
nec simili nec diversa nec inusitata relicta, cum
nemini venit in dubium, quod repetita praelectio
probavit, hoc satis validum satisque esse formosum.
in antiquis etenim libris non solum primas editiones,
sed etiam secundas, quas repetitae praelectionis "
veteres nominabant, subsecutas esse invenimus, quod
ex libris Ulpiani viri prudentissimi ad Sabinum
4 scriptis promptum erat quaerentibus reperire. His
igitur omnibus ex nostra confectis sententia, cum
memoratus lustinianus codex a praedictis gloriosissi-
mis et facundissimis viris purgatus et candidus factus
omnibus ex nostra iussione et circumductis et addi-
tis et repletis nec non transformatis nobis oblatus
est, iussimus in'^ secundo eum ex integro conscribi
non ex priore compositione, sed ex repetita prae-
lectione, et eum nostri numinis auctoritate nitentem
in omnibus iudiciis solum, quantum ad divales con-
stitutiones pertinet, frequentari ex die quarto kalen-
darumlanuariarum quartinostri felicissimi consulatus
et Paulini viri clarissimi, nuUa alia extra corpus
eiusdem codicis constitutione legenda, nisi postea
varia rerum natura aliquid novum creaverit, quod
nostra sanctione indigeat. hoc etenim nemini du-
bium est, quod, si quid in posterum melius invenia-
tur et ad constitutionem necessario sit redigendum^
hoc a nobis et constituatur et in aliam congrega-
tionera referatur, quae novellarum nomine consti-
5 tutionum significetur. Repetita itaque iussione
nemini in posterum concedimus vel ex decisionibus
nostris vel ex aliis constitutionibus, quas antea feci-
mus, vel ex prima lustiniani codicis editione aliquid
recitare: sed quod in praesenti purgato ^^ et reno-
vato codice nostro scriptum inveniatur, hoc tantum-
modo in omnibus rebus et iudiciis et obtineat et
recitetur. cuius scripturam ad similitudinem nostra-
rum institutionum et digestorum sine ulla signorum
dubietate conscribi iussimus, ut onine, quod a nobis
compositum est, hoc et in scriptura et in ipsa
sanctione purum atque dilucidum clareat, licet ex
hac causa in ampliorem numerum summa huius
6 codicis redacta est. Ut igitur, sanctissimi atque
florentissimi patres, nostri labores vobis manifesti
fiant et per omne tempus obtineant, hanc praesen-
tem legem ad frequentissimum ordinem vestrum duxi-
mus destinandam. D. j[ri^* k. Dec. Constantinopoli
dn. lustiniano pp. A. IIII et Paulino vc. conss. {a. 534]
CW, berytelesium U (8) discreta CW^U^ (9) sub
ins. U (10) fleret] Cf/», fuerit /Tt/* (ll) sic U
repetitas praelectiones (lectiones C) CW [ii) \n del
Contius (13) Duro CW {\i\ alias xni vel xvii
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI
CODICIS
DOMINI NOSTRI
lUSTINIANI
SACRATISSIMI PRINCIPIS
REPETITAE PRAELECTIONIS
LIBEE PRIMUS.
DE SUMMA TRINITATE ET DE FIDE CATHOLICA
ET UT NEMO DE EA PUBLICE CONTENDERE
AUDEAT.
1 '^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. ^ adpopulum urbis Constantinopolitanae. Cunc-
tos populos, quos clementiae nostrae regit tem-
peramentum, in tali volumus religione versari, quam
divinum Petrum apostolum tradidisse Romanis religio
usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque
pontificem Damasum sequi claret et Petrum Alexan-
driae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc
est ut secundum apostolicam disciplinam evangeli-
camque doctrinam patris et tilii et spiritus sancti
unam deitatem sub pari* maiestate et sub pia tri-
1 nitate credamus. Hanc legem sequentes Cnristia-
norum catholicorum nomen lubemus amplecti, reli-
quos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici
dogmatis infamiam sustinere, divina primum vin-
dicta, post etiam motus nostri, quem ex caelesti
a-rbitrio sumpseriraus, ultione plectendos. D. iii k.
Mart. Thessalonica Gratiano v et Theodosio AA.
cojiss. [a. 380]
2 ^ldem AAA. Eutropio pp. Nullus haereticis
mysteriorum locus, nulla ad exercendam animi ob-
stmatioris dementiam pateat occasio. sciant omnes,
etiamsi quid speciali quolibet rescripto per fraudem
elicito ab huiusmodi hominum genere impetratum
sit, non valere. arceantur cunctorum haereticorum
ab illicitis congregationibus turbae: unius et summi
dei nomen ubique celebretur: Nicaenae fidei dudum
a maioribus traditae et divinae religionis testimonio
atque adsertione finnatae observantia semper man-
1 sura teneatur. Is^ autem Nicaenae adsertor fidei
et catholicae religionis verus cultor accipiendus est,
qui omnipotentem deum et Christum fihum dei uno
nomine contitetur, deum de deo, lumen ex lumine,
qui spiritum sanctum, quem ex summo rerum parente
speramus et accipimus, negando non violat, apud
quem intemeratae tidei sensu viget incorruptae trini-
tatis indivisa substantia, quae Graeco verbo ovaia
recte credentibus dicitur. haec profecto nobis magis
2 probata, haec veneranda sunt. Qui vero isdem non
inserviunt, desinant adfectatis dolis aJienum verae
religionis nomen adsumere et suis apertis crimini-
bus denotentur: ab omnium submoti ecclesiarum
limine penitus arceantur, cum omnes haereticos ilU-
citas agere intra oppida congregationes vetemus. ac
si quid eruptio factiosa temptaverit, ab ipsis etiam
urbium moenibus exterminato furore propelli iube-
mus, ut cunctis orthodoxis episcopis,' qui Nicaenam
fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe reddan-
tur. D. iiii .id. lan. Constantinopoli Eucherio et
Syagrio conss. [a. 381]
3 ''AvTOXQaroQSS OsoSoaios xai OvaXsvriviavbs AA.
1 'OQfiladq inaox^cp Tiqairco^icov. ©saTti^Ofisv Ttavra,
oaa Iloqtfv^ios vnb rtjs savrov fiavias ilawofisvos
ij Srs^os ris ® xara rrjs svas^ovs rcov Xoiariavmv
^Qrjaxsias avvsyQa^pa, TiaQ oltoSrjTiors svQtaxofisva
Tivqi naqaSiSoa&at. navra yaq ra xivovvra rbv
&sbv sis oqyrjv avyyQaiifxara xai ras ■^w/ja.s aStxovvra
2 ovSs sis axoas dv&QcoTtcuv iX&sXv 8ovX6fis&a. "Ett
d^sanit^ofisv^ rovs ^rjXovvras rrjv aas^rj NsaroQiov
Ttiariv Tj rrj a&suirctj avrov SiSaaxaXicc axoX.ovd'ovv-
ras, si /isv iniaxonoi slsv rj xXrjQixoi, rcav ayicov
(l) B l,i (2) = Th. 16, 1, 2: iunge 9, 29, 1 (3) edictum
ins. Th. (4) parili Tk. (5) == Th. 16, 5, 6 (6) ita Th.,
teneat *» E, teneat is CM (7) c. 3 extat in Coll.
Const. B: plenior est in Ephesina synodo (Mansi 5, 417)
(8) ^ irsQos rts om. Ephes. (9) aars ins. Eph.
3 Impp.Theodosius et Valentinianus AA. Horinis-
l daepp. Sancimus,utquaecumquePorphyriusinsa'
nia sua compulsus sive alius quilioet contra religiosum
Christianorum cultum conscripserit, apud quemcum-
que inventa fuerint, igni tradantur. omnia enim
scripta, quae deum ad iracundiam provocant animas-
que offendunt, ne ad auditum quidem hominum ve-
2 nire volu?nus. Praeterea sancimus, ut qui im~
piam Nestorii fidem adfectant vel nefariam eius
doctrinam sequuntur, st episcopi vel clcrici sint,
I l
6
DE SXJMMA
iyxlrjfricov iy.^alUax^ai, ei Si Xmxoi, avad-efiarit,ead'at.
i^ovaiav i'/pvx(OV rdiv Bov^Mfiiviov oo&oSo^iov raiv
enofiivoiv rfj evae/Sel rjftcov vofW&eaiq Si^a ^ (po^oy
3 xal ^Xa^rjS Srjiioaieveiv avrovs xal eXe^xeiv. "EneiSr,
Si ril&ev eis ras evae^ele ' r]ficov axoaS, ais rives bi'
SaaxaXiae rivas awiyQaipav xal i^ed-evro aficpi^oXovs
y.ai ovx axoc^cos avfi(p(ovovaas rfj ixre&eiarj o^d^oSo^co
Txiarei Tta^a rrjs ayias avvodov rcov avveXd^ovrcov ev Ni-
xaiq xai iv ^Ecpiaco ayicov nareQcov xai KvQiXXov rov rrjs
evaejSovs fivrjfirjs rov yeyovoros rrjs fieydXrjs ^AXe^av-
S^icov noXeojS^ imaxonov, xeXevOfiev ra fiev yeyovora
roiavra avyyQttfifiara rj nQO rovrov rj xai vvv ifini-
noaad^ai xai SiaweQovrcos ra NearoQiov^, xai reXeico
dfpaviafico naQaSiSoa&ai^, Sare firjSe eis dvdyvcoaiv
rivos iX&eiV rcov rd roiavra avyyQdfifiara rjroi
^i^Xia e'xeiv xai dvayivcoaxeiv dvexoiiivcov rrjv ia%d-
rrjv rcficoQiav vcpOQCofiivoiv. rov oe Xoinov fir^Sevi
e^eXvai naQa rrjv ixred^eXaav niariv, xad^dneQ eiQrj-
'Aauav, rrjv iv Nixaiq xai iv ^Etpeacp Xiyeiv ri rj
SiSdaxecv. D. xiiii k. Mart. Constantinopoli Zenone
et Postnmiano conss. . [a. 448]
4 ^lmp. Marciauus A.^ Palladio pp.'' Nemo'*
clericus vel militans vel alterius cuiuslibet condicio-
nis de fide Christiana publice turbis coadunatis et
audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc
1 tumultus et perfidiae occasionem requirens. Nam
iniuriam facit iudicio reverentissimae^ synodi, si quis
semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice
disputare contendit, cum ea, quae nunc de Christiana
fide a sacerdotibus , qui Chalcedone convenerunt,
per nostra praecepta''* statuta sunt, iuxta aposto-
licas expositiones et instituta sanctorum patrum
trecentorum decem et octo et centum quinquaginta
2 definita esse noscuntur. Nam in contemptores
huius legis pocna non deerit, quia non solum contra
fidem vere expositam " veniunt, sed etiam ludaeis
et paganis ex huiusmodi certamine profanant vene-
3 randa mysteria. Igitur si cleri-cus erit, qui publice
tractare de religione ausus fuerit, consortio cleri-
corum removebitur: si vero militia praeditus sit,
cingulo spoliabitur: ceteri etiam huiusmodi criminis
rei, si quidem liberi slnt ^'■^, de hac sacratissima urbe
pellentur, pro vigore iudiciario etiam competentibus
suppliciis subiugandi, sin vero servi, severissimis
animadversionibus plectentur ^^. D. vii id. Febr. Con-
stantinopoci Sporacio cons. [a. 452]
5 ^^AvroxQarcoQ ^lovarcviavos Avyovaros. Trjs 6q-
d^rjs xai dficofirjrov niarecos, rjrnsQ xrjQvrrei rj dyia
Tov ■d'eov xad^oXcxrj xai dnoaroXcxrj ixxXrjaia, xar^
ovSiva rQonov xaivcafiov Se^afiivrjs dxoXovd^ovvres
rjfieXs roXs rcov dyicov dnoarSX.cov xai rcJov fier ixei-
vovs ScanQewdvroov iv raXs dyiacs rov S^eov ixxXrjaiacs
ScSdyfiaac Sixacov corj&rjfiev dnaat nocrjaac waveQov,
oncos e%Ofiev neQl rrjs iv rjfCiv iXniSos, dxoXov&ovv-
res rfj naQaSoaet xai ofioXoyiq rrjs dyias rov &eov
1 xa&oXcxrjs xai dnoaroXcxrjs ixxXrjaias. Ucarevov-
res yaQ eis nariQa xai vcov xai dycov nvevfta fiiav
ovaiav iv rQcaiv vnoardaeac nQoaxvvovfiev , fiiav
d^eorrjra, fiiav Svvaftcv, rocdSa ofioovaiov. ^En iaxd-
rcov Se rcov rjpeQcov ofcoAoyovfiev rbv fiovoyevrj vlbv
rov ■d'eov , rbv ix rov d'eov ■d'e6v, rbv nQO aicovcov
xai dxQovcos ix rov nar^bs yevvrj&evra, rbv avvatScov
rco narQi, rbv i^ ov rd ndvra xai Si ov rd ndvra,
xareXd^bvra ix rcbv ovQavcbv, aaQxco&ijvac ix nvev-
fiaros ayiov xat rrjs ayias ivS6^ov decnaQd^ivov xai
d^eorbxov MaQias, xai ivav&Qconrjaac aravQov rs
■vnofieXvac, racprjvai re xai avaarrjvai rfj rQir^rj rjfieQq'
evbs xai rov avrov rd re d^a-vfiara xai rd ndo^rj,
2 dneQ exovaicos vnifieive aaQxi, ycvcoaxovres. Ov
yaQ dXXov rbv x^ebv X.6yov xai dXXov rbv XQtarbv
incardfie&a, dXX' Sva xai rbv avrbv ofioovatov rco
narQl xard rrjv d^ebrrjra xai ofioo-vacov rjfiiv rbv
avrbv xard rrjv avd^QOinorrjra. efiecve ydQ rQcds rj
rQcde xai aaQxco&ivros rov ivbe rrjs rQcdSos ■d'eov
Xoyov' o^vre yaQ rerdQrov nQoacbnov nQoa&rjxrjv inc-
3 Sixerac rj ayia rQcde. Tovrcov roivvv ovrcos i^bv-
rcov dva&efiari^ofzev ndaav aiQeacv, i^acQircos Si
NearoQtov rbv dvd^QconoXccrQrjv, rbv SiacQOvvra rb-v
k'va xvQcov rjficov ^lrjaovv Xocarbv rav vibv rov ■d'eov
xai d^ebv rjficov, xai firj bfioloyovvra xvQicos xac xard
dXrj&ecav rhv dyiav evSo^ov decndQ&evov Maoiav
d^eoroxor, dXXd dXXu)v fiev rbv ix rov narqbe ■d'ebv
(l) xai d^ecorarae ins. Ephes. (21 rns AX.e^avS Qicov
ueyaXon6X.ecos Ephes. (3) xal Sca<peQovrcos rd Nearo-
Qiov om. Ephes. (4) TtaQaSod^rjvai Ephes. (5) integra
constitutio Latine extat in collectione canonum Quesnel-
liana (Mansi 1 , 415, Ballerinii in opp. Leonis M. 3, 242)
et Hispana, Graece inconc. Chalcedonensi (il/anst 7, 475):
authenticwn textum Latinum indicat nota Auth. (6) impp.
Valentinianus et Marcianus AA. Auth. cum Chalc. (7) uni-
versis populis Auth., nQ^&efia roXe noXiracs rjficbv Kcov-
aravrtvovnoXirace Chalc. {cf. plenioris tnscrtptionis versio
apud Mansi 7, 721) (8) nemo itaque vel clericus aliis
praemissis Auth. (9) religiosissimae Auth., rrjs dyiae
conc. Chalc. (lo) a sacerdotibus . . . praecepta om.
Auth. cum Chalc. (ll) fidem bene compositam Auth. cum
Chalc. (ev Siare&eiarje) (l2) si quidem 1. sint et infra
sin vero servi . . . plcctentur om. Auih. cum Chalc. (13) c. 5
extat in Nomoc. Const. B
sanctis ecclesiis eiciantnr, sin laici, atiathematizen-
tur: data licentia orthodoxis , qui volunt et piam
legislationem nostram sequuntur, absque metu et
3 damno eos denuntiandi et accusandi. Cum autem
ad pias aures nostras pervenerit a quihusdam con-
scnptas et editas esse docti^^inas amhiguas ncque ac-
curate congruentes cum orthodoxa fide proposita
a sancto concilio patrim sanctorum, qui Nicaeae
et Ephesi convenenmt, et a Cyrillo piae memoriae,
Alexandrinae magnae civitatis quondam episcopo,
iuhemus tales libros sive antea sive hoc tempore
scriptos, imprimis Nestorii, comhuri et perfecto exitio
tradi, utne in cognitionem quidem cuiusquam veniant:
his, qui tales scripturas aut lihros haoere et legere
contmuaverint , ultimum s^upplicium subitwis. cete-
rum nulli licere praeter fiaem, ut diximus, Nicaeae
atque Ephesi expositam profiteri quicquam vel
docere.
5 Imp. lustinianus A. Cum recta intemerataque
Mes, nuam praedicat sancta dei catholica atque
Mffostolica ecclesia, nullo modo innovationem reci-
piat, sequentes sanctorum apostolorum et eorum
qui post eos in sanctis dei ecclesiis claruerunt prae-
cepta recte nos facturos credidimus universis mani-
festando, quomodo de spe quae in nobis est scntia-
mus, secuti traditionem ac consensum sanctae dei
1 cathoUcae et apostolicae ecclesiae. Credentes
igitur in patrem filium et sanctum spiritum unam
suhstantiam in trious personis adoramus, unam dei-
tatem, unam potestatem, trinitatem consubstantidlem.
confitemur autem in xdtimis diebus unifjcnitum dci
filium, deum de deo , anie saecula et sme tempore
ex patre natum, coaeternum patri, eum ex quo
omnia et per quem omnia sunt, descendisse de cae-
lis , incarnatxim esse ex spiritu sancto et sancta
semper virgine et dei genetrice Maria et hominem
factum esse, cruci adfixnm, sepultum esse et resu?'-
rexisse iertio die: unius eiusdemque miracula et
passiones quas sponte carne sustinuit agnoscentes.
2 Non emm alium deum verbum novimus et alium
Christum, sed unum atque eundem consubstantialem
jyairi secundum divinitatem et considistantialem nohis
eundem secundum humanitatem. trinitas enim man-
sit trinitas etiam incarnato imo ex tnnitate deo
verbo: iieque enim quartae personoAi adiectionem
3 sancta trinitas admittit. Quae cum ita siiit, dam-
namus omnem haeresim, praesertim vero Nestorium
homiids adoraiorem, qui dividit unum dominum
nostrum lesum Chiistum filium dei et deum nostnmi
et negat proprie et vere sanctam gloriosam semper
virgincm Mariam dci getiet?icem' esse , scd altum
dicit deum verbum ex patre esse, aliu?n, qui ex
TKINITATE
I 1
}J)yov Xtyovra, aXkov Si rbv ix rrjs ayias aecTta^d^s-
yov ^ Ma^iai, '/ItQiXL 8e xal oiy.sicoaei t^ tt^os rov
d^eov Xoyov ^eov avrov yeyevTqad^ai' ov firpf aXXa xai
Evrvxea rbv (fQevo^^M^rj, rov (pavraaiav etaayovra
aovov/ievbv re rrjv ix xtjS ayiag aeiTtaQ&ivov y.ai d'eo-
roxov MaQias ahjd^ivijv aaQxcoaiv, rovreari rrjv rjfie-
rsqav aotrriQiav, xai firj OfioXoyovvra xara iravra
bfioovaiov rcp nar^i nara rrjv d'ebrrira xai bfioovaiov
r]fuv rbv avrbv nara rrjv avd^Qatnbrrira' rbv avrbv
Se rQOTCOV xai lATtoXXivaQiov rbi' ipvxotp&OQOv , rbv
avovv Xsyovra rbv xvqiov rjficbv ^lfjaovv Xoiarbv rbv
vibv rov d^eov zai d^ebv rjficbv xai avy/vaiv rjroi cpvQ-
fu>v eiaayovra rfj evavd^QcoTtrjaei rov fiovoyevovS vlov
rov S^aov, aai Ttavras rovs ra avrcbv cpQovrjaavras rj
4 tpQovovvras. Et yaQ rcves fisra ravrrjv rjficov rrjv
TtQoayoQevatv xai rrjv rcov xara rbitov d'eo(piXeara-
rojv rjficbv iTtiaxoTtcov ytXrjQocpOQiav svQS&cbac rov
XocTtov yvcbuTjs ivavrias bvreSy fir] nQoa^oxrjacoai
avyyvcbfirjs a^ccod^rjvac' xeXevofcev yaQ rovs rocovrovS
cbs bfioXoyovfcevovs acQercxovS rc^ nQoarjxovrc vTto^aX-
Xead^ac aa}WQOvcafi,(^. I)at [a. 527?^]
6 ^'O avrbs ^aacXevs KcovaravrcvovnoXiracs. Tbv
acorrjQa xac deafcbrrjv rcov bXcov, ^lrjaovv XQcarbv rbv
aXrj&cvbv d^sbv rjficbv &eQa7tevovres §ca navrcov anov-
Sd^ofiev, oaov ivSexerac vovv xaraXafi^avecv avd^Qco-
1 Ttcvov , ficfiela&at rrjv avrov avyxara^aacv. Kai
evQovres rcvas rfj vbaco xai fiaviq. xQarovfiivovs rcov
aae^cbv NearoQiov xai Evxv/ovs rcbv ix&Qcbv rov
d^eov xai rrjs ayias xa&oXcxrjs xai a7toaro?uxijs ixxXrj-
aias, aQvovfievovs rrjv ayiav evSo^ov aecjtaQd^evov
MaQtav d'eorbxov eijteTv xvqccos xai y.ara aXrj&ecav,
ianovSaaafiev rovrovs rrjv oQ&rjv rcbv XQiariavcov
2 ScSax&ijvac niarcv. Oc §e avcarcos e'/pvrei '•, xcn)-
nrovres rrjv savrcbv nXavrjv nsQciQ'/ovrac, xad^a fiefia-
d^ijxafiev, ras rcbv anXovareQcov ^pv/ks ixraoaaaovres
re y.ai axavSaXii^ovrss xai ivavria rijs ayias xad^oXc-
3 xrjs xai anoaroXcxrjs ixxXrjaiai Xeyovres. li^vayxaloy
roivvv ivofiiaafiev xaraXvaac fiiv ras rcbv aiQsrtxcov
wevSoXoyias, aacpr^viaac Ss naatv, oncos So^a^et t)
ayia rov d'eov xa&oXixrj xai anoaroXry.ij iy.x^.r^aiaf
xrjQvrrovai Si oi ravrrjs batcbraroi leQeis, ols xai
rjfiels enbfisvot (paveQO. xa&tarcbfxev ra neQt rrjs iv
rjfilv iXniSos, ov xatvct,oyres niarcv, ftrj yivoiro, aXX^
iXsy/ovres rrjv fiaviav rcbv cpQOvovvroJV ra rcbv
aas^cbv aiQsrcxcbv. onsQ xai ijSrj iv npoocfiiocs rris
rjftereQas ^aacXeias nQct^avres naac xaraSrjXov inocrj-
4 aafiev''. Ilcarevofiev yaQ ets kva d'sbv narsQa
namoxQarooa xai eis k'va xvqcov 'irjaovv XQcaxbv xbv
vibv rov d^eov xai eis rb aycov nvevfxa, fiiav ovaiav
iv xQcaiv vnoaraaeacv rcooaxvvovvres , fiiav d^ebrrjra,
5 fiiav Svvafitv , rQcaSa bfioovatov. ^En ia/arcov Se
rcbv rjfieQcbv OfioXoyovfiev rbv xvqcoi' rjficbv ^lrjaovv
XQtarbv rbv fiovoysvrj vibv rov d'eov, rbv ix d^eov
aXrjd^cvov d^ebv aXrjd^cvbv, rbv n^b aicbvcov xai axQO-
vcos ix rov narQos ye.vvrj&svra , rbv avvatScov rcp
narQc, rbv i^ ov ra navra xai Sc ov ra navia,
xareX&bvra ix rcbv ovoavcbv, aaQxcod^rjvat^ ix nvev-
fiaros ayiov xai rrjs ayias ivSb^ov aecnaQ&evov xai
d^eoro^ycov MaQias xai iimvd^Qconrjaac "^ aravQov re
vnofceivat vnsQ rjficbv ini Ilovxiov IIc?Mrov, rafijvai
rs 'Aai avaarrjvat rfj rQirrj rjfiaQq, evbs xai rov avroi
ra rs d^avtiara xai ra nad^rj, anso sxovaicos vnsfistvst
6 aaQxi^, ytvcbaxovres. Ov yaQ aXXov rbv d^ebv
}jbyov xai aXXov rbv XQtarbv iniarafie&a, «AA' ^va
xai rbv avrbv bfioovatov rcp narQi xara rrjv d^eb
rrjrct xai ofioovaiov rjfilv rbv avrbv xara rrjv avd^QOJ'
nbxrjra. cos yaQ iartv iv &ebrrjrt rsXeios, ovrcos b
avrbs xai iv dv&oconbrrjrc reXscos. rrjv yctQ xad^'
vnbaraaiv kvcoacv Sexbfte&a xai bfioXoyovfiev. efiecve
'/OQ rocas rj rQcas xai aaQxco&avxos xov svbs xrjs XQca-
Sos d^eov Xbyov orxe yao xeraQxov nQoacbnov nQoa-
7 d'TjxTjv iniSexexat rj ayia XQtds. Tovxcov roivvv
(\) xai d^eorbxov ins. Nomoc. cum B Coislin. (2) an-
nian 527 indicare vicletur c. 6 § 3 A. <. (3) c. 6 extat
in Nomoc. Const. B et qualis ante hunc Codicem fuerat in
Chronico paschali ed. Dindorf 1 p. 630 (4) xai ins.
Chron. (5) 1, 1, 5 (6) xal aaQxcod^evxa Chron.
(7) ivavd^Qconfjaavxa Chron, (8) aaQxi Chron., iv
aaQxi lihri
sancta semper virgine Maria natus est, hunc autem
gratia et necessitudine, quae ei cum deo verho est,
deiim factum esse: nec ?ion Eutychetem mente cap-
tum, qui visio?iem inducit et negat veram ex sancta
semper virgiiie et dei genetrice maiia incarnationem,
hoc est nostram salutem, neque admittit eum om-
nino consubstajitialem patri esse secundum divinita-
tem et consubstantiatem nobis eundem secunilum
humanitatem: itern ApolUnarium animae extermina-
torem, qui dominum nostrum lesum Christum filium
dei et deum nostrum anima carere dicit et confu-
nonem seu perturbationem superducit incarnationi
unigeniti filii dei, omnesque qui cum eo senserunt
4 vel sentiunt. Si qui igilur post hanc coinmo-
nitionem nostram certioresque facti a religiosissimis
uniuscuiusque loci episcopis nost^is posthac in-
venti fuerint contrariae opinionis esse , veniam se
impeti'aturos ne sperent: iuoemus enim tales tamquam
confestos haereticos competenti anitnadversioni subici.
6 Idem A. Constantinopolitafiis. Salvatorem et do-
minum omnium lesum Christum verum deum nostrum
per omnia colentes studemus etiam, quatenus hoc
humana mens adsequi potest, eius humilitatcrn imi-
1 tafi. Cum igitur quosdam invenerimus detineri
morbo atque insania impiorum Nestorii et Euty-
chetis inimicorum deo et sanctae catholicae atque
apostolicae ecclesiae, qui sanctam gloriosam semper
virginem Mariam proprie et secundum vetitatem
dei aenetricem dicere recusant, eos quae sit recta
2 Christianorum fides edocere festinavimus. li
vero incurabiles dissimulato errore suo circumve-
niunt, ut compcrtum habemus, simpliciorum animos
et turbando et offendendo, pronuntiando etiam con-
traria sanctae catholicae atque apostolicae ecck'
3 siae. Quamobrem necessarium credidimus tam
haereticorum mendacia dissipare quam cunctis ex-
planare, qualiter sentiat sancta dei catholica atque
aposlolica ecclema, praedicent sanctissimi eius sacer-
ctotes, quos et ipsi secuti spem quae nobis est ape-
rimus, non innovantes fidem (quod absit), sed coar-
guentes insaniam eorum, qui cum impiis haereticis
consentiunt. quod iam pridem in primordiis nostri
4 imperii cunctis patefecimus. Credimus igitur in
imum deum patrem omnipotentem et iti unum do-
minum lesum Christum filium dei et in sanctum
spiritum, unam substantiam in tribus personis ado-
rantes, unam deitatem, unam potestatem, trinitatem
5 consubstantialem. In ultimis autem diebus con-
fitemur dominum nostrum lesum Christum, unigeni-
ium dei filium, ex vero deo deum verum, ante sae-
cula ^ et sine tempore de patre natum, coaeternum
'patri, eum denique, ex quo omtiia et per quem om-
nia sunt, descendisse de caelis et incarnatum ex
spiritu sancto et sancta gloriosa semper virgine et
aei genetrice Matia et hominem factum esse, cru-
cem passum pro nobis sub Pontio Pilato et sepid-
tum esse et tcrtio die resurrexisse: unius eiusdem-
que et miracula et cruciatus quos sponte carne
6 subiit agnoscentes. Non enim alium deum ver-
hum et alium Christum novimus, sed unum eundem-
que consubstaniialem patri secundum divinitatem et
consuhstantialem nobis eundem secundum humani-
tatem. ut enim in divinitate perfectus est, ita idetn
6t in humanitate perfectus est. re vera enitn uni-
tatem accipimus et confitemur : ttinitas etiim mansit
trinitas et postquam unus ex trinitate deus verbum
hottio factus est: neque quartae personae adiec-
7 tionem recipit sancta trinitas. puae cum ita se
I 1
8
DE SUMMA
ovrcas ixovrcop ava&euari^ousv naanv aiQSffiv, ^^1«'*
QsroJS Si NBGroQiov rov av&gwnoXarQrjv xal rove ra
avrov fQovrjoavras ^ wQOvovvras, rovs Siaioovvras
rbv iva xvqiov rjfitov Ir,aovv XQicrov rov viov rov
d'eov xal &s6v r/tieov xai ^rj OjuoAoyovvras xvqicos xai
xara aXij&eiav rrp> ayiav kvoo^ov deiTraQ&evov MaQiav
d^eoroxov, rovraari firjreQa d^eov, dXXa Svo viovs Xi-
yovras, aXXov fiev rov ix rov jtarQos d^ebv Xoyov,
aXXov 8e rbv ix rrjS ayiae demaQ&evov xai S^eoroxov
MaQias, ;frt^m Se xai (Txs'aei xai oixetcoaei rrj TtQoe
rbv d^ebv Xoyov &ebv avrbv yeyevrja&ai, xai aQvov-
fievovs xai urj buoXoyovvras rbv oeanorrjv rjficov ^lrjaovv
XQiarbv rov vibv rov d^eov xai d^ebv rjficov, rbv aaQ-
y.co&evra xai ivav&QCOTirjaavra xai aravQco&evra Sva
etvat rrje dyias xai bfioovaiov rQidSos. ovros yaQ
fiovoe iariv o avuTtQoaxvvovfievos xai avvSo^a^ofisroe
8 Tfi? TtarQi xai rco dyic^ Ttvevfiari. ^Ava&efiarit,Ofiev
Si xai Evrvxea rbv cpQevo^Xa^rj xai rovs rd avrov
tpQOvriaavras rj cpQOvovvras, rovS wavraaiav eladyov-
rae aQVOVfjevovS re rrjv ix rrje ayiae TtaQd^avov xai
^^0^6x0^ MaQiae dXyj&ivrj^^ aaQxcoaiv rov xvQiov xai *
aorijQoe rjficov ^lrjaov XQiarov, rovreari rrjv rjfisrsQav
acorrjQiav , xai firj ofioXoyovvrae avrbv bftoovaiov rco
TtarQi xard rrjv d^sbrrjra xai bfioovaiov rjiilv xard
9 rrjv dv&QCOTtbrr^ra. Tbv avrbv Se rQonov xai
^ATtoXXivdQiov rbv ywxotp&OQOv xai rove rd avrov
foovr^aavrae rj cpQOvovras, rovs dvovv Xeyovras rbv
xvQiov r,ficov ^lrjaovv XQiarbv rbv vlbv rov ■d'eov
xai ■d'ebp rjftcov xai aiyxvatv rjrot tpvQfibv etadyovrae
tfi ivav&QcoTCrjaet rov fiovoyevovs vlov rov d^eov, xai
Ttdvras rovs rd avrcov (pQovijaavras rj (pQOvovvrae.
D. id.Mart.dn.Iustinianopp.A. iii cons. [a. 533]
Tb avrb ^EweaioiS, rb avrb KataaQevat, rb avro
Kv^ixrjvoTs, ro avrb AutSrjvoXs TQaTte^ovvrioie 'leQO-
aoXvfiirats Anafievatv lovartvtavovnoXirate Oeovno-
Xirats ^s^aarrjvdls TaQaevatv AyxvQavoTe.
7 ^'O avrbe ^aatXeve ^Entfavico rco dytcordrco xai
fiaxaQtcordrco aQxteTttaxoTtco r^e ^aailiSos ravrrjs
TcbXecoe xai otxovfievixcp TtarQtdqxrj. Pavcoaxetv jSov-
Xofisvoi rrjv arjv dyicoavvrjv Ttavra rd ets ixxXrj-
ataartxrjv oQavra xardaraaiv dvayxaiov rjyrjadfie&a
ravrats TtQbs avrrjv xQrjaaa&at rals d'eiats avXXnprtXe
xai St^ avrcov SfjXa avrrj xaraarrjaat rd xtvrjd^svra,
1 ciTteQ xai avrrjv etSavat -jteneiafied^a. EvQovree
ydQ rtvas dXXorQiovs rrjs dyias xa&oXtxrje xai dnoaro-
XixTJe ixxXrjaiae, r^ rcov dae^cov NearoQiov xai Ev-
rv^eoe dxoXov&ovvrae nXdvrj xai rate rovrcov fiXaacpTj- , i
fiiate xexQTjfievovs, d'eXov nQoe&rjxauev rjStxrov, oneQ fl
xai rj arj ytvcbaxet dytcoavvrj, St^ ov rrjv rc5v atQeri- ^
xSv fiaviav rjXey^afiev, ovSev navreXcoe ivaXXd^avree
rj ivaXXdrrovree rj naQs^eX&bvree rrjs fiixQ'' ^'^*' ^^^''^'
d^ecp xQarovarjs ixxX?jataartxTJe xaraardaecoe, xa&d xal
rj arj ytvcoaxet fiaxaQtbrrje, dXlM Std ndvrcov tpvXdrrov-
rse rrjv xaraaraaiv rrje evcoaecoe rcov aytcorarcov
exxXrjatcov rrje nQoe rbv dytcorarov ndnav rrje nQea^v-
raQas Pcbiirje xai narQiaQyrjv, ngbe ov xai rd ouoia
2 rovroie ysyQdcpafisv. Ovre ydQ dvsxbfis&a ri
rcov ste exxXrjataartxrjv OQCovrcov xardaraaiv fnj xni
rfj avrov dvacpaQea&at fiaxaQtbrrjrt, cbe xecpaXfj ovar)
ndvrcov rcov dytcordrcov ^ rov d^eov leQacov, xai instSrj,
badxts iv rovrote roXe fiaosaiv aiQsrixoi dvs(pvijanv,
rfj yvcofirj xai OQ&fj xQiaet ixeivov rov as^aafiiov
3 ■d^Qovov xarrjqyrj&rjaav. ^Ex ydq rcov naQOvacov
d^sicov rjficov avXXa^cov fia&rjasrat^ rj arj nyicoavvr,
rd naQ^ rjficov nQors&stfiava, iy^ cp rove imx^^QOvv-
ras novrjQcbe vosXv rj SQftrjvsvstv rd naQ rjficbr oq-
d'cbe iv rcp rjSixrco Xsxd^avra ix rcov naQovacbv d^sicov
4 rjfiobv iXayxsa&ai avXXaficov. ^OXiyoi rtvss dniarot
xai dXXbrQtot rrje dyiae rov d^sov xaO^oXixrji xni
dnoaroXixrje ixxXrjaine dvrstnsXv ^lovSaXxcos id^dQQrjaav
nobe rd na^d ndvrcov rcov Isqsojv oQ&coe xQnrov-
fisva xai So^at,bfisva xai xrjQvrrbftsva, aQvovfisvot
rbv xvQtov rjficbv ^lrjaovv Xotarbv rbv fiovoysvrj vlbv
rov &SOV xai S^sbv rjficov, rbv aaQxcod^evra ix nvev-
fiaroe dyiov xai rrje dyiae ivSb^ov aetnaQ&evov xal
d^eorbxov Maoiae xai ivavd^Qconrjaavra xai aravQco-
ID sic Chron. Const., S^eov xai ins. Nomoc. B
xcov Const.
(2) Ci extat in Nomoc. Const. B (3) sic Nomoc.B, baiojrd'
haheant, damnamus omnem hacTesim, imprimis Neslo-
rium hominis adoratorem et eos qui eius sententiam
amplexi sunt vel anwlectuntur , qui dividunt unum
dominum nostrum lesum Christum filium dci et
deum nostrum negantque proprie et re vera sanc-
tam gloriosam semper virginem Mariam dciparam,
id est dei matrem, sed duos filios dicunt alterum ex
patre deum verhum, alterum ex sancta semper vir-
gine et dei genetrice Maria, gratia et tiexu et ne-
cessitudine, quae ei cum deo verbo est, et ipsum
deum factum esse: recusantes et negantes dominum
nostrum lesum Christum flium dei et deum nostrum
mcarnatum et cruci adfixum unum esse sanctae et
consuhstantialis trinitatis. hic etiim solus est coad-
orandus et conglorifcandus patri et sancto spiri-
8 tui. Damnamus etiam Eutychetem mente cap-
tum eosque qui eius sententiam. amplexi sunt vel
amplectuntur, qui visiotiem inducunt neganlque veram
ex sancta virgine et dei geneirice mana incatma-
tionem domim et salvatoris nostri lesu Christi, id
est saJutem nostram, neque agnoscunt eum consuh-
stantialem esse patri secundum divinitatem et con-
9 suhstanticilem nohis secundum humanitatem. Neque
minus ApoUinarium animae exterminatorem eosque,
qui eius sententiam amplexi sunt vel amplectuntur
dicentes anima caret^e dominum nostrum lesum
Christum filiurn dei et deum nostrum et confusionem
seu perturhationem superducentes incarnationi uni-
geniti filii dei, omnesque qui eorum sententiam am-
plexi sunt vel amplectuntur. B. id. Mart. dn. lusti-
niano pp. A. iii cons.
Idem Ephesiis, idem Caesariensibus , idem Cyzi-
cenis, idem Amidenis Trapezuntiis Hierosolymitanis
Apameis lu.UinianopoHianis TheopoUtanis Sebasienis
Tarsensibus Ancyranis.
7 Idetti A. Epiphanio sanciissimo et heatissimo
archiepiscopo huius regiae urbis et oecumenico patri-
archae. Edocere volentes sanctitatem tuam omnia
quae ad ecclesiarum staium pertinetit necessarium
duximus hisce ad eam sacris litteris uti ei per cas
quae agitantur manifestum ei facere: quae et
[ ipsam scire persuasi sumus. Cum igitur non-
nullos invenerimus alienos a sancta caiholica alguc
apostolica ecclesia impiorum Nestorii et Eutychetis
errorem secutos eorumque hlasphetnm usos, sacrum
cdictum proposuimus , quod ci ttia sanctiias tiovit,
quo haereticorum itisamam refutavimus, minime im-
tnuiato vel immutando velpraetermiitendo ecclesiasiico
qui adhuc deo iuvante ohiinet statu, quod et tua
beatitudo scit, sed per omnia cusiodientes utiifaicm
sacrosanciat^um ecclesiarum cutn satictissimo veius-
iioris Romae papa ei palriarcha , ad qucm his si-
2 milia scripsimus. Neque enim paiimur quicquam
quod ad ecclesiasticum statum pertinet non referri
ad eius heatitudinem, cum sit caput otnniumsanctissi-
morum dei sacerdotum et quia, quotienscumque iti his
partihus haeretici extiterunt, sentetiiia rectoque iu-
3 dicio illius venerandac sedis coerciti suni. Idcoque
ex praesentihtis sacris litteris sanctitas vesira cogtios-
cet quae a nohis proposita sutit, ut qui prave in-
tellegere vel interpreiari temjitavetitii, quac a nohis
recle in edicto protiutitiata sunt, praesetitihus sacris
4 litteris tiosiris refuientur. Pauci quidatn infide-
les et alieni a sancta dei catholica aique aposiolica
ecclesia contt^adicere ludaice ausi sunl iis quae ah
omnibus saccrdoiihu-s recte observatiiur et prohaniur
et praedicantur, dcnegantes dotnintim nosirum lesum
Christum wiigenitum dei filium et deum. nostrtm
incarnatum cx spiritti sancto et sancta qloriosa
semper virgine et dei genetticc Maria et hottiinem
TRINITATE
I 1
d^dvxa sva elvai rr/S nyias y.al ofwovacov r^u/Sos, av/u-
TCQoaKVVovfisvov xai avvSo^at,ousvov rco narQl >cal rco
ayccu nvsvuari, ofioovaiov rco narQl xara rrjv d^so-
TTjra xai Oftoovaiov ijfdv rov avrbv xara rrjv dvd^oco-
Ttorrjra, Ttad^rjrov aaozl, rov avrov dTTa&tj d^eorrjri..
5 IlaQairovfisvoi Se rbv kvqiov rjucov ^lrjaovv XQiarbv
rbv fiovoyevrj vlbv rov ■d'sov xai ■d'sbv rjfic/jv bftoXo-
ysXv iva slvai rrjs ayCas xai ofwovaiov rQidSos Srj?.oi
elat 9cai iXayxovrat rrj rov das^ovs NsaroQiov dxo-
Xovd^ovvrss TtovrjQa SiSaaxaXict, xard xaQtv avrbv
}J.yovres vibv rov &sov tcai dXXov rbv d^sbv Xoyov
xai dXXov rbv XQtarbv Xsyovrss. ovs dvad^sftaritp-
fiev nai rd avrcbv Sbyfiara nai rovs rd avrcbv cpQO-
vrjaavras rj cpQovovvras cos dXXorQtovs bvras rrjS
dyias rov d^eov xad^oXtxrjS xai aTtoaroXtxrjS ixxXrjaiae.
fi Jldvrss yaQ ol IsqeIs rrjs dyias xa&oXtxrjs xai
dnoaroXixrjS ixxXrjaias xni ol svXa^sararot rcbv sva-
ycJov fWvaarrjQicov aQxtftavdQlrat dxoXovd^ovvres rfj
rcbv dyicov narsQcov TtaQaSbaet xai ftrjSev itavreXvbs
ivaXXd^avres rj evaXXdrrovres rrjs fiexQt vvv xQarov-
arjs, xad^d eiQTjrai, exxXrjataartxfjs xaraardaecos, avfi-
(pcbvcos bfwXoyovat xai So^d^ovat, xrjQvrrovrss rbv
oeaTtbrrjv rjucov ' Irjaovv XQiarbv rbv fiovoyevrj vibv
rov ■d'eov xai d^ebv rjiicov, rbv TtQb alcovcov xai dy^QO-
vcoS ix rov TtarQbs yevvrjd^evra xai in iaxdrcov rcbv
rjusQcbv xareXd^ovra ix rcbv ovQavcbv xai aaoxco&evra
ex Ttvsvfiaros dyiov xai rfjS dyias evSb^ov ceetitaQ&e-
vov xai &eorbxov Ma.Qias xai ivavd^QcoTtfjaavra xai
aravQco&evra l'va elvat rfjs ayias xal bfioovaiov rQtd-
7 Sos. Oftoovatoy ydo avrbv tafiev rco narQi xard
rfjv d^sbrrjra xai bfioovatov r/fdv rbv avrbv xard rrjv
dvd^QCOTtbrrjra, na&rjrbv aaQxi, rbv avrbv dna&fj
d^ebrrjrt, avfiTtQoaxvvovfievov rco itarQi xai rcJo dyico
itvevfiart. ov yaQ dXXov rbv ■d'sbv Xbyov xai dXXov
rbv XQtarov sTttardfied^a, dXV iva xai rbv avrbv
bfwovatov rco narQi vsxrd rrjv &ebrrjra xai bfwovatov
Tjfilv rbv a^vri>v xark rfjv avd^Qconbrrjra, nnd^rjrbv
8 aaQxi, rbv avrbv anad^fj d'ebrrjri. 'i2s yaQ iartv
iv d'sbrrjri raXeios, ovrcos b avrbs iv dvd^Qfonbiijit
reXsios' rrjv ydQ xad'^ vnbaraaiv kvcoatv OexbueO^n
9 xai ofioXoyovfisv. ^EnetSfj roivvv b fiovoyevrjs vlbs
xai Xbyos rov d'eov , o nQO atcovcov xai dxQovo)? ex
rov naxQbs yevvrjd^sts, o * avrbs xai in iaydrorv rcbv
fjfieQcbv xareXd^cbv ix roiv ovQavcov xai aaQxrolfeis
ix nvevftaros ayiov xai rfjS dyias ivSb^ov^ xai ^eo-
rbxov MaQias xni ivni^d^Qconfjans , rovraariv b xfiotos
fjucbv ^lrjaovs XQtarbs xvQicos xai xard dXrj&etav ■ftebs
iart, Std rovro xai rfjv dyiav svSo^ov dsindQ&svov
MnQiav xvpicos xai xard dXfj&stav firjrsQa d^sov Xiyo-
fiev, ovx ^^ '^'^^ ■d'eov Xbyov rfjv dQxrjv i^ avrfjs Xn-
^bvros , dXV in iaydrcov rcbv fjfieQcov xnreX&bvros
ix rcbv ovQnvcbv xni i^ n-vrfjs anQxoj&evros xai re/-
10 ■d'evros xai ivavd^Qconfjaavros. ''^Ov bfwXoyovftev,
xa&d siQrjrat , Oftoovatov slvat rco narQi xard rijv
&ebrrjra xai ofioovatov fjfdv rbv avrbv xard rrjv «■?'-
■&QOJnbrrjra, rov a-vrov rd rs -d^avfiara xai rd ndd^rj,
1 1 aneo exovaicos vnsuetve aaQxi, ytvcbaxovrss. Tavra
roivvv sariVf aTtsQ Std rov -d^eiov^ fjficov etQrjxbres
fjSixrov rovs aiQertxovs rjXey^afisv, cbrtvt d^sico fjSixrot
xai ndvrss ol svQS&evrss ivTavd^a oatcbrarot iniaxo-
not xai svXa^eararot dQxtfiavSQlrat dfia rfj afj dytco-
avvr^ xad^vneyQa^ypav, dxoXovd^ovvres Std ndvrcov raXs
dyiats rerQaai avvbSotS xai rols naQ^ exdarrjs avrrov
Starvnco&elat, rovreart rfjs rs iv Ntxaict rcbv rtrj'
xai rfjs iv ravrrj rfj ^aatXevovarj nbXet rcjbv qv' , xai
rfjs iv ^Efpeaco nQore^s xai rfjs iv XaXxrjSbvi, SfjXov
ndat xa&earcbros, ori rbv ndai roTs dua fjfdv ntaroTs
rfjs ayias xad^oXtxfjs xai anoaroXtxfjs ixxXrjaias nnQn-
So&evra oqov rfjs niarscos, rovreari rb dytov jud&rjpta
fjroi avfi^oXov xQarovftev rs xai tpvXdrrofisv, rb naQa
rcbv rirj' dyicov nareQcov ixre&ev, onsQ xai oi iv
ravrrj rfj ^aatXsvovarj nbXst qv' dyioi nareQes aacprj-
viaavres iroctvcoaav, ovx (OS iXXtncbs exovros avrov,
dXX' , inetSfjneQ ol rfjs dhj&sias ix&Qoi ol ftsv d&s-
reTv inexeiQTjaav rrjv tov ayiov nvevfiaros ■d'sbrrjra,
oi Si rfjv ix rfjs dyiae demaQ&svov ■d'eorbxov MaQias
U) o om. lihri, suppL Sdtoell, cf. c. 8 § 17 h. t. (2) detnaQ&dvov ins. Nomoc. B
factum cruciatumque unum. esse sanctae et consub-
staittialis tjinitatis, coadorandum et conglorifican-
dum patri et sancto spiritui, consuhstantialem 'patri
secundnm divinitatem et consubstantialem nohis emi-
dem secundum humatiitatem, ijassibilem carne, eun-
5 dem impassibilem deitate. Recusantes vero do-
minum nostrum lesum Christum ^migenitum filium
dei et deum nostrum fjxteri unum esse sanctae et
cotisubstantialis trinitatis manifesto deprehenduntur
impii Nestorii pravarn doctrinam sequi, secundum
qratiam eum filium dei dicentes et alium deum ver-
bum, alium Christum dicetites. quos cum ipsorum
doctrina iisque qui eam amplext sunt vel amplec-
tuntur tamqnam alienos a sancta dei catholica at-
6 que apostolica ecclesia damnamus. Omnesigitur
sacerdotes sanctae catholicae atque apostolicae ec-
clesiae et reverentissimi sacrorum monasteriomm
archimandritae secuti sanctot^um. patrtim traditionem,
nihil omnino statum ecclesiae qui hactenus obtinuit,
neque antea neque nunc, ut dictum est, mutantes
congruenter confitentur et credunt praedicantes do-
minum nostrum lesum Christum unigenitum flium
dei et deum nostrum ante saecula et sine tempore
de patre natum et ultimis diebus descendentem de
caetis et incarnatum ^ ex spiritu sancto et sancta
gloriosa semper virgine et dei genetrice Maria et
hominem factum et cruci fxum unum esse sanctae
7 et consubstantialis trinitatis. Consubstantialem
enim eum scimus patri secundum divimtatem et con-
substantialem nobis eundem secundum humanitatem,
passibilem cartie, eundem impassibilem deitate, coa-
dorandum patri et spiritui sancto. neque enim
alium deum verbum et alium Chnstum novimus, sed
unum atque eundem consubstantialem patii secun-
dum divmitatem et consubstantialem nobis eundem
secnndum humanitatem, passibilem carne, eundem
8 impmsibilem divinitate. Ut enim in divinitate
perfectus est, ita idem in humanitate jperfectus est:
in una emm substantia unitatem accipimus et con-
9 ftemur. Quoniam igitur unigenitus filius et ver-
bum dei ante saecula et sine tempore de patrt
natus, idem ultimis diebus descendens de caelis et
incarnatus ex spiritu sancto et sancta gloriosa et
dei genetrice Maria et homo factus, id est dominus
noster lesus Chti.9tus, proprie et veredeus est,prop-
terea et sanctam glonosam semper virginem mariam
proprie et vere matrem dei dicimus, non qtita deus
verbum principium ex ea sumpserit, sed quia ulti-
mis diebus descendit de caelis et ex ipsa incarnatus
10 et natus et homo factus est. Quem confitemur,
ut dictum est, consubstantialem esse patri secundum
divinitatem et consubstantialem nobis eundem secun-
dum humanitatem, eiusdem miracula et passiones,
11 quas sponte carne sustiyiuit, cognoscentes. Haec
igitur sunt, quibus sacro nostro edicto pronuntiatis
haereticos redarguimus , cui sacro edicto etiam uni-
versi , qui hic mventi sunt, sanctissimi episcopi et
devotissimi archimandritae una cum tua sanctitate
subsctipserunt secuti per omnia sancta quattuor con-
cilia et quae ab unoquoque eorum constituta sunt,
id est mcaenum CCCXJ' III, huius regiae civitatis
CL patrum, Ephesinum prius et Chalcedonense , cum
omnibus manifestum sit, quod fidei defmtionem
quae universis nobiscum fidelibus sanctae catholicae
atque apostolicae ecclesiae tradita est, id est sanc-
tum documentum vel symbolum, tenemus et custo-
dimus, quod a CCCXV III sanctis papibus exposi-
tum est, quod et CL in hac regia civitate congre-
gati sancti patres interpretando explanaverunt, non
quod aliquid ei deesset, sed, quoniam veritatis ini-
mici alii sancti spiritus deitatem subvertere adgressi
sunt, alii veram tncarnationem dei verbi ex .mnctu
1 1
10
DE SUMMA
aXtj&ivijv aaQxcoaiv rov d^eov Xoyov rjQvr}aavxo, Sia
rovro YQafixals juaQrvQiais rb avrb ayiov jua&rjfia
oi eiQ7]fi€voc Qv' ayioi TtarsQes aa^rjviaavres iTQavcoaav.
12 Tovro xal al Xomai ayiai avvoSoc, rovrdarcv rj
iv ^Ewdaco TiQorEoa xai rj ev XaXy.T}86vc, rrj avrfj
Ttcarei axoXovd"f}aaa,ac iSe^avro xai icpvXa^av xai
rrp^ aycav evSo^ov aecnaQd^evov MaQcav d^eoroxov
ixrjQv^av xai rovs fih OfioXoyovvras avrrjv d^eoxoxov
13 aved^efiarcaav. OfioioJS Ss aved^efiarcaav xai
rovs SreQOV avfc^oXov rj aycov fca&rjfia TtaQaScSovras
TcaQO, TO vTib fiev rcov rcrj ayiojv TtareQOJv ixre&ev,
aa^rjvca&iv Se xai rQavaid^ev TtaQO, raiv iv ravrrj
14 r^ ^aacXevovarj TcbXec qv ayiojv TtareQtov. Kai
rj fiev iv ^Efsacp TtQoreQa rbv re aae^rj NearoQcov
xai ra avrov Sbyfiara xad^elXe re xai ave&efcarcae xai
rovs ra avrov (fQOvrjaavras tj cpoovovvras xairovs avvac-
15 veaavras avrco rj avvacvovvras aved^efiarcaev. 'llSe
iv XaXxrjobvc ayia avvoSos xa&elXe re xac i^e^aXe rcov
ayiojv rov d^eov ixxXrjaccov xai aved^euarcae xai rbv
aae^rj Evrvxe'a xai ra avrov Sbyfiara xai rovs ra
avrov ^QOVJjaavras rj (pQOvovvras xai rovs avvacve-
aavras avrco rj avvacvovvxas' xai Ttavras rovs aiQe-
rcxovs xal ra avrcov Sbyfiara xai rovs ra avxcov
\ 6 q>Qovrjaavxas rj cpQovovvxas ave&efcaxcaev. 'Ofioicos
Se ave&efidxcae xai Neaxbocov xai xa avxov Sbyfiaxa
xai xovs xd avxov (pQOvrjaavxaS rj cpQovovvxaS xai
17 rovs avvacveaavras avrco rj avvacvovvras. H
avrrj Se iv XaX^xrjSbvc ayia avvoSos xai rrjv rov fie-
ydXov nQoxXov TCQOS ^AQfieviovs yQarpelaav iTtcaroXrjv
TteQi rov x^rjvac Xeyecv rbv Seanbxrjv rjficov ^lr/aovv
XQcarbv rbv vcbv %ov S'eov xai d^ebv rjficov k'va rrjs
dyias rQcdSos Scd rrjs olxeias avacpOQas iSe^aro re
18 xai i^e^aicoasv. Ei ydQ rds eiQrjfievas reaaaQos
aylas avvbSovs naQs^eXd^cofxev rj rd itaQ^ avrcov Sca-
rvTtojd^ivra, SiSofiev dSecav roTs xa&aiQe&eTacv V7t*
avrcb-v acQercxoTs xai roTs avrcov Sbyfiaac rrjv eavrcov
Xvfirjv TtdXcv eis rds dyias rov &eov ixxXrjaias iv-
19 Seixvva&ac. "O^teQ ovx svSexsrac TCQax&rjvai
Ttore (fCTj ysvocro), irtecSrj al ecQrjfcevac reoaaQes aycac
avvoSoc Scd rcov otxeicov Soyfidrcov rovs aiQexcxovS
20 xai xd xovxcov * Sbyfiaxa i^s^aXov. Kai eX xcs
TtQOS fciav xcbv eiQrjfievcov dyicov avvbScov dfi(pc^dXXec,
7t obSrjXMS iaxcv ixelva cpQOvcbv rd Sbyfiara rd TtaQ^
21 avrrjS ix^Xrj&svra le xai dvad^efxarcad^evra. Mrj-
Ssis roivvv fxdrrjv^ rjfids raQa^drco iXniSc fiaracct
xgarov fcevos , orc rjfieZs ivavriov rc rcbv eiQrjfcevcov
dyicov S' avvbScov inQd^afiev rj TtQd^Ofcev rj TtQa^&rj-
vac TtaQd rcvos ffvyycoQrjaofiev rj nsQcacQe&rjvac rrjv
rcov avrwv dyicov o' avvbScov oaiav fivrjfirjv ix rcov
22 ceQcov rrjs ixxXrjaias Scitrv^oiv ave^bfie&a. Ildv-
ras ydQ rovs TtaQ^ avrcov xa&atQed^svraS xai dva&s-
fiarca&evras xai xd rcbv xa&acned^evrojv Sbyfiara xac
rovs rd avrcov cpQOvrjaavras rj cpQOvovvras ava&e-
23 fiaritfifiev. '^Od^ev evxia&co rjftlv re xai rfj rjfie-
rsQcc TtoXcreicc rj fiaxaQcbrrjS aov , rtdvras TteQc rov
rjfcersQOV axoTtov xai rrjs jteQi rrjv dfccofirjrov Ttiazcv
aTtovSrjs ScSdaxovad re xai TtXrjQowoQOvaa. J). VJl
k. Apr. Consiantinopoii dn. lusUniano j^P- ^- ^^^
cons. [a. 533]
8 ^ Gloriosissimo et clementissimo filio lustiniano
Augusto loliannes episcopus urbis Romae. Inter
claras sapientiae mansuetudinis vestrae laudes, christia-
nissime principum, puriore luce tamquam aliquod
sidus irradiat, quod amore fidei, quod caritatis studio,
edocti ecclesiasticis disciplinis, Romanae sedis reye-
rentiam conservatis et ei cuncta subicitis et ad eius
deducitis unitatem, ad cuius auctorem, hoc est aposto-
lorum primum, domino loquente praeceptum est:
1 'pasce oves meas'. Quam esse omnium vere ec-
clesiarum caput et patrum regulae et principum
statuta declarant et pietatis vestrae reverentissimi
testantur afiatus. patet igitur in vobis impletum
fore, quod scripturae loquuntur: *per me reges reg-
2 *nant et potentes scribunt iustitiam'^. Nihil est
enim, quod lumine clariore praefulgeat, quam recta
fides inprincipe: nihil est, quod ita nequeat occasui
subiacere, quam vera religio. nam cum auctorem
vitae vel luminis utraque respiciant, recte et tene-
3 bras respuunt et nesciunt subiacere defectui. Quam
ob rem, gloriosissime principum, votis omnibus exo-
rabitur divina potentia, ut pietatem vestram in hoc
ardore fidei, in hac devotione mentis, in hoc inte-
grae religionis studio sine defectu sui in tempora
longiora conservet: hoc enim et sanctis credimus
ecclesiis expedire. scriptum est enim: 'labiis regit
*rex'^ et iterum: 'cor regis in manu dei, et ubi vo-
4 'luerit, inclinabit illud'^. Hoc est enim, quod
vestrum firmat imperium, hoc, quod vestra regna
conservat. Nam pax ecclesiae, religionis unitas,
auctorem facti in sublime provectum grata sibi tran-
5 quilMtate custodit. Neque enim parva ei vicissi-
tudo a potentia divina tribuitur, per quem nullis
rugis ecclesia divisa secernitur, nuUis insertis macu-
lis variatur. scriptum est enim: 'quia cum rex
(l) avrcbv B (2) fidrrjvNomoc. l,i Const., om.Nomoc. l,bB
(3) c. 8 extat etiam in collectione canonum Avellana, cf.
Maassen Quellen u. Litter. des canon. Rerhts 1 p. 337
(4) Proverb. 8, 15 (5) Proverb. 16, 10? (6) Proverb. 21, 1
semper virgine dei genetrice Maria factam negave-
runt , propterea scriptis testimoniis sanctum docu-
mentum dicti CLpatresinterpretando explanaverunt.
12 Hoc et reliquae sanctae synodi, scilicet Ephe-
sina prior et Cnalcedonensis, eandem fidem secutae
receperunt et observarunt et sanctam gloriosam
semper virginem Mariam dei genetricem praedica-
rimt, damnatis iis qui eam dei genetricem esse ne-
13 garent. Similiter damnavei^nt eos , qui aliud
symoolum vel sanctum documentum traduiit praeter
ia, quod a CCCXVIII sanctis patribus expositum
est, explicatum vcro explanatumque a CL sanctis
14 patribus in hac regia urbe congregatis. Et
Ephesina quidem prior impium Nestorium eiusque
dogmata sustulit damnamlque tam eos qui eius
opinionem suam fecerunt vel faciunt et qui eam
15 probaverunt vel probant. Sancta autem Chal-
cedonensis synodus sustuUt expulitf^ue ex sanctis
dei ecclcsiis et damnavit etiam impium Eutychetem
et placita eius eosque qui eius sententiam suam fe-
cerunt vel faciunt vel qui eam comprobaverunt vel
comprobant. item omnes haereticos eorumque dog-
mata et eos qui eorum opinionem suam fecerunt vel
16 faciunt damnavit. Similiter damnavit etiam Nesto-
rium et placita eius eosque qui eius sententiam suam
fecerunt vel faciutU vel qui eam comprobaverunt
17 vel comprobant. Eadem autem sancta Chalce-
do?ie?isis sy?iodus et magni Procli litteras ad A?'me-
?iias scriptas de eo, quod dominum nost?'um Icsum
Chiistum filium dei et deu?n ?iostrum u?mm ex sancta
tri?iitate dici oporteat, relatione sua recepit et con-
18 firmavit. Dicla quattuor co?icilia vel quae ab iis
statuta sunt si p?'aete?'mittimus , lice?itiam damus
hae?'eticis eorumque doct?'i?iis ab isdem opp?'essis
pestem suam i?i sa?ictas dei ecclesias riirsus indu-
19 cendi. Quod fie?'i ?iumquam pote?'it (quod absit),
quoniam dicta quattuor conciliap^raeceplis suis hae-
20 reticos eorumque praecepta expute?'unt. Ac s%
quis de una dictarimi sa?icta?'um sy?ioda?'um dubi-
tet, apparet eu?n doct?'i?ia?n ab ula ?'epulsam et
21 damnatam tenere. Ne quis igitur frustra nos
inquietet vana spe subnixus ?ios co?it?'a?iu?n aliquid
sa?ictis quattuor co?iciliis fecisse facturosve esse vel
fie?'i ab aUquo permissuros vel memo?'iam ea?'um-
dem sa?ictarum quattuor sy?iodorum tolli ex sac?'is
Tl ecclesiae tabulis passuros. Omnes e?iim ab iis re-
pulsos damnatosque repulsorimque doct?inas et
23 adseclas dam?ia?nus. Ideoque oeatitudo tua oret
pro nobis nostroque imperio edoceatque cunctos ac
certiores faciat de nostro proposito et de studio nostro
crga intemcratam fidei?L
TRINITATE
11
I 1
fiustus sedeiit supra sedem, non adversabitur sibi
6 'quicquam malignum' '. Proinde serenitatis vestrae
apices per Hypatium atque Demetrium sanctissimos
viros fratres et coepiscopos meos reverentia con-
sueta suscepimus: quorum etiam relatione comperi-
mus, quod tidelibus populis proposuissetis edictum
amore iidei pro submovenda haereticorum intentione
secundum apostolicam doctrinam, fratrum et coepis-
coporum nostrorum interveniente consensu. quod,
quia apostolicae doctrinae convenit, nostra auctori-
tate confirmamus.
7 Textus autem epistulae talis est:
Victor lustinianus pius felix inclitus iriumjpha-
tor semper Augustus lohanni sanctissimo aixhtepis-
8 copo almae urhis Romae et patridrchae. Eed-
dentes honorem apostolicae sedi et vestrae sancti-
tati, quod semper nobis in voto fuit et est, ut decet,
patrem honorantes vestram beatitudinem omnia, quae
ad ecclesiarum statum pertinent, festinamus ad noti-
tiam deferre vestrae sanctitatis, quoniam semper
magnum nobis fuit studium unitatem vestrae aposto-
licae sedis et statum sanctarum dei ecclesiarum custo-
diri, qui hactenus obtinet et incommote permanet
9 nulla intercedente contrarietate. Ideoque omnes
sacerdotes universi orientalis tractus et subicere et
10 unire sedi vestrae sanctitatis properavimus. Et
in praesenti ergo quae hic commota sunt^, quam-
vis manifesta et indubitata sint et secundum aposto-
licae vestrae sedis doctrinam ab omnibus semper
sacerdotibus iirme custodita et praedicata, necessa-
rium duximus, ut ad notitiam vestrae sanctitatis per-
11 veniant. Nec enim patimur quicquam, quod ad
ecclesiarum statum pertinet, quamvis manifestum et
indubitatum sit, quod movetur, ut non etiam vestrae
innotescat sanctitati, quia caput est omnium saucta—
rum ecclesiarum. per omnia enim, ut dictum est,
properamus honorem et auctoritatem crescere vestrae
12 sedis. Manifestum igitur facimus vestrae sancti-
tati, quod pauci quidam^ infideles et aheni sancta«
dei catholicae atque apostolicae ecclesiae contra-
dicere ludaice ausi sunt adversus ea, quae ab omni-
bus sacerdotibus secundum vestram doctrinam recte
tenentur et glorificantur atque praedicantur, dene-
gantes dominum nostnim Ihesum Christum, unigeni-
tum filium dei et deum nostrum, incarnatum ex
sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et dei
genetrice Maria hominem factum atque crucifixum,
unum esse sanctae et consubstantialis trinitatis, coad-
orandum et conglorificandum patri et spiritui sancto,
consubstantialem patri secundum divinitatem et con-
substantialera nobis eundem ipsum secundum huma-
nitatem, passibilem carne, eundum ipsum impassibi-
13 lem deitate. Recusantes enim dominum nostrum
Ihesum Christum unigenitum filium dei et deum^
nostrum fateri unum esse sanctae et consubstantia-
lis trinitatis videntur Nestorii malam sequentes doctri-
nam, secundum gratiam dicentes eum filium dei et alium
14 dicentes deumverbum et alium Christum. Omnes
vero sacerdotes sanctae catkolicae atque apostolicae
ecclesiae et reverentissimi archimandritae sacrorum
monasteriorum sequentes sanctitatem vestram et custo-
dientes statum et unitatem sanctarum dei ecclesia-
rum, quam habent ad apostolicam vestrae sancti-
tatis sedem, nihil penitus immutantes de ecclesiastico
statu, qui hactenus obtinuit atque obtinet, uno con-
sensu confitentur et glorificant, praedicantes domi-
num nostrum Ihesum Christum, unigenitum filium et
verbum dei et deum nostrum, ante saecula et sine
tempore de patre natum, in ultimis diebus descen-
disse de caelis et incarnatum ex spiritu sancto et
sancta atque gloriosa virgine et dei genetrice Maria
natum et hominem factum et crucifixum unum esse
sanctae et consubstantialis trinitatis, coadorandum et
15 conglorificandum patri et sancto spiritui. Nec
enim alium deum verbum et alium Christum cognos-
cimus, sed unum atque eundem ipsum consubstan-
tialem patri secundum divinitatem et consubstantialem
nobis eundem ipsum secundum humanitatem, passi-
bilem carne, eundem ipsum impassibilem deitate.
16 Ut enim est in divinitate perfectus, ita idem
ipse et in humanitate perfectus est : in una enim sub-
sistentia ^ unitatem suscipimus et confitemur, quod di-
cunt Graeci rr]v y.a&^ vnoaraaiv evojaiv ofioXoyovfiev.
17 Et quoniam unigenitus filius et verbum dei, ante
saecula et sine tempore de patre natus, idem ipse et
in ultimis diebus descendens de caelis, incarnatus
ex sancto spiritu et sancta atque gloriosa virgine et
dei genetrice Maria et homo factus, dominus noster
Ihesus Christus proprie et vere deus est, ideo et
sanctam et gloriosam virginem Mariam proprie et vere
dei matrem dicimus: non quia deus verbum princi-
pium ex ipsa sumpserit, sed quod in ultimis diebus
descendit de caelis et ex ipsa incarnatus et homo
18 factus natus est. Quem confitemur et credimus,
sicut dictum est, consubstantialem esse patri secun-
dum deitatem et consubstantialem nobis eundem
ipsum secundum humanitatem, eiusdem miracula et
passiones, quas sponte carne sustinuit, cognoscentes.
19 Suscipimus autem sancta quattuor concilia, id
est trecentorum decem et octo sanctorum patrum,
qui in Nicaea congregati sunt, et centum quinqua-
ginta sanctorum patrum, qui in hac regia urbe con-
venerunt, et sanctorum patrum, qui in Epheso primo
congregati sunt, et sanctorum patrum, qui in Chal-
cedone convenerunt, sicut vestra apostolica sedes
20 docet atque praedicat. Omnes ergo sacerdotes
sequentes doctrinam apostolicae vestrae sedis ita
21 credunt et confitentur et praedicant. Unde pro-
peravimus haec ad notitiam deferre vestrae sancti-
tatis per Hypatium et Demetrium, beatissimos epis-
copos, ut nec vestram sanctitatem lateat, quae a
quibusdam paucis monachis male et ludaice secun-
22 dum Nestorii perfidiam denegata sunt. Petimus
ergo vestrum paternum adfectum, ut vestris ad nos
destinatis litteris et ad sanctissimum episcopum huius
almae urbis et patriarcham vestrum fratrem, quo-
niam et ipse per eosdem scripsit ad vestram sancti-
tatem festinans in omnibus sequi sedem apostolicam
beatitudinis vestrae, manifestum nobis faciatis, quod
omnes, qui praedicta recte confitentur, suscipit vestra
sanctitas et eorum, qui ludaice ausi sunt rectam
23 denegare fidem, condemnat perfidiam. Plus enim
ita et circa vos omnium amor et vestrae sedis crescit
auctoritas et quae ad vos est unitas sanctarum ec-
clesiarum inturbata servabitur, quando per vos didi-
cerint omnes beatissimi episcopi eorum, quae ad vos
relata sunt, sinceram vestrae sanctitatis doctrinam.
petimus autem vestram beatitudinem orare pro nobis
24 et dei nobis adquirere providentiam. Et alia
manu*^: Divinitas te servet per multos annos, sancte
ac religiosissime pater. Data viii id. lun. Constan-
tinopoli dn. lustiniano perpetuo Augusto iii con-
sule. [«. 533]
25 Liquet igitur, gloriosissime imperator, ut lectio-
nis tenor et legatorum vestrorum relatio patefecit,
vos apostolicis eruditionibus studere, cum de religio-
nis cathohcae fide ea sapitis, ea scripsistis, ea popuHs
fidelibus publicastis, quae, sicut diximus, et sedes
apostolica docet et patrum veneranda decrevit aucto-
26 ritas et nos confirmavimus in omnibus. Oppor-
tunum esf^ ergo voce clamare prophetica; 'lucunde-
'tur caelum desuper, effundant montes iucunditatem
27 'et coUes laetitia laetabuntur' ». Haec igitur in
tabulis cordis fideles^ scribere, haec ut pupillas
(l) Proverh. 20, 8 (2) quae hic commota sunt Avell,
quae coramota sunt R, cui haec commota sunt C: rovs
ravra avaxivriaavras . . . avayxaiov (pTj&rjfisv, vva eia
yvedaiv . . . aveX&coaiv B (3) quidam C cum B et
c. 1 § i k. t, quidem Avell. R (4) dominum Avell. CR
(5) sic Avell. C, substantia R (6) et alia manu Avell.
et (item et R, et haec 3f) subscriptio CRM (7) est
om. Avell. (8) c/ lesaias 46, 8. 44, 23. 55, 12. Psahn 95, 11
97,8 (9) fideles Avell. C, fidelis 22; quasi esset fide-
lium, B vertunt rcov marav
2*
I 1.2
12
DE SACROSANCTIS
2S oculorum convenit obseryare. Neque enim quis-
quam est, in quo Christi caritas fervet, qui tam rec-
tae, tam verae coufessionis vestrae iidei refragator
existat, cum impietatem evidenter Nestorii Eutychis-
que* et omnium haereticorum damnantes, unam
veram catholicara fidem domini et dei nostri salva-
toris Ihesu Christi magisterio institutam et prophe-
ticis apostolicisque praedicationibus ubique diffusam
et sanctorum per totum orbem confessiouibus robo-
ratam, patrum atque doctorum sententiis adunatam
et nostrae doctrinae consentaneam inconcusse atque
•>9 inviolabiliter devota deo et pia mente servatis. Soli
etenim vestris professionibus adversantur, de quibus
divina scriptura loquitur dicens : 'posuerunt menda-
'cium spem suam et mendacio operiri speraverunt'^:
et iterum qui secundum prophetam dicunt domino:
'recede a nobis, vias tuas scire nolumus'^, propter
quos ^ Salomon dicit : 'semitas propriae culturae erra-
30 'verunt, colliguntautemmanibusinfructuosa'*. Haec
est igitur vestra vera fides, haec certa religio, hoc
beatae recordationis, ut diximus, patres omnes prae-
sulesque Romanae ecclesiae, quos in omnibus sequi-
mur, hoc sedes ar ostolica praedicavit hactenus et in-
convulse custodivit: huic confessioni, huic fidei
quisquis contradictor extiterit, alienum a sancta
communione, alienum se ipse ab ecclesia iudicavit
31 esse catholica. Nos enim in Romana Cyrum
cum sequacibus suis invenimus civitate, qui de Acoe-
metensi monasterio fuit, quos^ apostolicis suasioni-
bus ad rectam fidem et vekit oves, quae perierant
errantes, ad ovile contendimus revocare dominicum,
ut agnoscerent secundum prophetam'' linguae balbu-
32 tientes loqui quae ad pacem sunt. Non creden-
tibus autem per nos primus apostolorum Esaiae
prophetae verba dicit: 'pergite lumini'* ignis vestri
'et ttammae, quam accendistis' ^. sed obduratum est
cor eorum, ut scriptum est'", ut non intellegerent,
et pastoris vocem oves, quae meae non erant, audire
33 minime voluerunt. In quibus servantes ea, quae ab
ipsonim sunt statuta pontifice, eos miuime in nostra
communione recepimus et ab omni ecclesia catholica
esse iussimus alienos, nisi errore damnato doctrinam
nostram quantocius sequi habita regulari professione
34 signaverint. Aequum quippe est, ut, qui nostris
minime oboedientiam commodant statutis, ecclesiis
35 habeantur extorres. Sed quia gremium suum
numquam redeuntibus claudit ecclesia, obsecro cle-
mentiam vestram, ut, si proprio errore deposito et
prava intentione depulsa ad unitatem ecclesiae re-
verti voluerint, in nostra communione receptis in-
dignatiouis vestrae removeatis aculeos et nobis in-
tercedentibus benigni animi gratiam condonate.
36 Deum autem et salvatorem nostrum Ihesum
Christum exoramus, quatenus longaevis et pacificis
vos dignetur custodire temporibus in hac vera reli-
gione et unitate et veneratione apostolicae sedis,
cuius priucipatura ut christianissirai et pii conser-
37 vatis in omnibus. Praeterea, serenissime prin-
cipura, laudamus legatorum vestrorum personas, Hy-
patii et Demetrii fratrum et coepiscoporum nostrorum,
quos clementiae vestrae gratos fore ipsa mauifestavit
38 electio. Nam tantae causae pondus non nisi
perfectis in Christo potuisset iis^' iniungi, tantae
vero pietatis, tantae reverentiae plenos adfatus nisi
39 per amantes minirae dignaremini destinare. Et
alia manu^^j Gratia domini nostri Ihesu Christi et
caritas dei patris et communicatio spiritus sancti sit !
semper vobiscum'^ piissime fili. Item subscriptio: I
Omnipotens deus regnum et salutem vestram perpe-
tua protectione custodiat, gloriosissime et clemen-
tissime fili imperator Auguste. D. viii k. April.
Roma du. lustmiauo pp. A. iiii et Paulino iuniore
vc. couss. [a. 534]
DE SACROSANCTIS ECCLESIIS ET DE REBUS ET
PRIVILEGIIS EARUM.
1 ^'"Imp. Constantinus A. ad Populum. Habeat
unusquisque licentiam sanctissimo catholicae veuera-
bilique concilio decedens bonorum quod optavit re-
linquere. non sint cassa iudicia. nihil est quod,
magis hominibus debetur, quam ut supremae volun-
"tatis, postquam iam aliud veile non possunt, Ubec
sit stilus et licitum^^ quod iterum non redit. arbi-
trium. PP. V non. lul. Romae Crispo ii et Constan-
tino II CC. conss. [a. 321]
2 ^''Imppp. Gratianus Valentinianus et llieodosius
AAA. Pancratio pu. Nemo apostolorum vel marty-
rum sedem humandis ** corporibus existimet esse con-
cessam. D. iii^^ k. Aug. Eeracliae Eucherio el
Syagrio conss. [a. 38 Q
3 ''^^ldem AAA. Cynegio pp. Nemo martyres dis-
trahat , nemo mercetur. 1). iiii k. Mart. Constan-
tinopoli Eouorio np. et Euodio conss. [a. 386]
4 ^^lrnpp. Eonorius et Theodosius AA. Aetio ^^ pu.
Non plures quam nongenti quinquaginta decani sacro-
sanctae huius amplissiraae urbis deputentur ecclesiae
nuUique his addendi rautandive vel in defuncti locum
substituendi pateat copia: nulli alii corporatorura
praeter praedictum numerura per patrocinia immuni-
tate concessa negataque omni novationis facultate
similia vindicandi his, quae in honorem vel necessa-
ria obsequia sacrosanctae ecclesiae indulta sunt.
E. XII k. Sept. Eudoxiopoli Eonorio viii et Theo-
dosio III AA. couss. [a. 409
5 ^^ldem AA. Melitio pp. Placet rationabilis con-
silii tenore perpenso destricta moderatione prae-
scribere'-^*, a quibus specialiter necessitatibus eccle-
siae urbium singularum habeantur immunes. prima
quippe illius usurpationis contumelia depellenda est,
ne praedia usibus caelestium secretorum dedicata
sordidorum munerum faece vexentur^^. uihil extra-
ordinarium ab hac^^ superindicticiumve flagitetur,
nulla translationum sollicitudo gignatur, postremo
nihil praeter canonicam illationem, quam^' adven-
ticiae necessitatis sarcina repentina depoposcerit, eius
functionibus adscribatur. si quis contra venerit,
post debitae ultionis acrimoniam, quae erga sacri-
legos iure promenda est, exilio perpetuae deporta-
tionis uratur. D. viii k. lun. Ravenna Eonorio viiii
et Theodosio v AA. conss. [a. 412]
6 '-^^ldemAA.PhilipjJopp.Illyrici Omni innovatione
cessante vetustatem et canones pristiuos ecclesiasti-
cos, qui uunc usque tenuerunt, et per omnes Dlyrici
provincias servari praecipimus, ut, si quid dubietatis
emerserit, id oporteat non absque scientia viri reveren-
tissimi sacrosanctae legis autistitis urbis Constantino-
politanae, quae Romae veteris praerogativa laetatur,
conventui sacerdotali sanctoque iudicio reservari.
D.ptrid. id. lul. Eustathio et Agricola couss. [a.421]
(l) eutyohisque et 31, eutyches vel et Avell^ ct eutichis
vel C, eutychisque vel R : xai evrvxovs xai B : alias decli-
nari solet in eutychetis, v. g. l, 5, 8 (2) lesaias 28, 15
(3) loh 21, 14 (4) quos C cum B, quod AvelL R (5) Sap.
Saloin. 15, 4? (6) quos o7n. AvelL, et lerpi Thalelaeus (B)
(7) lesaiaa 32, 4 (8) sic C cum B, lumiue AvelL li (9 ) le-
.saia.s 50, 11 (lO) lesaias 6,10.11 cf. lohnnnes 10,20.27
(ll)putuisset iis scripsi auctore Mommseno, \iotuissoti& AvelL
C cum B, potuisset/i {ii) ctalianiauuylyc//., om. CHB,
rf. § 24 {i:{) sic M cum B, ameu inserunt AvelL Cll
(14) B 5, 1 (15) = Th. ic, 2, 4 (16) licoua lli.
(17) = Th. 9, 17, 6 (18) sic Th. cum Graecis^ biuua-
nis libri (19) IIII Th. (20) = Th. 9, 17, 7: iunge
3, 44, 14 (21) ex parte gemina 4, 63, 5 (22) etio C,
dccio RM (23) = Th. 16, 2, 40, Sirmond. 11 (2i) sic
Th. Sirm., perscribere libri (25) nulla iugationem,
quae talium privilegiorum sorte gratulatur, muniendi iti-
neris coustringat iniuria ins. Th. Sirm. (20) ab hac
errore relictum est a compilatoribus , cum pertineat a<i
iugationem supra deletavi, v. not. 25 (27) quod Th., non
recte mutatum a compilatoribus , cum et quam scriberi
dabuerint (2S) == Th. 10, 2, 45: iunge 11, 21, l
ECCLESIIS
13
I 2
7 ^ldem AA. Asclepiodoio pp.^ Ad instructioues
itinerum pontiumque etiam divinas domos et veue-
rabiles ecciesias tam laudabili titulo libent^r adscri-
bimus, quia non est inter sordida munera numera-
tum. I). XV k. Mart. Constantinopoli Asclepiodoto
et Mai-iniano conss. [a. 423]
8 ^lmp. TheodosiusA.Isidoroj}p.Ilhjiici. Sacro-
sancta 1 hessalonicensis ecclesia civitatis aperte sciat
propriae tantummodo capitationis modum beneficio
mei numinis sublevandum nec exteruorum gravamiue
tributorum rem publicam ecclesiastici nomiuis abu-
sione laedendam. D. vi id. Oct. ConstanUnopoti
Victore cons. \_a. 424]
9 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyro pu.
Qui sub praetextu decanorum seu collegiatorum, cum
id munus non impleant, aliis se muueribus couantur
subtrahere, eorum fraudibus credidimus obviandum,
ne quis sub specie muneris, quod minus exsequitur,
alterius muneiis oneribus relevetur, ne argeiitariorum
vel nummulariorum munera decliiieutur ab his, qui
l dici tantum collegiati vel decaui festinant. Ideo-
que si quis eorum sub nudae appellationis velamine
collegiatum se seu decanum appellat, sciat pro se
alium subrogandum, qui praedicto muneri suflicieus
adprobatur, subrogatione ^ videlicet memoratorum vel
eorum qui moriuntur primatum eius qui subrogatur
admisso iudicio: ab hac dispositione nemine se ex-
cusante sacrosanctarum ecclesiarum reveieiitia. D. x
k. April. Theodosio xvii et Fcsto conss. [a. 439]
1{) ^ldem AA. Florentio pp. lubemus nullam
navem ultra duorum millium modiorum capacem ante
felicem embolam vei publicarum specierum trans-
vectionem aut privilegio dignitatis aut religionis in-
tuitu aut praerogativa personae publicis utilitatibus
excusari posse subtractam: nec si caeleste contra
proferatur oraculum, sive adnotatio sit sive divina
pi-agmatica, providentissimae legis regulas expugnare'
l debebit. Quod etiam in omnibus causis cupimus
observari, ut generaliter, si quid eiusmodi contra ius
vel utilitatem publicam in quolibet ut^otio profera-
tur, non valeat. quidquid enim iu fraudem istius
legis quolibet modo fuerit attemptatum, id navigii
quod excusatur publicatione corrigimus. D. viii^
id. Apnl^. Constantinopoli Theodosio A. xviiet Festo
conss. [a. 439]
1 1 ^ldem AA. ad Taurumpp. Neminem angariis ^"
vel parangariis vel plaustris vel quolibet munere ex-
cusari praecipimus, cum ad felicissimam expeditio-
nem numinis nostri omnium provincialium per loca,
qua iter arripimus, debeant nobis ministeria exhiberi,
licet ad sacrosanctas ecclesias possessioues perti-
neant. D. xiii k. Mart. Constantinopoli Valenti-
niano A. vi et Nomo conss. [a. 445]
12 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palla-
dio pp. Priviiegia, quae generalibus constitutionibus
universis sacrosanctis ecclesiis orthodoxae religionis
retro principes praestiterunt, tirma et illibata in per-
1 petuum decernimus custodiri. Omnes sane prag-
maticas sanctiones, quae contra canones ecclesiasti-
cos interventu gratiae et ambitionis eKcitae sunt,
robore suo et firmitate vacuatas cessare praecipi-
2 mus. Et quia humanitatis nostrae est prospicere
egenis ac dare operam, ut pauperibus alimenta non
desint, salaria etiam, quae sacrosanctis ecclesiis in
divei-sis speciebus de publico hactenus ministrata
sunt, iubemus nunc quoque inconcussa et a nullo
prorsus imminuta praestari liberalitatique huic promp-
tissimae perpetuam tribuimus firmitatem. D. pridie
id. Nov.ConstantinopoliMarcianoA. cons. [a. 451]
13 ^^ldemAA. Palladio pp. Generali lege sanci-
mus, ^^sive vidua sive diaconissa vel virgo deo di-
cata vel sanctimonialis mulier, sive quocumque alio
nomine religiosi honoris vel dignitatis femina nuncu-
patur*^ testamento vel codicillo suo, quod tamen
alia omni iuris ratione munitum sit, ecclesiae vel
martyrio vel clerico vel monacho vel pauperibus ali-
quid vel ex integro vel ex parte in quacumque re
vel specie credidit seu crediderit relinquendum, id
modis omnibus ratum firmumque consistat, sive hoc
institutione sive substitutione seu legato aut fidei-
commisso per universitatem seu speciali, sive scripta
sive non scripta voluntate fuerit derelictum: omni in
posterum in huiusmodi negotiis ambiguitate submota.
D. X k. Mai. Constantinopoli Valentiniano viii et
Anthemio conss. \a. 455]
1 4 Impp. Leo et Anthemius AA. Armasio ptp- Iti-
bemus nulli posthac archiepiscopo in hac urbe regia
sacrosanctae ecclesiae praesidenti, nulli oeconomo,
cui res ecclesiastica gubernanda mandatur, esse fa-
cultatem fundos vel praedia urbana seu rustica, res
postremo immobiles aut in his praediis colonos vel
mancipia constituta aut annonas civiles cuiuscumque
suprema vel superstitis voluntate ad religiosam ec-
clesiam devolutas sub cuiuscumque alienationis specie
ad quamcumque transferre personam, sed ea praedia
dividere quidem, colere augere et ampliare nec ulli
1 isdem praediis audere cedere. Verum sive testa-
mento quocumque iure facto seu codicillo vel sola
uuucupatione , legato sive fideicommisso, aut mortis
causa aut alio quocumque ultimo arbitrio aut certe
inter viventes habita largitate sive contractu vendi-
tionis sive donationis aut alio quocumque titulo quis-
que ad praefatam venerabilem ecclesiam patrimo-
nium suum partemve- certam patrimouii in fundis
praediis seu domibus vel annouis mancipiis et colo-
uis eorumque peculiis voluerit pertinere, inconcussa
ea omnia sine uUapenitus imminutione ^'' conservenli,
scientes nulla sibi occasione vel tempore ad vicissi-
tudinem beneficii colorati vel gratiae referendae, do-
nandi veP^ certe volentibus emere alienandi aliquam
facultatem permissam, nec si omnes cum religioso
episcopo et oeconomo clerici in earum possessionum
2 alienatione consentiant. Ea enim, quae ad bea-
tissimae ecclesiae iura pertinent vel posthac forte
pervenerint, tamquam ipsam sacrosanctam et reli-
giosam ecclesiam intacta convenit venerabiliter custo-
diri, ut, sicut ipsa religionis et fidei mater perpetua
est, ita eius patrimonium iugiter servetur illaesum.
3 (1) Sane, si haec nostrae perennitatis statuta au-
daci spiritu et mente sacrilega quisquam oeconomo-
rum vel hominum temeranda crediderit, ipse quidem,
qui protervo ausu ecclesiastica praedia donationis
vel emptionis seu commutationis aut cuiuscumque
coutractus alterius nomine nisi eo quo nunc statui-
mus adquirere vel habere^^ temptaverit, omnem
huiusmodi fructum propriae temeritatig amittat: et
pretia quidem et munera, quae eius rei " gratia data
fuerint oeconomo seu aliis quibuscumque personis,
4 ecclesiae lucris et commodis adquirantur. Praedia
autem et in his omnia constituta ab ipsis clericis et
temporalibus oeconomis cum fructibus seu pensioni-
bus et accessionibus '^ totius medii temporis vindi-
centur, ut tamquam penitus a nullo empta vel ven-
dita teneantur, quia ea, quae contra leges fiunt, pro
5 (2) infectis habenda sunt. Oeconomus autem, qui
hoc fecerit, immo fieri passus fuerit vel iu quacum-
que prorsus huiusmodi veuditione seu donatione vel
commutatione nisi ea quam^^ praesenti lege concedi-
mus, postremo iu quacumque alienatione consenserit,
commissa sibi oecouomatus administratione privetur
deque bonis eius quodcumque exiude incommodum
ecclesiae contigerit reformetur heredesque eius et
(1) = 11, 75, 4 Th. 15,3,6 (2) pp. Th., om. libri
(3) =^ 10, 16, 12. Th. 11,1,35 (4) =11,18,1 (5) sub-
rogatioui Mommsen (6) = 11, 4, 2 Nov. Theod. 8, 1
(7) expugnare C, oppuguure l. gem. Nov.^ excusare R
(S) VIII C, VII Nov. Theod., IX Cuiacius ad l. gem.
(9) «=? 10, 4», 2 (10) abauffariia 10, 49, 2 (u) = .Vou.
3Iarc. 5 (12) ut inserit Nov. (l3) nuncupatur C,
nuncupetur Nov.y nuncupata R (14) sic R, im-
mutatione C (15) vel om. C (16) vel habijre (7,
om. R (17) rei C, om, R (ih) et accessionibus
C cum Const.y om. R (lo) quam dett., quae CR
I 2
14
DE SACROSANCTIS
successores ac postcfri super hoc tacto sive consensu
6 (3) competenti ab ecclesiasticis actione pulsentur : His
tabellionibus, qui huiusmodi contractuum vetitorura
ausi fuerint instrumenta conscribere, irrevocabilis
7 (4) exilii animadversione plectendis: His quoque
iudicibus vel ius gestorum habentibus, qui huius-
modi donationum vel contractuum gesta confecerint,
dignitatis propriae et bonorum omnium spoliatione
8 (5) damnandis. Sane ne omnis religiosis oeco-
nomis provisionis commodae via et occasio veneran-
dis ecclesiis profutura videatur exclusa, id, quod
utile plerumque iudicatur, cautelae observatione ne-
9 cessario procedere concedimus. Si quando igitur
vir religiosus oeconomus huius regiae urbis ecclesiae
perspexerit* expedrre, ut desideranti cuiquam certa-
rum possessionum atque praediorum, urbanorum sci-
licet sive rusticorum, ad ius ecclesiasticum pertinen-
tium temporaria^ usus fructus possessio pro ipsius
petitione praestetur, tunc eius temporis, quod inter
utrosque convenerit, sive in diem^ vitae suae ab eo
qui desiderat postuletur, pacta cum eo qui hoc ele-
gerit ineat oeconomus atque conscribat, per quae et
tempus, intra quod hoc praestari placuerit, statuatur
et manifestum sit, quid quacumque'* acceperit ad
vicem ^ huius beneficii gratia, praestando quidem ec-
clesiastici praedii pro tempore usu fructu, post sta-
tutum autem tempus et placitum temporum redituum
proprietate ad ius et dominium ecclesiasticum re-
currente firmiter: ita scilicet, ut sive completo spatio,
quod inter eos fuerit constitutum, seu mortis suae
tempore, si hoc quo-que convenerit, is, qui possessio-
nem ecclesiasticam et ^ certorum redituum usum fruc-
tum habendi gratia pacto interveniente susceperit,
non minus quam alterius tantae quantitatis, quantae
acceperat reditus, cum ipso praediorum dominio et
rebus immobilibus eorumque colonis etraancipiis ec-
10 clesiae derelinquat. Nisi enim hac condicione
pacta inita fuerint, ea quoque decernimus non valere,
sed possessionem ecclesiasticam taraquara nullo iure
transcriptam in ipsius iure ac dorainio permanere et
ab ecclesiasticis sive oeconomis decernimus vindicari.
JD. Constantinopoli lordane et Severo conssJ \a. 470]
15 ^[AvroitoarcoQ ZrjfcovA.'] EirisSco-
Qeav xivTjrcov rj cfHLVifCOiv rj avroxivrjrcov 7CQcty(j.arcov
rj oiovSrjTTors Sixaiov Tcoirjaoiro sie TtQoaconov oiovSr]-
•jiors fiaQrvQOS 7] aTtoarokov jj 7tQO(pi]rov rj rcov ayioyv
ayyiKcovy ws /u,aXkcov svxrrjQiov olxov oixodofielv efe
fivr]fA.rjv, ovTtSQ ovofiari rrjv siiae^rj diarvnoX ScoQsav,
rrjv avrr]v ScoQsav, st fibvov rrjv TtQa^tv rcov vnofivr]-
fiarcov xara ras d^sias diard^sis svscpdviasv, hcp' cbv
rovro avayxaiov sart fia&sXv, xQarslv xal sv dnai-
rrjast ix Ttavros etvat rQOTtov, xdv aQxd^tvros r} xai
fiTj aQx^evroe, dX^Ka TtQoSrjXcod^svroe fiovov §ia rrjs
dcoQsas rov svayove oixoSofirjfiaros o ipiXortfiovfisvos
rrjv oixsiav SrjXcoar] yvcofirjv, ctiars xal avrov xai rove
avrov xXr]Qovofiovs roTs svOs^coe iTtrjyysXfisvoiS ivoxovs
ovrae xai TtQoSrjXovfisvov, cos stQrjrai, ix rrjs ScoQsds
svayss svxrr]Qiov oixoSofisTv xai oixoSofirj&svrt ^ oixo-
Sofiovfisvc^ rrjv ix rrjs avrrjs cciXorifiiae dveXXiTtcoe
1 TtaQsxBtv dnoXavaiv. Td Ss avrd. xai ini rals
rcov xaXovfnsvcov ^svoSo^sicov rj voaoxofieicov rj nrco-
Xsicov oixoSofisTa&ai xad'^ ov vtQOsiorjrat rQOTtov
snayysX&avrcov ScoQsaTs xard ndvra rQonov xQarsirco.
2 ^ASsicts SiSofisrrjsrole xard rdnov d'so(piXsardrois eni-
axonois rjroi roTs svXa^sardrois oixovofiois rrjv ix rav-
rr]S r/fidfv rrjs d^sias Siard^scos aQfio^ovaav dycoyrjv
xtvsiv xar^ avrcov i<p^ ols svas^cos inrjyysiXavro '
Stxaarixrjs, onsQ xai Xsyeiv dnQsnts, Ssofisvcov dvdy-
3 xr]S. Eni rovxcQ fuvrot rco oqcq, itp' co re nhriQco-
d'a'vrcov rcov Soxovvrcov rovrco rcr) voucq xai rrjs evoe-
^ovS rcov ScoQrjaafisvcov inayysXias sQyco naQaSo&siarje
avyxo}QEla&at xard rd So^avra roXs (piXortfjtrjaafisvois
xai xard rovs inirs&dvrae ainoXs oqovs nQO^aiveiv
rrjv rcov ScoQrj&svrcov Stoixrjatv.
16 Idem A. Sehasiiano pp. Decerniraus, ut anti-
quatis ac infirraatis funditus, quae contra ipsura
orthodoxae religionis deum quodararaodo facta sunt,
in integrum restituantur universa et ad suum ordi-
nem revocentur, quae ante profectionem nostrae man-
suetudinis de orthodoxae religionis fide et sanctissi-
raarum ecclesiarum et raartyriorum^ statu firmiter
obtinebant: his, quae contra haec tempore tyranni-
dis innovata sunt tam contra venerabiles ecclesias,
quarura sacerdotium gerit beatissimus ac religiosissi-
mus episcopus patriarcha nostrae pietatis pater
Acacius, quam ceteras, quae per diversas provincias
collocatae sunt, nec non et reverentissiraos earum
antistites seu de iure sacerdotalium creationum seu
de expulsione cuiusquam episcopi a quolibet illis
temporibus facta seu de praerogativa in episcoporum
concilio vel extra concilium ante alios residendi vel
de privilegio metropolitano vel patriarchico sub is-
dera impiis teraporibus, penitus antiquandis, ut cassa-
tis et rescissis, quae perhuiusraodi sceleratas iussio-
nes aut pragmaticas sanctiones '° aut constitutiones
impias sive formas subsecuta sunt, quae a divae
recordationis retro principibus ante nostrum impe-
riura et deinceps a nostra raansuetudine indulta vel
constituta sunt super sanctis ecclesiis et martyriis
et religiosis episcopis clericis aut monachis, inviolata
l serventur. Sacrosanctam quoque huius religiosis-
simae civitatis ecclesiam matrem nostrae pietatis et
Christianorum orthodoxae religionis omnium et eius-
dem regiae urbis sanctissiraam sedem privilegia et
honores omnes super episcoporum creationibus et
iure ante alios residendi et cetera omnia, quae ante
nostrura imperium vel nobis iraperantibus habuisse
dignoscitur, habere in perpetuum tirmiter regiae urbis
intuitu iudicamus et sancimus. D. xvi k. lan. post
cons. Armati vc. *' [a. 477]
(1) prospexerit libri (2.) temporaria /^, tempora **# C",
temporalis C (3) die lihri (4) quid quacumque C,
quid quaecumque /?" ?, quid quicumque W' (5) sic C,
ad invicem R (6) et del. (7) subscriptio debetur
Contio (8) c. 15 extat in Nomoc. inscriptionem resti-
tui ex c. 16 (9) sic R cum Graecisy martyrum C
(lO) sanctiones R cum Graecis,om. C (11) ita recte con-
sulatum BecTcius restituit, cum Basilisci tyrannis hoc de-
mum anno oppressa sit: armato v. c. cons. Contius, cui
subscriptionem debemus
l^ Imp. ZenoA. Si quis donationem rerum sive
mohilium sive immohilium seu se moventium seu
cuiuslihet iuris conferet in personam cuiusvis ma.r-
tyris vel apostoli vel propheti vel sanctorum ange-
lorum oratorium aedificaturus in memoriam eius, cuius
nomine donationem conscribit, eandem donationem,
modo actorum confectionem secundum sacras con-
stitutiones observarit (in quihus hoc videlicet neces-
sarium estj, valere et omnimodo exigi posse, sive
coepto sacro aedificio sive non coepto, sed p7'omisso
tantum per donationem is qui largitur intentionem
suam ostendat: ut et ipse et heredes eius teneantur
j)ie promissis et tam promissum, ut dictum est, do-
natione sacrum oratorium aedificent quam, dum
aedificatum est vel aedificatur, eius liheralitatis fruc-
1 tum sine intermissione praebeant. Eadem omni-
modo valcant in xenodochiis qiiae dicuntur vel
nosocomiis vel jytochiis, quae quis donandi anime
2 ad modum supra dictum aedificalurum se polli-
citus est. Data licentia religiosissimis looorum epis-
copis vel devotissimis oeconomis actionem ex hac
sacra constitutione competentem adversus eos exer-
cere de iis quae pie polliciti sunt, si quidem, quod
et dici pudet, ludiciaria necessitate opus fuerit.
3 Sub hac tamen definitione, ut implelis iis quae
hac lcge placiierunt et pia donatorum promissio?ie
ad effectum adducta administratio rerum donaiarum
ex sententia donatorum et secundum condiciones iis
impositas procedat.
ECCLESllS
15
I 2
1 7 [^u4vTo>c^ar(o^ ^Avaaraaios A.] Oeani^ouev
r« s^jtl rfi ayteornTT] fisydXTj ixx?.7]aiq rtiaSa ttjs ^aaiXidos
TioXecog {fj avvv7idyea&at TtQoai^xei xal rovs dyicord-
rovs oYxovS, cop avrrj ra re TiQdyfiara xal rrjv rwv
xaXovftevcov SiaQicov xai Xomcov SaTCavr^fidrcov eis
savTTjv dveSe^aro xooiqyiav) ooca&avra xui xQarrjaavza
udveiv ecp^ iavrcov dadXevra xai drocora xard ndvra
rooTiov (pvXaTT6f.ieva' ^e^aia §s elvat xai Ttdvra rd
TiQOvofiia rd rfj rcvrfj fieydXrj ixxXrjaiq xai rco d^Qovco
ravrrjs rrjs ^aacXiSos TtoXecos xad'' olovSrjTtore xqbvov
1 7] TQOTtov VTtdq^avTa xai i7tO(peiX6fieva. '^Oeani-
^Ofiev, coare •jtdaav ixTtoirjaiv Ttqayfidrcov dxivrircov
rj TtoXirixcov airrjQeaicov roXs ae^aafiiois oXxois diacpe-
q6vtcov rj Sioiaovrcov xad"^ olovSrjTtoTs tqouov yivoiis-
vr,v rj fieXercofievrjv rj iTtivoeia&ai Svvafievrjv axoXd^ecv
TtXrjv ei fcrjTtov ^qeias rivos dvayxaias xai inco^eXovs
rols avrdls as^aafiiois oixois dvaxvnrovarjs XvatreXrjs
eir} rovrois rj TtQccais rov rotovrov TtQdyfiaros r} v7to-
d'rjxrj Tj dvraXXayrj rj Sirjvexrjs ificpvrevais, rovreartv
iTtetSdv rd rifirjfiara rov TtiTtQaaxofievov itQdyfiaros
eis StevXvrcoaiv^ xoecov, ovx^ d7tXc5s ovS cos ervxe
avardvrcov, dXHi ix SiaSo%cbv rivcov rjrot xXrjQovofiicov
rj i^ aiii^v dvayxaicov xni xQstcoScov svi rcov tcqo-
SrjXcoO^ivTcov ae^aafiicov o'ixcov STCtxeifcsvcov, rj xai eis
TtqdyfiaTOS avrols^ ersQOv x.Q^tcoSearsQov rs xai dvay-
xatOTSQOv xrrjatv xai dyoQaaiav fieXAot TtQOXoJQeiv, rj
xai sis dvavsojatv rjrot iittftsXetav rov avrov oixov
HareTteiyovaav xai fcaxQas dva^oXrjs ovx dve/ousvrjv
SaTtavdad^at' rcov avrcov airtcbv x-ai i^ti rols Savei-
afiaat xai rais i7t^ avroTs v^tod^rjxais rrjs xcoXvaecos
s^rjQrjfievatv. rd Ss rrjs dvraXXayrjs, orav ini ;f^£tw-
SsarsQco xard rbv Xaov rQ^Ttov xai dvayxaioreQcp xai
TiQ^aoSov d^iav xai ovx iXdrrova rov SiSofievov TtQay-
fiaros svi rc5v avrcov as^ccafii(ov oXxcov 7tsot7totslv
Svvafievcp i7ttt,rjreirat' rd Se rrjs ififvrevaecos, rjvixa
rj rrjS TtQoaoSov firjSaficos dTtOfistoiro Ttoaorrjs rj xai
aTtOQOV elrj ^tavreXdis rb StS6fisvov ' iTti ynQ rols rotov-
rots TtQciyfinat roXs ftrjSev fiiv xsqSos St^ d^tOQiav
TtQoacpsQOvat, t,rjfiiav Ss TtQoarQt^Ofisvots ovSe ScoQsdi
rdls fcvrdls oXxoiS rj ixxcoqrjasts d^tnyoQevofiev.
2 " Tb Se ytv6fievov ovx dXXcos iaxvet, ei firj fiia
rcov etQrjfievoJV airtcov iv vTtOfivrjuaat <pnvsQOjd"rj,
iv fisv J3v^avricp Ttaqd rco fiaytarQOxrjvacp , iv
Se raXs i^taQxiaiS 7taQd rdls ixSixoiS, 7tQoxstfii-
voiv rcbv dyiojv yqacpcav, xai i^ti fisv rcbv ixxXrj-
atcbv 7taQ6vru>v rcov oixovoficov xai rcbv ivSrj-
fiovvrojv xXrjQtxcbv, i^ti Ss rcbv ftovaarrjoicov Ssl
TtaQEtvat rovs rjyovfievovs xai rovS dXXovs fiova-
Xfivs, i7ti Si^ rcbv 7tr coxsicov rov Stotxrjrov xai
rcbv vTtovQyovvrcov xai rcbv Ttrcoxcbv, S7ti Si Tcbv
^evcbvcov rov Siotxrjrov xai rcbv evQtaxofievcov
Ttdvrcov VTtovQycbv rrjs Stotxrjaecos xai ofioicos
iTti Tcbv OQcpavOTQOcpeiatv ^ Sars xQareXv rb roXs
Ttl^ioatv aQaaxov' avvatvovvros xai rov STttaxb-
Ttov rcbv roTtcov, iv ols rovro avvrjd^ss ejttyive-
%a ad"ai. Mrj Svvafievov rov fiaytoTQOxrjvaov rj rov
ixSixov ^tnQatreXapai xaraXafi^dvetv rbv ae^d-
Ofxtov oixov, iv cp rj rotavrrj avviararat TtQa^ts,
a^rjfiicos xai ixStxovvrcov'^ avrrjv. vTtbxetvrat
yaQ ix TtaQa^aaias Ttoivfj /^vfftot; XtrQoJv x' ,
2b Kni fierd ravra yiverat avfi^6Xata fivrjftovevovra
rcbv airtcbv xai rrjs rcbv v7to.uvrjfidrcov 7tQd^scoi
xai rrjs TtQoarjyoQias rcbv TtaQayevofievcov xai TtaQ^
3 cp avviarrj. Ei Ss rt rcbv eiorjfisvcov 7t nQocp&eirj,
6 fiev Savetarrjs xni 6 dyoQaarrjs €X7ti7tret rov
7t Qdyfiaros xai rov XQiovS xai rcbv rtficbv' o Se
Xa^cbv eis dvraXXayrjv xai ovtcsq eScoxs xai ov7CSQ
eXa^sv ix7ti7trst' o Ss sis ificpvrsvatv vTtso rrjv
i^iav ^corjv Xa^cbv rj ScoQsdv rj ixxcoQrjatv aTcrjyo
Qsvfievrjv dvaSiScoatv OTtsQ eXXrjcpa xai noaorrjra
(l) c, 17 pr. § 1 extant inNomoc.: indices § 2 . 5 de-
dimus ad Const. (2) desideratur enumeratio venerahi-
lium domuum, ad quam infra remittimur (TtQoSrjXco&svrcov)
quamque Const. indicat his verbis : ai Ss dXXat ixxXrjaiat
xai fiovaarrjQta xai ^evoSoxsXa xai oQcpavoxQOcpsXa rrjs
avrrjs 7t6Xecos xai rrjs neQtotxiSos avrrjs xai rd V7tb
rrjv x^iQoroviav rov dQxcsTttaxd^tov avrrjs rj rcbv 7taQ^
avrov xsiQorovovftsvcov ftrjTQ07toXtrcbv xai rcov i^ ixsi-
vcov x^i^QOTOvovfisvcov (ceterae vero ecclesiae et monaste-
ria et xenodochia et orphanotrophia eiusdem urbis et re-
gionis ipsius et quae sunt sub ordinatione archiepiscopi
eius vel metropolitarum ab eo ordinatorum vel eorum qui
a metropolitis ordinati sunt (3) StdXvatv Hercher (4) sic
Nomoc.''^, ovx cbs Nomoc^ (5) avraXs Nomoc^"; avrovs
Nomoc^ (6) = Const. {') ixrt&svrcov Zachariae.
17 Imp. Anastasius A. Sanciinus ea, quae de
sacrosancta magna ecclesia huius regiae urbis (sub
qua etiam sacrosanctas domos comprehendi conve-
nit, quarum et res et diariorium quae dicuntur ce-
terarumque expensarum dispensationem in se ipsa
recepitj definita sunt valueruntque , manere iis
inconcussa et illaesa omnimodo custodita. firma sint
etiam omnia privilegia, quae eidem magnae eccle-
siae et sedi huius regiae wbis in quodcumque tem-
pus vel quoquo modo competiverunt et debentur.
1 Sancimus omnem rerum immohilium vel civilium
annonarum quae religiosis domibus competunt vel
competent alienationem cessare , quocumque modo
fiat vel adg?'ediatur vel excogitari possit, nisi forte
^ropter aliqumn necessitatem utilitatemque , quae
isdem religiosis domibus emerserit, prosii iis vcndi-
tio talis rei rel hypotheca vel permutatio, id est si
pretium rei venditae cedat in solutionem debitorum
non eorum, quae simplicite/ et prout incidit exis-
tant, sed quae ex successionibus sive hereditatibus
vel ex necessariis utilibusque causis supra dictarum
venerabilium domorum cui incumba?it, vei etiam i?i
adquisitionem emptionemque alius rei, quae uti-
lior iis et magis necessa?'ia sit, vel etiam in reno-
vationem vel curam ipsius do?nus insta?item quae-
que magnam dilatio?iem ?ionpe?'mittat: isdem causis
m vetito aere alieno contrahendo et hypothecis pro
eo dandis exceptis: pe?'?nutatio vero, si itidem de
re agatur, quae utilior et magis necessaria sit redi-
tumque convenientem ?iec mi?torem rei alie?iatae
alicui venerabiliim domortcm comparare 'possit:
emphyteusis vero, cu?n reditus quantitas nullo modo
demi?matur, vel etia?n quod aatur omnino ste^ile
sit. huiusmodi enim re?'um, quae nullum lucrum
p?'opler sterilitatem produnt, sed damnu?n tribuunt,
?iec do?iationem vel alienatione?n isdem domibus in-
2 terdicimus. Quod vero factum erit, no?i aliter
valeat , nisi uria dictarum causa?'um in actis ?naru-
festetur , Byza?itii quide?n apud magistru?n census,
in provi?iciis autem apud defmsores, propositis
sa?ictis evangeliis et pro ecclesiis quidem aahibitis
oeco?iomis et cle?'icis qui ibi morantur, pro monas-
te?'iis vero praepositi aliique mo?iachi adesse dehe?it,
pro ptochiis admi?iistratores et o?nnes qui inveniun-
tur admi?iistratioms mi?iist?i et similiter pro o?'pha-
notrophiis , ut quod maio?'i parti placuerit id obti-
?ieat: conse?itie?ite etia?n episcopo tocorum, i?i quibus
2« hoc fie?'i moris fue?^it. Nec poterit magister
census aut defe?isor recusare ad venerabilem do-
mum se confe^-re, in qua tale negotium fit, quin
etiam gratis eam defende?it (id excipie?it?J. suhia-
cent enim, si id non observaverint, poe?iae XX auri
2* libraru?n. Et postea fiunt inst?'ume?ita, quae
comme?nora?it causas et acto?'u?n confectionem et
?iomi?ia ta?n eo?'um gui interfuerint quam eius apud
3 quem gesta fueri?it. Quod si quid eo?'um, quae
dicta sunt, praetermissum fuerit, creditor et ernptor
?'em et debitum et p?'etium amittit: is vero, qui per-
mutationem co?itraxit, tam quod dedit quam quod
accepit amittit: qui emphyteusis titulo in tempus
vitae suae vel donationis alienationisve titulo ac-
cepit, reddit quod accepit et altemm tantnm eius,
I 2
16
t)k SACROSANOTIS
1
4 eri^av, rjS n^iov iari ro doi^^ei: XwQav Se e/,ei.
Trt BiQrifiEva nal iTti tols fieXXovat yivead^at ix-
5 tcXrjataari^xoXe «al role iaofitvois svayeatv. 'Ttvov-
rmv Se xivrjrcov e^cod^ev rcov ieQcov axevtov y.ai
aQxovvratv eie rae eiQrjftevae airiae aQyei rcov
avayocaicov axii'r]rcov xai rc5v aQxcov rj exTtoirjaie
xai rj vTto&ijxT]. '
18 V^U avroe jSaadsve]
'^'ff Stdra^te dyoQi^ei rfj ftsydXrj ixxlrjaia. Koh'-
aravrivovTioXecoe i^Softrjxovra Xir^ae xovaiov Tigoa-
oSov eie ro rde xrjSsiae dSandvove iv Kcovarav-
rivovTtoXsi yivsa&ai xai fie%Qt rcov vecov retyfiv
xai BXaxeQ^i^aie''^' al yaQ ^vxal fieQoe siai rrji
1 noXecoe. UQi^si xard rcov naoa^atvovrcov noi-
vrjv dvd itsvrrjxovra XQvaiov Xitqcov.
19 Imp. lustinianus A. Menae pp. Illiid, quod
ex vetenbus legibus licet obscure positis a quibus-
dam attemptabatur, ut donationes super piis causis
factae, licet minus in actis intimatae siut, tamen
valeant, certo et dilucido iure taxamus, ut in aliis
c^uidem casibus vetera iura super intimandis dona-
tionibus intacta maneant: si quis vero donatione^
usque ad quingentos solidos in quibuscumque rebus
fecerit vel in sanctam ecclesiam vel in xenodochium
vel in nosocomium vel in orphanotrophium vel in
ptochotrophium ^ vel in ipsos pauperes vel in quam-
cumque civitatem, istae donationes etiam citra acto-
rum confectionem convalescant: sin vero amplioris
quantitatis donatio sit, excepta scilicet imperiali do-
natione, non aliter valeat, nisi actis intimata fuerit:
nulli danda licentia quacumque alia causa quasi pie-
tatis iure subnixa praeter eas, quas specialiter ex-
posuimus, introducenda'' veterum scita super inti-
mandis donationibus permutare. [D.] dn. lusti-
niano pp. A. [II cons.] [a. 52S]
20 [O avroe fiaaiXsve)
'^MrjSs dno d^siov rvTtov rj aQxtxrje TtQoard^scoe rj
olovSrjTCors SixaarrjQiov arQartconxrj airrjaie sie
evxrrjQiove oixove rj xXrjQixove rj fiovaarrjQia fisra-
yea&co, coe iXXstTtovrcov Srj&ev rois aQi&fidls
acofiarsiojv^*.
21 Idem A. Demostheni pp. Sancimus nemini
licere sacratissiraa atque arcana vasa vel vestem ce-
teraque donaria, quae ad divinam religionem neces-
saria sunt (cum etiam veteres leges ea, quae iuris
divini sunt, humanis nexibus non illigari sanxerunt)
vel ad venditionem vel hypothecam vel pignus tra-
here, sed ab his, qui haec suscipere ausi fuerint,
modis omnibus vindicari tam per religiosissimos epis-
copos quam oeconomos nec non etiam sacrorum
vasorum custodes: nullam eis actionem relinquen-
dam* vel super recipiendo pretio vel fenore exigendo,
pro quo res pignoratae sunt, sed omnibus huius-
modi actionibus respuendis ad restitutionem earum
l modis omnibus coartari. Sin autem vel conflata
sunt vel fuerint vel alio modo immutata vel dispersa,
nihilo minus vel ad ipsa corpora vel ad pretia eorum
exactionem competere sivc per in rem sive per condic-
tionem sive per in factum actionem, cuius tenor in multis
et variis iuris articulis saepe est admissus, excepta vide-
licet causa captivitatis inlocis, inquibus hoc (quod abo-
2 minamur) contigerit. Nam si necessitas fuerit in
redemptione captivorum, tunc et venditionem praefa-
tarum rerum divinarum et hypothecam et pignora-
tionem fieri concedimus, cum non absurdum est
animas hominum quibuscumque causis'^ vel vesti-
mentis praeferri : hoc obtinente non solum in futuris
negotiis, sed etiam in iudiciis pendentibus. [a. 529]
22 Idem A. Demostlieni pp. Sancimus res ad ve-
nerabiles ecclesias v-el xenones vel monasteria vel
ptochotrophia vel brephotrophia vel orphanotrophia
vel gerontocomia vel si quid aliud tale consortium
descendentes ex qualicumque curiali liberalitate sive
inter vivos sive mortis causa sive in ultimis vokin-
tatibus habita lucrativorum inscriptionibus liberas
immunesque esse: lege scilicet, quae super huius-
modi inscriptionibus posita est, in aliis quidem per-
sonis suum robur obtinente, in parte autem eccle-
siastica vel aliarum domuum, quae piis consovtiis
deputatae sunt, suum vigorem pietatis intuitu miti-
gaute. cur enim non faciamus discrimen inter res
divinas et humanas, et quare non corapetens prae-
l rogativa caelesti favori conservetur? Quae opor-
tet non sohim in casibus, quos futurum tcmpus
creaverit, sed etiam in adhuc pendentibus et iudiciali
termino vel amicah compositione necdum sopitis ob-
tinere. Recitata septimo miliario huius inclitae ci-
vitatis in novo consistorio palatii lustiniani *. [a. 52^»]
23 Idem A. luliano pp. Ut inter divinura publi-
curaque ius et privata commoda competens discretio
sit, sancimus, si quis ahquam reliquerit hereditatem
vel legatum vel fideicommissum vei donationis titulo
aliquid dederit vel vendiderit sive sacrosanctis eccle-
siis sive venerabilibus xenonibusvel ptochiis vel mo-
nasteriis masculorum vel virginum vel orphanotro-
phiis vel brephotrophiis vel gerontocomiis* nec nou
iuri civitatum, relictorum vel donatorum vel vendi-
torum eis sit longaeva exactio nuUa temporis solita
1 praescriptione coartanda. Sed et si in redemp-
tione captivorum quaedara pecuniae vel res relictae
vel legitimo modo donatae sunt, et earum exactionem
2 longissimam esse censemus. Et nobis quidem
cordi erat nullis temporum metis huiusmodi actionem
circumcludi. sed ne videamur in infinitum hauc ex-
tendere, longissimum vitae horainura terapus eligi-
mus et non aliter eam actionera finiri concediraus.
nisi centum annorum curricula excesserint: tunc
enim tantummodo huiuscemodi exactionem evanes-
3 cere sinimus. Sive itaque memoratis religiosissimis
locis vel civitatibus hereditas sive legatum sive fidei-
commissum fuerit relictum, vel donatio vel venditio
processerit in quibuscumque rebus mobilibus vel im-
mobilibus vel se moventibus, sive pro redemptione
captivorum quaedam fuerint derelicta vel donata, sit
(l) inscriptionem petwimus ex Nov. 59 pr., qua laiidantur
duae Anastasit consiitutiones, quarum altera numerum de-
canorum seu collegiatorum urbis Constantinopolitanae attxit
{cf. Nov. 43 pr. c. 4 h. t.), altera certum reditum sepulturis
eiusdem urbis impendendum adsignnvit (2) index c. 18 =
Const. (2^) BXaxsQvcov Zachariae (3) vel in ptochotro-
phium^vel in ipsos pauperes scripsi auctore Const. : rj nrco-
Xslov rj sie avrove rove 7trc6%ove., vel brephotrophium vel
tochotrophium vel in ipsos pauperes C, vel in ipsos pau-
9eres {om. vel in ptockotrophium) R (4) sic R, quam-
cumque aliam causam q. p. i oubnixam . . . introducendo C
(5) index c. 20 = /? 5, 1, 9: breviorem indicem exhibct
Const. : ovrs xard &eTov rvnov ovre xard nQoara^iv
rcov aQxovrcov e^sart fierdyetv arQaricorixae airrjaeis
sie evayels oixovs rj xXtjqixovs (id est; neque ex sacra forma
neque ex iussione praefectorum militares annonas ad vene-
rabiles domus vel clericos transferre licet) (5*) acoudrcov
Zachariae (6) sic C cum Graecis, nulla eis actione relin-
quenda R (7) causis conjirmant Graeci, sed vasis scri-
bendum cum edd. (8) D. 111 (?) k.Nov. Decio vc. cons. suppl.
4 quanti est quod datum fuerit. Quae dicta sunt
locum hahent etiam in iis rehus quae ecclesiarum
5 et venerabilium domorum falurae sunt. Si qua
vero mohilia erunt praeter vasa sacra, quae sufji-
ciant ad dictas causas, cessat alienalio el obpigne-
^atio immobilium necessariorum panumque.
IS Idem A. Constitutio magnae ecclesiae Con-
stantinopolitanae reditum septuaginta auri lihrarum
adsignat, ut funera Cbnstantinopoli gratisfiant etiam
usque ad novos rnuros et Blachernas: Sycae enim
1 pars urbis sunt. Adversus violatores statutt poe-
nam quinquagenarum librarum auri.
20 Idem A. JSeque ex sacra forma vel prae-
fecti vel cuiuslibet iudicis iussu militaris annona
ad venerabiles domus vel clericos vel monasteria
transferaiur, cum corpora iam numeris deficiant.
ECCLESIIS
17
I 2
eorum paene perpotua vindicatio ct ad annos centiim
secundura quod dictum est extendatur, nulla alia
exceptione temporis inhibenda, sive contra primas
personas sive contra heredes vel successores earum
4 (1) moveatur. In his autem omnibus casibus non
solura personales actiones damus, scd etiam in rem
et hypothecariam secundura nostrae tenorem consti-
tutionis S quae legatariis et'' hypothecaiuas donavit,
et supra dictis omnibus unum tantummodo termi-
num vitae suae imponiraus, id est centura metas an-
5 (2) norum. Haec autem omnia observari sanci-
mu9 in iis casibus, qui vel postea fuerint nati vel
iam ' in iudicium deducti sunt. D. v k. April. Lam-
padio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
24 ^O avTOS ^aailsvsl '^TIavrcov riov ix-
fcXrjffiaffrixcov ■jtQayfia.rcov xai Siacpeqovrcos rcov TtQoa-
Tjxovrcov rrj ayicordrT] fieydXri ixx^.rjaict rrjs evSaifio-
vos ravrrjs noXscos tjJ rjfiersqcc, xai ndvrcov ftrjrQi,
rjris xstpdXaiov iari rcov dXXcov aTtaacov, Ttoiovuevoi tiqo-
voiav u'sa7ti^0fiev TtaQoticixcp fisv Scxaiq) ftrjosfiiav rov
XoiTtov yivsad^ai iaycXriaiaarixcJov nqayfidrcov sxSoaiVy
dXX' dvaiQsXad^ai rb firjSevi vofic^ yvcoQi^oftevov bvofia,
1 Ta fjisvroi Xomd awaXXdyfiaray oaa scpeirai rdis
d^sotfiXeardxoiS invaxonois rrjs avrrjS dyiojrdrrjs fxeyd-
Xr]S ixxXrjaias TtoteTvy i^eXvui avrdls ri&ea&at, TtQoS
ovs dv Soxiudacoai, Si^a rcav ivSo^ordrcav rj fteyaXo-
'TQeTteardroJv ifiTCQdxrcov aQxbvrcov ravrrjs rrjs ^aat-
XiSos •jtbXscos' •jtQbs yuQ rovrovs xar ovSeva rQOTtov
Ttotsia&ai avrovs oiavSrjTtors sxSoatv dxiv^rcov TtQayfid-
rcov, dXXct firjSs^ dXXov itaQsvrid^Sfisvov TtQoacoTtov iTti
nsQtyQacpri rrjs d^eias rjficoii StarvTtcbaecos avyxcoQov-
fievy eirs rtvd oixetbrrjra ovros 's%si TtQOS rbv aQypvra
rbv ini rfj i^ovaiq reXovvra, e'Crs Si^ct TtaXaids oi-
xetbrrjros vecoari TtaQ^ avrov TtQbs rovro TtaQsiXrjnrat.
2 rivcoaxbvroov fisv avrcbv rcJbv d^socpiXeardroJv oi-
xovbficov, cbsy e'C rt TtaQ^ avrd yevotro, rrjv rov ix-
Stxovfisvov TtQdyfiaros Starifirjaiv otxo&sv avroi xara-
&s7vai awax&rjaovrai rrj ayicordrrj fisydXrj ixxXrjaict.
rcbv Sa TtQbs rrjv rotavrrjv sxXrj-Kptv x^QOvvrcov ivSo-
^ordrcov fisyaXoTtQSjteardrcov ifiTtQdxroJv dQxbvrcov,
cbs, ei xai ndai TteQtvevorjusvots Xad^slv ansvaatsv'^
rQOTtots xai TtQoacoTta rotavra naQsvd^slsv, arceQ o'Cov'
rai Xfjasiv fiiXQ^ navros, oriTtsQ savroXs rb nQayfta
nQarrovatv, oficos fisrd ravra Siacpatvofievrfi rrjs aXrj-
d^sias dxi!Qcod"fjaerat fisv navrsXdJS rb awdXXayua,
noivrjs Si x^f^^ ^*"* avroi rrjv rov nQdyfiaros Kttra-
d^fjaovat rrj dyicordrrj fisydXrj i/cxXrjaict Starifirjatv.
3 ''Ei Si xai xad'^ sreoov rQbnov neiaei rj dvay-
xdaei nsQieX&eTv ets avrbv ixxXrjataarixbv nQayfia,
icai rb nQaxd^sv dxi>QOv xai ro So&sv vnsQ rov-
rov sts nQbaconov rijs ixxXrjalas dnoSiSorat avrrj
xai nQos rdls etQrjfievois vnbxetrai noivf} x' XQ^'
aiov XtrQcov avrbs xai b rb nQayfia Sovs, xoi b
Xu^cbv ini rb naQaaxsvdaai ysvsa&at rb awdX-
Xayfia ro So&sv avrc^ StnXovv SiScoat, xai ndvra
4 nQoaxvQovvrat rfj ixxXrjaict. IIsQatrsQco rcov x'
5 ircov dxivr^rov rf} ixxXrjaiq ov fita&ovrcii. Mb-
vois svnoQotS SeX rd ixxXrjataartxd ificpvrevetv
Std rrjv dnoxardaraaiv rrjs b^ecos, xai firj ne-
QatrsQcp avrov rov ifjxpvrsvofiivov xai Svo e^rjs
xXrjQovbficov , xai firj xovrpi^stv nXeov rov ixrov
ftioovs rov aco^Offirov xavbvos iv rcJ^ xatQco rijs
6 ixSbascos. Et Se ^).dii>st rb nQayfia, svtaraftavov
rov XQorov i^eovrat ^ xai rrjv t,rjfiiav dno&SQa-
7 nsvet. Et Sa ^q&vftrjarj b otxovbftos rj dncQois
8 (25) ixScp, iniyircbaxet rrjv ^Xd^rjv. Ol x^Q^^ovXA-
Qiot rrjs ixxXrjaias rrjS fieydXrjs ovre Std fisaov
nQoacbnov Svravrai Xa^sXv dxivrjrov avrrjs xard
9 fiia&ojaiv fj ificpvrevaiv ^ i'reQOv r^bnov. Fivov-
rai oi vaQTOvXdQtot fjyovfiivov Xt^iXXov xai cpe-
Qovros vnoyQucprjv rov narotdQXOv xai rov oixo-
10 vbfiov. Kai idv rts avrcov cpavy xXsnroJv fj
naQuSiSovs ^ dXXoJS dvsntrfjSetos , k'^eart rco
narQtdQxrj xai roXs otxovbfiots ix^dXXetv avrbv
11 rov xaraXbyov. rivorrai Si ets axQivtov rfjs
i^varoXfjs xf^Qj^ovXdQtot te , ets rb l^aiavjjs fS , ets
rb nbvrov ts , sts rb ivoixtov^ ts , sts rb 0Qdxrjs
rj , sts rb rov ^Avribxov g . ets rb rov KaXono-
Siov s', ets rb rov dvaXcofiaros t, sts rb xcbv
12 Xrjydrcov S^, Kai Xaft^dvovai Xbycp avvrj&sicov
ini fiev roXs ifi<pvrsvrixoXs avfi^oXaiois nsvrrj-
xoards, ini Ss roXs ftta&ajrixoXs xai XotnoXs avv-
\\ aXXdyuaatv sxaroarfjv. Et Si vnsQ rbv etQrjfie'-
vov aQt&fibv ysvrjrat x^Q^^ovXdQtos , ixninrsi xal
(0 6, 43, 1 (2) fideicommissariis {ns. dett. (3) iam R,
alias C (4) c. 24 pr. § 1. 2 extant in Nomoc. (5) sic
Zachariaef fii^ riS Nomoc. (6) anevaatev iv Nomoc.
(7) indices §§ 3 — 15 dedi ex Const. (8) vox corrupta: re-
quiritur i^eXavverai (9) ^Evotxicov Zachariae
^ 24 Idem A. Omnihis rebus ecclesiasticis prospi-
cientes et praecipue iis, quae competunt sacrosanc-
tae magnae ecclesiae huius felicis urbis nostrae om-
niumque matri, quae caput est reliquarum omnium,
vetaynus ullam de cetero rerum ecclesiasticarum
concessionem colonario iure fieri, sed tolli nomen
1 legibus incognitum. Reliquos vero contractus,
quaecumque inire religiosissimis episcopis eiusdem
sacrosanctae magnae ecclesiae permissum est, Ucere eis
componere cum quibtis visum erit,praeter nobilis<dmos
et magnificentissimos huius regiae urbis praefectos
in potestate positos. ad quos eos nullo modo alie-
nare permittimus neque atia persona interposita ad
circumscriptionem sacrae nostrae sanctionis, sive ei
necessitudo aUqua sit cum praefecto in potestate
posito sive sine vetere necessitudine nunc ab eo ad
2 hoc adhibitus sit. Sciant igitur reUgiosissimi
oeconomi, si adversus ea quidfiet, se cogi, ut aesti-
mationem rei erincendae ex proprio sacrosanctae
ecclesiae refundant: nobiUssimi vero et magnificen-
tissimi praefecti in potestate positi, qui ad eiusmodi
elocationem progressi fuerint, etsi omnibus artibus
excogitatis id ootegere enisi fuerint et taies personas
interposuerint, quas ipsis rem egisse semper in oc-
culto fore credant, veritate postea explorata infir-
mari omnino contractum, ipsos autem in modum
poenae sacrosanctae magnae ecclesiae rei aestima-
3 tio?iem praestaturos esse. Quod si aUo modo
pcrsuadenclo vel vi efficiet, ut ad se res ecclesiastica
perveniat, et quod gesttem est irritum est et quod
eo nomine datum est aUcui eo?'um qui ad eccle^
siam pertinent, ecclesiae ?'estituitur etpraetereapoe-
nae XX auri Kbrarum subiacet tam tpse quam qui
?'em dedit: et qui accepit, ut co?itractum fieri cu-
raret, duplum ei?is quod datum est maestat, eaque
4 omnia ad ecclesiam perveniu?it. tlltra XX annos
5 res soU ab ecclesia non loca?itur. Locupletibus
soUs res ecclesiasticae in emphyteusin dandae sunt
propter restitutionem pristi?ii status, nec ultra ipsum
cui datur et duos deinceps heredes, nec remitti
ampUus sexta parte eius canonis, qui tempore lo-
6 cationis receptus est. Quod si rem dete?i.o?'em
fecerit, i?itra tempus locationis expelUtur et dam-
7 num resarcit. Oeconomus vero si neglegens
fuerit vel i?iopibus locaverit, damnum restituit.
8 Chartularii magnae ecclesiae nec per interposi-
tam personam rem eius i?nmobiIem conductioms vel
emphyteusis titulo aliove modo accipere possunt.
9 Cnartularii fiunt praevio libello, cui subscrip-
10 tum est apatriarcha et oeconomo. Et si quiseorum
fur vel proditor vel aliam ob causam minus idoneus
visuserit, licet patriarchae et oeconomis catalogo eum
1 1 exi?nere. In scrinio Orientis fitmt chartularii XV,
Asia?ioXVI, PontiXV, domesticoXV, ThraciaeVIII,
AntiocM VI, Calopodii VI, largitionum X, legato-
12 rum VIII. Et accipiunt titulo consuetudinum
pro emphyteuticis quidem instrumentis quinquagesi-
mas, pro conductionum et reliquis contractwus cen-
13 tesimam. Quod si snpra memoratum numerum
chartxdarius 'fit, eicitur et solvit ecclcsia£ XVlibras et
I 2
18
DE SACROSANCTIS ECCLESllS
Sidcoai ry ixxXrialq i» Xlr^as, xal 6 Ttoi^aas
/4 avxbv x'. Mara ^rjfqasoiS axQi^ovs ol oixovofiot
Xoyi^ead^coaav yvcofiy rov nar^t,aQx,ov rrjv yivo-
fiivrjv Sandvrjv rdls ififvrevrals xal faa&ioraXs
xai Sioixrirals , ixaarov uiv otxovofiov ^rjrovvros
ra rrjs vcp' iavrbv Sioixrjaecos, rcbv Si Xomcov
xara TtQoara^iv ^yyqacfov rov TtarQia^xfi^ rois
Xoyiafiols vnoyqacpovrcov * rb 'dveyvcov^ ' xai rb
Xcools roiavrrjs Tiaqarrjoriaecos Xoyi^ofievov oXxo-
15 bev oi oixovofioi Sidoaaiv. TrjS Si Xoyi^OfievrjS
Sandvrjs xai rcov aiaxofii^ofievcov xqrifidrcov Xafi-
^dvovaiv ol xf^Q^^ovXaQioi ixaroardi' b Si nXeov
Xafi^dvcov xai rrjs vnov^yias rov ;^a^Toi^^cfo/ov
xai rrjs leQarixrjs d^ias ixninrei naqaxQrjfia.
