Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
'- «
- Jl
CORPIJS
REFORilATOBUll
E D I D I T
CAROLUS GOTTLIEB BRET8CHNEIDER,
PHILOS. ET THEOL. DOCTOR,
CONSIST. SUPREBn OOTHANI GONSIl/iNTIM. ET MINISTRORUM VERBI DIVINI IN DUCATU 60TH. ANTISTES
PRDIARIUS,
ORDINIS DUC. SAX. ERNESTIN. EQUES,
SOCIETATIS LATINAE lENENSIS ET SOCIETATIS HISTORICO - THEOLOGICAE LIPSIENSIS 80DALI8.
VOLUMEN n
HALIS SAXONUM
APUD C. A. SCHWETSCHKE ET FltlUM,
t
1835.
'r^^ \ K^ H:p f.^: ^^ y 1^^
\ . "
'^«-1;
n
,"■1
.i:
-'•*•
n
THE KEW YCtK
PUBLIC LliUi^Rt
ASTOR, LEWOX AND
T1U)BM FOUWDATIONS
«
in:i [
'v^
>...f
,*-«V
;.:.'*:«»£« .:
• • w • w ft
PHILIPPI MELANTHONIS
A
QIIAE SIIPERSVNT OIHIVIA
E I> I D I T
CAROLU8 GOTTLIEB BRET8CHNEIDER.
•^
Vf.;\\'-VOy-''^
VOLUMEN n.
HALI8 SAXONUM
APUD C. A. SCHWETSCHKE Et PIIIUM.
1835.
HiMH^-.^^i riJiAi\:. ■ '■ rl, ; -.^..j*!
W\
rr'?
«*..
r '
v
f^\
.1
I'.
« .i
V '
1
. . . .1;. ^i-
Jk » . K\ i-
PHILIPPI MELANTH0NI8
£P1ST0LA£, PRAEFATIONES, CONSILIA,
lUDICIA, SCHEDA£ ACADEailCAE.
AGOBggBBUIIT
CASP. CRUCIGERl EPISTOLAE ET lUDICIA, AUORUMQUE ETIAM EPISTOLAB
AD YITAM HELANTHONIS ILLUSTRANDAM SPBCTANTBS.
UNDIQUB BX lilBBIS BDITIS COLLBOIT,
BX MANUSCRIPTIS BIOEIIDAVIT BT AUXIT , BT SBCUNDUM SBRIBM . AMNOBUM
DI8P08UIT
CAROLUS GOTTLIEB BRET8CHNEIDER.
VOLUMEN n
1
1 t
1
• < >
i.k-.i
*■
i\
t ;w • **
1
s
c i '-;
»
■ ./
?
«
PHILIPPI BIELANTHONIS
EPISTOLARUM, PRAEFATIONUM, CONSILIORUM
LIBER QUINTUS,
COMPliBCTBNS EA, QUAK MBLANTHOM SCHIPSIT AMNO 15S0.
> »
</
J
A. tf , *i: *-.-•- i...
i^*
^/ ^ f ^
9
ANNALES VltAE PHILIPPI MEtANTHONlS.
lan.
6.
12.
21.
Febr.
24.
Mart.
6.
14.
21.
27.
April.
8.
Sl. Td
a.
27.
28.
29.
Mai.
1.
2.
4.
11.
12.
15.
19.
20.
ANNO 1530.
Contenttis rrotestantium Norinbergae.
9Ielanthonis epistola ad Oecolampadiom de sacra coena. -^ Campanus impia dogmata de Trinilate spargii
Witebergae.
Caesaris litterae ad Ordlnes Germaniae ^ quibus indicit comitia Imperii ad d. 8* ApriL habenda*
Melanthon mittit ,,noTa scholia in ProT* Salomonis" Magno, Duci Megaloburgensi.
Bononiae soilemni ritu Carolus Imperator inaaguratur a Fontifice RomaviG.
Excuduntur Melanthonis ,,testimonla reterufn scriptonJmi de s. coena. ^
Mjconio Melanthon scribit de puniendis Anabaptistis.
„Dispositio orationis in Ep. Panli adRomanos'' denuo edita est.
.
De quaestioiie: loi aniuii reaistcr» li«etl Imperatoci', vim iUaluro iii otuia Nligionis? suaiB JUelauthou senten-
tiam scrifait. ■
Fama erat sparsa , mortuos esse Luthenun et Melanthonem, '
Melanth« edit VirgiUun^ -<— ImiprobatZwiuglii.sententiam de sacra coeua.
Dux Saxoniae Elector iubet , ut theologi Witebergenses capita doctrinae coutroTersae in usuiu comitioruui
litteris mandent , scriptum Torgam afferant , seque ad iter parent.
Princeps Elector Lutherum , Melanthonem , Bugenhagium et lonam Torgam accersit.
Mel. Torgae est. Ib^ de Can^pani opinionibus iudioium ei est dioendum.
*
Frinceps Eiector Torga moTens cum theologis iter ingredltur Augustam.
Lente progressi in itinere , Frinceps Blector cum theologis Tenit Coburgum , ubi diadus commorati sunt. —
Melanthon indpit capita doctrinae conscribere in comitiis tradenda.
Frinceps Elector cum Melanthone , lona^ Spalatino et Agricola digreditur Cobnrgo , ibt relicto Luthero , qui
post abitnm Principis d. 22. Apr. se confert in arcem Coburg, ubi nsque ad d. 4« Octb. consedit, et Vi-
tum Theodorum , Norinbergensem , socium habuit.
Norinbergae commorantnr Frinceps et Theologi.
Abeum Augttstam. . ^
Lutherus occupatnr in scribenda „ Qrmaj^nting att bie ®eift(t(ten , t>e(famme(t auf bem 9tei((<tas }U fluQif
burg/' quam mox absolutam misit Witebergam , ut excuderetur.
Mel. est Donawerthae.
Prlnceps Elector cum Theologis intrat Augustam.
Melanthon exordium Aug. Confessionis aliquanto ^ijtoQixStiQOV facit, quam illud scripserat Coburgi.
Confessio Aug. mittitur Coburgnm ad Lutherum.
FhiHppus LandgraTins Haiss. intrat Augustam.
Luthems remittit confessionem siti probatam. — AdTeniunt legati Nofinbergenses et adferunt coftiessiouem
a concionatoribus Norinb. conscriptam , quae Melanthoni non displicet.
Theologi Principum Frotestantium fere quOtidie oondones sacras habenrt in teniplis Aagustanh.
ludicant theologi, quid faciendum sit, si Caesar eondoiMS soItI insseiit*
Lntherus Fliilippum LandgraT. Hass. hortatur, ne Zwinglianis faTeat.
Melahth. Opsr. Vol. II. ( a)
\
Jl
Mai.
22.
24.
25.
28.
31.
lun,
2.
S-
4.
«.
10.
11.
is.
14.
15.
16.
17.
18.
20.
21.
I.
ANNALES VITAE MEL. 1530.
Melanthon mnlta mutat in confessione. — Hortatur Lutherum , ut Landgravium Hassiae moneat , iit ipse
quoque confessioni subscribat.
Georgius , Marchio Onolsbac. , Augustam intrat. — - Pontanus , cancellarius Sax. , conf essionem recogno-
scit et elaborat in formando epilogo et prologo. — Caesar per legtitos postulat a Duce Sax. Elect. , ut
edicto Wprmatiensi obtemperetur, et theologis conciones habere interdicat. (Vid. scriptum eius apud Coe-
lestin. T. L p. 60. Chjrtr. p. S7. MueUer. p, 602. et Walchium in opp. Luth. T. XVL p. 824.)
Mel. quaedam scribit ad defendendam emendationem sacrorum , et colligit graYamina Ducis Saz. Electoris.
Pontanus et theologi sententiam diount de concionibus intermittendis.
Theologi et Consiliarii Sax. occupantiur in recognoscenda Aug. coufessione.
Confessio germanica nondum est absoluta. Latinae confessionis apographon , cui tamen desmit prologus et
epilogus , item articulus de fide et operibus , traditur Legatis Norinberg.
Dux Sax. Eiector re^pondet legatis Caesaris , Comitibus a Nassau et a Nuenar, se eius mandatis d. d. 24« Mali
obsequi non posse, (Vid. responsum apud Coelestin. I. p. 61. Mueller. p. 60S. Walchium in opp. Luth.
XVI. p. 8290
Mel. respondet ad sex quaestiones ipsi a Principe Electore propositas*
Cochleus Melanthonem et Brentium invitat ad coUoquium priratum.
Mel. hortatur Lachmannum , ne fflVeat Zwinglii doctrinae de sacra coena« — — Eckius nondum adest , sed quo-
tidie exspectatur.
Mercurinus Gatiinara^ Caesaris canceUarius, moritur Oeniponte, in cuius locum venit Granvellanus Vesou-
tinus.
EpUogus et prologns Ang. conf. nondum est absolutas. Hoo tempore confessio nomine solum modo Ducis
Sax. Elect. conscripta erat. Agunt autem Protestantes cum Electore , ut onmium nomine exhibeatur.
Caesar Monacum intrat cum Ferdinando rege.
Landgravius Hassiae cnm Melanthone et Brentio frustra agit de admittendis ZwIngUanb ad societatem Luthe-
ranorum.
Melanthon scribit Lnthero , ut Landgrayium hoirtetur de vitandis ZwingUanis , qui seditionem parent adver-
sus Caesarem.
Legati Norinb. apographon confessionis germanicae accipiunt , sed slne prologo et epUogo , qula spes est fore,
ut confessio omnium Protestantium nomine exhibeatur Caesari. Articulus de fide et operibus in coufes-
sione germanica (quam legati d. 15. lun. Norinbergam mittunt) est, sed nondum in latina.
Caesar intrat Augustam et statim a Piincipibus Protest. postulat, ut taceant eorum concionatores. (Vid. nar-
ratio in opp. Luth. Witeb. DL p. 409. Hal. XVL p. 878.)
Caesar rult , ut Protestantes pompae die corporis Christi per urbem ducendae intersint , quod hi negant. —
Legati Argentoratenses quenmtur de Melanthone, qui famam spargat, se beUum parare adversus Caesarem.
EpUogus confessionis nondum est scriptus. — Principum Protestantium responsum ad Caesarem de concio-
nibus sacris non intermittendis. (Editum in Spalatini annaL p. 201* apud Chytraeum p. 41* Coelestiu.
L p. 86. MneUerum p. 638* et ex Muellero apud Walch. in opp. Luth. XVL 881*)
Caesar interdicit , ne uUae omnino conciones sacrae pubUce habeantur in comitiis.
Initium Comitiorum. — Legatus pontificius, Vincentius PimpineUus, orationem habet coram Caesare et
Ordinibus in templo. (Legitur apud Coelestin. I. p. 105.)
Per Fridericum , Comitem Palatinum , Caesaris intemuntium , praeleguntur Principibus et Ordiuibus propo-
sitiones Caesaris , yideUcet de auxiliis mittendis contra Turcas , et de componendis Utibus in causa religio-
nis. (Integrum scriptum Tid. apud Coelestin. et Ch]rtraenm et in opp* Luth. HaL XVI. p. 928« — Po-
steriorem partem habes in opp. Luth* Witeb. IX. p. 442« len. V. p. 271« Altenb« V. {>• 226* Lips. XX.
p. 218. et apud MueUermn p« 664.)
Mel. priyatim agit cum Waldesio , Caesaris ^ecretario | de restitnenda concordia in causa reUgionis.
Episcopus SaUsburgensis coUoquitur priTatim cani Melanthone.
53. IConYeniunt Prdtestantes et coiifessioni nomina= tnbseribnnt.
ANNALES VITAE MEL. 1580.
III
laa.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
SO.
luL
4.
5.
6.
8.
9.
12.
' . . .
18.
14-
15.
21.
2S.
25.
26.
27.
28.
91;
ConTentas onmiam orduram Lnperii. Proteatante* pettmt , ut Ipsormn confessio praeiegatur et tradatur Cae-
•arL Caesar promittit , se postero die cpofessionem auditnrum esse. .
Coiifessio Frotestantittm pabiice liogua Temacnla legitur et traditur Caesari. Epistolja Friucipb Eiectoris ad
Lutlienim (in opp. Lutli, Witeb. IX. p. 411. len. V. 86. Aitenb. V. 28. Llps. XX. 176. HaL XVI.
892. et apnd Cliytr. p. 640*
Frotestantes Caesari y id petenti, promittunt, se, iuscio et inyito Caesare , non permissuros esse, ut coii-
fessio a suis diyulgetur. — Catlioiici consultant de refutatione confessionis.
MelantL. ex Luthero quaerit , quid adversariis in doctriua concedendum e$$e putet. — - Alexander Schweiss
confessionem in gallicam , et Alphonsus Waldesius eandem iu italicam linguam yertunt.
3Iel. monet Comitem a Nuenar^ ut utramque partem ad pacem }iortetur. — Deliguntur Frincipes Electores
et alii, item Episcopi quidam, ut de causa religiouis componenda agaut.
lusti lonae, Erhardi Schnepfii, loannis Rlireri (concionatoris Ouolsbac.) et Henrici Bockii (coucionatori.^
' Luneburg.) epistola ad Frincipes Protestantes in Comitiis. (Vide eam in Spalatiui annal. et in opp. Lutli.
Hal. XVI. 10560
Mel. epitomen doctrhiae fidei sdribit in usum priratnm Caesaris.
Epistoiae Lutheri ad Melanthonem, Brentium, Spalatinum, Agricolam et loannem Fridericuip, Ducem
Sax. , ut eonun animum erigat.
MeL tristitia yalde adfectus est, et in snspicionem venit, se nimio pacis studio adversariis plura, quam li-
ceat , concedere Telle.
Urbes liberae Imperii, protestationi adhaerentes, Caesari tradunt declarationem suam, gallice et gennanice
scriptam , de causa religionis.
Legati Norinbergenses apographon confessionis latinae mittunt ad Senatum Norinb. , et legati Haienses apo>
graphon coniessionis germanioae mittunt Halam in SueTxa. — • Mel. scribit ad Campegium Cardinalem,
ut animos ad pacem flectere studeat. — Eodem die Luthems Albertum , Archiepiscop. Mogimt. , gra-
viter monet , ut pacem promoveat.
3Iel. ad Campegium accersitur.
Caesar Frotestantes interrogati an praeter ea, quae ipsorum confessio de doctrina fidei et de ritibus ecclesiastici&
habeat, plura TeUnt in medium proferre? cui Protestantes respondent d. 10* lulii. (vid. Mueller. p. 667.)
AdTeniunt fere hoc tempore Bucerus et Capito , et cum Lutheranis agere incipiunt de concordia iu doctriua
de sacra coena. Fost eonm^ adTentum Caesari confessio , quae dicitur , Tetrapolitana traditur , item con-
fessio Ulmensium.
Brentius Halam in SueTia mittit apographon latinum confessionis.
Catholioi confntationem Aug^ confessionis tradont Caesari , cui displicet.
Luthend Melanthonem , lonam et Spalatinum hortatnr , ne cedant adTersariis , neTe Cnesarem ferant iudicem
in causa sacrorum.
3Ielanthon Lnthero* scribrtde traditionibus ecdesiasticis.
Caesajr theologis cathtfl; reddit conf ntationem Aug: conf.-, ut eam emendent. — *• Caesar, minis inspersis,
petit , ut Frotestantes nof a dogmata abiioiant et ad Teterem Ecclesiae doctrinam -redeant.
Luthems theologis Augustae congregatis scribit , optimum esse , ut ex comitiis discedant.
Principes Frotest. respondent^Caeaari, se Teritatem ex scriptnra sacra cognitam nittiquam e$se deserturos.
Lutheri epistola ad Melanthonem de auctoritate traditioniun ecclesiasticarum.
Bucerus oom Fontano agit de fidmittendis Ziriliglianis in sooietatem Lntheranomm et de concilianda utciusque
partis dootriaa de coena sacra/. >(yid. eins epist. ad Fontannm apud Coelestink 11. p; 294^)
3Ielanthbn docflrinam Zwinglianorum ^ s. coena in^robat,
Rosellii , Veneti , ad Melanthonem epistola prior , quem ad constantiam adhortatur.
iKeL Brasmnm Roter. rogat , nt Gaesarem placare stndeat.
Bf^ceroB.et CaifltOOTtt Hdaitthoiie(per Uttm^ego^
')
V
IV
ANNALBS YITAE MEL. 1630.
Aug.
1.
S.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
13.
15.
16.
20.
21.
2^
28.
t
Rosellii epatoto posterior ad M^laBthoneiih ^- Baoeras iterum hoc die scrihit ad Pontanunu . (Vid epist.
eius apud Coelestin. U. p. 297. et in cod. Goth» 190. p» 185. nbi in fine dies additnr: „Galuidis Au-
§usti.'')
Refutatio pontificia publice recilatur^ qua satis Frotestantes refutatos esse Gaesar declarat* —> Lutberus 9Ie-
lanthoni respondet de traditionibus.
Mel. scribit ad Campegium Cardinalem de conditlonibus, pacis faciendae. »- Bucerus denuo scribit ad Pon-
tanum, suamque rem .defendit. (Eius epist. habetur apud Coekst. 11. p. SOl* et in cod. Goth. 190.
p. 180.)
Frotestantes a Caesare frustra petunt, ut ipsis apographon confutationis pontificiae tradatur.
Fhilippus Landgr. Hass. clam discedit Augusta, et per litteras (apud Huellerum p* 71S«) Ducem Sa^ Electo-
rem hortatur , ut fortb sit in defendenda causa conununi , eique auxilium prouuttit. -«» Melanthon se
purgat Campegio de calumnia aliqua.
Delecti , ut de concordia in causa doctrinae christianae facienda dellberarent , videlicet XVI Frincipes et Epi-
scopi (Archiepisc. Moguntinus , loachimus March. Elector , legati TrcTireuses , Falatini et Badenses , Ar-
chiepiscopus Salisburg. , Georgius Diix Saxon* , Henricus Dux Bruusv^ , Albertus Dux Megelburg. , Epi-
scopi Wormatiensis , Argentoratensis et Augustanus , Georgius Truchsess legatus Austr. , Abbas Weingart.
et Martinus Comes Oetting.) d. 6« Aug. conveniunt. Mediatorem ihter utramque partem facit loachimus
Brandenb.
Delecti qoaedam Frot^stantibus proponunt,; non sine minis. (Vid. Mueller. p. 714«)
Deliberant Frotestantes de responso Catholicis dando,
Protestantes interprete Fontano , Cancellario Saxon. , (vid. ep. legator. Noriub. d. d. 11. Aug.) respondent Ca-
tholicis. (Habes responsum apud Chjtr. p. 224. Muellerum p. 71€f« et WaTchium lu opp. Luth. XVI.
p. 1632.)
Erasmus Rot. scribit ad Campegium , ne Caesar armis utatur adversus Frotestantes. (Vid'. eius ep^ apud Coe-
lest. ffl. p. 29 ^)
Nova delectorum ad Frotestantes declaratio. (Apud Chytr. p. 227. Muellerum p. 722. et Waloh. in opp.
Luth. XVI. p. 16S6.)
Novum et aherum responsnm Frotestantium ad Delectos. — Melanthon scribit ad Episcopum August. , ut
conciliationem promOvefit.
Ab utraque parte 5^)p/^i» mediatores deiiguntur , qui de conciliatione ulterius agant (bct cngCtC 8(utffc^U§).
A parte Catholicomm : Christoph. a Stadion , Eplscopus August. , Henricus Dux Brunsv. , in cuius lo-
cuin mox successit Georgius Dux Saxon. , Bemhardus Hagen Cancellarius Trevirensis, Hierou. Vehusy
Cancell. Badensis , et ex theologis lo. Eckius , Conr. fVimpina , lo. Cochteus, Ex F^otestantibus : loan^
nes Fridericus^ Dux Sax. , Georgius^ Marchi<o Btandoib. , eoraMf oanoeUlEurii Geoi^ios Rruck et Sebast.
Heller^ et e;i: th^ologis FhiL Melaiuhon.^ Erhai^ Sc/mepf et Iq.Brej^tfMS,. Geoi^ua Spalatinus notarii par-
tes aliquamdiu egit. (Vide Muellerum p. 74 S sqq.)
Frimus conventus XIV delectorum. — (Quid aptum sit h^ coU/>qmii. et sqripta. ab. uAcaque parte exhibita
habes apud Chytr. pL. 25.9 «qq. Coelest. lil. p^S&sqq. jytuftlMniTO . pk 745 ^q^ WalcU* in opp. Luth.
XVI. p. 167S sqq.)
Desinunt colloquia XIV deIectorum«
MelanthoB indicat doqtrinae- capita, in qnibus Frotestantes ocnn adversarib^convcnerivt, et iai qoibnfi adhuc dis-
sentiaut. . • •
^tholici Caesarl refc^nait, quid in eolloqmo aolom fti^rit. ^ (SovIptiim> eoraio; hriM» apud Ghytr. p, 24 S^
Muellerum p^ 77^.' Coelest. IK p. 42\> WidchduinlEVi. p. 17 14.) --**- VhiotestBaitM nacratioBevi CjBitho-
licorum emendant (apud Chjrtr. p. 258*. Mwilferani p« T95;' 6o«i»rt- DL pi. 47 ** Walnhi XVL
p. 1729.)
Temi ab utraque parte eliguntur (a Catholicis: Bimih. ab H^g«n> €anceliar.. Ccdouianate , Hiec. Veftns Gan-
cell. Badens. , et lo. Eckius; aLutheraniS: €ffe^ fdm«itiS', Sflmti HMittkto^ePlHl^ Mb^^ ut de
nj, de 9uibus nondum convenerat, ulterius coUoqnantur (tct 8llfl{|fMrfMfcftll§)» ^' ■<AiftaMta col'-
ANBALES VITAE^ MEL^ : 15»0.
V-
2«.
28.
29.
SO.
Sl.
Sept.
4.
5.
7.
9.
10.
12.
IS.
14.
17.
21.
22.
28.
26.
loquiorain, usqne ad d« Sl* Aug. protractoram , narrat Mnelleras p. 801« «t ek' «0 WlMiiiu XVL
p. 1788— 17480
MeL sententiam snam literis mandat de Buceri doctrina de s. coena.
Lutherus loanni Electori, fijelanthoniy Spalatfno et lonae scribit, qnid statuat de conclliatloiie cum Catbolicls.
Delecti a parte Lutheranormn snam y quam Telint prorsus tenere y sententiam perscriptam tradunt Catbolicis,
interprete Gregorio Fontano, ut videtur. (Vide illam in opp. Luth. germ. Witeb. IX. p. 462. leli. V.
288. Altenb. V. 287.Lips.XX. 226.HaI. XVI. 1749. apud Chytr. p. 278. Muellerump. 821 . et latine apud
Coelest. in. p. 69 ^ et apudFoerstemannum : Sftctio fttt ixt ©efc&ic^te (et flCCtL ^eformation 2C. p. 120 f.)
Mel. Luthero scribit , quid adyersariis concedi posse putet. — Norinbergenses in Melanthonem Tdl^e inve*
hunt , quod Episcopis iurisdictionem servatam velit , et adversariis nimittm .cedat.
FinitUT colloquium sex delectorum, et Catholici Caesari narrant^ quid efie^tum sit. (vid; Goelestiil. III. p. 5 90
MeL sese excusat Gamerario de criminatioiiibus Norinbergensium.
Cancellarius Episcopi Leodiensis privatim agit cum Melanthone de reconciliatione partium.
Mel. ei respondet.
M^ causas , cur missae privatae ferri non possint , scdpto complectitur.
Caesar Frotestantes convocat , promittit concilium , sed postulat , ut omnia interim in statum priorem resti-.
tuant. (Blueller. p. 842 sqq*)
Frotestantes respondent Gaesari ad ea, qoae d. 7. SeptGr. fpsis proporaerat, intierprete Ponfano. (MuleUier.
p. 849 sqq. Foerstemann. p. 189.)
Hier. Vehus, CanceUarius Badensis, Fontano ef Melanthonf fBdRcat, se et'<3eorgmitt Truchsess uberlus cum
iis agere velle de conciliatione. (Mueller. p« 866 *]q- Poersteiil* p. 166 ^qt)-)
loannes Fridericus Dux Sax. digreditur Augnsta.
Georgius Truchsess a Walburg , Caesaris Consiliarius , ut periculum reconciliationis f aciat , scriptum in huni;
finem compositnm Georgio, Marchioni Brandenbby tradit| qui illud exhibet loanni Duci Sax. Elect. (Edi-
dit illud germanice Muellerus p. 876.} versionem ehis latinam habent Ghytr. p. 818* et Goelestin; 111«
p. 78« y e qao iUnd ia germanicam liiigiiam vertit Wakh.. in opp.. Lnth. XVI. p. ISZ-fi.^ -^ Missuia est
Luthero et ab eo remissum cum notis in margine , quae dedit Coelestinus L ILJ
MeL gravissime reprehenditnr a Norinbergensibiii.r
MeL occnpatus est in adoroanda apologia August. confbssionis. — ' loannes Frfdi^icus Dodt Svol, venil Go^
bnrgum.
Theologi Froteatantinm suani peraoribiBit sententia» de via ooinfialiionia a Traohsestlo ilionstrata,. '-— ( Ad
eandem rem pertinet Spdatini iudicimn;PrfaidpiEleotOKl&otufla^edfti»'i^Cypnana in^ Oeilftg^ }IIC {)iflo^
tie bft 8(ug^b. Sonfefjlon p. 206. , rapelitum sed^ sati» mendkMo a Wakfaio in opp. Ltiib. XVL p. l&SO.
Autographon Spalatini est in TaUriL Vinar. R^. £. fok 97« no« 2..
Hieron. Vehus , Cancellarius Badensis^ iterum mcwlia» oontilialirais; ptoposit^. aed.ihntlnk -^- (Deolarationem
Frotestantium dedit Coelest. UI. p. 136.)
Imperator congregatis Frotestantibnsrprimamfanmjit reoassas; impeiii, ut wA)aiit^ propanit per Frideiibum,
Gomitem Falatiuum. (Vide recessum in opp. Luth. germ. Witeb. IX. 460. len. V. 282^ Altenb. V.
2S5. Lips. XX. 224. Hal. XVI. 1848; Apnd Gbytv. p. 2»6t Mueltenun^p. 89ft. — Latine apud
Goelest. 1IL.1S7. et Goldast. Constit. biper. p; &09-.) ^ Frotestantes:, intarprete Fontano, rogant^
ut hoc mandatum ipsis scriptum tradatur ^ ut deliberandi spatkan^ipsis conoedatur, et Cdesar. acoipiat apo-
logiam Aug. confessionis. (Vid. Ghytr. p. 467. Godiest. IH. p.. 1S8»- Mnellec p. 899.)
Caesar per loachimum Brandenb. respondet, se apologiam aocipere noUe, sed velle, ut Frotestantes in edicti
forma tfcquiescant , cui hi , interprete Fontano , declarant , se suam sententiam mutare non posse.
loannes Dux Sax. Elector, item Emestu» Dux Lnne^. etf WoI^angus^Fi^niMrps AnhaHinns hora IK iFespertina
Aogosta discednnt, domum reditnri. Simul cum Frineipe* Eleetove Penttiknu et theOlogi^ dommnredeunt.
Manent Augnstae Electorb Consiliarii loanne» a FktnittE, Christbpkoinia a Tauben&efan et ibamM»a a DoMg.
D* 26- Septb. et aeqq. Caesar agit oom legatis nrbinm de decreto suo admittendor
VI
Ocl.
1.
4.
7.
11.
NOT.
11.
12.
18.
19.
24.
Oec.
12.
22.
29.
lan.
1.
ANNALES VITAE WEL. IJSSQ. 1031.
Melanthon est Coburgi.
Melanthon et Lutherus Coborgo discedunt.
Id comitii» August. Eraestus , Marchio Badensis , novum periculum facit conciliandarum j>artium.' (Scriptum
ab eo traditum vid» apud Mueller. p, 941. et Walch. in opp. Luth. XVL 1890. Quld Dux Saxon. Ele-
ctor ea de re ad legatos suos, qui Augustae adhuc yersabantur , d. 15. Oct. rescripserit , habes apud Muel-
ler. p. 948. etWalch. 1. 1. p. 1894.)
Caesar in comitiis conyocat Imperii Principes et legatos ad audiendam formam decreti, quo finienda sint comitia.
Mel. cum Luthero yenlt Torgam.
Legati Frotestantium in comitiis convocantur , ut audiant decretum Caesaris.
Legati Frotestantium in comitiis Caesari declarant , se in edicto acquiescere non posse.
Mel. totus est in adornanda apologia Aug. confessionis.
Legati Sax.onici , Hassiaci et alii Frotestautium Augusta discedunt domum.
Decretum Caesaris , quo comitia finiuntur « publicatiir.
Caesar Augusta discedit.
Exeunte Not, prima Augustanae confessionis editio Witebergae excusa esse vldetur.
Mel. quaedam de electione Regis Romani scribit in usum Frincipis Elect.
Conventus Frotestantium Schmalkaldiae propter electionem Regis Rom.
Ferdinandus , frater Caesaris , Coloniae eligitur Rex Romanus.
Hoc anno Mel. edidit commentarios in aliquot libros Aristotelis , Ulrico Sillingo dicatos.
Praefatur in propositiones a M. Luthero subinde disputatas.
Scribit discendae theologiae rationenu
22.
Febr.
16.
Mart.
7.
20.
29.
AptiT.
17.
Mai.
lun,
4.
7.
12.
14.
ANNO 15S1.
Melanthon Frincipem Electorem non amplius dehortatur , ne armis defendat causam Evangelii. (Vid. etiam ep.
ad Camerar. d. 16. Febr.)
Multum laboris sustinet in apologia Aug. Conf. adomanda*
Febri laborat. }— - Bucero scribit de coena sacra. -^ Lutherus Buceri sententiae non adsentitur.
Mel. Ordinibus Imperii Frotestantibus conscribit epistolas ad regem Angliae et regem Galllae , qui monentur,
ne se perpelli pitiantur ut arma capiant contra Frotestantes prius quam res in Synodo rite cognita fuerit.
Goil. Rei£Pen8teinio dicat ^^Linacri libros de structura latini sermonis."
Lieunt» Martio retexit apologiam nt edat^ longe auctior et melius munita.
Apologia nondum est absoluta* „Crescit enim opus inter scribendum."
Medio mense NorinI>ergensibus scribit de Buceri studio conoordi^e faciendae.
Spalatmo scribit de descensu Christi ad inferos.
ConTentus Frotestantium S^Aimalcaldiae , ' ubi foedus ineunt de defensione causae reiigionis contra vim ho-
stilem*
Exeunte Martio „ApoIogia adhuc sob prelo est; retexitur enim et amplificatur tdta.''
Absolntus est in apologia iocus de coniugio. — Luthems apologiam ex latino sermone in Yemacuiumvertit.
Brentio mittit propositiones de iustificatione.
Camerario scribit : ,,apologia mea his diebus edetur/'
Maio med. ad Brentium scribit de fide et iustilicatione.
Conventus Frotestftntium Francof. ad Moen.>de creando rege Romano.
Mel. scribit: „nunG recuditur apologia, et ego stndeo reddere quaedam illustriorii in loco iustificationis.'J
Gamerario scribit de Carione , eiusque Taticiniis et cbroDiGO.
Rhetorica Mel. excaditur. . '. .. i .
ANNAL&S VITAE MEL. 1581. 155J, vii
10.
16.
16.
Aag.
18.
22.
2S.
Sept.
9.
14.
29.
OcU
11.
Sl.
Dec.
1.
19.
lan.
is.
29.
Febr.
1.
liart.
17.
Apr.
16.
22.
26.
Mai.
2.
Iiin.
8.
10.
27.
Nasdtur MeL filia, Uargaretha , postea Feuoeri uxor.
Campanas est in IuUacensi ditione.
Grynaens ex i^glia adfert qnaestionem ie matrimonio Henrici Regis. — > Ad Camerarinm MeL scribit : „ego
laboribus ac curis miserrimus confidor/'
Cometoi conspieit.
Comites a Nassau et a Nuenar yeniunt ad Principem Eiectorem | acturi de conciiiatione.
Mel. scribit de digamia Regis AngjUae.
Hoc mense praefatur ad Gryneum in librum loannis de sacro Busto de sphaera , ubi disserit de dignitate astro-
nomiae.
De Comete scribit ad Camerar. (Item med. Septb.)
De missa priyata scribit ad Marcliionem Brandenb.
Camerariumhortatur, ut, Norinberga relicta , se conferat in Academlam Erford.
Adhuc cuditur apologia germanica , quam emendat.
Eiementa rlietorices dicat filiis Reiffensteinii.
Zwinglius caeditur in acie.
Mel. de Anabaptistis serere iudicat.
Queritur , quod rixae theologicae ipsum abducant a studio litterarum.
Oecolampadius moritur.
Conyentus legatoriHi Frotestant. Francofurdi ad Moei|.| ubi quod reliquum erat de parauda defensione statuunt.
Enarrayit hoc anno Homerum.
ANNO 1532.
Ineunte lanuario MeL rhetoricen suam mittit Magno, Dud Megapolit, eique commeudat Sabinum.
De Oecolampadlo et de Lutheri yaletudine scribit Camerario. — „Norica" loachimi Camerarii excuduntur
Witebergae.
Lutherus, qui pericnlose aegrotaTerflt, conTaleseit.
Exeunte lan. Mel. dono acclpit pocnlum argentenm inauratum a Magno ^ Duce Megapol. , et Sabinus pannum.
Corrino mittit MeL Chronicon Carionis , in quo multa emendaTerat.
MeL in schola enarrat epist. ad Romanos.
Caesar ex Belgio Moguntiam Tenit, iturus Ratisbonam ad Comitia habendiei.
Ineunte Martio praefatm* ad GauriGum..in Camerarii Ubrum de portentis.
Mittit Mjconio propositiones de poenitentia. •
Lieunte April. couTentus Suinforti , ubi de pace inter Frotestantes et Catholioos facienda agitur.
Mel. suam sententiam de una speci^ in coena s. scribit ad loachimmn March. Brandenb.
Enanat quintnm librum Ethtcorum Aristotelis.
HerTordensibus scribit simul cum Luthero de rebus ecdesiasticis recte instituendis.
Scribit quid spd habeat de conTentu SuinfortensL
liber quintus Ethicorum Aristotelis ex graeco in latinum Tersus editur , dicatus Ulrico Siliingo.
ConTMitus Norinbergae indpit*
Initia Comitiorom RatisboBae.
idjdnnt ^mMm ad Georginm PHndpem Anhaiiimam/md oommendat Nioolauqi HansniannunL
vin
luL
8.
S8.
27.
2.
9.
IS.
18.
Sept.
Oct
12.
25.
Oec.
24.
mMALCS VlTAEritUUL. 158 £. 1585.
■
Respondet ad qaaestionem : an jiubditis licei^ se drfrodew «dmniia priiltipnD ^ 'Vim inf (emtem in «aujt te-
ligionis.
lan.
1.
8.
4.
6.
8.
10.
Paeis fofmnla decernitar in conrenta Nbiii&siigiimL '
Decretum comitioram Ratisbon. publicat^r , pfiif.E^Qt^stimtes coiitxi^diount. ^
•■ i j i5.i .juTi ' ijf.i.u.?.. .„ ''u--*wi'ii 1 .; • ^ '.
Caesar ratam habet lormulam pacis Norinberglnsem. * '^- '-'
Mel. de abusu epistolarum suarom , qnem qnidam^itogsMt, ''ffHwAwt,
loannes,' Itex SaoDHiiFi^^EliBc^i ^morituj
Funos loanni Electori habetnr, Witd>ergae, ubi Lutheras concionem habet, IHeiaiithoii antem &yop imrdqiov
dicit, postea typb descriptum. " : i*. ,'/ • ^* i •;'.. 'jI -j . ■ ": . -> . . .
Mense Augusto Mel. Decanus erat Ordiina Fhiloiopliolnha in lAfladaiviia.
Hoc mense. prudit ])fel. comment. in Ep. ad RonuDEUM ^trAlbert^ , Ardliepiscopo, Moguiit. , dioatus. Lutlieras
in ep. aJIonamdi 11 oejltb. 15^S6 niunM: : Ardiie]^^Oipim Fliilippi <K)m^ slbx inscriptospedibus
conculcasse, et exclamasse: „er ^at (5t« Vrfteit am ^lfe/* (Sed vid. ep. d. 5« lan. 15330 ^
Mel. nuttit amicls coiriment. !n EpJ ad Rom* ...» ■
•' I
Eundem commenfan^iniitfit Srami^ , qnem sin^ui ibgat,- ut bona studia et coucprdiam promqveat.
Bemhardum Rotlunannum hortatur, ne Tanis diiputationibus et sentendae Zvinglu de s. cdena indUfgeat.
Recuditur apologla germanica* Vid* ep. ad.Camerar. d. 1« laiu ISSS*
\ .
. -»
.\
ANNO i5S8.
m<
Febr.
9.
16.
28.
Mart.
16.
22.
Apr.
15.
18.
26.
Maio.
lun.
2.
Mel. mittit Camerario rsalmorum hypotheses.
De bibiiotheca loannis Friderici Fr. EllQetoris fifnbip — — Spalatino mlttit apologiain gennanlcam , in qna
locos de peccato origlnis et de iustificatione retexuerat.
Eobanus Hessus Erfbrdiam in Academiam rodatqr» ,..'./ i .
Gratias agit pro munere ab Archiep. Mogunt. accepto, cui inscripserat comment. iii Ep. ad Roin.
Litterae Caesaris ad ordines Impani de oonciUo jM^pifte». ....... . ^
Litterae Papae eiusdem argumenti.
Mense lan. repetit enarrationem quinti libVi ^thidor/ Arist. , et interpretatilr secundam ofi^ijuain Qijnth. De>
mostheuis. ' * "■=»•:.■' /i.'i, ■'•.•>..•••: -/ ^ fi-.t--)-; t .t- ii-.j
I * r
«.,jj:/. 'i-'.
De prodigio Oeniponte viso, de Senreto, de Polybio scribit ad CAmerar.
rarum spei se habere in principes Evang. testfft^^ •UiTwj /iir ^; ■ *, • •:.-, .,/ .: j ' ;. , ^
In itinere est Halae. -i-' 'li (- ;•> ar» anTi. •* .^/t.r».; •: iwiffi k.vi ...
Mense Febr. conuti ab Erbach dicat encomluittOSUoatliBipi jex L^^
Legit scripta Serveti. — Scholam domesticam dlscipuiorum hoc tempore duniserat pr)tp<er trequeutia sua
itinera. ■■'"■ '"' '
Georgio Anhaltino scnbit de Ubi^ oanti:oittittt Anhaltlifco.
Mense Martio Caesar naTigat i£ EBspaniainV aniBdii^ne Timium constit Ferdinandum, Regem
Romanmn."- ':"'- ■- :.'-'. •!'■•■ • ' U:-' ■ .ZiA..]\l'^ -Oidi.J. /
' "..rf 'J». '«V ■*.i *»»JA-'*1
Paulus Eb4rus W^herg^ xenetf^* : . r
De absolutione Mel. cum Luthero scriblt ad Norihbergenslfs. -' "' * ' ^ ' *
Indpit enaneai» qMrtam^rhilippioam Dem^
Interpretatur Aristoteiem.
•'»■ )
izi.
i^- f^ '.
.r: -<
■ • j» ■
Qrator Caesaris et Legatus Fapae WimarUm Veniunt/ actun^cuttf ^rifidpB Eliiit/dr cgoiieilia;
jlumo medi sentantlam aaam de ooneniie aariUc 44'fidbntt«i
*.■ :• ■» ", ■i^ . . ... ' JV#
j- iS^ f ■ .j I
Ina»
16.
25.
80-
lal.
22.
28.
8.
Sept.
19.
«0.
ANNAI^ES TITAE MEL. 1598. 1544.
Legatos Pontifioliu lyitebergae e«t*
Corvino soribit de vebai eedesjattieis. Apotogtam mlt retezer^totnn.
Responsnm Pi«tfestantiuni de synodo ad legatos Caesaris et Papae.
IX
Narrat fata Gerhardi, qui Lutetils Fluls. eTangelinm docoerat.
Cometes conspidtar. ,,Horribilis flamma M , et yalde septentrionalis.'
Mense lolio ad Brentinm scribit de Senreti errorlbiis.
Sabinut parat iter In ludiam*
Oet.
2.
10.
Dec.
5.
lan.
"2-
26.
28.
Febr.
1.
5.
24.
Mart.
1.
11.
15.
29.
ApriL
6.
SO.
Mai.
1.
8.
8.
12.
2S.
Ibii.
2.
Colloqoiiim Monasterii habitnm inter Henn. Bnsch et Bernh. Rothmaiui de AMbapticlanui doctrina.
Xnennte Septembri praefatur ad Georg. Rbaw in Ael. Donatanii
Nomine Academiae de quaestore queritur apud Beierum Canoellar*
Queritnr , ooelmn Saxonioum sibi non bene oonYemree
Hoc mense praefatur in aota edita de nunoii Fontifioii mense lan. h« a« onm Daoe Sax* Eleot. negotfo de oonci*
lio conTOcando.
Cum Luthero et lona Erford. tbeologis scribit, ne dubltent| se rlte vpoatos esse ad munera sua.
Cum Lutliero ad Senatum Norinber|. soribit de disoiplina eodesiastioa K de absolulione*
Bucero promittit studia sua ad tollendum dissidium da s* ooena. m
De Wicelio copiosius ad Agricolam.
Animum suum totnm aperit Camerario de ouris stlis | quas toto anno babuerat
editurus est MilichiuSe
Mense Decb. versatur in yisitandis ecclesiis in praefeotora LiAwerdimsL
Fhjrsicen adomat^ quam
ANNO 1534.
RiiTmnndl Ftrggeri eloglum scrlblt ad Amantlum.
AUsium commendat Spalatino.
Amsdorfiui Lutheri animum incitat adTersusErasmam«
Mel. scribit phjsicam. Optat alio looo yiTere quam Witebergae.
Optat et studet , ut Camerarius Witebergam Tooetur* -— * Vid. ep« d. 2* lun. Ii. a.
Regnum Anabaptistarum in Westphalia,
Valde sollicltus est Mel. de rerum ecclesiasticarum statu*
Dolet I Lutherom renoTare oertamen cum Erasmo*
AdTersasr Anabaptislias dispotat in prolixa epist. ad Baoerunou
Pi^alum ]Sbanun Talde oommendat Camerarlo.
De Saxonibus et Misnicis ad lo. Hessunie
Fuchsio medioo ffodbit« se phjsioam oonscrU»ere^ ^ et partem operis iam perfeoisse ^ sed petere , ut Fuchsius in-
serat dvaTO/4/av j partium naturas f Tarietates temperamentomm elo*
Llpslam proficisoitar ttcturus oum Vehusio , Tiirckio ^ Fflugio , Carlowklo de oonolliandis Frotestantibus et
' Catholicise
lel. et Fontanus Frincipi Elect. scrlbant, qnid Lipsiae egerbit oum legatis Mofcintinis et HeSsiacis.
Mel. redierat Witeb^ganu
Fhilippus LandgraTe Bass.' cnm ezeroitu intrat teriral WSrlemberg. et postero die lundlt copias Ferdinandi
Regb prope Laufenum.
MeL oonsolatur loachimum Anhaltinnmi tristitla animi afiectiun*
MlLATTH. Om, YoL. 11«
fVitebergam
0»^
24.
88.
29.
is.
22.
24.
Nor.
ANNALES VITAS MEt. 1<34; lAStf.
ClBu^nm Ba JneHnm ooimaeiidat Re^ne Nawn^ ■■ _ , , . r ._ - ;• j
TraniaGtio inter Feidioaoclimi rsgon et lo. Vn^mmim, I>ao«BlSax>£lwlb, In opptdOiBofanaUi) CaidlV*
loBnnei a Lelden rex Anabaptittanim in Weft|ilulia. ..■.',■ . ■ >■"' vu ( ■ .';;Tn : ■ .|
Ue!. cumL^o ^pr^e ««^1,8111«.,^ ^(;Ej>.^ad^Io,y.a,,d.,^ ^flj,)- , ; ,...-.. ,.t:; .. , ,.j„.,j^a T^F.,ior.«M '
,R(^t MeL, WitobOTga^^ ■ ". . , ,-.i„...: -, iW,-,-.. --.■lUmihU'-
Mittit iQGaUiam Bcl GQilieLnam Langaeum, Epiwop., iadidum de GOinpDiHS& MtitrQTeniu'ebblfedailldf« '
8. Liprt#U«tt«th(*-b4lIfcf6fltaWti*(»¥Brdegjfe>»ii'- ''■ '^'- —'-'*"' -■• ^ ! ■ ■.-'•'':
88. fciflo^,Bfef'WrlfWPWunft.fKl^!?<8n«»*i».»f«toeai^ii»a^ J * ■ ,' >..J ,
JUeB«Q Aug. jpT(^^ if».yel4ti^:l^ieo.WfMWituaM.EM>bllB)rii^ae.l^^ vtSbatiuUT n- ■ i
13. tamerano ^ertar''Giin3mo^'"t)ii%' Saxon^GlMt.^.'^ &teljmttopr«qa^ (aera^et jn Aiu^i«n~«t^Siietlai^
jg, SGlinepfio et LandgraTio Heuoium Rorilat de oonooi^ae fomuila a B<><w^ pioponttU'
26. Clemeni papa moiitui. , '
Prine^ EletiHir 'litv^ U^ttlhonem ^ tjtni mtfta» ab etterii mallt manere 'ttltebergae, / ' ' ' ""
Iwont^ P^bci (njonf^tprni ett JBel,, SopligBli» jVatJgO W'f trCiwti^ Ittnm.«k'OcMoHM to >.>-: .U.at-i
Uel.,T^l);^elltt)CNntt. .; ■) ■■ .";:...,( fv ■. -... r- ^t. ;, r. ,:i ->,.■. «1,,-T., -^ini
paidujHt. pBpa ^reBtur. ■..,.■■ . p-.-i; ,- -.'. .:,;*. .;t
Qe ^^bV^Jftis non futendii Mnbit n2 loaiufein rmnp. ,4"%^
UeL apud AnlultiDum e*t. , , ..;:>■. ^-
Exeorite mei«e„Barilete excadihir'^ ^(q.aV'y*Wt(C (Etolem»^ giaeoe." ,
Tradlt'dideirtiGenj et ewttffttCIcerbidaiairtnride' oratorB. '' ' ' ' ■ -
Bimmta DaoendiripnfihtaiiiFdiKBflhiitJieolida^KaneUinm. ■
f MUppo. LandgraTio^sciihit de voaooidiM foctonli • Bmteia miua.
Piofioi«eltui Caiadism , nt coUoc|OBtai onmSwcn) daucra oiMW,<iiU<id mtll«i(|imtadi^hBtf^te ^«t-
traliituE. -,'".!
, .- I * '• '■'-] ..''■! f '-F ■! .1.-- .i-.r1l >!'=' a'l»fc -fc^' H j.'*JlA^'-' ' '1 ,,. ■* ■■". . ." i , ■ *^ ,li'll;-!.i - ■,? '
._ *,. .. ;^^../;,: ; . ANSp.jJW^,, .,,„.^ ■.„■..■■„■ .-.r,;r
Domuni,rp^^tnf,^lH[el. ¥X,coUocjiu() .Cpsseliae IiQbito ciji^B^rp,-; ,:^ i,.. t ,. . -
10. Norra^ Cjaflefii.O.ejli^^awoJ'''"'» nnid Cnsseliae.egeril., ,■,,,„,,,:,.;..■,'■( .■■.Ti,.,.! ..;,., .|.., ■' ■
12. Broiiti(H,»pr(^t, de.Apiitciniiariis et de si-iitenlia patrnm ^^cy^..a,, ^,4e,^,U^ Ubff&U ludioat, Ideoqria
Bi^iiup r(jga*^^,flt.:eyiflolajn.ei scriiitjim coiicerpat._ ^ ][;N^iff>.<;wf9»,M^M>aai(papInifl(Mm prioreni de
inanduo|tione corpQtii et saiiguiuis Clirj«ii in coeiia «acrft per oeUoquiifmfonni.Bsoero jWnWm eiM*
Jleiue lanoario enBRat in ichoia tertiuu) libfum Ciceroiiii deonlprei ,, i . .« ..
Phmppo "Lan^mfo' et BktWroi MnriHt ; t|liid LiillleVai atMiluc dir Mutttfdla i BnocM UBfati.
Querltur de oiEb Liyrieiidmft fcdrertto ^lebWgWt**."' "' '''; . i.; ; ■•■
BncerD;'Viba&alEegtD eeBtttMA-acflbiV^l^^f°erifaaikLfafiwiv^domnMordia ^voti^ de «wrft ooena..
Hoc men» fratm in BahWnia htittBta^, 'ill cotacordtaAn' cam Wlt^ergiiulbas aerrent. '
E^t enarrationem in aUqoot libr. Etliio. Aiistotdis ,'- Aoatom Bmanlo.' . ■ '
Stnnni|V.ad9IalantLonem,mibitda rebm Galliol), enmquu l^matai* ut in GalliAm Tenlot. .
IAntoniai Bunet, legB^ Jm^ai, ' Vri^bcTgipf Tsiut, aottinH de matdimii^ aeeiu^ ra^ et da. ofndHBloUone
Eccleuae Anjjl. cnm Frotfettantibuj. . - .,. >.■ i
Mel. reg^ An^iae liortBtnr, nt Ti^ain npgioidi' ilbotnnam tnektor.
Bnrenio norrat, qaid.egerit'inre«iu(ndoIito> V. Et^ioor. Adat^toUai ... ' , . ■ ,
ANNALES VITAE MEL. 1585. xi
ApriL
£2.
25-
MaL
9.
24.
lun.
7.
28
24.
Belhdain LangMiun , episcop. Paris. | rpgat , nX causam Fyvigelii In Gallia promomt*
Retti^imtrir HeL lod communeyV et Bpolo^la Aug. oonfess. , qoam fere noTam faoit.
Mhtit orationem de odio sophistioes»
Respondet Stnrmlo , se libenter in G^Jttiin ti^nlniiim me , mo3o spes sit Idni allOmd efficieniSL
Melantlion scrfbit: |, Quaestiones Labeo multas pbysicas. PerTeni enim ad eam partem, quae inscribitur de
anlma.** -r- Physioen tractat.
Exeimte Maio Cmdger Norinbergam proficiscitur et dolet Mel» | qood iUum oomilaii sibi noa Iloaat.
Ex epistola loannia Frideriid) PrinoipSs Eleotoria, ad Augustinnm ^ciiurfinm etHieron. Krapp d. d. 7« lun.
(in Tabnfar» Yinar. Begistr. O. foL 166* Litt. J. J. J.) Sm^gitur, Frincipem decrerisse, vA suo Sumptu
aedes Melanthpnis amplior fieret et hortus at^iceretur ad aulam i^agis.-fmplifioandaiifi. Sed -simul scribit|
"- iiA^ {ncnbteiak esse demum ,,aal SLunftige FasteQ. . . 4
• FraucisouS| rexGaliiaei Melanthonem in ijalliani rocat.
FuUne Melamkan hoc an» dieloamif bapiisiae Cahm^ ia cmfentH $olmniJib€rOf:m^CmM^ —
Res haeo est. — - Ordo Liberorum Cementariorum habet scrljptum antiquumi quod Amstelodami lu
tabulario ordiaia'asi<iys)ltf y ^^ oontiaet fleellHr^ittQneBiilh^deriRtbttiih ifertSAbnitm seti Tabemaculomm , item
Superiomm, i&ctam et scriptam d. 24. lunli I686 Coloniae in Conyentu solemnl, sub atispiciis Electi
Magistri, Hermanni^ Archiepiscopi Colouieusis , habito» Peclarationi in hoo conventn fiictae XIX ma-
gistri Mansionum singulorum sua manU siiAfscriqpsemnt , inter quos , praeter lacobum Praepositum s. PrO'-
besiam^ Albertum Hardenbergium^ lacobum ab Utien/ioven^ legitur etiam JPhilfppus Melanthon. —
Quaesitum est , an hoc scriptum , auod no^^isi superion secTdo.XYiU^^^.innotoitit.^^ an vero
fictum? — Equidem illud scrlptum non Vldi, sed b. Miintenu» ^pisoopus Seel^diae , , jjpse -ordini adscri*
ptus, illud accurate depictum (eiu facsimile) yidit , et professus est, se. manum Melanthonis , sibi satis
notam, agnoTisse. Flurimi autem uegamnt, lec. XYI ordinem Liberorom Cementariorum iam adfuisse,
totumque scriptum ab impostore in gioriam Ordlnit seonlo praeterlapso fictnm essB coutenderunt. Equi-
si^^M iMli;iS!a;f)jyi9Vid:4^ira qoidem^volo , quum soriptum tpsnm Tidere non potnerimi^ sed tamen ea hic
pauois attingere liceat , quae mihi , cogitantl hao de re , sese sponte obtulerunt.
Futabam initio scriptum esse fictum , et sperabam , ex epistolis cum Lutheri tum Melanthonls , ri secun*
dnmjdies et annos fuerint dispositae, facile intellectum iri, ubi Melanthon d. 20 — 80« Innii 15f6 fue-
rit. Etenim ri Tel una epistola reperta.f^sjfei , ^auaintelligeretur, Melanthonem d. 24. Innii non Colo-
niae, sed alibi fuisse, totum et iter et ^fftbni ficfuni esse necessario consequeretur. Quisque scit , episto-
las Lutheri secundum ordinem cluonologicum dispositas jdemum nrodiisse cure de Wettii , et quidem epi-
itolas ad ann. 1586 perthientes in VtfllfVV i5[AAc}lfe^ aniio"rtl^7.' Ili lus QtitemhiHn legitur, quod
fi^^ttiSMkYUf ^UpM^^^^SklSfa i^ secun^iim dfes er^nOs ^dlspbsitis ;' nitiil prorsus in*
veni, quod huic itineri Colonienri'd91ceret; ^im2»''1bielle!idV pl^e nnllam extarte Melanthonis epistolam
inde a d. 15^1«}^^^?^« g^^T^JlulM^ esie igitm: in; ordine epistola? um lacunam,
quae utiqne opinionem firmat, Mekinthonem illo td^porei dpvql poa inisso sed in itinere. De alio autem
itinere • qnod hoc temppi^ fecerit^ ■ pb^ pibilr CQiutat. f Zfeqne in xentauiS' «jistolajnim aliomm hominum
utius aeTi tum «d&tarum^ ^tun^.^iR5^,^ufP/f<I^^ fliqnid Jnjreij , qmdqmd quaeuTerim,
quod hoG iter Melanthonis aut testetny ftcrfc Hmpiigyt,
.'!..•
pore .
rum, quae nullam
antem nemo scirp
n prorsus Melanthonis epistolam.habent. cun^eiusmodi itinere non male cpngrtiere. I
I«Mc%<»» •.».»v ^^fi potuit nisi is, qui 'bnmes onmmp i^pistolas ijlelanthonis ex sexcentls Iibris et libellis ct
manusGriptis nndique ooUeotas et sliainl iA brdliiMri ' alwAnnin^^^mn dispositas haberet.
XTT ANNALES VITAE MEL; 1565.
dam perdaol posset, sl adknc saperst^i Met «fistobi Lntliexi ■d&n^iiai^OiiMft EimelMirg. , quam lega-
tis Augastanis dedit. Redlienmt legatiab Emeito Duoe fere d. 19« Xifl»}*^uii4 ^fUfobe Latheri et SleL,
legatis traditae, scriptae sint d. 20« et 21. lalii. At tamen «i Tfll<ftte&iMiM#%iiMi[t{exd fbisteri et pu-
tes, Ieg^at^s.,^;|t^JfP^7W^^ «dBbie, tamen
Melantlion , si statim post conventnm tiNir Colmla » . fMHpM^dab 4 v JaUb ^ddMldi^ ^^«tte^^)Otnit; !
Monasteriom in Tyestpfaidia expugnatar. ji; : r :.<. =.. :»-i .;.' 'Is .^- ~ 'i ': ^.
17.
19.
84.
29.
"81.
28-
lul.
7.
18-
81.
29.
Ang.
6.
6.
15. flttfeiTorgtfir^fesf
D. 9- vei 10« lulii legati Au£ustani sunt Witeberfiae.
Rector Academiae Witelr/lndimt Idaolastici^i lenam eandum^ eis.e doctofij^na^ ^ ptudip^ ^,<^ pestem,
Witel>ergae grassantem. , . .. .".*/..: .r .;/ \. r
Jlel. Iiortatur concionatores^ AugustaiiOs , ut concordlae stndeant.
Mel. ad Lutlierum scriblt de statu rerum Jt^^iyft^i t^pp te eetttJUiarat« . j :. s.j^ j» rj- :^f. /.'^^ y.VT ?
4
Met.accJj^ttfitterfe; quibuir lii:'l?alWi TO^tiir^ ^ '/ ' \ '" \ / . ^ . ...t.,./
Camerarius decrevit Tubingam se conferre.
> .:_. ■?.?, • ■ 'r^-^^'- / ■^r"''.
^TitTubingam se conferre. — Mel. packt noyam «ditionfmjlo^on^ii i^
et pSti^ cbihmeatiAS&i a3 itcnr iJ^^Kjralliam \ qul yefo daritQr n(^|^j]|i[ ^ ?Jf^!fi?? ^'^^^ff f ^ <
Sept.
1.
2<
7. .
j
iO.
12.
18.
27,
Oct.
4.
6.
14.
18.
4.
6.
Lutberus pro Melantbone intercedit apud Principem Electorem. I
Lutherus in epistola : „Philippus suUbadi^g9«bugQdM:hittf-di»tasi^ ^i»'^ i- ' '
Durior epistola Frincipis Elect. ad Melanthonem. 'rrr- (&nt& wpuMiflAnWtliAm^^\i^yrik^^^
liae in itinere occisos esse et a Papbtis alios subonurtot eftift Qumlitten^JadicktpAiaidSM^ \)iA.
cp. d. d. 1. Septb. h. a.) ,c --,!J'./.-. i iiu Si.ij.MMi
Princeps Elector Melanthoni denuo petentl commeatum im%gfX* i ^^.-.-rl ? >t m" rjs?-! nu v-iJ^^*'l wuuiuii ^ »:
Melanthon querelas suas effimdit in sinum Camerarii sul. ;:tir>j!iBt) tMU\.vM i»i.. mJcib qv /.
Hoc mense dicat locos tbfoIogipiM B^ Aiistlie^iinqyilJL jDrihitipef Alesinmi^lqiaihisimtti'2f4ettiM iGraittiere,
Archiepisc. Cantuariensi, commendat. — Henricus rex Melanthoni respondit d* 1. Octw^eSifue^SOO Du^*
dono misit (non pro commentario inl^p. ad Romanos, nt^flBokjBBdbifiaSjanlkiMi K^ldU eai- erf0reidb^3* i
.e :• .*-..
Nel. accipit litteras Lutheri , quibus Witebergam inyitatur ad disputlitionem WS<4<]^Win«^ ^^^,,, , , _^^ ^^- \.
Prodigio, quod libi aji^iiid mi^ p<>rtf?}dprejjpi^y|T^^^^
Cum Crucigero , Myconio et Menio Wltebergam proficiscitur ad solenmem disputationem cum Wellero , Frei-
bergensi , et Mechlero habeudamf
Solenlnis disputatio Welleri Witebergae. .^,. ^ -— ^
Lutherus , Cruciger , lonas et Bugeuhagen petunt a Frincipe Elect. , ut Slelanthoni permittat iter iu Angliam,
i . quo Tocatus erat.
Melauthon iterum venit lenam simul cum Antonio Bames , legato Anglo.
Scribit Frincipi Eiectori respousum Ant. Barnesio dandum.
Eaarrat lenae epistolam ad Romanos.
Circumfenmtur articuH fidei, in Gallia nati, sub nomine Mel. , sed nothi et adulterlni.
Fripceps Elector iterum amanter ad Mel. loquutus est , quare et hic offenisionem animi deposuit. — • Scribit
Mel. : „Exemplum mei consilii mlssl in Gallias tibi mittam ; nuno enim non habebam nisi unicum , et non
edo, ne noTae disputationes inde oriantur.'*
Iterum Tocatur in Angliam.
Legit primum librum Ftolemaei de ludiciis , a Cameravio editam.
_ ^ IScribit ad Fechtum de Schwenckfeldio et Frauco , et ad Leonh. Eckium dc Aristotelis scriptis.
28* lonae narrat, qua iu statii Tersetur schola Witebergensis leuae.
KoT.-
f aulus Vergerius , legatus Pontificius , Frincipi Electori adTentum suum annunciat.
ScriUt Melanthon: „Ego hodie totnm dion oonsumpsi, in 9criptkmihu$ ad Francofurdknsei de negotio , ut
scif^ peiioolosisrimo.'' .
AmJihMS
MEL. 1535;
XV
Nor.
6. f
7.
14.
16.
17.
19.
26.
■ 1 1
.U .. . f
1.
nirj:
feoq
^«««iWi^fWiHi^ Wit^9>A . : . )'. ■ ^'' --*.i ■ ■•'- ■^■-
Vrnnriiit titiMtiowtoit tiiliiirflifcif tt i t j^ ri*«i'.ir*
Md. MriUt MtponmmRegi AngliM dandom. .i.;)uri»qxn f,tl.al.]t«> /^f ui muiv..*r<. .•
Vitiu Tbeodonu coiuedit Norinbergae. (Ibi exennte aimo iix<^7«q!i; dwiitOL ,r.,-) <):> .u . <! riua . !k.. ii! ' :
FtanciMiu GaUiae lex mittit GoiL Bellaiam ad Priucipes Ftotu^ ' .^ ,'■■■■, ji i ^i i I:.i ■ i : > ■ <^ - >
M.«j-». iKi^^^i. Electoii», qnid conailiariu rais «un ftxginoVta^j^f^^ji^ff .,:,,.«;,bdA
>i
Mandata
ni •j.ij-.i^r..-, ^LijfjC'!!:
7/
6.
10.
15.
S,ti
20.
21.
22.
24.
26.
^4fttll(ilJT»ieilf^
Meoje NoTo MelaBtlioii «d Comr. Hereibachlam soibil^de comiUp ad Q9))f^ y^9^'. t,;iio>:)rr j -'urn. •' - i^
Paalns Yergerfiu tnam Mntentlttii scribit MAPiiaripem Bfcctortii. • '" '^* ^' "^^ xamoii .>wl , v
MeL paidas agte regi Angliae pro dono £00 Dac accepto. r^. ^ Caai^CfV^g^x^^j^ A^|l^3|iN|a).4n|tm
lanaeAnabaptistas. (▼idoep.d. 8*Ian« 16S60 ' ( . . )
Pfincep^^EMtiA^tiiiii£itV 'i(i^lSiiittUnisl«aiam t«i^'ad coUpgaendofn c)un le^tis QiCgU . A^^U*^ d^'
Md. mmi Frindpe Electm&iiiuiAai^^ ] * i ^
. 4j«ia..lffgi44j|«U'mn •'< '^' ^'^' ' '' ' "^ ^'"'^'^
AgitBdlaias oamPontano*
MeL nomine Frincipam respondet Faalo Yergefiow
Responsam ad legatnm Gallicam.
IMu sglCilPiwiBiBaiizplinii ftliiiTi et^ fiunaiiii Lothamm flktibti-^siie
V»
tr
-T -.M^r'.' . .1!.'*» 1 ;-;/['♦ ^ ;•■ '
. . ./.
\ '
^ 4. > . W
',H • •■r
' \f
l4)' ' 2 ' •■ "'^ 1" '" ■'
OnjtiftJnwtamBi An^ rfjfriiicipdi
RespondeDt Frincipes legatis Regis i
MeL caceant» anno i^X^nail/o " '
^'"' ^ ^AirtMrlttice^ oraC^^ («& Bic<iII
lu xi J;'.; .
/.'
r
I .'
7i)ii''Vf ,'!".'- LJ:M'i' IJi-" •}6JL "VJli/Iiei-;:. .
.1 r .
-XI, -■•
^lt _
LJ.
T ■ I
rit •* 1
... * - I
.11 -'mJ-^K i^
»«j
11 S..:
l
'. '-.«
; , a/. J '" .. «J
' I
(i< inr*u'« i •■'••i ' ./■ l ' ■ ' ■
.j »;: •' ' . ■ijl .» '/ .t!r ; ■. 'iri
■..-!•' .-.0: ■•? •
;. .-♦! ....• ..«1:1 .| jri ■ t
... I.
.: ,'•. .' U .j .i- . '■
.''1'
• •■'1 . (.-*»{■ -:• ..•♦'•
f •
t :.••■.*■.: ;:u . .:. •?
( • ■ :
•.' . :.* .r^-li\ .'.■ 'Jl
1
-
*
*-;:.£: flfifi :ii,-
.. -. .r :.W* .
•
-* .,• -vrc^"^ \ '-tt .. ;
* . ■ • -
"VJ
I
■ f
t ■»
f m ^
rr •««•:•■ *'
1 " i* »f •
T •^. • •*
.* X
»- * ♦
i .' ^::-!' r /.;;//.
*H '
.;; * M: ''>li
• r
.\ ti ' . w i-U^
% t • rrt
-r * , s
.1. il: • '•
1 . ; •
>• *
t I
1 . /i.;..i..
* I . I
r I • . ' l. ■ • , * J .
1
Si. " l ^-
% • • • • »
I
••• ,t
.' ■ /
..' '. f .1:1
.ii '. .1 f •
1530.
No, 655.
1. lan.
Ge. Spalatino.
f £f avtofprapbo^eUnth. in cod. Basil. F. 101. epist. 101.
Acbcriptit qnidem vetiuta maou ann. 1581. « «ed fcripta
•ai epiat» anno 12»80. • -
f^iro optimo^ D. Georgio Spdlalino^
amico summot
\Sm D. QuanqiiaTn istarnTn rerum recordatio,
qaae Coloniae gerantur, ita me cruciat, ut toto
corpore perhorrescam^), cum Coloniae renit in
mentem, tantum abest,* ut scribere integro animo
possim ad tos ; tamen nunc facere non potui, quin
Bteras ad te darem. Vicit enim mitabilis quae-
dam cupiditas animum mcum cognoscendae gene-
leos LandgraviL Oro ij;itur.te, mi Spalatine,
propter nostram amicitiam, ut comitem Iseber'
fium^ illum initiatum ordini Teutonico, inter-
loges, quo anno, quo mense, qua hora natus
tit Landgravius. Elgo enim cum anno superiore
n eo audissem Spirae^ dedi Landgravio perscri-
pta tempora , ut Hasfurdi iudicium exploraret.
Nec retinui exemplunu Scribo eadem de re ad
lohannem Capistorem ', cui puto hanc rem non
iagratam fore. Amabo te pro tna fide ac diligen-
Ua, cures, nobis perscripta illa tcmpora mitt}.
Bene vale. Wlttebergae. Hic omnia veterem
tUtom tenent* Cal. lanuariis»
^XiTmog.
Luthcrus jrecte valet, et iussit hudie, ut te
suis verbis reverenter salutarem.
No. 656.
(fere 2 •!*&•)
*) Uaud dubie loqvitnr de morfe Peiri Flislerii et Adoiphi
Qtirebaehim Tid. Episl. Caeaarii ad Melantlionefn , oi. Oecb.
1519.
HlLAVTH. OrCR. VoL. II.
Miclu Meienburgio.
Epiat. lib. V. p. 670^
Mithaeli Meienburgioy cansuli Northu-
sano^
$• D. Mirifice vasa abs te missa rae delectant *)»
vel propter antiquitatem , quae hoc genus operum
plurimi fecit« Piinius scribit: Murrhina vocata
csse emtumque euguum, nempe tres tantum
sextarioft capiens^. HS LXXX duobus aureum mil<*
libus, cnm aureum vas pari m^nsura multo mi-
noris, ni fallor, emi potuisset. Sed rerum pre-
tia luxuria saepe auget Interea vera bona sine
honore iaceut Quis enim hoc seculo non aut
purpuram aut gemmatum calicem pluris facit,
quam omnes omnium aetatum scriptores, quam
univervmi philosophiam, denique quam ipsas sa*
cras literas. Hic , si liceret muita scribere , apud
te , gravissimum virum minimeque vulgi adfecti-
buspraeditum, prolixe quererer, simul ut dolori
meo indulgerem: simul ut te quoque currentem
incitarem , ut cives tuos adhortareris ad vere bo-
narum rerum studia excitanda conservandaque.
Neque enim istic , quantum equidem coniectqra
ducor, quisque alius est, qui vijrtutis studiis per-
inde faveat, ut tii: ac quiperinde intelligat, quae
rcs firma vitae praesidia sint Te unum audimus
istic summa cum laude rempublicam tuis hume»
ris tuaque virtute sustinete non aliter atque aut
Athenas unus Pericles, aut urbem Romanam Fa-
bius consilio, magnitudine animi difficillimis
temporibus gubernavit. Qtiare te, quod diu iam
^ Vid. eliim epist. ad Meienliurg. eieunta Febr. afini 1530.
11
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
12
l
a^s, maxime decet adhortari, ut vera bona am-
plecti colereque cives tui discant* Haec eram
copiosius tecum acturus, si vacasset. lonam,
virunvoptimum, tanquam veterem amicum, tibi
commendo, si tamen apud amicum tanto viro
mea commendatione opiis csU Vale. '
Phiiippus.
No. 657.
5. lan.
/o. Feselio. > ■
f £x apographo in cod. Monac 89. no. VI. p. 8«
P^JHuritbJiisif^Oy D. lohanni Fesel^ Jirtiuo
suo^ . ;
S. D. JVolfgangus vester *), quod felix fau-
stumque sit, proficiscitur quemadtnddiun coiisti-
tuit- Deus fortunet consilia vestra. \E^M ^9^
mendo tibi homincm, tlt eum inhis negotiis con-
ficiendis, quae suscepit, adiuvcs. Si schola fue-
rit ei'c6itimenf}Ma, am^ibo^tie, effiefe "rin!^ cum-Spso^
tlt utgeatut Grammtitica, qiiamf;^#^(h;rt)i' V6cant«
Haec in multis scholis neglecta hoctempore Fai-
tlamhanc, qi/am videmtis, traihit Christu^
sttttiathaec onrni*. \ meMns. ' Val* teUciler. ' N6-
jYis I^fimatii 15S0.
' ri
. i , •
Nb. 658.
1 2. lan.
/o. Oecolampddio.
• • ■ . ■ - ■■
£x aatographo Melanlh. in bibl. tiuelpherb. oliin \w edita
in HeriSai fHBruhgii annal. litcr. Vol. II. p. 481., nunc
iterviQ deseripta « f odffn otogr. ab Olsbaiuen. kx eo^
dem autogp. . ut videtur, haac epistolam sibi-descripserat
Ballenst. in Collcct. Yoi. 1. p. l^.
■
f^iro oplimo lohanni Oecolampadio^
frairi suo in Chrisio^
S. D; Me non ndpejr , optime Oecolttmpadii . ex*
ere^t haec qua^stio mgl £VX(x(fi(ftlag , ; varieqtte re-
patanti omnia nihil tutius adhuc visum' est, qoam
ne diseederem a vcrbis tum historiae evatigelicae
tnm Paali. Nam tqotioi verbi est me nihil mo-
vent, nec dubito, quin in Christo coeoa natu-
rale ') eorpus Christi snmpserint discipuli. Di-
cas: quid post Christi a nobis discessum? Re-
ditne corpus toties? Zdxonov profecto et a com-
4) Hoefler, rid. ep. d. f5. Decb 1529.
1) BaUcasl. babct
muni sensu valde abhorrens ; sed hic me Paulus
cogit, ut sentiam, Christum voluisse hoc etiam
modo in ecclesia versari. Vocat enim simpliciter
et saepe corpus sanguinem. Nec dctorqueri mihi
in figuras haec posse videntur. Itaque nisi anox»-
lvxp€i certiore coactus non disceciam a verbiSi
Mihi valde /ie/Sijloi videntur, qui in ecdesia
^rpcdg pronunciant diversam ^) quon»
iam a verbis discesserunt, nihil habeant certi»
Nec tantum tribuo rationi, ut illius iudicio satii
xoiifirmari conscientiam posse sentiam. Mihi non
aifbium est, quin si cx animi sententia dicant
dogmatistae isti quod scntiunt ^) , dicturos se Ini-
/^ei^. * £st autem improbum, praescribefe dliis
pro certo , de quo ipse dubites. Petrus requin^
ne quid doceami!iis'}h ecclesia hisi Xoyia O-aov, et
n^ quid cri^damus,, nisi ex lojpjog ^g X^^y^^ "<S
^^og. Qviare non possum niutare , nisi dnoxa}.v-
rfjei certiore cogar. Interea 'irtihi in-Verliis hae*
rendum est, quibus, sicut ille ait, tanquaxn lo-
cerna in' lobd ^ligindso litir« NsPih, si rattbnem
spectes, nihilo magis cum carriis iudicio reliqua
fidei dogmata de divinitate Chrisli, de resune^
ctione, addo et, quod caput est, de immortalW
jLate an^mi, 7Z€gf 7i()o^^o/(^^ cpnyeni^nt, quam.hi^
artiful^s Twpi *4xffe^Wv .. ... . .nr .:.: i
. V^le, et orf^.p^o nobis CUristum v ut repj^!)
nos ooines doceat. . Apiicos salutabis, inpr^if
Sigar4um et Sigismundum Haubiiium^ et eiuf
contubemalem. Nuncius ita properabat, ut haei^
vix exspectariL Iterum vale. Dle lanuaril X%^ ,
;■ PbiUppUA.:..
Lutherus respondet Carolostaidio. Miiukpr
die cum ischiatico j morbo res e/st. . . ^ .,
^BM^
(ez. lan.)^
<«.^ t».
\ .
.}
No.659.
I
, Frid. Myconiq.
'Cdita a Snega^iio ep. 20«
f^irq optimOf D* Friderico Myconio^ IVr
stori Ecclesiae C^oiihanae^ amito suo clqriss^x\
S. D. Lipsiae tibi scripsi , me accepiase peeo-
niam a Portuno missam. Fuerunt loachimici 18.
2) Verbum non Mlii legi potett. HenkiuM edidit: wuam in»
ierpreialioncm^ Qlihauseu potius legere vuU: eonseerm»
tionem, Neutrum commodum eit.^ Ballensl. babel: di^
venam esse eonscieniiam eorum,
8) Ballenst. quid seniiani.
4) Ballenst. eomiier.
5) isehiaiieo lantum babet BaUensL , reliqui praelcrmisenint,
baud dubie quia legere noD potuerunl.
s^vraT(>L^VH''i.i;B. n 1M9.
14
n%9cmfmMr EmiliadditiiekqHiiitiM.hiiTet, quo^
dcdi SchoUMioR Memi^iHgo*), ii.qaem er^t
ima jnissae literae. Post editas proposUhnts dt
£iege ') nihli novi hic excusum esu TurcUam hi*
4tofiam vertit J)ofMx lona^ '), eamque pbto iatn
ad vos perlatam e$se.' Sed tamen exemplum' tibi
«iitta,. q]aod ^dicui ninico, leg^iHi Uermanica)
nltett nomine donabis. Audi: rem lioVam. H;ab&-
mus faic Magisirum ^), iuvenem si^ satis studio-
foro, qni coepit conwellcSre articulum de Trinitate.
Negat Legem docendant essei»^: Megat in conversis
esse peccaturo, De Sacramentis eadem affirmat,
quae. Anabaj^tistae tr^dunt. Ilaqne Princeps ivir
clusit eum ih arce in quod^lam habitaculuTn. Spe-
ramus tamen abiecturum esse hos horribiles erro-
res, Bene vale.
Philippus.
No. 660.
(in. Febr.)
Magno, Duci Megapol.
t Ei avtographo iu bibliotli. Regpa BeroHo. Mst. tbeoK lal.
Fol. 376. DO. S. deseript^ • Clarisa, FcerftemaiiDO.
lU. . • . *) Principi at Domino\ . • ..agno^),
t)uci lutgalbur » . . ttc. Principi • • • ') cltmtnlis-
^ simOf
Ow t). Exhibcbit celsitudini vestrae Arnoldus *)
meo nomine libellum ^) , cui epistolam ad cels. V.
acriptam praefixi, Sic eniip arbitrahar auspica-
l4aa prod^urum esse, si videretiir patronum tali
praedittim ingenio ac tali yirtute principcm. Et
cum.hic vetus mos sit, Principibns lileraria mo-
nuroenta dedicare, ego id facio boc tempore iiben-
1) In^ toargine manoa vetine adicrfpiiti MHtguing^ts, [Lunt.]
Videtar eoe nomen Mengetvein* FMniJi^ buiua nomiois
fnil Gptbae.
9 Snnt fo^laaie: ^Proporftlonei •aftl^de aMart. Lntbero
.' .diiiNitotae iMfli prael. AleL*V WillK 1500. M. Iteriun 15S8.
S) Lutberus ad Uausniannuni ^i. 3. lao. b. a. (de Wette III.
p. S59.) scribit: ,yCttdilnr latioe libellus.de rilu et reli-
pone Torcamn ante 70 fere ennos editus.*' Hune Ibnas
transtulit io Jioguani fenratuhoiy.Witleb. 15SQ.. 9, ,
4) Ebud dubie CainpaDum. Vid. etiam Lulberi ep, d. 1. Apr.
1590L et Seckendorfii bist. Lulh. III. p. 65., qui tamenbanc
rem ex errore ad ann. 1582. reluJit.
1) lllustrissimo. ■ . . > "^
2) Dom» Miagno.
8) Principi suo.
4) AmoJdusBnrenins, F. '
5) TideL.NoTaS^lia in P^rpverbia Salom. JBagan. 1529. 8.
iHitf» 9l|:tppaQeati«il in.re, 0tni»enie8faiditini.ad
tvan(t|Qiliitaten;i piiblicjHfn^t ati ornftfidpt e»s, • .qni
tenent resp., conferre. Quare sp^rb, hoc meom
officium cels» V *). Nihil ajmbio; nihil
peto « • • ; 4 cels« V. • • « ^) quod esl: isto loco dignit*-
simum,- liteiias, quae in reagno vulgi odio snnt;
et amare et defendere perg^at. Neque acbiirabqr
opu3 esse^ utcels. V. pluribus verbis ad hanc rem
adhortarer. Neque enim ignoratis, divinitus ^os
in hoc fasligio rerum humanarum coilocatos. «sae^
uteas rcs, quae deo maicime probantur, conseiw
vetis, videlicet retUgionem et civilera disdplinaiik
Tantarum rerum tutela ad ordinem vestrum per^
tinet et hanc appellationem meretur, quam dens
vobis tribuit, cum ait: JEgo dixi^ dti tslis.
Propter hanc procurationem reliqui mortales or*
dinem vestrum et colere et amare debemus. Illi
yero quomodo respondeant tam augusto divini*
tatis titulo» qui neque religionem neque ius neque
literas, quibus religio et omnis honeste vivehdi
disciplina et omnia eiviiia officia continentur *),
factle potest existimari. Sed viderer vestrae pru-
dentiae difiidere, si hac de re plnra scril>etero,
...gium ^) autocempoeniatic...... commendo. •••••»
et optirnum iutenem' Cels. V. quam • • net
Arnoidus. Valeat felicissime cels. vestra. Wite-
bergae, Mense Februario , annoM.D.XXX.
Cels. V. deditiss*
Pluiippus Melanchtbon.
No. 66t.
(fere hoc temp.)
/o. ManteUo.
EdiU in Scbelbornii literar. ErgdUlicbkeitcn. T. I. p. 87.
(Luns.)
Philippus Mtlanchihon lo. Maniti.
De Sacramentis tam Baptismi quam Euchari-
stiae (nam de utroque sunt nobis controversia^,
nihil pnmum publice dicetur; sed privatnn' his,
qui Carlosladiqnam sententiam pertinaciter defen-
dunt, alque ctiam subdubitatoribus potes haec
respondere. Primum doce eos^t convince, quod
■ ■'■■.«.■■
6) forUsse: haud ingratum fore,
7) forta^e: petOf nisi hoc.ut eeh. F", id^ i
8} curani-, vei eolunt a Melantbone adiiciendum fnisse. ma»
''■ iAUtitm tiu ■
9) foHasset Rungiuni.-
2 •
1«
EPISTOLARCM tlB; V. i6»0.
1«
•ifit ie hii rebni incerti. Nam mnUi pntant m
ceitos MM, cnm sint incertissimi , nec habestit
tationes probabiles. Tantnm sic credere videri
volniit, qoii placnit noyitas, et qnia sic aodie-
nmt. Potest autem sic evinct, ut f»teantur se
non yere certos esse, si fanriiiariter interrogenfur,
qoos habeant locos, ct opponantur firmiores, quos
non possunt scite solvere, ct auctorit.ns veternm
•criptorum, Augustini, Cypriant et slmilinm ob-
iidatUT. Nam snnt in Cypriano, Hilario ete.
claise deEucharistia scntentiae, sicnt in Augu-
giino de parvulorum Baptismo. Secnndo si fa-
teanlar se esse incertos, commonefiant, ne do-
ceant; sed ut apud se snam opinionem continerat,
ct diligenter omni ex pflrle conferant, donec
Deus cor in altemtra opinione confirmet. ^sm
de rebns spiritnalibus non statim pronuntiandum
est. Petrus etiam cnm accepisset Spiritum S.,
tamen dubitavit de cibis prohibitis, Act. 10., et
visione confirmatus est: tamen postea hrtesibmt.
Cur nos temere proiinntiemus? £t Salomon
scripsit: ,,/n Ecclesia non ais vtlox ad iudi-
candum de sermonibas Dei , ne desperes y inquil,
loifui eoram Deo. Iterum cnm Paulus dicit,
pteetttum esse, quidqutd non ex fide est." Si
habeant corda incerta et doceant, non docent ex
fide, sed peccatum. Has admonitiones hamines
non eontemnnnt, qni snnt sanabilcs. Qui con-
temnunt, vocifeiantur multum dc Sacramentis,
et spargunt sua somnia in miserum vu]gus. Hi
non agitantur bono spiritii , sed novitate ducun-
tur. Sunt enim homines incerti clamatores. Ego
adhuc neminem comperi, ne Carlstadium qui-
dem^ qui dicerct se esse certnm de sna opiniune,
rteque dubito, si intcr illos sunt saniores, veniet
eis saepe in mentem, Geri possc, nt sit diversa
sententia vera.
K0.66C.
Joach. Ctsmerario.
EpIiL mi Cunerar. p. IM.
loachimo Camerario Noribergat
^m D. Accedit Caesar, et veniendum nobis est
Angostam. Istac igitur transibimui. Tu hospi^
thim panXo, Erit autem mihi nunendom qnasi
gregarlo mlliti in exercitn , neqne concedetpr m«o
arbitria petgere. Qnod si obtineri posset, acctu^
rerem ad vos, vel etiam advolarem. Nondnm
sdo qnando iter ingrediendnm sit. Qoidam- de
Martio loqnontur, quidam de Aprili. o didaaxttX.^
subsistet opportono aliquo in loco, od^tTiio yaff-
aqiaxet ixttvov na^tivat hv ztp avlioyqt. Sed de
Ins dequemeis ingcntibus coris et Bolliciludine in&-
nita el gravissimis doloribui exponam coram omni^
Nam neqiie facile rlla scribi possunt, neque sont
pleraqne literis comniittendn, iis praesertim , qnae
an primum in tua»tnanuS'per\'enturae essent, du-
bitabam. Vale. Id. Febr. Anno M.D.XXX.
' iHiilippDS.
Ge, SpaUttino,
-J- Ex ipognpho {□ cod. Golb. 402. p. 935b. Le^lur ctiia
apDgnpli. «■ mtU in bibU IbueL dnaiplun in CollMt»
I^llcniU Vol. I. p. 18S.
Georgio Spalatino,
£go, mi Spalatine y quantmn potui semper cayi,
ne veteres causas moverem. Nihil proficitur ^
nisi ut perturbentor cunscientlae multonim. Ka-
xov fv xiifuvov fi^ xtVTjfitov. Leges imperatorom
illi ig;noscunt, qui ncptem duxil insciens et iam *)
diu liabuit uxorem et ex ea suscepit liberos. For-
tnssis hoc exemplum in hoc Erkoldi ') casu sequi
iudet possit. Agam itaque cum Luihero de nac
re. Quaeso te , ne moveas huiusmodi vetcra ne-
gotia , sed adhibito uno atque altero viro bono te-
gas, quantum bona conscicntia fieri potesL IjU-
thtrus quidem adhuc vehementer contendit, ot
distrahas istos *). Gaetera negotia tibi remitto.
Nihil prodcst scribere ad facultatem luristamm,
sed debebis deinceps acribere simpliciter: den
Reehtsverslandigen dts Sachsischen Oberhofge-
riehts. Sunt enim in facultate, qui in his causis
nimis mordicos retinent suos decretales. Vale
feliciter. 18. Februarii 1580.
*) Luthcnu Cobnrg. C. W.
1] BilleiDU effidtur,
I) GOiI. Goth. lam.
B) Nomeii in apogr. Billnul. dciidenlur.
4) Vid. Lulk ipial. d. K. Fcbr. tSBO. ad SpttaliM
No.6M.
EPISTOLARUM Lia V. 15S0.
18
(tm Febr.)
Frid. Myconio.
Edfte a Snegauio epw 86. , Banc accnratius n avtographo
Mclanlb. in cocL Goth. 879. fol. 28.
D. Friderico Myxonioy etc
S« D. Tua assidaitas in inittendis literis est mihi
gralissima; quare, ut eam retineas, te vehemen-
ter OTO ?)• Consilium vestrum de edenda confu-
tatione adversus. Anabaptistaa placet nobb magno-
pere, -et opinor» Luiherum literas ea de re ad
Menium dare *)« Quod videris angi propter se-
veriores poenas in homines facinorosos constitutas,
daxi tibi meam sententiam perscribendani esse.
£go ab initio , cum primum coepi nosse Ciconiam
et Ciconiae factionem, unde hoc totum genus
Anabaptistarum exortum est, fui stulle clemens.
Sentiebant enim *) et alii , haereticos non esse
fcrro opprimendos. Et tunc Dux Fridericus *)
veheroenter iratus erat Ciconiae : ac nisi a nobis
tectus esset, foisset de homine furioso et perdite
malo sumtum supplicium, Nunc me eius clemen-
tiae non parum poenitct Quos iile tumultus,
qtias *) haereses postea non excitavit? Sic enim
lentire debes: ut ex dentibus serpentis in fabula
natam es^se genteni arroatam fenint; ita ab uno
Ciconia ortae sunt omnes istae factiones Anaba-
ptistarum et Zinglianorum. Quare ila scntias,
magistratum debere vLli summa severitate in coer-
cendis huiusmodi *) spiritibus. Vides quam con-
temta sit auctoritas magistratunm ; quam sint se-
cnri improbi, quia lenitatem vel potius indulgen-
tiam in iroperio Umtam esse vident Sines igitur
novis exemplis timorem incuti multitudini. Hac
de re plura scriberem , si de tua prudentia dubi-
tarenu Ad haec notae tibi sunt causae seditio-
nam, quas gladio prohiberi oportet. Anabapti-
stae omnes, etiam qui minimum habcnt vitii, ta-
men aliqoam partem civilium officiorum impro-
hanL Quantulacunque res est, tamen hoc tem-
pore et in tot periculis capitalis est. Cum initio
leve videtur erratum, paulatim error parit erro-
1) Soeg. rogo.
^ Vid. Epiit. Lolk ad Mycoa. epp. III. p. 558. et ad Menluro
d. 1«. Apr. T. III. p. 5>0.
2) Soeg. sgiUiebani enim ui ei ai» etc
l^ ^eg. pro Daa Frider. nij niii N. edidit.
4} Sneg. quoi»
S) Sneg. MiumnodL
rem: AqxV^ ^^ ^^^y fjfiiOv nayrog* Ubi exi-
guam particulam civilium rerum coeperint da-
mnare , et via facta est ad laedendam maiestatem,
non dcsinimt, doncc motum aliquem exsuscitent.
Nam diabolns agitat impios homines, ne possint
quiescere. £st autem diaboii indicium, menda-
cium se pertinacia erroris. Meministi Moneta-
rium^ a qualibus exemplis et quam a parvis re^
bus initium fccerit tumultuandi. Venit mihi iam*
in mentem vocis lonae^ quam dixit Mnrpufgi in
prandio quodam, cum de Cingliana Repub. lo-
queremur : TVenn sie der Bauern Biret ') haben
reformirety so wollen sie darnach des FUrsteri
Marder Schauben auch reformiren^ darnach
die Pferde und das Regiment» Propterea ego
sentio de his, qui etiamsi non defendunt seditio-
sos arliculos, liabeut manifeste ^) blasphemos, quod
interfici a magbtratu dcbeant, Nam magistratus
debet, ut alia publica et nianifcsta crimina, ita
blaspbemias manifestas et publicas punire. Exenv-
plum habemus in lege Moysi. £t id fortasse se-
cuti sunt Imperatores, qui Arrianos gladio pu-
niendos e^&e constituerunU Brenlius nimis cle»
mens esU Sed nondum cognovit usu, quantum
contagium sit in fanaticis spiritibus. AugustinuS
etiam permisit gladio coerceri Donatistas; de cn-
ius sententia potes ipsius libros consulere* Lu-
therus Dei gratia rccte valet, ac spero eum non
omnino relicturum concionandi roinisterium, ta-
metsi rarius *) nunc concionatur* £t meo iudicio
debet habere rationem valetudinis. £go famam,
de qua scribis, inteliigo nimis vcram esse; morior
enim quotidie *). Mitto tibi olxovofiiar Pauli **),
libellum magno labore scripturo, quero habebis
coromunem cum Basilio. Nunc excuduntur te-
stimonia scriptorum veterum de.Coena Doroini,
2uae coliegi, et epistolam praefixi ad te scriptam.
^ampanus misit huc horribilem disputatio-
nem*"). Vale 1530.
Philippus.
6} Sneg. fHtreih,
7} Sneg fnani/esio*
S) Sneg. rariut praetermisit et pro eo posuit non post iricfM.
*) Argentinae rumor sparsus erat, Melanlhonem eue mor-
tuuro. ViU. episl. ad Camerar. d. 6. Mart. h. a.
^) Intelligit haud duhie: Drsposilionem orationis in cp. Plauli-
ad Homanos authore Ph. M«l. Hagan. per lo. Secer. 1589. 8.
2uae altera Tice prodiit Witebergae l5iS0. per loanoea
iug-
***) Vid. epiat. ad Mjrconium ex. lanoario h. a^ acripta.
EPISTOLARUM
Ca.Fetir.)
Mich, Meienhurgio.
; EpiiU lil>. V. p. 640.
Michaeli Mtienburgio^ eonsuli Norihu^
sano,
$• D. Qaanquam ex proximis literis, qaas ad te
de<)i, intellexisse te arbitror, tuum mnnas longe
patissimam mihi fnissc, tamen [quid] ') spera-
Teram fure, cum in Lipsicis nuQcJinis de more
convenissemiu , ut coram tibi voluntatem meam
oopiosius declararem. Scripsi tum forte occupa-
\;as brevins, qnam res poposcit. Sed, quia me
domesticae quaedam difficuUates hic retinuerunt,
qno miDus cougredi tccum atque colloqni possem,
duxi, rursus ad te scribendnm esse, ut illarum
ipaearum literarnm brevitatem excusarem, stmul
at pro geminis vasis geminas redderem epistolas.
Scd exlra iocum, tunm munus cum per sc mirifice
mc delcctet, tum hoc nomine et gratius est,
quia interpretor, te hoc oflicio voIunt»tcm mihi
tuam simul declarare voluisse, et amicitiae inter
nosquaedamfundamenta iacere. Sed neque ego
ulla regna, ullas opes plnrls facio, quam gratiam
RC benevolentiam bonomm virorum. Qnare si,
nt statuo, hnnc tanqu.im tesseram amicitiae mecum
contractne mihi dcdisti, amplissimum profecto id
mnnus propler tnnm amicitiam, quam plurimi fa-
cio, indicare debeo. Rogo autem te, qui pro
tna summa hnmanitate ultro me ad amicitiam in-
vitasti, nt eam erga me benevolentiam retincas.
Ex. mea amicitia fortasse aliquem fructnm perci-
pere posses , si hae honestae literae non iacerent
oppressae tempornm iniquitate. Verum nostri
Philosophi , qaornm tn praecepla non modo do-
ctrJna cognita nabes, sed eliam bonitate natnrae
vel sine magistris animadvertere potnisti, prae-
ripiunt, gratis colendas esse amicitias, neqne
aliam uberiorem mercedem requirendam esse,
quam virtutis atque fidei laudem. Id precor, nt
in hac nostra aTnicilia ct in nobis complectendis
sequi velis. Mitto tibi quosdam Psalmos ab Eo-
bana*), homine tui studiosfssimu, coniectbs in
1) hoe ^uM dtUndHm Tidflur,
I) Vid. illum librum «upra Uudilnm »d cpiil. d. M, IbI. 15X9.
(HpUni id Eob. HcMUm. ProHienmt Paaiiai mcoM Febr.
1930. Norinbergac) ergn hacc epiil. eodcm mcnjc •eriplc
LIB. V. 1530. M
cAcmdi, qiti, sitedeleclabunt, incitabil optiiDorii
poetam nostnim hoc iudiciam ad simina scff-
benda. Vale. -
Philippiis.
N;iJ66. (6. M»rt.)
lohannit Duci Sax, ElecU
+ Ei «Poer. in eod. G«lli,40t p.jga, De culem qu>e>ti^
Lnlhcru* •eri(«a .d Pnueipem Eleclorem d? 6. Bbrt;
faabel , die Martini. Cerle faoe Melinlbonii iiidiciuiD co-
dem lempore Knplum «I, <,uo I.ull,erui dedil epijlolan,
Ulerque eaim reipicil ad luriieonuillorum •ealcnliM km
de re lilx. E» ep. ad Camcnrium talcai, quieantecoft'
«nlumAugu.l.„un, d.i. «l, eolligendum^.l, epi.tol.di
Lum.n DioiH ftlirliD uj< jcript.m.
(Phil. Mtl. ad lohanncm EUclorem it
quaislionc: an liecat i/i rcsisUrc Caesart, nim
iniustam ,in/ermtL)
Qui senliuul, quod liecat w rcslslere Caesari,
yim iniaslam in/crenli, hacc arpiroenUi adi>-
nint. lura cnncnlunl resiatere poteiuti in Ua
casibui, quando non vult cogaoacen rem ne<t
defert appeUationi. Item, quando praecipit a,
quaenon sunt sui oMcii, nl in glo: (flossa?) ih
regn. iu. L. non .identut ff. qui iussu. Item
quando conslat iniusUlia, nl indicat Bareu in Li
ptohibilura (de iure fisci. IL 10. et alii alias). Sed
ad haec respondendum est, quod iuriscoDSnIli
non distinsuunt inler non obedire et vi nsistne,
In illis casibus citatis licet non obedirc; m tM
imperator mandal, aliqnid manifeste ininstnm
fieri. Hic concedunt mihi iUa iura, ne obediani,
sed non concedunt, utconlra iniperatorem aimi
suscipiam volenlem cogere. El, si quU inspeiU
iUos texlos, videbil, hoc, quod doctores sentionl,
inde etnci noo posse.
S«i monent doctores: ratio naluralis: . .«/
ci rcpellcre licet. QuoUes enim iara comjednnt,
non obedire polestaU, indicaal potestatem.Tioi
focere; ^ ergo concedunt vi resislcre. Non eann
docent iura, quod debeamus iuiiistum pati. . Sed
illa mlio pngnat cum iure divino. Dei niaad*.
tura est, non pcsistcre potestaU, et inalos magi-
stratus tolerare, quia accepwit gladium elc. Idto
euam cum poteslas iniuria non litet' christianb u
contr.i polestatem vi defenderc. Et de illa rationa
naturah, vim depellere licet, dicendum est, quod
luta cogunt , eam sic interptetati , ne toUat n»gi-
£t
strattMi. Qtiia itis magistratutiin etiam ett rationis
natwalis, et teslantur, quod etiam iniustae sen-
tentiae iudicis sit 'obeitienduni.
Item potest opponi contra rationem alia ra-
tio: nemo debei esse iudex in propria causa,
Quare nec nos debemus iudicis, noc estsuperio-
ris, ofBcium occopate. Sed proponitur alia ratio,
qiMNl liceat resistere, quia imperator promisit,
se nuUum principera aut populiun nisi re ordlne
oognita proscripturum esse, Hac conditione pro-
misirons obedientiam; ergo ccssante conditione
PQSSttt efiPectus. Haec. ratio.est spcciosissima, et
tainen non satis firma, quia duae sunt causae to-
lemuii mjagistratus: altera est nostra promissio,
qum allegat argumentum et de qua sola loquun-
tar Jurisconsulti ; altera estmandatum Dei, quod
▼etat, g;ladium accipere contra raagistratum, sive
potestas bene, sive male faciat. Peccatum pote-
statis^ donecmaneat, non liberat nos, ut liceat
gladium accipereu G)ncludo igitur, quod non ii*
coaL arfna capere adversus imperatorcm, vim inr-
ioatam iaferentem, iuxta iilam sententiam: qui
giadiiun acceperil eic. Itcm, in iis rebus non
tantum ^ctanduro est. christiano qnid liceat, sed
etiana quid jezpediat* Si contra imperatorem
anna ceperinius, necesse est, ai// sequi mutatio-
aem imperii, quae solet infihita bella, alia ex
aliis, gignere» (aut) viciis adversariis maius no-
bis. bellum cum nostcis esset, qui fortasse minus
palerentuc, iterum rite constitui ecclesias, qucim
nanc patiuntur papisUie» Propter tanta pericula
tttlius est nobis., tolerare vim inliistam, quam
beUum suscjpere , pr.aesertim cum^hon.babearous
m«n4atuai de belio.gefrcndo; tantuin disputatur,
atrum liceaL Etiam prudens lurisconsultus non
concedet, licere in Iioc casu resistcre potestati,
qaia, sicubilicet, in notoriis licet. At adversa-
ni non.i;9ncedunt, doctrinam nostram sanam esse;
non igitur de notqrip nunc agitar,
Quod autem Zivinglianorum civitntes per-
soadere volont, quod liceat resistere, scio, illas
aec ius nec evangelium curare. Favebant eorum
eoncionatores seditioni rus%icorum et nunc exem-
plum imitari student. Zi^inffiius palam horta-
tor, ut civitates imperatoris se vi defendant con-
tra imperatorem« Sucerus palam defcndebat
Francisci &ucinjMs; postea in seditione rusticorum
scribebat, Lutheri libnim rcdolcre mosaicam
phrasin. Haec enim erant eius verba, £t Argen-
tinae sparserunt perniciosas opiniones de decimis,
LIB. V. 1680.
■
et nunc vidisntur Antiochum aliquem quaerere,
per quein magis perturbent imperlum et Eccle^
slam. £t taraen sentio, haec consilia Zfvinglia'*
norum non processura esse, sed haud dubie ruent,
etiarasi^Iiquamdiufortassis turaultuabuntur. Quid
igitur faciendum? Respondeo: singuli debeni
evangelium suo, non alieno, periculo profiteri,
neclicet christiano, onerare periculo alios , slcut
Christus non voluit apostolos, quos sccum habe-
bat, in idem discrlmen adduccre. Pcrmittatu^
imperatori , ut ipsc cum subditis agat pro sua vo-
luntate. Si vult ordinare ccclesias, ordineL In*
terea qui volunt confiteri evangelium tanquam
privati, confiteantur et patiantur, si opus erit.
No. 667.
(paulo post.)
loach. Camei^ario.
Epijt. ad Camerar. p. 118.
loachimo Camerario amicosummOy
S« D. Ileri accepi tuas literas, ad quas, quoniam
eram occupatissimus, non potui iam respondere.
Lulherus rectc valet, ac miror, quae res occa-
sioncm praebuerit illi fabulae de eius interitu fin-
gendae, De me similis rumor Argentinae sparsus
est- Ilieronymo Haumgartnero dicas, Spen*-
glero missam esse *) nostram sententiam tib^I rov
fiii arjiTioXsfmy r(S avTOXQaroQi, xal ovrws ijfU'-
rhQ(p aQXoyri anexQiyd/xed^a. Non licuit ea de rc
mittere ro Ao\)^iifOV avyYQCtfifia» Sed cum istuc
vcnerimus, ostendam. Si cnim procedent Comi-
tia **) , iter isltic hnbehimus* De aliis rebus igi-
tur omnibiis coram« Vale feliciter.
4^iXinnoQ.
No. 668.
(m. Marti)
Lectorin
Praefatio iajibruin: ^Virgiliut cnm Philippi Mel. scholiia.**
Hagan. per lo. SeGerium 1550. m. Marlio. 8. « Iterum
proHiit anno 1534-, anno 1585. et postea saepius. — I)e-
scripta liic a Lunsio ex edit. ann. 1585., quae prodtit
Mogantiae apud lo. Scboefier. 8.
*) Lulhcms Electori hac de re scnpsit d. .19. Not. 15S9. et
iterum d. 6. Marl. 1580. Ad Spenslerum ea de re hoc anno
legiliir epislola nulla^ sed d. 15. Fdbi*. 1581. Lutherus Speil-
glero ea de re scripsit.
**) Augustanai ad quac iterMeh fecit per Norinbergam.
ta
Ad Leclorem Philippus Melanchihon.
Siintinepti, qni in statnis indicandis umim ali*
quod membrain , unam lineam intnentur: ita in
poematis iudicandis ant orationibus sunt perridi-
coli, qui, quod vulgo fieri solet, tantum excer-
punt yvdfiagj aut nnam atque alteram voculam
ranorem , ut ex oratione Ciceronis vcrbum veli-
ficare aut yyi&uijy: Male partum male dil:ibitur«
Sed universum opns considerandum est. £t si-
cut in picturis spectamus corporum lineamenta et
colores: ita in oratione res et sermo considerari
dcbent Rerum cognitio pntdentiam alit, ser-
rooncs eloquentiam. Ut Virgilius, cum Aeneam
describit, imagincm qnandam vjri pradentis facit,
qiii inter varia pericula ratione, consilio omnia
adversa vincit: sed addit illi etiamDeos, reram
secnndaram gubernatores. Viderant enim poe-
tac, magnas res geri ratione , sed fatis fortunan-
tibus et gubernantibus. Item finguntur indigni
casus, ubi contra, quam merebatur virtns, qui-
dam pereunt, sicut Pallas bic apud Virgilium:
sexl tamen qui fortnna et secundis relms facti fue-
rant audaciorcs, sicut Euryalus et Nisus. Huius-
modi loci miseriam bumani generis deplorant.
E$t et ubi male roeritis talia accidunt, ut qui for-
tuna abusi suht, sicut tyranno Mezentio accidit:
item qui secnndis rebus insolescunt, ut, nescia
mens bominum fati etc. Haec ad iustitiam per-
tincnL Viderunt enim poetae exitos latronum
et tyrannorum semper fuisse craentos. Sed quia
Aeneas fingitur esse princeps, ideo videndum est,
qnas ei tribuat artes reipublicae gerendae, scicn-
tiam belli, iustitiam, ideo dicit: lustitiaene prius
mirer belline laborem; item clementiam: eqni-
dem et vivis concedere vellcm; et seditionum
comprimendarum auctoritatcm: Tantum pietate
viram etc. Acceduut obiter descriptiones affe-
ctuum in rebus gerendis, item locoram et tempo-
rom, et morborum, vulnerum, remediorum, quac
pcrtinent ad ipvaioXoyiay. Sunt autem fabulae
quaedam in poematis sine ratione confictae tantum
ad admirationem tbeatralem , ut reliqui argumenti
seriem commendent, et lectorem varietate qua-
dam delectent, et in oflicio contineant, sicut de
equo, de classe mntata in Nymphas. Quaedam
ad naturam pertinent, sicut Venerem esse mari
ortam; ad mores formandos in genere totum
poema. Est enim imago iyffdg Tiokirixov xnl
at^ajtiyov.
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
No. 66».
14
(fortuie h. Innp^)
Ge^ Spalatino.
Select. «Dlft. p. 480. Epiii. lib. I. p. 273. (cdiL LoBdia. L
ep. 92.)
Georgio Spalalino
O. D. De libris scribam cnrn a compactoribus
nobis exhibiti erunt, et cnrabo rem ita, non ut
tuam diiigentiam asseqnar, quae est incompara-^
bilts, sed ut in contractibus bonae fidei reqniri^
tur,^ ne quid dolo fiat aut affectata negUgentia.
Novi nihil habebam , praeter fabnlas de his qui
supplicio affecti sunt a Caesare, quod dicuntur
cum Venetis prodituri fuisse *). Pnto tibi omnia
nota esse, De loco jPaf///, Senno Sapientiae, est
spiritualis doctrina , denotitia Dei, defideacspe,
qnalia sunt qnae Lutherus tractat plerumqne:
Huic enim proprie datus est sermo sapientiae.
Sermo scientiae est gradns inferioris, de usn re-
rum exteriorum, de politicis rebus, properaodniil
ut Phiiosophi prudentiam appellant, diindicatioi
nom rdSy nQaxTBan^ , agendorum, ut vocant, ul
cum docet JLulherus de variis Vitae generibus, de
Magistratibus , de cavendis technis fanaticomm
spirituum etc. Grenera linguarum significant no^
titiam multamm linguaram: iQ/irjyHa yXoHjad^,
sigiiificat eloquentiam veram, quaiis est Pontani
aut LuiherL Librum recens a te missum perlegi
totum, neque quidquam inveni, quod ad liaet
tempora proprie pertineat, Habet imagines qnas>
dam nasceutis Ecclesiae , et quod gentium Eccle^
sia iteihim (Kssipanda fneric, sive per haereticos^
sive pcr alias pestes, Haec est siimma operis.
Puerile scriptum est et inane* Bene vale, •
N9; ef7o.
(hpc temp.)
Mart. Gorlicio.
Es confesiione fidei de Eucharislia Saxon. Ecclesiar. Mac-
196.
._ der
jiugsb. Confeu. (Lips. 1584. fol.) p. 153.
*) VidentnrluecaccidiMe, qnum Carolni imperMor iallalb
▼ersaretur ineunte anno 1590. , quo tenipore Veneli foedna
adversus eum paulo ante inieranf. Evenerunt for.tasse baec
posl inaugurationem Caroli Imperaloris m. Febr. facium. ^
dan. comment. p. S90.
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
S6
Revermdu f^iro, doctrina et pielate praestanti,
Hfartino Goroiicio, Pustori Bransvicensi.
Quantnni attinnt ad fxctionem Zivinglii, iubeo
- te boiio aniinii essc. Ego .ig^novi, cnr.im audllis
autesignaiiis illius sectae*), quam millani Ii:iboinit
Cbristianam docl.rinam. Tj4iitum pucrilitcr pbi-
losophanliir. Ideo non poltTuiit dunire. Omnis
enim planta, quac nun cstexDeo, cradicabttiir.
Cum totls sexcentis annis dispntavcriiit, nihil af-
ferant praetcr hanc vocem: Ciiro non prudest
quie^uam. Ilanc nunc torqucnl ad Christi car-
nem. Yidistl, quid ego collegcriin de liac re,
unde meam sentcntiam cogiiosccre potcs, Ego
mori maliin, qnam hoc adirinare , qinid ilH aflir-
mant: Christl corpiis non posse, nisi iii uno toco,
esse. Ideu constantcr argnas eo», publice et prl-
vatim, cuni eril occasio. Vltupercs ') hoc qno-
qoe in eis, quod de nsn Sacramentornni nihil di-
cunt. Nulla est mentio fidei iustificantis in omnU
bus Zwinglianorum librls. Cum nominnnt fidcm,
non intelligunt illam, quae credit remissioncm
peccatomm, quae credil, nos recipi in graliam,
exaudlri etdcfendiaPeo, scd intcUigunt bisturi-
cam. Usum autem et excrcltium Gdei Christianos
nosse opottet. Vale*), Christus gubcruct tuum
ministerium.
Pliilippus Mclnnthon,
No. 671. 14. Hart.
iV. Elector ad Th&>logo» Viteherg.
EHil* « pirfe a Chylraeo in fliit. Aag. CooF. p. 42. icd li
legrB prinun t '■- - " " - ' ' "" "' -- "■
el i» opp. Lui
p.765. — In.
Diani *cri|iluraiii utiiui epitioiac, __ ,__ ._
detcripU el eitila ttt. — Iiueru! eaiii epp. MelnolboDii
qnippe »6 Liitoriam Aug. ConfcM- perlioeDlein.
Xn 3)octoc SRactinufi, Stoctoc Sonafl, ^om^
mer, ^ljilipt) Sftelant^ton.
SBon®otteS@naben2lo^anj), Sfmrriiiil tc.
Unfecn @ru^ guooc. (Sl^rmilicbigen unb ^ioi^ela^ctcn,
lieben Vnbdt^igm unb ^ctceucn. SSir v>%n eud}
gn&bigec SBeinung nii^t unongejeigt gn laffm, ba^ unj^
« (ia colla(|iiio KUrburgeuii, habilo A. OpDXXIX.)
1) HoipiD. yiluperat.
S) Uacc altinta vcrbi non balMt Hoi^nian,
Melaith. OrEn.- VoL. IL
Don StAmifd) .ftaif. SRajefldt^ unfecm anetgnabisllcn
4)eccn, eine 9tei(|)3tagSaugfcl)ceibunf) juFommen ift *),
bamit wic auf ben anbern sfag ^(ptjlifi ndd)flfunftig,
gleict} anbetn bcS (^riligen 3tiii)6 @tdnt)en , geii ^tuge:
(mcg )um 9{eid)$tag , fo iijce Aaif. SXajeft. bafdbfl cigs
ncc ^erfon ju ^alten Sjor^aben feijn foQ, erforbrtt
morbcn, xodd}n oocgemclbtfn ^u5fd}ceit)ung 3nt)att
roic eud) inlicgcnbc ^fbfdjcift ^bccfcnbcn.
jDiemeil benn untet ben futne^mfim (Sat^en , bo»
oonauf foldjcm 9{ci<t)dtag gel)anbelt foCI loerben, cine
ifl belangmb bcn 3>oiefpaIt in unftcc ctjci|llid)en StslU
gion, unb folc^ec gtopmidjCi^fien @a(^m t)albrn bacin
aufigebrucft, ba^ banon foldjet SRa^ ge^anbelt unb be«
fd}IofTen foH mecbcn, alS ndmlid) eincft jeglidjen @utbes
bftnfm, iJDpiiiion unb QKcinung jmifdjen ben @tdnben
felbS in Siebe unb @iitigteit ju t)6ten, gu m^e^en unb
ju ermdgen, bicfelbige Bmiefpaltung ju eincr einigcn
d)ctfUid}en \Siif)v\}iit )u bringm unb ju oergleic^m, aU
leS, fo ju beiben Sf)cilm nicfjt red)t mdte auggclegt obec
get)anbelt, abjutt)un, buctt) un6 aHe etne einige unb
wat)ce 9{eItgion angune^men unb gu I)atten, unb mie
mic aUe untec einem @i)ciflo feT)n unb (Iteiten , olfo aQe
in einct (^emeinfc^ft , £tcd)e unb ^inigfeit gu lebm,
unb bef(^tie^Iid) alfo gute (Sinigfeit unb Sriebe ju moc
d)en: @o ctmdgcnmir bei unS, bafj bie I)ot)c unb ur>
meibtici)e dtot^bucft ecfotbetn mitl, meil oieQeitljt foU
d)ec 9{ct4)Stag an eincfi @oncitii obct 92attonatnetfamm>
lung @tatt getjalten mitl wctbm , baf mit aller bcc Vr*
tifet f)alben, batum fid) angcjcigtec 3mief|)att, beibe
im @lauben unb aud) in anbetn du^crlicf)en Aicct^em
biduc^m unb Seccmonien et^dttet, jum f6cbecli(i)fttn
becma^en gefafit mctbtn , bamit mic ooc 3Cnfang folc^es
£Retc^Stag3 befldnbigltd) unb gci^nblid) entfd)Ioffen fet)n,
ob, obec meli^ec ®eflalt, aud) voiii rocit loic unb anbrc
Stdnbe , fo bie reine £ef)te bei it)nen angenommcn unb
jugelaffen, mit@ott, ©emiffcn unb gutem gug, au^
ol)ne bcfdjmetlic^e }(ergtcni$, ^anbtung leibenmdgtn
unb (6nnen.
£}itn>eil bod) bie @a^m, mit toic norbeciicte
TfuSfunbung btS Steidyitaqi nici)t anbecfi oecftet)en f6n»
nm, auf folct)cm iSege oorgmomme| foQcn mtcben/
ba6 benn non nitmanb ba^ gcitnblid^ec nod) btfldnbiger
btnn euc^ ecmogm unb betatl)fcl)lagt mag mecbra, aI3
mic aud) an euct) l)ietmit gndbigticl) begtl)tcn : unb fon*
beclict) baf il)c fold)< Scmdgung, anbctc iSad)(n unb
Q(efcf}dfte in 3ta\)t geflellt, becmaftn moDet oocne^men.
*) Kdictum CacNrii vid. in LUnl{t'i RetnhiarchiT, Par'. ((en.
Conl. I. p. 496. in WliiUtrl piltetlt tea tci SDang. etiinti
^iDlcft. t(. lib. tll. c. S. p. 41!f, el in onp. LiitherT lUlei.i.
XVI. p. 747.
3
27
EPISTOLARUM I/IB. V. 158D.
auf bap ifyc fj/ie jmif^Kn unb n&d)ft (Anftigen (Sonntagd
IpcuU bamit fertig merDct , unb auf benfeibigen benann-
ten ®onntag fdmmtlicl) attf^er gegen j£orgau bomit f om^
men m6get, mir un6/ in S3etra4)tung ba^ bie 3eit biS
auf ben Sicic^fitag gatr} furj i{l , unb mir und o^ne
Serjug merben er^eben muffen , g&n}(td) ju euc^ oertaf^
fen woUen *)♦
Unb obmo^l in oorangejcigter 2(u6f4)reibung nic^t ')
au8gebruc£t ift^ baf ein jjeber ®tanb feine ^rebiger unb
®e(e^rten ju foId)er ilpanb(ung auf Qtbi^xli^t SBergfei?
tung [ftd(>ered ®e(ett] mitbringen mogen fol(e, barum
mtr au^) bei un$ nici)t mo^t bebenfen mdgen/ mie barju
iu tommen fc^n miQ, baf eine^ jeben JD|)inion unb SXei^
nung tjur 9tot^burft" ge^6ret/ unb barnaci) ju (Sinig^
f eit gei)anbe(t m6ge merben : fo ifi g(et(i)n>o^( an euc()
S>octor SRartiU/ unb Doctor SonaffeU/ ^robfl/
au4) SRagifier 9^i(ip|)fen !Re(an(f)ton unfer gn&s^
bigeft SBegej)ren / ibc moUet euc^ unb eure &adyn am
t)eim bama^ ad^tta, auc() fo oie( m6g(i4) in unfrer Unts^
mfit&t }tt SBittenberg bie SBorfe^ung (^un/ baf an eu^
rer ®tatt eureS 2(bn>efend geiefen mxbt, auf baf i^r
an bem Sag, ben n>ir euci) ernennen merben/ n>icberum
}tt Xorgau bei unS fe^n / unb aidbann . neben SStagiftcr
@palatxn unb 6id(eben mit unS bift gen (Soburg
rdfet. 3n mittiermeii mir unS oerfe^en / mitte ®ott,
ferner ju erfa^ren / mie eS mit bem iBortragen eineS je::
ben 2^5 JDpinion unb SReinung ju VugSburg auf
bem 9lei4)dtag )u t^un gemeinet/ unb ge^aiten foU n>cr^
ben. ^tm n>o ben ©tdnben }uge(a{fen mitt merben/
a(5 i^re 9lot^burft erforbern mitt/ if)re ^rebiger unb
(Belebrten gegen ^CugSburg auf gebii^riic^e J6erg(eitung
)tt fi^) iVL erforbern / motten n>ir eu6f aiSbenn oon (&0f
burg jtt ttn^ ^o(en (affem SSo aber bie ^rebiger unb
@tdnbe nic^t mottten }uge(affen unb oerg(eitet merbeu/
fottt i^r euc^ / unb f onberii^) t^r / SDoctor 9R a r t i n u S ,
g(ei(f)n>o()t bifi auf unfem fernern S3efc^b }tt Soburg
*) Necessitatem confessionis fidei faciendae aceeplo eilicto
Gaesaris statim intelleait Ponianus^ cnius scntentia sua ma-
nu scripta (sine anoo et die) in Aclis Tabul. Vinar Reff. H.
fol. S7. no. S. balMtur haee: ^SHctocit itaifert. 9Xa!. auis
^f^cdbfii oqmag, haf einti ieelic^ £>pinion unb SRcinttug
yyficbort foH Virbcn, toiVi un6 fiir gut anqc^^tn , ba$ fotc^c
yjVltinunQ, barouf unfcr< Zt^tii^ W anbcro gcftanbcn unb
^tierbarrct, orbcBtlic^ in €M)tift<ii jufammcndc^ogcn wcrbe,
^mit grtinbUd)cr SBenkibrttnd bcrfctbcn ani obttltdi^r 6(f}rift,
^bamit man fot(^6 in ^(briftcn t^or^utragcn bctt>, n>o man bcn
^Wiinbett and^ bie Vtebiflct in bcn «&anbtttn0cn bic CSac^en
^MrjUtraacn ie n>iirbe ocrflatten loollcn, ali »ir bcforacn
nf(^mcrti(p mirb jngelaffcn mcrbcn. «Da6 mfirbe an(6 |tt ^nts
jybcrttng bcr^jtnbct nnb bat)in bicncn, auf baf bcfi mcnidcr
yifRifocrffanbi, »o fot(iie Dpinion unb flXeinttng bnnb anbcrc
,iSeutc, fo bcr (Sriinbe ni(6t ecBttdfam mfianbig , foHt angcs
^i^ttottttn, oorfaOcn mifle/'
1) libri impr. mit, mendoae; MsU habet ttit, i. e. nl((t.
i^r^atten ')• S)arin wodet, in Xnfef^nng tiaft an bi»
fen @a(^en unS aOen unb ber gan}en S^rifleii|^ett gap
tegen ^ ttnbefcbtoert fe^n , noie n)tr unS gdnjltcf^ oerfe^
n)oOen. X)aran erjeigt \l}x unS gu fonberti^KUt emfta
unb gndbigen C9efaIIen. Sorgau SJlotttagS nad^ dtP^
ntinifcere anno domini 1580.
f SBir begc^ren auci) gndbigttc^ , t^^r moffet 9K.
So^ann SiSleben mitne^men, berottffofc^
d)er unfrer Stetfe ali fur einen 9>tebtger ^
braud;t foH noerbem S)aran erjeigt t|^r un<
jtt ©efaOen. Dat. nt sj^
No. 672.
15. Mart.
lusto lonae.
Epistol. Kb. V. p. 87.
lusio lonae
o« D. Hic sacerdos eiectus est ex Mincoi^icianis
possessioiiibus , quas nunc tenet Dux Georgius.
Qnaeso igitur, ut exulcm roiserum respidas, ac
pracficias alicuki vacuae naQoixoiq. Ipse nomi-
nat cjuandam Norichen^ quam ^it esse in didon^
D. lohannis a Minguicz , ubi sit opuis noyo Pak
store. Sed totam rem tibi committo. Lutherus
vocat te *) mandato Principis, quare venies, com
primum poteris. Conventus indictus est Augu-
stam. Et Caesar benigne pollicetur, se vitia
ulriusque partis, re cognita, emendaturum ^ue^
Christus adluvet nos. ^^vooo. Saluta meis verbfs
revereoter D. lienedicium et alios Gollegas tuos.
Iterum valc. j£)infiag*
^iXinjio^
1
No. 67S. (fer« hoc. temp.)
Conr. Heresbachio.
Epiit. lib. II. p. 897. (•cliL Lond. II. ep. 410.)
/7. Conrado Heresbachio
S. D. Quod faustom felixque sit , tuus nepos in
patriam revertitur, quem, etsi ille peccare com
inquit, qui velit amids cbmmendari: tamen tibi
commendandum esse duco. Vixit enim apod not
2) Libri impr. mendose: ent^altrn.
I *^ Vid. epist. Lutii. d. 14. Bfart. 1560. Vol. 111. p. 564.
EPISTOLAKUM LIB. V. 15S0.
50
MnnnKi ciim iMcke modestiae ac diligehtiae, ac
niihi quidein profecisce aliquid videlur. Sed de
piofecta tuum ' erit iudiciom. lUud praedico»
quod, religiose dicturus testimoniuin, in iudicio
alfirmare qneam, nihil hic fecisse indignom mo-
desto ac studioso scholastiro. Gum autcra mores
aint hainsmodi, dabis operam, ut in studiis lite-
«anun retineatnr. Vides enim bonis omnibus hoc
tempore pugnandum esse, qt bona ingenia et mo-
derata retineantur in studiis propter rempnbh Ca-
lumniae Ca/n;>ani editaesunt, quas cura videris
quantum mali,~ qiios motus pariturae videantur,
^cile intelliges. Incurrit in omiies sine discri-
miue. Nemo quidquam recte dixit, praeter unum
hunc Thaleia Cawpanum. Sed privalae inin-
riae facUe dissimulari a nobis possunt. Vos vide-
ritis utrum Ecclesiae hoc genus calumniarum pro-^
futnrum sit. Bene vale, uieque inter eos numera,
qui tui cupidissimi ac studiosissimi sunt.
«M
No. 674.
(iu, Martio, ut vldetur,)
Frid. Myconio.
EpifltQla niineupatoria in librum: ^ySententiae ▼eterurn ali-
qaot scriptoruaa de coena domini, bona fide recilatae.
FbiJip. Meian/' Witebergae MDXXX. (io fine: imprea-
i^ SacraiD. P. II. p. 114*. — [Germanice edidit Micbael
' lleiirers „9om HhvklmaX M ^etrn. SitMit €^ru(^e bet
aUeafBfitcr^ qcuU((> anac^paea biicd>9>6U«flXe(.*' fSittemierg
tl55S.) 8. Foersi,]. — Vidclur Melantbon baec, quae
ic edidit, statim post collofcfuium Marbnritense collegisse,
ct librum anle comitia Aug. edidisse. Quod si autem,
quae d« 3. lun. b. a. ad^Lacbmannum scripsity ad boc scri-
pluin referenda sint| illud post illa comitia in lucam pro-
oiisset.
Philippus Melanchthon Friderico
Myconio S.D.
Mitto tibi locos Tetcrum scriptorum de coena Do-
mini, ut promisi, qui testantur, illos idem sen-
sisse, quod nos sentimus, videiicet, corpus et
•angoinem Domini vere adesse in coena dominica.
Quanqnam autem fides non pendcat ab humana
«nctarjtate, sed a verbo Dei, tamen cum scriptura
im^cilles a fortioribus confirmari velif , iuvat ha-
bere Ecdesiae testimonia in omni g;enere tenta-
tionnm. Ut enim vivos libenter consulimus, quos
iudicamus usum aliquem habere spfritualium re-
rum, ita et veteres, quorum scripta probantur,
cenaeo consulendos esse. Sunt et aliae cansae»
cnr veterum testimonia non contemnam. Bx*
istimo c^im , hoc communiter sensisse Ecclesiam,
quod isti scripserunt. Neque vero tutum esl a
communi sententia veteris Ecclesiae discedere*
Quibusdam valde iiebetes videmur, quod in ver-
bisEvangelii, HOCESTGORPUS MEUM, non
videamus metaphoram, nec inteiligamus, nos ab
infinitis quaestionibus unius beneficio metaphorae
liberari. Videtiir insania esse, sententiam omnium
longe absurdissimam mordicus tenere , cum aliam
commodissimam offerat metaphora. Hi desidera-
bunt in me iudicium hic etiam , quod in his testi-
moniis hyperbolas et allegorias non deprehende-
rim. Ego vero non ignoro haec ooifa q>a^fjutxtz,
ot Poeta vocnt, quibus medicantur has sententias
alii. Verum quid non poterit eludi hac arte , si
licebit allegorias comminisci nostro arbitrio. Qni-
dam enim callidi homines totam religionis doctri-
nam hoc modo transformarunt in Philosophiam»
£go has scntentias auctorum sine glossematis nn-
das proposui, ut iudicium candido lectori relin-
querem, utrum de corporali praesentia loquantur,
an de sola efficacia. Ego quidem statiio, eas
^7]T(Sg asseverare, quod corpus Domini vere assit
in coena dominica.
NonnuUi sine ddectu maximum numerum
testimoniorum congesserunt , in quibus pleraque
sunt ambigua et obscura, Nos tantum ea recita-
vimus, quae videbantur esse quam maxime per-
spicua. Origenes ludit suo more allegoriis, nec
quidquam ex eo certi potest colligi. Apud Hie^
ronymam extmi loci quidam, qui, nt non ma-
gnopere muniant nostram sententiam , tamen ad-
versariis nihil patrocinantur. Apud Nazianzer-
num nullam satis claram sententiam reperi. Ex
Basilio citat Gracianus locum quendam, qui
certe non adversatur nostrae sententiae. Dama-
scenum non adscripsi, qui nostram sententiam
copiose defendit. £t quanquam non admodum
vetus scriptor esse videatur, tamen opinor eum
scripsisse hoc, quod diii iam senserat publice
Graeca Elcclesia. Bessarion multorum auctorum
nomina recensct, quem optarim potius integras
eorum sententias posuisse; praesertim ciim de re'
tanta iustam disputationem instituisset, et in iis
locis versaretur , ubi locupletissimae bibliothecae
fuerunt, et ita abundaret otio, ut tam magnum
librum et plenas a/j^Sag XriQWV adversus Trape-
xontium scripserit. Quaedam cx Augustino Gra^
8 •
di
EPISTOLARUM Lia V. ISSO.
8£
cianus iatempestive dctorsit ad coenam Domioi^
quae citantur contra noSf, et multos vehementer
QKercenttf- Sed illum locum propius iospectum
comperiemus , nihil ad rem facere. Duos locos
adsummqm, nec amplius, profenint isti» qui a
nobis dissentiunt, ex scriptoribus veteribus ad
sententiam suam confirmandaip. Ego novum do-
gma, quod manimam ruinam rerum maximarum
secum trahit, sine firmioribus teslimoniis non ve-
lim profiteri« Grave est enim sustinere conscien-
tiam excitatae tantae discordiae. Carolosiadins
primum excitayit hunc tumultum, homo ferus,
sine ingenio , sinc doctrina , sine sensu communi,
quem nulhim unquam humanitatis officium aut
intelligere, aut facerc aniinadvertimus; tantum
abest, ut in ep significalio aliqua spiritus sancti
animadversa sit. Imo extant manifesta signa im-
pietatis. In tota doctrina solebat lovddfQHV xal
OTaaiaQeiy. Damnabat omnes leges ab £thnicis
conditas; contendebat in foro lus ex Mose dicen-
dum esse, non intelligens vim et naturam Chri-
stianae libertatis; totam illam fanaticam Anaba-
pUsiarum doctrinam statim initio raiy. afi(poXv
amplectebatur, cum coepissct eam in Germania se-
rere Nicolaus Siork. £t controversiam de coena
Domini tantum oAio Luiheri^ non aliqua pieta-
tis opinione movit» £tenim cur dxoyofiaxia
ipsius a Luthero improbata esset, coepit iste, in-
flammatus immani cupiditate vindictae, quaerere
causam vendibilcm, qua Lutheri existimationem
prorsus obrueret. Bona pars Germaniae testari
Itpssit, nihil me in hac re fingere. Quanquam si
testibus opus sit, libelli ipsius adversus auctorem
dicent certissimum tcstimonium. In his apparet
hominem iie ratlone quidcm aliqua in speciem
probabili motum esse ad scrlbendum« Quam sua-
viter nugatur dc demonstratiooe vocis xovrol
Quod affert ad causam tantam Ecclesiae veteris
aut ullius magni auctoris testimonium? quae vox
est in tota disputatione , in qua sit aliqna pieta-
tis significatio. Tantum vociferatur, ut nimc so-
lent homlnes ftavavaoi inter pocula, qui nullis
fabulis nisi maxime profanis delectantur. Ad
haec magnam libronim partem consumit in con-;
viciis , et homo insulsus studet etiam urbanitatis
laudem auferre. Qui tam imparatus ad tantam
causam accedit, is ostcndit, se aliqua coeca cupi-
ditate praccipitem ferri, uon moveri ratione aut
studio pietatis. Atque hic est huius fabulae nQto-
rayan^lOTTig , nam Poeta alius quispiam est, qui
nulli cedit hanc laudem inventi dogmatifi. Verum
haec de QaroloSiadio scripsi propter vicinos no-
strbs, ut, si qiiid auctoritati^ est in nbstro testimo-
nio, admoniti caveant ab isto portento. Miras
enim artes tenet, et mirc fucata officia, quibus se
insinuat in hominum animos, tametsi naturaro
dissimulaie non dtu potest. Habet ingcnium ve*
hemens et inquietum, quare amhitionera, iracun^
diam et invidiam cito prodiu '
Inspexi et f^uiglq^hum^ qui valde tumul-
tuatur in hac controversia , sed deprehendi in -eo
multa alia errata, ex quibus iudicium de .spirita
eius fieri potest. Prorsus nec intellexit, nec te^
nuit fidei iustitiam. Ineptc confundit £vange->
lium et Politica, nec videt £vangelium nobis con*
cedere, ut legitimis omnium gcntium politiis uta»
mur. Coniendit presbyteris non licere, ut pos*>
sideaut quidquam proprium. Dccimas nullis vult
solvi, nisi docentifous, quast vero £vangclium
vetet uti politicis ordinationibus. De dominio
civili sophistice et planc seditiose rixalur. Ad
eundcm modum de coena Domini sophistice ca-
villatur publicc rcceptam sententiara. Apparet
hanc causam et in veteribus synodis agitatam es&e^
Nam indecretis citaturfrjtgmentum^^m^o/i j^^A^-
sini non aspemandum. Utinam vero isti, qui
auctoritatcm Canoiium defendunt, haberent vete^
res Canones de dogmatlbus. Nuuc cnim fere nul-
los habent, nisi nuper natos, dc regno, de dtfni-
tatibus ct similibus rcbus, nihil ad £cclesiam per-
tincntibus. £go veterum synodorum auctoritatem
libentcr sequor, et, quantum existimare possum
ex his monumentis, quae alicubi in historiis rc-
periuntur, video^ cas prudentissime et sanctis-
simc iudicasse. Nam synodus Nicena Evan-
gclium lohannis mirabili diligentia introspe-
xit, et Gangrensis synodus pracclare intel-
Icxit vim et natur^im Christian.-ic libertatis, quae
contra fanaticos quosdam homines, Pepusianos
opinor, similcs Anabaptistis nostri temporis, de
usu politicarum ordinationum decreta plena pie-
tatis condidit* Sed nihil opus est omnes synodos
recensere. Mco quidem iudicio magna est teme-
ritas, dogmata sercrc, non consnlta £cclesia ve-
teri» Itaque collegi hos locos de coena Domini,
ut in promptu haberemus testimonia veterum, in
quibus affirmatur, vere adesse corpus Christi in
coena dominica. Vale.
Sft
No. 675.
EPIStOLARUM LIB. V. 1680.
84
21. Mart.
Luthero, lonae et Melanthoni.
f Es conceplo, ut dicunt, in Actis Tabular. Vinar. Reg. B.
foK 87. BO. 18;
3Cn S)octor Slfaxttrf eut^et^ Suflum Sonafi
9>rob^/ So^ann ^ommec ^farrern, unb
9>^i(ipp a)le(anc()t^on au^ittenberg.
^o|)antte$ («j^erjog ju ^a^fen unb 6f)urf.)
Unfern (Sru^ $upor. 6^m&rbige, SSiirbtger unb
^o4>geU|irten, .Sieben, i[nb&(i)tigen unb @etreuen.
Stac^bem mir vxi^ iungft b<^ben fd^reiben (affen mit gnd^
bigem SSegef^ren , eu4) oon et(ic^en ®a4)en unteretnan^
bet jtt unterrebeu/ unb a(d bann an()er ju und ju fugen
[eu4^ )tt Derf&gen]; oXi kooQen noir euci) ntc^t bergen,
bof ttttS je|t anbere @a4)en t^orgefaOen^ bargu n>ir @uer
au4> bebdrftig. SBBo 3^r eu^ nun t>on benfeiben ^a^m,
mt xoxt ett(^ gef^rteben, mit einanber untetrebet ^abet,
a($ n>ir unS mx\t\)txi, fo(4)8 get^an ^aben, obcr \t
}ttm {[urberlid>fien t^un noerbet: fo ifl unfer gndbigS
Begel^ren, %\^x nM)Qet eu^ beffen e^er an^n begeben,
«nb eure JBu(i)er 'ju ber 9lot^burft mitbringen. SSotten
mt tni6s) a(6bann bie @a4)en, noarum xoxx eud) ]e|t befto
f&rberli^er anber ju fommen erforbert ^aben , anjeigen
iaffen, unb t^ut und xxt beme ju gn&bigen ®afaaen.
Datnm SSorgam Sltontagd tia^ Oculi, anno do-
miniM.D.XXX^
No. 676.
27. Mart.
Frid. Myconio.
Ediia a SntgaMio epistola L 24w coll. apogr ia cod. Mehn. 1.
p. 5b,
D. Friderico Myconio
S. D. Vidc, nii Friderice^ quorsnm eraptura
sit {aetio Cingliana. Postquam labefactata et pro-
fanata Coena Domini, belle cogitatis rationibus
abiurda correxerunt, quae sic videbantur hii-
mano indicio , nunc incipiunt (piXoaocpHv de tota
Religione. Illc noster Campanus hnc attulit
magiiuro acervnm impiorum dogmatnra *). Et
*) Vid. etiam epist. ad Vitam Tlieodor. d. S6. lulii 1580. et
supra epp- ad Mycon. eieuale lan. et menie Febr. scriptae.
Lutherus de Cajiipaiio in ep. d. d. 1. Apr. h. a. scribil: „is
(Campanus) Torpe iam fere dies 15 fuit, miseraque mon-
stra dogmatum indicani.'** — Ex epist. seq. ad Beierum
intelligitnr. dogmata a Campano literis mandata Melanthoni
Iradita eut.
habet in tanto facinore luliacenses proceres, qui
ausint enm comniendare principi nostro» ac pe-
tere, ut nos vadatos sistat in iudicio. Decrevit
enim nobiscum bellimi gerere. Disputat Chri*
stum non esse Deum ; Spiritum sanctum non ^%%t
Denm ; peccatum originalc nomen in.ine esse. De-
nique nihil non transformat in Philosophiaro.
Haec sunt illa mysteria, quae tibi exponere no-
luit , nt plus haberent admirationis subito in po-
pulo elata. Deus respiciat nos; teque oro, ut
Imiusmodi Neophytos caveas. Vale feliciter. Do-
minica Laetare , Torgae.
Philippus.
No. 677.
Sl.Mart.
Ckr. Beiero.
f Ei apogr. in Cod. Wolf. Uamburg. descripta a S. V.
Oi^bausenio.
Chrisiiano Beier^ III. Principis Bucis
Saxon. JElecL Cancellario^
S. D. Articulos Campani remitto vobis, quos
casii, cum non cogitassem, mecum retinui; pleni
sunt spurcissimis blasphemiis, quo magis miror
Campanum dimissum esse. Proficiscetur hand
dnbie Argentinam^ ibi inveniet Carolosladium
et alios, qui probabunt has blasphemias, si nul-
lam aliam ob cansam, certe odio nostri. Sic furit
Diabolus, et incitat istos, ut nos, a quibus plu-
rima acceperunt beneficia , acerrime oderint. Ex
Noriberga scribitur mihi, quod Argentinenses
et alii quidam circnmfenint consiKa , quod liceat
arma gerere advcrsus Caesarem. Sic nihil agunt
Argentinae, nisi ut metuni aliquem exsusritent.
Deus dissipet consilia gentiiim qnae bella volunt.
Valete feliciter. Die lovis post festiim *).
Philippus.
(Projiciscitur Melanthon Augustam
Findelicorum ad Comitia.')
Praemittenda»
l^uibiu de cansis in iis actionibus publiois, in rjuibns
Melautiion primarias egit partes, non solum eius, sed
^) Festum pnrificationis Mariae, qnod erat dieMercurii, er-
go d. S. Febr. ? an rero potius festum annunciationis, quod
anno 15S0 fuit die Veneris, ergo d. Sl. Marlii PutaTerim
posterius, quum Torgae librum Campani habuerit in ma-
nibua.
EPISTOLARUM LIB. V. 158a
•dam dionmii qul simul omn eo mait| epistolas iunotim
•dendu putaTerimy uberius in praemonendis ezposui.
Habes igitur ^ Leetor benevole , hic bon solum Melantho-
sb , sed etiam aliorum , qui in Comitiis versabantur , epi*
stolas , quae ea illnstrare posse Tideantur , et spectent ad
emasam ecoiesiae jst religionis. Quod < rero attinet ad
jitipta pnblica in conTentu ab Eyangelicb tradita, ea tan*
tnm dedimns, quae vel a Melanthone conscripta sunt|
Tial hactenns nondom edita fuerunt, vel deuiqne satis
mendose prodierunt et ex codicibus nuuc integritati re*
ttitni potuemnt. Reliqua enim quisque legere potest in
iibris eoram, qui historiam huius conrentus conscripse-
runt I ridelicet Ghjtraei , CoelestiuL , Muelleri.
Fontes autem, ex quibus haec hausimus, praeter
eos , qui ad epistolas Melanthonis omniuo omnes spectant
(qnos recensuimus in praemonendis), suut hi :
1) Lutheri opera, in quibus, potissimum in ed. Wal-
chiana, Melanthonis scripta ad huno conTentum spe-
ctantia, habentur multa«
8) Georgii Spalaiini ,,Annales Reformationis ** , ob(t
3A^rbu4^ev Don bet ^efotmation tut^eci; qu8 befTen
flutogtap^o an< Sic^t gefteOt Don Stnft 6aL Cpptian*
9cipi» 1718. 8*
S) Libri eorum, qui ex tabulariis publiois et fontibus
scriptis liistoriam Comitiorum August. oonscripserunt,
hi sunt:
a) DaviM Chjrtraei ^ifbtte tet 8ttg6but0if(^ 6ons
feffion eto. 9to{to(( 1576* 4. (ed. 2.) '^ Item
liber auctus et latinitate donatus: Historia Augu*
stanae Confessionis (edita a Matthla Rittero)^ Fran-
€of. ad Moen. 1678* 4* Professtis est Ch]^raeus
da opere suo : „ i(& f^ab ti autf glaubtoiir^igen unb
„ben mel^ten S^eil allen )ut>ot in Zxud offmHib
>, oulaegangenen Slctitf unt ®(ttiften bcrjentgen , fo
„ben 0a(ten felbft beidewo^net unb fttrgeftanben —
„ tteultcb tufammengeiogem*' — In fine iibri , ubi
breyem f ontium , ex quibus hauserit , indicem ad-
ieoit , de epistolis Melanthonis haec scripsit : „ 3(&
„ fiab mit fonbetlicbem Slei§e t^er^ittet, ba§ ld> fi((et
„gat (eine, fonbetIt(6 9M(iPPi Otiefe, fo
t.ni((>t jiioot offentliel^ QtbtVidt, Ctoits
„ wo^l i(& betfelben etne item(t(be ^afyl bei bet {>anb
„9e^abt) btefem 9u(be eint)et(c(bte. 3<^fonber^eit
„fK^b i^ m(t %\ti% au^gefaffen bie C(6retben, fo et
„an ben Catbina( iauv. Sampcfiium, an ben
„ 9)enettf((>en Otatorn Nlcolaum Teupolum , an ben
„(Bif((>of )tt t(u0<buts, an btt Satbina(^ {u tittti(b
„ Can)(ct K. fofi 0ef(btteben ^aben , biemeii et feibft
„betfe(bigen ni(^t aOet Sing ge^anbig genxfen/'
5) Georgii (WMlipiir ^Uitoria Comitioram amio
MDXXX. Augustae ewbratomm etc. IT Tomi,
Franoof. ad OL 1597. ifoL — U prditotH* p^ 1.:
„ se acta integra horum comitiomm coliegisse mul^
,,torum annorum spatio , hinc inde in noriis regio-
„nibus ac bibliotheds , maguis sumptibas ao mo-
„ lestiis graTibus/* — Dolendfnm vero est ^ eimt
rarissime indioasse fontes , ex qnibns haosvrh , in
describendis scriptis non satis religiosnm fnisse,
soripta germanica latine yertisse , non ubiqua iustnm
rerum ordiuem servasse, et denique etiam sciripta
ad hunc conTentum non pertinentia sno operi inse-
rnlsse. Epistoias Melanthonis^ qnas dedit, ad
unam omnes ex libris editis descripsit , quire iir Ua
eias rerba conferre cnm libris editis non necessarinm
m
mihi Tisnm est.
O 3b&* 3oa(bim 9Rtt((et< ^ifbtie t)on bet etyaof
8e(if(ten GtSnbe ^totefkation unb VppeDation loibet
unb t^on bem 9teiCb<abf(tteb ju Spepet 1529. — vnb
bem {tt 8ug<bttrg auf bem SRei^^dta^ 15S0. fibtvfitlti
nen ®(auben<berenntniffe -^ au< $ittfi(. ®a(bf. 8t(f^ii»'s
Actis unb btn^vttn Historicis t^etfaffet 2C» 3ena^ 1 705.
4. — Usus est Muellerus Actls in Tabular. Vln»-
riensi.
6) Ctnfk Safpmo Cpptianl ^ijkotie bet Kiwlii
bttt(|if(^en Sonfefftom — edit. 8. Gothae i73i. 4^
ubi in appendice quaedam ex libris mst. edita sunt.
6) Acta Comitiomm August. in Tabulario VbutHmei
(e quibus etiam Mueilerus liansit) , Tidelioet 2 .
a) tria Tolumina Registr. E. foL 87. no« 1. 8* ot 8.
inscrlpta , ubi in Volumine secundo multa habentnr
scripta theologomm. Quot' ex illo fasciculo han-
serimus , quisque intelligit , qui ea , quae liio dedi*
mus , perlastraTerit.
6) Apologia manu scripta^ anctore.Gregorio Pontanoi
iussu Principb Electoris scripta adTersns libelinm,
qui paullo post comitia Aug. prodiit : „ 9eri(tt tlMrt
bem (bttfkit^en ®lauben iu ®ut auf bem 9tei<(<tia(
)u Sugtfbutg anoo 1530. ge^anbe^t nM)tben**, qnen
totum insemlt operi sno de causis belli Germani^
Hortlederus, P. I. Ilb. i. c. 9. — Apolog^am
Pontani nuperrime edidit, et Ilbrum ipsiun aocn-
rate descripsit Cl. Foerstemannus tn bettl „Bt(biO
fitt bie 0efcbi(bte bet fit(b(i(ben Stefotmation in t^f
tem gefammten Umfan^e. l. 9. i. {)ft. C()a((e
1881« iBO# be« ean)iet« Dr. ^xnd ®ef(ti(bte bet
fRe(igton<^anb(ungen auf bem 9tei(tdrage {u 8ttgf<
btttg im3. 16S0."
S7
7) Poiiqiw Ada Nonnterg€tt$i4^ -— {Vaotus foerat
qaoiidam Sirobelius indicem quaniiidam epistolarum,
a legatb Norinbergensibns in Comitiis Augtutanis scri-
ptamm ad Senatom Norinbergensem. Hnno indicem,
aimnl hrevia argumenta epistolamm continentemi edi-
dit Strobalins in suis Misoellaneis T. II. p. 18 — 48»
ct Tom. UL p. 196*-**208. Epistolas ipsas yidere
Strobdio non contigit| neqne alius, qaem sciamus,
iij asas ast, quare videbantur temporfUniuria periisse.
Qaom antem ex libro Car. FickenscKtm (fStid^id^tt M
tM^Qit lu aMg«6utd {m 3- 1 580. mtnb. 1 880. 8.)
. inteliezissem , iUas epistolas nuper repertas esse , sta*
. tim ad Ampiiasimmn Senatnm inolntae nrbis Norinber-
gaa scrfpsi , et ut mihi epistolae iilae mitterentur , ro-
gnL Quibiis preclbns Senatus Ampiissimus quan-
quani primum dubitabat satisfacere, tamen a Clarbs.
Ramuro tandem permotns est , ut mihi totnm trans-
mitteret Tolumen. Hoc.insoriptum est : ,, 8 Ug 1 6 U r^
(ifc^e ff(tid>itaitsActa 15 80.'* Contlnet
879 paginas in foiio,' 79 epistolas et 64 pagellas epi-
stolis inclusas. Ifioipiunt epbtolae d. 1 7. Maii et per-
tiiwnt usque ad 20« d. Noyembris» (Index a Strobe-
lio editus tantum coipmemorat epp. inde a 17. d. Maii
nsque ad 12* lul. , et iterum a d. 7. Septb. usque ad
14« Oct. scriptas). Scriptae autem snnt epistolae uon
fegatonim mapu, sed scribarum, qui etiam nomina
legatornm simul subscripseruut. Blunitae autem sunt
sigillis legatorum , et extrinsecns ad Senatum Norinb.
iascrlptae. Sunt igitur quod nos dicimus: Ctiginal/
bfri(ttf« Forma literarum diversa docet , legatos tri*
bns iobinde usos e$$e scribis, qnorufn primus soripsit
epistolas ipde a d. 17. Maii nsque ad d. &• Augusti,
lecaDdus epistolas usqne ad d. 8« Octobris , tertius re-
lifaas osque ad d. 20. Not.. Inde etjam dlypsitas est
in soriptura nominum legatomm } primus enim scripsit
Volkamer et Faumgartner; secundus: Volkaimer s«
VolkaTmer, etiam Volkheimeri et Baun^garttner ; ter-
tiiis : Volkamer et Faumgartner* — Apographa autem
eonfesnonis Augnstanae et aliorum scriptornm publi-
oorani in ceinitiis, a legatis simul cum his epistolis
missa, nnnc non habentur in hoc Tolnmine. CaetC'-
mm non integras epistolas hio edendas esse pntavi , sed
ea tantnm ex iis , quae ad cansam ecclesiae et rdigio-
nis spectant. Reliqua de rebus politicis praetermisi*
Pnto antem lectores eo minus me reprehensuros esse^
qnod has epistolas hic edidi , quo pauciora sunt ^ quae
imiie in tabularils publicis de his comitiis soripta super-
sunt. Plurima enim , quum Frindpes ipsi adfuerint,
noB scripta , sed coram acta sunt.
£PISTOLARUM LIB. V. 1650.
No.678. 28.Apr. (NorlnbargaeO
Mart. Luthero.
Epist. lib. I. p. 1. (edit. Lond. ]ib. L ep. 1.)
D. Martino LutherOj Pdtri suo tarissima^
Philippus Melanthon
S. D. Noribergae non plus uno die stibstitimus,
ubi cognovimus Caesarem postridie Paschatis ex
Mantua movisse, et properare cum exiguis copiii
in Germaniam. A Turcis plane affirmant sum-
mum ^sst periculum. Res Pontificiae in Italia
adhuc valde impeditae sunt. Nam obsidio Flo^
rentina infecta re soluta est , quia oppresso et in-
terfccto praesidio Hispanico ad Pistorium^ exer-
citus qui in castris ad Florentiam erat , propcte
contulit se ad Pistorium ^ ut poenam sumeret dc
perfidis sociis. Ita relicta est Florentia. Ferun-
tur hic et aliae fabulae, scd indignae quae scri-
bantur de Afris^ qui totum mare mediterra-
neum infestum reddunt , et Caesari aliquot trirc-
mes interceperunt , Ttai xa Xoma. Valde praedi-
catur constantia nostri Principis , quod non dubi-
tavitad hunc conventum proficisci, et id xatS^
dw/ia sperant aliquid momehti allaturum esse ad
retinendam pacem. Fuimus apud Pirchamerum
hodie ego et lonaSj qui de te et causa honori-
fice^sentit, sed est p^ulo vehementius iratus n^
^OaiaydQ(p. Hodie pergimus, Christus servet tc;
ora pro nobis omnibus. Vale fcliciter. Noribir--
gae die lovis post Quasimodogenitiy Anno 15S0.
No. 679.
4. Maii. (Angustae.)
Eidem.
Epistof. Iib. T. p. 4« (ed4t. LoTid. T. ep. S.) — Etiam apad
Cbytracum p. 26. et Coelestinum I. p. 89. r^ Itcntoi ia
Dav. Kicbleri Gcnealogia Lutberiorum p. 555. •— Fra^
gmentum buiut ep. in cod. Lips. ep. 61.
2>. Martino Luthera
S. D. Cum bodie ad te scripturi essemns per la-
nae^) tabeilarium, ccce praeler opinionem no-
stram, sed tamcn opt;itissfme nobis afTenintur li-
terae tuae. Gratissimum est nobis ofEicium taum,
teque rogamus, ut dc omhlbus rebus tuis quara
saepissime ad nos scrilias, £x Norico ad te de-
1) Richt. hum.
EPISTOLARUM HB. V. 1650.
40
diinns litera», de qnibus etiam hulc nuncio nwn-
data dedi, ut, si nondum essent transmissae, tradi
postularfet. ^ug-ui/a* ceTtioracognovimus: heri
enim rediit comitis Alhtrti puer, qui missus erat
ad explorflnJa Gaesaris itinera. Is affcrl, Caesa-
rcm Tridento movisse, et, si non fallit no» ratio,
iam pervenit ad Inspruk.
Cotnes Henricus JNassaensis^) scripsit lite-
ras plenas hiimanitatis et officii ad nostnim Prin-
cipem, horlanles .ut mature veniat ad conventura.
Quanquam varient vulgi sermones, tamen adhuc
bene speramus dc vohmUte Caesaris. Res tamen
e«t, ut scis, iy yo^vaat &EOV. Orabis ig^tur
quod scio te facere. Praeter nostrum nuUus aUus
Priuceps adest. Dux Georgius dicitur affutnrus
intra triduum , adducens secumiCocA/aeum, qui
paucis literis mutalis fiet avis xolotos, de quo go-
nere nohis scripsisti, qoam suaviter in Ina vicinia
rhetoricentur. + Valet ergo augurium." *) Et ut
intelligas neutiquam vanum esse, Eckias (^i, ge-
minatus, reddit vocem monedularum, Ek, Ek,
Ek Ek, magnum acervum conchisionum conges-
siu' Postulat a Princlpibus, ut inslituatur dispu-
tatio contra Lulheranos '). Habet subscriptorem
meum velcrem amicum Bilticanum: is vero hor-
ribiliter mioatur nobis. Sunt alii multi quos pi-
get recensete, vere x(iioio(, xal xo^axes xo^dxaxv,
xal otftt fitToma^e yevoyra. Hessi Cancellarius
Ficulnus ilie heri venit, et affirmavit suum Pnn-
dpera in itinere esse. Venil unn Sneppius, vir
optimus tuique amnntissimus, qui nobis aliquam
tpem ostendit, Prinripem suum in officio posse
contiueri, quanquam non dlssimulel magnum essc
periculum. NarraV quantam dimicationem susti-
neat cum illo ntpt Shtivov xvQtaxov. Ait eum
nrgeri mirifice assiduis //^/t^e/Zorom literis, ct Su-
rionem Sturm *) singulis pene mensibus ad eum
recurcere, ut rtp ajifvdovrt') stimulos subdat,
Haec me valde cxcrucianU Fortasse prodest ') te
ad ipsum, aut certe ad nostrum Principem iumo-
tem literas mittere, ad confirmandum animum
xov aaxsdovos in sacra doctrina. ^Videlur sacpe
levibus momentis ImpelH. Ego exordiura nostrac
t) C. L. Ifauauateniit.
S) adluot 6. L. et Richt,
4) Bic dc*iait cod. Lutit.
5) i. c. Gurioacm Slurai-
6) BichL «didit! u**uo Cortari Himulot.
7) KitM. proittttt.
apologiae *) feci aliquanto ^rfioffixtate^oy , qoam
Coburgae scripserani. Brevi autem ipse afferam,
aut, si idnon permittet*) Princeps, mittam.
Paene oblitus eram recensere in monednlis
Caietanum tuum. Hunc eiiim aiunt addncece
Caesarem. Noribergae de Campegio audieram,
sed' hic affirmant Caietanum esse. 'Ego sans
Campegium malim, ut virDm peritnm remm d-
vilium.' Alt|Lest homo ineptus et incivilis, quo
genere homi^nD nihil est iqtractabilius. Doctor
Caspar mittit liter.-is, et remedium; Chrislus
servet te. Lileras tuae coniugis remitlo tibi.
Casparis epistotam retinui, de quo si Deus de-
derit nobis pacatum reditum, videbimns ut ha-
beat locupletiorem -|- conditionem," Si istic es-
sem, non gravarer te tuvare. Vale feliciter, +et
rescribe. Mittvvoch post ^ihnnov el lacubi.
Fito T7i€odov>.
Uh. III. epiilol. p. SS6. (tdil. Londin. lib. III. cp. 179.} —
NuDC ei lulognpho in cod. Monac I. p> 596. «dilm.
Vito Theodoro apud Lutherum^
S. D. . Gratam mihi rem fecisti '), quod ad me
de Doctoris v.-ilctudine deqne aliis rebus scripsi-
sti. Nulla alia in re potes mihi magis declarare
quam-]-hoc" ufficio scribendi, quanti ine facias.
Proplerea rogo vel quotidie scribas. Poterit enim
ad loachimum, ad Osiandrum, ant fVenctS-
laum mittere, qni curabunt ad nos perferri. '
De crure ') Doctoris, et de somno sane snm
sollicitm. Tuum crit officium, praestare vel eom-
municatione sermonis, vel aJiis artibus, ntcnbi-
tum eat animo qiiam mininie occupato: tametii
scio cuiusroodi sint cius nadr], quam non posHnt
'ei excuti huraanis rationibus. Confngiemiu') igi-
tnr ad orationes '). Nustri recte valent. Caesat
exspectatur, brevi huc, ut aiunt, ventnrus. Sed
de his ad Doctorem scripsi.
D, Doctori dicas*) nos ei vinnm itlud ve-
strum invidere. Nam hic misere esurimns et
S) Peuc. edidit tonftttionU c
9J Ricbi. ptrmiUit.
1) PcE. meDdDie: ttriptitli.
t) Pei. valtludint.
'8) Pei, Caafugiamut.
4} Pel. ad Dturn.
S) Pci. dittt.
. interprela.m
4i
EPISTOLARUM LIB. V. 1550.
42
tsmus. Bibiimis IfBXxoQirdy neutiquam necta-
temn, sed adeotenne, adeo ansternm , adeo crn-
dum , nt primo statim die Christianum Cancclla-
Hnm coniecerit in xoXixriv. Ego de meo emo Cre-'
tieumy qnod una bibit Pbntanus interdum. Si
domlnns Doctor valebit et erit incolumis , omnia
recte habebunt. Nam etiam de convcntu bene
aperare inbeimir. Vale et rcscribe t&g rdxiora.
Ego brevi excurram ad vos, ut adfcram D. Do-
ctori recognoscendam Apologiam *) , quae Cac-
lart eKhibebitnr. Valc. Postridie Crueis.
4^iXmnog.
Ko. 681.
4. Maii.
Catharinae Lutheri.
Ex OftT* mdiiteri Genealogia LutfaeroniiD p, 858.
tkt G^rbaren tugenbfamen %vau Satf^arina Su^
tfftxin, S)octortn, metner befonbern g&n{ligen
S^^unbin.
®otteS Qhtob tinb aVeS gutS! 9^xhave, tugenbfame
frait £tt)ctottn. Sc^ f &d^ ^^ 3^ ^ifT^** / ^^P ^i^ ^^^^
Oott gebe(Snab| bifi gen Tfugfiburg tommen {tnb, unb
^Ktben ben ^etm 2)octor gu Soburg gelaffen; mie er
o^ 3n)ei{el eu4> gefd^ieben l^at. 3d) ^off e aber tn tur}
bd t^ 311 fepn. SSitt ett^ , if)X toodet mtr f4)re{ben/
toie efi m^ g^t^ unb toie ftd) ber ^au|>tmann befi
jtocnfi ^lbet erjetget ^be. S$omtt id) eud) btenen
Isim, toiQ i^ mit attem %Ui^, toie id) mi(^ \^xd\>iQ er^
imne/ fotcbefi t^un nnb aufirtc^ten. Setbe 6an}(et **)
gtfif en eud) / nnb »&nfc^ aOefi ® ute. ® ott betoa^t
eu^. Datum Xngfibutg , 9Xittiooc()e nad) SSa())urgtfi.
^erjog (Seorg t)on @a4)fen foU motgen ober ijiber^
motgen ^eteitt fommen. X)et £atfer tft nod) fern/
Imimetabet.
Phiiippus.'
eiebe <9et)attet. %\x6) mihtfi^te t^ tn^, |)dn6^
4^ Stttbet/ unb SRagbalenc^en unb SXufyme Senen/
tnel feliget 3ett ^uffet mit in thetnen 9iamen nietnen
Rebflen Sungen.
1. lonas.
3(^; So^ann2CgticoIa(Si|(eben, meinefiauc^
gttti metn liebe %xavi X)octotin.
No. 682.
5*Maii.
*) i. e. cOBfessionein Augiutaoani.
>M>) Pontaoqt el BeieMt.
IHEI.AXTH. Oper. Vol. II,
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 1S5.
loachimo Camerario A/oribergae^
S* D. Si quid habes , quod Luthero aut signifi-^
candum, aut inittendum esse putas, huic nuntio,
qui has literas istuc perferct, trades. De tua va-
letudine deque omiiibus rebits tuis, quaeso te,
ut rae certiorcm facias. Nam exercet haec quo-
que soliicitudo animum meum, tot alioqui miser-
rimb occupatum curis. Caesar^ quod bcne ver-
tat, brevi dicitur affuturus. lam enim pervenit
ad Oenipontem^ adducit, qucmadniodum narrant,
secum Cardinalem Caieianum» * Noribergae de
Campegio audiveramus, sed hic affirmant Cai^-
tanum cssc, quod mihi sane scrupulum iniecit.
Est enira horao incivilis, quo genere nihil est In-
tractabillus. Pluris, ut vereor, auctoritatcm sui
Thomae, quam Rerapublicara, quara Eccfesiae pa-
cem fadet. Orabls igitur Deum, ut adiuvet nos.
Hessus creditur venturus essc, praemisit enim sunm
Cancellarium, 2^/cifii/r7i illum ; nosti,- opinor, ho-
minera. Valde te oro, ut mihi et statlm et saepe
scribas.
Hic reperi T0t7 ravQOXtQCO ^ libellum de si-
mulacris templomm, in quibus asseverat magno
supercilio, omnia abolenda esse. Eo delabuntur
isti belli disputatores, ablecta doctrina de iustitia
fidei. Paulatlm lovSat'Qoi^€S totum nobis Moi-
sen imponere conabuntur. Ad eam rem nunc
habent idoncum avfifiaxov Sladiaeum. Vale fe-
liclter et rescrlbe. III. Non. Maii.
^iXinnog.
No. 6as.
6* 3Iaii.
Friderico Abbati.
■Epist. lib.VI. p. Sifi. — Gontnli aotographon in cod. Mo-
nac. L p* S84.
Reverendo Patriy D. Fridericoj Abbati
S. Aegidii Noribergae^
S. D. Reverende paier. lonas noster abiens
= istinc *) commendavit vobis fasciculum literarum
1) Buceri. C. W.
^ i. e. Norinberga.
4
48
EPISTOLARUM LIB. V. 1550.
Ai
miuendam ad Coborg. Hunc si adhuc penes vo&
habetls, quaeso ut huic nuntio perfercndum eo
delis. Recta enim eo proGciscitur, et perfert alias
quasdam nostras literas. Scripsi ad loachimum,
quem quia noa norat nuntius, vobis duxi mittcn-
das esse eas literas. Quanquam autem intcUigo,
quam incivile sit, tos onerare his aegotiis, tamen
addidit mihi animam diu iam cognita et spectata
humanitas vestra , ut arbitrer, vos non illibenler
haec negotia suscipere, Rogo igitur, ut statira
curetis /oacAi/no reddt literas, priusquam a vo-
his hic tabellarius abeat. Nihil hic novi habe-
mns adhnc, practerquam quod certo fertnr //n;>e-
rator in Insbruk esse, unde brevi putant eum
huc Tentunim csse. Praeter nostrum Principem
alias iiullus adest. Vos orabitis ])eam, nt det
nobis pacem. D. Gregorium Haloandrum mcis
verbis revcrenter salntate. Angustae, Dotinerflag
post Philippi et lacobi *).
Philippns Mel.
No. 684. 8. Blaii.
Doltzius ad Pr. Electorem SoJC,
i Ei ■utoffrapbo in Tabu). ViiiH-. Beg. E. fol. S7. no. S.
Miwui fuerit lo, Dollinui ■ Principe ElecL Sii, ai Cae-
•■reni, ad qaem icDil d. 4. Maii OenipODli. Mcntiocem
fecil buiiu rei SukendDifiiM ia biit. Iditheranitmi lib. II.
p. 196.
I^rs epistoiae loannis a Doltxyk ad Ioan~
nem Duc. Sajr. Elect.
2>cr antierc tiocne|)in(i(^fte Seiactitel/ fo bun|} meine
gndtiise^ercrn/ t)ie betben @cafm unb nti^ ange^itt
unt) oennetft ifi , xtx^^ti bacauf , baf £aif. ^aj. Ouvcf}
SSeri^t angrlangf \f^, meld)etr Cffafen €». 6|}f. @.
cine befonbre JCirc^en ju XugSburg nad) i^rer Xnfun^,
barinne ptrbigen ju lafTen, ootgenommen. SJiemefl
aber nu bie Aaif. SRaj. bie Seiforg tragen , nai^:
bem ber 3trtl)um be$ SlaubmS but^ 3Cn6Irguns bec
®ct)tift a(fo bef<^m(r(i(^ ooc|le^et/ foQten nunbaju bet
anbern Suii^en , unb bagu bie gemeinen $cebig(r bet
@tabt ^ugSbutg, au^ S^rec £Kaj. fe(bfi ^tebigec,
gegen einanbec a(fo un9ecg(etd)t unb bi«f)utic[i^ leljcen,
moA Xergrtnif unb Unru^e brd ®em&t^S unb ber ®e:
niffenO bacauS oocfaDen mont , bafi mdce mo^( ju ec::
*) Alia iMiin» *dici'ipiit;
meften unb abgunetimen. @o bcnn S^ Staj. be8 %tt
ti(e(6 ^alben ben ©tauben betrefenb, al6 bafl gti&ftc
£)b(tesrn bec d^riftenfjeit ootnelimli^} in beutfcbec 92»
tion unb ju birfrm 8tcic^8fag bemogen, barisBC an^
3. Si. 9»aj. burd) ®otte6 (Bnabe ber. ^oljen gtot^uc^
no(|) getn oorftd)tig unb bebdc^ttg ^anbrln moQe/ uid>
au^ bmfrlbcn 3(ttife( alS fut ben erjlm tJoriune^moi
rntfcI}(offenfc9: bertwlben fo mite ju sermuttien, baf|
&, 9X. auf SRittel na^tca($tm m^cbe, mte t& bamtt 311
^alten fepn foDt , unb folcl)^ bei ben Sf)uc unb SMPnW
bes 9{ei(i)3 @tdnben gndbigli^ ^u fu^y ntif ^j^/^
% 9S. ScbenfmS, motauf rS bir^mat ju S^cberutig
fciebfamrc @tnigrrit ju ridjtm unb an^fieQen fepn foOt}
ndmlici} baf beS t)xi& 3U 3(ug6burg unb bte 3cit« mic
man foI(I}fl etlangm unb ungefd^tlii^ abtebcn m6^e,
mit bm ^cebigm bfc ^. ^. bet G^ur unb Sirflnv
aucl} brr anbetn in ber Stabf, fliK geflanbrn m&cbc.
Unb ni(^t baf S^rec Si. 9R. ©oniSit^ bermafm feptt
foQt/ vieimenigec a(fo gu meinrn obec ju beuten, oSA
moQfe 3- SJtaj. babutcf) baS gfitflii^ SBort gu }}ccbtg«
oetbet^ ^abm ; atlriR oM ben Urfocl^m beS 3ttf^um8/
Wie junoc brtfi^ct nnb ange^dtt, auf baf 3- SL 9(.
mit Stat^ unb ^ebenfm bet 9let4)${ldnbe fo viel ft^cus
niger unb ri^tigec gu bec SiSccgleidjung vocbethelbtftil*
fd}meclic(im 3cct^um8 bur^) @ottd @nabm fommm
m6^ten. Tba^ and} foI^Kt SBocfcf)Iag aQein auf eine
(ucje Seit foI^S SIeic^6tag$ gemdfiget unb gebulbct
rofitbe, in ^offnung ju ®ott, baf fi^ mif bet 3«t
fRittrl brt SBetrinigung eerfolgen unb juttagen foDtcn.
jiDagegrn ftnb etlic^e brmegenbc Urfa^^cn' fiicgfr
gemanbt, fo viel bei beibrn meinen gndbigffl ^tin,
ben ®cafen Slaffau unb 9iuenac, unb mic tnSU
ju ecinnern gemrjl, unb mit benjenigrii/ fo ber^b
Dectcaulicl}et SKeinung mif nnd bavon gerebt/ onb erf^
(t4) ber ®emiffrn ^oibm bie ^rfd^metnng rtngc^^ct}
item baf aHe ®aben bet ®nabe au£ bem ®(aubm f[ie>
f en , unb brt ®(aubc tomme auS bcm ®e^6t befi gitU
Iid}en ^octS bet ^tebigen ; item: fui^t am ec^» bais
fReic^ @ottc6 ic; item: mel)e bem, ber fi^) an mtc
drgrcntbut; item,: baS Sprt miQ ungejmungen frpnj
item: baS &i(^t foQ nt(|)F untet ben €^rffel grbo^
t^ri^n. 2)Ie anbern dufet(i(]}en Urfai^en, bafi bic
Zcrgrtnip, ber 3meifel bfg^TbfanS/ fo biearmmge»
meinen {mt barauS faffm mti^Un, aucf) ju ermdgea
fri)n woHtcit.' Item, baf £aif. SS. il}t fclbf} baburc^
rinrn Zbfall unb Unneigung ber UntecCt)dnigfrif brfi ges
metnm -S8o(fS eccegrn unb ucfad]m m6^t, unb fo({^
SBocneI}mrn ju Ungnabm unb gcDgem 3frgm auSIegm
rofitbr. Item, maS befidnbigec Urfaci}rn (}icoon Stbt
nig[ict)ec jDuccI}Iauc(}t Secbinanbo bucci} @m. @()f.
45
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
46
<Biu M mgangnen 9tei(^f tagS gu &ptiet beS XXVIten
So^ fa{l auf berglei^en S3ege()ren unb aSorfc^ldge
freimbtt^^er tReinung auc^ angeieigt fep toorben.
SoI4)S atleS rooOen metne gndbigen S^vxn, bie
CSrafen , itnb tc^ (S. 6|)f « ®. barum angejetgt unb "otv^
melbet fKtben, n>o t)teUei(^t bie 2(nfu(|^ung unb SSor?
f(^i0e, YDie berft^rt, angelangen n)tlrben/ xoU ju oer^
mut^/ baf 6. CS^f. ®. ^uoor in bem eine ^urforg
(Kiben , ttnb burc^ QotteS ®nabe bei \i^ unb im Slatb
betrcu^tf unb verfapt fepn m6ge, m^ erm&gen mollcn,
wA G. iSfyf. ®. bem ®emijfen noc^ t)or ®ott , unb
oii^^ fott^ in ben anbern duf erlici)en @a(^n ber 2(n$
fao^ ^en ju Aaif. 9)2ai. ffirtrdgli^) unb gebu^rli^)
fepn n>oVe, unb baf alfo biefer ,|)anbel Dor aUen 2)in::
gen {n ge^im unterljalten werbe. — — — —
DaU SMprud SfonntagS Subilate ber VIII. Sag SJlap
in ber VII. @tunb ju yia^t, anno dom. XXXten.
e». S^f. ®.
untertf)dnig{ler gel)orfamer ^iener .
^nnS ))on S^ol^p!.
No. 685.
ll.MaU,
M. Luthero.
Epiil. lib. I. p. IZ. (edit. Lond. lib. I. ep. 14.) — Iteniin
apad Coelesliniiin et Cbytraeum. «* Kunc ei autognpho
Bnclanlbobis in cod. Monac. I. p. 276. descripta.
■ • - ■
D. Martino Luthiro Palri suo carissimo.
S. IJ. Mittitur tibi apologia nosira , quanquam
▼eriiis confessio est. Neque enim vacat Caesari
audire prolixas dispntationes. £go tamen ca dixi,
qoae arbitrabar maxime vel prodesse vcl decere ')•
Hoc consilio omnes fere articulos fidei complexus
fum , quia JEckius cdidit diaftoXixioraxas dia(io-
lAq contra hos. Adversus has volui remedium
opponere. Tn pro tuo spiritu de toto scripto sta*
tues« Dux rewQyios et Marchio loachimus
profecti sont ad Caesarem* Ibi habentur de no-
itris cervicibus comitia. Orabis igitur Deum, ut
dissipet consilia gentium, quae bella volunt. Re*
fertnr ad te quaestio , de qua magnopere peto nt
respondeas. Non dubium est, Cacsarem prohi-
bitarum esse CingJianas conciones. Suspicamnr
igitur fore, ut hoc praetextn nostrae conciones
etiam prohibeantur, quia Islebius iam in publico
templo condonatur. Quid igitur ccnses? Estne
1) Peuc. mendose: doeere.
rclinquendus locus publicus , si Caesar ita petct 'X
hoc se petere, ut sine motu Cinglianae conciones
etiam prohiberi possint? £go rcspondi ceden-
dum ts&e voluntati Caesaris, in cuius urbe iam
sumus hospites. Sed noster senex *) difficilis cst.
Quid igitur tibi videatur, quaeso ut scribas Ger^
manice in peculiari charta« Amabo te, hac de re
velis respondcrc. Caesarem non arbitramur posse
advenire intra dies XI III. Nunc enim conventus
agitur ditionum Austriacarum in Salinis. Nihil
novi practerea habemus, neque quid sperandum
sit de consiiiis Caesarianis existimare possumus in
tanta opinionum varietate, sed expectamus auxi-
lium a Chrisio. Vale feliciter. -j|-9)tittn)0(|^ post
lubilate. Islebius salutat te.
4^LU7inos.
No. 686.
ll.Maii.
Vito Theodoro.
Edita, ted satis mendose a Pezelio lib. Ilf. epist. p. 256.
(edit. Lond. ill. ep. 172.) — - Nunc accurate ez autogra*
pho in cod. Monac. 1. p. S97. descripta. — Versabatur
V«4ua Tbeodorus tum Coburgi apud Lutberuni, et fauic
erat ad manas.
Vito- Theodoroy amico suo apud Luthe-
rum ■).
S. D. Quaesote, mi Vite, ut per hunc tabella-
rium f ad nos"*) de valetudine^) Doctoris et
omnibus vestris rebus scribas. Nos non minus
sumus ^) Monachi , quam vos in illa arce vestra *).
Nihil enim videmus hic, nihil audimus quod qui-
dem delectet. Atque hoc nomine vos beatiores
estis, quod minus multa istuc perferuntur, quae
nobis molesta sint ')• Quicquid parict novi con-
ventus, ex me scies. Hodie aut cras dicitur ad-
ifiixiTm Landgravius. Valc f fcHciter, S)tittn>0(^
fi^a rfjy lubilate " ^.
^iXmnog ").
f Saltltant te nostri sodales ** *).
f ) Pro peiet Peuc. tdidit : oUendei.
*) lobannes Elector, quem senem dicit, nt distiDguatur a
filio, loanna FridericOj i^uera Principem iuniorem nomi-
oara aolct.
1} Pei. „ Ad Vitum Tfaeodornm S. O. **
2) ad nos praetermisit Pea.
5) vaieludine'} Pea. mendose : vo/uniate,
4) Pez. addit hie^ quod ab autograpbo abest.
5) Pex. vestra arce,
6} Pez. sunt.
7) feliciter etc. praelermisit Pez.
8. 9) praetermissa sunt a Pez.
4 •
47
No. 687.
EPISTOLARUM LIB. V. 16>a
it.MaU.
Pr. Elector ad M. Lutherum.
Edita in opp. Lutheri Viteb. IX. p. 405. len. V. p. fi7.
Alt. V. p. Sl. Lips. XX. p. 179. Ualens. XVI. p. 785.
Item in libris de conventu August. Muelleri, Cnytraei
etc Contulinius conceptum, ut yocanty^in Tabul. Vi«
nar. Aeg. £. fol. 57. no. fi.
D. Martino L^thero.
So^anneS/ t>on ®otteS ©naben^ S^urfurjl k*
UnferniSrup )u))or/ (Sf^rw&rbiger unb |)0(^e(af)rter/
lieber Xnb&c^tiger. Slad^^bem i^r unb anbere unfere
Qkle^rten gu ^ittenberg , auf unfer gndbiged 2(nftn<
nen ') unb S3ege^ren bie ^CrtiM, fo ber 9le(igion ^aU
ben fheitig ftnb/ in S^erjeid^nip bra4)t: aI8 n)oQen
xoxx eu4) ni4)t bergeu/ bap je^t aU^ieMag. ^^iti^)»
puS !D{e(an4)t^on biefelbigen toeiter fiberfe^n unb
tn eine jorm gejogen \)(kt, bie xoxx cu^) ^ierbei ubers
fenben. Unb ift unfer gndbigeS Sege^ren / i^r moQet
iDiefelben xotxitt ju fiberfe^en unb ju betoegen unbe^
f4)n)ert fepn. Unb xoo e§ euci) bermafen gefdUig/ ober
etn>a8 ') bavon ober baju ju fe^en bebd4)tet/ baS mol^
let alfo baneben x>txit\i)mxi , bamit man alSbann auf
.ftaiferl. SJtajejldt 3Cn!unft/ ber toir un8 in ^&rje \wc*
fe^eu/ gefapt unb gefc^idt fepn m6ge/ unb unS biefel^
bigen alSbann bei biefem SBot^en n)0]()I ))ern>a^rt unb
oer|)etf4)aft unoerjugli^) mieberum anf)er f4)tden.
^oxi 3eitungen n)i{fen n)ir eu4) ni4)t gu Der^alteu/
bap un8 oon ben Unferu/ fo xoxx je^t }u 3n8brud an
Jtaif« 9Rai« ^ofe ^abeu/ unter anbern gefd^rieben ift
n)orben/ mie man in S^or^aben fep/ )u .Kaif. ^a\. %x^
(unft mit unS ju ^anbelu/ bamit mir in ber ^irc^eu/
miemirangefangeu/ nic^twoQtenprcbigenlaffen/ mie
if)r bie 9)teinung au8 eingelegter S$erjei4)nip ungefd^r^
li^) merbet ju Dernef^men f)aben. Unb ob mir un8 mo^
^ieoor bermegen mit SBebenlen ))'ern)al)rt/ fo tooQet un8
gleid)too^I auf ben SSorfd^Iag , fo man un8 aO^ie foQ
t^un moQen^ euer SXeinung je^t auci) gu erfennen ge?
ben / bamit toir in bem loor ® ott unb unfer8 ®en)iffen8
^alben red)t tl^un. Daran gef(i)ief)t un8 gu gndbigem
®efaQen. Datuni 2Cug8burg / 9]tittn)o4)en nac^ lubi-
latc, anno 1530.
No. 688.
loannes Fridericus ad DoltxJgium.
1} Mst. ^(ftniicn.
2} Mst. ic^two^.
f Ex antocrapho , qnod babuit Caspar Sagiltariua, descriMa
a Tenzeuo in usum Stckendorfii in cod, Gotb. 45i« p» wp
2Cn ^anfen i9on S^oljigt
S^ani Snebri4)/ ^ergog ju @a4)fen zt.
Sieber S^oIjtgC/ i^) ^abe euer ^^xAhen, xoA^ da^
tum ftef)et 3n8brud ®onntag Cantate *)/ empfangeii;
unb gndbigcr SRcinung Derflanben / audt) barneben Ml
&i)xe\btn, fo i^r an meinen gndbig^n S^txxti mb
jBater get^au/ ^6ren lefem Unb xoai befcmgen^^
bie @u4)ung/ fo Don ber itaif. Wtal ber 9>reb^er fjafr
ben befd;e^en foQ/ barauf mirb man ft4) mit SerMr
^ung g6ttli^er ©naben mit TCnttoortMrfnffen/ Me/ tib
©olt loiQ/ bem ^eiligen Soangdio nidfti benefnttei
nod) abbrec^en foQ/ unb mit berfelbigen auf itaif. Staf.
@u(i)ung ober SSege^ren gef4)idt fepn. 68 mirb av^
no6) )ur 3eit bie &a6)t, unb n)a8 if)r an^dngig in be«
quemer ©e^eim ge^alten / al6 ic^ an^ , fo o'vk an raiXj
barob fepn xoiU, baf il)m f&rber na^gegangen toirb.
S)ap ®ott ^err unb ^ti^tx in ben <3a(^en f|l/
unb no4)maI8 ®nabe gibt/ banim ift feiner g6ttIU()en
3Camd4)tigIeit )um ^6(t)f}en ju banCen unb ju lobeu/ utd)
ift.n)a()rli(i)en foI(()e 3eit/ baf ®ott ber Jtinber.unb
SSdter SBormunb ift. S)enn n)ir fttUtn un8 fo gan}
ungef(i)t(ft }u unfern ^6)en, ba^ erbdrmli(f)en an^u*
fel)en ift/ unb bef(i)n)erli(i) bobei )tt fepu/ unb ift tn
Summa ba8 I6bli(^e 9legiment tpie i^r8 gelaffen ^lt,
unb 3u beforgen / no(^ drger. 3^ a6)tt , baf niemanb
mijfcn mag/ n)ofilir e8 anjufe^n ifl/ ob un8 %ott um
unfrer ®unbe xoiUtn ftrafen unb bermapen plagcn n)iO,
obcr ob er oI)ne aQe6 mcnf(^Ii(i)e 3ut^un feine (i()te/
SSort unb ®torie f(i)cinbarli(i)en oox ber SSelt er^en
unb Ilar xna6)tn xoiU. @8 gef)e mie e8 moQey fo ge»
\6)t\)t fcin g6ttli4)er aSSiQc. 2)enn biefe @a(^e tfl fein}
er mirb e8 n)o^I mac^cn / n)ie e8 i^m gefdQL SZenf^
li4)cn [3)tenfc^Ii4)er SBcife] n)iQ/ mie jc^t bie @a(|)ett
fle^ctt/ ni(^t8 auSjuric^tcn fepn / bcnn aOein ®ott )tt
bittcn / baf er e6 xna6)tn xooUt na6) feinem SSiQeii jn
unfrcr @eliglcit unb feiner ®Iorie / unb moQc utA je
feine8 g6ttU4)en SSort8 n\6)t bcruubcn laffen. TCmen.
%6) glaubc/ \>a^ \>\xx6) bie %\xx^tn, bie }u Aaif.
fRa]. gcgen SnSbruct tommen merben/ Diel gefcl^mtnber
ttttb b6fer 9)ractiten gcfuc^t mcrbcn n)crben/ meinen
*) 15. Maii. In die maniffslus est errore scribentisy et pro
Canlate scribendum lubilate (i. e. d. 8. Maii). Vid. epist.
d. 5. Maii, et epist. Elect. ad Lulh d. 11. Maii. — Eoden»
die \idetur scripla csac liaec epistola.
fiffiaTaLA&UM. LIB. v/ i5sa
59
^nn imb Sdter^ niit^ inb anbre jttm ^idf^
[bfi] £ajf. 9Ra]. 2U.Dentii8(ttn4)fciu ^ktoffoibtn
ihb anbret/ bie ed mo^I.memen/ Sebenten gewefl
bap {id) mein gndb. .|)err an4) iu ^if. SXaj*
^&tte, ober boc^ )nm n>enigften mic^ ba^in ge^
r baf bO(^ baS ®erAge, bafi @einer (Snaben im
n midjit an bie £aif. 3ital gebrad()t n>erben;
genommen fepn n)orben bur^) @einer ®naben
Ii(^ Darfe^n* 68 ^t aber ganj nid^ti ex1)aU
(gen merben, fonbern ift bie a(te SSeife/ baf turj
urirb/ man n^iQ e8 ni4)t t^unj bap wenig ju ra^
eyn mi(L IDero^alben n^oQet neben ben jmeien
H/ menn euc^ ttxoa& \old)tv 9)ractiten ^a(ben oot:«
;/ baS S3e{ie t^uu/ unb barauf arbeiteu/ baf
Raj. i^rem Xnbringen f eine @tatt noc^ ©(auben
inge^drt meineS gn&igften ^erm 3Cntn>ort/ mie
4) \old)ii unb aQeS ®uten ju ben jmeien ®rafen
id) oerfe^en t^ue.
iKeinett (ieben JD^Kim SKarggraf ^einric^en
wn meinetmegen freunbiic^e ^nlfagung t1)Vin,
twMid)tn 3ttentbiet^n3/ unb &x. Siebben ^im
meinen freunb(t4)en miQigen 3>ienft fageu/ unb
Bbeft@a4)en/ fo meinen gndb.$errn unbSSas
ilb mid) betreffen / mi^) freunb(i(^ ®r. Siebbeu/
einem befonbern ^errn unb Sreunbe/ empfe^ieu/
k. Siebb. t)erme(ben/ bap ic() eine befonbere ^eube
Sc Siebben 3ulunft; benn i^ gan) gem mit ®.
mit i^rem ^ruber and) tn freunb(i4)er S3ef anntt^
ib Sertrauen fet)n woQte/ unb ®. i. freunb(i4)
len mdre i^) miQig*
(loannes Frldericus D. Sax«)
»9.
(ferc med. Maio.)
loach. Camerario.
UU ad Camerar. p. 186.
oachtmo C amerario Noribergae^
De Chirurgo commiserani rem cuidam
.mico, sed istius diligentiam vicit //op^//i/^.
QJm rescivlt prius iam ad vos profectum esse
rgnm* £go si quid aliud resclero, scribam.
(3 vos istic de liomine interrogabitis.* Tuam
idincm velim te diiigenter curare. Magnum
;in capiam ex hac propinquitate locorum, in
8 versamur, si quotidle ad me scripseris.
i cgo deero oflicio , cum quidem aliquid ha-
niu.
Noster Doiscius *) heri venit ab IippcratDre^
et ai^rmat eum hac septimana moturum esse ab
Oenlpont^, ut ad conventum quam primum ve-
niat TudeSeztili ncscio quid somnias, ex iila
tua febricula, nisi divinas fortasse» nihil ante
Augustum mensem nos hic acturos esse. Nam et
Mathematici praedicunt, sub Autumnum forc si-
dera magis propitia disputationibus Ecclesiasticis.
Noster Dolscius largiter pollicetur mQi avxoxQd-
TogoQj sed unus nos exercet scrupulus. luvenis
ille '), de quo dixi, plane videtur arr/o//^6ti'.
Tu vale felicissime et saluta tuam familiam et
amicos.
4»tXi7t7iog.
No. 690.
17. Maii.
Legati Norinberg. ad Senatum.
\ Eti actu Norinberff. p. 1. Arfrumentam buiut epiit. brt*
▼iter dedit Strobel. in mitcelL IL p. 23.
«I^errn SSur^emeijler unb Stat^ ber ®tabt
9turmberg.
®ir ♦*) ftnb n4c()jle8 ©onntdgS I)ler gen VugSpurg
tommen ^ unb (^aben) unS alsbolb \n ber SXa^ngifc^en
6an)lei angejeigt unb einfc^reiben (ajfen. ttnb ifl )ook
6^urf&rften unb SArfien no4) niemanb \)xt meber beebe
(S^urfurften ))on ®a4)fen unb SBranbenburg / ^lfi^
^einrid; oon SSraunfci^meig, ^erjog 6rn^ oon
£unenburg; Sanbgraf 9i)i(ippd loon ^effeu/ ber
S3if(^of loon ^peper/ unb «l^eriog ®eorg x>on @a(^fen
®o^n. 3(ber ^erjog ®eorg ijl neben beben S&rflen
t)on S3a9rn gu unferm ^erm kaifer gein Snfiprutf*
@o ^6ren mir auc^ t)on feiner fonbern SAtften ober
@t&bte Sotf4)aft/ bie noci^ antommen mdre, benn
aUein Don megen bedfBif^offS von Samberg ^r. ^e^
baftian ))on Stotenl^an. ©raf SSit^elm von
^ennenberg ^at Doct. ^eter t>on ©unbel^^eim^
unb loon megen ber @tabt 66Un ifl So^ann von
9t i e b e r ^ier. Def g(ei4)en ift auc^ ber Xbt oon SBein^
garten ^ie. Sief finb aUe Surflen/ S3otf(^aften nnb
^) Miserat Elector loannem a Ooliig acl Caeiaremi ul nun«
tiaret adventum Electoris.
1) Ferdinandus?
^ Missi sunt Anguslam a Senatu Norinbergensi primam
Ghristophorus Kress et (^lemens Volkamer s. Volkaimeri
senatores, simul cum Chrlstophoro Scheurl, et lo. Ilep*
stein s. Eppslein, Doclorihus luris, et Georgio Froehlich^
scriba. Quibus mox accesscrunt Bernhardus Baumgartncry
postea etiam Uieronymus Baumgarlner, et ad tempus An-
dreas Osiander, ibeologus. Venerunt Augustam d. l&Maii.
51
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
«
etiaiot, fo trnc ^it gefitnben, unb geftttt t^ tn Srj'
btft^off Don 66an out^ ^it^n gelaagt
Unb t)a&m wit geftert baS (Sr|le unfrec ^nblung
laffen fepn, ba^ nir un6, unfern babenben S3efeI}I nad},
eon 6». SS. iwgen beS S^urf&rflen 9on ^a^^fen ®e>
mfit^S/ toa8 in ^^tn befi @IauI)enfl auf biefem SleicE^S:
tag gu ^anbeln fetj^ ju erfunbigen BDrgenonnnctt. Unb
bieioeil mir niffen, ba$ fein €^f. @n. nit gern viel
UeberlaufS ^at, ^ab icf^, £ce^, am SXorgen gum
jtonjler allein bcge^rt. SDer I^at mi^ aber aHererfl
9td(!f}ten juXbenb ju fit^ befc^ieben, unb, na4)bem er,
roa8 mein Xnbringen in btcfer @acf)en fep, aernommen,
mir geantwortt, baf sleidjnjoljl mein gn. ^tn, ber
E^urfirfi, mit feinec 6[jf. (3n. Statljfc^Iag *) »on bie=
ftm Xrtifel oQecerfi ()ie fertig wocben, olfo ba^ beT=
felbe in ^teutfd) unb Satein oecjcidjent, aber boc^ au4)
no^ nit enblic^ befdjloffen, unb Doctor Sutljec ju be*
fe^en jugef4)i<{t, ba^ mon ungefdticli^ mocgen obec
fibecmocgen niebec oon i^m gem&rtig w&re; unb cc
gn»eifleni4)t, fo berfelbigc SSorfc{)Iag (omme, c8 mcbe
unS be^ auf unfer Jlnfuc^n 3(bfd)cift mifget^etlt tvec^
ben. SSoc^ woUt ec auf ^eut fcfilje ben Q^ucfucflen
berid}ten, waS unfec, bec Qtefanbten, Xnfu^en iion
e. B. »*8™ f<9-
®eflecn m^ 9tittag Ijat unfer gndbigtc ^tcc,
(bec) eonbgtof, btc gcab gtgtn unftret ^Jwberg
aber liegt, na^) mtr, Aceffen, gefc^ictt/ nnb ge«
fcagt, »ep ®emutt)8 ®». ffi. feijen, non wfgen bt«
VrtifelS btn Qilauben berul)cenb gu ^anbeln. 33arauf
vS) feiner S* ®- gtantwoctt, 6. ffi. ^ttt un8 , ben (Se^
fonbten , nocl) f einen enblid)en SStfetll gcben , fonbem
juooc bei @. %■ @-/ auc^ bem €I)urfuri|ien unb 9Karf;
grofeu Oeorg ju erfunbigen befot)Ien. 2)arouf mic @.
@n. nieber ontnortet: Seiner ®nab 2)teinung n>&re,
ba^ man bie oocigen Stei(^6abfc^iebe an bie ^onb
Bil)mt, unb brunge fd)ted)t6 auf ein ^oncilium, rete
foIci)S biefriben Vbfci^ieb otle i^ermddjten. Ob <a>ec
*oif. SHoj. bie @ad) beS ®touben8 ouf biefem !Reid)8i
togt^anbetnunbbifputiccnnolle, ba6 mAc^t manauc^
julaffen, bix^ fo fccn, ba$ bic 9lcid)6fUnbe bacubec
nic^t uct^eiltf n obec cid)teten; benn baffelbe fti^nbe if)<
lun nit ju; man t6nnt8 an^ nit ecleiben. Solc^e^
follt i^ (S. SS- ju cctcnnen geben , unb babei onjeigen,
bog 13. g. ®. Sftatl) n)icc, 6». 3B. I)iettcn fid) begglei=
^cnj bobnc^ mb6)t biefec^nbel in bic^^accc oufge:
|Ogen unb verldngt mecben. 34 otcflunbe gIetd)no^I,
*) L «. conleH. Attp»lu)ii.
bofi ftc^ @. ff. Q}. mft btm G^cfatftni nti^ fonbttC
boi^on untcccebt, Io| un^ out^ bcbfinfn, fie fb^ nit
fo goc »0^1 mit einanbcr.
STbec nebcn blefem fraget intef) &- %. &., ob 6.
SB. bem nic^flen ®pti}n\d)m £Sei4)6obf(f)ieb ongenon»
men ^itten ? Unb nicwol)! lc^ ®c!nen %. ®. antnw»
tet, @n. m. ^&tten ben nic^t angenommen, folc^
mdre oud) nie on 6, SB. gefonncn, no^ im Stof^ bawn
gercbt wocben; fo I)at mic^ bo^ fetn S. ®. iux|) bri
jweien ffllalen gefcagt, ob8 (ju) gloubcn fep? olfo,
bo^ ic^ mcrfen fonnt, bo^ fcfn %. ®. ISem&t^ ftoftfiift
eingebilbct fci)n inufi , als ob &w. E). gor ^intet fjj^
gcmic()en, unb bec Stongtn begc^rt ^aben foHtenj 'wdt
d)e8 i^ abcr nun @. S. ®., bieneil tdE) benfdbm bei
®laubcn 8«gcfagt, bap nic^tS boran (fcp), ndneS Set*
fe^enB niebet ^ab benommen. ~ ■—''
Sftd^ten [fl un8 beiliegenbefi iS(I)rei&en Don ^ an*
gcot {Qognec morben, mel^s luir gutec Qteinui^
ge6fnet, unb @. SB. ^itmit jufc^icfcn, barauS e.S&
Beitung uom ^of, unb fonbecli<!|) oerne^men, »{e ^
jog ® 0 rg von Soi^fen Xa\\. ^al cin Sui^ fi&erant-'
wortct ^at, barin &iellcid)t B. @n. auc^ cine,^^
mation bet @tif^(i4)f eit f)alben on^gcn ivirb ) unb »tc
wic rocgcbli^ ^6ren, foQ bic ber SKaf geflcat fepn,
»0 btc nacE)gegangcn, bo^ eS bic ^dfiflif^n mcai^
mtber bie 8ut()frird)en ^Jfaffen crleiben f6nnten, unb
barob f<^mal .^auS ^oltm. wfirbcn. S)oS obet flBag>
ntc bontben melbet, mie bie oon SugSpurg i^ct Rik
fiung ^alb bei Aaff. SSaf. in ungndbigmt JUccba^jtfrpen,
gtauben loir nfcl)t, bd^ etmaS bocan fep. ffio^l i^
ma^t, ba^ fte, bie von VugSpucg, bei 800 bcfteSta
*nc(^t ^ie ijaben, ciiftcn fid) au4) bancben ftatllic^ ju
Stof unb ^u^ , . foQen bjefelbtn mit eammet unb ®«ibc
aufS f6flli^fi auSgefhid^en, unb oiel itflciffec banintec
ncrben. SBir jtoeifeln obec nit, cf)e bie von Vxtfifie
purg^Roif. roaj. erjurneten, fie geben e^e oHen i^cen
S5fftetlten Urlaub, unb fleaelen aBe Stdflmig juriiif.
Soirert. aSaj. ^at itjre Suriec ^ic. SBenn obet S^tt
3Xoi eigcnflid) ^er fommen mirb, finnen »tr ni4)t »if.
fen. g»an wr(iel)t fid) obec 3I)ccr 3Roi. bicfec £Qo>
d)en ni(})t gen)i|lid), unb »ir mccfen, bo^ beclSffuc»
furfl unb feincr ®n. .^ofgefinb tJtrbcieflici) fe^n, ba$
Hc fo lang becgebenlic^ ^ie liegcn, unb mfinfifn, fie
»dccn Idngec ju 9liicmbecg blicben. — —
3(ugSpurg jwct @tunb nod) !Rittag6 ^inftog 17. SSon
1530.
^vtH unb
Siolfamrc.
EPISTOLARLM
1 7. Mai.
lidem ad eundenu
f £z AclU Norinbcr^. p. $•
Hxxn SSurgemeiflcr unb Stat}^ )u 9likrm<
berg.
lo^ SSerfertigung biefed @(^reiben8 ^at unS beS S^ur^
irfien (Sanjler geforbert unb angegetgt : er })(kh mm,
Ireff en, ndc^tig 2(nbringen \)tvX an ben S^urffirfien
etragen. jDeB Gbu^^^^fi^R ®nab ^ob nit gem mel
titfK bei fol4>em |)anbel , benn berS£eufe(, bief n)a$
» feine SQorte, n>&re nac^rdtbig. @. S^f. ®. \)iu
% e6 aber bei feiner/ be8 SanjlerS, n&c^tigen 2(nt«
mt laffen bleibeu/ ndmli^) fo ber SRat()f4)Iag vom
stl^er n>ieber tdme/ bai unfl ber foHt mitgetf^eilt
lerben. ^epglei4)en ^aben mir unS ^inmieber/ auf
in, 6eS ^dnjIerS/ SBegef^ren au5 SBefef^I beS 6^urfltr«
en, etbotf^en/ i^m 6. SS. f^rebiger 9latbfc^tag au^)
qufielleh j n>ie mir am^ t^un woQen / unb ^aben bem
im^ bobei bef me^r gefagt, baf oietleic^t 6. SS.
ItSgele^rte tn biefem «^anbel au4> etmaS ftellen
ftrn. 6o unS ba8 julomme/ foHte il^^nen Mii) un^
rr^often bleiben. Unb biefen le^tern Xn|)ang oon ben
td|)tSgeIei)rten f^aben n)ir barum gemelbet, baf ic^,
\xt^, t>on S)oct. epflein felbfl mflanben/ baf er
!ma8 in biefen @a4)en ^eHen woHe *).
€5ac^en unb |>effen/ bepglei^en bie t)on 3(ug8<
mrg lajfen i^re ^rebiger tdgti^) ^ier in ben itir4)en
iit aDerffrcubigfeit unb unoerfl6rt prebigen *♦). ©aju
mmt fe^r oiel SSot(8; unb fonberlic^ prebiget 9)teifter
Xf 4) e I , ben ^iret ber Sanbgraf gern. Dat ut s.
LIB. V. 1530.
44
mm* ^i
So. 692.
(fere IQ.Mali.)
ludicium de concionibus.
Edilam in Coelestini liist. Comit. I. p. 32. • Pezelio in Me-
lanlh. Consil; Jatin. P. I. p. lOt. el Mnellero in hist. Aug.
Conf. p. 481. — a Walduo (in opp. Lutheri XVI. p.796.)
«) Verba: „2)(f glcic^di (ob^f n »ir ttni — — flftUn
WOltc" edidit rikenscher i. i. p, 52.
*^ y,RogBQlibut Augustanit publice in templo Dominicano-
rum teu Praedicatorii ordinit conciones a suis haberi cura-
vit ^lohannes Dux Elector), et primam Jgrieola pronun-
ciaviU Dein Dominica lubilate s. 8. Maii ad D. Calbari-
nam in monasteno Tirginum ab alio^ iussu Elecloris^ idem
faelum. Pfailippi, Hassiae Landgravii -^ auctoritate po-
slero die Erhardus Schnepfius y quem adduierat, in templo
athedrali concionalus est: sequente Dom. Cantate (d. 15.
Maii) Landcravius Midiaelem Kelnerum (Cellarium)i Au-
gufUnam Ecclesiastem , in codero lemplo concionari iustit,
germanice ei Coeiestino. •— Scribant theologi satm aen-
tentiam, quid faciendum sil, si Caesar post suum adven*
tum conciones publicas omitli voluerit. Vid. Seeken*
dorfii hi»t. Luther. iih. II. p. 153. eaUd< *&tfloric to
XugM. aonfcff. L p. 16S.
Deliberatio Phil. Mth el aliorum Theologo-
rum Protestantium ad Caesareae Maiestatis po-
stulatum dc intermittendis Augustae concio^
nibusm
Si Caesarea Maiestas postulaverity ut Dominns
noster Clementissinius Augustae suspendat conr-
ciones, arbitramur, Celsitudinem ipsius subiectis-
sime, ne Caesarea Maiestas eiusmodi aliquid po-
stulct et urgeat) deprecari et intercedere debereb
Primura : Quia haec doctrina est antea au-^
ditay etiam in comitiisy et nunquam esl audi-
tumy quod aliquid fo^lsum aut seditiosum sit
praedicatum.
Sccundo: Quitt nihil praedicatur contro^
versum , sed docetur utilis doctrina de Christo^
el ad emendandam t^itam maxime necessaria*
Tertio : Quia haec doctrina non esl in co-
miliis damnata , sed ad concilium reiecta : ne-
que aliquis articulus praedicatury qui sii con--
demnatusj quia in illis locisj ubi haec doctrina
praedicatur^ non irrepsit mala doctrina. Si
in aliis locis similes fuissent Concionatores ^ qui
potuissent praemumre conscientias y haud dubit
etiam non per\^asissel eo contagium.
Quarto : In hae urbe sunt sparsi arlicuU
condemnaiiy quibus resistuni nosiriy ei spes est
profuturam hane docirinam ad multorum emen-
dationem.
S E C U N D O.
Si Caesar edicto prohiberet, ne publice 6e-
rent sermones ad populum : et tamen ') privatim
id fieri perraitteret. Hic non putamus resisten-
dum, cum locus sit tantum mutatus, nt et antea
Spirae factum esse comperimus. Ad hoc Domi-
nus noster Clementissimus in hac urbe Imperium
non habet, igitur mutationem loci acquo animo
ut ferat, necessc est.
ted postea inTidiam Teritus conciooes coram se liabendas
ad aedem S. Ulrici transtulit. lu festo Priitecostes Urba-
nus Regiusy praesente ElectorCy ad S. Catharinam, Schne-
"pfius coram Land|^ravio et Georgio Drandenb. ad I). Ulri-
cum sermones habuerunt." Uaec Seckcndorf. iu hist. Liith.
U. p. 153.
1) Codex mendose: ut iantum*
55
EPISTOLARUM LtB. V. 1580.
T E R T 1 O.
Si Caesar prohiberet etiam in hospitio, man-
dato Imperatoris obtemperandam arbitramur, nec
contra aliqnid hostiliter andendum , et tentandum
esse^ qnemadmodum, qui in vincula coniicitur,
repugnare non potest. Igitur disputationcs omnes
de relinquendo loco, et re infecta discedendo
omittantur. Quia hac ratione videri possimus dif-
fidere causae , ac fidei et religionis nostrae ratio-
nem reddere non velie, vel certe non posse, prae-
sertim cum Imperatoria Maiestas utriusque partis
sententias clementissime sit auditura, et l.Petr.2.
striptum sit: ui simus paraii reddere raiionem
arnni poscenii.
No. 693.
20. Mail.
Le^ati Norinbergenses ad Senatum.
J^ £x Actis Norinberg* p* 6.
.j|)etrtt SSutgermeillern unb Stat^ ju
Kurmberg,
^ (Jft jle^en atte @a4)en ^i fajl noc^ xoxt (S. ®.
aud tt4d>1lem unfertt ©c^reiben ^bett oerttommett. SDewtt
ba$ am tt^jlett SRittoo^) ber «arbittal Wtt fWeitt^
nnb bett iEag barvor ber erjbif^joff t)Ott SoUett bie an^
fommett, ber beber^-®-/ w^b fonberlicl) bemSarbi^
ttol, aUe gurjlett prd(^tli4> mit \)iel ?)ferbett etttgegett
aeritten, unb St)r (5^- ®- ^^^ *" >>« ^erbrig beteitet
I^Ubett. 3tlfo, baf nun \)ier fi^urfurflett bie feptt uub
fe^let aUeitt tto<^ att Srier unb ?)fala. 68 ^at ouc^
SErier ttoc^ gar tein ^txhix^ ^e be(leflett lajfett, baoott
aUerUiSRebegefdje^ett, uttb fonbertidjSBeiganb dob
Sf)un^eim8 Ijolb, ber nod) aum Xpberg aefangen
lieae ; n>etd)e8 \\i) aber nM^t aUe8 f4)reibett tdpt. (So
fmb bie 9legimettt8rdt^e \>m ©peper ben me^rcrn Z\)t\\
\)ie, uttb foU ber Sarbinat oon 2Atic^ tdgticl) auc^ fom*
men, unb, n>iemattfaat; mit oiet ?)ferbett uub gttua
prdc^tticb fieru^t fepn.
®o ^aben xovc aUerlei JRebe ge^^rt, n>ie pc^ «aif.
gjtai. fpanif^er Surier, ber biefe Sag ^ie^er fommett,
faft un9efci)i(ft gel^alten, ben juttgett gurflett ju SJleu.
hurg cttid)e it)re SBBappeu abfleriffctt/ auc^) fonft ben
2euten ^erbrig mit QJemalt abjun6t^igett unterflanbett
baben foUe, atfo, baf nit aUein ber gemein SRattn,
fonbertt cin Kat^ felb8 SBcrbriep barob empfangen.
SDantt er aud) barju oeraci)tti4) mit i^reu bajtt georbttC::
tctt gtat^Sfccunben ge^anbelt. ®tei^wo^t foU i^o ein
teutfc^erSurier, ber befc^eibcttlicl)er ^anbet, aucl)00tt
«aif.SRai. weactt ^erfommctt fepn; n)ijfen aber npc^
ttic^ ottf n>el^ett Sag S^r A. SR. Mtt flttSpnitf M>
rudFctt Yoetbe. Uttb boc|) b^rett n>ir/ S^re 9taf. foHe
be8 SSiUett8 fe^tt/ i^rmSBeg b^^ flCtt-^VugSimrg auf
9Xoni4)ett ju juttc^mctt/ n>ien>o^t e8 ber ®c^n)eip{ranf^
^eit ^alb nit aU^bing rein bafelb^ feptt foOe. Uttb i^
rno^I bie ®age, 3f)re aXaj. foUe auf ben @otttttog jr
aituttic^ctt einfommctt, bo^ ttlt gemifi. S)ie oom 9ttf
gimcttt babcn auc^ ^ie etti^K t>erorbent , bie ge^ f^
ju bcn Surflcn , unb entfc^ttlbigctt Aaif. ^q\. i^reft fo
langfamen 3Cnfommen8. JDb |te aber bef Sefe^ ^
bctt; ober fcnft fo ^dflic^ fc^n, finttctt mir nic^t miffen.
en>. SS. 9>rebtger 9^atf)f4)Iag, ben n>tr not xoh
nig ^lagctt be8 (S^urfurftcn Sanjler, an^att fetner
S^urf. ®. jugcftcUt; ^at 9)^ilipu6 IRelanc^tOtt
dbcrfcf)en/ unb borju gefagt/ baf ber beuS^ren ttit
mibermdrtig , fonbcrnfaflbicfelbaitcittuttg/ aUeittba^
il)r 9tatfc^ag Mi) gtimpftgcr fcp n)eber 6. 2B. f)rebiger '^).
r— SBii; merben beric^tet, bap ^ bk
@|>attier ju S)n8pru(I un^dtig genug ge^alten , uttb baf
man i|)rer etli^ aUba um t^rer Uttju4)t ge^ttgen ^.
9lic^t8 fottber8tft^ie/ bctttt ieberman Ila^t
bie S^euruttg. SSie man8 rec^net , fo gilt 1 SRunnbe^
ger @umer ^orn8 me^r bentt 6 fl. ^ie, uub ein 9Uic»
berger (3umer .|>aber8 nic^t oiel unter 6 fL -«- — —
D«nt. Srcitag ^O.sRap ju Srit^e um 4 U^r, ba nuitt bte
%\)ox aufgefperrt, ba8 ift ju IRurmberg um ben (Sars
au8. 1530.
Jtref unb SSoIfamer.
{Pageila inclusa.)
SSangrajctt SS a g tt e r 8 ®4)^etbett ^ben loir gutec
Slteinuttg gc6ffent, gebcn aber bem, baf btr 9teic^tag
nic^t ^ie merben foUt, feinett ®(aubett/ bctttt bie 3ek
tung fo man ^ic ^at gcben ein anber8. ®eitndc^ji8
unfer8 ®cl)rciben8 ifk fcin ^urfl ober SSot^fc^oft me^r
einfommen, n)iffcn auc^ @. 23. ie^o mcitcr^ ttic|)t ju
f4)reiben.
No. 694.
21. Maii.
I
lidem ad eundem.
f Ex Actis Norinbergens. p. 8.
^crrn S3urgermeif}ertt uub Stat^ }»
Slurmberg.
©0 ifl ber 85finbif4)ett ^aiqitleut
auc^ feiner f)ie; auc^ f cinc ^unbifc^c ®tabt, benn aHein
*) Verba: CEn). Sl^. ^xtli^tt SRath^^iaq 2C. edita rant
in StrobcL uiiscell. II. i>. & (juomodo autem Slrobelius
ei hif Terbis colligcre poiueril, Melanihonera Aagaat. eon-
fessionem ex hoc tcripto Norinberg. fecissc (^^OOi bcms
f((b(n bic (Sonfcffion ocrfcrttgt I)abe"), non intclligo.
»67
BPISTOLARUM LIB. V, 1580.
68
.dii Ocfanbtct t)on Stetttlfnget^, ber fkl^ be{ unft an^
fleseigt itnb erfennen geben fyit, bap ftc^ fetne ^etirn
.mdjimM, n>ie )ut)or, jum 6i)urfur|ien oon @a(i)fen
lunb C SEB« beS @$(aubenft i)a(ben n>oUen I)atten.
-Dat. @amb{}ag« 21. aSa^ um 4 @tunb auf ben ZaQ
il580.
JCrep unb
SSolfamer.
No. 695.
2 1 . Mail.
/oacA. Camerario.
Epiit. ad Camerar. p. 1S7.
loachlmo Camerario Noribergae^
:& D« Scripsi tihi miper zhe Guidam dedisse raan-
•dalum inquireiidi Chirurgi, , £x isto ciiam intel-
J^ eum.Noribergam profcctum csse. llanc rem
▼elim exploret meus miuistcr. ' Caesar hic ex-
spedatur adhuc, ac mihi quidem non videtur ante
•Peatecosten affuturus. De voluntate eius nihil
^ffirmare possiimuS', uuUam adhuc significationem
.ostendit iracuudiac. Sed tamen oudio diversas
esse sententias consilii Caesariani, alii censent
Caesarem deiie^ e; edicto proposito* sine ulia co-
gnitione damnare causam nostram, alii contra,
cognosccndam esse^ et corrigcnda vitia ecclesia-
.rum, In hac sententia dicitur esse Mercurinus
6 ,&(fXiyQafifiaTavg , Vir summuset modcratissi-
jxxoSf qiiera aiuut diccrc , se bac spe sccutum esse
4n;adversa valetudine Caesarem, quod arbitrar,e-
.tqrfore, ut liaec mala rite;sax^arcntur« . Violcnta
.consilia se noUc attingere,. quia rcs ostenderit
.Wormaciae, nihil profecisse illam damnationem
iniquam. Nihil adhuc audivi hic memoratu di-
gnius, delectit enim mq tanti viri vox atque sen-
.tentia. Ciiristus gubcrnet nos.
'Ego Apoiogiam paravi scriptam summa ve-
recundia, neque his dc rebus dici mitius possc ar-
bitror. Intelljgo hoc rovg ctQXU^feag moliri, ut
omniuo niliil agatur de negotiis Ecclcsiasticb.
Sperant opinor moram ct terapus ipsis profore,
.Qt res in veterem statum rcstituatur. Scd quidam
et inprimis Felinus *) noster vereor ut scmper
possint retineri in officio. Vale feliciter. Pridie
vocem lucund. Saluta Eobanum et Micam. Dc
Eobani negotio scripsi Hieronymo Baumgarl^
nero. Eritmihi curae, modo ut sciam, quid cx-
pcdiat fieri.
^ikinnogi
«) Bueerus. C. W.
jJiELASTil. OfEK. VoL. II.
No. 696.
2 1 . Maii.
Hier. Baumgartnero.
Epist. lil). VI. p. 79. Nunc ez autograpko Mel. in cod. Mo-
nac I. p. 53.
Viro opiimo, I). Hieronymo JBomgart-
neroj Senatori urbis Noribergensis^ suo
amico^
S. D. Caesar adhnc cxspectatur, de voluntate
eius affirmarc nihil possumus. Uoc accipio, duas
csse sententias senatus Caesariani; alii censcnt
Caesarem non debere rem cognoscere, sed edictum
proponere, in quo simpliciter damnet omnia, quac
sunt in ecclesiis novata. Alii sentiunt, Caesa-
rem debere cognoscere has controversias, et cor-
rigere in veteribus ritibus, si quid est vitii. In
hac sententia dicitur esse Vir summus 6 aQxiyQa/i-
fiarevg Mercurinus j qucm aiunt dicere, sc + in"
adversa valetudine hac spe secutum esse Caes;i-
rem, ut rcbus rite consuleretur, si id nolit Caes«lr
facere, poenitere se huius officii, ac noUe attin-
gere violcnta illa -consilia, quia res ostendat,
quam nihil profeccrit sirailc consiliura Worma-
ciae.
De £o^a/ii-negotio, si potest exspectarc exi-
tum xat xaraarQo^ijy convcntus, faciiior, ut spero,
res erit; sed.si vos putatis, nunc statim agendam
rem csse, sequar vestrum consilium. Scribcs igi-
tur. Vale feliciter. pridie Vocem iucunditatis.
Philippus.
No. 697.
21. Mail.
Vrbanus Bhegius ad Lutherum.
Ex Tetusto apographo edita in den Unschuld. Nachfidit.
, 1745. p. 929.
I
TJrbanus Rhegius ad Martinum Lu-
therum.
Grratiam et pacem in domino. lam urgcbat ta-
I bellarius, et litcrae aliorum in fasciculum colle-
5
B9
EPISTOLAKUM LIB. V. l$5(K
6D
ctoe erant, et iogo calamum repente aTripw, ne
essein asymboluSk Qnotldie , cum per negotia li-
cet, colloqnia misceo cum amore et pectore tuo,
PhilippOj lona^ Ishbio^ Spalatino. Nec iam
habeo uUam aliam recreationem studiorum meo-
rum, quam eruditissimas illas cum tantis viris
confabulationes, quibus si tu quoque praesens es-
ses y nihii iam ad plenius gaudium possit deside-
rari. Faxit Christus, ut te propediem videam.
Hessorum Princeps nuper me ad prandium
vocavit, adolescens vehementi ingenio et scriptu-
rae sanctae supra huius fortunae rationcm studio-
sus, quocum de universa Evangelii causa diu
multumque disceptavi, duas vero horas de £u-
charistia. Adducebat princeps ille innumera Sa-
cramentariorum argumenta, quorum dilutionem
a me audire voluit, et gratia Dei praestante sic ea
(de) re disserui, nt mihi eius mentem intelligere
haud fuerit difficile. Nam sentit cum Z^inglioy
ut ipse mihi est fassus , votis tamen ardentissimis
exoptat doctorum suorum concordiam , quantum
sinitpietas, ad quamtem promisi operam meam
omnenu Caritatis fidem dixi illibatam omnino
conservari oportere, etenim caritatem esse expo-
sitam omnibuSb
Reliquum longum esset recensere. Gaudeo
certe, prindpem illum multo minus ad discor-
diam e&^ pronum , quam apte eius adventum ni*-
mor sparserat. In summa, spem concepi de
Hesso, sana eum consilia Philippi et aliorum
haudquaquam adspernaturum* Salutant te omnes
.nostri. £x Augusta 21. Maii A. 1530,
Urbanus Rhegius.
Ora, mi praeceptor, Dominum pro me :et fra-
tribus , quod pro te facimus sedulo.
No. 698.
22. Maii.
M. Luthero.
Epiftt. lib. I. ep. t. (edit. Lond. L. ep. 2.)
• . ■ ■ - . •
D. Marlino Luthtro
S. D. lam condnxeramus nuntium qui Ad te , et
deinde f^uitebergam proficisc^iT^tttr ; yespv^rat
enim lonas de filii morte cx literis Violae scribae.
Sed inter scribendum sunt nobis redditae tune li-
terae posteriores per tabellarium D. Apelli* lonas
sic satis est aequo animo, postquam intellexit
uxorem vecte Valere *)• Kam de iUo tantMH ecat
sollicitus , nec ego nihil angebar. En angebat m^
spicionem et curam , quod non miseras Pmerami
literas , quantum tamen iUe fecerat mentionem ili
literis nd te scriptis. Caesar nondum adest, «c
mihi vix ante Pentecosten videtur affuturus. Noo
admisit Sui^aros^ ovre roy PeoiQyioy **) ad de*
liberationem de religionis causa, vult enim se ser»
vare integrum. Feruntur duae sententiae consilii
Caesariani. Altera ne cognoscat causam^ ted
proposito edicto damnet: altera ut cognoacat of*
dine, ac emendet vitia ecclesiae. In posteriore
sententia dicitur esse Mercurtnus 6 iffx^yQOLfJtfM'
revg, vir summus et moderatissimus» 'quem aiunt
dicere, se in adversa valetudine hac spe seciltum
Caesarem esse, quodarbitrareturfore, utresEe-
clesiasticae rite constituerentur , nollc se violentis
consiliis interesse. Nihil hic audivimuff, qnod
magts videretur nobis dignum memoratn, ^ certe
delcctor hac voce et sententia sapientissimi vitt*
Christus respiciat ac servet nos, et gtibeitaA
omnium consilia ad pacem et utilitatem publicMi.
Addidit Mercurinus hoc quoque: JVormaciM
aplparuisse, quam nihil proficiant violenta tMisSf-
lia. Fuit enim Pf^ormaciae in comitatu «t- c6il^
silio Caesaris.
Detua valetudine valde soUiciti sumns oihties,
ac Princeps quoque. Rogamus igitnr Deum, ilt
te propter Evangelium servct; A te qnoqne pe^
timus , ut cures valetudincra. Doctor Caspar m£-
sit tibi per Principis nuntium quaedam remedn
ad confirmandas ccrebri vires el cordi&i Bfiti-
fifte enim amat te. Tn Apologia qnotidie nhillh
mutamus : - locum de Votis , quia erat exiiior 'vaih
sto, exeitai, suppositn alia disputatione eadem dfe
re paulo uberiore. Nunc de potestate clavinm
etiam dispntd. Vellem peipcurrisse» articulbrffidei,
in qnibus si nihil pbtaveris e»sc vitii, reliqiia nli-
cunque tractabimus. SAbinde enim mutandl eiWll,
atqiie ad occdsiohei^ accoirtmodandi. Nnnc Ma^
cedb a^t, ut oratibiii' riostrorum subscribstb; ' iife
videtnr posse retrahi ad nostros: sed opiis e4t'*a»
literis. Orb igitur tc quam maxime , ut ad ipsmfl
scribas***), et horteris cum, ne oncret suam «0»-
^cientiam alicnius impii dogmatis defensioiie. If dld
. i
*) Peperit uxor Tonae, marito absente; filiolns rccetu Batrii
iteram mortuus est« Vid. epp. Lutheri d. 24. Apr. , d. t9.
Apr. et d. 15. Maii.
^) Georgiiim , Ducem Saxon.
*^) Uoc iam feccrat Lulfaerus d. 20. Maii.
01
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
te ad UmioTem Principem rescribere, buUuid enim
ingia odit, quam illum, quem autea ma^s quam
OCqIos sooa amarc visus est Verom esi ingeuium
aoB tantum aetatis vitio, sed, nt mihi viiletur,
natnra varium. Sneppius vir est optimus et
CQaslantissimus, ad quem vellem te honoris ipsius
fansa, si quando posses commode, lileras dare*
De JFrisiis^ iussit Princeps D« Pomtranum istic
SaXQnicme linguae peritum hominem idoneum
qoaerere et mittere ad Frisios, In lianc senten-
liam potes respondere. Mitto tibi picturam ob-
lesaae Vitnnae. Per Apelli nuntium phira scri-
bemns, interim dabis hnic nuntio nostro literas
id taam nzorem honestissimam feminam, pote-
Bl e<iim responsum perferre. Vnle fclicissime,
«I ora pro nobis Chrislum Dominum nostrum.
Dovninica J^octm lucundiiaiis.
^m
No. 609.
22. Maii.
Vito TheodoTQ.
KpuK 19». IIT. #• S57. (edit. Londln. III. ep. 174.) Contuli
«itoaraplion MeL in cod. Monac. L p. 998.
Viio Thtodoro apud Luihtrutnj
S»D« 0(ficinm tnum, mi Viie^ fuit mihi gra-
tisaiiottmi Literae etiam iucundae fiiissent, si
laaliorai de Doctoris valetudiue soripsisses. Nunc
tewo^ fmiVite", ut hortator sis Doclpri ad cu*
midam valetudinem et remittendos labores. liac
in xe putes te universae Ecclesiae operam nirvare,
fuani hoc gubematore -|*incolumi'' aliqnam ha-
bemiM
Uxori Doctoris lectissimae feminae fac ut
icribas per hunc nostrum t^beilarium. lussi enim
eam exspcctare vestras literas. Civis est Augu^
Hanus^ et a nobis conductus, ut FViitbergam
proficiscatnr. Poterit igitur vobis ') inde literas
afferre. Ilogo te ctiam atque etiam , ut saepe ad
nos scribas, Caesar nondum adest« Quae sit de
voluntate Caesariani ') consilii fama ex literis ad
Doctorem ') scriptis intelliges. Ridebis una cum
Doctore propositiones factas contra JEccii calu-
1) Pei. nMs I mendote.
S) Pes. Caesarei, ez mendo.
S) PcB. Dn, DoUorem»
mnias *)• Sunt ineptae. Sed sic ars deluditur
arte. Yale -ffelicitcr, die Vocem lucund/*
4^ikmnog.
No. 700.
24. Maii.
Legati Norinbergenses ad Senatum.
t £x Actis Norinberg. p. 9»
^errn SSurgermeifiern unb Statt^e ber
@tabt Sfluremberg.
iDev @d4){tfc^e 9lat^f4)Iag ') ift t>on ^octor £utter
loiebertommen. ^octor PrucC ber alte 6anj(er "^)
^at aber wi) binten unb ootnen ^) baran ju for^
men« Unb xoxi ^aben befteUt; fo er barmit fertig toirb,
ba^ man eg unS n)iffen (affen foU *). SEBoUen mir nrie«
berum barum ma^neu/ tmb bann @. SS. foIci^eS gu*
\6j\difi. 2>tefer Slat^fc^g mirb teutfi^, tateinifci)
unb fra«j6jtf(^ gefteUt n)erben. — — — —
Unb baf nrir biep unfer @(^reiben fo (ange toerjos
gen ; ift bte Urfoc^ ; ba^ n>ir un8 t&g(id[> oerfe^en gff
babt; & SS. ber J^atf. ^a\. Vnfunft ^otben etmaS ge*
miffefi gu fc^reiben/ au^ ben @icf)ftf(tKn 8tat()f(^(a9
mit}uf(|)iden. 2fber niemanb metf ^ menn S^re £aif.
^aj. etgentlici) l^ie^er tommen merbe. S)tf
®(i)n>eipfu(^t foU im Sanb }u SBaprn/ fonber(i(^ ju
aX6n(^en; fe^r tegieren, unb ift bie ®age, ^^erjog ^xU
()e(m8 ®ema^( (iege au(i> baran.
Dat 2>ien8tag8 24. SKai) S (Stunb oor SRittag
1530.
.ftref unb
$Bo(famer.
No. 701.
(hoc fere temp.)
Forma apologiae.
•f Bs aulographo Melanlh. in Actis Talitil. Vinar. Reg. E.
fol. 87, Bo. 2. SuDl vero ibi folia aatographi disiccUi et
£^1^010 forium np. 45., allerum no. 15%. esl pofitum. -*
[elanlhonem haec scripsisje in Comiliu August. non ao-
*) Sunl: ^Propoailiones in Ercium de tioo, Venere et hal-
neo.*' Vid. ep. Erasmi d. 18. Aug. h. a.
1) i. c. confessio Augustana.
8) ul dislingualur a Chrisliano Beyero, VicecancelL Sai.
8} i. e. in prologo et epilogo Augoslanae confessionis .
4) Uorum Terboruni argnmenlum dedil Slrobel. in Miscell.
II. p. 25.
5 ♦
EPISTOLARDM LIB. V. 1580.
04
Inm ci teriplune gctwre ihlelli^lur, acd etUm indc con-
iicicndum c>() quod in Acli* Coitiitiorum babetur. Uaiid
diibie *ulcin icripstt baec Melanlbon in a«utn loannii,
principi* Electorii, rorlaiie ut m apologiae loco uterelur
ad Priucipet et ordiocj calinilico* lUtim ia princi)iio co-
(Melanthonis /orma apologiae emen-
dationis sacrorum^
SOtdnnigltd) weip, ba$ oie( gco^n: unb [dj&bli^ei; Wi^--
brdu^) in bec £irci)cn, djciftlidje Ca^c unb anbce gei^:
(idje Sai^en belangenb, lange 3eit gercefen; barubec
Bicl ^oijec unb Irepdjer £eut »or biefec 3dt [etjc ges
Elagct ^aben , roie ft(^ ■£. S)t. (£aif. SKaj.) gn&biglid)
»irb iciffen ju ecinniTn , baf ju SBorntS auf 3t}r ^aj.
gefjdltcn Sf eidjStag foId)cc 3}2i^bcdud} Die( ju famen ge^
tcagcn, unb 3I)C !Ka). oon ®tdnbcn jugejleQt finb.
€o Ijat nad)mal§ ^apjl 2CbrianuS buc^) ein ficgaten
m bcS 9£eid;S ^tdnben ju 9Iocibccg SHtcIbung ba oon
t^onlaffen, unb vectr6fi/ gebac^te SRipbrduc^ fo oiel
m^glid) ju dnbecn unb jn bcffecn.
Unb ifl untcc anbern SSi^bcdu^en ber sorne^mfle
gemefen/ bap man fafl in allen @d)ulen , £I6tlecnunb
JCird)en tvenig »on {^auptfluceen c^ciflli(^e& ©laubenS
ge)}cebigct imb ge(el}rt tjat, fonbecn bem iSolt oitl
fdpdblidjer 8o(jc oorgetragen »on folt^en ®otte8 Sienfi,
baburd) bie @ett>tffen Ijoi^ unb feljr befn^wect tvocben,
unb mucben menfd}Iid)e iSa^ungen, Srben, ^eiligen
Xiicnfl , 3BalIfat)ctcn , Snbulgenttea , unb anbcc unnd:
tt)ig( unb untui^tige X)ing mel)c unb f)eftig(c getrteben
ju JBerberbung bec @eelen , benn roaS baS @DangeIium
(c()cet, bie (Seniiffen ju tr6flen.
S)aju njfcben tdglicf) ncue SRi^bcduc^ umg @enic^
wiDen, neue ^tifcungen, neue 9)ti^bcdut^ bec Sffeffc,
neue ^eiligcn, unb anbcce erbai^t, (bap ^rifl(id)e fRe^
Itgion nid}t oiel anbcce ©cflalt ^atte, benn f)eibnifcl)e
Sleligion) *), unb ubcten bie SHbnt^ fol^) «D^tonn^,
ba^ ni(t)t allein gecingc Scut, fonbern auc^ S3ifd)6i}c
unb anbece ^cdlatm Oaju mu^ten fHUcr fc^meigen, Xxii
buccf) bcr gco^ UmDtU ecfiiic^ mibec bic 3»6nd) in wicl
fieuien ermadjfen. S)cnn mon weif , nie ficf) bte 6a:
c^m twn ben ^nbulgentien ecfUic^ jif getcagen f}aben,
«>cld)e Ucfacl) gcben, »on atlerlei ffiHi^bcdu^en ju ce»
ben. 35enn ba man fol^ undjcifHi^ Ding Ic^cet:
roenn baS ®t(b infiJBctfen fiel, fo fiil)re bieSee^gen
^immel, unb anbre unf(t)i*li4)e Stebe oicl *'), nid)t
allein autuibec gSttlid^cm aSort, fonbecn au^ 9)dp^=
*} UncM inelni* MetinlboD imrgini adicnpiil, seJ poilca
iteruiii ''-'--'■
indcleiiL
in TCrbo uitl incipit allerum folium aulogripbi.
(ii^cn 9tecf)ten , ^at fii^ gebA^iret, ba^ ^rni: im& bie
fieut von fold)en @a(l)en untecrid)ten. 2)enn obf4)Oii
bavon Ecin (fjcifUic^ Untercic^t mciter gefct)e^en to&cr;
I)dtlen fold) 6ffentlid)e Sugcn boc^ muffen faOni , vnb
rodre d)cifl(icl)e SRcIigion fn SBccad)tung (ommen, fo
@ott ni(^t re^te unb befldnbige fial)c bagegtn gebm
l)dtte. 3(13 nu fiutl)tc biefeS ungef^i^te l^cebigcir
unb 3(u$f(^ceiben Doti Snbulgcnticn , roie ec f^utbfg g(«
mcfen, mit ciner (ucjcn Iatinifd)en ^rcbig geflroft ^t,
unb boct) $dpfllid)ec @emalt aQentf)aIb mit oQem ^eif
vcrfc(}onet, ^oben bte SQJiberfai^er fo ^art auf i^nge»
bcungen mit (atintfct}en unb teutfd)en @d)mdf)f(t)Cift«i,
baf ec feinec SJZeinung @cunb unb Urfad) ^at mfiffen
onjeigen, barin er uon oielen gro^en unb mi^tigen @a»
^en foId)cn S3eci^t getf)an, mie man bit ®ni}iffm
buccf) @laubcn an S^ci^m tc6flcn foKe, txi,^ oiel gi«
(al)ctcc unb ceblid)cc fieut feine fialjc fuc d)ci^({(^e vciSt-
n6tl)ige gcl)altcn, unb befunbcn, bo^ mon juooc virt
falfcf)cc unb uncccl}ter fial}c Don bitfcm @tucf , wie man
®nab unb liSccgebung bcr @unb eclangen foQ , gefirebi'
get unb gef(t)ciebm ^at, fo bod) biefeS ®tuct in iet
6f)riflcn^cit bie fiicnefjmfle pcebig unb fiaf}r fe^n foU
Don bcc ®nobe G()rifli.
@o ^ot au4> fiutf}er tcftlid) fcint «nbere 9ti^
bcdud) woUen ancili^cen, fonbern aUein btefeS ^au))t*
|}i'icE gctrieben, n}c[d)eg fiicne()m(id) notl) ifl ju mifjen
oUcn Q^ciflm. 3(bec bie ^ibcrfa^ec I)abcn nic^t ab*
gtlaffen, fonbec fdr unb fricmibcrn Sutl)er mitSit^
cen, iSannen unb untt)ultd)tn ®d}riftcn gcfocI)ten, nnb
»ielmct}c 9)Ii§brdu(f)ecregt, unb bucd) i^rceigneUn»
r^icEIict]ftit tj}nen fcIbS cincn foId}cn ^CbfoU gema(^,
baf ^cnbecungen an Qicl SHctcn gcfolgct, barinnen fu^
bod) fiutf)ec alfo gcf)alten, bo^ er untiic^tigt So^c
unb unnitljige Sfenbcrung ouf baS ()eftigefl gcroe^ttet
t)at. >Dcnn cS ^oben oud) tior fiut^ern etltcfje onbere
nicl)t aHein bcr ®eifllid)en ficben, fonbec ipiel Doginata
angeftod)cn, barau& i?iel groferUnlufl gefo(get m&re,
fo fiut^er nic^t gtTOe()rct f}dtte.
No. 702. (hoo fere temp.>
/)e Gravaminibus Pi\ Electoris.
■^ Ei aulographo (Concepl) Mclanlh. in Tabular. Vinar. R»«
giilr. E. fDJ. $7. no 2. — Carei inicriplione el «ub-
icriptione et quaTii atia nota, unite cauia el cnnsilium
buiui scripti coKnoicatur. Iloc laaliim monendum ha-
bc(i, lEj;i iii actii Comitior. Aug., el ijsjem paginii, ijua
iinlicium de jci arliculi), esje ioicriiiluin , igilur ante
Bilcuntuin Caeiarii eise compoiilum. Videlur eue prima
(ielincatio apolo^iae Elecloriiad CacMrem niitlcndae, vcl
ci, ubiadvencril, tradcndae.
6d
EPISTOLARUM LIB. V. 1550.
66
{Melanih. dt Gravaminibus Ducis
Sax. Electoris.y
Gravamen : jDaf mon mcmcn gndbiQften J^errn woHe,
»iber fein ©emiffen auflcgen; bap fetn (S()f. @. bieSe^re
beS f^ettigen @t)ange(tt nid^t preblgen laffc 5
Uem, baf @. G^f. 0. etlic^er 6ercmonien SJli^
brau(!^^ »e((^er jum S^eil n>iber ©otteS SBort unb xoU
ber ble JBdter, jum Sfjeil auc^ wiber alte geifllidj^e 9tedE)t
ijl/ wieber aufrid)te.
©lefe gravnmina migen cyaggcrirt werbcn / mit
Xnjeigung/ wie ^art ® ott gcbotijcn , fcin 2Bort ju Ijd^
ren nnb ju ffalttn mit fold^cn (Spxvi6)tn: hunc audite,
SRatt!^. 17. Item: Qui non audierit ego ultor ex-
istam, Deut. 19. Esai, 8. ad legem etad testimo-
nimn, iinb 3Cmo8 7. ftc(>ct gefd)ricben , tt>ic ®ott \)cr?
malebeiet bte, fo 6)ottc8 SBort m6)t n^oOen prcbigen
laffcn/ unb brduct ifjncn/ ffe fotlcn verbcrbcn an 2cib,
6eel, fSeib unb ^inb.
SMemeil nu mcincm gn. ^crrn foId[)8 ntd^t anju^
nt^vm, bitt f. 6()f. ®., man woKe ©. G^f. ®. ju
Serf)6r fommcn lajfcn.
^te mag auc^^ angejeigt merben, mS ff^ .Kaif.
!Rai. 1)at Dcrne^mcn laffcn, gegcn m. gn. ^crrn.
2Btr ad()ten au^ gut fcpn baS, n)0 man ad Cae-
sarem appelliren mic^tc, unb wurbc, ba^ man anjci^
gete^ bap )>ormaIS bie .ftaifcr l^&ttm controverslas
Giristianorum Episcoporum de doctrina gc^6rt,
"unb ba^ man barauf brunge, baf foIc^S baS rc4)tc ^ai^
ferlici^e TCmt wdrc, fcl[)affcn unb Ijclfcn^ bap doctrina
christiana rcin gcljalten tt>urbc.
GonfiantinuS ^at ben Synodum ju 9ticca ge<
Ex historiis potcst requiri, qui Imperatores
reliquas Synodos congregaverint. Item in decre-
tis cahonicis dlcunt veteres constitUtiones, quod
Imperatores liabeant ius convocandi synodos.
Item Carolus Magnus habuit Synodum de causa
Ariana* Ex sacris Utcris : itcm, losaphat consti-
tait, qui docerent. Itcm, David et Salomon con-
slituerunl summum saccrdotera.
Danebcn an6) mog man cicaggerircn , mcineS
gti&b. i^crrn gcf)orfame untcrt^dnigflc Srjcigung tn ot^
Icn S)ingen. etc
S93o abcr bic Adpellatlo folt nic^t an ben ^aifcr
geflellt fcQn, fonbern auf ein Soncilium, m6c^tc man
bennoc^ ben Saifer bittcn , mit eincr 6jfcntlki)cn ®d)rift
unb mit eegatton , bap £aif. 9K. moUte ein (Soncilium
congregircn/ wte Sfjr 3Rai. geburt; mie broben an^:
geaeigt.
^ahei aber mag eine Adpellatio an ein 6oncii
lium geftetlet n>crben; bdrinnen man aa6) an}eigc bte
gravamina, mic brobcn er)d()Iet.
Item, ba }ciget man au/ n>arum man bcn £ais
fer ntd)t jum S?ic^tcr Icibe , barin bcnn an6) bie cou-
stitutiones canonicac bcn ^aifem t)erbiet^en ju ric^<
ten unb fprec^cn in geifltici)cn ®aci)en.
@o fagt an6) @. ^auIuS: sedentes iudicent,
1 Cor. 14., n)c(d)eS oon eincr ganjen d)rift(ict)en Ser$
fammlung, n\6)t wn ciner ^crfon foUc tjcrfianbcn mer*
bcn. Item: dic Ecclcsiae. Itcrn: date Cacsari,
quae Caesaris sunt, Deo quae Dei sunt.
2)a mag ber ©cl^orfam mcineS gndb. <f)crrn in aU
len n)elttic^en ®ad)en angcjcigt xctxben , unb in bicfcm
SaU; wefl ffci) mein gn. |)crr gcgcn ^if. ^a\. erbe»
t^m , mi an6) ^aif. 9Kaj[. t)crtr6ftet.
Item in Dcuteronomio {lelpct 17 n\6)t, baf
n)cltlicf)e ^erren rid)ten foKcn t)on bem SSort (^otted/
fonbcrn bic ^ricftcr , unb an6) bic fclbigen nid)t nac^
cignem SBa^n }u rid)tcn f)aUn, fonbcr mie ber Sert
(lar fpric^t/ iuxta legem Dci.
De adhaercntia, Item, quod adversarii non
possint esse iudices, quia sint parliales etc. serve-
tur stylus iuris.
No. 703.
26. Blaii.
Legati Norihberg. ad Senatum.
f Ex Aclis Norinberg. p. 14. — Brcvissime neoue com-
mode de argumcnto huins epist quaedini dtcit olrob. in
Miscell. II. p. 26.
S^tixn S3ttrgermei{ler unb ^at1i)t ju 9turtn>
berg.
^m S)ten8tag ftnb et(id)e 9legtmentSr&t^e bet etnem
e]()rbQren Sta^ aU^ie ju 2CugSburg erfd)ienen , unb (^
ben) \x6) burd) einen SScfe^l; fo fte t)on £aif. 9)2 aj. an^
gejetgt p t)on 3^rer ^a\. toegen ettt)a8 \)o6) befd;n>ert,
baS «KriegeDot! / fo bie t)on 3(ugSburg ju biefem 9lei(^S<
tag befieat; auc^ ber neuen ®todE unb^etten, fo fie
an etlid)en £>rten in ber ®tabt aufgeri4)t/ unb bef(i)Iiep*
\\6) xaxt ernftlid)en SSorten, n)ie baS ^r. ^ani t)on
9)(am| t)or()etragen ; bege^rt, bapfte/ bie oon 3(ugS<
burg , fold)e neu aufgeric^te ^etten unb @t6^ tt)ieber
abt^uu/ unb baS £rtegSooIf urlaitben n)oUen. 2(ber
bie t)on ^ugSburg i)aben ber ^etten unb @t6dE b^lben
TCntmort gebeu; bap fte bie &. ^. ober jemanb juwiber
nit aufgeri({)t; fonbern baft ju t()un gemeiner i^rcr @tabt
iRot^burft na6) t)or 10 Sa^ren im @inn gebabt. 2)eP$
67
EPISTOLARUM LIB. V. t5S0.
0»
gUu^eii fe^en bit Jtne^t St. 9L oxiii) nit 3un>ibet| fom
hecn S^rer 9t, auc^ Ql^urfurfien nnb Surfien unb an«
bern ®tdnben }u ®utem unb S^ren angenommen. @te
]^&tten fi<^ aud^ ntt verfe^en, bap &. 9)t. eintg SSe^:
^n>erb barob tmp\a^n foQte* 2Cuf fo% ^Cntmort
nnb nac^ oiel ^nblungen l^oben eS &. fR. SSerorbcnte
bei 3Cufrid)tung ber ®t6d unb Sttttcn, befg(ei4)en aud^
bei SefteQung ber &m6)t (affen bleiben , unb adein be^
ge^rt, bap bie ^nec^^t £aif. 9Xaj. au(f) f4)n)6ren foUen.
SaS werben bie toon 3(ugSburg unfer6 S^rfe^enS nit
abfc^lagen. @& ifl gteic^n>o^l 2Cnfangd bie diebe ge^
n>e{l / atS foUt &. 9R« bie (^c^uffel ju ben ST^oren auc^
bege^rt \)obm , n>e(4)e8 aber ntt gefc^e^en ift.
SBSir oermerlen, bap bie meijle }Xx\a^i barum
«aif. SRaj. bi6l)er jum SJeic^^Stag ni4)t wrrudt, fepn
foUe, bap nit ^e(b vor^anben/ vnbbaf man auf baft
granj6fif4)e ®elb roarte, baS iefto ju |>fingjlen foU ge^
faUem 3Ran fagt; ed fet) ju 3R6n4)en auf S^re «aif.
SRaj. , bap bie am nergangenen ^onntag bafe(bft ein*
gejogen fepn foUt, fe^r f6ftti4> 8U8«i4)t/ ^^^'^ 9^^
fommen, baf ^^tt iotai. no4) in 5 ober 6 Slagen xAdfi
ba^tn ge(angen merbe^ bef g(ei4)n>o^( bie Su^^ffen ube(
}ufrieben. Hbev mit ^erjog SSi(i)e(m8 ®ema()e( Arant^
^eit an ber @^n)eiffu4)t ^6ren n>ir foU eS gar ni(^t8
(fet)n) / fonbern fid) ba6 grauenjimmer aUeS auf *aif.
SRaj. Sufunft freuen uiib guter SDing fepn.
®efiern bin ici), £rep, bei meinem gn&bigflen
^rn, bem 6arbina( oon SRainj, a(ter Jtunbfi^aft
na^); geioefen , mx^ bei feiner 6^. ®. angejeigt/ unb
^ab fein 6^f. ®. , a(8 auS 6n>. SS. S3efe^( gebet^en,
baf fein 6^f. ®. Sn>. SSeig^eit unb gemeiner ®tabt
gndbiger ^err, n>ie biS^er, fepn, unb (S. SEB. ®a6)en,
n>o bie ju biefem 9tei4)8tag t>orfaUen to&rben , in gn&^:
bigem S3efe^( (;aben rnoUt. SSie ftcb bemt 9. SS. ju (S.
6^f. ®. bef , unb aUeS gndbigen SBiUenS untert^dnig^
Itd) t>erfel)en, baS auci) biS^ tn ber S^at nie onberS
gefp&rt ^dtten. S>arattf erbot^e ft(|) ®. Sbf* ®. ganj
gndbigtic^ nnb mit folc^n SEBorten, bap G. SS. leinen
Smeifet i)aben foUten, nM> 6. SS« etmaS bef(^n)er(i(l)S
begegnen foUte, baf 0. (51)f. ®. baft S3e{te barin f6ri
bern unb ^anbetn n>onte , nit n>eniger , benn ob eS @.
6^. ®. eigne ®a(^ n>dre. Unb unter anbern n{e( SHu
ben liep fti @. <S^f. ®. gegen mir nerne^men: fte
n>onte Aaif. SKaj. teineSioegS rat^en , im 4x^nbe( beS
®(aubenS ungndbig ober rau^ s^ ^nbe(n, fonbern baf
eS 3f)re SXaiefl. orbent(i(^, nnb bnvd) ein 6oncUtum
gtt nertragen toornebme, mte au^ hii^n auf aUen
8tei(^Stagen bie SReinung gewefL S)enn n>o £aif. SR.
bie^drfe gebrau(^ unb «ieber auS bem 9tA6) j6ge,
indre gnt jtt gebcnten , bap fi^ eine nene Unru^e im
9tt\^ ttlfAtn, uttb vkSUl^ an ben ®«(fiU^ aEm sr<
fien attSge|)en n>ttrbe. ®ein 6^f. ®. faget anc^, eS
mfirbe i^r bei ttU^tn t>erarget , baf fte ftd) mit il^tffm
Dereinigt f)dtte. 2Cber (einer 6{)f. ®« aReinttng wdne
aUerbingS jum Srieben geri(^tet^ unb bap fte fdjHt^
nit triegen tdnnt no(f) moUte. S)arum fte mit {ebennott
bege^ret einig unb frieb(i(^ ju fepn, mit oiet mti)x unb^
anbern SSorten. S3at() mid) jum ^6(^{len/ i^ woJtt
oft ju feinen ®naben tommcn.
®e{!ert a}littn>0(() ijl ber 9lietefe(, beS6M
t>. Sac^fen Samercr , bei mir, ^reJTen, gemeft, fuf)
angejeigt: i^n ^abe bcr Q^urfurft barum ju mir gi»
f(I)i(tt, bap ®. 6^f. ®. g{atth(i(^ beric^et fep, vnb fei»
nen ®n. {latt(i(^ gefc()rieben ti>orben, a(S foUten 6, JB.
£aifer(id;er SKaj. gef(^rieben unb ft^) attgcbot()en (labc^.
n>aS 3i)te 9)taj. beS ®(aubenS @a^en ^alben mit C
SS. f^uffen , unb fonbertid^) ob S^vt 9Rai. au(^ bie ^}r^
biger ^inn>egf(^idEen ^iep, bap (S. SS. in fo((|)em ge»
f)orfam fepn moUten. S)agegen n>dre aber @. 6|)f. 0«.
oom ^of gef(f)rieben, bap itatf. ^al an bie ®efanbtm
non Vdm bt^t^vt ^dtte, ben ©peperf^^en 2Cbf(^ieb beS
®(aubenS 1)oJiben anjune(;men , baS aber bie ® efanbten
oon i^rer ^errn n>egen dbgef(^Iagen. Unb aCS Aatf.
SRa). bepmegen meiter ernfKic^ mit i^nen ^nbels loffeiti
fepen fte auf i^rem 2Cbf^(ag nod[)ma(S btffavvtt, mit
bem fernern 2Cnjeigen, bap fte ben 2Cbf(^ieb anjune^
men t>on i^ren ^errn gar teinen S3efe^( ^iitttni n>o fU
baS au(^ t^dten , b&iften fte nit mieber ^tim rfiten.
Unb ^at barauf Stietefei gefonnen, if)me )>on beS
6f)urfirilen megen ju erteitnen ju gebeh/ ob boc^ an
bem angejeigten @. SB3. S^reiben, n>ie fein 6^f. ®, be»
vid)ttt, etn>aSfe9 ober ni4)t. Vuf fo(4)eS ^ icf^ i^
gefagt, mein gndbigfter «|)err, ber S^urfurfi, foStcS
gen>ip(td)en unb bafdr ^a(ten, bap Sno. SB« Aatferlfa^
SRaj. berg(eic^en ®^ri^ ni4)t ^tttfan, baf and^ t^
S3otfc()aft, fo am jungflen in StaUa bei £aif. SKoi. ges
mcfen, beS ®(aubenS @a(|)en ^aU^en teinen S3ef^^:ge»
()abt. ®o fle^e an^ (S. SQ. ®em&t^ unb aVeittm^
auf biefen S^ag nit, in beS ®(aubenS ®a(^ ^inter fu^
ju ge^en , fonberit mir ^aben a3efe^(, barin unfer 3^0^
fe^en auf ®. 6(;f. ®. unb ^artgraf ®eorg ju ^ben,
ttnb g(auben gar nit, baf unS 6. SB. einen anbem fG6
fe^( t^un n>erbe. ,®o((f)e 3Cntn>ort ()at ber 9tiet(fel
angenommen fdrber an ben 6^urfurfien ju bringen.
3(|) ^ab an^ alAbalb ben Slietefel gebet^en, bei bm
S^ucfurflen um 3Cbfc^rift beS 9(at][)f(^(agS ju ma^men.
X>er ^at g(ei4)n>o^( nit genonpt, ob ber dtat^fc^(ag f^
tig fe9 ober ni(|)t, nnb bod) gefagt, bap eS baran^ nit
91tange( l)abtn totvbt. — — — — —
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
70
Vm Z^mfftog ndc^fl i(l ttargsraf ®eotg mit
II G [200] pfei^tn nnb fctnen Srabonten , aViti ih
ff&n geUetbeC , ^ie eingetitcen , i)at aixd) einen SS3agen
voO Ode^ter unb 9)rebiget mit feinen ©naben brac^t,
tnib ba< Sob be^Iten, baf feine ®nab baf , n>ebet bet
ottbeni %ut^ (einet/ getAfkt fommen fe^. Unb ge^
fkrt feiii tDtt sn ®. &n. in bie if^etbrig gangen , un8
wm C SB megen bei ®einet Sutft ®. angegeigt/ mit
aRetbunS/ bap wit SSefe^t ^dtten / unfet Vuffe^n auf
ben 6^utfutfien unb ®. ®n. ju ^aben *) , unb untet^
Hflm^idt gebet^/ @. ?. ®. woat Sw. SB. nnb ge^
meinet ®tabt gnibiget ^tt fepn / nnb f etnen SSetbtie^
ttogen , ob n)it fein S^utf ®. auf biefem SRtid)itaQ ju
3ctten imi Staxi^ unb 9&tbetung anfuc^en mfirben.
6oli^ itnfer Vngeigen unb SBitt ^at ®. $. ®. gan} ju
gntem OcfaHen aufgenommen / ft<^ auc^ aOet ® naben
gegen <S. iB. ttnb un8 etbot^eU/ unb aQettei gndbiget
gtitet Stebe mit unft ge^t/ un8 auc^ jum 3Cbenbma^(
1« 9aft gelabett. Dat 2)onnetflag 26.
Vt0) 3« ItO^ 15S0.
JCtef unb
SBoKamet.
No. 704.
26. Maii.
ChiL
HaiBlii farrag. p. 868. -^ Apograpbon in cod. BmiI. 89.
p. 47^.
Chiliano Goldstein
S. Db QaMquam sic satis ocaipatus eram in ap-
paranda aipologia, vd potins i§oiLioXoy^(m , ta-
men dedi hlis ad te litcras Erasmo tuo , semcl at-
queiternm hortanti me ad scribcndum. Hodie
vefo wA ipsius voluntatem accessit et alius horta-
tor, Conciodatoc ttxae patriae salutem mihi tuis
Teriiii dixit, quae erat grntissima : et rogavit, ut,
si qtendo coiAmode possem, significarem tibi quid
hic fiereL Nos hic toto fere mense desidemus,
exspeclantes tov avtoxQdropa. ') nondum enim
sdest. Scisautem, hoc absente nihil earum rc-
ratti geri, qnarum nos omnes ac vos quoque ex-
spectaflo ningnopere angit. Nondum enim ') certo
scinms, an omnino decre^^etit cognoscere contrp*
Tetsiais religionis. Non enim dtibium est, quin
^ I. e. parles el consilia eonim sequi.
1) Cod. aduenium roi; avtoxoato^e,
f) cod. eiiam^
Oi StQX^B^^Xg miris machinis oppugnenl animum
Caesaris, ut a cognitione absterreant. Reliquum
estigitur, ut vos nobiscum oretis Christum (qui
certo ascendit in coclos, ut daret dona hominibus)
ut laetam huius conventus catastrophcn nobis con-
cedat. Unus vir est in aula Imperatorls, Cancel-
larius *) D. ^iS^m/rini/^, vir sapientissimus^ quem
aiunt constantcr in ea manere sententia , ut sine
violentia res cognoscatur* Fcrtur esse Invictiss.
Carolo V. Imperatori plane, quod UlpianuS
f tuus" erat Alexandro Severo. Huic*) apud Im-
peratorem et auctoritatem et gratiam pepererunt
eius') suiiimae ingenii dotes, pnidentia et scien-
tia civilium rerum , maxime*) cognitio et verae ')
doctrinae et alianim litcrarum neutiqnam vulga-
ris. Vale. Datae Augustae, die Ascensionis filii
Dei, Anno 15S0.
No. 705.
28. Maii.
Legati Norinberg. ad Senatum.
f Ez Acli/Norinberg. p. 18.
^ettn Sutgetmeiflet unb Stat^ ju 9lutms
betg.
^te mit (S. SB. am nid)^ bet oon
JCugftbutg befleOten Anec^t ^lben gefc^tieben/ fKiben
n>it feit mettet etfa^ten, baf bie Si^etnung fepn foDe,
bie befleaten Anec^t (toelc^et je^o 800 minbet 5 ftnb)
foHen ntt aOein £atf. SRaj. \d)n>bttn , fonbetn bie t)on
3Cug8butg bie gat etlaubcn. @o foOen bie JtaifetUc^en
83efe^abet at^ann ade SSutget }u VugSputg, aud)
anbett, bte tf^nen nit gefaOen^ ntt, fonbetn bagegen
anbte anne^men, btS bte 3a^( in bte 800 mtebet et^
f&Qt »etbe. Diefelben Anec^t foHen futbet Aatf. SK.
fd)n>6ten , unb bte Don 2(ugSbutg fte befo(ben. ^Dat*
auf an^ geflett aUe ^ec^t beutlaubt ffnb. Sl^nen ifl
abet nod[) iein mettet Sefd^^etb gegeben.
Tlnd) ^t midf, ^tef, be6 (Sf^utf&tflen t)on
@a4)fen 6anj(et S3en4)t/ bap bte Sf^utfutflen , fo am
9)titttoo(^ bet einanbet setoefi, etne ®(f)rift an £aif.
SR. Qtt^an, unb ftc^ battnnen, neben ifnjetgen tbrei
Q^i)ov\amtn 2Cn(ommen§ etmaS ^od^ htf^rcttt ^bcn,
8) cod. addil Mummus,
4) Manl. ftanc
5} Manl. ei,
6) Manl. maxima.
7) Manl. nosirae.
71
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
n
bap (le fo m^Attdid) ^ie lii^tn, unb ttt4)t8 ge^anbeft
toerbe. Unb jum anbetn , biemeil ftcf) ob Sf^vet £. 9^.
Sinteiten untet bcn Sfltflen beS SSot:: unb Sla^gugg,
ouc^ anbtet S^rbnung ^alben aQetlei Unotbnung ju be^
fotgen fep^ gebett^en, 3t)(e &. ^. xooUz ba^u oetotb^
neu/ unb baju jjemanb t)ot i}cx\d)\A^n, bic ^utfien
batin $u mttageu; unb SDtbnung unb SKafi 3U geben.
et fjat unS aixd) fetnet gefagt , bap beS G^utfut^
flen SRdt^e unb ©cle^tte nocf) tdglid)^ ob it^rem g^atb-
fc()(ag in (Sad)en beS ©taubenS fi^cn, baran dnbern
unb beffern , bc8 2$erfc^cnS, benfclben je fotdjcr ®epa(t
)tt fteOen unb bar}ut^un, bap man nit tooi)l torubcr
ifomme, man mup benno^ ben ^anbcl ()6rcn '*'). aSenn
fte nun mit fot^em Sftat^\^laQ fcrtig tt)erben, woQen
n)it miUx mai^nen , ben @. SB« ju ubetfenbcn*
SDieoonSttapputggcfanbte, 2acob
©tutm, unb 3RatI)iS ^fattet finb ndc^ft 2)on-
nctjlagS (;ie anfommen, unb bie ©efanbten t)on granfs
furt beS S^gS baoot a\x^. ®o ift 92dd;ten fommen
bct «l^ergog oon ^omern, bepg(eid)en bte oon U(m.
])at. @amb)lag 28. ^a\) ju grut)e 15S0.
^ref unb
S$o(famcr.
No. 706.
(fere 28. 3Inii.)
ludicium de concionihus.
Editum a Coelestino P, I. p. S2., iterum a Pezelio in Mel.
Consil. lat. P. 1. p. lOS. et a Muellero 1. I. — Germa-
nice scriplum fuil^ sed verba germanica non habemus.
Walcbius in opp. Luth. (XVI. p. 798.) boc scriDturo cx
Coelestiiio iu germanicam linguam transtulil. Cjccasio-'
nem illud scrihendi dedenint ea, quae Caesar per Comi-
tes a Nassau et a Nuenar a Ouce Sax. Electore pctierat
d. 24. Maii. Vid. Coelestin. T. I. p. 50. Cbytraeus p. S7.
Muelleruf p. 502. et Walcbius in opp. Luth. XVL p.824.
Petierat Caesar ab Electore : „ta9 ec mittUr dcit, bU bcc
Jtai[ct ju TCud^Ouro anfommcn, mit fcincn ^rcMgem, \\%
rrctidfn ju (aflen , ganj unt gar fliac jtcl^en mocdtc."
Karundem raiionum txplicaiio copiosior: no--
mini Theologorum tfui Augustae /uerunt y exhi-
biia Duci lohanni Electori lingua Germanica.
Si Caesarea Maiestas voluerit ac postulaverit , ut
Dux Elector Saxoniae Dominus nostcr Clementis-
simus suas abroget et suspendat Conciones,
Celsitudincm ipsius apud Caesaream Maiestatem
*) Verborum, i]uae de confessione agunt, argumeotum dedit
Strobel. in Miscell. 11. p, 25. ^ sed minus accurate, neoue
leguntur bic quae addii : lcr JRattfc^lafl wertc in (atcinifcb/
bcutfcft unb franiofifrf) gcflcHr.
intercedere et qoa potest ac debet fieri animi sob-
iectione, hoc dcprecari debere existimamus infe-
rendo: Eam, quae nunc est conditio fragilitatis
Immanae, piis admonitionibus, cohortationibiUy
et consolationibuSy ex verbis ac promissionibus
divinis petitls atque haustis, nuUo non momenlo
indigere, et opus habere, ne adflicti dcficiant ac
desperent: sed lapsi et errantes erigantur, et in
viam reducantur, ac in variis multisque huius yi-
tae pcriculis, calamitatibus et iniquis fortunae
telis, qiiibus vita nostra semper cst expositai sin-
guli confirmentur et corroborentur.
Ad hoc scriptura dicit: Verbum domini nqn
esse alligaium. Quod vero alia dogmata.a verbo
Dei alicna, pro concione, a nobis n.equaquani
populo proponantur et explicentur, vel ex eo
,probari ac planum fieri posse, quod eadem, qu^Mn
nunc Dei gratia doccmus ct profitemur, doctrina
etiam antea in duobus Imperii conventibus Spirae
celcbratis publicc sit audita,.nec tamcA vel£al-
sas et absurdas opinioiies ac humana somnia nos
docuisse, vel a fundamentis Prophcticis et Apo-
stolicis dissonum quiddam ac disscntiens aut ad
augcndas contentiones faciens, a nobis proposi-
tum et populo inculcatum csse, unquam ;evcntns
probarit.
Deindc, nullas materias disputabiles a nobis
doccri, sed doctrinam de Christo medi^^toce ac
salvatore nostro simpliciter proponi, quilibet sa-
nae mentis homo facile intelligit, ex qua certe
homincs non dcteriores, sed meliores cvaderc
posse ncmini est obscurum. Nec illis in locis, ubi
hactcnus populo nostra doctrina proposita^ifuit»
vel ullas motas esse seditiones, vel contentionum
semina sparsa essc, vel alias dcnique irrcp^isse in
Ecclesiam monstrosas monstrosorum ingenionun
opiniones argumcntis veris unquam probari ant
demonstrari potcrit. Quin imo pro certo affirma^e
non dubitamus, hoc pcstiferum absurdaram opi-
nionum virus nunquam tam longe lateque pe^a-
sisse et disscminatum fuisse, si singulis in locis
eiusmodi constituti et populo praefecti fuissent
verbi ministri, qui perterrcfactas sauciasquc
conscientias consolari et erigere, mentQ3 hominum
veraDei agnitione instituere, contra Diaboli in«
sidias et astutias remedia parare, ac deniqut
contra falsos fratres et sectarum magistros rude
vulgus praemunire potuissent* Nam v6rbi divini
veritatcm ct sinceram doctrinam audire et appro-
barc nolcntes, in poenani contemtae veritatis et
78
EPISTOLARUM LIB; V. 1580.
74
tanioris doctrlnae, absurdas et monstrosas opinio-
nes audire et coniprobare in universum coguntur.
Nec h^ctenus unquam plane reiecta et ex £c-
cleaia exterminata fuit nostra doctrina, sed pcr-
miasa, donec vel generale vel nationale cogere-
tor conGrlium, ac in eo hac gravissima de re ali-
<(uid certi concluderetur atque decideretur, kl
qnod ex decretis comitiorum, antea nominatorum,
pianum fieri atqne probari potest.
Ad hoc, nondum convicti sumus, nos vel
damnatos vel haereticos articulos proposuisse,
quod tamen a nonnuliis Augustanae civitatis con-
cionatoribus factitatum es$e novimus , in quos no-
ttjra doctrina accrrime invehitur, eosque pro con-
cione saepissime oppugnat* Igitur in bonam spem
vcnimus, ex nostra doctrina propagata et disse-
odnata multum accessurum commodi ac emo-
lumenti plerisqne^ eamque vel nonnuilos, ut se-
rio peccata agnoscant et poenitentiam agant , ex-
dtatoram, vel apud quosdam, ut se errasse fa-
teantnr, atque in viam redire cupiant, effectu-
ram esse.
Nec Celsitudo ipsius generoso animo et pio
xelo dignum quiddam faceret in eiusmodi Caesa-
leae Maiestatis postulata concedens atque consen-
tiens, si quidem in Celsitudine ipsius, ut in cuius
territorio atque dominio primum mirabili et in-
enarrabili modo haec doctrina repurgari, illu*
slrari et propagari coepta sit , omnium hominum
defixi haereant oculi , ac illam tanquam commune
exemplum propositiira haheant, in qnod intuen-
te^^ ne quid vel perperam statuant, vei verbo di-
vino contrarium committant, summa diligentia
pcaecavent. Verendnm eliam esset, ne eiusmoili
consentientes postuiatb , fenestram patefaceremus,
et viam stcmeremus , in civitate Augustana legi-
ivaxe vocatis verbi minislris sua sponte a*bdicandi
sese pT^edicandi munere.
Si vero Caesarea Maiestas edicto promulgato
severe praeceperit atque mandaverit, ut ad tem-
pos in publicis locis suspendantur et intermittan-
tor conciones, nihilominus in hospitiis et priva-
tis locis illnd fieri concedcns , non repugnandiun :
sed ferenduia, et Caesareae Maiestatis edicto pa-
rendum esse arbitramkir. Non enim nobis hac
ratione praedicandi munere interdicitur, scd lo-
cus tantummodo mutatur, quod et antea in Comi-
tiis Spirensibus factum esse meminimus. Ad hoc
Celsitudo ipsius Augustae, utpote in loco pere-
grino, et in quo imperium nullum habet, tali
AIelahth. Oper. Vol. IL
Caesareae Maiestatis edicto necessario paret et ob-
sequitur, cum doctrinae propagatio non prohi*
beatur, nec locus alius ab alio quantum differat,
facile appareat. Ut in Psal. didtur: Domini esl
terra, ei ptenitudo eius,
Quid i'ero faciendum^ si non tanium Caesarea
MaiestaSj verum etiam omnes Imperii status
atque ordines conciones plane abrogari ei sus-
pendi voluerint?
IIic dupliciter respondcri potest. Primum
enim nunc temporis vcrbi minislros non minus ac
olim Apostoios, Cliristo per omnia obtemperare
atque obsequi debere certum est, dicenti ac man-
danti : Ex una civitale pulsi et eiecii^ fugiie in
aliam.
Deinde, cum Caesnrea Maicstas huius causae,
quae publica est, cognilionem in se recipiat, ac
utriusque partis opiniones et scntentias clemen-
tcr audire velit, aeque esse iudicamus, nos lianc
iilatam iniuriam^ propter nominis divini gloriam
merito pati, Caesareacque Maiestatis edicto parcre
atque obsequi debcre. Quemadroodum, qui in-
iuste iu vjucula coniiceretur, repugnarc atque
adversari non posset*
Intrepido autem animo Celsitudo ipsius co-
ram Caesarea Maiestate et omnlbus impcrii or-
dinibus profiteatur, et rccenseat, quaratione, et
quo modo plane incnarrabili atque mirifico ad
purioris doctrinae cognitionem et Evangelicae vc-
ritatis sincerum inlellectum primum pervenerit,
ncc ullis advcrsariorum minis detcrreatur, aut
verborum fulminibus ab ea professione se abduci
et averti patiatur, nec de discessu prius ullam
cogitationem aut deliberationem suscipiat, quam
Confessionis nostrae articuli coram omnibus
Principibus atque ordinibus imperii lecti sint
atque auditi.
Exitus itaque exspectctur, et Deo soli gloria,
qui nobis et rebus nostris successus felicissimos
daturus est, ipso dicente: Qui me confessus fue^
rii coram mundoj confiiebor et illum coram pa^
tre meo coelesti. Abnegantem me coram mundoy
abnegabo coram patre meo. Et Petrus inquit
1. cap. 8. Parati sitis semper ad respondendum
cuilibet peienti^ ut loquamini de ea^ ijuae in vo-
bis esty spe cum mansuetudine ei reverentia^ con^
scientiam habenies bonam, Coiisultum quoque
videtur et hoc ad exitum petitionis subiungi, Cei-
situdinem suam , maiorum suorum exemplo ni-
6
75
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
■7«
hil non CaesarU causa facturam: quantum eUam
facultatibus et virtbus pouit, libcnter ad cius
usom atque dignitiitem snmmo studio ac promta
voluntate coUaturam esse, modo Caesarea Maie-
stas ab eiusmodi postulntis, quae Celsitudinis suae
<ic coniunctoTum in religione socioram premant,
»c praegravent conscientias, desistat, ac imti-
xiiccv quandnm adhibeat.
No. 707. (eod. teinp.)
Sententia Greg. Pontani de eadem re.
Edilurn quidem a Muellero 1. I. n, 489. ex auloGnpho Pon-
lani tn T.buUr. Via.r. Re^. E. Io\. 97. au. S. (el «
Muellero a Walcbio ia opp. Lnlh. XVI. p. tm.). Std
nOQ linc mendii, ijuire boc icriplum bic accuraiiui eili-
lum idiunii. — (Aliud c> de re icripluin, (|uod Mucl-
leru* p. 5(6. dedil, ei auloerapho Brentiif ul mibi ride-
tur, deicriptuni eit, auotr cilal la Actii T*buL Vinar.
llee.E. M.i7. no.S.)
(Judicium Pontani de intermiilendis
concionibus saeris.')
St<a\' SRaj- foO ^ti S^urffir^en, gurjien unb ©tdiAen
gndbtglid) fud^ffl YDoHm, ba^ ju ^CugSbucs bie 3ftt/
tote man fo(d)0 ettansen unb ungefd^cltd) abceben m&i)te,
bei il^cec 3Kajefldt, audj @t}ucfuc[ien, Sucften unb ®tdn*
ben, unb') ben gemeinen ^cebigecn bec @tabt 3Cug8s
bttXQ fliUe geflonben TDtcbe.
Ucfat^en.
Htm foQtm bte ^rebigee tgo utti»cglei($t nnb
bifputtcltd) gegen einanbec t^cebigen, »dce ju bebenfen,
maS Xecgecttif unb Uncufje beS @emAt^ unb bec ®es
mtffen bacauS opcfaQen wonte. 23acju foUt t& ntt bie
■Reinuns f^aben, aI6 moQt bie £aif. ffltaj. bobuc^ ba6
g6ttli^e SSoct ju prebigen oetbietljen, fonbern foUt aQein
au8 Urfa^en bf6 Scctf^mnfi befd}e^en. Uitb baniit biefiatf.
SKaj. mit Staiif unb SSebenten btc 9iei4)3fidnbc fo siet
f^^Icunisec ju bec SStcgfei^^ung oocgemelbtiS 3cctf}wn3
(ommen m6([}ten/ fo nidce bie ^if. SRa). miQcnS , bie
SSac^e b(6 ®[aubffl6 tcftU^ allt^ier [^iec juecf}] oorju=
ne^men , unb foUt gtmtlbfer SBocfc^lag cine furje 3cit
bcS 9lei(t)Stag8 ^e^m, in ^ofnung ba^ ftc^ mittltr
Beit bie SQerglti^ung gutcagffl foQte.
iSebenten.
.^icrauS i^ )u occfte^ffl, baf bfe £aif. 9Ra{. bie»
fen Sorfcl)lag nit wiH ad pjirtem meinem gndbisfien
l) Mucll. ineiiiloMi aii<6.
Jg)eccn obcc anbertt @tdnben, fo ba& g^ttlldje Sott
pccbigen laffen, aHein an jeigen loffen , fonbctn bie @n«
(^ung foQ ofentlid) unb in gemein gegtn unb ooc aDcn
@tdnben fdmmtlid) befctKben; toelctjeQ ot»ne 3n>nfcl
bacum bei £atf. 3Xaj. ^iracticirt mocben , biemeil anfev
gndbigftec ^ecc auf oocigtn bttbtn ^teic^fttagen 30
®f)ti)er bie @ud)ung btS StiGflanbeS mit bec ^ccbigt
burci) btfldnbige ') Ucfadjtn unb @egtnbitt abgemanbt,
aud) bttmeil®cine@l)ucf.@n. aUE)ie an cinem Otte fe^ftf
ba @tinet Gl)ucf. @n. baS g6tttic()t Bort in bcr Jiir^t
b^tnt\i6) gu pctbigen oerftatttt micb, t0fld)c6 ja @pei)ec
oon ben ^fatrecn nictjt moQt *) nodjgtlaffra , obcc
bucc^ bffl Slatl), mieall^ier, ocrfugt mecben, ba6n)ft
nnn mit ben 9ReI)ttrn bacin foHtn libeccilt necbm, obiT
fo eS btt gt6^ec 2^il bcr <Stdnbe Aaif. SJta). gu tSt»
t)otfam toiUigtt, aldetngfring Sl^un, bamit micfiDl*
d)efi mit Unglimfif aUein mibecfcd)ttn mi^tm bei Jtdif.
Unb roiemo^t wa^v, ba^ bec S}ocfii)Iag ctmtS
@d)ein ^at tn btm , fo .Kaff. SRaj. gu ^tx^if^n JBc^
gtei(l)ung foQ ^anbtln rooQcn, bap SScitlduftigfeit tat*
ou6 eifolgcn m6cf)tc, »0 bie 93rtbigec gcgffl einonbcc
bifpuiirli^ prtbigen foQten; fo ifl botf) ju beforgcn,
bap eS botiin nidjt gemcint nirb; benn foId)cm Mmite
aof)t burc^ anbie ^ege socEommcn wccben, ifftmlic^
ba^ ben ^cebigcrn Qtbot^tn mdcbC; bie SQaf)c^t 9o&
tcS in it)ctn ^cebigen of)ne ®d}fltcn obct') bif)9Uticctt
ju te^cen. Item , mt 11 bic 2Retnnng bcr @acram«ti>
ccc bucci) i^ccn ^fbfc^ieb oocm 3al)ce ju ^ijtc nubec*
gclegt unb wvbot^ttt, Ibmte itaif SSoj. gebiet^y tnf
biffeU)igttt @accamenticer mit ifjret ¥crt)igt mfi^tar
fiiQc ftt^, benn bit !Sat)ti)eit foQte ja um bcr Un«
roai)t^it roiQen ni(])t niebecgelegt nMCbra. Hbn ta
gtaubffli^, ba^ eS ooc fcf)im)9fli(^ gead)tet rooQt ffec
ben, fo aQI)ict ju 3(ug6l>utg; in jeaif. SRof: ©fgCftt
mdrtigfett, miber it)C <Sbict/ t)ieQcicI)t aucf) roiber S^tcr
9Kaj. Bufagm, fo bem 9)apfl be^6)eifen fn)n m^,
bie neue ge^re, alS ftc bicfclbe nmnffl, 6f(«t[fc^ gu
fiil)ceti oecflattct foQt roecben; unb ba^ brc Sotfi^
eitt fugfamec Xnfang bet 91iebtclfgung beS (Soangelif
fet)tt foQt/ bi6 baf 3I)ce 9)Iat. ooUtnbS ju bem S^
fc^Iup (omme, bec oieUei^t bm 9>d))fUtcn gcfdUfg, unb
fonbecficf) bentn ^ergogcn oon Saitcn unb £)efltrrei(^
ju @tfaUttt an biefem £)ct ju XugSbutg, bfcwtft bt(
®tabt nal)e an t^ccn Sattbtn gefegcn ifl.
S) Maeller addil HUtt, qood ii
8) Muell. itiendoie: wetfU
4) MueU. unb.
77
EPISTOLARUM Lia V. 1580.
^waim fo man ba& me^nc (S^)*) Ut @tdnbe
^mnncn [oUt oeraieljcn'') »oam, miQ oonn&l^en feijn,
^felbigen nis^t @tatt ju geben; benn fo efi im 3Cns
fm% eingecdumt mavbt, woUte man un6 barnat^ in
ba gan^ ^uf>tfad}e bamit ibtteHen , unb fo ^aif.
SXaj. obbccActe 35'QeI)Eung an aQe ®tdnbe fdmmtli^
beS €ftiU^t)& ^alben raiirbe tt^un laffen, unb bie
St&nbc noQtcR fid;, nie bec &tbiau6) i(i, bacauf un^
tccTcben, miQ Bonnotf^en fepn, bag man juvoi; ent:
f^offen fe^, n>ag unfern gndbigflen 4)tcrn ju tljun
obn nid}t ju ti)un fepn looQr. iDenn birnwil boS (tvaa^
gelinm aU^ier ju SCugSburg fcti gepcfbigt ifl morben,
anc^ unffcm gndbigtlen ^etcn eine Jticc^e bucd) bte
ftcgiern bcc @tabC barju serg6nnet: mtQ ju bcbentcn
fcpn, ob @eine S^f. @nab. bucd} il^re JScwiUigung ba&
Soct mdgen i)emmen unb binben laffen, bamit eine
3cit long ^illc ju flefjen. Item , fo awj) gefpiirt rourbe,
iQ$ €ctnc S^f. @. einmal tn foldjts wiHigte , radce gu
bcfotgen, ba^ bacna<^ fecncr becgleidjen @u(^ungen
bcf^|}es nucbcn. £acum foHt fi^ «nfec gn^ig^er
^lciT in bec G^ucfucften Stat^ ^ittaaf gu txcne^en
^abcB laffcn :
@ciiw fi^. ®n. t}dtten ^aif. aHaj. SBege^rttngen unb
bic Ucfad^n becfelben ') au^ oemommen. Stun
wupten @. (5I)f. @. ft4> ju ecinnern, m6 bie A6nigl.
&&cb« )u ^ungani unb Sel}em , al$ £aif. SXaj.
@tatt|iaUec, fammt 31)cec ffltaj. eommiffaricn auf
bdbcn na(|}ge^altencn diei^Stagen ju ®)>n)er an
@etu fi^f. @n. bec 9)rebigen unb bccfelben Unterlaf>
funfl ^alben in @Ieid)em gefud)t, unb waS @einc
Q^. <8n. 31)ccr Jt6iiigl. SQiucbe unb ben Sommiffa:
licn bocauf mit Snjeige be^dnbiger Ucfa^, macum
eeine 6f>f. ®n. baffelbigc nidjc raiUigen {6nnten,
)w Vntnoct gegeben. SDiemeil benn bie| ®ai)tn
nixtM, fo bit Ocmiffen unb @i^ted i£t)ce unb SBoct
bd^pigctcn, . be9 fein SKenfc^ feineS fc^n>ad)en unb
fnnbtic^ ©emiffend nnb bec tenfelift^ ^Cnlduftc
^fnteinetfSagBentbe^cen Idnnte, bebdc^ten^ine
.fif^ 18., itaif. 9Raj,' foldjtft untcct^dnig an^ujeigttt,
tmb ^u bitten fepn, ba$ Si)Ct SSaj. ba6 ^ebigen
neitet bann ')
5) Sbt'tf qnod ■ddidil Muell., deiidentur in antogr.
6) i.c.^n60ltni; Muall. cdidil: DOTjfc^tn.
7} Lib. ed. SrQttiT^R unb bf( nt[a<^fii tcFr<t6in.
8) finilDr hic pxRinai el ■llera periil. Edilorei id oon
prodiderunl, led, ut iu>l> adeifcl cnnclauo, ■ddulamnt!
ipiitd Bcrftattti» moBi.
No. 708. 3K,BIml.
Legati Norinhergenses ad Senatum.
t Ei Aclii Norioberg. p. 8a
^eccn SJucgecmeiPer unb Stat^e gu 9lurm=^
becfl.
(f nj. SB. ©^reiben be6 D.ttum gcfiert SRontag fie^ct,
ifi unS Ijeut uoc SKittecnodjt gcantirortct, unb ifi ber
Sddjfifd) 9tatl)f(i)lag nod) nit fertig. UnS finb abct
bicfclbcn Uctifcl, tvie bie bigl)er in SaCein bcgriffcn, juc
gcfleQt, bie roir au|ert)a(b ber SJorcrbe unb SSefdpIu^,
Darinmannoi^ am sroeifeligfien ifl, bucd) .^crc 3eroj
n^mufi ebnerS S6l)ne abfd^ccibcn laffen, unb bann
e.SES. jufc^ijen moHen. ®o fie bann mit bem 2^ut:
fct)rn, baran fie nod) tdglict) beffecn, fectig nierbeR,
iDoQett loic ou^ baruih anl)alten, barmit ec (£. SB.
toecbe.
S)ic ISntfc^uIbigung beS SSecbac^tS @. S. .^anb^
Inng I)aUien am ^aifecl. ^of, baoon S3angca) !Bag:
nec fc^reibt/ |iaben njir aQbeceit bei bebec <Stdbt,
Stca^bncg unb Ulm, ®cfanbten mit allcm %iti% gum
iBefien get^an.
2tm ^ambfiag tfi .l^eraog ®pcg »on @ac£)fen
oon Su&bcud f)ie^ec lommen, bem aHc gdcfien, fo
t>icl bec I)ie, fiattlicl) entgegen gejogen. Unb mie tU
l\i)t mollen fagen , foU fi^ fetn %. <&, bcS JScfenS am
.^of aud) nit fefibelobenj roiffen bod) nit, ob eS feinec
§. ®. Scnfl ober fonft ein 9Kuficc ifl. Sie t>on XugS.
burg t)aben mieber eine S3otfcl)aft ju £aif. ffll. gefd)icEt,
ndmlid) IBart^oIome SBcIfec unb SSoIfgangen San:
g r n ffl a n t e 1. )Dec S3ifd)off t>on ei)fidbt ifi ge^ect ^ic
antommen. 60 foUen feint ^cgog Sciebcicf» vom £ai«
ferli^en ;^of, unb bec Sif^off Don ZugSbucg au^)
f}iet)ec fommen.
SBic finb bectc^tct, baf Jtaif Staj. eine @d()ci^
an ben @f}ucfiicficn iwn @ac^fen ouSge^ laffen, unb
bacin begelprt ^ab , feine 6^f. QI. tnolle fi^ bem Sbict
iuSSbrmS gemd^ I)alten, unb it)cc ^rtbig ju 3Cugfc
bucg ab^Uen. ®o bad gefc^r^e, m6ge alSbann @.
Ql)f. ®. obec becfelben ®o^ne ju S^cec SSaj. fommen,
foHen fie gn^tge SSec^6ce liaben, unb allec ^aifoi
»0^)1 Watt) gefunben merben *). SBqS ber Gl)ucfir(l
bacauf 3^cec £. !Staj. fdc 3(ntrooct geben micb, fon^
*) Per Coiiiitc* ■ NaM*a et ■ Nucnir CtKjar Priacipi Bleclori
eiuimodi inandala dcdil d. H. JUiii, qj«e halei ■pnd Coc-
lr.flin. T. 1. p. ». Oivlraeuin p. 97. Muellrriin p. SOf, cl
Walcbium T. XV]. p. 8>4. — Keipoa.um Piincipii, i.
A. 31. Maii , Eleciorii hih» apiid Coeleil. I. p. 31. Mael-
ler. p. 506. el Walchiuai \VI. p. fliSl
79
EPISTOLARUM LIB. V. 1550.
80
nen n>ir noc^ nic^t n>i{fen, adein bap mir beforgen, ^aif.
SJtai* mxbe berg(ei4>en ^nfud^enS ber 9>rebiger t>a(b an
bte anbem Sur jien , unb auc^ bie )>on VugSburg me^r
t^un, unb ftc^ nit (eid)t(i4) i)iet)er begeben, eS fepen
benn jut)or bie eoange^if^^e ^rebig abgefieUt.
DaL ben (egten SKap i\x S Vi\)t, 4 @tunb oor
aXittag 1580.
Stve^ unb
SSotfamer.
Nb. 709.
(in. lun.)
Melanthon de sex quaestionibus.
\ Ex autograpbo (Concepl) MeJanllionis in Tabol. Vinar.
Reg. E. fol. S7. no. 2. — Folia huius iudicii ab eo, qui
acta collegity ita disiecta tunt, ut paginae, iam in suum
ordinem redaatae, hos numeros ordiae adscriptos habeantt
66. 67. 71. 70. 78. 65* — Neque Muelierus in conscri-
benda bistoria Aug. conf. perspexit^ ouoifiodo baec co-
baereant) quare nihii eorum edidit, nisi sententiam Me-
lanlhonisy an diebus ieiunii camc Tesci liceat. Sed ne baoc
quidero edidit integram. — > Quod ad rem ipsam attinet,
tK scriplo ipso intelligitor, tradita ease capita quaedam
quaestionum baud dubie a Duce Saioniae Electore, ut
Tbeologi suam de iis sententiam dicerent , et Melantbo-
nem baec, occasione bac data» conscripsisse. An haee
descripta vere tradiderit EJectori non cognoscitur ei actis.
— Caret etiam autographon inscriptione et subscri-*
ptione. Melanthonem vero scripsisse ante Caesaris ad*-
ventum, quisque tideU
(Judicium Mtlanih. de sex quatslio"
nibus ipsi propositis.)
3Ciif ben (grjlen, t)om gleifd^ cffen*)*
2){en>ei( man ju ®peier ^at $(etf^ geffen , n^iQ *) {td[)ft
ni(!()t jtemen^ j|e|unb jur&d ju gte^en.
(S8 xoitb aber ') oie( Sro| nnb Un}u^t mtt fot^
ci^em ') S(etf4) ejfen gefibet , xoA6)^6 btOfig foOen 9ermet«
ben bie, fo {td[) beS ^ei^igen @oange(ti r&^men^ unb
n>dre gut, baf metn gn&b. «I^err fo(4)er feiner Seut
^ei^it €ot)erdrt« JDenn mit |b(4)rt Un3tt4)t drgert
mon me^r bie Unverfldnbtgen , benn bop tnan {te jum
SDangetio bringe. ®o pfUglt man }u fagen: extremae
dementiae^) est frastr^a niti, et nihil nisi odium
qoaererc. @o ifi« eine \6)k6)U ^eiligf eit gteif^) effen,
itnb bennoc^ ZaQ unb 9la(f)t doQ nnb tott fepn.
*) Hanc partem edidit Mucllenis 1. 1. p. 496. et ex eo Wal«>
cbius in opp. Luth. T. XVI. p. 807. praetermisit vero Terba :
TCuf bcn (tftcn.
1) MueJler: flXan mcln t }iDQt, w(i( man ja ^pcpcc
91cif(( 0C9(ff(n, toolli etc.
S) Mueller: KHein eft n>irb.
5) Mueller: bifffm.
4} MueJI.: exirema eJemeniia,
68 t{i att4) Stt bebenlen y, bafi , obfc^on metn
gndb. «I^err £atf. SKaj. jn untert^dnigen ©efaOen , mo
fo(4)8 wn n>egen £aif. SRajl. begel)rt wurbe, ba5 $(eif^
effen unteriief e , (er) ni4)tS {)anbe(te jn entgegen voxit
ger ®ef4)i4)t, [bem xoa& frui)er gefc^e^en]. 2)entt
oormatS mein gn. ^. bitt(ic|) gefui^t ^at, ba| man @.
6^f. @. oerf4)onen n>oate ; unb anf folc^ SSitten |)aben
£atf. SRaj. Commissarii (affen gef4)e^n, baf mnn
gndb. S^ett \i6) 4)riftli4)er Steif)ett brau4)te ^).
SSo aber itber fo{4)8 Don megen ^aif. SXaj[. ge>
bot^en m&rbe/ ba8 S(^ifci) effen nad^taffen [ju ttnter(af<
fen]; ad)te i^, bap metn gndbigfler ^err mM)t cfynt
SSefd^merbe na(^(affen; boc^ bap ®einQ^f.®. prote»
i»rt, ba^ ®. 6i)f. (S^ fur re4)t ()a(te, SUif4) effeiu
®ie n>o(Ite aber bad £aif. 9){ai. ju Sieb untertaffen.
2Cuf ben anbern 3frtife(^ mo bie 9)fdfftfc()ai
n>firben practifern , bap man ni(^t8 oon ben @ac^ beft
®(auben6 ^nbetn fottt/ mag mein gndbigfier «l^err bte
®tdnbe ^erma^nen, bap man baoon ^anbe(n mclle,
fonber(ic^ bien>ei( £aif. 9X« au8fd()reiben fo(4)8 vor^
n>enbe etc
Item, fo fep oorma(8 auf anbem SRei^Stagea
auc^ baoon ju ()anbe(n bebac^t morbeu/ aber niema(8
AaiferL %ufif4)retben %olQe gefd^^e^en^ unb ^ab aa f.
6t)f. ®. nic|)t gefe^tet, n>e(c^e ftc^ aUxotQ Stci\. SKaj.
geborfam(t4) ge^alten^ anf ben 9teic^8tag (ommen, be^
ge^rt nm Srtebend n>i((en , baf bat>on n>urbe ge^nbelt
SSo aber a(8bann nid^t ge^anbe(t murbe t>on btefen (Sa^
d)m, iji m. g. ^. entfcl()u(biget , unb mage babet £.iR.
feinen @ef)orfam unb biefe8 nntert^dnig @uc^n an*
aeigen.
3Cuf ben britten, ob m. g. S^. ben>i((tgett foQ
in ein Concilium nationis nostrae nnb }tt l^en n>a8
brin befc^(o{fen n>urbe/ mag m. gn. «|)err bittennnb be»
ge^ren / baf man ein ci()rt{l(i4) Concilium moDe ^en,
e8 fep genera{/ nationa( ober )>rot>incid(. Item, gut
n>dre jn begef)reQ/ baf man etne 83otfc^aft obfertiget
3um ^oifer / mie n0rma(8 bef(^(ojfen.
.Vttf ben vi^rtett/ oon ber geifUic^m .3inrt8r
bictiott/ baranf xaa^ unfer gn. «|>err antmorten gan)
negtitive , fein (5f)f. ®. \)aU ben ®eitl(ic^en i|>re 3tt<
risbiction noc^ nie genommen/ n>o(lte ani), baf (etn
6^f. ®. mtt ben geift(i4)en @acben m4)t betaben n>&r
morben. >Dien>ei( abcr fo t)ie( Unfc|)i(f (ic^feit norgefdls
5) Haec et qiiM «eqininiur Bti|«e ftd verbi: Aaif. SOIaf. |n
8i(b untcclaffcn/. aiia .penq* et seriiii a Mel^niiioiie
adseripta snnt, quire ulfima verba tergo folii ullimi in-
scrtpta lunty quod MueJlerus non vidit et ultiiiia tcrba
praeterniisit.
6) Finitur bic teitus apud Muelleram,
II
EPISTOLARUM Lia V. 16S0.
8«
In {tnt>, anb bie Smt mhn g&tdti^ JDrbnung ir^d^mttt,
nb bic JB)f<^off CeiR Sinfeijen barrin gf^bt, ^tt f.
Qbf. ®. « um Sriebenft niOen feinec Sl^f. (B. Sdnber,
ria fiinfefycn barein f^aben muffen.
Itein, mrin g. ^. ecbirt^e ffd) noc^, ibnen il)re
luriadictio {tattjugeben^ tuo fie fotdje iljte SucifibJction
betniafen grbrauc^en/ ba^ fie ni^t bcr armen Seut (Se^
viffen bamit befdjioeren, unb neu^ Unrube unb Zufru^r
in S&nbern baburd) anrid)ten. SJenn'g iljm, aI5 einem
wdtlidjen giirflen molle gebibren, ein ©infeljen in fol:
fy SSefi^mecbe ^u boben , baburd) Qfufruljr unb Un^ieb
^Qtn m6(|)t. @o niffe @. 61}f. (S. gegen ®ott nid)t
(n verantmorten, mo €. 6^f @I. jultfffen, ba^ bec Un*
tert^anen Semiffen bef4)mert milrben.
' TTuf ben fiinften, tuo bie alten constitutio-
nes nnb canones wArben aHegict, barauf mdQ man
vfclf<ig Vntmort grben. Grfllit^, bap constitutio-
Dcs contra ius divinum ttnti^cfjtig finb/ n\t in^t-
cccten t^tmli gefd)rieben ^e^tt Item, c8 fle{)et aud)
Im ScCTCt, to$ constttutiones de mediis rebus min
gnt mit btr 3rit gednbrrt werben, mo fte mipbcaud)t
nificbcR. Item, migen au^ felb fallen mit ber^eit,
clfl Qrcmpcl mit ber 3tir ifl gefaUen constitutio oom
f[critag 311 faflen,
Xuf ben @c(^6fen oon ben JeU^ern,
SrlUid) mag m. g. ^. negntivc antmorten, baf ®.
6^. ®. bi^ aK6nct nicl)t oertoat tjab. IStlic^ ^6ficr
^nb Icer nocben alfo, bap bie 9R6u(f) felbft ^erautSgC'
loffcn ftnb. <StIi(^e AI6fter ftnb leet norben, ba bic
3K6n(f} burd) bie ^auecn oecjagt ftnb. 9tu ^abe m. g.
^ JBcfi^merbe gebabt feineS ©croiffenS ^olb , bte Stlit
fcc ntcbccum anjuric^ten, nnb ^aben biep no^ Scr
fcljiDcnins. Srfllid) bacum/ba^ boS JtIo|lerIeI)en un*
rn!|)t t^, uie gefi^rieben ifl: frustra coluot me man-
datis honiinum. @D ifl au(I) tunb unb ofenbac oHec
9B(lt, ba{l baS Votum coelibaLtis mibcc ®ott ift, nnb
9iel Srofer ®d)anb angeric{}t ^at, unb nocf) tigli^^,
Iribcc, ancii^t. Sac&bec, fo mtffen nun bie Seut,
bof foI4) SRdndjntefen untili^tig. GoIIte nii ni. g. ^
bfcJEUftec Wicberum angettd)t {ttben, micc bo^ Un»
fcicb aHent^alb fn @tibtcn unb auf bem Sanb gefblgt ic
is&rbe Urfac^ gegeben ga 3(ufrui)r k. Item foOtc
man bte JiI6|}ri; anri4)fen, fomurbefolgen, baffte(bic
9l6nct)c) prebfgten gumiber ben ^faccen auf bem £anb
imb gtobten, baraufi mufebann Unfricb folgen. @o
fet) aucf) 3. @I)f. (S. nicbt leibli^ , baf nun loibec @ot<
tc8 Sort 6ffentlt^ prebiget.
Itcm fo fei) iS. @t)f. ®. ni4)t miber, baf bic
9X6nt^ in ben ■^l^fUrn fc^en, roo fu nj(f)t juioibec finb
bcn gctv6bnltd)en ^farrpcebigten linb Gecemonien, tiNb
ftct) mit Qeremonien ^ieltcn alfo, baf ni^t Swiefpatt
fo^ct, wic benn in ctlicben .KI6fltcn unb @tiftcn m^
SKon^ unb ^cieflec crbalttn roerben.
No. 710.
2. !nn.
Cochleus ad Melantftonem.
Edila a Co«le>liaa in hiil. Comilior. Auft' f* !• P> SSIi.
{lokannes Cockieus Phiiippo Meian-
tkon /,)
S. Amoldus Besatiensis et ego cupimus te cx
facie cognoscere et amice alloqui , eximie D. Plii-
lippe, si commode fieri queat absque aliorum coii-
cursu et sine arbitris, Si tibi hoc integrum el tu-
tum fore putas, indica nobis, quacso, etlocum
et hor.im per praescntiom literarum latorem. Nosti,
qiiam vana sint multorum indicia, quam sinisirae
et malignae snspiciones, Te unum videre ct coro-
peUare cupimus, Cum uxoratis presbyteiis tuis
privatim colloqui non intcndimus, Si crgo te
domi solum nobis exhibere non queas, rogamus,
ut alium dcsignes locum In templo aliqiio aut ubi-
cunque lilnicrit. Certe In hospitio meo forpt tu-
tus ac secretus locus, ubi praeter famulos nostrus,
tuum inquam et meum , nemo colloquii conscius
futurus esscL Vereor autem, ne suspecta tibi sit
petitio ista. Ideo a tc potius praefigi horam et to-
cum dcsideramus. Benc vate, 4. Nonas IuDtas,
lohanncs Cochlaeus.
S. Inn.
lo. Ijachmanno.
Ei autograpba in Iiililicitfa. urbii Hiilbronn c^ili in ; Bai-
tiD«hauini'« BeilriigvD lur Prtli. Geicliichle VoL L
p. U7. Ep. deicripiit Foeritemann.
Optimo vtro J). lohanni Lackman Con~
cionatori Heyibronnensi, amicopr...o ')
S, D. Non scripsi ad te Iiactenus, tametsi tuum
in provehendo ') Evangelio studium non ignoravi.
Sed nolui siDe magna causa literas ad tc dare, ne
n eoTri{)lBa«ttuig«hau. IL p.449.
89
EPISTOLARLM LIB. V. 15S0.
84
ambltione magis addaci ad eam rem quam offido
viderer. Nunc magniludo periculi me cogit ut
ad te scribam. Audio in vicinia vestra probari
quibusdam Cinglianurn dogma. Duxi igitur te
admonendum esse, vinim oplimum ac modestis-
simum , ut nuUo modo cas in sententiam Cinglii,
Ego non sine raaximis tentationibus didici, quan-
tum sit vitii in dogmate Cinglii Et mihi credc
iicmo illud tentalus defendet. Habeo in manibus
scriptum, in quo mcae conscientiae tcstimonium
brevi editurus sum ea de re. Utinam tam diii-
genter doccrent ii , qui sunt cupidi novorum dog-
matum, de fidei vi atque nalura, de poenitentia
dequc aliis partibus doctrinae Cliristianae, quae
ad acdificationem faciunt, quam vehementer ur-
gcnt suam de coena Domini opinionem, cuius
imllam omnino habent firmam rationem. Scis
mihi veterem cum Oecolampadio amicitiam esse.
Scd optarim cum non incidisse in hanc coniura-
tionem. Non enim vocari alitcr libet, quia prae-
textu eius dogmatis vides quos tumultus cxcitent
Ilelvetii. Amabo te , ut mihi per hunc nuntium
rcspondeas. Vale feliciter. Die divi Erasmi. 80.
Philippus Mclanchthon,
No.712.
$• luii.
Legati Norinbei-g. ad Senatum,
f £x Aclu Norinberg. p. SO.
JJ>etrn aSurgetmeiflftn unb Olat^ au
Slurmberg.
|)iemit f4)i(fen wir 6. IS. Xbfdjrift be8
fou^fif(^n JRot^fd^IagS lateinif^)/ unb ifl bie SJortebe
ober ©ngang barbei. 2fber ti mangett Ijinlen an el«
nem Xrtifel ober a»eie»*), famt bem a5ef4)lup, baran
bie @ddf)ftfd)cn Theologi noc|) ma^en *♦). @o baS
fettig witb , fott (e6) 6. SB. augefc^itft merben. mtU
let 3eit mifien 6. SB. i^te ®eU^)tte unb ^tebiget ba8
ubetfe^en unb tat^fc^Iagen lajfen. @o bann foI4)et
9{ati)f<^taa inS STeutfc^e. gebtat^t, wftb bet e. SB. ou(^
unttet^alten Meiben. Sn oUroeg obet ifl bet @d4)jt.
fien Sege^t, bo? 6. 2B. noc^) jut 3eit biefen Siat^
f^tflg obet aSetaeii^ni^ 9e()eim fyxXtvn, unb bof nte«
monb Xbfitift wibetfa^ten taffen, bi« bet juDot on bie
*) Artic. de fide el de operibus. Vid, ep. d. 15. lun.
**) Haec Tcrb» dctlit ctiam Strob. in Miscell. 11. p. S7.
JKoif. SKojl. aeontwottet wetbe. jDefl ^oben fte i^tc
Utfo^en. £)ornm woHen (S. SB. bef |)a(b bei benciv
bo^in (S.B. benfelben gelongen ia,^m, SAtfe^ung t\^
unb bo^ boton fe))n, bof un5 eine Iatetnif4)e Xbf4)tt^
wiebct ()etauf gef4)i((t toerbe. jDb baUn @. SB. k>xt»
btger unb ©cle^rte in biefem ober i^rem 9ot gegebenen
9tail)f4)lag 3Cenbetung obet S3effei*und ju ^wi bebcnten
wi&tben^ bie woQcn unS @. SB. ou^) iibetfenbett.
©eflert jwei <Stunb nat^ SRittog
ftnb S^urfi^rfien, Surf}en unb onbre @tdnbe beS fK^il^
auf bem 9{atl)^aud bet einonbcr gewefen, oot benen
^err |> f) i l i ^) p 6 , »if([^of ju ^peper , unb onbr e Stif
t^e be6 ^oifcrlic()en StegimentS mit einer Grebenj »Ott
Soif. SRoj. erf4)ienen ftnb, unb im SRomen S^ret SRoj»
onfangS bcfic^rt |)oben, bicweil fic^ i»if4)en ben gir»
flen unb onbern ©tdnbcn bcr <Sef|ton ^olb oHerlei 3r»
rung l)altcn, bof fic^ benn biefclbcn irrigen gurjlett unb
©tdnbe fotc^et i^tet ©cffion ftcunblicj mit einonbei
t>.eteint8en; unb bie o^ngefdI;rItci) ^oltcn woaen bid auf
Sufun^ Sf)tct aitajcfidt. 3ri6bonn woae S()te SRol.
mit ^tilfe unb Stot^e 6|)urfdrflen unb Siirfien j)anbeto,
ffe fol^er Srrung giitlic^) au »ertr«8cn. Satoiif
bie gfirfien 3fntn)0tt gcben : «5 wdre nit o^nej e6 ^icU
ten ftc^ ber ©efpion ()alb awtfc^en (gtlic^cn Sttung. @ie
^dttcn ftc^ obct ber^alb ju borigen 8teicif)Stdgen giitlid^
t^erQlic^enj old woUtcn fte Saif, SXoj. au untertf)dtti»
^m ©efoaen unb (§.^xiv. ou^) t^un biS ouf S^tet £.
3». 2fnf unft. Sdt^en abet S^t &. 3». moat alSbann
borin ^onbcln; bomit i^nen biefet Sttung obge^ot
fcn.
2)atna^ ifl bie 6rebena ocrlefen/ unb furbet barc^
bic «oiferl. 9tdt^e, nai) Xnaeigung «oif. 3». Sreunb«
fc^)aft unb gndbigctt ©ru^, ben af^urfdtfien , ^fiicjleli
unb ©tdnbcn weitet '©orgrtroflcn : bie «oif. Vt* ^dtt
ftc^ ouf aSitt bi-r (S^urfftrfJen, gdrflen unb ©tdnbe bcS
^eiltgen9tei(i)d in baSd^ei^) oerfdgt, einen 9(et(^tag
ou69efc|)ricben. «nb bop SI;r S^urf, unb %ixt% ®s.
unb ®unfl borouf onfommen unb erfci^icnen mdrctt, bad
f)ab S. ^-tR. au fonberm @cfaaen; unb fe^ bc| gndi
biglic^ bonfbor/ ouc^ bed SSiaenS gemefi, nac^bemS.
!R. gen SnS|>rucf dclangt, fi^rber firars ^ie^et au Mo
tu(f en, S^tet SRol. fepen obet topfete ^dnbet t)otge>
foaett/ boburc^ ffe biS^cr »«:^inbert, Sibxm debcttfcK,
bof ber SScraug ben S^urfiirfien, $&rflen unb 0tdn'
ben befc^TOcrlic^. S^r Aoif. 3». bitt aber, fle, .We~
e^urf., Sirflen unb ©tdnbe, woaten no^ einc (letnc
3eit ®ebutt trogen, benn Sf)re «W. gebenf f?^ bicfc
8So(^enauer()cbcn, ouf 2»dnicl)en au aic^en , unb f&Ci
ber mit bem ©c^ierflen l)ic^er au firbetn. __
85
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
86
9Btr f(^(im C. SS. ^temit ben Stat1)\6)laQ, ferbtgS
Steic^StagS ju Speper ben ®t&nben iibergeben^ ben
m6gen S. SB. bennoc^ / bimtil nit n)eni() baran getegen,
atui^ bebenten/ unb unS barin i^r ®utbeb6n{en furber::
li^ ju fd^icfen.
Sir fepnb au^ in ge^eimbb hm^t , bafi ber S^et^
)og t>on Sunenburg @4)rift wm ^aiferlicj)cn «|)ofe t)abe,
xoii fU^ Aaif. 9)t. , ober mM(i)t me(;r bie ©eiftltc^en
mtb 2(nbre, fo 3I)re SDIaj. um \i6) ^at unb benen am
^anbet gelegen ijl, gum «|)6(i)ften entfegen foQen ber
Soangeltfcf^en ^&rflen flattli(f)en 2Cn!ommenS ju biefem
8tn4)Stag , unb ba^ ffe i^re ^rebiger fo unt>erfci)eud;t
prebigen (affen. Unb foQen 3i)re SJtaj. i^rer t>ie( per^
fuabiren woQen, m6)t (;ie^er ju fommen, e& wdre benn
\i>ld) ^rebigen juoor abgefleUt. 2)cnn 2i)rcr 9)lai.
ra&re aufS SReiffe vev!i^tl\6) ^ie ju fepn, unb fo((f)
SXngsu gebuiten; alfo, bap barauf {ie^et, eS merbe
ito^ atter(et n>iber bie ^rebiger oerfu(i)t unb practicirt
mtbm, n)ien)irbennau(f) ni(^t3n)eife(n/ ba^ eS mit
bem Srlauben ber oon TCugSburg £nec^t a(fo ein gepra^
cticirt unb angcri4)t iDing gcmeft fep. Dat.
8reita0 S. 3unit 15S0. fru^e jum TCuffpcrrcn.
Arcp unb
SSo(famcr«
Xo.71S.
(iere 4. lun.)
Brmtius ad Isenmannum.
£ cod« SueTO Halensi ep. 1.
Suo in Chrislo amicissimo frairi D» lohanni
Isenmanno parocho apud Hallenses ^ lo-
hannts Brentius,
S.iaChristo. Non potui intcnniltere, mi Isen-
matine, quin te iterum litcris meis <ib Augusta
salateiii, praesertim cum nuntium habeam com-
iDodom. Gaesar ad nos nondum venit, nec ad-
ventoram eum opinantur ante corporis Christi.
Interim agitur de Moneta et causis criminalibus,
ut et in his ordinatae poenne statuantur , ne cui-
vi$ hidici liceat pro sua libidine in reum crimino-
sum pTonontiare. Advenit huc Cochlaeus, homo
stupidus, sed tamen qui se nobis humnnum prae-
bel. Nuper scripsit ad Philippum *), sc cupcre
cum eo coUoqui, sed remotis presbyteris uxoratis.
Philipplis igitnr me comitem assumebat nondnm
«) Vid. d. 2. fnii.
uxoratum. Ecce in quantam felicitatem mihi ccs-
serit meus coelibatus, quod licuerit cum Cochlaeo
coUoqui. Scd tamen cum homincm accessissemus,
ita mansuctum reddidlmus atque placuimus, ut
nunc indifferentcr prcsbyteros uxoratos salutet et
humaniter colloquatur. Caetera non habco qnod
scribam nisi uniini hoc, quod Episcopus Herbi^
polensis habet ctiam hic suos Concionatores Usin-
gium et sulTraganeuin suum, qui diebus domini-
cis in summo templo Augustie egregie clamant et
vociferantur* Audires homines stupidissimos at-
que etiam sensu communl carentes. Eccius non-
dum advenit, sed exspcclatur. Tu ora cum ec-
clesia nostra,, ut pietas et cvangclium promovea-
tur. Vale in domino una cum uxore tua, quam
nomine meo salutes. Salutant te fratres qui no-
blscum sunt. Saluta in nomine meo fratres et
comministros nostros. Dominum quoque Philip-
pum Schultheiss dlligeiitcr salutato.
No. 714.
6" lun.
Norinbergenses ad Senatum.
f Ei Actis Noriaberg. p. S9.
^errr aSurgermeijJcrn unb JRat^ ju Qlfirip^
berg.
95ernl;arb Sefferer, Surger^
mcifler ju Ulm, ^at mir, «reffen, im SSertrauen
unb flel)eimbl) angejeigt/ waS feiner ^erren, ber^Don
U(m , a3otfd)aft, bie pe ju 3n6brucf bei «aif. SKaj. ge*
l)abt, begegnet, unb fur ein 2Cbf(^ieb worben fei) ; boS
ijl in Summa, na^ aCerljanb i)ractif unb oiel J^anb*
(ung ^at man fie ettic^e Sage unb (ang aufget)a(ten/ unb
nit ^6ren wotlen, fte bemilligcn benn in bcn ndd)jlen
©peperfc^en 2CbfcI)icb fur einS. 3um 2Cnbern waS ^aif.
SKai* beS ®(aubenS ^a(bcn meitcr mit ibncn {)anb(e unb
i^nen auf(efle, baS fcp, baf) fc^bige ©c^orfam (cijlen
unb annc^mcn wottcn. 3Cbcr auf l)intcr fid) brinflcn
unb aDc J^nWung l)aben fie baffc^bifle nit tpiUiflcn f dn*
nen , tt)ic boc^ im 6nbe oorf ommen , unb im 83ein)cfett
be« S5ifc^ojf 8 Don Goflni^ flet)6rt morbcn ; l)aben f einen
anbcrn S5efc^( fle]()abt, unb SSSerbunfl flct^an, bann
S^rc SJlai. inS SReic^ ju empfaf)cn unb fic^ untcrt^dnifl^
(i^ ju erbiet^en. Jpat S^re gRa}. burd) ben |)ropjl
oon SBatbf ircl) eine (anflc JCntmort unb eridl^tung
tt)un (affen, unb befcl)(iep(id) babin beftanben, ba^ fte^
bie t)on Ufm, a«^^«^/ ^¥ *^*f- SK. (;ie ju XuflSburg
•7
EPISTOLARUM LIB, V. 1550,
88
auf bm 9lei4>Stag anlomme^ ben 6)>e9erfd)en %bf(^ieb
anne^men, unb n^aS Aaif. fStaj. miUx beS ©taubenS
^albenbefe^le, bemfelben golQe ju tl)un, unb baffelbe
wr Xnfang biefeS JReic^StagS 3(>rer 2»ai. entlfc^' ju
jufagen ober ju juf4)reiben. 25ep moCe ftc^ 3()re ^a\.
gemiplic^ ju ii^nen t>erfe{)m. DaS ifl alfo i^re ^anb^
lung bei £aif. Wta]. geroefl.
9lun wiffen aber bie t>on Ulm nit, mie fie fic^
tarinnen ^alten foHen. 2)enn *aif. SJJaj. Ungnab fep
i^en nit wo^l ju leiben, fo m6gen fie bicfcm ber ^aif.
9lt. 2Cnftnnen unb 3)efe(;l nit Solge t^un , ^aben barauf
©anielSc^Ieic^er, ber in biefer SBotbf^aft ju SnS^
brud geioejl , in ge^eimbb ()ie ^u gebacl)tem S3 e f f e r e r
gef4)u£t, unb i^n bep^alb um 9tai\) angcfuci)t, ber
mic^ barauf im Siertrauen and) im Stat\) gebet^en, mi
boc^ feinen «^errn ^ierin ju t()un fepn m6d)te« 9tun ifl
aber bei mir ameifelig, tt)a§ barin gu t^un bag S3efte
fep. Denn f^icf en unb fc^reiben , obcr foIci)e§ ju bc::
milligen ifl aUeg befc^merli^. ®o xoxU gar fiiUfci^mei^
gen au^ nit gut fepn. 2Cber auf gel)abten a5ebacl)t l)a^
ben mir bie wn Ulm angejeigt, bieweil ^aif. 3Xaj. ent*
ticf)er 3Cuttt)ort bege^re, fet) i^r SScbenfen, bap i^ren
4>errn om Sbwnlici)ften fepn merbe, an ^aif. Wta}. ttxoa
einc gefd)i(£te unterti)&nige ®4)^ift ju fiellcn, unb bie^^
felbe 3I;rer 5Wai. erfi , mnn fte fi^ biefem JReicbStag
bap na^en n>urbe, gu ubergeben, ftc^ aUer Untert^&nig^
(eit )u entbieti)en, unb babei boci) PeineS megS oom
eoangclio abjuflel^en. SBien)ol)I ic^ nun ^dtt leiben
' m^gen, bap fold) @(i)reiben angeflcfltj meil fte aber baS
fetbS fur gut U\>a6)t , l)ab id) t(;nen bavwn an6) ni^t
tatl)tn TOoUen. 3Cuf fol(^eS t>erreutet ®6)le\d)ev ju
feinen Jg)errn, i^nen biefen i^rcn SRat^fc^Iag anjujeigen.
Jtann merf en , ba^ benen t>on Ulm bicfer ^anbel ^oc^
bef4>n)erlid() ; wdre i^nen beffer, fie ^dtten nie i^inein^
gefc^id^t. S)aS n)oUen @. SS. bannoc^ in befler ©e»
^eimbb bei i^nen bleiben laffcm — — —
Dat. am ^eil. ^ftngfitag, 1 (Stunb na^ SSittag 1530«
' £ref unb
SBoIfamer.
{IkisUeripium y singulari /oHo (p. 53.) inscrfpium.)
S>er S^urfurfl Don @a4)fen ^at mir, JEreffen,
9ld4)ten gefagt : alS ber 6I)urfurflen @ci)reiben , fo t>on
^innen an ^aif. 9Ra]. bef4)e^en , bartnnen fte i^r ge^c
^orfam 2Cn(ommen jum Steic^Stag angejeigt, unb flc^
beSJangen SSerjugS befc^mert ^aben, buv6) ben oon
9taf^ unb anbre im £aifertid)en Slat^ berat^fc^tagt,
unb furber an ^if. aXai. getragen , ^abe 3^re SRai.,
atS bie fotc^ ®c^reiben ge^6rt, biefe SSorte baju gerebt:
wA if)me bie G^urfiirften angingen ; er tt)oUtS mac^en,
tt>le eS i^m eben wdre. @oIc()e «ebe toetbreu^ ben
S^urfurflen fafl. es faget auc^ ©• 6^f. ®., ipo i^
Ifaif. 3»ai. feine f)rebigt f)ie nieberlegen unb wbiefl^
mottt, fo gebdcf)t @. 6f)f. @. nic^t ^ie 3U bteiben, ^
bern ben ndcl)fhn I;eim gu reiten.
No. 715.
8- lun.
lidem eidem.
■)■ £x Acti* Norinberg. p, S4>
^txxxi aSurgermctilev unb Btat^ bet ^tatt
9lurmberg.
®aS <Sa(^fifcl)e ajerieic^nip be8 (9Uh>
ben8(>alb, fo »ir 6. SB. am iflngflcn jugefc^idt, oet»
fct^en wir unS n>crben @. SB. nunmc^r t|)ren ^rebtgm
unb anbern i^ren 9tc^tgc(cl)rtcn au berat^fc^Iagen ootc
gcValten ^aben. Unb wir (^dtten (E. SS. ben Tixifycn^
unb S3cf(^(uf beffc(btgett S^erjcic^niffeS au4) gera ^»
fanbt: fo jinb [abet e8 ftnb] bie ®d4)jtf4)en auf ^n^
gen srag no^) ttt(f)t bamit fcrttg. (SBir) moOen obct
mcitcr barum an{)a(ten. Unb bien>ci( @. SB. aXetnung
tfl/ 3n()o(t unfrer gnflruction, bap »ir »on S^en*
megcn bei bem S^urfdrllen unb SKartgraf (SeorgeB
ftc^en, unb S^rcr 6^f. unb %. ®., au^ 6. SB. {)anbf
iung in biefcm Sall eine (Sac^e fepn foKc/ unb obet bic
<Sdcl)ftfcI)e JBcrjciclS)nif aUcin in beS e^urfurfien 9tamen
fuppIicationmeiS gcflcBt ifl: fo mia unfer If(j)ten8 oon
n6tt)rn fcpn gu Ijcbcnfcn/ ob d. SB. neben bet @di|)f^
fci)cn SBcrjeictinip in @. SB. 9{amcn eine fonbete j^er^
aci(i)nif , fiir ft^) an «aif. Woj. ju ftberontworten, fM.
(cn; obet ober ncben S^orEgrof ©orgen bet bem (S^
furflcn onrcgen (offen woaen, feiner 61!)f. ®. JBeisefi^
nif nic^t oOein in feincr ®n., fonbem in gemein iv T<ii
n«r S^f. ®., «Korfgraf ©brgen, auc^ (S. SB. v^
onbern biefcm ^anbcl an()dngigon ®tdnben unb Stdb*
ten 9lamcn flcaen ju (offcn. SBie mir un8 nun is fW».
(^em i)oiten/ ouc^ ob mir bef^Ib juoor mft aitavfet«f
(S^orgen unterrcben foaen, bcf n^oOen mir (S, )&
Unterr i(^t geworten. Sc^ / « r e p , |)ob ^(eicimo^ aO»
bereit mit bcm sKorfgrdff^en aoitaict boooa getebt,
ber fogt/ fcineS ^errn |)rebiger unb 9{e4)tge(e^ttett
ft|cn au(^ borubeT/ unb ^b fein ^tr cbcn bea SHoi»
8e( mie xoxx, bof bie @d(^fifc^ ajerjeic^nip aOein in be«
@()urfiirficn 9^omcn gefieat fep / unb fc()e ou^ fat gut
on / bie in gemein / in oaer Siirflen unb (gtdbte 9{o*
men, ju fleacu/ bie bcr (S(oubcn8ortifcf cinig ftnb, unb
feiner ®noben unb bcm G^urftirftcn an()angen. @o((|ie
EPI5T0LARUM LIB. V. 1530.
90
j Unnt ottt^ wo^I iurammm bta^t, unb bea»
lUK^ 1m eingang, naS em jeber bei JCotf. SXat. unb
btm Sieitf) gct^n^ 9Dn HneS jeben ^Acflen unb @tanb6
negtt], mo eS {id) in gemem ntdt^t leiben voQe, n>of}[
fn @onbett)eit fpeci^citt unb batgett}an metbeit. jDat'
nm tn6gen 6. !S. neben anbem/ itKtS alfo im f&iriQanQ
3!ltcn ^olb oorjutrasen, aucE» bebac^t fepn, vmb \oU
^ nit 3ta(^ \^xtt 9{ei^tge[e()rten f^rmlic^ [ajfen jiel«
1«.
SStt utrben auc^ berl^tet, ba@ Aaif. SSaf. berebt
ttorben, tie 1000 Ane^tc, fo 3^te £aif. 9)tai. \)\t
onf ben Steic^Stag befteOen laffen, anbetfi nicf)t annelj:
nen moSen, fie [epen benn bem lutfjerifii^en ^anbet
ni^t t>nmanbt, fonbem entgegcn; be$ aber bte ^'oi^'^'
(eut bcfc^nert, unbnid^t eingefientPoQen, barum aud)
foU^eA abgelleQt, nnb in ben SrtiIeIiS3riefy nie be>
g(|lTet/ ni^t {otnmen. SBirb tDoI)! gerebt, bet S3i:
|d|off oon fioflnig ^abe folil^en "Xxtittl in bie Sietfcijrei*
Ining bem £aifer geratl^en. iDaraufi bannoct)t 6. SB.
scnc^men, loaS biefe getit im ©emdtl} ^aben. jDaf
bk OOE Xngfiburg jn SSorgen figen, ftcl} beS 9t«i(^tage
^ befc^roetcn, ui^/ toie fte ftd} ^dten la^m, »o
Siu^rn, ^efyen unb anbre &ut^etifd)e nit Ijie n>dten,
m^tcB i^ret siel jtljo oon ^innen jie^en , obet biefen
8tn4)Stag/ noeSfepnfinnt/ tnit vtel ®elb8 an einen
onbetn JDtt faufen. Sitnn auc^ .Jtaif. unb £6nig[. aXaj.
Sttxiccie^O/ bienetl man anfAI)tt/ in Aaif. 9Kaj. 9la<
nien ^ nnb onbetfimo £ned)t asjunef^men, aHgeteit
tn^c^mcc^anbelnfoUen, webet ooc, gel)en nit me^c
m bie ^dttfec ober Xagieiflen, fonbecn rei^en fc^Iec^fS
oi^ec SBat))xn ab, unb fd)reiben aii bie X[)ur, wie
Biel Scut ttnb 9>ferb fie lebeB £)tt8 unterbringen noUttt,
ti fci) bem ^uSmf rt^ [ieb obec feib. 9KarI<
gtaf 3ocg ifl etlic^eXag eon (jinnen gn feinetS*^^-
Ocmaf}c[ pofttrt, bpc^, aie bec Sangler fagt, dber
iUecn iXog ni^t bo^im ju bleiben , unb olSbann ben
nicfiiien miebcc I)ccauf ju (oramen. Unb ^at ber Sanjs
Uc Mi Sef(^( fciner %. &. gebetl}en, baf (S. ^. feiRet
%. O. bic geflellte S&i^tation>Stbnung/ uie bte becat^:
f^Uigtnnbgebeffettfep/ l}(tauf fi^ideu/ bennfnneS.
fll. nollten biefdbe Ctbnung il)te ^rebigcc unb ^ele^r^
ten aac^ fibrtfej}cn, bebenfenunbtat^f^Iogenlaffen*).
*) Hnio* partu epiilolte, amt de MtrcbioDii pclitione igit,
«TRUinairium Atiil Slro1>el. in ■niiull. (I. p, tf. ul>i Stro.
licl. addidLit jv&itmft mltb ofjat Bwdftl blc etfl Im ^atfxt l^.
„|nn rcftfR Dtalt in Dcutf grfomintiK gXarggrafl. unt <nuim>
nBtnffAc JUnttMitnnng Miflantiin, ait mrlitK fdieit elti4
Mian tn tm BSaqgEiifltc^n vnb 8liinbcTBff4(n Stifctl) 1598,
»ttr4t(tn«i JtliittniKlfitatfon juaTSfittii anacfangtit nuTtt.
nlm fcl. 1>- Stltnn: tn bn llnttrratbung in et^aiaifitr Vrf
„tif<I btfliUitt MtfK nanUf^.
Hii.iaTB. Orxii. VoL. II.
WSbonn fAtbct mit 6. SEB. fcmer ^aben baoon )u ^ans
bcln unb gu befdjlie^en. ' Dat. g)litt<
mod)/ bm 8. 3unit, 2 iStunb nact) 9Kittag IfiSO.
£re$ unb SJoItamer.
lidem ad eundem.
f Ei Aclit NoriobHg. p. S8.
^etrn iSurgetmetflet unb Stati) gu 9lucm>
berg.
<Si ^at fic^ feit unfet* nd(^)flen S(f)reibcn5
fonberlidjfi nicf)t6 gugetrogen , benn bafl fiaif. fflZaj. gc
Kiif(icl) aufs Idngfl auf ndd)ften SKittiood) mit famt
£5nigl. SKaj. ^ie anfommen unb einreitenfoQen; tont*
men auc^ a[fo tdglic{) uiib alle @tunb bie ^agen , bec
Vixo^ unb oti'1 (SeftnbS nai^ einanbet Ijerein, ftnben
aber roenig Sceubenfeuet bei &enenuon3(ug6)7Utg, bie
fie bept)a[b anjunben rooUen, unb unfctft S3ebAnten6
tooQen bie SSutgec ^ie tleinmutl)tg unb batob er^ofet
fei)n. ©0 fepn bie ®.'fanbt(n JSelfer unb fiange*
mantel micberum I)iel)er gelangt. SBaS fte aber btins
gen/ fdnncn wtt nit miffen; aHein, ba^ fie fic^ viel
Qtnaben unb eineS guten ^bfd)ieb6 betiit)inen. ®o mu^
flert man bie £nec^t, bauon nit @. S3. gefd^ttcben }tt
9Remtd)ingen , unb ifi ^ett Siett oon ©cl^ellen*
Iierg 9)tuflermeiflet ; bocl) ba^ bieuon 3(ugSputg ja{)s
len. Unb unfecS SSebdnlmfl fet)n bie eon 3(ugfiburg
gegen £aif. SRaj. ber £8cfd)eibent)eit unb ®e^ocfam,
nenn Aaif. SBta\. bege^rte, i^re ^trbig abjufleKen/ ad)c
tm toit, eS njurbe baran nii^t sicl SKatigelS erfc^einen.
Unb mieno^I man .^aif. ^. ^ie von ber oon SCugSpurg
megen gu 9{o9 unb Sup enfgegen jie^en foU, finben n>[t
bo^ nit ttiel &ufls, baS bie ^Argec ^it me^c baju ^^
ben, unb nie »ir ber{c[)t roetben, fo fd)icft man twn
^auS gu ^au6 um @rfa^cung , toer giel)en niotl , unb
(iegt ben guten ^txxn von 3(ug8purg Diei SaflS, 3Rii[)e
unb 3trbeit ober bem ^ali. "Hbtx fonft f(t)i(fm fie fic^
mit einem f6fttic[)en ^immel, i)aben aud) i()re SlattiSi
freunbe baju tHCorbnet, bie benfelben tragm foQen. '
©0 ^alten ftd) bie 8}orrier *) no<^ ungefc^lift ^enug,
unb ftcl)t aU il;c @emut^ bal}in , auf @eioaIt unb fpa<
nifi^ gu ()anbeln/ unb geft^ie^t bamit etlicf)en el}rbaccn
JButgern viel S^rangS. 2)aju ifl aQe Ding
t^uec unb beflagen fi6) bie giirjim jum aQec«
*i ffnritt.
7
§1
EPISTOLARUM LIB. V. iSi(L
^^fleiu SSte n>lt htt\d)t, fo nwf bet
e^urfurfi 9on ®(u^fen aOe SSo(f)en 15 C. [1500] fL
^ie (^oben*
SDoctor l^enttnger t)at unS gefagt^ bte dteQu
menterdt^e ^aben auS S3efel)( Aatf* ^aj. fetne «l^erreny
bte Don TCuQipviXQ, be\d)\dt, unb ernftli(!() begei^ren
laffen, baS Sut^erifc^ S3u4)(ein ^ an bie ®eifUid)en auf
biefem 9?ei4)8ta8 auSgangen^), nit fei( ^aben julaf::
fen. ^ol6)i ^aben bie oon %\xQip\xxQ bewiUigt , unb
(^at) er auS i^rem S3efel)( ba{fe(bige a(fo olHen i^ren
^uc^fut^rern unb >Drud(em angefagt unb oerbotl^en.
— ®ir oerne^men/ bafl ftc^ nad) JCb:?
fierben beft ®ropcanj(erS '^'*') ber S3if4)o{f oon 6o{hiif
aUer ® ac^n unterfa^e. Dat (Sambflag / ben
11. Sunii 2 @tunb nac^ SRittag 1530 ♦♦*).
£ref unb
SBo((amer»
*) MS^cnnQl^nttnd an bie Odfincbcn, octfammeft auf bcm SRdc^tf
toa iu Vugtfburs. SRart. eutber." Anoo 1580. Vid. apud
WaJdi. XVU p. aSfO.
''^ Mercurini Gatlinarae.
***) (Sequiiur in Actii p, 41. eputoJa BangratU JTa^neri
dd Christophorum KresMj eodem die seripiay haee:)
Ocftcrt Stcftag< brn 10. Sunii ifl ^aif. a)2ai. famt bcm Jtus
nig 9on SBc^cim um 5 Uf)c nacf) SRtttag ju SRunit^rn cingcdt«
tcn, unb mit gcofcm 9^a^^ oon bccbcn ^vixfltn, bic 500 gc^
riiftc ^'fcrb mit lic^tcm ^arnifcb unb ^cbcrbufchcn gcffcibt gc^
rocfl, cmpfangcn roorbcn. (SrflUc^ (abcn bic Jjlutftcn it)x-9u
f(f)it6/ grof unb flcin, (unbcrt Gtilcf auf !Xfibcrn, auc^ ctlic^
S^offcr unb •&aaclgcf(tiij cinc i)Mt ^tiU oon fftiincbcn gct
fii^rt unb bafelbft cincn 9u(4cl mit (hbric^ laffcn wcrfcn, unb
rin €$d)Iof mit ^olio^crf unb Zixtf^ttn barauf baucn laffcn.
TM nun itaif. ZHlai. bafclbft Oinfommcn, f^abcn bic itncc^t, fo
3brcr CRaj. aud bcr €$tobt cntgcgcn gcjogcn , ba6 €k6Iof go
ftiirmt. i>atnad) iat man ba< ®cf(f)u( allc< bardn laffcn grs
^cn. iDaoon 6at fic^ ba< Sc^Iof cnt^jinbt, unb bic Sf^ucrmcrf,
an^ ctlic^c IDtorfcr tarin fi(6 angc|iinbt , unb (^crgcgcn g Jngcm
aOcc aXaficn , wic man in GmR ^u t^un pflc^t. 2)a6 iat Jtaifl
Saui' tvoQl gcfallcn. jDama^^ ift Sbrc ^aj. gcrittcn bi6 auf
bic S^rucfcn , ba ()at man in miltcn M ^inf cin gcma^It ^af
bcc ba9crf(()cn ffarb aufgcma^^t. €Scon bic 2fif((cr in cin ^axh
actlcibt auf i^tcn Slad)tn fommcn . nnb bic 9tcif 9om Saf moU
Icn flcdbcn. 2)arob (obcn fic mcibcnlicb gcbobct. Uli nnn 3-
saiai. )um Sboc f)incin in ba6 3u6al fommcn, ift cin )Bu()nc
am fbad) mit fcboncc Sapiftcrci iugcri(()t ocwcfcn , boruntcc bAt
mon bic ^iftoricn ^cftcc Uebraea g^ptclt; fblgcnbt bci brn
SIcif(bbfinfcn abcc dn< Thomirifl in Tippum, unb bo0 bdtt hti
bcm €{(I^Iof ift gcrorfcn : Cambisea Persa ; bic fcpn olZc mit
^crfoncn nnb i^Idbungcn anf ba< luftigftc augcd(6t grmcfcn.
Vbcc jmif(bcn bcn bcbcn .&iftoricn ifi dn \)^h{d) @(bIof om
fiSarft mit 3<ucm)crf jugcd(bt gcmcfcn, ba< ()at man abgcbcn
loffcn. ^ot dn grof Q^rlouft untrr brm Solt grma(i)t.
6n9n Don 'gnxfitn ^u 9Xuni(t)m ncbcn Jtoif. unb ^onig. ^oi.
dngrcittcn brc &cbina( |>omrc9u6*), ^kiliburg, Siittio,
2urrnt y S3if(6off ?>affo» , »drrn ; Siirftrn , *rraog Jfdrbdd^,
£)tt()ctnd(6 « Vtorggraf 9drbd(( unb ^an< Vlbrc^bt; onfcrs
bolb bcr Cdctf(bm unb ^ponicc yfoffcn , bir fcpn obne 3at)(.
aXuni(t)cn am Gambftag IL, 3unii 1580.
*) Gampegius.
No. 717.
t V: Inui
Brentius ad Is^nmannum.
"i- E cod. Suevo SaliBO cp« 2. •
D, loh. Isenmanno parocho apud Halen-^
ses lo. Brtniius. '' '!.
S. in Christo. Nihil habteo nunc noyi; pj^tini^
mi frater, quod tibi scribam de nostrls cdihiCiiBl
Caesar. nunc quotidie certo exspectitur. £st ciiim
ingressus heri Monacum^ urbem Batarociimy
unde non longe ab Au^ista abcst* Sed quid de
religione futurum slt, Deiis n6vit. Nisi vps prls
cibus vestris tranqulUiorem statum a dominb im-^
pelraverltis , puto omnia conclamata eisse. :]\][in'a-^
tur nobis Satan grande exitium, uoh quiddma
Caesareanis, sed ab Antiochanis. Aenigmata
forte tibi scribere videor, Sed optarem nbbis coii4
tingere Sphingem, aenigmata illa factis sujs ttr-
ponentem. £t, ul aperle scribara, sed libi:^ AiaI6
suspicamur dc N,,. *) Mirae sunt hominis lcchi
nae, variae astutiae. ' Forraidamus, ut alal se?
cum malum eicitiaiel Non addam alia. Taritiim
haec scripsi, ut accendam spiritum luum, qilb
ferventius ad dominum clamcs, ut det nobis fiiaieiii
malorum, et ecclesiam suam defendat. Tucuin
ecclesia et fratrihus orale, el v.-ilete in domino;
Ex Augusta. ' Sabliato post Pentecostcs; Anno. 30.
rm»m*
No. 718—720.
■ - ■ ■
11. iun...
Tres epistqlae, Melanthonis et B^enti^
dua^j et Philippi Landgravii . una.
EdiU tt^rmaiiice a Qiytraeo, in d«r Uisrorie dcr A«|^
ConfeM. p. 16(. Ublorie des SacranienUstreiup. llt. m
Repetita a yValcLio in opo. Lutiieri Tom. XVlf. p. I3A
sqq. InTenifhus bas diias Melanthonis et Brentii 'epistolii
in cod. Bav. VoJ. U. p. 975« sqq. Cod. Gotb. 190. p, fO^
[Phil. Melanthonis et loannis Brenlii
epistola Philippo Landgratfio Hassiae
scripia^
^r4)Iait^tiger/ J^^d^i^^i^^t^^S^rii, gndbigfr^rr!
aSir ^atoi bie @(^ri|t, unS jugefleat, l^te SrAber^
^) Landgravio Uass.?
BPIST
ffMlt fmfrteft AAfet^ imf m 6ondtiAm'' ') belarif
genb/ mitSIeip getefeii/ unb bitten in f aQet " Unter::
t^igfeit/ e* S^rfiL (Snoben looOe unfre 3(ntn>ort
^ttigOcil^ mne()men. £enn.®ottiftunfer3eu8e, bap
vm ja, fonberfi4) in biefem SaQ/ niemanb gu Sieb ober
ja &rib ^bcln* 2)enn biefer 3n>iefpa(t ifi un6 von
^^ftjftt leib , f^aben au6) auf Srben f eine gr6pere ^i^
ft&bntp^ benn m biefer @a4)e')/ ba^ n)ir fe^eu/ wie
«ttn jufdQet onf ungegr&nbete Opiolones, barauS
gtope ®)HxItung in bet Axti)e , bargu Unrtd^tigf eit im
(Smiffen fbtget/ baburdj^ man ^ernac^ n>eiter fdQet auf
anbre f^fHMd^t ©ebanfen; mie n)ir bann fefien/ bap
nieUn je^nb nribetfa^ten^ n)ek^ etftltd) Dom Xbenb?
ma^( ^ben aQegotifttet, fommen nun unb aUegotjftten
Oonme|^t*)3(ttife(n, al& niiXtd\(S^ Campanus , Mar-
iinus Ceilarius j Felinus*)^ batubet feine 9iu^'
^bM,. fDnbem 9>tactifen ma4)e, xoxt man foic^ed mtt
(Smalt l^inougfu^te, batauS ni(f)t aUein ein grduti^)
grof Stutoergiepen gu beforgen, fonbem auc^ gr^
frre ^ ®paltungen in geifUit^en <Sais)zn unb 3erruttung
ber ft^iment , bap {te in ^unbert Sa^ren , ja nimmer^
mr^t biB gum Snbe bet SSelt miebet jn fticf en ftnb*
Vc^, ^)ett ®ott, mie ein f(()tedtid)et 3(nbticf ifi'#,
fjM^ gteutt^ )Din9 bebenfen. JDet^atbm mag un8 (S*
9« ®. gtaubm, baf mit wa^rtid) in grofer S3etrubnip
ftnb, unb nic^t Suft ^aben, mie man oietteic^t gebenfet,
ba| mtt unfetS 9tu^mS ^atbm oiet janfm.
S)atnm bitten n>it ganj untert^dnigtid^) , (Sxo. $.
(Sht« n>oOen unfre 3(ntmort jgndbigtic^ oerne^mm , bie
mir anfS f urjefie gefapt ^abm , (S. %. %. nic^t tange
oufjttlKttten. @o a4)tm mir, e8 fep nici)t tiot^, auf
aOe@td(fe ber@d()rift, fo unS iugejleDlet, ju antn)orten.
Grfitic^, berS3ri^berf(|)aft||)atben, magfepn, bafi
man (5()tifien , fo tttm , unb boc^ ben Srrt^um ni(f)t
nettl^ibtgm ^) , at$ Sruber butben foQe , n>ie S^riflufi
felb^ fetne 3&nger gebulbet f)at Xber biejenigen , fo
nngegriinbete Se^re oorgebm unb oertbeibigen , fann
man mijlt f&t S3ruber t)atten ^ 5 benn man foQ ia nt(^t
«inlligm tn unreci()te Se^re. ^citum aOeS , fo in geba(^
tet ®(^ttft nad^ bet Sdngebiffiutiret mirb, baf man
bie 64^(|)m'butbm \o%, fa^in ni(i)t dnjbetS. igebmtet
toeirbm, benn auf foI(^e @^a(^e, fo tl|)te uhgemiffe
S^te ni(^t vett^cibigen ; mie ani^ ^avXvA bie (Satatet
^ ' . ■ ■ ■ , ■
1} Habent haec.cod. SS. el Cf Bav^
O Wtlch.:eaAcn. \ /
■ .i.t- 4» .'. . I» 1..-
S) anbern, Breni.
4) C. 190. Islin^, >, .. ' . r ; i,.., .
5) foBbetn banebcn 9coft> cod^ 9«¥. ' i:
6) nnb bO(( te. non habct Brent.
7) Brent. f^aben.
JUM LI& T. 1580.
04
ttngmommm, ^t abet banebm Mn benjmigen , foun»
te(^te £e^te t)otgaben , qefpx^n: id) mottte, baf
bie, fo euc^ bef4)neiben, n>eggef(^nitten
mutben^).
^iep ifi unfte einfdttige Slteinung, n>ie tt)ir eft ge»
gm ®ott benf en }u oetantmotten. SDenn mie f 6nnen
mit bo^) S3tubetf(f)aft mit unfa*m SBSibetj^art ma(^n,
unb atfo mitligen, baf fte i^te 2e]f)te oett^eibigen fdt
ttd)t unb gemip, fo bo6) unfet ©emiffen anbetd fu|)tet
unb 1)iit, unb mirb bur(^ i^re ^) >Difputation ni(j)t ge^
ftiUet V S)er @(^reiber geba(f)tet @cl)rift mag eS oiel^
tei^t gut meinm, aber er tebet ja '°) oom ®tauben )u
'4)n)ad), metnet, e8 tiege nic^t gtop batan, ob man
(^on inetti(f)en2rttifetn, fo in bet@cf)tift ftnb, itte,
unb ed fep nid()t not^ , bap man gemip fep , n>a8 man
^dit unb tei)tt 2(bet n)al)tli({) , toenn baS ^etj unge»
n)i^ ift, unb foU atfo ungemif etioad'*) oorgeben, fo
iftd ubet oenoa^rt miber ©otteS ©erid^t ; mie 9)autuB
fpri(f)t: n>aS nt(^t auS itm ©tauben gef(()ies
^et, ift®iinbe}unb bebarf gutet (Stfa^rung , n>ie
bet ®taube gemifl fepn mup , fo et oot ®otted ®eti(|)t
befte()en fotl.
®o finb aud) bie 3Cttifet oon bm @actammten ")
n\d)t geting 3U ad^ten. >Denn bien>eit bie ganje &\td)e
f tdgtid^)"") bamit umge^et, fotget ubct bie SRapen
gtof 3Cetgetnip , n>o man ^ietin ittet. SSit f 6nnm
abet n>of)I abne^men, n>o^ fot(^ Theologia fommt,
bie ba mmeinet, eS tiege ni(^t gtof batan , maSman
te^te, eS fep genug t>ot ®ott ftomtict)") unb e^tba^t^
ti^ tebm. 3Ctfo rndtm oiet 9>f)itofo))^en aud^ ") S^tifb
ti(b gen^efen. ®o ifi and) bie Se^te nid()t ju ti(^ten '^)
nact) bem @d)e\n einefi biirget(i4)m SebenS, fonbetn
nac^ ©otteS SSott.
2(uf bad anbete ®tiLi, tap gu atbeiten fep auf
ein Soncitium: fo Aaiferl. Slajeftdt betmapen, n>ie
au8gefc()tiebm , procebitt, mbd)te ei n>o^I fdt ein Con-
cilium ge^attm metbem 6S fep abet Un Concilio
8) Cod. BaV. wfitc».
9} C. 190.etc.28. bie.
10) Brent. (eiber.
11} Cod. Bav. cttoal UogetoiTfe<; cod. 28. getdif ttt
toal, BrenU nngeiDif , praetennisso cttoal.
It) Brentius addit: all bie'toir tfi0li(( nttiffen brans
- (^en, ted non habet teqaentia: benn bieioeil — —
bierin irrct.
13) Addnnt codd. omnes.
14) Sic edidi ez cod. Bav. qui habet froni6(i(^; reliqni
frcunbiic^.
15) Brent. addit: dtttC.
16) Codd. ric^ten; WMn* ttd^nen. BrtBtias Tcrha: fo
ift and^ — Oottef Bott^ noAhai^
7 ♦
05
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
tltn \on% fo ftnb iPtrfd^uIMg gu belennen^^)/ mi xpxt
gtauben; n)ir {inb aui} fd^ulbig/ anbern ni4)t ju
m^ren/ bie Sel^re, fon)ir ni^^t") gen>ip(i(f) fur re(!bt
^alten , jtt oerbiet^em 3ubem ift aud) notf^ / baf mir
bebenteu/ bap mir ni^t anbre gute unb gen)i{fe Se^re
mit biefer ungewiffen ©ubtilitdt fiopfen ; n)ie bereit jum
S^eil sefd()iebet SSerfolgen boc^ bie 3n)inglif(i)en
o^n ein Soncilium bie ^apijlen unb SEBibert&ufer ;
n)arum foU ben anbern mxt6)t fepn / i^re ungegrunbete
Se^re ju Derbiett^en auf er^atb beg (SonciUi ? fonber(ici)
fo baburc^ red^te, gewiffci Se^re gefdrbert unb S^iebe er?
i^alten wirb '*).
3u(e6t bitten n)ir um ©otteS roxUm, @. %. ®.
iDoQen in biefer gro^en unb {)o^n)i(i)tigen ®acf)e oom
®acrament ftdf) ni^t abmenben (affen ))on ben SBorten
e^rijli auf 3f acgorien. SDtnn in ©otteS Orbnung '^)
mup man ber ^ort eigen SSerftanb "") be^aiten. @o
bie rationcs, n)e(df)e SmingliuS fu^ret/ baS ©eroiffen
^ideten , bap eS ft^ oor ® ott barauf ))er(q{fen mid^te,
n)ir n)oIlten biefeiben SCQegorien au(^ annet^men. 2(ber
pir wiffen / baf fte baS ®en)iffcn nid()t jur Btn^t brin^
gen Wnnen. 9lun ifl ja '') fcijrecf (icl) , ungwiffe £ebre
fiir gemiffe oerti^eibigen mlitn, unb ob fo(cI)er unge^
wiffer @acf)en gu ®pa(tung unb ^rieg Urfac^ geben.