16 ^KdxeXvo Si i9'«ff7rt^o/<£*' , ware xai avrovs rovs
&eofiXeardrovs ^ oixovouovs rovs re vvv bvras xai xard
xaiQbv iaofiivovs xara filjva rj roys fcrjxiarov xard
Svo firivas noieXa&at rovs Xoytafiovs n^bs rovs dQxa-
Qiovs rrjs dyicordrr]S fieydXr]S ixxXnaias, eiSoras cbs,
si rovro xaraQQq&vfi^aeiav , xtvSvvov neioad^rjaov-
rai. ^ ^ ^ ^ \a. 530]
25 (26) *'0 avrbs ^aaiX.evs ^lovXiarco indQxc^ nQai-
roJQicov. ^EneiSrjnBQ iv noXXaXs r/Srj Sta&rjxais evQO-
fiev roiavras ivardaeis, xad" ds rj i^ oXoxXrjoov ris
eyQaipe rbv Seanorrjv rificav XQtarbv xXr]Qov6fiov, firj
nQoad^eis evxrrjQtov olxov firjStva, r} avrbv rbv Se-
anorrjv rjficov 'Irjaovv XQtarbv i^ rjfitaeias ?} i^ ere-
Qcov dviacov fieQcbv, SreQOv Se riva e^ rjfitaeias, rj
aXXrjs fiolQas {rjSr} yaQ nXeioai Sta&rjxais xard rovrov
yevofievais rbv rQonov iverxxofiev xai noXXrjv dSrj-
Xiav ivrev&ev ovaav xard rovs naXatovs OQcbfiev v6-
fiovs), xai rovro inavoQ&ovfievot d^eani^Ofiev, ei fiiv
rbv Sean6rr}v rjucov Irjaovv XQiarbv yQdipeii rts xXrj-
oovbfiov rj i^ bXoxXrjQov rj ix fieQOvs, avrtxQvs SoxeXv
rrjv xard rrjv avrrjv noXtv rj rrjv xcoptrjv ^ rb x^^Q^ov,
icp* rjs xad^iarrjxBV o reXevrrjaas, aytajrdrrjv ixxXrjaiav
iviaraa&ai xXrjQOvoftov xai eis oXbxXrjQov rrjv Uvara-
atv anaireXa&ai napd rcop d^BowiXeardrcJv avrr.s oi-
xovoficov, rj eis ro fieQos xair oaov xArjQovofios yoayy'
avrov rovrov xQarovvros , ei xai Xrjydrov rj iicieicom-
missou xaraXeif&eirj' xaijravra SiayeQeiv raXs dyico-
rdrais ixxXrjaiats, iq>^ cprs eis nrcoxcbv dnorQocprjv
1 avrd nQOXcoQeXv. Ei Si ivbs rcbv dyicav dQxayyi-
XoJV ifivrjad^rj ^ rcbv nQoaxvvrjrcbv fiaorvQcov, ftrj notrj-
adfievos oixov fiveiav {rovro oneQ lafiev na^d rivos
Siarvna)&iv xairoi rcbv ini(pavcov yeyovoros xai rfj
nBQi vbfiovS xai XoyovS ivevSoxtfirjxoros naiSeiq), ei
fiiv eart xard rrjv ndXtv ixaivrjv ^ rrjv ivoQiav avrrjs
avxrrjQios olxos eis rifirjv ixeivov rov ae^aafticordrov
dQX^yyeXov rj rov dytcordrov ftaQrvQos, avrbv SoxeXv
yeyQdcp&at xXrjQOvbfiov ei Si ovx eart xaxd rrjv av-
rrjv n6Xiv rj rrjv ivoQiav roiovros oixos, rrjvixavra
rovs xard rrjv firjrQonoXiv aa^aafiiovs oixovs. xai si
xar avrrjv yovv avQed^eirj roiovr6s ris oixos, ixeivco
SoxeXv rbv xXrJQOv rj rb nqea^aXov rj rb tideicommissoii
xaraXeXeXcp&at' ei Si firjoi ixaXas cpaveirj roiovrbs riS
ohcos cbv, av&ts rds xard r6nov dytcordras ixxXrjaias
2 xai rovro Xafi^dvatv. Jr,Xov6rt raXs ayicjrdrats
ixxXrjaiats dnavres oi Xotnoi Stxaicos naQaxcoQOvatv
olxoif nXrjv ei firj yivotro nQ^SrjXos b reXevrrjaas Hre-
Qov fiivrot iv&vfirj&sis ovofia nQoa&aXvai, SreQov Si
eincov ' Std rb xai rt rotovrov rjfids yvbvras xard riva
Stad^rjxrjv ini rov Hovrov yevaa&at xdxaXas ndXtv rb
dXrjd^is dvri rov yayQafifievov nuQaaxevdaat xQarr,aat.
3 Ei fievrot b fiiv Siad^ifiBVOS Qrjrbv firj ^airj rbnov,
avQed^eirj Si rov avrov bv6uaros iv ixaivrj rrj n6Xei rj rrj
naototxiSt evxrrjQia noXXd XM&earcora, ai ftiv ev rtvt
rovrojv avxvcos 6 rsXevrrjaas icpoira xai rtva n^bs avrb
fiai^ova alxs nQoand&stav, ixaivco SoxeXv xaraXeXeX-
4 y&at rb nQea/SeXov ' Ei Si ovSiv rotovro svQiaxotro,
rc^ fxdXXov ix rov avrov ovofiaros ivSeeartQco oixco xai
Seofiivco ^orjd^aias SoxeXv rb rotovro xaraXaXaXfp&cu
nQsa^aXov rjrot rrjv xXrjQovojiiav. D. XIll^ k. Nov. Con-
stantinopoli Lampailio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530.]
(l) sic Zachariae cum Nomoc. 10, 1, vnoyQdcpovros Const,
(4) c. 25 extat in Coll. (5) XV scr. {cf. 1, 3, 45)
(2) § 16 extat in Nomoc, (3) ftXeardrovs Nomoc.
14 ^ui eum fecit XX. Diligenti inquisitione oeco-
nomi ex sententia j^atriarchi computent impensam,
quae ab emphyteutis conductorihus administraton-
hus infertur, ut unusquisque inquirat ea qua^ per-
tinent ad dioecesin ipsi commissam, reliqm vero ex
dispositione scripta patriarchae rationibus subscri-
bant 'recognovi^: et quod absque tali observatione
computalum erit, ex propria substantia oeconomi re-
1 5 fundunt. Impensae autem computatae et pecu-
niarum illatarum chartularii ce?itesimas accipiunt.
qui vero plus ceperit, statim tam ab officio char-
tularii mcam a clericatus dignitate removetur.
16 Illua etiam saficimus, ut ipsi quoque religio-
sissimi oeconomi qui nunc sunt quique postea erunt
singulis mensibus aut ad summum binis mensibus
rationes reddant arcariis sacrosanctae magnae ec-
desiae, scientes se periclitaturos, si id ftemexerint.
25 Idem A. luliano pp. Quofiiam in midtis testa-
mentis invenimus tales ifistitutiones , quihus vel ex
asse quis dominum nostrum Christum heredem scrip-
sit nulla aede sacra adiecta, vel eundem domifium
nostrum lesum Christum ex dimidia aliave qua in-
aequali parte, alium vero quemlibet ex semisse vel
aha parte (iam enim in plura testamenta hoc modo
facta incidimus et multa exinde incerta facta esse
secundum antiquas leges vidimus) hoc quoque emen-
dantes sancimus, si quidem domifium nostt^m lesum
Christum heredem qyds scripserit vel ex asse vel ex
T^arte, (Mrectis verbis videri sacrosanctam ecclesiam
tpsius civitatis vel vici vel dgri, in quo defunctus
morabatur, heredem institutam eamque hereditatem
ex asse a religiosissimis eiusdem oeconomis exigi
vel ex parte pro qua heres scripta est: idem valeat
et si legatum vel fideicommissum relictum fueiit:
eaque ad sacrosafictas ecclesias pertineant , ut in
1 pauperum alimoniam cedant. Sin autem sanc-
torum archangelorum vel venerandorum martyrum
quem nominaverit nec mentionem fecerit domus (id
quod scimus a quodam scriptum illustri loco nato
tegumque et scribendi doctiinae non experte), si
quidem in illa civitate vel eius territorio extat ora-
torium m honorem illius reverentissimi archangeli
vel satictissimi martyris, id videri heredem scriplum
esse: sin autem non extat in ipsa civitate territoriove
eiusmodi domus, tunc venerabiles quae in metropoli
erunt domus. ac si iti ea eiusmodi domus ifivetita
erit, illi videri hereditatem vel leaatum vel fidei-
commissum relictum: si vero ne iiiic quidetn eius-
modi domus invetiitur , rursiis sacrosanctae loci
2 ecclesiae et hoc capiant. Sacrosanctis videlicet
ecclesiis reliquae domus omnes cedunt, tiisi tnani-
festum est defunctutn aliud tiomen inserere voluisse,
aUud pronuntiasse: nam et tale q^uid quodam testa-
mento iti Potito factum esse tiovimus ibique rursus
veram voluntatem pro scriptis valere iussimus.
3 Si vero testator certum tocutn tion nomitiavit,
invenimitur autem iti illa civitate terriioriove plura
oratoria, si quidetn in uno eorutn defunctus adsidue
versdbatur et maiorem pro eo adfectionem habebat,
4 illi videri legatum relictum. Siti nihil eiusmodi
invenitur, eorum qui eiusdem detiomitiationis sutit
tenuiori et magis auocilio indigenti jtotius tale lc-
gatum vel hereaitatem relictam viden.
DE EPISCOPIS ET CLERICIS
19
I 3
III.
DE EPISCOPIS ET CLERICIS ET ORPHANOTEO-
PHIS ET BREPHOTROPHIS ET XENODOCHIS ET
ASCETERIIS ET MONACHIS ET PRIVILEGIO EO-
RUM ET CASTRENSI PECULIO ET DE REDIMEN-
DIS CAPTIVIS ET DE NUPTIIS CLERICORUM
VETITIS SEU PERMISSIS.
1 ^lmp. Constantius A. clericis salutem dicit luxta
sanctionem, quam dudum meruistis^, et vos et man-
cipia vestra nullus novis coUationibus obligabit, sed
vacatione gaudebitis. praeterea neque hospites sus-
cipietis. D. vik.Sept.Placido etRomuloconss. [^^.343]
2 Hdem A.^ Felici episcopo Omnis a clericis in-
debitae conventionis iniuria et iniquae exactionis
repellatur improbitas nullaque conventio sit circa eqs
munerum sordidorum. et cum negotiatores ad ali-
quam praestationem competentem vocantur, ab his uni-
versis istiusmodi strepitus conquiescat. si quid enim
vel parsimonia vel provisione vel mercatura, honestati
tamen conscia, congesserint, in usum pauperum atque
egentium ministrari oportet aut id, quod ex eorun-
dem ergasteriis vel tabernis conquiri potuerit et col-
1 ligi, collectum id religionis aestiment lucrum. Verum
etiam homiuibus eorundem, qui operam in merci-
moniis habent, divi principis, id est nostri genitoris,
statuta multimoda observatione caverunt, ut idem
2 clerici priviiegiis pluribus^ redundarent. Itaque
extraordinariorum a praedictis necessitas atque om-
3 nis molestia conquiescat. Ad parangariarum quo-
^ue praestationem non vocentur nec eorundem fa-
4 cultates atque substantiae. Omnibus clericis huius-
modi praerogativa succurrat, ut coniugia clericorum
ac liberi quoque et ministeria, id est mares pariter
ac feminae, eorumque etiam filii immunes semper''
ab huiusmodi muneribus perseverent. D. viii id.
Dec. Mediolano. Lecta v k. lan. apud acta Con-
stantio A. viiii et luliano C. ii conss. [a. 357]
3 ''Idem A.^ ad Taurum pp. De his clericis, qui
praedia possident, sublimis auctoritas tua non solum
eos aliena iuga nequaquam statuet excusare, sed
etiam pro his, quae ab ipsis possidentur ®, eosdem ad
pensitanda fiscalia perurgueri ^°. universos namque
clericos possessores dumtaxat provinciales pensita-
tiones fiscalium translationesque faciendas recognos-
cere iubemus. Data epistula prid. k. luL Medio-
lano Constantio A. x et luliano C. iii conss. \a. 360]
4 ^^ldem A.^^ ad Taurum pp. Officiales^^ ratio-
nales ^S si exhibitione cursus seu primipili necessitate
neglecta, interversa etiam ratione fiscali ad clerica-
tus honorem putaverint transeundum, ad priorem
1 condicionem retrahantur. Si vero obnoxii ratio-
ciniis vel necessitatibus non sint, sub notione iudi-
cum officiis consentientibus , si id probabilis vitae
studium postularit, transferantur nec cessionem me-
2 tuant facultatum. Quod si clandestinis artibus
putaverint inrependum, duas concedant liberis aut,
si proles defuerit, propinquis e propria substantia
portiones tertiam sibimet retentun: si vero propin-
quorum necessitudo defuerit, geminae portiones offi-
ciis in quibus militant relinquantur, portione tertia
tantummodo retenta. D. iiii k. Sept. Tauro et Flo-
rentio conss. \a. 361]
5 ^^lmp. lovianus "' A. Secundo pp. Si quis non
dicam rapere, sed attemptare tantum matrimonii
iungendi causa sacratissimas virgines'^ ausus fuerit,
capitali poena " ferietur. D. xi k. Mart. Antiochiae
loviano A. et Varroniano conss. [a. 364]
6 ^Hmppp. Valens Gi^atianus et Valentinianus AAA.
ad Cataphronium Presbyteros diaconos subdiaconos
atque exorcistas et lectores, ostiarios etiam^^ per-
sonalium munerum expertes esse praecipimus. D. iii
non. Mart. Gratiano A. iiiietMerobaudeconss. \a. 377]
7 ^^Pars actorum habitorum in sacro consistorio
apud imperatores Gratianum Valentinianum et Theo-
aosium consulatu Syagrii et Eucherii virorum cla-
nssimorum die iiii^^ k. lul. Constantinopoli. ^Hmp.
Theodosius A. dixit: Nec honore nec legibus epis-
copus ad testimonium flagitatur. Item dixit: epis-
copum ad testimonium dicendum admitti non decet:
nam et pcrsona oneratur^^ et dignitas sacerdotis ex-
cepta confunditur. \a. 381]
8 ^^ldem AAA. PauUno praefecto Augustali Pres-
byteri citra iniuriam quaestionis testimonium dicant,
ita tamen, ut falsa non simulent. ceteri vero cle-
rici, qui eorum gradum vel ordinem sequuntur, si
ad testimonium dicendum petiti fuerint, prout leges
1 praacipiunt, audiantur. Salva tamen sit litigato-
ribus falsi actio, si forte presbyteri, qui sub nomine
superioris loci testimonium dicere citra aliquam cor-
poralem iniuriara sunt praecepti, hoc ipso, quod
nihil metuant, vera suppresserint. multo magis ete-
nim poena sunt digni, quibus cum plurimum hono-
riB^^ per nostram iussionem delatum est, occulto in-
veniuntur in crimine. D. viii k. Aug. Arcadio A.
et Bautone conss. \a. 385]
9 ^^lmppp. Valentinianu^ Theodosius et Arca-
dius AAA. Tatiano pp. Nulla nisi emensis sexaginta
annis secundum praeceptum apostoli ad diaconissa-
rum consortium transferatur. D. xi k. lul, Medio-
lano Valentinimio A. iiii et Neoterio conss. \a. 390]
10 ^''Impp. Arcadius et Honorius AA. Theodoropp.
Si quis in hoc genus sacrilegii proraperit, ut in ec-
clesias catholicas inruens, sacerdotibus et ministris
vel ipso cultu^^ locoque aliquid importet iniuriae,
quod geritur, aprovinciae rectoribus animadvertatur.
1 At^ue ita provinciae moderator sacerdotum et
oathohcae ecclesiae ministrorum, loci quoque ipsius
et divini cultus iniuriam capitali in convictos sive
confessos reos sententia noverit vindicandum nec ex-
pectet, ut episcopus iniuriae propriae ultionem de-
poscat, cui sanctitas ignoscendi^^ gloriam dereliquit:
sitque cunctis laudabile factas atroces sacerdotibus
aut ministris iniurias veluti publicum crimen perse-
2 qui ac de talibus reis ultionem mereri. Quod si
multitudo violenta civijis apparitionis exsecutione et
adminiculo ordinum possessorumve non potuerit prae-
sentari^", quod se armis aut locorum difficultate
tueatur, praesides provinciarum etiam mihtari auxilio
per publicas litteras appetito competentem vindic-
tam tali excessui imponere non morentur. D. vi^^
k. Mai. Mediolano Honorio A. iiii et Eutychiano
conss. \a. 398]
11 ^^ldem AA. Eutychiano ptp. Ecolesiis, quae
inpossessionibus, ut adsolet, diversorum, vicis etiam
vel quibuslibet locis sunt constitutae, clerici non ex
alia possessione vel vico, sed ex eo, ubi ecclesiam
esse constiterit, 33oi.dinentur, ut propriae capitatio-
nis onus ac sarcinam recognoscant : ita ut pro magni-
(1) = Th. 16, 2, 8 (2) meruisse perhibemini Th.
(3) = Th. 16, 2, 14 (4) et lulianus C. ins. Th. (5) complu-
ribus Th. (6) a censibus et separati ins. Th. (7) = Th. 16,
2, 15 (8) et C. ins. Th. (9) etiam his quae ipsi
possident Th. (lO) sic Th., perurguere libri (ll) == Th. 8,
4, 7 (12) idem a. R Th., impp. (impp. 07n. S) con-
stantinus et constans aa. *SC, guod pertinet ad annos
337—340 (13) beneficiarii vel officiales 27i. (14) ratioua-
les R Th. {uhi tamen emendatum est rationalis), om. C:
ol Ta^edJrai ^ ol xa&ohxiavoi Const. (15) = Th. 9,
25,2 (15*) oZm /wen'< lulianus et in subscripiione consula-
tus anwi 363 (16) vel viduas volentes vel invitas ins. Th.
(n) sententiaTA. (18) == Th. 16, 2,24 (19) et omnes
perinde qui primi sunt ins. Th. (20) = Th. 11, 39,8
(21) iiii PC, III Th. (22) in consistorio ins. Th. (23) de-
honoratur Th. (24) = Th. 11, 39, 10 (2ii) honoris
om. Th. (26) = Th. 16, 2, 27 (27) = Th. 16, 2, 31
Sirmond, 14 (28) sic scripsi cum Graecis, ipso culto
Gregorii M. epistula 13, 45, in ipso culto PCR Ambr.,
ipso cultui Th., ipsi cultui Sirm. (29) solam ins.
Th. Sirm. (30) praesentari M^ Ambr. Th. Sirm., flagi-
tari PCRM^ (31) vi Greg. epist. PU vii Th., vm Amhr.
(32) = Th. 16, 2, 33: iimge 1, 3, 12. 1, 4, 6. 7. 7,62,29
Th. 16, 2, 32 (33) eatenus ins. Th.
3*
20
DE EPISCOPIS
tudine vel celebritate uniuscuiusque vici ecclesiis
certus iu^cio episcopi clericorum numerus ordinetur.
i>. ri k. Aug. mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano
conss. L^- 398]
12 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si quis curialis
clericus fuerit ordinatus nec statim conventione prae-
missa pristinae condicioni reddatur, is vigor6 et sol-
lertia iudicantium ad pristinam sortem velut manu
mox iniecta revocetur. clericis enim ulterius legem^
prodesse non patimur, quae cessione patrimonii sub-
secuta decuriones clericos esse non vetabat. D. ri
k. Aug. Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano
conss. [«. 398]
13 ^ldem AA. Sapidiano^ vicario Africae'^ Si ec-
clesiae venerabilis privilegia cuiusquam fuerint vel
temeritate violata vel dissimulatione neglecta, com-
missum quinque librarum auri condemnatione plecte-
tur. D. rii k. lul. Brixiae Theodoro cons. [a. 399]
1 4 ^ldem AA. Hadriano pp. Quicumque residen-
tibus sacerdotibus fuerit episcopali loco et nomine
detrusus, si aliquid vel contra custodiam vel contra
quietem publicam moliri fuerit deprehensus rursus-
que sacerdotium petere, a quovidetur expulsus, pro-
cul ab ea urbe, quam conturbavit ^, centum milibus
vitam agat. nec nostra adeat secreta nec impetrare re-
scripta speret, sed etiam impetratis careat: defensori-
bus etiam eorum indignationem subituris. D.prid.non.
Febr. Ravenna Stiiichone et Aureliano conss. [a. 400]
15 ''Idem AA. Studio pu. Conventicula illicita"
extra ecclesiam in privatis aedibus celebrari prohi-
bemus, proscriptioms domus periculo imminente, si
dominus eius in ea clericos nova ac tumultuosa con-
venticula' extra ecclesiam celebrantes susceperit.
D. iiii^^ k. Sept. ConstantinopoU Honorio A. ri et
Aristaeneto conss. [a. 404]
16 Impp. Honorius et Theodosius AA. Anthemiopp.
Quisquis censibus fuerit adnotatus, invito agri do-
mino ab omni temperet clericatu, adeo ut etiam, si
in ero vico, in quo noscitur mansitare, clericus fue-
rit, sub hac lege religiosum adsumat sacerdotium, ut
et capitationis sarcinam per ipsum dominum agnos-
cere compellatur et ruralibus obsequiis quo maluerit
subrogato fungatur, ea scilicet immunitate indulta,
quae certae capitationis venerandis ecclesiis relaxa-
tur: nullo contra hanc legem valituro rescripto ^'.
D. prid. k. Mart. Honorio A. riii et Theadosio A. iii
conss.'^^ [a. 409J
17 ^^ldem AA. Monaxio pp. Placet nostrae cle-
mentiae, ut nihil commune clerici cum publicis acti-
bus ^^ vel ad curiam pertinentibus, cuius corpori non
1 sunt adnexi '^, habeant. Praeterea eis, qui para-
balanin*^ vocantur, neque ad quodhbet publicum
spectaculum neque ad curiae Jocum neque ad iudi-
cium accedendi licentiam permittimus, nisi forte sin-
guli ob causas proprias et necessitates iudicemadie-
rint aliquem lite pulsantes vel ab alio ipsi pulsati
vcl in communi totius corporis causa syndico ordi-
nato : sub ea definitione, ut, si quis eorum haec yio-
laverit et brevibus parabalanin eximatur et compe-
tenti supplicio subiugetur nec umquam ad eandem
sollicitudinem revertatur. D. iii^'' k. Oct. Constan-
tinovoli Theodosio A. rii et Palladio conss. [a. 416]
18 ^^ldemAA. Monaxio pp. Parabalanin, qui ad
curanda debilium aegra corpora deputantur, sescen-
tos constitui praecipimus, ita ut pro arbitrio^^ viri
reverentissimi antistitis Alexandrinae urbis de his,
qui ante fuerant et qui pro consuetudine curandi
gerunt experientiam, sescenti parabalanin ad huius-
modi BoUicitudinem eligantur, exceptis videlicet ho-
1 noratis et curialibus. Si quis autem ex his natu-
rali sorte fuerit absumptus, alter in eius locum pro
voluntate eiusdem sacerdotis exceptis honoratis et
curialibus subrogetur, ita ut hi sescenti viri reveren-
tissimi sacerdotis praeceptis ac dispositionibus obse-
cundent et sub eius cura consistant: reliquis, quae
dudum. latae legis''" forma complectitur , super his
parabalanin vel de spectaculis vel de iudiciis ceteris-
qiie sicut iam statutum est custodiendis. D. iiinon.
Febr. Constantinopoli Honorio xii et Theodosio riii
AA. conss. [a. 418?
19 ^^ldem AA. Palladio pp. Eum, qui probabi-
lem saeculo disciplinam agit, decolorari consortio
sororiae appeUationis non decet. quicumque igitur
cuiuscumque gradus sacerdotio fulciuntur vel cleri-
catus honore censentur, extranearum sibi mulierum
interdicta consortia cognoscant: hac eis tantum fa-
cultate concessa, ut matres fiUas atque germanas
intra domorum suarum saepta contineant: in his
enim nihil scaevi criminis aestimari foedus naturale
1 permittit. Illas etiam^^ non reUnqui castitatis
hortatur adfectio, quae ante sacerdotium maritorum
legitimum meruere coniugium: neque enim clericis
incompetenter adiunctae sunt, quae dignos sacer-
dotio viros sui conversatione fecerunt. D. riii id.
Mai. Ravenna Theodosio A. riiii et Constantio in
conss. [a. 420]
20 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
Taurum pp. ^^ Si quis ^^ presbyter aut diaconus aut
diaconissa aut subdiaconus vel cuiusUbet alterius loci
clericus aut monachus aut mulier, quae soUtariae
vitae dedita est, nuUo condito testamento decesserit
nec ei j^arentes utriusque sexus vel liberi vel si qui
agnationis cognationisve iure iunguntur vel uxor ex-
titerit, bona, quae ad eum vel ad eam ^» pertinuerint,
sacrosanctae ecclesiae vel monasterio, cui fuerat
destinatus aut dcstinata^^, omnifariam socientur.
1 Exceptis his facultatibus , quas forte censibus
adscripti vel iuri pati'onatus subiecti vel curiaU con-
diciom obnoxii clerici vel monachi cuiuscumque
sexus relinquunt: nec enim iustum est bona seu pe-
culia, quae aut patrono legibus debentur aut So-
mino possessionis, cui quis eorum fuerat adscriptus,
aut ad curias pro tenore dudum latae constitutionis ^^
sub certa forma pertinere noscuntur, ab ecclesus vel
monasterus^^ detineri: actionibus videUcet compe-
tenter^^ sacrosanctis ecclesiis vel monasterus^^ re-
servatis, si quis forte praedictis condicionibus ob-
noxius aut ex gestis negotiis aut ex quibuslibet aUis
ecclesiasticis actibus^^ obUgatus obierit. D. xriii
k. lan. Ariolindo et Aspare conss. [a. 434]
21 ^^ldem AA.Thomae pp. Ad similitudinem tam
episcoporum orthodoxae ndei quam presbyteri et
diaconi ii, qui^^ honorario titulo mustrem dignitatem
consecuti sunt, per substitutos periculo suarum fa-
cultatum curiae muneribus satisfacere non vetentur.
D. r k. Mart. Constantinopoli Eudoxio etDioscoro
conss. [a. 442]
22 Idem AA. Florentio pp. Si qua per calum-
(1) == Th. 9, 45, 3: iunge l, 3, 11 et quae ihi laudantur
(2) Th. 12, 1, 121 (3) = Th. 16, 2, 34 (4) Afri-
cue Th., om. lihri (5) = Th. 16, 2, 35 (o) in-
fecit Th. (7) = Th. 16, 2, 37 (8) conventiculam
Tllicitam lihri contra Paratitla adConst.l,i (9) novam
ac tumultuosam conventiculam Hhri contra Th. et Nomoc.
(10) uii Th., III P (11) valituro rescripto dett. cum
Nomoc., val. umquam rescr. P, umquam val. rescr. CR
(12) librt diem aolum habent, consules restituit Contius
fi<lei dubiat (13) -= Th. 16, 2, 42 (14) sic Th., actio-
Bibus lihri (15) cuius c. n. s. adnexi om. Th. (ic) sic
Ubri honi hic et infra curn Const, parabalani Th. con-
ttanter (17) iil Th., Vlli P {is) =. Th. IG, 2, 43
(19) sic dett. cum Th.y per arbitrium CR (20) c. 17 h. t.
(21) = Th. 16, 2, 44 (22) etiam Th. cum Graecis,
enim Hbri {23) = TA. 5, 3, 1 (24) et patricium
addit Th. (25) episcopus aut ins. Th. (26) vel ad
eam om. Th., ad om. Amhr. M (27) aut destinata om. Th.
(28) Th. 5, 2, l (29) vel monasteriis om. Th. (30) sic
RTh.j competentibus PC (3i) actibus 7%., actio-
nibus Ubri (32) = 10,32,60 (Si) compilatores nescio
an scribere voluerint tam episcopi o. f. quam presbyteri
et diaconi ad similitudincm eorum qui: nam de Hlustri-
bus cautum iam fuerat anno 436 {Th. 12, 1, 187): verba
tamen loci gemini tradilam lectioncm tueri videntur
ET GLERICIS
21
I 3
niam poBtulatio super criminalibus causis apud com-
petentem iudicem deposita exhibitionis causa fuerit
sacrosanctae religionis antistitis, triginta pondo auri
condemnatione publicis calculis inferenda ut per-
1 cellatur, praecipimus. Quin etiam omnia privi-
legia, quae sacrosanctis ecclesiis confugarum aut cle-
ricorum, decanorum vel aliorum ecclesiasticorum causa
legibus sunt praestita, intacta atque illibata servari.
2 Praeterea iubemus, ut omnes clerici atque mo-
nacbi, qui de suis civitatibus ad hanc almam urbem
ecclesiastici negotii vel religionis causa jproficiscun-
tur, litteris episcopi, cui unusquisque* iter faciens
obsequitur, muniti adveniant: scituri quod, si citra
hanc fiduciam accesserint, sibimet imputabunt, quod
non clerici vel monachi esse putabuntur. D. iii id.
Febr. Constantinopoli Valentiniano A. vi^ et JSomo
conss. \a. 445]
23 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA. Pal-
ladio ^T^. Quoniam venerabilis recordationis Flavia-
nus hums almae urbis episcopus cum"^ venerabili
synodo ^ innumerabilium paene sacerdotum, qui Chal-
cedone convenerunt, tanto ac tali decoratus est testi-
monio, ut Eutyches, qui contra senserat, cum scele-
ratis dictis suis ab omnibus uno ore damnaretur,
aboleatur quidem Eutychetis damnosa memoria,
Flaviani autem laudabilis recordatio reveletur.
J). ConstamtinopoU pridie nonas luiias Sporacio
cons.^ [a. 452]
24 Idem AA. Palladio pp. Id, quod pauperibus
testamento vel codicilhs relinquitur, non ut incertis
perscmis relictum^ evanescat, sed modis omnibus ra-
tum firmumque consistat. B. viii k. Mai. Anthemio
cons. \a. 455]
25 ^lmp. Marcianus A. Constantino pp. Cum cle-
ricis in iudicium vocatis pateat episcopalis audientia,
volentibus tamen actoribus, si actor disceptationem
sauctissimi archiepiscopi noluerit experiri, eminentis-
simae tuae sedis examen contra catholicos sub viro
reverentissimo archiepiscopo huius urbis clericos con-
stitutos vel contra reverentissimum oeconomum tam
de ipsius quam de ecclesiasticis uegotiis sibimet uo-
verit expetendum neque in ullo ^ alio foro vel apud
quemquam alterum iudicem eosdem clericos litibus
inretire et civihbus vel criminaUbus negotiis temptet
1 innectere. Memorati autem revereutissimi clerici
orthodoxarum ecclesiarum , quae sub viro religioso *"
antistite huius inclitae ^* urbis sunt, in causa, in qua
vel ipsi vel procuratores, quos pro se dederint, sen-
tentiarum *^ auctoritate pulsantur, exsecutoribus, per
quos coeperint conveniri, fideiussorem sacratissimae
huius urbis ecclesiae oeconomum vel defensorem
praebeant, qui usque ad quinquaginta libras auri
\a fideiussor existat. Ipse vero reverentissimus oe-
conomus almae huius urbis ecclesiae lite pulsatus
fideiussorem pro se non praebeat, utpote qui et alio-
rum clericorum fideiussor futurus est, sed fidei suae
Xh committatur. Quod si lis diversorum (excepto
reverentissimo oeconomo) clericorum, quae agitanda
sit, memoratam summam videtur excedere, clericus
lite pulsatus det exsecutori pro residua quantitate
cautionem suam: cui nullum tamen insertum erit
iusiurandum, quia ecclesiasticis regulis et canone a
beatissimis episcopis antiquitus instituto clerici iurare
2 prohibentur. Statuimus autem, ut exsecutoribus
idem reverentissimus oeconomus vel alii diversi cle-
rici sub beatissimo archiepiscopo huius splendidissi-
mae civitatis sententiarum tuarum auctoritate com-
moniti solidos duos tantummodo dent pro commoni-
tione sua et pro institutione procuratoris, si per eum
3 voluerint litigare. Quod circa alios quoque di-
versos apparitores eminentiae tuae in his, quac cx
consuetudine praebentur officio, observari iu causis
praedictorum clericorum iubemus, ut litis sumptus
vel expensae a clericis pauciores humanioresve prae-
stentur. i> ^^ [a. 456?]
26 Imp. Leo A. Viviano^* pp. Decernimus, ut
posthac neque monachi aut quicumque alius cuius-
libet status aut fortunae in aedes publicas vel in
quaecumque loca populi voluptatibus fabricata vene-
rabilem crucem et sanctorum martyrum reliquias illi-
cite inferre conentur vel occupare audeant ea, quae
vel ad publicas causas vel ad populi oblectamenta
coustructa sunt. cum euim religiosae aedes non de-
suut, possunt ibi, consultis prius ut oportet religio-
sissimis episcopis, reliquias martyrum non quorundam
usurpatione, sed arbitrio reverentissimorum antisti-
tum collocare. ideo patientiam et modestiam suam,
quam leges nostrae et publica disciplina et ipsorum
monachorum nomen exposcit, studiose unusquisque
tam monachus quam cuiuslibet alterius professionis
retineat et perpetuo observare procuret. D. xv k.
Oct. Pairicio cons. [a. 459]
27 ^^ldem A. Erythrio pp. Quisquis emensis mili-
tiae suae stipendiis expletisque officiis sive muneri-
bus, quae cuicumque condicioni aut consuetudine
vel lege debebat, ad consortium se contulerit cleri-
corum et inter ministros yerae orthodoxae fidei ma-
luerit et elegerit numerari, nullius prorsus sententiae
acerbitate revocetur nec a dei templis quibus se con-
secravit inopportuuis iutentionibus abstrahatur, sed
isdem beatissimis ministeriis securus permaneat et
quietus, ad quae post longi laboris lassitudinem ob
rehquae vitae requiem consilio mehore protractus
est: his actionibus, siquaecontra eum eiusque patri-
monium legitima iutentione competunt, pro iuris or-
dine responsurus : exceptis primipilaribus, quos prae-
ceptis tui culminis et publicis utilitatibus iu per-
petuum esse subiectos sacratissimae constitutionis
statuta sanxerunt. D. prid. non. Mart. Constanti-
nopoli Leone A. iii cons. \a. 466]
28 Idem A. Nicosiraio pp. Nulli licere decerni-
mus , si ^^ testamento heres sit institutus seu ab in-
testato succedat seu fideicommissarius vel legatarius
inveniatur, dispositionem pii testatoris infringere vel
improba mente violare, adserendo incertum esse le-
gatum vel fideicommissum , quod redeniptioni rehu-
quitur captivorum, sed modis omnibus exactum pro
voluntate testatoris piae rei negotio ^^ proticere.
1 Et si quidem testator significaverit, per quem de-
siderat redemptionem fieri captivorum, is qui specia-
liter designatus est legati seu fideicommissi habeat
exigendi Ucentiam et pro sua conscientia ^^ votum
adimpleat testatoris. sin autem persona non desig-
nata testator absolute tantummodo summam legati
vel fideicommissi taxaverit, quae debeat memoratae
causae proficere, vir reverentissimus episcopus illius
civitatis, ex qua testator oritur, habeat facultatem
exigendi, quod huius rei gratia fuerit derelictum,
pium defuucti propositum sine ulla cunctatione ut
2 convenit impleturus. Cum autem vir religiosissi-
mus episcopus huiusmodi pecunias pio relictas arbi-
trio fuerit consecutus, statim gestis intervenientibus
earum quantitatem et tempus quo eas susceperit
apud rectorem provinciae publicare debebit. post
unius vero anni spatium et numerum captivorum et
data pro his pretia eum manifestare praecipimus, ut
per omnia impleantur tam*^ piae deficientium vo-
luntates: ita tamen, ut religiosissimi antistites gratis
et sine ullo dispendio praedicta gesta conficiant, ne
humanitatis obtentu relictae pecuniae iudiciorum dis-
(1) eorum ins. P (2) valentiniano ui traditur (3) = conc.
Chalced. {Mansi 7, 499) (4) cum conjirmant Graeci:
in scr. (5) venerabili ( — lis R) synodi libri (6) spo-
racio vc. et qui fuerit nuntiatus conss. Chalc.y ex guo sub-
scriptio restituta est (7) legatum P (8) iungenda vide-
tur 1, 4, 13 (9) ncquc in nullo M, quod in uUo P, ne-
quo iillo C, (jui nullo R (lO) reverentissimo P (ll) almae P
(l2) tuarum ins. L^M (13) in 1 , 4, 13 subscribiiur
d. vui . . . april. varane et iohanne conss. (l4) viviano 7?,
bebiano 5, iuliano C (15) siM'^ cum Graecis, sive CRHP
(16) sic R'' cum Graecis, negotium C, inc. i2* ^ (17) sua
conscientia Ji* cum Graecis, sua scientia C, scientia R,
qua scientia M'^ (18) tam om. Mcim Graecis (19) iunge
1,12,6. 9,30,2
I 3
22
DE EPISCOPIS
3 pendiis erogentur. Quod si testator, qui huius-
modi legatum vel fideicommissura non desiguata per-
Bona reliquit, barbarae sit uationis et de eius patria
aliqua emerserit ambiguitas, vir reverentissimus epis-
copus civitatis eius, in qua idem testator defunctus
est, itidem * habeat legati seu fideicommissi petitio-
nem defuncti propofeitum modis omnibus impleturus.
4 Quod si in vico vel in territorio testator mortem
obierit, illius civitatis vir reverentissimus episcopus
exactionem habebit, sub qua^ vicus vel territorium
5 esse dignoscitur. Et ne pium defunctorum pro-
positum iraproba fraudatorum calliditate celetur, quid-
quid pro huiusmodi causa a testatore relictum fuerit,
universi, qui id quocumque modo cognoverint, vel in
viri clarissirai roctoris ^rovinciae vel in urbis^' epis-
copi notitiam deferendi habeant liberam facultatem:
nec delatoris nomen suspicionemque formident, cum
fides atque industria eorum tam laude quam hone-
state non careat ac pariter pietate, cum veritatem
in publicas aures lucemque deduxerint. D. xv k. Sept.
Constantinopoli Anthemio ii cons. [a. 468]
29 ^AvroxgaroQss Aiojv tcai Ar&e/xios AA. Zi]-
vrnvi axqa.rriyio. Oi iv roTs fiovaarrjQiois SiarQi^ov-
ree firj ixsrcoaav e^ovaiav i^cevai rwv ftovaar7]Qio)v
7} aal iv rri Avrioxicov rj xai iv Ereqats TtoXsaiv ava-
arQs'cpsa&ai , vjcs^aiQOv/uevcov fiovcov rcoj' naXovfisvcov
aTtoxqiaittQicov , ols aSeiav TtaQexOfiev i&eXovai * JSia
1 fiovas avayxaias anoxQiaeis eiaievai. Kai ovroi
8h avroi ol Ttoiovfievoi rds eiaoSovS cpvXarread^coaav
iteQi d^Qrjaxeias 7} Soyftaros StaXeyaa&ai, 7} avfi^ovXaXs
rtat TCQOS araatv rj raQax7]v OQcoaats rds aTtXovareQas
rpvxds rov Brjftov naQarQenetv' yivcoaxovrss, cos dfie'
Xovvres rdiv TtQoarerayfisvcov na^d rrjS 7]ftereQae ev-
ae^eias rfi rcov vofxcav vTto^Xrid^rjaovrai avarrjQiq.
p. k. lun. Constantinopoli Leone A. iiii^ et Pro-
biano conss. [a. 471]
30 (31) Idem AA.^ Armasio pp. Si quemquem
vel in hac urbe regia vel in ceteris provinciis, quae
totq orbe diflFusae sunt, ad episcopatus gradum pro-
vehi deo auctore contigerit, puris hominum mentibus
nuda electionis conscientia' sincero omnium iudicio
1 proferatur. Nemo gradum sacerdotii pretii vena-
litate mercetur: qualiter quisque mereatur, non quan-
2 tum dare sufticiat aestimetur. Profecto enim quis
locus tutus et quae causa esse poterit excusata, si
veneranda dei templa pecuniis expugnantur? quem
murura integritati aut vallura fidei providebimus, si
auri sacra faraes penetralia veneranda proserpit?
quid denique cautum esse poterit aut securum, si
3 sanctitas incorrupta corrumpitur ? Cesset altaribus
imminere profanus ardor avaritiae et a sacris adytis
repellatur piaculare fiagitium. ita castus et humilis
nostris temporibus eligatur episcopus, ut, locorum
quocuraque pervenerit, omnia vitae propriae integri-
4 tate purificet. Non pretio, sed precibus ordine-
tur antistes. tantum ab arabitu debet esse seposi-
tus, ut ^uaeratur cogendus, rogatus recedat, invitatus
5 effugiat. Sola ilh sufiragetur necessitas excusandi.
profecto enira indignus est sacerdotio, nisi fuerit
ordinatus invitus, cura sane quisquis hanc sanctam
et yenerandam antistitis sedem pecuniae interventu
subiisse aut si quis, ut alterum ordinaret vel eligeret,
aliquid accepisse detegitur, ad instar publici criminis
et laesae maiestatis accusatione proposita a gradu sa-
6 cerdotii retrahatur. Nec hoc solura deinceps honore
privari, sed perpetuae quoque infaraiae daranari decer-
niraus, ut eos, quos facinus par coinquinat et aequat,
utrosque sirailis poena coraitetur. D. viii id. mart.
Constantinopoli Zenone et Marciano conss.^ {a. 469]
31 (32) TdemAA.^ Dioscoro pp. Orphanotrophos
huius inclitae urbis nulla subtilitate iuris obsistente
eorum quidem qui pupilli sunt quasi tutores, adules-
centiura vero quasi curatores sine uUo fideiussionis
gravamine in emergeutibus causis tam in iudicio quam
extra iudicium, ut opus exegerit, ad similitudinem
tutoris et curatoris personas et negotia eorum, si
qua jpossint habere, defendere ac vindicare iubemus:
ita videHcet, ut praesentibus publicis personis, id
est tabulariis, aut intervenientibus gestis in hac qui-
dem inclita urbe apud virum perfectissimura raagi-
strura census, in provinciis vero apud moderatores
earum vel defensores locorum res eorura eis tradan-
tur, a quibus sunt custodiendae : ut, si quas earun-
dem rerum propter fenus forsitan vel aliara urguen-
tem causamvel eo quod servarinonpossuntalienare]"
perspexerint , prius habita aestiraatione licebit eis
alienationis inire contractum, ut pretia eorum^* quae
exinde colliguntur, ab isdem personis custodiantur.
1 Huiusmodi autem pium atque religiosum officium
pro tempore orphanotrophos ita peragere convenit,
ut minirae ratiociniis tutelaribus seu curationibus J^
obnoxii sint. grave enim atque iniquum est callidis
quorundam, si ita contigerit, machinationibus eos
vexari, (jui propter timorem dei a parentibus atque
substantiis destitutos minores sustentare acvelut pa-
terna adfectione educare festinant. D. k. lun.^^ Con-
stantinopoli Marciano cons. [a. 472]
32 (33) ^"^ldem AA. Erythri-o pp. Omnes, qui ubi-
cumque^* sunt vel posthac fuerint orthodoxae fidei
sacerdotes et clerici, cuiuscumque gradus sunt, mo-
nachi quoque in causis civilibus ex nuUius penitus
maioris minorisve sententia iudicis ad extranea iudi-
cia pertrahantur aut provinciam vel locum aut re-
gionem quam habitant exire cogantur. nullus eorum
ecclesias vel monasteria propria, quae religionis in-
tuitu habitant, relinquere miserabili necessitate iubea-
t.ur, sed apud suos iudices ordinarios, hoc est pro-
vinciarum rectores, locis quibus degunt et ecclesiarum
ministeriis obsecundant '^, oranium'^ contra se agen-
tium suscipiant actiones, ut his saltem horis atque
temporibus, quibus religiosos viros a turbulenta ob-
servatione praetorii vacare contigerit cumque eos ad
tempus petitorum intentio calumniosa laxaverit, ad
sua se monasteria et venerabiles ecclesias conferen-
tes sapienti animo, precatione solHcita faciliusque de
proximo sacrosanctis altaribus obsecundent in suis
1 laribus et domiciliis constituti. In hac autem
regia urbe si quando cuiuscumque rei causa epis-
copos vel presbyteros ceterosque clericos, qui sacro-
sanctis ecclesiis obsequuntur, sive monachos ex aliis
quibuscumque provinciis contigerit reperiri, quos
tamen in litera quisquam vocare voluerit, in nullo
alio sit Hcitum memoratos cuiquara pulsare iudicio,
nisi in tuae BubHmitatis dumtaxat examine, ubi eis
(1) et idem C, idem R (2) qua R cum Graecis, quo C
(2") cf. p. V (3) c. 29, guae extat in Coll. B, huic loco re-
stituta est auctoritate Const. : numerum 29 conjirmant Para-
titla ad Const. 1, l (p. 1242) et lihri plerique Nomoc. 11, 4,
cum alii habeant ne . temporis guidem ratione hahita c. 29
et 80 transponi debent: videamus tamen, ne error sitcom-
pilatorum, gui consulatum Zenonis et Marciani (c. 30) con-
fuderint cum consulatu Marciani (c. 81 . . . 34) (4) eis
rds noXeie ins» B (5) v lihri (G) a. libri (7) sic
dett. cum G^raecis, Bcientia PCR (8) ne muta: cf.not,%
(9) a. lihri (10) aHenari debere scr. (11) earum scr,
(12) curatorus Mommsen cum Const. (13) cf p, V
(14) sic Zf, ubique PCR (15) obsecundent libi-i (16) sic
M cum Graecis, omniumque PCR (n) iunge c. 83 h. t.
29 Impp. Leo et Anthemius AA. Zenoni duci.
lis, qui tn monasteriis degunt, non liceat monaste-
riis egredi vel etiam in Antiochena aliisve civitati-
bus versari: exceptis solis aprocrisiariis qui vocan-
tur, quihus licentiam damus , si velint, propter
1 necessarias tamen apocrises inirandi. Alque hi
ipsi qui ingrediuntur caveant, ne de religioso culiu
vel aogmate disputent vel consiliis quae ad seditio-
nem vel tumultum iendant simpliciores populi ani-
mos pervertant, cum sciant, si nostrae pietatis iussa
praetermiserint, legum severilati se suhici.
ET CLERICIS
23
I 3
et beatitudinis honor debitus reservetur et oratorum ad-
2 fluens 4n defensionibus copia large praestetur. Prae-
terea cura in provinciis ex eius qui regit provinciam
fuerint sententia vel interlocutione couventi sive illi
sacerdotes seu cuiuscumque gradus clerici sive monachi
habeantur, dummodo approbentur orthodoxi, qui in
propriis causis contractibusve pulsantur nonalios quam
ecclesiae propriae defensores seu quos oeconomos ap-
pellant fideiussores * praebeant, ne, dum exsecutoris
pertinax et avara protervitas extraneos iideiussores fla-
gitat, multiglex innoxiae paupertati infligatur ^ incom-
3 moduni. In hac autem regia urbe inventi ex quacum-
que provincia venientes, cum in tuae amplitudinis iudi-
cio, quod eis solum delegavimus, lite pulsati fuerint,
reverentissimi orthodoxae fidei sacerdotes certe oeco-
nomi aut ecclesiae defensores seu clerici in causis
civilibus suis sive ecclesiasticis nulla praebendi fide-
iussoris molestentur iniuria, sed aut vicariis fideiussio-
nibus contradantur, quas tamen stipulationum sollem-
nis cautela vallaverit ^, aut cautionibus et professioni
propriae ac facultatum suarum obligationibus com-
4 mittantur. Hoc nihilo minus observando, ut in
causis ecclesiasticis nullum alium conveniri fas sit
nisi eum, quem dispensatorem pauperum, id est oe-
conomum ecclesiae, episcopi tractatus elegerit (hunc
■enim sine dubio a sacerdote convenit ordinari) : quem
tamen conventum defensoris ecclesiae fidei committi
5 praecipimus. ''Exsecutoribus in minoribus quidem
iudiciis omnibus in ipsa conventione sacerdotum seu
clericorum non amplius quam unum semissem aut
sperantibus aut etiam audentibus accipere. si vero
apparitor tuae magnitudinis ex sententia tuae sedis
amplissimae in provincia degentes eos monuerit,
iubemus non amplius eum quam duos solidos sportu-
larum noraine percipere. in hac vero urbe magni-
fica idem apparitor tuae magnitudinis uno aureo
sportularura gratia a provincialibus clericis conten-
tus sit, quantaelibet summae qui conventus fuerit
6 exponatur obnoxius. Praeterea nullus exsecutor
vexare contumeliis clericos ullos, nulUs impulsionibus
molestare, nullis exprobrare conviciis aut corporali-
bus iniuriis fatigare conetur: his, qui huiusmodi ali-
quid adgressi fuerint, post amissionem cinguli et
patrimonii ultima protinus animadversione plectendis.
7 Privilegiis sane singulis quibuscumque sacrosanctis
ecclesiis orthodoxae fidei, xenodochiis sive ptochiis
tam generaliter quam specialiter attributis perpetuo
reservandis, nullis eas earumque sacerdotes aut cle-
ricos cuiuslibet gradus aut monachos vel ptochos
aut xenodochos orthodoxae fidei deputatos extra-
ordinariis muneribus praecipimus praegravari. eas
enim sarcinas oneris, quas plerisque personis diversa
ratione remittimus, imponi beatissimis viris nostro
8 saeculo inconveniens esse iudicamus. Praeterea
ne cui temeritas sua lucrativa concedatur et ut^ im-
pudens calumniantium refrenetur audacia, iubemus,
quotiens ii, qui sacerdotes seu clericos seu monachos
ceterosque superius designatos vel in tuae magnitu-
dinis examine vel in provinciali iudicio jjrojposita
actione convenerint, si causa cognita convicti fue-
rint sine iusta eos et legitima petitione pulsasse,
omnes eis legitimas expensas sumptusque, quos ab
exordio coeptae controversiae ipsorum vitio tolerasse
eos constiterit,^ redhibere cogantur, ut hac saltem
censurae iustissimae formidine revocati improbis ad-
sidue conflictationibus occupati adquiescant se iam"
sopitis clamoribus iurgiorum magistra deinceps ne-
cessitate retinere. Jjatnm Constantinopoli pndie
nonas April. Marciano cons. [a. 472]
33 (34) ^^ldem AA. Erythrio pp. Sacrosanctae
orthodoxae fidei episcopi atque presbyteri, diaconi
quoque, qui semel probatis moribus integritate castis-
sima ad hunc gradum meruerint pervenire, ea, quae-
cumque in eodem clericatus gradu locoque viventes
adquirere et habere potueriut, etiamsi in patris avi-
que aut proavi potestate constituti sunt et adhuc
superstites habentur, tamquam bona propria vindi-
cent : de his, si quando eis libitura fuerit, testandi vel
donandi vel quolibet alio titulo alienandi libera facul-
tate concessa, ut ea bona quoquo tempore numquara
fratribus vel sororibus aut ex his genitis conferan-
tur, sed ad eorura fihos posteros et quoscuraque ex-
traneos heredes perveniant nec a patribus avis aut
proavis, sed ab ipsorum liberis tamquam praecipua
vindicentur, certe his procedant^, quibus ipsi id pe-
culium vel inter vivos alienatione nabita vel mortis
tempore ultima et vere^ cognita voluntate concesse-
rint. B. prid. non. April. Marciano cons. [a. 472]
34 (35) Idem AA. JJioscoro pp. Omnia privilegia,
quae a retro principibus aut a nostra serenitate vel
iudiciariis dispositionibus aut liberalitatibus pro sin-
gulis quibuscumque temporibus vel consuetudine sive
circa ius metatorum sive in aliis quibuslibet rebus
praestita sunt orphanotrophio sive asceteriis vel
ecclesiis aut ptochus seu xenodochiis aut monasteriis
atque ceteris hominibus etiam ac rebus iuris eorum
ad curam Niconis viri religiosissimi presbyteri et
orphanotrophi vel ad eos, qui post eura loco eius
successerint , pertinentibus ad similitudinem Zotici
beatissimae meraoriae, qui prius huiusmodi pietatis
officium invenisse dicitur, per hanc pragmaticam
sanctionem firma illibataque in perpetuum custodiri
decernimus. valde etenim hoc videtur esse necessa-
rium, cum exinde sustentatio vel educatio orphanis
atque egenis et usibus ecclesiasticis vel ptochiis vel
l asceteriis comparetur. Domus etiam aliasque res
superius nominatas ad curam memorati viri perti-
nentes vel postmodum quolibet modo ad eius sollici-
tudinem vel qui post eum ad eiusdem orphanotrophii
curam vocati fuerint perventuras ad instar maioris
venerabilis ecclesiae huius inclitae urbis omnibus
pTivilegiis, quae eademsancta ecclesia^ vel nunc adi-
piscitur vel postea merebitur, perpetuo potiri pieta-
tis intuitu decernimus. B. x k. lan. Constantino-
poU^Marciano cons. \a. 472]
35 (36) ^^[AinoxoaxoJQ Zr]v(ovA.'\ Hoiaav
TioXiv £1X8 avaveco&elaav xaxa xovs ngoXaSovxas vgb'
voVa SIX8 ovx ovaav nev Ttqoxsqov, oca oe paaiMXTjs
(pLXoxifiias aTtoSeixd^elaav Ttohv ^^ sx^iv ix navxos
xqoTtov axcoQtaxov xai i'8iov xov iTftpsXrjaopevov xcov
xax^ avxrjv ixxXrjataaxixcov Tt^ayfiaxcuv intaxoTtov
d^eanit^ofiev prjSevl navxccTzaaiv ovarjs aSeias Si^ oiov-
SrjTtoxe XQOTtov , fir}Be '- urjv ota d^eias ^aatXtx^s xe-
Xevaecos acpat^eXad^at noXtv otavSi^Ttoxs xov xrjs iSia-
^ovarjs iTtiaxoTVrjs rj xai xrjs afo^ta&eiarjs avxfj TteQtoi-
xiSos rj aXXov xtvbs Sixaiov xai xaxa xovxo xb psQOS
(1) fideiussores 72" cum Graecis, idoneos fid. P, et ido-
neos fid. C, fid. idoneos 72* (2) affligatur libri (3) verba
quaa . . ♦ vallaverit fortasse cum Graecis post sequens tj^to-
priae collocanda sunt (4) ante § 5 secundum Graecos
talia fere exciderunt : exsecutores non orthodoxi episcopum
vel clericum non conveniant. ao ne initio quidem hae-
retici exsecutores fiant. quod si haereticus militaverit et
episcopum vel clericum cuiuslibet gradus convenerit, capite
plectatur. orthodoxis (s) et ut edd. cum Graecis,
sed PR% sed ut CW> (6) se iam B, iam PC (7) lucro
cedent Ambr. (8) iuri Ambr. (9) sic M^, ad ean-
dem sanctam ecclesiam CRM'^ (lO) c. 35 extat in Nomoc.
1, 20, pr. § 1 in Nomoc. 1, 2.' inscriptio restituta est ex
c. 36 (11) ovaav . . . nbXtv Nomoc. 1, 2, ovaa nQoxeQov
8ia /S. g>, aneSeixd^rj nbXtS Nomoc. 1, 20 (12) firjxa
Nomoc. (13) iunge c. 32 h. t.
35 Imp. Zeno A. Omnes civitates, sive eae reno-
vatae sunt anteriori tempore sive antea civitates
non fuerunt, sed per imperiale heneficium eo pro-
motae sunt, omnimodo peculiarem propriumque epis-
copum haherc sancimus, qid rerum ecclesiasticarum
in ea curam gerat: nemini igitur Kceat per quem-
cumque modum , ne per sacram quidem imperialem
iussionem, quamlihet civitatem peculiari episcopatu
vel teiritorio quod ei definitum estaliove quo iure pri-
vare et pro ea parte vel etiam in qua alia re aliis
I 3
u
DE EPISCOPlS
TJ ycal aXXcoS OTCCoaSfjjtore n6?^aiv eTtoaig vTtoxsXi]
1 noieXv. Tov Si^ Ttaqa ravra tcoiovvtos xai tcoieIv^
nsiQCOfievov 7] raiv r]8r] avavecod^eiacov ■jtoXecov rj xai
xcbv TtoXia&ivroJv roncov y fiera ravra rvxbv ava-
veovfiEvoJV 7] TtoXi^Ofievcov ro rr]S iSiat^ovarje eTtiaxo-
7tr]S cKpai^eXa&ai Sixaiov ij aXXo ri itaQaiQela&ai.
xcbv TCaqaaxe&evrcov r] tcai TtaQaaxed^r^aoftevoJv avrals
TtQovofiicov fir] fiovov rj i7tiX£iQr]aiS earco fiaraia,
aXXa xai avrbs 6 roXs xotvcos xai iSiq XvaireXovaiv
Bxaarco fiaxofievos ariftco&eis rcov ovrcov yvfiiwva&co '
xcov avxcov xQaxovvrcov iTtirifiicov xai xara rov xa&cbs
7tQ0siQT]rai STtixetQOvvros xai Sia ^aaiXixrjs roiovrov
2 ri TtQarrsiv avrKpcovqaecos. Tavra oe yevixcos
Scard^avres xai eis vovv eiXr](p6xes rr]v xardaraaiv
rcbv dyicordrcov ixxXrjaioov rcbv Siaxeifievcov vTto To-
ttiv rr]S rcov ^xv&cbv inaQxias xai ori ovx iyxcoQeX
rds avrds dyicordras ixxXr]aias awexeai fiaQ^aQcov
eTtiSQOftaXs xara^XaTtrofievas ?} xai dXXcos ■jtcos neviq
Gv^coaas ereQcos Siaaco^ea&ai, ei nr] Std rrjs rov &e0'
(ptXovs iTttax^Ttov Tofiecos, fjxts iaxi xai rov ed^vovs
firjrQ^TtoXts, rvyxdvotev TfQOfirj&eias, d^eaitit^ofiev vTte^-
atQeXa&at rr]S 7taQovar]S d^sias vofiod^saias xai ftr]Sa-
ficbs avrds vTcdyead^ai rfi ravrrjs dvdyxrj, dXX' ijii
3 rov oixeiov axf]fiaros fievetv. Kara oe rbv avrbv
rQ^TCov vTce^atQeXa&at rcov ini rov naQ^vros vevofio-
re&r]fie'vcov ^ovX^fied^a xai rr]v evayxos TCoXta&eXaav
xard rb ^laavQcov ed^vos tcqos rtfir]v xai d^BQaTCsiav
rov xaXXtvixov fidQXVQOS Kovcovos icbXiv, rovxeari rijv
yieovroTCoXtrcov , coare xai avrrjv, coaTCSQ vvv exst
axfjfiaros, Staftevetv Std ro [TtoXXcbv acp6SQa tptXovet-
xrj&evrcov, eXre avrr]v 7CQoar]xei iSia^6vrcos rv^eXv
iTCtax^TCov , etrs vtco rrjv (pQovriSa xai TCQbvotav rov
d^sowtXeardrov i^tiaxo^cov rr]S^IaavQ07c6Xecos awreXeXv)
SeSoxd^at 3 7c6Xtv fiev avrrjv elvat xai rcov 7toXtrtxcbv
dveXXtTCcoS xai eis TcXrjQes aTCoXavetv Stxaicov, vtco Ss
rr]v wQovriSa rov fivrjfiovev&evros i7ttax67tov Std icav-
rbs otauavetv.
36 (37) IdemA.Sehastianopp. lubemus adscrip-
ticiorum creationes secundum veterem constitutionem,
nisi dominorum possessionum , unde orjundi sunt,
evidens concurrerit consensus, nuUius penitus esse
momenti, sed isdem fundorum dominis, qui facien-
dae creationi non sicut dictum est evidenter con-
senserint, ius proprium ad similitudinem ceterorum
lolonorum ^» in suos adscripticios exercendi, tamquam
si nuUa creatio intercessisset, tribui facultatem.
idemque hoc super illis quoque agricolis decernimus
observari, qui cum essent adscripticiae nexibus con-
dicionis conscripti^ solitariam vitam videlicet appeten-
tes quibuslibet sese monasteriis contra voluntatem do-
1 minorum fundorum duxerint offerendos. Servos sane
flociari" clericorum consortiis volentibus quoque et
consentlentibus dominis modis ortinibus prohibemus,
cum liceat eorum dominis, data servis prius '^ liber- M
tate licitum eis ad suscipiendos honores clericorum
2 iter, si hoc voluerint, aperire. Omnes praetcrea
virorum clarissimorum provincias moderantium sen-
tentiis absque ulla privilegii differentia (qui tamen
praesidali iurisdictioni subiecti sunt, sive episcopivel
quilibet clerici aut raonachi aut cuiuslibet sint con-
dicionis) j^ariter respondere decernimus: nulla in
posterum viris clarissimis provinciarum rectoribus ad
loca, in quibus incusatae personae consistunt, per-
veniendi necessitate penitus imponenda, cum non
solum legibus, verum etiam naturali quogue iuri
conveniat, quos res exegerit, iudiciahbus ad ludicium
vocari sententiis, non ipsos iudices, quod dici etiam
iniustum est, ad subiectos deduci, sed per datos ab
his iudices causae examinationem in locis ubi in-
cusati degunt procedere. D. r k. ApriL^ Constanii-
nopoli Theodorico cons. [a. 484]
37 (38) Idem A. Sehastiano pp. Servis, si domi-
norum fuerint vohmtate muniti, solitariam vitam par-
ticipandi licentia non denegetur, dum tamen eorum
domini non ignorent, quod, si servis suis ad monaste-
riorum cultum migrandi tribuerint facultatem, eorun-
dem servorum dominio, donec idem servi in eodem
monachorum habitu duraverint, spoliandos: alioquin
si relicta forte vita sohtaria ad aham se condicio-
nem transtulerint, certum est eos ad servitutis iugum,
quam monachicae professionis cultu evaserant, rever-
suros. D. id. April. Theodorico cons. [a. 484]
38 (39) ^Ol rd iSta fiovaarf]Qta xaraXtftTcdvovres
ov Xaft^dvovatv o ytQoafjyayov avroXs xtvrjrd oarjs
Sf]7Core 7toa6rr]ros ovra, xav ftrj avvearr] TtQa^ts
1 v7TOfti'T]fmrcov i^t^ avroXs. ^EtiI Se raXs ScoQeaXs
rcbv dxtvfjrcov SeX rd vdfiifia cpvXdrrsa&at, i^csi
ovx dvatQsXrttt rtb ScoQrjaaftevcp t] ixvixrjais.
2 Kai rovro Si d^eaTcit.Oftev, Sara urjSeva rcov d'eo-
^tXeardrcov ijctax^TCcov rj x^Q^^f^^^OTtoov rj TteQtoSsv-
rcov rj xXr]Qixcbv dxovras rovs Xaixovs awsXavvetv
7tQbs rrjv rcbv xaQTCOtpoQtMv rcbv iv roXs rbTCots xa-
Xovfievcov aTcaQxcbv rjrot TCQoatpoQatv kxrtatv SarceQ ri
reXos ravra fied^oSevovras , 77 xai yscoQyoXs ftev, iv
xXf]Qco Si xaraXeyofievotS, xai fidXtara ixeivots , oX
fir]S vTcb Ssa7toreiav siaiv avrcbv rcbv d^eocptXeard-
(1) Se suppl. Schoell^ om. Nonoc. (2) TtoteXv del.
(3) StSoxd^ai Nomoc. (4) ad sim. cet. col. dett.
cum Graecis, om. libri nostri (5) constricti dett.
(6) sociari om. R (7) prius edd. cum Graecis, pro-
priis libri (8) sic P, ian. Pithoei: cf. diem c. 37
(9) c. 38 § 2 . . 6 extant in Nomoc. : indices pr. § I dedi
ad Const.
1 civitatihus tnhutariam facere. Qui contra faciat
vel ausus fuerit sive iam renovatis civitatihns locis-
que ad civitatis gradum promotis vel in futurum
forte renovandis vel promovendis peculiaris epis-
copatus ius adimere vel^ aliud quid auferre privile-
giorum quae eis praestita sunt vel etiam praesta-
huntur, eius non solum irritum sit conamen, sed et
ij)se, qui adversatur iis quae in commune vel priva-
iim omnihus utilia sunt, cum infamia facultatibus
suis exuatur. eaedem pomae valeant etiam in eum,
qui, uf supra diotum est, per imperiale rescripinm
2 ^ tale quid facere conetur. Quihus generaliter con-
stitutis respicientes ad statum sacrosanctarum eccle-
siarum suh Tomi in Scytharum provincia constitu-
tarum et quod eaedem sacrosanctae ecclesiae con-
tinuis haroarorum incursionihus vexatae vel alias
egestate adflictae servari aliter non possunt, nisi
id fiat providentia heati episcopi Tomis, quae etiam
caput genfis esf, a praesenti sacra lege eas eximi
sancimus neque ullo modo ei suhici, seain suo statu
3 mcinere. Eodem modo ah iis quae in praesenti
consiifuta sunt eximi volumus etiam eam civitatem
quae nuper in^ Isaurorum gente ad civitatis gradum
provecta esf in honorem venerationemque Cononis
qui gloriose marfyrium sustinuit, Leontopolitarum
videUcef, uf et ipsa quem nunc hahet statum reti-
neaf eo, quod (nam valde certatum est, num pecu-
liarem episcopum hahere deheaf, an suh cura ef
prrovisione retigiosissimi episcopi Isauropolitani con-
sistere) civitas quidem esse viaeafur et puhlico iure
perpetuo et plene fruatur , maneaf autem omnino
suh cura memorati episcopi.
38 Qui monasteria sua relinquunf, non rccipiunt
mohilia quae iis infulerimf, cuiuscumque quantitatis
sunt, etiamsi gesta de iis confecta non fuerint.
1 In immohilinm autem donatione iura ohservain
oportet, cum revocatio donatori non adimatur.
2 Etiam hoc sancimus, ut nemo religiosissimorum
episcoporum vel chorepiscoportim vel visitatorum
vel clericorum laicos invitos compellat ad luitionem
proventuum qui in proviticia primitiae vel munera
vocantur, quae velut vectigal exigant,^ vel agricolis
in clerum receptis ef maoctme illis, qui non suh do-
minio religiosissimorum episcoporum vel sacrosanc-
ET CLERICIS
25
l 3
rojv intdyoTttov tj xiov xar' avrovS ayicmarayv ixxXrj-
aiaiv, ij ras xaXovfievaS ayya^sias rj ers^as roiovro-
r^OTtovs iTtax&eias ^ vnrj^saias incws^^siv, firjS^ a<fo-
qiafiovs rovrcov ^vsxa rtov airicov rj ava&sfiarifffiovs
rovrois inaysiv xai rrjs rcov ayicov fivarrjQicov fisra-
X^tpsojs ^ xal avrov rov as^aafiiov xal acarrj^icoSovS
fiaTtriafiaros, OTtsQ xai Xsysiv a&e^fiirov, ivrsv&sv
anoarsoeXv (rovro yag Ttaga rivcov nsTtov&svai us-
ftaxfrjxafisv xat xatfias oKas rjrot xat ay^ovS xat xArj-
Qixovs xara ravrbv xai rovs e^co xXrjQixovS xa&sarco-
ras vTto roTs roiovrois acpoQiafioXs rjroi avad^sfiartafiols
ysvofievovs ^) rrjs roiavrrjS aroTtcorarrjS xai Ttaarjs Svaas-
/Seias ysfiovarjs^ xai sis v^qiv avrrjs rrjs^ oQ&oSo^ov
Ttiarscos OQcoarjs nga^ecos xara navra rqonov siQyo-
uevrjs xai firjSsvbs i^&ovs xgarslv Svvafievov rrjv ovrcos
3 aXoyov anairrjatv siaayovros. Kai yag iart itQO-
SrjXov , cos TtQoarjxst fiaXtara ixaarov ix rcov oixeiojv
novcav sxbvra rcj d^sio >«ai roTs vnrjQsrovusvots avrco
nQoawsQetv, aneg av avrbs Soxtfxaaot ^, ov firjv awco-
d^eTa&ai ngbs rovro xai avayxa^sad^at xai anoQOvvra
\ao)S xai ovSe rcbv ix rrjs yscogyias xagnoJv Sta rtvas
4 avfijSatvovaas ota sixbs a^pogias anoXavovra ^. Ata
yaQ rovro rrjv fiev avayxrjv xoiX^Ofisv, rrjv S^ avd^ai-
Qerov yvcofir^v ratv ngoawegovrcov ov fibvov ovx eXqyo-
5 fiev, aXXA xai anoosypfisd^a. Jtb xai fisyiarois
intrtfiiois oxvqovvres ra naQ* rjficov botad^evra na^a-
xeXevbfied^a rbv S'aQQOvvrd ri na^a^rjvai rcbv nqoa-
vafpegofievcov avrrjs re rrjs dyicordrrjs ixxXrjaias, rjv
iyxsxeiQiarat, xai rcbv avrrjs nQayfidrcov i^oJ&sTad^at,
xai navra Se roiovrbv ri n^drrstv imxetQovvra rcov
nQayfiarcov anoxtvsTa&ai rcav SiacpsQovrcov roTs oi-
xeiois"^, ojv rrjv ^QOvriSa ifineniarsvrai, xai avrrjs
Se rrjs Stotxrjaecos, insinsg dvd^iov savrbv ravrrjs
xai avrrjs rrjs isgcoavvrjs Seixvvai. nqbs rovrots Se
xai x^Vffiov Xtrgcbv Sexa nqoarific^ acotpgovt^ea&co.
6 Td^ Se naq' rjficbv Sid rovSs rov &eiov ngayfiari-
xov vofiov rvnoj&evra xoareTv xai naqacpvXArread^ai
d^eani^Qofisv ^ard ravrrjv fievroi fibvrjv rrjv ^aatXiSa
noXtv xai rrjv avrrjs ivoQiav xai rovs Xotnovs rbnovs
xai xXifiara vnb rrjv xetQoroviav rov -d^QOvov rrjaSe
rrjs ivSb^ov noXecos xai rdJv vn avrov xeigorovov-
fievcov d^eotptXeardroJv ftrjrQonoXircov iniaxbnojv, ojars
xai avrovs rovs vnb rdJv avrcov firjrQonoXiru)V sm-
axbnovS rrjv intaxonrjv rjrot legcoavvrjv xai rovs rds
Xomds rds fivrjuovev&eiaas rjyefiovias re xai (pQovri-
Sas naoaXafi^avovras roTs avroTs vndyea&ai rvnots
xai rovrovs * na^a^pvXdrretv.
39 (40) ^ 0eanit,ouev fjtrjSeva Svo rjyeTad^ai fiovaarrj-
qicov, dXXd etvai fiev ravra vnb rbv rrjs ivogias, xad' '
rjv Stdyovat, ■d'eo(ptXeararov iniaxonov, kxaarov Se
rjyovfievov exetv Sva, itp* co re rfj fisv rov rjyovfisvov
xaraardaei xai roTs nag^ avrov ytvofievots iyxtvSv-
veveiv rbv iniaxonov, rrj Se rcbv fiovaxcov rbv rjyov-
fievov xai xard rovrov rbv rqbnov ndaav evra^iav
(pvXdrread^ai xai firjSeva^^ rov Xomov xard avyxv-
aiv rj inrjQetav fidXiara naqd rcbv rb eiiayes rovro
ax^J^fta neQt^e^XrjfievoJv yivead^at' aneo XQV ^'^*' '^^
xai eis rbv fierd ravra XQOVov Strjvexcos naqacpvXdr-
read^ai.
40 (41) ^^lmp. lustinus A. Archelao pp. Repe-
tita promnlgatione noii solum iudices quorumlibet
tribunalium, verum etiam defensores ecclesiarum huius
almae urbis, quos turpissimum insinuandi ultimas
deficientium voluntates genus irrepserat, praemonen-
dos '^ censemus, ne rem attingant, quae nemini pror-
sus omnium secundum constitutionum praecepta quam
census magistro competit. absurdum etenim cleri-
cis est, immo etiam opprobrium, si peritos se velint
disceptationum esse forensium: feriendis temeratori-
bus huius sanctionis poena quinquaginta librarum
auri. D. xiii k. Dec. Constantinopoli lustino A. ii
et Opilione conss. \a. 524]
41 (42) ^^AvroxqdrojQ ^lovartvtavbs A. ''AraQ^ico
indqx^ nQaircoQicov. IJdaav dei notovfievot nqovotav
rdJv dytcordrojv ixxX.rjaicbv eis rifirjv re xai^ Sb^av
rrjs dyias dxQavrov xai bfioovaiov rotdSos, Si' rjs acbt,e-
ad^ai rjftds rs avrovs xai rrjv xotvrjv noXtreiav nent-
arevxafiev, dxoXov&ovvres Se xai ry StSaaxaXUct rcbv
dyicov dnoarbXcov nsgi rov dveniXrjnrovs ofeiXeuv xet-
QorovsTa&ai rove ieQsaSf otrives fidXiara Std rcov
(l) fieyaXrjtpecos Nomoc. (2) sic Mommsen, yevofiivots
Nomoc. (3) sic Schoell, ysvovarjs Nomoc. (4) rrjs
Schoell, om. Nomoc. (5) Soxtfidastsv Hercher (6) dno-
Xavovrcu Nomoc. (?) otxots scr. (8) rovroiS Nomoc.
(9) c. 39 extat in Nomoc. (lo) firjSiv Zachariae (U) == 6,
23, 23 (12) sic locus geminus cum Graecis, puniendos
esse P, removendos CR (13) c. 41 ejctat in Coll et
exceptis § 11 ... 18. 24 .. 29 in Nomoc.
tarum ecclesiarum ad eos pertinentium sunt , sive
anaarias quae dicuntur sive alia eiusmodi onera
vet seryitutes iniungat, vel interdicta vel anathe-
mata iis imponat et inde eos (quod ne dici quidem
sine iniuria potestj sacrorum mysteriorum commu-
nione atque ipso venerando salutarique baptismate
pjivet (hoc enim quosdam passos esse comperti
sumus et vicos integros vel adeo agros, et clericos
pariter atque eos qui extra clericorum numerum sunt
talibus interdictis vel anathematibus subiectos essej:
eiusmodi ineptissima et omni impietate plena facta,
quae etiam ad offensionem ipsius orthodoxae fidei
spectant, omnimodo prohibita sint neque ulla con-
suetudo obtinere valeat, quae tam absurdam exactio-
3 nem inducat. Obiium enim est umimquemque po-
tissimum sua sponte ex operis suis deo eiusque
ministris conferre debere quae ipsi videbuntur, non
compelli ad id et cogi fortasse etiam inopem eum-
que, cui fructus ex agricultura propter casus , ut
4 fit, non provenerunt. Nam per hoc necessitatem
quidem toltimus , voluntariam autem conferentium
targitatem non modo non reprimimus, sed etiam col-
6 laudamus. Quamobrem etiam gravissimis poenis
quae a nobis sancita sunt munientes iubemus eum,
qui supra relatorum aliquid violare ausus fuerit, et
ex ipsa sacrosancta ecclesia quae ei commendata
est eiusque rebus expelli omnesque, qui tale quid
facere conentur , removeri a rebus quae competunt
domibtis, quarum cura eis commissa est, et ab ipsa
administratio7ie, quoniam indignos se tam hac quam
ipso sacerdotio praebent. praeterea et decem libra-
6 rum auri poena plectantur. Quae autem a nobis
per hanc sacram legem pragmaticam statuta sunt,
ea valere et observari constituimus in hac tantum-
modo regia urbe eiusque territorio et in reliquis
locis regionibusque , qui sunt sub dispositione sedis
huius inclitae urbis vel beatissimorum episeoporum
metropolitanorum qui ab ea ordinati sunt, ut et qui
episcopi sub ipsis metropolitis episcopatum vel sacer-
dotium vel reliquas praefecturas administ7'ationesque
commemoratas merueru7it, isdem formis subiciantur
easque observent.
39 Sancimus, ne quis duobus monasteriis praesit,
sed ut ea sint quiaem sub i^eligiosissimo episcopo
eius ter^itorii in quo sita sunt, unumquodque vero
proprium kabeat antistitem, ^uo de institutione et
factis a7itistitis respondeat eptscopus, de monachis
antistes: eoque moao bona discipUna servabitur nec
quicquam deinceps turbulenter vel per superbiam
potissimum ab tis fiet qui hu7ic sanctum ordinem
ampleori sunt: quae nunc et in posterum perpetuo
observari oportet.
41 Imp. lustinianus A. Atarbio pp. Omnem sem-
per curam gerentes sacrosanctarum ecclesiarum in
honorem gtoriamque sanctae intemeratae et con-
substantialis trinitatis, per quam et nosmet ipsos et
communem rem publicam salvos fore confidimus,
sequentes etiam doctrinam sanctorum apostolorum
eam, secundum quam ab omni vitio vacuos sacer-
dotes ordinari oportet, quibus id potissimum i^uunc-
4
I 3
26
DE EPISCOPIS
oixeliop Bvxcav xtjv svfidveiav xov tpiXavd^Qconov ■9'eov
ToTs xoivoTe ntQiTcoielv ixay^d^rjaav Tt^dyfiaai, Sia rov
naoovros vofiov d'ea7ti^o^eVy oadxis av iv oiqS^TCors
TtoXei le^arixov d^QOVOv axoXdaai avfi^air}, ipTjfiafia
yivea&ai naqa raiv otxovvrcov rrjv avrriv noXiv inl
rqial ^ roXs ini oq&jj niarei xai ^iov ae/iv6rr]ri xai
roTs dXXots dyad^ols fiefiaqrvqrj/ievois, wore ix rovrcov
rbv inirrjSeioreqov eis rrjv imaxonrjv nqoxei^i^ea&ai.
l Ei ydq oi ayioc xai kvSo^oi dnoaroXot ol rr]v leQO)-
avvrjv nagd rov Seanorov Xqiarov rov ■d'eov rjficov
Se^dfievoi xai ndvrojvrav dya&covrriv yrjv nXrjQcoaavreS
xai rrjv avrov SiSaaxaXiav dnaai naqaSeScoxores ovSe
avrrjs rrjS iv rcv xoaficp rovrco ^cojjs avrcov vneq rrjS
rjfierdqas acorrjqias icpeiaavro, ncos ov Sixatov iari
•rovs vneiaiovras ets ^rjv avrcov rd^iv xai iyxad^tara-
ftevovs rdiv dyicordrcov ixxXrjaicov leqeas xad^aqdv
xexrrjad^ai nqoaigeaiv xai rcov fiev xqrjfidroJv vneq-
cpqoveXv, ndaav Se rrjv eavrcov t,corjv eis rbv (piXdv-
2(1) d^qconov dvareivetv d^eov ; "S2are nqoarjxet roiovrovs
entXiyea&ai xai x^^Qorovelad^at leqias, ols ovx kartv
ovre rexva ovre eyyovot, inetSrj ovx olbv re iart ibv
neqi rds fitcortxds rjaxoXrjfievov ipqovriSas , as oi nai-
Ses fidXiara roXs yovevat naqe^xovat, rrjv ndaav anov-
Srjv re xai svvotav neqi rrjv d^eiav Xetrovqyiav xai
3 rd ixxXrjataarixd exeiv nqdyuara. Ttvcbv ydq Std
rrjv eis d^ebv iXniSa xai Std ro rds eavrcbv neqtacb-
aai rpvxds nqoarqexbvrcov raXi dytcordrats ixxXrjaiatS
xcd rd vnaqxovra avroXs ravrais n^oacpeqbvrcov xai
xaraXifiTtavovrcov ini rco eis nrcoxovs xai nevrjras xai
ereqas evaefieXs ravras Sanavda&at ;^(>etas, dronov
iari rovs intaxbnovs eis otxeXov ravra dnocpiqead^at
xeqSos ^ neqi tSta rexva xai avyyeveXs xaravaXiaxetv.
4 Xqrj ydq xai rbv iniaxonov firj ifinoSi^bfievov
nqoana&eict aaqxtxcbv rexvcov ndvrcov rcov ntarcov
nvevfjtartxbv elvat nareqa. Sid ravra roivvv dnavo-
qeiofiEv rbv k'xovra rexva ^ iyybvovs x^^qoroveXa-^at
5 (2) iniaxonov. Tovs Se vvv ovras intaxbnovs rj
fieXXovras yivea&at &eani^Oftev firjSaficbs k'xetv i^ov-
aiav Stari&ea&ai ^ SatqeXa&at ^ xa&^ ereqav oiav
Srjnore neqivoiav ixnoteXv rt rrjs eavrcav neqiovaias,
rjv fierd rb yevead^ai iniaxonot ixrrjaavro rj anb Sta-
d^rjxcbv rj anb Scoqediv rj xa&^ dreqov olovSrjnors rqb*
nov, nXrjv ei firj fibva, a nqb rrjs intaxonrjs i^ oiaa-
Srjnore airias taxov rj fierd rijv imaxonrjv dnb
yovecov xai d^eicov xai dSeXcpoJV eis avrovs'^ neqtrjX-
6 S^ev rj xai neqteXevaerai. Udvra Se, oaa fierd rrjv
Xetqoroviav i^ olaaSrjnore airias, xa&d eiqjjrat, ;fCU(>ts
rojv eiqijfievcov nqoacano3v eis avrovs neqtrjX&e, rfi
naq^ avrcbv intaxonovfiivrj dytoirdrrj ixxXrjaici Sta-
(paqetv xeXevofiev xai ixStxeXa&at naq avrrjs, ovSevbs
ereqov nqoaobnov Svvafievov ix rovrov^ eis otxeXov
7 aneveyxeXv xe'qSos. Tis ydq dv afi^ta^rjrrjaeiev, cos ol
rovrots rds iSias ovaias xaraXeiipavres rj xai ^araXtfi-
ndvovres rj xai xad"^ 1'reqov rqbnov naqaneftxpavres rj
naqanifinovres ovx atpecoqdxaatv eis rrjv avrrjv ieqcoav-
vrjv xai ntarevaavres, cbs ov abvov rd naq* avrcbv xara-
Xetcpd^evra evae^cbs Sanavrjaovatv, dXXd xai rds iSias
avrcbv ovaias rovrots* nqoa&rjaovat, rovro notovat;
8 (3) l^S Se yevtxrjs rjficov ravrrjs vofco&eoias ubva
i^atqovfiev rd neqtyivbfieva olaSj]nore nqdyfiara Ent-
(pavico rcb dytourdrco dqxtentaxbnco rrjs evSaifiovos
ravrrjs nbXeoos xai narqtdqxrj fiexqi' rrjs naqovarjs
jjfidqas' ini ydq roXs dnb rov naqbvros fiaXXovatv
avrco nqoayivead^at xqareXv rd naq' rjficbv Siarvnco-
d^dvra xai rrj dytcoTarrj fieyaXr] ixxXrjaict nqoarjxetv
9 (4) ravra d^eani^ofiev. Merd Se rrjv rcov d^eoft-
Xeardrcov intaxbncov reXevrrjv rcws xard xaiobv oixo-
vbfiovs Xbyovs dnatreXa&at rcov naq^ avrcov xaraXe-
Xetfifidvcov nqayftdroov xai r^ dytcoTdrr] ixxXrjaict
nqoarjxeiv ix ravrrjs rjficbv rrjs vofiod^eaias bcpetXbv-
10 (5) roiv. Kai avrovs Se rovs oixovbfiovs xard
xqiatv xai Soxtfiaaiav yivea&ai xeXsvOfiev, eiSbras,
cbs navri rqbncp xaO"^ dxaarov ivtavrbv Xbyovs v^d-
^ovat rcv dytcordrco imaxbnc^ rrjs oixeias Stotxfjaeoos
xai ndv , oneq dv cpaveXev rd ixxXjjaiaarixd nqdy-
fiara xara^Xdrpavres rj xdqSos otxeXov notrjadfievoi,
(l) nqoaconots ins. Nomoc.
om. Coll.
(2) sic Nomoc, ri ins. Coll. (3) rovrcov Nomoc. (4) rovrots Nomoc.
tum est, ut precibus suis benevolentiam dei clementis
rehis communibus concilimt, praesenti lege sanci-
mus, ut, quotienscumque in qualibet civitate sedem
sacerdotatem i}acare coniigerit, ab iis qui in ea civi-
tate habitant decretHrn fiat de tribus ^ersonis, de
quarum recta /Ide vita honesta reliqmsque virtuii-
ous constet, ut ex his qui magis idoneus sit ad
1 e^iscopatum promoveatur. Si enim sancti et
glonosi apostoli, qui sacerdotium a domino Christo
deo nostro acceperunt et omnibus virtutibus temram
impleverunt eiusque doctrinam cunctis tradiderunt,
ne vitae quidem ipsi in hoc mundo pro salute nostra
pepercerunt, quomodo iustum non erit eos, qui in
eorum iocum succedunt et sacrosanctarum ecclesia-
rum sacerdotes instituuntur , purum propositum ha-
bere et pecuniam contemnere omnemque vitam sitam
2 (zd deum clementem applicare? Itaque tales con-
venit sacerdotes eligi et ordinari, qui neque liberos
neque nepotes habeant, quoniam vitae cottidianae
curis occupatus, quas liberi potissimum parentibus
afferunt, non potest studium omne cogitationemque in
3 divino cultu rebusque ecclesiasticis collocare. Nam
curn quidam propter spem quam in deo habent et ut
animae eorum salvae fiant ad sacrosanctas ecclesias
accedant iisque ipsis facultates suas offerant et re-
iinquant, ut in ptochos et pauperes aliosque pios
usus expendantur , absurdum est episcopos haec in
proprium lucrum vertei^e vel in liberos suos cogna-
4 tosque expendere. Episcopum enim oportet non
impeditum carnalium liherorum affectione omnium
fideiium patrem esse spiritualem. quamobrem eum
qui liberos vel nepotes habet, episcopum ordinari
5 vetamus. Episcopis autem qui nunc sunt quive
erunt facuitaiem omnino adimimus testandi vel do-
nandi vel per aliam quam machinationem alienandi
quid de rebus suis, quas, postquam episcopi facti
sunt, sive ex testamentis sive ex donationibus aliove
quo modo adquisierint, nisi ea sola, quae ante epis-
copatum ex qualibet causa tenueru?it quaeve p)OStea
a parentibus patruis avunculis fratribus ad eos per-
6 venerunt vel pervenerint. Omnia vero, quae post
ordinationem ex quavis causa, prout dictum est,
7ion a memoratis pe7'Sonis ad eos pe7 ve7iiu7it , ad
sacrosanctam ecclesiam cuius episcopi su7it perti-
7iere et ab ea vindicari iubemus , neque ulla alia
persona quicquam ex his in proprium lucrum au-
7 ferre poterit. Quis enrm dubitet, quin qui his
facultates suas reliquerint vel relinquant aliove
quo modo ad eos tra^istulerrnt vel tra^isferant, ad
ipsum sacerdotium respexerint idque fecerint C07ifisi
eos no7i solum quae ab ipsis relicta sunt pie erogatu-
ros, sed etiam proprias facultates his addituros esse?
8 Ab hac autem generali lege nostra eas res so-
las excipimus, quae Epiphanias sa7ictissimus huius
felicissimae urois archiepiscopus et patriarcha ad
hunc usque diem adquisiit: in iis enim, quae ab hoc
tempore ei adquirentur, valere quae a nobis co7i-
stituta sunt eaque ad sa7ictissimam magnam eccle-
9 siam pertinere sancimus. Post mortem vero re-
ligiosissimorum episcoporum pro tempore oeconomi
debent rationes exigere rerum ab tis relicta?iim,
quae ex hac lege nostra ad sacrosanctam magnam
10 ecclesiam pertinere debe7it. Ipsos etiam. oeco7wmos
cum iudicio ac consideratione creari iubemus scien-
ies omnimodo singulis annis rationes administratio-
nis suae sanctissimo episcopo redde7'e et, si quo
damno res ecclesiasticas affecisse vel in lucnm
proprium quid vertisse visi fuerint, hoc rebus eccle-
ET CLERICIS
27
rovro roT? ixy.lr]ffic«rriyo1s anohcoaovcd^ TtQuyfiaffiv*
(Offrs, ei ftiv TteQiovres rovS rotovrovs vTcSaxoiev Xo-
yovs, Y^VEG&ai ra eiQTjfieva, ei Si reXevrrjffaiev Ttqiv
rovs^ avrovs Xoyovs vTtoffxetv, rbre rovs avrav xkri-
Qovofiovs vTcax&fjvai rfj roiavrrj t^r^rrjffei xai ffvveXa-
xt^rjvai ^ TtQos aTCOxaraffraffiv navrcov, ojv av ivrev&ev
11 (6) faveXev oyelXovres. Jeiv 8e t^rj&rjfiev xai
T« 67ti rols rrjv tpQOvriSa avadeSeyftevois rj xai ava-
^e^ofiavots rav re evaycov ^evcovcov xai voffoxofieicov
xai Ttrcoxeicov xai OQ^avorQOcpeicov xai ^QefporQOtpeicov
BiarvTCcbffai. xai yaQ avrdls Ttaffav aSeiav avaiQOv-
fiev rov rk xrrj&evra avrols fiera ro naqaXa^eiv ra
eiQTjfieva WQOvriffftara rj xara dia&rjxas rj xad"^ i're-
oov oiovSrjTtore rQonov rj neQivoiav eis kreQa fterari-
d'tvai nQoffcona, nXrjv ei firj offa nQcorjv krvxov e^ov-
res rj ftera ravra ano yovicov rj &ei(ov xai aSeXfcbv
12 eis avrovs neQirjXd^e. Tlavra 8a, offa rols eiQr^-
ftivois evayeffiv oXxois nQOffrjxei rj eis rovs rovrcov
nooeffrcoras ftera ro rrjv roiavrrjv avaSe^aa&ai fQov-
riSa neQirjX&ev ^ neQieXevfferat, roTs avrols evayeai
Sia(p£Qeiv oYxots xai evffeficos neQi rovs iv avrols 6v-
13 ras rj.d^eQanevofievovs Stoixelff&ai xeXevoftev. IIqo-
SrjXov yaQ iariv , ori 6 xaraXifinavcov rj ScoQovfievos
syyQatpcos rj ayQacpcos ^evoSoxcp ^ voaoxofico ^ nrcoxo-
rpocpcp rj oQtpavorQOipa) vneQ rovrov SiScoaiv, iva Si*
avrov evae^cbs Siotxrj&fj , cos xai noXXrjv evaefieias
afOQftrjv airov h'xovros Sia rovs vn^ avrov (pQovrit,o-
14 ftevovs. Kai ov Sixaiov iart rovrov, aneQ nQO-
faaet raiv vn^ avrov (pQovrt^Ofiivcov Xafi^avet, ftrj
neoi avrovs ^ xai vneQ avrcbv avaXiaxetv , aXV eis
XStov avra nQoaconov ano^piQea&at xai oixeTov noieT-
a&at xiQSos rov (po^ov rov d^eov xara^Qrovrjaavra.
1 5 Tis yao ^ rbv rrjv rotavrrjv exovra ^QomiSa ftrj
voftiaeie Sta rovro ravrrjv avaSi^aa&at, tva ' firj u6-
vov oua avrco k^^co&ev neoiyiverai, aXXa xai oaa
16 (7) ervxev iaxrjxcbs neQt avrrjv Sanavrjarj; "Ert
xai rovro xeXevofiev, baa fiera rrjv Seovrcos naQo. rcbv
roiovrov nQoacbncov yivofiivrjv TteQl rovs vn^ avreov^
^QOvrt^ofiivovs Sanavrjv xai intftiXetav neQi re ra
nQayfiara xai rovs oYxovs ixneQirrevaai avftfiairj,
17 ravra nQOXcoQeTv eis ayoQaffiav nQOffoScov. IJav-
raxov yaQ rjfiTv ffxonbs tis iniSofftv rjroi av^r^atv
ayea&at ra eis eiae^eTs afOQtafiiva ;t(>«t'as nQayfiara'
ovrcos yccQ Sxaaros vneQ rrjs eavrov ^pvxrjS rt nQa^at
^ovXoftevos nQO&vfioreQov iniScbaet, iav ra naQ'' av-
rov naQexofieva evae/Scbs ftiXXetv StotxeTad^at niarev-
18 (8) aetev. Ei Se avfi/5^ riva rovrcov navaaa&at
rrjs q)QovriSos, rjs elxe, ^eani^Oftev rovrov^ eis rb-
Ttov avrov xa&taraftivov fiera rov fo^ov rov Seanb-
rov d^eov Xbyovs anaireTa&ai naarjs rrjs naQ^ avrov
yevofiivrjs Stotxrjaecos, xad^a r^ d^eict rjficbv ravrrj ne-
Qtixerat vofto&eaiq, eiSbros xai rov fter^ avrbv xa&-
tarafiivov, cos rcp Seanbrrj &ecp rbv vneQ rovrov
19 (9) Xbyov vfi^ei. 'Ert &eani^Ofiev , xa&a roTs
d'eiois StojQiarat xavbai, firjre iniaxonov ftrjre x^Q^-
niaxonov firjre neQioSevrrjiv ftrjre nQeafivreQOv ftrjre
aXXov oiaaSrjnore a^ias x?.rjQtxbv ini Sbaet x^t^QoroveT-
20 ad^at. yiXXa firjSi oixovbftov rj ixxXrjatixStxov
rj ^evoSbxov rj voaoxbftov ^ nrcoxorQOfov ^ OQtpavo-
rQbfov rj ^QecporQbcpov rj rbv ini rrjs nrcoxeias naQa-
axbvra rt yivead^at, aXXa xara xQiatv xai Soxifiaaiav
Tcbv xara rbnov d^eofiXeararayv imaxbncov rovrovs
21 nQo^aXXead^ai. Ei Si rts evQed^eirj nQocpaaet rcov
eiQrjftircov x^^Qorovicbv xai (pQOvrtaftarcov StSovs rt
rj Xafifiavojv, eire iniaxonos eXrj eXre xXrjqixbs, xai
rbv naQixovra xai rbv Xafi^avovra e^co rrjs leQCoav-
vrjs xai rov xXrjQov yivea&at xeXevofiev, ftera rb vnb
rrjv xaraxQtatv avrovs elvat rov Seanbrov ■d'eov.
22 Ei Si ris Sia nQoaraaias yivrjrat xai evqe&eirj
StSovS rt, rbv yivbfievov e^co rov xXrjqov yivea&ai^
23 xeXevoftev. Ei Si oixovbuos ^ ixxXrjatixStxos rj
XcoQeniaxonos ^ neqtoSevrrjs rj ^evoSb^os rj voaoxbuos
rj nrcoxorqbgjos ij OQfavorqbfOS rj ^Qeworqbcpos rj b
xaX/fvftevos ini rijs nrco^eias naqaaxcov rt yaveirj
( l) sic Coll.y anoacbaovat Nomoc.
Coli. (6) ntCQa rov ins.
(2) xovs om. Nomoc* (3) ffvvsXd^eTv Coll. (4) av ins. Hercher (5) avrov
iiasticis restituere debere. ac si ipsi quidem super-
stites eiusmodi rationes subierint, tunc quae aicta
sunt fient: sin autem defuncti fuerint, antequam
rationes reddiderint, tunc heredes eorum eiusmodi
quaestiom subiciantur atque ad restitutionem eorum
compellantur quaecumque eapropter debere eos con-
11 stiterit. jEtiam ae iis aliquid definiendum esse
credicHmus, qui curam venerabilinm xenonum noso-
comiorum ptochiorum orphanotrophiorum brepho-
trophiorum susceperunt vel suscipient. quibus et
ipsis omnem licentiam adimimus ea quae sibi ad-
quisierini, postquam memoratas curas susceperint,
sive testamento sive alio quo modo vel machinatione
in alios transferre, praeterquam si quid antea ha-
buerint vel postea a parentibus patruis avunculis
12 fratribus ad eos qtiid pervenerit. Quaecum-
que vero ad supra dictas venerabiles domus perti-
nent quaeve aa earum antistites post eiusmodi
curam susceptam ^ervenei^unt vel pei^venient, ea ea-
rundem venerabihum domorum esse ac pie in eos
13 quiibidegunt velcurantur erogariiubemus. Ma-
nifestum erdm est eum, qui xenodocho vel nosocomo
vel ptochotropho vel orphunotropho quid relinquit
vel donat sive in scripiis sive stne scriptura, tdeo
dare, ut per eum pie erogetur, quippe qui multas
yietatis occasiones habeat per eos qui sub ipsius
14 cura sunt. Neque iustum est hunc, quae ac-
cipit eorum nomine qui sub eius cura sunt, ea non
iti eos vel pro iis erogare, sed in suam personam
convertere et proprium inde lucrum parare dei ti-
15 more posthabito. Quis enim est, qui tali cura
instructus non idcirco eam se suscepisse putet, ut
non solum quae extrinsecus ad se pervemunt, sed
1 6 etiam omnia quae habuit in eam impendat? Prae-
ierea et hoc iubemus, ut si quid post factoz ab his
personis sumptus in eos quorum curam genmt et
post debitam rerum aeaificiorumque curationem
superesse contigerit, id ad reditus comparandos pro-
17 ficiat. TJbique enim id enitimur, ut quae ad
pios usus destinuta sunt incrementum vel augmentum
capiant: ita enim quisquis pro animae suae salute
aUquid facsre vult, promptius donabit, quando con-
fisus fuerit ea quae offeruntur pie aaministratum
18 iri. Quod si quem eorum contigerit administra-
tionem quam habidt deponere, sancimus ab eo qid
ei substitutus fuerit cum domini dei timore ratioties
ei totius ab eo peractae administrationis reposci,
quemadmodum sacra hac lege nostra continetur:
sciente substituto, quod domino deo ea de re ratio^
19 nem reddet. Vetamus praeterea, quemadmodum
sacris canonibus definitum est, episcopum vel chor-
episcopum vel visitatorem vel presbyterum aliumve
curushbet dignitatis clericum per largitionem creari.
20 Neve ettam oeconomus defensor ecclesiae xeno-
dochus nosocomus ptochotrophus orphanotrophus
brephotrophus quive ptochio praeficiendus est lar-
gittonis inierventu fiat, sed i^udicio et inqtdsitione
religiosissimorum eius loci episcoporum promo-
21 veatur. Quod si quis inventus fuerit suh prae-
textu dictarum ordinationum vel curationum quid
dedisse vel accepisse, sive episcopus sit sive cleri-
cus , iam dantem quam accipientem sacerdotio et
clericatu privari iubemus, praeterquam quod do-
22 mini dei vindictae subiaceni. Sin autem per
patronatum quis creatus fuerit et ali^tdd dedisse
tnventus fuerii, creatum e clero eximi iubemus.
23 Sin apparuerit oeconomum aut defensorem ec-
clesiae vet chorepiscopum vel circuitorem vel xeno-
dochum vel nosocomum vel ptochotrophum vel or-
phanotrophum vel brephotrophum vel ptochio prae
4*
I 3
28
DB EPISC0PI8
inl t4> t^ Toi.avrt]v eavxco ns^tnoirjaai tp^ovtlSa, nai
rovrov anomvela&ai rr}S roiavrrjs q)QOvrl8os xe?,evofiev.
24 (10) "Ert d'eani^ofisv ndvras rovs ycXrjQixovs rovs
iv exdarr] ixxXrjaiq 8i ' eavrcjv yjdXXeiv rd rs vvxreqivd
nai xd ood^Qtvd nai rd ianeQtvd, xai firj fiovov iv rw
Sanavdv rd ixxXrjaiaarixd nQdy/uara xXrjQtxovS cpaive-
a&at, ovofia ftev kxpvras xXrjotxiov, ur} intreXovvras 8e
ro nQayfia rov xXrjQtxov nQos ri]v XetrovQyiav rov 8e-
25 anorov d^eov. "Aronov ydQ iariv dvr' avrdJv
yoanrovS dvdyxrjs inayofievrjs avrols rpdXXeiv. et yaQ
noXXoi rcov XaCxcov 8td rb rrjv oixeiav a>q>eXrjaat
-wvxrjv raXs dytcordrats ixxXrTaiais nQoaeSoevovres anov-
oaiot ncQi rrjv yjaXfico8iav osixvvrai, ncos ovx dronov
rovs xXrjQixovS rovs ini rovrc^ rerayfiivovs firj nXrj-
26 Qovv ro oixeXov indyysXfia; Jio navri rQonco
rovs xXrjQixovs yjdXXeiv xeXevofiev xai xardCjjrela&at
avrovs naQa rcov xard xaiQov &eo^tXeardrcov ini-
axoncov xal 8vo nQcoronQea ^vrsQcov ixdarrjs ixxXrjaias
xai rov xaXovfierov uQxovros rjrot i^dQxov xai rov
ix8ixov ixdorrjs dytofxdrrjs ixxXrjaias, xai rovs nrj
svQiaxofisvovs dusfinrcos raXs XeirovQyiats nQoaxaQ-
27 reQovvras k^co rov xXrjQov xo&iaraa&at. Oi yoQ
maraarrjaavres rjrot xriaavres rds dytcordras ixxXrjaias
vneQ rrjs savrcov acorrjQias xai rrjs xotvrjs noXtrsias
nareXtnov avraXs ovaias, 8t* cov wffstXov ai d^sXat
XeirovQyiat yivsa&at, itp^ cors 8id rcov XeirovQyovv-
rcov iv raXs dytcordrats ixxXrjaiats evXa^eardrcov xXrj-
28 Qtxcov &sQansvsad'at rov 8san6rrjv &s6v. "ASstav
8e naQixofisv navri nQoaconco rco yivcoaxovrt rovrcov
rt naQa^atv6fisvov rovro nQoaavayyiXXstv xai cpavs-
29 (11) Qovv. Td 8i naQ^ rjficov d'santad'ivra ni-
nart 7taQa8ovvat xai sts i^Qyov ax&rjvat fisrd rrjs rov
o^eov evfievelas xsXsvOftsv, vcpOQcofiivcov rcbv naQa-
^aivstv ravra roXficovrcov nQcorov fiiv rbv ix rrjs
rov Saanorov ■9'sov xoiasoJS xiv8vvov, Snstra 8e xai
rds iyxstfiivas rfj avrrj vofio&saiq notvds. D. k. Mart.
Constantinopolidn. lustiniano^p. A. ii cons. \_a. 528]
42 (43) *'0 avrbs BaatXsvs ^Entcpavico dQx^^^*^'
axoncp KcovaravrtvovnoXscJS xai nttrQtdQX^. tldaav
dsi noiovfisvot noovotav rcov aytcordrtov ixxXrjatcbv,
8t cov xai rrjv rjfisriQav ^aatXeiav xQarvvea&at xai
rd xotvd nQdyfiara r^ rov (piXav&Qconov d'eov xdQ^tt
retxi^sa&ai nsniarsvxafiev , dXXd firjv xai rds rjfccov
rs xai rcbv dXXcov dndvrcov ywxds anovSd^ovres ns-
Qtac^tjea&at xai rovrov xdQtv intfieXovfisvot 8td nav-
rbs rov firjrs rd avficpiQovra raXs dytcDrdrats ixxXrj-
aiais xad'' oiavovv noXtv ovaais rQonco rtvi xaroXi-
ycoQsXa&at firjre* rds iv avraXs d^sias XstrovQyias ix
rrjs rmv d'so(ptXsardroiv IsQiojv dnovaias ifino8i^s-
a&at rj firj nQoarjx6vrcos inifisXsXa&at , dXXd urj8i rd
rcbv dytcardrcov ixxXrjatcbv ixSanavda&ai nQdyfiara
8id re rcbv iv raXs 68oXs xai 8td rcbv ivravda. nsQi
re rovs dvtdvras leQias xai rovs avv avroXs bvras
xXrjQixovS rj otxiras 8anavo)fiivcov, diare noXXdxtS xai
8aveicov yivea&at XQeiav xai rb ivrev&ev ^Qxea&ai
/Sdoos ini rds avrds dytcordras ixxXrjaiaS, nQOS rb
fiTjoi rrjv rcbv ixxXrjataartxcbv nQayudrcav 8e6vrcos .J
nQoiivat 8toixTjatv na^d rbv rrjs dnocrjfiias rcbv d^eo-
fptXsardrcov isQicov xaiQbv, ravrais n^bs rrjv arjv fia-
xaQtorrjra raXs ■&siats avXXafiaXs ^^(^jyaaffi?'^» 8sXv c^rj-
1 ^rjfxsv. At cov avrfj naQaxsXev^fis&a xaraarrjaat
ndat (pavsQbv roXs xard rds firjrQonbXsts ixdarrjs
inaQxias vn* avr^ rsrayfiivois oaicordrots isQevaiv,
cbs ov nQoarjxst rtvd rovrcov rj rav iv raXs dXXatS
rrjs inaQxias n6Xsat raXs vnb rcb firjrQonoXitrj rsray-
fiivats &eoftXeardrcov intaxbncav xar' otxsiav yvcb-
firjv 8ixa d^sias rjficbv i8ixrjs nQoard^ecos dnoXtfind-
vetv fiiv rrjv naQ* avrov Stotxovftievrjv aytcorarrjv
ixxXrjaiav, sts 8i rrjv sv8aifiova ravrrjv dvtivai, ytoXtv
oiov8rjnore nQdyftaros dvaxvnrovros , aXXd^ nifinetv
ivrav&a iva ^ 8vo rov vn* avrbv evayovs xXtjqov
xai noteXv wave^d rfj rjfieriQq eiae^eiq, ne^i cov
Siovrat, rj Ot' avrcbv i^ ev&eias nooatbvrojv rjfuv rj
8td fiiarjs rrjs arjs fiaxaQtorrjros, ovrco re rvyf^dvstv
8txaias rs xai avvrouov rrjs rjfisriQOS fiorj&sias,
2 Et ydQ rt rcav sts rjfids cpsQOftivoJV rotovrov rjfiXv
stvat (pavsirj, cas SsXa&at rtjs avrdtv rcbv d'so(ptXsara-
rcov isQicov naQOvaias, rrjvtxavra naQaysvia&ai nQoa-
(l) c. 42 extat in Coll. et Nomoc. (2) firjSi libri
oiovSrjnors 7t. d. dviivat dXXd Nomoc,
(3) dvisvat jioXtv olovSrjnore n. d. dXXd Coll, noXtv dvsv
positum quid dedisse, ut talis curatio ipsi committatur,
hunc quoque removeri db ea curatione iubemus.
24 Aa hoc sancimus, ut omnes clerici per singu-
las ecclesias constituti per se ipsos et nocturnas et
matutinas et vespertinas preces cantent neve in con-
sumendis tantummodo rebus ecclesiasticis clerici esse
videantur nomen clericorum gerentes, ministerio ta-
men domini dei quod clericorumest se subtrahentes.
25 Absurdum etenim est, cum ipsis necessitas in-
cumbat, scriptos (vicarios 7) eorum loco canere.
nam si mufti laici, ut animae suae consulant, ad
sacrosanctas ecclesias confluentes studiosos se circa
psalmodiam ostendunt, quemadmodum non absur-
dum est clericos, qui ad hoc ordinati sunt, munus
26 suum non implere ? Quamobrem omnimodo cleri-
cos canere iubemus: et inquiri eos per religiosissi-
mos pro tempore episcopos et duo archipresbyteros
et quem praepositum vel exarchum voca?it unius-
cuiusque ecclesiae et, qui non inventi fuerint sine
vitio in ministerio perseverare , eos extra clerum
27 constitui. Nam qui sacrosanctas ecclesias pro sa-
lute sua et pro publica utilitate constituerunt atque
fundarunt , ideo facultates quarum ope sacri rttus
fierent reliquerunt, ut clerici, qui in sacrosanctis ec-
28 clesiis ministrant, deum colant. Permittimus
autem cuilibet, qui harum quid violari noverit, id
29 denuntiare et palam facere. Quae a nobis san-
cita sunt, exsequi et aa effectum perduci cum dei
benignitate iubemus: qui ea violare conaii fuerint,
primum ex domini dei iudicio periculum, deinde
poenas huic legi insertas expectent.
42 Idem A. Epiphanio archiepiscopo Constanti-
nopolitano et patriarchae. Quoniam omnem semper
curam gerimus sacrosanctarum ecclesiarum, quwus
et nostrum imperium sustineri et communes res cle-
mentissimi det gratia muniri confisi sumus, neque
minus saluti tam nostrae quam ceterorum omntum
animarum consulimus ideoque omnimodo solliciti su-
mus, ne ea guae sacrosanctis ecclesiis in quavis ci-
vitate constttutis prosunt quoquo modo diminuan-
tur neve sacri ritus per absentiam reliaiosissimorum
sacerdotum impediantur vel minus aecenter exse-
quantur, neve etiam sacrosanctarum ecclesiarum res
consumantur per sumptus , qui in itinera et per
sacerdotes huc profictscentes clericosque vel famu-
los eorum comites erogantur, ut saepenumero aeris
alieni contrahendi necessitas ingeratur, cuius onus
ipsis sacrosanctis ecclesiis incumbit, praeterquam
quod nec rerum ecclesiasticarum admimstratio, dum
religiosissimi sacerdotes absunt, uti oportet proce-
dit: idcirco sacris his litteris ad beatudinem tuam
1 uti nos oportere credidimus. Per quas omnes
piissimos sacerdotes in metropolibus singularum
provinciarum sub te constitutos, edocere te tubemus,
non decere eorum quemquam vel religiosissimorum
episcoporum , qui in rehquis provinctarum civitati-
bus sub metropolitis constitutt sunt, proprio motu
absque sacra nostra speciali iussione sacrosanctam
ecctesiam quae ab ipso gubernatur relinquere at-
que ad hanc felicem urbem pro/icisci, qualiscumque
res emergat, sed mittere huc u?ium vel duos ex pio
clero sibi subiecto et nostrae pietati manifestare,
Qua de re svpplicent, ut vel ipsi recta via vel tuae
oeatiludinis interventu ad nos pergant, atque ita
iustum et compendiarium auocilium nostrum nancisci.
2 Quotienscumque enim quippiam eorum quae ad
nos referuntur eiusmodi noois visum fuerit, ut re-
(piirat praesentiam religiosissimorum episcoporum,
ET CLERICIS
29
I 3
ra^Ofiev avrois. Sixa Si rotavXTjs d'eias rjfiaiv yteXev-
cecos ovSeva na^ayiveC&ai avyxoiQOVfieV eiSoxos rov
ravra vneo^aivovros xal rrjv d^d^cae xai oaiois etae-
vsx^eXaav rtaQ^ Tqfiutv iTtl t^ rcov ayc(ordrcov ixxXrj-
aicov riiifj 'jta^acpvXaxrjv Ttaoe^iovros , cos ov fiix^as
nyavaxrrjaecos ■nsc^a&rioerai, aXka xai vTto d^o^iafiov
yevrjaerai, el fiev fir^rQonoliri^^ bCri, naqa * rrjs arjs fia-
y.aqibrrjros, ei 8e rcov vno rov fn^rqonoXirriv noXecov,
Si^ avrov rov fir^rQonoXirov. XQVf^^'^'^^^^ /«C noivrjv
ooiaai xara rcov vnsQ^aivovrcav rr]v d^eiav rjficov
ravrrjv Siarvncoaiv ovx dvayxaXov corj&rjftsv, cos av
tirj eis rds dyccordras ixxXrjaias 7] ivrevd^ev nsQiarairj
^ld^r], div rd n^dyfiara ndarjs fisccxiaecxJS iXsvd^soa
3 fidveiv anovSdt,oftev. Tavra roivvv ets rrjv exd-
arov yvcoatv rcov vn^ avrfj rerayfiivcav d^eo^iXeard-
rcov urjrQonoXirciv intaxoncov dyaysTv r) arj oaiorrjS
anovoaadrco, xai rds naQ^ sxdarov nstinotisvas dno-
xoiasts Sid re rcov firjrQonoXircov xai oi^ avrcov^
rcov Xotncov rrjs inaQ%ias noXscov d^socpiXtardroyv
intaxonojv, a ne^i rovrcov fisfia&fixaaLV, sts rrjv rjfie-
rsQav evas^stav dvsveyxetv. D. k. Mart. Constanti-
nopoli dn. lustiniano pp. A. ii cons. [«. 528]
43 (44) ^ avros fiaatXsvs Mrjvq sndQxV TtQatrco-
Qicov T9js rcov dytcordrcov ixxX.rjatoiv xai rcov sva-
ycov fiovaarrjQicov nQOvoovvrss asfcvorrjros dnayoQsvo-
fiev ndat roTs oixovai /uovaarrjQia avvSiairdo&at
yvvat^i fiovaarQiatS rj nQOcpaaiv rtva inivosTv rov
xoivcjviav rtvd nQOS avrds sxstv [rovro yaQ Stxaiav
vnotpiav stadyei rov avvexcos xai rjvixa dv ^ovXxftvro
avvrvyxdvetv avraTs), dXX^ ovrco xsxcoQiafisvovs elvat,
dJare firjSsfiiav fisrovaiav nQos dXXrjXovs xa&^ otav-
ovv airiav exetv avrovs firjSe i^evoiaxead^ai rtva
nQOcpaatv rj rovrois rj ixeivats r^s fier dXXrjXcov Sta-
\ ycoyrjs. li4XXd fiovovs fisv xa&^ eavrovs dvSQas iv
ixdarco ftovaarrjQico Sidyetv rcov xad"^ olavovv airiav
nXriaiat,ovacov avroTs fiovaarQtdiv xsxcoQtafisvovs, fio-
vas Se xa&^ iavrds yvvaTxas ovx dvapttywfievas dv-
S^datv vneQ rov ndaav vnovoiav dasfivov awStayco-
2 yr]S navreXcos dvatQed^rjvai, ^AXX^ et fiev dvOQSS
elev ol nXMoves, nQoarjxei TtQOvolcc rav iv sxdarr\ noXei
d^softXeardrcov intaxonojv rde yvvaTxas ets ' SreQOV
intrrjSetov ronov fisd^iaraa&at xai Sod^ijvat fiovaarrj-
Qiov avraTs, iv co Serjaet xad"^ eavrds rov Xotnov
3 asftvcbs Stairda&at. Et Se fcXeioveS evQe&sTev ai
yvvaTxes ovaat rj xai iadQi&fiot, rovs fisv dvS^as fied'-
iaraa&ai , rds Se yvvaTxas iv rco fiovaarrjQico fisvetv.
4 "£2are ftevrot rd nQdyfiara rov avrov fiovaarrjQiov
xtvrjrd xai dxivrjra xai avroxivrjra rovs i^tovras nQoe
5 rovs ftsvovras xar avaXoyiav fieoi^ead^at. 2'ais
Ss dvayxaiats anoxQiaeai rcov xad"^ savrds fiova^ov-
acbv yvvatxcbv Mva ysQOvra naQa rov d'so^tXsardrov
imaxonov rrjs noXscos dtpoQi^sa&at, ets Se ro rdi
d^eias ixreXeTa&ai XetrovQyiae xai rrjs dyias avraTi.
fteraSiSoa&ai xoivcovias Mva nQea/SvreQOv xai Sva Stcu
xovov aefivov ^iov rvyxdvovras SiSoa&ai rovs ftova
rd etQrjfisva nQdrretv d(peiX.ovras, ov firjv Statrda&at
6 xai avvoixsTv avroTe. Tovrcov ydQ Srj cpvXarrofis-
vcov xai avroTe evSaiftcov d /Sioe earai roTe fiovd^etv
atQOVfjLsvote xai rd rrjs xotvrje rjftcbv noXtreiae n^dy-
fiara srotfiordrrjs rev^erai rrjs rov cptXav&Qconov ■d'sov
7 ^orj&sias. ''A usv ovv vnsQ rcbv xotvatv nQayptd-
roiv xai vvv xaXcbs exstv iSoxifidaafisv, ravrd eart^
xai nsnoi&afiev, cos ov fiixQa xavrav&a Sta(pavrjaera».
nQoari&sfievrj . rovrots ix r^s d^eias rjficbv ravrrjs Sta-
8 (1) rd^ecos cocpsXeta *. Asi Se naQawvXaxrjs dxQi-
^sardrrjs sts rb xard urjSsva rQonov vnsQ^aivea&ai
ravra, rjrts ovx dXXcos dv yevotro rj rcbv d'so(ptXeard-
roiv exdarrjs noXecos intaxoncov icpOQcbvrcav intfieXcbs
rde rcbv fiovaxtbv rdiv Stayovroiv iv fjtovaarrjQiots
rsrayfisvots vnb rrjv avrcbv cpQOvriSa SiarQt^de, xai
s'C rtvoe aXa&oivro rotovrov nraiaptaroe, ndai rQonots
etQyovrcov ro naQ^ avrcbv iyxetQOvfievov xai notvoTe
fiev vnayovrcov rove fterd rrjv rjfiereQav dnayoQevaiv
ert rcbv avrcbv dvexofisvove, dvayxa^ovroiv Se rdi
avrdiv StarQt^ds xa&aQas xai xsxcoQtafisvas elvai
9 yvvatxeias a-vvSiaycayijs. Kai avroTs ydQ roTe &eo-
(ptXeardrote intaxonote, et pteXXotev OQ&cbe rd nsQi
rovrov StaXoyi^ea&ai , yvtoQtfiov iartv, cbs ix rov
(1) vno Coll.
(2) Sid rdiv Zachariae (3) c. 43 extat in Coll. (4) tbfsXeiae libri
tunc adesse eos iubehimus. absque tali vero sacra
iussione nostra neminem venire permittimus: sciente
eo qui haec transgrediatur et ohservationem recte
pieque a nobis in sacrosanctarum ecclesiarum hono-
rem introductam praetermittat , se haud parvam
indignationem experturu?n atque etiam remotum iri,
si metropolita sit, a beatitudine tua, si?i earum civi-
tatum, quae suh metropolitis sunt, ah ipso metro-
polita. pecuniariam, enim poenam contra eos, qui
nanc sacram dispositionem nostram violant, statuere
necessarium non credidimus, ne in ipsas sacrosanc-
tas ecclesias damnum inde redundet, quarum res ah
omni imminutione liheras manere nohis cordi est.
3 Haec igitur tua sanctitas in noUtiam uniuscuius-
que suh te constitutorum religiosissimorum metro-
politanorum episcoporum ferre festinet responsaque
a singulis missas sive per metropolitas sive per
(ipsos) reliquarum promnciae civitatum religiosissi-
mos episcopos, quae ea de re tioverint, ad nostram
•pietatem referre.
43 Idem A. Menae pp. Sacrosanctarum ecclesia-
rum venerahiliumque monasteriorum decori consu-
lentes interdicimus omnihus qui in monasteriis de-
gunt cum sanctimonialihus mulierihus conyersari vel
causam comminisci communicandi cum iis (iustam
enim suspicionem excitat adsidue eos et quando-
cumque voluerint cum illis conve?'sariJ, sed ita
segregati sint, ut nullum inter se qualemcumque oh
causam commercium sit neque ullus vel his vel illis
1 inter se commeandi p?'aetextus excogitetur. Sed
viri per se soli in singulis monasteriis commorentur
separati a sa?ictimoniaUhus, quae oh quamlihet cau-
sam eis adgregatae sunt, et solae per se mulieres,
non viris commixtae, ut omnis omnino suspicio in-
2 decori commercii tollatur. Et si quidem virorum
maior pars est, mulieres provisione religioidssimi
uniuscuiusque civitatis episcopi in alium conve?iien-
tem locum ti'ansferri iisque monasterium adsignaii
convenit, in quo per se ipsas in posterurri honeste
3 commo?'a?i dehehunt. Sin aute?n mulierum vel
maior vel idem nume?'us invenietur, viri transferan-
4 tur, mulieres vero in monasterio remaneant. Res
autem eius monasterii mohiles immohilesque et se
moventes qui exeunt cum iis qui mane?\t pro rata
5 parte dividant. Ad necessa?ia autem negotia
mutierum per se viventium unus senex a heatissimo
civitatis episcopo designetur, ad divina vero ministe-
?ia peragenda sa?ictamque communionem praehen-
dam preshyter u?ius et unus diaconus honestae vitae
deputentur, qui ea sola quae dicta sunt facere
deheant, non tamen commorari et hahitare ibidem.
() Quae si ohservahuntur, et ipsis qui solitarie aaunt
felix vita erit et communi nostrae rei publicae
promptissimum clementis dei auxilium parahitur.
7 naec sunt, quae in reb?is comrnu?iihus etiamnum
recte se hdbere putavimus et manifestum feri credi-
dimus , quod haud parvam iis inde utilitatem addi-
8 de?imus. Diiigentissima autem custodia opus est,
ne ea ullo modo transg?'ediantur: quae fie?i aUter non
pote?it, nisi i^eUgiosissimi singularum civitatum epis-
copi diligenter vitam monachorum in monasteriis,
quae ipsorum curae suhdita sunt, degenUum custo-
aia?it et, quando eiusmodi lapsum animadve?'terint,
om?iihus modis eorum conatum reprimant ac sumpta
poena de iis, qui jpost nostram prohihitionem aaliuc
perseverent, ad vitam puram ac ?nuUebri commercio
9 vacuam eos compeltant. Nam et ipsis reUgiosissi-
mis episcopis, si recte in eam rem ihtuentur, notum
r 3
30
DE EPISCOPIS
wvloTrBff&at rr]v aefirrjv xavxrjv rtov evXa^sGrarcov
twvaxoctv BiayatyTiv xai /u,Tjdiv aTt^sTtis ^ affsfivov
avrfi TtQoayivea&at rov ^i^Mvd^^conov &e6v ev/nev^
ra xoiva nqayfiara ri^s rjfierigas S^ei TtoXtreias.
10 (2) l^XX^ cos av fiTjSs avroi oi d^eoftXeararot ini-
cxoTtot naQeQyov rjyrjacovrat rb d^elov rjficov rovro naQ-
ayyeXfid, ytvcoaxetv avrovs ^ovXofied^a, (hs, el ris
avriov waveirj fir} avv axqt^eict naar^ ravra Sie^evvco-
fievos rj dtacpavev ro nralafia firj xara rovs ei^rjfie'-
vovs inavoQ&cov r^onovs, evo^os fiev earat rco xgi-
fiari rov Seanorov &eov xai vvv Si in avrov r^et
ra rrjs ^aatXixrjs ■qficov xtvr;aect)S xai neqi avrrjv xiv-
Svvevaet rrjv Uficoavvrjv, ovSi aXXrjs fiei^ovos ivSeov-
11 (3) arjs ayavaxrrjaeojs. 'H roivvv arj vnegoxrj rrjv
d^eiav rjficov ravrrjv vofio&eaiav ^avegav xaraarrj-
aaxcti roTs iv exaarrj firjrgonoXet d'eoftAeararots int-
axonots xai roTs Xafinoorarois dgxovat rcov inaoxicov,
ngoartd^sfievos ro xai avrovs, ei Serjaete *, naaav St-
Sovat ^orj&eiavjtoTs evXa^eararoiS reov nbXeoiv int-
axonots, icp' co ravra xcoXvetv, aneg avaiQe&rjvat
ngoaera^afiev, xai eirtvt Qq&vfiict xgcofcevovs avrovs ev-
QOiev, (pavegav rjfiiv ravrrjv Si' oixeias noieiv firjvv-
aeoiS, ojs dv anavres etSeTev rd nag^ avrcov ocpeiXovra
Siatpv^Mrread^at xai rrjv i^ afieXeias Sicogtafievrjv
12 notvrjv. fpgovriaetdv re ol d^eocpiXdararoi firjrgo-
noXTrat rov xai roTs dXXoiS evXafieardrots rcov no-
Xecov intaxonois rrjs avrrjs inaoxias noirjaat ipavegov
rov d^eTov rjfidiv rovrov vofiov xai nageyyvrjaat ndatv
dygvnvcp anovSfj ravra (pvXdrretv , SeStoat rb StoQt-
13 (4) a&iv intrifiiov. Tneo Si rov firj nageXxva&rj-
vat rrjv dnonXrjgcoatv rrjs u^eias rjficov ravrrjs vofio-
x^eaias, dX)M firjSe avrovs rovs evXa^eardrovS fiova-
xovs rovs ini rov nagovros avvStatrcjfievovs fiovaargiats
oXiyov vofiiaat x^bvov avroTs ivSeSba&at ngbs rbv
OfpeiXovra yeve'a&at x^Q^^^MP^* ivtavataTov rovrov bgi-
tofiev, xfrrjft^bfievov dcp ovneg dv iucpavrjs b d'eTos
rjfidiv ovros vbfios yevrjrat, Sars fierd rrjv rov irovs
nagaSgofirjv, ei cpaveirj rd rrjs xotvrjs StairrjS ini rov
avrov fiavovra axrjfiaros, agfibaai navri igbnc^ rds
eyxetfjtevas rc^ ^eic^ *rjfiu)v vbfico rovrcp notvds. D. .XV
k. Febr. Becio cons. [a. 529]
44 (45) ^O avrbs fiaatXevs ^lovXtavcp indgxco ngat-
rcogicov. Tcov tegcov xavbvoiv firjSs roTs ■d'eowtXeard-
rots ngea^vrigots ftrjSe roTs evXa^eardrois otaxbvots
rj vnoStaxbvoiS yafieiv fierd rrjv rotavrrjv x^cgoroviav
ecpiivrcov, dXXd fibvots roTs evXa^eardrotS tpdXrats re
xai dvayvcbarats rovro avyxcogovvrcov ogcofiev rtvds
negt(pgovovvras fiev rcbv teguiv xavbvcav, natSonotov-
fiivovS Se ex rivoiv yvvatxcbv, ats dgfioa&rjvat xard
1 rbv legarixbv d^eafibv ov Svvavrat. ^EnetSrj roi-
vvv rj noivrj rov ngdyfiaros iv fibvrj r^ rrjs iegcoav-
vrjs rjv ixnrcbaet, rovs Si d^eiovs xavbvas ovx eXarrov
rcbv vbfLOiv iaxvetv xai ol rjfiiregot ^ovXovrat vbfiot,
d^eanit^ofiev xgareTv fiev in^ avroTs rd roTs legoTs So-
xovvra xavbatv, cbs dv ei xai roTs noXtrixoTs iveyi-
yganro vbfiois, xai ndvras avrovs rrjs re Isocoavvrjs
rrjs re d^eias Xetrovgyias rrjs re d^ias avrrjs ^v exovat
2 yvfivova&at. Ka&dneg ydg roTs evayiat xavbatv
dnrjybgsvrat rd rotavra, ovroi xai xard rovs rjfieri-
govs vbfiovs rb ngdyfia xexcoXvad^at xai ngbs r^ ei-
Qrjfiivrj ttJs ixnrcbaeois notvfj firjSi elvat yvrjaiovs rovs
ix rrjs rotavrrjs drbnov avvStaip&ogds rsx^^ivras rj
rtxroftivovs , dXXd xrjs ix raiv rotovroiv ansgfidrcov
3 fisrixstv aiaxvvTjs. Toiovrovs ydg avrovs ri&sfisv,
bnoiovs oi vbfiot rovs i^ tyxiarcov q vscpagicov rsx-
d^ivras ydftoiv Siogi^ovatv, diare firjSi cpvatxovs rj
vb&ovs voeTa&at, aXXd navraxb&ev dnrjyogevuivovs
xai StaSoyrjS yovioiv dva^iovs, ovSe Scogedv Xafi^d-
veiv nag* avrcov Svvafiivovs ovre avrovs ovrs rds
rovroiv firjrigas ovra Std nagev&ircov ngoacbnoiv,
dXXd naacbv rcov ets avrovs ytvoftivcov nagd rdiv
nariooiv (ptXortfiidiv vnb rrjv ayicordrrjv ixxXrjaiav,
i^ rjs etaiv oi rovro dfiagrdvovres , igxofiivcov
4 Uneg ydg oi iegoi xavbves xcoXvovai, rovro xai
5 rjfieTs otd rcbv rjfierigoiv eigyofisv vbficav. Ei Se
xai iaxrjuartafiivrj ris yivotro Srjd^ev ivoxrj iv ngoa-
noirjaet Savetaxdiv rj dXXcov avfi§oXaioiv vnev^vvov
notovaa Srj&ev rbv rrjs rotavrrjs (p&ogds fieraaxbvra
(l) sic Hercher, Serjaet vel Serjaot Coll. (2) e. 44 extat in Coll. Nomoc.
est, si honesta haec devotissimorum monachorum
vita cusiodiatur nec indecens quicquam vel ijiho-
nestum accedat, clementem deum propitium commu-
10 nibus nostrae rei publicae rebus fore. Verum
ne vel ipsi religiosissimi episcopi hoc praeceptum
nostrum supervacaneum putent, scire eos votumus
se, si quis eorum visus fuerit non cum omni diligentia
haec investigasse vel manifestam offensionem non
secundum praedictos modos emendasse, domini dei
iudicio obnoxios fore et in se iam imperiali motu
nostro verso circa ipsum sacerdotium periclitatu-
ros neque alia maiore animadversione vacaturos.
11 Tua igitur excellentia hanc sacram legem nos-
tram palam faciat religiosissimis episcopis metro-
politanis et clarissimis provinciarum praesidibus eo
addiio, quod et ipsi, si opus est, omne auxilium
devotissimis civitatum episcopis ferre debent, ut ea
prohibeantur, quae tollenda esse constituimus : ac si
neglegenter eos agere invenerint, relatione sua id
nobis denuntietit, ut omnes cognoscant, quid ab eis
observandum sit et qriae neglegentiae poena statuta
12 sit. Religiosissimi autem metropolitae curent
etiam reli^uis devotissimis civitatum episcopis eius-
dem promnciae sacram nostram legem patefacere
omnesque cohortari, ut metu constitutae poenae in-
13 defesso studio ea observent. Ne autem plena
sacrae nostrae legis observatio protrahatur neve ipsi
devotissimi monachi, qui in praesenii unacum sancti-
monialibus habitant, oreve ternporis spatium ad jpcr-
agendam impositam separationem permissum sibt pu-
tent, annale id esse definimus computandum ab eo die,
quo haec sacra lex nostra palam facta erit, utsipost
annum elapsum communem vitam durasse apparuerit,
omnimodo poenis sacrae nostrae legi insertis locus sit.