>Denn n)ir n)o(Ien @. S* ®* nt4)t bergen / bap bie
3n)ing(if(^en aQf^ie ruf)men/ n)ie fte gefapt fepn
mit ®e(b unb Seuten^')/ m6 fte fur 2(n^ang ^aben
frember 9lation. Item^ n)ie fte S3iSt{)umer auStf^ei^
len n)o(Ien unb frei merben. Unb befrembet unS \ei}t,
bafi fte fonft oic( oon ber Siebe ru^men / unb ftcf) bod)
Derne(;men taffen t)on^^) fo(ci)en ^ractifeU/ barin man
menig Sicbe , © ebu(t unb ® c^orfam fpuren (ann. Unb
loenn/tcfc^on red)tc £ef>re.^dtten/ wdre boci) fo(ci)SSor5
ttet)men/ bep fie ftc^ fetbfi xn^mm, n\d)t d)rifi(tc^, ba^^
burdO etne fc^recfiic^e 3errdttung bcr .Sirc^en unb aQer
Slegimcnt fo(gen muptc. 21d) ^ott ! man foUtc boc^
bie 9lacf)f ommen bcbenf en / xoel6)c, gu beforgen, feinc
&\xd)t unb (cin 9{egiment ()abcn )t)erben , noo fo(c^ 3(ufs
ru^r entfic^en n)urbe. 3u bem aUen \)cdten^') n)ir
17} j u ( e f e n n C n K. exciderunt e leztu Breot
18) nid)t excidit e textu Breni.
19} Verba: S^ccfotgcn boc^ ac. firentius in gratiam Zwin-
glianorum non edidiU
20) G. Bav. ;Drbnunden.
21) Brent. Gtgcnf^aft proi ci^cn Scrfl.
22} Walch. fiar, led reliqui onines ja,
23) Walcb. ecttt.
24) t)On, codd., sed Waldi. in.
25) Codd. (altcn; Walcb. forgcn.
au^); ba^ foU() i^rS^ome^men fein gut(Sttbehc^mini
wirbe '•).
Die^ unfer einfdltig SBebenCen n>oUe (i.%.($. n\dfi
ungndbiglic^ ") verfte^n/ benn @ott ifi unfer deuge,
bap n>ir ^ierin nid^t unfem SSortt^eil \n6)en, fonbeta
ntit \)i6)ftm (Srnfl '^) ®ott bitten , bap er & %. iS. wx
Srrtbum unb adcm Uebel '') be^uten mUe. Sir S^
^en'''), bap ber S£eufel ein greuft^^ @))ic( tm @innc
^at / barum ifl not^, bafl noir nic^t fret>ent(t4) ^anbdik
SSir ^aben @. $. ®. tn (Si( furj woOen antn>6rten.
2Bo aber (S. S. ©• (dngern IBeric^t t>ott un8 bege()riC>
mollen tt>ir/ aI8 n)ir un8 fd>ulbig erlennen, mit (dlem
Sleip na^ ber 2dnge SSeric^t tbun. (Sott ben>a|^r (t.
?• ®. aaejeit. ben 11. Sunit amio 1530.
e. %. ®.
untert^nige Diener
Philippus Melanchtlioiu
lohannes Brentiuf.
B.
Responsum Philippi Landgravii adJUe^
lanthonem et Brentium. '
(Apud Chytr. et Walch. 1. 1. «- Apograplia in cod. BtT.
Vol. 11. p. 981. Cod. Golh. 28. in fine. Cod. Gotli« I9a
p. SO.)
gieber SSrenj unb f>^ili|>pe. 34) l)abe euet
®d)reiben gelefen, unb n\6)t anberS benn frcunblic^ ttuf^
(jcnommen. S)ap i|>r aber im ^Cnfange fcf^reibet , bap
GampahuS unb S^artjnue (SellariuS unb att^
bere, b6fe ©ecten einfubrten \>nx6) i^re (Sebanfen, ijl
mir leib/ glaubeaud)/ ba^ eS 3n>ingIio unb JDeco^
lam^abio fo leib fep alS eud); aber um i^rer®e»
banfcn n>t((en mup man bie Unf^ulbigen n\6)t urt^ei«
leU/ benn fonjl mb6)tt gefagt n)erben , Sut^er ^dttt
au^ t>iel UebelS ozxnx\a6)t, n>ie benn bie 9)a)>iilen
fagcn.
SBaS if)r aber auf bie ©c^rift furjli^ antroortet,
(bie i^r benn nid()t anberS t>erfle^en foHt, benn baf ic^S
eu4) auS fluter/ fgetrcuer" SKcinunfl gugefc^icft (Jabe)^
alS ndmlict), bap.man bie n\6)t f&r SBr&ber erfennen
foll/ bie' unred[)te Sc^rc Dor^aben, unb barauf ben
@prud()^aulifiif)ret: n>eip id) nid[)t, ob foI4)er ®f>nt4
baS »ermag, baS i^r barauS an}ief>et. 3)enn ic^ f^otte
26} Codd. ncl^inen wiitbc; Waldb. nel^me. — Brentitts
totum locum iade a Terbifl: SDcnn xoix tOOClrn Q. ^. <9.
ni^t betdcn tC. practermisit.
27) Brent. un^nabidcr SRcinung.
28) Brent. (oc^ftct Bcdict.
29) Brent. e^abcn.
^) Cod. BaT. addit f (^ e tt.
SPISTOLARUM LIB. V. 1650.
d8
> baf fo(4iet Strt^ mit bet Sef^^neibung Dtel
ibet £)ing ifl gewefen, benn biefer Safl. ^enn bie
d meineten , bie S3ef(f)neibung toixt nit^iQi barum
t ftc aud^ ^anluS^ unb ifl bennoc^ bef(f)nitten^
t: id) woQte^ baf fie n)tggef4)nitten
en, \ptid)tnid)t: ili^t fepb be6 S^eufelfi , unb ni4)t
3« bulben.
(Bo ift biefe 3ttung beS ®actament6 ni^t etne
Sttttng n>ie jene/ fonbetn wit finb aSefamt einS^
itottben unb befennen einen S^tiflunf , unb fu^en
benfelbigen feUg ju metbem 6d ^atten auc^, bie
ttenbe nennet^ @otte8 SBott in aUem ma^t, fon^
fte ftnb beS S^etftanbed in fold^en SBotten ') befl
!ma(8 einet anbetn 9)teinung benn i()t. ^arum
t mi^, bie»eil fte mit euc^ in aQen eineS"^) fepn,
)elennen ben S^tifhim / betmapen mie iif^t i^n be^
t^ auc^ baf man (Sl^tiftum in bem ^ad)tmal
ben ®Iauben effe^ mel^eS (Sffen )ut @eltgPeit
yt^en / unb nid)t fagen / baf @ott biep obet bad
t)etnt6ge/ fonbern baf bem ©(auben na(|), unb
k((tift na6)'), a(fo n>ie fie angetgen gu oerftei^en
bimeil benn S^rifiuS n\6)t m\)l anberS segeffen
ti tann, benn t)on ®(dubigen unb bur^ ben ®(aus
bien)ei( 6^rifiu8 einen dariftcirten Seib ^at / unb
etn c(ariftcirter Seib nid[)t ben S3au4 f|)eifet:
i m\6), fo(d()e 9)leinung n)dre o^ne ^oti), l^offe
nod^ gu ^ott/ bem 2C((mdcf)tigen/ i^r merbet euc^
beffern bebenfen.
S)enn ob i^rd f^on um ber Sef^re noiSen nUJ^t
tooM, fo roerbet ii)r boct) bie anbern bebenfeu/
fo(cf)en ©tdbten fi^en, unb fo fte irreten, bo6)
S grrt^uniS nicfjt SJert^eibiger fcpn; baju/ bap*
eute noc^ tn fo(c^en Sanben unb ®tdbten fepn, bie
Slteinung fepn. ®o nun ein Sanb Derbammt,
rt @trafe faQen foQte, fo m&pte £raut mit ^o^t
• ®o-()offe ic^ ie, t^r fepb be« ©eifleS «inber,
^tifhtS oon \pti6)t: beS S^enfd()en ®o^n ifi
: fommen ju Dctberben, fonbern fe(ig
:a6)eni ba feine Sunger n^oQten baS Seuer Dom
ie( fdtten (affcn , ^(eicl) wie (Hia6. ^\)t burft fie
^ in \ol6) t^rer SDpinion nic^t oert^eibtgen ; fon^
le tragcn unb untermeifen, unb anma})ntn ju Sei^
nb ju Un jciten , n)ie 9>au(uS fagt IDaS fepb if)r
f(!^u(big, bap \i}x fie ]()e(ft t)ert^eibigen bei ber
, bie t^r fetbfl fur rec^t f)olttt, nicf)t mit bem
ett metne id)^ eutet ^'erfon ^a(ben, fonbern* ntit
odd. Zniti^cn,
4>a.S8. eincd ^innt^.
nb b. 6d)t. nac^, non babet c Bar.
mfinb(ic|^er 8tebe unb SBeifianb» ^i6)t' aa6) gem mifi
fen, ob £ut^et bie SSatbenfet S3rfiber genennt 1)at,
n)te ber @c^reiber anjeiget; bie ba fo(d()er 9)?einung
fepn fo((en.
^afl i^r aber bem @^reiber @^u(b gebet, bap
er mit bem @(auben ju ^6)m6) umget)e , ^a(te i^) ba»
fiir, baf t)ieaetcf)t eure SReinung a(fo bei eud() gebenCt/
nac()bem ii)r f otci^er £)))tnion feinb fepb 5 ^a(te aber bei
mirgemifi, baf fo{ci)er :Dicf)ter ttid)t meine , bap man
ungemip foQte (e^ren , unb mit SSerf en obcr duper(ic^en
Sttten in.^imme( fommcn, n)ie bie 9^i(ofop^i; fon^
bern baf fo(^S feine SXeinung fep: fo man ©(auben
^dbe, fo werbcn SSBerf unb ©itten foigen; tt)0 nun fo(t
6)ev @(aube fep unb SSerle fo(gcn , unb bennod; etwaS
in ber ©cljrift ni6)t gteicl) *) Dcrflanben werbe *), ba foll
man ^) @cbu(t (;aben , unb ni6)t (;inn)egn)crfen. Senn
mer mit une ifl, ifJ ni6)t wibcr un8, \px\^t
e^cifluS.
SBaS abcr angel)et baS Concilium^ \)aXti \6), n)ir
n)crbenS aUe b6rfcn, bap man un8 nic^t ocrbamme un^
oer|)6rt. SSBenn aber bief ^ie') foU ein ConciUum
fepn, fo n)irb8 0^ne3n)eife(etnCoiiciliuTn fcpn, bet
feing me^r gemefcn tfl. ©oQen xo\x ani) aUe, bie
S^rifium befennen, xoaxten auf ben S3efd)(up , ber ^ie
foU gcmaci)t merben, unb fo mir bem anbcrS nac^get:
(eben*') moQten: fo xooViit i6^, bap i^^ tn bcr ®cf)rift
ni6)t geiefcn f^dtte. Sc^ n)i((8 aber, ob ©ott mitt,
ni^t t^un , ^offe au^ o^ne 3n)eifc( , i^r ffommen ®e«
te^rten, bie i6) ie|o ffit unfre @du(cn l)ier a^te , -xotxt
bet euer Datum auf \o\6)en S3cfd)(ufi ni^t fegen. ^Dafl
i\)x abet euern ®(auben befcnnet, fann man eud^ nic^t
oerbenfen, ifi a\x6) ju (oben cine rcci)te aufric^tige,
n)af)r^aftige SJef enntnip.
S)ap man aber etnige Se^re mit ©en^dt x>txbvt^
t\)tn xo\U, ba ni6)t bie 2(rtife( beS ®(auben8 oer(dng^
net, ober 3(ufru{)t an ftci) ^abcn: \)a\tt i6) ni6)t f&r
xt6)t S)od[) bege^re Unterroeifung. Urfa4)(n, ba
fepcn no6) brei *) \)ie ju bewegen.
SDie erfie, bap 6(;rifiu8 ^u6)t: (affet ba8
Unfraut bei bem SSei|en aufma^^fen. Unb
§)au(u8: e8 (tegt n\6)ti baran, e8 merbe
6^riflu8 xtifttx SSeife ober 3ufa((en8,
aKein, bap 6f)riflu8 nut ge))tebigt metbe*
•
4} dlc{(^ additc. B.
5) Walch. n>irb.
6} Cod. B. addil: mif.
7) ^ie abest a cod. B.
8) C. Bav. nac^gctcbcn; Walch. nec^ 9(&'ttl&cn; certf, %i
Walchium iec)ui voluinui^ lcgendnm: nad^gtlittbcn*
9) brci addil c. B.
Mt
EFtdTOLABLUM LIB. V. 15 SO:
108
anbete, ba^ im %(ifdttd/ ba. iMfjtn.^at anp
fangen ju prebigen unb f4)reiben , er treuli^ bie Dbrig^
Cett t)enna|>net unb getebret ^at , bap \^x xAd)t iufte^e,
S3u(^er ju oerbietf^en ; ober }u })rebigen ni^t gefc^e^en
ju (affen, unb bap ft(i() \f)t TCmt ni^t fo n>eit et^xede,
fonbern bie £)brigf eit f^abe aHein iiber £eib unb @(ut jn
regieren, unb n\6)t &ber @ee(en unb (Setoiffcm 2)ie
>pritte/ bap bie 3n)ing(if(i()en ^ n)ie ntan fte nennet,
noc^ nic^t ubern)unben fepn, ba^ fte i^ren Srrtt)um be<
fenneu; ober bap ein Srrt^um fep, ber miber bie i)o})t
«Kajefldt ®otteS fei).
>Dap aber bie 3n)ing(if(^en unb ^apiften foOen
t)erfo(gen , l)aU 16) n\6)t geb^ret mebr / benn je^t ; ob
fle aber bie SRipbrduc^e abfieQen, ifi nic^t unbiQig,
benn ffe moQen mit i()ren SEBerlen ben .^immet Derbie*
nen , unb (dflern atfo ben ®oi)a ©otteS. ^ap fte aber
bie SSiebertdufer t)erfo(gen ift aud) m6)t unred)t; benn
fte U\)ten jum 2^^ei( %ufru()r. ^od) ^a(ten bie Bnoing^
(ifc^en einen Unterf(^ieb mit benen, bie nic^t aufr&^?
rifc^ ftnb , n)ie man mi4) hm6)ttt.
3(.ufg Segte, bap ibr anieiget, maS ftc^ bie 3n)tng:s
(if4)en foQen ^6ren (affeu; ^offe i4> nic^t, bap a(fo fep;
bitte aber euc^ , \\)t xooUet mir an jeigen , mer bie fepen/
bie ftd()8 ^aben ]^6ren (ajfen/ auf bap bte SEBat^r^eit of^
fenbar n)erbe. l£)ennid^ ^a(te 3n)inge( unb fOtcos
(atnpab ber Slteinung nvsi)t, bap fte S3if(^oftl()um
mUtn auStbeiien ober 2(ufru^r mad^^en* S)afi aber
ibre IDbern gern oie( Sreunbf(^aft (^dtteu/ bie in ber
9lot^ ii)nen bu(fen; jlef^et {le ni(bt ju oerbenfen , nac^
bem ber (S^urfEirii "") auc^ S3unbnip mit Sfirften unb
@tdbten Qtma^^t, an6) no6) tdglic^ barum an^d(t.
Unb barum jum S3ef(^(up bitte ic^ t\x6) um ber
&\)tt ®otted SBiQeU; unb um aQer ®(dubigen xoiUtn,
auc^ bem gemeinen 3^u| ju gut/ tftS m6g(i^/ mad^et
einen freunblic^en , bruber(i(^en Sneben mit beneu/ bie
man 3n)ing(if(^ nennet, unb htbtnltt, roit gar freunb::
(i(j^ ber Hpo^tl, unb oiel ber 2C(ten mit einanber unb
gegen bie ^remben ge^anbeit ^ben. Denn il()r miffet
]a mo^l; baf ber ®(aube ni6)t gejmungen fepn min")/
unb bap man erfl bie S^ttitn geminnen muf. @onf}
()e{fen teine duper(ic^en ©ebot^e. S)enn &thoil) unb
Stpong t^ut ti ni6)t ") ; fonbern Untermeifung , unb
baf man fte^et; bap i^r bie 3n)ing(ifdE)en mitS^reuen
htQt\)tt iu unterri4)ten, unb nic^t }u ottbtthtn. 34)
t)offe aud() nimmer "), bap i()r ber ^Reinung; bap man
10) Codd. ^Mtflitft; Walchiaf: N.
11) Godd. n>{a, Waldi. foU.
It) Walcli. mendosc: t(«e ttic^i*.
18) C. Bav. nttn mcbt uttb mrtt, pro nfmmer, etiiue-
rit ni^t, post: baf i^t.
bie 3ming(if((Kn tnit ®teo(t jii ctu£m .^bmSen: brfaigiiC
fbU, ober fte um tl^red CS((aubeni, mi(lett iberjieliNen^
meid^eS bocb mdre wiber oQe &6)t\ft, baga mtbet iui
t^txi eigen @c^retben, ber in bm niel gef(^ri«bcK
^at, benS^iirtenbetreffenb unb fonft^ loel^er ®(as6e
gar nic^t tauget. ^6) traue ed euc^. ntc|^ ja , xoitmdl^
mir aHer(ei gefagt n)irb. S5itte TCntwort.: • ... * ::;
SDaf ^r mic^ au^) bittet/ tof id)mi6f.^m xodf»
ren SSerfianb beft Sacramentft n\6)t xooUt (affev cbmtff:
btn, barft i^r ni(^t 3n)eife(n / x6)xoiU, ob®ottioU^
OotteS 3ufagen trauen , unb feinem SESort ®(attbett ger.
ben ; miemo^ i^ in biefer Sadj^en eurer SXeinung Ottt^i
ni(^t Cann gemip Qma6)t merben au8 licxtm iSrtt, dfnt
©ioffe. 2^er i(^ miS euc^ Don ^^rjen gern fdsntii4k
unb fonberlic^ ^6ren/ unb meine SSemunft unter Mv
mabr^aftigen IBerfiaii^ gefangen nel^men '*) / bo^ nnt.
©otted SSort. Sci) miQ eu^ aber ^inmieber cii S9nu
ber in S^rifh) ermo^net ^ahtn, bap t^t and) ciiccr
feibft xoai^tnt^mtt , unb xoa& f&r Seute ouf eu(!^ fe^eiv
unb bermaffen \)anbtln [banbelt] , baf jum %tiibt tte».
net Unb bap i^r ni6)t txxotitt, baf Aopfier unb fffi»
ften &ber bie 3n>ing(if(ben \)ttfaUm, unb babur(](> oM
unf(^u(b{g/ oudE) }um £^il bie fo((|ier ") Dpintou ni^
an^dngig/ i^rS3(ut mit Unf(^u(bett '') oergiefen mufe^r^
ober mUticl^t tin \ol6) &p\tl borauS xoiitbt, baf cMi
6^rif^(dubigen efi '') mi!ipten entge(ten / unb roiv bca»i
na6) avid) oor bie ^xotpptn ") ; ober bap ouf beibeir
@eiten/ ^aifer unb %\xt^tn, unb ouf ber anbern @eitr
®i)xo^tt, @tdbte unb S^auem etnanber bennofen
oerberbteu/ baf ®ott oieDei^^t Ungt&d xoibtt bie IDbtig^
leit gel^en (iepe / unb (^ermieberum SBittmen unb SBcris
fen um Seib unb S(ut tdmen.
S)iep aOteS miU i6) tn6) }u oetma^ntn '*) gef4)neii
ben ^abeu/ unb fe^t in biefem meine |)erfon fvnl^
(eiber und()rift(id)en SSanbeC"'') ni(^tan/ fonbem ik:
&)tt ®otteS. S3itte aud[)/ t1()r moUet mein lang @4tA:
ben tn6) ni(^t Derbriefen (affeu/ fonbem eft Don mtt
nid^t anberS benn au8 £iebe unb jum f^rieben bienfiiidfr:
au^e^meu/ miU an6) gem munb(i(^ meiter mit eud^;
boMn reben.
Philippus Sanbgraf ju ^effini;
J
14) C. Bay, dc(cn.
16). Walch. iftrct.
16) Walcb. mit bcn QSc^utbfdcn.
17) C. B. b(f.
18) C B. ffir b(c 6(f)upcn; Walch. fiir ttc. ©.(S.iftcpiL
p c n ; aensus : unb mit barnod!) aurf) dcfc^ncppt , obcr gcmippt
mtirbcn.
19) C B. jtt Ccrma^nuns. .
80) Walch. praetermisU ; habtt haec c. B.
.V
EPISTOLARUM LIB. V. ISM.
102
'XJP^ponsutn Jffelanthonis el Brenlii ad
hanc epistolam.)
JSix banten S. ^. ®. in aOcc Untect^dnigfeit, ba^ S.
%. ®. unfte ®d)cift gndtMgli^ angenommen; jtiieifeln
aiu^ mc^t, (3. S* ®> meinen eS tceulict), toafi fte Ijiecin
b^M^/ ja-Sccettung Sanb unt) Seuten'); bitten btcs
^olben abecmal, & %, (3. noUeneSbafucbalten, au6
ni4^ *) angejcigtcc Ucfad)c 3Cnfebung, bap wic na^c:
li(t) ^iecinnen fetnen 3Kutt)niUen tceiben, fonbtcn oocs
^ai»(ii-^cati)en unb ju ^anbeln, nie niic eS gegcn @ott
oertratten jtt oecantroocten. @o ivei^ oud) S. $. @.,
baf nh; beibe uni no^ nie, wtbtr in ^ciften nod)
fmft> uhfrtnnblic^ gegen bie 3»ing[tfd}en erjeigt t)a:
btn; ^btn aud) bti i^nm oiel gutec Sireunbc; ba^ unft
iafyiSbBt biefec Bn>icf))a[t nitf}r Itib ift , benn oielen on*
@p t)ie[ abe.c bie SScAbecfd^aft bclangct, .I)at S.
%.9. tmfec einfdUig S3eben(en gclrfen, ba^ roir nitfit
btttttB totfftn gn nilligcn/ bacum, baf folc^t 9cubtc<
f^Op m^t fann ot)ne Vecgcniif gemacE)t roerbtn. Senn
boS mfiftc fblgen , ba^ man eS bafur I)alten nilicbr,
alS 6mrinigten mic tn i^re ee^ce^ unb fldt^tcn bobuccf)
foU^ Sc^, bie wic bo^) vor ®ott nic^t wiffen ju eci
' 'SumXnbfrn/ fo Wnncn (S. g. ®. wo^I bebmfcn,
bof »ir ,b(S j^aiferS t)d[bcn gro^ere @cfa^c bcfocgen
n^mbcnnbieBioingUfi^tn; auS oiclcn Ucfaci)en , bie
sic^t not^. finb ju trjdt)Icn. iDacum f6nnm wir noc^
nt^t »if|en, wie t& oocfaQtn wiQ um ein Soncilium ju
bittn;' nicfit, ba^ ntr unfcm ®(aubtn ectl oom Con-
dliolccnen foQen, fonbem un6 aufjul)a[tcn loibcc un:
biOigt Sefd)Rircuns. €^ abec ®ott ©nobe gdbe, bap
imfcc geniffe^). nnb n6t1)ige eef)re, nie biS an^ec von
JWftrt. ©aiefidt in b6fec ©cbulf) tolerict redebt'),
^altntnir, baf nir fot^tS alSbann nid)t ^inbecn foU
tm mit Cccttjribigung 3minglifd)er it\)X, fo ^) man
biefelbc ntd)t noUtc totecicen.
®o tdnntn tvic au^ unfcrS cinfdltigcn SSerftanbeS
nicfft' ac^ttn, baf bie^ ju Sciebm blenen necbe').
33nm fo Siii\. ^ay^ Swinglift^ Se^cc mollte oec^
1> etntta aterq. eod., led Wilcb. Gtut.
1) ai90. TtHit.
8) Walcli. onftt Ottsirftn.
4} Waldi. 0tbuIb(tUBbpro; In tiiftr Sttult, nl codd.
KCta IrgaaL
9} Walcli. ttsttffl.
6} Wslch. mendaMi fonbfttl.
T) Walch. »itb; codd. tvttbti
folgen, mbrbc fw fHitiel) f folc^"ni4)tbecHbenun>
teriaffcn , ba^ mir S3riibcrfd)aft mlt i^nAi gemad)t ^&t
tm, fonbem ber Strm ndrbe otel grdulic^er unb gr6<
^ec, baS mic bann (um 6ftecnmal ^tcinnm bcfocgt;
boju, bieneil bie Unftcn mit b6fem @eniffen unt) nit^t
auS ©loubm 3mingliftl)e it^t t)ertf)eibigtn, mficbm fte
Qiott f ^iecmit" nid)t grof en iDienjl ecjeigtn *).
ha^ abcc angejogtn reirb, man foHc beS SBottft
fi^onen, ob man f^on bie &ti)rer otrfolget, ouf bief
ifl unfre 3fntreoct, baf ^ic, obcc in einem Concilio
nid)t tion ^ecfontn gtf)anbe[t reicb, fonbtcn aHcin t>oii
bcr &c[)ce, ob bie cetj)t obec unrec^t. ^ierin ift jegc
ti(f)ec fd)ulbtg , feinm Stauben ju brfennetf. S)ie £x»-
ciitio miber t^ecbott^ene St^ce fief)et bei unS nit^t, unb
wdce (l)ciflli4l/ ba^ in bec Executiun Untecf^ieb ge«
E)alten mi'icbe jmif(i)en ben £et)cern unb bem S&oll, nic
aUtjeit in bec £ird)m gefc^el)cn. SDo^, fo bie ^tdbte,
fo unttc bem .Raifcc ^nb , moKtm fic^ untect^dnigli^
^alten , m6(^te bitfe ^ac^e o^ne £cicg auSgeci^tet ncc<
bcn. Unb nic I)a[ten, bap g^rfhn unb @tdbtc, Su*
tl)ecifd)c unb 3ninglif(^e, ctd)t vxib el^rifUic^ t()dten/ fo
fit unS, bit reic [ct)ctn, unfre Scl]re oerantroocten lic<
gen, unb nic!)t vocndI)incn , unS, fonberlict) mibtc £ai»
fecL 3!^ajefidt, }u fcfiA^en; reic ^ecjog §ciebri4)«
[oblic^tr ®tbd(i)tnip, btn Sut^tc fein @bentf)niec
fe[b{l befleben lie^, noQte if)n nt((|t nibtr .^iferL SSo*
jcfldt f^il|en. ©0 bie ^iirfltn bermapen gtfinnet nd*
cen, b^tttn nic acme ©efcarn memgtc ©ocge, unb
noQtm fc6^Ii(l) leibm , unb [)dtttn bie Sdr^en unb an*
bce SDbcigttiten mt[)r Stv^t.
S)a^ (S. S. @. onjeigm, nic oon unS foll geccbct
mecbtn/ a(S foUten nic ©efalleR t)abtn an gereabfamec
IStcfoIgung bec 3reing[ifd)tn , nirb unS unbiHig auf<
gelegt. JDenn nir fint) ^i-^i^benS jum $6<^|len begie>
cig, nic man mtif , ba^ nic aUejeit uncu^ige ^cacti*
ten nibecratbcn t)abcn, unb gebetl)en, man foll unS
unfre Scbce felbfi (affm vecantmtictm, nie nic mit
©ottcS ^&ift unS aud) atl^ie noHen t}emef)men laffm.
Sa$ abec etli^e cu^mm, nie bit Sninglifci^en ju Jtrieg
geriiflet ftnb, mdgen totr @. %. &. mit SSa^cI)tit bt<
ricl)ten, baf ftt foIc^eS ju^ugSburg, in 9ReIbung beft
9{otneiIif(i)m SdcmenS, au^ fonji gecebt. 6. ^. <$.
reiffen, ba^ bic ®a(i)e ®otteS ®ad)c ifl, bacin mau
mup (SotttS ^iulfc nartm, bec o^nc 3meifc[ unfcec
nicf)t Dcrgcffen nicb, fo mtc nur nid)t ju ft^r ei[ra, unft
mit unjiemlic^tc @cmalt unb Slaf^ ju fi^u^en. @faiaft
^ptiift: mec gldubct, foll ni^t eilen. Xlfo
mitffm mic macten, naS (Sott tf^un miH ju feinec 3ett,
8) Waldi. ttnu.
108
EPISTOLARUM LIB. y. 1650.
104
unb ni4)t juDor Commen bur^^ unjiemtt^K V^CLCtStn,
toie @je<|ia8 unb anbere Ij^aben ge^rret unb SQilf txs
tanget; n)tr ntupen^) ja @{auben lemen tiben in ber
®efai)r, fonfl merben n^ir ntmmer Utmn, xoai ©lau^
betji
^ero^alben bttten n^ir , @. %. ®. tooUtn ©ebult
^aben , unb m4)t ju ''') fe^r etlen , menf4)Ii4)e .^ulfe ju
fu^n, bie bo4) oft fef)Iet, au(|) in guten @ac^en.
SGBtr ^aben \ol6)t 2CrtifeI, beren n>tr burc^ ©otteS
@nabe gemip fepn, unb {6nnen barob mit gutem ®t:
mtffen leiben , xotl6)t& etn groper Srofl ift in aQer ®ts
fa^r *y aber ber 3n)inglifc()en £e()r , n^ie man eS nennet,
I6nnen n>ir n\6)t gemip fepn , benn mir f)aben baju {eiti
(lar ©otteSmort*
3Da§ ^aben xoiv Uba6)t , tn ^iirae 6. %. ®. ju
antmorten, unb bitteninaSfer Untert^dnigleit, (&.%.
®. moUen unfre (Sc^rift gndbigltd^) oerjlei^^en. SSo @.
^. ®. meiter SBeric^t ^aben miU, n^ollen n)ir unfi ge::
]f)orfamIid{) ^lten , n>ie mir unS aUeaeit gu t\)m gegen
(S. %. ®. f4)ulbig erfennen. ©ott ben^a^r @. ^. ®.
aUejeit Dor aSitm Uebel.
@. ^. ®n.
untert^dntge S)tener
Philipp Melanchthon.
loh. Brentius.
No. 7£1.
13. lun.
Vito Tlieodoro.
<{• Ex autoffrapho Melanth. in cod, Monac. L p. 885. Non
edita est naec epifiola in libro VI. epistolarum , et editor
'margini adscripMl: y^non ediia^ non edendaJ*'*
f^ito Theodoro apud Lutherurn^ suo
amicoj
S. D. Scripsl doctori causam mei siientii. Li-
berahitis igitur me hac cura; nam quaestor vester
conducet istic nuntium , qui mox perferat huc li-
teras. Oro igitur te, mi Vile, ut horteris docto-
rem , ut ad Landgravium scrihat* Ipse fortassis
ftospicatur, parum se possc proficere; verum, ut
adhuc res est, aliqua in spe sumus, non fore in-
utiles ipsius literas.
No vi nihil habemus , nisi quod Caesar intra
biduum dicltur affuturus, quod fauslum felixque
ftit Quid nobis speraudum sit de eius voluntate
9) verba toix muffcn Walcb. posuitante: toie Gjcc^ial iC
10) Walch. fo.
adhuc divinare non possamos. Sed minuft odii
haberet causa nostra, nisi Cingliani eam prae-
gravarent , qui non modo dogmata habent intole-
rabilia, sed etiam seditiosissimi^ consilia ineunt *),
opprimendi Imperatoris; ac mihi videtur res per-
manare ad Imperatorem. Vide nt mox responr-
deatur. Vale feiiciter. Postridie Trinitatis.
^lXtTmos»
No. 722.
14« Itin.
lonas ad Myconium.
Edila ex autocrapbo loDae in Cypriani Hiat. der Angab. Cmi^
fess. appena. p. 178«
(lustus lonas ad Fridericum Mycii-'
nium.)
Quod ad publicam causam attinet comitiorum,
Caesar nunc advenit* Exspectarunt eum nmic
Electores et reliqui Prindpes in alterum mensem»
Absunt tamen adbuc Palatinus et Trevirensis Ar-
chiepiscopus. Principes quidam adduxerant fte-
cum suos eruditos; quidam etiam suos ineruditoft
et ineptos. Adsunt enim Cocleus, Doct. ITsiii-
geny Doct. C JVimpina^ D. Mensingen^ qui
videntur sibi ts^t columnae ecclesiac; sed ftimt
scripturarum sanctarum, utnosti, insigniter ro-
des, et non modo tantanmi rcrum rudes , sed et
scnsu communi carentes. Constans adhuc fama
est, Caesarem clementer aud^turimi esse ntram-
que partem , quanquam in hoc toti sunt Papbtac^
ut Lutherani edictis damnentur tantum.
Proximo anhhato ante Pentecosten e vivift exr
c^ssiiD.Mercurinus **), Cancellarius magnus,qai
dicebatur in aulicis consiliis et deliberationibiift
nonnunquam obstitisse, ne quicquam prave, te-
mere aut crudeliter contra Lutherum fttatuere-
tur aut fieret. Sub idem fere tempus mortuuft est
Comes a Salina , ille qui ob captum in acie Re-
gem Galliae tota Germania inclaruit. Vale in
Christo. Augustae III. post Trinitatis anno Dni
MDXXX.
*) Vide Legatornm Noribergensium epiit. d. 16. lun. ^ conf.
qiiae Melanlbon d. It. lunius Landgravio scripfit de Zwin»
glianis.
^^) Mercurinus Gattinara, mortuua d. 4. Inn.
lOS
Ko. 79ii. 15. I«n.
Legati Norinberg. ad Senatum.
-t Ei Aclit Korinberg. p. 45.
^eern Sacgermeifltc unb Stat^ ju 9lucm>
bug.
©0 ifl bec ©mtfc^e Sfgriff in beS
eiaubenS @ai^ teutTc^ gefertigt, ben roic @. SB. (}iemit
S&erfcnben. 25«[> ifl bie SBocccbe unb SBef^tug ni^tt
babd, unb, wie fid) $^i(i))puS SRelandjton
ntne^en taffen , tjat ec barum bacan n\ifi& oecteut:
f^ moQen, ba^ ec fi^ oecfefje, eS m6d)te biefetbe
IBorrebe unb S3ef^[u0 oieQetd)! nic^t aQetn in be6 Qijuc^
fStflen, fonbem in gemein tn otto: oeceinigten Cuttjeri*
f(^8Acflen unb @tdnbe SHamen gefiettc roerben, alS
er au^ in ben tiecteutfdjten 3(rtilcln, wte (Sro. SB. fe^
^rauKcben, atCbeceit Ttenbecung gctfjan f^at. 92dmlid)
»0 tm eateinif<^en gefegt ifl, ba^ im @l)ucfiirftent^um
®a^fen bie^ obec baS gepcebigt unb geljalten roecbe,
trat cc 1)ie tm teutfd^en boS Q^ucfucflent^um ®ad)fen
ottSgetancn, nnb cin gemein Soct, baS ft^ auf aOe
Gtdnbejietjenmag, an bie @tatt genommen '*'). €oI<
4la Scsrif wotten nun @. 33. it)ce ^cebisec unb fRt^u
Sd^rten ficberjtt^ becat^fdjtagen laffcn, unb unS bann
bactn x^xt SXetnung unb SSebcnten juft^iiffn. iDienetl
an^l mit bec Sotcebe unb Scfc^Iup alfo ftitl geftanben,
onb bK^ roebec an fKacFgcaf @irgen obec unS bcc:
Iwlb ni^tS geftnnet roicb : bcben!cnroic, eS m6d)t »iet:
Ictt^t ein £3eg fe^n, ba^ roic unS mit <Kacfgcaf ®ocg
ntectebeten, unb bann becf)alt)en fn fcinec %. @. unb
t. SB. 9lamca cin 3Cncegen bei bem (S[)ucfitcften get^an
niktbc. Tbo^ fleacn roir foIt^eS au S. SS. f^mecn Se=
benlcn, bacin ntc au^i @. S. S3ef<^irbS , unb fonbec<
li^ ottf nni SHeinuna @. SQ. i^cer ®eltS bie SSotrebe
nd) 99ef(^$ ju fleHen gemeint fe?, obrr ob roir foId)eS
flrit gcmeinen SBorten um eincn Scgciff in ollec Sucfien
onb 6t&nbc 'Stm.ta an^alten, unb benfelben @. S.
aUbann juvoc roiebec ju ^becfe^en jufd^iden foQcn, ge^
nartctt noHcn.
X)er Vctilet oom (Blauben unb Siccfen I)inten an
tm teutfc^en SSegviff acflcHt, ifl in bem tateinifd}cn
B^riffc, ben roic @. SQ. f)ieocic &berf<^idt, nid)t.
fiir ^aben and) igo bacum an^attcn laffcn. @o ifl bcc
im Satein no<^ gac nicE)t gemac^t, bacum nir S.JS.
bcnfelbm in Satetn nid)t I)abcn f^itfm fftnnen, oerfe^en
EPISTOLARUM Lia V. 15»a
106
*} tJ*qiic *(l hHC ▼crba btec pri«r |Mn epUi. «diu eil in Fi-
kaoKber Gucb. di* IteicbiUp ni A«B*b. p. 5<.
lftI,ASTH. Opek. Vot-v U.
unS abec, cr foQ ungef%{i^ In )w«en Sasm fcrtfg
necbcn.
33ic jlttb beri^tct,' bag bte »on 3CugSburg ^ie von
^iauS jn ^nS gefd)idt, unb bie Seut bitten laffen \o.-
bm, mocgen ben S£ag corporis Christi gu fciecn. Cb
bem gtnceiten ^aif. SSaj. ()at fi^ viet SanfS iugetca*
gen, roie cin jebcc @tanb ooc unb nad) jief^m fotle,
unb foBberticf} ^abcn SKeng unb €otcn nid]t roittigm
rooUen, ^intcr ben ^dpfltic^cn (Sarbindtcn unb bcm
.ftdnig einjureften. i)e^glnii)en ifl fonft jnifd^m et*
Iid)en Silcftm, alS SBa^rn unb .^erjcg ©eorgen
®a(l)fen auc^ 3rrung gencfi, unb burcl) bie .KaiferU*
^en Comniissarii tn bem aUen juooc auf bem fRat^auS
lang gct)anbelt unb gctf^eibingt — Dat. 9Kittno<^
15. luoii, 1530.
Jtccf unb
SJolfamec.
lidem ad eundem.
|)ecrn Surgermeifler unb dtat^ au 9luctt'
becg.
©ccftanbgcaf »on .^effen ^wt 914d)tett,
alS feinc ^if. S)taf. I)crcintommen geroefl, un6 bur^)
feiner %. ®. Ganjtcc unb SRdt^ aufnecfen unb anjeigm
ta(ftn: al£ bie S^urfurften unb Siicftcn na^) Aaif. SRaj.
Stnceitm mit iticec 9Xat. in bie ^falj gangm , SH)ce
SKaj. angef)}co(f)en , unb |t^ mtt 2t>rer QRaj. bercbt:
(jabe 3I)r SRaj. fotgenbS bie vier Surflcn, ndmli^
Sa^fm bm 6I)ur^rflen, aXacfgraf @orgm, ben
^ergog »on Suncnbucg unb Sanbgrafen oon .^cffen in
ein fonbec (^emad) geforbeit, unb bur^ S^cec SRaj.
SBcubec, it6nig Secbinanb, (benn aii^ fonfl niC'
manb babei genefi) an fie ecnftlici) bcge^rt, il)re ?)re«
big atl^ie abjuflctlen. SDarob ftc^ gteid)roDJ)I bie beebe
alte girflm, @ad)fen unb 5Rar(graf , jum Ijfi^flcn ent»
fe^t. 3Cbec biencil ficl) Sf)ccc feinec gn ccbm unb 3Cnt<
roort gu geben untecflc^m rooDen, I)abbcc Sanbgcaf,
fofeflecgefonnt, 3(ntroortgcben, becSXeinung: fte,
bie »icc gftcflen, bdtf)en 3^r fiaif. 3Kai. untect()4nfg.
lii^ fiic foIc^Siir befc()el)en Segel)rm ; benn if)re?>ce«
bigcc prebigten ntd)tS !B6fcS ober SleucS, fonbccn aHein
baS SBoct ©otteS, roie baS bic alten d)ciftenlic^en Sel)cec,
alS JTugufiinuS, ^itaciuS unb anbere, berra ber Sanbc
i07
EPISTOLARCIV* LlA V. 1580.
101
graf bei mV rei( genennt / an6) ouSgetegt , geptebtgt unb
gefcj^tieben ()dtten. S)amtt aud) Sl^re ^aj. innen
n>ur&e/ bafi bem nic^t anberS xoixe, fo'm64)ten fte (et^
ben/ bdt()en aud^) untert^ntgdc^ , Sbce Sl^aj. n>onte
an ii^rer ^rebiger ^^rebig ))erorbnen unb jub6ren (affen,
(fo) m&rben eS S« 9)taj. im ©runb a(fo n>a^r fepn he*
ffnbeu/ unb bdtf^en \e, 3. SJtaj- n)o(lt fte biefeS SBegel^::
reiid gndbigtic^ erlaffen. Unb a(S ber ^dnig Serbi*
nanbuS 3(^rer SJtaj. fo(d()e8 in i^rer ©egenwart tn
fran}6ftf4)er ®prad) beri^tet, ^ab ^aif. 9)taj. barauf
Don fo(d[)em i^rem SBegel^ren mit ni^te fie^en woQen,
unb ftd() barob etn^aS angerdt *) unb er^i|t, fonbern
ba{fc(btg be()arret, unb bur(i() if^ren S3ruber, ben .K^nig,
gleid)er !Rap , unb bap fte efi a(fo gebabt ^aben moQt,
ernjl(id) t()un (affen. JDarauf SRarfgraf Sorg frei
gcfagt : c\)t er t)on biefer 2c()re unb bem 5Bort ® otteS
fie()en n>o(l, mup i^m 3()re SRa). i>or ben ^o|>f ab^:
^ucn (affen. Unb fte, bie Sutflen, ^aben auf biep^
ma( (ein anberefi bcnn S3cba(^t eriangen {6nnen, ndm-
l\6) f)t\xt md) ber f (eincn .^ore gu 6 3(;rcr !Kaj. ferner
Xntn>ort ju gcbcn.
«^cut 3u 7 U()rcn ftnb geme(bte Surftcn unb ii}tt
9tdt()e fiatt(id) {ufammcn fommen, bie ^a6) bcrati)^
f4)(agt, unb barnad) aUe, auper()a(b beS 6i)urfurtlcn,
ber feiner @m @o()n an fcincr ®tatt Qc\6)\dt, gen «^of
geritten, unb (ang mit ^aif. !Rai« ge^nbett 2Cber
im @nbe i)at eg S^re Wai auf ba6 SRai ber 2Cntn>oit
bcru()rter (Si)urfijir{len unb Surfien auf bem bcru()cn (af^?
fen , bap ber ka\\. SHaj. fd)rift(ic^ uberantn>ortet n>er^
ben fotte.
2Cuf fo(4)eS qU\6)Wo\)1 bie gebac^tcn Surfien mit
ber ^rebtg ftiU gefianben ffnb , unb bie oon VugSburg
auf fonbere ^anblung wn £aif. ^. megcn if)re ^ichiQ
att4) tn 9ivH)c gefieilt ^aben.
9tcben bcm ^at aber 3f)re !Ka). an gemclbte 6^ur^
furfien unb SAtften ernfi(i(^ bege()rt, auf i^eut- neben
anbern ^urfien mit 3^ter ^aj. in ber ^roccffton beS
Stonleic^namStagS ju ge^en, n>e((^efi bie Si)urfftrfien
unb Surften au^ mtt bem befien ©(irnpf , abgeieinct.
S^re 9R. ^at aber baffeibe }um anbern 9Ra( crnfi(i(^,
unb baf fte eS cnb(td[) gc()abt ()aben moUe, begc()rt,
unb barju , a(8 c8 bie ^firfien abcrma(6 gen>cigcrt , i()s
nen jum britten W^al bei i^rcn ^flidftm , bamit fte 3^^
rer SJta). unb bcm 9lcid) )>crn>anbt, gebotf)en fo((^e8
gu t()un. ^arauf 3^t 2f* ®- n>icberum geantmort :
wien>ot)( fic fic^ 2\)ux SRaj. }u f(i)u(biger (Se^orfam cr^
fennetcn, unb biefclbcn gern Icifien n>o((ten, auc^ biS
in ben S^ob: fo n>upten fte bo(^ biefem SScge^ren, xfycit
@en>iffen i)alb gegcn ®ott, bien>ci( man einen ©otteSs
bienft barauS mac^en nn>Qt, mit n{4)ten ju n>{Qfal)ren,
unb 3()re SRaj. aberma( aufS ()5c^fie ba)>or gebet][)em
2fuf fo(cl)cS (^at) 3^re SRa). fcrncr ben gurfUti fagen
(affen, fte n^oQe fe^eA, ob f!e {i)rer SXa). ®e^orfam
(eifien woQcn obcr md)t 2(ber bie Surfien fcpn barauf
t>on 3l)rer SKaj. abgerittcn, unb bei bcr f)roceff[on
nic^t biieben. ^ei foic^er ICaif. SKa). ^anbiung ifi boft
Stegiment audE) gen>cfi.
®o beri(i)tet unS Sorg SSogler, bap gemelbte
Surften aUbcreit enb(id[) unter ii)nen entfc^ioffen fe^n,
bap fte f ur j bie ^rebtg m6)t abficQcn n>oQcn , unb baf
att(^ attf morgen fo((i)e 9)teinung^ ber ffe gut CSrunb
unb Urfac^ ansujeigen n^iQenfi, £aif. SRaj. ffir 3Cnts
mort itt ©^riften ibergcben n>erben jfoQ. — — —
Dat. Domfiag ben 16. Sunii }um S^^orfperren gen
^adft 1530.
£rep unb /
Solfamer.
*) Sic scriptuni est. Videtur esse ongCCSt^et, i. e. jocnid ge*
«^ocben.
No. 725.
(16. lun.)
lidem ad eundenu
f Ex actis Norinberpens. p. 95. — Est folium qnod in*
scriptione- et noininibus Jegalorum subscriptis carct. et
adiectuni fuit alteri cuidam epistolae legatorum. ^ Hne*
vissin)is comnienioraluni est argumentuni epist. iii Slro*
bel. Miscell. II. p. i9.
Leg.ali Senalus Norinhtrg. ad Sena^
ium N orinhergensem^
®unfiig iiebe «l^crren. Die ©cfanbten t>on (Strapburg
^abcn unS beric^t, fte lange fiatttid^ an, bap ^^iltps
puS !Retand)ton bei SfArficn unb anbcrn auSgebe,
aiS ob ®trapburg unb anbre 3n>inglif(|^ £)berfetteii'
un jiemlid^ S3unbni^ mit einanber gcma^it , and) oQbec
rcit ein ©elb, jiemlic^ in>6If mat ^unbert taufcnb ®ttl^
ben, ertcgt; bcr Slteinung^ bie ^dpf^ifc^cn gu iiber){e*
\)ixi, unb aQe S3if4)offen 3U nertrcibcn, bap fte auc^ aVi^
bercit bie SSi&t^um untcr cinanber augget^eilt l^aben
foQcn. 9lun x)erfiiinben fte fotc^^e S3erud)tigung , bo^
pott pe jum Sljeit 3Jl e t a n (f) 1 0 n 8 ,^anbfd)riff gefe^^
atfo ba^ fcinS&ugnen ba)>orn gel)6ret, bie aud^ollbf^
rcit ctti^en ^flrficn , bie mcber in>ingtif<i) noi) lut^erif^
jugeficat n)dre ber SReinung , baf bie ®aci) ba^in ge*
rid^t n>oQt mcrbctt; fte, bie 3n>ingtif4)cn , 'allein wt
bie Sudcn ju ficttcn unb bie Sut()crif4)cn 3U bef4)6nen.
®ie f)dttcn ani) bcr^albctt ibte S3ef4)n>erbe bem (S^nr^
109
SPISTOLAKUM LIB. V. 15.90.
110
fjicflcR von Sa^fcn eignec^Kfon, athin im .SB(if«i)n
^rc ^onfat oon SSinfraig, angf}figt. IHkc btn
^elanc^toR iflttUn fie gac nid}t gtmelbet. Slann
fie tt>dcen t)ed SSillenfi nic^t, tiiefe iSatl^ tveitlduftig gu
ma^tn, xoit fte e5 aud> nidjt f&r gut ))U\Ua, unb ge;
b&c^t<n tio4>/ &m 3)tt[and}ton fi-fbjl baium gu Slebe ju
^tni, tntt SSitt, ta^ loir batiti fenn noHtrn,
Ttuf foI^eS ^aben ntic un8 unterrcbt, uvb aXltt-
Ici beba^t^ fonberlic^ S. SQ, &efet)[, baf wic unS jum
GljucfiicPcn ^lten unb ber Swinfllifdjen ^anWung »om
Gacrament entf^Iogen foQ<n ; gum anbecn , bap eS bei
bcm S^arfucftni nnb SSelandjton baf^r gea^tet werben
m6d)tr, alS tb inir fimbern Sufl tj&tten, ben @tra|i=
(nrgifi^n anjuirangen, unb miber feine @(}.f. @. eine
Part^ei ju fepn , unb baljec fArS S3efte <]if}altrn , fot
d}en 4>anbc[ von unS ju fdjiebcn. ^aben auci) barauf
ben Oefanbten oon (Stra^burg bicfe ^ntrooct gcben:
xaxx ^btUn in JBaljc^eit biefeS BufaliS nidjt grcn, mi6}=
teo aui) aufs l)6d)jl netjmen, ba^ raic juooc nie lein
SBort bavon gcfj^ct obec grn>ift; mic bebddjten abrc,
n>te (k au^; baf nid}t gut rodce, fol^en ^anbel raeit:
Idvftig 30 ma^tn, foRbrm roe man je rtnaS barju
vornetjmen ober dnbecn niotlte , ba^ baffrlbige in beflec
StUIe gtfdjr^e, unb nidjt viel Seut baju gcjogen n)&c:
btn. £)ept)a[b roir fur unnoti) I)ielten, ba§ roir babei
fepn foUtrn. ©S m6^t unS and) bei brm Cljurfucflcn
uagltid), unbbaf&r auSgelegt merbrn, alS ob ntr f&r
snfce ^rcfon, ob roic gicid) bef voa @. SS. frinen S^rs
feW emjjfangm, fonbere 8uii j)dtten, roiber fein ef)f.
<S. nnb bie il)cen ju fteljen , unb UnS eine ^arttjei ju
tQfu^nt. S)arum rodre unfcr freunbUcI)e S3itt, no rS
ftph mdc^tr, unS/ bri btefer .^anbiung ju fri)n, g&t:
U(^ ju erlaffrn. jDrnn nic aud) fuc baS glimp^gfl
^tettcn, biemeii fte bei brm !9leIand)ton noH) gac nidjt
gtnMft , ba^ fte tfjn nii^t mit viel Seuten Abecjugrn,
fonbecn atlrin jucSirbe ftgtrn, jmeifelt unS nidjt, rc
niltrbe bec @t)cbacteit feion , waS ec grrrbt obcc grf^rie:
bta^&ttt, fold)r6 ju bef rnnen ; wtcmot)Inic auc^ jum
SfKilSi^i^fi^cS ti^i^Stni fit, bie oon <S!traf bucg , mdd}:
tttt tnbect 3U tjdffig unb mel)c benn an i^m frtbS mdce,
bcrft^ttt fe^n, unb beft)atb fcf)icr fflr baS JBe^ f)irlten,
baf fte brr @ad) nocf) ein SBtil gac SRuije gdben, unb
ft^ jnvor ntitcr unb ba^ brS QtrunbS ertunbigtm, mit
Sttt, fold) unfcr Xnjeigtn, baS jum JSeften grfc^el^e,
gtitec ^rinuitg von unS ju wrmerfen.
^af biefe unfec Ttntroort )}abm unS bie Stca^but:
gif^n nieber gefagt: ftc ^dtten i^tt& ^tnjeigenS genug:
famen ®d)fin, unb baueten auf feinen @anb, abec auf
nnftt Sebenfen unb Stfd}rotren rooQten fit felbS mit
aSelan^ton aufS oQtrglimp^id^fl (janbtln/ imb unS bo*
bet ju fti)n gutrotQig pcrf^ontn. £mn t^ntn au^ am
litb^rn ro&re, bit @a4>e aufS wenigfU weitlduftig ju
ma^n, mit SBitt, bap roirS bei unS autf) in ge^tinbt)
noUten bteiben laffrn.
@o[(^cS -^abrn nic S. ^. alfo in gr^rim nt^lt
tDoHrn untntbrctt [affen. Unb ba^ t)ic 3»ing[ifd)en brc=
gleicttm Siinbni^ foUten gtmat^t, unb juQocan fo vitl
^clbS rrCrgt ifabtn , ift un6 benno^ unglaublict). SSie
eS aber um 3Reland)ton6 dirbe ^icroon gcftaltet feij.
wicb sieQrici)t mit ber 3eit fldrcc necbm. iDo^ foQte
bie becmapen gefd)t[)en, unb in @cf)cift otrfaft \tptt,
rodre unfrrSSBebcnfenS in aUn>eg nid)t gut, unb xaid^
voo\)l bei Jtaif. SKaj. unb anbern ni^t allrin roibcc bie
Bn>inglif((}en fonbern aud) roibcc bie 2utl)tnfcl}m , bie>
roeil man fir bocf) auf jcncr <£riten fc^rorc fuc cine ^ac*
tt)ri ad)tm roiU, oiel b6$ SJerbac^tS unb @eb[^ts ma^
d)en. SSittrn, 6ro. SQ. looUen fo[c^S noc^ jucSeit in
gel}timbb ^lten, niie benn btr Slot^bucft rc(Ktfc^t.
ludicium Theologorum.
Edilum laliiie in Coeluiini hiil. Comii. Aug. T. I. p. 67.
sennanice in Mueilen Iliilorie tun der Evani;. Sliinde
{■raleiUI. p. SSS. et quidefn » T*l<utir. Vinir. t^eriilr. £.
fol 37. no. S. ei Tnaiiuicrijilo Spahilini^ ijui iUud in-
icripiii: brr QltUfirrni SekKircn Cn Q?vocrr|ii)n halbcn. —
Wilch. in opp. Ulh. T. XVJ. p. IKH). — -J..itum JalU
num ipud CoEleit, eMe ei gvrmanico facluni , facile ia-
telliftilur. -.- Cieur ingreiiui Auguilam e
tereJicnl. Vel igilur lioc icHpluni d. 15. lun. noclu, Tel
d 16. lun. mmne icripium eil s ifaeofogii, 5palaiino, ul
TiJelDr. Dediniuj Lic ei milo. SpalMiui. ludicium Icfli-
oanler icriptum eiie, ei i|iio tciibendi geuere Mlit in-
telligilur.
(a3rben(tn ber fd(^fifd}en Xl^eologtn ob btr
e^urf&rft }u ®ad)fen unb anbece jpcottflfs
ctnbe Silc^en ber Sco()nIri^namS >9)co<
ceffion o^ne Siecltgung beS ©tmiffenS
beiroof)nen Eitnnrn?)
Qluf biegrage; .ob.unfet aftdbidf&c^jr, ber QI)uci
f^cfi ju ea4)fm uni> onbere mit gutem ©rroiffm mdgrn
in ber ^coteffton beS Sco^nIti(t}namS 6{)rifii gel)cn ?
ift unfrc Bcbenf en :
3um ecflrn, ba^ es am aUrcfit^ecflm fo), ba^
man fict) ber ^rocef|7on gdnjtii^ mtlpalte, unb auf
SBrgr grbentr , roie man barin gegrn .^atfrrli^c HKafcs
ftdt rine untert^dnige (Sntfcf}ii(bignng , oud) Nacr Sr>
Cmntni^, ba^ man becf}alben baS ^o^iroiicbigr @acca>
8 *■
111
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
lU
merit tnit ben Swingltf^^en ni(i)t ma6)te , xsA^t t>orge^
wonbt werben.
Denn na^^bem jn>een grof e 9Rifbrdu4>e flnb an
biefer ?>roceffion *). (grfilid^^ bap wiber oHt @4)rift
unbS3efe^l®otteS, auc^ wiber bie pdf^fiticlKn 9te(^te,
baS @acrament get^eilt, unb allein ber Seib ober ba6
Srob f o^ne ba6 S3(ut 6f)rifii unb ben .Rel^) umgetras
gen n>irb / fo boc^ 6(>ri|lu8 baS ganje ®acrament }u<
gleicf) ju gebraud)en eingefegt ^at.
3um 2(nbern fo iji ba§ @acrament nidE)t ju foU
dE)em Srauc^ eingefe^t/ bap man bamit einen folc^en
©otteSbienft anrict)te, baS anjubetl^en/ unb bem ju bie^
nen; alS foUte foIc^eS SSkr! ein fonberlic^er (SotteS^
bienfl fepn, mie bie Suben bie @c^Iange l()aben ange^
hit\)tt ; n)ien)o][)I biefelbige auc|) oon ® ott georbnet n>ar/
bap manS anfe()en foUte.
9lu rnicb manS bafur ^alten , di murben aUi)ie;
ba man boc^ foU ftef)en unb befennen , xoo& man i)atte/
unb t>orn&m(icb barum gcforbert i^ , folc^e SXipbrduc^e
conftrmirt. Unb n>o man barnad) barn>iber prebi^t;
miirbe man biefig Srempel bagegen fegen/ eS fepen
f^Ie4)te [nic^t blo^e] 9){ipbrduc^e/ benn bie Surfien
fepenb auc^ }u foI4)er 3eit mitgangen / bie bo^) foI(][)e6
iuoor ()abe faUen laffen ald einen ^ipbrau^).
(Incommode valente lohonne, Duce Saxo-
niae Electore, cius filius loannesFridericus, Geor-
gius Brandenburgicus, Ernestus Dux Luneburg.,
Philippus Landgravius Hassiae et Wolfgangus d.
16. lun. mane coram Caesare comparucruut, et
verba faciente Georgio Brandenb. causas Caesari
coram exposuerunt, cur neque pompae interesse,
neque concionihus suis theoiogis interdicere pos-
sinL Orationem Gcorgii dedit Coelestinus in
histor. Comitiorum P. I. p. 82. sq. Quibus Cae-
sar respondit, se in mandatis suis perstare.)
No. 727.
(18. lan.)
Scheda Melanthonis.
Editum in Oelestin bisl. comit. Aug. I. 89by el repetitum
in Consit. latin. a Pezel. editis I. p. 109. — De re ipsa
▼id. Breotii ep. d. 19. lun. OecreTerat Caesar d. 18. lun.,
ut nullac .fierent in Comitib concionts publicae a neu-
tra parte.
•) Aut desideratur hic apodosis: fo ifl nic^t mft ^tt ^t^ttL\
aut Spalaiinus oblitus est addere alteram rationem el apo-
doain post tcrbat cittdcfctt |^at.
Deliberatio J9. Philippi^ et causue^ ob quM
aliffuandiu cessari a praedicando possiL
1) Primum argumentum , quod sit concedendum,
quia imperator utrique patri prohibens non fa-
cit praeiudicium.
2) Quia poUicetur, se velle audire causam.
3) Maius bonum praeferatur roinori. Quia si
cognilio causae pcr hanc pertinaciam impcdire*
tur, quid acciderct?
4) Magistri AgricoJae argumentum: quia sumns
vociiti ut pars ad dicendam causam, et ad fa-
tioncm reddendam doctrinae, non ad pracdi-
candum«
5) Quia non sumus Parochi Augustanonim.
No. 728.
19. T
im.
Legati Norinberg. ad Senatum.
f Ek Actb Norinbei*^ p. 63. ^ Brere buius epist. argn^
mentuni dedit Strobel. in Miscell. 11. p. 29.
i^errnSurgermetflere unb fStat\) ju 9iurem»
berg.
®un{lige liebe «|)crren. ©cjlert Dor bem SEorgeneJtni
{tnb un8 beibe 6. SS. jungfie @4)reibett geantoortet,
unb ftnb barauf erfltic^ bei unfern gndbigen .^rn
SRarf grafen, unb batnac^ bei unferm gn&bigften ^erm,
bem Sburfurften geioeft. Sinben an beiben Srtfii^
bap S^re G^urf. unb $• ® ju gndbigem (SefaUen loer^
flef^en, baf 6. SS. Sl;ren 6()urf. unb %. ®. alfo oii*
^angen n^oUen/ ^aben ftc^ au^ mieberum gndbigUcf^ cr«
bot^en, 6« SS3. tn biefem ^anbel nebcn Sbren (Snabm
etnjujie^en/ unb S^rer 6^f. unb %. ©naben, om^ S.
SS. @a4) mit eindnber gc^en ju laffen. Unb obmo^
SJZarfgraf ©drg mit biefer feinec ©naben Vntmort
unb 3ufagen (duterer unb frcier toeber @a4)fen gemefti
fo oerfcl^en mir unS boc^ f eS mcrbe be i (Sat^fen aitf)^
nic^t SRangcl ^abcn. SSBir ^aben au(^
alSbalb ben (Si^urfurflen um baS, fo ung bifi^er on feU
ner (S^f. (S. SBerjeic^nip STbfc^rift augetlellt/ Don (J^.SBb
megen mit beflem gleip untert()dnigcn ^anf gefagt
2Cber ber S3cfc^Iup, an bicfclben SSerjci(i(;nip S^^^nfl,
ifl nodE) nic^t gema4)t. 3)enn mic ft4) |)^tli)>))uft
9R e ta n d() 1 0 n oerne^men Idpt, xo\x\> ))ieaeid()t bie @a4)
)u f einer fo meitlduftigen ^anblung gelangen , fonbem
no(f) enger etngejogen unb f urjer gefapt unb ge^anbelt
werben. Sorauf e6 aber geric^tet n>urbet; eS fe^,
IS
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
114
<a| boS oortge wUmb mfertigt, ober ein anber S5e«
[tiff gemocl^t, foU G* SS. t)on unS nnoeri^alten bteiben.
SBSien)ir@l.SS« gefd)rteben^ ta^ @a4)fen unb bie
tnbern ^urflen it^re SCntwort ber ^rebtg ^alben on Aatf.
Rof. fd()rtft(t(^ fleHen werben, atfo ift fotc^S befc^e^eu/
nib nd4){l Steitag oor bem 9]{orgenefen Jtaif ^al
iberontwortet, alS & SB. aufi betliegenber %bf(^rift
^ef^men ^). 3)te woUen d. SS. n)o^t (affen auf(;es
len ; benn unferS SSebAnf enS tft (te g(im|>ftg unb mit
luten Urfac^en unb ©rftnben gur 9lotl)burft t>erfaffet,
«b mi6)t (&. SS. tn biefen unb onbern SufdUen in t)ie(
Bege nttg(i(^ fet^n.
3Cuf fo(d)e ubergebene 2Cntn)ort ftnb bie onbern
iei{i(i4)en unb rodtlvS^en 6^utf£ir(len unb ^Arften ben^
Uben gan^en ZaQ bei Aaif. 9Raj[. auf ber ^falj im Bta^
^ gemeft/ unb barob gefeffen* 2(ber geftert ^amb^
tog ftnb i^rer, ber (Sf^urfurften unb SAr^en, fed)g auf
ia6 Stat^^auft lommm, ndmti^ SoUen^ ^foiidtaf
Subioidd. 93ot^fc^aft, ^erjod Submig oon SBapm; ^er^
og ^einri^) t>on SSraunfdE^meig , ^Karfgraf 2 o a 4) i m S
So^, ^erjog Tilbxt6)t oon tDtecPetnburg , ^aben
5a4^fen unb bie anbern %&v^tn ani) ju \id) geforbert,
nb nic^t im 9tamen £aif. 9X./ fonbem ali f&x \i6)
ribS Me ®a(^ im @nbe auf biefeS mttA get^eibingt :
dmli^) baf Aaif. SRaj. a((en |)rebigem aU^te, ffe fepen
>dpfiif4> ober intl)n\\d), etne 3eit (ang fttU ju ^a(ten,
iiaiibiren m6ge. S)oc^ foQ % &a\\. ^. SXac^t ^aben,
elM ^xfibxQti auf jufle{(en; bie aber ni^tS anberS; benn
>a8 rein (auter SBort ®otte8 , unb f einer 9>art^ei mit
Sc^mac^orten ober fonft ju naf)e prebigen foQen.
tnb M @a(!^fen unb bie anbern Sfirflen biefeS Zi)t\li
lemetbet/ man foUt aber nid()t mbd^^tige 9>erfonen ju
Ptebigero gebraud^en , \)ahm bte anbern fe^i Surften
bbotbgeantmortet: eS miif te n)eber ^aber noc^ fei^
leS gleic^ fepn. Unb n)ten)o^( auc^ biefe fec^S %\iXf
^ B^fagt^ fte ()dtten noc^ £aif. aJtajj. ©emiit^e nid^t,
A fte eft a(fo anne^^me ober nic^t: fo oerfte^t man ftc^
^ mblid^, ed merbe m6)t 9tot^ ^ben, unb biefer
SStreit a(fo entri^tet fei)n , auc^ bemnad() ber Steic^Stag
nmmef^r Hrjtic^ feinen 2(nfang geminnen.
• 0ad^en unb bie onbern Surfien l^aben anc^ het
jef^, ob fe einer einen 9>i^biger in feiner ^erberg fur
^i) pvebigen (ief , baf man i^nen fot^eS ffir ungefdi^r^
i^ Qdfttn xooUt. @inb beS S^erfel^enS, fo(d()e8 merbe
i^ and) nic^t abgefc^(agen; unb mie 9tietefe( mir,
treffen, entbedft, mitt ber 6^urf&rft je noc^ bafflr
a6)tm, Aaif. ^al merbe ein gut ®emdt^ f)aUtu
X)enn feine 6^f. ®. fep in ge^eimbb bm6)t, feine £aif,
SRai. ^abe gefagt : fie moUt aKein wn be6 ^anbetS me^
gen , bap fte gut tmtfd) Unntt , unb bagegen ^lexd) ber
@prac^etne, efi mdre fpanifci) ober f ranjAftfcl) / man^
ge(n , unb baju eineS SanbeS minber l^aben fottte. S)aS
ad)t icf) aud^ f&r ein gut ^j , baxan man fp&ren mag,
bap S^re fSJtal bannod) ber ®ad) gern guten SSeri^t
unb SBerflanb ^dtte. Dat. @onn«
tagS 19. Sttttii jur Sru^e jum ^Cuffperren. 1530.
iKrep unb
fBotfamer.
No. 7£9.
19. lon.
*) Lcgltw in Spalatioi annal. p. ^l. apnd Chylraenfn.p. 41.
Muelleroni p. 838. Walchium T. XVL p. 88l. et Coeleati-
nttm T. L p. 86. el data est die 17. lun.
Brentius ad Isenmajinum.
E codicc SueTO-Halensi ep. 8. •— Ez eodem cod. edita in:
Iduna et Hermodcy eine AiterthDmsaeitunff fbr 18 14 nnd
1815, dritter und TierLlahrg. herausg. TonF.D.Graeter.
lohanni Isenmanno lo. Brentius.
S« in Christo. Exspectas fortassis, amicissime
frater, quid novarum rerum posteaquam nunc
Caesar Augustam venit, comitia illa parturiant.
Itaque ne quid cupldum animum tuum celem, rem
ex ordlne narrabo.
Imperator CaroJus ingressus est urbem in vi-
gilia corporis Christi , post meridiem , intra octa-
vam et nonara, comitante omnium Prlncipum,
qui antea advenerant, turba; nam Principes ob-
viam ei honoris gratia processerant. Ingrcssus
autem est una et rex Ferdinandus cum iegato
apostolico , qui est Cardinalis ille Laureniius
Campegius. Statim autcm cum Cacsar ad con-
clave suum cum fratrc Ferdinando pervenit, ea-
dcm nocte, imo eadem hora ingressus sui , vocavit
ad sese nostros tres principes, quos evangelicos
vocant, Principem •Sa.ron/a^ j^/^c^or^ /71 , Geor-
gium Marggrai^ium j Hessum Landgravium^
et yftcavit soios ad se solum, praesente tantum
Ferdinandoj qui et intei^rcs erat. Vocatosro-
gavit, et, ut principaliter loquar, postulavit ab
eis, ut conciones suas, quas Augustac publice ha-
berent, omittcrent, et concionatoribus suis ne
Augustae praedicarent, prohiberent. Item postea
actum est cum Senatu Augustano , ut et ilie suis
concionatoribus silentiura mandaret. Senatus Au-
gustanus mox obtemperavit ; nostri principes ne-
! garunt, se hac in parte obsecuturos, causantes.
u^
KPISTOLARUM LIB. \\ i^9f>'
Itf
^ Oon posM cibo verbi Dei carere, n?c sana con-
^ientia evangelioii negare, id quod viderentur
faccre, si ante causae cognitionera conciones suas
omitterent. Perstitit Caesar in postulatione, per-
stiterunt illi in recusatione« Noluit tamen eadem
nocte Caesar rncusationem accipcre , sed conccssit
eis tempus y ut deliberarent secum , et facto mane
responderent.
Cum ergo mane rursus ad Caesarem princi-
pes accessissent , eadem rcsponderunt quae prius,
videlicct, non csse iustum, ul priventur verbo
Dei; praeterea banc Cacsaris postulationcni esse
contra sententiam literarum, quibus coraitia coacta
sunt. In illis enim principes vocantur ad cogno-
scendam causam, non ut ante causae cognitionem
conciones prohiberentur. Cacsar nibil motus bis
rationibus perseveravit in sua postulatione. Illi
quoquc nibil motl Qiesarea maiestate persevera-r
runt in siia recusatione. Atque ttacontraCaesa-
ris postulationem perrexerunt tiostri in concio-
nandjQ. Scd ut totam rem cognoscas, in primo
congrcssu cum nostri principes. noctc ad Caesarem
vocati essent, Ferdinandus rex fuit dux verbi
Cacsarei, Cum is iterum atque itenim instaret,
ut obsequerentur petitioni Caesaris, respondit co-
ram Caesare et Ferdinando princeps Georgius
Marggras^ins , ut simplicitcr , ita magnanimiter :
Eh ich mir will das JVort Gotles nehmen las-
sen und meines Gottes s^erUiugnen , ehe t^^ill ich
jetzt niederknien und mir den Kopf lassen ab-
hauen. Ilanc vocem et princeps nobis retulit,
ct alii principcs, qui tuiic aderant, de Marggra-
vio retulerunt. Gratias agimus Domino inccs-
santcr ob tam ingenuam et constantem confessio-
nem. Certe nunquam credidissem, tantam pic-
tatem in eo viro latere.
Scd nondum actionls finis. Nam cum prin-
xipesCaes.iriresponderent, (ponam autem verba
vernacula , quo magis porspicue rem^ intelligas) :
^ie konnten ntcht mit gutem Gewissen der JCai-
serlichen Majestiit Begehr thun^ und die Pre^
digl unterlassen, Tcspoui\il Ferdinandus nomine
Caesaris: so kSnnt KaiserL Majestiit dasselbe
nichi leiden. Ad baec stitim intulit Landgra^
vius: Kais. Ma/estiit Gtivis^en sey aber kein
Herr und Meister ilber Ihr Get^issen. Slcque
ca nocle infecla re discessum est. Quae altero
dip feesta sunt, antea partim recensui; nunc relL-
qi^a adilciam.
Cum Caesar non possct petitioniet sua ifnpe^
trare, ut conciones oniitterentpr, ro^avit, ut se
comitarentur in processione cuin SacrameDto £u-
charlstiae (erat enim festum Corporis Christi), et
saltem in iaudcm et bonorem Dei illud facerenb
Illi etiam baec (cum praefatione tamen lionoris^
ut solennis est mos de obedientia in rebus corpo-
ralibus) negantes, ad sua hospitia disqesserunt»
Hinc secutae sunt gravissimae mlnac, iactatae s^
verissimae Caesarls (qui tamen clementissimi est
ingenii, sed a saevitla ;,- I^cigati Romanep-
sium captivi) Indignationes, ita ut paene de comir
tiorum progressu desperaretur, ct res videbatur
in extremam perniciem evasura. Sed Deus O. M»
ex alto resplciens rcm ad mltius iuitiuro (sic en^n
Ubet vocare, cum nlbil hactenus in hls comItii#
fere inceptum slt, quod ad princlpalem causaqs
pertlneat) traduxit. Nam heri convocatis nostris
principibus Ita transactum est communi consenfu;
ut durantibus illis comitlls cessare debeant Augii-
stae omnes tam paplstarum quam evangelicpram
conciones, solus Caesar potestatem habeat aliqupt
concionatores instituendi, qui eyangelion ppre
doceant , et qui studiis partium non sint addicd.
Reiectus autem est noniinatim Faber ille, qui
apud Ferdinandum agit, ut nec Caesar illura
tanquam suspectum ad concionandum vocet. Unde
omnes nunc avldlssime exspectant, quales Concio^
natores Caesar Augustae instltuere velit, qui nec
contra nostram nec contra papistarum doctrinam
interim concionentur. Chlmaer«im aut TrageU*
phum aliquem exspectamus, Faxit Deus , ut glo-
ria Dei promoveatur,
Nunc crastinus dies ad principium coifiitio»
rum indlctus est. Cantabitur Mlssa de SpiritQ,
sed formldant multi , ne ablato spiritus vehiculo,
quod est verbum Dei, splritus S. ad Augustam
prae pedum imbecillltate pervenire non possit. Tdi
interim cum diaconis fratribus carissimis et ecde-
sia orate dominum incessanter, ut' respiciat snan
misericordiam , non peccata nostra, et dignetur
nobis sua gratia affulgere.
Caetcrum rogo, ut ex Ehebetha^ famub
mea, quaeras, num adhuc nummos habeat ad do-
mus dispensationero. Quod si careat, rqgo mibi
scrlbas, et por literas rogabo D. Phillppum SchuU^
heisSj quem dliigenter nomine meo salutes, et
nova ilia , quae scripsi adnuhcies', ut aliqoot
nummos famulae accommodato det, donec me vo-
m
£l>idTOLARUM tlB. V. 1590.
m
bis DofaSinus restituerit. Vale. £x Augusta^, cto-
ininica die post Corporis Christi nnno XXX«
Itcnim salVe. Cum priore» literas obsignas-
sem, ecce properamus ad concionem audUuri,
qnid novi novus coneidnator allaturus sit. Cum
aptem drrectis auribus adstaremus, praeter hudum
textara evangelii aliud nihil audimus, nisi quod
pro more suo concionator a principio adiiciebat
preces communes pro vivis et mortuis, a fine ge-
neralem conTessionem. Sic habcs concionatorem
heque evangelicum neque papbticum, sed nudum
tettnalem. lUdent omnes , et certe tcs yaldc ri-
dicula est, si coram cernis. A concione adsacri-
fidnm itur , ibi tum adest rex Ferdinandus (nam
Ca^ar dormire sotet usquc ad horam nonam aut
decimam, et postea sacrificium suum longe post
a&orum sacrificia celebrare) cum aliquibus prin-
cipibus* Cantatur namque vocibus« Luditur or-
ganis, cbn^urrit turba« Ibi videas hic Gallos,
illic Hispanos, hic Aethiopes, illic etiam Aethio-
'pisXas, hic Ilalos, illic etiam Turcos, aut quos
vocanl Stratiotas, atqueadeo vero hic in mundo
snmus , utinam de mundo simu^. Vale.
■^^
^■•i
/
19. lun,
No. 730.
frid. Myconio.
Priimiai edila a Sncgmio cp. 10.
■
Venerabili viro^ D. Friderico Myconio^
Crothensis Ecclesiae pastori^ suo amico^
& IX Amplius sex hebdomadis hic desedimus,
priasquam veniret Caesar. Deinde venit pridie
corporis Christi *), quod faustum felixque sit
Statim initio vetuit nostris ne condonarentur. De
eaxe toto triduo disputatum est; tandera decur-
fnm est eo, ut Imperator interdixerit conciones et
nobis et adversariis. Sibi retinuit ius constituendi
concioniitoris, sed ea lege, qui recitet nudum
Evahgelium. Sic hodie factum est» Haec sunt
principia nostrarum actionum, quae bene v«rtant.
Pcaeterea mhil adbuc agi cognovimus. Neque
saiie quam spem vobis ostendere possim , intelligo.
1^1. est in aula Caesaris ipso mitius Caesare.
■ Alii omnes acerrim^ oderunt nos. Legatus Pon-
tificios Campegius hortatur Caesarem, ut bellum
^ j. «• 15« IilniL
suscipiat contra nos. Et putant hoc agi Italids
artibus, utCaesari in Germania negotiuih faciaiiK
£go pertentavi unius atque alterius ex Hispenieis
scribis animum; quantum proficiam, videro, Mi-*
hil enim adhuc promittere possum. Magminl
omnino periculum. est« Quare orabitis Christnm^
ut nos scrvet, ef donet pacem. Antiochus sie
satis adhuc quidem regi se patitur. £t fortasse
esset futurus in officio, si nos aliquid aequi impe-
traremus, Vale. Augustae. Dominica post fe-
stum corporis X^iaxov.
Philippus.
No. 731.
(19. tun.)
M. Luthero»
* Epbtol. lib* I. ep. 6. (cdit. Lond. I. ep. 4.)
Z>, Martino Z/uthero PhiL Melanthon
S» D. Pridie Corporis Christi^ quod faustum
sit felixque, Caesar urbem Augustam vesperi
circiter octavam faoram est ingressus. Moster
Princeps de more.praetulit ensem, Ibi cum ^ro
admodum (nam pompa tarde procedebat) ventnm
csset in faospitlum Caesaris, mox petitum est,. ut
conciones iniermitterentur. Hac de re postca die*
bus tribus disputatum est. Neque enim statim
desierunt nostri concionari. Tandem post lon«
gam decertationem dccursum est eo, ut Caesar
utrique parti prohiberet conciones. Ipse unum
allquem iubebat recitare £vangelium ct £pisto-
lam sinc explicatione. Ita mco iudicio futurum
est, ut magis etiam suam partem Pontlficii laedant^
Multas causas pro tua prudentia facile colligere
poterls.
Sic se habent principia, nihil spci ostendi*
tur cx aula Caesariana. Nam Campegius tantum
est auctor, ut vi opprimamur. Nequc quicquam
in tota aula est mitlus ipso Cacsare* Nam ipse
mitigavit acerbissimas scntentias Principum, ut
mihi narravit Dux Henricus JBrunsvicensis. Duu
tantum sunt Principes , qui alficiuntur nostro pe-
riculo, MoguntinuSy et Brunsvicensis» Pala- ,
tinus^ Sadensis Marchio non adsunt. Saifari
mirablllter in*soIentes sunt. Orabis igltur Deum
pro nobis. Cornelius inquit, spem se habuisse
pacis aliqnam vlvo Mercurino» Hoc cxstincto
neminem csse in aula afGrmat, qui auctoritate va*
119
leaty qui pads auctor ftit: sed ludit suo more, ac
yidetur singulari diUgentia cavere, ne veniat in
auspicionem nostrae amicitiae. Ideo nihil nos
adiuvat* £st alius quidam Hispanus Secreta-
rius *), qui benigne poUicetur, et iam cimi Cae-
sare et Campegio de mea sententia contulit. Sed
tota res Iv yovvaai. &eov. Vale.
EPISTOLARUM LIB. Y. 1580.
No. 738.
No. 782.
(19. lun.)
loach. Camerario.
Epiftt. ad Camerar. p. 141.
loachimo Camerario Noribergae^
S. D. Non dubitaham, quin Apologia nostra **)
videretur futura lenipr, quam mercatur improbi-
tas adversnriorura. Ego tameh complexus sum ea,
quae sunt in caussa' praccipula. Idrisdictionem to-
tam y,al %6 aSitofia reddo Episcopis. Hoc for-
tasse urit quosdam ***), qui aegre patiuntur sibi
libertatera suam adirai. Sed utinam vel duriore
conditione paccm rediraere possiraus. Cornelius
Schepperus affirmat bonam se spem pacis vivo
Mercurino habuisse. Hoc extincto neminem
esse in aula pacis auctorem, qiii modo valeat aucto-
ritate. Nactus sum Hispanum secretariumy qui
benigne pollicetur, et iam de mea sententia cum
Gaesare eiCampegio coUocutus est, sed tota res
est tantura iy yovraai d^eov. Orabitis igitur Chri-
stum, ut det pacem.
Interdictimi est concionibus non tantum
nostrae parti, sed etiam adversariis. Impera-
tor tamen retinendae Maiestatis causa vult
constituere concionatorem , sed qui tantum reci-
tet Evangelium et Epistolam yQa/i/iazixcSg» Vide
miram sapientiam Aulicorum. Sic se habent
principia. Felinus etsi adhuc nobis obtemperat
aliqua ex parte, tamen vereor, tit in officio fu-
turus sit. Habes nostra omnia praeter quandam
fabulae similiiraam, sed certam et veram histo-
riam de ludaeis, qui infinitum exercitum con-
iraxerunt ad invadendam Palaestinam. Vale.
4>LXinnos»
*) F"ald€Sius,
M^ i. e. AugiMUna conrciMO ipn.
n*) ciTitatcs C. Wi
Brentius ad Isenmannum.
^ E codice Suevo - Salino ep, 5.
• • ■ •
lohanni Isenmanno lo. Brentius.
S. in Christo. Quod ultra priores literas, frater
amicissime, quas nuper ad te dedi, scribam hoc
tempore, non habeo. Heri post cantatam mis-
sam de Spirilu sancto, primum coactus est Impe-
rii Senatus, ibi nondum quicquam consultatnm
est, nisi ut unaquaeque pars sua de constituenda
pace et concordia consilia postridie conferat. Cae-
terum dum missa cantabatur , priusquara sacrifi-
ciura pcrageretur , orator quidara ^ roraanac le-
gationis orationcra habuit corara principibus et
Caesare bene longara in choro maioris ecclesiae
Augustanae. Cuius clamorera quidem audivi,
verba autem intelligere non potui. Erant enim
chori fores clausae, nec quisquara orationi inter-
fuit praeter principes et paucos satellitcs, quan-
tura chorus non adeo magnus capere potuit. Re*
tulit tamcn noster princeps Georgius , qui et no-
tavit, (satis enim intelligit latinam linguaro) ora-
tionis sumraara fuisse , necessura t^e , ut Caesar et
Rex Ferdinandus exacuant gladios suos in per-
versos illos turbatores christianae religionis, nt
orancs rursus concordes sub ecclesia romana vi-
vamus. Ncqne alitcr posse pacem constitui, nisi
eradicata funditns per. gladium haeresi illa, quae
totam Gerraaniam irivasit. Tuni enim fore, ut
et Turcam c finibus nostris pellamus. fituc nam-
que auxilia sua collaturos esse gladios Petri et
Pauli, ad haec vires oranipotentis Dei praesto ad-
fore etc. Vide, rai Isenmanne^ quid hon conen-
tur sanguinarii illi nebulones. Quantum illi aoos,
principes papis.tas ad cruenta bella incitant atquc
accendunt, tantura necesse nos habemus, ut no-
stros principes ab importuna violentia retineamus.
O si illi tantum efficere possent incitando soos»
quantum nos possemus saltem conniveado nostris;
*) Vinceniiuf Pimpinellufl, Arcliicpifcopat RuisaBttt, ttrii
orationem habea a]f ud Goeleit. P. 1. p. 105. ^ Prodiu eHn
fleparatim : Vincenhi Pininjnelli Arcbiepiscopi Rosflaa. On
iio Augustae babita 12. Cal. lulii M* D. XXX. Eliun ■er-
manice: ^Oine JDtation obrc fRtU oor Stom. itaiferf. iXaiif
ftot Carolo V. Augusto, Jtonis, Gducfiirflrtt, giirflni «•!
6t8nbm bel ^d(. rom. fltdc^ im dineoBd M \t%t f4ii)f(rnbc8
Std^itodl in 8atdn grtattrn bnrc^ ^rn ^ocbmurtigcn ^etOL
Vincent Pimpinello, GraMfc^off |U SRoffan, ^fipflU ^Uafdt
»otf^aft. 7(uf la< fldf isftc vrrtcutf^e. " 7(U9<^ im 8.
Ift
EPrSTOLARGM LIB. V. -ISSO.
ttt
ttetim profecto inciperent perire. Et u tesserint,
liineo ne nostris contemtis et neglectis . suis moni-
torlbus, qno animi libido rapuerit, ru.int. Vix
enim hactenus, quod tamen in sinum tuum de-
pono , in officio retinentur. Usque adeo res tota
e nostris manibus nuhc extorta est et sita in mani-
bus potentum principum, qui tantisper monitores
•nos andiuht dum adlubescit. Fac igitur, ut cum
ecdesia divinam misericordiam diligenter implo-
res* Nos cnim quotquot hic congregati sumus
plus fiduciae e fratrnm absentium precibus conci-
pimas, quam ex omnibus nostris consiliis ct In-
dostria. Vale. Saluta dominos nostros fratres in
Christo amicissimos. £x Augusta, feria teriia
post Gotp. Christi *) , anno XXX.
Brentius tuus.
Praedicamentum arboris Comitiorum.
P. P.
Cardinales Legati Oratorcs
Du? potestas
missa de Spiritus.
Giadius
Spiritualis Corporalis
Petri et Pauli
Ty^annis
Camificina.
Ko. 784.
21. lun.
LegcUi Norinbergenses nd Senatum.
£i AdU Norinberg. p. 68. Pars epistoUc (de oratione oun-
.cil» de negotio Melantbonis cum WaMesio, de inter-
dietis concionibus) edita est* sed aiinus accurate in Sliob.
Miscfil. II. p. 99^
^ttin JButgemeifler unb Htatf^e gu 9lurm^
{>^ts ju ^anben.
— — — ^ett beS ndci)(len un[eu8 @4)reibmS ifl
ttciter nf^tS gefKtnbelt^ bann amConntag ifl JCaifetl.
ilaj. ^t t/xm 2^umb(lift ^um Sfacrament gangAr, unb
^ jcftert , tOlontagd , bie 9tcf wm ^tl. ®eifi auc^
itt SE^WtlKft taffen ftngen , batiu aHe @tdnbe erfor^
bett; ttiA fottberti^ bet G^tf&ri^ oon @a(|)fen , beS^
gjeb^-StMrgrof ®eotg ; ^effm unb Sunenburg au(^>
botbei gctoe^/ Aaif: 9Raj. ju aHen (Setemoilten gebient.
ilirtet fbt((K^ Xnrt |>at bet Ntmcius Apostolicus *•)
i^ ^i
^) KiTOT csl in die , nam nt ei argumenlo epistolae inlelligi*
' imtf OAB terfia feria (<i. 18. lun.), sed 6^ (d. 21. lun.) scri-
pta eaU
^) Vincentins Fimpinelfi'.
iIll.AKTH. OfER. VoL. II.
etne lange £)raf ioci in^atein, bte ftber eine Stunb ^
n)d()tet, oon bcS ^apfis megen auf einem ^ol)en aufge*
mai^ten ®tu()l oot bem \)t>\)tn JTItar ju JCatf. 1Sta\. ttnb^
ben 9tei(^6fldnben getl)an, unb fie ju Siberflanb beni'
S^utlen, andE) «l^inlegung unb fBeteinigung bet Smte^
fpalt be£ ^laubenS unb anbtet @a(!^en f)alb im 9tei^^
)um l()6cl)ftcn oetma()net
^iirbet iji ^aif. S)2aj. famt bem ^dnig unb atfen
6()utfutflen / ^utften unb ^tdnben aufd 9^at{)^auS gc»
jogen, bafclbjl butdj) cine furje JRebe^ fo ^erjog Stie«
bttdj) t)on3!)tet SRaj wcgen get^an, bem Slcic^etag
ben ^nfang gema(^t , unb batnac^ baS SSot^oItcn , mie
Stjte SWaj. bieSac^en beffelbigen Stei^^StagS ju l)anbettt
ootl^abc; oetlefen toffen *). JDatauf bie E^utffttflen
unb gfirficn but(^ SRatggtaf 3oac^im n>icbet eine
untettl^dntse etbietlic^e 9tebe getl)an , unb in SuTnma
ba^in gef4)to|Ten, ba^ @l)utfittflen/ Sutftcn unb (Stdnbe
bet&^tt 3][)tcr SD{aj. SSor^alten abf(I)reiben laffen, hzi
benren unb futbet bef ^alb gufammen fommen unb tatl^)*
fc^Iagen n)oIIten. 2(uf foI(^eS Acitf. SRa). unb aHe
@tdnbe alfo eine @tunb naci) SXittag , fo lang \)at ^i)
biefe 4>(iubtung oenoeitet ; oom .l^auS n)iebctum abget
gogen fmb.
aeBitftnbbetitf)t, baf Xlfonfufl SSalbcfiufi,
jtatf. ^ii\. t)otnef)m^en @ectetatii einet, 9>^ilipfen
aXeianc^ton etli^^eaital ju {x6) etfotbett/ oom 2u<
t^ctifc^en «l^anbel mit il;m cauffttt, unb bef(i)lieplt<^ i^
)u beti4)ten begef^tt ^be, xoai bo(b bet Snt^ctif(^en
Sege^enfet), uub n^iebet@ad() ju I)elfcn fe^n m6d[)t.
Satauf i^me 9)lteIand()ton bct (Sa(|)ett fo oiet alfo mfittbs
lic^ unb in seflellett Bi^m ju bebenfen gewcfi, Serfc^t
get^an, ungefd()rli(|) biefer aXeinung: bie Sut^erifc^
BaA) mdre nid[)t fo gar wcitldnftig nnb ungefc^idPt, alS
t>ieaei(^t Jtaif. !Raj. etngebilbet n)dtbe, mtb fKitibt
ootndmlic^ bcr 3n)iefpalt auf biefen JCttileln , ndm^
It^ oon beiber ®eft(dt beS ®actament6,' oon bet
f>faffen unb iR6n(|) 6^, unb oon ber SKeffe, olfo
bap bie Suf^crif4)ni bie fonbertt einjclnen Oteffen
md^t f&r re(^t^tett fdttnten. SEBo man biefer TixmA
loerttagen, ^ielt er baflftr, eS foKten fottfl tn aDen ons
bern m\i\ Stittel uRb gute IDrbnung gcf\inbcn merben.
ZHefeti Scri^^t ^dtte f[(^ obgemelbter XlfottfuS StiX(;.
9Raj[. oorjutragen oerfongett, unb am ^amfhtg ben
9>^ili})pu8 wieber bef(|)icFt, i|)me angejeigt, ^aif.
^) Fridericus Comcs Palatinus propositiones C^esaris praele-
git , qyas babes apud Coejeslinum , Cbytraeiini , Muellcrum
p. 564. et Walcbium in opp. Lntb. XVI. p. 93S. duplicis
suot argiimenti, quum primnni a^atur oe aiuiliis conlra
Turcas mil!endis , et deiude dc componenda disco|'dia \n
causa 'religionis.
9
ISS
EPKTOLARUM LIB. V. lfi»0.
1£4
!R. ^&tten fol^Kn Seti4)t gern Qt^&vt, unb i(>r benfet
ben ni4)t ilbel (affen gefaUen/ auc^ i^me, bem itlp^onfo,
befb()(en ge^bt^ ben ^&pfHicl^en Segaten/ n>ie er bann
get^an , beffe(ben auc^ ju t>erfidnbigen , mld)et Segat
i^me fo((^en S3eric^t au(^ nic^t ube( gefa((en , nod) bie
3toei @tucC mit beeber ®e]la(t GacramentS ober ber
9)fa{fen unb 9)t6n(^ @(^e fonberS jumiber fepn (affen r— /
aQein bie einje^ne Slteffe ab)ufte((en mo((t i^m md)t ein^
ge^eu/ unb ^at 2C(fonfuS naci) fo(c^em befc^e()en Xnjei^
gen bem ?) ^ i ( i p p 0 fci^(iep(i(^ gefagt : £aif. SXaj. ^e^:
ge^renn)dre/ er, ber ^i)i(i|)puS / n)o((tebie2Crtife(/ fo
bie Sut^erifc^en gu ^ben bege^rten / aufd f drjefle auf^:
jeic^nen, unbit^mv bem2((fonfO/ &berantn)orten/ n>o((te
3^r SRaj. biefeiben ju 4>cinben ne^men unb n^eiter be«
benfen. ^oi) n>dr fonber(ici) S^r SKa). S3egef)ren/
baf er fo(^e SSerjeic^nip bermapen befc^eibent(i(^ aufd
C&r}efie unb nic^t »eit(duftig fte((en n>o((te , bamit 3.
SRaj. befkr me^r Urfac^ ^aben m6c^te / )u SBertrag unb
^integung biefeS Srrti^umfi ju l^anbein. ^f)v 9Rai*
^ieit auc^ fur baS Stucl)tbarfie / bie (Sad) in einer @nge
ttnb@ti((e uorjune^meu/ unb gar nic|)t mtt n)eit(dufti$
ger 6ffent(i^er $Ber^6re unb 2)iS|>utation; benn \ol6)t
S$er{)6re unb jdnfifci) Digputation gebdf^rten a((ein
n>eitern Unn>i((en unb feine Sinigfeit.
2Cttf fo((i() S3egei)ren ^t ftc^ 9>^i(i|>}>u8 erbo^
t^en / bem «!^anbe( nac^jubenf en / unb ein SSeriei^^nip
ju {le((en '^) ; boc^ n>i(( er i>on berfe(ben ,^eut mit Doctor
S3rficfen unb anbcrn ©ete^rten }U9or conoerftren,
barna^ einen S3egriff mac^m, btn bem (S^urf&rften
toortrageu/ unb/ fofern eS fur gut angefe^en unb be^
tat^fc^(agtn>&rbe/ furber fo(c^e8 bem3C(fpnfo uber-
geben. — — -7- — — — — — —
VuS in(iegenbem 3ette( n>erben 6. SS. bie SEBort
beS 2Cudrufen8 nerne]()men , n>ie baS l^tebigen auS iCaif.
^. S3efe^( ^ie oerbot^en ifl. Unb man ^ac am ndi^tlen
(Sonntag in ben )>dpft(tc^en ^irc^eu/ a(ft ®t SRorig,
@t. SSeit, im ^i^umbfhft geprebigt finb bet l^iepgen
[^ieftgen] a(ten 9)ribiger unb S)faffen **)} ?>rebigen
ober / fo t>ie( n>ir erfa^rcn / no^ b^foiiberS nic^tS benn
bop fie baS (St>ange(ion nac^ bem Zevi fagen / barnac^
fttt Sebenbige uiib S£obte bitteu/ unb bie ^eitigen Xag
DitC&nben/ wie t>Qn 2C(tet l(>etfommen. 2Cbet feinSut^
^t no(|| in feinet ^erberg (affen prebigen / a6)ten aixify
nic^t/ bap eS (eic^t(i(|> gefc^e^en tbetbe/ auS Utfac^en,
*) Dedil Coeiestinus 1. 1. XVII articulos. quos Melanlhon
Valdcsio Iradidisiet; sed ii arliculi perlinent ad ann. 1539.
Haud dubie Pontanus et Dui Elector iudicarunt, non con-
' dacere per Valdesium cum Imperatore privatim agere , cum
Um fcnpla esset confessio publice fradenda.
W*) Siclcguntur; sed mendotay certe obfcura aunl.
bap baS SSetbot^ fo gat in gemein bettaft ift. ~ ~
Dat S)inftag 21. 3un. 5 @tunb na^ tRittag loSO. :
Sttt^ unb SSoifamet.
Pageiia ineiusa.
S^ixt, S^bxt, baS gebeut bie .ftaif. ^a]. unfet aU
(ergndbigflet |)ett/ bap fein ^tebiget ^ie ju ^ugdbutg/
bet fe^ n>et et n>o((e/ furber nic^ts |>tebigen \otte, aa^
fer^a(b berjenen/ fo 3()re 9)tai. baju t>erorbent/ bei
SBermeibung St^ret ^naj. I)6c^flen @ttaf unb Ungnob* •
Poti§eriptum,
©tinflig/ (icb ^ettn. 3C(8 n>it biefen SStief ge»
fettigt f^aben; bin \d), &xz^, in beS S^utf&rflen S^
btig etforbert/ bafetbfl fcine Gf^f. C8n. aai} SWatfgtaf
® 0 1 g / S^if[en unb SunenbutgS 9(dt^e bei einanbet Qt^
n>efl / ^aben nut angejeigt / nac^bem bet (S()utfflt)l ^le»
t>or etnen Unterrid()t beS ®(auben6 fte((en (affeu/ beret
@. SB* Sopep empfangeu/ ftc^ auc^ barauf bei bem
S()uvfurftcu unb SRarggraf Sotgen butc^ unS erbot^en
(^atteu/ 3()ren 6f)urf. @n. anguf^angen: nun fdfen ffe
abet jego ob fo(cI)en 2Cttif e(n / bie [biefetben] n>eitet ju
fiberfe^m/ ju fte((en unb ju befct)(iefen/ unb n>dre an^
fiatt geme(bter ^firften i()r SBegef^r/ baf 6n>. 2B. i^re
^rebiger/ ober mn fie baju tooUten t>erorbnen/ fon^
berdc^ aber ben Ofianber furber(ic^ ^erauffc^icfen/
unb i^nen befef)(en moUten / fotc^e 3Crtif e( unb n>aS bem.
i^anbet not^ ; mit bebenf en unb ratt^fc^tagen ju ^e(fen.
— — — Dat. ut in literis.
No. 735.
24. lun.
Bi*entius ad Isemncmnum.
't E cod. Suefico Salino ep. 6.
lohanni Isenmanno loh. Brentius.
o* in Christo* De comitionini nostrorum, arai*
cissime frater, succcssu nomlum quidqnam certi
tibi scribere possum. Kes nostra de religione eo
rediit, ut cras hora secunda post meridiem impe-
rator, non quidem pubiice in praetorio, id quod
tamen ab ipso coram toto imperii Senata hodie
multis precibus adeoque per Deum satis supplici-
ter efflagitatum est, nihil tamcn impetratum, sed
privatim in paiatio sno Confcssiouem nostram,
quam principes, qui sunt evangelicae professio-
nis, ofTerent, auditurus est. Conscripsimus enim
auctore Philippo Melanchlhone epitomen doctri-
It5
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
m
nae nostrae, idqne valde civilite el modeste. In
ea petont principes, ut amice controversia coropo-
natur, et pax constituatur. Qoodsi vero adversa-
rii Papistae cedere nolint, appellant illi principes
nostri ad futurum concilium. Non enim libet,
ut in hac causa Caesarem pro iudice eligamus et
agnoscamus. Coniiciunt alii alia futura. Ego, ut
ingenue dicam quod sentio, video Germaniae im-
minere summas et extremas calamitates. Nostri
principes sunt in confessione Evangelii constantis-
simi, et profecto, cum tantam ipsorum constan-
tiam considero, rubore sufFundor non mediocri,
quod nos prae illis mendici Maiestatem Caesaream
nondum etiam visam tantopere propter Evangelii
confessionem exhorrescimus. Nosti de quibus
loquor. Timeo tamcn , ne nostrorum constantia
^iscoporum adeoque totius Germaniae sit dcva-
statio. Tu cum ecclesia , id quod scmper admo-
neresoleo, diligenter ora, ut dominus non no-
stra peccata , sed suam miscricordiam respiciat et
pietatem adiuvet^ Vale cum omnibus fatribns
nostris quos diligenter saluto. Et rcscribe quid
Tobiscum agatur. Ex Augusta in die lohannis
Baptistae. anno XXX*
No. 796«
25.1
iin.
Mart. Luthero.
MiBlii famg. p. 40f. ubi inscribitur: Cuidam amico. Ite-
rum a Pez. in lib. III. epist. p. 142, (edit. Loiul. III. ep.
6d.) — Apographon in cod. Bayari II. p. 698.
D. Martino Luihero
O. D. Literae tuae , in quibus dc nostro sileniio
quereris *), magno nos dolore afTcccrunt. Scri-
psimus enim satis copiose singulis septimanis: sed
nescio quo fato acccdat hoc malum ad accrbissi-
inas ac mlserriraas curas, in quibus hic versamur,
dt culjpam contrahere iudicemur quo minus ad nos
scribas.
Caesar salis benigne salutat nostrum Princi-
pem': ac velim vicissim nostros erga ipsum ofBcio-
siores es&t, Ea de re uiinam iuniorem Principem
nostrum literis admoneres ^). Nihil f ipso"" Cae-
•) Vid. ep. Lutheri ad Mel. d. d. 5. lon. apud da Wctt. IV.
p. 52.
1) admoiuas c B.
sare mitius habet ipsius aula. Reliqui omnes cni*
delissime nos oderunt. Fui his diebus apud
Salizburgensim , qui me bene longa H rhetorica
commerooratione cruciavit oinnium motuum , qui
his annis extiterunt: adscribit nobis omnia haec
incommoda, addebat Ejlilogum plane sanguine
scriptum.
Hodie primnm, quod felix et fausium sit, ex-
hibebuntur nostrae Confessionis articuli. Nam
hactenus omnc iempus consumptum est in prooe*
miis ') Conventus in propositione et commemo-
ratione malorum publicorum. Romae soluio jBo*
noniensi Convcntu quaedam mula peperit, et
parius habuit pedcs gruis ^). Vidcs significari exi-
tium Romae pcr schismata. Landgravius pro-
bat nostram Confcssioncm , et subsctipsit. Mul-
ium proficies, utspcro, si tuis literis confirmabis
eum *) Brentius assidebat haec scribenti, una
iacrymans: is iubebat tibi ascribi salutem. Vale
felicissime. Postridie loannis Bapiistae
No. 737.
25.1
uo.
nto Theodoro.
Episto]. lib. VI. p. 481. Contuli autograpbon in cod. Mo«
nac. I. p. 883.
Kilo Theodoro apud Lutherum^
amico suo^
S. D. Multis modis afniglmur, mi Vite. Hic
consumitur omne mihi tempus in lacryrais ac
luctu. A vobis etiam nihil accipimus literarum,
quae nos consolari vel maxime poterant. £t re->
iicitur in nos culpa. Vere affirmare possum nos
saepe scripsisse. Sed nescio qui fiat , ut non sint
perlatae literae. Rogavi te, ut horteris Dodorem^
ut scribat//an</|^ra('/o. Oro te etiam atque etiam,
ne desinas eum hortari. Videtur rem facturus
utilem universae Ecclesiae et Reipublicae. De
nos{;risrebus, et quid hic fiat> scripsimns Dociori,
qui tibi haud dubie ostendet nosiras literas. Ita-
que repetere nolui. Non cnim multum hic nobis
otii est. Vale feliciter. Postridie Baptistae.
^iXmnog.
2) exordiiM c B.
8) non habuit pedei uniys generit c. B.
4) f de pane dominico c B.
9 •
]SIo. 7S8.
EPlJ9TCMLAaUM:
V, .1630;
' 25. huh
Legati Nonnberg. ad Senatum.
f Ex Aclis Norinberg. p. 89. — Argunienlum brevissimU
yerbis conMii<!moravit SirobeL 11. p. 3^. partem epbtb
edidit Fikensdier p. 92-sq.
^crrn SSurflernteijlei; unb SRat^e iu
giurmbcrg-
©unjlig , tieb ^erren. 6. 2B, gelirig (Sd)reiben ifl
unS geflcrt i?or bem SKorQencflen geantiportct / unb ifi
feit nd(l)|iS unferS ®d)rciben8 weitcr nic^tS gcl^janbelt,
benn boS om Dcrgangnen SRittwo^ 6t)urf ur jlen , gur-
Pen unb ©tdnbe, auf Qenommcnen aSebat^t^ ^aif»
?Kai. 2Jorl)altenS ^alben jufammcn tommen; unb bar^
auf ftd) cntfc^lofTen Jjaben , baf man ben 2Crtif et beS
©taubenS am er|ien uor bem Slurf en * 2f rtif et ju berat^^
fc^tagen unb ju bebenfcn «orne^mcn n>oUe. ©old)cS
iabenbie ©tdbte aui^ atfo fur gut angefcl^cn, linb ijl
fot^e sKeinung «aif. 2Kai. oon G^urfurilcn, gurfien
unb ©tdnbten n>Cgen angojeigt, bie it)r bajfclbiQe aud)
gf^acn Idpt. SBeiter finb gemctbte JKitrooc^ fajl atte-
Surficn ju «aif. SRaj. gcn ^of gcrittcn, ^aben ffir Jg)er^
JO0 Ulrid)en »on SBirtcmbcrg aufS t)64)fl get^et^n,
\))n wicbcr ju fcinem 8anb unb £eutctt fommen ju laf^s
fen , mit aScrtr^jiung mep er |ic^" t>crrc^rcibcn unb ^in^
furo TOot)t t)attcn foU it. S>arauf ^at «aif. 3». Ifnt^
mort ju gcbcn 25cbad)t gcnommcn biS auf ^cut S^itag,
aber nod) nit 2(ntn)ort gcben.
So fcpn n)ir unb ber ®efanbte »on SRcuttingen
ndcl)ii 2)onnerSta3 fruf;e ju @ac^)fen, t^cjfcn, ^Karg^
grttf ® drgen linb £n«en6urg gcforbert ; oOba ift in it)^
rer aOer %. ®., au4) i^rer 9tdti)e unb SE^cotogen ♦),
welc^cr at^eologen 12 finb gemefk o^ne bie anbren ^e^
le^rten unb ©octoreS, bie toerjeic^ttte Unterric|)t beS
®IaubenSwrlcfen, t)er^6rt, unb beratf^f^^tagt, biefelbe
auf gefkrt giacj^mittag «aiferlici)er aRaj. wr benSleic^fc
jldnbctt ju iberantroorten unb t>erlefett ju taffett. 2)enn
n>ien>ot)t bemelbte G^urfurflen unb gftrflen, alS jtc^ baS
2(bfc^reiben unb ©teffctt ber SJorrebe unb SSefc^up et^
n>aS ocrmeilet; burci) i^re 8ldtl)e bei £aif. aRaj. um
erfiredung unb bcjiimmrett Seit angeregt, fo ifl i()nett
bodl) baffetbige abgefc^tagett , unb ftttb bemttac^ gefiert
bi;ei@tunb naci) SRittag jiaif fRa). unb aQe@tdnbe auf
baS Jg)au6 fomwen, wi benen erlHi^) ber |)d|)fili(l^e 8e«
gat , auf eine Dcrtcfcnc Grebenj beS ^apftcS , eine tatci^
nif^e Oration oon wegcn bcr Smeifpalt beS ®taubcnS
unb bcS S^urf cnS get()att. S)arna(i) ift au^ eine a3ot^^
I desidcratur: ^rgempocHgfdt.. .
fc^aft oott ben 9tiebeir6|ietrei(l^fc^m Sartbf^ftm erfc^
nett/ bie hvx^ ein 6rA)enj unjt) fc^rifttici) Derfaftm
SBortrag £aif. ^. unb bie ®tdnbe um 4>ulfe wiberbea
2:urfen jum aUer^64)ftett ang^rufen ^oben} n>etc^ bebe,
beS Scgatcn unb bcr £attbf^aft , 2Cnbringett £aif. 91«
in aScbenfen genommett. Uvi> ftnb jum britten ®d(i[^
fen , SKarggraf , fiunenburg unb 4>#" ^^^ ^^^"^ ***►
terric|)t beS ®IaubenS, in S^rer (Si)urf. unb %. ®.,
auc^ unfrcr unb ber oon Slcutiingcn ®efanbtett iRames
unterfc^ricbcn , Dorgctreten , unb burd) eine Slebe / fo
iDoct. aSrud 9ett)an ♦*), ^aif. SW. aufS utttcrtt^dttigfl
gebct^en , bicfclbcn famt G^urf urfien , gurften unb bcn
anbern @tdnben teutfc^ Icfen ju ^6ren, mit Srbiet^ng^
bie alSbann teutfc^ unb lateinif^) S!)rer aJtaj. , bem be*
f4)e^enen 3f)rcn aSort^altcn gcmdp, ju Unterric^t jn
iibergebcn«
2Cuf foIc^eS ^at «aif. SRai., ncO) gc^abtcr Uttter»
rebe mit 6()urfur^ett (unb) Surficn, erfilicl) bie »et*
jei<^nif Dcrlefctt ju laffeu gar geiocigcrt, fonbera
fi^Icc||tS bege^rt, bie Sbrer SRai. ju uberantwortett^
Unb alS ^e attfuc^enbctt gurftctt fcrrer barum attgeregt,
mit a»etbung, bafi eS bie giott)burft \)bi)\\^ erforberte,
bieiocil it)ncn am ,t)anbel \)iel gcIcQen unb berfelbige ifjre
(Sccle, ei)re unb ®timpf bclanget , bap fie a\x&) bei ^
rcr SRai. unb fonfien , wie fie glaubtidj) bcric^tct, jum
i)6^flcn ocrunglimpft, alS ob fle unjicmlic^e Sc^re unl?
?)rcbig in it)ren Sanbcn gcbuttctcn, bef i)atbcn i^reSBer*
antwortung bagcgcn 6ffcntlic^ ju ^6rcn t>onn6t^en n>dce:
(fo) t)at Sl)re 2Jtai. jum anbcrn SJlat (bci) i()rcm HU
f(i)IaQ bct)arrt.
3Cbcr ber 6t)urfurfl unb prfUn ^aben jum britten
Wal ^cftig anQc^altcn, unb jum untcrt][)dnigflett unb
um ®ottcStt)iBcn gcbctt^cn, bie Untcrri(^t atlba \>or
mdnniglict) ucrtcfcn ju laffen, bentt aHein bie ^o^
9lotl)burft t)crgriffen [barin bcgriffcn], unb niemanb
fd)mdt)tidS) barin angcgriffen wurbe. 2)arauf S^r SHal:
jum britten SRalc it)nen fagen laffen: 3t)re SRai* TOoOte'
geneigt fei)n, yfycm 2fnfuc^cn Statt ju gebcn; aber
bien>eil eS ttun etwaS fpat, fo mdre 3t)rer SJIar. Sege^
ren, baf 3t)r S^urf. unb g. ®. 3^rcr SRaf. bie Uttter*
rid^t fibcrgcbctt, fo tt^ottt 3bre ?Wai. auf ^eut jjcoi
©tunb nad) SRittag biefclben auf ber ?)fatj im SSeifeptt'
6]()urfurfien , gurflen unb Stdnbe ocr^6ren.
SDagegctt f)aben ber S^urfurfi unb Surfien nod^
malS anjeigen taffett, fte molltcn nic^tS licberS, bentt
baf 3i)re ^ajj. uhb bie ©tdnbe fold)e Unterric^t f)6re*
ten , unb bdti)cn baS nocl) jum t)6cf)flen. 2Bo eS abec
ie S^rcr S»ai. auf baS SJtat nic^t gelcgcn , fo tt>dre bocft
'*"*') Hic incipit fragmentum buiut epist. edit. a Fikcnacber.
BViSTOLARUM;^]!!». Yv . tSSJD.
Biff, bogS^aid]. 9eut'umbte:3eit> bd> fte e$
kfl&anf ber ^fal^ jit ^cen ftc^ exfy\et})t, toiebec
m9tatijli)an6 ex\d^j^tn , tmb bie Seciet4>ntp Df]>
[affen mollte , tinb if^nen aud[^ bie JBetjeid^ntp bie^
Stad^t bet ^anben (affen, bamit fte biefelbe/ meil
t geeilet^ red^t &berfel;en unb corrigtren mic^ten.
$Raf. l}at enblid^ bef^arrt^ bie SBer^or auf ber
Ij^ tbun, unb bod) bem S^urf&rfien unb %iix^en,
^jet^nip biS gu berfelben @tunb bei ^anben ju
; gemiUigt. @o(ci)ed ^aben bie Surften muffen an^
tn *), unb fod bemnaci) I^eut bie ttnterric()t ge^
n^erben.
2Cu8 bem allen merben @. SS. r>exne^men , baf fte
n ber @a^ {tnb, unb n)ie fauer bem (S^urfurften,
[firflen bte §Berb6r mv^, mie e6 ^alt ))exnad) in ber
)lun9 unb 93efd)luf weiter t)on ftatten Qe^en miO.
^te Untcrric^ , fo Diet bie ©laubenSartiM belan^
i^ tn ber @ubflan} fafl bem gemdf / mte noir e8
3. t>or gugef4)t(ft/ aQeiu bap eg noc^ tn etli^^en
Een gebeffert ; unb aQent^alb aufd gUmf)fli^fte ge^
t/ boc^bennod), unferS SSerflanbS, ein 9loti[)burft
nen nici^t unterlaffen ifL i>arum n>ir und auc^
ft aDeg Don 6. SB3. megen gefaQen (affen , unb an^
S« 9EB. barin ben Surflen famt ben von 9teuttingen
ngen. ®o biefe Unterrtcbt/ bte etmaS atif 50
ter Iduft , MQenb abgefci^rieben mirby n)oQen wir
t SB. eine rici)tige 2Cbf4)rift uberfenben. Unb bie^
ti nun mit Uebcrgcben ber Unterrtd)t am 6nbe tft;
>a)U/ a(S mir a6)ten, bie ^rften f&r etne gute
burft S^eologen ^te tyiben, bebenfen mir/ eS foOt
fo gar nic^t notl; fepn, ben JDfianber ^erauf
Mctnt* SSir moQen eS aber ju d. SS. ©efaUen ge^
f^aben.
SBtr fepn auc^ bama^ geflevt bei S^etxn 8S e r n ^
> Sefferer gemeft, \)oben ifym in gutem SSer^
n d^f<^t ; mie ber 6t)urfiirft t)on ® acbfen fammt
mbem fetner 6I;urf. ®. 2Cn(^dngern i\)x Unterric^t
fRof. ju iibergcben entfc^Ioffen fe^, ttngefd^t^
im TCrtifeln gemdp / noie bie ^ ®<i(^ntdlf alben auf
)a^n gemeft , mit 9tf Ibung , xoxx |)dtten j|e t)on 6.
Befe^t; fo Piet m6Ql\6) bei ben anbKtt ®tdbten/
bttbertid^ Ulm , ju f6rbern unb bai iBefte )tt tf)vm,
on in biefem S^anbei na^^malfi eintrdc^tig , unb bet
Ibtm Surflen bleiben m6c^te. @oIc^d mollten mtr
m aHerbefl , unb barum ange^eigt j^aben / bebac^t
VahiB muffen annc^mcn dcsinil fragqieQlaBi''aVFi-
eoscb. ediiuin.
ju fflpn/ ibaS* feitiAn ^erm baiin ^ ^ntt gefegm fepn
mUte,. mit ^itU, bad fonfl in gutec (Set^etm Viei i\)m
bleiben )u laffen. Xlfo M un$ gebac^ter Srfferer
geantmortt: er ^dtt feinen if^errn aUbereit ^ejlm ge«
fd^xieben, unb tt>artet no€(^ IBefc^eibd/ toef er fic^ f)aU
ten foUte, unb er gebdcf^te alfo fauberli^) na^l)in }u
ge^en unb ju feben / maS ntan mit if>m ^anbeln n)urbe.
2)abei mirS aud^ bleiben laffen , unb ^aben foldjie Stebe
von befferg ®Iimpf8 megm bei bem SBefferer gu t^un
f vir gut bebac^t , bamit befler me^r (S. !S. geneigter
SBiSe gegen bm @tdbten gefpurt merben mi^t^
SSSir merbien au^ berfc^t., fu^ foHen nad^ tierlauf^
ner «l^anblung etli^^e anbere ®tdbte me^r ^fc^merb
unb S^erbrie^ge^abttjabenbarum/ ba^ mir i^nen ber
Surften SSort^aben nidi)t angejeigt unb fte auc^ barju ge^
^en. 2Cber mir miffen auc^ noc^ ni4)t/ n>aS i^re
^cinung enili^ift, behn ba^ mir uhS bebunfen laj^in,
ifynen moUe graueit/ fo man ftc^ gegen ben Surften atE>
^dlt / bap fte ftc^ vieQeid^t no(^ befci)n>erlict>er8 befoii^
geii. -^ rr- ^ Dau @ambflag 25. Sunii fru^e jutp
%uff|)erren 1530^1 ,
^Sre^ unb
. SBoIfamer.
"^~ ~ T '
No. 739.
25. Inii.
Ordines Evangelici ad Caesarem.
Inserendis putaTtnius bic lilerat Principuni ProtettanthiiA
•d Carolum V. Caesareni. cuni quibua eiiiibucruai Au-
guslaDam conrestionem. Praefatio enim Aug. confcstionis
et epilbgus snnt epistola s. declaratio Principum C^csari
^ta,quuiip tradiderunt confessionem. 5cripla fuii ba^cc
epistola ut confessio ipia primuni.nomine Ducis Sazo^.
iLlectdris solius,'deinde vero oninium Prii/cipinn Proltf-
stanliumy ut palct ea epistolia ixic tcmpofc scriptisy pd*
tissimum Irgatorum Norinbergensium, ea quibus •tiain
intelligitury in prologo et epiloeo forniando Gregoriu^
Ponianum multum JabQrasse. FacUe etiam ci scriplp
ipso co^Doscitur^, iUud primum germanice ab bomine po-
litito scriplum esse. ' Slilus eniMV ut quisque ez prtnia
perioido iolcUi^t, abiBlpganlia'Mflanthonis longe nbhAT-
retf i^ ut adeo suspicery non Melanthonem, sed alium
latinam irersiion^m fecisse. — ' Qubd attin^ ad tetiuti
- geifuinuin ^ dn c& Bberiiia< diccnduni eril in fronte Augit-
stanac confessionis ipsius, Id tanlum hic monendum est,
texlum ' lalinum" descriptum esse ez edirione principe:
1) ,y CobfBssio iidci ezhibita Invictias. Imperatori Carolo V.
Caesari Aug. in Comiciis Augiistae M. D. XXX.** Addita
«st Apolo{»ia rohfessionis Scfbe, teutrtff vnb ^atinlfd^
fiBitt. M. 1>. XXX. 4. (Ad extrem. apologiae:j Impres-
suiu per Georgiuin Hhaii. M. D. XXXI. — Cum Cac
edilione contulimus ciiaiti: 2} ,yConfi*SMo exhibil^ Cae-
sari in Comiliis Augustae , Anno M.D. XXX.'' -«- PfaU
mo 119. £t ego loquebar de Tesfimoniis lufs in corisptetu
Regum et non conlundebar (sine anno et JoeOy 9f> peffg*
i.) — Simul contuli 3) lcztum in Mcl. Corpore doelri*
151
EPISTOLARUM LIB. V. 1550.
151
BM cbritL P. I. •*• Qaod attiael textam geraaoicaniy
•eqaatuf sam 1) editionem principemy eatea n. 1. lauda*
tam, nbi confeHio gcrmanica hanc liabet inscriptionem :
. CEoofffffio pbboE Befanntnul M Q^Umbtni ctUc^rt ^nxfttn
«nb 6t(btc: «brcantwort JtctfcvIicbetSXaUflat: inKuf^ihuxf,
Anno M.O. XXX. Apolo^ia bcc Gonfcff{on« (Apologia
habet singularem inscriplionem : ^ apologia bcr Gons
fcffion au< bcm Saffn ocrbcutf(f)ct, burci^ Suftnm Sonam.
fBfttcnbcrd. *' In fine : Ocbriicft |u SBittcnbcrd bur^ Ocors
0cn dtba». Anno M.O.XXXL 4.) — Cum illasiniul
contuli editioneni antiquissimam et fortasse primam :
S) Vnadgnng onb I3c(anntttttl bd iSianhtni »nnb bcr (crc,
fo bic abpcHircnbcn €$tcnbc Jtc9. 97{oic|lot auff 9c(t^cn Sag
|u Zn^itnxa obcrantwurt ^abcnb. M. D. XXX. (sine loco
et anno , 59 psKg. 4.) — Oeniqoe 3) contuli texlum fj^er*
manicum in Gorpore Doct. Cbristianae (Germ.) Leips.
1560. fol. Oe utraque editione lalina et jeermanica, quam
aecando ioco posui , Tid. Webers Krit. Gescb. der Augsb.
Confess. P. I. p.85. el pag. 857. — Habes bic A) teztum
latinum, B) gernianicum*
A.
Prae/acio ad Caesarem Carolum V.
Invictissimelinperator, Gacsar Augnste, Domine
clementissime. Cum V. C. M. indixerit conven-
tumlmperii Augustae, ut deliberetur de auxiliis
contra Turcam , atroclssimum , haereflitarium at-
que veterem christiani nominis ac religionis ^) ho-
stem, quomodo illius scilicet furori et conatibus
durabili et perpetuo belli apparatu resisti possit;
deinde et de dissensionibu) ') in causa nostrae
sanctae religionis et Christianae fidei, et ut in hac
causa religionis partium opinioncs ac sententlae
inter sese iu caritate, lenitate et mansuetudine
mutua audiantur g>ram, intelligantur et ponde-
rentur, ut illis, quae utrinque in Scripturis secus
tractata aut intellecta sunt, sepositis et correctis,
res illae ad unam simplicem veritatem et christia-
nam eoncordiam componantur et reducantur , ut
de caetero a nobis una , sincera et vera religio co-
latur et servetur, ut, quemadmodum sub uno
Christo sumus et militamus , ita in una etiam £c-
clesia Christiana in unitate et concordia vivere
possimus; cumque nos infra scripti Elector et
Principcs^), cum aliis, qui nobis coniuncti sunt,
pprinde ut alii Electores et Principes et Status ad
praefata Comitia evocati *) simus, ut Caesareo
maudato obedienter obsequeremur : mature veni-
mus Augustam, et, quod citra iactantiam dictum
voluraus, inter primos affuimns.
1) ac rehgiorus non habet liber t.
9) diipOMitionibus lib. ?•
8] fHneipes] Lib. 2« Plrmeept^ et,
4) Corp. vocati.
CuTn igitur V. C M. ElectoribDS, Piincipi.
bns et aliis Statibus Imperii etiam faic , Augaslae^
snb ipsa initia horum Comitiorum inter caeten
proponi fecerit, quod singuli Status Imperii vi-
gore Caesarei edicti suam opinionem et sententiam
in Germanica et Latina lingua proponere debeant
atque ofFerre, et habita deliberatione proxima ffr-
ria quarta rursum responsum est , V. C M, not
proxima feria sexta articnlos nostrae Confessionis
pro nostra parte oblaturos esse: ideo, utV. G M.
obsequamur *), offerimus in hac religionis cansa
nostrorum Concionatorum et nostram Confessio-
nem , cuiusmodi doctrinam ex scripturis sanctis et
puro verbo Dei hactenus illi in nostris terris, dn-
catibus, ditionibus et urbibus tradiderint, ac in
Ecclesiis tractaverint.
Quod sip caeterl Electores, Principes ae
Status Imperii similibus scriptis, Latinis scilicet
et Germanicis , iuxta praedictam Caesaream pto-
positionem suas opiniones in hac causa religioms
produxerint: hic- nos coram V. C. M. Unquam
doroino nostro dementissimo paratos offerimnsi
nos cum praefatis Principibus ct amicis nostcis
de tolerabilibus raodis ac viis amice conferxe^
ut ^), quantum honeste fieri potest, convenia-
mus^ •) , et re inter nos partcs citra odiosam con-
tentionem pacifice agitata, Deo dante, dissensio
dirimatur , et ad unam veram concordcm religio-
nem reducatur, sicut omnes sub uno Christo Bn-
mus et militamus, et unumChristum confiteri de-
bemus, iuxta tenorem edicti V. G M., et oronia
ad veritatem Dei perducantur; id quod ardentisii-
mis votis a Deo petimus.
Siautem', quod ad caeteros Electores, Prin-
cipes et Status, ot partem alteram, attinet, haec
tractatio causae religionis eo modo, quo V. C. M.
agendam et tractandam sapienter duxit, scilicet
cum tali mutua praeseptatione scriptorum, ac se-
data collatione inter lios non processerit, nec ali-
quofructafacta fuerit: nos quidem testatum da-
re ®) rdinquimus, hic nihil nos, quod ad cbri*
stianam concordiam, qnae cum Deo et bona
conscientia fieri possit, conciiiandam conducere
5) Lib. S. obsequeremur,
6) Quod sq lib. 2. Si; corp. Quodsiet,
7) ut] lib. t. et.
8) Lib. 2. eonvenire,
9) elarel lib. S. dare.
m
EPISTOLARUM LIB. V. 1680/
1S4
qoMt, ullo modo detrectay ; qnemadmodum et V.
C M. deimle et caeterl Electores et Status Imperii,
et omnes, •quiconque hanc causam aequo animo
anditurl sunt, ex '**) hac nostra et nostrorum Con-
fessione hoc clemcnter cognoscere et intelligere
dignabuntur.
Gim etiam V. C M. Electoribus, Priocipibus
et reliqub Statibus Imperii non una vicc sed saepe
dementer significaverit, et in Comitils Spirensi-
bns^ quae anno Domini etc XXVI. ") habita sunt,
ez aata et praescripta forma vestrae Caesareae in-
slmctionis et commissionis recltari et publice prae-
l^ fecerlt , vestram M. in hoc negotio religionis
OL causls eertis, quae V. M. nomine allcg^aUie sunt,
non velle quicquam determlnarey nec condudere
posse, sed npnd Pontificem Romanum pro officio
y. G. M. diligenter daturam operam de congre-
gmdo consilio generali; quemadmodum idem ")
latras expositum est ante annum in publico pro-
xiftto cottventn, qui Spirae congregatus fuit, ubi
y. C Mm per Donthmm Ferdinandum y Bocmiae
et Ungariae Regcm, amicom et domlnum clemen-
dsiimmn nostrdm , deinde per Oratorem et Com-
misterios Caesareos, haec inter cactera proponi
fedt,' quod y. G. M. intellexisset et expendlsset
Ldeitm tenentis V. C. Bf. in imperio , et Praesi-
defitift et Consiliariomm in Regiminc , ct Legato-
rom ab allis Statibus, qul Ratisponae convene-
rant , deliberationem de concillo congrcgando , et
qood indicaret etiamy. G. M., utile esse^ ut con-
grrigaretur concilium, et quia calisae, quae tum
traetabantur intery.GM. et Ro.Pontlficcm , vicl-
nae^essent concordiae et christianac reconciliatio-
ni, non dubitaret y. C M. , quln Romanus Pontl-
fex adduci posset ad habendum conclll^m , Ideo ")
significabat y. C. M., operam daturam, ut prae-
fatos Pontu Maximus una cum y. C. M. tale gene-
rale concilium prlmo quoque tempore emissb li-
teris publicandum congregare consentiret:
im eventum ergo talem , quod in causa reli-
{ionis dissensioncs inter nos et partes amlce et In
caritale non fuerint composltae, tunc coram y.
CL M* hic in omni obedientia nos o£FerImus , ex
soperabundanti comparituros et causam dictu-
l(q ex] lib. 2. €i.
11} Corp. XXII.
It) idtml lib. f . €i id.
15j kUotpu tifnificarei «cribendui
ros '*) in tali generali, libero et christiano Con^-j
clllo, de quo congregando in omnlbus Comitifs'
Imperlalibus, quae quidem annis Imperli y.CM»
habita sunt, per Electores, Principes et rellquos
Status Imperli semper concorditer actum et con-
gruehtibus suifra^iis conclusum est Ad cuius
ctlam generah's Concllii conventnm , simul et ad
y. C. M. In hac longe maxlma et gravisslma causa
lam ante etiam debllo modo ct in forma luris pro-
vocavimus et appellavlmus. Cui appcUationi ad
y. C. M. slmul ct Concllium adhuc adhacr^mus,
neque eam per hunc vel aliura tractatum, nisi
causa Intcr nos et partes iuxta tenorcm Cacsareae
proximac citationis amicc in caritate composita»
sedata et ad christlanam concordiam rcducta fue-
rlt, deserere intendlmus aut possumus; de quo
hlc etlam solennlter et publice protcstamur.
EpiloguM.
Hi ") sunt articull , qul vldcntur habcre con-
troverslani. Quanquam enlm de plurlbus abusi-
bnsdlcl poterat, tamen, ut fugeremus prolixlta-
tem, praecipua complexi sumus, ex qulbus cae-
tera facilc iudicari possunt. Magnae querelae fue-
runt de Indulgentiis, de peregrlnatlonlbus , de
abusu excommunicationls. Parochlae mutlpli-
citer vexabantur per Statlonarios. Infinitae con-
tentiones crant Pastoribus cum Monachis dc iure
parochiali, de confessionibus , de scpulturis, de
extraordlnorils concionlbus, et de allis Innumera-
bllibus rebus. Huiusnnodi negocla praetermlsi-
mus, ut illa, quae sunt in hac causa praecipua,
brcvitdr proposita facilius cognoscl possent. Nc-
quc hic quicquam ad ulllus contumeliam dictum
aut collectum est. Tantum ea reclLita sunt, quae
vldebantur necessario dlcenda ess^y ut intelligi
posslt, in doctrina et ceremoniis apud nos nihil
esse rcceptum contra Scripturam aut Ecclesiam
cathollcam, quia manifestum est, nos diligcntis-
sime cavlsse, ne qua nova ct impia dogmata InEc-
desias nostras serperent«
Hos articulos supra scriptos voluimus exbi-
bere iuxta edictum C« M., in quibus confessio no-
stra extaret, et eorum, qui apud nos docent,
doctrlnae summa cerneretur. Si quid In hac
confcsslone deslderabitur, parati sumus latiorem
■I cnt.
14) ti eauiom ditiuros} lib. 2. noi in eodem eueu.
15} Lib. 1 /f.
i»
iaforniiitiofieni I Deo volente, iuxU striptpilras
hibefe % ^
Caesareae Maiest V.
Fideles et subditi
loaniies Dux Saxoniae Elector.
Georgius Marchio Brandenlmi^gensis*
Ernestus Dux Luneburgensis ")«
Philippus Laudgravius Hessorum ^").
loannes Fridericus Dux Saxoniae.
Franciscus Diix Luneburgensis.
Volfgangus Princeps ab Anhalt.
Senatus Magistratusque Nurnbergensis.
Senatus Reu tlingensis.
B.
2Caertmrd)Uud()ttgfier , ©ropmd^tigftet/ UnAber^
n)tnbU4)fter Aaifer / ^Qergndbigfler i!^err. ^(8 (Sxoei
£aifertici)e 9)?aie{ldt (urj ') ))erf^iener 3ett einen ge^
meinen Ste\6)6taQ aQ^ie ^) gen SCugSburg gndbiglic^en ')
mtSgefc^rieben mit ^Cnjeig unb ernflem *) SSegei^r / ))on
&adfen unfern ttnb beS 4>^iftli4)en Slamend Srbfeinb/
ben^ SEfirten ; betreffevb / unb n>ir bemfelbeh mtt bebarr^
lic^r «!^&(f ftattticben toiberflanben ; aud^ toie ber 3wies
fpolten ^alben ^) in bem beiltgen @Iauben unb ber (^rtfU
Itcben ^) Steligion gel^anbelt m&ge tottbm, ju ratb^
ft^Iagen unb Sleif anjufebren/ aOe eineS |egli4)en ^)
®tttbebun!en/ SDpinion unb 9)tetnung imifd^en unft felb^
tn 2ieb unb @utig(eit }u b^ren , }u erfe^en ') unb gu
erwdgen / unb biefelben )u Siner (bri(ilid)en SBa^rbeit
ju brtngeu/ unb ju Dergleic^en / aUeS/ fo gu beiben
SS^eilen ni^t red)t aufigelegt ^) ober get)anbelt toave,
abjutf)un/ unb burd^ un8 aUe eine einige unb n^a^re
IlPISTQliAcRUM LIB. V, 168a:
16) Loco eorum, quae hactenus babet epiloflus, in Corpore
Philippico tantuni haec leguntur: „GoinpYeii iumus sum-
mam doctrinae Evangelicae necessariani Ccclesiis, nec du*
bitamus, faas ipsas sententias nostras verc esae docfrinam in
•criplis propbeiicis et spostoticis Iraditam, et contensum
caihoiicae Ecclesiae Christi , cui etiam eruditiores scriptores
£ccle>iastici testimoniuni saepe perhibent. Oramus autem
Deum Patrem Domiiii noslri lesu Christi, vt ipse Ecclesiam
•uam., sanguine lidii redemtaui , . guhrrnel , serTet, purgei
et augeat. Amen.*'
17) Lib. 11. Ernestua a Luneburg.
. 18) Lib. IL Oux Cattorum.
1) fUfC^ non habet lib. 2.
2) Lib. 2. aii^tx.
8).LIb..2. gnabigUc^.
'4) Lib. 2. Viiitionng unb enitHif^«m.
5) Lib. 2. ^albev.
6) Lib. t, d)Vift ii 6) tn, et sic etiam in sequentibus.
7) Lib. 2. icbti^cn, et sic etiam in sqq.
8) Lib. 2. 9crflon (mfic^cn).
9) Lib. 2. mit 9ic(^t attfdc(c0t.
Slfligion onattne^ea «ib }tt ^altenV tthb iDte wir.ali
nmx emem S^riflo ftnb, ttnb ffreiteii, affo aiK^ dlb
in Siner ®emeinf4)aft, ^td)en itnb Sinigleit )u UUOf
unb ipit/ bie unten benannten S^ur^til '*") unb ^toi
fien, fampt unfern SSermonbten '') gleic^ anbern S^uc^
furften, Surfien unb ®tdnben bagu erforbert: fo Ifdbpi
mv un8 barauf berma^ er^aben, bap mir fonber
Slu^m mit ben erfien ^ief^ex f ommen.
Unb alS ben ") aud) (Sro.^aif.gjfai* "), berfif>tt»
e». «aif. ma\. Ku8f4)reiben8 unb bemfclben gemdfc
biefer ®a6)en ^ahen, bem®Iauben beru^renb^ an (^nu
futjlen, Sutjlen unb ©tdnbe in gemein gndbifllid^
an6) mit^6c^fiem gleip unb ernjUid^ bege^rt, bajf ^ln
\eQliii)ev mm&Qe DorgemelbtS 6. «ai. «Kaj. 2(nfif(^rd*
benS fein ©utbebjinf en , ©pinion unb SKeinuna ber fA
bigen Srrungen unb Smiefpatten unb SXipbrdu^^ (^alben^
juIJeubf^ unbSatein in ®4)rift fieOen unb iberantwoi^
ten foUten / barauf benn na^) genommenem S3eba4)t »nb
ge^altenem Stat^ d. £aif. aXaj. an oergangenet gXit^
xoo^en \\t furgetragen n)orben: als.iooaten mir auf unc
ferm S^eil baS unfer, wmfige 6. «aif. SRai. gfif
tragS/ in S)eubf^ unb Satein auf ^eut Sreitag {khtt^H
ben. ^ierum fim. Aaif. a»ai, ju untert^dnigiiem 9t^
^orfam ") uberreic^n unb fibergeben »ir unftet 9>fati^
ner, ^^^ebiger unb \fyxex ie\)xen, and) unferS ®Iatt6c«S
S3e!enntntp/ maS unb toel(^ex @ejlalt fie auft (Btttn^
Qittlid^ex ^rili9er@4)rift ") in unfern Sanben, Sutftt»
ti)umen, S^exx\^aften @tabten unb ®ebiet^ ))rebtaen^
le^ren unb ^alten '^).
Unb finb gegen d. Aaif. SKai., unferm aUetgiid*
bigfien ^ecrn, tt>ir in aUer ilntert^dnigleit erbit^
fo bie anbern S^urfurfien, gfirjlen unb ©tdnbe bergieip
(i)en gean)iefa(i)te, f4)riftli4)e Uebergebung i^ret SSe^
nung obcr iDpinion in Satein unb S)eubf4) ie^t dn^
t()un merben/ bap mir ung mit i^ren '') Siebben unb i^
nen gern oon bequemen glei^mdpiQen SBegen unttri»
bcn, unb biefelbigen "), fo oiel ber ®Uid)^eit noc^ tqu
mer mufllic^, ocreinigen woacn, bamit unfer betbe^.
fcilS, alS ^axten, fi^riftlic^ furbvingen, nnb (SleI|W
4)en jtt>ifd)cn un8 fclbs in Cicb unb ©utiafcit gef^dnbeit;
unb biefelben 3tt>icfpalten ju einer einigcn nja^ren »eli--
10) Lib. 2. Cftutfiirflcn.
11) Lib.2. ©crtroutcn.
12) Lib. 2. bann, el sic etiam in aqq.
18) Lib. 2, addit: ^u untcrtftanfflflcr SBctrtfiuund.
14) Lib.2. untcrtMnfflftcr ®ff)orfamc.
15) Lib. 2. ® cf(6rf f t, et sic ellam iii seqq.
16) Lib. 2,addit: unt Un tcrricf^f unfl tfeun.
17) Lib. 2. i^ncn.
18) Lib. 2. tcrfclbfaca.
187
EPISTOLARUM LIB. V. 15«0.
1S8
gloii/ toie mir afle untet Sincm dlfti^o ftnb unb {lcei^
ten , rnib Gtf^riflum "*) bctennen foUen ^ aUe^ naci) laut
oftgemelbtS 6. ^if. SXaj. VuSfc^reibcn? unb nac^ gitt-
lidjln SSa^rl^eit gefui^rt mugen n^erbcn; al5 n>ir benn
aud^ ®ott ben VQmdc^tigen mit ^c^fter 2)emut^ anruf^
fen / unb bitten mUtn, feine g6ttli4)e ®nabe ba)u ju
mlei^.
So ober bei unfcrn ; 4>errn ^unben / ben (Sf^nx^
f&rften, S&rfien unb @tdnben t>a anbcrn S^^eitS/ bie
^nblung bermapcn/ n)ie 6n>. ^if. ^a\. 2(udf4)reiben
t^ermag/ unter '^) un5 felbS in £teb unb ®utig!eit ber^
jjeftolt nic^t oerfaf)>fn ^') nod) erfprieSU^ fcpn moUt/
alS bo^ an unS in ") Jteinem/ baS mit @ott tinb ®es
mfffen ju 4)nfl({(^er Sinigteit bienfUid^ fepn !ann ober
moQ, eifmtnben fod/ mte @n>. Aotf. SRaj. aud) gcmclbte
unfceSrennb/ bie Sf^urfflrflen/ ^urficn unb (StdnbC/
mb etn feber Sicbbaber ^') 4>rifi(i(|)et 9le(igion fo ^*)
biffe @ad^en f&rf ommenT/ au6 nac^foigenben unfcr unb
bcr mtfetn SBcfenntniffcn gndbig(i4)/ freunbti^ unb gc^
iragfam merben ju ))eme^men f)aben«
9ta6)bm bann S. Aaif* VStaf. MrmdS 6f)urfnr$
-ffeti/ Surftcn unb &tdnbcn befi nttid^i gndbig(t(^en ju
oerftef^en gegeben/ unb fonbcrtic^ brxxd^ eine offcntiid^e
Mrtefene Snftruction auf bem fRtid^&taQ, fo tm Sa^r
bec miiibem 3a()l XXVI'*) ju ®peir gebaitcu/ bap
9. Aaif« Sl^tai-.in ®a6)tn unfern ^ctligen ®lauben be^
(asgenb au f(||(tepen (affen ""^) au8 Urfacbcn/ fo ba^
bei angejetgt/ nic^t gcmeinet/ fonbcrn bci bem 9)apfl
um etn 6onci(ium flcipigen unb 2Cn^a(tung t^un moll^
ten; unb wx cinem 3af)r auf bem (egten ^^^) Stcic^S^
tog 2tt ®|)cir/ ocrm6ge einer fd)rift(i(i)cn 2njlruction/
(S^urfiirflen/ Surften unb ©tdnbcn be§ Slcic^S / bux^
e». JCaif. 9Rai. @tatt^a(ter im Sieic^ / ; £6nig(i(^e
SB&rbe }u- ^ungcrn tinb S3ef>emen/ fampt 6. Aaif.
Dtaj. Cratorn unb berorbentcn (Sommiffaricn biep un^
ter anbcrn ^aben f Artragen unb anjcigen (affen/ bap &.
taif. fBta}. berfclbigen (Statt^alter/ ^fmptSoenoaltcr unb
fltdt^en beS £aiferli4)en StcgimcntS/ au^ bcr abmefen::
ben (S^urf&rflen; Sui^ unb @tdnbcn Sotf^fci)aften/
fo auf bem au6gefc|n(iebencn attidfitaQ ju 2Regcnd))urg
19) C^viflttiii] lil>.f. {(!!•
- SD) lAh. 2. (eqttcmc i&anbCutid untcr.
21} i. e. «ccfangcn. Lib. 2..ocff arn.
22) in]lib.2.m{t
25) Ub. 2. ticb^abcnbct.
24) fo] ]ib.2.bcQ/.'
29) LltKSliABDdoM: 28.
26) pro : fc^ticf cn ^u laffcn.
27) bcm tcltcn] lib. 2. nac^flcm.
Melavth. OrEa. Vol. II.
oetfammlct ^") gcwefcu/ ©utbcbilmfcn baS @cncral
(Sonciliumbclangcnbnac^gebac^t/ unb fo(c^5 aniufegen
auc^ fur fru4)tbac crfanntj unb n)ei( fid; abet bte @a«
4)en jmifc^cn @. .Kaif. ^a}. unb bem ^apjl ju gutem
(^rijKic^en SSerfianb \(i)idin, baS @. £aif. ^a^ gewip
mdrc/ bap burc^ bcn |)ap{l bad ®cncra( SoncUiutn ju
f^altcn ni^t gemcgert: fo n)dre S. £aif. !Dlai. gndbigS
@tbietend jtt f6rbetn/ unb ju ^anbdn, bap ber ^apfl
fol^) @cncra( (Sonci(ium/ nebcn 6. i£aif. ^al, jum
cr{ien auSjufi^rcibcn beminigcn/ unb baran gar fein
9)lange( erfci)einen foOt.
@o crbiet()en gcgen 6. .Kaif. SJZaj. n)tr un8 I)iemit
in aUer Untcrt()dnig!cit unb gum Ucbcrflup/ in berui)rs
tcm SaS fcrner auf ein fo(ci) gemein frci c^rifUic^ 6on^
ci(tum/ barauf auf allen 9ieicbStagen fo 6n). Jtaif.
^a}. bci i^rer Stegicrung im 9lcici) ge(;a(ten/ burdj)
^burfurfien/ Surflen unb @tdnbe au5 ^o^en unb ta?
))fern SSemegungen gefd)(offen '*)/ an n)c(c^e§ aucb gus
fampt 6. £aif. SKaj. n)ir unS oon Megen biefer grof
n)ic^tigflen ^Sa^en in recf)t(ic^er SSciS unb Sorm oer^
fc^iencrScit berujfen unb appcKirct ^aben, ber toix })iexi
mit nod)ma(§ an(;dngig blciben, unb un8 burci) biefe
ober nad)fo(genbc ^anb(ung (c8 tocrbcn benn bicfe jtoie^
fpaitigcn @acf)cn cntlic^ in Sicb unb ©utigCeit/ (aut @.
.Kaif. 9Kai. ^CuSfc^reibcnS/ geb6rt; ermogen/ bcigciegt/
unb jureincr 4)ri(l(i(^cn Sinigfcit ocrg(eid)t) nic^t ju be^
gcbcn n)iffcn/ baoon mir ()iemit dffcntii^cn bcjcugen
unb f>rotefliren. Unb ifi '') ba8 unfer unb ber unfern
93e(enntnip/ n)ie imterf4)icb(ic|)en oon 2Crti(e(n ^u 2Crti#
feln |)ernac^ ") folget
SSir ^aben bie f&rndm(i4)cn 2(rtiCe( unfer ganjen
Sa^r erjd()(ct. SSicn)o^( aber etlid)t mef)x W^bx&uii)
anjujie^cn gemefcn / a(8 oon Snbuigenticn / \>on fBaU-
fa^xtcn , oon 9)tif brauc^ bc8 SSanncS / n)ie Unrugc in
^farren burc^ ^in6)t unb @fationario8 an Dictcn JDr«
tcn an^ni^t toixb: biefe unb bergfeici)e @tuc!/ babcn
wir fa((en ") (affcn. )Denn maS mir baoon baiten ; tfl
(ci^t(i^ au8 ben erjdf)(eten 2(rtt!e(n abjune^men. SSir
^aben auc^ nicmanb mit bicfer &6)Xift ju f4)md^en ge*
ba6)t, fonbern aUein unfer SeFenntnifl Qeti)an, baxani
mdnnigii^ erfenncn mag / baf n)ir in ber Sa^r unb (Se*
rcmonicn ni^^t l)altcn junoibcr @otte8 SSort obcr biT
^ei(igcn gemeincn unb (Sat^oiica @t)nfUic()en <Rirc|)cn.
28) orrfammtct] llb. 2. pcrfontic^»
29) Lib.2. dcfloffcn.
80)Lib. Ifinb.
31) Lib. 2. (ienad^.
$t) Corp. fa^rcn.
10
139
EPISTOLARUliil LIB. V. 1630.
X)tnn bai tfl 6{fent(td^, baf mx mit ^i^^m W^Q^^
xoe1)Tet ffobtn, bap nic^t neue und)rtfl(i4)e Sc^r bei unS
gelef^rt ober angenoinmen n)erben m66)te.
SDiefe obgefc^riebene 2CrtiW fibergeben n>ir Saifer^!
K4>er JKaiefldtv unferm aUergndbigffen ^|>htn/ wiej
il>re «aif. aXdieffdt bcge^rt \)at, barin in ©unhna J\i!
fe()en S3efenntni{i unferS (Stanbene nnb ttnfrer f^teblg^rj
unb 9>farner ia^v. Unb erbiett^en iitii, weitb ^eric^tj
wn biefer ia^v, h)o foI4)8 bcge^rt wirb, butc^ ©dtteftl
®nab au8'|^eiliger gdttlitfjer @c^rift wn allen 2fri(f eln-
unb jebem infonber^eil nad; Slot^burft ju t^un ")•
(Swet «diferli^er iKaiejldt • *
untert^fihige ") ^ 1
9?o|)ann8 ") S^n^OQ ju ©adjffen G^urfarfl.'
©eorg '^) ^atQQxaot gu S3ranbenburg.
Srnfi S^tx^OQ ju SAnenburg.
9)l)ilipp8 ") ganbgraoe ju |)effen. -
3oji)ann griebric^ ") ^crgog ju @acf)ffeni :
Srdn€i8cu8 <{)crg09 ju Sunenburg.
' SBpIffgoaa *•) gurfl ju Xn^lt ''). I
2>ie ©tabt Sdorii^iberg **).
SDie ©tabt *') JRcutlingcn.
55) In liber 2. epilogus alios legilur et quidem hic: ••JDtcfl
feonb lU ftimctinftcn 2(vttfc(, tic ic(unb fiir Ihcitio gcacbtct
rocrbcn. «Dciia, i9ic»o(( man oicl mc^v fifit|lbrefn(t^ nnb XXns
triftti^fcit b^ttc mogcn anjic^cn , fo haUn toir be^ / blc fBcit*
lauftigfcit nnb 8<indc ^u i9etf)iiun , aUcia bic ftimc^mflcn ocr^
mc(bct, baraul bic anbctn Ici((tli(( ^u crmcfTcn. IDann mon
hat Dor Scitcn fcf^r flagt iibct ben TLblaf. tibcr bic OaSfa^cn,
iibcr bie «Xifbrfiuc^ bc< Sannl. di oattcn aud^ bic |)farrx
I)crra uncnbticf^c (Bc^dnt mit bcn fXnncftfc^Unctt Don mcdcn M
fl9ci(()t()orcnd , bc$ ^orabnif , bcr ^^rcblgtcn unb anbrct an«
^^M^arc6tiia! mcl^^r. &old)ti aUU (abcn mir imScftcn unb nm
Gltmpfd midcn tibcraangctt , bamit man bic fiirncbmflcn €^tiiiC
in btcfcn €Sa(6cn bcftcr bai ocrm^rfcn moc^t. IDafiir foH U
audr nit dc^altcn mcrbcn , oaf in bcm icmanbl ciitit (icfttl) ju
^af obcr Unglimpf dcccbt obcr aagcjoacn fci>, fonbcra wir 5a<
^cn allcin bie C^tiicf cr^blct, bic mir fiir nott^g an|iigic(ctt nnb
au ocrmclbcn gcadE^tct $aOcn , bamit man baraul bcftcc ba( ^u
ocracl^ctt Oob , bap bci nnl nicbtl mcbfc mit bcr Sc^t mdi
mit bcn Gcrcmonicn andcnommcn ift, 'baf cntw^bct bcc l^dHn
gcn Ocf((tift obct gcmdnct c^tiftcnUc^ct .ftftcticn iu.mtacgcn
wfitc. 2)antt cl ift |c am Sag unb offctttfitf^ , ba^ n>it mtt aU
Um Slcif mit ®ottcl <&ii(f ef^nt Shi^m ai» vcbctt, octf^Stct h^
bctt , bamit ie fcinc ncuc gottlofc Z<f)t fUb in unfctn .lt{t(6cn
einfle(^te, cinteif c unb iibetftattb nabmc. )Die obgcmelbten lUs
tifd babctt mit bcm 2(uof(6tcibcn na^p ifbct^ebciii votUtn, ifi tit
net Vnicignng unfrcr IBcfcnntnif ttttb bcc Uttfcra 8elice; nnb
ob i^m anberlft bcfunbcn miirbe, bct baran SKangcIbiitte, bcm
ift man fcracr Scri^^t mit 9ranb gott(i(()ct (^ciHgct ®cf((rtft |u
tputt erbb*t()ig." — iDtcIligitur^ hacc cz lalina lingua in
germanicain conTcrsa fge,
84) Lib. 2. untctt^anigflc ge^otfame.
85) Lib. 2. IBon Oottcl Ottabea 3o(^dttB<*
56) Ub. 2. 3b'rg.
97) Lib. 2. 9>()Uippul.
88) Lib.2.Sticbcrci(^.
89) Lib. 2. Oolff.
40) Lib.2. addii! Kfbrc^^t Oraf uttb ^ctt ao Ofa-ttff*
fclbcn.
41) Lib. t. bic iBtWdttn bct 0tabt Sftiitabctg.
42) Lib.2. bie ^cfc^icftcn bct etabt.
No. 740.
Uo
(liS. lun.)
loach. Camerario.
EpUU ad GasMnr. p.l98^ .
loa chim o Came ra r io 'Nonoirgae »
S«:*D. Heri^^iod faiirtum felixque ffttt-eihibita
QSi C«f8ri confes3io Boattai' etlectajpufalice^ -Atr
teatjp dicitnin principum • maler opioione ^uiiie.
£go nuitabain et. re£ngebbin plenKjue qaolidia^
iplura etiam ttnutatnnlajy- d-Tn^^n-^avfMpifaSfjM^eQ
peitnisissent » •*»€ < ftanHim- abest, : ut lemys irntb
seriptum inilso iudicem, ut verear 'etiam?mirom
in modum , «ne qiii • aint . offensi libertate • iiosl)Eai
Naftn Faideisiusi Sectetd^^ius Caesaris viditv .«nte-
quam exiiibuimns, «c plaae putavit nprpfiTii^
ease» quam 'ut ferre possent adversariib -Minuai
avyxvOiy videas, 'si.legasraei Aristafoh«^-ii)e qtm
scribis, apologiam. . Me. sane nen-^magmpe^
cdmmoventt hovujfmodiiCritiGi. - Ania^us eal occn-
patus mnlto misdnrimis curis» non prppter cans-
sam nostram, scdipt^opter nostrorum homtiiam
incuriam. De me, volo tebono animo esse, quia
commendo me Deo. oljlci^ ^utiacrroif • t^- e&ercet
nos, dc quon<)ti posstif^ nisi coram Idqiiu Vdt
ct rescribc. Utinam possis nancisci istic apc^logiam
nostram l^gendam , sed Caesar vetat excudi, Ile-
rum vale.
^iJUTinog.
■ ■• • 1
• V » fc
m % ■ ^f ■
'M,^»^
] ■ .
No. 741.
26» faui.
{ »
M-: JMtheyo.
ISplst lib.I. ep. 9. ' fE^itl^tond; f.tp. 6.)-^ Nnn^ «'aa^
tograpbo ifl cod. Monie. I. p^ S77. ediia.
D» Martino LuiAerOf Pblri cariss&mL
& D. Versamui' hie in i)iis'^1iykii eiiris^Hf^krtie
perpetuis lacryrois. Ad has hodie mira conster-
natio animorum nostrorum accessitT lectis^T^iU
literis, in quibus significat, te nobis ita irasci,- nt
nostras literas ne legere qtiidem Tclis. Mon ezag-
gerabo , mi pater ,' dolorem meum verbis » sed le
quaeso ut reputes, quo in locp '1,'qU2Uto Itx ^ri*
culo simus, ubi praeter tuam consolationem kilbil
quicquam habere solatii possttmus. 'jQiiptidie con-
1) Peuc qyo toeo*
141
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
142
fluunt hocSophirtae et/*) Monachi, ut accendant
odinm Gaesaris ad versui nos. f Episcopi sua sponte
Gfudeliter oderunjt nps.'^ Aniici» si.qiii antea fue-
mnt, nunc *) absunt, Il^os hic soli ac deserti *)
iofiinitis conflictamnr periculis* Oro i^tur te, ut
respiciatS yel noSy.qui certe tuam auctoritalem in re-
bus maximis sequimur, vel Rempublicam ct non
recnses legere nostras literas, et respondcrc, tum
ui gubemes nostcas actioneSi tum ut consoleris
noa, GacMri est exhibita defensio nostra , qnaro
tibi niitto legendaiD. Satis est meo iudicio vehe^
mens. Nam Monachos sic ^) satis depexos ^) vi-
debis. Nnnc mihi videtur constituendum , prius-
qnam respondeantadversarii, qnid velimus concc-
dere ipsis ; de ulraque specit^ de Coniugio , de
priv^^JMUssa^. r}: omnis erit deliberatio. De his
rebiifl^ponde» i^c inprimis de privata missa**»
qpam nullo modo videntur amissuri adversarii.
HnQC aundum conduxi de meo ; et nnper n^ise-^
ranii pcculiarem nuncium» qni a te rediit Inanis.
AdvenaEii*i~ nostri*' iam ddiberant, qnid velint
respondeqe#. Omnia i^tnr pendeut adlhic Valc
felidtiBr* f ^mAoi^ pqst Iqhfinnis.
^lXmnog»
No. 74«.
26* lun.
J^ito Theodoro^
Eput« Iib» Vf. p. 482. Nuna ez autographo Mel, ia cod.
MeRiic. J.. p!, 894^
Vilo Theodoro apud Lulherum,
arnico suo^
S. D. Mon possum verbis consequi , quanto do-
lore aPeeeriiitt no^toae litieBac^ in quibus sigpificas
Doclorem ^ie irasei nobis^ ui nosteas literas nc
iegat quidem: scis quo in loco. simus, quanto in
periculo versemur omnes. Hic oobi^ maxime
ipsio^ et ooasilio et consolatione opus est, Itaque
statMS9( hodie conduxi nuncium, qui istuc perfer-
retnostras literas» et ut placaremus ipsum, et ut
de certis rebus interrogaremus. Non obsighavi,
ut ftn legas et recites vel invito« De literis ad
f) Pevc OSi
8) Peac. /ucrunt nostriy absuni»
4) Peuc de$ptUi pro deserii,
5} Peoc^ hk. pro sic,^
6) Peoc- depicioi pro depexos.
Landgravium scriptis habeo tibi gratiam, quod
tandem extorsisti. Spcro profuturas« lam qui-
dem nobiscum subscripsit in Gonfessione, ubi in-
est etiam articuhis mffi ddnyov xvQiaxov^ iuxta
sentcntiam Luiheri. Coufessio nostra est exhi-
bita CaesarL Is mandavit ne cxaidatur. Itaque
cavebis ne cmanet in pubiicum: Princjpes enim
promiserunt Caesari , se daturos operam ne spar-
gatur in publicum. Pomeranus haec ofiicia nou
cura^. Ideo nolo Witebergam mitli. Hac in re
fidem tuam nobis probabis, mi Vite* In Italia
exoritur novus Lul/urus, cuius ad tc propositio-
nes mitto. Vale. ®ontag8 post lohannis.
^iXmnoi;.
No. 743.
26.1
uu.
Legati Norinberg. ad Senatum.
+ Es Acli» Norinberg. p. 9S. — BrenssimN dedit argu-
menluiii huius epist. Sliobelius in Miscell. p. SS.
,|>errn S3urgermetfier unb fRatli^ ju
9lurmberg.
— ©eflert ©ambflag um3 ©tunb nac^ ^\U
tagd ifl bte Unterri4)t bea ©(anbenS ^alb, h)ie n)ir
e. SS. na4)fl 0ef4)rieben, bur^^ ben Si;iurfurfien t>on
@a4)f<n unb ble anbern gjirfjen m S()rer (5i)urf. unb
$• @., auciv 6» SB. unb ber wn Steutnngen dlamen
unterfdS)rieben , in fiatein unb teutfc^) *aiferlid)er 3»ai.
im SSetfepn bed £6nigd, aui^ 6()urfurflett^ Surfien unb
@tdnbeaufber9)falj Derfammeft, iibergeben, unb ju?
wx in S£eutf4) 9or 3^rer aRaj., au4) (S{)urfitr(ien , %iiu
flen unb ©tdnben burc^.ben@44>fif(^en6anjler *) 6fs
fentlicl). uttb beutli^)/ bap e& a\U UmRc^enbe n)o^l mc-
n#^me» m6gen/ . «erlefrn worben. JDara^f Saif. SRai.
nacf) ge|)abtec tttfteiirebe mit ben anbern S^ur^rfien unt
%iii^n, bem 6()urfftrfien t)on @a(i[)fen unb feinen !Ri^
oermanbten burc^^eraog Srte^ric^en fagen V^iu, SJ^e
«• ^\. \)iiitt't\t Unt^rrid)t ael>6rt. Unb biemeil aber
fpW>« ^anbfil etw?q6^ tanfi, cjuc^. ^ocf^mici^tia. unb grof
xoixti fo erforbert S^rer 3Rai. 9lotl;burfr , benfelben
too^l 5U bebenlen unb au berat^fc()(agen. @o((f)e8 n^oQte
auc^3^re5Kai. t^un, unb ficf) barinnen f)alten, bag 3|)r
£aif. SK. aXi m c^rifietttic^^er gndbiger ^aifer gefpikt
TOuvbe. (go ayxi^ S()r a»ai. \cxm^ in fofc^em ^u
fc^foffen fep, moO 3^r a)2ai. gemelbtc (S^urfurfien unb
giirfleti mieber erforberti laffen.
l ^' per Chriftianum Beyeram.
10 *
14S
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
144
SDiefer TCntwoxt, awS) ber gndbigen S3erf)6re, ^t
ffci) ber 6|)urf&r(i unb S&rfien ffir fic^ unb i^re SRit^
Denoanbte gcgen iftaif. ^ai^, au^ gegen ben ^Anig,
(Sburfurften , SArften unb ©t&nben jum ^6(^ftcn be^^
benft, mit 6rbtet|)en, \ol6)e8 in aQer Untertf^dnigfeit
unb frcunbti4) ^u verbienen unb ju bef4)utben — au^)/
fo S^re JRaif. ^. ferner bef(()eiben n^erbe^ in Untert^d^
nigf eit ju erfc^einen ^ unb ftd^) ni(i)t aUein in biefer / fon^
bcrn in aHcn @ac|)en biefed Stei^StagS Dcrmdge S^rer
^a]. 2CuSfd;rciben8 aller ©eb&^r ju ^atten unb ju er^
jcigen.
IDarnac^ 1)at aud; Aaif. SRaj. gemclbte (S^urf&rften
unb Sfirflen; n){e fte un§ ^erna^ berici)tet; in ®till
angercbet unb gebet^cn , biefc Dcrlefene SBcrici^^nip bci
ftct) gu be^olten/ unb n\6)t in £)rud ju gcben / tt>e((^
fte S^rcr Wta}. au t^un jugefagt. Unb 1)at ftc^ S^re
SHai* ob fo(4)em ^anbcl gar nici)t ungndbig geficQt.
SSir i)obtnan6) fonfi me{)r benn eineStebe ge^drt; bap
tnan fold)t Untcrric^t nic^t iid)Ht, unb etli^e S^urfur^
fien unb S&rften bie fetbfi fur bcfd[)cibentlic() f)alten.
SSir gebenf en aber '^ftaif. iSStaj. , and) bie anbern
6f)urfurfien unb Siirfien werben nun mit gutem S3c?
ha6)t bariiber Dcrorbhen/ unb baS 3^re au^) barfibcr
Dcrjcic^nen/ unb t)icllei(^t bamit noc^ (ang nid^t ent-
fc^tie^en , fonbern borneben ein SBeil im ZiitUn S^anM
and) rat^f(|)(agen. JDarum voix bafur l^aiten / eS foUt
nunmel^rbe8£)fianber6/ bien>ei( bie &a6) a(fo im
Sebacbt fiunbC/ n\d)t wnnit^m ()ie fei)n. SStr ^6ren
an6) ntemanb/ ber feit^er nad) i1)m gcfragt ^ahe. @o
glaubcn n>ir andj ni^t, baf i(aif. !Ra|. eine ^art^et
gegen ber anbem ferner \6)xe\hm laffcn wcrbe , ober bap
foI(|)eS bie anbern Surfien bcwiQigen, biemcil fte 6i)ne
Smeifel n>iffcn , baf fte non unferm S^eil tt>eit binge^
fc^rteben wdrben. ^06) ficQen toix gu @. SS. fclb^ ©e^
faQcn , ob fte ben SDftanbcr ]e|o {)erauffci)i(f en ober (dns
ger t^erjic^en (affcn moQen. Vber iit aQmeg h>oQen 6.
SB. t>erl[)fiten/ bamit ber Unterri(|)t beS®(aubenS/ ber
mir Q. SS. 1)imit eine ric^tige 2(bf(^rtft fiberfenben/
fon^ niemanb 2(bf(^rift gegeben/ ober biefelbe gebru(ft
wet^e. S>enn &a6)\tn unb bie anbem Sfirfien foI(|)eS
fe(bftatt(|)gebet^/ benen n>ir eS ftattli^) sngefagt^aben.
^ut wx bem !Rorgeneffen finb aQer er|)abeneti
Stdbte S5oti)f(i)aften t>or £aif. aRaj. gcn ^of auf bie
Dfal}/ ba^in \ie bcfc^iebcn gen>cfi/ tommm, bafcQ^fi
3i)r SZaj./ bi(fonfi niemonben meber^erjog Sncbri^
6)tn unb ben Sif(|)off wn 6ofini| bei ftd() ge^abt/ t^^
nen^ ben Stdbten/ tmx^ gemelbten i!^eriog Sriebri(|)en
anaeigen laffcn: 9ta(^em t>ergangenfi Sai^reS 3f)r 9R4
einen »ei(^tag ju @|>eper au«gef4)rieben, ^ab
fi4> Spermng augetragen^ alfo/ ba^ ftC/ bie Sftdbte,
nl6)t aQe in bcn ^f^ieb — — bemiQfgen monett.
(itll6)t unter i^nen ^dtten ftc^ ge^orfam erjrigt, mb"
mitbcmlQigtj barneben n>dr aber 3i)rerlRai.
angejeigt/ bap etltc^e Don ®tdbten ftd) be6 3(b{c|)teM
ni^t mit I)dtten pcrgleic^cn obcr ftc() batein^eDen fof»
fcn n>oQen/ bep ffcf) QUi^xoo^ 3f)re 9Ka}. ni^t t>etfe^
gc^abt, n)oQe ftcf) au(!^ noc^moIS vertr6fien/ btefelbeik^
©tdbt tt)crbcn ftc|) gc^orfamIic() barin erjeigeii. — '^
SSo aber ctli^c Urfac^ il)xe6 9ti(^tben>iQtgen6 itr betfi^r» '
ten 2Cbf(^icb ju f)abcn mtitcinten/ bie m64)fetf'f!e «n>
geigett/ n>oae 3^re tDtaj. btefclben i}bxtn, itnb botm f^r-
@emfit^e n>citcr ju erfenncn gcben.
2Cuf fot6)ei f)dben bcr ©tdbte ®efanbt/ fo wtber '
ben 2(bfd)ieb protefiirt/ nac^ gc^abter Unterrebe bsn^
3acoben®turm i(atf. !Kaj. Dortragett laffen : n>le»
n>o^I fte n>uptch, ba^ ifyxe ^exxn ben Vbfi^eb fd
^pe^ex &a\fexli6)ex SXa]. au Unge^orfam obet ^fatbibtt'
gar ni6)t gcwcigcrt, — — bo^ bieroetl Sf)t 9ci.
\Xx\a6) beS 9lid;tbcn>tQigen5 ju ()6rcn bege^rt; bitten fb
untert^dnig einen Sflcbac^t/ baVauf fle aldbatfttjti ftttff/
3>t. ®clegenl[)cit/ fb fie wicber gcjfbrbert, S^ret aJta|:
femer i^xe 2(nttt>ort untert|)dnig1i(|) geben mioQten. S}ie
anbern @tdbt ®efanbtm/ fo gIei($n>o^I bentne^
X^etl t>or un8 in ber®tube/ barein n>ir gefbrbert gemfi/
^aben auf ben bef4)e^en SBortrag £aif. SDt. fHQ gef(^n>fe»
gen / unb gar !eine 2(ntn>ort geben / n\6)t n>iffen n>ir,
ob ober n>a8 t)or unS mit i^ncn aQcn gc^aubelt. « Unb
^at £aif. ^al ben )>roteftirenben @tdbten auf i^r SB^
gc^rcn bcS S5ebacl)t8 ]()inn>ieber fagen laffen : fte ^dtte
folci) SSege^rcn Qei)ixt , xooUt \\6) ahex no6) t>erfef)en,
folci)e ®tdbte n>urben ft^ gcgen Si)ter SRoj. gcl^rfams
(ic^ bcn>eifcn/ toie i1)xe $Borfat)ren gegen S^rerSSaj.
SSorfa^rcn auc^ get^an ^dttcn ; boc^ moQt S^re SXaj.
bcn bcgc^rtcn ^eba6)t gndDiglicf) gulaffcn tc. S)arattf
ftnb bie @tdbtSoti)f<^<^ten abgangen/ unb (^aben}fu^
bie f)rotefKrenben ®tdbte mcini^t/ {e^o jn>ei(Stiuib
na6) SRittag attf bem 9lat|)^aud ju fepn/ unb boiHm
iu unterrcbem Dat. ®anibfiag .
26. Sunii 15S0. 3 ®tunb nac^ S)tittag.
Stxe$ unb
SBolfomer.
No. 744. 27.:Im.
Mart. Luthero.
Eaiti in CoeleatiDi hist. Comit. Au^;. P. 11. p. 198.
Z>. Martino Lulhero.
Gonfessio nostra exhibita est proximo Sabbato.
Nunc deliberant adversarii, qnid sit responden-
145
EPISTOLARUM LIB. V. 15«0.
146
dam, conenrmnt, conferant operas, concitant
principes, ^oi tamen per se satis conimoti sunt.
Eceius Mnnma vi contendit a Moguntino , ne res
TOceUir in- quaestionem, quia iam daronata sit
Nofttm pars sane infirma est. Maior cst numerus
malomm. Snblevamur sententiis Moguntinij
Aagustunt' et Srunsvigii^ neque hi valde pu-
gnant. Bavari etsi dicebantur facti , audita con-
fetoio^e^ placabiliores, tamen a Georgio et loa*
cAwiotiton dissentiunt. Hi sunt duces, etqui-
dem' acerrimi , alterius partis» Imperator scripsit
ad JSrasmum^ evocans eum ad conventum. Ego
ne divinare quidem possum, quid nobis sit spe-
randum in tantis odiis inimicorum. Tantum igi-
tor a Deo expectandum auxilium in tanta inscitia
vnlgi, ooias iudicio pendemns, quem tu orabis, ut
gdbemet nostras actiones et coucedat pacem. Al-
deiurgi tempestas horribilis fuit per tridnum,
falmine tactae duae turres, altera arcis, altera
templi, tandem secuta magna vis aquarum, Haec
me valde terrent Ferdinandus iterum recepit
Budam in Ungaria, quae videtur nova causa fu-
fora belli Tarcid. Nam Turcae cogentur suum
sociom , qoem ipsi Regem appcllarunt , restituere»
Ex Augosta £7« lunii anno 1580 *)•
No. 745.
27. lun.
Eidem.
Epiil lib. I. ep. 10» (edit. Lond. T. ep. 7.) Nunc ex auto*
grapfao in cod. Monac* 1. in appendice edita.
D, Martino Luthero^ patri suo cariss^
S. D. Qnanquam heri misimus tabellarium de
nosiro conductum, ut tibi nos purgaremus de si-
lentio: taraen cnm hodie iturus essct Februqrius^
iterum scripsimus, ne quem vacuum hinc dimit-
teremus. Nou potest dici quantum dolorem ac-
ceperimnslectis f^iY/literis, qui significat, te im-
placabiliter irasci, quod parum assidui in scri-
bendo visi sumus. Nullo unquam tempore roagis
fuit nobis opus et consilio et consolatione tua,
quam nunc, cum versamur ') in periculosissimis
negotiis, et quldem tuam secuti hactenus auctori-
^ Hanc epistolam mane scripsisie Tidetur Melanlhon ante-
quan Viti epistolam accepisset d« indignatione Lutheri. Hac
aoecpta codem die altrram, quae sequitur, composuit et
pcr proprinm nuncium Lutliero misit»
1) Pcac* vtrmnur.
tatem. Itaque te oro prppter gloriam Evaugelii,
ut nos respicias, vel propter RempubK quae, nisi
te gubernante, gravissimas tempestates subitura
videtur. Chrislus passus est se excitari in navi-
cula periclitante. Nos hic certe multo cum maio-
ribus periculis conflictamur, in quibus acerbius
nihil possit accidere nobis omnibus quam si tu
nos destituas. Non audeo hac de re queri apud
Pbnlanum^ ne quam ei sollicitudinem graviorem
iniiciam. Adhuc is status fuit nostrarum rerum»
ut magnam partem temporis in lacrymis hic con-
sumpserimus. Quare noli putare nos tanquam
Ulyssis socios voluptate aliqua captos oblivisci
tui. £t quidem saepe scripsimus, quod vere con-
firmare possumus,
Nostra confessio est exhibita Imperatori, ex-
emplum etiam tibi misimus, quod apud te retine-
bis , ne emanet in publicum ; vetat enim Impera*
tor edere. Scripsitibi» ut mihi significes, si ita
res tulerit, quantum cedere adversariis possimus»
Res sunt antca deliberatae, ut scis, s^A semper
aliter in acic se dant, quam ante sunt deliberatae.
De Missa privata suspicor maximum fore certa-
men« Sed nihil adhuc habeo Certi. Faher , J?c-
cius^ imo etiam Principes aliquot uihil nisi vim
et bellum meditantur. Dcus dissipet cogitationes
populorum, qui bella volunt* Yale, et pro no<-
bis ora. SRontogS noc^ Sof^annift *).
Phiiippus.
No. 746.
27. Iuii«
Vito Theodoro,
Episl. lib. VL p. 48S. Nunc cz autographo in cod. Mon. I.
p. 886.
Vito Theodoro apud Lutherum.
S. D. M irifice constemati sumus lectis tuis lile-
ris, in quibus significasti Doctorem nostras literas
ne quidcm aspicere vellc. Itaque statim ad eum
placandum heri scripsimus , et de nostro tabella*
rium conduximus. . Sed fortassis antevertet eum
Februarius^ quare et huic dedimus literas. Vi-
des quo in loco, quanto in periculo versemur, in
niaximis negotiis, ubi consilio et consolatione Do»
ctoris nobis opus est* Ipsius auctoritatem sequi*
mur, qui si nos destitoit, quid periculi consequa-
*) Dieniy qucm iiabet autogr.. non dedil Pcuccrut.
147
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
146
tur, facile poles iudicare. £t fttomachatur nulla
cansa. -{-Poteris nobis rescribere per nostrum ta-
bdlarium/' Hic nihil adhuc fit, quod scribcre
ref^t« Nostram confessionem exhibuinius, de
qua qualia facta sint iudicia , sciemus cum ipsi re-
spondebunt. Misimus tibi Confessionis cxem-
phim, quod apud te retineas, ne emanet in pu-
blicum. Sed de ea re Doctoris iudicium mihi re-
scribc. Yale, SKontagS post lohannis.
Non obsignavi literas Doctoris, ut tu legas
et vel invito recites.
No. 747.
(eod. temp.)
Fragmentum ep. lo. Agricolae.
f Ei apogr. in cod. Bav. Vol. II. p. 659. — Lutbero haad
dubie scripla. yid» responsum Lutheri d. 80. lun. apud
de Wett. T. IV. p. 67.
jExcerptum ex epist lo. Agricolae inComi-'
iiis Aug. IdSO.
Quidam ex summis principibus iu principum
conscssu ira motus dixit: @ie ^aben eine &i)xi^'Anp
getegt auf mei^ §)appier mit f^toaraer SDtnte gef4)rteben.
^dren wir .^ifer , vovc woUten antn)orten mtt etner
&6)xift mit Otubrtd en ''^ gefc^rieben. Hic respondit
alius: ^err^ xoam \1)v baS mollet^ mupt tf)r eud) wv^
feben, ba^ euc^ bie ^^reftlge nid|)t unter bie 3(ugen
fprifeet.
Princeps noster ad inhibitionem Giesaris in-
terdicentis ipsi conciones in aedibus, respondit:
se aeque verbo carere non posse, atque pane quo-
tidiano.
No. 748.
28. lun.
Smatus Norinberg. ad mos Legatos.
Edita in Strobelii MiJcelhB. P. fl. p. S8.
JEpistola Senatus Noriribergensis ad Chri-
sioph. Kressen et Clementem Volka^
mery legatos suos in Comitiis August.
Sieben ^reunb, ©eflern jn fiHatbeieit ift unft euer
@(^reiben^ famt Sopi ber Unterrid|)t in befi (^laubenS^
focben, fo bie (^riflenlicben St&nbe ber ^aif. aXaj. unb
ben 8tei(bSfi&nben ubergebin unb loerlefen b<^ben (affen^
*) Kubricae ruOro colure tmbi foient
jufonmten. S)a8 ^aben wir Dernommen uib fafl genie
Qlt^xt, ba^ biefe Unterrid^t ber £atf. 91: ,iuib benj
9tet4)dftdnben oorgetrogen ift (Sfi UKrbe.nttnbir ^04)1 .
barauf oordenommen unb ge^HuibeU xm fte woOe^ fb/
!6nnen ftd^ {e meber Aaif. SRaj. ober bie 9tei(^^&idMr
folc^r ®aci)en ^olben ober auS xooi (Srunbie bt<^:f^)if».
@oangelto an^angen / \\)x SSome^mttn biS^ro. (M|inet
baben, einiger Unminen^ett gor nic^t entfc^uttMgen^ unb
muffen alfo biefelbigen @tdnbe . ®otte8 Slfdmiui8.mpi
^ierouf gemarten , mh fti^ .gegen beair, bod ii^iieni fcniK
ner begegnet^ obermal mit:foI(^;.9Ra$ bftreinifidHABi^
nrie fte e8 alS bie Sf^riflen gegenSott (^) getrancnii»
))erantmcrten«
Siemeil aber £)fianber am @omitag t)eci xaA
abgefertigt morben ifi/ \)Qbtxi xovc i^n ni^^t mieber me»^
ben ober an^eim ht\)oXttxi m6gen } benl5nntitff^;n}o..eS/
oomiAtl^en fepn mfirbe , ju biefer ^anblung nebm 6fB
anbem ber gArften SE^oIogen gebran^en^. ®o foIIC
i^r mi) getoif fe^n, baf nrir biefe ber dpnfUi^Kt^ @ltdiN
be &bergebene'@c(irift niemanb lei^n, ober bic ie»Al)ft
abiuf(i)re{ben gefiatten, fonbern bei und in gcl^eim bci^,
l^alten moUeii; Dietoeniger foQ bie^ebnuEt mctbcm, \
2)er ftaif* 3Rai, J^anblung^ mitbeii@t&bti^o(^
fc^cn ht\i)^znf feben xoix fbx cine gefc^inbc ^s^.
tica etli(|)er beutf^en Jfarften oxti bcr SReiming/W
@tdbte, mie bieoor )tt ^peper unb biSf^Co ^mi) onbrc
SSege mel)r benn einmal untevflanben linb fnractlcirtffl';
3U trennen, unb eine @onberung unter ibnen jn ma(fH3i.
3(ber bie ifntmort, ber ft(^ naii) euerm SSerboffen bic
protefltrenben ^tdnbe, gemdp euerm ^ret^ben^ ims
gefd^rli(^ oergleici^en merben^ gefdQt utiS, T6nnen ota^
ni4)t bebenf en ^ miebie, nat^ ®e^t ber ®a(f)en' m6^
gebcffert noerben; ober baf e8 gut mdre, '^i) gMM
£aif* aRaj. in firrer toeitldu^tg Sifpittatton brt &fftj^
^enen 9>rotefiation (^albcn einiulaffem ®o ^abt i|^
au(^ in bem ganj re^^t^ unb na(^ unferm SSStHen ge^^
belt; bap i^r biefeS SSornebmen bem €$urfurf^'Mtt
®ad[)ftn unb Sltarggrafen ©eorgen 3U9or angejeigt, "vA
bei ibnen um fRol^, mie eu(^ barinnen 3U ^alten fc^
angefud)t ^abt. JDenn barauS f 6nnen bie Sfirfbn eineli'
untert^dnigen oertreuli^^en SBiHen/ ben mir beiS^ren
®naben fu^en , fpuren, unb baf mir nicf)t gencfgt Rnn,
^inter *) %\)xtx ®naben in biefer gemetrien ®94)en mol'
fonberIi4)8 ju b<^nbeln.
£ef glei(^en f(^i(fen mir eu4) a\x6) ein SSatf^fnl^Iagi
benunfer S)iencrS)octor So^ann S^tpifftzxn inbe6
©laubenft Sad^en, unferS SBcbcnfenS xAi^t ttngef(|)ii2t,
gefieUt l^ot , ber mag bm @tdnben ^ bem SoangcUo a»
♦) i. e. j^inter tcm fRiidtn.
ETFISTOLARUM LIB. V. 1630.
V in fo%t 4>Ant)(ung no^ fajl nu|It^ fe|;n,
bct mit t){e(en gnten anfe^nli(^en Ux\a^n be^
{{t 00 ^at £) f i a n b e t t)oc fetnem 7ib\6)t\\>tn
1 fetbS nnbauf unfemSSefe^I an^ dne f4)nft(t4)e
iMbe gefteHt, bie wit eu4) barum iuf^icfen, bie
)fl6nber wiffen (n^ivb) }u beantwotten ^ ob eS
i^en (fepn) n>uvbe , ft^ betfe(ben ju sebtaud^*
•
EktS ^ben toit eu^ olfo auf euet iungfi ^uU
t-bfCgen.n>oUeiT. Datum itntet unferS dltetn
tmeifierS^balbtS 9)ftn^tngS f)ettf(^tet, (£xid)^
ft. Sttnit anno 1530.
49« 2 8« Iun«
• ■
.Nuenarius ad MeUuithonem.
■ > ■
aaogr. in eod. Godi. 452. p. 72. descripta ex autogr. in
aSi Vinar. Reg. O. Lit. J. J. fol. 86.
m
^dilissimo viro^ Philippo Melan-^
ani Brettanoj amico sincero^
Tlecepi faodie epistolam tuam *), ncqne
vacabnt tespondere, qnod iarm ad Senatttm
estet abeundam. Quantum vero attinet ad
aac«videris a nolns reqoirere, faoc te latere
me quidem nibil curare magis, quam ut
paci oonsiili possit Id in consiliis, id etiam
imo semper verso. Verum quanta est no«
UCIorilas? • Interim tamen, quantum ipse
I, 9d pacem, ad tranquillitatem hortabor*
ibti^ illis articulis abs te propositis **) fieri
posse non video, quam ut in alium locum,
s et consilium suspendantur, quanquam dc
le specie apud me non sit adeo magna di(B-
, quin videatur res illa posse vel citra con-
Ceomponi* Sedmodo.in manu. Caesaris res
WMituta. • Utinam ille consilia sequatnr
lu • Cum vacaverit per hos dies, coram de his
libcrius atque ctiam fusius loquemur. Vale
Slippe. £x mnseolo nostro in profesto Petri
ili Apostolorum.
Ilermannus Nuenarius
Comes pracpositus.
LA.M.
• •>
we penit.
^fromii, dfl «oniugio SBcerdotunr ct dc «IrMiiic •pccic
No. 750.
150
28. lun.
L ep. od Luth. d. S6. luoii.
Legati Norinb. ad Senatum.
f Es Actis Norinbcrg. p. 97. — Argunifntum epittolae dc-
dit Strob. in Mi«eell. IJL p» 86. Verba queedam cs ^ '
laudevit Fikensch. p. 94. ct 96.
^errn S3utgetmeiftet unb Statl^e su
iRutemberg.
©unftig (ieb ^ettn. ©eftevt (;aben n)it & SB. iungjl
®6)xeibm empfangen^ unb auf (Sxo. SQ« SBege^ten
fd)i(fen n^it betfelben inliegenb S^etiei^^ent ben gtopen
3Cu3f(^up^ betg(ei4)en aud^ bie e^tbaten @tdbte, fo
i^ve @efanbten (;ie auf biefem Steid)itaQ ^aben. ®(ei4)$
mf)l ifl ung , oon @tdbten / noc^ nid)t angefagt , in
fo(4)en 2(uSfc^up ju oetotbnem @S iji auc^ biefet 2fuS«
fd)up no^) Uin ^al bci einanbet geu^efl , .unb fonbertic^
glauben mit ni(i)t , bap bet fo ba(b jufammen !ommen,
obet oon bem 2Crti(e( bed ©(aubenS ote( tat^f4)(adfti
mxbe. S)enn @a4)fen unb anbte Sut^etifd)e ^futften
fotc^eS fe(bfi ni(!^t gebu(ten/ obet bei i^nen bief STtttteU
\)Qlb irn 2Cuef4)up ft^en moOen, au8 VLx\a6)tn, ba^
bo(^ bie aubetn baft iRe^tet et^aiten loutben. jD^
^a(ben bami bie S&tfien/ aupet^a(b bet Sut^etifc^en/
aOe fe(b^ batin jufammen fommen^ unb ingemein.ba«
oon tat^fc^iagen. Unb fo oiet mit (;6i:en foUen bie
n)e(t(i(^en Sutfien in fo((^ 2Cttife( oie( ^iget unb
ungefd)idtet mebet bie geifUidj)en fepn, fonbet(i4) SBaprn
unb S^xjOQ ®oxQ ))on ®ad)fen. 23it ftnb au^) g(aub$
(i(|) betic^tet, bap bet SBif(|)o{f oon 2CugS))urg a(fo im
oerfamme(ten S&tftenratf)e un))erf(|)eu4)t gerebt ^en
foffe: e^e er moUt, bap mon unoertrogeu abf(f|ieibm
foUte/ moUt er ef)e bte jn^een 3Crtife( oon beeber @efia(t
beS ®acrament8 unb bcr 9>tieftet (&f)e na^^geben i unb
ol^ e8 not^ toixe, iibex bai nod() me^t ju t^uU/ foUt
ju St^tung StiebenS unb Sinigf eit on ii)m au4) ntci)t
etminben , xoel6)e Stebe oie(e bet Sutfien bem S3if4)Qff
f)od) oetatget , unb g(et(^fam baf&t ad^ten woUen , ; aii
ob et au4) Sut|)ettfc^ xo&xe. @o otxnefyaxen mit glaubc
(ic^, bap £aif. SHaj. ^etfon in biefem ^anbel ni4)t got
unbetic^t fep, fonban bem in gt6ptet ®e^eim na4)ftage,
unb oie( lotffen moUe. 2)ann aiic^ 3^te SRaj. jje^o beft
(S^utfutftcn oon @a4)fen unb feinet 6(;f. ©.. ^itoet^
manbten ttntetric^t unb S3efenntnip i^teS ©(oubenS
2C(eicanbetn @c^n>ei8 gugefieUt/ 3f)tet ^a\. biefciben
in ftans^fifcbe &pxad)t ju btingen. Unb xoit man fagt
^abe i^m S^te ^a]. ni6)t genug txn\tti6) befef)kn Ibn^
neu/ bap et je fe|)e nnb tt)ue i^m tec^t, bamit er um
f ein SBott fe^(e , unb S^te aXaf. aUet ^ing ben cec^::
ten SSetftanb fo((^t Untetti(|)t unb S^efenntnip in. be^
151 '
EPISTOLARUM LIB. V- 1550.
152
tiifxttt ^pta^ mat^mtn mige; alfo, baf man ftt^
in fplc^nn ^nbet \t eineg guten ^fTjfnS unb ©em&ttjfi
b« S^ret gXoi. Deciieljet *) , obrooljl 2. 5Wat. ftc^ bef«
ftlben nocE) jur 3ett 6fffntli(^ nidjt metErn laffm buife,
bomitS^m 9Kaj., no man be^ genjaljr w&tbe, etn
cnbU^c ZbfaQ aHei; S^tet QRaj. ^ifpanifdjen £inig:
nEi^ , aud) 3f}ctt ^etfon gto^e @efa^t geroif lit^ bat<
0118 ju beforgen fle^en foH. S^oB aQed njoQe @. SS. in
beflem ©eljeim Ijalten.
SSieroo^t ouc^ , tvie wic @. SEB. nd((>ft ange^eigt,
bie libetgebene Untectid)t bet ©loubenS etltd)en Surflen
iri^lt iiibet gefdUt, au^ fonfi bei oielen fAc f^iebli^,
&ef(f)eibentlid) unb gut gelobt loirb, fo timtt un& bod)
in sumnia bet ©eiftli^en I)alb ber ^anbel fo fecn i}on
btefec SReinung fei}n , baf tmr unS nic^t teo^I einec fSu
nigleit obec SSergteictjung ^erfe^en migen, e8 tooQe
benn ®ott ein fonbet SSunbetjeid)en t^un.
@ft ftnb untet un§ ®tdbten oiel $tacttca unb fett::
fameit ffiefenfi/ bactnn tvit tn Bneifel flr^en, ido glei^
tAt S&cflen un6 in ben gtopen ^uSf^up onfagen, ob
nric botin fei]n tsetben, rate rotc t)ievoc juc .^al6geci(f)t$c
ocbmtng in ben 3(u€fd)u0 Qtvoi.i)iet finb. SDenn mit
wrfitijen, e$ I)ab fid) aQettei SRutmelnS nnb Stecbcitp
bri etlic^tn euti)etifd)en ^Stdbten jugetcagen um br^ilc
len, ba^ wic unb Sfeuttingen mi in beS 6I)utfiltfIen
JBefenntnif unttrfi^tieben, <So ifi eft mit ben 3raing<
Uf4)en ©tdbten »otI)in nop ♦*), unb ob njtt wo^I bci
ben Ulmifd)en unfern (Slirapf gtnug «etfui^t, iDiQ eS
bo^ nod) oud) 9RuI)e fepn. £)ie pdfifilid^en ®tdbte
f emien @. 38. uoc ; m^en-unS nici)t mo^I leiben. SSit
woHen obet tl)uu , fo viel »it m6gcn, unb xoa& nt^t
ju ntKtlten ®ott befe^fen.
3Cuf bag SSocIjalten, fo £aif. SK. om nd^^n
©onntog ben piotcfHcenben ©tdbten bcfi fectigen epcptr»
fj^en 3Ibfi^ieb8 t)alben Qtt\)an, ^abtn ftd) biefetbrn
@tdbte unb mic mit ii)nen einer ^ntroort oereintgt, (aut
inliegenber 3fbfd)tift, bie fic Sljcet «oif- SRoj. auf bet:
feCben Scforbem in teutf^ unb ftonj6fifcf) iibtcgcben;
1>o^ jut>oc bet Sut^etif(t)en (SI)utf&tfltn unb Sucflen
Oldt^e •*♦) bocin I)oben moQen , olfo ba^ f6 mit bets
ftlbm SBiffen gef(^tf)e. Unb ,it>iemo^I »tt tn Secaflj:
filjlagnng fotc^ec 3Cnt»ott aStmegen f)abtn, ba^ oidi
M^ no^ fe^n m6ct}te, @. SS. onb bec von Dteutlingtn
^foJbtn, biemeil bie untec btS S^ucfilclten unb S&cften
Utttfttid)t untecfd)rteben/ bocin au^ etlic^t SRap auc^
ffltelbttng ju t^nn: fo ^bcn wit bafi im Cnbe bei un«
*) Vcrb>: ffiiE ^i aa4 «laubfli^ itxiiSiM K. —
(ti aXai. 9tt\\thtt, dcdil Filunicb. p.96. i
**) naf ulii diilinctt Kriptunt ett.
•M) i. c. nat^fi^llgt.
■ *ti 36'
bef^foffen, bof fot4}e8guwcon, binoracSbeibcnan:
becn <3tdbten me|)cetn Unlufl tcmectt, an.biefem Cct
o^ne i)fta(t)tl}eil mol)I umgangen, unb bei gefleHtec Xnt<
wott biefet ®tdbte ^aib in gemein gelaffen mtcbtn n6gc,
ftntemat boc^ £aif. gSaj. 6m. SQ. ®emijt^ anS bcc
ubetgebenen Unttvri^t unb Untetf^tcibcn jnoor sbko^
famticl) t>ecflanbcn ^abm.
t>xtmtH &. S3. ^nbceffen Sfionber ^ic^et
geffttigt^aben, unb fiit gut anfe^en, bo^ et ifxt fc9,
moQen mit btmfelben fi^t unfrc ^tcfon ou^ nic^t jnttii
bec fei)n. ^ber roie mir 6. S3. ooc ongejeigt / fo ^
ben bie onbetn S^totogi unferS SEl^eiW biefet 3eft nft^
I)ie gu fc^affen ; ^tl)et aud) mot)! botouf , eS metbe nocf) ■
eine gute iSeit mit bcm ©touben TCttiM im Sebai^
I)angen bleiben, unb I}Ott gu nfitecn €Ect}ceibeii obcc
fonbecet Zlifputation tficl)en. Dtpl^alben wit unfcr St>
benCen gutec SXtinung angegcigt, unb je ba^t ge^
ten, bicmeii bod) bec S^ucfarfl unb ^tjien fcfbft %\^
logen genug, abet fonfl teine <Stobt (einen ^Jcebign
mit i^r I)ie I}at , JD f i a n b e t mdte ju Stcc^iltung ctnd
neuen SSiolfgefc^ceieS ubet S. ^., Ijafl boc^ ben ^anbd
nic^t beffecn fann, oud) nof)! tdngec biS ouf nMitcn
^tfd)rib unb !J2otf)butft bat)eim gu bef)alten gnoe^ 6.
tSi. foQen out^ gemi^Iid) bafuc ^alten, »o »ic isftftai,
bo^ ec ndg obet firtcdglit^ ^ie »dce, »tr woEten f^
<S. SB. in gut, ni^tt oQcin gem bei unS ^ben, foabcn
auc^ I)olen/ unb unfet 3(uffel)en auf i^ ^cn. UnS
btbijntt ober je, @. iSS. fdmen benno(() »0^1 {tt SKa^,
fo f£c otfo oufft einfattigfie ^inten nad) gc^n, tmb bte
gutfien tjotfei^ten lofftn*). tUi,
b. 26. Sunii, al8 mon bfc a^oce ^ anfeeflKCtt,
1530.
_ XtCP anb
SotfanUT.
iPagello* ineluMae.)
SDct gco^c ^u3fcl)np.
SrfHid) ftnb tn folc^cn 3Cu8fcf)uf gcocbMt >allc
@t}utfiitfien. S}onben@eiftIi4en:@aI^Br8,a9Art(
bucg, 3(ug§|]ucg, SBctiren. SSon toeltlii^ctt Sit^
flcn: .^etjogSQilf^etmoonSSaptn; ^ecjog Socg tm
®a(^fen; ^etjog @cnfl von Suncnbctg} fltarggc.
®otg.
S8on bet ^cdtaten »fgcn: 3(bt tton SBcingartcB,
SSon®cafen nnb^eccen »egen: nn iDoctoc
jBon bec @tdbte »tgen oetfe|)en »ic unS nKrbm ^
au4) a»een juloffen.
•) Vcrbi; OftanbR wiin ju .fDf^titniia k, MUdtt ttbm Ff
konMli. p. 79.
IfiS
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
154
t>er®€fdiibt€tt bet €^tbaten®tdbt; fo bie^
fer Seit ^ie ju ^CugSbtttg auf bem Stti^i^
tag fepm
[ 6oIett 2. @ttaf butg 2. SRefi 1. Sran!furt 2.
4^ou)n> L Cotmat 1. @op(at 2« !RuI()aufen 1«
9lort^aufen 1. 2Se^fIot 2. - Stiebbetg 1. £)ffem.
btttg 1. {RegenS))urg 2« 9lutnbetg 2. (Sofhti^ 2«
Ubn 2. aieutlingen 1. 9{6tbltngen 1. ^aU 2.
'tteberlinsen 2, Stotipeil 1. ^eplbronn 1. ^einin::
rgeii 2.. 9ta«en8})utg L Aemptcn 1. SSerb 2. £auff^
|)ett€ra2.. Dpni2« VuggfurgS-
No. 751.
29. lun.
lidem ad eimdem.
' Ks iclis NoHnberg. p* 109. — Argumenlum epift. dedit
StrobcL in MiscelL IL p. 88.
^etrn Sutgetmeiftet unb 9tat^e ju Slutm^
beta.
— .:;<r«^ iDie smeen^ D. S^tp^txui unb JDfian*
hn^, ttotbfcblag, baoon €»« SGB. ®cb^^i^^ ^^^u^d
Qlnt, {tnb ttnS nicbt ^utommen j mit modten fonft bem
Cfjanbet, bet 9td(bten bie anfommen^ ben feinen
|tt i|kinben gefteOt baben.
. atdcblten unfetn ©cbteiben nad) baben bie ))tote::
'ffirtttben @tdbte i^te gefieate ^ntmott auf £aif SRaj.
Sor()cdten bem (Sbutfutjlen oon ®a(bfen ootgettagen;
oafr baritt Slatbft gebet^en. £)e8 (Sbutfurflen @nab
(bat) ouf geftern wteber 3Cntmort geben: feine (Snab
f^&Oe foU^ Xntmort famt ben anbern Si&rften, ndmlic^
IRargBrafen ^ S^t^m unb Sunenburg, betatbfcblagt,
bie i$nen aber %\)x 6bf* unb %, ®. ganj mo^I gefaaen
lie^, unb nic^t ein SBBort obet SBucbflaben batin ju
oerbeffetn mdfltni. S^enrnaci) iioirb nun folc^e 2(ntmott
a»^;in Sran)6ftfd[) gebracbt, unb bann auf £atf. aXaj.
fiforbetn itt beiben @ptad)en ubergeben n)erben.
- 3(t!4|[ futb toit oertraultcb beri^tet/ baf 9>biIiP''
l^ttS SXeianc^ton igo einen furjen Epilogum*)
eber^ Sumfnariuin ber ^CrtttcI beS (Slaubenfi mai)z,
mdi^ futbet in Srangbfifcb tranSferirt; unb Aaif.
fitaj. gani in ®ef)eimbb }u ^^xtn ^anben &betgeben
loerbett fotte/ auf baf %\)x SJtai* abcrmald befter mei)r
8eri4>t8 b<^be , olfo / bap ®a^fen mit ben ®einen im
J|)attbel nut fotgfdltig ifl / unb unferS SSebuntenS ntc^t
ttot^ t\jitxt, baf ftcb 6. SB. mit i^ren ©elebtten fonbetS
^ Epiiomen voluit scribere. Vid. epistola lonae quae se-
quitur.
BIiLAVTH« Oria. Vol. II.
6ffentli(^ batum bef&rnmettt/ fonbetn baf fte atlein ben
Sfdtfien gemac^ nac()fblge unb auf bie i^t Vuffeben
\)cibt*). Dat.SRtttn)0c^29,3unii
1530. umb 3 @tunb nac^ ^ittag.
Aref unb
SSoIfamer.
No. 752.
(fere 29. lun.)
lonas ad Lutherum.
Edila a Coelestino in histor. Comitior, P. IT. p. C05. —
Apographon inTcnimus in cod. Bavari T. IL p. 654. —
Eaiu fere d, S9. lunil scriptani esse , r«s ipsa docet. Ue-
sponsuin Lulheri (Walch. XVI. p. 976. de Wellc T. IV.
p. 46.) datum quidem legihir d. SO. lunii, sed in eo die
sine dubio error est acnoscendus* et non nisi d. 90. lunii
scripta esst potest. Vid. eliam Lutheri epist. ad Mcl. d.
29. lun. scriptam apud de Wett. T. IV. p. 51.
Ex lileris lusii lonae ad Martinum Lu^
therum» (inscriptio in Cod.)
Faber fnriis exAgitatiir, neqiic $anior Eccius,
Isti urgent omnibns modis, rcm agcndam esse vi,
non- audiendam cansam *)..
Dc oblata confessionc nostra coram Cacsare
Sabbatho post loannis Baptistae, qnac reddcnda
fuerat priori die*), nisi Austrorum*) oratio, pcr
Sigismundum a Dielrickstein^ valde higubris ct
miserabilis contra Turcas, deplorans obsidioncm
soperioris anni ad Vi^nnara, impedimento fuisset*
Audicbantur nostri principes in Palatio Caesaris,
in loco non admodnm spatioso. Capicbat forsan
duccntos. Consedcrant Caesar et Electores ac
absentium Electorum lcgati utrinque. Dcinde cx
uno*) latere alii Principes et Ordines Impcrii.
Rccitabat enim*) confessionem noster Cancclhirius
D. Chrisiianus (Beier) articulatim dislincte et
clare, ut ab omiiibns exaudiretun Absolvit to-
tam duabus horis. Satis attcntus erat Cacsar.
Dicitur Episcopus Augusfanus in privatis colio-
quiis huiusmodi^) cdidissc vocem: illay quae. rt-
ciiata sunty pcra sunt, sunt pura veritas^; non
possumus inficiari.
♦) Veroa: TCucft ffnb w(t vatraulir^ 6cr{rf)tct ic. dedil etiam
Stroh. 1. I.
1) Coel. non audUwne causae.
2) Coel. (iaia pro die,
S) Coel. Au8iriatoruni,
4) CocJ. ulroque.
5) enim non habet Cocl.
6) C. Bav. eiusmodi,
7) Coel. puriias vera*
11
155
EFISTOLARUM LIB. V. i58a
m
Propias*). nnnc ftum contemplatns fadem ac
vnltnm Caesaris quam ante decenninm in con-
ventu Wormatiensi. Omnia signa iq eo prin-
cipe digna inesse videntnr liberalis, generosi, \.cle-
mentis et vere regii ingenii'), ac praecipnae ali-
cuius ac innatae'^ humanitatis» Audivi a quo-
dam magno i* viro**, qiii ipse una ftiit in consessu
in") consiliis: quoties aliquid vehementius aut
durius dicit i-Rex^ Ferdinandus^ solet eum re-
prefaendere fCaeSar"*, ihdicans: reges decere mo-
derationem et clementiam , indicans se abhorrere
a consiliis praecipitatis , et principibus c!onsulto-
rem esse pessimum iracundiae aiFectum ")•
Caesar sibi fecit nostram confessionem reddi
Italica ct Gallica lingua per Alphonsum TValdt-
sium et Alexandrum Schiveiss.
^. Confessioni tantum subscripserunt Norim-
logtpi et Reutlingen. Argentinenses ambierunt
aliquid, ut excepto • articulo Sacramenti suscipe-
rentur; sed Principes noluerunt Landgras^ius
subscripsit nobiscnm , sedtamen dicit, sibidesa*
cramento a nostris non satisfieri. Episcopus
Augusianus dicitur in senatu redamare ' ) consi-
liis saevitiae.
Sallzburgensis dicitur in privato coUoquio
hanc vocem edidisse: f ^ellem utramque speciem^
coniugium libera esse'^ ; i^ellem missam, refor-
maiam ^esse^^ ; vellem libertatem in cibis et cfliis
. traditionibus esse^ et totum ordinem sic stare;
sed quod unus Monachus^^) debeat nos re/or"
mare omnes^*)^ hoc est turbare pacem y hoc non
est ferendum.
Cancellarius et nos ") alii consuluimus Prin-
dpibus *)j ut adeant Caesarem , et exponant ei
breviter doctrinae summam, in quo cedere pos-
sint, in quo non. Dominus Philippus conscribit
articulos , quos hic confermius , qui etiam ")
transmittentur tibi , ut revidas atque ipse '*) con-
scribas. Quod ad meam sententiam atlinet, rogo
8) Uic babel cod. BaT. inacriplionem : dt Caesare.
9) ingenii non est in cod. Bav*
10) Cod. ac praeciffue innaiae,
11) Coel. ei in.
It) indieanM se abhorr, etc. non babet ۥ B.
IS) Coel. redamasse.
14) Cod. Bav. quod Angulus.
15) omnes non babet cod.
16) Coel. nos ei.
♦) L e. Electori et eiiu filio.
17) ei mox cod. pro eiiam.
18) ip$e non exhibet cod.
te, mi carissime pater, per lesnm GhristmD, 3)1
advigiles , quia. agitur de re maxima. Tn enim
currus Israel fet auriga eius''^ te dominns dota»
vit;exceHcfnti dono prae aliiSt Dominus Philip^
pus optitnq animo ih hac causa cante et pedeten*
(im ambulat , et quam plurima cupit posthaberi '*)
paci 'publicae« £t proxime de imperio et,iuris*
dictione Episcojpomm aliquid rixati snmns , qnod
apud- te sic susurco. - Sed hic velis consnlere, ne
nocqat res in omnem posteritatem , et postea nrat
nostram CQpscientiam. 3(^ YOOVt <md), tof <t|Gfe8
baS na^getaffen wfirbe / per quod non decederet ali-
quid Christo ; sed non duhito , quin per tuum os
Christus, qui per idem os sanctum '^) praedicatus
est, revelabit, quid faciendum sit.
Proxime Cardinalis Sallzburgensis vocavit
Dom. Philippum ad privatum colloquium per
fVblfgangum Stromer^ Noricum **). Qni cum
rediret ab eo hene concalefactus , iam altera hora
noctis mane narravit nobb , quid essent con£abnp
lati. Nihil, inquit» audivi nisi extremas minas^
et tantum ") non sententiam capitalem» Dixerat
Saltzburgensis audito vocahulo consdendae: KDOS^)
(Sonfrienj/ ber Jtaifer Xo\x\> conturbationem reipiAIi-
cae^*) ntc^t letbem Securi simt, quasi nullns sit
Deus. Mirum quam confidant in humana poten-
tia, et quam ipsis videamur formicae.
Fuimus ego et Philippus apud Comelium
Schopperum ^) , olim exulis Danorum regis anli-'
cum, nunc Caesaris Secretarium. lUe dixit, nt
false et festive iocari solet, nos, sl pecuniam ha-
beremus, facile religionem quam vellemus emtch>
ros ab Italis; sin autem non adesset aurum, tum*^
siccam et aridam futuram causam *^) nostram. Ne*
gat idem, ullo modo fieri posse, ut nunc sic dn-
ctus Cardinaiibus et Episcopis Caesar aliam pro-
bet aut ampiectatur religionem quam papisticam ;
sic ei vetera sunt persuasa.
a»ein flndbifler junger ^err ") Wpt eure Kofen
in etnen f^ubf^en @tein f^neiben, unb in ®oIb faffen}
19) CoeL posihabere,
20)' Coel. sancius nobis,
21) Cod. Noribergensem.
22) Cod. iamen,
2S) Cod. wol.
24) CoeL coniurb, pubiieam.
25) Cod. Scoprun^
26} Cod. BaT. sin auiem euei muniium , mendose.
27) Coel. eiiam pro causeunj mendose.
28) lobinnes Fridericus. — Haec Terba germanica noo ex-
ianl in cod. DaY/
w
BPt^TOLARUM LIB. V. 16S0.
158
fdbft Abttdnftoottfiu
Ad PhUippum ▼eHem dares quam creberri-
mas literts. Mirafaili enim tristitia est» qpa '^
noninmqiiam ob publicam causam afficituc. Nos
hortamnr, nt accepto Psalterio Davidis verbls, et
aHenis^y non sois loquatur de tanta causa cum
Deo; sed yinciit magnitudo afifectus.
No.7ff9;
(fere 29* lun.)
Fragment. epUt. Spalatini.
1* Es apographo in cod. B«f« VoK 11. p. 653«
Excerpium tx literis Spalatini 1580.
Augustae in Comitiis.
Regina Ungariae et Regina Boheraiae ambae in
TigUia Petri et Pauli *) hora 6. ingressae sunt Au-
gustam 9 a nuliis vel Electorum vel Principum ex-
ceptae, sive ita volente Caesare , sive alia ex xausa
nobis incognita. Omnes vehementer territi sunt
tonpestate» quae fuit Aldenburgae^)y in festo
corporis Christi, maxime quod post fulmina me-
dia nocte magna inundatio venit*
loannes Baptista Italus, multis hactenus pro->
pheta, proxima quadragesima Argentinae fuit,
ilU civitati denuncians exitium, sed et tali condi-
tione, ni resipiscerent* Dixit, se recta iturum ad
Ferdinandum^ hominemque commonefacturum,
inlerminatus et ipsi extrema nisi converteretur.
Imo ausus affirmare, alioqui futurum, ut traditus
Torcarum manibus securi percutiatur* Non opus
est nt scribam , quam pauci a nobis stent , et tam
multi vel a Papa vel a Sacramentariist
No. 754.
80. Iim.
Vito Theodoro.
EpUt. lib. UL p. 268. (edit. Lond. liL ep. 175.) — Nuoc
cs aulograpbo Mei. in cod. Monac. L p^ S99.
yito Tkeodoro apud Luiherum^
S« D. lam exspectabam a te literas , cu^ has ad
te darem. Nihil enim dubito, quin tabellarii
29) Coei. MirabiUs enim irisiitia esi in eoy quia.
30) G>el. Davidis ei alienis verbisn
^ L c. d* 28. lun.
«*) Vid. epist. ad Lutb. d. S7. tun
nostri ad vos pervenerlnt , qui hanc unam ob cau-
sam missi sunty utf vobis'' certo redderentur li-
terae f nostrae**. Scire cupio, utrum sit factns
placatior Doctor, et quid iudicaverit nBffl t^s
dnoloylag.
Hic nihil iam agitun Nam adversarii adhuc
deliberant quid respondendum sit, postquam no-
stra confessio exhibita est« Exspecto prodigiosas
calumnias ov nayv fulBi r^ aAxoxQaxoQi xoioV'
Tov TiQdyfiOTOs. Res geritur per Fabram^ per
Campegium^ et similes* Hos habemus ludices.
Quid igitur futurom sit, existimarl facile potest,
nisi Dcus nos servaverit. Orabitis igitur Deum
pro nobis« Vale + feliciter. Postridie Petri et
PauU".
■r
No. 765.
,»
SO. Inn-
Vitus Theodoru^ ad Melanthonerru
m
Pars Imiut epistolae inde a Terbis! Ntseis^ mi Phiiippe^
• quam etc* ediu- est io Coelett. blsl. Coniit. P. IL p. f75.
et cum Coelestino convenienter in operibus germanicis
Lutberi germanice, iteroque Walcbius eam dedit Coe-
lestini testui convenientein in opp. Lutb. T. XVI. p. S1S7.
Etiam duplea apogr. in cod. BaT. T. K p. 271. et T. II:
p. 57S. cum Coelestino con?tnit^ Sed nunc intecra et
Daiif a sua Ibrma descripta est e cod» Obenandr. p. 20.
Clarissimo Viro^ D. Philippo MeL^ prae»
ceplori suo obsen^ando.
Salutem in Christo. Quod tantopere etiam in
proximis tuis literis, mi praeceptor, de adhorta-
torum^) JDoctoris ad Landgravium rogas^ effe-
ctam iam rem ut voluisti reddidi, et licet meum
studium praedicare tibL Nisi enim tam diUgens
monitor et interpellator et molestus fuissem, eas
literas nondum hab^res. Quanquam autem iam
non displiceat Doclori^ ifaod scripserit, tamen
literae eo nomine mox sibi displicent, quod mi-
nus vehcmentius argumentis et quae propios con-
scientiam feriunt ') sibi videtur usus. l^go exem-
plum earura habeo. Tu rectissime feceris, si,
quomodo a Landgrai^io exceptae sint, perscribas.
Nescis^), roi Philippe, quam ego dc valetudine
1) Mendum bic est in apograpbo, et vult dicere d« scribendis
iiteris adboriatons. rortasse scripsit: adbortatione.
2) Cod. yire/i/, quod mendum est.
S) Hic incipit teztus Coelest. et textus germ. Walcbii et ^pogr.
in cod. nav.
11 •
150
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
tfiP
tua sim sollicitus, tequeper Christum rogo^ ne
Doctoris ad te literas otiosas esse putes. Non pos-
sum ^) satis mirari singularem hominis in his acer-
bissirois temporibus constantiam, hilaritatem, fi-
dem , spem ; assidue autem illa diiigentiore verbi
Dei tractatione alit NuUus abit dies, quin ut
minimum tres horas, easque studiis aptissimas in
orationibus ^) ponat Semel mihi contigit, ut
orantem eum audirem. Bone Deus , quantus spi-
ritus, quanta fides in ipsis verbis incrat ^). Tanta
reverentia petit aliquid ut cum Deo , tanta spe et
fide ut cum patre et amico coUoqui ^ sentiat« Scio,
aiebat , te patrem et Deum nostrum esse» Certus
igitur sum , quod filiorum tuorum persecutores sis
perditurus. Quod si non facies, tum periculum
cum nostro est coniunctum. Tiium est negotium
hoc totum; nos ad id coacti accessimus; tu igitur
defendas etc* In haec fere verba tum ^) orantem
dara voce procul stans audivi*). Ardebat mihi
quoque animus singulari quodam impetu, cum
sic amice, sic graviter, sic reverenter cum Deo
loqoeretur, et inter orandum promissiones ex
Psalmb sic urgeret, ut qui certus esset, omnia
eventura esse , quae peteret ***). Non igitur du-
bito , quin preces eius ") magnum momentum ad
desperatam hanc cqmitiorum causam sint allatu-
rae, ettu"'), mi praeceptor, longe rectius face-
res , si hac etiam in parte patrem nostrum Docto-
rem imitarere. Neqiie enim miseris iilis curis et
inertibus lacrymis quicquam aliud efficies*^), quam
ut tibi et nobis omnibus, quibus salutc tuanihil
est nec iucundius nec utilius, tristissimum exitum
pares. Ego diligenter pro te, omnibusque vobis
quantum possum oro. Deus igitur^*), cuius causa
ab improbis hominibus damnatur, perdat gentes,
quae bcUa volunt ct eripiat nos miserum suum
agmen^') ex crudeli manu caedem et sanguinem
4:
4) Coelest non possum non,
5) Coel. et c. Bar. oraiionem,
Q Coel. et c. B. inesi,
7) Coel. et c* B. se loqui.
8) Coel. dum,
9) Coel. audirem.
10) ui qui ^ peieret^ non leguntur in cod. Ob.
11) eius abest a cod. Ob.; cod. BaT. ilUus,
12) Inserit bic Coelest. verba infra sequeolia: Ego mulia
malaSaUb.^ fjfclb ht\iUi.
18) Coel. effeceris*
14) Coel. et c. B. nosier,
15) gregem suum^ CoeL et c. B.
nostmm qoaerente^)^ Amen, Aimu De vde-
tudine Doctoris nihii scribo. Apparet emm ez
eius literis, quod rectissime et animo et corpore
valeat ^^). Ego multa mala Sakbmrgo ^) illi Doeg
Edomitae imprecor , qui sic te crudat '*)• Doctor
aiebat , se si tuo loco '°) fuisset , sic responsnmm'
essei U)trb eiur. Aotfer turbationem reipablicae")
nid;t (eiben ")/ fo noirb tuifer £aifer au^^ iUarn bkt^
phemiam nid)t (etben ^^) ; tro^t nur getrofl auf euem
Aaifer/ fo noollen xoxx auf unfem auc^ tro|en, tnb fe»
^en, n>er baS Se(b bef^dlt Hoc quoque scribendom
tibi duxi '^)* lam, mi praeceptor, valein Ghri-
sto Icsu felicissime, et ignosce huic epistolae; scis
enim meum in te animum. Vale rursum com
caeteris "). Poslridie Petri et Paul '•)•
Vitos tuus discipuloStf
No. 766.
S.IoL
Legati Norinberg. ad Senatum.
t Ex Actis Noriiil>erg« p. 106. — Argamciiiiim huins «pi>
est in Strol». Miscell. IJL p. 89.
2Cn S^tvxn S3urgermeifter unb Statift 3«
S^urmberg*
®raf 3((bve(i)t wn SKanSfelb unb ^errSSil^^elm
mSSiQenfelS b^ben mic^, Areffen, befc^tdt, unb
mir imS&ertrauen mit (angen SEBorten / baf ffe/ unb
bie Don bcnen fte SSefe^t ^dtten^ ftattlid^^ angelanst/
bap mir ^ie ^atferlic^r ^al wn €« 2$* megen }Ugei
fagt unb bemiQigt/ mi £aif. fRaj* fur JDrbnung unb
Geremonien in ber 9{e(igion unferS ©(aubenS auflefiteni
barin moOten ftc^ 6. SS* ganj geborfam unb bemfelben
ber £aif. ^aj. SBefe()( gemdp l^alten unb erseigen, mit
mel^r Sleben unb 3(n^ng k*
16) ex erudeii — quaereniem mendoAe in cod« fcripti MHl
«ic: crudelis^ ex de et sanguinorum q, verenier» C. ISay*
a manu erudelis ei caedem ei sanguinem nosirum qua^
rentis,
17) De valetudine — valeat non habet Coel., et coJ. Bat.
naec et feqq. praetermisit.
18) multum mali Salzdurgcnsi ^ Coel.
19) eruciaviif Coel.
SO) ioco abest a cod.
21) Cod. pu&iicam,
ft) nfc^t wolUn, Coel.
23) tooKcn (cfbcn, Coel.
24) H(>c — duscij non babet Coel.
25) curn taeteris non habet Coel,
26) Coel. babat: ei Eremo nostra SO. lulii 1S90., idemqiie
c. Bav.
BPrSTOLARUM LIB. V. 1530.
16t
. m Vfy i^ obtt MflHbc mit SSa^^ abgdet*
, «Bb bod SBibnf^fl angtae^t, miteitt/ 1S.$S:
) imfitte ytetfon, alA bet (Scfanbtm, bacin ju mcs
voctcn, bef fte (i^ gutmiHig ecbot^eo. S)abei id}
«t^, n» c4 ifmcn ni(f»t bef^mtclii^ nnb t^unli^
tmd*^, bafi |ie nric modten anjeigen, oon wm
ft fbb^ttit^ [®ec&(^te] unb b6ft ^roctif becfom*
R, biuwt ^ mic^ abtt jum ^^fien gtbetben, unb
litfen fe, e$ wdce bem ^anbel ni^t bienfllit^ obec
% Sobei mdgen @. 93. abne^men, mtt toa$ ^cac-
mb ®nffen biefe 2eut nmge^.
. 60 ^ £aif. Staj. bie btei etdbte, 6dln, 3Re|
)7Uf, in gefKimbb befi^iA, unb mitnwljl 3C4» ni^lt
{ft, bie anbetn (Slcfanbten bec gneien @tdbte in ein
brt®ema(^ in^if.9)Zai. ^bcig genommen, unb
— ifyaen bucd^^jecjog Sciebti^ oocbalttn laf^
: fte md^ten, ma$ 3f;»ce QRaf. vot etlit^n Zaqm
: ben Qti^tm ge^nbelt; nun lange obec 3. 9X. an,
i inbet baffflbe etiic^e 9>ra(til, S3iinbnip unb 83tc=
S, bacouS aHetlei ^CbfaH unb 9lad)tE)ttI erfolgrn
^t/ wm etli(l)cn gtma(^t meiten moQten/ mit S3itt,
^ba)uau^angefu((>t, ftc^ ntcf}t ein|uIoffen, obet
fefben S&nbnif tlwlbaftig }u ma(E)en, unb babei
itfftt, bie ncne ge^ce be£ @Iauben5 bei t^nen in iljcen
iiun nU^ einbrec^ra ju lafftn. iDagegen bie ®tt
btcB bet 3nfiec «Stdbt il)re JCntrooct geben, bafi ii)>
init^t aUein i^m^tstn, fonbern aud) ber anbecn
ftbte ^bm oon folc^et S3t)nbnt^ nic^tS roifftnb,
re an^ in folcf^em gat nicfjtS an fte gefonnm obtr
^ifytt mocben. @o bdtten fie autl) nod) biflbec oon
iKBCn et^ce in ibcen @tdbtra nidjtS fonbecIid)fl ges
xt, molltrn ^6) ^alten, alS grtrtura Unttct^anra
tftnbe} mit nit^r ^ovtm, bie fid^ Derlofen. t>av'
- ft^ Aaif. SBaj. gegra iljnen fa^ gndbjg erbot^n.
Bum Xnbetn fo ijl btc Gljutfiicji oon ©acfjfra
) Canbgtaf oon ^efftn 3U itaif. SSta]. etlid) fOtal
ocbcct, unb i^nen allerlei ^cactif unb ^artita ooc:
Altra, {Te abwenbjg ju ma^ra, abcc (man t)at) bti
cn ni^jtS eclangen ra6gen. — — — — —
L 8. Sulii fcii^ 3um Vuffpetten 1530.
£ce^ unb
SSolfamec.
Cfe« S. lal.)
Fito TTieodoro,
tfia. lib. IIL p. SS9. (cdil. Lond. Il(. tp. 177.) — Anlo.
pmhau Uclanlli. c*l ia cod, Moiuc. 1. p. 408. £il pa>
gcib ^na inKriptioDe et Tidclnr inclusa fuiiM cfiitou^
^ae periit
nto Theodoro.
Significa mihi, jidVUe, utiom Doctor acceperit
depictam f^iennae obsidionem, quam ei misi.
Quod si nuncius noster non reddidit, manifesta
est pcrfidiii. Misi cnim helle') adomatam et
pictam imaginem, ac suspicor umiclum veudi-
disse. Aliqiioties conduximus nuncios , ac depre-
hendi in hac Suevica natione non solum insignem
esse stoUditntem , sed etiam periidiam, hoininibua
Germanis iudignissimam, Vale.
No, 768.
(fereS.Iui.)
Melanthon ad Diic. Sctx. Elect.
■)■ Ei aulograpbo Mcl. ia labular. Vinar. IteR. U. fol.fGS.
oo. 16. iraaiicripla in cod. Golk 45!. p. 169. — ScripU
cil baud diibie mconvcQlu AuEuilano, fere3. lulii, eo
temporc, i]uo Caeinr teatabal Uucein &x. Elecl. ad fiui
parlei Irafaere priTalia «eraionibut.
{Melanth, ad Ducem Saxon. Elecior.)
99{ein gndbigftec ^trr. SBitte auf biefe jmcen Vrticul
)U acbfitra/ utramqne spcciem unb coniugium sa-
cerdotum et religiosarum personarum unS ni^t ju
oerbitt^en , obec gu bominiren: S)ran foQte utraque
species vecbotI)en OKrbm bei unS, mdrben oiel fc^cecS
Iid)ec Ofi^ensioiies folgtn, bag oiele gfutc fid) oom @o»
ccamtnt iitljfn rourbtn, unb an6) sine sacramento
fttrben. Item, burd) fold)e mulationes Wticbc baS
@accament nwi) tn mtttece Stecai^tung f ommra , baS
ju tJtr^tifra ift, fonberli^ in biffer 3eit, ba fo gcope
»tca4)tung bet ©acramente burcl) aroinglium cntftoa»
benift.
Item , mic f6nnen aw^ ntd)t miQigen eine foI(f)e
Prohibition contra Ordin.itionein Christi.
De coniugio clericorum. @oQten mtr bie jegi>
gen ?)foccet unb |)rebiger »om gHinifrerio abfe^en,
wArbe nic()t m6gli(f) \tXfn, anbece tAd()ttgt ^cieflec gu
finbra, mie man wei^, mrlcE) SXangel ijl it|unb an
jfemlidjra ?>citftem, fonbeclic^ an bram Crtra, bo
ba6 coniugiiim nic^t geflatttt mirb.
9tun ifl je bef(|)merltd> , bap man Itebec bulbra
miU, baf bie religio bei fo oielm Sratm untergebr,
bemt ba^ foIcf)e Consiitutiones gelinbtrt merbtn, fo
boc^ biefe Sinbecung ntd)t ifl contra fidem obtc bonos
mores. JGtel bcfc^torcli^iec wdcc cS, ba^ man bie
I) l^ea. heUo, « mendob
16S
EPISTOLARUM LIB. V. 158a
164
sio^Kn }u Atieg fottte (affen fommen, fo man burd^^
foI4)e letc^te SXittel %xi^tn mad^ fonn, baju fonft
«rielOuteS meiter anrtc^ten. S)enn }u l()offen, baf in
oOen anbem ®t&den SSege, }tt ffrieben bienlicf^/ }n
ftnben ftnb.
No. 759.
4. Iul.
Osiander ad Linckium et ScJdeupn.
Edita • Strobelio in Camerarii ViU Melanlb. p. 407.
Andreas Osiander ad Wenc Linck et
Dom, Schleupnerum.
Gratiam et pacem a Deo patre nostro et domino
L Christo. Quis finis hortim comitioram sit fu-
turus, nulli adhuc coniecturis consequi possunt,
quanquam bona spes est , Christum gldriose actu-
rum, et sunt inter Papistas multi, qui nobis fa-
vent Sunt et in Italia docti viri , quos Pontifi-
dae tyrannidis pertaeduit. Pervenerunt enim ad
nos propositiones quaedam Italicae satis Luthera-
nae, quas Philippus vidit et probat; praeterea
monachus a confessionibus CAesms Philippo fa-
'miliariter utitur, et probat aperte nostram de iu-
•tificatioue et bonis operibus doctrinam, maledi-
citque istis Germanis asinis nobis in hac parte ob*
gannientibus et sine causa discordiam moventi-
bus. Caesaris autem concionator raulto aequior
est, probatque universam nostram doctrinam, et
iubet magno esse animo* Denique nemo est, qui
non cupiat hanc causam aequis et christianis con*
ditionibus componi, praeter quosdam Germanos
Episcopulos, Tyranniculos et Pseudotheologastros,
qui revera furiis obsessi nihil nisi sanguinem si-
tiunt. Deus reddat illis , si non resipuerint» se-
Gundum opera ipsorum*
Philippus multis laboribus, vi^iis, curis
maceratus et exhaustus nonnunqum melanchoUca
quadam tristitia et quasi desperatione vexatnr,
nulla eztante causa , quae nostros plerosque valde
deiecit Ego autem staiim deprehendi, ac ab aliis
didici, naturalem illud esse sanguinis melancho-
lici molum : in, eiusmodi tamen passione cogitat,
dicit, scribit et faqit, quae causam nostram non
meliorem reddunt, estque observandus et obiur-
gandus, ne admittat cuius oos omnes poenitere
possit. Id Luthero quoque notum causam dedit
acrius ad eum scribendi , et reliquos , ut eum in-
creparent» hortandL Eios epiatolit aliqaot, quia
iam nihSl melius possum, vobis mitto, libenter
scripturus posthac iucundiora, si potero«
Est in Hispania mulier quaedam Evadgdii
studiosa , quae libellum edidit dignum qoi piiUi-
caretur. Itaque ab Episcopo quodam verios m
latinam linguam excusus est. Philippo pramiMt
quidam, eum se ei exhibiturum; quod si fiet, vel
descriptum ad vos mittam.
Augustenses ad eo pusillammes immo ficigidi
sunt, ut Urbanum Regium a se vocatum .esse
profiteri nolinL Cum hoc an facturi essent» a
Consule, Senatu et a plerisque privatim requisie-
rit (mera stultitia sapicntum istomm mercatorom)^
hac insigni ingratitodine motus promisit Dod a
Luneburg, se cum eo abiturum; etfaciet, Fini-
tis autem comitiis quid putatis miseram plebeci»»
lam fscturam (nam reliqui quoque Evangelid di^
cedent ob eandem causam), cum se destitutam esiM
videbit? Argentinenses scripserunt confessioncm
suae fidei ezhibendam, sed quia miscuemnt arli-
culum de coena , nulla urbium regni adhnc fub»
scribere voluit. Adeo eorum doctrina fugit^
cem, Et credo, Argentinenses quoque cessijriqs^
praesertim si Caesar institerit. Gaeterum vos pio
nobis ac tota causa orate, sicut et nos oramus, el,
si vacat^ nonnihil scribite, praesertim ad Vit^
bergenses, et hasce literas Ebnero et Spenglero
item Praeposito meo impertiminor. Gratia Dei
vobiscum. Datum Augustae feria tertia post Vi*
sitationis Mariae 15S0»
No. 760.
e.luL
Legati Norinberg. ad Senatum.
f Ks Actis Norinberg. p. 115. — Partem edidil Strob» jn
MUceU. P. U. p. &.
■
^errn SSurgermeijler nnb ^atf^ )tt Slitrma
berg.
3um JDritten ^erm gnbreffen &f{an'
ber belangenb/ b<^ben wir beebe, £rep unbSoIfac
mer, 6. SS. ®emut^ burcf) beebe un6 jngeorbncte
^erm, ben 6o(er unb f>aumgartner Derftanbcii,
unb ^aben fdmtlid) bebacf^t; ba^ man if)n nt^ e^K^
Sag ^te lafjfe, bifi anbre oon \)\nxm ^eim reiten, imt
benen er ^tnab (oinmen m6ge ; benn mtr xA^ Dcrmer>
Un, baf er ungem ^ie fe^, mtemo]()I man frin nfc^
I ttot^bftrftifl ifl.
EPISTOLARUM LIB. V. 16S0.
166
60 i^ aai^ gffittt Mr bem SRocgeneffen Aaifet^
cr 8tai. auf berfelben Srfbrbem bie Vntn>ort ber
ittPireaben Gtdbte, baoon nnr (^ieDor 6. SB« Gopte
tef^A, in %eat\^ unb 9can}6{tf(^ &bergeben. Unb
» rnben ben anbern @tdbten SQinbS^etm unb
eiffenburg/ auf if^rer (Sefonbten 2(nfagen nnb
mUGgen, anc^ nnterfc^rieben. ®ol4)e Vntwort ^t
if* 9Rai. — - — gndbtg(t4) angenommen, bte atS^
b tn unferm S^eifepn in bem Untetfc^reiben unb fonfl
ft S^eil fetbfl gekfen, unb btefen 2(bfd;teb geben laf^
: 3^re SRaj* tooUt bte fiberfe^n/ bebenten unb bann
lelbten Gtdbten barauf i^t ©emdt^ femer )u etfen^
( fieben; baS man alfo enoatten mup. Unb ifi oom
ESel be8 ®lauben8 feitf^et n>eiteteS ni^^tS ge^anbett.
X Utroen au4f no4> ni4t mtffen, motauf bet (Segen^
S barin fein ®miA^ enttic^ fietten n)itl, benn eS res
dnerauf, beranberenieber; atfo, bapwirG, SB.
^ baoon fc()reiben Wnnen.
Sir f((^i(fen (S* SB. ^iemit *) beS Qbtttf&tften oon
Hi^feii unb bet anbetn S^tflen au^ @. S5$. Untetti^t
) Sefenntnuf beS (StaubenS/ xoit biep &. SKaj. im
)etn fibetgeben ifl, bie mtt but^) S^txv SetonimuS
iiierd ®o^n atfo |^aben abf4)teiben laffen, unb ^Of:
I ttl SB. biefe Untetti4)t im sleutf^^en oot^^in andf oon
I empfangen.
©etianbgtaf ^atmic^, *tef^
t, im Setttauen unb (Se^mbb beti(i)t; fein ^. ®.
yu wr etli4iien Sagen angetangt, mie £aif. 9Raj|« beS
nenA fepn fotlte, fein &. itL\d}n 3trti!et unb S3e^
(pemuf l^alben ju Stebe ju b^tten^ Vtft ft^) aber
fdbige etmaS oeraogen / fepn fein %. ®. oon i^r felbfi
I ^of geritten> ^ab gu Aaif. Staj. begel^^tt, unb, atS
fT SKai. fein &n. oot ftcb getaffen , unb niemanb n>es
; ben Bif[|)of oon Sofhitg unb Xletanbet @c^Yoeif bei
I fle^t, tKtb fein %. (8. atfo S^et £aif. !R. )u et^
ttten geben, noaS fein®naben angetangt f^dtte, mit
[erf^dnigfter SSitt; in mi TlttiUln ^^t St. SR. S3e^
roerang obet Stangel bei fetnen %. ®. ttuge/ fotc^S
tbigU^ angugeigen i moQte ft^) fein %* ®. batin un::
lMtSIi(|> unb mie ftcb gebfltt etgeigen. 2Cuf fotcb tCm
jigen ^b £aif. aJtai* mit bem oon Sofbti^ unb
l^eif eine lange Untettebe unb SBebac()t ge^abt, boc^
iitffyn, ben &inbgtafen/ n>iebet gefotbett, unb auf
I Xnftt4)en butc^ ben S3if4)off oon Sofhii^ fagen laf^
;: Sf^t Aaif aX. ^dtte oiet 2Ctti!et f^atben S3ef(i)n)e^
18 t>on feinen (8n<U)en. 9ldmti(i) jum etften oon n>es
t S^rer SXaj. SbictS ju SSormS auSgangen, banou^
ber fein %. &. bor anbetn SArfim unb Gtdnben fre»
oentlic^ ge^anbelt; jum anbem oon noegen beS VrtifelS
oom ®acrammt, ba n>dr 3^r A. 9L beri4>t, bap fein
%. 9. n\6)t& baoon f^atten foQte} jum btitteu; fo mdr
3. aXaj. beric^t; ba^ fein %. ®. in Sf^rer A. SX. Zfh
mefm auS bem 8?etc^ aQertei Sm})6rung angefangm,
au^ mit etti^^en f)otentatm oon S3unbniffm, bie S^ter
9)ta|. unb bem 9tetc^ jun>tber; ptacticitt unb gefHtnbelt
^aben foQtej unb }um otetten, fo f^dtte fein %. @. ein.
S3d(^tein jugefci)i(f t ; batin 3^te SKa]. in ibtet «^o^eit
angegtiffm n>dte/ 2C. aQeS mit mef^tem SBottm '*').
)Datauf f^ab fein %. ®. mit bet A&tie i^te TCnU
n>ott unb (Sntfd[)ulbigung batgetf^an. Unb tv^l\6), baf
fein (SxL , jut 3eit oX% baS (Sbict auSgangen; nod) ganj
jung gemefen. JDb abet gleicb fetn %. ®. batmiOet ge»
]()anbett; fo fep eS @. %. ®. nicl[)t aQein, fonbet bet
me^tet S^eil aQet @tdnbe ][>abm beffetben (SbictS nic^t
ge^alten» SEBaS auc|> @. %. (8. barin gef^anbett ober
gebutbet, fe^ Slf^rer St. 9X. eigmttt^ gar nicf)t ju mi*
ber ober SSetac^tung gefc|)ef)en. SSom 2(nbetn oon u^e^
gm beS (SactammtS, baoon b<xtte @.S. (9.: melc^
baffelbe tet^t empfa^e, unb bm (Slaubm ^abe, bet*
fetbe empfoil^e ben £eib unb baS S3tut 6^tiftL 3um
X)tittm bet (Sm])6mng ^atbm b^e @. %. ®. auc^ oet*
antxooit, unb ndmtid^ etjd^tet etfttic^ bm ^anbel mit
Stau) oon @icfingen/ batnacb bie @ntp6tung bet
Untett^nm unb betfetbm 9ltebettag unb @c^ta^t bet
Stantenbaufen, in n>etci)m beeben ^dnbm @. %. (9.
jut 9loti)n>ebt gebtangt. 9licf)t mmiget fep an6) ®.
%. %. in bet brittm ibtet ndd!)flen Stiifittng **) auS
bem; fo etticf)e S3tfc^off unb anbete n>ibet @. %. ®. tn
SBotliKibm gen>efi, metftici) oetutfac^t, unb ft^) bodj)
aOein ju ®c^ug unb 3(ufentt)attung gefagt gema^t; n>te
benn in ber %\)at erfc^ienen ; bap @. %. ®. mit fot4)er
i^rer Slufiung nic^t ootgefaf)tm, fonbetn wiebet in^
tu(f unb obgejogen , unb niemanb tein @c^ab jugefugt
motben. Unb miemobt nicbt obne, bap aucf) fonfkn
aOetlei 9>tactif oon etlic^m ^otentatm an &. %. ®. ge»
langt, fo ^b boc^ @. %. %. bte f>flicf)t, fo et 3^
SXaj. get^Kin, U\>aijlt, unb ftcb bep^alb mit niemanb
eingetaffm. VnbetS m6ge f einer mit SBa^rf)eit oon @.
%. %. fagen. ®o fep jum oietten baS ange^ogene ^ixfy
tein in 8tanadftfc|> gefteQt, befi fein %. (&. ntcbt oet^
fie^K •♦♦)• ®ein %. ®. |)ab fidj) abet je f eineS anbem
) ffie incipit pars a Strobelio edita, sed it argumentum
potiui quam Terba ipsa dedil.'"
^) lisdem fere Terbis idem namtur in Cjpriani Histor. der
Augsb. Confess. ,p. flS2.
*^ Slrobel. pro 9liifluna babet UnfUQ' ** Spectant baec
ad mutus ab Ottone Pack ezcilatos.
) Cf. quae contra monuit nuper C1. Rommelius io Tita
Plulippi Landgr. Uass, VoL II. p, 8l5. sqq.
167
EPISTOLARUM Lia V. 16S0.
168
Detfe^/ benn baf e$ aufS SBefle gema4)t fepn foHt,
^it Spt St. ^. ber 2(rttlel be« ®(aubend utib beffeU
ben Stvi^rp^^tS Unterrt^^t empfa^en m6^te, met^^eS
oud^ bie einige Urfacf) gewefl, ber^Iben @. ^. ®* fo(4)
S9&c^(etn f&r 3^r SKaj. gu mad()en befoi)(en '^)* ms
mit untert]()&nigem @rbtet^en , fein %. ® . mdre geneigt/
S^rer 9Rai« a{{e fc()u(bige ©e^orfom }u erjeigen.
2(uf biefe 2Cntn)ort unb @ntf(i()u(bigung , fagt ber
fianbgraf , f)ah «aif. sWaj. ©. g. ®. burd) ben Sifc^off
Don Soflnig mieber 2Cntn>ort geben (affcu/ uttb in sum-
ma ber breier 2Crtt!e( ^cdben gan} (inb gangen; unb
juodrberft t}ab 3^re fKaj* i^r bie 3Cntn>ort beg ^acra^:
mentS ^(ben (affen gefaOfen , n>e(cf)cr 2Cntn)ort , a(8 e8
ber Sanbgraf bafur \)alUn xoiU, oieQeicf^t meber £. ^au
ber t)on (Sofhti^ noc^ ®cl)n>eip rec^t )>crflanben, a(fo
ba^ @. %. ®. meint/ eS mfirbe biefer breier 2Crtife( l)aU
ben nici)t 9lot^ ^abem 2C((ein auf ben oterten; ndm(ici)
ben 3Crti(e( bcS ® (aubenS , f)abe 3. ^. nod()ma(g ^art
gebrungen, mit bem Tin^anQ,, 3. ^* woQt ftc^ t)erfe^
^n / @. %. ®. unb anbre murben fic^ barin Si)rer £•
9R. )u untert]()dnigen ®c^orfam ergetgen. SSo baS
ober nx6)t gef^e^e, fo mfirbe \id) 3^r SJtaj. bagegen
auc^ bemetfen unb f)a(ten/ mie 3f)rer 9Kaj. a(8 einem
r6mifcf)en ^aifer ju tf)un gebuf)re.
^uc^ ^at unS ber Sanbgraf bur^ jmecn fetner
SurfH. ®n. gidtf)e/ bte er bepba(b ju un8 Qe\6)idt, (af^
fen anicigen; mie i|)n antang, ba^ bie 9>faffcn bei £aif.
SJtai. ^im(i4) a((er(et miber ^ic^e(nt)on£aban^'*')
practtcircn/ unb bamit umge^en/ etnen 2Crrcft auf
fetne ®uter auSiubringcn. 2)oc^ xon^t B. %. ®. noci)
ntcf)t, ob e8 a(fo gen)ip(ic^ oor fu|) ge^en tt)urbe/ unb
(M) gebet^U/ fotd^eS 6. SB. ju miffen )u tf)un/ bamit
banno^ ob 9Ricf)e(n t)on Aaban^ a(8 einem SBurger/
ge^a(ten mfirbC/ be^ fic^ bann @. $. ®. o]^n}n)eifen(ic|)
oerfd^en. )Darauf n)ir @. $. ®. biefe 3Cntn)ort gege^
*) Vid. epist. legatorum d. d. 12. Iiilii. Monet bic Slrobel. I. ].:
^(Sinc Untcrfudjund ttU\ci SRixd^ldni (cfinbct fic^ fn bcm 1. S3.
tc6 ju SRiimbcrg (jcran^gcfommcncn (itct&t. Wtov^tntlattt
20. @t. €$. 297., xotldit bcn Doct. 9ticbcccr ^um ^crfafTct
^at. D^nc Smcffcl war ba4fc((«c b(o$ gcfcbdcbcn unb nic^t Qts
trucft, ba()cr aQc Untcrfucfiungcn , voai ti fiir cin^ gcmcfcn,
bi^bcr frud)t(ol autfgcfaacn finb."
^*) Tradidit Imperatori libriini) qui huic iram moverat. De
eo scribit Strobetius in MiscelJ. I. i.: ^jDicfcr n?ar cincr mft
yjQon bcn(9cfanbtcn, n)c(cb(Lbic 9^otcflantcn 1529. an bcn.5tai<
y^fcr nacf) 3ta(icn abfcnbctcn, unb bcr bcm ^aifcr fc(bfl ba6 oom
n Sanbgrafcn i()m ^ugcftcfttc 93ii(()(cin cfnf)2inbigtc. (Er attittf)
^baburdj) fn 9cbcn6dcfal)r, totiditt n attv burd) bfc 9(u4t cnt<
,,afn0. Gr roar ^ionbfcud ^u 9{urnbcrg, unb tourbc in ocr^
„f(^fcbcncn S$crf(6f(tunacn gcbrau^bt. — lOtan \et)t 9)rof.
,, 8B f ( ( 6 menioriam Micbaelis de Caden. Altd. 177d. 4." —
(Michaelem a R. aufugisse , nnn legitur^ in episfolis
legatorum Norinbergensium. Vide eorum literas dat. d.
12. lul.) — Vid. etiam Uommelii Tila Fbilippi Landgr.
Vol. II. 1. I.
ben, bop n>tr wn fob^ fein SStffen ^ittm, moHten
aber baS S. SEB. }u erfennQt geben, clf)nQeixbAfAt , G.
SS« nofirben SKi^leln t)on Aaban ntc^t t>er(a^en/ fonbem
i^ aU etnen Surger ^alten, unb ffc^ aHer C^b&^r er<
jeigem — DaL SXttwo^) 6. 3ulii fr&^e jum Vuf^
fperreu/ IdSO.
Aref.
SBolfamer.
Aoler.
{fQexnfy.) f>aumgartner.
No. 761.
6. lol*
Laur. Campegio.
Edita in Manlii farrag. p. 59. et in Coelestini bist Coniit.
P. III. p. 18 b. ^ Apograpba in cod.BaT. Vol. II. p. 47a
Cod. Goth. 28. p. If5b. Cod. Goth. 168. p. 466. C Goth.
190. p. 161. Cod. Mebn. 111. p. 95. — Conlulimas etiam
apograpbon in Bibl. Reg. Hannov. — In inscriptioiie
Tarianl editorea et codices. Quidam Thtophilo omlar^
ut Manl. cod. Bav. (ubi inscribitur: Theopbtlo Oralofi
6. lul. 15S0. Pbil. Mel.) Cod. Mebn. et cod. Gotli.2a.;
alii Oraiori llupuloy ut cod. 168. ei apogr. HvUBOfii
Utrumque nomen est niendose scripturo pro T^y/ndo^
lef^to et oratori Veneti Senatus. misso Augustam aid Co«
mitia. Vid. epist. Melantb. ad Flacium d. 4. Spt. 1906. —
Uuic autem ei errore inscribitur baec epistola^ et rectios
alii Campegio inscribunt , Cardinali et Legato Ponlificio^
ut Goelestinus, et cod.l9a, ubi sic inscribitur: ^Campe§.
Z«,egatus) /\onlificius) saepe ad colloquium admiaii RSl
MeLj adeoj ui hoe scriptum extorseriiy sed/e/eHii mot."
— Dubitatum est, num baec epistola sit genuioo, an
Mclantboni aificta? — Fictam illam babuil Oyrtragmt
qui epistolam ad Teupuium bistoriae Aug. non intaniili
quia nieminisscty Melanlbonem negasse, eiusmodi episto-
lani a se auctore profectam tige, £t profecto MeloBlAMni
ipse in epistola ad Flacium lllyricum d. 4. Seplb. 1556.
scribil , se nunquann verbum ad Teupuium legalam V«.
net. Augustae scripsisse, sed tantum cum eo Anguslac
colloqiiutum tste^ et quiJem praesente Greg. AifHoito,
aua vero Terba (ibrtasse a Teupulo ipso) postea qnomo
modo literis niandata, et inde naUm e%%e epistolaai. Aam
veroy cuius exemplum sibi misanm esset a ^UrcUooe
lobanne, utique commeniHiam eue, Sic iridetor tm
confecta tM^ potissimum qiium, ut ei Manlii farragine
inlelligitur, lam co tempore haec epistola^ nl Tet^mio
scripta. circumlata sit, neque igitur de alia, oiti fcic*
Melantbon loquutus e$»e putandus sit. Accadily qpbd
etiam Peucerus eam in epistolis Melantbonis rton eoidiL
— At io contrariam parlem baec dici possunt: 1) Pen-
cerum eas epislolas, quae bonori Melanthonia officcrt
Rosse putabatf non edidisse^ et mnltas aliaa epistolas a
laniio edila», ut ad Georg. BDciibolaerum oliosqMi
suae colleclioui non inseruisse. 2) scribendi rationcin
Melantbonem aucloreiii prodere. 9) illum oo teinpore
ila perterritum fuisse metu belii, quod minabantur Pon-
tificii) ut vere quovis pretio pacem redimendam esse pa-
taret. 4) epislolam ad Teupulum non tts^ acriplam.
buic(|ue a describentibus ez errore ts%e inscriplam, sto
ad Campegium i Mclantbonem igitur recte potniasc ne-
gare in ep. ad Flacium d. 4. Spt. 1556. , se ad Tet^mium
scripsisse; 5) iiicertuni esse, an ea epistola ad Teopolnnii
quae Melantboni a lobanne Marcbione missa fuemt, cnai
bac convenerit, nec ne. 6) dubio carere, Melanlhoncio
boc tempore cnm Campegio de reconcilialione porlintt
tOd
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
iro
^pM»^ 7) deiBif|ue n eplslolia RoseUimi ad Melintlionem
fqoae infre d. to. lalii et d. 1. Aug. habes) sitis perjpici,
nm in ipsis comiiiis epistolam Melanthonis ad Canipe-
gium| fere d. 6. luL scrtptamadfuisse^ quae Evangelicos
€iffendcrety cuiut apograpbon Tenpolut Veneliat mi-
acnt* — Quod ad me attmet, puto epittolam genuinam
esae. Ex altera ad Campegium eodem die tcripta epittola
intelligitur, Principes Evangelicos ipsos voluiste, ui theo-
logi eran^lici cum Campegio agercnt, Melantbon igi-
tur mihi videtur, praeier iilam quam cunt reliquis iheo-
logis Campegio scriptit episiolain, et hanc ad illum mi-
sissey in qua ei pi-ivatim eiponeret suam senleniiam eius-
3ue animum ad aequitatem fleciere studeret. Non enim
ubiiabat illo tempore quin concordia fieri postet cum ec-
cleua romana, et impedimenia concordiae non iam in do-
((matibus quam in riiibus (in mitsa, ntraque speciC) con-
lugio tacerdoium, ▼oiis monatticis) quaerebat^ putabat-
que utile este, iuritdictionem Epitcoporum^ adeoque Uo-
mani Episcopi in Evangelicos iterum restiiui. Similem
fere epistolam Melanthonis ad Secretarium Campegii ha-
bes inm d. 4. Augusti scriptam.
Reverendissimo Cardinali Campegio^
Legaio Pontificio^
&• D. Reverendissime Domine. Cum praedica-
tione multorora bonorum ') virorum cognoverim,
R.D.T* ^ReverendissimamDominationem Tuam]]
in amplissimis honoribus , et in boc *) rerum fa-
•ligio summa uti^) moderatione, adductus sum in
spem-, fore, ut R. D. T. aequo animo literas no-
tHxM legeret
Verissimura est, quod Piato scribit: nihil
optabilius, nihii melius, nihil divinius accidere
hominibus posse, quam si sit in imperio cum po-
tentia coniuncta sapientia* Qiiare initio, cum
• huc^) afferetur'), R. D.T. missam esse od hunc
Gonventum, ut arbiter et disceptator essct contro-
Tersiarum religionis *) , multi boni^) viri gratulati
stmt hanc felicitatem Germaniae, quod tali viro
cbgnitio maximarum rerum commendata*) esset,
qoi nott solum dignitate, sed etiam^ sapientia
alios homines antecellereU lam olim enim fama
sapientiae tuae universam Germaniam pervagata
oL Ego igitur cum existimarem, R. D. T. in
ista sapientia t}uam maxime a violentis consiliis
abhorrere, duxi ad R. D. T. scribcndum esse, ut
et nos inteUigeret unice cupidos esse pabis atque
1) banonm nqn hahet Manl.
'^ €iin koe in Manl. non leguntnr.
^»Pro uii^ c. 190. anirm.
4) .acia non hJahef CoeL
. 5) Cod. 190. addit : fama.
6) Coeh el cod. 168. non habent: eanirovertiarum ; Manl.
non hahet reiigiom's»
7} honi non hahet Manl.
8) Coel. et c 168. : tommiMsa*
9} Pro otiam , Coel. el c 168. mulio magis,
Hblaitr. OriA. VoL. 11.
concordiae , nec detrectare ullam tolcrabilem '^
faciundae") pacis condilionem* Dogma nullum
habemus diversum ab Ecclesia Romana. Multos
etiam repressimus, quod pernicios;i dogmata se-
rere conati sunt, cuius rei extant publica testlmo-
nia. Parati sumus obedire Ecclesiae Romanae,
modo ut lUa pro sua clcmentia, qua semper erga
omnes gcntes usa est, pauca quaedam vel dissi-
mulet, vel relaxet, quac iam mutare ") ne quidem
si velimus queamus.
Ncque fidem habeat R. D. T. malevolis no-
stris, qui nostrorum ") scripta scclerate depra-
vant ct affingunt'*), quidquid videtur ad inflam-
manda publlca odia quoquo modo facere '^)« Ad
haec Romani Pontificis auctoriU^tem et uuiversam
polltiam ecclesiasticam revcrenter colimus, modo
nos non abiiciat Romanus Pontifex*
Cum autem concordia facile possit constitui,
si aequitas vestra paucis in rcbusconniveat, etfios
bona fide obedlentiam reddamus, quorsum opus
est, supplices abiicere? quorsum opus est suppli-
ces ferro et igne pcrsequi?**) Mihi non dubium
est, quinR.D.T. nullo modo probatura sit illa
violenta consilia, si caus.im nostram et voluntates
nostras") penilus norit'®). Nullam etiam ob rem
aliam plus odii sustinemus in Germania, quam
quia Ecclesiae Romanae *) dogmata summa con-
stantia defendimus. Hanc fidem Cliristo et Ro-
manae Ecclesiae ad extremum spiritum, Deo vo-
lente, praestabimus, (vel si recusabitis nos in
gratiam recipere) *•). Levis quaedam dissimili-
tudo rituum est, quae videtur obsiStere concor-
diae **). Sed ipsi Canones fatentur ") , concor-
10) tolerab» non hahent Coel. et c t8.
11) Manl. servandae*
12) Cod. 168. immuiare,
IB) Manl. nostra,
14) Cod. Bay. et c. 190. e/finguni.
15) Manl. c 28. c. 168. cod. Mehn. et apogr. Hann. eondu^
cere. In cod. Bav. Terhum detideratur.
16). Cod. 190. pro suppiices his hahet: nos, Manlint tantum:
«fuorsum opus esi suppiioes /erro persequi. Coelest. pro
persequi hahet prosequi,
17) noslras non hahet Manl. et c. BaT.
18) Cod. 190. perspexerii,
^) Aliis in locis tcrihit Mel. eccles. calhoiicae\ hic in sratiani
Campe|;ii subttiluit Ronuinae, ponens, ecclesiam Itoma-
nam ipsani nolle recedere ah ecclesia caitioiica,
19; Haec uncis incluta addit cod. 190. et Tidenlur consuUo ab
aliis praetermissa* Cogitat hic non de ecclesia Ponti^eia,
sed de eaiiioiieay quam, ut safis constat, inde ah initioVe-
rum adfuisse et Tcram seroper doctrinani serTasse putabat.
20) C 190. impedire eoneordiam.
21) Cod. 190. saepe/at.
12
171
EPlSf OLARUM LIB. V. 13S0;
m
diam ecclesiae in huiusmodi rituura difisiknilitu-
dine retineri posse, qiia de re non decet me plura
dispuUire apud virum doctissimum, tot iam annis
in summo consilio orbis terrarum versatuip. Haec
tantum scripsi, ut intelligeret R. D. T. , nos pe«
tere paccm, et rogare R* D, T., ut sapientiam
atque auctoritatem suam conferat magis ad nos
servandos*). Verebar etiam, ne prolixitas ofTen-
deretR. D.T., ideo scripsi brcvius, et oro pro-
pter Deum, ne hanc nostram deprecationem R.
D. T. aspemetur. Benc valeat R. D. T, Die
VI. lulii 16S0 ").
No. 762.
6. lul.
Eidem.
f Ex apographo ia cod. Goth. 190. p. 16S< ubi infcripta csl:
,1 P. L, C hunt «. n. discepianiibus auper ea C, M, eieJ*'*^
quae non satis iolelligo. Primae autein literae sine dubio
LL^ .aibi Tolnnt: PoDtificio Leeato Canipegio. — Videtur
haec epi»tola non solum Melanthonis, sed aimul aliorum
theologorum noniine scripta fuisse.
(Campegio CardinaUy
S« D. Principes nostri miserunt nos ') ad R. D. V,
cum his mandatis, qui rogemus, ut R. D. V. pro
4^) Quam longe abfuerit a consiliis pacis Campegins intelligi-
tnr ex eius ,Jn4lructione d«ta Caeaari a Rer. Campecio in
dieta Augustana 15S0.**| ciiius argumenlum babes inlibro:
bic rb'm{f%en ^dpfle , i^xt Htccf^e unb f hr €$roat fm 16trn unb
ITteu 3^M. OOtt eeopotb mnnfe. Vol. |. (Berl. laSA.)
p. 111. Scribit Ranliius: 9, (Earbinat Samprgdi begnugte ficp
„ni(6t, bie retidibTcn Senoimingen ju bcffagrn; er bemerfte
„befonberl bie politifcben Solgen: n)ie in ben atc{(66f!ijbten ber
^lCbet burc^ bie Steformation berabgef ommen , toit wetrr ein
^geift(i(f)er, noc^ felbfi ein weltticfier gftirft recfitrn ®r^orfam
^mef^r finbe, fogar auf bie snaieflfit be6 Jtaifer* ne^me man
„(eine SHiictficit me6r« Qt gibt bann on, wie man bem ilebet
^begrgnen fonne. Gl bcborf nWi, mrint er, aH ba0 rin
^SSunb gwifcben tem Jtaifrr unb brn mobigrjtnnten 8iirf!en gr»
nfcbtoffrn merbr; bitrauf t)erfud)t man, bie ICbgeneigren umiixs
,,fiimmen mit iBerfpred)ungrn obrr mit lOrobungen : ma< t^ut
„man abcr menn fie b^rtnficfig btciben? SKan bat batf 9tec6r,
,,birfr giftigcn ^ftanjrn mit §euer unb Scbmrrt ^u t)ertitgen
j^{S. M. potra meltere i» inano al ferro et al foco, et radi-
^citus eitirpare (|U«sta mala reoenosa pianta). 2)ie «^aupt'
,,fa(fie fft, baf man ibre (Siiter einairbr, mctrtic^e tinb geiffs
^tidbe, in 2)rutf(btonb fo gut mie in Kngom unb Sobmen.
,, iDenn gcgen Jte^er ift bief Stec^teitf. 3fl nan ibrer nur etfi
^<&frr gemorben , fo fe^t man bcitige SnqnifltoreR ein , bie
^igren Ucberreffen nadfyfpiiren , bie mibec ffe «erfabren, mie
,,man in Gpanien mlber bie flXaranen t^erfabrt. Uebetbieft wirb
„man bie Unioerfttdr SBirrcnberg in ben SSann tbun , unb bie,
^metdbe bafrlbfi ^ubirt, faiferti(brt unb pfipftU((er (Snabrn fiir
f^untDtirbig crftfiren,' bie 0ii(ber bcr Jte^er nirb mttn Dcrbrenx
„nen, bie an<gerrercnen SRSncbe in if^vt Aloffer auriicff^bicfen.
^an feinem «^ofe einen StrgliiubiQen butben Suerft aber ift
- „cinc mutl^ige ttTeeurion notbmenbtg. Vud) nmra Qm. QKaies
: 'i,tdt, fagtbet9egar, ficf) nuran bicDberl^upfft (dtt, fann
•^*nfc bcnfetben cine grofetfumme (BttM entteifen, bie of^nef^in
^wfbet bie Siirfen unenrbebrlifb fff."
S2) Diem et annutn non habet Maal. , sed G>elcst. et oodd.
l) Vid. de e» re Brenlii cpist. d. d. 14. Aug«
sua huTnaniiate oon.gravetur audire. Principes
nostri intellexerunt, R. D. V. summa aequitate
atqfiie moderatione violenta consilia improbare et
auctprem esse retinendae pacis« Quae rcs., ut est
dignissima sapientia et dignitateli. D. V., ita no-.
stris principibus miignopere grata est, qui non so-
ium propter sua, sed multo magis propter publica
pericula pacis valde cupidi sunt. Vident enim,
si quis motus exoriretur^ periculum esse^ ne ma^-
ior confusio religionum et ecclesiae accidat. Ita*
que petunt^), ut R. D. V. non patiatur, se de-
duci ab hac moderatione summa, sed 6peran> det,
ut pax retineatur, quae tali tempore videtur utilis
universae rcipublicae, praesertim cum nullos ar-
ticulos doceri (patiantur) ^) discedentes a scriptn-
ris et ecclesia catholica. Ipsi vicissim suum offr-^
cium privatim R.D* Y. deferunt, et publice pol-
licentur, se, quantum sine offeusione conscien^.
tiae fieri possit, eas conditiones accepturos esae|.
quas ad pacem et concordiam , et ad eccleuastici
ordinis auctoritatem retinendam, confirmandam
et stabiliendam, iudicabitur pertinere. £t hoc^
confirmant, se nihil minus velle, quam ut eccle«^^>
siasticus ordo et legitima auctoritas epJscqpoiiUB^
labefactetur.
No. 763.
.1
(7. luL) ;
Eidem? {Secretario Campegti.)
Manlii farrag. p. 146. Coelestin. P. III. p 187. — Ape-
grapbon in cod, Gotiu 190. p. 167. -— Inscripta quiilNi;
est : „ ad Campegium Cardinalem *', sed res ipsa docct|
Melantbonem boc modo ad Cardinalem non scriptunuh'
fuisse. Videtur poliu^ scripla Campegii SecretariO| acdi
eo consilio^ ut ab boc traderetur leffenda Campegio ipsL^
Puto^ Melaothonem ad epist. d. d. €i lulii respOMnm *•€**'
cepisse per Secretarium Campegii, ideoqne buic refo«i«.
psisse aci nialam opinionem reiutandam. Quum colloquii
• eum Campegio, o. 8. lul. habiti, nulla fiat mentio, anfk
colloquiumy ergo d. 7. luU, acriptam t%^ banc epikl0«
lam arbitror.
■
Ad Campegium Cardinalem,
£go non rccuso periculum iudicii apud quoslibet
viros subire , si quod dogma in nostra confessione
reperitur, dissentiens vel a Scriptura, vel i^^Gar
tholica ecclesia ') ab ipsa etiam Ecclesia Romana.
Non deprecor, quin atrocissimae poenae m me
2) Msl. peiivii ; mendose.
B) paiianiur Tel simile quid eicidisse videtur.
1} Addit Mst
3JB
EPISTOLARUM LIB. V. 1980.
m
cQMsdtiiaiitiir : - tantum Tociferantur Bdvenus me
-f Theologi*) quidam illiterati et improbi. Si res
Juiiicetur a boais et er uditii viris et saltem com-
muni sensu praeditts, multo minus fnerlt turba-
rum, et facile convenire possemus. Quod vero
accidit in ritibus quibusdam') mutatio, si consi-
dereCnr qnae fuerit corrupta disciplina, qualia vi-
tia^in monasterlis , quales fuerunt mores sacerdo-
tura , non omnino indigni vehia iudicabuntur , si
cpii ista reprehenderunt: neque fuit uUa *) red-
poUica, in qua non aliqnando existerent a cor-
ropta disciplina aliqoae commotiones, quae ple-
niinque melius sedatae sunt aequltate principum
ac sapientum, quam cum violentis consiliis res agi
coepit Itaque te oro propter Deum , ut des ope-
tam^), ne per saevitiam hae dissensiones ecclesia-
sticae magis acerbentur, Non dubium est , quin
maior confusio rccum futura sit , si res ad arma
dedacatur. Ibi emmpenti- nova dogmata^), no-
vae pestea: phirimnm enim tunc licet improbis.
Haec non scribo temere, magnas et graves
cmsas habeo ctjr ista mehiam: et has exposiii qui-
blftdain bonis viris. Paucis rebus vel condonatis,
vd dissimulatis , posset constitui concordia , vide-
licet si nostris utraqne species CoenaeDominl per-
mitteretur, si coniugia sacerdotum et monacho*
mm tolerarentur. Hoc si aperte concedi non vi-
deretor utile, tamen praetextu aliquo dissimulari
possent, videlicet quo res extrahatur, donec Syn-
odus convocetur.
De missa etiam ratio inlri posset a bonis et
doctis viris, ne quid dissidii pareretur ampiius.
Nostris vicisslm conveniet, obedientiam reddere et
iorisdictionem Episcopis. Ita etiam si levis dissi-
militudo esset in una atque altera re: tamen qnia
iisdem Episcopis parerent Ecclesiae, nulla videri
discordia posset , praesertim cum de dogmatibus ^)
conveniret. EtEpiscopi auctoritate sna pleraque
incommoda tempore sanare possent , cum iam ite-
mm haberent obedientes pastores: si tamen vcl-
lent') restitnere disciplinam ecclesiasticam, iam *)
dio neglectam. Profecto haec virtus Deo grata
5) AdJit Mst.
9) tgma&ddm kw fitibus ,' M«t
4) MsL aiit/ua,
5} Mst. deiur tpera.
6) Addit Mst.
7] Mst. dogmat, religionis^ seu ariieuiiM Jidei,
8) Mst* voieni,
9) Msl. iam.
erit, et digna magnis viris: haec malim ratioiie
potius sanare , quaro horribiles tumultns excitare»
quos postea non sit facile iisdem etiam , qui pluri-
mum poterant, compescere. Optiroe vale.
No. 764.
T^ito Theodoro.
Epistol. lib. III. p. 261. (edit. Lond. III. ep. 180.) Nune
ex autograpbo Mel. in cod. Monac. 1. p. 450. edita.
f^iio Theodoro apud LutherunK
S* D. Habeo tibi gratiam, mi Kiie^ tam o£&-
ciose curanti nostra mandata. Si Dens reddet no-
bis tranquillitatetn, dabimus operam, ut intelli-
gas te haec officia apud gratum homiuem posuisse.
lam mihi eundum est ad Campegium Cardl-
nalem. Stim enim accersitus. Is mihi egregie
verba dat, cum quidem suavissime disputet; ta^
men alibi nos impugnat« Ait se posse concedere
usum utriusque speciei , et coniugium sacerdotnm.
De Mon&chis ait ') clave non errante dispensari
uon posse.
Audis novam religionem Pontificum, Nnnc
primum quaerunt ubi erret clavis, cum hac omis»
sa quaestione antea nihil non potuerit^) solvere et
ligare. Vale. i- Augustae 8. lulii. Propero enim
ad Campegium,"
Philippus*
No, 765.
8. lul.
Vito Theodoro.
£put. 111. p. f61. (edit. Lond. III. cp. 181. Nunc cx anto-
grapho Mel. in cod. Monac. I. p. 401. dcfcripta.
Vito Theodoro apud L utherum.
S. D. Afite pr^sindium significavi tibi, me ad le-
gatum Campegium ire; a quo cum r^iissem, in* *
tellexi , nuucium , qui -f vestras"* literas attulerat,
ad vos rediturum ^Bse. ' Duxi igitur tibi pcrscri-
bendum esse quid cum iilo egerim. Summa fuii
orationis illius, se nihil posse decemere, nisi de
voluntate Principum Germaniae: tamctsi qua-
1) Pez. auiem,
2) Pe«. mendose: poiu^ini.
19 ♦
176
EPISTOLAHUM LIB. V. 1580.
■aMMis
miidam remm rdaxahdardm potestatem habeat,
qua invitis Prindpibus uti non sit ntile.
Porro voluntas Principum est, ut dnm coga-
turSynodus, omnia restituamus in veterem sta-
tum, Forte ad legatum veniebant Eccius et Co--
chlaeus , ex quibus satis videor iiiicllexisse nihil
cogitare adversarios, nisi ut vi opprimant nos.
Mondum haec promulgata sunt: sed tamen non
multo arbitror raitiora nobis decreta proponentur.
Vale foeliciter. Dic 8. lulii.
^LXinnog.
No. 766.
8. lul.
Mart. huthero.
Epitt lib. I. p. 12« (edit. Load. 1« ep. 9.)
D. Martino Luihero.
S. D. Habemus tibi maximas gratias , quod non
gravaUis es respondere. • Ac de aliis quidem re-
bus coram. Brevi nunc perscribam, quid hic fiat.
Exhibita nostra confessione tripliccs sententiae ia-
ctatae sunt in senatu Principum. Prima erat
atrocissima, ut simpiiciter cogeret Imperator omncs
Principes ac populos, edicto TVormaciensi pa-
rere. Altera fuit mitior, ut nostra confessio com-
mitteretur viris bonis et eruditis ac neutri parti
addictis iudicanda, postea Cacsar pronunciaret.
Haec etiam inducta est a Regc Ferdinando. Ter-
tia nuiic videtur valitura, ut nobis rccitctur coii-
futatio nostrae confessionis. Deinde petit Caesnr,
ut ipsius iudicio rem committamus, quod si nolu-
mus facere, Caesar mandat nos omnia in integrum
restituere , donec Syn^dus cogatur. Haec senten-
tia nondum promulgata cst, nondum enim nobis
responsum est, sed existiroo fiiturum, ut proximo
die Lunae promulgetur. Nihil expecto mitius.
C-ognovi enim sensum legati Campegii. ' Mogun-
tinus ubi vidit, se diu pugnando nihil perficere,
postridie non venit in Senatum. Cum in hanc sen-
tentiam irent Principes, exdusi sunt et Principum
consiliarii, si qui visisunt dicere sententias aequio-
res. In his etiam fnit itQx^yQafifHnevs Dresensis.
Narravi tibi non modo historiam rerum hactenus
gestarum, sed etiaro earum, quae sunt in expe-
ctatione, nihil exaggerans. Sentio enim quos mo-
tns, quam miserabilem tragoediam paritura sit
sententia adversariorum. Omnes unus meo iudi^
cio guberhot rasdcns , quem nosti , et snfadoiit ei
faces quidam hypocritae Theologi. Nihil possum
scribere amplius^ Vale, et pro nobis onu Octavo
. 4
No. 767.
(8. InO
(Schedd Melarithonis.)
j; Ex aulocrapho Melantfaonis \d Actif Comit. Aog. in Tabm.
Arinar. Hegiftr. £. fol. S7. n. 2. -* Est foliiifii^^iiitM.
intcripsit quid ^ip^pondjeiKliiin fit Inperaiori, li ille, nt
expectabatur, mandaturus fuerit, praelecta confutatioDe
pontificia , ut Eyangelici suam confessionem deserercnl.
De Generalitate.
!£)e& AaiferS S3fge^r ifl fe^r general, fo manft gegen
ber 6onfef|ton ^Ut. 3n ber Sonfeffton ftnb oie( 2Crti*
!el , bie o^^n 3n)eifel oon bem ©egent^eil nic^t r>tmou
fen n>erben ; S)er^alben gu melben ; wn mldfin Zt&
Uln tnan bege^rt objufle^n , ut moveretur dispu^
tatio,
Item, eS \^ o1)nm&Qlx6) et(i4))udnbern/ ^ofpm
auc^ / bap &ai\. 9Xa}. ®e(egen^eit ber felbigen bebeufet
n>erbe.
£ap man offerirt^ abjufielf^en tn %ttitdn, fo^kmbi
(ung (eiben mi^tm, ober ba man mit (Semiffeit mik^
ttmi na6)Qthen, xo\t man ft4) aHjeit erbot^en.
Quare sit facta mutatio sine consensu alioraiH
statuum.
Dc conscientia non est dubium*
1) Sed si civiles rationes quaerendae simt,
transferri posset res in hos qui docuerunt, ne
princeps gravaretur.
2) £t doctrinam approbaverunt initio omnei
docti.
S) Item Episcopi connivebant
4) Item in cuipa sunt illi, qui irritaveruat piD*
cacibus scriptis Luthcrum.
5) Item principes in re manifesta non volebant
saevire in innocentes.
Pro consciekitia satis multae rationes possunt adr
duci.
De consuetudine. Quod consuetudo contra
ius divinum non valet, quare non oportuit docen-
tes consuetudini servire, et expectare alioniBi
iudicia.
1. Huc pertinent sententiae infinitae : Rectefa-
citis attendentes verbo , 2. Petr. 1.
2* Galat. 1. Si angelus de coelo aliud Evan-
gelium evangelizaverit.
tn
EPIJiTOLARUM LIB. V. l590i
m
5» Actor. 5. oportet deo magis obedin^ ^^^
Iiominibus. , .
4. Exemplji^Mafm^pTopbetarum et Apostolorura
huc pertinent, qui non expcctato consensu
populi damnavemnt impios cultus.
Haec valent pro cpnscientiay apud adversarios ni-
hil valenL
No. 768.
8. lul.
(Scheda Melanthonis.)
-^ Ex «utognpho Melantb. quod eft in Actia Coniit. Aug* in
TabuUr. Vmar. Regislr. £. fol. SJf, no. 2. Est Drima
acriptura, et Tidetur pars scripti ad Caeiarem a Mclan-
tbooa concepti id usum filectoris, postquam «ognita ertt
voluntas CacsariSy ut Protcstantes, ubi praelecta fuerit
confutalio pontifida , a sua doctrina recederent.
(Ifeianth. de eoj quod Caesari^ po-
stulaturo ut Lutherani docirinam
Muam desererenty respondendum siL)
^a^hm A.Wt. bege^rt, baf man Don bteferSa^r xooUt
abfie^/ foU 3^r aXai. nic^t smeifeln, bap ber (St^ur^
fftr^ geneigt ifl, 3&r aXaj. in aUen aiemlic^en @ac^en/
fo mit ®ott unb Gemiffen gef^e^en in6gen , ©e^orfam
iu er^eigen , ^aben ftc^ an^ tn ^a^tn baS 9lei4) belan^
gntb on^i^it/ n>i^ ^inem Surfien gebubrt, ge^alten tc.
SerfK^en au^ feine ^f. ®. in btefer ®cJS)m St. SR.
}u iintertb&ntgem ©efaQen unb funfl ju Sinigf eit ft^)
oOiett erbotben , ffd^) mit anbem ju t>erg(eic^en , fo \)ie(
immer mit ®ott unb ©emiffen Qt\d)t^tn md^t.
(ES ftnb aber (aut brr ubergebenSBetanntnip in bi^-
fer Sa^r ber mebrer Sl^eil TlvtM , mH^i obne 3n>eife(
wx^ ber ®egent^ei( fdr d()rift(i(i) unb rec^t b&(t / unb ju
^en, ba^ SL ^. SSegebr n\6)i fep, bap jcmanb oon
i^tnAvfyx SBabrbeit abfle^en foQ.
titotxi nun St. ^. im 2(u8f^reiben gndbig(i(b t)er^
tr6fl, biefe @d(b tn Sieb unb ®uti(eit }u l^anbein/ too
A. ail. in &iefen@at()en gndbig(i(b n)&rbe^anb(ung t)or^
ne^men, moQten fi^) S^r 6bf- ®* no(^ma(S erbotben
^en, ftc^ mit anbern ju uerg(ei(!()en/ fo oie( mit ®ott
nnb Scmiffen xo&^Vvi^ fepn xovA>.
No. 769.
9. luL
Legati Norinberg. ad Senatum.
f £s Actis Norinberg. p. Itl. — Quae ei hac epistola
•sccrpaioiiis dederal etiam Strob. in MisceU. II. p. 44b sed
breviiia.
|)e€¥«'<8ttt8etntei#<t ttnb Stat^ yu 9turni^
' ■"' ■"• betfl. '
— -^ '^err enbre^ Sbficini)er wirb fi^ 6. »•
@(f)reiben gemdp n)p|)( miffen ju ^(ten. SSir xooVivx
aud^ ben Sburfurflen unb bie anbem Hijirften )u\)or ans
fpre(^en/ unb (S. SB. (Srbiet^n fein ^(b anjeigen/ beS
unjmeifenii^en SBerfe^enS / e8 werbe gar f eine SBiber*
rebe ober SSefc^merung matten.
W\6)tl t)on*aban iftje^o^ieju
3fu99burg / wirb oieQei^t wieber bdb \)tm gen Slurm*
ber^r iolr f6nnen aber au(f) ni(^t bebenfeu/ baf bie
?>f aff en ober TCnbere / fo feine ©fiter a\xi\)\A\)tn xooVim,
uber fein SSeib unb £inber t)ie( ftnben murben*
2(uf ber proteflirenben @tdbte 3Cttts
mort, £aifer(t(^er ^a\. axa jungfien in 2eutf(^ unb
granj6fif(() ubergeben/ iff e8 feit ber beru^t, bafiSaif.
aTZa). fo((^en @tdbten bepf)a(b no(^ meiter ni^tS anjein
9en (affen ^at. Depg(ei^en fte^t eS um bie 2(rti!el be»
®(aitben8 avOi w6) \nntn, a(fO/ ba^ wir @. SBS. barin
mebcr wenig no(^ t)ie( !6nnen f(f)reiben/ aQein baf mir
unS aHer ®e(egenbeit na(i) menig fluter %nixooxt ober
2Cbf(()iebS m^gen t)ertr6fien. 2)o(ib flet)et e8 ju ® ott.
Sambftag 9. 3u(ii jum JCuffperren 1530.
*ref.
SBoltamer.
Ao(er.
(SSem^arbt) 9)aumgartner. .
No. 770.
(10. lul.)
Mart. Luthero.
Epist. lib. I. ep. 8. (edit. Lond. f. ep. 5.)
D. Mariino Luihero.
S. D. Aate biduum dedimus Coburgensi nuncio
litcras, quem quia heri hlc vidi, facile anteverti.
Arnoldus noster cx aula Megeliurgensi domum
redit. Spalalinus perscripsit tibi Hispanorum
procerum consilium de nostra causa, quod meo
iudicio est honestissimum. ^ adiktpii avTOX(fdvo^
ffog^ mulier vere heroico iugenio, praecipua pie-
tate et modestia, studet nobis placare fratrtem, ,sed
cogitur id timide et verecunde £acere. Unus ra-
sticns mirum in modum fnrit» et incitat Imperj^
torem, ne quid nobis permittatur, id quod ex ipso
inteliexi legato Campegio: et mali soinm valent,
et in pessima causa fortiores sunt, quam boni ia
179
eptviiau. . yideiur futiirui« , tit impieret Cae^ar^ ut
omnia restituantur in integruni, donec synodus
l^ controversias iudicaverit. Nondum adversarii
^spdnderunt, quare certi nihil habemus. ilaec
tantum consusurrant inter se inimici, Vale^ et
ora pro nobis. nihil opus est te singulis scribere,
una tnim epistola omnibus satisfeceris. 10. lulii.
BPlSTpLARUI4 (.19. y. 1580.
Np.77f.
No. 771. (10. lul.)
Fi^id. Myconio.
Edila a Snegassio ep. 11.
D. Friderico Jkfyconio^ Pastori Ecchsiae
Goiihensis,
S. D. Nihil adhuc in fais Comitiis actum est,
prjclerquam quod Confessio nostra exhibita est,
quae publice m consessu Principum lecta dicitur
tamen aiiquos dimisisse placatiores; Yariae sen-
tentiae de nobis a Principibus dictae sunt: sed
nulla adhuc promulgata, quia Eceius et Faber
et alii istorum complices , priusquam pronuntie-
tur, exhibebunt Imperatori Confutationem no-
strac Confessionis. Acciplo tamen, parum cle-
mentem s.cntcntiam nobis expectandam essc. Cae-
sar pbstulabit, ut sibi iudicium totius rei permit-
tamus. Id si faccre gravabimur, mandabit omnes
veteres rllus ac morcs restitui et, ut rcstltuamus,
Krmis coacturum se ess^y minabitur. Quodsi non
mitigabit hanc sententiam Caesar, magno in pe-
riculo versatur tola Germania, Ilispanici Pro-
ures praeclare et saplcnter rcsponderunt Caesari,
consulti de nostra caussa: videlicet, si qu«'te.no-
strae opiniones pugnent cura Articulis fidei, hor-
tentur Imperatorem, ut unlvcrsam suam poten-
tiam conferat ad delcndam hanc factionem: sin
autem solum extemae humanae ordinationes mu-
tatae siiit, nihil faciat violenter. Venimutcerto
icire possit, titrum nostra doctrina pugnet cum
atttcutis fidei, an vero tantum humanas ordina-
tidnes aliquas labefaciat, commiltendam esse rem
bonorum et doctorum et neutri parti addictorum
iudicio, sed paucorum. Mire mihi placet haec
sententia. Yale. Ora Xfftmhv pro nobis. 10 die
lulii. Sahitat te IsieBius.
^lmTtog.
Brentius ad Myconium.
■
Part q>iitolae ev autograpbo Breotii td\U in CypriaAi Hist.
Aug. confess, in »ppcBd. p. 186»
~/o. Brentius ad Fridericum MycO":
nium»
Ego nunc Augustae in Comitiis ago ; illuc aTJ.
Georgio Marchione Brandenburgensi yocatiis,
spectator potius causae nostrae, quae in istis co^
mitiistractatur, quam adiutor, nisi si quid apud
domiuum peccatoris oratio valeat £t quo in statu
r^s sit , pauds accipe.
Principes ndstri obtuleront Caesari confessio-
nem doctrinae suorum concionatorum et snae fidei,
quae Germanice coram Imperatore et proceribos
Imperii lecta est, Nunc quotidie expectamus, quid
adversarii sint responsuri. Aiimt eos plautfttqi
commentariorum in nostram confessionem parMei
EUt autem illorum antesignanus Ecciusj honus ille
vir. Aliorum sunt 23 ; dicercs Sophistarum Iliada
esse. Exitum rei nemo adhuc novit, nisisoliis
Dominus Deus noster, quem scio ardenter invocai
pro universa Christi ecclesia, ut suo favore adsit,
et pacem ecclesiae suae reddat; id quod procnl
dubio tuis et aliorum precibus invitatus faciet, p»-
cemque largietur, si non in felicitate huius miin-
di, certe in cruce et afflictionibus. Vale in Chri*
sto, amicissime mi frater, et ora pro me. £x Au-
gusta 10. die lulii anno XXX.
No. 775.
10. InL
ludicium (Agricolae?y
Ediliini in Coelestini hist. Coniitior. Augusl. P. II. p.Sl9—
2S4. ubi inscriptum est: j^deliberalio brevis» guae py»
etatio inseripia » et praecedeniibus liieris (principam ad
Fridericuni Palatinoin et Comilcs a Mansfeld ct UclfcaH*
stein) ineiusa y siinul fuii exhibiiaJ'* — Constat
doabus parlibuSf priroum iudiciuin de non profer
pluribus articuiis oe abusibuS| quam in Aug, conf.
roerati sunt, et deinde scrijptum : ^ahusus poiemiaUs ^
tificiae^ conversae in Aegiam dominaiionem, ^ Sed
ulrunique scriplum prorsus di^ersum e%st^ quisqne facaU
▼idel. Altera enim pars de abusu polestalis Ponlificiaa
Ralisbonae in conventu 1541 scripta e»t, quumin>eale-
gantur baec : ^^consiat ei in hae urbe Hatispona muitbi
accurrisse'* elc. — Prior autem pars ulique Auf^stae ia
Comitiis scripta esf, non quideni, ul «SaAJfiWputat, pro-
plerverba: ^uc Augusiam vocati**, quum etiain cogi-
tari possit jtugtAsta Tiberinaj i« e. Ratisbona, neqtic nt
idem Saligiuf (Uisloric der Augsb. Conf. Vol. I. p. 257.)
arbitratus cst propter verba i ^^iiieras paulo «mitpowUaif* \
M
EMSTOLAIltJM Liii. V. i5S0.
m
faacc cnim bod raat vcrba ad iudicium pcrlidtuliit. '^
verba Cotietiinit ci crrorc typographi noii niinuseuJis li-
lerisy ut debuerant, eitcripla : sed polius propter totum
arguncBtum. Dubio vero carcre non potest , Loc iudi-
cium a Mtflanlbone non cssc scriptum y sed mh alio quo-
damj fortauc /o. jigncoia; etcoim scnbcpdi raljtf non
aoium non Melanihonis cst| acd. ctiam iudicium scvcrum
dc episcopis, qiiorum aucioritatem tam scrfarc, non sinc
o4e|isione suorum ^ studcbal Melanlboa f non ab co p^o-
flcisci potuit.
udicium Thtologi cuiusdam dt eo^ quid rt--
ondendum sil ad (/uatstionem : an Es^angelici
ures abusus quafn in Aug. cohf^ commemora^
vtrintj i*ttint notart?)
.mtrissimi Principcs ac Domini nostri clemen-
simi huc Augustam vocati sunt, ut doctrinaei
ae hact^nus in ditionibus eorum sonuit, et po-
k> proposita fuit, rationem reddant. Totum
ro negotium in duobus consistit punctis: pri*
im doctriiiam continet, alterum ecdesiam eius-
eceremonias.complectitur. Primiin) in nullam
alToversiam aut dubitationem cadere spero* De
Jesia diversas et discrepantes sententias esse
o. In nostra autem coufessione ciare dicitur,
ifcopos, quocunque sane appellentur nomine,
itum iure humano coQStitutos^ atque adeo, quod
le lequitur, Antichristos essc. Cedit enim sta-
I ipsorum ccclesiasticus, quod fortassis nequa-
am sunt coiicessuri, in contumcliam nominis
dni, estque doctrina eorum» quam tradunt, dc
icrimine ciborum, dlcrum, potestate clavium,
Inlgentiis, purgatorio, causis matrimonialibus
aliis traditioiilbus pluribus, quibus bomiuum
dstringimt et oncrant coiisclentias cultuni dlvi-
m ex illis faclentes, atque hac ratione meritum
miiii et salvntoris nostri lesu Christi obscuran-
9 extenuantcs et clevantcs, plane diabolica.
Haec igitur cum omnia in confessione nostra
it comprehensa et in epilogo repetita, nobis ani-
18 non est, plnres proponere articulos, cum hnc
iusula, iios serio reiicere omnem doctrinam ac
De damnare, exsecrari et ex ecclesia cxterminare
natitationes omnes cnm scriptis propheticis et
Mtolicis pugnantes, et verum sacramentorum
am profanantes et evertentes.
a.774.
(10. InlO
Theologoriim ludicium.
\ Ez autograpbo Spalatini , cui lonas, Agricola cl PbiJip-
pna quis^uc sua manu subscripscrunt » in Tabul. Vioar,
Rcgislr. £• f4l. 17. no« t. — • • Pbdlanl mann in lcrgs
acripUim cst : Der Geidiriea Bedenlten*
Unfet nntert^dnigS SSebenfen tjl, bo^ auf mdnntglic^S
S^erbefferikng/ bdf man i^t (einefiWegS ektig me^r Xrtir
(e( £aif. fStaj. t^brbringe; tn 2Cnfe^ung , bof f[d)6 biefei:
3eit/ e(^e ber (Segettt^il feine Vtttwort einteingt, ni^t
9ejiemenn){U/ uttb baf ber (Segent^eil e8 fonfl baffit
^alten xo^, xoxt gUmpflic^ unfer SSefenntni^ beS ®Iaii>
benS unb ber Se^re gejleQt ifl, oXi foQten fte t)on unS
barin oerungtimpft fepn. SBo fte aber jtc^ in \\)xtx %nU
xooxt anberd benn (eiblic() unb glimpflict) merben t)eme^
men laffeu/ fo ifl. in ber Replica bran gar nid()t8 x>tx*
fdumet ; mirb oMi^ alSbann ft^) 9ie( bap benn j^t retmen«
I. lonas.
I. Agricola.
Philip.
No. 776.
(lO.Iul.)
Melanthonis ludicium.
Editum latinc a Coclcslinb in bbt. Comil. Aug. P,l.p.2l7>>|
qul illud ei autograpbo Mcl. sc dcscripsissc affirmat; itcni
aChytraeo in bisl. Aug. Conf. p. 125. — Coelestinus au-
tcm oon diail, ulrum autogjrapbum fuerit lalinc, an
germanice scriplum et ab co \n linguam laiinam transla*
lum. Habemus vero etiani gernianice in Chvtraei bist.
Aug, Conf. germanicc scripta p. 196* ^ unde illud bausit
VValchius in opp. Lutheri T. XVI. p, 1059. — Quum
Melanlhon in usum Principis Electoris scripscrit^ puto il-
Juni vcrnaculo sermonc usum cssc. * Occasio acripti
fuily quod Jmperator die 9. lulii conyocavit legatosPrin-
cipumEvangclicorum , et cx iis quaesirily an plures prae-
ter eihibitos in confessionc articulos fidci sint eibibiluri
uec uc ?
(JHtlanthonis argumtnta, cur non piurts
articuli fidti iradtndi sint.)
(2Er(Ui4)i biemeil bie Surflen Don ben n6t^igen ^for*
titeln, bie 6jfent(i4) i^ i^renSanben bem ^o(( gepre*
bigtn^erben, i^r SSetenntnip getl^^an ^dtten , unbni(^t
Mnn6t^en/ flemitunnu^Dispiitationibiis, cU: ob
bte SB$eiber au4) confecriren f6nnen ? ob aUeS fo muffe
gefc(K^en/ mieeS gef(|)ie^et? unb berg(ei4Kn , biemej^r
in bie ®4)u( att in bie 9)rebigten in ber £ir4)en ge^6ren/
)tt be(aben.
3n lb|er dbergebenen 6onfef{ion fe^en gar na^e aSU
ndt^ige 3Crtite( verfaffet S>er^a(ben aOe SXipbrdu^K/
fo mtber biefe(bige Sef^re ftnb^ iViQUid), wie ein jeber
baft SBSibecfpie( oerfleben (onn, gefiroft n^erben.
aSenn bie gej^d^igen 3Crtife( nun erjl flbergeben
tt)urben; (6miten8 bie SBiberfac^r un6 ju Ung(impf dfo
beuten, a(d f^dtten mir }ut>or bie f4)ein(i(^en unb jeber<
165
E^ISTQLAKUM LIB. V. 159.0.
m
man gefd([igen 2(cti{et itbecantwortrt} ie^uHt) fe^e t>te
Aoif. SKajeftdty 5a? »tr v\tl imb fd)db(idjrn Srrtljuni
fcei un8 wrbergen , unb iwnn Sljve .Saif. 3KajepAt iDfi=
tei; an^elt, mirbt man mcijr^vrtljiini fjenjcrtriiigec.
ibieweil roir bic angtfaiigcnc .^^anCtiuig bicfL-i- fKi'-
ligionSsSo^eu ftlbfi nirf)t Cfttjiubcrn folkn, iti tvini;^;
toegfiin tat^en, tafi fci: flciKiffiaen iiiib unniJtljjijcn 'Kz;
UXtl, baoen ipan in t>en Sdjulcn ju Ci^^>utircn ppcgt,
ju biefec 3fit a<rc^t mfi-bcn , ai&:
JD& atted alfo inuSc gefi^eljcn, mfi' cS g^fcijicfj.^t?
. |DI>brtftfieSEilIenicijt5'f(iye? '
, £)b ®ott ouc^ B6fi'S'tijue?
. S2b bie G^ri|ieii ailc ?ivit:flf c fmb V j
jDb bec 3>flpft auS Qotttidjcm ditd)i ber ' cberfte
Sif(l)Dfffe9?
IDb man ba6 3(bla^ aulaffen mfige?
jDb ein jebeS gute SBSecE eine Solifiinbejeul '^
JDb eiit Saie ba* ©ocramenf coiifecrircri fonrie'? :
JDb bie etJ^factjen aflein fiir bie S8ifcl)6ffc gc^orcii?.
Cb me^c obec weniget aI8 (tebcn ©acvamentc feijrt?
Cb bie Sifi^Jffe juflleic^ b^fin^Itli^f^^Wrtt f&^f
vtn, unb ben Ricdjen Doffle^en Miinen? .
. £)b bet Jpaisfi auS g^ttlicljem 9in!)t etn i^ftc oflec
®fitet{f»)? , : " i."
£it) bte gittiic^e 'Sueecmdl)(tin9 anm «E^etl m un^
ferm aJccbienft Utfat^e baie obct nit^t ?
; &b bie $tie1lenpeif)e einen fletS tod^tenben Cha-
ractercm einbciitfe?
fOb ein SBeib confcccicen Finne?
JDb bte r^cenbefiit jur.Seliftf eit nit^ig fe^ ? ,
Principes Evang. ad Caesqris mierpfetes*
Laltoe «didlt hoc *cripluRi CbelulifiM (hlit. Comit. P. IJ.
p. SI8.) , i)ul illud ex aulogripba McUnlboaii dEfcripinM
•f!Grm»l. lact:rlum lulemMt, ulrnm •ulogiiphon blipc,
an gcrmanice jcriptum cl a Coclcilino (ut ■olebBl) in
Ulinim lingUBm trmlalum eiI. t«luic hibdur eliim in
Cfaylraei biil. UL p. lS9. — GenDmice vcro.edilum Mt
■b rodem (^ytraco iu bill.AuK. conf. gErmiuica p. 97. et
*Mueilerol.i.p.667., (qui faoc teriptuni niTenil inTlbuL
Vin». SS^eg. E. fol. 40.) , « nuo illud inieruit \V*)cblat
opp. Lulheri Ti XVI. p. 1060. -~ Ar|>itror, germanice
tonicriptum eI iradilum fuiue, nequc 'dufaitjri potut (li
fidei btbend' eil Coeleilino) , Mclanlhancm ilhid cptaipor
*uiiie. — Tradituni tero eil ■ Principihui ETangelici*
Duci Friderico, comiti Pilatino Rheai, Uoyero coniiii a
Hjuufeldi et Coaiiti *b Helfenilein, 9U01 Imperator tni-
■crit die9. lul. .«dEongelico», ut c> iii quacrercat, in
in arliciilii eifaibitii acquieiccre, ncc plurci proferre ve.
linl. Quibui Friucipei iam. inlerprcte HcUDlhone re-
■pondeni.
iPrincipes JEvangeUci ad missot a Caesare, ia-
terpteU Mtlahthone^ ' "
t»iii»\mit mtxSi,. fMitnbIif(}er (iebtt |Betlxc#.»o^
at;^«9e<Wiraffm{f'-,Hebej.if)({Mt»« Sftmuji-Xie wi»Cn.
2ieb^ UBb'3t)r:ge(ki:p.?) «I fitlW ^9iim9ivH. SR*
iefkdt/ ui)fenSr.«ttersnAMgjWi)> J^emi ^ttefe^-. «l^jeidt,
baf mii;<vn& nwUten «erne^meN Itffefi, ti^ xt^ m\lt
%M\k<\ mmt^m untiyi iib(cg«lKn-l^ba^ «dccB> ^
Mj^R(Ai((0j<£«{..^4Jeji^ mir «d^^;in;@4|si$t(l>
unb'.@uii)jwr :jt«un^er.tin^ .^^gtf^etitiiiig-ttt')
R)ft»of)I i>fftnlidit{l/ b<tgi.victfli^eruntrb(f[friDetli(^
3Ri^brdu(l)e , bie eel)ce unb bec ®djl(tc^ Reglttjtitt b^
(tti^Rbe^ ^tTfbet-^ii^-pnb; nwl^e ecfllii^ Utfo^e d^
geben I^bm fli^ ailnn ben Unfem, fenbetit auc^ tMi
mSKtm, ^tmriDibn )U ^tebiigtf-utf) gu ft^bes jtf .Untf»
Ct^trbK lK«tnf{itn',-'fo mtt''tiitce<^tG:eeI)te;3aScf(Qwk
niit{f u^ifrcS ^M getntben nwrbcA, ■ untf Ctincn jMt
(inftem^t-Cvangelio-gc^aH; t>te»ril abtrJKatf;aRoi
jtfHt tit i^rcnr-Vuftfi^teibcn gndbigKc^ angestigt/^
^9.^ b{c^^a(^;-:^0{H1giofi belanBeab/ nntcrioil
fttbfitn tteb unb-ffintfglcifjn ft^ritf md) ait-M
jffia^rtftit (bit bhim nllein. «ottee 'tcince JBot0il9)|il
mc^^it^th fep,, Me Mnn ^fl(i(i) itnb biQfg ^^^\
fofevenb-|n bet ndc^iflcn ®(^ift«*) nf (^t- afit gn^bttoi
(I)e fpetiftcitt ;unb ttam^aftig angtaogfn, fonbtcn cinc
gemetnt Son^ffton itift Cetenntntf-dbtraiftioorttt, bot*
in ungcfd^rtici) wtfaffet aOc bte£t^e, fo ooradml^
juc @eelen ^I nil^Iiti) bti unfl gepcebiget- tottb / bamit
JtfEif/SRaie^dt gcdntfticf) bm^m ra&tbc, ?baf bci uti»
(eine un(^rtft[i(l)e Se^ce angtiiommtn.
@o fjaben wic au^ f^t nJt{)ig gtac^ttt, mt^t tic
SRifbrdut^e vocjubnng.ni/ bacinntn unftrunb bet Uni
fetn (Setoiffrn befc^racrt gtwtfen, benn anbte SRi^btdn*
iitj bec @eifl(iciicn ^anbel belangcnb / . bafut £te b()4>
ju feber 3cit fut fi^ ®ott merben 9ttc^enfc^aft ju gebicn
f)aben, »o foic^e !Ki^bcdud)e nict)t abgeflellt, ob(X.3n
^cifili^ec ©efferung gefuljct wcrben.
iDec^alben , bamft bicf> @acl)e befb mi^c In Sttb
gei)anbelt mAcbe, unb bap man bie tiotnt^fltn ®tA(ft,
bacin 3(enberung oocgefaUen, barju au8 wai Ucfa^Kn
foIc^cS gefd)e^en unb gcbulbet, beflo f(attrfe^-.ui&
ecfennenm6c^)te: fo ifibie ffiBeittdu^igfeit/ in ©enbec
^eit aDe SRi^brducf^t 3u er}dI)Ecn , in angcgeigtec unfrcc
©djrift" gfBitcben. ' ,.
«) i. e. d. 9. lul.
**) In coofH*ionc'Auguit.
18S
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
186
SBdQm.to^ ■ritUrfmVttifcItt, fo ihetcaatmt*
trt / aUt ungcmj^ iisb unre^c ie^tz nvb SXipbrdu^/
bic bmfelbm ftbertetc^tm Vrtifeln nnb il^^ren Urfa^ro
mtgegm/ babnr4> aud) noiberfbc^ten Ifabm, nnb ac^^tm
ber$<dbmb^e9lot|^, mef^r Vrttf el einjubringen.
Qo aber ber SBibert^ biefelbm m^tijxd^ f Ar
feiai JD)nnion unb 9lteinung , oernidge Aaif. SRaj. TCni^
f4)reibjmft unb befcfK^men SortragS/ enegt; oberunfre
Cfonfeffton anjufeiil^tm, ober etwaft 9leue6 ooraubringm
nnterftfabe: fo ift man f^iermit erb6tig/ baoon auft
(SottcA SBort weiter SSert^t )u t^uU/ n>te man \i6) benn
mi) 3tt Snbe ber ndd[|ft fiberantmortetm fc^riftlic^m Se^
Cmntni^ erbofm ^oL
Unb i{i bemtoac!^ an b{t 8l6m. itaif. fRaj./ unfem
id!iergndbi8ftm<{>errn/ unfre untert()dnig|le ^ttte / bie«
iodl wit liiM i^rer Jtaif. 3Raj. iu untert^dntgflem ®e«
^iotfam BeitU^i on^ero oerfiigt/ nnb nnn mit fc^merm
Jlto^ cinc longe 3eit ^ie geioefm/ if^re Staif. Wtal
jnbVi gndbig oerif&gm unb ^bem / bamit t^rer SXaj.
Vnifc^reibm, aI8 obberfi^rt/ of^ne Idngerem Sl^erjug
taat^egangm unb gelebt mbd)U merbm/ al8 n>tr un6
auO) in aSer Untert^nigfeit oertrdfim/ unb an unl
fliiilllangel gemcft/ aud), n>tQ eft ®ott/ ni^^t fepn
|MI. S)a6 moHm nun i^re Aaif. SXaj. / unfem aHer*
gndUg^^Mrm/ mir in afler Untertbdntgfett oerbie^:
vm. Actiim, ^ugSburg am 10. Sag Sttlit 1580. *)
Bon ® otteft ® nabm 3 o ^ a n n / ^crjog gu
&a6^in unb Sf^urfdrfl.
®eorg/ SRarf grof }u S3ranbmburg.
ernfl, 4!>^J0B gu Sraunfclrmeig unb &&
neburg.
9(>iIipP; Sanbarof ju .^{fm.
SBoIfgang/ ^furfl iu3(nbalt.
famt unfern SDtttoenoanbten.
Breatius ad Isenmannum.
■ • •
f S ^bdica SiMTO-Sifino ep. 7.
lohanni Isenmanno lohannes Bpen^
tius
$• in Christo* Scio te, axnicissime nii Iseiiinanne,
una ciun fratribus nostris cupido animo expecta-
re, quid rerumincomittisnovissimisagatur. £qm->
*) In Codettino et Chytra^ diet et annus non lepinlur, ^ in
Goelcstinp detidcrantur etiam nomina tubtcripta.
SlnAVTR. OriR. VoL. II.
dem volebam tibi nuper negotium totum cum
Buchsenhansen *) perscripsisie , sed abierat ille
me inscio, quod tam aegre ferebam, ut cum con-
sulibus nostris expostularem de ea re ; tamelsi ne
nunc quidem certi aliquid tibi scril^ere possum,
adeo omnia adhuc in ancipiti pendent* Et rei •
evenCum nullus hominum cognoscere potest. So-
lus Dominus Deus noster novit quid futurnm sit,
in cuius solius manum nos respicimus, etiamsi
maxime fremant gentes adversus Dominum et ad-
versusChristum eius. Ut tamen cognoscatis, quid
hactenus apud nos gestum sit, paucis accipe.
Principes nostri obtul^runt nuper Imperatori
confessionem fidei suae et doctrinae suorum con-
cionatomm latine et germanice scriptam. Ger-
manicam ante hos dies misemnt consules nostri ad
Senatum Hallensem cum Buchsenhansen. Quam
si tibi ostendit Senatus et consuhiit, benc, Si
autem occultarant , pro more suo fecerant. Ut!
scis subscripserant se huic confessioni Senatus
Numbergensis et Reutlingcnsis. Nostri nondum
subscripserant , praeterea quod non sint de nunie^
TO civitatum , quae in proximis comitiis Spirens.
protestatae sunt« Exitum rei cxpectant, neque id,
quantum ego coniicio, inconsuIto« Nam intelligo
ipsos omnino subscripturos hanc confessioriemf.
Mitto tibi latinam una cum fratribus legendam.
Post oblalam Caesari confessionem inceperunt
adversarii fidem suam conscribere, quae et hodie
absoluta est etCaesari ohlata. Interea autem ten^
poris nostra confessio ad Romam (Roman. Ponti-
ficem) per veredarios missa est , et hoc die nun-
tius a Roma rediit, Papae iudicium referens, quod
quale sit adhuc ignoramns. Imo optime scimns,
quae sint Antichristi iudicia. Porra ante paucos
hes dies quaesivit impezaitor per Fridericum Pla^
latinum nostras principes^ num velint confessioni
suae paucos artiailos aditeere. Quid responsum
sit, videbis ex chartis confesstoni adiectis ^). -
Addidi praeterea fasciculum literamm Martini
Lutherij quas mitto tibi et frafribus legendas •**),
non autem describendas , ne evulgentur, equibus
iQtelUges , quanto animo praeditus sit incompara-
bilis ille vir Lutherus. Nunc qtiotidie expecta-r
mus , ut per amicos cognovimus , quando Caesar
*) In ep. Brentii infra d. I. Oct. tcripfa appellatnr Buehiin
Hanun , i. e. lobannct Buclit.
^*) Uaud dnbie iudicium d. 10. lulii tradiUim.
*^\ Uabentur baec apo^pba adbnc in netdo qua SaeTiae
bmliotbeca.
18
ler
a nobis petUurOsest, numveliimi» ipniia id lufc
causa pfa iucUce «fpaMcere. Itl-enitn^ ^am eM,
ipatnnnM^-p&iimM fi'>Mikin^r^spttUli{tM«ta
EPrSTOLARUM LIB. V. t6»0. 168
Andreas Osidndir nd Jf^ene. Linek H
' ''''^' P^tk^^S&hititpnerum, ■-■
J^niiii.'[qiiii riiuitu:i i^ijiisJHi,- /mi.ij^itt
reilce»; : tfbtfUm^^H^tte^eif iii^p^^a J4iey^^iUfctaii^
ltaqii»;dofidinode (fM^i4iGfe^l'Stiat^hiin[[^»ia«»lll
iu2)tmas, -iv$wf3]tiH0 tfF^jfUlti'^''){&&^ffti(i'''ifJfi[t»^
n>iilu».v-dJflWlfti*SJriret;fHifi*H-' 6b« aifft- Bt^aiwferi
nurfillifno^»r*i!!l. vn^Wff9i«h^fitrft^t^fl^tf M
ita vttakcvfimiiQmimp^itianiiffieadl^^SQ^im-
nem tanto desi<leri{^lbiliB^;'>«rwJh%1sklfett»^
gladios breiM^ j:^Im»(|>»1>^|«&t^nq^ bella
volnnti ■:MRetC/'UC:af. ':;-,.:n.-.?c- 7'jv .:ijiir A'::-.
nondiim c4i»AiHt»h»n^J<^Stdi)»dd}I^»>M«<^^^^
laildinnTr ^giu^inaiii^tifipin^t^ttfia^^
nem 'olAutdi^fll^lf^dilidt^^StJ p)^i^&aC[;bJM:J£nli«U
Cui^/jW-^riMnii-^iWftfMni; 4«^dB>'AiBt(i.'a>^»tfri'-
ptura s. aiie^Juttj''^ <Tu:t(iBk^atca)«bitiost&in'Jeer
desiife tii^iftftlasuA«i faortj«fddVlifl«tt«»i)(V^dtuitiI-
do; KscliiitiiffiddttiuiM af«]>Uit«;iM%^i»4(iuu-
rit/'i«vd(pki«v(hWl^m^:Mtpu»iiMJHMidtUtto
inala4diin^tfbunt;-H&i(tt^atl^ S9iatt)^it,'fM^lK,
insanit, '«ff.Bdfti];tnJiV4sttC'lnolilb^^- ^^tiiUiw
ct TGtdmtti^itit toiicidcet; SddfictusJAtipstChvit
stum^'' et &iniCkiundrli'i]tit4e^'^at«i<, pvaev&faM
tamen uon potest. Vale mi frater. SaluUtaitK
fEati^'>cpdiiK4MBtni^aiil.'bfitftuiSBrn6ariid&:iiostro
D. J^iV^/iMt^tkidnt^litiCfalUri»«nBnn:n)'i^iiV^
colauin, itaunatuinfiiSiiJ^tiiUp^iMSthaUheiis^
D. LicentiatDiQ-et^infBpcii^aniiMnCriUisiJtb)*- SxAiu-
gnsta-,. 12. .IuL.aM&) XXXv.r.,'j ::, f.., .V.';--':
.fiufierur.atiCfj^/teiluptrisriitaadi^tMhus^taiil
Auplsiam . vtaaerutu ili qp^iUWMi J&di«lii|iiot hfoiraS
de Sacranniia (titiit^lf^Oi Ai^facilnt5efi>i!ottiM[i4(u4
cnm.Jl&ii^cipn rnjfiosdjh^^ihM&awl ))«auiifvtti$^i6t
pcttt i ; Tttn ' apj UlBriB;< m^Kwi: toUaqai&ai|>6itt« ac-
stram causam gravet. AlBrmdnt coDStaatU' nw
taDtam''veibi» efimodo^iwpendi dissentire, re ipsa
autcrti convevcre^iiflos tonttabLer illudmegamus.
No.778;-'
■ JiaaiiaJV lioji™ ■ :ii:(«i-J^
■^'tfMftii:"
Osiatsder: ad Line/cutm et Sckleupnerum.
a) .,i. e.'ad Aedcm CallMnBac.' Mithaet tiraeUr. Ciwari
filiutet fratcr HargkrctbM,'fo*tn uxoris Brentii.'' (Noto
dcicrilwnlii).
jSrSq»' "ySiWiKnef' «fjw»i»i»«»(,,s(i«i tetisn!»
sit. Itah ct plcriqiiefi(n5mpi,j»(i,.^,^f(j|,,,igBT
IpnfliBTOiilWieiSMtJ, a,CWMo1«i*HItji|iH«UiiM
■»«?» W..,«M4:iW8»uiB,!(rgiinn?(taip,j|H,;M)a,
(HB '■'«W,?miBjMtn!ft«»H'«-jH<i|»i(,ia>M «Kwfe
jRf 2«iffi«^tMf.( J?mM«tt,ii«><>'«9«il)»«iDiMmHi
MHS- )!, Pf/mmilK, a»i Pll!» 3dinw»lWesini,jBfc
fii)8'«fijr"sj"^>;eT»5;q!ii?"»i:M«rim!)i^i. imiimtt
salicetnobiSj ut si diceremu&rja!^ rc9{^9^gn))lt{
itgtijHiiiip^rtpcjtls rcvo<:atis, ct revocanda sentitil.
Sin ^7ura dicetemus, rcspoudetcnt: er^ contro-
versiMmii nou Liit Cuis, . SufmiJusi ail OoSA-
rein latuti simus iudicem ? TctliuS: sirum,Jit
l^nlf^estituamu» in integnun ad proxl^qi^-
que concilium. ., ,
SediidVfiaec vaiia'essea^i{'^amfir7 'flonec res
i{!9^ declaravit, .ngn^sse noLis tteiere ptaeiHcluiii.
Nam prima quaestiW AoTiia aCaWari: ptopbitSta est,
IVS P?in.¥'W«;ffl!'';:«?.'^iti;ij|m(8(:f (,i.«f»qrt^
ut neque teliquas controyetsi.-is, iiuae in conrei-
sione non suut, dissimularcmus, neque laijienJ;)
eas lilovefiillisV Si^-Rii)H(!s'):tiinStfe:i«iil-.ffl
eas movete VeBciitj-iiol^essc'") t-4p'6*iii;tiii,".'",it
itaomite«i'.inW<h"ililI.^a<JhWn*'nnil-n'BWII»i&
rmuiiit «(«iteliietliiniis.'). J Si ") sei;»iftHr*M*
st!6i^, mjeiaelliiiffalilililiaMlatatl^iiidiiV/i^Wltt
liitak., sibnliiiinei*, dlitiiioperiim, AiUWiSaii
dautU«iale.«t sapientissime respoiideattfr, KalA'i^
iiatdo>totIiuiiel.iMutM. Smit Tero iiri} p^iinti
istaa omnibiu ttantactis, tunc ^ demum-, ii.'^
pnstiteriins, ad «Mctalnm aequitaiis it~t»n<Wt
-."; •|..,.-.,.i.- i, i;..,: ,.,iii..^ ,...,,..-.;■,■ ■iufii.iniii^
1) iMa «icijil >piiil Slrob,
t) tamtn} Slrab. lune,
8) Cod. Pa/Htticu.
4) .Me] cod. uilUtl. ■•
fi) Slrob. rtltctrimit, -
6) Si} cod. Std.
7) i/uatttlo} cod, addil : ^uo^w,
8) Itutt] ci^, tum.
EPISTOLARUM LIB. V. 15Sa
1*0
^piftaft accv^im». Vtixpm mibi yi^ttvc^w
dubiajiropt^ M)nf^jL\\qyia*.,cngitatione» no-
un. Dominus dissipet consitia impioT|im !]L
") 'rt»lr.lliothlil»*)V")=B«iWiH' "Piilrte
iottalWtcritorii^WiHatt''!"' "!'"'■ ' •'
tkrlinis lltUippo iMlMV^fisltln toiolcei)l
■Inm^lspMlaplAni^^Ms'.' "IWcn4 MWae ilt^
VBKMVcHileiM^U^pMK^Hil^liy'!^»^
^iaWlttiJ^pKifMMirii liilWmiri^^thrMMHIi':^
ti^'Miepiw.i "'SlaA'*>'*irti artetiljttilr^XioI
[tii»i<<s itaetSv flariu*'i!st; -llie^alieiE^e ab Ao^-
ifnita ftdese^ ' Sin sci^euir'; vri&b LuUlt^
teiatnmm, iit sic nihij''6pi^* erit meaprae^
u ^ ' Venun 'eigli-ilM)ew'si»«riill'!ibehsH, 'cnl^
Mtur quietlio .-''tn^lieHfind HVtrirAilAi H^
««> 'Vile** tt'D*ililnnili"ora«!'");'lnt iHfc»
ikrtueattir. Dal^m 'Adgltslaei' 12, Iu1ii'ti6sk
«•m"), «880.
ic : ■ !■ A. Osiandcr. '.
SS.'v '..'-"■'■ ' ' ''i'-" *'■
Legati Norinbp dd Senatum.
Ss Asiis HorlakcrA- it. ISS. — PrioKm iitriem
la« cdidit Jam Slr^btl. is UiMcU.. 11., p. 45.
(fVHIitmti^it uDb iftiiit ju 9t'iiti|i<
littB'.
Ifig Iliii iiecnt. 3(o Siinillag nj^n |ul> bic
f&cji 80n®ad)fcn, SDtacggcaf @org, gunenbttcg
^tn aui^ itz pci>tifiictoi»n€!tibte@(tanbtt aufi
i'»^i/i'>^1^- !&aftl(>|i,f!n( WH Kaif..9iai. n»
Ifd^i^^xcjej SFitbti(i),.t!i»i^pH, tKcSSb
mSe^it, Scaf 4>°ptc gan inanefelb, Stnf
\tm J^elfin^n unb Sicaf.iBolf wniKutfuct
nittninitcften bemilblen-Q^cfiilPeitiii* Suiflen
lif. aSiq. iRanien angejeigt: noi^em fle, bic Siic<
,,an iingflen £aifecli4(t 9li<i. ific Unlecciifil anb
intnu^ be$ ®IaubtnS 3(ctifel ^aib iib«cfle&en> 4o
mpicrunH cod. coriMi.
KurtUiul aon Inbel cod.
ZtfdrTOTDj] Sirob. Luiberum.
Cai.Jbita.
Slrofa. oteUlrttir,
(M> orali Deian.
n -farbel GOd.
^tbemtM4l3^0tai.3|in(n, beu beTOcbnetcn, be*
^^mr.-^b(iibnci% brnQi|ncf6jr9«iUttb9^fUii, |u
HMitoi i4b-,Dch<$;iiiji|icn H<^Mtatn%:l)lcInbl<ir
4Wji{«fTN|.iRI)l)^,if<W>i.i^cc nKb(;>)litilcl<«n|a)(l9cn
M(niiiibaf'i<i(,DinmJ>i<(i|U^<V;ibcigmaiTtiM3ticei
4l>««l«SI!ai,4il<ll')V<>llMliifliiIcii. oWufMSoc^ol'
tei),,tilM.g(MlcS^liftafl<lli»nlliSiii^en,-.au<ltc
(«ijiafebiif anba, Mt Sfoiffni unbil3tibtt.Mben S^cn
ID)i l|i!ti,S>i%]ai)(f|,i8itl{il^(ln, .Miiieto nk^ eut<
gegell) iiiftc«i,„niiebnni<i«wiM-.M(>ii>is,'tu,>atccccbeu
3iH<cSM«uiibir..«l.%l^wi|t.v>iiit, IBebai^tstr
nonntn, ,biic,i^n)ugelaff(ni|l.r .ii.,' . .
. 1 lMb,.fiub;btnMU<tit«i'|lc«tt(licob«etible ec<
fanbte out^ nor obgemclbtc Xaifccliittt 3Xa). ffieTocb<
«ete tn,bie etubint «icautiMe fitHificfla uub gicflcn
nib<l^llb8«a«eiig(«Hft<.g<foctiin,(iiioi*cn>. SDafelb^
ift Jtliini>bu«t<i^cyig.iSit)>bfii(^e*', baS SSocboltcu
wniiJi«(;i!lllaj.>«M«(ii Ixcslflalb.gifi^ien: Umtil |ii
ani.iiin9ftin>^if. IStai. Katta^, gebm .^ften , ola ob
fiebeaeilcQccfi^ «bfitlid. ificte eicniffmi ^b ui^t
6l»ilHain.;^Ji<iini(6nMB, . fu »1» .Xaif. iSai. Sefc^I
ualliRiiflli<kJB<9l^(ii».baf fie.SflcwiKai. bi< Ucfat^
itablXniiltl,. MafustiJwfali^.^bfttiitbtai^t aanebnten
■li^tllUiiMlljeilflut M<l«eiK|kit- mnXiif foli^l 6a<
bcn,bieetMtaiiit.iBlbaii!t<iii<gi^t^ bocauf itinen ge<
fagt: Aaif. SHtj. aitU ob>i<>SnxifH bet Bebai^ nil^
nibcr fepn} bo^ baf fte ooD,bem.iE>ien|lag ^(ntnioct
gdbtUJ:.' .^ u ,1..
.1,. .Uab>t)«ben>bcmna(^b<Ci.G^utfaDfl jn^iai^fmttnb
bil'jmtfecniS£Hi(ilii^to.gtit6e>lunb,i^^cil(ogen iibec bfu
$anbcb3i^.nu^4i4(agln^^loiihet>.4nib nna ^t bcuiSlfr
fanbttn oou Awtlingiai>au(^ ^jiferbect-, jemaab ju fob
(i|tm Stotbfi^lag ju setoibaca.. .Sacaiif mic aut^ {mtt
<Si(mcnteaSoi(oitie«>uub.'bca>&ft'anbcc occocbent
^eu,i<ut^einbi3(alaiftct<gef^llt ijb^ ^mtli^c bec G^m
fiiift.iiall(^o-jflic4bitl>^jog>9Bi.tbciii^<R unb b<u
mbecn jtai(nlii^c>ataiiljSiilocbnltffl nii^.eounMg(
jugcftllll^bin/ a>ll'fimj>rak.auiiinli(giab(c4io))ei»c<
acbmen., - i- ., >,>.< ..- ,
... @o ^bmzmic bMtStibtcn, onf gcnonmicnffl 8Sc<
baii^t, uni aai^ einet.2[ntn>ert entfc^offen, bit anf ^t
inltegtnbec 3(bf>J|cift, mcli^ec Jtnfmoct eS tmd) €Sa4fra
unb bieimbecn ^iicften , bic mic juooc um 9lat^ bacitt
ecfui^ IfcliBi, blciben laDcn, m|t iDiilbung , 3bc <SK-
unb %. ®. wUf tffl fii^ ju ecinnccn, baf bie Uifai^e, in
bicfcc "Xntmtt angcjeigt, fajt b(m gcmiif ^ieooT in btt
^otejtation mibec ben Spepccfcfien 3(bfi^ieb aui^ bac<
gctflan mdccn. Sai nun auf bccbe 3(nt»oct
nettcc folgffl mill , Kunen mic notb niibt acHnblitb »if<
18 •
m
EPISTOLARUM LIB. V. i58(K
fen. . Xber ani aOetlet 2(ii)rigungcn ifk ft^ ^o^ jn be«
fotgen/ Aotf. SRai. ttetbe Uviii^ einen tan^ 3Cbf^tcb
gAen/ imb/ weldiK lE>cm lii^t s«^td^en> tbdtlii^
4)anb(attg nnb Me V^ 'mibit biefrtbi^ et^ftt laftHit
jDatnebenwoReti n^trQSi^it^tm^teA/ bap
bie ))ter e^Abte, ^tt^hkxvQ, (Sof^ni^^ eifntM
mtb SXemingeir^t Untetti^bi»^lMibeti9>^b wt
etfic^en Sagen iSaffetli^^fllaf. atid() ^lkbevgebcit ; be|>»
g(ei4)en 1)aben bte oon U4in -aVeln SEftfttlKi^.satK^ein
fonbete Untettiebt SHgefeBtt ^). SSi(/M» laoteff ^ ^rn
loit no<l^ (ein S!^in/ abet ttbingvv^t miti>^^^tef<
fen, i%^aQ,t, mie^ bet nier @t&bte Untettic^t* ft^
Ittlaffht. — ^ €(o |fnb bie oon ^apfytonn,
Aempten, Ifiln^Sb^^ uttb ISeip^nbord be9
ffiiQenS gemefl , fl^ neben' <Bfr S& nnb ben nb» Mentlfn^
gen in be6 S^nr^v^en ti^ter anbem $fofien ibetge^
bene Untettid^t be9 ®(attben6 M^jpx- Ufemieniitri^tu
imtetf<|^ben ; abir^{|lffkr^^abmf{ettn6'9
leigt/ baf fte no4) ctlic^ Sag betn^ unb oec}ie^en
motten**). • —
SKi^el t)on £abanS f^alb l^af nnS Ollerlei
Satnnng angefomgt, aU ttb mon ooititaifHSRai.^^
gen nad) i^m ^ gretfen befof^en (^(4» iDeg^ nritii^it
gefbtbett ttnb gutet SXeinungigeitoatnt; l^ttr^ gent ge?
fe^ / baf et \id) t)on bannen anlfiixa oetffigeL 2(bet
rt geiget an: feine Slofffbtttftfe^/ baf et ^ie Uribeiinb
f&bte feine ®a^ an< Aaifetl. 9ta{. Ungnab ^Ktlben wn
megen beS ftan}6ftf4)en Suc^IeinS, fo et 3^er9ta|.
ane SSefe^ beS tanb^*afen iUMantmortet ^b f > UiA
melbet babei meiter> er ^ttt gteiclnoo^I fb^ Sftc^Iein
am^ mit etli^Kn ber fotberftAt an6 <Bi S« SBiffm ongci^
ttOmmen. 2Cbet tr fdnne b^ gebenfen/ C SS« metben
DieSet^K in bem , ftrib ^ib / feine Unlufl aiaf ftcf) Iaben>
batnm et getn beti 4)anbel an einen JDrtbtingen woUt,
Sttootan, biemeil Mt eottbgtaf / ber ifym be^^Ib fc^abk
loS )tt iKtlten ittgefagt/ jebo iim Jtoif. StoK^iitdte, ivefb
^ ^adf viM^t\&bmni^ttke^tfif\d^^
Unb ift alfo ^ SXeinttng > Iftnger '^ie ' au 4>e«b«tten.
Uebet baS (bat) et ftd^ gegcn unS b^tcn laffen^ 4>a| i^n
Xleixmbet @4)n)eip fcfbft au^ mit octbedten SBottcn
gemarnet ^ah.
&e^xt tyit Sta\\. aXaj. 6^ucfutftcn/ S&tften nnb
Gt&ttbe/ attfet^alb bet Sutf^etifc^n, aufiS fRat^^uS
*) Strobel. K I. «y^ircVDii flnbc icb Qir^ciib etwai. Va4 9ttn C
in bei; SUfomation^Wotit Uim 1717. 8. , bet Don 0. 68^. im
11 tm Jtap. Don bct 9tcfonnat{on ^u IKm bcfonbrtj ^anbclt, acs
bcnft bcim SM^ l^ tcince bcfenbcri iibcrdcbcncn Untcvtfcbte
bicfcr ^tabt." ^ Conimeinoratur haec coDfefiio UliDeB-
siiim 'etiam in epittola tegatornm • d. 15. luK
**) HsctenDt ea^ quie Strobel. ediail.
f 1 Vid. epiit, lc(;ator. d. d. 6« lulii.
etfotbent laffini/ nnb ibAen iwrifS^io^ %'titltiiif
ttttb SifE^ wn SofbiiO / mie mit betn^ tai
Vttifrt t>btbalteii tmb Sttftellen loffeir/ nfaii^ MiOfau
ftofien^OQtt 0a(^eit imb' ftintr^fiXitoenraiMmittnlib
9tcbt*nl^i3^ntnif beaCKoibtaSfifttiit anbemtieafnli
mod(f>^ fo bir^l^tfteft- fnnri ^ioMbehi^tMncnimiMCii
manbtcn ^urficn am nd^^ficn @onntag anf boS mtbco»
mcit^dMfetli^ aSa]. 83egcbrcn/ bc8 ®Ianben« VrtiM
^y ^^ g)?ai. AbergcbenjKtben/ nnb jum britten
ber @t(Sbte7t J& JTntmott/ fo ftc oot ctlic^ lEdgett 3^
rei SKajt» bcS ®pc9etfd)Ctt 3(bf4)ieb8 Idalbcn iy|4Xn#^
uub 8ran}6ftf^ ^abcn jugcflent/ nnb batauf bcafetbu
gcfbtbctten Sbtttfutften; 9&tiini nnb ®tdnbett laffm
anscigctt/ S^tc SXaf. mte folc^ 8 ®t&(f betatbf4>tagti
ttAbw&teSbi^etgK^aScgc^ren; f!e, bfe G^rtfbtftcn^
9drfler unb €Stinbe/ moatcn biffclbigealfts onu^ bc»
tatf){4^Idgcn. ^W^fyibm(^^
@tinbe ju t$un bcmidigt/ imb Attbalb tittcn Xtf^il^
bat&bet octotbcnt/ batob unb batinncn bie SAtften ^
f6nli^fi^cn. — —
. DaL iDienftag 12. Sulit ISSO. i ®tttnb . noi^
fKittagt
raJoKaraciki - ,
£oIet. ••:
: SBmtmgattnet.
i**«*MiP*rfb
mm
' . IJ. IjM.
u
No. 780.
loach. Camerdrio. <
%UL ftd Cameiv. f»'i40^
loaehimo Camtrario amicasummoN^
rH^e^ae, \
• • - _ , . . . ^
S.'DV Q^an^p^rt^^ niiiil liiadbieBa^ ^ ' ta^^
ne^ redir et Eobanus Vacuus , ' ' dedi' ei has litiienii
NonduTn nobis rtsponsiiin est, verdmiiudio iKnr»^'
tiifh esse conftimelibsisiiimum scriptum^ tjuod reci^
tabitut in senatu Imperii. Nostrae doctriAaeascn**
bent , quicquid fuit his annis motmim in Genna»
nia, quicquid extitit pemiciosorum «iojpMtfimi
Postea petent a nobis, ut Caesari permittaiBDa i»-
dicium, si non assentiemur, mandabitur, -ut
omnia in integrum rcslitoantur, dum cogatur S3111-
odus. Haec sunt decreta iam ab ipso priMipAm
Senatu, quae nisi Caesar mitlget, itd proponen-
tur. Mogunlinus et alii quidam excesSemnt ex
isto non sane, tit videtur, admodum pio
SPISTOXABDM LIB. V« 16S&
m
imUtos ' pfdleniiaire ' ioleo*, et Gdmpegium
: GardtnakBU Sed omnino v iden tur sperare
I ^'temMrilms noi ofipressurcM: essei r. Qaod si
neQeMrit» d^iodejidecuirreiiU-r^ sperfii^sd
BMiKstf . \jfi^ \ . HdbM omiiiii^ . Uiir^l^i \ {ulii«
i:.]MtUre) Gslead^BiSeiitiles^ el^paniin adhqc
is^liicw*.} ';...jr- .-c-- '/.!■■■■ . ■;■" . :- ■
itfor^. Luthero.
1 .«
ifiri Vol. 1.0. 947. (GermamS^«A bank i^.Waldi.
Ksjbpf, Lath. T. XVI. p. 1201)
• ^
Mariino Lulhero
'■ ■ *■**
, ' Hcri binas literas accepi, ac plano agnosco
pliciter vinci nos abs te in boc officii genere.
K)ium frequentius , sed etiam laetiora scribis
nos. ' De nobis et nostra causa nibii adbuc
Uim est, Novae quotidie deliberationes ha-
tf; Ghristus faciat, ut pariant pacem.
^cCius cum sua commanipulationc^) exhibuit
le * confessionis cbnfutationem "Imperatoti.
nondum etiam publicata est , sed audio ab
SifJongum et pienum conviciis scriptttm esse.
iglius misit huc cotifeSsionem impressam ty-
Dicas ^) simpliciter mente captnro esse. De
to originali, de usu sacramentbrum veteres
B» palam stnovat. • De ccrcmoiiiis loquiCur
helvetice, hoe. est barbarissime) velle sc
s ceremonias t&%e al>olitas« Suam caus^m djt
eotea veberoenter ui^et E(iiscbpbs omnes
leletos esse» Mittam exempiar, cum nactns
nam id quod liabui apud Principes circum-
• •
[itto tibi quaestionem de tradiiionibus ^ de
reliro te copiose respondere. Nulla me res
lexercet in omnibus nostris disputationibus
. iUa^ qnae videtur omnium levissima. £t
est mihimum^) negotii;' tantum sunt laqnei
ientiamm traditiones, quoqup modo res ac*
UnJ. cum suiMi Cod. pum sua manipulaUom€4
oel. Diceres, '
[nil. nimium ; Cot\. et Pes. res minimi*
cidat) aivecitai obs^rvantnr sive curo. abolentnr.
Unam habonus firmam rationem, de insttficatione ;
altera*) de Hbeiiale, quod sdlicet retinenda sit li^
blMas % etjKf m eKterior , multum^) habet offension
nts. Yoci^ antero rlibertatero sicnt Paulus legem ^)
tnjter.iIiyiaeMSfrvavit. :Pig^i varias causas tra-
ditioqLMm €o.odendajrLi«n ^ nA faoilius posses videre,
qo« in-parte Jmwm^ Hpftfeimu . YWeJiceti si tra-
diiimK^.i69ttt^fii9$ iWBiaT#p>njpwe> videntur ne-
WW|ripi/4fiCTawi»«£es^^+p»Qj^ i«f tpolcaUtis \
i¥>n propter 'ipsiim euUfito. : VideBnis enim vere
dpmin^ri episcp|yos.iJqf){.' Imniaiio. In loco de
Missa et in :prinio cata)ogo.>ivrticulorum fidei vi-
deoc mihi satis cAUtUA fuUsej in traditionum ma*
teria apoMdum mibi «aM^fi^cl u^, hpc scjpipto. Suspir
cor d^ ordiv^^A i^W^ticil eU^ro magntun tu-
muhum/e^cH^tuiToaef^ejiHJbias^ Vale felici-
tcr.i -Postridie Margdrcitha/fir l^^Q»
■ ■....«
Quinque •) possunt^esse causae tradiiionum
ecclesiasticarum*:
1) X^fisi''smt opera placantMi Deum, sicutde
saftisfactitmibiis sensit iniund&&'et( de -muHis aliis
cerettionus et canontbns poeiAtentialibus»
• . • " .■ ■ • «
i^) Qqasi sint cultus necessarii» sicut in lege
perpetuus culluf diemm et ciboram et similiiui^
renmi fuit. Haec causa aon multum a superiore
differt; hajbQt iamei\. aliquo^. d,isqrin;ien , quia vi-
detar coQ)tioer|^./>p6ffa sequentia. iMStificationem ct
proiestatiO|i6S9 ftsleH.. H.oc enim voco cultum xai
otfi^aji4^ ft ^oqe^U cpnditfto pecessi quod
dixi neces^riurq^cujituvi fingi sicut in lege perpe-
tuainiiin cerf^nipaiarum *). - Pe bis duabus causis
facile iudicijLUttjest: cjjm ft*P*^ .^^P*^® ^*^^^*^^""»
*) Coel. alieram,
4) Manl. quae si rettnenda sit,
5) Cocl. qtUMe nmtturn*
6) MaoL liberiatem tahm observatfonem , ^uaiem PbuIus.
7) Sic r^ltManl. «1 eod. Bav. ^vopietatis^ nt babent Coel.
et Pez.
8) Haec da tradilJoniboi noif hahet M^nliiia; eadem etiam ba-
bentur in cod. Gotb. 401. p. 287 %t{,
9) Hoc enim voeo etc. non faabet cod. BaT.
10) Etiam non babet c B. «— initio dcsideratur io cod. 401.
Videtur alterum delendum, ei diTcrsa lcgcndi ratioDC or-
tum. Pulo y i/riVio delcndum.
11 ) Fadie etc. uoa habet c. Bav.
IW
EPISTOLAHUM Lia V. 15S0.
tos
'8) Tertia causa nihil tubet impietntis, s! condtK
iiantur traditiones'') propter boiinni ordinem^.ttA^
4) QuaJrtf vja^iffif. ^iw» licitO pippMr pw^»-
gogiam, ut (JiscipJinit corpoi^alis iqsUtu^Lar.jtfo
imperitit, u^ i^^ iei;aiM9i f:er(ae. feria^ ;, ;q^ «jji^^
ieiaoia .aint cijU^,. fjCidt.UAt ^eT<atia,jwy^rii^
di<pone}iti.>i^de8.sUj: ^^t i(lopf/^;^ju4iflfi49n>
verbiimDei, ',; ,., ,,;,...,,; .•„:• ■■•^. .>-.! i---- "'r- i.-.
5) Propler cultilm quidem , sed fidem Mqueoi-
tem."), sicut- ppua Mtgd^Ienae, unctio ^pcdunt
Hoc modo, instituenmtMscciibaw encaenia, vide*
licet opus ^o gcaCiitcJ ^aatur'*), quod euet pr»-
testatio et signnm gratitudinis ac Adei.
Non dubinm' «sl, ihtri]MsbSs|K^tni^ribus
cflsibua iraditioriei licite'^) caiidipbise.nQ«D(beum
ita at, argumentariiposnntadwrtarlinostriritra^
ditiones tal«s snat idcitna etmnt^mendataa pote^
slate; ergo DSceSBario observanda-aantt iicat lu-^
«iaei Dec«Bser«9 oo^ebantnr sbrrare^encaeniamsti^
tuta a 'Maceabacibyjctl'-). Nini<ltae naoeuario oc^
bantnr s«r\-are'Ie£uaiam'iDdictuiri 'a regi'j"et'hv
daei indictum alosaphat. C(^niar enim fateri;
quod Episcopi iure humano sint potestates. Obli-
gant igitur traditiones non quia sunt^) cottu* per
»e, sed ({uia stint")Hc*ita opcra, et snnt maildata
H potettate. 'lut potestatis liicadfeiH-necetBitatim,
non ipaa operit natora; ' '■ •' ■'' ■ ■ '
■ Hic tii respondes, non fohim- Cawmn esie cw
omitti postint, qood «ntcontra dactrinam iutti-:
ficationis, sed . etiam '«fHDd^libetttaB 'donata |#er
Evangelimn non^pbstit mifi,'"sicnt^PaalUs'iat«i>
ludaeot-liber^ Mimtvit-ile^amVtadMnine ^qtt6m
offenderet. -'Sed hacJnon wfd««i» 90ttet«itt',''ifrM
certe vahl*: oSMlit Uomitit^rnildMtte.'-''"'^! ^C
obedientinneceMeria, liberiBs -nMla evt; ^fighatU
enim inter te lilwptas et ob*dieni[& ?*). Wt iwias
esplic^ndns ett; nam illa libertai videtqc-diaaol-
vers-pteitns obedientiam, quod non conmittt^
Item sic anrTOi\)>llid%G(i<prtcat8ent violantes
indictum ieiunium a.Iosaphat; Niniritee peccai-
sent indictQi^^fiMtAdiib "^nitidiMii^^^rf^e^ bbi pec-
camus viol^ntjffi, }^^t«, ^i;ifi(i|j(^|p o^ibiis licitit.
Quod enim Achab pro^rtur. fnstitnens cnltam,
1 itth^t^l^dhtra^dod^LniWlW^Bti^^iiii-MiSttf^
ciytfeS%Wi<i''j^«a''H(M!mr'«c™a^
ii^irj'ii^aw9W^'^b^);¥;'ip^iib^^''£iija^^
£ljis(:tf]^ tib^lnt' 'dem^niri -Mk Kuma^o,' 'Rei^SjL
4e *^V "tlirvm 'tifadttioillps fabtae^in tribuAIiJiltSbni
li^c^udrib' se¥Vii^^'yint proMier diJuEtblfttiit(ihi''e(
lilaia^atmin/ ittui«$iiiiu; iiitritta Mei'\n^i>iiii (ilfti-
^6iit'-^m^Stmyr:'''^r^ ■''''^ ' '-"""^^' ■""
13) Ttrlia cmJsa clc. non rceunliif iii'c. B.,' icd douU ■IIdI
l^ QHona^lC. qoq^M4t<i.Biv. : >'l-i:! ■' ■ •!
14) Coi- 401- Quiina wtt^euUut «M, Md imHmm tt^uuu
JMtm.
19) Cai. WI. ofm ri^flr^utili'. 'Gotl.'AiFttMtir.
16) CoeL tieHo.
17) CoiL B. sirt.
18} C B. «utf.
19) C B. Mini.
aO) ^ugnmt cte. noa Icgunlur in c. Bi*.
■ ntd Tke^dorb.
' ■ulograpluii] Hil, in ^d. Monac.^ ?•/¥'*• , ,■
Fito Theodor6 apiid Luthttum."
S. D. De nostra causa nihil adhuc decret];im est,
Oranthis esl igitur Chrisius.^ ut |lectat Pri^^^p^in
anhnds ad paceR],.^ui ip^cjLu}me,oobi^ ''\ifl9^
lur. Capiio eiBueerils adsunL Id hodie certo
«emperi.^ Nam itn latent,- \A non qiiibutlibet sui
copiam faciant: ine tamen rogavernnt, utjid le
veoiai]^. Mondum accessi, nec pnto id ilij!K.ciwy
Dicuntur de me inimicitsime loqoL r\
Scrijitil .^^fcV^q&ahdam qdaeitKinem, de
qaa percupio eum mabii iiKS|Mid«nii'. uqbarfl ^r»-
tumniihi facies, si eum hortaberis ') , ut inlnn-
pOFfrTCfiihntdtat.' Fortasie elii^ot>iJri^at™t-
putatione-);bi Te^ndcriat-iot^i^tAjKM.t Vfalr.
Pottridie JI/ar^iiK/ae. . . ,, ,. j.,
4"lJUJItfl0fia
+ Amabo ta.^ >dea operam j ntmataic mtelt-
dealur: jPi^kefaUo hulla articulii- jiirae^sibii. ett
pcopter qaandam ex fermanico conversaaa pmtie-
stationem, qoam mittitopinor.SpaIatlims.^.
21) Cod, B. viaiart.
fS) Cocl. ct c. «01. /ottor,
*f RMpotMniii dedil Lutbeiu* it liic qoieitiane ii
Melaolli. il. tl. lui.
i) Pex. horuri$.
■pbt ti
17
)o.7gS.
EPISTOLARUM LIB. V. ISSO.
m
is.loi.
a-atn arliviiti/C ^lr.iUii.^uI r. iiiiiiiiiiiai ntuJsiLni
ji :: , .:;d. a/iiriiho^iiyiAtyi'''" ■■''
. P. Scri]isi tilji suhiiiJe novfis dciibcsatlones
mpcu Td reins;^ cxiifrimiir. Hcri iji scuaLu rriu-
m^i?iB'^fl?lj:''''"'\'''- '"C'i"'« '!'■'""-
JBm upjverMe (^£r//((7n/<ifM)ri"tur , ul i:tpj.;i ^yiiii-
mrn curet, •ErataiHettuin t.Tpul ;i[i,cl-iiiii, ,iiL iii-
Tiln ea ratio servetur, qnac p:ici iiiliit ijlTicei'et-
patri piigii;irunt , ut secuiuliini cajiut oniiltcreiit,
nbtl inian(|u.im ipsi fecerlnt, nonnullis adilucti
msis, iuilii tanten uon adiuodnjn pl:icct. , Nbnis
mli volunnis vidcri. INlilto t!l)i.iiulice[a,sciiplp-
im *), quae sunt exlubita Cacsarl a uostris ;i(l-
■fiarH»i-«bi-vicW)Jr,---8eeier»to «maitio arnko'
iae ft. alia addi coafutalioni , ut irriteatfiob^
laRMMtissimum Caesaris pcctus, His aTtttms-pu-
lUnt sycophaiit^^^,> .Si,;C<^tigyfti ut responden-
mn sit, ego profecto remuncnibor istos ncfarios
bM^san^lpfl^ll' -S^l^l^dttes^^jdl^ 1^^^^
am inimicos e^ illo grege^ccmno, lioli possum
icerfk) .^({a^^^tiqypdii 'ff-harimitixi!thimeiii de-
teheaderin)* C^ihil jagunt, nihil meditaf^ur, ,aisi
t c^^tt^litadreMh^ nos Principds, et lrnpM'at-
tf^BptfbifAtbiiHlnd Imperatori. Vali cfWarfio
JWai" YmfUhb-ktMargaretfie. ■■'{ " ■"''^"'
m? oiliofi iil .*.'!■'>. : - .■ ..y\;:v.w-.\..> .■ir.--
ti} BiMl{u Sttari^nilliMfTe^aCi rnii-t .iiuT^i!"! Rr;p
iri9larln ./=. r-.,'.-!- .! r i.r- i .a.ni.t irl r;r ■■. :'
fjj^fi^i^n4,fsen.niafi»o iohi.Brtiitius*
k'nii Ctotno.' ' D«di 'Ad-te; '4itiic%islm« 'fVater,
ote aliqaot dies uon literas' soliim, ~'Verthn'?6am
.f|i4Hny:'4tdh.G»<4(«iiwi''n^*iiie<]«nvl>-R.t<lI.if^'SS8., t\-
^aUe per LutberiDot ileruin ab isfBrU retlucUe. 4} Hae-
rcm et errcrei M. Lulheii per LeDnenfpAnlifiecm mle ^e-
cennlnm dimDali. 5) Condeinn4,Ko. fadultati* Tbeol. Lova-
■ic|W». 61 Epilome aliquot iMcreiium et urQrum U Lu-
ibeti- T) Moiiifra lectirum cx Lutberoet Lulbennii cnala.