44 Idem A. luliano pp. Cum sacri canones ne-
que religiosissimis prebyteris neque devotissimis dia-
conis vel subdiaconis post talem ordinationem nup-
tias contrahere permittant, sed solis devotissimis
cantoribus et lectoribus id concedant, quosdam post-
hahitis sacris canonibus liberos procreare viaemus
ex mulieribus, ^uibus secundum sacerdotalem regu-
1 lam copulan nequeunt. Ac quoniam poena de-
licti non erat nisi sacerdotii amissio, nostrae vero
leges sacros canones non minorem vim quam leges
habere volunt, sancimus quod ad illos attinet vatere
quae sacris canonibus visa sunt, perinde ac si et
civilibus legibus scripta essent, eosque omnes tam
sacerdotio quam sacro ministerio et ipsa dignitate
2 quam tenent privari. Quemadmodum emm sa-
cris cationibus ea interdicuntur , ita et secundum
nostras leges rem inhiberi etpraeter memoratam eiec-
tionis poenam nec legitimos esse qui ex tam absurdo
amplexu nati sunt vel nascentur, sed contaminen-
tur ignominia, quae eiusmodi procreationes comita-
3 tur. Tales enim eos esse volumus, quales ex in-
cestis vel nefariis nuptiis procreatos leaes definiunt,
ut ne naturales quidem vel spurii inteltegantur, sed
omnino interdicti ac parentum successione indigni
neque donaiionem ab isdem accipere possint neque
ipsi neque matres eorum ne per interpositas quidem
personas, sed ut omnes liberalitates a patnbus in
eos collatae perveniant ad sacrosanctam ecclesiam,
4 ad quam pertinent qui talia commiserunt. Quod
enim sacri canones prohibent, id etiam nos iegibus
5 nostris vetamus. Quod si quae simulata cautio
sub specie mutui vel aliorum contractuurn fiat, auae
obliget eum qui talis stupri parliceps fuit, et hanc
inuiilem esse volumus et eiusmodi dationem non ad
ET CLERICIS
31
1 3
xai ravrrjr dviffyv^or etvai /Sov?.Ofts&a xai rrjv ratv
rotovrojv Soaiv ovx sis ro nooafOTtov^ els OTte^ ixre-
d'7]rai ra rijs avyy^ayijs, aXX ets rrjv ayicorarrjv in-
nhjaCav e^x^ad^ai. J). XV k. Nov. Constantinopoli
Lampadio et^ Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
45 (46) * '0 avros ^aaiXevs ^lovliavio i7iaq%c^ TtQai-
rcoQicov. 0sa7ciL,ofisVj eX ris reXevrcov evae^t] Tcoiolro
StarvTtcoaiv rj xara ivardaeats rQOTtov rj xard Xrjydrov
ri xard fideicommisson ^ xard mortis causa Scoqedv
rj xad'^ SreQOv olovSrjTCore^ vbfitfiov, eCre iTtiaxrjtpets
rcp xard xatgov intaxoTtco nqovotav ri&ea&ai rov
TtXriQOid^rjvai rd Ttaq^ avrov ^e^ovlevfieva^ eire xai
atyr^aets rovro, eXrs xai rovvavriov dnayoqevaetev,
dvdyxrjv sxeiv rovs xXrjQovotiovs ro intrax^ev noielv
xai nXrjQOvv ix rQonov navros. ei Se rovro exovres
fir] notrjaaiev, rr]vtxavra rovs xard ronov d^soiptXeard-
rovs iniaxonovs nsQisQyd^sa&at ravra xai dnatreXv av-
rovs ndvra nXrjQovv xard rrjv ^ovXrjv rov reXevrrjaavros.
1 AXX ei fiev oixoSorirjv ixxXrjaias intrd^stev 6 Sta-
d^sfisvos , eXaoj rQisrias ndvrcos naQaaxsvatfitv avrrjv
nXrjQOva&ai, ei Si ^svcovos noirjatv, eXaco evos ivtav-
rov ftovov^ rovro notelv dvayxdt^ea&at, cos ixavov
xov XQOvov rovrov xad^earcoros nXrjQcbaat rd ^s^ov-
Xsvfisva* roTs rsrsXsvrr,x6ai' Svvarbv ov xai olxov
fua&coaaad^at xai rovS aQQcoarovs iyxaraxXXvat, dxQtS
oi) rd rrjs oixoSoftias rov ^evcovos neQaicod^eir].
\a Ei Se rtva Sovvat nQOS cina^ eis evae^sls airias
nQoarax^eXev , naQaxQrjfia xaravayxd^etv^ avrovs
rovro noteXv, rovreari fierd rrjv rr]S Sta&rjxrjs ificpd-
viatv xai ro xaraSs^aad^at rov xXrjQOv rj ro nQS-
ll) a^eXov rovs rovrois rertfirjfisvovs. Ei Si naQsX-
d'ot 6 eiQTjfievos XQOVOS xai ftrjrs ij ixxXrjaia ^ 6 ^evcov
oixoSofvqd^eirj firjre ^evoSoxoirj^ 6 rovro intrerayfitvos,
rrjvixavra avrovs rovs d'eo(ptXeardrovs imaxonovs
dnatreXv rd vneq rovrov xaraXsXstfifieva xai eis rovro
nQoarjxovrcos initrjrovfxeva, xai noteXa&ai xai rds
oixoSofiias rcov aytcordrcov ixxXrjatcov xai rrjv rcov
^evcovcov Tj yeQovroxofieioov rj oQcpavorQotpeioJv xara-
axsvrjv ^ nrcoxoxQocpsiaiv rj voaoxofieicov noirjaiv rjrc
rcov aixfiaXcoroJv ayoQaaiav rj arsQav otavSrjnox
nod^tv evas^rj rcp rsXsvrrjaavri So^aaav, nQo^dXXs
ad^at Si^ rovS ravra Stotxrjaovras ^evoSoxovs rj oQwa-
vorQog^ovs rj ^QScporQocpovs rj ysQovroxoftovs rj dnXcoi
rcov evae^cov nqd^ecov Stotxrjrds re xai intfieXrjrds,
ovxsrt Svvafievcov fisrd rrjv rov siQrjftsvov XQOvov Sta-
SQOfiTjv xai rrjv siQrjfisvrjv ayvoyfioavvrjv rcov rovro
firj noirjadvrcov ifi^dXXetv eavrovS sis rrjv rcov eiqr]-
fisvojv nQayfidrcov Sioixrjatv rj rovs d^eo^ptXeardrovs
2 iniaxonovs d<ptardv rijs avrcbv Stotxrjascos. Tcov
XafinQorarcov aQxovrcov rcbv inaQxtcbv dvdyxrjv int-
ri&svrcov roXs xXrjQovofiots ix rQonov navros ravra
1a nXrjQOvv. Kai ydq Srj xai roXs naXatoXs Strjyo-
Qsvrai vofiots dvdyxrjv intrt&evai nXrjQovv rds rcov
reXevr Svrcov ^ovXds rovs exstv i(ptsfisvovs, ansQ ixeXvot
3 xaraXtnov. 7'ovs Si &eoftXsaTdxovs intaxonovs,
ei fiev rtvas Qrjrats ot reXevrcovres intarrjaatev roXs
nQciyfiaatv y otov ^evoSoxovs ^ nrcoxorQOfOvs rj voao-
xofiovS rj pQs^orQocpovs rj OQwavorocpovs rj ysQOvroxo-
fiovs rj naQafiovaQiovs rj oixovofiovs rj dnXcas rav evae-
^cbv nQo^soiv Stotxrjrds, ixeivovs fisv idv exsa&at rrjs
Stotxrjascos, avrovs Si firj StotxeXv fisv, rrjv Si Sioixrj-
atv avrcbv inonrevetv xai OQ&cbs fiev exovaav inai-
veXv , xard rt Si naqa^atvoftevrjv inavoQ&ovv, xaxi-
arrjs Si rrjs Stotxrjaecos yivofievrjs xai dneXavvetv
ixeivovs xai ersQOvs iyxa&tardv ivvoovvras ro rov
fieydXov ■d'eov Ss'os, xai rrjv cpo^eQav rrjs pteydXrjs xai
drsXsvrrjtov xQiaecos rjfieQav, nQos rjv avrovs dno^Xe-
novras nQoarjxst ndvra nqdrretv fierd rrjs nQos ■9'ebv
Za avvrerafisvrjs^ yvcofirjs. Ei Si firj ^rjrcbs rivas
ol rsXevrcbvres intarrjaaiev raXs Stotxrjaeatv, dXX* iv
rrj rcbv xXrjQOvoficov i^ovaiq rb ndv dno&oivro, oi
Si Qqd^vfirjaatsv, rrjvixavra avrovs rovs d^eocpiXeard-
rovs iniaxonovs xai SioixeXv xai nQofidXXea&at, nrcos
XorQowovs rj voaoxofiovs ^ ^evoSoxovs rj OQtpavorQO-
tpovs rj ^QscporQocpovs ij ysQovroxofWvs rj oixovoftovs rj
naQaftovaQiovs rj Siotxrjrds, xdvravd^a rb nqbs rov
(l) c. 45 extat in Coll. Nomoc. (2) rQonov ins. Nomoc.
(Z) fidvov om. Nomoc. (4) rd ^e^ovX.evfie'va Coll.,
rc xard ^ovXrjaiv Nomoc, (5) xaravayxd^ead^ai regui-
ritur (6) sic Coll.y ^svoSoxos rj Nomoc. (7) xal ins.
Nomoc. (8) sic Nomoc, avvrerayfievrjs Coll.
personam quae scriptura continetur, sed ad sacro-
sanctam ecclesiam pervenire.
45 Idem A. luUano pp. Sancimus, si quis mo-
riens piam dispositionem faciat vel institutionis
modo vel per legatum vel per fideicommissum vel
per mortis causa donationem vel per quemlihet
alium legitimum modum, sive pro tempore episcopo
curam iniunxerit, quo ea quae disposuerit implean-
tur, sive de hoc tacuerit, sive e contrario eum pro-
hihuerit, necesse esse heredihus facere et implere
omnimodo quae ordinata sunt: quod si sponte non
faciunt, tum religiosissimi locorum episcopi de iis
anquirant atque eos conveniant, ut omnia secundum
1 defuncti votuntatem impleantur. Ac si quidem
ecclesiam aedificari defunctus iussit, infra triennium
omnino eam extruendam curent, sin xenonem, infra
unum annum eum facere cogantur, cum hoc tem])us
ad defunctorum voluntatem implendam sufficiat:
possunt enim et domum conduci ihique aegroti de-
poni possunt , dum xenonis extructio perficiatnr.
\a Si quid vero semel dare in pias causat. iussi
sunt, statim id facere cogantur , id est postquarn
testamentum apertum est hereditatemque vel lega-
\h tum iiquihus ea relicta sunt adquisierunt. Quod
si memoratum tempus praeteriit neque ecclesia vel
xenon aedificatum est neque xenodochi officio fun-
gitur, cui hoc commissum est, tum episcopi ipsi
exigant, quae in eam rem relicta sunt et ad id
competenter expetuntur, et procurent aedificationem
sacrosanctarum ecclesiarum et xenonum vel geron-
tocomiorum vel orphanotrophiorum institutionem
vel ptochotrophiorum vel nosocomiorum extructio-
nem vel captivorum redemptionem vel alium quem-
cumque pium actum qui defuncto placuerit, ac
praeficiant eorum administrationi xenodochos vel
orphanotrophos vel hrephotrophos vel gerontocomos
vel denique piarum causarum administratores cura-
toresque, ut ex supra dicti temporis lapsu memora-
taque contumacia qui id non fecerint non amplius
se memoratae rerum administrationi immiscere vel
religiosissimos episcopos ah earum administratione
2 excludere possint. Viri autem clarissimi provin-
ciarum praesides necessitatem heredihus imungant
1a omnimodo haec implendi. Sane enim iam ve-
terihus legihus definitum est cogendos esse ad de-
functorum voluntatem implendam eos, quihus quae
3 illi reli^uerunt tenere permissum est. Verum si
quos specialiter defuncti rehus praeposuerunt, velut
xenodochos ptochotrophos nosocomos hrcphotrophos
orphanotrophos gerontocomos paramonarios oeco-
nomos yel denique piarum causarum administra-
tores, illos adyninistrationem hahere sinant neque
ipsi administrent , sed eorum administrationem in-
spiciant et, si recte se hahet, collaudent, si quid
praetermittitur , emendent, si vero pessime gentur,
illos expellant aliosque insiituant, qui magni dei
timorem in mente haheant et terrihilem magni ae-
ternique iudicii diem, cuius respectu omnia eos intento
3a tn deum animo facere oportet. Sin autem de-
functi nullos specialiter administrationi praeposue-
runt, sed hereaum arhitrio totum permiserunt , ii
autem id praetermittant, tum religiosissimi episcopi
et administrent et ptochotrophos vel nosocomos vel
xenodochos vel orphanotrophos vel hrephotrophos
vel gerontocomos vel oeconomos vel paramonarios
vel administratores praeponant , qui et ipsi magni
I 3
32
DE EPISCOPIS
fiEyav &ebv icara vovv k'x,ovrae ae^ae, aiara ix rQo-
Ttov TtavTOS xal ix naGrjs 68ov xal ix 7Caai]S ftrjxav^S
4 sis Mqyov ayea&ai ra evasjSSs Siareray/neva. Ttisq
8e rov XQOvov navros, ov av vTieQ&oivro TiQa^at ra
SiarvTtcou^evra ol yeyqafifievoi xXrjQovofiot,, aTtairei-
ff&ai avrovs xal xaQTtovs xai TtQoaoSovs xal itdaav
vofiifiov iTtav^rjaiv arto rov xaiQOv rrjs rov Sia&s-
uevov reXsvrrjs d'sa7ti^ofiev, ov axoTtovfievrjs rrje mo-
ras ^ aTtb TtQoxaraQ^ecos ^ airiaascus, a}X avrto rio
voftcp Soxovarje yivsa&ai rrjs xaXovfievrjs moras x^Q^^
Xafi^avovaris rrjs rcov xaQTtcHv xal rcov roiovrcov
5 TtQoa&rjxrje. Avtov rovrov xQarovvroe, si xai urj
TtaQO. xXrjQovofiOv , dXXa ytaQa fideicommissariu // irj-
varaQlov^ xaraXsKp&sirj rb roiovro svas^es TtQea^sTov
xai rovro xaraSe^rjrai 6 rio TCQsa^eico rsriurjfievos'
xai rrjvixavra Ss dSsiav eh'ai rols &eo^tAsardroiS
STtiaxoTtote anairsXv rovs roiovrois riai rsrtfirjfievovs
6 TCQd^at rd Starax&evra. Ei Si Qq&vftrjaatsv oi
xard roTtov d^sotptXeararot iniaxonot rovro TCQa^at,
lacos ix&SQaTtsv&svrss itaQa rdiv ysyQafifievcov xXrjQO-
vbficov ^ legatartwv ^ fideicommissartwj^, dSsta k'arat
xai rco firjrQ07toXiT:r] rjys iytaQxiae rj ^ rcp dQxisTtiaxoTtoj
rrje ix&ias Stoixrjascos ravta luav&dvovrt ava^rjrelv
xai xaravayxd^siv rb svas^es k'Qyov tj rrjv svas^rj
cptXortfiiav ix TQOTtov TtXrjQova&at Ttavrbs xai Ttavri
rcp ^ovXofievcQ rcov TtoXircdv rovro itQdrrstv xotvov
yaQ bvros rov rrjs svas^siae Xbyov xotvde 7t Qoarjxst
xai rde a^tovSde rye rovrov xa&sardvai ^tXrjQcoascoS'
exovroe Tiavrbe dSstav ix rovSs rjfxwv rov vofiov
xtvslv rbv ex lege COndicticion xai d^tatrslv rd xara-
6a XsXstfifieva ^tXrjQova&ai. EiSoroe rov Qcc&vfiovv-
roe rovrcov ^eotptXeardrov i^tiaxS^tov , cos xai avrbs
7tQbs raTs i^ ovQavov 7totvaTe xai /SaatXtxrje xtvrjascoe
7 vTteo rrje roiavrrje dfisXsiae ^tstQa&sirj. "O^tcoe S
dv ert fisit,ovt cpb^cp xaraaxs&svrse oi xXrjQOvbfioi
rcbv rsXsxrtcbvrcov i] oi raTe rotavrate oXcoe dya&aTs*
Ttqd^sat ^s^aQrjfisvot firj rrjv rovrcov Ttoirjaiv Stava-
^aXXotvro, xai rovro d'sa7ti^0fisv , Sars, ei ivoxXrj-
d'svrse TtaQa rcov d^sotptXsardrcov i^ttaxo^tcov oi rov-
rote rertfirjfisvoi elra Stava^dXXotvro, coe xai rrjs rc5v
aQxovrcov siaTtQd^soje Ssrj&iivai, rrjvtxavra firj fiorov
avrovs aTtXovv rb xaraXeXeififitvov sia^tQdrrsa&at,
7a dXXd 7tdvrcoe Si7tXuaiov. Ei ynQ iv roTe TtaXatoTe
rjv rtva ■d'efiara, ecp^ u>v i^ aQvi^aecoe Si7tXdata rd
rrje xaraSixrje rj7tsiyero , Ttcos ov xdvrav&a rove firjSe
exbvrae Ttotrjaavras , dXXd xai /(Joj^ov dvafxeivavrae
xai vareQOv bxXrj&evrae 7taQd rcov d'eo<piXsararcov
i7ttaxb7tcov elra firjSe rovrote ev&vs si'^avrae, Ssrj&ev-
rae Se xai dQxixrje oxXrjascoe, rfj rov Si7tXaaiovoi
8 d^tatrrjast 7tQoarjxst acofQOvi^sa&ai; Ei Ss oi reXev
rcovree rove savrcov xXrjQOvbfiove ^ovXrj&eTev , rjvixa
fisXXotsv rsXsvrdv, TtQa^iv rtva 7tXrjQ0vv svas^rj, dXX^
ovx iv rfj avrcov ^corj, xai rovro tpvXdrrsa&at xai fi/rj
iv fidacp rove xXrjQovbuovS dvayxd^ea&at TtQdrrstv ri,
d>v b Sia&sfisvos fisra rrjv avrcov rsXsvrrjv rjjSovXrj&rj
ysvea&ai, reXevrcovras Ss avrove dvdyxrjv sxstv ix
rQO^tov Ttavrbe ravra TtXrjQovv. dva^oXrjS Se rtvos
TtttQd rdov ixsivov xXrjQOvbficov ysvofievrjs dvdyxrj ravra
9 yivsa&at, d^tSQ k^fiTCQoa&sv StsrvTCcbaafisv. Ei Ss
rtva rcov xaXovfievcov dvvaXicov TtQea^eicov xaraXei-
(p&sirj 7] ScoQrj&sirj xXrjQcp rv^bv rj fiovaarrjQiote ^
daxrjrQiate ^ Siaxoviaaate rj Ttrcoxsioie ^ ^svcoatv rj
voaoxofisiots rj ^QSforoofsiots rj roTs rcov dytcordrcov
ixxXrjai^v 7trcoxoTs rj aTtXdos avarrjfiaai riaiv svayiatv
rj oXcos ovx aTtrjyoQsvfievotS rcov ix tcXjj&ovs rj&QOta-
fievcov, /^ovXrj&eTev Ss xard rtva xaiQbv oi rrjvixavra
evQtaxbfisvot ;f(>t;crto»' vTceQ rrje rotavrrje TCQd^ecoe Xa-
^ovres StaXvsa&at, firj i^earco rovro 7coteTv firjSe rb
ytvbfievov xvQtov slvai, dX^M xai sx^crcoatv rcov XQV'
fidrcov 6 ravra covrjadfisvos rj StaXvadftsvoe vTCOfis-
10 vsrco. ^E^csirotye avdyxrj roTe fiev k'v rtvt fieQei
rov XQ^vov yevofisvots elvat XQV/^^'^^'^ atp&oviav, roTe
Se ye i^ttyevofievote rcavreXrj rcbv xaraXeXetfiftevcov
areQTjatv, ov tpvXax&rjaerai Se ovSe avrb rb rcbv d%'-
vaXicov ovofia ovSe rj Strjvexrje rov reXevrrjaavroe
fivrjurj, Si^ rjv xai rb dvvdXiov rovro xaraXeXotnev,
dXX ev&ve aTtoa^ea&rjaerai rfj rcov xaraXeXstfiftevcov
11 avva7toXXvfiEvov ix7Coirjast. Mevstv roiwv Sirj-
vexcoe avrove ivsxofievove raTe rotavrate Sbasat d'sa7tt
^OfisVf coare xal s'C rte ysvoiro ix7toirjate, xai ravrrjv
\'l) sic ColL, ovv axo7t. T. m. ovx Nomoc. (2) rj Xrjy. om. Nomoc. (3) xai ins. Coll. (4) dyea&ai Coll
dei verecundiam habeant, ut omni modo, omni ra-
tione, omni subsidio quae pie instituta sunt ad
4 effectum perducantur. Pro omni autem tem-
pore, quo scripti heredes quae iussi sunt facere
supersedennt , fructus et reditus atque omne legi-
timum augmentum inde a morte testatoris ab iis
exigi iubemus , ut mora tion incipiat ex litis con-
testatione vel interpellatione , sed, quasi lege ipsa
quae dicitur mora interveniat, ita fructuum aliorum-
5 que id genus accessio locum habeat. Idemque
valeat, si non ab herede, sed a fideicommissario vel
legatario eiusmodi pium legatum relictum fuerit ii-
que quod sibi relictum est ad^uisierint : nam et hoc
casu liceat religiosissimis episcopis convenire eos
6 qui ita honorati sunt, ut tussa exsequantur. Quod
si r^ligiosissimi locorum episcopi ia facere negle-
gunt, corrupti fortasse a scriptis heredibus vet le-
gatariis fiaeicommissariisve , tdm provinciae metro-
politano vel archiepiscopo eius dioecesis , cui hoc
compertum est, anquirere et efficere, ut pium opus
vel pia donatio omnimodo tmj)leatur, quam cui
voluerit civium id facere licebit. cum enim pieta-
tis ratio communis sit, commune etiam studium esse
debet, nt ea impleantur. quilibet igitur ex hac
nostra lege conaicticiam ex lege actionem instituere
et agere poterit, ut quae reiicta sunt impleantur.
6a Sciat autem religiosissimus episcopus gui ea in
re neglcgens fuerit, se et caeli poenas et imperato-
riam inaignationem propter talem neglegenttam ex-
7 perturum. Quo autem maiore metu territi here-
des defunctorum vel omnino ii quibus talia opera
bona imposita sunt ea facere non differant, etiam
hoc sancimus, ut si ita onerati interpellati a reli-
giosissimis episcopis adhuc differant, ut vel apud
praesides agi debeat, iam non solum in simplum
quod relictum est, sed in duplum omnino conve-
la niantur. Si enim in veteri iure quidam casus
erant, in quibus ex infitiatione lis in duplum cres-
cebcit, quare non et in hoc casu eos qui non sponte
fadant, sed et tempus terant et postea admoniti a
religiosissimis episcopis deinde ne his quidem sta-
tim oboediant, sed ad praesidaiem usque exactionem
8 veniant, dupU exactione castigari convenit? Quod
si defuncti heredes suos cum morientur quid fieri
iusserint, non dum vivunt, et hoc observetur neque
in medio tempore heredes quicquam eorum facere
cogantur, quae post mortem eorum testator fieri
voluit, mortis vero tempore necesse eis sit omni-
modo ea implere. dilattone autem ab illius heredi-
bus facta ea fieri debent quae supra definivimus.
9 Si vero annua quae dicuntur legata relicta vel
donata fuerint clero forte vel monasteriis vel as-
cetriis vel diaconissis vel ptochiis vel xenonibus vel
nosocomiis vel brephotrophiis vel sacrosanctarum
ecclesiarum pauperibus vel denique quibuslibet piis
corporibus vel plane coUegiis non prohibitis, ii au-
tem, qui certo tempore inveniuntur, velint auro semel
pro eo actu accepto transigere, non liceat hoc fa-
cere neque, si factum sit, valeat, verum etiam amis-
sionem pecuniae qui haec redemit vel transegit pa-
10 tiatur. Alioquin eveniat necesse est, ut, qui
certo tempore in eo corpore sunt, pecuniis abundent,
qui vero postea accedunt , iis quae relicta sunt in
totum careant, neque ipsum annuorum nomen ne-
que perpetua defuncti memoria servetur, cuius gra-
tia hoc annuum reliquit, sed extinctis iis quae re-
1 1 licta sunt statim oblitteretur. Quare perpetuo
eos talibus dationibus obligafos manere iubemus, ut
1:t QLERICIS
33
I 3
axvQOv elvai y.al rov£ oreSrjTtOTS TiQoarrioofievovS rcHv
fvaywv o'Cx(ov aSeiav ^x^iv xivelv aai aTCairelv avra,
ovSe/uiae XQOVov TtaQayQa^rfi avrixeijuevrjs avrole Sta
rb xad"^ ^xaarov iroe rr^v roiavrrjv rixrea&ai ayo}-
12 yrjv. ^AXV vTiod'rjx.r]v elvai ra rov xaraXeixpav-
roe 71 Qay/uara roTs roiovrote TtQeafieiois, Sare aSeiav
i'xeiv i^ avrcov rcov TiQayfiariov ro ixai'6v rale eva-
yeat TZQa^eat neQtyivead^at ov fiovov ini roTe xara-
leketjufitvoie, aV^a xai ini xaQnoT? avrcov xai nQoa-
oSote xai naOTj voftifico inav^rjaef ;^^or/ag, xa&a
nQOeiQrjrat, ovoe role xare'xovai naQayQacprje aQfio^eiv
13 Svvafierrje, onoaov av rte aQt&firiaete xQOvov. IlXrjv
£1 firj fiera^v rov re rco avvaXico nQea^eico ^e^aQr}-
iievov rov re xara rove leQarixove xavorae xai rove
TjiiereQOve vofiove nQoearcoroe * rrje rotavrrje anatrrj-
aecoe yevoiro avfKpcovov fiovXofievov nQoaoSov avri
Tov avvaliov nQea^eiov So&rjt^ai naQa rovrov rov
^e^aQrjfievov ev&aXrj xai Srjfioaiote noXXole ovx vno-
xetfievr}v, alla xai nQoa&rjxrjv exovaav navrcoe fiev
ovx ilarrova rov reraQrov fieQOve rrje xad^aQae nQoa-
oSov, ineiroiye onoaov av fiera^v avrcav ini ro
!4 nleov So^etev. Ei fiev yctQ rt roiovro kyyoafov
yevrjrai avfKpcovov xai So&eirj tj rotavrrj nQoaoSoe
y.ai avaXr^cpd^eir] iyyqa(pote avv&rjxaie xai SiaXvaeat
Ktti rovTO ifiipavee ini nQa^eoJS vnofivrjfidrcov xara-
arairj, aQyelv rrjv dnairrjatv rov dvvaXiov Xrjydrov
xard rov ravrr} /Se^aQrjfievov ■9'eani^Ofiev, avrrp' Se
rijv nQoaoSov avri rov nQea^eiov xa&eardvai Strjve-
x(oe eie rovro dwoiQtafievriv xai exnoiela&at naQ ov-
Sevbe xad'^ olovSrjnore ixnot^aeojs axrma SvvaftevrjvK
15 OvSevhe Se rotovrov naQaxoXov&ovvroe vnoxeX-
ad^ai Strjvexaie xard ro ^'ftnQoa&ev naQ^ rjficov eiQr]-
fiavov rf] Soaet rcov dvvaXicov nQea^eicov rdie rotov-
xote ^e^aprjfievove^ d^eanil^oftev , diare ro ovoua xai
ri]v fivrjfirrv rov reXevrrjaavroe rov re dvvaXiov nQe-
a^eiov in avrcov rcov k^Qycov Sirjvexcos Siaaco^ead^at.
h. XV k. Nov. ConslantinopoU Lampadio et Oreste
cmss. [a. 53U]
46 (47) *'0 avros ^aaiXevs^IovXtavco indqxcp nQai-
rcoQicov. Tole ieQdls rjficov vofioiS oioue&a YQ^at xal
rovrov nQoad^eivat rov i| dQerrjS, aXX^ ovx ix XQO-
rcov rds evayeXs rjyefiovias naQe'xovra, diare ini rcov
evaycov ftoraarrjQicov ^ daxrjrrjQicov firj ndvrcoe re-
Xevrcovros rov rjyovfievov ^ rrjs r/yovfievrjs rov
ife^rjs ^ rr]v SevreQav yevead^ai {avviafiev ydq ry
cpvaet ovre ndvras ofioicos dyad^ovs ovre ndr^ras iv
iac^ notovar] xaxovs), dXX' ov dv o re dya&os ^ios
xai aefivos rQonos xai rj neQt rrjv daxrjatv avvrovia^
xai ro xotvov rcov X.otncov fiovaxcov nXrjQCOfia rj lo
nXeiarov avrdiv intrrjSetov nQOS rovro rofiiaete xai
rcov dyicov evayyeXicov nQOxetfievcov SXoiro , ini rr]v
1 rjyefiovlav xaXeXad^ai. ^Qare, ei fiev o nQcoroe
fierd rbv reXevrrjaavra ^^^kctos eir] xai fiovaxcov ao-
Xeiv d^tos, ixelvov rcov aXXcov nQOXQivea&ai' ei Si
o fier^ ixeXvov, ofioicos in* avrbv ^eQea&ai rrjv rov
2 rjyovftevov \prjcpov. Ei Si ovSeie rovrcov d^toe fai-
votro, rr]vixavra rbv ix ndvrcov intrrjSeiov, oiovSrj-
nore dv eirj fia&fiov, nQOxeiQt^ead^at rjyovfievov, ^iov
re bvra aefivov xai noXtreiae aefivrjs xai neQtaco^etv
rove ntarevd^evrae avrco Svvdfievov nQoarjxov ov
ndaav aQxrjv xai ndaav dv&Qconcov intaraaiav ovx
ix xQ^vcov ovSe ix xXrjQcov ovSe ix rvxrjQcov neQi-
ardaecov, dXX^ i^ iniXoy^e xai ix rov xaXXiovoe yCve-
a&at xai rrjv naQd ndvrcov fiaQrvQiav elvai rco rdy-
3 (U ptart rd^tv. FvcoQtfia Si ravra yivea&at rco
xard roncrv d^eofptXeardrco intaxoncp , coare atrbv
fiav&dvovra rbv intXexO^evra xai oQd^coe i'xBtv rovro
Soxiftd^ovra avft\pr](p6v re yivead^ai roXs intXe^afie-
rote xai nQodyetv avrbv ini rr]r rov r]yovfievov rd^tv.
4 Joxtfidt,etv Se SeX rrjv avrcov intXoyrjv rbr xard
xatQor narQidQxt]r xai rovs xard ronov d^eo^tXeard-
rovs intaxonovs, k'xovras xai avrovs ro xQifia rov
Seanbrov ■d'eov xai rrjr pteXXovaar XQiatv evXafiovfie-
vove, ei fir] xar* intXoyrjv, dXXd nQOS rt Ttdd^oe dno-
(iXexparree dvd^Qcontvov rrjv nQO^oXrjr notrjaorrat
ixbvrcov avrcbv xai iv rovrcp rcp ^icp xai iv rcp pteX-
Xovri rvv ix rov d^eov notrrjv, ola rrjs avrcov dpie'
Xeiae noXXaXs ywxaXs dfiaQrrjftdrcov curiae naQe.xofte'vr]6,
(l) nQoearSras Coll. lihri boni (2) Svrafievov Coll
extat in Coll. (5) verbum finitum desideratur
lihri honi (3) ^e§aQr]pieroie Coll. libri boni (4) c. 4«
etsi alienatio facta dt, et haec irrita stt et pro tem-
pore antistitihus venerabilium domorum liceat agere
easque exigere neque ulla temporalis praesci-iptio
eis ohstet, cum tatis actio unoquoque anno nasca-
12 tur. Hypothecae autem pro eiusmodi legatis
defuncti res suhiectae sint, ut ex his rebus piis acti-
bus satis fieri liceat non tantum pro iis quae re-
licta sunt, sed etiam pro fructihus et reditihus eo-
rum omnique legitimo augmento: nec temporalis
vraescriptio , secundum quod dictum est, detentori-
hus competere potest , guantimcumque temjpus quis
13 numeret. Praeterquam si inter eum cut annuum
legatum impositum est eumque qui secundum sacra-
tissimos canones nostrasque leges tali exactioni
praepositus est pactum factum sit, ut pro annuo
legato detur reditus uher nec multis onerihus puhli-
cis gravatus, qui et accessionem haheat non mino-
rem omnino quarta meri reditus parte, vel si quid
14 amplius inter eos convenerit. Nam si tale pac-
tum in scriptis fit et ialis reditus traditus ac pacti
transactiomsque instrumento comprehensus idque
gestorum confectione palam factum est, annui le-
gati exactionem contra eum qui eo oneratus est
cessare iuhemus, ipsum autem reditum in legati lo-
cum succedere perpetuo ad id destinatum neque a
quoquam ulla ahenandi ratione alienari posse.
15 Sin autem nihil tale suhsequitur, perpetuo se-
cundum quod supra a nohis aictum est annuorum
legatorum dationi eos, qui talihus onerati sunt, oh-
noxios esse decernimus, ut nomen et memoria de-
functi annuique legati in ipsis operihus perpetuo
conservetur.
4d Idem A. luliano pp. Sacris legihus nostris
et hanc addendam esse nohis visum est, quae ex
II.
virtute, non ex temporis ordine pias praefecturas
concedit, ut in venerahilihus monasteriis vel ascete-
riis nequaquam defuncto ahhate vel ahhatissa se-
quens vel secunda succedant (conscii enim sumus
naturam neque omnes pariter honos ne^ue omnes ae-
qualiter malos facere) sed quem et vtta integra et
honesti mores et adsidua devotio [commendentj et
totum reliquorum monachorum corpus vel maior
eorum pars ad hoc idoneum putaverit et propositis
sanctis evangeliis elegerit, eum ad praefecturam
1 vocan. Si ergo proximus a defuncto idoneus
et dignus est, pd monachos regat, ille reliquis prae-
feratur, si qui eum sequitur, similiter in eum prae-
2 fecturae suffragium dirigatur. Si vero nemo
eoru7n dignus videtur, tum qui ex cunctis idoneus
erit, cuiuscumgue gradus sit, antistes creetur, cuius
videlicet et vita honesta sit et honestus status qui-
que sihi commissos servare possit: nam convenit
omnem principatum omnemque hominum guherna-
tionem non ex tempore vel sorte vel fortuiHs mo-
mentis, sed ex electtone praestantiaque prodire om-
niumque testimonium corpori ordinem constituere.
3 Ea autem communicentur cum religiosissimo
episcopo, ut cum de electo certior factus sit eam-
que rem recte se hahere arhitretur, eligentihus ad-
4 sentiatur eumque in locum ahhatis inducat. Quo-
rum eleciio examinanda est pro tempore patriarchae
et religiosissimis locorum episcopis, qui et ipsi sub
iudicio domini dei sunt et futuram condemnationem
verentur, num minus per electionem quam ad hu-
manam quandam affectionem respidentes suffragium
tulerint: ipsis etenim tam in hac vita quam in fu-
tura poena ex deo aderit, cum eorum nealegentia
5 multis animis peccandi causa fuerit. Quae om-
5
I 3
34
m Episcopis
5 (2) TovTiOP navxuiv xai dnl Tuiv avla^eiJiaivop
vvvatxcov tj naQ&ivcov rcSv rjyovfievcDV evaycov aaxrj'
6 (3) ir^Qicov rjxoi /uovaaTrj^icor x()arovvrcor. Trji
XomrjS ie^arixTJe rcc^ecos anaarjs rfji rov d^eov kec-
rovoyiae xara rove eavrrje ^a&juove n^oiovarje xai
ovSev ix rov na^ovroe rjfxcHv xaivi^ofievr^e vofiov.
D. XV k. Dec. Coiistaiitinopoli Lampadio et Oreste
conss. , , . , [«.530]
47 (48) * O avrbs fiaaiXeve ^lcoavvrj dna^x^P n^ac'
rcoQicov. Oeani^ofiev firjSava eie incaxonrjv nQox^cQi'
^ea&at, nXriv ei fir} ra re alXa xQV^^^^^S xai ayad^bs
e'ir] xa.i fxrrie yvvaixi avvoixoirj firjve naiStov elrj na^
rr}Q, alX avri iiev yvvaixbs nqooxaQreQoir] rfj ayico-
rctrjj ixxXr^aiq, avri 8e naiScop dnavra rbv XQiariavi-
xbv xai OQd^oSo^ov e^oc Xaov, yivcoaxcov ovxcos i^
aQ/rje ra neQi rrjs SiaSoxrjS rcov d'eo<fi}.eardro}v ini-
axoncov rjfias Siarvncbaai"^ xai fierd ravrrjs rrjs iv-
voiai nQoeXd^elv rbv vbfiov, xai rovS naQa ravrd ri
nQarrovxae rj nQd^arras dndarje imaxonrje dva^iove
1 elvai, 01 vaQ fierd ravrtjv rjfidiv rrjv Scdra^iv
noirjaai rivae eniaxbnovs naQa rrjv ravrrjs Svvafiiv ^
yevea&ai %)'aQQrjaarTee ovre iv iniaxbnois eaovrai ovre
fievovaiv ini rcbv leoujv, dXV i^eXa&evres avrcov ere-
Qois Scbaovai x^Q^^ x^^Qoroviae dxQt^ove re xai rco
d^ec} Scd ndvrcov dQeaxovarjs, D. IIII k. Aug. Con-
stantinopolipost coiis. Lampadii et Orestis. [a. 531]
48 (49) Idem A. lohanni pp. Si quis ad decli-
nandam legem Falcidiam, cum desiderat totam suam
substantiam pro redemptione captivorum relinquere,
eos ipsos captivos scripserit heredes, ne videatur
quasi incertis personis heredibus institutis iudicium
suum oppugnandum reliquisse, sancimus huius talem
institutionem pietatis intuitu valere et non esse re-
1 spuendam. Sed et si pauperes quidam scr.ipserit
heredes et non inveniatur certum ptochium vel cer-
tae ecciesiae pauperes, de quibus testator cogitave-
rit, sed sic incerto vocabulo pauperes fuerint here-
des instituti, simili modo et huiusmodi institutionem
2 valere decernimus. Et si quidem captivos scrip-
serit heredes, civitatis, in qua testator larem fovere
ac degere noscitur, episcopus et oeconomus^ here-
ditatem suscipiant et omnimodo in redemptione cap-
tivorum procedat hereditas sive per annuos reditus
sive per venditionem mobilium seu se moventium
rerum: nullo penitus ex hoc lucro vel oeconomo vel
episcopo vel sacrosanctae ecclesiae relinquendo. si
euim propter hoc a speciali herede recessura est, ut
non Falcidiae ratio inducatur, quomodo ferendum
est hoc, quod in sacro venit, per Falcidiam vel aliam
3 occasionem minui? Ubi autem indiscrete paupe-
res scripti sunt heredes, ibi xenonem eius civitatis
omnimodo hereditatem nancisci et per xenodochum in
aegrotantes fieri patrimonii distributionem, secundum
quod in captivis'* constituimus : vel per redituum
annalium erogationem vel per venditionem rerum
mobilium vel se moventium, ut ex his res immobiles
comparentur et annuus victus aegrotantibus accedat.
quis enim pauperior est hominibus, qui et inopia
tenti suut et in xenonem repositi et suis corporibus
laborantes necessarium victum sibi non possunt ad-
4 ferre? Licentia omnimodo danda et in priore et
in secunda specie et actionem movere et dehita exi-
gere, ut in captivos vel in aegrotantes consumantur.
si eiiira heredum eis et ius et nomeu dedimus, sine
Falcidiae tameu legis emolumento, necesse est eos
5 et debita exigere et creditoribus respondere. Sin
autem ampliores in civitate xenones vel ptochia
sint, ne incerta videatur pecuniarum datio, tunc ei
xenoui vel ptochio, qui pauperior esse dignoscitur,
easdera res vel pecunias adsignari: hoc videhcet
discutiendo a viro reverentissimo locorum antistite
G et sub eo constitutis clericis. Sin autem nuUus
xenon in civitate inveniatur, tunc secundum de cap-
tivis sanctionem pro tempore oeconomus sacrosanc-
tae ecclesiae vel episcopus hereditatem accipiat et
sine Falcidiae ratione pauperibus, qui in civitate
sunt vel penitus mendicantes vel alia sustentatione
7 egentes, eaedem pecuuiae distribuantur. Haec
tamen omnia locum habere sancimus, quando uon
certi xenonis vel certi ptochii vel certae ecclesiae
nominatio a testatore subsecuta est, sed incertus
est eius sensus. sin autem in personam certam vel
in certam venerabilem domum respexit, ei tantum-
modo hereditatem vel legatum competere sancimus,
8 nuUa Falcidia nec in hac parte intercedente. In
omnibus autem huiusmodi casibus caelestes iracun-
dias sacrosanctarum rerura administratores expec-
tent, si qualecumque lucrum ex huiusmodi guberna-
tionibus sibi adquisierint vel si hoc committi ab alio
senserint et non gravissima poena et interminatione
quod perperam factum est studeaut corrigere. D. i
k. Sept. Constantinopoli post co7isulatum Lampa
dii et Orestis vv. cc^ [a. 531]
49 (50) ^ldem A. lohanni pp. Cum lege Leo-
uiana' viris reverentissimis episcopis et presbyteris
et diaconis peculium habere quasi castrense conces-
sum est, eo addito, ut in ipso testari possint, dubi-
tabatur, si huiusmodi testamenta debent de inofficiosi
querella expugnari, cum de omnibus personis, quae
huiusmodi peculia meruerunt, eadem fuerat quaestio
1 exorta. Sancimus itaque viris reverentissimis
episcopis et presbyteris et diaconis, qui tale pecu-
lium (id est quasi castrense*) possident, super his
tantummodo rebus, quae quasi castrensis peculii
sunt, non solum ultima condere secundum leges ta-
men elogia licere, quod ex Leoniana constitutione
descendit, sed etiam eorum ultimas voluntates, super
his tantummodo habitas, de inofficiosi querellae mi-
nirae subiacere. D. k, Sept. Consiantinopoli post
cons. Lampadii et Orestae. {a. 531]
50 (51) ^ldem A. lohanni pp. Si quis in conscri-
bendo instrumento sese confessus fuerit non usurum
fori praescriptione propter sacerdotii praerogativam,
sancimus non licere ei adversus sua pacta venire et
contrahentes decipere, cum regula est iuris antiqui
omnes licentiam habere his quae pro se introducta
1 sunt renuntiare. Quam generalem legem in om-
nibus casibus obtinere sancimus, qui uecdum per
iudicialem sententiam vel amicalem conventionem
sopiti sunt. D. k. Sept. ConstantinopoU post cons.
Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
51 (52) Idem A. lohanni pp. Generaliter sanci-
mus omnes viros reverentissimos episcopos nec non
presbyteros seu diaconos et subdiaconos et praeci-
(1) c. 47 extat in Coll. (2) c. 41 § 2 h. t. (3) sic J/*
cum Graecis, iconomi CRM'^ (4) captivos libri (5) tra-
ditur consulatus anni 530 (6) iunge 1, 5, 22. 3, 28, 37.
6, 22, 12 (7) c. 33 h. t. (s) id est quasi castrense
del. Rummel. (9) pr. =« 2, 3, 29
nia valeant etiam in devotissimis mulieribus et vir-
ginibus quae piis ascetriis vel monasteriis jpraepo-
6 nuntur. Reliqui vero sacri ordines dei mimstroruyn
secundum gradus suos promoveantur neque quicquam
in iis praesenti lege nostra innovatur.
47 Idem A. lohanni pp. Sancitnus , ut nemo
episcopus ordinetur, nisi qui et alias idoneus ac
bonus sit nec/ue uxori cohabitet neque liberorum
pater sit, sea pro uxore ampleciatur sacrosanctam
tcclesiam, liberorum autem toco totum Christianum
orthodoxumque populum habeat, scie?is ita ab ini'
tio de successione religiosissimorum episcoporum nos
constituisse eoque cotisilio legem emissam esse , et
qui ea praetermittant vel praetermiserint omni epis-
1 copatu indignos esse. Qui etetiim post hatic con-
stitutionem nostram cotitra eius vim aliquos epis-
copos creare vel fieri conabuntur , neque episcopi
erunt neque in sacris matiebunt, sed its eiecti altis
locum facient ordinatione diligetiti et deo per
omnia grata substituendis.
ET CLERICIS
35
I 3
piie rnonachos, licet non sint clerici, immunitatem
ipso iure omnes habere tutelae sive testamentariae
sive legitimae sive dativae: et non solum tutelae
esse eos expertes, sed etiam curae, non solum pu-
pillorum et adultorum, sed et furiosi et muti et
surdi et aliarum personarum, quibus tutores vel cu-
1 ratores a veteribus legibus dantur. Eos tamen
clericos et monachos huiusmodi habere beneficiura
sancimus, qui ad sacrosanctas ecclesias vel monaste-
ria permanent, non devagantes neque circa divina
raiuisteria ' desides, cum propter hoc ipsura beneti-
cium eis indulgemus, ut aliis omnibus derelictis dei
2 omnipotentis inhaereant ministeriis. £t hoc non
solum iu vetere Eoraa vel in hac regia civitate, sed
in omni terra, ubicumque Christianorura nomen co-
litur, obtinere sanciraus. I). k. Nov. post cons. Lam-
padii et Orestis vv. cc. [a. 531]
52 (53) '^ avrbs ^affilevs ^lcoavvri iTta^xf^ Ttpai-
rwQioJv. 0£ff7t{'^Ofisv fiTjSeva TtavrsXcos firjrs ^ovAev-
rriv fiirjrs ra^e.corrjv icriffxoTtov ^ nQSff^vrsQOv rov
XoiTtov yivsff&ai, ovSav icpaTtrofiavov rovSs rov vofiov
tcbv roiavrr]S leocoffvrrjs TtQore^ov rj^icojtiercov , rov
XoiTtov 8s firjSeva TtarreXcos ix rrjs eiQrjuevrjs ovra
rvxjjs eis ras Qrj&eiffas ieoareias ava^aiveiv , xat fia-
Xiffra et xal rjSr] ?.sirovoyT]ffas ij rols ra^ecorixoTs vTtrj-
1 qerrjffas ervxsi' iTtirayuaffi. Tov yaq ivre&^ati-
fievov eiffTtQa^effi fftpoSpals xal roTs Sia rovro cos ei-
,cds i^tiffvfijSaiiwffii' aitaprrj/uaaiv ovx av eirj Sixaior
iori usv elrai ra^ecorrjv rj ^ovXevrrjv xal TtQarrsiv
ra Ttavrcov Ttixoorara, sv&vs Se le^e^a xeiporovsTffd^ai
TCE^l ^iXav&QConias re xat axrr]/uoavVT]S vovd^erovvra
xat v^rjycrvftevov'^ Soyjuara' nXrjv ei fir] ix vrjnias rjXt-
xias xai ovTtco rrjv k'(pr]^ov ix/Saffrjs irvxe roTs evXafie-
ffrdroiS fiovaxoTs iyxaraXeXsyfisvos xat Stafieivas int
rovrov rov axvf^^^^os ' rrjvixavra yao itpitftev avrcp xat
nqsff^vrsQco yeveff&ai xat eis iniffxonrjv iXd^eTv, npo-
SrjXov 6v, tas, rjvixa roiovrov ri yivjjrai xat a^ios rTJs
ieQarsias ^avfj *, rrjvixavra aSsiav i^et, fieveiv int rrjs
isQCOffvvrjs xat rov XsirovQysTv anrjXXdxd^ai, rrjv rsraQ-
rrjv ftsvroi ftoTQav rrjs avrov nsQiovffias dndcrjs naQs-
Xcov ^ roTs ^ovXsvraTs xat rcp Srjfioffico xard rov i'vay-
Xos ini roTs reraQrrjftoQiois rs&srrn nnQ Tjttcov votiov^,
^ ftovcp r^ STjftocfiep , siye ra^soyrixrjs rvxijs irvyxa-
2 vev fov. Ei Si xai iv roTs evXafieardrois aQXi-
ftavSQiraiS rax&sir] xai Siafisiveiev'' iv avroTs, xai
ovrcos ainco SiSotiev rrjv rijs rvxrjs ariXetav, rr;v re-
rdQrrjv xdvrav&a fioTQav rrjs avrov neQiovaias, xa-
d-dneQ einorres e^&r]ftev, naQexoftivco' aXXoJS Si ovre
ixeivcp x^^QoroveTffd^ai ffvyxojQovfisv ovre rco x^^^Qoro-
3 vovvri roiovror ri nQdrrsiv itpisftsv. Pivcoffxov-
ffr]S rr]S ffrjs vnsQoxrjS, cos ravra naQacpvXaxriov anaffi
roTs d'EOwiXeffrdrois iniffxonois notvrjv vwoQcoftivois
j nsoi avrrjv rijv leQOiffvvrjv, eXri roiovro nQd^aiev, nQos
; ro firjSe rov x^tQorovovfievov rrjs icQcoffvvrjs dnoXav-
sir, xdv si nQorsQOv oiovSrjnore ^ad^fibv IsQarsias
insTxsv, aXX^ iv iSicorais rerdxS^ai xni rds XeirovQ-
4 yias ixreXeTv, als vnixeiro nQorsoov. 'AneQ anavra
xQareTv eis rbv iipe^rjs ^ov)J)fted^a xQoror , insiSr]
roiwv^ nQcorov vf rjftcov i^evQTjrai, ov nQOffanro-
ftivov navrsXcos rovSs rov vofiov, xad^dnsQ stnovrss
Ecpd^rjftsv, rcbr ana^ rotavrrjs IsQcoavvrjs d^icod^irrcov,
dXX i^ovaiav ixovrcov avrcbv Si' vnoxaraardrcov
XsirovQyeTv xard rrjv OeoSoaiov xai OvaXevrivtavov
rcbv^ rr]s evasfiovs Xrj^scos Sidra^ir ^ rrjv nQos Ocoudv
5 dvriyeyQafifiivrjv '^. i7(>os rovrois xnxsTvo Sixaiov
slvai xai xQareTv xat noXirEvsad^ai d^sffniZ.ousv, onsQ
re&EV i^ dQxrjs xai noXirevffdftevov ovx Xfffisv oncos
naoconrai. fiefivrjfie&n ynQ 'yiQxnSiov xai 'Ovcooiov
rcbv rr]S evffe^ovs Xrj^ecos irrvxorres Siard^si '' ^ov-
?j)fiivr] rovs xXtjqixovs, eXnsQ dueXrjffavre? rvxoisv rrjs
savrcbv rd^scos xai sts oiavSTjnore i'vonXor ffrQareiav na-
QnyysiXniev rj xai xa&r^QTjuivoi na^d rcbv d'eo(piXsffrd-
rcov iniffxoncov ffrQareveff&ai roXfirjffaiev , ixSdXXe-
ffd^ai uev avrovs rrjs ffrQareias rjs srvxov, naQaSiSoad^ai
Ss raTs rcbv noXscov ^ovXaTs, vnovQyrjaovra? rb Xoinbv
rcb Srjftoaio), ineiSr] xai rfj rov Seanorov &eov XarQeiq
xarn rbv rrjs arQareias rQonov ervxov dnetnovres.
6 '^yineQ xQareTv ix rovSe rjficbv -d^eaniKofiev rov vb-
ptov, xeXevovre? avrovs evd^vs xat naQnxQrjfta rrjs nb-
Xecos ixeirrjs, i^ r]S eiai, yivsad^at fiovXsvrds, si pir]
aijpoSQa svnoQinv i'xot /SovXsvrcbv rj nbXis, insiroiys
rr]S yeirovos rj xai noQQcorsQco ftixQt ftins inaQxias
sriQas, i^vd^a ftdXtara fiovXsvrcbv xad^iarrjxsv dnoQia,
7 Ei Ss dcpavsTs., cbs eixbs, yivoivro, dSetav SiSofisv
1) mysteria Itbri boni contra Graecos (2) c. 52 extat
m ColL, pr. — § 4, 13. 14 in Nomoc. (3) vov&e-
Tovvra xai vtprjyovftevov CoU.^rofio&srovvra (om. xai
vcprjyovftevov) Nomoc. (4) cpaveirj lihri (h) rj ins.
52 Idem A. lohanni pp. Sancimus , ni nuUus
omnino curialis vel cohortalis iii posierum epis-
copus vel j)resbyter fiat: qui antea tali saceraotio
digni habitt suni , hac lege non tanguniur, posthac
autem nemo omnino qui memoratae condicionis est
adpraedicta sacerdotia accedat, praesertim si iam mi-
nistravit vel forte cohortalinis iussionihus oboedivit.
1 Neque enim iustum esset eum, qui violentis ex-
actionibus et peccatis quae his viaelicet admiscen-
tur, innutritus est, viodo cohortatem vel curiaiem esse
et omnium acerbissima facere, mox sacerdotem creari
humanitatis et innocenliae praecepta docentem ac
snadentem: nisi forte ab infantia necdum pubertatem
egressus inter monachos receptus sit et tn eo statu
permanserit: tunc enim ei permittimus, ut et pres-
byter fiat et ad episcopatum perveniat : qui videlicet,
quoad id fiet et clericatu dignum se praestabit, i?i
sacerdotio perseverare poterit et a muneribus vaca-
bit, ut tamen quartam substantiae partem curiae et
fisco offerat secundum constitutionem, quam nuper
de auarta dedimus, vel fisco solo, si forte cohorta-
2 tis condicionis fuerit. Quod si et tnter devotissi-
mos archimandritas recipitur et inter eos remanet.
etiam sic sortis vacationem ei praesiamus, dummodo
et ipse quartnm substantiae suae partem secundum
quod diximus offerat: aliter enim neque illum ar-
dinari neque ordinantem ta'e quid facere permitti-
3 mns. Quae exccllcntia tna scicit ab omnibvs
Nomoc. (6) 10,35,4? (7) Siapsivrj Coll, Siafieivoi
Nomoc. (8) rb vvv Bercher (9) Stard^ecov Coll.
libri boni (10) c 21 It. t. (ll) Th. 1(), 2, 39
religiosissimis eptscopis observanda esse poenam
circa sacerdotium ipsum expectaturis, si qiiid tale
faciant, ordinatum praeterea neque sacerdotio frui,
tametsi antea quemlibet clericatus gradum tenuerit,
sed inter laicos numerari et munera subire, quibus
4 antea subiacebat. Quae omnia in futurum tem-
pus valere volumus, quia nunc primum a nobis in-
venta sunt, neque omnino haec lex, ut diximus, eos
tangat, qui semel sacerdotium meruerunt, sed liceat
eis jjer substitutos munera subire secundum Theo-
dosii et Valentiniani divae memoriae constitutionem
B ad TJiomam rescriptam. Praeter-ea et illud ius-
tum esse et obtinere et in usu esse iubemus, quod
ab initio positum et observatum iam nescimus quan-
tum neglegitur. meminimus enim incidisse in Arca-
dii et nonorii divae memoriae co?istitutionem, quae
clericos, si ordi?\em suum deserant et ad quam-
libet armatam militiam nomina de?it vel etiam de-
positi a religiosissimis episcopis milita?'e ausi sint,
militia quam nacti stint exui vult et civitatum cu-
riis tradi, ut deinceps rei publicae ministerium fa-
ciant, cum se domini dei servitio per militiae ge-
6 nus abdicaverint Quae valere ex hac nostra
lege sancimus iube?ites eos continuo ac statim illrus
civitatis ex qua oriundi sunt c?iriales fieri, nisi ea
civitas curialibus valde abundet, quo casu viciriae
vel etiam remotiori usque in proocimam provinciam
addicantur , itbi potissimum curialium penurta est
5*
I 3
36
DE EPISC0PI8
tols ^ovXavxals ev&vs int^aivsiv xwv n^offijxovrotv
avrdls nqayfiarojv xal ravra xarexeiv xai ro ixavbv
8 iavroXs xara rov vofwv ivrsv&ev Ttoteiv. Tavra
fiiv ovv inl rols evXa^eardrois xXriQtxoXs olovS^norB
^a&fiov xQareXv eis rb Strjvexis d'eani^Ofiev xai ini
roXs rjSri nenXrjfifteXrjxSai x^cireXv rbv vofiov /SovXo'
9 fievot, Stori xai nQoreqov rjv. ^EnetSrj Si xai rtva
Stdra^tv^ evQOfiev neqi fiovaxmv StaXeyofievrjv xai
^ovXoftivrjv avrovS ftr} xaraXiftndvstv rd otxeXa fiova^
arrjota ftrjSi d'OQv^eXv rds noXetS, rjv xai n^os rtva
vsvofiod^erija&ai xatqov rives vnonrevovat, SeXv c^i^&rj-
usv dcpoQfjtrjv ivrevd^ev Xa^ovres reXetoreQov rs xai
eis rbv anavra xQovov xai rovro inavoQ&coaat' ojars
uT]Sevi rov Xotnov rojv evXaSeardroJv fiovaxoiv dSetav
elvat rov^ rotovro ri nqarretv xai xaraXtfindvetv
(liv rb fiovaxtxbv axvf^a, neQt^dXXsa&at Si rrjv oiav-
ovv arQareiav rj ^(bvrjv ^ d^iav ^ rbv iv Stxaarr]-
Qiote fieraStcbxetv ^iov xai rrjs rov d^eov d^eQansias
ras dv&QOJnivas daxoXias dv&atQeXa&ai rj ytvcbaxetv,
10 '^s xai rotovrb ri nQarrojv intSo&i^asrat r^
^ovXfj rrjs nbXeoJS ixsivrjs, i^ rjs iariv, rj irsQas, xa&d
nQOxeQov etnbvrss if&rjfisv , si ftev xQVH^^^^oiv svno-
Qoirj, xai ;^^/4aT<xas vnoarrjabusvos XetrovQyias, inei-
rotye^' rde eis acbfia fSQovaas' xdvrav&a ddsias ovaviS
rats ^ovXaXs, xa&dneQ sinovrss eqj&rjfisv, st dcpaveis
yevotvro , intXafifidvsad^ai rav nQayfidroJV xai rb
\ l ixavbv iavraXs xard rbv vbfiov notsXv. ^Ev dnaat
$i roXs d'efiaatv , i(p^ wv Xafifidveiv dnb rc5v roiov-
rarv atrtmv rd ^ovXevrrjQid rt nQoardrrofiev, fiovXb-
fie&a rrjv fiev rjfiiaetav rovrcov ftdiQav rovs ^ovXev-
rds xofii^ea&at ftrj iv ^f^vctft?, dXX' iv dxtvrjrc^ xrfj-
aat rj ovarj ^ ^vovftevrj xard rbv efinQoad^sv q>otTrj-
aavra nao rjfxcbv vbfiov, rrjv Si rjfiiasiav rfj ysvtxfj
rqane^^rj rrjs arjs vneQOx^s eia<pe'Qsa&at, ojars xai rbv
aov &Qbvov nQOvosXv dyQvnvcos firjSev rotovro StaXa-
d'siv, dXX' dfia rcp yivea&ai rt rrjv nQoarjxovaav
vniQ rovrov noteXa&ai d'BQaneiav, nXrjv ei firj vvv
yovv ixbvrss oi rotovroi dnb&otvro fiiv rrjv aroa-
reiav ^ dnXcbs onsQ Sxovai axtjfia, ets^ Si rbv fio-
vaxtxbv av&ts dxqi^cbs re xai dXrj&as inaveX&otst
fiiov xai roXs evXafieardrois xXrjqtxoXs iyyQa<prjvat
anevaatev. et ydq rovro nQd^atev eiaoj ivtavrov
ivbs, a<p ovneQ o naQOJV &eXos rjftojv yiyove vbftos,
dfieftev avroXs rrjv noivrjv, dQxeXv avroXs rbv ix rvs
12 daxrjaeojs rjyovfievoi aoj(pQOvtafibv» Tavra oi
XQarsXv eis rbv icpe^rjs fiovXbfie&a xQovov, ovSi ixei-
vovs k%oj rrjs etQrjfievrjs xaraXifindvovrss notvrjs, oaot
dnb rrjs rjficov fiaatXeiccs xairot fiovaxoi xa&earojres
rotovrb rt nenQdxaat. rb yaQ SfinQoa&ev dfia ftev
Std cptXav&QOjniav , dfia Si rbv XQOVov iQv&QicovreS
dcpisfisv , inei ptrjSi aacpcbs vsvofio&errjfievov SfinQO-
13 (2) a&ev rjv. "Ert rovro d'eani^Ofiev, eXre narrjQ
Bire firjrrjQ sXra krsQbs rts i^ dnaiSias dnoxardaraatv
ij vnoxaraaraaiv snaydyoi rtaiv sirs aQQeatv eXrs
d^rjXeiats, oi Si nqbs ydfiov iX&eXv Sid rov rrjs daxrj-
aeojs ovx SXoivro robnov, neQtaiQeXa&ai rds rotavras
dnoxaraardaets ^ vnoxaraaraaets xai k'xstv avrovs
i^ovaiav eis ov^ ^ovXovrat rqbnov, evae^rj fievrot,
rd ivrev&ev afieqovv xai rj Sanavdv neqtbvras ^
xaraXifindveiv reXsvrcavras' coaneQ et xai vnb aiQB-
aiv naiSonotias avroXs ri xaraXeif&eirj, SeX xai rovro
avrb sxeiv avrovs naiSonotsXv ovx dvayxa^Oftevovs.
14 Trjv avrrjv Si vofio&eaiav xai ini yvvat^i naq-
d'svsvovaatS xai ini rois yafisXv oXcos xexcoXvfievotS
evXa^eardrois xXrjoixoXs insxreirofiev xal dvari&efiev
xai ravrrjv rrjv x^Q*-'^ d'ecb rcbv rjftsreQCOV xQovojv
15 (3) d^iav. "Eri d'eani^ofiev, eirs dvrjQ ini fiovrjqrj
^iov iX&eXv ^ovXrj&eirj eCrs yvvrj rbv dvS^a xaraXi-
novaa nQos daxr^atv ^X&ot , av rovro avroXs ^rjfiias
naQsxsiv nQ6(paatv , dXXd rd fiiv oixsXa ndvrcos Xaft-
pdvstv, coars ri} yvvatxi rijv nqoXxa slvat Xa^sXv rrjv
avrrjs xai rrjv nqb ydfiov SojQedv rcp awoixrjaavxt,
rb Si ix rovrov xbqSos ftrj xarci rrjv ix QenovSiov
Sta^sv^tv ixSixsXv rj fisvsiv naqd rco firj dnora^a-
ftevcQ, dXXd xard rb ix d^avdrov avficpojvov, ola So-
xovvros rov dcptarausvov rcp rrjs usrd rcbv dXXojv^
(1) c. 29 h. t. (2) rov om. vel rb ponunt Coll. libri honi (2«) ei Si firjye Bodleianus 3399 {== Coll) (3) ei
Coll. (4) olov Nomoc. (5) fisr' dXXrjXcov scr.
7 Quod si vtdelicet latitant, licenUam damus cu-
rialihus confestim res quae eis competunt ingredi
eaque tenere et satis swi inde secundum legem fa-
8 cere. Haec igitur in devotissimis clerias cuius-
cumque gradus in perpetuum obtinere iubemus, quin
etiam in his valei-e volumus qui iam offenderunt,
9 quoniam antiqua sunt. Uum autem quandam
constitutionem invenerimus, quae de monacnis agens
eos monasteria relinquere et in urbibus vagan ve-
tat, quam tamen nonnulli ad certum tempus datam
esse suspicantur, inde occasionem sumentes perfec-
tius hoc et in omne tempus reformandum creaidi-
mus. nulli igitur devotissimorum monachorum in
futurum liceat tale quid facere et monachicum ha-
oitum relinquere, inauere autem qualemqualem mi
litiam vel cingulum yel dignitatem vei in iudiciis
versari et dei ministerio humanas occupationes prae-
10 ferre vel cognoscere. Qui tale quid faciet, tra-
detur curiae eius civitatis, ex qua oriundus est, vel
alius secundum guod supra dtximus, ut si quidem
locuples est, etiam pecuniaria munera sustineat,
praeterea corporalia: ut et in hoc casu liceat curiis
secundum quod supra diocimus, si latent, res ag-
11 gredi et sibi secundum leaem satisfacere. in
omnwus autem casibus, in quious ex eiusmodi cau-
sis curias capere quid iubemus, dimidiam eius par-
tem curiales non m auro accipere volumus, sed in
rebus soli, sive eae subsunt sive comparandae sunt
secundum legem antea a nobis proposilam, alteram
dimidiam communi excellentiae tuae mensae inferre,
ut et sedes tua diligenter provideat, ne quid eius-
modi lateat, sed simulac fiat, competentem mede-
lam ei adhibeat, nisi iam ipsi sponie militiam vel
quem alium tenent statum retiquerint et ad monachi-
cam vitam rurstts strenue ac vere reversi fuerinl
et impigre id egerint, ut devotissimis clericis ad-
scriberentur. quod si intra anni spatium feccrint,
ex quo praesens lex nostra lata est, poenam eis
remittimus, sufficere iis emendationem rati, quam
12 ex vitae suae ratione habent. Haec autem in
futurum tempus obtinere volumus neque illos poena
supra dicta eximentes, qui inde a nostro princi-
patu monachi constituti tale quid fecerunt. anterius
enim tempus tam humanitatis gratia quam temporis
ratione erubescentes absolvimus, quoniam antea non
13 perspicue constitutum erat. Praeterea et hoc con-
stitutmus, ut sive pater sive mater sive quis alius in
defectum liberorum viris quibusdam vel mulieribus
restitutionem vel substitutionem iniunxerit, ii autem
ob vitam religiosam matrimonium contrahere nolue-
rint, tales restitutiones vel substitutiones rescindan-
tur liceatque iis quemadmodum voluerint, pie ta-
men, quae inde iis obveniunt consecrare et vel dum
vivunt erogare vel post mortem de iis disponere:
sicut etiam si sub condicione liberorum procrean-
dorum iis quid relictum fuerit, et hoc eos habere
oportet, liberorum procreatione minime iis incum-
U bente. Eandem legem extendimus etiam i?i mu-
lieres virginitatem professas et devotissimos cleri-
cos quihus matrimoniis omnino interdictum est et
deo tianc gratiam nostris temporibus dignam refe-
15 rimus. Piaeterea sancimus, sive vir solitariam
vitam eligere velit sive mulier viro re/icto ad exer-
citationem monachicam venerit, ne hoc ipsis yoe-
nae causa sit, sed propria omnimodo reciptant,
ut mulieri dotem suam, coniugi ante nuptias dona-
tionem recipere liceat, lucrum autem ex his non
quasi repuaium intercesserit vindicetur vel remaneat
apud eum qui non renuntiaverit, sed ex pacto quod
in mortis casum initum est, quasi is qui a conviclu
TE CLERICIS
37
I 3
Siairrjs avaxcoQeiv xoyt inl rtp tfvvotxeaiq) red^vavat,
§ia TO tca avvotHTjffavri TtavrsXois ax^rjarov slvai'
xai orteQ av tj rav TtQOtxwoJV avfifioXaiwv Sei^siev
Svvafiis ix roijv ano rsXevrt;^ avf.if(6vcov ofsiXofisvov,
rovro avro xbv Xa^ovra^ lov Xomov Tcapaxcogsli' tco
rrjv aaxrjaiv sXofisvco • coars fisvrot * fir] d^a^QsXv i7]V
yvvaixa TtQiv sviavrov SisX&slv sis irsQOV iBslv
avvoixsaiov dia rrjv rrjs yov^s d§r]Xiav' aXX' ei' ri
fliXXot yivsad^at roiovro, rrjvixavra arsXXsa&ai §iai-
aiov xara rovro Srj ro xaXovfisvov bona gratia naQo.
rov firj rrjv aaxrjaiv iXoiisvov Ttqoaatnov , ovrcos rs
Ttoarrsiv a ^ovXsrai , rcbv xsqScov xara rov aixnoo-
a&sv sipTjfcsvov rQOTtov nqoayivofiiviov avrco' drjXaSri
rov xsQOaivofiivov ix rrjs roiavrrs airias ix rQonov
Ttavros , si xai ini rcov nQoriocov yducov rj rj yvvrj
ij 6 dvrjQ fcsivoLSV, rols xoiroU naial rols ix rovrov
rov ya/iov ysvofiivois , s'i riva sirj , cpvXarrofiivov.
D. F k. Dec. Constantinopoli post cons. Lampadii
et Orestis. [a. 531]
53 (54) ^ldem A. Hermogeni magistro ofjiciorum.
Raptores virginum vel viduarum vel diaconissarum,
quae deo fuerint dedicatae, pessima crirainum pec-
cantes capitis supplicio plectendos fuisse^ decerni-
mas, quod non solum ad iniuriam hominura, sed ad
ipsius omnipotentis dei inreverentiam ^ committitur.
1 Qui itaque huiusmodi crimen comraiserint et qui
eis auxilium tempore invasionis praebuerint, ubi in-
venti fuerint in ipsa rapina et adhuc fiagrante cri-
mine comprehensi a parentibus sanctimonialium vir-
ginum vel viduarum vel diaconissarum aut earum
consanguineis vel tutoribus seu curatoribus, con-
2 victi interficiantur. Sin autem post commissum
tam detestabile crimen aut potentatu raptor se de-
fendere aut fuga evadere potuerit, in hac quidem
regia urbe tam viri excelsi praefecti praetorio quam
vir gloriosissimus praefectus urbis, in provinciis au-
tem tam viri eminentissimi praefecti praetorio per
Illyricum * quam magistri militum per diversas nostri
orbis regiones nec non viri spectabiles^ praefectus
Aegypti'' et vicarii et proconsules et nihilo minus^
viri spectabiles duces et viri clarissimi rectores pro-
vinciarum nec non alii cuiuslibet ordinis iudices, qui
in locis inventi fuerint, simile studium cum magna
sollicitudine adhibeant, ut eos possint comprehen-
dere et comprehensos in tali crimine post legitimas
et iuri cognitas probationes sine fori praescriptione
durissim^is poenis adficiant et mortis condemnent
3 supplicio. Bona autem eorum, si hoc commissum
fuerit vel in sanctimonialem virginem, quae in asce-
terio vel mouasterio degit, sive eadem virgo diaco-
niasa constituta sit sive non, eidem monasterio vel
asceterio, ubi consecrata eat, addicentur, ut ex his
rebus et Ipsa solaciura habeat, dum vivit, sufficiens
et res omnes sacrosanctum asceterium seu monaste-
4 rium pleno habeat dominio. Sin autem diaco-
nissa cuiuscumque ecclesiae sit, in nullo autem mo-
nasterio vel asceterio constituta est, sed per se
degit, raptoris eius substantia ecclesiae, cuius dia-
conisBa est, adsignetur, ut ex his facultatibus ipsa
quidem usum fructum, dum superest, ab eadem ec-
clesia consequatur, ecclesiavero omnem proprietatem
et plenam possessionera earundera rerum uostro ha-
beat beneficio: nemine vel iudice vel alia qnacum-
5 que persona hoc audente contemnere. Poenas
autem, quas praediximus, id est mortis et bonorum
amissionis, constituimus non tantum adversus rap-
tores, sed etiam contra eos, qui hos comitati in
ipsa invasione et rapina fuerint. ceteros autem om-
nes, qui conscii et ministri huiusmodi criminis re-
perti et convicti fuerint vel eos susceperint vel
quamcumque opem eis intulerint, sive masculi sive
feminae sunt, cuiuscumque condicionis vel gradus
vel dignitatis, poenae tantummodo capitali subici-
mus, ut huic poenae omnes subiaceant, sive volen-
tibus sive nolentibus sanctimonialibus virginibus seu
aliis supra dictis mulieribus tale facinus fuerit per-
petratum. D. xv k. Dec. Constantinopoli dn. lusti-
niano pjj. A. ili cons. [a. 533]
54 (56) Idem A. lohanni pp. Deo nobis auxilium
praebente omnia, quae pro honore sanctae catholi-
cae ecclesiae ad dei placitum fieri properamus , legi-
bus constituere et operibus adimplere desideramus.
1 Et iam quidem multa cum eius auxilio statui-
mus, quae ecclesiasticae doctrinae statui conveniunt,
in praesenti autem hoc pia deliberatione duximus
corrigendum, quod hactenus contra dei timorem fie-
2 bat. Cognitum etenim nobis est, quod, si quis
sponsus vel sponsa post datas aut acceptas afras
voluisset se divino deputare servitio et a saeculari
conversatione reccdere ac sanctimonialem vitam vi-
vere atque in dei timore permanere, compellebatur
vir quidem ea quae arrarum nomine dederat amit-
tere, sponsa vero duplum id quod acceperat reddere.
quod nostrae mansuetudini satis religioni esse con-
3 trarium visum est. Unde per praesentem legem
in perpetuum valituram iubemus, ut, si quis sponsus
vel sponsa desideraverit saeculi istius vitam contem-
nens in sanctiraonialium conversatione' vivere, spon-
sus quidem omnia, quae arrarum nomine futuri causa
coniugii dedisset, sine ulla imminutione recipiat,
sponsa autem non duplum, sicnt hactenus, sed hoc
tantum sponso restituat, quod arrarum acceperat
nomine, et nihil amplius reddere compellatur, nisi
4 quod probata fuerit accepisse. Nam et maritis
et uxoribus qui saeculo renuntiant iam anteriore
lege^° a nobis provisum est, ut, sive maritus sive
uxor religionis causa a coniugio recesserit et soli-
tariam vitam elegerit, unusquisque eorum res suas
recipiat, quas vel pro dote vel ante nuptias dona-
tione praestiterat, et hoc tantummodo lucri uomine
consequatur ab eo qui aolitariam vitam elegerit,
quod debuit legitime vel ex pacto per casum mortis
5 (1) exigere. Hoc etiam cognitum nobis correc-
tione nostra dignum esse iudicamus, ut, si quis in
parentium potestate constitutus vel constituta vel
forsitan huiusmodi iure absolutus vel absoluta ele-
gerit se vel monasterio vel clero sociare et*^ reli-
quum vitae suae tempus sanctimonialiter degere ^^
voluerit, non liceat parentibus vel easdem personas
quocumque modo abstrahere vel propter hanc tan-
tummodo causam quasi ingratum a sua hereditate
vel successione repellere, sed necesse sit eis omni-
modo, cum ultimam voluntatem suam sive per scrip-
turam sive alio legitimo modo conficiant, quartara
(1) rov pro rovro . . . fiivroi libri plerique (2) = 9,
13, 1. iunge 5, 17, 11. 7, 24, 1? 11, 48, 24? (3) fuisse cum
lege gemina del. (4) reverentiam lihri (5) illyricum
Amhr» CE'*, illyricum et africam i2* cum l. gem.: cum
praefectura Africae anno insequenti instituta sit (l, 27,1)
priorihus Codicis titulis iam absoiutis additamentum istud
hoc loco omissum videtur (6) sic Ambr. C, vir specta-
bilis R cum libris in l. gem. (7) vel comes Orientis
addit l. gem. (8) omnes ins. l. gem. (9) in (in om.
L) sanctimonialem conversacionem PLR, ac sanctimo-
nialium conversatione C (lO) c. 52 § 15 h. t. (II) et
P, et per CR (12) sic PR, vivere C
recedat in matnmonio mortims esse videtur, quo-
niam cohahitanti plane inutilis est: et acceptis iis,
quae dotalibus insirumentis coritinentur de eo ^uod
tn casum mortis debeatur reliqua remittat ei qui
religiosam vitam elegit: ne tamen mulier auaeat
ante annum elapsum ad aliud matrimonium spectare
prnpter generationis incertum: sed si tate qutd
futurum si(, repudium quod *hona gratia* dicunt
mittatur ab eo qui religiosam vitam non elegerit,
et sic faciat quod velit, lucris secundum praedtctum
modum ad eum devolutis. eo videlicet, quod ex
huiusmodi causis lucratur, omnimodo, et si vel uxor
vel vir in priore matrimonio perseveret, Uberis com-
munibus ex hoc matrimonio progenitis, si qui fue-
rint, conservando.
1 3
38
DE EPISCOPIS
qiiidem portionem secundum leges nostras eis relin-
quere; sin autem amplius voluerit' largiri, hoc eius
6 voluntati concedimus. Sin vero ultimam volun-
tatem parentes neque testamento neque alio ultimo
elogio declarasse monstrati fuerint, omnem paren-
tium substantiam ieredes, quibus ab intestato com-
petit, secundum leges nostras sibi defendant: nullo
eis impedimento ex sanctimoniali conversatione ge-
uerando, sive soli sive cum aliis ad successionem
7 (2) vocantur. Huius perpetuae nostrae legis bene-
ficia eos volumus obtinere, qui in monasterio vel
clericatu perseveraverint. nam si qui eorum, de
quibus praesentera legem posuimus, sanctimonialem
vitam elegerint, ad saecularem autem conversationem
remeaverint, iubemus omnes eorum res ad iura eius
ecclesiae vel monasterii a quo recesserint pertinere.
8 (3) His ita dispositis repetita lege iubemus, ut
nullus ludaeus vel paganus vel haereticus servos
Christianos habeat. quod si inventi in tali reatu
fuerint, sancimus servos modis omnibus liberos esse
secundum anteriorem nostrarum iegum^ tenorem.
9 In praesenti autem hoc amplius decernimus, ut, si
quis de praedictis ludaeis vel paganis vel haereticis
habuerit servos nondum catholicae fidei sanctissimis
mvsteriis imbutos, et praedicti servi desideraverint
ad. orthodoxam fidem venire, postquam catholicae
ecclesiae sociati fuerint, in libertatem modis omni-
bus ex praesenti lege eripiantur: et eos tam iudices
provinciarum quam sacrosanctae ecclesiae defen-
sores nec non beatissimi episcopi defendant, nihil
pro eorum pretio penitus accipientibus dominis.
10 Quod si forte posthac etiam ipsi domini eorum
ad orthodoxam fidem cdnversi fueriut, non liceat eis
ad servitutem reducere illos, qui eos ad fidem ortho-
doxam praecesserunt: sed si quis talia usurpaverit,
11 poenis gravissirais subiacebit. Haec igitur ora-
nia, quae pietatis intuitu nostra sanxit aeternitas,
omnes iudices et religiosissimi antistites sive Afri-
canae dioeceseos, in qua raaxirae huiusraodi vitia
frequentari cognoviraus, sive aliarum provinciarum
naviter et studiosissirae observare procurent. nara
conteraptores non solura pecuniaria multa, sed et
capitis supplicio ferientur.
55 (57) ^'0 avxos SaaiXevS ^lojavvrj icta^xV TiQai'
TOfQicov, O TtaQcav vofios eia sxioov vofiov YByqafifii'
vov 7ta^^ rjfxcav'^ avacpdQBxat, ftvvfiijVy ov $ij xai av-
&i« iTtixvooiffai. fiexa xivos xaXXiovos ojrjd^rjfiev XQV'
vat nQoa&Tjxrjs y uei^ova Ttoivrjv xaxa xcav nXrjufie-
XovvxoJV ixcpsoovxes , ovx oxi xnTs av^rjaetn x^^^oofiev
XQJV noivoiv [ovSev vaQ rjfiiv ovxote cos ^iXavd^ooJTiin
xaxa&vfuov), aXV 'iva xio Seei x^S xificogias xovS
afiaQxdveiv TtQOrj^fievovs xov nXrjftfieXelv eiQ^cafiev.
1 lofiev xoivxiv y^di^iavxes vofiov Xeyovxa firjSeuiav
elvai TtaQQTjaiav xols xcov dyicaxdxoJv ixxXr]aicov oixO'
vofiois ^ xols Ttooeaxcoat ^evcovcov rj voaoxofieicov rj
Ttxcoxeicov Ti fiovaaxrjQioJV eXxe drS^cHv e'ixe yvvatxcov
rj xcov dXXcov xcov xoiovxcov avaxrjfidxcov, cov rj ytQO'
Xa^ovaa Sidxa^ts fiifivrjxai, xd Sir]vexdJs avxoTs xaxa-
XeXetfiueva, aneo dvvdXta xaXovatv oi vofiot, xaxd xi
avficpcovov r) XQ^^^ov StantnQdaxeiv ^rjxov rj ixnotetv
dXXcos xa&^ olovSrinoxe xoonov xai xoTs iq>e^TJs dvai-
Qelv XT]v ivxev&ev naQaxpvxTjv. xni xovs nQtnovxas
xco vofico nQoaxe&eixafiev Xoytafiovs , cos ovxext Std
xavxTjv XT]v iyxeiQT]aiv ovSe xrjs nQoarjyooias xov avvn'
Xiov aco^ofievTjs, ei fir] fteXXot SiSoad^at xax^ kxos,
dXXd nQOS tina^ xaxaSXrjd^ev elxa xeXeioJS i^anoXotxo.
2 Tovxoi' av&ts fiexa xtvos nQoa&rjxrjs dvaveovfievot
xov vofiov d^eanit^ofiev, ei xts rj xcov evXafieaxdxa^v
oixovofiatv rj ^evoSoxcov r) voaoxoficov r} nxcoxoxQotpcov
^ yeQOvxoxoficov rj fiQecfOXQOcpcov tj OQcpnvoxQOcpcov rj
dQxifcnvSQixcov r} xcov dXXcov xcov neQiexofievcov xfj
nooxBQct Tjficov ■d'eiq Staxd^et nQoaooncov x6 Strjvexcos
xaxaXeicp&ev xols evayeaiv oixots, cbv nQotaxavxat,
e'ixe ev /^rffttw eixe iv dXXots nQdyfiaat neiQad^eir]
ued^iaxdv eis xo firj Soxelv elvat Stijvexis, aXX ini
StaXvaeaiv r} nQdaeatv fj xtatv dXXats fir^xnvaXs xov
Strjvexes avxo ftevetv navant netQad^eirj naQa xijv Sv-
vafitv xov nao^ rjftcov tjStj (potxrjaavxos ini xoTsxotov-
xots d^eiov vofiov, ftrjSeftinv exetv navxeXcoS dSeiav
xovxo noteTv, dXXd, xdv ei nQa^eie, dxvQov elvat xo
yevofievov xai dSetnv elvat xco fiex avxov xrjs avxrjs
dvxtXrjxpOftevc^ cpQovxiSos ij xai xovxov QCid^vftTjaavxos,
o)S eixoS, xovs icpe^rjs anavxas ev&vs nvnxaXeTa&nt
xb yevofievov xni ovxcos dxvQOV dnotpaivetv, cos av ei
firjSe XTjv aQXTjv exvx^ nQoeX&ov, coaxe xai xovs iv
fteacQ xttQnovS xai xoxovs xai ndaav cocpeXetav ini
xov evayrj cpeQea&at ndvxcos olxov, xcov iv fieaco xoX-
W ftrj&evxcov xaxd ndvxa XQonov aQyovvxcov. l^vS^i
ftev yaQ exdaxco SQOfios els iaxi xov fiiov na^d xov
SrjfitovQyov SeSopievos, ov xeXos iaxi ndvxcos 6 &dva-
xos' xots Si evayeaiv oXxots xai xaTs avxcov avaxd-
aeatv dxeXevxrjxotS vnb xov S^eov tpvXaxxOfievotS ovx
kveaxtv ovSi xaxd xds xxrjaete indyead^ai xi neQae,
dXX^ i'o)S dv Staftevcoatv ol evayeie olxot (ftevovat Se
dxQt navxbs jtai fiexQi ys avxov xov xdiv nicdvoov xe''
Xove, icoe ov xb XQtaxtavmv bvofta naQ^ dv&Qconots
(l) amplius voluerit P, et amplius voluerit eis CR
a § 1 m Nomoc. (4) c. 45 § 9 A. t.
(2) 1, 5, 20, 6.
10, 2
(3) c. 55 extat in Coll. ei tnde
57 Idem A. lohanni pp. Praesens lex ad memo-
riam alius a nobis scriptae legis revocandam fer-
tur, quam denuo corifirmandam credidimus cum
meliore adiectione poenam contra contemptores au-
gendo, non quo poenarum augmentis delectemur
(nihil enim nobis tam gratum estquam humanitas),
sed ut metu poenae eos qui ad peccandum mocli-
1 viores sunt a transgreaiendo arceamus. Scimus
i^itur legem nos scnpsisse, qua oeconomi et antis-
tttes xenonum vel nosocomiorum vel ptochiorum vel
monasteriorum sive virorum sive muherum vel alio-
rum eiusmodi corporum, quorum mentionem facit
anterior constitutio, vetiti sunt perpetuo eis relicta,
quae annua leges vocant, ex pacto pro certa awri
summa vendere vel aliter quovis modo alienare et
posteros eorum solacio privare: et convenientes ra-
tiones legi addidimus, quod post tale factum non
servatur annid appellatio, st non per singulos an-
nos datur , sed semel datum deinde penitus perit.
2 Quam legem denuo cum quadam adiectione re-
novantes sancimus, ut, si qvis devotissimorum oeco-
nomorum vel xenodochorum vel nosocomorum vel
ptochotrophorum vel gerontocomorum vel brepho-
trophorvm vel ornhanotrophorvm vel archimandri-
tarum reliquorum^ue, qui anteriore sacra constitu-
tione nostra continentur, id, quod perpetuo vene?'a-
bilibus domibus quas regunt relictum est, sive in
aurum sive in alias res mutare conatus fuerit, ut
non videatur perpetuum esse , sed transactionibus
vel venditioTiibus vel aliis machinationibus contra
vim sacrae legis iam a nobis adversus talia cona-
mina emissae effcere temptaverit, ut perpetuum
esse desinat, nullam omnino licentiam id faciendi
habeat, sed, licet fecerit, factum irritum stt liceat-
que ei, qui post illum eandem curam suscipiet, vel
si, ut fit, etiam hic neglexerit, omnibus deinceps
statim td quod gestum est revocare et sic ad irri-
tum deducere, quasi neque ab initio intervenerit, ut
etiam medii temporis fructus et usura^ et omnis
utUitas venerabiU domo plene inferantur, et quae
medio tempore patrata sunt omnimodo cessent.
3 Unicuique enim homini unus vitae cursvs a crca-
tore datus est, cuius finis omnino mors est: venera-
bilibus autem domibus earumque congregationibus,
qvae immortales sub deo custodiuntur , non conve-
nit finem imponere ne in possessionibus quidem, secl
quoad durant venerabiles domus (durant autem in
perpetuum et usque ad ipsum saeculorum finem,
DE EPISCOPALI AUDIENTIA
39
1 3 4
eaxk %a xal TiPoaxweXrat) ^ Sixaitos uivBiv xai ras
SiTjvsxaie xaraXiuTiavofidvaS x^QVy^^^ V nQoaoSovs
a&avdrovs dsi rals evae^iai Tt^d^eai rals ^rjSenconors
4 navofiivais vTCTj^srovfiivas. Tbv Se roiovro ri
nXi]UfisXi]aavra xai dnoSoa&ai rb n^dyfia ^f^jffftoi; ^
xar dXXijv rivd nQ0<j>aaiv d^aQ^rjaavra ^Xd^riv fiev
fjLrjSsuiav indysiv xara ro Ufin^oa&sv sl^rifiivov roTs
xad' d)v ravra inoa^av * oixois , dXV ixsivovs fiev
xai 10 ;f^vo'to«' rj rb nQayfia xe^Saivscv, oneQ eiXr]-
waat, xai ovSsv rjrrov rb xaraXsXeififiivov dnairslv
oixcc T^s olaaovv iXarrojascos , avrbv Si rbv rovro
nod^avra xXr]QOv6fiovs rs avrov xai SiaSoxovS xai rd
rovrov n^dyfiara ivixsad^ai rio nqbs avrbv avvaXXd-
^avri xai nsqmoislv avrco roys sni rio oixsico
nQoacontp xai roTs n^dyfiaat roTs savrov nQOS rbv
avfi^aXjbvra'^ xb dtprjfiiov, oncos dv n^bs fisv rbv sva-
yiararov olxov, oimsQ ov Siov^ xariSXayjs, firjSefxiav
iXnit,ot rdJv SsSofiivcov dvdXr]ifitv r/ rov ysyovoros
avaraatv, oaov Ss n^bs avrbv rbv avfi^aXovra ndaav
s%ot naQa rcbv vbfitov dSstav xcoqsTv in avrbv xai
xXr]QOvbfiovs avrov xai rd avrov nQdyfiara xai ro
SeSofiivov, ei* iaxvaeisv, sianQdrrsiv, iva, ei fir] ri]
nQOS d^ebv evXa^eia, rco Siet yovv rijs iSias avrmv
neQtovaias xai rcov oixeicov xXr]QOv6ficov bxvr]Q6reQ0i
yivotvro n^bs rds rotavras awd^rjxas, as cofioXoyi]-
ftivcos en ovSsvi x^V*^"^^ nQdrrovaiv, dXX^ rj x^V'
fiaai Stayd^aQivrss r} na&cov rtvcov iXdrrovS ysyo-
5 vbres. ^AneQ dnavra Std rovSs rov d^siov vbfiov
xcoXvovrss xai rovxov rots UqoTs rjficov iyyoa^rj^^at
v6fiots x^sani^ovrss^ avari&efisv avrbv rqJ Ssanurrj
rcbv oXcov d'sol xai acori]Qi rjficov ^Ir]aov XQiarcf, xa-
Xr]v rtva xai nQinovaav avr^ &vaiav xai ravrrjv
nQoadyovrss. J). jnid. id. Sept. Constantinopoli dn.
lustiniano pp. A. iiii et Pautino vc. conss. \a. 534]
IIII.
DE EriSCOPALI AUDIENTIA ET DE DIVERSIS
CAPITULIS, QUAE AD lUS CURAMQUE ET RE-
VERENTIAM PONTIFICALEM PERTINENT.
1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad lulia-
nwn comitem Onentis'^ Negotiatores, si qui ad do-
mum nostram pertinent, ne commodum mercandi
videantur excedere, Christianos, quibus verus cultus
est, adiuvare pauperes et positos in aecessitate pro-
videant*. J). xv k. Mai. Constantinopoli divo lo-
viano et VaiToniano conss. [a. 364]
I 2 Udem AA.^^ ad Claudium pu. ^ Si clericus aute
defiuitivam sententiam frustratoriae dilationis causa
ad appellationis auxilium convolaverit, multam quin-
quaginta librarum argenti, quam contra huiusmodi
appellatores sanctio generalis imponit, cogatur ex-
pendere. hoc*^ autem non iisco nostro volumua ac-
cedere, sed pauperibus fideliter erogari. I). riii id.
lul. Valentiniano w^. et Victore conss. {a. 369]
3 ^^lmpppp. Gratianus V alentinianus Theodosius
et Arcadius AAAA.^^ JSeoterio pp. Nemo deinceps
tardiores fortassis adfatus nostrae perennitatis ex-
pectet: exsequantur iudices, quod indulgere consuevi-
mus. ubi primum dies paschalis extiterit, nullum
teneat carcer inclusum, omnium vincula solvantur.
1 Sed ab his secernimus eos, quibus contaminari
potius gaudia laetitiamque communem, si dimittan-
2 tur, animadvertimus. Quis enim sacrilego diebus
sanctis indulgeat? quis adultero vel stupri*'' vel in-
cesti reo tempore castitatis ignoscat? quis non rap-
torem yirginis *^ in summa quiete et gaudio com-
3 muni persequatur instantius? Nullam accipiat
requiem vinculorum, qui quiescere sepultos quadam
sceleris immanitate non sinit: patiatur tormenta ve-
neficus, maleficus, adulteratorviolatorque^® monetae:
homicida et parricida" quod fecit semper expectet:
reus^ etiam maiestatis de domiao, adversus quem ta-
4 lia molitus est, veniam sperare non debet. His
ergo tali quoque sub absolutione *^ damuatis indul-
tum nostrae serenitatis eo praecepti fine concludi-
miis, ut remissionem veniae crimina nisi semel com-
missa non habeant, ne in eos liberalitatis Augustae
referatur humanitas, qui impunitatem veteris ad-
missi non emendationi potius quam consuetudini
deputarunt. D. v k. Mart. Mediolano Arcadio A. et
Bautone vc. conss. [a. 385]
4 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
Rufino pp. Mimae et quae ludibrio corporis sui
quaestum faciunt publice habitu earum virginum,
quae deo dicatae sunt, non utantur. D. iii k.
lul. Heracleae Arcadio A. iii et Honorio A. ii
conss. [a. 394]
5 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Gennadio
praefecto Augustali Archigerontes et dioecetae er-
gasiotanorum non nisi Christiani dirigantur^*. quod
officium tuum sollicite observet excubiis. D. non.
Febr. ConstantinopoU. pp. Alexandiiae^ Eutycheo Ar-
cadio iiii et Honorio iii AA. conss. ' {a. 396]
(l) snpa^ev Herrmann (2) n^bs rbv avfi/3. del. Hercher
(3) ov SiavColl., ovSiv Notnoc. {i} siye Nomoc. {b) sic
ColL, xai ins. Nomoc.
(6) = Th. 13, 1, 5: lunge 4, 63, 1 (7) Secundo pp. Th. :
cf. ad 4, 63, 1 not. 3 et 4 (8) NegotiatQres si qui ad
domum nostram pertinent, si modo mercandi videantur
cxercere sollertiam et Christianos, quibus si verus est
cultus, adiuvare pauperes et positos in necessitatibus
volunt, potiorum quoque homines vel potiores, si possi
(potiores ipsos si Mommsen) tamen his mercandi cura est,
ad necessitatem pensitationis adhibeas Th. (9) == 7, 65, 4*
Th.\\, 36, 20 (10) idem AAA. (= Valentinianus Valens
et Gratianus) Th. recte (10») cf. p. v (11) hoc Th.
cum Graecis, hanc libri (12) pr. — § 3 = Th. 9, 38, 8, § 4
= Th. 9, 38, 6 (13) idem AAA. (= Grat. Val. et Theod.)
Th. (14) vel stupri om. TL, habent Graeci (15) vir-
ginis om. Th., habent Graeci (16) adulterator viola-
torque C, adulteratorque Th., adulter violatorque PR
(17) et parricida om. III., habent Graeci (is) sic
i2«? Th., tali sub astrictione {omisso quoquc) PCR^
(19) = Th. 15, 7, 12: iunge 11, 41, 4 (20) = Th, 14,
27, 1 (21) arch. et dioec. erg. numero deligantur Th,
donec Christianorum nomen apud homijies est et
veneratur), iustum est durare etiam peiyetuo relic-
tas erogationes vel reditus immortates , ut semper
4 inserviant piis actibus numguam cessaturis. Qui
autem eiusmodi quid deliquerit et pro auro vel
atium in modmn rem alienare conatus fuerit, dam-
num secundum ea quae antea dicta sunt domihus,
adversus quas hoc perpetraverii, nullum ajferet, sed
illae et aurum vel rem quam acceperint lucrahun-
tur neque eo minus quoarelictum erat exige?it sine
ulla imminutione , is autem qui id feceHt heredes-
que eius vel successores et res ipsius tenehuntur ei
quocum contraxerit, et cum persona sua suisque
facultatihus eum indemnem praestet, ut adversus
ven<frabilem domum, quam frusira damno affecit,
nullam datorum 7'estitutionem vel eius quod gestum
sit approhationem speret, quod vero ad eum cum
quo contraxit atiinet, huic omnino liceat secun-
dum leges adve?'sus eum heredesque et res eius agere
et quod dedit si possit exigere, quo isti, si minus de-
votione erga deum, saliem periculo propiiae suh-
stantiae heredumque suorum tardiores fiant in tali-
hus contractihus meundis, quos constat eos ad ho-
num nullum facere, sed aut pecuniis coj'rupti aui
5 a/fectui alicui cedentes. Quae omnia per hanc
sacram legem jprohihenies et ipsam sacns legihus
nostris inseri tuhenies domino universorum deo et
salvatori nostj-o lesu Christo eam offerimus etiam
hoc ei pulchrum digjiumque sacrificium facientes.
I 4
40
t>ti EPIbCOPALl
6 ^Jdetn AA. Rufino pp. Addictos supplicio
et pro criminum immanitate daranatos nulli cleri-
corum vel monachorum, eorum etiam, quos synodi-
tas vocant, per vim atque usurpationem vindicare
liceat ac tenere, sed reos ad locum poenae sub
prosecutione pergentes nullus teneat aut defendat.
1 Sed sciat se cognitor triginta librarum auri multa,
primates officii capitali esse sententia feriendos, nisi
usurpatio ista aut protinus vindicetur aut, si tanta
clericorum aut monachorum audacia est, ut bellum
potius quam iudicium futurum esse existimetur, ad
clementiam nostram commissa referantur, ut nostro
2 arbitrio mox severior ultio procedat. Ad epis-
coporum sane culpam ut cetera redundabit, si quid
forte in ea parte regionis, in qua ipsi populos Chri-
stianae religionis doctrinae insinuatione moderantur,
ex his, quae fieri hac lege prohibuimus, a monachis
perpetratum esse cognoverint nec vindicaverint.
3 Quibus in causa criminali humanitatis considera-
tione, si tempora suffragantur, interponendae pro-
vocationis copiam non negamus. D. vi k. Aug.
Mnizo Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
7 ^ldem AA. Eutychiano pp. Si qui ex consensu
apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non
vetabuntur, sed experientur illius (in civili dumtaxat
negotio) arbitri more residentis sponte iudicium.
quod his obesse non poterit nec debebit, quos ad
praedicti cognitoris examen conventos potius afuisse
quam sponte venisse constiterit. D. ri k Aug. Me-
aiolani ^ Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
8 *Imppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.'^
Theodoro pp. Episcopale iudicium sit ratum om-
nibus, qui se audiri a sacerdotibus elegerint^, eam-
que illorum iudicationi adhibendam esse reverentiam,
quam vestris referre'^ necesse est potestatibus , a
quibus non licet provocare^. per iudicum quoque
ofiicia, ne sit cassa episcopalis® cognitio, definitioni
exsecutio tribuatur. D. id. Dec. Basso et Philippo
conss. \a. 408]
9 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeci-
liano pp. ludices dominicis diebus productos reos
e custodia carcerali videant interrogent, ne his hu-
manitas clausis per corruptos carcerum custodes
negetur: victualera substantiam non habentibus fa-
ciant ministrare libellis duobus'' aut tribus diurnis
vel quot existimaverint commentarienses *^ decretis,
quorum sumptibus proficiant alimoniae pauperum:
quos ad lavacrum sub fida custodia duci oportet.
1 Multa iudicibus viginti librarum auri et officiis
eorura eiusdem ponderis constituta, ordinibus quo-
que trium librarum auri multa proposita, si saluber-
rima statuta contempserint. nec deerit antistitum
Christianae religionis cura laudabilis, quae ad ob-
servationem constituti iudicis hanc ingerat monitio-
nem. D. viii k. Fehr. Rave?inae Honorio viii et
Theodosio iii AA. conss. [a. 409]
10 ^^ldem AA. Caeciliano pp. Mathematicos , si
non*^ parati sint codicibus erroris proprii sub ocu-
lis episcoporum incendio concrematis catholicae reli-
gionis cultui fidem tradere numquam ad errorem
praeteritum redituri, non solum urbe Roma, sed
l^ etiam omnibus civitatibus pelli decernimus. Qui
si hoc non fecerint et Qontra clcmentiae nostrae
salubre '* constitutum in civitatibus fuerint compre-
hensi vel secreta erroris sui et professionis in-
sinuaverint, deporta-tionis poenam excipiant. D. k.
Febr. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA.
conss. [a. 409]
1 1 ^^ldem AA. Theodoro pp. Christianos proxi-
morum locorum volumus sollicitudinem gerere, ut
Romanos captivos qui reversi fuerint nemo te-
neat, nemo iniuriis aut damnis adficiat. D. iii id.
Dec. Ravenna Honorio riii et Theodosio iii AA.
conss. \a. 409]
12 ^'Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo-
rentio pp. Si lenones patres vel domini suis filia-
bus vel ancillis peccandi necessitatem imposuerint,
liceat filiabus vel ancillis episcoporum implorato
suftragio omni miseriarum necessitate absolvi. D. xi
k. Mai. Felice et Tauro conss. \a. 428]
13 ^^lmp. Marcianus A. Constantino pp. Decer-
nimus, ut, quicumque catholicarum ecclesiarum, quae
sub viro religiosissimo archiepiscopo huius almae ur-
bis sunt, reverentissimum oeconomum sive de eccle-
siasticis sive de propriis et ad ipsum solum perti-
nentibus causis vel quemcumque alterum earundem
ecclesiarum clericum aliqua voluerit lite pulsare,
apud memoratum beatissimum archiepiscopum cau-
sam dicat in negotiis audiendis fidem ac sinceritatera
1 ^eminara praebiturum et sacerdotis et iudicis. Vo-
lentibus tamen actoribus pateat ^iscopale iudicium:
ac nullus, qui huiuscemodi intendit in sacrosanctas
ecclesias vel praedictos clericos actionem, ad reli-
giosissimum antistitem cognitorem ducatur invitus.
D. VIII ... April.Varane^'^ et lohanne conss. [a. 456]
14 '^^AvTOXQaroJQ AtMv avrc^'^^ Srjfico. Mtjrs 8ov'
Xov fiTjrs iXev&soov adifia roXfidrco ris sls noQvslav
TtQodysiv TJ TtQoCardvai y fiT]8i st d'vftshx6s s'Cij rj dX-
Xcos axrjviKos. si Ss Sovlov sXrj rb 7tQoara%d'sv^'^
ixSixsia&co eis iXsv&SQCav TtaQa navros TtQoaiovroi
Sixft rtvos SajtdvTjs roXs xard ronov do%ovaiv ri rols
l &eofileardrois imaxoTtois. Ols fisXrjasi ro prjSi
dxovaav yvvaXxa SovXrn' ^ iXsv&sQav avvslvai avyxfo-
qeIv fiCfiots ^ x^QoTs Tj dXXrjv d^sav iv rols d'edrQOie
sxrsXsXv dvayxd^sa&ai.
1 5 ^^Impj9. Leo et Anthe?mtis AA. Nicostrato pp
Nemo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin-
ciali iudicio vel apud quemquam iudicem accedat
ad togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholi-
cae religionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem
aliquid^'' quoquo modo veP^ quadam machinatione
factum vel attemptatum fuerit, officium quidem subli-
raitatis tuae centum librarum auri iacturam pro con-
demnatione sustineat, idem vero, quicumque ausus
fuerit contra providum nostrae serenitatis decretum
officium advocationis per subreptionem adripere et
prohibitum patrociniura praestiterit, advocationis of-
ficio remotus stilum proscriptionis atque perpetui
exilii specialiter sustinebit: scituris etiam provincia-
rum rectoribus, quod is, sub cuius administratione
aliquid huiusmodi fuerit atteraptatura, partis bono-
rum dimidiae proscriptionem et poenara exilii per
(1) =. 7, 62, 29. Th. 9, 40, 16 et inde a § 3 ==-- Th. 11,
30, 57: tunge 1, 3, 11. 12; 1, 4, 7; Tk. 16, 2, 33 (l») c/ p. V
(2) iitnge c. 6 h. t. et guae ibi laudantur (3) Mnizo scr.
(4) == Sinnond. 18 (6) dehuit esse impp, Honorius et
Theodosius AA (6) adquieverint Sirmond. (7) sic PR
cum Graecis, referri C, deferri Sirmond. (8) provo-
cari libri cum Sirmond. (9) episcopalis om. Sirmond.
(10) = Th. 9, 3, 7: iunge 1,55,7 ... 9; 4,20,11 Th.%
2, 6 ; 9, 31, 1 ; 9, 36, 2 ; 9, 37, 4 (11) $ic lihri cum Th.
et Graecis (12) sic lihri cum jB, commentariensi
rectius Th. (13) = TJi. 9, 16, 12 (14) nisi Th.
(15) sic dett. cutn Th. et Graecis , saluberrimae PCR
(16)= 7%. 5, 5, 2 Sirmond.U: iungeS, 50, 20 ()7)=ll,
41,6 T%. 15, 8, 2 (18) fortasse iungenda esM, 3 25
(19) varario traditur (20) = 1 1, 41, 7 (21) ylauyv A. roj
scr. (22) nQoara&dv .cum l. gem. scr. (23) = 2, 6, 8
(23*) aliud ^uid Mommsen (24) vel R cum lege ge-
mina, om. PC
14 Imp. Leo A. ad populum Ne quis servum
neve liherum corpus conetur ad stuprum producere
aut prostituere, nec si thymelicus sit aut alias scae-
nicus. si mancipium prostitutum est, in libertatem
evincatur a quoiibet sine uUo sumptu locorum ma-
gistratus vel religiosissimos episcopos adeunte.
l Quorum curae erit, nc quam mutierem servam
sive liberam invitam interesse mimis vel choris per-
mittant vel cogi, ut aliud spectaculum in theatris
praestcnt.
AUDIENTIA
41
1 4
quinquennium sustinebit. D. pridie k. April. Con-
stantinovoli Anthemio A. li cons. [a. 468]
1 6 ^ldem AA. Erythrio pp. Si legibus prohibitae
non sint speratae nuptiae et post arras sponsalicias
sponsa coniugium sponsi propter religionis diversitatem
recusaverit, si quidem probatum fuerit ante datas eas-
dem arras sponsalicias hoc idem mulierem vel parentes
eius cognovisse, sibi debeant imputare. si vero horum
ignari sponsalicias arras susceperint vel post arras da-
tas talis causa paenitentiae intercesserit, isdem tantum-
modo redditis super alterius simpli poena liberi custo-
diantur. quod simili modo etiam de sponsis super reci-
piendis nec ne arris praestitis custodiri censemus. D.k.
lul. Constantinopoli Marciaiio cons. [a. 472]
17^ [AvroxQdxojQ ^Avaardaios A.] .... Osani^o/isv
aircovtjv ....
"Orav ev rivi tioXei, aircovov yevi]rat. XQ^^^t xara oo-
xifiaaiav xal STiiXoyrjv xad'^ ixdarrjv tcoXiv iTtiaxo-
Ttov xal rcov iv roTs xrriroQai nQwrevovroJv yivaa&OJ
r] ini avrto TtQO^okrj, ov xard ro Soxovv roTs TiQO-
^akXouEvois ovSi if^ ols dv ^ov^Tjd^sirjaav TtQoaoj-
noirS, dXXd fiovcov rcov iTii rrjs xco^as ixsivrjS ra^eco-
rcov rcov arQarsvofiivcov xai rcov anod^sfiivcav rrjv
rd^tv, 8id rcov siQrjfiivcov nQoacbncov nQOS rrjv^at-
roiviav nQo^aXXofiivcov, insiSrj svxsQiarsQOV ovroi
raTs Srjfioaiais xQsiais ivrsrQififiivoi ix fiaxQcov XQO-
vcov rb rrjs aircovias Stavvovai ^dQos. 6 Si naQa^ai-
voiv r} naQajSad^TJvai avyxcoQcov rov vofiov X XQ''^'
aiov Xirqas intrijutov xara/SaXXirco. [a. 491 — 505]
18 ^['0 avros /SaaiXsvs]^. . . . 0sani^ofisv
01 vcpsarcores xai rfj naQacpvXaxy nQoaxaQrs-
Qovvrss arQaricorai iv rdis aeSiioie avrcov ro
nQoacpsoomevov etSos ix rc5v iv rr} noXet rj rfi
ivoQicc avrrjs ysoiQyovfiivcov Ssxia&coaav vnsQ
rciv dvvovojv avrcjov Soxtfiaaict rov imaxoTtov
xai rov aQxovros t] rov ixSixov e| anoXeiipscos
rov aQxovros, xai ovx dvayxd^erat 6 awreXearrjS
dnaQyvQiaftbv SiSovat. \a. 491 — 505]
19 Idem A. Eustathio pp. lubemus eos tantum-
modo ad defeusorum curam peragendam ordinari,
qui sacrosanctis orthodoxae religionis imbuti myste-
riis hoc imprimis sub gestorum testificatione, prae-
sente quoque religiosissimo fidei orthodoxae antistite,
per depositiones cum sacramenti religione celebran-
das patefecerint. ita enim eos praecipimus ordinari,
ut reverentissimorum episcoporum nec non clerico-
rum et honoratorum ac possessorum et curialium
decreto constituantur. D. xiii k. Mai. Sabiniano et
Theodoro conss. [a. 505]
20 [AvroxQarcoQ ^lovanvtavoe A.]
^ OvSeis arQarevsrai, et firj iv vnofivrjfiaai fiaQxv-
QTjd^fj ini rQicov ini rwv dyicov evayyeXicov Xqi-
artavbs oqS^oSo^os, avvtarafiivrjs rrjs nQa^ecos
nctQa rco aQxovrt, ^v&a /uiXX.et arQarevead^at, Svo
vofitajudrcov vneo avrrjs SiSoitiivcov. et Se rovro
naQaiieXrjd^fj, SiScoatv 6 aQxcov nevrrjxovra XirQas
xai rj rd^ls avrov x' xai 6 arQarevadfievos t
xai ixpdXXerat xai ol yjevSofiaQrvQTjaavres acofia-
rixcos rtficoQOvvrat xai ai noivai roTe nQt^drois
eiadyovrat xivSvvco rov xoiirjros.
21 ^ldem A. Menae pp. Si praesens quidem sit,
qui pecuniam numerasse vel alias res dedisse scrip-
tus est, aliquam vero administrationem in provinciis
gerat, ut difticile esse videatur denuntiationem eidem
non numeratae pecuniae mittere, licentiara damus^ ei,
qui memorata exceptione uti velit, alios iudices
adire et per eos ^ manifestare, cui exceptionem huius-
modi obicit, factam a se super non numerata pecu-
1 cunia querellam esse. Quod si non sit alius ad-
ministrator civilis vel miKtaris vel per aliquam cau-
sam difficile sit ei qui memoratam querellam opponit
adire eum et ea quae dicta sunt facere, licentiam
damus et per virum reverentissimum e^iscopum ean-
dem suam exceptionem creditori manifestare et ita
2 tempus statutum interrumpere. Quod etiam in
exceptione non numeratae dotis locum habere re-
ceptum^ est. D. k. luL^ Constantinopoli dn. lusti-
niano A. Ii cons. ^ [«• 528]
22 ®'0 avrbe fiaatXevs Mrjva indqxo^ nQatrojqioyv.
OvSiva ifi^dX.Xead-at iv ^Xax^ SixajtQoard^eoiS rcov
xard rrjy evSaifiova ravrrjv noXiv jj iv ina^x^q iv^
S6^o)v rj nsQt^XinroJv rj XafinQordroiv aQxovroiv rj^
1 rcov iv rais noXeatv ixSixcov ^ovXofied^a. 'Eni Si
rcov ifi^Xrjd^ivroov rj ifi^aXXofiivoiv rove d'eo<ptXeard-
rove rcbr rbncov imaxbnove fiiav exdarrje i^SofidSoe
TjfiiQav rrjv rer^dSa rj rrjv naQaaxevrjv rove iv raTs
(pvXaxaTe SieQevvdad^ai xai avv dxQi^elct fjtavd^dvety
rde rrje avrcov xaroxrjs atriae xai eXre oixirai rvyxce
voiev bvree eire iXev&eQoi, eire eni ^^(^jy/^actv eire ini
dXXoie iyxXrjfiaatv e'ire ini cpbvote ifi^s^Xrjfiivot.
2 naQaaxevdt,siv rove ivSo^ordrove xai nsQt^Xin-
rove xai XafinQordrove aQxovrae ravrrje rs rrje sv-
Saifiovoe nbXscos xai roov inaQxtobv ixsTva nQdrrstv
in avroTe, dneQ rj nqbe rove ivSo^ordrove indqxove
neqi rovrov xaraneficpd^eTaa &eia rjficov StayoQsvst
Stara^is, dSeiae StSofisvrje roTe xara xatqbv d'eoftXe-
ardroie imaxbnote , ei rtva qq&vfiiav XSotsv ytvofii-
vrjv naqd rcov xard xntqbv ivSo^ordrcov xai fieyaXo-
(l) = 5, 1, 5: iunge 1, 18, 13. 5, 6, 8. 5, 30, 3 (2) c. 17
restiiuta est ex 10, 27, 3, quam hoc loco geminatam esse
Gonstat ex Const., omissa § 1, quae neque in Const. indi-
catur et aliena est ab huius tituli argumento (3) = Const. :
gemina est 12,37,19 §1^«.: initium d^sanii^Ofiev tradunt
Paraiitla ad Const. 1, 3 (4) = Const. (5) = 4, 30,
14, 6. 7: iunge 4, 2, 17. 4, 20, 18. 4, 21, 17. 4, 30, 15? 5, 15, 3.
10, 22, 4 (6) ei ins. l. gem. (t) certum /. gem,
(8) lun. scr. cum 5, 15, 8. 10, 22, 4 (9) C. 22 (= 9
4, 6) extat in Coll. : iunge c. 23 h. t. 9, 5, 2. 9, 47, 26
17 Qnando in civitate aliqua opus erit sitona,
arbitratu ei electione umuscuiusque civitatis epis-
copi et eorum qui tnter possessores primates sunt
eius electio fiat, non pro arbitrio eligentium nec
ex quibuslibet personis, sed ex solis officialibus
eius loci, sive militent sive ordine abscesserint, per
supra dictas personas ad sitoniam eligendis, quo-
niam facilius hi utpote in pubUcis negotiis diu exer-
citati sitoniae onus expediunt. qui legem violat
vel violari permittit, XXX auri tibrarum muitam
solvat.
18 Milites subditi et in praesidio constituti in
sedibus suis species ab agricolis civitatis dusque
regionis pro annonis sms a?'bitratu episcopi et
praesidis accipiant vel defensoris, si praeses non
est: nec cogitur collator adaerationem praestare.
20 Imp. lustinianus A. Nemo militat, nisi in
actis sub trium testimonio adpositis sanctis evan-
geliis Christianus orthodoxus comprobetur, gestis
apud praesidem excipiendis, sub quo militaturus
est, duobus solidis pro iis solvendis. quod si vio-
latum Aierit, jpraeses dabit L libras et officium
eius XX et gui in militiam receptus est X et remo-
vetur et qui falso testati sunt corpore poenas sol-
vunt et multae comitis periculo privatis exiguntur.
22 Idem A. Menae pp Nemmem in custodiam
conici volumus iniussu illustrium vel spectabilium
vel clarissimorum huius almae urbis provindarum-
1 que magistratuum vel defensorum avitatum. Eos
autem qui inclusi sunt vel includentur religiosissimi
locorum episcopi una cuiusque hebdomadis die
quarta vel sexta^ explorent et diligenter causas de-
tentionis eorum inquirant et servme an liberi sint,
num propter aes alienum an propter dlias accusa-
2 tiones vel ob homicidium inclusi sint. Curent
magistratus illustres et spectabiles et clarissimi huius
almae urbis provinciarumque ea in iis fieri, quae
sacra constitutio nostra ad illustres praefectos prae-
torio ea de re missa praecipit: data ticentia reli-
giosissimis pro tempore episcopis, si quid praeter-
6
I 4
42
DE EPISCOPALI
ytPBTteffTarcov aai XafinQOtaxtov aQXOvxoJV v TtaQO.
TOJV Ttei&OfievMV avrols ra^eotv, ravrijv firjvveiVf ojs
av Tj 7tqoar]KOvaa xara rc5v Qctd^vfiovvrojv ivex^eir]
aivrjffis. J). XV k. Fehr. ConstantinopoU Decio
cons. , , , ,, ^ , [«• 529]
23 ^O avrbs ^afftXevs Mrjvq inaqx^l? TiQairojqCoJV.
^lSiojrixaS (pvXaxas naffi rQonois iv tcoXsgiv tj ev
xcofiais anayoQevofiev xa&iffraff&ai , avrcov BrjXaSr]
rcov xarexofidvojv TtQOvoiq rcov xara ronov ^eocpi-
Xeffraroiv eniffxonoiv rrjs xaroxrjs acpcefjievoiv. D. XI l'^
k. Fehr. Constantinopoli Becio cons. \a. 529]
24 ^ldem A. Demostheni pp. Nemini licere vo-
lumus'', sive ab ingenuis gemtoribus puer parvulus
procreatus sive a libertina progenie sive servili con-
dicione maculatus^ expositus sit, eum puerum in
suum dominium vindicare sive nomine dominii sive
adscripticiae sive colonariae condicionis: sed neque
his , qui eos nutriendos sustulerunt, licentiam con-
cedi penitus (cum quadam distinctione) eos tollere:
sed nullo discrimine habito ii, qui ab huiusmodi ho-
minibus educati vel nutriti vel aucti sunt, liberi et
ingenui appareant et sibi adquirant et in posterita-
tem suam vel extraneos heredes omnia quae habue-
rint, quo modo voluerint, transmittant. haec obser-
vantibus non solum praesidibus provinciarum , sed
etiam viris religiosissimis episcopis. D. xv k. Oct.
Chalcedone Decio vc. cons. [a. 529]
25 ^'O avros ^affcXevS Jrjfioffd^evei enaQxco nQai-
rcoQioJV. "Offa neQi rcbv xaXovfitvoJV xv^cav rjroi
xorrcav xai rrjs rovrojv xaXvffeoJS rjfuv vevofio&ert]-
rai, ravra aSeiav SiSofiev xai rols &eofiXeffrdrotS
eniffxonois xai dveQevvav xai yivofieva naveiv xai
rovs dxofffcovvras Sid rdiv XafinQordrcov aQxovrcov
rcov enaQxidJv xai rcSv narsQcov xai rdJv ixdixoiv
rcov noXscov ini ffOKpQOffvvriv inavdyeiv. D. X k. Oct.
Constaiitinopoli Decio cons. ^ [a. 529]
26 ^O avros fiaffcXevS 'lovXcavco inaQxco nQacrco-
QioJv. IleQi rc5v xad' ixaffrov eros rcCis noXeffc nQOff-
covffdJv noXcrcxcov nooffodojv r} noQOJV ex Srjfcoffiojv
rj i^ iScQJTcxcov XQVH^'^^'^ naqd rcvojv avraXs rj xa-
raXcfinavofievoJV rj SoJQOvfievoJv iq dXXoJS incvoovfid-
vcov rj neQcnocrjd^rjffOfcsvcov , etre eis eqya eXre eis
ffcrojviav eire eis Srjfioffcov oXxov stre sis ixxavffecs
^aXaveioJv eire eis Xcfidvas ' eire eis rscxdjv r} nvQyojv
oixoSofjcds rj yefpvodjv ^ oSoffrQOjacdiv inavoQd^ojffcv rj I
dnXdJs eis rds rojv noXcrcxdiv XQ^^^^ nQoxcuQOvvrcov, |
eire anb Srjfiofficuv scre dno iScojrcxdJv d>s ecQi^rac '
nQoyaffeoJV , -d^effni^Ofcev ets ravrov ffvvcovxas rov
d^sofcXdffrarov iniffxonov tqbXs rs rdiv evvnoXrjnrcov _.
xai iv anaffi nQoexovrcov xard rrjv noXcv erovs exd- !■
ffrov inonievecv re rd yevofieva eqya xai noQa- V
ffxevd^scv fisrQecffd^at xai Xoyo&srslv rovs ravra '
Scocxovvras r] Scocxrjaavras, xai ini nQa^soJS vnofcvr,-
fidrojv (pavsQov yivead^ac rb nsnXrjQcoad^ai rd eoya,
T] SeStotxija&at rd re atrojvtxd xQW^'^'^ '"-^ '^* ^^^'
XQOJvtxd rj neQi oSoffrQOJffias ^ nsQt bXxovS vSdroJV
1 1] SreQa rotavrd rtva. "AneQ dnavra dfisicora
fidvstv eis rbv dnavra ^ovXbfied^a XQOvov xai eni rrjs
nqd^ecos rcov vnofcvrjfidrojv SrjXova&ac, u>s dvsvd^v-
vbs iarcv o ravra Scocxrjaas rj xai vnsv&vvos fisv
co^d^rj, rb Se b(pstX6fievov dndScoxev xai ovrcos sxstv
dacpdXstav rbv ravrrs rsrvxrjxbra rrjs nQd^eoJS.
^arsXovfisv ydQ rjftsis, rjvixa av fiovXrj&sirjfisv, rov rjfilv
Soxovvra, os inonrsvast rd naQ^ avrcov yevbfieva
Xoyo&data xai, etneQ oQ&dis sxovra evQOt, %prj(pov
notrjaerat rb da^paXss avrdls xai xXrjQOvbfiots avrcbv
xai StaSbxotS reXeicos nsQtnotovaav, i^p co firjxdri
SsvrdQQJv Xbyojv rj t,rjrrjaeoJv d(poQftds vnoXeXel^p&at.
ndvrojv ini rcov dyicov evayyeXiojv ovrcos avv dxQt-
^eict nQarroftdvoJv, cxjs rrjs rjfierdQas avrols intarrj- *
2 aofidvrjs, rjvixa dv ^ovXrjO^sirjftsv, i^erdaecos. Xqtj
fidvrot anevSecv rbv d^eofcXdararov iniaxonov xai
rovs avv avrcp nocovfidvovs rovs Xoycauovs, bnojs, dv
rd eQya eis dndqavra rrjs Sandvrjs ayoQca&f,, xad'
Sxaarov eros intfceXcbs ydvoiro ix rcov noXtrtxdiv
3 dvaveovfieva noQOJv re xai nQoabScov. Et M-dv-
rotye ftrj fiovXrjS^eirj XoytfffiovS vnoffxelv b ravra Stot-
xrjffas ftrjSe dvdffxotro rov d'eoytXeffrdrov rcbv rbncov
intffxbnov xai rcbv xrrjroQcov rdiv nQos rovro d(poj-
Qcfffidvcov ets Xoytfffiovs avrbv xaXovvrcov, rrjvtxavra
avayxd^eff&at rovro nQdrretv Std rov XafinQordrov
rrjs inaQxias aQXOvros xai rrjs net&ofidvrjs avrco rd-
^ecos, ^rjftias ndffrjs x^Q'-^ ffvvoj&ovfievov, iw cors
ndfft TQbnots Xoytffftovs vndxeiv rco d'eo(ptXeffrarcp rrjs
nbXeojS intffxbnco xai roTs nQOJrevovffi rcov nbXeoJv
xai rb cpatvbfievov inofeiXeff&ai naQ* avrov dnoSov-
(1) c.
23 (=
= 9,5
,2)
extat in
Coll.: iunqe
C. 22
h.
t.9
,4,
6.
extat
in Coll.
(6)
extat
in
Coll.
iunge
3, 10, 2
? 12,
9,47,
26
(2)
XV
scr. eum c. 22 A
t.
(3)
=r:
-8,
51,
3
40, 12
(ad § 16)
0)
sic
Augustinus ,
Xiftvas
Coll.
(4) sancimus nemini
licere /.
gem.
(5)
C. 25
^
= 3,
43,
1)
(8) §
Ifin. - §
5 =
= 10,
30
, 4
mitti videant ah illustrihus spectahilihus clarissimis
pro tempore magistratihus vel ah officiis quae iis
parent, hoc de^mntiandi , ut congruens motus in
contemptores dirigatur.
23 tdem A Menae pp. Privatos carceres omni-
modo in urhihus vel vicis constitui vetamus, iis vi-
delicet qui detinentur providentia religiosissimorum
loci episcoporum custodia liherandis.
25 Idem A. Demostheni pp. Ftiam religiosissi-
mis episcopis Ucentiam damus in ea, quae de tes-
seris quae vocantur vel cottis et de eorum prohihi-
tione constituimus, inquirendi et si fiant reprimendi
ac delinquentes per clarissimos provinciarum prae-
sides et patres defensoresque civitatum ad sanita-
tem compellendi.
26 laem A. luliano pp. De reditihus quae sin-
gulis annis ad civitates perveniunt ex puhlicis vel
privatis pecuniis, quae iis ah aliquihus relinquun-
tur vel donantur vel alio modo dantur seu compa-
rantur, sive ad opera sive ad rem frumentanam
sive ad publicos aquae ductus sive ad halnea cale-
facienda sive ad portus sive ad extructionem mu-
rorum vel turrium sive ad pontium straturarum-
que refectionem vel denique in puhlicos usus ero-
gandae, tam ex puhlicis quam ex privatis causis ut
dictum est, sanctmus, ut tn unum conveniant religio-
sissimus episcopus et tres viri honae existimationis
et in omm re etus civitatis primarii, et tam facta sin-
gulis annis opera inspiciant quam curent, ut metian-
tur et ut rationes reddant qui ea administrant vel
administrahunt , et suh actorum confectione tnani-
festum fiat opera perfecta esse vel dispensas esse
pecunias sitonicas et halneatorias vel quae in stra-
turas vel aquae ductus vel reliqua eiusmodi desti-
1 natae sunt. Quae omnia immutata in omne
aevum manere volumus et gestorum confectione pa-
lam fieri, sitne solutus qui ea administ?'avit, ati ohli-
gatus quidem apparuerit, id autem quod dehuit persol-
verit: et sic securitatem hahere eum qui hanc curam
suscepit. nos enim, quandocumque videhitur, mitte-
mus quem placuerit, qui rationes ah illis factas
examinet et, si recte facta invenerit, sententia sua
plenam securitatem ipsis heredihusque et successori-
ous eorum praestet, ut non amplius aliarum ratio-
num vel inquisitionum occasio relinquatur. quae
omnia praepositis sanctis evangeliis sic diligenter
fiant, cum nostra i?iouisitio quando libuerit ipsis
2 instet. Properanaum autem est religiosissi^no
episcopo iisque qui cum eo rationes corificiunt, ut
st qua opera continuos sumptus requirant, singulis
annis diligenter ex puhlicis fructihus et sumpti-
3 hus restaurentur. Quod si administrator rationes
reddere noluerit neque a religiosissimo locorum
episcopo possessorihusque ad id delectis ad rationes
reddendas evocari se siverit, tum per clarissimum
provinciae p?'aesidem officiumque ei suhditum ia
facere cogatur ac sine ulla poena compellatur, ut
religiosisstmo episcopo et civitatum prirnorihus ra-
AUDIENTIA
43
I 4
4 (1) vfit rfj TtoXei. Ilaffav Si adeiav avaiQOVfisv
TOts rjixBreqois agxovdi itifiitew iv rals ;tG;(>ats dis-
CUSSOras ^ Xoyo&iras tj e^iacaras ini raXs rcov Srj-
fioaicov Xoyifff/(J5v i^eraffeaiv aXV ei ri roiovro
Tt^a^aiev Ttaga yv(bfiT}V rjfieriQav, rrjvixavra, ei fiev
d^eXos riffi rvTtos xara ffvvagnayrjv itogiffd^eir}, aSeiav
etvai r^ d^eo^ptXeffrartp rrjs TtoXecos ijtiffxoTtqf Ttgoff-
Sixsff&ai fiev rov d^eXov rvTtov, firjvvetv 8a eis rjftas,
oTtcos av rjfiels yvoirjfiev, eXre xara d^eiav rjfiojv 'jtQOff-
ra^iv TtQOS avrrjv rrjv agyjirjv yeygafifxivrjv eire xara
ffvvagTtayrjv yiyovev, Sffre ei aara rtva yevofievos
(paveirj ffvvagnayrjv, rrjvtxavra ro yevofievov axvgov
elvat xivSvvov re VTtoffrrjvat rov rovro Ttogtffdfievov.
5 Ei §i rtvos rcov rjfxerigojv ag%ovr(ov Ttefupd^eirj
xfirj^os rj xal xofifitovirtogiov rj ngoffrayfid rt xai
Xoyo&iffiov Ttegi rovrcov^ rc5v ngoeigijfcivcov xe(pa-
Xaicov iTtirgaTteirj, navri ^ovXofie&a rgonco rbv ■d'eo-
(piXiffrarov rrjs TtoXecos iniffxoTtov xai rovs iv rfj
TtoXei Ttgcorsvovras ftrj Ttgoffieffd^at ravra, dXXd ddeiav
elvat xai rc^ rrjS iTtagxias rjyovfiivt^ xai avroXs ye
§rj roTs xrrjrogfft xai TtoXirais Stco&eTff&at xds roi-
avras ngoffrd^eis xai firjSe dfioXbv eva ravrrjs ivexa
rrjs airias jcagixetv. ei Si rovro Qq.d'vfirjffeiev 6 d^eo-
(ptXiffraros iniffxonos, i^et fiev Svfffievrj rbv SeffTtdrrjv
d^ebv xai fiafftXtxrjv dyavdxrrjffiv dvaftevirco, ort
fftyrjv iffiyrjffev dveXev&igav re xai legartxrjs Ttaggrj-
i\ (2) (Tias dva^iav^ l^XXd xai ei rts ifi(pavi^et
xard %cogav rj dgxovrcov oicovSrjTtore rj vndrcov Ttgo-
aycoyds rj yevixovs rvTtovs rcov ivSo^ordrcuv vnag-
Xcov ^ xai erigov rtvbs rcov rjfierigcov agxovrcov, rj
xai Siard^ecov rj &eicov xofificovtrcogicov rj ygafxfidrcav
yevtxwv fiivrot ifxcpaviffeis noiolro rj xai dvSgidvrcov
^afftXixcov xad^iSgvffeiS^, firj elvat rovrco naggrjffiav
negatrigco «| vouifffidrcuv i(p* exdffrrj urjvvffet ^ i^p'
ixdffrc^ rvnco rj exdffrrj Siard^et ij ■$'eicp xoftucovi-
rcooico rj ygdfxftart yevixco rj dvSgtdvrcov xa&iSgvffet
xofii^eff&at xad"^ ixdffrrjv inagxictv eis ijv ravra
nagiXa^ev, coffrs, onoff as av ^ot noXets rj inagxCa,
iirjbsv avrc^ Sta.(pioetv, dXXd rovs «| fxovovs xoui^e-
7 ff&at ;u(>v(rot)s. Ei Si rt nXiov xofiiffoiro* , rovro
rerqanXdfftov anoSovvat, dSetav k'xovros xai rov rrjs
noXecos iniffxonov rovro xcoXvstv, xdvrav&a rcov
iffcov intxetfiivojv notvcov, rovr^ effrt rcov dvd Sixa
rov xgvffiov Xtrgcov rco re rrjs inapxif^s rjyovfiivco rrj
re nst&Ofiivrj rd^et xai rc^ d^eo^ptXeffrdrc^ iniffxonco,
sineg ivSolsv avrols vneganatreXv fiovXofiivois, dXXd
8 (3) firj ndfft rgonots rovro xcoXvcafftv. ^OvSevi
Se navreXcos icpiefxev rcov rjfierigatv dgxdvrcov roiov-
rovs rivds rvnovs iv raXs inagxiais ixnifinetv neoi
rrjs rcov vSQogoocov rjroi vnovoftojv dvaxa&dgffecos
rj negi rrjs rcov oixoSoftrjftdrcov ngbs roXs reixefft
xa&atgiffecos rj rcov iv raXs ffroaXs yevofiivcov xaraAv-
ffecos^ rj rcov xaXovfiivcov ngoSovXeicov xai iQstnicov
roncov rjrot fieffoffrvXcov dvargonrjs rj negi eixov(ov r,
roiovrorgoncov oXcos intvotcov rj noXirixcov dnXdos ^rjrrj-
ffEcov, aXX^ i^iffrco rco ^eoq^tXeffrdrcp iniffxonco rrjs
noXecos xai roXs iv rfj ndXet ngcorsvovfft xai roXs rcov
inagxicov rjyovftivois xai xrrjrogfft xai noXirais roiov-
rov rtvbs ifxcpavtffd^ivros rvnov firj ngoffieff&at rov-
rov, dXXd xcoXveiv xai Sicod^sXff&at ndvra ix^i^afffibv
xai ndffav siffnga^tv ivrsv&sv inayofxivrjv, rrjs av-
rrjs snovffr^s notvrjs xai xard rtov d^eocptXeffrdraJv
9 (4) intffxoncov , ei fxrj rovro xcoXvffatev. JeX Se
rbv d^eo^ptXiffrarov iniffxonov rbv re nariga rovs re
Xotnovs iv vnoXrjxpet xrrjrogas TtgovoeXv rov fxrjSiva
ronov noXirtxb ^ Srjuoffiov ngos rco reixei rj iv
raXs Srjfioffiats ffroaXs rj nXareiats rj bnovSrjnors xei-
uevov ffvyxcogeXv vno rivos dXoycos xari^eff&at urjSe
ixStSbvat noXirixov riva ronov xtf^gis rjfterigov ^eiov
10 (5) rvnov rtffl. Tovs Si avrovs xai rd nsgi rcov
xaXovfiivcov voficov rov vSaros SrjXaSrj rcov ix d'siov
rvnov riffiv vnrjgyfxivcov ava^rjreXv xai fxrj rbv
fxiv nXiov rbv Si eXarrov rov ngoffrjxovros sxeiv.