8) Lalberam ETingelii aJbainiiiabile* Cl pcrntcioii ct lUmii»*
liuimi iructii*.
lU^iorom scripioram laKiauum, qU'
<iHm''Jii6t'ft^l8|j', 'iiioi^ acckiiesJ quantun
ti^Ioroiti scrij^toraia faKiailum, tpXem si noo-
i^itxuitk
'■' perfe^
rcndum dm^}mhh"tAW^gl^i^ '^¥A'^fe 'Zimirn.
fiirttfo^^abWnlliiltifMif 'fii^''*tSait; ^f ■^«1 ac-
i^ifei^^^^bWfi^sSibiititt^SopKl^^^ktttM fiodie aucto-
-CiitiVpti^pitM^^^iKia^^^im «^w^,'''iA«S>ndila,
%%kifly',''%3Wg61RUt^^^(^d^?^'8H, tit'YnidQ^
rit, eam coram Senatu Imperii recitat?.'' ^st an-
teinrnddltal/iWi^fnsiidelutf^tftjtii^llltisiJAfnfiAnalar.
£lKpletbnair''(]Q0tidte',-'t]^0i('6oliWi«thi confessione
ipkei itK stnjpMd»; 'attwilldr ct cdrifasot teddid^
rinnii;'tit hcMilai^f, Tqtt»4fli jntjijptttidf^ , 'qoa de-
sinendum. ■''''''; -ir -:iorfvti;i;T;, rvi.:,:? .'.
?[;iJiiQn0dr*raUciUifltde5valao>tra»> ittoni ifiedio-
«iltitHMikl-iiUifticetn fl^tiTilrfainnl^iesfc: vulgare
t{uideiRi«ed itaniea''veiMaB>^.-'^iabHsitia.mag)stri
pn>b^tiiCTirtaa<disoipuIi>'".Sifeiweserinttamosci-
taritca i tanifMeiiJtii^ <■ tamiln-aeatBltoiai perioulorum
u«%loctoDMjC8»evii videsnliiDrfoiaM pfaliiis. «iidapt
qwn ottffaooDb 'inifiiiiiiiKa^t j:n\ib»fi>bBq}d<!ivneco,
stt^ ttnpfi>4le»cW«ii»)t)aaeipBijBSBnti»Q^'a(:hi> ao-
ribuaiQon ^asdeBatut ecdiedtaeted[,r.sed'pUsupT«ui-
blUpqua9<aitdio;ipio3(.pnblia^ jicgli§e».r^ Priv»-
llnf yttie-quTdifaccreatJiinScd^ibdad «orata disici-
pliAai;«t{ aedentl Totaqaudiflbdii^tfidii/J^ti, quod
pwiteitmt-«ndiiosi'>ct-itdtiit«ngnfi^iBDless«jm8tr)vn
auditOTium. An vos non pnMtliiiaU»ii|sbHra IJo-
tpiui)?' lasHiBian.CbfnJtus-iper.nfl^ivotltovnjlofluitur?
Gtrldloqnilau.Stiovotieteeior^narCfariBti, - lu-
q«e u vcftrami Aflttnl. uon aadierint-, Umeo^ ne
94ea^^m)qii#mpt»TOi'^bdiltui<aiaty ■.ct'tte:me do-
fnioi^prQfrteitieDTUmtfntntearmn ita (^ciat, ut
f)lftT8xui\-^9A»: «HWl.t»*ventiiiid ^^no»,fnQvent
fO* [«raeseitfiaf^ioahftiCtiwtUinlMtAfiiwiDMieale»?
Qjootidif p«qtfMnr;.,iiriti*t, ;Tu»aot laf^uvuin;
expeqtaaus quotitlie- dira .^ intpeBaMria ■swndata
ndvercus Evangelion. Res Germanorum nostra
tempestate in Qericulosiore loco nunquam fuit, et
mei Ilarenset secun stsrtunky^iiWnanteA.viviint!
O tempora, o moresIiilXMvMant alkeiKJtdnio-
nerr datithr ^Etetetitdt!"f!AW)s ^'''-'^m - 9tii*ot tara
cito animo ^xqidiss^ Scd.AOtcp^so^ ,nie' (ua
et fratrum nostrorum, Diaconorum, ^ diLigeuita,
in qua vos, per Christum rogo, perseverate. Si
illi nolaerint agere, quod Christianonnn discipu-
lorum est, pergite vos nihilominas munere viestro
defungi. Optate pacem* Si volueiint recipeie.
m
EPISTOLARUM LIB. T. 1550.
perveniet ad vos pai et ad illos calainitaSt Gaete-
irani sl non datut ▼obis, fnictam aliquem laetuni
eai^Gclesia» paene non dicerem nostra , percipere,
saltem animos vestros ex libeliis illis, quos misi
etnunc mitto, refocillate. Vale, Augustae Vin-
delicor. 15. lulii anno SO.
No. 785.
16. IuL
Legati Norinb. ad Senatum.
m
f Et Actis Norinberg. p. 18S.
^ixxn Sur^ermci^er unb Btat^ au 9turm»
berg.
■
^ ^ ^ Q3on wegen beS TCrtlf dS ben ®Iauben be^
longenb jie^t e6 no4^ f&r unb f&t bel Aaif. 9lta\. unb
bem anbem Z^ m etnem Sebenfen; def^^ie^et bajmt^
ft^en atterlei |>ractiaren« unb ^nWunfi.
. ®e^ert {tnb bie ))rotefKrenben @tdbte eine Stunb
wr bem aRorgeneffen gen ^of geforbert unb i^nen ba^
fetbfl burc^ ^riog grlebric^en wn Bo^m tnSei^
fepn beS SSif^off» 9on GoM ^n^ ®^^f ^einri^^en
wn 9la{fau oorgcf^alten morben: ftatf. SRaj. ^tte bie
nd4)tle i^re Sieberantmort befi ^peperfc^en ]Cbf(i|)ieb6
^alben oerflanbm; fo ^dtte ber (S^nrfurfl »on ©a^fm
famt feinen 9Xitt)ermanbten i^r Unterrici^t be8 ®(aubenS
«aiferlicljer ?Raj. jufiejieat, bepgteicljm etlfc^e unter
bfefen ©tdbten i^e fonbere Unterric^ S^rer aUaj. au^
ftbergebm, alfo, baf S^reWaj. tti4)t eigetttlid^ wxs
ne^mm mi>6)t, mef ®(aubenS mir, bie gefbrbertm
@tdbte, aae unb unfer iebe mdren ober fepn moatm;
mdre bamm S^rer SRai. «ege^rm, wlr moOtm baf^
felbige Si^er ffltai. lauter )u erfmnm geben. S3iett>o^
uunmir, 6. SS ®efanbte, au^^ ber oon Steutltnr
gen bebac^t oeme^, imb olSbalb Vntmort ffitten ^tt
beit f6nnm, fo ifl to6) oott unfer aOer megen, Hmtil
cS bte anbem fftr gut angefe^, 85eba4>t gebetl^, ber
tttti^ jugelaffm ifl/ bod^ bap mir fdrbcrlic^ Xnftoort
gebm. Unb fepn barauf bte ^jrotefKrmbm ®tdbt gc^
pert bei einanber gemefl, unb ^abm ffc^ aaerW, «nb
ti^ ni(^>t enttiti) utttmebet, fottbem merbm bef^
hmt nneber sufammm fonimett.
3(ber fo trfel n>\x geflert att« bef<WKnw Uttterrebe
Dermerft, a^tmtt^ir, eamerbebieSReiwttngfepn, bap
totr wn C ® . wegm tm8 famt bmm oon Slratlittgm
itt bie wx fibergebettc beft 6^rfurfim oon eac^ n»b
e. «W- ®- «Itoerioawbte ftbergebme Bef etttttwif re*
fcrirm uttb jieiHm tt»et^, — — bePgU^K» boj f^
0tra^burg, (Sofinig, fRemingett ttttb Sin^
bau aufi^reeingegebme^rift, bcrgleic^ Ufm onf
bie i^rm au^^ refetirm mcrbm. 6o ^bm ^d)S^i\U
brotttt, ftemptctt unb SBtnbS^eim ie()o i»rber
Unterrebe laffeh t)eme()men, baf fte bon i^rer i^am
n)egen be6 6^«rf&rfbm SBebmftnif bcS 6(aubenS vttb
£e^re ^atbmmoOm anfHtngctt. ~» — TOUki fmb U(
®efattbtett oon S)ptti nicf^t ^ie. @o befi^tt^ert f^ ta
®efanbte Don Seif enburg aud), entli^^ .Tb^np^rt
ju gebm, bien)ea fcinc ^axen^A^ nnffen, Mf.;^)f
6f^rf&rflm unb feiner fRitoermanbtm fibergebcQe |Blr
fenntnif lautet, a6)ten bcrfctbige tt>crbe mit feiner TJtotF
mort oerjie^m, bis cr fi^ juDor meitereS ScfdfifM i^
1)oUt Hbtx bcr obgemcibtm @tdbt Vntmort foHt. aQb
in ein SSerjci^^nip ober &6fx\ft iufammcttbrdd^ . iiA
bur4> bic ®tdbtc mit cinanber iibergebm mcrbeii.- JS^
Ifdbtn glcic^o^ aacrlei iQebefitmS in fot^Kr Aoif. ^fftfif
t)erorbnetctt Stdt^^c Sr<tge, f5nnen aber bci itniB (dbp
nid^t cinig merbm, morauf bic mbli^^ gemeittct ij^
obcr maS meiter ^exnai^ folgcn metbc. — — .{|r»
tag 15. Sulii 1550.^« fru^e jum S^rf))crren.
*rep.
fBoIfdmcr,
(Solcr.
(Scm^rbt) 9)aumgart8cr.
iMMtf
No. 786.
l&bL
(r. Spatatini iudiciunu
Nuoe primum editar germanica HBgua, oim acriptoin MI9
iudicium ez autographo 2>palatini ipso in Tabiil.'*Viair»
Beg. E. fol. S7. no, 2. qui eliam sua manu fergo ilUCTi"
psit: br< 0pa(Qtiii{ S6cbrnfeii. — In btinam I»-
guam Tcrium legitur apAd CoaJeilin. ita libt. Comit. P. II.
p. tiS^. ^ Posfquani loahnes Oui Saton. Etecl. arGoc-
sare petierati ut lum feudum Elecloratus Saa. ipsi ^onlcr*
rel in comiiiis Aupist., tnm rero ctfam padU dolalia
loannis Friderici ) nlii sui, cum 5ybilla Dncu IqliafiMii
Glia y aucloritite Impcratono confirmaret, « OMMOialii
durum responsum lulit| nimiruni se id non iapelnlnmBi
prins quam noTam snam doclrinam abieccrilcfadoodO'
siae romanae placita redierit. — Spalalinus, bawl Mac
auclorc EleclorCj suam perscripsit acntenliftiD ile r^
sponso Caesari dando banc.
(Spalaiini ludicium Duei Sax. \Eleet
faclum.)
9Cuf {cbermdttttiglic^ Serbefferttttg bebcttC i(9^ , . b(#
mein gndbigflcr ^rr, ber (5(^urfi&rfl }u ®aij(^fen ti. caf
bai ^eut h^d)t1)eni Vntragen oon megen Sttei. Jtaif.
SRai. bnrc^ 4^a^ Sricbri^^ su SBapcrn Vfcing»
fctt/ (Srofctt ^cinricl^en jtt 9la{fam k. ^iAm i^
6^. ®. bermapen Vntmort brauf ju flellett.
toi
EPISTOLARGM LIB. T. 1630.
23a^ frine 6f}f. <S. i^tn iCaif. SXa]'. 3Seinung iinb
Ocmdtf) ju Untnti}dniglrit vrmommm unb uerinrrtt.
Ru roQteitS Aaif. SSaj. geivigltct}.t>,afuv batten, ivie 04)
Mnn feine 6l)f. (B. olEnjfg ^dtten D(j:n(l)mi"n lafft:n, bag
b tn.aUc bnii/.fo fiif mit ©ott uiiEi„fliiteiii,Qeii)ifi<ii fnn
X, SRaj. ju Sicnfi, Gljrm uiib ®c|aUrn rojipua ju 10=
Mn, ■fcal fic bep ju uiit«ti;dni3i'i- Sotflfj ungclpav^S
^be, SutS utib 5i'bcii6, ayfS nntiTlijanigft ffftiifl unb
ftbictig artcjiit ipolli.-ii fvfuii&fii iDfrtifn., 2Bcil flt)«
Wefe eacijcn CSortcS ®oi-t uii& ($\)tc un^;' [ciii eijf. '©.
^ewifTcii unt) Scctcn SctiiiTcit. 6i>lan3i-t, ftiue 0{)f. ©.
«^i^ 'btc 5el)i-e, fo in it)i:cv (5t)f. 6. ilautcn uttt) giiv=
fcnt^unKii ctlictjc ^Qljrc I)fr ^'^'^''^'a^ f"'^ tti^ifiii^)
tttib tfdjt, unB (SottcS lautivcm Sort jjcmAp glauTJten
fclb ])\<Uen ■ fo bc!cnn.-fcn fcinf I51)f. ®. nijdjmaB , luic
tez im ubcvmad)tcn latcinifiijcii uiiC tculfdjcti Scfcunl:
"IrAcfdjeljCn, bicfdbcn 3fvtiM atlc unii irag bcnfcl&cn
''"■ !'ber gottlidjcii Sc^i.tift Qiil).dn3i3, f ur d)n'|llid)-
'( mi£ gutem ®cmiffcn unb cljn svofic Sdfic^
Sbttefi &)ve, unij i^Ert ©eltgteit ^erteQung,
MiWti ttlcfFt ju laf en , Uiib tii bEe Sc^re , . fo . beiit itviiv-
tmSffennfilip^juenig^gm, fo'nb*etIidj in bieSrljre, fd
OotteS SSott uiiB brm jU3e)leIItrn SBeFenntiiip juwiber,
30 wiDtgen.
VufS untntfjinigfl btttenb, .SCaif. ^al woUten,
M btr ^ifHtd) ^aifet in brm ®otteS @t)re unb ber
nfnfdfni ifjrit unb ©rltstrit gnibtglid) bcbenfen, unb
i^e 6^f. @. unb bie 3t)ten bri fold^em @otteS jffiott
nb -uat brmfclbm grmd^ , auf i^re SSerantaortung
gtgm @ott, unbef^inett laffm, ingndbioet S3(trad)9
tmg, ba^ iljre GEjf. ®. unb bie Sfjrrn in teinem ^Crtifrl
M ^l^ictt QtiaubcnS non ®i)tteS (3nab utg, ttnb bag
Mr BnfctValt aHein rtltd) du^erltd) Crbnung; ot)ne
ttsttrt 9Bottft ®runb in bir £ir(^n eingrfIod)tm , be^
ingttti au(t ba^ efl Adtf. 'SXaj. geiqilllct) bafur tialten
frfKe», 'fta»^ UaBfi fmrm gihri^miam eber ^&rni^,
ftfbetjdafr ^^ec btingetibet 9tot^«ucfl i^>t (Samiffen
|B flkKt<fl!aBoct tomnun-
a>tit)albm alteS , baS fonfl frine 5t)f (3-"Wnnten
kim1U0rB,-.bafrnibet (Sotteft SBort unb fein.ei^f. ®.
(fcwifTen ti[d)t wi^ce, ba nqttteti ^ fejt^e 6^f, (§■ aufS
«titrrttjinigfi er^eigen unb ^it (SotteS ^ilft alfo bal*
lin ^ bk| ^ 9S. .an ,<S. G^f. B. ;.' ali eiittvA -gittwtn,
ul^otfamen uiib fi;ibli(^en.fil)ucfdrflen, unb bem einig
3iTtttununb.UnL-ii;t}Cie{«itj^ Sr^ie unbdtegi ^)*
&) Idb frpn foQt, Oiel weniger folt^g ju f6tbrtn aeneigt,
bU ^nm S^eft^lui tinb Snbr fein 6^f. <8. geben« etfinf.
briifoiKtm.
.Getne Gfif. ®. t^nntra au^) WO^ leiben, baf bie
6if(|»offe i^te ^M^xU^i 3uti«bEctlon t)dttm, fibten
BlsLAaTfl. OriR. Vol. IL
unb brau^teh, wie bmn btefe unb aHer grb&^rli4)ec
@et)orfam, wo biefe €!ad) ^aifctlidjrm 3Cu6fd)reibfli
na^in i|irb nnb.(SAtr geI]anbeTt niirben, bei fiftnet€^f<
®,' v)iwegftlicl).m7o]it befiinbm ioci;bm. 3w S«Il (*er
ba^ ^qif.^a]., be^ ut^rfdftigt, nnb .Saif. !Stai. bm
®otteSbifnfl in il)rm gucfi«itl)iitnern tn anbcre SBeg
unb burd) anbcr 8rute befleffen njbtltm, baS mugtm'
3t?te Cl>f. @.<SBtt bff»^ unb.triben. _
©. SI>f. (3. wotlten obec bec untertljdnigilm .^off-
nu!ja^d_®ott, unb 3uwrfid)t ju iljrer fiaif aXaf. fet)n,
feine JbTSR. wei-be^ no(I)matfl nacb il)rcm taiferlit^m
t)0f)fn ajtrflanb, 'fefnrr Sf. 3»; felbr Juci»Ti|Wi(§«r ffio^U
fal)it unb bcm ganjen Sieid) ju Slrofl unb .^eil; ®rle»
Qtn\)(it biefec t)oI}en €a($en unb f^winben 3eit unb
^dnft gWdbtsti(^ iU 4>fCjin ^en,- unb oU bec (t>ci^
liii)e Jtaifec ftct) ctjelgcn. ;. '
£iapit t^t.firtj.nrifi .9n^.^rcc,3n6^ri{Iounb
b^m St^tngtlic^ «^ect^lS jum iteb<c|Iu| $etmnt, mcU
d)e Srfenntnif bcnn GI)ri|io4i»an einrm jeben Qi^ti^txi
fobfct, 5Watit)di am jei^elibm, Lucae am neunten,
unb jnm Stdmdnram je^mbrn.
jDaf fu^ abec DOitwrgtn befi f}eiligen Soangelioni
mcin 9t\^.iJiflftet ^erc ,«it bewoppnetec J)anb 8*8™
£atf. %a}. ff)erreitiinb fc^m fe^ten', wu^ i^ teineSt
wegg ju rati)m, inJCnfe^ung, ba0 man uberaH in ber
l}ei. ®(I)ttft finbet, ba^ in fDl(f}em ^aU Sl)rlftm bai
Qveaij wartcn, . unb @otteS aBccf unb Sitlrn leibra
fotUn. . . -
, @o wiH aud) (SotteS SBpct, alS baS Sc^wetttieS
(ScifteS :&ottefl,' tcincSwiigS tjucc^ n^Itlf^jc @d)wett,
fonbcm aUci)^ butd) b^-r«IImd(l)ttge ^anbSotteiS^ bet
cS gegeben ^at, ettjaltm werbm.
@tei(^ ouS bemflbtrni (Srunbe mdrr meinem gnd>
btgflen .|)ecrn teineSwegS ju cat^n, ba^ fcine6i)f. @.
eiuen onberri gucf^n,.iu (gcljattuiifl ®c«teS SiSoctS init
®ewalt^fm follfeen, , iDaci>m la^ ic^ mic flffaUra,
baf mein ^dbig#rc^ecr.auf .S:*aif.,gSai. ecforbern ju
it)cer @flegen^it aUe bie biefe Se^re getricben I)abm,
cinen jebeti far fitt) felbS bctenncn laftn. , Htrm eS to4)t
[taugt] je ni^, ba^ «rtfir armcit ©c^meiS balben fcine
(S!>f. Q*r . J«f«n)#t ; i^ftt ■Stnbevp , .iOiinnatjeln , eanben
nnb eentm tn ^cA)x i^et foinbe ,tinb furfUid}m SSucbm
geff&t, foHten wecbicn.;,' unb cS. beip);.in.biefein SaDt alfo,
wie dl)ciftu8 felbS fagt 3ot)anni* am neuniel)enbm, ba
ibn bie Suben gcfdngti(^ woQt^n anne^men: fu(t)t i()r
ttiid), fo laffet biefe getjen. iSie bic m6(l)ten
jufciebrn gcfleat mecbm , bie im Stirflentl)um (SotteS
ffiocts ungrcn unb mit gcofrt Ungebult wollten becaubt
wecbm, ba mecben fceilic^ anbete auf benten, bamtt
bic fdben gegm (Bott auc^ et^alten, '
14
«05
EPISTOLAKUM LIB. V. IfiaO.
«04
^nn mtc i{i fo loirl gro^er unb mand^faUigcc
®nal>e , ©Ate unb QRilbc oon bem fuTfllidjfn ^aai gu
^djfen, unb fonberlid; v<^n t)o4)I6i)lid]er .f^Iig @ebd^t:
nif ^ergogen griebri^, Gfjurfiicfien, aud) biefcm
je^tgen 6t)urfucflcn von 8<f(t}fen,'^rjog Si^ljanfcn,
beiben meinen gi)dbig|len ;^eirn; brpgleidjcn oon mei=
ne$ gndbigen ^crrn ^evjogen ^o^anftn Stibris
(^en 3« Sadjfen, etnja »ii'i3al)re l)cc bfgeanet, unb
ttOti) t^glid), baf mic je l)erjlic^ leib feon foHt, ba^
um meiner imUen bcm allergevingfien in 3|)cec 6i)f. unb
% ®. £anben ein ^dt^ein gefrtimniet, wtU fdjmeigcn
fcin SESeib obrr £inb, ■ £cib obec Seben , <Sl)ci ijbtc @ut
follt genommen nierben.
3n allmeg aber \)a\t id)6 nt^t aHcIn f&c guf, fbn^
bern auc^) fiic ii6tf)ig, bag man IjeutigeS Jtaif. 3Rai.
JfnfragEn aud), reiirg weitrr WDnn6t()en, SJoctor 3Rar»
tinuS SutE)ec8 iRati) furberlicf) gefud}t fj&tt, ft(l> in
bem aHtn beftet d)rifllf^rc unb unoecnetMi^er gegen
®Ott unb bcr JSrlt ju ecjeigen.
2)rc (n?ig baniilirrjtg Qtott gelie unS aQen fein
gittlid) ®nab unb @eifi, g^ciftum unb fcin ncct^rS
CSnabennort, menn baS Stitublein t^mmt , mit Sreu:
bigleit ga tietennen. £)enn eS i^ bod) nuc eln SRobern *)
unb baruntcr ein ewig ^reuti , Riie'S Sf)ciftu6 felbS fogt,
ungejioeifelt, mein liebec @ott iviicbe meinefi acmen
^ommen SSeibS unb anbrrer me^r, benen ®ott bifi^ec
burcf) ein gefdQtg ^ittel gi^tlic^ gft^an, nad) btcfem
mttnem elenben fieben, getccuerec 3$<itec, SSorinunb,
£Rid)tec unb Scf^aiter jeitlici) unb emig fe^n. £)a6 glaub
id) fdrmaljc. Datum ^ugSbucg ©onnabeiib bec X})0:
^el a()eilung **) anno domini XVSXXX,
Georgins Spalatinus.
No. 787,
(le.iui.)
ludicium Arwnymi,
t Bi Mtlof^pha in Adij Comilior, AugtuL (n Tahil. Vi.
Dir. B«g'iitr. E. fol. 97. uo.^ %, — Csrjil JBicriplioaa al
*iili«cr!piione. QuiiDxm *it luctor icfi|iii defialre non
audco. Scriplur* limilla- eil jcriplurae Lulbcri, acd oec
MeUnlbonii , nec Kreaiii, nec ScliBe(iti1| neclonae, nee
«liui, Queni cofjnoTerim f manui eit. — Forlaue eit
I». JgrfBalae iudicium, '
<*^ Oia* diT. apoil. ■vao 1550. ruil dic* Veaeri*.
(^ludieium de condilibnihus pacis
/aciendae.) ^
^iemeil biefe Qa^n (Sott unb ©ewiffen ange()en unb ^
frijn, .»if man ,auf aHta i^nMungen unb ^ec gegew *
mdrtigeit S&uft I>alben brfenntn.mu^, a^i aBec menf(^ f
lit^er Siernunft Urtf)(il nai^ g6ttlj(f)em SefsQen genoi» -
men, olfb bap ^ie niemanb mebec rat^en not^ ^etfnf ;
tann. benn ®ott afleine : fo muf man ^ierinne meintt
3C(f)ten6, brei £ing oocne^mlid) voc ^ugen Ijoben.
SaS erfle, ftntemat ®ott, mie unf&ugbar, biln^
etlid)e feiner S3ienet biefe Sel)ce unb ba6 ceine.Svangci
Iton ecAffnet i)at : fo iflbie^rage, nie fTd) biefelbigen
gdttlid)6 3Qort6 bienen in biefen ^aijm, anf baf bem
atrict) @otte6 unb i|)ren ^eelenSRec^tgefc^^e, ^ten
foQen.
2>aS anbre, tvef fT^) bie Sanbf(()aft unb^bic3ii<
^6cet, fo ba6 @vangeIion unb bie {e^ce angraomnwn
unb befennen, voc ®ott unb gegen if)Ten ^erm \i^
big erCennen foHen.
Sum^Dcitten, ma9 unfec gndb. ^err-frinixw Sn
t^un unb ju laffen ^abe, bamit f. Q% ®,.Wit(SiHt
entfc^ulbiget meber gu oiel nod) i)U menig t^e^na^h
laffe , obrr ju tl;un unb ju laffen fd)ulbig fet).
jDie 8eI)Ci>c, burcf) meld)e fol^ie n6tt)ig( 9lnierung
entflanben, foUen unb mii^rn, mie man berfelbigm
Seljre nnb Steurrung 1]alben , burd)fieauffommen, M
£anb unb bie Srut, ii)nen anl)dngig, mitSconb, Jtriig
unb (Seroalt brfit^dbigen moUt, brm @cempe( G^ci^
nid}t aUeine niiC Sorten, fonbecn mit ber ^ifyit folsn.
6f)rifht8, unferlieber^ecc, f)att( jufammengekfenft*
Iid)e Siingrc, bie II;m nac^ol^ten, @o aber fi bfr
nen, bie i^n fut^ten, f]»rai^ er: i^ bin$; b1et»«U
i^r aber mict) fuc^t, fo laffet bic g<^en-'M;:
olfo mi^^en bie fiefjcec ba6 &anb unb bte Seu( f^oMpt
^ten, fo vieUn'i|)nenifi, ben Seinbenin-blie^^diibc
ge^, unb fie bitten, fie noUm i^nen an t^rmn Blttt
genJigen (affen, bc6 fianbfi oerfn^ncn, unb anbvc Sntte
«c^t beft^ibtgen.
S^'c 3u1)6ijec follen atic^ ein jeber ffir 'fi(^', IJM Ct
mill, auf feinelgenSa^c, ba6 SSm-tbefennen.'" Sicim
e6 ndcunbiUig, ba^ jcmanb, e6 fri) $ef)rec i^ 3u«
^fitcr, (tuf be6 fioiibS ober SanbSffirpen galjr barSiJdM
gelion ^efennen toolfte; fonber e6 ifl beffri:, rtTid^'^cnfg
SeutDecbetben, benn ba^ bet gtof c ^auf foUt €)q^Mtii
netfmtn. -.i . . ,
SBenn man I)ie fagen moUt, nrnn man bet SSbiu
^anb i^illfe f){erinne fu^te , gufammcR tceten, uiib bie
Sc^ce, Scl)cec unb Su^fccr mit @emalt grgen ben Sci»
t09
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
206
ben f^fi^tC/ fo m64)te meler Seut ©en^tffen unb Seelen
gerat^n merben: fo mup man bO(^ in biefiT @a4)en
bcS (Stmfttn fpielen. S)ad ®en>ipte ijl, fur ftd) be^
lennen/ unbbaruber gemarten/ n)aS ii)m ®ott jufd)ic!t.
9ott bebarf teiner ®egenrf)e^r , fein Soangelium ju
f4)u^m* ^» ^at auc^ niemanb S3efet)I oon ® ott , foU
tl|^ ®en>att miber fcinen JDbetf^crrn gu unterflef)en unb
}tt gebrauc^em ® o i|l eS auci) nic^t recf)t , fonbcrn auf^
ru^rifcl) , unb Yoiber \>ai anbre (S ebot^ , ba8 ba t)er&cut,
mter einem @dl)ein gottlici^S 9{amen8 ^um Ungtud unb
Su £rieg inipbrauc()cn. Unb n)ennS fc^on nict)C n)dre,
unb ifl boct) !ein (SotteS S)cfcl;t ba, fo ifl eg nid;t ju
X(iti}en, 4>«^t aber iemanb !^fe^l oon ^ott, ber be^
weife e6 unb jeige ii)n an , fo wpUen mir i^m folgcn >
fonjl: nic()t-
. 9Xit bem SanbSfArjlen^ unferm gndbigfien .^errn
\^t eS aber ein anber ©eilatt* @ein @^f. (S* i^ auf
iiiefm Steicf)Stag um biefer Sac^en n)iUen fonbcrlic^ Don
^aif. SKaj. crfobbert , ju bef enncn unb Urfac() an^ujeis
gMi/ n)arum i^r 6t;f. &. foIc|)e &e()re ^ab auffommen
(offrn unb foId)e 9leuerung geflatte. 4^ie ifl fein Qi)f.
(SLJ4)uIbig^ beffelbigenUrfa^ ju geben^ noie benn ge«
fi^e^en.
Unb biemeil ber ^eruf auf biefen 9?cic^Stag mit
bringt oiel gutcr SKittii, bie man miber allen Qitxoalt
aniie^n luib bcauc^n mag , al$ ba feion : man moUe
oUe Srvfal 6t)ri{lo uuferm i|>eitanb ergebcn tc*, man
motte bie ®a4)e in £teb unb ®utig!eit ^6ren ac, mit
aabeni me^r SSorten : fo foH man ber SRittel , alS bie
(Bott gcben ^t , fletS braud}en* S)enn mo man bie
9tittel peracl)tnt murbe, obei: barin lap fepn, unb bie
SXittel nict)t frifc^ treiben murbe mit Danffagung al8
9ottt$ ®aben: fo mdre eg @ott Derfuc^t. ®o foU
nwi. itaifo 3Raj. o^n Unterlap , unb fo oft fte brduet
birfi iinb baS m t^un, barfur bitten^ biefeSSort beS
Vll(^(|)reiben6 uncert^dniglic^ t^or^u^attett unb mo^I
att({irci4Kn/ .n)ie unru^mli^) <£aif* fBtai. baS nacf^jus
fagen fe^n murbe , menn man fagt , 3^re SXajj. t)dtte
bep 3(|uSfcbi;etb$:n§,. i^ccr Sufagcn unb SSriefe ))crge{fcn tu
^^jP^ic^t m6^te ®ott f)ifburct) @nabc gcbcn i\xm%uts
H^jM &u K)o(fen« SBoUt. aber \pld)i aUeS nic^t l^el^
f(;i^,.,fo mup qnfec gndb. i^rr bcn ^aifer mac^ett laf^
\m,..^^ii)m m(|)t me^ren, auc^ im %aix ber duperflen
^^.f\^ eS ie nid)t anber(i fcpn moUte, Derne^men
l^tn, bem £aifer ju geflattcn, 6]cecution ju t^un.
2)ewi mer baS^mect nimmt, foU mit bem @c^toert
miifoiQnifn*'
Xtic^ i^ eS gut, bap mah D. ^axtin eut^er
^rin frogeunb )tt Stati)t ntfyatt.
No. 788.
11. lul.
Legati Norinb. ad Senaiunu
f Ei Actia Norinberg. p. 140,
«^errn SSurgermeifler unb 9tat(; ju 9lurm<
bcrg.
©0 Diel bie .^anblung bicfeS 9leid)StagS be*
trifft, jeigcn voit 6. 2B. an, bajj SWarggraf @6rg
gcflcrt bci bem (S^urfurilen o. (Saci)fcti gcmrft, bafetb^
^in unS @. %. &. aud; geforbert, unb bem 6()urfArs
^en, auci) Sanbgrafen t)on ^effen unb unS angejeigt,
Stai\. fStal ^abe ndc^flS S^eitagS bie bcbe (5i;urfurf}en
uon SRen^ unb S3ranbcnburg , auc^ bie jtDcen feincr
(Snabcn Sruber SWarggraf griebric^ 2l)umbprobfl,
unb SKdrggraf SoI;annS 2ftbrect)tcn gu (S. g. (S.
befd)icbcn, unb in sumin;i bege^ren taffen, fein (Snab
nooUt t)on bicfem ©laubcn abflcl)en , unb fid; beS ©laur
benS t)atten, mic t)or 100 Sat)ren getDcji fci). SBo
fcin (Snab foIci)cS t|)ue, moUe ftd) S()r SXai. gndbigtic^
gegen fcincn @nabcn er jeigen j m nic^t , (fo) foU fein
®naben ftc^ ju St)rer -Staj* feiner ®naben t)crfe()en,
mit met)r bebro^lic^en SSorten , unb ^at barauf gcbc^
t^en , feinen %. ®. in fold^em gcratl^cn gu fepn.
jDagegen ^at ber 6f)urfurft angeigen laffen, JCaif.
SKaj^ i)db ^ergog griebric^cn Don SBaprn, ®raf
^einric^cn oon 9taffau, «^err ^Mil\)tlmen Don
^ogenborf, unb ^err Sorg S^ru^feffen gu
®. 6bf* ®* bcfc^ieben , m6g DieUeid)t au^ Jbergtetci)en
^anblung ()alb fe^n mrrbcn. S)arum n^oUe ®. 6bf* ®*
bieSaci) bebenfen, biS ^.(l\)f.&. juoor ber *aif*a»af-
SBcrorbncten 3Cnbringcn ))crnonimen i)ah. SBalb bar^
nac^ ftnb gemclbte isLai\. ^a]. t)ier 3$erorbente jum
6()urfurflen tommcn, unb mie ,!^err S^ani Don
SRinqui^ mir, ^rcffen, 9ldci)ten in SBertrauen ge^
fagt: nad;bem bcr Gburfurfi £aif. ^a\. t)ict)or in ^ta^
Iten unb gu SnSbrucf burc^ feiner (St;f. ®. @ci)reiben
unb a3ott)fc^aft brcicr Stucf \)albcn crfucbt tjab, ndm*
lic^ utn ^efldtigung ber Sulid;fc{)cn ^eirat^ mit (S.
Q\)\. (S. ®o^ne, )um anbcrn um S$clct;nung ber 6f)ur,
unb jum britten ieineS^od)gerid)tS f)albcn, baran gleid)^
n)ot)I nic^t nicl gelegcn fci) , in xotl6)tn breicn @tuden
£aif* 91{ai. ®* Qi)f. ®. gu n)infal;rcn gugefagt unb gu::
gcfd;rieben: fo ^aben bcmetbte Jtaif. ^. SBerorbente
fot(i)e brci ®tud an bie 4>^itb genommen, unb bem
6t)urfurtlen auS £aif. .aXaj. S)efe()I entbecet, mo ®.
6^f. (3. beS eut()erifd)en (!$IaubcnS unb SBefenS, bcg
@. 6f)f« (3. bie mei|le Urfac^ fcp, nt^t abflc^en moUe,
fo werbe au^) 3|)re SRaj. @. 6^f. @. in ben angegeig*
14 •
W7
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
ten breien ^t&cfen ntc^t f6nnen noidfaf^ren , mit 93e<
ge^/ l)ap ©♦ 6ljf* ©• Don folc^em ©lauben abtrete, fiir
einS/ unb jum anbern/ btemeil ®* ^^f* ®« bie ubcrge^
bene Unterrici)t unb S3cfenntnip fur ftc^ unb fetner ®na?
ben SXituermanbte unterfcl^rieben l^dtte/ bag bann ©•
6^f* ®. JJaiferlic^er SJtaj» biefelben, i^rc SffiitDerwanb^
<en / benennen looUe 5 benn ^aif. SRaj* fep berict)t / al$
foUte ®. 6t)f. (3. mit ben ©cljmeijern ein 25unbni^ \)a^
hen, bem aber gteic^ n>o^l S()re 3]ta|. feinen ©tauben
fiebe.
2Cuf fold[)fS ber ^aif. Wai. SSerorbneten 2tnbrin«
gen / barin jtd) fonberli^ ^er jog g r i e b r i cl) mit Sftes
ben unb ®ebet)rben prdcf)tig er jeigct , \)at ber 6^urfiir|l
SBebac^t genommen. — @6 l;at gteic^wo^l ber G^ur^
fur|i t)on ®aci)fen adbereit einen 93egri{f einer 2Cntn)ort
jielien (ajfcn / ben SS. 6^f. ®. ben ^arggrafen / ouc^
Sanbgrafen unb unS/ bie @efanbten ber fec^S ^tdbt/
^ren laffen, in bemf aber !B2arggraf unb ^onbgraf et^
(id) SSefferung gemelbet, alfO/ bap ber Sbnrfutfl unb
S&rften S()re 9idtl;e foIct)e8 meiter ju rat^fd^Iagen geor::
bent/ babei mir/ bie @tdbte 9lurmberg / cReutlingcn/
<|>a9lpronn/ «Kempten/ SE2tnbpi)eim unb SSeifenburg/
auc^ jmeen auS und I)aben mcrben.
2CuS bem atlen t^erne^men nun @. 2B./ xoit ge^
f^n>inb ft^ biefer ^anbel unferd S3ebcnfenS an(d|t/
uftb roa& bie t)on ®tdbtcn / biemeil eS bei ben (S][)urfur^
^en unb Surflen bermapen Dorgenommen mirb/ ftc()
n^o^t ju Derfe()en ^aben / melc^e ^anblung o^ne 3meife(
nun bet ben ®tdbten auc^ nici)t minber / unb etmad rau^
^er folgen mirb, fo wit auf bad S3or^a(ten unb Srageu/
toef ®(aubenS unfer jebe fcQn moUe/ 2Cntn)ort gcben
^aben/ n)ie benn auf l)e\xt, (aut iniiegenb 2Ci)fc^rift/ ge:>
f(t)e^en fod
@o oermut^et ftc^ ber Sanbgraf / ed noerbe in
j(ur) berg(ei4)en ^anblung bei ®. $. ®. oon £aifers
(i4)er aXa). wegen ttuct) befci)ef)env ®ein^. @. oer^
meint aber / je auf i()rer (Seiten oe{i ju |)a(ten. .—
Dat. ®onntag 17. Su(ii 1530. 2 ®tunb nac^ ^ittag,
£ref.
. SSoIfamei:.
£o(er.
(S3ern^arbt) 9)aumgartner.
(ftre 19. lul.)
(De JtfiMa.)
Brcntii iutliciuiii de Mifsa l^4*itur «pud Coeleitin. P. II.
p. S77.y (|ui illud tHbuit Brcntio, el apud Cbylraeiini
p. tS^ qui aUud tribuit MtkmtkonL Legitur cliam fer»
inaoice apud Gbytraeum p. S76t>.y tfd siae iodice ■octpr
ris. Quuin Tero Melanlhonis iudicium eadem de rie sa-
tis longuni babeaniuSy ueque dicendi genus MclantboM
conrcniitt, praeiereaque Cuciestinusy se Brentia a|itOAra»
pbon hahuisst! affirmet, nrtntiuni habui aiicloreni) ideo*
que illud scriptuni hic practcrmisi. — ' Mooenduin ¥M
est, hoc iudicium ex Coelestini scntenlia mense iuliO| es
Chylraei aut^ni opinione mense Auguslo scriplum eue.
Prsefero prius. Vid. ep. Lutheri ad Spai. d. 27« lal. Ol
ep. Mel. ad Luth. d. 20. iul.
No. 789.
(fere 1 9- loL)
ludicium de Missa.
E Coelestini hist. Comilior. Angusl. IL p. 278. Ez co gcr^
manice dedil idem scriplum Walchius in oppu. UBtlk
T. XVI. p. 1182. Uoc ccrtum \idetur, aul Melantbonem
non t%%^ auclorem huius scripli, aut ilium non latinay aed
lingua vernacula usuin esse. Mec definiri certo pol^stj an
hocy quo Toluit CoeleslinuSy ienipore scriptum sit.
Philtppi Melanthonis dt Missa iu^iciam
Augustae mense lulio Anno IdSO. consrriptum,
Quinque onii>ino possunt exsistere de Missa opi-
niones, quarum duae priores profanae sunt, et
facillime cum intelligi, tum iudicari possunt, qnia
transferunt Sacramentum tantum ad usus homi-
num, . contra quam ratio Sacramonlonim' pati-
tur. Nam per Sacramenta cum Deo agimiis* Po-
steriores tres opinioncs habent magnas et obscxi-'
ras controversias , et disput^int de usu erga Denm,
non tantum erga homines.
Prima opinio est: quod coena DGfmini sit
Symposium, institutum inter Christianos, ad si-
gnificandam benevotentiam» Qnia Symposja^Ti^
dcntur maximc conciliare amicitias. Sic sentlniit
homines helli et litcrati, qui hanc ceremohiam
cum gcntilihus ritibus confenmL Hi non pntant
pertinere ad conscicntiam, et ad apprehendeticbiD
voluntatem Dei : sed ad societatera hominura dei^
.vinciondam hoc symbolo vei exemploAitnntat;
Secunda opinio non multimi distat a strpe-
riore, quod coena $it institata, ut sit noia |mK'
fessionis, qua Christiani discemdnfur a reliquis*
gentibus, sicyt toga discernebat Romanos a ca«»
terls, aut cucallus distinguit monachos. Sic tte
usu Sacramenti ubiqufe loqiiilnr Cingliana fadi^
Docet, esse institulmn, nt coram hominibus ostaK
damusfidcm, id est, te&temur nos esse Christia^'
nos. Hi quoqne valde extennant dignitatem Sa»'
cramentorum. Et quia hac opiniones civiliter lo**
qnuntnr de Sacraraentis^ et facile possaat fiatel-
ligi, videntur mire Concinnae. Ita hlaiidiunlnr
JCPIBTOLARIJM LIB. V. 1550.
216
licio homines profani , ■ qili Teligionem tantum
.civilia of&cia iet civilem vit^ie consuetndinem
Qsfert, non ad conscicntias el animi molus erga
am, ut nullum praeteroa usum requirat.
Sequuntur reliquae opiniohes, quac transfe-
it Sacramentum ad usum erga Deum, et vidcn-
• tsse religiosiores.
Prima cst Thomae ct similium, quae hacte-
s in Ecclesia et anxit numenim privatarum
$sanunin infinitum, et disputat, Missam esse
rificium pro vivis et mprtuis. Nos proptcr
biguitatem non utemur vocahulo , scd rcm ex-
lemns.
Thomas sic scribit: Christi passionem satis*
isse pro origiiiali pcccato , et coenam Domini
L Miss£lm iustitutam csse, ut id opus satisfaciat
I quotidianis dclictis nostris, et inercatur gra-
si lion modo facicnti, scd toti Ecclcsiac, et
lesertim his, pro quibus factum fucriU Haec
aio coUocat m^ritum in ipso opere, et sic de-
Lt Sacramcntum opus esse, quod incretur gra-
siy eeu placat Dcum facicnti ct aliis , cx opere
*ratOy hoc est, etium si non siiit in gratia,
dp proposituin peccaiidi non habcant.
■ Postea coepit disputari, utrnm una Missa
ta pro phiribus tanlundcm valeret, quantum
galafc pro singiilis? Hic ennmorant merilomm
idus. Merito generali dinint Missam valcre
riter pro omnibus. Dicunt item valcre pro tota
Bldsia, etiainsi celcbrans non sit in gratia\^ ut
[Qimtai;» Merito specialissnnn dicuiit 'Missas
gulas pro singulis factas plns valere. Haec dis-
tatio extat apud Scotum, ex quibus somniis
!ri|ii|iimerus Missarum , creveruht fundationes,
M. fonebria, ct alia mnlta genera venallum
risaninu Nlhil auspicato fieri piitabntur, nisi
r Missaftiiplacaretur Deus. Haec opihio ^ I/u-
wo^ Tq>rehensa est, de merito' Mrssae. Hoc
id« Begat e^e sacrificium , non disputat de no-
oe^ ntram Missa alio niodo possit appellari sa-
Acvum»^ ' Vohiit enim pBbliciim errorem, qui
lc porvasetal in Enrclesiam, reprehendere, no-
l^^rndmine rixari» Scd haec- opihid facittfti^e
kMft «verti cognita institia fidef. Pilinmm , Ghri-
iisciaMlsatisfecit pro omnibus peccatis', tft 't^-
Mor aoviptoni : una oblaiione consammaoii san^
\$m . Nec ferenda blasphemia est in Ecclesia,
^ Chnsd pasao pro sola cnlpa ori^nis satis-
Secundo , unusquisifue sua fide iustificdtur;
Hom. '3. Ergo non iustificatur opere Missae sup
vel alieno. At istl , qui meritum Missae tribhunt,
sentiunt, homines iustificari opere Missae, tnm
sno, taiti alieno, et propter illud opus remitti
peccata , ac per illud opus impetrari a Deo omnis
generis bona, Hinc cnim sunt Missae contra pe-
stem, contra bella, pro felici proventu frugum,
quae omnia mnnt, considcrata doclrina de iusti-
tia fidei, cum fides iustificet, impossibile est opere
Missae honiines vel vivos vel mortuos iustificari.
£t tantam vim habethaec ratio explicata, ut planis-
sime convirrcat, h^nc opinionem de placando Deo
per opus Mfssae impiam et intolerabilcm esse.
Neque arbittor cfiultos esstj qui nunc ansint
eam defcndere, postquam patefacta est doctrina
de institia fidei, Et si quis tueri vclit, facillime
redargiii poterit»
Qnare dc hac opinione inter homines sanos
nOn erit longa di^utatio, praesertim cum nulla
habeat cx veteribus aiictoribus testimonia. Tota
resnova efcotnmcntitia est, ct ignota veteri Ec-
clesiae , ante Gregorium. Fortasse sunt aliqui
inprcibi et stolidi', qui sibi non patiuntur satis-
fieri. Horum iudicia non valde moror. Nam
hanc totam cansam ad iudicium pmdentum et bo-
norum viroram referri oportet.
' Secunda opinio est quorandam recentium,
qui, nt defendanl privatas Missas et vulgarem
Ecclesiae consueludinem, etiam contendunt, Mis-
s^tn esscsacrificium. Et tamen alio qnodam
modo definiiint sacrificiilm. Detrahunt laudem
meriti, quia- vident hanc pugnarc cnm iustitia
fidci. Hi sic sentinnt: Missani esse opus bonum,
quod nos Ded exhibemus, ad ostendendam gratia-
rum'actioiiem. luditaht hanc ceremonjam insti-
tntam esse a Christo, nt assiduo fieret in E^clesia
propter duas caii^is : jf^rimum, ut retineatur me-
moria passionis -Christi et historiae; deinde, nt
ilhid' opus declarel gtatitudinem nostram, sicut
Romae et alibi htdi instituti sunt ad relinendam
memoriam fortiuin Virorum, qui de republica
bene meriti erant, simul etiam^ ut civitas osten*
deret de illo opere suam gratitudinem. Tale opns
diciiht esse Ml&sam , e't hoc mddo defcndunt^ eam
jesse 9^crifi(fIiSfn , tanietsi jx&n sit opns iustificans
>facichfitcm ant allos. '*'Serf siciit bomim opns est,
saepe verbis agere gratias, saepe eleemosynas dare
vel nniversas vel singulos. Ita censent Missam
boiinht bpliis esse, saepe exhibendura Deo ad
211
EPISTOLARUM LIB. V. 1«80.
osiendendam gratitudinem, Hinc ratiocinantur,
quod privatae Missae retinendae sint, quod con-
ducat, certum ordinem sacerdotum essc, qui hoc
spectaculum colebrent , sicut in lege certus nume-
rus sacriticantium institutus est. Si hoc modo
sensisset mundns ante Lutherum de Missa, nec
contulisset eam ad quaestum et pr^ctextum meriti,
fortasse nunquam attigisset Lutherus hanc dispu-
tationem.
Nunc advcrsarii astute dissimulant prioTum
temporum vitia, et quaerunt praetextum ad op-
primendum Lulherum, ut, hoc oppresso, paula-
tim illa restihiantur in Ecclesia, quae faciunt ad
quacstum. Nain priv^ttas Misssis lion aliam ob
causam defendunt huius secundae opinionis prae-
textu, nisi, ut iure videanlur, rctinere Ecclesia-
sticos census, quos putant tantum idco conslilu-
tosesse, ut conducerenlur Missae , ac non potius
suppcdltcircntut discentibus, qui aliti bencficio
Ecclesiae, cum opus est, adhibeantur ad docen-
das ac gubernandas Ecclesias.
Item, conservalis qnocunque praetextu pri-
vatis Missis, paulatlm opinio de merito Missae,
quae est quaestuosissima, iterum subibit animos
hominum.
Ego non nego hanc sccundam opinionem ce-
lebriorern esse priore, et magnos auctores habere.
Fere sic vidcnlur vcteros de Missa sensisse, sod
qui nondum habcrent privatas Missas. Nam has
peperit opinio dc merito. Scd ut maxime secun-
dam opinioncm sequi velint Episcopi; tamen
plurimum Missarum debebunt al)olere, videlicet
iusta funcbria ct alias venales Missas. Illa gra-
tiarum actio tanlnm agenti prodest, nihil meretnr
alifa, ideo non poterint fiori Missae pro altis. Si-
cut enim verbis age^e gnitias opm cjst, nihil per-
tinens ad alterum: ita Missa utihis non pertiiiebit
ad alterum; etiamsi hoc modo fuerit sacriflcium.
Sed contra privatas .MissaS iin hat opinione
primum opponi potest hlmlov iUud ; $i coena est
sacrificium, quoda certo»:ordin€ haminum fieri
debet, ergo Laici non delwbiint parlicipare. Nunc
Laici participant,- nJA secus atque sacerdol^s: igi-
tur non est institutu^n , ut tantum. a cei^to ordine
hominum fiat; Non est igitnr saci;ificinm institUr
tum,' quod oporteat ifi Ecclesia^a certis perseois,
proptcr populum «Vpr^ pppiilo ftefli, sicut in lege
sacrificia fiebant a certi* pepspnis.. , •
Quod sl niliil' inter,9§t inter Laiconini Bt
Preshyterorum communione^m , qiiorsum opus €st
tlt
prlvatis Missis? Satis enim erit, nnumqueimque
de populo accipere Sacramentum in communi
coena , cum unus aliquis Presbyter porrigit sacra-
mcnlum. Nam quisque pro se aglt gratias, quare
nihil opus est privatas Mlssas facere, et discer-
ncre gratiarum actionem popnli a gratiarum
aclionc prcsbyterorum. Haec sunt hlxaia, quae
verbis ex.iggerata non parum tamen faciunt con-
tra privatas Missas. Sed quaerenda sunt alia fip-
iniora, et ostendendum, qtiod coena non sit in-
stituta tantum, ut sit opus exhibcndum Deo, a'd
declarandam gratitudinem. Ceremonla factasine
fidc non est gratiarum acllo. Igitur Mlssa non
est sacrificium proEcclesia, slve a bono, sive a
malo facta, ut solent dicere. Sola enim fides. et
confcssio cst gratiarum actio, sicut scriptum esL
Per ipsum crgo offeramus hostiam laudis semper
Dco, id est, fnictum labiorum confitentium no-
mini eius. ' Multa de sacrificiis veteris teslatnenti
hic dlci poterant, quonim collatione haec tota res
fierct'illustrior. Canones enim ex Mose male uoi-
tcllecto scripsenmt , oblatlonem aliquam oportere
in Ecclesia sacrificium esse. Putaverunt eiiiim
cultum legls iustificasse. Ita hunc somniant opus
Missae scu coenae valere pcr sese , sive accedat
fides, sive non accedaL Secundo, omne sacri*
ficium est res nostra , quam nos exhibemns Dieo.
In coena Dominl exhibetur nobis corpus Domini,-
ct praeterea offertur gratia , Igitur coena non' eSl
sacrificium. Nam ipsn verba coenae testaiitllf,
hlc non ofTerri corpus Deo, sed nobis- exhibenf
Accipite, comcdlte etc. sed hacc opinio ckit|fii
reftitabitlir, ,coIlata cam tertia opinione, qtu$e'Si^
quilur.
Tertia opinio est Lutherl , <)uam et Ipse' H^'
dico maxime consentan^am essc scripturae,' «jtibSA
coena sit instituta, non ut nos offeranius tbi tb?-*
ptts Christi, sed kpiod pcr eam aliquid bfferalirtT
nobis, videlicet ut sit sacramentnm ,' qtio HcAft^
offeratur gratia , ct quo moveamiir ad credeiidiiflVi-
et quo pavidas conscientias consolemur, * ' ~ * '• •
Haec sententia ostendi potest primnm ei^j^
pellatione sacrAmeiitl. Quia sacramehttiiU" '&I'
signnm gratiae nobis pibmissnc. Gnih 'AiiMtl'
communl Ecclesiae consuetudine coena appeHtton
I sacramcntnm , sequiturin ea liobis atiqiridFinclli^
|beri ad erigendam- fidem'et confirmandM oM^*
'scientias. .>>^^'
In cdenh cofifst^t iiobis exhiberi Viorpai Do-
mini et gratiam cum corpore : ergo coena nrtontll?
EPISTOLARUM LIB. V. 16»0.
214
•j qnann nos ofFerimus Deo, sen instUuta prin-
lalfter ad offerendum Deo, sed ad consolandas
rntes et accipieodam gratiam.
Christus coenam vocat testamentwn, porro te-
raentum significat pr^missionem , in qua nobis
qaid offertur, quod fide accipiendum cst« Igitur
;na non cst res, quamnosofferimusDeo, sed po-
rin qua accipiunt gratlom et consolationem isti,
i habent conscientias perterrefactas. Ilem Chri-
isinquit: facite inmeimemoriam.. lamrocordari
aeficia Christi est credere, quod per Chrislum
:ipiamus gratiam et remissionem peccatorum.
m rccordatio sine fidc est inutilis, quemadmo-
m et ludaei et impii recordari possunt histo-*
m. Ideo cum recordatio sit fidcs, quae sentit
accTperc gcatiam, scquitur, coenam proprie
ititutam essc, ut nubis aliquid cxhibcat, quod
e accipitur.
Uaec tertia o.piuio iqaxime adversatur priva-
Mbsis, quia non pqtest constitui cerlus ordo
(ninum, qui certo tcmplorc utantur coena. Sic
n demum rccte utuatur ea hoimnefi^, rum vo-
it erigere conscicntiam. ,jNiam isti motus animi
II siint cerli alicuius beinporis^ nec ordines dls-
liendi sunt, quia nihil interest intcr Laici
ntionem et Presbyteri sumtioncm. Quorsum
^r opus est, tanquam pUirimum intersit, cer-
n ordincm instituerc ad coeiiam sumendam
ipter Laicos? Quid aliud est hoc, quam mini-
i;i^ Qonfusio^ quod privatus sibi porrigit corpus
in^aj? Et accedit scandalum, quod ex hoc
iQ^culp concipit vulgus opinionem, quod illud
15 sit certus cultus, quo oporleat Dcum placari.
Fcjrtasse miretur aliquis, tantam esse varie-
eni opinionum de unius cereinoniae asp, ' Sed
:^sse fuit in Ecclesia cxsistcre varui^ opiniones,
issa lustitia fidei, quam, cum ignorarent Tbep-
;iV sonriniarunt Missam esse optis iustifiQcationis,
itaprxmam opinionem, sed illa opinio*iam est
ilosa*
Secnndam adhucTnuIti amant, et est oliscu*-
n jes^ t^e .disi^imen inter sccDndahi et tcctiam.
terjq^hocinterest: luxta tertlaro coenaiConsd-«
[if xoiiscientias, et nos a Deo certa bed^eficla
ijMmus; inxta secundam redditur Deo opus,'
fftopus le^s, in quo reddendo conscientia ma-
terretnr, com disputat, an satis'pure obtuk-
"- Jnxta tertiam idonei sunt ad coenam , qui ha- '
it conscientias perterrefactas , ut eas lerigant,
sicut el AmbrosLus iudicavit : Quia quotidie perco,
quotidie accipio medicinam. luxta secundam,
opus Missae quocunque tcinporc exhiberi potest,
sicut. qjLiocjuQque tC!in|pQ;ce polcst aliquis verbis
agere giratiaf,: Itaque.iuKta hanc opinionem fa-
ciUus defendi^ntu?, lyiis^aQ privatae, quia existi-
mantur esse opera, in quibns declaretur gratitudo,
ut si qiiis verbis ageret gratias« Ut autem aliquis
saepe potest gratias agere privatim, ita videtur
pvivati^n aliqiui^.UocopuA cocnae posse exhibere.
Verum hic iterum opponi polest exemplum
Ecclesiae apud Paulum , quod sine mandato Dci
talis cultus sit institutus. .
Itcm cuin nihil intersit intcr Eucharistiara
Laici et intcr Eucharistiam Prcsbyteri, res est
plena scandali, quod ccrtus numerus conducitur
ad sacrificandum , . quasi aliud quiddam faciant
isti, quam Laici; Tutissimum esset, omissis his
rixis, unam , communem cpenam habere, ubi
praeberetur corpus Domini pctentibus, et doccre,
quod instituta sit coena, priinum ad consolandas
conscientias, deinde ad gratiarum actionem. Nam
illa gratiarum actio,. qnam somniant adversarii,
quac iion sentit .sc simul aliquid accipere a Chri-
sto, hypocrisis est, Tunc est vera gratiarura
actio, quando conscientiae sibi contingere bene-
ficia Christi sentiimt et eriguntur» Itaque in ter-
tia opiuioue verior est gratiarum aclio, quam in
secunda«
. Postremo quia tota doctrina Christiana con-
tinet fidem et charitatem, Symbolum ad utrum-
que-referri debet. Idco, ut dixi, fidem confir-
mat iuxta tertiam opinioncm. Sed deiiide trans-
feratur etiain ad significandam charitatem et mu-
tuam benevolentiam Christianorum , ita hae opi-
niones aliquo modp in concprdiarn rcdigi possunt.
Si quis vero secundan^ opinionem .pjertinaciter ve-
lit defendere, ut facilius.tueatur privatas Missas,
taraeh multas Missa;» cogetur abnegare , videlicet
omnes, quae institiitac sunt, ut fiant pro mortuis,
Item alias raultas, quia vulgus putivit oraliia
impetrari a Deo per Miasas; Ilae Missae, si fue-
rint correctae, de reliquis Missis privatis, vere
factis ad gratiamm actionem, fprtasse paucipres
litigabunt. Multi enim cupiunt tctincre ceremo-
niam quotidianam in Ecclesia ad excrcendam
et excitaiidam populum ad pietatera, q\iara ad
rera valere inprimis exisUmatur haec GereiQonia
MisMe.
. ■ I »•
£15
No. 790.
EPISTQLARUM LIB. V. 1580.
tl0
(fere 20. lul.)
(JDe vocdbulo Liturgias.)
Editum in Coelcttini liist. P. II. p. 287 b. et in Mel. Con&il.
■ Ul. 1'. I* p. 114. sq. •— AUeruni fauiua scripli parletn
germanice ci«dit Cbytraeus p. 278. et ex co Walchius in
opp. Lutb. XVI. p. 1$00« An vere sit Mcljnthouis scri-
Dtum deUnire noio, quanqfiam ei tribuitur. Cerle autem
• ooc tenipore scriptunt videlur.
Responsio Philippi MeL ad Obieclionem de
voce XenovQyiag, anno 1530. (inscriptio apud Tez.)
Vocabuli leixov^yias quoque brevem explicatio-
nem subiiciemus, per quod nonmiUi crassa insci-
tia obruti Missam sacr.ificiuni; c^se qbtincre ,conan-
tur. Nos vero dicirnus, hoc vocabulum nequa-
quam sacrificium^.sed cuiuscunquc of&cii seu nm-
neris, sive politicum, sive Ecclesiastioim.illQd
sit, adminislrationcm.significare. ,Igitur pro ci-
vilibus oneribi;s, ,puta» tributis,. ^vecljgalibus et
aliis sacpissime accipiLur, et i^.hac.signifif^atione
de subministratione, quae in ^an^tps fiebat, Pau-
lus 2 Corioth. 9. usiis est, qt ad Philippenses se-
cundo caplte Epaphrodttam diciteuni esse, qui
sibi iii neccssitatc sua.submjni^tr^t, ubi certc vo-
cabulum kenovffyia nequaquam sacrificium signi-
ficat. . .
Igitur Hcel hoc vocabujjum in Actis extct, ta-
mcn cx co Missam sacrificium es&e nuUo modo se-
quitiir. Textus cnim non Missae solummodo
menliQnem facit: spd Apostolos suoofficio functos
essc dicit, quo ccrl^ non tantum Coenae Domiui-
cae administratio, sed alia quoque ipsorum officia,
utppte concione$ , precationes, et aiiabona opcra
comprehenduntnr,ejt sjgiiificantur,. qju.ibMs Chri-
slianae spcictati inscrvi^ruut, et bene de Ecclesia
meriti fuerunt.
Aliera responsio de re ip^a^ quam pQn.^
tificii per vocem XsirovQyiag obtinere
eonafitur. /
L Coena est exhibilio cqrporis. ,
Lrgo non est iwlaiio* :
O^ii^ -nobis aliquid exhibeiurl Oblatii
iem nos exhibcmus*
If. Esi tesiameniiipii in auonobis promii{itun
III. Si est saoriAcit^m^^Jides no/i iusiificaU j,,.
IV.Uirum oblai^QfiLjnmanil^calione vc/ £/er-,
vaiione? ^J ^ •. ' ; . ^' •■ ,^.;. , ,,...
T. liem debet esse avva^ig, quia 'Paulus^d^cili
Convenientibus vobis , alii alios expectent.
atione au-
VI. liem non est discrimen inler laicw commu^
nicanies et sacerdotes» Jgiiut non sunt oiv
dinandi sacerdoies ad singularem comm»^
nionem.
VII. Sacerdoium eit siatus singulariier institik^
tusj ad communionemy cum nuHum ^U dip^
crimen.
JErgo scandalum esiy sacerdoicm singulariler
celehrare^ cum is sii peculiaris culius.
Vin. Kst confusio minlsieriiy si quis seipsum
communicaiy ui si seipsum bapiizei, Nam
pasior communicai se^ iant/uam membrum
jEcciesiae , et gerii duplicem personam pri'-
vaiam ei pubiicam.
No. 791.
20. InL
Legati Norinberg. ad Senatum.
f Ex Actis Norinberg. p. 147.
^errn SBurgermetjtet unb 9tat() ju SlucfHi
berg^
@o Dicl \>m ^anbrl beS @(auben8 bctrifft, ge|^en bte
gcifllic^en (§l()urfurftcn unb Surflcn/ famt ben rodttiF
ii)cxi, bie i^rcS S^^cilg ftnb/ tdgttc^ jufammen^ ^aben
auc^ ctlic^e 3(u6fd)up Qmad)t unb bcrat{)cn (tc|^^ SS^oft
fie aber im @nbe fid) uc.rciniscn unb ^a\\. SKai. fur Xiu
jcigeni^un mcrbcn^ ijl nod) unbcwupt.
S8ir unb anbre ber ))rotetlirenben (Stdbte ®efanli(f
iparten, mcnn man unS auf ndd)fl unfre ubergebaie
2(ntmort unb 2(n}cigung g maS ® (aubcng ein jebe foI(^
(Stabt fcpn xoia, wciter ))on £aif. SKaj. xotgnt U^
f4)i^cn voixP*^ @o ^at ftc^ ber CS()urfuril.«)on ^ffUjSB
'. auf lunBi^' <l>^^^9 .$ X 1 e b r id; S I unb bcr av^Uxxi^^.
fcrlic^er SKqj. SBcn)rbcntcn.2[nbringen, bei @. S^^.QL
gcfd}ct)en/ einer SCntmort entf4)(offcn (aut inUegni^
'^bfc^rift,..»elcfee Zxitxooxt ®.!S^f. ®. }^\xt ^bf^ xjif^
'fcr(i4)cn SSerorbcntcn Q(fo ubcrgcbcn, itnb o(}ne 3idqM.
SRAvfgribf >(S.eorge.^. Sfntmort auf baS ,$&i9i;(|piteq^
: feinen g. %, l}cfc()c&cn^ bjefcr beS, (^&urpir^fit y|i$npftfl,
: auc^ fa)l gcmd^ fcsu toirb. 3(ber init ,bem. Saf^gf oj^-
uon^effcn ift in bicfem S^^n nod; biii^it xtidgi^^dmm
bdt, — — — — — — —: :..,,• .
I . ; :SBir .WAVtfn aHe.iapag mcnn maxt uxft;l>e{(^(^;
\wxip beSi ®Iaubcng Ijialben . einen b6fcn,7(bf4)iet^,gebe.;
;35ann, wic atle @ad)en t;ic \lcl)m, ifl fjc^ nfci^-.wpj^'
jcine^ 8ut^n^Pf(i^ieb^3U ocrfr^cn^ . e^ ipoUe bicimi|®otC
fofiberlij:^ CSnab geben. SEBir merben and) btti^, te^
tl7
EPISTOLARUM LIB. V. 15Sa
218
Me iBotr4Ktften ber Selfc^m 9>otentaten fonberlic^ $Be»
nebtg, au4) beS A6ntg8 Don %xantMd), ^aiferlic^er
Wtai. (lattU^ anf^alten, miDer ben &utf)er gu f)am
bebi, baju {te \id) aucf) 3^rer 9)lai* ^ulf ju t^un erbie^
t^ foUeiu — Dau gXitn)0(|^ 20. SSulit fru^e jum
Xttffptrren. 1530.
^ref.
SoUamer.
. 6o(er.
(Sern^arbt) SSaumgartner.
79S.
20. lul.
Mart. Luthero.
EdiU primum a Pezelio in libro lU. epistolar. p. 141. (edit
LooJ. 111. ep, 68.). Uerum, el ex autogripho, ^uod est
!■ cod. Monac. 1. p. ^75. y accuralius cdila in libro VI.
epistol. p. S09. Nos autographon denuo contulimus.
D* Martino LutherOj Patri carissimoj
S. D. Scio te accepissc fascicalam nostranini li-
teraram, jn quibns scripsimas, qaid hic geralur.
NoYi nihil interim accidit, quod relatu dignuro
siL De causa nostra nihil adhuc decretum est, et
mire ') mihi videntur variare sententiae. Inter-
dom aliqui ad aequitatem delabuntur, quos ta-
loen subito depravant rursus ^) improborum ca-
Imimiae.
Postulatum est privatim a principibus, ut
dcserant hanc causam. Nostri hodic respondent,
et ezpoliunt Caesari , prohiberi se religione, quo
minas prodant hanc causam. Adversariorum
confutationondum est exhibita nohis.
U^ffi ^ij^ui^aBioy amabo te respondeas mihi.
Nam et votorum causa in ea disputitione pericli-
laloifl Oiiod si svxctQiartxov ^) opus instituere
Bcct'*), licet endem opinionc *) vovere. Itaque
oooie^etur *) , vota csse cultus seb krtTQsiag ^),
Qt Tdcant xn scholis, et obscrvari necesse esse.
De his rebus tixor interdum cnm meis sodalibus,
qosn gratum facies nobis omnibus, si responderis.
' ' Oecolampadius scripsit contra me dialogum,
al imhi . videtqr acniratius, quam solct alioqui
«•
1) Pcs. mendoic : /rre.
I^ rufvts acidil e tcslv libri VL
t^ PcB. ci?jt«pi0rAv.
4yUliriedili:«M<.
S^ Pei. raiione^
' 4 Ub. VI. tomequitwr,
7) Pes. ImteiUuf.
Hblaktb. Orn. Vox*. U.
scribere ^) , quem afferam , si quando dens nos ^
reduxerit istuc. Amabo te rescribe de traditioni-
bus. Ke ipsa experior, eas habere, ut Paulus
ait, speciem sapjentiae; et tamen introspectae
sunt inanes; atque interim ista specie cruciant
conscientias. Vale fcliciter. Augustae 20. Iulii'°).
^iXmnog.
' i f
No. 795.
20. lul.
iV. N..
'i & apogr. cod. Gotb. 190. p. 6.
JV. N. PhiL Mel 20. lulii.
De nostra causa nihil adhuc decretum accepimus.
Et adversarii tametsi Caesari exhibuerunt nostrae
coiifessionis cbnfutiitionem, tamen noiidum pu-
blicarunt Tantum hoc scimus, magnum volo-
men esse. Nihil hic dicitur menioratu dignius,
quam Hispanorum proccrum consilium de nostra
caiisa. Hi*, interrogati a Caesare, sic responde-
runt: s^ qui sunt articuli in nostra doctrina pu-
gnantes articulis fidei, Caesarem debere siimma
vi opprimere factionem nostram; sed si tantum
repugnarent ^ticuli nostri traditionibus humanis
et Pontificiis, Caesarem moderatius agere debere.
Verum nostra doctrina an cum articulis fidei an
cum traditionibus humanis pugnet, committen-
dam esse cognitionem doctis et bonis , nentri parti
addictis, iisque pauds. Hoc postremum magnam
admirationem habet apud nos. Recte cnim sen-
tiunt pancos esse, qui de religione iudicare qneant
No. 794.
(fwe h. t.)
Scheda Melanthonis.
Ec sulographo Mel. in TabuL Vinar. Reg. £• fol. S7. no. S.
cdituni in Cypriani Ilislorie der Augsb. Confets. In den
,ioUtzliclif n Bcilagea ^iur UUl. der Angsb. Conf.'* p. 194.
—> Noh est Bedenken^ ut inscripsil Cyprianus , sed pa-
gella epislolae cuidani Metanlh. ftdiecla, in iHia quae nova
babcbal, morc auo cuidaro significaviL -— lias Cypriani
lcalum cz autpgrapho cmcndavimus.
8} seribere abcsl a lciln Pci.
9) Pes. me, . .
10] Ann. 19S0. addil Hb. Vi. scd bacc alicna mana aulogra*
pbo adscripia sunt.
15
210
EPISTOLAROM LIB. V. ISSO.
m
{Pagella Melanih.)
1) SWan tt)irb ttnS bic Gonfiitation lefcn nic^t nomiue
ber S(>eoIogen, fonber be« ^aiferfi.
2) Unb ifi berlljalb gelinbcrt burd)5 «aiferS gcufe*
3) 64 fie^et micl) auc^ an ,. al8 werbe auf bic 8ection
folgen , bag man fragcn n>irb , ob mir ^aif. Syiaje^
ftdt ju 9iici)ter leiben m^gem
4) 2)oci)n)arb alfo baoon gercbt, bap jTc^^aif. 5Ka=
iefl. 'crbiet()en wiirbe, abusus"3u dnbcrn, fo fern
baf statuta ecclesiastlca bleiben.
5) (S8 n)irb gerat^cn/ bap mir ani)alten fbQcn beS
Concilii I)alb*
6) 2)cr 9)a})(l ^at l)art anQe^ten, bap ber ^aifer
fcin ^anblung foUt t)ornc^men, fonbcrn jlratf* fepn,
exerciium in SIeutfcl)Ianb fii()ren, unb bic Sacl) mit
©cwalt untcrbntden.
7) Unb m6gcn bie f>d))jiifc^c nic^t |)6rcn uom Conci-
lix> rcbcn.
8) S)ie ^tfpanicr ^ben gerat^n^ man foUt utram-
que speciem julafftn petentibus. '2(ber bcr it^at
wiQ nic^t
9) Se^unb ^ab ic^ @cf)rift t)on ©trapburg gc^bt, bap
ber St:anjo5 unb Sot^ring in groper 9l&fiung fep^
unb ber k^ ^ab geb ot^en im 6IfaS/ baf^man, bic
granjofen foQ annebmen/ unb fic auf i^rcn^^fcnning
jr]()ren (affen biS auf «eitcrn S3cf4)eib* SJtan rebet
.bat)on; bet ^aifcr modc fte gcbrauf^cn mibcr bic
^ifmilizx unb ^tdbte*
10) S>aS iflgcmif / bap @d unb Saber fe^r treibcn,
man foU mit ©emolt ba^u t^un/ unb nic()tS na(j()ges
\m, unb gefdUt ben |>ifpaniern ni(^t; bap unfrc
. ^i alfo }u ^rieg ratben , ^dben ft(|) aud^) nic^t Dcr^
fe^en; bap fo Diet Surfien unS foUten entgegen fc^m
1 1) Dcr gro^c (San^Ier [Mercurinus'] *) ()at ju Bo-
nonia mit bem £aifer gerebt beS Concilii ^alb, unb
alS ber £. gefagt, ber ^apft n^oUe nici)t/ })cX ber
®rop::(SanjIer miebcr geantmort/ unb ben k. t^cr-
tna^nct; cr foU ni4)t bauon laffen/ unb bcbcnYen/
bap cr •^crr fcp» . ,
No. 795.
22. lul.
Brentius ad Isenmannum^
. .f E Qpdice SuttQ-Halenti ep. 9..
lohanni I^enmanno loh. Breniius.
S. in Christo. Non habea, frater amlcissime,
quod nunc tibi de comitiis nostris scribaro» -> Mcm-
^ Blcrcurinuf ad»cripsit aUut.
dum enini adversatioruxii confessio prodiit. 'Ca-^'
pita eius confessionis nactus sum , quae tibi raitto;
unde totum corpus aestumare licet. Interim teii-
tantur nostri principes variis minis, ut deficiant
ab Evangclio ; sed illi constant fideliter per Chri-
stum. Quem finem habitura sint nostra conutia,
potes facile e chartis illis , quas his literis adiunxi,
intelligcrc. Alterum est iudicium Nazianzeni de
Synodis; alterum Matlhiae quondam regis Hun-
gariae de dictis Teutonicis. Sic enim vocabat.
Caeterum pro amici officio facis, quod Bernhar-
dum meum in convivam acceperis, et rogo, ut
retineas eum convivam usque ad meum adventam,
et qnod iustum est ego tibi rependam. Vini nihil
dc tuo dabis, sed accipiet secum de vino Kichico
meo, si velit vinum bibcre, aut aquam bibat.
Age obsecro parentem, corrige, increpa puerura,
nec remittas ipsum ad patriam. Parentibus roeis
nunc ab Augusta bis scripsi et certiores eos red-
didi de staUi meo et comitiorum. Tibi quoque
ago gratias^ quod literis tuis parentes meos*coii-
solatus sis. Vale. £x Augusta ipso die Magda-
lenae, anno 30.
Misi tibi quoque confessionem Argentineo-
- sium Senalus, de re sacramentaria, certe
vulpinam et subdolams
No. 796.
£S.IiiL
Legati Norinberg. ad Senatum.
£s Aclis Norinb. p. 153.
^errn SSurdetmeiflet unb 9lat^ ju 9tnxm%
berg. * "
©efi ®Iauben« ^olben fief>t e« no4> in 0e|nb
fen, nnb tfl mtt ben pr(>teflirenben ©tdbten fUt jii^
&bergebenet 2(ntn>ort Don JtatferUc^r SRaj. loegfii Mi«
^et au(b loettet nic^tS ge^nbel^ '(ffiir) lOfrbeii bi^
httiij^, Aatf. ^a\. unb bte anbte Iktrtiri tbOen tigliA
in ge^eimbb t)iet t>om Vttitel beS SlaubenS ^abeb
unb tat^f^^tagen , f 6nnen abet ntc^jt lotffen , ^ fieibrc
f utj obet lang bamit ein (Snbe macf)eu wetbem — — -.
e». 2B- fc^icfen wit ^iemit «ne 3fbf4>rifit. bcr IQit^
wott; fo gjlatggtaf ©eotg auf iangfle Aoitlna,
bie bebe S^utffitlien, SRenl unb Srahbenbura , iSt
ben jweten feiuet QJnaben Sriibetn Don «al^ aHoi. la^
ttt
EPISTQLARUM LIB. V. 1550.
S££
SM bei &. 8* ®. ge^on ^ flegeben ^at Dat
®am{las ^* Sulii um S ®tttob auf ben Slag. 1530*
Aref.
SBolfamer*
6oler*
(SBern^rbt) ©aumgartner.
Ko. 797.
25. Inl.
Martino Bucero.
Edila in Djt. Cbytraei liist. Aug. ConF^. 666. sq. Ge.
Coelestinl hift. Comitior. Aug. II. p. 297b. repetita in
Hospiniani kistor. sacramenfar. P. 11. p. lol. Contuli
apographa in cod. Gotb. 190. p. 186. et cod. Goth. 283.
p. S. — BueeruSj qui Augustam venerat^ per Brentium
pctint, ut Melantliun cuni ipso ageret et coUoqueretur,
cni Met. iam haec respondit:
Philtppus Melanihon JBucero cum suis
aS. I}m *). (Insoriptio apud Coelest. — Codd. simplioiter :
Mdrt. Bucero.')
Brentius exposuit niihi saramam coUoqaii vestri.
Neque ego recusarem vobiscam coram coUoqai,
ii nunc per certa negotia liceret. Nam ita velim
perstiacleatis vobis, me, sicubi dissentio a vestris
dogmatibus, sine uUa acerbitate animi, sine odio
dissentire. Mihi non videtur utile reipublicae
imttutnm') conscientiae , nostros principes one-
rare invidia vestri dogmatis, quod neque mihi ne-
qoe ^liis persuadere possim contra ecclcsiae^) au-
ctoritatem. Si tamen mccum per literas colloqui
▼oluefitiSy promitto, me illas ita adservaturum
esse, ne quid inde periculi vobis possit oriri. Cin-
flius huc misit l^oixoXoyriaiv^)^ in qua certe non
^lt videri verbis discrepare a vera ^) sententia^
et praeter rem tumultuatur in aliis qnibusdam ar-
ficulis. Videlur in homine magis Helveticus qni-
dam quam cbristianus ^se spiritus, qui impulc-
A.Ministri Argentoratensis Ecclesiae^ Capito et BuceruSy qui
-'' -Migurtanl ^reneranl, confessioni Aogustanac subscribere no-
'■,.IeMiiBt. QuaesiYerunt autem concordiam in doclrina de
•acca coena^ ideoque Bucerus scripserat ad Pontanum d.
'' 4. lul. ciqite niiserat articulos de sacra coena. Habes Bu-
-.1^ scripMnn ,apud Coelestin. P. II. p. !|94i sqq. — Re-
aponsum Buceri et Capitonis ad hanc Melaothonis epist. Tid.
tnfii BO. 810. die 28. lulii.
.' l)f JCo4d. addaat mute.
:9. Vid^idct Mt^isy cuioj testimoDia de coena lacra MeL tuni
. epliigebat.
^ 'Coeleat. ponfetttontm, De ea trid. Planckii Gescliichte det
prst LelH-b^. 111. 1. p. 88..
4) G«dd. ««rtf, libr.impr. mUnu
rit eum tam^ ferociter scriptam corifessionem.mi*
nime in tempore huc mittere ^). Mngnopere vel-
lem , posse controversiam nkijfX deinvov xvpicueov
sedari, de qua si quid ad me.scripseritis, libenter
respondebo. Valete. 25. lulii anno 1530 ^).
4^iiiinnog.
No. 798.
(fere 25. lui.)
ludicium de Zwinglii doctrina.
E Goelestini hisl. Comilior. Angust. II. p. J99. Occasio-
nem scribendi dederat Bucerus, qui in Cioroiliis Augusta-
nis Pontano persuadere voluerat (vid. eius epist. ad Pon-
tan. in Coelesl. hist. P. U. p. 894.) doctrinam Zwinglii
verbis niagts differre a aenlentia Lutheri de sacra coena,
quam re. ^ Collatum est nobis autograuhun Mel. in
bibl. Gucflpberb. in cod. Aug. 8. 6t fol. 358. quod mul-
tum in altera parte fauius sciipii differt a Coclestino.
Philippi Melanthonis de Sacramentario-
rum doclrinae fundamento senientia..
1) Gingliani sentiunt corpus Domini tantum in
uno loco esse posse.
£) Item corpus Christi non posse alicubi esse, nisi
localiter, et valde contendunt, quod repugnet
naturae corporis, -j-alicubi esse, non localiter.
Item quod repugnet naturae corporis'*, simul
in diversis locis es&e.
3) Et proplerea sentiunt, quod corpus Christi sit
in loco certo circumscriptum in coelo, ita,
quod ') simul nuUo modo possit alibi esse , et
quod vere ac^) realiter distet a pane, nec in
pane nec aim pane sit.
4) Ergo manifeste fallit Bucerus, cum dispulat,
quod idem sentiant nobiscum ^). Nos enim di-
cimus, +quod non sit necesse corpus Christi in
uno loco e^^e. Item nos dicimus'', quod simnl
possit in locis diversis esse, sive id fiat localiter,
sive alio arcano modo, qno diversa loca perso-
nae Christi simul, tanquam unum punctum,
praesentia sunt Ideo *) veram et realem cor-
poris Christi praesentiam cum pane ponimus.
5} Chy tr. et cod. 288 : ad iam.
6) Verba: minime — mfiiere desiderantnr in codd. et Chjtr.,
^uare post impuU^it eum addiderunt adj quia aliquid de-
siderabatur.
7) Annom addunt eodd. ut et subscriptum nomen.
1) Coel. ut.
2) Coel. et.
8} Coel. Ergo non est Buurus^ eum diipuiai Bueerus^ guod
idem teniiat nobiieum.
4) Cocl. liem.
15 •
t£8
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
m
5) Baceras nanqnam andet dicere^ si velit sen-
tentiam Cinglii aut Oecoldmpadii seqni, cor-
pus Christi realiter esse^) cum pane, s.ine di-
stantia geometrica.
6) Nos possumns has sententias allegare dc prae-
sentia corporis, ego sum in medio eorum. Quia
' non alligamus corpus Christi simpliciter, ita
ut necesse sit in uno loco tantum csse drcum-
scriptum.
7) Haec verba, contemplatione fidel, nihil signi«-
ficant ipsis, nisi absefilis Christi recordationem.
8) Et Bucerus ipse offundit nebulas, cum dicit
de his verbis, contemplatione fidei^): Id a non-
nullis non maiorem emphasin fa:ibere dicitur,
quam si quis absentis rccordetur amici; sed
nostri praesentiae illi multo plus tribuunt, iit
quae per certissimum Dei verbura et potentem
Spiritus sancti cooperationem consistat.
9) Hic praesentiam tantum intclligi volunt de
efficacia et Spiritu Sancto.
10) Nos autem requirimus non solum praesentiam
potentiae, sed corporis^ *H6c de iiidustria dis-
simulat Bucerus.
11) Ipsi simpliciter sic sentiunt, quod corpus
Christi sit in cdelo, et non sit vel cum pane,
vel in pane realiier.
12) Et tanien dicunt, corpus Christi vere adesse,
sed contemplatione fidei^ hoc est, imaginatione,
IS) Haec simpliciter est'sententia istorum. Fu-
cum faciunt hominibus per iioc, quod dicunt,
vere adesse corpus, et tamen postea addunt,
contemplatione fidei, id est, imaginatione.
Sic iterum.negant praesentiam realem.
14) Nos docemus^ quod corpus Christi vere et
realiter adsit cuoi pane, vel in pane.
15) Videtur autem mihi Bucerus insidias struere,
cum dicit,,.nos nun^ convc^nire:
5) Coel. eiL
6) Quae sequuntur, non leguntur in autogrppho (uique »d
fineni)| sedPbilippusitapergit: ^S)a« toiU nu VOn $ttlit
^tn ^a()in sebeutet mecben, aU ob e< nicbt mebr
wet, benn wie tr)nt\U^n abwefenben Sctinb im
aemiit jtt 0edcti bfttn, >Dif itftfets abet fttecfen
fotcf) sesenroartidfeit satoiel meitet, ali bie
butc^ ha^ onfclenb n)ort gotte^, t>nb geivaUig
witfund befi f^tilQtn deiftd beftef)et.^
. Bucer /ue significat praesentiam tanium inieJUgii de ejfi^
cucia , ei spirilu suncio, Nos autem requirimus non solum
praesentiam fMtirntiae\ se4 corporis. Hoc atUide dissi"
mulai Bueerus,** Unde Coelestinus sua hauferit, nesci-
mus; sed hoc dubitatione caret ^ eum reliqua non finzisse.
Videtur Melauthon ipse in describenda sua sententia haec
addidisse , et aulographon Guelphb. fortasae cst prinia scri-
ptura.
L Quia negarons transsubstantiationem, et dici-
mus manere panem.
II. Quanquam dicimus, quod corpus Chrisli rea»
liter adsit; tamea non dicit Lutherus adesse
localiter, scilicet in aliqua mole, circumscri»
ptione; scd illo modo , quo Christi persona seo
totus Cbristus praesens est omnibus creaturis»
III. Hinc argumentatur Bucerus: Si Christi cor-
pus adest illo modo , quo totus Christus Tpm^
sens est omnibus rebus, sequiturv quodcdcpu^
Christi in aliquo loco positum sit localiter, et*
qiiod aliae ros, quia hahent loca dissita, tamca
praesentcs sint corpori, non realiter, sed ad-
iective. Ita disputat tahtum imaginariam eue
praesentiam.
^' Sed Bucerus decipitiir hac imaginatione^ qoia
nunquam coucedit realem et veram ^pr^iesentiam.
Item nobis cst dicendum, quod dicimus ve-
ram et realem praesentiam esse, et non disputan-
dum, utrum sitrealis, vcl qualis sit?
Transsubstantiationcm et corpus localiter in
pane esse negamus, lllorum etiam opinionem re^
iicimus, qui corpus in pane, ut vinum in can-
tharo, vel ignb in candenti ferro continetur, esse
dicunt Sed tamen Chrisli corpus in coena vere
adesse fatemiir, ac Christum praesentem corpus
et sanguinem suum nobls manducandqm et , bi-
bendum distribuere certo statuimus, eumque ad
haec perficienda verbi Ministerio ac corporis el
sanguinis sui sacramento uti adserimus. (It ettfn
per baptismum nos regenerari fatemur: ita per-
sacramcntum iixct^iOtias nobis corpns et isangtiU
nem Christi porrigi et exhiberi credimns. Cor-
pus vero et sanguinem Christi sola et ii
tide percipi dicimus, ut Cyrillus inquit, licet
verb» Chrysostomi reformidemus dicentis: Omt
racnlum, o Dei misericordiam , qui cnm palK^
sursum sedet, hora illa omnium tenetnr mattffitail^
et dat se volentibus accipere et amplexari, ti alia
plura huius et aliorum Patrum dicta , quamvii ib-
rarius utamur, nt Chrysostomus ipse priaecipiti'
inquiens : An non potius roox in coelum tmiMa^
et abiiciens omnem carnalem animae cogitatioacnit
nuda anima et pnra mente, ea, quae in 'toelis
sunt, circumspicis. Cum Augustino etiam fate-
mur, Christum, propter veri corporis modinii
in uno quodam coeli loco esse^ non quidem loca-
liler, sed co modo, qui huic sacramento propria
convenit. Nara utrinqne fatemur, sacramcnta
' tantum in vero usu sacramentorum rationcm ha-
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
bere et sacfamenta esse* Pactam etiam , per quod
in pane et vino coq)us et sanguis Chrisli nobis
exbibentnr , ibi adesse et cum illis solis confirmari
credimus, pro qoibus coTpns''illnd traditnm et
sangnis pretiosos effusus fuit , ut Evangelistae ipsi
tattantnr. Sed nfibilominus fatemur, etiam cre-
dentes non ita sese etg^ boc sacramentum gerere
poase, nt corporis et sanguinis Christi, quae vere
pcaesentia sunt et non absentia, non fiant rei.
Nanv Ghristianorum sacramenta si?npliciter prae-
sentis et non absentis Christi signa sunt atque te-
itimonia.
No, 799.
(h. t.)
ludicium de eadem re.
^ JKi «ttlographo MeUnlli., quod habetur in Tabul. Vin. \n>>
Aetis «cTConiitia Au^ust« ISSO. speclantibus Heg. E. fol.
87. no. 2. In Coiniliis Aug. Mel. scripsisse docet scri-
Knra autogra^kiy cuni scriptura aliorum, quae Mel. ibi
eris uiandavil, apprime cooveniens. Inscripsit Ponla-
mi sua manu tergo autograpbt : die von Sirasdurg sind
kmmmen, Est igitur acbeda, quam Mcl. forlasse Fontano
niisit| eo tempore,. quo Bucerus per Pontanuni agebat
- dc concordia Curti Vitebergensibus in doctrioa de coena
•acra* -^ Apd^rapbon satia meDdosum ioYenl in cod.
Gpth^ 212. p. 79.
(ATe/. de praesentia corporis Chr. in sacra
coena^
Man^i 18« S3on biefem Sag ober @tunb
»et# Etemanb/ noeber bie (Sngel im ^im^
^titr^f^o^ ber ®o1)n, fonber ber S^atet. .
M. ^^ toti^ nid)t, xoU maa biefen ®pt\id) tooQte
anf.Daft ^iicrament beuten/ eS n>dre btnn, bap fte
modKtm J^obur^) anaetgen , bap jebe 9latur t^re (Sigen^
ffyiftm htjfalte, unb bet^alb.miipte be& Seibd9latur
mi^afi einen Srt gebunben fepn^ n>ie e6 nat&rlic^ mit
emoii l^ ini/tfftt
..{^, 9iii tann man bur4> biefen ®pru4> nic^t me()r
pcobtren, benn burc^ ben Zcbt 6f)ri{it; benn menf4)(i(^
9atW i^ l^ {ler Uid) gemefen. S)arau8 folgt nicbt / bap
ffeltMiim nx6)t foQt ex\fi1)et fcpU/ ober ba^ bie 9)erfon
S^l^ufi ni^t malSirer (8ott fep,
..j ..2Rfo I)at6^rifluS <tu4> iugenommen anSSeig^eit,
nric e«caS fpric^t* , 3)enn er tfl wa^r^aft ein £inb ge^
wclien, unb ifl ni(|)t ^^euc^Iep gemefen. Sr ^at ge^:
lecactreben, unb ^t jugenommen an SSernun^, mie
frafl ein aXenfci)* 2nfo ^at er barnac^ in Seiben,
&fyctden unb 2Cng{l m jbr^(iftig(ic^ ge(itten , ba er ge^
fc|)rteen^: ^err &ott, warum ^afl bu mic^
D e r ( a f f e n* @o(c^e8 atteS ift (Srnfl gemefen , unb ^t
feine £raft foQen fc^maci) fepn ; benn efi ift fe^r eine
\)oi^Stebt: \>ai SBort ijl $$(eifc^ morben.
2((fo i)at er aud) Unmiifenf^eit bei ber SBSei( ge^abt,
unb 1)at ffd) bie g6tt(id) ^raft nix^t aflejeit erjeigt , unb
bocf) bei ber seBei( ^erffir bvo6)tn, bap man ma^riic^
miffe, bag 6{)rifht8 natur(ic^r (Sott fep.
2(u6 biefem !ann nic^t fo(gen, baf (Sf)rifluS barum
nic^t foHt oerm^gen ^ie unb bort ju fepn. ©enn ?)au«
(uS \pxid)t, er fei) er^6^et uber aQe Sreaturen, unb
ftge aur (S)erec^ten ®otteg, baS ifl; in g6tt(icf)er ^raft;
unb fc^afft bie ^erfon S^riftuS, unb toirtt an aOfen
JDrten.
^6) f)6re aber, bap et(ic^ unfer SSiberpart bie
®ott\)tit (SbrifH anfe4)ten. S>a be^fit un8 ®ott wx.
60 fef)en auc^ bie ju , bie ffc^ an ffe b&ttgen , baf fte
@)ott nit ftrafe. £>enn ber @atan ^at gen>ip(i4) ein
greu(icf)en b6fen Sermen im ®inn. Unfer ^err (&f)xu
fhtS moKe mef)ren , unb unft 2(rme erretten unb be^&ten.
TCmtn*
No. 800.
(h. temp.)
(JScheda Melanthonis.^
\ Ei autographo Melantfa. in Tabul. Vinar. Reg. E. fol. B7.
no. 2. — Est scbeda iVfel. Auguatae kcripta, eo teinporci
ut Tidetur, quo Bucef us cum Pojitauio agebat.
JXestorius duas personas' posuit in Christo, el
posse naturam humanam in Christo sine divina
Ita si nos poneremus tantura Christi corpus
in sacramento, et divinitatem non poneremus ibi
esse, seqtierelur', quod dlvideremus Christum ex-
emplo Nestoril. ideo ^espbndimus, quod totus '
ChriStus sitih ^craitiehto,' ne quis suspicetur nos
divellerc naturas,' atift d^;ks personas ponerc.
No. 801.
26. Inl.
Rosellius ad Melanthonem.
Edita primnm, ut tidetur, in Coelealini bist. Coniitior. Aug.
P. 11. p. 274. Contulinius apogr. in Goib. S8. p. 125 a.
cod. 168. p. 469. et apogr. in Bibl. Regia llannover.
Eximio ifiro Philippo MelanlhonL
Tab's et tanta est *{-virtntis et'* nominis tui apud
nos celebritas , tantaque doctrinae et humanilatis
ft7
EPISTOLARUM LIB. V. iSiO.
fama, ut inulti, velint, nolint*), te aniaTe tibi-
que favere cogantur , praesertim ni , qui veritatem
evangelicam, cuius tu acerrimus defensor existis,
amplectuntur. Inler caeleros autem tuarum vir-
tutum tuacque gloriae admiratores ego unns non
'te potui non observare, non colere, non suspi-
ccre, et maxirais cura viris ad astra non tollere,
cumque ob locorum intercapedinem, quae nos
disiunctos facit, tua non potuerim frui consuetu-
dine , tuorum tamen libellorum lectione animum
meum saepenumero oblectavi, quibusprofectoadeo
oblector, ut nuUus cuiusvis auctoris liber adeo
ineo arridat animo, ac tui isti lilielli, qui hacte-
nus in lucem prodiere. Caetcrum cum nupcr a
Georgio Curione^ tibi summa caritate et coniun-
ctione devincto , acceperim, te Au^ustae esse, ho-
noris Christi veritatisque evangelicae defcndendae
et tutandae adversus impios quosdam lupos et.
christianarum animarum devoratores gratia, vi-
sum est mihi, has meas ad te dare, teque hortari,
ut provinciam hanc evangelicae veritatis defen-
dendae praesenti quidem animo susciperes, ne-
quc imperatoris aut pontificis vel alius cuiusdam
'raortalis, sed solius immortalis Dci rationcm ha-
beres. El licet comperlum habeam, te satis tua
sponte ad huiusmodi obeundam provinciam incita-
tum esse , nullaque altcrius egere hortatione , ta-
raen cum hic varii dc te rumores circumferanlur,
ab his praeserlim, qui ponlificio idolo favent, af-
firmantibus scilicet, te ixhrjv factum Cardinali
Campegio^ Legato pontificio, teque tuaque omnia
iudicio et sapientiae pontificis maximi subrecisse,
tion potui te de huiusmodi re non monere. Nam,
si vera essent quae de te in vulgus proferunt pa-
pistae, pessime profecto cum Evangelio ct cum
his, qui tui*) Lutherique causa cvangelio adhac-
serunt, ageretur. Scias igitur, Italos omnes ex-
pectare Aughstensis huius vestri*) conventus de-
creta. Quicquid enim in eo determinatum fuerit,
id caeterae onmes christianae provinciae approba-
bunt ob imperatoris praecipuc *) auctoritatvm *).
Tua igitur caeterorumque, qui isthic adestisEvan-
gelii tutandi c.iusa , maxime refert , id strenue fa-
cere, neque minis aut metu loco discederC) neque
prece aut pretio Christi vcxillnm dcserere. Te igl-
1) Pro velinif n6liniy Coelest. veiui^ mendost.
t) Apogr. Hann. et c. G. 168. iua,
8) Coil. G. 28. nasiri.
4) C Goth. 28. ei imp, praetipua,
5) Go«l««t. addit: magnifaeieni.
tur tanquam omnium Evangelicordm capnl exer-
citusque evangelici praefectum rogo atque obsecrOi
ut nihil omittas, quod ad salutem cuiusque pertU
nere videatur. Etiam si mors subeunda tibi foret
ob Christi gloriam, eam ne expavescas quaeso^
quandoquidem satius sit mori cum laude, quam
vitam cum ignominia ducere. Maximum enim tiUi
apud dominum lesum Chr. comparabift trinro-
phum, si causam eius iustissimam ^) tutalus fueris^
ad quem quidem adipiscendum te non p.irum adi-
iuvabunt multorum orationes et preces, qui die
nocteque Deum opt. max. rogant , ut rem evange-
licam bene vertat, et per sanctum suum sangui-
nem te caeterosque evangelicos viros servet. Valc
et Christi causam ne deseras. Venetiis, '5« Ca-
leud.') Augusti anno 1530. *)
T. Lucius Paulus Rosellius.
No. 802.
26. Inl.
Vito Theodoro.
Epistol. lib. VI. p. 484. Nunc ex autograpiio in cod* Mo-
nac. 1. p. 987. descripta.
Kito Theodoro apud Lutherum.
S. D. De nostris rebus omnibus per TVellerum
scripsimus, qui heri hinc abiit. INunc tameisi ni-
hil habebam quod scriberem, tamen nolui vacuum
dimittere nuncium, ut vobis probemus nostram
assiduitatem. Hodie rescivi ex Othone Sekmany
qui in dicenda sententia in senatu Imperii suramo
studio adhortari solet Principes ad pacem, * Cam^
panum iUnm nostrum, qui nova dogmata Torgam
ante nostrum discessum attulerat, captum esse a
Leodiensi Fiscali , putant et ultimo supplicio aflfe-
ctum esse : sed hoc postremum nondutn certo sd-
tur. IIoc dicas Doctori. Tumnltus Urbis Lujke»
censis praebet hic sermones adversariis. JBf^
^t/TTjcTfCDi^ cura utmihirespondeatnr, f^^Oo. An-
gnstae, 26. luiii.
No. 803.
/. Camerario.
»•
Epist. ad Camerar. p. 139.
6) Codd. excepto c. 168. iuii$simam,
7) Codd. Golh. 7. Calend.
*) Cod. Uannot. iSSO, mcndosc
EPISTOLARUM' LIB. V. 15»0.
«80
• loachimQ Camerario Noribergae^
S« D. Adversarii nondum responderunt, sed in-
iriiigo coafutationem iam tss^ absolutam , et intra
bidmim aut triduum prodituram. Aiunt Caesa-
rem imperaturum, ut omnia in pristinum resti-
taantur, donec has controversias iudicaverit Syn-
odos. Haec dicitur es&t consilii summa. Quod
nisi mitigabitur haec sententia , quos motus exci-
latura sit , facilc potes existimare. 6 nribg tifihii-
ffov ^yefioyog huius atrocis sententiae auctor esse
fertur, qui si paululum remitteret de sua pcrtina-
cia , quam scis enm hafaere plane fcrream , omnia
hic essent faciliora. Habes ndyra mifl navrojy.
Capito ex Arg^ntina adest, sed latet, ac nuper pe-
tivit a Moguntino se admitti in coUoquium. Mo-
guniinuSy cnm dicerctur cpntra nos scntentia,
quam supra perscripsi, noluit interesse, quia pri-
die acerrimc pngoans, non poterat placare illum
Tn^v rov fifLeriQov *). Ac doctores Theologi, qui
fuat in aula Moguntina , ab Eccio exclusi sunt ex
ilio conciliabulo , quod contra nos habent. Sic
agitur res factiose. Vale feliciter.
Arnoldus narrabit tibi Hispanicorum proce-
nun optimum consilium de nostra causa. Amol-
dam tibi commendo.
4>iXinnos*
No.804.
27. loL
Jlf. Luthero,
^ist. lib. L ep. IS. (cdit LoDd. L cp. 10.) * Gootnli «po-
papbon in Mst. Manliano p. 81. •« Respondet Melan-
fton «a epiat. Latlieri d. d.21.Iu]., apud deWett. T. IV.
p.l06b '
D. Martino Luthero.
5t D. Nondum ezhibita est nobis adversariorum
CQBfiatatio, et audio eius morae causam esAe^ quia
WideGaesaris consilio') emendant, et demunt
CQHTicia, Sed hodie accepi ex Campegio intra
piDcos dies prodituram. Ubi prodierit, conie-
fJBmm capiemusde^) discessu. Nos enim pete-
aas, ot permittant nobis ayxanoXoYuaS-aij quod
liciMicesterint, non diu manebimos. Erasmus
mccipsit Gaesari, aperte probans causam nostram.
^ Dnccm Gcorginni C. W.
1) Pro €am d§ Ca€S* cons., Met :
q Msi. €X.
quia Caeuurit wnmlmmM
de coniugio sacerdolum, de P^otisj de utrague
specie. Hos cnim Artiailos nominatim attigit*
Tu videris in responsionibus de Traditionibus
nonnihil storaachari *). Scd rogo te , ut mihi sic
disputanti ignoscas. Magnae res sunt, et qui ad-
sunt, non multum adluvant me. Satis ccrtus sum,
quod non liceat Episcopis oncrare ecclesiam , et
ita scripsi in confcsslone, neque id mnto. Sed de
alils rebus tecum avy9]T(3. Obsecro te, ut mihi
non dc elBciente cansa Traditionum, sed illa finali
respondeas, quam ego posui quintam, scilicet,
Utrum observationes clectae a piis possint csse Xioe-
TQHai, ut si Bernardus iam recte sentiens lustifi*
catlone cligat certam obscrvationem, an illa ob-
servatlo posslt esse' cultus , seu opus , quo proprie
agantur gratiae , et laudetur Deus. Id est enim
quod vocat Thomas Xaxifsiay* Ego sentio tale
opus tantum 'csse corporale exercltium , gion cul-
tum, ut, si certis diebus ieiunct, finem operis esse
proprium corporis castigationem , non cultum, sed
laudem Del. Loquor enim de finc immedlato, et
iudlco Bernardum falli, quod id opus Interpreta-
tur esse cultum. Ita sl Petrus conslltuat observa-
tionem dlei Dominlci , id opus iudico non cultum
esse: sed habere utilitatem corooralem, ut certo
die convcniat populus. Sed Thomas reclamat,
facit cultus ex his id-elo&^axeicug , idem de Vo-
tis scrlbit Obsecro te ne gravere mecum de his
rebus confabulari per literas. Non enim nihil ad-
fert utilltatis haec commemoratio. Vale feliciten
£7. luIIL Augustae. 1530.
No. 805.
27. luL
Vito Theodoro.
EdlU a Peielio lib. flt. epist. p. 259. fedil. Lond.III. ep. 176.)
— - Nunc ei aulograpfao ipso in cod. Mooae. L p. 408. ^c*
curale deicripla.
f^ito Theodoro apud Lutherum.^)
S. D. Medicus rescribit Doctori, ac videtur re-
quirere, ut Doctor remittat acerrimum studium,
unde hic morbus orltur. Sci^ Doctorem mecum
expostulare ^) solere , quod suorum praeceptorum
de curanda valetudine obliviscar. Idem de ipso
♦) Vid. ep. Lntheri d.d. fl. luL apnd de WetL IV. p. 105. «^
1) Sic autograplioa eat inacriptom.
t) Pcjb exposiuimn meeum.
tsi
iam^) amici iadicant Qoare te rogo, ut admo-
neas eum^), ut sibi quoque sapiat. MiodS aoq)i-
OTTjr, og ovx avnp^) aotpQg. Instat meo iudicio
\fi'^ xaxaazQOipri couventus, quam aliqui mitio-
rem fore promittiinjt opiQJouc^jQOstra. Yerum mihi
nori persuadent. - fVelUrus nuncius habet literas
ad quendam quae^toi^e^n de ittipepdio Poctoris,
quas iussi ad ipsam Dominam perferri. Hoc quo-
que indicabis Docto^ii'' .Vi^us e3t ipihi stprqachari
propter meas disputati^nes* £go tamen non di-
mitto eum. . ^ln^aut^ ijnjlm certamen,- neque id
iacio aliam ob causam, nisi ut colLatu ipsius cogi-
tationibus cum nostris, si qoando opus sit , com-
modios ista explicare queam. "I-Scis Hesiodi ver-
sum: nXeicoy fiev nXeorioy (JLeXtTri, fjLBiym^ J' im-
&^firi.''^) Tu igitur placabis mihi eum , et roga-
bis, ne gravctut respondere. Vale + feliciler,
27. lulii. Mitto tibi ^uosdam versus ad Bernar"
dum Poniani scriptoa/* ^)
4>i3u7inog»
EPISTOLARUM LIB. ^. 1580.
No. 806.
27. Iq],
• -T ■
Phil. Gundelio.
f Ex autograpbo Mel. , quoil ett in bibliotheca yagieri, Re-
V g>* Boruss. a cooailiii, Berolini) descripta ab Olsbausen.
f^iro dociissimo Domino Ph ilippo Gunde^
lio iurisconsulio amico suo.
Tm rwdeXitp ev nqatreiy.
jEmidri vvy noXXal yiyoyrai /letajSoXal, ifiol do-
xuy, vno rrjg eifiaQfieyrig , ov fioyor aXXojy npa-
Yfi&Toyy, aXXa xal T(3y <piXi(3y, noXXaxig rjno-
ffovy , el Trpr ndXcu evyoiay ngog fifiag axeiy dia-
reXelg, dia noXXov ya(f ovSev noog r^fi&g eyifaxfjag.
"AffTi (Ja anoXafiaw ra aa yifafifiara, d-avfia-
ardig vneQTjad-rjv , neipay XalScav rijg re evvoiag
0OV xal evaraO-eiag xal d-eoaefteiag r^g fiaXiara
g>iXoa6(p(p avdpl npenovaijg. 'Ey(b fiev oiv navv
fjuzxaffi^^ji} ae roiavrrjg (pvaecig re xcu nQoaiife-
as(»g, ovr(og n(dg diaxeifievov na(f rifjieSanr[y (pi-
S) Pei. Ettdem iam de (mo.
4) Pci. eurn admoneas,
5) Pei. Sg avT^ ov.
6) Uaec Pei. praetermiait.
7) Pei. tanluiii: fVv/tf, et caetera omnia pnetermiait. Veraus
ad Bernb. Baunigaitneruoi «id. infra d. tH. lul. b* a.'
Xoaoipiav. Ilefl d* imviea^e rijs ifJ^ naffit x^
aQxovra aov yeyofjiivf]g^ ddev i^O) dStoloyoy ir^
remareXXeiy , kxeivog yStg noXXA negl ifiov g>ilA^
&Q(i)nog xal fihgia ne(pQOifiiaafievog, neffl nSv
iv' ratg ' ixxXriatitig ini^oXaZ^vrory doyiicnaxv o^
Sev thieixeg fXeSev. 01 9i' raf/uerfga (pffov&ifr'
Tfff naQeaxov rip avTOXQaro^i eSofioXoyriaiv rng
niarecog avrdSy inieixearara avvreS-eTaav y wg
npenei, roXg re axij3(finXa}g inayyeXXofAJvois '«^
XQeirt(o diSa/riv, Xal on fxaXiara iniSvfiovOi rf-
^V^^S, (wre yaQ ftiaiov otdev, ovre nXeoyextin
xbv, ovre iQianxov nojnore rJQeaxi fioi, 6 &e inrto-
x(f(XTWQ ovno) ayranexQivaro f^fuv. Od&iv o^
neQi fieXXovar^g fifiexeQoyy rcSy nQayfidroUv xata^
ar(f0(pfjg exoi yQdcpeiv. ^Earai ^e ro expdy h yov-^
vaoi &eov. ^E^oHfo.
^Ev rfi ae[idarji r(3v OvivdeXixiiov.
Tfj evdexdrri fierayeirviwviQs
^iXiTmog.
No. 807.
87. luL
Erasmo Roterod.
Epist lib.I. p. S98. (edit. Lond. L ep. Il4.) — lEtiam vfd
Coeiestio. T. UL p. 19. ^
Erasmo Roierodamo.
S. D. Nunquam eram creditnrus, tantam fer»-
ciam, tantara saevitiam in hominem caderepoiie,
quantam in Eccio et qnibusdam eius gregalibvs
deprehendo. Nam Principea ipsi satis clementct
et moderatas sententias dicnnt, a qnibnsr taawn
isti rairis arlihus conantur eos abducere, Acdpio
te per literas Irapcratorem a violenlis consUjSs de-
hortari, qui ot mihi videtur, gennina quadam
bonitate etiam ad moderationem et pacem ducitor.
Quare spero tuas literas plurimum ponderia ap«d
ipsum habitnras esse, tequerogo, ut inchoaHigi
Reipubl. beneficium perficias, et pergas eum ito-
rum atque ^terum dehortari *). Nil hac tna M-
picntia atque auctoritale dignins facere poteft,*ttiI
ad omnem posteritatem gloriosius, qnam si toa
diligentia hos motus sedaveris. Nos caoiam Ho»
stram simpliciter et sine conviciis propotaumiSy
quanquam cavillari aliquis posset seram eftse ino-
derationem, tamen volumus ostendere, nos non
^ Lilerae quibua Eraioiiii Melantboni retpondit lid. iBfri d.
t* Aug.
tM
EPISTOLARUM LIB. V. 1580«
ahhorrere a comilio pacis, si conditiones aeqoae
proponantar. Res ipaa ostendit impendere muta*
tionem pablicam , qaam utinam ita gubernent illi,
qui rerum potiontnr, ne subito impetu prostenia-
tur Ecclesia. Oro igitur te quantum possum per
Christum^ ut non desinas Imperatorem adhortari,
ne bellum edversus cives suscipiat, qui non recu-
lant aequas conditiones accipere. Non enim faoc
sgiint nostri , ut nolltiv/ia Ecclesiasticum dissol-
▼ant: Danielem SiiSarum \alde amoj quem ta-
metsi scio tibi iucundissimum csse, tamcn oro, ut
inea causa aliquid addas ad tuam erga ipsum be-
nevolentiam. Vale. ^ci^f/5tof, CaIend«Augusti^).
Anno 15S0.
No. 808.
28. lul.
Mart. Luthero.
Maoiii farraff. p. 118. — Iterum Eplstol. Kb. III. p. 141.
(edit. Lond. lil. ep. 67.) ^ Apograpbon in cod. Bav* I)
p. 968.
Martina Luthtro Doctari Theologo
S. D. Heri dimisimus fVeJlerum satis bcne one-
ratum literis: qui tamen, si recte ratiocinor, non
antevertet hunc nuncium« Scripsi tibi quaestio-
nem non de efficiente causa traditionum, sed de
finali: utmm possint eiusmodi observationes vel
opeca a sanctis electa sine certo mandatoDei, cul-
tiis esse, sive ut Scholae loquuntur laT(faiau Ut
si Btrnhardus iam recte sentiens cligat certnm
ieionium vel ordinem hac opinione, ut per hoc
opiis agat Deo gratias : an recte iudicet, £go sen-
tio eam £allj. Itaque quinta causa traditionum,
qaam ego posui') in chartiadta scripta, non valet.
Mitto tibi quaestiones , quas proposuit hodie
aobis liis tov avTOXQaTOQOs &d€lq)rjs xarrjXijTfjs '
ita-nt ad te perferrentur : de quibus expectatur ')
tniUD iudicium. Summo candore praeditus nobis
▼isua «st, xa$ ^ dianotva dwBl naaiy elrai evae-
(hmaxfi. Respondebis igitur, ac te oro , ut honi
consulas lileras^ id quibus subinde sunt ^i;TY;(^ff.
De quibus enim rebiis aliis potius ad te scribam?
Novi uiliil habemus. Vale. 5. Calend. August.
^^ Uaod dubie keribenduni: VI. Tel V. Calend. Aug. , nam
rtftponsum Erasmi daUinrest d. 2. Augusti. Vid. eliam ep.
td Luther. d. t7. lul. — Coelestinus diem non addlt.
1) Sic Manl. et cod. pro quae posita estj ut Pezel, edidit.
t) Cod« B. expettamui.
McLAXTH. Oria. Yol. II.
No. 809.
£S4
88. Tul.
Bernh. Baumgartnero.
Epistola po^tica primum ediia in Epigrammat. Piiil. Mel.
libr. Vl. (Wilteb. 1579. 8.) foi. 2.^9. ubi inscribitur: de
eomiiiii jiuguBtanis ad Utrnhardum. |terum edita (ei
manuscr. ut videtur) in /. ^. ^^mryieri rita Genrg. Pon-
tani (1730. 8.) p, 1S8. ubi iuscribitur : JBrrnfmrdo eru^
dientern filint Georgii Ihntani, Elret. Sax. Caneellarii.
Contulimus cod. Bar. Vol. II. p. 9S7. et apograpbon in
CoM. Ballensledii Vol. I. p. IS. e Msto factani^ ubt iii-
scribiliir: «^Uernhardo Bnunigartnero ex Vlsen^ Doeio-
ris Brueehen CanceUarii Ptincipis Saxoniae Eieeiitri»
Paedagogo»** — Dedimus testum es rpigrammal. Me-
Janth. , qui acciirate convenit cuni aiilof^rapbo Melan-
tbonis qupd eilal in cod. Mooac. I. p. 39^ et quod rnn-
iuliniur.
Bernhardo Baumgartnero^ erudienii
filios Georgii PontanL
Dicere qnam nuillein tibi litera nostra salutero,
Hinc a Videlica quae venit urbc, feret,
Caesar iibi leges cunctis fert gentibus *) aequas
Carolus , haud illo quem rcgit orbe ') minor.
Quod totiesDomino*)*5crihis, Bernharde^ mihique
Nec sinis cx animo nos*) cecidisse tuo,
Moribus ista tiiis pietas est digna fideque *),
Cognita quae ®) multis casilius ante fuit.
Hoc') tamen ofBcio coepit iam notior essc,
Quo nobis possit") gratius esse nihil.
Si quaeris rerum quae sit fortuna meanim
Accipe; de multis pauca referrc volo.
Nondum damnata est docti pia causa Luthcri,
Caesaris et nondum voce notata boni est«
Nos tamen iniustis odiis crudeliter urgent?)
Eccius^ atque isto saevior hoste Faber.
Caesaris hi'*) pectus, quo nihil est roitius us-
quam "),
Irritant'^) miris artibus atque dolis.
Ipse tamenCaesar contatur"), tardus ad iram;
Nec subito in*cives tristia bella movet.
qui.
1} Cod. Bav* regikutk
2) Mst. Ball. urbe.
8) Georgio Pontano.
4] C. BaT. me»
5) C. B9ir, fidestfue,'
6} Winim. Cognita,
7) C. Bav. Haee,
8) C Bav. et Ball. posset,
9) Wimm. urgens,
10) Cod. B. Aie.
11) Wimro. et Ball. unquam.
12) Cod. B. irritat.
IS) Wimm. eunctatur.
16
25$
^PiSTOLARUIf I^IB, y.. i^99.
Atque in (llfTicili causa, qnod Principe di^nun^est^
ludicium sapiens praecipitare cavet.
Interea curis ego paene absumor acerbis,
Namque animum patriae saeva pericla movents
Nullaque sunt tantas inter soiatia curas,
Has '*) nisi Pontanus quod") revelare ^tiidet*^,
Quo nemo in tanto nuipero praestantior uno est
Eloquio et veris perpetuisque bonis.
Pulchrius haud videas inter spectacula quidquam
Quae domino facit urbs officiosa suo,
Quam cum dictuprus /\>/>/a/ii/5 solverit ora,
Et regum attendit cufia^ipagiia virum.
Ipse suos oculos Caesar defigit in unum,
Et Deus ") unius peudet ab ore viri.
Sic Ithaci eloquium mirata est Graccia quondam,
Quod velut hibemas fudit ab ope nives.
Ilaec, SernharJe^ paticU debes praeconia vera
Ponianis etiam commemorare tuis,
Ut patrias laudes ") primis mirentur ab annis,
Et virtute vclint posse referre patrem.
Totius expectas conventus forsitan acta,
Sed mens aegra vetat scribere plura. , Vale.
Datae in urbe Augiutana '^J V. Calend. Aug.
1580. ")
Phii: Mel.
No.810.
28. lol.
Capito et Bucerus ad Melanthonem.
Edila a Coelesfino in bist. Coroit. P. fl. p. 297b. _ Est
refponsuni ■!) Melaotbonis eputolam supra d. fSk lul. da-
taniy no. 797.
Capito et Bucerus Philippo Melan-
ihoni»
Qaod coUoqui tecum optamus» vir doctissime^
non inde est, ]>eum testamuc^ ut iu vos, qua
apud mundum flagramus, invidiae partem deri^
vemus. Satis namque novimus, mundum nihil
prorsus Christi ferre, quacunque illud ratione tfd-
ministres, id quod iion tu solum sed ctiam JSras-
14) Wimiii. IJate.
15) Winim. quae»
16} BiUenst. soiei.
17) Ball. deeut,
18) Cod. B. arieif.
19) Sic Wimm., e. B. stmplicitert Auguttae.
10) Locuni, dieni et annum desiderat in teilu epigr. in antogr.
l^onacenai et in apogr. BaUenat., sed Iiabcnt WimaB. et
cBav.
musy quo TKBmo veritalem proAjUKtor civi|a«f« i|b»
ynde exper|tur. Stot dicliuD Ghpisti, ammam ei
perdendum ts^e^ qui apud ipsum invenire illan
c^pit, unicom profecto anii^M s^graitQKem, Mfi
nps altoqni a publica rtoam jMrturbatione, ^l^ ^gur
qpfmalii, abhorremus» ofcd €umj)ei 9nior.,<l
studi^m omnibus anteferri debeat, ^ieUapi extier
ma rebus humanis immiueaut, noo licebil tameo
prpderc vcritatem Eyangelicam, tacere quae loqni
iubct Deus, relinquere lupijS,/ pro qua^ege saiv-
guinem Chrlstus fudit. Vides modo id, qflpd)
qua es innocentia et bonitate , haudquaqpam su-
spicabaris, nempe veritati adco nihil uspiam loci
csse reliquum. Haud enim multi sunt, quibus
datum est, scse penitus abnegare et devovcre
cruci.
Haec cum pridem nobis persuaserimus, non
possumus a niurido aliud quam exitum expectare,
etiamsi illum per Eucharlstiam nihil offcndisse-
mus, et arctlsslme quoque intcr nos coniuncti es-
semus, qnotquotChristi esse VQlum.us. Quantula
euim noslrorum oinnlum ad cos, qtri Romanum
pontificem agnoscunt, portiQ? Ab uno.Chri^o et
fide omnem petendam iustitiam et salutem, caete-
ra fucum esse , id vero est, quod in nos^ ut mundl
Principem, ita et mundum commovet* Quid enim
illos coQturbet, quadam rationc negare Christum
in pane, qui ne in coelo quidem esse ipsum cre»
dunt? MuIIa igitur nobis causa est, cur quenquan^
nedum vestros Principes tam pios, tam sancCos,
nostri dogmatis invidia onerare cuplamus» Ad
haectantum abest, utpetamus, aliquem profiteri,
de quo non sit per verbum Dei certo persuasua,,iit
vehementcr etiam, si quis id ausit, detestemui^
Nusquam enim magis abesse temeritatem conrt*
nit , quam in negotio Dei.
Porro quantum ad Zi^inglii apologiam vel
confessionem attinet, putamus, te posse seconjiiii^.
esse. Praeter enim id, quod nemo ignorat, quaflft^
nihil nobis cum illo cnmmune sit, vides ipse iaoii
unum hoc essc, quod Caesarem nobis omnibuf
irritet, quodChristiim )>osthabere Pontlfici nequi*
mus. Caetemm quo hic vir spiritu scripseril, iur
dicnbit ') splrituum Pouderator. Nos nemini, ant
certe perpaucis datum arbitramur, dum hac came
gravanlur, aliquid ita ex Dei spiritu gerere, ut ei
caro nihil suae pruriginls adftlcet* Non d^upt
etiam , optime Philippe , quod tua pace acribere
1) Chjtr, iMiaa^'/; mendost.
m
EPISTOLARUM LIB. V. 1630.
CS8
Btarty qai pQfent, el iHttkemm alUer fuisse ad-
nmibtnm Ecdetiaalicos nupero illo libeHo^ si
Mibmi cajfo aiUi toi a<lftM$et« ut malta alia ta-
Cfittoaiu^ ^nae in-eo et aKia mia scriptis in nos, sub
nBmiine fiiMlicoraoi el haeffetlcorani , praeter ve-
mi tiivfaeffe Tidfetut. Atqui de quibos aliis arti-
tHJ&i^ paMec rem ZiM^inglius koc suo scripto tu-
molluetar, non videmus. Nam nihil attigit, qood
ndH antea editis libris orbis iudicio obtulerit. £a
raodo, cnm tanto Monarchae in praesenti theatro
iidei veddenda ratio fuit, dissimulasse, quid quaeso
aliud quam malae se ipsum conscientiae insimulas-
set, et hostes ad persequendum ultro fugicntem
animasset? Nobis profecto videtur, si unquam
fortiter et Jngenuc vcritatcm adserulmus, hoc iu
praesentiarum , cum iudicare ilLim mundus insti-
tuit, praecipue faciendum cssc. Ita sane solebant
Martyres prisci. Utinam vero qnam paulo ante
coepimns meditari modcstiam , iuitio et progressu
huius ncgotii praestitisscmus, nec adeo tumultuari
paradoxis, si non cohtra, ccrte practer noslram
profcssionem libuisset. At vero quod scribis,
Zm^inglium nolle videri verbis tantum dissidore,
fatemur, sed cum iis, qui crassius quam tu facore
■uobis videris, Christi corpus vel pani uniunt, vel
in panem collocant. Ipsum autcm scrvatorcm no-
stmtn testamnr, nos inter eius in coena praeseil-
tiam, qijam ille constare scribrt contcmplatione
fidei, et vos tcalem quidem stA non localem sta-
tnitis, aut nullum aut certc pcrtenue, quodque
dnm quaeritur evanescat, dlscrimen ccrncre. Lon-
gins aib'e^se a nobls, dc veritate humanitatis in
Christo, videri possitis cum ex proximo illo Bren-
ftuTcoIIoquio, tum ex quibusdam eiusdein et alio-
rf&n scriptis. Verum si quis et his remotis alTe-
ctibus veroque pacis studio utrorumque senten-
riam excntiat, dispereamus, si alLim deprehcnsu-
ras sit controversiam , quam quod convoniri non-
dnra potnit de verbis, quibus hoc mysterium ex-
poiiendnm sit.
Qni namque lieret, ut tantis in rcbus non
idem sentirent, quos idem dpcet agitquo Spiritus?
De te nullum liobis dubium cst, cum tanti Patrum
auctoritatcm , et quidem merito, facias, ad horum
loquendi formam , si de isto tlbi mysterio disse-
rendum sit, propius accedere. Nec Lulherus^
saneMarpurgi, ita considerate, utquidcm'), lo-
S) EscmIiI faic ▼erbntn , ant pro quidtm est legendam $fridem,
«^od verisiniilliniuni ert«
qui videbatur. Haec omnia videt tua prudentia,
vir doctissime, qiiam late pateant. Ad hoc abun*
de expertus es, quam parum scriptls hactenus ad
restituendam inter nos concordiam profecerimus,
cum colloquio illo Miarpurgicd quamlibet tumul-
tuario et longe , quam oportebat in tanto negotio,
breviori, aliquid tamen drssen^ionis positum sif,
etreliquum, ut nostra fert sehtehtia , posltnm in-
duble fufsset, si licnisset alteros alteris suam sen-
tentiam certius et dilucidius exponere« Perturba-
tis sic animis raro id legitur qu6d scribitur, et, si
legi contlngat, fere alio quam est interpretatlone
incommoda rapftur. De fide alioquin tua in as-<
servandls literis nlhil dubitamus, quamquam eo
quoque perlculoriim nos ipsos prldem ob Christi
nonien, ut nos quidiem nobis conscilsumus, ad-
duxlmus, nt haud videamus, quid illis qucat ad-
iici. Ne dubites autem, et tlbi nos praestituros;
ut colloquium non minus absque fraudc tua ha-
beas, quam queat absquc nostra agi literis, Stul-
torum siquidem homintim rumusculos contemnere
decet, cum effugere non llceat, quacunque de-
mum ratione rcs instituatnr. Vix nuper ad alte-
ram horam cum Brentio de concordla collocuti
sumus, et eo statim die magnus quidam glorlatus
est, nos huc venissc, ut recantemus. Christo vi-
vlmus, cui nemo verba dabit; tum bonis dunta-
xat probarl cupimus. I^m hos vel nugac istae ni-
hll movent, vel si praestringi illrs oculos ad tcm-
pus contingrit, verltas brcvi istlusmodl fumos dis-
pellens rursum ad se revocat Insolentem Chri-
stlanum esse oportet, qilem ista ab inquircnda
pace saluteque fratrum remorentnr. Proinde te
per Christum oramus, nisl omnem de nobis spem
desponderis, tui ad colloquinm copiam nobis fa*
cerc dlgnerls. Veniemus quo et quando tu voles,
ac eos nos pciestabimus, de quibus nihildubita-
tunis sis, Chrlsti gloriam ex animo quaerere, ab-
cssequc longe ab omni hac in causa fuco fraudeve
proderit* In reliqua vita, quamlibct verl csse
studeamus, id nobls usuvenit, quod hominibus
solet, ut etlam nos Ipsos saepc fallamus. Hac in
re autcm, et In omnl negotlo doctrlnae chrlstla-
nae sic nos excussimus, ut delcrare Ilcccit, nlhll
allud nos quam Christi placlta quacrere. Scribis,
te slne ulla acerbltate anlmi dissentire; credo, hic
nihil tibi cedlmus» Addis, te nihil hic contra nos
egisse ; nos et hic et alibi vos et vestra etiam de-
fendimds, qhaeqne defendere non licet vel tace-
nras, vel lenimus omnia, qnae in vos dira admo-
4 A
SS9
EPISTOLARUM LIB. V. 15Sa
£40
(lum et dicunt ct scribtint alii, procul vero, zelo
tainen Dei, sed intempestivo, adscribiinuf , nec
ulli nostram aic causam coinnieQdamus, ut non
simul coromendfnms et vestram. vPublicam pa-
cem et nos nostcB •sanguiuQirfediniereioptdmus,
sed quae solida sit, cpiamque nemo dederit nisi
Christus, cui pater dedit omnem potestatem in
coelo et in terra» quique vecis.tantum, catididis
et minimorum etiam rationem habentibus dele-
ctatur. \ • :.
Vide vero, in quam iongos' logos redpox»io
ad unicum epistolium dedjuxerU*. Qiiid fuiuruia
putas, si res tantas per epiatolaa traeiare velimus?
Sunt enim et alia, ut aiunt» de quibus tibi cr-
rarevidemur. Et faodie narravit quidam» dixisse
te primario cuidam partis . ad^rAae Tlieologo,
Zwinglium et me» Bucenua« iseoantasse iaquae
Marpurgi conieiisimus.bmnia; &d quod. Iibsque
causa dixisti, si modo dixisti. Nam omnibus il-
lis adhuc adhaereovet quidem ad sen4unii>.i//Aer/»
Nec discessit idieh.-Ztving^uSi^iiod-iihiei omni,
qui iudicio aliquo praeditus iuerit^ &dle compro--
]>abo , si ad coUoquium admiUere jaos videbitur*
Oro paucis arbiiris velis essc c^ntentus^' quia fa-i
miliare colioquium ambimus. jBrmlium et sUni*^
les adesse etiam optamus« Nos praeter Slurmium
neminem adhibebimus, et, si libet, etiara hunc
mittemus. Dilectio namque vetat aliud a vobis,
quam quod viros candidos.decet, expectare, ut-
cunque iactcnt nonnuUi voces quasdam et dici et
scribi parum securas, quaeqne hon qiieant nisi
ex sinistro et praepostero nostri iudicio nasci.
Bene vale, et quod te dignum hac in re arbitralus
iucris, signiGca. lotervenit negotium Aobis, alio-
quin quarlo abhinc die ista scripsisi;emus , ne pu-
tes volentcs responsnm hacteniis 'distulisse, Ex
diversorio Legatomm orbis .Argeilt; Anno SO.
28. luiii.
rk*>
No.811.
28. lul.
Legati Norinb. ad Senatum.
f Ex ActU Norinberg. p. 160.
^errn 93urgerm€i{ler utib Statf^ )u 9lutm«
berg.
S)er 2(rtile( be& (SlaubenS ^ngt mx^ fur
unb fur in einem S3^fen, unb voit xoit berict^tet; (dn^
nen fu^ bie S3tf4)6ff unb bie Seltlkj^, fo iJfnn a»
^gen^ ber^olb unter einanber felbfi ni^^t Dettrogea.
@o fagt man au^) , ti merbe aUe foIcfK ^nbhtng bcm
9>af){|v]&d8li!d^\)ugef4)t(ft/ o^ne bep S$om>iffen unb SBei^
milligund^ ,iiI6.elIi4>e4aaen^nH>IIf .gaif, ffl^aj,» iwb bie
S^rer ^n* ratben in biefem %aU nic^tft ^Hmbelmy aIfo>
ba^ioir «i4)t oermut^en f6nnen, menn ober ^-^
melbtcr TCxtiM feine Snbfc()aft iie|)men mirb.
3d)/ £o(er, rmia mi(&,auf^^<S.$|ii fbl^adm^
famtbem sDftanber; jDoctor^^l^et^ftetii-itnb^^opel
in furjen Xagcn anl^im fugen. — — . DaL iWnerc
flag 28. Sulii fru^e jum 2(uffperrcn 1530.
Aref.
iBoIfamer.
6oIer.
(SSem^rbQ ^^aumgartner*
' ii .
«^i"«»
No.812.
S(yAtA.
M Luthero.
Sctect. EDist. p. 15. fterum Epistol. lib. I. p. 15. (cdii
'Lbnd. 1. ep. 11.) t l^eiicero edil«. Niinc aatem «z-adtd-
graplio MeL in.^d. Mbnac. i. p.f80..MCiv^ dcfcriptl»
D. Marlino Lutheroy Patri carissimol ,
S. D. Hodie pataverunt confutationem tijg .£§0-
/loloyridetog ^/uz&ffag^) puUicandam eMe^ «fd
rumor falsus f uit Non exiftttman t tamta dintitti
dilaturos esse eam publicationem; PoBtea *)- ahait
secutura esse faorribllia edicta. Quanqaaih antmi
certi nihir habeamus ') , tamen multae sonl am^
iecturae, propter quss facile persuadeor^) nihil
aequi nos iropetraturos esse ')• Tu tameti' JoMfee
Christum pergito, ut fleclat aiilmum Giesaris ad
pacem. Quidam significant appellationera ad Syn-
odum non obfuturam nobis: sed post ..|npcol^
dies omnia scierous. Ego tussi odiosissima Iabof9,
quam ex paucarum noctium insonmia eontraxi*
Caelera iiarrahit Caspar Atfuila^ qui redit hono»
rifice hic tractatus ^) et ab amicis ct ab ipso Epi-
scopo Augustano. Hodie in senatu Principum
niliil dissimulans logit f Augustanus** f tuam iad
1) Peiic. vjfiiriQfi^'
t) Haec Peucenis lic. edidit ; diUUuroa §sit. . iam pyiii$a^
tionem poalea»
9) Peuc. habemus,
4) Peac persuadeor /acile.
6) esee Peuc praetermisil.
6} Udcc Pcuceruf sic: quiredii. iivmoriJie.e hie friiffaii|j «fc
EPISTOLARUM Lia V. 1590.
242
ntHfaxhjaiv *). ~ ' Ginstantiuiine
igaat nos, sed qoaatiini proficiat nan videa.
.«aialii.
-■- ■ 4>Uinaos,- ■
31«.
SO. Int.
Fito Theodoro,
Ak.\th. la p.'«6&.- (dll; l(ia<}. Ilf. ep. iF79.) -. Nnnc
H autairart» Md. 19,1:94. ^onat. I. |>. 401, ediu., ;
KTtoTh-eodoro apud lj'ulker'um '.
. Magi& iit morem retinerem scriLendi, dedi
/««Jitenis, qiiam qiiod liaberem dignum quid>
. relatu. Jiccius his dieltus questus est apud
, qneDdam -aiiHcum, Gaesarem paeiic tertiam
.i sui partcm indiixisse: ac suspicor praeci-
ibri orQAmentadeleta essej Iioc est, ihsighia
;aci4 et sycophantias stulidissimas. . r / .;
2*1^ afiyentvfa tmaxonov niuot ctiam^inen
lio ') dixissc, silii videri ndm profuturam .nd
] e( conpordiam illam odiosam cpmmemora-
i\bnutitiip, ,^uae ante ^nnos dccem v«i scri-
■nt Td «ccidemnt. Nihtl tamen andiniius*)
um. Orabitis igitiir X(fiafov., ut nobis do-
[ftaiA IranqnHttim Conventus.
NoJla magna res adhuc ruit in delibetatioiie
riaUs Seaatus praeter') causam rdigioait;
ctam ita estrahatur, minim est hic de omni-
cbai silentiuai. Quotidie mittnntDr ad Ho-
m Foatifieem nuncii , qui qualia habeat con-
■onsatia scirepossiim, ebi intelleti, qnid
onfessidue aostrd initio indicaril. Vale.
lalii."
■-, ' ^pilinnos.
»4.: SO. lol.
Brentius ad Igenmannum.
Bcodice Sue*n-IIalBii>i e|i. 10.
inni/senmanna lohannes.Hrenliay.
Qtrislo. Quod scribnm de rffligronis no-
stiitii, modu nou h»beo. Noiidnm' eet a
^:
aauiillM. d. (j. 6. Iiil. IS30., apiiH de Weltiu
fi. W.kh. in opf. LuUi. T. XVI. p, t085.
■. nMdoM : pmpiw-.
Cacsare pronuntiatom, nec adversatiomm reapon-
sio piiIiKce praelecta est, nescio etiam an priva-
ttin. Multi raultannganlur, otfierisolet in co-
niitiK '''Quid«ni .constunler affirmant, coraitia
tEansfeiendaadGelonianirquidMn profeienda esse
Augn&tac usque ad ii.7tHlem ; dgniini. Potes ipse
tecum couiicere, quanto taedio hit vivamus. Rtr-
oehus ■Crelsheimius \ta6lt • A nobis ad ccclesiam
suAm- diMossuru* est 0b corporis imbccillitatem,
qni ad te mittet scriptum XuMer/ ad CHrdinalem
Mogantinam. Cieinnihi iri^mns ha diebus vi-
mmDpad noa inuiilatae niagnitudiais, videiicet
deeem ineonint''pAbnbita«a. Ego «'adstem (od-
st)ti'eniiti prope^ pygmACUs videor; monstram di-
cas, nun hominam. Sed quantus ille apparet lon-
gitudine et mote 'covporis-, tantns nnper, altera
vidsltc«t>die-<post'laa)i>*,i appasiiit Caesar maie-
stata. ItJf^^vo die obntulit ^uiboadam principi-
busfeuda soa^ iidlgnitDS^ nstibns suis imperifr*
libtis,- quffs computant Talore ultra dncenta millia
aureomfn.' Sic ostenlaintnr mifiestatis iiisignia.
Sed^quatf ad Salutts aosCrae -rationem perlinent,
nenrti enrat Tn -valH^com' fratribus nostris et ora
cum eeelesia-pro Aobis. £x At^sta, ftria 6. post
lacol»', anno-X&Xi ' ' '
Legaii Nonnhetgeneiidd Senatum.
t Ei Acli*,Iiiariii^ f. 16«,
^etrit CiiTaitBidflfF -unb tftat^ }u Kiitms
; , ' teig.-
— ■.. — ©oneben fuQcn njjr fi. M. imS5*pm ju
wifficn, t,of to Gijurfiirii uon,©ftd)J<n fit^ altfntt»!.
ben ruflctju brm .^eimreilen , ^at jeittRnan brjatilen
laffen unb abredjnfn, in SlKrinung, fo oieQeidjt ein bA>
ficr ^bfdjirb gefaQen nijrtie, nidjt (onge ^ie gu vrr^ar*
ren. S3ebenEen unS , £anbgraf fep befl S&iQenfi aa^.
3o ifl bec SSarggraf wa ^iec neg geritten. 3fi no^
bie Sage, auf SRonbtagJS obrc bie jutilinftjge SBody
werbe man im Vitifel bir £Rrtigion .belangcnb brn Tib^
^itb Denwljmrn. SBic mifffnS aHec aidjt gtmifliti)
Dat. StugSputg ®ontas6 ben 31. 3ulit ju bem Vufr
f))ercmanno 1530.
Sttt^.
Solfamtc.
Sanmgortnec.
•) Apogr. HMfpMkir, .jiiod meRdum wt.
No. 816.
EPISTOLARVM LIB. V. 1580.
m
1. Aag.
RoselUus ad Melanthonem.
Rdita in Coeleslin. hist. ComiL Aug. P. 111« p. 18. — Apo-
grjpfaa in eo4. Gnth. 28. p. ISS. CoJ. Goth. 168. p. 469.
el Apogr. in biki» ragia Uannov.
Erudilissimo T^irOj T^irilalis ei^angelicae pa-
fronOy egregio Domino Philip^po Melan-
ihonL
■ . • ■
Meas ad te nadius tertios dec)i literas, quibos nt
strenuam *) pro ChrisMi veritaleque evaogelica,
amni prorsus ImmaDo abipcto timore, navares
uperam, te vehementer hortajlus fui '). Ad id
:mtem Cacieuduip mc varit ,, qiu^ de ie hlc ^) cir-
ciimterebantur rumorcs, impulere» quos equi--
dom **) vehemeutcr auxit, pt ^mpliavit cuiusdam
epistolae exemplum, Seoatui bic Vejieto ab ora-
tore eius, qui isthinc ') apud imperatorem orato-
ris fungitur munere , missuin , a quo etiam aflir-
matum fuit suis in literis, le epi^olam ipsam Car-
dinali Campegio legato pontificio misisse, £t li^
cet nonnuUi sint, qui ncgent cani abs lc composi-
tam, qnippe quac diversum habeat stylum ab eo,
quo tu uteris, maior tamen hominum pars melio-
rem^)v]ncit, creduntque multi, te illius aucto-
rem essc» Oratorem etiam ') Vcnetum non adeo
insulsum arhitrantur, ut, qnac tua non sit, pro
tua miserit. Ego igitur, qui nomen tuum sem-
per observavi, colui et suspexi, quique cupio
Christt causam pcr te maximc defensumiri, tibi
has meas iterum scriberc volui, in quibus etiam
illius epistolae, quae tua esse dicitur, ad te excm-
plum mitio, ut facturam^) tuam, (si tamen tua
est)^agnoscas; si vero, ut plerique tui amantes
credunt, aliena cst, hominum istorum^) maligni-
tatem expendas, qni tibi ca adscribunt, quae
Christo verisquc Christi defensoribus dedecori
sunt. Te igitur oro et obsecro , ut cum istorum
insulsam diligentiam eorumque improbae ani-
mac") malitiam cognovcris, velis ardentius eoruro
♦) C iGS,Jirmam,
1) Apogr. Oann. el c. 168. sum.
♦*) C. 168. quidem,
^) hic noo hahel c. G. 98.
9) Apogr. Uaiin. isiuCj c. 168. isihic^ praclemiiuo missum,
4} Apogr. Ilaun. minorem»
^) ^P^^ffr. Ilann. et c. 168. eium.
^ facturam non habct apogr. Uann., cod. 16S, /oeiuram»
7) C* G* SS, rasorum»
8) Apogr. Hanaov. et c« 168, improkam mmmi.
iniquitatibus resistere, ipsortimque negotlfs
spondcre, et Serenissimo imperatori caeteriB«|Ofe
pracsentibusChristianis principibus eomm impM-
ba stndia detegcre. Nihil enim virtute duce, scd
fraudibus ac doiis consequi student» Quod si fi^
ceris, virtulistunelumen ubique gcntinm ehicesccl.
A'ale in (^hristo. Venetiis Cal. Augusti aifBo
1530 •).
T« Qifantulus cunqne Lucius
Paulus Roseliius.
No, 817. , 2^Ajg.
Erasmus ad Melanthonem.
Edila in Coelest. hisl. Comil. P. III. p. 19 b.
Erasmus Roierodamus Philippo Mi-
lanthoni.
Lusitano iuvcni feci roei copiam wx&yiog*^). Kec
epistola . tua , nec Slibari usquam comparuiL
Quod ad Caesarcm scripserim , perperam relatnm
est. In hoc conciiio verbum ad illum non scripsl
Scripsi tantum Campegioj summo studio noc
agens, ne bello de dogmaAibus transigeretnii
Consimilia scripsi Episcopo Augustensi aliisqas-
nonnuUis amicis. Meque rogas , ne id facere d«-
sinam: quin potius rogcsistos, ut desinant pe^r-
tinacia sua conviciisquePrincipum animos ad beir
lum irrilare. £go non nunc tantum, sed perpc?
tuo et Theologorum saevitiam pro viribus retodi»
ctPrincipum animos a saeviendo deterrui» Vi^
dcs, quam mihi referant gratiam. CommigravU
Argentoratum ebriolus quidam Gerardus iVocMi*>
magiiSy qiiem in cpistola, civilitatis gratia, Vuk<
turium Ncocomomum nominavi, antehac ibpll.
modum amans mci ; nunc furit non aliter ae si
patrem et matrem, avum et aviam utr<imque fem
necassem. Suo nominc quatuor iam libcllos etti-
sit. Quintu^, plenusconviciis ethypocrisi, pto-
diit nomine minbtrorum V Argentoratensiumi
Nihil seditiosius. Itaque posthac non est aninnii
agcre de componcndo negotio , cum ipsi non so-.
lum nihil remittant, verum etiam ad tumultum
cnientum gestire videantur. Dominua ezilBin
*) Apogr. Uann. el c 168. Calend. Aug* IX.
**) Coel. habet «vioyo^^ quod profccto nendocani
duhic scrihenduoi cirfoxoc, ytX «dfora^, ftl etiaa sMss^
jCiE»f3T0L.ARtJ>t LIB. V. 1680.
MB
i^, qui te tofpitem nobis conaeryct iiico-
n. Friburgiy postriJie Calejad. Augii^U. an-
30.
E^srous Kq^coiUwus.
• ■
' V V ■
1 1. .;
< I
118.
4. Atig.
Bve^iiius ad Isenmannum,
B codice ^iievb - IlaleDsi ep. 11.
tnni Isenmano lohannes Brentius.
Cliristo. Ileri, amicisslrne mi frater, lecta
lesare et statibus imperii praescntibus respon-
Ivcrsariorum nostrorum ad nofitrae ^confes-
articulos. £st autem responsio sic dispo-
ut uon adversariorum, sed Caesaris nomine
eator, qui primum per Pridericum comi-
^alatinnm, qui ple^umqiie solet essc os Cac>
significavit, se ab articulis rcsponsionis et
stiana romana ecclesia, sic enim vocant, non
surum, sed in ea fide mansurum: SeineMa'^
pvolle darauf beruhen. Postea secuti sunt
Qsionum articoli, in quibus plane nihil im-
om veterum rcmissum est. Sed omnia con-
a erant Cochleice et Fabrilitcr et £)ccianice.
aentum sane stupiclissimum, ut podeat mc
li nomiiiis, quod in sua religione non con-
nt viros, qui saltem prudenter et ornate no-
aereticis respondcrent. Taroetsi impcrator
alem, quod dicont, sesc gerit, (nam cum
I confcssio legeretur obdormivit; rursus cum
sariorum responsio legerctur, iteruin obdor-
in media negotii actionc) tnmcn vigilanter
Dft est erga religionis nostrae controversiam.
rle vir bonus est imperator, qui nihil agit,
.enlaxat agitur. Sed hacc tibi scribo, non
», sed nostris tantum fratribus evulganda, no
mar Gaesaream maiestatem irridcre. Ad
: lectionis articulorum responsionis petiit Cae-
dt omnes in illos articulos consentiant. Quoil
n fecerinl, se functurum oflicio siio Caesa-
ront deceat den Koigl der christiichen rdmi'^
\ JKSrche etc. et christianae religioni non de-
DID. Posthaec nostri copiam articulorum il-
1 petierunt, ut respondeant. Caesar dixit,
liberaturum, num ipsis velit offerre in scri-
rticulos. Sed nos dc illa oblatione despera-
Videmus autem , quam ridicule res agatur.
Cacsarr cogit nos in fidem suam , et tamen adhnc
deliberaf, an velit nobis eam scriptis offerre. Bre-
viter, &piriluS''VertJgiUis '•pApistas lotus obsidet.
Multa coiigesserapt et mare aigiatwv Lutherana-
cuim conscripserantr Sed haecomnia per suos
reiecta et delcta suut. Taittnni praelecta est re-
spoiisio ad nostram coiifessionem. Expectamus
nunc, hum Caesar daturiis sit.nobis fidem suam
In scripUs. Qood si denegaverit, habemus iustis-
slmam causam non accipiendi. Sln dederit, re-
spondebimus, Chnsto dante, abonde et copiose.
Tq interim aimecdesia ora, ct nostros confirma,
ut.non aodiamus, quod praeterito anno audivi-
mus. Porcos non rcdncam mecum, nisi vos por-
cos nobis ab Hala miseritis. Habcbitis ovcs, si
oves ad nos mittatis. Intelligis quae volo. Vale
una cum omnibus fratribus, quos nominatim sa-
iuta Gum uxore tua. £x Augusta 4. die Augusti
anno XXX.
Milto tibi responsionem Lutheri ad Philip^
pum de traditionibus humanis. Tu omnia in
meum adventum conserves.
No. 819.
(4.Aug.)
Scriptum Melanth. ad Campegium
missum.
Melanlhon ad eoncordiani inter ProteftUntet et liotnanos
proinovendam acripsit propoailioue* qUaailam a Catbolicia.
concordiae in gratiam concedendas, easque Legato Pbn-
tificto, Camfiegio^ (per elusdem secrelariuniy ut videtur),
inifit. Camuegius hoc scriptum ponlificiis tradidii theo<-
logis, a quibus refutatio huius scripli per Cochleum tra-
dita est, quam legere potea apud Coetcstin. T. III. p, SQ.
-* Ediliim est hoc McL scriptum ct Cochlei respoiisnni
anno 1531: Pelilio M. Philippi Melaiichlhouia ad H. D.
Card, Campeginni Augustac scripta; cum resjpona&oiM
I). /. CoefUti ad eandem. M. D.XXXI. 8. Utroio^M
scriplum, et Melanth. et Cochl,, etiaro habct Coelestin.
in hist. Comil. p. 19 ^.
Conditiones Philippi Augustae ad R. Z>.
Cardinalem Campegium missae.
1) !Bjomana ecclesia nihil faceret alienum sua
clcmentia, si permitteret nobis uti utraque
specie sacranienti, praesertiin cum non damne-
musalios, et fatcamur, in specie panis veriim
corpusChristi contineri aut per concomitantiam
sanguinem adeoqueintegrum Christum ; in specie
vini itidem integrum Christym.
£) Ac videtiir haec res augere reverentiam ecfa
sacramentum ac religinnem populi» qQillbea^
tius utitur integro sacrMMttlpw
247
EPISTOLARUM LIB. V« 1650.
«48
8) Ciim presbyteri pleramque cum offensione po-
puli et contra canones habeant roale moratas
concubinas , dignum et hoc csset clcmentia pon-
tificia, concedere eis legitimas ct honestas con-
luges.
4) 8i quis hic dispntet, quid de dfgnmis facien-
dum sit, id potest iuxta canones constitui, post-
quam Episcopi recuperaveriiit obedicntiam*
5) Quod dc Monachorum ct Monialium conmi-
bio disputatur , videtur id quoqne in potcstate
Pontificis esse , qui saepe dispensavit* Utinam
hoc tempore non sit durior, neque dissuat
praesentia connubia Monachorum ct Monia-
lium. Consbit enim, quomodo plcriquc adb-
lescentes et puellae in hoc genus vitac, ante-
quam iudicare possent, inciderint, et in poste-
rum caveri poterit, ne quid talc accidat*
6) Si videtur difficile tam niulta permittere, co-
gilet R. D. V. pro sua sapientia , saepe extitisse
aliquos temerarios motus in rebus publicis, quos
duxerint sapientes viri magis aequitatc superio-
rum sanandos csse, quam irritandos acerbe et
summo iure agendo. £t praescrtim decct haec
clcmentia sedem Apostolicam, infirmos reci-
pere. Et scriptum est: misericordia vincat iu-
dicium. Si monasteria hactenus fuissent gu-
bernata iuxta canones, non extilissent inde tu-
multus. Antea oporluit conservare rigorem
canonum et disciplinam; nunc scnim est rcme-
dium. Facilios sanari hacc mala possunt dis-
simulando, quam acerbe canonum rigorem ex-
asperando.
7) De missa retinemus publicas' cercmonias; tan-
fum nuraerus non est par. Si caetcra impe-
trari poterunt, non diffido, quin etiam contro-
versiae de missa componi possint Cerle prod-
est Ecclesiae, ut haec ceremonia religiose fiat,
et iit apud nos religiosissime. Scmper cnim
aliqui antea confessi et absoluti sumunt ibi cor-
pus domini.
8) De cibis ct similibus rcbus levcs sunt contro-
versiae. (]iim contigerint rursus Episcopis obe-
dieutia et iurisdictio ecrlesiastica, plurima ali.i
constitui poterunt. Nec gravanlur nostri p;i-
rere Episcopis, moJo recipi;int cos. Hactenus
niisere excruciati simt sacerdolcs propler dnctns
uxores et similia. Nunc libenter parebunt sub-
' lato illo periculo.
9) Revercnda D. V. sine magno negotio poteril
ronstituere concordiam et pacem his tam paucis
rebus vel dissimnlatis vel relazatis. Ghristns
pacificos dicit beatus esst^ et vocat filios Dei.
liunc titnlum, hanc laudcm vere dignaro ista
vestra et auctoritate "et virtute consequi in hac
causa facillimc potest R. D« V. Ideo oro eaxn
propter Deum, ut in his relius aliquid de snm-
mo inre remittat, et mitiget canones, qniet
ipsi saepe fatentur, se temporibus cedete. Pfo-
fecto maior confusio eedesiae metuenda est , si
res vi tantum agetur , tam multis apud nos sa-
cerdotibus et aliis bonis viris interfectis, qni
fidelitcr docent religionem christianam , et hac-
tenus plerasquc hnercses represscnint.
No. 820. 4. Aii^.
Secretario CampegiL
Edit» 10 Coelestim hitl. Coniil. Auff. T. III. p. t^^ Nnc
accuratiuf ei apograpbo ia cod. Goth. 190. p. 164k
Ad Secrtlarium Campeg. CardinaL
jXullius congressus in hac urbe maiorem mihi vo-
luptatem attulit, quam tuus. Cognovi en|m, tc
mirifica quadam suavitatc ingenii atque humani-
tatc, digna erudito viro ct s:tpiente, praedibun
esse. Quare libentcr tecum ct de mejs privatis
rebus, ct de publicis ncgotiis colloquutus sum,
f ct propter h«is tuas virtutcs magnam iu spem ail-
duclus sum*' <*), te quoquc pacis auctorcm in de-
libcratiouibus vcstris futuruni cssc ^). Ilanc ob
causam aliquoties cxposui, quibus rcbus dissifnii-
latis haec dissidla sanari ') possint. Ac, mea qui-
dcm sentcntia, plurimum prodesset et ad ccck-
siac tranquillitatem f et ad Romanae scdis digni-
tatem^, ilUs cohditionibus , quas coihmernoravi,
paccm constitucre. Nain et nostri sacerdot^ vi-
cissim redderent obcdientiam cpiscopis, Ita coi-
rct itcrum in unum corpus ecclesia^), et Roina-
nae sedi suiis haiteretur honos, ut, si quid hae-
rcret in ecclesiis incoinmodi , paulatim episcopo-
rum diligenlia rorrigi posset. Et nos, quod nu^
xime cupimus, ex his rixis liberati conferre slu-
dium onine posscraus ad doctrinam religionis dili-
genter imuiicudani; quod nisi fiet, quid in lot
scctis ad postcros futurum sit pcriti homines facile
a) Uacc iion Irguntur apud Coelest.
b) -{'Siaeuens^ Cocirst.
e) Coelest. componi,
d) desideraotur in Coel.
e) Cod. in unam ecefesiam.
£PISTOLARUM LI& Y. 16S0.
940
re poasiuit Et in hac re, cpzam frigeant
UM nu9C nobis opponitis, uon e3t obficu-
Ued recitata e&t confutatio .nosLtrae/) cog-
ifi. Si iUa aobis^daninaliA proiJieiiiJlijU lu-
mibi credite, apud cordatqs bomiaes uon
t roagnam admirationem et irritabit nostro-
ingenia. Ita periculum est, ne baec tota
lia instaurata maiqres motus, quam «antea
oDi'')» exciteU Kaxoy ev xdjuyoy q>aat
'rjjioy. Quare opt;irim, non nimlum ex-
ri haec ecclesiae mala. Quaeso igitur, ut
laucis verbis significetis , an cum R» D. vc-
2 illls conditionibus coliocuti sitis, et quam
istenderit ')• Si quid aequi possum impe-
profecto dabimus operam, ue poeniteat
beni&cii Romanam sedem. Multonun bo-
i virorum sensus ac studia ip hac re con-
:, qui omnem operam conferent, ad am-
idam auctoritatem episcoponim et stabiliea-
cclesiae tranquillitatenu Yidetis nos non
lissuere^) praesentia coniugia, nec habere^
lacerdotes. Nec abiret mutatio utriusqpe
swe contumelia sacramentL Non est cle-
le pontificiae, rem ad arma deducere pro-
les causas, nibll liabentes, quod bonis mo-
officiat aut pietati* £st et prudentiae ve-
xpendere, si plura nova dogmata erumpant,
i maior ecclesiae perturbatio exbtere posslt.
icripsi ad te, virum optimum, bono consi-
sque rogo, ut ad aequitatem vestros adhor-
et mlhi per hunc meum amicum significes,
spem R, D. T. ostendat Ego dolore ar-
impeditus non potui ad vos egredL d«
r.*)1550.
tu
4. Aug.
L^ati Norinb. ad Senatum»
li Aclis Norinberg. p. 16€L
II IBnrgermeifier nnbStat^ ju 9lurin»
berg.
•^ — 3^^^ ^^^i- ^^^** ^"f 9«fl<^n 8»et @tunb
KittagS aUen e^urfurfien unb Surflen unb ben
»d* mtagm
d. nosira,
)d. nunquamm
eL asitndiU,
»«|. yideUs npn poss€ ditsolvi,
el. ItabtrL
4k Aug. •cripta esje debet , cum confutatio Itcta «t d.
^ag.
TB. Oru. VoL. YL
3todIf @t&bten/ fo ber 9)tote(lation «nb Xppellation oer«
monbt/ auf bie ^alj anfagen ^ tinb/ al£ ieberman er«
f4)icnen^ ^t^aif» SSaj. burc^ ^etaog Sriebric^ oon
SSajpw reben unb^anseiflenJaiTea: S(>re SJtaj. ^tte bie
ubergebenen %i^lA oon ben Sbu^furften unb Surflen
att4)ben.)ioeiea@tAbten^ bie (i4),bamit.unterf(^rieben,
v^rgangner 3(it ge^^rt; ufib al$ biefelben S^rer 9ta).
auf %\ft ^f^im .befianb^ unb iugefleHt , ^dtte S^re
SRaji. biefcIben.felM m\i%\^.%0ibxtm^ oerlefen laf*
fen./.«3mb^baiUr burd^ .ftUc^ treffenli((^. tapfer unb ge^
(e^rte 9)erfott tetttf4)er ttnb onbrer 0lation / bien>eil bie^
felben^o4)ipi(^tig^ ^mt^fdiiilagen^ bebenbn/ unbSCnt*
loort barauf ^enen^ itnb folgenbff/. kote biefelben ge»
fteQt^ ben S^urfur(len unb Surfien beS dtt\6)i avO^
oortragen unb bebenlen; unb nac^ if^rem ge^Kibten 9ta«
t^i biemit oie( om •£)anbe( gelegen^ mieberum ^6){vii
bebac^t unb ermeffen laffen/ unb xoit, bie nwS) ^j^en
SSebe^en- ttnb Srmeffien itt @(|)rift gefleSt, baS n>oKt
3^re SRajl. oerlefen (affen.
2)arauf ifl biefe(be @(^ri^, bt« Aber 50 8(itter
(ans, oer(efen.. 2Clfo ^aben mir , fo oie( mir biefl tBioX
bef faei)^(ten mdgen^ ben ^jfect baoon 3oa(^im6am*
mermeifler/ fo mir au(9 )u unS ^inein genommen,
tierjei(^nett (affen, ber eS a(fo mit 8(e^ auf cSlt 2Crtife(
mit (urj itt fein 2&fe(etn auf^ejei^^net fo oie( if^m mdg»
(i(^/ unb me^r Oenn mir alle oerf!e^n unb be^dten
f 5nnen , mie (E. SB. au8 bei(iegenber (Sopep oerne()men.
Unb fie^et bie 2Cntmort insiunina a(fO/ bap bie
oor einge(egten 2Crtife( afle repetirt, berfelben ttXM^t,
bie oor im f^apfl^um ni^^t f^ennig [fireitig] gemeft/ a(S
f&r (^rifKi(^ an^enommen, unb bie Surflen ber^a(b ge*
(obt morben, bafl ffe btefe(ben fur (^rif!en(i(|) ^a(ten/
aber bie anbern fa^ aSit, bie miber baS ^apfh^um fepU/
gar oermorfen , unb tt\yi)t asxi i^nen mit einem 2Cnbang
unb Eimitation , mo man fte bermaPen oerfle^^en moQe
mie fte eS erHdret , ani^ bieibett (affen , aber im 6nbe
bie gropen ^auptartt7e(, bie 9)rief}ere^e/ baS ^txa^
ment untcr beiber ®efla(t 3u nt^jmn, unb bap bie SSefi
fein JDpfer fep, bePg(ei(()en bap bie £(6flerge(ubbe xiX^t
)u ^a(ten fepn , gdn3(i(() oenoorfen unb fur un(t)rifU{((>
gea(^tet morben, unb mit feltfamen 3trgttmenten be*
f(^fl^t unb oerantmortet.
Unb im (Snbe 1i)at Sia\\. fSta\. bamit ht\8^o^tn,
\AtmX ft(t) S^urfurflett/ Prjlett unb biefe(ben ®tdbt
mit et(i4^en HxtiltXn oerg(ei(^ten/ au(^ ttlvi^ anbere
neue eingefu^rte 9Xipbrdu(^ unb 2Crtife( miberfe(()ten,
unb bann ttivl^ 2Crtife( uttferS ^ei(tgen ©(attbenS/ mie
bie oor 3C(ter ^erbrac()t/ entgegen mdreu/ (fo)oer^off<
ten S^r A. SR. bap fte bur(^ biefe JCntmort uub (Srinne<
ntng ft4> no(()maU mit anbem ^x\^\Um @t&iben
17
filf
EPtSTOLARCM LTB. Vi I6SO:
nertffi wtQM^n wA fu^ tton qmtmn d)ti^nd^
jttr^ ni4»t abfanbecn , tB\t fic^ 3E)ce SXaj. orcfe^
notrt, baS a«(^ in fonbmi @naben' gegen ifinffl-gdU
t>igli4 erfennen unb jvilSitm-nhiTmfrofCgefl^ . ^tm
foOt baS nid)t gffrf^rtjerfTtef-flt^-twd^iS. ae.I«ine*:
WjgS Derfttje» (fo) wfltben aJ^ceifitbfLBeiwfadjf ^ferin
al6 ein SBogt anb S$tfd)itmet ber 'iKiUgm djriftenH^cn
jticdjen unb olS dn tc^tecd^rifinitidjrci^ifec suljat
ten, wie iljm wo^ jiigeW^tet. ' ■ *-' ■
®acauf 0I8 nuh fotcI)e®(^rift Derlefnt/ fiaben fl^
tec etmcfiirji »on ^at^fen fdmt fiinA'6^cf.^®naben
IBenoanbte untectett unb btircfi^i^toT ^cu^>n StiiU
feclit^c JRaj. o^ngefA^cIi^» btefe Slteinung anjelgen
laffen.
2}er €I)urfucil 3U ^a^fen un^ bte anbete @. Stjf.
®. Decwanbte Surfien upb ©tdbf^ Ijdftcn tcr ^aif. «Kaj.
&$er3ti(^mp untectipdniglid) I),£:rqt je^en. Stuh I;att aBer
3I)te S. SH. (iii^ finAbigljdS) ju erinneni bcS 3fugfd;tei:
benS biefeS atet^StagS ^dlben, .bdcin St;re ^a]. untec
onbern gmiclbet, beibe ^^ctfe gutiglic^ unb in @Jni8fetC
3u Ijficen. Saneben rodre au^ jn bem u&ftaebonfn 5Sc:
{enntni^ be6 @Iauben3 S|)cec S. 911. angcjeigt rooi-bcii,
ba^ geba^te Suc^en unb ^tdbte fid) in aUem, fo ju
Scicb unb Sinigfeit bienilli^, au^ fo viel ®e»iffcnS
^alb immcc gefc^eljen nt6(^te, wetfen 3u laffen. Xii^
ircil bann in biefec SSecjei^ni^ etlidje 3^c 2fcti!el an^
genommen, etlid)e ahit ganj vecmorfen, unb bann an:
bete 3um Zi)e\l sugelaffen, 3um Z^ abgeleinet, unb
bicfe ^rift ctroaB lang: fo erforbect ifyxn, bec (5^urs
furjten, gitfien unbStdbtc Slot^burff, biefelbcn 2Cr«
tilel ba^ 3u i.bet\e^tn, fonberlic^ obex batuta, bienfil
viel €c^tiftcn eingefu^tt, bagegen bac^t^un oonn6=
t\)en, welii)ex fHla^, unb ob fte billig baVc gcjogen
TOucben. Sacauf S^c S. K. gebetl^en ganj untert^is
nigtid) alS eiricn gAtigen ^ci^enlic^cn £aifec i^nen btc:
felben gndbJgtic^SUjuflettcn, ft(^ batin ju tcfef)en. !Da«
gegtn woQten ^e fi^ mit ^riftentii^ec 3fntn)0Ct, unb
brcgeftalt oecne^men lafftn, ba^ Jtaif. fSXa], unb m&n>
nlglici) be@ fein SRt^faQen ^abtn follten.
SBiemot)! nun auf fol^en Sioctcag £aif. QXai. unb
b.'C £6nig ftd) mit (Sljucf^rflcn unb Siicften ejne gute
Beit unfecrebt, fo ^at boct) ^ec^og Ifciebcic^ oon
2I)Ctc SRaf. megen auf gc^abtt Untetcebe feine anbece
}(ntmoct gtben, btnn: biemeit tS fpat, nie efl btnn
gans ^benb roaS, unb bie tSad)en gro^, fo woHe 3. 9t.
ben .^anbel bcbenfen unb ncitec Vntmoct geben. 2)ac<
auf batb bet Qanjlat noc^malS unb jum ^64)ften, .ftoif.
SX. noUte biefen mic^tigen unb gco^en .^anbet alS etn
fljitlflec unb ct)tiftenlic^ Aaifec btbenltn, unb i|)ncn
t^ »itt «nb JBege^ ntf^ abf^Iagdi, •'fmNni ftim
bie oeriefm €>c^t gufleQt» Iftffink. , iDidiif ,lft,0 tH^
malgebtitbtnu '»^aB (H^tdififlk^a>&Pa^ifSfim
Dat. 4. JtugufH 3um Kuff^en 1680, ,,01^,
■■?.JTji.. ■■4.,(.,.,!f. i.,nn:flf,<.vject^.,j I,y.
■ ■■^■r .-/■■: -..;.„„, ,,(..i ;. , M..JBtflifttaW6,[*; .-.i,^
<-.!'.;r 'm: .:.,.! -(Otcn^bt)>9}oinHattnfv*-vii-
-; ■■■■I--' i]|.-v. -. ij iliiliii ; gtijm; Jt^ .Im.Tiiil.j
L>ir(iq«9i inuiiiq ,j;»iiju i.j
£#tM-)
EiUi» idCadeiliBi Ufi. Gonit.Auf. p> !>• «W £ll«hrolB-
'. — , Fer« coitTcDit cuui cpiitola M^aeaN
■d Vitum Tfaeodoruin, el liaiid dubie etulem ■eripli tri
itc, Quum lera c^Mtol;isi t<li Iriilhtrai» ««dMairdie bi-
beamu* tooce praSiiorepi , yiilelur non Lutfiero ic4
■ir. cuidam injcrlplii fuilfe. £^d Mepe' MaW acUii»;- ■■
M(linll»n, n libtollariM InbcAt aoa'i«lir Uela^ p«r •fiuai
, ^faelUrivia *4 cuadeni aJlerM eodcni.di^ '-'^^ •criWel.
(Mart. Lulhero)! ' '
Tandem audiviroTis confutetioneni nostrati^tifn-
sionisi sed audivimus tantaib. - Narn nt bobis ^-
Iiibeatut impetrarc non possumua. Sed meo iu-
dicio fil certocoiBlKo sstplentinnr qui tiileul eaiu
non satis accurate scriptam esic, et off^aciltn
cxistimationi Caesaris si prodeat, cui perstiifse-
rant, ut eam suo nominc hobis proponeret. Vo-
luerant Sycophantae theologi ieoyr^ *) ^lani
sibi circurodarc, ut easent nobis formidabiliores.
Omnes boni Tici -videntnr mibi, audita illa, in
nostrift jtartibus facti firmiorps, et adv^rsarU, ^i
quisunt saniores, dicanturstomachari, «{uod I^s
ineptias obtruserint optimo Frincipi CaesarL '
Nunc expectamus, quid .de nobis f^tunin!
siL Caesar quid sentiat ostendit, sed tainen 91}-
buc de pace f^cicnda saniores prtitcipe^ 1?^^.iA
consilia. Chtistus det pacem. Mense. .^pputo,
anno 1590.
No. 823.
FOo Jheodoro,
Epijlol. lib. m. p. iSS. (edil. Londia. Ilf. '<p. Uft.^ -
IHunc n aolognpbo Helmtfa. ia codica UoiMCt L p. 401
fito Tkeodoro apud Ziutkerum*
a. D. Tandem audivimus Confutationem iHMtnt
Confessiunis ; sed audivimus tadtum, Kam Ht
*) Coelctt Uoyiip^, qood meadonim «I,
EPISTOLARUM Lia V. 15«0.
454
•tidlHs'^litbeatQr, iiDpetrare non possiiniai* Id
neo nitficlo fil certo oonsilio^) prodentom^ qui
*Videiit<aibriUte» «erlptAin^ si prodeat» niagis of*
fectiiMAt^'])^iMlitfS[eV'^i9t irritatnnuainigeoia^mistro^
.rum. Occi nm^i]i}ii uu. .** .^ jis > j»a1 -
Ad hatt''Sycophantae Theologi obtruserunt
eam opliMMS Cattari ') , ut suo noroine praclegi cu-
twetm- Hbi^ factioni circumdarc
▼olperunt^^ ut nobis tcrribiliores essent« Nunc si
prodiret, paruro responcleret dlgnitati ^ iioniinis**
C^iis; :^.> ■■'
ISoni viri ^mnes in nostris^ partibus VTsi Sttnt
mihi tranquilliore ac firroor^ animo esse facti, au-
ditis illts ineptiis. Intelligunt enim^nuUam apud
adversarios religionis scicntiam csse.
Qoanqnam • autem qna jr in '' sententia sit,
.Caes^i>os^nderit: tamen adhuc de co mitigando
habeBtHr* tonsitia. Chrislus largiatur nobis pa-
cera« ^ Tola res ab adversariis agitur miris technis
ac dolis. lidem sunt et adversarii ct iudices.
fV^eruro jovg rdSy XQCtrovyxioy ^iQny X9^^'
Valc« Die 6. AugustL
<PiXi7inog.
1
i
/ 1«
'■}■';. -;r
Ko.8£4«
6* Aug.
M. Luthero.
.,'Spijt; liii» L cfR. l$k (edit* Londio. 1« ep* 12.) Coelestin.
Ti 1)1 • p* 2t» ^ Apograpiion in M«to Manl. p« 84.
Cr
: D« Mdrtino Luthero,
&')$•'' 1[tariores hahemus tabellarios, quam ntri-
^e VMeunis hoc praesertim tempore, cum est
^ixo^jf liostri negotii. Tandem audivimus con-
iat&ti(](nen!i tertia Augusti , et sententiam Caesaris,
6tia^'|&Us aspera est* Nani priusquam Icgcretur
to'n(matib^ Cajisar inquit, se in ea sententia, qtiam
ibV jpRi^fstrihi curasset , mansnrtUn esse , et petere,
nt idem faciant Principes nostri, quod si nolint
fiicere-,^ se^- cum stt-defensor-eeelesiae, 4M)lle schis--
' ma in Germania tolerare. Haec fuit orationis .
Sfltuma, quae quanquam essct atrox, tameneum^
confutatio essei VaMe pdexiliter scripta , mira gra- :
Inlaftio secuta.est lectionem. . NuUusrJ^a^ri liber:
e^t tam ineptus , quo non sit ineptior haec con-
fntatip* . De utraque specie aUegavit historiam de
/ manducaturis panem , hinc argtmienta-
l).Pifi.
Si PcE. mendbse : dd/uturam.
8) Pci. Imptrmioru ■ -
tns est solo pane decere ') Laicos contentos esse.
De Mifsa mirabiliter frigida fiiit defcnsio. lou'
chimus rediens ab ea lectrone, nnm ego non iiitcr-'
fui, mihi dixit,^vadifler:¥Mrerrare, qui mc usque
4uleo variis^ disputlitioi^ij>u^4.jCpici^rem. de causfs
traditionnm.' 'JSihll.tal^^ilKs*^) in mentem ve-
nire.posse. - Nostri petiveirn;it^ cxemplum confu-
tationis, sedCaeajarrespondit, $ic delibcrnturum,
utrum esset exhibiturus. : PoAlridie accersit Prin-
cipesy itcrum hpitatur, ut- in sententiam eant,
quae scripta est in cOnfutatione. De exeniplo in-
quit, se ea lege exbibere, ne edatur vel transcri-
.batur« De hac re diu tenuit contentio , tandem
dirimimt cam MoguntinuSy ct frater, et Bruns-
%figiusm Hi accedunt ad nostros Priiicipes, et iu-
bent omittere hoc certamcn, se, neCaesar vehe-
mentius commoveatiir, de transigendo toto nego-
tio consilia habitnros essc. Itaqnc confutationein
illam nondum videre licuit, et expectamus hodie
quas conditiones Principes illi nobis proposituri
sint. Habcs nostra omiiia. Viri boni ct sapieit-
tes omnes visi sunt mihi erectiore aiiimo esse , au-
dita illa pueriliter scripta confutatione. Nostri
&Qj(pyxas facilius possent impetrare paccm , si am-
birent ipsum Caesarem et saniores Principes, scd
mira est negligentia , et, ut mihi videtur, tacita
quaedam iudignatio, qnae ab istis officiis cos ab-
ducit* Res tota cst ly yovyaai &eov, nec rcgitur
ulla humana diligcntia* Id interdum stomachor,
interdnm reputo Dcom haec praesidia nobis adi-
mere, ne confidamus nobis. Tu igitur diligenter
orabis, ut Deus servet nos, et det pacem reipubl.
Landgrai^iuS valde moderate se gerit, mihi etiam
apcrtedixit, se pacis relincndae causa ctiam du-
riores conditipncs accepturum csse, quascunque
sine cdntumetia Ey^gdii accipere possit. Vale.
6. AoguitL
No. 825.
I'
6. Aug.
LasuT. Campeglo.
' Colelestin. hisff. GbmiL 111. p* S5. et apograpb. in cod. Gotb.
190. p. IGS. .. y
Ad Ca mp eg lum Cardinalem excusaiio.
Admonitus sum a quodam aroico *), ut mc II.D. T.
purgem, quia sparsus sit rumor, qui ad R« D. T.
1) Mst. d9beren
i\ iUU recto addit Mst.
*} Foiiasie SecreUrio Campegii, ad quem tcripaerat Mel.
d. 4.' Aug.
17 •
SFISTOLAEUM LtB.X.lMa
pennaiurit, me dixuse, quod R. D. T. djxerit,
mirari te «taltitiam Germaiiorum, qni.de esu
caniinm dufaiteDt. Kgu vero constaoter profiteor,
ilUm vocem aut similem ne ^e^e ex ') JL D. T<
apdivisse, iteqpje dixif*» uoiqfiaaL*). , - Ae vellem
hos, qni dc ea apud R. D. T. qHesti annta -ptins
mecnm expostuiasse; profecto auctorem buius ca-
lumniae mihi tndicari petivissem. Kon opinor
mihi longa apologta apud virum sapientiuimuirt ')
opus esse, qui non ignorat, in absentem impune
qoidlibpt *) dici posse; Ego optinip consilfo ac-
cessi ad R. D. T. implorans ab ea opem atquc au-
zilinm pericnlosissimb tettipore, non meae perso-
nae sed reipoblicae. £t oro, R. D. T. menni hoc
consilium in bonam partem interprctetur, nec
rinat se adversus nos irritari *) cuiusquam calii-
mniis, sed pro suasapienttapergstconsulete pnci
pnblicae et multarum gAnliimi saluti. iEgo «fG-
riam, ut iDtelUgatR.D. T., fne-omne stufliurn,
omnem industriam, si qua eat, ad defensioncm
ecdesiasticorum dogmatnm conferre. Id bacte-
nua me conatum esse, extant lestimonia quae-
dam, quae, siopussit, facile poisio) ostenilere.
(A. I68a, d.AAog.'))
No. 826.
6. A»g.
Legati Norinb. ad Senatunu
f Ei AcUf Notinberg/p. 170..
txcrii eutsertneiflft unb fHat^ ja 9tUTm-
bttQ. -
£nad}bem mit IS. SB. grT^lcuben/ wofi ^aif.
SXaj. ben e^urf&cgm, ^Arffen unb unfl auf bie eingec
9(t>nien 3frtilel unbeonfenton beS ISIaubtnS \^\} ju
TCntnwrt oerlefen*'^ faE|fei^/>\bi(iriU' brnh gemelbte
Q^urfilicflen^ Sfjrfim unb wtc beffellien Vbftijrift ge:
bd^en, — be^ S^re SXoj. bajumol in flSeba^t genom^
men unb ffi^ bacauf jtoeen Xag mit @t)ii)^fitn > Sur^
fbta nnb ben 6tdnben be^tulb beccbt unb beratbfd)lagt :
(fo) Vjt se^etD VM.aito lu^ SXittaaS btnfeUm e^uv>
1) CodL tx.
ti Cod. luqu»,
9} Cod. MXrom $a^imtlam,
4) Cod. ^uodlittt.
5) Cod. toncilari.
t) Anau cl diat ■ mdii r*Mnlior« in eod. «dMripfi i
" -------|t banc eputolaoi ralulil >d d. ft. A«^
: fftrllai tmb gficgcn unb «S otf Ue ))fdA bei Jtoif;
9taj. sa erfiE^inea ongefogC, tmb aii wit «cftbimen, fjt
JCoif. ffldt. ansegeK geneft, tmb ^ot biictb VfolMmf
Sciebcid) cebenunbanje^enlafcni-. .
, Vtif tierS(nr>«nbSflc|lniS3«scbtn »oVt#a{(
9K. S^ren Siebben nit^. «eriefime ^dftift ifiitatli,
unb oetfebe fi^ £aif. 9t^./ fte mAibeit ftcf^baraaf gi*
miQig einlaffen, nnb mit bcn anbetn S^ffttflci/ ^ttt .
ften unb ®t&nben ocrglei^. £p(b baf j« mit $«■ . ■
®egenfci>cif[en £atf. iK,«ecfiEtfonen, mbf^, nmtK.it...
3Cnt»»tt nt4)t begeben , out^ fot^ unb atdMX Q^ji$..
beitlinen bef)altcn,/tinb aufec iI)cen^Kmben buci^ bn
2>cud obec onbere a&eife nt(^ fonnnni loffien moSte%
bei b(t Senoanbtnip, bamit fic &a\ttiid^ SKaj. j»
gct^an.
^at Z>octot V^vi twn wegcn bec Sfwtf&cPflv
Sfic^ unb oenoanbtet St&bt ein Qttfptid) bcge^,;
tmb nad) eclangten unb geljaltenen bemfrlbfli St^
[idjn gi. untertljdnigli^ SDonl gefogt, boi^3-<ft.9l(4«
i^ren Sljurf. unb $. ®nabea SBeg^ren noi^, S^cei
G()urf. unb $. ®. , ou^ bcn oecwanbten Stdbtei n&tift
oerlefcne iSc^ttft iujufleQcn bewiHigt. S< noOten owti
3()r S^ur> unb Si^r^I. ®., berfelben oorigen Qtbicttm
nat^, fo oirl fte (^ott unb i^cee (Seniffent I^albrn f^ni'
ten unt) mdc^fen, fi$ gecn oecgldt^n, mit antect^)iiil*.
gec Sitt, Aaif. 9K. moKt in &cmcfTung l^lec ^(S^
Stottjburft 3t}cm @i)ur unb %.'^. ^ntwoct }u t^ns
ga unb fcei (affrn. @ie woStcn fitb auct) mtt SSc^l*
tung ber ®^ctft-nnoermeiSIicb ^ten. r .--
jDa f^t ^t)og Sriedrtc^ obermals gereb^ji
JCaif. Wt. wdcc S^cen Siebben bie 3Cntn30rt aud) ju^iK^f
loffea gencigt^ xait I&gfl^r/ bap biefelbe aufg gikrbm' t^
li^ille nnb mit bem JOirjen geft^^e/ Cxnn 3lire .S. fDt.,3
ju onbetn @a4en lileteiu f&& wive auc^ &. WL no^ ^
mal6 bec andbigen unb trofiadxn^uuerfi^c, 3^re.&ieb.^
routben ^, S»^er £. S!lt. geiiiaarn gndbigfn @rfudt)eiv|,,Q{
nnb &cget)ren aacb ^ierinnca mit £. fSl. , (MjurfucPaiK ',f,
S&rflen unb Stdnben vetglfid)ea. Unb looUt 3. .S. SIL |
bemiiact) if}nen bic oerlffcne ^(^nft juflrllfn, boc^ fo
fecn fte bei i^ren ^flictiten, tamit iie k. 3K. iKmanb^ *
iufogten, biefelbe unb anbce @cl)ti^ bei iijncn ju &«■ J
;^t(n, unb auS i^ren ^dnbcn w^t tommen tn^JofffQ,. ; .
Xnf baft «becmalft gegm A. 9)I<q. von vegiD f^
ner ga4btgfin imb gnibigcn J^crm ««i^ bafclbm «» .
manbtet etdbte fi^ SoctBt 9)ciice anfl ^dc^ ^
bantt nm eneilligung bcc BufleSung ttcclcfcnicCM^iif^
aoct) Bulaffung bcr^ntuwct} mit JTngeigen, fcfai gnfc
bigfiec unb gndbigec ^c, ou^ bic wrmanbtcn 6tdlKB
moatcn, fo Dlel ibnen mit Qlott unb if^cm r
.BM«T(>LAWIM tiB.ir. 25«a
tM
Doct, atH^ Bc^oltang b« @^fe tn aHwcg iu A.4Kaj.
Bifiadlm / Mnb bmaa|tB ctjHgen , baf efl 3t)ttn Hfyn >
ab 8. ®. onMnoeMtU^ fc^n foQt.
/ 4*''^'>9"9 8^^^'''^8^^'= Atrff. QKaf. tv&ri
M^ «vbit^iS; S^cm eftbbennit^ strlefnie Sk^ft
imijtineii «nb auf bttfelbe 3(nt)»Mt ^u t^ ja lo^;
nb faDt l^cn alfo bf« ®(fnHft Abecgeben nerben/ fof
Imifwjtifagttn, bicfelbc bei t^tn^anben jn bcl)a(ten,
mb iddKanUaniniMijubiffcBi moabecirid}!/ (fo^gfr
)&(^ l^ 3^ Xoif. SXdj. mlt i^ weitrc «iij^ ciitju>
«^CIt. ^ ■■ ■-!,'■■■.:•■
Oraif SDottoc^rad btQ^iX, btett»i( e6 nun
bm 'f)Mt, «nb THn gniblgflfr unb gRibige ^ecni ie
[td>t Qtn Aaif. 9)tai., Jt6niglid)e SBdcb/ @^uc unb
Fdtfftcii ittfii! bfe 3<it ouf^Iten noVttrt, ba^ Xatf. !lltai.
|^MitS^c<«nb8> 9. btrdBf ntorgen ctn gndbtg 0e«
rthKflMlicfe*.
' »jtrjtt^3b9 StiebttiHi ^entt: *oIf. IRoi.
i[^Hg«tu4) gebftfjnntS^dc^iridjt ab/ «nb bonift maii
mi ber Sa^ien l&au, loAre Sljrrr Xaif. SRai. fold^
Brfto^t ouf bicfm ^Cbmb ancf) nit iUQtQtn , tntb foHten
Xnfrf^ jtto nt^en unb bef4)lic^(id) ^nttsott geben.
TCuf for^8 (tnb bie Q^utfutjlen , %^x^tti. unb
SStdbtc au^gtttetcn/ nnb ^t nac^folgtnb oott btt n»i
}m ^tr. 9rud gtrebt: bitivtil fo ^xi auf bie 3us
fage bie S^tift gu be|^ett gebctmgffl; nite feinm gnd>
)jg|t«t ttnb gndbigra^etrn ja beforgm/ fo fo!(^t®())r{f%
)^ 3f}nr Q^ur^ unb ^. ^. SBitrtn obtr SSifltn auS^
!4mc-; y^ 3!)nn 6^ut* unb g.®. bolftl&t jum drgflen
MttM^t':tortten mCc^tr. - Go ^ttt inon ndtfjli buc^
rtli<$e 'Xiifsncf^ig t\t twtnt^mficn ^rtiM btc ocrlefmen
St^trfi ungffitjrlid) omnerftj »drm 3fi)t S^r» unb
%. 9. erb6tl;ig Kntioort bapauf ju geben'/ ba^ i^nm
toO unnaTf)il)ci[ig, ob ftc in etiv.a|B f^mbpermi^tmj
mb bitfjm Aciir. 3)Iai. tii]tettl|)dnigli(f)/ baffelbt nii^t
ungri^big ot-cr antiiTfr 'iKtinntig ju otrfltfjrn, btc ^o^
iljrec 9lotl)buifC ^alben.
Unb oie bi; jfaif. tDTaj. unb bit IS^urf&cfltn unb
Ji^cilen loicbctum iufamniengttcttm/ («nb) fifl} «ntcc*
ibrt/ ft^tn bet S8tfcl)of oon Steinj/ Sl^utfuctt von iStan*
cnbvtg/ ^ix}p^ .^eiitci^) oon 83raunf4)ntig , {)ct>
O0-3org Don ^onuiKrn imb ^eqog XIbcc4)CMn
BU&Oeq ^ bcn Staiflcflm^ f&r^en unb i^rm Sec'
oaabtat getcctn, ^c^ attg^otcB^ biemcil a«ft biffcm
^nM yotf^Kn if^Bm usb bec Aaif. SXaf. allcclei %xt
»9-<i^itcn si^^ttnt/ boS t^mgar Bi<t)tticb/ (fo)
MStcti fu gem gtvif^m Aoif. aXoj. nnb I^ea barin
■ Vaf nelc^ bec (S^ucf&tft famt feinem lCtt^ng |tt
VfltTOOTtgetim: ftc ^ittm mit ber Jtoif. SXai. (ctnc
Strung, gcbdi^ten fu^ ant^ mit bec %. SRoi. rcint6'
wtgS )u icrm/ gfitfidjcc ^nMang abec ia bem Smic'
fpalt / nnftcn ^i(tgm QMdnben mtb Rdigion btlangei^/
moKtm fie nfc^ obfc^togen.
S&acauf bie ^^urf&rfim nnb Si^tflm Yol^fte Aaif.
SR. niebttum angtjtigt/ bo&ei e6 ou^ bitfmal blitbeit/
nnb bun^ QXorggraf 3oo(!^im brm 4)etjog von ®a(^
ftn fomt fcintm Xn^ang witbentm ongejcigt: ftc bit
Sf}urffirften unb Si^rftm tvodttn auf ^mt gu 7 Ul)rm
jtifatttmen fontmm/ wm 4^anbe( rtbm/ btcl)albn cinm
3u6f(^P ma(I)tn/ unb a[fibaim t^n/ bmS^urfiir^
unb feine Bemianbten, gilitii^) tn bec ®a^ }n ^nbtln,
oucf) borju forbtcn.
SBItno^l nm bicfcS oKeinlMn negn ft. SX. VnA'
f^ttbcnSgmdf julebffl/ nnferfi <Scatt)tmS/ unbbac>
nm Mrgmommm mirb/ bo^ uum nt(|)t fagen mAgc,
.toif. gs. ^tte i^rem Sfnfifctitcibm nai^ juoor mit bie>
fem 3)I)til ni(t)C gdtlic^ gtl)antittt : fo btbmf en toir bot^,
mie; mic oQec @tlegen^ett nacE) ^x unjneifenln^ ^altra/
^ 9)t tvtcbc onf Docigffl, ^x pdp^f^^ Slot^ft^
unb SSeiBung entU^ bel)atcen/ unb bcn ®egratl)eil Cci«
neSiOFgS mtitec|ificm/ no<i^ mit i^nm (jii^) einlofra)
bacnod) ftd) 6. SQ. bcnnot^ ou^) mtt btr 3ctt tid^tm
m6gt. Bat. iSambftog 6. 3(uguftt gu fOtittag anno
XXX.
fttc^.
IBotCamer.
(ajern^orbt) ^Joumgortner.
No. 827.
- (eoden fai« tcmp.).
(Sckeda Meianthonis.)
Vx nlovvplM Ifd. iB TduiL Viiwr. Bi«. E. ibl. 87. ao. S.
[Fragmenium scripti Mtlanihonis.)
QSenber Sa^/ in gcncre, bafi i^ genn^/ bo^ anfte
Kirttftl in effectn btc ^nt^ffl a)}probirt ftnb. Sb
fi^ etticf) 3«fd( baron ge^ingt finb, fo ftnb bo<( bie
unfem ni(()t uenoocfffl. 3)o(]; mag man fit^ etbiet^/
man moQe mit ui^jart^iifctKtt, ucr^Aabigra Smtm btk
t)(m rcbra laffen. @o ftt baffdbts du4 moDten t^mi/
m6(t)t Bion n^ Detgleii^B.
InteRocentur et alii.
<59
No.828.
BPISTOLARUM tlB. Y. 1680.
m
8. Ang.
Ktto Theodoro, V: - ■
Ei>i>iDi. lib. ifr. p. 9«. (<4it.i.oiia.nt,ep. ist.) .Kuoc
««•«^^«{■^««^■■««^•'AlonMlIflJV: 406:'' ''■-''•*'!
Viio_ T^e^^doro fffifjd Luihgrum.
S. B. Isteifiaa'Be^hit huthtro tniram qniindiitn
hisloriam de >i|DDdani •S^trfnxf specUo^ ''j)r Res
et ililigenter inqulB>t»>-et ci^^pllbifKa^ '«laxiVneqtte
«^o;HqT9t;-.,^-.Nfl(^est tJi^i|JL3_iflt«i^reU^^»rodi-
gli, praeaeitim4,yer(une|S^_<iuodfaiupt')^TSf^
diue illos impostorgs Spiif^tUA, se ./^ugiuiam_ad
Convcntum pioficisci. Mam hic^ consilia pacis
tiirhare conaljuntuT. Scd CAr^Jifr .respiciat .^^
rletVnilat nos adversus DiaboU CTudelitatem.
Nihil adhuc certi de exitu CoaTentps'pol|i^
reri possum. Nam res tranttar utnnque diaputa-
tionibiis parum facientihus ?t((d£ inoe. Talisest
aulae philosophia, longe dissidens a nostris opi-
nionihits. ' '
Valde peccamus» mi f^ite, quod in avlam
iinportamus 9;tp)f<}yitty' quare nihil in vi^^ un-
quam ardentitisoptavi, quam ut me quamprimnro
ex his*) aulicis' deliberationibus prorsus tcI cum
magnb meo incommodo expediam. Vale. Die 8,
Aujusli. ' ' ' . --■'■■■
'PlUTinoe.
No. 829. 8. Ang.
M, Luthero,
Epi>l. Hb. I. p. ll (e(^t.Lojid. I. ep. 13.) .
Bi Marti]no Luthero
S. D. Poiifinnnt 11(111 iKsLiiii Caesar,.petere, nt
nostri iruiit lu si-iitiMitiatij sciiptara in FahriU
confutatioiii!, el nostri coiitra contenderuDt, ot
exHibereliir nohis ext'iriplum coTifutationis, neque
finis appanitl jimus ccrlamiiiis; (juidam .i^cJpciAes
hortati siint, ut^iuitLcrciiiii^ illuJ certame0^,^t
poUIciti suut, si' iiiituros ratiunem pacU fitciaulae.
dit etiaiu C6ele*tia. ia liiiU Lom. Jf, UL jff ^(i,
l) VttiilkMt. ' '■'■ '*'
S)PuL:fc<Mc;'
8) VvL.iUu. ■■.-■• '."■
Raee signific*Tt jyroxiniis litetfs^ Edie pMHAte
^andgravias tAnX clfiin ornniibus, ^j<AiU tathfea
hic 'mahjata" ' Catsnr stalTm ac£^If 'n6stit>s;"«t
p^i;iitn'^'tll8cedW;'*pr4«i«Him't^^^
bijs p^TOist^ii:', '^t'ae co^HioiienJltiliilimKi^^iJobi»-
ciiTn agant. ''Vlkfaj est'a^witinf']^'^obre-CA)^
Qnarc, nostri respondent, 'ie' litcoiliiSiino' Cafe^
nunqu^m aliituroi' esse. Ego de Liandgram
60»tilio-«ihil afljrmara-posium, -sed videturcoia-
motiJ^ indignitate actionum spem pacis abifcisK;
Quanfittafm utdicam, qnodsentio, siupf^^ qtQii
in eo simulatio modnationis in tidibus negotiis liic
fuit. Nunc Principes illi nihil adhuc egernnt,
quod magnopere ad paceni factarnm vifleaUir,
nfooifua fuernnt de Caesaris voluntate p^tentf se-
rioauxilia. -Marchio omnia ^r^ootxtoe ezagge-
TBint, 'ad absterrendos nostros atb inoedMAriiiA
gen:ere. An praeterea ad aequas conditloimi de-
scensuri sint, nondum scimns. MonacboroBi^-
rensium ^aafia , de qno scitbit /r/c^Mfx ^ {diH
significat horribilem tumultnra. Vale felicilpiiiib
8. Augnsli, ' A
,No. 830.
'Jy^
Frid, Myeonio.
EdiU in Codttl. Ubli 6iinit. AuklH. i>. V. ApptandvU
. GOd. Meho. l. ^.188. . '!,;-;', ■ ('
D. Ffiderico. M,yeoniOf ^atlori Efnumat
. ^ Grothanae^ ~.,-i
[,' r.i-'-'; :;!rl|i!;_
S. D. iSextoti8SepUtnania£c<sflU'et:iFUnticl£
boravemnt in Cim/atalsoAa:na^atCbmftitioiiii
idornandB.: Postqisam fait abaoluta',: Gli)BsaT«iriK
suo nomine. priposdit, etrJiihatas nHiTrninjj^il
nostros', tit' eam sidprobbrfeDt; abiedta >doDteiUi
uostra. Neqoe tamen impetrarie potnimv^ MtnM*-
bi* exhtberetVir ■'exe^pkim: hc vidAut naatrii,
sexiptum iUtid.certo consilio f prudfAihiiJti'* fittiU^
ne emanet, quia vident', Fahrita.iiit^&miami
obtnuai -oj]limo'1mperatori. Mihi crede, lecta
Confutatione multi boni viri facti sunt erectioK
aniin'o^~pbsteaquam airdiVeront~7~adversaribs jidoD
prorsns nnllara habere Christi notitiam. ;.|^dv
bitari -Bon debet, ecdesiam ibi non esslrT^iAi
ignoratnt Christns.- .Ita res adl^c pendet. (j»-
*i Vid.Co«leiliniliUt.CamK.-Aasuri.'T,lfl.'p.'Sa,-
EPISTOLAHCM tlfi. V. iSSa
262
jar.petit, irt «tus RiJioanos recipiaiims. Nos oiV
fcrinius nosj siquae,con(]uiones a?quae [miijonan-
lor, h\ alUs rchus libeoler obse^iituros, volunlati
in|perat«ris, fvintipct.igidir iiuiinnUi sjh'ui ti^uis-
tcUouis QSt,ei!fliUit.,,, Vos uf^it.', ut fj-iluiir.Mm.sli-a
aegotia.,. Chcistus donbt iiubis iiatpiu. _^ y,^WieIU
•illei. 8. Aiignsl.', 1530. , ., ijij^fi^.iTin')
■ ....f .r..j..>.. f I..1 ..-iria-if,f^ i:.!.-. iirii- 1 iit i ii iii I , :■ .i.^.
^m^ww*'^"^ "^'^- ("- ' V> ■ *■ 'rt' ' .^'''^?i'- '
' *■' ' BHiitius ad Myconium. ,
' Iih'JBrtntius FridertcQ Myconto.
SiilillMrtiiaCthri»to. ;-rFia«;ant laihii awicisaiine
naiiEjrideRitei etiam,tuaeliterftegTatissiinae, quae
vidilnntur candidtim tuum Buimum in me decla-
nrt.^ Coiutet igiturinter nos mutua benivoleutia
nnnqdatD. finienda.
De rebus comitiorum nihil certi tibi oeribere
licet, nisi quod omnia videantur exitium Gcrma-
niafc ninarl." Responrfit Imperntor snD^TTOmine
noatrae confessioni, et tamen respunsionem no-
sliflf i^ioncipibus in scriptis libere dare recuiaU Id
ipiod non niir.indum est. Mediocrtter Caesar co-
gere conatur principcs ad subscribendum sune
fidei,. qvvm tamen nun audet ipsis communicare.
O mirabilis fides, adeoque talis est, ut, jsi eam re-
eiperemus, suppUci (diiptici?) papatu obnieremur.
tiit^3^raviu's^iisi\ae clam discessit, ef post eins
alMtam~pQrtae urbis inilitibus ad aliquot horas per
CiMBi^in^^iiinnlHir sunt. Existimabat enim Gae-
aarv' Irttmd^ravium adhuC praeato' adeste. Sed
abierat-iUe igootub' Quid ea Tes'nobia bani^vel
BNJE<albltTin sitv Deus novit. Tn. cum ecdesia
Tnterini' orilnS'; nt Deus derideat tumnltum gen-
iiom et principam huius mundi adversusCbristum.
Ame».'^ Vfde, ex Aufpiata, B. die Augusti, amio
IXJEr 'SalotAt tc Erhardns SntpJiuSy qni scri-
Wntivrafat' bas literssasaidebat.
Tuua £renf Mu.
Le^atiNorinb. ad Senatum.
t Ex^Aclb NwiBbwc. p. 174,
{)c;cn {Bucgtcmei^er tinb Slat^ ja
— ^— ^ 9lucmb«cg.
etne laiUece wWo,sune'na2f t^|t \\aoi^^xm%vo. : &•«
focgen wic bod) , bU «erbe nwbec bem S^urfut(len u.
@a^f^ RO^iinS, ati$^dtfad)en in 6ec sorigen ^ofl
fm^H^^Pt ^i^nbenlomlben/ «i^tcb^/fo %qa-:
4}iin SAm^Fmei^ctt tfnb .ai^ce ge^tecft uubbegcift
fenfiAbep.H«b;H)ii^[eflffi^ce».m£9^.", iii . ,'
©elietn ^rttag^ fnitle p^aSf-^orn fepn btc
e^utfiicji D. «Sa^fen ; ■ feiiw ujifBecibahbte gflc|ien, befi*
gleitljen Keatnnaen tttrtlU)te'in'bfe,{Sapitel(lubeii erfoc»
bert trocben. 3(Qba ift bet vecbcbtat '^u6f(^u^ twn g<>
meinen 9ttid)gftdnben geniefen, •nbmWi^ bec SBif4>off von
3Ren&, bec Gtjittfiicft non SBcanbenlbutfl,pecf6nlidj,
unbBecOTbefn^|ut^fien'irifiJ'*^n'»ot^fi:^ap^^
u^b Vtix^i^ 'oA^ von bet aiiSeini^cflen oon wegen '
Ejtetceic^ ,^erc ©eocg ffitut^te^, biC fflifdjoff »on
ESaljbucg, ^rcjog^eocs voR€Sa^r«i/ becSi|'<^off
i>on ©pepec, ^erjog ^eincid; uon Scounfc^raeig,
ffiifitioff oonSttagbutg; J^jog ^lbVfdit twn 3Ses
d]eU}utg, befi aJIon^sgraftn von Sabert^^ot^ft^aft, ^taf
SRatttn von£!etting, bet^bt «6n'SSeingacteR, unb
brc £^umb))ro))(l von ^amberg. Uub ^at aKacggcaf
Soac^tm, €t}urf(icft/ von iwgen gemeinet fReic^fic
fidnbe eine lange jierlidje £Rebe gettjan , ungefd^rli^) bec
U)feiQting: fte, bie Q^ut unb %ia^m unb von Stdbten,
«iipten fidj o^ne Sweifel no(I) njoyjttjnnnecn, »a«
SSegcfjcen fie uecgangenet £ag voc bec JCaif. SXaj. ger
tfjon bdtfen/ bie oeclefene ©ijcift, .unfetn ((eiligen ^ciffc
li^i^n Stauben unb Sleltgion belangenb, it^nen iujufleb
len; naS ouct} bacauf non £. SX. fit Xntnott gefblgt
unb nacijmalS batauS ecna(^fen mdte/ ba^ 3^te gieb<
ben unb bie Stdbte in bet ^Qii) ftt^ fceunblii^ unb gnd^
bigti^ gu untetcebcn unb batin ju ^beln bemidigt ^at»
tfn, aber auf 3(je etforbern je§o erfcfjienen wdten,
bep |Te fic^ 3^cec eieb tjolben ganj fteunblict) unb gnd>
biglid) bebanlen. JCiewcil benn &. ^. gemelbte Scljcif:
tm mib ajortialt fiir gegtiinbet unb bem ^iligen ®oon«
gelto gemd$ gefleHt adjtet : fo rodreStjc , oIS Strtet bec
(Sljnt^cfien unb StitflEn giitlid) unb fteunblidj ®cftn<
ncn unb bet ©tdbte Ijalben gnSbigS jpegefjten, fic moQ;
ten in Vnfe^ng beS ^bct>wid]tigen .^anbels ficl) betmoc
fen ctjeigen unb finben loffen, bamit fo(cf)er 3»oiefpaIt
im (jeitigcR Steicf) teutfii^r Sfation ju ^tnttddjtigfeit eif
nefi djciftf icljeR ©faubeng m6c^t gebtac^t netben , unb
babei ecmdgen, n>o fotc^ec ,^anbcl tn SBcttldufiigtett
(nnmen, unb fte fu^ mtt ber il. 3X. anbben8{ci4<pibu
s
BPISTOLABUM tlKV, ISSO.
'/
ben nU^tmgleic^mfoBten/ iDa&ttnra^S^ (^fiftli^S
35tutt)ergiepcn6 , SSerberhung Sanbt unb Seut^ fRe^d^mt*
biui i^ux Uufert^an^ni Qjefdi^rlifeit luri) Siac^t^eil it^rer
(dbS ^crfouen unb ju ganjemSCbf^l^.dcmeif^^^teutfi^n
fianbfi barauS erfolgen mid^t , n)a§ auc^ bie unteutf^eu
unb frembben Stationen/ mU i^^^t ^ulf gegen ^aif. !K./
bar^u reijen n^urben. ®oUi4)8 aUeS ju oerfommen/
n>oUten {te S^te Skbben unb bie @t&bt gutlidl^ erinnevt
unb gndbigli^) gebet^en J^ahen, ftc^ bergeflolt, noie t)or
gemelbt^ )u ermeifen/ mit {[)nen einjutaffeny^^/babnrc^
man ju ^nebe unb eintr&4)tidem SBefen f ommen mSc^t;
barin fte i^ren Mdglf^K^i SMf ni<^ f)pkren moOen. ®o
fte aber bafut moUten ac^^ten / bap folc^e Srrt^mnen im
SMauben auS etUc^n Stipgebrdu^ unt' Uebertretun^
gen ber GleifUic^ ()erflfefen foUteH/ '{fo) «odren bie
®eifUt(^n erb6t^ig, tinb fik famt mit if^nen/ bavon re»
ben )tt iaffen/ biejeltot jn beffern unb (J>)v(brUett/ atfb/
baf an i^en nicptBattget e^^ dOeS 'trtit
tdngem unb me^r Sertett/ mfe bief 9on i^m gerebt
worben.
Xnf fol^ dtebe ifl bet 6^nrf&rft wn @a4lfen
famt ben 8&rilen unb nnS @tdbten (uiSgetreten/ |i(I)
unterrebt/ unb gemelbten wm %ti9f(^tip mieberam an«
}eigen taffen/ mit ^Danffagung i^eS freunbfic^ett 6rbie«
tenS j meU eS abet f))at auf ben 3(benb/ nnb biefe ^d^
nic^^t geringf^dlig mdren / fo erfbtberte S^tet ,6^ttt
unb Sf. ®* / auc^ ber ®tdbte 9lotf)^titft / fid) batanf }u
bebenfen unbjubcratf^fc^lagen/ Damit ffe befter ftattli»
(^er m6c&ten 2(tttmort gebert/ xoA&fa fte aofS f &tbet<
ti(i)jle t\)m moUten > vnb / f o ffe bamit ferttg xo&ttn,
foUb^ mieberum xoi^tld^ rnac^en. ttnb fief)et nntt bar<
auf / bap mir dou bett ®tdbten )n ben (Si()urfi!irften unb
Sfitfien fotten gefotbett nmben, bie TCntioott/ mte man
^d) mit ben SBerorbenten om 2Cn9fcf)tt^ nwU eintoffen/
ju bebentett unb itt befelrtiepett.
Unbna4iibent^bit»ttnbgraf|>^tti|)|)« 8«^^
fen am ndc^ftett ®ambfidg 8tr^1)nibS't)etg(Aigen/ uui
wiffettb aUer ®tdnbe beS Keic^/ beft Gi^ttrf&rfien oon
Sku^fett/ ttttb ttnfeter/ auc^ ti^nt Gtlaulmif £aif«a)tai./
fu^ ungefd^rtic^ utit fbnf ober fec^S ^erbenoott 3(ugS$
)mtg get^R/ ttttb nac^o^enbS in berfelben 9tacf)t etli^
c^r !Ra^ ein (S^elauf unb Unru^e in ber ®tabt morbeU/
cdfO/ baf bie ^S^ott bema^rt/ unb mit ^en>o))))neten
Sentett befe^t gemefett : $at itdif. !Ra{« bie S^ttrfbrfiett/
Sftrflen nnb ®tdbte, fo bem QDangeno anf^angen / an
gef^n ®ontttagS nad) SRittog attf bie 9>fa^ erforbert,
ttttb oli mit etf4^tettett nad) lang ge^tenettStat^ juSf^
ter Sltai. eitttteten, nnb bnr^^ 9faligtaf Stiebrit^ett
anjeigett laffett : xolt Aaiferlic^ Staj. 7Cd)ttni ttttf utt*
oetbotgett mdte^ baf Sottbgtaf y^tIif)S oottil^ffett
fuf^ wn ^innen getfKui ^dttf . 9tm Mu nU^ tfym^
ber Sonb^af m&te an j&ngfl tterff()ien9Smta0yi4ifn,
^jog Stie^r ic[>fn, {onroien unb g^tfljf^ ^ et foUt
il^m 4)ei A. SR. 'eiu @iirti^tt.wi.b ^<t^.<):{«i80i^ ^(n
c^n ^lbett/ botan i^ merltii^ aelcgm; nnb arinno^
»/ 4>^j0g 9rUbti4i^:f4)U^ M jt fli. anteat^
fo mdre ibm boc^ ju 2(ntn)ort mDcben; . wie baf SU SBt
mit anbetn merttic^ Oef[|^ften kAoJbtn, nnb Unnt
if^m e^e nfd^ft (alS) biS ^f je^igen ^onntog Xubien} ge-
ben. j&arouf jl^dtte ber &{mbgT(if sefagt,. . fei«e ^od^
titt f0 lang nicf^t SSe^ttg ; ii^tmx»^v^Mi9(^
graf^riebri(|>en/ oertrauti^» aXrinung g^jbetj^ (h^
&ai\. aXaj; loeiter anyilrringen/ mie baf fetn, (beS)
£anbgrafett/ ® ema^ t6btticti (ronC mdre } bisMtti^
itt i()rau tomm^ eiUnbS erfotjliett/ unb n)oSt i^ vUjit
geb&bten, an^ |u bletben^ .nnb hiilft.Sf. ^Ltaitm
^^dnigti^)/ i^ iu bKf^,i^ttiteifegn^Hee;<St(oi^
tftgeben. XbecJ^SIt. ^tt i^y £ant^aflnf onS
xmfli^ bemeglici^enUtfa^Kn foHic^ obgef^teBO^
mtt Xnaeig/ mie onbfr (SfjWffiai^en^f^^itL unbSU»
be aui^ bergleic^Kn an £. Sltvgrfonnei),: unb nnamt|di((|
<wjf 3Cntiegeng (^dtten. (Sft m&t ojber \oa\^ a(btfif«
bur(j[) fnne aKaj^ ni«manb( ettaubt lootbcn iafidcttn^t
ber oor Jtuaen mefeiiben mi(t)tige.n@a(iKn ttefiA Ai^fc
tagS. Ueber foUic^ nnb miber £aif. aXiai.aab%
SEBiffen unb (Srlaubnip^dtt ftct^ (bet>£anbgnf sa%.m
biUig unb )u Unaeitenoott bonnen get(Htn# nift dtaifl
Wt. m^ffe ee bafur ^ten, twp (bec) eanbgcof bunt
fein 3Cbreifen geneigt unb SESiUenS mdte/ 3ertiennunB
biefefi Sieicf)Stagft au netutfac^ ffidre bod^ fdam
aRaj. gttdbig» Sege^tett ttttb 93itt, bie S^utfitote
S&tfien uttb ®tdbte moUten ^^ befi Sanbgvafw fw»
banttent^umft nic^^t irren taffen, uub uic^ befto ittinbir
treueSdrbererfe^Runb^fen, bonnt i» eimm ftu^t*
baren 3Cbf4)te& biefefi Steici^fitage gc^nbelt wArbo. 2)at
moUten -JC^ SK. in Qtoaben etCennen, .. iv ..,
^rauf ^aben unfer 2|^tt bttrcf) DodL ycntfen
na((> ge^abtem {urjen 83eba(()t mieberum Aaif*fSa|.nini
tragen laffeu/ bap e^rfurfkn, gurften unb bie 0lttC
beS Sanbgrafen 3(breifen ni4)t gem ge^tt, trigen awl^
bep tein^efaaen&/ nttb mdr i^tent^alben gan} mpi^
fenb bef(^e^en; unb ^ fie e8 gen)tt|t/ moOtenlte i(|pi6
tteuU(t) n)iberrat()en ^abem £>0(f> a4)teten ffe eS bol^
(ber) Saribgraf mihte o^ne merttici^ Utfadft md^ ab*
geritten fepn / ungejmeif elt et miirb ftc^ bef^Ktb Mnnk
n)orten« S>iemeit er bantt feitte fltdt^ ^ie gelafliai, bir
SKo^^t ^tten / an feinet ®tatt ju ^beln hn^ sni»>
ft^Iief eu/ fo oerfdf^ fte ft(^ e8 foUt St. SR. foUid^ fris
3(breiten jn befto tleittent SRiflfaUen tei(^n. i6o mdb
tenfle/ bie 6|mtfutften , S&rfkn unb6tdbte/
EPISTOLAHUM LIB. V, 1580.
tes
tftf^ M eanbgtaftn XbtDefn , tottt Aotf. SKai. Bf>
9^RB, lom trmlti^llai lub fo «fcl ffyun faniwc mi}gt
Ot^, Sn (taon Hd^tign , nflgli^m tinb giiten Xbfd^ieb
tiiefcd 8Mc^6tiigft ^eifra fftctttcn. 2)tnn fo fte be^ ni(I}t
ee^met amxfni, noHteh fK ^d» nlt^ [o jeitfti^ bociu
g(^^ Biib fo 1^1 Untoftfli tclitten ^ben nlt etbio
'^OBg aUec gebu^clic^en Untect^&nigfeit.
08 Jwben 0111$ unfre ^ acf ^ oUboIb bdcauf £. 9R.
OBSe^en laffen, vAt ftc flattlicl} angelangt ^b, ba| baa
SE^rfpecren snb bfeUnruI)e, baoon obgemelbt, itjreo
tNdtCB foll b^^tlfn fe^n. Zlienxil benn foHicf) !0or>
Be^mcn ju anberm Uncat^ Utfa4> geben md^lt/ fo bd>
t^ fie, Aaif. aXoi. woilc boS nnb btcsleld^en Ijin^co
gnib^if^ oerli&ten. iDenn fie ndcen ^le alfl geljocfame
StdiAe be< fltcic^ Aaifeclic^et SXai. ju Sl^cen unb bcm
9(S«MB St^ )B Qlutem, unb mdce iljnen ganj be*
fttWMtlitt), iil^te foHic^ 3U gemacten.
SSoMuf twt JC tt. nltberum ceben laffen: biefe
filtaaaa «it fBcPeDung bec 2^tc fet) \^tt , bec S^trc<
fteftcM, 9Ar#eBunb iBtdbt ^en gac nt^t befi^e^ntj
fBlIm cuK^ bcnen, fo i^en foOic^S angctcogcn fetn ®Iauc
fcen gcbcB, fonbemfic, nte^io&ten, bleiben lojfen.
tt l^e obcr geflecn SSomftogS ein Xrabant mit einem
obAn ein UmoiU ge^t, anb einanber befcfjdbigt; be^'
(^ci^ cinem bef^Iben JSogS }n 3(benb ftlid>e unbe^
bBwft; UBb oetbdc^ttge 9)ecfoneB untec ein 2boc gum
Ibillap lommen, unb »it ©cnolt f^rtauS genoUL X)aS
^ Jtaif^ flXaj. }u beclBemaljtung ,bct W^t gencfac^t,
«nb onbcrfi -aMfi^, unb no eS bie 9totI}burfit er^eifi^en
»Acb, gibdc()t 3^c aXaj. mit SBiffen 3)»rec unb onbecet
.flRdnbc becglei^Kn JDcbnung nn Sriebft tolUen meljr
BBCtuae^nwB, unb fte \Mm ftc^ be8 je nic^t ircen nod>
nfNptCtF tftffCB.
.: M Sb^ boim Wi C^tftofteB, Vdrflen «nt6tdbte,
bcft SM^grafen SoBbannentf»un< ungeacf)tct, weiter mtt
trenUc^^anblung.juoerfa^reB ecbdC^ig ndren, unb
^tmlciBM lCbceitenS !ein SBtffm g^obt, ba8 ^hxt
■9L 9t 0em , Bnb Idmc S^^r gti fonbenn gndbigen ^t"
fribB> -moOc ft^ au^ foIc(K< iu 1()nm alS getrraen
Bld^fldnbffl gettifkn urib mit (Snaben bebcnfm.
■ j-.j Ctiflan^nKiterbun^S^urfdc^, Sfic^ anb
Ctdbtc gebe^ nocbm, ba| St. air. noffc gndbiglic^
onfr^ bcn longnierigen fc^necm Aoften, ben \xt {\U
fm, nb bcc^ bie ^utm jum OBbc unb SSefc^Iuf ju
(ttMn; b$ fltf) OBcf) £aif. ^St^., fo otel ft^ imnur
ftibai nidt^t, gndblgli^» au t^nn erbot^jen.
Itein , toofl obge^ctec Ucfacl)m be8 S^onMCwa^
im8 ^albm buc^) ^tf. SKaj. anjcigt norben fnjn, ad):
ICB loic dliein fuc @d)tittucfai$ra, nnb Ofcmut^en
BBt, Iwp A.9)t. mib bic anbce !Sibcrpart()ei aUein^ocg
MuAiTH. OrtR. VoL. n.
ge^, ble Svangriifc^ 0tdnbc mi^tm oHe wc<
CBdm. — —
Dat. tRontog bm oc()tffl Vugufli, 3@tuhbfflna^
10 XXX* '
AreSnnb
^Bnrn^bf) Oaumgarlnec.
1 1. Aug.
lidem ad eundem»
■I- Ei Act1« NoriDbcrg. f. 181.
^errn S3ucgermei1l(r unb 9{at() ju
9turmberg.
®An% Eieb .^ecrn. SBie nir (S. SQ. bei ndc^fler^ofi
bf$ 3(uSf4ufff6 ber oon 6()urfutften, S"rfitnK. ge^
t()anc SSBerbung , €rma()nung unb @nnRf tung, bafi 0c(|i
unfer Z()eil no^) auf jiemli^e SRituI unb SSege in itS
(>ciligen Soangelionfi ®ac(K leafen unb nEiftn lafftn
noUten, Uni;at() jui»c)ufDhimm, barauf unfer ^eil^
aU tn einec nii^ttgra ^Sai^tn, naft btm 3Cu3fc()up ju
antnocten ndre in SSeba^it genoiitinfn, in ®c(}ctftcn ju
ccfennen geben ^abm: ffpn bemno^ btc (^(wrfurfl oori
iBaii^^itn unb bfffelbm on^dngtgc am nd^flen SRontag.
oecgangra niebet jufammtnfommra, ju becati}fc(ilagtn,
nag bem Xuefc^ju^ ^t 3(ntnort g^ebm nerben folle.
Slfo fyii Doct ^cud einen Segciff, in beS S()urfAt=
fim Stamen vetfa^t, nel4)et SXafen @. 6()f. @. bie
3Critnort ju fieUen oecmeinet oeclffra, unb nd^ Secs
^bnaiA bCEfelbm ^abra bie anbtrn ^iirfltti, ^xaftn nnb
nic , bit Stdbte, jtbec infonber()eit, bavon ge rebt, unb
i^ tm bfflen bebacl)t, bof bic gefleUte bfd €(}uif^rftra
^ntnort ttlic^fc ^a^tn gi^ntxi-t unb gfbeffcct ntcbm
foUt; nie benn \ol<i)e 2Cenbi;run9 u^ Seffctung bucd)
(inmfonbernTCuefdjup, baceia ici), Sceg, geocbent
gencfen, auc() bef>i>ej]en unb bic '^lntiooct ot cfertigt nor*
bra ift, nic nic S. SB. ()ic nebra liegmb bef^tieben gn
ocme()nun Aberfenben. ©oUic^ unfer ?(ntnott bat
i&oct. ^rud m unfec, bec SoangfIifc()fn aUec ne^
gm, wtb in BUftc aUtr SSeifepn, oupec be@ 6I)ucf&cfIm
ooR^ac^fim, am oergangenen ;Dimflag *) aufm .^u8
ooc obgemeIbtem^u$^()u^, bie eignec^ecfon itigegen
genefffl, Biit eintr oocgt()fflbffl milnbli4)en Sntfi^Ibis
gnng, nacum wic unfcc 3(ntn)0ct f(()rift[i4) tinb nic()t
mdnblic() t^dtffl, otcIcfcB. S)acauf ft4) bie @^ucfuc>
*i i. 9. Aucu*!!. nabci hoc •criptKin apud Cbvtrienm p.SH^
HuellcrB^ p.rtG. al Walcbium in gpp. Uth. XVl.p.l63X.
IS
£67
EPISTOLAaUM LIB. V. 1680.
#en, SArfbn ic WMtt Yu8f(^| imter?(bt, imb imft
bur4^ ben (S^rf&rflen oon Sranbenburg wieber fagen
lafTen/ loie i^re jfingfl bcf^l^ene ^^onbbing «nb 6r^
tna^nung ganj freunbU4)er treuer.imb gnd^er SXei^
nung gegen unfern Sl^eil U\6)€l)ta n)dre} emia^nten
nnb erinnerten unS no4)/ unft berfelben i^rer SBitt unb
(S^eftnnung m6} freunblic^ unb gutwiOtg ju erseigen.
2)ap wir unS aber befd)n>erten/ n>ie ffe jungfl unter om
bern gentelbt , m toiv unS mtt £aifl SXaj. unb anbem
®tdnben nic^t Dergli^, n>a8 VinTatf)^, ^riftti^^S
8)Iutt>ergiepenS barauS folgen m6(^t, baS foQten n>ir
fur etnige Sebro^ng ober Slac^t^eil/ bte unS wn A.
S)t. unb ben 9tei(^Sfldnben ju gemarten fepn mi^t, gar
ni4)t mfte^en. IDenn A. SX. tmb bte ®tdnbe fdmtlic^
mdren ungejweifelt ni4)t barju / fonbem 3u Stieben unb
(Sinigf eit geneigt. >Da(i ffe ober iftngfi non Unratf^ unb
Slutoergiejpen, W f(4> bie @a4> im f)eatgen ©louben
ierflopen foifte^ gerebt ^ittm, baS mdre burdl^ f!e ni^t
anberS gerebt x^ gemeinet^ benn baf bet gemeine
SXann xokbntm, mie Mrmaln/ untn^g imb }u (Sum
)>6rung bewegt merben midjfi. Klfo foHten mir eS aud^^
n^, unb anbrer ©eftalt n{4)t nermerlem Unbmie
n>ir in unf^rer G4)rift bdtl^en unb bege^rten / bap fte alS
Unterf^nbler foHten SJtittel unb SBege vorf^Iagen/ bos
burd^) ber^nbelsutStu^eunb^Sinigteitgdangte/ m&p^
ten ffe lein anbet Stittel benn n>ie fle J&ngfi gemelbt/ baf
jt. gt unb fie/ bie Gtdnbe/ i^re Vntmort unb SBieber*
legunS/ ouf i^e ftbergebene ec^tift get^Kin/ fftt ^
fkenlid^ unb im t^e3. (Svongelio gegrftnbet o^^teten mb
f^ielten. SBo mit «nS nun betfeiben gemdf etseigen
woOten , mdren Idjftii^ ftu^tbwct 9/tittd jn finben.
1^06) moOtm fle bon unS t>on SRitteln unb SBBegen (^ten
teben, unbbie, fo mit ungefd^rlic!^ i>orf(^ftgen/ itoi^
ferli^Kr SXaj. anbringeu/ unb n>o bie attf Ieibli(l(> SXaP
gefhat/ bei A. 9)t. au er^ben allen mJglicfKtt Sleip fdty
menben , unb on i^^nen ntc^tS erminben laffen.
2[uf foDi(!^S ^aben G^urf&r^m/ fffitftm unb tnit
miSf gefKibtem(Sefptd(^bemVuSfli(^but(|)S)0€t 9>tn»
tf en miebetnm wttt^^en laffen: bofl wit awl^ gefmnt
unb geneigt toixtn, fo viel unS unftet Vep^fftn ^iXbta
immet i>etantn>ottli(|i/ mib bem fBorte mib Vfytt (Sot^
teS mttoerlegli^^ wdre/ millig unb gem ju mei^Kn/ unb
finS ju^ieb unb (Sinigleit 3U lentem ^be^ fo gebd^
^nen , alS Untert^nblem/ anf Slittel mtb Sege ga ge*
benleu/ unb )>or)iif(^gen. JDie mollten n>it non tf^nen
tfetne^men / unb unS atfet (Sebfi^ weifen laffei».
^ietttf ^at i^ bet Zutfdfa^ nrfebetmaln ein
Seba()>t genonmten/ blS auf Wtltmd) 10. Vugnftv unb
fe^n mieber iufanmten lommen. SBaS fte ober berat^
fdj^/ unb unS miebet votfKdten, merben »it ttfk m
i(>nen no4) b^ren. — -^ t^ I>att SMmm^ bcn
XI. 2Cngufli beS StorgcnS om SE^Mmffpecim 1^«
Jtrefuttb
No. 834.
12. Ang.
ad Melanihohenu
Editi b SiroMii Btytfttgen av Iiltff«lar , VoL IL f.471«
{Erasmus Roteroddmud f$d Pfkil.
MelanJ)
£odein die, quo miserain coBdactani yfai»fwwO'
q>6ffay^ a pranclio 'wwt StibisruSi iuvems tofau aa-
reas» Yideo rem plane tendere ad bejAiim^ -ftdeo
minaces libelloa raiUant Ecelesiaatae^ nec aatis ta-
raen iuter se concordes* Suspioor Caesuem ^n
abilarum nisi confectis rerum prooemiis» - Gpn-
stans ramor est , Hessoram Principem sese dan-
cnlam — • Basileenaes edixerant» at Gaabnici,
si qaid reram habent intra aedes soas, anfiumit
intra dies octo. Haee qnid aliud auai qnani belli
praeludia* Nobts, mi Philippe, tantum lioBl
optare optima, Pontifici spectacalam non ii^n^
tum exhibebunt Crermani sese niutua lahiena cbo»
ficienteai Bene Tale, Die 12. Aug. 16S0»
Consilium MeL de eoncanUa Jnciaidn.
t Ei ■otograpbo BltUndi, |io AcIm Comit. Ai
"Td^
Ci ■otograpao muntii, |io ActM i«onul« Aiub in l,
Vioar.lUc.^ rol.87. no. 1 obi taoMa Iblii Ju&Klli
(Ibl. 116. ot ira). ^ Seripsit Meiuilboo. ^ lilMi «idp-
retnr anendiini coni adTenariis ■ conconlia firoiara ^oa^
aita. Srgo fm d. ll. tcI iti An^ haec acff^pia «oA
Seqooti snnt Kvangeljci ms C9i|i»l» f ' •! 4fiQ^torpm,mr
•poiuoni d. 18. Aoga datoni.
■
(ConsHium Af s./. , quid raspondtndym sU Ca^
tholieis de soncordia /acienda.)
@o bie SibcrtKirt ni^t onbre gRittel meiter »pO|t ««jir
S^la^ta, xottbt tm ^onbel fo wir axid) idf^ iHAbK
!Ritte( oorf(!^(Q£eni nn^ to^ nx^ffxt i% b/i^ xtfM od,
unS fef^Ien laffen» Hmm xoixt gtit/ bbf nrir Wki
onjeigten*
1. bap «annon bcibeK 9)artetlic^, an %$ieb€n sanig^
fege, bie Mq b« ia^t unb Seron^ntcii fU)Vfttji^
KPISTOLAHUM LIR V. 1580.
f70
i^ Sed qald prodest btft via, cnm advet.
giiii tamcn nnnqaani volent accipere nostras
caeremoniaa.
2. ZHttctt nic^t 3« ^fftn, ha^ UemUrpaxt \)alte,
wU nb/ nnb wk bo^ feinen unTedjtm Xctild tm
Olasbm ^dtn, ba^ fu bemStutxn ju gut biefe
Sa^cnmg/ fobdunftvocaefaatn, blSauf etnSotu
cOinH tolcrirtra, bineU boc^ fot^e Venbecuns iuri
divioo tUft «ntBtsm i^, fodber aOein nibec etlic^
bifi^vecff^ Softing beS ^apflB. jDenn ob man
l^lsdttcficnif^eR, vdrcttl^rniAgli^/ li^
fn dtot etrab au brfngen.
a. S^ ^tc abcc, ba$ fftcbeclfc^ unb gutfcQnfoflt,
iDcnn nan flac ouSbcttdt: bleje Stficf bttten wit unS
ludttdaficnt «Iramqae speaein, coniu^am sa-
r^nfiHnip *t religiosamm personarum, ttnfce
iKc^' 3B anbeni'®tMcniitf8cf&^If4 noatm »fc
imiaeniVdtm»ie|{r, tootftm aut^ bm SSift^ojfen
ftnct Sinrttbictton tttil^t ^tnbccn ic. Sobon lann ntan
fn £aid>Hti TcbAL De missa nccbra fic ou^ ctne
dUpo[fotio clnfft^en} ba mfijtm mic nnS nfi^t toc>
neht vbs jn tMpaticen. So man*) cc|)altramd(f)t/
' V^!iian 'linB atranic^e spedem mb coningiinn
^itttSitam laSlft vxbkt^, to ^ii'^ vnf'^' forma
.'"'iecdeiSae. '
liiai|lB .a(|t VH fep jn arbetfett onf blefc }i«i €!tdd.
Dflitt jo^A inan n^r^mcpi^ «peciem mtriw oecbictl^en,
fo iMcbra'gtofc tn^ge offeDsiones oocfaaen, ba^
t>tK£(Ht-n^t.tl>9ll^conmnmUic.ra, wie.bennbiS on*
Iftt tm ctltt;^ JDctai Qi^^n. ®o (6nnm »ic aa^
BiA(j|Diffiflffl infott^ Se^ot^
. (bHtm »ic miaigm, bie e^Iic^ 9cie{iec a
Diini^erio ol^jufr^eii, nowoatet^ i[ojc^^9^.nff}|iftn,
unb foat bmig &et s.. (£aifn) ' bebenlra/ baf Uiblii^
maxe, ^iefe ^Pfaffen bleibctt faff^/bflin bfcreligio bei
ttJiS gar Dcrtilgen. " ■
r- > «o#berSa^ «^ it^ totibtbniCaifeclifi^ M^
^nticm.^ 96 pnb unfke Xi^tf ati Ivnm ftlb alle ton-
cedirt & bec Confutaf io , aaeftt fttib rtffd^ vitlt ca-
lamniae bar,an^e^dit$t > u > -
')Soit')ie);.sRe$ mcd U^ tftia^ nfiip^ etnM^ju
tt^c j6acnn la^ mui bra Aaifet baoon maiAicen.
«> teSWfOtk btf^ tbraig tdlhts dtitcvlU^a pfivatas
■ioiiiiyi-Vltcn.
won iti&ftecn attt fc^ aui^ accbttt »lc ni^t
cc^ben. >Ba< nu bec Aaiftc banrit nuK^tn nwflt, mfif>
fn «fc g^df^ laffra.
Sf^woBt/ ba? bfeSAcflrawia^m/ naftbecA.
ooc^ilt, obec boc^ ft((» oerne^m fiefra, bem St. ni^t
ju we^cen, Srecution ju tl}un. jCran toaS woaen boi^
bie S^rflra mtt biefen Sat^ ju t^un f^abm, becra ftt
fi((} gac nict^t anne^mra/ imb gilt ifyan cinfl fo oitl oIS
boS anbce. Zui^ gebralra fie ni^t^ brob ju leibra, fouc
bec ft^ mit ®en>alt aufiu^altm, bofl boif) otel &c8cc ifl,
bmn bem X. )u wcic^
No,B86.
Qt. temp.)
PageUa Melanth,
*} Hm TtrbU indpil «iMrBrt folivar p. 170.
- -bcicadi mtattAuf.
ti\t itooergUftm ^ctifd, fo in bcr Gonfeffio ouibcudt
ftttb^ n^ficn nant^aftia gcmocfft wecbm/ unbbeTfelbtf
gm nMcben dMoA Ditl, unb muf btcfc Glaufel bo)n ge*
fcgt joecbra/ bai biefec 3^ bic fdbigm fiic rc^t unb
(t)riftli(& ^altc
3(bcr bic oAbertt/ fo ni^t nam^a gcmoc^t unb
bO(^ fireitia ftsb/ Mitb.bo(^ bie .^dnblec *) bebd^tn,
bap bie ftlblgiER ni^ namfta^ foOtm gtmai^t nerbm/
mnf branodt) cin gniieitte(S(aufuIanac^at wecbm alfo/
ba^ ^icmit nt^t ^Sra ^c MtQlH^tae SCctilcI angesogm
iDtrbtn/ obctlii^ m^ Vctiftl fheitig ftnb, bie anfi bits
f« oberiif)Itra in i^e^tec QonftqueiiA fo^en. Item ont
bcceittc^ f»ou4) ficeifig finb tuib bo^ bcc iiberantwoc<
U» confeasit» nl^^t «itgcatn finb.
.Efe.8»t
(foTtasse li. tnnp.)
t Et apa^nplia ta T«Mi Viiur. Reg. N, f«L 451. ubi
' lcrilPlio ip targo 4tcl«rit Uclanlltvi* iH^ciuin cmc.
Qm> impifrt Jcriplnin lit ccf to ilfeflirifi noti poleit Po
igaitinu, ubi de reitilucDdii n
{Meh de monasterils restaurandis.)
1. Utmm princapi debuerit nion.isteria restau-
rare, et enirare ut iterdm ibi Monaclii serva-
rentanos ritps et oiltiu?
£t laraconcedoot patrono uL malos cultus
pTobibtfaL
•) nsttt^iAbr.
18 •
£71
EPISTOLAKUM Lia V. 15»0.
t7t
2. !Stt ^ot ft^ guin @fitmi foQcn ^(dten unb (?4) ^ns
fflbfgcR onn«(mm?
Patronus, Etiam de iare.
Solntio et obiectio: iiao^ itlfi boDA fherint
relinqaenda allis monachis, quia diyini sint' oF-
tlinis. ' '
Kespondetor: IIH voluenfnt iQstitnere cultus
impios. Itera practitassent contra patronTtRa et
turbassent pacem. Propterea nuUo modo fuerunt
rccipiendi alii Monachi, nec fait permittendum,
quod ordo occa|>aret. '■ Item, etiam si illalioQa
sint ordinis, tamen de iure ordo debet eisnti ad
ecclesiarum utilitatem~in loeo fundationis. ' iNec
simt ita ordinis, quod ordo possit transferre.
S. SSaSfoHtmanmif^?. ... , '., '.
Reapondetnr; , .pebeni «d- ec^l^iilf,. ejtiischolas
conferri, sicutopus est, ...Iio«'e«t4f h>^l[ -^i^
de mente fiuuUtorvtni' et. vohm^tes te^aineiatft-.
riorum. u - ■■
Ista mcdiocriter amplific^tuz.: * -
4. An licuerit Pxincipi» iad«ldiqoid «nneri^ et
aliis donare?' ■ '■ ^( ■;- -. ■■•■-■
Respondcndnm: Qubd si 'miiUT'pHn conferatilr
ad ecclesiaa et seholas, -{Mrinteps excnsator atife-
rens aliquid ad alids usnsi Qdia etiam iura con-
cedtmt patrorio in his bonis aliquM, 'si propter
rem publicam habet opus. ^ Dat egentibus mona-
chis, sustinet pericnla propter coniugiaMonacho-
rem , facit surnptus propt» eos. Ambrosius ven^
didit calices a4 redimendo«'ca)^tiTOsetc.'
Et mirumesset, quod solns noster princeps
nihil posset recipere ex isthis (istis?) bonisj qui
propter Monachos snstinet pericnla, el vere de-
ieodit miseros sacerdotes et ecdesias, cum alii
omnes rapiantinde quantumiibet, -et alii non de-
fendunt ecdesias, nihil votttnt pati propter ne-
cessitotem coniugatorum ete,
Sed non vellem de scandalo in fine eonclndi.
IS.A^.
QF^agmentum Mel.")
Retpoiuuni PriDcipnm ProtMtinliuin id M, qnu CalhDlici
A, 11. Auauili prapoiucraDi , latii praiiium )|ab«* io opp,
LulbfH Germ. VViltb. IX. p. 447. Ico. V. p. 277. AI-
tenh. V. p. tSO. Lipi. XX. p. tl5. Hileot.XVJHp-lGSS.
•pud Chjrlrteum p, St9. (■puil Coeleilin. 1(1. p. X. lalin^
ct niullo ■ccuraliut apud Mutlleruni p.7S7. ^i illudbiniit
cx Tabular, Vinw. — Mclaallioiiciii non cwe metortm
■allii ert.
C».
buiu* Kripti, ut niiilc lighur,
formi eiui pTodit boininem aulicum,
rere milii pulo, *i «Ijluo, GregoriuD
celUrium, boc icriptum compoiuiue. .Sed illuw ii_ _
eiie Melaatbonii opera, docel folium •ulograpboil
Klelanlhonii, ijuod eal in Tabul, Viuar. Befc E. fol. SI
no.t,, erioaiiaet partem ■liqaaiii buhiaici-rptt. SiMe-
lanlhoii lotuiii comcripiitiel , eiuj icriptio btud dubic in
•clif aervaU fuiaiet. PutaTimua igilur Ue nlbil Bwribm
Mc:I. iuicrcndum ciie ni«i quac illud folium •utQBapbpw
babct.
Fragmenium Melanthonis.
iSBentat R>ic tn @a^n @ottfS G^ vnb bm ^riGgnt
i)ti\tli6)inf3lanhen brfarigenb nidjt geniLB>ifrt»fli$ »t
b« @ott(S SBott fwnbcln, ' unb unfer ©miflm «it Sn.
folgung bcr SBa^rljett befc^jTOetnt. • Swrifetn ber^m
nid}t, luir ^aben Ijierin burti) ©btteft ®nab tn|)iser @(k
tBifien Uenn e«i(^e, f6bitfeSQ|jttierfols<t, iinfibi«|>ffc
bigei- Dn-jagct, fo bod)')biefe©ai^nie betma^m, vk
fii^ gebu^rct,, ttei^iwt obcr gs^nbelt iDorben i(i. ^So
loiTcn ipit au^') unfcc ©eiuiften ni4)t auf unfrer p^^'
gct ^perfcn , fonb«n nadjbcm roir befunben ') , ba^ ^"
Sa|)r in ©otteS^^ptt ^cgtunbct, ^abcn rcif wii.gih,
fd)cuct, bacwibec ju fcd)ten, unb tljun boS no^eJ^
locil roir uiig fd^ulbig etleRnaif..<StotteS ^ort ^tittj^^
1len3u(^te)imibju.j^.t^<tii.' ^emi(^QiiptT,'jta.'i»>
fet ^efanntni^ angeicigt, ba$ »tr. tetnni ^fCtti^M M
@[aubcnS ^alten, .obei; ju le^teogefiattrt^c^, ^.
^ciliget ®^nft obct .ben SottciUen uttb ,&ateni cofr
geaen fcijn foOt. @0 I)aben»It vxa nt4^*).ti'ot!bi|i[
9ieid)d unb bet ^dKsen $^ti{len^t @intgltit ^apalit^
blenril mii tteulit^ jaibw^pbattu!3iit^Uiii^.
gen 4)tiflli4)en (Slouben^ '^altm, m'^. bU iwn ^iEqtni .
SSctflanb bet 3fi»oflri unb SiUs nlAeram ^rtmcS.^Sk
unb ift 6ffentli(^, ba^ fte blma^en Mfadi^g^iUfycfivsf^ ■
bcn, ba^aui:^ bi«,!Siber^attiutaataM;{ji^f^,t$iE(.1^'^
ttKn betfeikn Se^re vetgleicl^ct,. .lutb f!^i(^^};,I^ck§
1} trciiiisit, 'fo boi6] librit tt^agtt, mb tn^l^^ifit^
nll^t ftatt ithn nolttti , lnbon baf '■'' .'.i>r
£) 00 la\\t* n(r aaib] libri: tafftnataibfirtlfic»'
t) tifunbeii] libri: ttttabM. .
4) 3ii btm ^abtn mlc (r unftTtc gttanutMil «fcl
Pro hit libri poit„)u f6tbttn"ita persuBt;"'nnb*fflCr5lB
bns jiinibtt, ebti: «ilifit g(c{(fi(cinnlg gtpct^t sbti Mfeipbilt
iDitb, boTiibtt natbtn nfi un« 9tnff|tn, QBtiinflll. (b M
but(^ flitl foOrt btftfltfett, gtsoKnett obir inatfdffta iMm.
Unb nbn jnm ^D^fltii nlbtr nnfrr Qtnffrfn, Eaf arit tU|M
Xttftc( btl Olaubtit ttt brttfain Gkbtfft obtt btn' StMlIbn btt
Citrt ju cntgrgtn ^a(tcn obtc ^rtbfsm (afTtn foStdk - Uab t»
btn unt at(o ntqt ete.
5) bttnetn] liliri addunt; unb alfo tttdtt URb nstt^aftlat Sfa
nigttlt bcr JEfrcfitn ju tibalfcn laxif) Sutaffung brf Sntf
Ootrcl ftdffa stfotbttt dabcn.
6} dtrtt] IibriinendMc;9t(t4tt>
Tft
EPISTOI.ARUM LIB. V. 1680.
t74
Mtt ivnox {e. 2>af toic aber nu^t aSe SKif bvdu^ bi(<
gen/ »cctie& loic bucdt) ©otteS SBoct geitoungen/ unb
Bb aOaeit erbAt|>ig gewefen/ baoon Ucfa^) anjuaeigen^).
■in
i^iiBMIV
^o* 838,
'I .
1 S. Aii^.
Christ. a Sladion.
» "^ ■.*.;.
• \
■■ " .■ * . . w' . . ■ * ■ ■ »
Selecl. epist. jp. 517. Epistol. lib. I. p. 168. (EJit. Lond. 1.
ta4;66.) <Co«le«tiii; T. Jli. p. t7. — Contuh apograp&i
' ia God..Gotli.' IdO. p. 8.. cod. Gotb. tZ. p. 179;^ el epd. &•
siL'09. p.'t%'
' ■ ■ r ■ .■/'.■:
Episcopo Augustano^ Christophoro
a Stadion
Im D. ^ Mblto mfe hit^Ueii tfe') indclibcrationi-
ias.dfer'£cclesiasticis cbiitroversiis. Tnoderatis^im^
oqoii./' Qaitaquiam 'autem'ctipi^bam tibi cansam
loalvi^jn' commelidare,' ct meam cle tota re senteii-
Im htponeth^ utmelius intelligi possit, mein-
nrimis ' cupidnm esse pacis, tamen habhi ccrtas
ausa$,^ ^are non ambiverim coUoquium tuum,
piDd ^taia ndstri corigressus vi^ebatur aliquid ih^
omnio^i liabitnra , et sic statuebain magnos et sa*
licaites^virbs, inter quos*) merito te Aumeramus,
tia sponlc ad bche facicndum esse accensos, Nuuc
aiiien dtixr ad te scribendum esse, primum, nt
ntelligeres lieneficium tuum apud gratos homines
ttUocari; deinde, :ht cogniti^ -nostris voluntati-
Had ' negotiam - JGiat ' facilius , praescrtim cum iam
n teitrcinb qhksi agone*) maxime sit labdrandum
lOdii-mriSy ttt exitum habeat tranquiUum. Prin-
ipio- auCMtt' .habeo tibi gratiam , quantam JEinimo
mm[iere possum, maximam, cpiod hactenusiin
lioei^ aenteirtia' vidlenta consitia repudiasti , et
lac voce mea existimabis tibi gratias agere omncs
xmps xjrps in his partibus. Non enim sunt omnes
lerditiaut improbiiudicandi, qui amplexi sunt
loc doctmnae genui, in quo nos versamur. De*
nde , velim hoc tibi persuadeas de me deque mul-
7) Verb^: SDaf nltaUt ni^t aUtVlifUliu^ic.f bicnon legun-
tor ia libHs editia, ted Pontannt, permulti* interposiiij £trt
in ' ine tcripti iii usut est boc modo : ,,ba|i toit aba nic^t
>1Ec fllffMw^c MSism, mtttitn toit burcq ®ottr< S^ott qts
«mascn, iDCl^ci ivfr miiffcn Ifto^ctfctcn bcnn aXcnfc^fii Sc« .
letfam.
1) Fro Itf et tibihk bac epist. codd, babenl semper !(. P. V. et
pro fuum eibibent suum etc.
S) Godd* prteter Basil. in ^uidus.
8) Codd. pneter BaaiJ. oclu»
tis aliis, nos f maxime** ^) optare, ut pace consti-
tuta Episcoporum potestas sit incolumis, et hanc
plurimum prodesse f posse *) Ecclesiis iudicamus*
Erit igitur clen;entiae, Episcopalis , f dare ope-
ram*), utnos, qui ^parere noh reciisamus , serve-
mur; atque paucis^) rebus relaxatis, quae neque
fidem laedunt ncque bonos mores, et quas iam
nalura rerum non patitur mutari, nostri non gra*
vatim parcbunt, ac providendum est, ne hi, qui
iam sunt sanabilt^, coniungantur cum deteriori-
bus, si rcs ad arma deducatur^ Quod si accidet,
non solum infinitum bellum erit, sed eliam orien-
tur f hovae'' hacrcses, quae si excitatae fuerint,
nunquam ad omnem posteritatem coire Ecclesiae
concordia poterit* i-Ego*" scio quas opiniones,
quam pemieiosa dogmata tfonhulli intra parietes
auos contineant, utrper occasionem profcrant Et
nmltttm lic^tf^ hnptdbis lempor«'bbIIi, praesertim
si dhitfbTitirigal-^aGB^, et furioso ingenio praedi-
tuiB. Meministi scriptum esse^ Obdurans aures
suas^) a clamori pduperuWk ^ et ipse damabity^ et
non exaudielur^ Haec res merito commovere de-
bet bonos viros ne hominum miserdrum preees in
taJi causa aspementQr» Vobi^ vero Christus „pro
vestra pietate et dementia -{- hauddubie**^) prae-r
mia reddet anipliMkna : quemadmodum poUicitus
est, Qui dederit patumMtfuae etc, *^) Uaec mala
tranquillis tanporibuf cayeci.possunt, praesertim
si Episcoporum auctoritas valeat, ,et ecclesiastica-
rum ") rerum cilram susceperit. Quod si pacem
impetrabimus^ ego de me deque multis aliis bonis
viris poUiceor, nos omne studium nostrum ad iU
lustrandam fet nunciandam" dpctrinam CAmfia-
nam coUaturos essCf Tale seculum impendet, ut
nisi traQsmittaturt doctrina religionis dUigent^r et
prudenter coUectai e^ munita ad posleros, maior
confusio religionum secutura videatur , neque le-
ves habco causas , cur hoc metuam. Et haec cura
decet Eplicopos, puram doctrinam propagandi ad
posteros. Oro igitur proptcr Deum, qui vobis
4) Addiint codd.
5) Additur in 'codd. Gotbanis.
6) paudi es codd. edldi prb Om.
7) muUa Uuni c. 28.
8) Pevc et e. Bas. aurem suam»
9) Peuc: Chnsius vesirae pietatis ei cUmentiae praemia
etc itemque*c. Bas.
10) meministi seriptum — • .» mquae in cod. 28. leguntor in
fine epistoJae.
11) Peuc eeciesia suarum; sed codd. eeslesiastiearum.
«75
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
t70
cominmt hoc offidtun ^f omniani tnaxime Tene-
randiim" in tems enidiendi alios, nt, qnod facitis,
a violentis consiliis dfefaortemini Principes. Bene
vale. (C(mL kddit: d. 19. kng. 1590.)
^'o. 839.
la^Ajig.
loach. Camerario.
loachimo Camerario NorHergae amico
lummot
S. D. Spero le iim feUciter ndiisse doranm.
Ghristns faciat, nt feliciteT valeatis txnpt et nxor
et fiUae. Hodie primnm spes est ostensa insthu-
tae pacificationis, de qoa h^cbantnr deliberati»-
nes, cnm adhuc adesses. Adversariif placet, nt
ditigantnr utrincrae bini prindpes, bini consilia-
rii, et temi Smloyoi, qni omferant de contro-
Terriis Ecdesiasticis. Hes est ot vides periculi
plena, Christns gfabemet exitnm. Nifail prae-
terea interim accidiL Postea seribam , si qnid ac-
ciderit dignam memoratn.
Georgii carmen mitto tibi et Eobano, nt
emendetis et mox edatis. Non enim diu man-
suri videmtu'. £t ego non nunns qnam tu cnpio
videre o7xw It^hv et meos libeios. Nunc sum
vocatuB TTpog rhv difxt^^o tijs tf«/?oot^fi n6Xt03s*).
De Quadripartito ntoUftalov latino et graeco,
f>tiam atqneetiam oro te, ntmittai. h'^^ao. Id.
Aiigniti. Sabitat te lustus lonas amantiss.
Di loanrus Hueliut et.ego Isieiius safaitamns te
et iolwnms fMftyi}a9ai, oti t^ jieni.tjtfoifteymv
tmfuxTitJv yvftvaafioTa filojttovat Tti otifUrra.
SalnUt tc Breniius in Pominp, brevi fiiturus
astrologus. * ■ " ■
^o. 840. U^Ane-
Eideni.
EpUt. xl Camcrir. p. 147.
loaehimo Camtrario Noribirgae,
S. D. Lulhero mitto littetas, qnas cupio mox
ad enm petferri. Ages igitur cum Spengiero, nt
*) Epucop. Aits. C W.
statim ad eom mitttt. E!go cogor hane cnram sdi-
cipere, qnia nostri plane cessant. Demagniirt-
bos *) illum consulo. Mostra negotia omnia pen-
dent adhuc incerta, cum adversariis disputamns;
qnantum profecturi simus, nescio. Vale felicitcr.
Postridie. Id. Sexlil.
4>ilmnee.
No. 841. 14. Ai^
Brentiiu ad Isenmamum,
f B codlu 5ueTa-B*l«iH «ptcL It.
lohanni Isenmanno lohannet Bren-
tius
S. iBChristo. Sperabamns, mi Isenmtinne, aoi
statim post confntationem Catsarianam, Coio» b
nuperis literis memini, comitiorum finem h^i*
tdros. Sed qaantnm ex fais , qoae interea noUl-
cum accidemnt, coniicere licet, comitia npn Ih
nientur, nisi, qood Dominus avertat,. totiiw^Gcm
maniae malo et exddio; tantus «t SatanaefiBFnH
adversos dominum et adrenus Christnm' elbh
Caesar, posteaqnam nostri exeinplam confntaritfnii
petierant, responditj se exhibilurum quidem, sed
ea conditione, ut per fidem etiuramentDm sudm,
qno Cacsareae maiestati nbfigati sunl, tioii evul-
gent. Noslri hac conditione exempUim recasa-
runt. Nolebant ehim fide soa polliccri, quod io
mann ipsomm non erat iitnm ,- quando cnempIoiR
per alios in vnlgus oiire poterat, c»ins culpa in
ipsos postea reiiccretnr. N^n lamcn consrutie-
l>ant coiifntationi et oidinaiioiii Caesnris, qnam
si accepissent, suo assensn doplici papatu et Antv-
christianismo fnissent obrati. Itaquc convenlam
est inter principes, ut per electicios quosdam jpiin-
dpes et episcopos controversia componeretur, «I
abusns ecclesiastici tollerentur. Bona tum ^n
a nobis concipiebatur, qnod nesciebami^^, ^\t
nam aliud moliri. Nam statim post Kaec Xtim4-
gravius Hessus ab imperatore pm more iiytee-
dendi a comitiis facultatcm postnlat, neicip qnsi
negotia cansatus. Cnm imperator dilatTonan re-
spondendi astn quodam accepisset, Hesmi Bihil
moratns Caesaris leiponsiQnem Mxto die (■imiea
«) TradilraiM. C W. De ei im leripiil Uitbm d. ILb-
lii. FortaMe pro Id. Sextil. KribcndaBi ftdl Id. QuiKtiL
EPISTOLARUM LIB. V« 1680.
£78
recedendi favorem petiit) Augusti, vesperi
iqoam portae urbis clauderentiir» clam cum
ia equitibuSy alieno habitu latens, urbem
iUi est , ignorante Gaesare et nihil tale suspi-
u Facto autem intempesta nocte Gaesar
tui mandavit, ne qaemquam per portas urbis
emittant, Aiunt tumultum magnum fuisse
ivitate. Ego vero somno sopitus dulciter
(cebam. Mane facto muniit Caesar portas
i suis milidbus, existimans, Hessum adhuc
»to adesse, et convocavit nostros prindpes,
us per impios quosdam principes signfficavit,
anino velle, ut suae sententiae, quam in con-
ione audivissent, subscribant. Siautemnon
it, sese sdant pericnlum corporis, ditio-
, subditoram et haeredum suorum subituros.
isi subscribant, habituros esse clementissi-
I Caesarenu Sed hae minae uostros nihil
DDvemnt i perstant in sententia , nec vd tan-
n recedunt« Inldligis nunc , cnr portae mu-
! fuerint? quia volebat» ut aiunt, Caesar no-
violentia ad suam sententiam cogere. Sed
violentiam abitus Landgravii interrupit, et
rsarios nostros tractabiliores rcddidit« Nam
paods post horis resciscunt Landgravimn
m» convocant iteram nostros» Ibi tom
ir excusat munimenta portarom nrbis , et re-
eausam in tumuhum qoendam, quo priori
ccisus fnerat Hispanus quidam, egregie dis*
lans, se ad vim inferendam nostris portas
iviiie» et rogat^ ne quisquam re infecta a co-
s discedat» ct unosqnisqne ad componendas
!oircBsiaA auxiBa sua conferat« Se nuUi vim
vun» Ita nnoc primom controversiae ecde-
coe tractari indpiunt, per decticios quos->
I qm cnm nostris rcm componere debent*
\ oKa sperat» alius alia timet. £go nihil boni
xri mihi possum ez his comitiis, ila oronia
Idr astOy insidiis et violentia» Gcvmaniae
adest, nisi Deus ex alto rebus nostris praspi^^
Qia igitur cum ecclesia, ut, si omnino
Ins perire velit, saltem nos in perditione per
itum et in Christo nostro servemini. Vale,
D^sta VIIL die Augusti anno XXX,
Sidota fratres nostros una cum uxoribos iHo-
^ tw, et iubeto iUos. hene spewe» quod
mns irrideat tumiiltum g^ntium et principum
I seculi adversus Ghristum eius.
Qaim hae literae aliquot diebus scriptae nun-
eKpectissent, aliud tandem accidit, prius-
quam tibi mitterentun Nam Sabbato post Lau-
rentii nostri ad electicios vocati , ut medium aut
viam aliquam componendae controversiae indica-
rent, hoc proposuerunt, se nullam commodiorem
viam nosse , quam si ex utraque parte septem boni
viri eligantur, qui de rebus controversis inter scse
convenirent« Electicii petierant tempus dcllbe-
randiy necdum responderanU Sed omnino vi-
denlur in hanc viain consensuri. Certi autem
nihil tibi scrlbere licet , usque adeo universa alio
spectare videntur , quam quo nos nostrae cogita-
tiones dncunU Si quid fieri vdim a vobis in ec-
clesia,. vd erga Senatum, vd ^a plebem satls
tempestive, si licct, vobis indicato. Interim pro
more consolamini infirmos, confortatc imbecilles,
ut insaniente Pharaone non continuo desperent,
gentem Israd perituram» sed sciant, illam eo
magif multiplicari, quo plus opprimitur,
De uxore ducenda nunc plane nuUus rdictus
est cogitandi locus, Vivero vix licet, et de rebus
uxoriis cogitare liberet? Huc accedit, quod cum
ego cum Philippo nuper legatione fungeremur ad
Cardinalem Romanum Campegium , et is inter*-
rogasset, num uxoratus essem, negantem me per-
humaniter, ut solent Itali, coUaudarit. Existi*
mas, mebaiusmodilaudibusnon titillari? Qua*
Eropter, quid viduae illi mihi certe ob moram
onestatem semper carissimae, de qua scribis, re-
sponsuri sitis, vos videatis, praesertim d modo
sum rediturus. Sed haec aliquando coram, si
dominus volet. Omina nimiram plena sunt, quU
hua tamen praevald>it Christus. Vale iteram»
Dominica die post Laurentii anno XXX»
No.842.
14. Aug.
Legati Norinb. ad Senaiunu
t Ei AcUi Norinb«rgeiis. p. 189.
{^errnSttrgermeiftev itiib fltat^ ^oRarm»
berg.
255ir fagen (&. SS. iu wijfen^ baf mi bn
2Cu8f(^u9 Quf bie ^onbtung nnferS ndc^flen ®(^reiben<
bei ber 9>o{l get(^an wieberum erforbern/ unb burc^ ben
S^urf&rflen Don Sronbenburg einen mfinbli^yen fScu
trag t^un laffen / bartn man unS ben SU^t auf Mnfer
®dten »»(^1 ermift unb ^auSgeflric^ ^ ~
Unb ^ahtn barauf bem Vn6f(t)uP'se^em, SdmbfiaflS/
£79
EPISTOLARUM LIB. V, 1580,
SflO
bitten ttnb ecfwbeinlafftt, unb M (rfllic^jDoct. ^tud
emm mfinMidKn JBoctrag unb ^nbctnstn gtt^a/ olfoy
ba^ »tc unS i^cefl fdjarfm ^CngugS, fo fte oecsangraei;
Sag gegen nn$ Docgeaenbet*)^ feinefinegS secfe^en/
unb nicf)t Ucfat^ bargu gegeben ^dtten. HBetl abec bec
^nbet nii^tts , @eet« @^re vnb @ut betcefe, fj&ttm
nic eine Vnttooct fi$ciftnc[} bacauf Decfaffen laften, mit
©itt , bte iit IjJcen. jDie ifl alfo Declefen icorben '•).
Unb nad) ^ectefung berfetben Ijat iljm ber 3Cu6fd)up ei>
nen langen SSebacIjt gcitoitttnen/ unb roieberum bucd)
ben @^ucfi^c1len oon Scanbenbucg na^ gef)abtem S3&=
bad)t unb Unteccebe taffm fagm : fte I)dtten ft^ f iine8>
HKgS oecfeI)en/ ba? ufc. btefm .^anbel alfo fotltm ver>
flanben unb ongeiunnmen ^aben, benn fie eS je nicE)t
anbecS benn getceuec unb gutec SKefnung gerebt, unb
aHrin unfce ^cebfger bamit gemeint fjdttm. S)ieueil
obec btefe unfce fd)cif^t(f>e ICntrooct etmafl lang unb
nxitlduftig/ fo ecforbere bte giot^bucft/ ein Sebac^t
bacauf gu ^abtii. Unb fepn bantad) etli^e Q^urf&c^en
unt> S&cftm beffelbm 3Cu6fct)nffeS gii unS tommen unb
(f)ai>en) angejefgt; bienKtl nic ^c ein SXittel auf min^
bcc ^ngaf)! ^ecfonen/ laut unfecS S3(f<$Iuffed in bec
Sntiooct, tiocfd^IAgen/ fo nolttm fte bo^ gecn niffm,
auf nie oiet ^ecfonen , fo in btefm Zu8fd}u^ foQm ge*
jogmmecben; unfer ®em&t^flilnbe/ n&mti^ ob jeber
3l)eil foKt ^bm' fftnf / 7 obec 0 ^ecfonen. SJacouf
nic und mtt etnanbec untercebt, uiib i^nen anjeigm
laffm, iDic mdcl)tm leibm/ ba0 ieber Sijett 7 $>frfonen
^dtte/ ndmlid) jmeen gfirfien / jmeen 3tec[)t8gete^cte,
nnb bcei S^eologm. ^^ ba^ von jebem S^l^eit nnr
bard) eine ?)erfon unb burt^ eine ©timme bfe Slot^burft
gerebt unb bocget^an wdrbe. 3>ad olfo bec 3Cu8fi$u^
aui^ ju einem SSebenlen gmommen.
3Cbet Dottoc Scte/ fo babei wafl, geigte mir/
£reffen, an, fle woHtm lefnm Si^rflen babei f)abm,
fie ndrm eitet ^taccen, fonbecn woltten anbre Seut
baju tuifmtttf unb ec f)offet/ bte @a^ foHt gefunben
merbm. ■ ' SBie ec8 aber meinet/ (ann tcl) iiic^t dgenttic^
txcfleljen / bmn mir ^aben nid)t oiet a:rofl8 bacju,
®a fpcad) mid) ber StfcE)Off von 9Xmg tn bec
@tuben auc^ an: nir ^itUn i^tn, bm Sifi^offen
unb ^fafm/ ben JCo^^ec »cf)I ^ecauSgeftci^/ unb
ndce no|)I bie SBa^c^ft. 3Cber fjecmiebecum ndcm
nic neltlic^en eben fo gebre^jlf^) olB fit, bfe ®eifllt(t)m.
*) Eit
, — ..-r — im qiiod Enngelici •eMpetMt i. tl, .
quod legtlur •pud Chytncum p. 2f7., Mucllerntn
et Waiaiuin ia opp. Lnlii. XVI. p. 1636.
p.72t.
Unb famen alfo jb oiel Slebett mft cinoiibei. @fnb
aber gent^Ifcf^/ ba^ SSen^ bie ®a^ gecn gnt tmb Dcik
tragm fe^e/ ofel nat^ebc/ unb an f^m nit^t grm et>
»aS eminbm lief. Dat Sonntag ben
14. VugufH fcut)e am S^ocaufftKccen anno XXX.
Ace^nnb
(Secn^acbt) SBanmgartner.
No. 84S. 15. Au;:.
Frid, Myconio.
Editm ■ SoegMMO ep. 57.
yenerabili viro-, T>. Fridertco Myeonio,
Golthensi Pastori,
S. D. Postqnam impetraei non potait, ut alu-
becetur nobls Confutatio Fabrilis^ decumuaeit
eo post lon^am concerUtionem, ut.eli^antoratriii-
qae aliquot boni viri ct pacis studlosi, qui de dU
rimendis controvcrsiis religlonam coIloqDantor,
Adveirsarii elcgcmnt, nt accipio, AugusUosm
JEpiscopum, Henricum Brunsvicensem Prike„
Canceiiarium Coloniensem, Canceilarium Ba-
densetny Eecium, Mansingum^ el Theologian
quendam Moguntini EpiscopL Deus fbTtnnet
consilla pacis. Nonduia tamen congreui nrann.
Nimc qno in statu tota res sit, habes. 'Xanif-
^rac/Whinc discessit: relictis tamen bic i
tis. Fortassis is discessus praebet vulgo se
apad Tos. Sed tamen hic non accipitur in
parlcm, Hodic intelleximus, Romae Papam ob-
sidcri inclusum in arcem S. Angeli a factione Cu-
lumnens!. Vernm hoc non affirmo. Rumorest
adhuc obscurior, quam ut pro vero possit narran',
Ora pro nobis Christum, ut regat et conservi'1
uos, et dbnet pacem ecclesiae, et gloriam £vai^
gelio suo. Vale. Die assumtac S. Maclae. Augu-
stae.
Theologorum scriptum de
cienda*
**) L«raltir*pndCbjlrMnm p.St9., Caelulinnin P. III. p.50.,
niuelleruui p. 7S7., Walciiiuni in c^p. Luth. T. XVI. p. 1689,
DBlnm eit hoc «criptnm i. 15. Aug. ci <l, 14, t), tradilnm.
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
f82
■HBi acdil Walcbiai i'a opp. Lurb. T. XV|. p. 1661.
Scriplum e*t (;ennaniG«. CJirlratu* plurima bicTlui ctli-
i]ili et ucpiui argumciiliini brevUiiniis icrbia iudicavil,
i|ua)n Terba dedit. CnelFirinui ileniiii aliuni teituni
^cutt., (juein latine Terlil, iiiliiiiie viiUlur, *|inim mtft
et a Cbylruri el a Spalalini vrilii.t reccd.il. — Kuiu: l'i
/ ■u(of|r*flK6 Spilalht ifi Tabalar. VliHr. IXtf-, Ei foK 97.
no. i. accuralc editunii — Qiils lbeolu|>oriiin auclnr
■cripli rueril, ulruiiiSfialalinui, an vcro aliui cvilu deliniri
"liofi ^olnl, DaiD inil. inicriplioiiK et lubicriptione cJiel.
Oaeterum non iiniui, iril oniniucn theulocoriiiii Ss-
xon. nomiue Iraditum eil. ScriLit cnim £fialaiiDii* tn an-
nal. p. SS9.: „Qi babtn tei (ifiurfuiflDii iU Sadjfin Ztjto:
logcn , fo i\)u dljf. (9n. mlt il)ncn Qt^M , !)»iiad} fdocnfr
uiitm[>fini.ifl iBctintcn bcn Qbitrs unb SurRcn, qut^ e^nn:
tm unl eiiibtcit in cij.>naoHli!)(ii ?)«cinigung iintrtttnnlfl:
lidjiibtrrtld)!," UeindicuiitCb}'iraeui ei Cocleiiiu. 1. 1.
•.riptutn Theologorum Soxonic, ad Duc Snx,
ector. el reliquos ordlne.s Kvangelicos de con-
cordia /acienda,')
iit bebenten untectijdnigtid), ba^ bieSurflen fd}ul=
pnb, oQe ^iCtel unb ^ege, [o @otteS SQioct nittjt
itQm, flcilig ') iii fu(tjen unb vecfu^cn, Stieben ju
^en'), eipenen ^ijabm unb SSerbecbung Sonb unb
tt 3» Der^att'n. ®o iftS oud) oor ®ott ni^t ju oec^
iDorten, raenn man in unn6t^i3cr ®f)altuns oer:
Tcn n^rQt; ftntemal (^ott md}t l)6i)cci;S gcbotfjen iMtr
n gtiebcn ju ^ottcn ').
3(iuf»,fici)et man/ naft ^d) in bicfcc ^t^oltung jus
togeny wie bcr ^6fel fi-cvel norben, ivclc^e 3rr-
in, Secten unb dlottrn tdglid) cntflc^cn, unb )u
i>Tgen/ ba? @}ott gndbiglic^ vert]utcn inoUe, woJCcicg
rte, ba^ ncd) nifbc Scctcn unb 3crti)umc« eincei;
iWfirbcn, bap alfo bie.&icd}e bucd) umuicberbring^
< 3crtt}unt jccviffen, unb wclttio) Sicgimcnt burd)
teg icr^^ct, bcibe, gcifUicf) unb weltlid) Stegimenc,
Boben gingen, unb nimmccmeVr bifi jtt @nbe bcr
Ht^'mbi)ttn micbec aufgc[id)tct toecben, 9lu gebul)<
fn}bnber^it ben Jurften, ba^ fic in (lHvocq ucc^iJ:
fokfK sceulid)e @mfi6cung unb Scccuttung bec ^e^:
M^t; iDte fifaiaS fpticl)t: bie Surflcn foUcn fiicflli^jc
■4^ bcbenFen , unb gefapte gicgimrnt nid)t faUen
leiL Item, biemeilbie ^paltung ftc^ct, tann man
u 3ud)t in €d)u[cn unb £icd)cn ancidjtcn. ^cbcr:
itfi^euet, bie ^inbcc guc &al)c ju tfjun; unb nid)t
"iflig. S^nii iiifmanb roill gfrn fcin itinb in galjr
. barin bie fommcn miiffen, bie fiubict Ijaben, fo
te|Kt. ^tjujt^^ tanti man
- - ^-» iBJaSanei:
nem £>rt nid}t gebulbet, »tcb gelitten am onbecn, mb.
if} ni(t)t mbQli^, rtncn @tiI)ocfam anjucii^trn ').
2)acum biften reic untertl>dniglic|), bie Sfitffcn
tooQen um @otteS niillen unb il)nrn fcfbg ju gut bal)in
otbciten , ^a^ gctrb gemac5|t werbc. llnb njiemol)! ju
befofgcn, bap unfcc iSfbcrpactju jjart fen, unb in fcii
rtcr Sadje roci(5rn roecbc, fo finb bo^ unfce ©cnrfffen
(i^ttn, barju unfec ©fimpf »or bcr SSJcIt grifcr, fo
bcc^angel an un6 nii^t gcroefcn. [®oit njoDte feine
^nab bajti ueclcil^en. ^j?a^u3 fagt cuto omnibus pa-
ccni liuLeiites, qii;inliiin quidcia ficri potPst. SBenn
nic in bec Se^rcy unb iu bcn Stfitf cn bic bcc &r^re fol*
gen, nicE)t ein .^aar bcrit roeii^cn, nod) etroaS nacfl'
gebcn, fonbcrn in .ben ©tutfen , bacin Eeine iScIigteit
\tetfei, m6gen aucf) n).ot)I gr^altcn wctben o^ne SSecnic:
rung bcc ®cwiffr;i, foQcn unb mugcn wir meic^eti,
iiixta illuJ: omnibus omuia factus suni; omnia
quidcm lircnt mihi, sed nnn expediunt. 2Bic ^a*
ben ce(f)t, baf mir du^eclid)e S)tnge^alten/ n)ie, menn
unb »0 Kic noUcn. tSoItt abcc uiclcc Scut ^eil unb
S^etigEeit bucc{) bag, bap man tn unn6t$igen iDingen
»oQt fefi t)altcn , sec^tnbcctivccbcn, fo miicben roit bie
SBefferung unb baS liccre aerad)tcn n)ibei:i®ott.] ').
3n foId)ct .^anblung ifl notf), ba^ niic bem (9rr
gent^tl aud) etmaS nac^g.-beii , unb, fo otcl mit @ott
unb @emi|fcngcfc^ct)en Eann, entncic^cn ^) ; benn ot)ne
baS if}g leine ^anblung, ^ccf)albcn ifi notf) , ju bti
benfcn, n)orin mon wctc^en Eann, unl tDcIt^e ©tucfe
f cine .^onblung leiben f6nnrn. Unb finb bicfc folgcnbe
©tuifr, von wefc^n mon in feincm SQeg iocid)en
fann, loit motlen benn (^ott unb fein ^oangclium vec:
tdugnrn *).
6cfIIi^, bof mon bic Set)re, roir biS on^ct M
unS grlrf)tt, con ben 3(ttifefn beS @lauI)cnS, t}on gn*
tcn SQecfen unb oon (l)cif}ticf)cc Stcif)eit, loutS unfrrt
ringelcgtcn 93efenntni^ unb Sonfcfiton, ftri bef)alten
unb ptebtgcn m6ge.
4) Cbytraeui breviler. Ilem itian |i([)<r/ >DaC ff'') iUlvajt, ni(
bcc Q)Bfi[ taturif) fTiDcnllidi gcnjorticn , ndt^t iXotlrn, mrld»
3Tttl)nm fiJT unb fiii auftommcn, unb ba( (Sctt Qnntt^ vcn
l)iite, fo iAritg itiiittc, ju btraTgcn, b>if barniidi toiitr EccIb-
lia noib Iniperium f(i)B lciirCc. SoIdK flrofc S^Atn falttn
bilig bcbarfit ncTbcn. li"n Mc fio^c Olotb fDTbert in Jtiribcn,
Sucfitunb ed)ultn anjuri^ttn, ba| ba< ffialt ntrbr aar mHi
unb bdlinffcb nxr^t. Olun tann man Ednc rtifett Budil In bic=
ftt 6paltuno antl(f)tcn ctrr tti)olt«n.
5) Quae uncii iocluiimui in milo Spalatini non legiinlur, aed
ha^et ea Chvlraeui eaque terlit e)iam Coeleiltn. Pulo ea vel
adicripla fuiMe in margine manu icHpli, quoChvlraeiii uiui
cil, Tcl leelB eiie in prima icriptura, acd iudicio ifaeologu.
ram poit ommiua.
6) fo Dfll K. noo babel Cbjlr.
7] uiii mollcn K u«o babel Cfaylr.
19
£85
EPISTOLARUM LIB. V. 16S0.
m
3um Sfnbern; bap man nac^ S^rifli unferfi <|)errn
Sinfe^en betbe ®efta(t beg @acrament8 reic^en unb ge^
ben mige ^).
3um S)ritten !ann man tn feinem SSeg bemilltgen/
baf, bie nussne privatae, bte SSinfelmeffen , bermapen
mie fte t)om ©egentt^eil biS an^er ge^alteu/ al& ein
iD^fer / Sebenbigen unb AEobten ®nab unb SBergebung
ber Sunben baburd; gu erlangen , jur S^erf (einung beS
(SterbenS 6brifli, fort^in gejlattet unb ge|)alten wer^
ben foQen ')•
3um SJierten, ber el)elid)e ©tanb fott unb muf
aUen SXenf^en , fo ))on @ott mit ^fteuf^fieit fonberlic^
m4)t begabt finb/ fte ftnb ^riefler ober fonfl ©eifUic^e,
frei gelaffen werben ")•
SBon .%(6fiern ac^ten mir fet) md)t noti) QXek
bung iu t^un. )Denn menn bie @^e frei ift, unb bie
SDpfermep gefaUen , fo tfl auf biefe grage fc^on geant^
mortet , ba^ man nic^t f 6nne mit ® ott bie £:(6fler , ali
eine ® otteSiafterung , mie biS^er gemefeu/ mieber.um
anx\6)Un ").
S)agegen m6gen bte Surf!en ftd) in gemein erbie?
t^en , bem © egenti)eil tn ben (StudSen ju )ueid)en ; bar-
innen man mit @ott unb gutem ©emiffen mid)tn fann.
liii ndm(ici) : bap man ftd) in gemeinen , 6{f ent(i^en/
undrgerli4)en (Seremonien in S^xd^m ungefdi)rlu^ oer»
gleic^e ; a(g / mit bem ®efang in £ird^en / unb 6ffents
.li(i)e Sorm ber SKeffe. £)o^ bap ju SSefferung bc8
SSo(f8 beutf4)e ^efdnge nic^t oerbot^en merben. 2)enn
eS mu^ \a eine £)rbnung in ber ^irc^en ge()a(ten merben
um ber ^inber unb beS einfd(tigen §Bo(f § miQen / unb
ifl ni4)t gut/ bap ein jeblic^er ein fonberS mac^e").
3um 3f nbern / mag man ben a5ifc^6{fen i^re Sbri*
f eit uber bie ^farrer im &irci)enregiment aufteQ^u ")/
dS mit orbinirett/ fo fic unfce fie^re nid)t Derfolgeu/
unb bie ^riefler nic^t mit ung6tt(id[)en (Siben unb S3ur^
ben Derfolgen. S)enn bie Srbnung / bap bie ©ifc^offe
iiber bie 5)riefler alS ©uperattciibenten gefa^t finb/ I)at
8) Cliyir. 3um Qnb., ba^ man Ixibc (Bt\talt bc^ @acr. bcn Scu-
tcn xd&)c unb gcbr.
9) Cbvtr. 3um britt., bnf man unS ni(!it bringc , privatas mis-
sas n)iebcc aliiuci(i)tcn , bcrmapcn, ivic ftc bcr ®Cdcnt()eit bi6
an^cro ocf)a(tcn , unb cin )Dpfcr fiir bic ^obtcn unb Scbcnbigcn
barau< ocmac^t, unb SBcrdcbung bcr ^iinbcn bamit ^u fr«
landcn.
10) Cliytr. 3um oicit. , baf man ben ^ricfiern unb aiibern ©cifls
licftcn bic e!)C frci lajfc.
11) Pro bcnn menn btc G^e k. (^bytr. habei: benn fo bic 9)2cf
nicbt foQ aufgcricbt^t ivcrben, fotgct, baf man nicf)t moge
barauf trcibcn, bie iiloftcr aufiuric()tcn v man mag aUicit bic
972ef opponircn , mld)t bcr grof tc IDienfl barin ifl.
1!?) E^clem fere^ se<] orcrme paululum mulato, hahet Cb}ir.
IS) Chytr. aSon bcr ^ricflcr ^Dbcbicnj, baf bicfclbide bcn S^ifcdcf;
fcn wicbcr sugcftcHt mcrbe.
o^n Smeifet oiet xMx^t Urfoci) gef)abt Denn bte
9)riefler miif en @u))erattenbenten ^aben. ®o merbea
bie n)e(t(ic^en $urften be& ^ftirc^enrcgimentft in ber £diige
ni^t marten ; ift i^nen aud) nic^t mdQlid) ; bagu f oflet
eS fie t>ie(/ fo bagegen bie SSifd^offe t^re ^uter torum
|)aben/ bap fie fo(c^ 2Cmt au8rid)ten.
lin^ gebiibrt unS n\6)t , biefe jDrbnung / ba^ fbi?
fc^6ffe iiber ^riefier finb, me(4)e t)on JCnfang in ber
Mx6)t gemefen / o^ne grope unb bringcnbe Urfa(i)e jers
reifen. ^cnn eS ift and) Dor ®ottfd^r(ic^/ 9)o(itien
anbern unb jerrcipen. X)ann miemo^l ber ^opfl ein
2f nticl)rift ifl , fo m6gen wir bocl) unter i()m fepn / wie
bie Suben untcr ^i)arao in @gi)))ten 2C^ unb ^erna^) w^
tcr ^a\pi)a tc, fo un8 bennoc^ rec^te Se^re frei getaffen
wirb *).
3um ADritten mag ben Sifcf)offen i^re SuriSbtction
iugeftaQt merben/ al&, in@l)^fa4)en; item, benSBann
2u ®traf 6ffent(tcl)er ^itnbcu/ unb ntcbt in @ad^n gh
b6rig in xodtl\d)e CS)ericf)t. i)of abcr bie Siivften Hiis
geu/ eg fe^en mel n)e(tUd;e ®ac^n in ber I6if(|)0ffht
®m6)t gcjogen , ifl t^ieUei^^t ettoa ber ^tir^en @<l^ttlb
geiDcfen. Ncgligentia Principnm auxit potcntiam
Episcoponim. SBBo and) bie ^iirfien 6ffent(tc|)e Softet
mit @rnfl ftrafteu/ m&rben bie jDfftcictlen m4)t xAi
®e(b erf4)inbcn. @8 ifl an6) ni6)t nott) ju bifputiren/
mie meit bie Obcdieniia unb Inrisdiciio fi6) erfiteAii
foIL ^ann baDon mag in <|)dnbe{n [Unter|)anb(uRaeR]
gercbt mcrben/ fo ®ott ©nab gdbe/ bap (eS) bojn
f ommen murbe.
§8on Unterf^ieb ber @))eife / ^afien unb bergleis
6)cn, iftjufud;en/ baf manS frei la^e, mo eS aber
nic^t geben xooUt, mag manS meiter bebenfen**).
S^rifiuft flraft bte 9)^arifder/ bap fte i^nen ob
geringen @titcEen Sonfcien} macbten / (unb) bie gtbfto
liefen fie fa^ren; \pxi6)t: fie feigen Sliegen unb iMrx
fci)(ucfen ein J£amee(. dln ifl dufler(i4)er Stieb i^iel lin
b^ber unb beffer ®ut benn duper(i(^e ^reibett. Item,
foQt man bamit mebren / bap boft SDangetium nf4)t (n
anbcrn Ume, mdre an6) he\6)xoexli^ S)o4) ma^ moft
baDon mciter reben ").
*) Adscripsit Pontanus sua manu in margine: ^ftpd de boc
dubito; cum diciiiius euin Anliciiristuiii propler eiu^ mui»
iiios aliusiis, an poleriinus tula consrienlia eiut abusui el
Antichristuiii colere? Quare m fit superior epiicopu* a'OB
est in nos. Item si not sumus sub eius humana t^^raDnide
lioc etiam non nocel. Sed cum ipse defendit «t arrogat aibi
priinatuui iure divino. et licere siL»i prae caetena epucopb
iure divino (Caetera ila scripta sunt, ut iegi certo
non potuerint.)
14) Ctiytr. 9cl)cn tvoat, oebcnfcn toiv, fcp nld)t l)att hatoh i«
fccf)tcn.
15) (St)rUlu5 flraft ic, Cbytr. uon babet; nec Coelest.
EPISTOLARUM LIB. V. 1«80.
£86
JBon AlollergiUern unb aabm £ic(l)(ngdteni,
fold^tc gibod^t wirb, gebiJ^ct fid) jit ecbiett^en, maS
if. aSaj. bec J£ird}en ju gut bacan octincn mirb,
ifdtmi Si>lg< Jtt t^un.
.845.
C17. AugO
P&ntanus de colloquio.
+ Ei >ulosripho PoDlini in Tabul. Vinar. Reg. E. fol. 97.
no. !. Qjae hic nirranlur T>di-ntur acla »ie d. 17. Aug.
iater Kekctoi XIV Jc reitiluendi concordia, el ca eiiE,
quM praiiDle uile Ji«cc>«uni Jclectorum «unt diipulata.
Narralto Pontani de colloifuiu delectoruin.)
ib roie bie Sugeotbneten beibec fSeite im 3CuSfd>up
XIV §)erfon Tpeiter tjabm fd)r<iten rooUen ju reOen
tbcn le^teniSieben^ctifeln, bie in unfec Qonfeffion
I &u$ecli(^en SRipc&udjen feinb, ^abcn bicSurflen
anbecn Z\)tH& oocgefcI)(agen , ob man bte legtcn
nct, belongenb bcr a3ifd)6ffe ©eroalt unb 3uri6:
tion unb .S:icd)encec(monicn , aud) bie ^c\d)t juec^
fftooc bte^nnb neljmen. JJenn fie fdljen eS bafiic
, bog eS nid)t unbequem fc^n fotlt. 2)enn fo mon
[jbiefec] einig roiirbe, rodrc ju fjojfcn, ba^ bie er=
tbtd obcc Diec, ndmlid) bie (Sommumon , bie pri-
tas missas, ^ciejtec S^efknb, ou^) bie Slofterge:^
*e betreffenb, bornod) aud) beficr e^ec roecben oon
ttm ge^en.
iDorouf f)abtn fi<f) bie gfirflen biefcS SljeilS famf
m Buscorbneten untcrrcbct, unb bcn anbern roies
■mB onjcigen (offen : 3!)re g. ®. unb iljce Sugeocb:
m tbxmUn nic^t orfjten , bag Bon obgenonnten Ic§=
I ^Juncten fcucljtbarlii^ m6ri)t gebonbe It merben , eS
ttm brnn bie erftcn brei obec viec i\)u SXoa^. S)enn
ite S- ®- ("innten tooI)! ocijtfn, moljcc fid) jugetrogen
^OKucfot^t ^)atte, ba§ bec Sifcf)6ffe ©emolt in bie=
. SEtjeiW Cbrigffitcn oiib @«bi;ten jerfotlen mic,
mii4) bog fte fid) wibcc bie ^rebig bcS @oangcIii unb
vdnberung bec oocigen SSifbrdud) Docndmlid) be:
bttet ^nctcn IjHlbcR gefo^t , bo i^nen fonfi i()te @e=
!t^c @cnalt reot)t bliebm tv&ce. £)orum rodce un=
^lidj/.uon gfnielbten Icgten ^unctcn fcud)tbacli(f)
n fnn^t....Iidj ju rcben, bie ecfien Ijdtten benn ju*
X H)cen cinl)dlligcn aScfcfeeib unb aSaog. Unb bie^
fltm Sfjre % ®. ben onbecn S£I)eil fceunbli(l)ft unb
uSMget SReinuiig bacum an , bomit \it fid> betberfcitS
|| wentgec mit ocrgcbi'nIid)ec 9}tiii)e unb 3(rbcit beIo>
n {tfttften. UnD fo fie bie ecflen juecfl sorRe^mcn
jnwn, fo TO4r.'n 3l)re %. ®. farat i()ren Sugeorbnetcn
^ mitgongen.
iDurauf bcr onbece 2;^cil beS Xufifd^u^ nod) gc:
^altcnem @cfprdd) nod)mat8 batauf gefionben, bof eS
futttdgfd)cr itjrcS 3Cd)ten3 fei)n fodt, bog bte tegten
^unct juecfl oorgcnommcn tourben. £cnn fo benen
SRaaf ^unben ni^rbc, t)iclten fte c8 gdnjlid) bofur, ba9
bie ccflcn ^uncten be|I baf; unb teic^ter oon ^otten gc:
l)en foUten.
.^iecouf ifi iljnen miebecum oon biefem Ktjcil an=
gejctgt roorben, bic S&rfien beS onbecn 3:.f)eit6 I)dtten
i^re SScbenfen auS Doriger Kcbe Dcrnommcny bmn fic
niolltcn ftc ']t nictjt gecn no^) fi<^ fclbfi mit ungcbijtfjr:
Iid)cr S)Iuf)e bcloben. ^iemcil fic abet triflcten , oI3
ob bie ecficn ^unEte barnoci) roof)I f(f)[eunig oon fiatten
gef)en mArben; mo eS nun bie SReinung ^abcn foU^
bap ttjrec g. ®. unb i^cer 3ugcocbneten fd)rifili(^e fiber=
gebenc ^Cnjcigc unb SReinung oon if)nen follt i)ecfd)ieben'
Iid)e 3Jocfd)Idge unb SRittel, bie fie bacin mollten bcou>
6)tn laffcn, att@f)U[fucfien, giirfien unb ®tdnbc al&
fcl)ieblici)c 3BittcI gctcogcn wecbcn: fo roollten ftc fid)
oft betul)tte le^tc ^unct gctn ju untecceben , mie fie fiic
gut ongcfc^cn fjdtten, einlaffcn.
2(IS obec bcc onbec Sti)tii fot(!)S vctnommen, i)at
eS i^iten ntd)t gcfoQen mollen, (onbecn \)aben bte 4)ctnbs
lung/ nod)bcm eS fpot am 2Cbcnb gCTOefen, bi6 auf ben
anbecn Xog oecfct^oben.
Ltgaii Norinb. ad Smatum.
t Ei Aclii Noriabcrg. p. 197.
^eccn Butgermeifiec unb 9tot|) ju 9lurm=
berg.
©ec 9tei(I)ftfldnbe nerDrbnefec 2fu8f(()uf
Ijat unS roicberum erforbert unb angcjeigt: fre (t)dtten)
unfce fc^riftlid)e 3tntioort ouf iljrcn miinblid)en SSortcag
oeclefen unb bebacf)t, biefelben aud) £. 9R. unb bcn
9£eicl)8fidnben oocgcl)altcn, unb fic^ ni(^t oerfet)<n, oud)
oon unn6tl)en geoi^tet, bo^ roic nnS il)ceS getceuen %n--
jeigenS unb SSo^lmeinung , roellid) fte ur8 ju gut, bo=
mit mic mifecn $rri>igcrn nic^t ju roeit in bic SRduIcr
fi()en, gett)an, fo ^oc^ bcfdjroertfoflt t)aben, mit oiet
me^c 2&octen unb 3(nf)ang8. Wotv roic bcro oUcn, bic=
Rieil unfec bcf(f}Iie^Ii(t)c Siocfci)ldge auf jioeien ^unften
ftiinben , ndmlici) ouf einem (Soncilio obcc etnen fleinen
^u8fcf)u$ obecminbetn ^erfonen: fo rooHten fic^ nno
t)itten ouc^ bc^ SBcfcl)! , Cenfclben %vA\6)\x^ alfo unferm
, SSorf(f)Iag gemdp ocn rocgen gemeincr 9tei^6i14nbe otb=
19 •
£87
EPISTOLARLM LIB. V. 1580.
£88
nen , ndm(i<^ d^^^n ^urflen ^ imtn Sftt6)tiQzUi)xtc unb
bcei S^eologen* S)ie foUten i^t: fteben ocrorbent ^er^
fonen fepn ; bagegen toit an6) fieben ^erfonen oug un8
ertiefen foUten^ bie uber bie ^rtiEul fe^en unb berat^)»
f4)lagen/ unb, fo oiel unb toeit fie fte mi^tm, ft4)
berer mit einanber ju 9ergleid)en/ unb bod[) md)t cntlid)
befcbliepen/ fonbern baffelbige mieberum guoor an «Saifi
SHal uub bie 9{eid)gjldnbe tragen* Unb ift barauf a(8?
balb angefagt; bap ber 3Cu5f4)u^ auf geflert morgen
um Hd)t ^ora auf baS Sitat\)^a\x^ foUten jufammen f om^
men unb bie ^anblung anfangen. >Da& wir aui) gut^
lid() bewiUigt ^oben.
3um 2Cnbern geigten {te unS an / bap fte ben an^
bern ^rticul unb SBorfc^ag beS SonciliumS ^(ben mU^
ten je^t alfo biefer 3eit jur Siu^e fleUem SBo aber bie
(Zad) bur^ biefen Ileinen ^(ugfd^up ber XI III ^erfo^
nen ni6)t gefunben ober er6rtert xot^Kbcn xnpd^t, aU»
bann n)oUt ^aif. 9){ai* unb {te / bie@tdnbe/ oon bem^
feiben aud) rebcn/ berat^f4)(agen unb bebenCen^ xoai
barin ju ^anbe(n unb ju t(;un xo&xt, unS auc^ nad^^oU
genbg fo(4)e& ni6)t oex\)olten.
Unb ftnb bie 9{amen ber ^^ierje^n 9)erfonen/ fo
oon {ebem £^ei( georbent/ an inticgenbcn 3ette( Der>:
jei4)net *)•
Unb a(§ ftC/ bie oom 2Cu6f4)ttp/ geflem jum er^
flen ^a( jufammen (ommeu/ ]()aben fte bnxi) Doctor
^p r u d e n unb ben 6o(nifc^en Sanj^cr mit einanber be^
rcbt, n)iC/ n>e(ci()er SRap/ unb mag 2(rttcu( fte jum er^
flen berat^fci)(agen unb ))orne()mcn moUen. Unb fepn
bie Unforn biefer ^cinnnQ, bap fte jum erfien gern bie
^irci)engebrduc^ / Seremonien/ unb berfc&en an^an:?
genbe 2Crticu( oornef^men moUten/ Dcrmeinenb/ unter
benfc(ben m6d;tcn uie( gefunbcn unb oerg(ict)en mxben,
unb foigenbg erft bte «l^auptartiM beS @(aubend be^
rat^fdE)(agen unb rcinigcm
Unb . a(S fte nac^ SSittagft tDieberum jufammen::
fommen unb baoon gerebt/ t)at unfer 2:f)ei( QmoUt,
fie foUten bie 2Crticu(/ fo A* W. oortragen unb onU\en
(affen, auflcgcu/ fo moUen fie Don benfe(ben reben unb
bifputiren unb gutcn S(^ip ooxtei^xen, ftc^ barin gu Der^
g(eicl)en. @o f)at ber anbre Zl^eil gemoUt/ man foU
unfre ^rticu( unb Sonfeffton oor(egen unb biefe(ben per^
j)enbiren/ ob man ftci) ber )um S£^ei( mid)t oexQUi6)en,
n)ie.benn befc^e^en. Unb ifi erfi(id) biefeibe unferS
S^ei(g Sonfeffton oufgelcgt unb Dorgenommen / unb foU
aUein ber j^^iiippni unb Soctor @d gegen einam
ber reben unb bifputiren/ ober n)0 eft oonn6tf)en ber
anbern SSeiftger einer auc^ SJIetbung baju t^un* SSie
■
*\ Non e«t in Aciif.
fte ft(^ berfeiben oexQUid)en, fo foU ei aufgejeicl^net xotx^
beu/ unb ^aben ben Spa/aiinum ju eitiem (Sc^reiber/
ber eg aufjerd)nen.foU/ erfiefct. Unb fepn geftetn bef^
feiben SKittagS biS auf bcn '2Cbcnb bei einanber gefeffen/
unb etxoai gan$ freunb(id; unb fc^ieb(i^/ iDie n)ir U^
xi6)t, ge()anbe(t/ unb ber gcbac^ten Sonfeffton ftc^ gum
;i^ei( bci jel^cn 2Crticu(n ocvQUi6)t. Unb foUen fid) biai
fcn 3Korgen n)icber ju fect)S ^ora jufammen Dcrfugen/
unb n)tcbcr big ju XI .^ora ftgcn. Unb erjeigt ftc^ ber
@egent^ei( nid)t gar ubc(/ fonber fdE)ieb(ic^ unb xoolfi.
Unb obQUid) 2)octor @cf unb ^I)i(tp|)ug f^ bi8n)eir
(cn ()i|ig gegen einanber fcpn xooUen, fo fa()ren i^en
bod) bie Surfien unter/ ba^ fie befd)eib(ic() ^nbe(n.
@o(c^cft ^at mein gndbiger ^err 9)targgraf unb S)octor
«!^e((er mir^ Sreffeu/ a(fo im SSertrauen unb ^o*
^er@e^eimbb angejeigt S>enn fte an einanber suge^
fagt / i()re «^anbiung noc^ yxx 3cit in bcfier &e})t\mib
ju ^lten. Dat. auf SWittwod) 17, 2C*
gufK anno XXX.
£rep unb
(S3ern]^arbt) S3aumgarfner.
No. 847.
18. Aug.
Erasmus ad Melanthonem.
Edita in SUobelii Bejtragen cur Literatur VoL II. p. 471.
Erasmus Roterodamus ad PhiL JkTeL
Si quid ponderis haberent literne meae, qnidvis
potius fieret, quam ut bcliuin suscipcrelur. Qiiod-
apud te stomachatus sum in Zwingliauos, ut mc-
rito feci, ila causae vestnie nil officit. Princi|ii-
bus eandem concionem occino , nihil minus expe-
dire, quam rcm ferro gcri. Nccdcsunt, qui non-
nuliam ctiam spcm pacis ostcndant, scd.vereor»
ne inancm, ut adhuc habcnt ra rov (tQd/Aarog
TiQOoifua, Utinam Lutherus hoc in tcmpore co-
gitasset. lllc suo scrvit ingcnio. Caetcri Ecrle-
siastae malunt bcUum, quam litem compositaTD.
Promittunt sibi victoriam ccrtam , et, si quid se-
cus accidcrit, fugient. Si vcniatur ad conditior
nes, actum fucrit de illorum regno,
Nec Caesari nec Ferdinando quicquam scri-
psi in hoc convcntu, ne me periculoso negotib
sponte admiscercm. Multi scribebant, ntinam
hic ad^sscs, Caesaris nomine ncmo iussit adesse.
Ncque me dam est, essc qnosdam, qnorum arbi-
trio res haec agitur, qui mihi non bene admodum.
EPISTOLARUM LIB. V. 1580.
290
olunt. Certe Eecius*) inter haereticos posuit
liqaot meas sententias, nisi quod pro Erasmo
ydl: quidam. Hoc ab illo nunqnam cxpecta-
am. jBucerus homo levis cum suo Vulturio **)
brioso ct furioso morione declar.ivit suam sapien-
iun. Me tamen nulta pcivata iniurla hnc per-
dlit, ol belli sim auctor. lam priden) me gc-
tientem e Germauia discedere nunc coTnpellit ne-
etsitas.' Hic aegre hahcmus quod edamus aut
ibamus. Quid ficret in bello? Nec tanien us-
|aam portum mihi tutum video. Hoc scculum
iot>is peperit Evangelinm. Scripsi per Stibarum,
ed paucis. Bene vale. Friburgi Augusti die
iVIII. ISSO. Mon relegi, ignosce.
1o.S4B. 19. Aug.
Legati Norinb. ad Senatum,
t E> Acl» Norinlx^. p. S08.
>tcrn Sucgetmcijiei: unb 9tat0 ju 92urm«
becg.
SSis tsibm @. <S. ©^rdben ge^rn fr&(} cmfjfangen,
b4i ben iiberfd)idten !Ratf}fd)las 6. SS. S^jeologen
»rtn SJIjil. gReUn^ton/ gemd^ unferm SBefeljl,
n if)m ju iibti\t[ftn, beljdnbigt, unD verfefjen un6,
.SB3. Ijoben auS unfem nddjflfn ©djreiben genugfam
!(Panben , nit bie ^anblung unfecS tjeiltsen @laubeng
I einem Heinen SfuSft^uf, unb njct: biefelben ^Jerfon
pngelangt, unb tjat bie 9Jtetnung gar nidjt, nie @.
i. «UlWi^t beridjtet morben, baf Qtmtlbttt jQtn ^ I) t =
.1)|ruS «uf ber ubergebmcn £aif. ^a\. @onfutation
K^ in 3eit etmaft ju fleHen S}efeI)I Ijab , er ^inab
mn fAc ff^ felbe tn foldjec Uebung. Sitc bebenten
*1 w&ffc tidt Gra«Riul auf erfcn j Ariiculm 90t. erc, niDriibtr
n(T }u Vugebura HFputtrtn niolltc, unb tit Sliiimx fm tdttrn
weiinb friner SBorijritfitirn 0. 4*0. ««nflrt Ijat. — a>icf(
^liVUftlBUit Qitijii nui Utfatgc, ba^ tin ealqtilcr (bim:
l,i>h>po,itianei iu Eccium Je \iDt>, Vcncre ct balaco, tic
„Wi Kef aui cincm 9S[[(f eDi^Ial In ^cumailnfi Doeumcniii
,iiler*riiip. 80. fKnnc. — Vati) SBt\antbxt<ia gcbcntt brtfcl*
Sin In t(w_»ii(f an SQcit iDicttti6 (Dom Sa 3un. KS.)."
••) „*lnunt(tD(tIltr)t(r fflcrftatb <StVttJif}a}itt, eon fri;
„i(c Oat(r|tabt Slimmcsta Xoniomagut gtnannt. iSan liim
Mvnb ve» fdncm ettdt m(t dTaemut tianbclt 9(urlgn? Im 8t(n
vSaA M Mnt enttmf natt» bcr {Kntlftficn Vufaabc e.BOS.
M» SwMcrii Tilj eriiini c. epiil. p. 3 17, ridBl ewlniu* bffli
- ^VMina lcincD »(tbiu)i feleritbct mtt blcfcn iBDtrtn: Oui-
j»** G. N. e Bnbinlia profugui, et em >inici»iino luliilo
^&ctMi capilalii boilis| noTani tngoedijm movil Arspulo-
i,rali, nebulo Mditwni natu*. li eil liclo nomine Fallu-
^rAM,'* (NoU Strobelii.) |
obec, baf {eine ft^idti^ ^Cntnort bacauf grmo^ft mu
ben m6ge , n»il becfelben gci!tnbli^e 3(bfd]ctft nocf) nie
ju mifern ^anben, obee on ben S£og fommen.
SBDUten ®. ®. ju roeitecn a3erid)t nid)t wcljalten,
bap gemelbtec 3Cu6fd)u^ ber »ierjel)n ^rfon jween SSag
nad) emanber cmftg ob bem ^anbel gefe^cn, baoon ge^s
rot^fcf^Iagt, fii^ mit einanber unteccebt, unb nati)
?tot()buc^ befpratE)t. Unb nad)maIS unS oon Stdbtcn
famt gunenburg unb ^effen gejiect um 12 ^ora in be8
3Rarggrafen'-&ecberg erforbecn unb burd) 2)oct. ?>cui
cten famt ^ectn ^bitipfen 3)Ieland)ton mfinb-f
li(l) becid)ten unb anjeigen laffen, moS W>^tt in foUi.
d)em 3(u6fd)u9 non ben jtrtttigen 3(cticuln gtl)anbelt
mocbcn. ?tdmli^, toie rtic @. SB. am lungllen gc*
fd)ricben , ba^ fie fi^ etli^cr 3fctitul uecfllii^cn , etli(|)e
aber anaefteUt ()aben. 23od) al8 fie on bic SReg, ?)rie:
llece^e unb Sommunication untec becbec ®cflatt, be|e
gleit^en an bte geifili^t Sucifibtction !ommcn fct)n, i)a:
ben fie gu be^en 2:()ei(cn tin SSebenfcn borin genommen,
p(^ auf gjtittri ju becot()fi^tagen, rote fte m6ci)ten ju«
fammcnflimmen unb einig wecbcn , baE beebcn S^cilen
am minbec bef(^eclid)^en unb onne()mIid)ften fctjn
m6^t. ©acouf bie gilcflen famt otibccn Bom 3fu6fd)u|
fid) eim-r fucjcn ©d)rift tjcrgteid^t, bic fie in ©cgtnmatt
unfer aHer oeri cfcn laffcn •). ©erl)oIben wit non ©t4b«
tcn und.aud) boriibcc bebad)t unb boju gefagt: miemol)!
ba3 toi^jtige, taf)fecc®ad}enmdcen, ®ccl, @t)ce unb
©itt belongenb, barin atid) nict)tg Ieic[)tli(!> ot)ne gutcn
Sfbad)t gc|)anbclt unb bcfci)toffen roecben foUt : fo m6d)s
tcn mic bo^ gcleibcn, bog 3^re 6t)urftic(l(. unbS. %.
in ber ongcfangencn tcculid)cn Unter^onblung foct^t^
ccn unb ju meitecn SRiftcIn gciffcn. SSoUtcn roic fol»
gcnbg auf @. SS. mcifccn S3cfcI)I, ol)nc ben mic ni4)t6
befcf)Iiegric^ ju ^anbcln Ijdtten , ju gufcm 5Sefcl)Iuf treu«
lici) Ijflfen f6cbern. Unb ifl bemnad) fiic guf ongefcs
|)en, ba| bie Dbgebacf)fe SBcrjcitijnif »on unfcer, bcc
@t}angc(tfd)en, aUer locgen bcm ®rgcntt)ft[ iJbecanfmoc<
tet Mjcrben foUe, anb barouf gcmarten, ob fie fid) boct
auf in meitcrc ^anblung einloffen noUtcn; melt^e
Sd^cift boljin gc^eUt, ba^ unfecfl &tad)tenS mc^tft
borin begeben roorbcn. SSiic Ibaben abcr bccfelbcn in
@il feine 3rbftf)cift gcnommen. Unb ift ic
sumnia oSit ^onblung nnb Unterrebe nid)t berma^en
gcflaftef, baf mir noc^ jumal tJtcI bai?on ()offcn no^
unS tc6fien migen. <Si foS ou^) ^tctin oon unfetn Un*
*) Vid. imliccR) ■rtieulorum Ja <|uibo* convcniri pottil tat
noo pouit epud Cbvlraeiim ». £6S. , MucJlerum p. 7iS.,
Wilcb. XVI. p. 1678. — Propoiltionei Ey.nirlicorum
i. 19. Aug. tradilaj fajbct Alueller. ». 751. et n eo Wd-
chiu» in opp, Lmk T. XVI. p. 1675.
291
BPISTOLARUM LIB. V. 1550^
tet^nbUm m^t& orbentti4)8 befd()(o{len no^) ongenom^
mm n^erben; fie ^aben benn ben Sfttften unb ^tdbten
berfelben gr&nbUd^en ^eri4)t unb 9te(atton getf^an, ba>^
xtAt e8 ein jeber an feine ^crrn unb ©bern flelangen/
unO ftc^ ^cfc^etbS , mi man befd)(tepen foH, er^olen
mag. Dat greitagS bert 19» ^fugufli
anno 1530.
^ref unb
(SBern^arbt) |)aumgartner»
Pagella inelusa.
jiaif. 3Rai- bat ben ?)rebiger \)\t jum ^ei(igen
£reug am SSitttood; nact)fl fdn!(ic()en annef)men, unb
Dcn oon XugSburg anjcigen laffen, baf S()re SRaj* i^n,
ben ^rcbigcr, nid)t beS ®(auben8 ober ^^rebigenS, fon^
Deni 3(ufrut)r ^aibcn , bie er ffc^ ju enoecf cn unter jian^
Den, in gro()noejl ^iobi bringen (affen* Item, ^l^erjog
jpeinricl) oon 85raunf4)weig ijl an geftern frul^e fe(b
2)ritt, famt einem 5:aifer(ic^en, fo it)m jugeben fepn
fott, au8 3f ugSburg gcrittcn , unb ifl bie ©age, er fep
uon St, 3JJ- abgefertigt, ben fianbgrafen oon ^ejfen
n)iebec j(U l;o(en, bamit befter e|)er tixocA frucf)tbar(ic^8
ge()anbe(t toerbe. SSie n)ir aber oerne()men, beforgt
ftd) bev SEBibcrtI;ei( t)ie( mel)r oon bem Sanbgrafen, benn
nott) fc^. 2)ien)eil ^erjog ^etnricl) t)on SBraunfc^roeig
abgerittcn, ifl ^erjog ®eorg oon ©at^fen an feine
®tatt in ben 2CuSf^up ber @tdnbe t)erorbent morben*
Unb raiewobl wenig gut8 SErofle8 in biefer ©ad^en auf
ibn ju fe^en, fo ocrnet)tnen wir boc^, bap cr fi^ nic^t
unfd^icblict) crjeigt, unb fonber(ici) S)oct« @den in et»
lict)en Singen flug8 eingetrabt ^ab. 3)od) mode baS
@» SB- bet)a(ten , ba^ eS nicbt ieberman om Warf t n)ip»
Item , ber 2(ttSfct)uf ber minbern 2fnja^( auf un^
fer Seiten ^at ben ©palatinum ju einem ©c^reiber
in Cer Untert)anb(ung oerorbcnt get)abt, ben aber ber
3Bibertl)ei( auSgemuflert unb nic^t leiben moUen, unb
gcmoUt, fo fte einen ®ci)reiber ju |)aben oermetnten,
(fo) moUten ftc auc^ auf tt)rer @eiten einen orbnen.
2((fo ift ®))a(atinu8 nimmcr [nici)t me^r] in ber
^anb(ung.
No. 849.
(ibrtassp lioc temp.)
Melanth. de coelibatu et mUsa.
\ Ex autograplio Melantb. ia Tabular. Vinar. Reg.E. rol.87.
110. 2» tLst foliuai cui MeL suain lententiain iuacripiit,
ubi vero aiia uitniis, et quidem Spalatiai, Vaud pauca inu-
tayit. — Auographou piioris scri|)ti de coeiibatu habe-
tur io cod. tioin* l90. p. 167. ubi iunctum est epistolae
ad Campeg. J. 6. luh ~ An tero faoc temporc! scriptum
vere sit, defioife nolo. Puto potius faaeo scripta
d. 19. Aug., quo tempore de coelifaatu et mtssa di
tur inter delectos utnusque partis arfaitros.
De coelibatu.
!JBenn man^) bie e^e(i^en ?)riejier secundun
canonicas firafen n>oat, unb \)om Ministerio c
tt)dre nict)t moQlid)'), anbre ti^tigc ^riejier i
forgung ber ??farrcn ju uberfommen. ®enn ma
n)e(ci)er 3»ange( bcreit ijl an ?>riejJern, bie et
J)rebigentucf)tig(inb'>
©0 tt)cip man, bap an alTcn Drten fromm
fferalfogefinntftnb; be8 mc^rer Sr()cil8 , bap f
e^e(ic^ tt)dren- Sarum, fo man fc|)on ^embe ?
8u un8 fcf)icEt, xoaven fie jucl)tige fromme 8eut, j
ben fte bod) cf)e(id) tt)erben *)•
©oOte man benn (ofe geut unb untiic^tige ^
annef)men, wflrbcn bie ^irc^en ube( bcflcat, ut
einegrope,^drtigfeit, baf man (iebcr tt)ia^), l
Religio bei fo Dic( Seuten ganj unterge^e'), bi
einige ©onflttutton relajciren, blc boc^ tt)tber ®t
bie 9latur, aud) nie ge^aiten iporben ifl**).
®o tt)eif man'), bag bodl)"°) bie ?>rtefle
o^n SBeiber leben")- ^n bringtS je tt)eniger 3
nip/ e^e(icbesucl)tigeSBeiber^aben, bennunjucbt
Item, mer ben ?)faffen bie (S^e mbeut, mtrb f
an aBem e^ebrucj) zc., fo burc^ fo(c^ ©ebot^
fac^t mirb, item an oXlm SSIut ba8 ber^alb ") »ei
n)irb ")•
I) auc^ addidit Spalat.
f) Spal. wnzlt nnmogtidj feptt.
8) Cod. Gotfa.! an Icibticftcn yrfcftern, bfc ein
ju prcbiQcn flcfcbicft flnb.
4) Pro: bap fic QCtn c6cii(^ ctc quaedelerit, Sw
•cnpiit: baf ffc licbcr tDoOcn c^ictid^ fcun, bcnn ini
iDlc bi^ an^cro acfcftc^cn ifl, lcbcn. CcJd: doih.: baf
wottcn c^clic?^ fcDn, bcnn aufcr bcr Gftc. SBo nnn f
un« eomnifn, ipurbcn fic bocf^ moHcn c^cHd^ mcrbcn.
5) SpalaU inulavit: marc.
6) Spalat. mutavit: ticbcr fofft motUn.
7) Spalat. fnutavit: f ottt aang un tcr0C Jcn, et »
margine : aU bcnn cnbCid^ miirbc crfolgcn mtifoi, b^
menid mcfbcn funbcn, mdc^c bic ®nabc bcr itcufAbcft
unb bic *urcr nacf^ bcr fldflllcfKn Conititution ni«S
Wcbtfcrtf« unb unaucfttigc 9>rUflcr anncimVn, mii^T
*c ubci bcltcnt tj>crbcn. llnb ift dnc grof c unWjc^
fdt, baf man Hcbcr motttc, baf btc «RcKaion bciuirt
flN^r^rV .1"" ^?* "*^" ^^^^ «^«^^9« papl!(icf)c GonRituf^
») Cod. Ooih.: tic bocf) nicmani) obcr fc^r mcnifl 9f^altci
9) 6o mcif man% et quae »eqiiut]tar lineolam faadie
.m*i^**^' guMi delenda. Leguutur vero etiam ia cod
10) C G.: fonft.
II) CG.: l!)aus6oItcn unb lcbcn.
^^i^P' ^c* ^\^<^^ «^ ifew»? mcmgcr Ttcrgcmif - fo A
fJrv^r^n **^^*"' ^^"'? f"^ ^^^ unjiicfitiec OBdbcr td M
13) Cod. G. : ^ u 0 0 r. '^
14) Verfaa: ftScr bcn 3)faffcn eic. in cod. Goib.
iegunlur. ^^
EPrSTaLARUM LIB. V. 1680.
tSM
®o matt m biefem @tudP etxoai nad)(tcpe, mdd>ten
\i S3ifc()offe i^ce £)bebten) unb SuttSbiction mieber an^
NJ^ten , ttiib oiel guter JDi^bnung in bet .ftird)en b^lfen
c^ten , fo jte fic^ ibreft geijUic^S SRegimentfi moUten
itt firo^ anne^men '^) , mie^ fte oor ® ott f4)ulbig ftnb.
Si^ten ou^) oiel TlvQti, kneQ unb anbreS oer^u^
m '•)•
De Missa.
SSon ber SKefi '^) beforg ic^ fe^ gan^ nid;t m6glid)
tn>a8 }tt er^alten* ®o i|i3 auc^ im ^anbel, ben xoec
10 Scut oer1le()en , unb mirb nod^ intunf tig o^ 3mei::
^ oiel 2)tfptttation mai^xL
%6) a^t aber bte Surften fe^en ^iertn genug oer^
y^xt, menn fie niemanb jmingen I SJtef ju '^altem
S)agegen m6gen {te miUigen / fte n)oUeng ntcmanb
ccbiet^n , benn bamit iji biefe ©ac^ ju jebcnS ^emif::
m ^i gefteUt.
2)etglei4)ett nac^ aucf) tfon ^loftern gerebt merben;
ne jtc^ bcnn auc^ m* q. 4)* [mein gnabigfier .^err] fe^
igrc *) itt biefen ®ad)en ge^oltcn*
No.850.
20. Aiig.
Legati Norinb. ad Senatum.
f Ex Aclit Norinherg. p. 207.
^errn S3urgermciftcr unb Stat\^ }u 9lurm'
berg.
: — QBit oermerfen, bap in ©c^eimbb oon
oiem rimifc^ £6nig practicirt unb ge{;anbclt mirb;
Qd^Krgefialt ahvc, (ba6) f6nncn n>ir noc^ jur 3eit
n^^t miflem Unb miemol^)! in SScrorbnung
M f leinen 2(u6f(^u{fe6 ; bcr 14 |>erfon ndmlic^, ab^
;(cebt ifl/ baf bie SBorfd[)Idge, unb maS ftct) in Unter^
Wblttttg jtttrdgt, gar nic^t an bcn SSag gebrac^t noc^
oiuuit) mttget^cilt foU mcrbfu big ju einer entlic()cn SScr::
lieid^img unb 2Cbrebe tei 3Cugfc^u{fc8 , fo babcn mir
^ ni4)t unterlaffcn m6gen , 6. SSS. unfcrS St^ctlg oor^:
lefd^gne SRittel/ an ber neincrn 3ettc( ocrjicic^net/
lS)r C. 6oth.t (o fie 6u^ (^atten ju i()rcm Gl^riflKc^en 9{roimcnt.
16) Cod«Golli.: fc^ulbig finb, unt miificn !9ott 92r(6nuno bots
«bn 9cbeQ. Item cd famc aUc6 93oIf miebcr jur (Sinigfcit unb
gater 3u(6t. Item tt miirbe Jtricg unb gro^c Unru^ir tcrbiitct.
17) Spalatinus praemi«il haec, quae sua manu adfcripsif : .^icr
fKibcn »ic in unfcrn ii&crgcbncn 2(rtifc(n an^^ix^t, taf bie
gXefTcn in unfcrn Sanbcn unb M un6 bcnn bie flift (unb) SBins
fclmeffen abaetban fcDn.
*) Fridcricus tapiens Pr. EIccl.
unb bann beS ®egent^ctlft barauf gcgcbcncn S$orfci)(ag
au6) f^ienebcn oenoal^rt/ in SScrtrauen unb ©ebeimbb
jUjufenbcn*), mitaSitt, e.SS- n>oIlcn foUicbB
tn ®ct)cimbb bef)a(tcn , unb fo((icf)e n)cber ju bcrat^
fcb(agcn/ n)ei(§ unfcrS 2CdS)teng ju bcrat(;fci)(agen ni^
not^ , nod) in anbrer SScgc au8brccf)en (ajfcn* ©cnn
e6 barauf nic^t U^a^zn nocf) b(cibcn mag , fonbcr foU
etn SXteinung gcmac^t n)crben , mfi^cn fte no4) oic( baf
jufammcn flimmen* ®ocf) tv6|lct man auf bcS SBiber-
t()ci(6 ©citcn ganj n>of)( , unb ucrmut^cn jic^) cnt(id)ct
5Bcrg(eicl)ung, fo cft aQcin an bic ^rieflcrc^e wdre.
^ic ocrmeincn ftc fcincSn^cgS ^uju^affen nod) ju ben^iUi?
gcn* DeS ®cgcntl)ct(8 ftbcrgcbcne
5Kittc( (dpt unfcr S^ci( mit g(eif bcratl)f^(agcn , unb
jie]()cn a((e ber anbcrn d)riflcn(id)en Sfirjlcn S()eo(ogcn
unb ®c(ef)rtcn baju} wiffcn bocf) xi\d)tf maS ftc
barauf bebcnfcn unb rat^fi^(agen mcrbcn. 68 n>erbe
abcr bic @inigung gcfunben ober nic^t/ fei)n mir au8
oie( ben)cg(i4)cr Urfad)cn guter ^ojfnung; c8 fo(( ju
f cincm Unfncb ober tbdt(ic^er Jg)anb(ung , fonbcrn aufs
wenigjl ju mm gut(ict)cn 3fnftanb biS auf cin Sonci^
(ium fommen; miffcnS bocl) eigcnt(i4) nic^t.
Dat. (Sambjiag 20. 2fuguili, XXX.
£rcp unb
(SBcrn^.) SSaumgartner.
No. 851.
C20. Aug.)
Melahth. de utraque specie.
f £x autograpfao Mel. iu Actis Comit. Aug. in Tabul. Vi-
nar. Rcg. K. fol. S7. no. 2. >— (In tergo alia manus scri-
psiti Stficf^etao 5U TCugdbnrg 9]?f. CG. 15S0.) — Est ibid.
etiam a|>ographon huius iudicii, scribae nianu descriptuni,
quod tamen non inlcgrum c&t.
De utraque specie.
@o man an bicfcn Ortcn, \)a h\iaxA)n iitraque spe-
cies gebraucf)t , jc^unb cin 3(cnbcrung oorncf)mcn \ourb;
bicmcif bic Scut bcricbt finb , bap bicfcS ®ottc8 S3efc(d)
unb £)rbnung i{i , mic bcnn dffcntdc^ ifi, n^urbcn o^n
3n>eife( oic( grof er S3cfd)n)crur.g bcS ®cn>i{fcn8 fo(gen^
n>e(c^ cin ®efta(t cmpfa^en murbcn gcbrungcn Don ber
Sbcrfcit, mirbcn fo(d[)S mit bicfcm ®cn>iffcn [aScmu^t^
fcpn] banbc(n , bap ftc mibcr bic Snfa^ung 6(;rifti ^anr
,bc(ten« @t(id^ murbcn ficf) ganj bc8 @acramcnt8 entt:
\)a\tm, mic an mi £)rten funfl aud) gcfcbcbcn. ^ar<
au8 ju(c^t cin grope 5Bcrad)tung ber ©acramcnt fo(get.
*) Scripta delectorum utriusque partis in colloquio legunlur
apud Cbylraeuin p. 259. et n. 269^ Muellerum p. 745 754.
761. et Walchiuni in opu. Luth. XVI. .pk 1673 sqq.
«91
ttcfj&nblem nic^tS orbentlit^ I)efd)loff<n ttiMf) ongenont:
mett werben , jte ^aben benn ben giirilen unb ©tdbten
btcfelben grimblidjen Seridjt unb SRctation getljan, bor
ntit eS ein jeber an fetne ^mn unb Qitxn. gelangen,
trabFi^^cfd»nb£, waS man befd)Iiefen fott, erl^olen
mag. '■ Dat greitagS beii 19. Tlugu^i
itnno 1590.
jlref unb
(S3eml}arbt) ^auugartner.
Paetlla ineluta.
S.d\\. 9!ltaj. l)at ben ^rebiger f?i< jum f)eiligen
itreu^ am SHittwodj nddjfl fandic^en anne^jmen/ unb
Dcn von SCuQSburg anjeigen laffen, baf Stjre SRaj. i^n,
ben ^rebigcr , nidjt beS@EaubenS ober ^rebtgenS, fom
Berii 3Cufrutjr ^alben , bie er flct) ju erwjeden unterfian:
ben, in gro^nuefl Ijabe bringen laffm. Iiem, .^erjog
Seinricl) oon Sraunfdjroeig i|l on gefiein fru^e felb
S>ritt, famt einem £aiferli(|en, fo ti)m jugeben fepn
foU, aufl ^ugSburg gcrittcn , unbifibie®age, er fep
t>Qn St. 3R. abgefertigt , ben Uanbgrafen Don ^effen
iviebec au i;o(en , bamit bcfler e^er etmaS fi;uct}tbarlid)S
0e[)anbelt njeibe. 2Bie niir aber oerne^men, bcforgt
fid) ber 23ibcrtl)eil »iel meljc »on bem fianbgrofen, benn
notl) fct). Siiemeil ^rjog .^einrici) Don Scaunfdjmeig
abfieritten, ifl ^rjog ©eorg »on ©ac^fen an feine
3tatt in bcn 3tuSfcl)u5 ber Stdnbe tJerorbent roorben.
llnb iviercoi;)! menig gutfi a^rofleS in biefer @adKn auf
i^n ju fefeen, fo t)(cnel)men roic bocf), ba^ ec fl^ nit^t
unfd)ieblic^ crjeigt, unb fonberlic!) jDoct. ScEen in ets
Ii(l)en Dinger flugS eingetrabt Ijab. Docf) njoHe ba8
@. S^. be^alten , bag eS nici)t jebecman am ffltarft mi^.
Item , ber 3Cu§fd)u$ ber minbern ^lnjatil auf uu:
fer Sfeiten ^at ben ©palatinum gu einem ©c^ceiber
in ber Unterljanblung wrorbcnt gcl^abt, ben abcc bet
>2&ibettt)eil audgemufW unb nic^t teiben iDOlIcn, unb
gcmoQt, fo fie einen ®d)reiber ju ^abcn oermeinten,
(fo) moHten ftc auc^ auf itjrer Seiten einen orbnen.
3(Ifo ifi ©palatinuS nimmcr [nid)t me^r] in ber
.l^anblung.
EPISTOLARUM LIB. V. l&aa
No. 849. (fnrtagw buc lemp.)
IHelanth. de cuelibatu et miana.
Reg.E. rol.87.
lealenliara ■uacrrpMl,
lia iiitniUf el quuleoi Spkintini, Itiiid muc
AuiiRraphuu piioiii icripli Je coelibalu
1. Goili. 190. p. 167. ubi '
:ri(ili Je coelil
>i iunclum ect «piilolae
ad Campcg. il. 6. lul.- — An 'crc boc leinpare tcripluro
vere jil, dcGaife nolo. Poto poiiua baea tcripU
<1. la Aug. , quo lempore de coelibalu et miiM i
tot lular delectos ulnua^ne pariu arbilroa,
/?« coelibafu.
^mn man') bie e()elid)cn ^Jriefier secundm
caiionicas ftcofen moHt, unb OOm Mini&terio i
mdce nid)t miSgtic^'), anbce tii^tige ^riefler
focgung bec ^forren ju ilbecfommen. JDenn mc
tt)ctd)er SHangel bcrcit ifi on ?)cie(iecn, bie el
prebigen tiid)tJ9finb').
©0 reci^ mon, bag on aHcn ©rfen fromii
lierolfogefinnt finb, beS mc^reratjeilS, bag i
e^elid) mdren. 2)arum, fo man fd)on ^embe '
iuunSfd)iift, wdren fie jiic^tigc fcomme «eut^
ben fte boc^ cljelic^ reccben ').
©otltc man benn lofe geut unb untucfjttge «
annel)men, miirben bic Sirci)cn lifjel be|ieirt, u
einegrope^drtigfeit, bog mon licbcr roia"), i
Religio beifo oiel Scuten gonj untergel)e'), b
einige EonfiitHtion tclajciren, bie bod) miber ®
bie Slatur, oud) nie ge^alten luorben tfl^.
©0 meil man"), bag botf)") bie ?)rfeji(
o^n SBeiber leben"). 9tu bringtS je mentget :
nig, e5cIid)eiij(i)tigeSBeibcrt)abcB, benn unjtid)
Item , mer ben pfaffen bie e^ie uerbeut, mirb |
an ottem e^ebruci) ic, fo burc^ folc^ @cbotf)
foc^t roirb, item on aCemaSIdt bofi berholb ") w
tDirb").
I) auc^ addidll 5palat.
^ Spal. tDUcbt nnraBsIftft fdin.
8) Cod. GotLt an ititliititti^tUtttxxi. Ui rin
ju vtctlflin flff^idt finb. > ' tin
4) Pro: DaB fie flttn tl,t\{ii, elc, <[uac djeyit. So
«XIP..I: tof fic lirtcc WoBcn ti^m frDtl, !>»; fn'^
KkJ)M an%no «ftfitljfn (fl, uua. Cod. Gotb. : baf
roottcn tf)(»(6 r<pn, 6tnn aufcr te (Sfic. SiBt. nan
utt< (onini(n, tpiicbrn fit borti woHni t^cdcb »crttn.
5) Apalal. inulBvil: aiaxt.
B) Spilal. mulatil: littcr forif tsolicn.
7) Spalat. muta*ii: fottt aanj anttrgebco, et i
mareiiie: al( bmn (ntlid^ witttc trfoincn ntifai. \
nKnffl twrtcn funbcn, ncl<«( bic Onab» bcc Jt<«fflM
nnb tit ^urtt nadt bcr flcifUtdw Con.Htmion nf*
no^ btt&clforgc tiitttffl ffnn. - Cod. Goik, Sn
Wcttf(rtifl( unb uniiitf)tiflc 5)rlc!!n: ann(6m>n, icii^J
Mt, baf nTan lUfintBmt, ba« btt MdiBfon btTairt
8) Cod. boil.. : Cic i^Ai nicm^n.. o6ct fcljt wcnffl aW
9) 6o tucif man% el <|ua« .eqniinlnr Imeolam fa,|„
io?rG.', ^""'ft:"'"'"- ^«'""" '■"" «""» - -
II) CG.i ^au«UItcn unt l(tcn.
^\S" ^■i.'- ?'','"^f ** ifi"! Bcniflcr Ktrflcniif , fn «.
, *Sf""l'« ^ottn, bcnii fo fic unjii*tlat iBtib» tti fid
la) \iaa. u. : j a o o t.
141 Verba: SiJct Itn gjfoffcn aic. io cod. Golb.
Icguntur. ^^
EPrSTaLARUM LIB. V. 1680.
«M
®o matt m biefem @ftudP <tn)ai nad)(tepe, mdd)ten
tu &if4H>ff^ i^re £)bebien) unb SutiSbiction n)teber an^
tMJ^ , ttilb oiel guter JDrbnung in ber .ftirc^en b^lf^n
oi^alten , fo {te fi^^ ibreft geijUic^fi SRegimente moUten
wk firo^ anne^men '^) , mte. fte wv (Sott fc^ulbig ftnb«
VtidfUn-mdf oiel ^(rgeS^ .Krieg unb anbreS oer^u-
tm '•).
De Missa.
SSon ber SKefi '^) beforg i4) fep gan} nid)t mdgdd^
cni>a6 }tt er^alten« ®o i|i3 auc^ im ^anbel, ben xot^
xS% Seut )^erjlef)en , unb mirb nod^ int&nftig o^ ^xozu
fU oiel 3>i({)tttation mai^xL
S(|) ac^t aber bie Surflen fe^en ^ierin genug oer^
mfya, menn fie niemanb jmingen / SJtef ju '^alten.
^agegen m6gen fte miUigen/ fte moQenS niemanb
mbiet^n/ benn bamit iji biefe ©ac^ ju jebenS (^emif::
{(01 (xei gefieat.
2)er9leic|)ett nac^ aucf) olon .Sloftern gerebt merben/
iDie (u^ benn auc^ m* g« 4>* [ntein gn&bigfier .^err] fe^
Ugrr*) itt biefen ®ad)en ge^otten*
No.850.
20. Ang.
LegcUi Norinb. ad Senatum.
f Ez Actis Norinherg. p. 207.
|ierrn S3urgermeifter unb ^at\^ }u 9lurm^
berg*
_ Q2ir oermerlen, bap in ©e^eimbb oon
mm rimif^Ktt £6nig practicirt unb ge^anbett mirb;
V(i4)ergeiialt aber^ (ba6) !6nnen toir noc^ jur 3eit
viii miffem Unb miemo^l in SBerorbnung
M fleinett 2(u8f^uffe6, ber 14 |)erfon ndmli4), ab^
flflrcbt ifl/ baf bie SSorf4)Idge, unb mag ftd) in Unter^
^aMniig jtttrdgt, gar nic^t an ben S£ag gebrad[)t no4)
japaiib mttget^eilt foU n^crben bi8 ju einer ent(i4)en SSer^
gleiid^g unb 2Cbrebe beS 2Cugf4)u{fe8 ; fo b^^ben mlr
io^ ni^t uttterlaffen m6gen , (£• SSS. unferS Sll)eilg oor^^
gef^Iogne SXittel^ an ber tleinern 3ettel oerjeic^net;
VSjf G. Gotb.t (o fic 6u^ (^atten ja i^rcm G^rifinc^cn 9{cgimcnt.
16) God«Got[i.: f(^utbi0 finb, unt mii^cn jSott S^ccftnuRo bots
nUt 9cbco. liem cd famc allc^ 93oIf n>icbcc juc (Sinigfcit unb
gntev 3uc(t. Item c< wiicbc Jtdcg unb gto^c Unru^r oct^iitct.
17) Spalatinus praemivit haec, quae sua mami adscripsil: .^icr
ftabtii »it in unfcrn iibcrgcbncn 2(rti!c(n angc^ciat, taf bic
aXcfTcn in unfcrn Sanbcn unb bci un^ bcnn bic ftift (unb) SSins
tdmrir«" abgct^an fcpn.
*) Fri<i«ricHS Mpiens Pr. £Iccl.
ttnb bann beS ©egent^etlS barauf gegebenen SSorf^tag
au^) l^ieneben oenoal^rt/ in SSertrauen unb ©el^eimbb
juaufenben*), mit aSitt, 6- SS- n>oIlen foaicbS
tn ®el)etmbb be^alteu; unb foUi^^e n)eber ju berat^
fcblageu; n)etl§ unferS 2CdS)teng ju beratl)fd)lagen ni^
notl) , nod) in anbrer SSege au8bred)en (affen. ^enn
e6 barauf xd^t be^aften nod) bleiben mag / fonber foQ
ein 9)leinung gemac^t n^erben , mfi^en fte nod[) oiel i)af
jufamihen flimmen* S)oc^ tv6ilet man auf beS SSiber^
tf)eit6 ©eiten ganj tt)ol)t , unb oermut^cn ftd; cntticf)er
$Bergteid)ung, fo e8 atlein an bie ^rieftcrc^e mdre.
^ie ocrmeinen fte feineSmcgS iujutaffen nod) ju bemitli?
gcn* De8 ®egent^eit8 ibergebene
SKittct tdf t unfcr S^cit mit gteip berat{)f^tagen , unb
jie]()cn alle ber anbern d^riflcnti^cn ^flrften Wc)Zt>\o^txi
unb ®ctct)rten bajuj miffen bo(^ nic^t, maS fte
barauf bebenfcn unb rat^f(^tagcn werben» 68 werbe
aber bie @inigung gcfunben ober nic^t, fei)n mir auS
oict ben)cgticl)cr Urfad)en gutcr J^ojfnung, e6 fotl ju
f eincm Unfcieb obcr tbdtlic^er Jg)anbtung , fonbcm aufs
menigjl ju eincm giitticl)cn 2Cnftanb biS auf cin Sonci^
tium fommcn; tt)i(fcn8 bod) eigcnttid) nid)t.
Dat. ©ambjiag 20. ^fugufti^ XXX.
£rep unb
(SBern^.) SSaumgartner.
No. 851.
C20. Aug.)
Melanth. de utraque specie.
f £x autographo Mel. in Actis Comit. Aug. in Tabul. Vi-
nar. Reg. E. fol. S7. no. 2. >— (In tergo alia manus scri-
psitt Stet(^6ta0 5U TCugdburg aTtf. CC fsSO.) — Est ibid.
«tiam a|>ographon huius iudicii , scribae nianu dejcriptuni,
quod tamen nou iniegrum e&l.
De utrat/ue specie.
©0 man an bicfen Ortcn, \)a biSan]()er utra(iue spc-
cies gebraud)t , jc^unb cin 2fcnbcrung t)ornet)men ^ourb,
bicmcil bic fieut bericbt finb , bap bicfo6 (Sottc 6 SBcfctd)
unb £)rbnung i{i , mie bcnn dffcntticf) ifl, murbcn o^n
3n)eifel Diel gropcr S3efd)n)crur.g bcS ©cmijfcnS fotgen,
n)eI4)e ein ©cfialt cmpfa^cn murben gebrungcn Don ber
Sberf eit , tt)urben fotd[)S mit bicfcm ® cmiffen [Scmupt^
fcpn] banbeln , bafj ffe miber bie Snfa^ung 6l;ri(li ^anr
bctten. Sttid^ murben ftd) ganj beS ©acraments ent^
\)a\tm / mic axi t)tet £)rten funfl au^ gcfcbebcn. ^ar^
auS jutc^t ein grope 5Bcrad)tung bcr ©acramcnt fotgct.
*) Scripta delectorum utriusque partis in colloquio legunlur
a(Mid Cbvtraeuiii p. 1^59. et n. S69. , Muellerum p. 745 754.
761. et Walchiuni in opp. Luth. XM. p. 1673 sqq.
291
ttt\)&at>ltxn nic^tS ort>cntIid)8 btf^Ioffen no(^ angenotm
mtn mtim, fie ^aben benn ben Sticflen unb @tdt)ten
bccfelben gciinbiirfjen fQevi(i)t unb Slelation gct^an, bo»
mit e8 ein febec an feine .^crrn unb jDbrrn {jelangcn,
unbfic^2Jcfd)eit)6, »a6 man befcfjliepen foff, er^olen
mas. '■ DaL greitagS ben 19. 3fuaufti
anno 1530.
i£re^ unb
(Scm^atbt) ^Jaunigartnec.
PoEtlla ineluia.
Aaif. iOZa). l)at ben ^rebitjet I){e gum t>e{()gen
.<Kreut am ^ittrood) ndci)ft fdnftii^en anne^men, unb
{><;n oon ^JCugSburg anjcigcn laffen, ba^ 3t)re SRaj. i^n^
Den ^Jrcbigcr, nidjt beSOIaubenS ober ^ScebigenS, fon=
6eni 3(ufrubc tjalbcn, bie cr flti) ju crwecEen unter(ion-.
^en, in Brol)nue(i l)at)e bringen laffen. Iiem, ^ctjog
iieinricl) oon Sraunfd^iwcig i|l an gefietn frii^e felb
IDritt, famt eincm Saifcrlii^cn, fo il)m jugcben fci)n
foU , aud 2fug§burg gcrittcn , unb ifl bic Sage, et fe^
won Si. 3R. abgcfertigt, ben iJanbgtofen »on .^eften
iDieber iiu l)oIcn , bamtt befiet e^cr etmaS ^u^tborlit^e
gebanbelt iBtrbe. SSie tuir aber oecne^men, bcfocgt
fid) ba- SBibcrtl;c{I »ict mcf)c Bon bem 2anbgrafcn, benn
notl) fcij. 25ien)eit ^i^Cjog ^einri^t oon SStaunfd^meig
abficritten, iji .^crjog ©cora »on Sa^fen an feine
Statt in ben XuSfc^up brr @tdnbe oerocbent wortjen.
ttnb n}irmol;l raenig sut§ 3£cofieS in biefec @ad)en auf
il)ii ;u fc^en, fo oecnet)mcn roic bod), ba^ ec ftc^ nid)t
unfc^ieblict) ccjcigt, unb fonberlicl) £)oct. @tfen in ct:
lid)en Singen flugS eingctcabt t)ab. Sod) »oQe bafl
@. S. betjaltcn , ba^ eS nict)t jcbermon am Starft mi^.
Ltein , ber VuSfd)uf bec minbccn Vnja^t auf un:
fer tSfiten ^at ben @patatinum gu einem @(^reiber
in 5er Untcrljanblung fcrorbcnt gcfjabt, ben abec bcc
aiMbcrtlicil auSgemutiect unb nid)t letben tooltcn, unb
gtmoUt, fo fie einen ®d)rcibec gu I]abcn oecmcinten,
(fp) nioItteR |tc aud) auf it)rer @citen einen ocbnen.
^lfo ift ®)}atatinuS nimmcc [nid)t mcf)r] in bet
.^anblung.
BPISTOLARUM LIB. V. 15So.
i>. 849. (fnrlassp liuc teisp.)
Melanth. de coelibatu et miitsa.
■;■ Ei lulograpliii M«tduili. ia Tabiilar. Viiiar. Reg.E. to\.S7.
lao.S. 1^1 foliuui cui Mel. MUin teoienliam iuicripiil,
ulii Tero Blia iiitnuf, et ^uiilcm SpaUlint, hiud pauea niu-
uvil. — ApuKripliou piiorii icri|>li ili: coelibilu hibe-
lur ip cot]. Gdip. 190. p. 1G7. ubi iunctuni eit epislobe
iid Camprg, d. 6. lul.' — Aii vero boc iem|iore teriplum
vere sil, ilefinirc nalo. Puto poliu*
d. 19.Auf(,, quo leitipore de coelibali
lur inler ilelecloi ulnu
kCfl icripla eue fcr*.
, el miiM diipuUb^
ulnuKjne parlii arbiirot.
-Oe coelibatu.
!S5enn man') bie c^eli^en ?Jtieflet secDDiUiin l^
cnnonica» fhrafcn rooat, unb wm Mmislerio abfegen,
rodtc nid)t m6glid)'), anbte tid^tige S>riefiet ju «er.
fotgung bcr ??farren ju tibertommcn. ©enn mon wrijl,
n)clct)cc ajlangel beceit i(i an SJcieftcrn, bie etnwft m
prebigentiirfjtigfTnb').
@o wcip man, bog an aOen Ctten fromme ^Jti^
(tct alfo gefinnt finb, beS mc^cer ST^eilS, baf fw geci
el)elict) rodrcn. Sarum, fo mon f4)on ^embe ?»ciflte
ju unS fd)itft, rodi-cn (Tejtit^tige frommegeut, fo irirc
bcn(Tebod)cI)eIi^njcrben').
©ollte man bcnn tofe geut unb untiid^tige |)nfprt
anne^men, miirben bie ^iccljen iibel beftcltt, unb iP*)
cinegtope^drtigEcit, bag man ticbec »ia"), ba| blt
Ueliglo bei fo Biel Seuten gana untergebe*), benn etn
einige Sonfiifution teloriren, bic bod) toiber ®i>tt unb
bie 9Iatut, aud) nie gc^alten luorben ifl").
©0 roeif man'), bog bod)'") bic ?)ritflet nii^
of)n Sieibet leben"). 9Iu bringtS fe meniger Xecget.
ni^, c^eIid)C5U(^tige23eiber^ttl3ep, benn unjiidjtige").
Item, met ben ^Jfaffcn bie ef)e oetbeut, roitb f^julblg
an aCem e^ebrut^ k., fo burct) folc^ ©ebol^ Betuc
faci)t wirb, item an oHemStut baS ber^alb ") oetaoffeB
roicb ").
1) au(^ •ddidii Spabi,
2) Spal. miicbf aRmciglfc^ fdin,
8) Cod. Goil..i an tffMi^c b gicftftrtn, tiif eii, »,„i,
lu picbfflet. affciHctt Hnb. "'»
4) I*ro! ba( ffc e<rn thtU^ cfc. quae ddeTii, S„Ulin«i
n>k bie anticti) »rA(()tn fft, tebcn. Cod. Goib.. »«» firUn
woltn. cticli<6 fcqn, ttnn ougcr bft Q[,t. ffio nna fblfcH
un( tommtn, nutbfn fif tocfi «oBm ct)(ni6 wtrtoi.
5) fipslal, mulavit ! uiicf.
6) Spalat. mulavil: U(6(C font WOllfn.
7)Spalat. muta»ii: f ottt «oni un tfro«6«ii, el .Jdii ■
wtnta n)«bcn funbtn, njf^e bK (Snatf bcc JUfAtaftWhi
unb t« *urcc m<i> bcr ariPlid,fB Comtiiuiioa arAt KS
* ufcfl bcfKUt i^trtcn. linb i|t ffn. eco«c «ntrtsettiMS
Wt, baft man licbfrwcnt,, bap bie WdfBton MnMin
8) Cod, Ocik : ti( totd nkaiant oO« fcfjt mcnin atfaallm hil
9) €Sd o>(tp maii% ei 41111: lequuni
ductam, uuaii (lelcDda. Lesunlur
10) C, G.tfonft. "
tl) ao.t dnnf 6oIfrn unt Ifbcn.
^\P' ?l' ?".*'" J* """^ ""^"'S« Wcrgfniil, f» hiidbtMi
IS) l!^d G ■ uS'o t " "' '"'i"*«flt Iffltffr" 6(1 S «aU^
14) Verba: SSec icn ^Jfofffn e
legunlur.
i oOct fcfjt mcnifl st^altni
leijuuninr lineolam hi^ejat
&X
io cod. GcKb. in Kb*
EPrSXaLARUM LIB. V. 1680.
^CM
®o matt in bierem @ftudE ttioa& nad)licpe, mdd)ten
bte BifcfK^ffc i^re £)bebien) unb SuriSbiction wicber an^ *
ci4>t<n , uilb oiel guter JDrbnung in ber Jiir4)en i^elfen
fl^alten , fo fte \i^ i^reS gcifUict^ft SRegimentg moUten
mtt.<Sm^ anne^men '^), mie fte t)or ®ott fc^ulbig ftnb.
9Si4>ten ou^) oiel HtQ^i, kvieQ unb anbreS oer^u::
ten'*
^>
D e Missa.
SBon ber SKefi ''') beforg ic^ fe^ gan^ nid)t m6g(i(^
etn>a6 }« er^(ten« @o iiiS auc^ im «|>anbel/ ben toe^
xrig Seut oerflef^en , unb mirb noc^ in{i]mftig o^n ^mu
fK oiel 3>ifptttation xaai^xL
Sc^ a4)t aber bie Surflen fe^en ^ierin genug oer^
ma^it, menn fte niemanb jmingen , fKef ju ^a(tem
S)agegen m6gen {te n^iUigen / fte moUenS niemanb
oerbiet^n/ benn bamit iji biefe ^ac^ ju jebenS @en>if^
{en frei gefteUt-
2)ecgleic()en nac^ aucf) o'on ^loftern gerebt merben/
oie ftc^ benn au^) m* g. 4>« [^^in gn&bigfler .^err] fe^
ligrr *) ta biefen ®ad;en gel;alten*
No.850.
20. Aiig.
Legati Norinb. ad Senatum.
f Ex Actis Norinherg. p. 207.
^errn S3urgermeifter unb 9tat^ ju 9lurm^
berg-
i — QBit^ oermerleu/ bap in ©e^eimbb oon
daem rimtfc^ £6nig practicirt unb ge(;anbelt mirb,
loeblKrgcMt ciber; (ba6) C6nncn n)ir noc^ jur 3eit
nc^t mtffen. Unb wiemotjl in SBcrorbnung
M f letnen 2(u8fc|)uffe6 / ber 14 9>erfon ndmlic^, ab^
gerebt ifl, baf bie SSorf4)(dge/ unb n>aS ftc^ in Unter^
iianbttmg autrdgt/ gar nic^t an bcn SSag gebrac^t noc^
jemonb mitget^eUt foU n>crben V\i ju einer entli4)en SSer::
gieic^g unb 2Cbrebe beg 2Cu6fc^u{fce/ fo ^aben n>ir
fioc^ ni4)t unterlaffen m6gen , 6* SSS. unferS £t()eilg oor^:
gr{i^^(agne SXittel/ an ber neinern 3ettel ocrjieic^net;
iSy G« Goth.t (o |Vc 6u^ ftatten ja i^rcm GMfinc^rn d^rgimrnt.
16) 0>d.Golii.: fc(^utbia finb, unt miificn Cj^ott 92r(6nuB0 bar^
iiUt 0ebeo. Item e^ fame alle^ SSoIf miebcr jur ^inigfeit unb
gntev 3u(6t. ttem e< wiirbe Jtrieg unb gropc Unru^r ocrI?titet.
17) SpalatiDas prMmiiit baec, quae siia manii afifcriptit: ^ier
ijabcn »ic in unfetn ii6cr9cbnrn 2(rtiK'[n onor^ridt, bjf bie
aXefTen in unfern Sanbcn unb bri un6 bcnn bie ftift (unb) SDin^
lclmcffen ^^^tt^an fe^n.
*) Fridcricus Mpiens Pr, Elcct.
unb bann bc8 ®egentl;etlft barauf gcgcbenen ^orfd)lag
aud; I^ieneben Dcnoa^rt/ in SSertrauen unb @el)einibb
jujufenbcn*), mit aSitt, 6. SS. n>oIlen foUi^jS
in ®el)cinibb bei^alten/ unb foUici)e n)cber ju berat^
fc^lagcu/ n)eil§ unfcrS 2Cd)tcng ju bcratl;fd)lagen ni^t
notI>/ nod) in anbrer SSege auSbreci)en laffcn. £)enn
e6 barauf ni4)t bel)aften noc^ blciben mag / fonber foU
etn SXteinung gema4)t n)crbcn , mu^en fte nod[) m\ baf
jufammen fKmmen. ®oc^ tv6jiet man auf bcS SBiber^
tl;cil6 @eiten gan} n)ol)l ; unb t)ermuti)cn ftd; entlic^er
SSerglcid)ung , fo eS aUcin an bie ^rieflcrcl;e wdre.
JDie Oirmeincn fte fcineStocgfi jujulaffcn nod) ju bett)Uli?
gcn. DeS ®egentl)ettS ubergebene
SKittcl lApt unfcr S()cil mit gleip bcrat!)f^lagcn , unb
3ie]()cn cXiz ber anbern d)rificnlid)cn Siirjicn Sl)cologcn
unb ®clet)rtcn bajuj wiffen bocl) nid)t, waS fte
barauf bcbenfen unb rat^fi^lagcn wcrfcen. 6S werbe
abcr bic @inigung gefunbcn ober nic^t, fei)n mir auS
oicl beit)cgli4)cr Urfad)cn guter ^ojfnung, c6 foU ju
f einem Unfricb ober t^dtlic^er Jg)anblung , fonbcrn aufs
wenigjl ju einem gutlid;en 2Cnftanb biS auf cin Gonct-
lium fommcn; wiffcnS bod) eigcntli^ nfd)t.
Dat. eambfiag 20. ^fugufti, XXX.
£rcp unb
(SBern^.) SSaumgartner.
No. 851.
(20. Aiig.)
Melanth. de utraque specie.
-i* Kx autographo Mel. iii Aclis Cuniit. Aug. in Tabul. Vi-
nar. Heg. K. fol. 37, no. 2. — > (In tergo atla manuji scri-
psit: Stficf^^tafl ju TCugdburg 9}2f. CG. 15S0.) — Kst ibid.
«tiam apographon huius iu«licii, scribae nianu descriptuni,
quod tanien non iniegruni e.Nt.
De utrat/ue specie.
@o man an bfcfen Ortcn/ ba bi&ari^n iitraque spc-
cies gcbraud)t; jcf^unb cin 2fenberung oornel)mcn ^ourb^
bieweil bie 8cut beri4)t finb , ba^ bicfoS ®ottcS SBcfdd)
unb SDrbnung i{i / mie bcnn dffcntlic^ i(l, n)urbcn o^n
3n)eifel Dicl groper S$efd)n)crur.g bcS ©c^oijfcnS folgen,
n)cld)e ein ©cftalt empfa^en murben gebrungcn oon ber
Dberfcit, tt)urbcn foId)S mit bicfcm ®cn)iffcn [SBcmu^t?
fepn] ^anbcln , bafj fte wibcr bic Snfa^ung CSl)ri(li ^anr
bclten. Stlid^ murbcn fid) ganj bcS SacramentS ent^
^altcu; n)ic an t)icl Drtcn funfl auci) gcf4)c()cn. S)ar<
auS julc^t ein grope SBcracI^tung bcr ©acrament folget.
*) KScripla delectorum utriusque partis in colloquio leguntur
apud Cbylraeuiii p. £59. et p. S69., Muellerum p. 745 754.
761. et VValchtuni in opp. Luth. XM. p. 1673 sqq.
SA6
EPISTOLARUM LIB. V. 1590;
€Sb tt)df man, baf ic^unb in fonbeti^Tt notX) ijl,
bieSeut ju @acramenten ju jie^en, unb an^ten, baf
fte/ n>iebtaig/ ^od) gee^rt n^erbeu/ bn)ei( bie ®acra::
tnent bur^ 6inglifcf)e unb anber Sa^^re fe^r in SSerac^^
tung (ommen fmb.
9tu ftnb bie &ix^en burcf) @otte& @nab bermafen
bei un8 angerid)t, bap bie £eut je meljr jum ©acrament
gejogen merben. 9Bag moQte man boc^ bie armen ©e^
wijfen jeii)en , bap manS miber befc^c^encn Unterrid)t ju
tjanbetn jmingcn moUte ?
SEBie mir nid)t miQigen E6nnen / bap man baS @a^
crcmientganj
(Bjeliqua desiderantur.}
No. 852.
(20. vel 21. Aug.)
Geryon ad Spalatinum.
£x apographo in Tabul. Vinar. Reg* E, fol. 57. no. 2. fol.
147. »q. Oescripta a clariss. Foerttemanno.
Georgio Spalatino.
N
S« Te obsccro, doctissime mi Spalatine, ut tu
quoque pro officio christiani fratrls respondeas vel
ob hoc unum , ut me ab animi cruciatibus immo-
dice me torquentibus liberes. lactant enim Papi-
stae, ut heri a comite quidam audierat, immo ^)
in manibus eius lcgerat, Yi.Kellery homo sincc-
rissinms , Lutheranos consensisse in hos articulos
atque adco hanc intcmpcstivam concordiam cum
carne complexos esse. Quod si verum est, timeo,
ne summa inde carnis et spirltus sit emersura dis-
cordia. Hoc unum me adhucbeat, quod spero,
dominum deum magis promptum ^) nobis csse,
quam quod adeo foede labi sinat eos, per quos
liactenus causam suam tutatus est. Si autem
omniuo vera sunt, actum est de christiana liber-
tate.
Articuli, ut spero penitus falsi, hi sunt:
I. Sacerdotes eos, qui hodie matrimonii capistro
ora praebucrunt, tolerandos esse , ita, ne post
hoc simile faciant alii; alioqui proscribantur.
Quod si ita est , nonne omnes vere pii summis
suspiriis clamabunt, irao dolebunt sacerdotes
vos evangelicos egisse non utilitatem Christi
eiusquereipublicae, sed propriam?
1) Apogr. in uno , mendofle. F.
t) Propitiuro? Jp*.
11. Communionero sob- utraque specie concei
eo locotom, ubi Lntheranum Evangelian
praedicatum, ita tamen, ne una species dan
tur. Si ergo una species non est damna
cur hactenus tam acriter digladiatum est, «
speciem esse contra institutionem Christi, ^
iUud non esset damnandum, quod aliter
queChristus instituit, permittatur. Vellen
go argument«'tri: una species ob pacem conc
tur, ergo ob pacem neutra potest sumi, t
consequentia : quia utrumque est contra ij
tutioncm Christi , tam quadrat Christiano,
cipere nuUnm quam unam, quia utraque ii
tuta a Christo , non una , non neutra.
IIL Missa etsi sacrificium sit memoriale» fe
dum tamen esse canonem, et verba: ov;
hostia , sacriiicium , de memoriaU inteUige
Quid putas cordati omnes dicent, si haec
tina Idolatriae maneat? Quodsi sacrifici 1
ansam tot malorum servabunt, facile, imo
vi, redibit impostura, quae iam toti mnndo
muita secula est imposita. Quid enim sciel
sticus de sacrificio typico passivo et reprae
tativo ? Quodsi eis permittatur canon , iden
atque si insano concederes gladium ; ansam
bet, ut se, quando veUt, interimat insanus.
sacrifici habita canone ansam habent vit
randi sacrificii cruenti, quando voIeuL (
est interpretari canonem de sacrificio reprae
tativo , et tamen manere ea verba , quae ei
munt sacrificium reale? Non essefalia ratio
rogandi canonis; haec esset sufficieiitist
quod non licet etigere novum cultum dei
verbo dei.
Quid deinde videtur tibi de scandalo, qnod na
retur? Nonne omnes Lutherani et Evangelid
mabunt, ea iam lahefactari, quae prius ab cn
antesignanis sunt tradita? Quid eaconcordiaa
esset, quam natae iam et divulgatae luci obdn
nubem ? Dices autem , haec toleranda esse f
studio. Certe Paulus non tam amavit pacem ,
et Titum et Timotheum circumcideret; circin
debat alterum propter infirmos, alterum av
noluit circumcidi, quod hoc in ignominiam j
tendere videbat. At Papistae nostri non smA
firmi , sed potius coeci ; dimittendi igitnr s
Quodsi ea concordia coalescet, hoc modo Don*
sed summa inquietudo nascetur, et nrnlta i
nascentur pericula. Primum vulgus non aecc
bit ea, quae contra vcrbum, atque adeo ea, i
m
EPISTOLARUM HB. V. 1580.
«8
olim cmn suis bene docuit Mariinus, fiienint
condusa; imo neutiquam sperandani est, ut vel
■pex eanun renim acceptetur ab omnibus illis,
quibos hiictenus plnciiit EvaDgeliiini, Proinde
principes Evangelio infcDsi ansam habent truci-
dandiplnres, quam bactcuos tnicidati sunt, Di-
cent enim ad pios, qui hanc sententiam refuta-
btint: ct tu non acceptares ea, qnae etiam aute-
signani tui Lutherani Au^stae acceptaraot? at-
que id genus alia. O, mi Spalatine, hisce mediis
certe non sanabitnr morbus, sed trausferetur in
peius. Praeterea eorum auctoritas, qui hadtenus
recte docnenint, non modo immJnuetnr, aed pe-
oitus nuUa reddetur. Si omnino hac intempe-
■liva lenitate nti velient Evangelistae , debuissent
ante 6 , 7 et 8 annos mitius scripsisse. Supersti-
tes fortasse essent mulli, qui ob ea, quae iam con-
cednolur, misere trucidati sunt, imo tnicidabuQ'
tnr qnotidie miserabilius. Putas tu, sacrificos pe-
nitos secum statuisse, ut arma sumeret Caesar?
Uinime certe ! Sciunt enim, se hoc modo peritu-
fos. Ob id autem tantam ostendunt austeritatem,
nt eos minis quo veliut ablgant. Quodsi pusilla-
nimes vos inspexerint , ipsi audaciores evadent>
Optime Spalatine, si tu tuique similes tam
propinqui Bavaris fuissent atque ego , scires, me
veni dicere; imo si eos audires nimores , qoiiam
nbique apud nos sparguntur, terror te concuteret.
Parce, quaeso, quod tam libere tecum lo-
qaoT, homoego, etsi non theologus, attamenpie
de rebns christianis sentiens. Res enim tanta est,
ob qaam faaud immerito totus orbis lugcreL Pa-
tefiet, certe patefiet hoc modo Anabaptistis et
iliis iamiam, quod deceat christianum uon modo
csse doctum, sed et constantem. Aude igitur in
\&% qoae vera sant. Qaid tum? Si corpus nobis
adiinat hostis , animam non adimet; iino nec cor-
piu, li in agnita et professa veritate perseverabi-
miu. Vaif. Ociissime inter innumera negotia.
_^ Geryon tuus.
S)ie goitit ^^ibt fagt oon bn Qoncorbte : e8 ifi
bcf)n mit Q^dpo ^orben iinb serborben/ n»ber of}ne
^fn bcr gan|(n Selt ^ulb envorlKn.
Wtt.85a>. (ai.Aug.)
De articulUy de guibus non convenit.
Ks MloKnf ho MeP. in TabuL Vinar. Rcgijr.E. fol.87. no.f.
iani diluin ■ Hucllero I. 1. p. 793. cl ei eodem InDucri-
ptaDi in opp. Lotb. Ualcni. T. XVI. p. 1691. — Nnae
« aMapspbo ipio aecanti dcicriplan. Vidttur Malan-
UsLAMTB. Qna. Yot.. II.
Ibon bacc icrtpiii«a iuaau Priaclpi* Electorii finilo collo-
^oio. Vid. ciiam Eckii namtio d. 6. lulii 1540.
(3fteIant^on ixbti bie im 3CuSfd}uf unocr<
gnd)«n gebliebenen %xiiUi.)
@8 follen bie ^rtifel, fo im XnSfe^up unttergrcipicf) wr:
glic^en/ unb bie 8a^c belangen, jufammen gejogen mec»
bcn. SDagegen foHcn auc^ bie ibrigen 3Crti(eI, fo nidfC
ocrglidjm, sufammen flejogen werben, unb finb ndm*
lidj bicfc.
1. 2)ag unfi bcr (Staub »or ®ott gecedjt modjt, [unb
nidjt bie SBecf, audj]') ntcljt um unfec wrgefjenb
ober folgenb SBccf obecSSerbienfl, fonbec um Sljrii
M ntiDen, fo mirglduben, baf un8 um 6|)riM
miQen ®ott gndbtg fe]>.
2. 2)a| man gute 2Becf ju t^un f^ulbig ifl, wie wo()t
man nttl^t bamit ®nab unb ®eced)tfett soc @ott qcc:
bicnet, fonbcc bec ©loub erlanflel ®nab, nic^ttum
unfcc SQerf niUcn.
S. £)a^ in bcc S3eic^t ni^^t not^ ifl, bie @dnb na^m^
Ijaftig jn etidijISn.
4. iba^, ob fd)0R 9teu in bec ^f fetjn mup unb foH,
bennod) bie ®Anb nid)t um bec Steu roillen vergeben
mecben, fonbec bucd) ben (Slauben, fomanglaubet
bec flbsolntio, ober bem Soangelio, ba| und um
G^rifluS roillen bie ©finb occgeben finb. 2)erl)alben
mug ©lauben juc 9teu fommen, ber baS ©cmiffen
tc6il , unb fllaub , ba| bJe ®i^nb oergeben finb um
C[)vifIuS millen.
5. JDo^ nic^t notf) fe^, gu 9tac^Iaffung ber pen ($6n),
fonbeclii^ siitisFnctio in bec Stu^ auf gu fc^cn.
6. Dap bie ^etliflcn ©ocrament md)t gered^t mocI)en
O^ne ®Iaubcn, ex opere operalo.
7. ^a.^ ju n)al)ccc@inigEett bcc.ftircf)cn unb beS@Iau:
benS nict)t not^ fci) @leicl)t)eit menfd)Iid)cr €agum
gen, fonbec ®leid)t)eit in Xctifeln be6 @laubcnd unb
^raud; bcr iSacrament.
8. £a^ @otteSbtenfI t)on9Renfd)en etngefcgt o[)ne@ot>
tefi ®rbot unb 6(otfe8 SQort, bamit @nab ju occbiri
nen, bcm€vangeIio cntgcgen ftnb, unb vecbunf cln
ben aJcrbienfi (Sijciflt. '
9. iDag Gloflcc^Seldbbeunb g»un(()Icbcn eingefelt,
bag eS ®otte6bienfl fepcn, bamit @nab3U oecMenen,
bem @oangelio entgcgen fcpen.
10. X)ap menfc^licije @a|uns , fo o^e @dnb m6gen
ge^ten mecbcn, unb bienfllic^ finb gu flutecjDrbf
nung in ber ^irc^en , foUen um Sicb miUen geljalten
werben, ju {Becmeibnng ^Cecflccnip. SDo^ fi^ man
1) Unci* inclnia addita «nnl a Spalalino.
20
tDb
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
isio
nfffeit/ ba| fot^K SBetf ni^t ftnb nitfjisc Gtottefi:
bien^, bap am^, bie Sifc^^ njc^t Rd^tfjaben, bie
®erciffen mit fDldtcn Srabition ju. befdjira-en. ""25ev=
Ijalben ifl nic()t SiuE), fo.ii^^it {pid^c ir;).ditiuin.-s
au^erEjalb bcr ^ergiTuigujiiicvfa^t.
11. S5ie 4>fi[ism aiioiiciifmiit tin uiia^mij! imC gf=
fi^riicl) Sing, mib Dfrt>»iite[t taS Vfmpt C5t)ri^i,
boe imS bie (^djrtft ^ocljalt, al§ bcn.ffliitrlei; mt>
SBerroljnec! ,;,
12. Jia^ bieieiiigc, fo [inbe Qfcficilt wcrbictlji'!!,, mtbtT
S^rijiuS (Si^^fcijungupb.bic 'Sdjvift.ljanbcln'.^-
18. ®a^ &ieit;nigcii, fo. bie SI>* oecbi.-tljen, lciber Wot'
te6 ®ebot& l^un, ba$ ba gebait, bap, Unjudjt ju
Wtljiiten/ ein icgndjiT feia tSljciueib i;atten foU.
14, X)ap bie %i^ nictjt ein SJerf \tx), Ca6 ex uperc
opevato ®n«b Pjirttiene, .Pbc.c aud) anb.'fn applicirt
®rtab ueibiene, .fonber bap baS Sacraiiicnt' bfS SciW
unb SlwtS e^ripi fci) baju eingcfcgt, ba^ un§ ©nab
ba angcbotEjen njcrb, bic mir burt^ ©(aubcn^ nidjt
es upore opetaio, empfat)cn.
Unb folc() 3frti(d (lalt bct CVurfurfi ju t^axcn mit
fetnen aierrcanbtcn nocijmat^ fiir rcd)t imb djrifilid), unb
Ifiemit foHen oud) gemeinct unb untcgeben fcpn alle "ittti'-
td, \o in rcd)tev Gonfctjueni ou§ biefen folgcn, " Itcm
ot> etlicl) nic()c 2frti!e( jlreitig, fo bot^.ber u&crteidjten
Confessio nid)t entgegcn fenn"), bie aOe fottcn Cingc^
(iedt feon auf baS Goncilium , alfo bap mirtlcv 3eif Bon
beren nieacn (ein a,^il ben anbem mif ©eroaTt icfc^nxce.
-gg. Aue^
M. LuthiTO.
Ei>uL lib. I. p.st. (^ii. L»aii I. (p.'iia.}
D. Marlino'Itu.tAero
S. D. lieri &nlnmiu,CaHatianeia, KU potius
Contenlioncin , qiiae fuit iiv4itul;i cor<ini arbilris.
Arbitxi fuenint initio Htnricus BrunsvUensis,
AuguslanuSy Eccius, Cocleus, postca Henrico
Srunsvicensi saSeetus tslDjxxOeorgius. . ^am
Srunsvigus cofictuaerat abire Tipdg tov fUUC6do~'
va, quem timent cantrthere «xcrcitum. De do-;
gmatilnu sic se tci habent; CaviUabatnr JEceius
1 Sola , eum dicimus, sola-fiiU iuttifieari
• t) UMGiManana [PonUni F.] ita mulati rucniDli tf f gttfi
4cii, mat mtijt XttiFtl ftciitlo niiircn, fo toifi In
bet iiSett. Sanf. ««pre»! ntt fsecffictit fcpii.
Ita «diilit Hucllerwi nna dcdiatiu locum itl Heli cuni
homines, nrqiic tamen rem damnabat, sed dice-^
hat impcritos offendi. Nam coegi eum fattri, n^
cle_trtbTU s nobis lUtrtitiam' fidei. Voluit tamaa
iiKfnt'i^^ctit.eVi!'J,''';^/i/w!f;?«ri/^^OTidr^r^yo/iBin
ri^lSte.- fib^iiiVii^p^KVirii^iW JnrfsWjtdif^non (n-
tfeHfgit v(ita>iilnm -g-riil^/oe; ' 'AlfeifaiilM^tiHt d«
nJfnisetoii^''pri^n'a*'' et^"4*tiiractionft(l«. Tmift de
miiriilsi^^iti tiis^ciulcJBurlbcunihil iSoUVeD&i quaO-
qtiain est dlt^iirffi-ijndfllmeill* tft*lJWit^" noKts.:
rfreli Ke'iIlHil t^iefArf *ic«pin5(U5, '(■'■ ilJuittdi .V«ntnm
ps^ mUrm^S' i^^mm: ::'H!^i^iW«^tbii>ea-
if(mc'tpiiji!'t» cisttiSieiHle^, qudd rtWi B«t')>taece-.
^'tnm stitlierCTiir^qitt speciem. Sentft 'pronas
indtfTercni^esse, siiinei^ uliam aut ambas. £t si
hiie6'docel%mus, llbenter «rat nobis cotiCessumi
utraiiiqut;^ectAtil' ■ E^Hbn^lpoati liMe reciperei
et:tai¥ien*xti(iiffVi'ho's;' quiliktfeiiu) exi«rr'e tinam
sitmseriintV ''i^qcIfMtibantur 'enirh - tdtaiiBihUobil
Ecclesiiim tlamiiari.'' t^uW til*i WJeTBr?' Ordinj-
tio Chrisii miia ad Lnicos ' et clcrictis' pirtinrtj
qitATe ciiin SacriiTneiito uticngannA-, 'mtfntea for-
main integri 'sacbamenli retibef*e 'd«bettti . Tq:»!
sic sent?»', - scHbe plntie.^ - Dfe MIsu ,j'-Vm}| , Gon-
iiigio'nihndis|nitatinn'^, taMttO^ propoAtaifc niiit
ironditioTies, quas tEttiieii noS tion acccpitriiM; non
possom di\'inare de exitii. Qiianqnam entmad-
Tersarils etiampace (}pas nt, tamen qnldam.vi^
dentdritbnexpeniSere, ijufeDtUm pertcalt&n fiaCa.^
tmm 'stt,^ si' ife9''itd BrmB dedueatur. Nos mbdera-
tissimas cbiidrliitiies' jiirb^fyiuaidSi^reddfadais nbe-
dterit^m Eitiscbpis et ItMsditrtidn^m , etconnmi-
nes cemiiofiias-pnlticemur nos ^sse instAUratnru.
H.tee' qiiafittim liabirtira ''sint Tndmrnti, f^oiOt
Tuoirtibis-CiQr^fi:/)», ut fte:K^'inios.' 22. Ang;
^kM^.:
%i K«%.
Legdti JSorlnberg. adSenHmhu'
•f- Ei Acik'M<inii(i. p. SIS. ' '
4)eccn iBuKg.et)itci|ie,^ uiij> ^at^ in iku'
temberQ.'
— !BJic wolten auc^ g. ffl. nit^t oer^ialtni,
ba^ mon. mif wn @tdbten, geflern doc SXittt^ m
aipo ^ota )u bcm Stmcfiicfteii oon Cac^fen nforberl.
VQba ^aben bic 8$eci»benten oom Xnifi^Df uaferi
2:^15/ ^atflen, ®ele^cte unb Xl)eo(ogen, a&cnnali
JRelatton unb miJnblid) Kn^igung get^, loaft biilfa
301
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
80£
in ganelbtmXuAft^itf totlta ge^anbelt fep, unb foQid^fi
in ®(^tift wrfaffrt wclefen laffen *) , t>a^ n>tr fammt
bec onbem fiiirften, .^Kccen unb beS Sanbgcofen t>o^
^MffmSlA^ onge^ct,. uqb, .btenteU vie.bw-^iai^
tt»a8iBi4ltiSinb.iont[&ung'genuft,lu^nbea, Sfbetj^
vndXbfi^Qi^baiwn RiitjutjjeikA, foSi^ an unfre^ttn
fi^don^ (ftffen^ i^c ®eaiutti unb 8tatt}fii}(d3e bac:
onf iitvttw^men.' ECennipic, ol5 Ci^ (JH-ranWcn, ^hv-
(^. 4nt ftuMnbttcg , Jpffffn U9I} bu. \ui^-ni Q^Kfi'n.^(f
0a4^ oii^k Jft Sfbo^ fienQnmte». :SR utig ^oit^ul 'iib^
f(M^VWM^rrbifcwirQ'.fS$' ijicniU.ukifcuLifn, mit
Sirif WttttV"^ twCen b^ 4>^CuL.nunm([}i bfi ifjriti
StW^rogm. laffini flsvJigeB tu>b.b£tat[;fd}lat]m, ttx^ in
bc^4Ba|Kiinbb, unb un^^ au^ fovbei:liLipr[<: c^ d^-Kpa
«aSr iHWMf- i^ ^(imuie.^CiSffntiii. i^^re uiifvrg
V4tniS«B^ 0ttf 9ei«it/',bag uttt- unfcrv :^l;eiiS )iUuv=
i4tt8e,siib.'Btn)iaigung .iwt: m&cen jugrftfdt nocbctv
e^ ^ tf efliAfli ta9 {&tl>tctt}eil iibersebea tid^en. r^te:
^ ifrti«4> BH^ ^ Sioeifet, ob 0; fit^ bec tv^ben fdttie
9e» biffffrfObec «lli)t. ^n n^bem bie anbecn ^i:
«cbniten vmStefieti unb antKcn im^tuSfcf^ft^ t}eut fcu^e
gidii|enifaMe^eUicJRf d^an, fyxixa fie nadjnialS jum
fifnn^r^ iMm ®a(^fen flattli^ <9idltie iKcpcbent^- il}n
tifiulKiii-BiU} bitten lafftQy ba^ <B. 6^. ®. oon ^iuacn
■fi|)t vmnde» tveHt/ benn fte ^cbo^ten nod} nieitec
^>nUitif9:init @. e^t.l^. unb ben ^onbecn iipren 9Kif'
B«BiiMablAi->in beSi^OiaHlxttS SatfKn ju pflcgcn^ bec
^offan^.tiefeiiNa, notf^.du-Qaemsutcn (Siibcjuljcin^
scft. c:2toniiif iiniciL(t><fie$uffucA teiim^t&ioi^t gebin, <
fBBbttn oflf uo^ SnCuBfr^w^ Oti:[(uion/,)Die ec.ifuS am ;
leigni.kf^f iMcf(f)(^.'ji!Unb'.mie.n>ic,i}ecjiiu^, ifl
Mc^ai^injtig^ rno^ jSiAin Jtliw*,,^u8fv^g.iti.nt4tl}^,
Bnb/ -«16 .B^ fjccii^tet Vt^^(it[i(f}<vf(t&<nv' i^M' ^^
itc^^etygQeotgen t>on Soc^fen ijecauSbcingen m6(^:
^§e{bilt mit ben Steit^dft&nben einjuloffcn , ^ui^ ai^:
fphRRr 'Ob mon oucl) ju einem ftieblidjen AnftMtt^^bec \
SkcglfK^g I«m(eB nt^t, ' ^iCia6))a^Sf,i||^Rei^bican;'
bctnSii^en unb mic outEjgefallen laffen, bo((> ba^ ni^tfi'
nKttetefi bemiHtgt/ fonbec» votl)in ^tntec -ft^ btact)!
nett>e.„ Unbn^ftnbcn iii&unima, ba^,^a(t)fi>n utibi
Sufg^df 'ettlf^ gmt^ceittca^m nnb vrtgfei^ ^n,
«) tM}iiinr A^ f^rfsMdB bn efitlMtn .&tH»(uiit-ii«<M|c»4n:
. VaptRf<bf>> unb 3^roI(ftfi<at« Sttiinttii Su*[(bu^ x.'\ d.. SSL.
Avx- I-eafliU: •pinl Chylranim p. »«;, MuelWuiii-p.TTS.,
Octcifiti. T.lll.i>.43.«l>Vale)i>u>ain onr.LullMri, XVI.
' 9.-l7lii,i^ . C^ltrtaiuia wt >itnliliJleruin Kripluai ^Crf
tmmiita nnb' Zfnlcfit ten in JHctLictpB ic. quDd li*bM «pad
u .CkrtrM«iRp,SUl>., Muatlerum p. 798. «1 W.lchium 1. 1.
»-,-^«*V' ' \' ;■■ - : ■ :
tooUtau SSoS fle bajn wtutfat^t/ Idnnen wit nit^t wt^
ffn. ®ott gebe fcine (Bnob, ba^ e« mft gutem Ocniffen
fe^ftm^ge.
. 2Bic,rfinb.a«i^,b?t,t(3)t, bajj bcr ISfjticfutp roillenS
fei), bie ^Trticifl uijb -^.^iii.Muiig atlJ Soctoi: SKartino
Cut^cc ;Jiyi'fi^ic!cn, un'6 i/aMi tiiti iinfc; ^ofi gebc
t(;en hi^ gcii.iRurntJfvg/.Mc roir i\)ntn jugefagt. — —
. SEBa^ kliv iii 2an^|)vafm abrc^)ciPcrt .«nf beS .^m
Sogcn ijon%raiinft^iurt(i\^!rtn3i'yrciten bclangt, t)^en
5»iiv,^^^_^,t\i^t^jf9?i!^j;Iic()5,, Ijenn^aQeiil traS biege«
mmt^aQ.l^if?\t^.'p%tkUJli, Iinffi^ aitcf) noc^ bo=
fi';r,. baj? .ijnriL-tftcr ^cfyOA i:eii'Snti^'3Eafi*n niicbec jum
Stcic^gtaa .^u brmijcii, aDgcrittcn fco. 25oci) fon>icb
auf antvc 3Scifc aud; iavoa aevi'!?!; f[(itf)e fagen, er
fci; ^iinim ^um iianCitjrafcti gcvittfii, ben 2Scrti'ag jtrii
fd;cij., ftincv (^iiabcn un5 t-cn uon ^(■affau, , fo (id) Bot*
m.ilcn " ctficficii , ic§t inS 9BfV( iiiib ' ,^iiin l?nbe gu lirin=
gcn. , Gtlicijc alna- iBollcn, cr fci)fliil!.Tllitio[anbfcS »0^
l)iii] flcvittcn, ^Kaitcv uiiti .Itvicgeworf auf^ubvingcn, atfo
baf; oic Sag iin9[cii.T), uilb 6cS fianti^rQfcn 9tJtl)e felbS
nid;t iLnjfcn, luic cS Oavym gcfdjaffcn ift, 3|)m fci> nun
ivic it;m xoc^Ue, adjUn tuir bc6 2anBgvafcn?[bvfiten ni^t
gac fiiv unnuylici). — ■ ■
©cr Gt)uVfijrft odh iSacijfm'''^,» fi*incn 5Iro^ Don
2nil;cn unb aii^bcvn aiif wier ^Agcn Qf^em t)inrocgg^
fcrt.i_8t, ©icljct linS baftlr an, cr rvnh! nid^t lang mebt
aflljit: wvijarvcn. — DaL om a)ienfiag tS.
auaufli um iiDc ,2tunb na<^ 9J?ittcig anno XXX.
.Iti-c^uiib
No. 856.
Mafthaeo' ^albero. <
2S. Aug.
Ki apofcripbA dcil. ifirexiifdttfr ■, Ug. ^flDC tranucripti.
])antiu*e>m iiiv.tnij inJ. Ge. /ur/Mio^ ^ Umb*randlie(i«r
>,>-jIU|MonctBtfdcK[WMMA.4»>tilildkuikg. p. 199. «q.
, ;,\_^ stori £uiesiae'He'utiing.t
S. D. .'PbstquamCaesar saAnL^^ntentiani nobis
ptKt^poBLiit saue «rooem et(priadpe£ caverc soade-
rent,-nc>m ad «nna«leldatxrelUE, placuit prioci-
pibui. m nobisarkiuii dareidiir, qui controver-
sia«'«l^no>nft>do compoBeKutt-.Tandem eo rediit
res, nt adversariis pTomiserimus , nos potitica
qiiaedam concessimis, quae siae ofFeAsiohe coo-
scientiae concedi potcrunt. Utramque speciem,
coniugiom, nsum Missae etiam retinite ciipimas.
605
EPISTOLARUM LIB. V. 1680.
804
Scio, nostram mcrderationem incursuram esse in
reprehensionem-vulgi; serl nos nihil decet vulgi
clamoribus moveri. Pacis habenda ratio est et
posHeritatis* Si possit') hac ratione iterumcoire
concordia populorum Germaniae, utilitcr prospe-
rtum csset imiversis. Qualis autem ad posteros
status futurus est dissoluta politia ^) Episcoporum?
Profani iurisdictionem ecclesiasticam et similia
negotia religionum non curant. Ad haec nimis
multae dissimilitudines ecdesiarum officiunt paci^).
Duximus igitur prodesse, ut aliquo modo coniun-
gamus nos cumEpiscopis, ne schismatis infamia
perpetuo laborcmus. Nos igitur in conscientia
' tutiores erimus ^), postquam pacis causa omnia ob-
tulimus nos adversariis concessuros esse, quae sine
conscientiae offensione concedi possunL Est et
pnidentibus ac doctis viris hoc consideranduro,
quod non sit^) malum dissolvere noXireiay eccle-
siasticam. Utut res se habet , sedent in cathedra
Episcopi. Hanc cvertere nolim , si tamcn con-
servarc possim. Hinc ad te scripsi, ut allquam
rationem nostrorum consiliorum atque actionum
nostrarum tibi ostenderem. Spero enim te mode-
rata consilia probatururo^) esse. INondam tamen^)
adversarii receperunt has condltiones, quas uti-
nam accipiant, ne quis motus oriatur, quo uni-
versum imperium ac omnes Ecclesiae dissipentur.
Christus respiciat nos» Vale. 28. Augusti.
4>iiu7T7tog*
No. 857.
(fere 2S. Aag.)
Mel. iudicium.
E Coelesiini hist. comitior. AagiMt. Part III. p. 47. — •-
' Ilaec Melanthon haud dubie geraanice scripslt, se<) Coe-
iestinusy qui ea unas servaTit, dedit Jatine. Scripta sunt
d. Sl. Aa^usli, quum collocutores calbolici dixissent, se
reni omnem iam ad Caesarem velle defcrre. Quac an*
nexa sunl dcMissa ad boc scriplum fortasse non pertinent.
t) Fuesing. hahel posset.
S) Sic Fues. sed cod. Wernsd: est siiura poiiiiae.
S) Sic tezt. Fuesing. sed cod. W. officium turhant^ ubl tur"
6an/ ex coniectura describcntij , qui offidunt mataTCratin
ojfidum , orium tss^ ^idetur.
4) Cod, W. mitiores a$imus,
5) Fueaing. est,
6) Cod. W. probaturoSt ct omitlii/c.
7) Cod. W. omnes.
Scriplum Philippi Melanihonis.
Si Caesar dicet, se accipere conditiones oblatas,
primuni pctendum est exemplum narrationis, ut
sciamus, quomodo adversarii retulerint»,
Si Caesar voluerit ex oblatis conditionibus
eximcre couditiones et verba quaedam , non con-
cedendunu
Si interrogabunt , utrum Caesar peccet, sn-
mens altieram speciem, respondendum, quod non
daomnemus Ecclesiam* Tota Ecclesia fait captiva
snb ista constitutione prohibente usum calicis.
Itaque Ecclesih est excusata, quae est vim passa.
Sed prohibitio foit iniusta.
D E M I 5 S A.
Quare non vultis assentiri , ut privatae Mi»-
sae fiant? Responsio: Privatae ]\lissae hac opinio-
ue dicuntur fieri, quod sint opcra ex opere ope-
rato applicata pro aliis et meritoria gratiae^ ita-
que opinio cst impia*
1. Primum id(\o, quia si opus operatom mere-
. tur ulli , Ergo iustitia est ex opere et nen ex
fide, quod est falsissimum.
2. Christi passio est suiBciens aacrificium , sicol
dicit scriptura: una oblatione consamroivit
Sanctos ; ergo non est opus alio sacrificio pfo
quotidianis peccatis*
6» Non est opus applicativo sacrificio, qnia nnlia
est applicatio sine fide. Ergb non est applf-
catio ex opere operato.
Quod autem non sit applicatio nfsi per Spi^itum
sanctum, cx sequentibus probatiir:
Litera bccidit, Spiritus vivificat.
Quomodo credent, cmn fi6n 'fifadieruiiL'
Et auditu fiddaccepistis Spiritum.
Pdsuit in nobis verbum r^onciIiatioiiisL '
Itaque etiamsi esset applicativum sacrifichmi;
taraen non valeret ex opere ojperato,- quia li-
tera occidit.
Item Christus ait, facit^ in mei commemoratio-
nem. Meminisse est credeire* Itemj qui boii me^
minerunt, iis non "prodest; ergo mortals noii
prddest
Item iubet pi^aedicare. Quorsus opu» est prac^
dicare mortuis.
Candn habet applicationem; ergo non est fc^
rendus, si valde negent de Sacrificio, quaerendan
an intersit inter communionem Laici et Qericr.
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
306
>• 858.
(fcre d. 25. Aiig.)
lonae ludicium.
'j- Ei autographo losti Iobm ia Aetis Tabul. Vinar. Rc*
gisU. E. fol. S7. iip. 2. In tergo legiinlur: cta SBcbcnfen
wrgcn hinftf0er ^anblung unb ©cfprfic^ in Ux dtcHdion.
/• lonae iudiciuw.
iUi(^ , fo ^aif. SXaj. ober bod ®egent^et( bie aom
Dn nit loerben annet^men / fonber flraf 6 monbiren;
ouS faiferlic^er ()o^ jDberteit gebietf^en / ade alte
ige ^a:piflif(^c Seremonien unb ©ottegbienfl in int&-
m 5U reftituiren/ fo fd)neibet ftci)8 allefl htrj cb,
Ixiben n)ir biefefi %\)t\l% allein ben einigen SSeg/
mir f)rotefiiren / unb unfer 3(peQation an baS {unf^
frei d[)rifUid) Concilium repetireu/ ^erinnern/ unb
felbtgen n>ie bi& anf^er an^dngig hUxhm, aQjeit mit
liger utttert^dnigfier S^erinnerung / baf unfre gnd^
te unb gndbige ^erm au8 (;M)fter 9lot^ unb SSc-
igni^ i^rer ©eelen unb ®e\T>ifffn nidjt anberS ju
i wiffeu/ 2c, fonflen ttJoDfen fie iCaif. SKaj. ©eljorfam
Setb/ ®ut K. (eifien.
flBo aber ^aif. 9I(* ober baS ®egentf)ei( unfere
feftton unb bie WitzX, barauf unfer Sf^eil enb(id)
l^, merben anne^meu/ berma^en, xo\t fte t)om
fi|)uf biefed 3^i)ei(d i>erfd)ieb(id) unb (eib(id) Dorgc::
gen : fo n)ifl ()od) t)onn6tt)en fepn , e^er nnb juoor
einige ent(id)e SBergteid)ung unb Soncorbien bciber::
ben)i(Iiget ober bef(|(o{fen/ bap unfre gndbigfie unb
^ige ^rrn oufS untert^dnigfl bitten, un8 6o))ien
)ef(f)e^nen 9tctation / fo ber 2Cugfci)uf) jeneft S^i(g
tax[. SRaj. ober mi) ®tdnben beS 9{ei(^S getf^on,
it ber ®egentf)eil nit bie SSort ber unfern anberd
m / Don bemfcfben etn)a§ gu obet ab t^un m6ge ju
a ®(im))f ober Sort^i( unb it)re& ©inned unb ©e»
tft, bomit au4) t&nftig aUen 6a(umnien unb gefd|)^
i/ ))erfdng(i(^en / avg(ifligen 3)eutungen begegnet
norfonnnen, unb mon aUjeit a\xi gemeibtcr uber'
\xt Gopien bar ju tt^un, unb baS ®egentl)ei( su uber^
n ^e/ n>ie meit itnb n>afer 9Ka$ mir und um
«it& su concorbiren begeben unb nit meiter. Deun
beftnbet aud aUer(ei S?eben , gemeinem ®eru(^t,
fonfl Umfidnben unb ^(njeigungett / bafl t)ie( unfrer
te un6 baS ®egentf)ei( fur eine (;albe 9{eooc(tft0n
B woQen.
SBSo aber £aif. ^o\. , al$ n>of)( ju oermut^n/ unb
kgent^il bie Sonfcffton unb bie 9Rittc( ber 6on^
» nit anberS n^erben anne^n moQen, benn mit
SXap ober mit 2(udti(gung et(i(^er <5(aufe(, a(S
ndm(i^ ob fte im Tfrtifet ben ®en>a(t ber S5ifct)off be^
(angenb/ ober in anbem HxtxUX biefe 6(aufe(/ (boci)
a(fc*, bap bie@ee(en ober ®en)iffen miber baS Soange»
iium unb g6tt(i(f) SSort nit befc^mert/ gefangen ober ocr^
firictt n)erben)/ n)oUten rabirt tAtb auSgctitgt f)aben unb
nit (etbcn/ baS F6nnen unfre gndbigfien unb gndbige
«^crm in Feinem IBcg n)itligen/ fonber mupen atijeit
i^nen bie 8el)re, baS Soangctium mit bicfcr ober bcr^
g(cid)en 6(aufc(: salvo Evangclio, salvo verbo Dei,
oorbe{)a(ten. 2((fo f)at aud) IDoct. SltartinuS ju
SCBormbS getf)an. ^enn n)0 biefe 6(aufe(n foQcn auS
ber Sonfcffton ober fKittctn auStitget n>erben, n>firbe
fo(gen, bap fte aQer(ei SRi^brdud), S)efd)n>emng Der
®en)iffcn murben einfu^ren. ^ierauf ift t)onn6tf)en gut
3(c^tung )u gebm , bmn fte fu^m unS gefdf)r(i(^ , toie
man in oie( ®t&(Cen biS anf)er ^t fp&ren unb merfen
f6nnen.
@o fie ber ?Jrit>atmeffen ^a(ben merbm fefl anc
^a(tcn, ber beiber ®efia(t f)a(bm, ber 9)rtef}eref)e \)aU
ben etc. , ift ber 9Reffe \)<x\hm f)ier neben ein fonberc
(ici)e 9$ert()eibing gemac^t *). @o ifl auc^ bei ben oo<
rigen ®rilnben in ber donfefjton unb in bm gefci)ef)nen
Unter^anbfungen angejogen , auf xot\&)t man ent(i(^,
o\)nt meiter SBeic()en , gefianben , noc^ fefi ju fief)en unb
}u beru^em
No. 859.
(eod. texnp.)
lonas de Missa privata.
Nanc prinmm integrnm et eenfninice editum ex lutograpbo
lonae in Tabular. Vinar. neg. £• fol. 37. no. 2. «— 0>e-
lestin. in hiit. Connt. P. II. p. 285 b. Jedit hoc iudiciiun
latine versum. ied posteriorem partem, ncscimus quo
modo faefam tuerit, haiiuit pro iudicio Spaiaiiniy illud-
que dedit separatini ibid. p. 285.
(^lust lonas dt Missa priv^ata.)
VSSarum n)ir mit gutem ®en>{{fen nit xatf)m nod) n^if^
(igeu f6nnm, ober tarcn (?) **) baf unfer gndbigfler
^crr frci foUt taffen , ob jemanb bie ^^i^^citen ober SEBin^
fetmeffen in feincr 6f)f. ®. Sanben f)alten n>oQt, ober }u
f)attcn bcficUon unb anregen n>tirbe, f)ab ic^ fur mcin
Sinfalt biep folgenbe S3ebenf en«
SSor erfl, naci)bem fein 0tAtfe in biefer ganjen
^ac^e ifl, baS ber Xeufcl fo 6fentt{c^ }u 3(bg6tteret,
3U Jtram^tei uttb ®cij mipbrauc^t, baburcf) auci) fo t>ie(«
unjd()I{g fd)mvc Sunbe unb ®otteSIdfterung angeric^tet
unb noc^ tdgli^ onric^tet, toelc^cS niemanbS (dugnen
*) Vid. iaditiam lonao de Miaaa proziaic scqueiu.
^ Saren i. e. biicfcn. [F.]
«07
fcam, mt benn D. SRactinud unb atle blef«$ S^eild
itf)m unb ^cebigec auf8 ^dc^^ ^aben tn i^cen f>cebigi
toi unbSc^tiften ecaggecict unb ange^ogen: ift n)ol;[
ju aebmfen, baf bet Seufel ba feine i)6Mt Sl(l in ate
mannigfaltigfleu aBeae;' b!e finjj) g)!ttfd)Bi;(tien alle
ju bebenfen »b(t ju (tttj|'(n ■unmiSjIit!)^ btauttjen
wecbe. . '
jDacum ifi ^iec au^jufefjm , unb nit alfo auf cine
Stunbc wiebec .ouf^utfdjten Qbec ju yerfjon^en, bii§
man mit gcof em Santi^f nMbci: ^ben Ztufd unb miba'
mantl)C bife 3un8e ijat a»@ ©ottcS 2S5ort niebergeiogr.
SBoe ba6'6cji, wilTrn luir tSott i!ob,, uiib Ijiiiten
teine entfti}ulbignnfl, njaS bec red)fe a^raud) beg Sa:
ccamentS ifi, ndmljt^ ba5 arme erfdjrodne (SeiDi(fen,
bie in 2tngft , 9l4t^e*i. urtb 3fnfed)tun3 fetin, bie ben
emii aJttliilieS 3ocnS, . unb bie Sofl ifrjr alnbe rcd)t
fii^ien, ba Scoflfutjenmfaen, unb il)r(n (Slauben 5u
Bbcn unb gu flirfert clc. SSon lrc!d)ctl .iUc Pic f^lgr
liet)en papi|tif(^en gRef^lterTwtiSBl^rJIjcil^gftC/mcnig
niffen , unb fel)n i^nen goc frnnbe m&tfavaix i^«^.. j
Vu(i) miffen wic ftinrallr^ «Ub ifl aufl allec {^c(T
Scribentcn ecljciften ju diroeifiti, ■'bo?''(!e jleiil^ iuilwt
b«n felbigen ce(i)ten iScawI) t>ct SotMultitnt' tinb.OcS
®aaamentSbiciD(e(T(n'fifc:sin.fbI((pS!!ii*f)iil(Bl>'bo«
dn ¥cie(i(c, ob cc gleic^ gottloS 9,' «i4( tlW» ju
giu§ bcr ganjcn 6(icifiml)eit fic SelMrtbige «nb jttt
Sobte, unbfrit aIIe9Iott)(, w{b(rbi(.^llet^, mjbcc
jtticg, mibct .^unger, ilcin fiJ)^'gtft(Efclige;®())i(^a^,
fiit gliilfcligra ebefionb,^ UitJlltlii^.^lt.^DlitglrtfjBKi
mtU)ti iji cin 6ff(ntli(t« 'llt>s4ll^^llRi;t«IHiii). blt
SSejten unb beS ^ttlU^^amtnS^^-^me^ltltl Kibct^ffM^
allerttt)al6, no<^'aai<4tetnlfi|t'«rt))tiifi)ti«ii^(^,'tMtm!il
i)a)tfitt)utn. Unb mif, 't(c''W(tij«n|i't<s MaitplitMi
(ttannt l)abra bcn ^o^ tOtif fetaxtyi^trm Wliig ibti»
tig( Xl)tin(n neilMrtr^ttplVk-Jtn^MfMtl^ttllK^nbeivf»
oiel Saufinb i|l...,a!i(f,))JOg{(^,,pif,^(nil,,,mij»F unfte
ectmntnip gcflaltsn,, ptjM fl)(, <pj^t((j._;fo%„5!|i()|jf|^
meffm miebetum ju |)ciftcni,. . , ' „-, ,,,. ::.:,■ .'
Unb fonbetlid).ift gu -ticttiu^tefiy i^ibai f^genf
tf)eil ie|unb begetlttj. mic, fiJdin.^ tofrcn,. fB issailtlj
privaus miss«s,^alt« n!ilI,ufo,ife bO(tl 6(1 «niaef*)
frirtt. Xlfo nucben fi( 6(gf;l)rti.n,«:.l>a$,n|it ohi^ ml|.(nt»
ilin mibtt bi(i)ii)l0Iin((l(n;,^:l)'rni;P.bB:ni;(!ii8«n,(Miiit.
lCoS Eann niemanbS mit gutem (Scmifen njiQigcp, inii^
certo sciainus, qaod >a.crara;epto abatantqr ei ideo
nunc piignent, nt^bn^tveiif qnaestutn, ,
Cb man aiec fag(n moIft(, bic SHtficit follttns' litt
nw^im, bit ^t(big(c abet foQtm glttcijm^o^rSannbn;
^Ktbigm, ifi »0^1 objnK^men/ mas b(T yrcbigcc Icti*
EPISTOLARUM LIB. ,V. 1580.
•08
ten unb titcblgm alsbamt miitbe 0ttiti4)t(n, unb bof
foIl^S Vtebigm miitbe uon Scinben urtb ginintm gr
fpottet metben , fo oae aBcIt roeif , baf bie girffm i(K
|icebigtt init Sici ju 'itugSbucg l)cbm. Siirtldl i(b(l>
man fogen, t)^c t)otfen roirS gecatlim, ba^eim ^nb^
tcn roit' boroibrt.
SBic roifTcn 014 fiirroaljt, fft)cn3 nni). ^iKcfent
ciu-S altcn llm]lanbcn, etfal>rcn cS bui-ci) tdglictle (grn»
fcl, boj fic oufin ISejcnlljtil bct ^ciligcn GUpnunilin
fd)aiitlici) unb grduliif) mi^btauci)fli, unb^i^Ie' imtn
iliuoi otif efifitn, Slollcrn ic. roibct bie ctlaimti iSii^
I;ci'f, coiilr.-i vorit.-itein, sanain doctrIn.-lin'(ie'al)'asu
missae, roiftcnflifl) , uub loic bic ^lfiarifafl: 1» bm"^**»
ligcn (^cift fuiibijjcn, itjrc tfficffcn batiibet tto|ig&|i
l>Qltcn. ®a rodrcn roit rocl)! ouS gicbc fcfiulbigy nn^
ollc ®lunb fic HtcS 3tcf!ium9 firei j« tjetii(^fi(il, nit
miin mitt^JceWgec, fonbecn dlft bieienlgdV/ Mfe
(t(n («titt rtoHra. JDocnm tiniMn mit «it »illf9m,"«il
o!)ne Bnfaglic^ Bofic «n( foUI)* t(KiI^oftf9 nu^
■'■ ®> Jotim »ic onl) op« ang(j(igt/ -nnb i^-iint
onjujeigm, bo$ in bcr ttfim t^ci(lli^e CiiS^itn fbil(t
aiie(fiai o!)nc Ociumunitonten ni^ gcnxf^, («Ittilfg bn^
aSiBbnuici) ciiigcfu^rt. 28tlin b»,S)a»i(lfn-fifl5o|.((,
SBolitI)eit focjcn , fo tinnm (u- {ciat .Utfi)^.'<i|iy(|^
roacuni fie bie SiJIcffc biefct @<(ia(t.g(nt -tlil^Tn tf tjto
beni!,(b(it.iut b<i SmieS WSm, usb idcdtgtnie^Kldi
S»WieWJu,eti<ilte»/ un» raiffen tjoit jl|m SHftiB,
roie eiiiem ocmen Siinbet uni bo6 jpctj i|l/ (mclt^
boun antin bcc aJicffcn tccf)t .broucI)ff) nif ticl ju ftre,
cl)cti c^n- iu ftjcn. go i)i: (c Ms fcttigc citi fcttet
ildicr gTitilidict Ml|ibraiid) gorflidjcS Sioniefe roibct bfi
criic lofcl Ces otibetn (Scbofi)S- Eie l)ol)e {."ilijyt gjtb
li(i;t"2)ia)qj}Jt utjb bi'e l)eifije !Ke|T.' muii b«l'S!am«l U
bth ; ' ini grunbc ig cs iiid)t an5cr5 bcnnSrfb, eht
feBtunbaSoue^*). ■' ,'
' " $>l(i'ilier', fo rcit roiHiflcn' roUtbtn , foli|)caSBi&i
-mtjTsn^nlljumcln-cn, ctJcrfrciju ISlTcn, fii.fie iniSiiSs
l;alt(nroolltc, rourbc nioii in bcu umliegeuben gfafl»
tduin um 91o4>Mim, SiaU. fintt»).;tliit bniDiJi^ m)
(»i(tiitultii((ieli(nn,, ob « fiefmrifc^biKfiiliiciutfr
.)ltiltfie:3)a|>ifl<t>!) unti HRefm olfb unjii^ia anMH
iintiilitdii., e<:>tfiim;nuiti fon^.im Sic^aitbtnniaH
.Wofffi uiijlt^tiKfie,^ bif as biam.i«tti(iiiaaAfS
li(6ft,»tbi»alii)n, ,(«(>, bi5,«if ■ein.fiihtiliiiiiJS
iMegmwitiKicjnaulaifai. S>a mixtxaiecittfjtam-
fiwiQ unb Xecg^nii; oul , unb noidbem iO.GinciGa*
<) Fot,>icn.i^ii>nripnin n. pniu «(ig,|, „t b,,*
.Cco *llt, aiCuU Saa4. fi..i-.:.::..'— i:.;' ,°**7'
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
310
fb balb nit lomt wrfommtrt nifrbm/ tohtbt fi^ efi in
bet Stfa^tung oielntlO» juttagim, bmh \^tA> jes
moiib» btbwf en fann. '■'
€S f;mt aud) Bit;! ^JrifJln-.iintcc bfn ,5>aj)i[ien gnCr
^igj $*u'fe, iwldji fijbci- [ffitbrtn] bw\t Yi-I)w dn ^'.ag
fcnimen, rclciDoljI \ie btt £cl;re nit aiiljaHijiii^ beflo m-
nigec SRcffiJ gc^aftsn , unb inSB.^bcnftin jjiiTaB^-n, cnt»:
Btt) i]Qr bafon abiiilaftnt, iccldje niir ^lfid; Ijii-^mit qc-
reijet luuiben, in iljrcm Svrtljum ju yfvl^arrm. 3luci)
loirfce man in unfcc ;ini^t>i^p«!rt uiib jjnabigcti ..^a-vn
fcinben 2cur fin&cn , n)eld)e finKfaturcs fciin bci: tDTcf;
fen , ober I^te Srben , tle rourbcn fid) a-lm'fl)i-n , "puc-
per jti fdjaffcn, unb c^jie Untcvlap Tfnvfciyiia t^un,
baniit fot^ie^ SKcffcn loicbcr jjcIjaUcn-
S€ {6nnt aud) bai'au& fol^ , b<if) i>)cl Soien , fp
tti^ttllc^ unb neu^a^ten Steib tnber iif 9tf^)^fffp
bcn et^en*).®^ ivi^rben aD^U^en nnbit)^ ^^tfP'
pent tuOyiit SSeffen Idilera, unb m6^^ «t(o ^ 9lot:
tnaeipen). ^aum gcmodft locrben. - . - . r<-
■ '■' ttitb-i^ »(t iefrB litft ietit ■ff«i'e'rb''6trtti^A itti^
Wit / iMtb^'onc^ mt ^lftli,' benn ffe ri)Wb«i'f!^en, i^
■ten beiSirrfciH Unejtitff ^eit uttb UntTefl&ittJtglett^-iliib
aM^bofi scandaluiQ gr(!>^etwrben/ benit wfr it^mtb
^(iHnifen; .bcnn ber Seitfirl tft flng, flrauet DienHd)!
CiineRjufAnfitigenXnfe^rhmgm, ba er unfrgentffiit
ffllQiii nollte. f .-■ ^ ■ ■-•
'. In, sviinma, ipenji {(f)pn atte obanj^ejciflfc-^^bca-
fen foiltennit anjufcIjEn fi\)tt, fo miffcu iric C-cd), fie
inenben Dcr Rja^ fie roollfn, alg ndmlii^, bap f'*' ^^f^
jm nit TOoIIen pro sacrificiu |>rw vIvU ct nioiHuA ^nU
len, ober «(^ien k. itcm, bap e5 fotl .fd)lccf)t fen-aiiV
tnm actio fe^in 2C : fo rciflVn TOic bodj, ba^ ii)iu liHf^'
'Jin^i^, j)ij(iiicn,ffli^i;fluc& b(i Ijelfcn, btr Eanen (Si^t:
xiKiii:!. culfiis nofl^iiaijens verlium dci cst iiiipiufi.
"u -^icttant ifl&u^nttattjnfe^Stfialtungjcttti^fl
fjciriMS^ bittnaettwo^lebcnbanimunsfttaflffttofirbt,
hi| wt fo gtfl^n SKiibraud) b«Ifm .wiebet &efldtigm.
JOomiirt cM to; ^ligc ®ei^;9ar «tnfttoi} niber folt^
jffMli^e «fegitterei 4tt bee ^tigenSSt^fi^; loie-ein
■poapct ifi'S Ree^om 13^£af)^Et«t, bata ¥t^)t|et
«m ShdM nlbet ben abg&ttifciicit iSotteet^eit^inb JCIttU;
^ Bcfi^ br&seC, unb f(^etet> ba tt fiiot: o altar,
CeciMtinu: mmim-
o ahar, fltS fctlte ec fagcn: icaS f)afi bu :£unbe unb
UnglfidfS angertd^t, wa& njirb filc einc ©traf folaen?
■Jfuff) fi^, ift nit on,jufcI;«n, bo3 burd) ,foI(^e ?)ti«'
yatnw!Tt)i,(in'fcinci;,ta3ii',"(icr,®otff§bienfl cc^Iten t»erbe,
babiivc() ,bcr .acmeine SRann ^uc X^^afyi gcceiat «iirbe.
Scnn bie ©Pttcgbicnft ^u aSctljcI unb Sietljaiien Wftreii
aud). fcin anfetjnlidj ^oiicgbicnflc, aber bie ^Jropljeten
pccbigetcn cilcici^mot;! barroibcr^aufs- f)efttgefl/ unb roirb
of>nc SiDciM ben,^pro(.'i)ctcii aud) -ciocgercorfen fei)n, bag
f&^Vicbc jcrcflftctefl !c.
Sftnn bic ^focrcr*)„f[«i|Ji^ i^c,3(mt tl)un n)oft«
ten, unb bie SDbccIcif obev Sifd)offe barauf fe^en,
raiicben bie ©otte^bicnfle ncbcn ben ced)ten ci)vi|llid)cn
9Keffcn, bo Sotnmunicantcn mit fieiiicSen ' wo^tbetm*
^en iviebev- c^njiici^ten feijn, bap, b^ flcmcine SRann
beniiodi jur,?>tcbigt, ju <^vifl1id)en"6eremonien unb
oiibecci- rcdjtcc 3ui^t geljoiten njficbc, , .- '.
' Q& i)at nrir Xifict. TOotttnil» oft tJiertrauet, baf
cr.TOan4»eOar{e3tnf£d)tin^batuber ge^bf, e^eet fi^
(Vitioaen/, isibec fo.(?^eijili^Pi fo »eit angenommenen
BRb^jOOP tiev JBelt, (iller&fiiifi^ ^Pt^''''*"^ 3" ft|)rei«
!Hii..ii2)ftriimiilWt ifV f^c^p^:S^M>*bad)t unb geroifr
fent^runb fc:tii^e:SBinfcImfitcM nit-vtnuorfen. So ifi
e& bO(I) je in «fii ^ege Qtmf, unb toir in nostra parte
in omneiD even(UQi sumuscorAm Deo tutissimi,
benn wir mjffcit, bo§ bie Siberfai^er, fie menben vot
m^[ii iDSlUn,. bci; ^ci%«n SJteffen ^u mipbraud)en gc=
ben(e»t,;^unb ftfd)4n mftnbat^r nit ^ofl ber (Scwi^
fcn,';fon4«c.jeftt^);.^t w* (SifSrb^ fie rii^nwn, mir
^« teweiHj ^e feoffl. flfWd^ @P »ir nun bie
SSa^i}ciit.^v£atmt/r[Uirb< «ifftn/' «».{:& (in gereu^enmag,
^ nKcb bte distiitcttD twTL.^ott ^^ 'nit flarf genug
fcpn, b.^;:W(!fuvflen foBtcn ftei laf^n, unb bie?)re-
btact 8ftM>ro*W'.b«»^*>-'*t*i8«>/ »« o*™ anflejcigt.
S5tcnjei| bcnn »ermtit^fi^v ba^ ber ®*3ent|)eii
n{d>fS fuc^e, ' beiin ba@ nur fo unj&^ti^ ber felbigeunb
bcc aleicijcn (Sottc6bicnfi mM)tt elntn|en, ba^ ftc mtfy
boS Concilinm bovubev bt^o Idngw roerben oufiieljen,
unb btfferiren: fo Ia@t-tm6 etnflii^) beti)en unb mot)I
i>orfeI)en; bo^ »ir un5.nitmft3(ujy>ldgen beS eatanS
fafien IflReit, unb roittigenVJn.fftipbvau^i) unb unleibti(()
fd^rlfd) ®otteSIaflecung, ba' »ft-!(mm burc^) ®ott gnd.
biflliti) evfiiW. ' - ^ ■'
Unb ifl mein nnferf^dntg SSebntlen auf mein ()6(^>
fie&®enji(fcn, bog mon iefeineKfilje obcc Seft fpo*
tiHlicir CotlciliniM Jcifit Ittittt vc
911
EPlSTOtARUM LIB. V. 1580.
«12
tnt mtU, unb In foUfKit wt^ttigen TCttiUtn o^ne St&t\}
nnb JQomiffen Doctonfi Marlini ni(i)t8 bef^Iu^e,
bomit man nit ^emot^ befdjiDert dngPIi^ ®etDiffen ba:
Bon ttoge, unb fonft au(t> gtoji ^(ergfrtij^ imb sc.-in-
dala, fo mir jegunb ncH^ nit aOfl.ft^n Uxamt l^-
tig erfolgen mfigen. JDet;J^rr (j^ifbtft a^one un8. W
feiner Sa^iljeit ecfjolt"!. 3Cinenj
. . 1. lonnSi ■
Ni>. 860.
2S. A«g.
itf. Luihero.
Epiit. lib. I. p. 21. (Gdil. Lond. I. cp. 16.)
D. Martino Liithero
S. D. Per Cyriacum plnra sciifaetfins, qui cra»
«biturus est. Mitto tibt quacstiones qnasclam, de
qiiibus rixamnT cum adversitriis. , Hmusmod^ ar-
gumenta captant, non qnae dpctrinam pietatis
contineant, sed quae plutinium vate.int ad con-
citandam invidiam, et nostra nioder.-ilio in talibus
locis auget Insolentium' notninuin 'fiirtVciatn. Non
potest dlci qiios agant triuniphosliic. Si piep ta-
mlne, non Principls, vcrsaret, in bis negytiis,
nnllo modo ferrem hanc supefblam. , Nunc me
iimuia dlssimnlarc cogunt Principum pericula,
relpublicae discrimina, volunlates nostrorum njl-
rabiliter aut ImbecUles, aut panim in Iocq fortes.
Niliiltamen, ut spero , ' faclcmus contra Blvange-
lium. Pontanus profe(to declarat, se esse yinim
fortem et bonum. Sucerus scribit tibi Tieffl tfti-
jtyov xvQioxov, et vult accedefe ad nostram sen-
tentlam. Sentit adesse corpus Christi Irt pane.
Haec summa esl: Scripsi ei propositiones , sed
eerto consilio raisit suas proppsitjones , plura non
potui sctibere. Mox responde, Vale, postridie
Bartholomaei.
Au^uslae^ielecti sunt arbitrt quatuordecim.
A DOstra parte,
Georgius Marchio Brandeburgensis,
Xokannes Fridericus Dux Saxoniae.
D. Ponianus.
D. Heller.
}%ilippus Melanlhon.
lohannes Brtntius.
Sneppius.
Ab «drerta paite,
Htnricus Duz Brunsvicensis.
Episcopus Augustanus,
Cancellnrins Badensis.
' ' "Cahcell.ifius Colonicnsis.
Ecciits.
Mensingenis.
Cocklea.
IntcT hos ram ntintts conveniBsetv tsmAeik electi
■\'.\\"-' ' ■' ■"■ '■ suiltj^'' -■■
Pfmtanus. Eceius.
Heller, Cancellarius Coloniensii,
'Philippus. Cancellarius fiadensis.
No.««l.
26. Aag.
Legaii Norinb. ad Senatuth^
i Ex Aelii Noriobeig. p. tl9,
^ecca Sncgetmet^cr nnb ftat^ jt^ 92ncm:
■ -becg. -
©AhfHgeh tieben J^erren. S3ei ber j&ngf!en ^oftfyAa
rotr@.SQ, bie3(rClcn[, beren fid) becVuSf(t}u^, birn^
bie dleid^dfldnbe unb auf unferm Z^til verocbent^ vf
g[Td)en, unb wie toeit geljanbelt morben jugefanbt. 3M»
i«et[ abec noi^ ttiidje ftrittige ^ncten , ber |id) bit tui'
fdju^ nft^t occgleic^ tifctttm, ooc Vugen: fo Iffi^txi. bie
Stei^^fldnbe flattUd) nnb anfeijnli^e ^fonen jmn
61)U^&tfteR ocn ®ad)fen Decorbent, utib S. 6^ 9.
bitten [affen, fti^ ntc()t son bannen 3U t^un« ,fonbcc fttf
rec ^nblung, bie bann bte 9teid)3fldnbe tceuli^ leifteB
«oHten, jupflegen, nnb baneben ODcgeft^Iagen, is$
nod) ein Ileinetec VuSfti)up i>on beiben ZfytiUn ^ma^
miahe. 'Uitb iv!en>o|jl bicfec SSocfi^Iag cUi^en uiifect
St)eil6 fuc bef$n>et[{c^ nnb g^cid) fAc ^intecUjKg mgf/f^
^m, wrc au(t) i\i ^vm briften 3Ra( beifammen gRK^
unb ba»OR secatt)fd)[agt, ob loic biefen 3(u3fi^p beinl>
[igen obet vetorbnen roollen obec ni^t: fo felnb mtr bo^.
entti(^ 9Iatt)S norben, bantit auf unfecm S^ trii
®[{m))f bet>ot gegeben w&tb, biefen tleineni Xuif^
ond) ju gebulben. Unb feinb olfo Qon unfec.Sdt baini
oecotbentXJDCtotf^rud, S)^i[ippuftSKeIan(t)to«nib
Doctoc ^eUcc *), bit foQen mit bem Qkgen^/ f»
au(I) bcei ^rcfon, nimlid) Doctor ^dtn, bcn ^U>
fc^ unb SSabnift^ Sanjlat **) gegeben, ooa ben ui:
*} Caaccllar. ODalibiUDiif.
**) BtrabwdiM tb Uifcn el Uiar. Vebuf.
its
BPISTOLAiaGM Lia V. ld»A
M4
wcttagn uab nmmiglli^ Vrticutn mriter ^bHn unb
«twi/ t>o(^sarni(^befct)Itr^ennoc^&(gebRt, fonbern
mtr^ren, ob fu 0(^ oon etnem gAtlidjen Vnftant) ober
ni&ern Uib[J4)fn ^ittefn vcrnf^mfn mollten (a^rn.
©emnat^ fein genKlbte »om auftfttjap am 5Ritt:
9od) nftc^^ vecgongen bei einanber geniefcn, unb rait
leftmi mn jTo^lf Utjr 9)Iittag5 in befl (S^nrfurflen oon
Bodjfen Ganjteij «forbect roorben, aOba bie brci tinferS
E^tti »im bem Ileinem VufiftfjHSi gfmffen, unb aHiT
mfrc KittMrmanbten ^ltrftm gt&tEje/ @rtrf)rte imb
£l>eo(osen. Unb ^abm'bie vom 3(udf(f)it^ at)frma(n
Itelacion unb Sn^gnng get^an ber ^anbfung unb Sloc:
'd)(dgr, fo bie 93fteq>art mit itjnen auf il)re iAngjle
IbrrgebneSBmHQignng gepflogm ^aben, baffelbigr, nie
■I geretJt igfirbrR, unb ^e barnat^ jufommen ge;ogen,
d}riftlid) vrrlefen laffen , - be^ rnr 6. tB. ^iemit (Sopien
ntt B Ber^eidjent jufenben. Depglcidjen aud) nodj etn
BffSCi^iS, fo ju bem ^onbel in brm Xuflfdju^ ber
14 ^?ecfmen gtibtt ge^tlg i^, tnit A, metd)eS toir
id(f)|l ntd)t befommen mogen. XI8 nun bte jt^t beige^
tgU ®^rift mit A serieii^mt, wrtefm trorten, Ijat
i^jebei2^cI(unterr(M, mtb fonberlidl) bte Sdd)flf(^
lOK^ langem Seba(l)t wiebet onscigen taffen: fir tjdttm
nu^t anberS bei i^nen finnen rat^f^Iagm, benn fo mon
|Utl ttitf t^ ji^ngfte .^bluns«riter mit bm im "Xu^^
V^^ moit etnlaffm. @o^dtt ^^ilip^uft 3KelaR(^«
ttn- bch Qad^tn nat^geboc^/ unb etroaS geflellt, iste
Mn verlcfmnorben, onb friebet mit C oerjei^mt liegt.
" 3>dnef)ffl ^bm fte unS tat^ ongeaeigt etlid) tcrmig
Bffferdftg/ fo-bec (^egent^eil ^injugufegen be^e^rt bt
xr unfcm jAngfl Abrrgebnm SSorfi^ldge/ alfl ndmtid) tn
Mn bif4|6^i(^n ®e»a[t, bajle^t, ba^ man bie ^lfac^
w mib"5ftiepeir6«n Ordmarlo fotl ptdfenticen/ ttjollen
le |))n juf^m : ju eraminicen unb abmittirm, i^bjoi^fl
IS^-S^ tne^r gu fepecn. 3(uf foIid;3 alU-^ift-^
£nnen{)ncg^,^^ffi3^,un^^i|^ i]piL^dbt£,n'.^i(t)t fucgut
«liefe^/ fi^ oacdiif mit bem SBibcrt\)eii toeiter eiujus
yjfrtk:' .SMHn tiMeff ibir t)ie j^onblnng nnfetn ^cm
Iberfanbt, miiptrafolc i^re8l&«fc[)eibS ccnwrtm/ unb
pii§jcri_ei7(Tiit§t4 3atiipiUiiJi:n. lEiib Iwton iiif jjteV^*
w^t aiDifdjm bi*ni £unenl!ia3fi.I?eii (Siinsk-v niiO bem
tjyilippo . tftlicf)^ ivibei-u)(Lrtig£ 9£e&en. Ln-ij^bfn. (3fjt)
cWW''iUAy^&em ^JIjjIif-fi^f-oi-nibeii^flVi.ijcnj.nJun!
ifi bfhi ©(^'ncpl^eii/ i()cm ^Jrfbigccii iSJibaiidCt .gee
iiattti 'rcocben.' ^fber am .Snbe ifl e8 &acauf lietulv
ii^ t>Ie'$Sci'oi't!ienti'n ijtut raic^c; in ^lugfd^u^ Qci){ti wf^
iMjeTgm foUfii: (ic njJlptcfi mif biefi: ^aiiMmid iMitcr
i((^t tttifftfl uoioufcfjlagcn, fbnftcrn fic l^dtljcn, b<ig fle
)t1 6l)UrfucPcn, giir|ten unb iBtdnbcn focbctn unt t«ran
ii^ti, bomit von anbern fii^Iit^enSSe^cn ^cvcbticuc^,
Melasth. Oi-kii. Vol. II.
<M nic ehtet n^ bem onbem )tbtf(I)eft fe((> on^ rinnx
Concillo f!|m unb ftd) fonfl nergteitl^m taM)t.
?BaS abec m.-ltrr borauS »icb> Mnnm wic nf(i)t roif*
fen. w i : Werfm aucf) tiom ^JljiliiJpo, fol'
ix^ fein Sletg, fKti^r unb TCrbeit ganj gutcr getrracr
TOeiftfthg brf(t)e^ri feijn. ffioHten bemnw^ nicf)t gem,
bog bfefe fiberfdjitften SSorfdjldgc unb SRittrl foHtm «eit»
Idnpig gemad)t, unb babucd? bem ?)f)iIippo ^umUn*
glimpf foHtm gebifbt roerbm, — — — ScettagS bm
S6'. Tfugiiffi luih J^orauffperrm. ■ Anno XXX.
£rcf unb -
(»cm()aebt) fJaumgartner.
No. 862.
86. Au-.
Af, Lulhero.
Epiit. lib. L p. Si. (Edil. Lond. I. ep. 18.)
D. Marlino Lutkero.
S. O. Neque de privfltU Tebus, neqne At piibli-
cis qincqnain scribere poAsnm, tot inm dics cot-
loqiiimur dc Sitrcienda coiicorilia, nrque t.-)mcD
ex^cdimus qnicqnnTn. Crgcnl de Missa privalii,
dcqae aliia relius pmponniil cooditiones, quas
non salbtutiim vitlctur nctipcre. Exislimo cx
prioribiu noilris iitcris illas le intellpxisse. Inte-
rim addiint ittrocissiniftS mrnns, qnn in re, elsi
nilill moveor mco periculo, tamen interdum coii-
sid^o,' qi^knta sit imbecilKtas aeJnii in no,stris
^ye/jl^O^v. Vottast& prius confecta emn( umnia,
quam ad te pervcniant h«e llterae. Nam y(f(t^
iiaT0<f-6gds «l t^dtis. (^uare ntinc deliberarc
nihil possnm. llodie erat veniendnm in cotlo-
qiiinui, cniii qifldiJrri iicqiic' ego ncqufc Pon/«/iH.t
scirefnils, quid eS8M!.^gendum, el quae essct sum-
*na sfaitciiliJip Principnm, Omnino Ittiec (>aO-vinn
xal liifo^in vldentnriion minos signi&care aliquid,
quam pbrlenra', quae vnlgiis olinenlat ChrisUts
liberet noS' cx lanvi» prricnlis. Vtfle felicher
S6. Aitfusti.-
N... 8li3.
2fi. Aini,
/VM 'iiieodovo..
'^M\i\a\. ny. *V\. p. 434. Cnnluli aulOBrsplion In colt, M.i-
niB. (. ptSSS,
Vilo Theodoro apud Latherunt
S. D. Misi Luihero Buceri ilteras, iii quibiis
quid ille srripserit ignoro. Tantum boC scio,
21
816
EPISTOLAI^UM. LIB. V. .1530*
41«
quud profitetiir se veile accedere. ad nostram ten-
tenliatn. £go ei propoftrtionesAiinpoMiirlclouoi
sententia, non nrieik. "luiAmlUolIfki ^'fitm!)(ms
Doctori. figd »m^nbt.,^'t!t.fA''(ii;if 9^ '^WabtiMi
tiones itiUcurumJeirf^J^ f^l^itl^tfftCt^^hil^ffiHH^
faanc eue suam sententi^i^^Cie^^AJ^V]^ ^3^1
poGtea venit, et exposutt ae propter Oeeolampa-
ditim nnTlasse consilium. Mihi nitiil vidctur can-
dide fieri, leges tamen Doctori, Ommat; nfffi
viilentw-miiii quadrare propositiones ill«»;^-^HM
„,isit, »d ■hMsm^Rfiteipm''"'™'''-
V.-ile. de pubhcis negotus Dinll prorsus possum
scribere. flti.vAngUtH' ::i a^-t-.-v. ,,.!.,,-,jnt,„-. /'i -j
'.■"■-,, t':;':'^'-'] '■"■■ ''■i..^*Jtiswtos.
' •>, j ,f„.-, ,.;.i^[ _,..ll:iS';rJ-"-; '•■» -ilHM:.»
; — ,:, :.:•■> M.',i'rciL..Kin ■,-.,tigi.i.E miHoi ;iii —
^ -i -»ilb>li»liii .\ar.mui\ •isililiio^l iiUm
f Ei (utoanpho Mclantb. in cod, Honac IL p. 90. — Ma-
lbcTiftf^!^li\'AjAf!?)i(^nltf9^4piB?,^3od eommc-
moraL in cpiil. ad t.uthH-uiii, d. SS. Aua, ct ad.TJwoiUp
rum d.ls.-X.^;i|M(li'£i(li7)«ii*i»6^a(| Kfl&HirJEi-
f. 901,
eip. as7.
1 tpp . J-
{Aententia Sueeri ae coena satra, tSurtrman
Baeerus l
g.lt COTpUB
iraagiaetur, Ha eS&lUi^ Iti' pAhe Vbtj^it;' sicut
vinnm in vau/ ^avti flttrafeiMi^rn^cMdtlltiv ^
transsubstanUalionem n^aC Il&ti,„ne-
verc
intuni
Adeue.
adesse' virtil'aHtti^'i$d' t4iifK[ '^^ f^ntf talem
modam: panis et vinUm ins^u^^^^Qh^t, u^ testen-
tnr adesse Ten^.cbrpuc^eteiiblbeelj. ■■Vh igitm
pTopositis et conseccatiBj iBni>fcx ordjut^tjne Chri-
sti» vere est ibi corpus Christi.
SicutalifJqni^icTnutis sacramenta esse pactio>
nales caosas, hoc liit e^'^:lctb leffi^iehtes ;' it:t hic
sentit, pactum esse, ta. pane ^t Viiio ptop^^to si-
stator nobis el adsit it poririgatur Olristi (carpus),
Non, qaod panis sit qnasi vas contin^s corpus,
Sed sit pactiotiale vehicutom, seuinstruinentum
ciim qoo eshibetnr coipu*.
^icut ctiam de.verbo ,ant,baptiainp Jiciniiis,
qtJb({'ceiium sit, Jide»e flpiri^tuin & A '6peiui,
WiM"R ibitrtib^: iib^tc «^t,,«Jrptti'iifveM-el
rtilWPiinKlrtl'!' "S^ ^ar.aimib oJtns*jo OT- ,■
iioii iMti^liii-cdaHd^Ooaitffs fehrSlfWt&atlo-
cmvt (^m^ -^i^^mip^^^miiimfi ^imfeni
tWlaiilt*;-%.^-abiifti^o'¥no^a%^riit{i'tf^<?^
fiiniV&<r'''S!ifii^'b{'£tttA^y-^ift^;-'^H'>fi^<^fieA
t^c^litt^f^Jic^^ia^^fiii^r^Mi^t^^ht^tUMV-^^^dite
niu^mdd-^ui^ssfi^^^te^fAnff^i^tfnie^^ci^iiib
iMaskttffeS^siJfil.-^ltlifeSiWftJfo;^ ^'^'1 '^""'^ ^■'^■"^-
Cinglius viiletur-^it: ^eirflMV"^idai'ib^Jn
flhrisl' f't in lHl't lofn Inralitpr, flf^» pntaif rmj^^^
aliter esse nisi localiter. Sed hanc pos^>j^onoi
{Ojjjteu^in non approbat Buurus, t{vk!^^Qj^
Clirisli "«ftVSfflrtV^tlf •«>?}!«, W"» 1""
localitcr.
Sentit igilnr,-'^l,tHrM'TtfiWil'«)g«,l'iftae-
•??,'<', fPWi;'? .CJ.f i.tl,_ e,,f ,, , jg^ ftff^k, A . !%■
esse /(£Tce^o(»o)'> qQaus,^«t cum dico de annuhi
donato amicae: ecce, hlc habes itniinutn meuriL
-tiUiWtid'asit^;idiFab^iAW-&mrinltfi:'^ SenM
ito&erifUlM^Bgiita^ l£ilJeFfi(iii'^'^ffiii»a)^
i^jtettrtf,''j(tti»iw->tyttoiiik "■■"'''' '"'"i^" '"'"
-' ''^- (^^Attjfi^^-Bti^ Ji!^ e/t in ^{^^M^ifcite^
^^iimi;SaTi'& dFtBii^lgomtii j' i«d#'<^'.^
t^oA ^Vst^k etessentialiter. Sdd tifH\'tii 'fU' UA-
■tftiil^^iec^iaitt'!^ cbtp^, VjU ■rtedunt.i^liK, '^
H^^e^Anti »tmi~\cciptt$fit'*^UAn««#,^'W>^
^?}lItteiJfMM"vi!fAiit i^itd^''^ %sii)fl>jU^U-
fiVTirttiijlminu iuwo'tO iHnDTt!!'^ Iriie
lliv.iO ■..(,1)1,/;;^ ^'^r.^-.VO ''^ iv^pn^'^
iiij ttfu^VA^ «>i)»<iCEi atiainti*
*A-,:iv.'-,.-.\)l -.^^'"a^*! .iiiv.uhihV
?:i.iiijli -iifi^im tortpilK eDiryniilfW
-"'■'■•■ i^pVaiI,AMt),^.i:tr.TLiiiiMi-,'-'^ ^' '!j;~~
■ ■■*. ■■Y" '■'■ '"■■"■■ '■"'' '-■-'!'- it!'J:>^iiiixr
,dio&trnn0^. ^^eiu^^l^hili^i»^M*^9*-
-.i.,f;!(- ■.■> .!( -■ : ;. :■ <-Ao»^:;e;:!!:;r>.t7'.|j:rji;-
&iObMrVanA d»Mri«W'1klltebt^T7t|giMiD^«|».
ittnfi'0MitM"Ce'ab/ipt{«e;rg||if)ilr f^ivMUk/Ml
iMell^ii'' I(i s^iptiinf M fr^trt^t^^S Imrtdm
t^ada^ Vblgtf) cfafirina ^ie nddeitduffl'< iiBfafvrak
Deindejie^ (ttn&r«m Christi 'a't« petti,' o< iDbilil
qoibuscdnque potes, in"ulililateni GfenAanlM ct
omnium Principiiin concordiae ratipnefe ■(^
et inire studeas, quo ecclesia viciuim in \
str
EPISTOLAHDM LIB. V. 1680.
^S
Rationei dUpntabiles KrnUtaiv-
et opeK bperJito dimiciis? Ego qiii^;efi^,.cj^i;r^^
dicivD^ ;^iif^tu^ ^; rpojjwr.WPTiibua p]^iiicipitu^,ct
SacBet bon» pnx et.^to^ffiWMli^Sviftfi-^niplfc-fiJftT
din^jmpl^j^^nrram^, > alp. . /.;, ,,.;a .O
i4*t
.TiJllllIJoJ
■/toArfte^hfc^fedTfrh'o|/(l'jtaA'A'«i''J5/^^'A'-^
,.!;:;!' ''',;:■! ::'''.''M^"r;':'-,;!:r'V:"^
WTit nnper decem j;i^i^^^^,c9npi^K?r^i^,^fl^a9r
;Dis, CQfiponeireut, ,A jiarte atlvers;ur[jsfi^ielecti
«untEpifiWpus A«gusti;nsis, Diix Britnf^ijijQ^i^a,
ted- ijlo rccedenle ab Angu&ta, siibilitut^^, fji <^
dw ^eorgius Sajtouiae, Qincetbmi^, Ba(}efi,s|^
OricellarJ^ Cysroi^Mi? ^ . ,/-f^c'W i'irwW*54^«f
,^?W'Mi..et -Piii/icWfiiJ^A WA?i/»'fi*teft;)riMtf
nint Marcnio Georgius Branilcnburgensis t.cifl^
lohannts Fridericus Saxomae. , CanccUarins Sa- |
■iwiicat, tPaator flii//tru/, ■goiwiliaring" pwBoipia i
Blarchioiii*, Philippus Jlfelanchlhon, Schne~
^|bff.'tt';no», de gtatia Dei lohannts BW^itiik, \
Obthllftius flliqnot media', qnibus ulairiqiie^n-
terini, dloaBOabtttllttlliL ibdfceMIOa'^»^ convenire
TOSWnioj).. <nia£'.. ^i ostendent cousules iiostrii
Snf''^' ae'TOnvcatvwff'dp«p^;ivfai''^^^^^ enim|
Chrittti cum Belial? Petienmt a nobia papiatae,
vt ^^iiAiitttMttak .- Ttb'n esM pecdltum ,' Aiil cc^ra
inidtiitionem Ghristiv '«ket^m specicm sacramcntii
(q^f()lslNE|peTc») jtft^wSylpdiuHAniroi ,. ' ^^
4«eiM|nUnBb' ■ifoensayifqiiij^bactentta cosstanJAr.'
Dimiawl ewwerTct i noi constantcs! Suat eiuai
mB)li'jiiwbmtllet>''qiu pacem imondi maiontquam
Glciirtfc^ Qliid ampliui icribam non habed. . Slc
cnim •ete.fadbent coraitiorum res, at quovis mo-
Qnore lineni expecta , et tanc
' «) mx tulilUie vidrtar.
certi aliquid icrihete Ucet. Vale nna cnm eeclesia.
^?^ .^^ffS^i^^ ffifjai.q^fnt^pDst Bart^lomaei. Sa-
L^JfiijPWf g«M^e(?,f%Bl?SiHk JHp<1Weqti^m^ D. Mi-
¥WstpmhFtnfl(«Pffllj-(!ft5\W^ cj¥R-*^. iSaluUnt te
frat?ffe'jW^mS^P«JtPnnfci.IjN-.iii..? ,r.;.;;
nO
ITTTPr
<;lai.(T ,
;-j|
afiMp. folli 3'jnoiJiaoqi.'iq a-iinijcr,)' iilr.:*r— —
fiiue^o'] ivirn>n\ imni mi
f Ei aBtogripho Melinlh. in 'MUU':3rut«n'l&g^E. fol. S7.
a paglni, eui iniliom «Irfit. Coll«cl>
'. AiigMil. 1590.J n^cio tcrOj_utr(int illn
eilau >clft LoilllllfT. mrgiiii, i^uu. i iirAt^iu *«:ru. uiriifij iiii>
t,:n.por< MlW-^^MI^XMfiStCiW^Jr.^ ** Co""""
■cnpta c(l liBefpiftell', pulo mhi perlinerc iiI «cliuuem
dc concordin raclcnda inlcr ulnnifiuc
illi li^tliin ■d,)^>*). f)ilpul»um cM
— •■! PonliGcif ilonani, intelliifiliir
rtiiTiri (I« pri-
riplo Ponlani
Dcdfunniii
C.:-:-.A»h»Mem«, quo
■— -v — Umm, fi Mtii lci
rcddrrc idpiniicndo littrM.^, <|nM dnider*hil, alia* *cra
■DUlMdo, il* ul in ntMtiVtoci* *ii quid priuium icriptnm
fueril, nunc defiiiiri poiiit.
-■M — .06 .q .11 .Oenr.K .h.>3 ni .M:u^-,V. t.:l-i ..■:■., -iti- ■
1) ^(jrifiufi I}at aQjnt bic s&ngti- gefhw^, fo fie g^
friuct* nebbec tiec oberftutttet tbttHi feon foOt.
(,S>(*Je'§.iKQ'ri>?i* ."&?§/*!)(, (3iW*«\ sil'foa »ifi()of
fc6cn, fentiet fieTiii3)tjU,5)etro,
^i,, ^^iM^^mM feM^wf? ,53 ^frp,^« Jf6t fleoffea.
4)itliiinw;jt»ri^iai4asii0tiniGg«|»altmr. ift md^
,i,,>tr,M.tei&'^miW'|^^ m Indw
_.,„,,, tOliptt9irtWl^tW|?r.: m- n-r *■. ■.:.
,. ;S) loin ^fenm^imtd tn& anbTcilt^ndbeti 9nSM<c
: -.0 tinbie|»M">Brfci^«n gsadnB^- 1' -
.;t?r~.-ij .j-iTTo:' i"^ : ■ ■■
( AiUeripxU Lulfurta MM mont.')
, ' ' Iieiij, njeiiB, M.|>a|)il fDj[d)6 JBoBt, roie flefogt^
etngelxn, foat^tid), n^ 2utetifd)en noQten feine@t>t
unb £)bi.'rffit fvfj'^ t)r^en fc^i^en unb |)anbI»ibeR benn
bec iCaifer fflbfl, unb ,aUe Sell;. £)enn mk Ii&ntttenS
t^ cl)n <S4>R}erb, mit,(9otteA.i&octunb£caft, nMl4)d
bec .Saif«r mit ber Saufl^ ,.o1)ne Qotteft JCm^i enblic^
nicbt cc^loIteB f onn.
«1 *
.ei>,ipT.aLA!ftiiiM= Lifi. ^u iiasoj
84«
.WO.-868. .. ' / . • «-A«8,
tegati Neriiib. nU ^Svnc^t^ifH^ '^ '/^iVi
I E. Acti. Noripl.«B. f. iJ.^ . ■ ,^_ .;;oyi;,;,-,r;i;iiti.' .
^ectn Sutgermeiftet anb Slatlj 'i'ii: 9Jilttt--
feerg.
CD5ir ieiQeft@.tB. cin, bap ebe roiv bcim GfeUrfuifieti
fceatjfm unfre ^anfclung Hn& SScrbuliti ft^^> «nc
gute 3eit fjei-gDoct.^-^tu^^^P^^ &i(frM ^ibH, beii
©louten bclangehb, gmbt, 'nnij firi^mljonnodj fo i>icl:
wo bie »ecjeit()nffen ^flKttel iinljt fibcrgebrn (TOfSven),
baf eS nunnwljp tangfiijjt bdju-f ommcn icui-bo. ■ er meint
aud) , faaf feineB wcgS w»eitete6 nac^sugcben fci). 2Bic=
rooljl nun Wfi)ttt)iilnt'fItO'Tn^ «Spg Owljlit^' ijirni
laJTt;n, fol)(rf»;er.i>tn«j4)tfftWtoc«noTOiMni/i bab audj
Def aUerlei ftiEflWit^Jtg «nt»:9cfftci>/ ■ roo ftt : glf icj;) tiefc
aCi-ticuI un& gtoije ^t>Ittiia«ffPiKP' ba^,i?aniiodj nidjt
jnm^cirg. fPnUmi np(fe«uf «Kittci ei^eS^U&mS gi^
i^anbelt TOetben ra^; Jboft,rnjii- bannod;t S.,,Sffi. onm
Stoji aud) ni(^tT>BH)aItEn .wolli-n. ©cnn ais tDir iam
gRorggrafen gereeli., IjatiHnS iS- S- ^.^ctft-aa.anUnbie
«nb befd)roet|i^ere SKetlU}lia,flngcieiat7 nianii/i) bag ei:
gidd;ten beim g()ucfu:5en,.oon ,SSMab*i^uv3 e^g^^ff*)'/
aflba tl)m »iel'grau^er ©trcrt twtct Wugcn gcioc^rt,
fonbeilic^ abec, ba^ nwn bet geptigen uljfvget^nen 2iec=
jei(^l#*) nwfiadxi jBflftt)tKiun8.lwt), '^M- ^SIaj.
f&nnc ouii^ f&I^ SidcN {etwflmegd crleibcn, mit "iiniti-.
flcn^ »i« «Ipifeoii^siwStigfeU.ffP^Ki ^fi^ml^f^W'
bamit mon je itaif.%i, jSyeg. m^ S})I?d)t f>:fcaB^n niogc.
jDorauf iljm ®. fe^- feKfe.?(n^i9P^t geben ; . wcpn alcid)
' nie bocf) t>alb ^ift^^mi^t, »nb ticm^od; Tticutatib
iDiipt» mfei^wi^.flibfKaft/.ffi -wui* b«^, apbcpft nit^tS
bftui bem 3<^en e^.fi^t ftw«t)icn, ■!» (finan.^or^abcn
■flfmot^', .ttiiij.bf^^f^lt&Wit.fitpi^ijtgc^en: duol,iis
itHgontibvptefftiqtirifloliU^ - .^otten fie r^ bcnn iuol;t
georbent unb «uflgecidjtet,. W)ui*en Fif mo^ fcl)en unb
ge^n <^tt Mtantra^cttn.. , (^Uid)>oolj[ (^at cr) ^^t-t^
bet, bop .bet ^{iurfur^ (af^ Mti£^,nut i^nte gCrebtj
et nsdce obet. voo^i. ^e^tigefloefcn... ■. 3Kon=
tag 29. Vugu^ aiH>QNX¥i^v ' i'
.:'■ ■ aSoIf^Oimer, »crnl)rti-bt
, . nnb SUtonpmuS ^umgacineci
•) Ert: _l(» totirtiWfn llfirirt mMi*e UrtfHtuttfl flfgfn bfti
utaanm Vntfitlsf 0DRittag« nnKi i3aritiDl«ii|{ii (*6. KHg.)
Ubttncbcn. Agud OijtrMum p. S7S., Alucllcrum p. »^L,
Coeltliianm T. 111. p. W*.^ Wiilcl.i.uti in ■.pj.. tulher.
XVI. p. 1749, Eil, ni fdlor, * pDiitano ua«Ci'i^i(ni;
Jpeccn ^iirgfrmeiflcc «nb **tt)! gi(* »ar««
;| ■:'/ ■ . ,:., . ,,- . .fcerg. ' ,, - -i ,■ --
_ 5ir. 23. gct-cn irif ju wujKljnicn,, .bap_,f^ainb=
ftve^^ftulic ^'It'-' Stanbc, bem Sw4iit)i-ljfrf)cii .^^nfcrl vn-'
iDonbt, iittcS Cl)ui'fui-flcn i). ^ac^tcn i^.iij(ci,ui)i 6U^v
eifoulsert nJorCcii fcijn, atlba bic bvci jBccoubentcn nom
3fu«.fdju^ maS fie. auf iiingftcn Sfftijl mit bcm ®iber:
tljcit. ge^anbelt Ijaben, oor tcn 9i4lf)cn, ty)btt i^l,
^,ou.)n^autneu, fam^jt bcin uon ^Jcilpuunn and)' 9?=
rocff, aii9^j<i()t unb.iiocgedaeen. SBdailirfj;, bafi luij
bic,d^>fi'iuiicn,. ^uuficn.unb iljre S^^^to^riOipibte ujiter^
ucot, nub fonntcn ntSjt' gebciiFcn, baMt>"c'i gef^utirfli
mellt, fiii) in iwitere tWittel obec SSorfdjLige, i>enu ^c^
pcu befd)el)cn mare/ ju ubcrgclvn. Uiib bieioeil Ceu
te^tc 3Cbfdjieb gciDcfcn, alij bic gurilcn unb.fic nod) ii
, mcijrcrltu^aljt iiiraiiSfdju^ gcfcffeii, ba^ fje',u»Lft:i iiir
Der[)inblid)cii.,3Ri[tcI nicUtcu ium gctuculi4)tifn,iiiib, ise: ,
ficii bei (i,()m-tuuilcn,' Surllcn unb'^2ti.iiib,i;a, /orbcfn,
unb foiibcuiict) ju eiucni djrifHidjcn ConcJIio iBOllt(uj'ic,
^icUnfcun, uon itjucn antjiJucn, HsaS fic |)icuin geljdii-
belt^ljatten. ^arob unfcvS <3i:^mi}dU wevoubiictcn tui
fivisa Unroitlcn c^^pfaijgen/j unti ^ft^i' wuneljmca laijcn;
, fic'^atten ftcj} bicj^; 'inlmoct ni^t iievfcljcn ; t^ciin p (6
i^i^ jE^i^^^.O.oieii' foflt,^ <fo) t^attcn fic^cJBcn '^fi^l
Bcai e«iciivJd)ico'dct)en JtbjdjiiiO ju ucben. ;ltnj) ^t',f(^
'^,octp;-..S'^"funtM^;Uc^^i&ia eijci^t unb gcfa^:, if,.'sufa
fic bciin iii bicfen ftci«cvu 'Jt'ucf4)iip beiBilli^t, ifubtwi
fclb^ l^e^cljut i;attcn? SSicIdje^ abcv bic uiifecji ttjiper;
fptodjen^uiib iljiicii aii^ejeigt,^ rci^.ev tjevfoinimn nia^A
fSVftHf:liM4',%'ftfnWt°K,.iii« 2S9^
l)6vcn laffcn, alG; iDcnn man c5 iiuv bci beiu Scft^Iup,
fpjn ,^ononia beid)ct)cn^ I)dttc bMl^n loifen^ unb (^atj
uicf t)on bcS JCaifeu^ 3)?ai^t gefagt^ unb c^,m^gteii;iHH^
bic i3d)ivaujen bic !&ci@cn/ obcr bie Sci^cn ^ic i^tfinpat;
^n j)cvauSvcipen^ unb ivoljc mevbcn, )uaS,pom,^tj<r
gcji^tiebcii uievbc: .piennaiii^g fnbiugiyetf (,i^,. oit^ ^abei
anmait, ir^S gludlid;fn ^ic3.mib,'2J'icteri^3tic 3Sar
jcftat 'in atlcn il)ccn AvicgSIjdnbcIii ii;^c 'i^rc gcinb g*
Ijabt f)drt£., , _ . ^ ,., "■
t^aroibcc fic i^m geantiljortct: jie , erfennten atti
ivttptcn^ rcoljl, murbe aud) idglicl) tu unfcrn £irdxu
banim gcbct^jcn, ba^ il^m ®oti reibcc fcine gcinbe Si^
moHc oertei^cn , mit anbccn uicl glimpfli4)en Stttttn;
I)aben ni£f)t6 minbcc angef)alten , ^naii ju crbffn«i, njoS
K
B1HS.TOLARUM LIB; V. ifiao.-
$u
CiBtflU^Stiite fiXriniing w&» tvnA ^Mdliimi ^
n. X>iirattf:(te il^nen tm 6nbc g«fagt/ bo^^Ql^itTfAr'
w« 9A)^(niui^®tAnt)egenctsMivdnii/ jacfntmffoni
t0 3uf6rbem, bod) bop on ben £>rten/ baXenbentng
bee Sel}n nnb Qeiremonien gc^alten uMb g^rebigt
lcbe^ f|i!l(^.aU(*'»iebic in «tren^^tanb gtfteOtwftcbe,
< JN tfinen UAn unongejeigt moQten (ajfen, w> Ite
^in anbn SSege gefctjicf t t}dtten.
- ■'auf/(iric[K8 ttr Unftm i^t efii SBebenffti genom:
ttffcen^iiitt-afiV tmfrflTSfdt^e mc^t^pr-gofangefi^,
ji.in dii^nMTtee9Xitte(/ au|er^b bec tjcdgen linb
d)edi4, be« 9>^i If )rvut l&ttg^ 9ec)n(f)ni0- n(n^*),
t.i^Rni |n besrben.' Stbec bef <Sonci{funt9 Ipdlben,
tJr^nHmnn noB nic^t Jd)ulbig wdre, iljrer Sletnung
A/ - Ste^tntfDn. 9ii"t^itn'^ 'be0eitien tttfailjen nM
ci|qbritl-6d;c{fbii ^u oetflEtfTiN, ilitb-bmett\^6itt^d«:
vp-j^-IditfgcbiRt .£WiAen ift aut^ fte^ad^t, bieweil
nr-fid) iilng^ twr Jtaff. Maf. ^ot wxwiimin faffett:
ttcrW^. tJkffortlvtation tmfrer JBvtenntni^ t^t em
ItRr 3K($linfi Je'n(4)t ftbergtben WoQt, fo mflrbe mon
i*i(4i'irtl()ratfter(afieli'Wftnett', flf Viet bie "itrtTcur tm
l^ veitmttt. yivAtttitMfttk i(tib'3^rer-ftaff. Wai.
ji&ccgefaen : ba^ mon ^ f}ienn oiu^ Sef^i^t mad)en
ft/ too efl DQntiotfjen fe^n foHt, ju gebrau^en. Iffiel:
A tD(r itnfi cot)'@tdtiten aud) alfo ^aben gefaQen (affen/
^^rir[| iiif ^ten 3™«' icticnl, aba- in bem ccpcn,
Siflh fitt) foIUt roeitey cinlaffm pbfr nici)t, angcseiiit:
I fonnton ofeni: unfifr ^men iffiifberfdjrift, bcncn
Kmi^^iitici jji'9ffii)t(ftl)iufn, o|jnc I^Bccitjiffcn bcr'
feimitSa cbcr 9IdH'nii^i einlaffcn. 3cl), '^anni:
^neTy'tnibc uucl) Babci angfjfigt: ico 'man cinc
mifl, roie tauivrt gci\'5[,,Da'fafi>nTOttltt, IjdtTcnroii'
Me '0t*it^fd)ldfle , bk fjiecin niitljieii gcftraadjt mu
IV, Sie iijoiltni loirgfrn &avlegrti'. 'Slt^tatfliif '.i^octoi:
ftc^iln iinft anbci-n Sadjfifdjcn t)ie®d)i'ift anjufhli
-' Ilemnad) fdjirfcii luic S, ©. biifcfb gcfteirtcn
ftt^, 'roie Oiir ac|icrii, SoimtaijS **), Don uiiftrii
mSbrritftt "bfin iSf&rttSiHl fibcratitroortrt nwrben;
F -jte fOt(l)c ^ait roicbcr an.ei)urfarjlcit; S^itftctt
TttnWllirtiiHr^iltafFW [t^'*tfet)cnfcn gen6mmifrt.i—
|)fr,Wirjrl» bctSKittff,; fo 3>t)ilip^u<.fl<.
Ilr,'i6& t)em "!Bibtrtl)eiI meitcr fottt-na^gfgeben
ltni| ,^1e mlt S. !S. id iftngiTec ^oft 3u^tf£|)tdt/ i^
I) VM.
iiMri. il.SI. Aug.
|i!tljArn> Auf. :L>>ltur kDOcrialuni.anuiir.hTlraniinf.S78.,
CMlMilauiit T. IIL p. 591>., MHellflnin i.m. >t Wal-
dtim in opp. UiJi. T. XVI. a. 1749.
noc^ nk^t ubecarttwortet, wlcb aud) unfetS SSerft1)cn4
^fkro nicl)t ftbcTantnKrtet merben. S^enii> wie «ii
Dom |)^ili()po tKcmerfen, no bie anbecn 9f ttttl nit^
()ecau6, R)&cb man ))ieQeicI)t etnxiS g«ma(i)et bamit
tf)un, miemo^I n>ic unf«m X^eil unb befonbeclid) bic
9ir<»ggrafifd)eit'/ «cmafi me^c meicf) a(8 sergangencc 3eit
befinben. — — — — . —
3(18 roir obcc f)cut Bor 6ffcn§ bcim Cfjurfiirilen
»on pai}Jim unfrc SKettuiig unb (?, 2B. Scfd;! anf)eut
flii§gi-uid)tft^ fenticflid) abec jum f^ifiidjftcn geannbet,
bap bie uiiicgcbcncii, iMittcl juddc, efec bic bcm 3CuJ»
f4)up,bc5..aSiCccti)cii8 jugeflcllt,, burcj) tioct. 3Rartl=
B mn «ic^t ba-ati]|4)Iaflt, ao<i) Q. 25i 5U fcl)cn wovbeit
wdccii : Ija: uiig (^..C^f. ^. ,in Sclfcyn Soct. ?)rurt«n
,ijnb^_9£;,c b c {c [ S niicljfelgcnbc ■JfntiaDrt gcbcn faffen. -^
' €ein' e^. '®. ^tn- eine» ef^cbaren fftat^ Zn»
grigeii'>''unb i^ fic fttt^tri^ttAbet^ebnenSltltfl ^albtn
befdjmerben, gndbi^i^ wr^cmbttt. -Stun w&^ten mic
imgfjtveifftt,'Miebiefe« XnSfdiUf (rfHiio^bcimaigt, unb
bag tieime^ ^- '@^f> 9."unb «et «nbern SUtMcmanbten
bem l)etlistn <St)angclttf'«n^ngfg Qcbtettien f&c unb fia
bd^-geflan^h, ba^^ttaKcm, bo4 »f)iK 8ef(^merting
ber ®nlHfTen mit^''jugt&fffrtii otfecfecnifUst mtbea,
bel l|)iieD/ ben ^iPenlii^en Stidnben-, um &rf)altung
'StiM unb Siniffff wegen {etii 9t<MgeI crf(I)Cinen fotlt/
barum (nii^4nn<toegl^fi(t)'geMI)rtn noden, gac fcin
9}fittei'wc)itf(^gen', ober^tl) fo rttnf) oecnet)men ju
laffbn, 'bitriverf ®. ^. (9.'Vd)tenS btefe nSittel o^ne
SefdjWi^itS bet ®etti^fti'n»^'juflelidff!(n merben m&i^
tttil ^'fttKl) eig^Iic^ jit^becmitt^en, ba^ ber SBiber<
f^nttitifflbigfn, fonbev(jd) roo man auf ben .?)au|it=
punfteiitienitttit^^titii^^tinftHjiMti tnurbe: fjo f)dtte ®.
6t>f ®.'fflt;''befio TOcnigti? befi^crlii^ flead)t, biffefbi=
'gfn^ii^AMrgebett/ ^tfinit'tnaB'.jc ntt^t fagtn bjtcfte, bap
bicfer'Gt't)eit'fD^f-uhg^td)Hft gtwefen, unb 9on einigen
'gtHli^en^V^tttfAirT^r^^ftbfiihig frf(en'tfto(Ien. Siitt
3Cnbit«; fi) flWbctt imb iWllren'biefc SRittet frei mb un<
oerbiiibtT<^> iinb niOin oUrin mif l)intec .ficf) bnngm
ctngebfn morbra, tttc ^aud) GS. 6|}f. ®./ obfl[ei(() bcr
2Qfibcrtf)et(bieanne^RnentDAtbc, o^e Dorge^nbe fiatt
ttc^ S3cratt)fd)lagung nnb S3croifltgung bec ®tdnbe, f»
bie ^asi) bfcdt)rt, feineSw^eS 'eftijKgeI)cn unb angtt*
.nef)nun<twtt>^tt.:./S)aruni ouct) ®. ^bf- ®' bicfelben
Q0ir:i2faiiib an «tf fiteoM Siect &uf^ern jugefci)i(ft/
unb ^d) nttnme^r Xntmort Decf(t)t ; auS maS Urft^a
ficf) aber biefclbe oerjogcn, f)dtten 3I)r 6f)f. 9. (tia
SSiffen. 3um3)ritt(nmdre bcnnod), raic@. @f)f*®*
-&crici)tet/ biefcr-^utMt juvornufd ^^erQe burit) iDoet.
fiut^ecn unb anberc ju SBittcmberg nngefdf^cli^ bi(:
EPISTOtARUM LIB. V. 1580.
SM
fm SRitttln gm&^ brrat^f^togt, bcnwgffl &. S^. ®.
nit naisfm S3efi^tDeibm bteft Xctiail jti tbecgebcn bc<
HHlIigt ^^ttn. .^ ..n* >^jv«Mtc*.^)]iw£^) 110'.' 'i'44iiKi^''
SfUt^naln ^>i«»>teigieiitiillK't,'j^iHa nnlMI
f^ ntit etliitien Sitilen l)i|ticiiii)t^iitnbiuii ttjnfit) ^in)
^anfen »i)n .®eifi'e;iibtt'c:f'jbi^9Cntn)ijrt:i§ebeh.':^t^
eeine %i SCtKitt^iihfnjWinbtliq gntMM^cneo
nommtn. 9!m!',|i>ini c)>a'iDa^ b<|ia^>ftcflaBxnl
eoc^fen, aUtiSFSImWi^entiiEliicfeniBin^ailn^
ge^nbelt tBocbw to. JH^ whi -«») 4win^Ifl>ieiveiQ(|baitil
bieg ein gcofnit^t^^nber^ benmtiitiiaflHniijntlu^
Q^ceunbOat, .(fonbnili>'^iile^ibkc«Qa<U'^iflSunlyQht
milfen antceff: ^.liiottin.|Et.'Q.g::a>'i^ete{lattli4
unb topfer^ttik^.tfcamt-neiteDtifKiCteE^tiQ^se^vri^ffeii
geiienbe !Bicat^i^lagtaKbin|tt^^a^ t^fUmH^tilt
iibecgtben iDft^tB^ili^i^ :inij liiditildoS sid (IjiJi> ^iiKit
31uf fDlcMi^lit>M l^ SW f<tt|l>1S*">^<*«^
ec Decfetie' fiiii se>i|litt.ilat «Oltiii sliijtipn^)'! t<f
blefe 9!ittel «nBSibuAwlcMi^ i4ngeaaAni);(fiabtt
(ba$ fie) Dielleiil)ttiai$jilt tatni i^in^ •I^Bni^i.iil
altea uiib DM:igenifitsnltl^]0SEt»}i'>^ Tgg^^&t
<t)ciflliitien 'eti<l|i«'iltiUbti»dat|4 ^ffiitfiiiiitinibtlii,
bacin fiitl^bu^^iijfUiflk^gimyj^liiSi^iBiiSeMBIjtiisn
tiatten. ^.ml':',<iB«tsi9)liMigtH))iW^^'iS3a.
■mbctiStunbnoittSllitti^i:! ii'.,-,iii1 ii.iii jo'.' tsT;
. .: 'J.ii ...llBlIIMniK/iOeBl^btl^i::!,!!
..'^vf ;>ttitQ {iie«i)irfD)nfli0nMig(KliUcJiii
•i.o ni r*tn',iiiti'J)oS lid f)iitj(i)nlK lOina]
Viifi snifa i^ijiim ,iiiinii! InoontiS (ni)
No^STOir. ■!;','. i'i liiii-jiicse sld tinu ynstiifffliiAiigt
" -.',('; -y5)inln';'nii iij ii^[i'4i,'^' 'jid 'n-Ji.^o^
PW/»ppi«KitfMl«frH!Wiilt«i#t(f'(W!f«».lr,l
EJ .pi|S,4o,"i.s*tirt(i/*»«^^iiifelsa
S«iillim«l>ribll|»&a«|kN*IlilllllieL'KllU]'I|. lHf
S Ji,:-;V ''1 :.^'l'iiC''ii ^'"^ i:.'.f^/t^ HR.enny'^,
gitbtn 9til^ ilnb!9ttniiin. iiBin^m enece^icei,
ben am2)atulB.}U.^l|gdbiici9 ^igiliiie :&iElliqlonuiei
fialtenb , jufantpt beiiiiiDtHeii',! loafiifK^ )wn.uit|hnt Xb=
teiten bifl bai)in<iit;ter;:BaMtsettp^iSiaii)btwtto^
emfifangen, (nri>)'iIlHiSHM«llKiii) tiuiiitgoueclifni.
Unb att n>ic blt Sni^rlMillaltibilbaDSi.bifiinlienti-fe^
iDtc eft bei uttO gdnglii^ibalJ^nalt;^ bofi: mki jenon Wfii
tn bec Sai^e anbeci >i<^ bent XcgHliigteit nnbi Sietnig
•} tn Pigtll* inclnM, Dinu Bernbardi Bmmgarl. jcripta,
lue Uernhar^ut ingal, ul, poitqunm rraKr luui ■dTcneril,
■ibi qu9 talii din iadi Anyiitte finntiu ifnciii, Veni« dn-
nuni rcdeundi dclur.
gefiu^t necbe. Uub baf Don etrtita otfM S{(elli |il
Dicl borinnen na(l)3ela|fen nwcbc, unb ibc (^ut^ fo
imgeiDili' linb ungmtfjt lleVtn, i)6cen roic nii^t gecn;
JiDrijMii jii(,'- nsill ttv (S)M'(till)(il bit Siute fp rciiil) fin.
fct', tiilt' t(j tftij Iqitiii Ulffen, fi',' nKttiai iDtitec mit
(Stlift ntritlliiciiin unb anl;altin, unb fte in nieitec ilice
iOlHiian-^m Jii fii^tt-ii mitlcPiijen. Xienn ipVnn man
ing aedAni fummt, tann man nit geniis) n>iiti)tB. Unb
9.>aWW .jWfeiPhlsiinS 1* SBiftW, bnf.i1lt.bni)
fWrWM^^^^'"- "'"'. ¥'.' ""i*'''-^ iiiiftni.aiblw
MHt!/ef);?irS<iti*.;f(ic()' utifti tstniiit!) auf-MtDcigi^
fitS^iiiW <!l!Btl anjeijit, 6a? loit iinftrS SbiilS iit bii
itfjtfii)lij)'<nen aXitW-ju Dirfoljin nlt airatinct iin»'
I)i«ii-bl>lt^bn raic bul-ti) i)Jad)ta|fuiig unb SSttttiitiigutig
fit^tWijt %rt^t\ «A.6 in_ unftvn Sanbtn Jritbe ft^affe»,
fii'inSj*ii.'tl* bij4,"ii)o'tt!lr (S5ti|lrn ftt)» iDoa,'ii,,'iiit
lilftiil iiiiW^TOS.lHjii.leoWlnlI,' fonbtcn. aiici) Dirfi^t»
(il/tr dniltn bttriibtln 'tinb btfti)n>fittn' (StlDiffm .^
utib2i'0|t-fucl)'tu, bit Dl)lte3lDfiftt, ido wir i^iien foi-
ci)t ji-litllte SKitttl btwiaifltm, aiil foltfiec S8e'f(l)n)etbi
nieil i|)nin baS Bort ®ottf§ intjOgtn unb nit Dtcfi»
Bigt-TDdrbt, ilimmcvmtjc ev!6ftt, fonbtrn .iiiftntlK*(=
)tfi^,r('ltitb;anDn$gtae^ti:tn>iirbtn. ' " ,,"...
,-, Soobic iitim (^ftentijtil ^u erl)alttn n>dce,- ba|
|Te ,boS ^eiligc,€Daiigdion unb en.'iflt 2Bovt (5)ottf* noit
-bev bib[i.|ti)in Sd;tifl,I(tutev unb tfin il)ren Untettltanen
in il)ren Saiiben unti Sebitti) (irebigtn unb Dirfiinbigin,
auct) ung isa^ (HaeC^i^iBnt beiber;©efialt sn Onl)fa|)eii,
i!Wi«*iSi*S«f-,*#t)>i*iRibfWi)iii',9el)cii fttt, unb
l6mS'ijBWi!ftKSS<,ii)li»n, Jio^uvd) minnunlunto
.Wfefe.t.lDiffe!*'™» taf fit bie njatlte m()tt (Siotti»
,'ii'F,'iW!''.''t ''Vi!>'»ii: fonn au8 i!itbe unO-fflii«tibin'l*
)))aS^| baS l)itrnjdjfl burdj flet^ige fiSevIanlligung ' W
.a^psJS gptte^ liti iljntn fic() felbli 4)li)tvil.naiS)t, .joB
*')<»: WMS' , !Sni«i«Hli5uii)i;*eBlti(l)ti! .fnm
DfvfoKjtcn Inat^liifiinJ, unb fte bamittUWtt Q"
ftll)rtcn : Iii|itn roiv un§ nit mijifalifn.
^bec oap |ie fagen linr^ben uiollen, fttnollttn
il))4titjf^(^en )n>eieclei I3e|laltbe( @acl»iii««t|aH^
wtic,--feie CoDiiigatos unb Aloftetael&bb €arWSf
langmbe, bis inf-<iil.genMit {M^leoncilium toleci-
fiefogenlDouten, mic t)4tten ba8 Unfiige, unbnicfoB'
.ttn' fiei il Wm Onbepi tidecicen gleii^ aU (ob) fulRi^t
Hfter> Mi) 'il)c Sa^m unb SeDein ioiebtnnl' •mtV
mm, aufri(i)ten, unb alfo unS in i^c Sebot^ Dtclhi'
ilm, unb.roic bajftlbe aI8 ceiJ)t babuci^ a)>|)cobicni, mb
fie noatin unS in feinim Xctitel nxbic boil eWnant
h biibtc ®t^alt jn Bni>fa!)m, bcc »tbMi(|>etr«iiii »nb
atfl
EPISTOLARUM LIB. V. H»0.
HS
jhkfire.-etit, naf) baS SSott Sotus in itr«i SontKn
wtftaSmjulallM, oetftlam, *flf!«!, (IwMtSit W
jit^ be(,i^iu'ri 5d'\ieimiit!).m,'»Vf'^lifi"i*^|^Wy%ffP7
taS (!(■ jlif"®[i1irm3 tivinsen, ijin>j)tt|%;()j)l;.ftff
il>[Wn Sifb' etjcidm fL^ilicn, n<l rttweljnK^,^^^,^!,,,^ ,,,,;
■ fecju iMil.(i'e ^inc rccl)te'!»,offm |in,'jiijj
HRnijft lintl) temajot; tSotteC', t«iisi»<^.Wf[|i(l(^WW
felin follt,, titlHeiij .iiie f,j,in,al!<v,pi(3_pittl,i'e|inj))|l»
ol)nc tvcffctt^titije litib nicrElitfje 23ef*io»t«.tie «iiiri^
CictiOH iber ilnfere ®fiftlici)en lalTen '< 2)enn ol)iic alten
3iwiferBer^affen fic taS gSort ©otteg, iitiC ireil fic
nnfi Crifilllter ^frlifd nit tKtfoIjicu njoUen, bie boc^ in
SottS SSott tlotlitl), efoiiijBet' nnt mit Bi(l)flxil, «*
fliitcm ©eroiffen liiiiHtieviTieilf jn wllieflege^ ft-i)i,;,,«tib
fi.»'toc 4e(cj<i)'e'ii', tia*'iet PniScjltijeiJetdiitc, iof
bic^retiaer uon uii§ iiei|oninien iuutben, unb unv il)=
ncii biefer ootael'd)la3eiien SRittel oetfolgteu, Oafi bag
&Dan3eiiuln ntcbcriiebtiicft, bic alten 9}cii'ibvaud)e ipic^
beriim aufjjetiti)tet„ uub, blc lefjte £acl)e ar^er beiin bie
etfte iDlltbe. Ttblf tiift, f)i!«n ,eucl),i>iit ui|(tev actiif
ein aSetseid^nifi Oa'viii', bal 'i()r tje^' {Suangelii fidltier |
^onbrin foUr, jijiiugfarn iJcfiticfbt 1?!, V'»!!™: ?'"!=
feten fbtltiljr olfo nQt^fommen, uttb futl) barauS o&et
wiber [Mrcibtr] nitljt laffen brhigcn, fonbern baranf
bejiel)en, uiib fetn anbere&, eS nidtc benn gatij unb
gat gtei^/ anneI)Hicn ober benMtligcn. ■
1. e>i »*«, l)«;'ei)«rfS*fJ obct b!e tnfccrii l)ic(ltiiten
e«wi*'mc^t .obettilpc?ter'-fA!^'ibeg^beti wurlieii, barlitif
fo» 'l^tionsciaeit, bafi ll)r bareln JU ttillisjen ocmtiiti
^initi 85Jf*l)l t)obtt, '.'anb^-S ^onn dn nnii jti btiingeii,
nnb reeiltt eutji'bejl)alb nit Dctflritten. »a8 ifi cilfo
unfcr aSe^l)!, unb ttjlr wcUen unS befi 3« eutl) ganilid)
t)et(icti«t,i'JiB(iti«llig»l(bet«till(n, gXmbtaetiioc!) !&ar>
l^«l<»l«)»S301:-i"'' •:! ■: .
b^«;9,^,!;aut<9lif|bi|t(i.i) ;ii|o ju VueiinitS
,.t)nidiS*!^Wa^-.??'!!?^!»'*^"-
^pt|>|>S niin e«tt<«-@Mlt>e«.«<><ib9t<ifE .)ti ^effen etc.
MN atttl-A^KiMmiSuioSi^ AiR.®^iei(>a>
ait ;iiMt-tei|B8|ri||iij|iiiilil>dini>68»il«(l«fl(im9fain st>
lcriaS, ^ tnntfiiBnlifii-nificI nitliii^iit.,:!»; folt^ie
9)!ittilyl'j{|e:fi(^iatij^i<o{t.1Mfi4&naerSlians(Iif<^m
noS^^ng fn)il<i«eteo]ifi«iUi,(IiDⅈ<t fioit 9Kit>
ttltieicrililQiti^Si^ l^a!lrm;:,uabcf(piiiilliin Slttttd
fi^ilttii^iliSialliiliainJ^icftiitrmKnitouBtQenalt pt
ftM>{)i>7<>i<'l)"<«>- fM- nm iifl .bl>p:t.Unb batum
lSil>i<|niiiAMt(biinlli< f^iteliSl Sf^inmi, bleilit b(i
iifBillnL'illl4(iil^i9/:'Ueti<Mi^iliit.iiiei(iiii'$i>nb seben
^>.,t]eili'i<l>lf)tiB.9ii^j«-ibtei* «niben noatm
btitlV>Kbig^b(8',l4iill?rni]!(i<i(it^M<ig(fii'4i<Iaffen, unO
t^i8:f^i^^|lbi^iilipit|»if8iiii'^.ffit netbiK
tbra, auc^ bie Xobtcnbitt unb ^eiligm^ncufm famiit
bmtemwifillllU 00* t|» IM<ii!Mnl'4i 'nitbmi SDim
gni uiqltiiip«ittie iililCk •■^}i|Iii||iii.'r< tHt $tebig b(l
((«BilgeliiiaMxittn^lllibliliDlBilt^Mimttii. Unbim
So^idSfi^ biolRip in^ ,9ii|li|t(il ,Sanb fampt b«
anblntit; n><^ (itil4niwt>ll)"M%«)<'' «'iti (tiefe<)
#>i||igit)<>>»liMSi<i> |igiaii$i«If igJtttt^totSningdibnt
imbcettilbViOnlBilleaiinilb Jleifui^ kbtSdctamtntt
.Meblbi^l^fltliltWit salKlftt tbiaixc^bnt wicbl. eti^
S)o(|) oor aHcn iDingen b<($'WltC'illlb(Cd'in bem, mie
gem((l!t;diiatl'UBptn4onb(Hifefl^e Slfef unb SSabtcnUtt
nit^ldbniiildfffiiic'. uiltnbiifl^ biiu^rebig unb €be etc.
lampt 8t(i(f)Uili> b(T gaccament*^ in bec yapiften Sanb
-..^^,^.,^ ,tnl!iitttn*lo^:iiiiim(iOf'iitt'iTr,' ■ ■ ''
U,j'|J'1Vn!..i)»®'.5i';,l!iiVi.S'"i''Wil'W "', 'ii''A*fs-
Idem ad eosdem.
E^Ila a SlroUllo in Camerarii .ila Melaiilbbnii [,. Itl.
^l)iUpfi eanbgrafenS ju i^effcn iBtl)r»llf*n
on feine ju Jfngebucg l)interlaffene Kdllie
unb ©cfanStcn.
Stiebtitben Brotten ju Snlj, Siicloftn
SSejet, SfttntiOtlli, et^jc.b StSinepffen, 5>ci-
(in)@4)n<inf (dmen, toficbe obm Smeifel baS Uebcige
ISill^.o^(b(n, unb bic SBabc^eit {ibecbanb ' ne^Rl.
^ToFeniie yopifjen tn tbcen a:eufeU:9lofen lifeen mol»
l(n.bltlt*ilV-'*l»*l|?>(»^WilB«-*ic^ 8l?att(n, bte
iWWiWWa^ii.l»»'"'.!!'* WWsen, noif) bie
W^e'.|c(uiritheftdi<i>bt^ili^Saora>n«>t'itta(^ : IS^cifii Sin*
ftlung ju criAiit n>ec'i b(»ticti h foHt jbc nit um lin
^^a^<«ii#ni ," fi^-ilP^USMliftTtiiii^llAb onjnfi^.
(DiiicW^bliiiet^iiif-iiiTJWditiiifbfS^eWiiaelH, fon.
tatk|ai',|»ciilWtottiiils. .i^niMi Uft^ benSiinn
.-tboMni, Jitittbneinti'„iil ^i>>e<jtir^dcben>ng beS 9tNtn>
.giaili-tlaifiaittibMiniteawilf^eilloollten, baH ec
.SiailArM^NBliit^W^iOMlllnettinit tl)Un. iDentt
.midijlifiitittkitii jluitMnt^/iMnoiilfu bit Sntfilt
iHiCBiiliiiiliidfWiiiilliKi^iiitlifibn^itw KBobcliiit itfin>
'jHii; tnnttiuntcigenl nnlbe^nlbiitunb Scf)ce in Sbtifiio
bint^moItettJi.iSNciliiliCSelfSgtfilienl, fonbmi |l(>
ben biS in ben Sob bci bec lB>a^cf)(it. a}l(l minfsic i^
guUiatn b« Jtclt^l.
w
Wt^TOi^l)M,f j,}^ TYn t«a-
Goangelium in i^rch SaiiBen nit' ju^iiKbigeii npd) ju tcci;,
btngf^tm t^Ucfl. '35mit ba' nffivt'^*ili fMn 'itan-m'
3fii5 bitfew ithO m?infm ■5Jcbfiifd)Wit'«t' n}k'bet iht
ftl((l' wetjl ju TjoTtcn roincn; ' ■baf.^vi' fo'"I;atl: il;i' mine
4)anbfcl)rift anf <xUi gdtl?, bci ipiftef'il;t eutli^iii-Q''!»^'!!!*
d)en; Jtatirt&'-flK"-guf.'iij«Whl*%^d^ift^r#M?'6fKf)?
itjts ftn wM) Win^Si. ■■3^'M'^KteTjNf.^#i'a^
^anbf(i)rift, iJiiS'fd9f il)nftlJ;'"bH{S }{e TtidjtSeibcr
feiicn, ftfrtlSrth gBtdiiticf?" '#& '^f 'Frinc '?toti;. Hoit
iiiaufunfrct ^eitcti. ^ct'M'^''i'" fi\i^'^t''n"'ilt' bfi-
fiinbte ful). ■ \ .. -.
., ,3ii EdncpfcSS^^cjDttiniDigt/ tafi.man tif SraiiisiU
\i)en 'mit (J^ciPQll bampfc, noc|) uo^dgBionb iibcrsithi'.
:Dcnnt?brii^WSOat)^)|f j^^t:j)ja;uf^n,flnpfi;tcpbcrt, ^viv-
bcrniubcitcu^-^^;^ ^^^ ^ .^,. ,, ., . ,_
(Svcift bcm Dcriranffigcn, n)£[tnJ^jfcn,,,.a(ri<J9tcn
(itti baif nit njoljt mcijrfagcn) yI)iti|!po 'in bi£-,iBur'
fd:'.''t).lWiii S^Witlj/M^^^^^
?""-. j,,.,/;,r, 'JiTff .(>.:<.<,tlT't^ul«n'r-'J® ^"if (iv^C
Martinu Lulhcro.
|m.'M,..:',
:^5.:/v:;m. f....i.
i i-i.. !
"J. UnMH au
i). il/,/r//
Do Luihero,
/'.//r
I cnrissiriw
S. D. Inani iiKliciuin iJt: ji(jStiil.itIs .klversjirio-
iiiiti nmi<hiin atcpj/inuis, ciiui i]ul(k'iii m«ximc; iii~
tersit, mis if! b^ibi^re- ;Vil!iiic IjiUi ros jXJiiUi esl
iti his.m.'^l|^i. A o'Jiint' ufc'Citc,i!iiijr, jiiM]m! sii-
jiieiites , neqiiL' ^orrigcute.s alteram SncritineiUi
j>;irlem') pctcare, Nos iKtiistivimus stifncnlcs,, de
pttrrigfniiliii.s liiierel les. , S3 noihis BnsiUensis
iir\c tMnJilibne toncessit Bohemis^ integruni $a-
crameiitum, si fateceiilirr, leile posse ini.itn snmi
•c flai^'h Jfenfe'<-»>rirftSsi»Mfm'pf !i nttliiff crtttiiitit
enBiirtitWt^.^^^-J^fBrfwy Ht^dtt, svMvb lnb<,r.'ite;<inJA
niHi poisinl f) viilgii* retiner^ in '(rfncin; ' itlsl' pt nw*'
Ht»eccimis ^^ilgi^onsciferitiasdHSaferameilto;' Toani
iaifenr ipnteirtkim irtJ^il^ i^tmifniis, . , ■'..i *' -i
,, ■- ^. - : ,|| ;i,,,*rr, ''■ ' . ; lud-miJiiii;
o'ilca r*/iW,i-,-. iHiumq.n^v>nB<»4lii<B' r.:t
n C9H«"F*- f?R»iWwi" MwiinBa.j|i»pfiidtinj
\id?(^Q9^if,ins)diasstn)i, etqnid milii in privata
conrcssione fHcicndum esset, facile iadicare pos.*
sHm ')t— &cd-hww Tt» *»t cannmmis onmrnin^ridito
aliormn seiitenlins rctpiirendas *) esse [. censcu.
Vi|me.||fprehend i mor a noatrts, qDod iuitiMliclM»*
nem red.dimu!^^,^^^(;fm!^j I^)^^:.i^1giis assueCi-
cdim libertati, et semel excusso iugo £piscoparDm,
acgre patitur sil» rorsus irbponi illa VeteVa onern;
et m^xvm .oderunt^.Ulfin) domimtionMa tcivi-
tates impcrii. Dc doctTii).-| rcligionis nlbil laboi-
^'^'Dti; ' tintuM'.'(le'regnq', el |ibci^t«\suat's(>n)i;)th
KKit^o tl&i ^b^mplum lioi^unmqn^npQBtai^loriHi^
di'"11iiit)itii"re*™Ui(fe^'' jiblww..' ' Vale', '.' ' P6rtri(ii'e
AjiBiBaW*), '■ ., . .,.,:.
■SB.'»**'
F»to 'BlmdarOi
',?2!J^
'V '^ta .^(u^ In likr» llf. efitit. 'p. «60. fedtl, LoBd.i|l.
' *'t». tn.) — 'Hur^ M atllapvpho HelMUbonta ineod.
Monu. I. p.>W(tt«intajlMGnpla. . >..■
'■ ' ^f^tto Thtodoro apud Lat^erui^-
S. D.' ' Noji poJuruif^iMir^ei/u^ e^t .w^lj^erlus
&t^m! v^ie^affictQl;, i^ui^ ^utA, quAm piatt$
habeant yiolent^ i^on«tia>
ClV^d^ tiii exNorico valde succeusent iwbi***),
munt et .ilii socii, .ic') indig!ianturiBfg|nJj^.]^||j|-
Qr^^Vuii.i ') rcstitiii. £jgo tnmen eti.-iin «iBriMV*
conditiones-^irbitromnhi) accipienrtn eue propm'
piiblicam Ecclcsiac tranquillitatem et concoEdiaai.
&al', lA vidcn*), fatalis .iliqiui neccssitM- iM([el
G«nna.iio9i , . ':.,. ,, . ,
1) Peuc wWMm..;
S) yjme.oi>M«tn^ . : ,; , ■. . ..,; ,
4)' ¥rk r^^tiiF^ntfar Peiic. rdiilit : nok ftpTttundthda:
-L«i,Haia.!ttBi(*b&eV.llWffii«i; '■■(■■■■ -i -. ' iv >■(."■
. l)-VMel. iU) ri^thtM mimr^itf^. .^il^are.iro^f^t ^m-
**) Vid. epltl. B«migirtnefl il. a. ts['^t. h. ■.
t) oc] Pex. ef.' ■,,- ,. fi.',., , '
S)^Peb l^u^u^jj^emMdfUo^e, jcil/c«(... ..
^i uMlttM^Ct. fimicfMilil. '■■■ '■■ r ■.'••',-
m
EPISTOLARUM Lia V. l^sa
S80
IL-M Utetae sero .kI vos pervenient: tu tamen
op«ram dtilni, ut rescribiit Lutherus. Nondum
CDim ab illo »ceepimas respuiisumislis de rebus,
i)f! qnibnt maxime cnpieb.imiis eius^anAlTC senten-
tiam. ^"E^uMo. Postridic Altgnitiitir*).' ,
No.874. ,^„ .•■ .■•iH:3S!:
lodch. Camef^lo.':""''*'". "''''
Epl*t. ai Camcrar p, 14S.
loaehimo Camerario Noribergae
5. O. Non possum In aula impetrare.^ut certns
binc ad Ijutherum tahelbirius m.ittatnri , Idft*
iain alteriim ad te fiisciculum mitlo, nequiq tanien
ifle responHct. Id etinm fato »liqiio accidit opl-
nor, nt efFugiant c inanibus ai dtpoftftal Ttjs iIqtJ-
rijg. Mihi non perinile cupidi vidcntnr pacis
noimulli*), ut oportnit viros bonos et Amantes
rrliginms. Qiiidam Irgati **) m)rt6ce mihi suo-
Cfuieat^ quod videor resliluere Episcopovum -ve-
gimin. Sacronut beutiquam aibanter ea de re
eKposttilavit mccum, nova quadam et inusltala
oaus verborum acerbitate, sic est ut scribit Thu-
c^dides, ra iv fuatp dfttpunffjtaff^tv xriivovzat.
Lftinam id milii accidisset iam ulim^ ne nuuc vi-
dere faaecvitia partium cogerer, Nou enim libet
uiperesteReipublicae. T^ihil hic adliuc decretnip ^t,
sea rcs' extracta est tfiov itftayftaitvovros. Nunc
ut vidCo jincnda res estj ut xoTfi i^ovv feratur.
Vale feliciter. III. Cal. Septembris.
^iXmnog.
N*i;8t5:
(liM temp.)
SchnepfiuB de Episcopis.
. f Cv autograplHi Schneiirii iu Acl» GiiiiiL Auguil. in Tf
bul. Viii*r. Rrgiilr. E. r<)l. 37. no. f. - leigo Spali-
lint» aua mini ta*crip*ii: Itt ecftncpfcR S(b<ti<
ftnl5.S0.
(.4/1 lurisdiclio Episcoporum catkoi. ab Ei.'an-
ge/icis agnosci possil? — coatra Oleluiitlioois «pu-
l«iiliam )
5) Poit lemttatiam Vr%. nibit babel niii: Falt,
*) Landgrsiiui et prisccpi lunior. C. W.
**] NofiDbcTgeiiiu. CimeraTiut liJttur Iiic niiili*ic terlii
MebnllioDii.
>ICL4ZTII. OtEH. VOL. II.
Senlentia Sehnepfii.
QBo bie SKfii^ffe m ber eiltemns unb St^md^ung
S^tfli URt> [eincfi ^ligm iSortS verfyartcn (ob jle c«
f40nib;i3(i>f<^e&tin{kf((f)enRiDltten) t>te3^ ^um
fangen unb tDu.iQcnr iben 2Kir<n in ber ffiei^ung anf
baS ^hicf^i fuld)f Se^re pfrbkteu/ mte fie bi6ijer getiwn,
(ob fie g[ni^n)ol;t beu Unfem fbbfjed nad)liffen)/'fepn
fie ^XMyroa^ ald ^Mf jtt oermetben/ fod au^) ttjnen
Ux, (^t'I)oi:fain nit g^leijiet ipecben. ^nn obglrid) einer
mic^ nidjt murgcc, toteget ofrer mrinen S3ruber/ iflec
nicijtS Cvficr nitnftui; (in Wkber. Cb einer mir nit w*
bfut bie Se^t u?> (SlaubenS/ wr&eut fte abec meinem
Sruber , ifl er gleidjnof)! ein Vntidjri^/ be§ <Sbaracter
unb 3<ict>en i^ nit anne^en foS, apocal. 19.
1. ^auIuS bef^mitte Ximotljeum um ber @(^n»a>
(^^.toiSeit; .imafi)' tibep um ber ^attftarrigen millen
THnm nlt br|d)neibm^ .'
Z. 6M^8 fagt: wec nlt mit mir flt, ifl miber
mic^. lOie e^m&tjer bed Svangelii ftnb nit mit nnS/
barum fe^n fte miber nnfl.
S. .iStofte fi^.nit beflfr»/- fonbR is ifjrec Smpiet
t&tber^rreri/ mA^en mir fteffir bielSeute adjteu/ oor
benen unS ®t. ^auIuS i Timo. 4. unb anbem £)rten
macnet/ alsoorbenen/ bie tn (Bleifnere^/ eugenisres
bigrn/ unb ben XeufelS Sefjren anffangen jc. ffiie I6n:
nen mit.benn fo(d)e fflr ^irten unb nit filc 3B6lfe ec*
fennen?
4. 3n bec anbetn @pi)lcl 3o^anni3 : fo jemanb
3u tud) Commt/^unb bchigt ble Se^ce nit, ben foHf i^c
nit in euec .^aufe neljmen, il)n au4) nit gcAfrn (nec
ave diiteris ei). Cenn Wf(d)rc' )u i()nen ave foflt,
ma^t p^ tl)rilI)afHg i^rec boS^ftigen SBerle. ©oU
id) il)me nit ave fagen , mie fann id) benn fo »ie( mit
i^e JU i\jm l)aben, bftp.itl) mid) i^nen laife fcbirt"»
unb oi^rhrn/ basdodngelium ^u oerfunbigcn/ baS ec
uilc jii prebigeA uifi Sc^rinS miQen viellei^t juldffet,
nnb Viibeni nrben mic berbeut, ober auf baS t)ibefl
unb fbrengeH ex eoHem ore Frisitlnm et caliiUim ef-
flat, cx eodcm' fonte dulcpm et amaram aquam
profert, sicnt! I.-icobiis inquit?
.5. 2Par..iip. 19. . 3e^u, ber 9)rop^et, fagt
iub«nA6nig3ofaf)f)at: bu ^ilfrflbrm ®ottIofen, unb
t}aflSreunbfci)aftmit.brncn/ bte ben^rrcn ffaffen; um
be^ miQrnS i)dttt>ft bu mo^ ocrbienet ben 3om beS
^errn ic. ®ott modjCe nit RwHcr letben, ba^ Sofa*
p^t rine bursec(ii^ S^unbnip mit bem Qlottlofen ijiikt,
mt oicl menigec m^t^t bicfrc Aicd)fnbnnb mit ®ott ge<
flattetmiTbenif
22
Mi
EPISTOLARUM LIB. V^ lC5a
ftSt
6. Sltan wiffe gtitudf^Hn / voie ftd> ^elioS mit ben
^iefiern fdaal uerglic^n ffat, i{)ierein{a& unb anbre
yrot>beten mit ben folfc^en ^xoplfetiin, @t 9>au(u6/
&t. Sot^anneS unb anbere ]C))o(kI miC ben falf4)en 2Q|)0^
jieln.
7. @oI4)e&ut, bieini^rerSmpi^t&tN^i^^^id
fe^n/ foHen biUig bonnif^) ge^ten merben, unb mit
if)nen ge&bet n)erben / tt)a& t)om Sann 9>au(u6 f(j()reibet/
lldmlid^ auferte malam ex Tobis ipsis; tollatui de
medio vestro, qui fecit huiusmodi» .An DLescitis,
quod modicum fermentum totam roassam cor-
rumpat?
8* UnS mag auc^ nit ^elfen baS Exemplum Za-
chariae, beS SSaterS So^anniS/ ber Aunae unb Cai-
phae ge^orfam gemefen* ^nn 2Cnnd unb Caiphae
SoS^eit mar noc^ oerborgen bajumal , unb nit a(fo am
i\(i)t , dS fte ^erna^) audbrad). D. r unfern SBif4)of en
^oS^eit i{l uberauS beru()met bift ouf biefen Xag , n>o
fte anberS in fo(d)em gebenCen ju oer^arrem
2)er^ben foK mon babin arbeiten auf baS flei^
ftgfie/ ba^ man ein dufer(t4)en ^hrieben unb 2Cnftanb
mit ibnen mac^en unb er^angeh mAge/ baf mi frieb(t4)
mit t|)nen/ mie auc^ mit Suben mo]()nen migen* )DeQn
ber .Kir4)enfriebe/ mo fte fu^/ mie oorgane(bt/ ergei?
gen miirben/ ma^ mit i^ntn nit angenommen merben*
3n anbern ®a4)en bie Se^re betreffenb/ (ap id)
mir ben S$orfc^(ag ^Y^Vxppx fe^t tt>o^( sefaQen.
£>enn xoxt je f(i)u(big fepn oQer SSe(t unfern ®(auben
an jujeigen / loie fem n>ir mit anbem beS (S^iaubenS ^^
ben eind ober uneinS fe9«n. IDqc^ baf eS gef4)e()e mit
eigentiic^ 9)te(bung ber onbern 2Crti(e(/ me(4)er mit
auSgebruAen SBortm tn ber (Sonfefpfon nit gebadt)t ift
morbm^ biett)ei( ftc^ bie^apiften (affenbebunbn/ n>{r
fe^m fo(c|)er ^Crtif e( mit i^nm einS.
■^■■"
i^i^
No. 876.
80. Aag.
Camerarius ad Agricolam.
Edila a Coelettino in hiat. Omitior. Auf(. T. III. p, 65. itcm-
que a (^ytneo in hist Aug. lat. p. 807.
lohanni Agricolae Islebio loaehimus
CamerariuSm
Cum perspexerim amorem erga me tuimi, sim-
que mihi conscius , quanti te faciam , et quantum
de te mihi poUicear , deremaxima ad te scribere
volui , partim ut querelas tibi nostras exponerem,
partim ut tua responsione ad alic{uam certitudinem
rerum vestrarum pervenirenu Ut antem de iis^
quac me excamificant, melius cognosceres, indusi
meis Iiteris exemplum epistolae, mihi, ut vides,
inscriptae, ex qua intelliges , qui ramores de ve^
stris consultationibus venerint'), :et q[uid de vobis
non vulgus, sed illius doctores loquantur, maxi-
meque quae opinio sit hominum de Philippo no-
stro, qiiem ego cum aeque ac me ipsmn diligain,
doleo nunc manifestis, nunc tacitis conviciia con»
scindi, si immeritOt valde, si meritOy qnod
Deus prohibeat» pluriminn ac supra ijuam dici
potest. Te igitur, mi Agricqla^ per quicquid
possum et debeo, obteslor, ut nobis de vestris
rebus omnem veritatem perscribas. Nemo potest
melius hoc omnium , qui istic sunt, £acere .qnam
tu, qua te novi diligentia, studio, .fide in anno-
tandis omnibus. Nemo autem, ut mihi persua-
deo , promptius volet propter eius,* quae inter nos
est, amicitiae magnitudinem.
Oronium me maxime paene vexat, qnodJfti-
lippus de Missa dicitur suasisse, etsi quod sceleste
dictum sit in illo non invenio , sed ^injiplicitatem
requiro, qua atnissa^) cojQtficimur, crede mihi,
in maximas turbas^ quas etiam ctebet praevideit
homo studiosissimus pacis. Sed remitto haeo ad
exemplnm , ubi hoc unum addidero : si tn in re-
spondendo mihi benevblentiam sedulitatemqne na-
vaveris, existimaturum me, tantum b^neficdi in
me coUatum th^^ abs te , quantum hoc tempore
potueriti Incredibile est , quantum qqoTundam
iniquissimi sermones me verberent. V^e« 8«Ca-
lend. Septh. ')
(Exenyflum episiolae imelusae; apud Qijtraeain p* 806»
Hab^t eandeni et Coeleatinus I. I. Tom. III. p« 68. , qm
in <cp. emt^ -quod putat, CanMnrivm kvBC episl» fcri-
ptisse ad Agricolam.)
loachimo Camerario Vincentius 06"
sopaeuSm
Spero quod boni consules meam soUiQtudi-
nem et interrogationem , et illam allevabis , hanc
dissolves responsione tua. Miri fuerunt sermo-
nes his diebus et adhuc sunt hominum non vnlga-
rium, sed qui populo praesunt, de rebus Augn-
stensibus et tractatione religionis, omnesqne ac-
cusant propugnatores Evangelii et inprimis Phi^
lippumj quem scio te amare, et illi [tibi?3 carum
1) CotL/uerini,
t) qua amisea non babet Chjtraeua.
8) Coel. S. Sepib.
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
ftS4
eese. Aiant omnlno, ai condactus qnanta ipse
volnissel pecunia a Papa esset, nunquam illius
doniinationem melius potuisse asserere. Vocant
qnidam Achitophelica consilia; alii, qui mode-
sliores sont, Eraafmica; ut ego poto propria illtus.
Nemo enim aliter sentit, quatn illum contra
omnium voluntatem, reclamantibus etiam aperte
qoibusdam fortioribus, tamen obtinere, quodvo-
luerit, et conditiones perferre, Addunt, proponi
omnia snbdole; pauca esse, ubi non manifesta
peccata inslnt ; non fuisse causara uILim , cur in
has angustias declinaretut. Recitantur c^ipita
Gonditionnra , exasperantur verbis, Ego opto ar-
dentissimis votis, ut ita de religione merito Phi^
Uppo fiat iniuria, quam si fieri illi sciam, maxi-
roopere indignor. Cupio igitur abs te cognoscere,
si qinid habeas compertum de illis rebus. De
missSs privati» audivi omnium maxima cum per-
turbatione animi mei, Ait reponendas. Ubi?
nempe nnde amotae sunt. Addit interpretatiun-
cnlam de applicatione; recte sane, doctrina non
violatnr, sed qualis ille usus erit? et quid erit?
Si Ecclesiaslicns , non disputemus de exitu; sin
contrarins est institntioni Christi, -cur toleretur?
Haec non explico, et alia paucula quaedam, quae
mihi videntnr callidiora, quam veritatis oratio
patiatur, et tenuiora, quam quae debuerint in
tali tractatione proponi« Audio etiam , segregare
eam principes a religionis protectione ; quod satis
roirari nequeo, quo audeat ore facere, si modo
ftcit. Ergo illi ferent, quod dixerunt impie fieri,
et ferendo probabunt Hoc ipse erit iliis auctor?
Adiuvame, sipotes, optimeamice, ferentem in-
tolerabile pondus soUcitudinum de publica salute.
Puto illinc te habere aliquid, de quo ne graveris
mecnm communicare, sive per literas, sive coram
maiueris» Vale *)•
No. 877> g u Aug.
loach. Camerario.
Epitt wi GuMrar. p. 147,
loachimo Camerario Noribergaty
& D« Quod de meis actionibus atque consiliis
lantopere solicltus es, facis officium et viri optimi
el hominis amidssimL Ego autem spero fore, ut
*) Coelcit addit : JMotf 6. Septbr.
mores me tibi mei, quos habes satisnolos, puiv
gent. Quicquid egimus, egimns communicato
consilio curm Us, qui simnl adbibiti sunt ad haec
negotia* Sicubi privatim collocutus snm cum pri*
v«'ttts , id ad idios nihit pertinet*), £t ab eo lem»
pore, ex quo abes, tantum otii non fuit nobis^ ul
privatim cum ullo possem nlla de re coramentari.
NuUi auiem tunc erant hac de re sermones, nmic
nati sunt) postqnam paiefactum est, quid nos
concedamus Episcopis. - Hoc male habet scilicel
quosdam immoderatiores, reddi iurisdictionem,
reslitui noJuteiofy £cclesiasticaro, hoc interpretan-
tur restitutionem dominationls Pontificiae. Ne»
que ignoro , cur lantum abhorreant ab hoc consi^
lio. Aegre patiuntur civitates reduci in urbes iU
lam Episcoporum dominationenu £t sapiunt,
sed quo ore eripiemus eis, si nobis permiserint
doclrinam? Qnid? quod omnia quae largiti su-
mus, habent eiusmodi exceptiones, ut hoc me-
tuaro , ne £piscopi existiment offerri ^fima avrl
&Xq)lr(oy. sed quid potuimus aliud ? Quanquam
ut ego quod sentio dicaro. Utinam utinam pos-
sim non quidem dominationem confirmare, sed
administrationem restituere £piscopomm. Video
enim, qualem simus habituri £cclesiam, disso-
luta nohxUa ecclesiastlca. Video postea multo
intolerabiliorem futuram tyrannidem, quam an-
tea unquam fuit. Ad haec, nihil adhuc concessi-
mus adversariis, praeter ea, quae Lutherus cen-
suit esse reddenda, re bene ac diligenter delibe-
rata ante conventnmC Neqne ego non additurus
eram aliquid quasi auctarium, publicae pacis
causa. Guius fortasse aliqui nunc rationem non
habenl, qui, si quis exorietur motus , utinamnon
abiicerent non modo faas nostromm dispulatio-
nes, sed universam religionem.
Heri dictae snnt sententiae a nostris de re-
stituenda potestate ecclesiastica* £t convenit in-
ter Saxonem, Marchionem, et Luneburgensem.
Hessi cuncUmtur, ct dissimulant sententiam vestri
legati. Quidam animis intuentur rhr amX&oy"
ra **)» Huius consiliis applaudent, si videbun-
tur ipsis profutura. Plane nihil fieri ab illis no-
stris accusatoribus candide snspicor. Itaque non
valde doleo meas actiones ab illis reprehendi. Elgo
nullius in hoc negotio gratiam aucupatus suro,
^ Uaud dubie luMC •pecUnt ad elamorej NorinWgeiuiaiii,
Bfelanlhonetn rem Evangelicoruro prodere, quod Tclit Bpi-
•copis reatitui iuriadictionem.
^*) LandsraTinm W»
M5
fiPiSTQLA^IDAl LIB. V. 1630.
SM
pacia cupiduni mfl et Smu^itk(mih,mt9itbhti:\it%
coitfited);. . Neqi^.^Jtmp,,J^«U%ftl,i4fti^ilt«^»f.
qp^ry.rfl*gw.n»aWa»ittiiJlpq»CTrio»Jj«bfei*Ar.
etianiBiilH-ifetFri.cpgerjiwStfeWJO*! zmMl\Hmy9opn
gia«, ■.; fiii^Yi For^^i^fe^Q-^AlffAc^H^fitM ; oppfobflr
lipyiKiiBnmDfMAiiMrat Mowr.* ««i<i>j}t«i#i^t»u.#tefc
Psidift(?ai,$ep|tia;S).r,2«n:,jib <jritihnnnI-> i-vll af>
.-:,.; K!.-ircr;,. f.y.tv^Un :■: fnt ,fnuKni<fe(^W<»^.la
• -jaiiir-l-.vi r.n-.Liiin. atfif]-.-> liJil iniiis J83 .,ti".rn
i'.-v r.i') firJiiitorr oo nuii ,2iii()iJ:;Bl 9fini;ii5jnt'v/iS
No. 8iJ8;';Jiiimr.iDr..i Jiz iKiup (livBfcuax» i(p|i.iijDjgii
■^lf 1W'*r]i;i f>?fcIiTl(i^ moir.&tiii.) ,]ixib rnnffflplJBiTp
.irjJt;ys|ijnrj Wui^^d^tU .m-Mji^iiiil nrirn)?
''■'iEji.f.'ufci'AiJi:'ffiffl."7'"''> •■■r'","',"i'i"
. iaacAimfll;Cdijn8r«rildiiJVi»h^>*i$ii''*'-'''-'
metttcm^£tt!!atiV'?iWi.'"PiiV'W3)f?'»f;nm.i es.c,
qui^Stf^fcpeYi^^h^eto?. ■ H'eM^^ C^.es^iro.n
imip;*lia«!nt«f'fls*sie^^qbbd n^fl'SiSt'iftti iiit;n'<Iipns
in Germaniam, in slngnlis urt>iliW niqiiisiverit
in T,iithpraniin. IH si ffriAai-l , aiiHi.^sPt fprni-i^aimp
respondentes, et prnclerea mnlta monstra baere-
siiim.''- ■iHaec inn.iinmASsent ImperatorenfSftjt^
tainlianc factionem delendam. . j^unc facliim esse
mitioTcm;'v^^j>Mf&rA)m»^lTf'Wq^)d}J&iA)^ ac
primum ia convrntu cmtmt J(Si^Si^}t^ifC iS^asam,
ubi Pontuni /pijorojlo^iqf, el meis imtixiiaig ef-
fectnm Itosfli, '(Utui^rcfpsriia^ioalert^^ii^JlidiidM^
dum causa postularet. .gHa^c ille dixit heri in no-
dig^m^^l.jjn^e^Uai^^in^iffli^fl^^^if^^ftgqj^
^»'lW,T«'5i|HK9!^»riiycPWipl',SilR©;.'.'ic'Ti.;;L'
■,'. n: .ntiiwlt ,n',iyD .i-.oa Jmu'l^*AS?«»-fli';
-.. tJL-ii mhit\^ %TArj(^, '■'Ujif^^ ".Qtf "')f|']'JVJmiS
■ .,i<f .no^l (iris-A siv4no' ./^iifi -VJi-.i v"' -tf) ."KiSt .5
No. WI9ii3J'.- n-,:fij.TiJi'.2e in u ■■ j i : :. ■i' tuiSjpiJ-
anlogra|dbft.Hil..w«»d. JiM««-l>.fulUu> ,M'--.>!.:<.^
, riMP'>4l^ar/«ff« Lulhero Patri carUs.
Sl^Ei. "■'Aftf^ nfiduum finituoi cst coHf^qidiVD/ibuo-
3llfUVnr">MhiH/i: (Jrjlm 'coUdteis tl^WHtWSa-'
tat«etiWHffiH(U''a?apert. "WtttVfi^^rtJ^iljHtfai^i'
tWteitdVttrftftotaiifytV rfbt^^i^cfiiiyWttAnm^iSt;
ati9nttWtidAp(ffMW'T^til(6fti6iieyHhiCHW»hiW*);
ut HiMltWtf !^^*orts ffcetit rfd psrtmWti^tKftft;
nn& n(iit*"ttfax?^e *Tpfts -rtt; ' nou 'tSidtlHW"nrib!<
ied uiiiversae Germaniae. ^oti^^ivtk^k'*) •^iSHm
iu o^Si^Vm^^^oricis , ct nescio ijuibus aliis, pio-
pter reslitutam Episcopis inrisdictioncm. Ita de
iuo regno, uon deEvangeliu dimicaut socii nottri.
Boipgartnerus ') scrlpsit me, si quanta liAickiaifi
{lEftihTa^^oluissem a Roiitiino ,PontJfice coiiBucnii
essein, uon pottiTiJi^ iit^libi^ni' PdtkAiein suscipere
reslituendae dominationis i^^UfipI^eJK']!^;^^»!
esse iudicent homines, quam instituimus. Egu
nuUunr^buKVrticohmi dcstrut, autabiKt,^ qtii
ad doctrinain ^pertine|)t;. tantnm stom^f^anlgr*^
deboliticis retfiis, quas uon cst uostfiim frlpQC
bpiscopis. ,' Brevi. iit ^pero,, «ciembs. Wui ^^,
m'i,.nn,,n ■.i :ujt.l ^u-.^Vy.n.m^^fm^n i.Ii.-
NoiSfiQ. -r..-, .!.[.. il«S*^iir
iii <,.'ii!i'loim*i. T#9- ^^ffi4^; ^;l^''iv« -.irmi.'
-in.:)*!*w»'ii'friM*iiW«n(fiKv ;.. ./»irt iiii nii.liomlu
S.T). Dedinunw.W.ii^dcgmMitehK «diDn-
ctor^^i-iXMV^ime, ut occasiunem vobis offerrem
scribendi Witenbergam. liissi enim ut expectet
Doctori. imraaig videtnr praeteriisse. ^totf «b
pe£t^^XU^ xataatQoff/riy , qnam faciat '*T'n^ii*
tranquillam et pacatami |V.es pf^ndet ki arbitiio
Caesaris, bfm propediem deceriieV. ' Nam in Col-
loquio noslro non poini^iia-tiiilvffiiiFt^:.iM;atadi-
tiones omnes acciDeremus. £t Umen arbitror
.1^ i. ^ t' • ~ VN i'.oi ;ii''" i!'ni'i;i ? \ ii\ni\Ai.\
. jp Penc mev^oi; j, «f,, , ,,. ,:
■"4)'Pe»if:>»vii. ■'"" '.,
-Vf Pnu>WmikMl^Uulfi> fiuli Jli.7-..'iijli9 3(iiJ(l
.ijiiuii ottn;.
\z ii.ii.-.;L/
EPISTOLARUM Lla V. 1«S0.
M8
taDlundem fuisie pnriculi apud OtMaTAiA^V- etftimsi
conri^iQ^ifs iilas ncc^memm,.^ ,Pa Ifiufro ,(4e)g
""1"', fl)(f>W. «J»I»MF^ »<li(fWE»;rWwH""ln«»Z
»l^U.,.!](tfftejye» roirii^p; crimi|ifliH9C,i*ip,RI,-pa^i]
'"'•'('WffWH™*'» wU^IkMbsswi 1 Ii«tfpm4i*t
sii^l^l^lflfiid duieat iftsisi .e(. cavU^lttr, i;&,n9T:
'«iff.yi?>.("'!f.ifi«VlH'y. .M,..>..,m.i)f..s;i-./i.'i, !,!,<
.111 ...lilii !ii(li,.ii ..mill I- ,v.V)W(,/^ltteV«S. i.i
..jj .R:'..;. ••■,:. ...i'.,.! ::i.i, ■i.in.l ,.,.i.jii'...-i T,Jii
No.Ml.,. ..,,:i|u»yiil
:.1->,,,«:1U ,,.■,/««*.. £<W««Sf|(i,;,, ,..,,', ,.,.,i.^
""«I.WWtirtWitli^Mi»'"»"-'"""''' '■•■■•."■' '■ ''"
•■^'■f ,l[ifii.,i^,l^i,. ,:u...:, ,.... .iiii..;.i! Juji.i.i., •...,.;.
; /^difiib«iH.o. id>inir«rsioi.iVuri^lMj^.il.i..
S. "Di ,iitlto tibMlttfWs mlebrlitrt 'llber6)ciuii''icl )te
scrlpt&s. lit qiitbus comWieiiilant iibinf^im saiii^
ixik ' A^.rtiiW (tlitdem ^i^attssimum^est," litieris
meo»"|»\nt^ieSili iiiilMfara nWtifSVii"''*',iiS?
tihi oIffH(t%'1tinonestnm , talem de te opinionem
habere hanc aetatem, quae alienissiau esi. ab
omni saspicione assentHtloiiis Amabo te, mittas
mihp exemplum Graecarum eplslol<iriim, qcf^ Se^
cenusexcndit. Cupio eulm habefe integrumlo^
cum de Synodis;''c(Vtni^^ttic V^dlstl annotatum in
meo Pa^a,j,pjjqjj§4agj, jipisto.teor^zii;njBm.i .,^on
admodum me movent vatgi-cirinM^tcKdtfncJs^-con-
rilits atqae actioiubus, Ideo iifbeo \cJbono.^imo
esse. " vSte fefifller;' '■Carend/S^eplemb. Cr^or^H
M^^atibiihttikHwhile^xbbsWMj' ' ' -^- '
i.m-i.fl... 2iii..i/ (n'.i.-,!3,;T::, 1;; , " -'/Wli;B»i7'"-'
lil3-jq/^> Jll niiii5 Un'l .iaf.-„T.>il:v^.i\ ff -J.n-jjiiji!
i/Rnffn!*tg ".tl!WJtll l.f[l<! .:![M1l1[ilt ^IITH'* W',it7.iv
'l^^.'^'^^^ 'Bh'6ntiui ^d Isenfhiihrium, ;'"'•.
iij*>Rcn4icctan*lIidtMtcpi'I7. .j ><:■!( km.uii t,iii[ii.l
'.'■ij.l.hr iiyi]Tid hi .aii.n-ii-.;ii>Ji; £9iii.-.>) i-»'.nih
ionannt Isenmanno ioh. BrentiuS:,,,
Crejo; te nnnc, mi Iscninannej {eptssQ-^ndstita
media qoae adversariis proposirittiui^' et miah^^
prima fronte dura tibi videantar^^^ll^bieiii^alilW
iudicabis y si olini niie T^eiente,ca,us3q!,iiitell£Jipr*s,
quas.nnnc enuroerare non eslckppiictaauiii.. -\'^-
gfiK tt^uelt'li<»%brH]pt6s pecunla a papistis, eo
4Uwl^nl]^Widlatf4kM¥ktii«^mu«.'>' Qui aibi fne-
IkttM Vid#liiitt'^l iMffH-vMtfMV' ^ hos ftefeetiottis
a^iMbC' ^^lh^tVtfW^uUtt Ufi^s^ttcAiietn ' e^lROpi»
rtt«Ifer»i»W' (Sat«ltHQqudaVl9Se1^fc'tAiVio8 prae-
i>liifhse^'W^t!mSiiie'>^ ulJwiiUta^^-ai^illiohk mdio-
retftrandttl^spWbtf^iW^l^i^^nl^tK^tinliehiium fe-
rit^»nHim^ltttkRtuihi^s>«f labbHi'. B^Utto llbi
A>i''ek^w\tA\f^m>IHilfth-l H^styi. '' Literas antem
d0Ha«t^j>id}ltg(iritV adM»t^4 j< 4MJ'^t9MiAtM et
^tdgttlMttcJfiaiiiMfaitluIttrim^a^iiJlMs i^j^aa te
de Hessi clanculario discessu-^m}}',! 'AdUil^ iett-'
stodlaut^Vlbmbure, ne in alieoas manus perve-
niant. £st enimhic captus quidam ecclesiastes
ZvvIngTianae {actionis , non eo nomine ^ita enim
i^Ara^^ exciuavit) quod sit sacramentactUbf stid
qnoil- psllim dixit, Caesarem voluisee capn^HCS-
sorum Principem. Vifleb^~\iuid prnetexatnr, ut
opprimamtir. Caeterun) . niedin nostra , a,qiiibus
nec latitm unguem hactenm discedere voluimns,
Caesitti qbWif^Aunti j)oiit«t.'i%diiQet.,^'sed' ut per
M.su.n l'f^^^iV»gVf^#?ftiiift^.,qw^.viy^rf. Quid
<:.i.'s;.r l'ron^,^(j.tji,;^ s^t,,fi^,S5ffte(^^^^iipae (di-
tiltir Niimi^ap^g^, a(J^,gu^m:ip(^di3 .^iostra misit,
iiiiiiciiiiii .^[M^c^ajr'') Qf*"'^^! ..qM^^^fiy-tfM sumus,
iirtieiilpr expecl^ij^us, . Va^e,ex.|i^ijgt^sta*, .Sabbato
ntl t.iajjli.ii- l^;-.?i-it1 i>. i.j ;-|'1ii:m ':,| i ,
ur7|*;
-'JT>(;H Bileiioin fiJlirrn r.9i-jJ»i,[q J') ,k»!-ii .i.ii'. j- •
^3- 8Si>ii5T)lBTiq(iiI \n'iii.\ ■sv.iu^hr. >T.IH._S«pt...
')■■•.',-' ;Tii|^til iniiJ^ ,riii:I<ir)l ■ .
'^" ■■'¥■& 3tfefitPtt'tJ*fc*V^l'i»8."'""""' '" ■ '-'■
-t.. ^■-■.ii^iuirA 2i'i,u.f?> ^^■i ,--^o'i-i'i : i;ii.. I ■
4^teft>Bfic,fl«nh»ifln<«qbi8t<a4i» jmKuvw*
.(III iii inil Jixiii-iiii tb*tf0. V--ii.'.--f.:-\ '- ■■:'■ ■ •■-■i
_iii_i 'lab J0lft(|rf;i3(A:^d)ft'toifrt8 '«itirHbrtiS'^)
ifi ott linJ (rtS^fflhK^W^eliirigf ; 'feenn \k^ Me WMr=
bmlm bceftfrt JXmtxn Iftsfdjuff^s'; natMid) m »if
fdjofffl »on ©«fiV^^nt* btinn drir ^af^gtiifni; ju »ti»
ben-«(itf^r'famtPoct. ^den, 2^«Iofl,n, in M
S^ucfiir[len.,oon._iSa4foL4l<rbi'T8_gfn?e,f(n, .Jinb aW
@. ISt)f ®. fte fdbS nidjt, fotibern burt^» S)oct. 9>cu=
cftlhamt ^i»{lt}j}fum SSelani^ton iKc^dtfli to^
*} ;. c. cpiiloli Lf^ifilMit^irff SI.AA^:''id Senatuni leripla,
nbi lulcm de iii, qiiie !n cius;. religioalt ■cla ruerint nihil
, u«dn-nl.*Cd SBa>hpii.iu^.jajrBlMkoA':<i{iiiluU« i«Kt4Uni,
ableijcnl, qdlM afnfatinBBlit bo« eil Wiotlc.-
850
EPISTOLARUM LIB. V. 15S0.
fen, ifi %e {Berlnmg imsff &^tU(^ baf^bi geftanben^ bci$
Qi)mf&xficn, IN^rften unb @tdnbe i(^re k^te ubergebene
fBerjeic^iP mit %IA^ erwogen, unb ^6f borottf ent<
fc^en (^&tten) , atte get^ne ^onblung beS grdpern
nnb (teinern 2(u8f(^ttffe6 ber Aaif. ^a\. untertf^&niglic^
on)U)eigen* )De$ l^dtten fteSSefe^I^ bem 6$urffirj|ten
oott wegen ber SRei^Sftdnbe guter !Oteinung wipli^^ ju
ma6^ Sepn alfo n)ieberum abgefd^ieben.
Unb al8 G^urf&rftett/ S&rjien unb ®tdnbe ber
me^rere S^eil ade nadS)foIgenb Dor Aaif. 9)taj. erf4)ie»
ntti, ifl bur^) Sltarggraf 3 o a 4) im , S^urffirften , wie
mir beri4)tet/ 3^r aXajefidt aUe 4>anblung unb morauf
bie <Ba6) in ben Dorgef(()Iaaenen SRitteln beber S^il be^
ru^t/ angejeigt n>orben. i)ep ^at ft4) S^re Aaif. ^al
meicer gu bebenlen unb na(!^maln ij)r ©emiit^ ^ierin gn
er6ffnen t>eme^men laffen. — — — .
Der (5]()urfdrft Don @a4)fen ^ot toor jmeien Sagen
@raf ^(Ibred^ten t>on SRanSfelb unb ^erm <^anfen
t>. Stinlmi^ ju Aaif. ^a}. georbent, unb V)n am
^eim jn erlauben bitten laffen. fiSSiemo^I ben beiben
®efanbten erfilid^ rau^e Vntmort begegnet/ fo ^t bO(^
bie Aaif. ^. ben S^tnrffirften im (Snbe gndbigltd^ erfu^
6)en unb bitten laffen, no^ ber 3eit nic^t abiufc^eiben.
@o tooU ^f)vt aXaj. )um f6rberli4)ften unb fo t>iel m6g'
lic^ in ben ®a4)en ^anbetn unb f&rjfa^ren *).
3(uf geftem f)obtn unS beS &tnbgrafen su ^en
StidO^t famt anbrer @tdbte iBot()fc^aften erfbrbem laf^
fen/ unb angeieigt/ n>a& i^r gndbtger ^err auf bie
ubergebenen SRittel ju betoiQigen entfc^Ioffen fep. Sqo^
ben unS einen faft 4)cifiti(^^ ^nb trofUic^ S3rief , ben
@. S- ®- ntit eigner ^anb gefc^rieben t>orgeIefen , ber
allein ba^in geri4)tet, bap biefe SKittel an}une^men au8
t>iel Urfa4)en bef4)n>erbli4). S>erf)atb auc^ ffe, feine Std^
t^e, benfelben SSrief ^6ren laffen foUen, unb t>erma^<
nen, ft^) ^iern nid)t laffen ju erfc^recfen/ unb in ®oU
teSSEBort, alS einer ta{>fem ^anblung/ ni4)t mit ber^:
gletc^n ©loffen umjuge^m ♦♦). :
@onfl tommen ber 6^urf. t>on @a4)feni au^) fon<
berti(^ SRarggraf ®eorg oft unb t>iel 3tt.ftaif. ^aU
xoa& aber beS £)rt6 practicirt unb ge^nbelt n>irb / I6ns
nm toir ni4)t loiffen. — — — ^onntagfi 4. @ep9
tember be8 StorgenS om Sf)orfperren / anno 1580.
SSoKaimer/ SSern^arbt
ttttb SeronpmuS SSaumgartner.
*) Scribuot legali ad Senatum d. 7. Septb. t tyS^Ct Q^ncfiicft
0. ea^^tn, t($d(e{(f)cn aXarasraf 3oa(t)im S^urfucft ju Scans
toenbucg , t^altcn flattticb an um (Sdaubnif an^dm |u ciifen ;
abcc. roie mic befinteQ, loicb ibnen Jlaif. 8Xai« 9oc (I^0e(an0
bel Abfc6ie))« in Q^laubenl ^Jac^en , bep man ftc^ in Jtuc^ Decs
lle^et , ^u i^ecdicfen nid^t eclauben, **
*^) lotelligilur ex episl. d. 7. Sptb. acripta « legatos apograpba
duarum cpi«tolaruui Laodgravii ad Seoatum laUiaat*
884.
840
4«Sptb.
M. Luthero
lUt. Ub. I. pb S5. (BdiU Lond. L ep. 19.)
D« Marlino Luthero^
S« D. Scio tibi diaturnuTn hoc silentiam mole-
stissimum esse, piaesertim hoc tempore quo ma-
xime nos oportuit coUoqui : verum ita mihi cre-
das, nulU res aeque me offendit in anla» atqne
ista negligentia, quod non mittunt ad te crebriores
tabellarios» Nos quidem impetrare non possumus
ut mittant Has literas misi ad loachimum. Mod
recepimus conditiones ab adversariis propositas,
de utraque specie, deConiugio, de'Missa« Itaque
rursus reiecta est res ad Giesaris deliberationesi
Is petivit ante triduum , ut omnia in pristinom
statimi restituantur , quod si tamen gravari videa»
mur hac sententia sua, operam poUicetnr ad Irans-
actionenu Nostri respondent,- se nihU scire,
quod largiri adversariis possent, praeter ea, qpiae
iam largiti sunt. Ita haeret res , et tamen hodis
de quibusdam pacis cpnditionibns deliberavimuSt
quas si urgehunt adveraarii, Princeps prina ad t€
mittet, quam aUquid constituat Nostri socii
plane videntur ilfimZety, hoc maps nohis pnfb
pacem faciendam esse. Nihil moderati respon-
dent Legati Norici et Hessi^ et assenlantnr hb
Luneburgici. Nostri iudicant non es$^ amitten-
dam occasionem faciendae pads , si qua fieri hiH
neste possit« Impendet enim horribiUs mutatio
universi imperii, ac omnium rerum, si res ad
arma deducetur. Hodie inteUexi ex quodamPrin-
cipe viro , et amico Caesaris , Hehetios mira con-
sUia habere de perturbanda pubUca pace, et Tur-
ca^ certam et horribUem expeditionera parare*
Vale feUciter. 4. Septembris 1580.
No. 885.
4. Sptb.
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 150.
loachimo Camerario Noribergae
S. D. Stibarus misit huc fasciculum Uteraruro, io
quo erat epistola ad te scripta, quam vides. Ineral
et brevissimum epistoUumi^ra^iTi/ ad me*), ^iod
4) d. d. 18. Aug. h. a.
EPISTOLARUM LIB. V. 15«0.
84f
lil continebat, nisi qnerelam quandam de Basi*
niibns, qni proposuerint edictum , utSacerdo-
asportent res suas ex urbe, argumentatur
ec belli TtQOoifua esse. Nec dubitat, quin a
iro« Poniifice incitetur ad bellum suscipiendum
perator, Caspar Mulhrus praeripuit tibi epi-
lam, sed ea lege, ut tibi ostendat rediens iltbac.
n valde pu^avi cum homine amico utrique,
n esset adeo brevis epistola. Accepi et libel-
n Oecolampadii j in quo mecum litfgat, mis*
n a Stibaro.
De nobis hic nondum decretnm est, neque
apiunt adversarii conditiones, quas proposui-
is. Tanto plus vident, quam quidam, qui se
bis amicos ^i&e dictitarent, qui ea concessione
nferabantur solidam rvQavviSa Episcoporum
dtntam esse. InteHignnt enim, quid habeat
i concessio incommodi , qnanquam ego optimo
imo semper putavi ista concedenda esse. Quo
« enim Kcebit nobis dissolvere noXizsiav eccle-
tticam , si Episcopi nobis conccdant illa , quac
pnm est eos concedere. £t ut liceat, certc
a expedit. Semper ita sensitMpse Lntberus,
emntiUa de caussa quidam, utvideo, amant,
i quia beneficio erus sentiunt se Episcopos ex-
Msse, et adeptos libcrtatem minime utilem ad
iteritatera, Qiialis enim cedo futurus est status
posteros in Ecclesiis, si omnes veieres mores
t inbolit] , si nulli certi sint pracsides? Rescri-
I ntmm has litteras, item priores long^iuscnbis
«pens» Vale feli^iter. Prid. Non. Septerob.
^iJuTiTiog.
■H
1.886.
4. Sptb.
N. 7V* 'ad Melantfionem.
Goelestini bisU Comit. P. HI. p. 66. — Praefalnr Coele^
stioua haec: ^^per uQytyqtcfifiaT^a Cardinalis (Episcopi)
Leodieiisis nova paciucatio tentata est, cui occasioncm
aermones Pbiiippi cum quodam eius Cancellarii aniico,
qni paulo ante Vitebergae studiis operam navarat, prae-
buisse apparet. U ad Pbilippum sequentes literas scri-
psit. — Quisnam fuerit certo sciri oon potest.**
Philippo Melanthoni S» D.
rumatque ilenim, mi Philippej per iociim at-
i etiam scrio cum Archigrammntco Leodiense
re nostra diligentissime sum commcntatus, qni
it) se domino suo consultationem tuam super
iculis usque ad futuram Synodum dissimulandis
exhibuisse, diligentissimeque admonuisse consti-»
tuendae pacis. Sed nescit quomodo per doctos in»
nocentesque viros non suspectos sine offendicnlo
articuli isti adroitU aut dissimulari , utscribis, fa-
ciie possint , pptissimmn de monachorum coniu-
^o, de Missa apud nos fieri solita, quae si, ut
vis, amitteretur, ut ipsorum utar verbb, iuge il-
lud sacrificium et sacerdotium quoque omne tolle-
retur. Cupit igitur per modum affectionum pau*
cis a te scire in his fidem tuam veram , et tuorum
puram confessionem , ut ex animo paucissimis di-
catls, quid credatis. Timet, ut suspicor, vos
aliquid monstri alere , et aliter ore dicere quam
corde creditis. Nec desunt, qui ista in aurem
candidi Principis inculcant, qui apud Caesarem
noUe.t levitatis accusari, ac minus aliquid atten*
tare quod non videretur ad publicaro pacemEccle-
siaeque unitatem facere. Utrunque Principem,
ut audio, exanimo amat. NoIIe itaque, ut et
ipsi et Principatus eorum discrimini exponerentur,
scd ut his comitiis cum Caesare in gratiam redi-
rcnt, si tantum ct tui darent modum, quo id sine
ofiTehdictilo orbis et'Caesaris contcmtu fieri possit,
qui qualis et quantus sit religionis et caeremonia-
rum observatbr, vides, et nuUis mcdiis , meo iu-
dicio, a veteri missandi ritu avocabilur, nec per-
suasionibus ullis mutabit animum , nec sinet pri-
vatas missas omnino aboleri, ne quidem apud
vestros*
Proinde , mi Philippe , qui iam hic princeps
sectae tdae crederis, cupit Leodiensis paucis ab-
solvi, quod nuper multis verbis egisti , quo pacto
missae vestrae publicae, Caesare ct Pontificio Le-
gato (cum quo et Leodiensis his diebus causam ve-
stram tractavit) annuentibus, admitti debeant et
possint, et privatae interea non abrogentur, et^ ne
sacerdotibus eas dicere volentibus a vnlgo vis fiat,
Cogita mi Philippe, quod non modo in tuam et
tuorum , verum etiam Principum rem , publicam
salutem, Ecclesiae unitatem et animomm tran-
qiiillitatero esse putaveris. Nescio an ausim di-
cere, iam ferrum in manu Caesaris esse^ quem
in dies magis et magis nonnulli exasperant, cpii ut
non facile irritatur, ita scmel irritatus dilBcilius
pacari potest*
Nihil per me, vel apud summos viros omis-
sum est pro pace concilianda et honore vestro ser-
vando. Dissimularetur forte in quibusdam, nisi
unum aut alterum obstaret. Sunt, qui dicunt,
nonnullos ex vobis promittere grandia, quos ta-
S4S
EPISTOLAKCM LIB. V. 15S0.
S44
iiien posteaquam ad araia ventum fuerh, arbitra-
iniir nilulaudcre, qui hvc et illud postea causnn-
tes ac vos in mcdiU pericnlonun fluctihus.relip-
quentes, iucipient .csseihostes;, -^ui paylo. pulel
«ib signis vestxia mititatuTos promittebApt, et fi~
dei datae immemores moiorisn crudclioremque in
vpstros, pasain) omnia diripicates, cdent stragem,
quus postca iusiurandum Caesari praestitum cxcu-
sahit, quae nccessitatis spccics nuillis probahjlur.
Scd vos iijtereajaeglftcU ^ily»i;iir,^tipp et iflW'4'' W"
nocentes in orQnni ntitlfrentur)^ ,ut ct. ii^t^tru.teit^
puribus itcrum atquc itcrum fiecirridixiuj. Spevo
tanicn, si causam vesLram prudcnlcr pgeritis, rem
' sine snngiuno pacari posse. Credo etiam, missam
vestram publicam, sallcm l;itinam, usque ad Syii-
ndum tolcrari posse, mq^ci ct, .pF.iv.-it^e i^t^r^
fierent, et . sacenlotibus i^e;n..qu}b!fsd;;TT)> ix,if>
•acramfactur(.s, s^ccrdutia r^cddereotur. -
Fac mi Philippe, ne dicAtdri liaec consilio
Philippi fecimas, Vale , et flmtco», ' sallem 'Spa~
talinum , qiii me hisce diebns per litferas falnta-
vit, itenin amanter telnta. > 4. S^ptenrihr.
No. 887, 5. S*pt.
/V.iV. ad MelaMhori&n'.
dciii anticLMc1-|i<|ni cpi^k^ai^d.ii. Sifi. wi|Mei|ft api-
Ad manaa praprihs sai amieissimt Phitippi
MetanthoHis,''
Mi amicissime Philippe. Heci, ,ut,.ptpiTiisi >.,)!)
templo D, Georgii una cuo) GiDicctUariQ LeiidA^iisi,
viro, ni Fallor, undeciuique 49^0 iuxta et.pio,
suromo desiderio te.expectari, cui et te dum abi-
reraus multis nomuiibus cnmmepdavi, iudncens
ipsi in animum, te auctore in tantis renini disrri-
minibus facile c^nciliari p?cem,: ct, uuiUilcm aul
saltem.tranquiIIiLatem .£^clesia,e rcdOi po^se,, adf
missis aut djssimnlatis qjiibiisdam Rrticnlis usqUe
ad futurum concilium. Hoilic convimit me homo,
el dixit, se coltoquia nostr.i reliilisse Cardin.tli
suo, huucqne perbenigae respondisse,. ct pnris
conslitnenHae, modo ennrmia non petcrenturf cn-
pidissinfum fore. Mi Philippe,' pFrsOAdpas tibi
velim, me omnia siotreta et reeta mente tentasse.
ne DOTiu tnmultus praetextu Evangelii in GcTm.n-
niii onretur, forte ct maiori clade cpiam pnor ille
fataliy xuslicocum lumultufc - £t si omnumi.per-
ditissimns essem, nnllae tamen impostnrae tibi
a 'itic-timenda*i Il.'tbefem'saltem rationnn arctiK~
simnenostraeconsuetudinis, qna Vitebergae mii-
tno dcvmeti enmus, nec credo, te nnquam ali-
quid cloli aot iraiidis in nie sensitse. G»udeii
qiioqnenJmia oris Ubcrtate, ct impnideoter ma-
gi&.JIiti^iu. W]alitiose;ip(;T. ioouin effutio inter convi-
vfltwhniri' «itilta; qnac' furle magis expediret t.v
cuissc. Sycophiintani et impostorcm nemo nn<
qiiam me novit. Nrque adeo alienns sum a Vite-
bcrgcnaibiis, a qnibus et benericia accepi.etc, ut
mm cnpiam res eornm esse in statu optimo, n qiii-
bus scmpcr cuplvi omni;t'iiiodestc, non&cditiose
■hipiis aiictoribiu ngi '«!*) sihcerum absqne affecti-
bus, qiiibus orbis Iiirbatur, Evangelii hi eis ifr-
sideravi **) spiritum. Nihil igitur mali de mc
qulspiain putestnec dcbet sospicari. Si non pos-
sum cum rnictu multamm rerum aiictor eue, malo
intcre.i'spcct:itor vidcri, Non sum is, a qob Plii-
irppiij falti debeat aut ^ossit, ilec cahdotinein
me'fuiisiiu1t, qnantitim Ad me attiafet,''te pttdi-
tuniiri,.aut in discrlminepoili. SentieSpoBthac,
me iiihil monstri aluisse, ut forte aliqni snipi-
caolur. Nec CMnceltarius istc, (modo credeAdmii
hominl) alind quaerlt, quam pubHcam EcdeiSae
paccih' vel iniqois conditldtiibus, nt ibshM ntar
sehtiiiWia^ 'Jlicit'qiie, CaTdinalcm suum nihil aliud
dejidf^ateV qU^'m'anini6s Priricipttm; potlsftinMtD
in caiisa fidei, pacatosesse, et Ecclesiae, hno
orbi, «bsquc diliivio sanguinis paccm reddi. Ro-
g»vi, ut si Cnrdinitlis, qucm aiunt hominem in-
genii apsteri, esset animo aspcriori iii vestros apad
'Va,e'sarein ,' Ipse pro sua priidirilTa prbjpler piibli-
cam pacieVn 'p.-u:atioren) redifat.hoininem, tempo-
risquchabeht rationem, et cogilct, 'quod factum
est iiifpctum reddi noo posse. Et qiiia te sohiin
cursltarc video pro concili.inda pare, si placrt.
praescribearLicntos, qiios concedendns arbllTaris,
qiips ego Homini reddam , rogaboquc, At rKIigrn-
lissiriic curet omnia et, quo sit animo Cariinalii
Lendictisis, postea mo rcddal ccrtioTem. 'Vnlr,
5. Scplbr.
*) I'ro H Tidrlui Ifgeniluoi esw nci
**} dffirltmvi miilaiidtiin viJdiir ii
I. 88S.
846
Helanikon ad CttnteUar.Usc^ieAgttn^^
«4ii*>*.C6d.fi!^.« l.i»l.,C«nitjiP. ia..,|v.^f.h-'i.Q>«'l
jier CiKiciIlariiiiii Eaiii:oiu LrodiendJ ■etutn fueni, .ei
%,tii d. 4. rt Sl .Septh. icriiitii lAlefltpfliir'; "U!tJ'IUIw>
Mc^rMpotiium, cui h»ud dubic i^liaiii «)ii>»«li^i «liuniit,
quatn Tero non Labemui. — .BrevUiiiiie huic cun) C»n-
■ Ccll. Ijrtwlferiwiem- cuiiiiiieiliPriTtt etnm dptrttliirni^ito
Mvllb. f.U4., pbi ipMra boc rtiponiu»'' ^■"wie^ lU-
Eitnt. Sti c^nicripluiii. etl a Melanllipn*, el ilnkua A-
'■■?,ii^'-In AHi.'T.fiiii; Vi„ar..lWgi,(r;E;'r«i;-»:.P.ifi.-l,
habelar aniin |»prre^»i(uiii.i«fliiu .Sfialilipj (j««oi<t|rt«in,
a MtUnHiipe.Ttrp,^ Hi^ntt,«ii;,iii.^.!P'-"'!'.'
tesponsio exhibHa Cnnceiiatiti Leo~
ensi de ariiculis, de quibus nan po~
terat cohvenire itii ati6'f'djWp;" ,
ucqitui in lii^ attioi|Mf *f^™^'Vi^|^stj,:c|a5^e aj^
ret m «cript.is, quae eilu&i(a'simt.
{- jp« qu^rto,"' ipe ftiratjtft^^f^ecte.y).^.,^ . . ,
ExcnSBviiims fi^a, .ijyi; sunfiyit alteMni spe-
m, qui cuiii non .liiibeant auminjslfaloreni sa-
jnentorum, debeaiU utisacranrienib., qii^acl-
|d«ni porrigitur, ftaque isti sinc ijffi(;fi|p sb,-
^i. alteraiTi .^pec-ieip. " Et hiiv.t W««^^]ii'*f'T'
tere. qon gravamwr, Nam et ■hafctenijs mc t\-
OLvirti^-alios, ut haberent ronsciei)li»econso.-
ioacn). Sed si in genere doccremiiSf qwod nna
!cie qti liceat, i-idcrcmur proJiibitionMn .ille-
c snecijei prolxite , quud'pon p'ot>fitinuis fi|ieere.
'l.f^^effuinfo", ostentlimnsnfis non jjwjj^y»?^
Rt,fiw,ilis<;rioiit^et . scd iHis aiterain, specieni
uro< i^, qironim conscienlias intelH^^mi^
iratiit),nti lilraque apccie.
(Pe roTiiitgit>.y) ^ "
■-, i^nf^iptOmJ>i,tioiiem'coiiIjigii piirc*Uuinai^
jf ipissc,,',?icui .testiiptiir fliam uirV.alle^iitf»'! ,"(^'P,1
istat", ^jim variiim fiiisse, Qniiliim cJiiion lii-
;-aiac<):n0s immeiT in ministrrto, si d^irint
)te$ ei fiivrint protestati , qnwl noh possiiit
itlMre; scd prcsliyteri deponoliant') ministe^
01 dacentes ujtorM, non ekcoini niinicalianli i r.
j|fa«s synodis facla snnVdecrcia, pe inlenlicc-
or usus propri»*^ confiijis ante rresliyteratjnn ')
4ae. Siriciiis *) tameu postea interdijt^, liilyi
) Dt ulr. s/ttt. va habcl Spsl.
) Hmc oon Inbel Sp»l.
; Coel. dft""""''-
) Coel. pmhflerium.
) Coel. S/rU. Ptfrififtx.
I,A^TR. OfEll. VOL. II.
~^^^i^tusMctbTttMemconi:?lioniitr^ Tanita varie-
tasibit hrtbisinesotiilnEccluiab 'Et^cr^^epe
trttitata sOtit-,"(*Wrapnd alias'^^rrAea', tnin etiam
7ii Ipsa iiMrih^iit^Hlcttt ld^dFi3^'V«^'tur.' Quare
s! niinc: |(fe;lTitftfSBteTripAtiiHi'^fitjfrfif *e'qtitfcis arf-
hiiioretiir iti iioc*) IntrWlicto, ij^igJ-Tprotsus cst
htmiani lilris, ndvitas' h^wrct excusatiionan tutio-
rem ijiiaWft ciiib' vetcra decreta' de- hat re ahoh*la
smit, V]ri3fc1iieh«»t*onilentaiwa'inirf'divtnb. Ne^
qyeenWi f8certiirt'int)Stri ctlrilra nis^-ili^liiirrri; Et
iii Hoc c^Mi^riiic^sitis^etiarti^^^^fcWrsrVierari dehebat.
Narri") maftafe^EccIesTiiV^^rtuIlbB^po^teriW habere
piistprts,''si reinoveanturab offirici coniugatf. Et
dmfimoiiiileritnra religio iri illis loeis videreliir,
Ycinot,TS piiWorilJtis.'"' Dtl^ointrauteni csset, malle
'ifcligffenf^'''Wtiiin dWdliJre • qJTJirn moiTerari aut
't'efte-'flrisiriiiila^'"iiiiarti 'tl6J«rtitJit?6iieni «lioqui
gravem, rt vix a'^at«:issinifs rfrihe sftrtatam in ec-
cicsit). A<i'.fnitQn> Kl, hanc. constf tutionem tam
.^iFbe.d.tircud,i^. aim nliae inihitae^p|.er eauaas
ft9A j^i^WMS s«^P!^ fMtaxcnlQV. Sed haec causa
nihil lial/etuUppA^.dfspnt^tinpey.ijV^.lct^ttu; ipsa
quam dura sil constitiitio , ct quam pauci recte
scrvPiit eam; qii.Tre.couveaiebat aam iajp divinae
cedere.
..::'' 1 <J)e Missa^Y)
De ]^i^^,^i)t^^$fiyfi -efl, /^uad serventur
apud nos substantiiilia, quac ad consecrationem
pa8tinetit;><-{DeTririfuis UrHi«4ist>enduht ipsi etiam
advifrsaTif, '"ipit/d ■ hiihcant ' 'aliqiiid ' incommodi,
quia iiddunt inlerprclationem, qua nihil opus es-
^>^f4^:'HrU«Caoani» satis (dtme.esscnh Quia
aulera nostri doc^nl .ippUc3tiot#m missarum ad-
v.ersijri iiislitiae fidei. sicut +iii.".Confessione ntH
^(ra .fe)ijit»itti)rtlU,' ■■jdto verba tllatanofiTs.non !e-
giiliYif',' eVqumtis .^ppVn^atio MrsSarum, sumla esl.
Et A-idetemur 4atnnare ddttrinam ei ^onfcssloncm
iii>6tritm., Sii l][a verba applicatioAls reciperemus,
Nos itiitem (:onsftntlire in hoc 'cohtRi cotifcssionem
nosttam et f iihdStneiita conjresiiohis nostrae non
possnniiii:'' '^-d h.vci rtfatiifeitiliii esij qupd nun-
quam leftii? p^fiiliiiJiieWem.Cftiiftn'") in Ecclesiis,
qu.iTe di^iifniiiluJo caiioitts'ihoA'|^e<3^fi(]em.
6)^ Cdel. /Krfrpro Atfti». ':':'-
10) Cael. idem Caoon uiiifut.
23
347 EPISTOLAiEtdM* ttk ^V iVsi). »4»
PortCf5mo^uw^ul|f]ip ^^^^^ipi^dofifli^.cpn- ^i^^^ttgpi^i^^JIpi^ .I^flnc ip^ur ,^pqcU-
tra fidcw, .^^ piTpBp5u^yw?4?y fi?ffidjli^P>^«s,^j^ || mus violenta edicta. Nulla enim.mQderaUQne sa-
tum nos quidein ludicare possumus, ^ctgj^^^^e-
amplius contra conscienlyfqi.^ :^^v$ji(.^n^jM>|iest
coire conccprcU^i. ki^fif^^fffffffj^^^^^^^
nms, p/eti^ius,^ ijt i^eiiciatiigif .rfs a4,jponalfpm,||
ruius toties iam fiuic nationi spcs fax^fi^sjt^^ et
nunc su^miatyj ^^Jj^p c)e,^<5^wfip*%iPPP^ V!r
que ad condlii^|3^.^^,[^^, /l ^.^i„,,^ t', JniioiJili.ff
No. 88^.
-oImc ijHgOi iii iTH;(i!j;;- (ahi.Liii.fii riii\>i]ij)t
No. 890t «miJinMinii^ivScpt.
NotaU quaedam a PhiliDpoMelMHbiiii^ltf eoaiiiiift'A'vgu»to-
nit 1580. ex autagnij^lioiTQcbrgil -^SpaialidiJ.oCMjdctbr
Aug» ConfeM. adverius refutatioDein PonUficiani.)^
- AuKU«tae, in comitiiJ Imper»
2) Si suscipi^^^fi^sf^^m^
S) Si suscipiat C. M. qf^edf^q.,c^,clf^^^
^>^«^^^- <^ul^^X :is/:r.. -.uA i-
I
Vol. V. S. V. Scbulaiuj. ,;i,;(5 f„;n.> 4.3 ,
lonanni^ Hesso \ JJ. .
£k Dn. Doctore legiJilD.r^vMlQrM' ^fi4ifW>>jbi6tariafm
couventus. Ego p^uds^w4^t>0i;>qttidfin qqI-!
loquio cum £(:cf<}<jpgVi?wW8tii!«w47i«rtLi^
l^rincipes ad diriniendaf.vfp|4(rqv^|^.^I^MTj)e;{u$^-
tia fidei coOf^^HV>P^bW^»(<4¥^i]^^'«!^
sed caviliabtUur vocc^p, .ifo/fyj:. ,^eque tame^ra^dii
voluit opera: ,^€^ grcfiaiq qt,S^^nienA9.fii;vafbjLi|u|
tanquam instrumenta: Haec ego.;fiiiUi€^sil poss^ U4^i jSi^M^iqUMj?^ (fr',Mi
aildiiv sed,?p9ip,^^pei^.flffd^^ Verbum >^V^ una^]C^^5|^,P^(^^^;^;;^^
facUopf prftyflftfiRa r^pi«iW^e5i: J*W.44ft mwitis, ^SAl¥IJR^«fl»W dfthcft^irm^
ei*i. .4^%i^iW*uni."«wWWi.jrMW.»t ^P*^ ^fWlWtur, etiam sacerdotibus duccre ^flf^^^^.,,^^ ,^,^^ ,
minus priucipale tribuit, tamen niliil fw^lvessij -y(P«$W(«4f»,S^ia5^m^^^^ . •,
rieliquos ^gifti^pulos q9# jji^gr^j^t^iA^t^Hliyier^xC^^ £if)| Meminisse oportet in protestatione omnia^^pjien-
ventW;^t,Mwtx«m<|¥A?,^^^ elj tanfiSfifio^^fe^^^^^ ,,.jj .;nwia..'.-r.j<f»n^:i c
iios doceremus , Hcere uti una specie. diqrefccuH
savimuai si^iupitlfifj^ ^inmq^W^^^fmtj^^W'
stratiweu^.^afranwflftWWfl-iJhWS^ ItMv^ ^ulifK^I fi^^il^Vnm ' r^mYi/T^^a') JodoU i ! I
mentis,. qjw}fUftiJ«qidvinjp^?jgi?p^i:., ;{Ai^iiM(f ex- .\n<^\v.<vT.^:?<.n^f^^,^^^^^ rv.Av\n',u^^.
cusat.M ;i^^es;^ij^s^,.i S^^^auc^ rt)j QiW*:f# .fWf^f)I^^V*?.%^«^J^
utrinsque speciei non excuAayimuii De ctuiiugid sti institutio : bibite « j|;u]|C)|(UfMl^g V^^,^,]?.,,,
iniquissimi^j^, ppnrtitioflwi pr?apftsi^eCTW^ < >, Itigjiul ^) fQ!Wd.#Cj4^rvfl|tjPW,^t;i^^^
principibus et episcopis ultra mille ann^^fi,^
species altera , ne in canonibus qu|f}g^f^n; )
ductis, et inepte cUatis scripturis^^jupf I^JKY?>pu™
uon ref^pwu V j JR^qwftvmwf tiiain *?!,?;» j^^iMisj
sas restitucre. Ceterum Epi^CRqif^^J^^LijyHqfM iu4
risdv^^wi\jj8l^patwi^ ^ i * ^.^uri^^^-.f .
tiaijBL «ji^tfesi^ri^^ , .*)i d ^.^gil?t;jc^Uwiijbiaft, ^^A^^^i^fK^,
et op^fe, ui^piscapi p.ri^esint jg^eajii^. ...J^oIIi^ " * ' ' -'-" • • • ^- •
citi s^uTius «(lAYiFi.i^ff ^qcv^turost^^^pwquid j^^
moniaronj, APtiiffWW*ilW» ^PWt^i^,;ffti^^
Ecclesiac^m ^ jf»<flAm. Sm^ JkiSi ici^^itj^fAtpon-
11) Goel. sperathus. * '*
*) Afanu alia adacriplnt cat annua.
940 EP,lSTQliA|^ljM
6) Nei)iM enim ttfofxt aliqnid. in ordinationibus
dP»mi« 4M hfi6aUik4liM,^W''Miit!HHbiflliltt
' flbtUf^tiieii^tiitii"-" '■•- -'■'■-"■ ■.■.'^-•- ^- -
^) 'MtitM tfftt^Jrt«Mtf^^=tfm^;-'titfM"^U
esse vocandnm abasnm. ^ '-'*''-' '
8) £UM.romrainaliqnem ChnkUt^qiii sqlver^^
ex minimis mandatis, fiiturnm in regno coelo-
' -ifdnKmininram. S)9.^ .<>/
Canfra GSAonem iKH
l).Quo(|. sitsarci^um. ,.,;r
S)-QQodsit meril(trinm..alitSt !' . -
9>iQtfb<l'GhrfiramDetf eemmm^ -
vr
*v^rfr?v,'A
1) Qnoniam non JialfPtiVf^rbnmpru se. In rebus
antera dinois nihi) est tentindiim, nnllus est
cultns Dei sine verbo el mnndiilo Dei. ^ .
2) Perversra M ' miW eV thlbtXft!^]!' )l)M!t^lkath»
''Sa«4to»fqttWW^W^bSlrtWK''l'^''^^ '^- t^
») Non rit devfttW, SA^ '<;(i|^tfrf'« mefeStnra
et iii^diplitmi i^mThorHin. - * '■'J '■"■ '-
4) £st exemplum malnm. ^
'Sy^EIJmdim' esse/rnWim^nionem sacroftim [lege
«o«r«((rfir«]VMrflddttrtil.' ' ''^ ^ - . liv ^
6)' ne[;^nm'd:Kfhi'^it'^ntti«)lttih;tW,'«ffintan-
tumsnectatftilKiii, ■"■"■■''' ■^:"''''il-'i-' >'ia liiiilJ:'
7) CtWw^^]tK%mtf-^bWtBr1s', =ei«d'lik>h<8e<o^
'^m.''"'"'" ■„......„.■ ■:: : ..1.,.,;,. ....,..,„:..r.K ^
8) EUt testamentnm, qun nohlif ^A^iyMKilltiti"''
10) Utirnm sk^frijjii^iuinjQ ^,^endp el roehandb. j
11) Debet esse s.viihxis, niiM'ciicit Paiilus: con-^
venitniibus voots^atit^auoi rxprcieni. I
nullnm srf'/listrifTieA.^'' ' '■ ."■•a,..i.. ilc
' iiy-ttrfrHjrtrttrt 'awlohi satfs est' iiifti'fti'mitoii (w-
- hliffi.""'- '''""' '■"■•^'^■'("-■i*" •*■'"'"'.'-■" "T:
'■'^^Bst^JMHiiWbt^^Milhm.^^MM^imr^ilpl^^^
. Gedi*i*U"i' *■"■*"' ■'"---; fl'- . ■■j^-);'* a^iV..|e i
!9)-OirtrSia 'iieriia sunt ploridis hiiVniMt-tdBtet
■i-^^fcftilfWci' ""'.^ ' ■ '*'■ i^"'' '^/'■"'■'l' \
-16) >ou fst SAlis (licere: haheo bonHM'iMMl!n-
17) Deinrte nt m!ssa privala iaWJfA^it^^lrunt |
■ demtialft tot teriptis editis el abrofahr:
LIB. y. 1650. 3M
18) Christus iussit. fieri in. sui memoriam. Item
PabWiV^mo¥lfeiW'A)fhlHt"iirtrintf4l(itfs, donec
ViiAiaf; ' Htii^tltfeih h^h^Mridl^htUr, SHd omni^i
■fekftWWr."- .■-"'""«-■■"I "'■■■: ■ ■■■> : ,■■■■: '
'f^' CWiiWiTtiJiitt fft-ih^orftlWslit;' ■■Mfeihinisse
' Wiin^ilrtffe^^iiftiv^Vii;.'''''' -■'■'' '■'■■ ■■
20) P&Idit&^hstif iiMblliiM mbtt«hl a^thfni. d<>-
tiirrf'Vl!diat "QnM *iihttWS djkus -^f-pVtiedirare
■■ nitfrtilii?-^ -'■■> ■■''■"■" ■ ''■■■ ■■■ ■■■■-■ ■
habucrint, et contra Panlum i3(i'''-'"-" '
iS.) Qood est hiimannm invPnHiiTTr . _.
23) Qnod nemo potest pro allero sacram^nfum
accijiere. " ""
Pro «riifc^ «MN^ds/afi.
.40^ Jf Wji »iua i6#aiibaibet>iDpusibnga dispiitatione.
£st enim clara. .ny ..^.■-
2) Contr.i^iun) est impia^opinip, ^uiti daemonum
doclrina.' ■ ' " '
S) £jst ioiWtti mahdahimDei. ■
4) Est coittra creaifotietif D«I;
'5) Ene«nti^<«iidiniiti^«MtDef. ' '' '^
SJt-figUmpbiSittnfr^Vdttfnf. '■" '^' i 'I ' I ■ ■:
7) 'Ifepi(jVtftu*n-^iost "ttincrt tt^andatnm, crea-
' ' titfntfrA et^rdinatiotiem Ddl'
8) Tantnm cousid^ret C. M., ijiiantnm sit scao-
dahlffl -fibinA^' "
9) QKKid lAudktui-^Alitftft*, brtlCflt, sed tur ttiara
twtt eiis^PtfWur, iiipWait laudfltnr. : Est enim
etiuth ](}ll^ ^«tfh)odfty'etiM9tas';' ht'Ai0jSftufM/f
dliti»..^'':' • ■■■■'■■■■'■ .•■'■.■'■- ■-.. : .. .■ '^ ■ .
Id) Qood prraediwahl-peteafrl*, tor non ph»est.-i-
I 'tiii-? ■SlrtiseftlAtesbinofA vita sac^otWm coe-
libtlM. .-■■",' '-M' 'i': '■'■•■: ." . a .
ll^i^BtinmtA-^ssM^poMlbHi^, mm non essrt leg^
)pf(>hf:be»t}n#^<nialrItll6it(nM. ' 'Ihftcit^^nPm la-
^ • ifdenAi cmisli^teihtiiii;-, et>«st doctrina^ila^onio-
Tunl.' Kt «Tiiiidded^itotestaMm Papae tmerandi
- iacerdoles hoe One«M" ' : '- ■'■■'-'■.
li) .-Jmif^iu^ tlit.il: sola easlitas ^t ,' t{U»f4 su»-
J • deri pdMBl^iitiipttfwiiftfilfr^piAestr-toiraaei^voti
"' ^lrM'^i^aecF«ptf'estr< "'-■■'i' ' — .-i. .-; .
beMstinma-eorie/hyEpiicOfiut., ' ttetn diheo-
■■'tius^tH Hntha^iiitfh^St *in-'' H6e v^rhtint non
■ ■ ' hmtita tBpiiiHt." ^^''Nm-eii- {i6hum , ■' hbtninem
^«««'«''/'/^^•''Ihisinnt^ttl^^hlttm iion piytMl tolli
httWMitti^tttWMhftRi»^; «hltgatio 'Mi!hr'(SbntCa-
faentium cst iuris diviiii.
«3 *
m
fiPisTOLitfiii}^. hXB, V. lisaa
14) Quod rei.fiaat q^iimiiHn .flagiUonuii Qt:foixu-
ciitionain prohibitorea coniugifr « ^ * . ^ •'•''*
15) P-dtticipes etianr fitftft effusibfiS^^^l^^nis
omnioni» noc nohime occisdriiui, . ,. .... .,.
16) Magna etiam sit crudelitas, eccle^iam pjrir
vwe sac^rdbliWds tStfe 1' c6VilUg?I>ii5=; jimffift^
aut subitiotii. l}fifi'^nim'Uoifi^bs ;^c!^i^^^ '''^ '
17) Qudd olim tnuftis aWtiHi fetiaTri' confi^sfibric
advetsatioram in ustt fiiterit toWiii|^itf sacer-
Quia ips»' Ic^* killpil ^mm 'Vet^i*6k* KiWh'
coningto/ et.ttala dbpcrnuM (ek'tiriAftslt!tklJ ^
Cardinalis^CWiiAiii^ ^ibfttv 'c>Hm^et»aHfi iil-^^iefi^
dotio sacerdotes dtpcisse nKI)^es. ' ■ « :i «t^ ■ '
18) Iraohodie, ut*alibL^ it|i intota orientiJi ec-
clesia esi .eoniugiuni saioerdotale^fli xifii;> i > ; •' :L
sn*"^! Hi
Conlra VUitm MmastieaM,
I • . ■ ■ i I ■: ■ I '
■:.Iti jK.fT
I fti^.A^^Mf giliditim^ quem alio^m noi» geril,
- 44V4(ti|9^tiAt^ intm iunftdictionMif' tivfl ex-
! tra, iniuste faciat, ciim gladic^ <uti videatiur> de
I niiAu^^r^viftqiMKhS^jCOMaMl^
(fif^ mifllKqmimlidtluAU'^ iUlruml oiriniAiTOadicta
inferioris^^pritra superiorjem •6itiiaiuiia«.i Di-
i4tii^»g!WUI^IfMAiMaitorilti:: eO; ilUeitii /ooom sa-
niimiaren^.i.aMsJlrer t^ift(emv iniuite agentonser-
yiiil9f> H>Pma.i, , • JMuete i agentem. sm vatift * Aecibuiis
j,')ipr)9di3^iQliii4(i^ rfill^ferenten^ aenteddamriilii'non
(f^H.nOtoriairifiiuiilitia^. 'ibicndicnni oportere *pa-
rere. . .
' 1530.
i riilL Mel.
.{.
: ' • ( I '• I
ili:
Dass mi»»\9ii^ f&iteVkWA/^ &km'dirBitMffk^JSl0iuk
t
■:il
I I
{ l
\peuern^und Ikidern.
1) Impiae\opinipnes> ipiq4^i^sti|^fiftt,\.,, ,.;»;:.., ,^
2) Quod sintstatusp^p9t|Q^^f ;;,.,,.„ ,„j,j. ,;,., ., ^
3) quod servent praecepta etconsilla: , ' r«
4) quod habeant opera su^^crerosationis: r •• r-
0) quod habe.int votum castitati^ ilnppss;b^(>^ ,t^
conlrariupa maridallo'^ 'creatipf^^'^^^
diviriae. .... . ^
6) Si obligatio votorum nullas haberct caiisas^ «et,
mutari pos^^t, ^nec Ro|^an|^fti^^i^a^^,j^'f^
Haec otnnia curA smt.ra|^^ ^l, ipf^ia , , h^mh \V>\»
•r"ta. ■' . r; ,: , .. ..
.... 1 1 j . . .11...
1530« ,. .^ .,.,.^. ..f .;.|., 1
1) Cbrist^s noii p^u ppK^bibetdtll pvaie^epk dc po-
litia, quapmtobQdiat\|rmagiSiratibiiis.M..'rf ; ' .;
£) Mc^uii^ ic^ fi^fnai^.ob^d/l^n^^
n^t , . ^q^ . xe^inqnM; rtWI . ilegib W>NpgplttrimVfta« >
3) . AlloqiMi : vepii;e|t ciup. npyf^ , LegO; politica; , iASti-
tuens Tt;paKri ja ^ aufereos nmtif s gradua libern <
4), A|o44f ^}t^\Wc. ^\^ f0ia4uii(MUbf^totiavp9rt^Qet ad r
&) Sed^i^ra-^ipnia. y^eUirrboe.eiiieii. qnodisub-
.4i^P<>1^ ^f^.^npei^igladiim dwino^^iihoc
est^.fUti |(Klptff|id0?i^ipufPi>r,|.v)'« r.iixu^ f.n -ifir..: •■:
Ist^r^ qi^fMiv^; ,{9(vuiiii Wajconsti^otia yessiti
adbditus «uo magistrattti per^iai,resiateBe^ et
; l)^Quqd episcopi fueruHt im ordentUcben Regi-
: 2) fK98ti[^riii^ids,yj9ia^<: mims^tam dHt^nMtse.
■3) Vjtaiida j[iMM#<<H:bismata»v ^ •• i^ ^; k ..*
|4^{iJR|!|PBl«^<3a?itftffm,vitand»ifui«ww ir 1»^.. j;r,;. ,
1 ^y€^^t^tf^T«f^i^h[l^t^>iS^ ' MiftiibfUis
lion possint procedere, fuisao vitandaiaiivitao^
daseandala* . jr. jt • i r- .ti'»*.» .f
-.r: . .1
. I ■ , Resnonsio^
.-i< * ,-=1,(1- »n!l ,'f\ : ■'.• \ • '■
m:
TJ i'.. . -
l. .':llr*'i
: 1) Nqi^, Qpram P^ excufatos. ei6«^i.qii9€l':OQiacti
fuimus ad talfiiwiq^ciri«a<i9r»8ua«ipi9«MlMii» j9ca6-
t|(dlcatar!9ar debuisse OiristufH^.fpraedicMfeA^; Sic
^tTenipk iHt: ^f¥ mficP^^iUf'^ic»i .PMitomatiotd
tsei;iptura,docet, siHnm.uni cisse cultnhg^^inBfttte
prtii^firei rK^-^didi pn^^^r^nqmdliiiciil^init
voici)t) A9isf ifipi^Uii(li£tud)»ft ISiikwi ^tiasm neessse
.rJU^^t8: V/fri^iw^iiioivi^iHsfl nneM 4p0t4QdioBtpio.
Itcm a sacrificulis essc con(ictui9% m«^^iifi«qllitin.
.|j)ii^isiliid.-^si^ sqhuldi^ gewe^iiw sAmfitu^i >1Sze-
nKshifl^^Oif.Saea enifUjdoctrina pertiiieli^d Mcf-
Quudum Dei praeceptum» i£iB hoc ^CMcta ffiie-
. . f^rtnt zepeeh^nder^ (i^ia. 'PcaeteRea ibahmulrii]-
&}nm vocalioaem. Ad hoc praeeeptnAifDettiMn
j ' pa]l»tuPr€^i^tavt,udQiiec;«QiidUlieMfim
nec Christus et Aposloli expecUriu|t_AAIIini|
Caipham.
2) Seecclesiamesse, et Evangelium (le^;..Mc&-
siam) non pO^e^ ftrtare.. . . l^ Jbif; .%cili^ respoiir
sio. Nos hon adniittere, papam et epiacopoa
iacrifi^itoa mtfnacfaoH essje eeclesiaml ipjiSii^lii^SKfi
. . ■ ,- T -• •* «. .«I.: -. . - ^,- > 'r- /■ T-. . «-,111 "^ •■;»
iriter eos sunt , qui ad E vangellum (Ictfe: ^Bfcli-
EPISTOLARUM LIB. V. 1530.
9S4
sitf/i^ peitinent. Paiilus «niMr ad ^ht 6. ddf«t,
ca»tuit(un«ue sccle«1am, qni' verbum^Det tia-
bMittet eO'pwMicjmlur,' , 'i
|Io»'«tfB9i' promHitiat jciiipMinii '^i^-ttbn
«uliisaElesiiwiiu I%in<AnlMlbrbtQih,''llit^Pault»^,l
■esaiman in temploDciv:' >P»a«teMli'<Bt.9ntfl lAib
Papa inventi sunt, qui eos dppngn.fTUnt, et
tamenmaiistt ecclesia. ' Neque di^vertins «xter-
noninkiu» aUalli; von jenon iTKicbt; mioniam
' talwAansant-denBceuitatcnnilntitf dme«l8e<
S) .Afdiinobalientiam Qbn d^diinmsi«tiiisntnV''Md
Papa^kt fiplscopi nosirot (litikiniminl. 'Ob^um
est, dass man Gottcs Slimnae gehorche. * <
4) Propter caritatcin Fuissc tolerandii. Paulus
loquitur de infirmis, sed papistnrum errores
non sunt elusmodi , qiii cuiri ^de possint starc;
lunfdeiiga.Mt PuiUift^ insliluil* i»fiiimaA i-.- .>
Ultimo ad vitanda itelta. ' Hoc pro dolor a
coHditaMva fint. ' Sed Chvbtns conlr^ )io&ii«^
cunsolatiis est: non veni miUere pacem',-ied
gluMum. 5ed qatjniain haec iioAnna ad Gfiri-^
■ti gloriam pertiiiet, no» cuniiHlmn estv si veJ-
niant seditiunM',' ki)andt<I.i. GnniF^igilacilintri
.-ii^rititot ?49ndati<fti Chitfiti, nen ^otaimt. 'pt^
^•chisniaticls acctMarii ..■>■■■
(ladem de causa eliam populu)^ eo&eltii est
suscipcre hanc doclrinam, ot ^bolere veleres
abnsus. Erlofs leben clc. IIoc cnim Dci man-
■ datUTft'dqChriste ihanc^ttudiVt^ tangit nort so-
•iltiui doc>rot9v/aed-'etiani popbkmij ' ' "- '• i'i't
'('' Priiicipcs- 'nbstri' «ioM 'posiudt acciisftri' ut
Khismilici ' ob deferiiam 'Kvangelii doctrinnm,
i'Dennsie'Si(Klachutdig gowesl daTobsU hsUen,
I 'OeqM <d^bufltunt obtentperare >eAictis'iHtperato-
■'.tiufi: sie»f IdmAhun RoffoljedivifPatTi^Sflnlu,
iiuhaBti>Dt4vith!m tdUere^sicul- AbdiasiHb^cAn-
idilipMfpbetavece;' 'i-:'" -'■ l'-';ii*:>i'.'' - i'i'iii
•^'I4uni«am omntn'non po^Jit tit schinnrft&ci
«ctasdri, ' cmn haee omnia feconint' mandato
««rki.d«viaL ■■ Imo haM omnia micttn-itate vejrbi
^ooMitsisimt^io facare, docere, nbrof^nre. Eki-
:«aiibLli«ben. sie keine {reuelichc (freit^vMli^)
■«■deEimalfawilllgeSMidetungfuytfenDmmi^.' <|
.n...,.:lf. J:l.. , J j/. I ■:. .■ ; '. .".1 ' K.
No. 891.
7.,S«pt.
• Mekcrithon de ]^8Sa, '
lcilaiMn non latine tti aennmca Iimc iiterii
yClMMd* n«oieff«rMi ZhM* KtilorU'SiM»muf\ 9b ^uaf
Miua privala rttiipi tttpprob^ri mn tO»ti(% • Ooni. J^
lipp^ XelaiUiopti tftnprt^tptaff at^Ut c« mtloriMt ooto-
grapfio 'dtieri/jlat y^and tcrijitm^ Thtolagf 'l¥oltHaittiii^
in tiigHia Naliua'. JSitruie 'rxhiiairulti aono ISSO."
..,.■ iT, ;..■,,.,■. ,M.i'.r ,■',,17 . ';•■ ■■■■■■■
.^ilvei;sa/pi.i[n jKirtem scrU^Rre et.dppere, missam
opus es$e ciu^roodi, qiiQd ^ippJic^tuQi vivis et mor-
tuis non taiiLuin reinUsiuncm pec<;atorum et gra-!-
tlam, vcniin,.c,Lii)in,p^iils gencri^ ^lia bpna, nt-
potc bonam valctudlnem, victoriam et divimas ex
^RffeftWSf^^rH^^^f^fttHFMwnfassp.psL
II)^erico(t<i;uin fJA,miiMifcatas,>-crassus ct per^
nyiftwif , rnji.^14 pTiv^iiM. mipere et iostiluere in
tcmjilis nostris ne^uaquain posjtumus.
Illam antem^ quam dlximus Applicationem
£vangeiia'prorsoSc.adn>rBsri"el -«ontrariam esse,
aulla eget probationc. Nam si opera nob!s gra-
itiam mereri et itislos comnitDco proimi>li:ire pos-
sunt ex operc operato, quqd. vocaut, iustitia ex
fide non criL \'criim ,cx T^auli tloctrina patet ct
mnnifeslum evadit, iilstitiam alisqu^ uUis nostris
mcritis atqne operlliTts ex lide «ssc.
Hiic adde', ' quoJ posiln mis^e nirrito alirpm
■nlhil al^ud^si^'^"'!?!:'» mcas':' hic 'sticrificulus esl
'Chfisius; qiiia si nirssa salisfjirtib est ppo.pecica-
tl^quorsumt^lirtsti morset passlo nisiChrlsti pas-
sionem sncrificuli gi>.stlculatioiiiIius aeqiiiparare
vciimus?
'' Deinde' cJiHi' ChHstiiS/ Semel itifficieiis Xvt^oy
pto omitium homiiuim ppqcalis pcrsolverit, nl
s^Vt^^^^dE^if:' ^iifia' il/alione%niummaU sunt
sanctiy sequitur, nullo. ^ilio s^icrificio aiit satis-
factione opus esse, -''' '•
; llem; onm Ghr1s(ttt'pvaeeip(al, ha«c in sui
memoriiim «tretioMlAtfoaemi^fleri deliii^, seqiii-
tmv i'SAdrame«tuM^ nbMhlihM A^hft' pttide^se,- ant
ctuifene^^Hk^- 'qaimim- AtfeB-hatom^tWiimcomme-
moratione non excilalur. Cum vero mOrttli ab-
senteasint, nec cammbnefieripiwSfntjtotam hanc
tloctrinam collnbl necMStf rat.
Item, Missa in honc praecipne finem insli-
tiila est^'iit,vetbum-Deiin'cAnstaiodi publitns-con-
gregalionibus populo proponatur; siciif etPanhis
ptaedpit, 'InqnieAffr ' ^htmtim 'doniitii anhttneia-
bitis. Sed moituis 'haee anmmciarf non possnnt.
- Item', oum venerandnm eot^ris etsangninis
doniini''nostri'IesttChrisfii Mtvamentum tn^ttmm
et salutem totins eccIeiiM^ sft^inirtltutnm ,- - nec uU
lum sit lAtep^lfillcortiAietSti^tfficiflfrMm jrommii-
nionem^^discriMen,! sieqtlitur, rera esse plenam
M5
scandaU.et niinilj^flcji confu^pqem^ eittrappCTep'-
ficiiforum comifiu^io praes^j^^ijmiBj^^j^^^f^
Ttcqt» qi^^^J!* PUy^^iV*''^' cmusdam com-
muniu alteri liifiil [in'ilesl^ncc ronrerl quicquam,
ita satrtfictttorHHmHtxpie eoMimtmtonem-atiift «i-
hiil,mereri, clubiiim essc ncmini potesb -qjj .
-^-^^''-Item, cum in Siicrameiito Chcis(u&>~aiuus
eorpus et sang^ij^j^wny '.AS?^'"!"^ 3'''* ^"^' !
Testamenti bona (lislnmiat n offernt, sequitur, ,
illud neqnaqu.im esse saflWidiilff^^^f^TW^riW^Deo j
nihil ofTer\m\u^ sed oblata tan^inii rcdi;iniuis.
...i..,-i.,rj "ii' i-uiiBet.^^aMpfttVyi-.^^ aU .(I ^6
■'!■ •ahH'^^fti(ifii"^KCliViotil^WBlifie»yi^^
firtiictdf; "iiHiHp ^mv mH^mr^oimm' ^mh
fttiiMis." ■ft(jc4flKri'ft<^(JWt^fe'''apiSBi4titiilirrr(^>lalii-
Iire¥tcd«fi*jAii^*biiAireniitr.'-''' i-:-'^ .ii ■■■-.. •
EPISTOLijk^UM. UB. V. 1580.,
«0..891?,,
.:«.,%!>'..
'""nfiin: tuifin-o:
: Kpl»Lli!>.:L.pttri (EJit.L«i4Uiil;-^<itl.)' ■!■. i-i\<
■,: ■ ,ikji;(,'ii jiL,-.iii;ii(nii--i;i(!:(iii'.' ^.ii.li-.ol' 1- --t
. ........ ... '^]M9JiUPHM'i-mfriRr:l .'.7,.i
S*'^ il^miit4sftmhVvintipA fOeHlM'?tt''PalWi6
CAMscis^tUqu^ adiiuidiuMiirionAl*,' '.et a^^^e^rUiH
respmisumyirCarfiiirfcm^^eMftilnmf^^iMtijet^^ft^
ooncilium-tiisetlnnartiaiMHinoiffioviTdWA^^fiiidesiae,
ot fostwsKTOlK-iiCeMJw^tinwiptfiirtirti^iilifJOiK-
«Mlij. ' lirtArim Testitutt>lQh»M^i^A-^PMtWiit{fc,^i(>|] .
.hetijadhac -nbnibsUpkiTVeiilcetttiHni-nSit^qvi^la^ ;
)tue^«elVik coDlffltfen^^ibttiVfiiii^iHisM^t^Mi^j^-diD
qaihi».i]ontrb«etti|tit>:'<vnUk>j<!^lMMcin'ftA^^)!)trr
oeto riie» fVMi^ur. '-'Daiiific liUllit' iigvAt 'mMt^i :
i^incipm^OaoiMi .^alinsv^- ■ek iit)^«rit''eM^'fft iiiitU<
|MMse.«eriri»i.>^ liiaMlif Mtuesltliiiw^jFWciyA/Mtfi
(c9iTti-fmdami.i (iifesAii« iiiic;vitfpnipfo^t^r^3'-*'^^
dioL i-i^JiDnD rptirteMnt' dtMiU^tef^^iVtBnM»';; '^t
btife a*lfita»Ur x>«neftn<l»entmt;ffite«i "Uhtifl e\
Mdlitihur.ai>qu«l*uir>in>prttd«A«v^i^ittfa 'Biyr^
bankim^ifAteApeiiiMicciiiiiitlMtii>»i^hH't^»ftiK4iHft
globnlo, suUnVliioflcAttt-jllA.hlf^spiffr^t^i^t^
esl. Quidam aUus ab irato Hispano ,~tH\ e^ajn-
IS6
spectii ceilerc npluit, confossus est, Sratiu pcr
pontrciiliini inccdente tiirba decidens t^biuersnt
e^l, if/aVcJ^/ofi J7a(/i'n calce equt petcusSiii exillo
M)eci:tdii(>i aliiiL, RA',ip^ in CotiRirtW <eV ipro-
stMt;S!s ^sl' nTtHcHiil-rif^ro 'iiiiil-^iittil-^bySiie
.lUi'i IH lUDil i.;(li.'IJ,t» , ''.' .':■ r ' .. .]llrj[;';(l. ■
;iIt(Tiiis l.-ileris. . * ,ale. '
t-iiii-.; ABrmtius- ad UenmannmUi .i,it\
-.f^E c<>dlceSiieto-H*lciiircpML 14.
Tiirfyanni Isenmdnno lohannts •Srtn~
titts ■ ■ '■ -
"S. W'.Clirist(>. Miror ntij^toris itliijs iihpii^eri-
Uam,-'qui apufl voi iparsit' rumbrem dc prtv.-i'to
ineo cbflbqulo ciiin Caesare et vocationf a6 niiinni
(^iciiiris. . M»^is .^utem atlminir liuminiun no'
slrorunt iiieptitudinem, qVii nures 8ii:is lam incrr-
<ribriibus i^ienaiicfis accoininod.-uit. Di; JCnellrro
iii'Bscplem|eJcctb.ilibu plane^scio. Convenit rni'
Miqtibties.» sed de «atenet vcrljurt) ttjcit. Phi-
tippo H nbtiis cum Siictrd iion cbnvenit^' t^
qiiidem pnmiim vocaKir a Sltirmio ad i:otlqqiuuin
cuijj Jiifcero cl Cfipitone. Ciim nnilta ebntiilis-
si^miis, 't.-in(lcTn disccssi en conJitione, iiitXPhi-
lipp^m iii.culloQuiiim .idduiforem. IIoc ciiin prt-
uiuiii /'ni/i0po ob miiltas cftus.is npn ,persuade^
.tiir,.,liiiidein ccmvcutuin esl. Atcitie ' ibf Jrau/B-
)T'T-i':. : .iiL ;.M i;.: , ■..■.-. . , ' rf ' ti .(rilJiS
pus .quis(l:im propusilioncs pm Itaceri senlriUia
cijyscrlipsit^' qiiibus .Sf/rm/i uie praeseiife^el'»!^
dictdj; cunieiilicbai. Cum*'vero aaiQimi yehisut
Bucerus, nmtavit, ct miilatas JjiilHeio' fiiisit.
Itn i.ft!in roii*'f iirb;tlnr , "* i .iiinfm ^..fiy^wtttutn
Buceri m\i\KTeai\i& , si quo pncto concordia resar-
L^ ^Sset. Lutherus nihil respondit^^rtjo.
llomiiiis dnlos eL fr;iudes a^o&cit, qiii ..vobisnim
siiiiul.it, Vesc t» s(rrlttTiti^>nbstra nt^^r^sse, ah-
srns sp.-irs!t, nos in SHiim,siiiitei)tiimkiWW^"'-
Mitto libi propositiones primiim eas, quas Phi-
iippu$' («ti|iS^Mii<^BiMtfri^tr«filMtf]^l}t7"ffi;M«>Ai
etiiim, qiins mutavit Suctrus, e quihus tn ipsr
.^«jU^in (|cpri!henfl«B, ■'.. ; _
■...J^ci comitiurnm noslmrum ■ ita;;-^y hgjiffL
*9>silfr'W8fPl'»S*^BPM»"P,? se^flopgi^^jdiidjfcj-
rum , christi.innm , generalc et in GerinaTiica n>-
tionc Interim tamen f:u|iit, ut colliijpsa QTnfii»
EPrsTOLXitbRi' iiii. v/ ish6.
55B
lUiituT usque ad cugnlliooen) concQii, , In
a^.c.it, se tameii uilutuniiiuis cum awuris m
u psrsoun, si veliiit^ Iraiisactiiriim, ut iu
( '^eujteultam concfcdanf,' Iloc ideo nosfm
iutum extstimant, ut, ii iransacftotiein ciun
xe deuegemus, causum habe^ihl lustam ail-
cii^ invidlosos uQstros apud C^icsnrem red-
Nostrl hoJic rcspondcnt civilitcr, se a sc~
ireposilis conditiooiljus recedcrc naA' -pojiit,
ile' nou velle gravare Cacsutem tniciffnri
ictidife^^iqukVsttuJDS^eaiiieuicbMtoalQis princi-
condittoncs pacts clvilis, ut iiuicuicjue u»-
d cuncilium Itceat pacilicc sua fide fnii. Ex-
iQiis.igitur nuue, (|uid Caesar |)rulfQntutur<\s
Cuuditiones et tlisdia nui^tra, quac propo-
u, eccl^siastaQ fcre uinivum urbiu/n, quw
[elic|)s ' yocaiit , (Jamnaut,' ' ef. sctibunt 'nobis
iqcivilissime et praetec omnem "carlfatein,
ini eliam ludicant de tpsis nuiiditrn lccti^,
tibldo est insectahdi, Sedcntarll illi 'Hiei^-
»tiiu orbcm tufbareut, quam ut vel lu ca-
Htssattica vel iu iurisdrGlIoii^ c)vill 'cpiscQpa-
'E^etita cLlaiii piae Uuc^ri^iac libcrtaie, ' ce-
.L " Nbtiint, nos esse ipsorum lutric^s, itui
btii suis titcris, quas ad nos scribuiit, iddi-
ile uobis et nostrt siint iitdices, pTiiisquam
s nostras vel audlcrunt Vel lcgenin). Scio,
iudlciuin siucerius eaie'; Ideu lianc qucre-
ii ^uunisinum depuiiere' vuliii, ' Tu^i^Uiri-
M, let $'ai'u(a oi'hncs'nostrt>s 'el'nospras humi-
1. 'De huptiis locatus cs; litinain Jioii liceret
iiiaf> serib tractare. 3ed et, ^*»c ego' loco^.
n vale. ' Ex Augusta,' in ^ie lialtvitiitts Ma-
annoAX^X-'.,' . . ■ ■• ■ i • > > ...
\ilf
H'AfclU'NMnbWK. p. M», "- '. "- ,"
ti.iip -..'. ,.,,., ...1 ,.,:,
illiWucgi.i)ii<i,fitt ,uiDi91.g.i4,tii. %>f(K<
I ■i,.\n .■ , jlltl^ 1... „ ,.::.,. -.
@0iDielabecbie9tef(9sM>>^'/fMlMr<
l( WtiM unfece SlagieWMdltgt,' fdHlRR nic
.liUUri^liHMi^ «e^M")«j' biciM 'a'.''<t(.
f 'ik')«|<) fi^, )il"Wtill«lilell'^»ili"I).''"BM
!-il.ll
iaoa'1aitm(ttr ia Aciw.
eedcHtft fitii neiHlt,
iimwmm-' •
benlis '^H^t^c^ll' 'biTOitl'W 'Sfidi
Saltm liiib m Btixit mlcbfA
.■.)„.,r„(„„r„„-,jg.
«Eogeti
E;'S4plBi;.
mmiiii/miiim "
(^mi)ll^^'^uilti(di((ilic.
Sb^I.
No. 89S, :',"■"' "" '<"•;■"- ''!'
-'iW'i ^in' vr' I ..ii!''ii',i.';->i ''. fv. ■.:iv}
-.nii;|i'P t..r.f|. !■- ti.inihxil, ,uic.(i ;(-,.-' ..;
loachimo Camerarto Noribtrgae'' ''
S. D. De graccit ^«pistoNs '. lAtbeo tibi graliam.
loco, i9veai^,eiiifl^a(n,-i qtiam. WfiHlfo *^i i^HV/r
dis, jVd !pj;^»c(^iijm scripta est,, .p( jetx^^iipni^^in
Pii|,% X. 2. 3 ter(50,,. sed .ut kvarera^e^Jiiipon^ qij^^
ri-iiiJi, dcscrlpsi 'grat^e^ ,et addidi ^Unam inlef^
pretatlouem, ut ttiilii corrigeres. Nain in exem-
pluri SeecHnnth mmdow-ytuacuU aunt. — fimm^
davl quaedam ut vitles, et seciiiiduui emendatio-
nl^^am sum Interpretatus, sed a te iiofi' sult)t]i
verba meliora reguicq, s^d e(iqiii*enteutia"iTra^-
rcm. Lbique mira cis^t o^bscurttas Gregorii. Vi-
des me etiam in^nveiitii, .ttin «n^sftceiiuts .curis
ac duluribus tainen.^ramni<iticas qiiaestiones agi-
t.nre, Pacetri VfdVt-rtiur^tfeliJftifnriQ si paulo es-
'•mii^e^iftrM-.Pt l'r.'{clitbi(I(iEes;«ia4io<i^lii jtdewi
im^iitiiatf «4pi;eU«iH^i«|,,ii,^nfrt:pnfCtor iW»Uiw
.wprwh^Wiiu^taudirB-tHammiideci^an^/woccin*:.,
.„ ,. ,]Qil1>dg4M!FQgU», ifeiquj(liratd»d)paniibd»rr-
sifstM()s,^tlpsdi^.AfnkQS,v«go^ dit.ltHKkiiaea.iifeve
!bfj!c . jf r^^jTA , ^8 w wt i. 1 1 Die i tutk cctiMii J lacttww
4^'!W¥!>*¥Fra(R.4,i f)B:quaii]tqK]«durMr jwiinipMflt
ff)ihi,;44verftgsuiiasiiiii(H.«i^fiiBa»f!)> :. jfa'An«retift.
.Iius.Ki!ipfIt» ,wirito,'pJnaiu4cn{jme8ttJBmtsMiincif-
:Cum.cwsiliorun>.l .^«mit-go. ca^ipMiq tpiudjm,
flt fing». iLUiiniEedtare seimonep iMBii^eQSxUntiM,
vl^,WtttfME46(mri*. .fti quuristtjc scnihiMne.M-
^<:(^ff^it»fs,,A^ni({ttHi .mtigna^inti rjmub» >afficit.
P^^W>uti«iima,!y{eAlDdi»ffi imlMplBte^idhriUuM,
quoiHtp^gr^ti^, ipt^neki aiateihnq, Mten noB
bcutp }antl,.;ut prAeftrxra .bi» ratioaifate, qiHe
a^.jp iUarn i^WQrunti^tentsimiuquain inlhis
4mM>W0tMf.- >i$«d.(li)lhiA'CorMni ^'^idAtfnrmiilec
^Uj^V^il -KaiB, iiU.jlA.SoptoiIihjje i Judi .
'"W.? »•'.■• i.i"n\e»A\ ■ijfiji lii: /.iiilr mr.liuiO ■ '.
^ NotiRbcrgriuM Icgilo*.
959 EPISTOLABUM Lia V. 1680-
IlQOXOniq} toif &soi.6)rov.
floa
fi7]3£fii5i owdJov. Taifs ««(«r^tPJTorw»!.^* iv-!
aiv xAxiov ftakiov. ii^im^i* ii TiffoeHi^fiJiy.' -«*
yaif q^ilovtixeuxi xai ^fiai/^ic^, ,ai.V o'na« fi^t
(pofftixoi' inoidiiiii uuj(0 '/^«(fotfza, xm loyov
KiftiTrorn, xat ^atxov av^xis f/x'f,;^9-iin }f<ftiifiy.
ixiliuv dixaiaav, ^ t-^ ixtlfmv Uftjte,- Mt^^fOMJO
lis ifiaVTMV Av.vm.aXt&',n,t?fatitWM¥^,9V^'^
d^ytooiioj/ ixpi-uioaia.T.uwav-Biis xffiijfias-,. f*(i-
tf;(^o)' ra T^i^iTftla ni'H'Ji',xal.fU oL>^iy fftff-VT^
Xffija9ai Svvafttvoe- Stn tovto avyyivoidx^zut
fiev ^ (iJi fuyaXovpiVj^.yuiai^Toi di J/fV oow,?***;
KOjayiviMJxatKjfLfiiiO&tifffflif ^*",fe q!lpt-,xft4',.'jv^'\
Xta^aas iifilv. Of^ijS-tiaiv avfu-ffji^ «vetfy^^^^SJ
rifl' avaxtoifiiai^... .: ...,.
Pitocorip Grbcoriu».'
dos fngienJa» «»««* >qiiia .BultiualSjaif^Le^ilifmi
vi(ii utilfim. «it,TO;ig»& .fin/em gialis^iaffcrentein,
quam iucremeiHumi, : (lont^lioi^e» cninfi et ftm^i-
tione» ineffaluio» *!(nt..,al>sil,,.al> W,:..q«Pd,.Sta'
jcribo, verbi invidiq.. , i^f f|i!Cfluis,i?8);„ji^cna y}^JA
reprelicnJotc, «wawiifiV.Wr)^.! I^^ ,Tn?|,i;pi»U-!
neo, et statuo («^ittf m Jjn (w^^iy^ lvtt»i"ru»ft Vif^
esse cerUio ttaiMjuMmiiitfipv, -.^ .qi>ia,.y!x.ipm,(!a-*
tremum spirilMqi ,i|l«:p. -. Pff^p.iW- imbe«Mi^^^"''
non «um idoueu» ,i<l,;;iudi(:ap»ium., KwiW aUam
ad tem gsreiitUiif WWWM!"* iY^"^t;.:|.dt',o,,vc]i^
fflihi igiioscas, et plcBtissijTiu linpftratpri m^ ejt-
cuftea, nc imbwilliLatem «peain iuLU!)i;pte,Uitu;i; ^-
udiam e»»e. NMiM.euimisjiipr^t^se mi|»i ,p«l*inii
pTopter illam cautnm |>rae alio ,lieoe6c;i4^ cpnp^»-
sisse, utinaeoessumcommigriticpip. — Eitpccto
et toam vcrtiouem.. ■. . ,, . . ,
No. 8&6.
(10,.Sfpt>)
Ebnents Jttiu* ad pafrcm.
Edita a Cotlnlina P. 111. i>. 65 b. Chflraw p, SIO.
lanlhoncm hinc epwloUm comir- " -- " —
1 ep. ut Canter. i, 4. SepA
gen CoininenU der AdUpfaaruten elc. (len 15G(t i.)
«■iiique tic iDicrl|itil: „ Kpiiloh Fllilippif qiiam Adifu-
■(•c luao ISH. NilribcrBwn ^tariai noniDc de niu •&-
phoriilici* aciitntlltnt ic#ip*ii, ei dui pr«prl« dtirop*-
plia dcicripta. "
Hieronymo Ehnero, Consuli Nottnber-
, f^nsi*) £rasmus Ebnerus**') JiliHS.
Scis institutum esse .colloquium de dirimcDdii
controversiis religionis. Mitto igitur ^bi ulrius-
qiiy {^^irtls^-^JI^lpta V cx qtiilius historlara eius col-
r(ji'|uirtf:^iijg'^^!' cx")^^rte 'cd^Osces. Videbis etiara,
qu;ii]tmn' atiVerSuirlis positi putavCrint conceden-
(luin essti. Et liis 'cohsiliis Scio Philippum usuiii
eUc noii tam mctu periculi ac pubtici motus, qnam
qp()cl pcrpctuo ita seiisit, prodcssc ad posteritatem,
DC diitofTatiiT protsi^s etclcsiastica polilia'). Et
KAIiftl: hUi^' 'opibitihts ' stiae' non soliim rationei.
Vnag^nffsV '^if et gra^ssfiii)o,s atjctores. . Scio diti-
gtintcr hhtic T(jtii a Duce Saxouiae deliberatam esae
ftiiite coiivcntum; -qudre quicquid adhuc adversa-
tiis fiic^coTicessit, irbitror eum, de IJulheri et
allurui^ prudcntbm sentcnti» coiicessisse, Gcrle
hits cbTiititlbkie» hlc hoii pjae^crlpait suliij».' Qiure
ihlrar.^.UnU.iril^ds de'^o sdrmoues spargi apud.
vos, qiitid i^aruni Constanter dcrenderit ha« parles,
ct (}(i<id ' griitiaitt. apud adversario» inire capiu.
Mco iiidicio prdcclare nobiscum agerettir, si pa-
ccm^redltncre his coiiditiouibus posscmus. laG-
iiitum bcilum erit, et liuic loti im£erio cxitiale,
»T rcs <id arina^^ducetur. Quare ignosci dehet
his^ qui videntiir esse cupidiores pacis: et tanKn
-£ntlippas etiam aliis rationibus movetnr; qnie
restitutaDf SpijKuj^rum aocUtritaitci» ve^L £ltiaiii-
si oninia traiiquiila erunt, tamcn raira dissipalio
eril ecclesianiin .td posterit.ltcm , nisi Itemm iam
cpniutig.-;ntiir et Jivibeant certos epis<rupo8, . qiii «-
gantur diligentis curarc ecclesias, quam olin) cnr
raverunt. Haec atquc alia muLl;i iii luinc Sdlt^
tiam audivi nostros laepe disputare, q«Ae daii
tilii peacribeoda csse , nt de his *) islic ihMius dt-
iibenirc possiti», si h.-i« coHditioiles £piic«)pt-.ac-
oe}Mriiit4- qoanqwim nostri afiitni.int, £piscofNif
aullo modo acccptohia esse. ■■
epialoUm comiiojuitie. ipte profcitut
_ ^. mer. i. 4. Septli. b. ». — £in. eJiJil
■liiin Fkeiut in Kripia: GrliodKebe VcriegBnx de* lan-
»i SWabel. i> miMell. P. Hi. p. tli, llldHi £cU ftllMi V«.
dciftqc.^iiuigeruud Aeicbuciiullbfiafc
1) F1>c addic U etl papUHti
t) Flac. h(» rtbiu.
No. 897.
EPISTOLARUM LIB. V^ 1580«
10. Sept.
FVfo Tkeod^ro,
■ f
EpisU lib. V|« p. 436. — Contuli aatographon in cod.
Monac 1.- p. 890.
• 1 11
Kilo Thtodoro^ amico suo^ apud Zjuthe^
rum. '
■ . I . • ^ ■
t . f
i"i 7 J . ' •
S_ ■; ■j'»»;i»
. D. Nondimi. hahemiis. xata,qj.^(ifpriv^ !?P^.JF^"
runi renim, iametsi appixipi^quAC^ vii^Q<v\^rf ;j}^
aut certis conditionibiis p^c^m iaciQ^u^^^.^fiUt 31
conditiones aequae r^periri non poterunt,,hdl)a-
biinus edicta atrocia, ut omnes ritus, opni^ in-
stitnta yetera rcstituantun Ac fprtasjie , pacqiu fa-
cere possemus , si npstti es^ent.pa^il? tifacta^iijp-
rca, Tui cives yalde rj^prety^ii^iin^ no^tr«iPi/^^<ff-
^suzym ^Sed his, ut sjpe;]^, si modo cpjatingf^t.p/ix,
fiiicile s^tisfaciemus, Mitto tibi exempluTp .ep)s(o-:
lae.N^zianzeni, quo ^vocatus ad Synqdum ne^^at
^ vehturiini esse, quia nuliius Synpdi cxiiuni bp-
auiiji viderit. Hoc nobis de coi^yentibus isiis np-
strif videtur «enex ille (^regprius vatiqipa][;^s# Juf-
cies t)octpri. Verti eAipf). /o<2i^^ijr7i^,scripscrfip;
lioc exeniplum, sed quia in tergo habjebat qua$-
damlituras^ aliud illi paravi, Cj^^oo.. X.Sejiteiif-
•■!'
^iMTmog^..
■ » • I
■r. '*,\i.
N6. 898.
I I
Brmttus ttd IsenfnannurH. ' ' -
i- (j694iccSuefo-nalcoaj cj^ 15.'
I .[,■■• .■; '■•'» 'J
I ■ • • ■ II ■•11 1 . ■ ' ■
lo^dnni lienmanrio Tdhdnnis, sren^-
tius. ,,
..-»■ . -.^- ■ ' . . . i • '=:- ■'■'■.' . ■ '■■ ' ■''• "'■T '
$• injp)iristo« Accepi iiterns tuaav^ e qiiibus yU
4ea.« : etitm te 'mediocriter nostras: prbpoaitM pn>-
poaijiopca i^telligece, De multitudioeieivnionim
qvcfflrilf^ el si pqNibe reui introspieJBS , vtdrbis
iins ptaeter nudum nomen nibil coneesiisae * 'Qmd
enim siint, rogo, ieinnia papistirftetenta liber-
lalia.doctrina? £t oportebat nos viaim ronnire
caluiDDiJao^ ne nostri adversarii ommFi itnpeffatore,
qui certe optimns vir est et printeps ciemlAfitissi- ,
noav qnod testimoninm ab omnibtis l^nfs ^viris;
habet, traducerent nos tanqu«im camales vo|^pUi-i
lis assertores. Dc dominatione antem epUcopo-
Meljihtii. Oruu Yol. II.
rnm in ministros ecclesiac eadem nobiscnm sen-
tiunt boiii quiquo. Sed, inquis, pseudoprophe-
tae siVnt iet homieidae.' At, si hostra media et
cpnditione^ acceptarepts desinerent esse pseudo-
ptophVt^e it howJcidat?. 'Ublqne eriim et semper
ejcciptrniiSlibertatem ct1>irritat*m doctrinae, qua
obtenta tnnc dpminsitioriem episcoponim detrecta-
res? Nescis quantis oneribus premantur viri boni
ecc1c^.'i6t.ie iri diHcatibus evangeticis ab ofBrialibns
et i>tareftptis pririciptimj Eftrt aiila ministerinm
fri'>\^^l^{it o^cHii^t; boni» hpb Vidaur consultn^.
Ekptrtusipst^quoqtte ei api*d nostros, qnam pru-
dentcr, qnam clcmentrt* iaislici ilH,^ sic eriim voc«i
laicoii civti , minfstnim ecclesiae trarctent, Septies
tnori citpte! AiicHri fortem senteritiam, qualibns
hostrotum miilti nos ctiara Kc obtwridunt.' At,
liHii' h6(C*bgfhtt^, ift BteritWs >el fserimanniis mo-
rintnt/Mlif iri1*n ad nVdHcmJpVirdti itint , nec ege-
hitloriga dJspiAaticrie, sl Dottiiims vocefj hoc
autem agitur, ne iniiisti et praetet rJifionem eccle-
siam perserutioiii et morti obiiciamns. Hoc fu-
gimus, hoc timcmus, hoc s<)IIicitc cavemiis. Nam
^hmsi afTqrialh ]^ro|»6sTtis cdridMoHlbus videntur
H^\f fbriA et ihfqiiriplra^ ^Me fhinstaf et i^^
aci^usare potest. 'Itthoh dontinno est scaiMlalnm,
quod nisticis hon placet. Si scandalufti esset,
c,ist<IaTn missatrcam retentA Iibert:*te doctrmae ih-
ch]^;i et nou essetscandtllritn ob reieetam casu-
lArri, V*W>ii evaWgtKi Iptivari et tnhMamiUia ho-
WiHlhniBfndli Etsr pMitiri^^ttkndahym eftt, re-
Mimete SHjsfem 'iihlissHlicahi , V,h^^ scanda-
hliriest; qm eCcfe^iairt iibsf h^^ ide Tibiero vestium
n^ nfrihsalti cKligf*Hter etiulivhmrrt, 'quo tali vel
trfi ' 'iistl.' hon mpveatnt. Sed quJd mtil tn ? Non
est timcnBum; 'ilt advetsaWi no«ti*a media acce-
pterifc Si triihl qiils dilSgCrit^r retw consideret,
m pWpq?«imri«, irt *«deahWV AliiJtiStl cAnccsrisse,
cnhi te ip^k nthil 'pLVne ctFhcesic^rmus; idcjne ipsi
ptbbe intellignrit ' Sperb taiheh, hos paceih ha-
bituros cum nbn dicam approbatione, sed tole-
rantia nostrae doctrinae, id quod hnice optamus.
Vale fcntn ' ecclesia , et diiigenter orate. Saluta
omnes nostros et nostras.- £]l Augusta» Domi-
nica post Nativitatis Mariae, qune fuit 11. dics
Si^j^teiubris *) anno XXX.
^ Apc^nphon mibi iiiiicu9i kabct : Ipi dits bttembrii^ quac
«BCOilaTif ipiia crror niaJiIfcatM cal*
24
EPISTOXARUM LIB, V. 1530.
m
No. 899. )8_-S»pt
Baumgartner ad Spenglerunu
£« autocnipha ediu m: lo. Frid. Hayeii de lenilite-Pbt-
p. 17. ^ 2; M in app. LuiBrBlffo.. T:XVT. >. 1791,
1n literu Ifgktorai* 'Ndrlubei^efaiiuin *J'SeR>t(lm «Mflk
denunialuc.McLalbaaifiwilala l<{il4ir.<|weii>tJa.:', .
3^(19 fteunbljt^n niai9tnS>ieRfl'i)ii1o%-.'$ieI>e«:.^
lRat^f4>teit>ec. ^ tonn nit unUtt«^ii., tuf^.&ifvf
vecttautet SJfeinung anjujeiseR, nwfuc l^ bie ^Mob*
lung bitfeS Steittjfttagft , fo oiel bcn IBlouIwn beciifjrt,
«nfttje, @ott grb, ba^ ii^ (lietin ntt ein mflj^^ftisfl;
g>co|)fjet erfunben iwtbe.- ,„, '^
Unb erPlid) ifi em^ auS aC[fn doc ecgaogeiuji
^anblungenunDfvbora*»» roa^ ?Cnl)4lten8 unt) (lctigen
gtettenft unfcrn I^eil ie&o burdj biefen, bann butc^ ««
nm anbetn Ifufd, bie |l«i) in autccQeftalt, jaju^ei:
tenin Sngit be^ ei(^I§ BEvftci&civunt) ucnoaabelu, t)i8.
jjero gefdjtijen iii. 2Sierool)I imn bei: aBiOa-t!)cit ftinen
SiJitten Qax nie Dalangt, auc^ unfcrS S^eilS rjorfte;
fdjlagne 9Kittel nie og^i-nUid) anapnomnwn: fo, fintwi
wic Ijod) fp oifi, ba| ,nod) jur S^it bie aHdiuing iff,
foldpe 5Ritt(I fiir bcroitfigt inben 3tbfd)i(b ju tjringin.
Unb o&gleid) bai^lfae Ril gefdjieljt, fo ^aben fie botl) ni*
feine.^anblunaoergctenSaetljan,. fon&crn aUcjfit un^
(tnJoS abgcbrungen * bttS loii- bctoiUi^ f)abm nadjju?
flvben. Soldjc& S^aifegctcu litjcttni fie oUc^ auf &fu
Stic^, unt) roerben Hd)^.y(fj cinSmaB, fo e^ unS am
dbclfien gctcgcn iil, gcbrau^cn. (9o(t l)al uiiS ab«i
ju fonbein fflnaben octoitioet, b(i^,,bif Cojif^ffipn tier:
au5, unb eimnol ibi.'rgftifn ifl., fon^ njuvbcn unfte
-Theologi Iftugil <ia anbffcS t>efannt ijabcji, leie .jlic
benn, roo jijncngefolgtiviii&c, gern 4iqtcn* roiewo^
fie einonbcv WTi^it^ pim.' ^ljitippug vft EjiiJOifc^^
tvnn fin ^mt loorbcit. SventiuS. i{l nit atUin ,u|ii
9ffd)icEt, foubcvn au^ greb unb rouc^. .^ellet i(i
»oU SordJff"» ""b f)ab;n bicfc brfi bcn frommcn 3Rarg«
fltaftfn ganj irt unb licimnutljig gcmarfjt, bcretifn iiju
»04 fte muUfn, mifmoi?! idj mcrfc, bafj cr 'gcrn reii)t
t^dt. 2)(r fromme ® oglf r mn^ t(i fcincm Jfbrocfen
oiet x>on if)m vebcn la(fcn, -alST mo er not!) ^icr lodrf.,
fjdtte mon bi<^er fsvM (Sut^^RO 8riFbl«^ i^ auft=
gecictjtet. 33et 6tK»fiitft ^at - in biefetn ^anbrt nif=
manb ntrlldnbigeS benn ben einigm Stoctcr Sr uct Ur
£en fjat man aber ba^in gebtac^t, bafl ec nun aad} mit
®otgfn ^nbilt, bimjeil er oon nicmanb.Ieinen Sei^
Poab ^t. Senn bic anbecn ©iffjjifcjjen Tlieulogi
btefte totbec bm ^^ilippum nit dffmtUI^ tebcii,
bmn ec ben Sop^ t>ermafm gf^vcrft, baf er ntbli^ ^^
gin bm Siinebutgifid^ Ganjlec gffogt: met fagen batf/
bq^ bifl nd^ fibev||e6Ren !Kitte( nidjt d)riftli4), bec
ttg^ro»'^ S3Afne<4)r. Xiacduf Jtjatt; gtantnoctrt
wovfeen: »et baS^^SSibfcfpiel fag , li:. Unb ^anebm
^6t«t maK nit auf , (ie, fo ftcf) tjiextn t^tiftl^»- ml) toi
^ertrjtigen, in oiet SSegja wruiiglimpfen; tnfc benn
bm $effifc^n> bte: fit^ ^ietin gauj nraf)t nnb e^^aciid)
gel)alten, 6ffent(iclj loor uirt bej^e^s 6<fot9,J»STOtit»
mirnffS aacfj tetmi^s^^cd^ - '
In Suinma: »0 unS nit bolb fin raufjet ungnd*
btgeT^6f:^i-b"tion *nif. «aj. grfftttr, fo njfitbe mait
nit von un8 laffen , b\6 man unfi jn bie 9ttufm btin^t,
ba^ TOic ©otteS ^ulbe bcgebcn , unb bfS itatfei&^tilt tr>
langcn. .jDcnn t;a^ Siiefen |)at bi^er ^etjgS jmd^t,
atS oft t!ie ^[('^fren bct e inanbet , fo Eommt einft ju brm
(Sfjut^ftengerittm, fagt j^m: mii! er-tte ®a(l) tcett>
lid) unb gntitieine ic.', er ^abf bffffS obcr jflieS »om
jtaifer ntrltanbm, unb fp mon allein in biefem ober [»
nein l^tiicf rntioid) ic. moc^t Ijer Sai^tii noc^ jn ^lfm
fcijn. 'Jtlfibalb ifl ^^ilippnS ,ba, fteflt ZtGf^;
QToffirt bfe ic'. JpaS TOitb fetnin mitttft aSett t^B,c^-^tl«
m iinb'S(r;ii5^1<^dftd[)inteif?Bfatg3taf[OT30ttrafl^
®) moti*ti8'benhb'(iju fcfobfri/anb roir mre^af|bBffi
Dorgefbcljtm iBitei!)' nit (ajfen mtfl fi^jmectrh/ \^ i^e6
eine<Unmiacn8, unb laufen bie Sfjeologcn um , f(iga,
TOit mSgcn iiir ^vic^c ovt.ibm , (glftd) alS mdrr grnt^
licl) burc^ unfcv 9tadig.'bcn ^rtebeir jit rtljoIIenjTCione»
nurmttbcm Sanbgvflfcn bvfiiiporien; bm pt Jfntai
i^tt'v(i roarlicE) idmmcrlicl) netungliitipfm. - - - ■ ,-
'-- Sdg nnu^ n^m im @nbe <9ntS unttr 'ita^ ff(Mt
bnrauS f^niipt mcrOcn, l)*t^ aWiii fv|x^'irrr loo^
abjllnfljmcn. 3>fr()alb idj ; i)octntto(8 ' rrildw^^^flfcetf»
fann bcbcnfcR, bcnn ^vilb (ri)^('f^Am.*'''jB^jf^wtani
bm vauijcn SScg Ijmaue , nHc bwJlftatfa^W^^ffif, fi) 1$
^tiHifforgeil , baS (SrotrgilfTfm iWtb tl«rW'%fc'«H»^
tjfvWcnt, mit ^twait Qftiijmmen} nljfc wlttwjt.lk^
i^od^-^i^ttWA), ftf tfi c8 b«5 gfi^OotH^iJVM I»
Dfcntitiuortm, bcnn bafr reic frti mitinif^^rfl^ Vq
tifnjf(tik}en fotftf n , bi!ibni'd) r8 nH8'itn itlftwn#fae gN
fbtffrtl' A^ib^iltfbo^twnnJt^/^^^^hfllga»
Stmittn>l#'rt»w«<^n'felbf|M;'l^
prafftiHis et's;^ilhiiHii' it «iftlAiliiiBi ''fiinf' tfli|
e^tac^f- Eiatiim^-t{liietfjnaVl'4dfhnH<^4M6 bt^
ibisjn^^m, barutn «r bodj oMfbm a«bmi eft scfti»
riliter wrfl»tttt FMitfctT aM^i^alb fefn *),
*i i. c vtnn n «14t batit ic&Tt.
EPtSTOLARUM Llfi, V. 1580:
906
trix atltc S^bgen ^aSba fc^oii rinS mtt tetn Sibrc*
tlKU fCQIL
ciDcm, twc bfe 6«(kb tmfft mtnbn bnm «]> gcrn gut
fd^ft imt migtn wens^tigt toflca.- &i>act ^cn
4>iereni^ino (Sbner mtinni%2>tenftfa9en. ^nft
mift itfp.cn^ grgm anbce, ber |)erfontn ^taU»tn, fo
l>icriiw.b(ncBnet/ no^ j> Mrboltcn. @ott grbe un«
oflcn frfaieR Sritbcn. . .Dituia Vugeburg Dinflaji brn
18. @n»t«abn< anno idSa . . r. -
^ieroB.^svfliS.aans^ctncn
No.000.
IS. S«pt.
Xj^geiii Norinb, ad Senatum,
f Kt Acfii Norinbcrg. p. tC7. — AruiBJBdloid epStL brft-
TiMinii* «unaitmuriitt Slioh. Miicell. 111. p. 196.
J^crriiSSursecmei^ec unb Stat^ ju^urm*
SDZittkrBrtt unferi ndf^ilen @(^rribcn5 bot bec S^uc^
fj^ a, Sa^fen becia«brrn coangrlifiEtim $nr^n unb
61&btt,8tdtf>r nfocbern., unb i^nen anjeigen laffen/
nic-bnrct) cine vectcaute ^ecfon ^cf}t6 @tanbr6 an ibn,
bm 6t}urfur)l<n, gtiangt, ba^ bir Jtaif. ^. unfec ndc^fls
gegclMn.yiitnwrt.etnjafi mit S)ef(t)n>Abni@ oecnommen/
Ofift ^ia.aOecIri Unff^itEIiEiit unb 3ertrrnnung im
fltcu^jn beforgifu tndre; bantm berftlbm ^^fcfion,. fo
ieane ^adjrn trrulitt) unt) gut mrinet, dtat^ uob.aifr*
{4^ j^rc , . tia| ei; , bir , G^urfui;^ , .. f(tmmt frinen
jSCitsectwnbttn, fit^gegenicaif. SX. crbict|Kn( bitein'
gfmiinmen unb oerdnberten Xl&^tt unb berfelbigrn Sins
fi^taKnS in 3^rer a)taje(ldt @(j}ug , ungrf&bt^lK^ jmri
9»^ .lang bti )u einem SonciliO/ ju ftrllrn. 3)aS
ift^i^ bci brr £aif^ SX unb mdnniglit^ ein foltl} Xn«
fi^^ bocauS man fpucrn m^t, ba^ bie eDangcIif^Kn
^tUbi nit^ if^rrm.Stug, fonbecn bie S^ce 9ottei
bitoli bebd^Men.
. ' 3^aafslei(f}n)Ql^IbecQ()ucfdcRii. @a4)frn, famt
fe^pcii- Sidt^ cine ^fntmort, bir un£ oorgrlrfrn mor*
bcii/'tn ®4)riften tMrfa^t, brr mic bann <5. 3B. ^irbri
Hcpn )«fevbeti, ' ' iDiemril abtc birfc XntreoEt buri^ bir
84(08caiy^t)/ au<^ >&^jogrn non &unrnbu.rQfi ^idttie
fiK .ipt^tduftig unb gu firtfrbung b^'"': i»niin unfcr
S^fulft, fAr unbien^li^ angefr^» , onb bit.Sanb*
STdfiftiKM in folt^i ju brmiaigen (tin Srft^I (^n),
^obtn nic fomt btc anbrcn ®tdbt Sot^fi^aftm bnn
Untcr^&nblrr, brn.mir i^rrjog ^cinri^cn iwn
Sraunfcf^mcig fr^n odjtrn, btr trmtlbfe gefldltr Xnt>
mort ju dbtrgrben fiit btfd^mrrblic^ angtfebm, ani^
o()nt e. 9B. oorgr^nbr SJmHlIigung nit^t julafftn
naptn. ...
9Id(^cm abcc tntS bicftr ^nblung nii^
morbrn/ btp nir bann aa^ mo^l jufritbtn gtncfen/
boc^ bit SSacggraftfi^ baJTHbt ongenommen, nnb got
ni({}t nibcrfo^jten: fo trogen nir Sdcforge, bieftr air<
ttcul modjt niebtr auf bieSal^n (onuncn, — barum
nir e. iffi. fOrberlidjcn ^(()'eibS ||ierin bitten unb gfr
notteiL 'X)entt iinferfl Seb^tiCnM nnben [\ify aHc @a>-
(^ nii^t auf ^rrr ftti) briifgetr «rfjiclKn unb tMnbdn
laffen, nit btnn ben ISffanbtcn btS eanbgraftn bur^
bc< e^urfurflm Stdt^r In bem ber 9eba(l)t auf i|)E Sc?
ge^en abgrft^Iaghi ift. — _
JDanfbrn ieigen tvir €. ffi. an, baf Jtaif. 9Xai.
iWftc nfit^fl gegebenet Jfnttecrt, nlt nir bmifyttt, ibtf
jttj^ieben fV?. Unb alB bec Q(jtttfiirfl frintm Borigm
ecbitt^tn nac^ftltit fRdt^t ju Aaif. Staj. grorbent, unb
gleidjirol)! onbajt a\ii)ii anjrigen laffm, bann baf rr,
brr ^ljurfdrft, Vernommrn, mir i^m Aaif. SRaj. rtnai
ungndoig toiiY, br^ tr aber grgm 3^rr SXai. nit^t
iJrrDoffc BftjyjuibC^ Jiii6tn, -^ — Wtt auc^, S^c
9Xai. lOoHt fic^ soh feinm SBibeiwdrtigen nibrc t^n }u
ftinrii Ungnaben benegrn laffen, il)m aai) mtrfli(^tc
ftinrr oblii<gfnb(ii l9tfd)dft ^olbcn ^rimjurrifrn gndbigi
Iicl)erlaub(it: baiauf bi^^aif. SKaj. .£)(r|Og Sriebcis
(i)rn oonSaijrn, ^nta(StoKd ©rut^frffcn unb
4)etm .^anS atenniT ju D^m t5l;ttrfiirflcn in ftine
lifTlin-B b:fc()ifbi'n, unfc t>k^t 2Rdnuna anjtigfn Iaf>
fen: — — bimeil^r, tcr Gljuifiirfl, birfrfi 3cctt)um«
im ®Iaubm nidjt abftunbt, Ijdft rt ju trac^ttn, baf
i^iii 3E;re Sai^. «Kaf.-nic^t fa|l gitdbig ftQn (6nnt.
SBiirb "cu Qbi.T fic^ be^mjen mit anbern d)riftIi4)tB
©tdnbm wet^Uitljen, fcHIt er bci 3I)rcc !Maj. oDtrgnd»
bigm aJiUcn fpiiron. 2?ap il)m bann 3{)rr SSai. anl}rim
jtt rrifen tclaubtn foQt, r6nnt 3I)rr SXaj. n{(l)t t^un,
brnn ftc nidjt niffk Uttnt, na& n alS ber ^rincipat
birfrS ^nbris na^ frinrm 3(bf(I)tibtit in aSilltn l}dtt.
SBitnoI)! nlc nun bicf o^tS son bm @d(^ftf(tKn
bi^ijcc nid)t Dtrnommcn, ifl c£ us< bod> bur(i> bic ^:
fifdjen 9(d[t)t in gropcn Scctraum triffntt unb 3U erc
(eiliun^ebeamocCien. — 7
Unb nie mir bic ^ofi ge^ecn abfcrtigm noQen,
^ai gleid) btr 6()ucfiicft oon 6ad}fen bit ISoangelif4)eB,
feine SKitvecmanbten @tdnbe, cc^cbtcn unb il>ntit but(t)
Coctov ^ruden anjcigen laffen, nit ^r. (Scorg
jDrui^fef unb M SXarggrafrn jn Sbaben Qanglrr bct
i^, 2). 9)rudrn, wtb y^ltippQ Strlant^on
S4 *
867
EPISTOLAlaUM LIR V. 1680.
888
in ©t. 3Rori& 3tittl)tn Qevot^, unb ifjdm «ijtftlei "Kxi'-
j^igunfl/ tia& |ic bie Eadjfn geun giit fdfjm, grfljan,'
mit 6rbiii()uii3, npdj baS S^Iti- l)i.;riit ju fiiiiifrii., ik
nm aud) aUbalO cttidjiv Ufr^ei^cijuett' 9Jtirt4 »<;'tPt*^
unb jugcfliUt, auf;3Jt(juuti3,/ip6'fie, ^r,iitt''iiiiy '*}?(/(=;
lippuft, bic @a^ b£rmaf!<u aiifi^tte/ b-.ii^ ('troaSfilirf):;
barfl barin gttjanbeit ni^ajt n);fbt'ii, (fi^)'^iu'tl[{m fii'
felbS mit bi-ni SljurfurRcn nnb anbcrn unfi'rti "Jljcfls auf
alle bie ffinitd, bie iljncn mo^lid) roardi ju «rOenten-
unb gu pnbcn, junt ii4d)ftm''l>d«b.'Ini'^jaSie'f|i[^^benn
bri SRocggraf &eoiQ-latt&: |f.^;^iv^«nfbttti j[eS;:
»4^ ungefdbrlicff oui^ g/ljjnbtll fjabCii.' '- '■ ' " '' ■
Earauf bct Qljurfiirfi uon bcn anbcrn S«i'ff''i/
unb un8 bcn Stdbteii bcgcl^rt, unfcrn .^atf> unb Siit:
bcbiinten aud) ba^u ju tl;un, ol) uiib ntft \va^ ^a^ ft'dj
9*3« 4it- tSicor3en2)iii,i;tifcf[i'",in^'',"-l«"iJ''I>!
julafltn n>dre oCcr nidji. SiinDrgcn ft"d) '.wi\a-h cJjcilS '
©tdnb* jeEtcr iiifonbcrtjcit unliTrcbi, unt ,a^fr luic ron
Stibten bcfitn&en, ba^ bie Ufr^ndjnc^cn 5HittcI tLi-
ubergefanwn Si^fenntniG gan^ unijlcid), iiiidjii|l['d), iinb
fonbertic^ 6. 2B. unlciblic^,, in/tw^m, ,',bap bif SJIif mil ,
bceben Ganoncn in &ci: ^vangfTifdjfii ','^tai]W f$i-kKt\) '
foUt jugelciffcn uuo gc^ultct, audj bic '1)iyn'ci;. mit il;i;cn '
9Jli^brdud)en ungcijinbcrt gflittcn Wtrbcn, iii)t"a.nbcrn '
»iel mebr UnfdjicElifciicn: Ijabtn loiv foIJjc SRittft fiir
bjfdjroerfid) geadjtct., unb nicijt {iic gut atijjcfclicn, w-i
batttuf mit angcirfgten ■'Pcrfoncn in .^afiMuitij cinjuta^"
feni bod) mit bcm 3iiil^anfl'; fo .rici aii^vvlid;,cn Siii'5cn
anb bet Jtiorict tSiitcr bclangt, bariii "i)ie'Staiil3c at»
rb fte ifjrtn eiijcn 'itn^ fiit^n^beriK^iijt! njiOrbm.!; (roic
benn in Nn ticritic^sntetryrKcalii ijiijfijirtisr-^frticul gca
ilanben)» widcbttn roir roo^ bODOft 1)i>rca!ecb(li mib'
l^anbcln, troUtcn unS oiid) detmaiga)' cmcifim, bd^ bcn
eljrbateB ©tdbfCH dtiigc ^adjling ■eiujncfi Stag ni^it
m6d)t oufgelegt werbM.
Unb ft)icwc!l)l 'b!c Jan^^rafffdjcii fft&t\)t,' nitcf) ?it ■
lienbutg, filt gutano^fcljcn, fid) giir in fcin ici-itcr Un^
tcr^nblung mcfjt (iniulaffc n , ' fo ifi c3 bi^d; iin'Snbf
baljin beraibf.l)Iagt un& tcfdjloffcn, ba^'SDct. 5>furf,
9>^itippu6, bcr KUncnbucjifdjc ■SaiJjl.T, cin 'J^nCfc
grapfd;er SSatl; ' un]J''cjn'ct roii ©tdbtih; foirni ju §j.
(Seotg SJrucljf^fftfe^^sVl^tir; ' ilnb ibiTt ^ayn-: \lt
^ittfu bie t"ibcrgcbncii'a?et^ci4fnf0 -iinb *!Kir(f['an rtjrc
gndbigflen «nb gnibigcn .^crrn {jHang.n laffi^n. 2)ic=
lurit otier bcr Ptuigi-rt iljrcr il&tn-gcbni^n Scfrnntmg rci^
Nrmdrtig, fo bcbvidjtfn fie, ba!; bicfc UhtcrtjattMung
oergebenlid) unb unfrucfjtbar warc, unb fid) ju bccbers
feitS nut baniit aufjiigm unb Ijelligtcn. Scnn fic ges
tdt^ten t>on bec Sonfeffion (cineSroesS ju fc^reiten.
Mcinn>aSbieSIoflergillt«/ fo In unferS S^itA eigni
3tu&, il)tc8 GradjtcnS, gewenbt rourbcn, betreff, xa6^
itcn fie nod) 'Inben, bag'bd»«t gel^anbdt wfii*, aa^
ivie iiidn fotift jVifWiA nebcn finat^r figra initijt.
^■|jtW'11l|,niiJIr^3^ffberctepa(t bitriH' CTitigtii/ H^
man batnugfpfirfrf-fofft,' bufi roir ffin fiS«i»ii§-pii'
d)cn. -Jpdttbtimi-fc, .^r. ^eorg, auptr^fccf^titdttrt
aiorfclildac; bic unfrer SBeEenninig' nicttt fo^lMMfttdtk
li^, bic «tolltro ficiiin^6i;fti> Unb tbrcw gnM)fgfta*'Bab
■gijfeigicn £)t\tn tfoctjciiltfn^ &i»ri) mii bet SKaJi,' tifl
ibW'3(^icB iiiib-;i[fitiiwt(','ri)"fi^"-Sa(f; SRat;-'6uf b»
^tdnbc «ufcrS SI)ctl5 bcfcJjcljcn Xnbrin^en ju^gtbrti ti*i
tcrfangm, 'nii^t auf^c^cgcn bbcVwr^inbrtt B*flrb.'—
Dfil. 13. ©cpfb. 1530. - > ■
j .-ii ■ u-r.:.r:. -iir ':'CcHmffiictnn:I-- -y'^'
im^fri ii'f ^BJ ^iuijttiij' )r< liiUn^jf -Tirlnhttfrrip g-
^nit<fe/'Ut'ii^>iiii'!ft»wi:'i^'j&iii'i8«dkt;^;A;liua^^i)^»^
. ar!L' H*'35w*'Pw;lftJ*flUf^'W"1K'? :■.■ .'■.■- -- y/:.-
3Beil inan in alictM giJcg? um genicineS BiiA« unB
ilicbc willfM bct ©jitigfart unb ©clinbigfcit fit^ 8cfUffc%
unt>.*«f»-b(fu(*«/',bag BffmSeflsniM *i'f' 2ifty ^*
f^bTlifl>e aii^; uqb <^«iif< .gEbtaiHj^t roerbeiiy- unfK
tfaljr, racl(|)« boify seiiriy rfiljt ip, untfriubcHrfen , .jjb
Sdjanbc» iu raac^B, uh& alle Siagc bal>in jtt-ci(i)te«,
b«» Divv^ipjliifdjcn SRtfibrdtiit.einjfln fo&w.-veipcei^eu,
unb: bicfcifa^tc.ui^.c^i^tiit^cv^S^tuiebieBp untergf^ri-
fi'[jcn roir nun Elar oor Jtugcn , ba^ wix ^iil_ffltT;®(^(Mf
ctjif^i c^bcf-.li#i})i*,;, fc»cr|,Sf'nbcB, bct Zq\)K UUt) bc«
eodiiQ^jnfiii fclj,aff^.n labcli. " t^i toir.foldjS nun'-»TOl)I
juow- gcipiigf , nadjocm iljrcr Side oom ®cgentl)^il iim
bicfcc ilabrc iiiillcn bic !^.-ut au6 iljrcn Jonben DerfQgt,
iagcTibfft; fo ypifrcn it>ic c6 bcdj nnn nodjfld^rt/ un6
!jabL-na fo offrtmflB biefen gtefdjStog crfa^^^^bc^TOir
oor ©ottbcfh) tbcn(Sfr(SnlfcfjuIbigutig fjaben-. "' Siaijrt
l;Ql>en -TOir bd^ 2Bon i^anli braMdjt: fo tftel-eiS
m&gltd), '(rbt init altcn Wcilfdjen i-n^^HebC.
3e baS baben »ir aufS monnigfdlfigffc in alft ffiege,
bic mo^lidjgeroefi, sjetfudjft. Siuii beftnbcn-itfft/bop
cd iin& gefjet, id) roiH fagrri, bo^ biefer ®ai^ oi^
SteicfiStag ge^M, mie eS Sfjrifio felbS gfng; bap-maii
iljn auf aQen €eittn mit Sift fucJ)ft, unb nwHm tu4
360
EPISTOLARUM LIB. V. 15SQ.
570
in SUbm fa^n, ba^ f'' ju rfi^mtn unt ju ft^teitn ^a-
bm nibet bi< iatiti. @o wiffm wic nun, ivie brc
^rc fi^i^ft fagt, miin foUc ftd) ^uten por bcm
SauecUigc bfc $^anf4(ri b^ tu)^; u iiftj^Cf|L^t),i!)re
folf^e &)![(, fpnbera; o,\ifi^.ii3i^,$'^\iiJf^matL fHfrUfld';».
fouert ui^bnit reinfevn. ^ultui 5u,.bf^^(i[atfvn ^m
atenfbfltVbaecfaifc^Stiibec.wr ff(|),ftji((Liti^*-,bi<: bfl
il)n«u<5-flenaufu<^'n, bcc.fia^re unJ; bet^r.-^cU.ljaU
ben ^«bp.er Xifum nit befdjniutn.^ uij^ »lf.,a'^ ^H^T
mot <tip<|? wei^-iwlUn. i^ , fagt ir ^jy^-;!," b^rjWf,
becn tt|)iiH ao bep^^Prtntr^ian aa Xilv.fir f^j|iQi,^dj:
auf& ^^ej tn aUen Xtiagcni; j^e Urfadjm abju^ci]
bencn, bie ba Urfac^n fud}ten', bap fie tubmm miS)-
ttn, fie mdrm wie ^auIuSj bafi tfl bfn Sibecfad^ecn,
nelc^ ba fuc^^ten UrfijcfKn iu r^Ijmen, (tc Irljcetin aud)
Gt^rijlum/ fo fie bod) brn nit Icljceten ctc.
9lun fuc^n unfce SQi&rrfai^tcc unS nicl flenauer
unb aefit^rtidjfc, looUra bo ^tmina>-ba^--firrtt^en
m6gen ft^) unfcc Cunsensus, obcc aud) (nic fic iavon
untsirfii^ tcatticen), unfcc SleBocalion. Sojjji^
n)tt bacubec, baf ung bcc ^rilige (Sleifl »oc foldfcn iew
ten gat ttcutitl) niarnrt' in ^fdlmm LV. , ba cc fa^t :
i^t atunb.ijl sldttec bcnn^lButfec,. uiit|..)Mb.fn..bQ(t) an^
betc9tm®inn; itjcSSorrftf^n-gclMbfibrRiT^JDe^, unb
ftnb bpt^ blo^ ^t^mnttt. , @o foUru luic nui) , tsie
alle nsrg !n btcfcn ^r5^en ^atljcri i}6ntii3t{)en , bod) tiun
fonbetli^ ®ott bitten, bap^hjlcftrubig ^anbcln mijgtn
o^nr Sl^, mle «lid) ^auliie 'iii bnt @))f)rfrCff am (r|a
ten jfcop. fodt:" SVtttl ba^^maiv blfibet sclinb^ g(I)an<
beU, ^^n xtnt in im ^it^\\Mx'^d^iMtQ tiii'%tiu
bcne: gZtln mA:fht ki»it' Abcta» afleyr Uiiiiftinbc^^lin^b
oidmTCnaefgunscti, bap pc bif[;!'&d[)Ve foii^ im gtlfl>
jdi Stri^v Mo fTeiiKK^ nU aRg^nonimMi; ^ bAttlpff^
uiiib"wMW5Ub*iHfeB 'gfltcnfcftV nftb' aW fijt^i^thfd^tdgr
bal)h> d*^ii> MiffeSf^rr^iu.iSf^rif ju n»«$rti;'uiit
ia»«!«sHtti}>fVii.'"''-'" ' .;■■;■!■ i^' -• .. :..n ^i.r v.y. .-...,■
: %h3' lai«6>ut'5^ anacf4S:ii(p;a^'iVi*;rf t'(i
ne8 itl.iblt^in 3tb f^iebi jtpifd)ift1)l(i''uj«!"^-
nem Qoncilio, UtjUt^ bie^ mrin untrctDdRtd Scbeafett.
ibefui crflli^,. ba^ bie XttiM, brrman tinijsU
lig UBb Decfllit^ ift,.-fpmfn.bAr(f) bieXiyobet V|
ber janicc Tiui^v^ .^fammmgcjp^fn mtrljcn,'. »dtc
motil Dtw giod)t&ca, 4bec;rf"{fl ja bcforaen , ba^ jijrc
1iXiinunf(-fri)/-.tn.'l)en fribtgru^Vrtirrln, 'bec mon 8et==
Olic^m ifl-, bcflciffca unb aberjct^nittm woUea iiabrn,
uab it)retXtt lUK^ fAt trnocict oc^tcn aUe bie^ctifel,
fonit nom^ftig ouisgcbrucft, unb bo^ bei siiS aii^
fiit mt$bcdud)ti4}gra4»trt; alS oom ^apfhljum, »om
Srgfmrt, 3CbIa^, ftcbm ^camcntm, &ecgteid)cn .
mel)t} unb moHffl bamit betSa^te einrn €4)anbfle(t
anttdttgm, a(4 ftp fie oon unfiin oiclra St&cten n9o>
cirty obcc alS Ijabra n>tr unS bct votigm Srf)re unb
.Siferifuii ai'^d)amct, fo reir ^Dd) in bre (5onfef(ion unb
fonilei!ii(^ej3Rd, proitipin, M'^ TOic in folc^cn ^upt;
'arlifel t»'.6 ®.laiH)(n'{i, bariniic"bir ©iirtima brfi 6i)ci.
ficfltljumS fiuiiSi, mUm niit bcgciffrn, 'du^) mitflc*
mviiit i^Abin aiU- aa\)a SKinbrdud), fo' bcm gSttlit^ien
2So« ftuige^cR,, ;, ,.
;-'3upt:.i«tlbctn«:ib^:bit,[;i['i^lc|., bcc man guij
:dIw 1«m 3(Mi;Rit ^rflliifeita;.?»*^ i«f^^
ben, unb jii be§.i@0n(iIji'>$;H!f(i^ib,fpUtm geflcllt mec:=
bcn, i|lroot)I jub^r^i^S^tr baf) fie unS ba auci) captiosc
'fud)rn, t>iit rinfi [vovjAgtidj] , ba@ fie son bcn fheiti:
gon Slrtifctii, al6 5mpflc, K-ito ©rfittlt etc, allcn
n'i!;mcn njofltcn , ' njir^flfinijfii bcy fdtis nocl)' in 3ipeifel,
l)dtrert fiSld)* Sii^uciruiig otjrii' ©nciflfKit obcc flewiflrn
©runb cliiijcfuiji-t, iint jii Grfennrrrif td Contilii jlrN
li-n mufi.-n. 7tudj fo ift c^ uii5 iiil 511 tljun, bie @ad)C
anCcrS ju dncin<,'iuialiu jii ftctlcit Pcnn lOiC unfceSort
Qlljnt gclailtct/ nimlid) ju cincm frcfm tl)rilllid)m
CuiidUii, . ijaS lil iptld);^' Don Cicfen <Sad)rn nit ex
roL.iuftii(liiif,, nft ('\ Ir.l.litLijniliiis Nnirlaiiis, fon»
C-ci-Hnact) tKr'l)t*iri|jcii '^djnft iin})cil4 Uiilj tic^te. Dafl
(Bcgcnfijcil iootlc afcr 'uii5 IjicC auc^! ^fin fat)m, baj
fic'3u r'iii)iiKn iMticli, icir t)aCtcii ce jit einrS Concilii
I Gntfdjiet) cnllill) ■^oridl;, iiii& ira6 6cii-naci)'i8if4)Dffc
urib'cm ^^iaufcii uiigd-ljvrcr ^f(^nd)c jagm^wiicben, ba»
foUt23cfiijlup'T)c.3'Coiu.il[i i)ci^ni. ; '_ .■
.:'r;3unr.i>.xittj»w,::ba6'bie,^*:lAft'e», fo nU abQf
tbo^i^Jiteiiil^ta-fRegflnJunbrSrciinunien bi& ju cincm
(iancilio Mribctir/faUten; [tarr),'.nt« au^ftwa ein 9)rd=
(ae;n}dtie mJE.^frismfQoivottiCli&e^tn, <ifo occttirbcn
n>dEm,iidtb begtl^cctfBlifetift in.if}cen .Kl^ctn ju rooi)<
nm, ba^ if)nrn foIctieS foUte jugftafleft toctbm , bocf)
ol^,S}i:tn>i)lum9^jejC:^tUij)»i,QI&tercu:.: foli^s mirb
l<t^i:iuf;.bic,'SteMiiuiJ9 boc^rgeb^n., bag ritit^r ^olsflat»
'tig&Qtond)c, fo^bt^L avl)» &iefct.!ga^t'e(iufs I)r^igficn
cntgegen gcnrfenr unb Auf bea.£'aifrc ge^offc, foHtrn
in i^rcjc ;$api^ifd)m €cct(n. gcfidrfet rocrbcn, unb,
nat^cm fif baS. SoiKttiuin cinc 3(it t^ec^ie^m mi^d}te,
■ba^ bicfrtf)igm fo einjcln fotltcn SRcffcn unb ^cccmonicn
mi«bct antic^m. .pa^ fie alfo ju rii^men t)dttm, bic
Sa^ce mdce unced)t, mcm fjdttc mii^en gitflitution tl)un,
unb bie S^cra ^u ucrttdflrn, auf funftigem Concilio
miicbe efi ollefi »i(brt in altrn @tanb tommcn ctc. ^tti
t)alb, bir Slonncn obec 9]2dnd)r unb baS £Ioftrc mit
fcinen JRrgrln unb Errcmonirn ju ccflituitcn, ifl auS
oirlcn Utfact)en nit gu taii)cn, unb ftfnbcrtic^ liRoRnrn'
371
EPISTOLAfiUM LIB. V. 1580.
tloliw ffpnb gav fem n4^. Tm^ ahn bn Slopergitiw
Ijalbtn unfet 9nil&. ^erc aufS untcrtljiniaft *in ©rbif;
t|)«n t(|Uf , unboud) bm Jol^e 9efd)ci)f, i(l 1jo(^ uon:
n6tf)m, anb wic finb bkfc6 a^fji^illfcfjttloig, Trcvgrwjl
5ui«rt)utfn; boPi^iRttibis 98aW 9f^o);ft njfvbe, vn\\
bai eDangeUumebfr^tiir^aljvinit wrla[lcrt njerb?, ■.ai^
fiidjfn wit bie ^iflen, «nb rtlt U^viilum,, njte fie ben?
tetoen.
5um oiecten ber ?)riDatincffen, ifl nit jy
tatljen, bag bifff SBJort, tiRffTm, foUcn in awMjn-
\\i)K Jtleibung unb mif 5nr6!)n(icl):n '(5a-i-nionicii acljatf
ten wetben, non U|i6 gefitfcri; Si-iin fit; rocrbcn fS^jn
roeit fireden unb' bmtni.' ' ®ori t'a'3JnoatennK|Tf ^nh
i^ juooc mein ®et)fn!eii ongijdgt.
3um ffinften, ob iro"t)l «ori bcibcv OciTalt
unbbec?>tiejlec <&^e'nt^ilijt i\i, Cafi bamit &ic C5f)ur=
tiirt) Siritrn , fo bicfer Saci)".'ri ocra-aiibt, l;lc .siiMfdji-n
Coiicilid' atfo" ^olter^' ' foUfcii , ibic fTc bafgcijcn T^titt
unb jtaif. 9Roi. *) lcV: fo ift t)Od) tcr 'Kh\)MQ,, ivd fii^ '
feeftiRbe, baf fif unbitlig , uric^itiniii^ gcljanfjclt ic, nit
- }u leiben. SDmn bie ffiort iTnb audj tr.ipilos, ^k
1)obtn m unfcec Gettf^fion flar gcraflt, bicfe "Jfrtitcl
feinbinbec ^eiligenSAciftgegruribet; mii b(m3(n{)a'n^
wecben mic f« obec in ^recifcl fc^cn, urib ntcc bflS,^;^
Saif. aRoj. Seft^elb unb'^v[i?ti( '" ^^" (^tucfcnnnS ent=
li^ etgcben, mcl^cfi, njlc off bayoii fl^vcbi, fil;rlicl).
3am fec^Sttn ifldud) bieClaufci, ba^ jiolfcljeij
l)te unb bem CoiicUio felne ^leuettinQ in bcr rf)cipiid)en
JRfligion fott tjocgenomraen , '^enJiSIicI) auc^ ucrfdnglicti
gefieUet. iBfnn u)ic hjlffen, 'ba^ b;"e *45i0crfad)er in
ii>cen gicflentljuffleit bit 'HijteM 'itM unb @ut& aicr?
luft uetbifl^en/iinb Iff i^c ^evj unt). ^Jeinung, ba^
3mifd)tn ConciliK> toiber bii ^i^tirou^ teia t>"bigen-,
tein .f(f)ceiben gefc^e^ fod uiid) in Siruif ou&gel^en.
3BieUii(t)t necben fiifivibVc U^^ut^ev^ i''^!'!^» ^^^
tm 3(bfd)ieb noci) rtmaS bcrmcibcn ic.
2)ec fiebenb ^Kifcl gi1)et Cacciuf, pp annetic:
tt6bteOen)iffni toicen, uii6 gcrn ubcr cvi rier Sjjcis
ien (^cii1Iid()« ^rfti^ec, unb baa^Qcramcnt fni^etcn,
Me foUen nic nit Idben. Huc haua conscii-mUt fit-
cerc uon pussnnms. Uuc esL contristarc spirilum
aaiictum clei in piis cl sitieiitjims vertiuni. Iti
»)inini:i: volniit C}lt1sLinn cupen; \vi ^ctftuijne. )Da
TOtrb (olgen: et ohnnuteEccnLcs cuiifiisi sunt ct titiie-
riiiit, Miitth. 22.
{ Fiiilor k». Tprlui rharU, dc riqe hidicii tioi «an.-
9t»l. VidetK^ lAiaeD d««i4<i:Ai ii «]>!« «:i-it>ti«Bi» fOUr
dmio.) s , j . ' , -,^ ^,
«) addc : ju Dctantnaitcn ^rta^lfji'
>o.M4. i^S^
. ^aHmgdrinerus ad Spenglerutn,
i fil^r.VI<fI T(ld. Mtyen it le^ituie 1'bil. Melincktli. «i^
.1, ..,,Mtlfci.<(i«vplw(f,i7(P7,'«f) p,Jl. hirum in.'»pp.l.>lb.
■ ■ , n»7ftei. T. .<VL j..^8jq.
^^•FTn-tSljdto ©peftglec, 9lotI)ft^rfE6fr ju W4r»
■'■ " , *"9-
'jRein frciinbli^ wlilig Ilicnp aupor, giebic.^jett
9iat1jf4)vci.[i:'r', i^ ]iih cudj, bfi noi^Ret 5>pft'ge^(5ri*
bhiy-njic 1id)nii(}) Thculogl unfcrn SEtjeilftiW ^.,S*
c^t-ii imffvg"l?'ciilgen ©lotibcn^ I>altcn ; , »«f^«ff ^ «*.(i|?
ciid) juf ommen. 9tun rnill fold; ber i^olpget» Umlot'
fcn un^ unci)rtflltd) ^vacttcircu fcin (liib t^fben/ fvnbctn
l)abcn f.'it bcS nac^ificii unfcr3^ Sc^jrdten* abec i^ibH
QSittcl bei il)rictt bcvot()fd)Iai)t, "unb bo4> biS^ n«bet
uits iii^ctjl^ie -f^tflrfdicn' 'unb anbve «on bcn'©tdbten boi'
jH liic crfi^^bcrt, unb fci)n alfo ron iI;iieH me(lr. »)CtW(ti'
tig 'CiiMcljcTbcnn clvn von bcin ffiibert^cil. SKo^ Wcji
urii.' audi'unocrl)Ctcn ^uni bui.fcrn 9)Iat uov, mir ^teftr»
rinC allc^;eit auf utifre 2:()ccIoQcn unb ©clc^rteh/. -unt
fiiibj'id) bo4), ba^rinficTlieoIuijJaanj fc^utbtg-lrpeB.
■Jf bcr iciv rijt^Ucn bcnfclben nit foldcn. 3ei4en,al%iui
bcS ^''(^inppi .gianbfrf)riften, fo «■ i^nen ^iitr^ut
mAiirtistid)g Dciiiliiit) iiif^^icft, unb ^iirf^tdo f&irf,^
nit aUclti unct^rrglid), fonbevri: aitd; , guvdr 'oetnQ^nr:
firftinXe^^Sl^^^^^jyevlifbetl gaiij' unmogli^. ©ofltfconn:
ei; tpcnn.iDir nur. (jijttvfg )vdi:£n) gl^ic^fiim woStca ^e
bcnnocJ) barnad) ^t)un reaS fie »oIltcn. G8 ifl o&er sm
bic <imun betrubten ©cioiffen ju t[)un, bic ntt aXUia
'^irfflit Mrben gedcgert, fonbern au^, ben,^rannen
crfl Urfac()-gebcM,^~nJtber t)fe, fo. bdjS teine SBort >=
gcl;vten, gu erl)altcn, olel f^irf^c benn Ijlewc je,fiei
fd)c()cn juioiit^en. -
'3^ fann ber SefU)A)dteti , ' fo ouS bt<reiQ ^U^
Icin t^^adtxn frfolgen, nit genugfambrbciibii^ ^k
fd^njrtgf Wn*n 'mlt SBorfcn ousfpfi^w; XaXto» bilt
icl)!<iud))tni^ttegunb-fetntll@(Ktf;iWiBIfn> f^ wH'
Ut-tai e«fe oU(^'bojU' tt)irti, nnb Di>rt'."9]tdrtinp
8ul|)e[0 fd)(cibien, &a(( er bod) olfl. bcc,.. Bior^ bfn
®oit ffin Siioil erftlid) bec aQelt mitbecaiti or^ntt,
bem ^l)ilippo mit @en}o(t einrennen, unb bo(ti bie
frownen Sucfitea, fMibediii) obt-c FeiMn e igtmi^iiifo,
t)or it)nie wornen, nn)> ju SBefit^iOiglcit vmiMtiBni
(moUf)., Siea^ o^f biefnn Sleii^tag tdn gi(nf;4..bis
ouf l)futigen Xog bcm (^oangrlio mel^c Stbsbni grl^
benn ^()ilif7|)u£. ^r ifl ou^ iit eine foli^ lUoiuf'
fen^it gecat^en, ba^ et nit allein ntemanb ipill ^bm
onberfi bovoii rrben iinb ratt)(n, fonbccn ant^ mtt ua'
7S
EeiSTOt^EUM LIB. V. IS80.
374
fk^m Sf>i<Vi> n^ ^iftiXtn (»miit«fdf}tt/'tamit.tt
Mrnnn frfdjredCf unb mitfniur 3Cc^imation tHHt) Tt\h
mtAtbi.wpft. 3d) fdftfib fob^ nlt g(rn Bon t^m,
BDeU cc.bii^n Mn mAniUflluj» olfovBBo^igca^ttd ge^
ifiar baiMt-id>«fi m^ Wtken^fa{^;'. ttibj^^too^i
t veibvt mrin CSmilftn iifmt \)ab \)wi juge^en. ^t^o
tn i^.iitpto^tvmmtut ba| i^,'j«ii:^ett:nilt
tbec Sut^tt ne4 $l}i>(|»pud al« iiel) fe^n foU,
f:id) xfyxm mitttfSoiltitiMoKUwUf ^ufallcii. ., (.
^fli< itf(f)tS minft^if Vieriiirieit ftofifn unt» itAifcn.,
nin: WcSHifjr,: fo^njlrliemit won ^zrn- ^inQtn
fuc^ffffen t^ieimli^eiben, wetbm attalto Ijefa^
^ JCenn etUc^e aui un$ glaulien alTeiii ivoS uii^.
ett 3. arudjfep ainb D.e^ fagen, bcbcnfm nit,.
|.ffciBi«»iet3uflef(^i*t unti ,^8tffctji*t) feija, : wiib i*
:^^t«i-rfnfttSE«uf4 niatjlcn. Sljr oev0*|;ei.i«oljl roa^
jf^SBine. ' 9trln ^rubiii' unb id} niiffm,. -iia$ ^m,
'Stu^fe^ an cinem, anbEin Cjcte g^fagt, er aiig-
'i^im'an Me ^ant) (ifIo^'jn , bo§,bie {ffieinung.iljvcS
jflW rtit ffij, einen Jvtteg anjufaljen. <Bon,Q\-b, ba^
ItTiW felWt nit flidj.n ; eu maftunft,iaBcn».,„ '-,^sjr.-
■■'"JOiefl iiH««l)Gl) ic^ eu^ <jani ff^tf (Jiriftiii%t^,tfT,
(^: Qtt''tf|6^tt uhangejeigt Idf^n.»! iuiVipwiuit jiil
tablti^m XXenfl* etbief^enbc, tiau 7i\i$6})Wd,,k.
^, 0mtaiecftag 15. Septb aDno IfiiQ.
;^;' ^;' " ^ttronpmufi JBaumg^Mtnec. . .
^pOS. ... , .■. !. ;. ii.;iiV^' :■■..'-:■,.-,': tair-iSftpt.
^^,V . -. .. -;.,.. ■.'.'■', r".f.'lfV '^17?" "
E!mi«li(MraVtt'
et Veliui d 19. Sirplli
Wndil lonf*. Ji n u ' iTnic^ t
1 Wllchiiii quoilHe infcruil qpp Liilbcri
Iiiiiniboniiiii bnc 'leripliftri cArn-
OjfJbni^eni^^o ihioiogonim JPt^stan^Uj^ cAs itK- '
tfi;gMVfte cORCar^iite a GeorffiaTY6'ii'es~
's'io ^■CoActiiatioBadtnsi pnfposUis.'^ '''
riqiiHD firtcri nbs aporlet, pericalosutn.efsi^.ar-
nkw, qaoTum mentiofit, n6miii<-ttim eifpnmcre
rimnl consignare. VercTniir enim, ne caetcrns
icoloi, qut in confcssione non nominntim in- |
dicat! et' ta^Rien cuQtro'versi snat,' tina ndversiirii
cotisignent et pro confcssis ac revocatis halieant.
SeciiiiJu. OfTenLliciili quoqae el scandali ali-
qiiid liaec res tiabere rf^ ' secum . trxhere videtnn
Gi)ii!.igiia|Iu effio) ompfuHi >a;rlicukii:am multos co
^tl(liu-t(i'ra essct, iil .eiispicari vetaifirmare etiain
iion v^roreiiltir. nus ciim iidversariis consentieii*
tes pUuc m byt\\m castcti tciinsiisse, et, faclis
ceiti illis iiiJuciis, r(^tr,ujn ettttiu .nomine digna-
tus esse, ar licet «Us^^^sitiiic&.cpmjruadam articu-
lortLm inJlmc iiitff ijus ^.ssenL, .^m^n nos ppo ni-
hilo iiiit duceiitcs eoruHa erforil>iis.patrocinari et
vires aildere. Ilisce c^usia etiCationifaus addncti
imilti rucLisse siitiijs essc putiint» Qullam »rticiilo-
nim cuiisigiiiiiioneiti retijicrei ..conservaudae la-
ni.!(i |Hil)lic,'i«> [lacis el i:uiici>pdlit^,causa hanc viam
nort p!;iiie r(:piiiliiiii<|iiin Jicbibsinnur, hac modera-
lione: rie (jiud, peticnli xes ]i<il>eat> iiecessarto et
caeteri iirliculi cuiilrovcrsi,.;(|uorom tiirKn iti
cunressioiie .i iiul.is ,-il»ihit;i|jMi]la fil menlio, no-
iidoatiin exfiiiiiiLiuli erunl , utpalL' de Primalu
i*;ip,ie, .lu l>iir;,':iioriu, aK: iDdiUgcntiis, addita'
i^cnerali cl;tust)]a pruut CGt iir,jc;o Scripto posita,
ciiiii ?x iiuljis 4ii;it:rciviui:, piiiresoa ariicolos dc-
rcmjcro ct prupu;,'ii.ire.velleinMS? .
De scaniliilo luec iioslra est sententia, quod,
cimi iwciliciilio h.iec iuler pciiicipes vjrus tanttim
fi;il, suliunciiie pnljllcani ac ppliLicam pacemetex-
leriiJiiii Ii';inqtiillil,-t(ein spectct,. opus sit exlra
sc.'ii|(J;tium, licc posaiut .uiilitci. vel.allqrari iustae
et Snrfii^ieiites c.ius;ie, Ii;iiie Qftinpqsitionem dissi-
liii publlci et iilj^Tiun Emini traushctioiiem impe-
ilientes. II;u; eiiTin i;;itione eos Hfiqnaquam in al-
lii^im scu societiilein ri;.iilrmT) lecipimiis, sed signis
hftud obsciiris test;ilum. faclinus., de quibus arti-
culjs conv^nerimus, de .quUiUKvero adhiic disce--
pl!i!to|)i'6. Qhq 'miims eiiim ,para uwa ^lteram.pro'
coTlinitne 'p;iTain' reprcheiul.iit ac. cnpdwonet, non
prlAj-Cavetur a6t prohilietur: S£d tantam Principes'
de pilldicii el commuai pace inter te foedera et
pactii"p;itis coiiservafidae cHusnferiaot, quaecerte
b6i^fi consci^ntia approbiiri possii^ . Operae pce-
til»^,igi(iit hpc in ioico f3cere'yi3ej«mur, articii-
los^coififroVeVsuSi^qiibrum noh est exifTinis nume-
rus, nominatim exprimeutes^ et recensenles: de
IutMificattone, d^.Meritis, de Trpditionibns. hn-
manis, de Conf**sione, de Satikfaclionibns, de
Voiis:, de Polestnte £piacnponiint de ulraqu«>
sf^e, de ftlissa, de Cojiiugio, dc Invocatione
Sanctonim, de unitate Eccleuae, addita hacclan-
875
^PISTOLAKUM LIB. V. 1580.
876
ftula, quocl nostrar.mPfp»y|iuf9 ^Q^tom-^liostwti-
culos neqes^iJiQS .etjcjiriiA^HXi^esse^ ipiditniitil flac
ehim ratione niamfesjf^fv^iifiirliAftiiwpmlDM^
qu;iqi9a9^4UpfVm7f«iWJbwjA«ltto^ sfiitugkt^cf-
nnri,. ac jiffi^^r^ineQff^iQ^imstWTJ^^^
dam confessionis erit, cnijki^-it^io^iiBiiKiidsc^tiiam
amicip xfitXoiit^nii.red^Jitrfi-ttMimiiiri PM-;
lificilSlPiCtoces scireitoJM9rAliti,.in iquifaus Ariiculis;
nobisf«}in.<:Qi|i¥^m0ltf(i; «lAiifnibMr.tmKlJ» iahia di-j
versuiTi doceant, nostrnm e^ioibiCA^sigJMfitaaflrf at-|
qu^i^Kplifr.-^n^tpn^ifth Mar^vgi rartIAiIikSifi^bi(ftA-i
versos^conHgia4.xinHiStfTilii^tved6 tntfiefltamrfibede-l
ris sQcieratein \ 'mqiv^iMm i ,tr«ofieciram i ^-^ qfian-;
tumvis pe|€M(il»uSi i4 et sl&rio Jhii(it)antifattaiadver-'
&ariis. ; SiiVfiloartiiQulos^.eontnRveDSOiivreoisilsvci ct;
nominaliim^^i^tingir nciliudcini^'^ iiel alaaatefanisulas:
oneros;^ afdd A ;volp Arinl ^ r u ti ipn to > i ( aei «fa^mii re-
rum interea temporis pro concione in templis liat
inentitr , eiusmodf m:liu nequaquflm SUSd|iioTflt. ;
Arbitramur eliam advcrsarios hac in re pa;riim {la-.
boratbros, ac brevi temppris spatio, DH^iilscIfia
et ignorantia ip^onim oj^inilnis innotes%Ht, con-
signandMal^6r^hi ]>^orstii \^i^t£^^V'^ie: Ac li-l
cet ixiliQC pr.ifqo a£tiQdo^m«ltAim^eIifa«itftionem|
cadant, de qmbus''UmiiCi^ St^MHBirtl 'dtSlputire '
futumm ess^t rmil^ labprif €t mpleLStiaf?: . laroian
m noconines consentimus.| quod lam commemo-
ratis conditionibus pai: jpublica constitui possit*^.
'^ Ad^:^i<0*«io«terS vi^aV iW'liyisFdf ft^tiSJ-;
dicUb .4M^
sint eai^An^
clesiis
ftii
Si
lesiis mmm"^ «i^u^t^ti^vllt^t'fh aHf!ia6^ci)
iitsdem' idoairin^' ^'sMfelJiba^s'''^^
spondeiyuis;, W i^si^ ^lenMtf^rttirf, '^ih^ci^;
fnturcHii itt ,« Hi' AialHd M^^i^i 'tio^^^^HqVAcl^^i^ 1
dentfes 4U)vl^WN^ffiaM^.mt»A cm^m, '<'1iic<ni-i
statif0S:<^^; Wa&cimiHrHf^hiV^WM^^
gnandamW^^pi^i^J^^bbW cf^^cfien^^mw^ac!
dofdndti^ fioti 'posse^ • Hc 4n lioe Vrvlos >^^^ 'ut '^i^ I
tcres
a^iixadn^
Tn«iC0i
liabttttlos '^s^yf^ht^inif'^^^^^^^
NisMtflxifris^i^Ave? I^i^1n¥t$sf«>: Vio^ fij^^ oif^'
poMabilibus et iuramentis illicitis a se oxdSiiatos
iMIetalnint. Item nostri concionatores aif Ecde-
siae rilitttslsi^profMt Mrpotiis ^^ Vline pdrlculom
conlirmationem ab insis pi^tere non poterunt, cum
,iMftittrfifi,ii^drti iaia<Wc*^
-iserl «'Cl.Mm^im^ii^iiM ktJf^e'Crft(ri(]M]lr.>- Igiliirnon est,
Jq^oA, 'longioir£qiVaIi4<^^^ i^UiUia-
mus, ni^i <E^stoDi1psi'; qiiid siMi^iiac de>re meii-
clSsji?t.!aiJimi«t,.'^^^^ ac no-
strae doctrinae praecones sc coiifirmatiiros essi*
Emittant.. Q\iOil si Epibcopi nostrae doctrinae
cioi?at1fihfe^'^" et^*^cctesiiie ''m^iriisti^s^^io^firlnaTc
rccusaverint, se ipSos liirisdictioue illa privabunt.
-Si:^ivtoru itx#lsdieti6fnem 'in caVfsis niatrimonialibus
itnrerint/ non'yeptlgtiandniWmdicAritus, quu mi-
'i»9^i)lhs .ilUg <4«ISMMt 41^ tKiliditmt pVMttertim si
non aperte cum verbo ac mandato Dei^fpilgiient,
.flbiriadldtid^ilimi e1 iilMdiemld SAce^dotinm: tamtMi
<sifiRW m polklcA^i -^^ Episdopis comsutftudinr
et ordinatione humatia :debent^^r: Igitlir fiMito
^<[«t«iilU'^^ h6Atir aliqtiis iitis fuit eibibitiiS.
Nec quid obstare possit vidcos '<{Ao inintis matri-
^iV^ial ii^f ii^caSiMin^eegtifitit^
^^eQidatii Tftihdpl a^CSAtsiit^yM^ma^ dtvMndare-
fttWv 'A^fV^hJi^c ^comYntinroStto Ms est meM^fbli-
tica, licet phipKefidEcclesiani pertineat, et per
Pasloretn adMkiistralH debeat. Nemo etiaro>'est.
qui ignorari possit, manifestoruiii et notoriofum
d<;lTet(»r(f m 'i^|5r^hensidnem sfd Pustores hcI Cbds-
siae ministros perlitiere; N^ aliis eiiwirt^i Epi-
-i^^p^MA p6tesb(s^ et ii»{9dietft> ^a vis est «Mt> offi-
'\tit quHmiUi''^c|fii delinquunt, ck quonnn fe est,
^ t^Uriiatitiir' et in viain ^fed\i<ra fittir. Quod vero
qtif Hdni' drddrit V • iythrrtiidMif E^isc^ru^ ftt boc
^'^(li^MboMtf ' et ^fbnl6tein< reidiffi, ' ' e^ div^f so ieonsi-
gcre ac reprimcrc voculas illon>M^^''<^iiAllfaAlina-
/tvAM-J ^t^ib^ tjttoM yitM in^nnfdlaiit / ^jfMfA per-
ctj^^fM gra^lacinidlestum nobls acicidilj- ^itur
aiiqiio niodo nos cum Ef»iscopis- cOHitittgenles
liirncrtirneifeiii di^eriilhatmn fatile reprihl^tvinus.
qoae^M ^•pto^nl^tbnerh-^^efo^^^ pM?.
iMl|l«U(i^Gr(hi^Mir» £pis^d^$''hoit^^^^
udisirQfci^a«t, ^tkAnt^itit iW aMf^i^Mfi^ Vefc3iW) '
lacejMlo Ifole^V ^bh^' V^^iX gfa vaiiiuilbyis i^
( qffftd e t 'ZarhaHai Caiphae pdtestaK i
idiiqfacTriullj'h1ibrinri tyrannldi? At rfeitifeMnte^
illrs i^66lesrj^stiiiairi iurisdictiori^, ifeqiiilqnaiii
'UUariildm''^6MWi ;^/y|StobamtisV tlH! 'A%^ 9nir di-
- -.1! ff«Kjl' Ji ":ii;.Mj i.-.r -'.i *.• ,: .> ii-.'|i
/ \
I»
87T
N<kB04.
EPI5T0LARUM LIB. V. 1580.
Itv&pl.
hlilum a CbeleA >. T. Ttim. llL .il 6tf. .qui tioi ■rtlcufoi
' cvJlMM^'cDW'a«KbiM U6nrCJ>MMfMriciiI:W4i«IllPUlM^
pluiii exhiheu ni liiiL.Aug, Cnnl. Ulini u. 3i3., illuii con- 1
majkim ralw«lur,:^|,cpeiW{M«rW>, 4li;i(<£^U|!nt>"f,j*flf-'
eordja cu» Citlbolicit uiilla eufc uiAicl, -, MclanUioncmi
- ■haiSiM»ec'Mt\piHh>iMlfihpi<faf ■<(bM'M'U>IWIitc
- matm,.:- ■'■>•■■'- -;^ ^■('■"■.■.i:V'j -..liiinj-.-'!- 'ti;-i)3
1.V--W >;i'''^i-'U i':.''>«iifl ;>. I>",il5 ,.liii;Hinnn(i
versariis, . ' ' ' i
■■ • ;. ■ ■ ..^ , ' ■■;;.^-.^<i:m [
l)!!ilci'iiMtificatt(taCt qpo^ .ootiaii Qeo icHtifu)«-|
.mur fitJt in Chri&tiw, ■ ^on pifoptffr, no^tni Apnia,
■nntilimilj <•).■. ;.::■.! ■), .:iL'.iv iji;i3 'jy:-n:\', ii'iii
l^rQacUfftai iKma opeffit^Mint pe«fl(WWilf>i(i4««lli,l
UnieTi noi\ vxfix iTipriitfti>i grat(|ij8 ,i|G-'Mstii^>e,'
;«d WfMipPl^t^pdil gCHtiam.;] ,i:-,il,;, ■(. ^-
8)1 QiWtlin a>uf'fKieiM.n«n.-«ili.nec4HaKU.
■ ijaAinpeCCpLof;^ni.y.,., , m\'-'1 lV. .;-.i; ■ .;i:
.^fljn»: quApradi^ouifiib^i^uUimi^aQt^&vnngptia;
,i<lcn -ipeceue, «st: Ad . icontfitiy^f^ jStcccdeive
•fid«Ql> quafl'.con»pIatpr in co,o^|ti(we ptiOMxMt
..f«iiMtti.pe(uat4,... .. ... . , -......,,,.- ,,.j, ■
fi)-iQu«d Mtij9f3f:lie;9ef,:e!in(Mu<a«iif'i>fi fiii^.ncoof-:
..iJtiriaitwlwWfitKVflnt* pQ^9f^.,, ^oi-,^j<iji-( ;\:U \
<Q- Qw4#lveriifniMiMtaj;HW,eiSf;liqgiftQ4fih^j^«^^j
uri»iSiinil)ti^o trai)ifio4lun itt\Amai|ai^(i|,^ , iei^j
eanstt^sus.dp^jv^iilg^l^.fltusp Sacsaipefltonw.!
7); QmnJtiQU^fi i;^Hti ii4it:l«*fl>init>ii«isiRfi:mw-'
llitfQ.<i4t . Jlft*o ftp*. , ivA IWniWSMihfll, gwUam,
Md»vqntwjgi(«Kfl'Wi*;)9el,:,(}bscKEefH,,glf:r!^,
HftfjlilC^isAhi^iulU .;-iij;>iv, in',(Tii'iq.n ->,. y^j-.v, 1
^ QlM^ vqJ«,Qt.^pligijWie» W>o^ftWjiMWt»W!^''):
ly; siqi;f;tiltus...a(). proiperqpUara.'guti^ .Mti-Us,
ndrartSPUirjEvaMgeiio. . ^ . ,i ., :. ,i,j.-
fr) (ii»d:f^*iit«l<iitipP<*i ;ecsMiWtiP'11«.iqiV^.fline'
{«jcOako.flpiSiffli.e.QfSui^.^iPt.jW^fiiPWfttipJiWr;
boaiwO;..ordihQni.,: ^n^,]Ec4wi*i «SVf*nd3«ii?i>tt
p«Diptei;i.c*i?t^>p,.ad .*|ili^n^ia..njiit4fl^,.. t^men'
npa.ita.'Sflnt>endnpi sit, quo(i,^nt q))bis a^. sa-
lut#m necc&^ii, ^cc babent^ips Kpiscopi oae-
ratuli Gonscieiitias tali cuUu; uleo qi^ .pTnitlunt
tradilionrs illas extra scandalum non pcccaiit.
10) Qnod ciiin invocatio snnctoriim nnllura lia-
beat testinionium rx scripturia, res sit incerta
Melaitii. OrEK. Vol. 1L
)vtt^ perieuIiMa, «t niasinw obscnrans gloriam
; >ICbrisliii npicmaa^pfiwa pn^onit Bt^isnt me-^
- iiduitortMriicfprdjpdllHtioMti^ ■'
-t>li);iQutul: paftlk^WfltM^ollHt-Mnmifue speciem fa-
£[ii(iaDt;DCHif»R>idMl#ffii«>Meftl'fUnMnenti, sine aii-
^"j. ilori6a*eisin'ii*i(r*&'-" * ■•■■■■■•■
tS)i Quod<^rolHbeMMJcOnii|igNm sacerdotibus Uw
■oiant^vahtiia mandatum IM^ qno prAecipitiir,
■ atiadi «it»tKl;ii»- roqhioitiottMi' imnsqui^qne ha?
- !;. lnBtt)«Jioi«»^rtanW> "'"'''^'■" ."■
-lA^iiQuod M[ss;<^3tmiv'isll^;dpiift'qHod applicalam
-;»'i»Hi8 meTealnr eis' gt-^tiam^-A' «{^t^ operato, sed
-,!j.qnod coena domini sil MMmn^iflnm , sicut tota
oeclesia. confiteklur,' pet"qtlod «ifmetiti ofTertur
' ■ ^gratiitv.''Tqiiam' «on asMq'altur somrns per opns
-: ijope^atnnifi. Jed peV>fidub^-s{)et«dat, ibi offcrri
. n aUii:jgrbtiam.e«ii:^i£siirfMm'{iHcalonim.
/^i/i i.if'j'.III! n'l'.l'pi,'ir.i! i.i!i'i' M-;' ■■("■— r
.2i!^r '...!...',■ '■"/."■■'!■ '■ . la.s^i.
-ii 'i/ Vi^^l^^M^^^^^^f'. fl^jSkncftum.
.,;.,, ,.,,,SpLdt(litfl^i.,lW*fl.l^411,,^i98. "
^'itxn iBtft^etmeijter' unVaat!) ju Stnrntc
' ;.- . '. ■ ' ^^"^^.^ .' ■'■
a?P'n<i)?ift(4i''!i'?.£K9«''.wn^»Rtiife«B4nbmi von ®4fc
i^Igai^^St^t^isIr^ «VJ^IdtaqM Mgmftn Stdt^ unb
un§ aUr0.;Q5, ,y» f^in .-&Ri;lwtfl.erfwtwn laflm, aODa
m^m¥ •ff^ ,inftf^ciat- ^m\^ t« eoc^jen mit 6cm
^f'f*i''l!.if9,,(»P9f-.l^'-i-3«0?n/„MPiift*rtCtturfarPMn
M{f" WffM;''' «uf,wflW„friH«^8B<9 tB®<=
_(WW|)I? oit^fijp (Jj-nf&^ifRfi.iW.tlffWAl bdun iijrti aaeut
M\^-a\^:(t>i\^,, .tpo flu kiiSiP?^^\^P^[»it, nric ft*
bcnn gcnji^Iictj ffineS aii6.-vp irafe jii p<rfet)ea^, t)ie 30
litdben ; fi^ lj4tt ei: fii^ entf^lpffe^ mlc bcm Gttuifuriett
jU mr^dfeg^,^ S^iop,'Ji)t ft W(v «(jurfilrilw oiel angtx
A'*'!"'' .flP^.TO^Pftf-i^VSjilh^ftiR wriieWtt' fo teire
^M^.ffim^^mifi^J^riMvimt^ »u bWben. —
2>(^.i1),pl(ei «f-.fln^.Of^iiw^.jjnjHiiaWjWfinting DegaBif.
fen§ ju.feabcii bacumaByfigcn, ba^ «, fo tJiel i^ ®oft
Qlnab »erli<(), roic efi ow^ b^m ^C^urf&rflm bieffltfu
nung njqce, 6ci bcm Ijciligcn Swonaelio unb tjor fibf^
gcbnei: ^onblung Perjjarren, wie au^) ber (Sbutfurd
unb et t&ren «dtljen, fo fic ^ie laffen., tvxil^ta htfo\y
len, fi(^ in einige wettcre .^anblung nit^t ^ ^gcbm.
25
»f»
kViitdLMtti' \Jt».S'. i»»a
iio
bJniiMpfrf,' cwate^S Jiftwuatfflj-ftw;' iil=
ke 6ai, fo ilrai Olptt atl>m l)4tt, Oarob ju jjrtliKfli
■SniS(na,1(»ilWf'.''»aVaitli'nift'Si(ipfiia'rf&ottcn
■iafnSiKUu6Wn»Shi.-"lfiSl. ^1«N,*T";- ."
' S^n Ei( fu 'jJ-rtD o§Ji .Iniiaaoq iir.mfle^r. ,iliiln
.'iq i-(rjiv(io3 fiin sifiuy .mi.iin-^Tlo 110« nmsQ
Np, 900. ,D32n87 idiirt r.OnfUumi^eiL ni<^^glr£pf'
iun j2 .OThiigaeDi ^ia-Bijiiiiilaon r.?)(TT oCl
.^111-) Iinfiiuii Mii^iTflHUnlBtHAiij^ii^J^lioiiti HiMf*i- AV^
■■tn ,U^' gm.^hii\ni iu^id ,rniii:)il']()if£ ('ja !ni(Ir.i:>
.rtq I^T^il fif>n u .Tti.if^^li^^lioijp ,on(;[! l'i)qinq fir 1
, ■: -■■., >.-j '..■(■ .'..i..rL„',.rt.'.i.._-''''lvi'i!L':','(:'._l ..'„i^ '-ui...
.#m" («"fl«.,r>*aW'Bl J''J''.'K
,Cfl «fFM V.S&(! WP,* SM WM!! #M
»Kw>fe,if"y8 Ww,,siw w
guffcDn, bap 6er Spurfuili W anOrtn 3H«oemaiweil
autlj mit brddjt. ,,,,,,:,,.■<, ,-„.,„,,-,2 I
S^teiveil ab.'r ber @i)urfiiril btn,^urj}en twt:^ an
bem Stdnben aQen aR^^bie ®tun^alift9(i« laffeii ,^ fid
Wi "jKbiin, Jir(te.«lrf. IS. (u 7tII)TO friil^e j^gtffen,
^e^KtftljeWagirti J;fnoa4 ge^enHaiJen, mi5 atlein^e|'
■|i(lnk «lii^XoloteiJiiriCaeiftn 8M«'ii<'f(l)*'t(iifJWi
>J!i«if,*'a)if Kfei» mmSiiA iitoo«iefeit;«iii»ae»St
■■■'' '-'"■K[*'iiBfr'»r'^l)i(t^,rS mif ■«tn''afcn 'jflersiJJeii
y*n'?uiJt^W^, JQHMtjwrjf i5ie6r'geii, beS tuiibgra:
feii lii*t*f 'atSiJt^SSl^n 9(n'i*ie{jii «oif. «!«(: fom.
111,'n, l)a!''51irf'Wiit'MirI^.Si(ti(| ijrirtrrfifctii^im
'^Ht^ii'''KfeWf(l)ojR't)olft5(>|*niJ'«"i,(imt'Bfe)raen
EliMttil^rl^flrii '*!«■«« JnSrtii gl^liffi'*' (mfe «ibew
'J^9i^aiiif^'(ir ?9ifdj^'ff(ri 'nTib "J^erten, biefr' ^(itnitig
^affen anjeigen,
" ■'!J>ie .ttatf. QKaf, l)iltt bf§ (51)urf »011 6act)fril Se=
'^l)ttli, 't^me ilil^ilii jii^erloiiben', unb me^ et" Hci) Wr
"iWi'%fti)ii)(r!i(, . jnMijlftl^ftWltWmnrn,' ■ '(S((idjr«l)l
■'.(MWSiitV-jei-gritiiiieiSnjt,''»!!^^ eaiiiirfftis iif!*
'«Sdiferj ■ btr (S^litfitllj o^iiil (5tliffibn'if 5h«'r S/^jC
■ip(rrii(((ii unt-Wtgrdtni irollen, ib(lci),§'(rl)[t^' aligltfr
'Ijfn t)(^, bay (t; t,er 6l)ntf%tl>,'Ber Saif.'?R.'jU3(,
fogt, SI;rtr 5Sat.'3fSiftl)W) !)ie'i«-rtii)ar(rt, Biiiilil (5^
aud) 5l)r( 3)Iaj. b(tl*) fcinc&mege uerfcljfit ' '1E)'rHb(fI
abi'r bi(|-,'*'^iiiibit'9*l)J lAif^ilS^niitl'!^)!»'^, "iliib ahre
■■«. M: biif ■JaS mlt (ftiftfllJirlii^grtlftitWiiitttlii^oriit.
ftffcn , unb^ bp(() ous *Bic^igf(it- brr Sodttn entliti)
tiid)t fd)(i(^(n iii^g(R:- fo m,irc ^rir 5. iK. giidbigS
"S(g(I)r(n, liocf) jmecn, oirt t^ici: fVdid ■^tag u,igtf5l)rtl(i)
■Ju 0(i't)an'fn, unb l)(If(n ^iu ei(tnil'J(6f4i(b iti gtViiftii,
'btill« 'Slit('^«.'^S!.'ii«n"nl*gl«),-il Wfiii,' ■«4Iie'.«ll
;'atbHf'tit*(n*il'(;i«*ffi 6tr#(Sii (!ii(nt'fri(MJS»
'Wb tiiib ^iS^^tf-^i^ 5«il)(n' 3(b(ad,t ifii^
>i»er«eli;i''S '-^ »»"•''- - ■ „■ ' ■■'■•^
Xuf mdtVS b(r Gi^urrfffttftitifaiiitt^^SetiBOnt,
t(»f'»8lttf(ii, ',|W,-i«ijll(l)(i-''W)(iI init feintn Si,it^n nii,
tettebt, -*ititi'ifi(tffiiftafei bet tSbutfiir^ unb Sunenbutg
b(m SRatggtaftn unb anbdn bi(fe SR(inuna bart^un
aoA entiiih unb anbetfl nid;t i)(tfei)(itl"bfiiiif erit'Aai(
- T^l.WWf'"" •
SXaf. loiirb einen (nbli(t)en ?
•) Pfrlinfl boc foli„in .,) FpiiloUlfi te^lHllOM^IHHiAaf
„d. d. 18. Spib. I5bO. f(u&( aMlAbfadS(nM/(...T» ("i
**\ Proponil Tideiicpl liaFc tanl'Un.i,^t(t Q1)b(finft4% ^4 „U
■-; V*«ar93(af(nerlud).-n, tlMMii Mii««lj,i»(tt.,4ft,l)flrt
(dlK b(» TtblriilfW ju (mQr(^t(, --.--''-
' lflfl(n , »i( (i( Irnn iip( 9, "1-
•*♦; i. «. (o rinl 9'-lt(tii t(.
11, .<iH.«i H.«vM,(.ww.,4w,'rr«i "
laffm: ec ttuge nid)t roniig Sicfctiwfrtif , bag ubti boe,
f0iii^Bi..{ttg49dI <iuf Iku^ 1^1" 3(i>fdHrb ju i:iSti6i(y/rr
1100) t^ji^ri foUtf aufgiljdltra roicCeii ; &fnn7n&dfrit(t)
*ntfd)Ioffcn, c^ ging gftk^'{^ eg iDOUe, nid)t Un^fr
^u^^fc^ibeni-nsu^t.^MKfe tt>iit>W '{)«)> 6S aM»in,cui SBcrjug
irtl&*aMh n*i^(&kHt6«fiticKfeftiW Itti^^of fi* i-tnws
Davob^ffhrcermutbia uiiD hiBia n^fial, jiuf SReinung,
mt^ ifimm ^^^^k\ f?&iv5ete»'?)yftt.
£cr SHairgaraf a&cr-'^i:i( 'ifjn tjuvdj Soctor 4i'l-
ilei^^Exfl afcicljt^illwniliiffmr '*f '^*a(^ «dtfsfSUajt^su
iiuf.upili; la?» GTUIf.''J ■Jt.iip , inj,i,Tj«;.iil i.Iin*'f'i'
I Vr,b» ratftgip^vf(i{rf4^flW«MiyAjWftoS'-'>l*l"-pr»e-
ccJcm wd^di atl<E, 4ii'ti|>li: mJcI.
8M
tiyttoi tuvit ^t, jDnrMW bii^ex], ^ (^^ ^^i^^
fonnt t)0(lj e G6f « mit beiTerm giiq unb ^iwf/
iiLliitcr jiiirit Kidjc tiii^ltcljirr twp *r (rieeaim Qi)fV^i,X
l?on fiunfnburg unCi fiinen Sldtljen bti Aaif S^aif 9^tpM^/
)S (Enb( hiciUigt, bi^ ouf gctita^ nail>ft funftig Ijie
gu blribfn, obei mo Ijucm nidjt^ ^ttjaiibeU, unb ^ie
(Jtatf ^ ftinen iCiJ&^iU) fl^^a mutb, woitt wfiCCanu
jO^Hv fixsex Uvidui)^ -raii iC aiii^ fln^jt nj^lt refittr
^c fern*!. hiciijti^ntpnn^, nfrgivit^ X^^ ii;in .i^^ttf
3ia] jugfiaffu!, mit SiiaUojljlna, ^Iwl ^i p^ili
mit aUeai gleif (jLenw^jautielnit. — — iaiouf Iwr
dburfurp, bit anbtin Surflm ""■> f^n antaa iDitbtimn
ab,; jdiubtn
Vh abtr bn^z ^ r^u^ fcin 5a4)nt ?u ^ut jjbtt
ni(^t Dotjcnonunm , f anjKn wic ni(l)C fciffii^ 3(t tuoijt
iScc^ Ijabci, i.^ mpt^it altcrUi 'pi a\t Ijiciin gtmoi^t
iPiit).n 3)inn nnc unS anfangt, fo i|l m\ ba QJaljn
4H (&m) 2(tifdjieEi gu bimgtn, ab ^t) n^|a ^Jjtil bu
jibfcgeinjun oetjeirfjeqten 9)^Ui|)|) SS^l^nfi^ton''
gfi^l «flgentf^amtn unt) btiDiUyt, mrlcjjtS aber fjn]a''
tiW"^i^^ w^tcwHHa bff^it^,, JWij^gHj^yrfjj
»5| t& tem IwJiflW (l^ttUt^B 2Bt)c^ (OpaS ,«, a^iju
[na^f] fommtn — — SRontag 19 Stpfliij., ,ypl
Skl^.tfl^mnf^'^ r ,„J I
n»n'lw,K^i-.ni,| in 1 Sbaf^aimcr unt ?5ff|)||,mf,,
ElinJn,n«2 Ona 1171 piioJ o S;4»MillJ)ft ,«,„ i
nurflj;^^ &niijiiii(g ,tti^ finonn tliiu ns^MpfiiijKg «1,1]
idi aesunnri possunt clgo crtle in iis
nlHpo^gife iif iJiicbldK ni') itnt) 'Tiin lc(}kf!«|](nrflfciiti^.;i
l,r.nftJ Hj>in .-.iJo-jt £i ■jfiJ^Wffl?*' [j[iir; t^'J vJnflol!l-/l!n'.
Wi^'
Egidio
cionatori.
!.;d;i'mfj'jijTd]'(>Ui7i.(i
rp0mi asli* copiose resp^mdeni-ite J^sVal)
hilienda Iinperatori, quae futura esl aliquanti
.nsilin
nego-
Deum non offendtra Qnare illii convicia pro-
;^iy B^ra dissiiDuUndi inihi censeo ^'^^* ' '
De mea pcitin icia^ sic resppndro St mea
r.iisi Inec telfi^te V*Ra'Vst^^ViliiI deprecor,
HHJi^ht-^fifctKfH^Idit-s^*» i^e^4,if,Hn.,-^fl|y,t'):,l9nam
4ii li^ftn^ «qoi^tt'^ ' «t iriHibtn jWln-ipMti mw ad cni--
iiilum ct ) siippln.uim Dcus mihlleitlfe *isl me
fMi)li-'9"i)f0^jE'ffls^i.'"'>eft fV^f^.^n^^RiV^'^
iit proptLr hinc quod >iil^b<im si non (ieret p^^x,
ijiimyr) n Qhir ^ini Cmghanis.
(tiiii) ^iiiiiiin Wle H[i|iTe dih-
, Qij.d M .(iiiitAigei-^t&t^,
.^iti iiini I n ligioniim ^['fl^tur
1 . \j fn Iti' ii( 1 [\iiSii'?J, ■friU
!iii U( (I ireiit ' pei im tit IW-
^tuMl^. W'i*^.&^*dl
eR;*Pi.fl>iiit|» yei^WOixli acc^iJAit-^»-
I v(^ri!u ■ihliti ^ms i )'l'i)^ dissf-n-iionts
il. 1 uiUiili Vi.icis cilj.rt ) ct txfgtits
. lisbliuii! ifi* itPin I ini evpisuS pTfe4ii con-
^tffi{'y4'^V" ) fV^ riO^ Wrii^ hhStid «>nfetTe pos-
%m AMf^ Mmm S,n .uKm ad-
m%^in^ 'm miaWmil^itzfim Csesartm.
2) pr.mun. pon Iiib.l Chytt, .l^fclrf iim ^ltf
iirjflJ^ftsfrii^*!'^')^^^]!',^ ]{bin fljsOno dnu ^ilJm ^boj
Ii.(ltij^EflrtMi^lf ^(hiWits nsnis (iiii<H .iftHB-
8) C. B. /uiur>^.
}0) fMa;&KnvUlie(QIOlnn
410 «fcylr. ■.ddll : rtifl.W-
ii) trHiifi iWn h*b«( C. 0,'
23 •
U iliijtlol s^hI iMiihi? (*'
■lirj^ .0^01 .diq?. .81 .b .b„ '
■ 3')tit J-ijilsbir linuqoil (••
EFISTOLAaUM LIB. T; 15Ba
m
^Metiipiatilff-). , jUlj»->(^epo lidttt dignii£flrm)t,Iia
j'w<niiitfi)fvn;?finu rbus ^;lJ'il|'>f! nyHcil 5liiw>«g-OTytp^
rDV tro[T'_brlfi;Vfnu 'Inu n-jii
jii ,if>(i'-/--y0rtf/j;
^^|ll"SnS !1B'll,'>tuin i
surij iitnrilii:iris nnl'
iao'stcr [J
:s(Un's(aftj
Mi^i
<i>|i,s. llCdnnif orim t7iViit^Wi:;irisft'r, pnt-
'iiiii ic inh-.i Irlilniini Tininiifirl^ilitrnni rs.so.
Jiiod l.f
Mlal,
II
fcjo^ t^inlnm tjoc S
Dtiiim (tpiincorc mr
ijUi; nliiiinli nii^^lrii'!
^0,1 'nvufif/jii ^f^ f.
TUi,' rfir/dvtsii' ih'('i.
sulcrcrmi^? Mnlli
d&^Hd:i s!t, tniilnn
r^ih ,csM>, "t.uit:inT ;
|ii;im i.ill'o rcir.poi-,-
I
ii^.-inl. (^i
r mnf;, .jnid sl-nlfioct in:-
iii, Car?S;imii fupero ct!m '^i\
torrilnis ciiiulillonidns. At-
r<H cd nr''yrv}^'^>'OiTQi ■ 'h' ni--
Snil iin.niiiu tirr iit nitiil (Ii^-
nm rni;'it:iiit , sr r*'s ;iit anna
Ec<-!csi;n> ,lis.si|i:»i;(nirni fntii-
ipcrii niiil;iliotu'\Ti, iit inm-
c()nstrft!i''ftespul)l(ci[p
ba_.
r^ 0[)poneIiir ciiim^^nnlrtltBrtWtif^a^tmAt^ottrtll!^^
tur^:
qiiam |ir;ifl<j^''i aTiilivisti, Scripsi acciirate et ve-
hemehler. 'fui cives liuc miserunt eodem argii-
mcnto ■ cowipostltitH- iihntn , ne otio bre*! y ul'Sp*^
'r»f..aoK«ii, .51(1 ...vi
'-'^MtSi libi naper fasciciilum literarunnnl~J5ir^
iherum scripl:in\M , " Pt liuit coltigfitM eral epistola
ad le sccipla, quaqi sigriific;is te ^fipftpissfi^I^ije jllo
fasocalo; ' Suspi<GOiF migaHGAp, »ii<ino^ -llaque
per cos nihii mittam ampiiu*. ' VaKniir^tlruan-
, " ' : fl^-K'- :4-m: tj f> r '. m v •> [i 7 h ^_S ftTrjC?-
15) Codd. sei-ipiis.
16) firojectit noa hthel c. Hti. ■, ., j, j..'';-
17i iencre cupiuatl jic co.l. Melui. et ucl« ul l')^\ujc. Coil,
Bav. Iialiel; lencft Uiiipiiini : tej diytr. Itmrre dtripiaill.
18) Id co<1. Mebii. aJdllur: „\i, l.ilil ISM)." Sed i|iiuni cDn-
faiillo piinrifir}ii'd. 9. Aur pMclrcia Iii*.il, «rrioiV.il scri-
pla hnrc cuisloL, el aui.lriii , iit fi Mi-cnlii litirrii l). d.
_liL &pijiiiiuuigiiur,-a.» <rct«u»^b. -■ ■. ^vi . ••
I tME)(n!a!oonaUiis£:t Nuqiiain haliebunt me iaih-
Knfptoriiiu llHticriBaiiBseiii ad ilUM^tivxiMdiiivt*)
tEi}iecfl4i;i(bkpiDdijUir^)eEtrfaduiit,-.iyBi imaco»-
diii ini(trelidntur{ Ifiii^c Ctirioiihmt;p<tt loccasiti-
fieneI)litliarmui(^l\aAM V,aLBifclMu;as.JiKI;CiAnid.
QciLbi:-i'iEiipitttujmtci]ffret.-uidiusii<ial^eiJgMn'af-
JWsipaBpiBtabeGBcgariijfiiiiatiitiqvUA V bi. .^
!■) :ii:.n[> ,uii:>i^V.\ mn j i:;.i:.(i',ii!i.;;i..Phiiij^U«'
:iun i.i ,')aiijiiipo »u/':m.\\u.V i'i; j:i;'... ;. ii.ii I . ,i.
iiiin miisjiu uT .Ji:ii(ii]iii(i:i in';'i £i'.(|i mii3 jj -li-
i4«'4109.'l'»" tiiliii mni uilUri ;><! .il^ f^iOi^i)
"-irt/litS" .liiaHoil mnaii?') •^.ii.in'- <r.Aii^ I 'Ji^ nfTftji
-f EcQdie«Su«To-lIi[enH fol. 888 b. ,
f^ggr/f^li viro J>. lohanni ls»ma^^..J^0-
■ ^ittni in Satinis Sae^icit, Pk il. Ji&ei: -^
Qaanq«i^^»Wli i^ilki-^em^^ni^tU: iiVercciIit,
tjip,ffii Jita in,e,,j^r(^//ui- acccndit pracdi»lip|ic tli-
llgeatiaedudei.iiait^diueriai atfiicitiani mUu.tuam
ambieiidam e&ie. Plnne gratulor et tib)''it Breo-
'\fi lir ^'il'l^^^liL"^5'fl'!^ -■ fR?'.'?^''"'? r .'*"!iS^"'-
Nurla eiiiin n-s Iiis .nniiis uuigis pcrtnrf)avit£ccW-
sias, nnain pannn cynvenfcntcs c<i|Irf;ae, Te iat-
hir, qniiTl l-icis, atHmrtnr pn-ptpr Ch^klif/rii,' «
cr^a tutnn c(il|('piim' L'eiiuvolpnti;(m tligrfam Vli»
Iinnn i>cqict»o'^i-iiireies: rt' i^a cWrmWiinfei «Oiit
;imir; fimironiTn-' t^i!''i^6quc'tTripies'ia.Vrtfl(t9lii(*.
\>Hi5C*iim A^^^^mi^^BrAhHid^-^^lA NK
AU'^t ~m«dieS^%»^W^'-'^(¥ttegai^''r' I^tilM^l^Htftii
^i%wf;i(Siir'Ni^?Ap..;^i?^i{%u^;'>' \^fMiAii§.
tiA^fica^iii^iiv^^^j^ii^it^i^io^tirtt.^^t^iitl^-^^tk^f^iii
no»,-Jrt<*el'W(*is-'.rt«Vii;''''i^ff4lHtW,'ft^^
Ai^tte.>Jt8»bi- ■'■■'-'" '5ir-,rt.5;. .•'.-., :i . :;,-,-,k^ r: .^
.-,- Jl,f/.iiijV:i-.!:j,J .C^) .i v.,;.
Trr.''ftirivi'n*fe 'ftiijj — nr.Tr"'?ini impiif? \tnf|jAv;
:..■■.,..; ..ir :..;■■: .'^ ?.'.'■. .■■'..-,■ ■'!■: 3 1j-.-; ;;;.-
Wa^^kJ'^'X,^gH^i.^h^
Gnitiiun>:ie^ pMcm 'itt-CliccUo.' Dr^-ttiltilt xtt&ta,
qdae iii comtUit apinhir, 'ttondam qutcqaam oertr
scriberc Jicet^] MAdliuc dclibectt Ca{eaa!r,.)>eiidttii-
dumae .nuhs) 9)i« .,'*n- diulius yivcudjDau ^am
JEHefAo* hift^ reBQ iliQeri i>cciiuer<it,,> pnicini»sis
*) De Bucero, pinlulaDi nulalo »
l^^rSTdL.iKUMi tlfi, V. 153(1
1»W
bmnUiaft-HiU iinpe<ttiMintia'unv;caiai«i>dK'
GateMMpteeibDS fleiDm mAnabH adhiiei>per
tHeft) .i^ioile^favbffefOteiltiikxoeflAiialiitaukau
okn GafsaniiuiiiKii ^iQifil petiifabBi^eB Ai^
Sg) .4dit.uped»hQii./ Pkd/ippuv^tditdmau
oiuus liUra»fniub<^ ■AfdMlakiiftttqiHeradJW^J
' ad Philipfuntt^ iutiex.ipBa>eii^ntMCliB'iM0i^
i49iVB'eacmment:iTia cum Sucero, quem rt
nos dicnnt ad Lutkerum eq^mtasscj ut^um
et cum ipm reiii compoiiaU Tii liiitenm cum
fia yale. De reditu meo nihil ceEti.900ipt^
nX^ed adero-quam primum licoerit. "Sx itn^
I. 21. Septbr. aiOM XXX.'^' >' V
1ti,Xdi* Nontilierg. ij. iffi.'— Paii''cbru'ni,"q^it''tn^li^
;M9?-.. :: . . ;.r. .:r ; - ..i,.....,t.: ..
rii\Butfl'Hm>iflec' iin& ■JRfl'!!)^ itf 'SluttAlf
n)tr ^ S. bei aMjitcc. ^icjjt geic^nfbtn.liat lii,ii)
i-jPftirt'. ™^t.^ona4(t,ro^bep^-:,auf f^iaii^^^tfj
la^jwbelit^ ni^ i|iT> .Snce,,£^i?q(ljtem:9Kaw^Vii
fd-^WMtfni.^RitUl Bc:;jfi^cnt,,ubfVfl?l3cnj. b(i:flc=
_\^ feie on licn (5|)iirfi'ivfim ». Siidjfm gcbratt)^
iiiSe^enfen biefeS !£t)ciie i>evdt^g^9t,,.,;iifi$,>a)^
5. (S. fernev 3tntiD0rt g^bfn njerbc, bie er aadjDcn
fatfrni / nutfteii uno brqfr Stnpc Seciuaubtfn
|>fi:|6nlid} tn (beS) €()urfurflm (n. ^^^^j^^^
l^doi RioUt; »eli|e 3CrttcuI »it @. as;i»HiiMen
^itfen mit B. beje^c^. > ®Iei^O||L. jffln gcflern
jnit ben Qcntjen JEag beS efjurfuriteii," TWarggtof
cgen, .^erjogert-utjn ^ftwnbur5"^it>"edft!%raf.'n
b(c Stibte. 9?dtt)en unb. iijrolP^eitvbo^ub^^^^fi'^
W fiattti3)'unj) mit J^d^ iJccat^fdjIagt unb x>t--
r- Unbtiei^iil bnw^aUS blffcIMgen, fonlnclif^lxi
ir jiveiec Xcticul Ijalbtn! ganjibeftfjtoerbCtc^iju b(>
len erfunben, l)aben \\t fitt) in unferm SbeifnHt ei:'
itbern SKorjeiifjnip , ^mn ©ertrg 2)i*w^f*ifm unb
Babnif(t)en Soi^itr im' SSnfepn beS (5()tKfftc^ett
Inraajnwi Vehiu,
tHll^jfe«ti'«nlMt9tte«wibten ju'Abng(Wa,^tntf($IofTen,
t^di^»kisqranUi'|Si^tt %t^U bdft ^nf^aJetne nenc
84cei>ii(bfer^i^efcJSeUenf «M Aen^Sicbgctiiuftmr
«^M^bBenfeiiiiiib Mb^B^-.fcieiifidi^, .tRfttkn.^rit ,be9
6oncf(ti.^i9aioiiill(iI{blIen ja«^^;b^it.Aaben,.>bic
)u mittlec 3tit be6 6otici[ii ju unfrec SSeinung tommen
m^ten,~bur(I) unfce !eeMtU(gimg~fttelfr geiM^W wBttke,
tDie,e$ !^n auS i()rer 83erjeict)ntf , bie gac iq ^rmetB
bicfrt.ywtftg Ejalben gefletlt, atid) ungejnHifri^iti M
ffiibert^eilS ©etn^f^jff^t »^flwt?n werben •).