11 (6) "^^XX* ovSi ngofdffei iyyvrjrixcov ^rjftiais rovs
(1) 5V »715. Kbri (2) §
(5) § 8—10 == 10, 30, 4
6. 7 = 12, 63, 2 (3) xa&tSgvffecos Hercher (4) xoftiffatro vel xofti^oiro Hercher
(6) sic Mommsen, xaraXvffscov lihri (') § 11 — 14 = 3, 2, 4, 3 — 5
tiones suhmittat et quae a se deberi apparuerit
4 id civitati restituat. Licentiam autem omnem
nostris praesidihus adimimus discussores vel ratio-
nales vel exaequatores in civitates ad ^uhlicas
rationes inquirendas mittere: sed si tale quid prae-
ter voluntatem nostram faciunt, tum si qui sacram
formam per suhreptionem sibi comparaverunt, li-
ceat religiosissimo civitatis episcopo sacram qui-
dem formam suscipei^e, sed ad nos renuntiare, ut
cognoscamus , ut7'um ex sacra nostra iussione ad
praesidem data an per subreptionem facta sit, ut
si quam suhreptionem intercessisse appareat, quod
factum sit irntum sit isque qui eam comparaverit
5 periculum subeat. Sin autem decretum vel etiam
commonitorium vel praeceptum alicuius ex prae-
fectis nostris missum est et rationum inquisitio in
supra dictis capitulis commissa est, omnimodo re-
ligiosissimum civitatis episcopum et primates cives
ea admittere vetamus, sed liceat et provinciae prae-
sidi et ipsis civihus possessorihus tales iussiones
reicere ac ne unum quidem nummum eius rei causa
praestare. quod si religiosissimus episcopus prae-
termittit, dominum deum infensum habehit et impe-
ratoriam indignationem eocpectet quod servilem in
modtm et indignum lihera lingua, qualis sacer-
6 dotem decet, tacuerit. Sed et si quis in provin-
cia vel magistratuum quorumlihet vel consulum
promotiones vel generales formas gloriosissimorum
praefectorum vei alius ex nostris magisiratihus
renuntiat, vel etiam constitutionum vel sacrorum
commonitoriorum vel generalium litterarum vel
etiam imperialium statuarum erectionis insinuatio-
nem facit, non licet ei ultra sex solidos pro una-
quaque renuntiatione vel pro unaquaque forma
vel unaquaque constitutione vel sacro commonitorio
vel ^generali epistula vel statuarum erectione per
singulas provincias ad quas ea attulit exiaere, ut,
quotcumque provinciae civitates sint, nihil eius in-
7 tersit, sed sex tantummodo solidos exigat. Quod
si jplus exegerit, eius quadruplum reddat, licentia
emscopo quo^ue civitatis data id prohihendi: is-
aemque poems in hoc casu imminentihus , id est
denarum auri librarum, tam provinciae praesidi
quam offcio ei suhdito et religiosissimo episcopo,
si his superexigere volentibus coniveant neque
8 omnihus modts id prohibuerint. JSuIIi autem
penitus ex nostris magistratibus permittimus tales
formas in provincias emittere de rivis seu cloacis
purgandis vel aedificiis prope muros deiciendis vel
de destructiorie eorum quae in porticihus facta
sunt vel de iis quae produliae vocantur et ruinis
sive intercolumniis everfendis vel de imaginibus vel
omninc) de eiusmodi inventis vel denique publicis
negotiis: sed liceat religiosissimo episcopo civita-
tis et primariis civibus et provinciarum rectoribus
et possessoribus civibusque tali forma insinuata
eam non admittere, sed prohihere et repellere
omnem exsecutionem omnemque exactionem ea de
causct inflictam: eadem pqena et adversus reli-
giosissimos episcopos immihente, si hoc non impe-
9 dierint. Eeligiosissimus autem episcopus et pater
ceterique honae opinionis possessores providere de-
hent, ne quem locum puhlicum sive civitatis iuxta
muros vet in publicis porticihus vel in plateis vel
ubicumque situm a quoquam sine causa teneri
sinant neve locus publicus absque sacra forma
10 nostra cuiquam elocetur. Idem eiiam in distri-
butionem quae dicitur aquarum ex sacra scilicet
forma quibusdam competentem inquirant, ne alii
11 plus alii minus quam oportet haheant. Verum
I 4
44
DE EPISCOPALl
rifiexeQOvs vTtorsXeie vTro/SaXXsff&ai avyxoJ^ovfisv rj
vTti^ araffeojs kvroXioJS' aXV st fxev axivrirov k'xoisv
ovfflav a^ioxQSOJV oi vnofivTjad^dvres, oqhov y^afifia'
reXov ixrid^eff&ai fiovov et oi ovx k'xoisv, rrjvixavra
fiiv iyyvriv axqi rrje rjSrj x^arovarjg Tiofforrjros TtaQs-
12 X^^^t X^Q''^ fievroi ^rjfiiae aTtaffrje. Ei Ss afi(fiff-
^rjrolsv ot itqaxroqse nsql rrjs r<av iyyvrjrcov d^io-
niffrCae rj rrje Siotfioffiae, xotvy ffvviovrae sis ravro
rov d^soffiXiffrarov iniffxOTiov rov re Ttarsqa rov rs
sxSixov rrje noXeoie xqivsiv rbv a^iOTttffrov fpaivofis-
vov iyyvrjrrjv Tt^oe rrjv rrjs ivaymyrjs itoffbrrjra xal
avdyxrjv sxstv rov TtQaxro^a Ssxsffd^ai rovrov iyyvoj-
fisvoVy firjSsv xoftt^ofievov vTtiq iyyvrjrtxov rj i^otfio-
13 ffias. nXrjv si firj i^ iStxrje rjficbv rj rivos rcov
ueyiffroiv d^xbvrojv Ttgoffrd^scos xsXsvff&sirj ro TtQOff-
(OTtov dyaysXv, iyyvrjrrj firj xarantffrsvffas' rrjvixavra
yaQ dSsia effrai rio nQdxroQi iyyvrjrrjv urj xofii^s-
ff&at xal rovro fiavroi nQarrstv x^Q''^ andfffjs ^rj-
14 fiiae. Kdvravd^a rcov avrcov xQarovvrcov int-
rtfiiojv xard rs rov d^sotptXsardrov inta^fonov xal
rov XafinQordrov rrje inaQxiae dQxovros, ei ri rov-
rcov naQa^ad^rjvat avyxoJQrjaatev rj naQa^utvofievov
15 (7) rtvos ftrj S^drrov ravra firjvvaatev. ^JrjXaSrj
ftrj avyxoiQovvroJv avrcov flrjSev nXsov rt rov StoJ-
Qiafievov fierQov rfj rjfiereQcc Stard^ei nQocpdaei anoQ-
rovXoJv xofii^sa&ai firjSe StayQacprjv i^ otaaSrjnors
airias iv raXs noXsfftv i^ dvdyxrjs yivsff&ai, nXrjv ^
fiovov ixsivojv rcav airtcov, ds ^ nsQt rds ificpaviasts
rctjv nQoayojydJv xal rcov Siard^scov xai d'sicov rj ys-
vtxcov xofifioJvtroJQioJv rj rvncoy rj yQafifidrcov xai
rujv rotovrojv andvrcov, nsQt cbv iv roXs sfinQoa&sv
ivofio&srrjaaftsv xai dnsQ dv vnsQ iSias cocpsXsiae
xai acorrjQias oi rrjs noXsoJS fiovXrj&sXsv sis sQya no-
Xirtxd rvxbv rj sis fftrojviav rj sis srsQav dodffxovffav
dnafftv airiav xard ftXortfiiav notrjffaffd^ai, i^ cbv
rb xotvbv rrjS noXsous cocpsXrjd^rjffsraf tpvXarrofievojv
xard rcbv naQa^aivsiv ravra intxeiQOvvrcov xai ftrj
eis rjfids dybvrojv d^socptXsffrdrcov intaxbnojv rcov rjSrj
16 (8) naQ^ rjficov rjnstXrjfievoJv. JsX Ss rbv d^socpi-
Xiararov iniaxonov sxdarrjs nbXscos ndvra yivco-
axovra rd nuQ^ rjficov ini rovrots Siarsrayfisva xai
fjtijv xai^ anaQyvQtafzov firjrdrojv xai xcoXvascos dy>o-
nXtaficov xai rovrojv, oaa neQiexerai r^ ■d'siq rjptcbv
Stard^st^ rrj nsQi rovrwv iv xoivc^ yeyoafifievrj, ne-
Qas intrt&evai nQoarjxov. D. VIII k. lu
ifievrj, ne-
i. Cnalce-
done Lampadio ei Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
27 ^ldem A. luliano pp. De creationibus cura-
torum, qui furiosis utriusque sexua dantur, necesse
nobis visum est constituere, quemadmodum eas ce-
1 lebrari oportet. Et si quidem pater curatorem
furioso vel furiosae in ultimo elogio heredibus insti-
tutis vel exheredatis dederit (ubi et fideiussionem
cessare necesse est paterno testimonio pro satis-
datione sufficiente), ipse qui datus est ad curatio-
nem perveniat, ita tamen, ut in provinciis apud
praesides earum , praesente eis tam viro religiosis-
simo locorum antistite quam tribus primatibus, actis
intervenientibus, tactis sacrosanctis scripturis depro-
mat^ omnia se recte"' cum utilitate furiosi gerere ne-
que praetermittere, quae utilia furioso esse putave-
rit, neque admittere, quae non utilia esse existima-
verit: et inventario cum omni subtilitate publice
conscripto res suscipiat et eas secundum sui opinio-
nem disponat sub hypotheca rerum ad eum perti-
nentium, ad similitudinem tutorum et adulti cura-
2 torum. Sin autem testamentum quidem parens
non confecerit, lex autem curatorem utpote adgna-
tum vocaverit vel eo cessante aut non idoneo for-
sitan existente ex iudiciali electione curatorem ei
dare necesse fuerit, tunc scilicet et in provinciis
apud praesidem cuiuscumque provinciae et virum
religiosissimura episcopum civitatis nec non tres
primates creatio procedat, ita ut, si quidem curator
substantiam idoneam possidet et sufficientem ad
fidem gubernationis , et sine aliqua satisdatione no-
minatio eius procedat. sin autem non talis eius
census inveniatur, tunc et fideiussio in quantum pos-
3 sibile est ab eo exploretur. Creatione omnimodo
sacrosanctis scripturis propositis in omni causa
celebranda, ipso autem curatore, cuiuscumque sub-
stantiae vel dignitatis est, praefatum sacramentum
pro utiliter rebus gerendis praestante et inventarium
publice conscribente et hypotheca rerum curatoris
modis omnibus adhibenda, quatenus possint undi-
que res furiosi utiliter gubernari. D. /c. Sept. Con-
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
28 ^ldem A luliano pp. Tam dementis q^uam
furiosi liberi cuiuscumque sexus possunt legitimas
contrahere nuptias, tam dote quam ante nuptias
donatione a curatore eorum praestanda: aestima-
tione tamen in hac quidem regia urbe excellentis-
simi praefecti urbis, in provinciis autem virorum
clarissimorum earum praesidum vel locorum antisti-
tum tam opinione personae quam moderatione^ do-
tis et ante nuptias donationis statuenda, praesenti-
bus tam curatoribus dementis quam furiosi nec non
his***, qui ex genere eorum nobiliores sunt, ita ta-
men, ut nuUa ex hac causa oriatur vel in hac regia
urbe vel in provinciis iactura substantiae furiosi
veP* mente capti, sed gratis omnia procedant, ne
(l) § 15 = 12, 63, 2 (2) rcbv atricbv rmv Hercher
(3) neQi ins. (4) 12, 40, 12 (5) = 5, 70, 7 (6) edi-
cat l. gem. (7) et ins. l. gem. (8) == 5, 4, 25
(9) pers. quam mod. P^ cum l. gem. et Graecis, quam
mod. pers. CRy pers. om. P^ (lO) tam curatoribus
dementis vel furiosi quam his /. gem.: fuitne tam dem.
quam fur. curat. nec non his (Mommsen)? (U) sic
L gem., dementis vel ins, lihri
neque praetextu fideiussionis suhiectos nobis damno
aafici patimur vel propter procuratoris constitutio-
nem: sed si quidem tmmobiles res idoneas habent,
qui citantur, iusiurandum solum in scriptis expo-
nant: si minus, tum fideiussionem usque ad quan-
titatem dudum constitutam praebeant, sine ullo
12 tamen incommodo. Si vero exsecutores de fide-
iussorum securitate vel de iuratoria cautione du-
bium moveant, conveniant religiosissimus episcopus
et pater et defensor civitatis et iudicent, num fide-
iussor ad quantitatem actionis idoneus sit, quo
facto exsecutori necesse sit eum fideiussorem susd-
pere, neque quicquam pro fideiussione aut iure-
13 iurando exigat. Excepto eo casu, quo ex spe-
ciali nostra vel summorum magistratuum iussiond
iussus est personam abducere, si fideiussori fidem
non habeat: tum enim licebit exsecutori fideiussorem
non suscipere, sed et hoc quidem sine ullo damno.
14 Etiam in his eaedem poenae adversus religiosissi-
mum episcopum et clarissimum provinciae rectorem
obtinent, si quid eorum violari permiserint vel viO'
15 latorem non statim denuntiaverint. Scilicei
non permittant supra modum nostra constitutione
defimtum sportularum nomine quid exigi vel de^
scriptionem ex quibuslibet causis in civitatibus
propter necessitatem fieri, nisi tantummodo ex illis
causis , velut de insmuatione promotionum et con-
stitutionum et sacrarum vel generalium commonito-
riorum velformarum vel epistularum et de ceteris eius-
modi, de quibus antea sanximus, etquae ob propriam
utilitatem vel salutem cives in operapublica forte vel
in sitoniam vel in aliam ab omnibus comprobatam
causam liberalitatis gratia facere velint, quae ad
communem civitatis utilitatem spectant: in eos qui
haec violare temptent et in religiosissimos epis-
copos qui id aa nos non referant ea quae iam
16 minati sumus o^pjtineant. Sane religiosissimus
uniuscuiusque civitatis episcopus, compertis omnibus
quae a nobis definita sunt, etiam adaerationem meta-
torum ac prohibitionem ademptionis armorum eaaue
quae sacra nostra constitutione 4iis de rebus puoli-
cata continentur competenti exsecutionimandare debet.
AUDIENTIA
45
i 4
tale hominum infortunium etiam expensarum dctri-
mento praegravetur. D. k. Oct. Constantinopoli
Lamvaaio et Oreste vv. cc. conss.^ ^ [«. 530]
2y ^'O avxos fiaaiXevS ^lovXtavt^ inaq^c^ TtQaitio-
qIojv. 0Ea7xit,Of.isv firjSava t(ov BvXa^eararojv tcXrjQi-
xwv eCre TtaQO. rivos avyxlrjQixov eXre naQo. rtov xa-
Xovuevcov XaixMv rivos ev&vs xai ix TiQcorrjS iv
airiaaei yivea&at otaQa rdls ftaxaQicordrois TtarQi-
aQxaiS SioixTjaecos exdarrjs, dXXd TCQcbrov xard rovs
leQOvs d^ea/uovs TtaQa rc» rrjs tcoXscos emaxortcQ, xa&^
i]v 6 xXrjQixoS SidyeC ei Se vnoTtrcos ey^ei itQOS ixel-
vov, TtaQa rcQ rrjs firjrQOTtoXeoJS iniaxonco rovro rCQdr-
reiv ei Sa cos eixos ovSi^ rd xar^ ixeTvov avrov
dQeaxoi, rrjvixavra noos rrjv evay^ avvoSov rrjv rrjs
XcoQas dyeiv avrov oixaaofievov^, rQtcov dfia rc^
ftrjrQOTtoAirr] avvtovrcov^ &eo(ptXeardro}v iTttaxoTtcov
rcov xard rrjv rd^tv rrjs x^tQorovias TtQcorevovrcov
xai rrjv Sixrjv iv rd^ei rrjs oXrjs avvoSov xare^sra-
1 t,6vrcov. Kai ei fisv areQx&Eirj rd xEXQtfiiva,
2 TtQayfidrcov drtrjXXdxd^at. Ei Si oirjd^eirj ^e^Xdf&at,
rrjvtxavra iTttxaXsTa&ai rbv fiaxaQtcorarov TtarQtaQXV^
rrjs Stoixrjaecos ixeivrjs, xai roXs rtaQ^ avrov xQivo-
uevotS Tidvrcos iftueveiv^ coaavei ervxsv i^ dQx^js av-
3 rbs rjQrjfisvos otxaarrjs. Kard yaQ Srj rcbv rotov-
rcov iTttaxoTttxcov ditocpdaeoiv ovx etvat x^oQav ixxXrjrco
4 roXs TtQb rjficbv vsvofiod^errjrat. Tov avrov rovrov
(pvXarrofisvov xai etneQ iniaxonos 6 fieuf&sis sirj
Birs TtaQa rivos rcbv xaXovfievcov Xaixcov eire na^d
rtvos rcbv d^eocptXeardrcov xXrjQtxdiv ftVe xai naQ^
5 BXBQOv rtvos d^eoiftXovs intaxonov. Tb yaQ ev&vs
rds airtaaets dnorid^ead^at na^d roXs aytoordrois narQt-
uQxats xai rovs airicofievovs sis ersQav dndysaS^at
XCOQav navrsXcbs dnayoQSvOftsv, nXrjv si firj rrjv ai-
riaaiv rts ini rovrcp d^sirj, i(p cQre naQansfKpd^rjvat
rrjv vnod^satv rco rrjs ;|jcy^as ■d^socptXsardrcQ intaxonco'
rrjvixavra yaQ dSsta fiev earat rrjv airiaatv dnori-
d^ead^ai xai na^d rols ■d'eo(piXBardrote narQtdQxoi.ts,
yQafifiara Sa yivea&ai nQos rtva icbv xard ronov
d'eo(ptXeardroJv intaxbncov, wara avrbv dxQodaaa&ai
rrjs vnod^eaeois xard rbv ^finQoad^ev vcp^ rjfiwv vnrj-
6 (l) yoQ&vfiivov rQonov. Ov firjv rovrc^ dSeiav
naQSxetv rois evXa^Bardrois xXrjQtxoXs xartivai xal
dfisrQic^ ribv xaXovfievcov anoQrovXcov rovs vno-
fttfivrjaxofievovs imrQifietv, bnolov Srj rt fiixQt vvv
7 dftaQrdvsa&at usfia&rjxaftBV. ^Ecp^ sxdarco yaQ
nQoacbnco rdiv xalovfievojv ov neQatrsQO) rrjs i'xrrjs
rov vofiiafiaros fioiQas xard nQotpaatv anoQrovXcuv
SiSoa&ai avyxoJQovfiev roXs naQa rcbv &BO(ptXsardrcov
narQtaQxdov xai ftrjrQonoXtrcbv areXXofievotS, rj eineq
iniaxonos eirj b fisfiy&sis^, dxQi vofitafidroiv «1 itp
oarj Srjnors noaorrjrt xai oiqSrjnorB airiq naQexsad^ai
8 ftovov xai nXeov rovrov firjSev. Tavrov rovrov
xQarovvros xai ini rcbv firjrQonoXtrcbv, orav naQ^
avroXs dnorsd^sirj rts airiaats xard rtvos rcbv vn^
avrovS intaxbncov rj rdbv rrjs inaQxiaS ixsivrjs xXrjQi-
xdJv. ei ydQ ini rcbv noXirtxcbv Stxdfv avareXXat rb
rdJv anoQrovXcov xai Sanavrjfidrcov fierQov ianevaa-
fisv xai rovro vofio&saiq naQaSovvat avveiSofiev^
noXXcb fidXXov ini rcov ixxXrjataartxdJv ftifixpecov rrjv
9 (2) avftfierQiav (pvXdrrEad^ai vofio&BrovftBV. Ei
fiEvrot nctQansfKpd^siarjs rrjs vno&iascos naQa rov
d'eo(piXeardrov narQtdQxov rj rtvt rcbv d'eo(ptXeardroov
firjrQonoXtrcbv rj dXXco rcbv d^eo^tXsardrcov intaxbncov
ivexd^eirj tprj(pos xai ftrj arBQxd^sirj na^d d^areQOv fis-
Qovs exxXrjros rs ysvrjrai, rrjvtxavra ini rbv aQXt'
sQartxbv ^qovov (psQsad^at rrjv eweatv xaxeXae xara
10 (3) rb fisxQt vvv xqarovv i^era^ead^at. Ei Se rts
roXfirjaetB naQa ravra rt nQa^at, dvaScbast ftiv ndv
oaov EiXrjfs rcp vnsQnQaxd^svrt StnXdatov, yEvrjasrai
Se xai vnb ixxXrjataartxbv intrifitov na^d rov xard
xatQbv dytatrdrov narQtdQxov rj rov d^so^ptXsararov
firjrQonoXirov, rcbv ixxXrjataartxdbv ix^aXXbfisvos xa-
11 (4) ra}J)yo3v. Tds Sa airtdasts, si fisv sisixxXrj-
ataarixrjv OQcorj rb nQayfia xardaraaiv, s^ dvdyxrje
naQd fibvots yivsad^at roXs d^eocptXBardrots intaxb-
nots rj firjrQonoXirats rj naQa raXs svayiat avvbSoi^
rj roXs d^eo^ptXeardrots narQtdQxatS xBXsvofisV si Si
noXirtxd rd rcbv dfKpta^rjrrjascov eirj, exbvras avrovs
rds rotavras ^rjrrjaets naQa roXs eiQrjfievots d^eoftXEard-
rois intaxonots nQort&ivai avyxofQOVftev, dxovra Se
(l) c. 29 extat in Coll. et excepta § 12 in Nomoc. (2) ovre libri
Nomoc. (5) nsftcpd^eis Nomoc. cum Const. (6) 3, 2, 4
(3) Sixa^ofisvov Coll.
(4) avvdvrcot
29 Idem A. luliano pp. Sancimus, ut nemo de-
votissimorum clericorum sive a clerico sive a quo-
guam laicorum qui dicuniur statim ab initio apud
oeatissimos sinqularum dioecesium patriarchas ac-
cusetur, sed prvmum secundum sacros canones apud
episcopum ctvitatis, in qua clericus commoratur :
quem si suspectum hdoet, apud metropolitanum
episcopum hoc faciat: sin autem, ut fit, ne in hoc
quidem adquiescit, tum ad sacrum ettts provinciae
concilium reum iudicandum trahat, ut tres religio-
sissimi episcopi, qui secundum tempus ordinationis
praestant, cum metropolita conveniant et litem in
1 pleno synodi consessu diiudicent. Ac si senten-
2 tia placuerit, a negotio discedatur. Sin laesum
se esse putat, tum beatissimum illius dioecesis pa-
triarcham appellet, cuius sententia omnino stetur,
perinde atque si db initio iudicium susceperit.
3 Contra tales enim episcopales sententias proyo-
cationem locum non habere a praedecessoribus
4 nostris constitutum est. Idem valeat et si epis-
copus accusatur sive a laicis qui dicuntur sive ab
aUquo religiosissimorum cler-icorum sive ab alio
5 reverendo episcopo. Vetamus enim omnino ac-
cusationes apud beatissimos patriarchas deponi
accusatosque in aliam provinciam abduci, nisi forte
ideo accusatio deponatur , ut causa ad religiosissi-
mum loci episcopum transferatur : tunc enim lice-
bit accusationem et apud religiosissimos patriarchas
deponi, litteras vero componi ad aliqicem religio-
sissimorum loci episcoporum , ut is causam secun-
6 dum modum antea a nobis definitum audiat. Nec
tamen ei permitti ad devotissimos clericos se con-
ferre ct tmmodicis sportulis quae dicuntur citatos
adfligere, quemadmodum nimirum adhuc peccari
7 cognovimus. Pro singulis enim citatorum per-
sonis non supra sextam solidi partem sportuldrum
nomine missis a religiosissimis patriarchis et me-
tropolitis dari permittimus, vel, si episcopus accu-
satus est, usque ad senos solidos pro quacumque
quantitate vel qualicumque causa praestari neque
8 quid amplius. Idem valebit in metropolitis, si
qua apud eos accusatio adversus aliquem episco-
porum qui sub eis sunt vel illius provinciae cleri-
corum aeponatur: nam si in civilwus causis spor-
tularum sumptuumque modum contrahere festinavi-
mus idque lege comprehendere curavimus, multa
magis in ecclesiasticis accusationibus modum ser-
9 vari sancimus. Quod si causa a religiosissimo
patriarcha ad aliquem religiosissimorum metropo-
litarum vel alium religiosissimorum episcoporum
delata sententia feratur, una autem pars in ea non
adquiescat, sed appellatio interponatur , tum ad
archiepiscopalem sedem appellatio dirigatur ibique
secunaum id quod hucusque obtinuit diiudicetur.
10 Si quis adversus haec quid facere ausus erit,
totius summae quam accepit duplum ei a quo plus
exegit reddat et ecclesiasticae poenae subiciatur
a sanctissimo pro tempore patnarcha vel religio-
sissimo metropolita e clericorum numero removen-
11 dus. Accusationes autem, si res ad ecclesiasti-
cum statum perti^iet, necessario apud solos religio-
sissimos episcopos vel metropolitas vel apud sanctas
synodos vel religiosissimos patriarchas fieri iube-
mus: si vero civilis contentto est, volentibus tales
quaestiones apud dictos religiosissimos episcopos
proponere permittimus, invitum non cogimus, cum
I 4
46
DE EPISCOPALI
ovK avayxa^ouBP f ovttop avroTs roiv noXircxcov St'
icaffrrjqlotVf eiTtsQ ixstva fiaXXov av d's'Xoiro, TCaq ots
12 (5) e^sari xal vTtsQ synXrniarmv Sixa^sa&ai. ^BjteiSrj
Se nves rmv d^sofiXsararoiv nar^iaQX,d)V iv rais
i7taQx,^ai,s , iv ats siai,^ xai urjrQonolirt.xov Sxovffi
axiifia, rivss Si xad"" oXrjv rrjv Sioixrjffiv ras xecQO-
rovias itoionovrai rojv vn^ avrovs d^sowilsffrarav
iTtcffxoTtcov sirs firjrQOitoXcrav sXre rcov dXXo)Vy iit
avroXs ixsXva d'sff7xfc^ousv, aTtSQ inl roov d'eo(pcXsffra-
ru)v fxrjrqoTtoXiraJv rjSr] Scsra^a/usv. avros yaQ av
xal firjrQOTioXirrjs Scxaicos xaXolro 6 rrjv i§ovaiav
rcov vTto rrjv /iirjrQonoXcv sTtcaxOTtoyv ix rcov &sia)V
sxojv xavovojv. J). XV k. JDlov. ConstantinopoU Lam-
padio et Oreste conss. [a. 530]
30 ^ O avros /SaacXsvs^Iojdvvr] inaoy/o TtQacrofQioJv.
0sa7ti^Ofiev rais xtjSsfioviacs rcHv vscov, scrs rrjs nQco-
rris scrs rijs Sevrsoas slsv riXcxias, r? xal Srspoi rcves ols
vofios ococoac xrjoefiovas, ecneQ a^Qc nevraxoffccov
XQVffoJV xai^ fiovov ra rrjs nsQcovffias sirj rcbv vecov,
fcrj rrjv rcov aoxovrcov rcov inaQXf^oJv nsQCfcsvscv
yscQoroviav firjSe SaTtdvacs fisydXacs nsQc^dXXsffd^ac,
roJv aQXovrcov cffcos ovSe ivSrjfiovvrcov rats noXsffcv
ixeivacs, ev als nQo'Csvac rrjv xrjSsfcoviav ffvfi^aivsc,
dXXd naQa rco rrjs nbXsoiS ixsivrjs ixSixcp rj ffrQarrjyco,
xard rrjv lAXe^avSQscov naQa rco ravrrjs iuridico,
afca rco -d^socpcXsffrdrcp ravrrjs incffxonco rj xai Srj-
fcoffiocs nQOffconocs, eiye evnoQoirj rovroov rj nbXcs,
yiveffd^ac rds x^f-Q^tovias rcov xrjSsfibvcov , iyyvrjrov
re nQOS rb fisrQov rrjs ovffias ScSofcsvov xard rrjv
rmv ecQrjftsvcov nQoffconcov xQiffcv xai rcov dXXoiv
dndvrav nQoXbvrcov, bnbffa ini rcbv xrjSefibvcov
iyyvrjrov re nQOS rb fcirQOV^ eXd^cffrac, fcbvrjs rrjs
rcov nQOffoincov ivaXXayrjs, naQ^ ols ravra n^drre-
rac , Scd rb rcbv vecov XQV^''/^'^ ^'^b rrjs naQovffrjs
1 vofco&effias ecffayofievrjs. Ildvrcov SrjXovbrc inh
fibvrj Svo voficffvcdrcov Sbffec nQarrofievcov, ScbneQ
fidXcffra rj rocavrrj re&etrai Scara^cs' nocvrjs inc-
xeifievrjs, sc rcs nXsov Xa^eXv S^aQQrjffecev rj dvafidX-
Xocro xaraffrrjffai rrjv xrjSeuoviav iXniSi fcei^ovos
xsqSovs, xai ov fcbvov rQcn/Affcov dvaScSbvros ndv
oTteQ av Xd^oi, dXXd xal avrov rov fpQovrlfffiaros
2 dnoxcvovftsvov. 'Hvixa Se dv naQa ixSixco yi-
vocvro al rcbv xrjSeftbvotv nQO^oXai, naQbvros xai
rov d^eoycXeffrdrov rrjs nbXecos incffxbnov , iv avroXs
roXs rrjs dyccordrrjs ixxXrjffias aQxsiocs dnori&sffd^ac
rd nQarrofcsva d^sanit^Ofisv , Sffrs elvat Scrjvsxrj rov
nQayfiaros fivrjurjv xai firj naQanbXXvff^ac roXs rv-
3 x^''^'^'^ '"^V^ xrjSsfiovias rrjv ivrsv&sv dfffdXscav. Tcbv
ini rrjs fisydXrjs ravrrjs nbXscos xrjSsftovccbv naQa
fibvco rcp XafinQordrcp nQaircoQc nQarroftsvcov, xaO'-
dnsQ rjSrj vsvofto&srrjrac. J). IIII k. Aug. Constan-
tinopoli vost cons. Lampadii et Orestis. [a. 531]
31 ^laem A. lohanni pp. Sancimus, si quando
afuerit is, qui res alienas vel creditori obnoxias de-
tinet, et desiderat dominus rei vel creditor suam in-
tentionem proponere et non ei licentia sit absente
suo adversario qui rem detinet vel infantia vel fu-
rore laborante et neminem tutorem vel curatorem
habente vel in summa^ potestate constituto^ licen-
tia ei detur adire praesidem vel libellum ei porri-
gere et hoc in querimoniam deducere intra consti-
tuta tempora et interruptionem temporis'^ facere*.
l Sin autem nuUo poterit modo praesidem adire, sal-
tem ad episcopum locorum eat et suam manifestare
voluntatem scriptis deproperet. D. Constantino-
poli k. Oct.^ post consulatum Lampadii et Orestis
vv. cc. [a. 531]
32 9['0 avrbs fiaffcXsvs.']
^Edv ini rQsXs ivcavrovs 6 fisv iftcpvrsvrrjs nQoa- j
(psQrj rcb Ssanbrrj rov rrjs ifiwvrsvasois xavbva,
b os Seanbrrjs dva^dXXrjrac Ss^aad^at avrbv rj
iv rfj paacXiSc nbXet Scdycov rj iv inaQxiacs,
i^eXvai rco ifiwvrevr-^ nQoadyscv avrat rb ifctpv-
rsvfca xai fisiXovarjs neQacova&at rrjs rQcerias,
et fcrj dvdaxocio Xa^eXv, ffcpQayit,ecv avrb xai inc- \
fcaQrvQeff&at negi rovrov rj rbv ivSo^brarov JHI
enaQxov rrjs nbXecos rj rovs ivSo^ordrovs indQ- ^'
Xovs rcbv leQcbv nQacrcoQicov rj rbv nQbffwoQov
aQxovra, cortvt vnbxetrat b rov x^Q^ov oeffnb-
rrjs^^' iv Ss raXs inaQxiats rj naQa rcb aQxovri
(l) c. 30 extat in Coll. (2) xal del. Herrmann (3) nQOS
rb fterQov deL (4) = 7, 40, 2 (5) magna l. gem.
(6) eandem rem sua auctoritate usurpare sed per se
ipsum (per se ipsum om. M'^) ins. M contra l. gem. B
Const. (7) tem; oris C cum l. gem. et Graecis, om. R
(8) sic R cum B, et sufficere hoc ad plenissimam inter-
ruptionem ins. C cum l. gem. (8^) cf. p. 313 not. 16 (9) c. 32
dedimus ad indicem B 20, 2, 4 : cui, licetpotiiis ad legem ge-
minam 4, 66, 4 pertineat, tamen omnino cum huius legis in*
dice convenisse {citatione videlicet ad Jinem mutanda) ap-
paret ex Const. (lO) rj rbv narQtaQxrjv rov Seffnbrov
Svvdffrov ovros vel similia secundum Const. exciderunt
tribunalia civilia habeant, si ea magis placeant, apud
12 quae etiam de criminibus disceptari licet. Quo-
niam vero guidam religiosissimorum patriarcharum
in provinciis, in quibus agunt, etiam metropolitae
iocum obtinent, quidam per totam dioecesin ordi-
nationes religiosissimorum episcoporum, qui sub
ipsis sunt, vel metropolitarum vel ceterorum fa-
ciunt, de his ea sancimus, quae iam de religiosissi-
mis metropolitis constituimus. is enim et metropo-
lita merito nominetur, ciiius dispositioni ex sacris
canonibus episcopi qui sub metropoli constituti
sunt subiciuntur.
30 Idem A. lohanni pj). Sancimus in curationi-
bus minorum, sive pnmae sive secundae aetatis
sunt, vel etiam ceterorum, quibus e lege curatores
dantur, si facultates minorum usque aa quingentos
iantum solidos valent, non expectari creationem a
provinciae rectoribus procedentem neque magnis
sumptibus eam implicari rectoribus fortasse in illis
civitatibus non morantibus , in quibus curationem
procedere contingit, sed apud defensorem vel prae-
fectum illius urbis, in Alexandria apud iuriaicum
eius, una cum eius religiosissimo episcopo vel etiam
aliis publicis personis , si quas civitas habet, crea-
tiones tutorum curatorumque /ieri, ut pdeiussor se-
cundum modum patrimonii ex senteniia memorata-
rum personarum detur ceteraque omnia procedant,
quae in iutorum curatorumve et fideiussorum per-
sona fieri solent, cum personarum tantum, apud
quas ea fiant, mutatio propter minorum utilitatem
1 praesenti lege inducatur. Quae scilicet omnia
sub datione duorum solidorum fiant: ideo enim
potissimum haec constitutio inducta est: imminente
poena, si quisplus accipere ausus est aut tutelam
curatelamque ot maioris lucri spem constituere dif-
fert, ut non solum trijplum totius summae quam
accepit reddat, sed ettam ab administratione ipsa
2 removeatur. Cum vero apud defensorem nomi-
natio tutorum curatorumve fit, praesente etiam re-
ligiosissimo civitatis episcopo, gesta in ipsis sacro-
sanctae ecclesiae archivis deponi sancimus, ut per-
petua rei memoria sit neve iis qui sub tutela cw-
rave constituti sunt securitas quam inde habent
3 pereat. In hac autem magna urbe tutelae cu-
ratelaeque apud solum clarissimum praetorem con-
stituantur, quemadmodum iam sancitum est.
32 [Idem A.J Si per tres annos emphyteuta
domino emphyteusis canonem offert, dominus au-
tem in regia urbe vel m provinciis commoratus
eum accipere differt, licet emphyteutae pensionem
ei offeire et fine triennii appropinquatite, nisi ac-
dpere vult, obsignare id et ea de re testationem
facere apud gloriosissimum praefecium urbi vel
gloriosissimos praefectos praetorio vel competen-
tem magistratum, cui praedii dominus suoiectus
est [vef patriarcham, st dominus potens estj: in
AUDIENTIA
47
1 4
rj iv aTtovaia rov a^x^rros naQa rq^ ixSixco rwv
roTtcov 7] TiaQo. r<p iTtiaxoTffo rrjs TtoXecos, xad''
rjv 6 SsffTtorrjs rov yarjfiaros Siaysi, Tt^drrsiv
TtSQi rovrov , Sare xai rrjv «1 ivds rcov EiQTjfie-
vcov itQoacoTtcov TtQoarsd^rjvai rco TtQayfiart fiaQ-
1 rvQiav. Kal si firjSe ovrcos SXoiro Xa^elv TtQoa-
ayofisvov ro ififvrevfia 6 SsaTtorrjs, xsQSaivsrco
fisv avrb 6 ificpvrsvrrjs, fir}8efiiav dycoyrjv sYftv-
2 ros sis dTtairrjacv avrov rov 8sa7c6rov. Myre Ss
rj ifKpvrevais Xvsad^co naQarQsxovarjs rrjs rQts-
rias urjre rcov ifs^lqs iviavrcov djcairsirco ^rbv
sico&ora xavova 6 Ssajtorrjs, k'cos dv avrbs avco-
-d^sv oxXrjaas rc^ ifiq>vrsvrri xat BiafiaQrvQiav
avrco arsiXas do^rjrai airslv rbv ifKpvrsvrmov
xavova' rors yaQ ov firjv rov itQoXa^ovros XQ^-
vov Ttavrbs dnairsirco rbv xavova 6 SeaTtorrjs,
(os avrbs airios rov fir] Xa^elv avrbv ysyovcos,
rov 8e rQsxovros xQOVov fisrd rrjv ScafiaQrvQiav
3 avrov dTtaireirco rb ificpvrevfia. ^Edv 8s iTtl
roisriav fisrd rrjv SiaftaQrvQiav rov BsaTtorov
firj xaraBdXrj 6 ifiwvrsvrrjs svyvcofiovcos rbv
v.avbva, axoXovd^cos itco&sirco avrbv 6 SeanorrjS
rrjs ificpvrevaecos xard rrjv SsvrsQav rovrov rov
rirXov ^ Sidra^iv.
33 ^'O avrbs ^aaiXsvS roXs navraxov yrjs d^sowt-
Xsardrots iniaxoTtois. Osiav iTtoirjadfisd^a 8tdra§iv
ovBsvi avyxcoQOvvrss ov8e dxovaav yvvaixa 8ovXr]v rj
fXsv&sQav sis axrjvrjv rj OQxrjarQav xa&sXxsiv ov8s
dTtaXXayrjvai ^ovXofisvrjv xcoXvstv rj rovs iyyvrjrds rovs
avrrjs cbs vnsQ avrov rovrov xQy<^iov Qrjrov OfioXoyrj-
1 aavras djtatrsXv. IdXX' e't ri rotovro yevotro,
xcoXvsad^ai ravra naQa rs rcov XafiitQordrcov rcbv
inaQxtcov dQxbvrcov xai TtaQa rcbv iv raXs TtoXsat
^softXsardrcov iTtiaxoTtcov Stsra^dfis&a 86vres dSeiav
rdis d^eofiXeardrots intaxbnots dfia rc^ XafiTtQordrco
rrjs inciQxias aQxovrt xai dxovras dyetv TtQbs eav-
rovs rovs ^taaafievovs rj rovs dTtaXXdrtrea&ai rrjs
iQyaaias xcoXvovras xai Srjfioaiav fiev avrcov itotelv
2 rriv ovaiaVf ixeivovs 8s rrjs TtbXecos i^eXavveiv. Ei
8s b rrjv inaQxictv i&vvcov avros o ^ta^oftsvoe eirj
rj rrjv ix rrjs eiQrifisvr]S sQyaaias aTfaXXayrjv xcoXvcov^
SiSouev^ dSeiav xai fibvois roXs d^eoq^tXeardrots int-
axOTCOiS TtQoatsvut rrjv ravra Ttdaxovaav rj rbv av-
rrjs iyyvrjrrjv, rovs 8e ivavrtovad^at r<^ rrjv d^xrjv
Exovri xai firj avyxcoQsXv dStxsXv rj, si firj ysvotvro
Ttobs rovro ixavoi, firjvvstv sis rrjv ^aatXeiav, coars
i^ rjficbv rrjv Ttooarjxovaav i^svex^rjvat notvriv, rcov
iyyvcov xa&aTta^ Xvofiivcov xai rcbv iyyvrjrcbv dt,ri-
fiicov cpvXarrofisvcov' dSstav SiSovrss raXs dnaXXax-
rofisvats roiavrais yvvai^iv iXsvd^sQats xai svysvsatv
ovaats TtQbs ydfiov /«(^filv vofitfiov, xdv si rvyxdvotsv
raXs asfivorarats d^iats oi ravras Xafi^dvovrss xsxo-
afcrjfisvot, firjxert Ssofisvats ^aatXixrjS dvrtyQacprjs,
dXXd xar^ s^ovaiav rbv ydfiov •KQarrovaatS, yafitxcov
fisvrot avfi^oXaicov ix rQoiiov Ttavrbs fisra^v avrcbv
yivofisvcov rd avrd^ xai ytSQi rcbv d^vyarsQcov rcbv
3 (1) axrjvtxcbv Stara^dfisvoi. Trjv usv ovv siQrjfis-
vrjv Sidra^iv xai iv rco Ttsfirtrco ^t^Xiq) rcov rtaacbv
Stard^ECov^ rovrov Srj rov rrjs rjusrsQas svas§sias
inoivvfiov ^t^Xiov TtQbs rds TtoXtrtxds dQxds dvrtys-
4 yQafifisvrjv rsd^sixafisv. ^EnstSrj Ss ixQV''^ Std t^S
TtaQOvarjs vofiod^saiae xai vfiXv roXs itavraxov yrjs
d^sofptXsardrots intaxonots ravra Ttotrjaai (paveoa,
Std rovro avveXbvres rd xar^ ixeivrjv dcprjyrjaet nXa-
rvrsQct vofio^srrjd^evra rrjvSe rrjv d^siav Stdra^tv
TtotovfiE&a xai TtQoe vfids, onws rrjv iSQartxrjv 8ta-
acb^ovrss asfivbrrjra xai acocpqoavvrjs avrsxofisvot
ravra cpvXdrrotrs, rbre ix rov fisydXov d^sov Saos
xai ^aatXtxrjv dyavdxrrjatv, s'i rt rovrcov naQa^airjrs,
Xoytt,bfisvot. D. k. Nov. ConstantinopoU dn. lusti-
niano pp. A. iiii et Paulino vc. conss. ^ ^ \a. 534]
34 ^ avrbe ^aatXsvs ^Entfpavico rco dytojrdrco
aQXtsniaxbncp rrjs evSaifiovos ravrrje nbXscoe xai
oixovfisvtx(i> narQtaQxrj. ^cpbSQa -ntarsvofisv , coe
rj rcbv isQscov xa^aQorrje re xai evxoafiia xai Jj
TtQbe rbv SsaTtbrrjv &sbv xai acorrjQa rjficbv ^lrjaovv
XQtarbv awrovia xai ai naQ^ avrcbv avansfi-
Ttbfi&vai. StrjvsxsXe svxcti noXXrjv evfievetav ry xad"
(1) id est 4, 66, 2 (2) c. 33 extat in Coll. et usgue 1 vel StSove ColL: sSoftev scr, (4) Si ins. Nomoc.
ad § 2 in Nomoc. (3) SiSofisv Nomoc.f SiSovaav \ (5) 5, 4, 29 (6) c. 34 extat in Coll. Nomoc.
provinciis vel apud praesidem vel praeside absente
apud defensorem loci vel apud episcopum civitatis,
in qua dominus fundi degit, ea de re agere, ut et
unius memoratarum personarum testimonium rei
1 gestae adhibeatur. Ac si ne sic quidem domi-
nus ohlatam yensionem accipere vult, emplujteuta
eam lucretur, domino nullam ad exigendam eam
2 actionem habente. Neque ve7'o emphyteusis
triennii lapsu solvatur neque solitum sequentium
annorum caiionem dominus exigat, dum ipse emphy-
teutae desuper instando et testationem ei mittenao
emphyteuticum canonem petere incipiat: tum e?iim
sane non totius elapsi temporis canonem dominus
petat, cum per ipsum factum sit quominus cano-
nem acciperet, sed temporis inde ab ipsius testa-
3 tione currentis pensionem petat. Si vero per
triennium post domini testationem emphyteuta ca-
nonem noji spo?ite solvit, statim domi?ms eum ex
emphyteusi expellat secundum alteram huius tituli
constitutione?n.
33 Idem A. religiosissimis uhique terrarum con-
stitutis episcopis. Sacram co?istitutio?iem fecimus,
qua cu7ictos vetuimus vel invitam mulierem servam
sive Uhei'am in scaenam vel orchestram trahere vel
discedere volentem prohibere vel fideiussores eius,
qui hac de re certum auri modum promiseru?it,
1 convenire. Sed si tale quid fiat, id a cla?'issimis
provinciarum recto?'ibus et a reUgiosissimis civita-
tum episcopis p?'ohibendu?H esse iussimus, Ucentiam
dantes reUgiosissimis ejpiscopis cum clarissimo pro-
vinciae recto?'e eos qm vim adhibuerint vel recedere
ah eo quaestu pi'ohibueri?it etiam invitos ad se
pertrahendi et substantiam quidem eorum pubU-
2 candij ipsos autem e civitate expellendi. Si
vero ipse provinciae rector sit is qui vim faciat
vel, quomi?ms a dicto quaestu abscedant, prohibeat,
eam quae haec patitur vel fideiussorem eius etiam
solos reUgiosissimos episcopos adi?'e permisimus:
hi se oppo?iant magistratui neve iniuriam fieri per-
mittant: quod si facere non valent, referarit aa im-
peratorem, ut a nobis competens poena infligatur,
fideiussorihus penitus Uberandis et fideiussionibus
inutiUhus redditis: taUbus praeterea muUerihus U-
centiam damus sive Uberttnis sive ingenuis legiti-
mum matrimonium contrahere, etiamsi summis
dignitatihus praediti sint qui eas ducimt. ut non
ampUus opus sit impenaU rescripto, sed tibero ar-
bitrio matrimonium ineant, nuptiaUbus tamen in-
strumentis omnimodo inter eos celeb?'andis : eadem
3 etia?n de fliahus scaenicarum statuimus. Memo-
ratam igitur co?istitutionem ad pubUcos magistra
tus data?n etiam in quinto Uhro omnium constitu
tionum huius codicis nostrae pietatis nomine i?isigniti
4 posuimus. Quo?nam autem necesse erat per
praesentem legem et vobis qui ubique terrarum
estis reUgiosissimis episcopis ea palam fieri, ideo
quae in illa pluribus verbis constituta sunt brevi
comprehendentes hanc sacram constitutio?iem et ad
vos direximus, ut sacerdotale??i gravitatem retinen-
tes et continentiae studiosi haec observetis conside-
ratione tam magni dei metiis quam imperiaUs in-
dignationis, si quid horum violaveritis.
34 Idem A. Epiphanio sanctissimo huius almae
urbis episcopo et oecumenico patriarchae. Valde con-
fidimus sacerdotum puritatem et bonam disdpUnam
affectionemque erga dominum deum et salvatorem
nostrum lesum Christum, preces denique^ continuo
ab iis factae mag?iam benevolentiam rei pubUcac
I 4
48
DE EPISCOPALl
T^firis TtoXirelq xal av^ijGiv Tca^exorraf St^ d)V i'ariv
rjjLiiv xai fia^/Sdpcov x^arElv tcai yCvea&ai xvQioiS^
ixalvojv, a TtQoa&ev ovx e'i%Ofiev. xai oacoTte^ av ra
rrjs avrwv av^rjrai asfivorrjros re xai xoauiorrjros,
roaovrco xai rrp' rjuersQav noXireiav iTtiSioovai ni-
arevofiev. ei ydQ oi fiiv Tta^sxoivro fiiov aefivov re
xai itavraypd^ev dveniXr^nrov, rov 8s XoiTtov aTtavra
Xabv vov&eroTeVf coare TtQos rrjv avrdiv aefivorrira
^Xinovra rdiv noXXdJv afiaQrrjiidrcov aTtexea&ai,
TtQoSrjXov, cos ivrev&ev ai' re wvxai ndai ^eXriovs
saovrai xai QqSicos rjfilv ivSo&rjasrat naQa rov fie-
ydXov &eov xai acorrJQOS rjficov ''Irjaov XQiarov cpiXav-
1 d^Qconia nQoarjxovaa. Tavra roivvv rjfilv dva-
axonovfisvois nQoarjyyeXrai naQaSo^cos rivds rcov ev-
Xa^eardrcov Siaxbvcov, k'ri ye firjv xai nQsa^vrsQcov
(ro yaQ eri noQQcorsQco rovrov xai etneiv iQvd^QidJ-
fiev, (pafiev Srj ro rcov d^eotpiXcJov imaxoncov), cos
rovrcov rives ovx aiaxvvovrat ol fiev avrbd^ev xv^cov
dnrea&ai xai rrjv ovrcos daxrjfiova xai avroTs rols
iSicoraiS naQ rjfidiv^ xard ro nXeiarov anrjyoQevfie-
vrjv d^sav^ fiertsvai, ol Ss rrjv roiavrrjv natyviav
ovx avrovQyovaiv^, aXX rj xotvcorovat rdls nQarrov-
atv Tj xd&rjvrat d^earai nQa^ecos dronov ^, xai &ed}v-
rat fiev avv int&vfiiq ndarj rd ndvrcov droncorara,
Xoycov Se dxovovai ^XaacprjfxoJv , ovs iv rols rotovrots
drdyxrj yivead^at, fioXvvovai re rds eavr cov ;f£i^as
rds re oQdaeis ras re dxods ovrco xareyvcoa fisvots
xai dnrjyoQevfisvotS^ natyriotS' ot Se xai dnctQaxa-
Xvnrcos rj rals rcov tnncov dfiiXXats rj naQa^dXXovatv
n xai nQOxaXovvrai rtvas vneQ rrjs rcJov tnncov rjrrrjs
rj vixrjS, rj St^ eavrcov rj Std rtvcov ersQcov ovx evax^j-
fiovcos rd rotavra naitpvres, rj rcov iv axrjvfj xai
S'vfisXatS d^earai yivovrat natyvicov, rj rals iv &ed-
rQots rcov fiaxofievcov nQOS rd d^rjQta fidxats naQa-
yivovrat xai ovx ivvoovaiv, cos"^ xai roXs aQrt fivov-
uevots xai rcov nQoaxvvrjrcov d^tovfisvots fivarrjQicov
avroi nQOxrjQvrrovatv dnordrrea&at ry rov dvrtxet-
fiivov Saifiovos XarQelq re xai ndarj nof*n^, rjs ovx
2 iXaxtarov fisQos rd roiavra xad^sarrjxe. ^IToXXd-
xis fiev avrois ra roiavra yvXdrrea&ai nQorjyoQevaa-
fiev OQcovres Se avxvrjv rrjv neQi rovrcov ytvofievrjv
rjfiiv nQoaayyeXiav eis dvdyxrjv rjXd^Ofiev ini rbv naQ-
ovra vofiov Std rrjv vneQ evae^eias dcptxsad^at anov-
Srjv xai afia usv vnsQ rrjs leQcoavvrjs avrrjS, dfia Ss
3 vnsQ re rov xotvrj rrj noXtreiq avfi^sQOvros. Kai
d^eani^ouev firjSsva firjre Stdxorov firjre nQea^vreQOv
xai noXXco fidXXov iniaxonov {oneQ xai dntarov 'Cacos
dv Soieiev, cov iv rdis xetQoroviats ev^ai re eis rbv
Seanbrrjv dvansfinovrat XQiarbv rbv d^ebv rjfiaiv
xai inixXrjats rov dyiov xai nQoaxvvrjrov yiverat
nvevfiaros xai rais avrcov xecpctXaXs rj rais v^Qaiv
intrid^erai ij intSiSorai rd dytcorara rcov naQ rjfiiv
fivarrjQioiv , oncos dv avrols rd aia&rjrrjQta ndvra
xa&aQd re ysvotro xai xa&tsQco&eirj d^eco) fir^Siva
roivvr rovrcov roXfidv rov Xx)tnov fierd rovSe rbr
d^eiov rjficov vofiov rj xv^evetv rrjv olavovv rcov xv-
^ojv natStdv rj rois rovro n^drrovat xotvcoveiv rj
naQaxad^rja&at xai rsQnea&ai xai avvStari&ea&at
rois ytvofisvots rj naQa^dXXetv rais SrjficoSeat ravrats
d^sais, as sfinQoa&ev einovres ecp&rjfiev, xai^ rt rdiv j
in^ avrais dnrjyoQevfisvcov noteiv , dXXd ndarjs nQbb 1
4 ravra uerovaias rb Xoinbv dnsxea&at. Tb ydQ
rjSrj nQOetXrjcpbs, ei xai dva^rjreiv ixQV^ V *° >««* f^V ^ ^
fiertsvat nQoarjxovrcos, Oficos Std (ptXavd^Qconiav avy- «■
voJQOvfiev, rrjv ix rov naQovros vofiov naQarrjQrjatr fll
dnaatv eis rbv Xotnbv intrid^ivres ^^(xJj^ov. nQoarj- w\
xov ydQ iartv avrols vrjareiatS re xai dyveiais xai
rais daxrjaeat rdiv d^eiojv Xoyicov xai rais vneQ ndv-
rcov axoXdt,etv evxais, dXXd ftrj ravra xaraXtfindror-
ras rcbv navrdnaai ^e^rjXcov re xai anrjyoQsvfisrcor
5 dnrsa&at. Tavrb Ss rovro &sani^Ofiev xai ini rcbr
Xotncbv xXrjQtxcbv , vnoSiaxorcov re xai avayvcoarcov
(pafiev, oineQ xai avroi rrjs re leQaS rQans^rjs xal
navrbs rov nsQi rds dytcordras ixxXrjaias xoafiov
xa&eardatv vnovqyoi re xai vnriQerai xai rd d'eia
fteraxetQtt^ofisvoi Xoyta rds ieQds rjfiiv ix rcov evaydiv
(l) xvQioi Nomoc. (2) 3, 43 (3) natStdv Mommsen
(4) ov xaraQyovatv Nomoc. (5) nQd^ecos drbnov
Coll, ndarjs dronov nQd^ecos Nomoc. (6) dneyvco-
afisvots Nomoc. (7) ori Nomoc. (8) xai ins. Nomoc.
(9) rj xai Nomoc. (lO) ^ om. Coll. (11) firj del.
Hercher
nostrae augmentumque parare. unde et barbarns
imperare nobis licet dominosque fieri illorum quae
antea non tenuimus. ac quanto auctoritas et decus
eorum crescet, tantum etiam rei publicae nostrae
incrementum accessurum spera?nus. nam si vitam
gravem omnique vituperatione vacuam agunt et
reliquum populum aa suam normam dirigunt, ut
ad eorum gravitatem respiciens plurimis vitiis
abstineat, palam est animos inde meliores omnibus
futuros esse et nobis facile convenientem benevo-
lentiam a magno deo et salvatore nostro lesu
1 Christo applicatum iri. Haec igitur consideran-
tibus nobis nuntiatum est necojnnato esse devo-
tissimo7'um diaconorum, quin etiam presbyterorum
(nam ultra hunc gradum vel dicere eruoescimus,
religiosorum episcoporum videticetj, ex his ergo
esse, quos non pudeat partim. per se tesseras trac-
tare et tam pudendo et laicis ipsis a nobis quam
maxime interdicto ludo interesse partim eiusmodi
ludum per se non facere , sed vet conversari cum
ludentibus vel sedere spectatores actus inepti vel
summa cum cupiditate spectare res omnium tneptis-
simas, convicia audire, quae in ialibus oriri necesse
est, et manus suas, oculos, aures adeo damnatis et
prohibitis ludis polluere: alii etiam in publico vel
equorum certammibus se itjimiscunt vel etiam alios
provocant super equorum clade victoriave, sive per
se sive per alios indecenter talia ludentes, vel
scaenicorum thymelicorumque ludorum spectatores
fiunt vel bestiarum depugnationi in theatris inter-
sunt non conscii , quod recens initiatos et veneran-
dis mysteriis dignatos ipsi iubent adversantis dae-
monis cultui et omni pompae renuntiare, cuius non
2 minima pars ea spectacula sunt. Saepe eos ut
haec observarent adhortati sumus: cum autem per-
petuo nuntios ea de re ad nos adferri videamus,
ad necessitatem adducti sumus praesentem legem
aggredi propter studium pietatis et simul tam pro
sacerdotio ipso quam pro communi rei publicae
3 utilitate. Atque sancimus nullum diaconum vel
presbyterum et multo magis episcopum (quod etiam
increaibile forte videatur , cum m eorum ordina-
tione preces domino Christo deo nostro offerantur,
et invocatio sancti adorandique spiritus fiat et ca-
pitibus aut manibus corum sanctissima quae apud
nos sunt mysteria imponantur vel traaantur, ut
sensus omnes iis puri fiant et deo consecrentur )
neminem ergo horum deinceps post hanc sacram
legem nostram audere vel quemcumque tesserarum
ludum facerc vel iis qui tesseris iudunt interesse
vel adsidere et delectari iisque quae aguntur con-
sentire vel vulgaribus spectaculis interesse, de qui-
bus supra diximus, vel eorum quid facere quae in
iis facere vetiti sunt, sed omni cum his communione
4 de cetero abstinere. Quod enim iam praecessit,
etsi inquiri debeat vel etiam apte vindicari, tamen
benigne indulgemus praesentis legis observationem
omnibus in futurum tempus imponentes. decet enim
eos ieiuniis et vigiliis et exercitiis sacrae scriptu-
rae et precibus pro omnium saltite fundendis va-
care neque his relictis omni ex parte profana et
5 prohibita attingere. Idem sancimus etiam in
reliquos clericos , subdiaconos scilicet et lectores,
qui et ipsi sacrae mensae et omnis circa sacro-
sanctas ecclesias ornatus ministri et operarii sunt
et divina oracula contreciantes partim sacras nobis
AUDlENnA
49
1 4
i ucoj' ^i,^kl(OV ol uev avayivcoaxovai VQacpas, oi Si
6 (4) vjuvovaiv (poae. El 8e ris rov /.oitcov roiovro
T* TiQarrcov tpaveirj xai nQoaayyeXd^eirj rovro * r}
y.ara ravrrjv rrjv evSaifiova noXiv rfj afi ayicoavvri
rj y.ara ras STtaqiias rols vn^ avrijv reray/uevois d^eo-
(ftXeararoiS firjrQono^.irais xai roTs Xomdls intaxo-
nois, wv rrjv yeiQoroviav o rrjs arjs /Liay.aQtorrjros
noielrai d^QOvos, y.ai rotavrrj ris eneX&ot fie/ti^is^ rj
Siay.ovcp rj noea/SvreQco y.ai noXlcp fiaX)Mv rtvt rcbv
O^eoftXeararcov entaxoncov, rrjv arjv ivravd^ol iiaxa'
otorrjra xav rais inaQ^iats rovs vno ae d^eoftieara-
Tovs firjrQonoXiras y.ai rovs vn^ avrovs intaxonovs
zavra avv axQt^eiq naarj xara rrjv rrjs ieocoavvrjs
xa^tv ^rjrelv xai aveQevvav, urjSe naQeQyov notela&ai
rrji' i^araaiv, aXXa xai fiaQrvQcov a^toniarcov axovetv
nai Sia naarjs oSov x^Q^^^j oif^re %b aXrj&es Xa^elv.
coaneQ yaQ avrovs rcitv rotovrcov eXoyofiev , ovrco
7 xai avxowavrelad^at naQo. rtvcov xcolvofiev. Kai
ei navraxo&ev rrjs i^eraaecos rcov d^eicov nQOxetfid-
vcov loyicov yi^Ofievrjs aXrj&cos e\etv rj fufiipts fai'eii]
xai anoSetxd^eirj ^ Stdxoiws rj nQeajSvreQOS rj xv^evcov
rj xotvojvcov roXs xv^evovatv rj rais rotavratS naQa-
xa&rjfxevos fiaratorrjatv r} rals eiqrjfihmts naQa^dX-
Xcov d^eats, rj xai 'iacos rts rcbv &eo^tXeardrcov ini-
axoncov (oneQ ovSe eaead^ai ntarevouev oXcos) rot-
avrrjs rtvbs dvdaxrjrai d'eas rj rols xv^evovat nQOO-
xa&ea&TJvat xai avvStari&ea&ai rov Xotnov d^aQQi]-
aete, rbv rotovrov ev&vs vnb rrjs arjs fiaxaQiorrjros
rj vnb rov iirjrQonoXirov rj rov ye d'eo(ptXeardrov
intaxSnov, v(p^ ov re^ay.rat, eineQ rts rcbv etQrjfie-
vcov eXrj xXrjQtxcov, rrjs leQas dg^OQi^ea&at Xeirovpyias,
intri&ead^ai re avrco xavovtxbv intrifiiov xai oQi^e-
aS^ai xQOvov, ovneQ ivrbs nQoarjxov iariv avrbv vrj-
areiats re xai ixeaiats xQo^ftevoi^ rbv fie'yav i^tXdaxe-
8 a&at d^ebv vneQ rov rotovrov nXrjfifieXrjftaros. Kal
ei fiev ini rbv oQtad^evra xQovov b rb rotovrov int-
rifitov Sexbfievos fteivete^ SdxQvai re xai fieravoiq xai
vrjareiq xai r^ n^bs rbi^ Seanorrjv ■d'ebv evxrj d(peatv
rov nXrjfifieXtjfiaros i^atrdbv, rrjvtxavra rbv vqy^ cp * Te-
raxrat ravra axQi^ws fiav&dvovra xal neQieQya-
^ofievov xotvrjv fiev vneQ avrov noielv evxrjv yive-
a&at, avv ndarj Se dxQt^eiq naQeyyvdv avrco rov Xoi-
nov rrjs rotavrvjS ieQcoavvrjs v^oecos dnexead^af aai
ei voftiaeiev avrbv avrdQxcos nQos uerdvotav iX&elv,
rrjvtxavra rrjs leQartxrjs avrco ueraStSbrco cptXav&QO)-
9 nias. Ei Se xai fierd rov a^poQtafWv evQed^eirj
ftrjre yvrjaicos rfj fteravoiq ;^^w^ews neQt(pQovcbv re
rov nQdyfiaroe xai xa&aQcbs^ vnb rov dvrtxetfjtevov
xaretX.rjfifievos rrjv xpvxrjv, ovros"^ fiev avrbv 6 ieQevs
v(p^ cp reXeX rcbv ieQartxcbv i^co&eirco xaraX.6yo)v
10 navrdnaatv avrbv xa&atQwv. 'O Se ovxeri nav-
reXcbs dSetav h'^et nqbs ieQartxrjv iX&elv rd^iv . dXX^
et fiev exot neQtovaiav, rb rrjs nbXecos ixeivrjs /SovXev-
rrjQiov, xa&^ rjv ieQaro nQoreQov, rj eineQ ovx e'xoi
^ovXevrrjQtov rj nbXtS, ereQOV fiovXevrrjQiov rrjs inaQ-
xins, oneQ fidXtara X^V^'^'- ^ovX.evrov , naQaXrjxperai
rovrov rb Xotnbv afia rfj neQtovaiq SovXevovra ^ .
ei Se ovaiav ovx exot, ra^ecbrrjs rb Xotnbv earai rrjs
intxoJQiov rd^ecos dvri rov nQoa&ev ieQecos xai,
inetSij rrjv rov d^eov rd^tv ixXeXotnev, earai ra^ecb-
rrjs intxcoQtos, ravrrjv eavrcb rrjv ataxvvijv dvri rrjs
1 1 (5) efinQoa&ev rtfirjs int&eis. T^avra roivvv
anavra S^eani^ofiev ini fiev rrje evSaifiovos ravrrjs
noXecos rrjv arjv (pvXdrjetv dytcoavvrji' xai rovs xa&^
exaarrjv dytcordrrjv ixxXrjaiav ixSixovs re xai otxovb-
fiovs, ols intfieXeS earat rd rotavra xai dva^rjreXv
xai nQoaayyeXXeiv xai rovs dXtaxOfiivovs d^patQeXad^at
rrjs SiSofievrjS avroXs naqd rcbv dytcordrcov ixxXrj-
aicbv atrrjaecbs re xai xoQrjyias' iv Se raXs inaQxiatS
oi re vnb rfj afj fiaxaQtbrrjrt rerayfievoi d^eofiXeara-
rot firjrQonoXXrai xai nQos ye oi vn^ avrove ■d'eoae-
fieXs iniaxonot xai oi rovrcov ixxXrjatexStxot xai ot-
y.ovbfiot xai avroi rbv Xaov rQonov, xa&^ ovneQ k'fi-
nQoa&ev e'inofiev, rcb nqdyfiart XQ^I^^^ot xai rb
ieQartxbv ai^as navraxbd^ev dveniXrjnrbv re xai
1 2 dficbfirjrov cpvXdrrovres^ . JlaQa^pvXd^ovat Se ravra
(l) rovro^ rb rotovrov nXrjfifieXrjpia Nomoc. (2) dva-
yvcoarfi ins. Nomoc. (3) dvayvcbarrjs rj vnoStdxo-
voe rj ins. Nomoc. (4) fieivi^ Nomoc, fieivrj vel ftei-
voi Coll. (5) ov Hercher (6) nQO(pavcbs Nomoc. (7) ov-
ros CoIL, avrbs Nomoc. (8) /SovXevovra Coll. (9) (pv-
Xdrrovres Coll, StarrjQrjaovai Nomoc. : restituendum for-
tasse ^Xdrrovree StarrjQrjaovai
scripturas ex sanctis lihris nostris legunt partim
6 hymnos canunt. Quod si quem in futurum eius-
modi quid fecisse apparehit idque delatum eiit vel
in hac felici urhe ad tuam sanctitatem vel in pro-
vinciis ad religiosissimos metropolitos suh te con-
stitutos vel reliquos episcopos, quorum ordinatio ad
heatitudinis tuae fastigium pertinet, et talis accusa-
tio vel in diaconum vel in preshyterum vel adeo in
religiosissimorum episcoporum quem dingetur, hea-
titudo tua hic, in provinciis religiosissimi qui suh
te sunt metropolitae eisque suMiti episcopi haec
cum omni dihgentia secundum clericatus ordinem
inquirant et perscrutentur, neque defunctoriam in-
quisitionem faciant, sed et testes fide dignos au-
diant et nihiiad eruendam veritatem praetermittant :
ut enim eos a talihus retinemus, ita calumniaii eos
7 a quihusdam vetamus. Et si quaestione ex omni
jmrte divinis oraculis propositis instituta accusatio
iusta esse apparehit et prohahitur diaconum vel
preshyterum aut aleatorem esse aut cum aleatori-
bus conversatum esse aut eiusmodi vanitatihus adse-
disse aut memoratis spectaculis interfuisse, vel for-
tasse etiam ?'eligiosissimorum episcoporum quis (quod
plane non eventwum confidimusj tale spectaculum
passus erit vel iesseris ludentihiis adsiaere et cum
iis esse in futurum ausus erit, talis stutim a beati-
tudine tua vel a met7'opolita vel 7'eligiosissimo epis-
copo suh quo constitutus est, si e clericis qui di-
cuntur est, a sacro ministe7'io removeatur eique
canonica poena imponatur et tempus defriiatur,
intra quoa eum conveniat ieiunia ac sujjphcationes
svbeundo magnum deum super tali delicto placare.
8 Et si quidem per definitum tempus tah poenae
II.
subiectus lac?'imis paenitentia ieiu?iio do?ni?ii dei
imprecatio?ie remissio?iem deUcti exorare perseve-
raoit, tu?n is suh quo co?istitutus est his dtUgenter
compertis et cognitis communes pro eo p?'eces feri
curet, et cum om?ii diligentia iniungat, ut in poste-
?'um tali sacerdotii iniu?'ia ahsti?ieat: et si e?im ad
sufficie?item paenite?itiam ve?iisse credet, tum sacer-
9 dotalem clementiam ei restituat. Sin autem etiam
post exco??imunicationem appa?'uerit ?ieque ve?'e
paenituisse , immo id viUpe?idisse animoqiie mani-
festo a satana occupato, is sacerdos, cui siibditus est,
e ?iumero cle?'icorum eum eximat et p?'orsus depo-
10 nat. Qui non ampUus ad clericorum o?'di?iem
reverti poterit, sed si quidem facultates hahet, cu?'ia
iUius^ cwitatis, in qua a?itea deo mi?iist?-ahat vel, si
ea civitas curiam non hahet, aUa p?'ovi?iciae civitas,
quae potissimum cu?'iaU indiget, eum suscipiet cum
facultatihus in poste?'um serviturum: si facultates
?wn habet, officiaUs i?i posterum provinciaUs offi-
cii fiet pro cterico et , quia dei officium deseruit,
provinaae officiaUs erit hac sihi contumeUa pro
1 1 a?iteriore honore comparata. Haec igitur om?iia
custodienda sancimus i?i hac quidem alma urbe
a sanctitate tua et per singulas sacrosanctas eccle-
sias a defe?iso?'ihus et oeconomis, q^uihus curae erit
inquirere ea et de?iuntiare et convictos victu anno-
nisque a sacrosa?ictis ecclesiis eis deputatis jJrivare:
i?i provinciis vero suh heatitudine tua constituti re-
Ugiosissimi metropoUtae et praeterea reUgiosi qui
suh eis sunt episcopi eorumque defensores et oeco-
nomi, et ipsi eundem quem antea diocim?is rei mo-
dum adhiheant et sace?'dotale?n dignitatem ex o/n?ii
pa7'te integra/n et reprehensione vac?ia?n tueantur.
7
I 4. 5
50
DE EPISCOPALI AUDIENTIA
Kai oi ivdo^oxarot tiov isgcHv Tjficov 7CQair(OQi(Ov
VTcaQx^oif (pafiev Si rovs rrjs Ecpas inl roTs vTtorsray-
/lEvois k&vsai rij avxcov ScxawSoaia oc rs rijs ^lXXv-
Qcdos oc re rrjs 'AtpQcov nqoearcbres Scotxrjaecos xai
ai Tcei&ouevat ra^sts avrots xai oc XafinQorarot rcov
i7taQ'/^ccov aqxP'^'^^^ ^^^ ^^ rcbv noXecov ixStxoi, avroi
uev oi ras fisyaXas a^x^^ aQxovrss^ ayavaxrrjatv
rnisreQav v^oQcofie^^ot, ai Ss net&ofievat rd^ets avroTs
oexa XQ^f^iov XcrQcov ayojvicbaai notvrjv, aqxovres Se
intxcoQtot ftei^ovs rs xai iXarrovs xai ai netd^Ofisvat
rd^ets avroXs xai nQos ys oi rcbv noXscov exStxot
ava nevrs ^(Jvfftov XtrQcov notvrjv svXa^ovfcsvot, sc
ravra fia&ovrss firj nQoaayyeiXacev xai avroi roTs
ieoevat, rovreartv rj roTs &eo(ptXeararots intaxonots
rj roTs oatcordrots fcrjrQonoXiratS iq roTs exdarrjS Scoc-
xrjaecos dycojrdrots narQtdQx^^''^) 5<«^' rjv dv sxaaros
reXoirj x^Q^'^ * coars ixsivovs ravra fiad^ovras xard
rb eunQoa&sv SccoQtaftevov anaatv ine^eX&etv^, xai,
inscodv naQ^ avrcbv 6 ini rocs rocovrocs dXovs^
xa&acQed^eirj , fcrj^ rrj ^ovX^ rrjs noXscos rj ry rd^et
lli rovrov naQaSoo^rjvat na^aaxsvdaatsv. Kai 6
ivSo^oraros vnaQxos rrjs svSaifiovos ravrrjs noXscos
ravra naQaq^vXa^et , sXnsQ ini ravrrjs dfiaQrdvocro
rrjs ^aatXcSos rjficbv nbXecos, afia rfj nst&ofcevrj avrco
ra^et, avros fiev ayavdxrrjatv rjfiereQav vwoQOOfisvos,
rj Ss avrov rd^tS Sexa XQ^^^^ov XtrQcbv svXa^ovfidvrj
14 (6) nocvrjv. ^AXX^ rjfieTs ftev ravra vofco&ertxcos
nenQdxaftev. ixeTvo Se rcbv dvcofioXoyrjfiivcov kariv,
cos rjfiiv fiev dcpcoaimrat nQOS rov d^eov vneQ rrjs eis
15 avrbv rcbv ieQscov aefivorrjros. Ei Ss avroi rt^
naQa^aivotsv rcbv rsrayfievcov xai naQanQoanocoTvro
xai fcrj ine^iocev , dXXd riva Srj&ev ytXav&QConiav
ovx inatverrjv eXotvro, nQOS'^ rds i^ ovQavov notvds"^
k'^ovat xai rrjv ixeTd^ev xQiatv, rjrts avroTs iv avrco
rcb rov d^eov naQaarrjaerat ^rjfcart rrjv ovx svnQenrj
16 naQanQoanoirjatv iXeyxovad re xai fcsrtovaa. Ec
Ss xai rts rcbv noXtrtxcbv aQxdvrcov ust^ovcov rs xai
eXarrovcov rj ra^eoorcbv rj ixSixcov rj fta&cbv ravra
firj firjvvaetsv rj ins^sX&sTv i^bv Qq&vfcyascsv rj xai
rb nQciyfca fita&ov xaranQoSoirj, carco, cos nQOS rais
rjnsiXrjfiivais naQ^ rjfiav notvaTs M^st xai rrjv naQa
rono fisyaXov d^sov rtficoQiav snofisvrjv xui kvoxos earai
raTs aQaTs andaats raTs roTs isQoTs nsQcexousimcS '
17 (7) BtSXiots. "£2aneQ Se ravra rjfcTv St ovSsv
SrsQOV rj Std rrjv rov Seanorov vevofto&erijrat &sQa-
neiav, ovrco xdxeTvo nQoarid^tfisv, ojars rds i^erd-
aecs avv axQcfieict yivea&at xai firjSeva avxotpdvrrjv
inaviaraad^ai rtOt xai ipsvSoxarrjyoQsTv rj ipsvSofiaQ-
18 rvQsTv iv roTs rocovrocs. Ka&dnsQ yaQ roTs
isQsvatv , si ri rotovro nQd^atsv, rrjXtxavras ins&rj-
xaftsv notvds, ovrco xai roTs avxocpavreTv avrovs nec-
QCOfcevocS rds i^ ovQavov xai rcbv rjfcereQCOv voficov
nocvds incxeTa&at^ fiovXofce&a, ei nQoaayyeiXavrss
eira ine^eX&eTv ftrj ^ovXrj&eTev ^ avarrjvat raTs roc-
avracs xarrjyoQiats ovx iaxvaatev navraxo&ev rrjs
iaorrjros xai Stxaioavvrjs, rjv Std ndarjs rtficbfisv n^d-
^ecos xai ftdXtara iv r^ d'saet rcbv voftcov, dvrexd-
fievot^^. B. pnd. non\ Nov. Constantinopoli lusti-
niano pp. A. iiii et Paulino vc. conss. [<?. 534]
DE HAERETICIS ET MANICHAEIS ET SAMARITIS.
1 ^Hmp. Constantinus A. ad IhaciKanum' Privi-
legia, quae contemplatione religionis indulta sunt,
catholicae tantum legis observatoribus prodesse
oportet. haereticos ^^ non solum ^^ his privilegiis alie-
nos esse volumus, sed et diversis muneribus con-
stringi et subici. PP. k. Sept. Gerasti Constantino
A. VII et Constantio '^ conss. [«. 326]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentiniayius et Theodosius
AAA. aa nesperium pp. Omnes vetitae legibus et
divinis et^' imperialibus constitutionibus haereses
perpetuo conquiescant et nemo ulterius conetur quae
reppererit profana praecepta vel docere vel discere:
ne antistites eorundem audeant fidem insinuare,
quam non habent, et ministros creare, quod non
sunt: ne per coniventiam iudicantium omniumque,
quibus per constitutiones paternas super hoc cura
mandata est, eiusmodi audacia neglegatur et cres-
(l) k'xovres Nomoe. (2) i^sX&sTv Coll. libri honi
Nomoc. (3) firj ins. Mommsen (4) ftrj Coll.,
7 Nomoc. (5) rt scripsi, re Nomoc, om. Coll.
'6) raTs i^ rjfiereQcov voftcov suppl. (?) sic ColL,
raTs i^ ovQavov notvaTs Nomoc. (8) raTs aQaTs . . .
neQcsxofievats ColL, roTs roTs ieQoTs neQtexouevots Nomoc.
(9) roTs a. a. netQOJfievots rds . . . notvas intxeTa&ai
Coll., rovs a. a. neiQOftevovs raTs . . . notvaTs vnoxsT-
a&at Nomoc. (lO) navraxo&sv . . . dvrsxofisvoi om.
ColL (11) B 1, 1, 22 ssqq. (l2) = Th. 16, 5, 1
(13) autem atque schismaticos ins. Th. (l4) ab ins. Th.
(15) constantino a. vu et constantio c. 2%., constantino
et constant. P, constantio ii et constante Hal. (16) c. 2
contaminata est ex Th. 16, 5, 5. 24. 28 (17) et dett,
cum Th.. om. CR
12 Custodient liaec etiam gloriosissimi sacrorum
^raetoriorum nostrorum praefecti, Orientis dicimus
m gentihus quae eius iurisdictioni subiectae sunt,
et lllyrico Africaeque dioecesi praepositi et officia
quae eis oboedimit et clarissimi provinciarum rec-
tores et civitatum defensores , ut magistratus ipsi
qui magnas administrationes gerunt mdignationem
nostram metuant, officia eorum decem awi libra-
rum poenam pertimescant, provinciales autem ma-
gistratus tam maiores quam minores et eorum of-
ficia et insuper civitatum defensores quinarum auri
lihrarum poenam metuant, si de his certiores facti
et ij)si non rettulerint ad sacerdotes, id est reli-
giosissimos episcopos et sanctissimos metropolitas
vel sanctissimos uniuscuiusque dioeceseos patri-
archas, ad quam quisque terram pertinet, ut illi
his cognitis secunaum ea quae antea disposita sunt
omnes invadant, neque, si qui talium delictorum ab
iis convictus fuerit [nonj resipuerit, civitatis curiae
13 vel officio eum adgregari curaverint. Etiam
gloriosissimus huius almae urbis praefectus haec
observahit, si in hac regia urbe nostra peccatur,
una cum officio ei subiecto, ut ipse indignationem
nostram vereatur , officium eius decem auri libra-
14 rum poenam metuat. Verum haec legis latione
confecimus. illud aulem consentaneum est, iusta
deo a nobis in promovenda sacerdotum adversus
15 ipsum gravitate pe?^soluta esse. Qui si consti-
tutorum afiquid transgrediuntur et conivent nec
vindica?it, sed vituperahilem quandam gratiam fa-
ciunt, praeter poenas [quae ex nostris legibus pro-
veniuntj caelestes quoque subibunt et sente?itiam
divi?iam, quae in ipso dei trihu?iali fiet ttirpem co-
16 nive?itiam arguens et vi?idicans. Si vero civi-
liu?n magistratuum tam maioru?n quam minorum
vel officialium vel defenso?^um quis vel ea de re
certior factus ea non nu?itiaverit vel cum vindi-
care licuit, id neglexerit vel etiam rem mercede
prodiderit, sciat se jpraeter defi?iitas a ?iohis poe?ias
etiam magni dei vmdictam sibi instatura?n et o?n-
nibus exsecrationibus, quae sa?ictis lib?is conti?ien-
17 tur, ohnoxios se fore. Ut autem haec a nobis
non nisi in domird cultum sancita sunt, ita et itlud
adicimus, ut inquisitiones diligenter fiant, neve quis
calumniator qmhusdam existat et falso i?i eiusmodi
18 causa accuset vel testimonium ferat. Quemad-
modum enim sacerdotibus, si quid eiusmodi ege?'i?it,
tales poenas imposuimus, sic et eos qui calumniuri
te?nptaveri?it tam caelestes quam ex legihus noslris
poenas suhire volumus , si denuntiatione facta i?i-
sistere nolue?'i?it vel tales accusatio?ies perferre
no?i valea?it: prosecuti undique aequitate?n et iusti-
tiam, quam in oj?mi re et praecipue in legibus feren-
dis veremur
DP: HAERETICIS ET MANICHAEIS
51
I 5
l cat. Haereticorum autem vocabulo continentur
et latis adversus eos sauctionibus debent succum-
bere, qui vel levi argumento iudicio catholicae re-
ligiouis et tramite detecti fuerint deviare. J9. ///
non. Aug. Mcdiolano. acc. xiii k. Sept. Ausonio et
Olybrio conss. [a. 379]
5 ^lnipp. Arcadius et Ho7wrius AA. Clearcho pu.
Cuncti haeretici procul dubio noverint omnia sibi
loca- adimenda esse, sive sub ecclesiarum nomine
teneantur sive^ diaconica appellantur vel etiam de-
canica, sive in privatis domibus vel locis huiusmodi
coetibus copiam praebere videantur: his aedibus vel
locis privatis ecclesiae catholicae viudicandis ^
1 Ad hoc interdicatur his omnibus ad litaniam
faciendarii ^a Qoctii vei die^ profauis coire conventi-
bus": statuta videlicet condemnatione centum libra-
riim auri contra officium sublimitatis tuae vel prae-
sidale quinquaginta "^ , si quid huiusmodi fieri vel in
publico vel in privatis aedibus concedatur. D. v
non.^ Mart. ConstanlinopoU Arcadio iiii et Hono-
rio iii AA. conss. [a. 396]
4 ^ldem AA. et Theodosius A. Senatori pp. Mani-
chaeos seu Manichaeas vel Donatistas meritissima se-
veritate persequimur. huic itaque hominum generi nihil
ex moribus, nihil ex legibus sit commune cum ceteris.
1 Ac primum quidem volumus esse publicum crimen,
quia, quod in religione divina comittitur, in omnium fer-
tur iniuriam. quos bonorum etiam publicatione perse-
quimur : ^^^quae tamen cedere iubemus proximis quibus-
que personis, ita ut ascendentium vcl descendentium
vel venientium ex latere cognatorum usque ad se-
cundura gradum velut in successionibus ordo serve-
tur. quibus ita demum ad capiendas facultates esse
ius patimur, si non et ipsi pari conscientia pollu-
2 untur. Ipsos quoque volumus amoveri ab omni
liberalitate et successione quolibet titulo veniente.
3 Praeterea non donandi, non emendi, non ven-
dendi,_ non postremo contrahendi cuiquam convicto
4 relinquimus * ' facultatem In mortem quo(jue in-
quisitio tendatur. nam si in criminibus maiestatis
licet memoriam accusare defuncti, non immerito et
5 hic debet subire iudicium. Ergo et suprema
illius scriptura irrita sit, sive testamento sive codi-
cillo sive epistula sive quolibet genere reliquerit
voluntatem '- qui Manichaeus fuisse convincitur:
'^hoc quoque casu eadem illa circa gradus superius
6 compreheusos condicione servata. Sed ^* nec filios
heredes existere aut adire permittimus, nisi a pa-
terna pravitate discesserint: delicti enim veniam
7 paenitentibus damus. ^^ln eos etiam auctoritatis
aculei dirigantur, qui eos domibus suis damnanda
8 provisione defendent. Servos insuper extra noxam
esse volumus, si dominum sacrilegum evitantes'^ ad
ecclesiam catholicam servitio fideliore transierint.
Z>. Yiii k. Mart.^'^ Romae Honorio rii et Theodo-
sio II AA. conss. \_a. 407]
5 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Flo-
rentio pp. Ariani et Macedoniani, Pneumatomachi'^
et Apollinariani et Novatiani sive Sabbatiani, Euno-
miani-°, Tetraditae sive Tessarescaedecatitae, Valen-
tiniani, Papianistae, Montanistae seu Priscillianistae
vel Phryges vel Pepuzitae, Marcianistae, Borboriani,
Messaliani, Eutychitae sive Enthusiastae , Dona-
tistae, Audiani, Hydroparastatae, Tascodrogitae^^ Ba-
trachitae, Hermeieciani ^=^, Photiniani, Pauliani, Mar-
celliani, Ophitae, Encratitae^^ Apotactitae^^, Sacco-
phori et, qui ad imam usque scelerum nequitiam
pervenerant, Manichaei nusquam in Romano solo
1 conveniendi orandique habeant facultatem. Ma-
nichaeis etiam de civitatibus expellendis et ultimo
supplicio tradendis^^, quoniam nihil his rehnquen-
dum loci est, in quo ipsis etiam elementis fiat in-
iuria, cunctisque legibus, quae contra eos ceteros-
que q^i nostrae fidei refragantur olim latae sunt
diversisque prolatae temporibus, semper viridi ob-
servantia valituris sive de donationibus in haeretico
rum conventicula, quae ipsi audacter ecclesias nun-
cupare conantur, factis sive ex ultima voluntate
rebus qualitercumque relictis sive de privatis aedi-
ficiis, in quae domino permittente vel conivente
convenerint, venerandae nobis catholicae vindicandis
ecclesiae sive de procuratore, qui hoc nesciente do-
raino fecerit, decem librarum auri multam vel exi-
lium, si sit ingenuus, subituro, metallum vero post
2 verbera, si servilis condicionis sit. Ita ut nec in
publico convenire loco nec aedificare sibi quasi eccle-
sias nec ad circumscriptionera legum quicquam me-
ditari valeant, omni civili et militari, curiarum etiam
et defensorum et iudicum sub viginti librarum auri
3 interminatione prohibendi auxilio. Illis etiara in
sua oranibus manentibus firmitate, quae de militia
poenisque variis de diversis sunt haereticis promul-
gata, ut nec speciale quidera beneficium adversus
leges valeat impetratum. I). iii k. lun. Constanti-
nopoli Felice et Tauro conss. [a. 428]
D ^^ldem AA. Leontio pu. Damnato portentuosae
superstitionis auctore Nestorio nota congrui nomi-
nis eius inuratur gregalibus, ne Christianorum ap-
pellatione abutantur: sed queraadmodum Ariani lege
divae memoriae Constantini -^ ob sirailitudinem impie-
tatis Porphyriani a Porphyrio nuncupantur, sic ubi-
que participes nefariae sectae Nestorii Simoniani^^
vocentur, ut, cuius scelus sunt in deserendo deo
imitati-^, eius vocabulum iure videantur esse sortiti.
1 Nec vero impios libros nefandi et sacrilegi^"
Nestorii adversus venerabilem orthodoxorum sectam
decretaque sanctissimi coetus antistitum Ephesi
habiti scriptos habere aut legere aut describere
quisquara audeat: quos diligenti studio requiri ac
2 publice comburi decerniraus. Ita ut nemo in
religionis disputatione aliquam supra dicti nominis^*
faciat mentionem aut quibusdam eorum habendi
concilii gratia in aedibus aut villa aut suburbano
suo aut alio quohbet loco conventiculura clara aut
aperte praebeat: quos omni conventus celebrandi
licentia privari statuiraus: scientibus universis vio-
latorem huius legis publicatione bonorum esse coer-
cendum. D. iii non. Aug. Co)istanti?iopoli Theo-
dosio XV et Valentiniano iiii AA. conss. [a. 435]
7 ^'^ldem AA. Florentio pp. Curiales omniura ci-
vitatum, onerosis quin etiam militiae seu diversis
ofticiis facultatum et personalium munerum obliga-
(l) = Th. 16, 5, 30 (2) huius urbis ins. Th. (3) sive lihri
cum GraeciSf sive quae Th. (4) eccl. cath. vind.] fisco
nostro adcorporandis 2'h. (cf. c. 8. § 4) (4*) intra civi-
tatem ins. Th. cum B, om. Nomoc. 12, 2 (5) iuterdiu Th.
(6) sic detU Th., conventionibus CR (7) vel praesi-
dale quinquaginta om. Th. (8) sic Th., k. Hal. (9) = Th.
16, 5, 40 (lO) quae tamen . . . polluuntur supplevimus ex
Th. auctoritate B: omittunt hoc eomma lihri cum Nomoc. et
Const.: cf. p. V (ll) sic dett. cum Th., tribuimus CR
(12) voluntatis Th. (13) hoc quoque . . . servata ex Th. sitp-
ptetn .lunt aiirtoritateB, om. libri cumNomoc. Const.: cf.p. V
(14) alioquin Th. (15) § 7 sumpta est ex Th. 16, 5, 35
(16) rcverentes Th. (17) sic Th., maii Hal. (l8) = Th.
16, 5, 65: iunge 1, 6, 3 (19) sic Th. 16, 5, 11 cm;/i
Const., praeneumatomachi libri (20) sic Th. cum Const,
eunomaniani libri (2l) tascodrogitae R, tascodiogi-
tae C, ascodrogitae Th. 16, 5, 65, tascodrogae Th. 16,
5, 10, daxoS^ovyoi Const., raaxoS^&vyoi c. 18 § 3 h. t.,
tascodrogi c. 19 § 4, c 21. 22 h. t. (22) sic M, her-
meiaciani C, herinei et ciani R (23) sic Th. 16, 5, 11
Const., encratistae CR (24) Eremitae ins. Const.
(25) et ultimo supplicio tradendis om. Th. (26) = Th.
16, 5, 66: huius constitutionis, quae et Latine et Graece
emissa est, verba Graeca integra extant in actis synodi
Fphesinae apud Mansium 5, 413 (27) extat in Socra-
tis hist. ecctes. 1, 9 (c/. Haenel Corpus legum p. 200)
(28) sic Th. cum Graecis, Nestoriani libri (29) deo
imitati Th., de humanitati C, deum imitati R (30) et
sacrilegi C cum syn. Ephes., et sacrilegii R, sacri-
legii Th. (31) aliquam supra dicto nomine Th.: olim
scripium fuisse aliam quam supra dicto nomine colligitur ex
syn. Ephes. (32) = Nov. Theod. 3 § 6 : iunge 1,7,5.1,9,19
7*
I
52
DE HAERETICl»
tos suis ordinibus, cuiuscumque sectae sint, inhae-
rere censemus, ne videamur hominibus exsecrandis
contumelioso ambitu immunitatis beneficium praesti-
tisse, quos volumus huius constitutionis auctoritate
damnari. D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theo-
dosio A. XVI et Fausto conss. \_a. 438]
8 ^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.'^ Paf-
ladio pp. Quicumque in hac sacra urbe vel in^
Alexandrina civitate vel in omni Aegyptiaca dioe-
cesi diversisque aliis provinciis Eutychetis profanam
perversitatem sequuntur et ita non credunt, ut tre-
centi decem et octo sancti patres tradiderunt catho-
licam fidem in Nicaena civitate fundantes, centum
quoque et quinquaginta alii venerabiles episcopi, qui
in alma urbe Constantinopolitana postea convene-
runt, et sicut Athanasius et Theophilus et Cyrillus
sanctae recordationis episcopi Alexandrinae civita-
tis credebant, quos etiam Ephesina synodus (cui
beatae memoriae Cyrillus praefuit, in qua Nestorii
error expulsus est) in universis secuta est, quos et
nuper venerabilis Chalcedonensis synodus est secuta,
prioribus conciliis sacerdotum ex omni prorsus parte
consentiens nihilque adimens sacrosancto "* symbolo
neque adiciens, sed Eutychetis dogmata funesta
condemnans: sciant se^ esse haereticos Apolhna-
ristas : ApoUinaris enim facinorosissimam sectam Eu-
tyches et Dioscorus mente sacrilega sunt secuti.
1 Ideoque hi omnes, qui Apollinaris vel Eutychetis
perversitatem sequuntur, illis poenis, quae divorum
retro principum constitutionibus contra ApoUinaris-
tas vel serenitatis nostrae postmodum sanctione
contra Eutychianistas vel hac ipsa augustissima lege
contra eosdem decretae sunt, noverint se esse
2 plectendos. Idcirco Apollinaristae, hoc est Euty-
chianistae (quibus etsi est in appellatione diversi-
tas, tamen in haeresis pravitate coniunctio, et dispar
quidem nomen, sed idem sacrilegium) sive in hac
al^ma urbe diversisque provinciis sive in Alexandrina
civitate sive intra Aegyptiacam dioecesim sunt ne-
que ita credunt, ut praedicti veuerabiles patres cre-
debant, neque viro reverentissimo Alexandrinae urbis
antistiti Proterio fidem orthodoxam tenenti communi-
cant, episcopos vel presbyteros aliosque clericos
creare et habere prohibemus: scientibus tam his
Eutychianistis vel Apollinaristis , qui ausi fuerint
cuiquam episcopi vel presbyteri vel clerici nomen
imponere, quam his, qui passi fuerint impositum sibi
nomen sacerdotale retinere, poenam exilii cum fa-
3 cultatum suarum amissione se subituros. Universi
praeterea Apolhnaristae vel Eutychianistae non ec-
clesias non monasteria sibi construant, parasynaxes
et conventicula tam diurna quam nocturna non con-
trahant neque ad domum neque ad possessiouem ^
cuiusquam neque ad monasterium vel quemcumque
alterum locum operaturi' sectae funestissimae con-
4 gregentur. Quod si fecerint et hoc factum fuisse
domino volente constiterit, post rem in examine
iudicis adprobatam domus vel possessio, in qua con-
venerintj fisco sine dilatione societur, monasterium
vero^ eius civitatis orthodoxae ecclesiae, in cuius
5 territorio est, iubemus addici. Si vero ignorante
domino, sciente vero qui pensiones domus exigit vel
conductore vel procuratore vel actore® praedii para-
syuaxes et conventicula interdicta'" collegerint, cou-
ductor vel procurator sive actor vel quicumque eos
in domum vel in possessionem vel in monasterium
receperint ac passi fuerint illicitas parasynaxes con-
ventusque celebrari^*, si vilis et abiectae condicionis
sunt, fustibus publice et in poenam suam et in alio-
rum coerceantur exemplum, si honestae vero perso-
nae sunt, decem libras auri multae nomine tisco
H (4) nostro cogantur inferre. NuIIum praeterea
Apollinaristam vel Eutychianistam ad aliquam iube-
nius adspirare militiam. si qui vero in quacumque
militia inventi'^ fuerint militare, soluti'^ cingulo ho-
nestorum hominum et palatii communione priventur
nec in aliqua nec in qua ^'' nati sunt civitate vel vico
7 aut regione versentur. Si qui vero in hac alma
urbe nati sunt, tam sacratissimo comitatu quam
omni per provincias metropolitana civitate pellantur.
8 (5) NuUi insuper Eutychianistae vel ApoUina-
ristae publice vel privatim advocandi*^ coetus et
circulos contrahendi et de errore haeretico dispu-
tandi ac perversitatem facinorosi dogmatis adserendi
9 tribuatur facultas. NuIIi etiam contra venerabi-
lem Chalcedonensem synodum liceat aliquid vel dic-
tare vel scribere vel edere atque emittere aut alio-
10 rum scripta super eadem re proferre. Nemo
huiusmodi habere libros et sacrilega scriptorum au-
deat monimenta servare. quod si qui in his crimi-
nibus fuerint deprehensi, perpetua deportatione dam-
11 nentur. Eos vero qui discendi studio audierint'*
de infausta haeresi disputantes, decem librarum
auri, quae fisco nostro inferendae sunt, iubemus su-
bire dispendium. ultimo etiam supplicio coercean-
12 tur, qui illicita docere temptaverint ". Omues
vero huiuscemodi chartae ac libri, qui funestum Eu-
tychetis, hoc rst Apollinaris, fuerint dogma complexi,
incendio concrementur, ut facinorosae i^erversitatis
vestigia ipsa" flammis ambusta depereant. aequum
namque est, ut immanissima sacrilegia par poenae
13 magnitudo percellat. Scientibus moderatoribus
provinciarum eorumque apparitionibus, defensoribus
etiam civitatum, quod, si ea, quae legis huius reli-
giosissima sanctione custodienda decrevimus, aut ne-
glexerint aut aliqua permiserint temeritate violari,
denarum librarum auri multam fisco cogantur in-
ferre: insuper etiam existimationis suae periculum
sustinebunt. D. k. Aug. Conslantinopoli Vatentiniano
A.^^ VIII et Anthemio conss. [a. 455]
^Av&QcoTiLvov xai oaiov etvai loyiad/ievoi rovs
aiQerixove iTtirQenofiev d^dnrea&ai TaZs vevo/n,-
Ofievaii rayals.
D. Constantinopoli id. Aug. Constantino et Rufo
C071SS. [a. 457]
(l) iunge 1, 7, 6: iteratur hac constitutione altera ex
parte consona, quae Graece extat in actis concilii Chal-
cedonensis (Mansi 7, 501).- ipsam integram servaruni
coltectiones canonum Quesnelliana (Mansi 7, 517 Balle-
rinii in opp. Leonis M. 3, 242) et Hispana: hoc authen-
ticum indicat nota Auth. (2) imp. marcianus o.. Auth.
recte, cum Valentinianum ante datam constitutionem mor-
tuum esse subscriptio {not. 19) testetur (.3) in Auth. cum B,
om. lihri (4) $ic Auth.^ sacrosanctae lihri (5) se Auth.,
om. libri (c) possessiones libri honi contra Auth. B
(7) sic Auth. cum B, operari CR^'y opera /2', operatum M
(8) fisco . . . vero Auth. cum B, vel monasterium omis-
sis reliquis lihri cum Const., cf. c. 3 pr. i. f, h. i.
(9) conductore vel procuratore vel actore Auth.., auc-
tore C, actore il/, ^conductore vel actore B, eiSoroe 8e
rov ivoixioXoyov ^ rov fiiad^oiaafiivov rbv ronov r]
rov nQOxovQarojqoi B: apparei igitur interpretatores
verba eo qui p. d. exigit, quae ad omnes qui sequuntur
personas pertinent, ab iis separasse et aut procuraiorem
aut actorem iis coniineri rati horum alterutrum quasi bis
positum eiecisse (lO) parasynaxes et conventicula in-
terdicta Auih. , parasunaxis et conventicula interdicta
(conventiculum interdictum R\ RM, parasynasis et con-
venticulam interdictara C, naQavva^is tj avvoSoe dnr^-
f'OQev[ievr} B (ll) celebrare Auth. cum B (12) mi-
itiam nisi cohortalinam vel limitaneam. si qui vero
extra cohortalinam vel limitaneam inventi Auth. (13) so-
luto Auth. (14) sic lihri cum Const., nec in alia quam
in ea in qua Aath. cum B: quae leciio nescio an vera
sit, ut lihri interpolati sini ad indicem Anatolii (=» Const)^
sicut supra § 4 (15) sic Auth. ad convocandi libri
(16) sic dett. cum Auih. B, adierint CR (17) ultimo
. . . temptaverint om. Auih. (I8) sic Auth. cum B,
ita libri (l9) divo valentiniano Auih. (20) c. 9
restituta esi ex B \, l, 28, quae nescio an ipsa consti-
tutionis verba referani. inscriptionem supplevi ex c. 10
9 Imp. Leo A. Humanum piumque rati haereticos solitis sepulturis tradi mandamus.
ET MANICHAEIS
53
I 5
10 Idem A. Erythrio pp. Si (jui orthodoxae re-
ligionis emptione vera vel ficticia aut quocumque
alio iure vel titulo praedia et possessiones resque
immobiles, in quibus ortbodoxae fidei ecclesiae vel
oratoria constituta sunt, in haereticae sectae et con-
traria orthodoxae fidei sentientem quamcumque per-
sonam transferre voluerint, nullam huiusmodi vel
inter vivos habitam vel secreto iudicio compositam
valere volumus voluntatem, etiamsi ab orthodoxae
fidei venditore vel quocumque modo alienatore com-
menticio sub qualibet occasione fueritadsignata: sed
irrita omnia huiusmodi documenta et tamquam peni-
1 tus nec scripta esse censemus. Ilaec enim prae-
dia et possessiones, quae in haereticas personas
quocumque modo trauslatae fuerint vel collatae, fisci
2 nostri viribus decernimus vindicari. Sive enim
apud dominos possessoresve ortbodoxos ea praedia
maneant^ seu ad fisci nostri iura pervenerint, necesse
est in his ecclesias et oratoria constituta diligentius
et sollicitius instaurari. nostrae enim serenitatis
undique ad hunc exitum providentia ducit, ut omni-
potentis dei templa, in quibus nostrae fidei instituta
perdurant, cultu adsiduo per omnia saecula rediviva
3 serventur. Nec enim dubitari potest, quod si in
haereticos veniant possessiones, in quibus verae fidei
ecclesiae vel oratoria constituta sunt et integritas
colitur, omnimodo ab his deseri atque destitui, omni
cultu vacare, omnibus sacris et solitis viduari myste-
riis, omni spiendore privari, nullis populorum con-
ventionibus, nuUis clericorum observationibus cele-
brari et ex hoc sine dubio easdem ecclesias perire
ruere complanari. nec enim de earum instauratione
haeretici poterunt aliquando cogitare, quas penitus
esse nolebant. quae omnia resecantes ad praesen-
tem legem pervenimus. [a. 465— 472 V]
11 ^OeGTcC^Ofisv rovs ri]v oXed^Qiav riov Mavixaicov
aiQOVfievovs 7cXavr}v (iiqdsfiiav s^siv TtaQ^r^aiav
T] aSsiav xad'^ oiovSrjnors t^s nad'^ r}[ias -jioXi-
rsias Sidystv ronov si 8s nors (pavsXsv iqroi
svosd^sXsv, vTtdysa&ai tcsfaXixf] rificoQiq.
D. V id. Aug. Boethio vc. cons. ' [«. 487 vel 510]
1 2 ^[Avrox^droqss ^lovarlvos xai ^lovariviavos A.A.J
Tovs ai^srixove rjfisis (xsv Sid rovro xai
avvuvat xai nQoarjyo^iav sxsiv iSiav avvsxcoQrjaafisv,
Xva rrjv xuQrsQiav rjficov aiaxvvd^svrss aoi(pQovi]acoaiv
1 sxovrss xai noos rd xaXlico fjtsra^dXtoaiv. Tove
Si siar/Xd^s riS ovx dvsxrrj roXfia, xai rrjs rcov vo-
fjLUfv dfisXriaavras'^ Tta^ayysXias ar^arsiais , div ovx
sq^ fisrsTvai rols rocovrois avrd rd rcov ^aacXixcov
avfi^bXcav SrjXol yQafifiara, naQsvs^alov'" avrovs.
2 AiQsrcxovs Ss xaXovfisv rovs dXXovs, cos rovs ys
xara^drovs Mavtxaiovs xai rovs rovrocS TtaQaTtX?]-
aiovs, ovSe dvofid^sa&ai yovv ravrrj _Seov ovSs ^ai-
vsa&ai nov navrsXcos ovSi XQci^^^^tv cbv dv iq>d\po}v-
3 rac. "AXXd rovs fiiv Mavcxaiovs, atansQ scQrjxafisv,
ovrco xai dnsXavvsad^ac SsX xai firjSi rrjv nQoarjyoQiav
avrcbv vnouevscv firjSeva ftrjSi nsQcoQav, sinsQ sv
rco avrco ocdyoc roXs dXXots 6 rrjv d-d^stav ravrrjv
voarjaas dv&Qconos, dXXd xai raXs scs saxarov rcfico-
Qiacs vndysad^ac rov onovSi]^ ylijs tpacvofisvov Mavc-
4^ Xaiov. ^Eni Si rols dXXocS aigsrcxol.s, onoias dv
(aai nors nXdvtjs iq nQoarjyoQias (aiQsrcxov yaQ ndvra
xaXovfisv , oarcs ur} rrjs xad^oXtxrjs sxxXrjaias xai rrjs
oQ&oSo^ov xai ayias rjficov vndQxsi niarscos) , dXXd
firjv xai roXs rrjv noXv&siav nstQcofievotS ecadyscv
^EXXrjai xai src rols ^lovSaiocs xai roTs .SafiaQsirats
ovx avaxrrjaaa&at fibvov rd rcov ijSij xstfievcov vb-
fioiv avvsiSofiEv xai nocrjaac rco vvv rovrco vbfico
^s^acbrsQa, aX?M, ScoQiaaa&at xai nXsico , Sc^ cov
dafdXsta fiiv nsQcsarac fisit,cov xai'xbafios xai rcfirj
5 roTs rljs svayovs rjftcov fisrexovat niarecos. Aia&e-
a&at Si vndQ§sc ndacv, ecpafisv, orc roTs firj rbv
d^sbv oQ&tos nQoaxvvovac xai rd rcov dv&Qconivcov
6 dya&cov insxsrac. OvSsva roivvv rcbv ijSrj Qij&e'v-
rcov ovrs fisrexscv d^tcbiiaros xa&dna^ ovSsvbs oijrs
t,cbtnjv nsQi^dXXsa&ai oijrs noXtrtxijv ovre arQarcco-
rcxijv ovrs sis rd^tv rsXsTv ovSsfiiav, nXijv rrjs rcbv
xaXovfiEvcov xooQraXivcov (ravrrj ydQ sx yevovs vno-
xstftsvovs avrove svexsa&at ^ovXbfisd'a'^, cbars fievov-
ras avrovs sn^ avrvs xai ndvra nXrjQovvras s^ dvdy-
xrjs xai ndv /SdQOS vnofievovras, onsQ sart r-qs avrijs
arQarsias, eiQysa&at rovro fiiv nQOxonrjs , rovro Si
rov xard rcbv OQ&oSb^cov XQtarcavcov sx^t^aafiov
Srjfioaicov xai iSccorcxcov svsxsv xG^cbv) nQoardrroftsv.
rrjs s^ avrcbv yovijs vnoxstfisvrjs SrjXovbrt rrj rotavrrj
rvxrj, xai avrcbv fievrot, sc ftsra^v StaXad^sTv rjSvvrj-
d^rjaav, sis ravrrjv dyofisvcov. sx rrjs xaxrjs avrcbv
7 Sb^rjs k'xscv rcvd naQairrjatv"^. Tovs Si airovS
(l) cle c. 11, quod restitui ex -B 1,1, 29, idem guod supra
de c. 9 dicendum est (2) c. 12 extat in JB 1,1,30: in-
scriptionem restitui ex c. 20 § 4 h. t.: apud Hal. est
imp. iustinianus a. demostheni pp. : guae nisi sumpsit
ex c. 19, eo ducant, ut suppleatur Arjftoad^ivrj indQXco
nQacrcoQicov , cum Graecis constitutionibus Latinae in-
scriptiones non praeponantur (3) afisXijaavrss Hercher
(4) d)v ovxsrt scr. (b) naQsvs^aXsv Schoell (6) bnocSrjB
(7) verha extrema § 6 £x rrjs . . . naQairrjacv praemissis
xai firj colloca post § 6 med. ^ovXbiis&a
1 1 Sa?icimus, ut qui perniciosum Manichaeorum
errorem amplectuntur nullam facultatem aut licen-
tiam haheant in quolibet nostrae rei jmbUcae loco
commorari et, si quando apparuerint vel inventi
fuerint, capitali ])oena plectantur.
12 Impp. lustmus et tustinianus AA. Haereticis
ideo convenire et propriam denomijiationem habere
permisimus , ut patientiae nostrae pudore sponte
1 resipiscerent et ad meliora revertantur. Eos
aute?ti i?itolerabilis audacia invasit et se legurn
sanctio?ie neglecta militiis i?itruse?'unt, qua?'um tales
homi?ies pa?'ticipes /ieti ipsa impe?'ialium for'ma?'u?n
2 ve?'ba manifesto prohibent. Haereticos autem
reliquos omnes vocamus , velut exsec?'abiles Ma?ii-
chaeos quiqiie his similes su?it, quippe quos ne ?io-
m?iari quiaem hic ter?'a?'um neque o?n?ii?io conspici
usquam nec quicquam poUue?'e tactu suo oporteat.
3 Sed Mamchaeos quidem, quemad?nodum dixi-
mus, ita et expeUi oportet neque nome?i eo?'um
quc?nquam tole?'a?'e nec p?'aete?'mittere , si eodem
toco cum aUis hac i?npietate i?ifectus mo?'etur, sed
etiam ultimo suppUcio subici Ma?iichaeu?n , ubicum-
4 que te?'raru?n inve?itus fuerit. De reUquis autem
haereticis, cuiuscumque e?'ro?'is vel nominis simt
fhaereticutn etiim vocamus, quicumque non est
addictus cathoUcae ecclesiae et orthodoxae satictae-
que fidei tiostraej, quin etiam de pagatiis, qui plu-
rium deo?'um cultum ititrodticere temjHatit, et de
hidaeis et Sa?na?'itis tio?i solum leges iatn latas
redintegra?'e iti atiimo est et hac tege vaUdio?'es
reddere, sed etiam 'plura dispotiere , quibus maior
securitas honor extstimatio sanctae fidci tiostrae
5 jjarticipibus e?it. Atiitnadvertere autem ottmes
possunt, ut diximus , eos qui deu?n tioti recte
6 vetierantur etiam te?'restribusbo?iis p?iva?'i. Sup?'a
dictorum igitur quemquam vel dignitatern adi-
pisci vel citigulum aut civile aut miUtare na?i-
cisci vel^ ad ordi?iem quemcumque pe?'ti?ie?'e ve-
tamus tiisi cohortaUutn qui dicu?itur: huic enitn
ex origitie subiectos eos tetieti volumus [tiequej
ex mata fide sua excusationem habe?'e, ut i?i eo
tnatientes et omtiia necessa?io imple?ites omneque
otivs quod eius triiUtiae est subeuntes prohibeantur
tam a promotione quam ab exsecutio?ie contra or-
thodoxos Christiatios jmbUcorum privatorutnque
dcbitorum causa facienda: subole sciUcet eorum
eidern sorti suhiacente et ipsis, si ititerim late?'c
7 potuerint, iti eam trahendis. Ipsos autem hae-
I 5
54
DE HAERETICIS
al^stixous ovre ixSinov ovrs noXeoJS TtarQos ^uriivai
(pqovriSa avyxojQOVfiev, ojars firj ■jtoo^paaei rijs ivrev-
d^sv a^tias i7tr}Qea^£tv roTs rs aXXois Xoiariavols xai
Sia^psQiwrios roTs d^eofileararois intaxoTtois, xai rov
Stxd^eip eavrois ?} ^prj^pit^ea&ai riva TteoiTtoielv e^ov-
8 aiav, xa&a xai rols tiqo rjficov vevouod^errjrai. Ov
fiTjv ovSa roTs aoipoirarots avvrerax^ai reov Sixaiv
QTjrooaiv avrovs eaifiev, ois oinetoreoov eariv tj xara
rovs TtoXXovs rb riav d^sicov Soyfidrwv oq&ws aia&d-
vea&ai , oacoTte^ xai rov ^iov iv Xoyois e^ovatv.
9 l4XXd xai rovs ovras fiev atQerixovs xai sri TtQO
rovroiv "EXXrivas rj ^lovSaiovs rj ^afiaQeiras xai rovs
rpvrois oftoiovs, fieraayjovras Ss rtvos rjSrj rovrcov
cbvTtsQ ifivrja&rjuev xai rv^cvras a^icofiaros rj rov
xaraXoyov rcov rds Sixas dyoQevovrcov rj arQareiav
TtsQi^e^XrjusvovS tj ^cbvrjv onoiavovv ix^Xrj&rjvai rrjs
TtQOS ravra fterovaias TtaQaxQtjua TtaQaxsXevofisd^a.
10 Ka&aQeveiv yaQ rd Qrj&svra ndvra rrjs rcbv
rotovrcov vvv re xai Std navrbs ^ovXofied^a xotvco-
vias, ovx ini fibvrjs ravrrjs rrjs ivSb^ov nbXecos, dXV
1 1 ini ndarjs oXcos enaQxias xai rbnov navrbs. "OneQ
iariv ov xa&dna^ xaivbv rd yovv rals nXeiarais
rcbv arQarstcbp d^ela StSbueva rrjs ^cbvrjs avfi^oXa
nooaxeifievov sxsi rb Sslv oQ&bSo^ov sivai rbv ravrrjs
12 fisraXafi^dvovra. UXrjv dXV rjfiirsQOv dv slvai
xai rovro Soxoifj rcbv avaxrrjaafisvcov avrb xai ftij
nsQitSbvrcov, xa&dnsQ sfinQoa&sv , dfisXovfisvbv rs
naQ^ ivicov xai fis^Qt fibvcov yQafifidrcov xsifisvov
rd nQdyuara yd^ ovx ovrcos vofiit,oiro dv 'iSia rcbv
rrjv doxrjv svQbvrcov, cbs rcov roTs svQsd^elat XQ^'
13 fiircov aQiara. El Sa naQa rb nQoarerayfisvov
V(p rjficbv dfiaorrj&eirj ri, rbv fiiv rcbv xsxcoXvfisvcov
i(payjdfi.svov ovx dvbvrjrov fibvov rrjs iyxstQrjasars
dnoSsixwftsv xai navrsXuts fisrsxsiv avrbv xcoXvofiev,
14 dXXd xai X' xQ^^^ov XtrQcbv noivrj ^rjfiiovfiev. Ok
Ss StarpsQsi rb rovs rotovrovs iyyQdcpstv rco Srjfioaico
xai dnoyQacpsad^ai, rovrois, et fiad^bvrss rb nsnXavrj-
fisvov avrov rrjs Sb^rjs oficos nQoarjxavro xai ovx
dvrslnov ovSs dnrjXaaav y noiv-rjv intri&efiev xQ^<^^ov
15 XirQcbv rj'. Ov firjv ovSi rde aQxds d&ojovs
acpiefiev, sinsQ, ovs ix rcav xsxcoXvfisvcov vtp* rjficov
bvras yivcbaxovat, rovrovs dvdaxotvro rals oixsiais
ivaQi&fxsla&cu rd^saiv (vns^rjQTjfievrjs SrjXovbrt rrjs
rcbv xooQraXivcov arQareias), d)J.d notvrjv xai naQ^
16 avrcbv v XQ^^iov XirQcbv sianQdrrofisv. 'E(p'
onoaois Sa av rcbv siQrjfisvcov xscpaXaicov aQfibaai
avfifiairj rrjv noivrjv, b fisyaXonQsniararos xbfirjs rov
isQcordrov rafieiov rrj^v anairrjaiv avrrjs notrjaerai
17 xai roTs d'eiois eiaoiaei nQifidrois. "Evvotav
fisvroi Xafi^dvovres, ori Fbr&ovs noXXdxts roTs xa&co-
aiojfidvois iyyQdcpofiev cpoiSeQdrots , ols ovre rj cpvais
ovrs b cp&daas ^ios rovs roiovrovs ivs&rjxs Xoyovs,
avyxoiQTjaai ri rrjs dxQi^sias avroXs avvsiSofisv xai
ytvofievoiv dvsxsa&ai ^otSsqdrcov xai rificousvcov, ov
18 dv TjfiTv naQaarairj rQonov. EiSbrss os, cos Sict-
(pooot noXXdxts roTs ovx oQ&oSb^ots yovsvaiv at yvcb-
fiat yivovrat, rov fisv narqbs rj rrjs ys urjrQos rrj
rcbv OQ&oSb^cov niarsi nQoasvsyxsTv rovs xoirovs
naTSas ^ovXofiivov , d^ariQOv Si dvrtrsivovros, iaxv-
QoriQav slvai xai roTs bXois intxQarsarioav rrjv yvco-
firjv nQoardrrofcsv rov nQos rrjv OQ&boo^ov niartv
rovs naTSas dyovros' fis&i^si re ydQ iv fiiQei rb
ytvbfievov rrjs rcbv rsxbvroiv yvcofirjs xai nQoaiarat
19 rb rd ^sXrioi vsvixrjxivai. Borj&ovvrss Si xd-
xsivots roTs naiaiv, ovs ol ptrj fisrixovrss rrjs sva-
yovs ijficov niarscos fiiaovai nariQss, afiaQrrjfia fiev Hl
ovSev eyovrss iyxaXiaai rcbv iv roTs vbfcois xsxcoXv
fiivoiv, Sibri Se rrjs xcbv yovioiv aia&avbfcsvot
nXdvrjs, rrjs svayovs rjficbv fisrixovrss^ niarscos, Stk
rovSs rov &siov nQayftartxov vbfiov d'sani^0fisv xai
rQOcprjs rbv nariQa roTs rotovrots fisraSiSbvai n^bs
rb rrjs ovaias rrjs savrov uirQOv xai rcjbv dvayxaicov
sis rrjv dXXrjv Siacrav, aXXd firj xa&dnso riftcoQiav
dnatrovvra, Sibri rrjv y/vxTjv inrjvcoQ&cb&rjaav, Xt-
ficaxrovras nsQtOQav xai rcbv sis rbv ^iov dnoQOvv-
ras, xai nov St^ evSeiav inaveX&eTv ini rrjv efinQO-
a&e n?Mvrjv, o ftrjSe Xiysiv xaXbv, dvayxa^Ofiivovs.
20 ylXXd nQoTxa raTs Oid rovro XeXvnrjxviais d^vya-
(l) aia&bfisvoi . . . fierixovat scr.
reticos nequc defensoris neque patris civitatis mu-
nus suscvpere permittimus , ne j^raetextu potesta-
tis inde cbmpetentis reliquis Christianis et praecipue
religiosissimis episcopis noceant , et iudicandi vel
condemnandi potestatem sihiparent, quemadmodum et
8 a praedecessoribus nostris constitutum est. Quin
etiam ne sapientissimis causarum patronis quidem
eos adscribi permittimus, quos eo magis prae cete-
ris divina praecepta recte intellegere decet, quo
9 vitam in litteris agunt. Si qui vero haeretico-
rum eoque magis 'paganorum vel ludaeorum vel
Samarilarum et qui tis similes sunt iam quid eo-
rum quae commemoravimus teneant et digTiitatem
nacti vel in matriculam causidicorum recepti vel
militia cingulove quocumque potiti sunt, eos con-
10 festim eorum communioneprivariiubemus. Pura
enim ea quae dicta sunt a tatium communione red-
dere nunc et perpetuo volumus, non in hac gloriosa
urbe solum, sed in omnibus provinciis et in omni
11 ter?'a. Quod nequaquam novum est: sane codi-
cillis sacris , qui plerisque militiis de cingulo
tribuuntur , adicitur orthodoxum esse debere eum
12 qui id na7iciscitur. Nisi et hoc nostrum esse
videatur, quod a nobis confirmatum neque ut antea
praetermissum est, cum a nonnuUis neglegeretur et
nisi in litteris non observaretur: res enim non tam
eorum projmae existimantur qui primi eas invene-
runt, quam eorum qui inventis optime utuntur.
13 Quod si quid contra statuta nostra committe-
tur , eius qui prohibita nactus est non solum in-
utilem creationeyn ostendimus et recipi prorsus ve-
tamus, sed etiarn XXX auri librarum poena eum
14 coercemus. Quorum antem erit tales viros
publico inscribere, iis, si certiores facti de per-
versa cius fjde nihilo minus eum admiserint neque
contradixerint neque eum reiecerint, VIII auri
15 librarum multam imponimus. Sane ne magistra-
tus quidem impunitos dimittimus , si , quos inter
prohtbitos a nobis esse cognoverint , eos offciis
suis adnumerari sinant (excepta videlicet cohorta-
lium militia), sed et ab iis poenam L auri librarum
16 exigimus. Ex quovis autem memoratorum ca-
pitulorum poenam competere contigerit, illustrissi-
mus sacratissimi aerarii comes eius exactionem fa-
17 ciet et sacris privatis inferet. Considei-antes
autem, quod Gothos saepe devotis foederatis ad-
scripsimus, quibus neque indoles neque vita prae-
tertapsa tales anxmos imposuit, de sevei'itate non-
nihit eis remittere decrevimus et foederatos eos
fieri honoribusque decorari permittimus , quemad-
18 modum nobis visum fuerit Scientes vero di-
versas parentum noji orthodoxorum opiniones
saepe discrepare, ut patei^ aut mater liberos com-
munes ad orthodoxam fidem perducei^e velit, altera
vero pars repuqnet, firmiorem et in omni re potio-
rem eius sententiam esse iubemus, qui liberos ad or-
thodoxam fidem ducit: quo facto et ex parte paren-
tum iudicium obtinebit et accedet, ut melior pars
19 superior discedat. Auxilium vero et illis libe-
ris ferentes , quos patres sanctae fidei nostrae ex-
pertes oderunt, quamquam peccati legibus interdicti
eos accusare non possint, sed quia cognito genito-
rum errore sanctae fidei nostrae adhaerent, per
hanc sacram legem pragmaticam constituimus , ut
et alimenta talibus pater pro modo facultatum sua-
rum praestet et quae praeterea ad sustentationem
necessaria sunt, neque vero quasi poenam irrogans
ideo , quod animam salvaverunt, esurientes et i'ebus
ad vitam necessariis carentes neglegat, ut forsitan per
inopiam, quod ne dici quidem decet, aa anteriorem
20 errorem redire cogantur. Sed dotem filiabus ex
hac causa detrimento 'uffectis et ante nuptias dona-
RT MANICHAEIS
55
I 5
xpaffi. xai ras Tt^o rav ya^tov BcoQsas role aQQsaiv,
ots ovSev MxEoov iyy.aXeXv Svvavxai rcov iv rots vb-
fiois arcriyoQEvf.i£vcoVy ix Ttavrbs iniSiSbrajaav rooTtov,
«a&anEQ b rfjs ovaias avrcov Xoyos i(pirjai, xai avvoi-
xi^eiv ras ^iiv dvSQaac, rovs Si yvvac^i nard rbv
vofiov , OQ&oSb^oiS fiEvrot nQoaconocs xai rov n^dy-
fiaros d^iots. Ssivbv ydo y.ai navrEkcbs dvbaiov rovs
iv rols dX?j)is dnaatv vnb rcov naiScov d^Eoansvo-
fiEvovs ix roicxyrrjs xaXsnaivscv avrols nQOcpdaecos, rjv
21 dfiEivovs riaav ^rjXovvrss, ovx dfivvbfiEvoi. IIqo-
vorjaovai Se rcov nQoarsrayfiEvcov rovrcov wp^ 7]ficbv
ini fiev rrjs fisyiarrjs ravrrjs nbXscos ol rds ivSb^ovs
eyovrss aQxds, xad^dnsQ exdarco SiacpEQEi,, xard Se rdi
inaQxias ol rovrcov rjyovfiEvoi eXre uei^ovs eire iXdr-
22 rovs, xad^dneQ iyAarco nQbacpoQOv. ^EnifieXss Se
xai rcp fiaxaQccordrco dQxcencaxbnq) xai narQcdQ/i]
rijs fieyiarrjs ravrr]S nbXecos xai rols baccordrocs inc-
axbnocs iarat rcbv dXXcov nbXecov roTs re rovs narQt-
aQxtxovs xai roTs rovs ftrjrQonoXcrcxovs exovat &Qb-
vovs xai roTs iXdrroat rb avfinaQarrjQeTv xai avv-
entaxoneTv, et ^e^aicos ravra Scaaco^ercu, xai firjvvecv
i(p rjfids, oncos xai fierd nXeiovos, ec Seoc, a(foSQO-
rrjros roTs Qct&vfiovac rcbv nsQi rtjs oQ&oSb^ov niarscos
ScoQcad^evrcov ine^sQxcbfie&a. [«. 527]
13 ^Oi OQ&bSo^oc nacSss rcov aiQErtxcbv firj dftao-
ri]aavres xar^ avrcbv dfieicorov Xapt^dvovat rb e^
dStad^erov avroTs dQfwtpv xai r] na^d ravra
yevofiEvrj reXsvraia ^ovXrjaiS dxvQOvrac, cpvXarro-
fiEVOov rcbv iXevd^eQccbv, et firj xard rcva vbfiov
1 xcoXvovrac. Ei Si rt n^.rjfifceXrjaovacv eis rovs
2 yoveTs, xarrjyoQOvvrat xai rtficoQOvvrat. "Exovat
Si xai T]ftaQrr]xbres rb reraQrov rr]S ovaias av-
3 rcbv xard Stad"f]xas. Td avrd xai neQi^IovSaicov
xai JSaftaQetraiv.
14 ^Ot acQercxoi avvaxrrjQca noceiv ov Svvavrac
r] naQaavvd^ecS rj avvbSovs rj x^tQorovias rj ^anri-
afiara rj i^dQXOvs i'xEcv rj narQtds rj ixScxias
eyxecQi^ea&ac r] (pQovrit,ecv rj ScocxeTv x^Q^^ ^*'
eavrcbv ^ Scd naQsvd^ircov nQoacbncov fj rc rcov
dnrjyoQSVfievcov notelv. b Se naQa^aivcov iaxd-
rcos xivSvvevei.
15 ^ Tcbv drvxrjadvrcov rr]v xibv Ma-
vtxaicov dae^rj nXdvi]v ov fibvov icp oaov neQtetat
nocvr]S d^icov ovrcov , dX?M xai rov fjterd ri]v avrcbv
reXEvrrjv firj ois ixsTvoc ^ovXovxac pcrjSi ots i^ dSta-
d^irov SiScoatv o vbfios rijv ovaiav avrcbv SiSoa&at,
rcQ naQbvrt ^sicg nQaypcarcxcb vbfico xQoiftE&a nQos
rrjv ar]v fieyaXonQenecav , Sc^ ov nQoarctrrofiev Sie-
Qevvda&ac rds ovaias rcbv ravrrj xaraaxe&evrcov rfj
vbacp' xai si fiev naiSss avrcbv slsv rj rcvss rcbv
xarcbvrcov iXEvd^eooc t^s rocovrorQbnov fiavias vndo-
Xovres, idaac rovrovs rrjs ix rov vbfiov SeSoftevrjs
avroTs ovaias fcerexEiV ei Si SreQoi rtves avyy eveTs
rcbv rsXEvrijadvrcov r} xard rsXsvraiav ixsivcov {onsQ
dnrjybQsvrat) ^ovXijatv sis rbv xXrjQOv avrcbv xaXoTvro
1] ScoQsdv nnod roiovrov nQoacbnov nsQibvros trvxov
xofccadfCEvoc rj xai Xijydrco Srjd^sv naQ^ avrov rcfir]-
d^Evres , ndvrcos avrcbv dcpeXdad^at rrjv ovaiav r/ ra
SeScoQrjfiava rj rd Xrjyarsvd^Evra nQayfiara xai rcb
Srjfioaiq) nQoaxvQcbaat Xbycg.
16 ^ Et rts ix ri]S dasfiovs rcov Ma-
vtxaicxrv d^Qijaxsias sis rrjv OQd^ijv xai dXrj&tvrjv niartv
uEriX&oc xai fterd rrjv roaavrrjv rjficbv cpcXctv&Qco-
niav xai rds noXXds nQoayoQevaecs xai rovS ivSeSo-
fiEvovs ini rf] fiErafisXEict xat^ovs evQs&Eir] rov Xot-
nov rd rr]S nQorsQas nXdvrjs ScanQarrbfisvos rj aw-
Scdycov xai rrjv rvxovaav OficXiav n^bs rcvu rcbv
rrjs avicbv bXe&Qias nXdvrjs nocovftevos xai fii] nuQa-
XQi]fia rovrov rj avaxcbv naqaScb roTs fieyaXonQs-
nsardrocs rj neQt^Xinrots rj XafxnQordrots aQxovatv
1] fCTjvvar] , raTs ia^dracs i'arac rcfccoQiacs vnsv&vvos,
ovx dvaxcoqcbv s'is rtva axrj^pcv ovSe neqcvoiacs rcaiv
dva^dXXeau^at rds incxecftevas avrco nocvds Svvd-
1 fievos. ndar] Se anovSf] /^T^ffaffi^wffa*' oi iv
d^iacs rj arqareiacs rj avarrjfiaai xcat xaraXeybfievot
SiEQEvvTjaaa&at , fir] rts iv avroTs rrjs dnrjyoQEVftivijS
ravrrjs fiavias iari, xai rbv svQtaxbptevov cpareQOVv,
siSbres cos, sXnora rotovrbs ris iv avroTs evQed^eirj^
(l) = Const. (2) = Const. (3) = 5 1, 1, 31 (4) = ^ 1, 1, 32 (5) evQS&rj B
tiones masculis , quihus nihil aliud eorum quae le-
gibus prohihita sunt ohicere possunt, omnimodo
cotistitiiafit, quatenus patrimo7iii sui vires admittunt,
et illas mantis, hos uxorihis ex lege coniungant,
orlhodoxis tamen eaque re dignis perso7iis. ahomi-
tiandum etum et omni^io impium est eos, qui in
reliqua re omni a Uheris coluntur, ob tale^ti causam
iis succensere, qualem imita^ido, non coercendo, me-
21 liores fierent. lis quae a nohis constituta sunt
provideant in hac quidem 77iaxima urhe ii qui illustres
magistratus geru7it, quatetius ctiique competit, m
p7'ovi7iciis vero carum moderat07'es tam maio7'es
quam mi^iores secimdian quod cuique competit.
22 Ve7'U7n etiam heatissi^no archiepiscopo et pa-
triarchae huius ampUssimae urhis et piissimis epis-
copis 7'eUquarum civitatum, tam iis, qui patriarcha-
les quam qui metropoUta7ias vel minores sedes ob-
tinent, curae erit, ut si^nul custodiant et i^ispiciant,
tium haec fi7'miter ohse7'ventur , et ut ad 7ios refe-
ra7it, quo et maio7'e, si opus sit, severitate temera-
tores eorum quae de orthodoxa fide definita su7it
persequamur.
13 Orthodoxi haereticorum Uhe7'i si iti eos 7ion
peccaveru7it, integi'um id quod eis ab intestato coin-
petit accipiunt et nltima quae adversus ea fit vo-
1 lu7itas infirmatur. Quod si quid m parentes
2 committent, accusabuntur et pu7iientur. Quarta)7i
autem eo7'um substa7itiae partem etiam qui pecca-
3 veru7it cont7'a tahulas hahe7it. Eadem et in Iv-
daeis et Samaritis opfme^it.
14 Haeretici conventicula facere no7i possutil
vel parasynaxes vel synodos vel ordinationes vcl
baptismata vel exarchos habere vel pat7'U7n defen-
sornmve officia i7istitue7'e vel gerere vel pracdia per
scmet ipsos vel per interpositas personas admi-
7iist7'a7'e vel quicquam eorum quae prohihita sutit
facere. qui contra facit, in extremo periculo V6T-
satur.
15 Cu77i ii qui m impium Ma7iichaeo7'U7n erro-
7'e7n lapsi su7it non solum poenis dum vivunt digiu
si7it, sed etiam ut post mo7'tem ipsoru7n 7i07i iis
quihus ipsi volunt neque quos lex ab intestato vo-
cat bo7ia eo7'um ceda7it, hac praesenti sacra lege
pragmatica ad magtuficentiam tuam utimur , qua
praecipimus , 7it bona eorum qui hoc mo7'bo labo-
ratit tnvestigentur : et si quidem Uberi eorum vel
desce7ide7itium eiusmodi amentiae expertes existimt,
his bona quae iege eis dantur ooti7iere Uceat: si
qui vero aUi defu7ictorum cog7iati vel ex nltima
eorum vohmtate fquod vetitum estj ad hereditatem
eo7'um voca7itur vel dotiatiotiem ititer vivos a taU
persotia acceperunt vel etiam legato ab ea hotio-
rati f7ie7'i7it, hona eorum vel res do7iatae legataeve
omni7io aufera7itur et puhUcis rationibus adduumlur.
16 Si quis ex impia Ma?iichaeo7'um supe7 slitio7ie
ad rectam veramque fidem t7'a7isit et post ta7ita7n
i7idulge7itiam nostratn et multas admotutiones et
tempora paenite7itiae pei'7nissa in futurum depre-
he7isus fuerit priorem e7'rorem seqid vel conversaTi
et C07nmercium q^iodda^n habe7'e cum aUqtio ex
per7Uciosi erroris adsecUs tiec co^ifestitti eu7n vel
deprehctidens gloriosissittiis sive spectabiUbus sive
clarissimis rectoribus tradiderit vel detulerit , ex-
tremo supypUcio ob^ioxius e^^it, ut neque ad cxcusa-
tiotiem uliam refugiat tieque uUis ttiachinationibus
1 poetias sibi impositas dijferre possit. Ottmi au-
tem studio nitantur qui iti aignitatibus tniUtiis coUe-
(jiis C07istituti sunt, ut pe7'qui7'a7it, num quis inter
tpsos ad hunc ititerdictum ftirorem pertineat, et
quem inveneritit eum detmntietit scientes, si quando
I 5
56
DE HAERETICIS
xal noipais vnopaXXofievoe xara&oiro, cas iyivcaffxsro
toiovros av ixeivois, ovSe avroi rrjv aQfioSiav ri-
uoiolav ixwsv^ovraty ei xai fin rrjs avrrjs ixeivco
nhtvTjS irvyxavov ovres. ra avra yaQ afia^raveiv
Soxovaiv ot yivcoaxovres fiev rov afiaQravovra, firj
2 noiovvres Se rovrov xaraSrjXov. rivcoGxerwaav
roivvv anavres, c6s ovSefiids rev^ovrai (piXavd^QOJnias
ol fiera rtjv fieravoiav xad" oiovSrjnore rqonov yt-
vofiivrjv naXiv iv rats rcov Mavixaicov fivaaQals
^XaawrjfiiaiS aXiaxofievoi, xai anovSa^ercoaav xa&aoa
xai afiera^X.T]rco yviOfirj rr}v re rov ^eov cpiXav&Qco-
niav ix rijs rcov xQeirrovcov eniXoy^s xai rrjv rjfiere-
3 Qav evfieveiav itpeXxvaaad^ai. Kaxeivo Se d^eani-
^Oftei', et ris excov ^t^Xia rfj navraxo&ev aae^el
rcov Mavtxaicov jtXavr] nQoarjxovra fiij ravra SrjXa
noirjaeiev, icp co xarawXexd^rjvai xai navreXcoS e^
av&Qconcov a^avij yevaa&at, rj xai xa&^ otavovv nQO-
(paaiv evQed^eirj naQ avrco rd roiavra fit^Xia, ofioicos
xai avrbv notvrjv vnoarijvat rr]v nQoarjxovaav.
4 ^Exeivovs Se fidXtara rcov iaxarojv rtftcoQtcov
d^iovs elvat xQivofiev, oaot nQoanotrjadfievot rb ano-
Xtfindvetv rrjv daefirj ravrrjv nXdvrjv xai eis rb aco-
rrjoicoSes rcov bo&oSo^cov XQtariavcbv fisrtevai Soyfta
fierd ravra xf^^Qovres cpaivovrat rfj rcbv oXe&Qicov
dv&Qcbncov avvSiaycoyfj xai rd ixeivcov ■d'dXnovres
xai navra rQonov avroTs rd aae^rjfiara avyxQvnrov-
5 res. Ol yaQ ndXat fiev iv roTs dae^iat xararQi-
^evres avXXoyots, fierd Se ravra rov aenrov rcov
Xotartavcov d^tcod^evres Soyfiaros ovrcos dv iv dacpa-
Xel fievotev , si fiqSsvi rcbv aae^cov dvd^Qconcov ixei-
vcov q>avelev xexotvcovrjxores rrjs yovv rvxovarjs bfit-
Xias, rj, et rtatv^ avrcov cofiiXrjaav , rovrov ev&vs
ixrpaivovres xai naQaStSovres vofiifico Stxaar-^ (Std
rovrov ydo fibvov Sei^ovatv dnaatv, cos ov xard riva
Suaae^rj nQoanoirjatv , aXX OQd^fj Stavoicc rco dyico
xai nQoaxvvrjrco Sbyfiart nQoaxexoiQrjxaaiv)' cbs, s'iye
rovrcov dfieXrjaavrss ivrvyxdvovres fiev roiovrots
dae^eatv dv&Qcbnots aXoTev, anovSa^ovres Se Xavd^d-
veiv avrove xai firj naQaSiSoad^at roXs vbfiois, dva-
^iovs eavrovs ndarjs avyyvcbfirjs ivrev&ev dnocpai-
vovres rds nQoarjxovaas xai roTs nocororvncos rjae^rj-
xbai Stxaicos inevexd^eiaas notvds vcpe^ovaiv.
1 7 ........ 2 Trjs dyias
^u4i rcbv SSafiaQetrcJbv avvaycoyai xa&atQOvvrai
xai, iav aXXas intxeiQrjacoat notrjaai, rtficoQovv-
1 rai. Ov Svvavrai Se StaSbxovS exetv ix Sta&rj-
xrjs rj i^^ aSia&erov, nXrjv oq&oSo^cov, ovSe Sco-
Qovvrat rj dXXcos ixnotovat roTs firj ovatv oQd^o-
Sb^oiS' dXXd 6 cpiaxos avrd ixSixeX nQOvoiq rcbv
intaxbncov xai rcov aQxbvrcov.
18 [^'0 avrbs fiaatXevs'^ .... ITdvroJv notovvrcov *
nQovotav rcov avfitpeQovrcov roTs rjfiersQOts vnrjxbois
bxeivov fidXtara ndvroiv cx)S nQcorov xai rcbv dXXcov
avayxatordrov necpoovriy.afiev rov rds avrcbv acb^etv
Wvxas Std rov rrjv oQ&bSo^ov niariv dnavras xad^ctQq
Sta7'oiq nQsa^svstv, xai rovro inev rrjv dyiav xai
bfiotovatov rQtdSa nQoaxvveTv re xai So^d^etv, rovro
Se rrp> ayiav evSo^ov xai detndQ&evov d^eorbxov
1 MaQiav bfioXoyetv re xai ae^stv. Kai Srj nXei-
arovs evQbvres iv StacpoQOts nXavcofievovs^ atQeaeai
Sid anovSrjs enotrjadfied^a naQatveaeai rs rais rbv
&ebv ■d'eQanevovaats ini rrjv dfieivco fisraarrjaat
yvobfirjv avrovS xai d^siots iSixrotS, ert Ss xai vbfiots
snavoQ&cbaat rrjv ovx OQd^cos ifineaovaav raTs avrcbv
Siavoiats nQoaipsatv, naQaaxevdaat re rrjv dXij&fj xai
fibvrjv acorrjQtcborj rcbv XQtartavcov niartv intyvcbvai
2 re xai nQea^evev. Kai ravra ysyovev ini rs roTs
dXJ.ats aiQeasgt xai StacpeQovroiS ini roTs dvoaiojs
Mavtxaiots, oiv eiat fisQOS ol BoQ^OQTrat, neQi cov
3 noQ^ rjficbv Qrjrd Stareraxrat"^. *L4 Ss neQi rcbv
2aftaQstrcbv irvxofisv rjSrj vofio&errjaavrss^, XQareTv
xai ini roTs MovravtaraTs xai TaaxoSQOvyotS xai
^Otpirats d'eani^Ofiev, rovreariv coare firjre avvaycoyrjv
rtva roXfidv avrovS exetv ^^ Xbycov rj nQd^ecov aae-
^cbv rs xai xarayeXAarcov ol avvtbvres fie&e^ovai,
ftrjre rrjv avrwv ovaiav Svvaa&ai rtvi naQanifinetv
(l) rtvi sc7\ (2) lustiniani hanc legem esse testantur
Nov. 129 pr. et 144 pr. initium referunt Paratitla ad
Const. 4 (3) = Const.: c/. c. 18 § 3 A. f. (4) c. 18
extat in Nomoc. i^ 10: inscriptionem restitui ex c. 17 et 19
(o) notovfievoi scr. (6) nXavcofievots Nomoc. (7) c. 15.
16 h. t. (8) c. 17 h. t. (9) iv rj Hercher
talis inter ipsos inventiis fuerit poenisque suhiectus
et apparuent talem illis cognitum fuisse, ne ipsos
quiclem competentem vindictam evasuros esse, etiamsi
non in eodem cum ipso errore fuerint. eaclem enim
peccare videntur , qui, quem peccare cognoverimt,
2 eum non indicant. Sciant igitur omnes nullius
cle?nentiae participes fore eos, qui paenitentia quo-
quo modo acta rursus in sceleratis Manichaeorum
olasphemiis deprehendentur , et studcant puro im-
mutabilique animo tam dei clementiatn eleclione
meliorum quam be?iignitatetn nostram provocare,
3 Illud quoque sancimus , ut si quis , cum lihros
ad Manicnaeorum ex omni parte impium errorem
perti?ie?ites haheat , eos non prodat, ut comhuran-
tur et prorsus de medio toUatitur, vel etiam
suh quovis praetextu tales lihri apud eum t?i-
ve?iii fueri?it, similiter compete?item poetiam snh-
4 eat. Illos vero potissimum ultimo supplicio
dig?M)s esse censemus, qui cum se hunc i??ipium er-
rorem deserere et ad saluhre orthodoxo?'u?n Ch?istia-
norum dogma transire simulaverint , dei?ide perdi-
lorum hominum conversatione delecta?'i remque
eorum fovere atque omnimodo impietates cu?n ipsis
5 celare videantur. Qui enim antea i?i impiis coe-
tibus versciti deiride ve?ierabili Christianorum dog-
mate cligni hahiti sunt , ii tu?n de?num securi fiiml,
cum constiterit eos cum nemitie illorum homi?ium
impiorum ex tali coetu co?ive?'sari vel, si cum eo-
rum quo conversati simt, eum statim detuUsse et
legitimo iudici tradidisse apparucrit (per hoc e?ii?n
solum omnibus ostendunt se non ex impia quadam
simulatiotie , sed recla intentione sanctum ve?ieran-
dumque dogma amplexos essej: ita ut si his ne-
glectis deprehensi fuerint eiiismodi impios homines
offendisse et ope?'am dedisse, ut eos occuUare?it ne-
que legihus traderent, indigtios se omni venia inde
probantes compete?ites iisque qui proprie impii sunt
impositas poenas soluturi si?it.
17 Samarita?'um synagogae destruuntur et, si
t alias aedificare conabu?itur, puniuntur. Ex testa-
me?ito autem vel ab intestato successores hahe?'e
?ion possunt nisi orthodoxos , neque donant vel
aliter alienant iis qui no?i orthodoxi sunt: sed fs-
cus ea evi?icit cura episcoporum et praesidum.
18 Idem A. Providentes omnibus, quae subditis
?iost?'is utilia su?it, prae om?iibus tit primo et omnium
maxi?ne necessario prospicimus , ut animas eorum
servemus, quod omnes orthodoxam /idem si?ice?'o
animo revereantur et tam sanctam et consuhstan-
tialem tritiitatem adore?it ct credant quam sanctatn
gloriosam et semper virgi?iem dei genetricem Ma-
1 riam confiteantur ve?ierenturque. Cum igilur
permultos in dive?'sis haeresibus vagari inve?ii?'emus,
studiose adgressi sumus eos cohortationihus deo
servientibus ad meliorem opi?iio?ie?n pe?'ducere et
sacris edictis ncque ?ion legihus opinionem, quae
non recte in eorum animos i?iciait, emenda?'e et
veram eamque solam salutiferam, Ch?'istianorum
2 fidem promovere cognoscere vere?'i. Quae facta
sunt et in cetcris haeresibus et praedpue in impiis
Matiichaeis, quo?'um pars Borboritae sunt, de qui-
3 bus nomitiatim a nobis sancitum est. Quae vero
iam de Sama?'itis cotistituimus, ea et in Monla-
nistas et Tascodrugos et Ophitas sancimus , id est
ut neque synagogam ullam habere conentur, in qua
co?ivenientes dictis factisve impiis ridendisque inler-
sint neque facultates suas in quemquam vel hercdi-
tatis vel fiaeicommissi iure in testamentis vel ab in-
ET MANICHAEIS
5?
I 5
« xara xXriqovofilas ^ xara yiSixo/ufiiaffov Sixaiov iv
Sta&rjxats rj i^ aSta&erov, xav ei cvyyevrjs, xav eC
xis i^corixos ixeXvos sitj' nkrjv et firj rrjv oo&oSo^ov
affTta^oiro Ttiariv 6 tc^os rr/v avr^v xaXovuevos Sia-
SoxTjiv ^ TtaQ* avrcov y^acpouevos xXrjQovofios rj rtvt
4 q}tStxofifiiaacp rtfirjd^eis. ^ETti Se rais dXXats aTtd-
aats al^daeaiv (al^eaets Si xaXovfiev rds Tta^d rrjv
xa&oXtxrjv xai aTtoaroXixrjv ixxXrjaiav xai rrjv oo&o-
So^ov Ttiariv wqovovaas re xai d^Qrjaxevovaas) rov
rjSrj re&evra vofiov naqd re rjfitov xai rov rrjs d^eias
Xrj^ecos TtarQos rjficbv * xqareXv ^ovXofied^a, iv co ov
fiovov TteQi avrcov, dXXd xai JEafiaQetrcav xai *£!XXrj-
vcov rd TtQoarjxovra Stareraxrai' coare rovs rd roi-
avra voaovvras firjre arQarevea&at firjre rtvbs d^icj-
uaros dnoXaveiv , dXXd firjSe iv ayrjfnart StSaaxdXov
TtaiSeias Srj&ev rtvos rds rcov dTtXovareQcov ipvxds
ets rrjv eavrcov avd^eXxetv TtXdvrjv xai xard rovro
noialv avrovs aQyorioovs TteQi rrjv dXrjd^rj xai xa&a-
odv rcov OQd^oSo^cov niariv , fiovots Se ixeivois Si-
Saaxeiv xai airrjaecos Sijfioaias ^rvyxdvetv icpiefiev rdis
5 rrjs OQ&oSo^ov niarecos ovaiv. Et Se rts vneQ
rov arQareiav rj awrjyoQiav rj d^icofia tJ Srjfioaiov
wQovrtafta k'xetv nQoanotrjadjuevos rrjv dXrjd^tvrjv xai
OQ&oSo^ov niartv dand^otro xai vnoxQiaei ravrrj^
nQoaeXd^cov waveirj yafierrjv rj ndiSas excov rrjs xare-
yvcoafievrjs avrtnotovfievovs aioeaecos xai firj nQoa-
aydyot rovrovs eis iniyvcoaiv rdiv dXrj&cov, xeXevOfiev
avrbv ndvrcos fiev kx^dXXead^ai rrjs awrjyoQias rj
arQareias rj d^icofiaros rj Srjfioaiov wQovriaftaros' ei
Se Xav&dvcov Siafieivoi, firj Svvaa&ai rt rwv avrco
nQoarjxovrcov xard ScoQedv rj ireQov olovovv avvdX-
Xayfia ixnoielv eis atQenxov nQoaconov ^ ^ reXevraiav
^ovXrjatv rd Se xaraXtfinavofteva nQoaconots aiQe-
rtxoXs xai rrjv aiQertxco xarayeQOftevrjv i^ avrov xXrj-
Qovoftiav ixStxeJa&at naQa rov Srjfioaiov'*, rcov ov-
rcov rals dXrjd^eiatS oQ&oSo^cov XQtartavcov Svvafie-
vcov rj naQd ^covros avrov ri XaSeTv tj reXevrcovros
6 xXrjQovofjLelv. Ka&oXov ydQ rovs iv d^iats rj arQa-
raiais rj avvrjyoQiais ytvofievovs ^ xai nXrjQovvras xai
ndvras rovs oXcos fiaraaxovras oiaaSrjnora Srjftoaiae
wtXortfiias rj avyxQorrjaecos xeXevOfiev na^d fAovcov
OQd^oSo^cov XQiariavcov xXrjQOvofiela&at rj naiScov ^
avyyevdiv rj i^corixwv naQ^ avrcov xaXovftivcov.
7 ^ Kai ydQ xcoXvoiiev navreXcos rovrcov fterexetv,
cpaftev Srj rcov naQa xXrjQovojiias rj ScoQeds rj ereQas
atrias xaracpeQOftevcov ets atQerixov nQoaconov. et
Se cpaveirj rts rotovrdv rt nQdrrcov , rd xard rovrov
SiSofieva rj xaraXtftnavofteva rov rQonov exStxei-
8 ad^at rca Srjftoaico. Et Se rts dvrjQ aiQerixbs 6q-
-d^oSo^cp yvvatxi avvotxoirj rj rovvavriov aiQertxrj yvvrj
oQ&oSoiov dvS^a exot^, rd rovrcov T£«»'a ndat rQo-
nots OQ&oSo^a yivead^at nQoardrrofiev xai et avfi-
^airj rtvds fiev rcov avrcav naiScov oq&oSo^ovs yeve-
a&at, rivds Si xa&^ otavovv nQocpaatv ini rrjs avrrjs
rj xai ereQas aiQeaecos fteivai, fiovovs rovS OQ&oSo^ovs
xXrjQovofiovs elvat rov narqos re xai rrjs firjrQos, rcov
fietvdvroiv ireQoSo^cov ovSeptiav naQoSov nQos rrjv
9 fjtrjrQcpav xai narqcpav xXrjQOvOfiiav ixovrcov. Et
Se xai ndvres ot rcov ovrco avvotxovvrcov dXXrjXois
nalSes ini rrjs avrrjs fteivotev nXdvrjs, rors rovrovs
fiev xai ix^dXXead^at rrjs dficporeQcov yovecov xXrjQO-
vofiias' ei Se rts cpaveirj avyyevrjs xad'^ otovSrjnora
^a&fibv rcov ovrco avvoixovvrcov rrjs oq&oSo^ov ni-
areojs, rovrov ets rbv dftcporeQcov xXtjqov xaXela&at'
ftrjSevbs Si OQ&oSo^ov XQiartavov avyyevovs cpatvo'
fievov rb leQcorarov rjfidiv raiieTov rds ixeivcov Xa-
^eTv ovaias' rov xard xatQov fieyaXonQeneardrov
xofirjros rcov ■d'eicov rjficov not^drcov xai rrjs vnrjQe-
rovftevrrs avrcp axoXrjs Std naarjs intfteXeias rd naq*
rjficov Starvnoy&evra SteQevvcoftevcov xai rds ix rov
naQaSa&rjvai rt rcbv nQoetQrjaevcov aQfiorretv pieX-
10 Aovaas rovrcov ovaias ixotxovvrcov. Et Si rts
rcov naQ^ rjftdjv xexcoXvfievcov, rovreartv 'EXXrjvcov ij
Mavtxaioiv rj 21afiaQetrcbv rj rSv rovrots naqanXrj-
aiov aiQertxcov, oXcos rj arqareict rv^bv rj a^ict tj
awrjyoQict rj olcpSrjnore Srjfioaicp q)Qovriaftari naqay-
yeiXetev rj naiSevetv d^aQQrjaeiev tj Srj/uoaiav xofii^s-
a&ai airTjatv rj rt nqdrretv oXcos rcbv dnrjyoQevfte-
(l) c. 12 h. t. (2) rotavrrj Schoell (3) xard ins. (4) § 7 videtur supra inserenda essepost Srjjwaiov (§ 5) (6) ^x^tNomoc,
testato transmittere possint, sive cognatus sive
extraneus ille sit: nisi forte orthodoxam fidem
amplectatur qui ad eorum successionem vocatur vel
ab iis heres scriptus vel aliquo pdeicommisso ho-
4 noratus est. tn reliquis haeresibus cunctis (hae-
reses autem vocamus, quae aliter sentiunt et vene-
rantur atque catholica et apostolica ecclesia et
orthodoxa fides) legem olim et a nobis et a divae
memoriae patre nostro latam valere volumus, in
qua non solum de iis , sed etiam de Samaritis et
pagajiis quae oportuit constiiuta sunt: ut tali morbo
affecti neque militent neque dignitate ulla fruantur,
rteque etiam sub specie professoris utique alicuius
disciplinae simpliciorum animas ad ipsorum erro-
rem trahant et hoc modo ignaviores eos adversus
veram puramque orthodoxorum fidem reddant: sed
iis solis docere et publicam annonam accipere per-
5 misimus, qui orthodoxae fidei sunt. Quod si
quis, ut militiam vel advocationem vel dignitate?n
vel publicam curam adipiscatur , simulando veram
atque orthodoxam fidem am^lectatur et eiusmodi
dissimulatione promotus invematur uxorem liberosve
manifestae haeresi adhaerentes habere , neque
eos ad veritatis intellectum perducat, eum prorsus
advocatione vel militia vel cura publica removeri
iubemus: sin furtim remaneat, eum nihil eorum
quae ad ipsum pertinent donatione aliove quo con-
tractu vel ultima voluntate in haereticum trans-
ferre posse: quae autem haereticis relicta sunt
hereditatemque ab ipso haeretico delatam per fis^
cum auferendam esse, ut qui vere orthodoxi Cnri-
stiani sunt vel dum vivit ab eo aliquid accipere vel
6 mortuo heredes existere possint. Omntno enim
in dignitatibus militiis advocationibus j)ositis vel iis
perfunctis et ujiiversis, qui utique cutusvis publicae
U.
curae vel favoris participes fuerunt, solos ortho-
doxos Christianos hereaes existere iubemus, sive
libeii sive cognati sive extranei ab iis instituti sint.
1 Penitus etenim horum paj'ticipes fieri prohibe-
mus, videlicet quae heredttate vel donatione aliave
causa haeretico deferuntur: quod si quem eiusmodi
aliquid facere apparuerit, quae in hunc modum data
8 relictave sunt, fisco vmdicentur. Si vero vir
haereticus orthodoxae mulieri cohabitat vel e con-
ti'ario mulier haeretica orthodoxum virum habet,
liberos eorum omnimodo orthodoxos fieri iubemus:
et si contigerit liberoj^um eorum alios orthodoxos
fieri, alios quoUbet praetextu in eadem vel etiam
alia haej'esi manere, orthodoxos solos heredes tam
patri quajn matri extare , ut qui iji diversa opi-
nione manent nullum regressum ad maternam et
9 paternam hereditatem habeaJit. Sin liberi om-
jies eoj^um, qui ita cohabitant, iji eodem errore ma-
nejit, tum ki ab utriusque parentis hereditate remo-
veajitur: si quis vero cogjiatus ita cohabitantium
cuiuscujnque gradus orthodoxae fidei est, hic ad
utriusque hereditatem vocetur: sin nullus cognatus
orthodoxus Christianus existit, sacratissimum aera-
j'ium eorum facultates recipiat: illustrissimus pro
tempore comes sacrarum privatarum Jiostrarum et
schola ei subdita cum omni diligentia in ea quae
a nobis constituta sunt inquirant et vindicent eorum
bona, quae ex violatione supra dictorum compe-
10 tent. Plane si eorum quis, qui a nobis prohi-
biti sunt, id est paganorum vel Manichaeorum yel
Samaritarum vel his affinium haereticorum , mili-
tiajn forte vel dignitatem vel advocationem vel
quamvis curam pubticam petat vel docere vel jpubli-
cam annonam accipere vel denique prohibttonmi
(^uid facere conetur nec ab omjii officio hic vel in
b
X 5
58
DE HAERETICIS
vcap, urj ydvona Si xaraSrjXos na^a Ttdaije ra^eofe
fievais vTtoneaelrai notvats * oL de ravrajit} Tt^oaayyei-
Xavres, «tVfi dv ra^eaiv elev eXre iv aXXatS^ vnrjQe'
roivro a^X^^^i ^*^ "^ TavTa a^^a^pi^^firat, eixoai x^^^^"
Xirodiv xara&naovai noivrjv e(p ixaarco TtQoaatnto,
xai naar} Si ofiolcos olqxU <Jr:QartoiriHr} re xai noXt-
rtxTi ivrav&a re xai ^ xara x^Q^'*' r^iaxovra Xirqoov
11 ' xQ^^^^^ ^nea&at nqoartfwv, Et Si xai vne^iX-
&ot^ xai eianQa^ete rrjv noivrjv xai Sei^etev eavrrjv
ovx afieXovaav rwv vofio&errj&evroiv, notvrje 8e i<p^
olovSrjnore nqoatonov r} d^ifiaros oQ^orrovarjs, d^eani-
^ofiev ravrrjv rov fieyaXon^eniararov xofirjra rov
leQurrarov rafieiov eianQarreiv re xai vnoSixead^at
xai roXs d^eiots eiaxofti^eiv nQt^arots ytvcoaxovra tos,
si ftr} xai avrbs Sta rrjs vnrjQerovfiivrjs avrto rtov
xa&oaieofiivojv naXariviov axoXrje xai avrrj Se rj
axoXrj xara navra rqonov ra rotavra avixvevaeta xai
rovs vnev&vvovs eian(ja^etev, avros fiiv nevrrjxovra
XQvaiov XirQCov noivrjv xara&r/aet, rj Si net&Ofiivrj
avrio axoXrj rb inevrjveyfiivov nQoartfiov nQOS tq>
xaTa r^s axoXrjS xai rrjv eis acofia notvrjv aQfiorretv,
ei firj rcov naQ^ rjftcov vevoftod^errjfiivcov avrtXa^otro,
12 nQOS rbv iavrrjs ano^Xinovaa^ xivSvvov. Trjv
Sa avrrjv intfiiXetav ^eiv xai rovs exdarrjs noXecoe
d^eocptXeardrovs intaxonovs SteQevvcofiivovs aei ra xaO"
ixdarrjv nbXtv vnevavriov rfjs d^eias rjficJbv ravrrjs
vofio&eaias naQ^ ovrtvoaovv iyxetQOVfieva xai ravra
(paveQa rep XafinQordrco rrjs inaQxias oQxovrt xad^t-
ardv , cbe dv ixelvos eQyco naQaSoirj rd nao rjficbv
svae^cbs nQoarerayfiiva' coe eiye d'edaotvro ot d^eoft-
Xiararot iniaxonoi rbv rrje inaQxiae rjyovftevov Qct-
d^vficoe rco nQdyfiari xQ^H'^'^^^> nQoarjxet rovro cpa-
veQov rjfiiv avroXe notelv, 'iva rovs Qc^d^vfirjaavras rols
avroXe intrifiiots vno^dXXcofiev , ols vnax^rjvat rove
afiaQrdvovrde rt rcov nQoetQrjfiivcov i&eaniaafiev.
13 EiSbrcov xai rcov xard rbnov d'eo(ptXeardrcov
intaxbncov , cbs et rtvos rovrcov dfieXrjaetav , rj^ovat
fiev nQOS rbv Seanbrrjv d^ebv xai rrjv aicovtov avrov
XQiaiv , SteXeyxoftivrjS Si rrjs avrcov Qci&vfiias xai
neoi avrrje xtvSvvevaovat rrje teQcoavvrje.
19 Idem A. Bemostheni pp. Cognovimus multos
esse orthodoxos liberos, quH)us nec pater nec mater
orthodoxae sunt religionis. et ideo sancimus, non
tantum in casu, ubi alter orthodoxae religionis est,
sed etiam in his casibus, in quibus uterque parens
alienae sectae s^t, id est pater et mater, ii tantum-
modo liberi ad eorum Buccessionem sive ex testa-
mento sive ab intestato vocentur et donationes seu
alias liberalitates ab his accipere possint, qui ortho-
doxorum venerabili nomine sunt decorati: ceteris
liberis eorum, qui nou dei omnipotentis amorem,
sed paternam vel maternam irapiam adfectionem se-
1 cuti sunt, ab omni beneticio repellendis. Libe-
ris autem orthodoxis non existentibus ad agnationem
vel cognationem eorum, orthodoxas tamen, easdem
2 res vel successiones pervenire. Quod si nec ag-
natio nec cognatio recta inveniatur, tunc easdem
3 (1) res fisci nostri viribus vindicari. Sed ne vi-
deamur morientibus quidem genitoribus Hberis pro-
videre, viventibus autem uuUam inferre providentiam,
quod etiam ex facto nobis cognitum est, necessi-
tatem imponimus talibus genitoribus orthodoxos li-
beros secundum sui patrimonii quantitatem alere et
omnia eis praestare, quae ad quotidianam vitae con-
versationem sufficiant: sed et dotes pro filiabus yel
neptibus dare et ante nuptias donationes pro filiis
vel nepotibus perscribere, in omni casu secundum
vires patrimonii huiusmodi liberalitatibus aestiman-
dis, ne propter divini amoris electionem paterna vel
4 materna fuerint liberi provisione defraudati. Om-
nibus videlicet, quae nostrae constitutiones de poe-
nis paganorum et Manichaeorum et Borboritarum
et Samaritarum et Montanistarum et Tascodrogorum
etOphitarum ceterorumque haereticorum causa con-
stituerunt, ex hac nostra lege contirmandis et in
perpetuum valituris. ^ \a. 529]
20 ^rO avrbe ^aatXeve xbfirjri rcov nQt-
^drcov\\ "Eyvwfiev rove dvoaiove aiQertxovs xai
fierd rove rjfieriQovs vbfiovs^ xai rrjv yevofiivrjv in
avroXe xivrjatv ert roXftdv xai dd^Qoi^ead^at xai nQO-
^dXXead^ai rivae rrjs iavrcbv fiavias rjyovfiivove re.
rovrove xai i^dQxove xaXeXv xai ^anrtafiara noteXv
xai ^ovXead^at x^V^^f^'' nQOvofiiote rtaiv, rjvixa^ rcbv
dyiojv neQt^bXatv xa&iarrjxev avrcbv rd iQyaarrjQta,
ots fibvove rove rrjv bQ&rjv rtftcbvrae niariv /(j^aa-
1 a&at nQoarjxet. Jtd rovro roiwv ^eanitoftev
rrjv arjv vneQoxvv xai vvv avroXe dnetneXv, fidXtara
fiiv firjSi iv dXXcp rtvi rbnc^ , Sta<peQbvro)e Si ini
rrje evSaifiovoe ravrrjs nbXecoe, firjSi rtvae avvd^ets
firjSi ^anrioftara noteXv firjSi roXfiav rov rrje nooa-
xvvrjrrje xoivcovias bvbfiaroe r} nQdyptaros cmrsad^ai,
(l) cpoJQa&eirj Nomoc. (2) dXXoie Nomoc. (3) xai om.
Nomoc. (4) ine^iX&ot scr. (5) dno^Xinrovaa Nomoc.
(6) = jB 1, 1, 33: § 6. 7 extant etiam in Nomoc. (7) ad co-
mitem rerum privatarum directam esse constitutionem ap-
paret ex § 8 collata Const. i. f. : fortasse supplendum
OXcoQcp, cf. 7, 37, 3 (8) c. 14. 18 h. t. (9) eXaco
ins. Heimhach
provinciis iam miliiari quam civili, ad quod ea per-
tinent, denuntiatus fuerit, ipse qui deliquit, postquam
deprehensus est, poenis supra 'a nobis propositis
siwicietur, qui vero non denuntiaverunt, sive m offi-
ciis sunt sive in aliis ordinibus militant, ad quos haec
pertinent, viginti auri librarum poenam pro una-
quaque persona deponent, et similiter unumquem-
que orainem militarem et civilem hic et in provin-
1 1 ciis triginta librarum auri multa sequetur. Sed
et si institerit poenamque exegerit seque haud ne-
gleqentem eorum quae constituta sunt praestiterit,
omiserit auiempoenam, quae pro unaquaque persona
vel causa competit, hanc iubemus illustnssimum co-
mitem sacri patrimonii exigere et suscipere et sacris
privatis inferre scientem, nisi et ipse per subiectam
sibi sacratorum palatinorum schotam et schola ipsa
ornni ratione tcUia investigarit sontesque convene-
rit, ipsum quidem quinquagtnta auri librarum poenam
soluturum, subiectam autem ipsi scholam,praeterquam
quod corporalis poena in scholam competit, mul-
tam impositam in suum periculum tracturam, si con-
12 stitutis a nobis operam non dederit. Eandem
curam habeant et reUgiosissimi singularum civita-
'■"" episcojn, qui in singulis civitatibus semper
lum
quae adversus sacram hanc legem nostram a quo-
cumque attemptantur inquirant, eaque clarissimo
provinciae rectori manifesta faciant, ut ille quae
a nobis pie iussa sunt ad effectum perducat: ut si
religiosissimi episcopi videant provinciae modera-
torem rem neglegere, hoc nobis ipsis palam fieri con-
veniat, ut neglegentes isdem poenis subiciamus, qui-
bus subici supra dictorum temeratores sanximus.
13 Sciant etiam religiosissimi locorum episcopi,
si horurri quid neglegant, se ad dominum deum
eiusque iudtcium aeternum venturos, convicta autern
ipsorum neglegentia et de ipso sacerdotio pericli-
taturos.
20 Idem A comiti rerum privatarum.
Comperimus impios haereticos etiam post leges
nostras et nostrum in eos motum adhuc audere con-
venire et quosdam sui furoris praepositos et ex-
archos creare et baptismata facere et privilegiis
quibusdam uti velle, ut intra sacra saepia taberna
sua habeant, quibtis solos orthodoxae fidei studio-
1 sos uti convenit. Propterea igitur sancimus, ut
magnificentia tua nunc quoque eos prohibeat, ne
in ullo omnino loco, imprimis aulem in hac aima urbt
conventicula vei baptismata celebrent neve nomine
ET MANICHAEIS
59
I 5
(tTceQ ftovcov ica&iarr^xsv iSia rwv r^v 6^&t;v TtosiTfiev'
ovrcov So^av xal rb jt^oaxvvijrdv rcov Xqiariavmv
2 ovofia TtQoarjxovraje d'8Qansv6vr(ov. lAlV ovSe
rovs S%ovra<i iqyaarriqia i'ao} rcov aylcov TtSQi/SoXcov
X^TJa&ai nai Tt^ovo/iioiS TtQocpaasi rStv ioyaarTjolcov
avyxcoQovfiev, yivaiaxovraSy cos, si xai fiera rovro ro
d^elov Tjfiav xiqqvy(ia cpavelev oiovSTjTtore rcov aitTjyo-
qevfiivoav anrofievot, ri iv rfi fiaaiXiSi ravrrj TtoXet
1] iv ireQais ^ijw^ats rj naqaavvd^scs rj ^anriafiara
roXficovrss TtoteTv tj rTjv aqQTjrov avrols StSovai xoi-
rcoviav rj ri rcov xexcoXvfievcov noiovvres, V7taxd"fi-
aovrat TiotvaXs TtQoaTjxovaats xai as vTtoiisveiv dvdyxTj
rovs ivavriovftevovs roXs vofiois xal rrjv avrcov firj
(pvXdrrovras 8vvafiiv' eiSorcov rcov rovs eavrcov
oXxovs eis ro naqaavvd^ets notelv naQexovrcov avroXs,
cos ravrrjv vcps^ovat rT}v notvrjv, rjv ai nQoXa^ovaat
3 d^eXai Xdyovai Siard^ets. Kai ravra fiev xotvri
neqi ndvrcov rcov aiQertxcov. iSixcos Ss ini roXs
dvoaiois MovraviaraXs &eani^Oftev, coare firiSiva avy-
XCOQeXa&at rcov xaXovfievcov avrcov narqtaQxcov xai
xotvcovcov TJ intaxoncov rj nqea^vriqcov rj Siaxovcov
^ dXXcov xXr,Qtxcbv, eXneQ oXcos avrovs roXs ovofiaat
rovrots xaXeXv nQoar/xet, xard ravrrjv StarQijSetv rrjv
evSaifiova noXtv, dXXd ndvras i^eXavvea&at , oncos
dv fir} rcov droncov avrwv fivd^cov rtves rdiv dnXov-
ariQcov xaraxovaavres xai dxoXovd^ovvres raXs dae-
fiiatv avrcov SiSaaxaXiate rds eavrcov Sta^&eiQOtev
4 ifwxde. uiXX^ ovSi eXaco rcov evaycov oqcov nQay-
fiarevea&at oXcoe avyxcoQovfiev, mare firj rd evayrj
rrjs OQ&oSo^ov niarecoe^ fivarrjQta yivea&ai avroXs
kxnvara fie^rjXots re ovat xai xa&aQas ndarje sva-
5 yove dxorje dva^iots. KcoXvsa&ai Se ■d'sani^ofcsv
avrcov xai rd dasXyrj avaairia xai rd daefirj xai
xareyvcoafiiva avfinoata, iv ols awtovres rds rcov
dnXovariQcov &TjQeveiv netQcovrat yvxds. SeX yaQ
xa&dna^ xexcoXva&at rovrove^ rove i^ avrcov eis rrjv
OQ&Tjv fieraardvras niartv avd^ts daeficoe Statrda&ai
roXe rd avrd voaovaiv xai Xacoe ix rrje avvSiaycoyrje
xai Stairrje ndXiv ini rrjv nQoriQav inavtivai xaxo-
6 Satfioviav. KcoXvofiev Se avrove xai dvSQdnoSa
ifinopevea&at , firjnore ravra roXe avv&QrjaxevraXe
dnoSofievot naQaaxevdaatev avrd rije eavrcov xaxo-
7 So^iae yevia&ai. 'Oftoicoe Se xeoXvofiev roXe ix
rrjs rmv avrcov Movravtarcov ovat d^Qrjaxeiae SiSo-
a&ai riva TtaQaxpvxrjv xard nQ^cpaatv rav xaXov'
fiivcov d^icofiarixcov, ots ix rcov ueyiarcov StxaarrjQicov
xai rrjs dytcordrrjs fieydXrjs ixxXrjaiae eXoj&i rt xoqtj-
yeXa&at nQOcpdaei rrjs awexovarjs avrovs neviae, tjv
ovx dv eXrj nQoarjxov roXs ix rrjs siQrjfiivrjs xoQrjyeX-
a&ai d^QTjaxeias, vytes fiev rj fiirQiov ovS^ brtovv
ixovarjs, naQcc ndvrcov Se Stxaicos utaovfiivrjs re xai
xareyvcoafiivrjS' Sare xai eX ris avroXe dXoyov vifisi
nQoaxaaiav, xai rovrov acofQOvi^sad^at Sixa XQvaiov
8 XtrQcbv notvfj ■d'eani^Ofiev. Tavra roivw anavra
naQatpvXarread^at ^ovXofied^a naqd re rrjs arjs vneQ-
ox^e xai rcov rde aQxde rcbv id^vcbv ixovrcov, rrjv
avrrjv notvrjv vcpoQcofiivrje xai rrje netbofiivrje aoi
rd^ecoe xai rcbv intxcoQioJv rd^ecov, ei firj ravra fv-
Xd^atev intxeifiivrje ovSev rjjrov dyavaxrrjaecoe xai
roXe dei rrjv aQxrjv ^^ovatv, rje vvv rj arj nQoiarrjxev
vneQOxr], eX rt rwv d^eantad^ivrcov rj avroi naQa-
fiaXev Tj naoa/Sa&TJvat avyxcoQrjaatev, xai rcbv aQxov-
rcov rcbv i&vcbv, ei rovrov Qqd^vfirjaatev, oftoicoe Sixa
XQvaiov XtrQcbv aco(pQovtt,Ofiivcov notvy. D. Con-
stantinopoli x k. Dec. Lampadio et (Jreste vv. cc.
conss. \a. 530]
21 Idem A. lohanni pp. Quoniam multi iudices
in dirimendis litigiis nos interpellaverunt, indigentes
nostro oraculo , ut eis reseretur ', quid de testibus
haereticis statuendum sit, utrumne accipiantur eo-
rura testimonia an respuantur, sancimus contra
orthodoxos quidem litigantes nemini haeretico vel
etiam his qui ludaicam superstitionem colunt esse
in testimonia communionem, sive utraque pars ortho-
1 doxa sit sive altera. Inter se autem haereticis
vel ludaeis^, ubi litigandum existimaverint, concedi-
mus foedus permixtum et dignos htigatoribus etiam
testes introduci, exceptis scilicet his, quos vel Mani-
chaeus furor (cuius partem et Borboritas esse mani-
festissimum est) vel pagana superstitio detinet, Sa-
maritis nihilo minus et qui illis non absimiles sunt,
id est Montanistis et Tascodrogis^ et Ojphitis, qui-
bus pro reatus similitudine omnis legitimus actus
2 interdictus est, Sed ef* his quidem, id est Ma-
nichaeis et Borboritis et paganis nec non Samaritis
et Montanistis et Tascodrogis ^ et Ophitis, omne testi-
(1) sic Hal., reservetur C, resonetur M., respondeatur R:
dnoxQt&cbftev B (2) haeretici vel iudaei legerunt B
(3) sic jR, ascodrugis C, daxoSQovyot B l,i, 34, raaxo-
SQOvyirate B et B^ 21, 1, 45: vide ad 1, 5, 5 pr. (4) et
C cum Bf om. R (6) sic R, scodrigis C, daxoSQOv-
yote ^ 1, 1, 34
vel rebus sanctae communionis abutantur, quae eorum
tantum propria sunt qui rectam fidem venerantur et
venerabile Christianorum nomen ut decet colunt.
2 Sed neque eos, qui intra sancta saepta tabernas
hdbeni, ^uwusdam privilegiis tabernarum ratione uti
permitttmus haud ignaros, si post hanc sacram sanc-
tionem nostram aahuc prohibitorum quid attin^ere
visi fuerint vel in hac regia urbe aut in reUquis
locis audere vel conventicula vel baptismata cele-
brare vel nefandam communionem sibi dare vel
interdictorum quid facere, competentes poenas se
subituros easque, quas legum molatores et vim ea-
vum non observantes sustinere necesse est: scienti-
bus iis, qui domus suas ad conventicula facienda
iis praebent, se eam poenam subituros, quam ante-
3 riores sacrae leqes pronuntiant. Et haec quidem
generaliter de ommbus haereticis: specialiter autem
contra impios Montanistas constituimus, ut nulli ex
patriarchis eorum quos dicunt vel sociis vel epis-
copis vel presbytens vel diaconis vel reliquis cferi-
cis, n quidem omnino his nominibus eos appellari
decet, in hac alma urbe commorari permittatur, sed
omnes expellantur, ne simplidorum quidam absur-
dis eorum fabulis auditis impias eorum doctrinas
4 secuU animas suas perdant. Verum nec
intra sacra saepta utique negotiari eos permitti-
mus, ne sancta orthodoxae fidei mysteria profanis
istis atque omni puro sanctoque sonu inaignis
6 evulgentur. Prohiberi autem sancimus etiam
impias eorum commessationes et impia damnataque
conmvia, in quibus congregati simpliciorum mentes
captare temptant. prorsus enim prohiberi oportet,
quominus i%, qui ab ipsis ad rectam fidem transi-
erunt, denuo tmpie conversentur cum iis, qui eodem
morbo adfecti sunt, et fortasse ex hac consuetudine
et vivendt ratione rursus ad pristinum errorem re-
6 vertantur. Prohibemus autem eos mancipia mer-
cari, ne eafidei suae sociis tradendo efficiant, ut ad
7 ipsorum perversitatem perducantur. Similiter
prohibemus , quominus Montanistarum superstitio-
nis sectatoribus nomine axiomaticorum quae dicun-
tur stips praebeatur iis, quibus a maximis iudici-
bus et sacrosancta magna ecclesia nomine urguentis
egestatis aliquid praeberi solet, quam non conveniat
sectatoribus memoratae superstitionis nihil sani ne-
que recti habentis, sed ab omnibus merito exosae
atque damnatae praebere: ita ut, si quis iis sine
ratione^ auxilium praestet, et hunc decem librarum
8 auri poena plecti iubeamus. Haec igitur omnia
custodin volumus a magnificentia iua ei populorum
rectoribus , eadem poena imminente ei officio iibi
subiecto et provincialibus offidis, si haec non ob-
servabunt: neque minus indignatione etiam iis in-
sianie, qui quandocumque magisiratum gerent, cui
nunc magniftceniia iuapraefecta e.si, si consUtutorum
quid vefipsi violeni vel vtolari jpermiiiant: praesi-
dibus etiam provinciarum , si tn hoc commiiiant,
similiier decem auri librarum multa plectendis.
8*
l 5. 6. 7
60
NE SANCTUM BAPTISMA
raonium sicut et alias legitimas conversationes san-
cimus esse interdictum : aliis vero haereticis tantum-
modo iudicialia testimonia contra orthodoxos, se-
cundum quod constitutum est, volumus esse inhibita.
3 Ceterum testamentaria testimonia eorum et ^ quae
in ultimis elogiis vel in contractibus consistunt,
propter utilitatem necessarii usus sine* ulla distinc-
tione permittimus, ne probationum facultas anguste-
tur. D. r^' k. Aug. Constantinopoli post consula-
tum Lampadii et Orestis vv. cc. \a. 531]
22 ^laem A. lolianni pp. Divinam nostram sanc-
tionem, per quam iussimus neminem errore constrictum
haereticorum hereditatem vel legatum sive fideicom-
missum accipere, etiam in ultimis militum volunta-
tibus locum habere praecipimus, sive communi iure
sive miJitari testentur. J). k. Sept. post co?isulatum
Lampadii et Orestis vv. cc. \a. 531]
VI.
NE SANCTUM BAPTISMA ITERETUR.
1 ^lmppp. Valens Qratianus et Valentinianus AAA.
ad Florianum vicarium Asiae\ Antistitem, qui
sanctitatem baptismatis illicita usurpatione gemina-
verit, sacerdotio indignum esse censemus. eorum
enim condemnamus errorem, qui apostolorum prae-
cepta calcantes Christiani nominis sacramenta sorti-
tos alio rursus baptismate non purificant, sed in-
cestant, lavacri nomine poUuentes. B. xvi k. D/ov.
Constantinopoli Gratiano A. iiii et Merohaude
conss. \a. 377]
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemio pp.
Si quis rebaptizare' quempiam de mysteriis catholi-
cae sectae fuerit detectus, una cum eo qui piacu-
lare crimen commisit (si tamen criminis per aetatem
capax sit, cui persuasum sit) ultimo ' supplicio per-
cellatur. B. xii k. April. Constantinopoli Lucio
cons. [a. 413]
3 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo-
rentio pp. Nulli haereticorum danda est licentia
vel ingenuos vel servos proprios, qui orthodoxorum
sunt initiati mysteriis, ad suum rursus baptisma de-
ducendi, nec vero illos, quos emerint vel qualiter-
cumque habuerint necdum suae superstitioni con-
iunctos, prohibendi catholicae sequi religionem ec-
1 clesiae. Quod qui fecerit vel, cum sit ingenuus,
in se fieri passus sit vel factum non detulerit, exilio
ac decem librarum auri multa damnabitur: testa-
menti et donationis faciendae utrique deneganda
2 licentia. Quae omnia ita custodiri decernimus,
ut nuUi iudicum liceat delatum ad se crimen minori
aut nulli coercitioni mandare, nisi ipse id pati velit,
quod aliis dissimulando concesserit. B. iii k. lun.
Constantinopoli Felice et Tauro conss. [a. 428]
DE APOSTATIS.
1 *'/mp. Constantius A.^^ ad Thalassium pp. Si
quis lege venerabili constitutus '^ ex Christiano lu-
daeus efi^ectus sacrilegis coetibus adgregetur, cum
accusatio fuerit comprobata, facultates eiusdem
domiuio fisci iubemus'* vindicari. B. v non.
lul. Mediolano Constantio A. viiii et luliano C. ii
conss. [a. 357]
2 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo-
sius AAA. ad Hypatium pp. Si quis defunctum
violatae atque desertae Christianae religionis accusat
eumque in sacrilegia templorum vel in ritus ludai-
cos transisse contendit eaque gratia testari minime
potuisse confirmat, intra quinquennium iuge, quod
inofficiosis actionibus constitutum est, proprias ex-
serat actiones futurique iudicii huiuscemodi sortia-
tur exordium. D. xv k. lun. Patavi Merohaude II
et Saturnino conss. \a. 383]
3 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Flaviano pp. li, qui sanctam fidem prodide-
rint" et sanctum baptisma haeretica superstitione
profanaverint, a consortio omnium segregati sint, a *•
testimoniis alieni, testamenti, ut ante iam sanxi-
mus*®, non habeant factionem, nulli in hereditate
1 succedant, a nemine scribantur heredes. Quos
etiam praecepissemus procul abici ac longius aman-
dari, nisi poenae visum fuisset esse maioris versari
2 inter homines et hominum carere suffragiis. Sed
nec umquam in statum pristinum revertentur, non
flagitium morum oblitterabitur paenitentia neque
umbra aliqua exquisitae defensionis aut muniminis
obducetur, quoniam quidem eos, qui fidem quam deo
dicaverant poUuerunt et prodentes divinum myste-
rium in profana migraverunt, tueri ea quae sunt
3 commenticia et concinnata non possunt. Lapsis
etenim et errantibus subvenitur, perditis vero, hoc
est sanctum baptisma profanantibus , nullo remedio
paenitentiae , quae solet aliis criminibus adesse^",
succurritur. D. v id. Mai. Concordiae Tatiano et
Symmacho conss. \a. 391]
4 ^^lmpp.Theodosius et Valentinianus AA. Basso pp .
Apostatarum sacrilegum nomen singulorum vox con-
tinuae accusationis incesset et nuUis finita tempori-
1 ribus huiuscemodi criminis arceatur indago. Qui-
bus quamvis praeterita interdicta sufficiant, tamen
etiam illud iteramus, ne, postquam a fide deviave-
rint, testandi aut donandi quippiam habeant facul-
tatem. sed nec venditionis specie facere legi frau-
dem''''' sinantur, totumque ab intestato Christianita-
tem sectantibus propinquis potissimum deferatur.
2 In tantum autera contra huiuscemodi sacrilegia
perpetuari volumus actionem, ut universis ab in-
testato venientibus etiam post mortem peccantis ab-
solutam vocem insimulationis congruae non negemus:
nec illud patiemur obstare, si nihil in contestatione
3 profano dicatur vivente perductum*^. Sed ne
huius interpretatio criminis latius incerto vagetur
errore, eos praesentibus insectamur oraculis, qui
nomine Christianitatis induti sacriticia vel fecerint
vel facienda mandaverint: quorum etiam post mor-
tem comprobata perfidia hac ratione plectenda est,
ut donationibus testamentisque rescissis ii, quibus
hoc defert legitima successio, huiusmodi personarum
hereditate potiantur. B. vii id. April. Ravennae
Theodosio A. xii et Valentiniano C. 11 conss. \a. 426]
5 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo-
rentio pp. Eum, quicumque servum seu ingenuum,
invitum vel suasione plectenda, ex cultu Christianae
religionis in nefandam sectam ritumve traduxerit,
cum dispendio fortunarum capite puniendum cense-
mus. B. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio
A. XVI et Fausto conss.^^ \a. 4H8]
6 ^'^lmpp. Valentinianus et Marcianus AA.^'' Paf-
ladio pp. Eos, qui catholicarum ecclesiarum clerici
vel orthodoxae fidei monachi rehcto vero orthodoxae
(I) et om. C contra B (2) sine C cum B, eis sine R
(2*) 1111 ser. (3) iunge 1, 3, 49. 3, 28, 37. 6, 22, 12 (4) c. 1
contaminata est ex Th. 16, 6, 1 e« 2 (5) Africae Th.
(6) = Th. 1 6, 6, 2 (7) rebaptizasse Th. (8) ultimo]
statuti prioris Th. (9) = Th. 16, 6, 65, 4: iunge
l, 5, 5 (10) B 60, 54, 22 seqq. {\\) = fh.
16, 8, 7 (12) et lulianus C. ins. Th. (13) consti-
tuta Th., destituta lac. Gothofredus (14) iussimus Th.
(15) = Th. 16, 7, 3 (16) =-7%. 16, 7, 4 (17) sic
Th., perdiderint C, perdiderunt R (18) a 7 A., om. CR
(19) c. 2 h. t. (20) prodesse Th. (21) = 7%. 16, 7, 7:
iunge Th. 16, 8, 28 (22) sic edd. cum Th., fraude C,
fraudes R (23) sic CTh.B, productum R (24) = Nov.
Theod. 3 § 4: iunge 1. 5, 7. I, 9, 19 (25) xvi et
fausto conss.] ita 1, 5, 7, xvi cons. et qui fuerit nun-
tiatus Nov. Theod.f xv et valentiniano iiii aa. coss. Hal.
26) authenticum huius constitutionis (= Auth.) extat in
canonum collectione Quesnelliana et Hxspana: iunge l
5, 8
(27) imp. Marcianug A. Auth,
NEMINI LICERE
61
I 7. 8. 9
religionis cultu' Apollinaris vel Jtiiutychetis haeresin
et dogmata abominanda sectati sunt^, omnibus poe-
nis, quae prioribus legibus adversus haereticos con-
stitutae sunt, iubemus teneri et extra ipsum quoque
Romani imperii solum repelli, sicut de Mamchaeis
praecedentium legum statuta sanxerunt. B. k. Aug.
Constantinopoli ralentiniano A.^ viii et Anthemio
conss. [a. 455]
VIII.4
NEMINI LICERE SIGNUM SALVATORIS CHRISTI*
VEL IN SILICE VEL m MARMORE AUT SCULPERE
AUT PINGERE.
1 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Eu-
doxio pp. Cum sit nobis cura diligens per omnia
superni numinis religionem tueri, signum salvatoris
Christi nemini licere vel in solo vel in silice vel in
marmoribus humi positis insculpere vel pingere, sed*^
quodcumque reperitur toUi : gravissima poena mul-
tando eo, si quis contrarium statutis nostris temp-
taverit, speciaiiter imperamus. D. xii k. lun. Hie-
rio ef Ardahurio conss. \a. 427]
V1III.8
DE lUDAEIS ET CAELICOLIS.
1 Im]p. Antoninus A. Claudio Tryphonino. Quod
Cornelia Salvia^ universitati ludaeorum, qui in An-
tiochensium civitate constituti sunt, legavit, peti non
potest. D. prid. k. lul. Antonino A. iiii et Balhino
conss. ^ ^ [a. 213]
2 ^° 'O xQariaros rov e&vovs rjyovfiEvos
rais acofiarixaXs vTtrj^eaiacs rfj rrjs d^Qrjaxeias tifieoq,
xa&^ rjv aQyeTv eico&are, ftTj ivoxXeTa&ai v/ias tiqo-
voyasi.^^
3 ^^lmp. Constantinus A. ad Euagrium pp. lu-
daeis et maioribus eorum et patriarcnis volumus in-
timari, quod, si quis post hanc legem aliquem, qui
eorum feralem fugerit sectam et ad dei cultum re-
spexerit, saxis aut alio furoris genere, quod nunc
fieri cognovimus, ausus fuerit attemptare, mox flam-
mis dedendus est et cum omnibus suis participibus
concremandus. D. xv k. Nov. Murgillo Constan-
tino A. III I et lAcinio iiii conss. [a. 315]
4 ^^lmpp. Valentin ianus et Valens AA. Remigio magi-
stro officiorum. In synagoga ludaicae legis velut hospi-
tii ^^ merito inruentes iubeas emigrare: quos privatorum
domus, non religionum loca habitationum merito con-
venit attingere '^. B. prid. non. Mai. Treviris Valenti-
niano et Valente AA. conss. ]a. 368? 370? 373?]
5 ^^lmppp. Gratianus Valenttnianus et 2'heodo-
sius AAA. Hypatio pp. lussio, qua sibi ludaeae
legis homines blandiuntur, per quam eis curialium
munerum dabatur ^'^ immunitas, rescindatur. D.xiiii
k. Mai. Mediolani Merobaude ii et Saturnino
conss. [a. 383]
6 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio pp. Ne quis Christianam mulierem
in matrimonium ludaeus accipiat neque ludaeae Chri-
stianus coniugium^ sortiatur. nam si quis aliquid
huiusmodi admiserit, adulterii vicem commissi huius
crimen obtinebit, libertate in accusandum publicis
quoque vocibus relaxata. D. prid. id. Mart. Thessa-
lonica Theodosio A. ii et Cynegio conss. [a. 3881
7 Idem AAA. Infantio comiti Orientis. Nemo
ludaeorum morem suum in coniunctionibus retine-
bit nec iuxta legem suam nuptias sortiatur nec in
diversa sub uno tempore coniugia conveniat. D. iii
k. lan. ConstantinopoU Theodosio A. iii et Ahun-
dantio conss. \a. 393]
8 ^^lmppp. Gratianus Valentinia?ius et Theodo-
sius AAA. ^" Eutychiano pp. ludaei Komano com-
muni iure viventes in his causis, quae^* tam ad
superstitionem eorum quam ad forum et leges ac
iura pertinent, adeant sollemni more iudicia omnes-
que Komanis legibus conferant^^ ^^ excipiant actio-
1 nes. Si qui vero ex his communi pactione ad^^
similitudinem arbitrorum apud ludaeos^'* in civili
dumtaxat negotio putaverint litigandum, sortiri eo-
2 rum iudicium iure publico non vetentur. Eorum
etiam sententias^^ iudices exsequantur, tamquam ex
sententia cognitoris arbitri fuerint attributi. D. iii
non. Fehr. Vonstantinopoli Honorio A. iiii et Eu^
tychiano conss. [a. 398]
9 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad ludaeos.
Nemo exteriis religionis ludaeorum ludaeis pretia
statuet, cum venalia proponentur *'. iustum est enim
sua cuique28 committere. itaque rectores provincia-
rum vobis nullum discussorem aut moderatorem esse
concedent. quod si quis sumere sibi curam praeter
vos proceresque vestros audeat, eum velut aliena
appetentem supplicio coercere festinent. D. iii k.
Mart. Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii
AA. conss. [a. 396]
10 ^^ldem AA. Eutychiano pp. Quicumque ex
ludaeis obnoxii curiae comprobantur, curiae manci-
pentur. D. iii k. lan. Theodoro cons. [a. 399]
11 ^^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthe-
mio pp. ludaeos quodam^^ festivitatis suae sollemni
Aman^* ad poenae quondam recordationem incen-
dere et sanctae crucis adsimulatam speciem in con-
temptu Christianae fidei sacrilega mente exurere pro-
vinciarium rectores prohibeant, ne locis^^ suis fidei
uostrae signum immisceant, sed ritus suos citra
contemptum Christianae legis retineant, amissuri sine
dubio permissa hactenus, nisi ab illicitis temperave-
rint. D. iiii k. lun. Constantinopoli Basso et Phi-
lippo conss. [a. 408]
12 ^^ldem AA. lovio pp. Caelicolarum nomen
inauditum quodammodo ^^ novum crimen superstitionis
vindicavit. ii, nisi^^ ad dei cultum venerationem-
que Christianam conversi fuerint, his legibus, quibus
praecipimus haereticos adstringi, se quoque noverint
1 attinendos. Aedificia autem eorum, quae nescio
cuius dogmatis novi conventus habent, ecclesiis vin-
dicentur. certum est enim, quidquid a fide Christia-
norum discrepat, legi Christianae esse contrarium.
D. k. April. Eavenna Honorio riii et Theodosio iii
AA. conss. [a. 409]
13 ^"^ldem AA. lohanni pp. Die sabbato ac re-
(l) monachi fuerunt et relicto vero et orthodoxo omni-
potentis dei cultu Auth. (2) vel postea sectabuntur
ins. Auth. (3) divo Valentiniano Auth.
(4) =3 JB 1, 1, 11 (5) sic Const. Latine et Graece
cum B {indice Coisl), humi vel humo ins. libri (6) sed
W cum B, om. PCR (7) hierio et Hal.^ om. reliqui
rectius fortasse: quo casu eiiam de anno 447 cogitari possit
(8) B XyXyZl seqq. (9) ^SCX^ia Nomoc. (lO) extat
in Nomoc. (u) id est: Potentissimus populi rector
curabit, ut cultus die, quo vacare soliti estis, corporali-
bus muneribus non inquietemini (12) = Th. 16, 8,1
(13) = Th.1,8,2 (14) sicN, hospitii y elnt Th., velut
hospitio CR (15) attinere Th., i'xsiv B (16) == Th.
12, i, 99: iunge Th. 12, 1, 100 (17) sie C, debebatur
R, datur Th. (18) = Th. 3, 7, 2. 9, 7, 6 (19) Th. 2,
1, 10 (20) idem (= impp. Arcadius et Honorius) AA.
Th. (21) ita legerunt etiam Graeci: non ins. Th.
(22) inferant Th. (23) sane si qui per compromissum
ad Th. (24) vel patriarchas ex consensu partium ins.
Th. (25) provinciarum ins.Th. (26) = TA. 16, 8, 10
(27) sic dett. cum Th., proponerentur M, praeponerentur
CR (28) sic dett cum Th., cuicumque CR (29) = Th.
12, 1, 165 (30) = Th. 16, 8, 18 (31) sic Th.,
quosdam libri (32) sollemni aman Th. cum Graecisj
soUempnia libri (33) locis conjirmat Th. : elogiis pro-
ponit Mommsen (34) pr. et § l Jin. = Th. 16, 8,19,
§ l in. = Th. 16, 5, 43: iunge 1, 12, 2 et Th. 2, 8, 25
(35) idem Th. : quondam, modo proponit Mommsen (36) in-
tra anni terminos addit Th. (37) = Th. 2, 8, 26. 8, 8, 8:
iunge Th. 16, 8, 20
I 9. 10. 1 1
62
DE lUDAEIS
liquis sub tempore, quo ludaei cultus sui reveren-
tiam senrant, neminem aut facere aliquid aut ulla
ex parte conveniri debere praecipimus (ita tamen,
ut nec illis detur licentia eodem die Christianos or-
thodoxos convenire, ne Christiani forte ex interpella-
tione ludaeorum ab officialibus praefalis diebus ali-
quam sustiueant molestiam'), cum fiscalibus commo-
dis et litigiis privatorum constat reliquos dies posse
sufficere. B. vii k. Aug. Ravennae Honorio viiii
et Theodosio r AA. conss. [a. 412]
14 ^ldem AA. Philippo pp^. Nullus tamquam
ludaeus, cum sit innocens, obteratur nec expositum
eum ad contumeliam religio qualiscumque perficiat:
non pas&im eorum synagogae vel habitacula concre-
mentur vel perperam sine ulla ratione laedantur,
cum alioquin, etiam si sit aliquis sceleribus implici-
tus, idcirco tamen iudiciorum vigor iurisque publici
tutela videtur in medio constituta, ne quisquam sibi
l ipse* permittere valeat ultionem. Sed ut hoclu-
daeorum personis volumus esse provisum, ita illud
quoque monendum esse censemus, ne ludaei forsi-
tan insolescant elatique sui securitate quicquam prae-
ceps in Christianae reverentiam cultionis ^ admittant.
J). VIII id. Aug. Constantinopoli Honoiio viiii et
Theodosio v AA. conss. [a. 412]
15 ^ldem AA. Aureliano pp.'' Si qua inter Chri-
stianos et ludaeos sit contentio^ non a senioribus
ludaeorum, sed ab ordinariis iudicibus dirimatur.
D. XIII k. Nov. Constantinopoli Honono x et Theo-
dosio VI AA. conss. [a. 415]
16 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. ludaei et bono-
rum proscriptione et perpetuo exilio damnabuntur,
si nostrae fidei hominem circumcidisse eos vel
circumcidendum mandasse constiterit. i>. v id.
April. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariniano
conss. [a. 423]
17 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. lo-
hanni comiti sacrarum largitionum. ludaeorum pri-
mates, qui in utriusque Falaestinae synedriis nomi-
nantur vel in aliis provinciis degunt, periculo suo
anniversarium canonem de synagogis omnibus pala-
tinis compellentibus exigant ad eam formam, quam
patriarchae quondam coronarii auri nomine postula-
bant: et hoc, quod de occidentalibus partibus *^ pa-
triarchis conferri consueverat, nostris largitionibus
inferatur. D. iii k. lun. ConstantinopoH Florentio
et Dionysio conss. [a. 429]
18 (19) ^"^ldem AA. Florentio pp. Hac victura
in omne aevum lege sancimus nemmem ludaeum'^,
quibus omnes administrationes et dignitates inter-
dictae sunt, nec defensoris civitatis fungi saltem of-
ficio nec patris ** honorem adripere concedimus ^^
ne adquisiti sibi officii auctoritate muniti adversus
Christianos et ipsos plerumque sacrae religionis an-
tistites velut insultantes fidei nostrae iudicandi vel
1 pronuntiandi quamlibet ^^ habeant potestatem. II-
lud etiam pari consideratione rationis arguentes prae-
cipimus, ne qua ludaica synagoga in novam mbri-
cam surgat, fulciendi veteres permissa licentia, quae
2 ruinam minantur. Quisquis igitur vel inmlas
ceperit, quaesitis dignitatibus non potiatur, vel si
ad officia vetita subrepserit, his penitus repelletur,
vel si synagogam extruxerit, compendio cathoUcae
ecclesiae noverit se laborasse: et qui ad honores et
dignitates inrepserit, halaeatur, ut antea, condicionis
extremae, etsi honorariam illicite promeruerit digni-
tatem: et qui synagogae fabricam coeperit non stu-
dio reparandi, cum damno auri quinquaginta libra-
3 rum fraudetur ausibus suis. Cernat praeterea
bona sua proscripta, mox poenae sanguinis desti-
nandus, qui fidem alterius expugnavit perversa doc-
trina. D. prid. k. Febr. Constantinopoli Theodosio
A. XVII et Festo conss. ^^ [a. 439]
NE CHRISTIANUM MANCIPIUM HAERETICUS VEL
PAGANUS VEL lUDAEUS HABEAT VEL POSSI-
DEAT VEL CIRCUMCIDAT.
1 ^^lmp. Constantius^^ A. ad Euagrium. ludaeus
servum (Jhristianum nec comparare debebit nec lar-
gitatis vel alio quocumque titulo consequatur. quod
si aliquis ludaeorum mancipium vel Christianum ha-
buerit vel sectae alterius seu nationis crediderit ex
quacumque causa possidendum et id circumciderit,
non solum mancipii damno multetur, verum etiam
capitali sententia puniatur, ipso servo pro praemio
libertate donando. D. id. Aug. Cotistantmopoli Con-
stantio ii et Constante conss. [a. 339]
2 [AvroxQarcoQ ^lovartviavos A.^^]
^^"ElXrjv xai ^lovdalos xal JSafiageirris xal Ttas
fiT} Sv OQ&bSo^os ov Svvarai X^iarcavov avd^d'
TtoSov 'B%e(,Vy iTtei xai avrb iXev&s^ovrai xai 6
xrr]adfi£vos Sldcoac roXs TtQi^drois V Urqas.^^
D. iiii k. lul. Constantinopoli.
XI.^
DE PAGANIS SACRIFICIIS ET TEMPLIS.
1 "^^lmp. Constantius A. ad Taurum pp. Placuit
omnibus locis atque urbibus universis claudi proti-
nus templa et accessu vetito omnibus Ucentiam de-
1 linquendi perditis abnegari. Volumus etiamcunc-
2 tos sacrificUs abstinere. Quod si quis aliquid forte
huiusmodi perpetraverit, gladio ultore sternatur^^.
facultates etiam perempti fisco decernimus vindicari
et simiUter puniri^' rectores provinciarum, si faci-
nora vindicare neglexerint. D. k. Dec. Constantio A.
VII et Constante iii conss. [a. 354]
2 ^Umppp. Grafianus ValenUnianus et Theodo-
sius AAA. Cynegio pp. Ne quis mortaUum ita fa-
ciendi sacrificii sumat audaciam, ut inspectione ie-
coris extorumque praesagio vanae spem promissionis
accipiat vel, quod est deterius, futura sub exsecrabiU
consultatione cognoscat. acerbioris etenim immine-
bit suppUcU cruciatus eis, qui contra vetitum prae-
sentium vel futurarum rerum explorare tejnptaverint
veritatem. D. viii k. lun. Constantinopoli Arcadio
A. et Bautone conss. [a. 385]
(1) ita ... molestiam om. Th. (2) = Th. 16, 8, 21
(3) per lUyrioum addit Th. (4) sic dett. Th.By ipsi CR
(5) praeceps in cliristianae reverentiam oultionis Th. cumB^
praecipites in christianae ( — nam CR) reverentiam ul-
tionis CRM (6) = Tk. 16,8,22 (7) pp. 11 Th.
(8) »ic dett. Th.y intentio PCR (9) = Th. 16,
8, 26 (10) ^ Th. 16, 8, 29 (ll) partibus dett. Th.,
om. CR (12) = Nov. Theod. 3 § 2 ... 6: iunge
1, 8, 7. 1, 7, 5 (13) sic lihri cum Nomoc. etConsU:
excidit neminem samaritam secundum B et Paratitla ad
Const. 2. 7 et Nov. Theod.j quae habet: neminem ludaeum
neminem Samaritam ad honores et dignitates accedere
(14) sic Graeci, patriae lihri (15) nec p. h. a. conce-
dimus om. Nov. (16) quod velint Nov. (17) Theo-
dosio A. XVI et Fausto conss. (a. 438) 1, 6, 7 cum Nov.
(18) B 60, 54, 31. 82 (19) c. 1 contaminata est
ex Th. 16, 9, 1. 2. 4: iunge Th. 16, 8, 6 (20) con-
stantius Th. 16, 8, 6, constantinus SR Th. 16, 9, 2,
oonst. PL, oonstant. C (21) inscriptionem restitui ex
1, 3, 54, 8 (22) = Const.: in B ita est: nas firj X^i-
ariavbs otxdrrjv i'xcov X^iartavov roidxovra ;|jpi;<roi!
xarad^rjaei Xirqas tqJ Srjfioak^, sie iXsvd^eQCav aqna-
^ofisvov rov oixerov {id est quisquis non Christianus
servum Christianum habet, triginta auri libras fisco in-
feret, servo in libertatem erepto) (23) id est: Paga-
nus et ludaeus et quisquis non est orthodoxus non pot-
est Christianum manoipium habere, quia et id liberatur
et qui id habuit privatis xxx libras solvit
(24) B 1, 1, 12 segg. (25) = Th. 16, 10, 4
(26) si quis aliquid f. h. perpetraverit g. u. sternatur T^
cum Nomoc, si aliquid f. h. perpetraverint g. u. sternan-
tur libri (27) adfligi Th. (28) = Th. 16, 10, !>
DE PAGANIS
63
I 11
3 ^lmjpp. Arcadius et Honorius AA. Macrohio^
et Prochano vicario^. Sicut sacrificia prohibemus,
ita volumus publicorum operum ornamenta servari.
ac ne sibi aliqua auctoritate blandiantur, qui ea co-
nantur evertere, si quod rescriptum, si qua lex forte
praetenditur: abreptae huiusmodi chartae ex eorum
manibus ad nostram scientiam referantur. D. iiii
k. Fehr. Ravennae Theodoro cons. [a. 3991
4 ^ldem AA. Apollodoro proconsuU Africae. Ut
jprofanos ritus iam salubri lege submovimus, ita
testos conventus civium et communem omnium lae-
titiam non patimur submoveri. unde absque ullo
sacrificio atque uUa superstitione damnabili exhiberi
populo^ voluptates secundum veterem consuetudi-
nem, iniri etiam festa convivia, si<^ quando exigunt
?ublica vota, decernimus. D. xiii k. Sept. Patavi
^heodoro cons. [a. 399]
5 "^lmpp. Honorius et Theodosius AA. populo Car-
thaginiensi. Omnia loca, quae sacris error veterum
deputavit, 'nostrae rei iubemus sociari. quod au-
tem ex eo iure ubicumque ad singulas quasque per-
sonas vel praecedentium principum largitas vel nostra
maiestas voluit pervenire, id in eorum patrimoniis
aeterna firmitate perduret. ea vero, quae multiplici-
bus constitutis ad venerabilem ecclesiam voluimus
pertinere, Christiana sibi merito religio vindicabit.
D. III k. Sept. Ravennae Honorio x et Theodosio vi
4A. conss. [a. 415]
6 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. Christianis, qui
vel vere sunt vel esse dicuntur, specialiter demanda-
raus, ut ludaeis ac paganis in quiete degentibus
nihilque*" temptantibus turbulentum legibusque con-
trarium non audeant manus inferre religionis aucto-
ritate abusi. nam si contra securos fuerint violenti
vel eorum bona diripuerint, non ea sola quae abs-
tulerint, sed convicti in duplum'' quae rapuerint
l restituere compellantur. Ilectores etiam provin-
ciarum et officia et principales cognoscant se, si
non ipsi talia vindicent, sed fieri a popularibus hoc
permiserint *^ ut eos qui fecerint puniendos. D. ri
td. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et Mariiiiano
conss. [a. 423]
7 Impp. Valentinianus et Marcianus AA. Palla-
dio pp. Nemo venerantis adorantisque animo de-
lubra, quae olim iam clausa sunt, reseret: absit a
saeculo nostro infandis exsecrandisque simulacris ho-
norem pristinum reddi, redimiri sertis templorum
imj)io8 postes, profanis aris '^ accendi ignes, adoleri
in isdem thura, victimas caedi, pateris vina libari et
1 religionis loco existimari sacrilegium. Quisquis
autem contra hanc serenitatis nostrae sanctionem
et contra interdicta sacratissimarum veterum con-
stitutionum sacrificia exercere temptaverit, apud
publicum iudicem reus tanti facinoris legitime ac-
cusetur et convictus proscriptionem omnium bonorum
2 suorum et ultimum supplicium subeat. Conscii
etiam ac ministri sacrificiorum eandem poenam, quao
in illum fuerit inrogata, sustineant, ut hac legis
nostrae severitate'^ perterriti metu poenae desinant
3 sacrificia interdicta celebrare. Quod sivir claris-
simus rector provinciae post accusationem legitimam
et post crimen in cognitione convictum tantura sce-
lus dissimulaverit vindicare, quinquaginta libras auri
ipse iudex, quinquaginta etiara officium eius con-
festim fisco nostro inferre cogatur. D. prid. id.
Nov. Marciano A. cons, [a. 451]
8 Impp. Leo et Anthemius AA. Dioscoro pp.
Nemo ea, quae saepius paganae superstitionis homi-
nibus interdicta sunt, audeat pertemptare, sciens,
quod crimen publicum committit qui haec ausus
1 fuerit perpetrare. In tantum autem huiusmodi
facinora volumus esse resecanda, ut, etiamsi in alieno
praedio vel domo aliquid tale perpetretur, scientibus
videlicet dominis, praedium quidera vel domus sa-
cratissimi viribus aerarii addicetur, domini vero pro
hoc solo, quod scientes consenserint ^^ sua loca ta-
libus contaminari sceleribus, si quidem dignitate vel
railitia quadam decorantur, amissione militiae vel
dignitatis nec non rerura suarum proscriptione plec-
tentur, privatae vero condicionis vel plebeii consti-
tuti post cruciatus corporis operibus metallorum
perpetuo deputabuntur exilio. [a. 472.^1
9 • ^^n^offrarrofisv rovs rjfiersQOvs olq-
Xorras rovs re xara rrjv ^aaikCSa noXiv ravrrjv ttal
xara ras eTta^xCas 8ia 7ta<TT]S x^Q^^f^ TtQod^v/nCas oX-
KO&iv re xai Ttaqa, ro5v d^soipiXsffrarcov imaxoTiojv
ra roiavra Sidaaxofidvovs Ttavra ra rijs EXXtjvixtjS
■d'QT]axeCas aae^rjfiara vofiCua>s avat,r]reXv, cos av firjre
yevoiro xai yevofieva rifiooqoXro' ei Sa vneQ^aCvsi
ras eTtixcoQCovs aqxas rj rovrcov iTtavoQ&waiS , eis
rjfias ravra ^sQsa&ai, Sare firj ijt^ avrovs rrjv rmv
1 afiaQrrjfiaroJV airCav xai xCvrjaiv iX&eXv. Mrjdevi
Se i^iarco firjre iv Sia&rjxrj urjre xara ScoQsav xara-
XifiTtavsiv 1] SiSovai ri nQoacoTtois rj roTtois ini avara-
ast rrjs rov ""EXXrjviafiov Svaas^sCas , ei xal firj rovro
iSixois roXs rrjs ^ovXrjaecoS rj Siad^rjxrjs rj ScoQsas TtsQt-
syjotro QTjfiaatv, aXXcas Si avv aXrj&eCcc xaraXrjg^&rjvat
2 TtaQO. rcov Stxa^ovrcov Svvarat. Ta Si ovrco xa-
raXtfiTtavofieva rj ScoQovfieva acpaiQeCad^co fisv ixeCvcov
rcov TtQoacoTtcov rj roncov, ols SeSorai rj xaraXeXetnrat,
TCQoaxvQOva&co Sa raXs noXsaiv, iv ats ra roiavra
TtQoacOTCa oixsX rj xai vai' «s oi roiovrot Staxstvrat
roTtoty coars xa&^ ofioiorrjra rcov TtoXtrixcov Sana-
3 vaa&at TtQoaoScov. Ilavrcov rcov intrtfiCcov , oaa
naQcc rcov nQO^s^aatXsvxorcov xara rijs 'EXXrjvtxrjs
rjnsCXrjrat nXavrjs rj vnsQ rrjs oq&oSo^ov nCarsas eia-
svrjvexrat, xvoCcov xai ^e^aCoiv Strjvexcos ovrcov ra
xai Sia rrjs naQOvarjs evasjSovs vofiod^saCas «pvXarro-
flSVOJV.
10 ^"^^EnstSrj rtves evQrjvrat rfj xcov
avoaCcov xai fivaaQcov 'EXXrjvcov xarsxofievot nXavrj
xaxsXva nQcirrovrss, aneQ eis SixaCav OQyrjv xtveX
(1) -- Th. 16, 10, 15 (2) pp. Hiapaniarum addit Th,
(3) quinque provinciarium addit Th. (4) = Th. 16, 10, 17
(5) sic Th. cum B, populorum libri (C) si fi^Th. cum
B, om. CR (7) = Th. 16, 10, 20 (8) secundum
divi Gratiani constituta ins. Th. (9) = Th. 16, 10, 24
(lO) sic Th. cum B, nichil PR, et nichil C (ll) in
in triplum et quadruplum Th. (12) si non . . . permi-
serint] si fieri permiserint Th. (13) sic dett. cum B,
profanos sacris CR (14) sic edd., serenitate libri (15) con-
cesserint ffal. cum B (16) = ^ 1, I, 19: § 1 ... 3
extant in Nomoc. 6, 3 (17) = i? 1, 1, 20. Nomoc. 1,
10. 4, 4. 7
9 Magistratus nostros tam in hac regia urhe
quam in provinciis cum summo studio curare iube-
mus, ut et per se et a religiosissimis episcopis
ea de re certiores facti in omnes paganae super-
stitionis impietates ex lege inquirant, ne commit-
tantur et ut commissa puniantur: quod si earum
coercitio provincialem potestatem excedat, ea ad nos
referantur, ne in ipsos delictorum causa et inci-
1 tamentum redundet. Nemini autem liceat sive
in testamento sive per donationem quicquam per-
sonis vel locis ad sustentandam paganorum impie-
tatem relinquere , etsi hoc specialiter voluntatis vel
testamenti vel do?iationis verbis non contineatur,
sed alio modo pro vero a iudicantibus deprehendi
2 possit. Ouae autem ita relicta vet donata
sunt, illis personis vel locis quibus data vel relicta
sunt auferantur et competant civitatihus, in quibus
tales personae habitant vel suh quibus tales loci
siti sunt, ut ad instar redituum publicorum erogen-
3 tur. Poenis omnibus, quae ab anterioribus im-
peratoribus adversus paganum errorem vel in favo-
rem orthodoxae fidei tntroductae sunt, validis et
firmis in perpetuum futuris et per praesentem piam
legislationem custoditis.
10 Quoniam nonnulli inventi sunt, ^ui impiorum
ac sceleratorum paganorum errore xmbuti ea fa-
1 11
64
DE PAGANIS SACRIFICIIS
rop (piXavd^QCOjtov d^eov, ov$i ra Tts^i rovrcov adio^-
h'cora xaraXiTteiv vTciaxriutVy aXXa yvovtse, cos rrjv
rov dXrj&ivov xai /uovov &eov xaraXtfiTtdvovtes jtqoa-
nvvTjatv etScoXois dXoyiarco nXdvTj &vaias TtQoadfSQOv
xai Ttdarjs dvoaiorTjroe fieards ioQrde iTtereXovv, rove
fiev tJSt] ravra TjfiaQrT^xoxae fierd ro d^tco&TJvai^ rov
dylov ^aitriafiaroe Ttqoe rd iXeyxd^evra avrcov dfiaq-
rTjfiara ixSixrjaei rfj TtQoaTjxova^g, xai ravra cpiXav-^
d^QCOTtoreQOv, vTte^aMfiev ^. rov 8e Xotnov 8id rov
TtaQovroe vofcov TtQoayoQevoftev aTtaatv, coe ol fiev
yevoftevoi XQtartavoi xai rov ayiov xai acorTjQico-
8ove d^tovfievoi xad"^ otov8Tj7tore XQOvov fianriafia-
roe, ei yaveTev ^rt rfj rcov 'EXXtivcov ififidvovree
1 TtXdvTj, rtftcoQiate ia^drate vjto^XTjd^rjaovrat. "Oaot
8s fiTjTtco rov TtQoaxvvTjrov ^anriafiaroe Tj^tco&Tjaav,
rovrove TtQoarjxet xara8^Xove eavrove noteXv, rj xard
rrjv fiaaiXevovaav ravrTjv itbXtv tj iv inaQxiaie 8td-
yovrae, xai nQoatevai raXe dytcordraie ixxXTjaiaie dfia
yafierale xai naiai xai navri rco xar^ avrovs o'ixco
xai StSdaxea&at rrjv aXrj&ivTjv rcov XQtartavcov
niariv, ovrco 8e ixSiSaxd^evrae xai xa&aQwe dnofia-
Xovrae rrjv nQoreQav nXdvTjv d^tova&ai rov acorTj-
Qtc68ove ^anriafiaroe, rj rovrcov oXtycoQOvvrae et8s'vat,
(os ovre fie&s^^ovai rtvoe rcov rije rjfisrsQae noXireiae
ovre ovaiae xtvrjr^e rj dxtvrjrov xvQiot elvat avyxco-
QTj&Tjaovrai , dXXd navroe d<patQe&e'vree nQayfiaroe
iv iv8eiq xaraXsiw&Tjaovrai nQoe rco xai raXe aQfio-
2 8iats vno^XTjd^TJvat noivaXe. Ildv 8e ftd&Tjfia
naQa rcov voaovvrcov rrjv rcov dvoaicov eXXtjvcov
fiavlav StSdaxea&at xojXvofiev, ware firj xard rovro
nQoanoteXa&at avrove nat8evsiv rove eie avrove dd'-
Xicoe cpoircovrae, raXe 8e dXrjd^eiaie rde rcov Srj&ev
nat8evofievcov Stacpd^eiQetv tpvxde' dXXd fiTj8e^ ix
rov ^Tjfioaiov atrrjascoe dnoXaveiv avrove, ovx ix^v-
naQQTjaiav ovSi ix d^eicov yQafifjtdrcov rj nQay-
<mv rvncav^ roiovrov rivbe aSeiav avroXe ixoi-
rae
fiarixcov
'6 xelv. Etre yd^ ivrav&d ris eXre xard ^fcy^av
(paveirj rotcrvros mv xai firj nQoaSQaucav raXs dyico-
rdrais rjiicov ixxXrjaiats fierd rcov otxeicov, tJs eiQtj-
rat, naioojv xai yafisrcov, raXe nQoSrjXovfievate vno-
neaeXrat noivaXe xai rde fisv avrcov ovaiae ixStxrjaet
4 ro Srjfioatov, avroi 8e i^ooicc naQaSod^rjaovrat. Ei
8e rte iupcoXevcov rfj rjuersQa noXtrsiq S^vaiae rj
xai eiSoiXoXarQiae dfiaQravcov aXc^, ovroe raXe ia^d-
raie vnaxd^rjasrat rtficoQiate, ae ol MavtxaXot, rav-
rov 8e eineXv iari, xai BoQSoQXrat Stxaicoe v^iarav-
rai' xai ydQ xai rovrove ofioiove ixeivots etvai xQi-
5 vofisv. KdxeXvo 8e vofiod^erovfiev, ware rd rovrcov
rsxva jUtxQae rjXtxiae ovra naQaxQTjua xai 8ixa rtvos
dva^ohrje rvyxdvsiv rov acorrjQiu^oove ^anriafiaros,
coe rcbv t]8tj rrjv rjXtxiav nQo^e^rjxorcov Seofievoov
rov nQoaeSQsvsiv raXe dytcordrate ixxXrjaiatS xard
rovs ■d'siovs xavovae xai rde d^eiae ixoiSdaxea&ai
yQafde, ovrco re yvrjaiae dvnXafi^dvea&ai fieravoias
xai rrjv naXatdv dnoaetaafie'vove nXdvrjv rov nQoa-
xvvTjrov rvyxdveiv ^anriafiaroe' rovrov yaQ rbv
rQonov fie^aicos dv Sa^atvro xai Sta^vld^aisv rrjv
dXrjd^tvTjv rcbv 6q&o86^cov niartv xai ov ndXtv ini
6 rrjv naXaidv fisra^dXotev nXdvrjv. "Oaot 8e dv nQO-
(pdaet rov arQareiav ^ d^icofia rj ovaiav exetv avroi
fiev iaxTjfiartafievcoe nQoarjX&ov rj nQoaeX&otev rc^
acorrjQicooei ^anrioftart, rde 8e avrcov yafierde rj
rovs naX8ae rj rove dXXove^ rove xard rbv avrcov
bvrae olxov ini rrje 'EXXrjvtxrje xaraXeir^iatev nXdvrje,
rovrove nQoardrrofiev Srjfievea&ai re xai xad^dna^
fiTj fisrs'xsiv rrje rjfjtsrsQae noXtrsiae, dXXd xai rifico-
oiats vno^dXXsa&at raXe avrcbv d^iats, a>S avrbd^ev
ovrae cpaveQOve /irj xad^aQq, niarei rov ayiov rvxeXv
7 /Sanriafiaroe. Tavra rqivvv ini roXe dXirrjQiois
"EXXrjai re xai Mavixaioie, cbv MavixaCcov fUQOS elvat
xai BoQ^OQirae SeSrjXcorat, vofio&erovfiev^.
(1 sic 5, vno^dXXofiev Nomoc. (2) sic Nomoc.y firjSev B
(3) rvncov om. B (4) rove dXXove om. Nomoc.
(5) quod ad tempus attinet, haec constitutio posterior vt-
detur esse altera 1, 5, 18, uhi pagani non Manichaeit,
sed ceteris haereticis aequantur
ciunt, quae clementem deum ad iustam iram mo-
vent, ne ea quidem quae ad hos pertinent inordi-
nata relinquere passi sumus, sed scientes eos de-
serta veri et soUus dei adoratione simulacris insano
errore sacrificia ohtuUsse et sollemnitates omni im-
pietate refertos celehrasse, eos ^uidem, qui iam,
postquam sancto haptismate digtu hahiti sunt, haec
commiserint, congruae deUctis quorum convicti sunt
animadversioni , et hoc quidem henignius suhieci-
mus: in futurum autem per praesentem legem omni-
hus edicimus eos, qui Christtani facti et saiicto sa-
lutarique haptismate quoquo tempore digni hahiti
sunt, si adhuc in paganorum errore eos remansisse
1 apparuerit, ultimo suppUcio suhiectum iri. Qui
vero nondum veneratido haptismate dignati sunt,
eos manifestare se oportet, sive in hac regia urhe
sive in provinciis commorentur, et sacrosanctas ec-
clesias cum uxorihus Uherisque et omni domo suh
ipsis constituto adire et veram Christiatiorum fidem
doceri, ita vero edoctos priori errore prorsus
ahiecto saluhre haptisma accipere, vel scire, si ea
parvi aestiment, se omnium quae ad rem puhUcam
nostram pertinent expertes fore neque eis permitti,
ut uUius rei mohiUs vel immohiUs domini ftant, sed
omni re exutos in penuria reUnquendos fore, prae-
terquam quod et competentihus poenis subicietitur.
2 Prohioemus autem, quominus ah iis qui pagano-
rum insania lahorant uUa docttina doceatur, ne
hac ratione simulent se eos qui miserahiUter eos
frequentant instruere, re vera autem animas disci-
pulorum corrumpant: sed nec ullam annonam a
fisco accipiant, cum ne ex sacris quidem Utteris
vel pragmaticis formis adeiustnodi aUquid sihi vindi-
3 candum aamittantur. Sive enim hic aUquii
sive in provinciis taUs esse prohatus fuerit neque
ad sacrosanctas ecclesias nostras cum suis, ut dic-
tum est, Uheris et uxore festinet, supra memoratis
poenis subiacehit et suhstantias eorum fiscus vindi-
4 cahit, ipsi autem in exiUum mittentur. Si quis
autetn in re puhUca nostra se occultans sacrificia vel
etiam simulacrorum cultum celehrasse deprehendetur,
is ultimis suppUciis perceUetur , quae manichaei et,
quod idem est, Borhoritae merito suheunt: nam et
5 hos similes iUis esse iudicamus. Blud quoque
saticimus, ut Uberi eorum tetierae aetatis statim et
sine dilatione saluhre baptisma accipiant, iUi vero,
qui ptimam aetatem iam excesserunt, sacrosancias
ecclesias frequentent et in sactis scripturis insti-
tuantur et sic sincerae paenitentiae se dedant
et prisHno errore reiecto venerahile haptisma acci-
piant: hoc enim modo firmiter veram orthodoxorum
fidem suscipiant neque rursus in pristinum errorem
6 recident. Qui vero ideo miUtiae dignitatis hono-
rumve retinetidorum gratia ipsi quidem simulate ad
saluhre haptisma accesserunt vel accesserint, uxores
autem vel Uheros vel reUquos, qui in eorum domo
sutit, in paganorum errore reUquerint, eos honis
exui et nostrae rei puhUcae platie expertes esse iube-
mus tieque non quihus digni sunt poetiis suhici, cum
manifestum sit eos non sincera fide satictum hap-
7 tisma accepisse. Haec igitur adversics sceleratos
paganos et manichaeos, quorum Manichaeorum par-
tem et Borhoritas esse ostensum est, sancimus.
DK HIS QUI AD ECCLESIAS CONP.
65
I 12
XII.'
DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONFUGIUNT VEL
IBI EXCLAMANT2.
1 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Archelao
praefecto Augustali. ludaei, qui reatu aliquo vel
debitis fatigati simulant se Christianae legi velle
coniungi, ut ad ecclesias confugientes evitare possint
crimina vel pondera debitorum, arceantur nec ante
suscipiantur , quam debita universa reddiderint vel
fuerint innocentia demonstrata purgati. D. xr k. lul.
Cotistantinopoli Caesario et Attico conss. [a. 397]
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lovio pp.
Fideli ac devota^ praeceptione sancimus nemini li-
cere ad sacrosanctas ecclesias confugientes abdu-
cere : sub hac videlicet definitione, ut, si quisquam
contra hanc legem venire temptaverit, sciat se ad
maiestatis crimen ^ esse retinendum. B. k. April. Ra-
vennae Honorio viiietTheodosio iiiAA. conss. [a. 409]
3 "^j^vrox^azo^es 0eoS6(Tios xai OvaXevriviavos AA*
Avrioxc^ fisYaXoTtQETceararto eTta^x^ **"* vnart^.
Aveiox&coffoi.v ^ roTs SeStoatv oi vaot rov f.teyaih)v d'eov '
ov ya^ ftova ra d^eXa d^vataarrjQta xai rb evxrtjQtov
rov vaov *® ro rsroaycovotv roixoiv Tte^tfioXfj reixiXfi-
fievov ets aawaXsiav avvreXeJv reov TtQoa^pevyovratv
&ea7ti^0fiev, aXX ' ei rt xai neQatreQOJ rovrov rvy%avei
a%Qt rcav reXevraicov d^vQcbv rrjs exxXrjaias^^, iXeov
^ojfwv rois 7tQoa<fvyovaiv elvat TtQoararrofiev , coare
fiera^v rov vaov, ov rco TtQoeiQTjfievcp rQOJtco jceQt-
rj iv aroals rvyxavet, rovs eiaSvvras TtQoatpvyas xad'
ofiotorrjra rov ^* vaov gwXarreiv xai fiT]8eva rovrots *^
leQoavXove ini^aXXetv ;^£Z^«g, iva fitj 6 rovro roXficov
iv avfifOQouis iavrov iScov xai avroe i^atrcov ^ori&eiav
1 xaratpvyy. Tovro Si rSv Siaarrjfidrcov nXaroe
Sta rovro^^ awexcoQrjaafiev, tva nrj rivt rSv nc)oa-
(pevyovroiv iv rc^ rov &eov vac^ rj iv rols a.y.,cie
d'vai(tarrjoiois fisvetv rj ia&ietv rj xa&evSstv rj navvv-
xi^siv iifj, rcov fiiv xXrjQtxcov rrjs ■d'Qi]axsias xc'-^'-'*'
rovro xcoXvovrcov , rcov nQoa<pvyoJv Se rrjs evae^eiae
\a Mvexa <pvXarr6vrcov. "OnXa Se rj iv atSrjQco ij
iv ersQco eXSet afivvrrjQiov *" ravs nQoarpevyovrae
ovSaftcoe exstv rj inttpsQsad^at ivros rrjs^^ ixxXrjaiae
nQoararrofisv, ov fiovov ix rcov d^sicov vacav xai
d^vataarrjQioiv , c6s ra Xotna, ravra xcoXvovres, aXXa
xai rcov oixrjftarcov xai StaircSv xai xrjnov xai Xov-
2 rQcov xai avXcov xai arocov. Tovs roivvv Si^a
onXcuv rco ayicp oixco rov d^sov xai sis ro aytov '*
d'vataarrjQiov iv oicoSrjnore e&vet rj xara ravrrjv rrjv
n6Xtv nQoa<psvyovras vnvovv iv rcp vaco rjroi rco
d^vataarrjQicp xai rQO(prjS fieraXafifidveiv naQO. rcov
xXrjQtxcov nQoarptet xcoXvea&dt ixros rivoe v^Qeois,
Setxvvvrojv rd Siaarrjfiara iv roTs ixxXrjataartxoXs
neQt^oXots Std rrjv rcov nQoacpvyoyv dapdXstav xai
r,avxiccv dcpOQta&evra xai SiSaaxovrcov rtficoQiav xe-
(paXtxrjv xard rcov nQonerws iniovrcov avroXs coQi-
a&at. ols 6 nQoag^v^ ei firj nei&et, r6re nQortftda&oj
rrjs (piXavd^QOiniae'^^ rj ■d'Qrjaxsia xai ix rcov &eio}v
sie rovs nQoXsxd^svras r6novs x^Q''^^^^^ V ^Qo^av-
3 rrje. Tove Se fisrd onXcov rde dyiae ixxXrjaiae
xaraXafi^dvovras nQorjyovfisvoos aev firj noisXv rovro
vnofiifivrjaxofisv ' idv Si iv olcporjnore r6ncp rrjs ix-
xXrjaiae rj ivroe rov vaov rj nsQi rov vaov rj xai ix-
ros rovrov rvyxdvcoatv, naQaxQrjfia rd onXa av&evriq
rov intaxonov naQa fiovcov rcov xXijQtxcov avarrjQo-
reoov^^ dvayxa^ofievovs dnori&ea-d^ai nQoararrofiev,
Sibouevrje avroXe iXniSoe xai oqxov^'^, coe rrj d^Qrjaxsiq
fidXXov Tj rrj rcov onXcov intxovQict oxvQco&Tjaovrai.
(1) B 1, 1, 48. 5, 1, 11 seqq. (2) vel ibi excl.] et cla-
moribus ibi utuntur Const. (3) = Th. 9, 45, 2 (4) == Th.
16, 8, 19 : iunge l, 9, 12 et Tk. 2, 8, 25 (5) deo ins. Th.
(6) ad mai. crimen 7%., mai. crimen Gregorii M. epist.
13, 45, mai. crimine Amhr. C, mai. criminis R (7) == Th.
9, 45, 4, uhi Latinum exemplum praecedit: § 3 est etiam
in Nomoc. 9, 27: integra constitutio (== Eph.) e.xtat in
actis synodi Ephesinae (Mansi 5, 437) (8) avroxQa-
roQee ... aa. scripsi. idem aa. TTi., inscr. om. Eph. (9) sic
TTi., dvecpxd^rjaav Eph. cum Parat. ad Const. 1, 3. 4
(lO) ro evxrrjQiov rov Xaov Eph., rov svxrrjQtov va6v
Th., oratorium templi rec Lat. (11) cov roXe sv^a-
a&at nQorjQTjftsvote nQarov int^aivetv avfi^aivst ins.
Eph. cum recensione Latina: quas oratum gestiens po-
pulus primus ingreditur (l2) dyiae ins. Eph. (13) ov
rcp nQOstQTjfxsvcp . . . rd naQsyxsifisva] ov rco nQostorj-
fisvco rQonoj nsQtnscpQaa&at StsyQa^pafisv rQonco ns-
QinetfQatp&at SteyQaxpafisv (rQonco n. StsyQaytaftsv del.
manus prima) rcotv axQt rcov nQcorov ftera . . . d^^jQOiv
naQSQxsifiev {naQeyxetfievov manus secunda) Th,, iv
iffJ nQdetQTjfisvcp roncp nQoayvyes SteyQdtpafisv xai
rcbr nQcoroiv fisrd ... d'vQcbv rd nsQtsyxeifteva Eph.:
ut inter templum, quod parietum descripsimus cinctu,
et post loca publica ianuas primas ecclesiae quidquid
fuerit interiacens rec. Lat. (14) ivSordrov ins. cum
Ephes. et rec. Lat. (15) rovrots] eis ro i^co&eXa&at
rovrovs Eph. cumrec.Lat.: ad extrahendos eos {id) Std
rovro] ir xaiQcp rov (p6^ov eis dSetav rov Stdysiv, fidX-
Xov Si rov nsQtvoareXv, iptXav&Qconcoe Eph. (n) iv
ersQcp eiSet dftvvrrjQta (alias iv irsQcp dfivvrrjQicp) Eph.,
sv srsQOJt aftwrrjQiov Th.: arma quoque in quovis telo
ferro vel specie (scribi dehuit in ferro vel quavis teli specie)
rec. Lat. (18) dylae ins. Eph. (19) oatcorarov Eph.
(20) nQct6rrjros Eph. (21) avarrjQorsQOv Cuiacius ad
rec. Lat. : a solis clericis severius couveniri, rj avarrjQore-
Qov Th.., xai avarrjQorsQa vnsQ rrje avrwv acorrjQiae
Eph., om. Nomoc. (22) d'dQaove Eph.
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. An-
Uocho magnificentissimo praefecto et consuli. Pa-
teant magni dei templa timentihus: non enim sacra
altaria sola et oratorium templi, quod quadripertito
pcirietum saeptu cinctum est, ad tuitionem confu-
gientium sancimus esse proposita, sed et si quid
ultra hoc extat usque act extremas fores ecclesiae,
confugientibus aram salutis esse praecipimus, ui
quod inter templum, quod praedicto modo circum-
saepiri iussitnus, et primas fores ecclesiae post
loca jpuhlica interiaceat, sive in domihus sive in hortu-
iis sive in atriis sive in halneis sive inporticihus con-
sisiat, ingressos confugas (interioris) templi vice tuea-
tur: neu quisquam his sacrileqas manus immittat, ne
qui hoc ausus sit, cum se ipsum in discrimine videat,
1 et ipse ad expetendam opem confugiat. Hanc
autem spatii latitudinem ideo indulsimus, ne cui
confugarum in dei templo vel in sacris altarihus
manere vel vesci vel aormire vel pernoctare li-
ceat: clericis religionis gratia hoc vetantibus, con-
la fugis pietatis causa id servaniibus. Arma quoque
II.
in ferro vel in quavis teli specie confugas minime
tenei'e vel adferre in ecclesias praeciptmus: quae
ut reliqua non modo a saeris templis et altanhus,
sed ettam a domibus cellulis hortulis halneis atriis
2 porticibus prohibemus. Proinde ii, qui sine armis
adi sacram dei domum et sacrum altare usquam gen-
tium sive in hac urhe confugiunt, quominus dormiant
in te^nplo vel altari vel cihum capiant, absque ulla in-
iuriajftrohiheri convenit a clericis, qui spatia in eccle-
siasttcis saeptis eorum tuitioni et securitati definita
demonstrent ac doceant capitalem poenarn in eos pro-
fositam esse, qui temere locis illis appropinquent. qui-
us si confuga non ohtemperat, numanitati reltgio
praeferenaa est et asacris adpraefatos locos temeri-
3 tas removenda. Eos vero, qui cum armis sacras
ecclesias occupant, ne hoc faciant, praemonemus.
quod si in quovis ecclesiae loco sive tnfra templum
sive circa templum sive etiam extra hoc sint, sia-
tim eos, ut arma deponant, auctoritate episcopi a
solis clericis severius conveniri praecipimus , data
eis ftducia et iuramento, quod retigione magis quam
9
I 12
66
DE HIS QUI AD ECCLESIAS CONF.
4 ^Eav di rrj dxxXrjaiaarixfj ^(ovPj vTto^ivria&evras
fitra roaavras xai rrjXixavras naoayyeXias ra oitXa
firj ano&iovrai, i^evfieviad^elarjs rrjs d^Qr^axelas naQO.
r* rrjS rjfiereoas yaXr]v6rr]ros xai rcov djtiaxoTtiov TcjJ
d'aco rijs anoXoyias So&siarjs, evonXcov slanefiq^&ev-
rojv anoanaad^fjaovrat xai naaais rais avucpooais
b vno^Xrj&rjaovrai. Ov firjv Si^a yrcofirjs rj xeXev-
aeojs rov iniaxonov ^ xai rjfxcov rwv re Smaartov
rcov xara rrjv SeXva noXtv xaV^ onovSrjnore rvyy^a-
vovrcov rbv conXtafievov ix rcov ixxXqaicov x^V TC^Qf^-
SiSoad^ai, 'iva fir], noXXoXs xara ra?v a&Xicov roiavrrjS
aSiacpoqcos i^ovaias Sod^eiarjs, avyyjvais ris ix rovrov
yivead^ai fitXXr] xai ra^axrj. D. X k. ApriL Constan-
tinopoli Basso et Antiocho conss.^ [a. 431]
4 ^ldem AA. Hierio^ pp. Si servus cuiusquam
ecclesiam altariave armatus nullis hoc suspicantibus
inopinatus inruerit, exinde protinus abstrahatur vel
certe continuo domino vel ei, unde eum tam furiosa
formido proripuit, indicetur eique mox abstrahendi
1 copia non negetur. Sed si armorum fiducia re-
sistendi animos insania impellente conceperit, abri-
piendi extrahendique^ eum domino, quibus potest id
eflicere viribus, concedatur. quod si illum etiam con-
fici' in concertatione pugnaque contigerit, nulla erit
eius noxa nec confiandae criminationis ^ relinquetur
occasio, si is, qui ex statu servili in hostilis et ho-
micidae condicionem transiliit^ occisus sit. D. v k.
ApriL Constantinopoli Valeiio et Aetio conss. [a. 432]
5 bnp. Marcianus A. ad popuhim. Denuntiamus
vobis omnibus, ut in sacrosanctis ecclesiis et in aliis
quidem venerabilibus locis, in quibus cum pace et
quiete vota competit celebrari, abstineatis omni sedi-
tione. nemo conclamationibus utatur, nemo moveat
tumultum aut impetum committat vel conventicula
collecta multitudine in qualibet parte civitatis vel
vici vel cuiuscumque loci colligere aut celebrare co-
netur. nam si quis aliquid contra leges a quibus-
dam sibi existimet perpetrari, liceat ei adire iudicem
et legitimum postulare praesidium. sciaut sane om-
nes, quod, si quis contra huius edicti normam aut
agere aliquid aut seditionem movere temptaverit,
ultimo supplicio subiacebit. D. iii id. luL Constan-
tinopoli Marciano A. cons. [a. 451]
6 '^"Imp. Leo A. Erythrio pp. Praesenti iege de-
^ernimus per omnia loca vahtura (excepta hac urbe
regia, in qua nos divinitate propitia degentes, quo-
tiens usus exegerit, invocati singulis causis atque
persouis praesentanea constituta praestaraus) nullos
peaitus cuiuscumque condicionis de sacrosanctis ec-
clesiis orthodoxae fidei expelli aut tradi vel pro-
trahi confugas nec pro his venerabiles episcopos
aut religiosos oeconomos exigi, quae debeantur ab
eis: qui hoc moliri aut facere aut nuda saltim cogi-
tatione atque tractatu ausi fuerint temptare, capi-
tali et ultima supplicii animadversione plectendi
sunt. ex his ergo locis eorumque finibus, quos an-
teriorum legum praescripta sanxerunt, nullos expelK
aut eici aliquanuo patimur nec in ipsis ecclesiis re-
verendis ita quemquam detineri atque constringi. ut
ei aliquid aut victuahum rerum aut vestis negetur
1 aut requies. Sed si quidem ipsi refugae appa-
rent publice et se in sacris locis offerunt quaeren-
tibus conveniendos , ipsi , servata locis reverentia,
iudicum quibus subiacent sententiis moneantur, re-
sponsum daturi, quale sibi quisque perspexerit **•
2 convenire. Quod si in finibus ecclesiasticis lati-
tant, religiosus oeconomus seu defensor ecclesiae
vel" certe, quem his negotiis commodiorem auctori-
tas episcopalis elegerit, reconditam latentemque per-
sonam decenter sine ullo incommodo monitus, intra
3 fines ecclesiae si invenitur, praesentet. Cum au-
tem monitus fuerit in publico privatove contractu
actione civili, in eius sit arbitrio sive per se seu, si
magis elegerit, instructo sollemniter procuratore di-
recto in eius iudicis, cuius pulsatur sententiis, exa-
4 mine respondere. Sed si hoc facere detractat
aut dilfert, iudiciorum legumque solitus ordo serve-
tur. itaque si res immobiles possidet, post edicto-
rum sollemnia sententia^^ iudicantis usque ad mo-
dum debiti bonorum eius sive praediorum traditio
5 seu venditio celebretur. Quod si res mobiles
habet easque extra terminos occultat ecclesiae, sen-
tentia iudicantis et exsecutoris sollicitudine perqui-
sitae, quocumque occultantur, erutae pro aequitatis
tramite modo<][ue debiti piiblicis rationibus privatis-
6 que proficiant. Sane si intra fines habentur ec-
clesiae vel apud quemlibet ex clericis absconditae
sive depositae fuisse tirmantur, studio et providentia
viri reverentissimi oeconomi sive defensoris ecclesiae
diligentia inquisitae quolibet modo ad sacrosanctam
ecclesiam pervenientes proferantur, ut pari aequi-
tatis ordine ex isdem bonis fisco vel rei publicae
sive creditoribus et quibuscumque iustis petitoribus
7 ad modum debiti consulatur. Sicubi depositae
vel commendatae dicuntur, inquirendi tantam volu-
mus esse cautelam^^ ut, si sola suspicatione apud
aliquem adserantur absconditae, de sua etiam con-
scientia satisfacere auctoritate venerabihs antistitis
8 iubeatur. Adicientes, quod ea, quae de princi-
palibus personis decrevimus, etiara '^ in fideiussorum
sive mandatorum seu rerum ad eos pertinentium vel
familiarium et sociorum vel participum et omnino
in isdem causis obnoxiorum personis praecipimus
observari, scilicet si ipsos quoque secum confugae
intra ecclesiarum terminos habere voluerint, ut ex
eorum quoque bonis publica debita privataque sol-
vantur et per eos rerum ubicumque depositae sunt
procedat inquisitio. et haec quidem de ingenuis
9 (5) liberisque personis. Sane si servus aut colo-
nus vel adscripticius, familiaris sive libertus et huius-
modi aliqua persona doraestica vel condicioni sub-
dita conquassatis rebus certis atque subtractis aut
se ipsum furatus ad sacrosancta se contulerit loca,
statim a'^ religiosis oeconomis sive defensoribus, ubi
primum hoc scire potuerint, per eos videlicet ad
quos pertinent, ipsis praesentibus pro ecclesiastica
disciplina et quahtate commissi aut ultione compe-
tenti aut intercessione humanissima procedente, re-
missione veniae et sacramenti interveniente securi
ad locum statumque proprium revertantur, rebus,
quas secum habuerint, rcformandis. diutius enim
eos intra ecclesiam non convenit commorari, ne
patronis seu dominis per ipsorum absentiam obsequia
iusta denegentur et ipsi per incommodum ecclesiae
(l) ri ins. Eph. (2) xai Th., tj xai Eph., Yelrec.Lat.
(d) basso et antiocho conss. scripsi ex more compilato-
rum, antiocho vc. cons. et qui fuerit nuntiatus Th. : in Eph.
subscribitur dies, quo lex proposita est, scil. VII id. Mai.
anni eiusdem (4) 7^.9,45,5 (5) sic Th., hemerio aS,
imeiio C, erminio R (6) abripiendi extrahendique
C, eripiendi extrahendique R, abripiendique Th. (1) sic
Th.f configi libri (8) sic MTh., conflandi criminis CR
(9) transiliit Mj prosiluit C, transilivit R, transivit Th.
(9*) lun^re 1,3, 27. 9, 30, 2 (10) prospexerit libri (U) vol
3f* cum Const., om. PCRM^ (12) sollemnia sententia
scripsi auctoritate B, solemnia et sententiam P, solem-
nium citationem sententia CR (13) inquirendi tantam
T. e. cautelam jf2*, inquirenda tantum v. e. cautela PLC,
inquirendi tanta v. e. tutela R^ (14) etiam R^ cum
B, om. PCR'' (15) a R'> cum B, om. PCR''
4 armorum praesidio muniantur. Sin autem ec-
clesiastica voce moniti post tot tantasque denuntia-
tiones arma non deponant, placata religione et a
nostra serenitate et ab episcopis excusatione deo
reddita armatis intromissis ahstrahentur et omnibus
5 casibus subdantur. Sed neque absque sententia
vel iussione episcopi et nostra iudicumque qui in hac
urbe vel ubicumque sunt armatum ab ecclesiis oportet
abstrahi, ne, si multispassim talis licentia adversus mi-
seros detur, confusio ac perturbatio ea ex re oriatur.
DE HIS QUI IN ECCL. MANUM.
67
I 12. 13. 14
10 (6) egentium et pauperum alantur expensis. Inter
haec autem, quae seduio ad religiosi oeconomi sive
deteusoris ecclesiae sollicitudinem curamque respi-
ciunt, erit etiam illud observandum, ut singulorum
intra ecclesias confugientium personas causasque
incessanter conquirant, denique iudices vel eos, ad
quos causae et personae pertinent, instantius in-
struant, ut ' aequitatis convenientiam diligentius ex-
sequantur. D. prid. k. Mart. Coiistantinopoli Leone
A. III cons. \a. 466]
/ - O txcov ayooyrjv rj TtQayfia TtQOS riva fii] iroqv-
^tCro) ras ex^cXrjoias Sc^ iavrov iq Si' ersQov , a%Xa
TtQoairco roXs aQXOvaiv. si Se rov ^aaiXecos snl auaQ-
Tfjuaai XQV^^''' ^''^ ''^^^ aoxiSTttaxoTtov avrov oiSa-
axero). 6 8s TtuQa ravra itoiatv acog^Qovi^srai.
8 ^ Oadyus i^ s&ovs xara ras fieydXas eoQrds iv rfi
nyicordrri /usydlr] iy.xX7]aiq rj xai iv dXXatS ixxXr/aiaiS
TCQotsfisv y iTtirQSTtofisv rco svSo^ordrco rjficov xotai-
azcooi rds airrjaeis rcov Seofiivcov SsxsaS^ai re xai
1 sis rjfids (psQSLV. 8s raoaxcts rj ix^orjaeai XQco-
usvos xard rbv rc^v eoQrcov xatQov iv rfj fisydXrj
ixxXrjaici rj xai iv dXXatS ixxXrjaiatS ixneaslrai fisv
sv&scos rov TtQayfiaros, xdv svXoyov exsiv ri So^stsv,
ix^Xrjd^rjasrai 8e naQa rov inaQxov xai rtftcoQiats
2 vno^Xrjd^rjaerai. Jvvarov Se nQoaconov SsSicos
Sid rov dQxismaxonov rjfuv nQoairco rj rcbv ixxXrjat-
sxSixcov
XIIL^
DE HIS QUI m ECCLESIIS MANUMITTUNTUR.
1 hnp. Constantinus A. ad Protogenem episcopum.
lam dudum placuit, ut in ecclesia cathouca liber-
tatem domini suis famulis praestare possint, si sub
adspectu plebis adsistentibus Christianorum antisti-
tibus id faciant, ut propter facti memoriam vice
actorum interponatur qualiscumque scriptura, in qua
ipsi vice testium signent. unde a vobis quoque
ipsis non immerito dandae et relinquendae sunt li-
bertates, quo quis yestrum pacto voluerit, dummodo
vestrae voluntatis evidens appareat testimonium. B. vi
id. lun. Sahino et Rufino conss. \a. 316]
2 '^ldem A. Osio^. Qui religiosa raente in eccle-
siae gremio servulis suis meritam concesserint liber-
tatem, eaudem eodem iure donasse videantur, quo
civitas Romana soUemnitatibus decursis dari consue-
\it. sed hoc dumtaxat his, qui sub adspectu an-
tistitum dederint, placuit relaxari. clericis autem
amplius concedimus, ut, cum suis famulis tribuunt
libertatem, non solum in conspectu ecclesiae ac re-
ligiosi populi pleuum fructum libertatis concessisse
dicautur, verum etiam cum postremo iudicio dede-
(i) ut R cum Graecis, et P, om. C (2) = Const: in
B 5, 1, 15 est: firjSsis raQaxds sis svxrrjQiovs oixovs
ix^ocbv noieirto, dXXd roXs aQxovai nQoairco rj Sid
doxisntaxonov rco ^aaiXsl' rrjv acpoSQordrrjv ivvocbv
rifioiQiav b rov naQovra vbfiov naoa^aivcov {id est:
nenio strepitum in oratoriis clamando taciat, sed rectores
adeat vel imperatorem per archiepiscopum. acerbissimam
poenam incurret, qui praesentem legem violat) (3) = ^ 5,
1, 16 : in Const. est: b rov ^aaiXscos eis rrjv fisydXrjv ixxXrj-
aiav iv soQrfj nQoXbvros ix^orjasai xQcofisvos exninrei
rov nQdyfiaros xai Std rov indQxov exfiaXXofisvos
aoicpoovit,erat. o Se Std Svvarov nQoaconov rfi ix-
xXr^aict. nQoacfsvycov SiSaaxsrco rrjv ^aaiXsiav Stcc rov
narQLctQxov y.ai rcbv ixxXrjatsxSixcov {id est: qui im-
rint libertates seu quibuscumque verbis dari praece-
perint, ita ut ex die publicatae voluntatis sine ali-
quo iuris teste vel interprete competat directa"' li-
bertas. D. xiiii k. Mai. Crispo ii et Constantino ii
C071SS. [a. 321]
XIIIL»
DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS PRINCIPUM
ET EDICTIS.
1 ^lmp. Co?istantinus A. Septimio^^ Basso pu.
Inter aequitatem iusque interpositam interpretatio-
uem nobis solis et oportet et licet inspicere. B. iii
non. Bec. Sabino et Rufino conss. [a. 316]
2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
senatum^^. Quae ex relationibus vel suggestionibus
iudicantium per consultationem in commune floren-
tissimorum sacri nostri palatii procerum auditorium
introducto negotio statuimus vel quibnslibet corpo-
ribus aut legatis aut provinciae vel civitati vel cu-
riae donavimus, nec generalia iura sint, sed leges
liant his dumtaxat negotiis atque personis, pro qui-
bus fuerint promulgata, nec ab aliquo retractentur:
notam infamiae subituro eo, qui vel astute ea inter-
pretari voluerit vel impetrato impugnare rescripto,
nec habituro fructum per subreptionem eliciti: et
iudices, si dissimulaverint vel ulterius litigantem
audierint vel aliquid allegandum admiserint vel sub
quodam ambiguitatis colore ad nos rettulerint, tri-
ginta librarum auri condemnatione plectendi sunt*^.
I). VIII id. Nov. Ravennae Theodosio xii et Valen-
tiniano ii AA. conss. \a. 426]
3 ^^ldem AA. ad senatum ^'. Leges ut generales
ab omnibus aequabiliter in posterum observentur,
quae vel missa "* ad venerabilem coetum oratione
conduntur vel inserto edicti vocabulo nuncupantur,
sive eas nobis spontaneus motus ingesserit sive pre-
catio vel relatio vel lis mota legis occasionem postu-
laverit. nam satis est edicti eas nuncupatione cen-
seri vel per omnes populos iudicum programmate
divulgari vel expressius contineri, quod principes
censuerunt ea, quae in certis negotiis statuta sunt
1 similium quoque causarum fata componere. Sed
et si generalis lex vocata est vel ad omnes iussa
est pertinere, vim obtineat edicti; interlocutionibus,
quas in uno negotio iudicantes protulimus vel postea
proferemus, non in commune praeiudicantibus , nec
his, quae specialiter quibusdam concessa sunt civi-
tatibus vel provinciis vel corporibus, ad generalita-
tis observantiam pertinentibus. I). viii id. JSov.
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano ii AA.
conss. \a. 426'
peratore festo die magnam ecclesiam ingresso exclama-
tionibus utitur, a praefecto eiectus castigatur. qui
autem propter potentem personam ad ecclesiam con-
fugit, imperatorem per patriarcham vel ecclesiarum de-
fensores edoceat) (4) B 48, 14 (5) Th. 4, 7, l
(6) episcopo add. Th. (7) sic dett. Th. Const, recta CR
(8) B 2, 6, 6 seqq. — Cf. Dig. 1, 3. 4 (9) = Th.
1, 2, 3 (10) Septimio Th., om. lihri (11) iungendae sum
c. 2. i h. t. l, 19, 7. 1, 22, 5 Th. 1, 4, 3: c/. etiam
6, 55, 11 et quae ihi laudantur (12) urbis Romae addii
Th. 1, 4, 3 (13) B haec vertunt, quasi esset iudice si dissi-
mulaverit v. u. 1. audierit v. a. allegandum admiserit
v. s. q. a. colore ad nos rettulerit t. 1. a. c. plectendo
(14) missae C* cum B2
XII, 7 Qui actionem auf controvei^siam adversus
aliquem habei, in ecclesiis strepitum non faciat vel
ipse vel per alium, sed adeat rectores. si vero
imperatore in criminihus opus habet, per archiepis-
copu?n eum doceat. qui contra facit, punitur.
b Quotie?is ex more rnagnis diebus festis sacro-
sa?ictarn mag?iam ecclesiam vel etiamreliqnas eccle-
sias ing?'edimur , gloriosissimo quaestoii nostro
mandamus, ut postulationes suppUcantium et acci-
1 piat et nos deferat. Qui autem tumultu clamo-
ribusqiie festis diebus i?i magna ecclesia vel etiam
in religuis ecclesiis utitur, confestim causa cadet,
etia?nst iure munitus videatur, eicietur autem a prae-
2 fecto et poenis subdetur. Qui vero potentem per-
so?ia?n timet, per archiepiscopum vcl ecclesiarum
defensores nos adeat.
9*
l 14. 15
68
DE LEGIBUS ET CONSTITUTIONIBUS
4 ^ldem AA. ad Volusianum pp. Digna vox msi-
iestate regnantis legibus alligatum se principem pro-
fiteri : adeo de auctoritate iuris nostra pendet aucto-
ritas. et re vera maius imperio est submittere legi-
bus principatum. et oraculo praesentis edicti quod
nobis licere non patimur indicamus. D. iii id. lun.
Ravennae Florentio et Dionysio conss. [a. 429]
5 ^ Idem AA. Florentio pp.^ Non dubium est
in legem committere eum, qui verba legis amplexus
contra legis uititur voluntatem: nec poenas insertas
legibus evitabit, qui se contra iuris sententiam
scaeva praerogativa verborum fraudulenter excusat.
nuUum eniin pactum, nullam conventionem , nullum
contractum inter eos videri volumus subsecutum, qui
1 contrahunt lege contrahere prohibente. Quod ad
omnes etiam legum interpretationes tam veteres quam
novellas trahi generaliter imperamus, ut legis latori,
quod fieri non vult, tantum prohibuisse sufficiat, ce-
tera quasi expressa ex legis liceat voluntate colli-
gere: hoc est ut ea quae lege fieri prohibentur, si
fuerint facta, non solum inutilia, sed pro infectis
etiam habeantur, licet legis lator fieri prohibuerit
tantum nec specialiter dixerit inutile esse debere
quod factum est. sed et si quid fuerit subsecutum
ex eo vel ob id, quod interdicente lege factum est,
Qlud quoque cassum atque inutile esse praecipimus.
2 (1) Secundum praedictam itaque regulam, quara
abique^ servari factum lege prohibente censuimus,
certum est nec stipulationem eiusmodi tenere nec
mandatum ullius esse momenti nec sacramentum ad-
mitti. B. VII id. April. Consta7itinopoli Theodosio
A. XVII et Festo conss. \a. 439]
6 Idem AA. Florentio pp. Quod favore quo-
rundam constitutum est, quibusdam casibus ad lae-
sionem eorum nolumus inventum videri. D. k. Aug.
Theodosio A. xvu et Festo conss. [a. 439]
7 Idem AA. Cyro pp. et consuli designato. Leges
et constitutiones futuris certum est dare formam
negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi no-
minatira etiara de praeterito tempore^ adhuc pen-
dentibus negotiis oautum sit. D. non. April. Constan-
tinopoli VcUentiniano A. v et AnatoUo conss. [a. 440]
8 Idem AA. ad senatum. Humauum esse proba-
mus, si quid de cetero in publica vel in privata
causa emerserit necessarium, quod formam genera-
lem et antiquis iegibus non insertam exposcat, id
ab omnibus antea tam proceribus nostri palatii
quam gloriosissimo coetu vestro, jpatres conscripti,
tractari et, si uuiversis tam iudicibus quam vobis
placuerit, tunc allegata^ dictari et sic ea denuo
collectis omnibus recenseri et, cum omnes consen-
serint, tunc demum in sacro nostri numinis consisto-
rio recitari, ut universorum consensus nostrae sere-
1 nitatis auctoritate firmetur. Scitote igitur, patres
conscri^ti, non aliter in posterum legem a nostra
clementia promulgandam, msi supra dicta forma fue-
rit observata. bene enim cognoscimus, quod cum
vestro consiUo fuerit ordinatum, id ad beatitudinem
nostri imperii et ad nostram gloriam redundare. D. xvi
k. Nov. Aetio iii et Symmacho conss. [a. 446]
9 Hmpp. Valentinianus et Marcia?ius AA. ad
Palladium j)p. Leges sacratissimae, quae constrin-
gunt omnium vitas, intellegi ab omnibus debent, ut
universi praescripto earum manifestius cognito vel
inhibita declinent vel permissa sectentur. si quid
vero in isdem legibus latum fortassis obscurius fue-
rit, oportet id imperatoria interpretatione patefieri
duritiamque legum nostrae humanitati incongruam
emendari. D. prid. non. AprU. Constantinopvli
Aetio et Studio vv. cc. conss. [a. 454]
1 [AvroxQaxoQES Aecjv xai ^Avd^ifiios AA."] '
^navres xara rovg vopovs Tiohrsvaa&coaav, xav
SL rco 'd'eiq> Sia^eqoisv o'ixio.
D. VI id. Fehr. Anthemio A. ii cons. [«. 46*<]
11 Impp. Leo el Zeno AA. Cum de novo iure,
quod inveterato usu non adhuc stabilitum est, dubi-
tatio emergat, necessaria est tam suggestio iudican-
tis quam sententiae principalis auctoritas. D. x k.
Mai. Leone iuniore A. cons. [a. 474]
\2 Imp. Iusti?iianus A. Demosthe?ii pp. Si im-
perialis maiestas causam cognitionaliter examinave-
rit et partibus cominus constitutis sententiam dixerit,
omnes omnino iudices, qui sub nostro imperio sunt,
sciant hoc esse legem non solum illi causae, pro
1 qua j)roducta^ est, sed omnibus similibus. Quid
enim maius, quid sanctius imperiali est maiestate?
vel quis tantae superbiae fastidio tumidus est, ut
regalem sensum contemnat, c\jm et veteris iuris
conditores constitutiones, quae ex imperiali decreto
processerunt, legis vicem obtinere aperte dilucideque
2 (l) definiunt? Cum igitur et hoc in veteribus
legibus invenimus dubitatum , si imperialis sensus
legem interpretatus est, an oporteat huiusraodi re-
giam interpretationem obtinere, eorum quidem vanam
scrupuiositatem ^ tam risimus quam corrigendam esse
3 censuimus. Definimus autem omnem imperatoris
legum interpretationem sive in precibus sive in iudi-
ciis sive alio quocumque modo factam ratam et in-
dubitatara haberi. si enim in praesenti leges con-
dwe soli imperatori concessum est, et leges inter-
4 pretari solum dignum imperio esse oportet. Cur
autem ex suggestionibus procerum, si dubitatio in
litibus oriatur et sese non esse idoneos vel suffi-
cientes ad decisionem litis illi existiment, ad nos de-
curritur et quare ambiguitates iudicum, quas ex le-
gibus oriri evenit, aures accipiunt nostrae, si non a
nobis interpretatio mera procedit? vel quis legum
aenigmata solvere et omnibus aperire idoneus esse
videbitur nisi is, cui soli legis latorera esse con-
5 cessum est? Explosis itaque huiusmodi ridicu-
losis ambiguitatibus tam conditor quam interpres
legura solus imperator iuste existimabitur: nihil hac
lege derogante veteris iuris conditoribus, quia et eis
hoc maiestas imperialis permisit. Recitata septimo
milliario urbis Consta?Ui?iopolitanae i?i novo con-
sistorio palatii lustiniani. D. iii k. Nov. Decio vc.
cons. [a. 529]
DE MANDATIS PRINCIPUM.
1 ^^lmppp. Gratia?ius Valenti?iiatms ct Theodo-
sius AAA. ad Eusignium pp.^'^ Si quis adserat cum
maudatis nostris se venisse '^ secretis, omnes sciant
nemini quicquam, nisi quod scriptis probaverit, esse
credendum nec ullius dignitate terreri, sive ille tri-
buni sive notarii sive comitis praeferat'^ dignita-
tem *^, sed sacras nostras litteras esse quaerendas.
D. XVI k. lul. Veronae. accepta prid. k. Aug. Me-
robaude ii et Satur?ii?io co?iss. [a. 383]
2 [AvroxQaroQSS ^lovarXvos xai lovariviavos AA.] "*
" 0eanit,opev firjSeva rdiv ivSo^oraroJV rjpav
aQ/pvroJv fieyiaroiv rj peaatv rals oixeiais iyyQCL-
ifSiv ■Kjjrjcpots, tos d^eico QT/pari nQoaerd^a/iiev ayoj-
(1) cf. 11,71,5 (1«) = Nov. Theod. 9: iunge 4, 65,30
(2) Orientis et ex consule addit Nov. (3) non ins. P^C
(4) praeterito tempore del. Motnmsen (5) sic edd.,
legata libri nostri (6) «=» Nov. Marc. 4 : xunge 5, 6, 7
(7) inscriptio ex subscriptione restituta est (8) = jB 2,
6, 15 (9) sic PC, subtilitatem M (lO) B 2, 6, 18. 19. —
Cf. Dig. 1, 4 (11) = Th. 1,3,1 (12) proconsulem
Africae rectius Th. (13) venire Th. (14 1 sic Th., pro-
ferat libri (15) potestatem 7'h. (l6) inscriptio resti-
tuta est ex Nov. 124 c. 4 (l7) = JB 2, 6, 19: quae utrum
indicis sint an ipsa constitutionis verba, non constat.
XIIII, 10 Omnes secund?i?n leges vivant, etiamsi
ad sac?am domum perti?ieant.
XV, 2 h/ipp. luslinus et Iusti?uanus AA. Sancimus,
ne qids clarissimorum nosti'orum magistratuum
maxt?norum vel mediorum in se?itcntiis suis adscri-
bat ?ios sacro afatu praecepisse, ut aliquis in ius
DE SENATUS CONSULTIS
69
I 15. 16. 17
yifwv yevea&ni riva rj Sia^ifiov ^ aXXo ri rprj-
tpta&rivai xa>v oaa Ttoarrarai naQ^ avrole, TtXrjv
oaov iv rais rwv ^L-A.aara)v 7} avvSixaareov 86-
asaiv oo&dis (peQea&at ras -i^ritfovs ras fivrifiovsv'
ovaas ayqacpov tjfisreqav ysyev-qa&ai d^siav xi-
Xsvaiv rov Smaarriv ScSovaav // avvSixaarr/v'
\ '^aavrcos xal rbv ivSo^orarov xoiaiarcuQa rov
d'siov rjfi(av Ttalariov xai rovs TtsQi^XsTtrovS ^s-
(psoavSaQiovS rrjs rjftsriQaS svas^sias OQd^tbs rrjv
ayoawov rjfioJv d^siav xiXsvaiv rrjv ysvofiivrjv snl
roXs TtQoaiovaiv xai Sixaarrjv rjrot awSixaarrjv
airovatv rj aXXo ri rtov sis ras Sixas rstvovrcov
Sta xara&iasoys TtaQaaxeva^stv yivsa&at tpavs-
QttV sTti rovrip yaQ Srj xai fiovq) rrjv rrjs
ayocKpov xsXsvascos fivrjfirjv yivsa&at avyxoJ-
[a. 527]
tyQa(p
QOVfiSV
DE SENATUS CONSULTIS.
1 hnppp. ValentinianusTheodosius et ArcadiusAAA.
ad senatum. Quamvis cousultum senatus perpetuam
per se obtineat firmitatem, tamen etiam nostris le-
gibus idem prosequimur adicientes, ut, si quisquam
speciali supplicatione eliciendum aliquod rescriptum
temptaverit, ut trausire ei formam liceat statutorum,
tertia patrimonii parte multatus et damnatus ambi-
tus crimine maneat infamis. D. vii k. Aug. Hera-
cleae Ricomere et Clearclio conss. [a. 384]
2 3
XVIL^
DE VETERI lURE ENUCLEANDO ET AUCTORI-
TATE lURIS PRUDENTIUM QUI IN DIGESTIS
REFERUNTUR.
1 ^lmp. lustinianus A. Triboniano viro eminen-
tissimo quaestori sacri palatii^. Deo auctore nostrum
gubernantes^ imperium, quod nobis a caelesti ma-
iestate traditum est, et bella feliciter peragimus et
pacem decoramus et statum rei publicae susteuta-
mus: et ita nostros animos ad dei omnipotentis eri-
gimus adiutorium, ut neque armis confidamus ne-
que nostris militibus neque bellorum ducibus vel
nostro ingenio, sed omnem spem ad solam refera-
mus summae providentiam trinitatis: unde et mundi
totius elementa processerunt et eorum dispositio in
l orbem terrarum producta est. Cum itaque nihil
tam studiosum in omnibus rebus invenitur quam le-
gum auctoritas, quae et divinas et humanas res bene
disponit et omnem iniquitatem expellit, repperimus
autem omnem legum tramitem, qui ab urbe* con-
dita et Romuleis descendit temporibus, ita esse con-
fusum, ut in infinitum extendatur et nuUius humanae
naturae capacitate concludatur: primum nobis fuit
studium a sacratissimis retro principibus initium
sumere et eorum constitutiones emendare et viae
dilucidae tradere, quatenus in unum codicera con-
gregatae et omni supervacua similitudine et iniquis-
sima discordia absokitae universis hominibus promp-
(1) vel huc vel ad 16, 1 vel ad 18, 1 pertinet subscripiio
d. VI k., quam P ad c. l k. t. habet (2) Cf. Dig. 1, 3
(3) secundum Pithoeos excidit constitutio Graeca (4) B 2,
6, 20. 21 (5) == Dig. praefatio I (6) imp. Caesar
Flavius lustinianus pius felix inclutus victor ac triumpha-
tor semper Augustus Triboniano quaestori suo salutem
2 tum suae sinceritatis praebeant praesidium. Hoc-
que opere constimmato et in uno volumine nostro
nomine praefulgente coadunato, cum ex paucis et
tenuioribus relevati ad summam et plenissimam iuris
emendationem pervenire properaremus et omnem Ro-
manam sanctionem et colligere et emendare et tot
auctorum disporsa volumina uno codice indita
ostendere, quod nemo ahus^ neque sperare neque
optare ausus est, res quidem nobis difficillima, immo
magis impossibilis videbatur. sed manibus ad cae-
lum erectis et aeterno auxilio iuvocato eam quoque
curam nostris reposuimus animis, deo freti, qui et
res penitus desperatas donare et consummare suae
3 virtutis magnitudine potest. Et ad tuae sinceri-
tatis optimum respeximus ministerium tibique primo
et hoc opus commisimus, ingenii tui documentis ex
nostri codicis ordinatione acceptis, et iussimus quos
probaveris tam ex facundissimis antecessoribus quam
ex viris disertissimis togatis fori amplissimae sedis
ad sociandum laborem eligere. his itaque collectis
et in nostrum palatium introductis nobisque tuo
testimonio placitis totam rem faciendam permisimus,
ita tamen, ut tui vigilantissimi animi gubernatione res
4 omnis celebretur. lubemus igitur vobis antiquo-
rum prudentium, quibus auctoritatem conscribenda-
rum interpretandarumque legum sacratissimi prin-
cipes praebuerunt, libros ad ius Romanum perti-
nentes et legere et elimare, ut ex his omnis '" materia
colligatur, nulla secundum quod possibile est ne-
que similitudine neque discordia derehcta, sed ex
his hoc colligi, (^uod unum pro omnibus sufficiat.
quia autem et alii libros ad ius pertinentes scripse-
runt, quorum scripturae a nuUis auctoribus receptae
nec usitatae sunt, neque nos eorum volumina nostram
5 incjuietare dignamur sanctionem. Cumque haec
matena** summa numinis liberalitate collecta fuerit,
oportet eam pulcherrimo opere extruere et quasi
proprium et sanctissimum templum iustitiae conse-
crare et in libros quinquaginta et certos titulos to-
tum ius digerere, tam secundum nostri constitutio-
num codicis quam edicti perpetui imitationem, prout
hoc vobis commodius esse patuerit, ut nihil extra
memoratam consummationem possit esse derelictum,
sed his quinquaginta libris totum ius antiquum, per
millesimum et quadringentesimum paene annum con-
fusum et a nobis purgatum, quasi quodam muro
vallatum nihil extra se habeat: omnibus auctoribus
iuris aequa dignitate pollentibus et nemini quadam
praerogativa servanda, quia non omnes in omnia,
sed certi per certa vel meliores vel deteriores in-
6 veniuntur. Sed neque ex multitudine auctorum
quod melius et aequius est iudicatote, cum possit
unius forsitan et deterioris sententia^ et multos et
maiores in ahqua parte superare. et ideo ea , quae
antea'2 in notis Aemilii Papiniani ex Ulpiano et
Paulo nec non Marciano adscripta sunt, quae antea
nullam vim obtinebant partim *^ propter honorem
splendidissimi Papiniani, non statim respuere, sed,
si quid ex his ad repletionem summi ingenii Papi-
niani laborum vel interpretationem *"* necessarium
esse perspexeritis , et hoc ponere legis vicem obti-
nens non moremini: ut omnes qui relati fuerint in
Dig. (7) sic F (== Dig. Florentina), gubernante libri
(8) Roma ins. Dig. (9) alius om. Dig. (10) sic F,
omnibus libri (11) sic F, a ins. libri (12) antea
del. Mommsen (13) partim om. Dig. (14) sic F,
interpretationum libri
ducatur vel exhiheatur vel aliud quid eorum quae
apud ipsos fiunt decernatur, nisi quod iii iudicum
vel adsessorum datione sententia recte feratur,
quae memineiit sine sciiptis sacratn nostram iussio-
nem prodiisse , qua iudex vel adsessor datus sit:
l Quemadmodum et clarissimus quaestor sacri
nostri palatii et spectahiles referendarii pietatis
nostrae recte sacram nostram iussionem sine scrip-
tis factam occasione eorum, qui nos adeunt et iudi-
cem vel adsessorem aliudve quid postulant eorum
quae ad lites pertinent, per depositio?iem mani-
festam fieri provideant : sane enim in hoc solo ius-
sionis sine scriptis factae mentionem fieri permit-
timus.