@o viel bann ba9 3u[ammenfct)ceiben ber iKrglt(f}>
nen unb unwrgttd)ncn TftflfutVft^e^rtftitfcttftV^^fi bicfrt
$unft6^alben««fK«atc^St}ffigtfl(ii;ti)}9I^efeben, ba|
b(ii?iiL'(l),„^ji'^ .utniict;''".';,.^-^^!!}-'^'* 53icla,niijtoni*
pmif?W M!2r.-. i&l?.?('' ^'5^-a(!d;"ni aiiittci
%if^*^'l>.mdf?S6^i§.v,(Ji, WHt,")i , '"« ,'^f«'
;ipu.foi^nc^aj^ b^Tcjp^^^ l)^|.jit;u,,tk in.iu]scntij*,
■' ■■ ■•'-■ ^""■'' — ^^iiwj(Ic, v^fjiel^cn ()at)cni
if^^cij[,'f^' bij^ maiiji^) ber
f.^"^!j.>t^'^ciii^^i£^^c/i&
■ii^,,ij^v]:ji.;i^cii,iiijo^tE «=
,*ti^bc |igft|fj;.piu$ ,bie&.
■ 'jaiiiici unb '
Ofip a
Triri
»«.«•!*..
■^tcujc^AM^ ^.yKtMftmio ^pfta\%t,lffolul\t tt^lA.M
-..'., M-.llS:;''/ 19%,,
^errn SSucgermeiflec unb Statf) ju 9tatmF
becg.
— ©eftccn ()at unS bec 6hiirf. «on @atl)fen fomt an^
btm Sficffeii Tinb Soitfiitfof^h itf ^'0^. ®. ^^eriwrg ec=
*) y<il11l« >^ lu^t fr*I>4 •)*''il 5>r>>it- ■rgumet.tu.ii flpulolH;
reljyiU' non cognovil.
**) Lep:arboeier1pl«Bi',afiid CodMltnum P. III. p. ISo.
S»T
i^ — m<i) Hk(.:"4V'
«aSigtmy 'i»i»M4' V
^cn (l«iiiili'r :m hiVy iiirmtfidv 7fn'i
al)f 9)f.'iiiiinc;, f;i'i inaii fcv lcli.t*'vi) \m
Wll.SBcrAiDJtlliifi irijt mi( Ul(a(fa()i;lji^
iljii', ■ rd' aiii) 1* M' M ofeMi-™- » ™„r„„
&tf b/iiiiiiV* «#^4(|f TrtS«l
ticj iuiamnuniuJu-itigcn, .f^fflf^t mfln.JJflrii^^ awt'
*^'"^N^fe^'^ -1 --ii.f .-m,:^.:.^ ^^-.I:.^
1 - :SBDiiiliff 'J^n.e«et«:>uib;^be »ttMfl4<'ieiiii^
ifSU^fiifiMaii wi< ilaid^m^!9<AWir<<<«#>'^
ra»(rgUltiiitnj)(Mlultl)Wilti<llUi)jiiif)91 it|^ij|k<#
f{«it iBt^)N«i ««D^Tiaaiiili.^iBixliiMXAbn^atio
laga:'bi)i.!Qt)«flicfl(nr.»tri Mnw^Uitnkib^ :g<>>4>)
Siig.)»|i{{!n:<iiM(Eg<t<iiirat«»ai!') Mi^niotlitatlH
M) EI)ufli>^i:«tSMi<a)f$ii»i«(,ii»a; atlgwetfA
f«i, >n>^C(i0;t~et<9B> bii|( iHtinii^ji <B^(4t),-fUft
«EMIit i«>it-.'*t|l)>'!ti[;>.i$ni(l(Kl)^ lltgtt)cM>;"vH(^
bito: ftvit Uma 3 J>itti>it>(TjS«gi)nifMSI(nDg»iii|ibi$
a,;^l>®«><9IKiii>i^ .(in^ilitfiMVm^iNt^A
tStS^.». f«ll))rWilM>(>nliii:>»4l#nni)iiltnii81(Ni
iiiib:!SttftillilK)^|(li-jJl2(U.4ii9 bieftaOgtn.aUlS)^!*
!il!ac99raf @ ( 0 r 9 i-.i^ilcbp^tllfl^lltaf-fft^lii* ti
3>tuit;fit|li;it',«(neabnifiti|.{inskir,eaiMia, btn
ascoc^lla w«if|ltdii|!iiiufjivat^li)f|sAailiP,
u)(»j!ii4hi«nW8<M1f«i^ fiint*)atilni|ii4ibt^ iuf
bit.:Ubtttiaii$ liaitiitn«ail»(CjMtfi4)<t#e>e niMiK^
<i>«<|ti«rti,i(,fl)l»:|U^ikr ,(BllI|ni^^an)krSc|nriIi>l#
iHnHH^ i!Xt^:^Wtn):ViyiS> itirif!ei|i1if|illb^iift
imnfn,^,IWtii|8iXl|w(fi(i^pK fuc:,fid;i^l>^')n»
v^^tm«ti iiai.'»k(!i(.«Mti)liliwiSiBMii.Xit*(ttirt
<M)n»tv)M|ttti'jM9 niidrmuiarstiipijHgrfiiiii^ „ M
fie.all(iliai|-<«lltl4niR|»>Stl>tMMItinif|i{|!iiliiiifiie Soto
(iMu«jgtt)(g(».]Kiti)(tt<iiiV|i»<Hr 8hiiioii^atbBilibt.bis
U»iiifilifitn;.iiti«A«)ttgiMiiijCff(««rio.inb::aittil<c>
li«ni>4UiH«ni,«iill| : rifo^lMMiiiM.fic^iMitiiaidli i^
tnt jiitii|nbi>ii'..i>irti»di-i;nf« iwtliKaiiftitb^rit^btlaii^K/
i«i1|tiAibniiKi))Wif''mM^itiliil4) hUi' Befii)i>atn4igft
fiii0aii(i!i>tf«i',ft(tn'«^^iWliii))t)Mt(^!!nm>><!bi(iiiM
alf«..ifi««;;l>iffuti);84i,ni^ln(;tMlt«. tiiWV t|lib>''^N>4
anMltitm. y. :;i,'.,ilil,'i :',',.]!',1:.- : '.'.:;. „,:'...;vi(J'J .',.;
.-^Wf 'ii>tlif)f(.'> fufr W(i<i|t>f' W^iitir ' nH'jtt. .iiiiS
bim^Stanbriatl^fl^fttW ibdKiiV^^ilfjiilieii tilib-ldM
isStltljrttn untrrrtbt, nnb fa nitl btfunb»! , bujl (8 uii:
Stfci^U^ tint ^onblunsv.,^ ni^ oibsiifd^^illAit;
^IPT9I,|^JIJLH, JJfl, V. , W^ft
s««
j?M pTlfW ^in PBiitb ipit anf iinglitn Siiifietag
#l,*l('MF:'*''Wtl>"lf .S"?'»? f**"." "''^ al)tl,_n)c
ffi:
^- — ^ti^y(tif'(i,Mj*'^W'''.53»:'''''''''flii'?'i$':*^
WJ.te'")iWl^.# S^^li ''i!W:":;;8l<'*;!'i»(!')?
-SilIlS;/M«!V:5rP'fe,.MII!ff',:.l?i'''lBW:.!*;9Wit
JRft^^tt^iflmpaM^ji^fmffflifw^wiiit" «■itfnK'
;,;...;;......;.,,':■■.,.. ,. .2>clttaini,x unb
..;!,:!■.) ■■.■. ■.■'.,lV ' /^'; ; ;, ' ■,;;®<'t(n3artlltt. ,.
lj;;iilili'.|!( ali,|iiiiiii ^iiiii!iiii:/ iil .i.il.iN'iii.i.1 — ■i.ii.ji
■{(ai^AlAin ■eiinjimij; .,jli,"j ^iij.jj!,)
-imfTTlSii '
il,l,rtl,„;;>. ;.J Wi>.V,i....) «».:
;j :;(f 'S';ffi'.°; i«/"«?'^*<"'-'
< (tt. St»«
.:.MyrTi-3~>#
■ri . ■ ■■
,\ , V jUxil^^iiivWVjfwil-^sAtt, T»n'i ly.ips.ve»»., t,<-
leitindt reteil haRC cp. *il d.tl. Splb., )eArectiuf ter-
'>!i':4„>i( peii|lilM'*'il'il.!|9.'Splb.i;'(i«i Aiit' Silr.-'Elei.-t. ' Ue-
-i':;,:».!i<l't.iit.,,i„il ,:,ii, / .]...> ..i,.i, ■, :;ij:fj liij.
Phili^Hamtih^^iii^MiiiiwrftbiW^^pti-
■V^'titil\iuni, comillm ilmiris. (1330.)
Dititt fjcili'tn rpflittnn niplpttta ntitnitia nijbii, —
In{|.iie tuos reveli.int nos, Spalalint, lar^. ,
^ljji^^gt) fntuent, iit spes est , ii.tec rttta iaisL^ i^'
E^-iiSWMRijBiSffliiJiSMlWf^WS*. 4. .
Tunc sua cuni laetus opalatinus tectasiibuiil,
Ulque fentx sociae vitis sese iiTiplicil nlmo,
> iiiAlliSpelKi H4A:%ie ««nil^ tniii jiS.i u !£ n 1 1 1 i-j
Et preniet illa sinti pi'0&)fe^^prctnet orit liibellis,
)im^'«W m ^iSfji!«!ift{n*!',V'W'".ll 55
&ri,tfttMtl1i)Sjt)tii)a)iiHt(lS(mBa'<«8«rl#fcdiljj 1«
^iiiSwtfiHlWlijnaBSJIlSKr^Wit^JiiWwl!® dnu mf!
]f,^fit,fr.iffi ^ll','>::,:.S )l'j'J li'llijir)JlJ'.!Q J,'J llllj^'nl)IU,
({Hte SI)ll-V$!e/i£K'^'>-<ii'i^1;'""*<'<<^'^'<t''>'i<*
(i:i:jiir,it? ','!',«it tetj ej)L',|ltf:(ilj«.fi.-t,6 tljrt,)^ jio ■ :o','Jlt
)^la]i!f; -r.y.il)'!.!;', iufffi .C 'i).-.ii ■i:'.Hi.'T.ii , n.ifiiif,ii(w
l>t-i^iJj-wli::i:l ilJll i:',:3j:)£>'.V/,ri'ltf illlt Uiijill ■IIIC
.1 1 .;i , 11 .Vi.' .11 iltniA ■ CkmatailfAi finX .rA iisiii
"'«liffl/iilOiilAl^iiijK». !■■■'" l-.'Ii''> «"M'.^
i[,'.].il iiiiJ :rj(..i:iiiiir,i..- ^.^...■.'.i ,i,Jii:l:!.;JJC> ■jj1i,;i
j*;ji-,& m.4ii'i:Ww.m.f6f]'.<'jjr.m,f:]{ .■& .^ ,..-
S. D. Ilai liter.is tletli niini&lro Docteris /oAen-
mi^BuW/»-; «fMHliirfotlro ■(«KtBtaHlotMiitM-
«fhT</LaJii#ia«i.v.-^i'M.
rtobls spiiliuTn .lelil.eri.nti;, ' u\i±^'iil%T-'Wf^j^
ai-fTSix6p7i^o0toavovy&rjxriei;i7iiuxfti;' al'M7ftitl
jQVTOVf ' liiinr- ima erimus. \ itleu essc f;ilaltii
mali; — teopsrthirTirTatirfnirs antnpttntgTriftnt
eu^l^ .%9^ sil ruturui exLiio ■^furiffois aAltlieoiti.
EitftiFitiAiHii» foachiim et SmnlwldeiisJr^HS'-
luum. Hoc'\^^^wf'dtcr^m\£i^Ucuni cocnare,
iiuiri cominoduin esl, A'itle, Hutfltfi-^^-Detonvi-
;.OSci< .immu mbUmui , >m « fftfiwV^Ofi'
.iiTVni tfi •TTIl t il""'"" "'■^'^■■' »i-.l<-..'i 1.I..II
^ u'..i\i\'y-,
I Mitnvyfit i
.THiiIii jiiJt!i]riii 1»!.^ ehiv ;ij;i'i02 Xrri':!; 3iipJi:J
^ticn iBocg*Crniti4lM<M>KiR«iil«lt>lljtllAtn>
rilliilij r.TU J'jrirni[0^ifi8t)'rq rjiiiri irili J^jiiioiri jH
ttc <iiii!fM'8taM>'eiiia)>|ttii'W'<wilt1M/''«iw
(hB unt griW)f 'jliyjW'8IMW«W'V«fW^^
iflipfifMfli btc Q^ifuifltii iwii-®u^|^« 9
•i*^il>liitii««tgcilft»>M^4(|^«eit9UI.
^•nic8il&c«4f»t:rnin<fif)itii^ubft^ SMmilig
gtcriit: Mc aHnn itMfiae>)l^^i niMlitft Oittiutng
•«CS^mM !*»«l'»' '"» Siwtirtdof w»!t.I|«B ,rtlf
taiiii (tilMi iini irn<l)8.gtitttn twn ^inncii-tt».tn
••««tMSlcitli^tMfciKlwM, fM|!><nt ^' !R' nxittcn
Vtf^fiM tcnwcttn moOt. ^ucS_ ^n^ct^ ^^^\ ^it
@tAbtc €ftca^buca , @o|bii6, ^cniniiitsttt unb Stnbou
bcc S. aX. illM^^eiiaitMeiKttKW W tlWicn SStcith
- 'uAuV-MMInu0 ('il^ifii'ii ifiilj £riijil tfifl .Q .C
uiS) rerripnlTiwri, fo mat.fer:
"'"^ ficl) bif,2'iai?K',bfmfil)m;=
L .K .;, ..,--„ T-.----T rr^fli^Iu^t! 'pi^fltcn nitbalifn,
'""' lifftitfliifliiir^iKiefiljir^ra. ' a&rt oSrr:iii<,fin
flnbfcn gebanbclt roitb, fonnm tolc"iif^t'i6i)fi''itl' — —
aWl^lWii^Mt eiis«pt>l«>-Jl«tJ[iili»tl''IVi(ti%i|fin,
»itllRtillt«ililifilfiBniinwiMt <»t> i!lui<tiati«IM'tit
%<iii||tii^ Aiilnb<ni!«ifi',4liii.i'ilit|Hiiii|ii(Win-:atcc
mtc^iijiiniiiiitiaia.ibilnafi^iti) jpiiMii;' t>a^t
ii^b^ i^t*i(«i|(iianc*i^ gln0i)ii.iiilm«>^aMn-4iii«
MfciVfltfani^ailtk (8)»|i^cu«|(>;',4lltniopniii)ir'Wc,
iMttiiniinni tiiln.II«|tli''lliifii^l1MAI«iiiiii4aai«i •*
(ll^tl^Si^ j||lliiri',Seii>i<l Kicaiiifittillxiitlng finb
^<t^n!4^i,l)qiti fi#)ii<*in9(t<inb«'<*oll°fllfUtiiili|n,
4^a>etinntiiS|n«||iirStciaK>llui- jlwt<itaiii','Un(lTt
ilniblfalii^ali^KiiiM^i''/' 'Kitniwtettmiilitfijtai'
MiilSiib^iliifiiViMiiatntiKlii^ilifiilgt») .ieflti^eiit'
lliii^.iii^EU«sin '^tliiguta-Jltt^KinOfafiiiingi
J»»i«tit(St«*linifbiiSiif*tyJ'*4ue((i<i''ffl-i.i;,B-':'.
mH , en#>Bfnilttft^»^iiiMat«»tt<i1) I iiwit >> 1^1«.
,«itiefl»MKIi)',<lliai>ni«»taii^>tM »<llM?-»tK|e,
fW <HMi#i(ia«aiii^iii) il|iiti{ftiiiig<iWfgi«fctiiinii'#i
^a>iin gigJHittiitaiPtiSra^ilihi''»!» ^Mtnfiiunt
^i^ili^i-nliniili^lilifttii^jMiiffii^cfl^lli tu»^
«ii«(i<iIlii|iitfiSiftM!i aifflnt^iilitil«)itt«''liii H/amTgi.
«KJi^liiitliilliiiifiaigQiigftr^liiiif-KfdlMiaiui^, ifi'«ft
flin», jlti(Xaifj8ltq»itif!tl<''gl)flitill> «MEiiiWtii^
trt „ MtiitiiiliiaOitl^flmii.liMi «itc^Mftai^iaHM
obie Si^iiiiliigiiglBiit^ teMii^aiMicauiC^vSiiii^ -i.
gitii^i(iii|i.«iltitiW«Wiic^''iiii'«fl<9(hil''iin»4iii
oabgii^lilififniMMiiittliCDillttKMltn^fliliNlilin
fciii«iiasa<tiaiO(ni'tta<',iiMiiii^n :)ii'4»ii)«im'';'«ift{ii
«■$i»i''iiniffcifimlil!)li»l AtaiMijlitti^^nfbl^ M
Htji^ataiiiiaifl sOlt ijMl^liltMbm^iltinnai^ifjfi^t
^itliiSllillnciilui^^^lllilPiilllMtfff^J^^lffliliiiibcffliXKi
fii«bii;>lliiifi m^i) <«iig<8n«tiiiinkii'/iiatb^a<|iiiaic
btn 6l|utfiic|iin nnb bccftlbtn iBoll)f<i)af!tn ani<i|Hiim
^» i!i*'ft^5gtnrtHf,|^s4i|jp^iiai«,.|t»lnSlSirn bti
mfiima- wPt i^^iiftii" «iuiit^a-r, »« '"-:
ilij ai 31.] . v/mKTi^i Uiu oi C:l« ,:5',l3i)i;u Tj1jcI;J:^''
m
EPISTOLARUM Lia V. 1A50.
m
ongejcigt, ba^ iDoctet fltuH oon brt SifiJHiffS vim
fficiiii iMgen bngeflolt bri if^nni (lutb ge^nbett , mtt
Vnjeige, ba^ fnn gndbigflet |)ecr mit beni Sattbgtafeii
fpi {Mffcn gctR in gutec. 9Ia(^batf(|)aft fcpn notle.— —
ZiOQipxiTQ ^onntagfi 25. ^tbr. iinno XXX,
fSpifijaimtz unb
SBaumgartner.
No. 916.
25. Sapt.
lidem ad eundem.
f £i Actii NeriDberg. f. 177. — Eadem, paucii «eeplit,
nlita «ual ia Slrob. MitcBll. III. p. SOO.
^etcn jBucgecmciflec nnb 9tatl^ ju Kurm'
bcrg.
^ie fc^ncc unb mtitliuftia ft^ bfc €!a^
btefeft iScif^StagS jutcogen/ ^htn <S. S. buccl} mein
unb jBoumgartnecS ®cf)cciben nerflanbni. @ott raoQe
numne))r tSnob unb SeftdRbigteit occUi^en. XJenn,
mie 1(1} beforg, m6^t bec 9Xacggcaf, bec fonfl.^icrin
tleinmiltfjig, an5Suc(f)t-ft(t)ctma&beceben (affcii. 23enn
fticmatfc oicle oon @tdbten, fonbcclici} cts^ bie oon
XugSburg/ bicfc6 3(bf4iteb< nici}t ner|ig crfi^ceden.
JSecIjofft jeberman, mie id; out^ nitt)t anxifCe, (£. SB.
nwrbe befldnbig bleibcn. Darum aut^ , iptc id} tn ®ec
l^imbb beri^tet, ctli^ tafifccc Siicgec , bcm SiMnge=
(io an^dngtg, ti^ au8 btefecStabt xwn ^inncn julS.
SB. t^uR tooUen.
£)ie oon 3(ug6bucg niffcn faum, Ijintec nxm fte
ft|cn. Slc^men fie ben Zbfi^icb an, unb moacn beim
Stiu\tt bleiben/ fo ^abm fic oonbem gemcincn SRonn,
bec jegt mit otel URgef4)i^ten SKrben gu cobrln *) an^
l)ebt, ni(t)t menig Sabc ^u gcmarten. SoIIen ffe bann
bcn 3[bf(^ieb ni(t}t mat^mtn, uitb .Kaif. SRaj. unb t^ce
Slatfjbam auf fiti} laOen, (u^ten fic nicfit menigct fiic
ctne bobe S6ef(^mecung. iDitfe Ucfai|}rn unb iSocgfdl:
tigtcit mo^nen ben anbecn Stdbtcn, alS SranEfurt,
StocbliRgen, ^ad, unb anbecn nicf}t locnigcr bci. iDcnn
nMl}c[i4) c6.ftel}t bem gltit^, dlS molle man ein @{<tcl
an^ben, bacob boi gan^ 9tei(i) emyoc unb ju Xci^m:
mecn gcben fotl. ^tc ^atfcc ifl fafl ^i|ig im ^onbcl.
SBie ii6) bect(t}tct , I}at tr fub gej^trn ^ocrn laffcn : man
moQ t^ je eiRm ncuen Slauben lccnen ; nun isecb ce
m4)t mit bec &ebrc au6geci(Ji)Ut fepu, c£ ge|i6vfn bir
Bdufle bocjuj ba moae et fe^, uec fMcfct fcp*).
So foI(^S toa\fv, bafl tcf) bennoit ni(^t entlit^ gloube,
ndcc ti Don einem 9{£mif(^ £aifcr tou^ unb angf
f^^idt getcbt iDeRR fonfi laffen jii^ me^c benn cin
Siic^ otcnc^men, bof !Rarggcaf 3oa(^im etvaS sn
f^drfunbmt^e,bannil}mbefo^Ifny getebt ^, baj
aud) .Saif. gRaj. gctebt I)abenfoa: cc, bec Warggiaf,
f}ab ie 5u pitl get^an; mie cc bcnn fucioa{}t oufS aUcc>
cau^efl unb fpi|igfl, fo tmmec mdglit^), biefe €Sa(^
unfecm Z^tH jum 9lo(^t?}eil nocgrtragtn ^at.'
SSL^nntagS 45.**) SScptb. iinno \XX. "
(Sttmcnt Solf ^imcc.
^yi^- S6;,s..pt.
SeruUus ISorinb. ad legaiot atto«,
Edili io (o. Cunenr. de tiu Philippi Mcladcbih. narrMiont,
et receationc Jilrobelti, ,p. 413.
@(^ceiben be« 9lacnbccgtf(^ett Stnt^S an
it)rc ©efanbtcn in Xugflbucg, (SleatcntCR
^oIiametunbS^eronomud ¥aumbgartncr.
2ieben ^rcnnbe, 2Bic ^ben niec @d)retbeB nnb b^um
bein, mementen Solctamecs, Srttf, aa «rt»
bie Xcitern, infonbtt* gtfieat, jtgo bti btc S)o^ e»
4>fangcn, jmcifrln gac ni(^t, (c«) mecbcn ftc^ nel&gac
man(i)cclei fcltfamer fBebco^ung nnb tdgli(^t Ycibe.'
cnng in bitfrc btfl (SlaubenS @a(^n jutcagen. Unb ob
ft"(^ gWt§ bicfclbt ^anblung }e|D jum bcftfemetlii^
ecjfigt, unb unS bonn fflott buc(^ feli^e ^onblmio an.
bfut, ttnb jum gctMtm*") ooclcgt, tntiotbtt bri
fcinem SBort ^u Wcibrn, unb Gt)rifitn ju fepn, ebtr
obrr baoon ju roeit^, unb an iifmt treuloS gu mecbtn
fo mij^te fceili(^ bcc cin fc^mac^ ffllieb ai}cifit fc)}n, «nb
©ottcS HJott, IBa^c^t unb e&aR{)e{ton ulc ecFoRBt
^oben, bec ^ voi^ mit einem befi^tctidjent^ focg.
lit^ecmetemprf, fo ibm }fittiR ju gnMrttn Dcrflc^
mog, booon f(^ce<(:en lirg. SJenn.mie crfc^e(fti(tr 4
ifl, inbie^dnbet>cSlrbenbigeR®»tteS jnfalltn, brd
6ffcntli(i)e ettonRte «at)rl)fit. ju. onrldugijeB, niffni
oUem oie nid)t, fo entwrbrc «ettcS Siite, Stn# nnt
©noO nic gefct^mecft, obtt gor (ctn Oltmiffeii ^obes.
So cS benn nun etel^enfi o&cc Slte|}cnt ^Ht, geMt^
unSn«(}rIid), ine(B: anf Oott, iii. be0.^anb uiirex-^
. *) IIJc dckhtiml •lOErpia )n Sirot. Mmc.
**J l>ic •cri|-li>ni ot , pro 15, Srptli.
*••) i. c. Hr mimattei-.
IPISTpLiVfVMLIJB. V.l^^a
beu, ©trtbni unb Bcrberbfn ficljft, bcnn auf tlcjtisic
JSflf 5H"f''[)fn. X)em gfbfnfen icir aiidj Lvmiffcfp '1^1=
ner gdttliifcm ,5>i»f ju Bfrtrauin, aii)Uii nfcfjr, p[) maii
pdj jfgo.glfict) fp Q4ii: rJit^^f, yn.OiUat-y iiii^ Kidiii^eind)
(tjeigt, bafj temfcUn-ii gcjifu fiii.f) fJer uiiba-n r^i-faiit-
(m, if§4 ju ■Jfu^eburd/ ftiujtS 3:i>atli(l)i-6'narf)fc[am
ftUf. ^8 nJoUfn ipir aiwi? genu' ri'ijf", cbiroljt ctlid)e
^tSHf. fij" rfn:m;^)t iinb unoorfl.^nbig Trarcn, [i\i) wiSey
^Jf^fi.SBoVl J« ^iT- ^aj. unb brn an&rvn SfieiiiSit^ii:
teliiUCcijiSfi^iaiflHng ,u.nb 3(niieI;i)iuTij) bi-3 laifmjaifn
SbfifirfbS^ju ofrb^RlKti, mit ivfi^ ©i'pjil|i"u^ ^)^cn'f@
(Bliinff j^,(mft);imi^E, ca-dntipiJrtiii tocMtiai bit j^j
b«rn {E?i( aRifgenoffen »0« Stdbttfn, iU man bie S»i »<
)ltf4)£n.jiennt, Liut eincd fcmbecii-iJCctif^ jn (b''»)
{[bf^iirb wlejbt, ()r[ffn ju vmilgen, inSebadjC, »)a&
itfBini mergcn gleidjfaUfi oud) bcgegnen mag. _ ■'
^c wir .ajii^en ^icvin ^ottcS Dcbnnng unj ^t
(it grtwrfteni '!>« n^b bdS^hWtoiftatiycti^'? wnu cfi
l^m n£?if& e|«4 f «||}f!t Dt> mao}i M ffluT) ft m g
i^ (£ n 0 4u(t) bcG €()tii:fHrfl f^I^ '9'((mgt u 3
)u£ feinfc (% urf ®Bab n vn b a n? nun ^ in
loSia^6&\f9 ? Bmwpa g Rt n lutb f^
i^pntbe» bf JDrfl itft 1 ndjUnsfn^ Pi¥<! >9^
k^ ^ lKi)eA ^ rt ?Iii| W b f iBai ri fi^nB n ftH it
ftiS(8%|)fle mb tti^«at («bou unti:tei>ft (tkJin^
nh^qi (^ott » Eltr un9 «ld ui>r unf n ^ b nnac
jm iDO^ ivifti gu IjoUt SSa^ f <;^ Qanii tt> SRni
Hsv^tta 3)a an etiAgFl jtvU ^btir^a^i^f^Sim,
ii:|ptfltn)»f4)(i^ deg n BiKt) fu tNniKR Bal ta/$i>fi^
&jHi
iL^
4 Bl KW 111)11 bi r P *™ -^ AiltWn^
S«t*» jS)icgtrme (f t «nb !Ra I ju <i etni
^ -r- ^0*6™ ipit.« S! IWioiljiA JJojt |i)(|i,
K«^^-(a)ll«alf SX«j lM»<n ■!)((() J^ijkin ?1I)1|W(H
■nU l)ec iBifiWt — votglkitl' UJttl t> fl^ SiKFUoilt
ngejflgt loorben.
£ieiMil bie jiif' ^ bim Stluifili-flin jii %<(;firi
•b ben ooVr? biefenibfililrt a«S®iub,enunb jiSu.
im gefteOt, ben fie abee niiljt atint\)jiath.'i^illitAti'.io
MklaITH. OrKit. Voi.. II.
«94
Saltra.MbociJlif bii onbecn OljurfilrSfn, Sfirfien nnb
^tJnMjitli^tMf:'*»). n-brrtjin, oiy biifnn ^ianSit
ilir ailbunb Sut fdnft aJiiti ijlKil ■SicrtiSjjii* batjU'
fi-Jtn. S.lruni re.iri3bttC:Jt: !W.^»(je^crte, fiientJ
lidl Vi Ktricfcrdi, lra3 fii,-'fe)i''feta*ii, ■'bH '3. IKaj..
mit SartlutoJ i!ittS S^ecmiJjljS tijilli ttstlten. Senn
bii^j.M. bitM(;,ff(i)'8aii3S(^;iiafift''tnpfiiIi» nid;!,
wntair *nn,d5|te Sl;urfuc(lin, gilr|Jtn unb StonOit
ntbe» Stjl^rt -tffdj. 6ai|lttttin raiirbini reel(i)i3 bi*
®taM«.iii.«it 8ibiiii)t biS-unyfotcliilMuif^eut-giuiMK;
iljit JCiitnjoct jn aibin. (SBir) bifinbtn gltiilx
JSlg fict) dliiije bitfilbtn ganj uiigifd)itfj_i^trncb*
mtn lolfin, olSjjlj Jj(, jji Wr^(|itlg,bieftr «iSic7ii»
2iib unb ®ut bort^un itiofttin. fec fipBb namliit)i
Ubeciiitgln-iinb ,S8«ttroeil, :*nb r»i<Uei<tit,onbet. inil)i-.
Eii onbicn abit^fSljtn^iini; "bop tijie niitMniiljijc uiio
'WSaFi&?''*fr,*'3'B'J 85!3fte."'W;l>i, iKuiVt .niiin
fidj nid)t Ufcltfft. Sinn eS oiic^ nic^T atffn gtltgtn
'^njAs f
1 Sl)
iir» tifld n
mr^KC rrf f
(I n 01 E b
e^ fuiln u
S cdf
fi?> cf) b fn
liJii ir s -^ 1 m
f^iVut cti tr
"^,"«^0 ar*
(|Tn 21 bn
e ft f
r f n «n
( f «
t it d rd b
(t) , 301"^ r 1) n
t/illdk Ma»if«l)tr (T ' 1
ai#btiiiS'crrfi(W-tSiHju*„tiS 1, ii,
9. b d)8 « gx ju f
n 0(1 n |t nb
1 8
* f blff
3 f r b T
f*
r u f r*
» s a» dx
f It m ■!)
n n It b
f '^ d>
Bnlitl ufji aj!
[f ™ r
T ffl b r b8
d li w m nb
» dSC *»
i i: f b
f ■^
Bi tii
<S 0
b ri) n
jn II b 8
b ff e ot^
f bu c^ n 9 1) 8p b
f n a n (l nb 11
^lad^folgenb ill-UIm Qud) Ijineingefcirbftt tf^r*
. bemAonlg gerbinontJ sngefprod^en; 9^' ti^\
26
aUfinjjretfjlirt, unb.ob n nicjjt »on mthx St^btm @e«
bfn<arpit-fe&(i(fi't5»fBjliitii^'biy'^jfW''abL'e'#d&fM
aff^fm^KL^ liiu (jtiDffiJriS' nii (bi'ji(j fi»fn oo nniT
7-. . .,"_'-:.(-,^,iih-,l|fc rt)Q,cl pvl<it, .vJfifii,l'n« nnfll li'jj;
B.J.1M; ii)ri' Ssoraitecn auajgctljan, tci^
"-lJf)w7 mit an&^rn ^ofmortfn mcljr
Ufm benjft
tnev>^ rWoi^l
neSroc(j^..|llil
fanbti-r uoii Uim, flcfai^t,
n)fl(^cin feef « c)T'e i dj e r ,
f,ii..^tii..iMi.b.ar«')i . _ . . .
faM^^rigen •). Unb ifl tiarauf ttbaff(^ie6'twr' '■■ '
<&ai ii>iFi«Wi^«!1l^=!Bn||FtUVe ¥faligtaf.n
gteii'fl«iMa».Wfrliaill .||agp,«x..^l^x>itct) unS
fl(f(l)rieben, #« ■fni)"»*®l|t«iS|T*'"«i«' «fflc un»
^ecjjap wn,3uUf|)3,*'iil)e jl(i,i^P0L'jiiajj(gm^.
*Kai. ai»$ Vefneijmcii loHen,] loie cie ^Y^lj9C''fift^eft.
SDarajif iljncn .jCair. 3H. oefiibleii, fbt^i^rQeclid) an
iW*etViiltti*i»'!WAlWni**jBif'iftaI!Si7"i*5S
riH, mwAiii\»iai'mi>i>win vmtiiitMt.
ticfiW, '*'» 'fWi^pa^tJf ^ffiljf •TOKil-t!en-'anb'iitn
St(iii)»(lSnbeii-ilr:Jtsir. !i*iii; Tvftet '^i''lii-iiktiii^irt
tettfllcSttt 'Wfe=?«iS 'i«lilf.'-j«sil:'''|at emiim
Staflen' iiib'''®!*^^"'**!*"!!"»^ jaWi; 'Btt
ifc%ni«(««xM«'felilTli«'(«t'(Siilfe;li,&e6ei!,
mi, ittis wi''MBa)''fi,ii iwii-e*; ■«« mtmm
S,(libet »nb ba'(l'(!Wc«^i|' W8e™i';;^'Jj,;^'j^;';^
df iB bi* ^^,mfi&^^f fjjl^VniSiW
(len, namli^) auS t>m^§fMi^:f ^^mifi:^;^ttfk
burs , uiib Jiani!,';^ eip JS t^,llft;mim^mfS. «*
.^.erjog aBili) e,l,n) ,);o^,^^^5s,- 5ij,,J(nff4((^,;pef.-ffef,
einen 3rytl)ie^,,,M)i,5 (S,,niifl|dr,3^(t,,^^,l&nifilii fuli.^c^
^lt(n ro'erbcn , juft(tl(n; unt^, njie )t>icl)cri4)t(t, i(t
bal)in 9eratt)(c^Iadt,,,,tb4,^ile)i,©^,ij}b,nt),6^eUi)§ bei
^fid)(iec ?>on , tdfl.u.^ %baai)t, ,ciuc^ ,S)r*vic.)Kfl oi^
kc itUT$tioilcjlai',(iil|).'3!ejillij; 9ebp(l)eft Kii)-fl,;„(l»e
Eecenjcnien upb cer aei(ili,^en .^c^raacfy in;,etn(i; a^=
nannten fuxiCii,Beit fbtl iBieb^i;.fi\,alten (Stait*. iietlefl.
Jtug&purg a)iiittrcpajr28^Septenib. «n.io
1550.
, ' "..fB«IE^iiK0'unb-1Bai^(irt(i(r.
*) U«f M «l,kaK wbs Mil 5to«l>. ugttuiMliiin,
»9
No. 919. ... , 1J0«-
na iipiiiwdKfl nir.»]>3.iip mul,i.ii.. r..ai.::../'.' ■* ■
^<JoT>mii;(T uu. cir.» 'iw\ inx rr.-.ite'.! Iiii.gi le ni.uil
07tet,iffl»JK*Sifr>WWlffl«hl'%).lA .miidilsJMq
'>')flul) ,7[|]')t[.f] ■iif:lifiiy'{,jjlj,f[iilf.[.I,..l ffif J.i ,1.fiim
s" '
^aosar in iius tiilit iion undeqtiaque
■iwn-Kew-
perunt. Saxo nliiil, seiitentiae non consentiens.
AAijj^A.nunc et princcps meus, neque^qgg ifflr
tentiae C^iesnris^uasenticns. .^unc cuixi Ii-gatil
..rl,i..m'M^«lant,.W'SslfeV>'W!^irK'.5entianl.
Hudle illi Tcsp().i'(lfl)iii[.li,^ .^yp9i;i^iDcf;]^.cn)cct'>-
i).'.m, 8ed n...ic vidco ingentia nohis im.nincre,
M!lttiprllip.<)>iU% iam C>iitM.fo*lw£itM^Mi|
ut .lustram .luc.rinam..e]llrirpe.lt. Nostri prlnci-
»MMrre"»i»^lte«»fiiiii 'i^ «WQttur.im.spe-
m3. '■Mpm'jmrFs;'fi!fv*)'imm'v-.mmni4mii
m<:\'i;lM^>.W Slwifl»'lWSf^ sAwHre.A*
S?lWi(ii'»w**«i?p»!<',w>W',',''BM'WJ.^i(t>
Wm<; r.Sf A)fa>|^;alK>r^,.^. jioM(:JBcl!(e,|»
JWlftiliSSfti,';.'.'; ,;!'.C'. "..;:,",'ii.:c,:i'; ,,'::!i; ,i:-£lS
■l>i,3 ii',ilo-ii) -Jiliil ni •;■) e:,1 .■ri']-jn iiojHnV; «itd
■■icl',e mlrjcd ^ir,'!jjtl IfljfjJfi jngillifn'..! jj,- SgicjtSiNlsl
No,920.- .n-ji,iijiM :*jii: 65: n<iOBW«He«MI^5
■jooc^ ;cjjfj[jtf,lfe>t>(l/tif,iC£9lM>afll<^i['jjjdD trt'j n
;:T,R f[ >i[ 'j|'j( i::r,n;,l,(; i.^jKbujSi m^lQtw mno.
*'ir,j5..vs4;''gi','if-'i'.'3(f(.iaiiiV''i^,*a«s,
■m'i&,4ii'i'M. Si^s m&fii''^\
, iiDi niMii s.ilis lr.in()iul|u
Disinil.iliamus ili; [>i;ricii5<
.if riiiji Sfiiit iiiriiiilii , tia^L-"Iii-
iiiiciitiir prLniciiti' viro, Att
iirijiMiliurii Ciireiil. .Vi-c,^-
slvit iHis rt Andrens luicfisiuSf et t{iuirStiuue»
qiiasJiiTii dcilit perRTciuliis n(io(; rov OtoXo^oy, A*
quibiis i,iiti ci rtisponilimus.
l)e Lilui^giu te etiaiik atqiie 6tiarD 6bo', aldi-
ligenterqiiaera* mihl eti^Tl^jUoilil^tat', et exeinpla
sigQificationum.
ur(iirU.-'J.M
'lir.if .-liim
MT
- Sa An^nsla nondum quicqnnm liit]
.1, lu qi)i<))i»«),,^|,oe^i», iisn.ijc^liisi. Ego v'-
ciMim ai quid rescicroxot Ttur dnii roC TijHmdoD,
perjcribam. Anl^'Wail\ilH'*i*a«"«!:H|tm%dslro
mtnit, nt (le iudustria.fli^^ifnulare putetur, donec
se iiutruxeriu Nfister. ^eoiMvos satis aequo anh-
iiW.4W.',aiii4'i'*-i''KiliA'H'.3fftdin'i!''iii'SV,lln,5-
a(iW,M'U.'V'^ia'i'*;ps,J't'at o ui{(«
iwii.':"fco'w^i.' ;!fefttL/,>7«'«^^
liit'
EPISTOLARVM LI& V. ISaOi aM
' f^> t , ■■ ~ ■ . ■
^j.M'<oili boii M ti!(ir .^onliliiiia Urt <S<onu
ffllW,» M» W'Mr/WWWW **<<!« ("C ,■»***•
i5fnft pb man flifid) (iit Sliuflatib uiib SlSfriikld)uoiwin
3eit 1
sa&ittsMi»
Uli.^--1 uiiD niJV^. .iM-jil(i'j-.ijitLMii;ai.:i •.»;ilii')l
Ii.rJn.;fe'»Mf4P'*'flflf.PW,.fl??W[M¥'rt,.,M-,i,
lioll
&ili
'f RfiKlSm^SfiM^/T. SSfc"
!>'*
m,..i
-i iirrifi hJ^t./! .Hi-xjihirfl.lMMoni-j.jl. iiri;il?r.)i iii
-^ajiijiaiiji^gjj^ l^ uiHi*«Ml(l4flft"®fif«lJ«6
etdbtf,-Ulm, gtantfm-tunb.^all, IjabeWAire^fortWftc
fcinefitDcgfl ju beroifligeB SBsfef)! l)aljm, batum gcbf:
t^^ ttJ^nf^Wsttt^R b» ni(l)t Dcrargcn. -^!^ ^
' JCarifben Jflgen wii; -6. SS. oettraulidnRfTTfS^
on befi ISf)ut;fuEf)iMiVKiiQQ'<$feiu\ui)><&at9graf ^eot^
gni Witlje butd) SRarggrafg^rn^^ ooi]^ibj-iuunb
^JetrnSeergen 2!)ru(l)f*p goiangct^ ipie°)ic")t gern
len bai-un^ tfbacpt, ^olj ijfg Gnuriwtf^^^^ uno aKaraflr
p-n' lRat[|'^n g.^feijcn fnin ' raoilt ^^ aiuiij?Wfn, ' r ""
iunrt.'n fit' todi uaniciiitm, ' baiijei; ■nacnR 'aeartene
■ ii- -^^ i(m • ■in i-j ■ t ■■■■■'*5 .liJtolii' 'riiJi^Vjniijii:
aUbanrf wpttt(n fiV fiii; iTrf^ (cjb^ mft''aflem P(j| ^ti^^^^
fi|fri^* "oiifJaTie^.^ejj (jobfnfcnj, 'pi{^^!^'^mf^^^ on
A. 'SK., am j^i-^i^i^ftci* tiii&VrV^ili:^iR|^' mScl){w?^\xa:
g^'n ' wetT^,^, b5tl;'c(i (iK-v fl.;iviiji/n;i^n'jnjoffc Joti?[)c,
^aniSiiiigunb &cJ).-n in ijod;fra QelKiinbii^^tfValtel],!
l^ai,^ t& " "■ '■■- — ■• ^-^■'^^■- ■-'^^"- '
*) Lutlteiui po«l d. S. Ocl. deinum rcli^uil Coburg.
mmim Si rA^teBWBteffiJrttrt. «30.
nii ,n«'(.r,i8 ?«,<,_ iiAirftjS-,-,)!, ^'n^ipp-^ ^^„5.,
«j i ■nlM. B«-,M,r,cc iir,*!, )■«, , «WjjJ^,^,;
,)(jtl-.e ,,rilU ,,'ja ,-j)3„j,|,® ,j-nljliTcr,iJ^-,c ,';■■;,,,,
■llu .Ig .il. iiJtjJlj llj]iMuifHjiiii ^ljil iijjnjiji juji.i;' j, '.
*.0..i. ■
--j|f\^^,9^1§i>'jij','J,iu ^(tirjlG §',11 ,'-:ij)S 'j
■ '■ ini>ri'jitlj'|'jif'j&^ijfa'jij'j i)i uiiIJ .(* n
>i>1m6(liii<f 8'j/«ff^|ii«ffef ««taliora ii.iL:
anu fiaii>i«la^riixii4i'il. «ataxjitAiWiiliijMi^iaiaiJ..
Cnij jBW W»'*f »MI«^llrt)I|. bSb». ,i:,.',r",-r. .
«««'BA^jrt^irfl/iftttf^jjfo-Si^ijfti^^jHi-Jttfi/jii
.*,)jm.-,w!r,]'J''..); „0- ^j^-^j «..■,'«7,;i<.|.,' ::;',■, '.ji!!
fkwL, „■, -
M«t,)ffli'Ji>>"Jj'^ mWiif .n,/-r.:J« ^("««(««Sf»
MffflW!» )S''?i;»'.iIB»!' S<ie#ni' iAwm «"<
«',iP<'^ffliM)'iS<!'i».P^!f'«'ffia/ feftiis. siSfflf
Msgjv.p # ^Mmh «[««"siawiwffr^f-.iW
iinb latemif*, Mti ^ ^ •' - - — - - ,
M Wii.fOT l'" ^orf
i^i(»i"*fffl"'ft!?' '"'"^('•''^
8!''jif«,(^*^j!9<lO(""*»'«W
Mi.iSfff^WS"''''!' ,*,!il
''"" Canjlfij.oiiadiiet 1?«.
•«11.^(1*1*.
,«1 «iibS, '%fr"Wtt6(tS''-
"' »^TO##PW'^8(l)''iW;"*J(* ;«orlJiii''9iit(ii Siitti'm
''"eSimifMiif^lltillaiiit-WicJj-Viiiiitljt' onb tt^Ku
■5, ..y.' ' iia irl,8 ^itwiiiiSo^- bitftt 'r
ilB*TOil
»(tbe
'ntn)i)lTd.'brni IDO efne
.■'fj^ttjieiio^t
griteii ^cben
nnb etVlieu
©pan bci: Se=
ftiKMiiiilnSf^iliJliiaailMaT
tcrpretc tMDbo SlurniiD , Argcniori
tcr^r-Jlc licDlio SiurniiD , Argcaior.tca.i , ic «n.. p»^— ^.
lili. conira Turca. inittcre, ni.i ■nlc. paec inlcr arilinc.
in>p.ri»,Mliaiin«.iodM'i4Mk.bi.Mu. ^IU«.ntM IfcMii
Nonnfaerg. in cpi.L ad Scaat. d. 8. Oct. f. tM, ' -
s^taraLiijitM^ im,vfi : ksm
Khi) ^inbeau(^.grt»anbtfK> ifnk-btCfftTiKfat^it bon
Badfim SiiAif(,-mt mV bie ftlbfl b«titf)tet ,. rbc^D
gcocbeitct, bo^ ^iairifdKit' Ibm: 6oBcilio..fi>(Itr'l)^dn>
bige (ginitett i(nb-%ci(N getialten. ibertMtt,' nnbijrbA
6tanb niff(/ niie eES(gen't)enMt)crnfep/ fo ftp bot^
teTfjAlbm nM^ fetnt gemtffr tantrte ^ntitwrt gefatten.
^en«I btnn *ae.i£t&nbe bep^en-ani^tut »irbei: jui
fanmcn becufffl, .fo wJHnx nflc fartit b» Sf^f&rflcn,
gjlorgsEafor tinl»'tflnb9tofen9fi!()m «ufWefrtiiJBcg
Ijanbeln, bamtt'ii>c dden^ngtn gutec ^ritb' er^altffl
necbr. X)cnn «6>gat fcefd^itircblb)), oiH^ju^benJiSlgcA,
unb baii't6ffl anbrcec ®cfai)t! )U bifforgcn Uhb gu 3et9ac=
ten. iSo wtrben mic in®r^cimbb btxi^ttt,. ba$ ane
eltntbe^^ulf becatt)fd)lagtiiiocbtn, 1)ie ftt^ '(iirctdFt aUf
40,000 ju $uMM» 6000 jlCftoi^/Tal^ba^-bcf^Stom
3itg, .Smi, .3)taj. luisill^fr,.. Qgiafvtit,.mwi-i&ifS.
tmnai) eine tapfa mTtAH augrbiM^CAt (Mtbe f)i ■'
SKacggtiif @pfl'von.aS4ti<:pi^at fcitjiMiftetS tAogr
fltn Sdjreibenfi i^cjftfl- (JMojgcn W6n tSstrttfflbctg-ju
bcn @&d)|ift^cn 9t&^tt)en gtfi^iA, .Tnit Vnjctge, ob ftc
h1(I)t -nHitec l^tH^ilbluiig unblSttttct (h l^dul>tn£
6«:^n Icibcn e^Mtcir) ' b<«tin^'«am:jft--$c[«KAb'ein:
ieantttortft; i^' goiWdftnfJJ^ ■^^hteifttD' ft>« Ixn
fingilffllbfd)Icb'Wcfct^«iW«nd nic^t tftt^i)}eti, btt^
ydttttt i^nen aud) ^il iAnlR^^tbi^tU^n woibtn.
,L, ^ Xnf foI^"(^al(rt)-ft(()' 4)ecaog;®i«r80on
tfSirtanberenitb iStarggraf von t^ra nntAfaf^dtn/
btn @&d)fifi^ $iiiiijtfi'-ttl\iit-1jaxta 'ditfiii^t(l>n«n unb
Borittfc^ldgra, -n^eU^batmtiic 9tAtf)e ni<^t abft^lasen
W«mrt )U fe^nii--^-'--: — '5»fttrto(^ 8. t)ttd5;1^5c
iamSt^erdttffrwtw.lfldO'»")]!-''.!-' ■
■' ' - ■;'' SjDlfljaviiwr «nb
' ' -' ■■.;■)'■■.'■ towtegoctntr;
*1 tb epiit. Irs^loriiilH d>'d^!7- uul'' I«iti(iir', oildiaei' lliipvi!
' pn>ii.i.hh: ftt- irikiiiliaiaSI,COpMdll. «rUOO ^itlimV ra
granore «Wft pericvJo M^ObO fHd>;L; «t aoOO ei|uil. ,
**) {I^i$tlla, maou ItatUHfarliitri"Miripla\ iutti c/iiitotat
Xur geRern btn 4. Drt. niitnUt^ et. Pnwcira Xm ^t Jtalf.
"' ■" "■' ""an^ wubcrLuijrtftituGtn uab (liif^c
^cn Ij(.
taltnniiaA ittnt loidt.ircibi^KiW^ St. >ratt<(tUB im) dnk«ni
fdbcln (i>tbaB| 6aTutfttc'm[t'au(a(^ttlatta SBucita! jjraKlbt,
Sl|'aV( btt, fo IjliDn A<pr<blst, nitQfirlllut aadn
fln imfTt 6iinb» (tntit ert^an, unb nit atnc 3Hji<l)Bn9 nnf:
m ffiAt' RioatB ftlifl vntn , BtlBgtn bdbm all bit Dirn»!.
■ ftttin tSplniqt. Iieni, k fcqtn inKin S&t^ 'jut etKarah
ttt tcttfobnfltnitincttts, (■ tfntm iittn vlTcn (ii),nlni:
It4ntt B'f<()tit^">= '■''''' tu tingtbtn in ba«£tbfn, f» biili^
kic (Sfbotlit. JDct nnbcrt (tv bn Iffitg \n iBoIllDniBi<Rfttlt,
baBsn stfibrltttD: uiflt tu velUanwitti ftqn, fi atiWv vrt=
tfiilft.li. I)itf obtr ^sn \u gtiftiii^ Ctanb. Slaiti ndDbracfi:
tn )>«%{ ^t mtn ingt^bb» bli etiii)lc unb SiiHtt , (o hii:
in int VnMB btibi oqtit, iBi iun 3^ «ii AttKn uns
«0.«t8i'. -'•■/■:.■.•■ ■:• ' KtOct.
^.. .. ^.i N^ypw, a^. ^^«(^f';?».,.;...! :. ■, .
.'j>t.t,ip ^citi, Nj«fcl(wtj»JjfU. — _Ar(ii*ieDliifn<f«H4<^*i
■ivraTti Stiub. iQ Miicidl. Itl, p. lOt.
,UOI,L 11.*^ '■ 1n1.;' '■.'. 1.1 . ' ■'.
^«cbn.0i»tg(t)niei'^iec unb fllatl) )ft Slticmi
.'.., i„i.-. betg.
— ©iinclwn xtaxtin 5- 53S. rinr Ztittooct
finben, fo bie Stdbtc, auScrtjalb Ulm, ^cantfurt;
$dlf, -'ber 3iomgIifd)(n unb ur6, JCaif. 1!]lai..auf itjt
befdjctjen Sege Ijccn , njiOec bie. £nt!)«ifd)en .^iiife $11
Uiften, gcgfben I)abcR.
^cc ^eri)anblung ()albtn in @{aubrn$fa4)en« b(>
rcn fii^ @t)urf£[rflcn, Su>^t^rn unb @t&nbe angcma|t,
^abcn btg (£[)ui:fucfteR oon^ad)fen 0tdt^(/ blc 0Uv9<
gcaftfdjen, ^cfttfd)en unb niic gcbai^tcn i^tdDben jn
3Cntn?i>rt gegrbffl, bA^ biiftc a^' jA nUctii, n>aS
d)ciflljc^i*n gutcK gciebcn fiirbe.nim^ge^ ^aeioiCt unb g^
neigtfei), unb, n>ie man bcnfelbeu cr^altcn m6d}t/ wot
Im unb':(6«nen fit iw^ ^nbtuiid.bitMir unb^ osn Stilt
trln i)5ccncebi-n, bo^ bt«^ubcn8@ad)ta, bcctialb
fte teincn Scfef)l |)&ttcn,,^ 3Cuf-)veI(^(& bit ®t&iibe g^
fog^ fte nJoUteii ' bm ^anbet iia^ebcnlen^ iiab uni
auf ^eut 2Cnttt)0Kt gcbcn. . , , . ^ .
2Sir dba-fciibfii aud) 6. 2fi. etlidjc SKirtd, 10
^HavQvaf ©vnll eoii Sabea uofrrm S^eil B0C8ff<ljta«
gcii •). . .Eii'iVi'it abec bii^frjbtin gaiij unnuft uii& m
frudjtbaf i iil 3. g. ®. x^oji unferin ilj.cil ftounblit^) unb
bit'n|llict) ge6a'nft' iDOvbrn,' .mit.SSevnuibuiifl, TOie fiiJ)
tic SrtlnPi' in ^i;iiKii{ in 'tic .Sattjca grfd^laacn, bi<
iijoltren ifiir aiii^ biJi'fn.. , . , '
6(f]I»fT^<i adggtiififti^ignlttrtiTeAcitr^lvalfiifi t1l>'flt»¥ AffM"
, uitl.tiiiDffl;tiiiiipcl|i*i,j;i: .RwitnvlniJW' ""* "''<'' ftibt" »"
(totJil tfniT fo ifMfi' rili Jfttedail .tftV.-rtit, aurtj (luy maK*tt
rlncjBanl libir bit.uiitt a^DiTm, bhii -it «trfkictVt- 9\M lo
, t»bi™ fi™;it. Saiu iii-^i .ffiwl! mit flifaiu -Sl«|.i(b»l(t».
■ Ijii-t j; 5*ttih^ali jffl 'intr iWrt anftruilijnt (J.-^abi: WJthlnlKtl
,ljab(n 1tdi }ipnn antrt IMfiiib angtlrfit, uiib ttfc^^.^^jfttii
.tin^faiigdi, m.ii.fllCJdiMfcljl tti»J6 (lt(l« ivortqi, un* M»
■ tacnjrfi lU yagmi'f IntA *tn SIHontfj , fu bifP^T iwMit,
uiib .Hfiif- a))ag GiiiTDrTi £t§otiifltli »n« SnititmrlrrgtCu)^.
Ilbcc n«il) aiL>ik'neuii)| Ht^ii ^^di viMitui* btjc^co-j jl4t<0b
ffivflnirt tfiJi' ')>au*cn ii'i!itSm.iU ron tlntr JftTrfn «>clr<B a|:
'' r>-t^iii','t4&'ibmiiaircr dn '&iinbitv'tt«Mi>Mi'*ciM atf^ftarg 'm^
f,cii,ail<n.w^tn, une alf4,|ii€<ii^|in niir Stiin^n ns^gic.
(l(n Umincn, tj(l lci iicu cinair.-prch axSu.i citiA aai bffi
SllMeclofffli, tlirttl'fll<« («(ftWft.-^-rrBuW^Wil^PMWllMl
cnbrrn iu .^cm ^vfr» eelviinsfn poibrn, «111:«. fr lU mt
tctcfliifiivr «tljertant fclrlte OiBtne dnt 3cil lano BtttntftrirtM.
tinb mil Staftn t.tlTm fr^rir, nnb btr etmnlrr 'nntcf 3fa|i«
MiiiiuftiQ.nrinbtn, nlFht it^ifTtit tvir •kU. alltin bal tau 4«
Soal '"'t (rintn Anirfjton tcitimca tinft Scirii arnKttit, aU'^,
11'lt tiijn Ingm iT^in, rtd im gricrfniocljtn-bir giitw (rtlfflChrl^
flcn vtilniat* niii £n(>4tn.Knli .iBft.RBoft Miabt(>R, 4t«
Staubcn bt)tugcn ijabm mujicn.
*t I.ecjniur ■nutj Mupjlcruin p. 911. cl Walcbinni Ib «pb.
Lu£c»XVl. p. tUO.
JBMSTaLAKLM tiU/Vl^ lASA
m
B fo im ^cticul beg ^laubtinS nod) gfgtftiHfWefQni
3ii- uns in (diclril'r CSri)(ith(>b u&bVcrtraiun ju^
It-iPDVbtrb ^ .~ '' %«£J»(nirs ^rtttag 7. SDctob^.
! '. :. ■■;..' :;i. 'Vrr:: ■ ftott^WB «ob ";■.
- JBattBtgartsec -
934.
fideni- ad eundeih.
fc Aelia- HoritAtiV. p-Mf. ^^ BreitnilMffn irpiniga-
luuie)>ul9J«eie)^turmSMl>)MHr«U.i[l. ^. SOi.. .
i^iii-eucgetdieift^t btt6 9Vat^'3Q'9t)lTini
^■^'- — - ^imotjl CtJWvfurflcn 'unD Surfl*;!» in
pan0lun3 &e3 ©tauWiiti' Ijatlien, vok llc fict) ber
|anani, ffiiic ^iitivoVt gcbc»,. fo l)ai)ci>,,iio4) tic
Jltdjfn Svdtljc l^Katsdi^af SruP uonSJ^itwii ba>
angefprijdji.'», ro\i e5 barunvafilalt^ fcij, unti fin»
«bliij;. ' wi ii>nen Cct SKayagraf fctljfi angcjniat/
W\i unti'ri)anBIuiig'lier'(51;'urfiiipcri unb Siirffen
Sa'(iKn liidjt i" 9,ut, fentiii"" lUcin ju JCufjug uiib
nn&cviing fti-^ifii,' fo .CV/ bcr QRarggrof, butti)
.J^anMun^ 6ori}fI>abt, oorgcnommen fcv- 3^inn
\fi}>j etcin gcroip 2Si^cn, b.ag ctiii^K Surjlen.fiie
^rf'9ecn ^-Ji f^n,. anbi^re aljer,, fd^jurn ti'i''bcn
ienci^t^, t^|li:aSI;i& fii^Wii^qi*^ 'boniit biejjlfficr!
Sftlfticrtic, unH'tljiiic, tciii tKar^rafciij atS ,£i=
5ttuJ)pel, bcr IS.^rcn nid;t' oci-gianeu, barura «
Bfd) be6 .^ianbHS frttfd^lagen imII?. '^(6 ab'ec beS
!!lt(l(n' liriS ^dtijaraf.'!! Kdtlje (£. % (^. fcmer
pi'(^t', ncdjmais BaS SBfPe ju tljun, bamit man
" (i frieblid)cn ^,bfii)ifb (ommen modjt, — -^ i[)at
ittfltct betRtljmcn tafTen ; loa^ rv b-inbleie, .wdcc
'ilfi^'iiiit SSbntiifjcn it^tiiiil/5K,ai.' gu JiunQcrn
irS)eim gcfc^cljfn, roclrficr i;6ma \t gcrn flcicb m
^f^^, ©aburaj frie Stitfcnljulf bcpo' frititidjn-
l^n ■JB«rWS.»n6cf)te, nrie ttfhn' auii) 'fcin ±M^.
SWiJJtavfcirTiertjafBMiftirttlicijcTiisnVfi^it; u(i& gctn
Wi^<t*J*t- "■®C''t*clle-'dbel''bfn !gai^cnnad)&cnEf!i,
f!W(f^r*)8M)fl m^i afieiit iii Saff. 2Ha). j^^ammcr,
jkMt|(eliih]«-fcod)tbaMbattfhS'fbIdf>i, unt^ hittjt
e^aciifflWiiHjgehdtrtfelf-Wtrben; '' ■ '■' '^'-
«i«-4ni!(«fdilWi* mft SKittfCiiat^t,„nfi(i)jl wt=
iniy ^t»hiift|gtaf«rnil ehrtif Tfffere(i)t<ni66ff
iffdKtufitttttn, itnti-tl^ ti(tf«'t^rjni^t«^it:
fo wir @. !B. I^ietbei jufc|)(ifen, antmocten tiffen.
mfrlCiii^ge, TCo ben SIiutfAcfllit^rn gtdt^en-aAPi^
i&e^rroanbten auf bi^fe 3Xeinung ftd).eiiuutaffcn gefd^QTg,
baf fie iOm.auf ^rtrt dqV ^vtKn ^ Barauf 3(ntnioct
gebm n)«lj[f«tiv..t>jeniL t)M.J£dif..9Rai^.t)^t !^4( &ifcfi<ben
^ocen (Stiur^en, Sur|)en uiib'@td»ib< 'ju..fic^.eifoc=
IKVA [(^en, mit ^neit etncfi 3Ci>J(^iebd im ^rtitel bef
^aitbffl&^ tnttit^ {u Uetgli^iil^M ' tniV ')&' M(^(i(^>^'
S)acaaf @raf % [ b c e ^ t- t)te 3Rar3Qcaftfcl)en ^ef[ifcl}(n
Itdt^.iiRb-^im^liSAttitifKrgaiiirfr^^ ecfor^n4aff«ir
uirt ti(fiA-«tirlt angtieigt^ untlKicaK, vnnc Mdi^NMi
btl ju.ti^n »dce> MW\) ge^(ten< jDiriTCl JMl bt^
3(ctif eL' bet unfi etli4)e& SBdf.iU.etJKEltung 9ci«t»iil
nidjt f0 gat iingef4)i(ft-gtftfUt, .Mnbbi^uc.gcai^t.tvdt'
ben, uo man bie mit ben SJeffecungen unb ien4egtat
botadi :gel)(Hft<tt 7£ctite(, <mi« bie.S. ffi.^ifrqbei^MrjeidjK
i»tfin&en/ 'iif64}ten-:ie>(a)igt' Bwcbtn^ t»6d)t' t& eHtS
t^ifleutidpiin ^Wtw; btQ jfKrn grielMi itnkrttinigteit
gtneigt-j iiQ|)t jn UeiMa 1ttm:tt|tllloinmt&' Stfun
banir'Oie^biBrtBecjni^a$,. <wii tote oriJt^t; :tanl
SEacggrafen wiebecam ^r^tKt iMrlin.i'**-.^^'^
atebcn^beiRlftngtiint.-^ei^ivBiJfnip Vlit.«t'fm#
)um. X^eii:l)te!.EQg[^^' ifl,t «nb bie ^fift|m 8tdti»«
iWnitfnin^flfrtirflHCff^ec^Abrft.^aMl);, td| SUi^
gixtf 4)Mnri(^:»on 3e««te/-4lMf j)u Kaf^ tc.iu. rintm
groM®«iKrt)J)iitgt9Mf aK9Bo$ nnb %k$ xiiif )ubrlat
gen fep, wie tr auc|} etlid;) SBoK bereit aafbriu^t; fs
iflS^act^tm WMiSitrtt^Biim otin ^innen in^ Stiebec*
laob 'gifli!tfgtf.:.bfi .Q^anier, fo baftlbe anfommen,
aw^.Oti;«uf ju fii^en. SDe^lttc^n iti rjn ^aufitmann
Bn^^acstnWbt MCCt^mtf' atlbftlfe^ Sdt^nieifl JtUR^
ii^ jlat(i fKd^. 9tamen aufgttnetmien; 3ubem ftj)^ y^
(wif^tv-ii^ ^etcc @'<^tc gum^rjogen )»oiH^iw»<
gen aud) eclit|) jtfj<d$&o[e, alfW-i^^tAi^gen abgtfertigt
fet} , unl^ t>ann trcf ^tnx^ {Kaj. ju ^ungrrif u^b ^-
i)eim.«IIe Rittnrptioft in bec (S"raft(l)ap Sprot, itii Jonb
ju ^LittCDt.berg anscfu^t.unti ,grbett)tn, <dle.il^ iRAt
fiung unb 5;iai'nifcJ) l)ict)ecfitfeten ju laffen. ®le»
rDo^)I niin fol(fce,,3tufi(uRa im.^Sii^n i^is oij, bie,.»j>n
Scna^urfen aufgebra^i, t)ocrtebcnn)Ci'&eiimag^.'|b;|j«t
(;g,^ci^.bci bcti Sd(l)fifci)en, ^Jav^tdfifct^cn, W^j^^i^
t^cnSiatl^en, ]^ie n}iv6.aH(^ ^cmilticj) «Ucr 4njeigiu^
nact) bafutr tjaltcn^ bie «Bjteinung nid^t. iScnn, entreebet
nian i(t n)illci)6, bcii Sonig ^crbinanbum nad) bits
fem %i(^8tag in gcaHffi^; ju ^d^Ien/ unb be^^Ib
{|«^t ju fepn^ dbec aber.manm& ben coangriifii^en
^tdtiben tin SBanquet f^enfet;; utlb .tlnglAcf anti^ittn.
*^:. — ....^ i.Sac^ft 11. jbft. bni Snuib nacf) ^\u
•Hm>-.{: :?■■. ; L ■:• ; -^■^:-:
filitunt SiIbiMt,!»*
^icconiTiriiiA DAiMsattnrr.
EPISTOLARUM
-'lidem-ad eimder^,'-'^ '■'"-'' i"''''
l/ri ',i'j; 'jf.K ^UJAl.trl ;:£ (b':] ''c ,n'.fy,I:tjl
:'...-i'f,S(;ii',d i.J.cJietgi,- .,T!',,-,:V,t '';i'; iii.oillir,:
_"_ i-'ijii:i3ni*(agi, *«'«Wttnrin TOifK
8at,iii«H mtbr,,jn unS-8flln)ol'.""ttitt^SI)'*JtWi»'
6tc«! iMS"!*?''^^ fiit tiatoii gtftlftn, aud) eic 3(a«.
ft^aP,-Tb fl^'b^T»tgtn gtmac^t, ju mtljcmaltn bci JCaif.
tKai. gtntfi, Ijabtn fit tiod] tntli^ nii^tA btfl^Iof.
fcn. — — .— \" ''"'"' /''';" _
" ■ SBir f(f)ic»(n S. ». 'nvtjj 'tin-'^rt«jiS'nffi btr
eiabtt •) ; rei:W)t |li* iit' Mf ')llltitro<ttv'1'#af .'!w4'i«*'
tia V. ijso.
404
Jtfrtn it'tn()i 'ilntftfi^iticbdt.' '"?Sliililil!l4Uji'M\Ws
Btl)m(l(ii au^ bcnfclbtn gcrn acfd)i(tt ipari,
ftitblill) 'irj»sWt , ''fi' fttW'*i)li 'tiltftrnSiJjrVtfill!' ^nj
unjjtfcttift,' kofttfiYfttii b(SilWll,"if6 ^l^W^nSeljir^ic.
Wr (mSrc)-/ bnrnboj bit'ei)0n9Clif[Jc)J,'"tlif fiVator
*tnh'Iurfiln'flc1)tfn', 'ganj au3(j(rcufct^itijjiib^n)i iiSju
fte (ti)- o(l'il)t'»rln89(n eWjUftKcJtiiitonii litltttaib.
m i)(m(l)iti«iiId|r(n;-"i!4.2i"Lll"l Sqmjfi*i'>n
Xill. Dct*cl6"in.'b*''iai«l''l^t,l)ltli'''fe
aliito »630.-
S*
,i,ii:> vi"l(r«;'^ttii|jiiii|
ilij Jil3 nl ■Jidirit ^iu,-jj3ii!iK^ ii.itlaj «'Jlaf !ii*!
f^'
%
• mT?n •■■■■...■
^^fijg undi r.cij</i i-'(iijii5 ojiu liKfa^J^l^^^fififei^
\,.i.;>P ..ail«l*M?:-,)fiW-'4i!'; ,n',li,:',!l3
^ C r. XO, »argermgifter unb maf(> jw tBnrm^
b«rg.
^jjftfr^m »i(r ^or mi) SRittagS (jat fljiffl^crft^
dtdnben unb ^icbSfiAt^tes au6»^t,b brr, fo t}tn
S^urfirllen jueai^fen ^ierrodnM, qu^ ©trafburg,
6oftnt$ unb !9lemmitigen afl^^o^imrA^AHf Mtl^il&tl}^
*JS^",i 1» W ?',iit1^SIt""W!^i?a
•) Noniinaluriti p»<!d!a acliW^i^^eoIttn, Wcgtlrtputg ; Mugfii
. M(t.*butfl7'^mJt-tfWrfi^^*lfcrf^^
^«nwlihaeoiuiriNwefeiWWidsiiBWpWS-JI-J^ ''TJ':'. v n,
iOKcimiA antdsanfU^ danieiilttiCinBi gitriittrtdft duuviiniDljt
■ QiSKi*iw8#'5'''*li*'wii^'''i'''"'W awipi-Mt
Mcaitotc ^inrinjtlaffni bnfclbn bitfc SltciBunj cngt.
3Ct3t iwcbei^. , , ,
''%'*»iW.i>!. WtJ-W iiiie!fe(iutfiii|lc)>^' giir.
inb.iinbern^ditbcii iit-^:^t,4i..n ^,ii.h.iii,^A« a.^
Kfcn, jotd SiiMtficlit, fi(, bie'glabt(, nJurbtil fii^
»pn Aai(. gKaj.,, ei)urfiic|l(n, gut|lcii unb-gWjmo»
WP?5..niil{t..ri)iibttii, fonbiit» tKnftHcii.ciifcstomilJi;
^15i#*'4p;"-:- --,■■:: '..yr^Zi.i^lm
.::;": Itirti^^ilJ-.-bs-auf.fcetfi-ilJt.^JOfcSitbiin^iStunbToi
bncci) .bcii IKcn^ifdjtn ©cccdarii ttcilcfcn rootfrctl, uitfi^-
mmi^miiM, » tcgaajKiiif bicalun^ilii^i^
Qcbiilltctl.aiil» M^iSblfeiMmrf jnecHtk»/ nili^ain^
*S5 S»H(»if ((,Aflm:(>iSii«*(J«««rift,K(b,|«iie.i|fc iBS.
JM«Bli<'fi,j(8o(W|t.,!'JmiJ*-u{^:i,3(Biiilie« l>i>c«M^
HllfM<)>i<t,<|9);<iMii4Kiit«r((,ibMi^(tiir.Mii:'«iilini
'm MttKiEF m< iHt^ 'Jint:tiac)ir'cBi iBtl»i4r
t!ilFtfii>:if<DH,WcfAtfii<n,.3ll«Ncmb.etabr;ikio^
*V«i::.iC!i^W^^bftn,Wllitht,'»Oieaii(tiBl«
>W»V,i9«f#H,; W> (|l«.fc:f)»ilc ^agm sitofieit,^
m,f|tl«l4 ^C>! ^Jmfl^lE' «MiiSSnqtb^cgiikilf^
wWt<M'>t;iq>t>,4Mtii'JHtl)ii'ilH!|i^'i))Mifloplii tg>
»95 iWFi<(mMBiiS!ltlcf«lSt».iIi«*:gS(|ill(ijlie|i(i«fc
t>ii;un-;iii4:litc^pMlften,bic,iStiMc.fitMJiidMniin
Wtftjtii»',!?» Mnflfeiiibel) 'a( bitntv'^]t»itia'Bb»i<
VSfliir^lteiWWitb-.iWiSlaillieiiniSttbTOtJiitilj^ibenn-
■("jcn.^rfcltijt .c,ifl'(t, ,di'it ff tncSaKgii miljdtwlc fili«
"«■irtW) ,.^tl')l!SSi"J'ln8!n,ligi>i1iitiMniSJStailbtl-:^
VftitWflSffataciiflccjJxSsttlWtgolitiijlRidJufniite
».feil>ft-/K119»"«iTOfc'6ta«(lrtt(i, bl«f(l(,(n «iitl)^
59??,(!?'^!:*o&!*fiW3[.bij((«S8Ji<<)Sta8ii,ili«iei(n:M6
^.$ i(lf<WlJfiMf*i9l4«:,«llbi:Cl(ll!» ®t)illt,(n',Sijatll»
Kl:ltf(iiii)i|5,jnftg6(^|tJiiifttit«!foirt:il)iien'tnjfHllfll7lfc
fi!ff%<')5iiiiMl!'1),.»i(tlfcaJ)S(f*Ia80il-,njet8«i.--s,i
VJs(s6^*.>MW5S'ln')i)i(IMl)),»t«i;ijH;b"lr'lfficl«ii^
WW§ WltRSB'iK09<l;t(|i 8i|,)>ii:()itcteiv, bie|imall*i<
^t;i-,l)l?i|)eB lo|p;n, : ',:.;:
. , Itoit, .roie uus mit »al)tl)(il orafjelnt, ((««
if)«0ialiii(.,unl»ri4ntin, al« lttb.Tlliig«n, atotnjtiil unt
bcc(clliigen,foal .^ufj, tl« alicl) 'wn- 'Stnnt) tin''ilift
einlt :iijiif(Eeia^(tl,ii™ntr:t«9''»bfi^i(b6, bjni*()i mii
ac^oit Jlrait» aiin(l)lnciiillibC(,M,HHj(ii:.jij«Jl^,: 'if^
■c^t ouii 0i( oiiiJ(tn mit il)!iil)(, baj ,s bcn ucrBaailHI
^l!etiJ>,,0(rb;i(txii„„j«)B,'.iil)klen. m^bni" "^gti
fL^^I'^^ «?''■- V; '*^*?'''*'*«'^''"«'
lAcllE biSA Sittetati (oren lefen, uii»iiMtan' itnujlnl.
I»««v,.Ti>6 «e;ji<ii)ia>ne^tiiiwD(hn.Mtf glKif : ■iffa,
j^... .„, ...„.L. -,„,..» ..ii.c. „.|i..>. .,-..ii.'r.,( .r •
'il«!«
„...JPn»''iRi -9«i<lrt-1
ll geUgi^n, Ijoct) ju adjfcn un& jU'l)TOfQfn. ^ilf/ir
>ln!;i:nffi fiotiiliwS:P(lllji>MireWit"5»(iieS(ii((?(S 5fci=
iJiniilitftiunKabtgefdlWJt, 10<it>ffrWtiS'iriefti'«8l
ifiii^iliitti.ailfiicljmmiil»' tia6', "fo &aitS'Sijrr'\ii/f
DtEecten .peii fttentlHd) i saf ilttf)f.liT6eti!rti'.' jiJua'M}
B ffi8:J|aiieii nut^iitillbiiii®ftt(SliiH3-tj<!|il*fi'itlWJ
*|,-l)On' iJliJeii ■aK'vvii-tu ^flitntS-iiillffSpodf^sS.iMI
«latleiriinOTgi^JvlrtiinijneapiftiffSfijitke^Jil^tB
»,l»6 Saci)f!n linli (!anb9(iif(li,'etu^ 1iH»'lii)6 W
Bnlltm (Befaubten D*tfflt((n. 'trati iiliei^erl 'jiiUeri : ' '^e^'
I»!fi4'l)ir JJianWmlt 18 etl f^') (t> 'Jdr'it*itfaafKg''eiS
^, (iDi* aut^igtiotgtii^ mct;t an&'ef3 bafdnbhii i^ct^
rtnnililiisiiprinaitlllsiaiilDili*): Ui eSllifaiWill'
* WijoftiiilJietSiiiliBUfcllftsi-niaU);; ifiy; -ISilSWW
llihtKiMnfieiiinboiinf-AMtlc, 'imu^tiiiim s:'
IMntll«bii3cili^lMi:ini.'0dttllnil41fi/%iittiVtb<^<>if)'
qdE^iiBonfeffipn .fft tuigl»ittt-:tnD wRtetn)fltti)i'ititf)i
ft>^ni4t il^;:'fbnt)ecn fciiiferoegs pon titianbf r nic^i
ii«»«i»»'il(iffni.';ti'S!««« 'kctfetlie .^iibel fd;ittt fi^
ll|pcli^,!Glf ili inilflti riillel» iieti i:i«^ni)|feJ! , ffiilljitit
hlti(bl»fMil6dl'jCiti«bi>8dd)C-'ffl."i''£>enii. liMt"ui»
I0(|fl8t/i':|il''l^li ^et^bd i^eiilFic^ 'ricli'Sraiinftf)n)t!i^
KMW iliifffii;i&8.'®riiu' IDiotjfateila t*m '!p»'vji>J
«HM^99'9u9&, *d6 uunme^v 6ffi;nt!ii!) in tiet ^at^
1« JflDlf|»fB**ltli 4000 Jll 8u( jtigeliJiitff"), -^
68 — .i«)ien»(»!»it:n(lllcitlit«i,''tll4'iii'i'el"g&fe
attrtfftiffttffciittiiinlttiem^^fJfe-^IWtAfli^lliiijf;
^okini^ uniiji^jettgw-Jj^iteiiffeiWif^^l^it^ SiSjf
itfnn i^nen noi)l aufjufeben iionn6ttien. ' Srttti iM
e&r ^^a{ bct @ibBf«#^ mteetiunlfgebjilinltt nier^
I)., ttabcoe. 3!i afi.Diiiatttlldnbigtiififl^iiiiuM'
P|6ie((S gfirf l)in[fil^liii»jiti|)<^ lti6'|b«ii!:'M'.!';'.''
^ (£8|)t<t'(naiici),^IiTe»!2it"ti'W*»''4'''t^«B
jl|0oi(j(;i):j$t,„.fl(ui«ei.iBi:8«l<Bi»'( »«'« fiiiiigiit
. v«aiihi*^ii^
,..^ ,jf iMpiiiiiiMa. p«r«ni tludcbaitt Aif«iilnralfniet,<'VM-lii,
-flCf i9«ii«*a ««|Mi|;ii«l«, bettum «tiam url>ibiH €«nn«nia«
.«upiriioAiiiftrMlilr. : .. I
••) -Nimtur dcJocpp* l*>p«iii, Dou* Lolliirinf;i«« «i GcMriac^
■tip«iiH Hrgani G«lli«« aiiailia ni>i«ic adrvrausGeiievcMai.
Mt
at^l^l bdf atlt t^ijlenlii^tn ®tinbf bei .t^.if^i .y*
fi|)wiHb(n flAufttn entniebet atle auf einen ytuft )V— *'
nten, Dbtt btc.lit«tfM>f(iM|l!f«niAb bie, fn bei»
felbtn gefflfen, unb bann ge nebtn bcn (Sibgenoffen unb
diiBW(ii)bii«i'Bmil*ib(ni wgamW^llf^i: ffl *^
ftfllagen, ob fttl) gu n)ef)ren , tinb raie ffi^ in'bie(en .^onr
tMhiMjWtltt f^c fBotmtilttiiiiMit^ltaitatilBi*
banno^t oiel gelegen, ji^iitllenfen beimgrftetlt I)aben.
lS:fl»'\m' iil!JS,4*fig«'!it'S_i''nl M"
'8S%ii9"".')(A8ft?-5nii .'li idilfi 8>i! :■ 1.1
=SiiK 11« ibuii .niHilii, JoiLtl 'iiif iIfW'?«f"fSii?!'', ■'
^ ^ M 1 G 1 m_..^*...hco*U.c4
iioifbVid 6J(bi« (Jyliiii,iJw4 5)] K>'J«J
' * ' * fPagtJfa inttuta.)
'■■.'itei^f^ffif^ii^ifili^^K-if^tofajRMMs'*
mg^tojtft,
i'J/,'JI )ijitl,l5ti/i'I)!, ::':'^I,!'".^ '^i'i. ::.'J"u'j::,ll
1 jam:)-*» jfiftS? SVfMlfk" , *P' rt'!*!?
c-m''»'*//'»!!",»?-: *IW-|3Mi6.-,>""' S* '!S,
.j fj6 0e,l; Wten.,a9i|iftF0 ni^l i|«^t.a«(it9t.lt)ert>i!ll,
■ B 'fS^fejt'^ !'fV'''''^W'"'i'Wi .ibteit wrio^
:'ii !m iiS^itesteiM «M^lfff ;!?'«'*<''
«■'^'■mftffe P-IlL'":!^ WnflWtei» '»"'','"5''
;f,!,W(?'(j',?if'''i(iii^''(tf!';,'ffl''','W'';ii''S-*': C-''" '"''P*
TiereVetit^ie geilltitpe ^crfonen ieineS ^vlf, :^bulbft
0bf|:j,eniI)aI,ti|^,»(Etu;fl,^fij§)6n ber?(tt>t. Unb naify^
btn^lfllle t|llf,!||;'{ic,gj;,,^get^an, etli4)e abet gein>
bet't,''bff' follen foi^ie 2(enoetung niebtt in ben alttn
IStnnb fegeni
out^ btetin fonberlit^ gcniflbtt motben,. ^oP tt<
li.4iEi!lKJtiS(l)tft unb Steunbf wibfr il)ttn SBitti-IIIL>
btn£t6ftftngfnomaen, unb benitlliQt-^otlfn ftobfnju
belennen, bop ■6iS"fiti(lerIell'fn-'!n' Ijfiligft Stft^tifl
ni(i)t gegtiinbft unb etn gotfjumA^^iOinS^ffi).^
-inintr' II. lilr.ffi tin.i f.f' i ■.miiljui Jj .-
S^SMlK ■■''■ 5(,'i'-W! ''■"! '■■ ■■" iulll&fc.
'"''.'' \'MliM'hi.''iiidir&'"^'''
.■..'-',1-1)=. {M-u ,.j',.;7i;-:,'",:i...£^ ii; !:);■ ,r ■
-(::,if.e«'lM«Na|*alKi«oip,Ji6.; lf,r;i-,i::n:ljtC' fn;: ,:
fiit, J'il?Htti) DflJliair,?^ jnl tliiiio j;a!Ii, ,ii',-:;ji :
^f ttil Sutgffmttllft iinb Koti jujljirm.
::,..S . ,;:■::::.:;•: ,;.: :'.':?«'. i. :-:, • '. ■ ^
^:,^ .;r^'^io.'iS. f%n aic^nHfffn, baf.gejtftB
)u 7 ^bten uot aKitlo^ bie Mtit^flibte — )ufontmtii.
au l^niiidn fft^intfi^b^n,. unb wai if)ntn odf. ben
iNCIefnUR^ Xiifdiitb fa« Xntnwtt )u gfbtn ff^n mollf,
abtcmoli }u bttat;ifcl)I(lgen votgt^t. Snben abec
«n
1HSTQI,ARUM UB. V. ,1«»0.
«OS
(^bn) 6MM»! $i<il«( •>>)> Stiqtji bvfttb»
^ibtc nfnbftii/ unb m^ ^ .j|i(^' aaf bAt tci&ffnitn
Kbfftjtfb tjaltex iDoUttn . - btc^Ijb i^t Xntisort ju ^6rtn,
aoiAiltm lo^ ..ffiiido^l..iBK6Xiig(|nitj).)l.tfW,
Xniitt^tnb^lVgiui gtfi'^/ ib<4 lnM^e.itnifip
atf ^tbol^t imb-.f»inCBl!';fu^ Mingni nn- i^ CtutlriUn
qon btn^tibttn aitra. nbmnoll btg^rt moEbtrre&R:
fji. ^tn.fKi^.bo^ fi$Einamr''Utbctlinstn, ^{oivKit,
HtavnCiPUCgr^KntijfptntD: i)ornt^fn^.>,.au4 bit on^
btrn boriin nid)ti begtbtniisolknr. fottfatcn .biflDit 'btn
Xtotte9 oiintSaUtn bccjStrf(onmfang'bitfo<ttntnia)t'3t^
btn; bitftc 3Q>fc^b a— ^■min'.i^mtW auf tcijaUi^bel;
troigtn (^iilWn •^'■^ — -*- gor^iidit bifdjwttfil^., ^&U
ttn auci) lautnn oii^gt&ntdttaiBcfcbf-Aon ibrcn ^cccen,
timfclbcn anjunei)mtn unb ju fjatttn. — 3tbtt;^ciflcr
^il;», !).«<! ;SMI:«itbtc tnm Xuat'bll^rStl!K-^'in Xn<
^^iugll)^M.%E|i<(liflti(.»itim>iibJe.oci«»<c.eitniiib
fil bofl ni4t tlibeiiftllfMintcnMetlgn JB«bll#iMbittKllt
unb.earwf ((rtSoftnMMIIic.^minKfin Utnt unb
Ssmtfu(t ibitbaigeribtif bnt itic(tlbfn,W«iiitt» in'b<»
fon ©oibto-lcinra JBcfci)iitiittiii,.baru)ji„ji»ni)ci), (<»4)
iiagimtfot cil«B,3iit o(l|i;:0tott),fi)l>t)*iui iljK ^prnigc
Inogin', bit fii ilutiMrt Al|u,ilMiI)pti,8(l|(«iI»it(n.
9;alMKrii)<ltKcn4(tcc.non-J^ai(inc8Wi«<Mlit,iii«8/0c
fotiiim ,3tbf*ictEii)tcn ,&<ft»?Juatf#ri*i»l<) 6((! imf
^t, i^wa fiOlit i«,flntD^ <tw mxitn f^cn .Sfntivort
^ _ yllomUKni . (Siij^.^l)tn«il«i'i»it%6nt>t(n «on
aaU 8lci>i)H'o!)t!)ciui«i(BOi.(ajf<|i, .b^..fif Iwillloitot
nm ebitnt fft ii|iit:|Ui-teb«i >i4|tij)rf«lMri\8(ti«lft>, .i<:.,i..
■Xa afmrbit StilltC/.ftM %lli^»,M'>>/»9ll!
Ixt, ibooill^,': wulEitwtin iiViitCdln inicbcrumJiintiai
{)ttiffn>::1)at ittnmtb» iStiotfitft -ftitii^anbcnbwg
ooraei^aittn, bi$:S|mtfiKli(lli.: SMtcnjiub.@liinb(,iu
aiMpiflSll «1*!« l|!!n(S«l«n!.b#lii<»ibif,.f t4«(, fid)
oitHaUSDallisi! «oii.W.aSib.nSji^it^JijSsn ni*i
fonbim niilllttn. -r.rn.r' r;?C."H6"«B)IH!f» »»!'
fWi(it,-,siwS«'.»i)*;ffti* ,b«iiWft*w '^mpi^
Ca^ fi( jn inxi obn btti 5£n9ni,^,ts SB(iiJtHif,,i(io,tiii)c«t
i{ltit«»l»«i;ti9,iv4rcn, jn SJanl (m.,.— — : ^<!,l>i,(l
obcr btn bcjtbt«u.!^(,ba4t btrfinbetH,bMi aibt(, oli
■Xugft|?ur9,:U'i« iiiii;'Sl'aiiiiin't, belanact, l)dtti'n ftc^
6l)«f(irilcn,; gurflcii illtt» Stdiitie iJetfclbtn nid)! m--
U}i«yli-f' "-. i''ttOff) »i)Utcn. {tc bicfdbe atiitiiiort oii
S«if! -9(ai. "iSeiana»'» laffcn. ; giiiliitt(id) ifi
TinsJifuts altctn anscfprtngE nibt&cu doc bcn flnbcrn
MinOIt m ft*'"' ™*'i'' fi'' b°'(' !>'' ""'"^ ""'' btiffelbe
too*l.tinn tolintnt. jluf inscldjtl 4)iet, fic naf ibtci M.
siMn fiKciitm biibacctlt. babci (e,auf bicft Sttol blio
lm.«^w Ut»i , i»«t loic M- :ni<()t onbccfi Mtfic.
!lto-tta«><::inclxii.'t|ni3Ilift|^ tu(ie^t8< nict)t aa<
netmvn, ^ e^ bo»b ik aHetki Stfa^ ttgttoi. —
— — igDnntajt, 16. Cabbt. )«t| lUf^liill M
3!»)*; »3«(.: , „ . . ,' '
'.:'...'■■ '.;'; " BnKtltLSKtfsiitit^Sitli '
'"^!?". .:;r,/';;'''rV' s^on;p«:ij)i|ii^i|!.
Iluti «liiilblM <!;• jKrlplt <J Jk.Mu'<< (bft 'itt[fnit ui »olH)
Xvioiu» Ni>rtflli«.". -ailtvcl» tMt, .l''].lt,lein larc;
iDit VMt ©traebatg unb Ulm 't)aUt bfi Ntfen
fcbnjcrtn l^aiiflen' Dtct S^tbcntcnf', fonbtrli^t) in btiii,
li)r|I tcmiptt) Qtlftlei, liilc ntnn ficll, iro ni,\n ic iu ttjat,
lltijcf'.fiiiitC)!iiii,}'Foniiiicn fcUt, litilten molle/ seicbl,
liiib 'airil)i;e Sbcrtetrm gtfiiiricben nilirbc, ot6 mo.Jtoif,
^i]. fblcttrr 6ci)riften gerealir, Daii bat)iarri) dcgta bcn.
ftlbigcn ^etfijnen oon 5!)rfc iUifli. tpcg^tt, oIS Cie ^ira,
ctiFm i)nb,'ifnfd)td9f ipioer 31)rc S. tSt. mad)l(«, unt
tti6tSrtfit', vii (te gliiit^ bne Iiolien ftiUtcnj «(rbro^eit,
titlfrIei.^cl*t^ilDeruiT3 OTrgfncritnifn lofl'bftt miidjt. ^ic.
nicil bcnn berftlben btiber Stdbtf (I5f[iillbtfn iljrf.B .gifrtn
l)fijigcfd)viebfn, fif bon l)innen i^erretten ju taffe.n, iviit,
Ifn niir (S. 2i!. biefen ;^aU ju bfbenteii aud) Ilftmijtfldtt
l).tlvn. 3>:'nn itnfve c 'p.'rfon btillien ftnb wir fo ttein.
mtitlii^j. niclit. _ . SfnntaiS Cen.;>.\^L fct.
jIim.2tuff)i<5Miii!eS_iE^v6 lasp, - ,; ;.,;.. 4.,.
.' .,&enitnt'JBot(taMtFitnb'
.:. SWrOQtnw*-i8aanig«tMct. -
■■ ' ■%'.jf),t;
-r:;- :,;- iiifi'l<OTl •«# e«)»rfei»tl<-
'■ ' t-Ex Aelli N.orinliw^ BtSlJ. '^ .;,'■_■.,;
^«tra' ghit jfiiniirtlWc ■^nb" Stdtt^' j* #nrni.
.-: ;.. .': :■ i::0 Htlil ttt j^ ■■ .') ■:; ;'I:mS ■'ti^ ''^"
J. rhli.mj.: _ : j[,,,:,'g_'^^,^-Qi.'l,,l,|.;s'f;.'i„Jijl|;'ei,,t.
fti^' i)tfri''^fli)ern unb bfin .S^il-tllotf lion tSoptii^, olj
S'. !K;9ldl^cn, tiuf bfm !Kal!)t)aiicl geiofji, ^onj tng
unb lans jefffrfi). aijas bti jcl)flnbc(t liSniien wir nitl)t
ecfd^trt/ beiin'nlemanb uon tftdbttn bajumol bti it)ntu
gtmeil.' "XSk 'SRonbtoaS ben 17. IDttob. iiiotniiltass
ifl(iaXuSfii)u^i»eii (S^tfiii-fttn unb ^iirflnt,^ fenitn-
oon bet 9tcitt)Sfidbte wcaen fo btn Xbftl^itb fstjjtiigf.
noatmeit.iinb beniltigt, oi)ttt ber onbem Stdbte^ffeo,
inttn, 015 btcaqi;i)t,,»)n,(S4a(a,api>.(ttStabtfi^iii'
btt oon Utbrelingni, otiotbtnt motbtn^ bU aiba ia
ge^eimbb mit ben onbern uret fiftat5f$iogf.';ijSift.ba4
abtrift, {6na(n niit nifttfwijfea. m^.^^ gjo^
EPISTOLARUM LIB. V. t5S0:
m
Kgfi ^t man aHeti 8tet^6fldnben auf erl)alb M
fiilrfieii unb feinec StttDermanbten Sldt^ unb ©e^
len^ aud) ouf crf)alb ®trappurg^ Soflni^ unb ^Kent^
en/ um ein ^or^ unb be6 6^urfur{len/ Surficn
Stdbte Stdt^e famt ber jegtbcmelDten breta @tdbt
pbten um.)n>o ^or barnad) aufd 9fatl)[^au$^u im^
oitfagen laffcn. TtlB abcr bte @t;dbte, fo ben 3(b^
I angcnommcn/ fomt.Stug^bur^y VUm, ^caniFfurt
^U, in ctne ^tubeuiufammcn.gan^en^ ^abcn bie
i( , ' atS Ucbcrlingen , Splingcn ,^ Stottoeil 2C. bicfct?
[ SStdbte, barum baf fte bcn 2Cbf(i)icb, nu^t frci/ fpm
(mf eincn S3eba4)t angcnommen, J^eipcn abtrctcn/
Iftjeige/ bap fte Sa(t)cn ju f)anbcln unb ju rebcn
B/ bie \id} vor il)nen/ mcit f[e bcn 2(bf(^ieb ni(|)t
r bcmiQist/ )u {)anbctn nid)t. geb&^rcn mollcn,
90^1 {T(|) nutt ctli(t)e aufi bcnfelben oicr Stdbten bcf
pert/ fein fte bo(^ t>on i][)ncn auSgetreten. 2(is fte
nne gute 3eit bei einanber gefeffch , au(^ 6I)urf ur-
iHetn/ unb bte ^iirflen in i^rer fonbcm ®tubcn
r^e^alten/ fepn bicfclucn ®tdbt/ ba S^urfdrflcn/
fn unb ®tdnbe micbcr jufammcn QatiQen, jum an^^
SRat tn bie S^crfammlung erforbcrt morbcn. 9Ba6
bie ^nblung gemefl/ n)iffcn mir eigentlt(^ ni6)t;
n)o^t gerebt/ mie eS au(f) be6 iSI)urfdrflen }u Bad^
tdtl)e bafur \)alten, bap e8 t>on xoeQtn bcS §ricben8/
er 5»lf(!^en benfclben ©tdnbcn biS auf baS f dnftige
ttium er|)alten mcrbcn foH/ gu tf)un gcmcfi fep.
bem fi(f) aber biefer ^anbcl einc gute 3eit oerjogen/
Sd(^jif(l)en , S5ranbcnbur9if(l[)en*)/ ,f)efftfc^en unb
Std^te 9?dt()e auf baS bcfol)Ine ^erjie^en Idng gc^
rt/ fo fcpn bo(|) 6t)urfurfitcn/ gurficn unb Stdnbe
|)anbctt mit un8 micber abgangeu/ alfo bap mir
[ben Xbenb i>ergcbcnli(i) gcmartct l)abcn.
6. as. S3egci)rcn noct) f(i)i(fen n>ir berfclben beh
lieb ^iemit jU/ fo uiet T>on aQcn bcncU/ bie tt)n ]()a?
)dren lefeu/ gufammen getragcn unb getlaubt ifl;
)n: benn ftnbeu/ bap bcr SXaterie I)alben ni(bt6 ^cr^
jelaffen/ unb bann ber SBort t)dben auc^ mentg
jert ifi. DaL am XVllU Sag Ocio-
juiA TffiffpetTen beS X^or8 anno XXX.
JBold^omer unb
9)aumgartner.
..i ■
929.
lidem ad eundem.
Bb Aelis Norinberg. p. 528.
, t« Gcorgiiy MareLionis Brand.
VTR« OfBA. VOL. 11.
22. Oct.
^errnS3urgermetfier unb Stat^ suSlurm'.»
berg. \
®&nfligett licbcn fyxxn. S)en 20. Cctobr* fei)n ®)m^
furflen/ Pvfien mb @tdnbe auct) aUe ®tdbte aufS
9(at|)f)auS erfbrbert morben. 7U& obcr bie (S^urfdrflen
ini^rcrfonbertt@tuben/ unb bann bieS^r^n au(i>in
i^ren fonbern (3kmad) eine gute fScil/ bep bie 6tdbte
fitr unb fur gcmortt/ gerat^f(^(agt ; feptifte na^^moM
wn bcbcn SI)eiicn gufammen f ommen / unb ba ftc ffli^
t)crglei(i)t utib aufgeftanbeu/ ^aben fte ben 9Xen|if(^cn
San^Icr/ ber ^folj ^ofmci^cr / ben t>on 9 1 e d e n fi e i n
unb beS S3if(^offS oon 66Uen SDoctor einen in ber ®tdbte
Biat\) gefc^itft/ unb burci) ben (San^Icr biefe SXeinung
reben laffen :
9la(f)bem f7c^ bie @tdnbe beS 9?ei(|)8 einer etlenben
<!g){ilf miber ben Stftrfcn entf(|)Ioffen / fo I)dtten S^urf&r^
ffcn/ ^ftrflcn nnb Stdnbe ()ent bai>on gerebt/ n>er ju
eincm SDbcrfien unb ^auptmann flber beS 9lei(^S £rteg8^
t>ott/ ber etn S^urf} fcpn foHt/ ju net)men n>dre/ barum
benn cinen 3(udf(^u^ gu t>crorbnen beba(^t morben / ber
!0{orgen6 ju fteben ^oren jufammen (ommcn unb bat>Dn
reben foOtj in meld^n 5CuSf(l)u^ t>on ben
©tdbten einer \ocrorbent — — — girS anbere
t)dtten ftd; (Sf)urfiirfien/ Sdrften unb @tdnbe entf(^Iof«
fcn / eincn gropen VuSf(i)up )u uerorbnen / bie
t>oti ber 9loti)burft jum Jlrteg unb benfelben @dd)en on*
l)dngig ratt)fcl)lagen / bd n>el(i)en t)on ben
Stdbten jmeen / ndmti^^ wn bet 9(\^t\n\S^m S9anf einet
unb t>on ber S^^^dbifd^en S3anf ber anberc/ fepnfoQ^
teti. — — — ■ 3)arattf T>on 3acob ©turm wn
megen ber @tdbte ^ntxom geben morben/ btefetben moO*
ten biefeS Wa^mittagS bebenfen.
2(IS abcr nadl) 9tittagS bie @tdbt jufammen fomc
meu/ tinb t>on biefcm ^anbcl gercbt/ ))ai fi(i) allcrtei
Unf(i)i(flt(i)feit bei bencn t>on Splingen/ Ubertingni/
{Rotmeit/ 9tat>enSburg / Aanf)>curen, unb anbem bie^
fer 9>artl)ci/ gugetragen. SDenn n>ien>o^t @trafpurg
ncbcnunS/ au(^ 2(ugSpurg/ Ulm, (Soflni^ unb SvanN
furt barauf gcbrungcn, ba^ man Jut>drberfl / e^ man tn
ben 2(uSf(t)u^ ober einige rpeitere ^anblung ben SSurfens
jug bctteffenb bemiflige/ bei ben ©tdnbcn/ ober obex,
n>o eS bcr 3eit l)alb nitbt fepn Unnt, bet bem S3rf(boff
t>on 9ten| alS Srscanaler/ onseigen laffe: „na(^bem
man t>ormaIS bur(^ gemeine @tdbte hn ber Serfamm*
tung \i6) entltcl) t>erne()men (affen/ boS man in feine
^utfC/ cS feijcn benn ben Stbaren ®tdbten Wjxt Be«
f(I)tt>crttng ber Abermd^gen Vntagen \)(iSb geringert/ unb
bap fTe eineS gemeinen StiebenS 3n>tf(t)en ^ie unb beS
ffinftigen (SonciliumS t>erft(|)ert fepeu/ bemiHtgen moU*
27
411
EPISTOLARUM LIB. V. ISiO.
41f
tnt " : fo t>abm fi'c$ bodj feK bemflbf fn ©ttSbtf ft ti «et*
nctmtmtuffcn, ba^ ifjnMt bi-fd^wctlidj feij, l-ti bi-n ^tdii:
beit fVi-nfr imt einrtt ^rWt'fir'an,tttfW)ETt.-'''S^fnn f?e't)^fe
mi fftl)'iiiitCfwrffa|1fiV, •^StfKtt-m* eiJt^ WBiS
tSliwient: Satijfti bc S ; JTbfdiif W ;•'' t'(n"fi't''ti^ei<iiffltf,
unb bdnneinej ^■ifbt'ti* wt^ifticbt^, "wte |Tc^"beniti^(t",
bec ©rAbtc, \\X\"(t wrtteift^riflifn, ni(lififc grieb
i>teUeid)t bcn anPevn itidjt nad)lt)(ili^ fo;» niod;i, Eabei
fie efi iieljett iitfidenr. ■■ '■ ■;';■- ■■j-j.Iiii^
C» nim"nM-ljl'»at.t;Mi «tt*'c(iitSi:t"a(^ff' "bWn
(Soaitjriii) tiernihnbi" "Tiil "tiftfiia)r'"ftJb"ln3W|(f','' iSift
fic'bod) far eiiicngi-iebfniiitteny rricil sticij^fct^rgrftK-fti:
geineitl iiard; aile Statttr ti(f bcit-^tdriben bege^^rti" iiih
tcn lijir itnS ljfrffl)ni, l"if fofltcn Ijiiitcr nn^ Iciniin an=
bcrn Srirb ttnnrl^Tiifn , pbcr itnS jtmi loeiiiijfltltbetid^tet
Ijabfii, niif -etj 'batailT'(i(fi(tttwar('t 'ttficC^ l;d6t"it ftS)
baraiifitfdjtSdribtrii-iijC^tint^kfnfajtc''*,'''^'?!!)^ (tl^'l>b
iftncti otii' lltfad)*-, ;b^^_ ffe- liiptcii';" nHjf' jijienttlt:
lobffv, bcnfelbcit"^iebf'ii-'anju^iM "''SSpillSln"'iitili""ble
nnbtTii etdbre,' \6'ijii) 'Sla "JfriSic.itS "Ij^^albrtt Si-ftfttBert
bau(l)tcn, ijci bcn^ttiiibcitiucttcc cinljattcn, licfeti fi"e'(t
gtfi^eitiiit. :3^tentI»ii(&nilgebtb^(ci.fieoba&,-rfEfte jn^
f)ffd^:xiiftUiiri|nf^eUall,iin^l'fft:fiei]|t"ijA(^ijdon(i(lcdt
jpemi eefe^l'i)i&tni,ifirMlg jiii.tJ^tetb;.,-.ii.'(', rii', v.r?
. :. 31191 adncetlianKiigl,: ,2(itgi)iicrg:; ei>|1m{ , . tUilt
tl«& uurltiri^lcfa^ <itigi!get$t/:i}& fie:gfei(^ «ileit ^U:
feerit Stit£tiBsoitamnutt:,-( Jia^ii^niMi bodtyie^c Xa(i}^eil
iDiict:,'.'^ (^nitc nnf.pin-SJflgilitunfl iine«'0enuiitD(tt:$cre:;
btn«>lMifbev,®fdDM>(:rin^iill|feil>ilfil9ntJbmilaitp9lii^,|
al&'Xegia^tirg> (i^g^lMllll, ^iD^(iu!wlbliattbct-tt,ile:|
mdgli'Jt>Kten-ei,fi)l(t|j;ifSvin(iR^ii^ ji(b^ber(l;'!n)it!. liS
benn :auf .bi(^$]iaL'rgItii^itiot;fitnittit,ket .ipwtinBe^igtfln;
^ceiot,£jiSiltt]iy tciijKBftccliginnitAvn^)!'.:!:'::,'! :■:. -i
. : £Qrattf:.ooii;bil^f)etniji^d8ai^iiieitfe£ben:21farab
)liai-iS^ft(tijkn:iiaifiBi^.gil)g(t)ac:oetat*eivt:iiiltt:bett
&(C SD£JOC',Mllt;<§0^ nnb]t^'t^ail)l»t$ tfli'r mi, :'aiilb:
noUjter.i^i^wiliiifcQianiSaiillnts^ilit^^c^iallfianae,!!-,
luib l)er,l^'a(D e:rili«Jin: jwnjeilinglltt^iiysidrjlvtc^alier
iltbaft6a))iCiG:^an9u:.:aHbil bflcSSijiHf^wln^aKcne.in
■einciu' 'akSfd)ii& (tlittier ; girtftenunb .^aif .9Roi. Sldtbf
genicft, trnintcn, Ijatcrftd;, nad)Ocm ulic.itnScutgi':
'SiiiiijS ^fts-ni^jpw»? *f» ■?* w ■w.fflW.i^: mm
•feWKff^f/ijWfleWna, 8<8"!j >>"). Sifffeit iu bfSJillijtf'
«*# #j.i4*S'Wfii><".»i'W)''':i:i"!*!tt.'' .H"'
.^iififefRVlSfliSt.^Wi,*'!^ 'i!l5 mw.l' enlW
'-- "*-1iW«ffi!'t> 'W»tw!it.,:<ii«,J!9!!iiiiW.'l>,(f
).,inL ln,0j'j,j',5. >,iL-V)jiill ii'i .-lnnysnii
^TB 'Yettte^ntitiort mn««, ttf.^. 4^. S. Iwi tn
3tdnben nod; bacauf llioat ^anbeis? baaiit-fuittiHf>
eitbect @(fi»-«i(Mii"«fte':«iiiniM) nn^alMiiialUitln.
afBWAii^ hnllim (l|«c<M(t|lj|i;tti|iiltii)taMIHiipifi&a»
i)f<M'(l|i, "«li^flietinNfiei^eiiilltpiiiijiMinMeitnlta
dittihii:e«liib%iij(ttriMi»«e^iinib';^utiiM)'iM"
Jiifcifbctll itn» j« tl;mi. - .■ "
,:.'';iA/iiv#Eife ^'fn-.f #>M
ititb.uiii», ifiiae.fur Vti^tibbrfbavi^iif.geftrl, .t^ibitr 6^
!vil^"tcn'i "ftJltfn tcfl;alb cinc tlcinc SBcilc fc'i-"iief)(n." Ilni
.■g,l,'id; at^balb l;at maii itng in bic GaviiCcf^SfHbcn ae=
fM-bev^/ aHbaijciccji bcv 5i:fd;..cff opn SKcng, bc): Cf;ur.
it!^?^in'^^^%^.-^%%W^'<<'^'>'^^'>'^^'h
.jW!Steic»fflll.# ,,,>)J.I<,,Sfcwnri!lTOiia", i^iWcff "Slili
-#i'.?P)*f^(',.WwtI wiliSpcijcv niib ctli(l)e|:3iatll(.
,,ji|J!M bef.l-ro 3ic::t. f(ll'5 ucv.-bt; "ct l)alt linfcv »(.
ge^m (e,iti^m35t::t,v, ccni Gl;uif,";c]tcn, unt: bcn aij»
ba-a.gitr(tcn;ititflci,iijii ibcil at'Ct bicfclbcii in jjcrinijcc
JiiSt/: 'jfiWifX: w;'-<"'PJ''''T''"' »iif mevijcn uui \\\
^p]iaHW|lt1il(.iUU,V':|ltt"":", rciu.panbcr.ju ccbcit, ijnb
;ttfl^,(U^^a|ii!:"^it'io'of t iiiilinf^.ilcn, babcf cfi :t3ti'fi)(j(
WiffVV. -' ; ,c. ,„; ,„;i,c .,j. ,„„ .", ,<m Viiii cb^K
;::. j.SSir liabt»i»ol)l«3iff(nS,:i-6«f:ill«fe(|fi(»imn!Kl|
in bic/filiurfucAM Siatl),,»» Ml1'.Sti<tff^ll,ttiltali
unb:i)<innim ln,Siic|iiic^«l<,8iialik])i«4M'jlilM8gili>
ft$l;inr,'Unb :eaiibei)ififAtt'iK4lt>iii)Kllitlh«l Slittillil)».
'iCiict:.|t)ocbt«i>:ti^deii:a(iec-fci uici tttci)t-ccl4R9nfcAliiiil,
liilfi,il)iiin i)(c.filie|>i|iTii>l bilriaMlw^l-jllidiibtlli^^mi*
laaenuiiraeni) ill»iiKiiillt^iecltlK<>f,jntilMll«|MC^f^
nicrbcn. fSie rcic abec (IgtlltliljliiwlitAlHA ijlillMl
gticbvi b& tilIein''«iifiil>ieu'J fmiM ilifAM ataielliiio
inntiittinuillisni;,': sefiBlitl ''^uv.mm)^Mii»M^
iKioifiimti, m»t&, ,tlie^ liitt«itni|||<|U(4i{n^
:tinjii^t:>t>a|)faict)fiI^s:iISaii«iii)ii<hmim lampai
-imbcttii:(#>i8ltici^<nwr<«:^ ««MqMllbnlli^
welng eorge ilalliiv .Dag jfgii^:Scitt)>iiD(|||f« aftdw
«Soctcn fc^rn mollrn.Jlle )li»ii(iK:<tu|,|lM«B3|lrM
:(Ion£lIiiticQ;U)(S(il:i)efii^llllfluS^liiM€iM0fb^Ai»l
lAilciijletie ac, , ::i)|ij|t :Mlil»IKII'iiUiIli(lll|lW><)Ili«(IRl#,
bin.aXiSteb.TcM/ :(i>»1>in# fin9(fl«Bb«lHlI»ij •*«»•
: iiid;r,a«nc^ffl',!*teqilOlllHl)3ti*«e ^inttlifl^Mt^
b<t« jo,rtinci» gri(Mn,:«lti(t (i*«i'«*Si»i'.-i»«(f JS»
ie.:f. SK.: alIentaI,itlc^eiKafibm«c,MwltMl HN,ll#i
..;t>iieiatni^ii^Mo^(wMeteir,n!im^t^,,.S9gi|^
meil fte nid)C lautec ntit bent ^cieben ^canUBfiflbU-iii'
-,fiicya:.|i)ic,:ii'e )ttnl»la,ei)i>i);Mcii9(i4),.,»ijl|t{f «tn
bie iSdctcnjliilft (C^n>J"mb<bti>eiMigelJ^(iis^to
BHSTQ.L4M ><' MBr 'V. 1 1?»»,
4M
WH"f**^ -T«5"'':''i : -''^f *■!.-■:..■■: :!i';i> (r,lll/.lS
IbifAlllMNli )U«»KF»Mf niM!£^i)ftli)^>Kd(<);
W^inmetwniviKiiijatt Mi nt%9^ itimK
timsmiftii^-.tn^i&tiMn^igt^isi fnillial,
Ee 9(ljaii6/lt iDorOeii. SSi-iijijirM^ WV[ V*W.^.i#^
IB Sffebl iiatuti an£;neinf§ aiia&ioften ii.liii i
mpigftirtior ^ifgcV, fo tPtiveiTicificiSittp',' 'niiV.
Sii;Bi,'n gejitnif, itiifi fi? iltfj i)it;rin Ijilltfn iriifffm
hnfi^i-n. — — — X^iiraiif mit px. .pani>
ift^laiii^ angi'Kiftt, ta^ rtrf),iir j,iibini@tdii'
afit ec,[i.Tt!err , t^itten' atin' t?ii'D man 'HiVicr^cif ju
P lljflE, — "~ ■ Utit' 'luPlItcn i;t'6titt^ ■iiLt? tijr^c
l^m '.^i-rrnirfQenpniSrjbif^jPfi^iicti tKrH^-cm
«; fdii <il)f,ejii. an,^i'i|3fh itnb jii tJitrm, Mfi tiffc
tung rcn SftffS in^t. .^m» lofcf^n bft trr Jfeitt)^^
Sfeiliiil^ uorbroifjt roiirbCy al6 ndmlid) : _ fii^ fir dph
a42l!&. |)'i'rjn ioM'rti' flnigc ^Uf mii<{xhen 2iirIot,
|f'^i^^e*i,5tfli8'fiJ^u|'pWctotm'''^'atiHintg f6nn<
W«'''Wi*Clm( brttt»ilg*ti', (&-'irdri;tcnil jinjiJrbrt-ft-
> Jtaif.9Xaj. unb bie^tdnbe brd9Ieict}S dri'geittei/
fttAK/'»imif Jatitci:g(mdbt,'tef Jtaif.'lSa). unb
Stinlft brt ^eltl^t ternetibfh anbern awJftt)'» W
ttft^^dtf* iiiirti^mi luc^ «Oait unttDtgWbBS
It^iil^leml^Vrtitts^iif Ittfferj^ibiicKuf 9111«»^^
ibilt't»Hft IBf gt^M/ ■ 'b«^''f)i(;4iab(nviet^'jmi)
3^Wu:«if^fMniii»i«t«i; - ; ','( .i-li u.:,.'!.
•'«IS W<!^fiti' ^&bt; t)df'e1nflnt>erdmit'^f! aufiVnt^
tbci^^llirilM^ftt^fttt^ragii )ftibtn'Mib^ooiC^Kmi^-
nMtJi>''iti.itfM! n'eit^diM^y:ecJ^tiiMvtD{t'nab'
ftfit^t-Ian^tiadti^dewap^- ltat>mif(i sirbai .ntbun'
E^QftaMmv-Wwtt'S/:SB3«[^Aiiin iraistit^tr^io:
M^ • MmtHtxiflDiKtW «iMfOIIto.^tuibcten iStobt'
IbN^JMHiUiberlif^^aii^ttgfn Wnv Jiont- fte i«^o
iaOmi&^Mr {«"M^tbft^ifmtUigt, fa-^
pllKifdl^ «^XihvtM^otjaAmii' utici-Mirii
iAtirec<'Stebttt'I^n»oil ftejMftf^ imBcf*(|t nar^
"Vitf ^>mn'Sl^ oBetWgte&'Mi»rnS6tft»bcn
Ul^ausml^j^f»- W«mi iV'«atiniK|tot»«fft»iBe
BiJj)^u;;u^'j :.''.:n-- UuJ lim ■iiViir l.*tjiri ■,!/ il-jli |
Wli^MitiilS^fifrw^itcfwMmjntl*.;'
fliUf F flKfijuiitg ,a(;3fjagt (wfcfp, 6(Wiil ni(tit gebodjt
nj^yfae,. ,fiap; fif bcn,;antici.tt #iiarm Stdbten etioofi ju
5j^l>(:ij^^^il,,,^nbe^,i))?l9(l(P9.,|., .Jl^itf ,iwldj(6 iraii;, ftt ,ein
f('Hi^¥? #fiiff,tffi Ji)fi(pciji^,,ii5b ,l^^,.H;^f,a-fol9(ni)3' ^
,3-ftfft^f.^(t,m-,Jll,,(M1i,lfiC^,c-,fcj*l»cH (M,f)t^J£^&J!ieEr
ne^^jffiiri^flW' ■,'M^' ,4* .Hf, .''11 i'V,<^«N i*.'i:iSiivI«n^JJlf
fwi;^i)i;at,;iBoiiic)?r:,iui&, biw^ ^'^'"''^'^'^"tfiiuI^uDg
fiitiBcitii^i^jji, i^it.goUn- ^if/6l)i'i)jren @uible tfiefe
3tnii»ch: bap fic rii^ bii-njcil aUe i^t^tJliiburtf)'''*^ ^'
^^^.Hlffflfinfo^sfenitHfiiWtfti^Mnb.^infltcijngi.ba:^!!-'
\^V,M^^^t IW»^ Si#i«*'«,:?*'if?»)w-t BeraeWn
U,t^'n,-,(J),^,f Jf^^g^ii^i^n^ectpig-^nffSBcgS-reifeijen,
t^i'%4mM^, ,Cp5t3»V>?:riiri>t,- fitfl)acb,'n fid; bic^TJ"^
al4 Hi,fipfjTij^|.fr^Ui)£tt,^a)jC*I, ^.■v.b^ii.Slaubf^ nii^t
■■«iVi^fftwI W"',^f," '^flK^irifift^lA^W.^^t"' ■"'*' fiJn'
■c^' 94ti)fl)(nil uiib.Biit. bfii 4i^f' aB'.i!)rf;^(ri-i:ii «ib
,gn'uiii5c.t).;latt9cii U\\\.Ka., , SBfifi .'.a».-^' alieu-.cljrbarm
2;ftt.WH i^i^^fi i)ifKi:.^a«eini.ti) ,in,f^iifiifli'.at.mtfe^ii,
njin-jjfit |ic |^Uiei,4«i;V. d"?'^,'V'!:"'r.'^-P«'.* ;.,■-. , , ■,,,-,..-
.- liSXiranf-^fcerijElottm^^uoirGoilflffl^gecett: ^.Ijfittcn
<bcxiSdckt^fiunb 9)E[it;ien,^Ui (iS.i}|itfnflettin!l?.iSm-:
flen eine Sufaaffi^ttljan, ■Koieifii', ouc^^tnlj^Hi !»crtts=
■^(,.tta^\'^ in:'ifjiep:EBffrfp)n;6m;&bKi9tfoIKfn rorr*
bcji; t>t»(lri'.lE»teti Eeiivftetg^ifn rdtljeHgctiitjr//- tt»U*
.tt« ftw]^aU;itnrf6cfie}]:f:lbfilit^ibtcanbcriii^<lbff,.tofe
fief8:0ottrat^ca.ju promfiwtten.gcgBn fl!«ip-gXaj:.iai.b
.t^tnlgcinben^anbirlnJi.TiJftilrTOclc^a-i^m iniAct, ge*
fdgtivMJHl^n.-.fl%ia* ,U6c*rif rfi-*^ f^ifictv bep afitfcn^
v'i)i[If.fii)8ifc;-;imJ(^;lJMi;%fi!t»iDrfSi^hHH;3fn^frfrv3fc
.mifc^tifagiing riaiidft^eii^Jr^^hliTntfriCf^ Oc^gu ^oicn
nicijt Bcrfi'l)cn,- fwi&mi-ifendniSbtoe tjnrfjf dnge.ftoittin,
'bafJ.fie bQffriftiftt.ai^e^iigt . ieo;fw aljcr.-fiSrfatrcu
[iiiUilCim:/i.«diijbn;tigbttTi®tJfiHSeeeintti)g4inili!S3(f«t)I,
'^bop fie fiil) ^b(Gjutu3n^ii;Uii naiJ^,gt'nicHier.®l&tiiDt'
gflDriiiiB^f ^.^ilintiliatg.ralili^en^iiiH^ pem^iiQtJi MoUtai.
:2)i:nn;n)oe«bff(i)et)e, ()att man M^i" S^ftfUcii; tniU;^
teir aiia) rtocfiifrfteeJtoea* be»tW(t8rti:H:',J)«ranPfttc-;UD«
ammt : SiVrs. sedntnwrtet i ^ fttvinrtitcd ; ^^Ettof fte f^
felbS Ijtmbftn. ■■■-''- 'r .'Wr ■'■'}■ j .mmrA ,)''.OT',r)
•:Vaa)mal«' fi!lb''-^fctfHte"^fifft''3itWfi^'ic
^liitc j^ciniwm' gqn&^tr? Witt)»7ofi^ili4t^«u?fi^fip
ppit fcci)^ SidbtciT,' al^ Gctrcn,^'"^'.^atintanT,'-®B?l<(t,
aicjjpnftburji, '(5^_Iingr'ri ujib Ucbcrlingmj. ^tx «H^ v^-.
■m^cnt, iinb btn-iii bcn 2?octorrorr t^DUen^aiiici^n Jaf=
ftTiv cr.tirib brt ^tiij^^td&ft^^t-rnllfbfrltnfltif^Siftn
iiM uiibHn ®tdiJftrft''iW*Wt'mif--Tfyn^tt -^i-fM^twrbWi,
ongtfleigt; bie t)dtien fie i>etorbent unS beP^t&eit"?rttr
«7 •
M
EPrSTOLAROM LIB. V. iBiO.
41«
ftortjftgebm, niinlici); bieTreil fie angegegrti Itjftirbcit)
Wiefie fit^ bon T)en anfefni ©tititen in ©at^hf&eriUii*"'
Jcnljfilf,' bietien«(au6w ni^P dtttrffft", aiifi tfrf*#*; '^
bag fie ffd) por alif »™iBR^mig'«tec-iSeAW<''&e('teE -
Steii^SoftfamniWiig einet'f;^eiii^iiia^tg;in cift^itgiifXnfi-
hjort »ernelj'tnen laffht, ' Ki&'t)(rtlifti' ifjnftt -iW-^riwK
4>*>ut(HH3 ftd) einjiUoffen nidjt (^«b^ren feUt: fatpare
hjoi^ raaljc, bafj fk ^ei SJsftijIug fitrfriM t^aB^lHHii
unt> Kntnjoct, We auf 3Rflf/' (nftDilii^ fp ,SFif&.,'W&.,
SRinj^fpung ber ?fnid3)m:«lflnfty>i8>'ftePt:ffloirt¥rt><v8»P.j
iBefV, u«6 ipiit- (jffftHiepenv-ljelftiJ-i ;',il»vfn;.-jnc;(fetr(fflb«!;i
barum ni^X anfgeirat msUn, ba^ fte ffl)''''*'"*!!* ^**'^
nttt ^MMwi ni^t vainiftta riniaiJfn; u<'rjdljen fiii)
flud), fie l)Attfn fic^ bet aSa^ gelwlten, EmS »j(^t lU'
fad) Doc Jfuaen loaren, fterljaU) etaiae an,>HJfvyXbfiV!.,
?eitf« eetangen-jii lafTw, mtl iSiitt;,; .Wftiii-wSt? fe«,;
fflieinunj. iiiti)! ii«Fftei>dn. .4ir.r^i;,4(Mf;twi^)f« ittn&^,:
Sl)eil ciiv iiBtbflK^t 'aenwnmai , ,W:otl?n til/o ,^£^. nn& :
■mffi-gen &«DPiVHCen> wa^ iI)neH:,fHt Jtntlo^CijHSelJfn
fft). iEttnn moB tl)neniinfer&;ifc^{eii*,*e« Soi^li w>W'
l)ecau§(lrcid)en tann. :ij,if
'SBic a<i^tfn§ aui
lecn ct)eba'ccn Scdbt
faule ^Jfluf "f " u"'^ fomini ,- „ - .^ . - ,
bem'^ifiljoff Don 6cflni(j unb onBcrn aifeS', Wa^ iti ber
@tfibt« JHdtl^^^anbett, Devratfjcnnjcrbcn, njie nudj
tetljalb unter un3 fi^in: fcinec frct rctcn biirfi^n. S56
benn ber Oljurfiirfi con Sadjfen, ''2J?airgQtTiif; fratfti
graf; uttb XVf.^dM^-ftaruhPeticjIeid^irtiiJljl^laltTeijr
njdnMmfittjigi: fo ftitttid) ttMf S^acuiitii^*«3:SVtA*ne:
betuljfnnjfvbm; ftfvtn-itrif guw .&ijfftiun9, «6 mSc^t
nod) jn Dirl fjutem fffd^iegen,' Ui*' JfCflif. 2»^],, aud)
bil ©tdrtbc jB ciiiem Sfffevn bemegin'.
©eocfl ^fcjOfl-Don (£i^ifcn.ifi,0egfcn;U«b..au.f.
()*ut'bci: ^iixm iJfli Siontetn \)wms, writtrii, 3Di^,
ne^cn i^ccH 2Bcg bucdje &inb ^u JBo^fifn.
ero. 2S. fdjicEen H)ir ^icbei bie Gonfntation
-iwc bie iibecgcbfHf bc4 Gliurfiicjlfn unb frine* TdiljangS
Sieffttntnig fn ^alein ficmad)!, nsfil niic bif im 3!citt= '
f^eit nfd)t bffompirn ijrigrn, jti, bie nn6 ■prvtraiilid).'
ju^efleSt Wfb.on," ihit'IBift, Ttl.iiin bie wnS, SS. roe--";;
gc^a^ab^^^fdjrielfn if^', uitS bit^fe ■Jfbfdjrift- roifbrrum 3U=
juftfttcEeny brm, fo tln§ bie getteljfn, iDiePfruni Ijaben
ja bfljJinbig.-n. ^- — ' I)-ii. -^amt^aaS 22. Ociuhvls
vi-Jio^ -^^liifiif^ait ''-•■ = 6toii(nt'aiei*amcc itirtp
ii.A rvJ'^i''.i ^coiiiimie ^ittmi9Mi^.-'"M
lucf) gan,5Udj bafur.Jfl^'eO|j«lf;
t cm j)rotJfr a5ovt().cir,f^^-, bflPtejec ■
■ Eominf. £ifnn Ca5'ifigfiD(p,'bap
1 f:ij ,i\ ;■':-;■ j|bfhtf4ir«-/*«VM«.)'
! iDfciQltfi^t/ f^if4j$ utvtnf4Ti(»«ii fral>M
) ^-j-.i nnr.i iKif :iijj',|--^o(r«1IU ''■■"■^■'J 'I ■•!"'■■■''■■ ».. '■■■.
bbermc^c^aiiir;'^»iH>'^ilfffKr^«S(9fri<fi^^
il«McIitig'^i«9a«Mrp«^/!i9uc^nyn«Btliti^;(bVId^:.c
|icl««i,,lBii(J;; ■ii\i!.-<M''' -■■■■'} ■'■i'-ri f:.'ii'i'. ;nc r-UTl'.
^Jyi?'^'iO;'V« ff *ir?f«feftAf .<i«in«f.f«V* **«•!•
I '.if :i-'5i;i(;i ,f]j(i-rc,;,>?ft(S«Sp II',. ■,"■"■. j ^;, ■i;-' iiif.i dy/
Sqntlbw^' ^8a(n^ft^iSPfHa4->S$tbrft(^v.®9wd)f$aiovr;
a^idingrMff^eQffii^ucetamJtitlrtfaniLtyi r:.u o i'-.!'::
: o-J );;i;:iv ■.r,y.;'i'\ ■,v^\\v, -i li :^(i; ..-vi ,?-:?; -os Jij!!
;N»ii«S0;1'.'( i-it^vn-.S 'rj5 (i/jud JjjitiS' li.iir* ^k OJiJig
r"*'^''"*"' .wl'>i;hh^-! (jiir, ;ifi',fi '■-;'.'( — ^^^.'iWiIii
,''t';RfiAf^*tori"l>«'*=*«'>!.-P'S^ ■( , /■;:;;;;!.
^^fcrn Surgermcift.T unb JRatij jii 9iurm'
©iittfiigen lielJi^n .gwrtiH. '^tuf r3fjrrrn|i;iil;< fc];Mi (5()^'j
fiicften, Sucfl«n wib bie StiCitc, fo ^fn '.Jtfcf^fiifb an^^
itortnnm-, flUjfbaEi 9{at,y)aiiS^iifammfn (ommea, Ufil)(ri
al^ fie. bdi fijia^b.T.g^Bffi, ^abeit ffc brS (SijitrlV?*'! 3
V. -So^^ffnj, '^n^ufm] Sanbgrafifn iinb bccStaJ^HJj
9fit|)^,,:bff)ff^i'^fnfl|i^fliS, .jui^iiicn etforbrrf^iiat^
^'^:Sf;,'j*,* .Ph^ii,^4?i''"'^' ^^■''Jii'''>' ^^i ^^mm^
S.«apj,t;m »»^t^j^^^rkb£ii^urjj, e[)iii-furft, onaefd^fl
lifp bie(C QTCeimwifl ijoracttageiu , , rtuu
9Ud)b(m fliiiX.Xl. JQ,9 biffcS 3Honat6 fcintS fii.
f.ii',"iinbbe3'5)tafg3raffn ©ffonbtni ecmiijrcraftb^
anblrn iljm^^gSitrTcitjariMm giScflpn uiib'@fihtW-w£^
geiv, ^bpftejjicili :Srn1ifr, -bftii "ecjbjfd^off sougjtrfej)''
'JtVibiiitgm-geiljan, bof^ffCDoii f^rec ,^fcru,''>ttd) Vt^l
'A-nbcrii / mrgfifin cinr^c 'Jurfcnlji^lfe ttocl) aiilnf* ^n^ '
limg^es ibatf benii juoor ein gemeiner laurArfl' gflfc":
bmaufgfcffSjffT, nid)t bfroillTgfn f^nnren;- — '-— ;'-i:i'.
nu)t'l)dttfit pd)'abcr t5f)urfuritm , Silrflcn unb^Staibc
«^'««M'^
v''ii^i;i!il
117
EPI9T0LARUM LIB. V. IdSO.
BJt JSaif. 3Sai. tintd griebcni wmnlflt, btn ^ic m\&
\a6 QvJXifi.-MiUn m^itn opil.feH If^ffen; twvwif >mc
irrn*i: iljr ©miutl) pfvni-ljinfn iTnSdjten; loie &ann bcr:
(^@«cfrtari ued^^iT',!^., — r -r^.,,)^ nJi-lt^.Ow;-
SJiui-fur^iUnt ^t>antuni)ii).'g-f«riia- gieitbi :.
SDieoMil wic anTi bm Xvirtcl &e6 ^mbm£ gt'(}6rt,
MQt^n fu^ lit^urfurftm , ^uiftm unb pk STi^tibe gA^
wfl.Ridji ncKfHyn, i(nn twfi iBir^nnfiifikt^fali^ 6«
Uteltntt^lf ^U^,- alS cimincijtlOfniic^enTtctjHonidigfa
Bfdv 'Donj.itmn»'«ju?|t fwtiwB anirDmj -nutwm, tonB ;
Btceg pon ^llaS biSljer bec ©cfaraud) gfWlft, w«d
M me^r (iJ^oil) bcfd)Iof[en unb angfnomrafn, bafi fol^
|fo b<a lofni^ra 2t)fil tmjime^mrn nnt> ;u voll^it^iii
t^uft>ig wirt. 2X'nn i&o baS barii6?r, n\t fif jftfj
oc^ teincSiijfgS o.-vfcljfn woEItcn, gcfdjcl)^, loijcbcn fie
t^-U\}» roeni(j*t aufr Aftif. ataj/^SSffii^ibi bwiif.U
«d 4'fi''W'''^'<i*fa'>'*"'- SegcljtWi beiijaib nnfVe TCnti
WM' ^tt'i»cnifl)n«n. Kuf- ml6)ii ^im* oon bet
plani^ wn bc3 tlljurffirfifn iinb fvinec Sitrw(inl«*n
WtQin eincn S^e&a^t 3i:bcti)er, unb ba|i iljncn bcc 31r;
Jfa &e5 Sricbeug, iwcil ber ctUc^e fonberc 3frtifci bc:
||1ff.i raDdJ ctlid) OTal buvcl) ben Seccctavi roaii^-toc/
jlKifn, "^^ luic bcnn aud) bffdjcljen. - " "
^ Uab oi3 bet ^ljuvfucfien iinb btt atibetn 9{dti)r,
^iuf)iuir, bci etnaiit)er in eimt fonbern Shibnt gerocf},
pB^OjMi^oiibei.gfudit^, ,ilt Ti)p^[,bctac^t, bap b^fer
jiitlKl bc^ Stiebcii^ fo geftijiuinbc,' auffA^ig unb cec: '
Bfl^p^^cflcllt, bafi ct tcn Suaiigclifi^en iStdnbcn nidjtS
pit^iglW), fonberri alfeirt t-ine 5Bclfi5l;i-un8 uijb 2Jlcji:'
Wng fct).' Scnn ccillid), fo gcbcn' bic S&Dcfc: rotr
l^ij^^^n^inAaad) niit Gljurf iirfif n/ giUflcn ::.'
B*r'i^nd)'e-n, Cfl§'PcTn 8tanb bcn anticrn'
4^'eTjfcf)cn"K, ,'l".niter ^u ofrilct)pn, bafi Jfalf. ?flc(j.
ttrrW K^rbfft'ri'iiiij« aitSgefd^Ioffc^fi if^J' benti'allein'-gei'
W^'fit6'tStai*''*ViJ''ai(bcvrt"-'i6'<ltjfe()(itrf6tt.-,/9ftlfi^itt'-
WbreiU abfv ^atf, 5Rni.?ein'6taTi&'im'3liiciC^-'feiin;'-^'
'V .S«^5 ?fnbcvf, bafi, ia &icfem gi-iebcn lauici: iji-gr^f:
ftfc'liftp fii^ S"aif.,,3R.ii. mir bcn etiiHben, fi> bicfffi
wfejicl) .aiiaiiiwniincn, ver^Iid)£u, t)arii«mp^[,japftpj
^^fi/ — ;,,— .^ift bic, fc bi!^ 3tbf4)ieb i»d;t. «it^"oV= ■
■Sfh, im ^ric&cn rici)t bcgriffcn fepcn. — %li},i t>xiit,'.
b»g'dn' 7[vtifci.ai)fiIjciiCf: fcriicv ^.abcn roic k.
mtn "flcftcHf, .batf^aif. !IKa;. fic^ rait (3|juvfiir)L-n,
Kfir^en un^ Stdnbcn, unb fii^ !)fncicbfvum.'m,it 31),i*ifc
waj. fv >?i(I unfcrn-alten d)riillid>4tT,@ldiiben itnb.^e:,
l^oji ■fiefrifft, Bcrglidjcn unb ucreinigt, aU iljr Siec:'
mdi,n ^ufe|ni, bataug abtv tlat ^u oet|lc(xn, .mU
4)tf nlta (^ct{l(a(i{I)£T (Slaub \)itt\n Qtmmt iv&vbt.
Un^ vfiifwolil t«t- bes @A4){tf^n , unb ticfs? StufK vstf
v>9t^^¥HMkm ,t>fff« IPlinctcft ol^f 4M bi£. aii)t)m|raftia< '
®t4»^ 8* *EW8fl» / ; rtPift ««* .l>'ftts&ni ;ift# r»^lM^ :
- ■■'- C&^^dffctt: tfffftS^tRfiirrftm jn '<Z»^t!ft'-\Qm Mf^
f(aw:«$ft^alitftrri«o^ffaiaffAi tifib Adt^e ^ -^ m
1ii(i^t!t6i^n',] Bt^fH(li:^4 'i^^' gitflbisflen :iitt» gti&bt-
^rn&&emHi^t}lM[-'(ntii«m'fta»nftlt- iA^ieiH^i4i--Writt^
miKf^kfflfti^ntapfftii^u iia^'btmpitfi^-i\i1^i^n, &i>
kWi WKiSttlttf^i^ fM ^HKgm^l^VkitinnmtiijH,
ftr1mS^t^f(9la8«Kbt^f«ftffti(M)i«i4>'»dftH-^rbo4tiltt-
aa)iir'Q;t«MVni:»ii(^g'^ii)rf), -gtMffrriMli tMbrr
«(Mrf «Mwau^r-Wtgot^offM r<li«<''f^Wfn['';^. 9M)BMt
tiMi^i MjfJHr(^'l^(n-«m XctWil(;''i|Mf f(ttKa()ttVfQr*^
ft^'/' 2^(if lifib'€MMbe, -lirtfltfMIVlffe^Mti^ffld^
tnttt; ^tv^)ilb«i>^ri|tl'tc^;ii wft((4bt;-'''tmtf:{tl>t« ^n
Slvtt-fdWivXlfri^i^^iwfV-^ittit^^fHi^StfTrfte-Mttteir,
triebergcfteat: fo mdte it)te Sitt, ipHi!t»mft>It<rhqn^
fd)ii-b unb bcn.^;lifel,be§ ^tieben&^ ficl) bar^jtncn l)abm
lu frfrf)en;'\^ii^iif;t.Hriliir.ro'otKrtt'fi?"TO bVrtfad; 'r^ —
fet^ttti',' li^ic fid^^iiittl^rcf, rcrncijmi^h (.rffi-n. ' '•'^'•"■~>-
, ; 2[iif iv.-Id>-S, 11)0« un-J livit Ikificii abirrtm bi^J^,
iif.-^Uv\iiU i^iiffrrfbti, "nb ta man ur.v u-ictfchinBtW-:
gcL^en, ji,ii, ^i^ ^^; Ccn til;uif[ufu'n l'oii S^taubcub.urg ■
biejt,*^)itip)}i:^,aS()^ri;-roPvCcn:; , _. , _, ■ ,-,,
-j(!'.,i^r^imi^tn6£rtiiB{inMb.kt,^(*itifi'.iioMr ^sf^
gd)rm,T)wiicimiiQ)en.,j,.'£ic tjeni)li'n',iii^).i!i):tjiioi'tiiiwv«,
ba&fit fid) i»om.(|tytt'i'ipiti!n i» 5i«<i)fcri junb ^iffdbtp
6Setnwnbtf*.Ttii>ifle« !§kftalf'0({jittseet bftis*^.:-^-, trr -rr
!iJiact)bem abcc bec (Slifiafiwfitmll.ffiiw JiJrlWantKnfic^
in Sad)en unfrrS bciligpn djriftlicijcn ®I.iubcn6 unb yte^
lipn Wn mwmjrt^'- f^n^n - fil6r ^mM ?^ nnb
il)*iSt, nHrgtW f!?'*tiS' dvfmy tifcf)t 'fkgf* H^^tH:
fedtten fie ba^-^tiififiST 'iicfW^r?<faff?ne'^^?»^iiI^WIi'
bw Sbfc^ielf iinbbaiui bet a^rtit*! b,f&-Scifbc»6 DDWiAm-
li^ aiif «n[frii.-iieii|i5c,!i-i^iaiit!fn ^iitlltfliaicn-.jf^i-Ut,,
roie aud),.C4fcii|i^e, ^i^fcijii'g'_i^|;i:'i5,."^iJ)U'i}^' '^erpiafvn
.?)o|iiitftg njdcc^,b9| ^v^;ii^^.j^'^-i)ffn,uiib' feiiw
ajeiroanQtcn pcnfeitien .annfi(wT»fn, to}&|" fic^" bfinu i^(
(Scjonbtfn ucrtieljmfn loffen, bag ffc bc5 feliiiibcne uii£ '
Sieligicn ^albcn ffcncv ju fjanbcln nidjt (55ciufl([' tjai^ .
tcn: fo rodrc uon tinnot^rn, ,.i()Ben Cvnfdbcn 5(bfd)tE^'
jujuitellcn. SJdvc abcr no^mati il)r SBcgflj^fn'," fiil)
»on birfnra«^1IM&l^.'«Mtr ber ZMtn^iii^ ialbta
419
EPISTOLARUM LIB. V. 1«S0.
4N
?fuf iuf!c1)c8 itir abfrmdl? ci^fll 3?ft>a^t gmom»
J^ttl unfe abtl-ctcn, iin? imfmM, tlnt» it!3 nJifiDifbet
trtttfittattn^m biiTtft ^/]:xit''tt(i^^rvrti'tn ^latit| i/it^
■iiiirtM (Jobtn !iffttl!'TbiF''Jii^-i'''J*5libiji'tii>«ylt|*
MU baffiJ) «■«f«''#bifi(l*'ljfi6*o»ft('!ftrftit m»
Nc ati^rtn lll illll ^(«^'"[«'^■''«'/'(Siflfljtiif ttfi^fciSc^h
^4bvl b.-5 ^ftiLtl? bit-nrtlci) iiic gcfciibctt, pbcu baffclbc
rtod) ju t!)itii ucr!;attcn , loicltcb! roa!;r (fcn), ta^ ftf!)
firSMlitiit»itif.^4F;<5fiinfii»(*m) Sntftii mib
iiiiicit^^-jii^wijfwafcr-Bfsieiiciattis^itftr^aMaibi
('vffiOaSm **«; ' '!!Sitiiiii"!iii4''Sba"'(«fl|t%
r4ii!icn,''iitetijt* ti!«'i(((f;i) T;*^8"«)*H- '(Wii)iffitf':i)(in>
nii1)t'ni6i3llcf) gfircif, '(cb)'-'atttli'gcgrn ©pKiir [riitctti
IBcgc Dcraiitn^orrcti foitnrcti^ 'li^ititm^frc', a!« bic notfi
«gtiev 1?ctfcifi I)ic gcwcft, bfi^cfbctilaufrtf inib^fbrfiitbti;
attacl)cn boraetlfilii.^^ajilibfflfft^^-iiS^llic^ilS^tilKii
'lifliiii"" 8b'« *cll'!c|s;Ti *l(|:«(rm«i9ci»>'«5 il^rc
'^tin' WWMIl«*tn;i'i(!(4i*|W>«b(*ll**l<4t «Mlill.
mm f 6nntni nbct iMMtlM )' iilfiMn .ta&i M^ltOM
tnltllt Ilnbi pnji.'aB3s>4i^ltffiltiio(fD^ii|)ikttin<i^, bic
^diibr/ 1flfl£')ur«tari^m>iba$ificfoU];6aat^c.|ltctn,
ttic^ bie.anb<tn niiifluh.sija%nil4fin^iiba6.i^lb]n:«nd)
ot}ns iS»viqiffn4r«ti$ct|;ii;itttQiQig«i^utfr9()Blf )uib
anbrtee 'bemf|ilieuati$iingitKii j»oltltM(i3a>i{iiii^(ni<C[e
gtbft^teti t9iBtv-iiMr>|icff>bdin isifiiOQinnaidi-iiit.intefte
^itten angeJMst'v'jnittiittttcG^iini|tlt>ldiJtfi>'.'li)a:l4 nod)
miglilti , t^"ein ^gmniietijiiict', i. bdtiti, ftiifciKiij.
unb' odei^t&Bte iitnaaigcfe^en4)rSii3ntJI;^eblr,tiQ& 'Sfilll^
bM ,-.3{eli{|ionj') SfltetnDnitiiralftt iitfSttettffirAfgtiifttt,
tnii^ «ttnngt itletrba«,d'Jid90fb ^^^d^fjbarinn^i^ajiji^t;
lOiQlB arjntem^; bodt il»it)et,i&toA;n|}6tf'nnb!'dllfin:IM::
been, fo benj62tii^-4li1iIUt9Jirniniiai«a|i%|:i nid)binMni='
9et^nniaiibew:tI)iinmoIlten..ir,(3-j'j';i tf,r,-[',f; cftnii!"; i
'9tciii)''tifia'*Sn'iai6'Wril«lte'ftJJtil'''iStte,'
toben fi<t) ble @t<inbe unlerrebt, nnb if(t4biiii''fri^lMei
iaieblce«fbtft«it,'ialictmaj&,&an^'j|fcnifi^fdl|lcn bon'
StanbeiitnR^ betigidi^ipq^att) eftie<ta|b«i'.'!IRtintia^'
tnfecSIKii^teaf )K@nfii^ennB3infr,|biiiaaii9ateniQirwib,
fltif0tintiea:lafjleni;,<£ei,->,ii^-:^4ttinid^£ie^tinitli;],
ltStb<n^:ini(^i:atfa;iiieftnbeii>:i!»0'i»itt lleaijSui^Ben
Kd^ponlii^ -iia^iidit iarj^en^ilt^uianejif^idf^
lepn^fitn. ;"Cam:{kiife;iiia;^MiMigiWlnfiia«tc
«ufitat^tutifiiiebgn;, jMn inltiii^Hl imHiatenifbieS;
-■ttUIlcit«il)iKf^t^i^Ifa,i9lgt^ntnf>' bitdttinlniil^/
-lBllIfttei!€Ui|be!>i)Eai»i'rfK;tt)OiItta;fiii) yawiiltten
itim/ftmSiB^i^ tBtttibm x«t(oii^.nii()t fgn,.
tein unbibel^aKrfiiiiUnliundMt sttBi"'' ''l: '.i'^ ^»" '
-^' iiOaMf iliK AwmiWiMlttK^oMiea^b ab.'
8i(MM,^atii(ii niH^iflililMAr IMtfeim^ifRtltliiaiitllMitt
gcben: reii trifpaif iKoIll baf tftjVfiiicin unb Bct-
monbte tSnile(in»feielleti'$dtteii iil*rti^terf (elfiii;
KiJif liteiitlFs^fKiStlJtl-iBapibiKctilllHJbltigiiebenl
|ii]i ' litif' bclt mfdfKb , :>iti«t itiiif^lliiltelf dnidfi StHMM
betriffin"f(«v' m>,- »iW!«i'*<|M)Drt«Wnib«n*
m fti; fi'fit« ablcjrig), i«cti@atlltli»llienwMMn)oili
banit, m llllfi;e'^ct¥ia:'llm)-1ilV.''atltlfni»to4tlj|jei^
li)c|t , ' efn Bt(i^»ertic^t'.iIR)f(yitn»tja«pli, aMboiif^
'«llif.'«Sio).: ilnbible ®(diibr:»<8 «MitlS MMlc-iWnit
Scii lifff«,"J(u"er5atunjTinb-!!BMeili(tl(ti^«(»(|
timn''<^it!McDflt>'SMaiMii^^9iUI, itlMtllCitllk
Win 'utty SJtrtifcjtn. jtl)luf<5«l!'.fo itrtlttPl»»!)!, inMllt
l^it, bap inblefem'»tiRI»«gtieb»5SI)t»«Wf««
9IicfK< m.mi bloolibettt)- tiiigf«titft tkCiaiiaibai
'becrWtlijlbti unb ob firglriii) b« »f<^ll»jnfi()li<ilM|»
'nicii',.c»at»tlit!) iiiib'Iant«» iKifil^iiDiitbBi, ,ib«»iai
»!>(<<- WiiltffbfiiJtJiebensttmu^iCjliteDiftlliiigbfW
Keirtt," (ble <ie'i(iiMI)£Mi)4l)i>l«i.^iiiiliiN$n gibt^i^
b«t, "Mmn <|it 'fic||-iiiSb<tim''fi(cn<b>unbiimen««W
'«l?tn^)niCIl'l<lffcrf*:' :.-i:.:.::i ■:.-,',:iiJ :i! : ,: X .-.bia
.fiicrauf iiiaii tin3 alttxmi^ abgci)Cii flcigen^ aju
n^iimiBli: bitrti) tcit Gl;it;fijt)lcii tioii iSrflnbcajjnrg tu^
'itutmuit ijcbcn ; |'ic,l)jlltcji,, iD^g lojr jc^p uttb t)atiM|
D.)i-dctrafltii, gcl)6ct, niDUtcn bajfclbc airefi oi^'bie.,SS;
aJiaj. gclangcn iaffcit, bcr-3in)crfid)l, 3i)c'c ^4'«wit
ung ilirc^ (yciiiul^s I)icrauf ffracc bccidjten. .5(uf'»i^
(t«* 4^'. ■^iui^ oon bcc 5?Iaiii§ gcccbt: , bicfet^;^ .
,bali;i<, .|bcc>.gaif .^j., (^lien bicfcn.^lantic'
i»fts«^:,i?*«W,:?i;i>£i)butft;„i^tU(^t,; '^if^^ ^1,
.flfmm,:,^^::^ V, ,.,:hS M ,, m-tu.,;*,!!
' ej-i^rfcit-bie^Wftd^iltlliibii^eiiJISiHbfi^^tillijtMi
fi1)icb 'aii.,)cuotiimE!i bci aflcti 'blcfcn ii^onbturi^tn
SCailifdjldgcij fiic ntib-fiiv in bcr ©crfamnlfiiitg"'
iich gcltiffcn, TOc!d)cfi bauor' fooi-f;crj, nf* bMel
'iit't'clifaiib.-i"ciiilg gcmcfV, ''iii3)r'gtrdj(l)<'n') '«!(»|jH(
ii'ii1Hi^'(fi;lid)*niS' Hiiiiif'ji<)c<fit"t:' 'eolafffiiJfiij bi'
Beii g'ibi)tii ®labt.®t[tllcii bavlJur4inid)i'dbe«|P'
(.it, bfnn ols ob boS afiti) aii' ifintn !iegC.'8WJ1*
n)o!)I bic onbcrn gtdlSl/fb rduriirffcti nitjiftnri
^c.pf iitbie 2TirFcnI;iIf , unjugcfigt' eiiiirpli
•*<ttS r-iiac^ nid)! beioiliigcn tuollcn, aiif bt... _„_^_
gemelt, bct ilSiiaiiigv mltninfttlltlitleiBerfanSll
ju gcl)en, i)at raon ftc tioif v(ai un£: Rid)t;$iMil voOa
Mwi. (|)lj>,:WJ>i<6«(d9^ui*».i«it;iJ)jli3u
i|l. Sonntgg^ |3. atobtU jum'
m^'?-W,mSt^^:i:,-.,i.S Siil6.iiii. .IJS
>((^1: .ttl' .-() :;iti t>'>ail)r nt . njfniQ.g "
EHSTOLARIJH y?. V. tSdO.
»di«l*tm*Mit«i««»,.*|i»t'?awiViWh«
tt(lfc«n«wl|l*!w*owi:**.l».i>i)r:»» lKJ«'5lM»
litimiM Biffflis .liijSiiin)» iwt ;»6<i;ii,*'SiiBffl
ag4i«iiW',MI«:-«nri-m:>i<Stl-AlitiM«))JI A#
XiitM«, , imiiimiiMj.mfmSiiiffi^^um
(»»i;lll|ll.««{N»sl|«i«flif>vSl!«i.';iWf:".»i<lf?«'»f
illiiib.Stgi .M r» t»n,«?>i$i«^ »i*rr*ntiWgfi>
li4t!taa{||ient «iicf !»,<.. B(i!««tidt:< .iiil^j'.'m,t4
M, .InittS-itiiliiftwe 4t«ii(^(tlli iiHJi^fAtiiiiKW
«M0mt',i*«rMiw»«m<...6sl»litii»li*!*;«4(F
rf^eib :.iB«.««if)ie,i»ilI.;*fiie!4»iff<il> .!* fiiiw
WK.imiwimnii, «iik: W..tlin|f W«l|'» .»i>il«" .ni*);
I3atljb ric (twaS fleinmiit^ia if(Dn|..:::;®.llft«l
BltTOieOtT jufaiiimcn fLinimcn, Svatl) Ijatten , tmb
Sfiit, nsa^^i^n-ljttrip. QnT^iiftrfifllic^itVi tl;ti"
iSJfe-ljmtmtWaiiii", iiiji kllii)i 3liitl"tiitti^n: mi
f.^an't^ ?tut ri'L.fr[ gtnuj 5ttlir .^atibtl', irtiirfrr '^t
'^djrt.trlit!) ad)ttn, tap ciit 9iali) bciuilligt, fcali
i^t ^H'tt;i.3 itnb tra* Sort (^ottc^ g.Ttomtltt':! fcim
"feitwol)! tit s3orbct(lm , ols id) tnit iljncit b.wrn
(ftt^^-mir |ll ^plitjtirt gcbnt : lcir [).ttttn gttf t.*tn ;
Bljri'ttilr<*i)!it*ttti)tfg "jar m'tljt <jMcl;i fit^Wt
|Wftt>*l«.i«t#''®t'ol)*;''*Hti'niiW*«c^Ktiht
ItMuctn on Htc Scittn , tlfI5 l5!mn-titn"S(i1fA'''Sli;
f Jpcu;yv,i^Ben.aufjuf4(n idiiI)I .Dt?iiniiti)ttiv,
■^^jjif^ftll^.^^flVcI) tilicn guttn^rcunO, Ura ^i^
h.Sv!^i.^P*^^' ' rtcltaulid) an^tlangt, fllt^
'% a»8'rt%'!¥f W' w'^*')»''» ^MfiS-wfr:
,.Wi?#P.9lfe«r*'9?i?,W',f|,»ftiMffi,M
J^^M.m' "iifffi-tiilxBlliiJiiSISM»*™"'
lifjjietjija''),*»'!'^ sit ,;?«cih:i» in%M
3(gtii, wdil)t atfccallfflii Sia[!)at!jtnttnS^«^«
ij—--",— l)..t. til, in lit.'i')s, . i,j,,jj
fcuBII:,! C',ni> n..r';,,',:i,IIt! , ,:;(;.T,JIiii ''la^^^ ^ :
ISmK^j^ ^11.1 ,n',!ioc[i it',{)i!li'ti','i JfLiii (hiifc i awil
Iini,ll'>iS >i/id(0flii<Mlnei<9(i<irfII.' r,i «Ilvinii, {
f^tm^'iliuAlltti:if.p9i ',i"t nctll !I,',I ,n'i'J-,,'.: ai ,
4k BWVViliiiitiliiir'' i|i|i»'l9(iii^>'# 9ii||.{»i>
jKitini8nto'2.cS(|a!.i;H'S ■- .f: '
S. iinsfbtektltnlKiPtllluWilii^iiiWifitilil
HWWlilJjlllglStbcnten, in ailioeg 9on S. aS. ntgent
432
fH,^\mt;^tmi)iil{ , unjujtfagt tint! laiitttn beliSn.
l^^n^^^fi^ geflcn aOe .Stauac, nicS)t ju beroiUigeo.
atj>fi^,:Ui*;j5,l)ll<,itiLjSlo6t5i,gtrft^.ut$,,, «uasjura,
«Lni.,!W#«/..*''«llWm^,afe'",W».'''!''-''^'''''!
S^lj)<iitiJfiittlllM(n(>i)f.j;ft,-|nic()(,l,cli»6cn, fcnn iiaS
fis,)lu^^9W'id)tfn?tife'li^}il';i9t'iu;^tfittbi tlieid^t fieben
at%(bi.ife,ia9il,(i'titi«itt.tt a't»)tii, .SnDongtSlanttK,
tH^ Simtw pMi'4<ii'i,.^itl)':,i«ii 1'"^ «nwiat »* af
i(i<lS)B)l, !ljfct!i|i,;)ff4,i»ll ftincn «fiiticn, in ttnt fit ttufc
Mr;^tBlii'iV,.j6'*i'fHifl?VS«"' »ii''C!l' '•': Jiirftnlwlfe
j»^igc£ir,.,j,ij)ie J^e.ju-ti^u fl«c||,mtu>:n6 njattn. Zii
x4i^^ 9;^n(:^4i't iiti ■^'' ^ 311 t^clanguns tinty gt*
,ine)jit)i-gc(ctJtn^,ttifl tjtturfa^ijf^u,: ^uf •.utldjtC. '"'"J^
))^it,l)))|l,^,'i8. )ipsa<li«', ilriislficljriiittS (Sljiufiiclltn Mi-
ilt>?:')It)i't<\6S!9','''iii'ffl'";Vs'?)«,-T— ^. :
•,-nlr i.lW><ll.*rttili-ltetlfi*i(ClJt»,la(it«, i»it fii t>on,i^t(B
ti«llufttft»lSltWfcl«)*)i««iB'i8«Bl"'-» rTTttil'! T. .
i$i)i.tn( '<n<n"!ii>tsr#tii;mit SaifiiSSaifntitt: M
.titnittr voiii afiigMo'tgi'!uni>Xntinitt: lauf tttf (tci||(oSn
3tl)fit)i*';iiiainlilsTP<lttl«^KkiT««l)tni(ni iimi',i^.:- Xi«.
ctuf fIir!l$tfai'i^i|(iati!l(itl|ii4ltnirli)K)igl4a Sttnft
Oreijiijx-^^J^rtHl^^KtnKifilflin^iitliSli^^prnOtlatiinl
fc4'»;rt,i#I^dltni'^',iliit))«nifj3e||(in'tni)9Sati)^fi.l»ot
&cr StetdjeiJedlitillnliai^^rbintl'. ^{(mJter.ffiqtaetiiutitit,
Bcf toti« elitlli g («'.nSb''4»tHr«i i!,iin jiflWiH)' lii(f«
aiitttl)iJ«:9*Dlili(ilfl5n^'.i-ii'.i.J':««iti;bk|i(«tat!^aBbri,
.Drrnnfa:ii&t)Di%n fiUttubanruib«8r @(iDJfrii'^ei^9l(ft<
fc^iirbi^<ei>i|inilb(l>^ Wilk^Naat^ tiiiiil'lKMilKf'
tiijl^i.g^llelttnitijti^rlii^Ulidiclctiiil) (li4li)t(ai^i'Jbtg|)ft>n
gtKiinti^i oiarilrnutiiuiiiiAipiiil^uiit^jii^eKi^-Qi— nbt«f«
^tinung gtfagt lootbeni.iii.:;;'^ iCtilittilllftenviiSdBiUn
«,nb,^j4a5viffcJ)We£.jSf(,,3fetiW>St,,(jn.fl^.3)lai.
[«('WIliWW'' ;inll .«'.Il-Jinii Jl-lriS Ji-, th:"' nidoj
noci ii'iti^w^iii'jbeifliiiiB,,'.ISHitltitS, kn^-fltbeil^n.lMO
.«itiiiiiiiaatUingi «nf pblliftrWiiKng jgrtfiMten» rXS
,t*jdltn4ciMi4i«i@tin>*ii^;9>i<f tl«^'!lM|imi,
, ^ibtii i^: ^Sfta^ iain& ra)ei(-aitb<i3E.gu «irislti Sruii^ u|b
iiSBetljlnHtusgl Ujai6QRnf|ii(i)lni"tiiltlrilinfi!i<Mi4flB;0ff«<
ii4|)lll^|ai«li<j^aiigac'|«^: <!kltrrni>llf!ififtim4r(ti»
'.«lullnlNi^iiijtiMgdtnrjllufndaiil^t.KilU^Div^I.
,^^4tnitti;itn(t liiiggi«j|iiK ^ MI>m<lM$ni<isjilliif
{MfjljaMJ i;i>ilbt^(rl|lt,te)ia*ba:«iiWgi rliarmilt^ltn
natrinaai |ln:btal|<i'ii>iB!fi(it>ailacilitl>^fi^iii>KII!ait
M i||iitii4lil(bK)'jtiC,iWiiWi| mi^iiili^ijBNMMiiMt
unb Sbt( ju btbaalig til^JailltiilifliMla^nunu ;m:
,rici .jnii^iMriMi^tMta^nitMb Wit^iiSFif as.
<«il«^rtlMlit«ilMW iMbMgtOlltii Iiillb3«fm4^
42d
EPISTOLARUM .LIB, ¥• 1650.
424
imbSpnban) gemefl, auper^alb beft G^urf&rfien oon
0ad)fen urib feiner JBerwanbten St^t^y gen ^of erir
forbern lajTen; aHba^ tm Setf^n Jit^aif^ 9Ra> unb ber
onbern 9teict)8{l&nbe ben berienhlen oicr ^tdbtea.bur^
4>^30d Si^i^bri(i) r&r jlic^ arigeictgt ioorben : mte bie
itatf. ^af. i^r ubergebcneSietenntui^/ bie {te bei tref*
fenlt4)en unb erfa^ren gcle^rten 9)'rfoncn beratlj^fd^Iagen
taffen, oernommen^ unb I)dtt ^arauf Sjj^re Iftaj. bur^
blefelbcn 2I)eoIogi i^r Sebenten^ VDcIdieS i«-ber ^eil«
Sd^rif t unb Soangelien mo^ gegrunbe^ t9dre , t^erfaffen
laffen , melc^eS {Te jje^unb mfirben oetlefen ^6retL ^aS
aud; aUbalb burd^) 2(Ie]canber Sc^ma^f bef4)e^n
1)1} unb i^nen alfo eine fafl lange ®d>rift fiber funf^ig
iBIdtter, bifi in brei @tunb / oorgelefen/ in melc^er fte
tn t)iel SBcge ^oc^ angetaftet, unb allerlet ; ttngefc^t^r
Bttldjjen, ald ob ffc mic bem ^iL @Sact;ament gan} O^
fletlic^ gel^anbelt, ba6 an eine SBanb ge^ftet unb barju
9ef4)offen unb geioorfen ^obcn, auc^ mit ben Silbern
unb in anbre SEBege ganj ibel be^anbelt, }ugemeffen
n>orben ; atteS mit (Sinf&^rung etlic^r ISi6)tifttn , bte
fte mit ^emalt beim ^oar barju gejogen , unb bo^) im
(£nbe bcn 83ef4)Iup anberfl ob^r rau|^er . ttt4)t gefieUt,
benu/ alS ob ftci) JCaif. SD^a]. ttic|>t mU^rif bap fte
fic^ oon ber ^eiligen c^riflenlic^ £ir(^en , S^rer SBtal
unb ben anbern Steic^Sfldnben abfonbern n>urben« S)enn
too eS bcf4)e^e , unb fte auf i^rem S3orne{)m^n Der^r^
rett , murben 3()re SXaj. al6 ein oberfier SSogt unb fdt-
fc^irmet ber ^eiL c^tifilid;en Airc^en bagegen )u ^anbeln
uetutfacl)t/ n)ie ft^ S^rer SXaj. ju t^un n>o|)( gebu^tet.
Darauf ffc^ bie vier ®tdbt ein (teineS unterrebt/
ttnb butc^ ^rn. 3acob @tnrm mtt ber St&ti wxc
tragen laffen : -« — biemeil fie bun^) Slat^ SI)rer SRttf.
H)tolOQen etmafi f)od) mit Ungliml^f unb Ungrunb an^
gejogen / juoor etlici)cr ^uncten l)alben / beren fte nie
ge^6tt unb gan) unfd|)ttlDig/ vobften avni) , mo ftc^ folc^e
bife ^anblung; bie bo^) gar nvi)t vo&xe, bei i^nen }u«
getragen ^dtt , ba| bie von it)ren Sreunbert unb Obent
ernflli^) gefiraft mdren toorben. a3ittcn baranf/ £aif.
SXaj moOten i^nen foIci)e (Sc^riften gufleUen nnb tf)re
2(ntmort ^6ren. 2(uf melct^eS ^r jog 9 1 i eb «
ric^ gerebt/ metl efi nun ganj fpat n>are/ moHt fM)
'Aaif. SXaj. uber folc^ 3t)r SBege^mt btS auf morgen be«
benfen. ^abei e6 alfo beru^et (i)at). 3)en anbern
Za^ aber ifl Saif. SRaf. auf baft ©ejagb geritten unb
i^en ber^b feine Xntmort geben vbotben.
S3ir f(t)tcfen 9. 9B.^ierbef einen SSrief/ fo unS
beebennon benen ju Stentlingen/ welci^en mir ben
Xbfd^teb in (Siauben6fa(|^n , nai!()bem fie niemanb ^ie
I)aben/ attf i^ 0egef)ren jugefc^icft, jttfonmicn ift,
baraud (S. SS. oemef)men wtben, mie trifUi^) ft4 U^<
Seut auf (Sottefi Sort oerlaffen, atfby bo| m^ biOig
biei, fo i^nen an flteic^t|)nm «n^ft«|^4>le^|mt)eit i^
SBibem)drtjgen.nienbert'gIei4) fetmr fi^ ^fWpH bsts
aufi nel)men fbttten. — ^ -«-
(Svflern ifl 9^ ou6 bem SBelfc^onb ftfmaicn, bt|
bieSliber iu Stom fo grof gcma(^en/ bo^ mantn tf»
alten ^ijlorien birglei4)ni nic^: ^nber i(l^etcr»yttk
men ^6t)er benn <$ oormatfi ie^ aLS laagf^onige^
beivr. gemefl^. M I>i& in 1111 C. :4>duf^ »etrnffen ttb
meggef tt()rt/ unb n>ie mao meint fo fei^ me^ SaRi
benn in ndc|)fler ^lunberung ber ®tabt 8tom mnlomf
men unb ertrunfen. Dat. am XXVII. Zog
SDctobriS jum %uff)»erren beS 3:^orS im 1530. Saf)r.
(Sfement SBoIcfamer nnb
l^ieronpmuS |>aumgartner.
No. 932.
so. ()ct.
lidem ad eiindem.
\ Ei Actii Norinberg. p. S46.
^errn Surgetmeifler unb 9?atf) in 9lurm«
berg.
@eit jiingft unferS ®ct)reibenft |)aben gemetne 8lei4tf
fldnbe unS famt be& (S|)urfurfien unb feiner SSermonbte
9tdt()e ben S8. IDct. auf boS 9tatl)^au8 erfotbem lafiinv
aOba burc^ ben G^urfurflen oon ^ranbcnburg b|^
fdi)rlic^ mit J^ura angejeigt morben ifl: na4)bem m9
oerfci^ieneti Stagft oorgeI>aIten mdre/ mie man mit SL 9.
bed SriebenS ^alben in metter 4>^Iung ^&nbe, oi|e
^dtte ftc^ % SXai. in bem geflem mit Q^urf&rflen^ ^
flen unb gemeinen ^tdnben eined Xrtif elft entfci^||e%
ben murbe man nnS ie^o Dorlefen laffen, unb fi^ bfl»
nai) t)erfe^en/ mir murben unS baran genfigen itnb fV
SiUigteit feine SSefc^merung ^aben. SSeb^. 6(M|
auc^ alfibalb burc^ ben 9X.ti^fct)cn @ecretari Derlefen V
motben. Datauf oon unfern n^n burc^ bie ^Uiff^
fc^en mt\)z 2(bfc|)rift beffelben SnebenSartif ett U0(j
mit93itt/ «bap bie ®tdnbe > unfiber^jnli'
benfftt/ 3eit btS auf morgen )ula||fn moateV/ wMj/A
unS \>vxi) ben S^urfflrflen Dott SStanbenbur^ bewlOigb
unb bie angejeigte «cl)rift uberantwortet ifl. * ■
S>arauf be8 6^ttrfarf):en / SRarggrafen/ SonbgtO''
fen iinb ber etdbte Stdt^e fk^ jttfdmmen grt^/W
oon %rcat\^^\a%x , nnb bnrci^ einen Xuffdf)i$ Mefe Vntf
mort ttnb @c^riften/ ber mir (£. SS./ fomC boron ge^
05
EPISTOLARUM Lia V. 1530.
428
Htfk ^itmit ^{^M&Xf wrfafftn, tmb ^n| gf|lfrn i?oc
bM ^einM 9{ri<^6MrfamAituns i- _ r>i-r!fffn laf^
btt BWhi»' &«TOeJ((n' eme^fluteJffifiU iiatrtTfbt, UTti>
wrt na^alft t>ur^ ben 9latn3ifct;fn ^KaTi',(^r uitb N>
«ni bir''C4»lburg, fe bei fcen eijiirfirfteti »on
Branbmbucg ifi>' fcie pe un*'in utifre Stiibm' jugei
tffi»«i*4St^ -^ — iwaWV&iefm J£yanl3H aiiSiiif.
i«(lj.i^e«ana«*-ta<^9B! ■u-' .^ _- ■— ^^tSoinrfd^S
tQl&cnifoi< iwn fc&^ Vi#err{n beS ^erj) «eitto
€lrment l90tctAmev-unb' '
Jtdem ad eimdem. ■ : '
■f- Ei Acli* Norinberg. p. S49.
4>errn Sargermeitiec unb JKatt) ^u Slurm:
bVrg.
_ — — CFs ^6en |)«rt'6^nrJTit|len/^iif(ien imb
@tdnbe, bei bmen^erjOgSriebrid) oon Sanrn unb
9Hf:^9)!)er V9n SSanffflbt dlS £aiff(fi4}g^amR^=
iljfnmsm^gtvo^, befiffi^urfilrf&BjltSatl^fmnabfiJi:
ia^,£Stiti}tGiDanbtcn:StatI)e/aii^ SltStf^^^t.tvfHbi^n'
Mta. ;viXtt nir:-inin' 9ort»e®tdiib( bnhmmvi^tiibEr'
' ibuipiiffgu S3itanben&itTs. ungefoijrtic^itiiEftr iSflntnig:
itiff%t^: •: bte Slti>vn. -. SA'^,'^iK). t>&ttr i llS^!i6b>ir^brae
Q^ciftini^ JBt^Sei^mi^; ntit: bfti @t&>benrb^:^d^S|
tef^tj)^Id(|ti.vhb b^ao^fy. unb^*^ be^^it. fln(v :}t.'iit='
,iq«I^Jtate «aiii«iCS>!VnifftB'irAi^i;i',:cntfi^o^n/!i{Hr:
^ftlP^J!l4)(H'in}rr',|fdltQn,')vlan«n{t»:-4Mtimin)igift'l)a^^
■iMiluftiKMnvfe^^ .1tiAibtn-®a(^eii'iTiuitm^ri^i:e<gf:'
.Hi^ji^lfenbf(f)aftdfeb<n^ n>eIc^@K^ti^rmti!^,'.-(»ttfii
:lMir1&.^>; fo v^ baran-grtlirrftatafrjufiiinintnseti^J
Iflf^SOvbfn^ .9«|}i( iufd)idite).' al$balb'.bB£i^ ?1 iej:an:!
%|f^'jQ(^«>an<' Mi:Itfe«.1ft; i.!QAEaflf,tmi:<^:i^rt.,
J^m^Wfi btt: piAjti^ bes^/ un§-foId;e @c^t'
«ftdb^il*^^ 9'^*' . wtl4f«t 4n. t«fff R^rfj f f 0.^ i«(4I tt4i nntl itvng
]HtFii«ClK)Knf4n)tnb''.al£ba»n:^%ntn»ottgd>ea^ £ag
ong — olfo .^geiaffen, hnb ftQn.aldbalbr mit^kem
6(^it9i-w.ieitte f«nttefei@i%t)eae8iieeB>fal&a unS
Hxifi^9>hit^^\ftni^nn nrgyitfes morbnuij);'. i
.>. '8l0^ifpt4t«n--i-rrr. tl^^n QHB bUTKtl^^&tlt. Biuii^totr
yioAift -»•( ber IBarf«nmIung Mefe ^Cntivoct gefetn
3IEI.AKTB. OUK. VoL. U.
laflcn: — — blnueit fTd) bit; 3fnin)ort (ber ©tdnbe)
'ctmp Ijpfcfiwciticlj unb >>a{}\n jidjcti njottt, al§ foHttn
TOft Aalf.,,2K. auflfd^n loorfen, ba^ Sijr^ 2Ra|. fetb6
gcrob' gi'yrelf)cn follt, aud) SfjVor ^, 9K. baS 9te(()t
fpeti-Vn, Cae lUai-o oon unfvtT ^.'cvcn unb bcr anbftn
foci^eh uiifve ^Keiitung gar nictjti 'ber 25ud)|iab un5
iibcrgetienm Scijnft ftridjt aud) foIdjS nit^t mit fi^.
!ffioI)I njdreiDaljt, bap rair begcijrren, bag.Saif.3Roi.
in^beifSTifbeii, tric mit Xvaifer 9Haf;imiIian unb 3t>ret
'^ai''^MS:iix- Sotmbfi be'fdjc!)en reare, cingfjoaen
''tS*^S'e'> utrt^M'flftfin fh bcm '^itiM iinfci-g Ijeil. ®Iou«
fcenS [^'^"bcfJHfligion burcf) bcit'gigca[ obcr aiiOre g^
rid)t(id)e ^cc^, gcgfn unfce .|)crtcn md)t geljonbelt
foHt 'rocrben, iPcId^eS irit noi$mal6 gcbetljen ^aben
melltrit. "Senn fo tn biefcr SSerjcid^nip lauter gemflbt,
bd^ 'aHtiri^ Eeinrt:,bcn otibcrn' oljne JRed)t uberjicl^en ober
tJcrgrtodltigeii-fiJift, fij^.nJoEIt babtit^ii^ tJerjlanbcn irifrbfn,
bft^' bPr giStat bifgfaH^ in 'Ba<.ijt^n ber SRfligion »d()I
ptocfbitfn ni6d>tV ■ Sittif" be&Ijatb aEicrmalS, un5
gnabigliii) ju bcric^ten, ob cg bte SSelnung Wdrc, bag
bem j5i3i:al obet ^anmwtgetid)! gegen unS bcr JReligion
Ijafi', roo'unfre^n-rfn unb bie anbetn ben gcgebnen
"Mbfiijifb iiid)t ianiieijmctHDi^rtbcn, iDie fle if)n benn, a(S
ber' aud) fiit (inc Sc^tftrtuliou unb Sa^ung gfl)alten
nterbcii irttifit, ifjtcV ®f:lBi(Tcii fjalben nid)t annel)mfn
fiinntcH m.'d) modjfen, fiir^nfa^tfn unb ptoccbiten ju«
grtafff n fe ijii follr r fii motiteri njir fiitS borauf fcrner oeti
n^jmeh laffcn. ' - ';' ^ \
''^[''%^i,'M^^k'n\i'^'i^i^r-m^^^ aU.fift^ We
■StdWe^ufttellrecfriiat^iinfbcr^e^url^ilrp biefe Sieinung
onsejfigt:' mtEib*tot>>- Wfg fitl^^ffaif.^liJfaf. mtt il)neny
bn ©tiiibfnv wrglotctid; ^ren lefen; ftunben barau8,
iba^3^r«£9iaiL dxb bco^iSrJbibe^inung Tiicf)t wire,
Mn&mit bou j£^ot ju #i!rjicl)ni, trio mft anbcrft fflbS
&i«B ^(trt. , .ffiaoateif^d) bHnntici) nodjmals oerfe^en,
■Mf' ffiuirben .rinnmdjfibfr ®ati)fa. 8!a^ -geWn, nnb
iSa»t.(8Rai:, awi)ifteyiibcr^alb fcrnfr hid)|-' Mifllgtn.
^nn )»ic -01161 ie fton njfgfn fccr gcti(i)tliii)frt unb fi6(a>
lifd)en Siroct^: einigen SBtongtl' ()dtteit/ nrid)t<n TOtc
f?Id)6*«i tSlftif. SRQi.fett6.ju£Mnin(n, ' '
, : ■ ;J^ieVa'ilf iBit^ii&crmale abgmeien^ uitS untfcrrt)t,
'irhb' fli(fci)l6ffen, cntfid) .^craut^iubEingfR, meg. ®e«
mflttie' bddj ■Saif. SKaj. unb bic etdnbe, roci( " iTe fi*
bepii)cg;en '»crglcid)t, bicpfallg b(t fiecqlifd)cn utib fi'-
rid)tlfd)en ^reccjj tjalbeii^ .nj.dren,. unb foIi^S unfi lau*
ter ju oevftdnbigcn, bUrdj bcn'bon bcr ^ilcinig bti
gefjrt; batouf fic^ bie «^diibt abe i-molS nnterrebt, unb
bur(i) bett'6I>uitfiir(ien(fevner g«introOrt:' nad)bfm unS'
menials toutet ongt^igt »At^/ btp m^Staif. 9Saf. unb
28
427
Ei»ISTOLARtM' Lite V. IrfaO;
bteStdnbe ent{4»Ioffim/. HM9teajfliiA^Si)&^'vi^t'iitU
xooUtea fi(^ au((t otrfe^en, wlr iQucbeii^^WlfeliiV^pt^l
neigeni,. ))enii;l|tnen Qtbii^tet ntd)t, £aif. ^aj. '[iiecttj
9Sa^ jus^bm..:;
. ?J*4.MfJ??.ro!t i(f''*'> nitUt «ngejetgt: biereeil
jte unS an fiaif. 9SaJ. tDiefeiiV un^TtFlTi^^HrtrStjm
SKa]. in biefem ^anbet Dergleidjt, b&t()en roir „fK wo^
teii unSlo^ becic^ten.. loe^ SJIeiTiung unb <^mih1r4
(ie ^ierinioMnP 1t»f ^e*' ^ijolif) ttetetl^aapirfi ges
rebt: fo mtr .fte>]ba.$ft«i;P,fo.|^c^.an^jugen^ noHten fi>
un3nid)tvec^a(t(ti^ baf i^9emii'tf).ni4^U)£i:'e^!'^egen
unS in befi @lauben3 vnb Slcligion ®a(^n buc^ ben
Si^cal fi!ir3ufa(}cen. 92act)bem abit becfelbe SiScoI .^ai^
fcclid)ec SKaj. lUQt^btet, rauften fie ung von ^i)vtv
SRaj. wegen ^ecinneii nidjtS, juiufage^^ So^ioir n>p{[?
ten, fo Ijdtten roic Stiib j,, ipie, .njic benn ^dt Vo^ itjSeir
au^ Qti}ht ^dtten. £)acum und bann bec ^bfdjteb in
befi ©[aubenS unb SJteHflibnSat^ 6tif ^litWrdielefefi
«Kcben fotlt, aug toelcfjem nit bte^ i^^ ©etnAtf^niib
^ngefgen befler ftdcec fjdtten ^u oecne^meti.
2)araufb<(.poi>,bev ^lani,^ luntcc gemfibt, jbo
»ir rouften unb Bevfiii)ert njdven, bap biv SiScal oin
SammecQecitijt bec SRelifliun I)alb ivibec unfie i^ttcn
unb SBerioanbten -niiljt fo.Ufc ^anMn obor t.n-i)«b[cen;
rodcen roic fc|>on jufrieben. 3Sp iiici)t, (fo) miipten
mit foI(i)6, becnieg^n ipir biefec ^ctjriften Sopie Mtt;i'ti,
an unfre .jiercen uiib fibtve Qelangen (afKn. TTuf lod;
^efl bec Gt^urfdrjl ooii JBvaiibeiiburg gfantbtfvti?!: it)m
»dre befi^ffierjic^. .oijnc §:ai\. QR. SonufiTcn un§ bie
©^ciften juiufteUf n i fo i)hlUn jTc ancl) tJctiiommeft,
ba^ wic mit entUdjcni Scroalt, ,511 [jiiiibfln unB ju bt:
(^(iepen, abgef^riigt ffi)it fdlUfu, 'tacum ttJic in fD[=
4iem bei i£aif, SJtaj. aiifud;cri nxidjten. S5al)ei e5 atif
bie^maW Wicben.
fRo6)mal$ gefiern ff)(it ft;,9B bie iS^tdiiVauf btrtt
Btat\)\)aui> jufammeu f ontmm^ unb atS uu^ 1)ec1tDfc^ieb
bet 9ieIigion t}aiben , meld^ec bocf) ganj in gemein ge^
^eKt, unb ^id) auf aUe 3tetc()ftfldiibe erfirccft, audj fdjier
Dtit etlidjen Slaufeln no^ f^drftt mebrt bec, \o mir (S.
JS. uberf(i)ictt/ gefteHt, tjeciefen roocben: I)aben unS
bic ®tdnbe ecfotbcct, unb butifi SRacggcafenSoactiim
bege^cen (affcn, it)nen ju e);i^fftten, roep mit unS auf
|)eutig< SKeinung unb ben oeclefenen 7(l)fd){eb bebdcfjt
^dtten.
2>acauf toic buc^ $cn..^annfen »on ber^Ia:
nig ceben (ofTen: ti?ie»o|)l man in ber €i( in biefem
^nbel, bec ganjnncl)ttg unb gcop mdte, fo flattii^,
nie efl nio^( bie Slottibucft erfocbere, nid^t ^Cntivott ge::
ben fdnnt, jubem ba^ eS ganj fpat; fo ndce unf» IBftt,
bie /Sad^e tiS auf «lorsrn tn ^«f)f ju flrfftniv*'!
loofiV,; Mi) Sr^Ubc, fotcfie 3fnti»ort' jf^unb^w
,fon3cllti'rt'iofc tief^rtbe, «lie bic in'ei('6rt)atf)f, f^
■ aiijei^n:- ■Tfuf l3^5"Nr<5l;uff^-fl'<)eVfM-, fre''l;9tteii
liclja- iJVilfbchii vriirgi:)!; wan-mt^gt tit^ viriniiH \}S
Gnbe baran madjiin. 'illfo l;at bn oon bec ^(atti^-ang^
iHflt; ba^ idic QU@ bcm Bcrlffmm 3f 6fcl)wb (llid^e ofjf
S3efdjrta-bcn yccnommcn; nAmlitti fo irdve berfefbigd
3f6fd)iob gaii3 in gcmfin grftcat, . unb iciirbc barin tatlif
tcvcid>i.nl;i:n, bdfi bii' JR-cIigiPni^bnuiiQ, irie^bic bdrfi?
bmfim, biirtt; bag gnnjc 9f6m'?rri)i; Sftcid^-bcrmaferf
foir 9cl;Qlfcn tOLTben. g&rS' ?(nbi:c, ba(j baiin etlK^
^unctfii allcn gt.inbcn, noaS SSurbon unb @fflnbf«
Cic fcncn, Bei 2}cvlifcuiig gefbs, 8(ben9 unb SiiteS gii
t;altcn gtbofl^cn. linb bann, bap atle bie, fo Hefelben
3rni(el nidrf anrcfjmcn iibcc bamffireT fjonbeltt/ £al^
OTaj, mib ti'S 3fclc^5 ^fraf gt^drietffblleti.- ISma
bmn bct Gljuifuvfi unb beffctt'SScrHTatibte biefen^&fc^A
I bci- 9Ecti3ioii (jiillicn — nlcf)t annet)rtien Wniiteny ur^
' banii in gcincin bavin yecletbt unb ba»i)n nft^touSgee
fcI)Io(fen: fo !)dttcn b(e®tdnbe fcM''alf eroc^teni bof
icic, obcr bicfi-lbi^n nnfrc .^crrcn unb Sbcve in blffem
gcicbcii nidjC Ijcaviffcn mdvcn; initiinfcrrtjdnfeei: S8ift,
nod;maI§ gurfcljuiig ju ti)un, ba^ biefer Z^tHv^ »63
fci)icb cnllid; unb ^anj aiie^cfc^toffcn, unb bet'ftScali»
fd;cn unb anbccc gcrtdjtlidjcn ^xoct^ ocn tsegen btt
JKcIigion cntlid; enttabcn fci;n m6d)fcn, fo njiirbmfie
fid) bicfcc Sad)en njcitcr nid;t bffcl)mecen. — '■ — ■ffi»
bas nidjt 3cfd;cJ;cn foIIC, bdttjen roic abcrttiatS'; - flriS
bec ^eutiacti iSd)cift, bic an nnfre ^ccrcn wtlb^^SJeri
rconbtc aclangcn ju laffcn, (Sojjic" micautfjeilcn.' '
: ; ,9Ia(I> biefem fjaben ^ufy bLC Stdnbc unterrcbf ; . «n^
folgenb^ Nrct^ ben tOiacgfltafcn fecncr ontipprten laf^
ftsn:, — — , bie «ngejogeite Ijeutige aievjcicjjni^ .S^oit
9R(q, Wflte.berinfl^ gefiell^,, bt^^ tpic jur Siot^ibuvS
iarmimii^KKim.miiifff^^^^ 'fejbg..¥cicb tjalciin.rjolt
ten. Sabei unb i()cer. i>pc flegcbnen aiitrooit" fie e^ iici
gcn t)leil)cn, todve aucf) iljrcg 3Cmt§ nicl)t, ^atf. aHaj.
bie .^dnbc ober baS dttiijt ju fjjccvcn. SSo loic bann
berijalb SRoiigel l)dttcn, mi^ttn roic bocanftet St. «.
felbfi anfucj)en. Dec ^ieuttgen @(^cift ^lben ,■ Hnfi Mt
iuaufietren, fjJnnten fie ol)ne «orwrffen tmb-SStwHH'
gung &. 1». nid;t t^un, nieaten aber foI4)8 «3. X.
aSaj. geldngen laffen. Sobei eS bann ungefi^icli^ «Ifb
bivu^t ifl. '■ — —
®o fe^n aad) beffetben 2x:gS jumocgen.bM oiec
SStdbte 9fdtl)e, foman3»inglif(^nennt/inbi«
SSecfammfung gelaffen, benen buc(t) ^xrjog Scieb»
ttc^, olS £. 9Hai. (Sommiffati, angejeigt, ba^A.911.
EPISTOLAAUM hlfi. V. lfi«0.
I^ JQqc^/ tmt 96^^ i^m SRai, Gonfutatlon ge^
\^^, &«t>a4t i)att, unb lodte Saif. SJ^aj. aiiS Ur^
liMJ^f tmg tierni ^^r^pcn v. ©flcfjfm unb fdiien
9!;M^M>btm,,^ a^fitjjlFm gau bk eonfutation ait af^
^«fi0fiW>/<>0«.'V/ 0>ati, bap in unfa-m fjdliacn f^taiu
Iwii-sa^^nc JDIfputation^gcIafifn, ni^t .«jl^ch, ri;:
gf^, ^ ftc^ bU ottt (Stdbte im Zitifel tc$ @lattbenS
H^^afttre aJ^..ui^,ben ©.tdnben be& JKei.rfjS ucrglei=
^,/;4^. <^" i|)reii Sciitljum unb,93?utljtvit(«" it^Rc'
^■fpli^.. .^miwobaSnicijr ge[ct).-Iji', 'ipur&e;3--S-
S^.^fpt^.-aii.Sfjrf .?)it3jfilicl;e-,^n(iafcit, 'aud) 'ciiitn-e
^jlenii<^< £^nige luiCi $)otcntaten gclangen lafffiv
\fasa ^ mtt Qtiurfir|ien, Sdipm unb Stdnben un:
UrrrtMn-unb entf(i)Iiepen, m^ ^)m ^aj. al& einem
I^Pflt uiib JBff<t)irnuE. bec Q^tiflen^cit bagegcn vci-3u=
Bttutm gfb^lrnn, ni^Ebe. %nf m^t§ ^x. ^acijl)
etucin ^ebat^t gtbetitm, unbna(^mciln ben @cfanti=
tm tKr.^iec @td&te biefe 2[ntn)ort gebcn l}ctt: ^xe t>dt=
Ub leinec onbecn Urfact) ()al& um ^fbfcijnft se:
tetfint , benn bieioeil .*. 38. a;l)iOlogen ifjre libcrgcbene
SBrfcnntnig nii^tjugtei^t)*) werftanbcn, ifjncn aud) at
IfClei @ef4i(^teR unb^ac^cn, ber«n fic ganj unfcljuU
big, unbUIiger Sgeife gulegcen ; bit^alb ilji-e £Rot^burft
\ii^\i^ erforbect, .tjjcen SJcricijt unb ^ntrcort barauf
in-geben, unb gac nid}t ber ^Xcinung, ba^ i^rc .^er:
f«t unb greunbe, obei: fie beriDcgen mtt .S. SR. in cinige
f«iiire.2)ifputation biepfaCg fic^ ju beacbfB gcbdcljten,
niJt aud^. fte , bie ©efanWen , nidjt flewoat Ijdtten fitt)
Ui_l)iff«i;,0ropwii^tigeniSad)c«)citcr einjulaffen: fo bd'
tijen ftf nfi4)maf6/ — i^nten becfi^rtf Sonfutation 3U:
lujleaen, bap auc^ &. ^. unb bie ^tdnbe biefcn ^an--
WauimtmdjrtflentidjenGoncilio; boljin cc orbentlid)
'irt»dcft, fotmnen lojffn, unb fold) il)c SSegel^rcn an*erft
Ju^t bt^ijn auS nnrermeibtidjer i^rer 9iotL;burft Dcr^c:
]^uniyannef)tnRt ivoltten. — ^araiif iljnen^ g^t,
^■Me:.'®tdn&e toti:^ iljre ITntmort on S. 9R.- wcdteh
^claitgM faffen; babet eS olfo bfieben.
Sl^nbemfintiljfebec ®tdbt, UCm unb Scahf:
,f»rt, ©efanbten gefocbert TOorben, bcncnTnan um2(nt=
IDOCt bti. ec6ffenten Xbfcfiiebg ^olben , ob fte beii anncf]^
ilicii.n)pllteii obecnid)tj; angel)attcn (}ar. Utm — ^at
«oigQfASt, bo^ fte bermegen oon i()ren ^^jrri^n noc^ Fci=
KB «Bfli^n S8ffe()I em^jfangcn ^jdttcn; — — dber
Scanlfuct fjafaen mtt^Riirj lautcre ^futnioct gefjcn,: —
— bieweil biefer 3fbfcfcieb bcn f)ciligm ®touben imb
b<c ®eelen ^eit belanget, finnten ftc bfnfclben ni(^t
490
anttefntun obec bacan haMi&au SKo»
ta^S biM irftten S>ctobr. gnm 3Caf(tMCt«i beS S^ott
laso.' , ,
'■ 1'!': .:m:: .:-.Ji ._:•<.:: :-.:', . : 2p((an,ec tntb
|>aumgactneT.
•)!.>. lit^t itif M{[ rhttit anue.
No.9ff4.
Cm. .0«t.)
\ '■ .0eltmtho7ta4 ^Uhierhornerunu
i^jimum Jepairitfft^ pi=odtll! „t!MMo)i Plill. M«1. de CiMI-
''' -v«ntD kof^Maif, Aii^BOl Elrgi^c Sabini, Vileb. apud
]9r**li. C&gii»n." ISao. B. llcrumio Kltd. epi(t p.86l
Jn Epiil, lib. I. p. 4^10. (edit. Lond. I. ep. ISD.), iu MeL
DecliiiittioiiibiH T. II. □. BSL.Ct dcaiquc in Mcl. ConiiL
>lP, Lp.97.
Philipptf^ J^fiifnthon' loan-ni Silbtr-
.,' . '.(. '' -"'^'' 6o'rner\t '
S. D. Li^er» tua^i iq (juibus praedicas mihi
GalloTum studia, magna cuiii voluptate legi.
Gratulor aulem iion nuDUS ipsis literis qiinm
GaliiSj quod in his miseris tumultibns Xtaliae et
German/a^ ^icuJiiWanqaiHnm porlum, et quasi
certum donticiliumAactae sunt. Qaod autem pe-
tis a mc., u( aliqu!d'cl« Conventn .<^H^i/j/«nf( ad
te scribam, quailquaia niinfine dclectat me illanim
reruiii recorJiilfio', tamen hctibi optiino viro pa-
runi ofBciostts videar, tbos geretur voluntati tuae.
£t qaeina<li)!)odum Pobla Ihguit,
i4a.4ip8 a Caesa^e.ex9,c^lie,ini^: niliil enim in hoc
canjfentu. C0^,oy,i ;^en)oraIuluts, i^am ipsius hi-
stor^ni .Caesaili^* '.M>lE^<int haud dubie admira-
tione^ apu^ v(^ hinT>et cius pcrpetua felicitas, sed
hoc longe a^rniratiilTiis atqiie honestius cst , quod
intafttjs^ucc^ssil^us ct rcbus omnibus ad volunta-
tem fiue^Mbiis iuoilei^atioheih animi tantam reti-
hct, iitnuU^um^it^s dictnih aut faetnmpaulo in-
solentius hotari pos^il. Qnem mihi regum aiit
imperatorrini cx AnuaKbns proferes, quem secun-
d;!e res non mtttavorlnt? In hoc uno non potuit
indulgcntia forttinat .iniinum a suo statn deiiccre.
ISuUa !ii co cilplilit;)s, nulln signiflcatio superbiae
aijt sacvUiae ■iininiiidverti gotest. iNam, ut alia
omittam, inhac ipsa ciusa reHglohis, in qua con-
tra nos ab advcrsariis mirts artibus incenditur,
tamen hactenus nostros civiliter audivit. Interior
vero eius vita plenft est honestissimoTum exemplo-
rum continentiae , tempersntiae et frugalitatis.
DiscipHna doiiiestica, quae olim apud Principes
431
EPISTOLARUM LIB, V. 16S0.
4!
«(»
Gtrmaniae seveTissima fuit, nunc tantum rietinQ^
tnr in familia Cacsaris. Itaque nemo improbus
in familiaritatem eius insinuare sc potest« Ami-
cls utltur tantum Prlncipibus vlris , quos suo iu-
dlcio propter virlutem delegit, £t quemadmodum
ferlur Alexander Imperator unlce delcctatus esse
consuetudlne Ulpiani lurisconsulti , ita accipio
familiarisslmum Caesari nostro {mss^ Mercurinum
Cancellarlum quoad vixit. Hunc praedlcant vi-
nim optimum et sapicntissimum plancqitc t//-
pianum dlterum fulsse. Hac ex re coniecturaTn
facere potes de voluntate et moribus Caesaris, on
roiOVTog ia%lv ^aaxoQ, fp^^Q rjderai ^vwv. Ita-
que quoties aspexi Caesarem, visus sum mihi ali-
quem ex illls laudatissimis herolbus ac semidels,
quos quondam inter homines versatos esse crr-
dimus , videre. Ac mnlto v^rius in hunc compe-
tere iudicavi, quod de Augusto scripsit HoraliuSy
quam ad illum ipsum quanlumvis bonum et laii-
datum Principem :
Hoc niliil maias melinsve tcrris
Vaisi donavere, boniqne DIt!:
Ncc dabnnt, qnamyis redeaut in anrnm
Tempora prisciimt
Haec habui de Caesare, quae et mihi iucun-
da erant recordanti, et tibi arbitrabar vohiptaii
futura. Quem enim non delectarct hic concen-
tus pulcherrimanim virtutum, praesertim in tanto
Princlpe? Rcllqua hlstoria Convcnlus longam
habct Tragoedlam. Nos obtulimus Confessionein
fidei, moderatissime scrlptam, ul appareret mfs
non abhorrcre a consiliis pacis. Hoc umim petl-
vimus, ne saeviretur in £cclesias nostras propter
id doctrinae genus, quod ibi prpposueramus, cum
quidem res loquatur ipsa , uos nullum dogma de*
fendere contra Evangelium, aut Catholicam £c-
clesiam imo multis loch docirmHe Chrislianae,
qui antea profanis opinionlbus iacuerant opprcssi,
lumen attulisse, videlicct, dc iustllia fidei, de
poenitentia, de usu Sacramentornm , de auctori-
tatc traditionum humananinu Quod si hoc ab
adversariis impetraremus , ostendebamus nos pro-
lixe illis concessuros cssc pmnia, quae ad dignita-
tem Episcoporum stabih'endam pertinent. Neque
enim id egimus unquam, ut politia Ecclesiastica
dissolveretur , modo ut Evangelium non damna-
rent Pontifices. Ostendimus etLim nos in ritibns
Ecclesiasticis omnes, qui viderentur ^didq>oqoi,
communitcr cnm ipsis servaturos e^t. NuIIum
detrectavimus onus, quod sine scelerc suscipi
posset. Verum ne his quideih , qiUonlibel aeqiiifli
conditionibus piacare adversarios potuimus^ qoi
prorsus suo more agebant, postulabant, ui coik
fes^ioncm nostram abliceremuB, Idnos facere re-
cusavlmus.
Gregorius Nazianzenus scribit nullum is
vidissc Conventum Eplscoporum, qui non magii
accenderit dlscordias quam diremerit. Sic enim
inquit, i/^n fuv ovTiog, d Jar* aXtifhig yifafpWj
oiari nrivza avXloyov {pevyBiV rdSv kmaxonwv, on
/tujfJepidg avvoSov riXog fWavx(fV^^f /nfjiii Ivair
xaTtdiv fxaXXov io/TiXvlag f} 7i(foadi^xiiv ' al y«p yi-
).ovHxiai xai (piXa^xim K&yov XQhixroveg etc»
Quod sl hoc accldit iliis melioribus tempo^tous^
quid nunc expcctandum sil iudicari facile potesti
cuin ut caetera paria sint, ccrtc (pihaQxiai louge
vehemen^iores snnt. Vldeo futurura, ut baec
mala violentls remedlls magis etiam exulcerentur»
Nec obscurum est, pec quales SycOphantas In-
cltentur Prlncipes et Episcopi* Ipse coram au-
dlvi quoriui(iam adversariorum crudclissimos ser-
moncs.
Mulla hoc anno prodigia nunciata sunt: naiR
muLim liomae peperlsse accepimus, et exundatio
Tybris nuper mlrum iu modum deformavit ur-
bem Romam*)^ et in agro Augustano vitulus
blceps natus est, quae haud duble mutationem
Reipublicae portcndunt. Veruni haec importuni-
tas adversarlorum certius credi prodlgium debet,
quam ulla alla portenta:
^H ii xoHri fiovlTJ Ttf ftovXiiaavTi Maxtarijm
De nobis extabunt testimonia ad omnem po-
steritatem, nos ple et rellgiose sensisse, et stu*
dinm collocasse in illustranda doctrina Ecclesiae
Catholicae ct amplificanda gloria Chrlsti. Hic
cultus est vere XoyiTtfj lancgHa, quae maxime pla*
cet Deo ,■ verbum Dci pure tractare ac docere,
Quod si iniustis armis oppressi fuerimus, ta;^
men praestal)inius, ut Illcrae noslrae depingant
posterltatl advcrsarios nostros, qui cum praeteztB
nominls Christl contra nos incitant Priiirlpes, non
coustituuut Ecclesias, non curant Evangelium do-
ceri, ct Christi glorlam illustrari. £t in his suot
quidam belll homiues, palam Epicurel xai a&BOi,
qui secure irrident omnes religiones. Tales ferunt
nubis de rellgione leges : sed reprlmo me.
Quoties autem memoria repeto vetercs motus
Rerumpubllcarum ctEccIesiae et exitus colligo,
*) Fuit mente Sptb* Vid. Sleidan. Comment. p. 197.
II
I
i
1
BPISTOLAR(]M' LIB. V. 1680.
454
flriA pleroiqtiefeliifiterTatiaDne sedatos esseetae^
qknUts Principnm. Ac vix nn^am violenta con-
«^ pfofDissa animadverto. Cum Athenis Infini-
tum bellum inter cives futunim eswt propter mu-
tuas iniurias et proscriptlones, dfwijaTta saiicita
ot, qnac minime otilis erat Principibus »c victo-
rilms, sed ad publicam tranquillitalcm proderat.
LbHgiim esset Romana exempla recitarc.
Iti Gcclcsia vero saepe compertum est , qnam
stt inatile controversias armis diiudicare, de qui-
iNiiS docendae ct sananrlae erant conMientiac.
Itaqne optandum est, ul Caesaris felicitas in hac
xe etivn saluti sit orbi terrarum, qui qnidem hac-
tnni's'tanta moderatione usus est, ut in magnam
spem nos ecexerlt, talia remedia publicis dissidiis
Ktbibitaruin «sse, qitae oon laedant piaa conscien-
tiM, aUt in''posterum pariant aovos tnmultns.
Nbn satis considermt ma^itndinem causne et Ec-
desiac periciilum, qui auctores sont, ut Ecclesia6
noArae dissipenlur armis, et tructdentur' sacer-
dotes. Episcopos praesbire convenit, iit propa-
getur ad posteros pura Evangelii dortrina, hoc
IffBecipae poslulatur ab isto ordine,
■ Nbn potest antem iieri , quin intcr tumultum
ainiorum coosilescat Evnngciium. £t illi qui iu-
bent arma sumere , nonhocagunt, nt postea con-
ititnant Ecclesias. Quando enim ista officia cura-
Terontilo/nanf PontiBccs? Ita accidct, nt peni-
tds eXtinpiatur religio, ubi deftierint Ecclesiis
idonei doctores Evangelii.
Possem alia muItA rtcensere, nisi dolore im-
pediccTv qni me paene exanimat, vcrsantcm in ha-
nim rcmm cogitiitione, et qaidem semper Simt
ob oculos. In hanc sententiam multa diapntavi
CDilk bonis qnibosdam Yim Augusta$, exponens,
qBiemihiTideTentur iinpendere, si nibil remitte-
rent adversarii, videticct horribilis conrusio'^»-
enatumv iet infinita Ecclesiarum dissipatio. Com-
meinorabamas etiam his postremis temporibns
siiienlari prudentia opos esse, de qnibua praedixit
Christns, plns fore pericnli qnam antea. Sed
ra cst ^ ^ovfauf 3-tov' qunre orabimns Deum,
nt propter g-torinm nomints Clirisli, mitia reme-
dia osteiidat his , qui praesunt , et ne patiatur in-
terire parnni Evangelii doctrinam. Neque enim
boc negari potest, nos in discrimen vocari hanc
anam ob causam, quod sentimus Deum placari,
aonnostrisobser\'ationihns, scdpropter CAri5/u/n.
Hains gloriam cupimus illustrare et amplificare,
at recte intelligant Ecclesiae, quae beneficia Deus
perChristnm nobix'donaveriL Ncqoe jgncnanmi^
quam ridiculae videantur hae disputationes de re^
ligione, ct deEvangelioEpicuceis ijlis, quiPrin-
cipes concitant adversus nos. Sed faxit Deus, ne
nos Evangelii pudeat.
Haec tibi prolixius scripsi, libenter enim
quasi in sinam tuum depono has meas curas. Tn
quod facis pergas illa studia colere, in quae in-
gceasus es quadam cum expectatione tuomm, quae
ad dignitatem tuam augendam et ad Rempublicam
regendam conducunL Nihil enim opus est pluri-
bus verbis hortari spoiite currentem, Illud tatnen
oro, ut, quantum poteris, adiungas illi doctrinae
alias eliam iiteras, quarum cognitio homine inge-
nno digiia est, et non minus necessaria Reipublicae
quam illae artes, quae celebriores habent titulos.
Fratrem tuum meis verbis amanter saluta. Vale.
No. 935.
loanni Duci Sclc. Elect,
2)em £ut(I)Uu4)t!gfl(n^ ^od}ge&omfn ^Arfiten uitb
^tcn, ^eiTtt 3o^«nfen, G^utffirfien, Jgietjogeii
©ur^jleui^ttgfrt, ^o^geBocnet gilrfl, gndbig^ec^etr,
6. €..$. (3. ftnb meine acnte untett^&nige £)ien(t aOgeit
juuotan beceit etc. ©ndbigffec Sijurfucfil. Sld) ^ge
@. 6.$. @. unter^&ntgltd) gu et!ennen, baf einen i^tU(
benfen aSf)ie, niu 9tamen 3)teli^ioc ^ltng etraa
ein 2ef)en gu @(ot^& rejtgnitt notben, n>ie ec aber baoon
fommen/ tl)ut <c Settdjt inelnet supplicatio, 'Stm
bitt ec untett^&niglicf) <5. @. % (9. monen i^m gndbig*
tid) I)elfeii , bat cr niebecum gu benfclbigen 8et)en (oni'
men m&ge, obec bod) if}n gndbtglii^ nectc^flen mit ei*
nem anbetn gu i^ecfotgen, bamit et bei feinem angefon-
gen Studio bletben m6ge, ^iiKit ec abet mi^ gebc:
ti)en, i^m ein Seugnt^ jtt fd)ceiben, wte ec ftc^ oll&it
gef)uiben [ge^alfen], i)ab( icf) il)m foI(f)6 nit gen^ift
abjufc^Iagen, angefe^n, bag ec fi([) aOjeit el)cltc^ gc*
I)altrn, unb tiot anbetn fleifig flubitt ^ot, asittbec*
^alben untectf)iniglicf), @. 6. % @. isoQen tt)n gndbig*
lid) bebenfen, benn ju b^ffen, ®ott merbe biefe unb
becgletc^en SBDf)Itl)aten , fo @. €. %. @. gu Sr^oltung
gutet ea^c etjeigef, ceid)lic^ nod) feinet gcop<n 8ann>
4W
EPISTOLARUM LIB. V. iffSO.
DaL Wiitelxis SXittwolAe wOs f^DltD^ Siinttb-
■■■"■'-"■'.■ i ■ ■-■"jij -■ .■: '•' .• \ir ■ ■
■■^■- ■'■ ■<i:^^®.-''^^-'. ■-'-•- ^"^==^
. / Phiiippus M^antAb *^,
(Adiacet snppliefftiA KJtttgH, Q. TAi^lfiUI^MiiMl^g»
i]A«h.«MuilDi»'^anetona& niino XXX. in qnn nnrrat,
siliLB qijn»tf|;9lt:H^an promissiim esse „die Vicarei
der rfarrkirrhe iu Reinsledt bei Gotha seiucin Tor^-
nommwwB Siii.<:a »» |riit ^^i pi-dirni niid «iifiiiilM'"^ii,"
hoi; anlem benelinum silii noii traditiim csae, (|iinrc iil
'M AiPrincipe Elerlore efficiatnr rogAt. — l>;.friliactl
Vfiffflfresponsnm Elecloris ad Mrlanlhonem,-^ -Jfvef-
tsfifs nuch omniitin>iaiKtDi^tm.l53Q.} in qiin srriliit
Elector, fieri unnc non posBe nl Klingio eolisliat, sed
iie-riiratiu-am cssci .ntatto utdAiUi pnapiulatiin))
Legati Norinb. ad Sanatum, \
f Ei Acli» Norioberg. p. 8SS.
^tttn {Butgirmtiflti: p^nb Dtait^ ju fitttcm*
bctfl.
!©e8 SRa^grafm ®*r«nW< "^c^ brn ©4iJ)=
ftfd^en, Sanbgcaflfd^n unb becfelben-IOm^nbtcR €tabfe
SRdtijen angejeigt, b{t|' fte VOn t^reirt ^ertn Idutetn
fd)riftlic^en SBefeljl fcitten; obQlrid) fcet STrtiltl !*8 Sne=
benS jur SRottjbnrft tfid^t gefiinlJAi , • ' W^ 'fit' Seniiwl)' een
@r. @. raegen in bie 4>i^[f niber bnt'IEQ^fett'beni{If3m
foUtfn , au8 Utfa^eti, baf ®. % ®. \RatfetIltl)^r SRaj.
jugefagt, aQt'$b!aS, fo bmt Reitf) in iu^etlid^en ®a;
d)cnju ®utcmbfcftet, ^et)brfamli(i^''ju Iciften;' junt
5ttifccru, ttieit S. g. ®. ooir bem .RWig Set^Mfianbo
mtlttt) mfinblici) unb f(!()nftKd)e !8en)iHigi)ng unb 3ufai
Qcn ^4tt, fo ba8 Sdnigwid) ^ngttifttfrtet «b&ctt,
ffyia fetne ^tecfcn njiebctum jajufleflen/ xotl^tS itjm
abet fdjmetlid) gel^atttn, «o et mit fctnet ^iilfe tt>tber*
fpdnfltg fe»)n TOfirbcj' unb ■—■ — — woUtch ■fte fol=
(i^eirS5efet)l, »ie itjwn bet gefdjtieftimy bcrtiS^urffits
ffcrti ttoti SBranbmburg ctJffntB. — — SDiVioefl abec
befiGfjutfihllm, fonbrtlid) abcc bcS eanbflrafm SRdtl^
fi^ bttfer Sm^iHigun^ jum l)6(^ftm befdjwcrt, ^aben
fTc ffe glritfjwOI)! , nnansefe^ni fi^trt $ctin SejVfjiS,
*) Sic Uterii cerli» ilItliDCte icriptiiin eil, ,Scrip.ail,el.i*fD jic,
■id T*ro, . MeliDthon oomcn luuin , el noo ■nisi eo feinpare
qoo incipicbat HeUnUion pro Helincbiboo *crib^t.
tK$l)t i^e^, bop ftc nM^ gnr 3rit benfelbfli {^atBB>
fe|)(liiel)etni4t«cAJfeat; auS.ntb^rn^fonbrt SM^
unteiben^itijini^cnBtdnbm, wo et gefi^tint, ni^
eine f leine Setttmnung ftfW^tloAfc''' "■■' -■' ■* -
■''■"' •'i^WtMtii :l^---:*'il:'^i»bw wmmta»
gejeigt, baf fie gemdf ^t^SfmpfangraenfBrfe^lS eiit>
(n^ m fcme 'SDiClmtritlfe -bemifl^n naHj^, ti ypiAt
bctiQ ein gemcinec tK^dabigtt.Stii^ JHgt^t ttnbi»
eo 'fnin i;DE3ci?frn,W6-€l)Wfilffle*i)«^'©*$^
unb ftiiiici- 'EiRirtjmoaRbfcn Siditjc 6ei eiilahbiei^ 'jjei*A
(iinb Ija&eii) bai-an giTattjfdjIagt, ob ^if.^SL i»4*
mal^ um njcttcte @r!IAriing beS ?fricbfti5 fo&t angefii^t
berbiin obec nii^t? uub i(l bcvi)oIt! wiel bifputirt^wwbeB,
bo!^ im (Snbc Borndmli^ auS bicfet Urfad) ■Beft^ffi^
bamit flegcn 5:. 9». ©htfd^ulbiqung fnrsflwnlfet' iviiti
ba^ tn borfgec uitfiret ben fitiff^dtlben fitosrbwr
■S&Wjci^iiitp unfetS S^ititS @enttit^ ni^-geniep, tHm
nod) fet), wie bdS »on 3.'9)t unb bnt Stei^fiftiiibai
ocr^ahben unb au$gctcgt toerbm noQtv -S^cec Ml(.
Wtal. mirbcrum biefe "HtiMvct ju £betgeben/ bfe da^
'ncbcn,Vmi^2E;eutfd)Cn/tiiiini(S.'3R. b'c a%ftn(aB «ii^
ufigleid)' i>Mi^tet (bfirtie/ Tn ^XtttljifPfc^ «fhfflt' »(»t
ben. — — ttnb atS wit grfhcn mrt foft^rt «(^
gcn J^of grnigcn, ber SSrimtng, btrfVliiige italf. flL
fclbs jii Aberantwottm, ^abm wic gbk^nwl)! wS.
SSaj. cigne ^tt\on , anbter ®eft^ft'^otben, 'b*mit3.
*. 5». Mabm, md)t E(mimmm6gm,'bat(tof-'rtit.'fbl> ,
($ie £fl;iift S:iJiiig^ei'l>lnattb', ber Dec^tti'^'^'^»
TOcfl,-su9c|t.'IIf, — mitiBitt>feift^«dftisl.'Wa!;»i*
tea fotcijs dofg fkCctliil^ft unb mit bcfief»ef!(i»iWi#A
aii-Raif. Wial. gelaiigcn toffm; toel^e«un«'(iin MH.
aBaj. ju t^un jusefagt. ' ^'■■■"- ■
■ ■ SSitfeijnierid^tct,, tpie tii^i®cfanbtffl upn .^atl
^ti^-^abtn, St. Vt. b}s;,^-fim-p<^ift ju bittcn, bap
3. 38- ptbel ben Cetemonien,; wi.e itc bic jcgujib l)-jltfn,
bifl ouf ein d)rtftcnU4> Qoncttium ciia bcu fiinfii^cn
S(ri4i6tag gndbtgtt^ blcibra taQcn, unb fte- bic^malS
barubcr um Tfnnc^ung bc8 jc^igen 3(tifci)icb5 fernfr
nt<I)tbttngen woKte, fflo maft.abcc bavan m<S^t flc[jt=
tigct fci)n »i'irbc, fo foSen pe.altoaiin aHecSRap, wic
biei}on ^(ugttiurg Qtf^tm, Tiainioxt gebcn, unE> bfii
2(bf(^icb fTei.mcigcrn. -r- — 2Cm Stcn *Eag gioDnnbr.
jum JTuffrerrm bc6 SfwtS, aiuip XAX.
SSoUtomrt nitb
'■ ■ 9>(uinidartiiec.
^tt».iaiir8!«t«eUlfit..niLl! Sfflt!)h*»-.S|urni=
.../■>:.. ■■ ..■betfl.;;-..,.,. .;, ^. ^.-i,;,^,
J — ©ieXntBWt; tawwbieSdi^Wen an&
bnfHien JBmDanfttm f&i.^ ^eiOttialtw-mk^^ia^in^ i^
wrgcjiern mU SRulje bei «. 9X. befti)Ieffen-iMcb«n,!,iuifl
m 9eP<'Wi ,^ii-llJfn&fi. l>ibf u ,U"&, J*'- 3S ■.•&,*?('; J^^ 0«"
^' bcfi^ieben, oliCa Cee ^ljurfurilcn ' ju ^^^ri,
Baiagciifcn, unb Saabcjcafen JRdtljc, auct) idj, ,25.01=
i^mev, Don bct ©tdbte njegen er(d)k'n«n, unb a(6 ttsiu
HW bie9iali)e etfouCect, Ijat ^^1-309 gviebvid) uon
jRiprn, ini 23ei,f<9n bcS SSifd^ofi'^ von I5pfliu&,, ^m-jj
Jfcoftflin SienaecS unfi aic):. Sf^njai;^, un6
pgqal>tlici) |3i*!£ QRcinunfl angejcitjt: bie Saff. 3SaI.
^e unf«v ^cgetjren bufd) eine Sdjviff ucvnommm^
Htb IhiffetDifle ,l)ci fidj fdb6 unb 3. 931. IKdtf)i'n fcctatljj
Kjldflt, and) bacaufeineSimiuctt DcvfaiTcnlafJm; raic
jVU Oie iDurbcn i)6v£n lef£n, njclrf>' Sdjvift alfil)alb
lltlKi) l>en '£d)iiiai>p iJt'ricfen,raovbcn, bi'vcn Qopii luiv
i*.SBii,l)Hi)ei .jwft^cfcn,- — '— , — ''^lad) bicfcm iBir
^»^,Hnen,iUincn ^ebadjt ju untcrvcDcn bcgci^vt,
nt> ^laenDa tuvd) .t)r. .^annfcn «on &« gjlani^ un=
^4(li;lill)-6ergefialt rebeo loffen: — — , — — Ilies
i«i(.Wfe veclefme JQ^d)ni9 unfrtr gt^btgftm unb
gB^)fg)>n:,;^mn ,i|nb.^e); linittn ^cf^n}ecu.nfl,.nii^t
l^t)0gn^v^,:i^tiim rait,. ung.bcrfelben GofEen.juju^
$afiki:.\iie <ik .JJnp^e ^efren. jy bvingen. , — ' — —
Tbflj{inf^ff(i.^an,_w^,la.f\tn abtftUnt i^nb al^ man un^
irt*crfl?foi^rt, '^at (fnS i&etjos ScMprici}, Wfi ^d^
tning angeseigt: : bieroeil $. 3B,. uii5 biffcu Ub=
Mjiejb aeben laffen, rnie benn 3^rc S. 3?I. ^woot ncbcn
fi5^'®aHbfe" Wefa>flt!' flucfy-elne glefa^ittd^ffle aXcis
nUM W((firiflt-: feIte9C»)'3^e«.m. «m^4& ftfc
iaV^f^f ^"^ wbQten unSbatum bitfelben7(ii{y]r^
liri J^inben laffen/ grttff^Wff"»"^' «f" 4)err«i rouc--
bcn ftd},barauf unvcnnei^Iic^ l^ilten. ^uf nwh^e^ wit:
olfo obsefi^iebrn.
fRf^ verpe^en wa beB (Sf)ucf&cften, bec ^i^en
tmb bcr'6tjibte Stdtbtn anbtr|l nid)t,' bnm, binDcil
mon non l(ar senug fie^/ n>U ed btft Sciebtttd ^alben
tbicSeflalt ^at/ benn ba^ fienebm un&ISillen ^bcn,
»ic aad) unfecS 3(d)ten6 nid)t ju umflt^ ift, fold]e
Vntmort bei ber 8tetd)8eecfanim(un9 anjnaeigtn, aucl)
3U Wtten unb ju faegel)ren, baf it)rc ^ctren unb bitfcr
^adft JBtnDonbte in ben 3(bfi;^ieb gefegt roctfien , unb
borouf jum furbeclid)fien oon I)inncn ju oerrurfen.
I ff?
nebcp anbern ©tdbteft, fo ben 'Xb^itV^m^t angenoH*
men, gdnjlit^ audgefci)^w«i# ftnb aUein bic"'^
geui;^ ^R in Wc Mfwilft «nb gu onbern 91ei(iSM>»
lunaen. _ 1_ — -U lSanib|iag ben XII. Sttosembr.
(ungen.
uiii£^^uf^f«rfn)$ 9)»to<im-:"..
..)i.Ti.^ii j:m|> III .//:,: „Au,: .'fifcmenbiSililaiiur.uab
.■.ii;--i/ •.!..„ :<'.. ,„»':-. A..^ "'"W^^fvtttttgmtma. '.
".■.■i>^..li.v'in-. i.iii. ...■I.;;,.-. ..v m; ,..r ..;■., ■> , , „ ,,
. 'FitoTkwdoro.
aptM;IIb.;m; jp.'tt5i; fullt Lnnd. III. ■pj. 1A9.}.
•ulognpho in cod. Momc. L p. 409, eilila.
Vito Theodoro Norihergensi, zusuekenhei
Hrn, Osiandro.
Si D. Osiandro dices nie nacLuni essc duas for-
inas Grniicae Missae, quanim altcR) Chryeastomt,
aitera Basilii est. l|»s jnitio h.ipurn tiirbanim
Princeps Fridtricus curavit sihi e Ventiiis, Ad-
diue^ ftunt qnafislionBSi ad qiun-/a/iui Laacaris
rcscripsit sua manu. . .
Deprivatis Miius respondit'), Sfiud Grae-
fes igPa^p^lAii^it^ntiiip^eii^Tniwmin') Domini-
ci6. Bt fe^tiSf et quideiDn ^jiasa ct communein. In
jyfi^na^e^ii^./;i>9f .^ujlidie,.. Md ,in,aingulis una
»1 pahlifiijrUvo\ffm. ,I,[|^f; cppv^niiui^fiukbce cara
^»st^M.'?'''riJ)W.;L^-.,r.. ,;■,«,; , .;. .-■. . -.
■ ,:_ Descriham CljJCBnario.K.uIii.absfiflvero Apoior
giant., /^piqm nunc i^eciuto ct oruare studco, et
«xjilicab!» ibi..contCQversia5 praecipuas tutcgras;
41«jvd.erit, pt ape^, utUe. :-
, . ; iXii/l Tiie,i^i/ti/Jetos , d*) litan avTKioXtifnSv,
nolim te odlose rixaii. Mcliiis no£ po^t viclorifim
disputabitur. Sed orahimiis, ut Dcua pacem det,
ettucalur no*, qui sane multipliciter sumua ae-
rumnosi^ et ipse cxauJit humiles et miseros,
Audi miram hlstoriani, quam recitabis.^/lffl-
gliro. Gof^n^ iuvciiis uiiper ex peste decuhuit:
Ib anno supcriori in T^iennensi praeaidio iuit.
Andio piiim et modestiun ingeniutn fuissc, et tri-
duo .tntequam aegrotare cuepit, sumpserat corpns
1) PcE. retpondel,
i) tnl Pei. dUbut.
9) tl\ Pn. tli .
4S9
EPISTOLARUM LIB. V. ISSO.
440
DoTQini, iatn tiiin rle niorte pTaesagims;^ . llkrtiow. l^^die^tiiUflpitiim^hiPannoilia ImmL Jdenf affir-
rla fere qiiatuor iacuit exanimis, ut inbrtiit]$*cre|- > rfiiS<>at' Aug^tsfac Apianus 'liostfer. PosteM^^scribit
deretur, pofi«eii>i^]^iiW{tf'^eii4vlxit, et coeptt ^irtpcai^iemh illeV'Piinnohifts itf TArtkriiA 'pote-
laetus dicere, se VAVCk^i^i^^jf^AstMm^A^ hc\tt'yi^AlAm Vft\\\^^^^
aliam vitam post hanc vitam restare, quae coii- rvtiiUte&^edicif^irrilirAtft^tG^
tia«^ hatiiid&bfecTedeiftifaf0A\'H()§^ helhiw; 'diBl seeris dfflitaiat Tdf«'tif thal§i»'fm
pietatem, et commetndravit mira gaudia alteriiis l^ikyseant^ monem'*^iiM^ atit Rdnv. Pon^d aut
vitae, £t i^:cr.ecU,possiA*).^rn^ mentis JiaQc i'tfli^rm'p¥£recipW're|ibif^mimtiQf, *
dicere9..<addHUt se.;reUiM]uaF9, ^hqo^: t^«|jirrii9i|riY)Ti|,
qupd d»i^u|^ jfnioiAQ ^ii)s||i,-pi?a«diceyet^ .?i9 »1fnOT»ti>-*^
niip. esse^ .Ab^
ita accldlt. ./^^Hialaeiptts .exerapl^r^rgre^ ^ep^fii:-
m^ntia fidebi et auctoritateni doctriuae uos^iiq,*:
Cul^^osiAccepi: ^ed de hisy cum venaris^ Vale.
Posiridie divi Mdriim* Doctox^ sie aati^l valet.
■ - ■ ■ . ■ , - ■ . ■ * . • '
Admopui uf sprib^ret,.. sed n^scieD 9jk j^d^prMx.
e^ectatu|^& jlU Vi^ ^ ^^fj?***» ji MHtft M?H!f,?^»IB fl^^-'
dam Epi;$toj[ajnE^ Kip imp^ssam ,aiiA.'Cunv.G.40f^i(i
poeniate. Iteruin yal0. ■ , • v ^'
^iXiTVio^.
•| ; i i ;
* f-.'
' 'i ■ '
i- - •s.
f- .f
• '■•■j
• • It
* !■
■» ■«.
Jhttchf- Camerdrio,"
' ■ ■ ■ ■ t-r .«• 1
EpisL td C«rmerai*. p« 176.
•iS.TVov,
- ■■!
-■ f r\ . ri
I ■*
< * • ; •
I . •
i (r^t> /Ti^^iA^trot/ti^^S^hjAied lif»i g^rntiatti. ' "In iU-
nelrdiiretionftiiflihirinfmm^ oMR^bis np6e'Jti7i'
'^^^^Xuofneiiefwiias^t^ -^d iiitfnliMhta-
ritim (iton < videtaM; - NinDi^ ti^ ifr^ j- ut ^ihi tf&m
lefl^enthiVn ^cribas, quattiieitstiittiea fuistoverhi
-sigtiificationem.M Video t^ntum in pectiniis nsbr-
pari ' ' pro ' colfe tibne tribu tk * Ego vero 'caj^rem
>d^<iy|/M9riB'C|uo4u6''publicfiiS''eifen)phM'^^ Z^
ior '■ qtiod' «(ribiint i^ 'dttfi6(H<rt^' axit tfirle*lLf[piw,
^ Aikiui Mkot cs«4 pra^dAfis«tt niMtib!lft,''ii^ae
olimir^sGrla f tiir ' piil)iic# pecmii:!) factum jhito.
Quanqoam g^n^liter etiam leia ^irijdip sigtnSiuij
non tantum latpvQaywyiav, sed quomodo con-
^BEcnit. kBnovpyeio con/ero pecimiam ^ cum desuo
quisque conferat Itaque de operis seu admini-
stratione valde cupetem haber^ exeinpluro, siquod
esset. Amabote, si quid repereris, aut excogi-
tavetis, scribe. Totus sum in Apologia reai-
dcnda^ et ornabo eam diligenier, quantum decere
vidcbithi^,'et complectar iiostras eontroVersias, et
integras exponam , quod erit utile ut spero. Scri-
j
I
loachim o Camerario Nori^rjfl^ti athico
S_^ «x An ^ 0. » i • v.i,*!'^^' . '. psi ifcf/cA««/i historiam de morte laelissima et feli-
• D. l)e Conventu linuj otm^^ q„;im cifeiW cuim^Jm ©o/««bA -Tu viilenfelicker.
htic perferantur. Itoque de illis rebus nihil scrjbo. u^ Noverab. *) Salnfa meis vcrbis aroanter uxo-
tem toam i^t filiam») \ -i •}• •
Dei beneficio adhup tranquillae suiit hae ^ egioiie^.
Expectatur enim decretum *) Conventus, quod si
erit hoslile, nostros commovebit. Nam ijrc, cjirem
hangus Augusiae tautoperc caiitemsit, ut momi-
nisse poles, putattir cO|nosd' otJ^m a pecunia in-
structus esse, accipio et naVes 4&biri<^ri, quod
quorsum pertineat, facile iudic^re potes. Mina^
tnr Rheno. De Vaticiiiiis irpibd pMis, 'sic ^atio-
cinor. Aliquantispcr tanttim domesticos tumul'-
tus nobis expectandos esse; ct xinracTf^jdo^i^v kli-
quam '£ccle8iasticai?«m iutbarnm. ' Intlsrrrtf Turci
X
S'
» /■
• •• ■ ■ 1*1 -''f l^
'.*■ '
Frid. Myconio.
■' .- ■ •■" ■■■■•-■
Edita* Saegassio ep« 57. ;. . . .
yenertrbili viro, D. friderico ItfyioHio,
"-' "' '*' amico suo sanrnw. Zu Golha, "'
erupt ocirupativin Pannoniii;' dclndc^' ljfrump«nt S.D. ^ Neque ego tibi.mi Fridericc, praiizen
magoii viin Germaniara. ^ r spondere potiii. De histbria mortis adolescentis,
Quidam tracoviensis misit mihi suum de ^^^^ ^ttfiprfiti, habeo tibi gratiam.*) Sed roga-
edipsi Solis,- qn&e fuit hooiinno, indiciiim, prat^- -,,, ■■ *
^ *
4) Pe». possei, ...
^ Rccii#batur d«cr«tum Caesaris in coiBilii«*wAi»^stiD. d.
19. Notbr. ' - * 1 • V.
*) Non referenda cam editore epistolarum «d CMMrar. ad
anuuu 1531., sed ad aunum 15S0.
1) Vid. d« eadwnire Epi^. Lvtiier. de 18.Not; ISSa Bf^conio
scripla. -i . •
EPISTOLARLM LIB. V. 1580.
441
mns. U magnopere , mi Friderice , el Luiherusj
ci Pbnianus^ et cgo, ut rem certo exploratam
nobift.perscribas, et totam illius raoritiiri oratio-
item et testes adscritos. Lutlierus^^nim celebraije
dipcreyitt si vem coftrq>ereitt esse oert^.: ; SKemih-
plum manifestum est, apud nos £iScle&iam ess^
Quaeso te, hauc rem diligeiiicr.nobis cure» etbo^
na fide perscribi* De Aniiocho rogemus Deum,
iitdet.pacem* Sed ego omnino in hac sentcntia
snm, ut arbitrer, aliqucmtumulturo .ex«it£4uros
dSfteP^pistas, utruant. JNam Homae fatqm urget
eoft. : Hoc Octobri l'y6r§s ita exundavit, . ut iu-
AiceiML, maius daranura accepisse Urbem ex illa
^esnadatione , quam ante quinquennium*).exdi-
Kptftoue: praeterquam ([uod tunc quaedam pre-
liovk xu/ifiUa perierunt. Mitto tibi libellum:
i|aem ubi legecis, mitte Menio. Non eniio bn-
bidKim plura. e^erapla.. Novi adhuc nibil babe-
mus. Caesar noncUim publicavit edictum ali-
quod contra nos. Beiie vaie. Montags post Miir-
tini.
4^ii.i7i7iog^
No. 041.
1 6. Nov.
Legati Norinb. ad Senatum.
\ Ex Aclis Norinberg. p. 872.
^errn aSurgermeijlcr unb Stat^ ju Slurm^
berg.
^ir fd)i(f en 6. SB. ^iebei bie Sc^rif^
tfii, fo bunf) unfern Itjeil bcn etdnben be6 9eeid)8 ouf
$t. 9X. beS gricbcnS ^alb gegebcne Xntmort bebdnbigt
fft tporben , barauf unS burd) ben Sanjlcr oon SJlcn^
m^ be66^urfdr{ien )u S3ranbenbuvd SRatb anbevfl ni(t)t6
angeseigt/ benn baf bie ®tdnbe ba jfJbige unfcv ^Cnbrin::
gm on It aX. tooUten seiangcn, n>e(4)eS wiv alfo bef(^e«
^ laffen/ unb fepn ben anbcvn %a^ barnac^ be6 £anb^
grc^cn fomt ber @tdbte ©efanbten biefer @a^en m^
wanbt, unb foIgenbS bed S^uvfdrflen ju @ad)fen 9tdt^
wn ^innen oerritten. Dat. ben XVI. Slag
ftoombiii^am S£^or (TCuff^rren) nnno 1530.
SSoIcf amer unb
IBaumgavtner.
#) Accuraliui ante trienniufn et tct mtnsea.
ctl Roma d. 6. Maii 15S7.
Mn.AiTR.Orui, Vol. li.
Etpugoata cniro
No. 942;
442
1 9. NoT. .
lidem, ad eundem.
f ' Ei Acti^ NMniiefK. p^975;
''.' TT :*»'. T<H. . .
.I^errn S&ttrgermeiiPer nnb Statl) lu Slnrtns
■. b.ergb-
■^ i^ --^ ^le *on 3f ftgSburg ^aben auf baS *) Tfm
fiK^eti iJtaif. 9Itaj. abemia($ {(>veft grof en ^at\) jufam^
men wrfdmmelt; unb fi(f> imtfid) eiitfd)loffpn be« Xb*
fd)iebS ^Steligton t^alben biefe Vnfwort ju gcben : ba^
fie bie oerige i^re gfgrbefte ^Cntmort (eineSwegft n)uften
)u dnbem. — — ©arauf i^en gleic^njol)! tvxS) S^rc*
JO0 gtiebrid)/ »ie un8 ber JBuvg^vmeijler angejeigt,
ein hirjer ^djeib geben wovbcn. SSovge^
fter t^aben bie ®tdbt/ fo ben Vbfd)ieb angenommen , bie
anbetn ®t&bte alte 'erfovbern/ ttnb burc^) ben ^tabt^
fttn^etber oon 9B6vmbS mit x\tl )^h^6)tn SBovten anjei<
gcn (affen : nad)bem fi^ jioifc^^n ben t1i)xb(kxtn ®t&bten
aUcrlei Butrennung / juoor abcr in beS ® (aubenS @a(ben/
bavin fie bcnn i^vev «l^cvvn S3efe()( ^olge t^m muf ten,
jugetvagen , mdve bocb if)rer ^vvn / aud) i^vev ^erfo^
nen^ SKeinung unb ©emut^ anbcvfl nic^t/ btnn ben ant^
«bcvn e^vbavcn @tdbten aUen fveunb(id)cn/ bienfHi(l)cn
unb gutcn SBiden ju erjcigen/ mie m>r biefer 3eit aucf)
befci)e^cnn>dve/ mitS3itt/ i^nen aQe Devgangcne ^anb^
(ung nic^t anbevft jujumcffcn / benn bap bie auS SBefebl
i^vev S^zxxn gefd)e^cn xobxt, baf fie ftc^ fonft m6) ni(|)t
gevn x)on ben cbvbavcn @tdbten fonbern moUten.
— ^ambjlag ben 19. 9ioobr. am S^or anno 1530.
SBo((Camer unb 9>aumgartner.
No. 943. 21. Nor.
Jidem ad eundem.
\ Es Aclis Nortnberg. p. 977.
Tin ^errn S3urgermeifter nnb Stat^ ju
Sflurnberg.
QSovgeflevn wai) ^XittagS ^at j^aif. SRaj. aUe Suvflen
unb ^tdnbc/ fo oie( no^ bi^ 9e(cgen/ gen 4>of ju (om^
men / unb mit 3. 3R nod|)ma(6 auf boS StQX\)\)avA ju
ge^eU/ unb bcn 2rbf(f)ieb mlefen ju f)6ven/ erforbem
(affen.
%{i nun S- Si. 9)t. mit ben S&rfim unb Stdnben
auf bem 9tat^(;au8 mfammelt gen>efen/ f)at fRorggrof
4) Iteruoi poitulaTerat Impcrator • Senalu Angnstanoy at
c^icto Iniperaloris parcret.
29
44S
EPlSTOLAaUM LIB. V. IfiSO.
44«
3oad)iin ju Sc<mb<nt)uc0 ju nben oftgtfattgAi j ^A^
bein f^ G^ttt^cften unb Stdnbt mit JE. ^. ~ 1« bAi
^cu^m, banimbiettr tRric^tas auftgef(^sltlKn;'HMI
' Mfaf^eW Crtgl«d)t, roortn' e« benn StjWf SR*J.'^^
gen , benfelben js b6ren,: fo mdre « Docf)<inbefii: ' ^t^
aaf ^ecjsig Scievticl) gMntwottet, ba0 Ai IR.'^
(^en Xbfd)ieb ju t^icen ^tntigt tv&re Xtif t»fId)eS <bet
' iKen({f(f)e <Scccet«Bt b^R Vbft^leb ci(«b«tb ju lefen «ngec
- ^oben, bec etftlic^ «if &en Kttflef beS QUntiHRff^tfti»
brt ^eltgiott, niu^m<it»-i»}hl migm tied'9tteMnS',"t!«<
&iminetsm(I)t«, <tfet ^Ii(!ei^,'tmb'baim<vHr«i»gM^be^
M^ttti^m unb«faibetr£i]rcrMil»ilfi SIKmbtwltefrtiiil
gK&ng gefieat 9«nHft, ^ oUCiR ift ein^VctiI«I' bes
Qtlaulifnd ifitijutommen: tvo in St&bten unlr Z)x(tfi','ti
bie neuc Sii^te etngttifTen, iBAtget tmb anDre'^M^nen
todten, bte bem -olttn cedftett (^riilltc^ iSHaiAetf''»^
^angtn nmllttn ot)tcwbtbto> 1)tt0-bfe4lt>;Rlrtf^4Ui. fon::
btrli^em ®^ unb^e^itm/ tvre aut^li^S^tvSRttfi')»!^
Stect^cibingtn, nnt> itHtanlnre Stjtet !Ra). e^ltm&:'
oetmanbte ^alun wotlt/ genommen ft^n foHttn ; ' Do^
au^ biefelbfn ^eifonen tinb iSAcgn einen fteitrt ^AUg
unlwfcf)n»rt einiget 9tacl)fif uec , too' fit nid)t ISnger tm
benfelben Otten fei^n njoUtcn, unoetijintJttt I)ii&eti fcrtfc
ttn, unangefel^en bec etb unb^fltd)!/ fa-^c^mtgtti
get^an, aud) «ngeat^t-bec Ste^efttn, ^ bfefdben
®tdbc unt> anbce £)f>etfetttn bk^Ufi Ijdtttii, net^
oUe Ji:atfl fftaj. in ^roft i^ce» Jearfec(f^'@tWalt8'«»
mit becogitt l)a^ njoflt ■■' '
Unb nat!) SBerlcfung bejTetttm Tdjfd^lrb?,.' roej^fi
bid ju jhjo ©funb'3t'n)o|)tf, 'i}at ^iiiQQ Su'iei?vi^
tmgtfd^t:Iid)biefe SReiniing Qcvtijt: Aaif. 9K(ij, ^atU
ben Jfijfc^ifC t)itm lefen, unlJ i»arc ^j^ti 2Raj. gcgen
6t)urfut^en unb ^uvflcn gndbiglid) baufbav, Ca^ fie
bitfen 9leid)6taa S^cct ^. 9». ju untcrtljanigem (5icfdl=
(en befut^t ^dttcn, welct^eS au(I) 3- 9S; ^-.'^^n it;n,ei( flnof
biglicl) ccFennen, dnb b^hfcltieh ^^fc^ifp Devftegefn^fffii
woDt.
SJavauf bev C51)uvfiir(l oon SSvanbenbutg gerebt:
baf fie bicfen StnifitaQ t>cfu(i)t f)dtten , fci) au6 untet:
t^djiiger(Sel)orfain, unb ba^ fie ftd) fold)S aegehS.fi.
gt. fi^u&ig erteniiten , gcii)an, nctnntii bte^ 3[.>. 9X.
gndb^* ®rt!rt^ jtt aiitertl)fiiiigmt IDartte Im; 9tad)s
bcmabtt ^.'fi.lft. ben 6t)urfdt{itn |inb !^rfliea' gnd^
Wgfi^l) bewtlftgt, untf fit fid) ■^inWftbcntin, ■olle if)re
Ainigrci(f)e, Sanb unb lirute jujufc^^ unb auS-btm
Wfft^ teutf(^c WdtitW nW)f 30 fornmtn, bi6 bie fcjjroercn
StCBRgen unb SiDief^fOlt, fo je|unbec in beutfi^ ean:
ben f^HKbttn,. oetttogtn TOuvbenj roitwof)! jii^ nun
lSt)ittf utfien , tut^n unb St&nbc, bo^ ti bef^ef^cn,
ntfectf)Afttdn$ wrfe^ tMflM, nfc fU' an^ «Mgeii
3itKeiftf'batiin irf«^t^dttnt: fo bdt^ fk bo^'3-9ti
ofetAMff, du6'bffitffiH<^nt(ji)t:jil»cttui!M>'bfabfefcf
3Wi^alP/'«MfidtA6tt)'iiivftt«'J^ilfJftii^49fatMiCi>iN|
lAMtfodfb^tttittt^^IfffffiiSt^id!^ j|^'ttwbt'VbiMn (t)fl|ln^
Itt^ SBcfitH' tenibt JBt'tilanb'^bV«9 t^lHltbei-^JDWMU
Cen ftt^-utn'^ X.«R. , 'oH il)f m^t)0er^ibi0flnf'(|>fcn
utA-;£atft«, ganj uittttl^dflisfNfi oecbfenbi, ttnt^Mfi^
t:ne<, betten e«^b&f)rtt','1>Aia(bf^ieb, H)fe'«iAt VEM
1)ertioitwi«i>gfti^trn>e(jVftege((t'I«ffrtt''- .-jri/ji.r. m,.
■>;;'n'«tif'Mc^>f»» fk^^^tl^.-^tat-^^eiM^Jtli^ wiM
tWr,"uR«'eurt9 ^)0g'9rtbtf(tie(i fVtMc dtel»M-'1af|hi<
taf 3^t»3t 9». M 9>^f)It(i)tc ^atglHt Mtb'tMbctli
^'rfftenlid^ctt poteittMen itiit oUemffei^ f^becii'»oaft
bftRift bA6 ®Mtca(coii(i(ttnn «fongt unb gr^tett^nydtte,
bdbttc^' Sll^fe^iflMtf; Dec^ffbr,' dffr d)cf^(i^e'etiRlM
1tt'igUteeiAigfeit itt-*cfitaint" «Bo b(fflfi»'S)-'«.-1f9«
Wfi^tR-t^eiffdfkbift^eKS^nlieb'!^^» nftibe; itt^ Mt)
3:><l)t. bdffir/ bti^-rS^ tth^t att 'Mit 'ou8 ^ tRtl^ '«Rl
trtitft9«'giDittett"i94rt. ^3u bem'bfc"9Rocg9cof ffbietk
mafS gecebt : - n>o 3f)te «. 3R. fn 9licbcclanb fcpn warte,
fo WiGpch ^ucffi^en nnb Surfltn rooI)I, bo^ 3. SK.
bet^S^dtf^tn hic^tto nttt rotfr ober cntfernt rodte ; nootl'
tch.fit^ au(i) birtdiifS^t «.9»:obcC#RiIB Witlntt^^
lid) befo^Ien unb olfo i|i-en ^fd)ieb genommen ^o^
Zm 21. aag gtooembtiS aht^(»t
anno IdSO.
@Itment JBottfamer tmb
'i SttonpmuS ^oumgMtaec'
• 2>cn ec6ffThtm Xbfri)ieb von brt @tdbt( megfn ju
flegtlh,: ^cibeit bte. oop SSBeib i^ Sieget fileljec gf
f^i(tt, foI<^ ftgelR in aUecetdOtgtomeR) fo^.tat 3Cb*
f^ieb ongenpinmen, ju &oQttitigcn. .. >,
f«n.'9U.
M. WoT.
,.-t £>4uloenpbaiaabirik!.iiiBftLiGMlpliM'U:4HWfipta ab
yenerahili viro 2).^ Fridtrico Myeottio,
amica suoj za GoUha. '
S. D. Memini totum negotium AotleBense, et
rem expendi. Optimum tntlctnr, at senex remo-
veatur. Id iu^facieiulum eiil. Tu adhHicbis iaiie
aut D. Ostvaldum , aut nliam-^ qui sit in magi-
EPISTOLAHUM XIB. V. MSO.
446
iDftbbift ei pni auctoritate tan^nairi . T>*itMftrj
miwocb^ 4i*cQdat. id/te ilH.fJe .KQtenti^
ip*^,pr^f;ip«jn,dicitp'^,:ri |wrtit,ea«erefc,^i9ft;
lWl9»'9nquoi|^ei(nf«»ti«is.::r .Knipt «PH^^SHegaH»^
ft/«riB4fle «fnii ijnace amQveiiUa'.* ptfT»fih^ft ,;ft
4a «i^ deiicta Tecitanda ^uR^» qu^e npn.;7^m~
I,-. fStd ti.meo> ne rustici metxi.p^K^iU.wP .^
tl ndeue. Seaex'e)nim.Mil^t :eo»;$ffu|^ii9ft-£f^
m r]MW!».ita ,vutUuii(S(!in ?gfp,-,jHtjft|,eretur
Hk.^afficift» ut ipsi ^ccusatenfL istiin), n^bjulopie^
fjibi «rit oput litem unlicii ad eam rem^cnra^
,7fSi .mihi tcripscris, quid firri- ve1i«. V«ruin
atua iQdustriH te exisllmo Lsta perficere poste.
:,n«ti, quanti isli nebniai>es fat^iant ifnli<;!/i*'\i~
l^pi indicuitf esse iniuies mjnaL ; 4S*^.i iS^*')'^
BidUigenler, el mil)i .iteirurasigiqifie^tfiSt.^Mi'!^'
rfec^m- _^x Augusta niltil povi adl>>ic .^hf-
Oft. , Nondntn tanien violent;! edictaj)ropDiiia\>~
D.*). Sccipsi tibi pcr nunctum I$eo.'Ken>eni.
i eaa literas tc etiani atque etiain oro ut respon-
•^. ■ Bene vaJe* Mltto tihi adhorUifionginXu^
eriad coenam domiuiv LibelluRt eins^ Je flfh-
6lf£ kabiere le puto, etPsatmum coR/£/emint **).
Ii, Novembris.
b.M5.
C«. Wov.)
Zjectori,
SdlliBBCM prinBipcin Aognriiaa* cpnraHlaBis, qiiia Me-
lintbonii opira prodiil, ad anniim l£SO. raferendiBi (mc
■OB Mlun doerl iDMSriplio Illiai- nlilluiis, Htnmfnm
. olian Augu*laila cnnrosto M. U.XXX.iaB) ncuia fuil,
•ed elUfii leiliniDniuiii Piilorii, Tbenlogi lliiiiaci, nHi
proGlctur, conrfjiianenrWitebcegic edflnn')n4.,tnifiiiiU
nondum diniinii Auguilim allaUm eiie. Vid. fVeBeri
- Krit. <M«cIi^derAu4(>L.£oDi:..P.iI — p, 14-*^^,~QaiMn
legali Saionici e( iUiMaci d. 13. Nov. ISSO. Anguila dii-
c^erint et comitia d. 19. Nov, fJRita rucrinl, uec»)e »1,
irt'primani edilioiiem iam incnnle No*embr> 'wlpHlBi
•MlDlc Ocllir. ia lucem prodiiite flatuamn». Quoin aii.
tcm Klelantbon deinuni poil d. 11. Octhr. Witeber|{ain
redierit, quiique ialellrpt, eoi>fe«iionem ab ipio ante
mcUMm NoT. edi non poluiiie. Uaud dubie eim edidil
- . MiMtc el Tnknla Priudpc Eiaelarc, apnd qiiini fuerat
Torpe d. 11. Uclb. Pracmiiii auteni MclaBtliaii primae
•dilioni praclaliancm banc.
Prdefatio PhUippi Melahehthbhis.
laec confessio prursus ignorantihus Principibus,
a! eani Caesnri exbiboenint, ab avaro atiijno
•) i,'tftiMa«]-edkiuDi Caeiarit pramalfiiluinftnraL
**) ProdicrMil mnM Awguila lUa
iTP^^pho »ite duo> meases') publlcata est £t
tUtfiiKiua est, vt multis in loci* appaieat de in-
dwtrifi d«pjr^vatBm.,e^ . Cufn autem prindpes,
>M9^si^lntir:suiwni Mn)^nunc.« manibus homi-
Qaa» eibtonqujKri^ ]4t:^t»mea periculQmijUt, ne raen-
d«je^t|la9'. pKtTnite-,:«ditionis piv^iivit tiavat ealn-
19911^ I .«e^Rife fuiti, T^eognifcin^ et nnendatam
diWMori^defm , qiii*. nun: eoliun- ad.fnisimatiooem
pBin?WfiWV &Ptl flliitm nd veligianem pertiiiet,
pjQi^atfl^d :lf ajpsHi^iijRi titflli* «pavgflntur in. vnl|pis
hBijPfr-Bfl^wiiSrtWPPdirta smpU. . Quare nunc^cmit-
tifffVAipppbA^ dit^cvteK ^eKcijitam Gonfesaranem
e« e:fnmflaTi bpase: fidei. Addidimns et apolo-
giarfi*);_ quaoetiarA. Caeaar. Mnii-JtRti obLata est.
Vereltamur eiii^ futMrum, ut alibi ederetnr non
J^rfii^tWK l"|«-liP'«ftit.i» estponfesslcfc
,. .- rQ«>a.«4Baia aifitein adveraarii plwRri nolnit,
t«^(1IVSp»n3TnQS{ 9mneebqo)^ flc prad^ntes viios
ubiqiiogontinm his libelh'slecLis.iDteIleeturos,essc,
qiind nulUiin «logina cuntr.i nuctorititem scripluriic
•anct»e et Cathulicae Ecclesiue profitaaTnur, sed
qiiofl noslri optimo iiire quosdam abiisus repre-
b^nt^jn^^, ^t ppjiecipuis locis doclrinae Cbristia-
lu^e, qoi^ nd jd ^teinpiu iperniciosiseiniis opinioni-
bHSobriiJtifiiwaut, himen attulerint. De lustitia
^ileiainiiiatempla,. monasteria, scbulae, denique
libri omaes. iheulogorum receoiium aitlea miiti
erant. In doctrin.i poenitentiae nusquam trade-
ha^UT certa eL.firma consplatio, conscientliiriim.
NftirtiJ' dot^ball , "p^'cc.'ila reqiiUt pqr fidem in Chri-
stnm. .poctriila s;itrsf;ictioniini c.-irhificina erat
cofiscicnUaruiru S.icnirnenla impic profanata
sont, postr]ii.'im reccpta csl opinio, qiiod ex opere
opcnitu iiis^ficCnl. Et hacc opinio daclriuiim G->
ddl prorsus bpjiressit, el multiplicem blololalriam
pwperit. T^aditJones buranii.ne pbis quam laby-
rJntti) ejant , quia prirlTm thd.iicis ac snperstitio-
sis, p.irtim tyraiinit.-is tnterprctationibus in infini-
« blbcl: .
1). Editia a. ISSl. pMlcriov pro a
itmesirt.
Vj Re* «Idelur iic le hahiiiu*. Cdnrcuio ipsa a. 1590. tvpii
' cff ciarttK. valnllqn* MelanflMn *poIa|^m almitl addcrc.
Quum.4ulem aprrimaaiunadabvcctl, lot niuttvit ctubcriut
MpoiUil, lil ipologr* deiiitfin Tere exeiihle Aprili thiolula
j.«aeL Hane t|itlBi-.j qHum tlarqac Uber'iimul prodirri,
dcbuit Tcrba: arttt dmu measea iam in prioM a^tionc
mutlre , et eorum Toco leribcrc an'e<cnjej//-e; quod Tcro
proplena lieri Don polnil, (piod tam cieuM *m eoBfcuio,
ijuin muialionwn Ba*ta-ian cditioni inicruii, dI prMfalio,
duae «d ulruinqiie llbrum ipeclat, illi lempori coaTcniret,
Tidclioal meuai Aprili, quo alcrquc Itbcr pnmiim^pradiil in
tuceiii. Quod II Teroni ut, conMquilur, cdilionam ■■■ri
' tyb-ogr>pbi Fere eieunle Sept. If
ntm%a«c imdm NvHh ISSa »
29 *
f. prodiiMC, elHalantba-
44T
EPISTOLAHUM ' Ll«. V, 1586,
U8
tum anclae ftierant * Postea i^laxatl^ h^adlt^ohum
ailbta fuit ad «{iniestiiTb. Uaific vU$« lioMrif t!te^i4l'
benderioaity iim-iit E^diftiftiflic^inhliiMililii^idi^ol:^)
vereiit; sed-M ig\^)m^CMiiS^^iiU%ifira
Evang^KuM iMf iv:i^ fliliitfati»
cooacientiis cdMiakttriU^^ ^ Neqttt^/riiMrc^lf&sfjmfjt'!
(kierevc patMdniaiH yitlm li;; tnm jGhrfmisr/diwi
cat: Omms^V[i^ confit0bitur'ttuv>u»rariy b^
coniitefcov H e^o euiMicidt^<im^|iat» m^d^iqiii iiboDieMii
negabo 6C ego.e0i|[)!i!6rii^ pi«r^ti#uiyyi]|iSJii i»[)ei2s''
0St Ntmc i]g«fur rogiMiiris'lii«iiii8iiidtt^^
de nobis thnfiirh «^t ikiT^ilHbftim sctfptis auat cla^ '
moribhs hidicium^facianlv ' q^i miri^ technb et tik-^ :
inmniis ' Veri tatem obrdi^re oonaattii^ V ^^H- iquod .
' aemiis6imui!n ^sf ^ ^'alkf^nnt'ilbs ^quoquciveb-.tjMrisai^
religiohem el ad is^tut^m ^i^aintotn^iieBSarJ^t^^uie^ /
inini d^bet esiie igiibr^l.'^ ' '■' 1 , '"• ^-r:»:! !•■'::; .rrUj-ry-
: / '.i- i; . jr.p; ';.. ■ ;• ■ r'i: •':.,•» :;■;»' ::,::
■ .".i|Mjt{T.
■. . I . i i
T M'!fTr 1
i • ' ■
fidilofii ab AUriCiKro tn t>pp. iUill«ri l^lbhbA cdiliM, T. II;
necuiii «lcctione, au^e pagrlia l^rukse ao)ecla ruil epi* 1
94oliie LullMiri ^ i^rincipgin y.lcctorem,^4Ula JttaBtafl lUl^-l
92ico(ai 15S0.
I*
SotTbcf ®a{>( cineft nejxcn .r6«^if4)en"'*7i:"
nigS, ba^ biefelfe/ juVor 'd'uA) gebcdud^tid).
■ ■'.. . foba.) . .,.,...;, , ^ ;..,..
!]3or 6aro(o ^SZagno./ babaS $Mfd[)'e 9teid^ ^ftam
mb (Siiropam no(f) f^attC/ tfl oft \iefd)ef)en/ bo^ eiti,Rat^
fcr np<^ ,efnen -iu [ii).hm. ^flffer.6rt9«(^iti)#t;.;,,S)enn
fo baS,tkrieg(89o(l tn «mem ganbe iag ferite AMmt ^xS^x,
unb .^a,'iif ttni7H$idn:,^aiq)t^^^ ^.ptM^ ^^1 ^^^
UKirf fi4) auf fwr n«eii».9iiUfcr#: ^®ohl^9(ufDuii)tfu;.t)er^
^ilitcn moUte^^ie^aifer^iebev feU;^ j(^ bie
ffc bulben m5^tcn; bcnn \fiizxC; h(i$ \\i) iintreue 3!9«
ranttW'attfWlrfett /'ttnb jlc()f jtolbtr fifc 'feftten/ Wfb ^at '
g»arcii8- lixmxiS friiww «rnbrt ^«liiri gflfijri^ irtft
fu^ Sum SiQSJit% aenKK^^ tmb^ mit DiocletianQ ^\jikil^
gtci^i rcditet €i}n«iamius im^SDrient/' Coftsiifms im
i^i;!(^tV^n>^'^<t4) Areatlius im JDrient, .niiioi'
Iriuslm jDcfltTtnt etc. ., . ., - -.
j 9la4) 6aro(o tJJy^^V Mt' W^ til^ aXmtarc^ia )r»
Itrranet, unt> aQrin Italia uofej{;)|tttf|^I<)#>)iaA;^dmi'
!fj^ 9teiA ge^ifen, oor ber JDrbnuna oer Sl^yurf&rffen,
oor i^^rem-^SDi^M'; ^ @^)F'iitt\ftBlfiV^(M^ SoW
^^tM 9tot^)M^al:erfi)bbestv,A(^.Catrf ns .H^
ijinp si > hnl> .Lotlttwntif JLu jovipny^, s<>fm|<jivp»r» :■ I ■ r^. -
-I < ' I ISvfe I (liibi nii^t 3ti'.a(^ aB<EiSiti»^trcatKivtai^
bb!». ' bie^ e^tet' ' ftnb' > f>iiib • -geflotiMbi ^* lO^ • ■b»> SEBa^i
Vflein Ottso^bec etfle |>at feineti @q>i Ottse tcn At
bettt/ atg-einenSRilregirettbe»^evrhiCr6ne« (affeii>- tn
Italia )u cegirinb" •' .■•:•■••...:•' ■;■..•■!■!
: "-'^na^v <^S^1^{^ iDiibHtffi^von '69tttf&t|^ mt-
imi^i |^i>eit<t>tet>itte(^>b(nA''Miwr t^^ ^d^^etttUlf
ivC^SCbmaitt irtoett litib ' tod^itti ittffen-.' ' er{lti(^'®oiirf*<
btt6'^t'im' ftnbevn So^r f^iner fltegiierunfi / i^wMe
£tf?f(rIi^',ftifone etnpfcingvn; fMnen '^^ff ^«tieiani
fHi^rum jiAtt .R6nid fc6tien '(offim i|u 2(((^ett. ->(Di(fnr
.^e(i^ici(d-9ligtr i)(it"(urs »or feinem Sob-frfn^^^e^
libMit^ilVn W^t^i^rien.y ba>vrnit^t'li[b«r fAMf ^Srtpirit--
n)ttr;''"3U*iiRfciigVft4tttn'(afffe».'' \ ■'•■■'■ ."•:»[. -vii
KillebeHcuS S$arbdtt> jfa tjti M fnnm fmh ^
nen.Sd^n Hei^nricuin jum dldnrifc^en A6nige getiia^/
unb' T^oberi tlef 3a^t S«9teict> regitt. i)iefer Annricttl
f^exiia^ ^otmit brabeutfdjcn^^iUflcn ^)i:airt'tcrrtv bdp-fir
fi"A"»teieb'ett jjobctt, fctnra '©tJim.gfrfc^beH&iH 'iWi'
anberti^Vom' dll^Ht ' Je^ttig su'tnrdl^t^> bo' er'Mtt^"riJl
M6"V»or 't>ott"brei^ti'Sdi)rra, 'kibit- i5o« ifl'^e^lW'
.toorben '■''•■''*'■•' . :n»'i'.'/ •i-.''';'' /i;'>i :iiM»ii. a..'
I "35arnaci)' l)at Fridcricus secundus bci fetncm 8e»
iben crfiltd)^ feinen aitern ®o^n Heiuricum }um dttoi^
jfc^p ^oniq laffen f r6nen , ber bod) oor bem SB^er uuk
ii!ohiiiiiiriV^rli)a(ben ber SSater aucb bci feinem i^^ tlS
anbern @o^n Conradnn^ bnt f r^neo^laffen , rocl^
.auf beiben 9leid)8tagett ju (S^eief 'uiib AugSburg fiir eii
ncii 9idmifd)en k6nig angenommcn > uttb^ noi^BOialfi tm
SU(itejc:irfi'9iij|cJ)fucccbirtitl. ; * ;' y\.:^Z-
Caroliis"aunhi!s, bcr be^ bie SSttffa tcenooirt
l)k^^\)^i,^^^ feitr^ £cbm ^.e&cjsi;(au<
get9al;(et i^> itnh fpricbt m ^^xkvA,> EgMlius:
ex^iiiplo in^^ioie in)prbI),ando^ ba$ {{f/ ba6,i!Mi bii
ilxempd gemcfen fc^/ t)ic(Icici)t fonberlicb berf)albett, baf
cr fo{( etltci)e bcS SHeid)^ Regalia unb anbereS bcr|^a|Cbm
ocra^ben b^bcn.. ' ; ' ' [
Fridcricus tertius ^at bei feincm Ik&eii.-feuKii
@o()n Maxiuiiltanuin au<^ ioat)(en la^« >
i
E^$T OhA^fJM \ 14^ y* 1.5 3 a
450
3ro jEkcksia0,G^ihwifS. ^*^ ^v^fiVM*M fo-.-
\aitL «CendBtterivte)!(xeni^^n4;P
hectlle0.'''<Nayl'atlhiiC'ilitliil Uabetntks, fiUij>pltHi
^iie sendo» mirn coiuilia cpqiiere, dc r{uilH>$i
n libet scribere. Amabo te, exspatierisiniciid
H pMt Nal;alef¥i: Doi«n?ai« : iiiein scrilHlf*fAi|p/i/o.
(m]>u5»: : ^^ibun :Atti>tnUef 'vnngis [<;rUGiar^ r^f^^. .
Oe queat iu^m4iu$.ye4l,ro cp^]pecijj.fijt ^ljMjpiippj
n^MQtvJHKiffiQP^i lUinc jion fKotu& acnbercu iia-.
Iv^ar enitn> v^etud.itie ^t occupatioaibus. : De;
lifij^40in4ri^ ^l^),aiicli*i! opinoi?, fjifcitfx.tf^^-;.
iarA)t$ttm^ spriljiipjt, j^qpis pj£rti^wooHafi<;.PS«)tl
pa liaucl diibie porteiidimt.|inpex:ii;niut^JMnefn,.^
j9 «peoi pacis p.rorsus abucio>.et hoc ovo, ut
\u$ det exitnni bis motibus niediocreni. jSren-^
yr scripslt **) mihi certo, juxta ThermasBa-'
p«LS •, Marchionls iii acre inagnum ac Ipugum,
iwenr.jpiexlituiii coiuipecluiQ esse^ iuxta.quod i^^,
(fitfi^qiiidam augusUore. ro^gnijtudine'. qu^..rer '
jBfL^i yibv^ns- has^m , et qiiasi^coliort^us. a^men,
c atqiie illuc vertens vultum. Bene vale. . , ^
. .■!.■..
■ f
-#*i-
.' .'*
-kM^
-rr-
l-»"
li ■>!
l^ 94b8i/ ,„, r,.; - :.
1
(lioc t^p.y .,
Mich. Roitins(K
!. J
'&iiiirtt liiiibriaiti de iuwexie Golliano, quam it| fpifM^ ari'
Viluni Tbrodoriim narral , «cripfit ctiani aliU.amrcij, el.^
Michatli Rotiingo, Uanc j!i(|uis Vileberg:^^ vernatula'
;'J Jfll0ua,ttii$i s^niil cvtii (>pislola lo. Bi/g:4in)M{;ii de a(iquo,
.^ ffluennlM^olus corripitiuel; mja<t ulr^ude epislola pxodiil .
'"^'VlfMs^erga^^tiSSO.^; iri5cr)|itti sic: ^^Zw^^ki^erikriiJi
yi'\Hki9fien ^MH Qt-tMiigmf^ der hnt 4rn fCvajiiigeHi. /.j^,-^
.7 kfim. Jhfffi^» Pfulippus Meionehthon^\ ^siiie anno' et'
WC^o}, ubi'faistoHa a MelaiiUione nanaft^ in tf|iistola cd
. Roiiia^. bacc iegitur:
'.«..■.-.. . , . ■. ■ '
I Vid. Lulheri epist. ad M)'con. d. 18. Nov. 15S0. .
K) Vid. Lulb, epist. d. 1. et 5. Dcbr. 15Sa, «t SlriJjii; «^om-
iiMiiif.**pi49v.'*' ■■.•'., j
^ Vid. de eadem re loitheri epiit, 4;6L Dcb. ..;
I
<S4o{|tE iftabgt ;iil ineuIM» iMPgimsenet ifiagm m SufigUng
anirl6i»i^/iAerif>efit(w(la0et^l^ m>r^, un^ et^
(i4lk]@ftiin^n r dleic^fam (i«(6d wiatt» Mtfi^iriDieii > r^
ltff»r 'Nf m4> : jje^ennaif baf i^r. ^e^Mltin y er. fe^ d^t^
beii»senNBipt>'^liorn(i^ ffk erinHeberitm |U fic^ fi(bet:loiito
nien'itnbikbenbig nH)rben-> ^inibT^itnifei^eiibettigani
fU^ %twbe beft .^m«M(d l«in)D!|«nbm>o bir tf iemani> mtt
Stoten iauifttre(()e«iim^;.j (Sribottfdmev '^e^t:: •mm
lMttTt4Hgah) gettiif funb^weilt fif!ri99ll)f /1 b^^ naii^ biefem
Sebta tflut anjkK.Meii Mrl^bett Iinftt9.tfl^.>it bic
Seufie .<t>erma|met guil (Sottfen^feit/ ^tiQb.befi&nbigUi^gi*
fagt^.;bap bieffibigmunaufifpreciifictKri^srDfe @uter bit
(S^^bttUgtniertaDgenitt^erbim .. Vuf bq%.mw aber rd^
meinefe^ferTiri^i^djbe ffi^te.^i^^f4nt^it^i>beC:3er<
rultungi bf 0 SBerpun^^: >fo x^t >er iljmen jjttm i£&ort)et^eti
(SBSai)rieid)en) gegeben, bap er mit^tir^ecnunft fei^'
nen j£obegabfc|)ieb node guoor gemeiffagt unb angejeigt
boben v ndmlid^gefprocben : er merbe aud biefi-m gegen-
mdrtiaen Seben uerfcbeibeu/ e^e benn bicU^i brei fd)(age;
xo^lS^$:jJui) a(fo gefcbeben i% @o(cbe SremyaieiAen
au/ ba^ b^t ,v(n6 ekte ,4}ri^en(i(i^e SSerfatnm{ung ober
^irct^e fep; " Sdf^dbe "ben fungen g^fatiht JKan fagt
aiid) bapiCr etiiifffonmiiSKenfi^ n)dct> unb iflbefl^m^
gan0ettet^ Saj^re^ ^u,Sieti in ber ^etagerttng ober Se^
fe^ung gemejt i. SKan fogt ouc^/ . bap ec etliclHi Sagc
jvj^or/ ef)i^'batoh j^,f^^^ jjabe bcid @acra<
rnent be6> Jbertti.£eib : unb^.^iS^ . gUt^fam
b4mft'iu»pt ftrtdetftgt fdttfurrftijai ©WJ^ett:- tit.
Ji Mi.«*<^ffB hiii >■■ iiiij ■■■* i II I ji>Mmai»ii4 irt> ■ *■
•«Ai
MPB«a
No. 949.
(hoc aiiDo.)
.'1
f7iaA20 Goldsteirt.
j j
' ■* f'
m* -f m*
I »
.S#il^$p M^iji i\fr^^^ l^;:Sfii. . fiqjfftuli jppgp-apli^n lA coJ.
Basil. d9. p. 4bb. — £stre$ponsuin Melafitlioilis ad epi-
stolain Goldsleiniiy quam' hic subiunximiis. Quo anno
<«ri|»la ait ^, ccrlo doCniri.non potost ^ sed pula anno If 30.
Paocus^nini d. 27. Dec. 16:{7. a MtiannK>oe couimeiida-
. .. tfji^'5lifrtio) fll eb jlemprrre fM/v ii.care;.Qijgrft\er^t.£rf(N--
tiiaiii^. M i8ni..nbei0i,babuiss^.) IVlrl. haud diijbie eoruiii
1lientfcmi;m* Muict. - Anno 1633. Piictftti erat Diaconus
. ia^qmiiEdarXfi«i«i99 <ai inleiijgll^ur je%^ Lu|4i«:i epi#t. 4. d«
. 9...MArt«..l^SJk»:ubi 4icitur.s<x Jbabere.ijberQi. Quuin
iuti^fff G(ird4tefiifukili-'iui' epist. ei f/lbual /rt^ liberos,
I Imec epifj^ iieriditiiiiitfr a..lraV«r(p|» epU :
."■''■ : ' • ■ ■ ' " ■ i . '
Chiliano Goldsteiii S.t).*\
£t ingenium et fottuEiaip. i^^ei novL ! Hoc mdgis
miseret. me eL ij>sius«tliberoruiQ et cqiiLii^is.eiiis, ^
*) E^ola Goldri#lM(i cM M«l; respnMtetv quMteaie t^ihir
\n eod^ «^d. Baiiki>9i p« %S.| esl iuiec: i^ 4^mim liodirt apud
4^t
EJ^(5T0L^&UM. MB. ;V; . 1540.
«t
quam alUnapmtoris. QjaBr^n/iR eM^ .qi]o4-.^^!~
iavenire uovas coiiJiUoaes, quoties ip&e ^f^^f^i
jeoisew,;^Uluni^ 49u^5,^))HRo^^fpip j^ji^pt.
^am «hi; uo,».coBsulw,f ,eil,,!ta4«fni.^Wi^ 4H»olSW
nPSW eJ^ eYRlti^|;,QH<^.fi,.6fit,flJ^iW.coftrtJ»Wr
qui po»e,,,Uofl;d?eqp.ei^,^Jl^jun^fl^l|^cf;^^ J^
CgO lOOU,»C?,Oi qBOm<^^^^/JD.|^|lMp^p«i^lJ4,)fe(--
. »»..96aiv.n.. .:.,„H.!:-!.:^. f'h.;i-tr".:i br. !,;(*![> uartiJ]
. ■.. .;P<vjcrW*fl''jS«*,*eH^apS^''-,^
i^ Bk ■pbgrapB» 'Cod. G4lli. t$I. p.'l|1. ^l lfttcrrplli>ne '^-
Mt. Legilur cliani ia cntt. .VindtdiOB, SS. vi<L Uaoiti tt.
S.1969..ubi inKribitur: pardiaoHO CoiniJuB^laDifel-
_eoihitn : «t tii tbd. rtAft' lli; V 6Bi ;• ' UWinidiHiiat:
£tai ido, te aibilimniodcRatef Ewiere,- itenwa eo
fninnsrepreheDdo tuuwooiuiliuro, quia izitolligo,ite
deliberasse cum optimo. vito -et ipraedtto un^ilHri
pmdentia, Cm//(A: MulUieniiii siint noineRta aD>-
mm fBil.» w PbUiflpef e»Wi)»fW»,iftiJil( loTjgw qnenm»-
oiani, nec line licrynfi», if< inopi* bac jua. quam ipic uoa
«am' coUlu^e pMVidfe' ei iribiM -liberM hov lemportr Ihrrir-
bargie «Hitixtt Nint ei icitoU ibt :Dr<i Itboribua eub non
plui quiin SO babcl aurtoloi, luoi ipie Idmen Vii uepe ad
quoliaiaTloi uiuj nlorijilere poietl. MiU dblcl pl! cl lite-
nli bomiDikMe dUirancttM* caia«l<iiM|eni ft (urti^iuiai, Me>
uuc coini ullo modti lufricit ei tantilli picuniii aJ lianc. n/a-
'tneroianl alintdath' 'lafcolew, 'pniietDM %ac 'eo lelnpor^,
' «111 annonae el riann) «mniiii» ImIk c«t .wrilai.' vuare
rofio Tebemenler, ut, ijuia nemo ■liui ai bic calaniilate
'■aMerare initni et 'ficlliiu ci' comriiotfiur poteil quant lu,
MMivraf illi QoniUin ao ope lua. JNullum eniDij cfedc
mifai| bencGcium collocare meliui pole». Comperi, quod
' in co netcib quam morum ib(:M>lHiitiain d«mnM. Mihl.
miVUIip^, Untelii oob tam fi/niliwiicr el' ialiaie ikiIu4
' wl, oninino tuni «lii» %t neliiu •dolefceni ipiiareL Uc-
' '' 'Bon^ui "ilaque hans tu'>fiici6nem , quaiu tian luo cerir,
<a«l dlilno fi«tu*e iudicio concepiijti." .UbMsna,: ul tieac
•ooiniendelitvicin meim patiarif. aliquid.apud !• poailccit
lubcre. lenOicai miM, quod litcrif pnliui quam coram boc
■gL NamihHd ita bcM Tale*| tt- pMpler caUrrliuai me
doiui pVrunique coutineo. Valb"
1) ManL Quare iton exitlimttlt,
1) Me«««Mr*i] MaflK tbe/Hniiintn.
*) PaBcraliui Suuenbacb tam »110 1531. meMie' <Oel; enr(
doctor in lebole GolbaiM; er|o bicc cpi*lola amo t590.
■cftata «idalw.
Ucae <:orasnrii}diniSj quae ^e Mtore aUt^ jum
posquin. ^pqUte figo tit)luUas^^s impoilo. B-
hi4 Teipobj)ftae;^aiiiidGJ!^,,^t!»;peri»dei(*fratii
p< ^pvi. f fta^W'ito<«^|(l!l.i .iiOo ditt IjapH*. .'«iin
Mwr^H',! ^^fW^^fl^lBeftrMidiHgsnti**, qm-
tiain mu m^j^ftia^eibefinyqUiittkHtLi ,iuaat«iii'Ct
sLuiJiis imbbdSne9e£(>;aBvaieK,;;,Sadb«w:di^l«-
tkiJieui.omittB|), y<Si(i^imsr^di«rtt,.a0n.tiUik-
fLitura sunt,w^,.ftffifaii; .i.ISb ba*,B«OB[>') raw
foiU ,aiutna,BStfpr^g. ,„^eifnff^iHj!ay^Ttnlet:t»-
■<ltoi'«ta».)
••■l^ll.t-l ■■■■■ ..'JlJll.ll .-.'■'"
" '«^i^i(!<i!aDfet^3toti|a-iii [n>rumi i (iTommcDtar^ m ■fn^i
■:.■■: «nliticoaiMnM.AriMiteHu PMlp. Melantk W D. lUUC.
XXX.J 8. — PfacrMToDcm Vx Lflc libro wtJbL Umt
Ui--- .'MnKiiiilii ^tm^XAmr. Miijfaf 4«ndei»qlie- ta eimrt
.„ Horiiilieiipiiai d^iujpUm n.i.il,tji„ai«»(ngr. 1*^ tMijw
- tdem liber cum praelit. in opp. MeUntb. Suil. Ton/If.
-.p.dS6/i4; -.r '!i'-.'--i ) -i^A' ■■■i;.! :;' ,<\,.r .' .
Clarissiauk yiffi Egi^stris. QrtiiJiit :l7.i,rU»
Sillingo, Compairi suo, P^i/ippua M0-
., ..: ianch. & Z>, .
Qiiemadmodnni antea' in^Bliquot Etl^Is -librii
AicislotBlisi iosiBMs ItMoa' iWtiJitetilH^iiHnirt''),
ol oktendimua^ qDBiKodo PbtlosOjfiMaft dfe! iHbn-
hns .ipprobeli.Eviinpliumv^^t quottibdtf '«iitfl'ail
communem vitam trimsfrrrc po^imiiS: '^ta piae-
ci[>ue 'locos in Politiei» hbni illnstrare coepinftil
Sed qiua nonnulli fortasse xepreb^ilJIMt menii
aHjisilJuai^i quod per bam:' orcattiohatiy"iUdea(iar
ubtcudiiuvenibDf'aticto«fnutlMTis,''qn^Hi''jSrft«ttii-
ret integrum {«gETe, bi mihi^ftti^ placMlidi sntil
Tu inilii certissimns es testis, priiicipio fnstam itM
interprctalionera totius' textui Aristdielict iinti-
tuisse. Suscepi enim hnnc laboTriM Ifl^ ' itictort^
cum viderem^ te mirabiliter incensum eito atudio
veme nc girmairiMt Philergcfplriai^ to^iieticindtt.
Incept itaqoe Graece praekgebe, qula iil(3itts io-
1} Cod. G. tii
t) Cod. a. vir
8) Ci>d G. O.
*) „\n Eihiea AriitateUa
Wiub. 1M9, 8.
PhiUp^/Wiibtt^-
4Sft
EMSTOLAROJl» XI B. V. 13^0.
4H
telligi fMesl ATMt<yC^)eB'«b (iisv qttf^hi^Hicrltef
instituti «unt, graeee loqums, <|udin'l^inei ' Ete^
nHn nM TMdoparspicttita^-de^^tatM^ intcrirrd-^
Utioni; sednieo-itidicio ^pr^jkiiMWiio^ i^s %st
atla.> N^Vui»^hi«il^tidiito'^4^M
tfllMtt de Mbns notis-M pesiliff iit qnoitdiana vitae
conraetttdine loqui, ad qulfim nisi^libTiTcrarihtf
istae disputdtiofie^ , intelKgi^itieutiiiuarrir i^dsst^
Njhh isti ptotul^ eipniiit , - qui iotniri^ht ; ' k^i^s idH'^
quaiBde^^6 qijodiani ni^mdostri>[^^ 'ess^i; 'S^
ifm deetbtit AUditDtibUfc ^»«cr'^9i{:^s, et Hi \:Vili-
ta dcsidia '' iiiventdCii nffhto' ^fiii^il^; ' mV^fatiali
mibi fuit interpretandi ratio.
Deinde cum et latini lihri nnlli nisi mendo-
sis^imi liaberentur , decurrimus eo , ut iiidlcare-
iiras-imncime profuturum, si praccipuos tocos"^-
cerperero et illustitff ^ti^V' ursdmmam disputationis
Ariftotelis populari genere ora^tioms , Iract^itaQQ ct
tia oonimunem vitae consuetudinem ac nostros
mores accommodatdtii schblastici terierenl/^ Non
Vetb iqterim, quo minus integ;rum Aristolelem
tiet,' nahc noslfam enhrrationerh muIUs illius dis-
patationibus lumen afferre. Ac.§pecimeu ex,tat
iMsrpf ^atiMS^ fii Ethica sc^ptie ^^qddd aiF qiii-
dBtai niintitius esse, quim ut illorum Irhrorrim
dignitati conveiilat Mihi vfc'r6 nihll facilius esset,
qoam i)(^n solum. magiiitudine volomirium' ^
eiiam ,f ppia et v;irie(ftt<^ reruiji antniuos Intetprfitos,
q^aotumyiA , verbosDS;,^ . vinoere; sod fd scholis
o^ininoinQdum queiidam esse taiiiim ijerun^ oporl-
tet« ne Jiimis.dm detiaeantur ingeniav destinata
maioxjb^^ .^fLib^y. ia bb literiis, 'quae tiTttumiin
bot. tradjiiiqtur» ut ,praeparent adolescedtifiiri ad
tlias. ;prin£ipjcs.:dist<;iplii)!a4i quaei>sci|pntiam> if eif u-
ijf^/^xeg^nfj^e cfintine^nlrf i r Jtoqnd cnin> 'Xid .ntiti-
tj|{ein y , >pTi afl oatei)t^tipqem baec sdhoHir^ripse-k-
vifn , aeqoum esf , yenum. jfnihi conccdore^ pniiE^
lectim cum ded^m operam in bac bfe\itato, ut
x^jfqagn^ alque utiU^^d iudicand.is imiltascon^
tnyw^af dpc^Q^cunt hpmiuum «ompIectennPk . d
Ide^fadamJiA Politic^ libriA. Ejigam emm
il|ps locQS.^ .qui pUifi^um usui eske poterunt ixi
soperioribus disciplinis. Nam hi libri tradunt
elementa seu piincipia , ex quibus leges in rebus
publicis sumptae ac derivatae suntV Ac prodest
his, qiii versantur in leglbus^ v-idereifqjates illarum
et priqcipi^» £!»• qnaedinn burttanitalis' pffTs e^t,
non esse rudem buius ddttriiiaev "qtiaiBl bstehflit
dansffs oirtinitim honestonim ac civiliunr officki-
irMf Itf V^nfrira po^rtasj Egb qn" ' rti staluo", boVlos
vifos ikUTIo sp^ctiictilA '^KiJiHdgiu ^ffici ac delectari
fitiia^^,'' qtritt^ ittit%rh'^eiN(/i)'-.piilcfaeffIirna conKde-
' TfciJktiteirtl^stiai^saWicCiiin^^ lu-
rabi^atSPherii: deaii^f^';cbyi^^^^ lit, qrionlatn te
atfctpfe siiseeptflf e^t; i,rrii|^n^rri fibi vicissiih ^liquid
tiegdtii, * ul; hhnc hostr^ l4iiIokb]fvbiarn' advefsns
quoft^itfatriirifqtl^ t^i^laVd^e^^^^ qrii riiibi qui-
rferfr pf 08 ' ViUetttf • ' h'a beri' ; rifil i tatii , quam rixiic
iHae'^ripertofririi'ihtefpfcltitri. Si^d hac dfe re tibi
tfadtcmm perrivJlfoi <iiilV W lahi atfrids crim d6-
ctissimis hominibus in Italia et Germania vefsa^
tus, inhoc dpctriaaegenere^multum operae con-
sumpsIstL Id quod meo iudicio honorificum est
tibi], qUpd ad natalium splendorem duxistt' togAii-
nuTrciTi^eariLni artium addendam ess^, ({uae,'cum
vocentur libcflliiesV ab ingeriufs liom^iriihus in pri-i-
rn^s coll debebont. Si qui apud.-Germanos et
equestri ordiiie literas discunt, alias arles magis
quain l^bijpsopl^iairi; .^iri^^ l Quacc tu cunt novo
exemplo ad alia studia Philb8<^biam addideris,
^cmper iudicavi tc plurirmim facieiulum esse. iETt
ob eam causam iiudo me singulari sludio m ami-
citiam insintuivi tttaAif^ quahi'pbitc^ sancti^imh
«ecessitudine etiam adstiinxt; cuin te ad fiiioli
mei Qeorgii' bapti^um adhibut testem *). .QuX
iaTe'ciuntffn£a!insit (reli^oV^ut dulcjssimuni pa-
tris nomen cum bis communicetur, qui una ini-
tiantpuefos, ibtileiritelttgl p6fBifl? ^iVrtissimo nok
ymfiuo ppi)iu,nctps esse. rileque miui4ubmEQ eSt,
qiiin tu pro tiih pletate hanc coriiuiiclionem i4uri-
mifacias^. qiuae quideiDn, essel utrique ,nostruin lu-
cUhdior, sJ filiolo meo vita longior contigtsset.
Osteud(;ifit eni^^^ ii^, 'pm qupcld.im liijgpuil lumcn,
iinde spem concipiebamns futnrum nobis volteptii-
ti, , idqiie ad jal^as causas accessit eljam, tit euis
raorte inrredibilcm dolorcm acceperifn, quetn e\
anhno noiidum cijcere possum. Ilabeo T^tiue
satis acrem-admouitionem tuac nccessitudinis^ cu-
iris recpYdatio tnjbi prdfeclo^^ratisslma e^J. . :;!Hoc
etiam priyatd offitio com.piol^s sum^i^ nt .bostihi
libellos dedicareiti.!Hit intelligeres' te a iirtc pluri-
mum neu, cnin ^pDopter.^fias tuas virtutes ac no-
nestissima studia, tum propter banc nostram eon-
iunctionem, quae prqpter .societaterii'p,^.tcfni tio-
miiiis ftrctissima indicari debet, Vale feliciter. -
. t
^M It fliitus cft ieiiie d. <?. Not. 15f7. inerliiu» «k Vi^/^M%,
I »
4^
No. 95«.
EPISTOLAR.UM LIB. \\ 1580.
499
(hoo aimo.)
LectorL
Pracfatio in librum: „ Proposilionet fuhinde a Marl. Lu-
diero disputatae cum praef. Mel. Witteb. ISSO. 8. —
Descripsit praefationem Lunzius tx Riedereri Nachrichten
sur Kirchen- Gelehrien- und Biichergeichichte Vol IV.
p. 284. Riederer cam edidit ex posieriore editione: v^**.^
positiones O. Marl. Lulheri ah initio negocii ETangelici
ab auctore traclatae. Wileb. 15S8. 8. — Legitur eiiam
in opp. Luth. lai. Witieb. T. L |». 371. — iVl) liiis in
Chronologia scriptorum Melanth. hanc praefationem ex
errore relulit ad ann. 1545.
Philippus Mtlanchthon Lectori
S* D. Congcssi in «icervum aliquot propositiones
Luthcri, cnm ob «ilias causas, tum quia graves
quosdam locos doctrinae Christianae con^inent,
qui ex his brcvibus sententiis meiius cognosci pos-
sunt , quam cx inagnis aliorum voluminlbus. Ilae
sentenlicie primum rcstituerunt in luccm puram
Evangclii doctrinam de Poeniientia^ de usii Sa-
cramentorum^ de luslificationey quod fidcs iu
Christum iustificet coram Deo, nonopera a nobis
facta*). Haeresanlea iaccbant obrutae nugacis-
simis disputationibus Thcologorum et Canonista-
nim: id quod fatebantur illi ipsi, cum haec pri-
mum nasccrentur, apud quos nunc capitale est
Jjutherum nominarc. Si quis expenderit, quan-
lam utilitatem adferat piis mcntibus horuin loco-
ramcognitio, quiinhis disputationibus patcFacti
et illustrati sunt, intelliget, se plurimum Deo pro
his spiritualibus donis dcberc, quae magnopcre
ftd Christi bencficia cognoscenda ct ad scripturas -
intelligcndas conducunt. Cum autcm haec scri-
pta uonnuUi snmma vi conentur opprimcre: dccet
▼iros bonos, ea pro virili defendere et ab interitu
▼indicare. Quodsi non licebit ca profcrye in ihea-
tra**) in tam iniquis iudiciis, legent tamen Chrl-
stiani et tanquam intus cancnt vcl ad docendas,
Tel etiam ad confirmaudas conscientias hac doctri-
na, quae Christi gratiam non obscure pracdicat.
Vale.
No. 95S.
(h. anDO.)
(Discendae theologiae ratio.)
MyIiui in Chronol. Sfcriplorum Mef. clicit, %felanthonem
baec scripsisse anno'1590, -^ Edilum cst hoc scriptum
*) Haec in opp. Lulh. sic: iuslincalioney quod (ide propler
GbrisCum filium Dei accipiamus remissioiMm peccatorum el
r«concali»iioneni et iusti repuleaiur, non proplcr oper»
Dostra*
in der Kirehcnordavii^ ^cr.Sia^ HmBOiw dwcli UrU-
nuui Hegiun;, Magdehnrg 15S6. in appeiidicc. (Vid*etiara
episl. Coryiiii niense Mart. 15S7.) Ifem in Andr. Cor-
vini expositione decaloci \ Witcb. 1597. 8« lo opp, Mc*
l^nlh. B»sil. T. 111, p. 287« et Witteb. T. II, p. 95. ~
Idcni edidit Strohelius ei ▼cteri msto in libro: historiscbi
Naehrichi Ton Melanlh. Verdicnalca om dic bciL Schrift,
p. tS8. — A|iogra|>hon inTcnimus in Cod. Obcnandri
p. 70. — Dedinius illud cx lihro ; Kirchenordoung elc*
«- Sioiilia scripla vid. uieiiae Oct. ana. iMOl d caeoaii
aiuio l5#2.
Brevis discendae fheologiae ratio auciore Phi-
lippo Melanchthone^),
Illud ifiilio praestanduiD est, ut textum biblionim
fauiiliarem habeas^). Qua in re menro consUium
cst, ut mane postquam surrexisti, et Tesperi
cum cubltum irc voles, legas tanquam orandi caa-
sri unum atque alterum caput. Ita tota biblia
ordine legenda, ct si quis occurrit^) obscums b-
cus, ({uaerendus est inlerpres. Et simnl obiter
sunt exccrpendae praecipuae seutentiae, qnac sunt
in locos communes digerendac^), qui contlueant
sumniam doctrinae christianae. Noinenclaturam
taliinn locorum alicubi edidi et surai possunt ex
meis locis ^).
Practcrea danda opera est, nt informes tibi
mcthoduiu aliquanrK, in qua sit summa doctnnae
christianae. Et ad hanc accommodanda est epi-
stol.tc Paidi ad Romanos, Haec cnim propemo-
dnm est methodus totius scripturae, quia disputat
de iustificatione, de usu legis, dc discrimine legis
ct evangelii, qui sunt praecipui loci doctrinat
christianae. Quamquam et Christus tradit me-
thodum his verbis, cum iubet praedicare poeui-
tentiam et rcmissioncin peccatorum. Hic enim
pocnitentiam seu timorem scu contritionein et
fidcm complectitur, quae credit remitti peccata,
Sumas igitur tibi ccrtam aliquam horam, aut
si Ii})Ct duas ad legendam epistolam atl Roroanos.
Uic diligcnter expendendae sunt omnes senfenUae,
et cousideraniluin , qnid in utramque partem dici i
possit. Et quacrenda certa Pauli sententia, ob- '
servanda sories argumentomm, ct propositionum.
Hac lecta postea accipleuda est in inanus epistola
ad Galatas cum ^-Lutheri'**) commentario, qiiiet
ipse vclutl metliodus est*
M^ Pro iJi ihtatra in opp. Lutb. Jcgunlur : in tQmu^¥9 Mi
ttaehomm €i l^mtificum.
ro-
i) lisJem vcrbis inscriptum cst in cod. Ba«!.
f) C. Ob. et Slrob. iexius bikh fiai fnmiliarU.
8) Strob. oeeurrerii,
4) Peuc. mendose dirigendae,
6) Cod. et Peuc. addunt eommyni^yg.
6jL Lmiberi addunt cod. fi Stroli«
wt
EPISTQLARUM LJR.V^ :l5«rOi
458
'h ' 'P^i^liai^c.^etGoloiseBBes kj^di- cum roin-
meiitario meo^ iu quo; etiaHi yokii complecti prae^
cipoop locos»: loberemiet meos cctohnines locoS
legere, sed mnlta suht in illis adhuc .nidiora^),
quae decreW mutare. Facile tamen inieUigi pot-
est, quid mihi. ibi displiceat ex mfeis (xilossensibus,
ubi locos aliquot mitigavL:
Hisr diligentcr. lectis liabebis quasi summam
doctrinae christianae, Facile igitur intelligi iam
caeterae Epistolae Pauli poterunt, quia subinde
idcm docet*
Dcinde legendum evangelium Matthaei aut
Lucae* Atque hic yidendum, quomodo accommo-
danda sint omnia et in locos illos cqmmunes in-
cludenda. Ubi Christus loquatur de poenitentia
sentimore: ubi de fide, ubi deoratione, ubi dc
caritate, ubi de rebus extemis seu civilibus, de
ma^tratibus, ubide traditionibus humanis, ubi
(le aacramentis, ubi discernat lcgem ab cvan^elio,
evangelium a politica prudentia, ubi de crucc lo-
qoatur, ubi commendet ministerium verbi, ubi
ecclesiam describat. .
Postea legendum evangelium loannis, quod
magna ex parte continet conciones Christi de fide
et instificatione*
InfStmendus est et libellus aiticuloram fidei,
detrinitate, de creatione, de duabus Christi na-
toris, de peccato originali , de libero arbitrio, de
iustitia fidei, de ecclesia, de clavibus. Hic libel-
lus paene similis erit locis communihus. Sed tnn-
tmn breviter debet tenere sententias, quac probent
articulos seu dograata , sicut cgo institui Enchiri-
dion, cuius exemplum ab iis qui audiverunt, pc-
terepotes.
Postquam sic praeparatus es in novo testa-
mento\ cognoscendum est et vetus. £t accipien-
dus in manus unus aliquis liber, qui diligenter
legatur.
' Vellem initio legi Genesin cum enarratione
f* Lutheri " *) , postea Deuteronomion cum cnarra-
tionc Lutheri*), deindc Psalterium. £t in iis
diligenter videndum est, quomodo et haec qua-
drent ad locos illos communes , qni suihmam do*
ctrinae christianae continent. Nam in iis libris
eadem est de fide, de timore, de crnce doctrina,
quae est in £vangeIio. Ncc tanlum excerpendae '^)
7) adhue rudiora non babet cod.
8) Luiheri add. codez et Slr. . i
9) po$t€a DeuU e. enarr, cod. non habct ; Lutheri addit Slrob.
10) Cod. addil $uni,
XTcLANTn. Oria. Vol. II.
seviMniiac dt! moribiis, sed maius quiddam requi-
rendum cst, videlicet doctrina de priori tabala,
de timore Dei,- de fide .seu fiduda et iustitia")
erga Deum. Quaerendae promissiones et commi-
nationes.
' Haec tum demum jntelligi poterunt, cum ali-
quis in vita usus accedit» cura tentatio exercebit
aniraum, et orare coget. Neque unquam tamen
desunt orandi occasioncs.
Ac diligenter in Psalterio discernendi lunt
Psalmi, alii contincnt prophetias, alii sunt depre-
cationes tantnm, alii. continent praecepta, alil
continent promissiones. Haec gencra facile anim-
advertet vel mediocriter peritus literaram") com-
munium, ct sciet quomodo reponendi sint in lo-
cos communos, de quibus supra dixi.
Post Psalterlum legendi sunt prophetae cum
cnarrationibus Lutheri"), ut lonas, Zacharias
elc. Hic videbis quomodo auctot illaram'*) to-
tam rem ad communes illos locos transferat, de
quibus supra dixi.
Proderit ctiam conferre alios interpretes, ut
videas quam inepti sint illi, qui non norant rem
ad locos dc fide etc. revocare*
Deindo lecturas reliquos prophetas non diffi-
cullor inlcnigot eos. Sciet enim eos partim ar-
gucre peccalii, seu legcm doccrc, partim xnaticinari
dc Chrislo seu £vangclium tradere et consolari
conscientias.
Referet tanicu omnia aut doclrinam dc poe-
nitentia, aut de fide scn fiducia erga Deiim, aut
dc crace, aut de aliis locis cognatis. Nonnihil
tamen adiuvabitur in iis etiam a divo") Hiero-
nymo, nonnihil a Cyrano, qui'^) satis diligens
est in historia.
£t qui sciet omnh ad loros communes re-
ferre, huic nihil opus est quaerere multos sensus.
Hoc potins agat,- ut certamquandam*') senten-
tiam coustituat, qude cCrto constientiam docere
possit dc voluntate Dei. £st enim ad usiim.et ad
tentation( s comparanda cognitio. Quare non cst
11) e/ fi/s^i/fVi non babetStr.
It) Strob. loenrum*
IS) Strob. pro eum enarr, babetr. tfuos enarravit LuUierui,
14) Pro auctor iliarum Sir,ilh, . '' ' ' . .. '
15) Coi\. saneio. . .-. , '
16) Slrob. sic satis,
17) Pro eertam quantam Slr. unam; sed cod. unam ferj^ n.
45§
]fi^lS(TOLAJlOM LlB^Y.llSSQ,
4M
conUiihiiianda lllid ridlcnlts "*) iUe^tiiJi, «^^l^llib^
delflctatur Origines. ^- -^^
la legendis histoipfik^^WCTis ihprimis obser-
vnndum est di^cijnen I^o^is et fi!lyang(}Ui, .et^te-
nenda notitia libertatis Lariatianaflj:' ne.aoinnie-
mus djfiortetfe itbi" HiiiSrifa ^JlR^
Ac dili^enter discerti^ndfkfi^res est^^afa opebibna«
lld^s David, Ea^^ctrM et ifilMirftni^^firtiitami^ lesl.
Opera non possunt esse sinnlia^,';^d^ sjo^.sui^^^
aniilisctritisque v6YJ*tfdAie?^). Sftrt^ iMtur*nimo
inlu^hdi kunt pni^iapast**) ilp^iV\i^ ^^
jfides j sett'ttTtior er^idM, dtttm iMbis^c^mnieriKlat
Chrfstu^, cuni''iupb<it' t^raraii^1p6r\^^ et
remiisstoneih peceatorUm. ^ *Sixn\ >t etig«iidii e^cem-
pih If^olitica, qoae dbcbnt^- qioalii'^^ inaglsC^ikum
debeant esse officia* r " ■ - / ^ * ' ^J i^ »
Non est negiigenda i:emparam-'suppfarti4io et
caetera , qaae ") Gramtiiiitic) aut Rhetores iubent
obselrvate.
Interim cum sic versaris in bibliis, inter-
dum legendum est aliquid Augustini. Nam is
longe praestat aliis veteribus. Praesertirtf tfTttS^
I
iri-*-
j"
18) Cod. el Slr. addunl : fiv9oXoyfcug ei,
*) Monel koc coulra Anahaplislarum furores, quribcTs V. Tl
abulebautur ad defeodeoda sua facinura adversus njiagistra-
fus polilicoi.
19) Slrob. $uni uniascuiusq, provocaiione,
SO) Ptuc. pHncipalet ^ Slrbb. Qii principeu
21) Slrob. addil in teeiione.
2t) €i addilSlrob.
tS) Corvin. ct Ba^il. aspernabiin
fl) libri unpr. fanseniieiii y cod. cohseniiwii.
d'
quae scripsit contra Pelagianos, dc spiritu et 11-
tera. Item contra lulianum.
Inspiciendus aliquando ") Hieronymus et alii,
ac observandum quid tis desit, aut in qua parte
valeant. Multa euim continent, quae prudens
lector non aspernabitur ''), tamctsi leviter attige^i
rint doctrinam de iustitia fidei.
Legendi et veteres canones, ut sclamus quid
decreverit Ecclesia* Eligendt siint^ qui cum
Evangelio consentiiint '*)• Multi sunt .politici de
ovdinationlbus ecclesiasticoruni rituum, qiii qui-
bus de causis facti sint, exponendum est, ut ita
accipiantur quemadmoduin caeterae humanae le-
ges, neve tribuatur illis ritibus quod mereantur
iustitiam coram ,Deo. . .
Deniqne in tota doctrint ecclo^iasiica dili- ;
j^enter obsefvandom eA, qnae pars ad spiritua-
angelu jprocul Mmngemla .ett a polttiea. Ne-
I"
daeaii £k «(iiiii^^aMiwcaociditi"' v( jiefiBadcnlMie «iot
Uieria et eitorcendns ^tylns^: iht, rrcuiin omm erit,
gratia perscriberei. Ac SUppediunUv nofci» multa
arguihenta haec tempor8»v. J^tes Al^abaptistas re-
feUeD^I'. 'qiiii'' «ofitwdvHn ' a^ ftKidtatibM('^disMdeii<>
Item non essc iuran^entum praestandum ftiagi^ra-
tibus. Itcm iilslitiam **) non conlingere ex fidf,
sed ei nostris adflictioiiibtiSe
JiSf Ptiam ei ad perfecte intelligendas scriptn-
ras et rcrfutandos haereticos cognitione linguaram
opus. Multae enim controversiae diiudicari pos-
sunt recte cognita naiura sermonis et figuramm.
Neque tamen de natura sermonis et de fign-
ris indicare poterit qutsquaciti, nisi legerit eio^
quentium hominum scripta, Gceronis, Livii,
Yirgilii, Terentii, Ovidii» Quiutiliani. Addendi
sunt et Graeci, Homeros» Herodotus, Demosdie»
nes, Lucianus.
Ad haec acccdat stylus sieu exercrtium scri-
bendi: quae res vcl inprimis acuit iudiciutn, Si
quid ex philosophia anfSure voiet theologns su-
mere, viderit, ne inepte comraisceat doctrinani
spiriTualem ciini poHtica.
Caeterum jiHalectica perinde opus est, ul
gcammaiica et rhetorica. I4am cum iis ita con-
inncta est, ut divelli ab eis non possit«
Ego^tamen optarim. theologos non negligert
philosophiara, qui '^) nonuuIU vituperant alias
artcs, cumnonnorint; qui si nossent , pIurislK
cerent* Sed >kic magnopere -opnfc est cavere, ne
iri^
.1
• ^
55) Slrob. observaiione.
56) baec addit cod. ' i
17) Dei addit cod. ^ '
U) Gbd. el ^H>lb. iksHificaiianem.
t9) Pcnc. quia,
l
m&I
ErtSTOLAfiUM EfB: V. 15S0;
ISgllfiV
■ I
-ivjj^i-^i.iii liriii»! r.U'n/i(j frTu.r;f'fn»;'irii f»«ie*» fmii iir^ij :
i!>D :?*H -j/)yi;iJnui iifi x \' in\\\u\?A\\ i\v\\i .aij(!>.t I
,. grapbon epiUolae imbetrare.)
ftiS^iobeflqoe
ji;l>*#fifOTA >V^im. ifprtij . 9"tl;>> W^; c<»n^t»l«fli impifnt,
llj «rroiode si cui Mlui sua, si Dublici. ut decet, curae
:iQf9t9fllfl>f!j#«t|^;«|jji^ret. *;1^) ;M«siia fiticquaa int«r-
_ , - «
'Hirir.if^ail DivAnnwo ;'.r'>»J'rn.>rf ?o!jifr,iiilrj 1o 0^7 j
-eoq i';f'.'»;f>'MiI» :)j.u:r'iv'jiifh > iiiiir; ->r..fif/lVl .^jhjm :
rT^iil m;. j> .:i:i *:'•!: - fiift:'.:^ «ji^ ir'iJi>i,J :)jrp'j/*i !
«j^> 3i""»^..[ y i!' f .'Ti. •.:j":!;'f. jr'.-.>j"i) '...•ii/..i':'ri ^.i-.- ;
.iivj^r , ?■•: -T » . * ,!.;■■{!!'•'• iinr:ii!U«>'l inu-t /:•).»;
itjjr^:)i>/\ .liiuiii/MiijO ,1 lo/t) .«ijtjr.-^r iil ;,ii ^ ;
diir^i-^irjfl /•ijuiii»r/lt .:'.i,'i^uuol\ . i:jfjf;jO 1j JiFiji
^crfu.i-^ij.l , Z'ix: 1
-i»j^ miiir »'»*>:•■> r*»^, i /}'•/ 1' }f,\'0'm\ y^i.A fj/. 1
»/ .i'"i:iii''i!))fi .1'iJ »1, :Mf«\;i,ji:| j;. ,',rj'i ■"».'. 11 p •ilni',J i
j.-» ^r-U"! 'iif' !»•:•>/ : i:;[ 1.;,; r.i» :<]r >i>jifl»} yo i>i:i'i j
.i;..ii'jj (.•;» )i.-jjcjtiiiii«..; . *i'MU */M in''i)iv /n'»ri |
.iiliilo.j uuro i:i*>li;ijjl'i * ^. '
y- ^ii^ 1.1'}* li-j}!' •.*: ■'•' ■ .•;f-i!: jf^-i^.-j^'»! ')
■2 , j *3. ;'' L r;i' ' ./ ■>■":('■ ri': i-i :; : :• :-Tr'f. i.,
. >: : ;> , .: '' ■'. . •':; I'.. » .''i. :" . ;•. : t:'.n... ;
■n'»'-.'"'-''lT lf'>rE .- ■»\.M.»' jl/ »Mi'c'.i«'M ?; MirjJ '.»'^'1
..•*7 ';i-/j;.' Ji'i ■ci:«J:"' *»■>" <• .ir.fH ■!.i !»•»''• ..i:T*;';-.i:-
.v'-:Zl. „ 't.at .
inutat eoruln eiefaiiorum| qoae ad comparandam since»
'*''iMM^^ftidftfonettt'^t«rfmum v^lere itgHiEDnt pfadentiisimi
quique. 18) Uaec sunt optiinos qupa^uit '•cnptortnn ioftoc
ediscere^ linguam et stjlum exercere» £t Ciccro priccipit.
i9 «tfb9/pfflvtipi{ll^if^l9n<flmf9^ V
73*!li - \ •I!'?!-! . . ';•• ;'. ■ '.■ .
.>l lio:^ j M I.. i;j';/. ;,. , . ;.
■m 111 ii!ijj^j.'.'M.j f
I •■
. .. . .1
.ilir, J'» 2Ufrr.'(r..f iH ''" . : .o; :'J'?n -•.■
•:t'j*^'-f .'•.jrf» mI \\\\ .j ' •*! -. ; J' '-.i /■■■
^fT 1"; ^ij .•;;■: tr .;;:; -• : ;■'■:'. ;..♦.
J'»;«Ji • !.ijj-.''i ' .
/jllJD 'i:Jinj:i:.Ji J*. . ':'M-'.-rj ;-.:..) '
•,\y ■.•»nfii.'i, .1:.jr< 'Jlijl/! j'; :'.
-)ii}» .MIJ) ,t1!!Jrjl!.. fiifi'.' _"jj .
r.Ji .'j/ ^St^ rt!iii>o : . I ':^ . ■ < j
- \ 'o.»;Mrii:..! 'M I '•■'*;,- :r!il." . ' < r*
l^HlJi;"'! >i!i JMr.r '. II •.:'•; j ..«ii)- .»« ■.
j'j!. .,;;i I/-.! '
. » •
-:. ^;r-fnji: 'j' ; i . q :';;iij; r-^:
1« li !i' '. ' ;
■ ■ r f . '
I '••' ■».»■■»: (i ;> .»i-:ui.-. "..■..",: ■. i^i' .-•■ji-
~ i ■: J •- u;«. V ■. .1 ' J L' • i. : ri j I Mi : rf. • : .i ' ' . i. ; ;■■■.«. j
/
-I ^
1 i
t .1
> '■". '•I-.. .> 1« .. . .
.' .. . ,.1
". »* l.'f I . ».J
80
\-
» ^ r »
c l .
1 y
* •* r- .« :♦ -i .■;!'. •
f
»*•
u-
\ V. •% . , "^
/
■ t . . r>' ■•
. I i.
■V .» :
: -. .. r
I
I . • I ••
^ V .fti '■'■ i
n
^ll'l'>li\JK:;ir!. ■|«S-^fljr..f*^;i:::'
.. I-' ■
fi :
, .« . .. :
;■ t • .^ ! :
, I . •' . I » '
J =i ^J
jfA^'** •i.4JM**^i^^W*^|[^ H/^A'.ft
JL 't » n-
* CC
PHILIPPI MELANTHONIS
EPISTOLARUM, PRAEFATIONUM, CONSILIORUM
LIBER SEXTUS,
COMPLECTBNS BA, gUAB MELANTHON 8CRIPSIT ANNO 1581 — 1534.
i € ^.
^ '!< r^i-^yi^it^i» tu (Jfiijeoa wJjoiJ^I Jnt;:^i;it3r 06
• -« iiujy*ii C.1I . IX,ZjC «r:A eticl ifil) iOltv
L i :
■•-•
i > •
.6cQ .o>5
UT^^vVi ,H*toilV
. ^A^-k^ni^i, .i&iv) t idisa fi)q(i3«9b ftitn^tsioliiap
.fT. : « i {>oii airjD riom rJ «mae eojiUoiDnoo r.jnol
iU .; •.t'^j;u; '3HT ,2ni;jff(j ^ii ,oif>fIhoa 0) bfi iin'oT
• ("* j.}'.':C'inn?> c-^npiji// cr,r;i iiA/ •oiooi;! ofir
*''v'rr> i«;U)oonoo eo'- ^mua eu&ivr.j^ oio^jou^gnn!
.Ui3 'j">-'i.' jt>/T cCiiTi/Ti; m*j'> juTiiiiiD^onTq ij^iiill)
'tn y-.ii^ -iiTJeioq^ hfiaiovLr. ^oJiioinorlov 7f/o ,mr><:
-rr' i(i. .rj:){.jji!ii[;n oinji^ min iiinijfloaor/iq jj aun
;: .ii-. .-j!i.':»/.- .T.v.ttiyi.iriM' liini-ii, mno r>/tn*''iom ?
./iw': : ;; c// U. ojif^o Mfr.^ ,*'iol)ImLi; 00^:1^ ;iin-.
;**;^ , -'*tn\:*oa« ^ ^iiiiin: *ji Jj. joLj, n-.iflii^ nou uioo.*
• •■;..:• vinuO ji.fiiio^iijiiio^iq iiruitji i)i.qr. fiTi.ijo
\ ..
■■ . M.:.> , rncTjiijdjli''^/ J/;«stirf pui^^oiifl iniii-.nL.n iiu'tKj(T^ ^^*
.J.i-ib
.■ ■ru.i.i^ir «utjmuI Siu^'^-.i ahitifuj/'. .0??t .. ::»^i;,_> ;<o^
■-' . »
"?«;-.>:.•»■ L .iiYi. ;«.u. LU^ . »: ^ni > #IL .n ^-^.-.ia^ .; ^..r
' ■' i- •>!; . ..'. .>s- id
. ... . . , . -5
• *
i-y^' V
i«ftl f .6ftQ «o^^
?b 'TJtrp^trr^ ,©.4\!iJt^u^wK oJoj1>9 sb ^upsH .Q .0
eigo/f fjnoitoolo ol.^ oupofi , iU'>Vi?.c^H\^\u^\ofT\?i aijo«
muio7 minr.cp , mr>Jofli.({ mKUpbiup \\>f\Dtn!rl
-^RTq dif;lfgo3 Su ,ii;D>70X'j cji ara awo. ohuJhillo*
Hibnn Dif)qmoj oofl irjJoq uori ,mr.oup Iidra l»93U
loriob feoii ooji ,7Uinr.goiiotui ouun euioiGq Wtt
^-oiafiDoo D*ioI)i:>ui n/iiio Dnllul^ ,muJt;if;qq6 lumii
y^vifin .Jnif^^oq einol^uolof» oc)<rri Jo ')t.iii>e^9:«fl w
,Jeo fcijilr.m mu7oupiIr, i;JiUi) i3 .>;isjt\s>^ ^xw
7.0 e^oiicrxi o?.eo EoJf;7cqfni eueioiq iu*noI>iv h fio
DB Dioqionoo omiuB iuoiobiu; euriioni DiioUfi^dO S9
jh ^4»ioVon» mufiiiuoii iuue Dj;7jnr i3 .Difiifis)
lujDvofu iUiii omoi^ .liooLot Jd iihoqnii ioo»
lojao/ T.>if>q mioo iio^ ^iJioilloi'. ai)ia oK[ .DDOvfilti
-or; iufic^oq uu/[ .^iJr.f^^flmi auiliup ^eilDOO n-
-f/7 eiii^»;m ifj\f.?. f»?. iUi;oLiv iiiin ^^imiiiG DiDMsinp
oJi;liIit:)OfImi rjiinj nl ,?()trauni ciiLie'»B7q 90p«iiii!
irnu;'Tov<».\Oi\\ f.i)^on f.\ti eon niJeiril muiofnioi
•ifi oit'«.;''t/iji.'v ')vrpMii .oo:;i!L m» «fpmDup UDflifil
-i.ouijJo :M>ri uTuL ^oJuq m»,l>rioLuofI'>7qDi nioToUi
i«iup oii fiuhiL iidoii f^ tv)C\o moLIjjp oup fii ,11^*
,jGJ<iijguA i^jLo^iq cigo .'>*><:fl goitouO JR& Difiiafao*
4X>\ tiiiJoi iiiifn*; ^iiloni '•'/.^ooIj i/f>Di1ingig ewifiUI
fi.P.iit/} :»oi.fI Jo?oi tJoJ ■r«<^. .nrOv^NOT iJiioK ©Ui
••T->tiir)/i t.jis ^.u^sV» ."0 ^!r.-« j r;iiiS^''^ , ^micl'/*;^! i»?*
c^fMii.-v^Cf iiinu oj!>i ;i:itr): jr ; \V,>r»jv>K)Sn 2<?ai^Ii
- rTu;fOin 5'Li(.i rnifrj j^jM ,tc» ♦hfis^.;'; cOi ornilfon?
ni!ic^ noi.'M:; ,j*.)c'xo ci'j:'rir r;j>' rrr '^u ^U^ fpn-
T^» nr-'^:. ', .v^. /• . :.fYoo^T^ttio>
- .i-^{' 1 j •:rr^
1531.
No. 955.
1. Uiu
Joach^ Camerxxrio.
£pitl. ad Cainwar. p. 154.
hii
6acnimo Camerario amico suo summOt
NoribergaBy
lu IX Neque de edicto Augustensiy neque de
dU Smulcaidmsibus ^ neque de electkme Regts
Vgrskandi quidqQani hiibebani^ quaiuni reroin
>llicitQdo .cum me ita exerceat, ut cogitare prae-
nihil queam, non potni hoc tempoce muUa
my parcius minc interrogafnur , necnos dehor*-
Hanr apparatunu Multae enim inddere occaaio*
m neoeatariae et iuslae defensionis possunt nijfia
meAg jrsixmy. Et tauta aliquorum malitia est,
{|, ai Tiderent prorsus imparatos essc nostros, ex
a oecasione facinus auderent animo concipere ac
eniave. £t mirae sunt hominum aiiovouuy sic
mat imperiti et indocti. Nemo iam moTCtur
lla ▼oce: Ne sitis solliciti, scit enim pater vester
n Goelis, qiiihos indigeatis. Non posaunt ae«-
fuiescereanimis, nisi videantse satis magnis va-
Misqne praesidiis muuitos. In tanta imbecillitate
ninomm foistra nos ista nostra &BoXoj^ov/Jiiya
laips ixHnjg l^tfii^eQ^ obiiceremus. Neque ego
en quemquam damno, neque cautionem no*
reprehendendam puto, dum hoc ohtinea-
or, in quo quidem opera a nobis datur, ne quid
ceier^ fiat. Quoties haec ego praedixi Augustae,
peties significavi deesse mnltis animi robur» xal
Eftte^HMUUi roioCva. Sed tota reSiCt haec causa»
Diloatbime, singuhiris est, et ^sitri^ ista recipere
fUQiOtdaeig videtur. Ideo nunc precibus
agenda eHt» Btsi enim :valde metuen-
lorti -eat, ne molos aliqais existat, tamen spero
mmot^o^fV foc^ mitiiorem , quam velit diaboluSb
iHiufVifyiag inveni in digestis drca finem» si quid
tamen repereris, mihi significabis. Omnino vaU
de multum laboris sustineo in Apologia itf locb
lustificationis, quem cupio utiliter explicare. B^ne
vale, Gal. laii. An. XXXI. De negotio Ulrici
scripsit ad illum Blicarus»
4^iXi7tnog.
No. 956.
2S. laii''
MarL Buctro.
f Ei antographo Melantli. in iabahr. Ecdea. BTmel. Ar»
geiitonrteoi», deacripto tfiiU a tUit. SirmMia,
Verurabili viro D. Mariino Bu^cero^ Ar^
getUii^0fi^
S. D. ^Q^^™^"^ ^ ^^^^ ^<^i P^ '^^ "^*^
lenta conflictatus sum , tamen cum bodie eomma«-
dius haberem , et nvntins tnus adesset adhnc ^)^
vohii ad te scribeT^, neputares, nte inimioo Skv!U
mo tacere. Vidi tnas rationes concordiae **) et
magnopere gavisus sum, vos eoneedere corporis
Christi praesentiam cum anima. Mec video ean^
sam, cnr vehementer adversari possitis, quo w^
nns et praesenliam cum «igno admittatis» Si Tem
praeseiitia cnm anima admitCitur, facile est et
€inn signo admittere , sicut certe Dctis in propitiai-
torio mm soltim aderat in animis sancloram, sbA
iAiam apud ipsom propitiatorium. Quare dalnS
1**^
^*m
." . ■■ • I
"*) Praprinm mmciiiiii.ButenM muerat Witebergain t .cai «t
Lu|hcrus*epi«tflan|,d. SS. lan, ad Bucrriim scriptam tnr
^) Poat Gbmitiir Itm. Aeeualae ' ttabita Buceroa mtfkiM^ li«
boraTrraf , ut concocMm facerct iDler ArgenloralBMet,
ConslaDtienseff, LindaTieoaefy Memmin^nies et iqterVri*
teber|>enses in doctrina dc coene doniitii. Propotuerat
conditiones concordiae facicndae Ernesto^ Diici.liiine^
burgensi, dc quibus Tid. epistolae Lutbcn d. ^ laa. d.
1. Fcbr. buiut aoni.
471
EPISTOLARUM Lia VI. 1581.
472
operam, ut hoc, quod rcliquum irt coVitlroTetoia [ No; 95B. 959. 16. Frbr.
iruneat, etiam cxpediatur.' Lutheras •n^tna' giar- • • •'"'■-^ * < • - . . ; • '>>: ' «*'''*'•;.''■ '"^
varerur pncisci de coni^otdia ; si C%/m etO«<lo- - =^ ' = FraaqtSQQnftM^ifiQrfi^APWh,
lampadU mentcm pforsus; ttbssa ^--W-dcfiWhnjlite», " :^'--/ s 'lK','i{yi^i'iJ.'i= Wlf i«mW.'ft VitiViaJfttti^ d.
iilos in sius eccl^is haec iic V^a*'iprke^M^ii'tfot '^'""'^(«ii'%4.">iWa<FiiQ^biBtei^
cero, quae scribis. Mod(^!»tt''tWeHJfer*l Sfe;ii^''
hoc negotio , ne initia concordia^',' per qtiac' 'SJpeB
est «t gr.,dus ad veram «tdurabilem paeetn fiat, ''t^:^::'.'^;:^^^^^
No. 957.
cero, quaeseribis. ^Am^^Xi^ m ^^^ ^ feiS^^^^
dissipentur, Ben6 vale. PbitWdieHaffne^^^ . !'
::• ■ ^' vD-: J:^:;- ?• iv^^^i^Og. \ .^u iavmiif^i ^inx^^ni ^.i.^/u.K f;'Ohi:„;J tiirj...,
., . .xufi. Jp rancisco^ J^runcorum lteg$^ cdn^an-
. ? .^ -i^ .4 4:ui(^^o ct aomino noslro carissimo aidue
i I I ■*' • ■ ■ , I -n - . "j* « • *-' '^- .
>».' C(;tW»"*i^a>.'" '■'■'''■'-' •■• • '';;''^ ■••'■• ''"••'•■ ■ y\y^^""""'.^^ >rJ=:r';.:i': vv.:,.
• 1« . « I
,,CnCft3^A^)I)>0tiM|ir;YimtfM, Ql™
Ep-»u»d.C»merw. p.5S& -.'1,!.; ;; > ;;,;!, r. 1 43Jebili»a^eaiui*.el.»Byiepe<B5ajoffeniftt...^(ji^
&rDi
■*'i(i 'i ;■.!= > :..'i;!} t; ? ; -
loachimo Can,erarr<i''^mk6' sur-^^^^^^
NQribareae ''''''■""■""•■ ''''''• : 'ihinM8S7n»t«l*tnBioetowsiifet,f»lw«jPW>cj|HI«p»c
;S. D. Cum pr«xiipe ad t« ,scrip^S6i»ni < pof^ritltei; «oKin invf^giBviswniB^ fre^irjMf^iMi^jMae
accepi alleras tiMS Jileriis, q»a«.roitH;;li<}«hiwt«irr Bignitttis«jViaatr«rierg»j«o»^»ihixiffw^A4j.eai|i^4lsri-
priusesse datae,:iArgoin«nt»i».W«!9^ftr»t fic^i. «oiD^ ibiJndulK-Bfse,.' j^DaeMrtimtfumribflfr 4flgl9|iwHini^o-
uvriimUftaui. ., Efo, ^qu». «oiiisilk: D^qne .afiMd— limaA aiontMrfiUfoiailfnw^.ittd^iad^.Mitiof .««4«^e
iies pIeroiiiunqii^.«i»i»is i«teU«S(>»L>u{^ %Uwp ,chtar-2 idhdMiMiaft =dlatiM».jc*),tt6n4|HiUiiMBm P9i|M«Mt*
ttiVfiLutheri tnincati»m quprS4m,QpMs fuH:i>t td-j; ^qnaM.Reyae^m Vt pwoTWrt ipieMi» jlciliH««><niaiinc
tam Germaniani spa^gerfc'? JBtquMi hira.Atafi»cb ■.«tifac>:«i>Ki< iSi^Maviayigilmi rfDA.fWft-cMsntas
condtare civitates ad. -pang^oida foed«»*2;'.Af»njo.. .vtijtra Jws-Kfcefcas «b«i«iUfcq«cei|wil.«jt,mgnp%fa(.
•aperioKeafli»:s^nmi«MfaA(^lMiJ^,q|>j(3vi<^|pM
Ua.oensilia:di««ipafea(#M»>., IiMvmKl«lfMd«MiH«i^ .iMc8lbdnttr}safyie)B*)a /sbiat» .Matief!«mr(9«sft,5piM^m
uec.Luihetijimi »^Qi«iPe^4TW>Wdff ftb '):«^jlM(HfS^i;J mibltoiiikn. lianrfriin ittrpim»MMM(9mqii*rQnv»»ia
i^r^aeawitoeiitt lioq p^tQflo fiM!h»i4*<««HMi<f- iwtttgdaiaea4>QaiiM*i«cc^iMt«:ifii« qMfaqfMf kp^ec
.ne a^i»tatr.;:i.ii,o M«p«^itWW>q s^:.»{t;«ttMgp^c. iMiitpbffa^jitatfhirsaMBikitp^tMftitfly^^^UMnt,»^ j^i-
pmoiMm.:plun«p»m)jv^«tt<i^qAM^^u4ttM'V^ MtnMnhi8<sori|ptisi4MipiKhfM^t ryt* f.^(9#»Mr./o-
uteccntor suo iure, si quod ei promittunt liWMts>i|-2 iAt>im<£ Gciwoh iniim^tafeiKb<)l«P«risw)!»»ii&»tte
«uiti. Hanc iniHXuav tamen moderadissime scil>«< MNMbaicililtTapudtAioB., «tft;«M>.mi^iin«»!(>MiMfir-
.psitJ&#</urlll»ii«i;.^x,«fAM«liJW4^iiC(i>f!^. Ilab#s cumrerrent indulgeqttoav ,««|fi«ee*|lkf iiffil^'*)»».
oinniBsiinpVicissM9Kv]lA)q^N^Aihi^«li£«4MH«)^ darent propier quaestiim cum conlumelia Christi
a iiohis, «pero t* a.T)l«4f4ff«clen)i:..jE^.iffte^K«>'iijiin «ineqMapniadtioAatmanwft. • IiU^^aw!>.line nlla
hil nM9*^lMlmvftBi^n4U»«R4t«^,fyt'UtrHfWp(ftr> •>acnfn adtnoaiiar«a«m!!tarjgf|ii|DS-
tear , ita, IndiiMri m mmi^^ytV^.^^Smu-^M jet.i dam ^ioniaetialoaUa iTiri».«pMd> M« * ^««MimiliNe^s
illud vitiosqm dici oportfci;».9QP.^titM!H|^iqi|ar«): ,ng^nt^ sUiiih /»cfifiittnbiOlrociti9F dMniUmobos.
redeari)usadprjNeai.;'.A«iAt)0't«^!ftWp«Ai«|tir#c^i-f;f <ri{Uibuqiadnoiiiti!«i»it. ilta «e«««rai||,f0|i.-pu-
bito. P^usqttam acquiefiM.< qtf94 attitwit:[«fl'ibaiee ■JMMeJvcntatettudeiendeceb;. lioi lus^dispwtfriiippibos,
nttQafiv&i»t.. aisi ,,Wr^ tui».,.t)t«rf<N:>. .^iWi va)c , jUt^t^biatiamiaUi jfnidan^iebuiuit-ecpleftiMlUU re-
J^UU, Cal.:Mart» nat«ir iu«o..,! ... ;.„..,.• _..,;:, .pmlxaisi :«nnL, .aed,iUi,'.iqii(H»in>,4«af)!id«iijB ei
"j oi i.i-ii ;-Ail. i, %*iiiiiflOS- :m .«tinrtjinliuobandolgeotiaru«^pirnft^Mtoq|af«|aaem
• ••' — " ■■'' ^ ••••<: M:'t fiii.'.- j il iinioirtca|;oodi9evlie4EBfenmt^;«trf^ctm9ii«f¥)rt'i''
*} Poatanvt C. W. . .r.i..-.i;<ii.^,iA iic < ' .-. i mmpqoiladiuMs «pnikeodec»nl> n)A>E«jyaf>4csi-
478
EPISTOLARUM Lia VI. 14S.1.
474
tima cognitione danmaretar tanqoam' tmmea; 'Ct,' Maie«tati in.publica aodientia eiUiibuimus, et ol>-
tit oppriinerent eam, miras calnrani» spar^erant, . .tulio^^ no&v u)>i r vel opys esset, vel r^quireret
-ut eani o^e j^raegravafMit^tuia^capilid mvictissir . Cae&^ Maie&tl^s^ de . siingiilfs ,atiJculis latius et co-
.jnxuQ^.Qif^ssfj^effi^J^^ $en^ ,\g}ffm»^]a} QHiing|ia/n, autem adver-
pepiAugiMum^ MdMflmu^n-nostiAm.».^tM9e'ntbsi*-. .fp^^^wi^ i^t^am ^onfessionfetin poste^ publice ao-
«luin, t**W vej^'iim: afitaM'>*^^ apu^j ,bi> Ui^ eii..pP!Q[Wie.;Cpps. S(iaies^tis cpufutatiu
*omnes ieges ac popaias ^lliristiHnDS^V Verurn quifi - ..qu^(^4m.^rip|a^r,^t Uicebatur» ,^,quibusdam do-
neg«iii non|K)Ceraty :qninmiiUi et Varii abusus i|t :.ctox|bHs« jqur^nCfAug^^^ /uenw^, tamen im-
•inalae.opinionas serpsissent io ecdU^iam, quam ob petr^^e iPf p. pQt.Ujp>)iS| ] ittipg^ifi^lihw eam rem,
xausam in cbnveMtr Wormdtieiisi'j'«qucm-primuf|i ut videlur, inimicis nostri^, cum quidem nos
habuit Oiesarea Maicstas, magnus numerus ab|- sae|)e ieVVnni debita reverentia peteremus, ut no-
usuwn collectus est. quos Caesarca.Maiest^s clei- bis copia fieret illius confutationis, ut pie et ca-
-menter permisit sibi a s^cul^^ribns sr^tipnS' exTU- tholice singula oniecta ailiiere possemus. Sed
'l>eri« Ideo in seqiientibus comiliis, quae nominfL^ ^^c^ta, ^et periculosa conditio proponebatw, qua
CaeKireae Rlaiestatis ijidicta siint, et ad'qn<ie r.a€(- • '«x.eHipbim confutationis accipicndum e^set^. quaia
sarea Maiestas dratores suos et commissarios misi|> concJiiionem.^rof^fi^.Cfiti^iwiii^ periciilum non
-tit ifli»>^m'lMiain lefM^ fuit nobis possibile rccipere. .^t quanqnam post-
■esiMH'coihltlhj^'delily€ltattm«-ieit^ ea dati sunt arbitri, qni certia mfei^is^ coiitro-
-•ienrid'ilta lli^i^igibnevpie^tfti^^hrtaljbmsimoditf ilja ym coin^ioncrent, tamen abaltera parte talia
' dimpotii 'pbM^t,-' lU^ hoH^-iaimalis aegregamitur, 'mccliii proposita sunt, ^l as^cntiri sine ofTensioiie
«t stiblatlsiibifMbds etiM;tfii:o]^inionibiia'boniiis^3Gr conscien(i;ie ct periculo veritatis non potuerimus.
^cMi^ Mtinelrentiiri ^^t ad gtoriam.DBitinj«Qclasi|a^ iKeque alleni-pHrs recepit media «^nobis praposita,
^pt€tpiip^tcablfii> ^'^l^w v«M'aKaiviaVadiban6.ttfni eisifUii his ostendiiadfiSf nos propter concordiaiM
HCoWM^dibt Al^i«|C'Vi«ai^ett:>inUa,')^prafi0C.ilMnc'^ iiult«modilsdel«ei(t«it«^qiuimlibst.magnum, quod
iffiaMi, 8i'Gae«!/>MaiestaS'ttpud«llMnamim AoiMifi- sioe dfFensioiie^ t^Asciqnriae siiscipi fosset. Ita-
eem «l apudll^ifimDigidUitMni.V^slranoifiitiiiUos <|iie'cnm iVMisucc^ssemhaee eonsiiia dirimencJi
'WgevChtristialfiosobtiMrRtv u< iii[GeriB4hia,.'qiiia controversitfi, effeetufn est «pera inimicorum no-
•ffliiidissifasiDAes islae €xli«iss«vt4LCoacalkii«i.|)Hi^'^ atPMum^ tit CaeJB. ^aieataf proppsuerit nobis
-ffrit', - .ehirittiMom ■etliberam* hab^rletiiiL >> - £t« dc qaandam sententiamy ' ^piomodb interim sentieu<>-
hae' via g^er^li» con b^ii . Mgendi • oa iUir.con ven- -
lOliatt' »eoiiehUbttL «atr, elad''GiUft.tft|Mestato<o tela-'^
ttttbv i!i^'iJeiMlil«r aiscMit hiiie^ detiberaliQni;^
'Fbtf^^etfitti de tempore^et-lMoSjnedifdeUbera-'
lihD «st» '- Ibiec omnifl inseirta siirit4iecre4jsi con-'
Vefttttvttn de tomfnvni 'consei)^utiocBm.tcaentiS et<
-miitoe^iltt = *eif^ commiasariflvum ^Caes.* : Matastatis,
'Prituiptan^ BteeioriM rot^ alio0pm:iPruEicip«n». et
«StariMiiiitib-sitiMiseoitinii^''!.''^^ ui. j-hMt--.
^PMteaifBam 'Gse8« •Maiestas «ex- Hispania in
ItlMlM ^raietit, W pro imperii idign|tai« de more
-€Monflvetiir4 ^eindc-veroin^Gtennaniam. venit ad
coiuftilubndiUB stntnm imperiis 'inilia iniiproiMmo
conventn A«gostemi,.^haiid^dubiei.ciuakitipnL ad
.fieraimattiGBcSb Maie^txs atiinet ^ i pio let^optimo
amimD dementer tenttivit has dlssauiones - compo-
-nerev ai fortasse eine conciliq Mrciri posaiti ifOiii-
• coidia. Qnare et nos y • qne ■iuciHiodum. i ■ decuit
• christianos principes et populoSy oonfiessionem fi-
dei noslrae planam, clnram et -Gatho)icam .CJac^
HiLAHTH. Orra. Voi.. U.
1 1
\..'.: I
^virfi' ^et;, dbttec. eondllumi.iciigeieturv cui.Beii-
tmtiae 'iwifio «teldb potuimnl qssentiri sine niaxi-
fim>ofFensione consci^BlLnmn',) ut Deo^iuva ex
•serffptnris saeriiftH sonctis patribus dare-.osteiule^
' mus^cuilibet poscenti eaiwmt,-- et praecipue iii
conttiUo, -^f^vt huit sebtenljUe^&ssentiir gravati
shniasj "'-5 ■•^••' ■■ ■ ■ ■■ ; .-..:::■. ; ■-. . . ,
Ad hattif intellekimyrs', GaiBs» Maiestatem per-
iHotain essc, ut aliMl' qnbddara edistiim durins et
nobis^ntolerabilius ediderity a quo te.magnis et
legltimiscanusH.ehiristianis ralionibnS:4id ipsam
Gaes« MnieSL-ftem^meltus informandam, -et ^l.ge-
^rrale «t libfBrum eonettiiitii, et ii4. Regiam I%iii-
tatei» Vetfrirm et aiio» ^teges d/statM# christianqs
appcfUare ^ooacti tsumns, cufn pni|jestatione legi-
|ima d^.appellatione, quam primum fieri- poffrk,
ordine insimianda Caes. Maiestati ei Regiae Digo.
Vestrae, et aliis regibus et statibus cbristi.iiii^,
una cum actis et actitatis praedictomm comitio-
mm Angustensium , qnantum HA can^^m reliffiu-
»1
47« EPiaxatAiWUM Ktal#y .YfeTt^^fe
nr3aniiict/''imficei9B^{.i'km;lliEpani[dii;hhapi(i9k
beat,< qpd-«uinM;iBC»3puifaripvIJrnuuiifittHn'<(>fi o?gt
-Ctimanvhoeteu.naeUq niDt«pi«H^^8titf»M
tinnus aUad^'qtamTiitTiwtd^o«Bii<«rv;t<iwwtj^a»i
cipimuS', inuItip)icilBr'nfaliniimCtbnafeU-i6,S;c.^it)i
et Oa«s.' Maleslfttaili/itA^Rtgnim.i&fViv.^^t ^m*
re^s iniasLifi^nri>'caiunlaT)di«oiibia.niiaai'; HiFdtw)
confenintm' iDfnosimtiouliitblturreDjMinoiii roinm
a scriptutissaaotis |Bt^ol<8iaro4tbvKiBd(?«flil Stiitib
a ci>minaili;>enfciv,-)--suK'a!Attetji-)no$ iit«i:«pff^
ilitionibU9Miniiia'^«ftBta<iat;aii(a(ivc]rt4te(m!(iH
les, st qni eomhtur-BUqnid eiuattudfrdqcieKQvaHt
]>rofit«!pi • iqaitiqoan cotttra scri [jtuEiis - Bauafift' MUt
ecclesiam catholicam. -ManTfeHialn.est^:;in-iqi)^^
tis pei^CtitiJT T(T«emiit^ ptot»tci*'lnio-4loetru)M)geiius,
qiiod iseqnimni-, qunej^ofe^lor^iWill^^M^^lluhi-
luri eramus, nisl sclfen^iiY, tfarf<;'^d«lfPh.Wi';*V/iiam
confcssL aumns - conaeHt;trie;inri esse Ev.ingelio
Christi et Ecclesiae calholiciie, et prupLer gloriam
et mandatum Chrtsti retinendam. jy)Q .-/^
Pftcterea audimu3 61 hanc calumniinirgp.wgi
Apud exteras naliQffoi, -qudAihv^^ctrinae g«-nus
Teceperirpus ntjp propt^p|et:(t|nn^t timorem Dei,
sed ut-'per h^ ftl^MwiifTOliilWps^M^^^O"^
rupiiTrmus; 'iftittii fHlsTsnnnnfa''e«<IJ iwtmiaHttis in
supradictis cohventihuJI'," el^tfe^' a<fi!ilMhW'nni-
verso orbi ptiQ^it>pe in. D^u^nl^ cy^icijif -dectar»-
bimus. Kt omiiei^flrrftlfhtes viri ex cumparalion^
petidnlbtrtm^^trteHidd^A «tilHtlMf^ ^sdSn^
homines m.iievc>]ps -fjam^iibisUlftflll^-^lfmiffff mk
fingfe^e: NAV^'sQfit;i!i{iHhlfWt|Jtfe»MliM'tMh3 in
nostriV dltiiAlriMsY' H4' 'pin^tt^^^^tfiln^i^^dii^ttH^
tem, fjtib.itfi, 'cb'i/tf^i='» lIU^ar^^t^MCafti-dittidWe»
nostt^stti.^dli^ffii^rir^^ftfU^Vj/Id^^i^Wulil^ iJHMa
commoda tiintt iiipsYimith^ils^ til Uut^tra^i^dMU
graliam Ca^s. B^^^t^iti^V^ddiVtinl ^sJli^lqmtau
tissiMt; at--lUm<9vfrieRtnfiiV'A(^<]»?gHpV«fmiiB
el .iliorinn' l^MfatMi^rtlVn^Tl«ighA9^%iAftH.«-'iE«
Dei liehfJfit^oth^u^es-^hoJtrl,' filMWesiVr^t^u
pn, ^hitf dighTtitre'9iictiWhJe't^L^ild^[Ht1»yit]Udc«
et privafos lMW;<re y^tiitmit^iinHiVm^VtJLeiiii-
r>im',' iino"«i^^stiti/rJn!tiTHitfMf^'l^f ihVmi^intJMi«4>^ }•
atietiif t¥imibti^-To<Hfplet#i^#Hih^.i'''1Cr-e(ilii»i^ln
bona IlR'f>rc!itiHi!Kica'tf(itiS h(tl^i'>cti(int]hidWih ivfee
h^d^ocr!» sUt', 'VMdJtdiW^i^n^l^S^lWstrfifmMe».
«j-liHb wttlMi^i
IL-l.ijJiffi!:»'™^ 'ffhfmttivffi^m^fifS^^W!.
474
»f«fffeft8,ft«nfe|^»q«ft Wfl ^^uftp^ jn (}j^
mfm W'ft')*^fflnf'H?ffirt;^oft"M!,Wf»l»fflmft
C^MiJiizSSrtQWiftfnwi^fili-.lor.iJ Jo nJ!nso5 eJaw
l«ica^,<tBainat^y|^s.,^Ut^iM^ ,,)%iR,M^^jupfc
HftlHriftSa.cOftffpsiO; feffl^lyT, ^,;Vfitf M^ P'«^fr.
liffjamifwMif, '^^miw,'!^^mmWm §h s?"!»
j^iftiftf^i#„l ^fcHf^^a^^iii[ipt.,^jiej^ ht^yajjij^
al^fiiliWB ,^ .flijae. cqnfpwnf^P, mftgwJt^^^ *Lw^^
dil^ruroi u^ti tu^Qt^ pt, «t ma^tiiatu*; ffC^^iL^, jc,
gM:^r«-c^cit'Tn lEle^j^him^' qv^4 "^^r^iWnfl^
w^mti- 4<rfen4't eVt>i«tufl pfJWrt k- ^^'' W""'
Wne5??V,PpJfSt^lST./PMHmiWffl™?IPaJ
»HW|ir>f?^«5 :M^Ml? ^*i l^vh^jrejP^i.i^^fl^;^^
ppft.j^.«)H^Uen^.Sftpif-ntw, .flttpd* ;■ W;Tfi^i*S
£^ bpvej^i(5isf)jiilii^,-l3pbeap)(]^»j,,,,(npft.«jtp
BffJ^H^T l9^fiWf*irfRS''r«lHfifl-,,%'?.j4fi»?p!r!«^yn^
dietitiHm. Qualis eiiim amentia esset,, si noKliM
«WW(to5».cos(!j|^,-,flps^jp^f,ifflnc():f\re^^^
t^(G^ia«(icif.p^M^^ti8 f^^m te^tj^^^Mjjff^^ no-
stra, quod potestHtcm claviuni et Juimsterium
ver^,.,i^li^()4e; yen^^pitir^j^Moiilqae etiAnr^ano-
njciim pulitiara pcclcsiiistici.^tiilu^ prohemuft.Y'1^»™-
lom a|iysm,repreJ\e,ijdiii)us. [ . . <■ \i\
. r-,^0«m 7gil,ui: JuLel\exerIiMus, baec crpiina,
fjnat^ recetisaltjitiB,, in (i(.is couferri itpud^negiani
p. V;,. duxiijijfjs jlflfrJlf /S^^t*'''^- ^- ^- "^itlenda»
*sse,,nl «os'fiii^5^?;f^?/P^*"S''''' ^'^'■'^''•'U^^^'^^''*
Miillum enim referre i^gicavjni^is, ,pj^pler excel-
lentPm sapientiam et maximam auclorilatem Re-
giasD. V., ut causam noslram R. D. V. aciret, et
rl,e nohls hene et clememer tentiret. Ro^miu
igiU?n'.l&. V:V n^^liili^mhihlHlMIMmVh M(ilMi
AitA'^^'&hisfitleht'habeAfr> AAv^e^pKA^Jite* cU
hfiWA liob^' ^t f ni^diei',' sM «ab«it ittiii^utL
gatos/^dHh^V^tMl^hdM^^iet^HttMMtqMtfilkoteri-
sitm^tff; iiCf-;d?foi)»i(ut^in cajisiie i^pft)r|iepAoi^!^
MftietLMIB et R, P* V;. et ati^sUitibiis|C)ii^iHiis)
eti cov^nVtola.^effjiesja C3izis^.; Delndtf^ ropifju»
- btvMhvAtK R.,!pJ ,y;.wlhqitetniq ^.Majf^fcqitiMt^ jii»-
^i)t^|fllH*^^icJ?prrtntif«iiflutp^lut ^pixtim»'
gnifudineh) horum nflgotjorum et totins ecclesiae
cfaHitiiivMr«UlJfi^cm:il^,Qpruant*. tit ip Qenvania
477
EPIS^TOLARJUiM LIB. VL 1591.
478
^«ntte; • libvrttm' «l^ielinHsdiiiihWi^ajndRitJitfiiM^
Rcte cognita et tr;ict.-itafi&l#Hi!i'^AA«^H«si>lil«l»3
iBfi?m K^n^ V.^Vtr^nJ^HJ^e» Wt^f W#>«Uinicis
iiiiMtKimtHl'!Ui»UiKWfl>'ij[u{«#V4H<d(^hiflb^^
(«";< it(f iWpt!^ niHtiHktiiitf'D)ff^«t<'<^iftiii{
aj[pe^%^ifd'j(i%A(^,< 'it^hvt^v ' mmmM-^^fSiii
aim^ ';&m ^ fi^^teK'D."vi*/'Mi<i(MtabtMw
M^niiy[Kiii&s iiiiUHit,' '^i'j:li^6iil!i&W«iAih/-Msdi!<i4
m^^^oftW^ded^W^-BifnW-^hliijir-ft
fitW^^^Vt^MifiikS^^PiibrQiitfi^r^^^Ubcy Ulit^ n<»ttM!
iaSi"" '« »1'«*'- i.iuiinir. 111111-. ail,;ii(,> .in,;;iii;,i{>
osnKynuK^'
ei^tt<^;>'«l'ii9gialaBl'iln(Uo «eligi(»nis cbristianac
a<^JlMMi(Metpaois;i'>qii« liegiapsD. . Vi. poaftditam
esse coffn(ftfvnifassi/irlKafn;lMM)sie9atiinn,r'<ri« qiio,scri-
h(}ftttlsV''M0iqslain .9d<nMi,iitcii adflgkvwm totius
rttiglttwisl pCTliinBrefly InlBMilm m > i^pgainU» iptur,
tit>H?S.<il),;<luis diterasicl^iDeatejiiaiceipiat et^oe^o-
MMttr ■iMoa^utttanim'f-iqldn,]k'I3L>Yk j^.sua cx-
Mliiesfcti sa^ntidiaeinfeKraterciBDCsseiffaeceljain ntul-
tni^^ boiic(nim'Bfe>(kiieataaUnoi:3nrohMai<in-ecele-
stttiiic Miasibw^ceittiesastloiaj^ jqiuMiiaBtftikeec. (em-
pb#«cjMulii «nncti J|pttnca>taaavcr^iaitM >elipi)i>Mime in
iflfljMb^iMgiidialVni^suei.atKepBBUsii/a^iMie/R Co-
/M(M'sntiiniii<ciam!grafvitatA'repdBfaenilia8c^> . Forte
1 attteiw.ii(»i<iit'gpadinas »■ • ut. 'aiaaasht- ({vidam cir-
cfMtfffrrantindnigmkiaa.fcCc ..-::.-!- ^\ ■,.',.