I 17
70
DE VETERI
hunc codicem prudentissimi viri habeant auctoritatem
tam, quasi et* eorum studia ex principalibus con-
stitutionibus profecta et a nostro divino fuerint ore
profusa. omnia enim merito nostra facimus, quia
ex nobis omnis eis impertietur auctoritas. nam qui
non subtiliter factum emendat, laudabilior est eo
7 qui primus invenit. Sed et hoc studiosum vobis
esse volumus, ut, si quid in veteribus non bene po-
situm libris inveniatis vel aliquod superfluum vel
minus perfectum, supervacua similitudine ^ semota
et quod imperfectum est repleatis et omne opus mo-
deratum et quam pulcherrimum ostendatis. hoc
etiam nihilo minus observando, ut, si aliquid in ve-
teribus legibus vel constitutionibus, quas antiqui in
suis libris posuerunt, uon recte scriptum inveniatis,
et hoc reformetis et ordini moderato tradatis: ut
hoc videatur esse verura et optiraum et quasi ab
initio scriptum, quod a vobis electum et ibi posi-
tum fuerit, et nemo ex comparatione veteris volu-
minis quasi vitiosam scripturam arguere audeat.
cum enim lege antiqua, quae regia nuncupabatur,
omne ius omuisque potestas populi Romani in im-
peratoriam translata sunt potestatem, nos vero
sanctionem omnem non dividimus^ in alias et alias
conditorum partes, sed totam nostram esse volumus,
quid possit antiquitas nostris legibus abrogare? et
in tantum volumus eadem omnia, cum reposita sunt,
obtinere, ut si aliter fuerant apud veteres conscripta,
in contrarium autem in compositione inveniantur,
nullum crimen scripturae imputetur, sed nostrae
8 electioni hoc adscribatur. Nulla itaque in om-
nibus praedicti codicis membris antinomia (sic enim
a vetustate Graeco vocabulo nuncupatur) aliquem
sibi viudicet locunf, sed sit una concordia, una con-
9 sequentia, adversario nemine constituto. Sed et
similitudinem (secundum quod dictum est) ab huius-
modi consummatione volumus exulare: et ea, quae
sacratissimis constitutionibus quas in codicem nostrum
redegimus cauta sunt, iterum poni ex veteri iure
non concedimus, cum divalium constitutionum sanctio
suflicit ad eorum auctoritatem: nisi forte vel propter
divisionem vel propter repletionem vel propter ple-
niorem indaginem hoc contigerit: et hoc tamen per-
raro, ne ex continuatione huiusmodi lapsus oriatur
10 aliquid in tali prato spinosum. Sed et si quae
leges in veteribus libris positae iam in^* desuetudi-
nem abierunt, nullo modo vobis easdem ponere per-
mittimus, cum haec tantummodo obtinere volumus,
quae vel iudiciorum frequentissiraus ordo exercuit
vel longa consuetudo huius» almae urbis comproba-
vit, secundum Salvii luliani scripturam^, quae indi-
cat debere omnes civitates consuetudinem Romae
sequi^ quae caput est orbis terrarum, non ipsam
alias civitates. Romam autem intellegendura est non
solum veterem, sed etiam regiam nostram, quae deo
propitio cum melioribus condita est auguriis.
11 Ideoque iubemus duobus istis codicibus omnia
gubernari, uno constitutionum, altero iuris enucleati
et in futiiro codice componendi': vel si quid aliud
a nobis fuerit promulgatum institutionum vicem ob-
tinens, ut rudis animus studiosi simplicibus enutritus
facilius ad altioris prudentiae redigatur scientiam.
12 Nostram autem consummationem, quae a vobis
deo adnuente componetur*, digestorum vel pandec-
tarum nomen habere sancimus, nullis iuris peritis
in posterum audentibus commentarios illi adplicare
et verbositate sua supra dicti codicis compendiura
confuudere: quemadraodum et in antiquioribus tem-
poribus factum est, cum per contrarias interpretan-
tium sententias totura ius paene conturbatum est:
sed sufficiat per indices tantummodo et titulorum
subtilitatem quae paratitla nuncupantur quaedam
admonitoria eius facere, nullo ex interpretatione eo-
13 rura vitio oriundo. Ne autem per scripturam
aliqua fiat in posterum dubitatio, iubemus non pei
siglorum'' captiones et compendiosa aenigmata, quae
multas per se et per suum vitium antinomias induxe-
ruut, eiusdem codicis textum couscribi : etiam si nume-
rus hbrorum sigaificatur aut aliud quicquam : nec haec
etenim per specialia sigla**^ numerorum manifestari,
sed per litterarum cousequentiam explanari concedi-
14 mus. Haec omnia igitur deo placido facere tua
prudentia una cum aliis facundissimis viris studeat
et tara subtili quam celerrimo fini tradere, ut codex
consummatus et in quinquaginta libros digestus no-
bis offeratur in maximam et aeternam rei memoriam
deique omnipotentis providentiae *' argumentum nostri-
que imperii vestrique ministerii gloriam. Data oc-
tavo decimo kalendas lanuaiias Constantinoj)oli Lam-
yadio et Oreste viris clarissimis consulihus. [a. 530]
2 ^-Imp. Caesar Flavius lustiiiianus ^." ad se-
natum et ^^ omnes populos. Tanta circa nos divinae
humanitatis est providentia, ut seraper aeternis libe-
ralitatibus nos sustentare dignetur. post bella enim
Parthica aeterna pace sopita postque Vandalicam
gentem ereptam '^ et Carthaginem, immo magis om-
nem Libyam Romano imperio iterum sociatam et
leges antiquas iam senio praegravatas per nostrara
vigilantiam praebuit in novam pulchritudinem et
moderatum pervenire compendium: quod nerao ante
nostrum imperium umquam speravit neque humano
ingenio possibile esse penitus existimavit. erat enim
mirabile Romanam sanctionera ab urbe condita us-
que ad nostri iraperii tempora, quae paene in mille
et quadringentos annos concurrunt, intestinis proe-
liis vacillantem hocque et in iraperiales constitutio-
nes extendentem in unam reducere consonantiam,
ut nihil neque contrarium neque idera neque simile
in ea inveniatur et ne '^ geminae leges pro rebus
singulis positae usquam appareaut. namque hoc
caelestis quidem providentiae peculiare fuit, huma-
nae vero imbecillitati nullo modo possibile. nos
itaque raore solito ad immortalitatis respeximus prae-
sidium et summo numine invocato deum auctorem
et totius operis praesulem fieri optavimus et omne
studiura Triboniano viro excelso magistro officiorum
et ex quaestore^' sacri nostri palatii et ex consule'^
credidimus eique omne ministerium huiuscemodi or-
dinationis imposuimus, ut ipse una cum aliis illustri-
bus et prudentissimis viris nostrura desiderium adim-
pleret. nostra quoque raaiestas semper investigando
et perscrutando ea quae ab his componebantur,
quidquid dubium et incertum inyeniebatur , hoc*^
numiiie caelesti erecta^*^ emendabat et in competen-
tem formam redigebat. omnia igitur confecta sunt
domin.0 et deo nostro Ihesu Christo possibilitatem
tam iiobis quam nostris in hoc satellitibus prae-
1 stante. Et principales quidem constitutiones duo-
decim libris digestas iam ante in codicem nostro
nomine praefulgentera contulimus. postea vero maxi-
mum opus adgredientes ipsa vetustatis studiosissima
opera iam paene confusa et dissoluta eidem viro
excelso permisimus tam colligere quam certo mode-
ramini-' tradere. sed cum omnia percontabamur, a
praefato viro excelso suggestum est duo paene milia
librorum esse conscripta et plus quam tricies cen-
(l) sic F, tamquam et si libri (2) longitudine Dig.
(3) sic F, divisimus libri (4) in F-, i F, per libri
(5) Dig. 1, 3, 32 pr. (6) sequi FM«, sequi et legem
CRM'' (7) in futurum codicem compositi Dig. (s) sic F,
componitur lihri (9) sinplorum F, singulorum F^,
signorum libri (10) sic F, signa libri (ii) sic F,
proyidentiam Ubri (12) = Dig. praefalio lli, cf. c.
J&buixfiv (praef. 1111) (13) In nomine domini dei nostri
Ihesu Christi imperator Caesar Flavius lustinianus Ala-
mannicus Gotthicus Francicus Germanicus Anticus Ala-
nicus Vandalicus Africanus pius felix inclutus victor ao
triumphator semper Augustus Dig. (14) et F, et ad
libri (15) peremptam Mommsen (16) nec Mommsen
(17) sic F, exquaestori C/2*, quaestori JK» (is) sic F,
exconsuli CjR*, consuli /2* (19) hoc F, cum libri
(20) sic F, recte libri (21) sie CR'', moderumine FR"
rURE ENUCLEANDO
71
I 17
tena milia* versuum a veteribus effusa, quae ne-
cesse esset omnia et legere et perscrutari et ex his
si quid optimum fuisset eligere. quod caelesti ful-
gore et summae trinitatis favore confectum est se-
cundum nostra mandata, quae ab initio ad memo-
ratum virum excelsum fecimus, et in quinquaginta
libros omne quod utilissimum erat collectum est et
omnes ambiguitates decisae nullo seditioso relicto.
nomenque libris imposuimus digestorura seu pandec-
tarum, quia omnes disputationes et decisiones in se
habent legitimas et quod undique fuit collectum, hoc
in sinus suos receperunt, in centum quinquaginta
paene milia versuum totum opus consummantes. et
in septem partes eos digessimus, non perperam ne-
que sine ratione, sed in numerorum naturam et
artem respicientes et consentaneam eis divisionem
2 partium conficientes. Igitur prima quidem pars
totius contextus, quae Graeco vocabulo Ttocora nun-
3 cupatur, in quattuor libros seposita est. Se-
cundus autem articulus septem libros habet, qui de
4 iudiciis appellantur^. In tertia vero congrega-
tione omnia quae de rebus nominantur contulimus,
octo libris eis deputatis. Quartus autem locus,
qui et totius compositionis quasi quidam invenitur
umbilicus^ octo hbros suscepit. in quibus omnia
quae ad hypothecam pertinent reposita sunt, ut non
a pigneraticia actione in libris de rebus posita mul-
tura distarent: alio libro eodem inserto vohimine'*,
qui aedilicium edictum et redhibitoriam actionem et
duplae stipulationem, quae de evictionibus proposita
est, continet, quia haec omnia titulis emptionum et
venditionum consentanea sunt et praedictae actiones
quasi pedisequae illarum ab initio processerunt, in
vetustioris quidem edicti ordinatione in loca devia
et multo distantia devagantes, per nostram autem
providentiam his congregatae, cum oportuerat ea
quae de eodem paene loquuntur in continio ponere.
ahus itaque liber post duo ^ primos uobis excogita-
tus est de usuris et traiecticiis pecuniis et de in-
strumentis et testibus et probationibus nec non prae-
sumptionibus. et memorati tres singulares libri
iuxta compositionem de rebus positi sunt. post hos
si qua de sponsalibus vel nuptiis vel dotibus legibus
dicta sunt reposuimus, tribus librorum voluminibus
ea concludentes. de tutelis autem et curationibus
geminos libros conscripsimus. et memoratara ordi-
nationem octo librorura mediara totius operis repo-
suimus, omnia undique tam utiHssima quam pulcher-
6 rima iura continentem. Q^^ii^it^^s autem exoritur
uobis digestorum articulus, in quo de testamentis
et^ codicillis tam privatorum quam militura omne,
quidquid antiquis'' dictum est, inveniat quis deposi-
tum**: qui de testamentis appellatur^. de legatis
autem et fideicommissis quinque Ubrorum numerus
Ha adgregatus est. Cumque nihil tam peculiare
fuerat, quam ut *° legatis quidem legis Falcidiae
narratio, fideicommissis autem senatus consulti Tre-
belliani, singulis hbris utrique eorura adplicatis tota
pars quinta in novem libros coadunata est. solum
autem senatus consultum Trebellianum ponendum
esse existimavimus : captiosas etenim et" ipsis vete-
ribus odiosas Pegasiani senatus consulti ambages et
utriusque senatus consulti ad se tam supervacuas
quam scrupulosas diversitates respuentes totum ius
super his positum Trebelliano senatus consulto ad-
6^ iudicavimus. Sed in his nihil de caducis a nobis
memoratum est, ne causa, quae in rebus non pros-
pere gestis et tristibus temporibus Romanis incre-
(l) trecenties decem milia Dig. (2) appellantur F^M*,
appellatur F^CRM' (3) quoddam invenitur umbili-
cum Dig. (4) sic FM^ eidem inserto voluraini CR
(5) duo F, duos lihri (6) et F^ cum c. Jddcoxevy vel
libri, om. F^ (7) sic F, antiquitus lihri (8) sic F^
repositum lihri (9) depositum duobus libris qui de
testamentis appellantur requiritur {Mommsen) (lo) ut
del., nisi excidit adiungeretur {Mommsen) (ll) et F,
om.lihri (i2) nostris F^, in nostris jP^CjR (13) sic F,
buit calamitatibus , bello coalescens civili, nostris*''
remaneat temporibus, quae favor caelestis et pacis
vigore" firmavit et super omnes gentes in bellicis
victoriis*'* posuit, ne luctuosum monumentum laeta
7 saecula inumbrare concedatur. Sexta deinde
pars digestorum exoritur, in quibus omnes bonorura
possessiones positae sunt, quae ad ingenuos, quae '•■*
ad libertinos respiciunt: ut ''^ et ius omne, quod de
gradibus et adfinitatibus descendit, legitimaeque he-
reditates et omnis ab intestato successio et Tertul-
Uanura et Orfitianum senatus consultum, ex quibus
matres *^ et fihi invicem sibi heredes existunt, in
geminos libros contulimus, bonorum possessionis
multitudinem in corapendiosum et manifestissimum or-
la dinem concludentes. Post haec ea, quae de
operis novi nuntiationibus damnique infecti et pro
aedificiis dirutis et eorum insidiis et quae de aqua
pluvia arcenda veteribus auctoribus placita sunt, nec
non de publicanis et donationibus tam inter vivos
quam mortis causa conficiendis cauta legibus inve-
Ib nimus, in librum singularem deduximus. De ma-
numissionibus autem et de liberali causa alius liber
~c respondit: Quemadmodum et de adquisitione tam
dominii quam possessionis et titulis qui eam indu-
cunt rauitae et variae lectiones uni sunt insertae
Id volumini: Alio libro deputato his, qui iudicati
vel in iure confessi sunt, et de bonorum detentioni-
bus et venditionibus et ut ne quid in fraudem cre-
'e ditorum fiat. Postque haec omnia interdicta
glomerata sunt: et deinceps exceptiones et de tem-
porum prolixitatibus et de obligationibus et actioni-
bus liber iterum singularis extenditur: ut praefata
sexta pars totius digestorura volurainis octo libris
8 definiatur. Septimus autera et novissimus arti-
culus digestorum sex libris formatus est. quo de
stipulationibus seu verborum obligationibus et ^^ fide-
iussoribus et mandatoribus , nec non novationibus
et solutiouibus et acceptilationibus et de praetoriis
stipulationibus omne quod ius invenitur ''•* gemino
volumine inscriptum est, quod in libris antiquis nec
8rt numerari possibile fuit. Et post hoc duo terri-
biles iibri positi sunt pro delictis privatis et extra-
ordinariis nec non publicis criminibus, qui omnem
continent severitatem poenarumque atrocitatem. qui-
bus permixta sunt et ea quae de audacibus homini-
bus cauta sunt, qui se celare conantur et contu-
maces existunt: et de poenis, quae condemnatis in-
fiiguntur vel conceduntur, nec non de eorum sub-
S^ stantiis. Liber autem singularis pro appella-
tionibus nobis excogitatus est contra sententias tam
8c; civiles quam criminales causas finientes. Cetera
autem omnia, quae ad municipales vel de decurio-
nibus^" et rauneribus vel pubhcis operibus vel nun-
dinis et pollicitationibus ac diversis cognitionibus et
censibus vel significatione verborura veteribus in-
venta sunt quaeque regulariter definita, in se rece-
pit^^ quinquagesimus , totius consummationis per-
9 fectus. Quae omuia confecta sunt per virum
excelsum nec non prudentissimum magistrum ex
quaestore et ex consule-'^ Tribonianum, qui simi-
liter eloquentiae et legitimae scientiae artibus de-
coratus et in ipsis rerum experimentis emicuit nihil-
que^ maius nec carius nostris umquara iussionibus
duxit: nec non per alios viros magnificos et studio-
sissimos perfecta sunt, id est Constantinum virum
illustrem comitem sacrarum largitionum et magis-
trum scrinii libellorum^^ sacrarumque cognitionum,
qui semper nobis ex bona opinione et gloria
vigor lihri (i4) periculis Dig. (i5) sic F^ quaa
tara ad ingenuos quara libri (16) ut F', om. lihri
cum F^ (17) mater F contra c. JeScoxev (is) et F
et de libri (i9) quod invenitur ius Mommsen (20) sic F
quae pro municipalibus vel decurionibus lihri: otiogg
Se vTtEQ rs noXiTcav vtcsq rs ^ovXevrcov c. Jadcoxev
(21) sic F, recipit libri (22) sic F, et quaestorera et
exconsulera (et consulem R) CR (23) sic F, librorum
libri
I 17
72
DE VETERl
sese commendavit : nec non Theophilum virum
illustrem magistrum iurisque peritum in hac splen-
didissima civitate laudabiliter optimam legum guber-
nationem extendentem: et Dorotheum virum illu-
strem et facundissimum quaestorium*, quem in Be-
rytiensium^ splendidissima civitate leges discipulis
tradentem propter eius optimam opinionem et glo-
riam ad nos deduximus participemque huius operis
fecimus: sed et Anatolium virum illustrem magis-
trum, qui et ipse apud Berytienses^ iuris interpres
constitutus ad hoc opus adlectus"* est, vir ab anti-
qua stirpe legitima procedens, cum et pater eius
Leontius et avus Eudoxius posf* Patricium inclutae
recordatiom's quaestorium et antecessorem et Leon-
tium virum gloriosissimum praefectorium et consu-
larem atque patricium filium eius optimam sui me-
moriam in legibus reliquerunt: nec non Cratinum
virum illustrem et comitem sacrarum largitionum et
optimum antecessorem huius almae urbis constitu-
tum: qui omnes ad praedictum opus electi sunt una
cum Stephano, Mena, Prosdocio, Eutolmio, Ti-
MOTHEO, Leonide, Leontio, Platone, Ia.cobo,
CONSTANTINO, loHANNE, viris prudentissimis , qui
patroni quidem sunt causarum apud maximam se-
dem praefecturae, quae orientalibus praetoriis prae-
sidet, omne*' autem suae virtutis testimonium undi-
que accipientes et a nobis ad tanti operis consum-
mationem electi sunt. et cum omnes in unum
convenerunt gubernatione Triboniani viri excelsi,
ut tantum opus nobis auctoribus possint conficere,
deo propitio in' quinquaginta libros opus consum-
10 matum est. Tanta autem nobis** antiquitati
habita est reverentia, ut nomina prudentium tacitur-
nitati tradere nuUo patiamur modo: sed unusquis-
^ue eorum, qui auctor legis fuit, nostris digestis
inscriptus est: hoc tantummodo a nobis eflfecto, ut,
si quid in legibus eorum vel supervacuum vel imper-
fectum aut minus idoneum visum est, vel adiectio-
nem vel deminutionem necessariam accipiat et rec-
tissimis tradatur regulis. et ex^ multis similibus
vel contrariis quod rectius habere apparebat, hoc
pro aliis omnibus positum est unaque omnibus auc-
toritate indulta, ut quidquid ibi scriptum est, hoc
nostrum appareat et ex nostra voluntate composi-
tum: nemine audente comparare ea quae antiquitas
habebat his*° quae nostra auctoritas introduxit,
quia multa et maxima sunt, quae propter utilitatem
rerum transformata sunt. adeo ut et si principalis
constitutio fuerat in veteribus Hbris relata, neque ei
pepercimus, sed et hanc corrigendam esse putavi-
mus et in melius restaurandam**. nominibus ete-
nim veteribus relictis, quidquid legum veritati de-
corum et necessarium fuerat''-^, hoc nostris emenda-
tionibus servavimus. et propter hanc causam et si
quid inter eos dubitabatur, hoc iam in tutissimam
11 pervenit quietem, nullo titubante relicto. Sed
cum prospeximus, quod ad portandam tantae sa-
pientiae molem non sunt idonei homines rudes et
qui in primis legum vestibulis stantes *^ intrare ad
arcana eorum properant, et aliam mediocrem eru-
ditionem** praeparandam esse censuimus, ut sub ea
colorati et quasi primitiis omnium imbuti possint ad
penetralia eorum intrare et formam legum pulcher-
rimam non coniventibus oculis accipere. et ideo
Triboniano viro excelso, qui ad totius operis gu-
bemationem electus est, nec non Theophilo etDo-
ROTHEO viris illustribus et facundissimis antecesso-
ribus accersitis mandavimus, quatenus libris, quos
vetercs composuerunt, qui prima legum argumenta
continebant et institutiones vocabantur, separatim
collectis, quidquid ex his utile et aptissimum et un-
dique sit elimatum et rebus, quae in praesenti aevo
in usu vertuntur, consentaneum invenitur, hoc et
capere studeant et quattuor libris reponere et totius
eruditionis prima fundamenta atque elementa po-
nere, quibus iuvenes suifulti possint graviora et per-
fectiora legum scita sustentare. admonuimus autem
eos, ut memores etiam nostrarum tiant constitutio-
luim, quas pro emendatione iuris promulgavimus, et
in confectione institutionum etiam eadem emenda-
tione'^ ponere non morentur: ut sit manifestum et
quid*^ antea vacillabat et quid^'' postea in stabi-
litatem redactum est. quod opus ab his perfectum
ut nobis oblatum et relectum est, et prono suscepi-
mus animo et nostris sensibus non indignum esse
iudicavimus et praedictos libros constitutionum vi-
cem habere iussimus : quod in oratione nostra, quam
eisdem libris praeposuimus, apertius declaratur.
12 Omni igitur Romani iuris dispositione compo-
sita et in tribus voluminibus, id est institutionum et
digestorum seu pandectarum nec non constitutio-
num, perfecta et in tribus annis consummata, quae
ut primum separari^* coepit, neque in totum decen-
nium compleri sperabatur: omnipotenti deo et hanc
operam ad hominum sustentationem piis obtulimus
animis uberesque gratias maximae deitati reddidimus,
quae nobis praestitit et bella feliciter agere et ho-
nesta pace perpotiri^® et non tantum nostro, sed
etiam omni aevo tam instanti quam posteriori leges
(13) optimas ponere. omnibus itaque hominibus
eandem sanctionem manifestam facere necessarium
esse perspeximus ^^, ut sit eis cognitum, quanta con-
fusione et intinitate^' absoluti in quantam modera-
tionem et legitimam veritatem pervenerunt: leges-
que in posterum habeant tam directas quam com-
pendiosas omnibusque in promptu positas et ad
possidendi libros earum facilitatem idoneas: ut non
mole divitiarum expensa possint homines super-
vacuae legum multitudinis adipisci volumina, sed
vilissima pecunia facilis eorum comparatio pateat
tam ditioribus quam tenuioribus, minimo pretio magna
13 (14) prudentia reparanda. Si quid autem in
tanta legum-- compositione, quae ab immenso libro-
rum numero collecta est, simile forsitan raro inve-
niatur, nemo hoc vituperandum existimet, sed pri-
mum quidem imbecillitati humanae, quae naturaliter
inest, hoc inscribat, quia omnium habere memoriam
et penitus in nullo peccare divinitatis magis quam
mortalitatis est: quod et a maioribus dictum est.
deinde sciat, quod similitudo in quibusdam et his
brevissimis adsumpta non inutilis est, et nec citra
nostrum propositum hoc subsecutum: aut enim ita
lex necessaria erat, ut diversis titulis propter rerum
cognationem ^^ adplicari eam oporteat, aut, cum fue-
rat aliis diversis permixta, impossibile erat eam per
partes detrahi^'*, ne totum confundatur. et in his
partibus, in quibus perfectissimae visiones^* exposi-
tae veterum fuerant, quod particulatim in eas fuerat
sparsum, hoc dividere ac separare penitus erat in-
civile, ne tam sensus quam aures legentium ex hoc
14 perturbentur. Similique modo si quid principa-
libus constitutionibus cautum est, hoc in digestorum
volumine poni nullo concessimus modo, quasi con-
stitutionum recitatione sufficiente: nisi et hoc raro
ex isdem causis, quibus similitudo adsumpta est,
15 Contrarium autem aliquid in hoc codice posi-
(l) sic F, quaestorem Itbri (2) verutiensium F, beri-
tensium libri (3) verytienses Fj beritenses libri (4) sic F,
adiectus libri (5) post Hal. cum c JeScoxev, qui post
libri cum F^ : post . . . filium eius om. F^ (6) omne FR'^
omnes C72* (7) praedictos ins. Dig. (8) a nobis F^M
(9) ex CR cum c. JdScoxev, in F (10) liis CR cum
c. JiScoxev, et F (11) hoc corrigendum esse putavi-
mus et in melius restaurandum Dig. (12) sic F, fue-
rit CR (13) stantes F*, tantes F\ stant et M, stant R,
stantes et C (11) emendationem Dig.: rtva fierqlav
eiaaycuyrjv c. JiScoxev (15) sic F, eandem emenda-
datione M, eandem emendationem CR (16) quid FM^,
quod CRM" (17) quid F, quod libri (18) separari
F^, sperari FKR (19) sic F, potiri CR (20) sic F,
prospeximus CR (21) sic F cnm c. JeScoxev, iniqui-
tate CR (22) in tanta legum F, legum in tanta C, le-
gum in tanta autem R (23) sic F, cognitionem CR
(24) distrahi Hal. (25) sic F, iussiones CR
lURE ENUCLEANJDO
73
I 17
tum nullum sibi locum vindicabit nec invenitur, si quis
subtili animo diversitatis rationes excutiet: sed est ali-
quid novum inventum vel occulte positum , quod disso-
nantiae querellam dissoluit et aliam naturam inducit
16 discordiae tines elfugientem. Sed et si quid forsi-
tan praetermissum est, quod in tantis milibus quasi
in profundo positum latitabat, et, cum idoneum fue-
rat poni, obscuritate involutum necessario derelic-
tum est: quis hoc apprebendere ^ recto animo pos-
sit? primo quidem propter ingenii mortalis exigui-
tatem: deinde propter ipsius rei vitium, quod multis
inutilibus permixtum nullam sui^ ad eruendum prae-
buit copiam: deinde quod multo utilius est pauca
idonea^ eifugere, quam multis inutilibus homines
17 praegravari. Mirabile autem aliquid ex his
libris emersit, quod multitudo antiqua praesente
brevitate paucior invenitur. homines etenim, qui
antea lites agebant, licet multae leges fuerant posi-
tae, tamen ex paucis lites perferebant vel propter
inopiam librorum, quos comparare eis impossibile
erat, vel propter ipsam inscientiam, et voluntate iu-
dicum magis quam legitima auctoritate lites dirime-
bantur. in praesenti autem consummatione nostro-
rum digestorum e tantis leges collectae sunt volu-
minibus, quorum et nomina'' antiquiores homines
non dicimus nesciebant, sed nec umquam audiebant ^.
quae omnia coUecta sunt substantia amplissima con-
gregata, ut egena quidem antiqua multitudo invenia-
tur, opulentissima autem brevitas nostra efficiatur.
antiquae autem sapientiae librorum copiam maxime
Tribonianus vir excellentissimus praebuit, in quibus
multi fuerant et ipsis eruditissimis hominibus incog-
niti, quibus omnibus perlectis, quidquid ex his pul-
cherrimum erat, hoc semotum in optimam nostram
composltionem pervenit. sed huius operis conditores
non solum ea volumina perlegerunt, ex quibus leges
positae sunt, sed etiam alia multa, quae, nihil vel
utile vel novum in'' eis invenientes, quod exceptum
nostris digestis applicarent, optimo animo respue-
18 runt. Sed quia divinae quidem res perfectissi-
mae sunt, humani vero iuris condicio semper in in-
finitum' decurrit et nihil est in ea, quod stare per-
petuo possit (multas etenim formas edere natura
novas deproperat), non desperamus quaedam postea
emergi negotia, quae adhuc legum laqueis non sunt
innodata. si quid igitur tale contigerit, Augustum
imploretur remedium, quia ideo imperialem fortu-
nam rebus humafl.is deus praeposuit, ut possit om-
nia quae noviter contingunt et emendare et compo-
nere et modis et reguhs competentibus tradere. et
hoc non primum a nobis dictum est, sed ab anti-
qua descendit prosapia: cum et ipse luUanus legum
et edicti perpetui subtihssimus conditor in'' suis
libris hoc rettulit, ut, si quid imperfectum invenia-
tur, ab imperiali sanctione hoc repleatur^. et non
ipse solus, sed et divus Hadrianus in oompositione
edicti et senatus consulto, quod eam secutum est,
hoc apertissime definivit, ut, si quid in edicto posi-
tum^° non inveniatur, hoc ad eius regulas eiusque
Goniecturas et imitationes possit nova instruere auc-
19 toritas. Haec igitur omnia scientes, patres con-
scripti et omnes orbis terrarum homines, gratias
quidem amplissimas agite summae divinitati, quae
vestris temporibus tam saluberrimum opus servavit:
quo enim antiquitas digna divino non est visa iudi-
cio, hoc vestris temporibus indultum est. hasce
itaque leges et adorate et observate omnibus anti-
quioribus quiescentibus : nemoque vestrum audeat
vel comparare eas prioribus vel, si quid dissonans
in utroque est, requirere, quia omne quod hic posi-
tum est hoc unicum et solum observari censemus.
nec in iudicio nec in alio " certamine, ubi leges
necessariae sunt, ex ahis libris, nisi ab isdem insti-
tutionibus nostrisque digestis et constitutionibus a
nobis compositis vel promulgatis aliquid vel recitare
vel ostendere conetur, nisi temerator velit falaitatis
crimini*2 subiectus una cum iudice, qui ei audien-
tiam accommodabit ^^ poenis gravissimis laborare.
20 Ne autem incognitum vobis fiat, ex quibus ve-
terum libris haec consummatio ordinata est, iussi-
mus et hoc in primordiis digestorum nostrorum in-
scribi, ut manifestissimum sit, ex quibus legis lato-
ribus quibusque libris eorum et quot mihbus hoc
20« iustitiae Romanae templum aediticatum est. Legis
latores autem vel commentatores eos elegimus, qui
digni tanto opere fuerant et quos et^^ anteriores
piissimi principes admittere non sunt indignati, om-
nibus uno dignitatis apice impertito nec sibi quodam
aliquam praerogativam vindicante. cum enim con-
stitutionum vicem et has leges obtinere censuimus
quasi ex nobis promulgatas, quid amphus aut mi-
nus in quibusdam esse intellegatur, cum una digni-
21 tas, una potestas omnibus est indulta? Hoc
autem, quod et*^ ab initio nobis visum est, cum
hoc opus fieri deo adnuente mandabamus ^^, tempes-
tivum nobis yidetur et in praesenti sancire, ut nemo
neque eorum, qui in praesenti iuris peritiam habent,
nec qui'' postea fuerint audeat^^ commentarios is-
dem legibus adnectere: nisi tantum si velit eas in
Graecam vocem transformare sub eodem ordine ea-
que consequentia, sub qua*^ voces Komanae posi-
tae sunt (hoc quod Graeci icaxa noda dicunt), et si
qui forsitan p*er titulorum subtilitatem adnotare
maluerint et ea quae na^anrXa nuncupantur com-
ponere. alias autem legum interpretationes , immo
magis perversiones eos iactare non concedimus, ne
verbositas eorum ahquid legibns nostris adferat ex
confusione dedecus. quod et in antiquis edicti per-
petui commentatoribus factum est, qui opus mode-
rate confectum huc atque illuc in dliversas senten-
tias producentes in infinitum detraxerunt, ut paene
omnem Romanam sanctionem esse confusam. quos ^"
si passi non sumus, quemadmodum posteritatis ad-
mittatur vana discordia? si quid autem tale facere
ausi fuerint, ipsi quidem falsitatis rei constituantur,
volumina autem^^ eorum omnimodo corrumpentur.
si quid vero, ut supra dictum est, ambiguum fueriV
visum, hoc ad imperiale culmen per iuchces refera-
tur et ex auctoritate Augusta manifestetur, cui soli
concessum est leges et^^ condere et inteiyretari.
22 Eandem autem poenam falsitatis constituimus et
adversus eos, qui in posterum leges nostras per si-
glorum 23 obscuritates ausi fuerint conscribere. omnia
enim, id est et nomina prudentium et titulos et li-
brorum numeros, per consequentias litterarum volu-
mus, non per sigla manifestari, ita ut, qui talem
librum sibi paraverit^^, in quo sigla posita sunt in
qualemcumque locum libri vel voluminis, sciat inuti-
lis se esse codicis dominum: neque enim licentiam
aperimus ex tali codice in iudicium aUquid recitare,
qui in ^ quacumque sua parte siglorum habet mali-
tiam. ipse autem hbrarius, qui eas inscribere ausus
fuerit, non solum criminali poena secundum quod
dictum est plectetur, sed etiam libri aestimationem
in duplum domino reddat, si et ipse dominus igno-
rans talem librum vel comparaverit vel confici cu-
raverit. quod et antea^^ a nobis dispositum est in
constitutione ^^, quam-' ad legum professores dimi-
23 simus. Leges autem nostras, quae^^ in his co-
dicibus, id est institutionum seu elementorum et
(l) reprehendere dett. (2) sui F, sibi CR (3) sic F,
idoneae CR (4) et nomina F cum c. JaScoxeVf no-
mina et CR (5) audierant Mommsen (6) in om. F
(7) sic CR, finitum FM (8) in F, om. CR (9) Dig. 1,
3, 11 (10) sic F, posito CR (11) sic F, aliquo CR
(12) sic dett, crimine FCR (13) qui eorum audientiam
patiatur F* (i4) et F, om. CR (15) et F, om. CR
11. •
(16) c. 1 § 12 h. t. (17) nec qui CR, neqne F (18) sic F,
audeant CR (19) et ins. F (20) quos F, quod CR
(21) autem F, om. CR (22) et F, om. CR (23) sic F,
signorum et signa hic et injra lihri constanter (24) sic F,
paraverint libri (25) sic F, ante CR (26) c. Omnem § 8
{Dig. p. xvi) (27) dispositum est et in Latina conatitu-
tione et in Graeca, quam F^ cum c. JeScoxsv (28) quas deit.
10
I 17. 18. 19
74
DE lURIS ET FACTI IGN.
digestorum vel pandectarum posuimus, suum obti-
nere robur ex tertio nostro felicissimo sancimus
consuJatu*, praesentis duodecimae indictionis tertio
kalendas lanuarias, in omne aevum valituras et una
cum nostris constitutionibus pollentes et suum vigo-
rem in iudiciis ostendentes in omnibus causis, sive
quae postea emerserint sive in iudiciis adhuc pen-
dent nec eas iudicialis vel amicalis forma compes-
cuit. quae enind lam vel iudiciali sententia Imita
sunt vel amicali pacto sopita, haec resuscitari nuUo
volumus modo. bene autem properavimus in ter-
tium nostrum consulatum^ et has leges edere, quia
maximi^ dei et domini nostri Ihesu Christi auxilium
felicissimum eum-* nostrae rei publicae donavit, cum
in hunc et bell-a Parthica abolita sunt et quieti
perpetuae tradita, et tertia pars mundi nobis ad-
crevit (post Europam enim et Asiam et tota Libya
nostro imperio adiuncta est) et tanto operi legum
caput impositum est, omnia caelestia dona nostro
24 tertio consulatui^ indulta. Itaque omnes iudi-
ces nostri pro sua iurisdictione easdem leges susci-
piant et® tam in suis iudiciis quam in hac regia
urbe habeant et proponant, et praecipue vir ex-
celsus huius almae urbis praefectus. curae autem
erit tribus excelsis praefectis praetoriis tam orien-
talibus quam Ulyricis nec non Libycis j)er suas
auctoritates omnibus, qui suae iurisdictioni suppo-
siti sunt, eas manifestare. Bata septimo decimo
kalenda^ lanuarias ConstantinopoU dn. lusti-
niano pp. A. iii consule. \a. 533]
XVIII.'
DE lURIS ET FACTI IGNORANTIA.
1 Imp. Antoninus A. Maximo militi. Quamvis,
cum causam tuam ageres, ignorantia iuris^ propter
simplicitatem armatae militiae adlegationes compe-
tentes omiseris, tamen si nondum satisfecisti, per-
mitto tibi, si coeperis ex sententia conveniri, defen-
sionibus tuis uti. D. vii k. Mai. duobus Aspris
conss. [a. 212]
2 ^ldem^^ A. Sextio^^ luvenali. Cum ignorantia
iuris excusari facile non possis, si maior annis
hereditati matris tuae renuntiasti, sera prece sub-
veniri tibi desideras. PP. xv k. Nov. Arriano et
Pavo conss. [a. 243]
3 ^^lmp, PhiUppus A. Marcellae. Si emancipata
a patre intra annum bonorum possessionem petere
cessasti, praetendere iuris ignorantiam nuUis rationi-
bus potes. PP. XVI k. lul. Peregrino et Aemilia?w
conss. [a. 244]
4 Imjpp. Diocletianus et Maximianus AA. lulia-
nae. Si post divisionem factam testamenti vitium in
lucem emerserit, ex his, quae per ignorantiam con-
fecta sunt, praeiudicium tibi non comparabitur.
ostende igitur apud correctorem ^^ virum clarissi-
mum amicum nostrum testamentum vel fide veri
deficere vel iuris ratione stare non posse, ut infir-
mata scriptura, quae testamenti vice prolata est, so-
lidam successionem obtineas. D. viii id. lul. Dio-
cletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290]
5 ^*Idem AA. et Constantius et Maximianus no-
bilissimi CC. Martiali. Cum falsa demonstratione
mutari substantia veritatis minime possit, respon-
dendo id quod paternum erat ex maternis esse bo-
nis nihil egisti. D. prid. k.^^ lan. Diocletiano v et
Maximiano iiii AA. conss. [a. 293]
6 Idem AA. ct CC. Tauro et Pollioni. Si non
transactionis causa, sed indebitam errore facti olei
materiam vos Archantico stipulanti dare spopondisse
rector animadverterit provinciae, reddito quod debe-
tis residui liberationem condicentes audiet. D. v
k. Mai. CC. conss. [a. 294]
7 Idem AA. et CC. Zoe. Error facti necdum
negotio finito nemini nocet: nam causa decisa vela-
mento tali non instauratur. D. vi non. lul. CC.^^
conss. [a. 294]
8 IdemAA. et CC. Dionysiae. Cum testamentum
nullo iure constiterit, ex eius, quae ab intestato
successit, professione sola velut ex testamento libe-
ros per^ errorem profitentis orcini vel proprii liberti,
si non ipsius accessit iudicium, cum errantis volun-
tas nuUa sit, effici non potuerint. D. v k. Sept.
CC." conss. \a. 294]
9 Idem AA. et CC. Gaio et Anthemio. Non id-
circo minus, quod a vobis velut a liberis debitam
accepisse pecuniam Samus dicitur, cum nullus
sit errantis consensus, movere status quaestionem
prohibentur eius heredes. D. vi id. Dec. CC.^^
conss. [a. 294]
10 Idem AA. et CC. Ampkiae. Cum quis ius
ignorans indebitam pecuniam persolverit, cessat re-
petitio. per ignorantiam enim facti tantum repeti-
tionem indebiti soluti competere tibi notum est.
D. V k. lan. CC. conss. [a. 294]
11 ^^lmp. Constmtinus A. Valeriano vicario^^.
Quamvis in lucro nec feminis ius ignorantibus sub-
veniri soleat, tamen^* contra aetatem adhuc imper-
fectam locum hoc non habere retro principum sta-
tuta declarant. D. iiii k. Mai. Gallicano et Sym-
macho conss. [a. 330]
12 ^Hmpp. Valentinianus et Theodosius AA.^-^
Flaviano pp. Illyrici et Italiae^^. Constitutiones
principum nec ignorare quemquam nec dissimulare
permittimus. D. vi k. lun. Vincentiae Tatiano et
Symmacho conss. [a. 391]
13 ^^lmpp. Leo et Anthemius AA. Erythrio pp.
Ne passim liceat mulieribus omnes suos contractus
retractare in his, quae praetermiserint vel ignorave-
rint, statuimus, si per ignorantiam iuris damnum
aliquod circa ius vel substantiam suam patiantur,
in his tantum casibus, in quibus praeteritarum le-
gum auctoritas eis suffragatur, subveniri. . D. k.
lul. Marciano cons. [a. 472]
XVIIII.=°
DE PKECIBUS IMPERATORI OFFERENDIS ET DE
QUIBUS REBUS SUPPLICARE LICEAT VEL NON.
1 ^''Impp. Diocletianus et Maodmianus AA. Fir-
minae. Licet servilis condicio deferendae precis
facile capax non sit, tamen admissi sceleris atroci-
tas et laudabilis fidei exemplum super vindicanda
caede domini tui hortamento fuit, utpraefecto prae-
torio iuxta adnotationis nostrae decretum demanda-
remus (quem adire cura), ut auditis his, quae in
Ubello contulisti, et reos investigare et severissimam
vindictam iuxta legum censuram exigere curet. D. viii
id. Oct.^^ Diocletiano iiii et Maximiano iii AA.
conss. [a. 290]
2 ^^lmp. Constajitinus A. Severa pu. Quotiens
rescriptG nostro^" moratoria praescriptio remittitur.
(1) a. 533 (2) sic -F, tertio nostro consulatu CR (3) sic Fy
maximae CR (4) eum F^ aevum CR (5) consu-
latu lihri cum F (6) et F, om. CR (7) jB 2, 4. —
Cf. Dig. 22, 6 (8) ignorantia iuris del Mommsen
(9) = Greg. 3, 6, 1 (10) imp. Gordianus Greg. (u) sextio
Greg., om. lihri (12) iungenda videtur esse 3, 44, 8
(13) tic PV^ rectorem L^^CR (14) iunge 2, 3, 20
(15) pp. k. 2, 3, 20 (16) III ins. Hal: in PL pro
hac subscriptione legitur d. xv k. mar. cc. conss., quae
quopertineantj non apparet (17) iiii tn«. Eal. (l8) v ins.
Hal. (19) -= Th. 3, 5, 3 (20) Valeriano agenti
vicariam praefecturam Th. (21) tamen om. Th. (22) =Th.
1, 1, 2: iunge 4, 38, 14 (23) imppp. Valentinianus
Theodosius et Arcadius AAA. Th., imppp. Gratianua
Valentinianus et Theodosius AAA. 4, 38, 14 (24) iU. et
it. 2%., om. lihri (25) iunge 1, 4, 16. 5, 1, 5. 5, 6, 8.
5, 30, 3 (26) 5 2, 5 (27) iunge 7, 13, 1. (28) pp. vu
id. Dec. 7, 13, l (29) ==- Th. 1, 2, 5 (30) prae-
iudicium vel xns. Th.
QUANDO LIBELLUS
75
l 19. 20. 21. 22
aditus supplicandi pandatur. quod autem totius
negotii cognitionem tollit et viree^ principalis negotii
exhaurit, sine gravi partis alterius dispendio con-
velli non potest. nec praescriptionis igitur peremp-
toriae relaxatio petatur'. D. x k. Jun. Nicaeae
Paulino et luliano conss. {a. 325]
3 Idem A. ad populum. Nec damnosa fisco nec
iuri contraria postulari oportet. PP. viii k. Oct.
Romae Constaniino A. viii^ et Constantio C iiii
cotiss. [a. 329]
4 ^lmppp. Cratianus Valentiiiianus et Tlieodosius
AAA. Floro pp. Universa rescripta, quae in debi-
torum causis super praestandis dilationibus promul-
gantur, non aliter valeant, nisi fideiussio idonea su-
per solutione debiti praebeatur. D. viii k. Mart.
ConstantinopoU Antonio et Syagrio conss. [a. 382]
5 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Volu-
sianum pp.^" Si quis adversus praefectorum praeto-
rio sententias duxerit supplicandum victusque luerit
denuo, nullam habebit licentiam iterum super eadem
causa supplicandi. P. xv k. Oct.^^ Romae Valenti-
uiano et Valente AA. conss. [a. 365]
6 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Isidoro pu.
Universis siraul hanc observantiam remittimus, ut,
a quocumque liberae condicionis constituto vel servo
supplicante impetratum fuerit rescriptum, minime
requiratur, per quem preces oblatae sunt. P. ii
non. Sept. Cotistantitiopoli Varane cons. [a. 410]
7 ^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
senatum^. Kescripta contra ius elicita ab omnibus
iudicibus praecipimus refutari, nisi forte aliquid est,
quod non laedat alium et prosit petenti vel crimen
Bupplicanti induJgeat. I). viii ia. Nov. Ravetmae
Theodosio xii et Valentitiiatio ii AA. conss. [a. 426]
8 IdemAA. Florentiopp. Instrumentorum exempla
non prosit precibus adiunxisse, sed necesse sit eo-
yum in supplicatione vim exprimi, ut responsuro
principi vera precatio rem aperiat cognoscendam,
solis, cum necessitas exegerit, verbis precibus inse-
rendis, quorum de sensu inter partes ita dubitari
contigerit, ut etiam merito nostrum expectetur iudi-
cium. D. VI k. April. Constantinopoli Ftorentio et
Dionysio conss. [a. 429]
XX. 7
QUANDO LIBELLUS PRINCIPI DATUS LITIS
CONTESTATIONEM FACIT.
1 Umpp. Arcadius et Hotwrius AA. Remigio
praefecto Augustali. Dubium non est contestatio-
nem intellegi etiam, si nostrae fuerint tranquillitati
preces oblatae, easque adversus heredem quoque
eius in quem porrectae sunt vel ab herede eius qui
meruerit® exerceri. D. xii k. April. Constantino-
poli Arcadio iiii et Honorio iii AA. cotiss. [a. 396]
2 Imp. lustinianus A. Menae pp. Temporales
actiones, quae per oblationem precum et ad eas
rescriptiones perpetuantur, definire necessarium esse
duximus, ne quis putet ad alias etiam, quae certis
taxantur temporibus, hoc pertinere. sciant igitur
omnes eas tantummodo per oblationes precum et ad
eas rescripta perpetuari, quae a praetore constitu-
tae annali tempore coartatae sunt. D. k. April.
Constantinopoli Decio vc. cotis. [a. 529]
(1) nee contra edictum supplicetur ac^rftV TA. (2) vii Hal.
(3) = Th. 1, 2, 8 (3") pu. scr. (3*) acc ins. (4) iunge
8,57,2. 8,58,1 (5) iunge 1,14,2 et quae ihi laudantur
(6) urbis Romae addit Th. 1, 4, 3 (7) B 2, 5 (8) -= TA. 1,
2, 10 (9) sic MTh., meruit PCR (lo) 5 2, 5 (11) = Th.
11, 30, 6: iunge 7, G2, 13 (12) petronio Th., om. lihri
(13) adversario suo om. Th., hahe-it B (i4) ^ Th. 11,
80, 17: iunge 3, 13, 4? 3, 19, 2. 7, 62, 19. 8, 36, 2 Th. 2,
XXI.»^
UT LITE PENDENTE VEL POST PROVOCATIONEM
AUT DEFINITIVAM SENTENTIAM NULLI LICEAT
IMPERATORI SUPPLICARE.
1 Imp. Alexandeii' A. Caperio. Licet, postquam
supplicasti, priusquam rescriptum impetrares, prae-
ses provinciae vir clarissimus pronuntiaverit, cum
tamen a sententia non provocaveris , rescriptum,
quod postea secutum esse suggeris, ad retrahenda
quae cfecreto terminata sunt non patrocinatur. D. k.
Mart. Lupo et Maximo conss. [a. 232]
2 ^^lmp. Constantinus A. Petronio^^ Prohiano suo
salutem. Supplicare causa pendente non Ucet, nisi
vel actorum vel pronuntiationis editio denegetur. qui
autem terminatam rescripto vel consultatione quae-
stionem exquisito suffragio refricare conabitur, in
omnem litis aestimationem adversario suo '^ proti-
nus condemnetur: orani venia deneganda, si quis
contra haec supplicare temptaverit. D. id. Aug.
Arelato. pp. id. Oct. Theveste Sabino et Rufino
conss. [a. 316]
3 ^*Idem A. ad universos provinciales. Qui lici-
tam provocationem omiserit, perpetuo silere debebit
nec a nobis irapudens petere per supplicationem*^
auxilium. quod si fecerit, desiderio suo carebit et
ignominiae poena notabitur ^^. D. k. Aug. pp. k. Sept.
ConstantitiopoH Basso et Ablabio conss. [a. 331]
XXII."
SI CONTRA lUS UTILITATEMVE PUBLICAM VEL
PER MENDACIUM FUERIT ALIQUID POSTULA-
TUM VEL IMPETRATUM.
1 Impp. Diocletiatius et Maximianus AA. et CC.
Cregorio. Non idcirco minus is, cui a nostro rescripto
cognitio delata est, iudicare potest, quod ex gestis
quaedam in precibus omissaproponis. D. v non. Mai.
Diocletiano v etMaximiatio 1111^'^" AA.conss. [a. 293]
2 Idem AA. et Constantius et Maximianus^^ CC.
Statiae. Praescriptione mendaciorum opposita, sive
in iuris narratione mendacium reperiatur sive in
facti sive in tacendi fraude, pro tenore veritatis,
non deprecantis adfirmatione, datum iudicem cogno-
scere debere et secundum hoc de causa convenit
ferre sententiam. D. k. Dec. Sirmi CC cotiss.^^ [a. 294]
3 Imp. Constantinus A. ad Bassum. Puniri
iubemus decem librarum auri multa iudices, qui ve-
tuerunt precum argui falsitatem. D. k. Oct. Con-
stantino A. iii et Licinio C. 11 1 conss. [a. 313]
4 ^°Idem A. ad Barbarum'^^ Pompeiatium consu-
larem Campatiiae. Etsi non cognitio, sed exsecutio
mandatur, de veritate precum inquiri oportet, ut, si
fraus intervenit, de omni negotio cognoscatur. D. iii
id. Nov. Aquis Dalmatio etZenophito conss. [a. 333]
5 ^Hmpp. Theodosius et Valentinianus AA. ad
senatum. Etsi legibus consentaneum sacrum oracu-
lura mendax precator attulerit, careat penitus ira-
petratis et, si niraia mentientis invenitur improbitas,
etiam severitati subiaceat iudicantis. D. viii id. Nov.
Ravennae Theodosio xii et Valentiniano 11 AA.
conss. [a. 426]
6 Imp. Atiastasius A. Matroniano pp. Omnes
cuiuscumque maioris vel minoris administrationis
universae nostrae rei publicae iudices raoneraus, ut
nuUum rescriptum, nuUam pragraaticam sanctionem,
nullara sacram adnotationem, quae generali iuri vel
utilitati publicae adversa esse videatur, in discepta-
26, 3. 3, 30, 4. 1 1, 34, 1 (15) sic WTh., temptet ins. CR
(16) quod si fecerit, deportationis poena plectendus est
Th. (n) £ 2, 5 (.17") sic D, iiii et m. iii ( -.= a. 290) Hal.
(18) constantius et maximianus Hal. cum Decreto Gratiani
c. 16 C. 25 g. 2, om. lihri (19) AA. conss. (-=- a. 293)
Mommsen (20) = 7%. 1, 2, 6 (21) barbarum TL, om.
lihri (22) iunge 1, 14, 2. 8. 1, 19, 7
10*
1 23. 24. 25. 26
76
DE DIVERSIS RESCEIPTIS
tione cuiuslibet litigii patiantur proferri, sed gene-
rales sacras constitutiones modis omnibus non dubi-
tent observandas. D. k. luL ConstantinopoU. [«. 49 1 ?]
XXIII.*
DE DIVERSIS RESCRIPTIS ET PRAGMATICIS
SANCTIONIBUS.
1 Imp. Alexander A. Supero. Si libellum de
communi causa tu fraterque tuus dedistis^, quamvis
rescriptum ad unius personam directum sit, utrique
tamen prospectum est. D. id. lul. Alexandro A.
cons. [a. 222]
2 Idem^ A. Epagatho. Falso adseveratur aucto-
ritatem rescriptorum devoluto spatio anni obtinere
firmitatem suam non oportere, cum ea, quae ad ius
rescribuntur, perennia esse debent, si modo tempus,
intra quod adlegari vel audiri debeat, non sit com-
prehensum. D. vii k. Nov. Antiochiano et Orfito
conss. \a. 270]
3 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. Cris-
pino praesidi provinciae Phoenice. Sancimus, ut
authentica ipsa atque originalia rescripta et nostra'*
manu subscripta, non exempla eorum, insinuentur.
B. prid. k. April. Hatmibaliano et Asclepiodoto
conss. [a. 292]
4 ^lmp. Consta?itinus A. ad Lusitanos. Si qua
beneficia personalia^ sine die et consule fuerint de-
prehensa, auctoritate careant. D. vii k. Aug. Sa-
variae Probiano et luliano conss. [a. 322]
5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. admcetium praefectum annonae. Sacrilegii
instar est divinis super quibuscumque administratio-
nibus vel dignitatibus promulgandis obviare bene-
ficiis. D. k. Febr. Mediolani Arcadio A. et Bau-
tone conss. [a. 385]
6 ^lmp. Leo A. Hilariano magistro officiorum et
patricio. Sacri adfatus, quoscumque nostrae mansue-
tudinis in quacumque parte paginarum scripserit
auctoritas, non alio vultu penitus aut colore, nisi
purpurea tantummodo scriptione illustrentur, scilicet
ut cocti muricis et triti conchylii ardore signentur:
eaque tantummodo fas sit proierri et dici rescripta
in quibuscumque iudiciis, quae in chartis sive mem-
branis subnotatio nostrae subscriptionis impresserit.
1 Hanc autem sacri encausti confectionem nulli sit
licitum aut concessum habere aut quaerere aut a
quoquam sperare: eo videlicet, qui hoc adgressus
fuerit tyrannico spiritu, post proscriptionem bono-
rum omnium capitali non immerito poena plectendo.
D. VI k. April. lordane et Severo conss. [a. 470]
7 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Universa rescripta,
sive in personam precantium sive ad quemlibet iu-
dicem manaverint, quae vel adnotatio vel quaevis
pragmatica'^ sanctio nominetur, sub ea condicione
proferri praecipimus, si preces veritate nituntur, nec
ahquem fructum precator oraculi percipiat impetrati,
licet in iudicio adserat veritatem, nisi quaestio fidei
1 precum imperiali beneficio monstretur mserta. Nam
et vir magniticus quaestor et viri spectabiles magistri
scriniorum, qui sine praefata adiectione qualecum-
que divinum responsum dictaverint, et iudices, qui
susceperint, reprehensionem subibunt et, qui iUicite
dictata scribere ausi fuerint cuiuscumque scrinii
memoriales seu pragmaticarii vel adiutores primi-
2 (1) cerii, amissione cinguli ferientur. Pragmaticas
praeterea sanctiones non ad singulorum preces super
privatis negotiis proferri, sed si quando corpus aut
schola vel officium vel curia vel civitas vel provin-
cia vel quaedam universitas hominum ob causam
publicam fuderit preces, manare^ decemimus, ut hic
etiam veritatis quaestio reservetur. D. x k. lan.
Constantinopoli post consulatum Armati^. [a. 477]
XXIIII.
DE STATUIS ET IMAGINIBUS.
1 ^^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Theodoro pp.
Si quis mdicum accepisse aeneas vel argenteas vel
marmoreas statuas extra imperiale beneficium in ad-
ministratione positus detegetur, emolumenta, quae
acceperit in ea positus dignitate, quam poUuit, cum
extortis titulis vel praesumptis in^* quadruplum fisco
nostro inferat simulque noverit existimationis suae
poenam se subiturum. nec eos sane a periculo pu-
doris haberi volumus immunes, qui adulandi studio
aut metu inconstanti ignavia transire quae sunt in-
terdicta temptaverint. D. xii k. lan. Medioiani
Honorio A. iiii et Eutychiano conss. [a. 398]
2 ^^lmp. Theodosius A. et Valentinianus C. Ae-
tio pp. Si quando nostrae statuae vel imagines
eriguntur seu diebus, ut adsolet, festis sive commu-
nibus, adsit iudex sine adorationis ambitioso fastigio,
ut ornamentum diei vel loco et nostrae recordationi '^
sui probet accessisse praesentiam ^''. D. iii non.
Mai. Theodosio A. xi et Valentiniano C. conss. [a. 425]
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Flo-
rentio pp. In nostrae serenitatis imaginibus ac sta-
tuis erigendis privatae collationis iniuriam propul-
sari praecipimus, ne quid in eo suum collator agnos-
cat. D. III non. April. Theodosio A. xvii et Festo
conss. [a. 439]
4 Idem AA. ad Nomum comitem et magistrum
officiorum. Et virtutum praemia tribui merentibus
convenit et aliorum honores alirs damnorum occa-
sionem fieri non oportet. idcirco quotiens vel iudi-
cibus nostris vel cuilibet alii statua fuerit a quo-
cumque collegio seu officio vel in hac sacratissima
civitate vel in provinciis postulata, nequaquam ex
discriptione sumptus colligi patimur, sed eius, cuius
ad honorem petitur, expensis propriis statuam collo-
cari praecipimus. D. v k. April. Theodosio A.
xviii cons. [a. 444]
XXV.
DE HIS QUI AD STATUAS CONFUGIUNT.
1 ^'^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Cynegio ^. Qui ad statuas vel vitandi metus
vel creandae invidiae causa confugerint, si certas
habuerint causas, quibus confugere ad imperatoria
simulacra debuerint, iure ac legibus vindicentur. si
vero probati*^ fuerint artibus suis invidiam inimicis
creare voluisse, ultrix in eos sententia proferatur.
D. prid. non. lul. Constantinopoli Honorio np. et
Euodio conss. [a. 386]
XXVI."
DE oFFicio praj:fectorum praetorio
ORIENTIS ET ILLYRICI.
1 Imp. Alexander A. Theodoto. Libellus jprae-
fecto praetorio datus pro contestatione haben non
potest. D. prid. k. Oct. Agricola et Clemente^^
conss. [a. 230]
2 Idem A. Hestituto. Formam a praefecto prae-
torio datam, et si *^ generalis sit, minime legibus vel
(1) B 2, 5 (2) fraterque t. dedistis scripsi cum B, fra-
terque (fraterue J*) t. vendidistis (vendidisti P*, attu-
listi vel dedisti P») P, fraterve t. dedisti CR (3) debttii
esse imp. Claudius (4) et nostra edd., ex nostra C, ex nostra
etiamjR (5) = Th. l,l,i (6) si qua posthac edicta
sive constitutiones Th. (0') c/. ad 12, 19, 10 (7) quaeve
adnotatio quaeve pragmatica Mommsen (8) sic ilf *, ma-
nere CRM*^ (9) armati scripsi, basilisci n et ar-
matii Hal. (10) iunge 8, 11, 13 (U) quara polluit
extortis titulis vel praesumptis, in Mommsen (12) = Th.
15, 4, 1 (13) sic Th., recordationis libri (l4) sic
Th., praesentia libri (I6) == Th. 9, 44, 4 (iC) pro-
diti Th. (17) 5 6, 4. — Cf. Dig. i, 11 (18) ole-
raente scripsi, clementino Hal (19) etsi CR, si dett. cum B
DE OFFICIO PP. OEIENTIS
77
I 26. 21
constitutionibus contrariam, si nihil postea ex aucto-
ritate mea innovatum est, servari aequum est. D. id.
Aug. Severo et Quintiano conss. [a. 235]
3 ^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arca-
diics AAA. Tatiano pp. Si quos iudices vel propter
adversam et longinquam corporis valetudinem vel
propter neglegentiam aut furtum vel simile aliquod
vitium sublimitas tua inutiles esse reppererit, his ab
administratione remotis et yice eorum aliis subro-
gatis furibusque poenis legitimis subactis ad nostrae
mansuetudinis scientiam non crimina, sed vindicta
referatur. D. vi non. Mai. Mediolani Timasio et
Promoto conss. [a. 389]
4 Hdem AAA. Addeo comiti et magistro utrius-
que militiae. De ordinario iudice semper illustris
est cognitio praefecturae , licet militari viro ab eo
facta fuerit iniuria. D. prid. id. lan. Constantino-
poli Theodosio A. iii et Abundantio conss. [a. 393]
5 ^lmjppp. Arcadius ffonorius et Theodosius AAA.
Anthemio pp. Si qui posthac velut indebitis oneri-
bus gravati ad preces crediderint convolandum sive
de naviculariis rationibus sive transvectionibus, re-
scripta, quae de omnibus bis atque huiusmodi ordi-
nationibus emitti contigerit, ad sedem sublimitatis
tuae rescribantur. D. vii id. Dec. ConstantinopoU
Stilichone ii et Anthemio conss. [a. 405]
6 -
XXVIL^
DE OFFICIO PRAEFECTI PRAETORIO AFRICAE
ET DE OMNl EIUSDEM DIOECESEOS STATU.
1 In nomine domini nostri Ihesii Christi impera-
tor Caesar Flavius lustinianus Alamannicus Gotthi-
cus Francicus Germanicus Anticus Alanicus Vvan-
dalicus Africanus pius felix inclitus victor ac
triumphator semper Augustus Archelao praefecto
praetorio Africae. Quas gratias aut quas laudes
domino deo nostro Ihesu Christo exliibere debea-
mus, nec mens nostra potest concipere nec lingua
1 proferre. IVLultas quidem et antea a deo meruimus
largitates et innumerabilia circa nos eius beneficia
confitemur, pro quibus nihil dignum nos egisse
cognoscimus: prae omnibus tamen hoc, quod nunc
deus omnipotens per nos pro sua laude et pro suo
nomine demonstrare dignatus est, excedit omnia
mirabilia opera, quae in saeculo contigerunt, ut
Africa per nos tam brevi tempore reciperet liber-
tatem, ante centum et quinque® annos a Vvandalis
captivata, qui animarum fuerant simul hostes et cor-
2 porum. ISfam animas quidem diversa tormenta
atque supplicia non ferentes rebaptizando ad suam
perfidiam transferebant: corpora vero liberis nata-
libus clara iugo barbarico durissime subiugabant.
3 Ipsas quoque dei sacrosanctas ecclesias suis per-
fidiis maculabant: aliquas vero ex eis stabula fece-
4 runt. Vidimus venerabiles viros, qui abscissis radi-
citus linguis poenas suas mirabiliter loquebantur:
alii vero post diversa tormenta per diversas dispersi
5 provincias vitam in exilio peregerunt. Quo ergo
sermone aut quibus operibus dignas deo gratias
agere valeamus, quod per me, ultimum servum suum,
ecclesiae suae iniurias vindicare dignatus est et tan-
tarum provinciarum populos a iugo servitutis eri-
6 pere? Quod beneficium dei antecessores nostri
non meruerunt, quibus non solum Africam liberare
non Hcuit, sed et ipsam Romam viderunt ab eisdem
Vvandalis captam et omnia imperialia ornamenta in
7 Africam' exinde translata- Nunc vero deus per
suam misericordiam non solum Africam et omnes
eius provincias nobis tradidit, sed et ipsa imperialia
ornamenta, quae capta Roma^ fuerant ablata, nobis
8 restituit. Ergo post tanta beneficia, quae nobis di-
vinitas contulit, hoc de domini dei nostri miseri-
cordia postulamus, ut provincias, quas nobis resti-
tuere dignatus est, firmas et illaesas custodiat et
faciat nos eas secundum suam voluntatem ac placi-
tum gubernare, et universa Africa sentiat omni-
potentis dei misericordiam et cognoscant eius habi-
tatores, quam a^ durissima captivitate et iugo bar-
barico liberati in quanta libertate sub felicissimo
9 nostro imperio degere meruerunt. Hoc etiam de-
precantes exoramus precibus sanctae et gloriosae
semper virginis et dei genetricis Mariae, ut, quid-
quid minus est rei publicae nostrae, per nos, ulti-
mos servos suos, restituat^ in suo nomine deus et
10(1) dignos nos faciat servitium eius adimplere. Deo
itaque auxiliante pro feKcitate rei publicae nostrae
per hanc divinam legem sancimus, ut omnis Africa,
quam deus nobis praestitit, per ipsius misericordiam
optimum suscipiat ordinem**^ et propriam habeat
praefecturam, ut sicut Oriens atque Illyricum, ita
et Africa praetoriana maxima potestate specialiter a
U nostra clementia decoretur. Cuius sedem iubemus
esse Carthaginem et in praefatione publicarum char-
tarum praefecturis aliis eius nomen adiungi, quam
nunc tuam excellentiam gubernare decernimus.
12 (2) Et ab ea auxiliante deo septem provinciae
cum suis iudicibus disponantur, quarum Zeugi, quae^^
proconsularis antea vocabatur, Carthago et Byza-
cium ac Tripolis rectores habeant consulares: reli-
quae vero, id est Numidia et Mauritaniae ^^ et Sar-
dinia, a praesidibus cum dei auxilio gubernentur.
13 (3) Et in officio quidem tuae magnitudinis nec
non pro tempore viri magnifici praefecti Africae
trecentos nonaginta sex viros per diversa scrinia et
ofticia militare decernimus. in officiis vero consu-
larium ac praesidum quinquaginta homines per sin-
14 (4) gula officia esse sancimus. Quae vero emo-
lumenta sive magnificentia tua sive consulares et
praesides et quid unusquisque ex officio eorum de
pubhco consequi debet, notitia subter adnexa de-
15 (5) clarat. Optamus ergo, ut omnes iudices nostri
secundum voluntatem et timorem dei et nostram
electionem atque ordinationem sic suas administra-
tiones gubernare studeant, ut nullus eorum aut cu-
piditati sit deditus aut violentias aliquas vel ipse
inferat vel iudicibus aut officiis eorum aut quibus-
cumque aliis collatoribus inferre permittat. licet
enim per omnes provincias nostras deo iuvante festi-
nemus, ut illaesos habeant collatores, maxime tamen
tributariis dioeceseos Africanae consulimus, qui post
tantorum temporum captivitatem meruerunt deo
16 iuvante per nos lumen libertatis adspicere. Ergo
iubemus omnes violentias et omnem avaritiam cessare
et iustitiam atque veritatem circa omnes nostros
tributarios reservari. sic enim et deus placatur et
ipsi possunt celerius, sicut collatores alii nostrae
17 (6) rei publicae, relevari atque florere. Sportu-
las etiam ab officio tam viri magnifici praefecti
Africani quam reliquorum iudicum sic exigi iube-
mus, quomodo in nostris legibus est dispositum et
ab omni re publica nostra custoditur, ut nullus au-
deat quocumque tempore vel quocumque modo ea-
18 (7) rum excedere quantitatem. Hoc etiam prae-
senti sanctione credimus ordinandum, ut non multa
dispendia pro completione chartarum vel codicillo-
rum vel in nostro laterculo vel in scriniis praefecti
praetoriorum per Africam iudices sustinere videan-
tur, quia, si ipsi dispendiis laesi non fuerint, nullam
habeant necessitatem eiusdem nostrae Africae tribu-
19 tarios praegravandi. lubemus ergo, ut iudices
dioeceseos Africanae tam civiles quam militares in
nostro laterculo pro codicillorum atque chartularum
promotionis suae consuetudinibus nihil ultra quam
(2) = m 1, 5, 10: iunge Th. l, 7, 2
(3) = Th. 1, 5, U (4) excidit Oraeca constituiio, cf. pag. V
(5) Cf. Dig. 1, 11 (6) sic R, antea centum et quinquaginta
C, ante xcv Mommsen (7) africa libri (8) sic C, captiva a
roma R (9) a R, om. C (lO) sic dett., optimum opus
susc. ordinem C, optimam susc. hordinationemii (u) zeigi
quae C, tegi atque R, zegy et que Q, tingi et quae edd. :
cf. C. J. L. VIII, l p. X VII y 6 (12) sic C, mauritania R
I 27
78
DE OFFICIO PRAEFECTl
Eex solidos praebeant, at vero in scrinio praefecto-
rum non ultra duodecim ^ solidos cogantur inferre.
20 Quem modum si quis excesserit, ipse quidem
iudex triginta librarum auri dispendio subiacebit,
officium vero eius non solum simile dispendium, sed
et capitale periculum sustinebit. nam si aliquis
ex quacumque parte ausus fuerit iussiones nostras
excedere et non festinaverit cum dei timore eas ser-
vare, non solum dignitatis aut substantiae pericu-
lum sustinebit, sed etiam ultimo supplicio subiacebit.
21 'Et est notitia deo auxiliante:
Pro annonis et capitu pro tempore praefecti
praetorio per totam Africam auri libras centum.
Pro annonis consiliariorum auri libras viginti.
Pro annonis cancellariorum auri libras septem.
22 Item officiis eius ita:
In scrinio primo hominibus decem pro annonis
XVIIIIS, pro capitu XIIS, fiunt solidi CXLVIIS.
ita : numerario pro annonis VI annona solidorum V
et pro capitu IIII capitus solidorum IIII, fiunt so-
lidi XLVI. secundo pro annonis III annona solidorum
V et pro capitu II capitus solidorum IIII, fiunt so-
lidi XXIII. tertio pro annonis II annona solidorum
V et pro capitu IS capitus soJidorum IIII, fiunt so-
lidi XVI. quarto quinto et sexto ad annonas IS an-
nona solidorum V et ad capitum I capitus solido-
rura IIII, fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis quattuor
ad annonas I annona solidorum V et ad capitum S
capitus solidorum IIII, fiunt solidi XXVIII.
23 In scrinio secundo ut supra scriptum est. in
Bcrinio tertio ut supra scriptum est. in scrinio
quarto ut supra scriptum est.
24 In scrinio primiscrinii, quod est subadiuvae, bo-
minibus decem annonae XIIII capita XIS, fiunt so-
lidi CXVI. ita: primiscrinio pro annonis III annona
solidorum V et pro capitu II capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XXni. secundo pro annonis II, annona
solidorum ut supra scriptum est, et pro capitu IS,
capitus solidorum ut supra scriptum est, fiunt solidi
XVI. tertio et quarto pro annonis IS, annona soli-
dorum ut supra scriptum est, et pro capitu I, capi-
tus solidorum ut sujpra scriptum est, fiunt solidi
XXIII. reUquis hominibus sex ad annonam I an-
nona solidorum V et pro capitu I capitus solidorum
im, fiunt solidi Lmi.
25 In scrinio commentariensis bominibus duodecim
annonae XVII capita XIIIIS, fiunt solidi CXLIII.
ita^: primo commentariensi aunonae III annona so-
lidorum V, pro capitu II capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XXm. sequentes homines tres ad an-
nonas II annona solidorum V, pro capitu IS capi-
tus solidorum IIII, fiunt solidi aLVIII. reliqui ho-
mines octo ad annonam I annona solidorum V et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi LXXII.
26 In scrinio ab actis hominibus decem annonae
Xim capita XII, fiunt^ soMi CXVIII. ita: primo
annonae III pro annona I solidi V, capita II capi-
tus solidorum IIII, fiunt solidi XXIII. secundo et
tertio ad annonas 11 pro annona I solidi V et ad
capitumlS capitus solidorumim, fiunt solidi XXXII.
reliquis septem'* ad annonam 1 annona solidorum V
et ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi
Lxm.
27 In scrinio libellorum hominibus sex annonae
VnS capita VIS, fiunt solidi LXIIIS. ita: primo
annonae II pro annona solidi V, pro capitu IS ca-
pitus sohdorum IIII, fiunt solidi XVI. secundo an-
nona^ IS pro annona solidiV, pro capitu I capitus®
solidorum IIII, fiunt solidi XIS. reliquis hominibus
quattuor ad annonas I annona solidorum V et ad
capitum I capitus "^ solidorum IIII, fiunt solidi XXXVI.
28 In schola exceptorum hominibus sexaginta an-
nonae LXXim capita LXII soHdi DCXVIII. ita:
primo et secundo ad annonas lU pro annona solidi
V et ad capita 11 ca|)itus solidorum IIII, fiunt so-
lidi XLVI. aliis hominibus quinque ad annonas II
annona solidorum V et ad capitum I capitus solido-
rum IIII, fiunt solidi LXX. reliquis hominibus de-
cem ad annonas IS annona solidorum V et ad ca
pitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CXV.
reliquis hominibus quadraginta tribus ad annonas I
annona solidorum V et ad capitum I capitus solido-
rum IIII, fiunt solidi CCCLXXXVII.
29 In schola singulariorum ^ hominibus quinquaginta
annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS. ita: primo
annonae II annona solidorum V, capitus I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo tertio
et quarto ad annonas IS annona solidorum V et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi
XXXIIIIS. reliquis hominibus^ quadraginta sex ad
annonam I annona solidorum V et ad capitum I capi-
tus soHdorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII.
30 In schola mittendariorum hominibus quinqua-
ginta annonae LIIS capita L solidi CCCCLXIIS.
ita: primo annonae II annona solidorum V, capi-
tus I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. se-
cundo tertio et quarto ad annonam IS annona so-
lidorum V et ad capitum I capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XXXIIIIS. reliquis hominibus quadraginta
sex ad annonam I annona solidorum V et ad capi-
tum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi CCCCXIIII.
31 In schola cursorum hominibus triginta annonae
XXXIIS capita XXX solidi CCLXXXIIS. ita: primo
annonae II annona sohdorum V, capitus I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi XIIII. secundo et tertio
et quarto ad annonam IS annona solidorum V et
ad capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi
XXXIIIIS. rehquis hominibus viginti sex ad anno-
nam I annona solidorum V et ad capitum I capitus
solidorum IIII, fiunt solidi CCXXXIIII.
32 In schola nomenculatorum hominibus duodecim
annonae XIII capita XIIS solidi CXV. ita: primo
annonae II annona solidorum V, capitus IS capitus
solidorum im, fiunt sohdi XVI. reliquis hominibus
undecim ad annonam I annona solidorum V et ad
capitum I capitus solidorum IIII, fiunt solidi XCVIIII.
33 In schola stratorum hominibus sex annonae VII
capita VI solidi LVIIII. ita: primo annonae II an-
nona solidorum V, capitus I capitus solidorum IIII,
fiunt solidi XIIII. reliquis homiuibus quinque ad
annonas I pro annona solidos V et ad capitum I
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi XLV.
34 In schola praeconum hominibus decem annonae
XI capita XS solidi XCVII. ita: primo annonae II
pro annona solidos V, capitus IS pro capitu solidos
IIII, fiunt solidi XVI. reliquis hominibus novera ad
annonam I pro annona solidos V et ad capitum I
pro capitu solidos IIII, fiunt solidi LXXXI.
35 In schola draconariorum hominibus decem an-
nonae XI capita XS solidi XCVII. ita: primo an-
uonae 11 pro annona solidos V, capitus IS pro ca-
pitu solidos IIII, fiunt solidi XVI. reliquis homini-
bus novem ad annonam I pro annona solidos V et
ad ^^ capitum I pro capitu solidos im, fiunt solidi
LXXXI.
30 In scrinio operum hominibus viginti annonae
XXVIII capita XXI solidi CCXXIIII. ita: primo
annonae III pro annona solidi V, capita II pro ca-
pitu sohdi IIII, fiunt solidi XXIII. reliquis homini-
bus tribus ad annonas II pro annona soUdi V et ad
capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII.
reliquis aliis hominibus sex ad annonam IS pro an-
nona solidi V et ad capitum I pro capitu solidi mi,
fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem
ad annonam I pro annona solidi V et ad capitum I
pro capitu solidi mi, fiunt solidi XC.
37 In scrinio arcae hominibus viginti annonae XXVIU
capita XXI solidi CCXXUU. ita: primo annonaelll
(l) de numeris huiug notitiae agitur in lihro meo Kritik
des Just. Codezp. 138 seqg. (2) ita om. libri (3) fiunt
om. libri (4) xuii C, liiiU R (5) annona om.
libri (6) capitus om. libri (7) capitus om. libri
(8) sic C, singiUarum R (9) hominibus om. libri
(10) et ad om. libri
PRAETORIO AFRICAE
79
I 21
pro amiona solidi V, capita II pro capitu solidi IIII,
liunt solidi XXIII. reliquis hominibus tribus ad
annonas II pro annona solidi V et ad capitum I
pro capitu solidi IIII, fiunt solidi XLII. reliquis
aliis hominibus sex ad anuonam IS pro annona so-
lidi V et ad capitum I pro capitu soJidi IIII, fiunt
solidi LXVIIII. reliquis aliis hominibus decem ad
annonam I pro annona solidi V et ad capitum I
pro capitu sohdi IIII, iiunt solidi XC.
:}8 In schola chartulariorum hominibus quinqua-
jrinta annonae LVIII capita LIIS solidi D. ita:
primo annonae III pro annona solidi V, capita II
pro capitu soHdi IIII, fiunt solidi XXIII. rehquis
liominibus tribus ad annonas II pro annona solidi V
ot ad capitum IS pro capitu solidi IIII, fiunt solidi
?vLVIII. reliquis aliis hominibus sex ad annonam
IS pro annona solidi V et ad capitum I pro capitu
solidi ini, fiunt solidi LXVIIII. reliquis aliis homi-
nibus quadragiuta ad annonam I pro annona solidi
V et ad capitum I pro capitu solidi IIII, fiunt solidi
CCCLX.
39 Fiunt hominesCCCXCVI, annonae CCCCXCVIII
solidorum IICCCCXC , capita CCCCXXS solidorum
MDCLXXXIIS fiunt solidi IIIICLXXIL
40 Item pro annonis et capitu consularis^ solidi
CCCCXLVm. officiorum eius solidi CLX^.
41 Pro tempore medicis^ hominibus quinque anno-
nae XLVIIII capita XVTIIS solidi CCCXVim. ita:
primo pro annonis XV capitibus VI solidi IC^. se-
cundo pro annonis X capitibus V solidi LXX. reli-
quis hominibus tribus ad annonas VIII et ad capita
IIS solidi CL.
42 Grammaticis hominibus duobus ad annonas X
et ad caj)ita V, ad solidos LXX. sophistis^ oratori-
bus hominibus duobus ad annonas X, ad capita V,
ad solidos LXX.
43 Haec igitur, quae pro disponendis civilibus iu-
dicibus Africae eorumque officiis, id est tam scri-
niariis amplissimae eius praefecturae quam- cohorta-
libus, per hanc divinam constitutionem statuimus,
tua magnitudo cognoscens ex kalendis Septembribus
fiiturae tertiae decimae indictionis effectui mancipari
observarique procuret atque edictis publicis omnibus
innotescanf^: his scilicet, qui ordinati fuerint a tua
sublimitate secundum praesentem divinam constitu-
tionem, firmitatem sui status in perpetuo habituris.
nam deo iuvante de militaribus iudicibus et de offi-
ciis eorum et de alio nostro exercitu per aliam
sanctionem^ statuimus. Emissa lex ConstantinopoU
dn. lustinianopp.A. iiii et Paulino vc. conss. [a. 534]
2 Idem A. Belisario magistro militum per Orien-
tem. In nomine domini nostri Ihesu Christi ad
omnia consilia omnesque actus semper progredimur.
per ipsum enim imperii iura suscepimus, per ipsum
pacem cum Persis in aeternum confirmavimus , per
ipsum acerbissimos hostes et fortissimos tyrannos
deiecimus, per ipsum multas difficultates supera-
vimus, per ipsum et Africam defendere et sub nos-
trum imperium redigere nobis concessum est, per
ipsum quoque, ut nostro moderamine recte guberne-
1 tur et firme custodiatur, confidimus. Unde iam
per eius gratiam civilium administrationum iudices
et officia singulis Africanis provinciis constituimus,
attribuentes , quid emolumentorum unusquisque per-
cipere debeat. ad eius igitur providentiam etiam
nunc animum nostrum referentes et armatas mili-
\a tias et duces militum ordinare disponimus. Sanci-
mus itaque, ut dux limitis Tripolitanae provinciae
in Leptimagnensi civitate sedes interim habeat, dux
vero Byzacena*e provinciae in Capsa et Thelepte^
civitatibus interim sedeat, dux autem Numidiae pro-
vinciae in Constantinensi civitate sedes interim ha-
beat, dux autem Mauritaniae provinciae in Caesa-
2 riensi civitate interim sedeat. lubemus etiam, ut
in traiectu, qui est contra Hispaniam, quod Septem
dicitur, quantos providerit tua magnitudo, de mili-
tibus una cum tribuno suo, homine prudente et de-
votionem servante rei publicae nostrae per omnia,
constituas '^*, qui possit et ipsum traiectum semper
servare et omnia, quaecumque in partibus Hispaniae
vel Galliae seu Francorum aguntur, viro spectabili
duci nuntiare, ut ipse tuae magnitudini referat. in
quo traiectu etiam dromones, quantos provideris,
3 ordinari facias. In Sardinia autem iubemus du-
cem ordinari et eum iuxta montes, ubi Barbaricini ' *
videntur, sedere habentem milites pro custodia loco-
rum, quantos et ubi tua magnitudo providerit.
4 Et omnes diligenter pro commissis suae custodiae
provinciis invigilent et ab omni hostium incursione
subiectos nostros tueantur illaesos et^^ festinent, die
noctuque dei invocando auxilium et diligenter labo-
rando, usque ad illos fines provincias Africanas ex-
tendere, ubi ante invasionem Vvandalorum et^^
Maurorum res publica Komana fines habuerat et
ubi custodes antiqui servabant, sicut ex clusuris et
4a burgis ostenditur. Maxime autem civitates,
quae prope clusuras et fines antea tenebantur, cum
essent sub Romano imperio constitutae, auxiliante
divina misericordia, cum hogtes per partes expellun-
tur, festinantes ^^* comprehendere atque manere et
in illis locis duces et milites per partes accedant,
ubi antea fines et clusurae provinciarum erant,
quando integrae Africanae servabantur sub Komano
4& imperio provinciae: Quod deo adnuente, cuius
auxilio nobis restitutae sunt, speramus cito nostris
provenire temporibus, et ut*^ in securitate et pace
provinciae cum antiquis finibus integrae serventur
et vigiliis ac laboribus devotissimorum militum et
cura spectabilium pro tempore ducum custodiantui
illaesae , quoniam ita convenit , ut semper custodes
fines provinciae servent, ne detur hostibus licentia
incurrendi aut devastandi loca, quae nostri subiecti
5 possident. Quantos autem milites sive pedestres
sive equites per unumquemque limitem qui*^ debent
ad custodiendas provincias et civitates, tua magni-
tudo, prout consideraverit, ordinet et nobis referat,
ut, si perviderimus sufficientem esse ordinationem,
confirmemus eam, sin autem perspexerimus et ali-
6 quid amplius fieri, ut eam augmentemus. Quid
autem dux stipendiorum nomine pro se suisque ho-
minibus et quid eius ofticium consequatur, hoc sub-
7 dita declaratur notitia. Sicut ergo praedictum
est, interim nunc duces ac milites secundum nostram
dispositionem in locis seu civitatibus quibus iussi-
mus sedeant, donec deo auxiliante nobis ac rei
publicae nostrae per labores nostros in illis locis
constitui possint, in quibus uniuscuiusque provinciae
antiquus limes constitutus erat, quando florente Ro-
mana re publica memoratae provinciae integrae
8 tenebantur. Pro limitaneis vero ordinandis (quia
necessarium nobis esse videtur, ut extra comitaten-
ses milites per castra milites limitanei constituantur,
qui possint et castra et civitates limitis defendere
et terras colere, ut alii provinciales videntes eos
per partes ad illa loca se conferant) exemplum fe-
cimus unius numeri limitaneorum , ut secundum
exemplum, quod nos misimus, per castra et loca,
quae providerit tua magnitudo, eos ad similitudinem
nostri exempli ordinet, sic tamen ut, si inveneris de
provinciis idonea corpora, aut de illis, quos antea
(1) sol. MDCLXXXII post IIIICLXXII collocant libri
(2) consularis] pro tempore consularis Tingitanae pro-
vinciae scr. (3) post CLX desiderantur et Tingitanae
provinciae offieia et notitiae reliqnarum sex provinoia-
rum: u. §_12 (4) pro tempore medicis scripsi, praetor
med' C, pt medi Miraeus (5) sol. c libri (6) scripsi
sophistae C, sortitas dett. (7) sic Mommsen^ innotescat libri
(8) c. 2 h. t. (9) sic C, lepte R (lO) sic scripsi, con-
stituatisiJ, constitutis C (ll) sic C, barbaricinae R,
Barbari vicini Mommsen (12) et edd., ut C, om. R
(13) sic R, vel C (14) festinate {vel — nante) libri
(15) utiJ, om. C (16) praesunt habere ins. Mommsen
I 27
80
DE OFFICIO PRAEPECTl
milites habebaut, limitaneorum constituas numero in
unoquoque limite, ut, si forsitan commotio aliqua
fuerit, possint ipsi limitanei sine comitatensibus mi-
litibus una cum ducibus suis adiuvare loca, ubi dis-
positi fuerint, non longe limitem exeuntes nec ipsi
limitanei nec duces eorum, ut nullum etiam dispen-
dium a ducibus vel ducianis praedicti limitanei sus-
tineant, nec aliqu£|,s sibi consuetudines de eorum
stipendiis per fraudes ad suum lucrum convertant.
baec autem non solum in limitaneos volumus obser-
9 vari, sed etiam in comitatenses milites. Et unum-
quemque ducem et tribunos eorundem militum iube-
mus, ut semper milites ad exercitationem armorum
teneant et non concedant eos divagari, ut, si quando
necessitas contigerit, possint inimicis resistere: et
nullum audeant duces aut tribuni commeatalem de
ipsis dimittere, ne, dum sibi lucrum studeant con-
jficere, incustoditas nostras relinquant provincias.
9a Nam si usurpaverint memorati duces vel officia
eorum seu tribuni commeatalem de militibus relin-
quere aut aliquod lucrum de eorum emolumentis
subripere *, hoc non solum in quadruplum iubemus
publico dependere, sed etiam^ dignitate eos privari.
9& Magis enim debent duces et tribuni supra de-
putata sibi emolumenta secundum labores suos de
nostra largitate remunerationem sperare et non de
commeatis militum aut de eorum stipendiis lucrum
sibi adquirere, quoniam ideo ordinati sunt mUites,
ut per ipsos provinciae vindicentur: praecipue cura
sufticienter et ipsis ducibus et officiis eorum emolu-
menta praestitimus et semper providimus unumquem-
que secundum labores suos ad meliores gradus et
10 maiores dignitates perducere. Postquam vero
deo placuerit et per tuam magnitudinem Hmes om-
nis in antiquum statum pervenerit et bene ordinatus
fuerit, tunc, ubicumque necessitas emerserit, viri
spectabiles duces invicem sibi, quando usus exege-
rit, auxilium praebeant, ut provinciae seu limites
eorum vigiliis et laboribus deo iuvante illaesi custo-
11 diantur. Sicut autem iubemus audaces et fero-
ces contra inimicos iudices ac milites nostros esse,
sic volumus eos mites ^ et benevolos circa collatores
nostros existere et nullum damnum nuUamque lae-
sionem in eos efticere. si autem quisquam de mili-
tibus ausus fuerit quamcumque laesionem tributariis
nostris inf erre , ^ periculo viri spectabiUs ducis seu
tribuni et principis digna vindicta adficiatur'* et in-
12 demnes tributarii nostri custodiantur. Si vero pro
quibusdam causis interpellatio apud nostros iudices
lacta fuerit, iubemus non amplius sportularum no-
mine, quam nostris legibus definitum est, exsecutores
accipere, poenam eisdem legibus insertam ex trans-
13 gressione formidantes. Cum autem deo adiu-
vante Africanae nostrae provinciae per tuam magni-
tudinem secundum nostram dispositionem ordinatae
et limites in antiquum statum reducti et omnis^
Africa sic detenta fuerit, sicut erat, cum ergo haec
omnia deo iuvante, praesente tua magnitudine, dis-
posita et perfecta fuerint et per labores tuos anti-
quos fines omnis Africa receperit, et docuerit^ nos
de omni ordinatione totius Africanae dioeceseos, id
est quanti et qui milites in quibus locis vel civitati-
bus constituti sunt et quanti limitanei in quibus lo-
cis vel limitibus ^ constituti sunt, tunc iubemus tuam
magnitudinem ad nostram cleraentiam remeare.
14 Interea vero si aliquas civitates seu castella
per limitem constituta perviderit tua magnitudo ni-
miae esse magnitudinis et propter hoc non posse
bene custodiri, ad talem modum eas construi dis-
15 ponat, ut possint per paucos bene servari. Cum
autem magnitudo tua omnibus dispositis ad nos re-
meare iussa fuerit, tunc duces uniuscuiusque limitis,
quotiens pro componendis civitatibus aut castris et
pro stipendiis suis ac pro annonis aliquid opus ha-
buerint, celerius ad virum magnificum praefectum
per Africam significent, ut ipse quae necessaria
fuerint festinet facere, ne aliqua protractio provin-
16 ciis noceat. Ea vero, quae ipse fecerit vel quae
adhuc necessarie procuranda sunt, postea et memo-
ratus vir magnificus praefectus Africae et viri spec-
tabiles duces et de aliis omnibus quae ibi aguntur
frequenter ad nos referant, ut bene facta confirme-
mus et, quae opportunius debent fieri, ex nostra
17 dispositione peragantur. Hoc etiara decernimus, ut
duces, qui ordinandi sunt per Africanos limites,
nihil amplius in sacratissimo palatio cuilibet perso-
nae aut dignitati vel in ^ praetorio per Africam prae-
fecturae vel magisteriae potestati^ praebeant, nisi
11 a quantum subter adnexa declarat notitia. Nam
si quis amplius, quam in subdita notitia taxatum
est, usurpaverit seu acceperit^", triginta Ubras auri
multae dependat nomine, cura et periculo indigna-
tionis nostrae serenitatis subiacebit: nulla alia qua-
libet persona aut dignitate aut officio accipiente ali-
quid ab eis praeter illos, quorum nomina in subiecta
18 notitia continentur. Ad haec iubemus, ut deo
iuvante unusquisque dux seu eorura officia, secun-
dum quod notitia subter adnexa detinet^S emolu-
menta sua ex tributis Africanae provinciae ex ka-
lendis Septembribus instantis felicissiraae tertiae de-
ciraae indictionis percipiant.
19 Et est notitia: deo volente debent delegari du-
cibus et eorum officiis in Africa constitutis pro
annonis et capitu per singulos annos praebendis
ita:
20 Viro clarissimo duci Tripolitanae provinciae et
hominibus eius annonaeCXC, singulis annonis solidi
V, capita CLYIII, singulis capitibus solidi IIII, si-
mul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
21 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua-
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simui
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS
dividuntur sic:
22 Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
primicerio uno annonae V capita 11.
nuraerario uno annonae IIII capita II.
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an-
nonae XIIII, et ad capitura IS, fiunt capita VI.
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae XV,
et ad capitum I, fiunt capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI,
et ad capitum I, fiunt capita VIII.
circitoribus novem ad annonas II, fiunt anno-
nae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VIIII.
semissalibus ^^ undecim ad annonam IS, fiunt an-
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI.
23 Item viro clarissirao duci Byzacenae provinciae
et horainibus eius anuonae CXC, singulis aunonis
solidi V, capita CLVIIl, singulis capitibus solidi IIII,
simul fiunt pro annouis et capitu solidi MDLXXXII.
24 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua-
dragiuta annonae XCVIS, singulis aunonis solidi V,
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul
fiunt pro annouis et capitu solidi DCLXXIIIIS. di-
viduutur sic:
25 Adsessori uuo aunonae VIII capita IIII.
primicerio uuo annouae V capita II.
numerario uno annonae IIII capita II.
ducenariis quattuor ad anuonas IIIS, fiunt an-
nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
ceuteuariis sex ad aunonas IIS, fiunt auuonae
XV, et ad capitum I, fiuut capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiuut annonae XVI,
et ad capitum I, fiunt capita VIII.
circitoribus novem ad annonas II, fiunt an-
(l) subripere C, sibi adquirere R (2) sed etiam et
libn (3) milites Hbri (4) efficiatur {vel — antur)
libri (5) et omnis edd., omnis C, omnes RQ (6) do-
cueris Russardus (7) militibus libri (8) in dett.,
om. CR (9) potestatis Ubri (10) seu acceperit edd., m
accipere CQ, acceperiti? (11) contineterfrf. (12) semissali-
bus scripsi ad inscriptionem C. I. L. V n. 8739 : libri hoc loco
et in aequentibus officiis aut scmissaliis aut scmis aliis hahent
PRAETORIO APRICAE
81
I 27. 28
nonae XVIII, et ad capitum I, fiunt capita
vnii.
semissalibus undecim ad annonam IS, fiunt an-
nonae XVIS, et ad capitum I, fiunt capita XI.
26 Item viro clarissimo duci Numidiae provinciae
et hominibus eius annonae CXC, singulis annonis
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi ILII,
simul fiuut pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
27 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua-
draginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
capita XLVIII, singulis capitibus solidi IIII, simul
tiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS. di-
viduntur sic:
28 Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
primicerio uno annonae V capita II.
numerario uno annonae IIII capita n.
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an-
nonaeXIlII, et ad capitum IS, fiuntcapitaVI.
centenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae
XV, et ad capitum I, fiunt capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI,
et ad capitum I, fiunt capita VIII.
circitoribus novem ad annonasll, fiunt annonae
XVIII, et ad capitum I, fiunt capita VHII.
semissaKbus undecim ad aunonas IS, fiunt an-
nonaeXVIS, et ad capitum I, fiunt capitaXI.
29 Item viro clarissimo duci Mauritaniae prouinciae
et hominibus eius annonae CXC, siugulis annonis
solidi V, capita CLVIII, singulis capitibus solidi IIII,
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
30 Adsessori ducis et ofticio eius hominibus qua-
di'aginta annonae XCVIS, singulis annonis solidi V,
capita XLVm, singulis capitibus solidi IIII, simul
tiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIUS. di-
viduntur sic:
31 Adsessori uno annonae VIII capita IIII.
primicerio uno annonae V capita II.
numerario uno annonae IIII capita U.
ducenariis quattuor ad annonas IIIS, fiunt an-
nonae XIIlI, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
ceutenariis sex ad annonas IIS, fiunt annonae
XV, ^ et ad capitum I, fiunt capita VI.
biarchis octo ad annonas II, fiunt annonae XVI,
et ad capitum I, fiunt capita VIII.
circitoribus novem ad annonas II, fiunt anno-
nae XVIII, et ad capitum I, tiunt capitaVIIII.
semissalibus undecim ad annonas IS, fiuut an-
uonae XVIS, et ad capitum I, fiunt ca-
pita XI.
32 Item viro clarissimo duci Sardiniae insulae et
hominibus eius annonae CXC, singulis annonis so-
lidi V, capita CLVIII, singulis capitibus sohdi IIII,
simul fiunt pro annonis et capitu solidi MDLXXXII.
33 Adsessori ducis et officio eius hominibus qua-
dra.^inta annonae XCVIS, singuhs annonis solidi V,
capita XLVIU, singulis capitibus solidi IIU, simul
fiunt pro annonis et capitu solidi DCLXXIIIIS.
dividuntur sic:
34 Adsessori uno annonae VIII capita IIU.
primicerio uno annonae V capita II.
nuraerario uno annonae UU capita II.
ducenariis quattuor ad annonas lUS, fiunt an-
nonae XIIII, et ad capitum IS, fiunt capita VI.
centenariis sex ad annonas IIS, tiunt annonae XV,
et ad capitum I, tiunt capita VI.
biarchis octo ad annonasll, fitint annonaeXVI,
et ad capitum I, fiunt capita YUI.
circitoribus novem ad annonas 11, tiunt an-
nonae XVIU, et ad capitum I, tiunt ca-
pita VIIU.
semissalibus undeclm ad annonas IS, tiunt &n-
nonaeXVTS, et ad capituml, fiunt capita XI.
35 (20) Item notitia consuetudinum , quas in sacro
laterculo et in praetorio amplissimae praefecturae
per Africam, iam^ in officio magistri militum pro
tempore dux praebere oportet uniuscuiusque limitis
sic: in sacro laterculo solidi VI: in officio magiste-
riae militum potestatis pro insinuandis administra-
tionis suae divinis nostrae serenitatis adfatibus so-
lidi XII: in officio amplissimae praefecturae per
Africam pro insinuandis eiusdem chartis solidi XU.
36 (21) Grloria itaque tua, quae per hanc pragmati-
cam sanctionem nostra statuit aeternitas, elfectui
mancipari observarique praecipiat. Emissa lex idi-
hus Aprilihus Constantinopoli dn. lustiniano pp.
A. iiii et Paulino vc. conss. [a. 534]
XXVIII.'
d:e officio praefecti urbis.
1 ^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Vo-
lusianum pu. Studentibus nobis statum urbis et
annonariam rationem aliquando firmare in animo
subiit eiusdem annonae curam non omnibus deferre
potestatibus. ac ne praefectura urbis abrogatum
sibi aliquid putaret, si totum ad ofticium annona-
rium redundasset eidem praefecturae sollicitudinis
ac diligentiae necessitatem mandamus, sed non ita,
ut lateat ofticium annonariae praefecturae, sed ut
ambae potestates, in quantum sibi negotii est, tuean-
tur civilem'' annonam sitque societas muneris ita,
ut inferior gradus meritum superioris agnoscat at-
que ita superior potestas se exserat, ut sciat ex
ipso nomine, quid praefecto debeatur annonae. D. ii
non. April. Mediolani Valentiniano et Vaiente AA. ii^'
conss. [a. 368]
2 Idem AA. ad Ampelium pu. Quod promulgatis
sanctionibus tua sinceritas perscriptum* esse non
nescit, etiam ex praecepto nostro competenter ob-
servet nec^ quasdam personas de provincia existi-
met avocandas' nisi tantummodo suos ofticiales et
homines populares huius almae urbis seditioni ob-
noxios. [a. 371 ^ 372]
3 ^lmppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.
ad Rufinum pu. Praefectura urbis cunctis quae
intra urbem sunt antecellat potestatibus , tantum
ex omniumparte delibans^ quantum sine iniuria ac
detrimento alieni honoris usurpet. D. iii id. lul.
Valente A. v et Vaientiniano iun. conss. \a. 376]
4 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arca-
dius AAA. Severino comiti sacrarum largitionum.
Omnia corporatorum genera, quae in Constantino-
politana civitate versantur, universos quoque cives
atque populares praefecturae urbanae regi modera-
mine recognoscas*'. D. xvii k. Mai. Medioiatii
Tatiano et Symmacho conss. \a. 391]
5 ^^lmp. Theodosius A. Constantio pu. Prinri-
cerius adiutorum tuae sedis officii per biennium,
quod in eodem gradu ex consuetudine priscae ordi-
nationis emeruit, curam insuper personarum usur-
patione omni atque ambitione cessante suscipiat:
hoc etiam adiecto, ut, si quis ex memorato ordine
vel condicionis humanae fine praeventus vel alia
quacumque ratione militiae gradum propriae ami-
sisse monstrabitur, soHtae ambitionis iniuria vacante
locum is, qui iuxta matriculae veritatem sequitur'^
obtineat. D. xiii k. lan. Constantinopoii Victore
cons. [a. 424]
(l) iam Mommsen, tam lihri: iam intellege., donec Africa
tota recuperetur, a quo tempore codicilli ducihus a prae-
fectis insinuentur, cf.c.i § 19 A. ^ (2) B 6, 4, 10—13. —
Cf. Diq. 1, 12 (3) = Th. 1, 6, 5: iunge Th. 11, 14, 1
(4) civilem om. Th. (4*) ii del. Clossius : Th. 11, 14 1
male re/ertur ad a. 364 (o) sic C, scriptum R, praesiirip-
II.
tum M (6) neo C, ne R (7) sic C, advocandas M, devo-
candas R (s) === Th. 1, 6, 7: iunge 12, 58, 1 (9) sic
Th. cum Graecis, derivans CR (lO) = Th. 1, 10, 4
(u) sic Th.j se (se om. R) cognoscant CR, cognoscas M
(Uj = Th. 1, 6, 12 (13) sequetur Th.
11
l 29—31
82
DE OFFICIO MAGISTBI MILITUM
XXVIIIL'
DE OFFICIO MAGISTRI MILITUM.
1 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius^
AAA. aa Eusignium pp. Viri illustres comites et
magistri peditum et equitum in provinciales nullam
penitus habeant potestatem, nec amplissima prae-
fectura in militares viros. [«. 386—387]
2 Hmpp. Honorius et Theodosius AA. ad Hypa-
tium magistrum militum per Orientem. Appari-
tores statutos officii tui ad aliud iudicium trahi mi-
nime oportebit^. sciat igitur illustris magnificentia
tua sub te, sive civiliter sive criminaliter appetan-
tur, eos litigare debere. B. id. Dec. Constantino-
poli Constantio et Constante conss. [a. 414]
3 Imp. Zeno A. Sebastiano pp. Eos, qui ultra
statutos in officio magisteriae per Orientem potesta-
tis militant, civilium quoque iudicum sententiis su-
per quolibet negotio subiacere : ipsis quin etiam statu-
tis in tributariis collationibus civilium quoque iudicum
dispositionibus procul dubio parituris, [a. 476 — 485]
4 Imp. Anastasius A. lohanni magistro militum
ver lUyricum. Milites de locis, in quibus consistunt,
ad alia loca sine speciali nostrae serenitatis aucto-
ritate nullatenus transferri praecipimus, nec^ eorum
expensae in locis, in quibus consistunt, minuantur.
sed si forte quaedam urguens et necessaria causa
emerserit, utihtati ac securitati publicae tam am-
plissimam praetorianam praefecturam quam tuam
sedem sine ulla procrastinatione prospicere protinus
oportet et suggestiones ad nostras aures destinare,
indicantes tam loca, de quibus milites transferendi
sunt, quam ea, ad quae pervenire eos oportet, no-
minaque fortissimorum numerorum, in quibus idem
miUtes referuntur, nec non quantitatem annonarum
et ante omnia causam, ob quam idem milites trans-
ferendi sunt, ut post talem suggestionem a nostra
auctoritate competentia procedant.
5 Imp. lustinianus A. Zetae viro illustri magistro
mHitum per Armeniam et Pontum Polemomacuin
et gentes. Cum propitia divinitate Komanum nobis
sit delatum imperium, sollicita cura cauta diligentia
pertractantes perspeximus oportere etiam partibus
Armeuiae et Ponto Polemoniaco et gentibus pro-
prium magistrum militum per hanc legem constituere,
tuamque magnitudinem, quae nobis ex ante gestis
optime commendata est, idoneam ad talem fore
dignitatem contidentes elegimus certasque provincias,
id est magnam Arraeniam, quae interior dicebatur,
et gentes (Anzetenam videHcet, Ingilenam, Asthia-
nenam, Sophenam, Sophanenam^, in qua est Mar-
tyropolis, Balabitenam) et primam et secundam Ar-
meniam et Pontum Polemoniacum tuae curae cum
suis ducibus commisimus, comite Armeniae penitus
sublato, certosque subdidimus numeros, non modo
quos in praesenti novos constituimus , sed etiam de
praesentalibus et Orientahbus et aliis agminibus
segregatos, non tamen quantitatem eorum agminum
minuentes: sed quia plures eis addidimus sine rei
publicae gravamine et sine augmento sumptuum,
aliquantos subtraximus, ita tamen, ut et post hanc
subtractionem ampliores remanserint, quam usque
ad nostra fehcia fuerant teropora.
6 '
(l) B 6, 4, 14 ... 16 (2) debuit esse Valentinianus
Theodosius et Arcadius (3) = Th. 1, 7, 4 (4) ap-
paritores officii tuae praestantiae ad aliud iudicium trahi
ex auctoritate sacrorum rescriptorum minime oporte-
bit Th. (5) ne C contra B (6) sophenam sopho-
nenam 3/, sophonenam C, et sophonenam R: cf. Nov.
31, 1, 3: T^Ofavrjvr} re xtd ^Avt,r]rrjvrj rj TXfl^pavri
(7) excidit Graeca constitutio (8) B 6, 6, 3. 4. —
Cf. Dig. 1, 13 (9) = 77». 1, 8, 2 (10) SaUustio
XXX.''
DE OFFICIO QUAESTORIS.
1 ^lmp. Theodosius A. Sallustio q^uaestori. Totius
minoris laterculi curam^" scias ad tuae sublimitatis
sollicitudhiem pertinere, ita ut tuo arbitratu ex scri-
nio memoriae totius minoris laterculi dignitates, hoc
est praepositurae omnes, tribunatus et praefecturae
castrorura ' * iuxta consuetudinem priscam clementiae
meae auctoritate deinceps mittantur'^. B. vik. Mai.
Constantinopoli Victore cons. \a. 424]
2 ^^ldem A. Helioni comiti et magistro officio-
rum. Omnes minoris laterculi dignitates, quae sub
cura quidem ac sollicitudine viri illustris quaestoris
esse antea videbantur, postea vero vel universae vel
mediae ad magistrorum militum potestatem disposi-
tionemque transierant, placuit nunc clementiae meae
vetusti temporis more renovato ad prisca deinceps
iura revocare. Z>. /// k.Mai. supra scrip to cons. [a. 424]
3 Imp. Anastasius A. Eusehio magistro officio-
ricm. Officia et condiciones, quae pertinent ad vi-
ros devotos in sacro scrinio memoriae militantes,
nemini liceat sub quacumque occasione sine ulla
divinae subscriptionis Hberalitate peragere: eo, qui-
cumque in hoc fuerit postea facinore convictus,
publicatione bonorum suorum multando, officio quo-
que rectoris provinciae, in qua non adlegato super
gerenda sollicitudine sacro rescripto aliquis ausus
fuerit eandem curam sibimet usurpare, trium libra-
rum auri dispendio feriendo. B. k. Mart. Constan-
tinopoli Anastasio A. et Rufo conss. [a. 492]
XXXI.»^
DE OFFICIO MAGISTRI OFFICIORUM.
1 ^^lmp. Constantius A.'^^ ad agentes in rehus.
Privilegiis dudum scholae vestrae indultis integris
reservatis, ad ducenam etiam et centeuam et biar-
chiam nemo suffragio, nisi labore *' unusquisque per-
veniat, principatum vero adipiscatur matricula de-
currente, ita ut ad curas agendas et cursum illi
1 exeant, quos ordo militiae vocat et laborum. Adiu-
tor praeterea, in quo totius scholae status et ma-
gistri securitas constituta est, idoneus probitate mo-
rum ac bonis artibus praeditus nostris per magistrum
obtutibus offeratur, ut nostro ordinetur arbitrio.
D. et pp. Homae in foro IVaiani k. Nov. Eusebio
et Hypatio conss. \a. 359]
2 ^^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. aaPrincipium magistrum officiorum. Nemo
agentura in rebus ordinera militiae atque *^ stipendia
praevertat, etiamsi nostri nurainis per obreptionem
detulerit indultum: ac si quis^" formam istiusmodi
docebitur obtulisse, in locura, ex quo indecenter
emerserat, revertatur, ut is gradu ceteros antecedat,
quera stipendia longiora vel labor prolixior fecerit
anteire. PP. Hadrumeti vii id. mart. post cons.
Arcadii A. et Bautonis. \a. 386]
3 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianus AA. Phle-
getio comiti et magistro officiorum. Scholariura
nostrorum devotio, probata^^ nostris parentibus,
circa nostrae raaxirae serenitatis adfectionem enituit.
inde quidquid ad fovenda servandaque eorum privi-
legia postulatur, statim credidimus^^ admittendura.
ideoque suggestionem tui culminis approbantes viris
spectabilibus comitibus scholarum verberandi regra-
dandive senatores ac ducenarios licentiam denega-
mus. ea namque, quae tali commotione digna sunt,
viro illustri comiti et quaestori. Laterculi curam totius Th.
(11) castrorum om. Th. (12) emittantur Th. (13) = Th.
1, 8, 3 (14) 5 6, 1, 57 . . 61 (15) = Th. 1, 9, 1
itJnae 12, 22, 3 et Th. 6, 29, 4. 5 (16) et lulianus C.
addit Th. (17) suffragio nisus, labore Mommsen, suf-
fragio, sed per laborem Th. (18) = Th. 1, 9, 2
(19) militiaeque Th. (20) quis om. Th. (21) == Nov.
Th. 21. finis iteratur in 12, 29, 1 (22) sic Nov., pro-
bata a librt (23) sic CR, credimus MNov.
DE OFFICIO COMITIS SACR. LARG.
83
I 31—34
ad tuae sublimitatis volumus referri notitiam. B. xv
k. Mai. Constantinopoli Cyro vc. cons. \a. 441]
4 ^ldem AA. Nomo magistro officiorum. Curae
perpetuae tui culminis credimus iniungendum , ut
super omni limite sub tua iurisdictione constituto,
quemadmodum se militum numerus habeat castro-
rumque ac clusurarum cura procedat, quotannis
significare nobis propria suggestione procuret. D.prid.
id. Sept. Constantinopoli Maximo ii et Paterio
conss. [a. 443]
5 Impp. lustinus et lustinianus AA. Tatiano ma-
gistro officiorum. lubemus eum ad militiam devo-
tissimorum scholarium de cetero pervenire, qui
nostrum meruit iudicium, nec licere pro tempore tui
culminis administrationem habenti sine huiusmodi
probatoria aliquem inter eosdem viros devotos scho-
lares suis referre.praeceptionibus-: sed sciat is, qui
sine sacro rescripto ad eandem pervenire militiam
ausus fuerit, non solum ea se privari, verum etiam
1 poenae viginti librarum auri subici. IUud etiam
observari de cetero volumus, ut, si quis locus sta-
tutorum scholarium in quacumque schola vacaverit,
iUe subrogetur, quem nostra pietas per sacrum re-
2 scriptum vacantem subire locum praeceperit. Ad
haec quadrimenstruos breves eorundem scholarium
cura tuae sublimitatis et pro tempore viri excellen-
tissimi magistri officiorum conscribi volumus et eos
sacro scrinio laterculi praestari ibi deponendos, ut
semper notitia eorundem scholarium certa sit neque
publico damnum aliquod infligatur. D. x k. Mai.
Constantinopoli Mavortio vc. cons. [a. 527]
XXXII.
DE OFFICIO COMITIS SACRARUM LARGITIONUM.
1 ^Imp2). Arcadius et Honorius AA. Limenio co-
miti sacrarum largitionum. Palatinis haec cura
debet esse praecipua, ut, periculo proprio notariis
destinatis, super neglegentia iudicum, si ita res ex-
egerit, conquerantur, ne eorum sit impunita desidia.
1 ludices quoque de eorum nominibus referre con-
venit, quos commodis propriis magis quam utilitati-
2 bus publicis studere praeviderint. Breves etiam
quadrimenstruos ad officium palatinum noverint di-
rigendos aurumque exactum ad sacras largitiones
sine ulla dilatione esse mittendum. D. Jii k. Mart.
Mediolani Vincentio et Fravito conss.* [a. 401]
XXXIII.'*
DE OFFICIO COMITIS RERUM PRIVATARUM.
1 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Hono-
ratum consularem Byzacii. Si quid negotiorum
fuerit actitatum, in quibus aliquid commodi fiscalis
appareat, ad officium rei privatae tua gravitas acta
transmittat, ut instructione percepta, quid sibimet
iuris auxilio debeatur, agnoscat. D. vi k. lan. Va-
lenti?iiano et Valente AA. ii conss. [a. 368]
2 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Minervio co-
miti rerum privatarum. Ad palatinorum curam et
rationalium officia omnium rerum nostrarum et to-
tius perpetuarii, hoc est emphyteuticarii ', iuris ex-
actio revertatur. D. x k. lan. Mediolani Caesario
et Attico cotiss. [a. 397]
3 Impp. Honorius et Theodosius ^ AA. Ursacio
comiti rerum privdtarum. Si quis iudicum vir illu-
stris vel praeiectus urbi cognitionem comitivae pri-
vatarum examini debitam sibimet vindicandam cen-
suerit vel tuitionem contra eiusdem sedis statuta
praestiterit, ad quinquaginta librarum auri illationem
poenae nomine eius officium teneatur, quam decet
in articulo exigi mansuetudinis nostrae aerario so-
ciandam. D. vi id. Aug. Ravennae Constantio ei
Consta?ite conss. \a. 414]
4 ^Mr] Siayirco riva rStv STta^xBcordiv nQOcpaaei
Srjfioaicov 7tQay/u.drcov 6 xofxrjs rtjs iScxiig ne-
Qiovatas dtxa &sias intrQonris firjSe tqJ firjvvovri
rrjv XQtcftv xarantarevirco rov nQayfiaros.
5 ^ Mrjrs o xofirjs rrjs iStxrjs ns^tovaias firjrs ris
SrsQos rcbv iv KcovaravrtvovnoXst ^ iv raXs
inagxiats aqxovrcov rov negi d'rjaav^ov xara-
firjvvovra ngoaSsxiffd^co. si Ss nsgi rtvos srigov
ngoaayyiXXsi, vno iyyvrjv sv&vs ovx rjrrov nivrs
Xirgcov ytvia&co' xai firjSi rts acpgayis ^ dva'
ygacprj xai xatvtafios 6 rvxcov ini rols ngoa-
ayysX&eXai ngoasgxiad^co ngdyfiaat ngb Staxgi-
ascos iyygdcpov. xai si fisv o xarrjyogovfievos
ndgsart, xgtvia&co nagd rcp xofirjrt rrjs iStxrjs
negtovaias rb ngdyfia, si Ss iv inagxict Stdysi,
nagd rcp dgxovrt rj rcjo d^ogt^Ofiivcp Stxaarfj,
rcov cptaxoavvrjyogcov rj, iv dnogiq rovrcov, sri'
gcov vnsg rov xarrjybgov ngoTxa Xsybvrcov.
ytviad^co Si rcbv avvrjybgcav i^iacoats xai dvat-
gsia&co rb xai rd vnsg rov xarrjybgov Sanavrj-
fiara rbv ivaybfisvov notslv rovrov tpvXurro-
fiivov xai ini rov Sixas rtvds rc^ cpiaxco xtvovv-
ros. xai firjSsis avrcov ngb rsXeias ixxaXeia&ca
rov ngdyfiaros xgiascos.
XXXIIII.
DE OFFICIO COMITIS SACRI PATRIMONII.
1 ^^[Avroxgdrcog ^Avaardatos A.]
*^7^s iSixrjS ifsvgsd^eiarjs ovaias rc^ Srjfioaicp rj
ifsvgsd^rjaofiivrjs ngo^sfiXrjad^co ij xaXeiad^co xb-
(1) = Nov. Theod. 24, 1, 5 : iunge 1, 46, 4. 11, 60, 3 (2) sic
R. praescriptionibus C (3) = Th. 1, lo, 7 B 6, 31,1
(4) sic Th., d. III kal. maii. honorio vii et theodosio ii aa.
coss. (= a. 407) ffal., ut videtur^ ex coniectura (5) B 6,
1, 105—109 (6) = Th. 1,11,1 (7) hoc est emphy-
teuticarii confirmant Graeci, om. Th. (8) = jS 6,
1, 108 (9) = J5 6, 1, 109: iungenda videtur 1, 34, 3
(10) ofjicium comitis sacri patrimonii institutum esse ab
Anastasio testantur Lydus de mag. 2 , 27 et glossae
nomicae (Otto thes. 3, 1776): nargtfiovtdXta, oaa Sxa-
aros ^aatXevs savrco xrdrat, dnb rov /SaatXicos lAva-
araaiov' avrbs ydg iartv o i^svgcbv xai rrjv ngoa-
rjyogiav ravrrjv xai rrjv dgxrjv rov xbfirjros rov nargt-
fioviov: duas minimum huius tituli leges Anastasii esse
colligitur ex dictato de consiliariis [luliani Epitome ed.
Haenel p. 199) : lege primo libro codicis anastasianas con-
stitutiones subiectas titulo de officio patrimonii. (ii) = 5
6, 1, 102
4 Ne quem provincialium sub praetextu rerum
fiscalium comes rerum privatarum sine sacro man-
dato deducat neve delatori causae cognitionem
committat.
5 Neve comes rerum privatarum neve guis alius
magistratuum, qui Constantinopoli quive in proviJi-
ciis sunt, de thesauro deferentem admittat: sin autem
de alia re defert, statim fideiussioni non minus
quinque lihrai'um subiciatur. neve signatio vel de-
scriptio vel forte innovatio in rebus denuntiatis ante
sententiam tn scriptis latam procedat. et si qui-
dem accusator praesens est, apud comitem reium
privatarum causa iudicetur, sin in provincia mora-
tur, apud praesidem vel iudicem delegatum, ut
fisci advocati vel iis deficientibus alii gratis pro
accusatore causam dicant. fiat autem advocatorum
exaequatio , neve amplius reus sumptus quae pro
accusatore fiunt dependat. hoc ooservetur etiam
adversus eum, qui lites aliquas fisco movet. neve
quis eorum ante definitivam causae decisionem pro-
vocet.
1 Imp. Anastasius A. Si privatwn patrimonium
fisco accessit vel accedet, ei praeficiatur comes sacri
patrimonii, qui id ad exemplum comitis rerum pri-
II*
I 34—38
84
DE OFFICIO PROCONSULIS
fiTjS rrjs iSiitTJs xrrjaecoe , xara f^u^irjaiv^ rov xo-
firjros rrjs iStxTJs 7C£Qiovaias avrrjv Sioiiccov^' Ttaac
roTs vTt^ avrov ovot yetoqyols rj Tta^oixoiS rj iucpv-
revrais rcov avrcov ovrtov TiQOvofxicov , 6)v oi
V7c6 rov Tiqatnootrov xai rov xofiijra rcov oixeicov
aTtoXavoviTi, xat Tta^a fibvco xofirjrt rov rrjS iSixrjs
xrrjoecos xiveirioaav xai evayda&coaav. oi 8e rov
rrjs iStxrjs xrrjaecos ra^ecorat rov xofirjros rijs
ajtavrayipv iStxrjs * Tte^tovaias ixdrcoaav tcqo-
vofita.
1 \^0 avros fiaatXevs.]
^<pQovrtt,ercoaav oi rcov i7taQ%tc5v aQxovres xal
ai rovrcov rd^ets oixeico xtvSvvcp firiSefiiav ra
rrjS iStxrjS xrrjaecos xxrjfiara ^Xa^rjv vcpiaraad^at
rj rrjv e^ avrcov fietovad^at tcqoooSov rj ifiTCai^e-
a&ai. i^earco Se rco xofirjrt rrjs iStxrjs xrr/aecos
xal nQoartfiav avrols xai uera rrjv aQyjiv rrjv
yevouevrjv dvaacoaai ^Xd^rjv, dXXd firjSefiiav Se-
yia&coaav dTCOQcov rj Ofioxrjvacov i-TCt^oXrjv.
3 ^MrjSe TtaQa rov xofirjros rcov ■9'rjaavQah' rjficov
rts rj acpQayls rj dvayQarprj TCQoaeQyJad^co tcqo
rrjs rov TCQdyfiaros StaxQiaecos inl rols TtQoa-
ayyeX&eXat nQdyfiaat' xai ivravd^a rd vTteQ eav-
rov fiovov Ttotovvros Saicavrjfiara, xai firj Svva-
uevov TtQO reXeias ixxaXeaaa&at xprj(pov.
XXXV.^
DE OFFICIO PROCONSULIS ET LEGATI.
1 ^lmp. Constantinus A. Aeliano proconsuli Afri-
cae. Legati non solum civiles, sed etiam criminales
causas audiant, ita ut, si sententiam in reos feren-
dam perviderint ^, ad proconsules eos transmittere
non morentur. B. k. Oct. Constajitino A. vi et
Constantino C. conss. \a. 320]
2 ''Imp'p. Arcadius et Honorius AA. Simjilicio
proconsuli Asiae. ^ Officium Hellesponti consularis
aeternae recordationis patrem** serenitatis nostrae
adiit et expositis suis incommodis, quibus a vicaria-
nis apparitoribus urguebatur, oravit sub tuae subli-
mitatis agere potestate'. cuius adlegationes huma-
nae proclivius pium principem commoverunt: guod
et uos obtinere censemus ^^. D. viii k. April. Con-
stantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii AA.
conss. \a. 396]
XXXVI."
DE OFFICIO COMITIS ORIENTIS.
1 ^^lmp. Leo A. Pusaeo pp. Titulos, qui Aly-
tarchiae et Syriarchiae muneribus in prima Syria de-
putati sunt, per officia tam viri spectabilis comitis
Orientis quam viri clarissimi rectoris provinciae fla-
l^ gitari praecipimus. Alytarchiae quidem ludi cura
viri spectabilis comitis Orientis et eius officii, Syriar-
chiae vero sollicitudine viri clarissimi moderantis
provinciam eiusque apparitionis exerceantur, nullique
penitus curialium, nec si volueririt, idem munus vel
honorem subeundi licentia permittatur. D. v id.
Nov. ConstantinopoU Basilisco et Herminerico
conss. »2' \a. 465]
XXXVII.»^
DE OFFICIO PRAEFECTI AUGUSTALIS.
1 ^^lmppp. V alentinianus Theodosius et Arca-
dius AAA. Florentio praefecto Augustali. Omnia
tributa per Aegyptiacam aioecesia cura et provi-
dentia claritatis tuae a moderatoribus provinciarum
exigi iubemus. si qui tamen ex possessoribus sive
militaribus sive non militaribus ad inferenda quae
debent audaces extiterint, eos per militare etiam
auxilium, si opus exegerit, ad solutionem compelli
censemus. D. xiii k. Mart. Constantinopoli Ho-
norio np. et Euodio conss. \a. 386]
2 ^^lmppp. Theodosius Arcadius et Honorius AAA.
Rufino pp. Praefectus Augustalis ordinariorum sub
se iudicum examinandi flagitia et super his refe-
rendi, non amovendi vel puniendi habeat potestatem.
D. prid. non. Dec. Constantinopoli Olybrio et Pro-
bino conss. [a. 395]
XXXVIII."
DE OFFICIO VICARII.
1 "Imppp . Valens Gratianus et Valentin ianus AAA.
Antonio pp. In civilibus causis vicarios comitibus
militum convenit anteferri, in militaribus negotiis'*
comites vicariis anteponi, quotiensque societas in
iudicando contigerit, priore loco vicarius pondere-
tur, comes adiunctus accedat: si quidem cum'*
praefecturae meritum ceteris dignitatibus antestet,
vicaria dignitas ipso nomine eius se trahere indicet
portionem et sacrae cognitionis habeat potestatem
et iudicationis nostrae soleat repraesentare reveren-
tiam. D. viii id. lan. Gratiano A. iiii et Mero-
baude co7iss. [a. 377]
2 '^^ldem AAA. ad Hesperium ^p. Relationes
vicariorum, si quando usus attulerit, ad nostram
mansuetudinem referantur. relationes enim iudicum
libenter audimus, ne administratorum decrescere vi-
deatur auctoritas, si eorum consulta veluti profano-
rum preces a nostris adytis repellamus. D. xii
k. Febr. Gratiatio A. iiii et merobaude conss. [«.377]
I
(l) ol Se rov xofirjros rrjs iSixijs xrrjaean ra^ecorai
rd rrjS rd^ecos rov xofirjros rrjs aTt^ oLQxrjs iSixijs
Zackariae (2) = i5 6, 1, 103, cf. p, v (d) = B 6,
1, 104, cf. p. V: iungenda videtur 1, 33, 5. c. 3 licet ex
ordine B huic titulo restituenda fuerit, tamen non sine
causa Heimbachius dubitavit, num ad hunc titulum per-
tineat constitutio, cuius argumentum ad comitem sacra-
rum largitionum (tit. 32) spectet (4) B 6, 2, 19. 20.
— Cf. Dig. 1, 16 (5) == Th. \, 12, 3 (6) pro-
viderint lihri (7) = Th. 1, 12, 5 (8) sic Tk.j
patres libri (9) sic Tk., potestatem libri (lo) quod
. . . censemus om. Th. (U) B 6, l, 73 (12) haec
constitutio iungendane sit cum 10, 44, 3, pro certo affir-
mari non potest, quia non apparet^ Contius subscriptio-
nem c. 3 ex lihro restituerit, an argumenti quadam af-
finitate motus ex hac constitutione suppleverit (12*) cf
p. 455 not. 14 (l3) J5 6, 1, 91. 92. — Cf Dig. 1, 17
(14) = TA. 1, 14, 1 mut. (15) = Tk.X, 14, 2 (l6) B 6,
1, 112. 113 (17) = Tk. 1, 15, 7 (18) negotiis om. Tk.
(19) cum Th. (cum ad traditur), om. libri (20) = Th.
1, 15, 8
vatarum administret. omnibus agricolis vel colonis
vel emphyteutis ei subditis eadem privilegia compe-
tant, quwus fruuntur qui sub praeposito et comite
rerum privatarum sunt, rteve agant et conveniantur
nisi apud cornitem sacri patrimonii. officiales au-
tem fcomitisj sacri patnmonii privilegia [officii]
comitis privatarum rerum earum quae ab i?iitio
erant habeant.
2 Idem A. Suo periculo provinciarum rectores
eorumque officia curent, ne guid damni res ad
sacrum patrimonium pertinentes susiineant neve
reditu^ earum minuatur vel defraudetur. Liceat au-
tem comiti patrimonii et multare eos et deposito
magistratu damnum illatum resarcire: ne tamen
sterilium vel eiusdem generis praetextum accipiant.
3 Ne qua a comite thesaurorum nostrorum
signatio vel desciiptio rerum delatarum ante causae
diiudicationem fiat: in hoc quoque casu [reusj
sumptus pro se factos solos agnoscat, neve ante
definitivam sententiam appellare possit.
DE OFFIOIO RECTORIS PROV.
85
I 39. 40
XXXVIIll.'
DE OFFICIO PRAETORUM.
1 ^lmp. Constantius A. ad senatum. Praetori
defertur naec iurisdictio sancientibus nobis, ut libe-
rale negotium ipse disceptator examinet. sane inter-
poni ab eo decreta conveniet, ut, sive in integrum
restitutio deferenda est, probatis dumtaxat causis
ab eodera etiam^ interponatur decretum, seu tuto-
ris dandi seu ordinandi curatoris'*, impleatur ab eo
interpositio decretorum: quippe cum apud eum quo-
que adipisci debeat patronorum iudicio sedula ser-
vitus libertatem. nec sane debita filiorum votis pa-
trum vota cessabunt, ut patente copia liberos suos
exuant potestate, magis propriis obsequiis manci-
patos, cum sese intellegant his obsequii plus debere,
a quibus sese meminerunt vinculis sacris^ exutos.
D. III k. lan. Eusebio et Hypatio conss. [a. 359]
2 ^hnpp. Valentiniayius et Marcianus AA. Ta-
tiano pu. Tres tantummodo praetores electae opi-
nionis in hac urbe per singulos annos iudicio sena-
tus praecipimus ordinari, qui competentes causas et
debitos actus integre disceptare atque tractare debe-
bunt, ut^ hi tamen tres ex his, qui proprium larem
in hac alma urbe habeant, non ex provinciis eligan-
tur. nec si qui forte propter aliquas^ causas ad
hanc urbem de provinciis venerit, ad praeturae mu-
nus vocetur, sed hi tantummodo, ut dictum est, qui
hic domicilium fovent, ita ut nec ipsi sumptus quos-
dam inferre cogantur inviti, sed habeant spontaneae ^
liberalitatis arbitrium. B. xv k. lan. Constantino-
poli Valentiniano A. vii et Avieno conss. [a. 450]
xxxx.»«
DE OFFICIO RECTORIS PROVINCIAE.
1 Imp. Alexander A. lulianae. Potest de falso
causam cognoscens praeses provinciae incidentem
proprietatis quaestionem dirimere. D. vi k. April.
Maximo ii et Urhano conss. [a. 234]
2 ^^ltnj). Constantiiius A. ad Maximum. Praesi-
des provmciarum oportet, si quis potentiorum exti-
terit insolentior et ipsi vindicare non possunt aut
examinare aut pronuntiare nequeunt, de eius nomine
ad nos aut certe ad praetorianae praefecturae *'-
scientiam referre: quo provideatur, qualiter publicae
disciplinae et laesis tenuioribus consulatur. D. iiii
k. lan.^^" Treviris lanuarino et lusto conss. [a. 328]
3 ^^ldem A. ad provinciales. lustissimos et vigi-
lantissimos iudices publicis adclamationibus coUau-
dandi damus omnibus potestatem, ut honoris eis
auctiores proferamus processus,et e contrario iniustos
et maleficos querellarum vocibus accusandi, ut cen-
surae nostrae vigor eos absumat. nam si verae
voces sunt nec ad libidinem per clientelas effusae,
diligenter investigabimus : praefectis praetorio et co-
mitibus, qui per provincias constituti sunt, provin-
cialium nostrorum voces ad nostram scientiam refe-
rentibus. PP. k. Nov. Constantinopoli Basso et
Ahlabio conss. [a. 331]
4 Idem A. ad Periclem praesidem. In officiales
praefectorum cursum publicum laniantes vel prava
contra utilitatem publicam molientes vindicandi tibi
dedimus potestatem, ita ut praefectos de eorum
culpa facias certiores. D. *"* x k. Nov. Mcopoli Con-
stantio et Albi?io conss. [a. 335]
5 Impp. V alentinianus et Valens AA.^*' ad Apro-
nianum pu. Potioris gradus iudicibus ab inferiori-
bus competens reverentia tribuatur. sed ubi publica
tractatur utihtas, etsi minor iudex veritatem investi-
gaverit, nuUa maiori inrogatur iniuria. sane qui in-
signia dignitatis ad hoc exercet, ut indignis iniuriis
existimet adficiendos eos, qui officia cum potestate
moderantur, non declinabit nostrae indignationis acu-
leos. D. V. k. lun. Ancyro divo loviano^*' et Varro-
niano co?iss. [a. 364]
6 Imppp. Gratianus Valenti?iia?ius et Theodosius
AAA. Cynegio pp. Civitas Rhodiorum^^ iniuriam
suam non tam decenter quam sero conquesta est.
unde inviolabili observatione sancimus, ut, quoniam
tempore hiemis navigatio saepe periculosa est sem-
per incerta, in illis quinque urlaibus, quae potiores
esse ceteris adseruntur, vicissim hiemandum sibi
iudices recognoscant. quod si cuiquam tale existat
ingenium, ut praecepta nostra contemnat, quinqua-
ginta ab eo argenti librae, centum ab eius ofticio,
si aliter factum fuerit, fisci viribus inferantur!