,».inr)g(«taKi«s|>firiavib««li^)ali^«AiB«S«nFriui(:fM da-
^"'•■'•>-EWijtoV'etc.-""'' '■ ••''■'»•"; I "'i' .'■>■«
_ _ _ - > I
r ' v I
f. i ■ ii
. fhi/ippus, He$s0im'hmk^ii<m'¥f^j-' '^fui
,. naereminmiiomine; ■" ' '■"'■■"■-
-^tl rii-<}r,l:-..iil3i/r. fJii;iii(X!;iii Jo ini.iii>ji,ji:j iir.iirjl
19 ,J'j-ii-je .Y .(I .E mm».ifi nir.a,/,;,» jii ,.Y .(J a,,is
epiiiijjoil .ioiiJ(i;,e i;,.fn*siii',l-, J;» f,n^A «Mofj sH
afir4^ffM'i(>.(>-;/f/iA<ri>4iiiAtc,<r(tf9i^f|j^ $(<KfH(»f|
-ii 9)1 >9(WtoP :Me««f M'9<«>^4ftjf ^«fStl^^VjiifffiO .. fc. , I = -
efiiiiln^iiftei^AiigKaW siiigtAatl bfeiiil»Al«mia
No.960. .(^.r:]fi:..ii. M f ,. ..ur|6..Eebr.
l!,fl.<|niii;iiiiiii-!>;:> j-r.il j-, ...r!.;i ., .;.,.. , "
eijii'i>! n<iiii-iJ:Jo(|?VaiittoQ0 Megiis.n J i-.v
,i'.C.i moioniij }j, i.mltiJiu»! -rtJii.u'! 'U' V *ii'." ' -.
.V . t.KKJl*i|oeW>'io 'V Tabul.'Vin»i'. Rek. H. fol. 54. no. 6i —
~^'' ^■RitliMIKriPif «tlt^MK»! :mH|»<» 'SoMM DMi Saioniae
III iiiCiidurailvd 9«i9n,f^MVi»f^ ^ , .Pt.TnwoRip Regu G«l-
-ii,;; '^fi7l.'*/,?fr..**«':.rl^:""'.';- ,1- p-r"- • '•
! g,iTu(lisii-^{iii(>-j /';; niy e-i.u-jlni-!!! -•,>k •.: ./i ,-
§(il^««4 «iffiSH}»» 9ffi5Tk.« WX^*' finristianis-
iii ! iS«r»»i!«!ift'j*A;A'», flisg. iy ..; vp* c""^ ai"»
qBiJM»fiik«iniiBBW:W^ft-i.f'WciSj.p(>slTi>, ej; cum
««i«lib'ift«'?^.V%[JfflRjlP*'eyi^.U^US.,cle,(;crt/sncgo-
lita..ttl (:fe!}ifjlHH}jj^p,r;ij4gJ/j|»ifn^,.pfif4ip^ ne
B«J[^M»fi«hm(t»«!bpati^YSfi?MVS '?«?.i^'«v *i «i«»
n0*iApl¥liR«<l^ y,i^fi|^sei^,,^(|.4lpfepfiofiem no-
aiitiv(asaft,ft(;ql?Mve.|f^»fl?W».*rf» i«?W,ep^V Nec
dHbiW*i|i^ii^4i)intg. ^y^,pi^.s^ sapiicotia et iu-
s*it»lliJ^eaM)ri»l«xppetM'tf»i9^!f«™?.<*fifSP»»°"®"*
-i.ia>Can^i««*f«lj.?t'a(?ftW^Wf.j,3^Kff?*^l°» "<>-
stfos^liaro-.wte»! W'VW»tfWtfftV9fft.aV«». coi^ectu-
BS«'.«Mej(;alumfH9«K.>4He!nf\#«#ip,^c^f^Iet, ut
ift ijpT^griiyen^ , h^s, ^tf ^.f o vj^L|ssivgi,un;i Caesa-
PriiftSlp» ac, aaia iCaTpl«a|k y„iro|)erj^^ftr»ji% sepip^ Augustu^^
t/^/'V*ttM*i^ ■ don«ni¥n -W^I*>i'P»-,.^wnUi?si et apnd
R^fliie'ID;'V'; - 1^' ^* ^* ^t apud alios reges ac status christianos.
•'•''^•'^ '•■'V ■- "'» <•' i»'->- 'u.v.'-r i,i.,i;'.i( '...'.fM!,,.*:.;- 1 (hniHMn '(|«a8dai* RogiaeJ>..''V4,«ignificand
'iMi^l
81
47f
J[l*<l&TO-]LA^UM :^Llil VI;. tff^Si^:
laiH^iinJ^IHii ^iiaM^biU^6'^¥pe lAteHexiiimi» j
ile incljrto if^ 'HtlhlsMUliii' «kl^BiMtfiMji^dtad
ng/irfo • mti^ 'tfaitWJ Wit6frt<taty'iit^j{mHldtf«iJ^
sudetatemregnK'Riintiftiir^titf'iMtr^i''6afi4&««,»'ii(;
eligendo ili Hegem>tESmHiaM(.';\V«MM nMh^^
inddcfere iittlMyaifln )>titti(iA^«, ^t'«x!rV6 atalAeM^iAki"'
fore,' M ha«v: ><«i''iraM^pi^^lr',' «etV''4{"hoe'Mbdtt!
sitsctpc^ir, '>tlfi§^m<tkhnfmiiMiim'yiiM^
> pediAt- 6^rft«mft<<; '"A^'frdM><HAW»(Ur vM'4iU(i^
modo -snsci^tiil TiiftUraf ' fiMrk^MM) ' Miipm »mi»if <
ritms liHleftiiti;BIecldi^tA>ii^Pff fti^tifit:' : '.' '""^ 'S'^
Its(}ne ettm-^fiMinMttf-^^^^OfiMm^^Sektyhfi^e^
lohanrteni Fi'idericUfik,'-B\i^ta BiiM'rtiin'i>ttt'tliltlM'i
ex nosMs cMiiiiI{hf{f^'M'B)letiler«»ctt1ri^tti^liaat{iH'I
cur^ihills kij 'prtf6»ll{{'iHbl«M''^Vii<>i"M> WiiMail
causM^, (juai^ «t elt^'ef''«ifiiiK6|'>i^ft)tf ,!hF%^£
stram' persoiiflih ^tlmefa^tv I adVenllretdf * Bililiief*
aureae Cardli lilL ,' ' -et'" !^ftl«niiti> > pMtiislMtiiietk ^
oppbsuiitta»^ si procedieidihir;-' Kos'>'d.til>ftanMtet''
anteiii ,' «qfuiti R; D.^VVinnUi^^ifiitfr^^abc^p^rR^HlMvi)
ex pahVic»' fiAtvi^^ij^<*ex^jP^dhiirtdys'A OMb^'
nlae in 'regeiti^^MthndVtttHider^fiidW^iktiMI^^ ,>'^i» >
quod '{ps« -rWkr>'^f <//iittfUr{/»i^«9li iti^ieAi¥hptit«'i
electteni i^ti'!l6falffenl,> ^6Mf«ii ad'A(fM^iamUiM't<6^ '
ronatus «it. ■ • '■' ''••'''*;= .J-.i^. ':!■•■: i-r^tir..-. .13 '.>?.''...':^ -..■'!
' Veimm qMri9^'cittis<ts rio<d liiibn^imitii^' >m)^^i^
nns ad oyhstitaRiih^dttmi-^i^iirtilplt&e^^^iiffMtibhtkls
veii^lTMibi^iifftxdrW ^iim ^UihR ^fliljl-jiii^tilsd^rfniffis^'
neqne dederimus Vifiifti^tfil' iMstrrs<>KgA%ft:, «^tftn^»
eam edit»etiti'iteAf , '^q«itye>'htiiic «lie^ii^ »9HUJ
tam et 6«rhi«nai^e: ^filelrMiTlie/JiM «"««Isii^AieiAtiVj/ pei^i-i
rati sarau^ e>t€ltl^s<)ltf«ue M^i.,4<(16ii^ii(y ifMVMirclfJ^ <
mentisisiti^, cliMdebtlJiPiNi^iitefM&ttaP,^!^ ifilH^sCJitJbfii^i
impeiHi, qtit^Moti sikifl^^tktlMi^^itJni^MfriAirffeAup
ilere. '''NeC<'d^itl{t»vh#»(r-%it»»9fiiie[ilCMal.>^M?k^^^^^
pra«>^«tt istatii9Mnlp«t4} 'd0tttp^i4ffi«{i ffi^Wi^ 'Ua^A^ ')
iins nihil ^'peiltass»' tiUV*'«g:ls§ii JiM&i^iifmtri^^ijM >
decet WM prii' onici6' )eipg.v€i M(ir,',>>'ad'iftig^fimMi
et iih)tt1iB'dandaitt''h»nb¥cm'r6iuJ'e>f bd^iidlfiertfj
et ierg^' iMpi^ltim^air-^UieslM ijitilitM«nnl<|i»r6m«>i
vendam -ff ' <iotfe«r^ktd(nii!>49liiiertiiteiU > {ltiptfri1''iA '^
pr^tierfiflif .niltt c(JtniM<rViiidlii« MttdAi^Kiit^ttixlftilftlflit-
anrelie 'CiirivU Iltr. ; * qtMliiaJlttioihtinf «ij 'Dh&cSlMtb^
niab JPridefitftts', Eheiftor; 'fi^ater iibM«i^>caiis^
'■'" ■ ' • ■" ■'- !'.•■'! -■.«.•i ..••i :;4< •■-., ,'.\!ii(if... II» ;
.1 - I .
■ •' ..'■ • "•.•*■•.•( •. >!• .••■..■•,•- «:;•.' jit ,?;.■
488
hfftfeste-Ce«IW'i"^^ JiAJi'' ^ i'Jiiin i..;p o.S ,.:.;;im:':
qiM»bl4l^dia9ifmfhi c^Ult9ri«y>lqlM2ii«f^^
ItMmtl^^fidM hii^ltts smtlMibw/ iiiintiKcmM
jcr^^flobfK^^iStfc (p]ii^Wllb^^^Mbi»i^jtt(Aim^l<^
s^4t'GMs;ftfeiii«|tfi^g{dlll^} W^UfOttm ^MVS,
idf^iipvli di^ttat4mm €MflmiiJltait«div^eqM fidem
Ga«ii'Mtfitf^uif^ en iMf^tfrio (irMStaip^^tVjri^nm
|pl^lea«lh(0t}i4lt' maibMs 4i<istvii' ' et- fAriieBe(ttini:^pila&«
ddlt(ittti''^bQ£ '6alft>niMi £l€idtor '#> <^
qtMrtiisin^i^Utii^tMicaii^ v6lmiMfln-
nuUis principibus ^f^fllllMrite4Jiltoio{fioii%eiitk
-^gaUitolMms Infkperatores et imperium.
|Commendatos. ^^.jlfe^^^ ppi?>, yi^sf|rn frQp^faipur,
:omni officii geh(ere gratitudiuem nostrain erga
|Ri Di Ym doaloraro, — Bono voloat Ri D> \\ Da.
itum XVI. mensis Februarii anuo XXXI *\
1 '^^'•'uyilffatia lohannes Dux Saxoniae^;^^crck
safticti Rom^ IijjpM^f|j\^sc^in^ Prin-
ceps Elector etc.
! -lI fi»»tMr{2 f)Ij ,:.:p.r;inK , .•.-. .: ^i
( I IH I Jll iji ^ ■
Midicct -Cololiiwn 9 qiiot sd XXJX^.DeciH yossMifufraopt
incipes. ut eliffercDt Rtceii) Romanum. Vid. Sleidan.
«) Vidclicct
principes
P
J;*u: .iiil"i 'WTOiir.i-.iMij tn; a . * •■' -. )i, ; .i;.. .j- . -. !
JMOioHglVai .»c|i.l ls> - ;.>;''I 3J:'rl -■ .crelftiFebr.
""plftTlfyfhtir* •IfiUi iii;ir. r.fRiT; ■; -«- ,.i': » ■ : .1
t -.v^ iS ^^A x;0(!^ ka,.^
codd. Go-
^d. ,19.
:'.■■;• ;■'.
!^f^/f??5fs^:V 'S^*P^t ,.*^ qujbu^ est ca^\is W^
Nl7»K . m i5^TO?/i^?V% ««?: :»<*'^. «WP cPWttJ.end^
?*^fiff™«?S:fT?FWri,,.pf i^erHin ttuj)irt,: prajBScr-
■J ♦♦) Causam , de qua quaestio est, indicant cod. 401. el eoJ.'
nlo HbfqrM.,e|i;|ji)iera4,eMejcupi«M, iili alu ^iavl.anbarc.
Superinduicr^^aiilein yir.aliam coniiig^m, can* qwi oolnr
bilarertat lam in octaTnm annum', ei ea ea paler acz JiWro»
runi factus erat." ^$iiiiili9i^babent Man|iu9 el Pcseliua.
1) ftW»<AnfltirtrtPtt.et'to»:*8.' ' '
2) Sic recle Manl. et cod. 19., cod. 402. et cod. t6S. pro o fr,
. qnod babai Pcael. cod. Bav, et c 28.
mgy.QJ/AftlJM :WP;. yh X6,$%
4H
erim, de quo miror te nihil •crib{9i9i'i).f.jiJJPT
l/£«ClcMriAf»i9W«ri1Mim>s,»liM MWKNi^WMi^i) At
mMfioaiiMtpl^iBMiiite» tittfm'i^i>4imlMmr\
!Rk<«diineiin»:diotim4 ikt[iiiii fl^iafpt/MMfMff iM^
rilNicMfMli«d,^l<)frJCIt4^^iHd»«i{il!MK3«<}><)4^
lBftiywMbqiiifirtilint4i«stMmer44«^t«tftini<iie:i#ii»cn
M»||iq«l;<Uss(4vnrtt^» . u^im: Mel^J«aiiJ^«ffi>
idi^eRtHK- «mlier . i i£r«<n > -n«i}»i »: i ■ potiqniim , liH
MB ') T.aib(Witv« ftec, ip»,<««iui«^, «(i,4iuM):.|i«ii))Ufb:
ittKvki/ rJNoiktft«bett«i[pa94ti(ii«:««rMiai: <:.B(m«
tas3D«lttl4fi«ll£4Mi9ibik'J^S!lK:iKli4i:.n:iq sllln.
.rtJ.MTnjmi M <!'nini:7:ji]iiiil iWMMH^Sny^ •
'"mHi kv!t*^etru«ettt« rttilftio. ^<:«»'. '•• v '= •
fa.1 ■' i^iL ui liiKtriViifilftU iWiiii<iiu'jil ■/ M U 1
:? i
i ..
Pfaefatioin; Tbomae Linacri, Briitanni, de structura b-
' \\M ikHsxbnh TibfM VI , cum pra^lalioh^ Phil. MCl.
r/itteberg. 1582. 8. — Iterum Coloniae 15S9. -^^ Wi^,
kA? IS43. — Lipsiae 1564., — et Lips. ISmgi^c^:
^ Itlftii. Camerarii. — An prima anni l5Sl. eflllHT llint '
ullo haheatur in Jo^bAirqtsinp. Hii^ dedi prae£ationeni ~~
edit. anni 157%'^^LMtfft^'ti|Sdud&dfliMMi.
ez
laole.sceati -ff Lth.tlmQ-:. ^Aif-ftnst^^Py
TVahtlmiJilio S. D. ..
latus est nucX//}acri^ yii^i doclissimi, liberilei
mtx m&A -s^mmi^s;' ttta l^mn ^i^iiih ^t^^
«fi!fHi«$eWi , * ludfjcavl' ni^ffniopy^ci IprdfoLtur^ '
^'stu^tosis ai TBihcfnrfate -MvfeiiclLrtU^^ '
tf; 'ad- Wcte indicandpm'de''plirasP ^t^^^^^ \
i»iiitiffi '^ifrmdtJB:" fiteW'tiHd''i^Ifint '^ll '<
I^Sic nd» codd. Sed Maol. fnietim mUwnar^ U hihil
auUer»; Peicl. UHerim de ^mirori^Ml^seriiitt
I BImiI; te^ihre: Pttel. vtil nongaHB id: KHiU'.' '
rVex. meii^qiexil^/cnffibw*. r./
l^Sic Pex. et c. 26S. c. 402. ol 69. Sed I^afiL f^ «^^ p. /ui^rfll.
i^Cod. Vi. diitoivi. .
PeseL #o/ tmnos* I
!^|ffaW*W^j^^ iitqui^
iq«^e^^fipft;ijilli4.,i»f:pii>tps,:.i^^ conatrur
:ctKtA^,^H¥iim!^ Aociwf^^^ii.^ Syncateroge^
iq»S«A¥ra, itiqpenti ^jj^eafU ap^Yajp^
ti«^fjrt*ffiW,,yi9fi|^«i,„iJ|9i^^^ per-
egi cum typoj|Tftp|W*;nc^|cifrtj»tfl»8f»».P"mum ex-
cv4\i^^f}A^, etjjN^te ^pin^ij,ljl»scbqli& harum rer
Sitt»>HTPj#paJCiswfin!W Ptpnc yfirq^..^;ifn hu&» qui
iPif3«n»t.,*clwJA« r. 4»» .»|Jh|9?ti?wlflf, we, ut hun^
iy«WW ¥)«te«^R<^>l W*i .PRi>H«ni^t ne|, .praeleganti
&cd:»^«; SlPSiu^fWte^je^rfig^lfrt J^^yi cQippendio
tigif|»fJffii)t*,.;jA4 bft*: poflep K^lim ^cccdere hunc
li^Uv^ra.) qji^iji(|ii^,je8A-Axae^ifiaitiQ dpctrinae dc
cesLStr.iNCtippe,, /Valde^^nim conilucit in hac parte
(^mpr^^iff««^<)ilHKnte;q,f^ p^pterea quo<l
iifiq^j fV'4W«v.«Wa[H)flisy fipgXH^i . pf^^st., , neque
fe^^^ .^g^iVlf :iPorr9i»jq»iim^. sij^vn^ciwsarium in
ioDWife%!?ff^l«*^«/\ iR.qp;»*.^ sermo-
jnis nosse et certam loquendrrationem tciiere,. noa
est,o^faA{ajiruip«, ;.)^ju:igitw-iR'bcHfy^|ii^ detinendi
»«»l(a^»tew¥ffite*iifM.4M »t
ieta?«OTli«,?^f «fiftOHHit Mifm Im*»»»*?» promptu
jexi^p)a ,WrtQWWi32«r qj*ii4(<?J|^a fHf»fil«iam di-
icitjUK; A?;VmWie4A.pH9?,i«'^^^^
irc*i: qui AUt VFeoJi^ im)l« ;^«t certe sta-
iu) •^bwWtMrtf^WCTVffiW 'PWmHt™t jfore» ut
H.J9«a^i ^scaiwter ^co^mvptfoi^s. Jfam i|Ii,
UA flW*«Wni!W«Htem* -^m^k l««unt exemipla
nf)a.M«ri.l?W:MBg\P?i;wl^n)«Pj|y^^ aur
idW.t^fauia ppq»; baJbiefil, .c^rii-iii^ v^tionem» ad; qnam
;difaLgi^(,cioffifiposi|]pneai V4prhQrum«. Ethoc impe»
Eilj(.ip^ii,,Faip. loquuntiir (jatinp, Ita nunquam
oc; afHeqiYi.ppssjunl, utj quae velint, faple ex-r
|pUc«?e,<<jp^?a»fc*i Frust» .tvAem .qiYinis labpr su-
toihirrJWjlUiPtii^i.ifiV^WifqHiWU^lwtV focyltas, qiwp
P^»Jtft>«M* i^Wmpr^m: ||prtrer.uffi, et quidquid
de^raiii^i^^.febus 4Kmu& tpeijspicue exponere po-
testy.cpntingit, Ipse vidi multps hls annis, qiii
^ntiehant, se ah hac parte non satis instructos
esse, desperantes omnem fructum studiorum pror-
sus a literis desciscere. Quare pnhlice deberent
in tales praeceptores poenae constitui, qui prae*
I
llii
KPISTOt^AaUM ' LIB, VI. 1581.
4«4
cppu fastitttaitt OnlblAd^eiltlll' ^MHv ¥ft« ^^
tit laiii iliu 'itl itM Hf^^ilMmiai^MtltlilK^tMHi
ni<^II^H-l!>«l««IIKl »«;ibfts!'WMyitltl> iv^imM»
siilailti AMdoM!' «MiMIHI^ illsl«Aili;^'MlMtft VIP
c*M j)iiiiUati»<iJaf;iiH« ia"Ri«n)iifiii>k;<i'"<4igi'
*1<t«''ll^t 4A ^e^li^iltnifl^i^ii^^uhtiitfim^^V^llfti^
jliaM 'in'tt>h)%biif ^tlC ei^cet-tAitJ^lilfiuillt^a^tlBttu
MMtMW. KigirA «MtiWifMiKiMi fl«ni>H)Hoi<,i''ile
llKimilffiifiWv' ttn ■(MiiW^Wtifii i^SkMtonm»
nti>lltiM'<<fuiMita»ii aiiscit^imo^^^iVoRitMnxvi:
Mie^^.hii^t' ftiilpbi^ ^mMil^ti)««i^ffaAi«hi^t
|iwll1h^ri,<Mt»'Vi)taiW'ltt(jliriiMhlUu!H4et'IMI^
ctniinU'«ltVitliltieiiltitifri>}llil«&9li4WEit,''^.-tlils^{MW
f^tsUflt iii<Dtintil«»,>'lil'>(in;Htltlti ' St<d'M <IMt
que modnm ailll(beHiniI<la(tiiW,l«nel(ii<!"li(lllMHW
iTtd« frl7r]tHitiii v«Mlbltlil^r>liA>tt»t(«itiitfttM^gl^em-
pl»''ekyit>ilinlj(iAi'lllliitil'iilti<''t|lloi><lll> httf^etlMrt
iftl?(feTiY:< Ifiiiitlnfi-fii^ltriii^lti^iieoi^Mjcljiiyt aMSi
BDillic^iifCin OMi«'litl>Hel|ltra4«teiltr< M<tiMte'-
rtlca ei«iititMtle««.'<'>'I«iiW'iHltttli fcs^Utf-t^li
iWmiatit , -tilliH ttliil tllliii^i >«lUt"tlAtiMi»<«'<it#iii^
«Cil^loniji <tftltis (Ivliitliifiltilii^lli^tgitis lii^K ^Kliii
tlicant, Horum igitur incptias procul a Mt^Mn
arctrti3ilrf-^mfe censpo. Delectus enim atlhibentlus
estj tjuae argutiae prosint aii ititlicantlum tlc ser-
mone, qnae non prosint. Et accetlere lectlo elo-
quentiuaa wi1ptM»in.t^bet: qiios ciim tflMi,^
^UeiltvS iiildiiiillS, faLile praecepta atl eorultTeltehl-
pla conferre, ettvtolti^ri^^lviMsennonis natn-
ram possiimus. Linaetr recitat ub^que exempla
jffii'Ssn«ft;^ft'M';iiS9if,ijt!4;^itM!i»e
nMl#,Tie(t;IH*iSll1B«?#;!«fefiil3S;6^
git «toaniotkrvftffwitaiyiopi ^^biftiinlctiehiml Ufctoris
((fetint;, ■■mff^mmim, '^^^t,»»^^
veiuv^ elrle^" .fit^xinidiiRiilfistribuaniiitti^ qui
(tpiKsm , '; uti' ^ei ItUelkisI rtwljidsis mnitiAiib fiat.
(,tl ■t*n't4^fKji;;e«V' ;;i^' .jWf(''(;i|^^^
liramniatici *ȣ :'i.:t :.'.i ri.i-v^-^ti -J.t m3iL.i.'3
tibi consilio dedico, nt Viflpublici operis lectto-
nefn-etiiie iiivit.-mitvj dt-tno KixmfAvim^tiftimjr&i
Wov^vnAttsmKr.yA-Adi^ Bai>ii;',!*ias iBhnqitilcn!
callere prima praeceptn Gr.tTnmatices; Qqodai
m" flH&<<!HMa'')Hin 'CrTannnitticet'-til>soltft«'V9ft.
lenda, in,quae ingressi esUs: tiACiMffil^riiiffif^flli^
cet-^t^%twwHtate parenlum moTeri, qnorum sa-
pifntisMmo contilio ad Utaras -nlhiliiti — ti*. R—tt
cninLiudicapt, iil his studiis literarum et^ohu
{fri^jjUijjiijQaxime vitae praesidin ntque obuaieala
proposita esse,.j^[j5^ff^jjg^ siflByienti» lite-
ramm atlmmistrari nsn posse. Itanne tlabitit
ii)96iHtrt, WI8fra1itfli89niiaeToiTnibtt naieiilfillj nio-
rem ger.-itis, et sentictis, voi ndn tantum pnvatat
ulilitiitianean£li ditiie^tiMd\ki«k qtiail^te 4fyili
militiamsaiTspidiUn-i^oiMtiriptdsoH^c^i^Ureniiii
bef)i (fHiflmbHS ^^eixiJlfiiil^.^stj^nriaiit.mpuyi^
ifiiiin,.BJnf ^'n^fimm^r >wliM»nmii"«m)>-iHi»(
EWe^Sfi^j.^lfJ^^i^^fViKli^^ffiW 9< >:>''■'•>.!)<'<» I#!
fi(» .«(("'iF)'!'',^ I ').W»fP>, ilMl>f I ilflfpieife^MM
iSiffiwjit fllsB«?fi'!'ff'Ri#imi/:tpKi"i4>'y»,;t:»i
«l,lilftionciu .-l,r5p)tljJicj^,af^fifi(p(i,C(j5efl(j o»tipja<
5fBi!'J:,':!"' '','l>i>v,i'('»^ ff >'Pf »pM«ii'"'>m .»l%(9!»
PW,'i?i'''\i'''»» >'*»,. ftsil.iMi^-Jl^ililifflWi^MiilSi
gi^^/.prifpat.lYfritis. I.hri5lurti prccor^.,utiSB*
^Sftil'/:^'-''" ct liuiuciu vitac c^rsiijii futtiiDC.tj .',^f9f
fflr. an'n4,!t^^ :„.„„, .,..,, .,,„,,., „:„„„„„,„,
,»)<r fn:i[[i[ii u.t.i:i Xiiji.-Jt^ iitil.iil \W.liX JijK^
Icitj 9t!«o j;niif-i;'I(iit idiJ rinnio ^rf^' rlSK^
. , .. >*nrr f;'tli.'!fi ?.iilr. nif.il") !K;.i ,U'.ii\>\'.1'i'w,:
■fait.'tVJ!*.^'%V'''*?«''''«'W«'^<"lHt
et fratri suo, .-Jfjv sn-jli
S. Sli^iGlil^us bcnedtcat tuis nuptiis , et nniver-
!mm Cnp-irnl|lTn vilaf i»ai- ar Pnn;»^:. f»rtiinrt
Lnetbsimum de tuis nupliis somniuin mibljihV
tJlIU^^Jl^iintcquam de ea re qiiidquam •^m"'1^11I'
quod quale fiiso^wUwnlliijAjljio retexo Apn-
logiam et edelur longe aurjJor et inclJus nuiDit:!>
Nam hic locus, quare doceaihiis nde, non^^ailc-
c^tinei iuati^cfUhiwSniioea oopiose^it-actatui^ iifDol
prtiptor propitiatoren^Cbristiun iiecessc &it senlire,
qijo4^fid^justi^cpf»KVi^V,^Uf]]0 jl^iHWMMtio.dMr
':^ifHU^jMt,>^B^(i<}iilip.Je»(Si «f^llv^tn^, fiipn-
geUlHFj ai^»«Mit>*>«');PTQB«»Wfci^i||.l«. .W
hunc libellam ad iUa lfdiHHe!rtlB,^i|fnftdfta(l''VoKs [ H) %^'iik'u.iufoM; Fiiii^^aiMMm.''
»«MTflt.4»Jt»I lMftA>llO IWIK
4«e
lnh^*Pft*lte :8i(«9 raaOTgni oi-.im iii ,6finoI
moiip (iiivont ntiilnoinq njBlimwWSW-jno
ililaii iliiliiliir ifiBlil hg iiiliinm ninigailiniii
I inini;l'i)il Kiilml^
Bn fipnls r.il,i«-.i,i I
<)»
'ic.tr/
/ ImirQltJUUSJITi}
..ii.ioiimj^ Baiy##H?j7l'*ro2"' '■''""l"'"i
» 9iipr.ll .oiaoq nfln ni.Tlainidilic niinr.1
^i»^t.jtj^I?!ViiT^i;ff*s;iI»i»l»»tlP'!W(h»((>
Ti; niiil'iiii"l niiii iirf .eij-jilirie J'j .ziliiTiq irm
e^tmt>9 Aitl/Mro,j»y90iiih Saiu^migiaitiin
ICl^Oj.^fniiitfra^^yMni^a^J.auuiBiriMli^ijiliiii
"HfciH' 1«- sjiitoJi*' «twttiiim w( !(fe'-
siiii?"iJi<9fiiityHS' iw^mmtii^sq witm^
*eH|i''i'Slllit'"tifii' ciMHllP iuo"ay"J3c«MS
BiSWliJfflliSiiBSf^iaS^i^^Wi^JSWiaeSaV^l
Di^^lUilJNiitfHi^^^VU^ltefMMb ii^UiffiiJ
{," )*«r=fji?oS'lMH« ■riifS«<l«'lti>S»l'.''''fti«>l4i
WV'U(«t!«ii Wl «irf"^'»,' &Uiii)'i»i
ii!8iiiiii<itili '^riaHr^ vu-r^;'" Ef^iMw
■nfWMSii^tiHiJiSiU-SlAfflUtJSHiTOftWiffii
»(''KijM/<;oin««ii!ttiilil01!i; 'ijliSS JWi
motlo noslro connnuniciiri pos'sniiti'"' '"" '
jnvi nitlil Tl!.hpn praAlpr ill»e rnmnr»* nE^
tgaaxtv^S Twy Tovi/)aov, xai za mta^Baai^
yiiae omnia tibl notissiina esse puto, f ^fi^
n nondiim ^^^y^Qimjjpditns -non ■olum
diue, sed etiam aliis miiUis negotlia, ouae
~WKsmi\',(efaerii^i^ i .yjtl' mo-
Bucerus, Scitu Jjutkerum nou assputlrl
I sniliWt''^ Ht-; at V!i<&, |«leVt)>'flerU.>i)i
nil«i ,i">'' ;T ", '1 . .:
II I') .E^il.Tim ai:ir']i.'ir("i:Mi{ EirKKl^nta .2
ti, :,:■;,.,..■ i,.„, ■ '''■:'' ■'■■"0;;^
,:i, ;,j.|,.i . T ,; , ,, -,■. ......1.1.- ^i."'..[p.
i«'.i ,1 "iaad)ff'Cm<lmir(o:'' '•'•■"1' i';"i'
" ^U"ii ■ ' >''i|tt''; i^n"! Tiilili' J'i ini;:;:i,l
ton /ijltT ^Hitiro^i*!! niiop ,;!yo,iI oiii int:'']
Uitsbir.^ffism^qrisieitfiiii^rJJSft^^Jtoiii «m^
,* iii i^;.,;-!:, ■:i*winlMj;",^:'..:,:i,i,;.i 1 i'it,i,.'^; i
'''W^MJtiniU 'liteiis t«^VC ')^,< 'W'fa<bri
sc*!!)»*?,^!]*!!! hii mi»i!W!ll*i'le*tp<rtlBin
Utd«t«<kuIM'^dils koie^tnjiiotE^lt' tWtist^
i nescio quam ob caijsam diu iain taces. St
9mipfr«i>nHMii«nifnii'i)iiidf(inlil>i diliittia!)!, «w.
iWMfliiUmsiPrilvMtilMcislWilS^lilir i>ll|est„:Bai:
•#t!i»i»«fill«<iii»>llt>rnf iybllimtii;i(io|f<i)!».Ul*,Kigc
«wmrtw qJltHoMw^wtiinii Miiiuiifiii-XiufMi
o^ dlflOiPinimiliAwwi sHgMiitii^ iimedAA iffipfi-
4nf^u>s!jfl«WililWAUM «««liwilulliiiiitivM a|ik-
twiii^niHMlAflii^iHMniifiviitoi «• :mn»iliMm
ii«nPi;nn>iii'iUiiitin>t,jo^:iWiHi««4i«<jr«ifr/u*),
ftiani„w[M^, iMiiiiMipNiMi eaiRm ,mininad<>|i
«HinoiMMjfa iDfl^lmiilM, lOI iVw»ii>|ClHHI« 4
WnMitomoOfyiWIWWfy.-ieW': iinilWii'V>i|«))illill«
«W^iPIHIiilin^iamffillMmltlKll tf» «|lii>« Sift^Urii
'liWW-lo JKWifc:IWtolivid»«l>Wii:»il«i«mrii',.li|rgiri,
i«l90el]||.,^1,)!aiH*>«flfillIIIi:Mlli4ini|ll<«iatuIll<l7
vm MW«el>iimi)hi,iMHic ««wl«.MMi)>ici<imoiiv
Cbliil(mi(il«iysilUt,«j«,fKlltn[{M>,IIM|.,; |, i.i ,.,;,
-ingnPsfrMMAilimamMOiAlWlVHW i«|i»|«M edir.
M«>i^flfl «HilliiP|)viiftU4li|IBipiiHl>i|il|li^)liiaci<»
ipHi; j6lM'!irilKIWii>>l|)ttP!ii(o«<ifni{inMii> t>|iiieie^
Aff)3^ lA re|fiiiti$t,,,ii:^A>#fiii«i)«a no>«ftu)«'ai>«))i
Ifjlrtf^ff^lKH lll>ill)iOWIKi»t<»i«MiiHnilu)P> ,lif^
«iiWt^fiCi^^ViWfiiiifltixiniinpmstli.puiniiiu-
UMn „9HM si^iSi^iiitateilimnit*» .fiwiliihi N|an>
^fcSlifc c- linuiii SKiJij^n! iijji};i niin .11 ,..i :.
i;ill.ii:Jllilll,ii iniiri ill)','il',<I .;■;;;.':',•, (WvPII)»., :.
-loii oli iiiiiliiiiijii.iii Uf. li:i<, m rii,l,'-ii. ..i. ,
-,,li iiiliil :i7'il,')?i:; \A .J,,ii':'T] ::i,.| '■, ■ p i
ei*.iM4i iirio £1,111; :J'>o'^rMti«M)9M>K«>ilra.)
-Iiliin «iuonn-ja^^nC^-JstHCBtilJa ,.-ij''.i.-
'V'.%'^ffii&^p&j^
-''■•^miW^Rf^^^lAr&Jz.
codiM •!£ iiiicripta lcgilur: .' . . . .i. .-.''■l-.
'iV jTi:;ii;[ orT')Iii-. ■fli *if) iii'^ijnr fTf;i,rt 1:1.'!
%iDiii».f{f't,i^i^^f"'^\^if\m)>t *•>!' BW^
««»'! 'M<?!l«W'>''f,i.»f.ife«il'j!,9|l.tiW4ittii«'»
.Sf;t;g,S$t)i(fifii.i«.^|liigt„9|i;(bia«i iVi 9ticii<
-,;.1,.I J.,:,., ;,;;,i,;..fc<l»8l' ;..■■:: ■■■ '
3ii«»H>i4!'nt«tfiitt/ nm '(se^n 'bit gir^titbtn
ftilMlipiviM «m^lbMiin Mf^ ^Dnmiindif^' tBtntitts
t "•'tSltftftiV' »)f!»i«is 1»1>»<- ■ •
IIIII
Jii',1; _
.1,1 iteii
487
EPISTOIARUM LI& VL i«81.
Sung*)> fo SFartinuS Sucrr angfcft^vl^fen^
^h f^fSr gut 9Mi4»M, bit ^bft^ fd)cril>flt?T*-»(rfc
Iric^t £utfjer auSSlM^lt'^ w^lnbrct, biefemSBc»
tlKnlcin edjttibm^tf-Mct^i^i^ttteigAeiii^o^-jM Btrcerfl
®(I)reibetit(U «taftittUl^^ttif^^Wt^^^^Mtt^^et f&t
gnnigfam geat^tets «ob «nfi •^ ^tiUc ini ^^TuM^'^
getta^en ntcft tni »(m.'®pngt<T oecnommtn, iDet
Hom mic &« .JhwbUag-^fttm ^gef^jriA**^*),'!^!»^'
iun[<|uwe] fpnft ba pit.^t^^.fpii fl(«8i8b??8rS9'
ma:^M,: baft ^t sit^t ^emiili^ iHil^fi^fltefal.S^
bit^t ^).- jDrm bn laiin^^.-fCf^ imncfffn: atS^Jbin^n
Siitfttiitigleit ^ nmrum SSuoV fold^- gcme(to'iB<reim:
gung ftirgeben. X>enn )»«): au6 brc GenbitioB,' fblBi:'
cer biS^ ffargef^t^,' m<lf ftint SeEftai^ng trfet
gtn (nog), jftaiB^)» foifie W^Qri g«liflM> fi^">Av^
(«bciinp^ f&^dftt) fi«ttdrftt)T>^t-lMttii,rf4^1i(^aiife^,
(« foate ttO- AmnsWeMftttttBtiirma^^'
tung nur d» 3nt(anj vi«»f(i)rinli4«ii&lfli..>.l>at»tn
'^nan. ■■ A ■ m .i, /i i,..-,-. .;'
No. 967.
ludicium de cancordia emn Buceno.'.
ludieiuiB rfe cMditioiaUii patit, kButcroWJlefcM^aiinbiii
.-PropoMli» ( '--■■-■'- ■ . ..-i-_.L._ -..L — : —
p. t400. et iR KuiHol LolbeiH »aui. __
. f.m.-'^: hMuipliim Ibi tH-VV<ieMlM> UMUP><«f<l
«i.vrrore, M putii, iiule orto, iiurul apograf&on Ni
bergam lu Liat^ii'
PiiuCipi*.
, cuiLulbtniif la«««.4t MeUqlliM) ubcri*(e-
\t io Luth^i opp. . w.icSib ediiirT.xtn.
rt inEpnol LDibeH iipud de WiAtiatn T.' IV.
■ ; hMcripliim Ibi cH-VV«ieMlM> Uitdio,.^
M puti), iiule orto, iiurid apograA&on Naria>
Liut^iDin mtuuirt ett. ' 5crit>tum pilin» «•detor
Dtfa : fjMMwite- BMctori.y Acl «liut awMtAMT^
— Dabimtiiillud in LulCerj opp.
»0.9681. :' '\t: ,'^7!,^;;"^"/.''i7.ii»t.:
/oaoA: Ci»ta«nsHio. ■*" « '
Epiil. «d CtmcrKr P< ^^K- ■ , .
loaehimo Ca merarto.Jlambergfifffif,amica
_ saa summo .■if.grtpergqe,
S. D. AdoteBcens, cui h.is liLterat dedfttans, di-
cetNitur statim ad nos Tcditiiru,* esst!. Qi^iare idtixl
*} FuMto el «mfnlito avytctmfO/t^j vuL £p. id ^
lenpore l«bonl>Dt) imptditu».^ i ■ ■
**> Hmc epitloU noB id^^^rvAnll. *"
f) Vrritiniililcr Buecrui coiMiancloribut Angailioi*
ral) Lutbirum tane diibb conditionei uacpTtliM
propDiitM •cccptBriiiii eiie, evtqve intilavcni; ■!
dian ipii quoque •dniiltereo^ Quod An^liiii i
fidenlur Ijnckio , LinelAn-^Mt^hMlOwi. '^.-'ctiM
Ca.nter. i. T. Mcrt. Il *. — Baccrur ilio<
verMbclur.
ccripte.
ab.jpto
i»HCbr>
it .A^mooei^iiLiq^^eMe, nt pes eiiffi reiaibnes,
finoj. 91 ieqeris, nwgBum me abs te beneficiupi »e-
«^isse p»Jtabu. , Vjilde e«ini cracior li^n djut|)TDo
♦ij^iuiii tuD. Si;fi^s.,a«tem, ,qoi4iui4-h^t^
gi^qpere ^aiuiew. Sed verqui', ut huq g;ui4inni
ditHitrii^iTi fiilunim sit. Nain h-icc aestas,noi»,,yi-
^«t^f iqihi sine.alicjjio iinolu aliiluca, d intejligo
quotidie currere et reetirrere vef,e(];^0|S. .,,Q^|>
stus respiciat nos. NuUi gpneri hominum imquam
pcjficulum maius fiill, qiiam nobii^ _HfiC„pdia
acerbiora fuisse anquam ullius factionis, quam
no«tri.iiominifl, colligo. Itatpie non aUbitqoK-
raridnm minc est auxiliiim, quain apuJ^]i«im,
quiexiiuditg¥W}i|f^;((»VPFrup, .^WjiJfi exeunt li-
belll, qui praegTiivant nos. Vidisti opinor car-
WCB df fMiiifl •bUioBdstm^ttrtyticaporfio^L.at vt-
"der(itf',"^scrtptilm, ln'tptri-'tgti piflfdro i;iini9J^r pro
nostr.i TPconciHata gr.itia tractur. £t ineptius
isc^lup»^ d[jljt .f?q^/«('| ^t (^^rp^tadius n^s
in prusceniurh siium reditj me saiie lcviter Mr-
lit(^xitf"«d»i'fort« brevi alla etlftQrus esi Visljff-
fiA^ar Luih^eui vaLvtudlne jinpeditur , qaii<iti-
VmtabMilveropotuerit hactcmM'!!!», ^Daeh«^'ln
rnaiilbtis. £t mea Apologia tArdius pcecmlit-Mqae
ret pDstulat Adeo ubique conflicUmar^fiirffs
malisj qitaetMncn, utlpero, Detu refvretSD liie-
ttiit, Behe val^ XVLGkl. Aprll.
:t. fir;.' ■'. ■,,"■-: ' ^UaiHiiS}-
NiJ.'969.' '■■■■■ ■.■ ■'..■■ ■■■■ . ' ■■■%tt.^
■ OhH, Reiffentttin,
1 eodiiOMli. 401. p. 108. cCT. B»ttl. «L p. 18«>,
Guilelmo Reiffrnstein Phitipptrs-Mt-
lant "
S. D. Accepi ves^^ lUer^') 4e musioRe Z'-
hardi. Quaesiyi Igitur vo))Ib' alium paed^ogum,
noii omnino ut sp^ro') deteriorem Eirknr^iL- Eit
ei nomen MarceUus, et ^ est^f raofHS fx^Dgpido
Koenigsbe^, ac nobis*) iam diu optinie iMtiu.
M,ores sunt castissinu et, imniis iiabenl j^ju
1)
t) Cod. Bw
«}-MiaI.
■ipl tttat UltraM a voMf.
el cod. Bat. H tptnnMt
BPISTOLARUM LIB. VI. 1581.
49a
Mit. Doctriiu in his artibttt ioytitkfHbtis «t
^ «dt »«tt*?ttere/ 'B^*i*toy.- ^Pb^a^i
'/ •* .
•ji «
. • ) .
>■ ■ ' I ' t
•70.
!
• ■ j
f'
i l .' 1 1 li
j .
i I
Ci .l\t t k
'(ilD, Waft'.)
iti)itfM|ii)Ufferfl||iittfi^cdftw > ! tlolfafelfatui» i(f otU itt UAld. *
, et, c^n^ ipr^iefie^Usr Jaeiitristfidiut v^ttiAs,
iriill^e colatis* Decet enim vos^) una cum.
literis omnium pulcherrima*) officia disce-j
bm hae scholae vestrae non solum doctrmae
nrum, sed multo magis virtutis etigboniiini-!
»fficina.') esse debent. Est autem 'alamiia:
m Tirtvri^ion^gHel^.^^Vg^-ipaigieceptores^ Hac
plura scriberem , ''nisi scirem , vos haec prae-
, audire, Bene et fehciter v
alete').
Na:971.' \ EO.Mwt.
0 : i >iti8i 4«d^np)ii(.MftoM^ ^u 101.
Si<^^i(^1jildlkj^V'rd4iffiiito de ^o
8&iUiV'^^idftiidileta'H(;^M<i/^i^id^^^
itHflldMx«ffi(fiifgl{i!ibsfili^ie^^ lidiuv^do dSlettidoqiie
'p^^WMllfttlKhlK "^IItfJrift^tidttta^HTMlkiallTded^
't«tt^tfb^^ sed
^le^^dfMKltt sdn. Ntf^ Midltic^lota.Ml iterum
fe^MdileiitVi 4^>per pMi^lwfUnfi tAbellsiritM r^spiMi^
ddkv^i ftoitfwl^lri^tboiiptfftttim No--
' ilirf J^/iviijrttiwi Viih^^MKtei^-bdfimidi; tatttom ibi
'^^o^ifiiMFiC^ E^iigdiun«
<iIlto<iiterf)^»4&MuS^ iri oardef^ ffliM&i.^ aMequam «i-
diverunt Evangelium, i\c Luthero paene peridA-
' sh suani seuieiitiam. [iVwi g^f \>trunu M.L. tmmii
pfoptia^**).^'^'! A^crum mihi non persuasitv Silh-
plfiBler^jfic!rr"<Itiod res cst : hunc locum 'oCscuKo-
i«<n^^tf> <jfiMk» tft V^e
- sit seBimtiv^ ,((t .huc in^liqo» 14 e^ustfmem, Ghri-
^tom^iyt^b^di^S^ ^eviftn^elitim ' hisy ^ ^[tfOs rerascita-
yerat SjesciiW, qui.fui^ V^^ e^ ^e.ipfghoChri-
sti aliir|\iam n^tHikm h^bebaiity famen^babuerunt
; ob3c wi»bi i^^ (^l^tiis, pro-
-"plltevifft die!rid>i9ra^e VidiFp ipsids ieiifponiw &\ quid
- haberem ' fcbrtius^ non' gravarer tibi' j^rscribere.
Bepe V^le cum coniuge. Chartam amisi ^ inqua
I^uiajvu^nesin habebam signatam. Mittgls. ictur
mihi nirsus. .olVirtByffe.^oinisiSSf^ae^r®*
$alutat te aegrotus frate^ Mart. Liulherns nec
... % 1 ■>.
- « '• «i 'a.
.. * .
yit.'M( Mftf: '(tiiA'^^r«l»'A^mk^?''''-'' ' • >"' '^*''
.'< ■ '
:.l /1
ifll. pttichemmarum wiutum; '
jnL tm Mon. el c BatiL offUia.
(iliaj excidil e c iSa?. ^ .,, : ..,. , . .j;
•'« /i:
ii I'.
I eiemDlari Manlil qood Ubuit BuchhoUer adfcviptfi ert
■• 195%, led minut recte.
VTH* OrsA. VOL. II.
•' No^072i> : :*' "^ii :
'. \\ :;■:.: /i
- l,V
(^frtqHf Mi}t.X
Conr. Cordato. ^ -^
iori Cyejne4e\ysu6^ hiniybJ^^^ ■' '. ,
ek IX 1 l^to^ Ufai, vitfo opiimov inokM^ esse,
eadettt: nt^iir ^ejf^ repe tentlt de di;fl^itti«ilaiida ind-
'j r. I ■ ,mi^.
' .**■ -. ;.; >
♦y ;4e diw«»H C^"i*i.Mipfeo^ il '."^lir.L.: ■ ■ .
•T'^) {w>mnu ed J»Mr§Micni lieec fcrifuilli-Maicriu.
*4^ Posticriptuni Lutneri. Ullimum terbuni legere oon po-
toi ; videtttr icriptoai Sumrigumduim
92
m
EPISTOLiWRUM LIB. YI. tJiiU
vilitite hominam certorum urbis tuae ^ {tosdti
enim meam sententi^ro , et ^o siiilte facere yideri
possim, >qpii tibi; praecepttun pf ^iesjcribo ^. l^omini
usu perito. Veram ita statnas, fais «atseiirimis
temporibus concionari nescire illum, qui dissimu-
lare nescit, sicut aiuiit Fridericum Imperatorero
dixisse : nescire imperme illuiti ^i n^scirel' dissi-
mnlare. Sed aliis de rebus deinde scnbam; Novi
nihil habemus, praeter horribiles q^sdaAi prae^
dictiones euinsdam mulie^ KiitingBhsiSi illia
▼aUeinatur, intra 6 men^ maitiitialn beHiMb ni<l-
tnros esse hostea evangelii contra nbff,- addti^taiM
etiam gaUica auxilia. Significat, mldgnos popoli
motus futuros e%$e^ nec hostibns succesadra esse
haec consilia« Accepimus , piam et honestam mu-
lierein esse, quaede his rebus habet revelaliones*
De Caesare minus mali praedicit quam.d€^ rege
J^srdinandih Tanta pericula impendent»^ . Ego
habeo et alias probabiles coniecturas , futuram ae*
statem turbulentam fore. Hortaberis igitur tuam
ecdesiam ad orandum , nt deus mitiget haec mala.
Benevale. Anno 1531.
^mmmmt
No. 97».
(•zeonte Mart,)
Hier. Baumgartnero.
EpUlol. iib. VI. p. 80. -- Nunc ei aiitognplio ia cod. Hp-
nae. !• p* 54.
f^iro optimoj d. Hieronymo Bomgari^
nero^ Senatori Noriberg. ^ amico suOy
S. D. Tuas literas accepi, quae mihi ceita de
causa hoc tempore praesertim gratae fuerunt.
Quod autem ad illa negotia conventus attinet, de
quibus scribebas, postquam adversarii niilla mo-
deratione nostromm flecti potuerunt, ut pacem
facerentj rd 7i(fttyfiara, onrj r(p Oetp q>iXoy, dyi"
a&w.
Nunc ad te coactus sum scribere de negotio
Georgii Gruneri civis vestri^ quem antea tibi
commendavi , nt ipsum in petitione stipendii ad-
iuvares. Ejns rei te itemm admoneri voluit ado-
leacens, quoniam tempus appropinqoaL Praece-
pt<Nr ChUianus laudat mihi eius studia , et prp eo
*) Erat Gor4alas CmeM, vid. epjft. Lnlhari ad Sftpb. Rolb,
d. d.'4w Mart. ISSTl. et de diMidiia Cjaneaa eiofden ep. ad
ConUtum d. d. 18. Ocl. iSSa
laboralt iuie w n^ qnod nan Cmcmi» qisi ingaoiBm
et mores etiam-pmharj^t* V- . : •■ r.)i\ ^u^i^ii.^
Noa ttovl Ai^iV W habenMif^iiidndi^ mam
tedli^iit B«$€ifi>eirS»nal<iid«i&i^t)AllMa?n^^
vtfdcinia iiittiietJ&l^ JiStei^f «fti^
d^ii*^ ndtii MkiW^'^ iMUsdi<iaL inib»^
horicihile b^Uunt^fttldfQm «sse«ii MiU foslm
biiiin nolfr ^st , ^in^ad arma veninnireBiailaiiaglir
proipter ' certotaia ^hoasinnm ^4»|iid}tateB9, :..qMm
propteri Christum. Reliqunm nobis hpc mimn
esty iito^enim GhriiVM^rdt? ipMigabCk^ hos
perlcnlbsissimds ttibtas ad ficdffSBae «tili^ai^m et
gloriam Evangelii sni* fiene vale, kfA dior^i ev-
voiay ^x^ ^9^s if^ ax/ia^ovaar s wgne^ jXofOtig.
Apologia adhuc sub prelo est, retexitur enim et
amplificabitur a me tota.
^i^^fpwg^.
*«-ii""*^. -'*j
» *» ■« i^
No. 974.
(6- Aprii.)
G. SpaJaiinOs
Edila aJTc^ro. ep.^ P-BSJ.-^ ViiUlnr Wq epi<W^^
esie, quam Melanlhbii nomliie Lntlkeri ftcripnt ad^p^k*
tiimiii. LifriieM tideL in ep. «d flfMdat de fi. Apr^ ■fri*
hil: ^ (yScrUut M. Plijliijpwi .seiit^iiai» vieavi aupcr iapss
inalnmonii oLlalo. Videlyr ejpialob MelantJboaia )BdM
fuiiae lilerii Lttlicri; Spdstmi maDu adMrtftmA .artV
19 iSnu iitf^tt^ fi^ii^h€rrima.4e ynnigtihme Miam
tibus faeliM.**
' Georgio Spalatifto
S.' D. De' iure 'cahoiiriico hatid dtibit prbmm&il-
dum erat, quod sifle^imum cbiiiiigiiim' m i|ld
casu, de quo scribis. Sid ndslri do^res m hbt
suo iudicid^), qtiod atfctbritate principis hic-aalft»
stitutum est, adfaibetit iniat/jftfiy. - Si paireriM
rescierint factam d^j^onsatioii^m elinn ipdls, -fl
non contradixerint , aed qtiasi ^ssttiulirtibna Mia
probaverint, pronuntiant valere sponsalia« Sin
autem parentes aut nescierint, aut contsadizerint,
praesertim si voluntates etiam personarum npn
satis videntur cohaerere aut coalescere^^j^qipi-
tiant irrita esse spon^alia» v^ non sit cogniia mn-
lier. Ex hac regula facile poteris de tuo caao 10-
I y-' . -
1) ^De iudicio iacronimi alias Cooaiffprimi^ 4K?^i ^"''^
ine hic aermonem ejte inde apparet. auod ittdrialttiQ iOud,
undecim posl amioi (l^Sft.) fnif foltiltimii a loMli Frak-
rico, principe Electore; Giriam poliua MalaBthttfr iBlaDi|ll
uroVinGialM aic dictam (d^s Jto/ftriqh^ ^ > crii dttaai trat
tvdicare de causia ad malrimonittmrtoetiineatifcaa.?-' /Nola
KneleH.i ^ Becie aie SCueltrap, vid. .epiBl.:adSflibt.d.
18. FelM-. 1530. ^
m
EPISTOLA&UM LIB. VI. 1551.
494
dtbate; Sl pudU noA €il eoogreiMi «i iam aln
hbifetabboc tonhigio» si j^wttotei^ ora «0111 as-
iBnii,rrfioiitmtian:^t0fia{ >ft]^ iraiur esse,
faAiiiahn itfifirvetiwi^aMWgirtftqpitfamit fii*^4^
lMfciteU.^ion:aMmfa'^cfi»^ iil^l^ ')^ < ^
aaao Jn)kBQ^p«ucii|>tieH» • detebati pfoplef ^ letita^
ien)nplrii»iiifAiim<«ba yeatra talillfia e<ea»pliai
PfMBitfana* smguBa^ et refteindunt, cum volunb
Haee. liceBrtk - j^ewmi rea eat esfempUi Bene vale«:
^ni AeiBrljn^B^ alup;iaM«i^ryiecoiHiHe^.in^
' ' ''TaMdO^, ^(i»d^ tiba «uxn lileiia .veliia «» Golr-
dinmki anitteffto ad hidimagistruin Cbtiatophi^
15.
T
■ (f
•:• j •
NlftW/i*
■ ' ". ^l
h-lonofe.
■t;.: f[i»utoL iib. V. p. lei.
/uiiio /oi>a«.
S* D. Ndncius properabat, qui reddidit nobis
Cfetti;Ujie^a/ ^ sane^ab!ebaiii,.quod scribe-
tma» Doctotf kissit, ut te tuosqae Collegas suis
w^k'- tevere^tter salutar^m. &rtis bene valet,
IM benefidio , et hoc biduo bis quotidie conciona-
tui tist; il!c sunt adhue ahebifna: utinam diu
sint«
DePhalaridB^^iadd^Heeodell*) cognoTimus
rt giftaa iim inrflplf f rpmoribus et nuuc^er;tuis lite-
riiriiffv^raaevitia uti bominem adversus optimos
«jAa^ ; St Poctor pro condone iussit ^ro Hallen-
si|bm>on4!e...^^(^riMiu coufirmetet U^^ et nos«
Sga fjbfoLvi in ^Wej^^ locum de Coniugio, iu
quo tiwilta' aiiat >y?Ka cnmina ^obiecta adversariis.
Beoevilfl* IKeiiajpaajrauqff.^
-!'>
■♦-■
«. -^
i«aa*a
CTrApr.)
— . -»■
j I
. (Jonae?).
BdSte a Sauberto in libr. V. epist. p. 464, !. .
- I UMikfK^^^.^^^l^i^^.y VM* fottraipHim addltain epi-
«':'.' x#m^ ^^f.^^^f'^'''^^^^.^^?^*. ^lfl^* t551.
1) Biwiiiu Mlsoifptmi^ bic eit, ittnikn SpaUU» aa.Pbilippi
jnMna^Mift diril Konkratt m in hig fp6M fM^^pai iure
pKi ^mUmKMi^-ttimnprfdmmiuM 0i0i. (politicaQ.^
*) BmOemsi^ A. D.
» I »■
Sed minime ad hane epistobun pertinet) qunm icripUim
tit tempore pascfaatot et quidem dic noQtiaxtvfls, Quld^
si pertineat ad epiitolem , lonie d. t. April. 15S1. fcri
ptam, ut opiaatnt eit Bertrmn (liter. Abbandl. P • 111
:i.'V-HL.17ai) .;.
, r.- ■ . >
{tonae?)
Heri iu coena Domini Doctor de remissione pec-
catotum.magnifice dixiti bodie mane deusupaa*
siow Xl/W^ov* £k»e Ff^pere vero plane visus est
sei Ipsuin; auperar^y^ . JDinit de Ponlificatn Christi
e^iOhWtiOiie in otwe facta» ubi sacerdos Chriitua
orat pao iotp huqawo genere : paier remitte eis
etc* UtifiAm audisses» Nihil habui, quod acri-
berem fBeliuiii Rescribe.
So.977. 8. ApriL
/• Br&ntio»
E* apogf apbo m-. ^d. BibL Haieiiiif Sntfor. p. 188.
P^irQ oplimo D.Ioanni JBre h tio^ Conciona^
tori Halensi ^ amicosuo»
Eitsi facilie igiiosco Ubi , qui novus maritus hacte-
nus non scripsisti ad nos , tamen nunc diui te to-
gandum* esse, ut renovares veterem scribeiidi
consuetudinem* Gratius mihi facere nihil potes,
quam si copiosissime scripseris de omnibus tuis
relh», 1^6% Afologiam paene absolvimus. Spero
tibi et aliis bonis viris satisfacturum esse. Xii-
therus nuue instituit apologiam germanicaro. Ego
plane abieci — — — — *) , qua erga adversarios
antea. usus sum« Postquam enim me pacificatore
uti Qoliierunt, et hostem esse malunt, faciam quod
res ppstulat, causam nostram fidcliter defendam.
Hic bibliopola rogat, ut sibi Lucam des edendum,
quod ipsius causa ego quoque te oro. Yidetur mihS
esse vir probus^ planeque talis» in quem hoc be-
neficium bene coUocaturus sis. Amabo te, fadas
ut sentiat , meam commendationem sibi profuisse,
Mitto tibi propositiones de iustificationej qnas
nuper composui^ de quibus tuum iudicium volb
audireb, ; Yelim eas eiat nostris scholis de summa
rei. Bene vale« Pridie festorum Pascatis 1581.
PhiKMeL
*) Praetermitsuni est vocabulum graecum, quod legere non
potuil qui deseriptit, cuiutque Jilaraa utcunque d^aiit,
- aentam vero non eiprtetit, Puto fiiel. tcHptiiae: Imi/-
»2 •
406
EPlSTOtARjUM LIB., VI. . 1581,
No. 978. 1 t-^f.
loacfu Camerario.
fipift* ad Camenr. p. 159» -, \j. :j'
loachimo Camerario, amico suo summo^
^ Noribergae^
S« D, Etsi innuinerabilia extant in me collata
beneficia taa, nihil tamen titiquam gratitt!s'ad ani-
muni menm acddit; cjtram quod M^ pr6kim|li-8oI-
licitudine liberasti. Hibfo igittii^^^tibl j^iam,
qub tu g:enere of&cii , si t^ reetisiiovt, nulltiin aut
«aius ducis, aut requiris anlplius. m^i r(3y ito-
Uxixw otdlv Bxo} yqaxlmv. Continetur enim ad-
huc consiliis nostrorum o ^Hpaxlii^rjg. *) Sed ad-
versarii tantain nunc quasi de industria saevitiam
ostentant, ut non simtis reprdhensuri consilia
istbrum^, qui hanc extremam crudelitatem negant
se esse laturos. 6 SiffX^sp^i vicinus **) magiium
terrorem incussit omnibus bonis viris in tirfoe sua.
Teatoi navv xvx^ Svni\f ^fiovktio'^ Xiynm ifMr-
nsasTr dg voaw bHVrpf. Apologia ihea his dic-
bus edetur, curabo igitur ut habeas« $uin Mi-
qubties concionattis dsp^iiis , ]po^tqaam videb ad^
versarios omnem pacisl mehtionbm repudiare.
Smalcaldensis i\le vBles nihil"idtilntat affirmare;
stbi etiam vigilakiti ac videttri dixtsse vtrunr iean-
dida fulgentem yeste , post' i(^d sothhihm : Me-
itiincris eqrum, qus^ vidisd, ' brm ientm 'ev^nietit ;
et int0rprfetattfr de futnrisrihotlbus; ' 'fi^^vile.
Ilf. Id. April.- ' •-■ ^ - '' •"■* '' '■' ^-^^^'r^
^iKinnos."'
No. 979.
(fere med.jJLpril.),.
'^'^-i.-...—
Praefatio praeniifsa Apologiae AueusUnac ConfessionijL de*
^ itfipU M cdiHonei prina' ct> |irnu3^ , deiqva vid*' supra
■ I. .
I. t
. i'.':'r'j ■-
A:
f.
Philippus Melanchthon Lectori S.D.
pstquain Lqpfessio rrincipum nostroram^ publice
praelecta est', Theblogi quidiEun ac Mdnach^ ador-
naverunt G>nfutationenl nosfri scripti , quam cum
Ga^s. Maiest. carasset et&Mn^ in Cons^a PrffficipMn
C >
. . /
t ■ I > |i 1 ' - '
«) LandgraTiiu C. W.
*^ MoKunlinns C. W.
:*>
'?:./fcj,
pra^fgi^ PQftidai^, a Bo$trii> jRrificipifaos , jit illi
pi^W^nt i1W^r^|!(icu)MEMRp%^
pbH69r9«i«^sd»ffi«l«m^
ut.ettwckmH^ cp^.^^^ail^i^dpfifsa^i^j-i^
Mojg^Sr^2^ipt.f:4ff4UMt;:p(W^iis£lviii. tfcUdfitin%
qua^ad .xeligiQnf^^etj^d x^fmt^W\yf»VM5tKa^'
p^ctin^i, arbUf^$H^tH);^ft>fA,iA]^^ no^^cdyaliiifeJQK'
|tu<iwcitti4i iinpfl^4^e;^90ftBit)(pkJiiRevimlo^^
coadjitia^ibfis, ;q^A^]?f!«k|»^e:M«M^t9f0i|fef{|^^ im
stituta f&$t)autem.4«ind6pacifitE|Uqj iti^qiia «iyianHi»:
nostros nullum onus quamlibel.Anc(U0J9PK>dum d»*
trectare , quod aine offensione copscientiae ^n^c»*
jpi pofiiseL* Se4 adyersari^obstiiiate hoc jMMtutla^
jba^ , lit qioos^am ifnanif(9SlQ& alnM^A ^4^ rttODim -.
apprplKireaiu^* . Qood cuoi j[K>n po4sMim>{^^
iterunf) po6t\da?rU Caf Sp^Maiesr», iii JPHxw^pea nostri.'
asseptirentur Confutationi». ■ ;I4:^|ficecci.|^riAeq>tt^
nostri . recusaverunt, Quomodo, enim aseeaftiEbn^ «^
tur in caosa religionis» scriptp non ini^pecta? :&'
au4ierant. arUcul^s :qpois4ai9 ;4^^
jqujbitf nooi polfir^fit iq4i€M ^Yffisaripnnn^fiikr-
scelere.e&mpreb9reii. ■ Iw^ranfc Juteminse^et aUaa^
qupfidjw f^rase Apologiam.QM^HiomSt ijirfaiv
iexpoiierentiur Gaes^:Mi^ftftbti rcaiiMe#ii.«i|m
reeipermnu^ G(>n&itatiQiibHni4 1 let, m^ > ffn** qfaiettH
T^^ ^yersacU , dil(iei^eiitur» i Quidam < ebkileaB :
noistrisr lititor. J>7^el(sg^dw«l ifiliP«Mi ^<;fl«arciaB^'
ruiit;ade^^Nenuw^aMa^e Meifl^
ret n ' tna^; maxiwif ^t ^a^v jlMlmieicdiMiis '^kmfiSSm^'
quQtmioms ;Q>nfu|fit]>(i^
Caosjifea M^ta^ ^Httttr«se|rit QMntoifttien^j^hHni^
Po«Mi04iti»nii94ti(i^ettt(ii qmdiiaMiiiib^iiqiglM
timtoi; iedySenaiiiiy ;^iqtoHJI jti9!itfeioi£oiildM|QiidiBn
M Mi^twif conftitaverioiU ; Habes. tgitur^ Lcfctai;;i
nunq.Apologlain nostjcaDi» ex ^a.iAtilligBat-^ctsT
q^id edveSrslrii iudi(;averiQt(x^stolinnistdnia(t?faon|.r
fade)»:iet qiijo4 articiili><^ . aliquot ixiintrai 3il iiiiBMM f :
scii^mn^ Spiritos #aAfti 4a^^
bbeA , Mift nQsUras4(aitt*:ntMi^ier smptauM
frtaverint Qufttnqpiiaip apfam /iiukiOjA{NdG|pinir
tnsitituiinus ccMKWnUnicBto cum tfiis* QonalUa: ?^le^;'
fnen ego inter exqmjOMhiaa qwfdaro adict^ rQiii^
re nomen meum profiteor, ne qnis qumjpossity
1) Strioret cdilt. MJdunl: utUeni m ih distrumm €€rium
EPISTOLARUM LIB.VL.15S1.
498
1CH0 aaetxMre libmin edftum essei- • Smiper
eiit^'tiim: tvk ik hii^^eontAM^niis , «t 5 ^an^
ii9ateb<^fyaato<|H)a8em, 'miftete^ ft^Mam
lBcteiip6neitl'4oii^0!r>Hhdue«Yti hdtiis betMis
aA>ab advMarkirafBr dpiiaidnibud; ' Scd ad^-
ji aic a^nt clidsani , nt ostendatit^ ^e neqoe
toAi, iteqtte doncolrdialh qiiaelnei^j ^ed nt
iaentndstnnn exsopbeant £t tnme toripsi,
iMd€Mtia4ime>]pofm: ac i^i qnid Vid^tilfidx^
asperins V 4iic wabi pvaei^ifdnfn est; me eiim
ugis aeMonachis, qui scripseraM Gonfeta-
1) litigare, non cnm Caesare ant Principi-
qno8, ntdebeo; veneior. Sed vidi nuper
talioiiemy et aniinadverti, adto insidiose
mnioaescriptam esse jtit fallere etiani catt-«
i-leettis le^ posset. ' Non tpactavi tamen
r? eaviilatidnes (esset''enim infinitnm opus),
•eci^ua afgumenta ampleKUS sum, ut extet
Mtties nationes testimDniuni de nobis, qnod
it pte isentianius de E vaiigdio Ghristi. Noh
striios disGoniia , : nee. niidl moviemnr peri^
MlxAj ^cfod qiianlnm sit In tahUi acerhitate
im, ^ibns inteltigimns accensosi ess^ ad-
tbs , iacile hrteiligimua. S4d noh posshmhe
A snanifestam veritateih' et Eeclesilie neces-
U Qoimre 'ihcommbda et -pc^icula - ptopt^ '
■iChfistiV ^ utltitirtem Ecclesla^^^ifti^ferenda
dt oMfidiifitis^ltel^ )iy^^
lOgteritatis foipe. M«[|m ^hr^ tiegari ^6t^l,
■IQUi • loci^ doctrm^e' C3i#]Stii»iaev qho^ mai-
li^dest e&i»e^ iwJBk^diBi^ia ^) ff tidst^s^^ j^
4^trali:siil«, qn| qn)ftl$bM i^ ^^ain p«f raa^-
|H^Giuibiis-^im^ dlim'1s^«tki|f«lfohd lid^'
iia^uoikiatasiM 'Tkedl^igos^Bd^iste , ndh'
lii reciUjirer Habemtis ^phblica teStinlKyfti»
nna''bonQvam ^rQmmV qni Peb ^tias
.m^ bec summQ bmefickiv' qA<^ ^^l^i*
«SirlidS; dMMi1ti'|ne)io^ ^satssi
^.^BBam ,ei'"disiipataa Sddssiaii; ei';in: cim^
fa fiaib elpei^petQam vedi^ati i^ .^ - ;:. ^^-^^
No.:980.
(med. Apr.)
jlf/ Bucero.
f Ei autographo Melantb. in hibiilar. Ecdes* Etangil« Ar-
gentoratensu mihi detcripta a Clar. Sirobelio,
'V ■.,•
Z). Martino Buctro^^ Concionatori Argen"
tinensiy suo amico*)^
O^.p.j IhniricusCQp.^, ^editvn^ in j^triam.ro-
gayit r^^ ^v.t ^l^ li^P^.5 ^4 !^® 4^ W». . Commendo
igitifftM^H i^Kenij^^, fujLHf^.qajgnovi sihgularem in-
gwU gf^viiajtem,,.rop4ie;calipften»^ ^in omm ofiB-
ciorum ^gcQi^e dUigientidm es^^ (eque rogo, ut
eiiis stwbdia adiuventpr.
De iiostris ^^goUi^ ;i|ihil habeo- quod scribam,
liisi. qppd spei^eux, .aliqua^do intex nos veram et
^l^aw conpordiatn qoiturafn esse^ idque ut fiat
deupx.pro; c^r^ qnantum.possum ad.hoc anmtar*
Nuijiq^nir enim placuit inihi haec violentia et ho-
stilis« djgladUitip inter XutAirum et CingUum.
Melius.UIi.toUr caiisae eoh$ultum fuerit, sisina-
mus piE^^di^ttfa jcansjlcsqere hastragicaa conten-
tiOhCS,.- . ^:r;.^'._ ;;. ■' : . " ^.^.-
, ^ -Mpctpgia mea edita,est, in - qua locos de iu-
stificatione» de poenltei^ia , e^ quosd^m alibs vi-
deoi: mihl ita tractasse^.ut. adversaciipraegravari
se mtpyecturi sinU H^^tvxpLffiOTLa^ pauca dixi,
profecto . jaon ut exularem hoc aegotium , quod
utripq^inajyi^ CQ|^ ^hi^*) non.volunt
(7/(]q!!/c€vc^,,^osti^^ dabit Dcgs .ali-
quando et in hac re ecclesiae suae pa^m./ Benc
yale.....^,.-, ..-'
Philippns.
• - 1 . --
>'■; n.i j -} iur
01. >w 7;"'rw«;"fi* »T^ 7
. '/' i* • * . ." !
r.s^:
w abeit a prima tdit. qvac «liani pK teq. flaTMXirW.
(fere exeunte Apr.)
M, ti
ucero.
t «. . »
,ts'* *'
■f Eai HDtogf apho . l|elaiitl|oiiia. in tabulario Eccltfiao Evaa-
gM« Areentoratensi inifai descripita a Claritfc « J^/roS^Ab.
. fnscriptioni alia mana quidem adscripla sunt: ,,(5S8.circa
Calend. Scplb." ; sed ei cop^meinoratioBe Copi intelligi-
tur, epistolam a. 1531. esse icriptam»
* ; ■ * •".t* ' , 1. j- " : %* < ' \ ■ • '\ *■■
.•:ir'n - .
amiro 51/0. . "
e D., . Scripsl ad . te per Gopun% , ; i>c speio ^ tr iam
his nundinis ad easliteras responsumm esse;i|nod
I
*) Adscriptus est annus ISSl.
^) quif fortaffc quia^ Tel ifuod.
. .. ^.. • .thi ' '
4M
EPESTOLAaUM Lia VL 15S1.
•00
si fececl*, magnum me beneficinm abi te »cCApiMe
iadicabo. Libenter enim tecnm et de illis n^o-
tiis «t de aliis CoUoquor, atqoti uthiam powim fft>
mUUTiiu. UtinAm eoim, .mi J^Men^ -aiiquid
opis ad eam rem affnre jkosm»petfiei(nifiAQ,qaaia
universa ecclesia piorum itnice et optat et r«qairit
Meqne ego despero plane, sed haeciilias.
De Galiiae statn, quia propiores estis, quae*
so ut ad me scfibas. Ijaaium *) tibi commendo
et tnendum et iavandmn. Amo eimn m^nii' «!»•
gantiam. Xltinamafiqnantominue Tehefnflltt e**
set! Sed hortatu* nmi eum diUfemiasime,' M
modettflar impetum animi; idqne^se factamm eeu
recepit. AToi ntffl doyftaros ▼etui etm» riiteri to*
biscum. Quare te n^, nt ingeninm terrel aptnm
communibnt literis. Habet cnim genns onlioflM
probabile et vertus scribit non infeiieiteKi Si fjooA
in eo hactenus deHdeca|lti», id partim tatn aeta*
etreramusascorrexit, partim admdffitiu abami^
cU corii^L Ita te nrihi amicora ex Bnimo tm
iadicabo, n wtiatxxtChrisUtjthorttSt 'meam com-
mendatioviem^ aliqmd apnd te 'pon^ria faabuiue.
Bene vale. - '
' PhiKfipus.
. CAprfl:).
G. Rei^mtteiH.
Tom. II. p. Sll. €t in God. Buil. iS.f.X.
Optmto ^ir6 D. Guilhtlma Reiffehstein
S. D. Academia nostra dedit pecii«iam bnic ta-
bdlario D. Blitarto ') , LicentiAto iuris,.. «f.-^Adii^
dit mandata, nt solvAt vobi3 totivn 4UfninaTp,.qnam
pro pocolis*) dediatxiit .Jte^cicbamus enim quan-
ti*) empta erant. Rogamus autem, ne vobis mo-
leatum sift, quod pro aarp miLtimns loAchimicos;
inteUeximns enim,, vps Francofocdiae d* *) auro
solvisse. Sed auii.,t^i^i:\fp non.ti^^t ti(t9,temi
*) Chriito^bMiLuiu., Atfpaanamiit^' fiOn Atto 15S7;
Heelo» Seholae Gocrhccuu, . IM^ Qjttmuu ■.i^ iMidB
GrtuUen. mtAt dimiuui priiBniii cccIuim in oppidd Calt-
Am, dantiiu •eclMlae Seollenbcrgciui pracfuil, mortuu*
cnao 157S. ' ,'
IJ Manl, twlfvi:! ii:% , ^- ,
Z) Hinl. poeulo.
8) Mwl. luaU. ■■"" ' "^
4) ^ npa UiCl wd. B. ^. ,>■ . ■> :■...')»
poTB Dostniiii: aennttm^ VanHV <
losdumicba' iedpae,' lA sina. >«esb»'.dHMlo U^
fiat., £^4neipanm ■p*»UMl|«»iinii*^^^ipi. ^tttrjk-
paiimit' iiii tfnn hfrrniliKpfcMHMOiiifinilitlwiii^
A^logMe4'Tii{l6go ^ita^oiife iiMiniiiiiiai,! iiiaMi
re3cribatiiri^)v . «I.. firalnan^TaBnlMtimi^igiiificili^
et siqaidpcaeteiicaiadTanlpattSacit/^iiBeBevriBi
N6.M3'.- ■ ■"^^'^ "■■''■'■'■(««" Hfct)
'WN-'^-*' . '■, . .., ; iAo'- « )H'»i?ijiiimii^—i
. Jaanibi .€attimin0,'u ■ -y-^ ' '•'
Epiii, 'id Cwinem. p. ISO.
f^ro optima Hi lou e-hfmrv- Camrrurie
S. D. .Aceepi his pancis diebus aliqnot «iftolai
toar,' etMDoris erga me tui plenas, et co^nwneina
ratione multarum 'EenimVlreftrtas, qaibas non
Eossum respondere air^TU uirgtg , nihil eniin
abeo digniiii) qtiod scrilm/^^^iz^tSr mcfVldtim,
quod adhnc est e^^r^fUai- Cbistus fadat-nt nt
diuturna. Palatinus yat ^^;|f(z(t^£ Jlfi^Tmf iniu
dicuntur de pacificajt^n{;,agerr. Sed qaid hacte-
nus perfectum sit, nondnm scio. Deus tespidat
geniitris'ei tacrittiar mlBeTDnttti iiitad4io*;,.el*^iflr.
giatur pW^. Namih hdnfifl^uiii consi^^nfliO
4pei reliqcfnm est. ' ' "'
Mit(61ibi£uM^riE liiefts iid ^ihswri^ wm
inquics, s^d '^usttibdi n^tiUtiBi eif, de^t^dbu
n6:6^ati8' litaicarepiJssiirftttiyJ fbcMe tidh^uBt!^-
gebdiim plita^-ikbSi^^^tilcteMls iSa^bltitS^TiMt
tatfe occu^atiottuW tt \ix ddVetta' ^nifeftilfiiti
Nunc stc "s!i«s«^1fet.-' IS(nftfeft!^etUHi''«d^s^
XoYpii Jii(}l fijtiJ^Td^' iii^sV Wto^pSS&aMVKi'
ptismo *) , ■'ddaxrhix^ii Vfl!^ eintMtiA' teriflftl^
id Bapt^<^, q^dkvhl^mufMmiiiiirtMiMfffib-
ti^Yia^fbrensiboif flifrtt^li^ '^itt^MtbfVe^ ^
hilc misistis , dna"haBitarit ,'.' Vt Miih ciirie^^Bt
Dealtero copt6si^sscribd'ad JtfioMV. ' ''-'■ ''' '"
' De catMlife porcottiJih tUIH^: Mild^lSrWdl-
m^t'.' qdi^ke aistithamilttiinW ^^'^U'^
c6-eHi'%tiW'pit)Ss"it, ' «D«V^i^bT^ f^^i^Rfliirl
xtakoy^&A^itt:' i4rtj^^'iimrmtd"t^
c*ttr,' -qiii iul atlWipi«^iaca][S4fti'f'gtiUiita**t ^tffiW
f6He liiitti^ PsaUeriuifa V^^ 'laifen^artDitf 'sttfiW^
^ McnU /-mv^KT. . .......
•) Vid. tpitlitutberi *d yV. Liae^inm d.llHaii ISII., «
•d OlbUrnM d. 1&: MWi IWl. ■ -■'
«e> «A'«pbl.^d. 17. HaH. ..< '<
BVESTOLA&UM LIB. YL 16&L
i^qaod: til^ fDB^Bie pladtuitBK spen. 9rtvt
JUh&fram^ >«liiiD': P^aloianMii Blictoiican^
B*| /TdiBtdiaietrfiddmis m eflitA rgeoera , '«t
i]iiiBK9lqM«fMaAi^iMcitafalt.P7rNa^ iBitiliul
if gdBoiiniaiii ^oififiaaik o^^Aftnm 'aciiptii^
iVji|l'HUuiLaii««nf iplihir ipiitrlirrf dscrevi-m^
a jg fcia:iet£ jdmfLnatifiiatiiine y- «^m pyinci-
placet et fuSx^ucay est. Tuum etiam iu-
▼ale.' ' lilefas^ad Breh"
m expecto.
[€jgiflfM cures ei mitti; respondeo eL^c.qufK
quamtioBe ; si voles lege et rursus f>bsigM ;
t rogo, utWmdtt^iaDit^r isiirH Ai reddendas.
Philippu&i
T^
M- . 5 '■■■
rr
^" ■ '^^ f < *> I
9^«
V.
'I . I
I
(m^d. Msio.)
.£ Srentio.
nien*
lil^ ip Manlli famg. b. 81. ; sine appendlctf et satis
SqW in SeL ebtst. p. 479. et Kpistolir; lib. K ep/SSH' Apo-
^■iiilii in ood^SaV' H* p« 6S4., cod. Goth. lo, fp. 871.- «I
cod. MoDac. II. p* 4.
. • '■ .. ■,...■».-.■-
Ad I^hafinem Brenliufn»
%■*—
Tuam epistolam longinscntam accepi, :quae
tnihi iucundissima y t^que pro, pt saepe a^
om scribas. Yiejide teneo q^uid te ^ie&eirceat.
dhuchaeies inAugustini imaginatiojie, qui
^enit, ut neget rationis iustiiiam coram deo
t^^pto iustitiaj et lecte sentit Deindeima-
Qr^.nos.MiAos lejputari pfopter hanc imple^
ml^gis, qi^iih etficit in nohis spiritus san-
^.Jac.tuunagiiMiriB, fide iustificari honiinesy
SSfi, ac^piamHS Spiritum Sanctum , ut postea
icaae possimus iiripletione legls^ quam efficit
feas.i^nctusj Haee imaginatio coUocat iusti*
mnidstistimpletione^ in nostra munditie seu
i^one 9 etsi fidem sequi debet haec renovatio«
tn leiice oculos = ab ista i^novatione et a lege
tum ad pxomissionem et Christum,. et sentias,
L firopter Christum iusti 9 hoc est, accepti
IL-Gleo simus et pacem conscientiae Invehia-
^^. jBt ,i|on iiftppter illara renovationem. .rtam
iqpa» iipvitas non sufficit. Ideo sola fidiei su-
sorti, ii9n qiiia sit tadix , tit tu scribis, sed
apprehendit Christom,^ propter qoem sumns
iti , qnalis sit iila novitas , ^\ fiecesaario se-
i^et, sed non pacificat coiiteiijnti^m.- ^ldeo
iilectio, quae est impletip legis, iustifical^ sed
fidea, non quia est perfectio^quaedam ia bo*
bia^. mit tfntuai, ^ia appnBheadit Chriatum» m^
smnns^ aoii piopteff dileGtionem» non propter le»
gis impiationm, aon propter oovitatem wstram»
elsi fl&at dloiiaSpunlus Stancti , sed propter Chrir
atunis ttt)hwic.tantnih:fidbe:apf«eheiidk^ Ani^
gnaliBua non^^satisfaoiiPauti-sealentiae^ eisi pio-
pius accedit •^quan» Seholaslsei. £t ego cito Ai^
gostiniim ianquafla prorsus optonfnj^w pcapAer pn-
biieamda eo persuasionem , qum Umen non satia
esplicet fidei iustitiam* Gtede mihi» mi Brenti»
magna et obscuia controv^ersta est de institia fidei,
^aoi lameD ita lecte inteUiges, si in totum m*
moveris. oculos a lege et imaginatioiie Augustini
de impletione legis et defixeiis animum.piorsus in
giatuita piomissione, ut sentias, quod piopter
pvoimasioBem et propter Ghristum iusti , faoc est,
accepti sumus et pacem inveniamns* Haec sen--
tentia e/it vera et illustrat gloxiam Christi et miri-
fice erigit conscientias. Ego conatus sum eam in
Af^ologia explicaie, sed ibi propter advenario-
rum calumnias non sic loquvlicet, ut nunc tecum
loquoi» etsi le ipsa «dem dieo» Quando haberet
conscieutia pacem et certan^ spem, si d^eret sen-
tir^., ^dd timc demum iusti reputemur, cura illa
novitas in nobis perfecta esset? Quid hoc est
aliud quam ^x legief, non' ex' promissione gratuita
iustij^firi? In disputatione illa dixi, quod tri-
bbere iustificationem dilectioni sit tribuere iuati-
ficationem nostro opfijr, Ihi inlelligo opus fa-
ctum . a Spiritu Sancto in nobiji. Fides enim' iu-
stificat, non quid est Bovum opus i^iritus S. in
nobis, sed quia apprehendit Christum, propter
qf^&Pf^ sumu^ iicceptiv non proptv doqia Spiritus
Sancti in nobis* Si cogitabis animum revQcan-
dtrm essie ab Augustini imaginationp , facile intelT
liges causam, etspero, te ex apologia nqstni ali-
quo iuodb'adiuvari, etsi de tantis rebus tiihide lo-
quar, quae tamen uon intelliguntui nisi in certa-
mipibus conscientiarum. Populns omnino audire
debet praedicationera legis et poenitentiae ; sed
interim haec vera evangelii sententia non est prae-^
tereunda* Qhaeso tei ut r^scribas et de hac epi*
stoU et de apologi^ tuum iudicium aignifiees, an
imnc^kibi.iati^fafitiim ait in hac qiiato)a de toa
quaestione. Bene vale.
Phil. Mel.
( AppeBdicls looo adtorlpssnit M% imtimme :}
Et ego soleo, mi Brenti , ut hanc jreip m^lius
capiam, sic imaginari, quasi nolla.iit m coide
Mft
EPISTOLARUM Llfi. VL lASl.
meo qfulitaft* qnM.^fidM Ml^chwitWM^-noceta^
«ed in loco iptoruni ponoipauin ChristiuBflt-^o:
haec ett ioatitiaoiea} ipse ut quaUtas 4t fanmliik
utTocant^ iuititiaiftea, >idisicK)e.libmm iib. n-
tuitu legia ct openmij imo et ab intuilu obiecti**)
istius, Ghristi, qui vel doctor vel donator intel-
ligitur; sed Tolo ipsam mihi esse dohuni et do-
ctrinam per se, ut omnia in ipso habeaab' rSJc
dicit: e^ snm via, veritas et^vita. N<ni dicit:
ego do tibi viam, veritatetn^etvitam, quasi extra
me pDtttut opefetaF- uh mK .[r>T-alift.4A mertdebet
esse, manere, et vivete,'-h}tiai, iion^rine, an
eI; ifti. £ Cor. 5: w< asenjus .iuttUut in ilto,
non: in dllectione aut donis sequentibus,
M.L.
(Respoiisiim Bre&tii tA .LitberuR et lUetoitttw vid.
infrad. 6. laU) - . , , . .
No.98fi.
/. Camerario,
Epi)t. »i Cuntnt, p, I61, . , ., ,
loachimo Camerario BamHrgensi, amieo
suo summo, ' ■ ■ ■ '
S. D. Spero te fasclcahim literarum datnm.rai-
nistro Secerii, accepisse. Quanquam igitur iam
expectabam tuas lite^as,. dedLtamen et huif: tabel-
lario.epistolam, qaia fides hpiopis mihi nota erat,
ut te ad rescnbendum adhortater. , A^nona Dei
beneficio iit hic.laxior, et de a^iis negotiis adhuc
est tiatifilOf, Heraclides miper scripsit nostro
Tt^ vt(p ')> ut mitteret sibi. balistai^ yenatoriam,
qaia videret Kanc aestatem sibi in, V{euationibu,s
conaamend^.esse, hoeaignummelias.est^.^qaam
ollum in. vexiilis. i.Oa//ut *) rescnput huma-
nifsime ac miht tali tempore ct in tanto odio non
potnisse benignins respoodere videtur. Significaf
«e quoque Sjnodum optare, et laadat nostros,
qaad-petant cogi condlium; ostendit.se non sum-
taxam arma contpra. nos, nisi hac re rite cognita.
Ac mihi quidem praetipuum esse videtur, quod
talem Synodam cogi volt, uhi libere dici senten-
*) Sic n Minlio ft« ^utdUoM reililui. CosMDtit toi. Momc
*•) oUMdsn «I «rrora lcfilar is Bfl. Bav. '— Coi. HoaM.
bab«l: oiitttinL
1) lohaaai Vriimk»,
«JfinGdUM.
tiMqu&iot BciJiMt toto qDkl^pnten»^«JilMi
aoHi^^ cunndam. jMm patov>iq|6( qoDdidkaaidii,
ra.di^Qfuymmn^afemaT.yitSvimm^tia.tm, ^ab
um.vidmia»>iaumpkmt Uter^MniftdeiifainiAvi"'»
rf; jTift&to^i tsM .nallratioaBatTninlEiiijuMlripriMt
pum et noslrae partis literas in GalKflMi^HliL
Vit (^Him* est, et fide digous et peritus monmi
Gallicoram, ubi legeris di^jrtjatVy exhibeas Speng-
/«r«, meque ei cennnendes. — thinam omnn-ici-
rent, quantum studinm quantaque cupiditas n^
stijnrbm Ait et pacem conservandi et coa^Qidi
tranquiirrtati Eccleaiae et voritat^ explicudse,
minori multo iovrdia et odio laboraremus, et nu-
ior spcs esse poterat salutis reipUbUcae. Sed hwc
Deo certe curae erunt. Bene vale, PosUidic <« !
Syids TfftaSoe. , . I
^iltnme. i
Mo.986^
J, BrmtiQ,
^'i"^-^P'W-'^*'« "'»B^i«>i« eod.lt-
>MiaSil.^a8(Ld«cn9U. . ., ,.,. . - ,
f^irpoptimo, P. Tohanni^Brtniioi Qm'
,' cionfftort ^cclesiae Hiiefisis^ suo.ami^ ■
S.. JX. 'Qnukqaam^iam etpcctdwm tB»-KteMI^
ta&ien ut iniellieinies laemoKiMi toi Bsridutf teai
obversari, dedi tf iiaiciiuuiciQ liMrav.tAqttt^Uto
ultper evn^irespondieas et de dispotatiAit* , ^™ ■■!
proxime') iperscripai, dp iuOificaiione, tf-&K i^
logM iudicium tiium penofibaBj.. >MuM'«uiM^
cnditur Apologia, et ego«tud«o redden illwdkcK
quiedam id Idco iostifisatioDis. Oraqiiio i^glu
caijsa est, in qua diligentcr ehboraddotti^BtfB
aii ut aKipIifieeUtr gloria ChBisti. £t iMne gn-
tiam adversarii» debemos; quod ctigUBt' no* hanc
partem doctrinae mftt^amvQoCr., qaatf inlet alia'
leyioEes rixas paene iam coUieuefaL AiMbo It
etiam atqoe etiam, -Tespondeaa p«r hane-tbeuua-
zotpo^QV, qunn:^bi commendojTalde mihi gn-
tum feceris, si ei dederis aliquem libeUmn mm-
deadumv Ita eadem op«a et de KpnbUte «t dt
amicis bene mereri poteris.
, Uxori taae, honeatiuimae feminM meia itciUi
salutem didto , cai adhuc debeo
1) Hadio Hkii. Crtatii rHpoBtta aadiB
EflSTOLAHUM Lia VU ISSI.
fiOS
MKOStri» Pvincipibas henigniHltMV ^^i"^
tB'ipm^iM> bptarcBynMhitn^' -in"tfaa'''^wc
Htiaei^ot^saaitj^iBiii aiiM'i|fiiO(tni«i roniM
Tiiiif«uTBpirnniivH«MV -ficneiiJilefiftfiniot^
Cfi«iftilifi.J ri 2i;ii'i' .'■^•••-■•: 3ni' f'" :■' »'""
ji .■. .- ■ t'- ■.!■: -' • ^»it»)inoff^ '
•"*" ' loach. Cam^ario. '.|'.',,,''!.',^, /,,,.!
optimo loachtmo Camerarto^Ban^
bergepsi amico sitmmo-, Norihergae.^'
Accep! tuam disputatlonem de pracdiclio-
■Qarionis '). Qtwnqaam aatpnrTSte Tebe^
>r nflirm;tL, se niliil prneter sidenim positum
Bfiilium adhibere, tamcii mnltis tlon sstis
adet hoc. £t ars loco.quoque iudicio non
: tnm diserte de sinj^ilartfans eventibus pro-
.ar? , scd, yi^ e>t, , quantoui ej^ ^gui^^n^ co-
, caujiihis et Suevicae aimpticitatia -pluri-
referens. ^iisit \mc j(_Qm'txp, escudenda, »C(1
^, nt ego cmendarem. Sdnt multa. script^
^lius. Itnqne e^ totum opus retexo, et
iPi germanine, et oonstitui coMplecti p«aeci«
nnitMiunes n»zimoeam unperiQnua.*);'.''^!!
r«iQ tp.i mibi opeca firit opUSt .;.". .■ ,j. !.■:■:■. '.i':
De.£/i!/-c«/e valdc oTDi . figo.enim.ia eB>Qi£>
: aniTk, uniun tantam Herculem fuissei Nec
rjiiiUitcr 5cutit ileradotuB. . Hogo igitur 4e,
^nter perscribas mihi, at cniaa fik/eritBArv
I, et quotiinda exifitioies .ab iUo Alexondnun
doften) -«rtum..e9K', cuins genus valde capio
t;..M'"iiterno piniire Aeacidtts esl:,'^ed paterno
)te» fecit Ueraciiden.
Sifpiir>cavi tibi proximc qilid Galti sespondc-
lastris. Nnncet ex Anglia*):.allatae sunt li-
, l)iias nondum vidi. Veriimaudio eodem
(TguBiento scriptas esae: '^ieri de abiuiibns
tiDTMa dHiil KmliiM USl. VU. Freborf IbMln ww.
jJilor. p. S!tO.
tdeulni» iipit ofTcnharuns n':ihrpr faiinlifcber loflueni —
■ J!«bni >it Jttirli -rUinB^ !«> man idMrikl 19S0 Jibr etc.
i^terl uud Tcrleugl .mii AnliBBft «iofr vBrborcraea Pr»>
wckj, lucL CirloDii.- NilriiL: t6Sr.'».'
riHliit 1531. gerin>nici. -..^— - -
regeAvftli». '' ;.;*-.
«TH.Orii.. Vm..n.
EeMctittstici*, («ttpUft ^rsodntn, sedaitinl.da-
rioBeul^perstrtn^ ip»nAi'itoctrlnaefenDs. NeqDe
.59tn«N>id. tnitiinfhini mi, poslqaMn it« res a uo-
alro--^ exi«{ttus cA. .Bene>M4e; -' Die SotttilMli.
'■■-■-■.'.!-. :'.";.-^-. -■!■.?- ■.■■'■li ' ■■ - titiUsmtHt:-
\.,.f!ri4- ■^yfionio.
|.i .-^ittt^i Soigottioiep. S9j;. t
, .11 ^' Jj^^ -J^^i^iri^-Q ^yconio ^c. '
S. Hi '^ tltinam SasiUum^) retinuisselis , el cgo
fJ4craB^ ,ai idi^uaftiin)^ iprofectionepi ,ia Qalliam,
si scissem prius ei resistendum. esse .in.Gennania
in locis periculi plenis. Quid enim jiget in illis
E^rcurcohTra coniigiTs? "QuiifeTJeiis^orandos est,
ut fortuncl eius coosilium. Senatui vestno jFCScci-
p», rn^ns ut niihi stipendii niodum indieent, ^le
quo clsi scripsisti.tnitt: .lajs.Jitexis, tamcn ego te
invidia onerare noln, iil quod ficrel, si cui alt-
quid pollicerer, inconsultis ttiis Scnaloribns de
tqUJIteris.,. JCtn^^^s^ certo &UpeBdipm pportet,
ut pro modo stipendu. ujoneiun bominem quae-
r.im, 5i promiltent qiiadraginta, spe(o isluin
Ckrtsibphoram , cujns feci nicntionem , . ad vm
profectnFnm esse. Est.antem bene liter^tus, et
bene Veritjis-Mitf ites;^ Nerpinem ad le ," fni Fri-
dectce,'fni^tnlD^"^uem,noVi arbttrer*) in" toia po-
tesi^te fo^'rum" essK' , Ideotpie hknc meatn coir-
tationem^ ihoplimam pa^tem interpreteris. Non
entm crcrfitV, 'quam ifrfficile sil hoe tempore iny6^
tlire h<ytjlineiVi''t(ileirifbilem, qui tuto ad pnblica
of^iii adhiberi' possit.
"" '^KoWiiiiWl hiibriVnD* hlc"; .itqtietftlnani haec
tranqiijUitHs sit diiilurna. Milto tibi et Osualdo
pr^dsitiones ineas de rtditihtis. Ni!iil enini ha-
bebam hoc tempore aKud. Apologia men recQdi-
tnr ntinc, ct e^ locam de iiislificatione magis
etiam illnstrare conor; qttaedam enim in soldtio^
nibus argmnenlottnn inibi dtsplicent , " ■;
■ ' I>utheras bcne valeiDei beneficto. Larnf-
gravii*) ^cnesin-exploTavi,' qaom nnnc ma^s amo
*) Ulbero.
_)} B*ii(iKF< Monfl^rin^
t) Sntf;. arbitror,
S) .Sn(|t>ti. tunclalionrm.
4] Snrcaifiui Donieii lunprcuil.
39
soa
J(F($T0LA'RUM tia \1. l^M.
qnam unquain , ac «Uiluo bomiumn noti fallaenD
CRS«, ctsi «M ipgenjo culUdo.
MjODC exciutiturvi£Aiefoir«ffi(.ft)M^ quae, ubi
erit 9b*»luta> *4 tc n>M^SWr ' f^^^U^ r¥V° ^^^'
qu0jq^« osui fore; vetera eniin pra^cepta ad ne-
gotia hordm.tempoXtAnrMCttdlfnodci.rfficioiquaMd
eo studiouus, quia') Adolescentia t legiiib hos li-
ItaU^s puerilcs invite,tv)i fd,cogn;i^uneni..jl|lfar^
nostrarum reriiin. . ,. ., i -„,..\\x, " ■ ; >ji
Opinor te «:ire,"'iqpiJiUYtfp9Mm^^?^ r^f ((7
U<ffi aotini Fcin?i(>IbM5,^^j^ur;^W;|(ltje|^'[|^i]™;'^i^
gaverunt, ne paler^tuArse perpem ad firm.c). cofitiS
nos capiei;ida, nlsi.resin Mnodqfri^e.cij^itaessei,
Respondit humanlssime, sigiiiiicaDS se quc^i^pf
magnopere aptare,' nt synodus cogatur talis,,.in
qiiu liberam sit dicere'MDtentiAs: et cOirlclpdiL
nec sibi honMturii rt mj^..ClimUai|iie'^.(^icio^
kDm fore. sihae res4rmis'^maic.-ii)entur,'pcini-
^uam cognitae essent. Intf^Iigo yarp8,J^^lJr«T(ip
JeliberaUoiics fuisse,^ qiiirf 'respbnUe.retur^ .;i?,ed
tie est ' Cor regis' in inaBu Dei e^L.' |Ettr'enuB
abduci ab hac seiitehtia Galli possunti.-titnPA.noc
testimonium me tlelectat. |Ha'eQ:'fc;rip5^;\\n. cprji
fccce affertur fama ae'Kt«'ns'Mifg-y5 y^pj^^(jfft,' Aq
eum*) duriora anquanto pmpMsse; s^d-. ^rrieil^in
summa etiam rciicere rem ™^nciyiiij|^.et querl
quod multi haereant in Eccle^iis abusi^K. „ybi.;?|^
dero'lIter,-is, scrifiain certi^ra., ; Tej'pti^m.aJ^lj^
eliam oru, iit inilii slstim rescnjia^s, l^slilp^as
eommuni»;;i!iis cnin Liipp '^V^UfiiM^ff^,.j^il'i^y^^,
neqnis k^;it '' ^ rt.-1-i.--.. •- .'i_:--'. S. 1
cunia '),
teqne rog; , .
vale.',.ifli»j^i^ ,.>,..,■: -,.■...-...., .■M^,..,.,...
Lulherus iLissit' t€'Mtiltfl|T^ Sffip.wbi^
*^
N0.999. .._ ^^ ^ ^ , 28. W
ZoocA, Cam«rarai>,- .
EpMl;a4 C»iiKnr, p^-16t '■■
Viro optimo T^athiijrio^ C'et^,eY.dV$hy^ffort-
. : ■ btrgae ■•■ ■ " ■"• "■
S. D, > Cum cives nostci Amhrosius et Christta-
nus FaberitXT aA. vos haberent, dus.! eisdandas
t iitera* , ^6i dcerat argwiiientdm , ' ^ai» ' «tia-
iMMiite Miilin.,1 i^i de actventu bun ce«toiaM>liQ-
■MiMnimiiliaieii,'iitaas.MqaitttaEUMt«wbo Am
igitnr i|wtMii liiiiii ii^iiil ila. itadmr'. aiuBnuiBq v
nitqiiaMEiiiifni,sofilaaiiietainnB({oHpBj MifMfaB
■iBt-iaTniDitissIfierei rillud leDu^te^TnMcaM mkit'ffa^
BMiiinLAinitoteJeaj ut siti umiaranimiiiinii-dfiafaiii
cOTpatiibifil* Teqimvog«0:iiit<-etiaiqi QUBii|JuJUl'h»-
kcbA/', ■TheQ'<».«yptoi|»cfibaS'fcaipeaij-i(ilQHW«qMuB
4ibi,«nqU» tataiceleUriiiiirbei quolidietaUqguidj{wti
■oU^tiiri^.iqiQilnMaeiniplurinnmi^nJiarahiiliitit
.Tft^ ■Sle,7paffifveatlcme:eob'kis.fiiidiHi'p«tiiiiativiiqBJ
.^rnwco/tinMws^fiA^unii ' Nondnni^^ljloit* estiwu
meptio. Ltaque Seua onndiH-itatvi iit fltctat.^ad
pacQW amnos utciusque partiK. ^Sed.ego^.qabticf
da^«B i!e/ngntoviijUierpe|lor,'aiSinslfiaIdeiHi -jtUk.
■CtniD.! ■ rniu' I ,-.>..■ ■; '--■ .i. .■.■.i: : .■'.) ("itllo'» ,i!';.
!■<> lilpidjtotqiJeedeiw^pcinnelatarieeseaBlHevMlSH
hocftenK^bntk etrwhraientbtf faottari libiilGeMlcaBtei
&nii^ynf*Ovfifutj(lak', nt 'ke adiUTCnl! icoirtrAUv^-
«Imab n<94ihi)< est in^midetftiiis-istief^^iiinirileBl
.fliumo»hiiWUpnnat)i,ct/!tameh postea^icumseRtiMI
est ad inizaaiy, l;tb<is€unt. Q.ioties huoiiaiB|itl-
ciiisKmittilnus? Quis autem illos, si iia saevin
verum est, irritat? Itaqiie cum haec audio, noa
poasum interdum modcrari mihi , qiiin ut de fj-
nBJbiSloquar vehementins. Plane anteih Mntfi-
iSao' «• insniit in tyrannide, supeTbia snimni
et timidiUi'S^iS^a'''Apfltf 'tibs"V^i beneficip
.pf^igafl»,RaUua:Bpparatae awditfic..fit<tCp««<M
l^idafiA |i^iiH}«i"imCT- ae iMtiganK' Si'6flidentei
viri magiiopere sunt sollidtt, iie ^is ei^^^ ma-
gnus et horribilis motns existat, niAa ^eoC iv fO»-
«MictWtsll^^-DeilliTeiJfe- d^qAe mto^gAWCeiAW-
xandri, qn:.ntnm pnlefl,' 4ttquire mihi seriaa, gie-
.ra««-«9ibjiJN<^V! 'iWevHle. .JS.CaA-.MiPi .ii
-'■tr,3 ih-l-;--nOf'-;- ■■•■":'■ -"-■ -■ ■•■' *^4f»H».'-
S) SneK- V"*.
6] 5ne'g. eaan.
dt^UHHaia > 4i^ WW. jf^ltnfaiMU
Nq.fl90- ' ifcU;
.\r. !.- --i;! '■: •G./^Spalatino. ■
■ SpaI*IIi«b^IuaMaiiiia>eri|MltilJci4plioUt ^mMtm.'
P^irooptunoy JX.Georgiio Spa:i0fii^o,
amicQ suo summo,
S. D, 0e negbtio 'Einsidsliontm sic insM^ sam
respondere a X(f4ibfiro t%J,or^q^ . pu^. dj» 6«er-
1) MveUonibiu. C W.
BMST.CyLiWOM[<0IK VI. ilt^
«id
iMtapcrteto«tanlot literae idtanwjtjEjkfAJMsk
t ccnt*«aMMi«*bdhmii' enqiie 4ad»i«cmleMl1*M
lenwi •• SaAi6t jiklAmStaiomiAiimmif wti^ |
ipMk unfJh>bim]ihasiartiai)los,^iqiiv£«tt»gtln
'!«lRii «imttnent>,'iJ(s[inti«tllm''TJrri*rton(«flclai- 'j
tirtiniU^cnaceinrnti. iti ctticte);'.<et'iiatalnstim '
Milipdff ipH lirEiciilea probent, deMei,\'6K j
■^-VnietoTum-ii.AB. atnqae';tpcciey: de Miisiii, |
i)ttWiirMtiUM''cnUibus) ■^tJaftntori^ni,' «« ,
!at<.TuMnainitiMD>ipasMe«Mit^fi>i)iicaii<6iMW'L ;'
titetni<ipsi iiMnit3itevire>hi)ho9j'itMi]rei<tfe sen- <|
fi Sic i/i/mewflr,' eilicto: Wt>DmM!i«feMi«diti, i
rvetvnt civiiiiH cdictuint ^dfocMuIemntj -se ;
i^iere non posai!^ quo 'tnimis (Diwiav wi «ua '
pnmuleet cdirtiiiniQiKrididMnBitt^m nemU \
contra Caesitrcm tueri posse; verum id uAare
litmmVt ' sf-nsminem panituMausseVitqhi coa- ^
EJmiti^lii aairtonbit(i'dts9ciitim «b^^ie^intd.
»^05 iudioabat, ^insideijasAif>»yetemj>\\iih ]
imitaTi posse^. Nete inveni6 cousilKim inBBt- ,
^v: Bene Tale, Montags pAst^iohanois
iitae. . ■>■ ■''^'■■' j ;•'■■ I' '
' ■ ■ ' ■.'f'*U(rt3W»S.ij
■tii hr.
\uu:\
i!<p-.»
: ^i -1 4Ikrisfo-Mtti&t%-bbs»rptmdiBsitno.'
Gt^tiW"!ic^|p'j*fccl4i"iri"t:hvkt6. Accepi, aifticis-
iintt inirPAiVib»*!, biqas tans lifitas, itialltrrl*
Inli? r«t«|^'f.l05; E> cl rt>ptilittitJUl>l(IcnWK.= iet^9.r
Bt in cod. Gotb. 168. p. l79i>. — 'CaiVl lcnplj.^!
fcM«iA!i ti«i'(?..;iM. ■ -'•-■:=' ■>i''T'"^(;firP(/ |
( %.'l ;.'■ ..'■ '■■-! -vi-irlrn.i.liT ^-iri:- :
C4iun likilif^pi MtL^idt fcasfh^mtHr/fmi-^
.... :■ . . nialL^-^ .; I ;-:; ■.■■.■•■ ,l-j!..7r.y i
M/iunyf/')'iiegoti6$icpe^ntmc(nt£WA«»-01')),!
^'A^'-'^c ini>rc citanJam esse pro valvis E^cle-;
y. ■Qood ai -ftppacnerit j dicnt eHMSnm» ewr;
Eum desenictil , et Jiccuscl eum. , ., ^ ^, .
Stin .■lutcm non ;ipp;iruent, cum viiitulieatj
m testiinoniuni V pv«rtnn;c)etnr tiber ab illa
'trice: et ipsi,vis coiiscienU;ie prrniittiilul', an*)
itii .yolit conltahere matriinonium. Causa
hHbet difEiciicm Cuntrovcrsiam. 'Dic lunae
R>aViini^nn b.')plistan), 1591.
'1 tic e»d. t6B. — Manl. Iul>el: N., c«4. S8.i
mV 'nfier4i(Jif'aA[iic\imi^ iibi iho)est'iim , magis quatn
j tohinWidhhi, "tibti'Wiiiim nob fastidiaS, ied etiatn
I bni*Rs'''*oli^. ■^Qifai^' «bper de inslifiratiotie fidct
^ffUlmJ' eVnftH-.^iic^y^e^Wipta ■afclpias, quod
i[{\Ac tii-if^clii^^t-^aiiWteei^^oifavi satisTaciant, Rut ila
si'nlT.-i!rtl 'k^S^^Viil^aVW;'^^^ dc ca
ri' (1'(scih-l'1<i|iitiiy'' "QifQiies enini d^' iiiitificatidtfe
I ci)git;iN;ii|i^^'fio'fl^iiofi eSse* ei b'pe^'buS , illud snh-
nKlc iiitiaeb^^' hbTlrte''fet fitles ipsa lipus e«? Et
i!ohiiriiis'!litV.'tw^eSt.'pilil8pei(itci-eJab's. ' Si ijji-
'illt' jlo'W-'fefi'liu4iifit/atL, ,ei operihiis, nec .fex fidi
i^t CtiVrt^^^rtU 'Aflim 'bVnmo'm(ib"obver5arefitiir,
'iWlWlliiin' (■(jiiMrm iuslifirjifionpm 'prb'pltr Chiii-
'^tbiti,^filntii cf iiiiij pciHcr ilif;niraierri ndirfrbnjni
"(l^^Mi tjioliii''CiJii(liigcrt-. Scd prae ia\^M\S:^1tA
^An" paiia^gm animl sentcntium salls pe^rspictiie
'■i^^mim} pfSiVqii.tm vrrf. \e^\ et tiirfs IHeras et
K]i]ioiiincfi'ii T)i''in. Ltifhfr! 'f\ .ipiilogiarn',' mi"iii-
(Ilce CMiiOrn-ili' (ii^-initn, (ii.lici vpTiis^aoctbtlbiii
Hbii'S()hlin feoto sciifiri.', vmim etiani recte luqui.
Qft^aesornilbrh, mi PliflTpfit', Tatitiisjpcr niigis meis
benignas, mires praebeas, donec^Mlen't'am mfeia
veffiis',''" non eruditis, certe apertis e;(plica-
Veto-'^ Edo dt ttptritus sic iudico. THpticil
l Lutlierul] Maal. firomuttianiut.
ro vatvi* Kectttiat\ pratletmi*t> ■ MdDiio iti
n] Hial. uirmm.
..Jft Ja.j&derii cod. Obcit. p. 41. lcgllDr etiitn Brnlii *^U. ad
Lnlberiim barc:
„S. in Cfaflite.. ^Utn'U, prkMfptik- in Chriito oh.ier-
„*aadiMi(ne, Hitclii aegDliu, ijuifauf ccclciiim tetWlcM,
^iU DccDpalDtn eii«, dI miDiaie-.TMcljtiaii Angia.4tui ope-
,,ram darc. Itaqt.e toIo tc bretiMitnii primani «alulare ia
,.leiD (^hriito, redemtionc iiolln,. drinde indiwre libjica
' f,<n.iMWp\r}iII^9l'M»r;';4i>a« hlrp^r^ aJ 'flifcW^ liltrarunt
„!>.■ M//>]dim nnilri ad(MUili.*"Pr<lb« ninie, quinluni eon-
^■■«■0, intelllf^n, qund, tit adTCrnTii noilri ci operiliu*
„Kiix Idola Acjvnl, dum ea' 'pro Cbriilo «doranl, iti ficri
i^BOMil, ul ei opiTC fidci iJolDm alaljatur, cl fidat pro
„!pMChriilo, ^uem fiiMaeciptredchrinui, adorelur. Ne
„igilur Clbiryhdin vitMre Tolcni in Seyllam incidam; lie
„ieDlio, ()i.od fidei lanluin a<!eipiil iuitiCealioaem, vide-
„Iicel Curiilum, nnn ilem dfgnilatc opieriji lui igilirnalio-
'„nein largialur. Et lum dicilur lidei puriGcarc cnrda, in-
^lellifo twa opoa «cu mcrilnm tmt di|nilaten RM, •«d
611
EPISTOLARUM LIB. VL 1581.
51f
esse opera, almd satisFactorium sea mentoritunri,
aliiid organicum, aliud deciaratorium. "Ghrisli
passionem voxro satisfactorium «t *me^itorIuni , fr^-
dem voco opus orgaaicum, fidei fructus opera de-
claratoria. Igitur^ lustificatio seu remissio pecca-
torum coutigit nobis ut non proptcr dilcctronem
nostram, sicut tu vere dicis, ita ncque propter
fidem nostram , sed propter solum ChristuWj Md
tamen per fidcm. .Ktonim , cum^ ji:d\scribas : fidcs
non idco iustificat aut salvat, quia ipsa sit qpus
per se dignum, sed tantUm^ quiii 'ilc^^iptlf tiiisjri-
co^ictm pcqmi«^(ii(i.; ejif. hqc ^ic.dfdiplJqgiUp. ^Ttt
judices, num rccte? Allud es| mereri, aliud con-
tingere iustificationem. Fides operc suq. seu^di-.
gnit.'ile sna non mcrelur iustificationerh;: per fidem
tamen, tanquam per organon conttn^itinstificar-
sola orgahum seu instrumentuin^dst^' qiio 'Lhristus'
recipitur. Opcra autem ex fide provehicn^a Itte
sunt satisfactlo licc meritum n^c organuih, scd
tantum acceptam iustificationeih jpeir; fidehideclii-
rant. Vide quantiim ego miemini Pdtihis n^scjitakh'
dicit, iiistificationem contihgere nohis ptoptci'
fide|p..npS|tram, nc satisfactionem et meritum operi
coij^i^ hystri trlbuat; sed .^tcit conttngere fide Mi
per-Awm. Video enim iii hac <)isput<^tione;ca-'
vendum esse, ne nobis in ratidne fidei adctd^it,
quo4 sophistis in ratiqnc sua^'dileckSotu's/viidt}i^*
cet ne, sfcut illi stntuerunt dIi0ctio](i6Tn. silani' pA>
Christo, nos pro ipso Ch'ri$to dpui sed mettftnYif
seu diimlLitem fidei stal^ahius..' ..H<^ec, mi Pki^
lippe^ !id tescripSL, qua tuita Vdtnistie( cb^gtsti.
Non poteris auiem rem graiioreih facei^, j^qhanY
si mihi scripseris '^J, ' hum meis *v(^rbis tuaih ve^
- yy ■■■ ■• . . -■ . ■:. ■ .:■■ ■ : ■
f,i^fi«t|ifn fiUi* appr.cbensui|i. .5efl,de hU pluni ^/i ptii^p"
^purn. Prudrntes litiiuft laeculi erga fibet.los tiTOs geritiiiii-
,yCOt d^^edicto CaesJiris varic .MrAciuiitur. , Iniquisiimo
^auimo. fcriint , i|iu>4 ica^A scaptn ^ et ticus ficus vocen*
,^tur, et cuiiia nohis requirunt^ ul si quem latronem lalro-
'^a«in pronuntiav^ifnf y ut l«gitiiiie -in cnm giadio animad-
^vcrUcioi pfoptcr ing^tufn. pffirifinj., fac,tuni iuslificemus
^ac comprobemus, ipsi^conlra hoh tanfum cerebri babeiif,
^ut mteHiganty legi|iuia«Boclcs&aiaat visrba jion. essn pfakra
^i^d lustas. rcprelie^liMif s^ noncsse convicia sed d|gjaas ca-
^stigationes et iudicia divina adversus impios tala. Sed va-
^leant isli, et si qiiidcm iCa volunl, pereant. Ta ergo
^perf^e, sicut facn, confirmare Ccclesiain Ciiristiy qui te
i^nobis quam diutissiine ut spiriiu fortem ita corpore inco-
,,lumem consecvet. Ora pro mi*. Vale, ei Hala| feria
^scsta posl Pctri Paiilianno CXXXI.**
BrenUut iuus,
1) IfatC vel kimilia bic czcidiss« facile intclligilur.
raamqne sententiain de hac re assecutut sim. £i
^fw/^i^^V^ inteUig«»V<te'habere scriptum adversa-
: i4otiuin:;i > • <Obdeini» ^>-diligenter conserves ,. ut ha«^
j l7«imMsr4M£m{fMttt>itittmimlaltni^ itoiimi^ou;
' ^n^l^^^N^^^i^syAhdtfiilkoi^iAfcr taiCi'^ Jl^iile .aniM
; rri^6 )ftli^lisi^diPhiU^p«. i £Rii)NAla;iferia^6ttf qpMt
-P^fetPaid{',>adMCX;XX}Iiiiii-.>vi '.*.'- . '•;•!' -!.;'
; ' ^^*^ ^> iQimA' Ht^raa' ciausunn ' «nim^ ^ mtaliiu v ' 4ei de
'-^^^;0{M(»rtbasi:st»tarip^ iaiffeiliieetkMteiniK
I ^V^i-*siMoassft7>iustifiBdti6, iMih()ttem ii5ivt»iiie efe
I ^^^'M^inasi^ praptemqiicKl uttaqnxmsaiis^Ufli^
'>* 'g{viM$,iiq«iauqiiani tamen jdekekius. -> Ei^bQe
' ' ego> ^ifntliter' de fidei ope«e'ari^ametitor«>v Si
iustificatio' cdmingeret nobis'^pr0pte»: opiUv
••rvi^ilun»^ii''tdigmitsteni^ fld^i; lonn^uamide
1' > i^ ' da certi essemuav; quaprapter ^pocd «imxqmM
'smis' ^AMmQdj !qnaniMm>ideb^musv:*simptfi
orMfdiutn esltt.suocMre iiHiite(|uHtaiBimeaei -M
cum opcrihus ndiunge nohis iidem. ^iddk H
liic recte sentjain^ vide. Iterum vale.
■ I
•I I ;r
.1 I I
.V
yy . y
1 5. lul.
No. 993.
Conj\ Ileresbachio.
Epistol. lib. II. p.a»3. (EJit. Lond. II. ep. 405.)
i"D^ Conf.ado Hertsbathio
S« D. Quod rariusVid te scrrbo , -cum quidem me
t<n:?es/.hnmanissime iniritm ad. bbo officli. genui,
velim existimea.rinllam esse causam aUam,. jiiii
^od non saepe eonlingiwnt vnihl cecti. iafaeUaiii;
abmm enim al> aula. Caeterum cupiam.tecaai
vetquotidos confabulari pec lUieras^ si posseaL
Setnper enim .tc.propter, emeUentetii/daisltinaia
: feci plurimi,. nuncpropter humanilatem^ef.auiv»*
tatem ingenii, quam coguovi eituisliteriSy «liani
mirifice amo« . Hauc autem epistolam dedi binc
saccrdoti Coloniensiy petentiut se tibi commeim'
darem. Mihil petit praeter^/jix^n^iilo^^pcii^^^taT^
ut te: istic. patrbuiisiii habeat^ ^i.^se^eceptxukiaro
otium ad.Tos comrpigDet^ qua iii re.nonjutor |iiur
ribus verhis. Scio euim te iali praeditmn hmnq*
nitate^ etsenero» etsacerdotem libenter suscipere
tuendum. Tuus propinquus de tuis rebus scri-
b«t;^ valetudine aliqnandiu nonnihil dubta^usiis
est: Ntinc videtur fnihi comm6<iius hab*re. lu-
venis est moribus optuuis, et diguus quemames.
' 518
EPISTOLARUM LIB. VL 1551.
514
De nostris rebns non laboro scriberer> sic agunt
adveraarii ODinia» ut fato quodangi loalo urgeri vi-
deantiir,. «tqueego iquideniiexistincxivisui^MiAus
ti— hm. 'jlEti apud YitarquMlamlMOui^Q<//^i»P.Tf}>
noaqeBiQ&t^iiqQi. j[»idfiliefur M 'hMfe|Th«&v
factionis, idque caliiAn j^t»i «it.ioo pDa^t^iito )ifii^
siniiotv)Se?in aoimtos istarum luitionum, apud quas
mvisfiiQ i ASlb JUntb^rii Bonmr^r . ab • OMlra iftUhera-'
noii iuImI Jadmoduifi siamlritmisiiKieiȣ^i!kd;^;^/ias\
eb ^iimta jftOii|«icu& , Jitterfmi^09f(0QRO;iiff^ niQi
TdfiS^ciii^ •tiBa»r»(}t fco£i!ft^soc/)0l^i^/i««o^'i£i)}^o/ci-
af^fa^fi. 'Telaoi ocditur^fqunmnw pol^rit de-
texercj' ildea> to (nso^. utfproitiva, prudeutia dcs
opefam2»'7ine qujd exialHlniex liliis diftpuliatiQnibus
BiaIiAir.L(lnvwi3 tebti et innpecituajhoniin €ert.'mii-
HMOi ] Miu rhmt^ i^t: c^juw p^(tainmnxw3^i -t t T jltul um
KMoiiecit;'Ooiilrai»tofcuni]ipQst ApostCdoS' miinduiu.
De jMfdMhM^cogitabift.-- Beneivale. >15« Ixdii^. Au~
- i
) :
H:
No. 994.
ig.lui.
Erasmo Ebnero^
■. i^
£i autngrapb^' tii biblioUii NcNriiiberg. ^dila in Strobelii
Neu. Heyirag. zur Liter. Vol. Hl. p. 190. Donuo auto-
grapbum uiilu descripMl Gi. Jiannertu.
Erasmo E bnt ro , Iin^eni Pdiruio jNoriber-
o* D^ Eitsi meifaod annb aon leviteoiCKeronit-^Sia^
(tfrDi/5^ 'ti^enhanc eigratiam habeov ^quod vdiu^
tinsjte doini detinuit; no«t solum-, qnia deorevija^
T08 otpatiavf , (.nihii autcm accidere mihi pottie*;
nfc') (optatiu&,<quam si contin^t, q^d £ici»l
J(^ov^li»videte'8ah«oa ibcfvAiVrifim otitP% aciifriU
MiaNMsimis aetiiNinibusAne^riSy^-aed, etiaiiiiqiuijl
nriiific^' de tua incoluinitate sulHcitus 8qm,i:Sie£
piofiBcln cedit amor erga te meus patonio aiuorii
Nifaal haboo, uLlin fais meis nriserrimb ctitis ali«
qnaiiliplom aeqniescerc possira^* qiai:iil£i .vc^tro
corapksjcn otque colloquio. ! Nam fa^s fiaravoo^
tpiliag^ qnae mihi cnrn iis snntv qni nostn^ studia
aut cohtemmint ant oderunt, scis nuhi nihil ad-
fcrre ad meas roiscrias levandas, quas quidem
m . I
*) DvloanneCampaoOy qu> versabatur Rrunsvigtey yid. etiani
Luiberi ep, ad Mart. Corlitium d. S7. Not. h. a. apud de
Wett.IV; p. S». ^ >
i) Slfob. niendoM I ^oAii/. r
saepe etiam, velut unguis in nlcere, exacerbant»
Scd coram et de domesticis rebus et de studiis no-
stris commentabimur, Bene valc. 19. lulii.
.. I
• ■ »'w»ri - ;? 5 ,{i : * •
4*Lki7inog.
•.O. .)
l'
. I .
'» :
\o:m. '' *
26. Ita.
■ 1
!•• . p
loachsj Camerario.
ToachirHo'Cdmerdrib, dmico suo summo
'Norihergnet
9^« .Df J^c illo ntece^rio i^ostro ncscio quomodo
oblHw S]Lim.^ te scribcre., cum quidem id saepe
ffi^jere, cpQ^^tidl^i^emf sed imuc possum certiora
p^^wb^rei» i^StqiVini .^pit.apud mm Arnbrosius
dpiyis/ruostj^r. . h e^o^uit ei dc liberis, quorum
egp Olifiin ^^hi^]|uiximum apud me h.ibco, alterum,
habct.i/^'4<^(^^f. .Tcrtium puerum alit Iiic quae-
dani honcsta mnli^f. . Uxpr vidctur illum libentcr
rQqeptiii^^, ^i^C^dic^it, .sed ut ex Ambrosio accipio,
iion:Cupit.redire> .et. uxorem ad se proficisci ma*
yul^;, . 4c e^. iTC aget ppn^ ,inuliere AmbrQsius. Sed
ego vereor., uL sit ex patria disccssura , praesertim
pustquaii^.semel a vlrq dcscrta est, ct idem peri-
cuhun aJilM xnetuct. : Buc accedit, quod prope-:.
n^of^ljam videiur^aUfJteremuIier, quod occasionem'
n^yct^: >it »^^<^.yjLicp^V n|ii]riti. Nam, ego ita statiio,
pjcaecipuam causa^ ifuisse clomesticaTn discordla.m
huius ieftilU» . ij^uod , ,§i ; jidiiuci tam cii mulier ,pote*.
cU,ait ad viri^np^F^Uci^^.tn^i to^/es p^ecfecta crit.
Naip^4^iiberU.i|ihil <^t qupd angatur,^ tractantur
e^im.fnelius .et Jib^rHliys apud nos^ qiiam apud
pa^r^ ;tractaj:i.4>083€;jpt^^ sin autem mulier disce*
dere non volct, de qua rc po^tea certiorem te red-
dam, et scribet ad ipsum y^m^ro^iW , reliquum
eHt; ut sl adi]tros ilje veoferity.iauctoTes ei sitisf ut
hucTredeiit. Nam cumcreditOTihiis tr^nsigere po»
ferimus, sed intcHign omninp eum in faacsenten-
tia esse, ne redeat, fortassis pudore proliib^.tur,
quanquam.facilc consen^sbunt tate3 sentiones.. II-
lud. magis me» soUicitum habett/qaQd homo .desi-
diosus nihil unquam suscepturus videtur, quo pos-
sit tolcrare quotidianos sumtixs.
Haed de hac re. CaHsar Spirae conventum
indicit, qui mco iiidicio accendct hos turnultus.
Kihil cnim cxpocto paciiti , nisi Dcns nos respexc-
rit. Ac coutra iam acciderc quidam putau^ quain
Asr
APHSTQLAnUM Lia W. IBM.
S08
qnani uaqUam , ac «taluo komiann noti fjillacnn
«Ase, utsi eat ingento «;iUido.
!^aac euicadituTiJiAeioriaf.m^i qtiat, ubi
erit^bsotuta, a<\ \e Fpjlt^t^^ , l^jLls\im^ ^\m libi
quoq\)e utui fore; veteira enim pra^cepta ail ne-
gotia liorum tempotl^-accoritnioda, ^fttctsquc^^d
eo studiosius, quia*) adcdesceutin.le^nB hos li-
bdlos puerilcs invitetqr ad.*:*>gui|ioncn)^ianM^
nostrarum reruin. . ^,. . ,; -,,.,\ *' , ^,
Opinor te ii^te'j[qf^^^tfpi)aAjrit^^fjp Gaf-
iiae nostris PriricipibiU,_,j^ui;^ej jifite^Mij^ra. r,c^J-
gaverunt, nepatereti^ se pei^elli ^darrpi) CQfitia
nos capieuda, nisi res in sf nodtj; r|te .co^nita esset,
Respondit huinanissime, 'signi.Iicans se qu<^quf
magnopere uptare^^ ut synodus cog.-itur talis,. in
qna liberum sit diceresententiSs:^'ct cosijluiM^j
nec sibi '" " "' """ ''—--*- -'
tum fore
((unni _ , , . _ ,
deliberationcs fuisse,. quiJ^ 'responlieretiirii ,,&ed
uc esL ' Gor regis iii nianu t)ei esL' £tst e^tm
abduci ab tiac sententia GalU ^ossupt, |Li^^,,npc
testimonium me deleclat; HaeCiPcrj^SMi^m'^ cum
ticce affertur fama delitens Regis j^gUat^ A*1<^P
eum^ duriora aWquajnto - "prn psisse ; 8^d'|i).nieii in
summa etiam reiiceire rein ad C^Qncilluip^ et qucTi
quod muhi haerejufit jn Efccle^ii^^abnsiis^, pbi;y^-
dero literas, scribam cer^idra. , 'I^^^'pmin!a'^ii^e
«tiam oro, ut rnilii statim rescribai. tfaslit^^^s
cpmmunicjd.is cmn ^''g('^<\t^\ rf.^,fF^^j^i|j?'^I^fi*
ne qnis leg;it aliuS. , .FVaneiw^V ^ agj^mel|. ^le pfr-
cunia '). L ulherus ' losail^ t« .salij t^fi^ sif i^ V,«;nij;,
teqne rog«t, utj pi;o E«W»ip,t}^sif,;<i^s,^.Jfi(9iif
vale. li.liijrtii. ,', |,'. '_..^,j.. , ^,_.,,.. ..(•.,.•,,•,.,';
Xoach. Camermw.
Viro optim&l6aek{irriQ\C'aai,trdVjb',Nori-
-■ ' bergae
S. D. ' Cum cives nostri Ambrosius et Ckristia-
nus Fabtr\\Kt ad vos habeient, duxi eis dandas
I iitenit, ^tsi deerat arg«iiien(rim,'qnui «««-
InuB^tiMlatiBa.,. «bi de adveritu tAm certoiMak bo-
Mmiamliaifiisiitevas Bequi(itanM>«SMbo Gnn
igitur ipNnMki;t«soiiH^aiatatii: .iUUiiir'. auiiiimnrTia
iiltf^iaoSiatfns,£(i(t|iuiuaaiimiuIbUim4 MifvadHB
ini'ianirDilisiT«re,iillud miMe^'«eu«aa itBivi'*|>*4
acjcibiLitiinstoteies, ut sit uausi-itiumiriinirdiififaut
curpQtibuOi TeqlierogtffUietianft Qi«(iuubil bn-
l*ebA^, 'itieo *ex«inplo: ;SCTibas fcaioeuj-ir.iQiianqwun
4ibi,iniUi tatu:coUliri<fi^rb'eiquotidieiat*qiuud jfoti
«U^tiip>^[qiQil]wa seirsiphirinmm.vttfariihfji.ir!
[T'1,'. Eye^apaaificallonc^iesckis^fiUdiFe-potluitttviiVii
Mraucoforaiae ii^Mnii' Nondnm,abfieot8 estieius
rsentio. haque !Di>ils omimIus-M,! nt flactat.ad
paceiB aniittDB «tciusque parlis. ;Sed ego^ '^i^Otic^
de «a re ^^itovifitteipcUuraiSnnlpaldan^ -vAI»*
•rioiO.f -■ (illlT- .' ,..; ■ "(;.'..'") t-jllKJt ; :■,■.
<JI|ud>o:que6dam'peTmolestnviesse UBUbvCftCK
.hotllen^nt^ etvBfaementbrhoilBficbiifiicdcivtos
iSnfevkaotnj/ffuic^'»^, ut se adiiiventconiTAuv^
•tvM 'itf^ihil- est imprudotaius- islia*),' lirritaBt
.animoft tnMtrpninif ii iet<'tame6 posteas; cunt vcfrtin
cst «d imzamv, Inbnscimt. Quoties hocrianiiBd-
cidsncTi4d4nus? Quisaulem illos, si ita saevire
verum est, irrilat? Itaque com haec audio, noa
possnm interdum modcrari mihi , qiiin ut de tj-
nvbiiiloquar vehemcnlius. Plaiie autem t^dntA-
nae^rea insunt in tyrannide, snpetbia sniniiia
et timidiUi^^iit^tTia? ' Apfld 'ii()s"t^i beneBcip
pCHif:ieWft.nullu« apparatuB auditnr» eed Cpvitei
tlifiidaf^ ]«railiifr(ai'irtter aeiKti^nK' Et'pF(]denlei
' viri magtiopere sunt solliclti, ne i^i> ej; CA.^ nia-
gUns et horrihilis mntus •■xistat, niA.a B-tov tv yov-
«WIPtW*5ll'-*^l3eiHcri'ijV dfqfte toto^iWWe^AW-
xandri, quimtum potes, "thquire mihi serieni, gr*-
.Riift-<piyb^.|e<en«*r'tten«v4t. JX.CaJt^.tulv^ >t
..-r,-../! ;•-'!•, ■■vT:,,..- .■.,-•, .' .'■ 4^i,imi9s-
6) Snei;, v»*. ,
B^Suefe. eaan. ' , ,' „ ... ., „;
7] ypbi,t[HaalUm^,^difitfmiMt.9f^iVm»fmttfiV'^
ly I, - i; G. Spaiatino.
\ E* •utaer*fli&Vc1«oib. in c^i. Suil. F. 101. «pwt. lA.
Sp3l*IIa5t'ttntn*DDtiIter)p»tlnlJCrlplioMi ,t»aiUt9SL'
Virooplimo, J^Georgio SpaJ^tii^Of
amico suo siimmo,
S. D. De negotto THinsidslioram sic iusnu som
respoiidere a ZfutbitFO^ et./o/|<i, . Guip fSjt^.Gtat-
i) Marchioiubu*. C W.
riHniMiafBrte^MtantDt literae iAicu^iiEjbjAMU
B*Ai caanemtiMbdrtOBi' aiiqiie 4adil ««nteMtiM»
■poiu>nui">5edrdfe »iih'tiii«teaioM|]Add(Miv -utinL
irfnrpibti imiMobiiTeihnBiirtia^ost^-iqiivilmngcliii
ka^Vlni «Mttinentiiii^BRnt^iiiiii-ivmiwrtiiriiVflctai-
ld»'tlrtiduHrcnaceininti; ili ctlicte);"'flC'-ilx>hlinittnii
tiiteikifaisi ipai tirtiiititin probent:, deiAdeii-de
liltp''Virt^eruini^ii((e. atnqaeispccfe^' >de Mnisil,
bi{U^ttl|Mi:factilJi«Mroltibriisi '4t>adirto«toal,i i»
[oideiii-itikmnaDiitiici^il poase evatiBifincaaiiGiMif^
ipirQjtetniiipsi^nMmt^alevTre^-inihosj^^nnireiJUk sen-
iimtf -1 SicUJftmtaeSi' cJicta'WDbiiMd«titt«dit^
•chavttunt eivibincdictum) kdtftttvAcleniNtv ae
nhi^mrCMnm' posM, quo^nrinns Cjmms im ^mis
HAte pK»tiulget.iil]ictniiiviQt'MAiiidMMit< w neinl*-
teni contra Caesarcm tueri posscj vernm idtdare
■ttMVfloiitJ, "sriuminem pairitubMivsei^iqhi coa-
UHPtJraB^iiaiittDtstntiJ-diuciitim sbii^»'e<l(tstd.
SiiifAttvj iudKabat; Einsideiitfs 'faoci^aeMpluin
■uiimitari poaict. Neb invenid< contllKim ijiBet~
lAm^r; ' Bene rate. . Monta^s.pMt-iehaiuiia
Uptistae, ■' ■ ' ■. -:■■''■ .i..--iiV, ; m. i^ .
\i"j.^ ■■ ' .'iinfiliiwKWjjLt-j
;WiKigfte.'i'>.-' irvf>i^r;0J! ■;;->:
-ua lj» iiHj-irti^j'! nTji!) i,7al:t» 'lu.-
iiJGWft»»^" .'■Jwifew/isoiiPAi A Af i-fei fbo m .
; '^' '- ■QkrisioMaigribbstrpandissimo.
Gfatli(iti"!ic'^ytcfti in't1\Vi«6. Accepi,' aitiicis-
sitTtt mSJ^kUippt^ Liqas tuaa ntitas', iii allbrk
e^iilWiijpjifriyicymKtdyfe^ '^iiie o^nt;. qiiam
|ftt'^|infilft 'fil^^^ini^^Aicilboyip^^ ftaqiie gralTM
T,'Ht.' liiSklrnaiJ.ag&V '"i^ioy^veW^is Wosii^ae amict-
^^'^(^'iiibrai^icbWi'^'^ libi molesliim.magis quatti
totnirtticihtn,' tidii Vdl^im noii fastidia^, 'Sed etiain
oteens''iolasJ '13ifA'tf'hii^er d^ iiistillcatione MA
^ffHn'*?;' 'ea"n(>ii'ii'(;^'S' W^'scripta accijiias, quod
-(liii^eyfe^lrflVlil^fe^^ci^iWttieiVitf/avi sa^irfaciani; iiut ita
sljfa^tt^m] 'kiif V<iil^^ji|^*'ii''adcfbfe de ea
!V>t,091.
J,rn|,l..t
I)6,casu matnrnpM9-^ii^SZih
J. Goik. 168. p. treh. — 'GiVhi lenpu.tAe!
; rn-jqoii^c!
.... . ..... . .-^ - , .... -.nrii-iK^.i j-i ^iri:?.; '
MMWR Jihi-Up-p i, Sfth ' tf( j;iuff::'m«<niw)ft- !
■T. .r.r-V-':- ■i'fl*B/*.-i-i; t :.r.' :.-,^;! ,'r-ji»,ir. - i
>e^^^imy^/')'iiegoti6«icpvimiitdMXAt^A»-tfi^,!
iifflJfMtn' HC iriOrc citanJam esse pro valvisEccIe-j
iae^i - - Qaod ai -»p|»HHnTit * ■ -dicHt emisiimt e\ir j
Miafutn deStrucrit, et ncciisct eum, . -,.j t. ;
-'.^ .-MA Aulem noii apparuerit, cum vip'h:4ieat|
onum testimuniuntv -piwiiitiiclctur liber ab illa'
fsertrice: et ii)si,Ms cunsci^nljiie perniiltiitur, an*)'
tuMtit-^ycKt conlraberie matrimbniuin. .(llausa
lod hHbel difBcilcm controvcrsiam. Dielunac
■ost'I^abYi^m biiptisianj, 1591.
Haal. lubcl: N., Mi.88.:
^) promMdal Lullteru»\ \\»o\, pronuntiatnut.
i) pro uatvi* Etelttiael pracUrmlm ■ Miiiillo •iinl,
tt) ») M*al. ulrttm.
., -... . ids de ea
y^Vrsd^l^-tdjitii;''^ *<}iiolics enim d^' iuiliGcaUdJfe
**i:igitaKW|i^i^';ioa'S(ifl esii^ejc b'peribuS, illud suh-'
mijc iWtlaebs'^'' iriiftrie cjfides ifis.i lipus eit? Et
iiain?ri{IS'^it' 'K^^WtfipilsiyeUiVcreJatis. Si igi-
;*ijt'jl«ti''feg^imiftfeljb .^i^ bx fide
'viiz. ' Cii^^^iiia '4Sim 'Kiifmo'mS6"dbvcrsaren('ur.
*ibiHi^!;;,h, .■ijni.
'«.^.ilriii. .■(■ .1
~664i\!iin irbhis ki
•il(ii^fnin.-pnl Duti
"3Ifce (■■i1if"i''i^l' '
-ifiH^'tfo(uni rcctt
Qiffilesc('!rtitbrij ■ iiii'Pfttltiitr<-*, r.miisncr nugis meis
benignas aores praebea», donec i^^iHlentiiim ririeis
veiWiV^W^Von ernditis,
vero ^ — ~
mgo' obvcr^arenfur,
;i(innoni priipifer Chn-
<^if;iiit;itejii ndfetbruiil
.Sfd prai; fnraWi.rfeta
iiiii scnlcntijin salis penpicui*
Kiin viTd lef;i et tii;is lileras et
Lulhcri c\ ;ipoli,gi;im'j' me"ii:i-
,n,T,,, iliii,ci ■vobis (loctoribiii
eriim cti.im recte Ibqui.
donec "i
certe apertis explica-
li«e. THplicia
J J9 iA^'ehi c«d. Oben. p. 41. Icgitnr elum BrnUM «piu. mA
Lntbeniin liiec: <,
„S. in Chtblb^ :$tlMi'W, prii'tfMpUr in Chriilo ohMr-
„»ndi>iinie, Mnctl* Begollit, quibiu eccleriam •eiKGcu,
„ili occupilnni etie, dI miniaie-.TMCtJmU fcngiardik ope-
„ram Ame, llaque tolo te bre*iuimij primum wtultre in
'^leiD Cliriita, redmlioiie notlrf .. deinde jndi«re tibJi'ta
■ ■ J^WfriSdefFAHtlt^S^Mtiei^yiti ti^^>^-M«M^lif«r^rum
„l>.' PhUtf^ nottri >dtea(ttij ^'Pntbc nrnic, quantum cnn-
„iicio, inleMi|^«i, qond, ~ nl ■dvernri! noilri ei operibui
^niM lAib fteAmti. dum ea'pra Cliriiio •dorent, ili' fieri
i.pOMil, nt ei opere fidei idolilm slatjatur, ct fidea prn
„ipiaCbrTito, ^uEm(i)t«aecif>eredebe>iiui, ndoreiur. Ne
„iplnr Cbirjrhdin vilire Toleiii iit Scyllam incidam; lic
„ienlio, qnod fid» Imlum Itcipiat iniltncBtioiiem, vide-
„licel Cbriilum, niia iietn di^ilate nperiii i.ii iuitiMMio',
„nem lirgialnr. El lum dicilur fidii purilicare cnrde, in-
-telligo Bon opui eeu meritum aan dignilutan liM, 'lud
611
EPISTOLARUM LIB. VL 1581.
51£
esse opera, aliiid satlsFactorium sen merhoriani,
aliiid organicum, aliud declaratorium. X^hrisU
passionem voco satisfactorium et TOef itorlum , fi-»'^
dem voco opus organicum, fidei fructus opera de-
claratoria. Igitur iustificatio seu remissio pecca-
torum coutigit nobis ut non propter dircctronem
nostram, sicut tu vere dicis, ita ncque proptor
fidemnostram, sed propter solum ChristuWjMd
tamen per fidcm. Ktanim . cum. .iiuiiscribas : fidcs
non idco iustificat aut saivat, quia ipsa sit opus
per sc dignum, sed tantum'quia^'ctiptt' tiiis^ri-
cordicim promi^^aifi; c^ hoc sic.dfdipi..JQ^^i ,Tn
judices, num rccte? Aliud est mereri, aliud con-
tingere iustificationem. Fides operc suq. seu di-
gnit.'ilc sna non mcrelur iustificationem;: per Adettx
tiimen, tanquam pcr organon contingitiiistificar-;
sola orgauuin seu instrumentum^iist^' qilo''Christiis'
recipitur. Opcra autem ex fide provetii^fnti^ lite
sant satlsfactio licc meritumn^c drgimnih, scd
tantum acceptam iustificationem per^ fideni d(9cla-
rant. Vide quantiimego niemini Paittlls i1^S(|iti^M'
dicit, iustificationem contingcre' nobis ptoptci'
fiderp..j|^ostram, nc satisfactionem et meritum opcri
coi;^is lif stri tribu.it; sed dicit contittgere fide aut
per^cibm. Video ebim iii hac disputr^^tioue ca-
vendum esse, ne nobis in r^itione fidei ddcttl;\t,
quod sophistis in ratioho suafdilecWonis/yidcli^-
cet he , sicut illi sMituerunt dli^ctio^feTii sttiini pi?o,
Christo, nos pro ipso ChrisLo bpui sed merittnYv
' seii dighitatem fidei stahiamus.. ^Hc^iiec , nii Pki^^
lippe , ad tef scrlpsi, qua tu ita VQlnisti et cb^gTsti.
Non poteris autem rern gratioreih facerri, £cfaam
si mihi scripseris')!, niim meis Krf^rhis tuaih Te-i
\9 , %. t '■ I -^ • 0^i'' 1 / . . ■, . . ; T . r
• - ■ ■ - • I I ^ ■ . * . . 1 * ' * ' i' '
■ • ■'
„(^fi«tufn fidi! apprcbensuqi. . jSeil, de .hij pluni . a/dy¥ii/y'-
y^piuii. Prudentes liutuft laeculi ergai fibeilos tuos ge ritiini-
ffC«M d««e4icto Caesaris v»ric . hrriciuatur. . Iniquisiimo
^auimo. fcrunt , . ^uot) icagJiA scaptn. et ficus ficus Tocen*
,^tur, et r.uni a nbhis requirunt^ ol si queiii latronem latro-
„il«m pronuntiaveif nt y ut Irgitiiiie in cnm giadio animad-
^ipcrUfioi pj^opt«r uigratufn, pffic^if^m., factuiii iusti|icemus
^ac comprobemus, ipii.coiilra non tanfum cerebH babent|
^ut hi^eHiganty Iegi|iiiia«Boclbiiaclat rierba jioil cssa prokra
^a^d iuslas repreliL*iisifM>fs, uonesse. convicia sed dfgAas ca-
^stigationes et iudicia idivina adverxus impios lata. !Jed va-
^leant isli, et si quidem iCa volunl, pereant. Tn ergo
^perjje, sicut facn,^ confirmare Ecclesiam Christiy qui te
l^nobis quam diutissiine ut spirilu fortem ita cnrpore inco-
,,lumem consecvet. Ora pi*o mi*. Vale, ei Halay fcria
^sexta posl Pelri PaMli anno CXXXI.**
BrenUus iuus,
1) Hatt' vel ftimilia blc czddisM iacilc intcliigilur.
rarmqne sententiam de hac re assecutus sim. £x
Apoi^fff^a intelii^jXe hRhere scriptum adversa-
rioi4uRr.< > - ' Obsemi» ^'^-ditigenter conserves , ut ha-^
i b^mMsrwn^tfmtt^itstuiimtaiini^ieiikttt «onmi^f )ii:
' c|ii.l^^¥>e^^^hK^syAhdtf itkoi^iAto Mn^i iViile.aniaM
;m^(^ ii!^iAsi^6>PhiiKi)p«. i tEoiill^lafa^iferiaf-dt^qpMt
P^f etPatrlt, anM CXjXMiii^ • j . . ,.i< .
• ,- i-.i-.:. \niiiui rM;;r..)'i ^ iB^teniiUS-tiiiiSd ■
: -^)^'j^6<fni)tMra&' clauaiinn'«amv«mtalini^r.teide
^■^)^::;id^ptrtbosi:st»w|pimtfhtki: iaiibdilectMateino^
j ^^>^nsmi<jassft7)iustificdti6, luinifUQin tonrttiiier ea
I ->)^** ^tf^lnasiy pn^ptereH quod mtaqnxm satis^iJilrH
'>) igittMis,' icfaauqiiani tamen «liebeinus. - £« \hoe
' ■> i»go> simttiterde fidei opeM> ar^metitor^ >' Si
instificfttio' cdntingeret nobis rpropter. optuv
--iTr«ritum»45^iii:digiiirt«tiem; fldeif iDnni|uaraidr
iiiiiji^;! certiMBSsemus).; quapropter qocd nunqnani
>^ > «IrtiS» ^iddinvay, iqiianHimiideb^mnssi >s«ro^
■*i ^ orMfdutn eslii.suocMre isMMduKtailB meae^ H
cum opcribus adiunge nobis iidera. ^NilJkh et
bic recte sentiam , vide, Iterum vale.
• i\
- 1 1 : 1
> f . ■■
No. 993.
1 5« Inl.
Conj\ Ueresbachio.
Epiilol. lib. II. p. m (HUlit. Lond. IL ep. 405.)
■ 'D. Coritado Htresbathio
S. D. Quod rariusVid te scrrbo/cum quidem me
t<nfes:iinmanissim^ invites arl koo oi&li genus,
velim . cxistimes f rinllam esse causam aUaro, Jiiti
^nod non saepe eonlingiwnt xnihi cevti laheliarii;
abimra enim al) aula. Caeterum cnpiam tecwn
vel quotidije confabtdari pcr. literaSy si possen(L
Semper enim te .propter*. em^Uentetri/doiisltinam
feci. plurimi,. nuiic propter humanitatcm elsium^
tatem ingenii, quam coguovi eituisliteris, ctiaBi
mirifice amo. Hanc autem epxstolam dedi baic
saccrdoti Coloniensiy peteiiti ut se tibi commeu^
darem. Mihil petit praeter ysfx^a qifikoipQaiytjfJumif
ul teistic.patrbuunilhabeat^ .ai>se receptxuNis in
otium ad.Tos commigDet; qiia ih re.non jutor fdu*
ribus verbi&. Scio enim te tali praeditum huroa*
nitate^ et senem, et sacerdotem libenter suscipere
tuendum. Tuus propinquus de tuis rebus scri-
bet; valetudinc aliqnandiii noHDihfl dubia^uShs
est. Nnnc videttir mihi cominodlus habere. lu-
venis est moribus optiniis, et diguus quem aroeSt
EPISTOLARUM LIB. VL 1551.
514
I noslris rebus non laboro scribere: sic aguni
versarii omnia» ut fato quodani nialo urgeri vi-
antur, «tque ego .quidennexisLwoivisucoAiPlus
)xinmoiiiio*JbKinuralrilem>&)iV^aiiHiboiM^ mgp-
mam.:'lEtl apiid Y46rqufidamliiOui^G<^'^/»P*)=
iqeB^c^tvi Tqoi.inM&lelur ae^h^islehi Jw4/m^
:tionis, idque callittefodt^; rut eo pDai^t^xUh fiin^
iiioi\)Se:in aiiiiilos Istarum nationum , apud quas
asnraiAsft J>«/&eni'rn(initfliPy <0t! contra Jttulhera^
stniUtjddniodQoi sciBlnt;nisiiiQei»»Ad^/4«e/iVxs\
^iinota .' mii|v iouii , Jnfanrlm i gtowmoiAv^: n t {fi
^\&^aSii (agoirrmpt toti!ft^soc/t0|^H;i<a«(^'.£i/}^o/<i-
tkfifayti. 'TeUoi orditur^iqUk'iniu^n polerit (ie-
.ercrf IdeO' tQ oco, ut-pro tua. pcudcutia ucs
erani^ ne qujd eKiatat^ex Tillis dispi^tiqnibus
Jtivi^lavtfuis .eiit; et jjnpecituSkihorum eertami-
m^xau rfcam* v/ mivoy ^QoaannxtSsi':. .Titulmn
fOiCeciL cQntrA.itotufni.pQst A:pootoi(^ miindum.
hi^mbw cogitabift. ' Bette^vale. -15. Lulii, Au-
iASl.
). 994.
19. lul.
»*-
Erasmo Ebnero.
Ez autngraphd iii hibliotbi NcNriiiberg. tdiia in Strobclii
Neu. Keyrrhf^. zur Liler. Vol. III. p. 190. Denuo auto-
graphum uiibi descripail Ci. Jianntnt9.
rasmo Ebnero^ luoeni Pairuia Noriber-
D» Etsi me^hoc anno aon leviteDiexeronit «$a*«
!iii/5 , tainen hanc eigratiam habeos; quod tiiu*»'
s.te)domi detinuit; non solum , quia decflrevi^ii^
9 «xpatiari, (niiiil autcm accidere raihi poitie^*
') optatiiis, quam si eontingat, q^d- £ici»t
uaMVffl >\idete 9sxlvo9 loaekimiim ekir^^ MrivhA
imsimis aermonibus veatris^^vaed, 'etiain"qiiiia
rific^ de tua incolumitate soilicitus sqniv^Aec
ifecln cedit amor erga te meus patoruo artiorii
bil babeo, ubl in his nipis nriserrimis curis trli-
anlalom aequicscerc possira^' -qi6i iii!i .vestro
npfexn atque colloquio. ^ Nam hss fiaydvaova
Ucrp^ qoae raihi curn iis sunt^ qui nostr^ studia
L catitcmnunt nut oderunt, scis niibi uibil ad-
re ad meas raiscrias levandas, quas qiudem
) Df loanncCampano, qut «ersabatur BnifmiKaey Tid. etiani
Liilberi ep. ad Mart. Gorliliucn d. S7. Not. b. a. apud de
Wett. IV. p. S20. ^ '
) Slrob. niendoaci ^iiiV» • • (
saepe etiam, velut nnguis in ulcere, exacerbant*
Sed coram et dc domcsticis rebus et de studiis no-
stris commentabimur» Bene valc. 19. lulii.
...._. 4*ikinnog.
• »11
26. IqI.
'loach' Gamerario.
foachiTfio^CamerdriOj dmico suo summo
' Noribergaey
> ,10« Pe ill.o. necessario nostro ncscio quomodo
obi^i^s sum.^4 te scribcrie, cym quidem id saepe
f«4^,ere cQO^tili^i^cin, sed uuuc possum certlora
p^sgcil^qre^ ipos].quam ^pit apud cuxn Asnbrosius
•qivis.fiiost^r. . Is e^o^uit ei de libcris, quorum
ego riliuin ^^tii^naximum apud me h.ibeo, alterum
\i9\j^l,ILutfy.eruSt Tertium puerum alit hic quae-
dani honcsta mtili^r* . Uxor vidctur illum libcntcr
r<;qepturti, si c^dic^it, sed ut ex Ambrosio accipio,
uoA.cupit.redires et. uxorem ad se proficisci ma-
v,uU.;..de q^.trc age.t i;|jn\,rnwh.ere AmirQsius. Sed
ego vereor, ut sit ex patria discessura, praesertini
postquttm . semel d vlrq descrta est, et Idcm peri-
culiim alilM metuet. > Buc acccdlt, quod prope-
mofJjQin vijdciur^aUfLeremuIier, quod occasionem
n^^-^; slt pCXc.Mficndi m<:t]riti. IN.am. ego ita statuo,
p^ecipuam cauSfgrri fuisse domcsticain disrordiam
huius je^Iii» ■. (J|uod §i:iiddu.ci tiime^i mulier.pote^
cit,<st ad virpreifVron^QisQatnr, tota^es peLfecta erit.
Nam de ^'b^^i? i^thil Q^t qupd angatur,^ tpctantur
eoimi fnelius et {ib^rjU.Ivis apud nos^ quam apud
patrqfvj ,tractari.4>oss^t^: sin aiUcm.mulIer disce-
dere non volct, de qua rc poStea certiorem te red*
dam^ et scribet ad ipsum ^m^ro^iW , rellquum
erit; ut sl ddiVos ilje venferity auctotc^s ei sitisf ut
hncTredeat. Nam cum creditorjhiis transigere po*
ferimus, sed intelligo bmninp eum tn hacsenten-
tia esse, ne redeat, fortassls pudore prohibetury
quanquam.facile c6nsen^stunt tate^ aentiones. II-
lud.magis mefSoUIeiUam luibet,. qnod homo .desi-
diosus nibil unquam suscepturus videtUT, quo pos-
sit tolerare quotidianos sumtus-
Hae<5 de hac re. Caesar Spirae conventum
iudiclt, qul mco iiidicio acccndct hos tumultus.
Nibil cniui cxpecto pacati, nisi Dcus nos respexc-
rit. Ac coutra. iam acciderc quidam putant qiuiu
E^rjSimiLaGM Ltfii VII ts«i.
9radq«;pfftlki]iitiaaiiitt'')i ^atkieil p)rob3bitt0iiMiL
(ictilNipf okm SGArrcw' INe^ Hfim iitm «Mid]pl«iii
4ppiolM[lam'po«tttibe06s Adtfili^ifeniitoAl^^j^' j'< -^^^^
Sed Alil Aunt gradus lon^us dlstantcSy^W^j^
trui efc nfif)*k^ iicm>|it6t»Ui^^^ his
«radAbtts legtt Motsi isi irUff0^pMhibti«i^tttP«oniiM^
hidiprapflifsc pnibiihikfl^CAii&afi^^y'^ MCditt^ sAMMlas.
£t::taHiMcura hatfCipMhibikiofiiitttiitabillSv naii
nst- prpfMeie iusis aaatoralfs* ised i posilivi ,< > Ml ' tfMh
9X iUo i^raettl mtairalramt, i>^^;Si]fti«>niutilbtli4^,
qaallatV;)jinqltji snaitj t : fi$kk'iel^l^m ^ctoii W > bMP-
ditpp'. natuane Rntii\it hanc^^pr^dKi^C^^ ^9mt
2& y nbi i0g;e ooDstitutam* ' 6iit (i ' M» flnit*r d«AAMt
nM^rtoi firatrisi uxamni, m f tater> «iae baereda i^s«-
cessisset. Nec vero^^) hoc coA^tltuissety ' si lalis
coi^unctio natqrae avdln^' ac ius'>vjtiiaret at^-
que '')'avei%erefcr% iSViit} et «icttipubtitfi» attle Ieg«lA
Mow^ ut&ateaiducerei aM«ejii>£^Mlris:tti^ tit
t^sUituK>hiatoriaJ[fili<Mrum4adaa*ia ^O^nesii;' > ItMH
Abraham iiabuiliratris^1ilidm,?«tip6t0t tMiJnlih^
gem habuit O/AooiW filiMii ftriMilf '^f);^ HAec^^i-
ampla ostaadunt,, hoigradiis, eMtfpMliibehitur^iA
lege Moisi^ tamen ex iHo'geci^«>Iegi^ot^|An'«0St^
quae mtytfibilia aEoAt, 'et Veriiii iur&^>poiiitiv$fi^am
uaturalisb>(* Ac\raaxinMf:decet'' hAd iif6gu9>i!ails*W^
postquamr4)aan8 akiquiB coniUtiJtit^ t^l^ pWSickiMls^,
Ijicut et lacob:|>o5t Qompreteam Li6ath retlidiiteiMi^
cam iure potnissetr i^am abiicer6^ • DiiSpMi^vi^
sunt et legea Romunacf ifi -coniugid aviintirifi «I tel^
ptis, utjtestatuD lez n^^denriia mtjipiAmMf^Vqk^
^i: mopemurei temfwis dtutmiMtdi^yifUU^gna^
r,a fuisti^^y^invmairimmih mttne^iii^tlifinid^
q^ui liUkJtaidactaiai ^^4 ' el 4$umtr0 \ iij^PUin' '^k^
sirorum dneo- mainimoni6^u&^iort^4'\ '^''^ ^^'^2
Rectc iudioavil rMmrcas^ 'SapilMtisftitfma ^%ii^
ceps, •etvakcetmattrimaniiithtaiefeicfdief;^ s4«legl^
timus ma^btralai compvoBatet^-ia^ ittS^ed1f§t vel
lexMoisfr) vd iuri^ «{ttoralis spetris, qui^^hMgii
stfatii3 mo<)fiuitur, |i)eraicpe> <)uae ^dicuntut^^faaft
iuris^ naturalis. Ex liis seqiiituc probatio- noslrae
¥^
■*i^
•*M
SS) PeE. eontra huius grdkus proA^tiibhemm 'Stc efiani qiu-
lafum est in cod. Mon. • '- « -^ : . .,- i-vr
II 1 1 % '
24) Cod. Bav. ft Back. rationes,
25) qualia] Pez. quae^ cod. 19. et c. Mon.' ^Morifini '
26) HKk. I^fatn^auctor naturae h6n/
27) violaret atque Pes. non liabet.
28) ei post iatam etc. eicidcrunt apod Pet. - * "
29) d^JmastUne 4Ar«ef €tc aort faabenl cdfl. -Ba^r; trt Bick., et
iQ cod. 19. et cod. Monac. atio loco (^8*. nol. a.) feplbtur,
Fortasse postea niargini • quodani adscripla- sunU ■
SO) Pes. quae ignarae /mil. ConL 19. locaiw icfit nov lii|bel«
"MiKitfifanilsr-texiiMiaisitaqfa ■agia jad^imampgH»»
.natV^ttim iwi 'lUos | ■ iqMjftMmplrmBte>iegci|i Je Ali
if<glbm mos ^at^'^dnCttMgiuMmIndslnttAoMBB|i^
<|M«es4rtIm Jai^Aikessfisset raie/hivr^elpaieiiftcfeife»
^ihiaiJi^i^ lltiotttmiludaie };ii(pti|Biefeii(nn8ainlgrD
-li > ' '«' Se({0)lCHrict'idnfl^iKpbrK)<kri«niiBi
tptiUicua 'fbit<iaiitat|MoiBeiv;iodiicerarfaafea
tiitfM^rnlV p4S t aa^dif >m dckydfeiifa £^
«ttOteityf^atrismoKui moneKt aimtisi
Ifj^bd ctispeiiaiitimeni^uUafi adlBattitMaRttii|iiidwt
Itanftftabileli^^iiifaec^tia et^firmli esniint^igllA^
i^ • acil , (Mfoislsni nu^is noai fiBHrhihgeail^ (iMnaifa
(MqpediditV ejVyViqbah^^fileusHisutaj^i-Bactcar^is^^
iot^ iteitUriie,iii]lon fiasse acvfiprpnrrjivrexiialaEac
immutabMi^i' - i QoaiKiucmiA'^^ isl Moisip fmtgbty%
c|no^'|yrohiliecrtiHronnubiidha(i$^^ «nm uni^dfM-
tri»^ Wo»wltiC<auaiieirgipHiBiiItigiaf atiaBr lumiirifcl
gAnrv ' •<q^Mt;«fgii tf t citrc^iiiinceicirfiBtiis «nhDiaa^
si frater sine haerede discessisset?.i'iitP^iqfdinB^
iiIl^mriihc^d^Vi,'iidtBrtntti(be«efa»Mkihb Hacc
M'riie¥aiea^ati^;riin^iiitna)tte pani^^MLpcailiA
retolv ihoni ad» lctftemi J)ei r pcortinads» saA-ildi ipfili»
tiaiii V { siimf IK ^' More miiiundi0| v «^cihi^ieEind^^cfanit
t«ith€bi eiietApIar aaiehtlerfnt'^)^^factaniripstnii aioa
esiMKWntfa'naittM)i|A^)>*V jifiri-» <\)v\iyr^.A ,Si\ ^.\
ti '(<^UMM'Uaiid dubibatKiA^ngtiafc^aiBOMU
nlamiP "dttctlimiic^tiereiipottstL fl ifNeo: .mctfBattBi
cttl'Qipiianta<^) prii^c^ptfimldiil^cbilad^ntjaiiaicestai
e^msuetMlIitiiBi seAidwenduir^oquadfiBaiiMfblili^
cffs 4<6rolti4s^ritPSe«simitgisU9UiAniy*^e^^imat^
Itghirtfj$l-*|d<Moiaeiii'' :iIlcmnk|Qvd)rlegit!UnBanini»
gisiratris ^*) 'pi^£ft|tie' itibderarioposaU?^))M)hii|
(ftUMtllAitiniuv esie iiit^isrtiaiclracf^i aaBbtr^dnnniiit
ti«'fiiEigotM«7J' At<'Cr^ibif^cs&4 lipsamieaqjim anM
fVlJl'Hualtt|titat«i^cfdili3mittl]^
fta^]hKii^>sui|e^lKiil{ugl6tct>fiKaevtqnalni did^ halini
pnt^dita^ ekc^li^nH ' ingiaiid >0( dignto datiiiS)
nobilitate. Mihi quidem videlur aeciliisaiawBw.
fore, ^iiceretalem filiam ^alhti e»t inaejW cfln-
' * • ' • ■■ ji
/».
- ^^^ . .V.
. • ;
1 ^ «.
'.■ ■•
Sl) Back. el c BaT. inlelUgel is.
93) Cod. BaT. Quare.
w)^f^avTm}fi^f^ahii
84} Cod. 19. certmontdie,
35) Cod. Bav. tatnen eeremania /MllMfa
ret. Back. iamen exemplum t»Uefi4^eU
86) Cod. Bav. eontra ius naturae, .r-u:< . i« .Ji^ir/l
87) optimus Pez. delevil. t'.;'.;^) -J •■,'* *:^ , f>u
88) neque nos aiiig, alc» non liabel Pfs.' i'^.^»^ >-.,%;. .
89) P«E« qui pleraque moderantur, ' > - .. .
40) Pez. tali.
i^ ..V ■■/ "i-.^l
611
£P15T0LAU[JM LIB. VL i5«t.
5ift
^alvri^ns, tanien has ad (e fiteras de4t, ul te
terttpr^iii redd«rein dc. illa iiostra dicputatione '),
quuin ciirae uoliis ctsc dccok il/tMtuif^mL Ifut/tero
ffi-jmi]» tMiti;flKisWbl;'*),i'vitiiMpic «a recle fet scii-
^f^;)!0'tMf*'. Kfi'M>bQrtuii:te,jUl «UTioniDf^eak
qt Jlf c^%iittvK}dt^|icet'j .iMpAonB^prdpWi!'. nltitiii iiU'
l|$9^ f^uiidjillPVl r^ixktiiri itutosj. huccst aceeptos
Dkto, f<adf(ropM«'tihrMitilro / at&r nerESSt» e«t jequi
Efnpv^VOf^, WWptu <Spinlu ajuicto»- ,'Quldam
WffBtfwtf) WtlTdfK/vuteitiihiB ImmrjlibelliHii de
l[Hrf44f4ffl«> ^wic qg^iniubvl plilsqiiaiaidiinidia
m«ri»,|paHfi cnb pDHwne. Fci^f 'M «^rd rrclns
■fpiciAiaj. et E^cru l(t pruliiUtuTuln psie. . Benc yale
il (^^ re#G.ri(>e, . 3L<tr>tagfi pqbt^Iacniii. ^
;.:f Si^utHVW.tiuUieeuspcccaLoE'')^.
Na^997..(
(28; Inl)
loack, Camerari^.
E|Ml'. •dCiffi(w»rip.'f69i," '; ' " ;';-i '<,;■'-
loaekimo Camerar-to Samifr^aHii' tjmida
S. D. Torgae audivimus Sptngt^rum edito ,^^1-
culo meltus mibcrn, qood fuit nojtiis ii]cundi^sinic.
CbHsIlis scrvetnoiji.s o| clvetn et qntit^m co^i^^ip-
tet^ '■ ■Comeptus, ihdirtiis ept ^).',,;}!}., Y-i>> fl^P^^
fiji^tum h-tixquesu, ^^ondnmicicti .rL[j iiostir ii^
itd^^S, fitt vocatns f,st jiTiliiicij ct .pi;i|\alis iilctif,
ISgo noii tntelll^o, qnid agi pos5i,t, cufn PiHilifi;^
pt!iecWifei:uset"crc sj-npdo. Id .^cip ex crrtissi-
morum haTpiuiim lilcris, o aQ%if(ffV£ ^ioyovvria-
ittig t^ij, xm. Tov av-roxffUTO^a tovto ytyQac/ tyat,
xal tkeiey 6 (iaailtv^ ruiv B^tavwy. Et tfUDee
Snevici acHelvctici tiimultus eiusmodi sunt, nullo
modo tit sine synodo .-lut sine amiis compniii aUl
ledari pbsse videantur. Obsecro te, scribe milii,
qnae sit opinio, qtiac cxpectatio honiiuum dc
coaTeutu, gcalius miU faccre nihil potcs.
Fuil hic qaidamParisicnsis doctijr Gtrvasius,
homo, nt videtur, inimicissiinus iiostne caus.-ic,
iXXh roCJfamXHog tov tfQoyx/xov tT^vlasVy/i Jitpl
r^X<'C^<^''«?' Suiit quihiis vidcaatur ittde galli-
. 1) i* f)de iuiiificalioiif.
t) Eam Jedimui *upia i). 5. lul. .....
S) Haec tua maDu icripiit Lulberut. ■ '
*) Spirae habeudui ad Idiu Seplcmlwu.
CM csse magi», qaam Francicae technae. Sed aoa,
i^od<kilnrtaqcipiarausetsGuliHmuBliberatius,Ger(c
iU«te' mitiae Gampegii de GaUorum amicitia hvc
tetnpnM ivnitipiraas^' etti itiovrur prMdictionikiu
qaibutJlaili; .quwiiM' iMinlcMetD-venire Deeesse
ast', ufpo>enlm-«)e ilUatMer^Mee. - fSiai Christoe
eoiisniei Ecclesiilb, onmiii fiH)diiln« perierinL Nana
ifltvegessua^i^mt tiegolidj ct nulti mortarea nunc
71WV '<fiti.o«^(pw>ai , '■ de qni%uft rebcM tecnn nt
spero lircvi conmi. Bcne vale:'' 'BK^TorgA. - Li-
tuasifUMaadidi£«4AiMf'V^lib'l^mMei>e. -
;.'t : iii'iil,:/'; -.1 .i;i..i.i ."(■■; -i ;-i ■; ^ii/nnHS-
Mg.9g8. . 18^ Attg.
r..^ ',.jt ■loack, Camerario.
_. Epp»l.'^jCanf(pr.'p..I70.' , ,
FiratSatht. itinchimb Camerario Bam-
''"'■' ~ btrgerisi afnico suo summo,
Oi p^ .Erfordiensi» ^enatus delibcra^ dc rcstituen-
da; sphol^, tft t^is^it in^giftjK^, qiii.UMreliquisuul,
suam sente^ti<ti]ri.de.,ea re dicFrc. Hi ceiisneEant
hanc fore aptissimairi ralionem siiscipieiidae rei,
si tn^et ICo&anus revocarcminL QuanqiiarD au-
tem vIdfo.quo3d*ni certo coqsiJio dar^ opcraiit, ' ut
re^.,ext>;aha^Hr,, taiT^q. e^LEtimi^ a^q»iaiido .{^rp-
ce^sur^m e^a^ , . £gQ.^^ ^ir^ti;* .npatn^ ^i/nqh
va', ut quantum posiet, iigeret de vohJB jFVVpcpii^
djs, e^.mihj,prpmi&itse hoc «edulp fiic^iun esse.
OiQniDo, 5Jlidfieri;Dei^.vetit, vvlecis n^ihj, libeo^
lAUs,f)(ti;rvBEr(6x^jae, qi^jim inPHwiricu, cl huiu*
mcae q^tsp jt:ioQis habep, pliiriRias copie«tt\ras, Tr
t;i|0c9. mihji. de ,1)^. Ec srrihito^ quifl lud,ieiis ani^ii,
.,..^\i^ia\Mp C(unt(en')t, ,qvf„p«t 4jes ^Jtybm,
de^em j^Q^.Sjeosl^ntUL >|i.^occasqSoJst^ali, ■Vtn
detijr iiiilem .supc^ Qincrum aiU exlreipsm GeiU'
norum paElem ixi^itiia. Nam uctidil .pnst soicui
horis fcre duabus eLuiqqe, paulo a^i^e soiiii acliim
in urieute prodit, ipt cum eoelo circiiina^iU»,
proprium mutuin queiu .habeat quit*rimus. Esl
autcm colore, paudidu, nisi si qu^Qdp Qulies ciiib
paUidiurcm rcddunt. Caudam vertit versusOrien-
lem. Mihi quidcm videtiir minari his nuslris re-
gtonibus, et propcmodum ad ortum mcridianum
verlere caudam. NuQ vidi anlca comclen ut-
*) Vid. epp. Luiberi apud de Weliium IV. p. S90. M p. m
Sl»
%fiS-Tpf./i^ViM.,l,^ fi 45M.
w !>sfffi' .'WSidiiSH'?? iS,ftw;t» Mil
'•'''■i,m?^?'V'H-?Ttei.,'S!pfiiBfi''i.«»!Wi
jS'''.'='4S''f;'liiP'f.a.()'*V«fiaeM ..flfiPSoHfcr, *4
'-»l'.'ft'l rW5!F''-.i„i;n.,iil li.liA i-Ir.i ir,i,,> J, r.nn,
/?o(JiJfOj/.|p)|',iTM'<ui;,,7:9|ij,.^VW%Vjl)%'S.5»n'
ea re& iltiiiara, iwu ci^i^injpyfttt l,otafp,^eniiiuj^i^.
Amlio txPerdliiahdum naljcre;'^'!jgc(pjtp^ fiiS^'^
'«> ^5i^,;, ,ir,' „:.;^l !;ira i^;toll='i'
, ;. ..,,;, ,i jr,-, l.f. 1) li„ !.i,.l< a-.l FMllPP»?t,T
;;f,lrff.i.p
KoJ9^':
;i.i,jl„:.l ,i'j.,i.,I IJiia
rrp.iitl. »011 n ,fiir.l iWt-Awy
^liL^^^&mr^^A '
'.',1 l,l.l'It ,1'--
Pri.t.»«J«»iK.'tSWr'il»i»til«' 1' .*"'!' •"■• <'■"■'■?
■, .■:..•,..■: '■ ll!..-.-.-, ■j\, ii;li-,i;,l,. ni;! !,■,?,
^lor.i jfi^clcsiat G<tih'wiii»^fUIUfi^:fi!^ ttwwt#.i%
S. t). CKHsiophbnisSiiel •iji(m !i«'»oS'jj.)ri)fK
cturnm esse-jfbitfSiliir, "rtJebatlir^.iMtmic-fcr^''
-• ■ ■■ ••■■■ ■■'■-"'' Vnitii-^ill
1 . .r^
quoH hrthyirtisectiTt(ltnfl'hl'c(n1t." ^^iAtfiU n^Si .'wlfli
conti-i)fllV\it «ri'aa Vtji^cBHfti^iiki-riti^MAS* rt^i
excit^irct- t.ropter 'rfffiW«tMrii.'' '^ 'Ke ^6fAft''tii^
Ainin fnk N. iani''c(lttcWiliit)»f "Ol^^fii' ifet',^ 'ff^t
petit. qiibdi tti ■VerolraMii', '^b./yfr^ittrtir^ ^iinAi.
Vnlt pnim rppn;*rp otlinSu^','' i(l'V>utl)'t iq^iHiijlA^
concioYintoTis tffcilins si^' 'cHnS*lrf(ri''jiirsi'^.'' 'StitiK
antem hiind lnven<^M-'P*nf>rt*i'ii5W*^^',' rifay.^^lHi
inodestiTl WrtmTll ^enie^^i^AlrHrta^^rip^^j^att-^y^
querii tihi connnrado!. feijtie W^;' ^^if^n St-I^iitbi
eommendps. Omniafftcthrilsest'»lfe'tiid!'*irWtifK>
:atqne Tolontate; Delpg^ ^ntn ik iMiltis'; ittijiic
enira volni ad'foS'mitlere qiietit|0'ai1r); eiiins ingi^
nium mjhi ^u5pectume)saL ficue-VAle. -Svnn:^-
Wnt post assumtionem. t ■
- Ptrillppus.
«) Coospecln* Tumt Cotticla !>in ■■va 1517. mfiie Oclob.,
dc quo «cripiil libdltun Gctluud. No^iniuiu. Vid. Panteri
annal. iTpogr. T. IX. p. 149. no.991. Hic iot\»ir- :-■'"'•■■
riabatur Malanthan, aon caaipid poluil.
**} Si4t'tith^tA.
msmzil 97!
*»
'+oiip - ohiihnc-i R!i nrt^^i mitmS^^yg-
uzii siuiib ir.^iMo.i:<>fL.Lotm ,pofdlLii'<* '^'i'-)
-nojti-ja DnWf »i?fflm9 ifMfc^fanfflfcn iiil.ni
i'i tKm.Wk'«iriiu)a »Irici< «tmidiidPiH ff!g.'iii. WJ4
tiiui3iiriwniTf(i8fcl9tti^<«rijit^nMilj«eiMKJ^M
-!. "'l,as!f^f"iS!^S'ji.ssgaMia.'fc!i^ia
xo -i)Ai*i(lfvint t^iKfhw^r/irafc^iflliaHdqyil^iaqfk
-f,.i .«WOTSffi&teiSjiSlfJMif-TO:
stiiirnRKu^Mdnlnrirnnf «aair^iiJrimoruu^ialcplcllnA
-■.■'''jraraii!ai!f!ffi,«Sil&'j*a'iS!5
'd'- DlfeccLiiltni MiimliiiriaVqniiacfa^^-YHiiHTiWnnataHii
' Olliirajaitl A*tiiq, liilrU, attmt.^ arjuicvif KaUt
-■.n nnibrlBn: ttiiaiUifWt. t»«iift deilotitHif d*iirfAe;.4^ftti
ailltlM <rgt Auiuiif-Borcnuui, .hoc rempufc Cclltati^ui
13 oirMiMttumiamoMttlmiirttaihr^iitili^uuiniiiUiik.
'''"''!«!xS(fe?5!,S'si'.'fe'5!','^Sri''Sfia?fi
-'ji. iiliHwri,-.r«piiiUtfi..tt^;l>AH.M'M,ii'..Mr/wMM-
11 ""?f'.if!i«V»l,Si!»!:;i„ ■,■;■,;.■, n„ •,,„!, (•;,r/to,l
.''iSw.
■ ~ ifc
■ ■- '» JJ»im 'i('&Si"ai^ffir'"fe4'i-^ti.'"-' '
Initio admouitum volo lectorem,,7inf!-.>4<<nii(n*2e
rf*-WllgWl'i ?fmi?le¥(i,et p^oJl>qr4,,.4qae.«^tM<ia
ftl|iise.pJ,juf^Tqifili. l,I1t>t'^^ii||.ftCqpi990jgl}M)itf
W^«^i«ihgpfftiHflS [ffev#f;q«iWW T^MigfVQW* {^"5^
A»ffR]M^v (^)SBH^?cmf44.b^'}^«t*«H'i)f ^if
yf'n*^W.f:9Wciwti*k;iffl*.iip»'Ml1«}iIft^-.Pp*tiSti«J(*Wr
RSPsj^^W-fiflnff^rtipti «tiiiij»c,dttbjiUnt» stUyn
c«stef()hu,crait»Ai^((iU cbniO^i^nictii^lRqqtiSiBai,;»
*■> fft omiiti^H^g-T-tnti.aurtoritaient-^vflrliijDBtjai
jfpi^piHaii;!^ ttctcpnttfiG^ fiiciit i(}ehel>!uit,,,.4H)i.'di^
ppnsii>^?fi;^ 8X i4¥(n^Qtliqe fKitpstMis.. Vt YwiH,
qiin putiint se umnia lura posse abrugaie.,.. ttiU)
solum hum.ina, scd pti^m diyipa, ftjliil^os eium
coinperi tiles cisus, in quilms contra Mois,^Rt>-
tnnu cUspeHsatum*) est. Po»tca cunscieo^iBe lO
mn»h:itn, tlbbitatioiiem et inaghq pcrjctila.jbii^de-
ruut. , .Scribam autem meam aententiam •id^lid
W^Itt nWltnd, qnAmconfidoDeoprobari,, "^' /?
1) Cotl. IMt, ct Bickm. prahibUiantm 4e gfff^Xuf mpini'
el prahitrt , maxiiniifut proHUiilipneni 'quai ,txlot cic.
t) Hat\ cod. ILiv. Hi^i Bick. Haet. . ForiMte nU, •cripiii-
Hot.
91 Aoe) Pf». trrlo.
V C^d. Mon. Aac touta.,
3} Pri. ditpufalum : ci Bicad».
CP16T0LA<JnCM fita Vi. 1S81.
^ -'■ MmaRi igitor ita concluclo : qnodUbjl^JE!^
pMl TarLi^jjaa, qnod^os 9lij[>K*l dncere axorem'
^ .Cfl*tf« irojbfiltiiw».' -tM «ftirfnt4T«r«ms Id
e^imitainwio^^aftitr. -<iffii!i'(Ahn '«Aritcinnt ,
uiuinamTtvtfabiift ■^^krtUrpHuih /ratris
^Vwri. Hu: etiiqtud)^ interpretantilr.lefrem de
MMreirepaditttfe-fnilri* 'Tivwtfi» «t terribiKter ex-
ll^E^^^t ^m*', «fr»f>d eaiiXn vfisi^vbtiftti fii, h»-
MM-^licatnftfnxoteini «t aik fivoh^i)eij''iioniIne3
t^«rflt6s'ltt'bbtiai'lUd spetiti ilitii' dlvuli vehe-
Mnler -coniiBOiveri et 'ptitwhari; at qiiia de alK
rogatione leg^s respoiidert possct, has lcffei levitU
aMctiun')'abro^tas esse: i«cUin«nt isti: natu-
*alitt ieumoMiia nofi abrogmtafHsei ^od rectc
jBc«tnr*"i Pono»~.^Lcut matrimoaiaim^n&tnkale el
n^oirkl^fest, it^tificnnt et protatrltlonitin ^gr^dnum
MtonlaiQ etinDr»leni esse, quU nntuialilcr de-
iwatnr^ qoaedani reverentia sangtiini'). Haec
nnt.praecipnai quae cootra nosir^in, .seatentifiiu
^onnvtnTt qufe noa non coTileinniinii^ Venmt
•aim esii.natuTalia efmqralla nftfi ahrn'^^ esse;
reruiii est et hoc, qnod quaeiAm reverrhtia san-
yoini-debeatur. ''■'■ """
Sednunead haec Ita responileAins^ Qiran»
tlBtillbetexa^eretor auctoritas legls Mttisl, tWncn
■(■if^citer refpondeo, qnbd haec lex non obll-
pi*) Bos propter auetoritatem sti&tti; sctl tntttfm
gfeik' pzacoipit qoAedam tiatnraft^') cofhiwhuMeJr,
■ioat^raeqne alide iegeft Moist.Wlti •tiirait$enno
tapilM eon*urfe, ct SitniMs. Ntid thngts ad' Chrt
lliMai p«HiHet lex Moiu; -qoam ad 'AHoS, (toi
hcroM atiteMoisem ■ Stquis aniem allter^ sentii,
el>iDd)eat,' qrtaedAin ex lege "^)' Moisi riKesifrria
Hifcad ■ailutefn,'qna«80tel^eeM<nrfb faetuht 'tifri-
WA: ,'ih..ii-j' ' ■■'■■ '■■ -y"i '■_'''
"|ri'«fMi* l{ita babet
TJPiUlMtotar.
8)
Prl.
tf iMi ia wJ. GoiL. 19. et cwiMM. Ipae; «f>E*t-
, ct roDiaiita itntt ia coniugio a*uneiili ct Mptii^
■ItctltlurL. It. de rilli BUplTaruin. Coovenit «f ludie eiem-
pbn ia Generi. llein AbrabaM UuitifValfUfiliam. Hmc
CUBifta oslenduiil, hoi Rradu*, <^ .frobibcnlNr id lagc
Moin, tamen e.x illo grnrre legilimoruin ejie, quae niati~
biliaiunt, cl vcriui poiitiTi quam natanlia. Ae ni»rime
dccet hac ■ecjuilale uti,, poilquim cn^i ■liqui* coniuniil
liltt ^ePMIiM, ricul tl TafitA potl jf<mpreiiion<'r)i teanae
retinuil taxn, cum tnmrn turC polufuei e»-n\ abiicerc. —
(Lepratar rere eadem infri klio loeo.)
9) nune ad hatt iUl renp, Pcz. non bibet.
10) Po. Migat.
11) noAtrw] cod. B. noa; cod. 19. ttoilrMt stnltnliat.
II) Pu. poU Itgtm.
Hxi.A«TII. OriR. Voi.. 11.
te^ri^ar^,' paiiw1(i9e'ernrt, et noh intellipt, qiiid
iM-Kvankdfltitn,'' V^Iiu eQim ait: Christnm")
■}Aiit r^r^ppa^W^ Kvangelliim doert institiam
'fcj^&i£Bij;nuili!-fide InOhrUtOm coHctpi^iir, et de
■imVi?»*^%itkvi^% <ac avilibtfs rebns non obligat
A^d4'^fe^'Mo)ti1,^yea'^, nos ntl iure nato.
Tae^H'le^hns''p<)Iiticb'notftranlm renim publica-
^tn, EV^ade^tnsUHa fldei in Christnm vent»-
tnWi1)om!nes'k'ntel^gem")Moifei salvi^facli anot,
qna et nunc salvi fiunt homlncs., ' Imo''^ nihil ex
1«^ IWilitrn^c^iriltU'^'! a^ sitliiiet^, tjbod ante
li^m' rtotl cnrt iieetlit^riiiro. £t de bot vero et
liativo iTTttltectn 'Evangelii prddest talium con-
Mientiasdficpre, qui") incidemnt in canu diuen-
tledftea a legc' Moiisi.
Teneodae snnt i^itnr hae propositiones.
Printt ■'(pioil lex Moisi nihil ad nos peitineat, sed
qtuuedam. ia lege.nQS^obJtgant, qaia sunt natara-
lia, sicut leges Solonis nihil ad nos pertinent,
«inflfedM tamen nos quoqne obligant scripCa in il-
lis le^ilias, quia siint praecepta naturalia. Altera
cst, qnod lex Moisi non magis.ad noa pertinet
quam ad illos, qui-fuenHit-ante Mc^ien.
Sed liic obiicihir de gradihns cognatlonls et
aflWiitMiat iHru^ eum' omnibus eognnlig el af^
niias eonittffia ttmtrakert Hceat? Sfe^hac re ita
reBppnclemm. Non tullimus ivs naturae. Nam
lexMQ)s£nonobligittiios'*).nisipnptcr")ias na-
turale in (^ci^is loci^; venim il^t. quae 4icnntur
cssf. iyris lu^nral^is, non snnt pari^ Atia, qoat
^tCTiptio^ ''^^ contra ius natune , sfn^tliciter cor-
rumpunl nati^ran}, et ia totum abhoinnt a natu-
^.,,,Tiec t)al>e|ii lulhun exemplum appvotntum in
sicnptqris.- jn,,l)i« |itis naturale imnratabQe est,
qnfMfiestlioi; i.u8: cfthservar* suam paturametc'^
Tpafis^t revareiil^ui. erga pai^cnte^ et prohlbltio
t^ncjDjtUn^, cum (K|ceiuibus. . Ideoi|ue panitnr in
Geneu"), ubiiusnaturale deaetxbitur: relinguet
homo pairem el matremt el adhaeniit usori
suae, N^que lex Oei. neqae iilla mpnblica ")
honeste institnta, dfspeiuavit unqoai^. contra tios
l^ airiiiimti Pffk OtUliam awiHi Ea mcndatienc.
14) Pei. el Back. pttUlieit.
11} Cod.|^.I sublege.
16) Cod. B. ct Back. Ideo.
17) Cod. 19.; doteri, quimute.
18) now noB fai^cl Pe>.
19) iut ttiUurM — prapiti^ eicldemsl* tetta Back.
S^ Pro tU, PCE. tl,
II) Back.' ct c.Ber. ^ittimdo Ctnet.
Sl) Pei. r.
S4
f0Stf
.ErPJST.&LiLilGM L1& Vt tS«l.
;gradq«^|infhiUtieaiini'')i fiatk^e^t {AvUbittdiDM-
^ctibUfUf oim somyrcw INequis Mim hnlMt «Mitj][>l«tti
apptfobatam poaA^libeM Adljii8*{]^iRk>6i>^> - J ' 'i^'^
Sed alii Aunt gradus lon^us distantcs^^W^I^
trui et. n^ptis^ itcnfiutotpUiftdCri^iMrl^^Mi^^^In his
«ra^iUis tegtt IMbvsiisi ItUm 'pi^hibu«itaiilf<6otflvef^
hiajpr^ttf probiihiiM'CMisaji0^>)'e% mcaitt s^Mftlas.
fit . tamcMfc Gum hatfc >pMhibAio^«iMtt«itabi11sv iron
est prppcie Boris atiatiiralh*ised'positivi,<>aiiiA'e^fe
«X iUo «^nefia: mturaiiiimt, ii^a^«iAi«imutilbtlft|>;
qualla ^:^) inuaiitM mvAj < \ N^ ie t^ifis«J ^ctoii i» ' bMP-
ditpr . natuvae iaotii\it htincr^ py^crbaibiAE^^ ^SwC
26» ^ nbi \^fL ooDstituhim* ast (y ■ «t» fMtir d«AAiiret
iBortui firatrisc uxanini;, > ai Itater • «iae haeredci ^ d$s«-
cessisset. Ncc vero^^) hoc coA^tituissoty siialis
cooiiAictio naturae ovdin^ ilc ius ' *^tiiaret ^t^
quc^') evcvlerel^. iSViitf et«iois>pttb|i6itt aiOe legaiA
Moisi^ ut&ateB'dtu:eFeiaM«ejfl'£^tflriritio^ij trt
tcsMUf: historiaf.ifili<Mraiii ilfidaa *ia «&dnes!i'^ ItMH
Jbraham habuit iratrisi filiam , r «t^ ipotet tatiJrrfJh^
gem habuit Othaniel itWim 9im\ji^);^ Hiiecf^^iti
empla ostoadunf;, hoigradns, eHit>-pMhibehilut'-iA
lege Moisi, tamen ex illoigetire\^«'IegittiDOt(«lin'WStr,
quae mutfibilia miity ' et Veriiis iu^^poiiitivl^i^am
uatumlisb^* Ac",raaxime'!decet> haci li^gufi^tie^mi^
postquam '4^8n8 aiiquiB coniOri5feit^U»l^ii^ pW^iMlS^,
Mcuft et Iacob:|>o5t:qompreteam Li6ath.retinrtiiteM«^,
cum iilte -potnisset^ •^am abiicer6 ^- • Di!Spc4is.lv«^
sunt et leges Rojminaef m -comugid avtininrifi «I hk^
ptis, utjtestatui) lez K:de^*rita il9p<^mMV^»q(alife
ait: mopemurei ienwpwis diutmiMa$f^>tjU6^gna'^
ra /uisU^^y^in{Malrimo9^b ai^neulif^ttffti^^
q^M tutk.coUocaiaef'4^ etr numtr^ \ Ui^fUhi V»^
strorumineor.maifimtmio-^uuf&iior^ixm^^K 'ii*ii q
Rectc iudioavil Mm*tiM»i capiiMtisftvtfma ^S^in^
ceps, .etvalecctmattrimoAiittntale^befdie^ji sMegt^i
Umus ma^istratas compvoUatet ;-;fi^ itt^edlf^tvel
kxMoisft) vd iuri^ «{ttoralis sp<!iri4a, qui^ap^gi^
stratus moderatur plerai^Tev «)uoe 'dicuntur"fMift
Miris ttaturalis. Ex his seqiiituc probatto- noalrae
I .
•teibAi
■Mi
'.nO -■*..' \i.'Z
SS) PeE. contra huiujt grd^us pr6Ai6iiibnem^ ^ic ^tiam nu-
tafvm est in cod. Mnn. .?> — '-•
C4) Cod. Bav. ft Back. rationes, '.-:.: •. ■ . *
25) qualia] Pez. quae^ cod. 19. et c. yHmt, quoriimi '
26) Back. Nam^auctor naturae non." '
97) vioiaret atque Pez. non habet.
t8) et post iatam etc. ezcidcrunt apod Pei. ' ^
tS) d»-^9rMUcUn& Oieettlc.' aort fi&bent cdfl. ^B)^.' ^ Bick. j et
in cod. 19. et cod. Monac. afib loco (Wa^.vol. a.>1^btur.
Fortasse postea niargini • quodani adscriplB^aBDt. ■ .<'
SO) Pes. quae ignarat fiUt. QoiL 19. locn w Uai» ncv lii|bct.
«WtffitMbnilsr- tex^ iRfirisiiacnL «mgic ^ad' nwipetti-
.tiw^K^um iii^lllosV '^jfueKOBlranteleijapJ^ Aate
toglbm mos feat^it duccccgiialris (■actelaiy «iixeffam,
fft^ll^s^ilim*^'ilikcs0$iisetme/faa!!rr^dfe^^
i«il#'hi8l6^i^ fiKammi ludah s.Iigituirtefeimunitilinlg^Li
-1 > ' ' *'' Sc((0toW>ct idnfA£ra^pbriQ<kri«nii>i
f^ttk^cuc >fhit< «aiib» MoiBeiv;iodiiceral faalA
tiMMeirriV pqitaaiftiit >eit ilckydSenfa flfil'9 < igi&ui
«ttdveftVf^trisniOfMi non ect eodtm kiormiiiui^
^^bdcfotieiiaitimctii^uUap adtaattitMCHitiipiidMt
iMinhltabileli>iiifaec^tid etfirmli escBfinttfUigll^
i^i^>Mil,(Mois)9li>ndebIs nocii fetirb jfcsgeni^ (ki ui ^
(Mqpedidk;' ejlv-iqfuab-Bieus^utaj^i-B^
totr 'nfatuc^iie^iiilon ^u^ acvfipi' pnr^mre Aalinac
immfltabMi«i i Qoimquctm^^^yLsi Moisqs - mtgbtm^
c|ti0l{^oJhU»e^Hroiinnbiiitauifra4iric oom uxsidifiDll-
tvil»^ Wottwl ^i CMi 'akcMi pHni (iligio r atiam !^^
giftiitv 1 • ^anio^l^ tf ffir|rc9i xilacerti dvalris rakoim^
si frater sine haerede discessisset^.vit^^iiqqdiiiiBl;
itltttrum I itioi^d^U, ^3idtBrtiiiii(be«ehBi^ililei9 Haec
(^l ^rtiem iea vitlatidi; ^ iin^ «traqye pfr^ >^A^ polilMi
ii^V^iMyniad^lctfllumiBai^peQrtineiiq^ sed^iuhipfilit
tiatti^M sumf « iiil iitoire mrtioriBki v<^qhi^iecunl''):l^
\^ki* '^^QfiiiitfquMirniln^
t.^ithcKn ««ctAplar osicnderfnt'^), factamr^psiDi) rmm
essiKiiOtitfa^naiutiaivtA^yv .u^.atv-^ <i»iiu -^. \ .M
-II '<>QoaM Uaiidf dubibMBiA(ngiia^^BimTeM^^^^
niMtxl P "^hictlim i «^mcx^i I |ioticsCL ( 1 1 iNcc ^ CT
eai 'offitianta '^) printdeptf ntM^ >dailsciqfntJBi lakestat
eirnsu«tM|Jilli8( seiifcidwendulrv>quodrkas Ms^pblilk»
cns 4^inliiis^riipSatoimiigislmUtaBy^'iieqiMriM
ltgbVtfj$l''4id'Moiaeiii'' )ilcmMpmdirle§itiitewiha»»
giirtr^tM ^*) pMrjftftie^ itibderari()posail'f^))^>hiH
cfoiMiUJctiWu^ esie iueJsrnaiiAracf^i oicbtrtedftfBadU
ti«'A|igotM«7^ 'Aa< cr^ibif^cstr^ fipsam^FBgtlm 4
mji liunlttiiitat»! ^WCMliMmi liliteiiteb' vpdrsunip '
fti^ihKi^isuile^tsoiliugts tci)fiKaev<qQafm dfdioD hBbcfli
pnt^ditaih ekceltinH ' ingMiio >o| dignsim :iSmUff)
nobilitatc. Mihi quidcm videlur acerbisMMBn
fore, sibiicere totem filiam veHiti e»< iMeaW con-
... . ; ^ . .
1 r
r.
»~ •■
51) Back. et c. BaT. inteUigei i$.
52) Cod. BaT. Quare.
84) Cod, 19. eertmonfdie,
55) Cod. BaT. iatnen ceremonia MHrmm .^
rei, h^ck. iamen exemplum oUeu4^reii 'i - ^'
56) Cod. BaT. eo/i/rri iitf iia/tfra0. .r-.v..< .n :• 'i i
57) o^/i>rau# Pez. deleTil. * -. j i..,' -. ?. /j
SS) ne^citfnoj o//iip. eic. non babel Pet.: .•■ . «^ ..^..
39) P«E, 9tfs' pUroque moderantur,
40) Pez. /oA'.
EPISTOLAAUM Llfi. VI. 15S1.
axs
nio prognatflm , pracMf tirn cnni.ieQrtMHqwai
iLi|ai»Teoif jet/irfiKe:tudi«ei4. :illata fifiiQ|o^pin,
/^ainmt •. nl /roRwgiuin^^ fajaan^ ^Aei i<rIf(no
itaoarc^* ^). ; grdviMume v^)v • M: ifaieen^l h ); cui^
BBuroflhiiliii^iiquIa 'kk^;duvinft.idltt i^bifgMuA^if
'se.dixiinaaii^.cDiiMfgiae&toii^eai^ni^r^^^.adul-
<T Sdec ! lex tibsecvarL deb^t?),.: tleci \iioiari
!er ^*) , viololuin Ms^ bDinamikii>i> j ^uf>d ^ fusoiliir
faiceiB Crsltpis motUii iiKioreifu; \ tre enini
iifmaniuii i I esti^ . ^14 •Moke^uAdiiifO^. inihjl
ilit, : . : iiec itA utsii invifi •'ndfluraM&i^'; t^tr^^il
ift^bilia piiahiliiltiOw Est igitijr ^*^ ttuiiiiani
ttsitiri iuri^ V «^ (itobaliilf • haliet ra-
I a nafura sumtas. Has autem jmagi&tratus
Tarl pdt^. Et habet rex/dispcasationea>
ftDis^ cni Bon qiiidiein liiTe ddvijab^.sfd.pu^
iMnisensib multarumi naiiotau w iudir>lk . :inatk*)t
alia^coftiiniissa sunty qui U^fuani.^agtstr^
ippenssirVit. *■■... ••; ■ :;'■•.'■: i:./::
Qudd hic*^)obiicitur deJ/droifc,, ,quiv qndd
» Philippi uxorem .habnit» . iiepreheaditur,
dded: raptim "*•) f sseHerodiada . yi w fratve»
:''Lnca; dt ipsepW clatieJoteUigi.?); pote$}^
»"eniin scribib*..:£hifippwn< ceg^se i^tunc;
{oliannes inciperei.firdedicare/.aiioo ^Tiber
., iosephus scrlbit, Phpippwn^mOitivm^ ^^^^
;TiiiBrii22. **) iConstaC auLeix^ Ibhajnnom in-
±iim es&e Jiub laitium ^ pra^fltcatJQpkChr^tL
li^my qii]»d dispiitatit,, 1«;^^; StoiMf ^IULtY^iil-T
ipeat {ralifis iportuiiUJioifeita,. ndoiiypftil^.!^a
ano. %a tre iniiUigi ^ quin ita ici^Idet^t, u t in^
mfnffnducenda «sset soror, '^^' jpaCti fitfdi
fAahUie rooiUao videretur. Qaiht 4dbt|U>e
^fluam ducerc^ hae suiit ineptaq,cBfiilbUone|S
mSacpe euim accidit,: bt con^utf^t ctiyer^
jgeaJ £qcite e^tiauiem ivdiclum., <qua^ legc^
U cedere.<Jiebeant. Gedit 011011; ins ^«itivnm
afeuralieiV quod ! iinmutabile e&t« jJSsk^etiiyn
. -»
1«. »-#^i 1ll i f^
^ ptuavgni; Back. «I c. Baf « piwrm vidfiuff* . .
Zodl^^n. gravtler,
?e%.tiB^c\L.feeen'i* ^ ... ,..:-, ,. . 1 ,.•
Otfii dolR tousaiti: • -■ ■. . A- :,,'y.i.:p •
iloSi &▼• et nacV. dehehat^ quod pracfarcnduin TiJelor.
MBivv»!. propter]' Pes. etiamaL^
kic Pei. non .liaKeli
laclb nuptamm •. •
^. et Baclr. ^>/i^t; * ••;;»;. '•-- •ji t . .t..
Uicoi tf/iim etc a]^ud Pcz. desiileranlur. 'ilauk; liabtft?
^mXXVL * * ^ '^
. immutabitis prohibitio, ne pater ducal filiain ;■ !)•-
\v^A'W\im prorsusi e^ iaois positiviy fqucM) manda-
tur, ut sucpedat:ffabetw fMefiertuir.igiuir lexni-
.[] ; n 'Quid«ilte9^ ^iiiitililiaf . pnbHci iMrppteir' snc-
.qe3sion^ifb«ei!^disi4uade4 coniiigfiim^iiovinni^: nt
.HcdudUlA I^caai»"^;regiii Anelia^y ubrfnfaUca«ntili*.
M^i totius isegni: suadfft dioviim conidgium ? /Hie
rBspo«4eo;,.Ai.^ v|i)tvtrex. successiQni firaspicere,
<ptentOjrSatius.esi^.ifU jb^B^ sinci infamili pjtfioris
OMiiMgii^ . . Ai^ pMtfQst jd £eti sine.ulki ipericiiTo oon*
^HMltiAO ciiUM^ittiMiueif^). laat fiaaa& per* polyga-
^iiiamm £lsj enjm non fiselim concedere poLyga-
miam^vulgo");, ^lixi-,enim supra^ . nos jion ferre
leges». tamen ^^;) ii^ iioc casu propter roagmim nti-
libafaefn rc^i«.Xorta$iJA'..etiani prap«er^^).cDnSeien-'
4iai|i^iregJA, JiJiipronuiicio.^): . Ciktissiimmi* esse r«gi,
Ai <^mMr/ie€»ndAm. UMr^m, * pi^iore 1 auii: abiecta,
i^iil cejetiimt'^) aitftj^.pal^gamiam mini essi pvohrbii-
t«p|.[iui;e (fli^ina, «neci^)^ires esf : omxiim »imiai.
ta4a ) • )i \ I lisbuermli saultas .coninges Afae«ihamy
DayidfMlfiliii^faiisti iptri^.undd appsrot; foljign-;
9M^4ri|)#^n.i?M9<)oiAm JA^
ei^^pB^(ir^efi(ifl4 Um J^^ahfainusximp^iAQT It^
ge^irliiiMM ut H^flretr^ dua^iconiugie&haheresinml^
dMitqnf^ \fiae\In^inftnrx priore lcmviuigCi^iiSey^fr
non abiecta^ ^ successit in imperlo fiiins eii pifeUir*
riori aaattts.; El Theodosius filiam ex tllo natam in
I matnmonio habuil* Itamansit impeeium aliqnam-
di6.ap«ri>«oti<ii|m ex eo conibgid procrealt^ifi^^nf. '
^. l^clejrtl^ijbileni sid yitandas quasij^nroff^l
sionespetei^dispensatibileRrpofilificiatJi,- ut per-
niittMu^r^i pol^gaKoiav i(lque. credo Jlomae im-
petrari pfnssey i%JEiiaim<^vinnii»' lue* itoinb rep«gn;it,
ei JP(^B|i^§f#;,ftme i^^^^ 9^hy]u)t^rgio
CBidaBI in^iigliAi\7Sif^,{%-Mto-Papa'iioih vdtet dis-
pensaret, . . jpe]( Angliae taroen potest (^ucpi^e', quju
Pontifex non pot«st^') recirsare, qito. mijius dw-
; penset rex ^^) in tali necessitate, 'nbr-postulat cti-
.1
1 1>
I* ti
t«a ftl S^«C«-
ll * ' t J
.IU*..J.li .»
•"- » * ' («.■<
' -1
L
■ •* .
55) Cot). Ba.T. coMtf*
t ' 5«)* Pei. cii2^#^lMl ; Batk. 'euruiguk. '
55) £/n MM71 elc. Pe^» noa dcdil. ... ^. ,■
56) Pei. Med tamen,
57) Cod. Mon. et cfod. 19. eonlra,
6B) Pe^. pronuniiari pqjfsei, ^ ^^ .
59) Back. noium. • * , ,
60) Back. nunc. , .; ^ ..^ / .^ ,. ^...
^^hfe^^^^^^j^yv^t^f ^^*i ^*"^^^^^ ^'«efcrii.«
68) rM^tQffM^; AiK «1 Bmek:.non bnUat^ » n :» .^. » i . . .
»4 *
5«T
EPISTOLARUM KUSHmoSSmi^
ritas (IkpenMtionein vel propter coiiicieiiti^tf^r»*''
cuIunT, veT^propter repH pericjilum. EioerSr
enim regem") nectfefilftr^''»! (rttoifter conscienliam
habet opoSlet^tsitif^ntMie.nniitialtrcmldmfJHLp-
potiLifiaK lubet nMiic;iput«9tiltenii<[i*icp>i(li>rtUii^r>Et^<t9
ut sopca, (Ijctqiii es^, ;^ii[i>iliirrt;^',^oi^if^h^rl'^ff(f^iim
nationinnj . ^lHuik i^ihtcj^ltdC aiM]ti.Jiuu.;lieui^ciu
CODcesso sibi a reeilnis conlra ccgapruin utiJijLa-.
tes'0. -jUp^^jVtu^rlit^ffel^MfciilW».»
fcilem K^lii Concrind^afum ^"IKiiibWdiVMili in^
fcuim le^tsi^odtnitfov qmrt^st res lf»ulit?d.v'«'ve-i
K ") taris ■positivi' hnmani ^*) , 'eliH PApti iitf'ie 'Sc'^
TOcatj-qna*iiii'^)'fi( o(iinU, (Jaaai i^lretJiaSvJrtU)
prohibWtnil^^ii^ljfgiinna. 'Gwm^Memtecopiwii
hikitio sil shrtirKiiilltt »nli«4W «(lt8"*l'|<elil)eli'l>'
«ihil wl[Evin{(efMm;^*ioll'iiUl*el;'«)'Uiltflrill»rt'
dir vSllCifirituirlVet #lWHl'Wi'W«ll*il!i (i««^(i*,' '
|ieHi)<ens")l « sPP«|iti'*iiiliiU»*i «il(iS«ft-ali(S'pr6li' i
fiit(ni'in hi»H«ii»'i<is ilioii'');'!'*»^»'^^*;»^»*"
tei^ aisjiAisatidfieln.'' ■Wctitbe'^^* «ritlifcirt'
dAetc(iii«j<i«t ' •<ji«a''ilitibi('vtili!«;"lli(il*4l"rSr-
prile^etVe^iiitoililteiiiii^^fli^isiltie eMliSiftniliH!'
votiinlsUtJMiefilJil, 3tt.ii(l'iu^Miii,"''!SX!U(.'>/H!P
KuW')dl' "^' "" (■"'"'"^il^''-' c^iiiiiiij'! uidiiiimi^^ -
(.I.II!i<lsiJ:ju!.' c^lliillljll
(lijil nuriaiulsiiiq iiairaeuoa on
JO Eiliiil-ie £ui1iii[iiij ni f)-j6j2Q Js ,en'ilio^ ni3bei
T^^OOt^ .tiiuiuijlov ijji2i'iY ^ii^itjiifkrsniHnpn)) n
' Wl- ".tljiiijiiil^ Jiijpiii ^^s4'vt j I lilllA l!ii\i W\ll'ut:3^
i i^iijiijSld^jlifDOnMiiAtKHXIlto/niWiiiiiiLi-j illii
'-"^'i-.ito'AViip™l?Wi».-i'.-«r'i''' ,
'-'''^U lli^JlMMM^uUMt^Miail 4UU-i^>lLitri
;■! I ] frinw^^hiW rJqii3S eiol^.inur.fj niins aumfji
%)='6H*.'R-'ii'tfi^-'»2«l ''^" eSiloifaa ni niijiD^-jr.-i,
W)'GMi.^>*j'*uukfinei ^lJliim m\V'<Vi\ 'S\Aih .ioloi
M)(^ii HM.4W«tij nit;';oJj(i[i ..iKjiliiiiuiCji^i;. aiu:
iCTh.^li^^-^JWiTi^fffrini;'., anniaiup zon Ja iOfiijf
^JthckJ^MJBi^miWiW» MUlIfaJ«t-''HMIffiiWi? nim!i(.
70)'fccAk «riMmMrwj 1m: ^o<Iii:9'/tji rn:;JiLK ailoijji
9t> p«4> ^eiftMac. .Jiliiiil KJii3mal-j nuixsuf
78) Bjci. pertmtns po.oil poilj Bu«rfwm.
75VttM>W«^'t^ddH:-'ik'»'«lU8J JlS<Aj.i:tii;dEK'Si»imCfJlR
I iAMTtflfr'i — C(ul. Mon attilu'» |1m&M »|tu'>(i. . Mclan-
'^ ■ diBj<ri«e '^*"> 1551. ■.CMp»r«i cirluin «rt. TO. tl^
'^S.4>39 colTabone,, jn jnjja auoLvimiik, areamQnuT
le QDJuroversui (Iivortii.7>erepissuiii ct IHusinfl.-
iWift.«ifeKm?|fp^gMS
■.r Kgitata a Rever. Dora. D. Eduardo ■JHerKrt.'"
'P^RlliimSi J^^tnilAiiliii dMilif)liif)iDSii!f ri>ia D.
'•\JS<i^m dinieilHsilijiuJ.ei-iSfSfDiH&ieiM SBiagijin;
iSHindsiB «tWli>«ln>isr5!ti«ilSiili*Hi>f<l)in,'ii«>lwr»»(b
^ujftiti;-cd(«ljMH(n:»ese;!,iijtjjnihii-p nigitiiiiidiisitiif!)
int(l!iijS«(if«ct}rffli:qa$«l']l*itiV ,i&iei(>. fcpc , n!a(i^iQfi(i)
4le!f)i9^ ,5hiIi|[S4ri>rilieinff }»tB>l Jiflupd ,1® UtllliiMS
('ijpM.JtKlH.i^l^S^iJiiii^itec^jciiteilJsitrisiiisjwhB
Jl5t:.li*'i'j4(H(l!?(j i^t^ri))4S(fetj*ns!tsIi^,(e»jps< j(H|5bt5
^ijSRiM^jl^in-jifli^iKiifilJintSiW^IRilrOiiifrMrisliisiiiS»;!!
ii-qi»jsl-f !H1l»)*iii« iBeei^iSiiUj^JWUMitiailjiXiiftaiJs
aljiiwiijiiwij |ii'siiil''i,.j4i>i1..i» (nw •mim» se^tpcn ,
i%!l«ojeB?!Vjl*«f)$Uil;irti«l»)iel)«il..ifou<gsm(,4i;|^
ilias iiiceslas em^hi^Wif^mtttf,!^ fnvniipma^ti^
reta , et sanctissimonim gatrum clarissimae sen-
Ki^AflinsfiiWlWvSliiii'''^' S-rjduiS< S!iihl . ii-,d,'o'h!]
'"''OTisSte SllnSSsiiitiStii»!»,' •tiiilif It^jSi-lie-iiiiBS
laWim^jA liillri«;5*aijil*.ii «aeiiis serVaiS''
liWl|>«S-^V{ili(li'mi!ailli; «^iietn et niiirJiMta»
\^(!ii,AMi'^'miieiS eii^iWilililleiijiiilu.l^i^MlOl
Wii^aatafM-iftHiiR^in^ridAlJW^iiilillfacBiiWnAW
Husmodi nupliae cemiiiiiililMiiMlr^tljaBiilUSffitJll
,ut'senrcntiaiuflOT^
luni niair^
^ s licbiii
"'8f%iiy?f.bffi'«'J)8rtiji»;\ii:'59.'lit,lU?'|...
'jl «K«tli^i}b«uis>jfc(ip»«il^iKd;E]ffii>eiiiili*iiwi>t
"'^.ItaiilllKiluiiit-iiiim.J^ snf>8iivi<|iiii^£i«Ki»>d''
5,(,f?l s.-jfj liiiiiaij^iiaiijiwiiiHtiisfaiiy^^ .iiif i.ii..' si^
SWMiStiltirfStiiiF, 'Mililtlra itSP'ail)iir( 'ftiteril W
■Kximm^MV^^, tel«lii8JiitjiStf%W<|ii*iiiyii«'
•j J&I. Fi».
..) Jn<. Haltut.
EPisecdnABaiii tLim/Mi^- tatii
5M'
£)mn 9)if(f)off ju ^er^l<aad.lSngeIan^/ unb ben
Dofl- a(ft5|H!,S,iSff('V«liflfMfflW«irl!Wr,;^""9l-
INl^ ottS Snaelaab-^uS arogm unb trefflifben UEfo^
ifert^wittut/iibA^iiiieniaitfcffwiwfriS&rutirtS S5i*l()"jat"i
K^'*i»ijmm foU;: i^6Si»:g6ttIidj, iwii5rt{<iyirrt6finiS:^'i
B«iMrtJ2Bvil>e, ju- wtfr!t>nri> un6 bttp'«)t6eit &ief(9it
jtrit^t tedtwnitiwk' eilrf^ Wfgiln^ f^»l^ii^^'»it£^«'
ISlltjftitj^^Iitifiijwibe g4QlHii>' wi* »>0'*p#*ff<n:bi*'l)y-J
cft«jj'«BC (S«ncit»nt4nb tlat-e@prutljir ifl Whli^tKgeh'
Piit»Ib*5:' ©arnnv dnclv (>ie^AiiifAII^1»<(^t4'[pM)fr'
fi^iVttfjin^nmjfeljfJflmfs^liie^anW^-' ;> J-^^'"i ^,>.;i.
i:3i,wMji
PCtbot^cn, ffinrd ^tuberS SSeit^.a7,;ij^^4„AA<,b^j
g4(lifl< i*tJ8#fn,aitrt« w :<rl)'aI(W .ft!) 4W RW'B4tt=
Ii4,r JW*tli*„i!')b Wi*. ®*4r ,■»* Ail!M„W*tl
|llnV«tj**,iJM,Ml!iP«i»:,Ste(> S»6iBWni*l*f.$<if!^
»«*<».fe((,i,.:"nSi>>Mff.S<!>Wi^''n«',MA»((lIl».,»)l/a
*^tfl)i>)8, i«i*iii(ii«tft«l!)«s. , .j,.;ir|ira ii,.„,i
4b.t''M!iS'S<'8'Sjtii j« «^i^MiMlijM W
•n unS qrbadile Urfacben no* nicbt gcnuawfni^Jtl'
: yHi&t iS5(' b'tf «iinK1|al!t'bitfe
t«'j#irf1MWSfieftSTl>Wfe3'8|
gfegaten ■^fffcii einfrad)ti.J {inb, KifitiaS ®tfei"D6n'Sj8'
PtuOert afeelb, (Bie 9»'f^fit i(^/ iu (Ttjalten (fei|),'"gle{^'
||^ fin^ rajf Ijajriiuien fttfitigrg^blieljen,^^ ba| ^ie JJe^a;
tm-$atl<R> «(leibe^iaflOTfattoiiy^ioicioii^t^ten, rg
^ gnrbjnbcn, bifna>iie ^ubrano-ir^b nun baS (^efe^
, Ii'i4lcfit>MiMtilKi'mMpiiinje<eti^i^lciitvi^')ulmt>ise&i£b '
;^ ?(**«.'
. . _ . Jm fn-.l. ■
4A Wt«J,i V^Cm ' 4^^S' 'jm»l i({t''^fff Si iffPft i^R; .«i Wr
iQtrti.f'*Uki;-ffl?^li^j«H^fi()tif'^i.'IS?)V''!^?'=i«WiVlP
;ewfte.JM'HBJeiaf,apl^ijyfp_j^c ^fiiawtf^ iKJ^if^
a gymnasiis hoinines doctissimos iudico, qiiii^^
;no cooseiisu praetulerunt hunc lilielJiim aliis
iusdem gcneris, et cKtarc in omiuhus scliutis~et
n ((ni|niunk«la[fiiMi> versari vohierunt. ^^StWW'
fenilllfl detfSl 'flllitt tiiber , inquit MartiatfeTTiBll^
alis geinufiU^Udi)tin^l\)iiM^}\):[adQ.nullam
liiJfbLlufcAQtS^Culj» lAtiOrtBtijBuSrWWIiSu Ml.n^l-
^f^E?''^!,'^!^'!^'**^? ',f?^'M,*'^^,'* TOtlpkioft,
iwafiflftjwstdnina. w^i^ »pttiniHB(iwhiro;'e4fl»f r Vi-
lemus enim paucissima scripta ^*«rfS*4ifem'ftrre,
iraesertim in scholls, ubi \Rap)|i^j iflej^, ly^iCftri' -
^lct. At hic liheltus muttis iaBi.MculisiUiaifiroa
cum approbntione doctonim omnnun'' lcgitlir.
JQuarc et nos curemus eum-Jiaf^rftrtrtiidfttfe^Wn» a
jn"afm<ik"fefifd^fe'^«iifet?s';"%^ia«iiW.;^^o^'^^il^
blicum QmmuiibM&dMHdii«tnP4^wvnn«3i,.^V«p
scliotis aditum iuvenihus ad pakii>MTiwaA>Atoii
quarum elemeuta tradit, oslendaL^^^^Wft» sj^iilt:-
mamus, ;it.irum.artJliiV|co8ni[^^^^ Ih
vita essc, magnopfre not isJijj^g-lT^^jl^^i^la^cO^^
smT«nd8.suDt.4 f> quiuiakdmMnia^ea«'jpat^^iniit.V'
.uij .tf^ .!■' mi))^.-,:, ,y.*.j.,v J^ o^-,« ^jij" ,n,„o.. ,
ftSl
EPISTOLARUM LIB. VI. 1631.
cherrtma iii eo lumina inluens, admiretur tam
▼arias vices, quac niotibus conficiuntur, nec cu-
piat quasi vestigia illorum motuum, vi4eli<^t cer-
tam r^tion^ni div.initusi Q^tqnsam» pp^osf^re?
Neque enim res tiini vitrin^^t, tamqufs proc^ p^^Jr
tae, aut ipqnisitae essQXit, au(, acjle,io£i?i)H .^V^^'^
perspectae, nis! Dcus stiulia quorupdam aummo-
nim virorum et cxciUissct c]l prpyexis^fp. Itaque
com ducat Iiomines naturaad- has.,9rtctJr.| proic^us
humarLi mente.carere iudicandi suK^^.quiip^^Ic^l^vir
tudine illarum renim rei^coffnitiqnis su,i^^i^t,e;^ji.r
hil afficiuxitur. Aq prai^qlap iP,lato ^iit^ Af}f<^;>PT
iniae causa oculos hpminiJbu^idatQS e^^.. Y/4^bat
enim significare, in omnibus corporiUis> nihii ^s$e
piulchrius, quam illa coelestialumiua,, et bom^ios
natura ad hanc puUhritudi^em Ir^^dMff^pr^efi^
pue rapi. Ac mihi. quidem oqi^U ipf^i cQ^patiomeni
v«l maximam cum ^iderib^shabejrc^iyiUlen^urn , Xll
enim in mundo hipet j^oj, Ua.ft.jlA-Jt^ntjine,, cm^w
lumnulli propter plurin(ias aiff^^iMl^^i iA^4{<90K
xoafiay. vocaveruni, sua f]oaedjim.^luv^AA, vftliut
sidera, condiUi $uut. . Itaquf^ qui cogiMt^^i^la. lu^
miua fastidi^nt, np^ comi()eiv^ul natuv^c^piiiT
cium, eamque ob . caxis^qa .d.ig]U erant,. quilni^
eruerentur ocuU, cunci lus..a/cl luiic cem uti polinti
ad quam. pra^cip^ue ^pndijti ^unt^praf^o^lim^VW
iUa cognitio admaaeat,etiaai.,nos 4^ Deu. €\t«,i|nn
niortal itate uostra. Neque «Mpn fieri pQt^^». q^i»
statuat humauus animus, if^^tcm. ailiqu^m. ,<^^
quae Teg;tt et, gubemict oipuia,..,sji ^^aimadvsi^iA
lUos ratoSi cucsus et legps i|iaguor)Mn. oi;huim >flr
stellarum... .ISihU eiutn.rtal^ ca^iu ^ut alj^, vi ^uUa.
sinemeiUeexistQre aut,pQi^jt3re,pole$A,. ,,. f r. .
Quar^ si Ast^/wpmid cooGxiuait Wn(; A^ TMSPt
opinionpnp ih aniwp^.hpnM^Vni,.,P]bto<.U9i^ sqh^
esudite, fed etiam ridigiose,4i¥ti¥c;.iudi^qn4us est*
aHtonoroiae. capfia pobis oculoSf d,at^s ^^» .^wb
enim certe ob lianc ,causani pca,eppue..dati.,,nt adi
quaerendaxa ^liqiwA D£I nQtilii^in d»pe9 esseni.
PjToiade ex^ Philq^phi^ soli. iMi , qui AfteQjKMuniAn»:
a«pemati sunt, ex pcpfps^.f^eruntraiftfiM,. et^^h^,
lata proyideut^.e^in iiniport9fil^)«W^ai»^^
nostror^m sustul^^nt: , qui^ . si^aUig|^nt,jiiffAc
doctrinam, mfmi&^ta Di^ .yai^igiia in. natnr^ridcr^.
prehendiss?^, quibu& ^n^madvcr^is ai^ii b^i$r
swt iateri, ment^.^iqua haac. rerum.UnivfgrftitA'-
lem et cQnditam.es^p /et. QidieniarL. -, S^4 » fp^i^
etiam auq tori tatem« f^^p t . isx , Aaerif li|erils»f ^mk
haecsitudia qonupf|i(!Mi)att bflbct«iq.il^rai9sii«^mo-
uium gravi$simufi , ii}^ ^scrjptuai. eirtY ( Eco^t. ib.
it2
tempQra cl amQSi . Q^iomodo autem co»*
ficiet nobis sol annos, nisi obftBcratOfCicculD^ ide*
&(^ipitis :&pati^ . aU|Ufs intflritaUM ({uraM' * teifldmpo-
mT!^l}' (j^7ar^i(€P«lcs(i»iiHla liM kQriat«b MB-ad
obAervf^nV^mi^^i^k^^tMpiiiiOQBp^^ Qwd
cujuin[i|efi\orem>u^itfit^l piiblM»5?Tii'Qiiiliar>fiatMi
qss^t hoaunonfrVJAa, ^i»#m iLihcflcam. deaecqrtam
t^mppjpiivnsajlioAWi (^^ habtrcniita inihjaiMui
aut rebus gcrendis annorum numeinun^iir.Biiis
q^iim :barbajttt!is , in^;EcUUBnim>Tvita fneint^ nul-
l^iD.nps^iantifiuflMJ^ tedennvrjiidlinfa ««fcpMimi
ordin<^ jp^parai^spptibbftD^tiiAtdomtSbMri&^q^aaej
In tanta-iueitia' neqtie religiaialla^rneqire tsivffif
status retineri poBset*
C!um*igitur'^ct'n(itttra noa exmsfcitetr^rethoi»'
teiUur diy ina iQff^euW (fiuiniqnRfB ille etiaint«iatiiil
rae Sfeosiiffi divinirfi.lqiiidfm rafiletiistif;t qnaadtoK
qiYasiPeryoi^Mt) etmngoitnda^ntilkatuni. iainteC
ad hairic docbpin^niij dUigenteiriiiaiiimlera; stiUiDal
adolc^ntfiftdebent»' A^tqueiftliaciretpatrbi^ilmi^
dibus etiara «Qov-eri e^& •conVenitv iqriia«^haec dn^
ctrina , : Qum aliqnpt secults sine hooore iflMna^set,'
UMpcr.in Gcj^fiiMnia.reflimiitv' rcstitutat.ii doobas'
&}.}VfmVif.,\ixif^,^Hrb4ifhi0 fAReffiim4mtano'^>qQO^
t\}n^ <|Itcr .qx, jSorifQ^ ialter.ex Erancis fvicinia^ortQS
cs^} .;Hi)i l^Qrq^s.siffgiilari qnadam vii divinitii^.ad
h9Si.9r,tQ^ illustrfindas ^KcitatoB-esae, res testalin^
iR??* . Qu^lV^p .e^iip tafltuiiO: 'lumen.h^ytteeiDt»
P^tq^fm li^<:^styidviii0iAeg3^to esstinctfimiit?*
Nj^jl) etsf, /iz^)^ (je^Mtato . Aitkaedia^fmsaesfionim'
magna vi, inva$eru^t^.,iMji5o ntiihbs^iavtcB iniiMDdi»'
dentem et Hispaniai)ri UflKiue-propagaveriaoft:} ttamen
eQnQn^,f!QFip^ j9f||«nAMPft»< amiohans|na*ioq«innon
t^ eji^l^rrlM^ m. p)^rarvMi4i»i«otibna^N^|uwii»
divinationibus, qqarnm: adcnittupidi fatmmt\iW
nqni :qoR(entiirP^QUi«iaei .(Atftrologia^ii qiwdipan
qju^^iih£)^yf^e%«Kt4tiHia0i.po«csi^ aontei etjaiv
et,a^a inul^ |>nBediQtiQWia. ^miera it^csmiqXAy^in;
.. , At poBtfi iUj )Cpntii|«ruiitvfNMe. attidiiiqsVfd
px^^Bf;[yHiiai9. .d^i^iarie, p^em ?i ^ojb«curiaiiniw^^(flK
mp^t^^^ SMihw^^eKnarDntiiet iial9f(«0et«»
cl^f \H,|lj:jW^am^teqetu«^an(.ad posicqas, oMmim^
rMQt ^ iM^flinWf e^wlris conMlentaricsji «iyii^AS
riwJ^c)^^ j\lf^^U^fiS4^nAMw i<*:ifaria ^r^kmmi
dtfbPPfiW %: «VIp W #d«i*«biUM. apa^ ^^im^vt'
i\]e likt^tff .g'^4tPW qviiinnp'
n^am longis^n^i pperis Ptoleroaei complexna poti*
tus ofbimn subiicit oculis. Quid dicam ^e reln
quis monumentis, de integra epitoroe, de Cabolis^
I
ETCSTOiAijyM hA, vii ani.
»94
rrdiaBlcBWiiigiM^t-klMii dMlMiiAl^^-lHiJ^' jpiaft;»
ftnH faBkBfnei feik. nlNatty^aitt^lbi^^ft' HU seitiMft
Mianifinli^fi^ agaMMR Ttfi|»Mii$tiiW>fMiti;ril^ia
Bpaaiet)flarilitttmi <( 4^ttai^ . t^feM^rt^ irMA^
Iiaitiitt0ie;<>-'J" r/ 'v-r. . ^.li.'.. !;•>;; :•.. i'-i :.-■ ■
a SbkI :snat /nomnilUI Bpfetttei ^^Kdit^gfi ^ ' qul
Mtiast dodiriiia^rgatioi 4iMbh!titi^ii*'n^<4blHM
«nt aFDotaiciinlbagiiiiiibaeMfj «^i^islji^
a Epicuro iiieptire. Snni^MifM ^irrttiModl',' vit
giifopns habeant-iDedid»,^ 'qpDarai-'G^bnietris.
;n0iinK:sn«nalifeatui9>iiittiiidattl'f^lto^,' < tJ^i^ri
cdgoitioiifem /r (faMTfa;«liiit etiidflls^^^
niflai wM&^aeml > nti «|»«thile ilt^it& iMkki pM^
iidifBnfltsiaaii«aiiittaimiiii> rfdtitiMJiaMtf inihl ne^
liBliDni^ neqaflifqauqtiii^in alftll^'i)^i-s^ii^i^M4fV^il
m miUos ibabetf e leffwtns^ 4n «iMicmia 'et iu- iiM^
wSaaaai cfRfHiaibnB^i -pniecarestf <tittUi«6 'Sl^iiicatih<-
iibif hae liuferioi^diiiM^itfA.' iiNtttill'*^^^^
ipdit,^ '4Mltiiiii^VteHAMtt^N^ei)W^ 'V^H»
tcivGorpoea^et flckkattaiiaffcM&^^^^ViVt^aV ' etiViiii
igatasnstibamQntiiinp sidbrmA a^ft'^^ hd^orel.
iedo ivavie nmtta lunnAna 4 ^iHetjtMJ <tem^^af ^fr*
lUMeB^ *. otiiniphaansciM.^ rM' dfssitt^iAMe , iM^
itflps|ienitac4 ^dUu^habenc «ffifceltts:^ 'Meb^^;
IflftdkaBia Aidstateleiof(iudi<^';' ^^MAw^^ait; hiihi
DfliarisiBmflndaidiaatt)^ioir(f^tiblMkh^ Vt^-^
iflcti cMBnm.iiiejkii8iini)M)et4Mibf3H^'^ise: 'rt atf-i-
raiioneii .porudeniia5iiAe'<(i«^tdteiM'j> ettrnl^iili^:
nnmeitus^t rittoeloi fO0na^i,MtnMtii^4biei;'b^^
iqafliicausain-niotuctaieiiMti-.iif , Mn--!::';).. r< /:l
.(I Haec enim.iiintJ^lua TMbb/IquM ^M^s^rib&^
ta V' ut ineininerint' a doieadiiic^sp tMii^Vs^ *oir^4
ndw (poQoig, disze naaay cfvrotPttJjk d^i^VtiWv
ll^iCffnaKsc^imVjf^cAr^iir M^M^/oi^^iTt^U^^ii
irt eninLin faisnostm dot^iftyrtb^k Vittt'ietf ^u
■i/nifltas, :4iut^inr ^cto esisifr;;ie}^iitiMiJhi in
ifl^niiiriatffkfl^Mcntfy 'htfud dtibie'(M^l?*M6tiis
HaajiiA, ieliqta «orpoea ineltiitV tlf s^si^s-'
imaotua efficiant. Keque > ▼erd» * quMquliM ttf^
litntiifli in . fifailosophia ^KtM 's^yt!^ uilqtiattt:
naiefc floadki^i • qniaolent' in« matltiritf >|^ioCki&; qtiMi
meki , cnnain aansas qiiiitqm^,«liiiMen ninlfa re-
aAt.ad aidenmi constitutienes : sitot ostendft
llbelhi»; ^ HipiiG^Mti adseiibfttii', d« aere,
a^M('Alods.
'* 'A«(^faa(^*Mta di$i«eMItiht'ilChristhi^^ do-
ctriAll^jt^Me cfBCddcM tibs^j' dihhik tfiviriifus ^
bei^haH^'' lihMU '«60 ^in hWtehfles ^ctiones ac
significlaiibhirif 'rtM-e^sirdt'in aleiidis cbrporibua
appanMP, - ■ ({ilibUi "etsi iitatn ac motum Detil inK
pertilf, taWieJi^^^^fbi^et! dcTps^sci cibo; jibtn et aliis
Tebns^;^ ad '^t^iVii' ttieiM^tn tohdTtis, ' ihbet. Ac
|ii^dbiitiW'Hi>ni^'Chif7Miiino elit dihidr^are, qna^
^t'>ebiMM[ti<^&'^elMt^^ %\: Asihil^)^ > '^ae sint
pti6^r^ Dei^-^^^^^ik-^rf^Vai^ pojit^.' Et tit
d^bl6i^ine>iMptf^ dtCc^^mtkii ; Ae^^ ' Mlhi togitatlti
ftlsf iM^iitur g^rlei^';Ait{biitmi ih bdinities cadere.
NMisirimniii-e^t; qubd a tiatMa hothinis profficis-
citilirl' stAMh "^t itatiotfel ' Ad id {ifertineht inclin».
tMfii^; Vltfae ^hnrtftn^ tiriitpeniment^ qiitilitatnm.
Vtderhhi' ' eitiin 'dftsimilittidine^ ihgehf ortitn infi*.
hitM', (^ikr^ f>r(Sft^iYo {iar^ihi dissimiles actione^,
qikiihiadfiKddMn^ = PM^ v^ signHiealvit , ciim rn-
(Jcfit: -iVbWfflirf' shifuiUir^sewtntt ■ qnhque^ iuae.
QWirf-^frhtShi^rttiplnlrtfi .-Ipud iiicdicosj est , qiiam
T*1$»T7 if*9%d 7r<i?%(coi^6tiiW dispcJsilibhem irtiL
! fStiw^adqtfe^k^ei^IciqtiitttT^ tpSaV j^^' W hoWhie
U!h'bsd ^)JisteM hhlL^ t^bss^', sed excitaf i ih eo im-
■' heiii^ti^^AftV^; t^naedrnit^nihie^^osrit ratio
gi^rfi ai^ ff*l6tei^. Si qhii' 'stiitem cihisiderabit di^
Ve^s-^gicjntim nMut^»9 M 'tfiverSc-Mmi gentiuifa
iVigela]^]''()iiiMi ^iiavn^bAVi^ahihiVitis^ disslmifittidi^
i his fiillMdyre^teri^; r)ifara cobli h.ifdi^ani? IMdte
i fti^{Ic%dikr^r*potest/ itt'm!^'ceiidSk tlmnpr^mentis
j corporum arf(jyi^''iihg^!bili^: ititef ali«V^ causatt
' ^^ I^lhi^ ntmm cdhirtirfef e. Neqiie ego
! hSUil^^^dWditi^hein , " = CdhMit^hldTnem , ihstifutio-
■ neih^ le^e^^c^ttqtie eonsilLl in regendis indinatioili-
; bu^isti9;^8iI^ii!i^ihdidU/sfe^ Kaecqrfoql^ fai
. h6t^n*rfe'tict3dhiWrf, qtibd a natufa jWoficferftnr:
'*' ' Alfettrtil gehrii cit actfoihtm , qti.te supra na*
I tUHiirMilA^Afih hohiih^ 'diVihitus. Hofc est euim
ieiifc*ffimA*"ineiitii^,'iiitrtHgbre at sehtffip, drvinf-
ittt^^hbWM^s^hiifi^h^ilfltqhk^tb^m^ Etsi M^
IteteatV gnWriiat'.Deiii'i' ut hatiirjifc suas partei
etliW aI?^|tlo-modtJreKni|uJit, tatneri' mnlta cdrrii
i gft' Ih hidtafA , et mhftlirlim fetlfiim erenttis conce^
dit aRii^» qttirm ipitiles ptdpc/ntt naiura. Neqne
ehtfh Moises beneficio^astrofutn serratiis est, cnih
eVaderet vfe pfer' mrfrt * f^atefActa : neque Petnis,
cum ' 'pilr ani^l^hnh ' e tiiriere educeretur, sidemm
beneficSo' Kbertitus est: neque Panlus ex hoste
56^
EPISTOLAHUM LIB. VL 1A81.
EvnqgeUi ppt^^te.iiitwrom^^ T^
liqiQ operum cd^sanLjprQpri^.ad P^n[i,refe^dUw
e#se, .oqnH^; f^W A"^^M«>frlH . i^Wtr >«?»» tWtwae
lribv,iinu5 , , nQ ; fljiiA , 4ft «TWW ^(-Ju;i*ti .flel3fah;rtWp
cui ciun bi^nia sul^iea^ fi^t, inre..c^iaio;jmnti^
diim est stellanim vires ei parere oporterer: ; i . Ac
bona^ nientC!^,J^q,ffintei[|tift,RngW»,V.^tqi|f con-
fiipuire, 4?hcRt,,»fiya[ffilS,,tnstf^jft^
iuie.n«UiW' in^J?S^Mj^ Mmf^
alias verbum;P,q antefcr^ i»fl»tiW;<jpmionibu?.deT
bemns, ila adyewas has «gW^Mon^s animo yer^
bo Del ac pronMf s}onibi;i;s 4ivini^ cpnfirmandi suut»
Idque vnlgata SiWitentia dppet, q)iiact q^t^tur « l^
remia: JS^olfUthifirefi^ig^i^ mlj,^ ,qua^ .ti^efki
gtnf^s. Neque eniiK^.negat;PropHf!^,9ig^a ew^
ted cum signa nopiMt|ji^i^i|;.ea,jff^jQa^gnas,fitr
qiie tristes ^^ninari. Consolatur autem pios, ne ea
metuantf non quia nihil significent, sed ut con-
fidant , se divinitus intcr itla pericula tcgi ac scr-
vari : sicut mortem timere Christus prohib^^*; nqii
qiria mors non sit aspcra, sed ut sciamusT nobis
etiam in moRje it>|Ufi\] adess^ (Siristum , ut
nos servet. Erigenda igitur mens est supra uni-
versara hanc cor(ioralen!i natturam, vel si fractiis
illabatur orbis» liec patiendom, ut verbum Dei,
ut fidiicia erga Dcum nobis excutiatur; q^ia sicnt
mnniuntur piae nlentes adversus: praesentia; peri-
cula , ita munipndae erunt diam adversus inimi-
cas astrorum. significatibnes, Sicut Jgitur . aliae
partes Physlces non laednnt religionem Ghristia-
nam: iUi neque Astrologia (nam hanc quoqu^ par-
tein Physicics f^sse^septiraus) officit pie^^iv^si. qpiis
iii loco utatur. . ^ , .^
■ "ht practer taet dn6r>cifei«ii* fecher^
recensuiV ttliqttUTn esk teirtliiitf '^mi «ctlbnhmr
ad quas suscipiendas animi contra naturam a Dia-
bolo nkagno motu impelhuituv. Nequa.-entm atiit
astris , «nt^aliia «latnviUbusMeiliuiB, :fcd Siaboloi
reote triboeiitmiMeiMins^iet :4iinilijnm tyrannortts&
pncKgvQsac.HibidincswJttcyne piai^rjeidia. Itaque
cunf huinaniwiirtii .tioxi^fto 4autnni;gen<^e cauflae
moveantorv, conseqaiutr, ji^as fttorum variis mo-
dis impcdiri^ inUrdum afflat^.divimo» infeerdum
instilutione, inlerdum deliberatibne , interdum
etiam in deterius flccti a Diabo^o. Pnieclare igi-
tur inquit Ptolcmaeus: Astrologbrum dacrtta non
esse praetoria. Mam praetoris edicta populum
piii)m<€Q0fpt«»i IUaftir0m'rigiiifimtioMa<;tiirii.afiB-
iwiA yim M boaMuibns^, atfi BOtti«ldqnitt(HHati)Otia«
sH^ I . : Atqu^^) faamiiK ( : 0Vriiin> I tdanpla F tkofipcdjbdt
iliMilOltMlfi«^)i iij jii.Mii.iti.lnorji ai?ii|i mur) ?.oiT ,20ioti
^.MiiSfdiblifqdiipiitatialMis^c^^ q«M9|iflffbiK
e^koari tola ipossiti''' Haaa ^iisi liikmtmmmmpmA^
W9Ni^ . na *ad6lescBiilMiti<- ialaBft'. daflmeritihpilc
chQrufA artium,! proflcrea/tfiisd Wa^ealli ii|iiiibii
inrtdent divinatioaes. .Mam yia «dodbBtna detni0*
libiis, ioeignUifpieini liabat git|nriraiDam> <l homloi
digniWiMn»*» 1 1 iE4iii quia )'adhihebitiiiifiieiliirii.ti»
tfiUigifti, lAlmim^jpsirtaiB artisvTdivDtatiMeiQ
Ucf^t, panMe: iciae partem .Pliyaieeiy^aient
corum praedictiones; para qaaedaoa Physioea
esistimaatair. .Neque eoiin illa pHkbei«iaul oor*
pqra Hderumifrustaa condita^ esse iseQtieiiddm^jOiK
|flraf»eiitiib <mm Ulf ordo ««IqueMCuasni tmnmaliBaf
tiano.imnsMi4- adeosntqiiaedam ^basiMpolitiaiJri
cpeloj.-vekit inrfpioimuittviideyicfei^eaae^iiidealnri
j^.enini, qui trQgnare videUiv^ tninedidoebetaei
bjAur, stipates aenatoinbna beUatore alqve^aretQ*'
re; . habet: i /et .oeconomaSi LuiMim ' jct ' Venerctau
r^svm hae.praecJ|)ue.domiiietitiirinteiaidift.|iaHla4
ribus, qiiibus aluitttie xorpeva.^ Cnm anleea^cl
hic admirabilis ordo ac positus, deinde cerlissi-
mac legcs cnrsns tcstcntnr, hoc opificiiim snmina
rationc constare: non cst consentanenm^;,^ti||
nuUa&aignificationcs, nullos cfFectus babeni^ Na-
que vero frnstjn| dicuntJia9^flitcrae;x.JS/Vfi< la
signa , itmpofdy tt dies it annos. Hic non so-
lum^qnil^ anoosv dierniH etiioctinm vieosvdis-
crimina temporuin, videlicct acMatis atqiie.hftcniis
afa astris confict, aecl.addit eliaindesigiiiA' U-
que interpretatiir conscnsus omniiim seculomm,
quo compertum est, eclipses semper habuisse Iri"
stes cvcntus. Non cst autem bominis benc insti-
tdtfar^^dikscnUre a consensu tot scculonmi.^ ' ^. .
Iiacc fortass.e longio^, ,gnan\ oportuit, in
hunc libellum praefatus sum: scd volui comino-
nefaccre adolesccntcs in ipso vestibalo liarmivsr-
tium , ut dc hoc toto choro artium iionorificcntiui
sMlienib - ^ '- ^ ' ^•■^••" '■• ■ ' ' ••■\- ^''
Scripsi aiitem ad Xjft^Ht^ntt doctissime, non
qupdl ) hne 'Vatione te arbileaiertacceadeiMhim.^dMei
qui in .URiversa.Pbilosopbia aiceKccUis: tit
tibi coBferam..ex;iioalris hominibns, lafaeanr
minem, Sed. hamm .arlimii mentio aanpar
mpriam Aihi'inii>reaMiat::Cin» rei tceteea^hahei
^inim optiBaum, iacoium MilithktmtX
niam has artes hic docet , multum de eia
SmTOLAilUM LIB. VL 15S1.
oSS
iataffoiifriaiiiig'ttfliBnRtBl8 (|i)l»y(8P%Mfpter
MiairrpMcffmoka|te ^taitiinjiAQBllifflfvpMllft
los cum ipsis recordationem tuae •aftffcilitft
Wiyp ^ittiffianf «vlldiiqafb ptAliite^icjuae-
nils slMttM adinefibtaa^-ikUleimis £IV&A
^bno^ beiy^fiio >M|Mr|(larii»rb!ttt^ flWitS^
, MfJDEJbi) iKrittl iDfieiiiElflde .mitflf#^i <fy^
Sccliiiin««bag9 ittio^^l ^^piittl^bW^fii
bbparatiificliibifiomvi ihA9iini9iaiM)«IW^t
Bniiir>IJliibi9^^vt0«D «inlriiyifgatfmiM aH^ttl^
m a4 Iwmy rMctovlniiq i)tatti^Bb«inMr atqif^
i«(i'I{Wiibabiipd(laikc »f ''irikliliii^ltl ftili^il
€hs,)iy0rp.« lAcWfiW Mi^/^^te l«M^eltl}9MI
!Iicib0'iinnMriis6^i)ii)O^»^)bt(fil^>bll ,i:i|lff
■iii kmtfii^fdm (dkni ^ki^fwsi Aitn^elft
)<|ectf)f^ 0iri^aitp ilfiibt^ n4MlciOit^tf^
ific^imddtaiqpiplwMttOf^nPJ bd(^^^si;>>sti:i
ffpM tniditi 0i ilf&iiiiMk8:«Pi^Mi)^'^ua%'^^
rrfdi4;andliklii'ct cit^itttoS^i-tttit^^liltf^JiMligiif»
f)i.iiIt)U ,2ir|icf>ii 'if, ol/jo 8ili(f»;iinil)f, oiif
."«!:flLftN}0 5011 ,'iiiji!HH;'3J ^iu-nri ^^3'Ji !!>r.m
jMft.l.ni' tiL\i:i )<"• IMJI :Vli. iMOll 'jfiohin
A{ii\i{ £L/)v)ft^ so-liMX ,^:MioiiH')iliii^]iJ^XiiU
IHmii )■■■ liMi-* ■Hn«i j
9/iinto loachimo Camerario^iffffiffiQ
&iripsi tibu nnpfee lie 'Hegotib Erfbhkilirl,'
ro te, ut- niiiirirHpondeas.*^ Cottl^tetf faic
BiuA arGincco ad Libraini usqae pMptio
sqtuBi esse^ Quanquain aut^ in.Libra
llttpitcr, tamen illios muHiSr^imsstffti-eii-^
«Martis Ttiolafn essc^-^i ihum^h^ AfMsto
, • EtplanetasCometae sequuntiir, v^ aeis^
rTn. OrsA. Vol. II.
^^-^ 'SStk^ktiUit^Hrfjtia ^hk^^ quod cu-
^«t^lSS/P^ii^^^^^^^f^tfti^timB fmftse»; tlota enitA
9fi)M>Wt%^il«y^udit>M^.''^'<AMttA2^^^^^ (h
JS^tft)*?/ -l^Jik^
T<M^Hiaifi«P''4liaiHI,c:^tii ftiittdik' t(M{MKi^M 4if&
i&/MMili!;'«;rf jtittr e^i7f^ titji 'tii^o ; 'tifijtt^
. Tt?i^ii[H[^VAfe4ftiHattifia!itftfc
wmtsr vms^^mmnwan dOgrtitftA ; qtirftfl ar vui^o liti-^
i«^^S«n!l*i"ttlcMT«a «itirtiM ilt; ir "iWi -rem iia
a¥^ tf^x^Utt''' Tiiiis lit^r^s' i^x^ecfo.
i4<li?/''^WftMi(fN^tilffB.^MWlai?. '' ^ ' ^
j.
-'j'Jjj 'JK iyM y,\i.rAvj''i ';l!l i'J!j!i ^i.; .ii/:). r. . .. y ■'
ji/ ti^i^y-'^Oeo^h^'Mar€h. ®r: •
1^1%
• '
• ■ .-.- . ■■ I
sermanicani fecit.
-ir.<] 5npiij/j> :;iiiii i.ri;irs t.ii.M .jj; ^ .
«W/l!)hj|i««Wi*^fe:fW^;8«^ (Ipsiript. 4ipud
^ti^lUwi^iki^j 4>#4^eBoniar 9Aril/ gnibtafler
.^m* -<<liik SMit^tShiabm ftnb nteiiie arme nniUge
^nfl «Uiseit $tti»ton bef eit; ®ni6t^ S^n. (Vnf)
Sni^'^ ©m 'gftage^)/ ob m^ - ) bte IReffen , babn
n^t^) QMiitttnicaMteft (Inbv miebecum anjuiic^en
fe^en f bdS flSoft bamit in bie^) Aircfiien ju bringen, ifi
boS meine untert^dntge 3(ntn)ort, bap mon bte SReffen,
^"«>'
.»*•
4}'Pti»frfttc^f.
2) o,».<$jadd|iqt.codiL
8) Pes. babci lciii^
4) Co3.' Guelptu*! tt Dcv.
S5
ftM
SPISTQLARUM LIB. VL 1681«
540
f babet nid)t (Sommunicanten ftnb''^/ ^^ ttinm SBege
wieber anrt(i)ten ^) foU* Unb aug biefer Utfdcl^ He
yrioatmeffen ftnb ber^alben abget^an , ba^ man jte ge^
^lten ^at a(6 SBerfe/ babtir4) 3Cnberh SSergebung W
@unben unb en)igeg Seben, unb fonfi aUerlei.iiDfpfrtHpa
neh. gjun n>iffen 6. %. &., bap biefer Srrt^-jwn
^dct){ien ber ^eilfomen^ee^rf «nb@lt(l»iben entgegen \%
unb ridjtet 6ffentli^e Xbg^tterei an, barin, bap') man
^offet/ bvixi biefee SSert bcr Wefffe f*«9.8« wetben,
f )euif)t'/') unb voenbet alfo^fo(i^er^).fa(f(^ SBaj^n bag
^rj wm CS^riflo auf biefe* fflert JEtatpit toirb f.bann"
ber G$(aube an G^rifium uhtergebrucf t/. .f unb )^rb(en?
bet " ***) , ba^ baS ^erj fici) nic^t f ann trdfieu; unb nic^t
meifi , ba^ mir bamit aUtxn '^) foQen SBerg^ung ber
®unben unb Setigfeit ftt(|)en unb eriongen/ ba^ noit
g(auben , ® ott motle^ und um @i)rtfii itf i((en of)nt unfer
SSecbienfl gndbig fe^n. Unb fx)(^n .GUayJben ^u lEMueti
unb |u t^rfen ^t 6^rifhi& biifl Sacranwnt . uerorbnet,
ba^ n>ir eS braud)en foaen, ni(t)tr bo^ ^ SS^^^ <2n
ibm feibfi ^omm mac^e, wie unfre SSiberfa(^er oon ber
Steffe (e^ren , fonbcrn bap n>ir burd[) fo(4)e ") Beic^n
foVen oerma()ntn)erben/ ben (^uben au ermetf en , bof
und ©ott gndbig fep/ un§ fi^omm unb gerec^ |id[)d|e "),
unb fe(tg ma^en. n)o((e um 6{)rtfiuS SBi({en o^ne unfer
SBerbienfi. @o man nun bie 9>tinatme^en mieber am
rici)ten fottte, mufte fo(gen, bop. man mieberum bamtt
ant\d)Un nhirbe ein SBerf ^ii SSerti^gung .beft (^(dubenS,
unb etnen'') @ottedbienfl miber®otted;S3efe|i(« S)enn
ba^ S3o(f iftgu ber SReffe sem6^net, ift.aii^ avS fa(«
fc()er'*) SKetnung baju'9etrteben> mArbe au4) fAnber in
fo(4)er fa(fd[)er SReinund gefidtlt, bap bk SXeffe fe^ ein
SBetf ^ babutd) '®) fte foQen fe(ig metben. S)amit lo&tt
ben fie gang miebet 9on bet tec^ten Se^^re ^') :beS eige«
nen '^) ®(aubend unb Uebung'^) bef^igen obgevoenbet
5) Sic codd. Gotb. — C. Gueipb. b a b e i tjfc^tcdmmunif
ClTt »itb.
6) Cod, Gu^lpb. cittri(it<Ot :..[ ■.-.}
7) Cod. Goib. bacin/baf; cpd. Giielpb. tamit b«f ; Ptz,'^
siropliciter: bann.
8) iCUC^t addunlcodd. Gotli.
9)Te«. biefer.. ; v'
10) Add. eodd. Gbftanr , Md kt bod. Ginriplu «1 ipud Fea. -de«
,'-..t{dmUu> ... .,. .. ,. ■■:'.■,■•
lip.an^iii abpii ^^od. GM«lpl?n
12) Pe«. fol(6c«.
li5) Cod. Guel^h.ftei unb girct&ffl^tecee.
14) Pes. mendote: tcitteti. '
15) PeB. ft(i^ct.
16) Codd. batum.
17) Pro:t)on bct. tcd^tctt Sc^tr^. cod. Guelpii. babet: 90tt
bcn fSc9cn.
18) Pez. et c Gotb. 26S : c i tt i 9 e n , mendofle.
19)Cod. G.^: ;Dtbtttttt9. I
S)etM<^ea »aileii ftd)6, S. @. nic^t bemegeK lK#ti, Me
aMi^^iebei^aufjuinKl^n^ b^ ni^^CiCfoimtiiiiicmta
wurbe, baS SSolf in bie'') £trci)e ju tmbebi^c KgiA^
ernftlic()e ^xtbiQt foate '') fa tte geute me^r ^ur £in(ie
brin9en'%be«n.**)bieSWeffe, unb ic^ ac^te ") , efifep
ber 9>r^ide^ &d)\dti etn St^eil, bap boS SSolf nic^t fU^'
pid ifl/ bamit, bap fte nic^t nu|Ii4) unb ernfUic^ bie
©aifteit treiben inil[)ren SJrebigten"'')^ »enha§heh audSi
bie&futf nic^t fleipig ju ©otteS SEBort, }n ®otMS(9imft
fynn €Jebet^ ", jum ©acrament. -*' • •
2(u(^ liep i4)imi£^efaaen^ bap bie SDbridfeit emft-
Ii4) barob ^iielt, bap bag SiBoie, unb fonberli^) am Seie»
tag jur «ird)e getrieben .wiirbe .") > iwb bd bfl: ajeil ")
biejenigen gefirafet^ fo in S8irt^8()dufem ber 3eit be^
gr^jfen mutben^ fo man in *er sSir^e fi^^n&H?) foate. v
S)ap aud) @« S« Si. Jbe^ren ju^<n>tffen, u>ie eS aOr
()ie fle|)«ttenj»irb/'), .fiae.i*.<^-.«. <»^ «ftWflen/ibaj
man fetne ^ef ^^(t, ba. ni4)t dSQmmunicaiiten fyi^,
unb finb ^ie gu SBittenberg unb an Dielen jprtea,|oRJI
am Seiertag^!) aaejeit Y>iel ^Qnununicanten/ unb .fon^
bie Jtird[)f n wH. Hn^*). ben SBerltagen, pt^igii^ xm,
unb ftngm bie @ci)uler etlic^^e ^falmen unb Htanw''),
unb (ftmmt eine aicmli4)e SCnja^)! in bie itirc^* ®onfi^)
atif bem Sanbe ftnbet man^ bap bad S^olf 0em^^
fleipig ober unflei^ig ifl^ barnac^ bie 9>ceb^er").f»ibi
^4) fenbe e^ ^.%,b\(^^4pq^ogiia, nettiiiipfmtf
ber . au^ge^angen unb ^ebfffert^. barin.J4) mitSieifibie
« 1 >
20) (^pd^Guelpl^, rac.ttig^ Pcz, toirbit. .
81) Co4. Guelpb. jtt bct. , .
22) Cod. (iuelj)b. Gtn|incf>e 9>tcbiatctt foilcB ia. Pei.
el c GoUi. 268: foH.
25) Cod. G. 19: ttei&cn uttb btin^Ctt.
24) Pcz, ^lj. : / . /
26); Cpd. G. 263. et c. Guelph. i * 6 e f 0 tg.
26) Pe«. b«S fic tti*t hil|ll4 uttb ctttftCicb ifttc Vu^
bigtett tl)ntt; «od. Gi]ft»l^b.'baf*rio Mi^t nirtticteanb
ctnftU(()c ead)tti tteiben in ibtctt etc.
27) mtitbc abest a teilu Pezel. et legitur post gcHtafcK
28) Cod. Goib. 19. et c. Guclpb. ici bcf fffieilc; codiG.
268: beiweiic; sed Pesel. babci, ex wiMpwlCR^c^o;
Est i. q. bidmcilen.
29) Pea. in bie Jtitd^c ^e^en. ."'
80) Cod. Guelpb. aSbic jugebct. . .
81) Pez. cn Seicttaactt, male, noa enim de'diebDt feiUi«
sed de die domioica dicilur, c|uae dicftur xivr* i^by^ Itl
Scicttag, ut in praecepto lertio Cfitfleb. fjuHlcr. "Codd^
omucs: am S^icttag. ., ..
32) Pea. 3n.
85) Pes. bif eitaoe^.
84) Pe». Unb.
85)Pei. ^Tcbigtctt.
EM5T0LA.RUM LIB. VI. 15S1.
A4S
i. «oode {te gndbtgli^ annef^men/ unb befd^
i^rBaMmrSS^ftttftbers jMlf '')jfi«diatfpoteTEniH
.)> . ttntevl[(>iitiget ^ ■>- -i. -
r r.; ' : PhilippuaMdanthoii* -
\i' : 1;:.. .. ' • -. '^.r: ':'/ iii- '■ . ':: i:-'' ^ »
08.'«'
v^
..i^
©z<«. ReifenHeih.
fi .:f'
a ^ MaoJii fMrras;. p, 236* -r
812. CoJ. Gotb. 401. p. \0i>>\ '
aio cofl. Bavt. IL
r"
,..-. r
yi
•9' ■ 1f ■ r
I . j i ./
ne//7no')- Reiffthsittin^ tfuaestori tdmp-
' ■ tis SioUef^eHsfs;'' ' « '^
^Cum Martinus hoster*) profecturus esset
decH ei duo cxemplaria^) {llietorices, exhi-
tibi H filiis tuis^ quibusdedlcavi, tcaue
nt exiguum munus boni eonsulas. Noii-
erpolivi*) bos libellos dialecticos et rheto-
impcdior enim maximis et miseris negotiis,
• Si quid tamcA cohtigerit^) otii, brevi
tie recudi curabo, ita ut non multum de-
.'uri sint bomines docti» .Certc ad iudicah-
pcto bps libcllos nuuc quoquc ^^ plurimum
iiere. Sed inJiciuih tibi/ iini' dodissimo
dentissinio, rclinquo'), Scripsisscm filils,
um baec scriberem, miscrrimis et acerl)issi-
olorjbus fuissein. opprcssus» Amabo te si
liTeres Francofordia de cometa''), aut aliis
, quarum me cupiduni esse scis, per Mar-
significcs. Nam ctsi Lipsiam pn)ficisci cii-
amcn vereor, ut mibi pe^miltant X^^^yyff^'
quiadbuc cudunt Germahicam Apologiam,
'M. dii.
idI. Chilianoy mendose.
arlinus Faber, Slolbergensis,
id. BaT. txempla.
^. B. ptrduxi,
id. ]^,eonitag0i,
id. B. quam.
id* B. permilto,
inlius: afferes de Francofordia^ praeleruiissit : dc to^
ta.
id. B. riOToy^^of.
iu qua .fNnendanda nonnibil habeo negotii.
3& SeptembriO.
Yale.
'. ■'. ,•' itr 'ff ■ ■ ■■• r
■'I'; ! [U!'y '. ■rV r ■■'."!'
NHi'rO0T.'
-r
f ■
. ,.!'
' l> ■'
if.|'i< 'f
t' t I.'
(S^pt.)
EiUsdem! filiis^
: ■ . . . '
lor^in HhelQrices liiirJ IL Wircb. apucl Georg. Rbau. 1591.
'-:/ '%l'Jl >lteifrrjp^. li^:K te qba WilidHit e^^^^^^ de-
nrr;, tcfrijKHl.fLiMwiHill 4C»il«pi .bjtbalar in opp« .Mei. Basil.
, . 'Vi V. p..2d8.1 quam contuli. Edttiooeni aniu 15SI. ▼!-
-*• '■•derefionlpotii». '
.].
't
% •
Ph i l ipp us A£e lan chihon studiosis adale-
scentiduSf AHertoet loanni lleiffensteinj
■r . ,.. .1 Guileimifiliis-^ S. D.
CiiM tfhtci bieiflhiOih DMiJctlccn ediderim, cam-
qhe Vifo dptihdo, patVi^ACsTro dedicaverim, ut vo-
bis '£t"'cdmVnilitontbUB veitris, si . ita viderctur,
discendam {^r((pHVi^rct f enmqhe^intellexerini, vos
iatii Yineitii airtis sttidiofeliciter versart: duxi vo-
bis et Rhetoricen itn^mAAm esse, ut tognatas ar-
tesc6Tituri'gefetis, qlia^ita copulatae sunt ct intcr
sedevjnctae, ut rectiuskmbae simni percipiantnr,
quam seorsnm altemtra.
QVio consilio autcm initio Dialecticen suscc*
p^rim, 'istic praefatus ^m. Non cnim cdidi, ut
locu^Ietiores anctofcs cxcutercm studiosis e ma-
nibus. Spero enim illa nostraf elementa his , qui
ad Aristotelem acccssuri sont, adiumento et, ut
GraK^i did^nr, 9r()d oiifoi; futnra esse. Sed tiinc
ih scbolis neccssaria praecepta ct ad iudicandura
ntilia 'iaccbant obnita stultissimis rixis, nibil nd
rerh pttrtincntibiis; Ad haec de usu artis in bonis
auctprlbus Icgendis, aut gravibus controversiis
iudlcandis, ncino quidquam moncbnt. Dcnique
pirorsus adultcrina Dialectica' pro nativa tradeba-
tur. Itaqii* rojftitus*a qhibu^dam ex illis immeii-
sis voluminibiis elcgi ncccssaria praeccpta, quo-
rum vis atquc usus antca conspici non poterat,
cttm laterent in taii)aaliamminutiliumpraeceptio-
num. Addidi ct cxcmpla, sumta ex optimis au-
ctoribus, in quibus artisusus ccrhi"p6sSet. Haec
elcmenta co tempore multi probabant hoc nomine,
quod diligenter de nsu artis admonebant. Quarc
cum spcrarem ea adolescentibus profutura esse,
non valdc rcpugnavi his, qui me ad editio-
nem bortabantur. Nihll autem minus volui, quam
10} Diem lantum babet c. Bav.
85 ♦
548
EPISTOLAHUM
i VL 1531*
ah his') bonis scrifHoribus jirdtjrf>diicerA^iUivcntiiHJ
tcm. Arisloteles profecto iBtdllgffBeitiiatestyatisL
ad eum sutmRam aftis ^t aliqaid iudiaii|iracpp«|ti<
afTerariiuSi' •Qnare linec^eIc|Ri6ntae*iMtifldet»rnfrf
ali Aristotele, i^edoiivi4iaatstmif4>sos'»iiid^ckie;Aeitio4>f
uem. Extant et RudaJpki* \Agricoluk rlilitu|i q^as'
(liligentissrime le^ndos^esseicenseB^ ':vNii{>eV:^editi
sunt Yiiwi loannisCue^arAi i qurtolflnpiartonrtcon^
ttnent et'»d c^tum prinifre laeb^tisMSCfiplr^aDnti'
Quare optarimi i eos ' iiropaniri^xdpbisodritibus! '|H(
omniiius sofaolis pro JiiistaeiftietlibdOif >f(IQ^fl|te!'lli4<
mii mcos libellos leguiit'), consulo^>'TitTaBttiligotiU
Caesareum kiIiadolphum:^qupA '^>(feQct*it/lnIlii
quidem «ibsolvisseiartep» videbSbir, ■ fittH;pfrfeotiiS|
artifex erit, si vel^s^ribendo-vei>disp«tsiido;usbiiii
artis sihi fccerit« -HaMd iteruna lurb kxto iffriicfiiil
volui, no» solum ut ratiouemrmeiiicbnsijiLVjOuin'
hoc totum dQCtrinatt geiuts mQtasse^.iddeii; qu^Amy
exponerem,' sed etiam x»t admoneremt^Btsidiiosoi^f
quomodo absolvere hoc sliitKum.debcariUO'^:) «riSii
Quodatitem edickijBA^rimffl^faello^^.Jongc
aliae causae fuenint. - Mou enin» peasurii lviB«s>ar4:
tis scriptores aockisare v cpieii&dmodain:} vitoper^i
ravi vulgusv. Dialecticorum. NuIIi cnim ex-
tant auctores nisi optimi , Ciccro et Quintilianus,
qul quldem ih hoc gchere adco^excelluht, ut loh-
ge GraecQS omncs, quorum vidimus scriu|^^% | vi-^
• ceriiit. ^£t Cicero varia opera reliquit, quocuia-^
quaedam ad puerilejpi. jcq()jtuin .2(c^ipta') proponi
adolesccntibus possunt , ut praeparent eos ad alios
libros, qui graviora praecepta-coBliiienlr- ^triire
non est , cur desiderentur scrinta r^if en^um, Ye-
rum nos initid edidiniixs Kheioriceh ,' ilt' cognatio-^
nom eius\GuxBi Dialectjicai xiitcmdeteniM; '1 Nei^ic<
enim intelligi Dial«ctica, n»i 4d Rhetoribencol-i^'
lata , potest. .£t hos jnete aihdfoi^ <pero ^prof utuu
ros hie/:qnipo6teolegeiit42ic0rDheiii AQoitHiKi^^
num. Qixaedam 'ODiin illolnini^-piteecepta expliesi^j
mus, et e&enipia addimiis/surota-te^raeiseittibus^'
negotiis, eK-qtiibu^ faciliua intelligiuutnr pvsBoe^!
pla, qnhm exiisioruiniexchiplis; \q«iae'sunt|i)i uso)
nostro reraota. 1 Haeo. fuywliiii»oistri'ral»ri'jiiitso^
f uitk • Qoamquaia : aultiiit }i|laa^ q[fraecQptn> RhetxM»^
r.es levift etpdrqcmmpueisiliai^entur^' tahMutf hoo>
sibi per|Uad«tiiit adokBoenleB^ «|f-ad iudioftnduiii^'
et ad maufnasi causas.iexplieandao pcorsus .ea' no^'
cessaria esse. Quare etiam adhortandtMAtj ne
T
i) Text BaLnlaHti frp hUf[ ' ..
t) TexL Bm. meDdo%t$ iumgtmk
3) Test. Bas. addils tuni.
.■'
!::■'
l.
*Y
!liiac|iibstjdis libellis immorentur, scd cogfliiisihis^
fcIemehrrrCiceronem ct Quuitiiianuqi legantT nec
Idegustent obItet^i^^ck'dfra "Tmithiifn^be legant au-
jfftores illos , non solum ad ^tnqoentvmiP SedJetAm
elo^
enim
Vulgo quosdam sciolos ess^, ' qui somiiiaiit se in
arcfe 'ilrtqritrtitiiatesedfeirt , pdstejttath kl^^^int ^i-
;Sttilltiin iti^ihete octd *iti« d^i:^m versttiiril i,' ilrt* qtfe
diib' '2^ft mi ']h&?rit''hei»i^i<ih1ar'i'^( tthWMiei,
jqiilisp mmmyy^m^ ^&fihiwmkMhW^iih^'
'fiii'^iy M^e>nd^iidutW,''^ifiW'IH *AMi eKidiiiii^
liV'^ikiifiWlhr; • qiiM^ V«lfel}cet frccessaria 'Wt**M
-mhxiniias inc di'fRcnHma^V^.^iis^s-dMrmies/Yn hac tota
civili cfoifstietudiyie vitao ei(|ilicdndasf, M retiiieh-
dfe rt^Iig(bh^^''ad' ilitcrptMah^^ 'efdirfciAd^UUi^:
ile^k;' VM)'^e»ict«^tid^ilittfkfa)Vi ^<1' cMfsfUithi''aaiiUi
jdiiiri^ ^ei^dbl&ae iri<>i^iMiSi^pM^uli^ *^<DU!^iiliif
iet et llto^' iHbV^rldi AMV ^€tldi6 A ^' reW ^ xtum -tM
biMiiiilii'jbiiifi^m)ruW'bp(3t«M' Ibngd <dif R^^ll^aht;'
bgifi^ dilje»^; iKlettiih 'qni mii^minbki eiot^hi^iKi
tiae et V&i' dtffidtihalM' considerabit ^ ' intelli^
ex]^ettibnK$ hAih^c iitftid^/ iac^tfriintitri studhiit^- diifhlL?
iiini'MAxTkh^JAiiift' i&i<tI«Ml'^(]b{bM>itim essef, W^t^
luetV''ii^'M<«^ii^ln)M et "Jfffictlhihl^e^^^^
tieimi $() Md^ia^^t^reMlblica riori tabthMi 'hos
tlhairied^i^lli^ell^s; ijed' ^flerfeaam' dbctritiatti^j et
imi^Mi^ TiiMia^erii; Ibhg^ih eiercitiiHoheiii' db*
rne^tkl^tti et' 6teih:ltrium itJditflbm affemidum' ^i^
Btt*^;^toiies ^^ i&v^k''
Effii^^'^iffli{l j * dt 'bonUi5fid2H({ii&' 'di triaillmft^^it^
jLibiis ^rilitiiitl;! q{iba<iiitiltiirh'^cf^i<r^ ^istfiMro/a
^ciibritldj^cl^ndi^ttfJiW^ldittWiJn^nte^m studni;
ne^^g^tb^puset iMjfil^itttir^dct^jliyti^ rieMiJiitfiU:.
b^iftil " - l^tiro tiMc 'et 8j>tK» ^l^ifidpl^ime^ MehfiM i^
IniiM-d in Oraforii^' libris;^ ' Qb»iriobi^m et jMUIb
arittt^dllcimete^i '^&'nbri^rurii\id e%uen(!»ii^;^
eUtfih '»d' sbp{&Yit{»rii^profMiil%s'esse; 'It»ij[iii> Kjtl'
pft?et!ipiie efficerc copfmns hls nostris HBfellfe; Hrf
[ira^aref^sadolescentes ad illorum Optiiriohittl
ibrorum lcctioiiem. Vobis auteiU dedfeaffel^icclil^"
sliflriiV' <ftidriiAm'D5aIecliceri' airtea -tobia^ m?tf^ ut
h^1pst>'^iceih^^'admoh^reiii stridiosbif; hsltitM
fcohliiiif^ndtfS' ^^, n6t qlteram sihMftit^tb jpte
bl«'t?rigifibsci pb^&s^:^^ Ac pnritis illuii 'ttiufilis ' AtajM^ -
fec^imvideri f^lerat, tiisi Rhetblri^a a^tesriltiellt^ '
CufiV^tntf^ii^ Me seiribt vobis -dhligaMefti^^prbtntlis
pial^tt^h,^ v«t^),W; ' rit vbbis satiJfftiattiH^ fesie»;''«rtlil
|nunus integrurn haberetis. Precor autem^ utCbri-
stus studia vestra gubernet et fortlinet. fiene Talelc*
EPISTOLARiGM Lia VL 1531.
546
Q».
■£9.'&ipkt
wtimQ.XoacnnTtQ Ctamerario. Ifafn^
flMMMu ' . .:ii KUhnwn^t".:" !'ji''mii r;i: iM; '.r.
oergensiy , ,
, Jlefldidit ,mi]bi : tvias iiteoas gravif6^n^; scr^*-
LscipulM tuus, de q«ubuf^ quoiiifOn: fiunp
cabatfn^lta ^cibqr^^iibrevitjenr ^^ondebp,
i ^i^cift c^U^: sensiiio tviqi^Tn, hpinj^iin ,. it^
fp^ IyaoA iniqMO animo iUo6i latMXo^, lup^;
icain* quod qiiosdiin) suspicari animadyer*-
ij^n beneiicii loco ducturos. esse disces^um
Uf Quare non est, quod .arbitreris te ali-
)ciu.T^ii<AUQaliigari« . Invidiae velim te, si
M^^^P^*^ ^\^ profcqtoriUi urbi K^time volo,
\\ifm boc m^niiieiuagis avno, .qnidi^b^ non.
m ^e^len^ atque;ho^iiiu,m 6iUqu<amdIu prae-
^d qgp ita r^jtiQcinor, neqiie lUpf cupere vos
^qi .nequcutBunc cupian^, diu vosibi esse
.^nt rutiiram ibi frequentem scholam. Po-
.alihi melius de .studiis pubJicisiaae^eH pote-
Gcedit ct zo Qcal6vi honestius est arlem facti^
I illa rrequeiiiui PubUcorum. Gym^^aiorum»
ut spero restitijietis, Sunt fdifi muU? » qu.9^
.yent, quae nisLarhitcarer tihi .homini pru-
^iip. atquc omniumroomentaioiiiciprum per-r.
4,1 y I venire iu iini^ntem , .SK^rib^r^m longius*
)te^ tu qupque, pertcntare.istic. quQnojudaoff
fBTiH^i.ifl indi^turirsint, nisi habfi^ ^M^r^; j
(p^.istorum» quorum iudicia plunipum ibi
j, X)octor m^ronymufi iu^lt> ut.niihA.sir.
t|#.d4; stip^^idiis,.. qqanta nwerccile iMinct^J9(&-^
iQS^itis* . . , Ita. pollicetur , ^sc non . jdefinltunim.
>.t Nosti ii^^<^mi ingenia dps.w4H'f ^ ^ir
f(uin..mQdum in acbplis. pu^lip^r< I^que
q.ivps^ civiUtcr pt^tere» , .Nam eg;^ itai4f iMia„
ne^iocri mercede hooe^t^us vos^Jn laU io^
\fk e^ Scxibam et OiAoni^ Sipd quam m^
qtero ^amcM^. , .:*:.. •- - ^ ■ . '.Mi-
IC, , ver;s|i^ulo grae^o *) . jM^FPi , Aihi :grati^m,
ih(^ euim xp/ii;T92X,ibi €Qr(Hit^ii4r^.es^j^sed,
at.inp,$uid9S,.quiin ^^o r«c^nsi9^ .vA^^sum.
^a .rfe^ppndi,, nt non sf eren^ «o^ ^epistolam
«esse. Confero enim ia, Campegium .cnl"
]|JMKl,xion coierit i;pncordia,t <st fecit» .qups^
if m ^ermo^pes , . neqne wtuyp. , wr»/ 0^4» WtOr i
H*-
— s ■
felTM^^iiyf. GW4
.« \
rnmijr )nikil enim expecto ab: eis pacati. Videoque
lasitnm^ Deo; '«petendam* ^esse medaoccero/xaTa-
ov^qnpt, rharnm' revmiii. ; r> Quod £liiesar ^petit, ut
Rapa tcDiidilsottes:'aocif)iaty-.{]ibn linlpetrahilf^ ^ac
nud Jm^giftivUeas^.iptetiaax
lcsse^)mitttiltifai^iCffus^ne^i[L-V-/.<\ '-• lii-.i.-.-l
-r Mil^hio imeramv^VicnnQk-hw^isi^-* com-
meiidavi^i neqne eiiim puto quexnjuam iftc^^is ido-
nenm esse praeotptnrem hic istis^^^qui iam aUquo
iisque ia* literisl progresa^ ««ereendi -sunt etiam iii
bhilbsophiae ruUittkentis/.fiEt esf vifc ingenio.^&^
/dttlo':^ ifalDimana. i.-.iir: ■'" jm-.'\/>I -':!:. Mii.- * ■ .
De Gomet«ymn:'p(}tix propVioMmhil ambigo,
quin sequantur stellasy neqiie id tantum de iUis
intelligo; '<{Cios siib certie stellis velut aAcos*- fi<!ri
scribit A^isioteles:^ acd de bacre alias. Nnntiiis
cniia pibtieralxit f ' ita- nty Eobano . acnihere non .)i-
coret'4/i|cni jdicas^fiiabvedNa^sakitem^ et sunima
fide me^actuimm-caso jfiegotiuncu • De Erasmi flo-
ridis eplstoiia aluis.1i iiMitto tibi huhis anni THfO-
yypa%ixoy BCTb^ivm^ Cttrlonsj leque cogo, mihi
ut vjcisi&iin.fauinsgeneris.miftas qnaecunque digna
lectione pnlabifl. t Bene;<\'ale» : l£i« CaL O^ftobris.
;»!■'
. T -.
II .
t > ■/ •
No. 1009.
. f ■ t
29. Sept.
Frid. Myconio."
i .
I i <
^••r I ■ I ■■
,, J). Iride^iiQ MytoniQ ,
' . ■ ' ■ . ' ■ ' 1 ^ • 1 I ■ ... w .■ I . I . . . . t . ■
Sf.p.^/ Redifcad tnw rHypodifliiscliIua^ quem tibi
commcAdfli et I &iettdumT et liegehxkrni^ • ac . apero,
eum in; < .tua poteOJate. fuliumm ■. esse. Mitto tibi
IiAM99ficM » me.hao aiestatei^IutBri :recognilam,
quaeietsi nonr.est perpolitii,ittamen^pGie8t acuere
studiosorom iudicia. , Movi nihii hnhemus nunc,
nisi^quod ia ConMts.^^ quete in Germania cQiispe-
ximns^), visus e^ et: ta GaUiis< ei' ItsUa. /2o/7i/i£
eliam^aUaE.quaediwi pradigia oddspectR esse i^r-
rantur.:.' Tenqbfaerlplo^.lzidnefdenflissimae fperunt,
guae hawd' dubie-sigiiificant^tenebiuie-Bom^vnae^ic
ponlificiae doctrin^e iam raenf is^ scd ita ut prriru-
lum sit, succesfuvas essfe < alias tenebras f ristiorc^s.
ka**
i.iii i4-.:-, 7^';:'';V .!'/':.
' I
: *} Slcidau. lib. VHI. p. ffl. ad aniv 1531.: .,Pctinriim:r«r€
j menfcin Aogustuni visu« fuerat '^bhifeia^^" £st iricV cuius
cursuni et reditum postea Mttflit Ualli^, >qui- r^ill anno
1855. meiMC Augusto ct sqq.
.i.:'\li
V
S4T
maits pMecedere eitrennim diem apatUst, Qo»e-
to t« nuB priaiuoi poteci», ut roiUi (cfiljas, De
Coinitiis oihil certi aiihuc lialieinus. Bew viile.
Die MichaclT&. • -■ . ' r>'r!.; n.n
t.,;u- ■_- II..' :H...Jr..'. lilHWAnOtfJi;-
EPISTOLARUM LIB. VI. lS«i.
No.,lOU,
CSfHM
No. 1010. J£;5S£'
io, Brentio^^,
Epiiiol. III.. VI. p. 379. — Hic M .ntop^pho io cod.
Slooac. i. p.S». ' " ■ '
D. loanni Brentio, sao amieo,
S. D. De meritis ChriBti longe aliter se habet res.
Alii sancti habcnl peccalnm, quoil impedit perffc
clionem operam, ietiams! plura sunl; Chrislus
perfeclc implet legem, etlamsi opcfa haheret pao-
ciora. Ideo necesse est merltiim Christi maius
esse. Sont ct alla illsslmilia. (juare illa tua ob-
ieclio non toUil merjta Sanctorum. Tusubtiliter
et procul ex praedestinatlone colligis cnilibet suuni
gradum dislrlhntum csse, cl rccte rallocinaris.
Sed ego in lota Apologla fugl illara lpng.im ct in-
explicabileni dlsputalioncm de praedeslloatione.
Dbiquesic loquor, qiiasl Tiraedestmatlo scquiitut
nostram fidem el opera. Ac facio hoc certo con-
silio: non enlm volo conscicntia^perturbare illia
incxplicabilibus labyrinlbis. Ideo ita ■constit^o,
homiucs acceptos esse proptp.r Chiristum', fidp, ntfe
estautcin, essc ioios. jPeinilf i|cccdil legis im-
pletio, quae h.ibet si}a'praemia. '^Witia J»iileiii,
hoc est acccpt^tio sli|iiii hahei yihim' a^ternam,
quare'y fidesisola ■vivificat, 'cam nacific.ir'cor.
haec sunt
tibi satisfaci ^ ,
gnificare. Scribam eni.in pi
Nunc eMFi occiipatior^ q
powem, HQctcorp,, HMnihi n.lltns prqgnosficii
cuiAstTologiljUllijnsis, ileni') H.isrurili, ,^lc :Hino
\S$%f')i el dpCpmetai, Sr;iliiis. I^ic «milii mlijl
faccrcpotes; milte» ariic.ti {mfhin,o.-,av^ valc,
postri(HeMic"H?elis. ^ ,._ . ;.;.-,;,
5des .sola viyiBcat, cum paemcat cor,
, .plana, ol faciila' m'tertj:«u',,,qyaeV^^
acifmt, ye(irn tc.qtiam priiiiAm inih^ s7-
Scribam eniin nrotiwiis"alia's', si voles.
t multa scriHerr
lawck, Cdnief^io:
I) Sp»nh.n>»Ie!W. '
S) Spinli. (ncndoic : 4
9) Spanb. ei errorc :
i-.?p|ttt^KfifflfW fl, 477„„,..,|,^,.„ .,-,., .-,.,
II. ,; ir. r.f :.> '-iiu6"^iiiii'mi"-""'"-"-'' "'"'
S. D. .yeiii^ jtranslalio Centiloquiif j,^^e Ufii
meuitibfiem jtlubdijcim sigiiorum lu ,-ULa seuteotjia,
qii^io,.rc4^itafi tiaud duliie fn?ndoSf^ ifst. . ^J^nla'
nu^ recte legit, et prndenter interpretatur. So-
IfTf' *■"■■" ninnni-.T-i «'gaa, vt 't^ t^wft"*; -aoB- qtia
proxinie accedilur ad Solera, sed qua longissinnmi
est,iter. Idquequare fiat, ex positu Sulis apt Cp-
metae existimare putes. I^m ab eo quoil coospi-
citur numeraiit, dunl ad'altenim redeant, Itut
igitur per totum coclum. GieUrum: tiac Kiih.tton
posse conspici Cumelen si sit vnavyog, vel ut
mmc.iitdunt,- sub radiit.' l^io nee^sae ieit*«niB
distare ul miDiminn vno' sigifo « Bole^-^^Ilanc di-
staotiafn ilqngiure itinere eunle«,i dJcuiit esMiuii*
decim sigKQcpBDL . Mitto tibf et Miiichii atbfjiiam
de pa re. . Beiw, vale. . Tuas iiter»s expecUk ..AnU
Nundinas Xiipsicas,
I . .^Junjioe' ■
No,1012.
Idhi Mctrcello.
. coa. Coib. ly. p. 16. , cod. Golb. 401. p, 93b. ti ud. B^
■ .Opihw mvoU M,aj[e.e£tc.,. Anxnti /Uio§-
.Mi- ■AfCr^iiUAlai.i Mtiffansl€in*)i - nii
S* D/ "l^ulliiWiVulftfc; ttiiWlirrt//^; alta^m cati-
B!4k'kus[<l<«^tidM'dIutiJrt^l ^ilehtii hiei, hlsi*) ot-
tWpHrtbW* wyaiV^iiai; iM riott. Aint' 1gl4Mitfi
SfertfHer^ilini amn*T'fidem, gravitalem',' e( 'iitifei-
lak^tn ih 's^tTiis 'd^f^tiilm Jtiam'. Ifas' viirftilS
nl^ pnssiltn ntirt aniart^ si mtfj^^llta^ nic"66'a'^
ali!AtAhvrMe<tlb'htll^i4nit(<'f«."NihR1^it6ti^'qiAd
*i'TWe.ie"*^Hfe"foHiiWattrftibiiei;'- ■^'■' "' ''^ ■'"
>'" Hft!-Aii<^hf9'rt)g!!^, irt'si^ -tibt (lltnirh^hDilnlin,
et ineo iudiciu dignus cst, quemamplectiirTS.- Ha-
1) ^Giiiici-iliitur io e, BaT. _ ^bnl. Ar«r«</Jo JImC»! «mI.
- aiil: lukattitt ttarealo. ' .,' .^
m quam, iltiai.' tl^i^^di:" ' ' ■ • " ■ ■
il) «vfii hola: Msnt. ct eod. 19. et 401.
4) Muil. fMM /Hitai mc.
549
EPISTOLARUM LIB: VI. 1531.
550
bet^iugenium ad literas appositum, si moj|s^^^^7
tursi accesserit.^,.!P^aj^^^Hii| cerkfK0^|nsiIio hincab-
ducit, et videtur apud te posse proficere, si eum
Tolueri^ exercere scribcndo ttiiA ^61tifehii^tuhi^4er-
mefitis'* Matnemnti\cvv,^J|«^er^fl^« Spero eius con-
snetudinem futuram utilem tuae scho^lae. ^aip
elai exilfiijplp accehdeiilur tui hidi^irgendusscrl--
Uendiyrifi» i^Bene vaie' et rescribeL Tvio nero et
un^verWe scholae^iialaleai opU'" t^ridJe Galli*):'^
<4t»««
irii.ii
.,ili,iii \ Tt.I.iiUUU i;.l? : ;■'■ r
1 1
No. 1Q18.
\
r ' • I
»'.
t (
I ■ ■• I
8 1^ OoL
I
Fn Myconio.
-.»•
'4= ^■» ^•.'
I •
. 1 1 1 1
f ■
i^r 5
l^9.J^:rid,er,ico Myconio^ ^aslori Ec$luim
ii> fi, ,iGottk(inaei,,suOf4f^icQsumino4^
Sw' D*^ •'Db Pancraiio*) eliani atqtie^eiiafri splli-
cilBftium^ qnem, si potes, aliqumritispertiikriitti-
tOv Moiiee ai?r' erit ciemeAtior. ' ' Si^ribererti idem
dete, niscirem, te officio illie' aliigatr. "^i^ique
qpew^ ie^ Oeo curae fore. At schoiam existimo
rionc parum frequentem: quare sinc publico in-
commodo poterit abesse Pancratius. De l^urin^
fisis JEceiesiis sane levas me cura, qao^ 'T^\^i
parum scribis de earum.ifl^tu etqiegotiis. Sed si
jaid erit, in quo mca opera vobis opus erit, si-
piificabik, necgravatiro snscipiain toboiifiiyf J' etsi
in'atila leviter curehtur Ecclesiarum negotia* De
4nabaptistis tulimus hic in gcncre sententiam:
{OtfL ^atisClat seetnm^iliabolicaVA^ cfsise, no%'>6Ml\o-
lerandamt dbsiparL i!niiiil:>eeclesias pi^eos, cmn
imollam H2^l;>caii(Ji fert^-^m doctr jqf^^i, , vl^ifail: igK-
est M s^cta ^ ni^i: Gon(uf ^Q , pt, ,4is;M<>^tjo ; pftbL
wc^lj^siaxum.: . , praescrtioi cuip . aperte: miiusterium
rerbi damncnt. Idco in eapita jEactionumrinrSio^
pl^^Jpci». «{tima ^qppUcia constitufE;nda.eMe ijudi-^
iavimu^. Qi|iodid(;,o.,scripsi, ut eo firn^iore a^*
no fanatipis i^tis (^- sediftiusis hpifninibu^ adverse-
is, et in concionibus> fidmonea^ J)owipjS^M^9u«iqir
Hip maU sjt Jn e^ secta, quae null^o) )^^ eer-
tatri' lioctrinariv de summa Christianisroi.' Mitto
tTtii prbpositioates casn hi«i^ diebus dispiijLalas. Bene
v^)e% et**i^ro ecel\nia bra. -^pirensis Convenlu^
non procedit *), quod nobis prodeltv >' •Uerum
vale^.t.f-.Pfffdie omnium Sanctonim.
Philippus.
N^riOifi.
Dctob.
Maur. Siditio.
-^
,! . ■ . ,* J. .. • ' JMlVH
5) Manl. el co^i. 19. et c. 401. solula tum vergu,
iunt, Manliuf el reliqui babcnt:.,MiklJ^eRi»tiL.
7) Vaee addunt c. Bav. ti c. Bas. — ' Reliqui nii babeht nui :
*) Pancntiut Sajsenbacb , pottea Rector Schobc Gof faanae.
f Ez autographo Mel. in cod. Cyprup. Gotb.
Sindiosiss, iuveni Maurijcio Sidelioy suo
amicoy Lipsiam apud clariss. iiruw D» Aur-
b&cchuWj
S." JJ.^ Elsi seirum ofticium parum solet habere
gratiae,' i;ion dubitdvi tamen literis tuis cx tanto
intcrvallb respon^ere,' ct ut pui!^nrem mc tibi de
tam diiiturno silehtio, et.ut significarera, officio
me tup magnopere delcctari, quod aroicitiam no-
stram cxpelcfre tc ostehdi^ Primuim igittir abs te
peto, ut veniara raibi des tam sero rescribenti.
Toto hoc anno non occupationibiis, sed miserrimis
aerumnls conilicUitus sum, quae mihi vix ali-
quando interspirandi spatium concesserunt , tan-
tum abest, u( ad haec mea studia, qiiae a prima
pu^eritia unice amavi, colenda ornandaque otium
concessierint. Vides cqim, in quas rixas meo
quoaam fato incidei^im/ a quibiis profecto natura
sic.abnorrfx), ut a ijiulla re magis. Deinde de mea
erg^a tc volunlate hoc tlbi velim persuadeas, me
hon defiiturum officio ^ si qiia in ire hetievolentiam
mean^ declarare poiero. /Probo ienim studia tua,
quoi^um mitti specimeh in literis tuis exhibimti,
c^aie erant -pnre et eleganter s^ riptae. Cumque m
ea .dorapversariis, in qua omnium virtutum ex-
empla^unt ob oculos, mores etiain optimo iuvene
di^os essid n^^esse ef t. Non enim dubito , quia
^ tali pra^itus ijigenio intelligas, ' qualem nactus
sii^>Ii^rfiin, (ifl a^yal^oy inquit ille servus apud
Aristopli^em. iHosti nenipe caefera. Tu igitur
C^lix, cui viviere' contigit apud^ virufn ^umma do-
ctrina sapientiaque praedilum, qiiem qtioties aspi-
ci^s^^epgitabis te videre noa aliquem de populo
literas tenentem, sed unum de veteribus illis he-
toibiis, quorum ingcnia divina quadam vitaque.
*) Vid. Sleidan. lib. VIII. p. S17.
S6l
EPISTOLARUM tU. VL IStl.
ott
afflatu coelesti nnovebantur, eosque at^ra.com>
munein mortalium conditionem exloUeb^t, .Plji~
tonem dico et «imil^ . Quare oinnia,«ius dict*
factatjue memineris, pmn^s yoce^ pso o^ulis fl^
bebis. Quods.ifaciesnuUorurn pMece^4ori.im ad
Iiene vivendum alia valdereqiiires, Quoid mitem
petis, ut dem lileras ad filiamhentui, deligam
argumentum, ut ad cam publice scribcjrf possimk
si id palri putabis non ingcatum forp. . ,.r^e oflfen-
dat axaigos tijyota. Uac de re vclim ie iqiIm re-
jpondere , teque rogo , ut ,'nie, her^ .tuo' .f eyercn^r
commendes. Beiie vale. Mense OctpbTi 4nno
MDXXXI. ...
Pliilippvs,
No. 1015.
Joacfu Camerario^i
Epi*I. )d Caincrar. p. ITfL
Viro optitno loachimo Camtra-flb,-ifo^i~
S. D. Nibil a te literaram accepi', postquamdi-
scipulus tuus //o/manuf huc advenit. Id propte-
rea scribo , nt si quid forte miMst!-," wtas- me- non
acccpisse. Mitto tibi cuiasdam Sarmatae*) ^di^
ciuiDi d«Cometa, quod mihi videtur eruclitB jccl->
ptum esse, praesertim i^ uno atqve altero loco,
Fama huc affertur de pugoa adTureffum facta, in
qua dicitur et Cingtius perlbseV ai'-j^hid''hfffaes
cumperli, totara hislpriani yel^, le mi(iii)ers(^->i
berc, non nt GerrnRnofumscriptores solent, qui
nultas causas , nullas occasiones , nulla consUiaj
unllas 7ii(}ttftAoiti^^%^OitvM:] ' ' ' St^iW^ ''ocplHd^
nem hnie tumultui "pt^ebul^^Cii HhMi 'Iffiiidi^, ■ihA
aestatc; siiperiore-HelveHtbinum ItilufeW; Narii
accipio afTtirsse mille Hfspanos' in hab Tdt^^en^I
pngna. 'jHQoitlei^Tie nonAarni iteipnt'AitiA-te'; iqnbd
saire miror. Et vii iUe qaicacet ; hMI.' Mdtatoi
dasaic6. negt v^ n^ittre •upittt^iis noilift''<fti?4i5tU/
qnae min libel acrih(!t*i {Egr^um habMifhoMI^
nes dt^^-eot ■prartextum 4Kic tetnpore', ijili trtHlnt vo^
Innt habere religiones, fjai VAltfnt oiMMa -rfMtlla
«cntere, slmnlant se reefpere ^wjudlViJi'^^!»;^
abiccta nosVr»v"4' D«t»' his -nhiii 'MtnttliWiW
ostendel. Hie^anntn affer«f, nt -«j^ spH^' V«t:
*) Afcnt Cratovitntit.
Bene-^Ie cum coniuge et liberis. PostJta. "Cal.
Novemb. ,ii\vMtiii\U(..''V
....■,;,.i-„.... ,v. . ,- ,;,... .,;i,i....i .^{h^^ '
-— — Mart. Bucero.
f Ei autosnpho bifaf. ar)>i*^Zofia^in, mibi
Be». FriAarto. ^
(lcioipU ■ PIv.
Doctissiiho viroJ). Martino ^ucero docenti
ecciesiam Argenlit^am y -vmico suo,
& D. Acqepi Mias Ijteras .deJ^r^vnjetfcoirirV
ve^, (W, guj),quid sentijKniis pcnpi«ad'^iMM-
»,«'" *)..,. NcCjnw^twnus 6eqt«fltiflnKnos»tam*iii-Nw;
lum^s esse ^Uptores di^0rtu«,i;un) ceniugiumtcn»
iure divinp jw» pugnet, . Ui, iqtfi djveTsum^pco.
njiqtianj,, ;leri;lbiljj«f; exaggeram et ennspecant ios
divinuijiU ,Nos ^)i]n:4,^i^gecamasi«iebDa foK-
ti<;isiii^)p;i;itatein m?ei4ti0m<i> qpafttpnirfMto ■on
^^ f^V;s*-.^i4t^qD<!^ust4 snnt.pmpter magktniM
^Mf^tfir^t^em» ..quae ;alioqui ,in dubiiun «ocantltf.
^.W i^ " wUs /doccMlwr^p»,, ponscientiae «ios
sj^^Sfiifi^ifptfSSet,, :nt egu,efiiidem aEbitror. . Jijgo rae
>!^ ,"^tit)Ti>00 •HbniscebO) si.^nis-veUt eaie av-
ctoy divortf^,,?gi^th^n^]fal»id;tm,^ipe me- :"
'ni iiPpt^**^^^'*!,'''?»*/^^^ riftrarrlHttieMrouf.priBK
quam tuae»%J5aj^ i^ffiw^^t .>»*l'oJt tuitf.HteH»
tota5j^,]^;()i)gnovimus. Doleo casum hominis ct
pubfico et pi-ivato nominc. Bellum, ut videmai,
nnrtnnrcjt: Nant fetiqiruiTiTst, ut orcsrans Cfiri-
*^".n"' ""* 'P*® "^^* exitum reipublicae atquB^ftCcle-
sia»-u£llem. Bene vale, meque tibi ez -iminii
bene velle statue4Ku-fi(«pwkdit<fMluAl(, teque oro,
ut lileras ad eum transroiltas. Iterum vale. pi*
8. Novembris amio 1581. ■ ' i~
, • .7 .-. - , ,-, :■ » -. .-■ ■ O . ■, ■ i ^Uf^nOf. ■.
Ej^iiJAJv''
I 10. Kar.
,, •'Uf\ . ,l( ■
Senatui Bostoch.
E^i(alMM'«i^Jcii*laMt1tDataelnMimn,'ciii L^llMra* '^11*-
^ Sin. GrTaitHOi. ludidiim ipiBn tidt Mipra d. i$^ j|y.
EPISTOLARtlM LlBi VI; 1351.
5S4
tSJ
•■■■■it.im,
Testimonium.
nieniflni tnini(tr« Tcrhi divini ad Winibeiniei»» *a
.0 dalum ■ Lalliero, loni et Meianthonc, qnure i
iM<»li>X4illMri -(•piHt 4e- W«tt- T; tVr i>. 918.).
...: /9it„,-f('^^*'>^...'..'...6^H.-li;. .-1 1
. lib. VI p. SSS. — Contulil nol-ij S. V. SchuUiDf
lo({r»phontntoU.KbedJB, jVr^iyiiT, yol,\Vj j i|,,^^
lohanni H^sso S. D.'
Um- raro «d te SCTilTO,- quiUvts' potitfS in
sie piitalo, quimi'obIivibiifiin-'no^trae!;^eVe^
litiafc Nam «gn te nnn'jMf}nlTs amo pn^
un conBtantltim. et- liderQ,' ^"^(^'hoc teAipbrj^
DB est. Viilee eiiim-qbam' miilti hdt dgctri-
n^ qtioct docemus , nrtnc acer;-imfe'pcti^'
r, qui initio applfiiltlffhitnt. " Atqa^ iidiim
BOqne fateri copinturVmtiltos !J'ft6feis,i(>-
efiictos easeiitiles ad ' al^iidaTTi piiet.ittiii W
iDdas eonscicntias , sed 'allrgnnt scirildiiliu
fiigiant cnicem, Quftrtiagts te', mi ff^ssi^
piod niin pndet tftEvangelii, HCc' dfetrVcUs
Christi. Spirensis convenlus non proce-
'pero ftilorutn , ut Dm» det TnpHicirriii x«-
^i^his t«hnS>|uam velint ^ttt^krsTtfii. ^enc
AmmXXXC.MeflseHavehtbfiy'*);" ' ''
' ■ ■ • Philippai;-'' '
«,fli
foaohi Cam^arioi^''' ^'^' ' '""■'
... I ... , ;.-.■ ..r i;',- I i' ;■'''! I"' ^-''■"''■■'"'' ■'!
t •<! CiriiersV. p. I7S. ,,', _ ,.,. . -,[,i,.,.i^
iptitno loachimo Camerario, Nori-
. bergae^ .. ._
De rebus Helveticis nibil certidin iam ha-
.' Huc niiper allata faiDa est, JDsCeg^J^
i' esse ah JIisp;iiiis, et Ciu^ianorum octo
caesa est. '""Trtiifec^fetsi^riWnKttincredo, tamen
intur a multis a^toTuOTois. .Quacso itaque
quicqbid habes .d* hin ; WbO»;' InSWrt^ifi-
Quaiiqn.-im'qunqiiomo<lo illa se iiabent, vix
■ t/Htn nwifli'peilri adicripla.
ru. Ortn. Vol. 11.
{ti|tfkl^:^^^ati pu ia ^Tic acfitatenl. Illnd est
(fi^nduiii t' !ttt 'Dens del molieta: ^xatafriQo^i^y.
'S^^i.6iiil»'ttHti)faMfii ttt^ 'efviJisoriihiulinhorn-
tfli VA^^t^." 'IBrfat'iestrfd6 qiiae paiiiallim; creScebat,
^' iSai)'iil^Y''dVfcc'(bbis ' {6'iinsim)\ lijc ^iotiimescens
i^^^!f^i£V'>uter1tiii''8ti-iBens'hbrf^d'ui^, sicut ro^
tke /ndvae i^ldfinC Aderant autem percussnrea»
qni ff^lc)>aiit dtHCOiteiTt, posfquafn crepuisset, et
p'(ibl.1|ijfi Ktenpni s^ d^aco,,. tontinebat humanum
cadaV£t^'qn(iil't6tui|ri s'ani(> taboqiic pieniini er^t, ct
i3iM''^rJ^?et'."iibf niqrjf-nii^uin eise,.jRicienj legeb.it,
[j^^ a^infititersupeirriiciein retr<'ict:i; siccxfterreclus
sum. Af|ir3,ista imagiaum confusio rerbm scilicet
maxihlaTn if>^tiirbHtionem indicat. De qua tamen
iubBi.Jtpu& e«t.BamiuUf.;Cuni ^iL Ula.auifdculos.
Nondiim scio Ttjs vwl yivo^tvris awo^ov Ti^d-
yftatai Vides qiio niat res.
''""^^torgius Vorchemius imxt praeceptor noho
meus cst ranvtvitj' maiiaurnt aUq^mdiu nobift-
cum, cui veliin le scribercL;. dcdi ei inum Theo-r
criUun^. nondnm enim viderat. Bcne vale. X.
Qi^iSti\.lstkAf.',^tUda& misil; jlntc • t«bellaciHni
ad vos, per qncm ut wnhl xespondeas, te etiam
atque etiam oro. > , . : .
!':',' 0ilmnos.
yii^o optMio tOachimo Cdmerarto amico
'■' :."''^ - ^ao''i:'iimmo , Noriiergae\' ,
/W7i''*A;'fWfP'.*^^^t**"''»f .>fi«Iu»i«biir»i«foiieg«h.
ti^lD^^ n^i^.4f?pe^(i,{tcrfici .p(UEe,,3ed.nem9,'mQ
hpA «^«RSP de%a,;r«.#^qctAis. cst. . Noster .eoim
t()t!f,^|ei^fJtrijqv>lo,^it iu urbiiiF^tfp-sf^ii/sT^t,-. .Nflt;
^f^,.yF^ iUi.|ostf4i^(r«, qi)api vehementer hasis
|T^ip,{i^fji;(];}]piuii^', ,£jt.coii*U«scuat ho^ tenipor*
ti^^,(;pii^(fi,fP(lstfli}*iuinHclveti^ belhimviotHm
est, .'.CVfW^ jf^luw .JMct^Hia «xpjiuitanuit omnet
htfffiiffftii^t^et^^Mciiit» exiatiniari., ■iua peid-
caj^.pA^i^ad.^9Qs..pectipjue,^Md aguu negotium
siiivfpar^ule et ar,tc.. ,: 'TuasiNoricas.disputationes
pnrar^q^.-ii^^^is euf.jJvdico.f quaE; legaiitur a
nostris hhminihiis. Qnare efficiam, nt edautnr .
*) Erfonl.
36
BSS
BP{ST($tjtJHOMl'-U«/ XU,^i3»&
m
qui!(h^'l!len(];iti5sime. Locus Ptoleinaei m^^t^^
tia iindeciin 5!gnof:f^^'^wimfJ:)^r tnihi mutandus,
et semel tlepreliendi ia tao codice emendatum,
sfecti^^diii^''.^dTii'6tt^i^atuiJ);W,''*fft»rf,"ion-
huiu» geaeFi«.aflifiieibl«.. Alicur tc poluisse sif^
stomactio^mni^rjci MintispVi^ ui iilaiiicxlrtcabili
»juaestJone T/)i,- H,((0(>(i/;'/,s, Scd v.irirUis illa l-\j.
etnplorumel si^ntentiiiniKi (liniiict Joclo^om, Ideo
noii rej)i:eheii(li}. N('i[ii*! s.nu' Ikh. iiiHii Surtict; Ut
me sperera m';Uor;i luis ''flicero [>o'sm^. ' llls iir^iyjs
SCribam copiosliis, etsi iiEni iniiic iiihnjT.ibiiitiWs,
mgl Tijs ^lctX/.a.yr^i; agil.-nitur ailliiu- consilia, et
quidain ex nostris beii'' spDr^iiit, sed me torrerrt
praedictioues et illae tuae de osti^ntis ilispntatlo'-
3ies. Si CoustanlieiiseS prosctljili sutil, frit bnitti
duble bellum, qi>od iitin.Tm Dciis jirAliilicM. 'Dc
dirvlostadii morte st poLeris, «■xjib)i'.i (nd)rs rem,
■iit ccrtum sci;muis. iMxllta iti:(irf^(^r6'ttTi'ii^ilia cv-
empla sunt i;i tua bistoria. \'idcs (iiKun primm
cunsilii aut aiHuji liabiierint (jiiidai)i *) exers, '[iil
paulo ante toti orhi tcrriLmm mili^ib.iiilur, sod
Deus cesplciat nbi. -.lieae, vale^' ''IMftie C:il." I.t-
i\m i^mi .n!Iri(l n^i}Qfl^g 3n,;. ■■ :.
N« tn*9 '^^'^ .fliwirom ;>(i ,fjo-.'!; ■..,,■ .-. ■
«2li2^- ;•'■'! w^lmbi idi f!,^ onii .f.riMlu'
.n-,j-M'r-.- . ■ -^, "S^^f^^M r>f,r! dnii ,mi
■■'■''^' ■ ■■' ^!^ r-f^M \u ^ViFf i^u'> ^M
Iwcripliuiii » Si«Nlmu diLcrijlui^^» »diii^ IHj^
Viro oplinto, D.Oeorgicf «ji*W)id'fiWWi ''^'
(trnico sr/o iunini^"-'''-'''^ , nj,')!u.;'>d
5. D. . Proxiiiie cnrn o[li;rre«li.ir liliTJU' Iil.ie, noii
eraradoiiii; aliiKjui iuo>. resjnmili.5ii2iii, ti.'(iue I141:
curn liberjssem. Kl nt inUio dc m.iiritnijniidi iie-
goUu ,adulesi;ciilis, qm-m luiAnrCuh/icin.s, rcs(>ini-
deam, scias buc injijiie Lict.i ull.i tictjije lilerns
uUas ,iie(jiic defeiiiioncm -pucll.ie vd i-s .uila vel
aliupd£ luissa cssc, Tiiiii igiiiil.i rcs csl. ui^Ma,
qiiuifl quae <'St isnotissim.t. TMilinii scnicl in
prandio audivi Ooldiciii/n iWiLt^vi: , qn;iitdam rsse
contcoversiam Aldenhurgt , tjiMin p.^Lislim.ircL .ad
Iios pcrveiitur;im essc, !Si'C di^il i|uiil(|'.iam ain-
plins. Nullapji ivtrratiiiflpm, ,nUll:rm hTsloriani
eius rci .ludivi, praetecijti.nhicJt iriisliierls pcbx.!-
iftfW^iaSillRKot^itqrji.-vniiue^nMnsiiJt^grLiilhtWN
i^MdqfJawTpttwhitKlKM^ lutsxnigm^f^ttiittnliih-
lWum;-)iiH)quii4Tii^injJBaribJssJfmni«iina|^K7i tl
ftsffmiditrjnisi^iiritni qRjtwstese^iMniiMtnA) nflm
«ftU^miriqhqiliiiAtiiognlivciatJii^^faeetalUkiWfeMr
(^tJuq^^AhJlRtipj-i liiiitUBiGiQo^fniiateriirbUesailii^
(ititt^rt'''"]^*)!!»"^^! iDKiiJ>"i)uii)ipiMKb:!pditfRdcisbff
tiiU^yjsii-F^siihiiri teiBctnifauriitf' iA'uIa:it9(t«fift«
Msa<Oti«S(Jo]iaimei; tui'SiicHfai>pelMO^i,iit:))HlflIiplll>
IIt«r48>Ca/^'ciisia8Scpd«S3'] Qiiad^-afuttfRffmgminif
tfo)btmsl£aliitn^£s,;;et3i)Dihjlvaudiifir&(HiiiiiMi}i^
wltfqcfiilwfbod dx,i6timiMonslo tiiiHa«tfarfli$?4aQi«a
4ea t^i 'piernudeb:^^ : andHiu) esiS nolAof iMcrai.U»-
tam, ula te voluntates nostras abalicnare..'.poMil
KsCiAfi^ijifeTSpecta nohis tua in omni genere of&-
KemiHiQoidicii in^cnium quale sit, vi(|f|^ri]^
inTTlt(T~ante perspexis&e. £t praebuit jpttiHHn
hominis sibi nimiuift^^ImUK' in editione Apolo-
^iaiJl^ifailaiH de-{m]vind'iB>lltititi'^ JEi«ffAe/uu:u ego
'ttidrYiotAiiiitisj' seid Ilfe-iibni potcst 'placaiu' i Ru-
dispHcet niilti pcoyter multas g,ravissin)as cauut,
<Ji&ta^Alfi}Ls^'9xb^jiiC^Mitl^;^edl'imJ>^^
eplias ile pulvino. ' 'Ifciif VATI^;''
...■la i-i.-,.tvi',r.lni l-i-f-.II =..-..{11 "„.;^';i«3«BBi((
i-ini. .l»tfij,ii,ntt»hi8^EWy/n"o"(iHeHdiew;.' De€obi^
<'<^ ia*'fliirftacflfl)^''»L*6U»s.< ''■'"-''''•''' "it^ c)''i.-r.)i
ffa^r.-.lf.ii-jm >nin'.in'.|I liunib m-.tm. I.(.|,0 .;i'
iiiii-iiii.t iTiiii[ii ■■! rtftpni! .'1! ..Tif'/
iU'i
■.^■i,A ■^''.'ini-..djtf,,^2^£y_,.i. ( ,. :,,uil.K
.(■li. ;:(;e.iiil^-.. ;:[. ...|> . .■■ui?v.. ,;.V , l;l ,iori!ir:;n'(,
d. Eli*i,iUlo«*., flrtwrf ^««.'tMKfUlini, ,#598,jj ACU^
ftcrintiXa^l. Sicklcrc) « Iwiken opve mijnt EKrt MT
'[■''■' feiyiy ft*wiw»siMy\'a^4htv8;f *riliti"Btfcii . i^ —
iBnclHrutKopviMH^ii.rptii^hVj.flMilfMnfil^trtHllTi^
'" «uis, nuanqaaiA ZcknenM M
Ndi ZUhiAM wtpt«ii'IA<ta
roiimiliu) 1551., ■criplini «uia, nuanquaiA .^«Ihii
»1 Ihlv>:iii C. VV. — Imo pulo LiiiJgratium latiicar!.
S. Dw : GrtiLulori«%ji;et^oi,idlf.i«uerp '(OffiiV«flf»)i
et.iuHK fUumura:^. .Qt- pcMfjWfiHAHi.&rtupfiw.jbjuii
o«D4iilMkij i]^4ec >ir.btA.4lie9^Mt;^om¥i?.rnotknlQ<
^'Jii!iituiii^yceiianJtutib«nfl.r(Miuq^ ^t, ^^rtji^n Juae
•viUic *t livim ^oixtiaiy. iSchulasticujli ad.tf^ snil-
timus ingciiii placidi ct uuu inurusi, cui J«iHilr
w
EnsTotA«wiM!/i,ift y*7 >♦«!.
s&t
nABanUij.kiCiditifeDtcrawmeat-^pncgtoa.iii^pTitvtor
b dnig«blf«finii^li)4di»igtiufert>iDp0fte|jtnf-SM*
IIA^MMliuitsadi^^iUhovJnitDlciifaitipiiBitiirtiioiiM
«dbl«niUdtdiBjn<BS^B(3nuitiiiii 4 -pairift JdcpQkq^
w^bOlilitatixMUfiiibiidnJiiBus iahoHiftfipicffAnih
*mihttii:i\la)toteta\»iamtiijm e«MintolnttiTniiK«4
oirowrtegrotiDrstinilft pTMtieplbntbnki\. 'S«]t'm»t
biriJttiiHsafbduintiiiliftfiiipet^g •Jtfanuji:^a«A id()(b
l^Al^-di^irbi^V flliMi"iBeDel4ialeJ>(.i^i)A»[inl«»
ttbaitMiTeMeB DsuGoiUintivialdKm «AiditSinffk
l'^hilfpp«v.')
II..
«•«wT- Jiifil'»''.^! I.'J .'i^^i/oijiiiq ;)]in— nfTmiT
iioqA '.UOiliLs l.i«5B«IWW^*>riFiM.;iI ;<];« ^i:ii,M<.H
S3 IKMIA lASto^ RitdilMi»;ibMl«li nfisi* tfc.^r«di«fiwli>-
iiV .clHaM«.l^di^fiiiliiS»aA4l.!nK d...Urilr«.^i;VqLilL
rwri, lr.y^t:,.inj.;;if,JI:-aiy\.,.,-,u hK,,, i,-,;i,,sil,
, i'em.'lo.mK,„„:u..,oi,<,.;i.;.,
Jesaad.itSi^not libros Homeri interprctari Deo
nliDattta ln>iidlR<ilWin[,c(m«^^fli,A«i»c#pt)<)ior3in
extam die MercurIi,.a(ft4i>rjiiekgftw;1«3ftlMiU gra-
Quod Autem diciint liomenim mendicnsse
ivitrfi, idacddlte
'mortuo. Oberriil cni]
•y/aif"»*K!2*** ^* "*S®*' q"» « audire veU^L P&.
niMniri priliriT' non potest, scd polliiceuK.jna^
namm et honcsta^^^lf^uiBdoctrinam, Rogat
ntem non illos [3ayavtsovs , qui quaesluosns :ictes
Wii&u^.^-^rfrtiishltitw-^ntrtla^ifjljftHtticlfberiH do- ",
b j-dZr :,ifiui ■^Tan.i injlrMil .■! |.|T'IJ-ni*. I J i.'i lifiri m
tfimit^y «inwdiiintig^fiMrimsiittriccniteiiibiiFl! ali.?s
ifllWH.^lwite-^^t^.l^Jsciplina^ 'Qu^il^^,!^^p^lj;n lio-
om aliqnem inciderit Homerus, pst enin»«oecus.
iiemiifr'q»oii^ain fiori ipotUiisft tdlnm' st^plorum
«iJllMl'Aei!i'»wmMis',' qHamiiHet^gn^ m^«(^
Wa\;>ft9lV»V nttitfr T!Atitnft est mntcn^tufrwptnmnnn
tf«th','"ut!'hiai ^alls«ffe«imtbri «4 JjjliIdenhTieae-
Egiidtttk' a p^rikis-.i-MCndiearfriHompnipMiiuditntfis
ofjhtUrl"- 'Ihct^iirJn''tf(fteiii''prffxifn(e * ii6Ao'iibru
HArfDrfJ^' ."•■- ■■■-■: ■-'■-' '■ i^ ..:■... ^..- .
NfHiimi-
1''; :.[..-.^T ->,.,,■,■-., ..hfl^j[^,
,n:i;Jj;Jiii9m') o-iilxr^ -1111 m |I)n---('-i n,'-- -' v,., . ■
'MklHh^^iBiinn 95i*Mfcn ^l- eMrti Wit to JRttWci
''' ■' jt^affyDB^ree^eh beSeoaiiflfliiJnS. 1531"). '"
JSfi^jcti^3'i^^i^s'jp,Mrfj^;^ fofl Ifibcn TOD e«
!}/']^iAffs i(mS'\S^*i''^™ ■^^'^ ''^'^ nimanb unnittjifle
^(^^futiffl unff ^a-folgliiigfucijf" ' fonbn-n mit 3tber=
m9if,Sfl(^e|l,^ft(''^"/ ol^il^iTo.tlj* T)oI)f tftoil) forbei-fju
kibfii., ;J)aruni,,]fc[(t' itjv ci-filic^ tebi-nE^n, ob bie
gqi^t,n ,fc,9''n.,, bavob ®,ott befol;[en (jabe ju [cibm.
JJtnn fo. ^ unnelbigec 5flnE tpdce, unb bcc (^cgcntljeU
fjj(ff,ip fllji^ JH,fe"!b;«/,.fpflt triQn uidmeljr Snebcii mit
j?^p 2e^fc.n,j'];|^tjj(^; ia.ftijcn, Eiic'2i3ibetfarf)tn' ju bulben,
t9,.fj^ii^ig^n tJ^,,|v!Ujfnfcl)m amtipcijfien- ba^ficbarunj
^.e^ci;i>,lKPPi.T|ia'i;l)fn.cinc fuid^c^-grcutic^c SpaltuHij ittt)
: ,„ ■'^,^r^.iji^'en ifl^Iotf), ' ba^ ii>r crftlicl) htx) ■rttctt
)djiie'^W^.,,^ijjiljV fci)utt)ifl ft;i)b ju kibcn- J5ciin ft>"^5
''" ittjM^j;j!^ep(?|Ixn l^at, }vii.K^t nidjt allcin cucf) [)ecn'<i(b
'■ >abc ff[)r nJebe"t^un',' fonjcun, ii)L' luurbct aiii^
ber
fceml
■i|fcn t)aben, baj) Fljr eiid) in unn6tl)i(je
unb wiirben aucb aQei::
.b^i:.§;^i|T<.'" ^o^tn, bi
inbe'@tj'dnl ge^open t)dtt(t,
ber^I;6d^Sf Xcofl/ baf manwei^, baf t)ie €a({}en n}ii|i
^^«niLB^tf^ig, unb baf ifir f4)ulbig ffpb/ bi^3)£|^
ben, uRb ta% f>}>^^ffii^ em^ mertf^eft £))}fec fe?,
ba^ eud) @ott in fblc^eir f a^r' i\^ ein ^lfec ecjcigrK
^t^^9 .101 .^ .•■.M .b.,:, ni .:1....>.K .ui.j,,,,o..«. ..^i ,
CieWnun tte'^<Mill i^artStiiffl^';^iiflilPttt TTcti*
fel wihillhfc^t^W «■(^.«^^^^'^(if^iHWliv^n**
belangtR/ baoon,«nl)CAdtbM/|en:9iAa^/ ba^ ii^nen nit^t
notl) f^i), , \\)x (^ciPiiTi'11 mic ajcrlbeioiflung fKmbcc Sa=
^f)t,:}W,l)^icibcn; (auti)' finb efli^c^^ritflilucle,' afe
^fci^^Vffen,' Sal^ iui-itj.n itiib bc^^glciii^fn,' batijbliSIrt
unb^t^ut, \'ciL> iii!b'ycb<'ii lu^uffOcn, mac^t billig C^t-
niinftigcn Seutf 11 iScbetiEcn ) ; barum foUt ibc ^'^^ ^o^XpU
^!i(nftc bicfcS'.^aiibcI6 IvtJcnfcn,' unB fflbfu, wel^e
'Biii^i fudj fiJi' cyrc 'J^crfoii^nolljii), unb bic ein {ebtr
SijVilt fcijuibi^ ill ju miifm ur.b ju bcfcnncn, unb l)ef=
fcn ju crljalten , ®ott uiib unferm ^rrn C[)cijlo ju 2ob,
unb 3.11 Seil, flanjer 6i;ri(icn[;dt ju QtlfH 3eitfn. Unb
finb ndmlicj) bicfcr ?fctifcl bcc erflc/ %a^ iBir Sccgebung
Der ^imicn allcin burct) iSlaubcn anCljrijluiilcrlangen,
oi)ne all unfijr 2BcrE uno Serbicnfl, unb Da^ roir alfo
aS InicriDliiineni el >niiuiii idicriptit SpilaltDUs *ua maau,
bM Uldiciuiu pulo, Md ib lon».
EPIST.aLAHDM tlB. VL t65t
S60
btin^ foKt)tn @Iauben @ott gefaQcn um (Sl)xl{lt viKni,
unb ger^t jinb.
Siefer 3Cttife[ ifl eud) unb atlen G()ci^cn nott? ju
miffen, ju befcnnen, unb l)(lfeti ju ei-t)alten, unb bc=
(angrt' bie Stfenntni^ (St)ri|ti rnib @t)i:e, bavum ber
@|»:u^ babin se^^rt: SSec mid) befehnct, miXl
\6) miebei belennen. iDacum, fo man bauob leu
ben foll, foH baS ©Eroiffen gftrcfl unb fi-6t)licf) feyn,
unb wiffen , bag e8 »on «jegen ber (St^re ©otteS leibet,
unb ba^ bie @orf)e n6tt)ig unb nirfjt geringfrfjdligSei;
2Vnn fo SSergebung bec (Stinbe njd}t auS ©nabcn um
6f)ri(hi8 roillen gegeben roiirbe, fo (jfitlc fein SRenfrf)
leinen gewiffen SEcojl, unb mfigten a(te Seuft wtjogien
mtft^et^eifeln, fo ©ergebung b.er@iinbe aunitlftrm
SSctbienjl jiftnbe. ^'
jDec «nbere Zxtiftl, fo ourf) belanget alfi; 61)rt:
flen jug(etd)y baSnot^ifi, juanffenutibiju ivfeiinen,:
ba^ tr;ulitioncs hnmaniie, ba6 ift raenfi:f''d)e Sa|ung,!
ni^t ffiBecF uhb ^offeSbienll fei)(n, ^iiiiilt 1nh'n JSn-ge^:
liung ber etmbt wcblene, fonbrtff^bt^ e6. fiii^lvlic^e
9>olicc9-feiiJV ai» nwlc^et btanoi^ (^plirf)'«efen f.i)ti^
laaii. ' - ■ ■■•-■■ ■'•■ ■ ■■■-■''
lCtv brltfe, .ba^ b(e 9tefft'be|:3ReiaK%g«t)tt{.-,
fen, fllft fr9«9ein93ert, ba6 anbemi;!(fifl'fepni)t(«t
«bnr lebcnbig, ®nabe linb ajergefcutfg^bariSunbe 19«^
Wene, nirfjt redjturib bem ^aafcen tntg?i5?nifn). n '.'-i
JWf ■»iftte/'-ba| ber 'i§eilM|ieij-Dijm'uftHi9>n^4c
DbCT notl» iflaw^ nit^tmljt. ■ Iial^ber ift tti» :^t^
toi^, baf oerttauen auf ^iligentfertieiFJt ij) @^ifto
fme aijre cdaben. ■■-■■. .-.li nnr-. ;;!j..,iT;
®o mm ieffi«nb'««^i bbffr3ft-tif«»'wttrt»t^ iufyiU \
ten obec gu l)6ren, item eiirfj auflegen mil(, ju n^i&l^,
ttefriMgeii dudj ju roeljren; barein E6nnt i(jt nidjt luiU
ligen. > Un* SiaiNil e».iSirf)en^/'<bie.iiiC^«ft> nii^^
(i^ ganger @f)riflenE)eit finb, feijb ii)r fdjiiib^/i barob
Seib unb ®ut juiufe^en. 3o e« foH einem jeben eitel
greule Te^tiT^um |6I(()«c Seioiffcnetat^en tciuen *iSotte8
<S^t ejme 3Hittel belangenbe , jn leiben. ^p^-i, ^ ,;/i
^;.o\ ,a •:,-..i^r,
Ueber biefe ^trtiM ftnb nun «ttjji^, olSDcirflctt
ef)e, unb Sloflet oetlaffen. fflimo^I nun biefe ium
j^fjeil aug ben twrigen folgen, bennorfj ff} citi Unt«<
fd)ieb bajtoifrfjen. X^enn btt ^^ttefiecc^e unb Gfoftet
oerlaffen mag biifur gc^altcn mcrben , ba^ eS ^afya
ftnb, bie cure ^ecfon nirfjt belongen , fonbecn ba^ cin
jcber, ben e§ bettifft, gebenlc, loie er f$ txranttvortei
moUe^ £)ennorf), fo if}r frfjon nt^t twtt^eibigen moll^
font i^r eud) aud) nic^t fRic^tec ma^en. ^cotialbn
^c^nt il)c nidjt roilligen, biefelbcn ju oecbiet^en, obtt
ju oei'fo(gen. iitielroeniger {6nnt ifjc mifligen, bie Vts
tlfel ju onbieitjrn ober ju Derfolgen, fo il)c fte aurf} fiit
CM^t Ifdttet. £)enn cS foQ niemanb loibec fetivtigtnQ»
nJin^en Ijanbein. ©0 fie()et gefctjrieben : ipaS T^r rem
getingfletc tfjut ctuS beV 3Keineti,' ba6 ^abt
j()c, m-ic getjjaiir- rJ^^na abttfS.^, eu<i},,^(3u<
i^i; bennaift:n .eiritbunvnoaten, bo^ ettce fi^vti ni^
befc^iuert njurbe bc8 ©laubcnB '^albec, linfc'!ibn bn
^c(fid))-ftlbiiow;^(Klin:.JM<Ke» Wlfc^ii iUvfeeft*
len, unbbacob jtt;^((iL(ifnKeiKVidutIjun, bactn isii
ret i|)c.cntfd)u(bi^ct, un& migct cure ©ut^er aljfij ^
If?nl-''Sititt f&"'cu4, W-beii: fonft beg '3d&c«6 fo 01(1
"^EtbtSfiicilft, HiL^gf it)i^fo!cf)ef!anncf)mch.' '\-
3)ieP"l).ib id) cud}']n Eui';cm nntcrric^t jjfftc^aft,
li«li' fit*^ffbic ^ciA)i; yonicljmlidj boi-auf, bag i()r ■&«
cudj fd)lfc^ct, bii(; bic .^aiif^tfndjs rcdjt unb npcljigfcn,
«nVbcOcnfct, n)<'Id)e8 bie i^iauptpnnftc finb. 2)enn fo
ifivbatiiit S-bac^t feiib, iWrei^t ii;c eudj nTol)! rciffcii i«
I)a[tcrt, oucft geougfaiiicu ;Xuoft Ijaben. !Ccnn fo euicr
bci' fti^ t!cfd)lo|ffii l;(it, baf!bic®ac!)c n6[I?ig, unbgc
iijiffcf ' ®ottcS&f fcfjl "[«), i^ncn in jiifafligc 3fcrgcrmf
o5'a- Sai^cn nit^t grop io4rc occiagt inSvibcn^), ta
ocrjaiif gcnji^td) 'bfr!;albcn, ba$ cr nocf) eine 23ciforg(
l>it, oic Sficljc f.'ii bauf.iffit] , , obtT betrejfe iljn ntc^t.
.' ' ' <^rbict[)c midj I)ienntt ju roeiiercm Unterric^^, f)
'^e^ljrf)' fac):m6c|c, ■ ' . ^ '
FCrbifiHii nuii p«ilp<ccre« , , ,
r ,
t •
f ■•
'.'i
•li
\ i; '
•^l.
j ■:
'*t. •■■'■... ■ I '' i ■. 1 ' " ■ I
^. ■»■' ' f* ■■'.! *■
'. J • ■• • » «,»l .41 . i ' t' >J* .\l i'
lij.ii. 'Jj". iif ::'i'- /i ; -■'.ij.Ji;. j{ >i^.;i J ■ '■■l-O 3 v8w' ■'■ '''•'•*«■' f. ■
■ 1. .'
.1.1,
.*i • ■ T ■» / ■■
. ■ * *
.1 . . : ■ I ' '
t « «' ' 1 1 . « ■w. '
'. i. li . j
1 «
I i
■ :^ 'I» .^r^.-ijid.': .i.
. ' r:orff i.; '■:' '.. .:
'.'■JT Cir
J » / J I n
.ri :,
i .. ■ > -
wJiii
'^fr-'^
iJ#v j"i ']'■' 'M
r
1026.'-. •.. >■''.' ..1^-../ ■'•/••'^" ''{lnlI^O
^ ' ■. ■ » I ■ I .•'
ti '
l^^itflffifapKolii Kib1lfl(&eiia'r«gia Bvf^brrnMiji. (Msi. theol.
rtof^^i^lofC^. :N^> 6,) jJlii4itfiifii«c:;«ti6gMqibuttt'tpia«lM
fflf**^i^"^*W*lJirJf;c,ic^ ^o^ '.-.i..f : ;-li: .
i. i< . 1. .
k Clatiss« 'Prihccps, Et^r . noB duliitabam.
('yolunh-^tis) U^.cli tamen etjhf|8 litera,$« e|plus
C^'eii]S orotio poiideris» Egp haclcnvi$ jm^igLm
nm.erga Ccls. y* in leviorjbus scdptis ac mo-
sntis ulcunque 'ijeclaxavl. Sed si quid con*
f otii,^,ejfficf;im!4d^J[ ^h^aliqup dfjrfyl>il$0]re-jscri-
]bl^ ctun utitiUtte publica nomlnis ve«tn vne-
ii,ebnmnd[a' sit. ' Mihil-* auteiii liohestius e^
■ ■• . ■ I ■ • ■ :■ f
tu^ viris.ac Principibus quam ei^tendere me-
Dcit<j'VTierearilur de humano geijerp^ pt ben^
ndi cupidos sua auctoritate tue^ntuL.jUiuo
hira i4ttori€tmV''6elBhfkd!ii!i'^ 'Yl^^ <{« ' qx^t^' ^
do vacabit mspiccre, videmt Lels. v«, roe
tum queo illarum rerum dignitatera augere,
ad tranquiliitatem publicam presiHilr
\ Sabinum commendo Cels. V. Bene ac feli-
valeatCels. V. Witebergae mense lanuario.
> 1532.
Cel». V.
deditissimus
Philippus Melanchthon.
fagnoy Duci Megalburgensi.
irn, iiurtnius,
*w% idf McJ. scripacrat iil| quod tameB ilcnun licleTit»
Nd. 1027;
II-
< I
(iBeante lan.)
cui
G. Spalatino. ■
t TA zM)^:liAtUxktA, \n dod. Basll. F. 101. episL 115.
' :;' • 6HalinL tittnii sMiMriptnin eat: ^«nn^ 1552.*'
; ..■ ■iij '..* t-rf . 'iii .■ ■r' ■'! ■'■'^ •
^, D, D0dl.^/»<|&T«4 /v^i^lO Miswn graecam Ubi
jneddejttd^m V .prp ^utem: ie , t|t ad eon\munes usiu
diligcnter eam servcs. Ego, sl paulo plus habuis*
BptQ. QUi^;i«(;tv»:des^p»i34Wi^ . t^ac occupatiu
ncscio quibps:snugis id facere non.potni. ,,Spe9X>
t^tn^a» t^jpfa Una biilAaQitfttR.alio teinpore mihi
libelii (cqpiaxQ jid itpmi^pribeticliim facturtmi es«e,
£acerpai qmOsfl^in; Icico^ dignos animadversione.
lUud cst In qQaestioiiibus Principi» /l^iV/isriW ptae-
i^ipm^, Hdniirandumv: :<pi<>d.iCQinperi.mus, etiam
graecos non habere venales et pjriirataay nu^
liM.i, 0$i|^;y4|If^;,,{;ixMi]^s^oiP^^^ pa-
Jji-: j'.:. /A-.^j'. r.rjj.ii: . ) '. i'v.w I -. ..jfi&iiinwi|.:
^iiM lUrtieibeidexgiUHeQanissa:^ Jiift aeiMnv^tn .ae^e-
\::h JiO-': r;j-:Jj !l-"t o) fio? •^■'[^'^i-iii^t :--J) v;ji. ^\.:-
•jjjjv<; riOii-rrj n'.rrjJL;ejr'.f,;c/ij(r.- -.;'^;>jo| Jiuf juivj !#ju?i,--
No. 1028. ■''■'•^•' "^ ' V. :,,!.:;,: i'J ),:;! jL.' '»'f^;|ii.
loach. Camerario.
Epiat ad Gamerar. p. 180.
f^iro oplimo D. loachimo Camerarioj
amico suo summOy Noribergaiy
S. D. De Helvetica hlstoria mlhi plaae aaUs feei-
sti. Accepi enlm longiusculam illiim epistolaro,
quare Ubi gratias ago. Quod autem a me petis,
ut m(fl nolinxiuy allquid ad te scribjini , acii fne
*) Vid. ep. ad SpalaU d. d. S9. lan. ii. a.
503 EPI^TOLARCM Elb. VI. 153«.
luilto ccnerelileranimad tc vliifWT^nti!sbl{^if^'|^cn^
ailqnid \e dlgiium j''ied-"*Hoi ^Miibi|r«l''iflW(
qtia de nnpcr, scTipsi tibi. Tirncmas, HlT^-ocsmt:
res procctlat. Ntc i^iijetncnt actt^ttcW l:arfi'%^=
(tcra Tttivn^^aty; qiiil>li^*aVi^htii*,'^sf .t^okti'Wii-
sitia '^ctiiiemur. Sed ego, mi loachime, spem
halieo pertcnuem. dXla &aifae1y ypt; . ct qiiidem
conficlo Cliristo.
Pff Oeaiianipadii morle**) scribitjB««ro^
tio4n^,-se(l ego suspicor eam .inimi (]olbc»««faUU
cldih esse. ,?feqiM!'^i>P.^^uit^eW.taptam et tam
saMtam perferTe,'homo, ut nostif non s.itis pa-
ratus- ad tantMn.inclklatioiwitt.l'ao.l^iuuia)jyatius
istam spectandam. Quaniiuam autem novi nihil
actiait 'JioSH; ql)i' df'te'4ul8l ilS(!MlirfArii<»^^Ui
lldle «JlAitt» a)HliWiwSUi**«*j"'V»t*ii>'.jiU«iiduMl.
admiror tantam i1& 'ij^iV^AlblArlUiliitem cxtitisse,
Euinie niis«fi;t,<»t„paS,fM<ffl<m"f.n**> «'.'PK
'^wv)i,BOf^.fi^'^v\.m^f\r>mf\^vif,u.mn,^>i^iR
in««i»fKf,l)et,?!i!,i,, 1 ,, ';„.,, ,;,.^„„ „||„,„ l,.^, ,,.,
tuc, vpm fatftjfJMips jeT^sUmj-p.JiiCevj^^ajiiUjj
mus ,e^BV,,„. ^i,p):Dii(l,|f|;!)?t|,(J6(«)tflSy;)j; ,if^]i^s
«"iltlS.eiifW.WAif.Pmi.. i„.VCni;;.,.:>. :„: .;,„„I |u
qi" j»,.is, TO«pi;"5,,iwwq mmsPy
3
sra
■wf.iiwisia»''?»::-^';» Mffifiy%w»,w«fl^'(S
'«miv>'f,km}ii4mmKi W»w, fljn mmiij
. ,! M«wi«)iMik9W,3i5!fl.Wqu«Si.yate",";,,»)i-
l>H>^„Hn„*)(Wn,/lbs»ipj„,Sa^e^,J,nn^|I!,
CKIcaM, :^Hi putfli» flfg'o(i3|,tn:s5j»,J(Oe WV.f',?'';
Qo^iiaiuiHi ■w'™„.|ffWH,in,.,)i((itl(- ,DJhi.Ij;jici;idit
ripnw '>f'piH»'?>'.»,il«t>"^p,,.«»se>?s?"B!», >itffl,J'."=Ff-
dlttiU tpe 4ftipre,^J|c^. ;,i^,i;^,ylJi,iiley'fratr?s,
■ quem iiiaxiit^e'.^i(ige,,',,liji:^uin j; .^Htn' ii!«f,,in,tuen-
*1 ArcUeii. l4iiMBtiaiu. Vid. ie t» i* Slc'id. Oinincnl. lili.
VIII. p.m.
«.) PCiteei^lfttuiiMiCilW. (£l.Du:.iiJ81.1...:: ,, *
'•«i(,'»,.a«ti',,'«ti|K(iil™iii'.""' ■ i '"":» ■■''■' ; '■1;
tj Vill^lntlicri "«firiu *d Viiain"Uieieficfc' iinn^ '^"Wuiinni
T. IV. fjMl. .r, „...1
l%'%&8itAiH''iJiifiii;"d,ia''tl«tn' Wlie'(NnteSpe- .
^iil^'(illi'|iiiiii^?"Mi'UWmi«i>d(r1lf'!iiili(> '!!>,-
ti//eq,\mm:' """'■•' -m.^w.t^' ..,„iii,,„„ ,.
'"■^'"StWaiC^etili^toetfl-iHlieWiiitoitaiit^SIMi;
as^w^iiKitfMfewecpliJfiaiittta', "»"'*!&;
HWft-lfcHHMHiisr-sSIClH^iliiaBSiHiiiiSir? KtiteiP
piis'ilii'llelj61:ti^tUtii?uMi'a^^^MWjjirii«;fitg»'
t«i;'"'MS«''Mjr'-*olWi>5'''M: )lle liSliet' JrtjS
iifiMi 'ilV.'Jrb'Sftir ;"ifel' irtr! ',«e«o'«(»>." 'Sl sntil
sm»'HiJSsaiM'^(i^i?;'a?r'btitiiiw«iiii"t^disiti
iiWH(iJ<a!M
taic"}fe<i!iiy
;fHiV,"k.'d',i(»(HS«ta«f«. i
sa*rsWttt'tiil!s «i'adioti«ii'M'Milii)ti.'""'' ,"""1
""" "Wa No^ril^i ha(>tt'iaiti '^JiUov^ffoiiV 4(M(i
liie iiiH dllflius "hiiDlltiHilii'iai,i'iiliW;' ^tH' JiAss»»
afi)'viil«t (« ««^'''"llCei^fffiiiiilHOttKifliiii' RUliMM
^aite^tiiiji-fe*; 'tjiiHiiiiii"fl8jfi{i.o,t3tfi#tas
s-asw;"e*'v?i'.'i;6'.fstarfi'kt',«'ii«('«r'(!ittiTatt,fii!Si«
aUaaSHii¥"i"i)H)B»4|ilSii ,'"ili ^er}iiii»".i'lli'iH>lei»
fiAli-f.liA" M."Iilili\ai4l; .'(BraittH «s('iliIIlf,"Wi»
lurWsmiimi: •■'"■"■'•■'■ ■■'■'■ ■■■■'"""}■■■■ f' ■'««'
1-. .,„;,„.„11,; „„„■, „,.,„/ .r„.,.„l miiffi:^. »i
■•yiQf inij]r/i« :)i tmiiy'-/L)i; •u-ifiit\i:)i\ ' ■■y.i!c.-/m
.«dpiAiaib. II. p. 547. (Edit. Undin, II. ep. 570.>0^Ot .n/
D, TheophiIo!><i\{lBkikttaS,in\ichoia Ilamiar-
.111 Jtlqi .JCl .1 .!!/.,3 ,b^^*AftiEl-M 0D'.[,-i3c.!irB »3 ;
S, D. .E|tsi, iam.olim tc plimnoi facio. propta&eM
virfutes, "qMjJ nlS*ab(H6 mdgno' consensu Inhm
ab omnibns bonis vlm,' qni jsiinc ad nos veniunL
htttMH MilktftpItitiinutnTiajd^weCnviit^^^RmAeifr
ae«ba9u>'r;<VMooT«nioi'm)ln<MOv^^^t4)()t(Ahi^
N(^m.fttt!tiM.""'£r«tt'^tai»Kuneit^aie!»Airr stilUlH
etegfthtttrV arI c^miUbeMde •inipiKlM^ '■aaifiiau
Miih«t^^»M'«9N'ii^n«ni<4iluMBfri laique ib^HMt
iie*iHi^iW^tiirlbeft>iH^''at<tQt«mi^n«)duwra&bd^
tinm, sed etiam fnmiliuritatcm, qn.inljl t>llllM
iMer MmYHjciirdissitos t* ■IflerSfritWi.cpTiHii^fcitao
potest, contraham. Atque a te p^to, ut99e(iettii
mc scribas, meqoe.in- bia Dumecefl, qni uflt ini
sltidl(ftisi#iiHl iA^ae etipidisslmi. Oe negotiiy^cb)-
liqoas «uasr vicLutes, proptei quas roim «aiuii'
KPISTOLARCIM LIB. Vl. 1582.
670
^ «ibifur tic^ gfa^tet;t>or:aatetw«iiier®4^>
iren. @o f^at er Dor biefer 3eit and) ^djniiaixt^'
«ii^9Mel >0ttt<tT€hi^&(rftrdemK^fi/ 1 r fv 'jnui • bffannt
biii^iatMi mibsS^bti^atr £lnr(KiHmi biti ^i(^-'eue(^^
?aet if^n euc^/ a(6 bte t)erftdnbigmy otob bicteUfl^
M^et geneigt ftrib &a^.ttnb'%tQhlb ^iU ^bern,
iiiit lAffj^ befe^tfn (e^fL iSi^gen^-^cH) rio^^tnt
^/.!fr.)9Mrbe;^ic^atIrriJI)M itiffM 5U l^iitmy.
H>mtr\^ m»4)!^ifitendhinarto«^iRt^^
dg|ini>^ »itt ic^ tboS aOaeifc ev^it^pn deflifj^n^^fc^ni'
^«ma^r ew^ aQfaeit: Dattim JBiteferg QXittoo^^
^urificatioika3l S. Mfriae V|if g. '«nno ldS2« ' *
fen). wlttlfler , , ^ '
r = >r.PJi^Up|msqBAelantli6n.
R»;iOS6j
i ' .
- ;i>: i
• ! >
084. ,.... ,/;■ r '• '^JiSilii
I ^ •
Liiu.V. eptM. p*l- ■ •: rr.r-i^:- r I"' ir')fT ■■(:•:»
l . I V . \
luslo Tonat /^ ,,,.^
; ■ ■. •--•■11 ;iTi-./^ ,(rv'}
^ Gr^iain babeo Ubi- inaiJuBpsintwi ^qood;^.