D. V id. Dec. Co?ista?ifi?iopoli Arcadio et Bauto?ie
co?iss. [a. 385]
7 Imppp. Valenti?iia?ius Theodosius et Arcadius
AAA. Cy?iegio pp. Qui ordinariam gesserit digni-
tatem, quidquid ex venturae delegationis titulis pro-
fligaverit, cum dispendio pudoris atque fortunae de
propriis facultatibus intra provinciam positus inferre
debebit. D. vii k. lun. Constantinopoli Hono?io
?ip. et Euodio conss. [a. 386]
8 Idem AAA. Cyneqio pp. Ne quis iudicum in
provincia sua praefectianum vel palatinum vel mi-
litem vel ex his etiam omnibus, qui antea in huius-
modi officiis fuerunt commorati, intercessorem (id
est exsecutorem) cuiusquam htigatoris petitione in
quolibet seu privato seu publico negotio putet esse
tribuendum. nam peccantem circa consulta cae-
lestia cum suo officio non solum detrimentum fa-
mae, sed etiam patrimoniorum damna comitentur.
D. non. Aug. Constantinopoli Honorio np. et Euo-
dio conss. [a. 386]
9 Idem AAA. Polemio pp. Illy?'ici. NuUus pro-
vinciae moderator augustissimam urbem sine iussione
adire audeat. nam si quem patuerit contra decreti
nostri praecepta venisse, is congrua condemnatione
plectetur. B. X k. ian.^'^" Mediolani post consutatum
Tmiasii et Promoti. [a. 390]
10 Impp. Arcadius et Honorius AA. Limenio
co?niti sacrarum largitionum. NuIIum palatinis tibi
obsecundantibus cum provincialibus volumus esse
commercium: sed iudices scire debebunt hoc sibi
praecipue esse commissum, ut ipsi a provincialibus
exigant et consueta deposcant, palatinum vero pos-
sessor non horreat, qui non sibi, sed iudicibus
atque officiis praeceptus est imminere. D. vi k.
April. [circa a. 401 '^]
11 ^"^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Theo-
doro pp. Moderatores provinciarum curam gierere
iubemus, ne quid*^ potentium procuratores perpe-
ram inhciteque *^ committant. B. vi k. Bec. Ravennae
Basso et Philippo conss. [a. 408]
12 Idem AA. Monaxio pp. Omnes per provin-
cias apparitores pro inveterata auctoritate iuxta mo-
tum iudicis nudatos verberibus, si ita res tulerit,
subiacere praecipimus, ut et facilis exsecutio rerum
publicarum sit et officiorum insolentia comprimatur
et iudicum severitati competens reddatur auctoritas.
B. VI k. lan. Hono?io viiii et Theodosio v AA.
co?iss. [a. 412]
(l)J5 6,7,6.7.— Cy:Z)i>. 1,14 (2) = rA.6,4,i6 (3)etiam
om. Th. (4) tutores dandi seu ordinandi curatores Her-
mann (5) vinculis curiae Th. (6) iunge 12, 2, 1
(7) ut M, et CR (8) sic C, alias R (9) sic C, spon-
taneum R (10) B 6, l, 74— s^. — Cf. Dig. 1, 18
(11) = TA. 1, 16, 4 : iunge 12, 46, 2 (12) ad gravitatis tuae
Th. (12*) acc. .. . ins. (13) =- Th.Xy I6, 6: iunge Th. ],
16, 7 (14) reddita vel pp. scr., nam Constantinus proximo
die fuit Constantinopoli secundum Th. 16, 8, 5. 16, 9, 1
(14*) fuisse olim imp. lovianus A. et d. v non Jan. Ancyro
loviano A vidit Seeck (15) phodiorum lihri contra
B (15') acc ins. {data est a. 389) (l6) cf. 1, 32, l
(a. 401) (17) == Th. 1, 16, 14 (18) quid M^Th., qui
CRM" (19) sic Th., iucesteque CR, iniusteque M
I 40—45
86
UT NULLI PATRIAE
13 ^Mrj yiviad^axrav icsxfi^ifffiErn neoi rove apx^'
TrtS ipr^wiafiara, aX)M ncoXvdo&coaav jtaQ avrSv,
xal TtQO fiias xat /iiSvrjg r/ue^as iv rto fieXXeiv
STtiBaiveiv rrjS enaQxias rb firjvvov avrov Tteii'
Ttea&co Siarayfia. STti xXoTtrj ds dXovs rj iyxkrj-
fiari rivi ov fiovov iteqi avrrp/ rr]v acorrj^iav,
dXXd yaQ xai rrjv ovaiav xivSvvevaei.
14 (13j '^lmp. l,eo A. Constantino pp. Si quis
cohortalibus adnuc obsequiis obligatus regimen pro-
vinciae vel cingulum cuiuslibet militiae dignitatisve
quoquo modo meruit, contra licitum usurpatis im-
petratisve careat, etiamsi ultronea nostra liberalitate
ius gerendae provinciae vel militiae seu dignitatis
cuiuspiam sibi iactaverit fuisse delatum. D. vii id.
Aug.^' Constantinopoli Leone A. iiii et Prohiano
conss. [a. 471]
15 (14) Idem A. Constantino pp. NuUi iudicura,
qui provincias regunt, in civitatibus, in quibus sacra
palatia vel praetoria sunt, liceat relictis his priva-
torum sibi domus ad habitandum veluti praetoria
vindicare, sed sacratissima modis omnibus inhabitare
palatia seu praetoria, ut hac necessitate compellan-
1 tur eorum reparationi providere. Ubi autem et pa-
latium est et praetorium, palatium quidem habita-
tioni praesidis, praetorium autem suscipiendis con-
servandisque speciebus publicis horreorum vice vel
2 aliae necessariae rei deputetur. Quod si quis
ahquando dissimulare temptaverit, protinus eum at-
que officium quinquaginta librarum auri multam ad
reparandum sacrum quod neglexerit palatium sol-
vere sancimus. ^ ^ [«. 471?]
16 ^Mrj ytspiOQarca rj avroS trjfiiovrco rj dXXcos ^Xa-
Ttrero) rov avvrsXearrjv o «(>;^«f, xivrjaiv ^aai-
Xixrjv dycovidiv xai rrjv yevofievrjv iTtiyvcovat
^rjfiiav.
17 ^Tovs Xrjarevovras rj naQanXrjaia Ttraiovras
avXXafi^avercoaav xai apfioSicos oi a^^^ovTes ri-
ficoQsircoaav rovs iv arpareici Si ovras ol npco-
rsvovres avrcov TtapaScSorcoaav, Sexa rov Ttaqa-
^aivovros xara^dXXovros XirQas,
XXXXI.
(JT NULLI PATRIAE SUAE ADMINISTRATIO SINE
SPECIALl PERMISSU PRINCIPIS PERMITTATUR.
1 ^MrjSsis AvyovardXios rj dv&vTtaros ^ ^ixd^ios
rj xofirjs ^AvaroXrjs eis rrjv oixsiav inapxiav yi-
vea&co, iSixrjs ini rovrco XTIQ^OJV xsXsvascos.
XXXXII.
DE QUADRIMENSTRUIS TAM CIVILTBUS QUAM
MILITARIBUS BREVIBUSe.
1 ''01 dqxovrss xai ai rovrcov rd^ets dvvTtep&ercos
fierd rrjs dXrj&eias xai dxQt^eias ixnefinercoaav
rd rsrQafirjviala ^pefiia, nsvrrjxovra Xir^as XQ^-
aiov xai rrjs ^covrjs xai rrjs d^ias dcpaiQsaiv vcpo-
Qcofisvoi, ei ris yevoiro fiefiipts xard rovro ro
fiEQos. ro Ss avro earco xai xard rov rQaxrev
rov nQoartfiov firj dvacpeQOvroS iyyQdcpoiS ini
rov enaqxov rrjv yevoiievrjv Qq&vfiiav.
2 Movos o rQi^ovvos rj 6 rrjv rd^tv avrov nXrj-
Qcov ^txdQios fierd rov Softearixov xai rov axrov-
aQiov xai rdiv hnrtcbvcov xai rov vovfisQaQiov
rjrot rov ^orj&ov rd rsrQafirjvtaXa jSQe^ta vno-
yQdcpcov xai ooxov eyyQacpov vnoreXcov, cos dXrjd^rj
sfirjvvaav, ixnsfineroj ^.
XXXXIIL^
DE OFFICIO PRAEFECTI VIGILUM.
1 Imppp. Valentinianns Theodosius et Arcadius
AAA. r^eoridio pu. Praefecti vigilum huius urbis
nihil de capitalibus causis sua auctoritate statuere
debent, sed si quid huiusmodi evenerit, culmini tuae
potestatis referre'", ut de memoratis causis celsiore
sententia iudicetur. [a. 385 — 389]
XXXXIIII.
DE OFFICIO PRAEFECTI ANNONAE.
1 ^^'H Stdra^ts (pavsQov nQoare&elaa fiixQov rrj
XOQrjyicL rcbv iv KcovaravrtvovnoXsi noXtrtxcov
dvvovcov StOQit,et xai ncos rds fisra&easts Ssl
rcov atrrjQeaioJv nQO^aivstv, nQoartfiov roXs firj
nstd^oftevots notovaa.
2 ^^^AvatQsl rrjv ix naXatov yevofievrjv ini roXs
noXtrtxols aQroiS ftsicoatv rj Stdra^te xai xvqoX
rovs firj vnovras fidv, nQo rovrov nQa&evras Si
xard rrjv andrrjv rdiv dvvovsndQxcov xai rcov
XoyoyQdycov rcov ^syscovoJv.
D. VIII id. Mart. Constantinopoli post consulatum
Lampadii et Orestae vv. cc. anno secundo. [a. 532]
XXXXV.
DE OFFICIO CIVILIUM lUDICUM.
1 ^^lmppp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.
Curtio pp. Honorati, qui lites habere noscuntur,
(l) = ^6, 1, 85 (2) = 12, 57, 14 (2*) d. VI k.ian. 12,57,14
(3) = 5 6, 1, 88 (4) = J5 6, 1, 89 (5) = 5 6, 1, 90
(6) brevibus om. libri, habent Graeci et Th. 11, 25 (7) = B
6, 1, 110 : fortasse ex W, qui habet constitutiones graece
an aa,, inscriptio avroxQarcoQ ^Avaardatos ^A. restituenda
est (8) D. VI id. Febr. Clementino et Probo consa.
(a. 512), quod Hal. ad 40, 15 exhibet, huc pertinere vi-
detur, ut collata not. 7 inscriptio o avrds ^aatXsvs re-
stituenda sit (9) Cf. Dig. 1, 15 (lO) referri libri
(U) = 5 6, 1, 99 (12) = ^6, 1,100 (13) = TA. 1, 20, 1
13 Decreta de remunerandis praesidihus ne fiant,
sed ah ipsis impediantur, et edictum eum nuntians
ante unum tantum diem, quam provinciam ingres-
surus est, mittatur. quod si in furto vel aliquo
crimine deprehensus ent, non solum de salute ipsa,
sed etiam de facultatihus periclitahitur.
16 Praeses collatorem ne neglegat vel ipse ei
noceat aliove modo damnum inferat suh metu im-
perialis motus et damni quod dederit resarciendi.
17 Latrones similiaque peccantes praesides com-
prehendant et competenti poena afpciant: si qui
militant, eos principes eorum tradant: qui id trans-
greditur, decem auri lihras solvit.
XXXXI, 1 Nemo Augustalis vel proconsul vel
vicarius vel comes Orientis in patria provincia
fiat, nisi specialem eius rei iussionem meruerit.
XXXXII, 1 Magislratus eorumque of/icia sine
cunctatione vere et diligentei'quadrimenstruoshreves
! emittant, imminente poena guinquaginta auri lihrarum
et cinguli dignitatis^ue amissionis, si qua in hacparte
reprehensio extiterit. eadem poena valeat etiam in
tracteuta, qui non in scriptis ad praefectum negle-
gentiam commissam referat.
2 Trihunus vel qui vicem eius agit cum domestico
actuario optione numerarioque vel suhadiuva qua~
drimenstruos hreves suhsc?ihat et sic iureiuranao in
scrif>tis praestito, quod vera nuntiaverint , solus
emzttatur.
XXXXIin, 1 Certo modo distrihutiofium annona-
rum civilium in Constantinopoli praestituto consti-
tutio definil etiam, quomodo translatio anrtonarum
procedere debeat, poena non ohoedientihus itnposita.
2 Constitutio tollit deminutionem panium civi-
lium ex longo tempore factam et confirmat eos
qui interierunt, sed antehac in fraudem praefecti
annonarum et logographorum regionum venierunt.
DB OFFICIO lUDICUM MlLlTARIUM
87
I 45—48
his horis, quibus causarum merita vel fata paiidun-
tur, residendi cum iudice non habeant faculta-
tem. D. III no7i. Febr. Romae Basso et Philippo
conss. [a. 408]
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Anthemiopp.
Si quis pro publicis functionibus, quae tiagitantur,
aliquo se defendere temptet munimine, adeat iudicem
et promat, quae duxerit adserenda: quem si iudex,
quod non arbitramur, minus audire maluerit, ipse
quidem administrator triginta librarum auri, appa-
ritio vero eius quinquaginta feriatur dispendio. B. xiili
k. Aug. Constantinopoii Ho7i07'io viii et Theodosio iii
AA. conss. [a. 409j
XXXXVI.»"
DE OFFICIO lUDlCUM MILITARIUM.
1 ^lmppp. Valenti7iianus Theodosius et Arcadius^
AAA. comitibus et magistratis utriusque militiae.
Numquam omnino in negotiis privatorum vel tuitio
militaris "^ vel exsecutio tribuatur. B. prid. id. Febr.
Co7istantinopoli Theodosio A. iii et Abunda7itio
C071SS. [a. 393]
2 Impp. Honorius et Theodosius AA. Monaodo pp .
Praecipimus, ne quando curiales^ vel privatae con-
dicionis homines ad militare exhibeantur iudicium
vel contra se agentum actiones excipiant vel litigare
in eo cogantur. interminationem autem quinquaginta
librarum auri adversus comitianum officium proponi
decernimus, si quid contra haec aliquando tempta-
verit. B. vi k. Sept. Eudoxiopoli Theodosio A.
VII et Palladio conss. [a. 416]
3 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Ana-
tolio magistro militum. Nemo de his, qui in viro-
rum spectabilium ducum officiis militaverint ", scho-
lae agentum in rebus quacumque subreptione post
completam militiam societur, ne agendi vices viri
clarissimi principis accipiat facultatem. si quis au-
tem adversus haec nostrae perennitatis decreta ve-
nire conetur, militia spoliatus proscriptionis poena
pro parte bonorum tertia constringatur. B. v k. Febr.
Co7istantinopoli Maximo ii et Pate7'io conss. \a. 443]
4 ''Idem AA. Nomo magistro officiorum. Duces
limitum^ et praecipue, quibus gentes quae maxime
cavendae sunt appropinquant, in ipsis limitibus com-
morari et milites ad proprium'' redigere numerum
imminentibus magisteriis potestatibus diuturnisque
1 eorum exercitationibus inhaerere praecipimus. Cas-
trorum quin etiam refectionis ckisuriarumque curam
2 habeant*". Quibus cum principe castrorumque
praepositis pro laborum vicissitudine limitaneorum
militum^' duodecimam annonarum partem, distri-
buendam videlicet inter eos magisteriae potestatis
arbitrio, deputamus. B. prid. id. Sept. Co7ista7iti-
nopoli Maxi7no ii et Paterio conss. [a. 443]
5 ^^leiQxsia&oj rols e| e&ovs aixrjqeaiois 6 Sov^ xai
rols dx rrjs ScoSsy.arrjs reov sx raiv noXsfiicoi'
Xrjwd^srrcov /uoi^as ev XQvaco SiBofievrjs Ttaqa rcov
ivoo^cov indoxcov xai fiT]Si/' kreoov ?; xard dnai-
rrjaiv rj xara exovaiav rov SiSovros TtooaiQsaiv
xoui^ea&co.
(1) lunge 10, 74, 1. 11, 2, 5 (1*) B 6, 1, 93—97
(2) = Tk. 1, 21, 1 (3) sic 5, val. theod. et hon. PCK,
theod, arc. et honorius rectius Th. (4) militis Th.
(5) sic iJ, curialis C (6) militaverit lihri: possis
etiam hoc retinere, si supra pro de his scribas dehinc
(7) = Nov. Theod.U: iunge 1,31,4. 11,60,3 (8) mili-
tum libri (9) antiquum Nov. (lO) castrorum quin
etiam ipsis lusuriarumque pro antiqua dispositione cu-
XXXXVII.
NE COMITIBUS KEI MILITAHIS VEL TRIBUNIS
LAVACRA PRAESTENTUR.
1 ^^lmppp. A7'cadius Hono7ius et Theodosius AAA.
Anthemio pp. Omnem inquietudinem a curiis et
civitatibus praecipimus prohiberi nec ulla privata ab
his succendi balnea ad tribunorum vel ducum aUo-
rumve militarium comitum usus nec adacrationem
aliquam pro hac causa profligari. illustribus enim
tantum viris comitibus ac magistris militum (si ta-
men id yoluerint) hoc ministerium indul^emus: dupli
poena violatoribus huius sanctionis immmente. B. v
K. Bec. Consta7iti7iopoli Arcadio A. vi et P7'obo
C071SS. [a. 406]
XXXXVIII.»^
DE OFFICIO DIVEKSORUM lUDICUM.
1 ^^lmp. Constantinus A. ad Bomitium Celsum
vicarium. Nemo iudex officialem ad eam domum,
in qua mater familias agit, cum aliquo praecepto
existimet esse mittendum, ut eandem in publicum
protrahat, cum certum sit debita eius, quae intra
domum considerato sexu semet contineat, domus
eius vel cuiuscumque rei habita distractione, publi-
cis necessitatibus posse servari. quod si quis in
publicum matrem familias posthac crediderit pro-
trahendam, inter maximos reos citra ullam indul-
gentiam capitali poena plectetur. B. iii id. Ia7i.
Treviris Sabi7io et Rufino conss. [a. 316]
2 Imppp. Valentinianus Theodosius et A7'cadius
AAA. ad P7i7icipium pu. Singuli quique iudices
sciant celsioribus viris et his, quorum nonnumquam
iudicio provehuntur, honorificentiam esse debitam
praestandam, nec in subscriptionibus suis fratres au-
deant nominare, apparitione multanda, cuius haec cura
est. B. id. Febr. Ricome^-e et Clearcho co7iss. [a. 384]
3 ^^ldem AAA. Consta7itio^'' pp. Galliarum. Sciant
principes et comicularii et primates officiorum, iudi-
ces etiam, ternas libras auri a suis facultatibus
eruendas, si honoratis viris, quibus etiam consisto-
rium nostrum ingrediendi facultas praebetur, secre-
tarii iudicum non patuerit ingressus aut reverentia
uon fuerit in salutatione delata aut sedendi cum
iudice societas denegata. B. vi id. Nov.^^ Treviris
Timasio et Promoto co7iss. [a. 389]
XXXXVIIII.
UT OMNES TAM CIVILES QUAM MILITARES lU-
DICES POST ADMINISTRATIONEM DEPOSITAM
PER QUINQUAGINTA DIES IN CIVITATIBUS VEL
CERTIS LOCIS PERMANEANT.
1 ^^lmp. Zeno A. Sebastia7io pp. Nemo ex viris
clarissimis praesidibus provinciarum vel consulari-
bus aut correctoribus neve qui administrationis maio-
ris infulas meruerint, id est viri spectabiles procon-
sules vel praefectus Augustalis aut comes Orientis
aut cuiuslibet tractus vicarius aut quicumque dux
vel comes cuiuslibet limitis^o vel divinarum comes
domorum, postquam sibi successum fuerit, audeat
excedere de locis, quae rexisse noscitur, antequam
quinquaquinta dierum constitutus numerus finiatur.
1 Sed per id tempus praesides quidem et consu-
ram refectionemque mandamus Nov. (ll) limitanei
tantum railitis Nov. (12) = -B 6, 1, 97 (13) = Th.
7, 11, 1, Jine sumpto ex Th. 7, 11, 2 : B 6, 1, 98 (14) B 6,
1, 116. 117 (15) ^ Th. \, 22, 1 (16) = 12, 29, 2
Th. 6, 26, 5 (17) sic M cum lege gemina et Th.,
constantino PCR: scr. constantiano, c/. 6, 55, 9 Th. 15,
14, 8 (18) acc. . . . ins. (19) jB 6, 3, 9 (20) sic
dett, militis JR, militiae C
5 Bttx contentus sit annonis solitis et duodecima
parte eorum quae ab hostibus capta sunt, in auro
ab illustribus praefectis solvenda, neve aliud quicquam
vel poscendo vel libei^a dantis voluntate perciptat.
I 49—51
88
DK OFFICIO EUJS
lares nec non correctores in metropoli, spectabiles
vero iudices tam civiies quam militares in civitati-
bus administratae dioeceseos illustrioribus publice,
nec domi vel intra sancrosanctos terminos vel re-
giones aut potentes domos latitantes, sed in celeber-
rimis locis ante oranium quos nuper gubernaverant *
ora versentur, ut pateat omuibus facultas libera
super furtis aut criminibus querimoniam commovendi,
ita ut ab omui defensus iniuria provisione post eum
admiuistrantis ac periculo officii nec minus curia-
lium et defensoris civitatis^, iuratoriae tantum cau-
tioni commissus, postquam fuerit in querimoniam
devocatus, pulsare volentibus (ut dictum est) pro
2 legum ratione respondeat: Nec uUam ante prae-
finitum tempus de provincia discedendi excusationem
ei tribuat vel divina revocatoria vel codicilli alterius
admiiiistrationis oblati vel praeceptum amplissimae
tuae sedis, ut alterius provinciae raoderatoris vices
obtineat, aut praeceptum praefatae vel alterius ci-
vilis seu militaris cuiuscumque potestatis, ut quam-
cumque sollicitudinera publicam gerat aut exnibea-
tur vel deducatur, aut postremum cuiuslibet artis
astutia, cuiuscumque occasionis excogitata calliditas
excludatur, ut modis omnibus, quae pro universarum
proviuciarum salute sancimus, sortiantur effectum.
;i Quod si quis temeritate punienda saluberrimam
legem circumscribendam vel violandam crediderit,
licet et maiestatis reus non immerito iudicetur, at-
taraen quinquaginta librarum auri multam publicis
calculis inferre cogetur: simili poena plectendo, qui
post eum adrainistratione suscepta rainime eum cu-
raverit honeste retinendum aut super eius fuga pro-
4(1) tinus referendum. Adrainistrationem autera depo-
nere non voluraus decessorera, antequam successor
ad provinciae fines pervenerit, licet litteris ad eum
seu programmate vel edicto ad officium et provin-
5 (2) ciales usus fuerit. Ipse autera, qui praesen-
tera fugiens non observaverit legera, ubicuraque re-
pertus fuerit, licet in hac florentissiraa civitate, ad
provinciara sine ullo penitus obstaculo praeceptione
tui culrainis, cura etiam viri clarissimi rectoris pro-
vinciae, in qua repertus fuerit, deducetur, per sex
mensuura curricula ibidem moraturus, quatenus in-
li terea minime crimina possint vel furta celari. Ofti-
cium etiam, quod eum (debito tamen honore servato)
non prohibuerit contra legis tenorem discedere, tri-
7 (3) ginta librarum auri dispendio ferietur. Quod si
iutra quinquaginta dierum nuraerum fuerit forte pul-
satus et praefato clapso terapore necdum finita lis
fuerit, civiliter quidem super furtorum sceleribus
pulsatus dato procuratore instructo post quinqua-
ginta dies protinus habeat licentiara disccdendi:
accusatione vero super criminibus facta per inscrip-
tionum laqueos inretitus usque ad terminum causae
8 (4) ibidem necessario perdurabit. Sciant autem
universi iudices, apud (juos vel adrainistrationis iure
vel ex praecepto araphssiraae tuae sedis huiusmodi
controversiae civiliter vel criminaliter ventilantur,
intra viginti dierum spatium debere se praefata liti-
gia, postquara orta fuerint, terminare. nam sisuper-
sederint, ipsos quidera decera librarum auri condem-
nationem subire censemus, accusationem vero seu
civilem intentionem semel in iudicium deductam
praefato modo legitirae terrainari. D. v id. Oct. Cofi-
stantinopoli Zenone A. ii cons. [a. 47U]
DE OFFICIO EITJS QUI VICEM ALICUIUS
lUDICIS OBTINET.
1 hnp. Gordianus A Domitio pp. In causa quae
Bpectat ad utilitatem rei pubhcae eum qui vice
praesidis provinciae adniinistrat potuisse cognoscere
in dubium non venit. sane si in ahquo captum
est ius rei publicae, iuxta scita divorura principum
defensores rei publicae (si modo adesse fiduciam
negotio putant) restitutionis auxihura possunt flagi-
tare. D. iii non. Jsov.'^ Sabino ii et Venusto
conss. [a. 240]
2 Mandala impp. Theodosii et Valentitdani AA.
missa ad Antioc/ium pp. per referendarium , quae
sic habent: Suggerente raagnificentia vestra docta
imperialis aeternitas debere eos, qui praeceptione
principali seu vestrae sedis araplissiraae tueri locum
rectorura provinciarura noscuntur, auctoritatem ha-
bere tutores seu curatores petentibus dare, decre-
tum etiam interponere ad alienandas minorum si-
miliuraque eis personarum seu curialiura facultates,
emancipationes quoque legibus celebrare et orania
quae ad iurisdictionem rectoris provinciae pertinent
actitare, praecipere dig-nata est pro dispositione
vestrae celsitudinis praefatas huiusraodi soUicitudines
peragendi habere licentiam. D. prid. id. Oct. Con-
stantinopoli Hierio et Ardabure conss. [a. 427]
LL*
DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS ET CAN-
CELLARIIS lUDICUM.
1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pau-
lino. btudiorum labor meretur, ut hi, qui in publi-
cis administrationibus constituti sociari sibi consi-
liorura participes cupiunt, spe praemiorura atque
honorificentia sua provocent eos, quorura prudentiara
sibi putant esse necessariam, non metu terribili et
necessitate incongrua libertati. D. prid. id. lui.
Tiberiade Maocimo ii et Aqui/ino*' conss. [a. 286]
2 Itnp. Constantinus A. ad Bassum pp. Praesi-
des non per adsessores, sed per se subscribant li-
bellis. quod si quis adsessori subscriptionem in-
consultis nobis permiserit, mox adsessor qui sub-
scripsit exilio puniatur: praesidis vero nomen ad
nos referri iubemus, ut in eura severius vindicetur.
D. XV k. Sept. Constantino A. vi et Constantino C.
conss. \a. 320]
3 Imp-p. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
Consilianos iudicura et cancellarios et eos, qui do-
raesticorura funguntur officio, post depositam admi-
nistrationera quinquaginta dies in provincia residere
l praecipimus. Pro confesso autem tenebitur, qui
accusatus huiusmodi personam subtraxerit: eaque
in quadruplum restitui iubemus, quae desiderautur
ablata, ut duplum spoliatus accipiat, duplum noster
fiscus adquirat. D. vi k. lan. Mediolani Theo-
doro cons."^ [a. 399]
4 Idem AA. et Theodosius A. ad Caecilianum vi-
carium. Domesticus iudicis a pubhcis actibus ar-
ceatur. quod si necessitatibus publicis sese con-
victus fuerit raiscuisse, statira eum ad maioris po-
testatis examen deduci oportet, ut competens in eo
vindicta promatur. D. vi id. April. Honorio A. vi^
et Aristaeneto conss. [a. 404]
5 Impp. Honorius et Theodosius AA. Seleuco pp.
Nemo in provinciis, qui semel domestici vel cancel-
larii ministerium gesserit, ad eandem observationem
aliqua ambitione iterum remeare concedatur. D. iii
id. Dec. Ravennae AA. x et vi conss. [a. 415]
7 ^ldem AA. Vitaliano duci Libyae. Nemo de
domesticis ducum vel coraitura railitarium, officiis
eorura connumeratus^, post completum sui temporis
actum ad eandera rursus sollicitudinera audeat ad-
spirare: decera auri librarura conderanatione propo-
sita, si quis hanc violare voluerit sanctionem : eadem
poena officio quoque coercendo'*^, siper ambitionem
I
(1) gubernaverat lihri (2) sic M, civitatum CR (3) Cf,
Dig. 1, 21 (4) sic Hal, Febr. aliaa (5) B 6, 1, 62
seqq. — Cf. Dig. 1, 22 (6) tiberiade . . . aquilino Momm-
sen^ tyberio et maximo dedit^ deinde in tyberiano et dione
(=■ a. 291) emend. Hal. (7) theodoro cons. scripsi, theodo-
sio et rumoridio coss. (= a. 403) HaL, sed negue impera-
torum nomina neque Messalae praefectura huic anno
conveniunt (8) = Th. 8, 1, 16 (9) nerao de nume-
rariis tui officii seu doniesticis vel scriniariis sive adiu-
toribus Th. (lO) proposita Th.
DE ADSESSORIBUS ET DOMESTICIS
89
I 51. 52
vel avaritiam ex Lis aliquid temerari concesserit.
D. viJii k. Nov. Constantinopoli Honorio A. xi et
Constantio ii conss. [a. 417]
7 ^Jdem AA. Eustathio pp. Velut castrense pe-
culium lilii familias adsessores etiam^ post patris
obitum vindicent, qui consiliis propriis administra-
tores iuvare consueverunt , si quid licitis honestis-
que lucris coadunare potuerunt. J). x k. Ajml. Con-
stantinopoli Honono xiii et Theodosio x AA.
conss. {a. 422]
8 ^ldem AA. Asclepiodoto pp. NuUus iudicum
ad provinciam sibi commissam quemquam secum
ducere audeat, cui domestici vel cancellarii nomen
imponat, nec profectum ad se undecumque suscipiat,
ne famae nota cum bonorum publicatione plectatur.
periculo enim primatum officii cancellarios, sub fide
gestorum ex eodem officio'' electos iudicibus appli-
cari iubemus, ita ut post depositam administratio-
nem^ nec militiam deserant et provincialibus prae-
sentiam sui exhibeant, quo volentibus sit accusandi
eos facultas. si enim idonea causa exegerit, ad de-
tegenda iudicis flagitia et quaestioni eos subdi oportet.
I). prid. k. lun. Constantinopoli Asclepiodoto et
Mariniano conss. [a. 423]
9 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. aa
Taurum pp. Si post depositam administrationem
iudicum praesentiam vel exhibitionem domesticorum
querimonia provincialium aut curialium vel aliqua
publica necessitas postulaverit, per eosdem admi-
nistratores, quorum domestici fuerint, iudicio legi-
busque tradantur. B. r non. lul. Constantinopoli
Theodosio A. xiiii et Maodmo conss. [a. 433]
10 Idem AA. Florentio pp. In consiliariis ob-
servari censemus, ut in eum, qui in sua provincia
ultra quattuor menses moderatoribus adsederit ad-
versus leges antiquas et divorum retro principum
scita^, proscriptio bonorum et accusatio publici cri-
minis immineat, nisi per caeleste oraculum vei am-
plissimae tuae sedis praeceptionem sese defendat.
D.xiiik. Febr. Theodosio xvii et Festo conss. [a. 439]
1 1 Idem AA. Zoilo pp. Orientis. Non parum ad-
sessoribus magistratuum maiorum quam ipsis iudi-
cibus nostrae benivolentiae liberalitas tribuenda est.
ideoque consiliarios virorum illustrium praefecto-
rum tam praetorio quam huius inclitae urbis emi-
nentissimorumque magistrorum militum nec non etiam
viri ilkistris magistri officiorum, sive praedicto of-
ficio iam functi sunt seu fungentur in posterum,
'post depositum etiam officium ab omni indictionis
onere seu civilium seu militarium iudicum prorsus
immunes esse praecipimus, ut nec ab amplissima
quidem sede tui culminis eis ulla molestia super
suscipiendo quolibet gravamine** penitus iniungatur:
quinquaginta librarum auri officio tui culminis dam-
natione multando, si quid adversus statuta clemen-
tiae nostrae innovari concesserit. D. v k. Mart.
Theodosio A. xviii et Alhino conss. [a. 444]
12 Impp. Valetititiianus et Marcianus AA. Pal-
ladio pp. Liceat omnibus iudicibus ilhistri prae-
ditis potestate consiliarios sibi eosdem secundo ac
tertio et saepius iniungere, quia qui semel recte
cognitus est, ob hoc solum non debet, quod iam
probatus^ est, improbari. D Valentiniano
A. ..... ^ \a. 450 vel 455]
1 3 [AvroxQartOQ Zijvcov A.] '**
^^MijSenore ;^w()ts rojv aoxovrcov ol avfinovoi
avriav dcxa^ercoaav ra ixeivcov ri&evres bvo-
fiara.^^
D. VI k. lul. post consulatum Longini. [a. 487]
14 Imp. lustinianus A. Demostheni pp. Nemo
ex his, qui advocati causarum constituti sunt vel
fuerint et in hac regia urbe in quocumque iudicio
deputati et in aliis omnibus provinciis nostro sub-
iectis imperio, audeat in uno eodemque tempore
tam advocatione uti quam consiliarii cuiuscumque
magistratus, quibus res publica gerenda committitur,
curam adripere, cum sat abundeque sufficit vel per
advocationem causis perfectissime patrocinari vel
adsessoris officio fungi, ne, cum in utrumque festi-
net, neutrum bene peragat: sed sive advocatus esse
maluerit, hoc cum debita sollertia implere possit,
vel si adsessionem elegerit, in ea videlicet perma-
neat , ita tamen , ut post consiliarii soUicitudinem
depositam liceat ei ad munus advocationis reverti.
1 Nec sit concessum cuidam duobus magistratibus
adsidere et utriusque iudicii curam peragere (neque
enim facile credendum est duabus etiam necessariis
rebus unum sufficere: nam cum uni iudicio adfuerit,
altero abstrahi necesse est sicque nuUi eorum ido-
neum in totum inveniri), sed altera adsessione peni-
tus semota unius magistratus esse contentum iudicio.
2 Nec callidis machinationibus huiusmodi legem
putet quis esse circumscribendam et, si non consi-
liarii signum quod solitum est chartis imponat, sed
alias quasdam litteras excogitatas adsimulaverit,
existimari ei licere fungi quidem memorato officio,
sub huiusmodi tamen umbra latere, cum in legem
committunt hi, qui vigorem eius scrupulosis et ex-
3 cogitatis artibus eludere festinant. Neque sibi
blandiri quemquam oportet, quod et praesentis legis
aculeos possit evadere, quemadmodum et anteriores
leges super hac re positas deludebat. si quis ete-
nim in tali commisso fuerit inventus, sciat se de
matriculis advocatorum penitus esse delendum et
decem Hbrarum auri multam nostris privatis largi-
tiouibus illaturum, per virum illustrem comitem rerum
privatarum exigendam, et aliam maiorem regalis cul-
minis subiturum offensam, cum nec ipse iudex, qui
hoc fieri passus est et sciens prudensque hoc com-
4 miserit, sine imperiah commotione remanebit: Ea-
dem poena subiciendo etiam eo vel eis, qui in his
causis, quarum patrocinium adepti sunt quibusque
advocationem suam praestiterint, adsessionis *^ cuius-
cumque magistratus colore audeat vel audeant iudi-
care, ne adfectionis suae advocationis memor incor-
rupti iudicis non possit nomen perferre. D. v k.
Oct. Chalcedone Decio vc. cons. [a. 5291
15 ^^ '. . .
LII.
DE ANNONIS ET CAPITU ADMINISTRANTIUM
VEL ADSESSORUM ALIORUMVE PUBLICAS SOL-
LICITUDINES GERENTIUM VEL EORUM, QUI
ALIQUAS CONSECUTI SUNT DIGNITATES.
1 ^^lmpp. Theodosius et Valentiniatius AA. Flo-
rentio pp. Omnibus tam viris spectabilibus quam
viris clarissimis iudicibus , qui per provincias ^^ sive
militarem sive civilem administrationem gerunt, nec
non comiti commerciorum , magistro aeris sive pri-
vatae rei, rationali per Ponticam atque Asianam
dioecesin et adsessoribus iudicum singulorum in
praebendis solaciis annonarum hic fixus ac stabilis
servabitur modus, ut ea pro annonis et capitu digni-
tati suae debitis pretia consequantur , quae particu-
laribus delegationibus soleant contineri. D.iiik.Iun.
ConstantinopoUTheodosio XVII et Festo conss. [a. 439]
(1) Th. 1, 35, 2: iunge 2, 7, 4 (2) etiam om Th. contra B
(3) = Th. 1, 35, 3 (4) ex eodem offificio om. Th. (5) per
continuum triennium ins. Th. (6) Th. l, 35, 1 (7) finis
= 1 2, 9, 1 (8) privato vel publico ins. l. gem. (9) sic M,
probatum CR (lo) inscriptio restituta est ex subscriptione.
iungendae videntur 2, 7, 19 et quae ihi laudantur (ll) = B
6,1,71. 7,1,1 (12) id est: numquam sine praesidibus
adsessores eorum iudicent illorum nomiue subiecto: for'
II
tasse ex ipsa constiiutione deprompta est adnotatio ad
Sixa^ercoaav in B2 7, 1, l prfce raz n^oxara^^sis
Tcoieircoaav firjrs ras aTtofdaeie {id est neve litis con-
testatio apud eos fiat neve sententiam ferant) (13) sic
Contius B, adsessiones libri (14) Graecam lustiniani
(onstitutionem hoc loco dcnderari eiusdem argumenti,
ruius est c. 13 h. t, ex Nov. 60 c. 2 colligitur (15) B
0, 1, 101 (16) sic M, provinciam CR
12
1 53—55
90
DE MODO MULTARUM
LIII.
DE CONTRACTIBUS lUDICUM VEL EORUM QUI
SUNT CIRCA EOS ET INHIBENDIS DONATIONI-
BUS IN EOS FACIENDIS ET NE ADMINISTRA-
TIONIS TEMPORE PROPRIAS AEDES AEDIFICENT
SINE SANCTIONE PRAGMATICAi.
1 ^lmp. lustimanus A. Menae pp. Quicumque
administrationem in hac florentissima urbe gerunt,
emere quidem mobiles vel immobiles res vel domus
extruere non aliter possint, nisi specialem nostri
numinis hoc eis permittentem divinam rescriptionem
1 meruerint. Donationes vero omnimodo recusent,
scientes non esse validas eas in quibuscumque rebus
et quacumque aestimatione, nisi post administratio-
nem depositam vel specialiter in scriptis donator
eandem donationem ratam habuerit vel tempus quin-
quennale praeterierit, in quo nuUa querella super
isdem donationibus vel ab ipso donatore vel ab suc-
2 cessoribus eius facta sit. Provincias vero mode-
rantibus non solum donationes, sed etiam emptiones
quarumcumque mobilium vel immobilium rerum
praeter eas, quae ad alimonias vel vestem pertinent,
et aedificationes , licet sacri apices aliquid eorum
permiserint, penitus interdicimus. nec ratum sit,
quod his donatione vel venditione datum est^ licet
quinquennale tempus post depositam administratio-
nem excesserit vel consensus donatoris vel vendi-
toris post eandem administrationem adiectus sit.
3 Haec autem etiam ad domesticos et consiliarios
eorum trahi necessarium duximus , illud etiam^ adi-
cientes, ut nec per interpositam personam aliquid
4 eorum sine periculo possit perpetrari. Quae
etiam ad praeterita negotia referri sancimus, nisi
transactionibusveliudicationibus sopitasint.jP. v^ id.
Bec. Constantinopoli dn. lustiniano A. iicons. [a. 528]
LIIIL*
DE MODO MULTARUM, QUAE AB lUDICIBUS IN-
FLIGUNTUR.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Firmo. Multa
damnum famae non inrogat. D. v id. April. Anto-
nino A. et Geta utrisque ii conss. [a. 205]
2 Imp. Alexander A. Decimo. Procuratores meos,
id est^ rationales, indicendae multae ius non habere
saepe rescriptum est. D. xiii k. Sept. Modesto et
Proho conss. [a. 228]
3 Imp. Gordianus A. Celeri. Curator rei publi-
cae, qui Graeco vocabulo logista nuncupatur, mul-
tandi ius non habet. D. id. Sept. Gordiano A. et
Aviola conss. [a. 239]
4 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. Eutropio pp. IUustres viros praefectos prae-
torio usque ad quinquaginta librarum auri multas,
cum peccatum gravissimum erit, sinimus pervenire.
D. VIII id. lan. Gratiano v et Theoaosio AA.
conss. [a. 380]
5 Imppp. Valentinianus Theodosius et Ajxadius
AAA. ad Praetextatum pp. IVIuItarum severa com-
pendia aerario nostro protinus esse quaerenda nul-
lus ignoret, nisi ipse iudex id, quod ad poenam ad-
missi facinoris exculpitur, vel publicis operibus vel
cursui publico vel aliis necessariis causis specialiter
deputaverit. D. v id. Sept. Aquileiae Ricomere et
Clearcho conss. [a. 384]
6 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
Eos, qui ordinario provincias iure moderantur, erga
eorum personas, quos culpa reddit obnoxios, ultra
duarum unciarum auri multam condemnare non pa-
1 timur. Proconsularem vero potestatem, si mul-
tandi necessitas imminebit, senarum unciarum auri
summa cohibebit: in qua forma etiam comes Orien-
2 tis atque praefectus Augustalis erit. Ceteri vero
spectabiles iudices et qui vice vestra ^ administrationis
gubernacula susceperunt, ultra tres auri uncias sibi in-
3 tellegant licentiam denegandam. Id quoque obser-
vandum a moderatore esse censemus, ut in unius
correptione^ personae, si ad id continuatio peccati
impulerit, trinae tantum in annum condemnationis
4 sub praestituta summa severitas exseratur. Quod
si quis praedictum modum excesserit, huius auctor
admissi conderanato ad dupli restitutionem, fisco vero
nostro ad inferendam eam quantitatem, quam mul-
5 tae nomine inflixerit, retinebitur. Nec tamen ad
huiusmodi legis moderationem pertinere se credant,
qui in peculatibus aut manubiis, id est depraeda-
tionibus concussionibus furtis atque aliis nagitiis,
quae coerceri severius convenit, fuerint deprehensi,
scilicet ut scripta per iudices memoratos, in cuius-
libet fuerit dirigenda dispendium, sententia profera-
6 tur. Nec putent factu '*^ facile esse, ut aut prae-
cipiti persuasione condemnent quem culpa non in-
gravat, aut erubescenda varietate iudicii pro arbitrio
proprio immutandum esse quod lex'^ iusserit, nisi
paupertas condemnati hoc persuaserit. D. xii k. Sept.
Theodoro cons. [a. 399]
LV.
DE DEFENSORIBUS CIVITATUM.
1 ^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. Senecae
defenson. Si quis de tenuioribus ac minusculariis
rebus interpellandum te esse crediderit, in minori-
bus causis, id est usque ad quinquaginta solidorum
summam^^, acta iudicialia ^^* conficias, scilicet ut, si
quando quis vel debitum iustum vel servum, qui per
fugam fuerit elapsus, vel quod ultra delegationera
dederit postulaverit vel quodlibet huiusmodi '^, tua
disceptatione restituas. ceteras vero, quae dignae
forensi magnitudine videbuntur, ordinario insinuato
rectori. D. v k. lul. Tyrici Valentiniano et Valente
AA. conss. [a. 365]
2 ^^ldem AA. ad Prohum pp. Defensores civi-
tatum non ex decurionum seu cohortalium corpore,
sed ex aliis idoneis personis huic officio deputentur.
D. III non. Nov. isdem conss. [a. 368? 370? 373?]
3 ^"^ldem AA. et Gratianus A. ad senatum. Utili
ratione prospectum est, ut innocens et quieta rusti-
citas pecuharis patrocinii, id est defensoris loco-
rum'^ beneficio fruatur, ut apud eum in pecunia-
riis causis litigandi habeat facultatem. D. iiii id.
Aug. Eierapoli Valeiitiniano et Valente AA. utris-
que II 11^*^ conss. [a. 373]
4 Irmpp. Gratianus V alentinianus et Theodosius
AAA. Theodoro defensori civitatis. In defensoribus
universarum provinciarum erit administrationis haec
forma et tempus quinquennii spatii metiendum: sci-
licet ut imprimis parentis vicem plebi exhibeas,
descriptionibus rusticos urbanosque non patiaris ad-
fligi, officialium insolentiae, iudicum procacitati salva
reverentia pudoris occurras, ingrediendi, cum voles,
ad iudicem liberam habeas facultatem, superexigendi -^
damna vel spolia plus petentiura ab his, quos libe-
rorum loco tueri debes, excludas, nec patiaris quic-
quam ultra delegationem soHtam ab his exigi, quos
certum est nisi tali remedio non posse reparari.
D. xi^^ non. lan. Constantinopoli Arcadio et Bau-
tone conss. {a. 385]
1) sine sanctione pragmatica C, om. SR (2) B 6,
?, 61 (3) ratum est ... mandatum sit lihri (4) scr. iii
iZeitschrift f. Rechtsgesch. 11 p. 173) (5) B 43, 7
(6) id est confirmant B (7) iunge 4, 44, 17. 9, 41, 17.
10, 32, 51 (8) sic Hal, vestrae lihri (9) sic detf.,
oorrectione libri (lO) factum libri (ll) lex CR,
om. p (12) = 7%. 1, 29, 2 : iunge Th. 8, 15, 4 (l3) id est
. . . summam om. Th. (14) iudicialia om. Th. (15) ho-
nim Th. (16) =- Th. 1,29,3 (17) = Th. 1, 29, 5
(18) id est def. loc. om. Th. (19) iiii scripsi, ii (== a. 868)
Hal. (20) sic dett, superexhibendi libri (21) nume-
rus corruptus est
DB DEFENSORIBUS CIVITATUM
91
T 55—57
5 ^lmppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Potamio praefecto ^ Augustali. Defensores
nihil sibi insolenter, nihil indebitum vindicantes no-
minis sui tantum fungantur officio: nullas infligant
multas, severiores non^ exerceant quaestiones, ple-
bem vel decuriones ab omni improborum insolentia
et temeritate tueantur, ut id tantum, quod esse di-
cuntur, esse non desinant. D. iii non. Mart. Con-
stantinopoli Arcadio A. ii etRufino conss. [a. 392]
6 ^ldem AAA. Tatiano pp. Per omnes regiones,
in quibus fera et periculi sui nescia latronum feruet
insania, probatissimi quique et districtissimi defen-
sores adsint disciplinae et quotidianis actibus prae-
sint, qui non sinant crimina impunita'* coalescere:
removeantur^ patrocinia, quae feruorem^ reis et
auxilium scelerosis impertiendo maturari scelera fe-
cerunt. D. v id. April. ConstantinopoU Arcadio A. ii
et Rufino conss. [a. 392]
7 "^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Caeciliano pp.
Defensores civitatum oblatos sibi reos^ in ipso la-
trocinio vel congressu violentiae aut perpetrato ho-
micidio stupro vel raptu vel adulterio deprehensos
et actis publicis^ sibi traditos expresso crimine*"
cum his, a quibus fuerint accusati, mox sub idonea
prosecutione ' ^ ad iudicium dirigant I). prid. k. lan.
mediolani Slilichone ii et Anthemio conss.^^ [a. 405]
8 ^Hmpp. Honorius et Theodosius AA. Caeci-
liano pp. Defensores ita praecipimus ordinari , ut
sacris orthodoxae religionis imbuti mysteriis reve-
rentissimorum episcoporum nec non clericorum et
honoratorum ac possessorum et curialium decreto
constituantur : de quorum ordinatione referendum
est ad illustrissimam praetorianam potestatem, ut
litteris eiusdem magnificae sedis eorum soHdetur
1 auctoritas. Quod si quid a qualibet persona
contra publicam disciplinam in laesionem possesso-
rum fieri cognoverint defensores, referendi habeant
potestatem ad illustres et magnificos viros prae-
fectos praetorio et illustres viros magistros equitum
et peditum, magistros etiam officiorum et comites
tam sacrarum largitionum quam rerum privatarum.
D. XII k. Febr. Ravennae Honorio viii et Theo-
dosio III AA. conss. [a. 409]
9 ^^ldem AA. Caeciliano pp. lubemus cura ac
sollertia defensorum minime possessores maioribus
mensuris et ponderibus a susceptoribus praegravari,
sed eos deprehensos ad iudicium dirigi cum ipso
1 commissae fraudis indicio. IUud etiam fieri per-
mittimus, ut, si provincialibus nostris contestari in-
iurias seu laesiones suas cupientibus actorum con-
fectio a defensoribus denegetur, licentia eis tribua-
tur querellae propriae libellum conscriptum eo tenore *^,
quo fuerat contestandum, in frequentioribus civita-
tum locis proponendi conveniendique scribas, tabu-
larios et cetera officia publica commonenda^^, per
quae libellum coUigi oportebit atque invitis supra
memoratis personis sub actorum confectione inge-
rendi", quorum quaestione fides possit inquiri: qua
probata in eos, quos gestorum petitam confectionem
negasse constiterit, vigor iudiciarius exseratur. D. xii
k. Fehr. Ravennae Honorio viii et Theodosio iii
AA. conss. [a. 409]
10 Impp. Theodosius et Valentinianus AA. Cyropp.
Nulli deiensorum hcere decernimus, si de publica
sollicitudine voluerit se liberare, ni-si divinos adfatus
intimaverit tuae sublimitatis iudicio, triginta libra-
rum auri poenam tam moderatoribiis provinciarum
quam ceteris iudicibus vel temeratoribus sacri nostri
oraculi subituris, si negiecta fuerit auctoritas prin-
cipalis. D. xv k. Sept. Constantinopoli Cyro vc.
cons. [a. 441]
11 *^^Imp. Anastasius A. Eustathio pp. lube-
*mus eos tantummodo ad defensorum curam pera-
*gendam ordinari, qui sacrosanctis orthodoxae reli-
*gioms imbuti mysteriis hoc imprimis sub gestorum
* testificatione, praesente quoque religiosissimo fidei
*orthodoxae antistite, per depositiones cum sacra-
*menti religione celebrandas patefecerint. ita enim
*eos praecipimus ordinari, ut reverentissimorum
*episcoporum nec non clericorum et honoratorum
*ac possessorum et curialium decreto constituantur.
* D. XIII k. Mai. Sabiniano et Theodoro conss.* [a. 505]
LVI.
DE MAGISTRATIBUS MUNICIPALIBUS.
1 ^^lmp. Constantinus A. ad Florentium pp. De-
curiones ad magistratum vel exactionem annonarum
ante tres menses vel amplius nominari debent, ut,
si querimonia eorum iusta videatur, sine impedimento
in absolvendi locum alius subrogetur. D. id. April.
Constantinopoli^^ Severo et Rufino conss. [a. 323]
2 Impp. Valentinianus et Valens AA. ad Germa-
nianum. Magistratus conficiendorum actorum habeant
potestatem. D. xiii k. lan. Gratiano np. et Daga-
taifo conss. [a. 366]
LVII.«
DE OFFICIO lURIDICI ALEXANDRIAE.
1 ^Hnwp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci
et praefecto Augustali. lubemus apud Alexandri-
nae dumtaxat clarissimae civitatis iuridicum licitum
et concessum esse singulis quibusque volentibus do-
nationis conscriptae sollemniter instrumenta reserare,
eisdemque robur adiciet gestorum series apud eun-
dem virum confecta, tamquam si apud virum claris-
simum moderatorem provinciae vel magistratus vel
defensorem plebis habita f uisse diceretur. D. k.^^ Sept.
Constantinopoli Zenone et Maj-ciano conss. [a. 469].
(1) = Th. 1, 29, 7 (2) severiores non] nullas Th.
(8) = Th. 1, 29, 8 (4) impunitate Th, (5) sic Th.,
removeant Zziri (6) favorem 7%. (7) = Th. 9, 2, 5:
inuge 1, 4, 9 et quae ibi laudantur (8) in carcerem
non mittant sed ins. Th. (9) municipalibus Th.
(10) prosecutionibus arguentium ins. Th. (11) sic Th.,
persecutione libri (12) d. xii k. Febr. Ravennae Ho-
norio viii et Theodosio iii AA. conss. (= a. 4091 et in
inscriptione impp. Honorius et Theodosius AA. Th. cum
locis iungendis: quae cur mutata sint retento Caeciliano pp.
anni 409, non intellegitur, cum praesertim adipsam sanctio-
nem formandam nihil aliunde additum videatur (13) iunge
1, 4, 9 et quae ibi laudantur (14) = Th. 11, 8, 3
iunge 1, 4, 9 c< quae ibi laudantur (15) sic Th., tem-
pore libri (16) sic MTh., commonendi CR (17) scr.
ingeri cum Th. (18) c. 11, quam omittunt libri, ex
loco gemino 1, 4, 19 restituta est auctoritate Paratitlo-
rum ad Const. 1, 8 (19) = Th. 12, 1, 8: iunge Th.
11,30,12 (20) sic et Th. ll, 30,12: Constantinopolim
Byzantio substituerint Theodosiani Codicis confectores,
pro d. fuerit pp., cum eodem die Constantinus Sirmii com-
moratus sit, cf. 3, 12, 3 (2l) Cf.Dig.i,1Q (22) for-
tasse iungenda 8, 52, 3 (23) d. vii id. 8, 52, 3
12'
II 1—3
92
DE EDENDO
LIBER SECUNDUS.
DE EDENDO.
1 Imp. Pius Anjtoninus A. Manilio. Ipse dispice,
auemadraodum pecuniam, quam deposuisse te dicis,
eberi tibi probes. nam quod desideras, ut rationes
suas adversaria tua exhibeat, id ex causa ad iudicis
ofticium pertinere solet. PP. iiii k. Oct. Sahiniano ii
et Severo conss. {a. 155]
2 Impp. Severus et Antoninus AA. Fausto. Is,
apud quem res agitur, acta publica iam criminalia
quam civilia exhiberi inspicienda ad iuvestigandam
veritatis fidem iubebit. PP. non. lul. Severo A. el
Albino conss. [a. 194]
3 ^ldem AA. Valenti. Edita actio speciem futu-
rae litis demonstrat, quam emendari vel mutari licet,
prout edicti perpetui monet auctoritas vel ius red-
dentis decernit aequitas. D. iii^ k. Sept. Severo iii
et Antonino AA. conss. [a. 202]
4 Imp. Antoninus A. Epaphrodito. Qui accusare
volunt, probationes habere debent, cum neque iuris
neque aequitatis ratio permittat, ut alienorum in-
strumentorum inspiciendorum potestas fieri debeat.
actore enim non probante qui conveuitur, etsi nihil
ipse praestarit, obtineat. PP. v id. Mart. duobus
A<>pris conss. [a. 212]
5 Imp. Alexander A. Valentinianae. Non est
novum eum a quo petitur pecunia implorare ratio-
nes'* creditoris, ut fides constare possit. PP. viiid.
Mart. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
6 Idem A. TJranio. lustura est desiderium eius
a quo petitur, licet nomine publico, ut rationibus
publicis exliibitis constet, quantum sub nomine suo
solutum sit. PP. XVI k. Dec. Maximo ii et Ae-
Liano conss. [a. 223]
7 Idem A. Valenti. Procurator privatae rationis
instrumentorum, quae communia tibi esse dicis cum
fisco, describendorum facultatem secundum morem
fieri iubebit: et si quando res exegerit ad fidem pe-
titionis^ tuae apud alium iudicem praebendam ali-
quid eorum profferri, desiderante eo qui convenitur,
ut id fiat, praecipiet. PP. x k. mart. Fusco et
Dextro conss. [a. 225]
8 Idem A. Floro. Et quae a divo Antonino
patre* et quae a me' rescripta sunt, cum iuris et
aequitatis rationibus congruunt. nec enim diversa
sunt vel discrepantia, quod multum intersit, ex parte
eius, qui aliquid petit quique doli exceptione sub-
moveri ab intentione petitionis suae potest, rationes
promi reus desideret, quibus se posse instruere con-
tendit (quod utique ipsa rei aequitas suadet), an
vero al) eo a quo aliquid petitur actor desideret
rationes exhiberi, quando hoc casu non oportet ori-
ginem petitionis ex instrumentis eius qui convenitur
fundari. PP. k. Oct. Fusco et Dextro conss. [a. 225]
II.»
DE IN lUS VOCANDO.
1 Imp. Alexander A. Tryplioni. Sicrut bonis mo-
ribus convenit reverentiam manumissoris uxori prae-
beri, ita re exigente in ius eam sine permissu prae-
toris vocari prohibitum est. PP. iiii k. April. Agri-
cola et Ciemente conss. [a. 2'M)]
2 I?np. Gordianus A. Nocturno. Venia edicti
non petita patronum seu patronam eorumque pa-
rentes et liberos, heredes insuper, etsi extranei sint,
a libertis seu liberis eorum non debere in ius vo-
cari ius certissimum est: nec in ea re rusticitati
venia praebeatur, cum naturali ratione honor eius-
modi personis debeatur. cum igitur contitearis pa-
troni tui filium sine permissu praesidis in ius vo-
casse, poenam edicto perpetuo praestitutam rescripto
tibi concedi temere desideras. PP. viii id. Nov.
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
3 Inipp. piocletianus et Maximianus AA. Roxa-
nae. Qui in potestate patris agunt, adversus eos*
experiri non possunt. si igitur emancipata es, venia
edicti petita hoc facere non prohiberis. quod et in
matris persona observandum est. PP. viii id. Nov.
Diocletiano iii et Maocimiano AA. conss. [a. 287]
4 *° O ana^ airiaoafiEvos rtva iv rfj ^aaiXiSi TtoXst
rj iv inaQxiatS fiera vnofivriatv TtQoaevBxd^elaav
avrio firjxart rov avrov vnevxfvvov fzrjSe iyy^a-
^cos fiTi§s ay^afcos alrtaad^aj , rovriart firj not-
sirco xar^ avrov nQoaeXevaets ayoacpojs, aXXa rc^
1 nqcarco Sixaarrj naQafieverco. Se rrjv vno'
fivrjatv Se^dfievos et xai eis ereoav fieraarairj
rd^tv , arQarevadfisvos rvxov r} xXrjQtxds yevofie-
vos, anoxQivia&co navrcos iv rcj^ nQcorco St-
xaarrjpico rco xard rrjv nqoreQav avrov rd^iv
vofiia&evri nQoawoQco , firjSsfiiav M%oiv cpoQOv
2 naQayQatprjv. Se ana^ airtaadusvos, idv uerd
rb nQoasvsxd^rjvat rrjv vnofivrjaiv rc^ airta&svn
eis krsQov avrov xaXearj StxaarrjQtov dnl rals
avrdls airiats, xat ro d^rjfitov noieirco rco airta-
d^bvrt xai rrjs Sixrjs ixnmrsrco , ei xai Sixaiav
elxsv dycoyrjv ' '.
III."
DE PACTIS.
1 Imp. Severus A. Philino. Condicionis incertum
inter fratres non iniquis rationibus conventione
finitum est. cum igitur verbis fideicommissi petitum
a patre tuo profitearis, ut, si vita siue liberis de-
cederet, hereditatem Licinio Froutoni restitueret;
pactum eo tempore de sextaute Frontoni dando,
cum liberos Philiuus non sustulerat, interpositum
non idcirco potest iniquum videri, quod facta, sicut
placuit, divisione diem suum te filio eius superstite
functus est. PP. vii k. Dec. Severo A. ii^^ et
Victorino conss. [a. 200^
i
(1) B 7, 18. — Cf. Dig. 2, 13 (2) iunge 3, 9, 1
(3) sic P, II Hal.f om. 3, 9, 1 (4) rationes dett. ctim B,
rationem pCR (h) Jirmant Graeci : petitioni ^o/wTTisen
(6) patre etiamsi errore additum esse appareat ex c. 1 h. t,
id tamen legisse compilatores prohant B (7) c. 5 h t.
(8) B7, 8. — Cf. Dig. 2,4 (9) eos BCR, eum P":
anacoluthon fortasse resectis quibusdam ortum esse monet
Mommsen (lO) = 5 7, 8, 29 (ll) § 2 in Epit. 14, 53
indicatur sic: ovx airidrai rts iv avrcp riva eis noXXd
StxaarrjQta, inei xai SiScoatv avrc^ ro SinXovv xat
rrjs Sixrjs ixninrei (id est nemo aliquem de eadem re
ad plura iudicia trahit, quia et duplum ei praestat et
causa cadit) : duplum nec BJS 24, 6, 19 agnoscit, cf 3, 1, 12, 2
(12)jB11, 1. — Cf.Dig.2,U (13)A. ii rectius ahesset.
4 Qui semel aliquem in reaia urbe vel in provin-
ciis in ius vocavit, post lioellu?n ei oblatum non
amplius eundem reum vel ex scripto vel sine scripio
conveniat, id est actionem aaversus euin sine
scriptis non intendat, sed apud priorem iudicem
1 permaneat. Qui autem libeUum accepit, etsi in
alium ordinem transierit, militia fortasse per-
functus vel in clei^urn receptus , omnimodo in
priore iudicio , quod secundum priorem eius ordi-
nem competcns visum est, respondeat neque ulla
2 fori praescriptiorte utatur. Qui vero semel in
ius vocavit, si Iwello reo oblato eum propter easdern
causas in aliud iudicium vocabit, et mdemnem reum
praestet et causa cadat, licet iustam actionem habuerit.
DB PACTIS
93
113
2 Impp. Severus et Antoninus AJ. Claudio. Post
venditionem hereditatis a te factam, si creditores
contra emptores actiones suas movisse probare po-
tueris eosque eas spontanea suscepisse voluntate, ex-
ceptione taciti pacti non inutiliter defenderis. PP. pricl.
id. Fehr. Severo iii et Antonino AA. conss. [a. 202]
3 Ideyn AA. Restituto. Servus creditoris melio-
rem causam domini facere potest: in deterius autem
reformare novo pacto non potest obligationem recte
constitutara. PP. riii k. Ap?-il. Severo iii et An-
tonino AA. conss. [a. 202]
4 Idem AA. Valeriae. Postquam liti de praedio
motae reuuntiasti, causam finitam instaurari posse
nulla ratio permittit. PP. iiii id. Fehr. Alhino et
Aemiliano conss. [a. 206]
5 Imp. Antoninus A. Demagorae. Creditori tuo
si partera pecuniae exsolvisti, de parte vero non
petenda inter te et eiim convenit ob causas negotia-
que eius tuo patrocinio tideque defensa, ea obliga-
tione partira iure civili partim lionorario liberatus
es.^ nam exceptio perpetua pacti conventi vel doli
residui petitionem repellit, cum et solutum per igno-
rantiam repeti potuisset. PP. viii k. Aug. Romae
Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 2i:<]
6 ^ldem A. Ldiae ^ Basiliae. Pacta, quae ■' contra
leges constitutionesque vel contra bonos mores"'
fiunt, nullam vim habere indubitati iuris est. PP. v
k. Aug. Antonino A. iiii et Balhino conss. [a. 213]
7 ^ldem A. lulio ^ Maximo. Dehitori tuo si heres
extitisti, actio, quam contra eum habuisti, adita he-
reditate confusaest. sed si eam hereditatem^ postea-
quam in iudicio* obtinuisti, ei tradidisti, quem sen-
tentia superaveras, ea condicione pactoque, ut tam
ceteris creditoribus quam tibi iu eo, quod tibi de-
beretur, si eam hereditatem non adisses, satisface-
ret, pacti conventionisque fides servanda est. quae
si non servatur, ex stipulatu, si modo pacto subiecta
est^, actio dabitur*'^. PP. iii k. Aug. Anto?iifio
A. iiii et BalMno conss. [a. 213]
8 (9) ^^lmp. Alexa?ider A. Aurelio^'^ Dio?iysio.
Cum, posteaquam adversarius matris tuae victus
esset, matrem tuam circuravenerit, ut ei caveret'^
nullam se controversiam de servis moturam, id pac-
tum mala fide factum irritum est, et cum ex ea conven-
tione cum matre tua agi coeperit, iudex eara libera-
bit *^. PP. prid. id. Sept. Alexa?idro A. co?is. [a. 222]
9 (8) Idem A. Mucatrauli. Si pascenda pecora
partiaria (id est ut fetus eorum portionibus, quibus
placuit, inter dominum et pastorem dividantur) Apol-
linarem suscepisse probabitur, fidem pacto praestare
per iudicem compelletur ^^ PP. iiii k. Oct. Alexa?idro
A. cons. [a. 222]
10 ^^ldem A. Nicae. Legem, quam dixisti, cum
dotem pro alumna dares, servari oportet. nec obesse
tibi potuit, quod dici solet ex pacto actionem non
nasci: tunc enim hoc iure utimur'^, cum pactum
nudum est: alioquin cum pecunia datur et aliquid
de reddenda ea convenit, utilis est condictio. PP. iii
k. Mart. Albino et Maximo co?iss. [a. 227]
11 ^^ldem A. Capitoni. Ex conventione quidem,
qua pactam novercam tuam cum patre tuo dicis,
cum fundum in dotem daret, ut et tributa ipsa agno-
sceret et '^ creditoribus, quibus fuerant praedia obli-
gata, usuras solveret, actio tibi adversus eam com-
petere non potest, et si pactum iil stipulationem
deductum probetur. sed si fundus aestimatus ita,
ut pars instrumenti significat, in dotem datus est,
ex vendito actio, ut placitis stetur, competit. PP.
non. Dec. ipso A. iii et Dio?ie ii conss. [a. 229]
12 ^^Ide?n A. FlacciUae. Pacta novissima ser-
vari oportere tam iuris quam ipsius rei aequitas
postulat. quapropter si conventione quae praecessit
diversa pars usuram se non esse consensit, et maxime
si, ut proponis, id etiam apud acta praesidis ad-
severavit, actionem, quae super-^' prima conventionc
fuerat, exercere non prohiberis. PP. iii k. Mart.
Ag?^icola et Cleme?ite co?iss. [a. 230]
13 I??ip. Maximinus A. Mari?io. In bonae fidei
contractibus ita demura ex pacto actio competit, si
ex continenti fiat: nam quod postea placuit, id non
petitionera, sed exceptionem parit. PP. v id. la?i.
Maxi??ii?io A. et Africa?io co?iss. [a. 23f;]
14 I??ip. Go?dia?ius A. Caecilio ?nititi. Si pacto,
quo poenam adversariura tuum promisisse proponis,
si placito non stetisset, stipulatio subiecta est, ex
stipulatu agens vel id quod in conventionem deve-
nerat, ut fiat, consequeris vel poenam stipulatione
comprehensam more iudiciorum exiges. nam boiia
adversarii tui in te transferri citra sollemnem ordi-
nem frustra deprecaris. PP. k. April. Gordiano A. ii
et Po??ipeiano co?iss. [a. 24 lj
15 l??ipp. Valerianus et Gallie?ius AA. et Vale-
riaiius ?iohilissi??ius C. Pactumeio^K Pactum, quod
dotah instrumento comprehensum est, ut, si pater
vita fungeretur, ex aequa portione ea quae nubebat
cum fratre heres patri suo esset, neque ullam obli-
gationem contrahere nec libertatem testamenti fa-
ciendi mulieris patri potuit auferre. PP. x k. Mart.
Ae??ulia?io et Basso co?tss. [a. 259]
16 I??ipp. Diocleiiauus et Maxi??ua?ius xiA. Dia-
pha?Uo. Cum proponas filios testamento scriptos
heredes rogatos esse, ut qui primus rebus humanis
eximeretur, alteri portionem hereditatis restitueret,
quoniam precariam substitutiouem fratrura consensu
remissam adseris, fideicomraissi persecutio cessat.
PP. iiii id. Fehr. Maximo ii et A({uiti?io conss. [a. 286]
1 7 Ide??i AA. Dcxiinaclio. Pactum , quod bona
tide interpositum docebitur, et si scriptura non exi-
stente aliis probationibus rei gestae veritas compro-
bari potest, praeses provinciae secundum ius custo-
diri efficiet. PP. viiii k. lul. Maxi??io ii et Aqui-
li?w conss. [a. 286]
18 Idem AA. lulio et Aemilio. Si creditores
vestros ex parte debiti admisisse quemquara vestrum
pro sua persoua persolventem probaveritis , aditus
rector provinciae pro sua gravitate, ne alter pra
altero exigatur, providebit. PP. vii id. Ia?i. Dio-
cletia?io iii et Maxi?nia?io AA. co?iSS. [a. 287]
19 Ide??i AA. Victo?ia?iO militi. Licet inter pri-
vatos huiusraodi scriptum, quo comprehenditur, ut
(I) => Consultatio 1, 7 (2) luliae Consult.., om. libri (3) ab
invitis ins. Consult., om. B (4) vel contra bonos mo-
res om. Consult, habent B (5) = Greg. 1, 1, 1 (6) Iulio
Greg.y om. lihri (7) hereditatem om. Greg. (8) quo-
que ins. Greg. (9) si (si om. alii) modo transactio
facta est Greg. (10) post dabitur edd. addunt vel
praescriptis verbis actio, si stipulatio non intervenit contra
Greg. : eodem modo sententiam supplevit Thalelaeus in B.S
(II) = Consultatio 9, 11. 1, 8: iungenda videtur 7, 4, 5.
c. 8 et 9 transponunt libri cuin S: ordinem temporis cuin
Hal. restituimus ex B (12) Aurelio oin. libj-i, sup-
plevi ex Consult. 9, 11 (13) ut pacisceretur Consult.
(14) quia de re iudicata pacisci nemo potest add. Con-
sult. (15) scripsi cum B, compellitur libri (16) = 5,
14, 1: loco gemino inscribitur impp. Severus et Antoni-
nus AA. Nicae, subscrihitur pp. vn k. Fcbr. Albino ot
Aemiliano conss, (a. 206) (17) hoo dicimus l gem.
(18) = 4, 47, 1 (19) et trib. ipsa agnosceret et om.
libri, praeferquam quod in PL adnotatur: alias ut (ut
om. P) tributa ipsa agnosceret: supplevi ex loco gemino,
ubi omittitur et prius., et ex B.2 {xara noSa) : tva xai
ra Srjpoata reXiapaxa avrtj STliyrto xai rols davei-
arals . . . rovi roxovs xara^alrj, quocuin conveniunt et
index Thalelaei (B) et adnotationes eiusdem. neque ta-
men casu ea oerba excidisse inde apparet, quod ei Epit.
11, 4 et 5-5*29, 5, 26 de tributis tacent: immo consulto de-
leta sunt ab iis, qui cum Thalelaeo {B.S adnot. ^ripB'
Qov p. 652) crediderunt de tributis solvendis actionem de-
negandam esse propter 4, 47, 2, ideoque in fine loci
gemini, qui de his solis tractat, legerunt non competit
(20) iunge 3, 42, 4 (21) prae pro super B male:
prima conventio ea est, quae pactum de non petendo prae-
cessit (22) pactumeio dett, om. libri boni
n 3. 4
94
DE PACTIS
is qui aupervixerit alterius rebus potiatur, nec do-
nationis quidem mortis causa gestae efficaciter spe-
ciem ostendat, tamen cum voluntas militum, quae
super ultimo vitae spiritu deque familiaris rei de-
creto quoquo modo contemplatione mortis in scrip-
turam deducitur, vim postrcmi iudicii obtineat pro-
ponasque te ac fratrem tuum ad discrimen proelii
pergentes ob communem mortis fortunam invicem
pactos esse, ut ad eum, qui superstes fuisset, res
eius, cui casus iinem vitae attulisset, pertinerent,
existente condicione intellegitur ex fratris tui iudi-
cio, quod principalium constitutionum prompto fa-
vore lirraatur, etiam rerum eius compendium ad te
delatum esse. PP. xiii k. Dec. Sirmi ipsis iiii et
III AA. conss. [a. 290]
20 ^ldem AA. et CC. Martiali. Traditionibus et
usucapionibus dominia rerum, non nudis pactis trans-
feruntur. PP. k."^ lan. AA. conss. [a. 293]
21 ^ldem AA. et CC. Eusehio. Cum proponas
inter vos sine scriptura placuisse fratrum tuorum
successiones aequis ex partibus dividi, et transactio-
nis causa probari possit lianc intercessisse conven-
tionem, exceptione te tueri potes, si possides: quod
si adversarius tuus teneat, ex hoc placito nullam
actionem esse natam, si tibi stipulatione'' non pro-
spexisti, debes inteliegere: nec adversario tuo trans-
actione uti concedendum, nisi ea quae placita sunt
paratus est adimplere. PP. k. Mai. Thirallo AA.
conss. [a. 293]
22 Idem AA. et CC. Archelao. Pactum curato-
ris recipere minorem quantitatem paciscentis adultae
aetatis suffragium, ne noceat, efficiet. tutores enim
et curatores exigentes pupillis et adultis debitum,
non etiam remittentes praestant obligationis libera-
tionem. PP. xviii k. l)ec. Sirmi AA. conss. [a. 293]
23 IdemAA. et CC. Honorato. Filius paciscendo
vel debitum accipiendo nihil detrahit patris obliga-
tioni. PP. xvii k. Dec. Sii-mi AA. conss. [a. 293]
24 Idem AA. et CC. Domnae. Si actionem legati
vel fideicommissi, quam adversus heredes mariti
quondam tui habuisti, te adfectione heredum aliis
remisisse probetur, exceptionem pacti contra debi-
tores instituenti actiones nocere tibi minime posse
intellegis. PP. xvii k. lan. Sirmi AA. conss. [a. 293]
25 Idem AA. et CC. Euhemero. Debitorum pac-
tionibus creditorum petitio nec tolli nec mutari po-
test. S. iiii k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
26 IdemAA. et CC. Corneliae. Pactum successo-
rum debitoris ex lege duodecim tabularum aes alie-
num hereditarium pro portionibus quaesitis singulis
ipso iure divisum in solidum unum obligare credi-
tori non potcst^: quod et inhonorario succedentibus
iure locum habebit. de chirographis itaque commu-
nibus exhibendis cum coherede vel non perfectis in
divisione placitis convenire quanti tua interest potes.
PP. III id. Oct. Variani CC. conss. [a. 294]
27 Idem AA. et CC. Aurelio Chresimo. Petens
ex stipulatione , quae placiti servandi causa secuta
est, seu antecessit pactum seu post statim inter-
positum sit, recte secundum se ferri sententiam postu-
lat. S. VI id. Nov. Heracleae CC conss. [a. 294]
28 Idem AA. et CC. Leontio. Si certis annis
quod nudo pacto convenerat datum fuit, ad prae-
standum in posterum indebitum solutum obligare
non potuit eum qui pactum fecit, nisi placitis sti-
pulatio intercessit. S. iii fion. Dec^ Burtudizi CC.
conss. [a. 294]
29 "^lmp. lustinianus A. lohanni pj). Si quis in
conscribendo instrumento sese confessus fuerit non
usurum fori proscriptione propter cingulum militiae
suae vel dignitatis vel etiam sacerdotii praerogati-
vam, licet ante dubitabatur, sive oportet eandem
scripturam tenere et eum qui hoc pactus est non
debere adyersus suam conventionem venire, vel li-
centiam ei praestari decedere (Juidem a scriptura,
suo autem iure uti : sancimus nemini licere adversus
1 pacta sua venire et contrahentes decipere. Si
enim ipso edicto praetoris pacta conventa, quae ne-
que contra leges nec dolo malo inita sunt, omni-
modo observanda sunt, quare et in hac causa pacta
non valent, cum alia regula est iuris antiqui omnes
licentiam habere his quae pro se introducta sunt
2 renuntiare? Omnes itaque iudices nostri hoc in
litibus observent, et huiusmodi observatio et ad pe-
daneos iudices et ad compromissarios et arbitros
electos ^ perveniat scituros **, quod , si neglexerint,
etiam litem suam facere intellegantur. D. k. Sept.
Constantinopoli post consulatum Lampadii et Ores-
tae vv. cc. [a: 531]
30 Idem A. lohanni pp. De quaestione tali a
Caesariensi advocatione interrogati sumus: si^ dua-
bus vel pluribus personis spes alienae fuerat here-
ditatis ex cognatione forte ad eos devolvendae, pac-
taque inter eos inita sunt pro adventura hereditate,
quibus specialiter declarabatur, si ille mortuus fuerit
et hereditas ad eos perveniat, certos modos in ea-
dem hereditate observari, vel si forte ad quosdam
ex his hereditatis commodum pervenerit, certas pac-
tiones evenire. et dubitabatur, si huiusmodi pacta
1 servari oportet. Faciebat autem eis quaestiouem,
quia adhuc superstite eo, de cuius hereditate spera-
batur, huiusmodi pactio processit et quia non sunt
ita confecta, quasi omnimodo hereditate ad eos per-
ventura, sed sub duabus condicionibus composita
sunt, si ille fuerit mortuus et si ad hereditatem vo-
2 centur hi qui pactionem fecerunt. Sed nobis
omnes huiusmodi pactiones odiosae videntur et ple-
nae tristissimi et periculosi eventus. quare enim
quodam vivente et ignorante de rebus eius quidam
3 paciscentes convenerunt? Secundum veteres ita-
que regulas sancimus omnimodo huiusmodi pacta,
quae contra bonos mores inita sunt, repelli et nihil
ex his pactionibus observari, nisi ipse forte, de
cuius hereditate pactum est, voluntatem suam eis
accommodaverit et in ea usque ad extremum vitae
spatium perseveraverit: tunc etenim sublata acer-
bissima spe licebit eis illo sciente et iubente huius-
4 modi pactiones servare. Quod etiam anterioribus
legibus et constitutionibus non est incognitum, licet
a nobis clarius est introductum. iubemus etenim
neque donationes talium rerum neque hypothecas
penitus esse admittendas neque alium quendam con-
tractum, cum in alienis rebus contra domini volun-
tatem aliquid fieri vel pacisci secta temporum meo-
rum non patitur. D. k. Nbv. Constantinopoli post
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
DE TRANSACTIONIBUS.
1 Imp. Anto7iitius A. Celerio. Neque pactio ne-
que transactio cum quibusdam ex curatoribus sive
tutoribus facta auxilio ceteris est in his, quae se-
paratim communiterve gesserunt vel gerere debue-
runt. cum igitur tres curatores habueris et cum
duobus ex his transegeris, tertium convenire non pro-
biberis. D. k. Mai. Gentiano et Basso conss. [a. 211]
2 Idem A. Lutatiae. Cum te proponas cum so-
rore tua de hereditate transegisse et idpropter"
certam pecuniam te ei debere cavisse, etsi nulla
fuisset quaestio hereditatis, tamen propter timorem
litis transactione interposita pecunia recte cauta in-
(1) iunge 1,18,6 (2) d. prid. k. 1, 18, 5 (3) iunge
6, 30, 7. 6, 53, 6 (4) stipulationem lihri (5) idem
legerunt Graeci: expectes pactum succ. deb. in solidum
aes alienum hereditarium ex lege duodecim tab. pro
portionibus q. s. i. i. divisum unum obligare creditori
non potest (6) Nov. Mommsen (7) » 1, 3, 60
(8) sic R cum Graecis^ scituris P, scituri C (9) si
PC^ cum Graecis, om. C^R (lO) j5 11,2. — Cf. Dig.
2, 16 (11) scripsi: ideo prop^€r jP/2'», ideo CR'', 8ia
rovro B
DE TRANSACTIONIBUS
95
II 4
tellegitur. ex qua causa si fisco * solvisses, repetere
non posses : si ^ non solvisses ^, iure convenireris. PP.
III id. Aug. Antotdno A. iiii et Balhino conss. [a. 2 1 3]
3 Imp. Alexander A. Tulliac. Age cum Gemi-
niano, quod pater eius curator tibi datus uegotia
tua gesserit, et si apud iudicem negabit se actione
teneri, quoniam transactio etAquiliana stipuiatio inter-
posita est, iudex eontemplatione iudicii quod est bonae
lidei quaeret, de quanta pecunia nominatira trans-
actum sit: et si apparuerit de minore transactum,
quantam pecuniam reliquam ex administratioue curae
deberi probatum fuerit, solvere eum iubebit, quod non
in stipulationem Aquilianam obligationis curae''
tantum deductum est, quanti^ erat quantitas pecu-
niae quae debebatur. I). prid. id. Aug. Maximo ii
et Aeliano conss. [a. 223]
4 Idem A. Numidio. Actione administratae cu-
rae ab eo, qui legitimae aetatis annos complevit, in
Aquilianam stipulationem deducta et per acceptila-
tionem extincta nullam aliam superesse nisi de dolo
intra concessa tempora non ambigitur, nisi specia-
liter etiam de dolo transactum est. PP. ii non.
Mart. Alexandro A. ii et Marcello conss. [a. 226]
5 Idem A evocato. Cum te transegisse
cum herede quondam tutoris tui profitearis, si id
post legitimam aetatem fecisti, frustra desideras, ut
a placitis recedatur. licet enim, ut proponis, nul-
lum instrumentum intercesserit , tamen si de fide^
contractus confessione tua constet, scriptura, quae
probationem rei gestae solet coutinere, necessaria non
est. PP. k. Mart. Albino etAemiliano conss. [a. 227]
6 Idem A. Pomponiis. Cum mota inofficiosi que-
rella matrem vestram cum diversa parte transegisse
ita, ut partem bonorum susciperet et a lite discede-
ret, proponatis, instaurari quidem semel omissam
querellam per vos, qui matri heredes extitistis, iuris
1 ratio non sinit. Yerum si fides placitis praestita
non est, in id quod interest diversam partem recte
convenietis: aut enim, si stipulatio conventioni sub-
dita est, ex stipulatu actio competit, aut, si omissa
verborum obligatio est, utilis actio, quae praescriptis
verbis rem gestam demonstrat, danda est. PP. viii
id. lan. Agricola et Clemente conss. [a. 230]
7 "^lmp. Gordianus A. Licinio Timotheo evocato ^.
Transactionis placitum ab eo interpositum, cui cau-
sae actionem, non decisionem litis mandasti, nihil
petitioni tuae derogavit. PP. x k. lan. Pio et Pon-
tiano conss. [a. 238]
8 Idem A. lunio militi. De alimentis praeteritis
si quaestio defertur, transigi potest, de futuris au-
tem sine praetore seu praeside interposita transactio
nuHa auctoritate iuris censetur. PP. xiiii k. lan.
Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
9 Idem A. Agrippino. Si super possessione,
quae tibi quaesita est^", cum quaestionem patereris
a fratre uxoris tuae, pactum conventum et stipulatio
inter vos, ut adlegas, interposita est, ut, si intra
diem certum idem adversarius tuus** decem aureos
tibi numerasset, possessione "^ ei cederes, vel, si
eam inferre quantitatem non curasset, ulterius quae-
stionem non patereris, et is qui ita spopondit pro-
misso satis non fecit, consequens est te ad quem
res pertinet vim ab eo pati non debere: cuius rei
gratia vir clarissimus praeses provinciae interpella-
tus vim prohibebit, praecipue cum, etiamsi in rem
diversae parti actio competeret, huiusmodi pactione
propter utilem exceptionem posset submoveri. PP. ri
id. April. Gordiano A. ii etPompeiano conss. [a. 241]
10 Imp. Philippus A. Apollophaniae. Fratris
tui tiliis de paterna successione ac statu etiam nunc
contra fidem sanguinis itemque piacitorum quaestio-
nem inferre parum probe postulas. nullus etenim
erit litium finis, si a transactionibus bona fide inter-
positis coeperit facile discedi. PP. prid. k. April.
Peregrino et Aemiiiano conss. [a. 244]
1 1 Impp. Valerianus et Gallienus AA. et Vale-
rianus nooilissimus Caesar Gaiano militi. De fidei-
commisso a patre inter te et fratrem vicissim dato,
si alter vestrum sine liberis excesserit vita, inter-
posita transactio rata est, cum fratrum concordia
remoto captandae mortis alterius voto improbabili
retinetur. et non potest eo casu rescindi, tamquam
circumventus sis, cum pacto tali consenseris, cum
neque eam cui subveniri solet aetatem agere te pro-
ponas nec, si ageres, isdem illis de causis in inte-
grum restitutionis auxilium impetrare deberes. PP.
XV k. Dec. Valeriano et GaUieno AA. utrisque ii
conss. [a. 255]
12 ^^ldem AA. Pnmo. Praeses provinciae aesti-
mabit, utrum de dubia lite transactio inter te et
civitatis tuae administratores facta sit, an ambitiose
id, quod indubitate deberi posset, remissum sit. nam
priore casu ratam manere transactionem iubebit,
posteriore nocere civitati gratiam ^^ non sinet. PP, xvi
k. Mart. Aemiliano et Basso conss. [a. 259]
13 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Pro-
clae. Interpositas metus causa transactiones rataa
non haberi edicto perpetuo continetur. nec tamen
quilibet metus ad rescindenda ea, quae consensu
terminata sunt, sufficit, sed talem metum probari
oportet, qui salutis periculum vel corporis cruciatum
1 contineat. Ad vim tamen vel dolum arguendum
qualitas causae principalis non sufficit: unde si ni-
hil tale probari potest, consensu quaestiones termi-
2 natas minime instaurari oportet. Sed quoniara
eura, cum quo te transegisse commemoras, ex an-
cilla tua natum servum *' esse adseveras, si vera sunt,
quae precibus complexa es, alia ratio pactum refor-
mat: nec enim dubii iuris est dominos cum servis
suis paciscentes ex placitis teneri atque obligari
non posse. S. iiii non. April. Byzantii ipsis iiii
et III AA. conss. [a. 290]
14 Idem AA. Sopatrae. Si diversa pars contra
placitum agere nititur, aequitatis ratio suadet refusa
pecunia, cum et tu hoc desideras, causara ex inte-
gro agi. PP. iiii non. lul. ipsis iiii et iii AA.
conss. [a. 290]
15 Idem AA. Poniio. Ut responsum congruum
accipere possis, insere pacti exeraplura: ita enira in-
tellegeraus '^*, utrura sola conventio fuit, an etiara
Aquiliana stipulatio nec non et acceptilatio secuta
fuerit: quae si subdita esse illuxerit, nullara adver-
sariae tuae petitionera hereditatis vel in rem specia-
lem competere palam fiet. PP. xv k. Aug. ipsis iiii
et III AA. conss. [a. 290]
1 6 Idem AA. et CC. Caecilio. Causas vel lites trans-
actionibus legitirais finitas imperiali rescripto resusci-
tari non oportet. S. v id. Mart. AA. conss. [a. 293]
17 Idem AA. et CC. MarceUo. Cum proponas
ab ea, contra quam supplicas, litem quam tecura
habuit transactione decisara eamque acceptis quae
negotii dirimendi causa placuerat dari nunc de con-
ventione resiluisse, ac petas vel pacto stari vel resti-
tui data, perspicis, si quidem de his reddendis ma-
nente transactionis placito statira stipulatione , si
contra fecerit, prospexisti et quinque etviginti annis
(i) ad hanc vocem Thalelaeus (B^) adnotat constitutio-
nis casum a compilatoribus mutatis quihusdam simplicio-
rem redditum esse (2) si P, si vero C, et si R, si
8s B {x. 7C.) (3) non solvisses P' cum B {x. tt.),
voluisset P^ non solvisses tamen CR (4) sic R^ cum B
(x. n.), purae Ci2* (5) quanta edd. cum B {x. n.)
(6) sic C cum B (x. 7t.)j si fide p, ai fides R (?) = Greg.
1,2,2 (8) timotheo evocato Greg. om.lihri (8') tibi]
fuerit tibi per filium tuum ex matris eius hereditate, cf.
p. v (9) tuus dett. cum B (x. n.), om. CR (10) pos-
sessionem lihri (ll) h. c. composita videtur ex dua-
bus constitutionihus j quarum allera extat in Consu.lt.
9, 14: Impp. Val. et Gall. AA. et Val. C. Aurelio.
Praeses provinciae . . . et civitatis tuae ordinem facta
sit, an de re iudicata, quia de re iudicata pacisci nemo
potest. PP. m k. lun. Aemiliano et Basso conss. (12) sic
CR cum Bf noceri civ. gratia C« (13) tuum ins. Ccon-
tra B {a. 7C.) (14) intellegimus libri contra B (x. n.)
II 4
96
Dfi TRANSACTIONIBUS
maior fuit, qiiod exceptionem pacti et actionem da-
torum habeas: quod si uihil tale convenit, exceptio
tibi, non etiam eorum quae dedisti repetitio compe-
tit ' securitate parta. PP. v id. lun. ipsis AA. r
et iiii conss. [a. 293]
18 Idem AA. et CC. Valentiniano. Transigere
vel pacisci de crimine capitali excepto adulterio non
prohibitum est. in aliis autem publicis criminibus,
quae sanguinis poenam non ingerunt, transigere non
licet citra falsi accusationem. S. iii k. Sept. AA.
conss. [a. 293]
19 Idem AA. et CC. Irenaeo. Sub praetextu in-
strumenti post^ reperti transactionem bona fide fini-
tam rescindi iura uon patiuntur, sane si eam'' per
se vel per alium subtractis^ quibus veritas argui
potuit, decisionem litis extorsisse probetur, si qui-
dem actio superest, replicationis auxilio doli mali
pacti exceptio removetur, si vero iam perempta est,
infra constitutum tempus tantum actionem de dolo potes
exercere. S. xiiii k. Oct. Sirmi AA. conss. [a. 293]
20 Idem AA. et CC. Antistiae. Non minorem
auctoritatem transactionum quam rerum iudicata-
rum esse recta ratione placuit, si quidem nihil ita
fidei congruit humanae, quam ea quae placuerant
custodiri. nec enim ad rescindendum pactum suffi-
cit, quod hoc secunda hora noctis intercessisse pro-
ponas, cum nullum tempus sanae mentis maioris
quinque et viginti annis consensum repudiet. S. iiii
k. Oct. AA. conss. [a. 293]
21 Idem AA. et CC. Geminiano. Cum ea, quae
transactionis causa dari aut retineri convenit, velut
emptorem eum quem accipere placuerat obtinere
praescribitur , his quae simulate geruntur pro in-
fectis habitis frustra ficti pretii postulatur numera-
tio. S. V non. Ocl. ipsis AA. conss. [a. 293]
22 Idem AA. et CC. Alexandro. Si maior trans-
egisti, ad rescindendam transactionem de dolo con-
testatio non sufficit. S. k. Dec. AA. conss. [a. 293]
23 Idem AA. et CC. Tatiano. Nec intentio cre-
ditorum Archimedori, cui alios successisse profite-
ris, si obhgatus pro eo non fuisti, tenere potest.
sed haec integro negotio tractari convenerat: nam
cum iam quaestionem transactione decisam et a te
dari placitam numeratam pecuniam proponas, huius
indebiti soluti praetextu improbe tibi petitionem de-
cerni postulas, cum, etsi tantum in stipulationem
fuisset deducta, indebiti promissi velamento defendi
non posses. D. viii id. Mart. CC. conss. [a. 294]
24 Idejn AA. et CC. Victorino. Si quidem ex
causa transactionis acceptis his quae instrumento
continentur nihil amplius peti convenit, adversariam
tuam exceptionis auxiUo defendi perspicis. sin vero
certam quantitatem quasi solam ab ea debitam red-
dere se debere sine litis decisione confessa est, tam
eam quam residuam debiti partem petere minime
prohiberis. S. v^ non. April. Sirmi CC. conss. [a. 294]
25 Idem AA. et CC. MarceUae et Cyrillae. Si
maiores quinque et viginti annis cum patruo sive
avunculo vestro transegistis vel ei debita donationis
causa sine aliqua condicione remisistis, non idcirco,
quod hoc huius hereditatis captandae causa, id est
spe futurae successionis, vos fecisse proponatis, aliis
ei succedentibus instaurari finita debent. S. ii id.
April. CC. conss. [a. 294]
26 Idem AA. et CC. Dionysiadae. Transactione
matris fihos eius non posse servos fieri notissimi
iuris est. S. id. April. CC. conss. [a. 294]
27 Idem AA. et CC. Catoni. Sanam mente, licet
aegrara'' corpore recte transigere manifestum est,
nec postulare debueras improbo desiderio placita
rescindi valitudinis corporis adversae velamento. S. vii
id. Mai. CC. conss. [a. 294]
28 Idem AA. et CC. Sapparutae. Sive apud acta
rectoris provinciae sive sine actis, scriptura inter-
cedente vel non, transactio interposita est, hanc ser-
1 vari convenit. Sed quoniam, ut certum quid acci-
pias, convenisse te, licet sine scriptura, proponis nec
huius rei causa stipulationem secutam esse, quam-
vis ex pacto non potuit nasci actio, tamen rerum
vindicatione pendente, si exceptio pacti opposita
fuerit, doli mali vel in factum replicatione usa po-
teris ad obsequium placitorum adversarium urguere.
I). III no?i. lul. CC. conss. [a. 294]
29 Idem AA. et CC. Marciae. Sub praetextu
specierum ^ post repertarum generali transactione
finita rescindi prohibent iura. error autem circa
proprietatem rei apud alium extra personas trans-
igentium tempore transactionis constitutae nihil pot-
est nocere. S. iiii k. Oct. CC. conss. [a. 294]
30 Idem AA. et CC. Antonino. Transactione
finita, cum ex partibus tuis magis dolum interces-
sisse quam eorum, contra quos preces fundis, con-
fitearis, instaurare'^ grave nec non criminosum tibi
est. S. v id. Oct. Crevi^ CC. conss. [a. 294]
31 Idem AA. et CC. Proculo. Si de certa re
pacto transactionis interposito hoc comprehensum
erat 'nihil amplius peti', etsi non additum fuerat 'eo
nomine', de ceteris quaestionibus integra permaneat
actio. PP. II II id. Oct. ^ Byzantii CC. conss. [a. 294]
32 Idem AA. et CC. Cyrillo. Si causa cognita
prolata sententia, sicut iure traditum est, appellatio-
nis vel in integrum restitutionis solleranitate suspensa
non est, super iudicato frustra transigi non est opi-
nionis incertae. proinde si non Aquiliana stipula-
tione et acceptilatione subsecuta competentem tibi
actionem peremisti, praeses provinciae usitato more
legum rebus pridem iudicatis effectum adhibere cu-
rabit. S. viii k. JSov. CC. conss. [a. 294]
33 (34) Idem AA. et CC Euchrysio. Si pro
fundo quem petebas praedium certis finibus liberum
dari transactionis causa placuit, nec eo tempore
minor annis viginti quinque fuisti, licet hoc prae-
diura obligatura post vel alienum pro parte fuerit
probatum, instaurari decisam litem prohibent iura.
1 Ex stipulatione sane, si placita servari secuta
est, vel, si non intercessit, praescriptis verbis actione
civili subdita apud rectorem provinciae agere potes.
2 Si tamen ipsas res apud te constitutas, ob qua-
rum quaestionera litis intercessit decisio, fiscus vel
alius a te vindicavit, nihil petere potes. S. v id.
JSov. Melantiade CC. conss. [a. 294]
34 (33) Idem AA. et CC. Ptolemaidi. Cum do-
nationis seu transactionis causa administratae tute-
lae debiti scientes vos obligationem fratri vestro re-
misisse proponatis nec umquam volenti dolus iiifera-
tur, frustra de dolo querimini, nec ad implendum
promissum hereditatis propriae pollicitatione quisquam
adstringitur. PP. vi ^^ id. JSov. CC. conss. [a. 294]
35 Idem AA. et CC. Ammonio. Transactionem,
quae dominii translatione vel actione parata seu
perempta finem accepit, cum eara*' amicis etiam
intervenientibus re vera ostenditur processisse, me-
tus velamento rescindi postulantis professio dete-
git improbitatem. S. viiii k. Pec. ISicomediae CC.
conss. [a. 294]
36 ''^ldem AA. et CC. Achilleo. Si cum liberis'»
(>) sic C, competat R (2) sic R, post instrumenti PC
(3) eam refer ad adversariam, cuius inentio in praemis-
sis resecta est a compilatorihus (4) sic PR'^, instru-
mentis ins. CR^ (5) ii Mommsen (6) sanam m. 1.
aegram scripsi cum B (x. jr.), sana m. 1, egra M"^, sana
m. 1. egro A, sane m. 1. aegrum P, sanum m. 1. aegrum
f*CR: etiam catoni recte se habet, cum virum pro mu-
liere preces obtulisse supponat Thalelaeus (7) sic PR,
iustaurari C (8) Cebri Boecking (9) Nov. Mommsen
(10) scr. V, cum ordinem c. 33. 34 conjirment Graeci
(11) eam C cum B {x. n.), ea PR (12) fortasse iungendae
sunt 6, 23, 14. 6, 42, 29 (13) cum liberis 07n. Hbri, sup-
plevi ex B2 (x. n.)'. st /uera iXev&sQcov peCt,oov . . . Sie-
Xvffco, quocum conveniunt et B et adnotatio Thalelaei:
ov Svvarai tovto voTjffai Ttegi Texvcov ra ya^ naXata
^T]Ta TTjs Siard^ecos ivaycoyrjv etxsv Xeyovaav' ei ds
perd 8ovX(ov SieXvffco ' tiqos ovv dvTiStaaroXrjv ixei-
vcov rcov dovXcov xelrat coSe ro perd iXev&e^oDv,
m CALCULI EURORE
97
11 4—6
maior annis vigiuti quinque transegisti, quamvis dari
tibi placita repraesentata necdum probentur nec
otferant haec qui conveniuntur , ne quid amplius ab
ipsis exigi possit, exceptionis proficit aequitas. S.
F/* id. Dec. CC. coriss. [a. 294]
37 Idem AA. et CC. Basilissae. Promissis trans-
actionis causa non impletis poenam in stipulationem
deductam, si contra tactum fuerit, exigi posse con-
stitit 2. S. XII k. lau. JSicomediae CC. conss. [a. 294]
38 ^ldem AA. et CC. Theodotiano. Transactio
nuUo dato vel retento seu promisso minime proce-
dit. S. viii k. lan. ISicomediae CC. conss.^ [a. 294]
39 Idem AA. et CC. Marcianae. Quamvis eum
qui pactus est statim paeniteat, transactio rescindi
et lis instaurari non potest: et qui tibi suasit intra
certum tempus licere a trausactione recedi, falsum
adseveravit. S. d. v k. lan. Sirmi CC. conss. [a. 294]
40 Imppp. Gratianus Valentinianus et Theodo-
sius AAA. Eutropio pp. Ubi pactum vel trans-
actio scripta est atque Aquilianae stipulationis et
acceptilationis '^ vinculis firmitas iuris innexa est,
aut subsecutis secundum leges'' accommodandus est
consensus aut poena una cum his quae data pro-
bantur ante coguitionem causae, si et adversarius
hoc maluerif, inferenda est. I). iii non. lun. Con-
stantinopoli Eucherio et Syagrio conss. [a. 381]
41 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. Rufino pp.
Si quis maior annis^ adversus pacta vel transactio-
nes nullo cogentis imperio libero arbitrio et volun-
tate confecta*^ putaverit esse veniendum vel inter-
pellando iudicem vel supplicando principibus vel
non implendo promissa, eas autem ^^ invocato dei
omnipotentis nomine eo auctore solidaverit, non so-
lum inuratur'2 infamia, verum etiam actione priva-
tus, restituta poena quae pactis probatur inserta,
et rerum" proprietate careat et emolumento, quod
ex pacto vel transactione illa fuerit consecutus:
itaque ^^* omnia eorum mox commodo deputabuntur '^,
1 qui intemerata pacti iura servaverint. Eos etiam
huius legis **^ vel iactura dignos iubemus esse vel
munere, qui nomina nostra placitis inserentes salu-
tem principum confirmationem initarum esse iura-
verint pactionum. D. v id. Oct. Constantinopoli Oly-
brio et Probino conss. [a. 395]
42 ^^"Impj). Leo et Anlhemius AA. Erythrio pp.
Si ex falsis instrumentis transactiones vel pactiones
initae fuerint, quamvis iusiurandum his interpositum
sit, etiam civiliter falso revelato eas retractari prae-
cipimus: ita demum ut, si de plurimis causis vel
capitulis eaedem pactiones " initae fuerint, illa tan-
tummodo causa vel pars retractetur, quae ex'" falso
iustrumento composita convicta fuerit, aliis capitu-
lis firmis manentibus: nisi forte etiam de eo, quod
falsum dicitur, controversia orta decisa sopiatur.
D. k. lul. Constantinopoli Marciano cons. [a. 472]
43 ^^lmp. Anastasius A. Thomae pp. Illurici.
lubemus in omnibus litigiis iam motis et pendenti-
bus seu postea super servili vel adscripticia condi-
cione movendis transactioues celebrandas vel iam ce-
lebratas, si non alio iuri cognito modo eas vacillare
contigerit, vires suas obtinere nec ob hoc videri te-
norem earura titubare, quod pro condicione servili
vel adscripticia confectae sint. D. xv k. Dec. Pa-
tricio et Bypatio conss. [a. 500]
V.
DE CALCULI ERRORE.
1 ^'^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Aurelio Quarto. Errorem calculi, sive ex uno con-
tractu sive ex pluribus emerserit, veritati non ad-
ferre praeiudicium saepe constitutum est: unde ra-
tiones etiam saepe computatas denuo retractari posse,
si res iudicatae non sunt vel transactio non inter-
venit, explorati iuris et. sed et si per errorem cal-
culi velut debitam quantitatem, cum esset indebita,
promisisti, condictio liberationis tibi competit. D. 7/=*'
k. Mart. AA. conss. [a. 293]
2 22
DE POSTULANDO.
1 Imp. Antoninus A. Artemidoro. Cum a prae-
fecto Aegypti perpetuo causas agere prohibitus non
appellaveris, placitis obtempera. PP. iii k. Aug.
Sabino ii et Anulliiio conss. [a. 216]
2 Irnp. Alexander A. Polydoro. Nec ceterorum
liberti, nedum mei quidem, si^"* ita sunt litteris eru-
diti, ut patrocinia desiderantibus praestare possint,
prohibentur hoc facere. PP. non. Mart. luliano et
Crispino conss. [a. 224]
3 Imp. Gordianus A. Flaviano. Si sub specie
honorarii, quod advocato usque ad certum modum de-
beri potuisset, eam quantitatem, quam desiderio
coraplecteris, te daturum cavisti et, quasi mutuam
pecuniam accepisses, eam te reddi^rum promisisti
nec temporis spatio gesto negotio conseusum ac
fidem accommodasti, competenti exceptione non nu-
meratae pecuniae tutus es et ex hac causa cautio-
nem interpositam usitato more potes condicere. PP.
V id. lun. Sabino ii et Venusto conss. [a. 240]
4 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Theodotiauo. Velamento absentiae patroni causae
rursum ad finitas quaestiones redire quis frustra cona-
tur. S. iiii^^ k. lan. Nicornediae CC. conss. [a. 294]
5 '-^"^lmp. Conslantinus A. Helladio. Si qui ad-
vocatorum existimationi suae immensa atque illicita
compendia praetuhsse sub nomine honorariorum ex
ipsis negotiis quae tuenda susceperint emoluraentum
sibi certae partis cum gravi damno litigatoris et
depraedatione poscentes fuerint inventi, piacuit, ut
omues, qui in huiusmodi scaevitate permanserint,
ab hac professione penitus arceantur. D. iii k.
ylpril. Paulino et luliano conss. [a. 325]
6 '^^lmpp. Valentinianus et Valens AA. ad Oly-
brium pu. Quisquis vult esse causidicus , non idem
in eodem negotio sit advocatus et iudex^^, quoniam
aliquem inter arbitros et patronos oportet esse de-
1 lectum. Ante omnia autem universi advocati ita
praebeant patrocinia iurgantibus, ut non ultra, quam
litium poscit utilitas, in licentiam conviciandi et
maledicendi temeritatem ^" prorumpant: agant, quod
causa desiderat: temperent ab iniuria. nam si quis
adeo procax fuerit, ut non ratione, sed probris pu-
tet esse certandum, opinionis suae imminutione qua-
(1) VI om. 6, 23, 14 (2) sic P^R cum B (x. n.\ con-
Btat F^C (3) = 6 , 31 , 3 : iunge 2, 6, 4. 6, 19, 1
(4) sine die CC. conss. /. gem. (5) et acceptilationi-
bus del. cum Th. {not. seg.) et B.2 (x. n.) (6) Ubi
pactum conscriptum est atque Aquilianae stipulationis
vinculis firmitas iuris innexa, aut gestis secundum le-
gem Th. (7) si et adv. hoc maluerit om. Th., habent
B.S {x. 7t.) (8) = Th. 2, 9, 3 (9) annis ^^»2%.,
annia xxv PR^ xxv annis C, fiei^ojv xtov xs iviav-
Tcav B.2 («. TT.) (10) sic Th. cum BJS (x. n.), con-
fectas lihri (u) eas autem CR cum BJS {x. n.) eas J,
ea autem P, ea quae Th. (12) inuratur Th. cum
B.2 (x. «.) iyxexava&iOf intratur A, notatur CRj no-
U.
tantur P (i3) et rerum PCR cum B.S (x. n.), rerum A^
earum rerum Th. (14) quae Th. contra BS (x. n.)
(15) sic PTh., eis ins. ACR cum B2 {x. n.) (16) litis
"Th. contra B2 {x. n.) (16*) iunge 8, 17, 11 (17) sic
PR**^ seu transactiones ins. CR'' (18) ex om. PR'*
contraB (19) iwn^e 2, 7, 21. 7, 39, 5 (20) JB 1 1 , 2, 61
(21) d. VI Hal^ 8. m P (22) excidit constitutio Graeca
(23) ^8,1. — Cf. Dig. 3, 1 (24) mei, si quidem
Mommsen (25) = 6,19,1: iunge 2, 4, 38. b, 31, 3
(26) vm scr. cum 2, 4, 38 (27) == Th. 2, 10, 3 (28) pr.
■= Th, 2, 10, 6: iunge 7, 65, 4 (29) defensor sit et
quaesitor Th. (30) temeritate libri contra BS
13
II 6. 7
98
DE ADVOCATTS
tietur. nec enim coniventia commodanda est, iit
quisquam negotio derelicto in adversarii sui contu-
2 meliam aut palam pergat aut subdole. Praeter-
ea nullum cum eo litigatore contractum, quem in
propria recepit fide, ineat advocatus, nullam con-
3 ferat pactionem. Nemo ex his, quos licebit ac-
cipere vei decebit, aspernanter habeat, quod sibi
semel officii gratia libero arbitrio obtulerit litigator.
4 5 Nemo ex industria protrahat iurgium. Apud
urbem autem Komam etiam honoratis, qui hoc pu-
taverint eligendum, eo usque liceat orare, quous-
que maluerint, videlicet ut non ad turpe compen-
dium stipemque deformem haec adripiatur occasio,
sed laudis per eam augmenta quaerantur. nam si
lucro pecuniaque capiantur, veluti abiecti atque de-
6 generes inter vilissimos numerabuntur. Quisquis
igitur ex his, quos agere permisimus, vult esse causi-
dicus, eam solam, quam sumit tempore agendi, sibi
sciat esse personam, quousque causidicus est, nec
putet quisquam honori suo aliquid esse detractum,
cum ipse necessitatem elegerit standi et ipse con-
tempserit ius sedendi. PP. x k. Sept. Valentiniano
et Valente AA. ii conss. \a. 368]
7 Idem AA. et Gratianus A. ad Olybrium pu.
Providendum est, ne hi, quos in foro aut meritum
nobilissimos fecerit aut vetustas, in una parte con-
sistant, aliam a rudibus atque tironibus necesse sit
1 sustineri. Atque ideo si in uno auditorio duo
tantum prae ceteris fuerint vel plures, quorum fama
sit hilarior, in iudicantis officio sit, ut par causidi-
corum distributio fiat et exaequetur partibus auxi-
2 lium singulorum et aequa divisio procedat. Si
quis vero monitus a iudice ea excusatione, quae ne-
queat comprobari , cuicumque parti patrocinium de-
negaverit, careat foro, sciat etiam numquam sibi ad
3 agendum* copiam posse restitui. Si quis autem
ex litigatoribus detectus fuerit separatim tractasse
cum pluribus et adversario suo tali fraude subtraxisse
paris defensionis copiam, ostendet procul dubio ini-
quam a se litem foveri et auctoritatem iudicis a se
lusam experietur. P. k.Mart. Treviris Valentiniano
et Valente iii AA. conss. [a. 370]
8 ^lmpp. Leo et Anthemius AA. Nicostrato pp.
IS^emo vel in foro magnitudinis tuae vel in provin-
ciali iudicio vel ajmd quemquam iudicem accedat ad
togatorum consortium, nisi sacrosanctis catholicae
reUgionis fuerit imbutus mysteriis. sin autem ali-
quid^ quoquo modo vel quadam machinatione fac-
tum vel attemptatum fuerit, officium ^uidem subli-
mitatis tuae centum librarum auri iacturam pro
condemnatione sustineat, idem vero, quicumque au-
sus fuerit contra providum nostrae serenitatis de-
cretum officium advocationis per subreptionem ad-
ripere et prohibitum patrocinium praestiterit, advo-
cationis officio remotus stilum proscriptionis atque
perpetui exilii speciahter sustinebit: scituris etiam
provinciarum rectoribus, quod is, sub cuius admini-
stratione aliquid huiusmodi fuerit attemptatum, par-
tis bonorum dimidiae proscriptionem et poenam exi-
lii per quinquennium sustinebit. D. prid. k. April.
Constantinopoli Anthemio A. ii cons. [a. 468]
VII/
DE ADVOCATIS DIVERSORUM lUDICIORUM.
1 Imp. Antoninus A. Doloni. Si patronum cau-
sae praevaricatum putas et impleveris accusationem,
non deerit adversus eum pro temeritate commissi
sententia, atque ita de principaii causa denuo quae-
retur. quod si non docueris praevaricatum, et ca-
lumnia notaberis et rebus iudicatis, a quibus non
est provocatum, stabitur. PP. iii k. Oct. Antonino
A. II II et Balbino conss. [a. 213]
2 Imppp. Valens Gratianus et Valentinianus AAA.
ad Anto?uum pp. Qui necessario patriae suae de-
bent municipio functiones^ eos decurionibus ad-
gregatos nolumus evagari, permittentes tamen, ut in
negotiis causidicorum fungantur officiis et in civita-
tibus propriis subeant munia curiarum, ita tameu,
ut non contra rem publicam civitatis, in qua ho-
norem hunc consecuti sunt, eis adesse permittatur.
D. xr k. Sept. Ravennae Valente vi et Valentiniano
II AA. conss. [a. 378]
3 ^lmpp. Arcadius et Honorius AA. ad Africa-
num pu. Ne quis ex corpore togatorum, minime
curiahbus nexibus illigatus"^, provinciales suscipiat
functiones, scilicet ut et ambientibus claudatur in-
gressus et invitis necessitas auferatur. D. iii non.
Aug. Constantinopoli Arcadio iiii et Honorio iii
AA. conss. [a. 396]
4 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. Eusta-
thio * pp. Fori tui culminis et universorum iudicio-
rum advocati quidquid ex huiuscemodi professione
vel ipsius occasione quaesierint vel quaesierunt *°, id
post patris obitum praecipuum veluti peculium
castrense ad exemplum militum proprio dominio
valeant vindicare. D. x k. April. Constantinopcli
Honorio xiii et Theodosio x AA. conss. [a. 422]
5 Impp. Theodosius etValentinianus AA. Cyropu.
Quidquid animi largitate et munificentia praestiti-
mus principali togatis per Orientem eminentissimae
praefecturae reverentia studiorum, id sibi praesenti
sanctione praestitum esse cognoscant patroni causa-
rum illustris urbicariae praefecturae. D. vii k. lan.
Constaniinopoli Theodosio xii et Valentiniano ii
AA. conss. [a. 426]
6 ^^ldem AA. ad Florentium pp. Sancimus, ut
advocatis, qui apud tuam magnificentiam causas
acturi sunt, a nullo iudice, nec ab ipsa eminentis-
sima praefectura, sollicitudo ulla penitus iniungatur:
sed nec advocatis provinciarum vel spectabilium iu-
dicum quisquis*^ existimet aliquid iniungendum.
nulla igitur togatis inspectio, nuUa ingeratur perae-
quatio, nuUa operis instructio, nuUa discussio, nul-
lum ratiocinium imponatur, nuUum denique aliud
eis mandetur praeter arbitrium in eodem ^^ dumtaxat
loco*'* ubi advocationis exercetur officium: quinqua-
ginta librarum auri poena officio feriendo, quod le-
gis istius regulas temerare temptaverit. D. xiii k.
Mai. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss. [a. 439]
7 Idem AA. Thalassio pp. per lllyricum. Isdem
privilegiis isdemque immunitatibus potiri togam illus-
trissimae per IUyricum praefecturae, quibus fruitur
toga per Orientem praetorianae sedis excelsae, decer-
nimus. D. vii id. Sept. Constantinopoli Theodosio
A. XVII et Festo conss. [a. 439]
8 Idem AA. Cyro pp. consuli designato. Cum
advocatio praetoriana centum quinquaginta numero
togatis minirae vel imminuendo vel augendo conclu-
datur, iubemus eos, qui ex his ad fisci patronatum
pervenerint, a cohortis vel alterius vihoris condicio-
nis nexibus cum liberis quandocumque genitis libe-
ros custodiri postque tale officium depositum annum-
que completum advocatorum consortio ** abscedere
cum comitiva consistoriana : omneque, quod togatis
fori celsitudinis tuae quolibet casu quolibet adquiri-
tur titulo, ut castrense sibimet vindicare nec patri-
(1) adagendum P, agendi CR (2) = 1, 4, 15 (3) tale
quid Mommsen (4) jB 8, 1 (5) sic R, necessa-
riam ... functioDem C (6) = Th. 12,1,152 (7) mi-
nime c. n. illigatus om. Th. (8) = Th. 2, 10, 6 : iunge
1, 51, 7 (9) sic Sj eustachio P/2, estachio C, eustasio Th.
(10) quaeaierint vel quaesierunt scrtpii cum Th. BHj
quaesiemnt P", quaesierint P^CR, quesienint vel qne-
sierint M (ll) = Nov. Theod. 10, 1, 4 (12) quis
Nov. (13) eo scr. cum Graecis (l4) in ea dum-
taxat provincia Nov. (15) senatores factos secundum
Graecos ins.
DIVERSORUM lUDICIORUM
99
II 7
bus vel avis paternis earum rerum commodum ad-
qiiirere legis istius auctoritate deceriiimus: his omni-
l)us etiam ad urbicariae praefecturae advocationem
trahendis. D. iii k. lan. Valeiitiniano A. v et Ana-
lolio conss. [a. 440]
9 Idem AA. Apollofiio pp. Si quis de togatis
fori celsitudinis tuae vel Illyriciauae seu urbicariae
praefecturae sive de his, qui in provinciaUbus iudi-
ciis causarum patrocinium profitentur, electione tuae
sedis regendae proviilciae munus potestatemque sus-
ceperit, post peractam iutegre ac sine uUa opinionis
labe admiuistrationem ad illud ofticium, unde abs-
tractus est et unde sibi vitae subsidia comparabat,
remeandi habeat facultatem nec causas orare denuo
quadam prohibeatur invidia. D. xii k. Sept. Con-
slantinojwii Eudoxio et Dioscoro conss. [a. 442]
10 Inipp. Valentinianus et Maicianus AA. Palla-
dio pp. Binos, qui priores fori tuae sedis inveniun-
tur, ad patronatum lisci singulis quibusque annis
accedere paribus diguitatis et privilegiorum iusigni-
bus ambiendos praecipimus, quibus antehac uteba-
tur is, qui solus creabatur fisci patronus. D. xiiii
k. luL Conslantinopoli Sporacio cons. [a. 452]
1 1 Imp. Lco A. Viviano pp. Nemini licere san-
cimus ahquem sub adsidendi colore statutis centum
quinquaginta advocatis, quos sibi eminentissima prae-
1 fectura in consilium adsumpserit, adgregare. Non
ahter vero consortio advocatorum tuae sedis aliquis
societur, nisi prius in examine viri clarissimi recto-
ris provinciae, ex qua oriundus est, praesentibus
cohortalibus gesta conficiat, quibus aperte pateat
cohortali statui ac fortunae eundem miuime subia-
cere, si praesens vir clarissimus rector provinciae
fuerit in eius examine ' : si vero afuerit, apud defen-
2 sorem sui oppidi gesta conficiat. luris peritos etiam
doctores eorum iubemus iuratos sub gestorum testi-
ficatione depromere, esse eum, qui posthac sub-
rogari voluerit, peritia iuris instructum: filios au-
tem togatorum exceilentiae tuae, qui vel nunc cau-
sas agunt vel futuris temporibus actitaverint, ceteris
3 (2) supernumerariis anteferri. Illud insuper de-
cernimus, ut etiam his, qui ultra centum quinqua-
ginta advocatos eminentissimae tuae sedis reperiun-
tur, liceat et apud virum spectabilem proconsulem
vel praefectum Augustalem vel comitem Orientis,
viros etiam spectabiies vicarios et apud rectores pro-
vinciarum negotia perorare. D. k. Febr. Constanti-
nopoli Magno et ApoUonio conss. [a. 460]
12 Idem A. Eusehio pjy. lUyrici. Sancimus pa-
tronum fisci iudicio celsitudinis tuae iam non quot-
annis, sed biennio pro vetere cousuetudine finem
officii sui Bortiri: salvis eidem consortio privilegiis
omnibus, quae a retro principibus meruit, manenti-
bus. D. X k. Mart. Constantinopoli Basilio et Vi-
viano conss. [a. 463]
13 Inipp. Leo et Anthemius AA. Alexandro duci
Aegyptiact limitis et jpraefecto Augustali. Petitio-
nem virorum disertissimorum advocatorum Alexan-
driuae splendidissimae civitatis, quam de fori sui
matricula et fisci patrono obtulerunt, merito admit-
tentes hac sanctione decernimus quinquaginta statu-
tos haberi eorumque nomina pro tempore matricu-
lae conficiendae inscribi et eos advocationis officium
in iudicio tam viri spectabilis praefecti Augustalis
quam viri spectabiUs ducis Aegyptiaci limitis peten-
tibus adhibere, ceteros vero ultra memoratum nu-
merum constitutos apud alios iudices eiusdem Alexan-
drinae civitatis perorare, filiis scilicet statutorum in
loco deficientium supernumerariis anteponendis : egre-
dientem autem post biennium fisci patronum con-
templatione laborum exconsulari moderatoris provin-
ciae dignitate decorari: Hcentia facultateque ei non
deneganda, cum usus exegerit, tam pro se quam
pro filiis parentibus et uxoribns nec non etiam per-
sonis ex transverso latere usque ad quartum gradum
1 constitutis patrocinium suum adhibere. Quando
autem fisci patronum mori contigerit, gradu eum
sequentem sine uila dilatione in loco eius subrogari,
heredibus defuncti nihil exinde sibi commodi ad-
quiri posse speraturis: cunctis privilegiis, quae liac-
tenus habuisse noscuntur, nec non his, quae sug-
gestio tuae magnitudinis continet, etiam in posterum
intactis inviolatisque servandis, quatenus huiusmodi
delato eis liberalitate nostrae serenitatis honore pos-
sint in otio et tranquillitate reliquum tempus vitae
suae peragere, nuUa eis invitis soUicitudine inge-
renda. D. xiii k. Sept. Anthemio cons. [a. 468]
14 Idem AA. Calticrati pp. lUyrici. Advocati,
qui dirimunt ambigua fata causarum suaeque defen-
sionis viribus in rebus saepe publicis ac privatis
lapsa eriguut, fatigata reparant, non minus provi-
dent humano generi, quara si proeliis atque vulne-
ribus patriam parentesque salvarent. nec enim
solos nostro imperio militare credimus illos, qui gla-
diis clupeis et thoracibus nituntur, sed etiam advo-
catos: militant namque causarum patroni, qui glo-
riosae vocis confisi munimine laborantium spem
vitam et posteros defendunt. D. v k. April. Con-
stantinopoli Zenone et Marciano conss. [a. 469]
15 Imp. Leo A. Dioscoro pp. Post duos fisci
patronos, qui ex anterioribus constitutionibus ^ isdem
beneficiis muniuntur, sexaginta quattuor togatos,
qui in praesenti sunt, a primo usque ad sexagesi-
mum quartum imperialibus beneficiis perfrui cense-
mus, quibus fisci patroni liberique eorum honorati
1 sunt. His quoque illud adiciendura esse statui-
mus, ut, si quis patronatus^ fisci adeptus gradum
fatalem diem obierit, universa totius anni solacia,
ex quo hoc idem officium peragere coeperit, ad he-
redes seu successores suos, sive liberi sive extranei
fuerint, transmittendi tam ex testamento quam ab
intestato liberam habeat facultatem. D. xvii k. lun.
ConstantinopoU Marciano co?is. [a. 472]
16 Impp. Leo iunior et Zeno AA. lustiniano pu.'^
Ad simiMtudinem sexaginta quattuor advocatorum
fori amplissimae praetorianae praefecturae quiudecim
tantum ex foro tuae magnitudinis , qui in praesenti
gradus primos obtinent, post fisci videlicet patro-
nura, isdera privilegiis nostrae raansuetudinis bene-
ficio perfruantur, quibus fisci patroni liberique eorum
muniuntur. D. xvii k. April. ConstantinopoU Leone
iuniore A. cons. [a. 474]
17 Idem AA. Paulo pp. per lUyricum. lubemus
advocationem fori tui culminis in centum^ quinqua-
ginta, sicut antea constitutum fuerat, advocatos con-
cludi eundemque numerum, quotiens vel professionis
fine vel morte vel quocumque casu fuerit imminutus,
electione magnificae tuae sedis impleri, ita ut in
praesenti quidera et hinc usque ad biennium ad
plenitudinem supra definiti numeri subrogandi sine
ulla cohortalis aut cuiuslibet deterioris condicionis
quaestione succedant: salva videlicet adversus eos
apparitionibus si qua competit actione, quam certum
est, postquam fisci patronatus officio impleto exie-
rint, evanescere: post lapsum vero biennium foro
tuae magnificae potestatis inseri postulantes non
aliter, nisi sub gestorum confectione minime eos co-
hortali condicioni subiacere patefactum fuerit, ad-
1 mittantur. Cuncta sane privilegia, quae magni-
ficae per Orientem praefecturae advocatis ^ ex divi-
nis retro principura seu inclitae recordationis Leonis
vel nostris sanctionibus indulta sunt, tuae quoque
gloriosissimae sedis causidicis absque ulla discre-
tione com^etere per hanc in aeternum valituram
legem sancimus. [a. 474]
(1) si praesens . . . examine del. Mommsen cum BJS (2) c. 10
h. t. (3) sic M, patronus CR (4) pu. S, pp. CM:con-
atat autem et ex constitutione ipsa et ex Graecis agi de
foro praefkcturae urbanae (6) centum dett.f om. CRM:
cf. de praefeciura Orientis c. 8. 11 h. t.
13'
II 7
100
DE ADVOCATIS
18 ^Ov^eie inirifta rols iv ra^ei ovfft SixoXoyoiSt
st iiTj fibvov b ri7tv TtQairfOQioiv knnQXO^'
19 '^Mrjra naQo. rivi roiv aoybvroiv «jjre -jtaqa
SiatrrjraXe Svo avvrjyo^oi otSax&evrsS avafiaX-
Xead^ioaav rrjv rov noayuaros xQiaiv TCQOfpaaei
roirov StxoXbyov, aX?, avvneQ&irioe rrjv Sixrjv
Sixo^Myeircoaav ol Svo naQovrse.
D. VI k. lan. Constantinopoli Longino cons. \a. 486]
20 (VIII, 1) ^lmp. Anastasius A. Eusebio magistro
of/iciorum. Suggestionem viri illustris comitis pri-
vatarum et proconsulis Asiae duximus admittendam,
per quam nostrae serenitatis auribus intimavit fori"
sui advocatos communi petitione magnopere postu-
lasse, ut, postquam advocationis deposuerint ofii-
cium, dignitate quadam nostra liberalitate potiantur.
l lubemus itaque post depositum, ut dictum est, prae-
fatum officium unumquemque eorum, qui in prae-
senti sunt vel postea matriculis eorum pro tempore
fuerint inserti, clarissimi primi^ ordinis comitis per-
frui dignitate, quatenus et tempore quietis fructum
praeteritorum laborum consequantur proque fide at-
que industria erga clientes suos comprobata privatae
condicionis hominum multitudine segregati clarissi-
mis merito connuraerentur. D. ii k. lan. Constan-
tinopoli Anastasio A. ii cons. [a. 497]
2 1 (2) ^ldem A. Thomae pp. per lUyricim. Ad-
vocatos amplissimae tuae sedis, qui pro tempore ad
fisci patroni gradum et officium provehuntur, una
cum liberis iam natis vel postea procreandis ab
omni cohortalis seu cuiuslibet deterioris condicionis
7inculo immunes ac liberos cum patrimonio suo
conservari praecipimus, cum constet hoc iam pri-
dem tam advocatis amplissimae praetorianae per
Orientem quam magniticae urbicariae praefecturae
sacris constitutionibus ' esse indultum et non dubium
sit non tantum eas, sed etiam sublimissimae tuae
sedis germanas esse potestates. D. xii^ k. Dec.
Patricio et Hypatio conss. [a. 500]
22 (3) Idem A. Constantino pp. ^luberaus pro
tempore primatem advocatorum fori viri illustris co-
mitis Orientis per biennium fisci patroni fungi offi-
cio et solacia sibi communi consensu deputata per
idem biennium consequi, hoc quoque transacto pro-
fessionem advocationis deponere: consortio videlicet
eorundem advocatorum ad quadraginta tantummodo
viros redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam ei-
dem consortio sociati, de advocationis officio mi-
nime reiciantur, nemine alio eis adiciendo, donec
quadraginta virorum numerum advocatorum consor-
1 tium excedere contingat. Ad haec eos, qui,
prout statutum est, fisci patroni deposuerint ofti-
cium, postea quoque non prohiberi singulos tam
pro se quam pro iugali sua et socero et socru nec
non genero et nuru liberisque propriis, colonis et
servis ad se pertinentibus advocationis fungi officio.
2 Nec aediculas eorum metatorum onere molestari,
si tamen in una tantummodo suaque domo singuli
3 talem praerogativam sibi vindicare maluerint. Pro
sportulis praeterea modum, quem notitia nobis por-
recta declarat, tam pro his quam pro colonis et
servis eorum custodiri, neminique praeberi licentiam
eundem modum circa sportularum exactionem contra
4 eos excedendi. Nec de cetero quemquam, ante-
quam per statuta tempora legum eruditioni nosca-
5 tur inhaesisse, supra dicto consortio sociari. Et
filios advocatorum vel adhuc in tali constitutorum
officio yel eorum, qui fisci patronatum deposuerunt,
superstitum vel mortuorum, extraneis ad idem ofti-
cium accedentibus anteponi eique gratis et sine
sumptibus sociari, si et ipsi, prout dispositum est,
6 solito tempore legum doctrinam meruerint. Ut
autem his, qui fisci patroni officium adepti sunt vel
fuerint, non tantum superstitibus, sed etiam morte
praeventis prospiciatur, tam ad heredes tisci patroni,
qui semel ad talem gradum vocatus sit, solacia eius
transire^ hisque servari , quam ipsos, qui fisci patro-
natum iam deposuerunt vel postea deposuerint, mi-
nime cuiuslibet actus publici solHcitudinem nolentes
subire compelli nec exhibitionis seu deductionis onere
nisi speciali auctoritate nostra molestari et in pro-
vincia incusandos per sententiam viri spectabilis co-
mitis Orientis utpote competentis iudicis conveniri
atque litigare decernimus. D. k. lul. *" Conslanti-
?iopoli Sabiniano et Theodoro conss. [a. 505]
z3 {4) Idem A. Emtathio pp. Laudabile vitae-
que hominura necessariura advocationis officium
maxime principalibus praemiis oportet remunerari.
1 Ideoque iuberaus viros clarissimos fisci pro tem-
pore patronos fori tuae celsitudinis sollemni die
festivitatis lcalendarumlanuariarum ipsius tantummodo
anni, per quem tale peragunt officium, inter spec-
tabiles sacri nostri consistorii comites divina nostrae
2 serenitatis manu puncti*^ consequi solacium. Et
postquam tale deposuerint officium, si quidem filios
ingenuos habeant, eos clarissiraorum notariorum in-
seri consortio tribunorum, sacras solitas epistulas
3 sine quadam suffragii solutione percepturos. Et
si quis per sententiam sublimitatis tuae monitua
super agnito debito vel agnita causa, quae ingeri-
tur ei, confessionem exponere paratus sit, eam non
arbitro delegato, sed tunc temporis fisci patronis vel
alterutri eorum, si alter adesse non possit, pro more
taraen solito sub actorum testificatione intimari.
4 Quotiensque de nuptiis quis sine dotalibus instru-
raentis mutuo contrahendi matrimonium animo cele-
bratis super adfectu suo , liberis ex huiusmodi con-
iugio iam extautibus vel necdum procreatis , legiti-
mis adlegationibus uti maluerit, eas apud eosdem
pro tempore fisci patronosvel alterutrum, ut dictum
est, eorura gestis intervenientibus commendari, ita
videlicet, ut iuri cognitae adlegationes absentibus
personis, si quae competunt, serventur intactae.
5 His insuper, quicumque apud viros gloriosos pro
tempore consules mancipia sua libertate donare vo-
luerint, antelatos fisci patronos ad easdem libertates
peragendas propriam advocationis vocem accommo-
6 dare Aliis nihilo minus privilegiis, quae iam pri-
dem memoratis vel fisci patronis vel adhuc advoca-
tionis pro tempore peragentibus ofticium togatis
diversis modis indulta sunt, ex hac etiam sanctione
nostra in sua stabilitate duraturis. D. xii k. Dec.
Constantinopoli Areobindo et Messala conss. [a. 506]
24 (5) Idem A. Sergio pp. Petitiones virorum
disertissiraorum fori praesidalis secundae Syriae pro-
vinciae advocatorum cum competenti moderatione
censuimus adraittendas et iubemus '- pro tempore
priraatem eorum per biennium fisci patroni fungi
officio et solacia sibi comrauni consensu deputata
per idem biennium consequi hocque transacto pro-
lessionera advocationis deponere: consortio videlicet
eorundem advocatorum ad triginta tantummodo viros
redigendo, ita ut, si qui superflui sunt iam eidera
(l)' « 5 8, 1, 29 : cf. not. 2 (2)= B^ 8, 1, 30 : fortasse
iungendae sunt c. 18. l, 51, 13 (d. vi k. lul. post consula-
tumLongini). 2, 12, 27. 3, 3, 6. 3, 10, l. 7, 51, 5 (d. vn
k. April. post consulatum Longini). ex suhscriptione resti-
tuenda est inscriptio aut b avrbe ^aatleve, si etiam c.
18, quod veri simile est., cum k. c. iungenda est^ aut avro-
xQorcoiQ ZrjvGJV A. (3) lihri quidam hoc loco male inserunt
rubricam de advocatis diversorura iudicum (4) foris libri
(5) primi M cum B, om. CR (6) tunge 2, 4, 43. 7, 39, 5
(7) c. 8 h. t. (8) XV 2, 4, 43 (9) c. 22 isdem verbis repe-
titur m c. 24 (lo) ia.n. fortasse scr.: nam secundum 1,
4, 19 Constantino Eustathius iam a.d. XIII k. Mai. .•niccesserat
(ll)functiC contra Graecos (12) c. 24 inde ab hac voce
est repetitio c. 22
18 Nemo advocatos in ordine constitutos multat
nisi tantummodo praefectus praetorio.
19 Neve apud praesides neve apud arbitros duo
advocati instrncti litis decisionem praetextu tertii
advocati protrahant, sed sine mora causam duo gui
adsunt dicant.
DIVEESORUM nJDICIORUM
101
II 7
consortio sociati, de advocationis officio minime rei-
ciautur, nemine alio eis adiciendo, donec triginta
virorum numerum advocatorum^ excedere consortium
1 contingat. Ad haec eos, qui, prout statutum est,
iisci patroni deposuerint omcium, postea quoque
non prohiberi singulos tam pro se quam pro iugali
sua et socero et socru nec non genero et nuru
liberisque propriis, colonis et servis ad se pertinen-
2 tibus advocationis fungi officio. Nec aediculas
eorum metatorum nomine molestari, si tamen in
una tantummodo suaque domo singuli talem praero-
3 gativam sibi vindicare maluerint. Pro sportulis prae-
terea modum, quem notitia nobis porrecta declarat, tam
pro his quam pro colonis et servis eorum custodiri,
neminique praeberi licentiam eundem modum circa
sportularum exactionem contra eos excedendi.
4 Nec de cetero quemquam, antequam per statuta
tempora legum eruditioni noscatur inhaesisse, supra
5 dicto consortio sociari. Et filios advocatorum
vel adhuc in tali constitutorum officio vel eorum,
qui fisci patronatum deposuerunt, superstitum vel
mortuorum, extraneis ad idem officium accedentibus
anteponi eique gratis et sine sumptibus sociari, si
et ipsi, prout dispositum est, solito tempore leguni
6 doctrinam meruerint. Ut autem his, qui fisci
patroni officium adepti sunt vel fuerint, non tantura
superstitibus , sed etiam morte praeventis prospicia-
tur, tam ad heredes fisci patroni, qui semel ad
talem gradum vocatus sit, solacia eius transire his-
que servari, quam* ipsos, qui fisci patronatum iam
deposuerunt vel postea deposuerint, minime cuius-
libet actus pubhci soUicitudinem nolentes subire
compelli nec exhibitionis seu deductionis onere nisi
speciali auctoritate nostra molestari et in provincia
incusandos per sententias viri clarissimi provinciam
in qua degunt moderantis, utpote competentis iudi-
cis, conveniri atque litigare decernimus. D. k. Dec.
Anastasio et Agapito conss. [a. 517]
25 (6) Imp. lustinus A. Marino pp. Restituen-
dae sunt ciarissimis eloquentiae luminibus^ sexa-
ginta auri librae, quas sub imperio Zenonis divae
memoriae^ pedaneis deputatas arbitris nec non
fideiussorum vires aestimantibus , tamen auferendas
credidit parca posterioris subtilitas principis, ut iam
liberalitate nostri numinis viri clarissimi fisci patroni
praefatam auri summam sine fraude annis singulis
consequantur, ab amplissima tua sede pari lance
in utrumque dividendam. nam universis redditur,
quod pro voto omnium primatibus indulgetur.
1 Sacras insuper epistulas, quibus adprobantur
viri clarissimi tribuni praetoriani et notarii, non
unius tantum nomine, sed alterius quoque'* unius
praestandas perspicimus, sive suos filios sive quos
2 alios duxerint illustrandos. Ad haec altiore be-
neficio codicillos, quibus illustris honoratur digni-
tas, consequantur, quos unius solum nomine eisdem
viria facundissimis daturos nos pollicemur profuturos
scilicet alteri eorum altero concedente, seu qui^ ex
provinciis suis vel ex amicis voluerint, in provinciis
3 tamen degentibus. Licentiam eis praeterea faci-
mus binos homines annis singulis itidem offerendi
nostram adoraturos purpuram, statutis inserendos
praesentalibus domesticis, unum equitum, alterum
scholae peditum, in vacantem eorum locum qui de-
functi sunt, nullo, dum supererant, de mihtia ve-
numdanda pacto cum eis interposito, quorum eius-
modi conventiones intersunt, ita tamen, ut idem viri
facundissimi, cum offerendos eosdem crediderint ho-
mines, bina solidorum pro singulis millia nihilque
amplius noverint dependenda viris magnificis comiti-
bus dicatissimorum domesticorum , id est equitum
Quidem pro eo, qui inter equites meriturus* est, pe-
ditum autem pro eo , qui inter pedites inserendus
est: solitis videlicet statim stipendiis nec non cete-
ris solaciis isdem tironibus deputandis sine quolibet
4 alio dispendio. Aliis etiam privilegiis potiantur,
quae diversis temporibus consecuti sunt sive per
augustos apices seu dispositiones et sententias ara-
plissiraae tuae sedis. nam qui novis digni iudicati
sunt, ii raulto magis in anterioribus quoque sunt
adiuvandi. D. k. Dec. Constaiitinopoli ipso A. ei
Eutherico conss. [a. 519]
26 (7) Idem A. Theodoto'' pu. Per hanc legem
decernimus, ne, antequam in octuaginta tantum viro-
rum numerum fori tui culrainis togatorura collegium
deductura fuerit, adspirare quis qualibet arte con-
cedatur aut possit, nisi vel eorum tilii, qui triginta
priorum obtinent numerura, facundiae studiis eru-
diti, gratis videlicet et sine uUo suftragio, aut for-
tasse exteri non ultra duos per annos singulos, fa-
cundia et ipsi conspicui taxati fuerint: nullo dein-
ceps, postquam in octuaginta virorum numerum re-
dacti fuerint, superare qualibet rursus ambitione
1 vel astutia quantitatem ausuro^. Interdicenda
quoque cunctis licentia praevertendi progressus se-
riem, quam ipsius teraporis ordo suppeditat, et ut
in raercatorum contractibus loca perrautaudi et ad-
2 huc tirones iam interesse veteribus. Hoc etiam
Srouuntiandum censemus, ne quis ex his in aliis
egat regionibus relicta observatione glorificae tuae
sedis. noverint ® etenim, qui post nomen impetratum
patroni litium ultra trium annorum spatiura ex sa-
cratissima hac urbe morandura duxerit, nec nuncu-
pationem togati nec privilegia virorum eiusmodi
concedenda sibi, ut nec repetitis ex industria prae-
dictae sedis auctoritatibus protrahatur ^" aut multi-
3 pUcetur peregrinationis excursus. Quorum om-
nium si quid vel rainiraura quocumque tempore fuerit
violatum, viginti priraates eiusdem ordinis et qui
pro tempore soUicitudinera ab actis in amplitudinis
tuae gerent officio, adiutores etiara eorum denis
singuli^' Hbris auri ferientur, quod adversus impe-
rialia consulta serenitatis nostrae tendentibus non
statim obiecerint intercessionera legis praesentis aut
non restiterint et orani nisu prohibuerint , ne quid
teraptetur contrariura: cum nec in administratores
sublimissiraae tuae sedis, si non intente custodierint
disposita salutaria et, ut non temerentur, prospexe-
4 rint, poena deerit decem auri librarura. Sescenti
autem aurei, quibus pro tempore fisci patronus fori
tuae celsitudinis ad exeraplum priorum temporum
ex arca tui iudicii consolatur *^, ne post decursum ^^
celerem advocationis et labores gloriosos egenus
exeat, non, ut saepe contigit, incerto die praesten-
tur, sed cum^'' mediura iter pervenerint patrocinii
rerum fiscaliura, id est kalendis Octobribus, per
5 annos singulos sine cunctatione solventur. Quid-
quid insuper privilegiorura retro principum sacris
adfatibus vel auctoritate tribunaUs cuius interest
huic eidem ordini datum ^^ ostenditur, inviolatum
6 servari. Curaque lite quisquam eorum pulsatus
fuerit seu civilis causae'*^ certaminis aut criminalis
quaestionis obtentu, hic vel in provinciis, cum per
concessura tempus eorum adesse quemquam evenit,
nullos exsecutores sportulas adsequi nec, qui con-
troversiis movendis inserviunt aut excipiendo seu
praeparando vel officio quohbet aho, quocumque no-
mine sumptum exigendum censere. D. id. Fekr. Con-
stantinopoli lustino A. ii et Opilione conss. [a. 524]
27 (8) Idem A. Archelao pp. JSTemo excepta IVIe-
nandri fisci patroni persona speret de cetero per-
mutationum saltibus superiore gradu captato fruitu-
(1) quam c. 22 h. <., quamque CR (2) sic dett.., no-
minibus CR (3) rf. ad 3, l, 6 (4) et ins. Mommsen
secundum Graeciim sli xal ixeQOS (5) cui «cr. (6) sic
Hal., meritua lihri (7) scripsi cutn 4, 30, 13 et Pro-
copio hist. arc. p. 64 (Dindorf), theodoro libri hoc loco
at ad 9, ly, 6 (8) sic ditt., quantitute mansuro CR
(9) noverint tuentur B (lO) sie Mommsen cum B^
(X. jr.), protrahantur libri (11) singuUa libri (12) con-
solatur [passive usurpatum) Mommsen, consulatur libri
(13) sic dett., discursum CR (14) ad ins. (l5) ordiui
tlatum dett. cum BJ^, ordiuatuni CR (l(i) caubu scr.
II 7—11
102
DE ADVOCATIS FlSCl
rum se beneficiis, qiiae patronis aerarii seu dum of-
ficium exhibent causis fiscalibus aut post expletum
agmen impertita monstrantur. D. xii k. Sept. lu-
stino A. II et OpUione conss. [a. 524]
28 * (0 ahros ^aadsve]
29 (9) Jmp. lustinianus A. lohanni pp. De con-
stitutione divinae recordationis lustini patris nostri
super togatis amplissimae tuae sedis prolata^ Illyri-
ciani advocati postulaverunt a nobis eis clarum fieri,
si locum etiara circa eos possit habere, sive cum
commeatu sive sine comraeatu iudicio eiusdem sub-
1 limitatis afuerint. Sancimus itaque talem legem
generaliter in persona eorum tenere, ut, si quis sine
commeatu ultra continuum biennium afuerit vel cum
commeatu ulira quinquennium , de matricula pe-
uitus aboleatur: nulla licentia ei danda gradum
suum vindicare nec iterum viris disertissimis to-
gatis eiusdem sedis adsistere. perfruantur igitur ad-
vocati eiusdem sublimitatis hac nostra generali sanc-
tione. [a. 531—534]
VIII (VI1II}.«
DE ADVOCATIS FISCI.
1 Imp. Antoninus A. Claudio. Cum te fisci cau-
sam agitasse proponas, quamvis te salarium per-
cepisse neges, tamen placitis adquiesce. eos enim,
qui causam fisci egissent, prohibitum est adversus
fiscum patrocinium praestare. PP. xiii k. lan. An-
tonino A. iiii et Balbi?io conss. [a. 213]
2 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Frequenti.
Potes auctoribus nobis adversus fiscum quoque
patrocinium exhibere privatis, dum eam scilicet cau-
sam, quam tu, cum fisci advocatus fueras, forte
tractasti, suscipere declines. PP. vi k. Mart. Va-
leriano ii et Gallieno AA. conss. [a. 254]
3 ^lmp. Constantinus A. Aeliano procotisuli Afri-
cae. Fisci advocatus poenam metuens caveat, ne
fiscalia commoda occultet neve nuUo negotio ex-
istente fisci nomine privatis audeat calumnias com-
movere. D. vi id. Nov. Treviris '*" Co7istantino A. iii
et Licinio C. iii conss. [a. 313]
4 ^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodosius
AAA. act Ammianum comitem rerum privatarum.
Rationales privatae rei causis vel sacri aerarii prae-
sidentes examen praesente fisci advocato suscipiant.
PP. XVII k. lan. Merohaude ii et Saturnino
conss. [a. 383]
VIIII (X).*
DE ERRORE ADVOCATORUM VEL LIBELLOS SEU
PRECES CONCIPIENTIUM.
1 Itnp. Alexander A. Aureliae. Ea, quae advo-
cati praesentibus his quorum causae aguntur ad-
legant, perinde habenda sunt, ac si ab ipsis domi-
nis litium proferantur^. PP. k. Mart. Albino et
Maximo conss. [a. 227]
2 Imp. Gordianus A. Rogato militi. Errores eo-
rum, qui desideria (id est preces) scribunt, veritati
praeiudicium adterre non posse manifestum est. et
ideo si condemnationem, cuius mentionem libello in-
sertam esse proponis, manifeste probare potes non
intercessisse , adlegationes tuas laedi non oportere
is, qui super negotio disceptaturus est, non ignorat.
PP. X k. lul. Pio et Pontiano conss. [a. 238]
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC
Ulpiae. Sententiis finita negotia rescriptis revocari
non oportet. nec enim quae constituta sunt, ut ad-
vocatorum error litigatoribus non noceat, tibi etiam
opitulari possunt, cum te praesentem* neque causae
palam ex continenti, id est triduo proximo, contra-
dixisse neque post sententiam appellationis remedio,
si tibi haec displicebat^, usam proponas. D. vi k.
Sept. Viminacii CC. conss. [a. 294]
X (XI).
UT QUAE DESUNT ADVOCATIONI PARTIUM
lUDEX SUPPLEAT.
1 ^^lmpp. Diocletianus et Maocimianus AA. ad
Honoratum. Non dubitandum est iudici, si quid a
litigatoribus vel ab his qui negotiis adsistunt minus
fuerit dictum, id supplere et proferre, quod sciat
legibus et iuri publico convenire. S. xvi k. Mart.
Diocletiano iiii et Maximiano iii AA. conss. [a. 290]
XI (XII).»
DE CAUSIS, EX QUIBUS INFAMIA ALICUI
INROGATUR.
1 ^^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Manilio.
Infamiae detrimentum minime tibi adfertur ob id so-
lum, quod in carcerem coniectus es vel vincula tibi
iussu legitimi iudicis iniecta sunt. PP. sine die el
consule.
2 Idem AA. Verennio. Neque furti neque vi bo-
norum raptorum neque peculatus damnatus intellegi m
potest, qui, cum plus debiti nomine tributorum ex- fk
egisset, in duplum a praeside condemnatus est. PP. ■
V id. lati. Laterano et Rufino conss. [a. 197]
3 Idem AA. Metrodoro. Etsi severior sententia
dici debuit, tamen, cum proconsul vir clarissimus
certis rationibus motus mitiorem sententiam dixerit
et ordine decurionum te biennio abstinere iussit,
transacto tempore non esse te in numero infamium
palam est eo, quod i^ dvnScaaro^s'* post bien- m
nium remisisse tibi prohibitionem decurionatus M
iudex videtur. PP. x k. lan. Laterano et Bu/ino ^
conss. [a. 197]
4 Impp. Severus et Antoninus AA. Venustiano.
Si Posidonium in tempus anni relegatum secundum
sententiam non excessisse proconsulis probaveris,
quinque annis exilio temporario damnandum*^ inter
infames haberi non oportet, quando sententiae seve-
ritas cum ceteris damnis transigere videatur. PP.
VI k. Mart. Saturnino et Gallo conss. [a. 198]
5 Idem AA. Amhrosio. Decuriones quidem, item
filios decurionum fustibus castigari prohibitum est:
verum si iniuriam te fecisse proconsul vir clarissi-
mus pronuntiavit, ignominia notatus es. PP. k. lul.
Saturnino et Gallo cotiss. [a. 198]
6 Idem AA. lusto. Ad tempus in opus pubhcum
dati pristinum quidem statum retinent, sed damno
infamiae et post impletum tempus subiciuntur. PP.
VII id. Dec. Geta et Plautiano conss. [a. 203]
7 Imp.Antoninus A. Demetrio. Nemo ob id, quod
bonis paternis se abstinuit '^, infamis est. PP. v id.
lan. Antonino A. et Geta uttisque ii cotiss. [a. 205J
(l) lihri quidam aut ante aut post c. 27 Graecam con-
stitutionem excidisse adnotant. desideratur autem lustini
constitutio de advocatis praefecti praetorio Orientis, quam
indicat c. 29 pr. h. t., eiusdem argumenti secundum B.S
8, 1, 35, cuius est c. 29 § 1 (2) c. 28 h. t. (3) B 8, 1, 36
seqq. (4) = TA. 10, 15, 1 : lun^e 10, 19, 1. 12, 61, 1 Th.\,
12, 1. 11, 1, 2 (4') accepta xv k. Mart. Karthaginc
ins. 12, Cl, 1 (5) = Th. 11, 30, 41 (6) B 8, 1, 40
teqg. (7) Thalelaeus {B2) talia fere a compilatori-
bus resecta esse refert: possunt enim litigatores in con-
tinenti advocati errorem arguere: quare si non contra-
dixerint, sibi praeiudicant (8) sic M^ cum B2 (x. n.\
praesente PCR (9) sic C cum B^ (x. tt.), displice-
bant PR (10) B 8, 1, 43 (u) i? 21, 3 — C/: Dig.
3, 2 (12) = Greg. 1, 3, 1 (13) sic S Greg., imp.
severus a ACR (14) id est e contrario (15) sic Ccum
Graecis, damnando C^R (16) pro quod . . . abstinuit
expectes quod bona paterna, quibus se abstinuit, venierunt
DE CAUSIS, EX QtJlBtS INFAMIA
103
n 11—12
8 Idem A. TJlpiae. Furti si condemnata es, citra
verbera quoque fustium famae damnum subisti. quod
si res furtiva, quam alter subripuit apud te igno-
rantem comperta est, non laesit existimationem
tuam sententia durior. PP. x k. Mart. Antonino A.
t't Geta utrisque ii conss. [a. 205]
9 Idem A. Laeto. Neminem sequitur infamia ob
defensa negotia publica patriae suae. PP. xii k.
Mart. Antonino A. et Geta utrisque iii conss. [a. 208]
10 Idem A. Severo. Iniuriarum ex persona quo-
que servi damnatus infamia notatur. PP. iiii k. Aug.
isdem conss. [a. 208]
11 Imp. Alexander A. Irenaeo. Debitores qui
bonis cesserint, licet ex ea causa bona eorum ve-
nierint, infames non fiunt PP.xk. Maias Maximo
11 et Aeliano conss. [a. 223]
12 Idem A. Donato. Si te expilasse hereditatem
sententia praesidis constitit, uon ex eo, quod non
et alia tibi poena inrogata est, furti improbioris
infamiam evitasti. PP. k. lul. luliano ii et Cris-
pino conss. [a. 224]
13 Idem A. luventio. Ea, quae pater testamento
suo filios increpans scripsit, infames quidem filios
iure non faciunt, sed apud bonos et graves opinio-
nem eius, qui patri displicuit, onerant. xiii k. JSov.
ipso A. III et Dione conss. [a. 229]
14 ^lmp.Gordianus A. lovino. Nullam existima-
tionis inmmiam avunculus tuus pertimescat, ictibus
fustium subiectus ob crimen habita quaestione^ si
sententia non praecessit ignominiae maculam inro-
gans. PP. VI k. Sept.Pio et Pontiano conss. [<«. 238]
15 Idem A. Sulpiciae. Decreto amplissimi ordi-
nis luctu feminarum deminuto tristior habitus cete-
raque hoc genus insignia mulieribus remittuntur, non
etiam intra tempus, quo lugere maritum moris est,
matrimonium contrahere permittitur, cum etiam, si
nuptias alias intra hoc tempus secuta est, tam ea
quam is, qui sciens eam duxit uxorem, etiam si
miles sit, perpetuo edicto labem pudoris contrahit.
PP. XVII. k. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
16 Idem A. Domitiano. Fustibus caesum, cui
per praeconem ita dictum est: 'xarijyo^iav avev n-
v6s oixalag vTtoaraaecos ovrcas ayevrjs vitaqx^^v [irj
iviaraao^ ut calumniatorem videri notatum ideoque
esse famosum manifestum est. PP. iii k. Aug. ba-
hino et Venusto conss. [a. 240]
17 Idem A. Magno. Verbum precibus insertum
potius verecundiam onerare quam uUam existimatio-
nis maculam videtur adspergere. etenim cum non
causa cognita dictum est ' avxofpavrsXs ^*, sed ad postu-
latum patroni interlocutione iudicis responsum sit,
nequaquam hoc infamiam inrogat. PP. vili k. Oct.
Attico et Praetextato conss. [a. 242]
18 Idern A.^ Antiocho. Non damnatos quidem
dumtaxat iniuriae, sed pactos quoque perpetuum in-
famat edictum. verum pactos eos demum, qui uUos
adversariis nummos pro mala conscientia ex trans-
actione numerassent, in hac causa placuit intellegi.
ceterum simplex eius rei gratia integram^ existima-
tionera illibatamque conservat. quod si iureiurando
decisa contentio est, nemo dubitaverit, quin religio-
nem absolutio iudicantis sequatur. PP. xiiii k. lan.
Saeculare ii et Donato conss. [a. 260]
19 Impp. Carinus et Numerianus AA. Aristocrati.
Interlocutio praesidis, quae indicta est, infamem eum
de quo quaeris'' fecisse non videtur, cum non spe-
cialiter ob iniuriam vel admissam vim condemnatus,
sed ita praesidis verbis gravatus est et gfdmonitus,
ut ad melioris vitae frugem se reformet. PP. xvii
k. Febr. Carino^ ii et Numeriano AA. conss. [a. 284]
20 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. For-
tunato. Improbum fenus exercentibus et usuras
usurarum illicite exigentibus infamiae macula inro-
ganda est. PP. xvi k. Mart. ipsis iiii et iii AA.
conss. [a. 290]
21 Idem AA. Statio. Si fratres tui minorea
dumtaxat aetate in ludicrae artis ostentatione spec-
taculum sui populo praebuerunt, inviolatam ex-
istimationem obtinent. D. r k. Sept. ipsis AA.
conss. [a. 290]
22 Idem AA. et CC. Domitiano. Fidem rumpens
societatis cum infamiae periculo suo nomine pro
socio conventus ad faciendum satis urguetur. D. vi
id. Dec. Nicodemiae CC. c&nss. [a. 294]
XII (XIII).*
DE PROCURATORIBUS.
1 Divus Pius Severo. Cautio ratihabitionis tunc
exigitur a procuratore, quotiens incertum est, an ei
negotium mandatum est. PP. iiii id. Oct. Galli-
cano et Vetere conss. [a. 150]
2 Divi fratres Sextiliae. Cum rem pecuniariam
esse dicas, potes per maritum tuum^ sollemnibus
impletis appellationi adversariae '° respondere, cum
appellationes pecuniariae etiam per procuratores
exerceri ab utraque parte litigantium possunt. Ac-
cepta VIII k. Aug. ipsis iii et ii conss. [a. 161]
3 Impp. Severus et Antoninus AA. Pomponio.
Eum, qui res agit heredum, a quibus tibi deberi
fideicommissum dicis, evoca ad praetorem virum cla-
rissimum, qui aut respondere tibi cogetur aut ad-
ministratione negotiorum secundum formam iuris-
l dictionis prohibebitur. Deliberabit autem prae-
tor, si non defendat heredes^S debeatne te mittere
in possessionem*^ secutus iurisdictionem, quae exer-
ceri adversus indefensos solet. PP. x k. Sept. Ci-
lone et Lihone conss. [a. 204]
4 Idem AA. Saturnino. Quia absente te iudica-
tum dicis, aequum est restitui tibi causae defensionem :
nec oberit tibi, quod uxor tua interfuit iudicio aut
etiam adquievit sententiae, cum aliena negotia per
mulieres non aliter agi possunt, nisi in rem suam
et proprium lucrum mandatae sunt eis actiones. PP.
prid. non. lan. Apro et Maximo conss. [a. 207]
5 Imp. Antoninus A. Pancratiae. Actionem ei,
qui absentis nomine agere vult, si non eum defendat,
denegari oportere iam edicto perpetuo expressum
est. PP. III k. Mart. duobus Aspris conss. [«.212]
6 ^^ldem A.^^' Marciano. Reum criminis constitu-
tum''' defensionem causae suscipere non posse, ante-
quam purgarit innocentiam suam, incognitum non est.
D. VI k. Mart. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
7 Idem A. Macrino militi. IMiliteni nec pro
patre vel matre vel uxore nec *^ ex sacro rescripto
procuratorio nomine experiri oportet, cum neque
defensionem alienam suscipere vel redimere negotia
vel quasi suffragatorem accedere utilitate publica
permittatur. PP. viii id. Mart. Maximo ii et Ae-
tiano conss. [a. 223]
8 Idem A. Mansueto. Quod quis sibi debitum
(l) = Gresf. 1, 3, 2 (2) ob crimen habita quae-
stione owt. Greg. (3) id est acousationem sine ulla
iusta causa tam improbe ne instituaa (4) id est ca-
lumniaris (5) scribi debuit impp. Valerianus et Gal-
lienus AA. et Valerianus C (6) sic R, adversariis
ins. C, pacti ins. M (7) quae . . . quaeris (quereria
GR contra B) firmant Graeci: Juisse quae in eum
de quo quaeris dicta est, infamem conicit Mommsen
(8) B 8, 2, 75 segq. — Cf. Dig. 3, 3 (9) tuum om.
B2 (x. 71.) (10) tuae ins. dett. cum B2 (x. tt.)
(11) si non defendat heredes scripsi cum B2 (x. tt.),
si non defendantur h. CMy si ipse eos non defendat
( — dit p) h. pR (12) debeatne te mittere in poss.
scripsi ad B2 (x. it) , mittere in poss. pL"; utrum
te debeat mittere in poss. C, utrum mittere in poss.
(te ins. E'>) debeat i2, an te mittere in poss. debeat
i* (13) ex parte similis est 10, 60, 1 (13') scribi
debuit imp, Alexander (14) secundum BH olim fuerit:
reum c. c. neque honoribus fungi nec defensionem 0. s.
posse (15) nec M cum B, vel CR
II 12
104
DJ^ I>ROCURATORlBtJS
exigere tibi mandavit, ante litis contestationem tu
alii peteiHium mandare non potes. PP. viii k. Sept.
Maodmo ii et Aeliano conss. [a. 223]
9 Idem A. Aufidio. Qui stipendia merent, suis
negotiis superesse inoffensa disciplina possunt: nec
potest dici eum, qui honesta et verecunda praece-
dente causa mandatas sibi actiones exercuerit, alieno
negotio fungi, cum, licet intentio ' ex persona alte-
rius bona fide sumatur, hunc tamen rem suam gerere
non ambigitur. quod militibus meis interdici non
modo absurdum, verum etiam iniquum est. Sine
die et consule.
10 Idem A. Castriciae. Si procurator ad unam
speciem constitutus officium mandati egressus est,
id quod gessit nullum domino praeiudicium facere
potuit. quod si plenam potestatem agendi habuit,
rem iudicatam rescindi non oportet, cum, si quid
fraude vel dolo egit, coilvenire eum more iudiciorum
non prohiberis. PP. iii k. Mart. Alhino et Maximo
conss. [a. 227]
11 ^ldem A. Sebastiano. Neque tutores neque
curatores ex sua persona in re pupilli vel adulescen-
tis procuratorem facere possunt, sed actorem con-
1 stituere debent. Pupillus autem vel pupilla vel
adultus vel adulta tam ad agendum quam ad defen-
dendum tutore seu curatore interveniente procura-
2 torem ordinare possunt. Ipsi autem tutores et cu-
ratores post litis contestationem a se factam ad
exemplum procuratorum , qui litem contestati sunt,
dare procuratores non prohibentur. PP. piid. id.
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss. \a. 229]
12 Idem A. Frontino militi. Exigendi'" a filio
tuo mandati, qui se defensioni tuae otferebat, duplici
ratione necessitas non fuit, aut quod defendere quis
sive libertus sive extraneus sine mandato potest
(satisdatione tamen pro defensione praestita et alia
procul dubio observatione subiecta), aut quod filius,
etiamsi ultro actionem patris nomine dirigat, man-
l datum probare non cogitur. Sane quod necdum
legitimam aetatem idem tilius tuua compleverat, ob
hoc quidem depellere procuratione eum iudex non
iniuste potuit. sed multo iustius fuit vel huiusmodi
defensorem audire, quam absentem quasi cantuma-
cem et indefensum gravi condemnatione adficere.
V k. Oct. Agricola et Clementino conss. [a. 230]
13 Imp. Go7'dianus A. Viciano militi. Ita de-
mum super Ute persequenda, quam tibi mater man-
davit, actionem intendere potes, si, cum primo litem
contestareris, non est tibi eo nomine opposita prae-
scriptio militiae: quod nec, cum appellatio agitur,
tibi obici poterit. nam si integra res est, ratio per-
petui edicti acceptam tibi non permittit alieno no-
mine actionem intendere. /// id. lan. Gordiano A.
et Aviola conss. [a. 239]
14 IdemA. Sabiniano. Non hoc minus sententia
adversus te lata iuris ratione substitit, quod ad-
versaria tua minor viginti quinque annis constituta
causam suam marito sine curatore agendam manda-
vit. minoribus etenim aetas in damnis subvenire,
non in rebus prospere gestis obesse consuevit.
PP. III no?i. Oct. Gordiano A. ii et Ponvpeiano
conss. \a. 241]
15 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Cornificio. Litem te redemisse contra bonos mores
precibus manifeste professus es, cum procurationem
quidem suscipere (quod officium gratuitum esse de-
bet) non sit res UHcita, huiusmodi autem officia non
sine reprehensione suscipiantur. PP. iii non. April.
AA. conss. [a. 293]
I
1 6 Idem AA. et CC. Paconiae. Procuratorem vel
actorem praedii, si non specialiter distrahendi man-
datum accepit, ius rei-um dominii vendendi non ha-
bere certum ac manifestum est. unde si non ex vo-
luntate domini vendentibus his fundum comparasti,
pervides improbum tuum desiderium esse dorainium
ex huiusmodi emptione tibi concedi desiderantis.
S. non. Apr. Byzantii AA. cofiss. [a. 29.'^]
17 Idem AA. et CC. Mardonio. Invitus procura-
tionem suscipere nemo cogitur nec eandera ultra,
nisi provocationis causa^, extendere. sed nec defen-
sionem absentis subire compeUitur, cum fidem sus-
ceptam implere sufficiat. PP. non. lun. Phi-
lippopoli Piocletiano v et Maximiano iiii AA.
conss. . \a. 293]
1 8 Idem AA. et CC. Dionysiae. Alienam susci-
pere defensionem virile officium est et ultra sexum
muliebrem esse constat. filio itaque tuo, si pupUlus
est, tutorem pete. -S. xii k. Fehr. Sirmi CC.
conss. [a. 294]
19 Idem AA. et CC. Firmo. Si pretium, quod"*
actoribus alienis fundum vel servum citra mandatum
tibi distrahentibus dedisti et neque praecessisse^ ne-
que secuta contractum domini declaretur voluntas,
in rem autem eius id pretium cessisse provinciae
praeses causa cognita perspexerit, hoc tibi restitui®
iubebit. S. prid. id. Mart. CC. conss. [a. 294]
20 Idem AA. et CC. ad Verinum praesidem Sy-
riae. Nihil arbitramur interesse, utrum ab initio
an coepta iam lite negotium ad personam procura-
toris transitum fecerit. D. x k. Oct. Demesso CC.
conss. \a. 294]
21 Imp. Constantinus A. ad concilium provinciae J
Africae. JMaritus citra mandatum in reous uxoris fl
cum soUemni satisdatione et alia observatione inter- ^
cedendi habeat liberam facultatem, ne feminae per-
sequendae litis obtentu in contumeham matronalis
pudoris inreverenter inruant nec'' conventibus viro-
l rum vel iudiciis interesse cogantur. * Sin autem man-
datum susceperit^, licet maritus sit, id solum ex-
sequi debet, quod procuratio emissa praescripserit.
PP. III I id. Mart Hadrumeto Constantino A nii
et Licinio iiii conss. \a. 315]
22 Idem A. ad Bassum pu. Procuratoribus in-
stitutis et post contestatam litem dorainis effectis ii
qui mandaverant non habeant facultatem negotia
persequendi, nisi capitales inimicitiae vel morbus
vel alia necessaria causa intercesserit : tunc enim
etiam invitis his transferri lis potest. D. xiii k. lul.
Constantino A. v et Licinio C. conss. \a. 319]
23 ^^lmp. lulianus A. Secundo pp. NuIIa dubi-
tatio est post causam in iudicio agitatam^* utpote
dominum litis procuratorem effectum etiam post ex-
cessum eius , qui agendam vel defendendam litem ^^
mandaverat, posse inchoatam causam '^ iurgiumque
finire, quippe cum et procuratorem posse eum insti-
tuere*^ veteres iuris voluerunt conditores. Lecta
apud acta prid. non. Fehr. luliano A. iiii et Sal-
Instio conss. \a. 363]
24 ^^lmppp. Gratianus Valentinianus et Theodo-
s^ius AAA. Pancraiio pu. Licet in principio quae-
stionis persona debet inquiri procuratoris , an ad
agendum negotium mandatum a domino litis habeat,
tamen si falsus procurator inveniatur, nec *^ dici con-
troversiae solent nec potest esse iudicium. D. prid.
non. April. Constantifiopoli Antonio et Syagrio
conss. \a. 382]
25 Imppp. Valentinianus Theodosius et Arcadius
AAA. Tatiano pp. Quicumque praetorianae vel ur-
(l) sic Graeci, contentio lihri (2) == 5, 61, 1 (3) nisi
provooationis causa addidisse lustinianos testatur B2
(4) Jirmant Graeci: quod del. (5) et neque praeces-
sisse melius abesset , adest tamen apud Graecos (6) se-
cundum formam perpetui edicti secundwn B2 (;«. n.) ins.
(7) nec del. Mamm»en (8) § 1 »= Tfi. 2, 12, 4 (9) sin
... susceperit] procurator Th. (lO) = Th. 2, 12, i
(11) publicatam Th. (I2) agendam u. d. Utemj defensionem
Th. (13) litem Th. (14) et ad heredes suos inchoata trans-
mittere ins. Th. (15) «= Th. 2, 12, 3: iunge 8, 4, 6
(16) In principio quaestionis persona debet inquiri et
utrum ad agendum negotium mandato utatur accepto :
quibus rite et soUemniter constitutis potest esse senten-
tia: praeteritis autem his nec J%.
DE PR0CURAT0RIBU8
105
II 12
banae praefecturae sublimissimae fastigium vel ma-
gisterium militare vel consistorianae comitivae in-
signia meruerit dignitatis vel proconsulare ius dixe-
rit aut vicarii fuerit administratione subfultus, si
quid ab eo vel infertur iurgium vel refertur, procu-
ratoris personam in negotii sui iura substituat.
quod si quis sanctionis huius statuta transgressus
iudiciis sese iurgaturus ingesserit, careat eius litis
sorte, cuius non per procuratorem expectavit even-
tum. iudex nihilo minus, qui contra fecerit, noverit
a se viginti libras auri, ab officio quoque suo tan-
tundem ponderis exigendum. D. xviii k. Oct. Ar-
cadio A. ii et Rufino conss. [a. 392]
26 Imjipp. Arcadius Honorius et Theodosius AAA.
Anthemio pp. In pecuniariis controversiis, etsi spe-
ciaUter hoc praecepti vel sententiae minime designat
auctoritas, passim unicuique, si tamen ita maluerit,
per procuratorem respondendi tribuimus facultatem:
nisi forte quosdam, iustiores nonnumquam ob causas,
vehementior maximi iudicis* vocabit auctoritas. B.
prid. id. Oct. Constantinopoli Arcadio A. et Proho
conss. ^ [a. 406]
27 ^^ETtsiSf] avvs^aive rovs avrove ivroXeas xetl
roiv dvSo^orarcov a^^^orTG;»' ovras xal ^rwv
Xoyitorarcov Scairijrcov slvai xai ivrsvd^sv sixO'
rcos vTts^d^sasis iyivovro raXe Sixaie, firj a%0'
'katpvrcov rwv ivroXscov xai roXe ivSo^orarois
aQx,ovGiv TtaQaf^svstv xai role ScairrjraXe, ivouo&s-
rtjasv iv nqooifiioie rj Siara^te aXXove fisv stvai
iv roTe fisyiaroie Stxaarrjoiote rcov ivSo^ordrcov
dqyflvrcav rove ivroXsae, aXXove Ss rove role avt cov
Xoyicordrois StairrjraXs vnrjqsrovfisvovs raXs Si-
1 xais*. ndXiv Sstva firj^ TioXXdxtS 6 avros ivroXsve
xai Tta^d roXe ivSo^ordroie iTtdQ^ote xai na^d
rco ivSo^ordrcp d^xovrt So&^ xai iuTtoSi^rjrai
TtdXtv rd StxaarrjQta, vofio&srsX urjSsnore rbv
avrov ivroXsa Svo ivSo^ordrote aQxovai na^a-
2 fisvstv rjroi n^oasS^svsiv. ^ETtsiSrj xai avvs^ai-
vsv ^ rsfxvovros rrjv Sixrjv rov Statrrjrov ixxXrjrco
X^rjaaa&ai rbv xaraSixaa&svra rj dnoQovvros
%orv Stairrjrov n^bs rrjv rofirjv rrjs vTlo&sascoe
avatpOQCt XQV^^<^^^'' tQv Statrrjrrjv nqos rbv iv-
So^orarov d^xovra, ovrtvoe iartv Stairrjrrjs, xat
ivrsv&sv rj Sixrj rj dQxd^sXaa Tta^d StatrrjrTj Xsys-
rat ftsraifSQsa&ai naqd rc^ svSo^ozdrco avrov
dgxovrt, vofiod^srsX rj Sidra^is firj rbv do^dfisvov
rrjs Sixrjs ivroXsa Ttaqd rco Statrrjrrj avrbv ns-
patovv rrjv Sixrjv naqa re^ ivSo^ordrcp dqxovrt,
aXXd fisrsvraXfia yivsa&ai Ttaq^ avrov nqbe rbv
ivroXsarbv rtp ivSo^ordrco dqxovrt naqsSqsvovra,
firjSsfitds Sandvrjs cbs ini nqoBoX'^ ivroXscoe ytvo-
fisvrje ini rovrco r^ fisrsvraXftart, firjSa xatvrje
ixavoSoaias Std rovro rb fisrsvraXfia dnatrov-
fisvrje'^ dXXd xai r^v iudicatum solvi xai rrjvvaXam
rem ovrcos i^ dqxv^ vnayoQsvsad^ai, cos nsqtsxsa&at
avraXe xai rd Sanavijfiara rov rotovrov fisrsv-
rdXfiaroe, iva 6 iyyvcofisvoe rrjv fiiav rovrcov rcov
txavoSoatcbv insQOordrai ori ^ 'OfioXoyco ® xai rov-
'^ rov rbv naqd rc^ Statrrjrrj ivroXsa ini rrj iudi-
' catum solvi {rj rfj ratam fem') iyysyvrja^at, xai
' st avfi^rj i^ dva^OQae rov Statrrjrov rj dno ix-
' xXrjrov otSofisvrje xard rrje avrov iprjwov fisrsvs-
X^V^^^ T^ Sixrjv sis rb fisytarov StxaarrjQtov,
' ovrtvos iartv b Statrrjrrje, xai rbv ix fisrsvrdX-
' fiaros fxsXXovra slvai ivroXsa iv rco fisyiarco
' SixaarrjQicp xard rbv ofioiov rQonov iyysyvrjfiat^
3 ^Edv ydq firj ravra ndvra naQacpvXax^fj, si fisv^
svi rcbv fisyiarcov S txaarrjqicov rj vofio&saia na-
Qa^a&sirj rcp nQoacpoQcp axQivico, nsvrs Xtrqmv
XQvaiov xarad"fjasi notvrjv' si Ss naqd StatrrjraXs
rj vofiod^saia naqa^ad^sirj, b rrje Sixrje nXrjQcorrje
o nQoasSqsvcov rco Xoytcordrcp Statrrjr-^ fiide xpy-
aiov Xirqas dnatrrj&rjasrat notvrjv, ol Ss dAXoi
Svo ol ix rcbv rd^scov dcpcoQiaftsvoi rcp Statrrjr^
rjrot ix roov axoXcbv Svo XQvaiov Xtrqcov dnatrrjz
d^rjaovrat nqbartftov' avrbe Si ivroXsve, dcp ® 01»
ri naQa^a&sirj , nXrjyaXe aco^qovt^sa&co naqd
rov dqxovroe rj rov Siatrrjrov, xsxcoXvfisvoe rov
Xotnov ivroXsvS iv Stxaarrjqico SiSoa&ai.
28 ^^^Edv b iyyvrjrrje rov ivroXscoe firj bqiarj xQovov
(l) sedis vestrae pro maximi iudicis videtur legisse Thale-
laeus (BJS) (2) dedimus indicem Thalelaei ad B 8, 2, 100 et
BJS (pr. § 1. 2 in.) reiectis tamen , quoad videre licuit, solitis
Basilicorum interpolationibus : praeterea ad ipsius con-
stitutionis verba referenda sunt, quae habentur in Jine
eiusdem adnotationis : arjfisicoaai Se avrcbv (ix rcov Za-
chariae) nqooipicov rrje Stard^scos, ori siaaycoyifiove
Sixas ixsivas fibvas xaXsX navraxov rds naqd dqxov-
atv siaayopsvas, ov prjv rds naqd StcurrjraXs nqarro-
psvas. iungenda videtur 2, 7, 19 (3) rovrcov ins. BJS:
praemittitur enim: siai rtvse iv rfj ^aatXiSi noXsi
Stairrjrai xai naqd rcov ivSo^ordrcov arQctrrjycbv xai
naqd dXXcov aQxbvrcov StSbfisvot, oie naqansfinovrai
al rcbv Sixcbv dxqodaste (4) rde Sixae scr. (5) instSij
. . . fiT^ BJS, rj dtdra^te dnayoqsvst Svo Stxaarrjqicov
rbv avrbv slvai Srjfibaiov ivroXsa, dXXd dXXove fiev
... SixatS xai pnre omissis reliquis B (6) sic Cuia-
cius (ex librof), OfxoXoysX B (7) ratam rem om. B,
supplevi ex BJS (8) iv ins. Zachariae (9) «jp'
Hercher (lO) pr. = 'Pon. 10, 5
27 Cum evenerit, ut idem et apud ^loriosissimos
praesides et apud prudentissimos arbitros procura-
tores essent et inde, ut fieri solet, lites protraheren-
iur, cum procuratores non possent eodem tempore
et gloriostssimos praefectos et arbitros prosequi,
haec constitutio initio sanocit, ut alii procura-
tores in summis iudiciis clarissimorum praesidum sint,
alii prudentissimis eorum arbitris in litibus ministe-
1 num praebeant. Deinde ne saepe idem procu-
rator iam apud gloriosissimos praefectos quam apud
gloriosissimum praesidem detur et lites rursus re-
tardentur, sancit, ne umquam idem apud duos glo-
riosissimos magistratus procuratoris vel adsessoris
2 officio fungatur. Cum etiam contigerit, ut aut causa
ab arbiiro decisa condemnaius appellationem inter-
poneret, aut arbiter, dubius quia ludicaret, relatio-
nem ad gloriosissimum praesidem cui subditus est
faceret, ac proinde lis, quae apud arbiirum agi coe-
pisset, ad gloriosissimum praefectum ipsius trans-
ferri diceretur, sancit constitutio, ne procurator,
qui apud arbitrum causam agere coepit, eandem apud
clarissimum praesidem terminet, sed translatio ab
ipso in procuratorem qui praesidi adsidei fiai, nullo
sumptu jpro hac transtatione quasi pro datione pro-
curatons faciendo neque nova satisdatione propter
II.
hanc translationem exigenda: sed et iudicatum solvi
et ratam rem ita ab initio concipiantur, ut iis eiiam
eiusmodi translationis sumpius contineantur, eo qui
alterutram harum satisdationum praestai sic promit-
tente: 'Promitio et pro hoc qui apud arbiirum cau-
'sam agit iudicaium solvi (vel ratam rem) satisda-
'tionem me impleturum, et si contigerit, ui ex
'relaiione arbitri aut ex appellaiione adversus eius
' sententiam inierposita causa devolvaiur in sum-
^mum iudicium, cui arbiter subditus est, pro eo qui
* ex translatione procurator in summo iudicio futu-
3 'rus est simiti modo intercedo.' Si enim haec
omnia observata non erunt, si in summorum iudi-
ciorum aliquo lex violabiiur a competenii scrinio,
quinque librarum auri poenam persolvet: si vero
apua arbiiros lex violabitur, ab adsessore pru-
aentissimi arbiiri qui litem instruit unius auri itbrae
poena exigetur, ao aliis duobus qui ex officiis vel ex
scholis aroitro aitributi sunt duarum auri librarum
multa exigetur: ipse autem procurator, a quo ali-
quid praetermissum fuerit, verberibus a praeside
vel ab arbitro castigetur a iudiciali advocatione in
futurum prohibendus.
28 Si fideiussor procuratoris tempus non defini-
verit et forsitan dixerit: 'pro eo fideiubeo, etiamsi
14
U 12—16
106
NE LICEAT POTENTIORIBUS
xal aZTtrj rvxov ort * dyyvdifiai avxov, xav xskev
^ r^arj fj awavrjs yivr]rai\ xal avfi^fj rovro ysve-
ad^ai, ivros x' qfieQcav 6<psiXei irsQov nqo^aX-
\ Xsad^at. ^^Eav reXeirrnaT] rj aipavrjS yevrjrai o
ini SixTj naoa rtvos oo&els dvroXevs, fiera rrjv
x' rifieqav rov TtQorid^efievov naoa rov aQxovros
Siarayftaros neQi rov nQO^Xrj&rjvat aXXov e^
firjvofv i'xst hQO&safiiav 6 nQotrorvnos iv anov-
aici cav noQQco Siaxeifievrjs inaQxias sts rb Hsqov
nQO^aXXea&at fj avros naQayevea&at. si yaQ firj
iart fioMQav, ix rov aQxovros oQi^srat nQod^safiia.
XIII (XIIII).»
NE LICEAT POTENTIORIBUS PATROCINIUM LI-
TIGANTIBUS PRAESTARE VEL ACTIONES IN SE
TRANSFERRE.
1 Impp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.
Arislobuto salutem. Divine admodiim constituit di-
vus Claudius consultissimus princeps parens noster,
ut iactura causae adticerentur ii, qui sibi potentio-
rum patrocinium advocassent, ut hoc proposito metu
iudiciariae lites potius suo Marte discurrerent, quam
1 potentiorum domorum opibus uiterentur. Quem
palam est in tantum provincialium quaestionibus ^
esse commotum, ut huius sanctionis rectores pro-
vinciarum custodes et contemptae rei vindices fece-
rit, scilicet ut in actores seu procuratores in sub-
sidia negotiorum vel usurpatos gratia vel redemptos
2 severa sententia vindicarent. Quare cum inter-
sit et universe omnium et praecipue tenuiorum, qiii
saepe importunis potentium intercessionibus oppri-
muntur, inter litigatores audientiam tuam impertire
debebis : nec metuas, ne praeiudices clarissimis viris,
cum divus Claudius huius- rei rectorem provinciae et
disceptatorem et, si res postularet, ultorem specia-
liter fecerit. D. iiii id. Sept. aA.'^ conss. [a. 293j
2 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. lohanni pp.
Si cuiuscumque modi cautiones ad potentium fue-
rint delatae personas, debiti creditores iactura mul-
tentur. aperta enim credentium videtur esse vora-
citas, qui alios actionum suarum redimunt exactores.
D. V id. lul. Ravenna Honorio xiii et Theodosio x
AA. conss. [a. 422]
XIIII (XV).«
DE HIS, QUI POTENTIORUM NOMINE TITULOS
PRAEDIIS ADFIGUNT VEL EORUM NOMINA IN
LITE PRAETENDUNT.
1 ''Impp. Arcadius et Honorius AA. Messalae pp.
Animadvertimus plurimos iniustarum desperatione
causarum potentium titulos et clarissimae privilegia
dignitatis his, a quibus in ius vocantur, opponere.
1 Ac ne in fraudem legum adversariorumque terro-
rem his nominibus abutantur et titulis, qui huius-
modi dolo scientes coniveut, adhciendi sunt publicae
2 sententiae nota. Quod si nuUum in hac parte
consensum praebuerint, ut libelli aut tituli eorum
nominibus aedibus adfigantur alienis, eatenus in eos
qui fecerint vindicetur, ut adfecti piumbo perpetuis
3 metallorum suppliciis deputentur. Quisquis igi-
tur iite pulsatus, cum ipse et rei sit possessor et
iuris et titulum illatae sollemniter pulsationis exce-
perit, contradictoriis libellis aut titulis alterius no-
men crediderit ingerendum **, eius possessionis aut
causae , quam sub hac fraude aut retinere aut evi-
tare temptaverit, amissione multetur nec repetendae
actionis, etiam si ei probabilis negotii merita sutfra-
4 gantur, habeat facuitatem. Eos sane, qui se ^l
sponte alienis litibus inseri patiuntur, cum his ne- w
que proprietas neque possessio competat, veluti fa- "'
mae suae prodigos et calumniarum redemptores no-
tari oportebit. D. f** k. Dec. Mediolani Stilichone
cons. \a. 400]
XV (XVI).
UT NEMO PRIVATUS TITULOS PRAEDIIS SUIS
VEL ALIENIS IMPONAT VEL VELA REGALIA
SUSPENDAT.
1 Impp. Honorius et Theodosius AA. Flaviano
pp.^ Kegiae maiestatis est, ut nostrae tantum do-
mus et patrimouia titulorum inscriptione legantur.
omnes igitur intellegant publico iuri esse deputan-
dum id, cui nomen dominicum praescribitur. D. iii
k. Dec. Ravennae Basso et PhHippo conss. \a. 408]
2 ^^lmpp. Theodosius et Valentinianics AA. ad
Florentium pp. Ne quis vela regia suspendere vel
titulum audeat sine praeceptione iudicis competentis
rebus alieuis imponere, quas quocumque modo qua-
liscumque persona possideat, licet non dominus, licet
iniustus possessor ac temerarius invasor qui possi-
1 det doceatur. Eum autem, qui hoc facere ausus
fuerit, si plebeius est, ultimo subdi supplicio, si
clarissimus vel curialis vel miles vel clericus, pro-
scribendum deportandumque non solum civitate Ro-
mana, sed etiam libertate privari censemus*', exsecu-
toresque huius legis omnes iudices esse oportere.
2 Deponendi autem vel frangendi titulos vei etiam
conscindendi vela non solum eis, ad quorum prae-
iudicium tale aliquid contra fas contraque leges com-
mittitur, sed omnibus tam liberis quam servis sine
metu calumniae vel accusatione criminis licentiam
ministramus, decernentes iudices eorumque ofticia
tricenis libris auri multari, si talem accusatiouem
vel admittant vel depositam scribi concedant. D.xv
k. lul. Constantinopoli Theodosio A. xvii et Festo
conss. \a. 439]
XVI (XVII)."
UT NEMINI LICEAT SINE lUDlCIS AUCTORITATE
SIGNA IMPRIMERE REBUS, QUAS ALIUS TENET.
1 Imp. Prohus A. Octaviano. Saepe rescriptum
est ante sententiam signa rebus, quas aliquis tene-
bat*3, imprimi non oportere. et ideo ea rebus aut
fructibus apud te constitutis illicite imposita poteris
ipse licite detrahere, ut amotis his causa, quae ex
officio tibi infertur, terminetur. D. iiii k. lul. Probo
A. II et Lupo conss. [a. 278]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Crau-
gasio. Bebus, quas alius detinet, imprimere signa
nemini licet, etiam si suas vel obligatas sibi eas
esse aliquis adtirmet.
(1) § i='Po7r. 19, 16 (2) B7, 9 (3) questibus A/ommser»
(4) aa. III et ii tradiiur (5) «= Th. 2, 13, l: iunge 4, 4. 1.
4,26,13.8,15,8.11,48,17.12,60,4 (6) /^7, 10 (7) = 'rA.
2, 14, l: iunge 10, 30, 2. 11, 74, 2. 12, 50, 18 Th. 8, 5, 59?
1 0, 3, 5 (8) inserendum Th. cum B (8*) v Th.., xv Hal. P
(9) hoc tempore Theodorus pp. Italiae fuit nec potest pro Fla-
viano scribi Flavius, ut cuin Gothofredo cogitemus de Flavio
Manlio Theodoro, cum rarissime addatur praenomen, nvm-
quam autem id solum in inscriptione proferatur. quare non
improbabititer Rubenius in fastis Relandi p. 556 Flaviavum
intellegit eum qui fuit sub Theodosio II et hanc constitutio-
nem iungendam censet cum 11, 75, 5, cui subscribitur d. ill
k. Mai. Rav. Basso et Antiocho conss. {a. 430) (lo) B 7, ii, l
(11) cf. p. V (12) B 7, 11 (13) alius teneat Mommsen oumB
'mortuus fuerit vel non appareat' idque evenerit,
l intra XX dies alium instituere oportet. Si mor-
tuus fuerit vel non appareat is auem aliquis pro-
curalorem in litem deait, elapso die vicesimo, post-
^uam decretum praesidis de substituendo alio pro'
positum esty pars principalis, quae peregre in
remota provincia degit, sex mensum dilatiojiem
habet, ut alium substituat vel ipsa adsit: nam si
non procul abest, urbitrio praesidis dilatio definitur.
NK PISCUS
107
II 17-18
XVII (XVIII).*
NE FISCVS VEL RES PUBLICA PROCUEATIONEM
ALICUI PATROCINII CAUSA IN LITE PRAESTET.
1 Imv. Gordianus A. Legitimo et aliis. Rei publi-
cae viribus^ adiuvari te sub obtentu quautitatis,
qiiam eidem rei publicae debes, contra iuris ratio-
uem desideras. PP. viii id. lan. Gordiauo A. ii
et Pompeiano conss. \a. 241]
2 Idem A. TertuUo. Cum adlegas partem rerum
vel actionum dimidiam fisco, quo magis viribus eius
protegaris, velle te douare, huiusmodi litium dona-
tionem admitti temporum meorum disciplina non
patitur. unde ius tuum, si quod tibi competit, citra
mvidiam fisci mei tueri sollemniter cura^*.6\ vi non.
Aug. Gordiano A. ii et Ponweiano conss. \a. 24 n
3 Impp. Diocletianus et maximianus AA. et CC.
Amfyhioni. Abhorret saeculo nostro sub praetextu
debiti procurationem contra privatos fiscum praestare.
D. VIII k. lan.^ Philippopoli AA. conss. [a. 293]
4 Idem AA. et CC. AcniUi. Ad fraudem credito-
ribus faciendam^ invidiam fiscalem contra saeculi
nostri tranquillitatem implorari non decet. redde
itaque fisco nostro quod debes, ac si conventus ve-
lut a creditore fueris, quem tibi numerasse pecuniam
negas, exceptione non numeratae pecuniae secun-
dum leges uti potes. P. xvi k. lan. Sirmi CC.
conss.^ [a. 294]
XVIII (XVim).«
DE NEGOTIIS GESTIS.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Sopatrae.
Cum tutores filiorum tuorum suspectos faceres eis-
demque tutores seu'^ curatores peteres, munere pie-
tatis fungebaris: quae causa non admittit negotio-
rum gestorum actionem, ut sumptus, quos in ea lite
fecisti, repetere possis, cum etiam, si quis pro ad-
fectione domestica aliquos sumptus fecerit, nulla
ratione eos petere potest^ PP. iii non. Oct. Dextro
ei Prisco conss. [a. 196]
2 Idem AA. Rufiuae. Contra impuberes quoque,
si negotia eorum urguentibus necessitatis rationibus
utiliter gerantur, in quautum locupletiores facti sunt,
daudam actionem ex utilitate ipsorum receptum est.
quae tibi quoque iure decernetur, quod sumptus in
pupillum, quem Romae tutorum petendorum gratia
duxisti, fecisse te adlegas, si non matertera eius-
dem^ se facere paratam propriis impendiis ostende-
rit. PP. XV k. Fehr. Laterano et Rufino couss. [a. 197]
3 Idem AA. Hadriano. Sive pro fratre coherede
pecuniam solvisti, negotiorum gestorum actione ex-
periri potes, sive pignoris liberandi gratia debitum
uuiversum solvere coactus es, actionem eandem ha-
bebis vel iudicio familiae herciscundae, si non est
inter vos redditum, eam quantitatem adsequeris. PP.
VIII k. Febr. AnulUno et Froutone couss. [a. 199]
4 Ide7n AA. Claudio. Qui pupiUae negotia tuto-
ris mandato suscepit, pro tutore- negotia non vide-
tur gessisse, sed negotiorum gestorum actione "* pu-
pillae tenebitur. PP. iii uou. Dec. Fabiano et mu-
ciauo couss. [a. 201]
5 Idem AA. Trophimo. Officio nec minus obse-
quio liberti functus negotiorum gestorum actionem
coiitra patroni filias pupillas habere non potes. PP.
XIII k. lul. Geia et Plautiauo couss. \a. 203]
6 Idem AA. Gallo. Curatorem tibi quidem patris
testamento datum^ dicis: quod non potest videri iure
factum. quod si, ut proponis, administrationi se
miscuit, negotiorum gestorum actio tam adversus
eum quam contra heredes eius tibi competit. PP.
Apro et Maximo couss. [a. 207]
7 Imp. Antoninus A. Euphratae. Si ab eo, qui
negotia tua gessit, heres ex duabus unciis institutus
es, etiamsi adeas hereditatem, in rehquis decem un-
ciis adversus coheredem competit tibi petitio, si quam
adversus defunctum habuisti actionem. PP. vi id.
Biart. Romae Sabiuo ii ei AnuUiuo conss. [a. 2 1 6]
8 Idem A. Severo. Adveisus eos, qui negotia
tua gesserunt '*, negotiorum gestorum iudicio civiliter
consiste: nec tibi oberit, si propter occupationes
militares eam litem tardius fuisses cxsecutus, cum
hoc genus actionis longi temporis praescriptione ex-
cludi non possit. PP. vi k. Aug. Antonino A. et
Advento couss. [a. 218]
9 ^^ldem A. SaUustio^^. Si pecuniam a debi-
tore tuo lulianus exegit eamque solutionem ratam
habuisti, habes adversus eum negotiorum gestorum
actionem. PP. viii k. Mart. Praesente et Extricato
couss. [a. 217]
10 Imp. Alexander A. Secundo et aliis. Si ser-
vum alienum non inutilem domino constitutum aegrum
curastis et negotium utiliter gessistis ^^*, competenti
vobis actione sumptus recuperare potestis. PP. xii
k. Dec. Alexaudro A. cons. [a. 222]
11 Idem A. Herenniae. Alimenta quidem, quae
filiis tuis praestitisti, reddi tibi non iusta ratione
postulas, cum id exigente materna pietate feceris.
si quid autem in rebus eorum utiliter et probabili
more impendisti, si non et hoc materna liberalitate,
sed recipiendi animo fecisse ostenderis, id negotio-
rum gestorum actione consequi potes. PP. xii k.
Febr. Albino et Maximo conss. [a. 227]
12 Idem A. Theophilo. Si fihus pro patre suo
debitum solvit, nullam actionem ob eam solutionem
habet, sive in potestate patris, cum solveret, fuit,
sive sui iuris constitutus donandi animo pecuniam
dedit. si igitur pater tuus sui iuris constitutus pro
patre suo negotium gerens non praecedeute mandato
debitum eius solvit, negotiorum gestorum agere cum
patruis tuis potes '^. PP. k. Aug. Agricola et Cle-
meute conss. [a. 230]
13 Idem A. Aquilae. Quod in uxorem tuam
aegram erogasti, non a socero repetere, sed adfec-
tioni tuae debes expendere. in funus sane eius si
quid eo nomine quasi recepturus *® erogasti, patrem,
ad quem dos rediit, iure convenis. PP. viii k. JSov.
Agricola et Ciemeute couss. [a. 23o]
14 Idem A. Rufo. Si mandatum solius mariti
secutus tam ipsius quam uxoris eius negotia gessisti,
tam tibi quam muHeri iuvicem negotiorum gestorum
competit actio. ipsi sane qui mandavit adversus te
mandati actio est: sed et tibi adversus eum con-
traria, si quid forte supererogasti. PP. x k. Mart.
Maximo ii et Uibano conss. [a. 2.i4]
15 Inip. Go7'diatius A. Muciano. Si paterno ad-
fectu privignas tuas aluisti seu mercedes pro his
aliquas magistris expendisti, eius erogationis tibi
nulla repetitio est. quod si ut*' repetiturus ea,
quae in sumptum misisti, aliquid erogasti, negotio-
riim tibi gestorum intendenda actio est. PP. vi id.
lul. Go7'diano A. et Aviola cotiss. [a. 239]
16 Itnpp. GaUus et Volusiatius AA. Eutijchiano.
Si negotium sororis tuae gerens pro ea tributa sol-
(t) 5 7, it (2) «ic, non iuribus, recte libricum B (2*) cf.
p. V (3) lun. Mommsen (4) sicMcumB (x. tt.), fraudes
cr. faciendas PCR (o) AA. couss. (= a. 293) Mommsen
i&) B \1, 2. ~ Cf. Dig. 3, 5 (7) tutores aeu addi-
di$se lustinianos testatur Thalelaeus {B^) (Si verba
cum etiam ... potest secundum Thalelaeum (BSS) ex
aiia constitutione addita sunt (9) mater eius idein scr.
cum B (X. n.) (10) actione utili videtur legisse Thale-
laetts (B) (11) fuisse Adversus curatores idque, ne di-
recta nnyotiorum gesiorum actio contra eu* data videre-
tur, mutatum esse refert Thalelaeus {B2) (12) = 8,
37, 3 (13) suppl. Hadriano ex loco genitno, qui hoc
nomen solum habet (14) et neg. ut. gessistis scripsi
ad B (x. 7C.)'. et om. PL, post gessistis collocant CR
(15) potes C*, debet P», debes /*/^*, om. i2«; ov 8vva-
oai errore B (x. tt.), rf B2 (16) exciderunt fortasse
sumptus ab heredibus : haec enim verba Thalelaeus (B2,)
et Latine profert et, quasi essent constitutionisy explicat
(17) ut om. PC contra B (x. jt,)
14'
II 18. 19
108
DE NEGOTIIS GESTIS
visti, vel mandante ea vel rogante id fecisti, negotio-
rum gestorum actione vel mandati id, quod solvisse
te constiterit, recipere poteris. PP. xi k. Mai.
Gallo et Volusiano conss. [a. 252]
17 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Claudiae. Curatoris etiam successores negotiorum
gestorum utili conventos actione tam dolum quam
latam culpam praestare debere nec ad eos officium
administrationis transire ideoque nullam alienandi
eos res adultae potestatem habere convenit. D. xiii k.
lan. Simii AA. conss. [a. 293]
18 Idem AA. et CC. Pomponio. Ob negotium
alienum gestum sumptuum factorum usuras prae-
stari fides bona suasit: quo iure contra eos etiam,
quorum te necessitate compulsum negotium gessisse
proponis, per iudicium negotiorum gestorum uterisS
D. viiii k. lan. AA. conss. [a. 293]
19 Idem AA. et CC. Alexandro. Ab uno herede
pro solido re veluti communi venumdata de pretio
coheres venditoris negotiorum gestorum ratam fa-
ciens venditionem agere potest. D. id. Felr. Sirmi
CC conss. \a. 294]
20 Idem AA. et CC. Octaviae. Tutori vel cura-
tori simihs non habetur, qui citra mandatum nego-
tium alienum sponte gerit, quippe superioribus qui-
dem muneris necessitas administrationis finem, huic
autem propria voluntas facit ac satis abunde suffi-
cit, si cui vel in paucis amici labore consulatur.
1 Secundum quae super his quidem, quae nec tu-
tor nec curator constitutus ultro quis administravit,
cum non tantum dolum et latam culpam, sed et
levem praestare necesse habeat, a te conveniri pot-
est et ea, quae tibi ab eo deberi patuerit, cum usu-
2 ris compelletur reddere. De ceteris vero, quae
ab aliis tui constituta iuris detenta exacta non sunt,
ab hoc, qui nec agendi quidem propter exceptionis
obstaculum facultatem habere potuit, exigi non pot-
est: et idcirco adversus eos, quos res tuas tenere
dicis, detorquere tuas petitiones debes. D. viii k.
Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
21 Idem AA. et CC. Mitrae. Si cognati tui ser-
vos suos manumiserunt, hoc, ^uod eos administrasse
res vestras contendis, eorum impedimentum libertati
fieri non potuit. quin autem ^' ex actu praecedenti
post manumissionem , si utriusque temporis admini-
stratio non conexa, sed separata sit, conveniri non
posse procul dubio sit. D. vi k. Oct. Viminacii
CC. conss. \a. 294]
22 Idem AA. et CC. Eulogio. Negotium geren-
tes alienum non interveniente speciali pacto casum
fortuitum praestare non compelluntur. D. xi^ k.
Dec. CC. conss. {a. 294]
23 ^ldem AA. et CC. Theodoro. Negotiis gestis
non in rem, sed in personam est actio. D. xii k.
Dec. Nicomediae CC. conss. [a. 294]
24 Imp. lustinianus A. luliano pp. Si quis no-
lente et specialiter prohibente domino rerum admi-
nistrationi earum sese immiscuit, apud magnos auc-
tores dubitabatur, si pro expensis, quae circa res
factae sunt, talis negotiorum gestor habeat ahquam
1 adversus dominum actionem. Quam quibusdam
pollicentibus directam vel utilem, aliis negantibus,
in quibus et Salvius lulianus fuit, haec decidentes
sancimus, si contradixerit dominus et eum res suas
administrare prohibuerit, secundum luliani senten-
tiam nullam esse adversus eum contrariam actio-
nem, scilicet post denuntiationem , quam ei dominus
transmiserit nec concedens ei res eius attingere,
2 licf-t res bene ab eo gestae sint. Quid enim, si
dominub adspexerit ab administratore multas expen-
sas utiliter factas et tunc dolosa adsimulatione ha-
bita eum prohibuerit, ut neque anteriores expensas
praestet? quod nuUo patimur modo; sed ex quo
oie attestatio ad eum facta est vel in scriptis vel
sine scriptis, sub testificatione tamen aliarum perso-
narum, ex eo die pro faciendis meliorationibus nul-
lam ei ^ actionem competere , super anterioribus au-
tem, si utiliter factae sunt, habere eum actionem
contra dominum concedimus sua natura currentem.
D. XV k. Dec. Constantinopoli Lampadio et Oreste
conss. [a. 530]
XVIIII (XX).^
DE HIS QUAE VI METUSVE CAUSA GESTA SUNT.
1 Imp. Alexander A. Felici. Persecutionem eo-
rum, quae vi vel furto ablata sunt, etiam si postea
interciderunt, integram esse iure responsum est.
PP. X k. Dec. Maximo ii et Aeliano conss. [a. 223]
2 Idein A. Alexandro. Cum te non solum ca-
visse, verum etiam solvisse pecuniam confitearis, qua
ratione ut vim passus restitui quod illatum est
postules, perspici non potest, quando verisimile non
sit ad solutionem te properasse omissa querella de
chirographo utpote per vim extorto, nisi et in sol-
vendo vim te passum dicis. PP. vi k. lul. Alexan-
dro A. II et Marcello conss. {a. 226]
3 Imp. Gordianus A. Gaio. Si vi vel metu fun-
dum avus tuus distrahere coactus est, etiamsi maxime
emptor eum alii vendidit, si tamen tu avo tuo heres
extitisti, ut tibi reddito a te pretio restituatur, post-
quam placuit in rem quoque^ dari actionem, secun-
dum formam perpetui edicti adito praeside provin-
ciae poteris postulare, si modo qui secundo loco
comparavit longae possessionis praescriptione non
fuerit muuitus. PP. vi id. Aug. Pio et Pontiano
conss. [a. 238]
4 Idem A. Primo et Eutycheti. Si per vim vel
metum mortis aut cruciatus^ corporis venditio vobis
extorta est et non postea eam consensu roborastis,
iuxta perpetui formam edicti intra annum quidem
agentes, quo experiundi potestas est, si res non
restituatur, quadrupli referetis condemnationem, sci-
licet reddito a vobis pretio: post annum vero causa
cognita eadem actio in simplum permittitur: quae
causae cognitio eo pertinet, ut ita demum decerna-
tur, si alia actio non sit. PP. iii non. Aug. Gor-
diano A. et Aviola conss. [a. 239]
5 Idem A. Rufo militi. Non interest, a quo vis
adhibita sit patn et patruo tuo, utrum ab emptore
an vero sciente emptore ab alio, ut vi metuve pos-
sessionem vendere cogerentur. nam si adhibita vi
compulsi sunt possessiones suas (juae maiore vale-
bant minimo distrahere, *'iurisdictionis tenore, ut id
quod improbe factum est in priorem statum revol-
vatur, impetrabunt. PP. vi k. lan. Gordiano A. et
Aviola conss. [a. 239]
6 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Pollae. Ad invidiam alicui nocere nullam digni-
tatem oportet. unde intellegis, quod ad metum ar-
guendum, per quem dicis initum esse contractum,
senatoria dignitas adversarii tui sola non est idonea.
PP. III k. Mai. Heracliae CC. conss.'' [a. 294]
7 Idem AA. et CC. Cotui. Si donationis vel trans-
actionis vel stipulationis vel cuiuscumque alterius
contractus obligationis confectum instrumentum metu
mortis vel cruciatus " corporis extortum vel capitales
minas pertimescendo adito praeside provinciae probare
poteris, hoc ratum haben secundum edicti formam
non patietur. D. ii non. lan.'* AA. conss. [a. 293]
8 Idem AA. et CC. Trophimo. Cum te domus
et horti venditionem fecisse sub spe recipiendi, quod
de frumento feceras, instrumentum vel timore, ne
ad civilia munera nominareris, proponas et rescindi
venditionem veluti metus causa factam desideres, in-
tellegis ad ratum non habendum contractum metum
huiusmodi prodesse non posse. D. xi k. Sepi. Vi-
minacii AA.^° conss. [a. 293]
(1) c/ p. V (1*) autem firmantB: /McnVetiam (2) n«-
merus emendandus est ex die c. 23 (3) c/. 6, 19, 2 (4) B
10, 2. — Cf. Dig. 4, 2 (5) quoque C cum B, quidem PR*,
ine. jR* (6) sic C cum B, cruciatum APR, cf. c. 7 h. t.
(6') c/ p. V (7) AA. conss. (a. 293) Mommsen (8) sic AR'^
cum B, oruciatu PVR'' (9) lun. Mommsen (10) cc. traditur
DE DOLO MALO
109
II 19—21
9 ^ldem AA. et CC. Hymnodae.^ Metum non
iactationibus tautum vel contestationibus ^, sed atro-
citate facti probari convenit. D. k. Dec. AA.
conss. [a. 293]
10 Idem AA. et CC. Faustinae. Accusationis in-
stitutae vel futurae metu alienationem seu promissio-
nem factam rescindi postulantis improbum deside-
rium est. D. ri k. Febr. CC. conss. [a. 294]
11 Imp. Constantinus A. ad Euagrium pp. Si
per impressionem quis aliquem metuens saitem in
mediocri officio constitutum rei suae in eadem pro-
vincia vel loco, ubi tale officium peragit, sub ven-
ditionis titulo fecerit cessionem, et quod emptum
fuerit reddatur et nihilo minus etiam pecunia reti-
neatur: simili poena servanda, si qui vel coniugis
vel amici nominibus abutentes praedam tamen"* sibi
adquiruut. D. x k. Oct. *'Aquiieiae Consiantino A.
VII et Constantio conss. [a. 326]
12 ^lmpp. Hono7^ius et Theodosius AA. ad popu-
lum. Vendfitiones donationes transactiones, quae per
potentiam extortae sunt, praecipimus infirmari. D.
XIII k. Mart. Constantinopoli Honorio x et Theo-
dosio 71 AA. conss. [a. 415]
XX (XXI).*
DE DOLO MALO.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Clementinae.
Si fideiussor a creditore pignora emit, oblata quan-
titate sortis et usurarum tibi dominium cum fructi-
bus, quos bona fide percepit, consultius restituet,
ne fidei ruptae gratia de dolo possit actio exerceri.
Accepta d. iiiid. Mai. Plautiano et Geta conss. [a. 203]
2 Imp. Antoninus A. Agrippae. De dolo actio,
cum alia nulla competit, causa cognita permittitur.
D. non. Nov. Qentiano et Basso conss. [a. 211]
3 Imp. Gordianus A. Aquilino. Non possunt ob-
esse tibi tempora, quae in actione de dolo solent
computari'', quibus rei publicae causa, ut adlegas,
occuparis: sed exinde tibi incipiet tempus cedere,
ex quo muneribus liberatus facultatem agendi intra
praestituta tempora coeperis obtinere. Pp. id. Aug,
Sabino ii et Venusto conss. [a. 240]
4 Imvp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Menanarae. Cum proponas inter te et eum, quem
in contubernio ancillam tuam sibi coniunxisse me-
morasti, placuisse, ut tibi pro eadem daret manci-
pium, intellegis, quod, si manumisisti vel ei tradi-
disti et ille manumisit, revocandae libertatis potesta-
tem non habes, sed solum, si necdum statutum tem-
pus excessit et fidem placiti rumpat, desiderare de-
bes de dolo tibi decerni actionem. quod si penes
te dominium eius remansit, adito praeside provinciae
cum natis hanc potes recuperare, si nulla moveatur
status quaestio. D. iii k. Mai. Heracliae CC.
conss.* [a. 294]
5 Idem AA. et CC. Aphrodisiae. Si superstite
patre per emancipationem tui iuris effecta matri suc-
cessisti rebusque tuis per legitimum tutorem patrem
eundemque manumissorem administratis postea trans-
egisti cum eo bona fide, perspicis, quod, si pactum
tantum factum sit, petitio tua per exceptionem sub-
movetur, si vero novatio legitimo modo intercessit
et acceptilatio subsecuta est, nuUam tibi iam super-
1 esse actionem. Sane si laesa es immodice hbera-
tione sollemniter per novationem atque acceptila-
tionem tributa, non de dolo propter paternam vere-
cundiam, sed in factum actio tibi tribuenda est. D.
id. lun. AA. conss. [a. 293]
6 ^ldem AA. et CC. Hymnodae^^. Dolum ex in-
sidiis perspicuis probari convenit. D. k. Dec. AA.
conss. [a. 293]
(l) iunge 2, 20, 6. 2, 31, 2. 4, 44, 8 (2) AureIiaeEuodiae4, 44, 8
(3) iactationibus t. vel contestationibus P^R cum £, iactio-
nis t. vel contestationis P*, iactationibus t. vel contestatione
metus^C (4)talemc?e«. (4')Dec.5eecA (5) =2%. 3, 1,9
(ti) 5 10, 3 — Cf. Dig. 4, 3 {l)firmant Graeci: non pos-
7 Idem AA. et CC. Sehastiano. Si maior quin-
que et viginti annis hereditatem fratris tui repu-
diasti, nulla tibi facultas eius adeundae relinquitur.
sane si eius uxoris tibi substitutae dolo factum est,
actionem de dolo contra eam exercere potes. D. xvi
k. Mai. CC. conss. [a. 294]
8 ^^lmp. Constantinus A. ad Symmachum vica-
rium. Optimum duximus non ex eo die, quo se
quisque adraissum dolum didicisse memoraverit, ne-
que intra anni utilis tempus, sed potius ex eo die,
quo adseritur commissus dolus, intra continuum bien-
nium de dolo actionem moveri, sive afuerit sive
praesto est is, qui dolum se passum esse conquera-
tur. omnes igitur sciant neque incipiendae post
biennium neque ante completum biennium coeptae,
post biennium finiendae doli actionis concessam li-
centiam. D. viii k. Aug. JSaisso Conslantino A. v
et Licinio C. conss. [a. 319]
XXI (XXII).'=
DE IN INTEGRUM RESTITUTIONE MINORUM
VIGINTI QUINQUE ANNIS.
1 Imp. Alexander A. Plotianae. Illud inspicien-
dum est, num inofficiosi querellae vel palam vel
tacita dissimulatione sit renuntiatum. nec hoc au-
tem in personam tuam cadere posse auxilium quod
aetati impertitur ostendit. D. v id. lul. Maximo
II et Aeliano conss. [a. 223]
2 Idem A.^^ Alexandro. Eo tempore, quo soror
tua auxilio iuvabatur aetatis, si patris intestati bo-
norum possessionem accipere debuit, licet quinque
filios superstites habuerit, non tamen ideo minus ad
edicti praerogativam pertinet, scilicet si nunc per
aetatem beneficium restitutionis largitur. PP. viii
id. Aug. Pio et Pontiano conss. [a. 238]
3 Impp. Diocletianus et Maximia?ms AA. et CC.
Attiano. Si curatorem habens minor quinque et
viginti annis post pupillarem aetatem res venum de-
disti, hunc contractum servari non oportet, cum
non absimilis ei habeatur minor curatorem habens,
cui a praetore curatore dato bonis interdictum est.
si vero sine curatore constitutus contractum fecisti,
implorare in integrum restitutionem, si necdum tem-
pora praefinita excesserint, causa cognita non pro-
hiberis. D. xiiiik.Mai. Heracliae AA.conss. [a. 293]
4 ^*Idem AA. et CC. Isidoro. Si minorem te
quinque et viginti annis fuisse, cum contraheres,
ostenderis, et tempora restitutionis praestituta ex-
cessisse ab adversario tuo comprobatum non fuerit,
praeses provinciae in integrum restitutiouis dare
tibi auxihum debeat. D. v k. Mai. Heracliae AA.
conss. [a. 293]
5 ^'^ldem AA. et CC. Rufo. IMinoribus in inte-
grum restitutio, in quibus se captos probare pos-
sunt, etsi dolus adversarii nou probetur, competit.
1 Ante impletum etiam quintum et vicesimum an-
num de his, in quibus se minores captos existimant,
posse in integrum restitutionem implorare certissimi
iuris est. D. v k. Mai. Hei^acUae AA. conss. [a. 293]
6 Idem AA. et CC. Sententiae. Si intra aetatem,
cui succurri solet, in integrum restitutionis lis in-
choata est nec ei a te renuntiatum est, mors eius,
contra quem haec fuerat implorata. fraudi tibi esse
non potest. D. v. k. Mai. Sirmi CC. conss. [a. 294]
7 Idem AA. et CC. Severae. De tutela avunculi
eiusdemque tutoris, cui falso aetate probata praesti-
tisti liberationem , quem ignarum aetatis tuae non
fuisse tam officium tutelae quam sanguinis proxi-
mitas arguit, si necdum statutum tempus excessit,
sunt tibi tempora in actione de dolo computari Mommsen
(8) AA. conss. (a. 293) Mommsen (9) iunge 2, 19, 9. 2, 31, 2.
4, 44, 8 (10) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 (U) = Th. 2,
15, 1 (12) £ 10, 4. — Cf. Dig. 4, 4 (13) scrihi dehuit
imp. Gordianus A. (14) iunge 2, 24, 4 (15) vide arf 5, ll, 4
n 21—26
110
DE PILIO FAMILIAS MINORE
ex causa in integrum restitutionis heredes eius con-
venire potes. I). xi k. Aug. CC. conss. [a. 294]
8 ^lmpp. Honorius et Theodosius AA. luliano
procojisuu Africae. Minoribus^ in his, quae vel
praetermiserint vel ignoraverint , innumeris auctori-
tatibus constat esse consultum. I). prid. non. Mart.
Havennae Constantio vc. cons. {a. 414]
9 ^lmp. Zeno A. Aeliano pp. Non videtur cir-
cumscriptus esse minor, qui iure sit usus communi.
B. k. lan. Basilio* cons. [a. 480]
XXII (XXIII).»
DE FILIG FAMILIAS MINORE.
1 (2) ^lmp. Gordianus A. Candiano'' militi. Si
frater tuus, cum mutuam pecuniam acciperet, in
patris fuit potestate nec iussu eius nec contra sena-
tus consultum coutractura est, propter lubricum ae-
tatis adversus eam cautionera in int^rum restitutio-
nem potuit postulare. PP. iii non. Oct. Pio et
Pontiano conss. [a. 238]
2 (1) Idem A. Tryphoni militi. Filius familias,
si minor viginti quinque annis pro extraneo fide-
iussit, in integrum restitutionem postuJare non pro-
hibetur. sed et si pro patre suo fideiussor extitit
eique diem suum functo non successit, in integrum
restitutionem postulare potest. D. k. luL Gordiano
A. II et Pompeiano conss. [a. 241]
XXIII (xxiin).»
DE FIDETUSSORIBUS MINORUM.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Myroni. Post-
quam in integrum aetatis beneficio restitutus es,
periculum evictionis emptori, cui praedium ex bonis
pateruis vendidisti, praestare non cogeris. sed ea
res fideiussores, qui pro te intervenerint, excusare
non potest. quare mandati iudicio, si pecuniam sol-
verint aut condemnati fuerint, convenieris, modo si
eo quoque nomine restitutionis auxilio non iuvaris.
PP. VI. k. Oct. Severo A. et Albino conss. [a. 194]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Curioni.
Si ea, quae tibi vendidit possessiones, interposito
decreto praesidis aetatis tantummodo auxilio adiu-
vatur, non est dubium fideiussorem ex persona sua
obnoxium esse contractui. verum si dolo malo ap-
paruerit contractum interpositum esse, manifesti
luris^ est utrique personae tam venditricis quam
fideiussoris consulendum esse. S. vi k. Mai. Dio-
cletiano iii et Maxirniano AA. conss. [a. 287]
xxnii (XXV).»»
SI TUTOR VEL CURATOR INTERVENERIT.
1 Imp. Antoninus A. Marcianae. Si iam puberes
utriusque sexus parentiura hereditatem adistis, sed
etiam nunc in ea aetate estis, ut eo, quod pater-
nae hereditati vos obligastis, in integrum restitutio-
nis auxilium accipere debeatis, adite per procura-
tores ' ' vestros praesidem provinciae. quod si legiti-
mam aetatem implestis idque tempus, quo in inte-
grum restitui possitis, excessit '■^, curatores vestros,
si adversus eos nondum experti estis, iudicio secun-
dum formam iuris convenite. PP. ii non. April.
Laeto et Cereale conss. [a. 215]
2 Imp. Alexandei' A. Marcianae. Minoribus annis
viginti quinque etiam in his, quae praesentibus tu-
toribus vel curatoribus in iudicio vel extra iudicium
gesta fuerint, in integrum restitutionis auxilium super-
esse, si circumventi sunt, placuit.
3 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Mco-
medi. Etiam in his, quae minorum tutores vel cu-
ratores male gessisse probari possunt, licet perso-
nali actione a tutore vel curatore suum consequi
possint, in integrum restitutionis auxilium eisdem
minoribus dari iam pridem placuit. D. iiii non.
Mai. Maocimo ii et AquHino conss. [a. 286]
4 ^^ldem AA. et CC. Isidoro. Si creditor non
vestram personam, sed curatorum secutus cum ipsis
contractum habuit et ab ipsis stipulatus est, uullam
ei prorsus adversus vos actionem competere mani-
festum est. v k. Mai. Heracliae AA. conss. [a. 29:^]
5 Idem AA. et CC. Valentino. Etiam tutoribus
vel curatoribus distrahentibus vel alias contrahenti-
bus minores tam restitui rebus propriis quam tuto-
rura vel curatorum damna sequi, nuUo eis prae-
iudicio per electionem generando, placuit. vi id.
Dec. CC. conss. [a. 294]
XXV (XXVI).'*
SI IN COMMUNI EADEMQUE CAUSA IN INTE-
GRUM RESTITUTIO POSTULETUR.
1 ^^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Domitio '® Aphobio. Nec si maior quinque et vi-
ginti annis soror vestra fuit, vobis non mandantibus
nec ratam transactionem habentibus de iure vestro
quicquam minuere potuit. nam si cognitis quae ges-
serit his consensum post viginti et quinque annos
aetatis comraodastis, quamvis illa minor pro portione
propria restitutionis auxiiium implorare possit '^ vobis
tamen ad communicandum edicti perpetui beneficium
eius aetas patrocinari non potest. S. iii id. Aug.^*
CC. conss. [a. 294]
XXVI (XXVII)."
SI ADVERSUS REM lUDICATAM.
1 Imp. Alexander A. luliis. Minus ex tutelae
iudicio consecuti de superfluo habere actionem ita
potestis, si tempore iudicii minores anuis fuistis et
iiunc beneficium aetatis vobis largitur. ceterum si
post legitiniam aetatem sententia prolata est, iterato
candem actionem de isdem speciebus inferre non
potestis. PP. V k. Febr. Pompdano et Peligniano
conss. [a. T.\[]
2 Imp. Gordianus A. Serenae. Si, cum pater
tuus te in sua potestate esse minimeque emancipa-
tionem a se factam valere diceret, pro consule super
causa cognoscens te^" eius potestati subiectam pro-
nuutiaverit, cum adversus eam sententiam in inte-
grum restitui postules, is qui provinciam regit in
impertienda cognitione suas partes secundum leges ex-
hibebit. PP. xvk. Dec. Pio et Ponliano conss. [a. 23S]
3 Imp. Philippus A. et Philippus C.^^ Aelianae.
Adversus sententiara eius, qui tunc vice principis
iudicavit, in integrum restitutionis auxilium apud
praetorem seu praesidem proviuciae clarissimum vi-
nim flagitare nequaquam potes: nam adversus eius
seiiteutiam, qui vice principis cognovit, solus prin-
ceps restituet. PP. xviii k. I^ov. Philippo A. et
Titiano conss. [a. 245]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. JJrbano.
Cum et minores vos esse adtirmetis et indefensos,
nullum vobis praeiudicium fieri praeses provinciae
pro sua gravitate curabit. nam si iusta defensione
tutorum vel curatorum vobis adsistente aliquid sta-
tutum est, intellegitis in integrum restitutionis auxi-
(l) =>= Th. 2, 16, 3 : iunge 3, 6, 3 (2) et mulieribus et mino-
ribus Th. (3) iunge 5,12, 28. 5, 75, 6 (4) vc. ins. 5, 75, 6
^5) 5 1 0, 5 (6) iunge 4, 13, 1 (7) candidiano *S, oandido 4,
13, 1 (8)73 10, 6 {^\ sic dett. cum B (x. jr.), manifestum
PCR (10) jB 1 0, 7 (11) sic C cum B (x. n.), ouratores R
(12) sic M cum B (k. n.), excessistiB CR (13) iunge
2, 21, 4 (14) 5 1 0, 8 (15) iunge 4, 51, 4. 8, 42, 18 (16) do-
mitio 4, 51, 4, om. libri (17) implorare possit L* cum B,
implorasset PL^^CR (18) Febr. scr. cum 4, 61, 4. 8, 42, 18
(19^ B 10, 9 (20) cognoscens te M^ cum B Sucyt-
vo}axQ)v atf cognoscente C^RM'^., cognosoente te C*
(2ij et phil. 0. dett., om. SPR
SI ADVERSUS VENDITIONEM
111
II 20—31
lium vobis esse necessarium : eodem obtinente etiam,
si per procuratorem vestrum legitime ordinatum lis
agitata est. D. jvi k. Mai. Maocimo et Aquilino
conss. [a. 286]
5 Idem AA. et CC^ Marciano. In rem pupilli
vel adulti contra tutores seu curatores a praeside
lata sententia restitutionis auxilium non minus, quam
si quid adversus eos fuisset statutum, implorare mi-
nores posse constat. J). k. Nov.'^ Mcomediae CC.
conss. {a. 294]
XXVII (XXVIII).»
SI ADVERSUS VENDITIONEM.
1 Imp. Alexander A. Florentino militi. Si minor
annis viginti quinque emptori praedii cavisti nuUam
de cetero te esse controversiam facturum, idque
etiam iureiurando corporaliter praestito servare con-
firmasti, neque perlidiae neque periurii me auctorem
futurum sperare tibi debuisti. JD. vi k. Sept.
2 ^lmp. Co7istantitius A. ad populum. In inte-
grum restitutione minoribus adversus commenticias
venditiones et adversus tutorum seu curatorum^ in-
sidias sancti( num praesidio cautum esse non du-
bium est. D. id. Mart. Sirmi ipso A. vii et C.
conss. [a. 326]
XXVIII (XXVIIII).»
SI ADVERSUS VENDITIONEM PIGNORIS'.
1 Impj). Diocletianus et Maximianus AA. Sabi-
nae et aliis. Etiam adversus venditiones pignorum,
quae a creditoribus fiunt, minoribus subveuiri, si
tamen magno detrimento adticiantur, iam pridem
placuit. si igitur pignori captis praediis ac distrac-
tis enorme damnum ex buiusmodi venditioue passos
vos ostenderitis , praesertim cum hodieque vos mi-
nores esse adfirmetis, auxilium restitutionis vobis
impertietur. D. x k. Dec. Sirmi^ ipsis iiii et iii
AA. conss. ' [a. 290]
2 Idem AA. et CC. Severae et Clementianae. Rem,
quam a patre vestro quondam creditor eius obliga-
tam sibi distraxit, per aetatem vestram postulantiura
1 revocari desiderium non liabet rationem. Quod
iuris est et si extraneo successistis : nam si creditor
non bona fide versatus est, ipsum magis vel tutores
sive curatores vestros, qui hanc venumdari passi sunt,
convenite. D. xiii k. Mai.^ Sirmi CC. conss. [a. 294]
XXVIIII (XXX).»»
SI ADVERSUS DONATIONEM.
1 "/mm>. Diocletianus et Maximiatius AA. Theo-
dotae. Si ^[uae res ante nuptias congruenti mode-
ratione a minore annis marito sponsaliorum tempore,
etiam curatore praesente, tibi" donatae sunt, ob-
tentu aetatis non revocabuntur. S. iii non. ISov.
Diocletiano A. et Aristobulo conss. [a. 285]
2 Idem AA. et CC. Midae. Si in te ac fratrem
tuum emancipatos pater vester '^' fecit donationem, in
aiium postea transferendo portionem eius nihil vobis
abstulit: nec, si frater tuus sibi quaesiti praedii
rustici partem donanti patri consensit, dominium ab
eo discedere potuit propter senatus consulti auctori-
tatem, nec auxilium in integrum restitutionis in hac
l re necessarium est. In aliis vero rebus, quae
etiam sine decreti recitatione alienari possunt, si,
postquam sibi donatae fuerint'^, postea alii donanti
eandem*^' patri voluntatefti in minore aetate accom-
modavit nec praestituta tempora restitutionis exces-
sit ", hoc auxilium implorare potest. D. viii /^. lan.
AA. conss. [a. 293]
XXX (XXXI).^»
SI ADVERSUS LIBERTATEM.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Anniae. Si
post decretum praetoris viri clarissimi, qui fideicom-
missariam'^ libertatem deberi pronuntiavit, Secun-
dus *', quem condicioni non paruisse conquereris,
manumissus non est, aetas tua Htis instaurationem
admittit. quod si libertatem quamvis indebitam de-
disti, non posse eam revocari intellegis, sed dam-
nura, quod ob eam causam illatum est, iudicio ne-
gotiorum gestorum a curatoribus tuis esse sarcien-
dum. PP. II k. lul. Laterano et Mufino conss. [a. 197]
2 Imp. Gordianus A. Solanae. Etsi minor ** an-
nis, ut adlegas, constituta servum tuum ab eo cir-
cumscripta in consilio manumisisti, tamen vindictae
impositio, qua libertas iusta munitur, nec obtentu
quidem aetatis rescindi potest. indemnitati vero
tuae, a manumisso scilicet sarciendae, ab eo cuius
iurisdictio est, quateuus iuris ratio permittit, con-
suli debet. PP. vi id. Mart. Gordiano A. ii et
Pompeiano conss. [a. 241]
3 Impp. Valerianus et Gallienus AA. Marthonae
et Sabinillae. Quos retraiii in servitutem postulatis,
si non in consilio causa cognita, cum minores annis
viginti fuissetis, manumisistis , non per in integrura
restitutiouem, sed ipso iure persequi potestis. quod
si probata causa libertas praestita est, restitutio in
integrum contra libertatem locum habere non potest.
l Si tamen in ea re culpa seu fraude liberti eius-
demque curatoris ratio vestra laesa sit, sarciri dam-
num ab eo qui hoc intulit praeses provinciae cura-
bit, non dubitaturus etiam graviorem exsecutionem
adhibere, si quid tara aperta fraude commissum est,
ut puniendum in liberto crimen deprehendatur. PP.
VIII ^'^ k. Oct. Saecuiare ii et Donato conss. [a. 260]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.^^*
Tatiano. In iudicio de liberali causa sententiam pro
libertate iatam ne quidem praerogativa minoris aeta-
tis sine appellatione posse rescindi ambigi non potest.
PP. VI 11'^^ id. lan. JSicomediae Diocletiano viii et
Maximiano vii conss. [a. 303]
XXXI (XXXII)."
SI ADVERSUS TRANSACTIONEM VEL DIVISIO-
NEM MINOR RESTITUI VELIT.
1 Impj). Severus et Antoninus AA. Honorato.
Cum in integrum pupilla restituta rescindi trans-
actionem vel divisionem placuit, tu quoque actioni-
bus, quas pridem habuisti, utaris.
2 '^'^lmpp. Diocletia?ius et Maximianus AA. et CC.
Hymnodae:^^ Si ex persona minorum in integrum
restitutio adversus transactum propter aetatis auxi-
Uum imploretur, tibi quoque agenti ex integro vel
replicatione contra exceptionem pacti vel, si peremp-
tam constet pristinam obligationem, ex instauratione
negotii tributa actione consulendum est. D. k. Dec.
CC. conss.^* [a. 294]
(l) et cc. om. libri (2) fortasse d. k. Dec. vel d. viiii
k. Dec. scr. (3) B 10, 10 (4) == Th. 2, 16, i:
iungendae sunt 5, 37, 22. 5, 72, 4, fortasse etiam 4, 32, 25
(5) seu curatorum om. Th. (6) jB 10, 11 (7) pi-
gnoris -S index P CR^ pignorum pL cum B (8) sic
Hal.j pp. xu k. mai. P (9) sic Hal., iii k. mar. P
(10) £ 10, 12 (II) iunge 5, 71, 8 (12) tibi R, orn. C
(12") perfectam ins. B {Vi) sic dett., donata luerit P,
donata fuerint CR (13*) easdem B (14) sic PCRy
excesserunt dett. cum B (15) B 10, 13 (IC) sic MBy
fideicommissam Ci2 (n) secundo ^ (x. jr.)? (18) viginti
ins. edd. cum B ex interpolationey ut videtur (19) vm
Hal, viiii P (19") et cc. C, om. SPR (20) sic P,
d. VI Hal. (21) B 10, 14 (22) iunge 2, 19, 9. 2,
20, 6. 4, 44, S. (23) Aureliae Euodiae 4, 44, 8 (24) AA.
conss. (= a. 293) Alommsen collatis legihus iung-endis
II 32—39
112
Sl ADVERSUS SOLtJTIONEM
XXXII (XXXIII).'
SI ADVERSUS SOLUTIONEM A DEBITORE VEL
A SE FACTAM.
1 ^lmpp. Biocletianus et Maximianus AA. et CC.
Soteri. Exemplo ceterorum debitorum tutores etiam
quae ex administratione tutelae debent curatoribus
solventes liberantur, sed ante tempus in integrum
restitutioni praestitutum edicto perpetuo permissum
beneficium implorari et, an sit tribuendum, per
causae cognitionem aestimari potest. ]). vi id. Fehr.
CC. conss. [a. 294]
2 ^ldem AA. et CC. Lawrinae. Indebito legato,
licet per errorem iuris a minore soluto, repeti-
tionem ei decerni, si necdum tempus , quo resti-
tutionis tribuitur auxilium, excesserit, rationis est.
D. xv" k. April. Sirmi CC^ conss. [a. 294]
XXXIII (XXXIIII).«
SI ADVERSUS DOTEM.
1 Imp. Alexander A. Valenti. Quoniam circum-
ventam dicis sororem tuam omnia bona in dotem
dedisse, an veritas adlegationi' adsistat, si ad te
hereditas sororis tuae vel bonorum possessio perti-
nuit et tempora nondum praeterierint , intra quae
legibus conceditur ex persona defuncti postulare in
integrum restitutionem, praeses provinciae praesente
diversa parte examinabit. D. vi id. lul. Maximo
et Paterno conss. [a. 233]
XXXIIII (XXXV).«
SI ADVERSUS DELICTUM SUUM.
1 ^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino.
In criminibus quidem aetatis suffragio minores non
iuvantur: etenim malorum mores infirmitas animi
non excusat. sed cura delictum non ex animo, sed
ex contractu'^ venit, noxa non committitur, etiamsi
poenae causa pecuniae damnum inrogatur: et ideo
minoribus et in liac causa in integrum restitutionis
auxilium competit. D. id. Oct. Severo ii et Victo-
rino conss. [a. 200]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Proculae. Licet in delictis aetate neminem excusari
constet, matri tamen, quae filiis tutorem aetatis lu-
brico lapsa non petiit, eorum minime denegari suc-
cessionem convenit, cum hoc in maioribus matribus
tantum obtineat. v non. Mart. CC. conss. [a. 294]
XXXV (XXXVI).
SI ADVERSUS USUCAPIONEM.»»*
1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Isidorae. Contra eos, qui res minorum'^ tenent, si
usucapijone dominium adquisierunt, restitutionis auxi-
lium eis decerni debet. D. k. Mai. Sirmi CC.
conss. [a. 294]
XXXVI (XXXVII).'»
SI ADVERSUS FISCUM.
1 ^^lmpp. Severus et Antoninus AA. Longino. Si
Probus in minore aetate constitutus circumventus a
Rufino dispensatore nostro venditionem rei praeci-
piti animo pretio longe minore contrahere festinavit,
luris publici fiscus noster in iure restitutionis seque-
tur auctoritatem. D. id. Oct. Severo et Victorino
conss. [a. 200]
I
2 Imp. Alexander A. Antiocho et aliis. Si ad-
versus privatos in integrum restitutionem tam tu
quam fratres tui desideratis, praesidis provinciae
viri clarissimi notio est isque causa cognita aestima-
bit, an auxilium quod imploratis conferri in vos
debea,t.^ quod si adversus fiscum id postulatis, in-
tellegitis procuratorem meum una cum praeside,
praesente fisci patrono, adire vos debere. D. k. Aug.
Alexandro A. ii et Marcello conss. [a. 226]
3 Imp^. Diocletiafius et Maximianus AA. et CC.
Laurentio. Edicto quidem divi Marci parentis nostri
res minorum exceptae nihil tuum adiuvant deside-
rium, si quidem debiti causa patris minoris vel etiam
ipsius praedia yenumdata quinquennii praescriptionis
1 nuUam admittunt quaestionem. Sed quoniam per
collusionem sive fraudem tunc temporis procuratoris
nostri nimis exiguo pretio fundum tuum cum man-
cipiis venunadatum adseveras, si aditus rationalis
noster tuis adlegationibus adesse fidem nec servatam
sollemnitatem hastarum animadverterit, fisco te satis-
faciente revocata venditione fundum tibi restitui
iubebit. D. id. Febr. Sirmi CC conss. [a. 294]
XXXVII (XXXVIII)."
SI ADVERSUS CREDITOREM.
1 Imp. Antoninus A. Prunico. Cum et ipse con-
fitearis *= cum Zenodora minore viginti quinque annis
contraxisse nec docere potuisse praetori viro claris-
simo ex eo contractu locupletiorem factam, intelle-
gis eam merito in integrum restitutam. D. vi non.
Mai. Messala et Sabino conss. [a. 214]
2 Imp. Gordianus A. Gaiano. Si, ut adlegas,
minor annis pecuniam fenori accepisti nec ea in
rem tuam versa est, adversus cautionem, per quam
60 nomine te obligasti, in integrum restitutionis auxi- «
lium potes sollemniter postulare. PP. iii non. Oct. j
Pio et Pontiano conss. [a. 238 1
XXXVIII (XXXVIUI).'»
SI UT SE HEREDITATE ABSTINEAT.
1 ^"^lmpp. Severus et Antoninus AA.^^ Florentio '*
et aliis. Si vos paternae hereditati non miscuistis,
ob eam rem testificatio necessaria non fuit, cum
fides veritatis verborum adminicula non desideret,
quod si pro herede gessistis vcl bonorum possessio-
nem accepistis, propter aetatem, cui subveniri solet,
in integrum restitutionis auxilium accipere debetis.
PP. V non. Mart.^^ Saturnino et Gallo conss. [a. 198]
2 Imp. Gordianu^ A. Herodotae. Si, cum avi
tui testamento te heredem reliquissent, hereditates eo-
rum non adisti, liberum tibi est repudiata paterna
succes&ione per in integrum restitutionis auxilium,
quo te aetatis iure dids esse munitam, hereditatem
parentum tuorum, licet antea non adisti, nunc obti-
nere. PP. iii non. Febr. Gordiano A. ii et Pom-
peiano conss. [a. 241]
XXXVIIII (XXXX).^'
SI UT OMISSAM HEREDITATEM VEL BONORUM
POSSESSIONEM VEL QUID ALIUD ADQUIRAT.
1 Imp. Gordianus A. Protae. Minores viginti
quinque annis non tantum in his, quae ex bonis
propriis amiserunt, verum etiam si hereditatem sibi
delatam non adierint, posse in integrum restitutio-
nem postulare iam dudum placuit. PP. id.^^ Oct.
Pio et Pontiano conss. [a. 238]
(1) ^ 10, 15 (2) iunge 2, 46, 2 (3) iunge 7, 2, 11
(4) XVI 7, 2, 11 (5) aa (= a. 293) 7, 2, U male
(6) B 10, 16 (7) tuae ins. dett. cum B (8) B 10, 17
(9) iunge 2, 36, 1 (10) ex contraotu AR cum B, extra PC''.
oontractu 0» (lo*) 5 10,18 (U) sic dett. cum B, mino-
riB PCR (12) J5 10, 19 (13) lunge 2, 34, 1 (14) 5 1 0, 20
(15) sic PcumB, profitearis CR (16) fi 10, 21 (17) = Greg.
2, 4, 1 (18) Vetoriis ins. Greg. (19) «c SR, fron-
tino Greg y florentino C (20) sic Greg., vi non. maii
Eal. (21) J3 10, 22 (22) id. Hal.y ira id. P, ra id. L
IK QUIBUS CAUSIS
113
U 39—42
2 Impp. Diocletianus et Maocimianus AA. et CC.
SarapiacR. Adbonorum possessionem in paternis rebus
omissam minores in integrum restitutionis admitti
beneficio iam pridem placuit. restituti autem decreto
bona , quae habuerunt mortis tempore patris, debent
conferre. D. xvj^ k. Nov. Sirmi CC. conss.^ [a. 294]
XXXX (XXXXI).»
m QUIBUS CAUSIS IN INTEGRUM RESTITUTIO
NECESSARIA NON EST.
1 Imp. Alexander A. Muiato. Minoribus quinque et
viginti annis, praesertim qui per tutores vel cura-
tores non defenduntur, non obesse, si mortem de-
functi non ulciscantur, innumeris^ divorum paren-
tum meorum ac meis rescriptis continetur. r id.
Mai. Alexandro A. iii et Dione conss. [a. 229]
2 ^lmpp. Valerianus et GaUienus AA. et Valeria-
nus C. Yheodotae. Adulescentiae tempus non ina-
putari in id quinquennium liberis, cuius praescriptio
seram inotficiosi moventibus quaestionem opponi
solet, manifeste ante rescripsimus. impleta igitur
aetate legitima non est iu int(3grum restitutio neces-
saria, quia non integratio amissae causae liis datur,
sed integra ipsa causa servatur. PP. ii id. Aug.
Tusco et Basso conss. [a. 25 8 J
3 ^lmpp. Diocletianus et Maximianus AA. Decimo
Caplusio''. In minorum persona re ipsa et ex solo
tempore tardae pretii solutionis recepto iure moram
fieri creditum est, in his videlicet, quae moram de-
sideraut, id est in bonae fidei contractibus et fidei-
commissis et in legato*. PP. xii k. Oct. ipsis iiii
et iii AA. conss. [a. 290]
4 ^ldem AA. et CC.^^ Stratonicae. Si tutor tuus,
qui pro tutelari officio non caverat, iudicio exper-
tus est, contra eum lata sententia iuri tuo officere
non potuit, nec ea quae ab eo gesta sunt ullam
firmitatem obtinent. frustra igitur in integrum resti-
tutionis auxilium desideras, quando ea, quae ab eo
gesta sunt, qui legitimae administrationis personam
sustiuere non potuit ' *, ipso iure irrita sunt. S. x viii *^
k. lan.^^ Nicomediae CC. conss.^^ [a. 294]
5 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Sancimus
favore imperfectae aetatis exceptionem non numera-
tae pecuniae ab initio minoribus non currere, ne,
dum in integrum restitutionem expectamus, aliquod
emergat obstaculum, per quod huiusmodi beneficio
minor uti non potest, ne substantia eius subverta-
1 tur *^. Sed humanius et latius eandem legis inter-
gretationem extendere, in omnibus casibus, in qui-
us vetera iura currere quidem temporales prae-
scriptiones adversus minores concesserunt, per in
integrum autem restitutionem eis subveniebant, eas
ipso iure non currere. melius etenim est intacta
iura eorum servari, quam post causam vulneratam
remedium quaerere. videlicet exceptionibus triginta
et'* quadraginta annorum in suo statu remanenti-
bus. D. k. Nov. Constantinopoli post cons. Lam-
padii etOrestis vv. cc [a. 531]
XXXXI (XXXXII)."
QUI ET ADVERSUS QUOS IN INTEGRUM RESTI-
TUI NON POSSUNT.
1 Imp. Alexander A. Cononidi. In consilio qui-
dem cognoscentis de restitutione in integrum esse
oportet, num is, qui se minorem annis laesum esse
dicat, diligens pater familias fuerit actibusque publi-
cis industrium se docuerit, ut lapsum eum per aeta-
I tem verisimile non sit. Verum si causa cognita
circumventus deprehendatur, propter hoc solum velut
praescriptione a solito auxilio removeri non debet,
quod urguentibus patriae necessitatibus decurio mi-
nor annis creatus sit^^ vel propagandae suboli libe-
rorum educatione prospexerit. PP. x^* k. Oct.
Lupo et Maximo conss. [a. 232]
2 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Cum apud
veteres dubitabatur, an liberi parentes suos vei li-
berti patronos in querimoniam deducere possint
quasi non rite in eos versatos, et quidam existima-
bant nullam esse contra huiusmodi personas in in-
tegrum restitutionem, pondere naturali vel •patronali
reverentia huiusraodi petulantiae refragante, nisi vel
ex magna causa vel adversus turpem eorum perso-
nam, alii autem personarum quidem vel causae dis-
tinctionem respuendam esse censuerunt, tunc autem
tantummodo dandam esse restitutionem putaverunt,
cum minor ex sua simpUcitate se deceptum, non ex
dolo patris vel patroui circumscriptum esse dicat:
quod^°, ut maneat in omnibus honor parentibus et**
patrono vel patronae illibatus atque intactus, sanci-
mus nullo modo neque adversus parentes utriusque
sexus neque adversus patronum vel patronam dari
restitutionem. nam personarum reverentia omnem
eis excludit restitutionem , cum procul dubio est
etiam ipsas personas cavere, ne quid suae opinioni
contrarium22 existat. D. k. Sept. Constantinopoli
post consulatum Lampadii et Orestaevv. cc. [a. 531]
xxxxii (xxxxin).»»
SI MINOR SE MAIOREM DIXERITVEL PROBATUS
FUERIT.
1 Imp. Alexander A. Maocimianae. Si, cum mi-
nor annis viginti quinque esses, tabuHs quae sunt**
tuarum professionum oblatis tibi aetatem quasi maior
annis viginti quinque decepta probasti, in integrum
restitutionem intra statutum legibus tempus etiam
post impletam aetatem de omnibus intra aetatem**
adversus te gestis postulare apud eum, cuius de ea
re iurisdictio est, potes. PP. xii^^ k. April. Maximo
II et Aeliano conss. [a. 223]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Vita-
lio. Si is, qui nunc minorem se adseverat, fallaci
maioris aetatis mendacio te decepit, iuxta statuta
iuris, cum errantibus, non etiam fallentibus minori-
bus publica iura subvenerunt*', in integrum restitui
non debet. D. ii k. Dec. Diocletiano iii et Maxi-
miano AA. conss. [a. 287]
3 Idem AA. et CC. Theodotae. Si alterius cir-
cumveniendi causa minor aetate maiorem te probare
adspectu laboraveris, cum malitia suppleat aetatem,
restitutionis auxilium tam sacris constitutionibus
quam rescriptorum auctoritate denegari statutum
1 est. Quod si per iniuriam vel circumventionem
adversarii hoc fuerit factum, durat ^^ beneficium, quo
2 minoribus causa cognita subveniri solet. Aditus
itaque praeses provinciae probationis aetatis exami-
nata causa, si tuum dolum non reppererit inter-
cessisse, ac te minorem tunc fuisse probaveris, causa
3 cognita in integrum restitui providebit. Si tamen
in instrumento per sacramenti religionem maiorem
te esse adseverasti, non ignorare debes exclusum
tibi esse in integrum restitutionis beneficium, nisi
(j) XVI Hal.., X Mf (2) AA. conss. (= a. 293) Mommsen
(3) 5 10, 23 (4) innumeris edd., innumerosis C, nu-
merosis Pi2*, om. /2» (5) iunge 3, 28, 16 (6) iunge
4, 49, 5 (7) caplusio 4, 49, 5, om. libri (8) sic G*
cum B, legati O», legatis R (9) = 5, 42, 3 : fortasse
iungenda est 4, 6, 11 (10) et cc. om. lex gemina, c/.
not. 41 (ll) qui . . . potuit om. l. gem. (I2) xvii 4, 6, 11
(13) sic 5, 42, 3. 4, 6, II, non. Hal. (14) cc. conss.
Hal.y cum 4, 6, 11, dxocletiano iii et maximiano consa.
(= a. 287) l. g«m. (15) aut verba ne s. e. subverta-
U.
tur delenda sunt cum B aut cum Mommseno scribendum
expectantibus aliquod . . . potest, substantia e. subver-
tatur (16) et C cum B, vel PR (17) B 10, 24
(18) sit dett. cum B, om. CPl (19) x i/a/., xi P
(20) quod firmant B^ quo de Mommsen (2l) et edd.
cum B, om. libri (22) sic RB, quis s. o. contrariua PC
(23) B 10, 25 (24) tabulis quasi Mommsen cum B
(25) aetatem P/J*, eam aetatem C, eam /2<» (26) xii Hal,
XV P (27) subveniunt if* cum B (28) durat C
cum B, durabit PR
15
II 42-46
114
SI SAEPIUS IN INTEGRUM
palam et evidenter ex instrumentorum prolatione,
non per testium depositiones te fuisse minorem osten-
4 deris Huiusmodi autem sacramento corporaliter
praestito nullum tibi superesse auxilium perspicui
mris est. I). xui k. Oct. Sirmi AA.^ conss. [«.293]
4 Idem AA. et CC. Livio. Cum circa probandum
annorum numerum ajpud rectorem provinciae erra-
tum esse proponas et in huiusmodi causis etiam filiis
familias minoribus subveniri admissum sit, ea, quae
in prece contulisti, praesidera provinciae exarainare
convenit: qui si aestimata aetate tua maiorem annis
falsa opinione te praesumpsisse ex probationum luce
cognoverit, erga minoris personam fidem veri seque-
tur. D. VI id.^ Dec. AA.^ conss. [a. 293]
XXXXIII (XXXXIIII).^
SI SAEPIUS IN INTEGRUM RESTITUTIO POSTU-
LETUR.
1 Impp. Severus et Antoninus AA. Romano et
aliis. Si post sententiam proconsulis contra vos la-
tam desiderastis in integrum restitui nec obtinuistis,
frustra, ut rursum ea quaestio in integrum restitu-
tionis ^ agitetur, desideratis : appellare enim debuistis,
si vobis sententia displicebat. sed si adhuc in
ea aetate estis, cui subveniri solet, appellandi ius
vobis restituimus. PP. v k. Aug. Cilone et Libone
conss. [a. 204]
2 Imp. Alexander A. lusto militi. Quamquam
curatores pupillae victi sunt, cum in integrum resti-
tui pupillam desiderabant , cum tamen novis defen-
sionibus causam instrui posse dicas, adeant cura-
tores uxoris tuae et petant, ut causas in integrum
restitutionis agant. PP. v k. Aug. Alexandro A.
II et Marcello conss. [a. 226]
3 Imp. Philippus A. et Philippus C. Aniciae. In
una eademque causa iteratum in integrum restitutio-
nis auxilium non iure, nisi novae defensiones prae-
tendantur, posci saepe rescriptum est. PP. ii k.
lul. Peregrino et Aemiliano co7iss. [a. 244]
XXXXIIII (XXXXV).^*
DE HIS QUI VENIAM AETATIS IMPETRAVERUNT.
1 Imp. Aurelianus A. Agathocleti. Eos, qui ve-
niam aetatis" impetraverunt , etiamsi minus idonee
rem suam administrare videantur, in integrum resti-
tutionis auxilium impetrare non posse manifestissi-
mum est, ne qui cum eis contraheret principali
auctoritate circumscriptus esse videatur.'' PP. k.^
luL Aureliano A. et Capitolino conss. [a. 274]
2 ^lmp. Constantinus A. ad Verinum pu. Omnes
adulescentes , qui honestate morura praediti pater-
nam frugem vel avorum patrimonia gubernare cu-
piunt et super hoc ^" imperiali auxilio indigere coe-
perint, ita demum aetatis veniam impetrare audeant,
cum vicesimi anni metas impleverint, ita ut post
impetratam aetatis veniam idem ipsi per se princi-
pale beneficium adlegantes non solum praescripto-
rum annotum numerum probent, sed etiam testibus
idoneis advocatis morum suorum instituta probita-
temque animi et" testimonium vitae honestioris
l edoceant. Feminas quoque, quas morum honestas
mentisque sollertia commendat, cum octavum et de-
cimum annum egressae fuerint, veniam aetatis im-
petrare sancimus. sed eas propter pudorem ac ve-
recundiam feminarum*^ in coetu'^ pubKco demon-
I
strari testibus'* non cogimus, sed percepta aetatis
venia anuos tantum probare testibus '^ vel instru-
mentis, misso procuratore, concedimus, ut etiam
ipsae in omnibus negotiis tale ius habeant, quale
mares habere praescripsimus *", ita tamen, ut prae-
2 dia sine decreto non alienent. Sed senatores
quidem clarissimi viri in hac regia urbe commo-
rantes apud sublimitatera tuara, ceteri vero apud
praetorem, in provinciis autem oranes apud earum
rectores de suis moribus et honestate perdoceant.
3 Hi vero, qui contra memoratam dispositionem
veniam aetatis impetraverint, sciant eam nullas vires
obtinere. "PP. /// k. lun. Romae Crispo ii et
Constantino ii CC. conss.^^ [a. 321]
3 ^^lmp. lustinianus A. Menae pp. Eos, qui ve-
niam aetatis principali clementia impetraverunt vel
impetraverint, non solum alienationem , sed etiam
hypothecam minime posse sine decreti interpositione
rerum suarum immobilium facere iubemus, in qua-
rum alienatione vel hypotheca decretura illis neces-
sarium est, qui necdum veniam aetatis meruerunt,
ut similis sit in ea parte condicio minorum omnium,
sive petita sive non sit aetatis venia. D. viii id.
April. Decio vc. cons. [a. 529]
4 ^^ldem A. ad senatum. Si quis aliquid dari
vel fieri voluerit et legitimae aetatis fecerit mentio-
nem vel sic absolute dixerit 'perfectae aetatis', il-
lam tantummodo aetatem intellectam esse videri vo- j
lumus, quae ex viginti quinque annorum curriculis 1
corapletur, non ab iraperiali beneficio suppletur. et «
praecipue quidem in substitutionibus vel restitutio-
nibus hoc intellegi sancimus: nihilo minus autem et
in aliis, nisi specialiter quisquam addiderit ex venia
aetatis velle aliquid procedere. D. xi k. Aug. Con-
stantinopoli Lampadio et Oreste vv. cc. conss. [a. 530]
XXXXV (XXXXVI)."
SI MAIOR FACTUS RATUM HABUERIT.
1 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Eutychtano. Si inter minores quinque et viginti
annis vel scriptura interposita vel sine scriptura
facta sine dolo divisio est eamque post legitimam
aetatem ratam fecerunt, manere integram debere
convenit. S. viii k. Mai. AA. conss. [a. 293]
2 ^^ldem AA. et CC. Soteri. Qui post vicesimura
quintum annum aetatis ea quae in minore aetate
gesta sunt rata habuerunt, frustra rescissionem eo-
rum postulant. D.-^ id. Fehr. CC. conss. [a. 294]
XXXXVI (XXXXVII).^^
UBI ET APUD QUEM COGNITIO RESTITUTIONIS
AGITANDA SIT.
1 Imp. Antoninus A. Severo. Si quid a procu-
ratore meo iudicatum est, id per in integrum resti-
tutionem praesidis sententia non potest rescindi.
princeps enira solus contra sententiam procurato-
rum suorura in integrum restituere solet. PP. vi
k. Dec.^^ Laeto ii et Cereale conss. [a. 215]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. Aqui-
linae. Quoniam ea, quae in transactione dari pla-
cuerat, te tradidisse proponas, consequens est, si de
his repetendis per in integrum restitutionem vel
quamcumque aliam causam putaveris agendum, eius
adire te provinciae praesidem, in qua domicilium
habent quos convenis.
(1) aa. scrrpst, co. (= a. i94) Bal. (2) id. Haly k. P
(3) aa. P, cc. Hal. (4) B 10, 26 (5) in int rest.
om. PCR^ contra B (5*) B 10, 27 (6) principali
clementia ins. P contra B (ex c. 3 h. t.f) (7) sic R
cum J3, contraherent p. a. circumscripti ease videantur PC
(8) k. Hal., VIII k. P (9) ;>r. . . . § 2 = Th. 2, 17, 1
(10) super hoc om. Th. contra B (U) et /2« cum J5,
om. PCR^ (12) feminarum om. Th. contra B (13) in
coetu AP^Th.B, coetui PCR (14) testibus om. PR<*
contra Th.B (J6) quinque ins. P^C contra Th.B (10) sic
dett. Th.B, rescripsimus PCR (17) d. v id. April.
Thessal. ins. Th. (18) sic Th., ii et constantino caes.
II coss. Hal, et conBt. n et con. ss. P: scribi debuity
ut proposuit lac. Gothofredus, Crispo iii et Constantino
III CC. conss. (= a. 324), nam huic anno soli conveniunt
et praefectura Verini et Thessalonicae {not. 17) (19) iunge
5, 74, 3 (20) iunge 3, 38, 12. 5, 4, 24. 5, 20, 2. 6, 25, 6
(21) B 10, 28 (22) iunge 2, 32, 1 (23) d. vi 2,
32, 1 (24) B 10, 29 (25) sic Hal, pp. XVi k.
aprl. P
DE EEPUTATIONIBUS
115
n 46-51
3 Imp. lustinianus A. lohanm pp. Cum scimus
esse dubitatum de restitutionibus , quae in integrum
postulantur, sive tantummodo apud iudicem, cui
aliqua iurisdictio est, examinari eas oportet, sive et
apud pedaneos iudices, sive eas minores viginti quin-
que annis petierint sive maiores, secundum quod
anterioribus sanctionibus vel veteris iuris vel nostris
declaratum est: sancimus non solum apud iudices
pro tribunali huiusmodi causae cognitiones proponi,
sed etiam apud eos iudices, quos augusta dederit
maiestas aut nostrae rei publicae administratores vel
in hac regia civitate vel in provinciis, ut videatur
ipse, qui iudicem destinaverit, utpote pro tribunali
cognoscens et in integrum dare restitutionem et cau-
sas eius examinare: sic etenim non difficilis erit
1 causarum examinatio. Sed ne quis ita eifuse in-
tellectum nostrae constitutionis audeat esse trahen-
dum, ut etiam apud compromissarios iudices vel
arbitros ex communi sententia electos vel apud eos,
qui dantur a iudicibus, qui propriam iurisdictionem
non habent, sed tantummodo iudicandi facultatem,
putet huiusmodi extendi sanctionem, cum hos gene-
raliter volumus tales causas dirimere, qui vel cer-
tae administrationi, cui et iurisdictio adhaeret ', prae-
positi sunt vel ab his fuerint dati, et multo magis
si a nostra maiestate delegata eis causarum sit au-
2 dientia. Sed ne quid penitus dubitandum relin-
quatur, et hoc addendum esse censemus, ut eis tan-
tum quos supra enumeravimus liceat de in integrum
restitutione disceptare, sive hoc specialiter eis fuerit
mandatum, quod et veteribus non fuerat incognitum,
vel si generaliter iudices dati sunt, vel in aliis spe-
ciebus, inciderit autem quaedam quaestio restitutio-
nis. D. III k. Sept. ConstantinopoU post consula-
tum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
XXXXVII (XXXXVIII).*
DE REPUTATIONIBUS, QUAE FIUNT IN lUDICIO
IN INTEGRUM RESTITUTIONIS.
1 Imp. Severus A. Tatiano. Qui restituitur in
integrum, sicut in damno morari non debet, ita nec
in lucro: et ideo quidquid ad eum pervenit vel ex
emptione vel ex venditione vel ex alio contractu,
1 hoc debet restituere. Sed et si intercessor minor
viginti quinque annis intervenit, in veterem debito-
2 rem debet restitui actio. Sed et cum adiit minor
hereditatem et restituitur, mox quidquid ad eum ex
3 hereditate pervenit, debet praestare. Verum et
si quid dolo eius factum est, hoc eum praestare
convenit. Sine die et consule.
XXXXVIII (XXXXVIIII).^
ETIAM PER PROCURATOREM CAUSAM IN INTE-
GRUM RESTITUTIONIS AGl POSSE.
1 Imp. Alexa?ider A. Liciniano. Causam in inte-
grum restitutionis, si qua competit, etiam per pro-
curatorem agi posse placet. D. xiii^ k. Oct. Porrt-
peiano et Peligno conss. [a. 231]
xxxxviiii (hy
IN INTEGRUM RESTITUTIONE POSTULATA NE
QUID NOVI FIAT.
1 ^lmp. Gordianus A. Secundino militi. Postu-
lata in integrum restitutione omnia in suo statu esse
debere, donec res finiatur, perspicui iuris est, idque
curabit is, ad cuius partes ea res pertinet. PP. xii
k. lul. Gordiano A. et Aviola conss. [a. 239]
L (LI).'
DE RESTITUTIONE MILITUM ET "EORUM QUI
REI PUBLICAE CAUSA AFUERUNT.
1 Impp. Severus ct Antoninus AA. Chiloni. Si
Valerianus centurio cohortis duodecimae Alpinorum
ante vita decessit, quam possessionem acciperet,
heres eius ex persona defuncti restitutionis auxilium
intra annum utilem ita recte implorabit, si Vale-
riauus post exactos dies, quibus bonorum possessio
defertur, in militia defunctus est. PP. k. Nov. La-
terano et Rufino conss. [a. 197]
2 Imp. Alexander A. Petronio centurioni. Si
quid de bonis eorum, qui rei publicae causa absen-
tes sunt, deminutum est actioneve qua competente
eis aliquis liberatus fuit, in integrum restitutio per-
petua iurisdictione intra annum utilem permittitur.
PP. XIII k. Nov. Alexandro A. cons.^ [a. 222]
3 Idem A. Flavio Aristodemo militi. Quod tem-
pore militiae de bonis alicuius possessum ab aliquo
est, posteaquam is rei publicae causa abess^ desiit,
intra annum utilem^ amota praescriptione temporis
medii possessionem vindicare permissum est: ultra
autem ius possessoris laedere contra eum institu-
tum non oportet. PP. non. lan. Maximo ii et
Aeliano conss. [a. 223]
4 ^^lmp. Gordianus A. Mestriano. Ignorare non
debes eorum, qui rei publicae causa sine dolo malo
absunt, si absentes boni viri arbitratu non defen-
duntur, bona tantum possideri, venditionem autem
in id tempus differri, quo rei publicae causa abesse
desierint. D. xii k. lan. Gordiano A. et Avioia
conss. [a. 239]
5 ^^ldem A. Secundino militi. Neque rei pubH-
cae causa absentibus nec aliis maioribus ad titulum
in integrum restitutionis pertinentibus praescriptio-
nem quadriennii post factam a fisco venditionem
obesse posse manifestum est. PP. vi id. Mai. Sa-
bino et Venusto conss. [a. 240]
6 Irnpp. Falerianus et Gallienus AA. Germano
centurioni. Si, cum militaribus laboribus operam
dares, creditoris tui heredes possessiones sibi obli-
gatas distraxerunt, poteris adito praeside provinciae
in integrum restitutionem impetrare retractataque
venditione recipies possessiones , oblato ante debito
vel pretio, si minus debito fuisset. PP. iiii non.
April. Valeriano et Gallieno AA. conss. [a. 254]
7 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Marinae. Quae a patre geruntur, non decet pro
disciplina militari a tiliis ad irritum devocari, prae-
sertim cum nec patrem tuum in rebus humanis
agentem adfirmes conquestum fuisse super huius-
modi contractu. D. non. Fehr. CC. conss. [a. 294]
8 ^' Imp. lustinianus A. Menae pp. Sancimus
his solis, qui in expeditionibus occupati sunt, ea
tantummodo tempora, quae in eadem expeditione per-
currunt, tam in exceptionibus declinandis quam in
petendis in integrum restitutionibus eis opitulari:
illis temporibus, per quae citra expeditionis necessi-
tatem in aliis locis vel in suis aedibus ^^ degunt,
minime eos ad vindicanda memorata privilegia adiu-
vantibus. D. r/*^ id. April. Constantinopoli Decio
vc. cons. [a. 529]
LI (Lliy*
DE UXORIBUS MILITUM VEL EORUM QUI REI
PUBLICAE CAUSA ABSUNT.
1 l77ip. Alexander A. Secundinae. Temporalibus
actionibus exclusis mulieribus, quae cum maritis
rei publicae causa absentibus peregrinatae sunt, ad
exemplum militum subveniri solere non est ignotum.
(1) sic M<^B, aderit CRM^ (2) i? 10, 30 (3) B 10, 31
(4) d. xm Hal, pp. xvi P (5) J5 10, 32 (6) cf.
ad 2, 50, 4. 5 il) B 10, 33 (8) a. cons. scripsi,
a. 11 et marcello coss. (= a. 226) Hal. (9) vel re-
gcissa usucapione, si rem militis posaessor usucepit vel
secundum B exciderunt (lo) fortasse tnscripiiones
c. 4 et b permutandae sunt et iungenda c. 4 cum 2, 49, 1
(U) = 7,35,8: {«n^rcG, 21, 17 (12) sic CRB, sedibus il/
(13) VIII scr., cf. Zeitschrift fiir Rechtsgeschichte 11 p. 174
(14) B 10, 35
15*
)I 51—53
116
DE TEMPORIBUS IN INT. EEST.
PP. III non. Dec. Alexandro A. li et Marcello
conss. ^ [«. 226]
2 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et 66.
Quintiliano. Ei, quae diutissime fuit cum marito
qui militiae operam daret, non officit praescriptio
longi temporis: sed quia huiusmodi diutinae absen-
tiae commenta callide adhibita atque composita ob-
esse omnino non debent, decernimus, ut, si talis
mulier domum ad se pertinere monstraverit, quae in
absentia eius vendita est, refuso pretio, quod re
vera solutum est, eandem recipiat. D. viii k. Dec.
ipsis AA. conss. [a. 290 vel 293]
LII {lAliy
DE TEMPORIBUS IN INTEGRUM RESTITUTIONIS
TAM MINORUM ALIARUMQUE PERSONARUM, QUAE
RESTITUI POSSUNT, QUAM HEREDUM EORUM.
1 Imp. Gordianus A. Pudenti militi. In his, in qui-
bus laesus es, cum minor annis vigiuti quinque esses,
toto militaris expeditionis tempore auxilium restitu-
tionis postulare potes: tempus etenim post impletam
minorem aetatem praestitutum ex die missionis iuxta
rationem iuris computari debet. PP. iii non. Oct.
Pio et Pontiano conss. [a. 238]
2 Idem A. Secundino militi. Si intra legitimam
aetatem vel, ea impleta, nondum exacto tempore
praestituto pater tuus in fata concessit tuque ei
heres extitisti et intra viginti quinque annos vel post
eam aetatem intra id tempus, quod ad in integrum
restitutionem defuncto supererat, nomen militiae de-
disti, praeses provinciae causa cognita per in in-
tegrum restitutionem ex persona defuncti subveniri
tibi providebit. D. xi k. JSov. Pio et Pontiano
conss. [a. 238]
3 ^'Idem A. Muciano * militi. Si intra annos, qui-
bus in integrum restitutionis auxilium indulgetur,
constitutus es vel eo tempore nomen militiae de-
disti et expeditione occupatus es, continuatum bene-
ficium restitutionis per usucapionem, licet ante mili-
tiam suppleta sit, non patitur te dispendio rei fami-
liaris adfligi. D. viiii^ k. l^ov. Pio et Pontiajio
conss. [a. 238]
4 Impp. Diocletianus et Maximianus AA. et CC.
Dionysio. Ex persona fratrum, si tibi eorum quae-
sita successio est, potes contra quem supplicas
agere, non ignorans, quod, si minores quinque et
viginti annis militaverunt fratres tui atque in mili-
tia diem functi sunt, in integrum restitutionis eis
tempus non cesserit, sed omne ad successorem trans-
miserint. S. viiik. lan. Philippopoli CC. conss.^ [a. 294]
5 ^lmp. ConstantiJius A. aa Bassum. Ea, quae
de temporibus in integrum restitutionum legibus
cauta sunt, custodiri convenit, et si forte quis bene-
ficio nostro aetatis veniam fuerit consecutus, ex eo
die,^ quo indulgentia nostra in iudicio competenti
fuerit intimata eique administratio rei propriae per-
missa», ut ad persequendas in integrum restitutio-
num "^ finiendasque causas iure ^ tempus habeat prae-
stitutum, ita tamen, ut numquam minoribus viginti
quinque annis constitutis de his, quae ante im-
petratam veniam aetatis gesserunt, auxilium in in-
1 tegrum restitutionis denegetur. Si quando sane
in minoris iura successerit minor, minime pro-
hibeatur, cum quintum et vicesimum aetatis suae
annum transierit, in integrum restitutionis beneficio
2 uti tempore illibato. Quod si maioris fuerit mi-
nor iura nactus, quantum ad eas pertinet causas,
quas ex persona maioris fuerit consecutus, tantum
temporis ad exponendas in integrum restitutiosis *
decidendasc[ue causas accipere debebit, quantum de-
functo, cuius heres aut bonorum possessor docebi-
3 tur extitisse, reliquum fuerat. Cum vero maior
successionem fuerit adeptus minoris, si quidem ci-
vili iure ab intestato vel ex testamento successerit,
mox cum fuerit adita'° hereditas, si vero honorario
iure, ex quo bonorum possessio fuerit accepta, exa-
minando in integrum restitutionis negotio solida sine
ulla diminutione tempora supputentur. D. non. Oct.
Romae^^ Constantino A. et Licinio utrisque ii
conss.^^ [a. 312]
6 ^^ldem A. ad lulianum pu. Petendae in inte-
grum restitutionis temporibus observatis, si dilatio
ab actore petatur, quae intra metas restitutionis '*
valet artari, eandem quocumque flagitante causis
cognitis tribui oportebit. sin vero eiusmodi postu-
lantur curricula, quae intra spatium" receptum
angustari non queunt (quippe si in confinio legitimi
temporis petantur, et eius terminos prorogabunt),
dilationem petitori denegari conveniet: in eius enim
arbitrio fuerat tunc inferre litigium, cum petitae di-
1 lationis mora spatio superstite posset includi. Quod
si defensio rei '" dilationis suffragium postulaverit,
eandem adserta causa citra obstaculum temporis de-
ferri sancimus, quia nequaquam in ipsius steterat
potestate, quando litigio pulsaretur. dari igitur debet,
etsi impetrata dimensio sese ultra temporis defini-
tionem''^ proferat. qua dilationc, si a reo ^^ impe-
tretur, etiam actor in requirendis '* probationibus
uti minime prohibetur. D. xiiii k. Aug. pp. Eo-
mae ad senatum Constantio et Maximo conss. [a. 327]
7 Imp. lustinianus A. lohanni pp. Supervacuam
differentiam utilis anni in integrum restitutionis a
nostra re publica separantes sancimus et in antiaua
Roma et in hac alma urbe et in Italia et in aliis
provinciis quadriennium continuum tantummodo nu-
merari ex die, ex quo annus utilis currebat, et id
tempus totius loci esse commune : ex ditferentia enim
locorum aliquod induci discrimen satis nobis absur-
1 dum esse visum est. Quod non solum in mino-
rum restitutionibus , quibus utilis annus incipit cur-
rere, ex quo vicesimi sexti anni dies illuxerit, sed
etiam in maiorum hoc idem adhiberi sancimus, ut
et hic pro utili anno memorata continuatio temporis
observetur ad interponendam contestationem finien-
2 damque litem. Et quemadmodum omnis minor
aetas excipitur in minorum restitutionibus , ita et in
maiorum tempus, in quo rei publicae causa afuerint
vel aliis legitimis causis, quae veteribus legibus enu-
meratae sunt, fuerint occupati, omne praecipiatur,
et sit non absimilis in hac parte minorum et maio-
rum restitutio. D. k. Sept. Constantinopoli post
consulatum Lampadii et Orestae vv. cc. [a. 531]
LIII (Lnil).*»
QUIBUS EX CAUSIS MAIORES IN INTEGRUM
RESTITUUNTUR.
1 Imp. Antoninus A. Aemiliano. Si propter offl-
cium legationis ad me bona fide factae absens et
indefensus condemnatus es, instaurationem 
Open Library