15- rebu^ . tam.^nianter .ac; liotUssi^ciHbis^f vifcfue
:erepergas, te ciifiio^^UreHe|i^ Mfl^:»jT6^^
.^Dic9>\boc quidem tcmpore facere ant milii
liis tuis amicis, quos hic habes» iucundius.
iqnHm spcfo ros hruvi redilurorTOSP: — hR!t
larium et a tuis flagitare iiteras, ^I^M tilui
«t^ ubi cognosces, domi meae om'ai^-«;iliui
Novi nihiJL b^beniuSji 4itSiJi|,(A: ipso momento
i a loflchlmo litcras et a JBrenlio. Sed in
uie :<nilitl' e^; ' r\\A' ^e iMft^f ti ^CS^ris.
hitrifiis etiam sighificatV omninose magnam
•e fieTaftolmf t^j; xaraaxdocuis ixxJLijOiaOTi-
y Tj} nokhi ^). Mdndus iam fastidit hoc do-
w, 8^fP « ^quare non poted fiejfi , qinfiii ho«t&
^lpfftt calamitas Ti^pend^nt ' ChristMd^sfil^'
Afafvel 9OS.. .. Senp ac ieliciteff Tfdev \€0^i^
e, DleRemiaiKiereb (1582^ • ^ ^ —
' Pfaitipptis/
^''I
5 1 1 • i - . '
(inetmteMart.)
./
U diKorcIiis ikternis illo trmpora.in Ecelefia Noriniierg.
i, cliam Lulheri ep. ad Linckium d. 8. lan. tdSi.
VTH. OriH. VoL. II.
Iam.joUinrt6<<piK)j>ltriidiKttfiii)im'«triascaiian3ro re-
iiuift^6BtMm'ifekfn;ioribefe[iadni]siMsiaih Eitat
enioi cannettqimddfaitftttum,: in qtabrinsukit vati-
cliiAa^.dc faturis Eiotopae motibuSy qtiae ita com-
probavk eventusj. nt non solum Tt^oyywonxoy,
aed «biflm hiBliDrianfi hasum Terunr.. multo nnte scri-
psij^Madearis/ :NeM|Ufe« vero dubimm. mihi fhit,
qNiini icum tnnta j^odrinia etiam<:suimina luikiunitas
ooniDTCta esseti ^ I : If tmqnam «nim a ■■ perfecta do-
QttJ(iia.'|ith!eUkilatur(iQa€}terlie WckHtes » . qiiae in viro
beAO^requiirfHituVii.r Atque bis verisirnile est ma-
xkne' ipraediftoft Bne- im » •- iqui , ^ cnm vera vatidnen-
tw^ hiibeiE!e>i|uaiedaailklKiiifttatis cdhimercia iudi-
candi sunt* Sediiwinc leidat .a)[>tiiL'me tale ^)cei-
MHidmiimnitatisiituae^. lut pigratissimua acf^lane
ferreus iudicandiisraimvnisi^ qnantum tejpropter
excellentem doctrinam.iadmirtor, tantum etiam
propter mirificam boiiitatem amem. Nam qiiod
ad . jMi tdojTinallmis' ; :f«btts grqvissime scripsisti,
quodque literis addidisti themata^ .quorum mihi
cognitio pernccessaria est, facile perspexi insignem
Kwttafnialem tuam. Utnimque autem duco am-
pli^imi^uneris IocqL»,.et interea ;rfe^i^Am repo-
nam, quae mihrsunf carissima. Porro has lite-
ras ad te publice scripsi; ut ubique extet aliqua
«^CT^^fltiR-giV^/l? «rg^^JlPr^titudipU* :; Addidi au-
tem eamhuic libello^^^.^^^^i^Q aliam oh causam
ad tfi mitto, nisi qviod arlutpabar, tihi homini
pfi!1^5AJb6;'vlJldl^feily6^^^ qiios et in liac na-
tfotKs non )Xit:6 efuditos in Philbsbphia, sed stu-
dftfsos PhTl6^6^h|(t^; 'Hiiicve audleris, quique ad
vefefifciii ic' Sf^efrAth Pllil^s6j)hiarn colendam totos
^c c6 f^ixhti ^ (^al . ^iiViniulii; -p^ectur^ vidcntiir,
sfittiBiiseorurtl cdritirig^t otinrf^ ac publica tran-
(j|^!Rii!ars«'^^Meqae vef^o lustJUs u)IJ ^ genus scri-
ptprutii\'blnrettiir quani tiljii qui', cum principem
Ih uhtversa Phih)sophia locum teneas, hic tolus
Qr4o eorum» qui has Itteras .ilppefunt, te colere
ae bnmi oDficfi genere studiiim tibi simm declnrare
debeU Ac si rccte uovi auclorem huius scripti»
37
fiftr
EpISTOXAJBUiVf LrUBJ.YU i MSa
56B
hi li«ir fortnna mea , iion possiiTlfi j^ersolvjote tfvXijt,
rAffirf^, Aife Hesiodus pcaecip/t, tamen Hbi piflfe
ihfim plusotii habebo, ■ptfKibo-^tiliquid qiio refe-
ram gratiain, .flsio4^U,flLim;,pp\4M?^
iiinctailfi. . #/(ii^iW-^«Sif A^iir'*e«
qnodam iriiicb suVi e^^iffitw^ii^ /^^y P^Uww^n»
r<»HitnrTis. £go if^itur ipsiiis ndmine ago^igratias
Ols. tuae pro vestibus mis^s. JNec dubito pericuK
him' spoAsWkiis snbir^.^ ; rtan^tiitaif^cffiy nt^^^
doclrThainstittttuS eitv tit CofifirmiiH,' *UiiW^|ra-
tum h'o«iinvm;fdPe;rTfiiiw'«ddiwi(itWpfihj« tml
luntafem Gels; (tikaeiat iubdbosr^ui de mafsentieiitiai
rescrihat. Christnni prccor utihiinastissiiwiiD conui
sih'um Ce\%. tuae gnbernet^ap foriunet de instau^'
randa schola Rwidehii; m qua iitimm et mifaii
contingeret tranqaiUa stdes. Nam hiclversdr iit
negotiis et a natura mea et> ^i^oc«dDCti?inae?.ge4
nere al!^orrentibas.4 .quodHsemper.iamairi «iniiie^'
Sed hasaerumnasliactemiJii^Psiilkiblitae^catJMtrDr^
animo tulimus^ qoae iitL8pe]X>-'idsdHU-^«{3qiiaaad6>
nobisYacationem atqii^ otiuni idqu^spdri^rvm-mc
ad maiorem nliiitatein rejp,»llo»ftiiPCiib)«s^V^^'
contihg^eret. BciTe^ivaleat-ilhisbrisf^klsitddb ttiaU
Witebcrgae^idie jEali^F^braawiij»?»'^* *tn;ra il.o;.:»
' Sapiantiss^ 'prindp^rp^tnilNiriV tmgv^tft iM>
Celsitudo tta dilig^ntriftoramiaticlelwni vUijl ?u'yri'}\
iMuae'''«''t'K'-{> .;.•■)£[••! !'r»z^p
•' 'ded(tisGri»itesi/n VKtqoir.
• i .:: PhiirpptisnJVtelmiebthPM. bf
« -.' '.l.i ■■.1 .i-jM.in;?.?'^'^'»»!!*^! oJ.lIfPjjcn
■' !«!;■-:'.:) 1M';?. ulun *>. rrr) ,m8ii
^n / an io Co ri^iH b;- 3% W* E^^r^^ftil^g^^lff^t'
■' " •-. '■' ■ ^' •• V5ttS^tf^/tfh<"^^'*' nuKl rai;o msj
>, ■ J '■ ''•.•iiM«r !.»oijn iaSii tOjliiii^j^ bn
&. D. > idde ine dplectarupt If t^f^p jl.iviSrt< ffi^G?^
yine,, non t^ntun^; h<pc,,nomin^«;,qu.9c| fi4;9i§!t?^
te iam oiini meae a/fqicHi^e <^ipWiiBfi.|?W% )d^
ctiain propter genuf jpijationif If^trfale et jff^t^jpii-r
cuuni, quod, qiiantum f||pen[ip ^^uuis^ vi^^^.cpnTt.
sequl pos^um, Et cum cf or^tiw^.solct^mrdc;!^
geiiiis . ,couiecturai(a. fac4^,^ ioipp . pp^m ,t£| \ppn
amare, etsi e;sses ^lienissi/nus, propter-hfi^^
tioiiis atque ingehii suavitatem. Qiurre velipt^, ita
•K) Verba: Gear^iiwSttbink^hiri^ H ^m Mqudntii^, 'Tegunffiir
etiaiD in cod. Drf!u!..,C. 140. p« 99,b«,-.tini«Uar9.'iefiitob,
noA itoe mendis 'defciipta. in fine apbgrapoi Bdditua eat
annu9 1589. r -'. '
j iiUiipe«Mad^W^ :riM|toi('^«llsSiHitmfc{^SiiiEl^ iit«
inn DJVidiMe of uUl^baviQisattKJbdit^ XUi«
t^nusf^%<iQf^iPafAoi^h'hSkfe^\Wd^i^^ ^MMMV
l^eatvta^psDitenne^iulseyotl^ ttAlMViMbSeinff
i i)(^tri^iv]aiticnuti4(J'eCd ni^M^Mrii»akto*bfM^^
I liitlcHnortarta ?sbr<.''j«if :i''J vio -Ift .^^^ij'' jiCli isL^'.(;r .d,
' xLt-jjC^ttp<jHi4ijj|(aniM^ ^i ^•«.skyiitkittlik
qirid^ (jb^ij)0{i1g»&n jf^ O)j(|i^o siflmi fbMi'i«W
i^:')ii Jj^ Mtiilj ejjAtikiEaiiion(c4l^'j<^i filtragiWEJif
qojfinilaffirariciili^eM (^^6^%^«»
d«q)'paiinifist, jiq^ii«tittL4(m ^ ^p««lig^tocl
I iH«loit;i jGlnj^fioie^iadieci ubelld^i -liiliMyrnni^taMi^
|utilei6i{<tivefain^;jquaro Bpc^oUibi e4? ailis ^dbcli»
placituram esse. ^f f^^P^ud^t opus nostri /ci-
xoYifdifoi, addam erPtolemaeo testimonia.
jiMbn€i^i|£ponpji^4ad Rom. '), in qnibns
controversiam de iustificatione spero me sic illo-
stratiiriim esse", nrsifall 'deScTerari ih* ea causa di-
lucidius possit. Alia enim ratione utary-^-qiiaii^
' qu^jtijgiologia usus siim.
^i'»
Te oro propterc^^|)p||tu^, ut, quod facis,
pergas in docendo Evangelio ea, quae ad aedifi-
cationem ct communem tranqninitatem faciunt,
trader^. Lutherus iussit, . pt t^ amanter resaliv^
tem. Nam ipse,'etsi meliuscule valet» • tamen
I srfriKett^ulrti w^li potwL laslum fflMer meis
] etttitbt^lJHf^rtSsi^srfltit^WsV Bteii^vale. ' lgii'6»;^'
; •>ijll» ;»i »111 ,niiM{ ii\d ^?M»^» .'.i:ii.' . ■ :; \ ..i i, :
■T^i — TTsrr
. . t * i t I 4 ■ < 1
' \J.l *l i M "['- ■■.nii^i
l«MMi*>
Sb';foiMl. ''"■"■'
\l .
* t!:
■■\\- . ' '.» V
.'^l .^'.
• •
'.
Iffttller^ RefQriD«tionsBe«c&. der Stadt Zei». (Uips. iSnTu
• "♦.''■4»/«.»'' :■■■'•■.■■■.■ ■■—V- •■■'- - - .■•■^
i~i 0^ •*<.•',* -^-JvVii -2JW*' '•■•'
I *■
^iint ini%e. iE)iAft su09c. ^S^bare, SBeif^, M»
fllac 4)ciim-ii[3(^ .^' (mfi ^Cnrsden bf6 e^ijbafMik
[JS'|)t:ii] St^uectri/ meinen s&nfKgen,|)erni mftVewh
ter , bief en ® efeacn^ii tSHMm^Georgiam^ Truilet^)
1) 'Prodiit tfi^aiiice a. 1532.; el, ut «s hae cpiaiohi lalcliKi-
tur, Tel d. 85 — 31. Occb. 1531. vel «tatim iBeiuitelaB.liBl
t) Prodiil an« 1532. niense Augui|o.
*) Videtiir ideni t$»e quem Lulberus Spalalino in epiaL d.
: tiMiSi 16S».U«iM<^ <t6 Wctt. IV. p. »1.) c^njnembi. ii
appellal Georgium Tort,
EPISTOLARUM LIB. VL 1582.
670
1^^ uQbfur tikf^tig gea^tet.m ;axbem«iiie-S(f^^
iren. @o f^at er Dor biefer 3ett an^) ®(iN^^
<m^i9tcl0uteffT@(ll)(ttIr«;gemid(^£^'fo «11! b/fannt
iiii4iaLiu «nbvS^be^at^ £lnr^atbtn biti idjitvi^
>ilet x^n eud^/ a(6 bte t)erftdnbigm / imb bicfcll^fl
<6(^{leA genetgt ffrib Sa^.ttnbSCt^hlb }u'fitbern/
lUi la^en bcfe^Ien fe^fi. ijDogrgea^db 'i<|: itir
i/.er nMfbe g(^^alItr;.9)eMi^ ^M 5U J|tiUeii/
^uiit H() w^ -• bienen fana inie^ tiiHiicin ^etingrq^
igen, U)ia i0 .boS aidieit p it^pn geflifftofe^iu
»en)a^r eu(|^ alle^t. Datum JEBiteferg QRitvbo^^
^urificatioikis S. Mirriae Vtrg. anno ldS2.
1 • !
'•,;'■. Piiilipimsi jBAelantli6n.
..» ■ K
» 'tm t
... :ii.
j <■! . r
.'?,^ *■' ,m: ''. PV|i'Ti"i"t'-
0S4.
' I .■■'■• I '
■ ■ ■
!&5.J?ebr.
L fondei -"'
- . f '
I ■ •■ _
. ■ t •■
» . ^
• •■ /
' ■» r , f •
I • * '
LU»« V. epiyL p. 1* • ^ ,•:
lusto lonat
. Graliam bubeo tibi maiii|isinl^-: tqtKMl'«}e.
& rebu4 tam.airianter ^icttotiMi^GDibiSitiilfJtie
erc pergas, te ctLiin-al/c)Ure;€|i^ Mft..Y{!)Ulul
^ole&«boc quidem tcmpore facere ant mitii
liis tuis amicis, quos liic habes» iucundius.
qmm-epero ros \iiv.\\ rediiururrssi^ — fTlBt
arium et a tuis fl;igitare literas, mf^'^ til»
t;,. ubi coguosces, domi meae om'ni»><6;frlua
Novi nihiJL bftbenius, 6t&vi\(A: ipso momento
L a Imchlmo litcras et a ^renlio. Sed in
(ne nifatl' est^ nisi^e »tf ^«H(u ''CS^^iris.
iimus etiam significat^ omnino se inagnam
B fjiBxa(ioXriv Ti]^ xaraardocuis ixxXijOiaari-
9 rfi n6XH ^). Mdndus iam festidit hoc do-
le gM.9S , ,quare non poted fieii , qinfin faovtv^
ftliqua cakimiias impend^nt ChristM'^sfil-
tforv^l Qos» , Sene ac (eliciter Tfde^ -^''te^
r, Die Reiniiijscere. (15S&) '
' Pfaiiipptis/
• dijcordiis ibternis illo trmpora in£celBfia Noriii|>erg.
I. ietiam Lulheri ep. ad Lincliium d. 5. Un. I5S2»
■TU. OriR. VoL. II.
No.lOSS; OnvunteMart.)
h. Gqxirico.
-'^^fijpHiM^lMt/cbM^ '^,IbadilmiCjimenriiNoricc, tire
*•?. \
Qlqrisiirpo i^ir.o.,^. Jftucae Gaurico Philo-
lara ioUmrtB' propltriidocftdrihJimot ;ircaxiamm re-
miak stneBtiam ^teke merlteb adaciiKitts ium» Extat
enim cannea quoddiim^tuum, in qtao insunt vati-
cinia.dcfnturis Emtopae motibus^ quae ita com*
probavit eventus^ ut non solum nQOYywoxtxWy
sed eiiam Itiscioriam hasumTerum. multo nnte scrr-
paij^i.ifideHris. .-Neque* vero dubinm mihi fhit,
qiiiin' :cufii tnnta dodrina etiam sivmma fauimanitas
doniuTCto esseti* I ffunqnam enim a perfecta do-
Qttifiiar(itiTeltiaituriiQaelerae virtntes» qnae in viro
boAOTequiirimtuVi > Atqiie fais verisimile est ma-
xtme praediftos esse eos» fV^^j ^tim vera vaticinen-
Xmx\4 habeiEA .j|uaiodaiii idxviHKtatis commercia iudi-
candi sunt. Sed'iwinc leJdat a)>ud ^me tale speei-
anmdniHwntatisitiiae^. lut^Bgrabissimua ac flane
ferrens iudicandus-aimv' nisi^ qnantum tepropter
excellentem doctrinam -admirtir, tantum etiam
propter mirificam boaitatem amem. Nam qnod
ad ..«aeiide.^maiimis; pefafrs gr^vissime scripsisti,
quodque iiteris addidisti themata^ quonim mihi
cognitio pernccessaria est, facile perspexi insignem
bimiafiitatem tuam. Utnimque autem ducp am-
pli^mirrmmeris loco.^ et luter ea XHfiijXia rcpo-
nam, quae mihi sun( carissimaV Porro has lite-
ras ad te publice scripsi; ut ubique cxtet ah'qua
sf^^c^p'()^eae ergajf^ gratitydinis. AilcUdi au-
tem eam iiuic libello., q^i(;n[i>noQ aliam oh causain
ad te mitto, nisi wod arhitpabar, tihi homini
pfiaosopbo 'vohii^tati (orcV si qiios et in liac na-
tfone xmh dT^d eruditos in Philosophia , sed stu-
dfbsos Ph71o!|b^h|ite , eiistere audieris, quique ad
vetoerh ac Ver«lih PUilldsophiam colendam totos
sc' >!6hWa/^t:' ' *<]|qi. i/luirimum| pto^ectur! videnlur,
sl sttidiis -etirurti cdntinget otiuni ac publica tran-
<^IRitbrs«';' Meqne vefo lustiiis ulfi faoc genus scri-
ptpnith^bfTettur quam tibi, qtii, cum principem
fh untversa Phrh)sophia locum teneas, hic totus
prJo eorum, qui has Itteras appefunt, te colere
ae bmni officii genere stndiiim tibi suum declarare
debet- Ac si recte uovi auctorem huius scripti»
37
671
EPlSTO-LAtLUM LIB. M. ISftC.
et ainicitiain tuam maxime cxpctet, et tibi Ubctiter
ile toLo »cri|)to iudiciiim permittct: cjui, cum qui-
(lem vcter! et Academico more illsputet ct, diim
asseveciindi arroganliam vital xal inf/_(t,^ coliigat
uudlque, qiiid aut seiiserint atii, ant ip^i BroI>a-
bile videalur, mira copia et yariciate iiist|tutam
cnusam ornavil. Nam ut gustum opcris praebeam
his, «piilius noii vacat evolverc toUini, lociis est
apud Piimam (L. II. c.8.), qui mirum In mo-
dum excrcuiteruditos, cum aU, in occasura.partc
cocli non cxistcre cometas. Ilacc verba pnidc.i^
tissimc iudiciit auctor huius disjiutatioaiseii >^r/-
sloteU sumta esse, sed nqn snbis dl[.uude conversn.
Sunt euiui hacc verba ia ^eteoris Aristolelis:
npo»' M Toinots anayies ot.xuQ^ »t,u<is iufifttyoi
aytv dvanoi ijtfafiaO-naay , ubi uon l^oc sentit
Ariatoteles, coinetas uun apparcre iii occ^su, .^tl
£;iepc supra horiz<mtein (lissi|>ari, .^ime^ere at-
(juc cxstingiii. Quodsi.hoc modp Pliiiitira acci-
piemus, nihil habet iocpmn^odi. Sicd .plcraq^e
alia iuvcnies, siquanJo ipsaiu dispulatroHcm pcr
otium inspe&cris, ex quilius diligcntiam auctoris
et doctrinac copiam existinujc ^uiiiiris. — liluil aur
tem al>s tc pcto, ut, cura tiunc libellum accipies,
huc coDSilio praecipue tibi mitti statua8,<<-ut tilri
ostendamus, uus amicitiac tyac prupter ditceUeil'-
tcm virtutem ac doctriiiamHu^m cupidissimusessc,
Bene valc.
No. 1086. Ig-Mart.
loach. iPamerofip, ', ,.„,,, ,,,
Epiit. ad Canier«r< p- JIBS. . i, >, . . , . -<i i
Doctiss. viro loachimo Cametario-Bami
btrgensii,' <atnicosuAnAa-i-i <! '
S. D. Millti tibi Scri^turii Itltimixui '^i(I^bis'Aie
eptstolam pr.ieposiifsse,' q>iHi^'ilikibi't>xtotiiit 'o'it'oi-
xovfjaipos, r«i profectb invitiis.^nt 'defolrmareni
ea, quae abs te diKgpntissimc orn^itisaiiiieHue, 'tra-
ctata sunt. Illud enim nlhil ihe movit, ne s! noS
mutuo praedicaremus, risum' |tracberemus ij av-
3-rjfful6ytit *) , jj Tiatv SkXois'^ots naff {iftty. ' Cat^
tcrum apud Giiuriitthi suTtit^iain iiiil ^a'tihm,
quem habes opcrii tiiicandiitisslmuin laudfit6rem|
ac conlendit a me, ui siiis verbis te salutareiii.
Audio cum in hoc gcnero dtscijilinanim excelllire;
sed de cpistola hactenus , quam spero te aequi bo-
*) Eratmo,'cuiiu ep\tto\at Jbridas iittnt in lilcrij il.S8.Sept>
mque coneuitnruraeMe. ; lUud vereor, ut ezcu-
sare tibi possim de loco Ptoleinaei^ ,I^Ie|^i9 yir
dcri \e aut reprchei)^er.e.,^,l^l(^aeui|t, , ajit^^pftii
P^ehcns.oius ha%l(i^t,,^^4^^^t«ji.ci;pj,,J^^;4][^pfii
plosuisscs cxfnjplum,, qu9 jjy^ifjrliJJl^jlQfiiae/inP^lfffc-
tiam dice;^es. Mi(ltup,igjtut,dc e^ re,cui^;j^stni
dispittavl, scripsi^tliqiif)lies,,qi^i^ ^ici.po;»^!, i£
ti^idissii^e mulavi: ,q^L(l goaueri^ ^id^^fs. G^
tuip f st enlniVpioIcni^j^ijm.^^i^.iji lv.c,o.nt^(^ ^c^i^,^
ullis cdinetfs,,iii&i liis |^Iis,|,qiit' ^p, (;^4jqi)ni!l.iB
ortu et «ccMti apparentf hi profccto uicurrcrait
iu radios,' sl nimis vicini e&scnl soli. QuodaD-
tem de spatio dirit, videtur mihi a tempore aestt>
man^iiXA esse urtus aut occasus, ita ut et Ia|litudiB)t
r»tto.bitbcatnr, nontantumii gradiis quacrautur,
quibus comctii.iiih^rgnifA-o.^.sold distat, ut si
occidit dii^^us lipris come^ post sulem^ iiitelli-
gatiir^XxXi^radibua distare, ii -ii' nXetTtl accipia-
lur illa spatii dcscriptio, uihil h:il>cbit obscuri , et
In tmiM cometeri coiiveniet. " >>mm haet ^fib doa
posui, ne irridercmin- a -tecbnicis, qui iiitcrdum
plfils aqcjiJo>inon)ai'Gunt. liloid lantuiu dlxi , ^^Pb^
lelRqcumdc solts illia loqmin priina-patte tente^
tkae^sliac, qui sint in cardrnlbiis. Ac nostereetlc
diacesscriit'a CHrdrne,'' hoC' est^ -a puncto Dccatill
aiciSBtispDocid. lloc<iu-ge»ereidictuiui spero i
dDdis notf pnase.npeebendi,i iCeftenosttlv^Mlil*
Cacit'; cl..Gtuiricoi\.iCtbdA mibi, .irdiilqachinti^
sacpe laoauiilni eRnaaait roitii' ihaea<(rot.' jNblnn
.cpim tibi ulkiminolestiam obiicerc tMraaJ^ttM»*
pbMum 'd^pravfttioi|e,'T.at ijoid atrtevi 'pcetafv, tC
pciv apiici ti^' nvstriini 'orii, ^tit roiutoiie» BiUicitiM^
quam scio tc pro tiia viriule.ac Gdt fdar% faCtM^
quain.buncdisputatiunciilam, pracsertim cum a!>
hitdolo fecerim,^ Jljcpecto ig:ittir tilas. liLcraa, te-
que rogn, iit hac mc sollicitiidine qnam primnin
Iiber4s,<quo mibi gratiiis facere nihil potea.' 'Btjtir
v;;ie. III. Id. Martii.
Phllipput.
No. 1037. .,-,.' .J7_%*-.
Frid, ■ Sijroonio.
£<lit> a tSttututioy io cuiui liJiro.utvpL 55.
D, 'Friderieo J^fyeonio
S. D. .(vaudeo. clcmenliorem apud tos aiireni
fieri, cum ob aliaa causiii, tum quod etiam tibi
IPrSTOLATl'UM LIB. VI. 153?.
iU
; Ort)' aiit^, oLChcistos te diu tetvet in
lerriinisterio, i^i vides' quatn paiicos-hit^
'fidos ac ^rndeates Oec6notno's' Mysterio-
t Sliit^ilfaeho i^cis,\ 'Thenegot^ufnjbAiu;
^Ciid^^ii ^Hi Vb^i' Hbb^tiitis occasronem opi-
ih Wirri P6tii^h'o lot|iieniI) ih itinere. Fa^
th', nisi fnlW, iter ist3C.-id pacilicntronen)
ITDS institntam a Palaiino et Mogukli-
JBiifncvAc; et stii-pBrescriJtjp.' Mitto iib}
Uiines de pOeHU^lia. , INinil' Piiiin lia|)f-
bt^Mpotc riliud: Obininrcii Itidic),
'' PLi1i])pus.
(8.
SS.Hart.
■ GeoT^g. - Spalatinpi
•ulcip«pbo MiehDl^. >n aoi. Bwil, P.' 101, «Oiil- 107,,
i Sfslaliaui «u* nMBtf iii lerfo «lKri|Milr •ati. ISSB. ■■
• optimo D.. GtOTgio SpalaiinOy
amico finot
•Hac ' unn, ruiiMiG , .Tni- iS^a/aii/ie^ i-pueUa^
quasoribSs, oonfluli' pbtcst, si fpeasuppli-
Kipi, ut ros tZaithero indicetjiir. '. Id Ca-
letrabit, modo supplicatio- scriptA.rit apte.
im non possuniUB citasam ex auia ad nos
nte sinepriucipis aoilorttate. Sie:aiiteib
.pM(iris,,utiad ZwtJtfrumireiicialiil'^ l*raeJ
iljDnm Rohsilium cepevire nihiiifntuin^me
• iorliiuet «otiftUiii boBiventiis 'ib9tTt**)-y'>et
prii}cip««Ki. AniiDoS;ad 'pacBiDt '-jflene^wilbi
aii«ei»>erbisD. Pontanum-ebii.^Aaigu3Ui
Pnd'^ Pilmaruni*' ; ' '■■ >i 'Iim']i
■'■■■^ . y. 'i. _mR.-'l .■A-k ii:'
4.Apfi|;i
Eidem'.
Olimo D.Georgio SpalatinOi-rntmo
suo summiiy''^
Aodivimus Bonaventuram- Axoifny iMas,
tnus et ego. . Postea etiam cum Luthero
H de re Slciddi. Cnn>inci)t.'1il>. VI(I,'p. tH. n{,
qaitnr de conTcnlii Evmffeliconim Seinfilrli ineUDte
lubilo, Gui SpiUlinui quuquc inlerfuil.
deliberavimus , utram permittcndA sit ei adniiui-
stnitio sacramentorani, cumnon sit initiatus morc
vcteri. Postquam autem intellexit JJutherus,
hnnc diu iilm tritctasse sacramenta, eamquc retn
nihil hahituramofTensionis, iubet ei commilti ec-
clesiolam, si mores tibi probcntur, Doctrin.-i etsi
ncquaqiuim est perfccta, tamen videtur isti loco
utcunque par esse. Yeltemus tamen, te .'ludire
eum concioiiantrm. Nam in concione videnlur
illi ^lliterati pliis valerc quam iii fHspiilatione, ubi
pugnahtes scntenti;ie conferendae et cxptir.indae
suiit snhlilTtis, Ego eiyn'praecipiie proptcr facun-
diam et profecius apem prohavi. De ludi Z?or-
nensis magislro hullo modo pntat Lutherus de~
fraudandam esse ecclesiam Sornensem*), qiiam
scimus atioqiii aerarium halicre pertehue. INovi
nihil habeiiius quodquidcm te ignorarc arbitre-
mur. Nam Turctdam fugam haud dubie hosti.
Beh^ vale cum coniugc et filia, futura pia ac di-
vite. Quod sit faustum felixque. Itemm vale,
4>iXinTcog.
NoJ 1040,'
6. Apr.
/. lonae^
Epistol. lib. V. p.
100.
t..i.'' 2i lusto lonae.
S;"l>r*"J^«H/«m titii comnjendo, ^si scio, te pro
tua humanitate iVa affici eins miseriis aique aeru-
mnis, ut cnmmendationc aliena nihil opus habeal.
IiHaileun].literdS'.p()6to1are''ab nxore tua, quam
heri vidi apitd' Dactorem cuni/ontf tuo. Doctor
r^t^^^ail?^ _^^ovii„njlii[,,hiq^hf(beir(us, tl fi^ ftv-
^M^t,"Hih^5llit''.ii}lPff^^PJ^ «*'^«("'«'fi, osnfQ iyga-
^^.^iiJ^SWii"*,^^??';^^^»;;»^ oti o a&ioxffd-
■iio,if ayyjftoffet.fi^Tfp xai JIa.Xa%ivip ntffl x^g tipij-
vjji ^iqifyta^akTf^siifieT^poig.
Tr'eyire,nsisJ^t^fijepi&coi\\\s mortuus est, cu-
ius' jntpnUi rnagnaip iacluram fecit Kcsp. Deus
respicl^t iipSi Pc negotiis aliis brevi coram. Scrl-
be,. utruni hoc cplstjjlium acceperis, non eniin 1i-
benler vellera itla graece scripta porvenire in al-
teriiu manus. Bene vale, @onnatvn)> postPascha.
d79
EPISTOLARUM LIB. VI. 1332.
576
N.*) non fuit meeuni, CT«iio.'.iam -ntnurdeH
spiciens nos spe £mAana?'iinelM)ci» elRtna.':ji&l]iltt
mets verbis reverenter colleg.i8 tuoawi;i(:j)i iliifhc^ i-j]
■':.:,'i VSi^i ^tiiYll IILTI (bl ^tMSblS.
'-. '■ ■• ■• .■.;■■{ ;ii(b:!i"lvj(g 'jj'5 idiii] itmail-.UnjiiVL
Mo.'104i. ■ ■■■--;': i!-ui :~'.:'J± ■■.im'r) t.jiVi -JtfliAgiii:
" ""■"^^ .; ,.;..L£ ■-r-'ii'tc'i-''i Jif.-if jiiifsTTiSTrrT
s.£.''"'^1'7ftrtt''sto;«it'ii!o"^.WSfe
MeJialfioaii
iftB^ffifr
Ittustri>^indpi i^.-IiamitiAfSaMnoi-J^.ifeArii^
cipi Fomeinmiain Bai^^gtietvaafXdiiiittt^nitrTttiti^
&' iflUlisiri^sliTK^ l'r5iicciis. bASu c^^^itH 'Aii-^
li al" pultlke .lisinms pi .scrip.^^iriiVis; '^'iCluiWW-fi
tiim-sit:, Chrisluni insiitulsse LisiifB^toMi^rte''^'
dei'.)''pru'tol.T Ei:cK'si.i, iion r('>-li!f.ifei\'ittt P(ttiiffiy
ces, qoipfohlhenr^Siimnlctiltljitfcii^JlV] ''"'■'■ ■'''■'
.^ecl cuin iii (."oi-enioiiiis cxCiisfl lincPSsit.iS,
jiqjulusuteiis pftrte') JalUum,' neqnu tameii ap-.
lirotaiis ■ pfo11ibii:itiiiWn',''-''eiifMi<;i(trt' '-eiiV^^^Hw
enlm atil sa<rriffiryuffr;iju^M a^''rf>oilto'»W-'^
tur,'- n'(ju ek'fi'n'')*kt(j«t''idi^iInftt^iri!itirtr('SatV.Yi'
itteirtOruirt/ ■' SMiiM» ftitiisMfirfJiStt^^i, <nii
liati^Kfttlt Am\u^''Sc%'Jimiml0^h t.rh-
pl6;- 'Al in-^ei1lVft^fr%f^lA)^ifioW'xffftci-Snt sov-
Vare Mftr-lpfe-^^^i^-EirfTl^i*^ ^ur rtys ny-'crss!l.,'s.
Vif.j-l; '^ixdif' idrt' 'Hf^ftttf iili-^tetrTiimt ,■ ne scp:,-
raflilelie.iiit'. Sr qnis--iinfeirn'if;ffi'i;it .-iliiniTis nxn-
reni; w ci^riis.itns est, qiioil scpnT.-ilnT ,-iIt iixorc.
Aut Si niagislr;itns c()'g/it \-irrtiri'inllil.in!, ncci-ssi-
t^'e)tcris;it fnrn qnnil nl. njeoW UVrigo'tpiTTrttfrt'-i"ab'-;'
erti ' Nec'mal„r .st oWis'.(i<V-iff^AiAteWMbVWAW
ob^igStfa nd liJoni cniiing.-iletH!' ■'" '' ■-' -■ "■'''''' ■;';;|
*) A. D. HiitM.
l) liiacriplio ■pudPcsel.: ^Ad Mardiiolttm EUtiarttn d» u$a
ulrituque parlit eotnat domini, itnne 15K."
t) Pm. partit.
S) Pm. /iroh. alltrum.
4) Pc& ^rfe una,
9) ?«*• fWM AOA.
.'.i' .iCniik-iiatcmCels. V. non habeat tadmiiattia-.
t3Kieih'Sac^aiiteDl6rapi/ .npeJws ^i ^■^'^qiPFfnls
ddiBlnUlr;^i.^ogBfe jddbfaali:iank^)lipoHJ|i9>aiiBiA
ooiHUiain)est^iAQels,iiVuiiiia|^aitlatatviniu'v|igd
JuLitot^ 'qiiirt:-Eta.(^^iiwtat,]opi6pt^)fai«idbtt
eau^F)!:) «acedsitatem^lA lilieiKiifen>ii:^BiMiiii^B^
j^emsilfteinjeninLpiuaisaA liheAla chnftBd^ qnir
tUnxk^ijiAquJieirn^implioittfr ^<locasBu5*e^Biii^i^dad
KcA idifiAdiciJ^ivaatiiliqtiandoiiiiU. nocesbitotiilj nutlt
I possiat. Fidiicia miseric^Alidflipbat^laDrpIiinttiiitt
j proniissae simpliciter j^ecciuifria cst. £t propter
h.-inc cemmoaiAiliiiiEtituta est. l^sus ceremoniae
noanesJlilsiiifatcssafiils<J'lquin aliqiiando impeditoi
i omitti pos»i'). Cum aulem Paulus vetet, aliquid
facere' {tnbitanteTOTiscteiitia ,~ fdeo^els. V. feeBe
I niuDiat et confirmet conscientiam hac doctrina li-
^^^^'*V-^*'* prohibitionem damnamus^^J^tJ^
bertas christian» noa cQpqcdit prohiberi instita-
tum CliristL Sed de usu' uispcnsat liaec libertst.
. £il.ilntbrink BeilQir^balijiIdfigeTiniio^^j-sDilic^trve-
timorem dei io animoV verHiYi ^diid^tif'iaise-
Ii^^J^^st^ptu^libHSpr^ly^s «»-
^i^tg^m i^?t(U9, .fMuwo) p»tiatw
lartc nfeccssilatem iMng^iaj^ jfl'.taicofc et sciat"')
itbertate)}! cl^ristiaiiam in.tjul casn dispeiisare ^e,
!iiSii''^' 5lWif"foitI(f'ai'sp^ris.^bat '<Il' ]i,-iiiIbDB S.icri4
nTin-lnllcbnt Ipj^^^m.
tntis ili^prns.ib.ir. Ni'.
cliristl.in.-ini rcrn icvc
Ibifgi^' alii^nn cnrtinri,
mS¥|<j^iiTi''), q,.,-,ni
SMi -recla', p'i;t ct rci-
rniiNh''^) virisbonls i
nos'^),\,.gnst.e, .sfci
tlico!n|,M conlcnilpbai
iclO!-;.
ii'iri> noccs5i-
', litiort.iicm
.,il vilcni c.ssc, scil Ecl.it")
ic.'( ti(,,ori5 i't fidci, a iii:i-
cinonias"). irnec indifo
Kt aii Ininc uiodum .ihis
iiitni. El ciini nfrerreriins
is.itnros cssc'^) Etclcsi.im,
prohiliitionem
pprnbrircmiis, (pii-id facci-e non polninins. Kei
ipfToilfisissim:» hsi COTiScicnti.i iliibil.Tni. Idco tifin
inntCcIs. V. cons-cicnti.im contra has riitioiieS per-
omilti ooti{. .PcifJ. nnn
' stacret 'hni 'ituHt
8) Vtn ntetttilaltin txeutal «lc Pct. dadil
iibcrlat docet,
91 Verba: jidaeia miserieord.
<:dl.lU.
10) Pro: tlteial, Pe». deitll : pr rWyJ/f ' *tt/>/i «*.
11) teiat rKrHimititViiii
ll)-Pti' reguiril. ■
is) v,.r..eerfr'io'fi„m. "' ■';'■;""';"■; ■;',";
I4l '.>'M.* aUil » le.lu P-^iif,;^!.'»,;,,^.,».!! ,;..
lii) Pro HW V,.;». coi-JfSsii„,tfn,
16) l'i:z. txcuiuntci.
m
EPISTOLAKUM Llfi. VL 1533.
m
Inzbari. Cetecum si haec tion liitisCacieBt ") Ccls.
Vk«'iiai3fa«i6 hqr dtiTepliirar'ti<Gelsi/iVi'^>tioh[ent,'
Cn0C/om'ij]f4«bM*-iq»|Kmcn~i<'i.?l'>UcteT9lK3init;itiBM»9
■iahrabiGelfc;<VqettBttrknd3r^).ntf:baii{]e peibibl'
Ud>j%lj^lkrMe)|KttestiI jGumMiiloioie C^W^v^
dme .8ti!V*eo^'iatiGttItI V,iriBr'quoi<ni(nlotfit>taerit^
bn)pi9;a«nUunFaio^^i^-'taiD{ia!roiparis)sopsinal oA^
■nwe dignBbiC(MBeneiac[:fi^i^£D v^leHt^CriN 3£;'
BinttiVlL^iaal^abfUtlC^ni.^im r.;->t>in'i .■ni^K.,.)
TJtqoiij l3 .\>.-i iii-iGBb;,>:)K.']')}i:)Ili]nMa 'ji:iii'.inro-if|
3i;in.)ai'vi->-) -^i-r.' I ,!->■> <it'i;itidedi(Mnnnif>-> 3f:r-l
e;':ii'-'<i' :' > 'I. :i il.: : {.'PbtUpiRBftiMaliilitkainoi)!)
TT^
^^
■i'Trif<ji'l'-
4li;::„;;;™
ft;Hi:-ii'>i^ii'iri )'iuni(rii') ]'i Irfniii'!
i. ii.'.i...fjf.iii(oi.i i.,i§;;^^iigft>
y,,-J'!',.M 0'..;:! i'. ii.isit. li?[; .:. 1.',.'. .ij?."..!. J iliuj
.;■ itI&)iil.eml«.nicodiiHrfiulK «falflTifM iniMdliOuJlJ
..,:;t.Fl)«t)''!l?I^f:.f?('.?''V'iifi'i'. iii if.l, f;.,^.,.iii 'I
«' «M"9>8fli'|)¥iil' o-4«''an«iftV,'4it'fif«¥it
apvpi fflWoilitii"!*: SfWb Jf.6'ui?iH!fi^' i'<'.;
' ''' ' ' ' anfTOOtrct; *) " ' ' ' v ' ,',
SDif^cetl offtntlic^ ifi, baji unrei; .^.'ci: ^i)i;itillS tii-cbc
S^ejij^,^^^ S.Ktami;in5 fauc^ lJ);ibc$,UHb^(titf^,Hl^IfU,dj,
f^ ijie ganic .Sii'd|c tjcorbiict (jat^ >jil(;'i^ ji^,i^*rlj9t^,
l|«,eipcn,(9t|lalt, mit>, We , ^f,tf o(5fi')v>j^ ft^ Jfr(j9(l)c(i',
alfcdieljt, nidji tntfii)iilW<lc|l,,, UBb fnfll» i^ff eWiiifff. taffljti
Ijeljben. 3eSl bilte aifqf) i)m,l3pft('^,iSi^t(eii, ;|^(f;fltj|ioi
njDUe Jlir Sinbcriins ilicftc i8crfp,ijlin3 ,l)<|fcn. , , ,?)fflii,
'oli pai) gleitl) Ctr lii'cl)c(Sil)0,rtatii;«flj(el)f^;)iioiIt(.,,j;i),
fciii bottl biCiAirc^c nici)t fo i)art fei)(i iu ,<^af()xif/ l^ ^^,
(Slauijitjen (iicroiffeii bennot^ roiber lii,i)tt£&)B^"i)tt jl^^efeepf,
d>j|l bic 5ietfrliiuiij bicfcc ,^eil' a(ijid)(et„j|ijlfnfHtafe;
i^u|i8 uicl^' onbret 'ifttit^t (l),5ii}(iiS(t,^-ljr^,;t»ri(femft,
ti^e^ ,un,b, w^\fWX flnb,, benl^ ,Wi:,^rlii^I tiee^crifjieliajit,,
giat^bem abi-t oiel Seut rci)u, bcuen bag Sacraraeut
nie^t anbtrS geteifljt niirb , bcmt in '«(nerlel.^iefiait. ffi
blCSrigl'.!!)!* bl< SnlJf , 'P' fo)(6'f ,f«8®it»i( "(^ta.
it) fn. tojpciaiil. ■ '" " ' ""' ^ ''■;'':' "
18) P« •ddit: qfiiffMiffi^. . . ,,,, ,,;, ^ .,, ,^ ., ., ,
19} Rilliboiiie nicDie Aprili bihitorup.fi^^SJtL,, „,,,
SO) P». aildillSSS. Cod. Guelpb.ano. 15^). If^erl^Pf. /'
*J iDtcriplio io codlcibut. Videt <iuiiqi(c, MRrcJiioDeiii coiMra
priu< coniilium qiucdain diiiiic^.oi^ae MiJafijlioii:ti!c reru-
■are iludel. Qiiaaffuain forwViJ 'nieir<ie 'Milo-ierriiia Mt
kaec epiiL j lanica ecili bk, ^uHi ■^^prtorecA 'rncclel', «li-
unb^mtirtfelbfiSRtK^t') ^ni; bit 3(bmim(lration bti
^ta^tramniti )« M>nn, nA^m oifat &imbt rintr>
(ei ®c|lalt n(l)m«^i'^ ■■ -■•n--- y..
■ ffinui^ id) nun ntr^ , ba$ bccoon man^eilri
Dispiitationes finb: bie yAyfjli^jtn jieljen an bm ©fr
fjorfam; bagegen reivb aUegitt/ baf ber ©e^otfam
iiid](/~tiialK miber @otte8 Siott unb Srbnung , luib tort*
brii bie"bamit I)art ae&n^gt. Xjarum ju UhtectI(I)t
mtig anbere W|ftS(ie^' W^(§«: '^ieefr/ imb fege bcei
MvVff^^^.itf^tFf.iSAfi.W.Mi.^J^P^.^W 2'»^ fo '"
Mturo;^i>ttM!bt<^it»i>'>ba^<m(i;t'm69«i babe m^tcdt ^
6st»'J- bft1PWJ,',<!tt)t:)(^,e8*ft''&ai'.tli^^^i'i^felt') frtfftfjuU
bigt <X}tnK'man'|ee'(^ciPi^9ni^ »ttpel)e« unb
gto^ otljlBr iti ^SIfeft^bff^lJlittliHn^tiebe/ ibie.unfet
^miSititiflu6 bcR jbtuND anseudjt^ bec boA ge»ei^t< '
»A-i3b itf IftJfbftDtWeiffVg, vttb m^^^i- domntis est
fiiiiis hominis etitim sabbaiki." Itein: Regnum
oiiek}ni*u\e«7lhi^ini-voP^aH .«Kotltfr fR«<^ unb
c^i^kI}6;^ti^it'fafIui:iTB>4)Aj«ftvf(9m '3[II'»enR
<in«ir^u^.^i^iib.CDnitttvjbfe^Mft nti^.i^in, v&tbe
er benriod) filijji benit.bafr^ceanientifi urti beS ®lau»
bci^^ tV,i^mii li^^CfJjiT"" a,wS,,(>tfrfaflcn ipollte^iein foU
(^er , b^i; up^erric^jttt i(i , b^ befW feopalt oon ^prifio
gforbnct fint', iu fiuem fLiI(d)eii'l!aube foU er,bdft®o»
cranieut w\i\)i ui'ljuuu, ift auc{) nici)t gcnug -, C)ctfn ec i^
fi^llPia* .■^(■i'g,niip ,iiipi.irjufcnimen'), uii& fonfl Jtt
, 2roii fcincg(5^cmi|TcuS'Ui]b S^Ecniitnig fcinc§ ®laubena
baS^^^acratncut ^u ciiipfi,il;i.'ti.
'.'u,m,^^P^^^^^ SftH,;,(VP 9incrjjattcffieib,.»inb,
%-,.^^"Hr,.''*?l^?;^»J55®f.ftftH,,Rr«ttf»'.^^'"''l>, ^
#^rl,qp,^rrt^^|y. PJ?^C,,[o?R„WV^c^. .f'»^ ^^^}
^_f_i;fi;iVfR[t,l)i¥i^fiCJff|ii^,,i,U|feinem etjf^licftm (Semaljel,
ffm^n ^m!?;^^, u^p,;2^fil!5n, j^i;,i)ijv,,unt' griftct o(^(teit,
•lOM.iTO W»V'^^.W'^.-^!I^'l'.''H'l'^ feiibcriitt. ojiie ffiil.
[ej\.p?S,,9:S;^ij9,(^.,„^ jfi^;^^^. ]3n,bi<fm goU foB
a^tmwl^,d)(3tfS(l)f;Sr#S't, bi^enfU''.'''^ ii"^ ("1^ ^"«t»
gcan)t t aa-bflu; itic ficbenn.gcop, unb eine (jo^ Bobe
unD ©iiabe i[t, uii^ Wjrct liicbc,, ba6 ifl noltlige ajer«
t'f!ii1):unij, i;61)cr ju adjic», tciin bic tScrcinonien in iDit»
Icii, gdUcu.,, Sarum. ft^rici^t .bie.Sdjrift; misericor-
t^iffpt 1 o/)j /ntigis «jii-urii sa(rifi(iiii>i ; l!icfae fri 9^6=
ger benu baS Spfcr. Unb bicfA; %o.]l Ijat fict) nun etli^ije
iBIai jugcttostn, bacum ^be ic^ oiifjtit fo gecatfien.
1) Cod. Guclpb. mrhr pro JbeA
S) cinnn abeil a cnij. Guelpb.
S) Ct>d. GuelpL UnnmltiekeiL
4^ C Gui:lpb. .cu uerluHtn.
«a
EPISTOLABUM LIB. VL 153«.
580
ja ni(!()t )u tat^en/ ba|i \k in 3n)eifel etvoa&ileue&^oor»
ne^n , ober , ob fte fdi^n genugfam <mteak^tet> ibcLX^
nac^ nid[)t barob ieibeq i6nnai, ..me .9>attla6 b^et ju
ben Stomecn. ■ .:.,!:,..: '....ii/iMJ.i t.w.a.iupi-.w^i
3n biefen breien SadeR-biSpenfiTbiSottifeibflim'
feinen 6ernnonien> t)on i^m feib^ geoTbnet; tbie benn-
flar ifi auS angejeigten @)>i^u(^en, unb fb^ifi- 3)eD»
^alben ^alt i4)/ baf foId^^Seute entfdf^nlbigot fmb/fo
fte einc neue &t^alt in.grbodjten ^illen > gebrout^en (i
&enn man foU d^rifUi^/Srei^eft too^l-i9orfte^/:iinb^
im Sall ber 9lot^ mib.fi^be m^en.^itgebrauc^m^ Da^
aber bagegcn m6(^te gefagt «vterben/* ^iermit n)itrbe > aSe!
Qionfeffion unb S5ef enntnig nad[)b(eiben [Le: mgfoUen}/.
i^ 2(ntn>ort: ein (Sf^iufi foll betennen> fo er von ber
S^I;re gefra^ mirDf (ober) £e^rf onb (Sebroud) btT
Geremonien ^ot Unterf4)ieb. .
^06) ifi ber. t)ie r tr gaQy .ob etner feine 9>farre.
Derlaffcn foll, ber nic^t .t)erffii4)tet ifiy bei :SQeib>itnb
JCinbern ju bleiben} item^. ber gcnitgfam unterric^et'
ift/ unb fic^.ergibt ju leiben, unt tann axi ik £)rte
Commfn^ ba er beebeOietlalt.^at. 2(ntmort: ic^ noiU
feinen 6^rifien> ber olf^ jbefennen mitl> qerbammoT/
aber. id) mUI bogcgen bie}tnigen> fo it ifyveni^farren
bleiben, unb fon(l red^te Ci^nften finb ^ au^> ntcbt per^
bammen. j£)enn obgleic^iJ^frSBerbot^ «nceci^t ift/ fOi
^en bocb bieicntgcn : iSntfe^Ibigaing*/ bte cS> ' Icibeni
^Cilcin ba fc{)e cin iebei:)U'/<))itf'>r^folRfl re(()t glaubet tmbi
lcbe. Iteni ^ ba|>er nic^: i:ed;te ^Se^re t)erfoIgen* <;clfc ;
belenne aud) bie 8c^)ee / r fd er «gef^^agti «birbJ = '- c ^ ■ = >^ * '• ' •
SSJad abcr i)m- l^dr^iftme^eaiClb^Tfhm-belange^/
a^t M) bcnfelben a«^ ^|)0(^' €A finb aberivtctmc^'
@a4Kn 4^eitig> benn aUeitf t)ait J)eeber @vf)a(rv wtt'
Y90ld;en- id) Ijier^ nid)t«cl^ji :£)eti^en^^# lin^One^
meiter oom Jitirci)(ns@eborfam l^icr ju bi6putircn^2t.^It>'
(Philipi)iis MelancliLoD.) *)
No.'ie48.
= V' j
Studi
(fortasse liov Wfllp;'^'
■. -V ^\"^
-» . . ■ ■
4 Ex apoArapho in cbd. %sif. S9. p.'1fi5!
(Siudmsis ;/» Aeademia.yy
u4slraeam piilsam ex civltntlhiis et imperiis finxit
poeta aliquamdiii in rure concionatam esse generl
hominiim adhuc minus romipto. Nunc qniJem
pt^pevnoflufn (flutum in eeholift philosophatur.
fdiso clee^t iioe^eamicolere etHbenfteraDdire. Enar-
Kih4> igllur fUifaHm EikicorHm^ ut in co Hhdb
oandouQilUm-fcr^^/WMi/i/stiidios^atJhliaA^^^^^ ' Qnod'
ot>£iQumtJimtet 00« -mfagnitudt) ntrlkMis. - Nam
hMOiaiApiitationhi^-ttimiprioribiisp^
praiepjirant iagetiia, ad inri» docfrinam et plcras-
qiie TheologoFum materias. Qaare hic libellns
relinendus. est et incukantius adolescentihns.
T^nta autem vennstas esl in methddoet (iloQra-
tinnis 9tp\id^^rJsiotelem\ niiltHVft ut pulchrforcm
imaginism ^iii^tif ike quisque pingtire potueiit. Est
autQiu.nAilis6imiHn, tenere imaginem praestantis-
simae virtulis, quae nos non solum de nostns mo-
ribus adfnoneat, sed eriam ostendnt, qiialia re.
stigla impressecit Deus animis hominmni. Nam
discrifnfn' hone^torvim et turpliim est exjwsswsr-
ma'im«tg(iC])^i, . Incipi-iim aulem , Deo dante, mi
hora sexla.- • • ^ . / . ;•.
■}. ■
^ ^4-
■ }-\
I. r
^^t044, . (22.Apr.)
..• .'■i : ■.■::;.)'/. H^r^^Qpdiensibus^ '.'•■...:;■■
^ Edila inXiilberi epiit.-ez sitrt<^g|*aplio m^uppletn.LipsJp.dSl
•clitilJ. TSacIiricht. ann. X726. p. «93.. In episU Ludi. Jt
:^: ido Wt^ifc k^^ Y. IV. p &51C -. fVanc ^istouil ;;*
d6ctftf et Lutberus eo lciup(>r« i(« l^borab^ft p«pUfU ul ti-
teras seribere non ▼alerel.*'ii hej Tern cie qiiilVdlfciinl'
*) Nomen subscriptum bibct cod. Giielph.
^„ — ,.,, ,^,„ ««c (|Ulf awiDinii
.l).iAfi^^¥ArthWft. haec fuit: Senatus et Parocbus llerror^
meiisis Mji^Jiasteriuin Frairum coinniunis Titae follerc, e»-
•^N^wi** parocbialia detrabere conati eranl, quare res
barr. ad LiiibprHm tt Melanth^nein apbilFoa delrtnfuwlir.-
Vid. etiain I^iilheri epist. ad Senntuni Hervord.^ et fraire*
•- ; ^d.3t lan. 1552. (apud de VVelt. T. IV. p. SSft^Air
jDenen e^pfilmM teetferf ttiettWWTittnern ♦)
[ .■;'.(•. .1 .VI -i . ti ::■•.»•« i>er;»orbe..- ■■ ' ■■ ■ ■
i®<^Hfltti.Wt|TfctiT9Hi/ Uttbinft1?frtp griefen^unb' W
geib, M^n aud^ cure (SefcMTbten ge^kt, roeK^e na^ ber
Uv^ratiCie^iio^ Ijdbew, du« n>eld()ert Urfacf^en hii euc^
fob'a(f>t n>uVbe/ Bag bic Fratres f eihe etgcne 6onnniimon
l)atten ,{oae^i.^ ?)ab« aud) ang^jdgtr^^
.nid)t ber 5)rdbicanten unb ®tabt ©emut^^.fep, . ju ^
beln, 'Vd^ bie Frafres 'ii)ve 2Bo().nun9 ;unb Hahiimn
ucrlaffen foUcn. 2^o nun iljrbie @ac!)e freunblic^ mt>
o^ne Swang , Sebrauung ober ^ewattfame .^onbUing
ba^itt x\(i)tin Wnntet , ba^ fie ju eurer unb ganjct @tabr
Commiinio oud) Qt\)m WQUten, todte ti fein unb )ool)k
*) Praefeclis Monafterii.
m
EPISTOLARUM LIB. VL 1532.
582
let^on, unb brdc^t cin gut (SretiM^edau^) Bermelen .an<
)ecn ; n)ie i n)tc bena i^nen aiu^ Q^\^mhen ifctben ^ ' bdc^
b fern.y \)a^ H)}f S^f w6^ m t2^r«i^S£^(>ikung^/-{S$JtUm
int) ;^(lmi^tr^tio- lojfet; ^ itnb^ ^«bt i^x . f einr Sted^: : fte
,U iicren. . SS3q ober .bjft l>atres JJ^ eigea . CoinmuaiiQ
^ea^otten n7oQfn# unb- ftc() .bur(^ifreunbtid)etiJg>aHbIun^
ii4) t m eureV CQnimutuo begeben ^ ,i^ uufer ibebenSen^
)Q$ itfff fte tn Umm SBege ^ingen ober brtnglii fofi^
ijreGoxDiuunip jutDerlatTnt, bietoeil fte fte biM^ mcbt
)alten bem Svatvgelip entgeQm. ,^mn ba& ij) 6{f(»^(i(C^
lop fte ^orrre^^t {naben, n)ie f/infl vft tn etnfc Stabb
nel ^farren juib. && folgft au(i[) tu^t,^ bo^ ibatmm^eini
eber SBurger f ine ^fou* auf ri(||ten mie in feltwnt .^& j
^nn foU^eS i^ {eiuem. erlaubt^i S^arjuifi ein gt^oper
Interfc^eib gmif4)in eincr ^m^inen-unb^&ffettdidEKn S$er«
am^iiun^e, unbjmifd^en einem r^^^tu^ft^f^n^ ) |bciin.n>a&
inS3urger:in.fein^'m,.^u(( l^anMt, \)ei^t l)eiiimtii) ge«
Kmbeltf . ^eitetr fo mi^fet j^a; al& fciie l^eriUibigett,. ' bo^ >
rian ni6)t in frcmbe £)berfcit gretfen foU. S)iekveil nuni
ie Fratres ntd)t eure Untert^ancn ftnb^ J)abt ij)r fie
lid^t jit ftringeh obcr ju jmmgeti/
SMe^ ijl unfer Siat^, unb bitten, i^ribottet'»
iuf8fremTbIid)|lc oerjlcI;cn. 2)arubcr bittcn mTr au^,
br n)0tlet anjVJ)cn; bdp bie 3eff f ^Uft Viirb Siat^ finben.
Si finb el)t;Iic^e aljte^crfoneur ber man.i>iQig oei;fi:i)0'
imfba/ nhb n)oaetaI8bteS»d*fih&nbt&en^ni^^^^
Kif jemanb ^reDel an tl)nen iibe; bcnh ®ptt oud^Seute
inter t^en (()at) , ber er ftc^ onniihmt. ^t^ freunb^
iift jn Wenen pttb mf r minifi *).' 'i
' Mai^tiAtt^ Lutlicr.
fo. 1046. l : i22.Apr.
. Monachis Ilervordii^ns. -, , : '
Edila in Luiheii eoiftulis apiid de Weltium T. IV. p. S6a
(«otca in den tJn^cli. Nacfar. Aiin. 1726.- p. 89t. \m.
S«iHHsii epjvl. Lii(ii« TMiL.f. S^ vAJMdgtepli^rS^irlt^i.'
Gojb. 185.) — Aytograpbon a IJAtfUutluMii acripliMiC
cni LutlMrlis «onien^vuu^i iuBsc^S^i^sk afscrrvaliir if| bfl&lT
Begia Brrnlinensi, t% i^uo eaui hic dediaMUy^fttttti ilin
textus de VVetlii Taria lectioue ad.dil^. . Caeleruni e^islo-
km ■ Mcbnllkode, Lutiiero iie^-blantey dompmiiam iesje,
dubio c^ret* ■..".. :. ■. .. ■. i" ;. ■ .' i.;. "..'i
^enerabilibus viris^ DominoGer^ardd Xnn-
isi Pairi domus Fratmm\ ' et c6f/^gils tpstus tn
Herfordia^ suis atfncis ^
5. D^*) Vciier;ibiles Viri. Mittiiims vobis ex-
•mplum litcrarum , quiis dctlimus ad I^ovcmviros,
*) Mrnst fnnuarioy quoJ addilur io Siippl, Lfps.|'abeif ^ fextu
in den Uuscfa. Naclir., et recte. ... ...
J) de Wette : Gruiiain ei pacemm
in qtubns omnmo dehortamur edS a violentis con-
ailiis.' iNttnl tm^iis iis concisdimus in res aut cor-
poni ;iut «irdinataonem t^sttiEim* Qare etiam po*
auimtnS'^ iTMi.. parochiau. pcupriam tenere posse,
postquam et doctrinara Evangelii ct ritus conscn-
tiif}ateb'Kvai%circr hnb^tiB;.), Itaque de noslro con-
9ilia ajQl scnteiitia merao "^w coget aliqutd mutare
in OxdiiuitianQ.Tx^sira; sed tamen addiilimus, nos
&criptufro3<.Q&se'..de roiviinuniane. Exempli causa
prudofi$etj(yoa>Uti>comnirmionc reliquae ecclesiae,
idque ,»] %oerelis!^ tota.res pacata videreturf).
]|Fotiassj0.elicun;miitto&ti^e»'abho3n:entes aiihuc ab
£lvau^Iio T«3tro oxeihpio ad £vaugelinm invita*
i;elis. .Nec mutKire vos liabitnm aut descrerc prae-
seqs vito/Q gcau& : velimus^ Itaque vestri iudicii
erit, ntmm^hac in re vtliiis morem gerere civibus*
Nos enim iicutiquain seiitjmus vos cogcndos esse»
etdalce appnobavifnu& ritus vestros, quanlum ex
Irfaello vtstod \ndicare possnmus. Quare si ma-*
%niUi8:reJincceiv.tstoam parochiam, non improba-
mu<« De babtltt etpossessionibus monasterii, de
tdta. oecoiiumia tcslrft ila ptontmtiamus : simplici-
tor euirin; polo&tate/) .'vestrti esse, Nam civitas iii
vx>^nibi^liubct irhporii,: :nec' nos nlli*) unquam
auctorea criinus alieria socciipandh Si quid autem
piiaeterca.dl3iba(:-negdtid s(ge'nt civcs veslri, roga*
inus ^ ui v(» ^ngderate EespomleEitis; Bcnc valete.
Posiridie iDDm; IiibiL MEtXXXil:
Duosimn*as, quosiaimcio deijistis nobis do-
nandos, rcddtditnus.iiiii&cio, u% Tobis restituaU
Noirdnim «Jicebit nufais accipcre proptor impro-
liS9ft;nm termbnea^' nec suinris afspernati benivolcil-»
tian vQStftttfn esrgmoB;" Scd noluimits^) pi^aebert
cahimni^ifibtns iKurhMficendi occasToitem. Iterant
valele.;r'j .■rj'i-i''; .•; -,■■' f-.f-:-. '. ■ r-
< . 1 I I
•*aM
No. 1046.
22. Apr.
..*. ^'- •
Zfnnae hymborch.
Edila in Lutheri epistolis (Walcb. T. XXT. p 845. de Welle
T. IV. p. 361.) ^uia Lulberus tpnie epislotae subscripsit.
Al coniposita el scripla est a Metaiitknne, aegrotanle
LiilberOf iil docet autographon MeJantbunis quod liabe*
tur in BiliL negia Ber^iineiifti. • -
^ I ' '.
S) de Wett. Jiaberttii.
5) de Wett. totae res pacatae viderentur,
4) de Weiiypossessiune. ' '
5; de Wotl. nui/i.
6) de Wett. noiumus.
583
EPISTOLARUM LIB. VI. 15S2.
564
£er ^od^murbigen, (Sblen mib 2Bo^(gebo|»rnen Do-
mina 2Cnna t)on S^mbord^)/ beS J^o4)eblen Stiftfi
4)er)o6rben TCbbatifjpfn/ unfrer gn&btgen Domina.
®nabe unb Sriebe bur^^ unfern |>errn Sefum Q^rifhint
J^4)n)&rbige gndbige Domma« ®ir fyihm uiifet fBe^
benten ben n>urbigen <|>erren/ ben Fratribus ju ^ec^
!)6rben/ ^ugefteQt/ barin noir mit \)i6)ftm Siei^ ge^
fc^rieben unb gerat^ l^ahcn , bap bie ®tabt ni4)t in
frembe £)brigfeit greifen cber ®ema(t uben foQ. S)aju
^ben tt)ir gefc^rieben / bap bie Fraire» m6gen ein eigen
9farr ^ahen unb be^atten/ mie (Sn). ®n« au£ rnifem
(Sc^riften aQent^ben Derne^oien mevben. Sir bitten
aber W^it, Qm. ®. moQen (di bie £)br{gteit/ unb bie
genetgt ifi/ ®otte&2ob unb (S^re $u fArbem/ auf bei^
ben ®eiten ju Srieben ^elfen. (Sm. ®n. )u bienen ftnb
mir aQejeit miQig* Datum SBittenberg postridic Do-
miaicae lubilaie anno 1552«
©»• (Sf
wtttiger
Martinns Luthen
No. 1047.
(hoc twnp.)
G. Spalatino.
f Ex «utographo Melanth. \n cod. Bajil. F. 101. epiit. 108«,
cui SpaUtinuj lua manu adscripiil : ann, 15Sf •
yiro optimOy D. Georgio Spalaiir^o^
amico praecip&o,
S* D. Gratissimam rem fecit nobis D. Pontanus
Gancellarius , qnod de negotiis vestri convcntus*)
lam accurate scripsit ad Lutherum et me, teque
rogamus, nt meo nominc agas gratias Pbntano
pro hoc officio. Ideo enim non scribo ad emn,
'qnod eius occupationes mihi notae ^int, nec liben-
ter addere aliquid oneris velim.
Dei beneficio salvae sunt familine Ptintani et
d. Augustini. Spero tuam familiam etiam sal-
▼am esse* Pontani filii scribunt patri; tc rogo,
ut literas exhibeas eL Novi prorsus nihil habe-
mus, nisi quod heri mihi scriptnm ost exCfaco-
▼ia, Dantiscum regi scripsisse, lit videat quoquo
modo, ut pacem cum Turcis faciat. Nam in aliis
nihil esse spei; Gallum niulta moliri contra Cae-
tarem; Papaip exercere sycophantites; hoc enim
verbo utitun Scribit etiam, Tartarorum latro-
nes , qui in Europam transierant » caesos tM.
Maremio brevi ibit ad conventum. Bene vitle.
Postridie.. .r.*)
PhUippus.
■"VIT
••-••-— <«i^i^
No. 1048«
26. Apr.
Eidem.
*) Convtntus Suinfortenti*»
t Ei autoj^. Melantb. in ooa. BmiI. F. 101. «piai. 109L, c« J
Spalaiinus ipse adscripsit: ,.ann. 153f I
Viro optimo D.Georgio Spaiat in o, apud
liiustriss. Principemy lohannem Frideri^
cumj Dueem SaxoniaCy amico suo^
S. D. Etsi cerlum non erat, utrum nuucii|S.Cra-
n^^^r^// (ieprehcnsurus vos essel in Francis, dedi
tamen el ha& litenis, iit, si forle ad yos p£r\'enis-
set , aliquid a nobis afferret. Utinam reipublicae
paccni pariant islic vestrae aclionos **). Scil
principia adhuc non magnam spem ostendemnt
tranquillitatis. Ac meo iudlcio futilis rxiiix^ iin-
pendet Pontificibus, quae etsi nobis non eal pro-
futura , tamen afTerel maximam muUitloiicm iis.re-
bus, quaS ipsi propugnant. Nec dubitem affir-
mare, instare imraair, ncc procul abesse. Ilarc
aestas erit testis harum rerum. Christus respidal
ac ser\et miseras mulleres atque orphanos, in
}uos sacyire crudellssimi hypocritae conantur
^omerdtius est apud BrunstvicenseSj retentiis ui
itineipte '•**), ut eius urbis ecclesiam pacaret. Pro
his curis retinendi status ecclesiastici , factio Pon-
tificia reddit illam gratiam, ut nos cupiat inter-
fectos. Lutherus vos omnes sahital, et medio-
criter valet. Caetera hic pristiniun statum habent.
Bene vale. Dedlssein i\nncio libellos aliqnot, sed
non volebam eum onerare, praescrtim cum du-
biiun esset, utrum ad \o& rediret Ex Craco^ia
accepi literas de Turcico apparatn, . mitiores vulgi
rumoribus, sed tamen uou nihil pei^culi osten-
dentibus, praesertim Italiie. Tnum officium gri-
tissimum npbis cst, quod bis iam ad nos dedisli
literas. Bene vale, vir optime, cum amicis omni-
bus. Freitags post lubilate.
- Philippul.
*) Legi non potest Tcrbum.
**) Erat Spalalinns in ConreBtu Suinforffnsl
**!? Vid. Lutheri cpist. ad Ponicranuni d. H. NoT. 15S«.
Acdiit Pomeraous Vitebf rgam mcnsc M«o.
m CPISTOLAlltM
loach, Camerfirfp^
•jHtftl"*»'*""""-' ?• 1S&
^iw opiim&-i&»e-him-o -Gttmtrarit» Bam- ■
bergensi, amico summo,
J)jI)^;Jp[anc epistolam dedi Uirico Srffing^\ 'qiii
oc lenieslri gessit dic^aWf^ Academiae nostrae.
'ir optimus ac modestissimus est, et in pliiloso-
biftBemievtidiAs^/SekTadi^iest-JriW^ii^
aruin. Olim in ItaKa iazorum''*) audmt, hic
e^ 119^^ f pjf^prc^ l)betaxll|n)(%t'pbllQ4o^tUslp
[qdio^usvne.audtyit.. C^mmeodp^jigit^r.iibiJilPint
,em, ,i;it eum salute4 .itque excipJits.' Yerti qiiiii-
am Etnicorum mapuf) cuni liiljore, et a^UlicJi
61lMiiijt!^riilail4.'''tliinc liljellumipsiileilicayTf*^,
if^e-^^iifiS^iL^i^^^iijiu) a le iiflo", ut ^iuin liiily
afiaajfi ifctsc^liai-; i.nstin.^irn ]'r'^,^rU. ^omhm
tm^As^ '^^M}il} liiH-Ili, ciun Si//;ngi,s AnUa-l-
«, «tsi cHalcdkrajpliiis nuni- prnjienil, iit unuii
{ttiie'!^'&t1jm excmpluin secum .TuftT^it SUlin^us.
Iko etat:)iikhi\>Q eieinnl.i, li])i niltl;m),
iilmxipilitis
iit GariMhia' Aooruii sludioruni ai1unr,'iturc&. . D(
S^pvbl. ifinil hab^o. ,Nam Fr.incIcLe tcansaclio-
let qi^iilbdo prbcedaut meli^s tenes (iu;iin 110.^.
Nilil-lic^feUwiW^^^lei 'l*Qjt9dw'tJ5ij.'i4iai^, '^^[[[\
• '.H ■&.■:'>.
.V *\'
• . ; ; JJMSUiir^gCy
. i j . temBra v*n*qnripitfia* , i.'i.'\ ■)!( r.j/."iji! ii|-,j3i;
i7//jp;
aarAa^.
Cam ihinapsh^atumtpbn) ijfk^df^m^^
!t ediUo gfliiirUi libri JEthicorum , dixa has de iu-
'^ BonaiiuenrD.
<*4) CAminemoral Strobcliof in biU. Mdnfttij «dlrioMtt Ano
iSSa Sillinco lUuUra, loae ctitnt MWtinUbUolk. Nvri-
bcTKeiui., Haec Tcra cplit. iuud duLte >criBt4«>!,MnsU3S,
PrwlilMC IsfiiftTidetnr edlt, I: brnii) Kltri IiociIdim.
«H| JfcAMUlv fcstte in tnti-BMU.
MlLA>TB. OpIX. ToL. U.
^l^^dfs^iit^iSf»^ i^ytSKd^K dedicandas ew,
tinod: liiiJixbiiie^eitinetisT^iimetftu^ ^d magSstiatuf»
qubylilt Miftitir 'A^tot^ta ^i^ientu appellat Juris
-«tMi0'l&utitfcu ifiW^dHtJMiSL' tu «wgistvflttun ibi
^^4iV tnf't«iftili«i3uni Iwneiiili^is iiuthiae f;^
«tenijF ««lIial)i«il,ii^od:dlffi£illl«flittiie3t, parem
^^SbSs-"!!»;^! hfttrtMf{tMis'ilailclettL coaseentas
Sts;(^iLi6eHKT jgit0rhu&o'ltb«tl««i'6 Graeco con-
<tW&im-It!fl)}:jftbdKpst'v uClimi^oflpcid^qiiMi feUi^
«nDbiuM^e idHiiitlsttffit««^u»ulblIdi(«'t;bidav«n,
rAiirlilafl«4:uft^>l,ni^'il*tte hMttejt^all^iMilfHidaim e&f
kHt&lltii^e iakfHAtmdWibffikCi Wlitt«{»4c dAEtrinA
itii JnniteiMa kl^' tit bkei! tibiloRitihiae studia prae-
«ItJrii fnWingaii «t tvA^uM in MEldtliA mM%: «on
duhltat>Jt <(uin'^riM;^ae vd)tipttili lutarum esaet,
tiy '3iidWe'iretMi^ibtfliitMa effigiem -in hoc scripht
eamque meliua ali(juaH4*4icpManint-th*gtsq|(H •S'
politam, quam qttblil^u]^ in scholis ctrcnm-
fertur- JiSlSlc
.loijftf^eivnlffdllfiile dixerim quanto cum labore
verterira hunc librum e Graeco. Sed id esisU-
manduin his~relinc]u6 ^ qui in eodiem gehere ali-
^qMiylft jiericulum fecerunt ac norunt, qt^V) di^
Betf e iit,- tam eKiUbus ac minutiis sententiimddMe
lumen et perspiqi^MfWipfKt^. lingua I.iatina, qood
quidem rae ubique CDnsecntum essc, noD ansim
'p:^^ei3ti^^\'K^tnctiil)i i^^^^endo.ilci
iolellectis de suo afangunt aucioribus novassen-
teotiasb \ lAlit^Jtoit iitfeHecti E*ftdi;inliAinbig«e t. ne
deprehendi queafeaa^oUiai^oinUBkftquomm altemm
iinj>mifHlisfts|iugenii , ^^p^^;^y4,,q;teo,i(Qdi-
,-oio .elj^itu ,fl^:ipjlJosiu6 , ej^^^ ^eiy^rji atqne. : asJtgti.
,^0 (Vei^ff,, ej^si Btia w^ii-^slijutwe apnum^fyavi vei:|>a
,y^b^,\taro^n,e;^m lideip^ jqj^ae^lp^hterprele.pfae-
cipue rcrjii^itur, siutiih^ sliU^jo p^^rtit^ ^ ,iJt g«r-
maiinui anqKiris scnleiijj^m rf^^ere,,^^q^f<fr,.«i|>-
que qua^ maxime^^^ j^^^d^j^ifl^^.yps?,^
Ai:d^j,a»W?U|^5,ri'?^'i^ iqdiciuu^ ^fcotjdnwVJrum.
mQn.^^Bq puerTft^(if^iiu^^^i^imj^^^
^i^ m]ivvJ|py pf^rlftli^i^iiifittpt^lififVoTuiiat^ «IW
.«iwjifl iji^f^ijj,^9;ctaiw>stri»^' Ai.ii^..!smi juw^
.-(]'. ;J9Hfi;7*»*fPifi?H%f#='t'9*^W.P.ra?«p^
.^ertejri((^ flpp. isnftnu^^ , >Pi\h?t. ^iM^im, .^i^pu^Uqnea
qtmdam plei;n(i,4iianUUs..«t.^ ritaii^ - inRriinis
utjiM, qiMM ojm^ v^lpi^.eiiin.^m £anjiiiari»sii-
mum fieri iuvenibus, ita conatns sum vertere , ne
obscmitas quemquam a lectione absterreaU Ha-
bes igitnr ■ me monus qitdBi ct •tudiis et moribna
88
687
EPISTOLARUM LIB. VI. 16S2.
S88
tois, qiiod cum accipies, haec ipsa te~^fli^titisr,
quae omniuni officiorum iiesthnatrix est aequissi-^
ma, hortabitur, ut nos^et studia :,nostra .vicis-
sim tua auctoritate, qtiantiim pbt«riv/^ foeri velis,
Bene vale.
No. 1051.
(fere d. 18. Mau.)
';. n
Idach. Cdrnerdrid. " '
Epist. ad Oitnerar. (!•' 166.
loachimo Ca merario JBambergensi^ amico
suo summo Noribergae^
S. D. Ego vero non co scripsi verecundtus» quod
vel de humanitate vel de constantia, taa dubita-
rem : sed quia amicis verecnnde uti soleo , quippe
quos statuam mihi virtutis causa colendos esse.
Quare quicquid iilud est, non enim omnia memi-
ni, quod in illis literis te offendit, boni consulas
velim, iudicesque, profectum esse ab animo non
solum amico , sed cttam faonorifice de te sentiente.
Neque ego possum amicus essc ulli , de quo non
sentio honorifice, sed hac commemoratione inter
nos nihil admodum opus est. Nihil est quod li-
bello tuo succenseas , nam mihi ad exemplum per-
tinere videtur edi hoc genus scriptorom, ut haec
aetas ad philosophiae sttidia invitetur , atque hanc
ipsam ob eausam libenter edidi, teque adbortor,
ut studium philosophiae, in quod auspicato in-
gressus vidcris, ingenti animb utg^as,' ne abster-
reri te sinas vel ineptorum quorundam iudiciis,
qui nihil mirantur nisi suas ineruditas literas,
vel quod ipsa philosophia ita dissipata iacet et
indoctorum disputationibus corriipta , ut yix quid
sequamur et qua cursum teneamus, invenire
possimus. Inv^ies autem aliquid , cum et ad ve-
teres respexeris, et ad iilas tuas humaniores literas
contuleris ea, quae de philosophia veteres scripse-
runt. Etenim si qua est Resp, futura bonts omni-
bus enitendum est, ut adolescentia ad hoc studio-
rum genus attrahatur, qua 'in re ego quoque,
quantnm potero , nisi me statim hi civiles tumul-
tus oppriment, elaborabOj deque his rebus, quo-
ties animum ab aliis curis Ecclesiasticarum rerum
abduco, cogito plurimum, qua ratione mederi
huic parti t(Sv noXiTHcSr, quam ego non duco in-
firmam esse, possimus. Ad quaestiones tuas re-
spondeo , non quod arbitrer ignota esse tibi , quae
ceileginins Milichius et ego , sed ut intelligas sto-
dium nostrum. , ,.. , . . .
De < pftcificatione Sueinforlehsi nihil habeO|
quod scribam, et tu haud dubie, priusquam hae
Itterae ad te pervenient, certiora scies. ..Principia
adhuc exiguam spem pacis ostendunt. Quidam
nondum assunt, ut ego quidem interpretor, gno
absentes facilius cavillari atque evertere acta pos-
sint, sed tota res est ut vides Iv ywvaoi &€0Vj
quem spero exitum gubernaturum esse. Et si vo-
let nos perire, meminerimus nos oportere victi-
masfieri.
Ex Iitcris quibusdam Helveticis intelligo, ms-
gnam despcrationem omnium rcrum in ea natione
essc.
Hanc epistolam dedi Gaurico Mathematico,
viro docto et humanissimo , quem velim te exci-
perc ac salntare familiaritei^. Solet et versknlos
facere, quare JEobani nomen valde amat, habet
secum duos iuvencs, alterum ' Italum , altenun
Germanum, doctissimos in Astronomia; fuit bic
nobiscum toto quatriduo. Bene vale.
Philipims.
No. 1052.
(fered.l8.veI19.BlaiL)
Hier. Bcuimgartnero.
Epialol. lib. VI. p. 83. •— Nunc ez autographo in eod.llo-
nac. I. p. 56. accvrate descripta. ^ Inicnptiont epislobe
Baumgartneruj lua mann adscripsit : ,, d. 22. Maii IS8L
rvidel. accepi] per Georg Frolich, Ratisbonae." — Huac
diem et annum editor libri sexti in fine epistolae addidit)
quasi eo die scripta fuerit*
Ornatissimo viro^ 2). Hieronymo JBom-
gartneroj Senatori Noribergensi ,
S. D. Quod rarius ad te scribo, non fit oblivio-
ne officiorum erga me tuorum, quorum recordatio
mihi gratissima est , sed versor in misenimis co-
ris atque occupationibus , quae caetera officia sae-
pe impediunt. Quare meum silentium boni con*
sulas.
Nunc dedi literas Gtyi/rico NeappIitano,Astio-
nomo , viro docto et hmnanissimo , quem com in-
telligerem cupidissimum esse videndae nriiis ve*
strae, duxi ei literas ad te^quoque dandas esse»
quod inter omamenta urbis vestrae , quae spectare
cupit, meo iudicio, verissima omamenta existi-
mari debeant boni ac docti viri , tui similes. Qoa-
re rogo, -ut eum non graveris esdpere et aalotare^
189
EPISTOLARUM LIB. VL 1982.
690
Vir eit honianutinius, et in sna arte facilePrin- | No. 1054.
eap*. Nec rndis est alianitn literarnm. N6l»Mtiin
fhit toto quatriduo. Bene ac feliciter vale.
, , , ' Philippoa.
-ii_
loach. Camerario.
Bpilt,' ad GMitntf, p. tS9.
p^iro optimo loachimo Camerario Bam-
bergensi, amico suo summo,
S* I). Esistimo tibi nota esse ontnia Francici
conventus acta , quoniin exitus cum sU inccrtissi-
iDi», mhil erat quod de eis scribercm. Non enim
diAito, quin Pootiiicius ille »ummo studio Iiauc
pacificationem impeditums sit. Idem fecit Augu-
Btae, com inlelligcret in eam scntentiani propen-
dereanimnm Cacsaris et ccrturum principum, ne
qnid pronunciaretur , sed reitceretur res ad conci-
llnm] sicut antea saepe dccrelum erat, publJcae
tranquSQJtatis causn, hicaliriuoticsCam/je^iWadiit
Caesarem, faces ei subditurus, et his verbis scio'
osnm fuisse, non sc agerc PontiBcis, scdChristi
cansam. £t nnnc literis sua manu scriptis evoca-
vit ad hanc rem rbv Hf^ixlia vicinum^), quem
tnm qnoque admiuistrum istarum rerum habuit.
Et habet quendam altenim j'(topj'o»' *) huius fun-
di, qui si gubemahunt hoc consilium , quid spe-.
xandum est, nist ut Inlzaaig accidattalis, qualis
est in Smalcaldensi soronio picta, Et non admo-
domdissimile somnium nupermeum fuiti de qno
tamen nlhtl aiBrmo.
Mitto tibi quintimi librum Ethicorum, qnem
nt perlegas vaWe te oro . et observes , si quid ali-
tarJilisae reddendmn.e]ust!mabi&, sciscDim.quatn
pacam habeam otii, et profecto saepe divinandum
cat in ATistotcIe proptcr brevitatem. Novi autem
toam et diltgentiam in hoc genere xat SfivmT/ta:
gtatiuimam mihi feceris, si quid emendaveris.
£go in ambiguis iocis vcrti id, quod simpUcisu-
]mnnet.nioUiMimttm videbaLur, sed expecto cen-
nnun tnam, non.encomium. Bene vale» £eriis
Pentccostes.
^iUnnos,
,. /. BnnttQ.
aiflogn^o HelMib.
^ GurgiBni Ductm.
Clarissimo viro, D.Iohanni Breniio, do-
etMl Eeangdium in Salinis SuevoTum,
suo amico,
S>^Q..~NoajiStai facere, quin ad te literasdarem,
praesertim tam idpnejjm.tabellarium nactus, etsi
nihil habebam quod scriberem. ' Nam publica
omnia, quae quidem. sxpetii setre, nosse te ar-
bitror, de aciis Suinfordensiius, dc expectatione
conventus ^orinbergensis. Video tot profana
negotta admisceri Evangclio , et practcxtu religio-
nis causw ' suscipi , nt/nihil aliud dicam, ;lon-
gisBfiae' distantes':^ oantroveBuiA..£ccIesiaslicis,
ut vferear initaatv gravera fore:. Deus det nobis
xaraat^Ofp^v placidam. Audi minuii et plane
Pontificlum mffaTTjyT^a. Papam dicuut poUiceri
Gtillq, se electionem ^i!r<£naa(A intprobatumm
essc, .etalia in hanc aententiam multa, Omnino
slc existimO ,- et videntur id quaedam valicinia st-
gnificarc, Poiitificem Romaoum nondura deftm-
ctum esse bellis Caesarianis, sed habiturtmi insu-
per alias tragnedias. Mitto tibi V. iwv ^&txtSv
a me lersum, quem volo te interdum legere, ac
mihi significare, utrnm satis dilucide videatur
coiiver^us, BeneTiiIej die Pentecostes.
PhiJjppus.
fto. IftSfl.
20. ShU.
i, lonae.
' '• 'Epiri;'iib;v;-pi».' ' ■
Jasto lonat..
S. D. Dei bcneficio tui omnes salvi sunt. Et cae-
tera hic in co statn 'suQt , in quo erant te abeun-
te. CWnwrecepcrunt condltiones, quas propo-
suimus^, 'et ttt^gtlificationem praebersnt recon-
cUiatae gratiae, ihrtisenml PflStott txCordaio decem
loachinuitos, ex qutbns dedimus 6 Pastoti, Cor-
daio A. Iiinior. Ihittceps **) hic fuit biduo, nt
*1 Dc diacvHia lal"' P**tor«« ct Senalum iiliii* urbii vitt.
epa. Lutbcri «n. ISSl. d. 17.Apr., d. 1. Maii, d. 16, Rliii,
Sl. lan.
•*) [oMMU Fridcricni, fiiiui Elefttorif.
88*
m
RPISTOLARUM LIB, VL I58t.
inBpiceret ag^gerem et propugaacnla. txA. 'Dra
beneBcio valde hilaris. &auius eniin apad eum
Ziutkerus, PontanuSt Pomeranus*) et «go^
iMcaemeldicebatt raiii qwt^pi;! muljtis hprisprfp
duxisscmus eettnones, se diutius maBsaniin.hJi^
esse, nisi patri promisiiset de reditv in.eum diem.
Non andio Theologo» Nprlbepgam**) itugrps. lutl
tccvca fitv Jie^i noiiTued/v,
Heri diligenter egimus cum tuis ,nisticu,
^eec 3o(hinn QaVf Francucut et ego-, de-vino ad^
vehendo. IlliTesppndebant, se non gnv^tim f^
"stnros esse ttbi morem, siTorgam Botrcid aifpd
vicinum oppidum mitterentur. - £ed equos dehir-
les hoc tempoce , nollo modok sufficere tam procui
vehendo oneri. Non est visum e re tua CoTe, si
cogerentuT. Nam inviU nihil boni faeturi erant
De industria cuuctali essent initinete Ad«mnptiis
bugendos, ac fortassis equos studio perdidinoU,
nt tibi damnum afferrent. ^eqofl timien -ee die
invenire aarig.-im potnimus. Oas sperranus -nos
habituroa esse, qni cum validis equis istuc vflniat.
Beue vale. iContKrftag post Pentecosten.
Philippus.
No.1056.
/o. Hesao.
EdiU 1 Pesclio in libro IIL eoiit. p. S91. (tdiL LandiD. IIl.
rp, IZ^) — Nuoc ■ecitranut cx ip«o ntomplto Md. hi
cod. Bebd. Vr»Uil.T. Vol. V.
loAanni Jlesio
Sm D. Accepimus tuas literas Luthepus et ego
de Bahemo Medico, redditas a Michaele Carno^
viano. Sed, mi JXesae^ LDvidit nobis oii>nibus
fortuna Bokemum illum incdicuni, Nam paucis
diebus post, cum iam accepisset tuas liieras hn-
manissime scriptas, deeessit e vita , extinctus, ut
multi suspicantUT, veneno a qnodam ofun^pQp.
Maximum sui desiderium jeliquit amicis omnibus.
JCrat enira et probus , et in curanda mentagra ac
pestilentia felicissimus. Cuius cei multa possim ')
eKempIa narrare. Itaqtie etaemuli, cum alioqui
dftlaheTent ci-caeteras artis laudes^, tamen haac
*) Uic e
I ilineribui ia Saroiiian) inGmorMn iacli* Vi-
**) Ad ccuT«BtHBi, d. I. lun. hibandtim.
1) PcB. pouem nwfta.
tf P<i. mrlet tt bHidet.
•diam piaMonia velinqture <i eogdtaMtar. Al^
m^i vis«s<eBt etiatndeaHiirao^nBiptfadentexw
dicare. -EgvfdaaeEaniiltatitecidifleo^r env-nalai
tainivipriQtuk:» n«qAe eteptaiQ etdei ,;SdA,p6stqMn
iMl i^o yisaTp-^Bt, fatx-Tls :fereiuia inti :B3uc id
t^ scripsi/, ut> injteiligercStJ' nopfia'MkAaelinilb
fidem aut diUgentiam, sed Joiituiitm 'itAum.
Commtndo igitur tiiu If^eAaeJem, ' si^aa-n<e
adiuvare poteria.
Novi plane nihil habtmus.; JHain de {i4a&*
catioae, qnadi ibK^uniijiujri:moI&nr^,^Vottun:a&
bnc magi»eiit| qaasn^^ies^ UtAmpx tmiiaum
hominiui eupiditalr cousilia pacja anpedinntnr,
ctsi noster Pxinceps oon desinit siHnm» stocUo «c
ftde de pace agere. Ckristus fortunet honeita
CQpsilta.. De T^umV.hic siWitilim eat,, cle quibin
il quid habef cerli« obs«cr» te, utmihi »giiSfi|csf.
3ene ac &diciteX' vaU« XtutAeras- ivssH tibt mm
vprbU salut«m '«dacrij», .DaajaA>tag*)',^£ <^
Eliilifipw.
Nb;fQff7.
'C«
mmi^
(puci Sajc. Ehcton.)
f. Ei Milographo in Ubul. Viiur. Iteg- H. foL 65. Qo. 17.
Irani^riptuiri ia cod. Gotii, SSS. -p. K9, 'ftfom laplar b
.eftA'.UlhMii«dit. de WatlaO .'^7^.:-
(ludiciam Huci Sax, MUdori /a^ui^ -. ^
UiiLutkeri, D; Jtmae^ D: Pamertmii B.'GVittE-
.fferi unb Melanchtkonis firbnifai «M iMt CfiKfliga
.^anMuns von einnn beftdnbigea flMigitnBfiiMba n
^tfOA^fi^ fltei<^(.'l£S£. (^ Mrtn itivgMI'f.i>llim
'intnUlghwp hoo iii3i«im « MeiaHlkmt muliiHm mm.)
3in %(^i ba? wianijon rittftn ^fnflanb obfi- dH^rtfi^
unb h«rtli(§nt "^friebtti w bcutfc^cr ^lafiun ^anUk
Bfttbe, iil njo^I ga adjfen, ba$ man Piel Condttion
nnb Bectlrirfungen fti^en teTtti , MffcnS^fl, btv 6e*
fefppn ottfidnglg, ^ uerjAumen unb bie Cfljre s« »*
Ij!nl)era. 9Iim f iSnneit w(c nidjt affe ifjrc 3tdnfe Iwie*
Ten. '^ tfi a&ec aoS bm vccigf n ^atri^Uingen w^
ahixattfyntn, 'baf [te^MefV brci ©tMe fui^en roerbenj
n&mlid)/ ba^ wic in onberc ^crcf4)af£cn nrdtt ^tHn-
tintten S^tn, obec bie Sefire an folc^en IDcten fn f»
S) P«>. ae.
4) Pei. Ftria F,
B9ISTQLARtJM LIB. VI. 15«2.
m
m SS0§f ffebenu S^i^er 3CrtiaiI ifi wtbtr iSottt
tenbafeoiu 2>i6feBt^te(i)ovti^iMi^^
tcr./- cf^i^lic^e Se^re uitt) t«(i)te <!liXte8Mett{lr-<ttt&toei^
1 4»b f 6rbmt roo tnoti f otin ^ befottberd ntit {blcl^r
!aafe/ miC^rebigett tu^f>rebtger fettben oI;tte ge«
ifitfameS Sotne^men. Unb bebarf btefeS ^^^3 '^iner
iffmtation/ biefen Vrticul famt man n\d)t tpjftigm*
3um anbern merben fte tiedeict^t fuc^y ^
m niemanb me^); 4n jbie jBinb^tp anne^men moUe*
iemo^l JBunbitiffe mac^n iu folc^er (^rifitic^er ^lfe
ttlt^ mtb'rec^t ift^ (benn feber {Regente ift aud) ot^ne
hibnip bem anbem in foU^ SaOe treue ^(fe fd)uk
) uiib t^flic^tig , wu iM)t su erf liren juiib au ^beweifen^
1) So^. 8« fte^t gefc^eben : baran ertennt man
< Stebe/ mie 6{)ri{|u6 f^in Se^en ffir ^ni
^^el^eit, aifo foKen toir au^ uttfer ^ebett
'Jt hijt S3ciber geben); bo4^ fe^en toir/ ba^ fp
Bk 4tntr.eie in $6unbn{|{en mit unterUi»ft/ baf .n)tfr
^ fe^en/ bap m.an grope ^(fe ober j^roP boppn ^u
mofCe** Sarum fe^e ein ieber^ m^ iV f AlP ft<^ f4)U('
J jfl- <5in fronwer cI)riflKcJ)er ptfx fmn (i* ,iti(^t
rpfj^ten/ einem anb^rn in fpt^ig: {^«(^K |>u(f^ iv
iefrd ^t bie JBunbniffe «i^^tS (inj ^e»i,ti fx fm
^tS tr6f|en jOfiQ frontieu Hntrenett SSunbeSoermanbten.
mtm fo b.ie anbern bie SSiinbnip tooOten einiie()en lof-
i^ .^jwlb moatBt oifo fier.8is]be sergffTjfn ,iittb.,«ib/?rn
d^tj^^eu/ fann fin ^uwnt^i^ unb jtt^r ^BunbeSoer^
uibter.fte bc^u n\d)t iS)inge(t/ .uuib ifi bf^ijfili^n ent^
ittlbigt/ fp er ou^ mvjtos tolgdtt, b^ofl 4nbete rti4)t
laraPinmeQ toeKbeQ/ betio n)ie lann er.feie.iwbem itpin*
Pf^&lfemfdtden?
ffiiffen bero{Ki(i)«n fmf biefen .Vrticul iti(})tft.a«lt^vfe
.(lytt^en/ benn baf in btefnn SoQ bie S3unbe§oer«
uibten flrifid erinnert toerben/ bap ffe ^uJfe fc^ulbig
i2); ttoHen ^e aber md^t mit Srnfl ^lfen, »>a& i^%
1' tnon Diel Sroflft jufagt, tmb folget bamac^ fetn
^U6* (S^rifluS ^at ber SBelt Untreue mo^I gemuflt,
tUmti^et er ootn |)rebig€n/ jtttb tpiH/ baf toir bie
U^rlic^f ett ®ott 6efef)Ien ; ber laiffe feine Aird^e ni^t
(terg^U/ fagt ntd^tS oon Siittbniffen unb ber gropen
ft^^e unb .^r{ten Sreue ^). ;^fo mdgep .mtr o^
if(i i^re f[^trl{^feit ®ott bffe|)i^n/ foHen^ibejr^^Ieidl)'
l^ m Stegenten oerntaf)nen / erinnem / unb ' i|[)n^
i2ei0en/ baf ffe fc|)uR)ig m&ren fromme <S^ri^n in
d^ SU^ne^men/ mie^er 9)fslm \pxxi)t: loo^I bem^
sUufidtUtfuturi^ sieut iffu est; wedpromiitil^ tt aaort^
'MJ^sdtraJmUa servaveruni^ meuifesk Ailege iaiair'
ber fi(j^ beA ei^ffben an«t»mit'^). fBj^g^
ftc^ aucf) ^ute auS anbem «|)errfc^aften iti @tdbte ober
eanbe/ ba boS |)et(tde (Eoangelluas se))rebrgt»)trb/ ba
ifi bie SDbrigf ett bafelbfi fcl^ulbig , fte ju fc|)&^ miber
ttnte^te iSbmcXt
3mn britten^ oom Aammergerici^te ifi tn
f etnem SBeg ju wfQigen / bo^ fte foQten n)iber bie ie|i»
gen ober anbere^ fo funftig bie ci)rif}lic^e Sef)re milrben
anne^tt > jn ^ocebiren IRa^t ^aben oon megen ber
Se^e^ ober onbere ®acf)en bte kir(I)enbefleQuns mit
eet)reober^&tern,be(angenb. ^mi boA ifi 6fentli4),
bafl baS ^ammet:!9erid()te ein Qoxi^ meltlicf) ®tx\i)tt \%
unl) ^ot oon ber Se^re unb ^rc^enbefteQung nt^S }u
tic^ten« 3u bem ifl dffe^ttliji^ / b{i| fte unS jum i)ef%
flen entgegen ftnb»
SSo fte auc^ bie Restkution fuc^ien toodten/ ifl
unferSSebenfen/ bap bje ,|)erren f(i^ulbig ftnb/ bie^l^ir-
^engiM)er frf rec|)ten SBrati^ ju bringen; ifyct 9)farren, >
®c^ulen unb ^ofpttal jiemli^) mforgen ; ba6 foQten ffe
t^un , unb barob i^Iten. SBoHen fie eS aber bem 9)apfe
f^enfen, Dberfoti|t o|)ne9lu| nmbringen/ boS f&mtett
VM ni^t my^ Settno^ xotXUxi mir buc^ ^otteS
^m^fageu/^ loaS Sieci^tift. {Dtel^ {6nnen .loir nic^t
ba^u t()un.
2)ie £ird^e muf oomemli^ bie le^te 3ett gro^e Un?
Irene erfa^reu/ mie Daniel fagt: oiel merben fi<|)
X)er]rdt]^erifcl() }u i^neit ^alten. (Sott ^lfe un8.
SS ift aud^ eno&f)net/ bof oorfaSen moc^/ bop
QMm ^n ber %(xcm eined Concilii reben toiirbe. SSies
mo^I n)ir nun gan$ tiid^ (meifrfn / bap |)a))fl unb £6nig
feinfrei Condliiun fonnen bber metten letbeu/ toerben
ffc^ auc^ bero^alben feiner Sovm nimmerme^r oerglei^
c^en f6nnen3 f) to&re bennod) gut/ bap mir barauf be?
bac()t mdreu/ unb moQen biefer @aci)en n)eiter nac^ben^
{eu/ unb iSm. <5^urf. ©noben baoon beric^ten loffen.
(Sft mufien er|llic|) 9)apfi/ iSt6nige unb Surflen miU
iigeU/ ba^ Ue SKcpter Jbeet^bet todrbett/ #frei nac^ ®otte£
SBort tinb eigenem c^rtftti4)eh (Semif^ ju urt^eilen/ unb
nici)t nac^ 9Renfc^nfa^ungen unb ®^uUOpinion, fiu^)
ni^t anfe^n ))d))fili^e Vutocitdt/ ober angemaapte @e^
matt ober (Semo^eit S)a toirb oocfaQen/ ob man
einfd|)Iie^ mpQte ju ®otte6 SEBort ben Srauc|) ber er^
ften 4)^i4)^ ^ird[)en ju ber 2Cj)ofieI 3^it/ ober mie
biefeS ju bebenf em
Item, man«m64)te bte Xrttcul/ baoon ^u fpred[)en/
(leilen/ a(8 ndmlic|)>oon ber €onfif[ton; bamit mdre auf-
^) •Lntberuj sua maiiu .-iniiMrgiiie^dsGrifijit: ^aitUd esi di-
' fMkiCinmif '
Iffre: 4i^ KdnigesoUepi^s thun^ die^^e W€^d<a's lAiiii;
^pr^rnn pars inurta estj ae qua Pnuippus; altera pars
595
EPISTOLARUM LIB. VL 15S£.
606
ge^obeit/ ba^ ni^t r>oitn6t^en fe^n wiitbi, bie vtec al«
ten ConciUen tn ben (Stb iu fe^en.
Item , t)on 2M>t t>er Monen biat^ beibcr ^atrt
«ewiUtgung. ....
Martinus Lutner D,
lustufc lonas D.' ^'
loliannes Pomeranus D.
Caspar Creutziger D. -
Philippus Melan(;hthon. .
. ' ! ■ ■
No. 1058.
2. lim.
loach. Camerario.
EpisU ad Camerar. p. 188.
yiro optimo loachimo Camtrario Bdm-
bergensij amico summoy
S* D. Venerunt huc quidam adolescentes , qui
praedicant se literas a te sibi datas amisisse in iti-
nere, qnae res mihi accidit pcrmolesta, Nun-
quam enim avidius expectavi tuas literas, praeser-
tim cum diu nihil acceperim , et. ego non solum
de Gaurico et nostris philosophicis sermonibus,
sed etiam de Conventibus multa ex te scice cupiam.
Quare te oro, si quid fuit in illis literis, quod
me arbitraris scire voluisse, fuerunt auteni haud
dubie multa, ne graveris eadem xursus sqribere,
etaddere, si quid interim occiirrit. ,
Ego.novi nihil habeo, nisi quod hic mihi
homo peritus narravit de Turcis, in Pannonia
exiguas copias esse, nec de irruptione in Grenna-
niam quidquam agi, tantum muniri quasdam ar-
ces Pannoniae adversus utrumque Regeni* ' De pit
cificatione bona spcs es^t, «i possemus avtJ jcc^i'
Tog dovvav /«(Jti^^ sed res non eit nostris in manu,
qui quidem pads valde cupidi sunt, , Sed fata
urgent Germaniam, si motus fuerit excitatus, ut
scis me vereri, elsi spero in praesentia moUem
fore xaxaatQOipriv , tamen quantum mali in lon-
ginquum allaturns sit Grermaniae atque Ecdiesiae,
utinam hi prospicerettt, qui nune feroctssime
omnem pacis mentionem repudiant.
De quinto EthicMum am^ibb te^ scftbas mihi
tuam censnram. In commentffrio ipse-qoaedam,
cum erit plus otii, conabor reddere dariora. Mihi
crede, non solum in Philosophia, sed etiam in
aliis superioribus disputationibns mnlta qnqtidie
dediscere cogor , nec sine negotio roe a prioribus
cpinionihus abduco. Tuas literas ezpecto, nihil
enim habebam,. quod. ^criberem. Doct« Augusti-
num ^Pi caet^pps .per occasionem saliitabls. . ^ene
i^^l^ IlH.S^P|^it^Jfiir;,t rM-..-'»-..(li-io/, ^rr.r-.
f ■ •
» ■ 1 . 1 ■■'...*! f
: « 'T ' • t ' ' ■■
No.i059:
'it
5« l^-
I t
-Im^
GrSpAlatinoy
■ ■ .1 ^ \« '!'»<'
4- £z i^Dtpgr. Pbil. in cod. Basil. F. 101; epist. Itf. , cui
' iSpalafhifis tpwidsc^tpsit:'aDYi. ISStl
-r ' '. ■ . - '■■•.•.■
f^iro optimo G^orgio Spalatino^ amico
suo summOj
S. D. Christns gubernet ae farlunet = pa^ii «ebn-
silia,' ^I ghm hbii vellt hdnbre coU, xA iSeusph
dis atq(tie cdn^al2ftid«is ri^^elletot,^ htixiA dfMt
haec a se pHli eaque largin v6let. Idqiici facid;
non enim slhit i^cli^iiam funditus iftfei^e. Nbvi
qiibd ' scribam ttihii habeo, sed dffido )»ddtocor,
ut has ad vo^ literas dem , ut sitis aninlis ^eqoio-
ribu^. ' Dei beniifiidfo salVae sunt famiiiae dodo*
rUm* ndaftrortim , Jil-Pdmbranty D. BtnMiett; e(
D; AugUstihty qubd te velirh cis dicere.' lu^i
ef idm , '' ut per htrtic tabdlarium scriberent.' Zii-
theriis sie satis val6t , nam his diebus' praelegit
iteilim, ^t mifUtlseiile valef Gregorius Pbntani
fillii^. Si lA«u^ '^ffinis V^tiii^ Har^is isth: edt, sai-
liitabfi'^ buni aiiflant^r ii^eis verbis ; euiriqne togabls,
trt D- LMero'c^^rk MytilH dHigehter cbihmett-
det. Sdribteintiiquetrim aVidiefb, eos istitesse.
Saluta reverenter meis verbis dbctores xizi rbif
*0<fttxv9^ov. Benfe vale. 5. Itmii.
PhiKpjpi».
I .'t
{ t ^- 1 . j
;i# . I
' - r '•'■>■'■•■- ,..i;i.i. .>.f w ^i-» fif. I.. ^.|,
?'■
' ■- .1 f I / 'llT ■ ■'■ ■.
M.bm.
1 1 ■ ■■
Nojioeo.
loach. Camerarid,
■ • . ■
'.£|»Ist.'sdGainerar. p. tfSb
F^iro optinid todchimb. Carnerdrio !fiiim-
hergensiy amico suo summo NoriBergdel'
S. D. Has literas j^di S%baldo affini meo, so-
dali tuo veteri, qui certi negotii causa ad conveD-
tum Ratisbonensem proficiscitur , etsi quid scribe-
rem, plane non habebam, praeter hoc unum, me
' mirum in .modum anxie tuas literas. eiqiectarc,
597
BPlSTOtiARUM LIB. VL 1582.
qnod fiuSlepotessQspiearij dinenim hullas stcAe^
pf, ^ i^ * ]ideta<iftte geruntQr apnd vos et in tridnid
v«W^, c||t»le'plurii^ e6im
ventu Noribergensi nihil huc^peflafuiii •is(,^ tii^i
TtQf&tdi^^ '&pa/J.a y de exitu suspicari aliquid possu-
nius, exhis edictis, quae apud nos et apud vici-
nos proponuntur de comparandis exercitibus, qua
in re etsi bellum Turcicum praeteicitur, tan^
nnilti -SQspicantur longe aliud agi in utraque pafite.
Nec ego leviter angot soUicitudJne et cura harum
rerom » etsi spero xaTaatQOipriy tolerabilem.
Derebus, quae apud vo&.aclae sunlp etsi ex
nostris prius scire pleraque potero , quam tu pos-
sis rescribere, tamen si quid habes , gralum mifai
feceris , si nobis perscripseris. Easdem enim res
ex tnift Barrationibiiis et opinionibus m^litis intelli-
gafo. .. Non dqbium.est, qupsdam summo studio
pacificationem impedircu Id sciebam priusquam
in Fxancis conveniretur. Motus impendet, loa-
cfaiiDe, loagnQs, auctores qui futuri sint, etsi
piaevideo, non audeo tamen perscribere. Etiam
altquid agi occultc intelligo, de quibus utinam
poaaem onmes cogitatioines extinguere. Multa au*
tem vnlaera Germanlae sunt> quibus medicina
<^Ni6 est, sed tu scis curationes saepe peccare. Me
si ki tumultus oppresserint , commendo tibi me-
moriam nostrae amicitiae. Non valde angor metu
privatorum periculorum , sed Reipublicae miseret
me, maximeque Ecclesiae, qnam etsi Pontifices
lam olim tyrannide oppresserunt,. tamen hie mor
tns etiam graviter affliget* Nullam habeo spem,
quoquo res inclinabit, fore» ut unquam senten-
tiam liberam dicere possimus de dogmatibus. Et
profecto ea res necessaria est , si quam concordiam
firmam et piam constitui volumus, si quis forte,
bello moto, proposuerit adhortationem, ne quis
impediat mum consilium, ae publica causa moveri,
et omnes vires atque consilia ad id unum collatu-
Tom esse, ut dogmata rite iudicari et conftitui,
at sanari ambiguae mentes possint, quid putas ef-
fecturus est? Quis hic, inquis, erit? Nescio,
neqne existere quenquam velim. Sed ita res se
habent, nihil ut non metuendum esse videatur.
[taqae mirabiiiter et fais cogitationibus exercebr,
led hon debeo scribere omnia quae vellem. Bene
ic felieiter vale. IX* GaL lul»
^^iliTmog,
No. 1061.
508
24* lon.
Eidem.
Epist. ad Camerar. p. 194.
r I
f^iro optimo loachimo Camerario Bam^
bergensi, amico suo summoy
Sm D. Vides, mi loachimc, in his pacificationi-
bus noh hoc agi, ut religioni consulatur, sed si-
mulari nescio qualia foedera ad tempus per metum,
Itaque nihil mirum est, non procedere has trans- .
actiones. Quomodo enim putemus favere Deum
talibtis consiliis? Epitasis igitur alia restat, et
in hunc annum concurrunt omnia signa , eclipsis,
cometes , et dirarum coniunctiomim minae. Post
eam epitasin existimo fore, ut de ipsa doctrina et
religione di&putetur. Interim oremus Deum , ut
cxitum gubernet.
Conventum Noribergeusem puto dimissum
iam esse , quo magis te iterum oro , ut mihi ali-
quando scribas, quicquid erit<
Hic adolescens febri coactus est hinc discc-
dere , rogavit me , ut se commendarcm amicis , ut
ebrum opera aliquod famulicium, aut in schola
aliqua , aut apud aliquem civem consequi possit.
scis me in hoc gehere tibi non saepe molestum
esse , tamen fauius faominis probitate et calamitate
moveor, si qua erit occasio, quod sine tuo incom-
mbdo fieri velim, quaeso te, ut eius rationem faa-
beas. Bene vale, VIII. Cal. lulii.
Pfaiiippus.
No. 1062. ' 26. lun.
^ G. Spalatino.
f Ex apocr. I>re«d. {n eod. 140. p. 8t ^. ep. 41. a Chiliano
faeto , £Bcripla • Cl. Gertdorfio.
Ad Spalaiinum.
S« D. Vetus est dictvim: Gaudeani bene nati^
et sumtum est, ut inifai vi^etur, ex quodam Ari-
stotelis loco. Si quid autem veri faabet , ut 'ego
quidem statuo, etiam tum gratuLabere geneses tuis
snavissimis filiabns. Significationes morum et in-
genii sunt illustres et optimae in utraque, nec vero
dubito minorem natu aptissimam fore ad literas,
et injirimia amantem religionis, spero etiam lon-*
gaevam fore. Altera maior natu iisdem studiis
999
EPISTOLARUM LIB. Vh 168fi.
delectafaitnT) sed habebit casus difficiliom Bt fw^
tassis partas pericula*)» Minori Saturnus etiain
valetudinis pericula tnitiatur, sed non atrocia.
Maiori promittit lupiter dii^itias. Sed miUam de^
scriptionem singularum partium. JN^uiic mitto re^
spblnum de raonafcho desettore^ cuiuft^perfidianh
utinam insight ekelnplo putiirelit miegistratus , si
ad pbenam retrahi posseL« JEccius theologus, de=-
prehensus in adulterio, aliquot yukiera accepit
satis periculosa* Vetus non sohun moechuj» ^ sed
etiam gladiator est^ nescio an armiB se tMerit» an
vero fufe vitam redemerib Talia ex«mpla codi-
hatus parit, quem ipsi omni genere crudelitatis
defendunt Bend vale. 26. lunii 1532. .
Philippus»
No. 106S. .27^Iuii.
Georgio Pr. Anhdlt.
Select. episL (>• S78. Iferuin lib. I. eplstolar. p. 88. (ediC.
Lood* liln h «p. 40*)
Illustrissimo et Revercndissimp Principi acDo-
minoj Domino Geor^io Principl iri Anhati,
Comiti Ascaniat^ elc»
S. I>. Etsi deerat mihi argumentum, quod qui-
dein literis digntim videfttur, tamen pe^tenti Do-
mino Nicolao **) dedi hdnc epistolam , qui iifir-
mabat hoc meurti btlicium CeVsitudiai tuae, prae^
sertitti in hac valetudine, gratam fore. Quanquam
enim C tuancquaquam frangeretur animo, et va-
letudinis imbecillitatem caeterasque difficultales
summa constantia perferret: tamen aiebatD. Ni-
cohus interdum C. tuam oblectationem aliqui^in
etinm ex stndiosorum s^rmbhibtis aut literis quae-
rere. Ego veto noh (Jubitabaih , quin C. tua ma-
gnb rbbore animi praekenftfes di(fi6tilf ates sustineret.
Tenet enim ea quae ad consolatiohem et ih doctri-
na christiana et in aliis litetis gravissime propo-
ponuntur» quae a me coUigi hoc loco nihii opus
est. Dtia iila est el&cacissima consolatio, quod
scimtis Ecclesiam csse subiectam afVlictipHi , i^iii-
que hahcDiabolus immamter oderit', liullis bot^
scandalis ac iniuriis nos oppughat fogb erig^WihSi
nos, et meminerimus hon esse ce^ehOu^ Disiboto.
*) ^D. PfaiVipilM ftiaUs ^dslD kplfetoli '^- «aiidM '«ci4^l,
priinogeDitii,e genestin fite multo meUQrein.** . Utec Chilia-
ttus in margm. i^scriptit.
4*) Nic Hiuftin«iib6.
Viiicet tandem CkrisiuSj et interim Mi laetintai
intBr tot maia servabit et gnbemjdiit, ti-ifltt ipao
opem implorQfatifras* ' Aovere exislinsoiphitfinM
pioe ubique terr»mB eseev qoi''^ ipei calmnitar
▼ariis cmibus^ Hofum omnimn gcmitti» : eiiauriki
et respici a Christo statuamus, noaquefad iioi ^f^
gregdmus^ ac simul petamus^ ne sinat noa opfri*
mi rabie ac furore Diaboli ^ ne perfa^ 'Oot obrntoi
icandalis eitist« Magna^ ntmihivideliiir, conao»
latio est^ hitelllgere finde tam sa«vi tttpiAu»ii|Mi
fiant, etseirt htuie^reimi esieiDe^ oaltiini, 4cov»
fogere ad auxiliom Domini noiftri i«sii Gkrisli^
qui vuh rn infinmis vincere» HaM Sipientia igtioli
est Pbiioiophiae, quae tamen et ipia oolUgit plnii^
ma , quae si lcion remedium-, tamen oblectationnl
aliquam adferunt ; sed «triuiqne gmirii a^mnea*
tavorioM icitCtua^ quaitiu^^mo-fecitlnri cfoi
iitd De •Sytiddo «it itlentldttu ■ €ae«aV'diciMlr'«K
dire in Hispatufms ^ ^tsi 'Moildum ' hod ' aiffiitnBR
poisitm Natti literae Ndricat «mnt amfafigiK aeffi»
ptae. S^ de Sshamdiensi affirmabant> SMmh
diMsem docem Ita traniegiiie cufn Oaih. Ge^
Regl GuUico dbeaftfm Suba/udiensem ^ pi^^
vkiiiim d4t ei Galhis dncatum 'Butbmi»
ssm. Ita G^ttus «diftmi Ifi itniiam MinA f>»
ront una Caesar et Papa% Sed Gnliuk ad «diium
veinit, exeusani valefudinenl. D. JNuolaas vimk
tur ab EocieflSa fhibergensis ^ niri re vobistBn
defiberaisa etc nihii statuet. Bene valeat C T.
«7.1unii.
P.M.
No^ 1064. t^, to.
,Ioa4)h. Camerario.
Epift. ad Gamerar. p« 190.
f^iro.QpUmo loach^mo Camerariq J^'"*
hergensi^ amico suo summo^
& D. Tuai literas accepi hodie^ in guibM>Gl»>
nesin &e|^Ba petis. Qiiod aulem deGiiair«a»'»
gnitcasi^ quale aiAv ncm.plaae potui inteUJgartL
Aberatenim epiitola illa;^ neacio>«cililiamiai(lni,
qnam te mittere aii de iUim.atnnoiAoi. ..Id ai
icribo, ut scias eam.|>ariiBie,> ni^i cenifllb *tal»'
nuisti. Quicquid autem est, non valde morory
novimus enlm totius illius gentis ingenia et volon-
tates erga nos. £go quicquid ei tribui offiai,
propterea feci, ne prorsus feri et conteiiiptures
fiOl
EPISTOLARUM LIB. VL 153«.
«02
Mram artiuTn YidereTnur, in qnibiis iste quadam
aam Imide yersatur* Inre autem in eo faamanitas
AmdenirL p^test^ si «omAia nostrMnm hominura
Tilr4turikt Kff}' c^ffici^ Coiiternnitkf.?Sf(|iiituc.quaer
dfm'fdisputhtm:(Io^poficuliS:!iUcMum.^:r qui nostra
picifiAilltiQnQ(TM«ntur exdudi. Legis^I^ quantum
iM/fUigOy nosltas rationes., quac a nobis ita per^
scripltesunti ne per nos stare videretfirr, quo.mi-
niMipax eoiret, non soluin nolns, sod boc quidem
tenppOce., ui9i,TetsM Gerniflni(ie,.valde. necessaria,
et#i vixvnliom spetn p^is habuimus tinquam. Sori-
pli eiiirn libi^de quod^m*), quare putem eum icn^
podire istam ipscificattioncm , qui etsi audax non
est» id qnod et genesis iilius videLur ostemlcre,
tamen publito quodam fato videtur trahl ad cffii-
ciepdam eonvisrsionem relpubl. maxinvim. ISJL
iio|i solum Homani^ sed ctiam vicini nostri**)
nyjlmrt omnia deflagratei quam nos > ihcohimes
aiiei Sed quicqUtd c^rit, £cclesiae. video pluri^
ifiun impendere mah'. Res sic agitur^ quasi stu-?
die quidamveritatem obruere vellnt.. Quam sce*
leete etiam sinant disciplioam omnem univcrs<'im
fiecltsiac interire, vides. Gur hoc nou agitur»
Ql ciim- duhitationes dc maximis rebus Uacreant ta*
citein animis omniuin ubique, de dogmatibus ex«
ptieandls ratio ineat^r? O ml loacbirae, quani
velim hoc fieri et rltc fieri. £t raca consilia ^cm-
per eo tantum spcct.-irunt, donec spem aliqnam
habin, haec forc mcllora. scd omilto has qucrelas,
nam meus animus est tihi satls cognitus, et not^
ignoraa haec mala diu lam dy/ixsara esse.
Mitto tlbl geneses eonim, qnorum pctllstl,
ac alterlus quldem***) ct altera circuuiferlur, scd
Gauricus affirmahat hanc veram csse, sl recte mo*-
niini* Mars crat In fovca , In eo catalogo , qnefn
Cornelius Scepperus habebat. N6(}uc hic multo
aliter se habct.
Carion habct zov }C(}oyiu)rog^ quae paululum
ab hac dlfTert, in qna S.iturnus et Mars'sunt In
Qniiita, sed exemplum non habeo; misissem enlm
alioqui. Postrcmo, nt eliam laeti aliquid scri-
baniy vidi cnrmen cuitisdam Itali, qnmi {jrdarieus
dicebAt fuissc Panluni praeceptorcm , in qno pLi-
nctarum motus mlrifice descrlbuntur. In fme ad*
dit vaticininm de coniunctione quadam magna, in
goa de bis eccleslasticis discordiis satls clcmenter
I * •
vaticmatnr, caetera quo pertmcant, /uayTtxfjg
in V. Ethicorum deprehendi qnacdam errala,
qnao ta»ien valde dlffidle erit innvoQi^ovy. S\
adhutr'NorIbergaa sunt nostri, diees salutcm Doct.
loiinni, Ihntanoet alifej et dices eomm familias
salvas csse. fieiie vale. ill. Cal. lulii.
Poniani praeceptor Laurentius Miniaiensis,
* At qiioqiic qttae nostris iara iam vcritiira snli annis
Est mcffi«r,' nost^ae tegts Vix panca rofrin^t.
^^Aspera qna^niminB sacris et diira fcrendis,
Et geuns oB^tte mali tollety pompasqne sacrornm,
Ac regcm dabit innoeinim, qiii torminct orbem.
Hic rcgct Impcrio populos, gcntcmqiic rcbcllcm
Imperio snbdct, toti ct dominabitnr orbi.
Philippus.
No.lOfi5.
/o. Obernburgero.
<5 Principe luniore C. \V,
••) Dui Georgius et Marchio C, W.
ee*) FerduMadi C ^W.
Hblahth. Oper. -Ygl. II.
Mcl. Select, epist. p. 297. — Itcrum libro I. episf. p. 408.
(odit. Londin. lib. I. ep. 119.)
4d lohannem OAerniurffer^ Secretarium
Caroli V. Imperatoris^
S. D. Cum conventus Imperll miseriarum pleni
sint, tamcn interdnm hoc hahent boni, quod aml-
cltias pariant intcr Ignotos, qul fortc Ibi conve-
niunt. Itaquc etsi non delector recordatlonc co-
mltlorum Auguslanorum ^ in quibus tristi ac
atroci sententia damnatl sumus; tamen hoc priva-
llm ujc deberc illi convcntul iiidico , quoif facul-
tatcm miti pracbuit, cum nonnullis bonis virls
amicitiae coutrahendae, in quihus tc vel praecipuo
loco proptCT humanitatcm ingcnii tui ct orationis
suavitatcm poncrc soleo. Nam hae tuac dotcs mi-
rificc nie tibi devlnxerunt. Illud accidit mihi per-
Incommodc, quod tua consnetudlnc non perlndc
frui potui ac volebam , propter religlonum rixas,
In quasmeo quodamfato incidi, de quibus hoc te
oro, quod QSt humanitate tua atque suavltate di-
gnissimum^ ac privatas necessitudines propter
publlcas illas controverslas aut dlrlmcndas atft
mlnus colendas esse putes, praesertim cum ego
sine aliqua cupiditate in nogotiis istis verser, et
simplici animo ca, quae ad rctinendam, stabilien-
dam atque ornandam religionis puritatem condu-
cunt, qnaeslverim, idque ita, ut appareret mihi
studium pacis non deessc. Etenim sl quis alius,
39
GOS £?IST0X.AJ^UM
ego inaitme o(li has violentas (|igladiaj.)0"cs, praer
scrlim de rcligibne', nec probo (f,i),oi'tiy.iaif. Hiiec
eo adte scril>o^ut librnostrorumcun^ressuLimino-
moriam'rcnovem, ac iit iiiiclU&iis,' nie''tuac, .in^i-
citiae c^pidissimum ejSe. ' Qii6'tl siostenilcris ic
a nostra amicltia bun abliorrerV, inaxiiiie^conrjr-
mabis meum de tua liumanikale iuilicium. I)e(li
aulcm lias literas cuidam. lurisconsultd , ^ui cau-
sam istuc aftcrt mioimc oJiosam| ipctjae rogavit,
ut sc alicui ex vdstro ocdine (^mmehdarem.. E^o
ciim iagcnium tuuni ^a^Wopereiiniemi' ad ncjnni-
ncm niitlui qiiam ad te scrlbetei lenije' oro,' ui
huius liomiuis causani habeas cpiDfncndataiii, t)e
Rcpublica nihil libet scribcre. A'i(leo hoc perlina-
citer a iiostris adversariis agi, nt res ad arma' de-
ducalur. Quod si fiet, etsi stuUiun vidclur de
futuro aliquid adfiiniare, lamen ego Iioc prope-
raodum praeilicere ausim, xataaT^ioarjy futuram
esse neque Ecclesiae uequfi adversairns utileiii.
Guius meae opinioiiis ndn difEicile mihi tuerit
multa et certa Sreumenla colligere , sed haec per-
mittenda sunt.fiitis. Clarbsimo atqiie opfimo viro
D, Alfonso P^aldesio , ut me reverenter atque
amanter commendcsj te etiam atque eliam orp.
Beoe vaie. Mense lunio. Anno 1532.
No. 1066. ■ *-8. lul.
HtinricQ'. ah Eiruiedet :■■..■.■,.
Editaia Ka/>puHatb\tfal,^,.9fJl. ex uiUgrapbo ^PII^yippjx
2)cm S^teireejiflt unb gejJrenQm ^rttn ^eiAi-r^
«on Sinfiebet/ Stittetn/ trieinem g&n{ligen ^errn.
@bue6 ®n(ibe butd» felhen eln^fb'ottiert'^b^''2!^efutfi
(S^tiftum/ unfctn 4>efI4nlJ'iuWJf{'' *|^>^*Pif/ fle=
(henget ^ett. 3d> fa^h wfd) feIjj;'i»o^'icinrteth ouer
(Sc^riftenunBUntertfben, fo 'fii^ ih bie fiiHfje^h^gd^t
DOn biefft Stag *) jugetcagen , iinti Wietoo^I biefe WtU
nung et^(Jcf) ttbmetjtn&tbigen^^ttit^t^dct.^SKattinD
anein atfo begtlfffti, fb ijl' bb*^ tttn&^' b^e'^fi(^
ftatt(ftt»ft/'^b wii x^iHxA^tj^rtbm^fii^i^AtiSpal^^
«otbrn; . " ' ■ ■■■"■■'" '■'■*'"^ "■'■■■" - ■■*■-■■'
ttttb' t6ntien fii:^ <Si/6^l&^tmVit'^ttb^lAMi8) tttU
trtrid)ten ouS'biefem€):eini«ri fb rin^gfiilft.etnem Unj
t«t^ati'feln iSktb tb(gf&$ten ttoHte/ unb bet Stann
*) NhniraHi t iib' Wii p»iiidpiknV 'ii 'iloMlibtli 'tringtlldi
..^jtmbiilotMiot^kadtnmiftfui li>p«rKo(uo elu^uamioT
datp td. doclrimn diTiium ipMttnlu.
[6nnte fie fdjii^fn, .fu njdL-e^ev iap ju ttjun fdjulbia, ,«*
angcfcljenbap a- cmllntfrlljan irarc, iiii& ll;dt,^i«ijj
djrifilid; uiib vcdjt, lijemi «■ glcid) fcincn .5)iVm jn, 6»
Scjcnircbr, umbvtitljlc. llii» tai auS fcicftm' #n)%
»3 ffiuanjcliimi ift cinf i'cl)rc vm cioijcn SinMn', , miji
loia in tiicfciii jcitlit^cn tcttii notiklicllc» unb yfi;rli^^
S!cd)t nidjt ciuliils)tii. 3!un 'i|l 6ci &i)ifli n<itii'tliit(5
S!cd)tj ii.-n., naturli^cS Sicd)t i(l njol)tl)aft gcttlicjiiS
3ied)t. i)!un fiiit t;ic jctiijjcn Sadjcn alfc : bicfcm git:
ilcn niirb gcfcrduct o;l)iic llttlicil unC 9!ed;t, ,luioll!l&
Dicje SaAfu, fcarin aanj.offenliotlid) ift mai flttiitHf,
«15.6(1' ?>iicft'c( ei){, ,3Stp((iuf, ,SS(vbotl) b(S ®o(«
tncntS ctc. )lliin i(t in offentI{d)er iniiiria atrocl'8^
nem jcbcn b(v ed)u§, bie Defensio nattivlid) cvlailtt.
Botum t^un bit giivflen t«l)t, unii (inb ble ftnrtw
Silfer, ^iafoniit iml>.3talw«cr ^i^Sm-mitJltgilf
tcn, nict)t onbevS bcnn roic WizTKz ju ot^ten iit bi^em
Jgl.' ,J)a6 alleS i|l bie cinfdltige, flate Sojityitis
tt)olIe®ott Seiiionb ttutn, tpie jil.IjpKen. 3(i) (mbi
ero. @I)vem)e(i bie Gopic roiebet, iinb tfab mit nenig
iBovten Itinnett, in loelci^en ^nntttn fKnn4|.<Ritn
booon bifputitet motbeiti j)o)f (£w. (SI}teni)efi ^obeS»
t^ttifS genug; <So' obet 610. ej^tenwS mejt fSftUfa
^abenTOoBt, evbiet!) ii^ mit(l , iteitev au ftljvribeii, Si
(inb niiii).awnniievbicet(i«i'8m(fniy. iiifU) .mt
MfKimiini tvR Saifiiv oon toegrnbed (Blaubend.gcfi^
t)lltni. ' (iiMMlcnMl)! e. e, Diitum 8. luia M.
■ ■■ li. (S. .
■'■■'■' '!■' unlltgev ■' .ini.';:
'■'■'-■ '■PAi/ippus AftiMihcfki''''
Nci; 1067.'
i.:ai^'
■ Norin bergmsibUi,
Itpiilola TbcaloBoruiii WilcbcrReoitiim, ' eut eiiim 'll
■' lbottluhVeri)»il, •!] NoHubc^elCnM*, ■iinillljM ftU
... .■i}(:fcri,>«;Meri]rDiv'.u3(iem.niiMuni,,irUcatiir in.Gutoiit
. I Luiberi (»pud dc Wcitium T. IV. p, 887.). ^T
Nq.,l668,',
''G;' ^mlatiiiei
.L',.'!^fS&S^
t Ei >uio|;rip]ia MeliDth. in cod. Bjiil. F.TOT. eSSCTTL
• mSftittimm-lptadteTipmtfiMmtmWStJ'. '.';"" t
yiro optimo D. Georgio Spaialiho,
amico sumiiiff^ ''
05
EFISTOLARUM EIB. TI. 155«.
^66
t'tul(j "et reipubticaP. Nbvi pihil Ii.ilicliam, ftsi
m'- vlJSpetV accepl, li(era's px Ni.rlltcrjj.n, Si:)i <lc
MiSeV^iiijtii ''ii^seiiiiariir ,vcilr;to sf^ijl.-iili:.*; (lc
t^:^alicV 'jj[ili«h',Iietfum. Et conl-iUo ;i[.i seu
i^^tatio vii1(le'sftspeclanoniniltrs fnti. Sc.l (:liij-
!iU. Kiliicrni*t anim6sprmc!puin ml l.imlcm EvaxL-
e^,.' *t prppler sii.im gtoriam scnndala jvvemm-
S; "i^ndi tAlnf' teSpoudct Mustetae, cuius cx-
iilu>elliIS'vetier)l'j[(icriiis de biinis opdribus, TJ-
bI^V est: 'Agricblae Phdgi*). Croius cdiiiit.
ffeiii v.'itc;
"^, ■ Philippns,
'" '' .' /oabA. Camerariq,
■' Kfiiti la Cwnenr.p. 172.
f^O ^ptimo iQochimQ Camsrn
suo sumnto.
fl. Aug.;
rio^ amtco
P
kiD. Apud altOB libeatius soleo praedicaie tatan
jmdentiam, quam mitii non nno tcmpore neqafi
d una re videor |ieripcxisse. ISeque tirmea.nn-
loris facio singul.ircm fidem in conslliis dandis
aani, Voluiita^em vero eximiitm ctiam cxosculor,
)e -€pi\bu& tDleUigo nutftm esse epistolam, tjnam
Toxime ad nie misisti plen.im gravilntis, coiist.in-
iae et bcnevolcntiae , in qua SHpicntcr cottigis
iplta, disputas disertc, mones anianter. Se^
GMO sfwrare me tn iis, de qnibus scriliis, itn cau-
am fuisse, ut nihil peciculi esse csistimem. Tibi
uideni el scripsi ct scriptnnis snm posthnc, quic-
^iiia jueutcm veuerit, 7ia('{iiipictt<ij^6i'i>ei siue
iaHn inetn. Quod si crga alios qunipie lil>ertate
Jrtc nostrn nsi fucrimus, qnis me landempoterit
epTefeendere ? Nam si scribinn» ita ferc fld ami-
DS, (luemadmodum cum illis colloqui conspevi?
jt^'.'nia?"jiiequit, ut, qiiasl a ioratis testinuuiiam
iceretur, ita oii),au exijuisltc ct circumspccte pro-
•\ _Pro dercMione hDnonim opetuin «IvaNUJ nota* tnaet-
,!li*lM. Auclore Jgricotn Phitgit [Geargio lyietlio}. Hoc
' I»rae<:e<fil «pitlola id Crotuin Bubianum.'' (tn f.ne lihri :)
Eicuilit Lipsiae Michaet Itlum, anno a Cbriiio nalo
M.D.XXX1I. 8." (lilier r.iiUj.) — IwtM rf.ponJU.Wfc
-'•S«K6Vd>H intitnli^Hi eJidillGMr^HVtcfcKl coBnialfn
■ \,wJ^W"fl*»ltir«»po»»««U/w(<.M*.'VW e»|;^»^>*yi*,
VDa euin uicrlione boooruin Dpcrum. ISSS. Lipnae. 4.
feraptnr." Qiiis aiitcmerit tam inl.umarijijs, .qni
iita cxTilgare,^ aut si qni^ eviilg^tiim fotle sit^ eo
m' mchm pcriiIcicm|3J[»'iiti.vclit? ISaiii excmptum
iuiid furli aiiO|d fidilpcis^ me nrin aclrnodum mo-
veU. QuicT cnim' simflc? . £go nen)inem'1aedendi
aniipo, ncmini fttitrectancli voluiitale, non odio
incitatus, iiuri commotiis ira, nnlla impidsus ma~
l.evolenda, aut narro in litcris quae audivi aizw^
TOt;; ^^/«ooi plerumqiift, aut refero compprta , aut
addo iijtcrdiim qiiid ^pg^o tiidicem, quld sperem,
meltiam, suspiccr, qptcin.] Haec fr.iu(ii inihi noii
esjc 'debebtint, atgrie adeo ne possurit quidcm
praetermitli. Sed tii StxttaTrniiu etiam comme-
moras. Kgo vcro ut amans l)oii.-inim artlom ct
studiomm liumanltatis illius axptjiqijixttiov quasi
forum cxceptione qiiadam tum decUnal>o, et se-
qiiar Tp Toii inttixovg. Vel appellabo ctlain
bmmum boriofum ftdcm et aequltatem. Sed nlhll
ut spero opus erit disccptittione, Tibi quidcm
gratias Iiabeo, et iilar consilio tiio, et iis, quac
amantlssiinc siihiicis, parebo. Vale, V.Id, Augusli.
Philipptis.
NO..1070. 10. Aug.
■ Testimonium Megalo datumi •
f E« «pttRiwpbo !n coil.(Goth. IJ7. in fol.,B. 180, (Mel»n-
tbonii euk adtctltttlt nlinti *aa P«itlb»'Fi«ru(.}
Deeanits eoUegii ' faealtatis- artiam Academiat.
■VU^VSensi^,sahit.s,^\,.dicii.omn^us. hei,uris
V . ... . y .' _ _ Mas. ^craSf.. .
^eti»it,a. npbjis, tfistjpionium de suis mocibus, stii-
diis et ^aiJji.iuyenis. pjQbp^,qtc«uditg5G«//i'c/m£tt-
Megfiii4S.fJerlfipo^fffS,is... td et SMnima voUinlale
unpertiviinup. . Tcstamur j^ilur, bunc Guiliel-
midnn iifi.3cac|pn)ia nosti^a circltcr tnenriium sum-
n\^,pm,^qdes^if|, et ^inffPnOfle.^laiMle vixisse,^ ei-
erfl««r^4pi esse ^n^iim grad^ip, .l}rocipU' in
pM|QSOpIjJ,^f,qv<jro ^^flc^nt l;»AEc;)ta'ureaiu^^
reliquos gradus proveheretur, per quos honuni-
biis dQcU^,a^Ut>s,4t.ad.Cfrnpivlilicam.. Spe^amus
e|(Hm» JDgf:n,iijrm:eiuf aliqaid /utgnipi.usui reipu-
bUc^ , Ni^.et n»o«s eji»,,m,nl miL^pstisBiini jit-
que humantssimi, et in tls artibns, quac Irii.tio
tr?»dL?olept iij gchplj^3,ipr.;n!fIajr(:,j>rfifeciU Neque
selunk>.Iiic< soBunHpibus diceDdi* toenitatioiiibus,
in quibus feliciterTeriatus est, operarii dedlt, sed
89 •
607
etiam elementa pliilosophiae de cdclestibh» tiwli-
bus ctPhysices aUjgit Ad haec singttlari dexit^
ritate ingeiiii praedltiUB est ,' qnae pi^iiietfptle nobis
spcmfaciU inaustriitn ehU tflitn tefjiublicae riti^
lcm futuram csse. Etsi aiitettitiis ▼iWutibtiafe^
cile sibi GuiUclmOis ipsc stiidla voltmtJrfesqtie b<)5-
norum et doctorum virorum conciliabit, tamen et
nos hoc testimouio eum ortimbus bonis viris com-
mendalum*) e^e duximus. Ncque vero obscu-
rum est, quam sit ulile reipublicae jbona et mo-
desta ingenia proveliere et adiuvare, idquc praeci-
pue decet facere eos, qui ipsis stitdiis litetarum
praesuut, apud quos inprimis leslimoniuim de
gradu prodesse huic *Guiliehno optamus, et bonos
viros omnes rogamus, ut eum propter optimos
ipores ct singularem doctrinam cbmplcctanfur ^l
luvent, cum quia haec oifficia virtutt deb^nt orohes,
tum quia in taiibiTS ingenH^" excitandis et otnandis
de republica bene ^ ptafeclite mWebimtor. Ac
aequis de aucloritate literairum dubilrt, obsigna-
vimus cas sigiUo G^Uegii factiltatis artinm. Datae
Wittebcrgae MDXXXII., die X. Atigusti.
BWSTdlLAfttJM XiR VI.' lg«*.
luiem miiversacReipublicae. Deo commevidemuif
quae profecto \\q% extinc^ ma^no in pcriculo csl. I
No, 10T21
..^ ■ : / .'-■ I
......
.f -
''.'
G. Spalatim.
No. 1071.
f8. Ang.
Academicis. ,
Edilum in Sleph. Riccii Mi«:ellanci« no. LIV., tx quibus
iilud nobii detcriptit Cl. Foerstwpaniy
„ Iniimatio P. M. in fOHere Illusiriss. Principis :
loannisy Ducis Saxoniae^ {Ekcloris) ff^i^'
ithtrgae a. d. 14. Calend^ Sep^b.**) qnno dowii^i
Exemptus est rcbus humafftis Princep» Opt* loan-
^nesy Dux Saxoniae, cui volwmis, ut hoc postre-
mum officium hodie praestetis , ut fonus deduca-
tis circiter horam «eptimam a«ite meridiefn. Con-
yeiiiefls antem bmnes iid templum otciK Qnod
X^iio^hon dijtif i bomttft principem bnhb pafcri "
nlilllmuYn ess^ ,' icl «♦«fe^falhuiic prinoipem
liiebat.' Vere etiim ^^fiium^anmmik»CBghfSuos
habebat. Tanta humanitas meretur , -ut noo quo-,
que hum^hi *fiilni^6ffiriiTpra«il«n«»,^.«t eiw fu-
nus pro studio deducamus, et nostris Jtficibils sa-'
18. Anc.
t £s apoffr. in cod. Oreid. C..l40. p. S9b. ep. 52. descri-
pta a Cl. GcrsdorGo. ' ^
Ad Spa>laiinum.
S. D. Die dominfco*) proxiino hic in^nti po^
blico luctu PrincipcTn optimum Ducem lohannok
sepelivimus. Quod scire te arbitror. Chrislsi
dct felicia auspicia filio succcfisuro in patriam ad-
ministrationem: De Turcis si quid habes, quaea
te, cit -nobis significes. Koa enim pTorsiU'iafai
habemcB novi. LfUiherus^ivL funere coocioaM
haboit do Femissione^p^ccatorum sane luculenUOk
£^o dixi '«tuim loyov i7Uid(ptay, quem excodi
curavi **).• Benc vale. Dinstags post Asemh
ptionem.fi. Mariaei 1532«
PbiLippus.
N^. 1078i, (exeume Au^)
I a ...
Frid. Myconio.
EJiU a Sh^e^asswj ubi est ep. Bl.
I I I ■
D. Friderica Myconio
S. D. Mi Friderice , Franciscus N. ad vos pio-
ficiscitUr , exploraturus nescio quid de suis saecp-
dotiis. Eam rem ita agi vellem, nc OsualiK
ofFenderetnr* £st enim'habenda ei grdtia pio
bp^ra had:enus navata. Nemo alius extorBissei a
sacerdotibus ea, quae ipse extorsit. Idque dicii
Francisco. Volo te quoque, quantum faceve pOi-
tes, conservare cum eo lvxo<pii2ar saltem , «i non
potcst coire vera amicitia. Vidcs enim, quoin
statti sint' omhoAa. Dissimula tione et patiett» ^
stra'6portet 3Afos retinm voluntates^ homiiniB.
De morte Princlpis lohannis *••) audiasc te «-
{)$tlmb; Ghridtus idet fblicia auspicia Difcilb&imi
Friderico. Bene vale. -
Pliilinpii^
1 1
' \\ V ■
:i).
4^ i. e. d. 18. Aog. .- .»A.-, .,.> Xo."^
♦i) Vid. Epigrainin. Melanth. p. 95i?-» »« - n- s uticI t;3 »»
***) Hortwus «tt d. 16. Aug. IfSSt, «^i . ■.-.">> :*<f'jj> ^
*
loachimo Fr. Anhalt. %
LI»./ VI. 1^*8.
610
PrimQin edita in Sculleti anna). ad ann. 1558. p* S74. Post-
., ^^ eau^ Beckroanno in Access. p. 116., ul>i el^^ legit»
''^^'.. Porffcipis responsum, quod nic addidimus. -«m^ ^r^Slir'
phon huius epist. est eliam in cod. Goth. 401. p. IfO^
1 1
■ . \
lllustri ac generoso principi ac J9., D. loachi-
nio, I^rincipi ad Ahhald^ Corfjiti Ascftniaey ac
Domino Bernburgensiy domino suo clementis-
& iJ)i ' • 'Cnni' oiset Irinc ^d ecclesiam admlnistian^
btad in ViiUone GdlsiludiniB V^strae disccssu^s D.
fii6oiaus Ilunsmann y a me contendit, nt sibi ii-*
MasadC V. darem. EgO) etsi non dubitabam,
oldtt < iin tam jgbnorusis - ingtoi&t et naUkris inter
bltlcraS' viTtxitesi sumida insit > €tiam humanitaisc
lUKn:jpadone dQtorritns ctoe^ a iscribendo, st
otM '<a4nioo< wra optimo ^rehementer petenti liegar^ \
poliussenui'^ Primnm itaque o^ C«V.ipro6Ua pnii- i
AeMiar' atquq haraantt^te dijgfna Pridcipe,^ ut boni 1
oonsnlat meam hac inre fadCtatemi. ^DoiJide quanr I
qoanv-JOiQi, dV. fratres, principes optimos, C. V. |
ea fide, grayitate atgueclementia jp^ esse, j
ol hos , qui se ad fidem *) ac tutelam C. V. confe- j
rant, vfiumnia pietate tueammi ac tegatis; 'taoidti .
QfflSi ntrsttt est , id quoque verecunde rbg^ctrc,"!!! r
testemur, nos slgiioseete beni^ficium vestrum.
Qnare oro, ut C. V. xl^ent^ti: e^qpi^jt, {aq)Uke-am- ,•
plectatur^) hunc bonum virum, quem quidemi
oomperietrs ^ihe tiUh prlV^fh (biipiaita(4 , sine stu-
diOiisxaddi in eo doctrlnae genetre t^tiariy- quo
neDe iUiifitrdnlurChrastibenefiQia» et in bonis vo^ffr
Iikia.yc9rti pictaa attitur^). Hunc cuin au^i^i^AiYS,
ipfrav''C« V. intellecturam esse, !id genus dpctri-
naev qnod sequimur^) immerito .fi q^ibu^j^
^DaiXqnod (niquissimum efit);, prQnpntii^nt td^ jee-
bqs inco^itis nuUo non genere contumejiae afKci.
Pmtio Ci V« rcmlacil dignissimam bono Principf,
qniiii^ligionis etaliarum literarum. stadia, qu^
aripaiUtcfiie' ^ant utilia , et aotiat i^L .coh% J^qn^
dnliibrii ^quiaiugetis utilit^s.^d reoipiiblicam CJl^ri-
ali^^nhiAiStudifriFffsCids.perv^si^tuva/^t^; ^i.qu^n-
^vSehsiirtl ..mei^mi CQn^JQ et^r^tione; cpmpp^
»i. » i
- _ )
i)^^SMii'Jiaem vtslram ac tuteiam con/eruni,
2) Scolr. eompUci.
9i Coa. O. eoUtur. .j,u/ .=,i i, ., ^ ^^
4) Efl lacnna in codlc^il : ^ .uUi-.Mr .tiun&imq^ ' • ^ ('^
5) Scaltst. CkrMmmm:Si<]?i -u/. .jx ,u u^ ttwitnir (^*
cofMff^t 1)« Quam aptem veriorem laudem ex-
p^teiie^) bonus Pci?iceps^p6lert, qnam' ut' i^^ jpubli-
c^ salulism ,et f eiigionis digpitatem adiuvisse ih*
t<»lUgi>!^m??t . ^SPl m ^Uhj?^}M V. ^eyerenter com-
n>^n4oi;tiQique pfiUceior, mi pro yirili aaliirum
op^raip» ut; exr his controversiis excerjpam atque
iilustriora reddam**) ea, quae ad pietalem atque
concordiAm ec^ksianmi plurimum profulura sunt.
Bpne valeat GejLs. V. Die Septbr. 14. anii. 1532.
it^ponsujn prmcipis loachtmu'
«'■■•■.- r . ' ' • ■ * . ■ ■ ■ ■ •
, Literis tujs legendis , doctissimc alque caris-
sime Philippe , impendio delcctatus sum, ut qua-
rum singulayerba, nedum versjus singiili haiud
vulgare in nQStrum magistmm Nicolaum Haus-
Ifoannum dpmumque Anhahinam, ac in ipsam
ohr^stiana^i pietatem siudiuni prae se ferant, pro
x|UQ nppiine^n|p9.vp}im^ ut tu quoqiile de me meis-
qne amaQtiasip[^m.ft: clemeotissim^m vojuntatem
tibi ppJUceariaw. n. Nic;olao Bausmanno tam stu-
dip^ abs te fcjt^npcyM^Up noii suyn defuturus. Pln-
ra ex orp^ yf^e.y
lil* .H/
,, i/
^»m»
No, 1075.
SO- Septb.
- f.'*^'^ •■ ■ V» .
'
Ge. Spalatino.
•; - ■■ .M« .= • , ,
f £x autogr. Melanth. in cod. Basil. F. 101. epist.114. In-
scriptipm Spalatinus adscripsit annum 1532.
•'■1*. ■ '■. * ♦ *l ♦.' • ••.'..:••• .-.ff-" ■...,.' ,<., .-
■ t
Viro optimo U. tjre o rg lo Sp dta tino^ amico
:.. , , ,, ^£/p summo,. .
S. ^f '■ Aitdi vihaiis ' «acerd^item D. Conradum
Britii*y;' fefe tibi cAftifnehdareiAus humiuem pror-
sus incxploratum. Vi^^har sane tenuiter doctus;
sed /cun)^ilH9€'4atf9)Uni^ appUcpt.iiRni^ hoc
genns) doctrina^ < i apem , oum , i sicubi fueri t nactus
^HMJecPtavTiray futumm, studiflsiprem. £t vidcr
turad aliffaemdiaoon^itum e^iguum idoneus esse.
Gof{mieQdant igiijut^Mibi homif^nx P. Martinus ^
lonASi JEVimarouiflraietjegQ.' .|j(upf(,etlam dedi li-
tevae.cniG^o» ]iifseroi^^er4pti(,^d l^e, cui.us c;^tio-
nemliabebiinM»! siqua cvj^ qc^^sjo,^ et spero, in-
7) Scuit. eipeiere.
B) SealL/aeitan
'* «'i
^ Quit ille focrit, pcKio. AHum biPi)H;fnm»i« lobai^pMai
urbia^iuatt.
611
EPISTOLARUM LIB. VI. 16*2,
612
tra paiicos dies hos habiluroS' esse oocasioneJWi
Conradus Brun naiTabftl^ sptia «il»; ^^lictttiiiti
ostcnsam esw conseqnemiae' Sia9ioi4d$'JSur'JEich.
Ea irt re te valdQ oraninssi'Ul'ii|«u«tt'a4iuViSRiiiB«rie
vale. Nosttnra cofwiHriin<te't»egMi<^ maftinwitaU
narravil tibi <K Schhunhuu^enr • MofflAgs pok
Michiielis. ' ' ' • ' •
• • \
)Pliilippus;iuus.
\\
: I • i i • ■ »'■.;.'.
N.'). 1076.
■ '■-■'■ •'■■'■ •"••'*ep'tb.
Alherto, Archiep.
EpUtola nunc
epistolam Paul
Melan. Amtb
thios meo nbmine,' quam e^ plahe non a^osco*).
IlAht Yf t Ojfjprihie^ittt ; paiHvf » «hiirriitidjieTri loch-
pktioterri »in RWtt*i6S;« ' ' NiHli^ V?ri>' %^6viSi^ ihfat-
t(js^' e^de, 'i|iii* rdttiV«'b|rt; •>t«ai«'geilVi^*rrfiHiil^,
<)U(^:tib»hd»tU^«h41Hi^ti^iM^ ^iri^as' {MM,^'}^i^
¥riW iuUid»;*' %m ' Mbt''s^ih«ss{h]ijJ' ^WHfc^¥^ Wlk)
mbrto p*(jbati; Nclm 'si yeKg^hifhte' n^biv ^ ^^^
utilitntis, sed Viftitaiis c^aufea colfehdi<e is|u*t, ''iit
c^& tjwirffefh staluo , prbfcitA-hece^is^^estV hfii' ^en
cbghoic^reea», quae tfiviiiltiis ^^'eJs^tflidity sitrit
Q\Y6d <ium H?i=sit; simulHm^H'rtViAi'ie'otrc^
erlt, ntflhlm D^ gtatiotetii chltum' eiWlbe^ pdi-
se, quamstiidinm^cognbstiehtfaecaeltsiis (tofiitinak.
Haee est vere loyi^x^ Idtffda Vdrbhra Del cogtib-
scere, amare, amplecti,; illustrarfe, Splqui, adhi-
bere ihi^nsiHum de oThhibrii vitae ca^ibil^ acde-
giitrk. 'Qh«i^ fit^DavM^Wrftib stiiyt6iA car^rinlintidii
edlbuft lotrpbL Clujg»" 8» -r l^^hac.firim» ediitQae hiQ
epbtolani descripsi. Liber, laeplus eclili^s, Postea| fl
auidem anno 1540. '« MvbhlM^ffecb^thuttis bridciipU-
quidem anno 1540. '« MehAiilMtre fecb^tuttis taidciipb
talusf dicitus cat Philippp M"cl|^Tio HassuK^.
». I
Re^^erendissimo et illustrissimo Principi ac j^
mino, D, Alberto^ ArchiepiscppoMoguniir^q
ac Magdelmrgensi^ prhpsulum Qernifinia^^ pri-
muti^ Administratori tialper^lahn^^^^ Majfchiani
Bnmdenburgensiy Burggrai^jo Noribprgejnsiff^c.
ptfohufWiftt, beiatuitt esseffetihi, ijiii Itgehi cfei irt^i^
ditatht die nc hoiie. ' Ita({rie'^mnHsJ adiuV^^i^i
quaht deteiftfehdi aut rdp^bhend\*iidi'sunt,' sf qiii
cbnfeniritistudium ad c^plicahdos ^acros llbro^
si tamert id pic &c ireKgiose faciun t. Egd pro vi-
rili genhanafm ac srmpllcfem sehtentiatn efsecuni
consentietrtem ac cohs^htaiieam t^^Iiquis.scxijpitiirii
ac dogfth^tibuk Edclesiae ihiiulsivi ac patefa^etef
cOhatus srim.' Kbn enim detectbr illo intc^pretah-
d1 gehere',- ihqno singhla dicti transrormanl!iir in
Cum non solum propt^fiSUU^mam generiBilui no- infinita^ scwtelntins'. Quid enim habetet cerii re-
bilitatem, sed -cliam pro|Wet eKcellenicm' sapien- ligio? QuaYh poisent hibet^ piae trientes Brm^m
tf am tuam statuetem ,- tr sumraa kmiianitaio atqne
I . I :>
I > I r.
- 1 .
dcmentia praeditutf» Wfc; nam ^in .generosis
naturis vcl.praecipuo solctJucero bomlM^ etrnim''
quam a ver^<s:ipicn4ia divdli liumanitas i pote&t^
speravi te, Prjucepd Qavisair^e^ • honi consuUii-
nim cssc, si hahc> meumi cohunettttiriuiili Idbi oF-
ferreih, pca^sertiihcum.mbs vetuaiaetfhibliGiQsitibi
non-stt igrioihsy qqbisKtipta etiam inBmarum ar-
tiura dedicari suinmisjprincipiluis solent. Semper
enim hlc mos halbitus est literis , vcl quod pracci-
puC vidfetcntut indigere ptaesidio summcJruVii or-
dimim^' vel quod haec fpra ad principcs ' etTiu"'
pertincrc e\islimaMti^/Mt ' ibVnoscerent quali
m
ia
pert
scripta legerent homines, proirtfirea )tfcLaA opiAio-
nes hominum ac roorcs imitanlur scripta. qua^
versantur in manibbs populi. rAtcjue ob nanc cau-
sam maxime prodest eSntbei:^ ptincipibus scripta
deTeligiouc/ i^bwoime hoc tempoi^ 'miltae^ne-
«!fS6aria<; (niusae h6rtaxrtiite, faunc i^omm^Maritlm
«hWt^;^ .NnmTiii*r^Kcjoot;ann«»»«Mta 'W^^
qu«icdani :4;ommiiMrioo]M'in JltinrMiw)i«tUBJot4^-
d^ DeiVoluntjilt^ Schlehliahi'^ ^ hittddus pefniis^
' sus eSSet irigeriirs? NihiH lihlhl tam sirh'^liciter,
tattt jpLnfhle dictiim* est, uridial'act<ti homines' nbn
possiM 'vclut ek eadem' ctiifa riiitfe fbrrhasdiicere.
Qhld qUod rhediocris chtrisdalii diligehtiae e^t/st
quis aht^t hahe varietatem,''<iehtories excerjptii' ve^
\ t^frtun interpretafionibus' don^here. <piac dissiiodlt
I Hi<iae ittiit\ rt dfc rcbt^s WiiiTOiikdUs'eHtiunt*?^'&^
. rh^gik^ob' ag^bslm, ut quahtUm posiem expTickrenii
eduAitatrone animos, quam ut plus quacstionoib
sVf crem, ' Neque intcrim noh consideravi, cifliil
; ihihi' 'ciim aliis' conveniat, quam quisquc bao^t
iuditii sui cansam; qubfl ed dico,' Ut' si ouiiiyi-
; fehdbtif Vili^ii^', quod di^crepat ab aliis noa"&W
scarlnoThinisauctoTibus, scidt rhe cos adhibYiidis
iri '^nsilirim." Egoveto etsi ha^c nonsinitpVr-
I,
..Ti" i\\ )t
i *) titdertits idmj' utntiti Melantfibn (oquatur de libello ; «aoM«
I ,',, H^tmes; mi^ Mrl^ )« eipiatelta i>sniii ^ Roinaaos el^i^
'. . tbios*\ IH-in^i^m a Lulliero, jnTitQ.I^]e|aD)kQpA,.|t. jttt
- ' eAt6'ef W^iiu ritM^ctf *an de ^fro ^iibdaM JmmJnUHoT
l??.
M^^TPrL,mSMtr DIBfe m r£S*a
614
pjC^t^pnqus, ,expljc4i;^i Pauli causain , quom plan i&-
pe i;y^at\i& 3UTq^ .et complexiu suii& res uiiles ^t
B,spjrrtna|i et 4e.corppjrali vila. 'GbTistiJl^^ae&T
^5nft^?|»^^^i^'?W^J??**i^R^ e^lstQi^ <i«lkisp|(^^
^t^^ ]J)eiiiflc ciy^ia of&cla.lianestis9ii|ai^? .lai^dibw
rq^\;L ,ut afly€^sus.j[«]i;iaticas opiniQnes xiovi^cuius?
airi generjs Monachpniui , quod nunc exontun
weutu|cni praem.unireni. Mitto auteni ad te,
l^7issiin^,[^rjincep3, pQtissimnni,..f)onasoUiin quia
Ppijlj^t? P{x>?s,ias QTmubu^ aliis Geciqaniae ,.pon-
iui^, ,|stjia JiQc in^perjx)» quodtiji tecris Spumn
n^m.est^ principenji locum iq diccnd^.scntentia
lae^^sed multo magis propte? excelkntem sapicn^
ajba .tuam, ut de ^oatra voluntate deque geuere
Pjptrinae potius ex bis.nostrjs.scr^^ptis iydiciuni.
(cias,' quarp ex iuiustissimis caluTnnlisi qu^s ubin
M,,teip:arum sp^rgunt contra nos quidaia , sy i;€h
pantjae» homines indocti et imperiti rernm Gbri-p
janarum, qni tpt iaiu.^nxifs principum iracua--
larp inilammare contra nos, et acceiujf^rc in Ger-
^inia^civiie et iniinitum bellum conantucv tanta
faediti impietatc, ut v;)t.ictnia scripLarae : rideant,
aja|ip..,prae4icuntp. postr^js^mpo^iJwA fpr^») ul;
pi^bji^cTii saevitiain.hypQcritae in, JBcclesia ia.pi^s
jLe^qcean^^ .jPeindc tanti aineqtia, tanjtusfurpr est,
t.,neCj.pericnlo Ecciesipe dcterreanturj quae, sj^
ssacl arin«i deducitur, ita dissipnbitur, ut nuTi-*
aam pil^.omnem posteritatem itcrum coituca vir.
ciatjjr. Postremp tiinta barbaric^ e^t et naturae
ra^elitajs , .nihil ut exitio patria^ snoyeaatur. Ab
UB yiplep^is consiliis vidimus-.te ^bhorcere. 'Qnaire
1 ite honi omnes intuentur, non solmn in Gqr-
lania, sed etiam apud exteras nationes,. .in te
OQqiuin pguli coniecti. sunt,. qui Ecclesiaie Christi
l^ bmnenf , pp^terit^tem. bepAe cpo^uUum .volunt.
rmnes honestae artesa ,omne$.,re$ bon<|e.tuain fU
m ap^apientiam ijrnplorajfit, nt cpnsUi^m atq^e
dctbritatem tuam conferas ad faciendam medicir
am dissidentibns Ecclesiis mitiorem, et ad pro-
ibendam dtssipationem atqiie vastitatem Ecclesia-
im« Christus pronunciat paci%os et beatos et
[ipa Dei esse» Quid iutem potentf polliccri am-
tMi aiqttt honbiificentius \ quam ixt ' sibi eos ae-
^poarctifiWisnQfn cmvieisfboneirfim communicaret ?
fTan^- pra^rbia /pacificalcift pnQ>posil»- ^uut, . ^ . v.
.\\ >\.\Sed>iiihil\.opu$^ estlafMii4-tQ longius d^^hac i;e
^isJtit^ife/iiiVidWfefimiqaantero paec opiu* sit^ ut,
]^0M<|u«liii i^etu4 idQOtriitaer fcirlBaty I ^uaw iic Ecde-
Biatfi mofoi^i^i invexi^runi/suf^qvodam fatP/ nunc
senescit, ratio inealur, ut ad posteritalem certa
quaedi^Tn fpj:ma doctriiiac christianae transroitta-
tur. Quod nlsi ficl, existent infinitae &60/jaxl(Xi.
At_prpfejctp jcuram hmu^ rei acuere tempora de-
hent. Significat enim scriptura plurimum periculi
habitpram Ecclesiam postremis temporibus. Ne-
que vero constitui de doctrina inter arma poterit.
Et hellum concedet licentiam ingcniis ferocibus
et turbuleiuis sercndi perniciosas controvcrsias.
O ferrcos animos, si quos haec periaila nihil mo-
vpijl, de quibusnihilapud te dix|issem, ciuus sa-
pientiam^ et studium erga religionem christianain
et norunt et praedicaht prnacs boni viri , nisi suin-
ma dolbris ac^t^rbitOBS hano mihi qucrelam expres-
sisjset. ]Sunc te oro, ut hanc lucubrationcm clc-
mertter accipias, quam quidem spero pon inutilem
paci ftitiiram eikb. ^Non pudet me Evangelii , iu-
quit PatiJ^s, qiiarericc npspndek diligentcr au-
dtre concionahteM Pauluih et Evarigelium plahis-
sime tradehlem. Et nuia passim obstreptint in-
terpretes varii, germanam et simplicem seiitentiam
quaeramns ex ipso anctore. ,Nam sinePauIi do-
ctrina ncc bcncficia ChTisri satis intelligere, nec
cectamfMit fivmahi consolationem tenere humanae
meatea fiosaant, noc cultus Deo -gratas ac vems
exastere potest, quod=«tif 'Ita dicam, in ipso com-
mentarioostendam. Denis servet te, Princeps Cla-
rissimcs et gobemet inam. rhentem ad illustrandam
et} amplificandann-gloriam.Christi et ad salutem
Ebclesia^' Cfaristianae. Amen« Anno ftlD.XXXIL
t: I :;(•:'. wv. !Mt,it'. r. I - rPhilippus Melanthon.
'if»l jr|! .!l 1
No^tOTT. .;. \2. Oot.
. .Spbt lib^YI.--pi60l,'.' '
E\?erha^irdo JxQggio^ Pqntiscanoy ConsuU
Lulmens$^
'. * f - I - ■ ~ ,
& D. . .{ionestissime Vir et cari^itfie firater. Citat
v^tusaKriptoc Ckmekis AleaLandifnus ex Sophode
dukisn)iium vtrsuittriquem saepe reoito, et tibi
eum.libfnterLacnbo, quiaest iniagoanimi et mo-
615
EPISTOLARUM LIB. VL 1582.
rum tuoram , et comtantiae m omni oflicio : Sinw
xo x(fV^^^ '^^^ ^^^W ^X^^ (pvoiv. Cum igitur sciam
te et naturae bonitate virtutem aniare, et pectus
tuum domicilium esseDei, non dubito te et no-
strae veteris amicitiae, qune pias causas habuit,
memoreni cssc. Gratum mihi facies, si quando
ad me scribes. Fillus tui fratris Dei beneficio re-
cte valet ct discit. Oro Deum, ut et ipsumet nos
faciat ay.evi] i)Jovg. Mitto tihi excmplum narra-
tionis Epislolae ad Rornanos scriptaey quae te-
stis est vocem doctrinae eandem in nostra Acade-
mia et Ecclesia soiiare, quam coram audivisti.
Bene vale et rescribe. Die 12. Octobr.
No. 1078.
18. Oct.
/o. Hesso.
Epist. lib, 111. p. S96. (edit. Lond. lib. ill. ep« 154.) Apb-
graphon in cod. 13av. Vol. II. p. 614.
lohanni Hesso
S. D. Curionem semper propter singularem do-
ctrinam in universa philosophia et summum can-
dorem feci plurimi : quare cu'm ilet ad vos habe-
ret , duxi eum tibi commendandum esse* Spero
te talcm vinim propter excellentem -fdoctrinam
et" virtutcm ultro coraplexurum es$c: peto tamen
abs te pro nostra amicitia, ut eum etiam nostra
causa amanter excipias/ et diligenter adinves in
his negotiis, quorom causa proficiscitur. Scio
0|)lime coUocari in eum *) beneficium : atque idem
tu iudicabis, cum hominem familiarius nosse coe-
peris. Quicquid in eum vel studii vel bencficio-
rum contuleris, putnbo in me ipsum collatum csse.
Valde enini volo eius dignitati et commodis con-
sultum. Romanos meos haud dubie iam vidisti,
in quibus Pau/i causam exposni diligenter: sed
tuum iudicium requiro. IJene vale. 1532. Die
Zfucae.
No. 1079. (h.t.)
G. Spalatino.
f £x autogrdpho Melanth. in cod. Basit F. 101. epist. 106.
loscriplioDi addit Spalalinus sua maDU aonuiii 1592.
P^irooptimo, D. Georgio Spalaiino,
amico suo^
S* D* Nuper pollicitus sum D, lacobo j^iglerOi
sacerdoti Cygneo, habituros nps eius rationem,
1} in eo God« B.
•16
nbi primum diaxovia aliqua aut sacerdotium tak
vacuum fieret, quod ipsi commendari possit
Idem et tibi et ipsi , meo et aKorum visitatomm
nomine polliceor. Scis, in his rebus occasione
opus esse. Nec dubito , quin brevi occasioncm
aliquam habituri simus. Te quoque rogo , nt tn,
si prius poteris eujm iuvare , hominem miserum el
animo pcrquam imbecilli respicias. DeiiberatiiT
nuncet de visitatione,. quae si procedet, potcrit
huic misero facile consuli. Scis, hoc es^ in tot^
mulis lurisconsultorum et conlractibus bonaefidei,
ut quantum possint, polliceantur se factnros esse.
Mi Spalatine, non dubites, nos oplinia fii^
tantum quantum possumus hac in re facturos esse.
Non requires, opinor, amplius. rSt vnopvft i
^iara ^ov elg xrpf nQog ^Pio/ialovg ieDQdxtvai 0i '
dlfiai. Elaboravi diligenter, ut explicarem rti
nostras, et scire tuum iudicinm cupio. Bent ■
vale.
. ^Lhnnog.
No. 1080.
(fere 24- Ocrt.)
Eidem.
f Ex autograpbo Mel. in cod. BaaiL F. 101. «pitt IIS.
&palatjnus iiianu sua inscriptiooi adiecit annum laSS.
Firo opiimo D. Georgio Spalatino,
amico summOy
S. p. Mi Spalatine. Vaide afBcimur calaniitate
senis istius, de quo scribis; idque literae Lutheri
testantur, vehementer scriptae nuper ad prind-
pem»). Nec aliter ego hac iu re^ atqae^ipse, J*-
fectus sura. Si igitur sperare potuissenms, e tf
futurum istorum miserorum iterum ad principein
scribere, libenter id fecissemus. Lutherus ofniiiiM)
verebatur, fore, ut nuigis offenderetur.priiic^
Ideo puUivit ipsos prius debere deprecari poeBHD.
Interim nos cum Pontano colioquemur, qnod spe»
sit negotii perficiendi, et CKplorabimns, an pM-
sit scribere ad principem. Nam hic pfaetetBi
valde nunc dissuadebat. De Hbris omnia icde
curabuntur. Bene vale.
^ Haud dukie epistoU Lutberi d. 17. Oct snn. 1».
EPISTOLARUM LIB, VI. 1552.
618
OBl.
21. Oot
Erasmo Roterod.
«ct. Ep. p. 37. Epist. lib. I. p. 99$. («dit. Load. Iib. I.
sp. 115.)
JSrasmo Roterodamo
Cum nactus essem certum ac fidum tabella-
, facere non potui, quin ad te literas darem,
^rtim in hoc oflicii genere amanter alis te pro-
is ante aliquot menses. Toto biennio dum
r .in negotiis ac ri\is, a quibus prorsus ab-
tnaturamea, nihil mihi contigit, in quo per-
ut in illis tuis suavissimis literis acquievi*
t velim tibi persuadeas oflicium iilud tuum
dlum gravissimum, sed ettam iucundissimum
y dxoTo^g yaQ naQl TiXeiarov noiovficu zijy
\g /yrioiwg (piXoa6(pov svyoiay' dioti iy Toig
vaoig jdiy anaidevroiy ipiXiaig ovdty ovts (pi-
ovre maToy vndQx^i. Scriberem ad te de
aliis, quae partim nunc aguntur, partim
ident, si quam ReipiibL utiiitatem delibera •
i nostrae adferre possent. Sed quia nihil
rati placet utriqiie parti, nostra consilia re-
litur* Illud tamen oro te quantum possum,
am tuam auctoritatem^ si qua erit occasio,
cem faciendam conferas, et horteris eos, qui
1 potiuntur, nc bello civili magis dissipent
sias« Quis enim belli civilis exitus esse po-
quam omnium rerum vaslitas? Et ego ni-*
ibito falli quosdam, qui spes habent immo-
EI6, eamque ob causam undique faces admo-
mitissimo ingenio Caesaris, ut eum ad bel-
movendum accendant. Mea consilia quod
sas disputationes attinet, spero a prudcnti-
it intelligi et probari, Controversias multas
idi, deinde quasdam ad pietatetti necessarias
fide illustrare studeo. Conor etiam in ho-
Q addncere xo &Si(Ofia zijg noXireiag ixxlif-
ve^g. Huius mei iudicii ac voluntatis quic-
accidat, testes erunt commentarii in Roma-
Lpnc editi; tu si quid poteris adferre opis la-
ReipubL efficc, ut quod illc fieri inquit in
poematis, in hoc quasi ultimo actu vitae
totus orbis terrarum sapicntiam tuam prae^
perspiciaL Contulit se Friburgum quidam
scens Theodoricus Reiffenstein , natus in fa-
studiosissima tui nominis. Habuit avuncu-
uvenem optimum , qui multum apud te Lo-
fuit. Quarc te oro , ut hunc adolescentem
■ ■ ■
LAVTII. OjfER. VOL. II.
et propter studia maiorum suomm erga te, et
propter meam commendationem complecti velis.
Apud nos satis commodis moribus fuit, ac spero
eum confirmatum tuis praeceptis non indignum
tua consuetudine fore. Vale. 9. Galend. Novemb.
Anno 1532.
No. 1082.
(De€bO
loackimo Anhaltino.
Edila io Sculleli aonal. ad ano. 1532. p. 975. et in Beck-
manni accession. p. 116»
Illustri Principi ac Domino^ Dom. loachi^
mOf Principi ad Anhald^ Comiti Ascaniarum^
Domino Bernburgensi^ Domino suo Clementiss.
S« D. Postquam C. T. proximas literas meas be-
ne consuluit, cuius rei gravissimum est argumen-
tum, quod tam amanter C. V. rcscripsit , non du-
bitavi rursus hoc tempore ad C. V. literas dare.
Ita mihi praedicat D. Nicolaus {Hausmann) ^)
studium erga doctrinam cbristianam in fratribus
C. V. ac C. T, , ut facere ') non potuerim , quin
talem animum vobis etiam pcr literas gratularer.
David inquit Ps. 46. : Quando ad Deum scuta ')
terrae veniunt^ exaltatur Deus lalde; vocat
enim Principes scuta') terrae. Et quidem prae-
falns est: Principes una^) congregari cum populo
Dei Abrahae. Cum autem Vates optimus sense-
rit, gloriam Del illustriorem fieri, cum Principes
evangelium amplectuntur, sane') gaudemus, vos
adeo incensos esse sUidio pietatis, ac sperandum
est, Ecclcsiae profuturnm exemplum vestmm, ut
gloria Dei fiat illustrior. Opto itaque ut Christus
stndium Vestrum ad universaeReipublicae salutem
gubcmet. Illud autem necessarlum duxi scribere:
hollem hortari quemquam*) ad hoc genus doctri-
hae, in quo versor, si arbitrarer res exiguas aut in-
certas aut parum necessarias tradi; nec Princi-
pes decet amplecti cnriosas et inutiles disputatio-
ncs, quas Paulus Xf i^or/itt^i^mp appellat Cum au*
tem constet, res maxime necessarias ad consolan-
das coBscientias et ad veram pietatcm de poeni*
mm
1) Hausmann abest a teitu Scalt*
8) Beckiri. tacert.
8) Beckm. utroque loco saneti, sanetos pro stuia,
4) Scnlt. etiam pro ufui.
5) Scult. iure,
6) Beckni. quemque,
40
filO
EPtSTOLARUM LIB. VL 165«.
680
leniU, de abiicienda dubitatione, de certa fidacia
misericordiae', et pleraque alia expticari, in qui-
hm est sumfna pietatis , non po^sum non faTere ')
atudio eorom, qui hanc doctrinam propius aspi-
eiunt. Quodsi C. V. considerabit res universae
Ecclesiae necessarias in hoc doctrinae genere pro-
poni, non dubito, quin pro vestra pictate erga
imiversam Ecclesiam consilia eorum nullo modo
probaturi sitis unquam, qui res tantas delere at-
qUc opprimere conantur. Recudo nunc germa"
nicum Apologumy quem*) spero multum iucis
'dliaturum esse nostrae causae. Cum erit absolu-
tus^), mittam C. T. Commendo me reverenter
et fratribus C, V. Principibus optimis, et C. V.
Bene valeat C. V. 1582. ").
Cels. V. deditiss.
Philippus Melanchthon.
■WMV
No. 1083.
24. Decb.
Bernh. Rothmanno.
Sdita ts apographo in a Setien Philocal. q>istol. p« 4. ' Ad-
diia etiain est libro: Phil. Mel. wtuicn^^n A^. coeoa do*
inini ex scriptis eius collectae oer loh. VVesfphaluin. No«
ripb. 1557. Pars epistolaei Tidei. a ytfbb: incertug ru^
mor hic ailaiustic* legitur ttiam in dcr Gf Undlichen und
wafarhaftigen Histofia ton der Augsb. Confes^ion ,etCi
p. 170. ^ Oe eadetn re scripsil Lnlherus ad Rolhman*
nuni d. U. De«b. Vid. de VVelt. T. iV. p^ 426.
f^enerando viro^ Bernardo RoihmannOf
docenti Evdngelium Mbnasterii in PVeslphalia^
S" y. . I- /.
• D. Tuas literas accepi, ml Rernhards^ aate
fnensem, tibique habeo gratiam, qui scribendi
consuetudinem inter nos in^titutapi ^ouseTvare
studes. luvenem mihi commendatom* libenter
complectar, ac iuvabo quocunqub ofBcii genere
potero. Idque ei pollicitus sum. De.civium ne-
^otio scio nuper admodum delibcratunx ^sse in
conveutu confoederatorum nostrorum, ac puto^
iam tuos cives extra periculum esse. Scribas')
mihi tainen primo quoque tempore, quomodo se
res habeat. Non dubito, quin tu inodcrate facias
omnia. Metuo tamen vulgi naturaiu, ne') intcr-
7) Btckm, /acere,
8) ScuIl germanicam apoiogiam , quam,
9) Scult. aAsaiuUt.
10) Annus abest a leslu Sculteti, et aubacripiio a lestu Bcchm.
1) Weslph. seribes,
S) Westph. 11/.
<fam lihertate satis moderate ntatur. Iiicectp^
etiam rumor hic allatuA est, in urbe vestra palara
probari Zinglii^) dogma de coena dominL £go
nec rumoribus istis fidem plaAe habeo, nec tibi
pjacere puto , si qui Cmgli(pQoyoyai. Etsi autem
non hoc mihi sumo, ipi Bernharde, ut aliquid
tibi praecipiam; tamen pro nostra inter nos anii-
citia duxi ad te scribendum essc,' tit potius Tilnl
salubriora doceas, qtiam ill^s Crnglif disputaA)^
nes. Facile est consciehtias coniicere in duhHa^
tionem, liberai^e dubitatlotie dif&iciUEifnum ^'St
Ideo maKm, tc eligere in*'<loiendo certa.^etcjfaae
fiduciath ih piis mentibus' confinmieht , non qiiae
excitent*) dubitationem. Habemus sati#'*multa;
qtiae necesse est inculcare, de beneficio Cfarisfi,
de vitanda dubitatione, de vera invocatiohe, et in
h!^ mallm' te versari. Quorsum opas est,' llla^ pro-
phanas disptitatioties , ^6A nusqunm nisi iii coek>
sit Christns, et ^iod 8fr(f6at u^i affixQs loco/5{iar<*
gercf ? Certe scripturd iubi^t invocare Christanu
Fatendum igitur est , ^um ^de^se vere et ye^b et
sigiilo, cum eo utimurV ubi promidt, sb'ddesse
veHe (sicnt et Deus vf^te aderat ad propTf iatdfftim
propter jfj^brhfssidncm), "Velle cbnsolari.' Sit^bstit
doA pt^banfillam ^terafi6Dg)(oif(V^€mik Pkpistae
dicunt corpus in spccies ilias mchlm,:'<|tiasi' vi-
hbm in^ lageham. Sed adesse vfere dictiht'' Chri-
stum fh coena, qtiod nihlThahet incOTihrtndd^' Re-
qne ^gb %nbro, hic a^b ingemosis hominibns^iitiilta
quaeri-i^bsse , et credo, tc', hdmihcm'ing^io acri
praedhum^ excrceri his disputatibnibhs. Sed^tf
ctiam atque etiam oro, ne iudiciutn praecipites.
Noti ighoro , doctos viros alicuhi applaudere do-
gmati C'w^/iflno,.et.h.Mhj;ni.cQncinn«is rsttjones. Setl
in hoc non sunt omnia. Praescntia, quam dix^
habet avaloyiav fidei. Haec scripsi sinipfici ao}-
mo, adductus amdrc tui, tcqu^ rogo, hnnTb-
nam partem accipias, mihiqueTescribas et de tna
sententia et de statu ecclesiae tuae« Ego me ne-
ciue Episcopum tibi neque paedagogum facio. Sed
cum ingenium tuum amem et probem, malui, id
versari in bonis et necessariis locis doctrinae chri-
stianae ilhistrandis, quam in disputationibus'pn>-
phanis. Bene vale. Pridie die natalis dominL
15S2.
Philippus Melanchthon.
9) V. Seelen: evangeiii,
4) T, Scel. exerctnin
EPISTOLARUM LIB. VI. 1582.
6ii
84.
(b. a. ?)
j4nt. Corvino.
ibt. lib. V. p. 504.
lio Cor^ino^ Pastori Ecchsiae TVictn-'
husianae^
Satis graves ct magnas causas mutui amoris
js 9 videlicct ut communi anirao et consilio
am Christi iuvemus* Sed ut te etiam vche-
s araem, admiratio ingenii tui facit, quod
0 milii egregie prpbatur. Hahes genus di*
elix , amplum , souans xal av&riffoy. Ideo
siqam, te hortari, et ut hanc scribendi fa-
ji arte et usu confonnes, et ut eam ad
gloriam confcras.
uas conciones.habet chalcographus iam diu,
i promisit , se excusurum esse , promisi et
»am operam in castigando* Sed ille non
habuit vacua praela. Yerums.ut priinum
iliquae paginae absolutae, mittam tibi.
ialogom legi, et placet. Sed Croto *) par-
1 est: ctsi non tractatur aspere , tamcn ha-
laani, cur eum roagis irritari.nollm.
e votis monasticis placuit utrumque scri-
Poppii et tuum.
ol/in^^n^iV Concionator, si non potest ibi
js famem tucri se et familiam, liber est,
Ivangelium: debet o xaTijxovf^^Qii T(p xar
Ti victum, ut scis. Heiiquis scripsi; te
jt mc fratribus commcndes , ct ores pro Ecf-
!^hristUTn.
Philippus.
-i«Ma
85.
(fa« aO'
Mart. Fabro.
.li. . f
X apogr. in cod. Mehn. III. p. 81 ^.
rtass€ propler cdiluni libram Wicclii, dc qiio vid.
U ad Spalatinuoi poat 1. Aug. scriptam.
Marlino Fabro*).
riescio quomodo accidcrit, ut sine meis literis ad
vos rediret iile iuvenis, qui huc tuam eplstolam
attulerat Nam ego quidem illi receperam me
daturum literaa. Mea officia erga te, quanqnam
nuUo modo tanta sunt quanta praedicas, tamcn
me delectavit tua gratitudo, quam in his proximis
literis perspexL £t hoc vere dicere ausim, non
defuisse mihi unquam studium tibi gratificandu
Fottuna magis defuiU Ad pracfectum quom
scribi yelis, siguifica. Sed hunc puerum, qui
has literas perfert, intelligo accersi ad eam condi-
tionem, quam tu ambis. Nec tu tamcn desiste
apud praefectum tuum negotium agere. Vale.
No.1086, ■ (h. a.)
Eidem.
f Ez apogr. in cod. Mehn. III. p. 81 b.
Martino Fabro.
rVbn prius sdvi , te in vallem loachimicam re-
diisse, quam heri narravit mihi hospes quidam
no^ter, qui.huc advenerat« £t quidem gaude*«
bani, te iavenisse nidum non tantum ubi tuis re-
hm^ sed eti^ aliorum studiis consuleres. Hoc
mihi fDolestum fuit, qiiod nihil scripseras ad nos«
Nolui enim te nostrae amicitiae memoriara dcpo*
nere, Quare da operam , ut frequentes istinc li-
terae ad ncks advenlanL Vale.feliciter.
No. 1087.
(h. a.)
ludicium.
De qnaertione: an liceal nobili in rebua ad religionem spe-
Glautibua oon obedire pripcipi suo ? 00301 perscripeerunt
sentenliaoi Lulheriis, lonas etMelanthou, editam inKap-
pK Nachlaae elc p. 16t. et a dc WettJo eprstolis LiifheH
.wsactanf T. IV. p, 428.^ quam quaere 10 Lulfaeri epi-
stolis.
^) Marlinua Fabcip «nno !St7, dopail filios Reiffensteiiiii. Vi#a
eput. 4i. 6. lun«, SO. lun. et 1. Septb. ann. 1527. ad ReiffeoT
steihium scriptas. Idem versabatur Vitebergae d. 26. Sept.
Ififft. Ei^ videtilr-anno I$ft2. in Tallam loaehimieam-fe^
40 ♦
...153 3..
:!i[.:i.Tir»
loack. Camerario.
Efitt. »i Gimerar. p. 197 i>i. •
firo oplirno loachimo Cametqrio amico
suosunimo,
S. D. Opto ut hic aiiOQS faushis feiisqne sit tibi,
nobis et uniTcrsae Heipub. Hinc eDim ordiri
lifauit, cam haec scriberen) CitJendii Iiuiuatii«<
Qood ad te diu iamnihil.d«di liHcranini, tn eaT^is*.
non aoluni occupatione* nwae sunt« sedieliain alia
qnaedatn, quae hicrecensarenpnpOSSIlTQ. - Aiitto
tibi etiam Xenium. qDO-nuJJtiiQijrc^iireaptiu»
potui, vJioS-taiis Psalnmrum.^, -apeco tit» gra-:
tum munuB fore. Addidi et Tetos vofuafia, eo
quod nihil viderim eius ^neris ficolptum elegen-
tius, £t scioite mira^ artiAeiitf ejr baberc iatic
artificcs, qui hacc iudicare pp^iiil.
De Cunicta addidi Sannaticum scri|i|t4f)i, .ut
rideas vanitalcm istorum scriptorumk V*ftlde Mt
tem te oro, mihi ut sigDiifiq)s« quid iudicent A\u,
Nam mihl pectiiiM-iat. saepiw nwlilm i)aifl»il vi-
detur id sidiUi <{uia fuit.^i^ orto, et imitum bdbuit
urdiss. «t BQTo deflagraviif -. lUnd . obMtvairi.
CiBn Ptolemaei seoceacia deiignis XI^ t^t Ti>
sum est conveuirc. - £t herde conveniebat aupo»
riorisanni**) Comota.v^Vcrqm isti artifices oostri
non adhibent in iqdieandp prudenliijTi. ..bajie^i.
^UTHufHuy.Ioliuunttir^.qniiside his pronanciareut,
quae appareot in ipsa Solis regione ac Zodiaco.
ci' Tiikttzit iudicandum cst; ced hanc disputalionem
in praesentia omittam, scribam enim alias plura. .
*} Quemnim lllirum inlriliffal. neacio. Ncque Mvliiu Deqna
Sirobcliu* Mi aan. t^. et 1SS5. lil.rum MelaniKoDii nDiii!-
naat, a<l quem bacc rererri po*iiiil. SqdI igilur *iae du-
bio Luthcri arcmnenl* in pMlmo*. Jc qtribui TiH. cp. d.
5, lan. ad Hercbeincrum.
**) i. •. aniii 1581. cl 1S8S.
'' /%pe noilmxd»' aibil hab«a<niai mmdtfMwbHr
ita statso., si Klvclil, ut audid; ii>eni«rtl<iiUtjni>-
rabnnt, .Macai/onsmeuiitabunt, :» iMXidiejptvttli
quae sempKtinmi. ■ ■'; J.ii: '■aii<; :r ,■■'■:
nihil V$ot" £t*tfWiafe'eiC"'fteqlffi!'n^^
per, qtibti*aB^d 4am.''''^'Eryc'ui \^fui'tiw^
tentum abhoirer^' v^ maxime a tota^ufhoi^ ' ''
c'lfgl _ _
m\\,i hat' ac tekoxi^lpSnm^:-^ vti* i^^mf^'
impetiraf e pnnii , ut hoc scriberem ad te, scripst
t^iTTH^n tan*l*m frettlS . rni*|fq amii-i^iy, Qllodll
mecum ea disputare possnm, cur non et teaim
comniimicem? quicum pmfcctu omnia •nofe^ gfc.
cus ac mecum loqui et sqI^o et opto,_ sed tara
datur.eius rei facuttis. "ScfipSiisem plura, Disi
ioterpeUarentiw«mE|;ataB.^alm»i quibiur-Hiin^
dielectbti- ■ -■■''■'■'■ •■■'■■■'^ ■; ■_■■■ ^'^
Apologiam gcrmahicam et locutn nepi ih
iiatos^t'T}i {ractavi -iat^i^e<nttf6v,' qHMrrvttlta'
te^iosfiideTe. - Si^meos itoMdnos vidtfti , nolmiA-^
verterc potiiisti; qUirm dci^llftte 'et ■ftt&c^hews eam
rem expUcere. voluerun. £t , sp«fo , p^iidciiM'
pNMttcos lesse. lUud eoim egi, ut neoeuiirii
lUustrarem, et qtiaestiones plerasque pArltn /al-
sas p»rlim inutiles praccidrrem. 'Vulc .«piimt
ac fellcissime mi loachime. £t rcscribe, Caknd,
lanu.
^ihnaog.
EPISTOLARUM LIB. VI. 1585.
(ineunte rBii.)
G. Spalatino»
Ad Spalalinum.
I. CuraviiiiMS ut Ubri mittercntnr Illijstris-
Principi ante iiatalem domini. Utinam vero
;tur Principi nostrum consiliam in emendb
'ariis libris. Audio enim voliiisse principem
m theologicos ac .loslrates libros cmi, sed
Husti ngs quoque ca de^ r« disputantes- h\ li-
Vrinc^s. hoc scriptum Ipgt^re , ut yarii .'sea'
s getaicfis Ifttini el germanict libri enaerentot.-
•so te scribe mihl plauius , -ntium Priucsps
|fferi^'h9iic,y^rietat^.', ,Quod fpisi^i ; ^ata-
rxmdipis, habeo tibi n^^iuitiu gratinm. Sed
! p'ptarrin'i1iisM '^natuliOfl™ gcnesim. Nunc
vi^eam,vespert|nam^8s^^'n)ii$ui, milil crQ^c,
e^,^iUc,vIro iuipepUeiit. . Sed miltam ti^ no-,
i'iu(lictun>. . Pastorem*) tilu .rcinilto...,,Iu
||ipaj>St coTpoxe ii|uci(,\»alt6. .^ildi^i.et cep^
mgerpufnktivhi. ^olQgi€un*.:.^aM locos JlfV:
« i^^i»ni» ,(lft jpeccatq Q^gjjm/crt. ncfu Jtxato-,
(?#.( qU<>,* ro^ ut , HispicuiS^ , >«l»ero .^pi;()jEu|j^;
a^ntfiiijpiia.' lllustra^-i eium^,u.t npihi. q^^dem
ir«]^iwiw T^-,.JM(i* Jwfliooib^, tetju^.tp-
£i^i!qiiiin,Tifuhi iuuiaperiKribav, ht^ v^
.ij^ir oi» coJqiugc.e^nUa, ^bnV,t58^ :,'{,
,1',' v Ii ,,-.'"■ ■■ *y-.' ■ -' :.S^lt4*n«0fc .
.■,fin^*t^i,
lv.Mpf^^^"^9ff*f
401. p. 79i, coiT. Btiati ft p. 791., cM. ii|w. » Ut, w
•Ml. MebD. p. 7t.
\._optiifU> ex eifuesiri :af(i'?*:f i?i' fo^ff^f^h
^fh^o.ffertiheimiro, in au/a pFm.»fi^
, _. jiA)guntiai d^aU,i,- palrono sun,
k' Non'»i«tinio, pamm viderl^gnitnm ant
OMm, qui')«ero gratia8^fr>^')i' aini'-in aui-
serpetua gr^iludo esse debcat*)j lamefsi mox
nttlKgit librqm, foi<iuie Putorcni Uermae.
ruod c«d. I.ipj.
i§am caA. L.
MtM cod. L.
decreversTn rescribcre, postr]uam accepi una cum'
tuis litcris muiins illustrissimi principis. Sed
forle accidit, ut htcmeus uuiiciustunc, ignorante
me, uesciu qiio profectus sit. Itaque primum hoc
te oro propter tuam humanitatem, ut hanc meam
muram boni consnlas; dcinde ut eam apud illu-
sirissim»nipr!ricipem+dib'fren(er"*)excuaes. Vable
enim praustare cupio, iie me homiuem ingratum
esse indicel. Qnanquam enim libellum non misi
boc- consilio, ut flagitarera avridwifov, tamen
hoc nomine praecipue mihi gratum eat prindpis
miiniis, quod inde coniecturam facio , neque eiun
hostiffi advcrsus me animo esse, neque el-'Valde-
inScTTpfiohem , aut illam raeam in praefHtione
commemorationem, in qua studium pacis in eo
praedico, displicuisse. Mcmhiisti autem , me tibi
peTmittere indicium, utnim putares libellum ex.-
fiitienitnm esse.' ~ 'Ntinc postquam behcficio tno ad
principem pervenit, peto abs te, ut inchoatum
benefiGinm +tmbi'''|)p*i*t?A!(,''ac prmcipi iUustri»-
siiMo mei^ ^'^tb^ reVeretlter A|;aa g;t-atia»j'primum,
qdod lU^am oflidUra atfn'«it asp^tnattii,' *l*'<i*'^
etiam pA> aMplisiifaO 'intitiere imnii misrio, qnod
qiildeW-egA itft-act!)pTb'Iifii*lii*m siirgularis erga itte
beAtfttlleHlIM t[>Bitti"te^Tm6riTt]itl;' €]^ara veto:
et 'UM^tain'' i^^inf 'sapientisliimo prlncipi ptaceat,
pnt-'(ftrti^'^olWilas trieta. 'nAm' res ipsae non mnt
to«^ttBe «t' piFo di^i(Ar^<'^is otwatae. Etsi
fioc')t(>^roW(!<dD'8ectiti)trtrm*) A8*!v''tat fianSMn ad
i>hifateM WfMiiHe iiec«Miri;lM*)'theKus intellectnri
fiint lectorcs. Hoe enitn 'prbfecto egi, nt ambi-
^entas^iAti^Intantu enimos Manarem, non nt ac-
teffderein fac mag:is inftammaTem diMnrdias^ ' Ve-
^uB'haec ecelesia^ consUtfftidtt est, 'snbiiceirt tkA-
pta iii(tlri«[ep)Si!tf|H)«ni^'>^ Ktocf^ ego quiequam
;edi^'m)qumnv de q^lo ^okl voluerim permitlere
|HdkiHM><loctii'M bonifl. ' J^nlliut vemiudicium
4iiatin)r^Mrbi*fc{ quMD Ui^ principii^> cuilu praden-
itia- jit: bmnl>geaetre piertpeet^ est uniTeivee Geri-
^maniae.' Sed triati quDmmiic saevu^ temponim
ifat0'aci^it,- 'nt crit(at)« 'Hctbeamns «on ipsos epi-
j&oo|k)si-B«dititl«« q^ttb(lsm'px.v»^^)'.homineft io-
.doctos'^ 'Mtiltos', «vudctev; qui t^ligiones omnes
suaviter irrideat,i caraqiie-ob-damam niagiu-vi
4) Addaal cod. M. etcttd.ZJpK ■
5) AddaUt cod4. omnu ffuIW. '--">-''
6) cnn«wu(H>n,'cod.:Goll]. el'C(ift1S;
7) faoMU ■— nttttarlat eoii^B.
8) Manl. tritli tu nttoa ^odam, "•■■■■
9) e-x vuigo aan lEgunlur in cod. L.
627
EPISTOI,ARUM LIB. VI. 16S3.
6£8
obsUtunt, ne perferantur atque cognoscantur ea,
quae (livinitus tradita sunt de religione. Utinam
remoti^ illis pestibus principes ipsi iudicium de
nobis facerent *°) ! . Sed omitto in praesentia hanc
querelam. Tuum iudicium eicpecto de meo scri*-
pto, Spero y te interim aliqviando inspexisse.
Mitto tibi Luiheri argumenta in PsalmoS|
quae spero tibi summae voluptati futnra ^w.
NuUus enim extat ullius aetatis quamllbet magnus
Gommentarius, qui plus lucis aflferat P^almis. £t
pro talibus beneficiis, quae xeddatur. aqctori gr.^
tia ") ab his, qui non d^sinuat pcincipes ad .sa^
vitiam hortari, non igno]pa& Sed ferendum. fst
et sperandum, ut ille sapientlssimus rex apud
Poctam inquit, clajiw KoiL ilmaxioy. De jPci*
merani scripto nimis acerbe iudieaot, qui intec*
pretantur, eum abol^re baptismqm. f Mitto,
quid ipse sentiat, quidque interpretetur'*"). Cun)
autem constet ex aliis ipsius libris Qt perpetua.
consuetudine, nihil eum de baptisrao alleau?» do^.
cere a pietate aut commuui. ecclesiste. cpnsuetu-
dine, incivile est, exagitare") uuum atque alte-
rnm i-eius**^*) verbum obscure scriptum. Pollicetn
tur tamen, se veUe huic ofr^nsioni mederi in ali
tera editione, quam num; adoruat , ■ et ") toUere
verba, quae aliquid visa sunt liabeTQ ipcommodi.
£go , ut eius sententiam peuitiiis oognoscerem '^),
quaestiones, propemodum ut fit in foro, ^ prae^.
scripsi, ad quas diserte respondit. Bene vale .e.t
rescribe* Pridie Epiphaniae, aauo 1533.
No. 1091. (bootemp.)
Cph. .RueUiou > .
Manlii farrag. p. 8S7.
Christophoro Ruellio
S. D. Quod iterum ad me scrjbis, specimeh mihi
praebes egregium non modo diligentiae tuae in
literamm studiis, sed etiam hnmanitatis, quae
▼im habet maximam ad assuefaciendum animum
ad omnia virtutis officia : ac plane virtutam prae-
cifMtaruro nutrix est. Gratulor igitur hanc indo-
lem : et prccor Christum, ut stodiis fratris tui fa-
vcat. Qnod poUiceris te praeceptpri fore obse-
qucntem : fiicile cst , inqiiii iUfs ^i ; impcriuna^ vf bo-
nos. Itaque te quoque praeditum.tali humanitats
ct jsuavitittc ingenii spero ausquam rectamonei^
tibus aut pareutibus aut praecepUufibi^ defutu^ufD
e^e. .Pat^ituo, viro,opdaio,.saIutenid!i9es n^
verbis rqvejcea^er; ac.parr^^is, v^ffcinciglMo'
gui^tjnoj^fios Iiomano$ misisse, eumque h^i^prjr
%vun munus doqasft^, . ^ienf; vj^e^ ..
-' " ■ t
?!<■'■' ?»!! 'tl
fr
T*
No. 1092.
(fere mense len.)
Studiosis in Academia. . .^
Ei St^ph. Riccii MitceU. no. XXII. defcrtpsit FoeffRuilBiL
^ylntimatio P. M. de quinio Hhro Ethicorum
Arisioielis rtpeitodo^
In editione scholiorum £thices r perscripsi ea,
quae in tertio libro traditurus eram , et sunt loci
quidam non inutiles, cumque nihil restet, in qw
diict<ind6 prdsit admdtfum «ohodite t^Mjfvion, ei^it^
qui nutlos habetit textus neqne Graecos nfqti^liA-
tinos, interpretatio illa Graeca, qoam ittstitui, ni^
hil neque vohiptatis neque utilitatis 'afffeihre qoeat,
decrevi irepeter^ '^ntiim ' Ekhitotani, «t 'Mm
Gmeca lectione conferye, ut et ii^ qui GhH$M
libros h^ent , coll^fla nostta interpr^l^aiM^ lAie-
lius inteHigfdnt auctorem Grraecc loquentem, et
alii hcibeantinterim, quidagant; dum le^ntLa-
tinum textum et eruditissimas co^tationes taiiti
\ scriptoris diligentius expendunt Ac profeiSM nid-
; lusestlhterlibrosAiTstotelicossuavItirquihtb* E^
tamen domi appa^bo ad eoiidem modmn ex rdi-
quis libris optimum aliquem^ ut paulatim reliquoi
etiam explicatos et iUuiitratoa adipiscainiiiL v
10) God. Golh, 40U'primeeps ^tf — fgMTti.
11} Cod. B. rtddantur — ^ratiae.
12) Uaec addunt cod. L. , gq4« M« fi cpd^ Bit.
IS) Cod. Lipi. exaeerare*
14} eius addunt codd. omnea.
15) et in utroque cod. Goth. ^equitur verbum mjederi*
16} Cod. L. eognoseatiMy cod. iOl. cognoscereiis^ cod. M. in-
teUieeretis.
1 1 1
No. 109».
• (lan.)
lisdem.
•M''
Edifa in Ricdi Miscclt. no. XX^Vfl. 7i deaci^b a Foti^
manoo.
^^lntimatio P. M. in securidam Otyhthiacom
Demosthenis^*
P. ...,«■..
ollicitus sum me rursus aliquid Demoatbenii
enarraturum esse. Quare ut fident meam libercm,
EPISTOLARUM LIB. VI. 16$3.
030
(I^crevi Deo voletite cras incipere interpretationcfm
lecundae Olynthiacae, et certam habeo consilii
caosam, cur ab illa exordiendnm duxerim. Quan-
qaam autem non ignoro, qualia fiant iudicia de
toto faoc genere studibnith Latinae et Graecae lin--
goae, ' Ulttien spero aliquibus nostram operam in
haere ghitam fbre. Quod si haec nostra studia
rer^ sunt virtutis studia , meminerimus ea expe^
teittda atcpie eolenda esse propter dignitatem, et
adkibettdam e^ cotistiintiam , ac patientiam ad-
verMs-agrettimn quorundam et barbarorum iudi-
da. Nulla enini virti» sine forritudine coli ac te-
thieri potest. Bene vale.' i5S3.
No. 1094.
1 1
9. Febr.
*\».;
iQachn Camerario.
■ 1 *
Epift. ad CanMra^ p; t99t $^q,
P^ird opltmo loachimo Camerario JSam-
*'■ bergensi^
^. D. He» tuas litteras accepi plenas rerum plu-
rf.iaanim« Sed iilud .vellem clarius csse scripiui^,
B|l o^ia^no^ putcs post discessum Eobani reliquam
tiiqs KhoUm conservaturos essc. Nam neque ego
i^^ic t^ volifi^ avcUere^.si qua roedlocris fue^ii
H^LA^adi ratio.- Ctsi enim ista vestra schola pa~
ryi9 j^^ueos visa esbs tameu animadverti pluri-
iDOS.i^piime.instiiutos arvobis huc venisse, quod
ep *dipo, qiio.minus te navatae huiusoperae poe^
oiteat. Sin auleni dimissuri vos quoque videren-
tor^ nec tu a nostris abhorreres, putavi me ijure
Qoslrae.amicitiae dc ca re aliquam cogit^itionem
tosciperc debere. Quod enim iubcs me hanc cn-
raai dcppnere, non profecto, si velim, qneam.
toivcL yaif ax^ 'tdiv (pLkwv, Velim igitur te ror-
ms et de illorum consiiio, si quid habes, ct de
Lua voluntate scribere, quam si sciam, facilius
"xplicare ea possim, quae in utnimque pariem
siHii veniunt in mcntem. Non pariim etiam hnius
inni aut ccrte proximi impendentes motus timeo.
Vi<)e5 enim qpantqm ubiqiie prodigiorum, quae
Mincursationes ? ^an^ofiivov mihi missum est,
piod ^onspectum est ad Oeniponlem. Gamelus
arcnndatns flamma et quidem respectans , Lupus
respectans ac vomens flammam. Leo prodicus
sxtra mohtinm fauces, quem in ipso aditu faucium
(tatis cataphtactus^ quasi blandicns excipit* Altera
enim manu iubam contrectat , altera tenet pedem,
quem ei leo porrigit velut salutans. Haec mon-
stra petunt aquilam, quae nno pede insistit coU
lem, altero petit vicinum coUem, nec attingit.
Neque potest esse dubium , quin Camelus respe-
ctans fugam Turcicam significet, Lupus Hnngarum,
Jjto^ A^doxn^ afj^umveirdy T7iiiievi^riv^)j x(d
6 xardfpQttxrog ij ElovttiovQ fj Botovg.
De SenrfJo rogas quid sentiam. Ego vero
video satis aciitum ac vafrum esse in disputando,
sed phne gravitatem (ei Aon tribuo. £t habet, ut
mThi 'videtur, tonfusas imaglnationes; nec satis
explieatas earum rerurtl , quas agitat, cogitatfones.
De iustificatione manifeste delirat. mQi rijg rQid-
^og scis me semper veritum esse, fore ut haec
aliquando erumperent Bone Deus, quales tra-
g^edias excitabit haec quaestio sld posteros, d
icrlv vTiocnaatg 6 Idyog, rf i<yrip "bnoaraaig rh
TiViO/ua. Ego mb refero ad illas scripturae voces,
quaetuhent invocare Christrim , quod est, ei ho-
norem divinitatis tribuere, et plenum consolatio-
nisest. rag ^ildkag roiv inoardoBwy , xai din-
(poqAg dxffiftdSg ^rp^eiP, oh itdvv avjtKpiQH. Illud
me pessime habet, cUtn e.le<)cm Y^s agitatae sint
a Paulo Samosateno; tiihil extare, praeter levia
quaedam apud Epiphanium , nnde intelligi possit,
quid iudicarint quidve seculi sint hi, qui eum
damnariintc Mirum in tilodum crucior, cum il-
lam et vetcrtim et nostifae aetatis. UQaQX,(jiv ne-
gligcntiam atque incuriam consicl^ro: Qiiid cen-
ses Concilium fore, si tamen conveniet, nisi rv-
QavviSay aut pontificum aut «ilioruiri,' fj jtidxc^g
rcSv d'tok6y(Jt}V xtvravQixdg. Quis enlm hoc agit,
ut dubitantes conscientiae sanentur, ut veritas
eruatuir e tencbris, ut glbria Dci illustretur? sed
spero nos de his rebus brevi corain collocuturos
esse. Decrevi enim hoc vere ad te exspatiari, si
ullo modo licebit.
Micyllum Francofordiae adhuc esse arbilror.
Volui euin Edclbergae collocare, et principio
amanter a meis civibus exceptus est, et bene spe-
rare iussus. Sed ipse dum mox flagitat stipendii
accessionem, nonnihil iinpedivit eam actionem.
Niinc rursus veuit in spem consequendae conditio-
nis Edelbergensis, sed si poterit apud vos esse,
haud dubie praeferet urbem et sndalitium hoc
omnibus scholis. Invitalus est enim et a Marpur-
gensibus.
M.
*} Landgraviuni. C. W.
6S1
£|?JLSTOLARUM HB. VI. 15^8.
#82
Polybiutn tibi dono » mjssum mibi ab An-
ftpacbensi quodam. Ibi ftunt illa (dS^iQmxd,^ de
quibus memini te ad me scribcre, . Sed Polybius
valdemibi placuit, eoque pvUavi dignum esse co*-
dicem tua bibliotbeca. Nam ego contentus sum
eo , quem excudit Secerius^ Meo iudicip sapien-
ter et perspicue narrat eas res, quarum memoriam
voluit ad posteros extender^« sed tuum iudicium
de eo audire yalde cupio.
Gaudco te Euripidis et Sopboclis Tbebanas
fabtdas enarrare, nam, quantum ego quidem iu-
dicare possum, nuUae sunt meliores in utriusque
Poematis omnibus: scis mibi semper niirum in
modum Pboenissas placuisse.
De Francisco quod sc;irc cupls, ita se rcs ba-
bet: docet adbuc graece» ac nunc Hesiodum lucu-
lenter enarrat; bac p^roxinia aestate e^arravit Ara-
tum, Gratum mihi est, quod ipeos familiarcs
complecteris atque ornas, amantque hi te vicis-
sim et reverenter colunt. Uunc adolcscentem
Albertum auditorem vestrum tibi commendo. £st
enim perstudiosus tui, et cupidis^imus bonaruin
litterarum. Me rogavit, ut a te peterem , ut slbi
potestatem facer^s interdum te adeundi et con-
sulendi de suis studiis. INlam valetudiais ,caussa
domum remittitur, ubi comniorabitur allquandlu,
idque tempus decrevit in studiis etiam ponere,
cum erit potestas audiendi te ac caetcros professo-
res, lussi ut Schonerum diligenter audlat, hic
enim et Milichium audivit.
Dorii res minores sunt, ut ego quldem su-
splcor, illis triumphis, quipassim editi leguntur.
Vidi enim litteras Patris scriptas , in quibus erat,
tantum teneri PatraSy et alia quaedam in Iittore
castella oppugnari. Methonem non teneri, ac
duces speculatos etiam dissuasisse oppugnationem..
De Corona spem aliquam babebant* Recte sto-
macharis, quod quidam bene promittunt Turcis,
ego enim omnino spero rnituros esse. Gratulor
tU)inatam filiolam, etChristum precor, ut te ac
matrem et tbtam familiam tuam servet. Optime
ac felicissime vale. V. Id. Februarii.
^^ihnnog.
No. 1095.
lAw
1 6. Febr.
Ilier. Baumgartnero.
Clarissimo yiro t Hieronymo Bomgarjkne'
rpy senatori ^oriberg.y suq aiwiVu, ■:...._
S. D. .Non nunc primum qiieroir de consiliis at-
<jne ^tionibus nostrovuui , sed ita fit «rcircr iib^-
uiavy nolXwv hxTifdiy higodoLf etc: .PriMep«vir
est optimus et amantissimus pacisi sed llle,-qiio
de scribis, animura babet mirabiliter vifleiitnRi,
et egety ac mihi saepe visus est <cupere omiua in
casum dare. Si Caesar ordine petet rostUuiiMv-
nachos , e t sim iles ^ non vult I^utherus ^ ad «•«■«
decurri ; sed si pcrsouae Prin^ipis pericnhun vioini
molientur, permittit ililuti suo iuce, si>quod.I»-
reconsulti ei promittunt*),. . £ga non difsiiaolo
me, propterea quod nostros noram, fuisse pacii
cupidiorem Augustae. Non enim credns fiicilc,
quam longe absint ab illa Evangclica constaotia et
moderatione nonnulli, quam iactant; ae4fl ut.vi-
deo, motus fatalis est. Nos Q^at|onibus aostrii
commendabimus rem Chrlsto. .. .,
Audio vacuura esse quoddam exiguum stipeu-
dium: est auteni bic adole^cens^. filius civis No-
ribergensis, adolesceuti no.men est Atberto JJIdh
ber. Patrem vocat Georgium TVebber. VideliiT
mibi bonum et comraodum ingeniiim esse, ao.di-
^um, quod vestra iiberalitate alatur, et a.puenli
doctrina praeclare instructus est. Oro jgitQr te,
ut commcndcs cum Senatui. Hoc - lienefif^m,
crede mibi, bene collocaveria. Iguosccs^.adtcin
mihi, quod baec negotia tibi impono. EUtfCnim
tibi homini doctissimo, literanun causa, faarc
moleslia devotanda, quae ie praecipiram li^bfiil
patronuro in vestra Republica. Bene vale,/ 15.
Febrnarii.
Epist. lib. VI. p. 88. —- Nvnc ez aulograplie Mdaalb. in
cod. Monac. 1. p. 57.
No. 1096. (fere Febr.)
Bernh. Rothmanno.
stemakero id dem Neuen literaer. Anseigcr (liiOS.) p.l6l.
Conliiiimus apograpbon huius episl. ▼etustisv es aultfgr>
pbo factum, asservalum in bibl. Efegia IfannoTeAiih. —
De emendatiooe aacrorum in urbc Monaalerii rld^ SliiiJMi
Comnient lih. X» p. 267 sq. — Coepit RotbniaDnus ian
aono lS3f. sacrai emendare, et baec metanlhoili^ cpislob
scripta est in initiis biiiua emcndationis » ergo "
Febr. anni 1553.
*) Spanh. cdidit: ptrmUtuni; sed fcriptom tst: promiifmd'
698
EPISTOLARUM hlh. VL 1588.
684
Viroapiimot D.Bernhardo Rothmunno^
JEpongBlii ministro apud Monasterienses TVesl^
:i: i. phalidef suoamico^)^
& D. Officiose hdsj qnbd nostri') 'congressas
et attllddae intet nos constitntae mdmoriam reti-'
tU!s^ '^ £^ " vieifltthn' dAbb ope^am, ut intelligas,
'ikiihi eMiditim bene de te merendi nusqftiam *) de*
*lil{sMe!, ' AWio eniiAite et propter ihgtoii snavita-
tifb; i^aita'^ tua oratiotfe cognovi, et proptcr
IfeMiiiltmam ^) voluntatehi 'erga doctrinam Christi,
mMe hoc terini|ior^ldM6 iW6'did est, iit sihgulatem
«bitotatltiAe Mi^e ^et^tiilalud^mfereahttir, si qbi
jiOmyhoOM aUt profitcri iiii^ '^avantun
'-" 'Tftas quaestiones Xfi/f A^ro non exhibui. Id
^Mi^fatitilTft') bblivibne tui, sed, cum essct occu-
)>atIor; t^ forte sepostki nec postea^) reperi. Si
^ifdiB. itaque voles , it^m scribes, Nunc ad ea,
'^a^' stuit ih literis tdis , respondebo breviter. Ac
primnnr de genere doctrihae, rhi Bembarde, te
pro]^' gtoriaM 'Ohtistl drb , ut, quod facis hac-
ttn^, atitot esto pli^bi tuae', ut senatui pareat,
iie^ ' properet ad immutandos ^ eccleslae rftus.
flam cum nuUa i^es admbdum immutationis^) opus
IraBlsat hisi missarum prbphanatio, eaque '*} re hon
"fifebiiet piopulus s^d' sacrlficuli, 'qul quandam' Ibi
^^ati^^^^^tiabeht, ncc sunt'Senatus oppidani
fniperio i^biecri : qmd bpns '^i^ cum ' p^Iciilo Im-
ttraterfi!*') caetera^y,' quae ad pbphlum^Jiertinent?
^'^lndagat populus, ut fideliter dlscatea, quae
ptoprie ad ipsorum consclenli^spertinent""), de
'fide ih Christum, ^e poenitentia, de magistr^-
tnnm auctoritate , de' caritate , et in hanc sehten-
tiam proderit ") meo iudicio hortari populum, qui
ndtuA^est yiJlor^ixoff"). At, motis rebus publi-
I) Sie inscribifur in apoerapfao.^ Koclu habet: Philippua D.
Bernhfrdo Roimaxuo Evangelii ministro a]>ud MonastcriUm
Westphaliae.
x) Koch. ma,
S) Koch. nun^utmij ! *'
4) Koeh. ceriisiimarn,
• $)' Cod. HiiVim. ;
-6)*K. addititofi. ' * .
. 7} Cod./or/e.
8} R. mutandos.
9) Km muiaiimte.
- 10) K. inre, '
II) K« unnuiniiaiem, tt habtni desideratur.
. If) Ki muiar:
IS) Cod. eaeierum.
14) Exciderunt haec c texlu Kocli.
15) K. poierii,
1€) K. novUaUe arnaior.
Mklavth. Orxju Vol. II.
cis, quae procellae, qnae teropestates postea exi-
stent^'), nos experiundo cognovinms. Nihil initio
mutayit Lutherus^ sed erant alii quidam plus sa*
tis feroces» Nec probavit uilam mutationem Lu-
therus^^) postea nisi missae privatae abrogationem
et raonachomm , ut ita dicam, manumissionem*^),
atque haec sero constitui permisit *^).
Haec summa est consiliimei, quod si seque-
ris"), resostcndet, non inutile esse. Sacerdotcs
mariti omnibus ritibus uti possunt cum suis colle-
gis, tantum de missa viderint, ut, si abstinerc
nondnm possunt, impias tamen opiniones abii-
ciant*') de facicndo sacrificio pro aliis. Ita utan-
tur ea tanquam laici, synaxi utentes ad confirmau-
das et docehdas conscientias. Hoc nihil obest eis,
quod") non palam profitentur coniugium. Dis-
simulavit cnim ct Abraham coniugium propter ty~
rannidem« Omnino decet in quaestionibus tali-
bus, quae pertinent ad mores ct ritus, sumraam
Bdhihptc ' iniHXBiay i quare facile patior, omnes
ritus , Jn quibtis non est manifesta impietas, ser-
varil .' '£t in impiis'*) omnino prius docendi sunt
homines, qunm aliquid publice mutetur. Iliud
te moneo, ne ad inquisitores Coloniam protralii
te patiaris. Hnc potius tibi'*) fugiendum censeo.
Philippus.
No. 1097.
23. Febr.
Chp?i. RueUio.
Manlii farrag. p. 857 sq.
Christophoro Ruellio
S. D« Doi beneficio herl ad Salinas perveninius, non
sine negotio cluctati ex altissimis nivibus, quac
viam it^ obruebant, utagnoscinon posset. Sed,
Deo ducentCji nusquam procul via abcrravimus.
Haec patri tuo , viro optimo , meis verbis narrato.
3cip enim ei curac esse nostrom iter* Tuos prae-
ceptores meis verbis saluta, In Salinis de Vitc-
17) Koch. exisiani,
18) sed erani — — Luifurut^ desidcrantur in cod. Hann.
19) K. missionem,
SO) K. aique hoc scro permisii.
21) K. sequaris,
n) K. abiieUnt.
28) K. qui,
24) Pro impiiM cod. Uann. inprimis»
25) iilfi non habel K.
41
SPLSTOLARUM Lia VL Iftflfl.
bearga aihil novi atidiTiinns, nifli nnptii^ Cnt
enim D. praefecitis nosler pompftin nnpkialam cde^
bcaturus est CochJaeus hic ia jSalinis adest, de^
liberat ciun Croco de editlone nescio cujua «triptL \
Benevale. IMeDominicaEsio mihi, 15SS. Pa«-
tri gratias ages nostris yerbiB pro emnibns bene«-
ficiis, quae in nos summa humanitate contulit*
nwm
No. 1098.
(m, Febr.)
Geor^. ab Erbach.
EpisloU AUacvpatom prMmjua Bbro : Encoinivm Deaio-
sllientf ti Luciaqo lam primum Tersum et leditum, au-
Ihore Philippo Molanchthone. AddiUie snnt duae graYissi-
mac Oraliones laocratis latioc ycrsae. 8, ^. K et anflo.
In iine vero legitur:) Haganoae ez olficinc oecerianat
anno aalutis M.Dt XKXIlf. die 19. meosis Blartii. (Igno»
ranuii hunc l^Nrum «t jStrobelius et RotcrmiuMlas.}
ClarisstmQ i^iro D.Georgio Comili abErpach^
Palatihatus Rheni Arcnipincernae ^ Praesidi
Alsatiae etc» Domino suo Clementip Phllip-
pus Melanchthon S^
Cum pro ea admifatiQae, quiufn dc U» Qar&sffim^
vir, quo tempore et Lipsidc te primum videbam,
et de rebus gravissimis , ut tum forte inciderant,
cum sumraa prudentia summaque facundia dis-
serentem audiebam, concepi, singulari quodam
studio erga te accensus fuissem, iam olim equi-
dem optavi, animum atqiie voluntatem hanc meam
digno atque idooeo aliquo argumento tibi decla-
rare posse. Ea enim pulcherrimariini rejrum pro-
pria quaedam vis est, ut non solum animorum
nostrorum sensu^ recordatlope si4 afiiciant at-
que obl^ctent^ verum etiam eiusmodi dfisid^rip
impletos a se dimittant, ut quantumvis procul
aiinM>tirs atque sepositus fueris, subihde tamen re-
currere et ad ea, quae absunt, praesens refern
tibi videare. Et quemadmodum in exceilentibu^
picluris aic Uibulis accidere nobls ipsi vidcmus^ ut
ocuU nostri conlemplando satiari ^ere nunquam
possint, semperque novum aliquid spectahU)>us
nobis sese offerat, quod disceden^es u]tro alliciat
detineatque, ita ipsa virtus quoque ^ens^s atque
cogltationes nostras trahit, neque unquam a sui
admiratione quiescere longiusve recedere permit-
tit. Itaque etiam fit, ut non modo ipsi intra nos
earum rerum , quarum studio et amore ita tene-
mur, voluptatem capere contenti simus, verum
etiam nescio qua vi compulsi aliis quoque eadem
4tta,.9iibiis 006 afficimiir, . puiefficwa «bQpeaBdai-
ikiendaie jubinde atudeam^: ^vfwrind^ie^w
ungento aliqu^ delibvti odpves nbilros in obvi^l
ac pi:.oximo9 ^uosquei dUTundiPlu^ ,: Piapjn^ji cs^
eodem. modo erga tp». Qaris^ yiry fgf^- fPfMSif
cpmmotus et incensus lam diu efSjp^,^ cpp^gg^ggf
sjtudium atque affectum hunc.^nn^ f^tiifaytflff^
ac ceu manifesto aliquo s^'gno i ^ jtes^tiiin ^^^
nupcr posteaquam Lujcianicnm in pglwsi^hfHgy
Encomium sdholae nostrai^ nublice wfi^rpfelfiK
dum coepissem, ipsunpiquQ l>h^V^9vW^ IIW9
more ac ffiodo^ Latina or^tiQne yevtifi$(¥!mffoflP)i^
ram hanc nostjcam dedicand^i^i^.tffRV)**^
mini inscribeodai^ .mibi me put^vji;,. qfp^f aiuof
certe ob c^usam , quam ut si^gularfsip jist^ t|up
eloquenjLiam singulari quoqup e)oqu^nti)^e
plo, non meo quidem iUQ, sed^^ius>,.(^
mium boc diaum e$t« puhUc^ JCpmmpndaiBgjp
Ifam cum tanta U)a \fx dice9do.p¥u4^ntKi.|fi|i^^
copLi Uhi sit , quantan^ vix putp W ,uUP .9a(^i9
bomine^ qui quidem eiu§ a^jtaU^. fbjet »v cu^^
eo t^mpore natus eras» usq^ani .axuqfifi^^^f?^^^
quid xectiu^ aut dignius potui , quam eo V^^im^
to efiqj^ in autbore voluntfiti^in Ubi jjo/^^j^i^^
rare, ^ii et.ipse ompij» j^loqueptiae pa^req^rffteri^
habetm;^ pt ftb .«Itero ^tUni i>$Q .^lpf^^qM/^imf
quad^ (eloqv^endi xatiofie laudatuf>. j^W^^i jg^
quoqufi l^p ^d/amn eiwijpocjl. ?y boc.^
laudandi figuTa Lucianus nsus est^ uJL fv
quodam et .Uudum et orationU generc 2)e^
ni^ clarifatcim ^p yirtutevi. ine»9liori^ .ajf^jmv
hpminum iQpmmttidarQ yoJui§se . yifl^aiibf;
ijnim cQmnninibiw41}is.rbi?torofl? i^i^S^*? lA^i,^ ,
ip^is^t^ neque eiiam «impii(i.^p Ti^L-.499% -Xl
genii, forliinae ac corporis dotes orn^i^^Pi^tfflKf
ampU&cando prqaeqnitur, ^npvai.qxiiA^fni^^^
stone ad ipsam causara velut attiacUii^y ^
meri, cuius cum illo contentionem imliititjfi
dibus occupatum se simulat^ aliud.|Mai|cr)<
hoc ipsum agit, ut ostendat illam,.
dum corporis atque aliis extemis di^||biM^^
Homero superiorem , ita ingenii felic^^a|^ '^^^^ffi^
que constanUa ac robore nuUi clariss» /yivqfgni 9fh
quam inferiorem fuisse. Imo tai^pi^^.cqgran'
nia haec, a quibus alu totam plenupqnf po-
dandi materiam atque facultatem sibi pfitaitf» BKO
parvo duceret aut plane contemneret^ poAliabtii
aliis locis, continentiam solum atqiie fortitiiiH'
nem, quibus immoraretur, et quae verbl3 4ID|lli-
ficaret, potiss. delegit. Quarum. altesam qni^nn
SPISTOLAaUM LIB. VL 155S.
8SS
Jlr piaeatiteral , ot nnUb nnqoani terrapCdis
wt JhDffodmUoig, qwikm eo tempote Atheniena*
polr* praecipne infeitabitnr, adversns patram
Mijpl se passnft sitr Alteram airtem ad extre-
Ai itiiqiie tpirittim aninbo ita obfirmato atcjue
kKfliiliB'%ii8todmt, ut cmn incolnmitatem et
iirpMfelrnia, si ad Antipatram transiisset, pro-
Ha^ videret, vohintariam mortem inhonc
y-^iiildb antefaabendam sibi pntatit. Praecipne
k'lfi'iiftoUendo iUins erga patriani amore ope-
I smfiisit, qnem tantam in iUo Fdissd indicat,
&oa^%iitfdo in dasieTii dt ptfbUca' aediiicia pri-
irfiicttfl^tes inip<*nde#it; vemm e<iam tdin iam
Ubi' ai# infensis civibus p^r snmmam contume-
^mbi^eiectos fnisset, mori tamen potius vo-
dp^ -qitem cHtt) Macedonibus adversns patriam,
k%fiam In^tam consentire. Et ad hanc qnif-
i''tm:'nbn nUo domesticoram testimonio, ant
^fittiiicMttm aUcmtde hiktoria pctito , ntitnr,
H|iibd vel praeciputim iudicandmn est, ab ipsa
AMd at^e Batbarorum confessione, qua nihil
'^tifirmandam Demosthenis laHdem gravins
s^iUilerat , fidem verbis facit. Quo sane in loco
diidmiratione dignum raihi maxime videri so-
'-'^od dnobus diversarum gendum clariss. elo-
fttJiafe iutainibus , patriae autem utrinque fide-
utes/^foribus atqbe j^atrohis, non modo si-
Pflfttiae^^to perirfc ttititigit, verum etiam quod
Mfi^^^ebdfem ezemplo maximum virtntum atque
llMtf imaMlh «incominm, ab hostibos iisque
^,"-btU)ruih o£o atque tyrannide perierat, rc-
ipe.'^Tffirth qribd fet liUciarturf' de Amipatri,
iili^l liffiorfAnqne te^rfionio coi^rteat, fdem
tV^nlaMm de-Cuserone et Angiisto, cnius
teri^tibVftJ hifc d^hatus (uerat , tradjUum videu
kL' ''^Cdtta ehini ex Caesaris nfepotibflk quidam
Mta^ -niscb qneitr libelhrm leg^di cansa
kil^^ '^beret',' ihqm et niox intervenieote
Kb^Cfi^Mre, >hiidgm sinu abscbhdere VeUet,
'faHin&fi^sset, qoTn^Tideretttr^ 'Caesar aecepto
ji^^^hxfh' 's^db pluthnaMr ielhs ^^Mem evolf
Iftf i^didii^e^adoli^i^ti tum h^^^
r^^ElbqpUens hic vir , eloqueris fuit o fili , et
ttiil!' 'psifrtae. Dignum nlehercle praecoi^inm,
Itend sctcr an plus laudnm et gloriae Cicerbni
lcAS, qaam vcl hurea vel sappllcatio illa, de
I iUe saepe ac rnnUnm gloriari sol^biit. Qitiod
ti ^^iMnthnv testimonhnn ptaeclarius esse po-
r,'^qnafih'qndd etiam is, qni vitsffn,. ojpes et re^
m oiattfa abslufit , nltro noUoque cogente per-
hil>et? Nam ea profecto virtutis vis atque pote-
sfas est , ut animos ac sensus nostros , utcunque
erga ipsos hon^nea odio aliiste impulsionibus af-
fecti sumus, cum honesta ac praeclara iUorum
facta cemimus, incredibiU quodam studio atqpie
amore accensos et inflammatos rcddat. Itaque
etiam Ulysses, ut apud Sophoclem fingitur, cum
improviso Aiacis, cuih quo tum summo odio ipse
dissidebat, mortcm deprehendisset, dextramque
ilLam, qua non modo antea pro Graecis strenuc
pngnatat, sed etiam tunc contra se ipsum, dum
praesentem ignominiain evitate stndebat , fortiler
usns fuerat, aspexisset, cum cetera Ulins viri prae-
dara facinora vetbis extnlisset^ taadem haec quo-
que addidit, credo ipsa virtnte ita extorquente,
ut diceret: nxq yoQ ^ a^Bzrj fts rfjs ix^Q^S nokv.
Ut enim rectiss. dictum a poeta est , rcr ^cep roi
Ttalja nai na^a ix^Qotg xaXd. Hoc igitur tanti
viri^ et non solum ab oranibns, tum Graecis tum
Latiab^ vetum etiam ab ipsis hostibus ac barba-
ris tan^ere laudati y Ehcominm, in quo, si ad
argumentnm respicias y singulare quoddam prac-
clariss. vxrtutum exemplum , si vero ad ipsura li-
bellnm, novum quoddam landandi adeoque ipsius
eloquentiae specimen, proponitur, ut a Luciano
quldem compositum , a nobis auteih Latina ora-
tione Vecstun est, tibi, Clariss. vir, tuoque no-
mini dedito: simul ut a principio dixi, quo ex
hoc velut ai^mento quodam volnntaa erga te
ihea certa tibi constaret: simul ctiam ut quoties
in lipc Demotdhene ipsam virtutem, eiusque in-
compatabilcFhi aestimationem tanquam in spefculb
aliqi;ip ihtuei^etis, Clariss. heroum maiorum tno-
rum ih.mentem tibi veniret,.qui ut partim ipsi
per Ve, partim apud lilustriss. viros ac Principes
snmmo cnm splendore summaque ptudentia sem-
per vixere, ita haud dubie una ctun rdiqua gene-
ris hobUitate praeclariss. virtutum haereditatem
atque successionem tanquam per manus traditam
tibi reUquerunt, £t quemadmodum praestantis-
simns poeta de Ascahip ait , ita . te quoque in anti-
quara virlutem animos^ie vlriles , et pater Aeneas
et avuncuius excitat Hector. Tu vero, Clariss. vit,
sipto nostto hoc etga te.studio vicissim nos tibi
oommendatos habueris, beiiefifcium abs te nt ma-
xinmm ita gtatissimum putabo me consecutum
Vale.
41
EPISTOLAftUM LIB. VL 1558.
No. 1099.
15. Mart.
loach, Camerario.
EpUt. ad Gamerar. p. fOZ
Virooptimo loachimo Camerario Q^Sam-'
bergensi Noribergae ,
,S* D. Herl pTimmn accepi tuas litteras et alteras
aroici nostri Georgii scriptas ante menscra. Nara
sacerdos, cui tradidistis, duxit secura uxorera ac
liberos, turbara minime expeditam, quae iter
eius multis modis remdrata est* Narravit enim
mihi longam fabulam, sed ea mora, ut spero,
non oberit nobis. Erit enim mihi res curae , ut
primo quoque tempore perficiatun Utinam in
tempore litteras accepissem, nam mensc Februario
fuit hic 6 '^ye/iuoy, et satis hilariten Aderant et
hi, qui tibi volunt optime, scio enim te his, qui
iudicio valent in aula, propter virtutem cariss.
esse» Nunc incidit etiam alia quaedam nosttorum
profectio, quanquam nihil adhuc habeo certi: sed
ita sperant nonnuUi, Francofordiae conventuros
esse principes, mpl rrjg imx^t^QOTovi^ascog*). Ego
tamen suscipiam hanc nostram actionem, quam
XQiorhg fortunet, xoivd, yaQ q^iUoy Hx^, ut nu-
per tibi scripsi»
He Slromeri &\io respondebo, ut petis, frp^ag.
Dimisi ante anhos aliquot scholam domesticara
propter haec negotia publica, quae roe saepe domo
evocabant, nec nunc raihi raultum concedunt ad
ea studia colenda otii, quae maxime arao. Ideo
errat SiromeruSj quod apud ibe filium optime
coUocari posse putat. Hoc i^sponderem etiam,
si ille uobis esset quam e^t roagis iMiaicu3) curo
sit amicissimiis. Sed si volet hoi: mittere, ido-
neos praeceptores inveniet, aut V^itum f^uinshe^
mium , aut Amerbacchum , quoruin uterque do-
cet optime. £t Amerbacchi orationem sane probo.
£t apud hos habebit cvfupomritiSv frequentiam,
ipiam scis etiam uecessariam esse discentibus , ^iy^
ioi yuQ /drova yeirtoy. Quid mecum solus age-
ret , deinde quoties mihi oon vacat inspicere stu-
dia eorum, qui roecum snnt? ' Nihil puto te re-
quirero i aroplius ; si huc mittet , * erit mihi curae,
ut optime coUocetur.
Mitto tibi picturam prodigiorum , quae nuper
descripsi tibi cum ipsam y^aqyi^y non possem in-
venire, cum quidera mittere decrevissem. Scire
cupio an HoXvfitoy aoceperis, de qno ie om^ til
tnum etiam mihi indicimb persciibas, nahi ai^
videtur gravissimus et optimus antor esse«
Servetum multum lego. Tertulliano pnir-
sus facit iniuriam , cnm citat eam in hanc sente»*
tiam, quasi sentiat rbv k6yoy non esse vn6oTAasy^
Ille vero clariss. scribit hoc, quod publice send-
mus , rbv Xoyoy e&^e hypostasin , non ut interpm-
tatur Servetus, sed ut nos loquimur. Irenaeus
subobscurus est, sed de his rebus tecum coram
brevi-, ut spero.
De 'Elvetiis quicquid habebis , qoaeso ut
perscribas nobis, nam apud nos variant mmores.
Haec scripsi, ut vides, propenins, et proiecto
animo minime otioso* Eram enim multis de caus-
sis ac magnis valde perturbatus. Tu vale felidss,
et fruere tua tranquillitate et studiis^ Dureri
paginam accepi, et reliquum expecto, habeo ipsius
germanica omnia , etsi mihi non sunt usui , tamen
libehter asservo , propter memoriam summi atqbe
optimi viri« Iterum vale feliciter cum univtrsa
familia. Pridie rfig xvQiaxijg Oculi,
^iJUTotog:
■MHta
•W^
t^m
No. 1100.
s&aiiwt
Georgio AnhaUino,
mt^^mm
*) Propler electionem Regis Romaiit
Epist. lib. II. p. 179. (edif. LondiB. lib. IL ep« 1G9.)
■ : 1.1 ■»•....«.
J>. Gedrgio Principi in Anhmlt . ^ .
S. D/ Hlustrissime' Prineeps , ' Gd^lHdifli'
strae mitto meum de cantibhibtis f^ekM;' tpUf
reperi in I^fis^alibu^' a die Pdmnfuni Vi^j^ ad
Pentecostra. Prudeiis lector facile agnmeet fia
veteribus cautionibns nihii esse yitif» aed novMf
quaedam ac superstitiosae caremoniae additae^iui^
quae facile iudicari et praetermitti possunt. - Itti
tamen haec semper fuit sententia , ut prnblici fiMi
Ecclesiarum diligenter conservarentur, qiiMMk'
que retineri sine impietate possunt. Nuiic Chn^
stum oro, ut C. V. et lUustrium fratrum GL- V. am^
mos gubemet, et ad illustrandam glorfam-Svaii^
gelii, et ad Ecclesiae salutem. Deus prtiedpoe
requirit haec duo a Principibus, ut oment Evan-
gelium, et tueantur Ecdesiam* Quare nihil dn-
bito , * quin aliquando poenas Deo gravissihiai da>
turi sint isti, qui nunc horHbilem saevitiam jpMS-
sim exercent in pios, et defeudnnt impios cidtDS
■4at
EEfSTOLAJUUM T/IB. TL lASlL
tiimpiMa doctrinnn,.. acob^tont, i-qno imina»
Uuceteat hominilnufivahgelidiii. G-audeo igituTr
2el&itadineni Tcstxamet illuttres fratres GeUitu-.
linii fiestnqinilft fierl . pailicipes eius cmdelilatis,
± Ghristwn-srtii xxt ■mv gwbtToet ac dcfenclart, let
itTSMSBpietM-aiiqoid iujoi afferat universae l}c-
imiaet Bene .valeat C. V. et.me coRimendatum
lalMSri* . 'Pridis Dominicae i^atffar^ *).
CMiirfc)
Mart, Bucero,
f Hi ■nlogr>pbo Melantlioni) in labular. Ecclei. EvinseL
'- Arfentanlcmu milii dneripta a Clir, SlratgUo, — Ad-
. •cnplufet^ intcriptioai annu* 1SS5.
f^entrahili viro D. Mariino Sucero, eon-
'"' ' eiondtori Eeehsiae /Irgentinensis.
^JDL.. Qu9!). ic .salutayi iu Uteris ad Bedrolum,
e^ can^M^C-^ ^ anioiO} idque oificium, si ita
nterpretaris, recle indicas, Non enira abhorreo
I tua amicitia* Qua moderatione usus sim in iUo
Mgotlo, de quo tantum **) esse dissensio inter
imicos et nostnu putator, non ignoras. Certe
neus animus semper spcctavit eo , ut re explicata
iMoihum animi a dubitatione liberarentur, Scio,
■jc qaoqde coucordiae sar(:iendae studiosum fuisse.
$ed qoales successos ntriusqac nostrum coDstlia
labuerint, noii est opus iliic recitare, Feramus
^tar Ta ayayxaia. lilud tamen te oro, qnan-
mn poslBin,' nl des operam, magu ut contentio-
iffvis^ijBFv^tur aLque c^nsileKant, quam ut
l,t\ iQqodTqro petis>anobis fornialam, quidpu-
qffT^.im faciendum, <{ui cum velit propagare ad
q^^yapgelicam doctrinam, tamen id ita .facere
iQgF^T, .ut quam minimum muteL? legi Luthefo
q^iiteras, nee dubito quin, si ab ipso petam,
:9)t,«iit,valetudomelioc, facile adduci possit, ut
eHtciiUam pet8cril>at ***). Sed res est, at vi-
t^^^ liusnusdi, de qua propter varietatero iudi-
iofoxti uon est tutiuu pxonunciare. In ipso ne-
[Ql^ gabernari haec melius possunt. Si quis est
niiiuniodi qui farmidet mutatipnes, is recipiat
*)' 1993., nl Tidetnr; ineanle entm boc anno forme Mcrenini
' a Georpo «I fratre eitu mutat* «it.
^^ Slr*b«L •cripeil iiwmtum^ ««d auipicor tantum, toI laata
Ufendum e»M.
4^^ Idlidlberai non {eciua Tidelnr; cerle nulli bniai ■rga-
Bwalibakam cpialoUad^Bucanim.
ini^o-doclzinamETaDgelii, eamque diligenlcc et
modeste-tndi curet, etexplicari res necessariat,
pTaesertim cnm mutari nihil debeat, nisi antea
auditores diu raultumque instituti rint. Bona
pavs hamm mutationum, quae extiterunt in Ve-
striset nostriseccresiis, magis a populo orta est
quam ab ipsis doctoribus. Gaudebat enim popu-
lus immaturaliberlate, et tamen uon patitur na-
tuxa humanorum morum, ut sine ullu ordine,
sine ulla disciplina fiant omnia. £go nec probo
oinnia qnae vulgus facit, nec passum prohibere.
Idem accidit haud dubie vobis. Tamen iniri xes
posset , ut quam minimum in pahlicis ritibus mu-
taretur. Sed hoc quod summam parit ofTeosio-
nem qnomodo putaremus moderaxl siiic missaxum
emendatione, quas vides quanta vi defendant?
Expecto eadem de re tuas literas, libenter enim
tecum disputabo copiosius de hoc ipso negotio.
Henricum *) tibi commendo; modestus iuvenis
est ac probus et pentudiosus,. Bene vale, 6er-
belio et Bedrotto meis verlns salutem dicito, Non
enim licuit nunc scribexe, Mense Maxtio.
Philippus.
No. 1102.
(ImhMtimp.)
Sabinus ad Principem guendam.
Hjnlii farrag. p. 465 iqq. — Apompbon ia cod. Gotb.
G.eorgii Sabini.ad^ineipemifuendam
Episiola.
Gum Cetsitiide Tastra.ringalari me benevoloitia
cemplexa sit, nihil magis velim qaam vicissim
meam gratitudinem V. C testatam effici, Non
ininas enim mihi laborandum tKt statuo, ut pie-
tatem ac fidem meam C. V. probem , - quam nt d*
studiismeis bene sentiaL Itaqut- polliceor C V.
me per omnem vitam daturum operam i ut onmet
intdtigant, me nihil maius atque antiquius vestra
benevolentia duceie: qnam qnidem multis de cau-
sis plurimi facio. Primum enim plurimum refext,
tegi et defendi a C. V. Deinde ipsa me vetnstatis
vestrae admiratio movet, ut non possim non ama-
xe C V,, postquam cognovi tantam hnmanitatem
cum caeteris virtutibus coninnctam esse. Quare
statuo, mihi summa pietate et gfatitndine pex
m
EPISTOLAJLUM. MB. VL t&M.
0M
om«mvitamV«GcolendMDeaaeb GimavAantfpei
omnea stndioram in CL V. poiUai habcrem, de-
cref i exponere CL V. stodiorum meornm cocidilio-
nem. Diu iam. molior profedionem in Italiam*)»
nbi eC luri discendo et eloquentiae atudiia operam
dare cupio: et ad hoc me rouki prudentes cl eroi-
diti viri hortantur , propterea quod hanc dicendi
et acribendi facultatem putant uberiorem et aua^
viorem fore doctoram conauetudine in Italia » qui
in hoc genere nostris hominibua longeanteceUunt»
et habet ipsa peregrinatio p«r ae aliquem fructnm.
Hactenus autem impediit hace mea: consiUa a»t
gustia rei famAliasis: quac non eat ignota C. V-
Quare supplex oro , ut C V. subsidium inoinae
meae ferat, ut inchoata stndia absolvere possi««
Fortassia impudenter facere videor, quod cum. an-
tea a V. C. libris inslmctusi aim, nunc auaim in-
super maiora petercw Sed novit C V. velus pro-
verbinm, Pudorem:ege«ti inutilem esse. £t cum
nemo intelUgat vim et dignitatem artium, quam
G V., spero fore, ut C V. boni consnlal petiti^
nem meam studiorum cansa auaceptam; Si quid
autem profecero Dei beneficio ♦ totum me addicam
V,C efficiamque, ut inteUigat haec vestra bene-
ficia apud hominem gratum posita esse^ Valeat
C V.
No. tlOS.
6. April.
lo. Langero.
£x apompfao in cod. B»v« Vol. II. p. 82$. primum ediU a
SMefiko fai tIAi Lapgeri , pi flOT. PMater ediik; Ikvari
Gontuli aulograpbon in ooo* Mtbn. lil. p. 68 ^.
Fenetabilii^iro^ -D- loanni Langero^ eon^
cionatori Ecclesiae Coburgensis^\
Cumnesciaro, quibus in Franda vcstra Ecclesia-
rum in§I?cctio commissa sit , duxi ad le s^riben-
dum esse , vir optime» teq«e rogo , ut hanc meam
epistolam')D. ViMtatoribus ostendas, ct hoc ne-
gotium, de quo scribo, eis dfligcttter commendes.
Memini, me eademde re etiam ante^) ad te literas
darc,* s^itres kfl irispeclloriem hinc reicbta est.
l%i7iWii5**), Pastor Calensis, habet sacerdotium
. ^), ^g^ froftdVf eti Sidbinu* mniae IuL ISSS. , ol un^a red*
iitanno 1594.
1) Sicoo^. tfeiin. — In c. Be^. „ Jf. /o«iW/ -fiali^^ro , A-
S) Cqd* M. i;pMote> ''NMi.
8) ani€ abtft a c M.
**) Phil. Faker.
in ftegiomonte et domnnculam , et^ nl ^) t/Xkn^
Princeps scripsit ad Regiomontanos ^ ne ei eri*
piatur id^) sacerdotinm* Meque*) sokt fierl^ ne-
que honestum est, eripi his^ qui ahnt in minhte«
rio verbi, si quae afibi habent sacerdotia* Hmc
Regiomontani rapuerunt^) Fhilippa ttGerdiMimn
et aedes, adhaec supellectllem, qoam in aedfttti
habuit, vel eiecerunt vel cormpemnt. Obserro,
sicne^) tractandi sunt sacerdotes^, qui docent
Evangelium? Haec gratla Evangelio redditnr?
£t h^liuit Philippus diflBcilia priocipia in oadraiai-
stratione, nec sine iUo^suo sacerdotio^^^-foIeMre
samptus novae O^ofiomiae pottet Oro igkiir
et te ^t visitatores per Chcistum, ut Pfailippo^)
Kegtomontanum illud aacerdoiium '^ atqw aedci
serventur")* NuHa est crudelflas.magis odio di-
gna, quam quae in sacerdotea exercetnr» Haac
certe non diu cst toleraturua Beus. Quare*^ de-
cet vps, i^olbus inspectio commissa est, re dili-
genter et hnmaniter cognita , tegere misen» ^ li-
cerdotes adyersus iniuriam et^^) vulgi imiiHmita-
tem, quam profecto qui alunt sua dissimtilatfoiw
non bcne consulunt Eccleslae. Haec scripsi tan-
ttmt deprecans, mhil enlm sumo mihl iuris in
allena Inspectionc. Novi, qnantis difiiCiiItBtlbiU
tts J^hillppi impedltae sint ^^, ntm etlam ifroplnt.
Et est in pubiica- fanctioife. Hoitim insidiis^
afErci, eerte homanum **). Commendo igiturtlbi
tottrm negottum summa fide'^ agendum. Bene
vale, ^ Domi nica PlRlmarum» •*) "
PhlKpptis Mcftantfaoa
i**«-
>j*<
I r
.fi «w
r f.
'•.{
-t- • •
4) , €od. "bSL tdsu .
5) i<£\ c. M. hoc.
6)'Cocl. ^.t^Nkifut-vtro,
7) Cod. M. eiipueruni,
6) Mtcmi\ c BaT. «t Sclil. «w.
9) ^e^ardotts non Irabet e^ M.
IJD) Coci. M. saetrdifrtolo,
11} Cod. VL Phii^i. '
if) Cod. M!. saeerdoiidlitm,
■ 1$) Cod. M. oonttfx^entwr, ' \. "
ui-Cpd. B«v.eiSehl. (}tt«<<|iroQiMhr. '"■' - 'i
15) ffdierosl c. Bftv, cl SohL anmmissos,
16) ei noB habet c. Bst.
17) a#il] ۥ Bav. 1 SciiL wn/.
1&) Lmdiisf ^ £<petta«Mff atSrmmds yddMim.
19) Cod. Mehn. : Horum insidiis certe affiei
^*
80) Cod. Bay. el Scbl. esunfide.
ti) Bens vaU. Dom. />.] c Bl. non habilc aed etfit
1558. Et recte. l]Io enim anno iller» fCcelci' '
refionu Tisitatio fuit. Cend. BiTaii addit potl
annum: 1534, hind dubie «e oonitcttt* "
• .'-
•:'.V.
■i
BPI5TOLA;ROM ttB. YI. t6tt.
M
fak 12104*
... »..
) ■
' •'dfti April.)
Si apogrftpho in cod; Bar. Vol. 11. p. 50S. iaih cdiU a SMe*
gvMw i» -^U Laosari f;dl6« ^ CoiiUifi, ptteUr cod.
B^ apo^apba ia .oo^ Melm, IV^ p, SQb^ c| in co4*
, /
PhiK MtL Hodon NicolMO Kindi.
Kripsi concionatori Cobnrgtasi^ acrogavi eum,
it cfipse et aUi Tisitalores Francicamm ecclesia-
m eseent anctores Regiomontanis, ne erlpiant
Mndoliolnm Regiomontanum^) Fhilippb^ Pa-
M! CademL Hane cansam nt vos auoqiie snsci-
Sflftis varlde rogo. Mam Philippus hoc anno faa-
nSt tnessem infelicem , et est novus oeconomus,
l^vir ingemo et doctrina tali, ut dignns sit, cjuem
!3i/|enter et ingeniose iuveraus, Et quid alibi
etali eslis in inspectione')^ nescio; sed nos nihil
nt^e^ati*) eripiendnm'*) duximas, qui ^liamji
Ko^iloco^raen serviat^) inEvan^lio. ' C^osla
tfc aeqmssima et humanissima , quare te rogo , ut
labeas Phiiippum commendatum« Vale.
!■■ ■ ■ »
^»"
lo. 1105.
14. April.
■ f
liMch. Camerario.
Cpiil, aA Camerar. p. fD4 sqq.
'"^iro optimo loachimo Camerario Bam-
kergensi^ amico suo summo
u D. Hic adolescens, cui has dedi litteras, cum
aletudinis caussa hinc expatiari cogeretur, decre-
ii passim salulare Mathematum professores^ cum-
ae eis coUoqui de istls doctrinis, avidissimus est
oim audienai perfeclos artificeSy eamque ob caus-
im literas ei dedi etiam ad Apianum^ et ad Tan--
leUrum. Nomenhuic/oan/i. jlfamo. pbnevalet
dgenio, ac divinjtus rapi ad has artes videtur^
IsnBff ol rd5y d-etSy iQjiupfHg. Sed nostras litterulas
eg^igit, quibns quia non est instructus, quanto
ateat ornamento non anlmadvertit. Gaeterum
1) Sic Kripii vro JfUfi^onfano. at habet c. fiar. et Scfaltg.
^ Vid. cpiiT. anteccd. — Cod. Meha. et cod. Eitil. ite-
proplerea^ «^od •uperTameiiun iwberpai lioc ^arbuiD.
S) Cpd« Bai« suspeetionem
fl} CoA. ttrr. et Sdif. tale.
4) ' God. Bar. el Schl. recipieadum^
5) God. baii MTvlrtfl.
lur.
^ijNfe^sliM iotlbit' «eie MeatiB ]^cima etnit es ob-
sQttrias. Plolemaeitenebeis, qoae facile et demon«-
sUrat; etact Mum acoommodaU Vixil hie p^im
svio sutntn, parcim Melrae Academiae liberalitate.
Dmdmvs enim trie fngenium alendum esse ad
nmmpublicum. Ttilt!iciesnrihigrailum,sieurocom*>
mendaveris cum SchonerOy tum etiam pluribn^
aliis harnra artium c»ltoriims. X^nor te solere
ad Apianum scribere anl ad elios xioanuUos ho*
ici8 generis artifices, Nihil enim petit hic adol^
scens , nisi haec oommnnia officia , quae sine tuo
incommodo praestare poteris*
De negotio HopelU sdre cnpio, an ipse aUr
qnid egeril, cnm istic adeesent principes. Naip
cmn ego accepissem lilleras ipsins ad XVL GaL
April., princeps noster VIILCal. iter ad vos suace»
pil, cnm ego audissem apnd Usipetes -aliquanto
post conventnrDS esse, ac memini me scribere ad
te de' eins conventos fama. De Norico conventn
prorsus nShil audierimi , et subito incidisae suspi-
cor. Neque pbslea labellarios habni ullos ad vos.
Einslimo lamen Hepeiiumy si qna fiiil occasio,
cnm Pontano collecutum esse de islo negotio ; ei
cum redierint andiam, nec desinam nrgere, si
qnid adhuc agendnm restat. Novi nihil habemns,
nisi vicinorum*) terrores, qui cogunt novis e%-
emplis suos homines , ul veteri ritu in mysteriis
utanlur. Tu quam habeas spcm de his, quae vi-
dentur impendere hoc anno , significato, etsi ad-
huc parari nihil video. Scribe etiam aliquid de
vestro conventu, xal tibqI x^g aw^dov, quam
Caesar promittit* Bene vale. Postridie rrfi Trd-
axoLTog*
Philippus.
MB
No. 1106«
1S.A
loach. Camerarlo.
. ^uU $4 Gamerar* p. f06 iq*
f^iro opiimo loachimo Camerario Bam*-
bergensi amico suo summo^
S» D» Recte coniicis me fuisse ignamm huius
profectionls nostri Ducis^ Ego enira. audieram
ant^a, conventuros §ts%t faosdam adU^ipetes. No-
sti hoc genus negotiomm , nullus Euripus tam est
vnstabilia. Scripsi tihi his diebus jper quendam
^ Muneiuiuin. C W.
647
&DISTOL^E.UM! Lm VL i6Sa.
«48
adolaioentem de bac tt^ sed jid UtM peftveni^tlar-
dius, qaainihaeUtterae^ega«|n.saini|iefid^r^^qii^
agendum vestat* £it Bfio bonos viros apud nos tui
esse stndiosiasimos^^ ,:]VIetvelim expectes, possum
enim minore incommodo meo expatiari, quam tu
tuo et in his mblestiis omniHo Inibi opus est illis
«emissionibus.
Est hic quidam scholasticus , PaulusEhsrus
KyzingensUj commend«|tu«^ mihi a Mica^ disci-
pulus vester benc litteratus et valde studiosus , qui
habuit hoc annb dupdedm aurcios |i^^do ve-
ftrae civitatis ex tcstamento cuiusdamJjU^i: res
administratur pcr CoUrurn, . Rogavit autem me
adolescens, ut ad Colerum ^criberem, qtiod ego
•nongravatim factutus eraita, sed video quandam
tibi cum eo familiatitatem esse. rldeo : duxi ad ^Le
scribendum esse, utcauasamadolesowtisftpudeum
agas» Petit sibi prorogari illud stipendiotum, sdo
te libenter patrocinari.>studiQsis,;quaice, boc.pims
-imponi tibi patiens» Ipse adolf scemi est mocibus
optimis , ' et' dignns quem iuvemus^ sir tpmen erit
opus me scribere ad Cahrumj fadanL . Nunc
enim speravi me 'plus profttturom.adQl^scentii.tua
commendatione , quam meis litteris. -Beoe Tple*
Tertiis feriis pascatos.. • Sdo Colerum rjj., ip6aH
mXiaotpov ely^ y ideo spere^eum .€l jiQbisiet np^
stri studiosis bcne.0Dpert. .^ . ■ .» f . ■■: • i
Philippus.
No. 1107.
18« Apr.
Hier. ISaumgartnero.
Lib. Vf. p. 85 iq. — Nunc es aatognpho Melanffaonu ia
cod. Monac^ i. p. 68. accurate defcripta. — Apogra-
_.lonac^ •«« M.
phon 1h cod. Bas. S9. p. SS;
-- *
ViroClariss. Hieronymo Bomgartnero^
senalori Noriherg. $uo amico.
S. D/ Quod ad te rarius scribo, Vir optime,
quidvis in causa potiuS eisse iedid^, quamtuae
ergsf me benevdlentiae ^ oblivionem. £go enim te
propter cxcellcns ingeniura semper fed pltrrimi, et
cum me amanter omni offidi genere a te colt vide*
rim ingratus sim, sidebere me tibi dissimnlem«
Sed hacc tempora, quac te quoque, ut vidieo, non
leviter ekercent , non sohim haec communia offi-
cia,' sed pacne omnia mihi studia iiterarum excu«-
tiunt. Yides, quo, non dico, inclinent, sed
plane ruant orania.
•. . Legi tuam epistolam pp^ sine . magi^ ^fihi^
inqoasigmficas» fP^e/tf f^^fi xAoyeaaV/ift.de
deserenda ^ep\^\i^^^\^^^
y^.W^V^, tflPBWhj*iPfifif^:i^jW*^^
.dum> ut Mef^.4^ftoe(».ij9<tgi^4«f^^^^
praescriboj «^4^ta^i}^l«|c]^^lgi*^^
qua quasi statiox)e coUqcatu^;^iSi tficm%i "WW^we^-
puhlica prorsi» oppr^isflia ej^.>y)»W¥d^yrAoiiiKTte
des^r,c,,. ^, ?iftH \9m\mv9. «HftHil iff^W^
3peTO.tA; cwisilk|.tia#i «dJi«i^U^x||i^^j|ft^^^
i.i«jnTO^dat«rwft^^,:. (,,,,i, .i^, .mOuiJft nwtd t
^;Wti^lUfFati%,^^,iBli>Bappffcr •:Pfl^V,Wif«irfx
^lipendiis minqrlhus, q^^^jfi^ri^.^y^ivittyj
fprq. . Srit tu^e.lAw^initatjs ^^vfif%f^^]f^i^
.tero.civem ^ stqd^s^i]»^. €fcpafflpfrein^,i..Mqpp/il
facias, te eliam ^tfmMm 9ff\iifm(fmmi^
$ff in^qua: si>t hppQ t<9mpQr%*3life^S/Wgfligi4ffci ,4^
.3e9e^tal^^ulfi%^(fil^6f>^cps^j/^
' i
•"ij
1 '
MM iJ»/.»v HiVt iil../?irji'jXi SS(j
:W:jj
N0.IIO8.
• • *,"*
■■■;-*i
.iSenaiiti N^rmkeng^ Ju ,?w»yiJl
. £)riaiBa(mitsctbiUtt)om 4KiivVfan^82»ttf(^/V^Mo|>^
Tcce.babuit autograpbon, cerlum eft illtid ndHinapu La-
fici^ MnptHf^ el^^ied A^bMbra M^i^^f^^
iiipistolain enim a Alelantljon^ conscnptam, essc IbqoeDdi
genus persjf f ene ^beiet , ■ qoan^^^ciinff -tit MSMm. <%.i<Mif
', \v\^m:deffurr'(hv. WK.!H»ortJ!P.^a Jjftftert^^
. •- r^nbergKi in arcuJa-fignea bibliothecae,, sed Cf. Raimenir»
duetA bad d« rr'et>iisoliiiV^«)Wd iiW&H^i^cWftt^
(^ontvli app(^pll«Telutli^^ into6,^\^\^f.jaLii
in cod. Palatin. 435. p. 9, -^ jpe argomenlD epiuolK
cbu^mtur «p]p. Lntheri d. A.-tO. Ms^ei ^f% OeitVct
' epist. MeUntbonbd* d» 8. .Qcl. ^im PW» .«.'J '.jniif:
£en (S^vhjmi unb' SSetfen ' S^ur$():xhVi|t'«^>^
{Raify bcr ©tabt Slurmbera/jinfw afinf^
/ Sbttth. . : " "^[''
®otte6 @nab bitr^ unfem ^errn Sefum S^rtfbun-
et)rbare , tt)eife , gun jlige ^errn. Uff 6; flB; ^gen
^aben xoxt unS unter einanber unteprebt^ unb tpiffen')
ble offeptlicl) gen^ftn. aWlutip nifju^^ p
)9ern>er{tm/ au8 btefet ttrfai^, berni aa^ bie ^reUgbeS
^. 6t)angeli[^fe(b ifl im ®tuitb uttb eigftttlid^ eln^abso-
lutio, badnJSrrgebung ber(SAaben,jDei^^
t' jr9
i-^
1) Codd. wiffcn; de Wette: iDicfcvii «i,fiicp#o«.
640
EPISTOLARUM lAB. VI. 15SS.
650
vMm |>frfonen in gfmcm unb ifffntUc^/ obfr einet
.|>cifon dHein/ dfentlic^ ober ^eimlic^: bertH^Iben mag
Mf «ksolutto dffent(i(^ in gemein; unb ouc^ befonberS
tieimtic^ gebrdw^t totrien, mie bie 9)rebt8 in gemetn
#bcr fMnlict^ gefc^lKfl nt6^t/ unb mon fonft m5<^t oiele
ta gnlKitt / ober Semanb befonberS aSein tr^en. Denn
oMmI^ ttit atte baran glduben , barumb i^ bie abso*
Itttio ttitjtt venoerfen, benn oSe absolntio, fle ^e»
fill^tn gemein ober befonberS/ nuif boc^ alfo oerfian^
bett^n^erben/ bo^ fte ^lauben fobbert*) unb benm j^tlft;
fo baran gtouben / mie auc^ boS (Eoangelium felb aUeu
Vtmf^ in aUer SSelt S^ergebung oert&nbigt/ unb 9lie«
mmi^ Mn biefer universali au5nim)it; aber eS fobbert
^etfl^mof^ uttfern ®(auben/ unb ^ilft ^iejenige nit/
fto tttC baran gtduben ') / unb mup bennoc^ bii? univer--
snliB bleibem S>ap obrr ^it mag bebac^t merben / baf
SHcttMmb ber privat aiiM>iution bege^ren xoexbe, fo
UMmbiegemein ^t unb bteiben tdpt/ baju fasen n>ir/
bof eS bie ®e{la(t ^t in ted)tm 7(n(iegen / baf bie ^e^
wtfpNi ' gteici^nH)^! biefe» befonbem STrojlS beb&rfen.
Dctttt man mu^ bie ®en>iffen unterridS^ten/ baf ber Srofi
M Soangelii eim 3eben infonberf)eit geite / unb muf
. ber^K^tben ba6 (Soangelium burc^ ffiort unb Sacrament
tttfottber^it 3ebem *) a))p(icirn / mie i^r ai& bie ^er^
Pinbfgen mf(it, bap infonber^eit ein jebefi ©emiffen barob
ftreitft/ ob i^ auc^ btefe grofe ®nab/ bie S^rifhtS
ottbettt, 9e^6re. jDa ifi Uid)tl\d) ju DerftebeU/ bap
inan bie privat aI>soliUio bane(>en nit foU faUen (affen/
ttttb Uefe ;ipplicatio exf)eUt^) and) bcutiic^er ben ^er^
^b bei(£oange(ii unb ber @)ema(t ber ®c|)(uffcL Denn
bct gcmeinen absoiution murben fet^r wenig Seut n>iffen
1« gebrauc^en ober fic^ i^rer anne^men/ fo ftebaneben
btefe*^).applic:itio nit erinnert/ baf fie ftc^ aud) ber ge^
^eoieinen absolutio anne^en foQen / dfi fe^ fte ScbeS
[b. L lineS Sebeu J befonberS , tmb ba§ eben biefe8 ba^
eigen irm|>t unit> SBer! beS Soangeiii fep/ gen>if(id)
0Attb oergeben auS ®naben. 2Cud biefen Urfad^en ^oh
ten mx, baf bie gemein absolutio nit }u oermerfen/
OQ^^ ntt abjitt^un fep, unb bof man benno^) baneben
bfe pnvat appiicatio unb^ absolulio e^^otten foD.
(Bott be»a|)r (S. SB5. attjeit gndbigiic^. (&. tS. au bie^
t i
f) Codd. fobbcrt; de Wetlc: fotbct.
8) «a^ ^ilft — 8tau6cn] practennim tunt in cod. Pal.
4) Sebem] abest a c PaL
5) Ot Wette edidit ctbcitt, sed addidit^ antographon lia«
bcfet cviclt. Sicctiamc. Pal.9 acd e. Gaii. ctMIt
Q ]>• Wcttcx bicfct, Godd. bicfc.
7) De WcHc: «. (?), qnod cascl' tivg ; scd codd. « n b.
SlBtiinH. Orxiu Vol. II.
nen fe^n wir aOseit bereit miOig^ic^. S)atum Sitten<
berg Sreitagfl nad) bem JDftertag/ auno 155S»
D* Martiuus Luther.
Ptiilippus Melanchihou ').
No.1109.
26. Ap.
Studiosis in Academia.
Ei Miscellaneis Stepli. Riccii» num. XXXVIII., adicctis
libro: Phil. Mel. argumcnUi s. dijpositiones rhetoricac in
cclog. Virgilii« (Lcucop. 156S. 8.)
^lntimalio Phil. MeL in guartam Philippi''
cam DemosiAeniSj 1585.''
Speravi me suavitate secundae Olynthiacae invi-
taturum e$%e auditores ad Demosihenem cogno*
scenduro. Quid enim dulcius aut meiius ea ora-
tionc cogitari potest? Sed, ut video, surda est
baec aetas ad hos auctores audiendos. Vix enim
paucos retinui auditores, qui roci honoris causa
desercre me noluerunt, quibus propter suum erga
mc of&cium iiabeo gr«itiam« £go tamen meum
ofiicium pergam facere vel invitis dicetur in coii-
viviis, adhuc praelegi veteres et iaudatos scripto-
res. Cras incipiam Demosthenis (fuariam Philip*
picam. Witleb. ad 6. Cal. Maii^
No. 1110.
(ex# Apr.)
lusto IFaldhiisano.
t Cx autographo Melanlfa. in hibl. Regia Hanuorer.
lusto fT^a Ithusanoy praeceptori liberorum
d. docioris loannds Ruellii^
S. D. Scis rae de studiis pueromm quos doces
sollicituro esse. Nam periculum aliqua ex parte
ad me pertinet* Ego euim pro te, quasi vadatus,
spopondi. Itaqnc recte facis, quod ad me et de
tuis et de illonim studiis scribis. Tuae literae
mihi valde plaeuerunt; animadverto enim, te
proficere, et accuratius nuncscribere, quod mihi
magnae Voluptati est Proderit enim haec tua di-
ligentia etiam discipulis. Tumodoperge, teque
ipse in hoc genere diligenter exerceto. Amabo te
8} (0ott (cipa^r cf quae acqiraiitnr practcrnissa tqnt in
c. Palat;
42
651
EPISTOLARUM LIB. VL 1635.
052
(le5 operam , ut pneros eflicin^ g^amntaticos per-
fectoSy ac veros iirtifices«< Mibi orede, tllif ipsi
etiam ea diligentia pliirimum afferet utilitatis.
Bene vale et scribe ad ine quam saepissime.
Phitippus.
( Adjcripsit Iiutus : „ accepi ha* literas d, 5. Afaci 5S.")
No. llll; •
■ \' j
I ■
26. Maii.
/7. SpcUatiiUK
f Et apogr« ia eod. Dref d. €• 140. ep. 48. y de«cri|)ta a Cla*
rist. G«r«do«fio* ■ • '
Ad Spa ialinum,
S. 1). Dc coltegio veslro scio Luthefum tibi re-
spondisse^). Itacjue significabis lilobis an literas
eius *acceperis. Non placebat ei novanl coiicto-
nem institui in tdmplo \S;stri cfoHcgti. Et ph>-
fecto muttaegravcs causae suh'^" cut id hAtTo hiodo
cohcedcndum sit. I7t enim bmittA^ cetcra ^ir^u-
inenta, quid fulurum essel, si eiusloci cdncio-
nator non csset futuru^ iu jpotestate pAstoris? Et
scis canonicos non vcilc guberiiari ab urlidno pa-
store. Quas autem tragoedias excitatitta esset ista
libertas? Sunt aliae midtae cati^a^, ' de quibus
inter nos collocuti suinus. Non poteritis retincfc
tranquillitatcm ccclesi.trttrn- vestrariu«i si illic 110-
vos coctus ficri permiseritis. Bembum Gtorgius
Sabinus dedit excudendum typographo me ve--
tantc. Sed liabcbis intcgr^m et iiicorruptum
tuum exemplar. Bene vale. Poslridie Exaudi
1533. w..
^ Pliilippus*
ti
s
No. 1112.
(Mm.)
Studiosis in Acad.
£1 liiccii Miscell no. XXXIX. descripiH Foeriltinaiin.
Conluli apogra^>bon in cod Ba«il. 39. p. 53 b.
Iniimalio 1\ M, in Probhmala Arisloielis.
Memini virnm optimuin etexcellenli doctrina prae-
ditum lohaniiem Stofflerum^ cum Tubingae Ma-
thematicen profiteretur, depiorantem ignaviam
luventutis et Philosopliiae contemptum, dicere
*) Lulheri epiat. d. e4wMbii 1683. apad de WeU. T.IV. p. 450,
Waldi. T. XXL p. 1S48.
Ablifuin , 80 , sS uviifiif hdrae- ipartio "sairdr.iofun-
dere niiivei*isam MaiheinalicAi Mhoiastiois pMseCi
tamerr sfe afFecto» esae hiTtfneiBy' 'til tridefftov ') uegre
exopatufus, ut usurant^silii 'btir«is uttiuiifacrfa^ tti-
bUbre^. Nbift di^ilttt^ nutdin^i' 'q«iteito> tMtios qoeri
p6^sknu5 d^ liU(«utf Mlfftis itfv^ttut^^iipuie^nqier-
bis^ime cbiKenrifiU^as Ift^iM^ctlHV^, .^[uitoB adb*
lescenlia mdxiin^p^otiti^deblfl/i^Sed.iAititlrain^)
iit' praes^eiHisf^ qheneian^ tJttiliJMI tbgrilM^mbihnap
tbs sthbiasf ifM>s « » rdlgaMl' ^ ^Mpim^ I>tom ,1 cqni
e«*rt« <ifffbfld { tnr eoMeMptta' UteMrMi ^^ ' ti^ idont ^m
bi» op«r^ii^ etiftttmH^ DtoW4>le!Alei;i'«i6 Axtslotdfe
primunipi^ofileffftf plttfls ^ Met4dtiis<Tt<caimBei^)^
Cum satis flfbltisiiUlfiic Oraeci codie^, noii deest
faeultas detecribeodi *^' Ptfael6|filifi aiitem ea horai
qtia Derhotlhl^iVelnn hMteniiB ^)* ihUrfyretatits?) stuii.
Idco enim Pliilippicas omitto, quia brevi.]ntidi»
bhnt conv-ef^ne. Et M^ FrHntistUs^ f^inariensis
mihc eatn bratiorlefnl'' p^ivehegltv ^4tMs^«sl looge
optiitHi.' Nbs-^^tiBi^) *lvliqu.'Aid«f} alMMnoslhonem
i^edibithtis, tamdn tribuiemtid ati<]fhid efeiani openie
phih)sophieistibellis^); et cnrabo^tfliciuor^) hrevi
exeitdi. Porro' in hbc Ptbblemate iion.«ilnm
Physica quacdam sunt digna cogiiitione, sed etioin
tanta est suavitas orationis, ut nihil dici possit
dulcius-, ct vcl hic umis locus^satis testari poterit
Aristotelem eiegaiitissime locutiiin csse.nL~554^^).
■rr
■ f ■
No. 1113.
(fere in. luii.)
loach. Camerario.
EpUl. ad Karaerar. p.lw aq.
IrirQ optfmo^lQacnimfi tfamerario iamKo
suo s^mmv Nqri^ergae^
S« D. Utinam lieuisset nna cum Vilo. pTQfidsci,
sed mc iremorantur adhuc non siJum privata impe-
dimenta, sed ctiam alia quaedaou £t filiusmibi^o
1) Sic cod. Baf . ^ sed Ricc. videretur»
2) Cod. Das. omitto,
3) Pro triccsimae cod. B babet: cui' litulus' M S^JiiOi, . .p)
4) Cod. Bas. distrittuenUL
5) haet, abesl a cod. B.
6) Cod. Uas. interpretaturus.
7) Ricc. e/.
8) Ricc. operae J^fUffppieis,
9) Ricc. quaedam.
10) Annui non legilur in eod., sei^ puto anad 1539.- «CripUn
esse baBc tcbedam poalquain Oeniostb. oraliQata pijiKlegeni.
Ei^ISTOLARlJM LIB. VL 163&
W
fetare coepit* et sic talis periculoAain. febrim
L Be causaa Hippelii quod tu putas magnuni
io itiuerei principum occaaioneia fuisse futu-
..aecua mUi iNnfniin UUs^congressibus huius-
^nego(ja.'axt# dissimul^nl^: praesertHn quinj
9K.i^'ixay aj^ iK^niiidmpdum ad ae perti-
pmlaitU Pqntanus milu diut, conlra quam
Htasii, /cpnveiiisse prixiGipes, sed liuius rci
io troQSttU^ diiata csU Munc omnino poUi-
mihi. suuHna fide se . rqm curatururo e^iie»
riaoipenijMt Aibwjter suspjip^re hanc causaan^
as^ calus res agitur, optiAie auditapud no^
r pvae^icatnrque ab omnibus vir ^^%q opti-
iquo. t«stia>onio certe laetari te scio. Bene
■,?^i possum plura sqribere de nostris re*
.omnia seit f^Uus. Me velim omnino ex-
^eniet jfttuc foFkasse llalus qui^am , qui oUm
acbus'{uit^ Cui^pi^V^ et victum^ anipUus bien-
odi^ nunc praetei^tu Utterarni^ jgoearumtinen-
^ M\ ad 16 vienerit, ne recipias honiinem in
;,' nec dederismuitum. £st enim homo in-
9, morosuSf impostoi;» et improbus. JUcue
:,, Philippus.
r oi.
1114,
Eidem.
piiU ad Gamcrar* p«206.
n*- -
-■-<;.•
f . «
L'-.J
loachimo Qameraripy
. Ulricus JPiodiirii^ .rogavit me, cum hinc
»bilS5ci>- UC kibr decejril.liiurfeos Moribergae tA^
D. Ea de re sctibit Erasmus-^ivu Id in-
ifratri Ulricii 9intibe$iUJricus.ir ul petat.ab
troi -NihiL :de faac re-diiiu meo ministro, .Et
Boii.difcem anreos volo meo.nomine Ulrko
Vale. ►- — ..
. PhiUppuSi
1116.
(9. luik ?)
Chpli. Ruellio.
bnlii famg. p* 869 sq. — ApografAiob in efod. McMac. 90.
no. VII. p. 401. — Quum Lutheroi Cfar^.Huellio paero
de «tucliit eios icribat d. 9, iuo* y liMC epist. Melanlh. for-
imcrfftrinn tempore data eat*
Christophoro Ruellio
S« D. Cnm pro meo erga te amore de studiis tuis
cogitem, duxi te admonendum ^t^ de quadam parte
primarum exercitationum* Tempiis est, meo iu-
dicio, ut incipias prosodiam discere, ut coneris
versus faccre. Quod etsi initio subdifficile vide-
bitur, tamen paulatim usus hanc exercitationem
et iucundiorem et faciliorem efficiet. Quare')
nolim te difBcultate primi conatus deterreri atque
animo frangi, praesertim cum haec exercitatio
maximas pariat utiiitate». Res.est per se liberalis
et digna tua natura, intelligere hanc in versibus*)
iungendis musicam* Videtur enim -^mihi natura
tua'*') ad has humnnissimas artes apta^) esse, in
quibus cum eloquentia, tum poetica iuest. Deiude
latini sermonis copiam atque elegantiare adfert:
et grammaticiTS eris melior, et omnino iudicium
aaiet haec exercitatio de omni ratione scribendi.
Ego autem ita statuo, summo studio tibi incum-
bendum esse in omnia, quae ad eloquentiam con-
ducunt , teque hnnc finem tuorum studiorum pn)-
ponere debere^), ut adferas ad Rempublicam di-
cendi facidtatem, qiuie quale') habeat omamen-
tum , facile poteris audire ex patre tuo , viro opti-
mo ^ prndentissimo. Hoc consilium expone
praeceptori tuo, et quid decreverit rescribitfu
V^ale, anno 1533 \ '
i*«.
■ <■>! ■ lyi
•*r.
No.1116..
(med. Inn.)
ludicium.
lodicluin de condlio a Pontifice Romano promisso. el In*
diclo ti de ratione pacis restiluendacy hauci JuLie io usum
: pffdelpii Electoris scriptum, cui subscripserunt Lutherus,
lonas* Bugenhagen et Melaiilhony Tideatur iu Lutheri
- operihiu , apud SVskh. T.XVL D,^5,.et apud de Wet-
tium in epp, Lulheri T. IV. p. 455 sqq.
No. 1117.
(ined. lun.)
:.\i I
Judicium de concilio.
• . ' ' . ' ' ' ' ■' ■ *
•f Es apographis in cod. Goth* 262. p. 942. et ts cod. Galli L
p. 80. — Miserat Pontifex. Roinanus Uugoneiii Rango-
num , episcopum Hheginnm) legalum suum (in cuius lo-
1) Quare] Manl. Quia,
2) Cod. Moo. verbis. ' ' '
5) milM naiura tua] dpsiderantiir io teslu ManL
4) Manl. apiag,
.6} Cod. Moo. delfeS.
6) Cod. Mon. quantum,
7) Cod. Mon. 1553. , es mendo.
42 •
r •
w
EPlSTtiL-ARIlM LIB. VL 1««».
«SS
eum paalo potl MceiMil Paalui Vwgariui} in Gcr-
tnaniam el ><l Ducein Siion. Elrclor , ut vum per-
mOTeiTl, ul ipie eum «oeiia eoncllio fuliirD iiilereMcl.
Quie cum kaalo l'onlificio ■ Ducefut. tlecl. mrla fucrin',
ra leguiitiir lo opp. Ulti. (Wilch. T. XVI. p. tari f]<i)
parlim etiani in nnp. Mcl.iMk. VVileh. T. IV. p, 739.,
et contcripU lunl in cod. GolL, I6i. — rri!v,i;,i P,in-
cup9 Elrclur a llienI.<Bi< NVilpL. , ul >iiatn >i!iii,'|itbni ili!
propDiilionitiui piinlini.iii ■crilierenl, iiiiiiin i|tisia(rr icil- '
(lii MDiKutruiil , iiuorum Ifijiui, a LutWo eoDcrpiii,
lelatilbon liniiit luJisctiptit luuin iioniun, ijUArln aulrin
non itcin, prn ijiio patiui boc aildiiliue Tidclur iuiiicinm,
quod in cdiL tiolL iu iiucripluui eit:
nConsiiittm-IK-Af. de mttnttitto etmeitto-wngrt^
gnndo per /egalos liomitnos indiclo prinifj)! -,
., • Kleclori." ,',- ' -_
@o vitl t^'$ oecllf^y twltrid^bawt, ba^ fid^'S niii;t
onbecd gfjiemen ober leibcn mtll, benn bn^ mau fidj cv^
btetfje iu com)}atii:en cum afisevertiLioue') ctc, unb
bod} pwtt^xtt, baf tnan fidj je^qnb barrin") nict)t ''^^i:^
pflidjte/ toie im anbtcR 2Cctifu( gcfu4^\Dic^^ ^imx
foUten ivii; baS 6onci(ium abfd^lagen, fo mujici-ii luir
bot^ inbec^ol^c^^frtjn, batDicfoh^inMfin;» '), linCi
loecben anbce Stationen no^i mefTc-mibec un6 oibittcrt,
alA bie mir baS Qoncilium f^Kuep, itcra f^vbeciii4a&
Qtute, bafi «nbc<N:iiiones.tMbuc4 Iviffen. , S^fnfiOQt
r^aiiones ft^ ie|unb auf. biefen^jt ,, kciU:, ,fo .^ec
-popfl feiiun SSoct^eil meclen nvbi, fo,ina4)t Cc:l)o/^
(in Qonciltum i^b cttict un6. , Siatwfo^iix^Cf .^,:^^T^f
ee()ce Diel uncu^lv^E*)» ^^9; >vtR,):)4;|ti| jtie (^ogiii^
tioa fdpeuen ivurb^, irab fo ituntbai)n,C9iApacic^n
mi^fte, ifB Wfffc, man fcbtet^ ft^i rgunb bocju, un^
fo ed jum @oncilio fomaut/ &uin man -(i^eit Uii^Uc^rn.
^coceMnbSSa-^^ccclangen, tviedug^togt.iit^.^ba^ tk
liberum fei^nfolU fo ijVVSt^t . pitAn^i l^Bi.ba6 nJclpt
(c(angtn,,fD^t,id,iKff^e*:)<%ti,tf(f)i(It)tgw^, .-.■
. Koii otaftjatt^ Ui:fai^..anjrid^r>o?4t#n^jB) fiii}
n»SnC9U«tri»^ten.. iDtRn.bcE^ftaii^fast/; erjvoUt^
nneoacUiumiiaIten,nacf)(SewofHil|tit,fini Jticd;!^, bid
an^c gel^alttn. 9tua ifl bte @emo^n^«it, f« jcgt gf^
^ttn mit^, viel onbecS, beiui nie efi in ben alten &:»=
cilitd at-JpflUxn ifi. 3)en9 in ben aUm Goncili^ l>at •Oian
m&ffen ouS .I^^S .fS^ort ci4>ten,-n)ie gu fetKn ifi
Ac^uu^X 1.S.J ui>b fo# in Act^it](c.folg&Bben tdblit
(^QomMifm .¥iKiib»n(K^.mtffiti9rt-^mt)iiu»')'
i>i-.'k .■ ■.'lii 1 ..ii,.. , .j,.i" ■.;..!:..■■.
-1) OoA^tiilKtftiaeM^ffaMr.' '^' ■.■,■:,;'■■ ■T'"!, ■■'■■'
^ k4iflt»<aaKli»l>iriaMkaoik' .■<.::.^. / .
4) ). e. in DKlifin ntt Bttt rlwnal (cfttttat.
5) Cod. Gall. nii»B8lI(^«r.
n C«l.,pall. ife ^at.BiAll t(|l« ,|ifUt;. . K^Uue MJ.
rjCod.G*U.b(ta Vaplt'
^oben fie otrl «ne antnc 8Betfe-ge^ftai> ri^t(»iii#
V)xtn eigncn Constitiitiombut unb •«tgnia Qtenolt,
mie offenboclit^ *) ijl^ Staa-nwi^ iimt, bo^ wic.bit
Otnstitnlidiirs^),' fb »ib«-0OtM.Stocet>l>l>i>'Mf<f^
tm; boTumitamidie^Sbt^e ui^ttutSlbMticoiutitiili».
'Tiiiius :gem*ti)rtlt '.BleirtJm>'!fbn&Miii'niuf- 1011011^01(4
aSoct ftnicti)eilt mecben"*), biemeJt b»^(ntl^'ii^
meu ") , ii^ce Sttjre uitfc iwBAitiitioncs ftyen 'nriM unb
gtgcAnbrt tn ®i)tte«'flBo[t : 'h«in, blefe '«xujtiu.!^
oer. aJfVpftidKus^ ifl-ntit, mb wii^ .ijiergtbrdu^itii.] i
?iaeiH.tiBrut)kUMrtiigiJ)eft 6bB(tfifcijiia((ttrf(°^^^'^ ■
ic ba8 (5onciliuni iDtgem. •!'» r-u-ti-^i"
■ '3iilr&r'V[t'id)y^"ftMrtrifiut"f(pn>-ftia^'itiaBUtat|:
^a\t% mit 91eip'0ecma^n(t> ba#^fie nMQe bettniat»'
wie im Stdci) btiDogtn ndre, ria ^ti Goncitiittit |>i^
ttn, l>aS and) bie^^t 9Iotl»'>ber>9aiqtiV'a^Ki^^i
focbect. ■ S>aCTun feinei%a}e^i<'He ®«^v>bal^ln«iHi
&eit(n^)iu)i>Ur»i boi^i bitiDj^ttkttDtbantfit^iimk n«4^ \
^ttoi^bwft'V) »a4idrtoi6dcb(iP>>i1<'i(r'(inb(r«>)»i(tiOil«»' i
jltfl^WfftoybtlrtM/Ji •ii.ii'.-.^ilih ;i;i;T>/.iii(iin i-rnnio
; in ■!.■■* .;-i.i'ii .i:r'i.|ii.i/. ii(i-i>fi,iiiiip jii to «1/;
iTfTrrrtiKriif
Ni(.ltl«.^
./^/t^ Corvino,
, .eiu."'-^
, " Kpiii.iib. v;-p:jgg-»^
'P^ir^ ■vvmrabili, 1), An l on io Ct,
docenti EvangeiitUD^^il^Cdiifs , suo aniica.
siUum ■' iuslilueuii.ie «xcoiA^nqaislitieiiiK-jit .«ides
ienirn, quarir ■bfir^iit' dtitl^It^i^^^iiAlie^tttitlinJ^-bpud
■Tiostrus. Kt ceclc Jt,<4iti¥4i £!(C0lipipunicatio mu-
itnnda non es^.. ^criDU Adamo ead^m de.tCr
De re3kirrifl6»^*H«fi^il^i^i^i9«Wi^ QUl fuiQb/
est, notifltMiitt-tfeUi^pk.^^Tfrntis^f^^t^Wli^'
tnr, duiti Uliniiilvt^ienff "^skfd^^^S? HiMt'?MW<''
niitn,-4elMt ^retitlr^dei^:' 'A1]iW^i'MNri'iAfaa^«^
pirpetuo fiiRiri. "Sni totim ■iibn habeki''nrii!'Jj|lttD'
cst trestita(<re; 'cotii ildli''Ken^t vblelu 'jlihMIK''
iii ,.•,-■.■:.■... ,- 1^ ii. ivi:t\jio:\ j]i'.: iill;i ziKliiuitol']
s)Sa:.(iirt;f/fViVil*.';""". '"'^ ''s;!' ?"7"»"'
i 10) v.rb.t fonttii ma( .ic ')iMlM«IM.-'J)ttil<Ai tMT
1« Cod. o;il. .«>..iiii'" -'■■'"'"■I "1111........ ..ml
I 'tt)iC«I.IBMl.^.VWiy<«."«" *.i:.l.-....i.|l« (. aiiiranH
. 14) ..4 Stottbutft imlra. cod. GtdL Ut.l 11* ||l
K.tb, at b.lMt MA:8oAi:l .1.1 .!. .-ni.tt^H b. Jiiq. X> (■
- *) Vid, L«lb. tpi.1, wi nmUOM. li:t6i4tKfllfc% ..
EPS&TOLAHUM Lia' VI, 15S8.
658
rsttkntione nbsolvv potfA. Expende , "'qnae-
aolidktuoa:' TantispeTAiraUir i)Ie, qiri alie-
it«ncti dotiac > «oiesu 'teuet^ Idqoe hic ita
AiAhjminuii^^ilii^ksnui tH egn.' rPlacet ta-
mihiv^null^tisorili^) itArJbibeatiirxdtiD^nefjiji-
it^tsrjeal^iaplbMlfnmniam iBgum, cliai» dU
rimiinlBifi^eK; '■■■:■.'.'■
DBfonna initLandi csaiu^ \-etaLts , pl<iceret
inu^ /liti fonmiPauJti: Peopter foroicatip-
hkbeatf >m]iib|nl3(tK« nxurem saun. ;::S(fepe
etsh^i^yiikp iz^iicsaid «Qtu^s^fDrmamlllnDl:
:ite etc. ,:■■;■!;■■■■;. !:iu:' i!;'.'' •"-i.'^ ,
iviileoitibi:ipg«ilium'Conti^sse fetix, qnod'
iAi-grdbiieiSs. ' Et- animadTerlo , le adbiberc
nGientitAti(;>nem,'!'i^ara'ttt':Argeaf , te adhottotb
flwrf.-.dcseliKiti '.«fittn'>le^ndos rauiotes optir
HaainttUfM-ta^imibinaii':. ln.Tliet)lasicis iu*^
BilflftWfldfmiotiinMlniiwliiiAKl^-haScy vldes^inei'
■a cantroversifls diligeiilpr re^odace iDnlVitAii-t ;
: in quibnsilam Apotogiae locls. Spcro, tibi
tsm-mBmntempI.i pwjftiiiirftsssc. Laiinam
Nui/» totam reteKain. Beiie vale. Po^bridie.
mw Baptlstae l53d. —
' no/H!2b:'\"'
U9.
Cmed. lul.).
y-Vi.YrjiWfft.^ift^^^lJf.flSi-ffiS-.^j.M^iWcui. , 1-
ait m-tlHi-^ nmnviV. ^fl'Tj< A^.> jihii ijliii.,1
itil*/4fifti''*if;V''^'9*l'"T'«fB''** 'W» siWl"'^ I'"-
mfti«F»ftl^.9*V?S,.et„jifiHpfffp3. .?^ip( hit vii-
iribus officiais potuerit iu MaRdeburg , iibi
nns degit. Scis enim pfticnias teayiores :i
JeUor^j^f„flppi;UpVr.uJWit»fa.)^,'.^{^*^..^^^^^
rfJllilltflUQ.iNtUlW^ .iij Stm ■..:.,:'. .\ ■ '-"■'■'■'^'■:
De Synodo scripai nuper ad Atnbr0'sikm.
1 minanim po&tulata suul^,' 'tiVprptuili^t','^
:ipes') approbaturos esse{^^^^s3ii[ji(^3»„et
■pi«l. td HcMUDi i. lt> IuAIuIUSwji :
coaclnros armii ad oflicium, si qiii dissenlienL
Parisib Beda NalaJis urbe pulsus est , cum .aliia
quibDsdam Sycophanlis, qni adversus quendara
Gerar^ui^ ruriose vocifcrati sunt ac sedUiose qui-
dcm,' ■ Nunc Gerardtis lihcrc docct Evangeiinm
id ipsa.Lutetia. Hacc ccrtn sual, ct mihi le^ Pa-
risiis ab optimis viris diligentcr perscripta. Bene
vale.
■fr Philippue Melanthoa."
\ ■■!■.■. II. m . , — 1 r .1, — :.
' ' it loi.
G. Spalittino.
y . SuiWliriwMtographff infcrlnU ■fwtt iJ^ia Galfiiin fvaryf-
ttCofilrv, reiliiinle Ebenhpnto Briiyero. 1539," ViddicBl
- ■ftr lhl«gifruiB Spafalinni tpltttAm-tcetmli. '
I ■i<{fufp^opiimo\ik:G'.«oj>-0io'Spalatinot .
.r j:;'i-. -jr.-! y.':.'.\ai»ieo'tuot ■". ■;
Si m ' Bnsgeritnf 'Hon valm siiie nastris literU
idirititfftre'-').' -Aecepl Iftrosfejt fpsi Pamiorom
n^be ''Vcri^foi^ nnper^deb , die Eohkfiiiis Baptistae,
iii^^^ibtis n^t^-^histona 'eat. ' 6era)^o5' qnispiam
iiiJ''btilailegfnk^INarvaT-rae'£viing«ltMn'6ocet ma^
KiJfi'^ tlt scrlhvnt-,' ai^iIiiJi conilMittA. '' Adversna
Ihfi^c niiper 'pttst ' 'p^clia PJiristis' ' H'ao voeiferali
jsnnt sedhie»iB9.'Reg^ miniantes'^si, 'liisi Gerar-
idBrny-CelhAirat 'a 'lcdilhminitwf». ' ' Beda, qnt fait
haidiHklmlafta^lti^^^^tina^cwm-istfs dtiobns eh)m»>
'toTiiftii^Aiwa& *ift^'eit *i*fr''Irtit'elia -ai)ire. Senex
jquidam tb^M^^'^^ (cdifiiri^(<Katri ^edtogici
|oi!aiiift^«^V%ic"t6iU?^^^etiriW'ViUiti ^!fserit.
ilo^s ,' 'tf ^iihr^-ha^bttW '«egrftHi-aaveiisna-enit* , ■«
iiuve tt^iitl D^igntitl eiiani''hnJ£"camM evange.»
liciiiPiio^Sniqui', apild ^tos cognTtib''fieri 'debeat.
Gatfrfbo'-eai eiifeiiiphmi^eraWitri, in' quilnu tit
h*iec'"fiWtolria.'''' IM'''cogm)9ifes ^(ntHnia'"plantas.
'Whi^K-v^ki^Uiiii^mt^AiiS^kW ^tint-Mifri^crta
!et !^i^miiimh^'^fk^^''Uvs^ betiortiirt m
non csse iniqua doctrinae nostrae. Chriatns-Evtii»
tgclii gforiam augeat F Ob54«sp..t«,Sfgnifica^thi
>de Aristarchis in conveiiMiiteattoi^daoareiccki rft
f^^^^-^^^^^^i^^ii^^^
069
EPISTOLAkRUM LIB. VL 15S3.
060
nos non impeditiiros conciliunu
Magdalenae 1539.
Bene vale. Die
Philippus.
No. 1121. 28. Iul>
Toach. Camerario.
EpUt. ad Camerar* p« 809 f q(»
Viro opiimo loachimo Camerario Sam-
bergensi amico suosummOy Noribtrgae,
S. D. Tua assiduitas in scribendo, gratissima
inihi est, cui ego quo minus aliquandiu respon-
derim, uon tam domesticae res, quam aliae occu-
pationes in caussa fuerunt,
De Coleri filio maxime yelim gratum facere
viro optimo et amanti nostrae Phi.losopl^ifi.e, sed
iudico melius collocari adolescentem apud eos, qui
habent domesticas scholas. Scis enim opus csse
discentibus litterato sodalitio , faciam tamen quic-
quid tu censueris. Npvi nos nihil habemus,
De fratre tantum dixit mihi Poniahus nunr>
cium missum esse. Postea abfuit Pontoni/^^ ut qn^d
actum sit, nondum scire possim. sed dubitare noJCi
debes, qum, quantum nps quidem possuinuAf. stu-
dia nostrorum non defutura siot ,huic {negQl;\c^
-omnium enim bonorum summa esl erga tc yoluuU^Si
Quibus legibus et aiitoramentis Synpduin
promittat 6 AQyjB^ev^^ non dubito, quija scia^«
Pollicetur se habiturum Synodum veteri ipojFe
hactenus servato : deiiide postulat, ut prpinfliaut,
se omnes Synodi sententiis oh||empera^ui:o3 c^sf^
et armis ad ofBcium coacturos, si qui d^Sfiep^tien);»
nihil sunt nisi minae navv TV^avyixcd* , JNos re^-
sponsionem honcstam ac moderatam ^w,hyQcapar^
jiev^ de qua non admodum pertimesco q/iskiafiovg
Aristarchicos , nam nobis consilii factique ratio
constat« In conventu Smalcaldensi, quid actum
sit, melius te pulo scire, quam nos, Nostri enim
nondum huc rcdienint.
De Ptolemaeo , etsi mihi quaedam venerunt
iu raenteib) tamcn quia non sum artifcx, reieci
rem ad MBilix^oy. Amabo te, maturato editionem
PtoLemaei, nec deterreare unius atque alterius
ioci nondum esplicati obscuritate. Usus enim
postea ocat SamfQai (pQovrideg xal SwoniXiai per-
polient Nosti Apellis czemplum, qui propone-
bat picturas, utadmonitus meliores redderet, re-
vocatas in orficinam»
De TLO(voCometa coram avfupiloaofpii^fuiv.
Horribilis flamma est, et valdbe aeptentrioiiiilisi
quod me vehementer terret» Cura Sabino, Dto
volente; brevi veniam^ quiparat iter in italiiBt
Bene vale, XjCaL>^ugusti;v \ -^ ^ , ^-.n'- :- >
n ■■ .f »•»!■<■ \ r- .{ 'K ^hiruwk .
i '
•V r^ii'
■nr
Tn — rr"
'■■ • ii'. ■
Nq.1122.
MdH. Riienio/"
■•■■■» ■• . . ■ .
Martino jtuel^lio
S# D. Gaudeo tibi : weas iiteraa giHtas ei .mcunr
das >esse* NoUi icnim , magis taliblu . a4hgffltdtiotti*>
bos deleclaiitnr,t4|nam hiqui raaiSfKuitead viort»-
lem colendam iacitati svoit* hEdeoipemrietqiioqut
natura ad ivistlilefm pelendam .ducib; ..Dafaiis xigilsv
operam^: ut qoo te.vocat najtsiraiua-^^etpalrijfjvifi
optimi authoritafr, et praeceptorom inonit»^ 1»»^
gno* studio oplimas« artea et^ virtutis tdootriDan
discas. Tuae literae fueraht nuihi .^atfssicBtMi:
tihique persuadeas volo, gratum te mihi esse fa-
cturum, si ad me saepissime scripseris: et, xA
spero, remunerabor te, ut ait llesiodus, eadem
menlisiira, atque ctiam uberiore. Bene val^J^ Meiiii
lulio,^Ahno 1533.
'.• .\xt
\
TTTT
. ,•■!
No. 112».
■!'.■ »1
• ^
(ial.)
■i
I. Brentio.
Sist. ]ib. Vjf.'^. 877 iqq. — Nbnc ti autogniph>'ijk cocL
mac. !• o. S77. tdS(s. ^^ * '• ^^ '» • <»'\>/''^
. ^.'1
VirooptimOj D. lohannj Brentii}^ 4^¥^^
Evangelium ih Salinis Suei^icis, sua 0muo
S. D. In Sen^eto multae fiotae, co«1p2(reia^M|UU
tici spiritus. Nam' de^ iufitificatibne .VideAAna ider
ridere doctrinnm fidei, nequeaiiud dQ$3e]te,)qfaB
Augustini qualitatem« De discrimine vcfted» ct
novi Testamenti aperte.tlelicatj fcufn.TPkiiylietii
adimit Spiritum sancturti«' At Petpus jnqnit ik
Prophetis, to iv aitrrmg TtveClJ^a! X(^ajaS^' Hifj
roij l6yov, d i'atiy vfwatAaig^ iikinxhm Mi
Tertulliano, et, ut mihlvidelur, .c^ti^m hjeaaeo,
diligenter enim horum inquisivi sententiaa. Sed
m
KFISTOLARUM LIB. TL 15SS.
66«
4on rfofa&Oy? ^iB.ipaiii6 post magnae- dc hac re
uaAsoveniae exorituracr silit; £tj5i autem smit
il«faqiie,'qaae iure ceprehendi possimt, iy rcSg
t)l0ijaunix6ig didnLaxcO^Qh^^ xai avziSiy narffty nigh
iji iixoxofitiafiDg rtoy dua- ^vaawy iy Xffiazq},
kpoitetreiiiili statuere filium Dei naturalem huml-
iatam esse: tamen hoc mihi nequaquam placct,
|nod'iSerrefu7 non facit Ghristum verr natuialem
ilinm xat yyi^aioy Dei, hoc est, habcntem aaj-
taxiXiSs aliquid substantiae DeL Hoc est.ilHus
»ntroversiae caput xal .tfvyBXoym\ Si enim habet
!}hristus aliquid divinae naturae substantialiter,
icut uecesse est, sequitur iLo^^-.-non si^fnificare
autum ipsum patrem cogitautem, aut vocem
ranseunlom, scd aliquam in Cliristo manentem
inturam.' . Haec Telim cogites, deque eis mihi
fCKvibaa^ ft^aelego nunc ileiuin Joeas^ communeSf
ikiiiovanr editionemt atquc emeudatianem ador-
■Kpii^^^u/hisietiam haci: altigJi'''- De iS^/ioc/o sci&
|R{d 'Ponlifex petat, ntpciUa.piRmliitant Princspea
w ipsinK>^ntentiam approbaturois csse, et arniis
idioffiduni coacturos si quis idissentiat; et polli-
otlnr>so habitumm Synodum usitato niore» Bene
iraLeii^ 16S3. mense Lulio*
No. 1125.
2. Aag.
loach. Camerario.
Epiftt. ad CaiM«rar. p. 210 sq.
• • • II
^^"
^,li2A,,
' ! ; r . . ' 1
SO. laU
/. lonae.
|- £z autoffrapho PJbilippi in cod. Rehd. Vol. V. Jescripta
a S. V. Scbulsio. — £x subscriplo nomine Melantbon,
Intelligitur , scriptam ase banc epift post ann» 1590. Vi-
4«liir scripla anno 159S.» quo lonas denuo iofpici^at
ecclesias.
.'> V
D. luslo lonae^ doctori Theologiae^' prae-
posUo ecclesiae ffllie6etgensis ^ amico suo
summo
$• P. Pastor ecclcsiac Pricensis , qui antoa gu-
beiiiavit Worlicensem ecclesiam, cupit evocari in
My^iHMf^ Nec reprehendo cau^m istim cupidL-
hklAtO^^JIif^tchin plus qufim- bcirkarrca est^ : Et.nunc
i^»laie ifxctraaraauf ecolesiarom maxime exercet
faMfaBiiem soam erga pastores. Quaeso igitur, ut
eilli^ifMff^nQmhabea»; sicnbi erit occaaio. Kescio
iii-#it'lM>his opus, aliunde accersere pastores ; sed
lnilfen «3qnid'CSt loci, qnaeso, ul huius miscri
lirioifSW^hiikicaib^v £t tamen ytdetQr mediocriter
fdntMai • Bene vale. 80. luliib
Phiiippus Melanthon,
P^iro optimo loachimo Camerario Bam-
bergensi amico suo summOy Noribergae^
S. D. Quod dc negotiis convehtus istius^ tam
diligenter tamque copiose ad me scripsisti his
duobus mensihus totis^ gratiam tibi et debeo et
habeo maximam* Fuit euim mihi profecto offi-
cium tuum iucundissimum. ac facile patior te in
tabulis expensi mihi non postremo loco scribere*
Nunquam enim iisdem de rebus certiora habebat
aula , quam nos. rijv xataar^oiprly nondum plane
sciebam , cum liaec scriberem : tantum aigoificant
ex aula nostros m itinere esse , et scu pacem seu
inchicias esse , de quibus tamen qitidam adhuc de^
libercnt, an^sinthoc beneficio Caesaris usuri*. Ni-
hil possam disputare priusquani audiero nostrosi
aiit certe tuas litteras habuero. loterim et agam
gratias Deo , qui hactcnus nos mira bonitate texit»
et precabor, ut mitia remedia sanandis his £ccle«
siamm dissidiis adhibeat, si rcs ad Synodum de-
ducitur: sed nolo disputare.
Senatui urbis vestrac respondimus de illa sua
politia Ecclesiastica, sed pauca rescripsimus*)»
NametiUe ipse liber, quem miseruut, perbrevis
est , xal naidaytoyuog fialloy ^ noliTixog. legisse
te opinor, et mittere longiores disputationes quid
proderat? £t ego yofio&eaias^ in quibus^ multa
insunt barbara et agrestia, non amo, nec video,
qufd prosit fccire.leges, quas nemo accipi^, et ut
accipi«intur, brevi vicfco fbre, ut rursus mutcntur.
Tiiars Ktteras avidissime expecto. Bene vale.<
Postrid. Cai. August
Philippus.
No. 1126.
1 2. Aog.
/. Stratio.
EU lil»ro: lnSolectioresM.T. Gccroois orationcs Philippi
Melaucbtkonis, loann. Velcurionis aliorumque — enarra-.
liones , -* cditae per Stepii. Riccium T. L p. 607.
*) Non extat hoc scriptum. Aliud d, d. 8. Oct. b. a, kfgilur
in epist* Lutheri.
ees
EPISTOLARUM LIB. VL 16SS.
664
Ornalissimo el facundtssimo viro D. lohanni
Stratio*)^ Uraiori apud Casttllanum Cali"
siensem^ suo amico,
S. P. **) Plane remuTierahoT tc «^rfS rf/5 fihQtjJ,
iit praccipit Ilesioilus. jNam pro brevi epistola
brevejoi remittam , quod quidem mihi concedi ae-
quiusest, quod, \it vidcs, natura sum inops ver-
borum, cum te auimadvcrterim mirifica quadam
copia atquc ubertatc orationis praeditum ess^. Sed
meum ingenium, etiamsi quod fuit, consumpse-
nuit vcl aerumnae vcl rixac istac in quas nescio
quo fato incidi. Sed omitto haec. Valde gaudco,
te memoriam mei retinere, teque insigni huma-
nitate praeditum esse duco, quod in ista mea mi-
sera fortuna me non aspernaris. Hoc est esse ho-
minum, non temporum amicum. Itaque habco
tibi gratiam , si qua in re vicissim declarare pos-
sem meam erga te bene\*olentiam, efficerem pro-
fecto , ut inteUigeres , te a me fitfri plutimi. Nec
opinor, te, hominem litteriifum, flructn tnifigis
amicitias meliri***), quam benevolentia mutua.
luvenes, quos mihi commendas, complectar omni
studio. Bene vale. 12. Aug. anno 1583.
Phil. Melanch.
1^^.1.1
mm^
No. 1127.
1 S^ Aug.
Iooc/l Camerario.
EpuU »d CtDienr. p. SU aq. ' *
yiro oplimo loachimo Camerario amico
suo summOy Noribtrgae^
S. D. Hic iuvenis Hamburgensisy versattis iia
nostra schola annis aliquot, officii cdussa atnitum
quendam ranm ad vos proficiscentem secotus est,
non tam videndae urbis vestrae cupiditdtc accen-
sus, quam studio tui atque Eobani.- Hanc ob
caussam me rogavit , ut sibi litteras ad te darem.
Etsi antem intclligo , quantum tibi ne^otii faciam
hoc genere commendationum, tanien hinc-iuviehi
non potui non dare litteras, amo cnim' etim pro-
pter ingenii magnitudinem. Puto te vidisse Eclo-
gam , qtiam nobis scT{{lsit abenntibus ' ad conven-
tum Augiistanutn acute et deganter: in coUoquio
«) Dicitur • Riccio: lo. Stralius Bet^a.
**) Haod dubU scripiit Mel. 3. D.
t^) la libro : mettrij cx mcado.
aniroadvertes eum abundare ingeirio. Nihil a»-
tem peto, nisi ut aditns ei ad tepatcat^ qntni
nossc cupit, et cuiusfroi dortissimi& sermafftilioi
optat. I ' '.' ■ «■i -■ i
Conditiones pacrs - acxeptae siiat^ ninic «giufr
ernnt aliquantisper ^aAxvivsut» JSsait^fiijMwtnm
haec pax ut sit^ optandum qnidem^ «ed qnid: an,
quod fore spem faciat? Propemodum ita'0in|»-
cor: Turcas etiam contarif postquam vident)Dni
exoriri in Germania seditioneiti ,. id qnod ipei-fpa-
mrunt. Andisse enim te pulo,. quaminiris<iacb'
nis, ntid fieret, mnttorum animos tentaei*ft]€riiit
Quod Kobanus cogitat jMarpurgumi,' m pro-
cedet rcs, novam deliberationem tiln'quoqu6 ck
universa schola aflTeret. Erfordiue scio niip«r
etiam disputatum esse de rcvocandis vobiaviacd
nimis coiitantur. Vornm aliqnid •consiUr^tempUi
affcret, 6 liiitiozog avufiovXog, Plnra iMn potdi
scribere. Bcnevale. 'lcL Augusti. Saiilta :i£ii»-
iii//»f ^ caeteros amicos. . i • - ..u . ,..•
r il.ll.. .\.''
No. 1128.
Geovgio lihaw.
■» ;
Epiitola praerationit loco praeniissa libello: Aelii DoBali
ihelliodua seii ^cltBauiii coniugaiidique priiiil^*'tMitfliik.
pro ^tuer^s .alpbabelariis, rerum graiiiinaliainios broflpi
ignari^, cuni epistola Pbil. Melanth. Francof. adpdcr.
crofficitta Andreae EicH^rn. (s. a.) 8. «^ Gorartrbi-JMic
ediiioiveni ^b^podidascali Toracoscs, ui :ialelli||ltir' c» ff>
f luii epistolA ad Gt*orgiuin Hhau , patrem , oata Torf^
Caleud. ^pl. 15S3. , qua ipsS Ilonatuni '^cudeadiHn al-
;»erunt« «uae-eliam.liBcllopratniiua eat Mdiili.mjtMl
Vur Meianlhon suam episl. ineunte menae , iSep|l»« --
tibmnJciiiorarii bartc epSstJ Mylins io clirOii6l. libt'. M(^.
ad^nn. iSSa. -■■_-. .\: S
Philippus Meiftnlhoh Georgio Rh^flkW
Georgii fiiiOy indolis egregiae puero
S« D« Gnitulor til)i G^rgi auaviw. pcinraaiia-
dolem ad literas ot houestas artes egrrgiam durfni-
tus donatam^ deinde 6t-patpis,ivirir<if>timi^iBifi-
raom «l;.iudiiciuiiig iqttod videiicel .tfl vad litevaaiail-
bibet, et stntim e Aeiierii.rectisaime.doceri^Hflfit)-
niis iinbui vult.i' M.ignn.kaecipffQfectofeUcitaaML
(^iiare et prccor, ,.ul Deus pirovehst&icoBalimiipa-
tris, et tc adhortor, ut inemiueris divini oraeali,
quod praccipit, ut parentibus obtetnperea. Ila-
qtie omnibtis itngenii '*f igibua.conMlisite^ ciecet>}^iit
discas, et peniinaiiniigau: animoihaeeieltiiybata
graramatices, quae ad utilitatem tuam et toonini
Xf^ISTOLARUM LIB. VI. 15S^
666
• «
iSxkn paler *c^ceadk* {«mivlidb Mbi^ liilH
teB.firoposila Mt. - Dens enim poUicetur ingeD-
iMeficiabiii} qvi hmi/t fnotigeri « pavenlibtit.
laec 4niHa adituin patefaciunt ad agnitkmem .
Bgriffiv fftod Mne^-^Klerii^et bacr dctetrina non
Ui iBtelMgt AiidisttNaiiieiB ^ £ van^Iium e»$e
mm$ni nisuvaritafli ,* caelo allatain , quod auto*
rftae a^nMeGkribtimi^netiisoHmstral. Qaic^
iadtlipc lantum munns^farea aperit,id chari»-
[Bi^'nDbfa;€i5«e debel:' equidera.cum in achola
B i - rme»eato ,, 'te non soluminler aeqmles
ril^dHe,^ ' sed ^na i^rersaMur piiriiBimi' AngeU
latores atndiMUny ▼eslromm «ttustodM cor-
im* Sic enim inquit Ghristns:' Angeii eoram
ler videntfaciem patfia. Hi vos conritaniur
idutn, aiifsidimi Qnft; reducitntL Hocaodali-
i?if>ecAri'l»'decelyiiqiiod qi<idem mirificam ve-
aplem capit ex^ assiduitale diseentfam, et piis
liSf6l.'ieanonibus,' el Deopraedicsft vevtira alu-
Deo vos commendat. '^'Qttare cavdbis; ne vel
lifta tualvel mali mores offendant et abigant hos
iantissimos custodcs, Accipe igitur haec pri-
irtls initia hoc nnimo^utDeo, ut piis ange-
«^uJdpatri amantissimo tuo memineris te diH-
lam discendi del>ere« £t te commonrfachmt
ii praemia «o^leki * v6ce pr6missa. Prodest
m in artihus tradendis initio communia quae--
f.jipci)|iQnere, pet <]uae gradus nt ad cAetera.
hit libelltfs conlinet £tymologiae principia,
UK praeceplis hbn sbtofn reliqnam Grammati-
pa#tem facilius disees, sed etiam locpi latine
(Hf^s. Ad hunb usum Interpretailiones Gram-
iea€' 'addi%ae sunt et nt discantpueri ^roprie
i)f,-';pt jtem!fM)ra\tnterpfr^ et ut statim loqui
le assuescaiit. Praecipua enim opera tibi
da,est, statim ut as^uefacia^ te ad latine lo-
&OTnf)r«^ ■* LiiJiien' ehim' praecqitorum «st haec
lil^tudo loquendi; pc^aetefea format, et efficit
■m ehgantiorem. 'Qai enim- sero * incipiunt
ito loqni^ neque perfectam dodrinam conse-
ntnrxinquam, et perpetuofabrridum qutddam
luntii '- Quai^e mmmo< sdidio^assikefaitiaa * te a
ni»pneritia etadlatinumBmnoaem et ad pro-
ciationis vemistatem. Ghristua servet te, et
emet ac provefaal stndia lua.
No; iitd;
19. Sept.
Qiri^iano Beiei^o.
y
4d Puerost
sciW. GramflBiatscam pneti^- lyiii caetera . vuitis
)iaC«ro^ namcfue viam priraa elemeuta dabunt.
• ■ ■ ■ ■ . t ■ »■
. * ■ ■ • ■ ■ *
lAVTH. OpER. VoL. II.
f Ei' ap^rapho in cod. Wolf. Hamburg. dejcripta a S. V.
Olibauifeoio.
Magnifico ^iro Domino Christiano JBeier
iuris ulriusque Uoctoriy illustrissimi principis
Ducis Saxoniae Electoris Cancellario , amico
nostro.
S« D. Magtiifice Domine Cancellarie. Dedifnns
literas,*) '^d illustrissimum Priucipem^ Dncem
Saxoniae i?/ec/or«/7i Dominum nostruni clemen-
tissimum, in quibus duo negotia coimplexi sumus
necessaria nostrae universitati. Gum autem scia-
mus vos pro vestra doctrina et prudentia praecipue
favcre oplimis studiis: dnximus vobis etiam cau-
sam scholae nostrae corhmendandam esse. Li-
centiatus Plancus plerisque non solvit stipendia,
ac negat se posse in posterum solvere. Habet ex-
cusationes, quae quantum valeant niinc intelligi
jputerit relatis rationibus. Nos enim ideo distuli-
mus ad principem hactenus scribere, quia nisi
relati^ rationibus non pbtest indicari an reditus
sufiiciant. Nunc igitur rogamus principem, ut
clementer- eurel Mslvl nobis slipendia. Sunt enim
aliquot lectores , qui neque aliis rebus vacant oc-
^^pati scholae laboribus» neque habent quidquam
praeter haec stipendia. Hi non possunt hic du-
rare, si non solvatur. Commendabitis igitur il-
lustrlssimo Principi hanc rem; ut videtis necessa-
riam ad conservandam scholam. Praeterea in li-
teris ad iliustrissimum Principem scriptis, admo-
nemus eum de fnndatione universitatis, cuius
spem aliquam scitis euip clementer oslendisse in
. auspiciis suae admjnistrationis* . Qnanquam au-
tem scimus rem tantam non posse perfid subito,
praesertim in tantis occupationibos: tamen roga-
mm, nt velitis eum adhortari per occasionem ad
iundationem illam maturandaro. Multum et ve-
stra et aliorum coiuiliariorum ad quos scrlpsimus
auctdrijtas valitura est. Sed maxime deest eruditos
tueri atque omare studia, quia vim eoriim. et di-
gnitatem magis perspiciunt. Ideo speramus vos
Ubenter hanc cnram suscepturos esse. . Nos vicis-
sim si quo olficii gencre de yobis bene.mereri po-
terimus, summa id voluntate faciemus. Bene
*) NoB citare Tidcntur hae litcrac.
43
667
valete.
1558,
EPISTOLARUM LIB. VL 1539.
Vitebergae, die 19. Septemhris Anno
m
Rector , Magistri, et Doctores
Academiae Vitebergensis.
No. 1130.
20. S^t.
GuiL Heiffemtein.
f Ez apogr^pho in codiee Bavari Vol. W p. 994.
Viro opiimo D, Guilielmo Reifensteirij
Siolhergae , * dniico suo summo
S. D. Dei beneficio recte valent et discni^t liberi
vestri. Sed Martina non conyenlt .qui^ \\ok coelo
nostro, qiiod ego ipse expertus sum tabescenti-
bus inimicum esse. £st enim aer tcnnis propter
arenas, et propter pnludes jpers. .Thuri^gicum
roelum expertus sum mihi quoque melius conve-
nire proptcr aerem pinguem, et iiatifus hon ex
paludibus, sed ex terra orientes, qui iilunt ct
foecundant corpora. Sed Deus me in hac Scy--
thia sicut Promethea-ad Gaacasnm alligavit. Con-
cedas rogo Miarlino^ ut liceat ei liinc abesse va-
letudinis causa. Nam Marcellus poterit guber-
nare studia puerorum sine ipso, praesertim cum
ego quoque aliqua laboris parte levem Marcellunu
Bene vale. Pridie divi Matthaei 1553.
PhiLMel.
No. 1151.
(fere mense Sept. )
Lectori.
Praefatio praemissa^ actis editis de legati Pontificii mease
lun. ISSiL actionibus cum Duce Savon. Electore, quae
codem anno Hngua vemacula , at Tero-ctiam linffoa la-
tina^prodierunl, sic mscripta: „Rom. Caesareae^laiest.
Oratoris et Ponlificii Nuncii commemoratio ad Ducem
lo. Fridericum Saioniae Electorem de habendo concilio
fenerali. Arliculi ab eodem auncio eidem £lectori caiii-
iti etc." Witeb. ap. Georg. Rhau. MDXXXni. 4. —
Legitur haec Meianthonis de svnodo epistola in eius Se-
lect. fpist' P* 137« fternm iibro 1. euist. p. SiO. (edil.
Londin. lib. I. cp. 71.), porro in Melanth. Opp. Wite-
berg. T. IV. p. 759. et in Mel. Conkil. lalln. P. 1; p. 143.,
ubi inscripta est : ^ De synodis anno 15S0. Consuiiatio.**
Lectori.
S* D. Etsi multi dispnlaiit, utrum expcdiat Syn-
odum cogere, et pericula atque incoinmoda col-
ligiint, quae vidcaturallatura, tamen cum in tot
conventibus Princip^s Germania^j re diligenter
deliberata, Sjnodnm expetiveript, curoque ibvi-
ctissimus Imperatpr Carolus Augustus' tenscat
Synodum liabendaro e^ , quite Pt^it 'aTVQ^ati^k
a talibils iudiciis dissehtire? JC^ahi '(^l quo^ii^^ i^
penderunt et contulierunt iiit»i; ik c/omrabdji 'i^'W-
commoda. Nulla enim consilia magbaruiti i|pi^rom
vacant periculis , ' quae cum ingens aliqUa V^iliUf
petitur, non semper' recusanda^ sunt Et jpUcil
que ratione regi ac mitigari possunL Oertelk
quod de Synddo metuunt, Imperatox^is 'jic'^diii^&.
rorum Principum cpnsilio et jBde ciiyeri ^oYeit
Neque vero non vidit jnc6tnmod£< Synodo^tt^ie-
tus E^clesia, quae tamen sancte constituit, uf m
qualibet dioecesi bis quotannis Doctbre$ ^celesia-
i^ra convenirent. Praeterea , . quotie^ ' iixtSteiiyDik
in Ecdesia dissensionc^ de dogm«i[tibti^|^'iiitl^ ui-
que ab ultimis temporibijs Synodbs coeg^t'^!^
primum Apostoli , pdstea Principes bptinil !ic i^
jpientiss^itii, , Co/aJr/(inf//iii5:, Theodbsm5'j^^')Aii.
Neque verp aut ApPstpli atit illi sabtleitlmid^
Principe^ Synodos habituri crant, si exis(!i;fOjUMlti|
eas seitkper mngis ad dissipandas qiiam^adt^^lkptp
liandas Eeclc!sias faccre. i.Cumigitur iibc ^^lbpm
multae ac difficiles controverslae de maXiniis
inEcdesia mofae sint, Ppt^fidum est^^^iit ^^^^,
plum et Apostolorum et laudatis^iriiotutfa^F^fioih-
puni imitetur hacc ^ct^V "Id^iie ^A^uil^^ti^
tdrempio studio cortari. Natn (juod^ alit^iis^'^
tant, T^ihfl ppus ess^ Sjri^bdo^, sed^^ amtSs^cbiU^pr-
diam t^stituendam essc, nbn valde vitflperanidino
cbnsiliuifn vidcretur ,' si i^e^rcbtis pfbfanis aiit Xi^
bus certamen esset.' Nunc eiusmod! causai e^, ut
concbrdia ne armis quidem cohstitni pQsm .uii^
quam, nisi prius cbnsjiil^tur consciebtiis:' b^Ba
eiiim, potcst esse diii^ahilfi concordia, si anlmo-
TUmiudicia disscfntiaht. Nath aliqUot atiUhlf eOe
ruti) qui repurgarunt Eddesiasticam dbictriiiaai»
ita cdrti et perspicui sunt/ ut hemo sanuii Mif J^
dubium vPcet* Tantnm Sycophantae quidsnm
ventris causa , caltimhiaf tur eos; et coolioiSnlfM
neccssarilis ad pietateip. ' Tal^i ajctiiitili' libdl b!ble-
runt extorqueri bonis ullasaeyiti^. .Et f^c^d^N
qiicri posse, qnid minus decet in £icdesi4y q^itn
ciim manifesta veritate belligerari? ' P/at&etm
ait eas demutn Respublicas beatas esse^ quae suart
nomcn sonantes ipsae, con6cntanea appellatioDi
faciant Vocant autem scripturae . Ecdesiam 6o-
lumnam veritatis. Illa vero Ecdesia minime so-
nat id nomcn , quac manifestam Verilatero delere
Btfd
EPISTOLARUM L!B. VL 1538.
670
nniatur. Deinde sunt articnli quidatD non omni-
Inu pariter perspicui, scd sunt inulti boni apud
HJuies ecnles, tjnorum cum de tantis rcbu> coo-
Kaep^a^e/ anth<SaDt, acefbissime cruciantur hac
^^^(|onft : ' his {^Qfecto debeut con*uIere pasto-
K>.£^cresiarura, siquidem volant essc Pastores,
dNm^Tryranni. Qui<l enim fnerit crudeHus, «piid
Go^eusindignius, quamtalcs interficere potios,
gtiqai^ s^nare? Itatjue si unquam antea, nunc
Dpuinwopus.estSynodo^ cufn res multac et m»T
Mafi co^trovertifnluc, quarum explicatio et ne^
ccssana est Ecclesiae et flagitatur a bonis omni-
Itus ^pud ontnes gentes. Nec ratio est nlia ulla,
mia Ecclcsiis consuii pnssit. Quod aulein Epicurei
apidam ri«lcnt haec n<>^otia, nHi securi ncgaiit
4uidqnam esse vitii in usitata doctrina, quam et
Hlftereriint et defendunt Monachi , horum iudi-
'~ii5 iihpii& et crudelilius reclamant omnes honi.
[on eniia aiint ohsoora vota boborumapnd omnes
rntes , (pionim exaudire gemitus, afBci lacrymis
lagilaiiUiiin Synodum, Pontifices decebat. Qnain
'rriMlitcr acciisat Deus hos qtii ita regnant in
:clesi3, iit, Verilateoppressa, honas. manles ex-
icient et gloriam Christi obru»nt, nec sIUt
ant suiniiiis ciilamitatihus Ecclesiae mederi?
(enn est coniminatipiiibus in hanc aententiani
scriplura. Quare et lniidanda voluntas est optimi
^paratoria, qut remeilia publicls malis quaerit;
rt opndus est Christu^, ut gubernet .jnentes
oniniiiip Principum et Pontificum,' ad illusjlra)i'
(If^inPei gluriain, etad revocandam Ecclesimn ad
verimi pietatcm. Saepe antea superioribus secu-
Ijs S^odi coactae sunt non de doctrina, sed .^e
(Mihps Ponlificum, qnac etiamsi fueruut (;ausi]e
m publicimi concordiam Ecclebiaruni retiueniiatu
necesijariae, non enim repugnamns nec politiani
iUcle^iasticam iinprob.-imus, tamen quanto nia|;is
iiabc opus cst SvihhIo, cum noij de p;iuconir[i opj-
pu», sed de doctrina, quae ad omf^ pe^tmet,
flisunsiones ortae sinit iucxplicabiles, quarum ut
nunc Kcclesi.-ie cominunibnsvutis expelunt cogql-
tipoim ac dVudicationcm, itR palam etiam flagl-
Uxt;, aliquanda incipient. Ac Caes.-iris quideiu
yif^Iqntas optima. s;itis cognita est universae.i^uro-
oaf, et potcril in lils sequcntituis narratlunlbus
pcrspfci; riec defuiiiri snnt utilitati publicac in
Synp^ postci Prpcipes, uteorum rgsponsio |le-
statnr. Sed in muUis locis saevitia t.?i\iii ,^uuc
exercetur in pios, quae quidem quolidie expspe-
ratur, nt vix quidqnnm moderati E^cclcsiac ex-
pectare ausint, Verum res est, ut dici solet, in
Dei genibus. Ab hoc petant omncs pii ardcnti-
bus votis, ut suam Ecclesiam respiciat ac resli-
tnat, et sanctificet eani verbo siio. Haec cum
precamur, Ponlificem habemus Christum, idem
pro sua Ecclesia rogantem a Patre. Sic enim in-
quit: Sanctijica eos in vertlate\ sermo tuus ve-
ritas esl. Cum huius Pontificis votis, nostra vota,
nostras preces conlungaraus. Neque vero dubiom
est, quiu fauiusuiodi precibus Deus faveat. Beue
valc, [Christiane Lector.j *),
No. 1132. l^Oci.
Concionatorihus Erfordensihus,
Epiilola Lulberi, cul etim Ioom ct Helaiilbon uibKripit-
rant ad onncioiulorci Erfordue, yii, in Xxiiberi cpittolii
apud dc WelL T. IV. p. m iq^
Senaiui Norinherg.
I. p. SOe., lcn. VU. p. H9. , AIICDb. VU. p. 39».,
Uv». XXi.p. SS8., B*I«D*. XXI. p. 4tl., ■ dc Wetlio in
cpp. Liilli. T. IV. p. 480 (oq. — &d idcm , ul Mclautbo>
nii, cdidit Pciel. m Mcl. cbriillicben Bcdcnlcn p.lH. —
Apognphi duD anlii|i>isMni« iudI in cod. Palal. 4S5. , ■!.
t^rum ,p. 6 , el ■llcruiii sccunliui dcicripluni p. 19b. — .
Fnrma cpiiloUe McJinlhonem prodit ■uctorem. Sequu-
tui luni ■pngraphon poileriui in cod. Pd«t, quippe inl«-
|H»riaium. Ue ra ifwa *id, prielerca cpp. Lultieri d. 18.
Apr. Fl d. SO. lul. 1533. ■pud de Wellium I. I. p. 444.
st p. 470.
3Cn ben dtat^ au 9lficnberg.
(BotttS <Snab unb %ttib bur^ ^tjriftunt 3efum unfcrn
4>frrn'). eijrbare, Sijrfanw, ireife*'), ginfJigeJ^erm.
^a^bem unfi Die Uneinigfeit, fo fid) jmift^en btn^errn
^r&bicantcn bei @ud)^) gugetragen, oon ^vrjen leU) ifl,
unb felb gum ^6d)^en geneigt ftnb, aQen Slet^ furgu:
mcnben, fo Diel und timner mfiglti^ frtjn mag'), biefc
Uneimgfeit ju fliQen unb ^Tergermf ju ver^uten*): ^ab
id», S)octi»9IartJnu6, nt^t unterUiffen'), vox bw--
*^ HMe verba • Peucero Tioeniur ■aai» eiie.
1) ,Sic «pogr. alt. in cod. P»l. Itelii|ui : Settd Oliatt
tucd) unftrn ^trxa abttftnm Stfum.
**) tDftft, eicidil >p. de Well.
t) btl tttib nonbabetipoer. I. Palal.i deWetl.addil: ^ot.
8) fffln tno9, non btbel Pet.
A) Ptx.atttt<ti.
&} Pio unttrlaffin, Pei. unrtriucgin lafftn fiiiintn
43 •
671
EPISTOLARUM LIB. VI. 15»«.
mt
fer 3eit m gemein unb in Sctnbet^it*) bie ^erren fytd^
bicanten (tHmoljl mir^) beS S^etm iDfmnbri Sleinung
bojitmat ntkfy nk^t eigentli^)*) ben>upt^)) ju Simgfeit
unb Srieben treulic^ }u Derma^^nen '*)• Unb bieweil
(S. SSB. unfi beiber 2;^ei(6 '^ ®4>riften gu befe^en juge^
f4)i(ft, ^ben n>ir biefelben mitSK^i^ gelefen unb benxvs
gen, unb ^ab \d), D. 8Bartinu8; abermal an ben ^erm
Sjtanbrum gefd^rieben '') , unb ifymc meine 9teinung
9on btefer @acl)en angejetgt. ©ott geb ®nab , baf e$
biene ju Srieb unb @inigf eit , tpie )u oer^offen. SDenn
n>ir jmeifeln ni6)t, beibe si^eiie meinen e6 tpeuljd^")
unb mit gutem cbrijKic^en «^erjen; unb fuc^ett in biefer
®a(^en nid)t& anberS benn gemeine SSefferung.
Unb ijl auf 6. 8K. $rage '*) biefe unfer Jfntmort
unb SSeinung» SBiemolj)! n>ir bie ^rii>at «ihsordtio fftt:
fe^r (^fin^) unb trifKi^) ifdten, unb baf ffe foffin ber
£ir(f)en er^alten n>erben , an6 Urfac^^en , bie- n)ir 6. 9S.
jttoor ") unb fonfl gefc^^rieben Ifaben : fo f 6nnen unb
n>oaen n>ir boci) bie ®en>i{fen n(d)t fo f)art' befi(^n>eren,
aU fottt feine SSergebung ber ®dnben fe^n oI;n atfein
burc^ |>rioatabfolutiot]f'^). Denn an6) bie J^ligen t)on
Jfnfang ber SEelt biS ju ber 3eit ") S^rijli") ni^t pri-
vatam absolutipnem ge^abt |)dben, funbem fte 1)abm
fid) muffen tr6flett ber gemeinen'*) ^romiffion unb i\)xm
®Iauben barauf bauen. Unb ob fc^on Daoib t>ort ei^
nem^"*) %a\l eine |>rioatabfo(ution ge^abt, fo t}at er bod()
90tt anbern Siinben t>or unb na(^ j}d) muffen f)aiten an
bie gemeine 3(bfo(ution ^) unb ^rebigt^ mie aud^ SfaiaS
unb anbre. Vtu aber baS @t>ange(ium geoffenbaret/ t>ers
funbigtegSBergebungberS^unben^) fn gemeitt ;t(nb in
@onber^eit*
6). Vid. Lutbt tp. d. fOl liil. L a. ad ConGional. ap. de Wett«
IV. 465 sqq. et ep. d« 10. luJ. b. a. ad Linckium 1. 1. 470 sq.
7) Apogr. Paiat. n>ir.
8) Pei. ba^umal ni<^t.
9) Apogr. PaK ^ctnuf t
10) Apogr. 2. Pal. erinncrn.
11} Xf)ti\i addunt apogr. Pal.
If) Vid. Lulb. cp. d. 8.0ct. b. a. ad. Qaiaadmm ip. d« W«ll.
IV. 48Sfqq.
13) Pez. 9ttt.
14) Pez. Jtaoen.
15) Vid. scriptum Latberi et MeLad Senatnm ^kirtnb. d. 18^
Apr. 1533.
16) Pes. o^nc pfiiMtam oisoiu$ioaem.
17) Apogr. Palat. ^tthi^t
18) Pes. bic ^eitidcn oon bcv fS^ctt an.
19) Pei. burc^ dcmcittc.
SO) Pez. fcinen.
21) Pez. 9)romiffion.
£D bcr Giinbcn abeat ab apogr. t. PaL
fB9kt ifls boS ber j^-^) iE>fitfnbe< jagt:
botf ®en>i{^tf ftrette m^t ingrteti^ - tMi6eI>/ vb ^®ott
barm^eraig fet)) fonbern m bet 9>er{biiV'>>^*ifitt Qtott.
aad) '') 0nib!8 fepnttDlW. '''Q(Wi' xiaem^ \ai'4fiiMifi.
unb proiimsioiies getfietne iR^^'^'^}!^^ fi^'^^*bc^
ein ieber iherlen; ha^ fte iinT^r^e^^ ^ty; \ix^'f6i^^
feQ)8 bam ni^^'') Qtt0f(|>lifefM/ fonberli-J^r^rt'^^
nebmen al& eineft efgen6'^> unb befonbei»i m>iMtVek
weil @ott ollen*") gebot^rn ^at^ ffine' 18^ ^iffung {H.
gUUtben. Unb ot^im^ memg barakt^^ gtAtlMif ^
tt)ia er fie bo(|) dDeit QnbH^tif **^ ' ^oDtov )b fU^btitaif
Dtfrldffen ; -:n)ie et Wtt»!)'^^ I^Vvi/8. -Kuti^^
increduli tas- «brum fidkm t>ei ' ^atitk^ii'^ tM
rooUt ani^ fblgen/ jfd feine Sergebuifs '^ ii^* d^t
burd^ bie Motabfolntiofl-? aBie MtihtfMtai «m^bUi
ben ®en>iffen rat^en/ fb l^9>riba&kbfbfutfo timt>1kiHt
f)^ett'') »nnen; 0» fre Mit^mM linb Xlit»>Jte
fo4^ten n)erbfn> ni(|)(i oKeiik' fti U^k^ '7' «ttMt^
fonbem om^ ht f(^ttyetJm-]^>^
ftc^") mt^^ biipjfenigfn^t^^ SdMtibeifeftt
mi^rben anf Weonbeober fonfl/ bafie^^^^inlfirCI
ni(t)tm^ten^riefter ^abeft? ffitejte^^^^fJ^I^tlA^^
iuttagen nM9a!r&e^tfrn">/b6 h^Ji^^jselimvM^
xoixb, bag '') einem u6)ten S^rifien andf mof^I ftiii^ fifttf»
^err bie ^Cbfbtntion tbifli nAH^im'^)^ @^ ift^p^
SebennnbSBefenein fo((i)emtder ®tre{f *')/ balHii<iAti^
ttnb f&r miber ber ^Attb ^(^(8m Shrgdfmid fii^.
Sum^^nbem f<> m^eti^mirtHM: ®btiP-n9i^ mi
berfi'') au vid)ten benn bap;<> bfe gemetrtef^rAist'^)
/•1 • •■>i-i:/j >■
■. ^
U) au4 iiddidi 4lc.4pogra f aL .^. ' .^
.95) P(QZ.^f(^Qt.<)ll.
26) Pea.nicmontu
80) Pez. bcncn.
« > •
i 4 . ^ *\
),$W.ppgr..«.j reliqui fijfn. , . ; , .
5 deWell. Qir«f«, -nitadkiM;- ' "■' ' \ " ' "' '^ * '■'*''
* i^
81) Apograpfaa Palat. evaeuai, (Nonnecorrigend. tfuociMMf?)
, 8«) Pea. addit bcr efcttbC." ' ^' ■" ' "^ ' ^ ^-->
■i:
r . / -•
.^"
.»«
83) Pea. 6o6cn.
84) Apogr. Palit.t. «IfdHfteir. '
95) de W. et Peb fU, mendose. ,, ,
nProverbis: ni^t attjilijil Ifif l^(6cf etd PdLHnfiAi
abet: Quf bcr ^anb oitVtd^Hft, baf ncfnlcrVird^
87) Pea. »061. '' "'' '■
88) Codd. Pal. Ortcn. ' ■ ' -^
89) Pea. bafi au*.
40) Pea. baf au(^ cinc» t«((tcn aitifctt e(n9f«r»
^crr n)itf feinc KBfelutfdii m«tt^cilc«.
41) Apogr. PaL 1. Jricb.
4t) de Weti. n1t(f ff «ifbft^i •
48) Pea. fo wiffcn tvir auc^ fiic dcmlf, ba(l.
44) de Weit. baf actitiiir 9ribigtc.
EFISTOLAftUM LIB. VI. l&SS.
674
^finben im 4^rjen**) xoixttt tn benen^ fo i(^c eis
WfeRrQlnpiffw bgbur^ niit^'') Qlduban ftdflen unb
N^dl^i; jHNi ^. 9)att(u8 \}gtUiti 2>aft^ tMttgelium
^#r«ftQk4trd/ boj^urc^ f^g l»erben oUe, fo baron
tt)Kft«- .Iteni i Qomt^S. nenntf er boi (Soange^
II Hn lEmot beS ^iligen (Sitiled/ ba« Seben unb Oes
)ti^Qit bringe» liein : Fidns ex auditu est, aiidi-
pRffn vcfftrani' Dei ) n>({{^e& alle< f&me^mlid) uom
oiftfiwlp, vcrl^i^ bribe lA gemein unb fonberlic^ *')
ll^ifL. Unb^ «Ir siimin^j bien)^ boi ^mein'')
mg^^.f^^^Jl^^i/itf bm n>it )u gldubm oui
tps& »cfebl .uttb <^bat(i''>.f4ttlbia fmbi wo bcrfet
^/*')b.QMAub ifl/ ba mup ia ) SBergebung unb Selig-
ifepo» njtdfo tft bad (SDangeltum felbi ") eine gemetne
[i^itt^n i bfnn eS ifl etne Sier^dpung / beren ftd) ade
hiPVJ^ inf0nberi)ett annet)men foll^)/ ouS ®otte8
^^nb ®ebot^. 2>arum^ f 6ntien mir bie g^meine
^t^nid^t.all.unc^ifllici)^ oerbiet^^^ uiib conbem'
^/it^ejil iU bo4 b^tt ibienet/ ba^ fte bie 3u()6rer
^Wf:*)^ bc^ ftct!")^'n j^ber beS SDangelii anne^^
lt;fpfl^ . ^ap. e$ ejne Xbfolution fe9/ unb i^me aud)
I^Y<.'We*bemi 6* SCS. Sorm'^) iit ^^d^t (Srinnerung
ff.^f aber bagegen jgefagt mirb/ mon f6nne ben
vjl^nitfyt abfoloiren^ barin '') t)iel ftnb/ bie man billis
.tplnben fbHt} mon foIjEaucJ!) teinen abfolojren/ ber eS
)t bcge^rt 2C. ; barauf ijpi ju- miffen/ bap }n>eierlei ifl
Ima 9^ Iijurisdictio. ;Die luriftdictio ge^6rt }u.
m(i4)en @unben ; barheben ftnb oiel me()r |eimli(|)er
nbe/ xotldft xaan, tMcftt anberiS hinben unb ftrofen
n / benn in gemein burc^yd 9)rebigtamt. 3(Ifo binbet
VttbiQt aUe Ungldubige/ unb gibt bogegen guglei^)
n ®Idubigen SJergebung. 3a and) berjenige*'*) fo
4) bie luri&dicLio Qcbixtibm^ toeutt er.bupd^ bie fjtre?
• miel^c ium (^el^orfam.iwb (Slauben Unnt, fa mdre
1 1
^.v.,
l
I) Pes. fBcrgcbund fm ^cwiffcii»
i) P». in tcncn fo ficbbaturcf^ im,
) deWeit. {nfonbcr6cU:.codfl.jQ«bc4r|4(t; Pez (cs
(onbcrH*. .
|MI> 9c(oti^.PeB.fi«Q UmI. .,
I) Pex. bcr,
} Pes. aot^.
}'fclb6 ibeit ap. Pez.
)d«Wet}. foUen. .....
} Apogr. P4Ll..cramii|ircii|.Pci« ocfmo(Bct.
) Apogr. PaL fic^ a(fo.
) de W. cocr 9orm; Pes^ G. B« ttc^rift fctocr.
) Pes. bton i^r..
) Sic recte apogr. PaJ* 2, «- ReUqui bCBlicoid^ttt
i^ m>r. (Bott oergebeft / wien>o()I er ft4) ^nai^ mit
ber Air4)e ancf) mieberum t>erf6^n foU/ att bie er au(()
beleibigt ^t '^). 2)ap aucf) geba4)te Vbfolution condi-
tionalis tfl/ ifl fte mie fonfl eine gemeine 9>rebigt/ unb
eine jebe Absolutio, beibe gemrln unb ptwot, \)at bie
couditio be6: ®IaubenS i benn o^ne @Iauben entbinbet
fie ni(t)t/ unb ifl barum nic^t ein ^I®4)I&ffer''). S)enn
bec (Slaube bauet nict^t auf unfre S9SirbigFeit/ fonbem
ifl mir fo oiel/ bap etner bie Xbfolution annimmt/ unb.
. Sa boju fpri4)t.
I J)i4 ifi aufft Curiefi unfre einfdltige SJleinung/ bie
mir S. SS. ntc^t ber()alben gufc^reiben jemanb ^') ju be»
fd^mereu/ ober gr6per Uneinigf eit*^) an juric^tett/ fonbern
biemetl \\)t bege^rt unfre SXeinung ju miffen. jDenn ^)
mir oon .^erjett.n>unf(()en unb beget)ren/ baf ®ott(S(nab
oerleibC/ bap euer Stitd)tn in Srieb unb (Sinigfeit blei^
ben"*) unb in @rf enntnip "^) 6()rifli unb allefi gvteir
%tud^tn iunt^mtn mfige. S)er^Iben bitten mir gan^
freunblict)/ (S. SS. mollen auf freunbli4)e SBege gd^
ten / l)ierinnen ju ^nbeln / mie mir ni4)t jmeifeln / bap
(£. SS. baju felbS geneigt fep. Unb ifl bief unfer SSe^
benfen / biemeil man bep einig ^^) auf beiben ®eiten ^')/
bap bie ^rioatabfolution c^^riftlic^ unb ju er^alten^) fei)/
bap beibe S()ei(e bie Seut }u gebac^ter ^rioatobfolutio ^*)
. einf)eaiglit^ ^tma^nen. Unb biemeil^rm JDtian^
bro bef4)n>erli4>/ bie gemeine 2CbfoIutio ju tretben^*)
unb (u MlfiBiv bafl er baiu ni(^t gebrungen xontbt, aber
boc^ bem^itfben ^u gMt ben anb^rn^').S£^iI/ xotld)tt
bie gemein^') 3(bfo(ution ^dlt/ unangefo^ten liefe^^),
unb.bagegfH er.attc() oom aitbem SX^eil unangef64)ten
bliebr '*) / fonbern baf beibe Sl^^eir jur |>rioatabfoIutio
; bie Seute gugleic^ oerma()neten.
2)iep/ ad)ttn mir/ foUt ein SSeg fepU/ ber nie*
I manbS Q^emiffen befc^merlidt) unb jum S^ieben bienfllicfii
jmdre. ®o ^offen mir an(^, beibe Sl^ile fe^n yim
59}'ati bic etc. Pes. praelermiut.
60) de W. ^tDUei^lUUtU Poi^ fc(le4M^((lii-rfrL
6t) Pes. icmanb bamit.
62) Pes. obcr Unmut^.
65) Pes. Unnb ti^utt.
64) de Welt. et Pes. Jlir^C — blcibc.
65} Pes. rcincr Scfcnntoif.
66) Pes. man cinig ift.
67) Apogr. 2. Pal. S(^citCO.
68) Pes. ^xlftiidi jtt (^altcn.
69) Pes. jtt fol^cn pHvaii$ abtohaionHuM.
70) iVL trcibcn non iiabet Pes.
71) Pes. bcr anbcr.
72) gcmcin eicidil ap. Pei.
73) Pes. blcibc.
74) unb bagcgco etc non habetPco.
675
EPISTOLARUM LIB. VI. 1558.
676
Sriebcn geitefgt, aI8 bie'*) in foldjer 0ad)'') ni(I)t aft»
bert benn aSefferung^ unb nt4)t ©poltung unb") ?fer»
gemif fu^en. @o l^t Jg)err Oftanber ehi d(>rtfKi<^
gut S3ebenfen wm S3inben, xoM)i botf) aOein gu dffent^
li^en ®&nben ge^^rt. Unb n)d8 n>ir t)on fctc^er (Sir<^
communicatton bebadjt, unb <S. ®. wr biefer Beit ^*)
augcf^rieben, bef '^*) wcig fi(^ 6. »• obrt Srocifel wo^l
ju erinncrn. ®ot( t>er(etl;e S. SS. ®nab unb 9^leb/
^fmem ®eben )u SBittemberg/ f{Rittn>0(|) noc^ Srom
dSci anno 1533 ^*^),
!Rartttttt« «tttljer D.-
So^ann JBttgen^agen; Pont^^*
SuftuS 3onaS D.
9>t)i(i)>))u$ SRctont^n.
Sagpar Sreultgcr»
a.
■■ *
No. 1184.
10. Oct.
' f
Martn Buceroi
f Es aotographo Melantfaonii in takutario Ecdesiae Eyaag.
Argentorat. mihl deicripta a Ct. Si^eiio,
' ■ ■ • ■;■'.. ■ ■'
Doctissimo viro jD. Ma^rlin-o B.uoerQ^ ndo^
eenti Evangelium ArgentinaSy amico suo-i -.
S. D. Dialogum ttnini accepi primiWn^^dirafli^id
scriberem; itaqne de ed copiosiiis aliajiyesp^ntfiii
bo. Nunc tamen de meo' atittno ^eUffiHlissrmtiM
tibi esse vdlo, te a me veffe ac pldrimunl amari.
Quod facis, ea, 'qu^e* 'ad piim ^WsishfumbohU
cordiam fectufa videili^, anigetttefWtholiarifect
tirgeas. Ea in re st udiurh ac tlili^tiillam tibi nieatri
polliceor quantiim 'quantuni pri^i^stare otnnino
po^um. Nam mihi neboc qiiidetn rfissidfum Ttiffl
fuSgitiTTiasdJf^Utifii, *l<*kles'iit=di«5Jftitaem pW-
fecto quadam spe, quod futunim arbitror, si hos
familiaritcr ct amanter qojiloqui pos^rnus, (n^
unns snbitus coiigressas^ praesertim bominium qtii
vincere cuperent, non potuit mederi tanto malo)
ut iniri ratio possit tollcndi dissidii penitus. Ati-
tem*) utinam saltem uos aliquando possemus una
commentari atque comn>uxiicaTe de doctrina. Fata
75)Pez. blefo. ^
76) Libriimpr, f0l.4i;i|.6(i<{|cn. .
77) Pe». noc^.
78) Pez. fiit bicfcm. Ceteram cf. aupra not. ISw
79) Libri inipr. tai.
80; Libri inipr. et Apogr. PalaT. 1. hab^iif'anh. 1599., «ed
apogr. S. rectc ano. 1583.
*) Autem^i Viisic. Fortaiae: Ulinaaa auUm.
snnt, ntvides, dira Eedesiae propter mimdi
vilia.
In fais regibnibus novi, 'qdod quideiii scifitt
cupias , nihil est Erfordia et noster &(fxw dc
rebus nugacissimis - intcr-^se"Tmnirtrii3nfur^ ct
optandiim est, ut Christus hos tumultus: e^Aipfi
scat*);* Audio, captivum.^eneri apud v^s^neEu-
lonem quendam pellificem •*) , qui totum Balti-
cum et Belgicum anabaptisticis 'et isliilr fanaticis
opinionibus impleviu . Novi l^inem. Proderit
eum dctineri, ne aroplius nocere possiL^ Prpba
i^tiir CQhsilium vestri Senatus' et ttium. Biene
vale. Postridic post Dionysii festiun. 1533.
Saluta amicos Gerbelium ^Pedrotum^
'i
No. 1135.
(lifiilOM;)
I .-j
,y
L lonae.
■ V ■!:!
Epiai. 1i1).V. p.85f^. ^ PutoMclaothODctnhane elaeA«a«
lcnf epislolan\ scripaitae mcnie Octobri anni,t53mw w)«m
disaidium Principis filccloria cum' Erfprdebiibua fuerit
f :»!■ -T '^
alolani.acripail Lipsiae io iouiidiiiia.
IWslo lonae,
S. D. Mitto vobis J$ic/;^r/liter^,: ad ZtufApi^
et me/^riptas/ Qiiaruinn illMe,, qua^mihl ibki^j
liberalius scriptae sunt. Nam iii lincri^JUidieri
philosophatur nescio quid , qnod nec nos intelle-
/ordia yalde crtleiiia nos^). • «IMagnopere .scire
cupio, si quid tamen habes, quod proferre Ucet,
'1
4^ De isto disaidio rid. ep. d. 15. Oct. ad lonam aeripli.
♦♦) pW/^e/n? Vi» ila. Forttaae: /aaa^enijTiL Loaui ri-
detur de Servelo. ,J ' ^?
1) y idi ipse aulographa Buceri et ezpertaa aum qoam diA-
ciles lectu smt fllerae a Bucero ^piciAe. \ . . . < i\
*^ JPj**" K ""* /"'' '^'° tcmpore inter Principeih'ElccA»rci» ct
iLrfnrdiam de nescio qua re. Seclkendorfiua eam non alticit
in bisl. Lulberanisnii. Commenibralur wo isU lia in cpi-
alol.aMelanlh.dtO. Nov., d. 5, D«h, V'¥f . *«»n5 1 *^»«
epp. Luthen ad Uauamannum d. itt^clT^erin i7.T£cb.
. *• •; i . ^^*"";? «* de ■llccwiione kiKkf^Do^iAHm^
gium ct Priucipem Elecl. ^ Viiua Dieterich, qitf luni Vilc
d. I. lan. 1554.: „Ha» inter pnncipes n0ih«» aancita«; Ba-
gotiuni cum lirphordenAibua transactum est, utrunioueCHDi
uiagna noatri Ducia £lccloria gratia apud omnta.^^
EPISTOLARUM LIS. VI. Ifi^S.
I, aliquid ns«i imhwiit iati nimt»es de 21/0-
no. £t ecce ! affcruntur atrociores de eadem
f|f)tM4.non Uiet sccibere. B^nevjiU. '
w,,- .■-,... ... v\.- ■■'■--■. ,: ■ ^i^Tinas.- '
(id. OW.)
Eidem.
,E^lir. Ub. V. p.SQ*9q.
lusto lonae ■
Gum heri dedi Htteras ad ic LucatV'\c\tfi^i,
UQ',a'f:ieperdm tiias , quae tamcn pot(ea i&ta-
edtlitae siint. Tuum ofTiciDm cst milii gra.
nm, daboque opcram, ut remuncrcr te aii-
^ fihff^. Detuo ncgotio....*) Crucigtri
^rinceps prouuaciaviLr -IJberos. csse vomvd»
)vis et inusildtis oneriltus. Ponlanus dice^
dlicipem nonniliil commotum futs^e 'firoi/
ijbip iniquit;ile" •*^. ^/■p\inskemio manrfnluni
pendiis nostris," ut pccuhia ex nuncliuis Wi-
[am.mittatur. . m^'Ef}iftoffdiugh.K:r\ narrnvit
}siii!<^5' nonnihil' ftclUm rn^tiorcm Principis
i^, aicbal graviler [dictas]] sentenlias esse
mibus, qui acjs^nt, et Iinprobata consiliu
)ta. ...Itaque bene speremna.et oremiis Cliri-
Bene vale, et: teiluta nostros. Cras spero
■dituros. Kempritiir. ^i}iyi\ nos iunior Prin-
qui nna, Dco yolente, rcditums esL Ruelr
itian^ agil vti^- xoivjjs fl^^k^s xal nepf E^-
■««'.■ ''leewifn vid^- SiiaivioIum^ertielii5i"i((ii
'^ii^ikjios. .
n Vidi
Tt^^'Stcift%8. ■
sr
''/o. Agricolae:
'iSiSehrlkOrtibtw amoenilat. liter. Vol. I. p. 85. ubi
ippi in cod. Rebaig. Vr*i»l. Vo|. V. CddIuIi ctian ipo-
fnipboit iif eod. II**. 1. p. 849. , e qno hiuil dubie Schei-
Wtn- ^tM.epul. edidil, ifuun ubiiiuc eiui leitui cum
;od. B. coDTeDiet.
oplimo D. lokanni Agricolatt Isle-
lopmii ae propugnanti emngelium Ckristi,
,,', , ■; . amieo suo,
; TdTf*" ofGcium gratLssiinum est et mibi et
. .caeteris. Le^runt enim tuas lileras Ztu-
^Mm letti non polatruut, quod eiemiilar cuct lacen
.- (Hol. Stub.)
ddil A. O.
tAtrM -ct lontUt qoi poIUciti nat anibo , te ad
te' ttripturos esae'), Christus evangelii sui glo-
fUiKtfofendat in tantlsperictiUs, quae et a fana-
ticM-'Spifitibus undique oriuntnr, - et impendent
et)ani'diunde, ■■\ Noslri,' qoi tantis clamoribna
s^vittiperavamnt ^n^Utiv priomm principum,
„q«aatum tragoediarum excitamnt intra unum
„anaum, quM ut^edare Christus veHt, omnibtu
„vptis:optamus. Puto, tibi negotium Erfordia-
„nura *) et pleraque alia notiora esse, quam mifaL
„$ed hoc mfe' excrra^iat , -principem, cum ipse et
„ittdi£ilT satts babrAI et vir sit optimus, tamen
„adeo facilem esse, ut tantum permittat certis ho-
„mtnibiis, in quitms etiam communis sensus de-
„siderflri iure posrit."*),
Jie Mustela*) certo tibi persnadebis, inge-
iitum vere nibnasticum , utsicdicam, csse, Fu&.
runtm^i ante quadriennium aut ampUus magaae
ctrni- e»"contentiones de rebus politicis. ■ Uiswat
eaim ad me ac /wiumi 'Auos liliellos eodem fere
argumento*), In nltero scripscrat ordine novam
jtolitftav*) de abolcndis ludis nuptiamm ac con-
viviis*), de litibus in foro simplicius iadicandis,
dei-prinripum 'cancellartis , ne cansae diu e&tra-
herentnp'), £rat plaue JtoXiTtia Platonis. Ad-
ipomii hominem, cum siispicarer eum sibi valde
pUcere, molltssime..' £cce antem, qnanto ille
exarsit odio mei!. quam atrociter de me questus
est ! .Kcperi cnim e.im querelam in Jibris Cam-
panJ., j In aJKero niiello erat enarralio Actomm
Apostolicorum., sed fcre idctn apgnmenluin. .Vo-
luit.enim, eum Ubmm . imaginem esse suae illios
poUtii^, Itaquestatues, euni leviter.tiiictum eise
litcris,. se^ t9^cn'munachuin essc, hocest, sine
yerp et Declo iudicio. In controversia t^sjiuecuo-
i) Vid. Lulfa. ep!>i. %i Agric. a. t3. Ocl. 1538.
Z) Vid. cpiit. tlel. *d Canierar. d. S. Decb. IS$S.
8) tttri nori ducribiit BtiU-LM , «aiit: R ^eallWurtiir «nud
Scbelfa.
4} i. e. tVittlio,
*} Aano ISC7. ffueliut, quum euet perocfaut Nimeceniii,
eiqm* inulta ia ordin* tt rrifimine eccleiiie evan^rlicM
diipU^e*r*nt, icr^til, ^t^\ff^p»fr*t in epUlolii suis, libruni,
injcnplum Ujpnihjmiuine, illumijue miiil ATclenIhoni , el
Aphoritmot ex Aclit jipoiloloruin , quoi — ■-■■ <"".-■ '••.
ill* eiposueral, Erai, ul ipje loquili , „
CMlique tuni i|i(n* evangelillu lUmmilet (ifaeotasai^, luni
principu evanKdicoi, ul ralioaem mdcIsc l)ei ecclesi» «c-
curetioreni faaberant." Vid. e« de r« ArekAi UeitriiKc lur
LiUral. II. p. 298.
5] QaA.6. el ScbelL. poiiliam^
6) Co<l. B. e( tonuiuiorum.
7] Scfaelfa. txtrahuntur.
«79
JSP18T0LARUM Lia VL t^A.
huJtl^Tum nec Er^mum, .jNametait i^fkMimfff
partim openbas partiia fide pirDpfioeiari homtiMs
liastos iudicat, tamen fidem intelligit :de fiditcia
^sericordiae, et qnidem saatit, pjiiicipalilier iu-
itos pronunciari per ipisepicordiae fiducian» mi-
nus .principaliter et ab exigua parte propjter opera.
Requirtt igitur fiduoiam miserioDrdiae , . «t docet,
hanc non nki operilins. , liaec suut, ut vides,
mOwokoiY^^^^ et pousterior particula oonprocul
a nostris abejSt. Ai ille Pf^icelius*^) Busquam
requirit fiduciam miajericordiae; coiiiundit stulte
fidem et opera. Nusquam docet suum theatrum,
quantum tribui fidei, 4}oaatQm operibus velit.
Ac") optarlm eum intecrogari, cum ita comnsi-
^aceat ijp insdficalione fidem et Qpera, quantum ve*
lit cuilibet parti tribui, et«quid interesae pulet
-Gomperies eum plan^ i|on intelligere, q«iid di-
caL Urgebis igitur tiominem , quem nihil dubi-
tes") pessima conscienti^i redire ad papisdcam
factionem. Noti sunt enim mihi '') ipsius aermo^
nes mpi evx^tffKniag , in quibus aperte ostendit
se sentire cum Cingfio» Nunc quo ore, qua
fronte potest -{'aut*' sacrificare ipse, ,aut probare
papisticam miasam? Hinp haud dubie kk eo ilki
aigna perturbati animi. Ac, si volueris, facile
haec elicies. Vide, quomodo purgat se 7i6(ii Tffia-
dog; at'*) de eucharistia non purgat se, eum'*)
ei utrumque obiecerit lonasm
Duxi scribendum esae ad lustum MeHiMmj
otmihi bistoriam tumuitus iSfm/iiniii, quem an-
dio magna ex parte ortam esse a Pficelioy totam
perscribat"*). Prodest enim, extare excropla, .ex
quibus ludicare'^) de eius spiritu possit f etiam
populiis''. Christus servet te« i Nostrae res ple-
^nae sunt periculorum. Interdum de te et aliis
8) Cod. BaT. ct Scb« iusiificaiionis.
9) Cod. B. et Scb. nid^roloyia,
10) Cod. B. PflceUus iste,
11) Cod. B. et Scb. Ai.
12) Cod. B. et Scfa. dubiiabis.
18) Cod* B. et Scb. muUi pro mihi,
14) Cod. B. et Scb. addlint iiU.
15) Cod. B. «t Scb. eisi.
*) fTtuHus^ pottquam proTinciam tUMn ipie deteruerat^
contulit te in oppidum F^mth prope Itenacum , utque dum
anno 1639. a Comite a Mantfeld vocardur Itlebiam, ut es-
aet concionator templi divo Andreae dicati^ quam urbeni
iterum 'deteruit anno 1558. — Menium. non retpondi*te
Melantboni intclligitur ei epiatola d. 11 Mari. ISM. ad My-
couium.
16) Cod. B. el Scb. iudieari.
^iquiblisdam amicb cqgiuifta gmdeo; -vm JSoa jS^
i^iot/^esse, «otcnrtemiiinahaberepericoli*^ S^
„confid0, ChriMo nea eocae eaae. Me tpiiddi
oexcruciat acerrime, de quo non libet acribere.
^ Sed aliquando coram»'' '^) Beae vale. £ge 4e
oro, ut, quod facis, nostram amicitiaaa nosisart'
vea. Idem ego summa fide facturus sum. fte-
rum vale.
443iM3wg.
■**^W^»^**^P^i«^*^
No. 1188.
(Oct. huios anBi?)
{Chr. Beiero.)
f Ugitur baec epitlo4a iater diat Melantbonis «piafolae io
apograpbit cod. Gotb. 401. p. 98 b in eod. M«fan. IIL ».71
et in cod. Batil. lS9. p. 82b.^ fa qao intcribitur £r«f.
AmImou Sed nato^ iilnin eaao acriptam »d Chrisi. Bek*
rum. Referenda enini' videmr ad autfmXBS \n EaiA, kat
emiae ad Beieruro d. d. 19«Sep|b. l^S. . ad quat BeSemt
ortatte reapoadit: ae ae^re ferre qnod dodorti Acade-
d
fortatte ^ ^
iniae nullain tui babeant rationem , quati ipee AcodenwB
non curet. Qiiod ti Yerum ett. tcripta t»»e Tidetar I
epitt. mente Octb. b. a. ^ Etsi Melambonia caleaio
Mntk #ii^ unutviitque tunea Tidet, «um Bomiaa "
miae tcriptitte.
{/4J Cancellarium Ducis Saxon.
Christianum Beierum.)
Quanquam mandata dedlmus clarissimo viro")
D. lusto lonae^ Praeposito, proficiscenti ad au-
lam , ut vobis exponat universae Academiae ei^
vos beue volentiam ,' et excuset diutumam sileo-
tium nostrum: tamen duximos etiam ei literap
dandas esse, ut in his quoqne perspiceretis, nos
et honoris vestri, qiicm in Academia summa cum
dignitate geritis , .et beneficionim vestromm me-
moriaro summa fide conservare. Quod vero sU-
quamdiu nullam sigi^ificationerp huius nostrae vo-
hmtatis ostendimus, neque ad vos dc promotionU
bus aut aliis negotiis Academiae scripsimus, peli-
mus, ne existimetis, nos secus aut de vobisaot
de honoris vestri gradu sensisse unquam, sed coa-
donetis hoc nostrum silentium his turbulentistem-
poribus, quae et privata et publvca officia inter-
dum impediunt«
Haec multo ante duximus ad vos esse scri-
benda , sed distulimus donec aliquis ex nostro ss-
natu ad yds proficisceretur , qui coram tota de rt
nostram sententiam vobis copiose exponere postel
17) Non babent baec cod. B. ct Scbelb.
1) viro abett a cod. Gotb.
mt
HPISTOLAftUM LIB. VL 15«8.
JMam.M inifiria esftet , nuUam hooocis vestri nitio-
jaem Uab^e, et ingratitado, patcouuiu pracclare
jdie Aicadenua publice et privatim meritum iiegli-
gere. ,:Quarp ba». literas ad vo6 dedirnus , nt extet
apud.yos aliquodoffic^i uo^tri testin^ouium. Nam
^ agiiof<;imus, .yo« esse Canccllarium, ct deinceps
jper occasiouem cum aut promptipnes aut alia ne-
gotia incident, libenter honoris veslri ratiouem
hal)ebimus. £t petimus vicissirn, ut (Jancellarium
mcmincritis patronum esse scholae, et velitis eam
pro viribns tncri atqne omarc; qnod quidcm vos
haictenus fecisse cognovimus. Et talis vir doctpi-
nae ^tudiis Ciiverc ^) ubique solet. Sed cum^)- sin-
gulari studio illustrissirai principes*) dcderint vos
huic scholae patronum , praccipue cim tucri veli-
tis*), praesertim cum hic 'pu4chcrrime florcant
pimiinTn pptimar^iim ariium &tu()jijEi« "^ Qua cx re si
qms ad rempublicam fructus^), ut speramus, re-
diturus , gratia . eUam debetur hls , qui scbolam
fua^auetoritate ') deicndunl. Gommendamos igi-
tiit VoBis unfversarin Academiani, et petrrrius, ut
pro benevolentia vestra erga nos perpetua com-
tiMidef iS earh . et tibi IHastrissitpo Principi dili-
genter. Bene valctc.
• « ■
No. 1139.
(0«}U)
/o. Sfratio.
Biiihro: In stlecliores M. T. Ciceroais oraliones Pliilipm
;-' Mol. «^ ftHoniniciiie enamtionef, ^ ed. pek' M. Slepht
, :^ 1 Aicciiii» T. I. pb 60^
■
^larissimo uiro D. lohanni Stratip Ora-
tori. amico suos ^osnaniae.
^
$f P,.*) Etsi nou-^tissciebam, cuiusmodi pro-
vinda esset, ad quam vocas aliquem graeccdo-
ttum,' egi tamen tum boc iuvenie **), ut ad .vqs
proficisceretur , qui latioe. et graece ita callet , ut
notf soluni elementa tradere , sed etiam autbores
gnecM medioariter enarrare- poasit. Itaque si
* •
ft) Cod. Gotfa. doctrinae.favere et sludiiu
9) ewn\ Cod. Bai. /ii/i.
4) Cod» Mthn. UlusirUsimus prine^j eod. GoXh» iilusiriMsimi
ptiineipis} rectius ccmI. fiaftiL prinapeSy puto lonineni Du-
G«n 6ai.,JEleet. etio. Fridericnm«j^
5{ ueUUi] cod. Gotb. debeiis. / .
(5) Jhieius Abesi a coa. Gbth.
7) GodL Goth« vnitmiaiti
«) Potius; S.D.
■ **) Slej^b. IKedb. Hediit Riccins , nt ti eplstoHs aliquibos
Slratif «d pum jfftelUgitur, Vitebergam wino 1535« .
BIblastb. Orn. Yol. II.
haec mediocritas ci ncgotio, de qoo scrii>is, par
esse potest, habes homiuem idoneum.^ Nam et
ea diljgentia.ac moderationc in omni oiBcio prae-
ditus cst, ut spcrem cius humanitatcm tibi volu-
ptati.fore, et cum harum omnium literaruro scien-
tiam noii contemnendam habet, tum vero ctiam
philosophiam degnstavit. Muhos annos me pri-
vatim et puhlice audivit, ubi racultatem penitus
inspiciendi ipsius ingenium habui, Kihil unquam
deprehendi asperum, intractabile, aut ferum.
Uanc apud te pracdicationem tcstimonii pondus
habcre volo, tibiquc meam fidem obligo, ne me
putes declamatoris raorc (njTOQeveiy. Sed si do-
ctrinam aliquam absolutam requiris, non erit tibi
hic iuvenis molcstus. Proficiscitur ita, ut tibi
permittat, ut dc se pro tuo arbitrio statuas. Ac
magnum specimcn.bumanitati^ suae pracbct, quod
sine uUa pactionc meam tantum secutus authori-
tatem iter tam longinquum suscepit« Commendo
igitur eum tibi complectendum non solum propter
suas ipsius dotcs, se<i ctiam propter amicitiam,
quae ei mecum est, meis primum bencficiis con-
atituta, postea ipsius alita humanitate.
naecscripsi breviter, tantum ut intclligeres,
quo consilio iuvenem miserim. Nec dubito, quin
et de moribus et de doctrina iudicium pro tua prn-
dontia statim in primo congressu facturus sis ac-
cuxatius , . quam a me perscribi potuit*
Quid in Gcrmania habeamus novarum fabur
larum, scripsi I^endorjino. Beue vale. No-
men est iuyeni Stephano Riccio Gilensi. Com-
mendabia roe diligonter et Clarjssimo Coniiti , ct
D.Doctori /oAann/Medico, -cnius valde mihi et
doctrinam et humanitatem vestri homines praedi-
cant, £t mihi quoddam commune focdus est cum
iis medicis omnibus, qui Philosopbiae dediti sunt
diOL X7jy wivr^y (piloaocfiay. Gratum mihi fcce-
ris, si mihi aditum ad eius amicitiam palefeceris.
Neque hoc quisquam ipdius pqtcst, quam tu pro-
pter orationis copiam ac suavitatem. Bene vale,
et meas incptas literas boni consule. Witebergae,
mense Octobri 153S.
Phih Melanch.
No. 1140.
(eo^l. temp.)
Steph. Riccio.
£y libro: \n selcctiores M. T. 'Geeirobis orallones Pbilippi
Mel. lobana. .Velcurionis, aJionim^ue — eiurrationes,
ediUe pcr M. Sirph. Rieeium T. I. p. 608.
44
m
^PI^TOLARUM ^IB. .>'.!. l«f S.
m
4l,lwn».frtnM)i[ ttiffiiciie.BVMBiiEVqtMid-^iiktiMifMM.
IttTAtbifAfKnoa) ■baritditinnt (JtligMrtia'bIh^
bli:ii'sscd>ietJinn,wtcqqadMid'BtU|lia'b»acn:kim'libi
p«nciJjeiiilt<|uei«Dl%aa. ' Svrihe tnibi ex L^i^i^,
nnriipfrKtaa Utcr9»n3Kt>pens^' tuj statipii cam 4e-
aeriB,PQ>ttsmBinv'^'nbiaiconti%u* mq ocitMtMO
B«dditof.- £lni!feiiiiD>nufap'a9as. <Aiiidi¥ilft"Q|
r(3(e»beBi.'.?Wrate4«fig»eiiI)iSft8.-''- . ^'i ' "'i ':! ^';1I
fi/Ii^ ,iiii;i^ .?-.;!.r:i ."-.31.« "? rjfhil;'3^elanchi.;if
Ni.iui:i'
■-^Ui-n^m^-yr
f^eiuiiahili-uuOf Xi. lahanuL M-tteiiaj Pa-
stori Ecclesiae Coburgensis , amico suo
Svl).,,yenerab;i:8 vir. Sclo te ltbeAJt^.^4ai£
niereri de boqis .yifis,. .P^on.Tcniprignoro, quam
ditigenter nobis commnideit domesticos fidei').
Tamen has ad te literoa '^Sii rojgntus^t do^ino
Blasio, iit te commonefacerem. .,Sc!s, ei arihtu:
princcps hoc benenct&W^^^q^^i^e te rogo, ut dili-
genter eae^if^tati'vkgeM^m<l^'BiiA»i^ et<W-
neas.' ^3««tiNc«M|, '-v»! id'irflqm «idntl;* iSa iiMiM
potcs.,' te nMr«alttra'fi;'!9Aftf^; iedniMiv^oiyM
gratuirtifiiinii; OjMiior^^nitdm-t-^wiriiihi j»^t«t
iilii i'.inn. i:n-.-'!.r ni.it. -.I.Mrjl- , -li !.;7 -S-r
.!'t}f'>aWtlralfcl9WMU)(ttt'^»'Ttl^ eBiM'l^i«;^*(n.Aei
i ..«"jWiMWWMw •'^"•''^^"'«•'(^(«•«•.tVW
lA oper*. nii Fm^Ii. aa ul patiti .poM«l, mt* quoqu*
t'!tMn^MrMiiE/f^«^«M M"«*»l^ aUkilf^tl
cipH El«clon( dc iIIm rMjlibui, quibut Jtautthtrtu uau«
, -.«^ll... pro quAoJ
tntl». pro quo ofScio el ipiiun rl mc hlbcbii ■U omnU
>.«VVUU'kinlliWfaA' MH>hl«."pM«i1*lW.i I9S9.'
■' i.iV.jl \ , T. Vii™. ,
p»l))(<!05 W»1!M,W11 ixTJJfll» gl»USfnH-ilift «P«
Itm ,4 pi!i>|i>l«l«iij„4llKfiDu Mlwm<iilKn(l!!r«W
E«ii«itii<,hiwBn;i«((hWflB. mmAfmnfkl iT.i
;,' ei?^»j>m< fl)l|HJHtf revvfifliisiiewiwCfc*
yorliis ve^aMlm Titu«„,JJr.„ftjKH5.«"!BW*
Bcne ¥ale. '■;,■„-■, -,,;^ .:(i',3 'jTjaoii 11^857;
,■• ',■,•„, f. I,„ i„T'lil i.fii IPK-i-ilfc!,)
'i^^t, — jiiin. ,, i ,!■[ iuinij ii. liii aio-? cig» ifnot56
«».11«,' ■'■--'■■ ■"""1 '" .m»liili;ii'.ii"ijj.'|i»)»
lir 'i.,.il'l ,',„, „„'? f.nj>il).i[i ,91oiii„ f snp,» oiaiill
■-,,1 ', ■,,'■,■.,■ ijioiul ^«il^OT«l o',I'lr, ilimislife
„' , ■' : .. .^i"„\'.k,i^'V\, ..•..■3luo ,l.,',i:
... Senaltri.Sittrihtr<ffetai^'Mmi patnalatihSbj
Si' f>. v;iri'Ktte«i5'4ei6W iJi^OietMi^eiMi
sl:fipliis,' te <^l(lt'^«Ste SafiJ-iMltaiiln.*»^
sterti coba{(i«si.' 'D^itaf^t^eiMni-^ii^W^p!
giaiii iloetWnain K j(t3bKal(!ib;" ftdH« «liif?'«K
awantcr i:oiri|«yc(afitn«"' .-■"l"',-.'.'. il"' liiii"
<J(i*t'5i-pote«ls;eiB«1iA*e, 'itelil-diiBKiiBi
vos collocare beneficimn in v»W miAjWSi
ipsum i'eWt«njil6R;Ae' UtMK^SMWH^' U^
qinliirnJiilatSi^aaflfljSSpiSftifclae^^StfltPjmB
el inorlio ^Utj3ail?4iahl eil(;'»iif'ltlWih"a<Wat
teHlgi poM5t"iM'HI4Tii 't()M"H«tiilh«i!f)tf»l«K
penM aKiii' n>(int>l"a(Mliii!i;' »P^'iM(mhi"H
pietale. ' RiyBii'isitttt»i!iVi"rt-e,ttrii'«iiiiiftieliaifi»
hibt-Mis. ' eiifiilHinint^t^^iVViMi^MiiASR^U
aillonlelil^e ^iMfmmi. ' "ffltCii aMl iUM
gfattlnfVtlbtaffilttMtiiiiiiliMillMiUJlMWlS i^SftU
tale. Benc valete, «'"^UlH&lklta Itmm
Camird^h'\itii verbia 5alatein perscribile. Die
8, Novenibitff anno 1598. '"7
._'\_11 + Phaippns MeUSflWli.
!i-iVniT ii"\
No. lliS;' ■" "" '•' ""'■" ■'"" " '"'■'"""''»* Si».
~-rrV^ n,)l!>flX.o'ii}^.s'\ inii.iAo^*-ar-
ErUli^l)b.'4't ^«•t«Ji-.(iUM>l..i,U,|M%..,a«lt.
II , Tn-^-^y- r— '"Trt T " ifirtiVHiii -.
■(!■_. Io'ta»hM.-JJ-aaJm '•ii^ mn .;:/
S. D. Substitemnt hic biduwn .daat^^i^fVti
Itali.-i in patriam rcdenntes» 'qooVaiW aher''!^!^
EPISTOLARUM LIB. VL IdSS.
:ivili deditus videbatur, alter nostrae Philo-»
ki<f^, «jaam scio te quoqu^ amate, perstuilio*
Gbnhingit ehiM elbqtienliM siudia cum Ve-
Petip^ieoM^ ^ doi^triit*^ B^ttore Lasurh
\mitO,^'i&, "ttiftir Vfel^l^Mipdi; hk ktuitilis di-
.^'''Qteai^ tnapiaMf VoIuptatMi ex hoc con-
a nostro cepi. Rogaverunt autem toe' dis-*
riv' ut sibi literas ad amicos Vratislavienses
iK- eg^-vero ita eis praedicavi ^-tuaw-et-Jife-
p tiumanitatem. ut plane accendernqiii vcstri
eftttque^) amore, dedique has ad te iiieras^t
(idi atque j^imijpQttM!^ tui b^asionem habe-
, teque uterentur jiQoSeytp ad MeceUrum^
'^tlljjaltosptitabis adeupdos, ASaicriim vide-
aot certe Uenckelum^\ Etsi scio te pro tua
k^ httfpAnitate taie^hdspites exceptoniht eski
QKBsiim^ tameavut mea mul&a «aliquid addas
te,^^e;^ftW\ a^flp5 ^t|?ji> cwpo.^ j Scfo mihi gTa-
Ik^l^^b}^, qvio.d .facuUatem tibi 'dederim
^jda buius iuvenis ^ qviQ ego . ex isia natione
vidi amabilius. Amajt^j^.igitur, et ut,.^f>7
gs:,difuun, .^Jb^^e eum, et numaaitatis
>f
,piea c^us?,
• ■ ■ i/
laperpfia^ ^ihUe^|ift>i,:P;caetArtun^v.ltW
ffjcjio^/)^jj)us nugis^ !^e,I^rf^ iuutiU quQit*'^^
?^»ftij?fi Y^F^V;^ C^Ti»t«^ prohibe^i^eqm
jl^cf^flfjf^^qi, : ^Ji^ficeJeru^i sa;lutab«F revccejcif:
WjT^^iM^ ^di§nckeJum % eUque<neq.n9ipi»e
m^ ,Sv4uyajRt,teafnidu' . .j.„. , ■ mm
."=)*n.' . ..
J' »' w ■
1144.: ^- .. . SO.Nov.
. . ^Jo. JS^e^duK
ExMognpfao in cod. Monac 89. no. VI. p. Vit\ *^ -/[
.0 S c • * - i , ^ ■ j.
I^ o hanni Fe selioj CPasiori EtthsT^'
emi^nm:)
K ; ^^KfNMuk^ :«nibioI>. MjU^nm^ Stockl^in^ i vir
WMddeftliininHiS !jb||du^'Kcm
quiddam ex saccrdbtib quodam C6burgensi.
rem tibi »tTnivkssBc^)kv.l{Dli ignoro autem.
variisartibus hoc tempore eedesiasticos riedilus tn-
terverti a multis. Ideo ine rogavit D. Blasius,
ut 'soam fcauftcioi. ttbi eoramenihirmu ^ Exis^im
aulemi»' ; ift «pSiittS: J9Ai5m eausai ^faot unmi' csse \ som*
ma; fide '-Manitti^ praescirtim*in cansa aequissima:
ttinen ; te ocd »t i ^oantttiii ■:. possiiiB , nt non ^sokim
stiidiom ac vigilaAtiaoe ad hann nm adhibeaa; «t
extorqueas quod debeiuo iB/Mia^ sed efliaM^omtii
ratioae pugnes. m iEtenim ^ 'qnatttuai<intelUgoi>, ma*
gn(^;<certirmitie jmagiiaqAei ? contentionfe opua eaf.
Hac in re oro, ut .6lteddas^:xpUiitf^eam Mniri«
tianimida^c!eifj[a te officia facias. Nam, si hoc
negotium diligenter egeris, amicitiae nostrae sa«
tisfeciSse t^ iudicab6,~ac praectare^de me bene me-
ritu^A esse. Adiungas tibi omnes , quos nob^
amicoSi^iesse arbitrabcris, non secus ac si-mea^res
ageretur. Nam JBAim ibrtutiiinon aliter ac mea
afficlor propter ipsius summam probitatem. Bene
vale. Dbididic» ad^ntas^jprhiia 169S.V ;
• • •■ ' * 7 ^H
iJJdb
^ - - . -
No.>ll45c 5. Dtcb.
Jodch^ Canietdrio. '
).
»* » ' j ' '
'\'
*<W» '.'!-.-
lUim,
ep. d."^ d» 2. riSY. h. ••
; » ■ I > '
. * f. I ■
( i
... B|iiil. 9id.i^tm' P- «M
FJrQ QpUmo^ iQacnimP Camerario amico
SmDi'» Pt(Wnvvj^re^il0t)(^vbDC^iantto.:firivata res
ouUa acfcidittiniW optMibr tuis pmximis litteris,
tt^.a^litm quod ^ssoBft^Qiiafi.tui aasoffis erga roe
«ummi^ ilMtmiilto.>mnsis)oqiifAd sigoificabant te
recte valere, deinde etiam ingenti animo contra
fortirti»OnrTn^
' ' SaBintim hon arfiUrabax, -adf 4,e. veqiunim
esae.. .JBaa^tittevds^ SpTngJero.mmi^^Ok tihi. redili
MM,'tiMciitiqu« ei4s;- De mfe^ viadttadine intel-
lU;p^ spa^^/i esse, u|t^Ti^np,^afcRajWQ«s.^^^P^
rhoea labonivi.pcv txidiiciin ^ut qoatridaBm, qiiam
facile depuli sitit^ett-fliodiai^^Msti mea remedb.
<SMtfri»itf ^%i)iieri^t '1/m' MiM^e.^'lfl6ot«s^paene
i940cftut,nMa .aoiiM joevswia^tp.^ siiimiti.imifn pa-
luili fe)^;tideri'apH>a'^tt^ excdsoiani-
]mtiiAJ^ilfsV«deamaaTebM.4isiM^^ Sed hic
ttfe mnus im^lementc^eketMifi^^j^^
i^^ ' ^ • Qmin^ptttas "crtfclayit^me^^iKxMetatto negbtio^
r^i^b .quiie nwrp :,«(ii)ii9ri'^^
1 Duce GMrWo, deinde cum Erfordia? Yerum
44 •
887
EPISTOLARUM LIB. tL 1658.
Dei beneficio lineti ntritisque rei 'xaram^wp^ cbn-
secnta est. Nam cum utrisqne transacta sunt
omnia. Ab JErfordia. magnnm raalum metuebam.
Brunsvicensis ^ ut ferebator, promiserat eis au-
xilia^ narrabantur et alia nralta, nec Erfordienses
adeo confidentcr arbitrabamur ausuros lacessere
nostnim , nisi aliquid magni et sperarent et moli-
rentur. Fnitenim, ut ostendit exitus, re cogni-
ta, manifesta contumacia, incitabant et nostrum
mulli perditi. Nosti lov ^A^ixiviW^). Quanquam
autem nostro dolebat iniima et contemtus, tamcn
serepressit, ct raoderatione egregia usus est, quam-
vis optarim eum aliquanto minus permisissc prae-
sidiariisin Turingia: nunc composita res est, no^
stro restitu^a sunt vetera lura. Zrj/iiai ctiam irro*
gatae y akla rovro fivarrj^fioy iari» Sane gaudeo
et ago Deo gratias non extitiisse ex his principiis
publicum incendium.
Habcs de nostris rcgionibus omnia, m(}l ix-
xkr^otaatiXiSy coram colloquemur, nolo enim te
ad me excurrere, sed ego te quacram ubicunque
cris. Me expcctatio illorum negotiorum' etiara
aliqua ex parte rcmorata est. £st intervallum,
ut vides, Ecclesiasticarum turbarura, sed ut in
morbis oppressa natura. Yerum de his coram.
Vcnio ad Philosophiam nostram, Physicen
adornamus, quam edet Milichius. habet illas
communes dispulationes, quae in scholis tradi so-
lebant, sed elegimus elegantiores atque utiliores.
Atque omnino do opcram, ut plurimum habeat
illecebramm: cupio enirti, ut Scis, excutere veter-
num nostris hominibus, quibus possum nlodis:
inserui suaVissimas disputation^s et dignas homine
Philosopho. Cum autem in Galeno yerseris, quo
nos quoque utimur, te rogo, ut nobis irtlpertias,
si qnos locos invenies, quos arbittabere nobis pro-
futuros, de' Temperamentis , deque alii», quae
Physici magis quam Medici quaerunt. Gupimus
ihsercre partes humani corporis, quas si coUeg^sti,
quaeso ut nobis communices. Christus servet te
"Ct cotiitlgiem ct liberos tuds incolumes. Obsecro
te diligenter, cura valetudinem fuam et tuorum.
Gdudeo te ex orbe sfalim discessisse. Michaelum
cxtra periculum esse gaudeo. De voluntatibus ei'-
vium nihil est quod sitis soliciti. Deus ostendet
vobis aliquam sedcm. Ea de re etiam cdram tecum
disputabo. BeHe ac feliciter vale, Non. DecembrL
^iXiTinog.
*) Lindgratluili. C W.
No.*1146.
m
lo. Stratio.
Ex Iibro : la selectiores M. T. Ciceronis oraliones Pliilirai
Melanth. — aliorumque enarrallonei , editale p^ j9taM,
RUcium T. L p. 610. ^^
Clarissimo virOy D. lohanni Stratio Ora-^
tori^ suo patrono. (JPosnaniae^
Om P«*) Spero ad te perveiysse adolesceAteiiv
quem istuc misi**), qui quomodo tibi placeati
vehementer soUicitus. sum , etsi ea te humanitate
praeditum scio, ut, eliamsi doctrina non satisfadt,
tamen suavitate ingenii et morum eius delecteie.
Mihiautemmagnae voluptatifuerit, si cognovero
eum tibi probari. Quare significabis tuum de eo
iudicium.
De rebus germanicis niliil habeo , quod scri-
bam. Dei beneficio Ilalcyonia sunt. Atque uli-
nam haec tranquillitas sit diutuma. Metuebamus
paulo ante bellum futurum nostro Duci cum Jpr/-
fordiensibus. £a res etiam vidnos implicuissel
bello. Sed Dei beneficio res composita est per
Moguniinum et Ducem Georgium. Italicae res
vobis notiores sunt quam mihi, quanquam nuper
ad me Patavio scripsit Sabinus, Is nihil nisi
quasdam suspiciones significat propterea, quod
aQx^iQBvg ad Gallum concesserit Bene vale et
me ama, Postridie divi Nicolai. Witebeigae
1585.
Phil. MeL
No.1147.
7. Decb.
Eidem.
Ex eodemlibro Steph. Riceii: In telectioret H^T. Qcflm^
- Bia. orationes Philippi Mel. — enarrationet «toT^L
p. 611. -
» ■*
Clarissimo viro D. lohanni Siratio
Oratoriy suo patrono. (Posnaniae.):
^* P. *) Cum hodie altcras literas perscripsisseniy
ecce eadem.hora.afferuntur tuae; plenae lindb
Siephaniy qnaeiiiihi ob eara causam fueront in*
cundissimae , quod ofBcium menm -iHA pfobari
cognovi. Nihil enim malo, quam te inteliigere,
*) Immo : S. D.
^) Stepfaanam Ricciam.
oii/AiitJM '^f^^t: ifVirsm
oa»
WK ttfi etee* anuintissiinntn* SiSlephimiis me^
mat ac de 'se aliquando bene rnoritum indicat,
hac in re dedaret, quantime faciat^ tit onini ge^
ntre ofiicii te sibi devinciat, Qnod si non faciet,
iadicabo « eum adversus me parum gralum fubse.
Porro^cumprincipia, Dei beneficio , sint ut volu-
mus, magnum ncgottum susttnct Stephanus^ ut
haec tua iudicia tueatur. De rcbus gcrmanicis
scripsi in altcris literis. Amabo te, rni Strati,
doinino lohanni medico me diligentissime com-
mendes* Mirifice capit aHimum meum ipsius ora-
tio. Planc, ut Ilomerus ait, yXvxLitiV juilirog
^Bi ovdri ab ipsius orc. Tanta est suavitas. Etsi
Mspbifiddio ipse , ' tamen me tibi pafrbno ad euni
opus est, ut intelligat, me valde ipsius amicitiam
appetere* ' Bene aC felicitcr vale. ' Postridie divi
Nicolai. Witebergae, 1533.
PhU. MeL
No. 1148.
7> Decb.
Steph. Riccio.
Ee libro : In selectiores M. T. Ciceronis orationes Philippi
Mel* — aliorumqae — enarrationes^.— edit. perSlepK
Riceium T. 1. p. 612.
Sitphdno {Reich) apud D, Stratium^
Posnaniae.
S. D. Hodie cum ad D. Stratium de te literas
perscripsissem , ecce eadem hora et D. Stratii et
tuas literas accepi. Valde gavisus sum Stratii hu-
manitatem ac liberalitatem nostro iudicio respon-
dere, Meministi enira, quam largiter de eo tibi
pollicitus sim. Nec ulla Stratii laus est, quod
honorifica de se iudicia virtute tuetur, Nunc*tuum
est, mi Stephane, cum Stratii tum aliorum bono-
ram virorum benevolentiam omni ratione ac stu-
dio, dcniqiip etiam artificio quodam colligere, ac
operamdare, ut collectam rctineas. Haec quoque
pars tum pruilentiae tum virtutis est, bonorum
voluntates conciliarc. Et inprimis decet nos y qiii
haec humaniora studia colimus, etiamsi quid intcr-
dum offendit,*di$simuIaEe ac pcrferre, facile obscqui
alii^* Multum in latinis litterts prodferit tibi Stra-
tiiconsueludo, ac plane ent pro Academia« Ideo
vereri eum ct colere debebis, xcd &i^dnBveiy ix-
rtye<n€Qoy, Medici, quem video elegantissime
doctum esse, familiaritas valdetibi expetenda est.
Qnod si etiam ia tractat rc^ ftixdripaja ^* ducfe eo
ad Philo^phtaM aspiratd. • Ckri^tophoro /iignri^
dorfinof' salutevn dices meis vei>bis' revereiiter, Non
ehtm vaeabat ' omnibus scribere; £fl|> liovii ni-^
htl erat. Tantum scitote, Dei beneficio Duces
Saxbniae bene iam inter sc convemre transactia iis
rebus , de quii)us aliquot annis domesticae qnae-^
dam inler eos dissensionos fuerunt. • Ab -Er/br-
' J/Vn^/6//5 metuebam magnum matum; sed Dei
beneficio ea quoqueres composita est, et certamen
diremptnm. Haec de patria sciebam vobis fore
iucunda. Witebergae die 7, Deeembris IdSS*
' Phil. Melanch«
No. 1149, 12. Detib.
Alesius ad Spalatinum.
Ex /. A, X. PTegscheideri Progr. Hal. Saz. 1827. p. 7 sq.
1-nsignis pietaiis et eruditionis viro Domino
Magistro Georgio Sp dlq^inOy docenti eian^
gelium inier A/demhurg, suo domino et fautori
observando.
S. D; Civilius quidem fecisscm, si beneficium,
quod a Te nunc impctrare cupio , pcr Tuos ami-
cos postulassem, quam per me ipsum, qui forsan
non aliter quam facie aut nominc sum Tibi cogni-
tus. Atque id quidem constitui. Nam dominus
Philippus recepit se scripturum pro me Tuae hu-
manitati. Verum taiA sobitopracter omnem ex-
spectationem currum, ecclesias visitaturus, con-
scendit, ut'non licuerit illi vel lineam scribere*
Sed scio, Te tanta esse humanitate erga omnes,
tain propensnm e%sk ad exhibendum omiiia officio-
mm genera studiosis , ut non dubitem, Te etiam
piro mea supplicatione rem, quaro postulo, cnratu^
rumu Noveris autem^- iUustrjssimum priiicipem
dbminum nostrum Ducem Saxoniae jKleetorsm pro
sua magnificcntia ad preces domini Doctorisit/ar-
tini, D. Philippi^ D. Praepositi etD. Ptimerani
coneessisse mihi dimidium illius praebendae inAU
-dinburgh^ cuius dom\xmsTi,Crucfger alteratnpar-
tem habet, pro biennio , et hanc snam donationem
literis sao annulo signatis ante festum Ursulae fir-
masse. Has Tibi donationis litcras misissem nunc,
nisi persuasus essem, testimonium doctomm/omi«
et Crucig^ri etiam sine illis literis in hac re quo-
que fidem habituranu Quare Te pro Tua pietate
m
EPISTOLARUM LIB. VL 1988.
obnixe pracor, iit aun illis, qaorum faiteml htOii
pecnniam persolvere, aic agas, tyiutenaft meji-ipM*
tio mibl qaaotocius: ant il\9im.dDtiaa.Cuidgerjf
mtttatur. Nam praeterqaam quod raagna penu-
rit. Ucgeor, multa etiam debeo, quae ^^mtiim
Michaelis lolvere po)Iicitus,i6i\utv quod credide-
rim nanciom meum, qnem ante annum paene in
patriam misi, praeterita aestatc redilurum. Quare
rem mihi lonse g^tissimqn^ fecc^.^ $i curaveris
Dunc ad ijerias (!lrt^li? P.opiii» d^/nidiupiipecuni^e
mihidu^. B^f!.C,si p^o.me.^f;^i5,,,is1^|»'4.,<^,^7
bie Tibi re^diti^^s est, qui.diiit plbii jiK^in,
quicqmd suorutn,minIrno pracaliluai esaet. -pgp
autem quas potero grates referam,^ et faeiam ajios
meos pxaeceptores et Tuos amicos iQeo uppiiUV.teT
ferre. Vale. Witebergae, postritjie IJamjau 't)*
Tui amana et obseryans . , V ;. .
..Alexaod^r AUi^Tls Scq(H9>. ,
No. 1150.
vi^ei^-
/. Jonitel
Epiit. lib. V. p, M iq. e ' ' '
lusto lonaet Praeposito P^TttbeTg.
S. 0. '^ Christna servet familiam tuam mniSnH^
Siilvam et incoUiipeii). :Qu9il inihi ad eas Titeras,
quas ad te dedi, ut primmn veiu ia praefecturam
Ziiifeiverdeiism *^),' 'nib!f l^a^-^^^vdblp^libet
aliam ess« caussam malu, quam tuas clomtfsticas
coras. Itaqne^nricilnaa. iiterA^-expcclo, et de
tiiis>st d« caebeiS* ro^ ffiftalh})»,i,[X}o^pe(<Ioii!i
coram lbquai*^i^i:'r^3i '»^Win«if>iA^\> iffiinfiimintl
stnn, ut>0ibi«a ^«dic(i|U(;w|.iii;^^AMV}WKiV*W^
mu»dieiMMcuei},;,i .Ac ;VitwiAntJiM>*W3iW^
wfi^.^i.tMe94ffl0>jfHr94iv^nJf»(:%flHqtaot/«peKi
praetkreiastvufAAApHinifiift^ctpiiAi-tMftiAbiiffliis
.«irUiUbiHv;^ntt:ftitst^^i«nifc S^.n* miMre
BXjmviftt: cwft fpo49fiWi«r -Hliniitw: me^imtMivkt
manu Dolatum •nertc legi la •Ttnff&rte^liarAAllileWifiK,
tltaiuhMirtiu V. Cl., qui rapclilia Tieibuj tuim injH.
■il ia biMiollMc* Gaetferbj^na. [NoU frett^tUtri,.] ■
**) IntpeclioncRi eecluiinini in illa rrBione aeunlc anno
.•:-;i)|5ia.'lMi;MMM9ftMt«l.«>M, iSM|MtaJ<WiWil.nri.
uHi Iwbrtitana, MAAot^j iraxfeivi nostiHoiiiri
TeiWtTi. . '<Py«4eipttn't(!iAH8 in(eUI^>«ettbkfe^IM
«oslaipfaio&ir-ttnhtt'.'- AiAsfcA ttf. ketfi»-^ a?'i^
iMtt^Hfi ^f»j»^ «ttt?J^'i^4MKftiSKBk"'"Beltt
VKltip 9nMKg»ptu»LtiiS^<l^q8aMW^JSit2>tk;^^
;iniiwi„n .-.v.r.ii::;' i^.u:vi,-n l""> HjiH^jjWK* W
'■"(m^)
.e£[t .o/
No.ll51. ■" -.H..:^,;il
Guil, Reiffenateitu
~ .H^Jbj^(£i>grspbo u eod. BuiL 99. p. S9b,
Viro optimo^ &. Gufftef^o Ryffenstein,
V,- -;' . [tmiaiau^'' ■■'."'■,". "J'-
QuaesoVoii, mi Gniliainae^ WturAis littnril^faKi.
cnlum literaritm mitti Coloniofn ad QsfJtSffTtOh
et Kt^m^ Caesareo, ut jioj^is '"'"at vicw«m,^«
qtiiJ^jict^rU respon«, Est Iiic qi»'^»B.5nil-
(u.r*'^,' libmo probiis el exiil, ciilus pTurmnuB
rcAH, ' ha* litet*»' ptjfftWi X»V<MiiyiM'^riS8ittl
fitMtf<?<j."-'Eteeto, VHsJidspitfbciAlp^ v^6%W
»l(*iiUtlJ.lib*nt»i'4«(lificaril''''Fail'*Wtrti'Dtf«l
defi4{»',l1»Airv^t«ur(Ai<^k^tItkctt»tJ i''^?"''''^
iIti' ■.;;[,■■: t,'iii'-- fivdiff. 'iT-.^i-.^jjilli.).) .i'\iiznr--
Nih3lliS«Bj"
• riiiJiIiiU
■^5 'iJ I\fi 15TBr
"' n:-}^ li!;i'p .TiFiiilnanoa —i likf
yjrUJt!!) E £uniiii(.)i| C-iiJlnrMTjJat
Hl. fpogrtpba in cod^.GoltuH'
r,e,
tibi altm
ri-is: nl vnlelicot, qiJod receits factiim cM. '5lJ*iyd
si hUeriiin proptcr \cliist;ite/n lihi iii,-gis |tl^§t.
Ii!)fiitcr iiliid rcslituam. NoQ eiiirp niJUi.tH^flji
iiUum numisma, iit pluris luaip »/ni^:i;^im ^;^
faciain: utcrurn ') inilii rpliqiicf;^,; crJt jftpHdjit
inter mulla itli;i lioc «iuoquc luic erg,i ^e httiff^
lenliae plgiuis. ,. ,, , ,_; ..,^
!S„:
per tilii jier INortliiis.iuum quef>iijW,!!8H#)
V?!',^l^^f-^^')- ^' actcpisll, Mllfillwtiiti liu^ifiWj
«) Vld«lur <uc Ahtiut Seotm, vil^nnS^f^^J^^
Vitfbff^im. ' >oi-.-.iRff.(S!W™
1) Sic e codd. pro alltrum tt cdidi, ■^--■'kiM iiinM ,^
^ ,Cm1. Qu. tntHdain ntmtinm «r^MHnMrtttjrXbcfUtfc'
«»^STQtASiaMN:OI& VL 1£SS.
«M
if^ca^^te in i(».,nvntlliw#c,.vi»ef8. :,iSf4^
^ABfltiCi ^^ nundinas venissem, non dimi-
Q, nisi empto murrhino vase, quo genere
lectilis mire aeletlAlus &uiii sliijUiiilulU. 36u
£89 milii iocanti. Valc. t ;- 1 ^ ..'-
,153. (hoQ.anno.)
-^fc- .cs;'; ,q ee .lif4).l .1).;= o^ ■jii-rKiioVdATt— ■
lila ia Itfanlii fimg^^f^ ||^f^«l ilcrum in d. foiigct.
Sainmiung von iltea^uDj neucll'tllM(. Sichcil (UlMCb>(M
i^^y.aoeeHli 'JivaneeUum in lyorUiusia.
nnh) amnj Jp/i J"» at/<r..if| oifi,,»! ,i/ '■«>
]^^x9fti;m^>B d^diHn^:,«pwr t«<H .mOn
^ea^iiotflf ig^tcin, nqww$um#^iitfi()itfSM«
igelii fanAf.i)i^tl^..i¥t,D^9il!iiri(MGiffi9^1^&Jtotr
Tiis. Colligerem autem omnia, quae arbi-
r id Ift 'C^sdTand um 'prodesse', ' "nlsi ea"tiBi
.fs^j^tuerem, Multum in huiusif^iiGdP^
- w- consolatuT, quod scio tKC d:Vll^iniBt&
f quae,4i^]fti^^^QJ|^t fMw^Tangelii, nt
reanlnr') liominesa dqctrin^e genere. £t nt
iai4«3f diabbK hlsidiM:eri!|^i«"tt«btE<si'"«t in-
A^^i^li
inis.periui doreK
^^ma^ sfth<'WdUjieMtl>'''t^ciffaiua^Wi^
tChH!ttil""H^^"etiMi''UbetriA^¥'pieM! i^^i
ft ^W&tUy Td^ft il<fVi£r^iUii=,'M&Kt^f' 4«
flBiii^^miy^it^^^dAi^lisWieWiJiitfUV '^^l' i](l~
tfi^iJAidM^^Mfti^tia^ -Il^'tailt;foilil&fU mn Yacit
impudcntia. Incilant.enim^ '^BH^qijt^ e%9
mm^^^ifamii' pM|itlT liatfc A\^l\h^&ii
lifgiw^-diM;''*^. M-e.lSi». ■'■'■"' ■V--''i"-'- '■■'■'"•■".
CfavbMKtd gubemcL, at fortiter fenis hiN' tffen-
SKMiecr -'BeDe vate. 15S3.
^j^^3r.!,r. .~ ,.„^.;, |..,.;n ,,j.':'i ,-^;fe2£J22^)
, "I4ca|i) fcrra^. p. 94S *(|.
'■'■■■■ Ckristophoro R'keiiio
S.,'D. 'Ego'b'oni' wri coMsipefcibTti *'iiinstissiniam
oTrtcrt esse irjtcrprei!6r.' It&iiu^' v:ilt(ergavii(tissom,
t!i.ini forlc iii auli"m'^''^o''Moi'(^imlt! vodati era-
tmis, vciiissct pytei','' vir' i'^tmfflS7' ei hbC ipso
iempure Icgntus 'dle pace et tra'nq'iiTnitate tolins
G,ecriianiaf. LiBeriteif igltur de^ei p^tcnti ad te
litetas, ut tecutn c6mmuiilcarieiivnanc'v'6luptatem,
qnam ex. inopiaato hoc cangil^iJ^r tul pafrts cept.
Sp^^'itm ^ir^ ine tilii fact^rum rem gratissimam.
Wftc varo habftham hoc temportt arinimfp!.^™ ali ud«
I^am adhortari te ad studia, quod saepe alias fect,
]c(qji ji^e opiis ett: cum enim videam ajfo te
iocitatum amore optimarwa ^rtium) gratulari tibi
masis debeo , ac bene precaii, Bene vale. Anno
1588. '^^ ' '
^4,ifi«^..
^'''G.:s^<c^tmr-
«r.-.i,4ii;-'i.-.'^*:-' ..*'■•.■" .'^.!.;^!^ !\-.:-- ■',■■ ■'■ v ,
•j|- j-> nr<>:'t4d Spaimtinttm* ■ m
Si-^DiilSt^cillune t^betti(d«l^-liU'Sbtit eommen-
i^ttit&'4sS(}V deilttlamfWit^ t^ratf', «t iiobir^no-
tJM' h«Ali»»tl'j^»(^ri-lM«lliget^l.^ ■ Sleubi poterii
ei^pvospldere ',> idtiopiVi/tA , ■■ 6t hab«at rit^M Su^
ierfOfix ^- lohas etiatti eIU9«HtiotuJmhi^itim»«^
•l'^ua>«rit M;ca«to. -^ripsiftenrrin Httnaen-^ciDi in
eaUlogO'>et>rinfi, oplibaB perocctasidnem cansuli iu
liiipH(!(Jon« d^beu >Sed ^k^-ltinK ac«»mint
cxiiles sacerdotes, quam putes,^ Nai]n "6nx ^reor-
Aunl-itli^xoaUh/itot eccleerao] pixiecnbeMis.f ,pel-
Ifl^f^T^^jiUgdfliadis^^misferu
niB.'>.i>Haee esti 'digna hyjmcHtii. .'sanctiiBbnia.
Beti^r^f. ■.1538: .■ ■ :/::■ ;* /;;;*:,.:„
.,..!...-■- ; ■ - ■■- •i>iiiii]ipiM.
ta tdptlfla*' in opp. Ulbtri a WakUo «d. ■ir.^X. p. StU.
805
EPISTOLARUM: LIB. VL 1685.
No. 1166.
(hee ateno.)
Eidem.
•{' £k apograpbo ia cod. Drejd. C. 140. p. 69^, ep. 94.9
descnpla nobis a Ci. Gersdorfio. Ultinia cp. pars iam
edita est a Pezeiio in Consil. lattn. P. I. p. 644:, eadeirt-
que pars le^itur in eodd. Goth. t^^ p. 195. et cod. 19«
p. 69 D., et in cod. Bar. p. 69 b.
Ad Spalatinum.
^. Nostcr hic nios fuit hacteniis, initiatos pra^
ferre (\uviiz6ig, non solum quod pop.uliis libentius
utitur initiatis , sed etiam quod illoruni necessitati
^onsulenduin cst. J^eqnc enim fere aliis rebus ul-
lis idonei sunU At cii.ivrj.oi si sunt literati , facile
iuveniunt scholas , . sin autem snnt iUiterati, et
Jf a. TTiy nkeove^^tty ambiunt sacra ihinlsteria, odio
digni sunL Optariib igitur te quoque, quantum
res sineret, praeferre ioiUatos. Nec est opus hdc
mittere rovg a/juvrjtqpg» Satis est eos n Tobis, bbc
est, cuiusque loci visitatoribus ^udiri ol approi-
bari, nec ad eam rem opus esse putoadhiic qui-
flem publicis ceremoniis. Temporisrea in re.ha<-
beuda est ratio. Matrimoniales controversiae
pleraeque omnes cognoscuntur a nostro pastpre,
qui quos vult adhibet; si qua luris quaestio* inci-
dit» reiicimus ad lurisconsoltos, qui etiam cnm
responderunt , tamen sententias pronoaeiam per
pastores aut magistratus iis^in.locis oportet, iibi
existit controversia. £t divortiis et aliis quibus-
dam casibusant non respdndmt, aiit aerdnt^dis-
putationes infinitas. Nani aliqiioties iam atcidit,
ut cum nos reiecerimus ^ttsas lad lurisconsultos,
tandem ad nos ravsus ituro sit. Ipse annis aliqupt
plu8 qiiam sexcentas sententias scripsi. In 100*!)
casu, de ea quam duxit quispiam ex alio prius
gravidam, lurisconsuUi ^) ^impliciter iubent hanc')
^tinereeum^ qui publice duxit.: . £t mihi placet
piiblitorum sponsalium fidem conservari^).. Itaque
. 1) A verbis In tuo incipit textus in Cohsil. et apograpfa. codd.
2) Pez. lureeonsuili.
8) hane fcxcidit ap. Pex. * '
" 4) Ptz. asserwwi.
«■
A potASt pi^uaderi Ute 9 ut retineat, feceris id
quod malunt lurisconsulti ^)» Sin ille volet liberari,
supplicet Principi. E^o privata auctoritate nihil
statuate. Bene vale. '1533*).
Philippus.
No. 1157.
(hoc anno.)
Eidem.
f £x apogr. Dresd. C. 140. p. 80 a. ep. 37., deacripta a CL
Gersdorfjo.
Ad Spaldiinum.
S. D. Diaconus Coldicensis Ambrosius benc de
nostris visitatoribus iQeritus est Ges&it de dus-
bus conditionibus . propter lUorum petitionem,
Dignus estigitur, cui vicissim mos geratur, PeUt
aliqtiain in ,pa^o allqub ^arochiam , ut ex* ibso iD-
telliges. Quanquam fcgo quidem mirbr; cur non
malit apud Augusiinwn *^' esse , hominem ptae^
ditum . stittima humanitate'/ Sed de causit inda
ditputemua; nam -Tnihi nuUa vid^tur jesM^':ihiii
«enium. Obseero te proptser illa, qdM-diMiv^tai
xnerita , habeas eins ratioiiem; Gapit' praefinii^fM^
rochiae in TVerschm^' Tnm ^Luihtro gvaiuiii^-fis
eeris-, ut^hdc tempore graviuft*nihiI'fcieieM'tpiMiiai
Novi nifail habemns, Est enitfi Dei -bmefido nHne
€(>(prif€ia el tranquiUitas. BetiG Tale, 16S&' "
■■'■ 'f •: PhiiipfQt.
.. K' ' J ! .. ?l '. -■1- '1 T. ■
^ Pez.: sUtiuam. Faie. 1554.
%^Tliamm ckron/tol^^^ MlnrJc'(ni. $cri*^&.tM^.
'■Tom.A. - ^ — - -
^cmnaftfMf^. varin^Kampm^ $|c«B<fti let ffmr TrrWtl
0^^206.^ .ocrf!4(tL ^ajl Fo«s^'Aii«iu|ia's niui^tdtarprZM>
Dorfa^rer {n <Cofibl|', bcrdt/lSSt. na^ MfiSa ^mnm\A,
mfb baS 8>aftiiii M se^eit Srkfirt (aaa M^Ar t»oQl^f#ik
[riota Gertdorni.j •* Auguslinum Hymmel «. IiuninMi ufli
•nno 15S& iuUse iiMlorem in -oMHdo Coldili , iiU4l%Blw
.ex ep. JLutberi ad, eundem dafi d. 5.Apr^4S8^ immkh
Wittiiim T.IV. p;5S6.) Vld.' etUm Llthrj^S. aTei-
dem«l.'d;«7.SptktSSf.- -• . T. r
■ :»
s V I
■• • I
. ■» • . • • .
15 34.
^o. 1158.
2. lan.
Barth. Amantio.
EpjitoU praemissa likro x Inscriptioiiet S. Sanctae yetuttatit
Pel. Apiani et Bartfa. Amantii. Ingolst. 15S4. fol. descri-
pta a BalJenst. io Collect. VoL II. no. f6.
Ooctissimo i^iro j D. Bariholomaeo Aman^
io^ Pro/essori bonarum literarum in academia
Ingelstadiensi
% IX' Intelligo , te vetera quaedam monnmenta
^lleAa -editarom esse^ quorum tibi copiam magna
ac parte fecerit vir darbsimus D. Raymundus
f^gerus, Ego vero et studium tuum et consi-
Ebm, doctissime Amanti^ magnopere probo. ISam
nbnifcraentj illa' non solum adferunt lum^n histo-
iHi 9 sed etiam xecta ingenia ad literarum atque
nitiqnitatis admirationem exsuscitant, quae res
heD iudicio bonarum artium studia alit« Ipsum
rero Fuggerum iam antea sciebam et amare et in-
dHgere literas , quod meo quidem indicio in tali
Mtdna magno illi omamento est. Sed illud glo-
ibiniu esi, quod sine invidia edit ea , quae ipse
Mtti^o ^ufxiptu terra marique conquisivit« Quid
iiiMVIIiilendidins est, qoam tantas opes ad oman-
litt Boiias literas conferre? Fuit ea laus memo-
i»^t^Aram nostromm apnd Italos familiae Medi-
ilb,Vt|tii, haud* scio an soli, spretas a regibus
Hlnibos itteras quasi exnlantes hospitio exccfpe-
'lriM'/'et liberalitate ^a opthnas artes ab interitn
^fadiGarant , et ingeniosoram hominum studia iu-
^erunt, *'Itaqae propemodum huic uni familiae
ans conservat^rum literarum omnium gentium
t^naenni tribuitur, qua nulla cogitari maior at-
pie amplior potesU Ne ipsos quidem Medicum
oanes existimo magis opum atque imperiorum,
[oam hoins bcneficii recordatione delectari* Certe
;entibns omnibus multo gratins est Medieorum
lomen propter conservatas optimas disciplinas,
MnAVTH. OriB. VoL. II.
quam propter caeteras res gestas quamlibet ma-
gnas.
Utinam vero Fuggeri^ ut opibus feliciter ae-
quarant JffJ/co^, ita hanclaudem conservanda-
ram literaram etiam imitentur, praesertim his
miserrimis temporibus, cum inter haec publica
dissidia literarum studia magno in periculo sunU
Ac postquam specimen suae voluntatis iam osten-
dit nobis Dom. Raymundus^ bonaquaedam spes
habet animum meum, patrocinium literaram et
caeteras in ea familia snscepturos esse. Quod si
fecerjnt, tum vero solidam et immortalem gloriam
ad posteros relinquent, ut, quemadmodum apud
omnes gentes Medicum nomen propter hoc bene-
ficium gratissimum est, ita Fuggeros amet ac
praedicet universa posteritas tanquam optimae rei
inter homines conservatores. Haec laus magnis
et praestantibns viris maxime expetenda est« Tu
quoque praeclare facis, Amanti, quod nomen
tuum posteris cnm talium viroram memoria com-
mendas. Bene vale. Postridie Calendar. lanuar.
1534.
Ph. Mei.
No. 1159.
16. lan.
Annae a Limpurg.
Eptstolain Lntbcri et Melanthonis ad Annam a Limpurg,
Abbatisaae Monastcrii HerTordensis , a Lutbero coace-
£tam, (opp. Lutb. ed. Walcb. T. XXL p. S66., £pist.
otb. ed. d€ Wett. T. IV. p. 601 Mq.) quaere in epistolis
Lutberi.
No. 1160.
20. lan.
/. Brentio.
Epbt. lib. VI. p. S80 tf^. -. CQBtttli aatof rapbon Mel. in
eod. Monac I. p. 850.
45
EPISTOLARUM Lia VL 1584.
700
f^iro optimo, D. lohannt Srentio, docenti
Evangelium in Salinis Sutficis, suo amico
summo
S. D. Cinn Smalcius in patrlam revocatos esset,
commendayinius luam firatreta, adolescentem meo
iadicio plcnum humanititis , cuidam IVlagistra
conterraneo noslro , Badensi , viro optimo et
amantissimo tui, cuins doctrinam et fidem nt
probari nobis*) scias, docet '\AemPonlani Can-
cellarii nostri, quem nosti, filium optimae spei
pnenim. Et tu licet me rideas tanquam <fikav-
xov, tamen serio velim ita me sentire existimes,
nuUis tribuo plus humanit;ilis , qnam nostris cot^
terraneis. Haec scnpSLpluribos verbisj ut intel-
ligas mihi fratrem tnum cnrae esse. Exhibuit
mihi nuper scriptnm mXov sane, sed in quo agno-
scas ingenii humanilatem. lassi ut mihi frequen-
tins exhibeat. Sed audies omnia ex ipso Smalcto,
JTtQi ixxltjataattxtuv nihil quod scribam habeo.
Verum brevi fortassis colloquemur, Multa enim
sunt, de quibus necesse est me tecum agere co-
rara. Sed hoc alias.
Amabo te scribe mihi quamprimum qnidqnid
habetis de exitu concenlus Suevici, de negotjo
TVirtinbergensi, nam ea res haud dubie magnos
motus excitabit. Scntio adversarios nostros ma-
gni qaiddam inoUrt Chrjstus fnoi" respiciaL
Bene valc. 20. ijtiiuarii 15S4.
+ Phijippus."
No.1161.
loach. Camerario,
f!f i*t ad Cunerar. p. StS «q.
y*ro «plimo loachimo Camerario Bam-
birgtnsi avtico sumnHt,
S. D. Ego vero, mi loachime, in eptimam par-
tem accepi expostulatiuncalam illam toam , qiiae
fioit inbrevioreepistolio, >ed illad dolebam, sen-
tiebam Animum tuum aliis de rebas vehementer
angi, eamqne ob canssam de nottro •ilentio, at
fit> qaeri asperius. Nanc ex proximis tuia Utte-
ris Hoptiii mortem, et alia qnaedam taa vnlDwa
cognovi, qnae mihi prgf^cto roagnum dolorem
afferaot : non enim aliter tuis secundis et adversis
rebui quam meis afficior. Sed in bis nulis hoc
mihi solatio est, qnod yideo te non frangi animo,
imo etiam tuas res adversas extenuare coUatas ad
aliorum tristes casos. Hanc animi modetationem
valde tibi, mi loachim», gi^tulor: sic est enim
profecto, etiamsi tc duriter exercet fortuna, ta-
men non potest plas in te iuris habere, quam in
hominem privalum, et hoc nomine felicem , quod
Bullis implicitns es eiusmodi negotiis aut curis,
quae uUo modo 1:171' awUdriatv /laariyovr pos-
sant. Hac vclim te consolatione sustenteS, qnMn
siconsnderabis, ut certe consideras, apemf^tab-
tera aequissimo animo latnrHm csse, In hanc
sententiam cur scribam brevius xat aaa^areffW,
facile potes existifnaM, ne faaec i]nidem'ririeMm-
nio dotore sccipsi,
Pestil«ntiae malun} ai^iai» cogaqvinm*. tn
de reditu tao ia nrbeqi qijid staincfis,. rojUtu, ve&n
significes, xaH d &eUn.Jlf^ ^fuv oiayetv 0ioy.
Et si autem, ut spero, brevi coram coUoquenwi^
tu tamen interim aliqnid scribito. Novi nihtl lui-
bemus, aist fabnlas de congressn GalU et ifijpB-
ifftoe, quae tibi non possnnt esse ign^otae.
Maxime cu^xo scire exitum foavaUm Su*-
vicit de negotio Marici^), praoe in-cq mmV nt
acbitrer, eamrem, nisiDeus prohibeat, aniver-
sae Germaniae eUaturam mxUationem avniiiM.
Vidi nuper iuvenis iUius imaginejn, et vulttnr
esse honcsti ingenii, ac mafoa gravitatepraeditit
Utinam Genesin habere possemus. Hippoda
mus ') hanc occasionem elabi sibi non Uailie pi-
tieturi et incendent eum Pontificis conspifaiioBni
aentio etiam aapcrioretti fiMi '4ittZvov, t^ Tiipofi-
t(p(avi]aa Toi/s 'Pinfuiiove*'), , Oiooina aUqoid
pacari certam est. Bene a^ feliciter vale, et. frnen
suavitate optimae f«minae coniugis tnae ac sna-
viasimoram Uberomm ieliciter, Bue^iea ' tn
omqino vidcre ciqumos. Galeno valde c
Tu queque velim crnn incidet in locos 1
ntffl K(^wjt<av f aot de humoribas, «aihi <
ces. Iterum vale. VL Cal. Febnuni. Asb*
M.P.XXXIUL
1} WurtwW|iBi. C W,
x> 4M4r«ri>«. C W.
») MoswKnm. G. W.
701
XPISTOLARUM LI& VL 16$4
m
No> 1 16g.
G. SpaJatino.
t Eft apogr. Drad. C 140. p. 46«. dcicripta a Cl. Gerfdorf.
Ad Spalalinum.
S* P« Hic bonns vir, cui has ad te literas dedi-
mus^ doeuit puerUiam oppidi Vandalici Lucctu.
El expertus est Vandalicam fuaav9()amiap» Te-
nuit ludum- literarium annos amplius duodecim ;
nanc cum co&inge et liberis eiicitur, tantum ideo,
qiiia dvis quidam ea conditione filinm suum di-
tace conatur. Habuit olim sacerdotium hic bonus
vir in urbe jP/a^n , de eo nunc tecum et cum ce-
teris inspectoribus aget. Ex ipso totum negotium
iotelliges, et fortasse audisti antea. Census quo*»
dam petit, quomm nondum confirmata fuit dona-
tio. Obsecro te propter Cbristum , ut eias cau-
|iamadtdves« Hohio probus est et eget, etelee-
iho^^is Ecclesiac iuvandos esset, vel si non re-
peteinet suum. Mihi etiam putes te gratum facere
in eb iuvando. Procuratorem Aicsii*) admone
quatiso, ut peciiniam mittat« Hacc negotia ho-*
minum p^iipemm eo tibi confidentias committo,
^pod scio^ te af^ci afHictoruro aerumnis,. ut dccet
vinw bonum et amanteA) J^(»iaroi7. Scis illud **).
Viil&iiiiiS hic Coic^aa/in^ulsissimas Philippicas ***)
et |»oUxe risimus* Bene vale. 1534«
. 4^iki7mog.
MVS«>
"^ * Anu Burenio^:
. iBaiU io Mtn.-Buremi araUanlbik, flt. Q. 8, 6.
Viro optimoj Arnoldo Burenio,
suEt Qnod rarius ad te scribo, Arnolde optime,
qUidviB potius in causa esse velim^putes, quam
oblivionem tui erga me amoris atque officiomm
loocam, Ego vero, mi Aniolde, incrediblli de-
ilidddo tm alBcior , quodes suavitttis ac doctrinae
Inae mihi venit in mentem, ac saepe fortunam
le accusare soleo, quod non licet nobis
^ Alesii cpistolam ad Spalatinorn , d. 12. Deeb. 15S^t, ^^de
•upra p. 690 aq, '■-....
^^ DMidcratur liic dictam coiufdaA-aeriptMis.
#Mi) iDtelligit, at videtur, Cochlaei Mtologiani pro Georgio
Dnce Sai. , qnae fere mense Oct. 1583. prodiif .
amicitia nostn coram frui, nunc pYaesertim» cum
et oblectationem ex studiis inaiorem capere pos-
semus , et plusculum opis afferre reipublicae Hte^
rariae, postquam et tu veteris philosophiae stu»
dio flagras et ego me plane in hoc ipsum do€tri«-
nae genus abdere constitui. Nullam ingravescenti
aetati iucundiorem miseriarum levationem repe-
rio. Itaque scribimus iam gwaixrjy, qnae non
solum illas usitatas scholanim praeceptiuncubis
contineat» sed sit referta eruditissirais disputatio*
nibus f sumtis cum ex Galeno *) , tum ex aliis lit*
teris, qnae et ad multas vitae partes prosunt, et
bene institutis ingeniis pariunt volnptates suavia*
simas. . Sed haec alias copiosios. Redeo iam ad
epistolae caput IlH^aoo nposiKxHy ae n&ti npdg
flfiBdanoi>g , el vvxoi. Ceterum ego ipse mihi
etiam latebras quaero , atque utinam una posse-
mus alicubi latiiare* — — — **) Bene ac feli-
citer Vale. Calendis Febmarii, A. 15S4.
No. 1164.
6. Febr.
loach. Gamerario,
ist. ad Cemerar. p. 216 mi*
Viro optimo loachimo Camerario Noric
bergae^
S, D. Heri accepi litteras tuas scriptas XIL CaL
Febr. in quibus vehementer obiurgas nos, propter-
ea quod videamur sententiam mutasse nB(fl S-qvX-
XovpevTjs ^Tiv^aBCog^). £go vero significavi tibi
anie me.nsem , quae occasiones moverint nostrum,
non ut sententiam mutaret, idem enim nunc quo-
que sentit quod olim , sed ut interpretaretur. Ac
possunt incidere occasiones» quae cogant illo iure
publico uti, non contra Dominum, sed contra
hos, qui titulo Domini abutunturj ut suum odium
expleant. Non satis intelligere possum, utrum
illas.raea&.litt^ras acceperis. Nec iam de hac re
ii;erum,|iio,ve^.mihi Utem^.peve disputes nsfl idSy
^]j|j;/i/aili]/xff^^» °^^^^^^^^ iUudXenophontis: oif
7idyvy€. ^aduw ilvai evQuy hQyoy^ i(p (p ovx SivTig
alxiay axoi. jfoA&Toy yaff ovro) n JUH^aaij wgtt
firfiiy afiaffTw^i /filBnby ^s xql aya/iaQnjta)g n
no^aayrag ^'^.,ayvmnwL ^Q^^H. naQivyxM^»^ ^ Et
■.i . ;
:<.
^) Vid. ep. ad Camerar. d. S7. fsa. h. a.
**) Videntur hic quaedaro codsiHo editoris praetermissa ossr.
1)- Vid. epist. ad Gamerar. jeqntiitffm.
45 *
70S
EPISTOI.ARUM LIK VL 158$.
704
qu&ntam sit iy raig luffiataOBai tw TiQayfkomw
posituni, te non fug^t, sed fertur, ut metua^ Xf»
xatA ^ovy ad Imperii dissipationem , quod oiam
cog^ito, nunquam autem non oogito, incitdiUiti
dolore afficior, non tameu abiiciemus preoeAi
Idem tu facito.
In Hessis in urbe Casselia (pavraafia quod-
dam aiunt noctu obambulare vbum specie terribili
et cum eiulatu. Puto hoc confictum esse, sed
dabo operam , ut resciscam , tcque reddam certiot^
rem. tlndique certe horribiles le^rores "noBis
ostenduntur. Tu bene vale. Si Erasmus Eb-
nerus nondnm istinc abiit^ iube ut mihiaiiltat
genesin R. Ferdinandi. Non. Febrtiarii. ' Pe-
ireius Erfordiae pie mortuus est, e| £ratreiq> ad-
monuit juqI Tijs^i^^l^QTtp^og^ ut corrigat eam.
4^iii7mog.
^
No.1165.
7..Febr.
loach. Camerario.
u-
Viro optimo loachimo Camerario Rarii^
bergensi Nori6er:gae,
Sm D. Cum ante biduum ad te Etteras dedissem,
misi statim nuncium, qui illas retf aheret, sed cum
is nondum redierit» duxi postea meum ministrqm
Lipsiam mittendum esse^ cum hac jpiosteriore epi*
stola , Gui et litteras rov &€ok6yov addidimus , ut
curaret has quam primum inde ad vos mitti, t^
que magnopere oro^ ut, si alterae pripres ad^
pervenerint, mihi. ipsi quoqtie eas displici^rc alque
improbari statuas. Magna varietas in hac deli-
beratione fuit animi ac iudicii mei. Sed quoniani
tu nihil admodum requiris a nobis, nisi rijg d-f-
amg explicationem de vocatione, reliquam dispu-
tationem omittam. Plane ita sentio, vocationem
sine imperio concedere nobis recusationem. Nam
cum vpcado fit ^ine iifnperiq, prorsus similisesf
petitionij qualis solet esse Eleemosynae^ quam
vocant, quae saepe habet recusationem, ut scis.
Nec sunt leves caussae , propter quas defugere hoc
negotium potes, quas ego ep nonrecenseo, nete
deterream. Etsi enim et ipse optarim, te cum di-
gnitate in litteiis nostris retineri posse, quae et
ipsaeadRempub. pertinent, tamen me vehemen-
ter etiam in altcra parte perturbat cogitatio r^g
nokneiag*). Puto eos, qui rem ad te defenmt^ in
primis hoc spectare, ut virum honum deligant»
necmeiila drexytay qaam allegas, valde mcnret.
'Sed.deiabor.xurausiin eam disputatioiiem ."^ sbuani
dixi me oiniMaDDm esse. Int^dmn hoeM^
coigito, (pikoaoqnjteop xai Mxt^i^i xai xcSg iiyo"
roigk. Horum caussa magis etiam ad ^RespobL: re^
'spiciendum est, in quibn&ctsi plurinmm esi viti^
rum, tamen non omiiino • fugiendas . esse o4lligo.
Christum precor, ut tuam mealom {fubemet^.it
idiiquod -optimnm est ettiin^ et&eipubL stat^oa^
:etmti,< qpicqoid stlitueris,' iaustiuiiffelixqne^-^
fienevaie; IlI.*^)Id.Febntarii, AnnolQUa^L^
-f**'
I..
1 1 < ij I ^ ^*i
^ • •• I
.Mft>V\.^0.
II- ' ■ > '
No.ll«6. '
r;6ii<^ UotL 188. in quarto , «p. 9.
8.
^iroJ^,'Aud4^M4^ Pastori '&&ele$ia%
Hertzberg. suo amico^
S%J^\.'JiA, Visitatores non voluerunt nohiJSgttilMi
de Mylen cum iniuri^^yc^^cilinmodo rusticorum
gratificari; imo diserte dixerunt, rusticos non
esse bum iVicpttfynbdc^n^i^ b6fuii;-^^''i!deo
etiam cavems, ne ^ucuintur ex boms« A/werom
iusserunt visitatores, yobis significari, ut, cnm
venient ad Sckt^einitSy haec ciAusa ad ros itemm
referat V***). Venient afjOfiai ,fffp Bemiaiflfere ff$qi
Quate: iubebis^ hut hos rpsticos ve4trciS:,-ad ^ £14.
Vi^^ter^ : ??eiw^. .Int^i:»!! liU?: .d^- 4^»3 iKMIi.
peutttrjjet h#& rustiijftSri ;, B«Spe ^Y^te* o i J)ty»[iii» ififltt'
Pilji%, JVIar. idJHr .. .;.:. - iif ■■»; ^:::':!^ ncjri
.j , , ., PhiK IS^UppmUie-y^itatg^wBfe,/
»»*■
■*'jj*' 'j v,t ' ■■■■■■■■.■]!■ 15' ■■'.« n^'f?^iw
i-
No. 1167.
-Bjjasf. ^ Giinerftr. p. Cl9'tq.
■ - ■ ■ '
f^iro optimo loachimo^ Camtrario
loach. Camerario...
: '": .t .; -iif :'i;tiT
• t »-■■■.
suo summo. -.. ir
o« D. Respondimus tibi de una «jpi&dam i^afle
deliberationis tuae, mi^ &€a€wg dtiXa^ifm IfaiB
*) Vocabatur, ut efiet iitinitler Sevatut. . . i
*^ Pro III. tcribenduin ett VII. , vide epist. aiitKfdca|a|ib
***) Visjtatio in praefecturA Lieben^rcrdenti fuerat mcaitDe
cembri 15S9.
EMSTOLAHOM Lia VI. 1S84.
708
ama negotii rectlus fuit nos confiteri -np-
dubitatioQcni. Non enim satis novimns
.vestram, xat xai^ovg. Itaque cum mul-
Stpotavi in utranqne purtem znecnm< ipse,
ristum , nt gubernet tuam mentem ad salu-
ODi tuam cum dico, complector eUam H-
n ac Reipub. salutem: sed desino tibi odio-
9j 'Cnm nihil afferan consilii,
e cemedio petendo contra aivTr}iiv , iam
\nianus bcingne poUicitus est suam ope>
aeC dnbitat pmncipem etiam saum vobls
ifoy misBMnim esse': aflirmabat optimam
itacipis Teluntiatem erga te ac fratrem tutmi,
! » nou abiicisTO>'0>:oA«oti;fo»' /?iO)', re-
.mihi Tu^ fj.sztuxrfliws is rnitHamtv yv-
V. _ Nam ego quo minus ea de re velicmen-
»:C»ntendam, temporibas etiam ac iwstm
is moveor. Ta qnid tibi commodum sit,
p^^ %VXG slatuito, Bene valc.
. % yi. p, M6 i^. .Apwaphpqio.MJ.Bav^VoUI.
&I6. _ Aulograpbon McL in cocl, Vrklul. Beli^g.
•I. V. eonlulii aSba 5. V. SthuUuUi
; lohanni Hesso,
Wk «go> te, mi Hessey oro, ut boni coh-
^iibd <iti hbc Tolgari' ofBcio scribendi hon
mi^' srnnt 'Iitt^dlbT enltk, ut scl^ i^bn
ittlttffckioili^s; -setl etiam curi^misen^imiti,
enm animum perpetua qoadam c^rniBcina'
■tj' ^ 'Qkris ' ^nim i>ot«it aequo animo has £c-
im di&sipationes imirtoi' dtdaaxaljov na&i\
'. Caeterum te sic amo, mi HessCy ut t^
Bter praecipuos amicos ponam. Hoc volo
s literis teslatnn esse, ^
nae literae de Paedagpgo xiSv Jiarffiaifxfoy
mihi luere c Liipsia. Itaquc cgi mox curu
lis, qnorum 'tamen expectare neminem
ins nuncias pottrit, Verum elBciam Deo
,^ut brevi aliquis ad te idoneus homo pro-
tr. Tnara ea in re fidem sequor ipsb, et
obebo , quemcunque misero. Expectabis
I me aliquem hrevi ad te fstuc ventuium.
15 Germanicis quod scribam, nihil admo-
beo. Namadhucquidemtraiiquillilasest:
sM xtd^ktaAtiTimiiff^iHehergtasi»*), nt ^ qui-
dem susptcor, brevi mingnes itiotds^pariet. Qued
si fiet, etiam nifhs -fTil^^xKlfjousOTUca pertinebit
ree^ Nondum faabe»'qnitlqtuKn'ceTti>i sed divi-
nationes rtieai noatt. bcevi «ntiBirabilis IntToaiK.
Bene vale. Dominica Reminiscere.
Henr.. dh ^iris^je^det.
CaniiKuaiHeDrieo kb'E;i>]tHlJl uH}ltanf*Ui\)ten , lan*,
UelaDlbone el BuseDbasio (edi(uu> '.in Xaoini Nacblcie
etc Vol. I. p. 269. et apud de rrttOum T.iV. p. 91» m|,)
qoaere in epp. Lulheri.' .'','
Senaiiu 'tirgenii. " " "
f uUaec epiitoU ei ■iitograplio M«l. deicripla eH a Dn.
ItiAaele, artii mcdicae, qiuUn TernTJae facil, Doctore,"
(Haec LuruJuJ.) ' -1 ." , ..;; \
Sem <Sf»tbacen/ (S^cfftmttf «nVfBiffen Sut^
Sccmetlletn unb fftatb .b..et Stabt Sorsa/
meineh ganjll^^e^ 'J&'ttcn.
^tm wiaigc 2)ieii(i juDor^ Q.\)\:ioxt, e^rfonK,
SBeife, ©iinftige .gierrn. 3Rit^ IjQf gc&ctfjcn 3ac obiiS
3uctcnranjft, Senebicti Sucf enranjft* «ice«
StirgerS (©ol)n), bap id) f6r lljn bittcn wiJtlt/bttp
iljr i[)m fvcunbtid) baS ©tipcnbium, fo cr MefeS Wi^*
gcn 3al)r auS curer ®tabt gcmcincn ^aflcn ge^obt ^,
crfltc(fcn loDrrt, bap cr c§ ju feiiicni angefanaenen ®tii«
bio norf) Idngci" ge&rau^m ntijdjtc. 2!il'^'1etiw'Sitt
^at ii^ i^m ot3 fein ^rdccptov nitijt f]fn?ilit adjttfk^gen,
fonbcrlit^ racil iclj njcifi, ba^ cr cin armer SBoift ift,
unb bcnnod) cin jicmlidjc gute Oicf^icElicfjMt ^', mfe
ju Dccmcrten aug feinci; Slebe, 2;cnn id) (jo&e i^ pei=
gig eramtnirt. Stf) roiU eud) aud) ni(!)t bfcgen, bi^
er mitJ) l>cri(f)t f)at, rcie er ^arf bei ctid) ongebejf-ff^/'
al?, foDtc fotci) cure .^ilf ati iijm nici)t niol;I atigrtegt^fifijn.'
9?un njill ic^ iljii nidjt cnlfdjulftigcni fonbertt f)«*f ((»■
rictmcf)r ernfllid) gcflraft. iJicirril cr a6ec WS an§et
atfo pubirt f)at, ba^ ju mctfen i|i, 'fcap et-Wefe fWne
3eit, fo er I)ie gcwefcii, fid) Sofcinju teben aiiti a*r
fd)rcibcn gebcifcrt l)at , t)offci^, ffjr m"er(wt'baWplfc
abncf)mcn, bap cr btc 3eit fo glins ftbelni^t'(ii^||eleflt
^Q&c. Dcrf)alt)cn bltt (cf) ganj bicnflfic^^ ' %t tWBet
•) Lib. y\.x fVirttnbergemU,
707
EHSTOLAfiVM LIB; VL 1^9«.
708
wib htitvim, ba^ ebm j^unb ftine btlhSeit i|t/ bt
«Ml^er fo ec (aim ^&(f eclangen m6Qe cc fo Biel lemen,
baf fc bamai) au(^ meit» gn gebrou^en unb btenea
lonn. iSaini^Uniitfeib, al& bte {^erft&nbigen/ et^
meffen , bof cin, 3a(n: 901: eine f utje 3«it ifi im ©tubio,
noOet bet^iolben eud; fein um @otte6 niUm, alS eineS
fflaifen^ unb »on bem ju ^offen, bog eS woljl ongelrgt
necbe, ectiacmen, bamit et nidjt milffe oom ®tubio
loffen. jbaron f)of i^ necbet ibc ein gut Slemofpncn
t^un, fo miQ idjft um eu^ meineS gecingen jBecm6gen6
oerbienen. @Dtt bteoa^ ea^ oOejeit DaL SSittberg
SXiftwod}6 na^ Rcminiwece 1594.
Philippus Melanthon.
S. 3Ivt.
Er. Ebnero.
Ei auloenpbo «Al> ■■> SirobeK! Vtata BcTlrlgn lar Lil-
leral. III. 1. p. 191 *q.
Erasmo Ebntro Tuyeni Rttrieio Noriier-
gtnsif suo amico.
S, D. Gaudeo* mi Erasm£, te impetraue •»b
amicis, ne te a Uteri» aUtiAhanL Rec miht im-
probatar tamen eoDsilium de sfaodio iuris drilik
Est enhn con»nIendum dignitati, quam sic voeat
populus. Meqne scis autorun tiJbi semper fiiisse,
ne xej^unf illnd conlemncret.' £tenim non so-
lum pateiacit aditnm ad rempnblicam, .sed meo
iudicio plariirtum' rtiam adinvat atque acult .eos,
qui in puHirf» toMilii» versanUic. Videi me^qoo-
que non prortus abhorreie ab UIo ipso doctrinaa
senere, etqnaedftm inde tTansfcrre ad nostinm
usnm. lllud tamen. hoitari te oon desinam, in
tanta foelicitate infenii, ut hanc nosuam ^iloaa^
aittv Don protsos abiicia«L . Etsi scio fore, oL olim
cupidissime ad eani reditanis< sis, inqDS ea una
oblectaturus aetatem deerirsis ct studiia iaVenilibus
flt hoDoribos. £t me et noatros amicos tibi
coimneodo. Decet «nim te- haminem erudltuoi
«t virtutit causa et constanier amicitias colere^
Behe tafe. *£»> tfj xvf^axfj Otuli.
Philij^u»,
Mo. 117S.,
loach. Camerario.
EpMt. id Ciniem-. f, SfQ.
Viro optimo lottlhimo Cumrrario ~«imu»
summOy
S. D. Boni consnles breyitatein UttetariuaAmca-
luni, nam Basilias citius opinione mea abiit,
spero te nostras omnes accepiasf , itaqtteie^ii-
sum a te cxpecto. Keme^ium {lis diebu» prinrciis
hic corain promisit, curabo igiturrem, namad-
monendus est princeps, ciun tn aulam redioit, nspi
Tov xafayHV ihv 0£tQTe[3t(fy^aiov. etsi no* ntH>-
dum de aUo appnratu audimus, tamen intelUfi
rem agia vicinis vestris, et, ut tpudam credi sUi
postulant, a Gallis magno studio: si quidamtia^
significabis. Ego iam altecis Utteris iu Altgliam
vocor, sed de hoc temm cotam. Bene vale. Po-
strid. Nou. Mart
^iitnnos.
No. 1173.
loach: Ciimerfirio,
, E(ii»t. «a'C»iner«r., P, J^jp^,, _ ' Oj' T '^' ■
^iVo optimo Ieuehi-m-6 CaiUf^iSif-iS^^ak-
btrgensi, •amico suosammo ■
fi*. D, Cum hinc abiisset pcmceps, triduo pdM
slatiitt niisU mihi uiigeiituni. Xd Iradidi Geofgis
Bibliopolae , qui vitlcb;itur diUgenliiis perlatMiu,
qunm 01 vioi Ta yfjdfiftaia (Ci^ovxtc. iveqiut
suliJni liK □ngemum filius Michaelis dadmsif,
ciir nas littcras dedi, De usii uugcnli scripciluiUii
Bohica cubicularius priacipjs. Scrihlt «t ,-ypl
fiVQOV rivbs, ,id quoque mlllam, fioxt^ priiinB
fuerit altalumi Num X)odox .&w^f^.&e||p|f|
nondum rediit. ' ^ ,'■-''
yr*p» ttSy JiQ^irt;ftgy ainabo'ie Mfql^^^npj^f
copfese,' nob eTiim''clyip}ta'agi mifitli^j^^t^^ig^
de qna nnper ad te. Angius ^i^ji^ *^^P^4)Mi
dam certarum rerum, quae apnjl Spenglerum qt-
venics. Hae duac caussae, ut ego quidemratia-
cinor, reducent nobis -ibv avroxpozoga, ^^fiiu
iam parare reditum. Itaque quidam etuj^in»-
^°f quJ.uiQptajre et sperare deh«mpf«ialfjin>pfM
cbncepere de Caesare , facturum iIluai,/«itMini
errorea at vltia Ecdesiae contta «os. ^ni Oi^u-
B^LSTOLARt^M LIB. VL >l5S4r
l, defendere vffljti: ^Quod si «oik«tur,^Lquift^
ameu , an etiam hao ih parte victottaih» ilU
lecemaixt , de qq(e , . ot memaKMse' poites , sae-
isputavimua.' • i Bi^snSnog *) magnifice proL*
t* itt audio.^ MTvrot (^^ al inayyiJiim-oiMM$
JOir^^^ig \fpoiKpi^ai9. 'Plaoit n^imdg itm
ifSoftcl^aTff totius 'huiu&<Tiagoediae» ' ClirNltus
(fiil^of^i^.dct moUem et \itilem E^cle^aie suae;
NoAer j4ri^silat?^ renovat cartamcn cum
ri^'6, quod jnihi aane dolet» y^ffinniMa nd&ri
mque me aolicitant , scd expecto a te liUeras
t tuo atatu et de ilepubl. Bene ac feliciter
w kiSatB audqmf xb xai (pikany. , Y. Id« INjbrt.
• . ■ ' '
4>i\innog.
1174.
12. Alart.
Fr, Myconio.
lila a SntgaMio ep. 56. » muic es aotoffrapko Pbifippi ib
CmL' Gotfa. 279. £bl. 20.
D. Fridtrico Myconio^)
L.^ Milii quoque silentium nostrum moleslum
quare te rogo, ut,tua assiduitalQ me ad scri-
um invites. IUud vero molesti^imum est,
Menius**) tantopere rog^atus non misit mihi
B^in MusUlae. Hanc velim te flagttare ab
L mihi quam primum miltereu . Movi si quid.
I ex vicinia, amabo te significes. Non enim
:o,^ quin motus futurus sit de restituendo
tb^rgensi^ ^gliae rex edidit articulos co«b-
L<[^m.Pontificemy. in quibus B.omani Pontificis
f)(aat^xxi.extena^t, et provoc^at ^4 $yno4um.
la ubique spectant ad insignem mut^tionenf.
li^ igUur Xi^Qxov t ut tantas tempestales cle>
et gubernet De sacerdotiis Gothaiiis non
ti e^ scriber^ ad principem. Mam nos nego-
ccumstantias non satisscimus, ft in aqla scis
leyiter cur^ri. ^ Verum si ita tibi oroi^ino vi-
Hr;^ adiungemus nostram qu^relam ^d vestras
^^^ ypJeli^el OQmine Inspectorum scriptas.
^ valCf 12. Martii,
Philippas.
w
fareh. Bmdenburg.
«•llicnu incciuuj ab Amtdorfio.
inMM.: Mro Tenerabili D.Friderico Mjconio tnico aao.
SoagaM. nomtn auppreMit, JT. acnbtaje.
]t|^tl7«^>
". ■■ I I • I
>>j
7tQ
16. JM*rt.
.«• ■ ■ 'I
Bwclera
P « 1 a P
f * Ediia^in Gfnt«ria.ipisUT.tiieoloQcav. ad lciatuiiem Schwe-
• beliym' p. 19S. NuBi& accuralius .edita cx autograpbo,
:qnod Ar^enttira(i in' tabularlo Ecclef. fiTang. aaacrvaMr,
• el os qno mifai deacripsit Cla^. StrobtfiuM,
Ifbolissinib i^iro JJ.^Martino Buceroj do^
' centi EvangeiiumArgeniinaey suo amico^
S. J). IVfemini me in G^nvi^ntu Spirensi hortari
D. lacooum Sturmium^ ne Anabaptistas in urbem
vestrJE^m reciperetis, fnturos aliquando permoie-
stos liQSpites. Vides f enim^* in eo genere. cum
summa inscitia cbnixmctam, incp^dibilem quan-
dam av&acfeiay^ et opinioncs habent minime
aptas cTvitatibus de'bonorum communione et si*
miles fanaticas persuasiones. Mihi perinde ob-
sessi vicfentur, ut olim, qui' subito + velut " ecstasi
quadam rapicbaiitur ad quaerendasDivorum statnas.
Scd vehio ad disputationem tuam. Nos omnes
hic iam olim ita sentimus, ac principi ante aliquot
annosin ^m sententiam scripsimus , pertinere ad
Magistratus ofiicium prohibere ac punire » ut ce-
tera extema flagiti^, itahlasphemas^, item seditio-
sas doctrinas • si tamen eflferantur. Quod si habe*
rem exemphim scripti, quod adPrincipem nostrum
misimus* adiicerem id his literis; sed nUYichabere
non potui, verum rationes et fontes obiter indicabo.
Pnmum de seditiosis doctrinis non opinor
ambigi ; certe Magistratui commissa est tutela pa-
cls publicae, quare non debet tolerare eos, qui
spargunt dbgmata , quae dissolvunt civilem socie-
tatem, qualia sunt iUa Anabaptistica de Platonica
comnAinione rcrum , de uon . iurando , de pnu-
pertate, de non exercendis iudiciiSi de non ad-
eundis Magislratibus, de ccfniugiis non rebapti-
zaiorum f eta*" Nec enim tibi ignota sunt. Yides
qnaioi difBculter retineri etiam politica obedientia
possit, ' si vel maxime ornetur, ut certe Paulus
eam honodfice praedicat. Qujd futurum est, si
licenUa detur joTg lezvipmfuvoigj revellendi onmia
vincula humanae societatis? Omnino Diabolicus
quidam furor est , cui obsistere debent MagtsUA-
tus, sicnt aliis erroribus, aDieboIo immissis, nt
parricidiis, incestibus obsistere debent. Idem
iudicandum est de his,. qui etiamsi non habent
seditiosa dogmata , tamen per seditionem impetnm
in aiios faciunt, cuiusmodi erant apud Augnsti-
num Circtimcelliones. £t ftienint in Orieale miil-
*) Scbwebel. bUuphtmuig*
711
EPISTOLARUM LIB. VL 1584.
71£
taram sectarum tarbulenti homines, qoi
•unt , ut scis , in aliorum Ecdesias impetum face-
re , ac in ipsis templis ciere pugnas. Sed comple'
xus sum etiam blasphemos ^). De hac parte sdo,
quosdam solere dubitare. Voco autem Uasphe-
mos, qui articulos habent, qui proprie non per-
tinent ad civilem statum, sed continent d-iWffias
ut de divinitate Christi et similes. Etsi enim')
^adus quidam sunt, tamen huc etiam refero ba-
ptismum infantum. Pronuntio*) itaque: blasphe-
mas doctrinas a Magistratu prohibendas, arcendas
et puniendas csse. Ratio cst, quia Magistratui
commissa cst tutela totius legis, quod attinet ad
externam disciplinam et extcrna facta. Quare
delicta externa contra primam tabulam prohibere
ac punire debet. Nec vero hoc idubium esu Vi-
des in omnium gentium legibus extare poenas per-
iurii, item blasphemiarum. £tsi autem possum
allegare Mosaicae Iep;is. cxemplum, tamen, eo
omisso, videamus-alia.
ApudDanielemNabuchodonosar/) rex eth-
niais, conversns iam ad veram pietatem, legem
edit^)» in qua poenam minatur omnibus , dicenti-
bus blasphcmiam contra Deum IsraeL Item Pau-
lusinquit: lex posita est, zdtg daefiiaij X€U avo-
aiois yMt fielS^lois.
Denique lex naturae non potest abrogari,
quae^) ipsa.praecipit potestatibus, ne patiantur
Deum contumelia affici, sicut sonant verba se-
cundi^) prs^ecepti, quae profecto sunt legis natu^-
rae: qui nomine Dei abususfuerit^ non erit im-
punitus, Id natura scripsit in omnium sanorum
sensibus, quare non solum concessum est, sed
etiam mapdatum est Magistratui, impias doctri-
nas abolere, et tueri pias in suis ditionibus* Ac')
sicut Doctores debent Magistratui ostendere, ad
ofBcium Magistratus pertinere , prohibere adulte-
ria; ita in hoc articulo oistendere debent, quid sit
officii^) Magistratuum* Deinde cur nos iam recta
docentes defendunt Magistratus , cur aboleverunt
impios cultus, si Magistratus lion habet manda.-
I •
' 1) Schweb. btasphemiag,
2) Scbw. auiem,
3) Pronuntio abest i Schweb.
4) Apud Nahuthodonoaarem ,
5) Schw. dedlt.
6) Scbw. quia.
-7) «MiiiMfi eseidile teilii,Schw
8) Schw. AU
9) Schw. ofpiaum.
Schw.
1
tum Deiy ut doctrinam Relig^onis veram toeatiir,
remota impia ? Nosti versiculum :
Et nunc ragcn intelilgita , qni Indioiitii tttniB.
Haec copiose scripsit Zrfi/Aeric^ inPsalmo f U.":
Deus sfetit in Synagoga Deorum. Dd appclla-
tio communicatur Magistratibus certe praccipBe»
ut Dei honwem ornent. Sed hic recUunant**):
atqui fides debet esse libera : Magistraius noa
potest efficere^ ui . sentiamus . aiiter» Ad baec
brevis est responsio. JNec fides cuinsqae"}, nec
tacita in animis opinio pertinet ad iudiciaafi Magi-
stratus; sed externum exemplum, cnm dodrina
fertuc, laedit gloriam Dei, offenilit.infirmos^ f eic''
Ideo Magistratus obsistere debet , qui iudicat pon
de arcanis ani!mi cogitationibus , sed de dicto, fa-
cto, quod prolatum est. Ideo noa scripsimu
prohibendas esse blasphemas doctrinas, si .non
efferantur. Sed obiiciunt exemplum nobis peii-
culosura : si haec perUnent ad ,l!dagistratus^ quo-
ties igitur Magistratus iudicabit aliquos errarei
sacviet in eos ; Caesar . igitur dcbet nos , opprimere,
quoniam ita iudicat, nbs errare. Respondeo:'
certe debet errores et prohibere et punire. Sed
extant legcs Ecclesiasticae in scripturis et alibi,
quae iubent; quomodo ") praecedere recta cognitio
debet"), Non est enim solius Caesaris cognitio,
sicut in urbibus haec cognitio non est tantqro Ma-
gistratus prophani, sed est Doctorum. Viderit
igitur Magistratus, ut recte iudicet. Deinde, nt
in ceteris criminitms, ita hic ctiam*) gradus otbser-
vandi sunt. Nec ego de genere poenae diapuio.
Arbitror, leges in Codice de rebaptizatione pco-
pter seditiones Circumcellionum tam . atcodter
scriptas esse. Magistratus prudens habebit dis-
crimen personarum ct criminum. Aliter Iractan-
di sunt authores opinionum malarum , aliter hi,
qui, errore lapsi, sanari possunt* Nos hic ha-
buimus homincm furiosissimum Austriacum^ qni,
cuni videretur natura seditiosus esse, tamen Qon
est affectus ultimo supplicio ; iBed tolerabili carcere
tantum eo retentus est, ne alibi noceat, £t nnnc
agnoscit errorem. Ait, se voluisse reformare
mundum, «ifec* se snum 'officinm - inf ellexlsse.
Omnino factus est moderatior. Lutherus ralio-
nem optin^am in har deliberatione de Anabaptistii
afferebat Dicebat, constare iam sine -nUa-di^
- ■■■■•.
10) Scfaw. reelnmat, . \
11) Szhvi, cuiusquam,. . .
If) quartdo Scliw.
13) debeai Scbw^.
^ hU eliam] Sdiw. etiam hu.
^PISTOLARUM LIB. VL 1584.
714
p Sectam Andbaptisticain Diabolic^Ai essc,
nnes haberent opiniones supra ipsum Ana-i
ihm' pcmiriosissfnrias. Ideo ]\lagtst¥atumi
Bili^tione debex^ obsisttire ^ nec tam unius*
li^&Vhi cc^'tfmbfiihm cois^j^ ^uamip&iirn.
ijtintib^; qttoA 'i!eipt\jrti sit^a Diiiholo qjcltfih?
St \nkles, qnns secnm pestes trahat VI e-
ranes Monasticas habent opiniones de opc-
item seditiosas contra civilem vitam; item,
l nihil profiteantiir, certe nostrnm totnm
rinm damnant. Id non facturi, si spiritu
agerentur,^ etiamsi in una hacCeremonia
let dissensio. Damnarit item ministerium
verbi; id autem impium et seditiosum est.
non dubito suadere Magistratibus, ut ob-
Anabaptistis; poenas pro'^) circurostantiis
noderare etiam stiadeo, idemque'*) ut sua-
is Magistratibus, te etiam atque etiam ad-
et prebor, ut Cbtistns faveat tuo Mini-
eque gubei^nett Habes non solum tncam»
nium nostroram senlentiam de Anabapti-
IHierunt mihi cum multis hac de re certa-
Vide quaeso Lulheri enarrationem in
m
Deui sieiit in Sjmagoga Deorum,
bi pcrsuasissimum esse, me et tui et tuo-
nicoTum esse nniantissimum , xal o(}Sg Sri
i(fo(}(S vfiSg, ovre (fvafprjuiag m^t "Gimj^,
ff Vftoiy )Jy(jt). Et fortassis hic annus")
occasionera coUoqucndi ne(}l doyfJiAtwv ;
lit enini magna rerum rautiilio in Geriha-
Doleo Luiherum renovare certamen cum
fo. Sed video liaec esse plane Stvaytcua
Benc vale ac me ama; et rescribe. 1584,
ica Laetare.
i Philippus;'
76. 22. Mart.
loach. Camerario.
t. ad Camcrar. p. 221 sq(|,
yptimo loachimo Camerario Bam.
amico suo sum»
Posteaquam ungentnm ad te misi, de quo
dedi fiiio Michaelis Cadensis^ attulit no-
hw. Anahapi, ex eircumsi,
hw.' deniijue,
bw. xu),
hw. animus.
PH. Opeiu Vol. n.
bis etiam rd fiv^ov Doctor Caspar Medicus. Id
dedi bibliopolae perfercndum ad te. Polltcitus
'^est enim mihi suam et fidem et operam ea in re.
'-Npmiai est Pelroy babitatqne, ut intelligo, in
*S;utinrbaiio quodam urbis vcstrae. Eram missn-
ru9 pei*'peculiarcm nyncium, nisi liTc nrihi tam
sancie proniisisset. Medicus de usu mihi dixit,
mane, item anle cocnam, videlicet post conco-
clionera, ungendura esse laborans membrum hoc
remedio, sed ita, lit quaedam moUis frictio prae-
cednt, aitt reni admodum calidam es^e^ et cum
'^petiendi tum attrahendi diussa tam calidis uten-
dum esse: h;iec siint meo iudicio iSXoya, Ait
mitios esse ungentum antea missum. Christus fa-
ciat, nf sint felicia remedia, et ut feliciter reva-
lescat pucr.
De Cygnea fabulosum est, quod de adultero
ferebatur. Pugna inter cognatos Romanos etiam
non usque adeo atrox fuit, ut ferebatur. De
PubL rcbus apud nos nuric mirura silentium est.
Etsi enim sciebam tby MaxBifova aliquid moliri,
tameii obsidio MonaHerii in Vestivalis moratur
cum. Fabulosum et illud puto, quod quidam
iriiqui nostris spargunt Geldrensem invasunim
ditibnem Cattorum praetextu caussae Nassensis.
Et ut verum sit, bene spero mQl Maxe^ovog, fata
ei prolixe promittunt^ ncc oppriment his technis
canssam religionis ol TVQavvixol aQx^^(f^^S» Ex-
pccto littcras tuas de rebus omnibus vestris. Si-
gnificabis autem mihi, an utrunque remedium ad
te perveneriU Bene ac feliciter vale. Tuas lit-
teras accepi, ex quibus intellexi, ad te pervenisse
responsionem nostram mQv rijg d-immg, de qua
nunc non disputabo , tafiitum precor Christum , ut
tiiaf cofisilia gubernet adsalntem tuam. Iterum
vale feliciter. XI. Cal. April.
^Lhnnog.
No.1177.
29. Mart.
Eidem.
Epitt. ad Catnerar. p. 223 sq.
T^iro optimo loathimo Clamerario Bam-
bergensi amico suo summoj
S« D. lam dederam alteras el litteras ad te, cui
remedium perferenduip tradidi^ cum ventt Pau-
lus Eberus ad me, ac rogat, ut sua studia ac sa-
46
715
EPISTOLARUM Llfi. VL 15M.
71«
lutem suam tibi commendtai. Ipse scribit nd Co^
lerdm , et orat ut sibi concedat diutius eo stipen-
dio frui, quod ipsins benefido habuit hactenus;
Velim Cohrb persuasum esse , nusquam collocari
eam pecuniam meh'us in ullum posse, quam in
Paulum. Est enim cum moribus optimis praedi-
tus, tum vero verae ac Germanae Philosophiae
praccipuc studiosus, maximeque abhorret ab eius
iuventutis opinionibus, quae nunc spreta vera do-
ctrina tantum in illas artes irruit, quae viden-
tur n^bg r& SX<fira facere, aut certe ad xeyotfo^
^Lav. Quare te, mi loachimt; etiam atque etiam
oro, ut et ti^Co et tuonomine diligenter commen-
des Coltro Paulum^ eique hoc beneficium impe*
tres, sine quo tueri sludia vix poterit, scis nobis
omni ratlone tuendos ^^^ eos, qui de veris stu-
diis recte sentiunt, et, ut ait Plato, ynjaiajQ phi-
losophantur. Ac vero Colerum scio ea virtute
csse pracdttum, uthoc genns^studiosorummaxime
complectendum atque omandum sibi esse ducaL
Est enim meo qnidem iudicid cum <pvau, tum
vero etiam xfi nQoaiQioH q)iX6aoipog. In alteris
litteris scripsi mirum esse silentium de Republ.
apud nos, nisi quod obsidio Monasieriensis d-Qvir'
liTtai. Caetera videntur studio occultarL Tuas
littcras expecto. Bene ac feliciter vale. rfj xv^
QiaxFj Palmarum.
4>iXinnog.
No. 1178.
6. Apr.
/• Uesso.
Epist. lib. Vf. p, 841 tq. ^ Apomphon in cod. BaT. Vol. 11.
p. 618. et cod. Mebfi. 111. p. 93. — Anlogr»plion MeJ.
in cod. Rshd. Vntialair. VoL V. nobii contalit 5. V.
Schulzius.
lohanni Hesso»
S« D. Quod faustum felixque sit« Mitto ad te
adolescentem Sebastianum Delicianum^ quem
iudicayi idoneum esse ad docendos pueros illos
bfuovvfiovg xQig nar(ndjQ^aigp £st enim praedi-
tus ingenio pladdi^simo et modestis moribus et
eruditiouesatis magnapro ea aetate. Mysnensis
est , cuius genlis Ungtuain et ingenia cum Slesiacis
maxime conyenire iudico. Tribuo autem utris-
que plus humanitatis qfi^m vicinis Saxonibus,
qups plane a;rbitror posteritatem esse Pyrrbae et
Deucalionis, ortara e Saxis. £st autem adolescens
meam fidem sequutus in hac profectione suscipien-
da, Nihil certi ei sum pbllifcitus , sed i^sst eum
totam rem fidei et hiimanithti tuae i^olmnitterti
Curabis igitur ut et vi^titm habeat , et pmeterea j
aliquid mercedis. Niemincm t&m protul itiit^eMOi *
ad incertam conditionemf,- hi^i tod^hoc fr^iis'hu^
manitate ^umma facerem. Habebat hic conditio-
nem satis commodam , scd ego autor f ui ei prae-
fcrendae Vratislaviae ac vestrae consuetndiniS|
huic alioqui non aspemandae conditioni. Totara
rem tuae £ulei et humani^ati^ mi Hesse^ ^ommen-
do. Quare dabis operam fte adblesciehs' ekistimet,
se a me deceptum es&t^ aut fi^strffinettbi tahlum
humanitatis tribuere^
Quid geratur in nostra Germania , perscrilier
rem tibi copiosius si quid haberem expIoratL Mo-
nasterium in Westvalis scis obsidione premi^
Tenetur enim ab Anabaptistis , qui ind^^eivbs sa-
niores eiecerunt. Mhlti suspicahtur, Hessum et
Bavaros moliri restitutionem JiwA% Pflthbit^i^^
sed adhuc quidcm nihil mo^iieti andio;' "^ H^'i!t
Francofordia literas^ 'accepi;* quae tamM dofKdum
habebant quidquam certins , quam qhod moido
narravi. Mitto tibi jBi/rm et C<iro/oiffi££?i Kle^
ras , quas resign av i. Nani Bucerus inihi ' pMMit-
cus est , nec ego odiose rixor cum eo, Bi^' viile.
Postridie Paschatos 1584. • ^''•' '• '
fPMir^iisr
f • ' I. »
No. 1179.
• \
G. Spalatino.
i* Et apoftr. in cod. Dretd. ۥ 140. ^.'68^ ^p. 9t. doeri-
pta aCl. Ger»iiorf. .
Ad Spalatiniim,
o» Magnae roihi voluptati fuit congressus at-
que oratio Crosnensis Evangelislae *). . Visos
enim est praeditus siugulari cum gravitaLe, .tum
humanitate. Sed illud perincommode ceciclit,
quod non est passusdrutius seluc^ietineriVcupie-
bam enim ei meam erga ipsum beneiftjleittiaitk,
iisitato genere offidorum^ quae ^lent hospitiKus
tribui , declarare. Secl ' ipse maturandi reditos
causat mihi satis graves commemorabat. Ego
vero illud Homerlcum **) seirVare^ sbleo': Jf (iij l^
vov l&ikovra (piX&lr , i&ihnrtadimfi^wr^.Wiio
*) Pastorem Crotnensem Viteberffa abiiste J. l^^April., i^
tellieitar esepittola Lutlieri ad Sp^latinum i\piid de;WtfL
T. IV. p. 5t9. Ergo ferc d. 12. Apr. b. a.'ctt Scripta»
I ^ OdjM. 15, 74.
lii
EPISTOLARUM LIB. VL 15S4.
718
tibi chari^im litcrarnm Sabini^ quas Patat^io mi-
sit. £x Francofordia multura sane literarum ac-
cepi, in quibus de Anglicis rebus 4eque Gallicis
qnae^^ip. jnsu^it, JSf)(l \U.pustiTno tihi non ignota.
Beie^iKaletf „Meuse ApnU ld34*
../r»r, jt;.', -.• ' ■ 0iXtJmOG*
No.1180. 18-Apr.^
Viro opU ac doctiss. Z>. M. foanni Spdngt^
bkrgidy ierbi Dei apiid Nofthusanos ministrOy
^alnidb siimmo suo:^ G. M. {Georg» Maior)
S» .Brqvi(<if^m b't€u?arurn Qadem ratio, qua tp
fitqris , vit hunKinis;sime »; ejf.cnsabiL Non minus
cfiij^. m^V^ c^mi|ff3d A y^U}^4}m^ ?^ iisdero Pa-
iebrif quidcm nondum invasit: sed languet tamen
tptum corpuSy ac ad cibum nauseat stomachus:
SUJ^tqoe alia plurima imminenlis morbi indicia.
Ijleipie .tamen spholasticus labor quicquam mihi
iQimijpiuilLur: imo ck discipulomm frequentia quo-
tidie augetnr. Confliiuut enim nunc magno nu-
mefi^;, «^qdjf»^! pueri/ Potcrant quidam hypodi-
dascah multum levare laborem: sed pauci admo-
dumsunt, qui serlo urgeant suum bfficium, liisi
ego/ p^aesens monitor semper adsistam. Itaquc
tdtusfere labor mihi incumbit,^ quanquam decem
habeam ovve^yobg. ' SaepRjs ^rtiihi etiam mole-
sUm^ .40S^t hominum ingratitudo , qui pro im*
mensis laboribus malam gratiam refemnt: sed ne-
scio quomodo in hanc querelam dclapsus sim,
quam tu tamen pro tuo candore et hum<initate
bbni cbnsules. Bene vale: ac valetndiuem utrius-
due curet ac tueatur, iri cuius manu nostra omnia
siitit sit^. 18; Aprilis, 1534.
Ifaittgl.
.. K
SO. ApriL
V tjaz. Speftglkrq.
iEpiit» HW VL p. 956. — Uic cz Mtographo Mdaiitli. in
coj. Monac* L p. S95t *
» '•«- - * I « »
1 i' N
0rkati^sim0 viro^ I>. Lataro Spenglero^
. SenfC^tori urbis Noricae , suo patrono
^•T). Qdod interdum vobis causas amicomm
commendo , spero vos pro vestra summa humani-
jDn^ Leon-
ei Medicinae
tate boni consulere. Scitis enim haec officia in
vita necessaria esse. Quidam Bibiiopola Georgius
lioimair^ qui vobis has exhibet litteras, decrevit
petereius Civitatis vestrae, . £a iu re petit^ ut ve-
stra a.utoritas et benevolentia ipsum adiuvet., In-
genlo estinodeslo, et hactenus quidem bona fide
hic negotiatus est. -^Nescio leges urbis vestrae^
Si quid tamen ei commodare polestis, ut conse-
quatur ius Civitatis imcdiocri pecunia'*, quacso
vos per humanitatem vestram, et propter raeam
comnie.ndationem amanter eum adiuvetis. Bene
valete. . Pridic Galcnd. JNIaii 1534 *).
..; .j+PhiUppus Melanthon."
No.1182. SO.Apr.
Leo^h. Fuchsio.
Epist. lib. VL p. iSrX sqq.
Cfarissimo et doctissimq Viro^
hario Fuchsio, Philosopho^
Dociori ac Ptofessori, amico S, earissimo,
Postquam legi narrationem tuam dg to txroy ^Em^
(frjfudiv, ita sum incensus studio atque amore tui,
ut magnopere expetivcrlm amicitiam tuam. Etsi
enim non exercco Medicin<im, tamen cognitio me
delectat, ex qua quidem ad menm usum eti^im
aliquid transfero. Itaque tuus libellus iLi mihi
notus est^ ut ungues mel, cuius rei testes habeo
multos doctos viros, qui meo iudicio meaquc prae-
dicatiqne commoti tuum scriptuni legunt, et se-
cum passim in sinu circumferunL Cum autcm
ad aroorem excitandum nihii sit eflficacius, quam
virtutis atque doctrinae de altero opinio, faciie
poteris existimare, me . tui amantissimum esse.
Quare mihi pergratum est, quod me litteris tuis
amantissime scriptis ad amicitiam invitasti, tibi-
que poUiccor, nusquam dcfutumm mihi in te co-
lendo studinm aut fidera. Tu posteaquam huma-
nitatis tuae specimen egrcgiuin mihi praestitisli,
quod prior ad amicitiam provocasti, haiid dubie
non dlsscnties rursus a te ipso. Sed dicam tlbi,
qua re et de mc et de toto Rcpub. maximc mereri
possis. jS^^i^ ^^ scholis Physica , quac sic vocan-
tur, ^ AQiaTorttleia vel potius Tartaretica aut si-
milia, frigidis ac insulsis disputationibus referta
esse. Nos igitur hic Physicam scribcre institui-
mus, ac iam partem aliquam operis absolvimus.
Fatebor tibi quod est commune 'vitium dmnium
40 lib. VL : Aiiiio cbbXXXIV.
m
EPISTOLAKUM LIB. VL 15S4.
7»)
artificiim, placet mihi Tpsa forma operis. Multas
enim. iam gravissiroas disputationes et ad vitam
utiles, et habentes liberalem doctrinam explicavi»
ei ut spcro genere orationis etiam probabilL Nonc
cum ad hominis et animae naturam accedimus,
magnopere cupio inserere avaTOfiiotv , et partium
naturas, varietates temperamentonxm, id est,
^(fdaeioy^ humanarum causas et specics, quarum
rerum nulla fit mentio in vulgaribus Physicis.
Hic tua uobis opera plurimum prodesse poterlt,
si vel edas ipsc, Yel nobis mittas dehis locis ea,
quac maximq vidcbuntur digna cognitione. Nam
Alexandri Stnedicli pertenuis et puerilis libellus
est. Vellem cx anatomicis Galeni confici iustum
opus, adhibitis etiam usitatis hoc tempore nomen-
claturis, hac de re quaeso ut deliberes. Non
enim dubito , quin si sit otium iuvare studia cu-
pias.
De Politicis quod a xne petis, facerem libei^
ter, uisi scirem nos plane ab illis yjetMtonohrir-
xoTi;, qiii nnnc sine uUa liberali doctrina domi-
nantur, deriderL Nobis igitur etMusis philoso-
phemur. Idco ad utilitatem Scholarum mca stu«»
dia dirigo. Bene vale, et rescribe. Prid. Cal,
Maii, Anno 1534.
No. 1188,
(Apr.)
Fr. Myconio.
Edita a Sncgatsio ep. 44.
Viro optimo D, Friderico Myconio^ Pa^-
stori Ecclesiae Gotihensis , suo amico summom
S. D. Mitto tibi sententiam de negotio matri-^
moniali cuiusdam in Quaestura Reinhardsbor-
nensi: teque rogo, ut Quaestori eius loci signifi-
ccs, nos non approbare coniugium vitrici ac vi*
duae privigni. Nam licentia vulgi omnino refre-
nanda est: sed si in aula aliud impetraverit, nihil
ad nos. Te oro, miFriderice^ quantum potes,
des operam , ne tibi sit rixandum m^l nolmtdSv
n^aYfiatoyv cum tuis civibus, et illum fictum
amicum fucatis officiis retinere studeas, ne homi-
ncs improbi desiderare in hobis civilitatem et co-
mitatem possint. Omnino, ut vides, gravem
servitutem servimus, qui iam docemus Evange-
lion : sed tu videbis mundum poenas huius crude-
Ktatis daturum esse, et brevi id fiet. Nam haec
aestas non erit tranquilhu Macedo baud dubie
aliquid magni movebit*), nec me tam movent
Turcici rumores, quam Macedonis fata. Beoc
vale.
. Philippok
. > ■■■■■> I
W^b«ai^.Ma«*MftJk««W««-ia«MMfcteM«Mw«
No. 1 184.
1. mA,
loacTu Camerario.
EpiMU ad Cimerar. p, S24 «(]•
Viro opiimo loachimo Camerario amico
summo Noribergae\
S. D. Scire cupio, an acceperis .ntrunqoe re»
medium, misi enim per homines fidos» ut mihi
quidem Videbantur, et precor ut sint felicia. Th
nostrb rebus nihil admodum quod scribam ha£eo,
nametsiarbitrabarfamam ad vos perventuram esse
de huius urbis incendiis, ct de quodam latrunco-
lo^^), qui bellum indlxit ditioni Saxonicae, tamen
rem hou puto dignam ^s^^ nostris littecis». Et.iA
spero beneficio Dei ct vigilantia Thagistratuum
hoc periculum facilc depelletur,
^uncZfipsiam proficiscar, moliuntur enjm
quidam ^iakkaydsi rtvag t^S Sidaxi]Q, sed e^ ei.-
istimo paulo post longc alias diaikayas faclenf^
esse. vTfqje^os (fy Td5v avriaxQaTriYoyvTvyv jy^
cior crit, hpoTaaiy vides maximarum.nfutationnm
in Germianui, ac mcministi nos ista praediceiK!
ante anqos aliquot.
Amabo te» scribe mihi quam copiosiss, mf^
MaxedovoSp quicquid habebis, De«So^,i^o^^ y^dc
habeo tibi Qt a^Q gratiaui* . Bcne yale .et i^escribi;w
CaL MaiJ.
inus*
:' .*!-ir.{.'
i.i
■ » 1 ■■!♦ fT'*r''
■T- ■■■■
■ M. ..M.vi ■■l|l||.,!|y. "J!
I > i
No. 1185.
Eidem.
EpUt. ad Camerar. p. 125.
Viro optimo loachimo Carneraritf a^ico
suo summOy Noribergc^\ " ' '' '
S. D. Hodie tibi scripsi per Basiliumj, nupciilu
hunc iuvenem commendo , ut mihi quidem vide-
*) Videlur loaui dc expeditlone Pfailippi Lndgmrii*«d ikitl*
tucndum Ulricum» Dncem WUrtemberg., ^uae jfiiiilBicnii
Maii. Quod ti ita city epittola scrip^ est m^npe Apr. l^i^
*^) HansM Kolhtise appelUbatur , secundnm. CUt. WoIL
ffaUhase {malt)y civisBeroIifieBtia; de qiro «applicfiuB Mi^
tum est Berolim 1540L *« De incendiia il)o ^QBp«re bok
Tid. Lutberi epp« ad Spalatinnm et BausmannuiD d.* HL
Apr.lSSS.
XPISTOLARUM LIB. VI. 15S4.
722
rnodcstum et humannm, nec iUiteratwn*
rensis est, sed nunc est legati Gallici, qai
* Augustae fuit , coines. De meis sermonihns
IU3 est cupiditate videndi ac salutandi te, sds
enus. fuxifuiv fpiXaip^Wfjfiom^v noa esse ado-
itibus negandum. Dedt ei petenU litteras
^tum de negotiis religionis, ac de Synodo.
legatum vehementer contendisse cum Rom.
ficc Massyliae^ ne rem agat violenter, Bene
iciter vale.
^lXiTiTiog.
186.
(hoc temp.)
loach. Camei'ario.
litt* ad Camerar* p. 225 %f{^
optimo laachimo Camerario Bam*'
berg. amico suo summo^
• Hanc epistoldm dedi iuveni ex equefttri
e Theodorico Pleningero^ qui cum in pa-
rediturus esset per Noricum, sahitare te cu-
L £tsi cnim liic operam dedit luri civili,
1 hanc nostran:! philosophiam etiam suspicit
[it studiosc. Quare mihi cnm eo non solum
et communem patriam, sed etiam proptcr
)rum societatcm familiaritas fuit. £t ut mo-
ibi raagis probentur, contubernalem scias
Sillingi compatris mei viri optimL £st au-
Lni percupidus, cum propter nostram amici-
, tqm etiam propter egregias virtutes tuas.
e te quacso, ut eum pro tua summa humani-
mnnter excipias. Scribcrem hac de re lon-
nisi mihi tua in omni ofiicii genere diligen-
>6resset. Cognosces autem hunc iiivcnem
olum eruditionc, scd efiam modestia magna
itum esse, quem quidem ob eam caussam
&.amare debemns, quodeius P/iniinepos cst,
lodolph^s Agricola dedicavit libros Dialecli-
Nomen enim Pleningerii vertit in Plinii
lU Remedium a Principe missum dedi ad te
rendum cuidam vcstro civi: significabis igitur
anaccep^riSy bibtjiiopola t&\Pelrus nomine:
lihi venit in mentem de tabe, si membrum
am aut fractum non recte curatiimest, ante
1 danda erlt opera , ut rursus recte consen-
iuncturae, si modo id fieri potesL sane sdre
tabis caussam^ In Italia dicuntnr magni
t,^^ Hispanorum exercitns, quod si eo vencrrunt
ad turbandam Germaniam, horribile bellum im-
pendet. Amabo te, perscribe mihi vestrorum con-
iecturas* Bcne vale.
Philippus,
No. 1187.
(S. Maii.)
/o. Friderico^ Electori.
f Ex auto^apho ia labul. Viiiar. Reg. U. foU 88. no. 84.
' ^ibn maou Phi]lppi •criptum, §ed a tcriba detcriptomy
Pbilippi Umeu manu passim mutatum, eiuidemque manu
etiam mscriplum his verhis: y^Handiung zu Leiptig von
dtr RtUgion ; Unserm gnddi$Mien Herrn dem Chur/i}r-
sien xu Sachsen xu ubercmlworienJ*^ Habitut est con-
rentus Lipsiae d. 29. et 80. Apr. auctoribus Archiepiscopo
Moguntino et Georgio Duce Saxoniae. Convenerunt r e-
hus et Tiirckj Mo^untini y luiius Pfhtg et Georgius Car»
lotuiis^ legati Ducis Georgii, Meianihon et Pontanus le-
gati Electoris. Vid. Seckend. hitt. Luth. Jib. IIL p. 90.,
qui totam rem uberiut narravit.
{Narraiio de convenlu Lipsiae^
3um Gingang ifi gerebt n^orben/ bafl btefeS foHt ein
ungefdl^rlti^ defeQtg ®ef))rdd[) fepn/ unb foQt ^^eimlic^
bleiben/ adein/. bap man unfern gndbigflen unb gndbi^
gen <|)erren beibedX|^tIS miipt ^njetgung t^uu/ maS
baDon ge^anbelf*
^rna^) tfl Don ber SDrbnung ber 2Crttl!e( gerebt/
baf man bte brbnung ^atten fod , n)ie fte tn ber SBer^
jei^nip tft ber 2Cug&burgifc()en 4>anblung* SBBaS au(|)
ba concorbirt/ foUmit benfelbtgen SSSorten alfo bleiben.
Tbvt ^rbnung ^aben mir nid)t angefocf^ten; aber bie
SSorte ber 2Cug8burgtfi^en SBerjetc^nip \oi>tXi n)ir ntc^t
moam anne()men / alS bartn 6 d etltci)e SEBorte feineS
©efaOenS gef^^rieben ^at tt. 2(u(^ fo man eine re(j[)te
beftdnbige Concordia mac^ modte / mupte xmi ni4)t
alfo bun!el mit einanber ^nbeln , n>te juoor \ unb bie*
n)etl eS je ein ungefd^rlid() gefeUid ©efprdc^ fepn foHt/
follt man nici)t I^inter bem S3erg ^alten ; unb bte Seute
mit SSBorten tdufc^en n>olIen. 3(Ifo ^aben n>ir bie ^Crti^
cul oorgenommen Domerfteu/ Domanbern/ baS ift oon
ber Srbfunbe/ Dom britteu/ ftnb mir eintrdd)tig. £ar«
na^) ftnb n)tr f ommen auf bie 2CrticuI Dom ©lauben unb
SBerbienfl; ba))on ^aben xo\x lang bifputirt/ unb ^b
t4) beclarirt / X00& unfre Sebre fep / unb xoxt eS ju oer^
fte^en/ bap U)ir fagen: solafide^ bap bie ^erfon atlein
um 6^riflu8 SBSillen gemipiidl) ®ott gefalle; unb bama^)
muf ber Oldubige ))ot; @ott auc^ folc^e ^rfe ber ©ih^
re(|)ttgfeit ^^^i^^xi, bap er etn gut ©emijfen ^obe/ ob*
gleid[) bte9>^fon ®ott ttm anberer Urfac^ millen gefdOet
783
EPISTOLARUM L1& VI. 1584.
7£4
Unb xo\mo\^ D. fBtf}t fob^ nu^t onful^t} fo
ipoQt et bo<i) metne StrQung brr SStrgleii^Hng nit^ an>
ne^nten, tienn et flccF t in ftiner ^ijaniafe^, bag tr ®nab
unb @cre4)ttgfeit beutet ni^t: @otlefi gnd&igca,JBiUm
unb @unil , fonbern : unfie IQtrneuerung in .tm^ 6t
ftelltc ctlid^e Si»^i>ir bie id) auif) tjccmarf, uiib no^ bie
Copien bci miv fja&e. (Snbliilj (icHet er biirfe Jonn su
gatein, bie ic^ jcfet Dcvbeutfrf): tjabe, ii>ie folgft:
„2lic ©awljtigtiit ruiub crlangt otjnc vprgcljcnbe
„£b\'rti£u(l bei- Stem obec ©loubcnS, obtr &ieb «ber
«^offnuitg, obcr anbcr 2Ser! , fonbcvn roibcrfdljrt unS
„burd)®f:ti-5Snati allein, bie in ®otteSn?rtl, fo «:
„ unS geredjt maci)t , njivf t erfilid) in unS ®(aub'eh , %d:
,burd)wiv an®DtC, bn «n3 gnvcljt ma^t, glauben,
„unb fefl aa feinemSBovt unb S$cv|)eigung ber @nabe
„t)angm. ®uv(i) bicfen ®(aubcn abcr iDirfct ®ott in
„ung bie£iebe, baburd) mir ®ercd)tigfcit lieb» unb
^ Unrt-4)teS I)offcn. 3tuii) wirft er^^ofnung, babuDiti
„ioic i^evtraucn auf fcine S3armt)erjigleit, burt^ mti^t
„ aUein bie crfct)rocEcnen ©enjiffcn 0ctr6fiet werben. Unb
..U-t^venbificnigcn vc4)t, fo in bicfnn SScrjlanb ^pxt^m,
u^a^bcc ®Iaube adein geced)t mad)e, ndm(id) baf fte
„-jon bcr ®ercd)tmac^un{) auSfd)(ie^en SSerbienfl ber
„Sieb unb atibcrl&ier!, unb fagen, bog oUcin ®nabe
,.unb Sarmt;cc}igfeit un8 g^rec^t mod)e. %bcx gutc
„^crte oon (^ott gcboti)en inuf man ^un, nic^t baf;
'„Gicr£d)ti3(cit nii^t umfonji um G^riftuS wiUfn erlaiigt
..ircrbe, fonbecn barum , ba§ ©ottguteSSerfcfli-toiljcn
,.^at, ba^ audj ®crcd)tigfcit unb ®laube ntt^t blcibcn
,.eann ol)ne gute ^ctle, unb i^ noti), bie f^nblic^
„^uft in unferm %Ieif^ mtt guten SScrfcn ju tobten,
„tia^ bic Sicrneucrung bcS ®cifteS junc^me."
^icfcft, vo\t erjdtjlt, ifl ber ^fnicul, ivie er. vom
anbcrn Z\)ni gcfteCIct i unb nietoo^I roir benno^ i&cben'
ten ()ierin gct)abt, bie miv avnS^ angejeigt; ipa^n'6 (iber
nid)t (i. e, fo i)abcn mir bod) nict)t) meiter gejiritten,
fonocvn a(fo fur un3 bie^mot biefe.^orm filc leibli^ bitU
bcn laffcn.
aSon ber SReffe.
Z^arnadj bcg<:I)rten mir, mati follt ben Vrticul
oon bcr Comniuiiiun oornf^jmen. ^ber bcr onbere
Zi}di bebad}t, man fottte ^uoor uon bec SRcffe veben.
^nn, fo man oon bcr tSti^ ni(>}t eintrdd)tig murbe,
rodcc alle ^anfiliing fonfl ucrgebcnS, unti mog eS in
rcd)ter 3^a()r^cit fa^en, ba^ mon unS mef)r jumut^et
bcr SKcffe t)atbcr benn ju XugSbuvg gefdjeVn* Itnt»
itod; langctn ^anfcn ift bcr ®rgentI)eU borauf g^anbcn,
bic SSIif , ndrtlid) bie Dlic^ung, fep cin SBert fur JCn»
bere vecbicnniid). 2)aS baben niir nic^t moUen jutaffen.
iDa »ir Rnn ^iefcA @tu(M Bt4)t eintr&t^ •nvrbeit,
noUt Se^rnii^t meiter f^ccitoi ju anbeui Xctiltta,
imb na4> oielem ctben fleUte er bod) ein XrtiotL £09»
gen,.t9i«off«ntli^ang9^at> b<^ ^CjwH^baifeiK^QiOii
^en, bo(i)b«mitwir aIfo.«in@nbe :Bia(f)ten,^f^ii||oltt«
mit ben Xrticut abfi^reiben, .unfemi.gnatiidfini «Ijetni
gu l>eri4)ten. fOb tt ober rc^t unb f6mbd} f^ , t^M
ju Stntgfeit bienen m&ge, mog eiifr^jebec «ccfUjibisic
ric^ten. , - . ; ■; ■,
Vttitul beS $Be^en vo^ ber ^'tffit.
, „ Die 3Ke^ if} ein S>pfit bapbi^ , '^betic, -bet
„SBefdimt;nif bcS®{aubmS«, ber gOan^agu;^ «nt>0e>
„bdct)tnip bc6 Zobti @^cif!i, baju oon Q^cifto.rin^
.,fe(t, ni4)t ba^ batti) 4)altung ber 9Xe^ ^i, ne|t ®fr
„ nugt^uung f^c bec Sielt @ilnbeti flcfcjie^/ g(f i||) «({
„bdtte baS £>pftt am £reui SKangel, ber buiHtbif
M4 foUt erfiattet merben, fo boA baS £)pfet: «n
„£i:euj genugfam ift fui; iiiel SSklt,;Jonbeni.t'^ bai
„Spfer, fo etn 3»o( jur &}al)(tuig flef(J)e()en i^,: fht»
„gee>^ret nerbe bur^ ba§ @accament, uitb b(^bie{tt
„et9ige Spfer im®ebd(^tni^ bteibe, biimit unfer^
„rCma8 :^abe, babur^t) eS erinnert iverbe b^ g^tfli^
„®nabe, jinb burc^ fol^ &inn(ning feinrn 9lan(>n
„mei)ce, unb mitSiebeeRtjtjnbetnecbe, unb),^g>pffM«g
„aiifvi($te, unb bem .^ccni G^iflp banfe -Ivv .fir^.
„£iirmiwt^igfeit unb S^D^It^ Xic^U i^efreiniij!|>
Jit^Xbtnbma^l, xtUen.^unsingen unb SDut^igfn wn
,M^n^o iugeri(i)tet, bop fie.babtiv(^ birf^ungrige^eefe
„erfdttigen, unb miber ifire ^iI)nMv^eit ertangen tf^
„uberjoiiitli$e. @tdrfc. -■ Ut\b.-biefeS TCbntbauW. fK^
.^gndDigrSSer^igungen oor <&ift\^j babwcl} mtt .tfe
„ crfct)roden(n ®cmiffcn tvdfiten m6g(n. SftifoQin.f^
„9)ri»fltweffenni(i)tabgitf)«o mcrbcn, fonbf m in«n foH
„t}cvf)uten., ba^ man ^t,x^t unjiemli^ «ctoiif^" '-^
3ns'»ic nun biefefform ni^t angenommeK, ij^
meitec bifjDutirt morben, nnb efn Sotmi d(fo ge^tSt
worbcn.
„S)Ie Steg gUt ni(^t aUein alS etn @acranint,
, bamit t)ie !®.f)i)iffcn .^u trdlVn, ^oubtat and).dAt99t
^SDpfec, alfo, ntct)tbagfte.eiii 3S(rCfc9r.-babucii^!^
„grbung brr t^unbe oerbienct nHrbe, bem fJrieffaroba
..onbern, fonbecn ba@ cS eine geraeine XJanCfdgiii^.il
„ber£irc^e, unb cin iSerE , eingep^t ^ Srl^altuiig M
.,®fbd(l)tni^ 6f)rirti, mie bie Ceremoaren im-altoi
.,£efl(unrnt; ubcr baS, bap fte 3ei(^en finb gimfii
„ftlnftigei^ Srl6fting, finb fie au^ Siecf. gnsefai sn
„X)anf^ung verorbnet, unb jum lSM>d^ti|i&,. M
n®ott biefeS M ermai)Ict I)at.''
s
EI^ISTOLARUM LIB. VL 1534.
726
3ti btefer %om f)at bet ®egent^i( bfefe SEBorte
HttSSet^att: ,,ni^t bap fie ein Setrf fep,
btttc^ IBetgebitng ber^ -Srftttbe i^erbtenet
«t)»^'/-tinb>tt bagigenMefe Sbrte>atefn jsef4)mtes
1*14)1 hkf ee tinmttt JtW'M ^^t^
^"VliiV^iAttWtt^bet^er, f^ o|>fer'n, ober
: bte eS mfrb s«o)}fert/ anbern inr Se»
feft' nii^lxify Jepr fonbern bap wtr ba^
z6) ben jBater burc^ S^rifli Xob Derma^^
1/ bap er bie @nabe/ fo am Areu} er^:
rben tft/ worie benfentgen/ fo opfern/
b fftr bfe e* aedpfert lofrb/ thitt^eilen/
6 Dabnr^^ tbtrbaS- ®ebd^tnff be6 SSobeS
tifirerti^etten.
^ Dfefe ^orm i)ahen wit i)ern)orfen ber(;a(ben / ba^
i^ baS tooHte Mrbef^alten/ bd^ bie 9)tef SS^ergebnng
®finben anbern xitJAUn, ^dben ffe ho^ an6) vtv^
Jpxt i mtferh gn&bigflen «^errtt jn bertcf)ten.
-> HBiettM^I hun bee^anbel ef n Snb^ |Ktt/ arbeitete
j ' (5 a r l b m i | , baf moh foflt fb^djref ten gii an*
R^Vrtfcurn. 3>arauf tt)arb icf) toiebertim ju ben an<
i'S^xm geforbert. S)a ftng ^z^t ben 9tep^nbe(.
Mrttm au/ unb bif))utirte t>on einer foftben Sorm :
'^'^«^^ie !Rep ^(t nfc^t oOetn a(S ein ®acrament
«d)ittt aud|) alS efn JDpfet/ tttci)t bdf baS SSerf t>er^
Mie beht ^riefler ober 7(nberh (Setecf^tfgleit/ fonbem
iP*fe ®ebftf)e barin nfl|(ic^ ffnb; fo ffir anbere btt*
tf iM^^cl^thif bc6 &eibend @HIi/ bdff if)m @)ott
1^i(e bfe%uci)t bed SribenS 6f)rifH/ itnb ffl baS
Itbef^ nfi|(ij^' ni^t et opere operaito, fohbem fo
(! giffd^^^iht ©(aifben. £>b diier ba^ SSerr ber
[i^hg uhb nlcf)t baS (S)cbet() dnbem mbfenfttic^ fep/
|^W*n'htc(>ftintrdcl;ytfg.''
'' ^®arnac^ h)o((ten fte meittt f4|reiten/ SBeU aber
Srfi'if huh bH onbern ^dnbc(h bar/ (ie^ ic(^ eS
bent j^flrigen 2Cbfc^icb btetben/ ndm(i4^ bo^ Jeber
eit ^tfe dndbigjien unb gndbigett^rrcn biefer ^|>anb<
g ^eric^tcn fodftc / barauf }u bebenfen / ob man xoivt^
jufammcn fc^icfcn moQte/ unb ob mott be& an()an<
fiieh' 2(rtkufS^aIb ))on ber 9teffe !dnnte ndf)er jufam^
ifdMeh';' hbb oV^anhh9.^iebet iufamhtMrf^^
1^'obet ntcfK'/ bad foait(^'Dii&ef^en sufct^rciben.
^'' 3^ ^ab tntc^ nfc()t Suft baju fonbcr(ic|) a&etn ju
ibUh/ biMtc^fa^/ bapber SSe^e ni(|tftanbcr6
^ ; tilenh b£r 9>rit)atmeffen mi^ auf}uric^ten. S^ar^
•iief 1(^6 bei b^m Dorigen ^Cbfc^ieb bleiben. SSa6
K f^uf meiter ju tbun^ mirb unfcr gndbigftcr |)crr
^ 1^ehl^t?> ob feine ^\. (Snobett bte ^anb(ung
K) n)o(I(f'a)){ci^beh (affen/ btcmcil htan nfc^t fann
cebireu/ bap bie SKeffe ffir ahbere ve^ienffc^ fcp/
uhb mdtfefofc^ ftradfS mi^ obcr anbere (affcn bcn an-
bmt3tifc|)tefben; IteTn, bictt)ef( boc^ bcr^anbc( ba^in
wffT/ bie ?)rioafmeffe ^ti ffdrfcnj obct ob fcinc 6()f. ®.
met)r^ehte SSIcbenfrn ^5ren moQcn/ ob bicfefbigcn l^ierin
9Kitte( jur Concordia ftnbcn m6ci)tcn/ obcr xo(A boc^
ju tf)hn if!.
£fe (ateinif^cn SBcrjeic^nip ^abe icf) bcl^aftcn mit
DocU Mariino bai)on ju rcbcn»
No. 1188.
S. 3Iau.
. Pontanus ad Piinc. Etectorem.
i- Ezautograpbo in tabul. Vinar. Reg. U. fol. 88. no. S4.
{^loh. Frid. Duci Saxon. Electori)
S)ur4)(« ^oc^geb. (S^urffirfl. 6. S^f. ®. fmb mcine
uhtert^dnige mfQtge ^fenffe tn a\im ©c^orfam mit
Sfeif ju ooran. ©hdbigfler J^crr. g^acfjbcm 6. 6l)f.
®. SJtagft. 9>f)f(f|)pen a)tc(ant][)on unb mid) ocr-
orbnet ju bcr Untcrrcbe bie 9tc(fgicn bc(angcnb / fo mci^
@. 6^f. ®. xi^ in Untert()dnigfeit nid)t unangc}cigt ju
(affen / baf mcin gndbigffer S^tit oon S^Iainj unb ^ag*
bc()urg brci 9)erfonen oerorbcnt gcf^abt/ a(8 bcn SBeif^
bffi^of oon ^afbcrffabt/ ben 9>tobft bcr ncucn @tift6^
f irc^e ju ^aS / fo ctma ein 9>rcbigcrm6nc^ gcmcfen ju
^pbetberg/ unb D« S£firfen. ®o ffl<|)crr 3u(iuS
^f(ug t)on befi S3tfcl[)off8 unb jum %\)vi oon <|)criog
®eorgen mcgen/ mfemo^f c8 nic^t tfl gercbt morbcn/
aber fonfl nicmanb mc^r babei gcmcfen/ ^abcn bie<|)anbs
(ungen am ndc^ftocrgangenem fKittmocf) ^) im ^rcbf*
gcrf(oflcr angcfangctt/ unb ift ber ®(impf auf bcibcn
(SSeitcn ffirgcmanbt/ mie ()o4) man ju d)rift(id[)cn Stie«
ben unb $Scrg(ci(f)ung / fo t)tc( immcr mit ® emiffcn be^
fc^ef)en f6nnre/ gcncigt/ abcr bocf) cnb(i(^ ni4)t8 barau^
morbcn. >Dcnn cS ftnb aScin 4>anb(ungcn t)on SSorten/
unb ber Scute 9){ctnung ift nid)t anbcr6 benn mie juoof
\)\n gcmcft/ aucf) nicf)t oermcrft morbett/ baf ffc in \oU
i)tn ftorcn Sa4)en ju entmeic^cn gcneigt/ bcnn aQein
baf f?e grtrt elne S?i(f)tung f^abon moQten mit fo(d()cn
SBb't!tien/ bif^tffc i^re ungcgrfinbete ®ad)cn nici)t me*
nfger benn 'i/or|)tn f6nntcn er^dtcu/ unb bap ftc n\6)Xi
UQjib^ng wie bcnn Philippus ben ^anbc( unb 2frtifc(
oVrjefdjhen, unb mtr bicfcibe jufteUcn mirb/ 6. 6^f.®.
btefcibe/ menn icf) jum nd()crn a)ta( ju @. 6f)f. ®. fom^
mcn n)crbc/ mitjubringcn. Unb ifi bcr Tfbfc^ieb gcmeft,
bap !0ire.6f)f.®. bcr@ad)cn unb ^anb^ung ® c(e9en()cit
*) d. S9. Apr.
7«7
EPISTOLARUM LIB. Vt 1684.
Uti^ttir, tingUi^tn fit oucf) t^un moUtmf ttnb vuM^
tm 6». 6^1; > unt) Siitftl. (Snaben aUetfeitft t)U ungts
fd^r(td}ni 8$eT)eid)niffe weiter beto^m la^m, ob ntan
not^molS einflen ju etner SSergleid^ung tommen/ unb
borauf beiberfeitS f^ieblid^e geute an einem gelegenen
JDrtroiebecjufammenBerorbnen midjte. D. Sutl (jdtte
fid) beS .^anbelS ijalben muffen aufl)alten tajfen bift auf
ben 2)onner8ta8 nadj SSittage , ei- iff aber noi^ bejfeU
bigen SageS oon Seipjig abgereifet. 2)a5 Ijabe G. 6I)f.
®. ic^ in Untett^&nigCeit ni^t raijfen unangejeigt )u
taffen, unb @n). 6^). @. untertljdniglicl} ju bienen bin
i(^ aUmeg miQig. Batum Leipzigk , (5onntag& Can-
tate 1334.
Gregorius Bruck. D,
loach. Ccanerca^io,
Epist. «d Camew, p. XS7.
yiro optimo loackimo Camerario amieo
suo summo,
S. D. Multas accepi eodem tempore-tuas litteras,
postquam Tcdu Lipsia^ io quibus mihi scholasti-
C03 aliquot comniettdas, quos scito mihi curae Fu-
turos £s£e. Id velim, ut Celerus etiam sciat de
eo, quem ipse mihi commendavit.
De illo duce nihil adhuc certi scire potuimus.
Vota quidem muUorura optimorum Tirorum co-
guosco, qui optant, inlegnna illum serrari po-
tuisse nd res, quae videntur impendere cum gra-
vlssimas, tum minirae inhonestas, nam haec mi->
litia eventu SoxiftaaBriaexai. Ego cerle tov Ma~
xeSoya non possura non amare et nolim cadere.
Noster Priuceps dies iara aliquot abest, subito
profectus, necscimusubi tit, liintum 8nspicamur
moUri eum pacificationera aliquanl. Sed hand
dubie vobis omnia aant iiotiora: expecto tgitnc
abs te litteras. Haec «lim scripsi , partim ut vi-
deres, nosiiihil kabere explorati, partim ut indi-
cium etiam meum , v^ potius opinionem ae soli-
citudinem hnc de re cognosceres. Bene vale. Po-
stridie Non. Maii.
^iUnTios-
No. iigo.
G. Spalatino.
Ad Spaldtinum.
S. Gaih, qui fuit apud D. nobilem de PlaniU,
nondum putuimus invenire conditianem. Kam
profecto conlluunt huc plurlmi pauperea, ac prae-
cipue Belgae. Ego ipse domi habeo nuiu: Belgani
nobilem homincm doctura, pulsura palria, cogno-
raento Dorpium, Itaque decrevit Gallus ab Illu-
striss, Principe petere, ut Id quod IlIuUri5S.PriD-
ceps poUicitus est in biennium, clementer velit
in unum annum conferre, hoc est, ut cyin luc
anno decem, futuro nirsus decem accepturns fiii>»
set, irapctret viginti illos in hunc annom. £t
confimiat se non futurnm deindeoneri lUuitrift.
Principi. Nam interim aut inyeniet coaditif^oan,
aut ex patria ali<{uid conficietl £la'in re nt «diiives
eum te etiam atque etiam rogo. £t rogabis IX oo-
bilera a Planitz^ u( tecura apnd Primripem.piD
Gallo intercedat. Quaeso significes mihi, si (mid
habes de Landtgrafio*). Magna et pericoJoa
re» universo orbl terrarum, ac praecipu^ nolus
ab illo mota est. Iraplicabuntur b^^ omna tc-
ges. Et vaticinia affirmant, Gallnm iteFpm yen-
tumm in potestatcra iraperatoris Caroli, et ad
extremum casuros esse Galli av/ifiaxovg. Sic ait
Liechlenberg:**) Leo carebit auxilio et dedpie-
tur a lolio. Bene vale et rescribe. 1534,
Philippns
Toack. Camerario.
E^(t.a4 Cunenr. p. SST m|,
yiro opiimo loat^hipip Camerariq,;Bam-
ifirgertsi .amico s,u9 summoy . . ., j ,,„
S. D. Posteiaqnam 6a, qtiae moveiHur, ne^u ut-
stro consilio suscepta «mt, neque nosteia proliA-
tibos, sed inilio dehortaatH)BS' etiant', dMiBimt
aliquando de caussa di^vtare. Quainvis «n^
*) Vi lunc reililaente Ducem Wuerieml>er».~ -■ ■'i-'
**) lo. UdilcDberfter , cuiui Talicinia tJStkHttrt^^m,
cBn prae&lian* l.ulhari.
EPISTOLARUM LIB: VL 1534.
780
ificilis ct einsTnodi suscepta sit, ut eventas
um probaturus improbaturusve esse videa-
»go tamen neque maledicere neqne male
ri Tf3 6/<cow/fO) *) volo , qui fortassis habet
j, quas ignorainus, et tamen suspicari pos-
llhid nuUo modo putes, eiim hacc susci-
novBVorififvov , rcrum domesticarum despe-
!, quos riunores inimici illius spargere di-
; Hoc mihi cxploralissimum est: Ingenii
ilii tantum ci tribuo, quaiitum purpurato-
emini. Vides etiam, qnae sit crndelitas,
;<ffuAo>lcfr(iac?£ liaereant inEcclesia, quanta
icia defendantur. Qnid si Deus illa publica
am pimire tum aliqua ex parte tollere dc-
' Itaqueoro, utmoliis sit kaTaaT()Offrj et
lae XQtOTov utiiis.
fc Marpurgo non dubito, qnin sit fabula.
njii nihil adhuc sciebamus, nisi pergere rbv
^6va. Casseliae nescio quid memorant noclu
aquis monstri visum essc, et qui viderit^
tanlgras^^io narrasse omnia, scd hunc gra-
espondissc: satis scire se nihit essc fide! ha-
m huiusmodi visis. Sed narratio mendacio
ilis est. Itaque operam dabo, ut mihi dili-
bmnia perscribantur ab amicis Hessiacis,
ras si quid accepero > curabo ut tu quoque
.. Bene vale et me expectato* Die Ascen-
Dominicae.
fPiliTtnog.
92.
23. Maii.
loachimo Anhaltino.
la a Beckmanno in Access. p. 118.
loachimo^ principi Anhaliino,
Nicoiao **) intellexi , C. V. adversa vale-
conflictari, quod mihi magnum dolorem
, cogitanti, ad ceteras veslras sollicitudiaes
icuhates, quas sustinet C. V. una cum opti-
atribtis, accedere etiam hahc molestiam***);
bit, trt spero, Deus cum tentatione evcn-
etquidem sedulo orabimus Deum, ut C. V.
tres Principes optimos servet ac defendat.
r «tiamC. V. nt aequo animo ac forti hos
ndgraTio.
■lasinanno.
De morbo loacbimi Anhaltinf vid. ctiam Lnlberi epp. ad
dem d. d. 9. lun., 18. lun.» 23. et 16. lun. 1594w
TB, OfER. VOL. II.
impetns ferat, cogitetquenusquam magis cerhi ac
conspici Dei praesentiam ac bonitatem , quam in
mediis afflictionibus, eoque divinitus nos obiici
periailis, ut Christum invocare et eius praesen-
tiam experiri discamus, sicut ait Psalmus: Imoca
me in die tribulationis ^ ei eripiam te, ei glori^
ficabis me. Haec scripsi adductus soUiciludine
quadam, qua affici nos pro omnibus bonis Princi-
pibus decct, eaque rogo, ut C. V, boui consulal.
Bene ac fcliciter valcat C. V. Pridic Penlccosles,
1534.
No. 1193.
i 1 . Meii.
Bened. Paulo.
f Ex aulographo PI. Rev. Baehriij ab ipso miJii deseriptji.
(Atitographo inscripta sunt baec: „Siim Christiani Scno-
nenberg ex donalione \Volf{;angi Ludovici Fasi, A. 1601.
prima laiiuarii antiq. Lipsiae.*' — £t alia maiui: ,,Acce-
t'
L
psiae. — ci aiia maiui: ,,/%cce-
:)i a d Schoenebergio 8. lun. st. n. 1619. Coloniae.'*}.
bliusdem epistolae auto^rapbon Hremae tMse mibi scripsit
S. V. Rnlermundus, qiii etiam eandem ex MSfo Breinensi
accurate mihi detcripsit. Fortasse alter habet piiiiiam,
alter alteram scripturam.
Eximio i^^iro D. Benedicio Paulo Doctori
utriusque iuris^ suo patrono obsen^ando
S. D. Miror vobis hoc tempore, quo tantuni
estalioqui puhlicoruxn periculorumac negotiorum,
etiam bunc errantem Arabem curae esse. Venit
huc sine commcndatione ab'qua. Locutus est pau-
ca cum Luihero pec interpr^tem, qui scit italice,
qui est scholasticus noster. Is ait, eum vablt!
corrupte Italiciiin loqui. Itaque') mibi etiam vi-
detur. . Latiiie parum admodum scit. Tantum
de TriniUite dixit Luihero sententiam orientalis
ecclesiae convenientem cum occidentali ecclesia.
Nec possumus satis coUoqui , cum nuUam occiden-
talem linguamrecte calieat, nec latinam nec ita*
licam nec {^aecam. Interrogavi, an sciret graece
scribere; negat se n6sse characteres graecos, sed
vulgare graecum scire credo sicut italicum scit
£t tamen si scribere posset utnimque intelUgere-
mus. , Hospes est f^aleniin Ebrari'') et habet
vij|ticum« Cras audio itemm abituriim esse. Vi-
detur inihi homo ingeniosus essc. Sed cum col-
loqui non possimus perfecte, de maximis rebus
non possum satis iudicare, quid habeat vel iiidicii
1) Mst. Brcm. Idtfue.
t) In mst. Kaebrii baec nomina m legi poteranL
47
7»!
EPISTOLARUM LIB« VL 15S4.
vel doctrinae. Invitavi ad me hoc vespere ad
coenam una cum interprete. Vidi multos similes
Arabes, sed omnes indoctos, et nullam linguam
eruditam scientes. Reipublicae nihil ab eo peri*
culi e$se puto. Bene valete. Dominica Trinita-
tisl534.*)
Philippus.
No. 1194.
2- luo.
loach. Camerario.
Epitt. ad Camerar» p. 229.
f^iro optimo loachimo Camerario Bam-
bergensi amico suo summo,
S. D. Heri tuas litterasaccepi, in quibus erant
ad Pontanum alterae. Etsi autem existimo te
habere tui consilii rationem, tamen ego longe ma<-
lim hanc pecuniam conferri praesertim hoc tem-
pore ad emtionem aliquam , omnia enim in aulis
sunt incertissima, et nisi res Macedonicae iam ad
otium deducuntur, infinitum bellum impendet,
qupd implicabit nostros praecipue. Hic etiam
metus , mi loachime , fuit in caussa, cur non con-
tenderem vehementius dc te istinc extrahendo.
Loquar tamen cum Pontanom Nunc autem abest
apud Principem , qui brevi TiQhg Tor (iaoilia pro-
ficiscetur, nisi fortasse iam profectus est, quo pro-
ficiscentur et alii neqi xdiy Maxsdovixwv diaXkaydSv
acturi hf OQH rijg firfviQog r^g Ma^iag '). De re-
bus Macedonicis quicquid habebis, mihi signifi-
cato, etsi adhuc quidem ex aula habuimus satis
certa: nisi nunc res componitur, mi loachime,
quamroulta, quam tristia metuenda sunt? Quo,
enim loco sit Respub. vides. Late malum istud
vagabitur, nisi hoc loco repressum fuerit. Urgea-
mns ergo preces assidue et.fideliter. Bene vale, '
tecum ut spero brevi ero. Postridie Cal. lunii. '
^iXiTmog.
*) Ultimum numerorum characterem non satit disttoctiim
esBtf notaTit Pl. Rev. Baebriut^ sed in pisL Qnvn. lecitur
1584. In Lntheri epistoiia nihil de hoc homine^ auem MeK
Arabem nominat, legitur. Habetnr vero epistoia Lutheri
scripta d. 24. Maii 1$S8., in qua commcnoaft Fcanciscuoi
quendam , quen» editores Nigrum (eincn Af ohren | forlasse
Manren) appelUmt.
1) Annabergae.
No. 1105.
7SI
18* Im.
Margarethae, Reginae Navarrae.
Edita a Manlio in iarrag. p. 167 sa. Ilemn • PeaclNr iib.llL
epist. p. 20sq. (luiil. Lond. Ul. ep. 9.) •— Apompb ia
cod. Bav. 11. p. 818., cod. Goth. 401. p. 81., cod.Hehn.
111. p. 101. et cod. Lips» p. 167. -~ Marg&reihai RegiBa
Navarrae, Francisci i., negis Gallorumi soror, mnltuai
favebat emendationi sacrorum.
{Margarethae) Reginae Nai^arroi.
S.D.*) Etsivideorimpudenterfacere, qaodfaomo
infimae sortis et ignotus Celsitudini taae, qnen^
quam ausim commendare : tamen fama tiiae ' exi-
miae pietatis , quae totum terrarum orbem perva-
gata est, facit, ut hocofficium hominibono ac')
docto petenti duxerim non esse denegandunu Non
enim dubitabam , quin Cekitudo tna , tanta prae^
dita pietatc , meum hoc offictum boni* consdltura
esset, cum Christianae charitati, praesertim in isto
summo loco, nihii raagis conveniat, qn^m idfici
studiosonim miseriis, eosque respicere ac')subleva-
re , praesertim cum recta studia non possint sinc
summorum ordinum ope ac libcralitate conservari.
Exposuit autem mihi hic iuvenis Claudius
Baduelius Narbonensis t Nemmso^) j cnm nni-
versum cursum suorum *) studionnn, tum inic}d{ta»
tem fortunae, qua, nisi Cdsitudo tu9 opem ei*)
tuierit, ab optimis artibus ad alias quasdatti ope-
ras, a quibus et natura et voluntate abhorret, abs-
trahi se queritur. Etenim cum unice cupiat elo-
quentiae et sacrarum literarum studia, in*) quae
quadam cum spe ingressus est, absolvere, pau-
pertas ei quasi manus iniicit, eumque a pulcher-
rimo instituto avocat Sed prius experiri omnia
decrevit, qnam haec studia abiiciat.
Existimat autem studiosis nniversis Gallici
nominis in tua Celsitudine velut in quodam an-
mine plurimum esse spei repositum ^). Ideo ad tuam
celsitudinem confugere decrevit, et oraty nl m
studia liberalitate tua inventur. Habet toa Griai-
tudo, quid petat,
Nec vero ^) existimo pkiribus v^iainluietaii-
ta tua^) pietate opus esse, nec me decet garrnlitas.
♦) S. DA Pez. S.
1) ae] Mani. «/•
t) ac] Manl. atgue.
o) e Nemauso Pez. praetermisit. C6dd. omnes eimi Vk
tuentnr, ^ed cod. Lips. et cod. Gotb. 401. e Nmum§9i
iraetermislt. Cddd. omnes eimi IbaSo
4) Muorum escidit apud Manl.
5) Manl. ei opem*
6) in omittit Pez.
7) Manl. /M»si/ifm.
8} vero eiddit apod Manl.
9) iua «acidit iqpnd Manl»
Tas
EPISTOLARUM LIB. VI. 1584.
794
Hoc tantam adscribendnm duxi, hoc ingeniam
Tideri mihi inprimis dignum, qnod foveator; non
solnm qnia virtntis stndia tam vehementer amat»
aed etiam qnia iam'°) tantos fecit progressns, nt sit
indignnm emn qnasi novi operis nnnciatione ")
ab hoc instituto abduci. In oratione eius Latina
noti solnm mundities est et degantia singularis,
sed etiam quaedam non insuavb copia. Et mores
sunt modestissinrf.
Haec autem fuerit eleemosyna vere regia,
ad Christianae Ecclesiae utilitatem talia ingenia
foyere. atque alere.
Sahctissimus Propheta Esaias laudans hoc
genus eleemosynarum inquit, Reginas futuras nu-
trices studiosorum £vangelii« In quo numero ") te
iara.4tidom per totum orbem terramm Ecciesia^^)
collpcat» etrecensebit'^)^ad posterosuniversa £c-
clesia^ fitenim oum caeteras virtntes vera £ccle-
sia.sumau) semper studio colit, tum praecipue
gratitndinem,
.Postremo peto, ut has meas literas boni con-
sulat Celsitudo tua » ac me quoque inter studiosos
bonarum artium commendatum habeat. Bene ac")
foeUciter valeat Celsitudo Tua. Anno Christi'^)
1584^ Idibus lunii '^).
No» 1196. (exeuntelun.)
loh. Ruellio.
,f Ei aponra^hu in cod. Bbt. Vpl. 11. p. 565., cod. Goth.
' 401 p. 278. ti cod. Monac. 90. no. IV. p. 385 b.
f^iro optimo JD. loanni Ruellioj Doclori
. ^ . luris j amico suo praecipuo. *)
£tsi ipse ') , cum primum potero , decrcvi vos in-
visere, (magno enim dolore afficior propter ad-
versam valetudinem vestram ,) tamen nunc dedi
haf:Uteras ad vos, ut absens aliqua ex parte, si
possem, levarem vestras soUicitudines '). Filios
Yditms, optimds adolescentes , scitote nobis tam
10) iaj/i excidit apud Manl.
tlyifUiM mavi op. nanc,^ Uaec praeiermUil Pezel., scd exiii-
. .^heotManlius, codd* Goth. et cod. M.
tft^ numero] Manl. munere,
tB) Mccie$ia non habet Manl.
14) Manl. reeenseij cod. Lipt. reseribit,
16) ac\ Manl. e/.
l^ Qiriti£\JSUn\.J)Qmini.
fytdibuM lunU] Pes. et cod» Bav. omittunt. Cod. JJps. lia-*
het ad idus luniij cod. 401. i IS. Id, Iunii\ cod. M. : IS. Idus
lunii,
^ Cf. de morbo Ruellii Lutberi epist. ad eundem d. 99. lun.
15S4.
i) Cod« BiT, tentpore,
S) Cod. B. vesiram soiHciiudinem,
curae futuros esse, quam sunt nostri ex nobis nat».
D. Doct Mart» Lutherus pollicetur eis habitatio-
nem commodissimam in suis aedibus, et suae pro-
priae roensae eos adhibebit Dc valctudine ve-
stra scitis scriptum esie: lacta curam tuam in
Deumj et ipse te exaudiet et conservabit. Ghri-
stus donavit vobis Evangelii sui cognitionem lo-
cupletem; hanc spero vobis solatio esse. Scitis
enim, Deum praecipue^) velle coli fide. Igitur
erigite^) animum fiducia misericordiae Christi, et
statuite, quod vos servaturus sit, ut certe faciet.
Est enim Deus sahans et educens ex morte , ut
Psalmus ait, nec sinit confundi eos, gui confidunt
in ipsum, Hoc sacrificium fiduciae praestate iam
Deo; id enim maxime probat, etrequirit, sicut
Psalmus 4. ait : sanciificate sacrificium iuslitiae,
et sperate in Domino. Facile erit perferre cor-
poris dolores, si anlmum vestrum hac fide erexe-
ritis^). Ex animo igitur opto , ut Christus, sicot
dedit vobis evangelii sui cognitionem, ita vos
confortet et corroboret £t certe non solet esse
inane Evangelium. Est enim potentia Dei ad sa-
lutem omni credenti. Sed haec spero etiam co-
piosius ab aliis vobis proponi, et vos ipsi haec
nostis. Sed tamen iussit Christus, ut suo verbo
nos mutuo cohortemur ad fidem, De pacificatione
cnm rege ^) adhuc nos nihll certi haberaus. Pbr^
tanus adhuc abest cum principe. Deus det feli-
cem exitum his negotiis. Videtis Landgravii et
anlmnm et successus **). Christus det, ut pro-
sint suae ecclesiae ea, quae gerit Landgravius^).
Phil. Melanthon.
Nondum ^) statuerat recto D. Doctor lonas se us-
que in illam Thuringiae oram profccturum tsst\
alioqui adiunxissem me ei. Dedi tamen hoc epi-
stolium , ut, si ad vos venlet, intcUigeretis , me
non esse oblitum promissi mei. Cum primum
potero ad vos expatiabor cum aliquot amicis.
Ulinam vos videamus optimae valetudini resti-
tutos ! Nam animo ita confirmato vos esse spero,
ut etiam si morbus vos diutios exerceat , tamen
hoc sacrificium Deo sciatis praestan^um ^sse^
ut Ilbenter Dei voluntati obediatis« Omnia
^) praedpue non legitur in cod. B.
4) Cod. B. Ideo recipiie ; cod. Monac. Ideo erigaiis.
5) Cod. Bav. exercueritis,
^) Ferdinando.
*Mf) Victoriam reportatenrt d. IS. Maii h. a. et reititaerat Ul-
ricum , Oucem Wirtenbergentem. Vid. Sleidani Comment.
p. 242.
Cod. Mofaac. additt anno dom, 1534. mense Ittlio»
) Nomdum ctc non iegnBtur in cod. Monac.
§!
7«5
EPISTOLARUM LIB. VI. .15«4*
m
enlm siint credenti in Christum f^cilin. Benc
valete.
Phil. Melant>.
No. 1197.
(fere ex. luu.)
Toachimo Anhaltino.
EJita in Becknianni Access. p. 123.
loachimOy principi Anhaltino.
Cum et Illustres Principes fratres C. V. omnibus
officiis levent.morbi molcstiam*), et sciam notas
esse C. V. consolationes , quae extant in sacris li-
teris: scripsi rarius hactenus, verum precibus
commcndavi salutem veslram Christo, cuius, ut
spero, beneficio convalesccl C, V. feliciter. Si
Diabolus hoslilius saevit in corpus C. V. odio
Evangelii, quod C. V. et amat et colit, hoc magis
crigere aulmum C V. debet et sperare a Christo,
qui profecto suos respicit, qui propter Evangelium
affliguntur. Misi C. V. libellum Alesii, prodest
eiiim nunc C. V. variis et iucundis serraonibus aut
lectionibus animum recreare. Habet autcm hic
libellus miram historiam, et quae in tantis odiis
Evangelii consolari etiam Vestram Celsitudinem
poterit, cum cogitabit multos alios bonos viros
similibus afflictionibus exerceri, quorum aeru-
mnae, utspero, Ecclesiae a Deo impetrabiint ma-
gna bona. In his numeret se etiam C. V. et spe-
ret Deum Ecclesiae aliquid boni pro Vestris aflli-
ctionibus redditunim esse. Bene et feliciter con-
valescat ac valeat C. V.
No. 1 198.
Georgio Anlialtino
(ex. Iun.)
Select epist. p. 975. Iterum Episl. lib. I. p. 83. (Edit.
Londin. lib, 1. ep. S6.)
lllustrissimo et Rei^erendissimo Principi ac Do-
minoy Domino Georgio Prineipi in Anhalt^
Comili Ascaniae etc.
S. D. Quod hactenus ad Cels. T. nihil dedi lite-
rarum, fatebor potius parum officiose a mc factum
^s^^ quam utar aliqua inepta excusatione. Quaeso
autem, ut Cels. T* meam in hoc genere procrasti-
nationem boni consulat. Ego enim C. T« bene-
*) Vid. epist. coBtolaU Lwtheri ad loicktiiiiim d^ f6. 1«a. b. a.
volentiam erga me facio plurimi/non solamm^
Utilitatis causa, sed raulto roagis quod tantavir-
tns et doctrina in Principe viro praecipue ineren-
tur admirationem atque amorem. Utinara habe-
remus multos tales Ecclesiae gubernatores* $ed
et de pulcherrimis virtutibns Cels. T. 6t de Eccle-
siarum conditione alias plura. Nunc mitto C T.
Alesii libellum, in quo collectae snnt qaaedam
consolationes, quas ipse mihi inculcare soleo, ad-
versus eos, qui nobis atrox schismatis crimen ob-
iiciunt. Satis enim excusnt nos istomm horrlbilis
crudelitas, quani profecto neque adiuvare neque
approbare debemus. Spero hanc consolatlonem
et T. Cels. gratam futuram ^sst. Commendo au^
tem me Cels. T. tanquam praecipuo patrono, ac
polliceor semper autoritateih Cels. T. plarimmn
apud me valituram esse. Commendo etiara Cels. T.
M. Franciscum , quo cum mihi , propter ipsiQs
summam huraanitatem ac fideno, vetus e$t anuci-'
tia. Praecipue autem cupit Cels. T. e&se comiqtKH
datus propter excellentem virtutem et docttinaiQ
Cels. T; Bene et feliciter valeat Cels. T.
im^ :
No. 1199. (W)
Pontanus Jilius ad patrem.
.(
Mahlir farrag. p. 178 «q. iDscriplio apud ManHum^ 2K-
lano PhiiippuM Heianlhon S, D- , - io^oU rt J^eoda e$t
« Scribit eDim ChrUtianuSy filius Pontani, ad paireip. wA
tam venabatur «am Principe 'Elcctore iii &r»liemStt.^ m#'
vii. dubio carety Melaathoaem ChristianO) discipula JMi
epislolam praescripsisse,
Christianus Pontanas ad GrSgorrimm
Pontanum\ patrem» 'ir:ni*i<»
S. D. Etsi spcro te ad nos brevi reditnrum eM'^
tamen cum mihi nuncius oblalus esset, duximei
officii esse, ut aliquid ad te scriberem, ut ^taijet
apud te aliquod specimen studiorum meorum. IM.
beneficio bene valemus omnps, et rogamus Deiiia^
ut tu quoque salvus et incolumis domum redeas.
Nihil nobis tua salute prius aut gratius esse potest
Novi nihil habco, nisi i]uod audio hic recndi hi-
storiam Papae, qua Papa a Gallo exceptus cst*):
et aiunt D. Mariinum addcre qiiasdam annola-
tiones. Christus servct te, optime et charissimt
pater* Bene vale.
^ Clemens VII. , Pontifex Rom. , exeunte anno 158S. MaMl»
liam profectua f uerat ad celebrandas nuptiaa ColJMrkMt t
Medici*
787'
No.1200.
EPISTOLARUM LIB. VL 16a4-
4. lal.
Testimonium.
Editum a Manlio in farrag. p. 367^ %({, , qni illud inscriptit :
^PhUfppus Mtianchihon omni&us has lileras leeturis
S^ X>.*' » Apographon «tiam ia cod. Lipt. ep« S7. —
ScbUlziiia autem iTlud, ut a Luthero tcriptum, edidit in rpp.
Lutberi Vol. 11.519. uudeillud deWettiut ioteruil epp.Lu*
iheri T^ IV, p. 550. Etiam in apogra|iho in cod. BatiU 59.
p. 124. Lulheri tsse clicitur. In apo{:;rapho autem in cod.
Mehn. IIL p. 8. inscrttittur: ,,Epislola Lutheri data cui-
dam Aethiop.. aulhore PhiL Meianthone.** -^ Argurocn-
tum et loqucndi ratio Melanthoni ulicj^ue convenit, quare
iliiid hic abesse noluimus. Manlium intcriptionem ex in-
geaio et opinione adiecitte Tcrotimile non ett, ted ride-
tur potius Schutzius ex apographo, inscriptione deslitutOf
bansisse et Luthero teslimonium adscriptiste. Ketlnui igi*
. tur Manlii inscriptioDem.
Philippus Mtlanchihon omnibus has li-
teras hcturis
S. D. Fait nobiscnm in Germania Dominus
Miekiiel AethiopSy Diaeonus, cum quo de doctrina
chriidiifna familiariter coUoquentes audivimus,
enm cum sjmbolo , quod habet Ecclesia occiden-
talis, recte convenire, nec de trinitate aliud^)
ientirjet qnam quod sen tit £cclesia occidentalis,
Ideo quanturo nos quidem possumus, commenda-
nra^eam') botiis viris. Nam etsi') Ecdesia orien-
talis habet aliquas dissimiles caeremonias, ipse
qaoqae *) iudicat , quod dissimilitudo earum non
toUat«unitatem Ecclesiae, nec pugnet cum fide,
|oia regnura Christi est spiritualis iustitia cordis,
timiQar Dei: et fiducia per ^) Christunu Hanc sen- .
tentiam et nos probamus* Comperimns etiam ex
eo» qnod ritus, qucm nos observamus in coena^)
iomini etMissa, convenit cum orientali £cclesia»
Optamus autem, ut omnes. gentes agnoscant et
glorificent Christum et ei obediant vera fiducia
miisericordiae ipsius et dileclione proximi« Ideo
rog^mns bonos viros, ut christianam dilectionem
etiam^O ^^^c hospiti praeslare vellnt. Datae Wi-
te^i^ae, anno 1534.') 4. Nonas lulii').
■i ■
' • . <
1) Scbttu»«lilfn .
S) #iffn excidit apud de Wctt.
9 Schttti. eiiamsi.
4) G>d. Bas» et cbd. Mehn. addunt reete.
^ Cod, LipB. in.
Q Sebtttx. in usu eoentie.
7) Schttti. ei.
S).God.BMil. et.Melin.: 15S5.
9) Sckftla.: WiietAer$oe^ nonas luHi^ anno 1534»
MariinuM LuiheruM.
No. 1201.
7S»
(fere* d. 6. lul.)
/. lonae.
Epistolar. lib. V. p. 77 sq.
lusto lonae
o. D. Misit huc literas D. Michaely in quibus
te rogat, ut causam quandam Ileip. Northusanae
lurlsconsultis commendares. Etsi autem rem tuo
iudiclo permittit, tamen nominatim facit men-
tlonem D. Doctoris Hieronymi. Itaque commen-
davi , idque perscripsi Dn. Michacli. Fui hodie
domi tuae, ac iussl, ut ad te scribcrent. Del be-
neficlo recte valet tua lota familia , et te cxpectat.
Lutherus cum Pomerano et Crucigero est in
Dessa*). Novi nlhil habemus praeter apparatum
Torgonsem , qucm nosti..
Heri cxkmPontano bonam diei partem con-
sumpsi , narravlt mlhi seriem totius historiae con-
yenius Cadensis^^), quam ex me coram audies*
Sed fuit ipsorum Principum fidcs et virtus egre-
gia. 3Iacedo itenim scripsit nostro, agcns gra-
tias et Ilbcraliter praedicans ct probans pacifica-
lloncm. Hoc scio tibi et amicis voluptati fore.
Bene valc.
Philippus.
No. 1202.
(28. lul.)
Ge. Spalatino.
f Ex apogr. io cod. DreJI. C. 140. p. 44 1>. ep. 59. descri-
pta a Cl. Gersdorfio.
Georg. Spalatino
S« D. De Siluro pisce convenlt inter multos stu-
diosos inquirendarum huiusmodi appcllationum,
Siiurum proprie esse, quem nunc vulgo vocant
Sturionem. Addcrem autem et argumcnta huius
senteotiae, si essem domi. Figura enim sturionis
nota cst, unde faclie iudicari de appcUationc po-
test. Sed ubi domum rediero, scribam de hac re
plura. Respondi tibi de matrimonialibus nego-
*) Lutbenis in ep. d. 18. «t d. 23. lun. 1534. datit promitlil,
se ventillrBifi tsst cum Poroerano, el ▼idelur boc iter feciss«
d. 8.1ul.
4^ Oe pace, Cadami d. t9. lan. facta inter Ferdinandum Re-
gtm «t Dttcem Sm. £l«ct. Tid. SleidajQ. commeol. p. H9.
789
EPI^TOLARUM LIB. VL 1584.
740
tiis, ae scire cupio an tibi saUsfactum sit Bene
vale. ToTgae*) 1684.
Ausonius scribit in Mose]ia **) Silurum eue.
Sunt autem ibi sturiones unb uit SSelfen.
No. 1208.
(lul.)
Conr. Hereshachio.
£pUt. lib. II. p. 390. (ediuXoDdin. lib. II. ep.iOI.)
D. Conrado Heresbacchio
S. D. Hic adolescens repetit haereditatem a quo-
dam sacerdote istic. Rogarit rae , ut se tibi com-
mendarem. Ego vero malim longe de rebus gra-
vioribus et magis utroque nostrum dignb ad te
scribere, quam de talibus nugis; quoties enim
tam huiiismodi futiles causas Ubi commendo ? Sed
dabis veniam temporibus, et est humani animi
etiam hoc genus ofGciorum non recusar^. Dabis
igitur ei, quantum tua humanitas postulabit.
Ferdinandus Rex cessit volens ducatum fVirie"
hergensi. Itaque Landgravius^ moderatione usus
egregia , reliquam Ferdinandi ditionem non atti-
git , scd dimisit exercitum ***). Noster Princeps,
quoniam inter pacificatores fuit , ut vicissim Regi
Ferdinando aliquid tribueremus, velut ainidah-
Moy, agnoscit eum Regem Uo/wflnori/m , et hunc
titulum ei tribuit. Haec scio tibi iucunda fore.
Disputationes religionis ego quidem, quantum pos-
sum, mitigare stodco. Et iahis locis satis tran-
quillae sunt Ecclesiae. Stff^ totus orbis terrarum
fato aliquo propter impielatem urgetur , quare ye-
reor hos molus non posse sedari humanis consiliis.
Sed res est iv yovvaai &hov. Bene vale.
No. 1204.
1. Aag.
G. Beltaio Langaeo.
£diU in : CoUeclione epistolarum clarorum virorum in ope-
ribus Ptul. CoIomeMii, edilis a lo. Alb. Fabricio^ Uamb.'
1709. 4. p. 547. Aept tita a StrobcUo in additamentis ad
Camenrii Vitam Melantb. p. 4S8 sq.
*) Melantbon cnm Luthero Torpe «»• ^id. eoist Luth. d.
«9 luU 1SS4. •p»^ **« Wettium T. IV. p. 555. Causam
narrat Melanth. infra in apiaU ad lonam sub no. 1106.
*♦) ▼. 1S5. add. Plin. H. N. 9, 15. [Noto in cod.]
>M>«) Vid. de toU bac r« SltidaniM in Commentar. p. MS aqq.
cx quibtts inUUigiUir, banc cp. mense lalio eaae acripUm.
Nobilissimo el clarissimo i^iro D.Guilielmo
Bellaio Langaeo^ Patrono suo
S. D. lUustrissime Domiile. (xessi morem vo-
luHtati tuae*), et collegi praecipuos articnlos, de
quibus sunt controversiae *^ , et ostendi quan-
dam in his moderationem , ut mihi quidern vide-
tur, non inutilera ecclesiae. Nec dnbito, quin
de omnibus istis articulis facile conveniri posset,
si Monarchae aiiqui efficerent, ut aliquot boni et
docti viri amanter et Iibere inter se coUoqnerentur.
Sunt enim controversiae non ita multae. Sed in-
eruditi non vident, quibus de rebus agatur, et
interdum praeter rem tumultuantur. Nam in
utraque parte discordia publica, nt fit, locum
praebet multis indoctis. Atque hos articulos, quos
mitto, eo congessi libentius, ut magis perspici
posset proprie de quibus rebus agatur, Non hoc
agitur, ut politia*^*) ecdcsiastica ant polestas
Pontificum aboleatur; non hoe agitur, nt v^teres
ordinationes sine discrimine mutentur. Praeci-
pui ex nostris maxime cupiunt usitatam ecelesiae
formam conservare quantum possibile est* Q>n-
senuerunt edam pleraeque controversiae moUitae
tempore. Quare rogo, ut, quod facit CelsiUido
tua propter Christi gloriam , hortetnr scmiinos
Monarchas ad concordiam pie constituendam, dnin
locus est moderatb consiiiis» Qualia imj^cwieant
tempora , si nemo praesentibus dissidus medic]-
nam faciat , quanta dissipatio reipublicae et cccle-
siaefutura sit, si res ad arma dediicitnr^ melias
videt Celsitndo tua quam ego« lilod autem di-
gnum officium est magno ac tui simili viro, in
tantis periculis non deesse salnti reipaUicae et ec-
clesiae. Sed nihil opus est, te currenteob, tkt
dici ^olet, adhortari. lUud tibi poUiceorv, me
consilia mea ad tuam et caeterorum bonBtuta vi-
rorum voluntatem summa fide accoouBiedaAnrQin
esse, et effecturum , utintelUgas, me tranqnilli-
tatis publicae cupidissimnm esse» Bene ac felici-
ter vale. Calend. Aug. 1524 f ).
Celsittidini tuae deditissimns
Ph. Melanchthon;
*) p€r Barnabam Vwratum^ nt fidetdfy sl^nificMae.
^) Vid.articuli, qui sequuntnr.
*^ poliiia edidi pro poHtica^ ut liber hablet ex neh^.
t) In anno error est. £x epistola ad Camertr. 4.lS. Sept-
15S4. intelligitur hoc anao nanc epistobm.aMeeamtaBi ao-
demque tempore iajpei misaum ease e MeL in IGmJ^ iedi-
cium de controvertiis in causa religionis.
EPISTOLARUM LIB. VI. 1684.
T4«
(1. Ang.)
Cansilium GcUlis scriptiim.
Qu« daU occasioae et quo coMiiio MeJaotlion Guiiiclmo
fielltio misit iudicium suum de controTersiis Evaogelico-
twn eom Pontifi^ Roroano. narrarunt bre^riui Crtviwr^
in histoira de rUaiversjl^ de Paris, T. V. (ParU176l. 8.)
p. S9S sqq* GerdesiuB in liislor. Reformat. T. IV. p. ISS.^
eopiosios Gar. du Plessis tTArg^nire in ^Collectione iu-
didorum de novis erroribus'^ f. I. (Paris. 1728. foU) P. !!•
p.^SSl squ. et prae caeteris olrobeiiui in comnientatione:
^FbniteftuiehihonsIUi/naeh Franlkreieh**^ inserta cius-
dtm Nenen Bey tr^gen sur Litterat. P, V. p. 1 sqq. [£a,
quae Argenlerius etCrcT. habent, nobis excerpsitl^oerf/e-
ifHSifiHtf.] «* Qnae luerit res, ex ipsis Melanthonis epi-
aloKs ad Langaeum d. 1. Aug. 15S4. , ad Camerarium d.
15.Sept 1534., ad Langaeum d. 28. Aug. 15S5., et adUe-
resbacn. mense Not. 1535. intelligitur.
Triples autem habetiir huius scripti forma^ videlicet
1) Schwebelii^ 2) Peuceri^ et 3) Gaiiorum. ^ Practerea
ineunle anno 15S5. articuli. quos MeJanthon in Galliam
misisset y spargebantur in Germania y sed mutibti , quos-
qne Melantnon suos nunquam agnoTit. Vid. ep. £rasnii
ad Mel. d. 9. Fehr. 1535., Melanthonis ad Langaeum d.
28. Avg. et ad Schwebeiinro d. 4. Oct. 1535w Uanc cor-
ruptam scripti formam non habemus , neque typis Tidetur
unquam descripta esse, Strobelius I. /. p. 105. putat qui-
dcm, arliculos a Walcliio editoa in opp. Lnlheri T« XiX.
f. 802 sqq., a Lulhero missos ad Concionatores in oppido
oest, t»at hocscrtptum motilatum, quia Walchius eos,
ex errorcy ad aniv 1535. retuiit* Sed infra docebimns,
boB artioulos demum a. 1539. ex Anglia allatos e$se in Ger-
maniam. Fieri autem potuit, ut quaedam mutilata Me-
Unthonis a Gailia in Angliam perferrentur, et inde iteruni
mutilata et mutata in Germaniam mitlerentur.
lam dicendum est de triplici forma huius consilii Me-
lanlhonis. JRrima est ca» qua id prodiit In Centuria epi-
atolarum ad SchwebcL script. p. 241. Valde manca est,
ct multa sunt praeterniissa , multa male lecla, vel ab
..ffditore vel.ab cot|ui Schwebelio apographon roisiL^ Puto,
Scbwebelium apographon accepisse a Rucero , et editorem
ea praetermisissc > quae videbantur Melanthonis nomini
et auetoritati posse officere et eius adTcrsariis occasionem
eum calumniandi darC. Plenam hanc consilii formam
invenim cod. Monac. in fol. IL p. 18., ubi etiam quae-
dam lectioiies alterius cuiusdam apographi margini sunt
adscriptae. Cuni textu latino huius codicis accurale con-
gruit Tcrsio antiqniss. gernianica in Tabular. Vinar. Re-
gislr. N. fol. 452. ita , ut eius interpretem prorsus eodem
texlu usum e»se dubio careat. Uanc formam , nunc in-
legritati e cod. Monac. restitufam, iudico onice veram
et genuinam eut , quod quemque ret ipsa docet quodque
etiam manifestum fit ex forma huins scripti Gallica , ut ex
articulo H.
Alterdiorm^^ a SchTfebelii mnltum diversa, hoc scri-
ptum separatim editum est :
yyConsilium de moderanda controversia super articulis
jf rclij^onis praecipuis , scriptum ad Gallos a Phi. Mela*
^yCui praenxa est epislola Beeis Galliae ad Philippum
,,et eins responsio.'* MOXXXVL 8. (In fine:^ ^y^^"
•.cndebat lohann. Coluber Pragae mense Aprili 1537.
Uunc libellum totum excudi curaTit Strobelius L I. p. 119
mi^ Equidem iiinm non vidi 9 ct videtur etse in rarissi-
mu* Scribit autem Coluber in praefatioac: yyFrequens
^rumor crat apud nos, Philippnm Melanchthonem dedisse
iiqnosdam trticulos ad Gallos* qui aperte cum reliquis
yyteriptis c!fitts pngnarenty nnde creditum est a plerisjne,
^einn noa nbiqne sibi constare^ ted in aliquibus t se ipso
^ditsidere. Vemmqoia id exislimtre de tanto viro ini-
^qnimi videbator, perfcd ab amicity nl intpicinndi di;>
^retur notetttt. Quod enm ftetum etset» facile tech*
^ nam adversariorum coniicere potui atque calumniamf qua
yyvirum optimum et doctissimum falso crimioe in odium
^ vulgi nostratis adducere conarcntur. Iccirco uti haec o^i-
^nio falsa cx animo timplicium CTelieretur, nolumque sit|
,y Philippi doctrinam seroper et ubique eandem tsse^ ne-
,,que pugnantia eum scnberc, curaTi cosdem articulos
,,praelo meo imprimendos ao cvulgandos*' etc. <— Unde
vero Coluber sua dcscripscrit ct an consentiente Melan-
thone scriptum hoc ediderit, non dixit. Ex epistola Me*
lanlbonis ad Canierarium, d. IIL Non. Oct. 1535. scripta^
iutelligitur quideni, McUnthoncm retinuisse apographon
consilii in Galliani missi, fortasse primain scripturani,
sed noluisse ut ederetUTy ne noTae inde disputationes
orirentur. £x hac editione Pra^ensi hoc consilium dede-
runt Peucer in Opp. Melanlhonis Viteb. T. IV. p. 825 sqq*
etPezel. inConsil.Mel. lat. P. I. p.i^4s^q. Eiusdem cum
textu Pragensi congruens apograpoon legitur in cod. Goth.
28. p. 85. et prima pars eiusc^m in cod* Mehn. IIL p.202.
— • At Tcro iani SlrobeJius I. I. ooinatus est nomen Pra^
gae esse fictum , quum de libris Pragae edilis ante annum
1550. nihil conslet. Mihi Tero dubium non est, etiam
annnm MDXXXVL fictum esse» Primum enim non me-
mini me leeere aliquid in epp. Mel. , hoc iudicium un-
3uam prodiisse, cutus tamen mentionem aliquam facere
ebuisse Tidetur; deindc textus genuinuty quem habet
Schweb. et cod. Monac, ita est mulatusy ut non credi-
derim , Melanthonem ipsum potuisse unquam hoc modo
a scripto suo deficere. Denique scriptum Pragense in
locis routatis ita loquitur, ut Melaothon fortasse ioquu-
tus fuisset post annum lo49. Suspicor igitur, annum
in editione Pseudopragense aeque esse fictum , ac locum,
ct editum esse hoc scriptum fortassc post mortem Me-
lanthonis ab aliquo eius amico, forlasse Peucero, qui
pntaret. Melanthonem hac, quasi pia^ fraude optime
posse oefendi adversus caluninias adTcrsariorum. Sed
quanquani certi aliquid pronunciare hac in re noIO| id
tamen manifestum est, formaro scripti a Schwebelio da-
tam, et nunc integram e cod. Monac. editam, esse ve-
ram etnalivam, atleram autein, Pseudopragensem, con-
tilio mutatam.
Denique ieriia forma editum est hoc consilium ali-
quoties in Gallia; primum a lacobo Tiuutno: ^Senten-
tiae Phil. Melanchlfa." etc. Paris. 1607., quem tamen li-
belluni Tiderc nobis non contigit; iterMm a Richerio et
Argenterio in libris supra commemoratis. Uoc vero
scriptum non Melanthonem liabet auctorem, quanquam
eius nomine in Gallia promulcalum, sed Guil. Langaeum,
3ui illud ex consilio, quod ipsi Melanlhon roiseral, et qui-
em secundum textuin Scnwebclti et Codicis Monac,
ct cx aliis iileris Melauthonis, Buceri, aliorunicjue com-
posuits Non solum enim in multis a vero Melanthonis
scnpto diversum est, sed etiam abhorret ab elegantra
latini sermonis Mclanthonis, et talia etiam habet, qualia
Melanthon nunquam scripsisset. Rem vero conncit te-
stimonium Langaei ipsius in ep. ad- Melanlh. d. 16. lul.
1535., et eiusdem cpistola ad Ordinem Theologoruni
Academiae Parisiensis d. d. 7. Aug. 1535., scripla quum
ei proponeret duodecim articulos, quos a Melanchthone
missos dicit. Testatur enim in ea: „Je Guillaume du
,,BeIlay--certifie, que lcs arlicles cy-dessus escrils sont
y^exiraits de piusieurs eahiers et letireSy qui m'ont csle
jyfk diverses Jfois envo^-tfs d'Allemagnc par ceux, aux-*
^ouels ie m'esfois par ordonnancc du dict Seigneur [du
altirer les Eglises d*Allemagne it mode^
g_reToquer cf reauirc a iinion." [rid. bcrdesii nitu nei.
T. IV. p. 123. Argenter. 1. 1. p. 395. Strobel. I. L p. 167 tq.) —
Consiltum Tcro suum faciendae concordiae inler Pontincem
et Evangelicos Bellains minime cst adtequutut. Ordo enini
Ibeologorum in Acad» Parit. illud scriptum a BcIIaio tradi-
tnm in literis ad Rcf^cm datit (apnd Strobel. L 1. p. 169 1^.)
non tolum repadiavit, ted etitm aliot illi oppocail articu-
n$
EPISTOLARUM LIB. VL 1584.
los, contrariaiii et poDtificiam sententiani iuentes, quos
legere potes apud Strobel, 1. I. p. I78sqq. Itaque tota
actio de pace facienda eventu caruit. Putavimus auteni
bic etiam scriptum a Bellaio tradituni subiungendum
eiSBj et ut comparari possit cum scripto Melaaihonis,
et ut es eo coniecturam faciat lector» quanta illo tempore
concordiae spes fuerit« Habes igitur A) scriptuni jn Ger-
mania edituni a Scbwebello, Colub. et Peucero itenique
Pezelio; ti) scriplum a Gallis editum.
A.
Consilium de moderandis controiersiis religio-
nisj scriptuni a Philippo JMelanchthone
^adGallos [^. C. 1535.] ').
Multi sunl in ea opinione, aut nuUa esse vitia
in doctrina usitata, quam reprehendimus, aut le-
via vitia esse^), quae dissimulari possint. £t qui
sic sentiunt exisliinant, nostros^) sine caussa tu-
multuari, et execrantur eos*) tanquam temere*)
moventes seditiones^) et schtsmata. Et') haec.
opinio de nobis inculcatur Pontificibus *) et Regi-
bus. Quare principio optandum est, ut et Ponti-
fex et summi Reges agnoscant Ecclesiae morbos,
et cogitent, quosdam abusus eiusmodi esse, qui
non debeant dissimulari ac tolerari®). Scimus
ipsi, in tanta infirmitate homimimEcclesiam nun-
quam'°) adeo puram e^s^^ quin aliqui incidant ab-
usus. Scimus et hoc"), abusus aliquos dissimu-
landos et condonandos esse publicae concordiae.
Sed hoc intelligi debet de iis abusibus, qui salva
doctrina oriuntur ex qundam imbecillitate, non
deillis'^) abusibus, qui delent aliquos") articu-
los fidei necessarios, aut sunt idololatrici'*), aut
1) Sic apud Colub. et Peuc, praelerquam quod Peuc annum
deleTit, quem lameuPezel. restituit. Cod. Mebn. babet ann.
1588. — Apud Scbw. inscribilur: „ Pbilippus Melanlbon
de dissensionibus Ecclesiasticis et conciliatione controvcr-
sorum articulorum.*' In Cod. Monac. : ^Ratio concordiae
conflituendae inter Lutberanos et Papae Ecclesiam, scripta
ad Gallorum Regem pcr Oom. Pbilipp. Melantbonem anno
1584. mense Augusto."
2) vitia esse omittunt c. G. et c. Mebn. ; viiia alest a CoK
Peuc. et Pes. textu.
8) Cod. G. nos omnes.
4) Scbw. et c. Gotb. nos.
5) iemere excidit ap. Scbw.
6) Scbw. et Peuc. sediiionem.
7) Col. Peuc. el Pes. Aique»
8) Cod. G. Poniif,^ prindpibus.
9) Scbw. eelari^ Alterum apogr. inc. Monac. bic addit: dein»
de osiendani eis ^ non hoc a nobis agiy ui dissoivaiur au-
eioriias ecdesiasiica ^ sed alias re$ tna^nas dispuiarL
10) Scbw. nusquam*
11) hoc abest a Scbw.
If) Col. Peuc. et Pet. iis.
18) Sthw.' doceni f praetcmiifso aUquas»
li) Sckw. itfolp;
cogunt homines ad raanifesta peccata. Op
enim eos , qui docent in Ecclesia, arguere pet
sicut Christus praecipit. Quare Pontificis esl
rebus magnis et necessariis, ut consulat cons
tiis, aliquam concedere relaxationem. Et vic
est nostrum, ferre omnia propter publicam
ctionem, quae sine impietate ferri") posj
praesertim cum tamcn '^) Poutifex non possi
tinere obcdientiam, neque possit ulla cone
sperari, dum") conscientiae piorum adigunt
ad impios cultus. Semper enim erunt qui*^
clament et adversentur. Quidam etiam*®)
ab'ud agi putant, njsi ut quaedam libertas bi
rica quaeralur, excussa monarchia Romani
tificis, et repudiatis veteribus ordinationibu
clesiasticiis. Haec opinio etiam ^*) nocet nobis
Romanum Pontificem et Reges.
Quare principio opus est ostendcre eis,
hoc agi, ut dissolvatur auctoritas ecclesiastica
alias res magnas disputari et explicari^'), qa<
conscientiam et ad *) cultum Dei pertinenU
mum igitur dicam de externis rebus, hoc est
politia ecdesiastica ^^) et quibusdam trac
nibuSf
{De Poiestate Ecclesiastica.) ^)
Concedunt nostri, politiam ecclesiastican
licitam esse, quod videlicet sint") aliqui Epii
qui praesint'*) pluribus Ecclesiis'^; itera
Roraanus Pontifex praesit*®) omnibus Episc
Uanc canonicam politiam, ut ego existimo, i
prudens improbat, neque improbare debet, t
tra fines suos mnneat, hoc est, si^®)Ponlif
Episcopi non abutantur auctoritate sua ad 0]
15) Col. Peuc. et Pez. Jieri.
16) iamen abest a c. Monac
17) Scbw. ianiisper dum\ cod. Monac dum y reliquidb
18) Cod. Gotb. adiganiur,
19) Scbw. Seimus auiem eos, tfui»
20) Scbw. eorum.
21) Scbw. eorum,
iS) Col. Peuc Pes. et cod. Gotb. agitari.
"^ ad ante euHum omittunt Col. Peuc. et Pes.
23) Scbw. addit : seu poiesiaie Pontificia.
fA) Hanc inscript. Scbw. non babet, etpulo, aeriog eM
adscriptam. Col. Peuc. et Pez, eibibent: i>r PkfieaiaH
iificia,
25) Scbw. quemadmodum videl, suni,
26) Scbw. el Col. praesuni,
27) Alterum apogr. in cod. Monac. addit: ei guitmm
miniiieria eceiesiasiica expioreni ei ordmeni imiSm
elesiosiiea exerceani ei inipiciani dociriamm locuZk
28) Scbw. Col. Peuc. et Pea. praeesi.
29) «I escidif ap. Gpl. Peuc« ci Pea. j^
BPfSTQLARP.M LIB. yi. 15S4.
m
am veram^^) doctrinam. Dclnde quod^') ad opes et reditas attinet,, ctiam hoc docemus^ Regum
ucipum donationes essc res licitas; sunt autcm reditus^^) illi Regum et Prlncipum donationes,
Quare quod ad hunc articulum aUinct de Superloritatc Pontificia et de Eplscoporum auctoritate
st disscnsio, et facile possunt retinere auctoritatem suam Komanus Pontifex et caeteri Episcopi.
est enim In Ecclesla gubernatoribu&, qui vocatos ad 'nrinislcria ecclcsiaslica explorcnt et") ordi-
et iudicla ecclcsiastica exerccaut, ct iusplciant doclrinam saccrdotum. Et ut maxlme nulll*)
: Eplscopi, tamen creirl tales oporlerct^*). Tanluni oplaruiis, ut hl**), qul nunc sunt, Epi-
inspiciant doctrioam***) et sanam doctrinam curcnt Ecclesiis**) sibl commissis fidelitcr tradi^^),
n faccrcnt, hcmo debcret obedlcntiain rccusare. Prodcssct ctiam meo iudiclo illa monarchla
ml Pontlficis ad hoc, ut doctrlnae conscnsus rctlnerctur In mullls nationlbus, Quare facile po-
mstilui conconlia in hoc articulo dc supcrloritatePonlificIa ****), sl de caetcris arllculls convcniri
it^'). Caeternm Illam Immoderatam ct iniustam potcutlMm Romanl Pontificls, quam in transfe-
s rcgnis Interdum usurpavit, Rcges ipsl modcrari facilc poterunt* Ilaec neque ad Evangelium
! ad Kccleslam pertlncnt^*).
(^De TradUionibus humanis rerum indiffereniium ^^).)
(Afmd Schweb, et in cod, Monae.)
SIc etiam facUc iiiiri ralio concordiae potcst
bus adiaphoris, ut dc cil)Is, feriis» vestitu
ilastico ct aliis similibus ccremonils, si dc
ina convcnerit. Nam constituta concordla
{Coluh, Peue, Pez. et eodd, Goth» ac Mehn,)
Sclmus traditionibus et ah'quibus ordlnatlo-
nibus opus csse. Ideo In nostris scriptis dlllgen-
tor dlscernimus tradltloncs. Item clare ostendi-
mus, quid rcprehcndamus. Constat enim conscien-
inae iion dcccrct nostros scpararc sc a con- tias olim miserc vexatas esse hac opinlonc, quam
dlnc reliquae Ecclcslae. Itcm noftrl hoc
) invitarcnt cactcras nationes ad hanc doctrl-
qua in rc opliinum opus caritatls faccrenl.
erca cum inundns non possft carere ceremo-
l ordlnalionlbus, quae csset morositas, vclle
itirc ab aHis, aut novas malle quam uslta-
Practcrea ma^na ex parte^) adhuc rctine-
usitnlos ritus, nec quidquam csset pericull
jeram rcctc addiiiit Schw. et cod. Monac. ,
Sclnv. qiinnttiTt},
itiiftet etitim — — — reditus ^ cxclcierunt ap. Schw.
txplorent et «xcidit apud Sdiw.
lolub. si nulli.
Sic cod. JVIonac. y reliqui oporlet,
hi abesl a (*o!ub. et Pez.
Scbw. addit: saeerdotum,
Coliib. Pez. ct Peuc in KeclesHs.
Addit altcruni apogr, in eod. lyionac: ^coDcedunk item,
;itum esse atque «ilile, ut Romanus lipiscopus praesit cac*
ris lilpiscopis, et convocare iUos possit, quandocunque
• exigil.**
») Ponlifiein'] Cohih. Pes. el Penc. Episeopor^m.
Scbw. cnnvenire possent,
Schw. poterunt ^ licet nnpde a4 Evang, neque ad Ecel.
\rti/ieani', Apo;;^. alteruin i.n cod. Monac: poterunty
iorum interest, Nos vero id admodum non euramuSy
lod neque — pertineai,
Cod. Gotb. et cod. Mehn. et rebus indifferentibug, Apud
:hw. inscriplio noo legitur. Apud Colub. et Pes. abest
urfqnis,
l^cc in altero apogr. Monac. sic: '011/ quia perieuti esse
tie^y serhart comniuniter adiaphoraf modo essei recta
tcirina, ex qua discere possuni cohseientiae , quomodo
ne MuperMtitione ea seruefdur^ " '' . ^
yrii. Oper. Vol. IL
Sophlstae et alii indocti finxcrunt, vldelicet quod
trarlitlones humanas violare sit pcccatum morlale.
Ilaec oplnio fuit horrlhilis carnificina conscicntia-
rum. Idco praccipne ***) hanc opinloncm reprc-
hendlmus. Et llhentcr admittunt nunc docli
omncs nostram ijiinyMay , quod tradllioncs vio-
larc cxtra casum scandall non sit pcccatum mor-
tale. Sed omitto hic disputationem. Nam in
Apologia ct alibi satis apparet, nos accurate dis-
cernerc in hoc articulo. .Conslituta autem doctri-
naeconcordla, postca Clirisliaua charitas debebat
raoderari usum rituum; quia enim publicis ialiqui-
bus ordinationibus opus est, satius esset retincre
nsltatos ritus quamnovosexcogitare*). Nec nostri
recusarunt in conventihus servare d^i(i(pOQ(z^ id
est, Indifrerentla^*), ct adhuc in plerisquc locis
magna ex parte rcliiiemus publicosritus veteres,
fcstos dles Christl, cantlones pias veteres, et ple-
raquc usitata. Pmeterea simiHtudo rituum invi-
tarct caetcras nationcs, ut faciiius rccipcrent hanc
doctrlnam Evangclli, nec habcrct •quicquam:in-
commodi hacc ohservatio, si cxtaret recta'doctri-
na , quae, (loccrct talcs ritus obscrvandos ossi sine
supcrstitione, hoccst, sine opiaione iiistitiae aut
•s\
40) Cod. Goth. prueeipere,
*) Peuc. exagiiare,
41) id esi indiff cod. Gotfaj et c. Mehn* noQ bibeaf*'
48
747 EPISTOLARUM LIB. VL 1554. t48
servare^) comniuniter cum aliis adiaphora, cum necessitatis , sed, sicut alios politicos mores, tran-
extarct recta doctrina , ex qua discerent conscicn- quillitatis ct ordfnis causa* Facile igitur de hac
tiae, quomodo sine superstitione talla adiaphora re poterit concordia restitui, quia^^) et doctrinam
servai&da cssent. nostram de hoc articulo prohant omnes pii et em-
diti, etnostrt, admissa doctrina, usum traditio-
num charitate") moderari deberent**),
(JDe Confessione.)*^)
Ita*®) meo iudicio prodest, in Ecclesiis retinere confessionem et propterea quod abolilo*^) moie
absolutionis obscuratur***) doctrina de remissione peccatorum et potestate clavium, et propter disci*
plinam« Commode enim *^) possunt homines in confessionc institui *°) ; nec hahet quicquam pericnli
aut incommodi confcssio, si homines recte doceantur, nc supcrstitiosa^') ennmeratione peccatorum
onereiitur conscientiae, et*) si doceantur"), unde sit rcmissio peccatorum. Nam de ennmerationa
scntiendum est, sicut de aliis traditionibus ecclesiasticis , quod sinc peccato omitti possit
Itaque de his quatuor articulis facilis est ratio constituendae concordiae**), scilicet**) de auctori-
tate Episcoporum, de ordinatione sacerdotum, dc traditionibus humanis in rebus mediis, et de coiv-
fessione.
(De praecipuis articulis: de iustificatione ; de JMissa et ulra(fue specie; de cultu Sanclorum\
de voiis et coelibaiu.) ")
De lustificatiane. ^^)
Controverslam de iustificatione ipsa tempora mollierunt; nam de raultis iam**) convenit inlcr
doctos, de quibus initio fuerunt magna ccrtamina. Nemo iam defendit ista^^) absurda, quae leg^ntur
apud Scholasticos, quod homines possint legl Dei satisfacere, quod mereantur remissionem peccatorura
dignitate suorum operum, quod^^) sint iusti, id est, acccpti propter propriam dignitatem et legis
impletlonem. Omnes iam fatentur, fide opus ^s%ey hoc est, fiducia in Christum ct remissionem **)
peccatorum, de qua fide seu fiducia*'^) nuHa est mentio in Scholasticis ^')« Omnes iam fatentur, inter-
esse gloriae Christi, ut illa fides inculcetur hominlbus.
Convenit item inter doctos de libero arbitriOy de peccato originis^ et de plcrisque aliisquae-
stionibus coniunctis.
Quare si Pontlfex aut ipsi Reges darent operam, ut aliqui boni viri et prudentes*^) coUoqueren-
tur, faclle posset haec controversia de iustificatione diiudicari ac dirimi. Et quidcm prodesset Eccle-
siae, extare simpliccm et planam doctrinam dc lustificatione. Res est enim necessaria conscientiis^).
Sunt autem duo articuli, alter de Remissione peccatorum , alter de dignitate bonorum operum in bis
qui iam reconciliati sunt**).
De priore articulo etiam existimo, facile posse constitui concordiam , quod videlicet®*) in remis-
sione^^) pcccatorum nccessaria sit contritio ct rautatio raorum, ct tamen remissionem contingere, non
2) Cod. Mon. servari, *^ ^^^^.' '"f^"*.'*' ^'^ potestaie Romani PofUifieU.
Atk\ n^A n .t^ M'A f j ^^) Has inscripliones Scbw. non habet, et Tidentur avriDt ad*
V ?'f'^'*^^' ""W"'"/. V««>^- iuae. Neqie .ttot i« eod. Gotb. et Mon.c.
tV ?^F"' " ^"""'.^ ^haritale. 55j g,;^^ ^,^^ 5„,cr!plio non e.l ap. Schw.
44) U.C r....lur .pogr. .n cod. Mehn. 5gj ^^ ^„„ ^^^^^, ^^,^ p^^ ^, p^^^
45) El.am l..ec .oscript.o abest . Schweb. 5^^ .,^^ ^^^ , ^^j „^^ ^, ^^^^
46) Ita Schweb. tanlum. habet 58j ^^^ ^^^ ^^^^^
47) Schw ,uA. ab alio , mendoje. ggj ^0!. Pe,. Peuc. el cod. Goth. in remUsion,.
? Col. Pe«. «l Peuc. obBcuretur. 60) seujiduc. nou habent Col. Pe.. et Pe«c
49) Scbw, etiam. gjj ^^ remitsionem stholastkis deMd.ranlttr apudSdnr.
50) Schw. tnstruu gJ) Col. Pe«. et Peuc. boni et prudentes virC
51) Cod. Golh. nec 63) Res est enim etc. non babel Scbw.
*) et uon babent Colub. Pez. el Peuc. 64) in fiis etc Scbw. non habel. Col. Prz. Penc. et eod. Getk
5t) Col. Pez. et Peuc doeeatur. ApudSchw. ne superstitiosa pro in his etc habenl: seu de merUi» in reeoneittalis.
enumeratione doeeantur^ non legnntur. 65) videlieet abcat a Schw. et cod. Monac
55) Schw. eonstitutndi eoncordianu 66) Peuc m remissionem. Vn, «t Celnb. «d -nwftrtiiiiiii.
740
EPISTOLARUM LIB. VL 1594.
750
pcopter dignitatem nostrae contritionis seu operum, sed tantum^^ P^i^^^) misericordlam propterChri-
stum, quae^^)fide, hocest, fiducia Christi apprehenditur. In hac sententia clarum est non excludi
bona opera, sed aliam causam remissionis peccatorum quaeri certain et sufBcientem. Constat enim
in Teris pavoribus non posse opponi nostra^^) bona opera irae ac iudicio Dei. Hic meritum non tolli-
tur, quia nos nihil agpamus, sed ut intelligatur, quomodo^') sit certa remissio ; si enim penderet ex
dignitate contritionis nostrae, fieret incerta. Denique^^) de hoc articulo de^^) remissione peccatorum
cxistimo bonos ac prudentes facile posse convenire, tantum non adhibeantur homines morosi, qui
-habent depravata iudicia ex scholasticis opinionibus^*). [Arbitror enim omnes prudentes probaturos
eise hunc articulum, quod remissio peccatorum contingat fide, id est, fiducia in Christum, non propter
nostra opera.3 ^^)
Alter articulns de dignitate bonorum operum in reconciliatis , etiam nunc tempore factus est
mollior, quia^^)omnes iam concedunt, quod liomines procul absint a perfectione legis. Ideo conce-
dnnt etiam saniores apud adversarios^^), homines principaliter iustos, id cst, acceptos esse fide, hoc
est, fiducia mkericordiae promissae^^) propter Christum, et quod^^) illa inchoatio legis^^) in nobis pla-
ceat, nonquia^*) legi^^) satisfaciat, sed quia^^) persona cst reconciliata in^*) Christo. Omnes pru-
dentes iam agnoscunt, oportereaddi de fide, quod rcconciliati praecipue placeant, non propter digni-
tatem operum, sed fide propter Christum. ,,Hoc si concedatur^^), postea facile est iudicium , quale
),sit meritum operum, et quidem prodest postea valde augere atque ornare dignitatem bonorum operum,
y^sicut et'*) scriptura valde ornat"), modo ut ille scopus prius teneatur, quod remissio peccatorum ^*)
y^propter^^) Christum contingat per fidem. Item, quod hacc opera placeant, non quia legi satisfaciant,
,»sed quia personae credant Christo ^^)« Neccsse est enim pias mentes contra desperationem praemu*
i^tiiri, et doceri, quomodo placeat haec ^') nostra obedientia. Illa conveniunt^^), quod iustitia bono-
i^nimoperum seu bonae conscientiae sitnecessaria, quod Spiritus sanctus detur in ipsa^^) remissione
i^lpeccatorum, quod oporteat mortificari veterem hominem, et crescere novitatem Spiritus, quod Spi-
^ritas sanctus non maneat in his, qui committunt mortalia peccata, hoc est, facta contra conscien-
^tiam et contra legem Dei. Item quod liberom arbitrium aliquid agat in cavendis talibus delictis.
„Item quod adiuvetur a Spiritu sancto, ut caveat^^) talia deiicta/'^^)
Si-hoc modo colligantur ea, quae conveniunt, paucae controversiae reliquae erunt*
„Nam in scholasticis opinionibus hoc praecipue reprehensum est, quod dehac fide, de qua lo-
^qaitur Paulus, quae agit aliquid^®) in remissione peccatomm et pacificatione conscientiae, mentio-
^neni prorsus *) nuUam faciunt. Item quod somniant, hominem posse legi Dei satisfacere , et iustum
« 67) Pcuc iolum^ forlaMe ex mendo*
68) Schw. propter,
69) Col. Pez. Peuc. et c. Gotb. qui,
90} nosira abest a c. Mon.
' 71) Cod. Gotb. iitielligamutf quae.
. 7S) Verba: Consiai enim — ineeria, Denique, Scbw.
praelermisit.
75) Scbw. ioio de. '
74) ex sehol, opin, non babet Scbw.
71^ Haec nncit inchisi , quia desiderantur ap. Scb w. in cod*
Mon. atque in vers. Vinar. et serius addita Tldentur, Caetenun
pro opera Col. meriia*
76) Scbw.. quod.
77) eiiam san, ap, adv, non babent Scbw, et c« Mon.
78) miserie, promiss, non babet Scbw. — promissat etiam
abest a c. Mon.
79) Scbw. quidem,
80) legis non babet Scbw.
81) Scbw. quod,
82) iegi abest a Scbw. et c. Mon.
88) Scbw. quod.
84) in abest a Schw. et cod. Mon. — Cod. Gotb. per Chri^
sium,
85) Cod. Mon. eoneediiur,
86) ei abest a cod, Mon.
87) Peuc et Pez. ornaiur,
88) Cod* Mon* reeonciiiaiio,
89) Peuc et cod. Gotb, per', Colub. et Pes. propier Chri-
sium non babent,
90) liem , quod etc, cod. Mon, non babet.
91) haee abest a cod, Mon.
92) Cod. Gotb. eonvenieni, ,
93) ipsa addit cod. Mon., in reliquis non legitur.
94) Cod. Gotb. adiuvemur a Sp, S. ui eaveamus,
95) Omnia signis ^ ^, notata non babet Scbwebel. • sed ei*
stant ap. ceteros, item in vers. Vinar. et in cod. Monac '
quanquam bic teitum Scbw« sequilur. Idem attinet ad
yerba mox seqq. eodem signo notata.
96) Col. et Pes. pro agii aliquid babent neeessdria est, ted
Peuc. cod. Mon. et vera. geroK agii miiquid.
4) prorsus\ Colub. piane.
48 •
751
A^ISTOLAKUM LIB. VL . i5S4.
75i
„«sse propt«r legif impletionem. Hoiram articnloram ipsos iam Scholasticos, si quii sunt eaniore^
„piidet. Coirectis his duobus arliculis iudicari caetera facilepossunt"*').
r
De Missa.>*)
(Sthweb, cod, Monae, tt vers, germ,')
In caeteris articulis omnibus inlri ratio con-
cordiae sine magna difficultate potest, sed i^hLc
unus''') nodus deMissa videtur inexplicabilis esse;
et^) profecto de hac re opus esset Ecclesiae Syno-
do. Et ut maxime S^niodum impedirent tcmpora,
tamen, si Christianissimus^) Rex Franciae et.in-
clytus Rex Angliae, quia^) iam bene inter eos
convenit, curarent, ut ex utroqueRegno delecti
(Co/ii^. Ptue, Peztl* et cod, Gotfu)
In caetcris articulis omnibus^^) videtur facile
ratio iniri posse constituendae concordiae; sed.hic
unus nodus de Missa, ut vereor, est inexpU*-
cabilis, quia haec est summa ceremonia in£ccle>
sia, et est collata ad horribiles abusus, et hi ab*
usus sunt meri quaestus Monachorum. Quare
abusus Missae praecipue opus habent emeodatio^
ne» Ac tanta res. praecipue in Concilio gcnerali
aliquot boni et docti viri coUoqu^rentur, prae-*' tractanda esset. Sed vix sperandum est^), forealk
clare mererentur de Ecclesia.
Ilaec causa una omnium maxime digna est
Regibus. Cruciantur enim animi hominum horri-
bili dubitatione , qua liberarl per suranios Monar-
chas debebant. £go quid hic consulam nescio,
cum. adhuc inter nostros sint dissensiones de coe-
na Domini» JBucertis moderationem quandam
-fZwinglianae sententiae" *) proposuit. Ea mode-
ratio mihi quidem nbn displicuit ; sed culpa huius
turbulenti saeculi factum est hactenus, quo minus
nostri de tota re inter se prorsus convenirent, sed
annltuntur modo aliqui, ut solida inter nostros^
concordia constituatur, praeserliqi cum hoc dlssi-
' dium maxlme deterreat ab Evangelio exteras^) na-
tlones. Christus adiuvetnos, et redigat *) Eccle-
siam suam in piam et sanctam Concordiam.
-i-Sed alia deliberatio est^) de usu Missarum,
„quomodo conservari possit usltata forma, et an
„ficrl debeant privatae Missae?
„Primum de forma. Nos quidem usitatam
„formam retinemus, adeo ut vix dissiYnilitudo
„ulla agnosci possit, et optarim idem fieri.in aliis
„Iocis. Quorsum enim attinet, ceremonias mu-
„tare, cum non opus est. S/emper enim non ne-
97) Vid. not. 95.
98) Inscriptionem Schwebelius non Inbet*
1) Addit cod. Monac.
2) Sch w. nodia de Missa valde inexpUeabilis est , u/.
8) Schw. Christianus.
4) Schw. quod.
5) Addit cod. Monac.| a Scliwell>elio eoninlto priieterinim.
6) Scbw. /101,
7) Schw. eaeteras»
8) Scbw. re</iiai/.
9) Hic lotus lociii, fignit ^ ^ DoUttts oon le|^tar »(K,$cfaweb.,
sed in cod. Monae. et Tcri. Vinar* — Consalto praelermis*
sus est in textu Scbw*
quam in Synoiio legltimain cognitionem tantamm
rerum. Ideo optarim, ut de tanta rc deliberari
curarent ipsi Reges, praesertim Bex Galliae et
Angliae, quoniam inter ipsos convenit* Utinam
hi pios et doctos homines convocarent, et iuhe»
rent eo& pie et dillgenter agitata re quaerere conr
silia, quomodo abusus emendari possent. Haec
tanta res praecipue digna esset his sumrais Regi-
bus; Deus enim postulat, ut Reges prohibeant
impios cultus, et curent pios institui et conser»
vari, Certum est autem, impiam opinionem esse
Monachorum de applicatione Missae, videlicet
quod Missa prosit pro aliis vlvis et mortnis, el
mereatur eis remissionem culpae et poenae» Haec
opinio obscurat doctrinam de fide in Chrbtum , el
pugnat manlfeste cum veteri usu Missaruro, el
cum sententia sanctorum Patmro. £k hac opi-
nione infiniti abusus orti sunt. Haec opinio p^-
perit et auxit') prlvatas Missas; nec vero spes e$t
uUa, Monachis hunc errorem de applicatione
Missae ') unquam extorqueri posse» Cum igi-
tur illa applicatlo pro vlvis et mortuis ad proiM-
rendam remissionem culpae et poenae necessario
corrigenda sit, ne obruatur doctrina de fide, not
i^eterem morem Missae **) renovavimus *) ; tantum
enim unam publicam seu communero *) habeniiH^
in qua aliqui et explorati prius.et confessi siinid^
communicant sacramentum *)•
99) Cod. Gofh. De reiiquis omrubus eontroversHs.
^) est omittit Peuc
1) Cod. Gotb. peperiieiiam et invexii,
2) Missae abest a Peuc Pez. et cod. Gotb«
^ Missae"] Colub. et Pez. de, Missa*
8) Peuc. renovabimuSm
4) Cod. Goth. eommunem missam,
5) simui abest a cod» Gotb.
6) Cod. Gotb. saeramento.
7SS
EPISTOLARUM LIB. VL 1534.
754
>9
99
99
f9
^cessaria novltas fuglenda est Habemus autem
^tantum publicam Missam in diebus fesLls. Ibi
^utuntur aliqui sacramcnto, sed prius explorati et
^confessi. In hoc more nihil est levitatis. Credo
^nemini gravi viro hanc ipsam formam, si videat,
^displicituram.
„Sed privatas Missas nullas habemus, et de
his sunt magnae disputationcs, quibus praebuit
occasioncm ingens ille abusus Missarum per to-
jtum orbem terrarum, ad quem tot iam seculis
^^Pohtifices connivent. Emendatis his abusibus
fortasse disputationes de privata Missa etiam mi-
tigareiitur, Sunt autem hi abusus noti et mani-
yyfesti, quod fing^unt, oblationem illam valere pro
^aliis, et quidem pro vivis et mortuis, ac mereri
„aliis remissionem peccatorum, et, alia multa, et
^qaidem ex opere operato*
^Veteres vocant Missam sacrificium non qui-
^dcm tale, quod mereatur aliis remissionem pec-
^Gatomm, sed quod sit opus faciendum in eccle-
^sia ad gratiarura actionem. Eliamsi quis velit
5,hoc modo eis concedere privatam Missam, tamen
mHoIIo modo sunt contenti, sed pugnant de appli-
n^catione pro aliis.
^Potest igitur deliberari, si non potest ha-
^beri S^modus, an hanc disputationem de privatis
^Missisconducat suspendere ac dififerre ad Syno-
^dam, et interim neminem ad privatas Missas co-
^gere, praesertim cum nec vetus Ecclesia habue-
^rit privatas Missas, et in graecis parochiis ne
^nonc quidem sint privatae Missae. Nam mona-
^steria fortasse latinam consuetudinem imitan-
De utraque specie sacramenti ") videmus sub-
ifltde tumultus renovatos esse. Movetur enim popu-
loA» cum allegatur institutio Christi et veteres ritus
Bcclesiae. Et ut maxime quaeratur aliqua excusatio
utentium una specie, tamen non desinunt illi tu-
multna; et in his tumultibus etiam conscientiae
aUquoram periclitantur. Poixo facile mederi his
incommodis Pontifex sine detrimento ullo *') pos-
set, si, sublata prohibitione, relinqueret usum
liberum, et constitueret, ne qua pars alteram da-
ntnaret* Haec libertas plurimum ad tranquillita-
tem conduceret, et nibil noceret ulli generi fao-
minum* £t tota haec res est Pontifici in manu.
10) Desinit liic locas ap, Schw. pnettraiufiia*
11) Sdiw. spetie taerae eoeniu.
tSi Schw. uilo modo»
£t de usu diligenter docemus , quomodo pro-
sit sacramcotum his, qui agunt poenitentiam , et
fide sc erigunt, et credunt, sibi peccata condona-
ri. Hic est vetus mos; nullae enim olim fuerunt
privatae Missae, et in Graecis parochiis hodie
etiam privatae Missae nullae sunt« Quare hic mos
habet exemplum veteris £cclesiae, et tutissirous
est
Veteres Missam vocant sacrificium, non quod
sit applicandum pro aliis vivls et mortuis, ut')
mereatur eis remissioncm culpae et poenae; sed
vocant sacrificium in genere, quia est memoria
sacrificii Christi, et opus, in quo agimus gratias
pro beneficlo *) Chrlsti. Hac ratione concedimus ®),
ut In Apologla diximus, Missam sacrificium esse,
sed non applicandum pro aliis vivis et mortuis,
ut mereatur eis remlsslonem culpae et poenae.
Quanquam autem in hoc artlculo moderatioilem
reperire valde difficile est, tamen videtur mihi
non allenum, sl Pontlfex constitueret, ut nemo
cogeretur ad privatas Missas. Sed, ut antea dixi,
maxime optandum est in hoc articulo, ut Reges
curarent de eo diligenter deliberari, et llberari
£ccleslam ab horrendis abusibus, et sanari con-
sclentias ambiguas. Nam multae controversiae
haerent in hac causa de Mlssa, videllcet, de ver-
bis coenae, desacrlficlo, de adpllcatione.
Ad haec accedlt etiam controversia de usu
utriusque specieL £a res etiam antea excltavit
magnos motus in £cclesia, quia cum audiunt pii,
quod Chrlsti institutio sit, ut sumatur Integrum
sacramentum, et quod hoc ita observatum sit in
veteri £cclesia , iudicant obtemperandum esse in*
stitutioniCliristi et veteris£cclesiae exemplo. £t**)
quamvis , quaerltur excusatlo de usu unlus speciei,
tamen conscientiae amblgunt. Ideo' xonsultissi-
mum esset, ut Pontifex tolleret prohibitionem in^
tegri Sacramenti, et constitueret, ne altera pars
alteram damnaret, donec erudlrl £cclesia pos-
set*), etintegerususrestitui***). Huiusceremoniae
summa esse veneratio debet, ideo maxlme prod-
esset reverentia in tractando sacramento , et Ilbe-
rari conscientias scrupulis, et hae res extemae
prlvatim plus scrupulorum et publlce plus dissen-
sionum parlunt. Haec incommoda faclle sanare
7) Cod. Gotli. u/; Col. Pes. et Peac. ei,
^ .Colub. el Pes. beneficiis.
Q Cod. Golh. addit : ei noe.
^) £!f omitlit Peuc.
9) Cod. Gotli* Ecdesiae poseeni»
***) Colub. eonsHiid.
t55
EPISTOLARDM LIB. VL 1684.
756
quia ") constat prohibitiones tantum esse iuris
humani. Fortassis etiam aliae multae controver-
siae fierent mitiores, si Pontifcx aliquid in hac
causa populo concederet. Nam hanc ceremoniam
populus maxime curat"), et, quia") res est ex-
terna, dissimilitudo in usu facile parit tumultus'®).
In aliis controversiis dissimilitudo "), quia non est
extemarum rcrum, sed opinionum, non tam facile
ciet*^) turaultus.
(JDe cullu
{Schweb. cod, Monac. ei Vers* Fuior,)
De cultu Sanctorum '^) tam multi sunt mani-
festi abusus, ut omnespii et doctl iam olim ante
haec tempora emendationem flagitarint, Deinde
constat, hoc etiam in sacris litteris nusquam prae-
cipi, ut invocentur Sancti. Quare tota invocatio
Sanctorum sine peccato omitti +et aboleri" pos-
set. i Quorum si tamen moderatio aliqua quaeri-
„tur, possent retineri sanctorum honores, quales
„fuerunt in veteri Ecclesia. Nam ex Hieronymo^
^Ambrosioy Sasilio, Nazianzeno npptwei^ festos
^fdies sanctorum celebratos esse. Extant enim
„ concioncs eorum , in quibus nulla fit mentio ne-
„que invocationis neque intercessionis, sed tan-
„tum imitationis; sicut Siii JBasilius in concione
,,de quodam Martyre: laetantur populi laetitia
„spirituali, cum egregia facta istorum audiunt,
„ut amcnt et imitentur bona. Haec moderatio
„ sufficeret .ad retinendos aliquos honores sancto-
„rum"^°), et ratio iniri posset, quomodo feriae
Sanctorum celebrandae essent* Nam et feriae
nunc sunt immodicae et inutiles jpietatL Confluit
enim otiosa multitudo ad convivia, ludos, rixas etc.
. iPostremo, si omnino intercessio aliqua
„propter receptam consuctudinem videretur reti-
^nenda esse, etsl est periculosa, tamen de ea de«
>,Iiberare docti posscnt, an talis forma invocatio-
„nis constituenda esset in publico, quae est in
Pontifex posset sublata prohihitione integri sacia-
menti, nec aliquid faceret Pontifex novum. Nam
ipsa prohibitio est nova et humana auctoritate in»
stituta, quam haud dubie licet Pontifici emen-
dare*
Sanctorum.)
{Coiub, Peuc. Pez. et eod^ Gotlu)
Tam multi manifesti abusus sunt in coltn
Sanctorum, ut omnes pii et docti iam olim atttt
haec tempora flagitarint'^) emendationem. Eit-
que haec") facilior emendatio in hac causa, quia
nullum periculum est conscientiis, etiamsi in uni-
versum aboleatur invocatio Sanctornm. Nam in
sacris litteris nullum praeceptum, pullum exoi^
plum est, quod doceat invocationem Sanctomiii.
Quare manifestum est, eam non esse necessariam;
sed res nova est, et ignota veteri EA^clesiae ante
Gregorium. Extant enim conciones aliquot et
Basilii QiNazianzeni de Sanctis, in quibosnalb
prorsus fit mentio de invocatione, sed tantum di-
cunt, se exempla propoi\ere, ut discamus, qoo-
modoDeus exerceat et iuvet Sanctos, utDeogratiai
agamus, deinde ut illorum exempla et fidem populi
erigant"), et hortenlur") populum ad imitatio-
nem '*). Nec Hieronymus adversus Vigilantium
loquitur de invocatione, sed tantum de illa virtu-
tum et beneficiorum Dei") recordatione. Hic
vero iure reprehenflitur*) negligentia posteriorisas-
tatis, quod tam procul a veterum'^) consuetudine
disces^erit. Finxerunt, Sanctos invocandos esse
tanquam interciessores; ita obruerunt Christi be-
neficium et offuderunt populo imaginatianes, qoasi
Sancti sint clementiores quamChristus, el propter
hancopinionem populus fiduciam debitam Christo
transfert in Sanctos, Item invocatio per se liiboit
18> Schw. quod.
14) Schw. amat.
15) Schw. quod.
16) Schw. tumultum,
17) Schw. similitudo.
18) Schvr, /aeiet,
19) Cod. qui habet inscriptionem , qaae apad Schw. detide-
ratur, sic incipit: Tam multi sunt man.abus^de eultu san-
ctorum,
fO) Totos hic locus praetermtfsitt ctt ap. Schw.
10) Cod. GoXh^ Jldsitarini in his.
11} Cod. Gothctfo pro haee.
12) Cod. Goth. populo essh&eamut.
18) Cod. Goth. horiemurm
14) Cod« Goth. imitat. eorum*
15) Dei Don habent CoL Pes* et Peuc.
^) Peuc deprehenditur.
16) CoK et Pex. a veteri Eceheia ei. Peoc* a vetmtm Et^
^ia ei. Rectiu# cod. Goth. a veierunu
EPISTOLARUM LIB. VL 1634.
758
ibns Ecclesiae orationibus, xibi invocatio
Denm, non ad sanclos, et tamen fit men-
licuius intercessionis, videlicet: Deus da,
iiui^entur precibus sanctorum. Certura est
, sanctos in coelo orare pro tota Ecclesia in
nnne; sicnt et in hac vita homines pii orant
universa Ecclesia. Sed hic praemuniendi
t animi hominum recta doctrina, ne obscu-
' beneficium Christi, et ne fiducia debita
sto transferatur in sanctos, sicut accidit hac-
Plurimum enim refert, homines recte in-
;ere, quod Chrislus sic velit coli, videlicet
^noscamus, ipsum esse mediatorem, ipsum
i propositum esse pontificem, qui et velit
:ari et velit exaudire. Nec opinlo ferenda
quasi alii sancti sint benigniores. Refcrt
y intelligere populnm, qiiod in invocatione
ciendum sit ad promissiones , quae testan-
nos certo exaudiri, etDeum sic velle coli.
nt autem promissiones de Christo, quod
ter Christum exaudiamur, Haec hactenus
modis obscurata sunt per abusus in cultn
orum , et fiducia debita Christo in sanctos
bta est. Ea vero est idololatria non feren-
I Ecclesin. Ideo si quacrifur moderatio in
sanctorum prudentia adhibenda erit."*')
ed tamen hic articulus talis est , ut recti et
iri facile de eo convenire possenL
Imo si recta doctrina de Christo fuerit in-
ata, abusus illi in cultn sanctorum per sese
!nt , praeserlim si potestates quadam dissi-
tione patiantur abusus ruere. Nunc enim
lita quadam saevitia saepe in rebus levissi-
ituntur. Etsi autem potestates debent uti
inre, ubi opus est, tamen videndum est
1, ne abutantur ad defensionem idololatriae
a mandatum Dei. Et errant,' si existimant,
c iniusta saevitia Ecclesiam pacaturos esse.
nec Deus fiivet iniustis consiliis, nec ac-
cunt piorum animi , si tantum terrores pro-
ntur. Quare fit, ut subinde novi motus
tur. Et quidem in hoc articulo propemo-
nihil opus videtur ulla nova disputatione
mstitutione ; tantura opus est quadara mo-
MlermMsa haec omoia sunl apud Scliweb.
Sanctis oronipotentiam , quia in invocatione testa-
mur, quodis, quem invocamus, habeat infinitam,
potentiam, inspiciat motus animorum in omnibus
invocantibus *)• Deinde long;ius etiam aberratum
est. Sanctos ut autores donorura invocabant:
sancte lacobe^ protege^ libera nos. Postea sin-
gulis Sanctis distributa sunt certa officia, et pro-
lixe cupiditatibus impiis servitum") est. » Alius
sanctus invocabatur ut ditaret, alius alia de causa,
et fuerunt omnia plena ethpicorum errorum et ex-
emploruro. Adversus hacc tanta vilia certe de-
berent Reges et Episcopi reroedia quaerere. Pri-
mum autem sr recta'*) doclrina de Christo instau-
raretur, facile per se ruerent '®) abusus et pravae
opiniones de cultu Sanctorum , quia populus ma-
gis assuefierct ad intelligcnda beneficia Christi, et
ad vera fidei exercitia> si intelligeret, Christum
propositum csse tanquam intercessorem , propter
quem velit Deus certo dare remissionem peccato-
rum et alia bona pro sua sapientia et bonitate.
Et taroen si in hoc articulo moderatio aliqua
quacritur, potest iniri ratio, quomodo iusti ho-
nores Sanctorum retineri possint, scilicet, si fe-
riae aliquae retineantur, in quibus populo San-
ctorum historiae et exempla prudenter sine invo-
catione eorum proponantur, sicut et olira videmus
in Ecclesiis fuisse festos dies Sanctorum. Modus
tamen etiam feriarum illarum esse deberet. Nunc
enim sunt immodicae et inutiles pietati; confluit
enim otiosa multitudo ad convivia, ad ludos, ad
rixas, et confirmantur incruditis concionibus im^
pii cultus.
Vcteres quaedam orationes faciunt mentio-
nem intercessionis, sed tamen ita, ut invocatio
non fiatad Sanctos sed ad Deum, id est: Deus
da, ut adiuvernur precibus Sanctorum. Cerlum
est enira^ sanctos in coelo in genere^") orare pro
universa Ecclesia. Etsi autera docti de hac forraa
deliberare possent, tamen periculum est, ne etiara
talis forma obscuret intercessorem Christum. Ideo
ne hanc quidem velim confirraari^^); sed illa mo-
deratio sufficeret, retinere recordationem propter
exempla ut dictum est. Sed renovata pura do-
ctrina de Christo facile ruerent sine tumultu ab-
^ Peuc. tnvoeaiiontdus,
17) Cod. Golh. eupiditatibui inserviium^
18) Col. Pez. et Peuc. certa\ sed cod. Gotb. reeia.
19) Peuc mendose: perseverent pro per se ruereni,
20) in genere cod. Golli. recte; pro eo Col. et Pes. rogturs ei.
Peuc rogare,
f 1} Col. Pes. et Peac confirmare.
/
769
EPISTOLARUM LIB. VL 1684,
760
derata disshnulationc potestatum. Si in aliis
articulis pura doctrina restituta fuerit, ita enim
fetiam?) abusus, qui fuenint hactenus in cultu
^sanclorum per seseruerent. *;.
Jseque articulus d^ ^oiis Monachorum et
cotUbalu''^) aliquam siibtilcm contrOversiam ha-
bet sed tota res Pontifici in manu esl. Non enim
opusest, monasteriafunditusdelere; nam optan-
dum est, ut Monasteria sint scholae, ut fuenmt
quondam. + Sed quoniam de praesentibus tem-
^poribus loquimur, Pontifex sedare praesentes
''tumullus de vita monastica ita posset, si de vo-
"tis in gencre dispensaret in hunc modum,'' ne
quis invitus in Monasteriis teneretur. Haec dis-
pcnsatio sine + (lctrimento ordinum, sine" insigni
mutationc publica fierct, et liberaret Ecclesiam a
multis scandalis et pcccatis. Et tantum habet ae-
quitatls "^*) , nt non dubitem, quin hic mihi asscn-
tiantur omnes boni ct pmdentes viri f in hoc ipso
vitac gcncre^ Nam ut recte dicitur*), votum
noii debet esse vinculum iniquitatis, ila monaste-
^a prodcssc debent conscientiis, non nocere.
Quare si qui non sint idonei ad id vitae genus,
hos profecto multo satius erat dimitti Ubere. Cae-
terum ilU, qni in monasteriis manerent, si habe-
rent"') puram doctrinam, possent ritibus et suis
institutis uti tanquam adiaphoris, sine supersti-
tionc ; sicnti existimo Bernhardum et similes usum
22) Eliain hunc locuni, ut el reiiqua tignis f — ** notata,
praelermisil Scbw.
2S> Cod. Monac. habel inscriptioncm: De votis Uon. etjCoe^
Ubatu, quare hic illa ▼erba praetermmt. Incipit: Neque
hic articulua,
24) Schvr. iantam futbet acquitatem.
*) ut recte dicitur Schweb. inler esse et vinculum interpotuit.
25) Scbw. fuMbeant,
usus in cultu Sanctorum, praesertim si potesiates
quaedam *) dissimulatione paterentur abusus ruere.
Nunc iniustissima saevitia saepe. in rebus levibus
utuntur* Etsi autem potestates debent uti s^
iure ubi opus est, tamen videndum est, ne ab-
utantur eo ^^) contra mandatum Dei ad defensio-
nem idololatriae. Errant enim, si in tanta ne-
gligeniia et in tantis cupiditatibus eorum, qni
rexcrunt^^) Ecclesias, existimant nihil viiii in
Ecclesiam irrepsisse; errant etiam si arbitrantur,
Deuin non fore ultorem, si iniustam crudeUtatem
in pios et in membra Christi exercuerint. £xtant
severissimae comminationes in scripturis adversus
eos, qui prophetas et pios interficiant*^), qnae
certe movere debent summos Prin<iipes, nc acer-
bitate iHa suppliciorum utantur, nisi ubi bpus esl,
et re diligenter deliberata a plis et doctis.
De rotis.
Constat non omnes ad votum perpetdifiecpii*
tinentiae idoneos esse, et scimus, inter ipsos^o-
nachos saniorcs optare, ut dimittcrentur iV^
qui non sunt idonei. Huic rei facile posset Fo&-
tifcx mederi proposito edfctb, in quo publicam
dispensationcm ederet, ul his, qui non essent ad
id vitae gcnus idonei , cbncederetur liberC^s iSeie-
rendae Monasticae vitae, nec propterea prbisiis
dcsererehtur Monastcria, sedrellqui, qmbiis hclc
vitae genusplacere vidcretur**), in illis colllegiis,
quae quidem correctis abusibus tolerari possent,
mancrent^^. Nescio qualis slt status Monaste-
riorum in aliis terris* In Germania in locuple-
tioribus monasteriis nullae nunc litterac sun^ nolb
doctrina; tantum ibi aluntur honiines olipsi^~qiio-
rum nullus potest esse usus in Eccleisia. Itaqp^
satius esset, haec monastcria deseri, et reditos
transferri**) ad alios ususEccIesiarum, etaidalcD-
dos studiosos in aliis Collegiis aut^^ Monasteriis.
Sed ordines tenuiores adhuc serviunt Ecclesiis,
qnorum collegia, ut dixi, emendata doctrina et
correctis abusibus possent Gonservari,"si extiret
*) Colub. et Pez. quadam.
tt) Col. Pc«. et Peuc. et ^o eo.
23] God. Goth. vexamnt,
24) Cod. Gotb. et Peue. interficiunt.
S5} Col. et Pez. his pro u, et interpunguiil potl dmiUe-'
rentur. Peuc. hi,
S6) Cod. Gotli. placerety viverent.
27) manerent abcst a cod. Goth.
**) Colub. et Pez. trans/erre.
§8) Cod. Gotb. et.
f8t
&prsTOLARUM un. Vh ism
m
(«e, el nunc quoque roultos vere pios sine super-
stitione suo vestitu et caeteris rebus similibus uti,
i* G>nslat enim ez nostMTUm scriptis^ non impro-
i^hmi MbiMSticen propter r^m illarum usuro,
i^aed^^^superstitionero^*) et impiam fiduciath da^
ninari '^ Nescio ijuaiis sit status Monasterioroih
locbpletxim in aiiis regnis, In Gerraania in tali-'
Im.Monasleriis nullaie surit litterae^ nulla doctri-*
; tantum ibi alnntnr homiues ignavi et otiosi»
monasteria possent ^') authoritate Pontificoin
et &e(oiai Gdin tempore converti in scholas. Nam.
etiain illis ipsis locis, ubi iain Monasteria deserta
Mcupamnt respublicae, oportebit tamen paulo
^ostnbva collegia constitui, ubi alantur de pu-
Uico stndiosi sacrarium Ittterarura , alioqui enim
dafiitnri sunt Pastores Ecd^siis, nisi ipsae ret-
|Mibficae in eiusmodi 0>Uegiis alant pauperes, ex
qnibns Pastores somi qoeant« Divites enim non
fisre disctmt sacras litteras, et certe Ecdesiastica
Mbnaatdria defug^iunt Et videntur initio Colle-
^lioc consilio constituta esse, ne deessent Eccl^
iiis^PasloareSft In Monasteriis tenuioribns plus tU
'f et** literamm et studiosomm* i-In hia hoc
^yriesenti tempore nnlla admodum insignis nnM
j^iatio:fieret; et cum dispenaatio illa pontifida et^
^ytareC, et liberati essent illi coetus superstitioney
,ypbitqnam de doctrina convenisset"*: magis ibi
floMre*^ faoneata et sancta studia indperent.
Fortaise aHquis me denserit ac dicat, me
Flalonicam dvitatem Somniaare^?), cum tamen
EodMiae poritatem depingo* Ego vero non hoc
ego, nt ex rebos homanis bmnia vitia tollam; sed
pneserttm dissidioram quaedam raoderata i^ve^
arndia^ coUigo , ^ae sunt possibilia , si Pontifex
etReges volent mederi Ecciesiae; sin autem illi
docarevecnnt veterem atatute, et omnes abusus vi
Mdnere^ et ea cmdditate ^defendere'*, qua hac^
tBina nii qmt^ periculnm est''), fore, ut ali-'
qoando maiores raotna exdtentur, et magis dissi-«
pentur Ecdesiaeb
Nihil habeo amplius i-quod de monasteriii
i^dicam; non enim hic opns est dispntare de eo-
^mm opinionibos, qnas iam magna ex paete cor«
^eexerant ipsa tempora''; tantnm ostendi^ qnid
▼ide^tnr in praesentia utile et consdentiis et pu-^
J) Sefcw. tine nperHiiione.
) Scbw. damnare,
98) Scbw* po$wum*
19) Scbw. tfl ma^ ibiflorerenl.
Wf^ ocltT» fi^tttart»
Bi) Sclnr. eeee.
BbLAVTH. Opbr. Vot. n.
^
iAa de ▼otts^diapeilsatioi ^Mi AhA. ' Keqne^enUa
imtila esael, paoa et stadioBOs sliqQoa*) ita vfMiiffi
una in studiis sacrarnhi littelrat^ni et aliirum*!^
sciplinaram, et assuefieri piis cxercitiis etcaeremo*
nijs, ut inde sumerentut Ministri Eccl^sliiinim,
sicui olim solebat fieri, Praedpue' autemi^l^be
tempore pauci discunt sacras- litteras , et^vidc^ot*
opus fore etiam in illis locisj ubi iam desorta MW
omnia^®) Monasteria, ut iteram qua^()am*CoU^
gia coristitnantur, in quibns paupem achol«sAA
alantur, destinati piisstudiis, ne desint Eeclesiia
Pastores. Haec moderatio de Monatteriis n%it
videtur habere incommodi, et proCecto esiel tftilia
Ecdesiae. Boni et pradentea vid inier ^Hatk^
chos iam plim deploraiunt vitia Monastlcae yitae*
Displicuit ds, quod vota sine Ulla dispensalione
requirantut, nec delectiis ti^betlit aut discdmetr
personaram, cum manifestilin sit, non omnes
idoneos esse huic vitae generi; agnoscunt phis e$Be
superstitipnis in Monasteriis qusim verae pletatis:
ideo extant scripta multaram ante faaec tcmpota,'
qui emendationem abusmim optavenint et fbrj^ta-'
veraiit**).
[iir I
'^ aliquoi omillufit Caiub.-ei Ptt,
129) 4mnia abest a cdd. GetkJ
*♦) Peuc. opiaruni ei flagiiarUm.
49
na
BPISTOLARUM LIB; VL 1554;
764
blicae IranquilUtilti Ecdesiae. Gfarittii^
et Regum mentes gabjeroet ad illiislrai^d
et tollendam Idololatriam*
De Sacerdolum coniugio nifall opns est Ipnga
difputation^ Constat enjun eam rem Pontifici td-
tam in manu esse, et videmus^ quam pauci sint
▼ere casti. Sed coningium ideo difficulter admit-
tont, quod patum. commodum videtur conservan-
dae potentiae et opibus. Sed. posset iniri ratio,
ut ad summas dignitates tantum coelibes admitte-
rentur, Sed res loquitur ipsa, f legem'' de coeli-
batu non esse aptam ) tantae midtitudiniSacerdo-
tum, quanta in parochiis et ministeriis opus est*
Gonsiderandum est hoc f quoque^ Pontifici
et Reg^bus, an res digna sit coelibatus, de qua
adeo vehementer dimicent, ut nolint cojQcordiam
constituere^'), nisi in totum^') restituto coelibatu.
Magna est auctoritas Ecclesiae et Pontificum,
quare vota '*) et traditiones de coelibatu faaud ,du-
bierelaxarepotest; f et ubi id ad concordiant et
^tranquillitatem, praeterea etiam ad pietatem
,,conducit, certe est Pontificlae lenitatis, . in eam
„partem potestate uti malle. Nusquam enim mi-
,,nus decet non necessaria saevitia, quam in Ec-
„ clesia et regno Christi***
NuIIus est reliquus articulus, de quo non
aut iam conveniat nostris cum altera parte, aut
de qua non possit facile conveniri '*)•
Quare satis sit dixisse de praecipuis articulis,
de quibus haecf^) collegi et, ut melins perspici
posset, quid in nostra parte defendatur, et, ut
monstrarem aliquas vias moderandi has contro-
versias, nec gravatim cedam aliis saniora monen-
tibus. At raeo iudicio nuUus est articulus diffici-
lis praeter unam Missae causam.
Opto autem , ut dominus noster lesus Chri-
stus efficiat , ut talis constituatur aliquando con-
cordia , qua et ^^) ipsius gloria fiat illustrior et '^)
piae mentes non perdantur sed adiuventur, ut in
*) Schw. dpium,
S2) Schw. eonstiiui,
85) Schw. tantum.
34) Schw. vita , mendose.
85) Schw. convtnire.
86) Schw. hoc.
87) Schw. omittit et.
88) Schw. ut.
De Coettbatu Saeerdoiwn.
Manlfestum est, paudssiraos in coelibatii sine
magnis offensionibus conscientiae vivere; plurimi
etiara in manifesta turpitudine vivunt, et illa
exempla nocent Eccleslae. Debet autem Pontifez
et sanare conscientias et profaibere mala exempb;
ideo optandimi est, ut legem de coelibatu sacer-
dotum aboleat Pontifex« Mam faaec res est pror-
sus iuris faumani. Magna est autoritas Ecclesiae
in fais, quae sunt luris faumani^^), et hac aucto-
ritate Ecclesia uti debet ad aedificatlonem, ad
alendam pietatem, ad iuvandas conscicRtias, ad
profaibenda peccata , non ad pemlciem ianimamm
aut ad confirmanda peccata. Porro faaec lex de
coelibatu multa peccata parit, et multas animas
perdidit. Fortassls cum olim pauciores essent sa-
cerdotes et liceret eis ducere uxores, sic tamen ne
postea essent in mluisterio. . Haec lex nimis faa-
buitincommodi; nunc*) certe, tanta in multito-
dine, 'et cum prorsushuic brdini prohibetur cod-
iugiuro:, quahta pariat incommoda noa est obscn-
rum. 'Leges fauriianae debeat ctdere tempofiyHis;
ideo optandum est,' ut Pontifex faanc legem midr
get« Fortassls illud etiara obstat, quod raetuunt,
fore, ut dlsslpentttr opes Eddesiasticaeant labe^
factentur. iujfii electionis, si Episcopi ducarit isip-
reSto Da his pericuU&.deliberarji posseL - Tortas-
sispossel^^) iniri ratio, ut taotum coelibea^eUge»
rentur.Episcopi, sed cadcria «minairis EodUsi»-
rum coiicedei^nr ' coniu^um. ' Pateilo* posC d^
erunt Pastores Ecclisiis ,^ praeserttm ih G^rmania.
Becet autem.Pontificqm^ publi/cam pteessitatem
Ecclesiarum. anteferre suae conslituUon»^')».' Sed
kic articuliis- non habdb opns. bsga diafmlatiflvie;
tantum faic aeq«titatePQmUfifcisibtsimiHioriim>Pr^
cipum opus est,[ ne legem inutOem perdnaeiter
defendant, cum nihil opus. sii. .
Postremo facilis est diiudicatio.omniumcon-
troversiarum ; iantum articuhis^ de MImb habet
aliquid difficultiatis. Sed dnteirbotiea at piot spdo
de omnibua conveniri' 'posae. . Idlsb idnmdut est
Ghiistus,: ut") sumrtorumiilegum animosflectat
80) Magna esi etc.'eiciclenint'apird*Cohili. «iPex; God.Getk:'
babet iis pro Msj^ et aucioriiatis humanas pro iis^
*) Colub. et Pes. iic iiabent : ia minisierio^ haeeU
habuii incommodL Nunc.
81) Sic cod. Golb., sed libri editi: perimHs poMWSi fmimsis
i^eunufortasse),
82) Sic Colub. et Pez. cam cod.Gotb., aad Psuc» imifttutmm
*♦) Peuc. ut ei.
786
EPISTOLARUM LIB. VL 15S4..
766
timDre Dei et vera fide et vero cnlta Dei et oroni-
biu virtutibus proficiant ad salntero. Amen,
Philippus Melanthon
salvo meliori iudicio*
ad studium illustrandae gloriae Dei et iuvandaeEc-
clesiae, et det arbitros hamm maximarum remm
idoneos. ' Nam si diiudicatlo committeretur indo*
clis, et his qui suis affectibus magis vellent nio*
rem gerere quam consulere saluti publicae, quid
futumm sit facilis est diiudicatio. Sed oremul
Christum, ut Ecclesiam' suam , pro qua et orilvit
et passus jBSt, respiciat"), eamque redigat in con-
cordiam piam et perpetuam.
Haec scripsi non quod de unius sententia ali*-
quid constituendum putem ; nemo eniro in Ecde-
sia sibi hanc tyrannidero suroere' debet: sed quia
rogatus sum, bono studio respondi, et significavi
me hoc scriptum velut deliberationem quandam
mittere, et optare, ut plurcs docti comrouniter
de tantis rebus deliberent Non igitur pro decre-
tis spargi in populum debebant, et quidem pro-
fessus sum, me concessumro iudiciis aliomm re-
ctius sentientiuro.
B.
•i
Idcm scriptum a Gallis editum\ ex Argenterio^ {F.)
Dtto^eeim ArliciiH « parte Germinoroni Proterttntium a Jfie-^
rMfhrftmf adFrancftKiim/. GalliarumRcgem mjaii, ut eiamioi
PariMensium Magistrorum Tiieologiae aubiicerentur.
• ■«■■•
Prooemium,
Aa «oBBtitaendaia verani in Ecclesia Dei niuoiiem et con-
cordiam primnm hoc censemnB esse necessarium, nt in
Ohxistun omnes spectemns; proximnm et ab lioc ipso
peiidens, nt gloriam elns, nom propriam qnaeramns,
^evn^ne esse Tolnmns T«rbi Dei Deetores et Conciona-
tiM, nec genunna altenitf i glndiatoriofl anUnoB nostra
■mdienft defendendi : Qoilh potins uiugustintfm imitari
stejkam^s, qni modesto yir i.ngenio libros scripsit Re-
Iracialionnnu Neqne enim hoc illi probro dncitnr , qnod
Tir:iantn8» sed nnnsKoc fecerit rimpliciter et bona fide.
B^snim sn^fTaenas fberit in stadiis labor, si nihil liceat
Mliafr^HiiN praetfirilo. Hnnc Banctnm Tirnm si Toln-
nu».oninieaimjtari,- libenteralteri alteris, nec pancU ia
xfkas, illaivBa tamen yeritate» cedemns. Atqne nt a no-
^stratibnB initinm fiat , mnlta condonabimns Ecclesiasticae
cancordiae. Mnlta iam restitaere ia gratiam eins rei oc-
eepimvB ; Mnlta ef iam ipsa tempora molliernnt. Intelle-
ximiB qnidem antea et ex animo indoInimnB incnlcari de
Bobia apinionem Pontifiaibas et Regibas , hoc tantam nos
■loliris a^ recepta omnia cpnTellantnr ^ nt excnssa Mo-
nar^i^ Romani Pontificis et repndiatis Teteribns ordina-
ttonibns Ecclesiastieis libertatem qnamdam barbaricam
statnamnB, cnm tamen alind nibil nunns Tolnerimns,
qnamrepio Cbristi enam deesse politiam, snam praeci-
piendi et atatne^fi aactoritatem. Scimas eaim nasqnam cer-
tiofit omnia eiconcinniore ordine debere constjtni, nnsqnam
debeiv maiorem esse obedientiam, snbiectionem plenio-
i, poteilatie reTerentiam relii^osiorem. lam extema
potestas (cnm qnaecnnqne sit , aDeosit, et Dei ordina«-
tioni resistat, qnicnoqae haic non obtemperaTerit) toti in
eoBomas, nt baec potestas Bacrosanota sit, et colatnr
ab pmnibus qaam rcligiosissime. Itaqae ne per dogmata
qnidem nostra stabit , qnominns coeat insta Ecclesiamm
in Domino concordia*
I.
De poieiimU PoniifUiam
Primnm igitnr hoc omnes nnanimiter profitemnr po-
litiam Ecclesiasticam rem esse sanetam et ntilem , nt Bint
ntiqne aliqni Bpiscopi , qni praesiat plaribns Ecdesiamm
Ministris; item iit Romanns Pontifex praesit omnibas
Bpiscopis. Opns est enim in Ecclesia gnbernatoribns,
qiii Tocatos ad ministeria Ecclesiastica explorent et
ordinent, et indicia BccleBiastica exerceant et inspi-
ciant doctrinam sacerdotam: Bt ni maxime nnlli essent
Episoopi, tamen creari talcs oportereU Tantnm hoe
optamns, nt hi qai nnnc snnt Episeopi, agnoscant in
tanta infirmitate hominnm Ecclesiam nnnqnam adeo pn-
ram fnisse, qnin aliqni indderint abnsns, atqne nt
maxime inciderint nonnnlli, aliqnos esse, qnos qnis
duxerit dissimnlandos et condonandos pnblicae con-
cordiae, fnissc tnmen et esse qnosdam mjnime omnino
tolerandoB : immo Tero et pleraqne olim faiBse penianHc
a Patribns institiita, in qnae lapsn tcmporiB inciderint
abnsns hninsmodi, nt sanctiore consilio immntari hodie
possint, alioqni dcletnra esse aliqnos Articnlos Fidei ne-
cessarios, perdnctnraqne homines ad manifesta peccato-
mm discrimina* Qnare Pontificis est etiam in rebns ma-
ximis et necessariis , nt consnlat conscientiis , aliqnando
. 5S) PeUC UUVMBM/.
49 •
m
EPISTOLAEUM LIB; VL 1584.
76t
cov^o^er? rdAkaiioaeli» el tieissim esft Hoainuii feite
omiua propter pablicaiQLdilectioiien, qnae Rine impietale
vcl manifesto peccati pericnlo ferri possnnt, 1d si Fon->
tifex et eiketeri Episcopi Yoluerint intelligere , perfacilc
f ossnnt snam retinerc anctoritatem , ncqne bonns nllns
•rit, qni adTersetnr hnic EccleBiasticac politiae, ant re-
clamel in Romani Pontificie Monareliiam, oom ea, no-!
stro qnidem indicio , ad hoc prodesse mnltnm possit, nt
dpctri^ac . couscnsiis rctineatnr in mnltis Natiouibns.
Dcindc qnod ad opes et reditns.attinet, et boc Inbenter
ajpioscimns, Regiim et Principnm donationes essc rcs
licitas. Snnt antcm illae opes et reditns, Regnm et Prin-
cilinin^ doiationeo.
n.
Dejraditiombus Tiumanis ei rerum indifferenlium in geaere.
. Facile potcst iniri et in hac parte ratio nnionis et
concoicdiae. Nam de liis rebns jidiaphoriBy nt de cibis,
(criis , ' vestitn Bcdlesiastico et aliis similibns caerimoniis
iiiler omnes perfacile conveniet, si doetrina eonTciterit)
no4 dMerei uostros aeparare se ^ coiisnetiKiiAe reliqnae
Ecclcsiap. Practerca ciim mnndns carere nou posstt
caerimoniis ct ordinationibns, qnae essct morositiis Tclle
disscntire ab aliis, ant mallc noTas, quam nsitatas? tan-
tnm admoncbnntur imbccilliores , quomodo sine snpersti-
tione hninsmodi Adiaphoi^fi strroMia eint» <
III.
' Ds ieiknio^ taMli§mihnB uwnii^ ei ei6^um deleeiu,
Ittinara Tcro in qiiibnsdam, et maxime th ieinnibmm
obserTationibns et bmni castigationo camis non adeo inter
homiues couTcnirct, hoc est, non ita panci his dclcctari
Tidcreutnr. At iutcr nos et cos, qni nos damnaut, hoc
intercst, qnod nobis Tidctntj cnm ista nonuisi ab ultro-
nco spiritn rite snscipi qnciuU, praoaliarc homiues ad ca
saoctis hoiftaracntid iUieitare, nt Apoet^lifecejrunt^ qnam
adtgerc praecoptis', qnao nemo tamcn ohserTat, «otqnc hi
miiiime omninm, qui praQcipiunt. Illi autem maluut
praecipere et haec esqe praccepta XHrina contcudero, ni-
hil seiliciti qnod ea obscrTet nemo, Icinninin qnidcm
profiteinnr essc ab ipso Christi Spiritn institutum, Sed.
delectns cibomm, etiamfiti lestimonio Soriptiirae oedamns
(idi qiiod fero Atx omaibM c^introTersiis hoiu9 tcmporis
dioi possit) PatfHVk aiK*toritate rofelli potest* Chrjfso^
tiomu9 inComiueiitariis adTimothenm: J^^lla creatura,
inqnit, co«imt«#iic, eei immiinda. Item, Si commuuis
iii^ medicameniunk ^aiin promptu^ SignumCrucis
iUi imprimc» Graiias age JOco , Deo gloriam refer.
N»ta cst Historia Sptridiouis ISpiscopi, lib.'i. Uistoriae
Iripartitae, eap. 1* Duu^ hospca qnidam rcfutaret (recu^
mrei)^vrnen porcinas iu Qnadrage^ima comcdere, pro-
fitens eeChristiannm, inqiiit «SpiWdio», propterea refu-
tare non debe$> qniaChrislianus. es. Nam omnia muuda
mundis^ nl sermo Divinn<ai edocuit. Adde qnod panca
fnemBt Indaeornm iei¥Bia, et tamen nemo CApitale duxit,
siqnisillis diebnanoirieiiniasscl, neeuna lex ferri po-
lesl in tanta honunnm ek complexionnm inaequalitate,
Undc satis claret, qnod sit Christi ingum per se lcTe,
sed Tariarnm constitntionnm onere mullifariam a^graTA-
tiw. Ne ^jkiiMmtu .patel, allam a nohie moram feftp
qnominns i^ hacparte Eccleaiafl Dei pax eoiiatitnalnri
libcnter crimns omnibns omnia, modo pnritas doclrinae
Christi admittatnr el remoTcatnr snperstitio. Atqni po-
ritali doctrinae qnis Tclit obsistere et patrociiiari snptr-
stitioui?
vr,
De cultu Sanclorum,
Tam mnlti snnt et tam manifesti ea iu re ahnsas, nt
omnes docti et pii iam olim ante haec tempora emenda»
tionem flagitaTcrint. Profiteranr qnidem es^e retinendos
Sauctomm honores, qnales fnernnt in TCtere Ecclesia.
Nam ex Hieronymo^ AmhrosiOy Basilfo^ NaziamxeuOj
apparet festos dies celebratos esse. Exfant et Conciones
eorum pleuae Sanctomm cucoiniis , ct legnntnr aliqni
sancti Patres in eucomiis Sanctomm mortnomm, pia
mortnornm facta prosopopoe¥a, intcrcessioncm cornm qnasi
praesentes a praeseutibus orasse. Ycmm cnm id fecisse
Tideantur magis studio coramoTcndi affectum religiosae
admirationis iu DiTOs , quam nt eomm iutercessioni mnl-
tnm tribnercut; quia sicut ait Basilius in Conciome de
qnodam Martjre, Iiaetantur populi laetitia spiriiuali,
cum egregia facta lustorum audiunt : Admonere to-
lim rndem popnlum , ne fidnciam debitam Christo Iraat-
ferant in Sanctos, nl saepe occidit hactcuns, Naa si
omnino iuterccssionis Sanctornm aliqna mentio prqpter
re^eplam consnetudinem Tidebitnr retineuda esse , ea ouh
xime iaterceesionis forma cpnstitnciida essel in piiblico,'
qnae cst in Tcteribns Ecclesiae orationibns , nbi inTOca-
tio fit ad Deum, non ad Sanctos, ct tamen fit menlio ali«
cnin^ iutercessionis; Tidelicet, Deueduj ut adimvmmm
precibus Sauciorum. Certnm esl euim Sanclot ia
Coeloorare pro tota Eecleski in eommniii, Bicnl «l.b
hac Tita homines pii orant pra nniTersa Eoclesia. M
hic snnt pniemnntcttdi hominnnf animi recta dor Iriaa, nl
intenigant qnod Christns Tnll Mi, nl agBooeamiis^ ipnm
fsse Mediatchrem, ipsnm nobiB propositnm ease PobIi-
ficem, qui et Tclit iuTocari, el Telit exandire. Nee apki
nio fcrenda est, qnasi alii Saneli sinl eo beiiigBioree, bI
adoremus cos Tclut Patronos, ilt meriiis eomm iBBita*
mnr^ qni mcri4o passionfs Christi et gralia illiiNi biIbb-
tnr, nt praerogaiiTas quasdam snpersliliose illi» IrihBB-
mus, qnibns morbos et alia ineommbda depeilBBt, cl ib-
terini nnllo Tcro stiidio tcncailinr Chrtstt, 'nihil de DifB*
mm imitattone solidti simns. Hoc-qnid ^isi DMUiiftttB
idololatria est? At sic Tiilgns prope omne DItm eoUl|
nt qnae dimntnr, cannutnr et finnt a plerisqne in eonoB
fcriis, ad eom^ sepnlcra, imagiues el statnas, siex*
pendamns, diim eo conflnit otiosa mnltltudo ad coBTiTiai
hidos , choreas el rixas , Tidebimns noe minimo ahease •
supcrstittone Ethnicornm. Sed nt iBgenne, qnod neBli-
nins^ profilcamnr, nihil inhac parte, noTa diapulalioBO
ant conflirtione, opiis erit. Tantnm Ecolesianim admi^
nislrationibns adhibeanfnr docii el pii, Bon iBdocli il
qnaestnosi Saccrdotes, qni popnlnm eraiieBl qBomodo
el qnateniis Saneti sinl eolendi, honorandi, -iBTooBBdii
qnomodo ferjae oelebrandae, el qnod in oonim inTOOO^
lione rcBpiciendnm sit ad promiseioiieo de Chriolo, qaio
760
EPiSTOLARUM LIB. VL 1584.
770
mtiiifcii M0 p«r Chriiitini CfXAndiri,' tC Dfnii «io T«lle
lA BilttGtas nis coIL Hainsmodl si prwEficiiKiitiir Erele*
liitMiiiisftri, qni rectm doctriACHi instanteBt, atqne it^
«UtiitQr iBviceni iiler nos moderflrtione, dissimola»
(, {oeile ftbnsnB omnes, .qni fuernnt hactenns in enlta
Baaetornm, per sese ment, atqne adeo dc plerisque aliis
abnsibns idem est sperandnm, deque eo maximc, qni
nno 80 tractandnv offort snpor Sanctornm imaginibns ct
Nam si,pii et docii Saccvdotes onfficiantnr in co-
locp, qni stalnis eioBmodi abntentes ad quaestnm,
padutiir imbecillnm et rade ▼nlgns in Buperstitioaem et
idololatriam cadere, doceant(|iie in Sanctornm memorinm,
nt per eam ad eorum imitationem inTiterour, imaginos et
itatnaoesBe positas, nos profecto neqne Christi, neqne
Baoctomm imaginee damnabimns, Nam earnm cnltum
Umtnm et adorationem, et tam indoctnm, qnam aTanim
ot qnaestnosnm Sacrificnlomm Tnlgns improbamns, idqne
«MTheologis omnibns, et Teteribns et reccntioribns.
V.
Uiasamm contemptnm apnd mnltos eadem inTcxit
iadocta et sordida Sacrificnlomm mnltitndo , quibns idem
McidiBSO Tidcmns, qnod Titro, nt mnltitndine Tilescerent.
894 ri ftd hoe honoris, pii, docti et probati tantnm ad-
a^Viiitvr, non, ntantea» terrae onera, penns hominnm
i^Mnisiuiinm,: qni nihil alind scinnt» qnam Missare,
imq.tnro in ipsa sna Missatione non loqnuntur qninqne
wrM im sensn, qnem Panlus pracfert decem millibua
firhomm in lingna, 1. Cor. 14« Fortasse semotis
Ui ' Missariun condnetitiis nnndinatAribns , rcstitnetur
Mhiin inus honos, et omnis lingiia confitebitur, qiiod
liina iit Dominns in gloria D<*i Patrls : ita' nt FsAlmi,
U^rpni ct Cintiones aint spiritnales. eanatur et psallatur
lA Domino. Neqno Tcro Miasam ipsam damnare unquam
Tilnimns, sc<1 abnsns tantnin et Titiji, qnae obrepscrnnt
Wk priratis Missis, ct praepestera eins opcris fidiicia,
qnae plerosqne sic sednxit, nt posthabita omnipiptatis
et poenitentiae cnra, si Tiderint modo singulis diebns
Mliiani, de eiis, licet, mjstcriis, ue cogitciit quidem,
yntwt id sibi et snis in hac et futura yita Taicre prae ce-
terisr.mbni omnibns. Nos qnidem usitatam Missae for-
XMi.aqt retinninins, ant restitnimns^ adeo nt tix dissi*
miljtndo: vUa agoosci posiit, et optarim idem facere non-
nriloiff qni TCtcrem Missae formam omnino abiccerunt.
QMranm enim attinet eaerimonias miitare, cnm opns non
iii, cnm Tidelicct non nocossaria mutatio fuf^icnda sit.
Hifccmns antom tantnin piiblicam Missam, inquantun-
tnr aliqni Saeramento, scilicet prins explorati ct confessi,
iid priTatas Miisas nnllashabpmns, sicnti neque habnit
TB(SBilCcdesia, neqno unqnam habuernnt Graeci in Pa-
Tidiiis» . Sed haec disputatio poterit in Syuodiim rciici,
et intirim nemo ad priTatam Missam cogi, De Missa-
mii appIicatioBOy an pro aliis Taleaut in remissioncm
pooqatomm, etiam, ntasseniBt nonnulii, ex opere opc*
ralo, Caoile lioebit tcI ex Aqmnate ooncordiam sarcire.
Utraqao onim et Sacrificii et eins applicationis, qnam
illtdooot, xatio nititnr Tirtnto promiisa saero Miniateriio
iiTiTJiiiembrornmChriiti coaunnnione.
VI.
Dtf Sacramenio Eutharlsliqe»
AgiioscimuB et confitemnr omnes, snblatis qnae inteir
nos din vignerunt, altercationibns, qnod Domiuus Ieini|
qnemadmodum in nltima Coeua, ita etiam hodie Dioci*
pnlis suis et credentibns snnm Tcruih Corpus ct Sangni*
nem Tcrc ad manducandnm et bibendnm dat iu cilinm ani-
inaTiim et vitae acternae, 'ita nt Christus in nobis et ipsi
inChristo maneamus, qnodqne ex Tcrbis Christi, dnm
ait, Hoc €$tCorpu8 meumi Hic €8t Sanguis meuet
Ncfas est alind colligere, qnam in Sacramcnto adesso
Tcram Tcri Corporis ct Sanguiuis bomini pracscntiaiiu
Itaqne siTC Coenam Domini, siTc pancm ct Tiuum Donuni,
siTO Corpns ct Sangninem Domini, sive Sacramentiim
Corporis ct Sangninis Domini , siTc Missam, ant Sjn-
axim, aut Eucharistiam, ant Agapcn, aiit Litnrgiam,
ctiamai Sacrificinm Tooare qnis Tolnerit, non mnltnm
iudicamuB esse Christiaao do nonine ipso contendendniiii
modo de re ipsa coustiterit, ct praesentc urso, qood di*
citnr,- Tcstigia non inqniramus. Feremiis enim ad sa*
num intellectnm haec omnia nomina. Tamen nt dcinccps
de hoc omninm maximo Sacramcnto, quod Fide tantnm
possnmns percipere, non eti(|tm rationibns ac persuasio-
nibns hnmanis demonatrare, nnlla nnqnani nsqnam pro-
ponatnr qnaestio, qnae non eadem possit Terbis conccptis
et ex sacra Scriptnra neque aliunde depromptis dispntari»
ETangcIistae sane et Panlns de hoc mjstico pane ciT'-
cnmcise meminemnt, Toriti nimiram, ne quid de tanto
mjsterio secns dicerent ^ qnam oportct, ^ Igitur et nos
hanc Theologiam sic tractemns, et non incidamus in Ma«
theologiam. Imitemnr Phocionia sentcntiam, qni dnm
alii soliciti essent, ut qnamplurima dicerent, qno Tide-
rentnr Auditoribns diserti, illi diTcrsa cnra erat, ut qnae
ad rem faccrent, Tcrbis quam pancissimis romplectere-
tnr. ErraTcrit sanc, qni ETangelistis ct Paulo prnden-
tior cssc Toliicrit, Deploratc crraTcrit, cni pudor fucrit
inconsilio, iit crrorem etiam inloIIectnmTclit defendere;
et in snmma, de rebns tam Divinis disserere periculosis-
simnm est, tacemus, definirc tcIIc.
VII.
De Communione sub utraque speeie^
De ntraqne specie Sacramcnti Tidemns snbinde tn-^
mnltns renoTatos esse, MoTctur enim populns cnm al-
legatnr institntio Christi ct Tctns ritus Ecclesiae. Porro
nt conccdinon debeat, Tix constitnerc quisqnam possit,
enm diversnm irrepscrit sine auctoritatc Ecclesiae abs-
qne ullaratione, qnae apud ritedoctos et ca, qiiae Chri-
sti sunt, cnrantcs alicuius magni momenti sit. Sola
qnommdam praepostera huins Sacramenti reverentia ct
praerogatiTae Sacerdotalis appetcntia, praocipua esee
Tisa cst huins inhibitionis cansa Gersono viro doctis-
simo ct sanctissimo. De institntiono Tcro satis constat,
Matth. 86. Bibite ear hoc omnes. Et Marci 14. Biie-'
runt ejr hoc omnea: Et ex libris signoram apnd Bene^
dictinos , et in constitntionibus Carthusianorum legitur
do fistnla, qnalialei bibebant Dominicnm Sanguinem, et
Mognntiae abhino annii qnadringentis erant iuxta Aram
771
EPISTOLARUM LIB. YL 1684.
77«
maxiinam sex fistulae argenteae lii Imiiumodl usnm.
Forro facile mederi his tamnltibns Pontifex sine nllo
ma^o detrimento posset, si snblata prohibitione relin-
qneret nsnm libemm, et coikstitneret ne qva pars ake-
ram damnaret, Haee libertas plnrimnm ad tranqnillita-
tem eondneeret, neqne noceret nlli generi hominnm,
VIII,
Ih CanfeMSwne»
Confessio estmnltiplex: Una, qaaeDeo oecnltiora,
imo omnia confitetnr, Altera, qna Deo et Bcclesiae pro-
dimns crimina: Tertia, qna familiariter Fratribns dele-
^mns emita^ qnae etiam praecepta est, sicntmntnae
preces et opera >misericordiae. Has omnes qnidem in
nnam Sacramentalem miscnerunt, imitati Poetas^ qni
mnltomm Heronm praeclara gesta in Hercnlem ant Bac-
cJinm nnnm cong^mnt. Sed eam sane, qnae mnltomm
tecnlornm confessio comprobata fnit, et nnnc qnoqne ob-
^ serratnr, indicio nostro prodest retinere , propterea qnod
abolito more absolntionis , obscnratnr doctrina de remis-
sione peccatomm et potestate clavinm: Etiam propter
disciplinam, qnod in eonfessione commodc possnnt lio-
mines institni. Nec habet qnidqnam pcricnli ant incom-
modi confessio , si docti praeficiantnr Bcclesiis Sacerdo-
tes, qni sciant rerbo enm snstentare, qni lapsns est, qni
superstitiosa ennmeratione non onerent conscientias , nec
morosis interrogationibns, nt erenisse constat, inter-
dnm praebeant ansam delinqnendi , qni ansteritate intem-
pestiya, non coniiciant in despcrationem , nec bacnlnm
fractnm comminnant, nec lignnm ftmiigans extingnant,
nt est Isai 42. De^ique qni recte docere sciant, nnde sit
remissio peccatomm. De bac igitnr sictit et de commn-
nione snb niraqne specie, cnltn Sanctomm, instifica-
tione, Totis et coelibatn, Pontificis in mann est concor-
diam statuere,
IX.
De iuslificatione ^ Fide ei operibus.
ControTcrsiam banc, de qna initio magna fnernnt
certamina, ipsa tempora mollicmnt, Nam d'e mnltis
iam conTcnit inter doctos, qnidnam illnd sit, scilicet in
quo certi^nobis datnr esse, Denm peccata condonasse
et Titam aeternam adindicasse. Cnm enim omnes sen-
tiamns primam gratiam n Deo proficisci, qnam Tulgo
pracTeuientem Tocr.nt , et sine qna placere Deo nemo po-
test, cx propriis operibns , neqnc legi satisfacere , fatea-
mnr, necesse est, per ipsam gratiam, qnam cnmFide
amplectimnr prius, qnam quidqnam operemnr, nos sal-
Tari. Relinqnitnr ergo Fidem esse , qnae nos instificet,
acceptos faciat Deo , et per qnam unam certis nobis esse
datnr, nos ad Titam acternam et beatam esse Tocatos.
InhacFide, hocest, fiducia in misericordiam Dei nltro
nobis peccata remittentis per Sanguincm Filii sni ; Bx
kac item Fidc, boc est, fiducia, quae per dilectionem
efficax est, recta Tita seqnitnr, ex qna etiam Tita aeteraa,
sicnt ex ineredulitate Tita mala et damnatio aeterna. Ne-
qne enim Fidem esse in eo arbitramnr, qni nt CKry^o-
9i9mm$ conqneritnr de Constantinopolitanis, Fidem ia-
etaat , sed qnam Tirtno non teqnitnr, TirtaleA tclmiai
ecientiam mpera&tia, temperantiam patientia^ pielas
et fratema dileotio. Nam qni instificatianem prnfidiinl
el Fidei institiam adsnribit, fllatimadkibeM deb6taa&
dotnm, nl dnoat •eqneiamr et Tirtulnm cirteBMM amnl
matnram . Fidei et opemmiexplieaasy el Fidem opu Dci
esse, aon noslrnm demoiislrans^ nl qai gloiialHr^. ia
Domino glorietnr, el sciat Fidem, opns mngBifieealiaa
Dei, afferre institiam in Bccnlnm secnli , . aM>rli&ca tieawi
carnis , TiTificationem Spiritns, Tictoriam mnndi, camiSi
peccati, Satbanae* Cnm ei^ de hac Fide loqnimnr,
satisliqnel, nos bona opera, qnae snnt Fidei leslimonia,
exempla et frnctns nion cTcrtere^ ged irite planfare. '*Po-
sita ergo TiTa radiee Fidei, atque etiam diHgmtiBsimf
nostros etiam qnofidie adbortamnr Ittcnlenlissima c^i^i*
cantes, qnod Dens et bonis et malis operibai repeaei-
rns sit. Tamen qnia senri inntiies enmna at legon Sa
nunqnam implemns, fidendnm semper docemna auen*
cordiae Dei et merito Cbristi, non nostris eperibvs, qma
qnatenns bona merita sunt, Dei opera Bnnl,- nl Difm
uiugwtinus praedicare solet. Porro omnia opera aoslrA
sic debere institui, nt et gloriamDei illnslreal elinTeal
proximos; qnoniam omnis lex et Prophelae ia^ditoelim
Dei et proximi consnmmantnn Igitnr in Iiae aaaerlbii
dno in primis considerandi sunt Articdli: Aller^est di
remissione peccatornm: alter efst de dignilate hoMnB
opemm in iis qni iam reconeiliati snnt De prlore Artt
culo facile existimamns eredi posse, qnod in reHBSiiM
peccatornm necessaria sit eontritio et mnlalio mqnua^ cl
tamen remissioncm contingere non propter dignilalaa
nostrae contritionis sen opernm, sed tantnm per miieri-
cordiam Dei propter Christnm, qnae Fide, Iioe enlyfcfiin-
cia in Christum apprehenditur. In hac sententia daraa
non excludi bona opera, sed aliam cansam remitsioiis
peccatorum qnaeri, certam et snfficienlenu Camtil
enim in Tcris paToribns non posse opponi bona opem
irae, nec indicio Dei. Hic meritnm non tollitnry fliddo-
cetur, nnde sit certa repromissio» Si enim penderel cx
dignitate contritionis nostrae, fieret incerta« AliterAr-
ticnlns de dignitate bonornm opernm in reconeiliatis,
etiam tempore factns esl mollior, qnia enm omaca iaa
concedant, homines procnl abesse a perfedione legis, cl
qnod inrhoatio legis in nobis Deoplaceal, noa qnOdia-
tisfaci.it, sed qnod persona est reeonciiiala Chrisle^
omnes pmdentes facile agnoscnnt reconeiiiatos praedipw
plarere Deo non ex dignitate opemm , sed Fide propier
Christum. Hoc si concedatnr, postea facile eat indieinB^
quale sit moritnm opemm. Et quid prodeBaet poM^a
Talde angore atqne ornare dignitate bonomm opemm^ sie-
nt Scriptura Talde ornat, modo et ille Bcopna tenealBr.
Qnae reconciliatio propter Christnm contingat per Fidcm.
Item qnod haec opera placeant, non qnia satisfaciant legi,
sed quia personae credant Christo» Necesse esl enin
pias mentes contra desperationem praemnniri el doceri,
qnomodo placeat nostra obedientia. Caetenim iater nef
lamconTenit, qnod institia bonomm opemm, bcv {nstv-
tia bonae conscientiae sit necessaria; qnod SpirilnB saa-
ctns detnr in ipsa remissione pecoatoram \ qnod oporteat
mortificari teterem hominem, et cresoere aoTitatem SpL-
ritns; qnod Spiritns sanetns aen maneal ia fisy qni
m
EPISTOLARUM LIB. VL 15S4.
774
cmuuthurt nortalia peoeala, Imm «Bt, coatra coAocieB^
tiam et legem Dei. Itent qnod libemm lurbitriam aliqnid
mgtA in canndis taliboB delictioi item qiiod tametsi non
iMM iloliio a Batvra ad beno agendnm , tamen per Chri^
otnm- libOTOtit*, et ad bonnm oxcitari necesoe baheat.
Itcai qnod a Spiritn Sancto adimrotur, nt caToat dclicta,
oC im bonio oe exevceat. Si boo modo ea intelligantnr,
«nae inter noo oonTeninnt, pancae snper koc Articnlo re<-
nfnae cohtroTeraiae emnt.
• i-" f
X.
/1
^ Monasi$rut^ d^que voiti Monaehorum ei Coetibaiu,
. - - Ifeqne liic Articnlna babet ank^em aliqnam contro-
▼oniam» Sed tota rea Pontiiiei in mann est, Non enim
pelnt boni, nt Monaoteria deleantnr,. oed optarent nt
.ficliolao, nienti fuemnt qnondam, et nt ingentes
omisna et pKOTontno Eceleaiastici ^ quooMaioFca no-
E^ tam liberaliter, frandatis eiiam aaepennmcro haere-
d9M, Gontttlerout, gloriam Dei et pnblicam ntilitatem
•ptoetantesi in nsno meliores yerterentur, ut cx eis ale-
-, qni iuTontntom 4>mninm ordinnm bonia artibua et
ibu instiliierottt^ non nt passim hodie homines ignari
oi otiisoi. Mmn etiam illis ipais in loois j nbi qnidam to-
■icfo. Monasteria deserta occnparnnt, oportcbit tamen
^anlo post noTa Collcgia coustitni, ubi alantur de pu-
bVbb panperes Studiosi aacrarnm literarnm: Alioqni de-
IMhi outt Pastores Bcolesiis , nisi ipsae Respnblicae in
«ivflmiidi:CbIlegiio alant literarnm Stndiosos panperes,
auqnibua Pastoreo anmi queant« DiTitea enim iion fere
diaount literas, et Ecclesiasiica ministeria ut plurimum
defnginntj et Tideniur initio CoUegia iiia boc consilio
mufitnta esse, ne deessent Eeclesiis Fastores, , Nesci-
amn qnalio sit statns Mouastcriornm locuplctnm in aliis
Bcgnis; in Germania, unllac in hniusmodi Monasteriis
sinit literae, nnlla doctrina; in ienuioribns plus est liie-
rflrte et fltudiosorum. Quod si dispensante Fonti£ce
Coll^a illaextarent, ei qni alereninr in iis, non adi-
gorentnr pcrpctuo ad ea Tota, ad quae pncri uccdnm ra-
tionin compoies hoc tcmpore adiguntnri ei deiucepa inxia
jKgnlam VvnAMguHini ct omnium Teienim dimissis, qui
frnatra in coenobio sunt, permissoque lis, quod idem
jimguaiinu8j idem ei Cyprianu» pcrmittit^ rcliqnis eam
^ritae raiionm commcndaremns, quam Tctercs Sancii in-
g4i|iicinat. Magis pasaim florere honeataei aancia Sto-
Sm .incipereni. Nam hanc manifcstam adeo ei indissi-
■nlatam TiTcudi neqnitiam , aut certo hypocrisim ci su-
pcMitionem cur non snbmoTeant Fastores Bcclesiae, ani
enr do TOtio in genere non dispensent in hnnc modnm: ut
M<iqiiio imritns in Monastcrio ieneatur? Mon iaiud esi
Oio# jUnd^ro, .Tota coelibaina ei sincerioria Titae exigere
el edorO) nec cogitare quidem ui ea praestemns, Sauc
Tota nt para cnlins Dei snnt, ita contra Dcum ncc suscipi
nec praesiari poasnnt: Ei hacc dispensatiosine dctri-
mtnto ordinnm, aine insi^ni mntatione pnblicaficret, ct
Ecdesiam liberaret a multis scaudalis ei pcccaiis; ci ta-
men habet hoc aequitaiis, nt non dnbitemns, quin hic
nobio asseniianinr omnes boni ei pmdenies Tiri , qni cnm
obserTaiione praesentes morea coninlerint, tcI tantillum
Intellexerini, qnam mi|Itorum afflictae conadeniiae paa-
w
X
aim: in Monaotoriio ^ ben fero: W ad peccala -et abomina*
tioMa,.etea, qnae Paulnmnominare.eiiam pudet, adi-r
gantnr. Non deberet antem Totnm (nii etiam rectc dicu,
inr eaoe Tincnlnm iniqnitatio^ et deberent Monastoria.
prodeooo conaciontiacy non nocere. Qnaro ai qui non
aini idonei ad id Titao genna, hoa profecto aaiino eoael
dimitiere liberos. Caeiernm illi qui in Monasieriia ma*
nerent, ai haberent puram docirinam, poaaeni riiibno et
insiiiniia auis uii ianqnam adiaphoris, sine snpersiitioiio,
sicnt existimo Bemardum ei aimilea nsos eaae, ct nnne
qnoqno mnltos Tiroa pioa aine aupersiiiione sno Tcstitn
0 oaeterio rebns aimilibus jDii. Conatai enim ex Scriptio
noetria non improbari Monaaiicam Titam propter rernm
iUarnm nanm, 8ed...onper8iitionem et fidi^ciam impiam
damnari.
XI.
De Saterdoium eontugio,
De Sacerdotnm coniugio idem atatui non Tidemna
qnid impediai. Nam in ianta Saccrdotnm ct Monacho-
rum tnrba rostitni aliter Titae puritas non potcrit. De
hoe Ariiculo snui Canoncs Nicacni Concilii , in quornm
Traciain placcbai aliqnibus introducere Icgcm, ut Epi-
scopi, Presbjtcri, Diacoui, ei Subdiaconi cum coningi-
' us, qnas anic consccrationem duxeraui, non dormirent.
[bi Paphnutiu» confessus esi honorabilcs auptias esse et
casiiiatem eese dicens concnbitpm^ cam coningc propria,
snasitqnc Concilio,' ne ialem ponercn legem graTcm ao-
sereuo esse causam, qnae aut ipsis ant eornm conin-
galibus occasio foruicationis cxisicrei. Et in cpistbla
Dionysii Corinthiorum Episcopi Icgitur, nc Fratribna
necessitas sii compnlsae castiiatis, Iib.4« Euscbii, cap.28.
AndiTimua sane^ ex plerisquc , non admittere (qni nobia
adTcrsantnr) Saccrdotum coniugia, qnod ea parnm com-
moda Tideautur couscrTaudae potentiae ct opibns. Sed
iniri potcst ratio, nt ad snmmas dignitatcs (ad quas nemo
nisi matura lam aetate vel moribus iusignis adhibctnr)
soli admittantnr coclibcs. Cactcrnm fateamnr (ct res
ipsa loqnitur) Icgem de coclibatn non esse aptam tantae
muliitudiui Sacerdotnm, qnauta in Parochiis et Ministe-
riis opna e3i. Cousidcraudnm cst hoc qnoqne Pontifici
et Begibus, an rcs digna sit coclibaius; de qua debcant
adeo pertiuacitcr dimicare, ut concordiom uolint consii-
iuere, uisi resiitnto in totum coclibatn. Sanc magna est
anctoritaa Erclesiae ei Poniificum. Sed haec praecipne
ad iranquillitaicm ei coneordiam Talere debei. Qnare
Tota et traditipnem dc coclibata hand dubic relaxare po-
iest. At nbi quid ad concordiam ei tranqniUitaiem , pro-
ptcrea etiam ad pieiatem conducit, certe esi Pontifiriae
lenitaiis in eam partem poieatate uii mallc, quam sctc-
ritate nimia invchere iu Ecciesiam pro emcudatione mo-
rnm couiaminaiionum.
xn.
Be PaureniaiibuSy Miseis pro De/unctis y Purgaiorio ei iibero
Arbiirio,
Snpcrsnnt ct aliae qnaedam coniroTcrsiae ; nt de Pa-
rcntalibus ci Missis pro Defnnctis, anper quibna forte
m
etfA9«ltiv Aimrit) obuu dliaiMa ditpviattoMy 'aAsrfKri
Tinun^veBiqaej nt dani TiTit, erogel paaperibas. Ilem
de PurgaloribM et libero Arbitrio, de qoibas yelieans
lA Sekoia potins diepalari,- qoan. siae froela ia eoacio-
aibas. lubel oaioi Paalas , al a qnaeslioaibae naaqaaai
jBaiendis abslineamafly el aedifiealioaenDei, qaae esl per
Fidem, aeeipiamas; nbi fiuis legis esl eharilas l«Ti-
motk. U Bxtra kos, nallom esse potamas Arliealam, do
quo non ant iam conTeniat nostris cum ahera parle, aat
de- quo non faeile poseil eonrenire. Nec-cnim gravaiim
oessuri sumns aliis -saniora moneulibas. Mollam autem
iniercst Bcclesiaie Christianae, nl hoe fcrmealalo seculo,
qno tam maitae orionlur sectae et mnltifariam geslinat
erigere capnt , ai temporam iniquitas oelebrationem gene*
ralis Coucilii nou admittit tam faciie, Pro-sjuodas in-
lerim fiat et Conveutns , nou tautum Sacerdotum et Thco-
logorum, sed etiam ex ordiue-Magistratus, profani, cor-
dati et probi Tiri adhibeautur^ quibns.est chara gloria
Domini, publica honestas et pnblica ntiiitas. Sic ali-
quando Richardu$ Hlspauiarnm Bex etiam indices loco-
rnm et anctores fiscalinm palrimoniornm eonsilio adhi-
bnit. 'Neqne hoc lemere iudicamus, ul qnt ex historia
Bcdesiastica collegerimas sauctos viros, scilicel profa-
nos , dissidentibus Bpiscopis multa effecisse el saepeno-
mero salutaria fuisse. Exemplnm cst in CanstantiM et
ih praefecto t^alentis^ qni serio dicebat Sacerdotibus ob
snblimitatem dogmalum non esse Inrbandam Bcclesiam.
Perfaciie anlem coalescere possamus, si. quod initio sn-
mus protestati, unnm Cliristnm et eins gloriam non pro-
priam, quisque npstrnm, spectemos* Optamns igitur^
al Dominus noster lesns Christas effidat, ut in llmore
Dei et Tcra Fide, el Tcro culln, et omnibu& Tirtntibus
proficiamns ad adntem.
EPES*! OEAaUM UB; VI. .1554,
m
No. 1206. "
1. Aug.
M. Bucero.
f Eb duobus apograpbis , altero a Bucero fact0| qno J est in
biblioth. Academiae Argent. ^uodque mibi descripsit Qar.
Strobelius, altero in cod. Basil. Vo). XXVII. f. 16. , quod
mihi contulit & V. de Wettitti.
Doclissimo viro D. Martino Bucero^ do^
centi Evangelium Argentinae^)^ amico suOy
S« D; Assentior tibi, miBucere^ desperandam
esse concordiam cum Pontifice Romano, £go ta*
men, ut istis bonis viris moremgererem, qui pio
studio rem tantam moliuntur, scripsi aliud*)
quod exhibebit tibi noster Ulricus. Si plus lar-
gitus videbor adversarib, cogitabis'), me quae-
1) Cod. Bas. Jrgeniorail
*) Fortasse : aliquid. Est iudiciutn in Galliam mitfum auptr
coatroTertiis de rtligioae.
^ Cad; Baa. Mgiimid.
dkm Yohrfsse hA afFecltis illins gMtls ') aMoitiBiK)::'
dare non tam qtii*) sperem nobis placart posse
rdy a(»;|fif (>/a xoK^Au/^ ut istibeni viri
intelligerent » qpibus de robua praecipue aint: QD»?
troversiae. Certe mnl dtxaioavrtig, mitifivi K^
behter, et spero eam moderationem doctis placi-
turam es&e. Indicavi quaedam quasi procuL Sed'
si aliquando conveniemus,' de omnibus articuKs
copiose. Quod scribis ^ annitendum esse nobis,
ut inter nos fiat concordia, hoc.profecto ago^ et
nuper ea de re cum nostro principe collocuti') su^
mus/ Sed expecto Landgraviumy brevi, ut
spero, ad nos venturum, et ut non veqeritt scci^
bam ei meas quasdam*) oogitalibnea, quaa tetm
aliquando communicabo. Proffectb enim mhil
magis cupio rerum omnium, quam ut illud {ngem
scandalimi dissensionis inter nos iJiquamlo anfe-'
ratur, quod quantum in(ipediat ^vangelii eurwm
non ignoras. Vides, me ov /juixBOdm ifuy, aed
spero caeteros etiam futuros mitiores* Ghristuf
respiciat ecclesiam suam et restituat sanctam et
piam nobis concordiaro. Scripsi ad te copiose
proximis nondinia**)* £as literas an, acceperis
ignoro. Rescribe quaeso ptozimis ndndinis. Bane
ac feliciter vale« CaL August. Saluta meis ver-
bis Pedrotum •) , a quo expecto literas.
^iXmnoQ.
No. 1207.
8. Aug.
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 219 sq.
Viro optimo loachimo Camerario Bam^
bergensi amico suo /«
S. D. Negotium de collocanda pecnnia distnK
certo consilio ad reversionem principis nostri, qni
modo a padficatione domimi rediit, incidemnt
enim tuae litterae in medias illas turbas. Ba canua
fiiit, cur non responderim citius. Pontano post
reditum exhibui tuas litteras, qui negotium totom
principi exposuit Nec mihi dubium est optimam
8) Cod. Bas.,/iorrif*
4) Cod. Bas. ^isod.
5) Cod. Bas. eoUalurL
4) Cod. Bat. qmaUwtmtque^ qaod
**) Vid. epist. d. 15. Blart. 15fl4.
6) Cod. Bm. iWroaaafi.
pncfaraaduni vidaiar.
EPISTOLAflUM LIB. VI. 1584.
nB
erga te voluntatem ei principis ei Pontani,
eri mihi respondit ex auLa rediens, quae po-
cognoscere de adiuncta carta litteris meis.
nunquam valde contendendum putavi: me-
^ti quid mihi antea tiqos ro aa^paXig visum
tilius, et emtiones reperiri commodae pos-
eaque in re meam tibi operam polliceor, sic-
n his regionibus in emtionem coUocari pe-
im placuerit. olxorofua qualis fere sit vides,
ud quidem Hesiodeum attenditur, int nvS'-
Quare d^ tota re etiamnum deliberandum
censeo, facile reperientur, si voles, qui li-
!r usitatis legibus pecuniam istam recipiant.
aunen quid fieri velis mihi significato, et an in
oegotio contendendum esse <;enseas« Nosti
ia plerorumque alienissima esse a nostris
bus quaerunt certum operae genus, hoc est
im. Expecto tuas litteras. rct MaxB$ovixa
XBVVvl o &e6g, ut speravimus, sed eius rei
a nondum peracta est tota« Bene vale.
on. Augusti*
^Llmnog.
L208.
(h.t.)
/. lonae.
Epist. lib. V. p. 117 sqq.
lusio lonae
K Quod temis iam litteris me ad scriben-
provocasti , agnosco amorem erga me tuum,
ae gratiam habeo , ac valde optarim , me tibi
odi a lege satisfacere posse, avrip r(p fihQip
Ajiiov, quod profecto facerem non orationis
i et splendore, quo tu \onge vincis omnes,
ssiduitate, si certos haberem tabellarios, qui
! flagitarent literas. Non enim scidbo repo*
as domi, ut diu expectent nuncios. Etsi au-
post tuum discessum nihil hic memoratu di-
1 accidit: tamen cum sit nohrixov ivd^os,
I in vulgaribus rebus momenta maiorum ne»
rum considerare,.scribam quotidiana.
Dn. D.Mariinus*) nuper Torgam profectus
meque una eo secum abduxit. Nec est, ,quod
ris subituin iter, privatum negotium fuit.
lus enim a Doctore Sneidti^ino^ ut eum
:ipi coram commendaret , iter illud suscepit*
'^id. Lutberi epist. ad coniugem suam d. S9. Iu]. 1584.
5TH. OriR. VOL. II.
EratPrincipi iucundissimusadventusDoqtoris, etsi
non fuerat expectatus. Nec plus uno die Torgare
mansimus. In mensa fuit comitas summa Princi-
pis erga nos, ac initio in Cometae mentione multa
(piXoXoYa disputata sunl, secuti sunt sermones
varii historici ac Theologici, . adeo ut Taubenhe-
mius postea diceret, nos eo die velut in longa p6«
regrinatione multas terras peregrinatos es3e, ac
coelum ipsum adiisse. Post mensam Dominum
Doctorem ipse Princeps deduxit ad puerperam,
deinde roonstravit novas aedificationes. Dn. D.
adscendebat in altissimum turris fastigium, Haec
nobis eo iucunda fuerunt, quia et Principi et no-
bis hanc hilaritatem his temporibus gratulabar»
Postquam huc reversus sum, intellexi certamen
de venditione aedium novarum Academiae, quod
erat exortum ante tuum discessum muUo vehe-
ipentius inflammari, deque eo negotio hodie opi-
nor conventurum Senatum Academiae. Mihi con-
cordfia nostra utilior visa fuit illis ruderibus ser-
vatis. Sed quid futurum sit, nondum scio: res
agitur magis impetu animorura et odiis, quam
studio publicae utilitatis.
Lipsiae excuditur Bulla Pontificia nova de
Synodo Trientina, et audio scriptammulto vere»
cnndius, quam fuit illa prior: sed nondum vidi.
De Caesare et Gallo nihil habemus certi, sed pa-
cem nondum esse perfectam , ex multis signis ahi-
madverto, etiamsi apud vos, opinor, alii iam
agunt triumphos. De negotio Principum , de quo
isthuc litigant, nihilhabeo, quodscribaro» Con-
ventus Principum *) sitne processurus, et quid sit
pariturus, postea videbimus. Nos commende-
mus salutem Reipubl. Deo piis votis. Inhibitio-
nem scis allatam esse^ nomine Caesaris, ne arbi-
tri pronuncient, id, quo anima accipiant homi-
nes, in hac parte facile potes divinare. Libellus,
quem scribimus, nondum excuditur. Nam me
rixae de venditione illa adeo perturbant, ut etiam
studia omnia de roanibus excutiant £t — prae-
fationem his diebus institui,
Negotlum mulieris, de quo scripsisti, erit
mihi curae, cum redibit praeses. £st enim pro-
fectus Torgam : credo, ut adsit in ponypa, cum
eo venerit Landgravius. Habes nostra omnia.
Nam ex Norico post tuum discessum nihil litera-
rum accepi« Bene vale.
Philippus,
^ LandgraYii «t Ducis Saz. Elfclorit, qui Torgae lioe mense
conTenerunt.
50
779
No. im
EPISTOLARUM LIB. VI. 1554.
780
8. Ang.
Marco Crodelio,
Manlii farr. p. S68bsq<' . Apo^grapha incpd. Golh« 401. p. 80A>k,
cod. Mehu. 111. p. 100., cod. BasiJ, 99« p, Sl^.
Ma rco Crodelioy + gubernanti Scholam
Torgae^^
S, D. Hi adolescenles , qulbus hanc ad te epi-
slolam dedi, $ch.olastici sunt Academiac nostrae,
vel praccipue studlosi, et sunt honestissimorum
et ornatissimorum honiinum liberi. Quare mihi
non minus quam mea vita cari sunt. Cum autem
videre principum pompam*) isthic cuperent, non
vaide cis repugnavi , vcl ut expatiantes relaxarent
pauiisper animos ac recrearent, vel quod existi-
mem aliqua ex parte ad disciplinam pertinere,
adolescentes videre principum crga se officia et
slgnificationes mutuae reverentiae ^). Proinde
valde te rogo, ut his adolescentibus isthic hospi-
tium cures ipsorum pecunia, eosque') adiuves,
ut siue periculo spectato^es carum rerum fieri^)
possint, quas videre cupiunU Id officii dabis non
solum nostrae amiciti.-ic, sed etiamDeo hospitali,
qui"*) profeclo postulat, ut hospites, bonos ho-^
mines amauter complectamur. Praeterea hi ado-
lescentes etiam literarum communium ac studio-
rum causa amore digni sunt. Illud tibi persua-
deto, me hoc beneficinm roaximi facturum esse,
si eos amanter cxceperis et adiuveris. Sin') au-
tem intellexero eos abs te desertos esse, maxi-
mam iniuriam te amicitiae nostrae fecisse iudicabo.
Sed humanitas tua tales hospites, ut spero, liben-
ter (piXrjoerai. Bcne vale. Datum Yitebergae,
die 8. Augusti, anno 15S4 ^).
No. 1210. 9. Aug.
loachimo Anhaltino.
Edita a BeckmanDO in Acceis. p. 118.
*) Venit ad Electorem Torgae Philippus ilassiae Landgravius
niense Aug.
1) Cod. Mehn*. benevoUntiae.
2) Manl. atque^ codd. eosque,
3) ManL esse,
4) Deo hospitatiy qui] sic codd. , sed Manl. iuri hosp, quod*
5) Manl. mendose Si.
6) Manl. mendose: 1539. — Etiam BucLhoIlzer in suo Manl.
hunc erroreiii sua niauu emendaTit. Codd. omnes annum
153i. habeut.
loachtmOj principi Anhaltino»
Quod C V. adeo sollicita fuit de mea valetudine,
eximiam praebet significationem summae humani-
tatis, quae profecto Principe viro dignissima est.
Ago itaque gratias C, V» ac libenter profitebor, me
debere meam vitam iis, quibus tantae curae mea
vita fuit. Atque ntinam possim aliqua in re de-
clarare meam gratitudinem erga C. V., ctsi ego
quidemspcro, meC. V. ea in re satisfacere, qui
ad publicam Ecclesiae utilitafem, profecto quid-
quid studii atque operae conferre possum, summa
voluntate conferre cupio. Scio autem vobis nihil
gratius esse, quam publicsm Ecclesiae salutem at-
que utilitatem. Franciscum •^ C. V. devinctissi-
mum diligenter commendo. Bene valeat C. V,
pridie divi Laurenlii 1534.
No. 1211.
9. Aug.
Georgio AnhaMino.
EpisL lib. 11. p. 177. (Edit. Londin. Jib. 11.- ep. 167.)
lUustrissimo et rec>ereh:dis3ifhbPti'ntipi aeDo-
minoy Domino Georgiq Principi in ^balt
et Ascania etc» **) Domino suo clementissimo^
• D« Gratias ago Celsitudini vestfae, quod dc
mea valetudine tantopere {ult ^olicifca, yt Medi-
cum etiam huc mihi ipiserit.,. . Htac ego beneyojeii-
tia non tam mea cau^a delector, 'quam Quocl^gau-
deo, C. V« publicis studiis doctriqa^ . Christil^fiae
favere. Oro autem Christum» ut Q V^ ypliaita-
tem adiuvet , in fovienda ac;. prQy^ henda ^p^trlna .
Ecclesiae necessaria. £()qti&4i}! re sl qui<^.eg<| po-
tero unquam , poIUceor me nieas rationes r^jm^que
consilia omnia ad C. V. et siipilium b<^n0rui;ii;yi-
rorum iudicia accoxnmodaturum esso. £ia {((jQac
scripsi ac raisi in Gallias.nondum sunt tramcri*
pta ; curabo autem trai^scribi et C. V. primQ, quo-
que tempore mitti. Bene yaleat (1 Y. .et .com-
mendet me Principi lohfmrii Ppminp, n^eo cle-
mentissimo. Pridie Laurentii. ,
C V.
addictiss.
Philip. Melanth.
*) Vinariensein.
**) Peucerus i^uidem, quia baec epistola serieni eArum^ ouae
Mei. Georgio Anballino inscripfat, ipcboat, addit bic:
gulttrnanliEcelesiam Dei in Dittecesi Mersburg\^ %td im^e
non sequitur banc epislolam post annum 154S. demum
scriptam tsst, Immo pertinct ad ann. 15S4,
781
No. 1212.
EPISTOLARUM LIB. VL 16S4.
782
28. Aug.
Ferdinandoy Regi.
^ Ef antographo Melantb. in tabul. Vinar. Registr. U. fol. 88.
no. 84b — Scrt^itrzi Ferdinandys j Aei, Gacsaris Vi-
carius. epistolam ad lo, Fridericuin Principem Electo-
rem d. Pragae d. 15. Aug. 1534., in qua questus est:
baf fic^ on oideo fOxUrx im ()et(. ^^i^ unb oorndoilic^ Ui
XvoL 6ta1)ten bie 3n?indUr(f)e ^ecte Don Za^ au Sag me()ren
Olib er^dgcn foH, monuitque Electorem, ne hoc permit-
teret^ quum in transacttone Cadensi (inter Ferdinandum
ei Electorem de restilutione Ulrici) Ducis Wiiriemberg.)
conslitutum fuerit, Sacramentarios non csse ferendos,
ergo nec Zwinglianos, cumque rogavit, ai ipai scriberet,
quomodo jboc malum, quominus ulterius serpat^ possit
impediri. (Autogr. Ferdinandi est in iisdem actis.) De-
tulerani videlicei quidam Ulricum Ducem Wurtemb.,
Suasi faTerei Zwinglianorum opinioni. Vid. Epist. Fer-
inandi in ber griinblic^en nnb ma^r^aftigen ^ijloria t>on
ber 2(ud6». (Sonfeffton (Lips. 1584. fol.) p. 198. .- He-
sponsum Ferdinando scrtbendum fecit meianthon Prin-
cipi Electori , sed qui illud non ita , ui Mel. conceperat,
descripsitj terum non solum responsum verbosius ct co-
piosius fecil, sed etiam in multis id mutatit, ei de Zwin-
flianis multo duriora disii^ quam Melantbon scripserat.
[abetur enim. praeter Mel. scriptum. etiam Electoris
~^ epfst ad Ferdmandum, data d. S8. Augusti 15S4. ,'fn
actis. Dedinins faic Mdantbonis scriptum ei passim ad-
iecimus, quid Princeps Electnr mutaTerii aui praeter-
niseriU Caeterum Ferdinandus Rex in faoc EJecioris re-
sponso acquieTii. — Narratit rein breTissimis Seckcn-
' dorfins in liift. Lutb. lib. ilL p« 75.
{^Ad Ferdinandum^ Regem Roman.)
Unb na6)tem @« Stin. ^a]. tn einer anbem &d)x\\t
melben, ba^ ft(^ bie 3n)ingltfd)e @ect an Dielen JDtten
isnb t)omdmltd[) bei ben ®tdbten wn ZaQ ju Xag mif^
ten fod'); batauS SSetf&^tung etfolgen unb (Snip6tung
jttbefij^gen^ unb bege^ten 2u wiffen^ waS n)it ]()ietin
bebehfen^ bad t)bt3unef)men; fot(()en @(i)aben unb %&^x^
lic^f ef t )u we^ten , unb fetnet gu Y)ev^fitm offm ^lnU
Detgiepen unb 3etft6mng beS §SatetIanbe6 , bap n)tt
aa^ ffit unS fclb^ an JDtten unS gelegen, ^a ftc() etmaS
bet IRctj^en etdugnm m6d)te/ fleipigen unb atbeitm
xooVten , ha^ fot(f)e6 abgefteQt wetbe : baoon wiffm 6.
jt* SRa}., ^a^ xo\x un8 jum oftetnial auf ge^altenm
9(ei(^dtagm unb fonfi ^aben oetne^en laffeu; ia^ xovt
btttc^ (SotteS ®nab Bminglifc^e Se^t unb SBiebettdufet
tn unfetm Sanbe nie gebultet, bap au(^ bie unfem an
onbem Dtten in tJielen Stdbtm/ ba^in fie etfobbett
baS ^ilige @oangeIium )u ))tebigen / mit ^o\)^^m ^leip
3n)inglif(^e unb anbete f(l)dbli(^e Sc^te ansefo(()ten unb
1) Incipii epistola Electoris sic: ytHii C^. ^. SK. nit 9ttabidl[((
f(6reiben, n>ic fie, bie 3cit ()er be< Gatantfcben aufderic^teten
Scrttagt, git cttifften 9Xa(en n^aj^rt^aftinen SBeri(^t empfongen,
bof ^(6 an i^iefcn £)rren im Mtiocn 9td4/ unb vornamUtb hn
b<n6tfibten, bic 3windlif(fKn 0ecten oon Sag au Sag mchi
tcn 2C. — ift mir jn vemc^men nid^t wcnig crfc^rccnicp ,
l^aH atttti ttndccn dc^ort."
gett)e^tet ^abm, unb m6gen ft(^ @* &. 9)t. biefeS ju
unS futof)tn au^ oetfef)en , bap n)it leine dtgetli(^, tttt?
(^tiftli(^e obet auftul)tif(i)e Sa^t f(()fi$en obet futbetn,
fonbetn t)ielmel()t mit \)c\)z^m (Stnft ju t)eti)uten unb
ju n)c^ten geneigt ftnb.
SSaS abet an anbetn IDttm jut 2CbfteIIung Stoin-
Q\\\i)tx ia\)x i)otjuneI)men/ aijttn xo\x ani) fut gut,
bafl ju))ot ^tiflli(^e 9){ittel oetfu(^t metben/ bamit foU
^t, n)iee*£. S>(. (S^tiftmelbet, o()ne S3Iutoetgiepm
Qt[i)z\)t. ^enn eS ifi 6ffentli(i), bap nid)t alle ®tdbte
bet 3n)tnglif(^en 8al)t an^dngig; bajU; bap ani) an
ben iDtten, fo 3n)ingltf(i) genannt mctben, gtope Un^
gleic^^eit, unb ju ^offen, bap an benfelbigen IDtten
but(^ ^anblung ttxoai ftu(i)tbatli(^8 mti)tt au8geti(^$
tct metben. 3u bem , fo o^ne Untetf(I)ieb unb o^ne @t<
(mntnif ttxoai 2:^dtli^8 foUte Dotgenommen metben,
mdte ju bcfotgen^ bap babut(^ mt\)X ^ef(^n)etung unb
3etft6mng , benn S3effetung angeti(^tet n)etbe ^).
£ien)eil nun jum oftetmal in \)iclen 9tei(^6tagen
but^ Sia\\ix{\i) SJlajeftdt, unfetn aQetgndbigflcn 4>etm,
unb ®tdnbe beS ^ciligen 9(cid)S bcmogen unb einl)cllig
bcf(()Ioffm, bap bet^cdben ein gemetn ftci (^rifili(^ Con-
cillum ))on n6ti)cn fep^ d()tifili(i)m Sticben unb Sinig^
(eit an)utid)ten/ fo bebenlen xoix, bap ani) bicfeS 2tt'
tifelS \)a\h gut fepn follt, geba(i()te6 Conciliuni ju fott
betn , fonbetlt^) biemeit biefet unb ))iete anbete Sttt^u^
men an olAtn £)tten , nic^t aQein in Sleutf(I)tanb , fom
bem au(^ in ftemben 9iationen bet^Ibm einteif en, baf
te(|)te ][)eitfame (^tifili(|>e Sclf^te allba Dctfolget n^itb^ unb
bie Settt/ fo fcine gegtunbete Sa^t \)bxzn, itte unb jet^
ftteuet metben, babut^ fte benn Iei(^tti(^ in Sttt^um
faHm*
®o abet bcnno(^ ein Concilitim ^tifili(i()e Sinig^
fcit angeti(^tet/ unb eineSa^t ein^clligli(^ gcptebiget
mittbe, baf bct gcmcine SRann gtunbli(^ Untetti^t
^dtte^ xoai et glauben unb ^alten follte, (6nntcn fte
[\6) ))ot alletlei Sttt^um bema^ten.
2} Hunc locum: ^at abcr an anbcrn JDrtcn jur Hhi
jlcKung tc. multo aliler ei copiosius eiposuii Princeps
iLlector, et verba: iDcnn ti i\t offent(ic() 2C. prorsuj
praeiemiisil. ^ibi bac in re^ inquit, difficile tSMt consilium
dare, neque boc posse nisi audihs iis principibus qui Irans-
actioni (ladanensi accesserint. Non solum Sacrameniarios
sed etiam Lulberanos ab adTersariis vexari. Oflendi ordi*
nes evangelicos eo catbolicoruni consilio, quod, si Mona-
sterium expugnatuni fuerit, non solum Anabaptistac, itd
etiam omnes in urbe , si vel vi coacti fuisseni rei Anabapii-
siarum accedere . delendi sini. Zwinglianos nunquam per -
motum iri, ut Papismum iterum recipiaot, se vero ei Au-
gustanae confessioni addictos nullo .modo probare poss e, ut
ad aliam nisi evangelicam doctrinam profitendam vi cogan-
iur; adversarios faac occasionc nsuros esse, ad tollendam
Jiacem , Norinbergae faciam. Optime igitur rei consnltum
ore, si conciiium liberum habeiliQr.
50 *
78S
EPISTOLARUM LIB. VL 1584.
784
Usib nad^btta bet Sabaii{f(|)e Sertrog nic^t aUein
bttt^ imd/ fonbem au4) bun^ bte ^oi^gcbotne» ^iirften
unfreliebenJD^im/ ^er^og Ulric^en ))on SSirteberg,
unb &anbgrat>e ^ ^ i 1 1 1> f e n wn ^effen geoiUtgt , xotU
ten voit nid)t untertajfen/ fo loir {ufammen lommtn, mit
i^nen wn biefem 2Crtifet <xad) ju reben^ unb i^r Seben^
fen ^ierin l^6ren; ob gteic^mo^t mitStti(^^anbtungen
TH>r2une^men« jDenn tocA mtr ®uted gu ^berung
g6ttti(^ 6^ unb d^rifitic^er Sinigleit ju t^n t)ermd^
gen/ baran Q>otten toir burc^ ®otteS ®Mb an uni
nic^tS etminben taffen*
(Bpistola Frincipis ElecCoris data est Torgan d« 28«
Aug. anno 15B4.)
No. 1213.
29. Aug.
Toach. Camerario.
£ptst. ad Camerwb p« f90 m^
i^/ro oplimo loachimo Camerario Bam^
bergensi amico s. s*
S. D. Scripsi tibi nuper qoid Fesponderit Pon-
ianus de Principis sententia, de iUo /(117/urrf otix^
negotio. £tsi autem non dabito, quin facile fe-
ras, tamen, miloachime, si ut debemus in hac
re nihil spectamus , nisi Tfjr olxoyofUief{y tpikoao^
ipiav, hocest, ut Aristoteles iudicat, ro wtpiXt--
fioy, ego non fuerim valde probaturus iUam ta-
lem pecuniae collocationem , praesertiro tali tem-
pore. Non dubito quin vel emtionem commo-
dam possimus invenire, vel societatem cum bonis
viris» nosti contractum, modo significes mihi,
quid fieri maxime velis.
De Anglicis et Gallicis rebus multa habemus,
sed de his tecum deliberabo coram^ si illud, quod
suspicor, acciderit. Magnae res sunt, mi loa-
chime, quae in tanto veterno civitatis, ut ait Ci-
cero, me solicitant, sed haec coram.
Matthiam ') ornavimus usitatis scholae titu-
lis , nec ei in posterum mea officia defutura sunt,
maiora his usitatis rebus, modo ut possim aliqua
ei in re prodesse. £st enim, ut ego quidem iu-
dico, probis moribus et bene litteratus, et a te
mihi commendatus. Iii Belgio in coelo mirae
Iihagines conspectae sunt, magnae cuiusdam urbis
obsidione cinctae, Caesaris, Leonis iacentis in
tergo, Cameli. si non habetis,, mittara. Boie
vale« Non enim licuit plura scribere. IIIL Cal.
Septemb. »
^iXinno^.
No. 1214.
(Aug.)
l^ Eft MatUiias Gorliliat Illjrrictta.
Petro Brubachio.
Edita 10 libro : D. Erasmi Roterod, de daplici cooia Terbo-
nim et rerum libri duo, cuin commentariis m. Veltklr-
cbii. Haganoae (apud Petrum Bnibacbium) 1534* 8.
(Vid. Panaer annal. typ. VIU, 118. no. 874. coll. Indice
Vol. X. p. Ui.) ^ Idem liber prodiil BasiL 1543. 8.
Tum : Dos. Erasmi Rot de duplici cop. yerb. ac remm
commentarii duo — una cuni Commentariis M. Veltkir^
cbii Oratoriae Ptofessoris in Stfaola Vifc4>., iam receas
natis et editis, Lipsiae 1550« 8. ^ Est epist. MeJ. ad
Brubacbium, quam bic praefistionis loco libro sup prae-
poauit.
Philipp^us Melanchthontypographo{Fi'
tro Brubachio)
Qaanqnam mihi dubium non sit, stiayissime P«-
tre, quin iam intelligas, quanti referat, nt bptimi
quique autores imprimantur, neglectis iis, ei qui-
bus aut nulla aut perquam exigua utilitasad-sta-
diosos bonarum literarum redit: tamen cum Vu
tus fVinshemius Gommentarium hunc de utra^
que copia , utilissimum illnm quidera , deseribe»*
dum datet, quem" vir optimus ac doctissittUw
M« Veltkirchius privatim disdpulis suis dicliiVe*
rat , vel hoc nomine praelo tuo tradendum esscf
existimavimus, ut scireS) quos potissimum aiielCK
res invulgari a te velim, Neque enim perinde to>
fert, ut promiscue quosvis suscipias, quum non
ex aequo studiosis prosint omnes. £t qniK, nt
nunc sunt hominum ing^enia, plures mal^ qtttM
boni reperiantur , atque inde accidat , ut mak>Mfli
auctorum maior sit proventus quam bononini?
danda erit opera , ut huiusmodi scriptis publie»-
dis literariara iuventotem tibi devind^is, qnibus
ad haec studia humaniora discenda ac cognosoenda
non vulgariter accendi queafi Quanti autem hos
Erasmi libros de duplici copia semj[>er fecerim, et
quantopere studiosis nunc quoque commendatos
esse velim , minime poteris ignorare.
Cura igitur, ut hunc commentarium, ciii
Veltkirchius ipse supremam manum propter im»
maturam mortem addere non potuit, negltgentins
nonnihil descriptum , diligenter relegas , ac quam
emendatissime excudas. Neque enim hoc nobis
7SS
£PISTOLARUM LIB. VL 1584.
780
. prae negiotionim muhitadine, quibos, ut scis, di>-
irabiiDur, hoc praesertim inquieto tempore It-
cuit. Bene vale. Wittember^ae.
15. Sept.
loack. Camerario.
EpUt. ad Camerar. p. tSl «q.
f^iro, optimo loaehimo Cam.erario amico
suo sammo,
S. D. Scripsi tibi de duabus rebns, principem
tibi deferre conditionem Rpud nos honorificam,
modo ut de tua voluntate fiat cerlior. Deinde pe-
caniae collocationem mlhi curae fisre, si voles
apud Meicntorcs, aut alibi ut in emtionem fundi
alicoius conferatur, utrunque facile posse pcrfici
conBdo. Quare quid velis si^ificabis. Nam ego
quidem tot iam annis ntQi x^s Stno^Tjfi^afOfs con-
tendere nolui propter.nostra pericula, sed re» tuae
libi optime notae sunt.
Quod ad me attinet, de Gallicis etAnglicts
rebus coram malim tecum loqui, quam per litte-
ras. Misi in Galtiam rogatus a fratre Episcopi
Pariaiensis de praecipuis controvcrsiis quandam
bueixetav. Ab Anglis bis vocatns sum, sed ex-
pect9 terlias Utteras, et, ut dicam quod sentio,
poenitet me meac fi^adifxiJTog. £x Stutf^ardia ad
nie scripserunt Cancellarius et Sneppius nomioe-
principis, ut mcam voliintatem explorarent, re-
vocant me araantiss» Ittteris in patriam. Re-
spondi civiliter, nec duhito, quin iterum sint
Kriptutt, sed me Tct B^eravvtx^ vehementer affi-
clunL £t est magna caussa , de qua tecum coram,
nihil enim sine tuo conMlio fadam. Brevi Ful-
da£ convenient, noster d^j^an', Afacedot xal
6 xtffaa^otfos*)- Expecto autem et ix rijgSffs--
recvlae litteras hoc Septembri,
De equo non est ita ut audtsli* Sillingas
privato officio mnlum mihi donavit, credo signi-
ficans, ^QaSifOB onEvdetv.
De Holsatientibus sic se habet res: bellum
videtur durabile fore. Holsatiensis dux cessit
ultro , cum eo die essent eruptionem facturi Lu-
beccnses. Ita siue dimicatione Lubeeenses por-
tum recuperanint. Instilam regni Danici magna
*i Das WuHamb. (ob inti^c).
ex parte tenet Comes Aidenburgensis, socius Lu-
becansium. Caeterum rex exol Ckristiernus non-
dnm restitntus est. Legati nostii principis xal
Tov Maxedovog lam fcre dnos menses ibi sunt,
acturi de pace, sed ut intelligo, olxivTavQOt in
altera parte, in altera quidam vehementea homi-
nes, Lnbecenses cives, nolnnt pacem fieri. Haee
■nmma remm est adhnc, nisi caussas etiam postn-
las belli utrinque, quae ingens voluroen reqni-
mnt.
Haec scripsissem diligentins* si valetudinc
fuissem meliore, et fais diebus admodum me de-
fatigarunt negotia pleraqne motestiss; Nihil
magis cupio quam tecum colloqui, et quidem ne^
T&v ftsyiaTonf, Nec aliquandiu iam reraoratA res
est ulla raeam profectionem , nisi negotiorum no-
strorum, non dico varietas, sed plane (Tvyxvate.
Nunc sum in KelTols, nunc iv BffsraviHS, nnnc
in his nostris aerumnis, si meus cssem, in quas-
libet solitudines roe abdere mallem, qnam in tanta
turba negotiomm versari.
Hervagio scripsi, Plinio addendum esse ofo-
futaTixov reram, ac caeterae quidem appeilatio-
nes utcunque explicari possnnt : in piscibus valde
lafaoramns. Amabo te vide Mosetlaro Ausonii,
ut*) tamen aliquid exculpemus. Bene vale. Id.
SeptemK Monasteriensis nrbs adhuc obsidetur,
sed periculi nunc quidem nihil est.
'PiXmno^.
No. U16. 16. Sept.
Erh.. Schnepjio,
Epi.t. lib. III. p. asa Ce<Iil. Lond. liL. lU, ep. 140.)
Krhardo Sneppio.
S. D. Nlipcr scripsi tibi dc mels privalis rebus,
in qnibus eam ct prudentiam et fidem praestilisti,
ut Itbenter et fatear et praediccm , me ttbi pcr
omnem vitam dcbere, daboque operam, nt re tibi
gratiam aliquanrlo rcferam. Sed nunc depubli-
cis. Princeps Gj/Zorum significat nobis, magno-
pere se optare, ut mdderate tractes Blarerum,
Ego etsi scio, tc non solum fideliter, sed etiani
pmdenter versari in ministerio Evangelii : tamen
non potui facere, qntn ad tescriberem, praeser-
tim posttilanle Principe. Primuro, mi caris-
l) ul lcgtndnni pro tl, qflod ediiam ctl.
787
EPISTOLARUM LIB. VL 1684.
788
sime Erharde, vides vicinram, qaae si damnari
suas Ecclesias penitus viderit, qaanta est futura
coiiscientiarnm perlnrbatio, qnaatum odtam to-
ttus renovatae doctrinae? Mihi illa fulmina ana-
ihematnm niinquam placoerunt, etiamsi qttid in
aliquibus desiderab;im. Deiade cum spcs sit ali-
qnaforc, ut de coiicordia agatur in illo ipso Ar-
ticulo Cocnac Domini, disputationes quasdam in
illucl tempus optarimreiici.
Uodie egi cuin Luthero de furmula Con-
cordiac, quam scis proposilam esse a Bucero. Ait
SR eam probare, modo ut sic sentiat. Scis autein
qualis illa formula fuerit, Confitetnr datis rebus
illis Panc etVino, vere et suhfttantialiter adesse
Christum, £go quidem nihil requircrcm amplius,
Scd tibi non fero leges. Tantum te oru propter
C^hristum, ul cogilc» sananda potius, quam ex-
.iccrhanda csse liaec dissidia, Me non poenilet
inei consitii, quod hactenus ab his rixis fere
omnino abstinni ; ac de tota te malim coram tc-
cum loqai. Spero autem fore, ut hac de re Prin-
cipcs cogant aliquamSynodom, idqnebrevi; et
scio hoc in dcliberalioaibua csse. lam aditus ad
Coiicordiam patefaclus est per eam interpretatio-
nem, de qua cnm Lulhero Bucerus convenit;
deintle per Anibrosii interpretationem, de qua
' tecuni convenit. His occasionibus ntamur ad
cimciliaudas Ecclesias, ct sanandas mentes ambi-
gentes. Magnum est fateri pracsentiam veram ct
substiintialem. Illa scis ignota fuissc veteri Ec-
clesiae, quae de mutalione Panis, de divisionc
corporis et sanguinis pleriquc poslca disputarunt.
Hnec srripsi optimo sludio, idem spectans et sen-
liens quod Ui. Non enim tccum pngno, nec pa-
(rocinur adversariis. Sed conciliari Ecclesias
oiiUriui, et viciniae statu aflicior, leqiie haec in
optiinam partem inlerpretaturum esse spero, id-
qiie ut facias le ctiam atquc ctiam oro. Bene et
felicitcr vale. 16. Septemb. 1534.
No. 1217.
16. Sept.
Philippo Landgr, Hass.
f Kx siilogripba Hel. in TtbuliriD C»kI. mibi ileteripla i
C1. Rommelio, qiii parlem huiui epiit. cdidil in tiI> Pki-
lippi Hittitt Vol. II. p. 915.
Iiem ©urdjleudjten, ^oc^gebotnen Sfitffen
unb ^ettn, ^ettn Philipps, fianbgrov?
}u ^effen, ®ravt ^u Sattenelnbogen, 3i(«
gen^ain ic. metnem gndbigen ^ettn. 3b
f. 3. @. etgen ^anbt.
!^utd)(eud)ter i)ocI)geborn» Sut^ utit> ^urc. €. $. ®.
fitit) mdne arme S)lenfi in Untertbdnifeit )u wt, (Sni:
blget Sdrfl unb ^err, i(^ noate 6. S. ®. nU &eni
auf^altm mit langm (3d}riftm, barum wiK t^.onfiB
fAt^ei^, fo m6gli^ ift, antniorten, unb bttt, S. %, 9,
moUe biep mein einfdlttg (Scf>retben gndbiglic^ aimeb'
men. Unb erfllid) vom ^aitptarttM: 3^ ^abt nc4
t)eut mit iDoctor fiut^er gerebt uoit bet C^ncotdia
^mBuceriy batouf mic Znt^n geantwott, ba| er
i^m biefetbige gefaKen laffen, fo ti {>eit Bucerus olfo
meinet mie feine SSott lauten, ivie i^ benn nit jweifd.
3)niei( nu bem alfo, iebenf id), baf ^en; @t^atb
&^ntpp baran gnug f)aben foH, fo SBtat<r ^
laut bet concordia Buctri bectatitt, unb baf nit not^
fe^, i^n meiter ju bttngen. 9Iu roiffen @. $. ©.^OTasf
Buceri concordia flet}et. ^iefe SSetnung SDoctor
2utf)ec ^abe id) $err Sr^arb (S^neppcn juge'
fcf)rieben , benn ii^ nartif^ nit fur gut anfe^e, ba^ man
bie ^a^barn ju bo^ betrube, bobur^ fte xaiiifixn m
nitlig mcrben, unb bie ganje Se^r beS @oangetti, fofte
angenommm ^aben , niieber faUen laffen.
3c^ toifl aui^ fur mein ^erfon €. g. ®. nit ber»
gen, baf ict) an bem unftunbli(l)en ') igi^eQen anb
<Sd)tetbm auf unferm S^it nie ©efaOen ge^t ^tbt,
fonbern atle Beit baran .^erjleib getragen ^abe unb nnli
trage. Sc^ ^dtte aud) bie ®ad) gern ju ^tiflltd)er (Si:
niteit gearbeit, nie @. % @. fetb au$ etti(t)en Umbflin<
bcn abnei)men mdgen. 9tad) bem icf) abet fo gtoff
^dctifeit befunben, batauS anber meb<; SSefi^iverung
gefolget, I)ab i($6 aud) m&ffen @ott befe^ten.
2d) ^off abcr gtei^ »ot nod), eS foH einmot ein
gndbtge ®tunb lommen burd) @otte8 @nabe , unb I)al)t
lange 3ett furgebabt, mic^ ju <£. % @. gu oerf&gei,
unb fo mici) 6. §. @. ^ren raollte, t)on bicfec @a4
munbli(t}mtt@. $. ®. juccbeni benntg.^. @. wiffti,
ba^ ganjer (S()ciflen^it an biefem ^fttifet otel gel^eo.
<So mei^ ic^ , bap alte frommen ^^ttflen in GaUia uab
Anglia fid) btefed ^rtifcle Ijatb boi^ befummecn; ju
bem ba^ unfet Uncinileit ai^etn ^riftti^mi ^afy*
gro|e Sierbinberung bringet. Dec^atbcn bitt ic^, tt.
% @. niotlen auf SQeg gebenfen, mie bie @a4 oocj»
ne^en, ba^ etn befldnbige concordia auf bicfemS^
burcl)au6 in biefem 3(rtjtet gemac()t wetbej benn iiOR:
bern ^rtilcln t^ lein Uneinitett. 3^ ^alt, bap (S. %.9.
1) ttomm, edidil unfottn(i(6tn.
789
EPISTOLARUM LIB. VI. 1534.
790
infonber^eit f)ierin me^r f^affen f^nnen benn mel
anber Seut ^ bep beiben S£^ei(en. 34) W^ ^^^ / ®« 9-
&. @d)riften foQen beit) )Doctore Snt^er mt^t ange^
fe^enjoerbenbennberen/ fo big an()er no^ baoon mit
i^ ge^anbelt ^aben. 2CtIeg aixd), baS mir m6g(ic^ x%
n>i({ x6) oon ^er^en gem t^un, baf biefe ®a(^ ju d)rijl:
Ud[)fr Sinifeit gebra^^t n^erbe^ unb moQt auf Srben nit
(i^oerS fe^en; ®ott gebe ®nab baju« 6§ gibet au^
Buceri Concordia bem ^anbel ein guten 2(nfang.
^efl nu etli4)er ^ap ^o^nung ifl^ bap ein Sinifeit
merben m6ge, ac^t id), ba^ berl;alben ^err (Sr^arb
S7nej)p beft gelinber ju IfanMn ^aht.
Unb fo ber burd^teud)tig ^o4)gebonie ^urfl unb
4SKtr/ ^rjog U(rid) mein gndbtger\!^err/ mi^ ^in^
onS fobbert/ miemol x^ mein Ungefc^icflic^eit unb Un<
vettM^tn erfenu/ auc^ mi(f) nit Qexn xn biefen 3anf
{b(te/ fo(I eS bennoci) an metnem S^ienfl iitt gebrec^en in
oUm, fo mir m6g(i(^ ijt/ unb ^rbiet mid^ mit @v(aub^
pi^ meinefi ^ndbigflen ^ntn, ju jie^en. ^oQt ©ott/
i(^f dmit etn>a6 guted fc^affem
• entttc^ bcfe^( i(§ mid^ S. % ®. in atter Untcrt^d^
nffeft/ unb bitt/ &;^. ®. moQen mein gndbiger ^err
fiilL, '©ott btt 2Cflmdd)ti3e moITe (g. g. ®. flndbig(i(^
fci^en; bet)uten unb (eiten, unferfi ^errn S^rijii Sob
nnb &)x, unb ganjer @t)i:i(}enf)eit S^Al unb ®e(ifeit
itt'fdtberm Vmeu/. Datum 9Ktittn)0(I)fi ben 16. ®e^
pikmlftii Anno 13S4.
../ ■ ' untertl^dniger SJiener
Philippiis Melantho.
}■ .1
t*
-u<
No; 12fl8.
24. Sept.
Fr. Myconio.
■• ' »
' Edita k 'Siiejgassio ep. 8.
r
r
Di Fridtrico Myconio elc.
S* D. Pul)liGo nomine g^atias tibi, mi Fride-
riee^ 4ig;ov qnoil tcinto stndio cive^ tnos ad literas
r^linendas, discendas ac tuendas excitas. Spero
et Deo htinc erga Rempub. animum probari.
Nobi^ curae erunt adolescentes huc missi a te. Et
iam Gdravimus -eis habitationem. Praescribam et
discendi rationem. Lonicerus eornm studia satis
liberaliter praedicat. Novi nibil habemus , nisi
Spenglerum, Noribergae decus et ornamentum,
extinctam esse etc« Bene vale. Pro caseis ago
tibi gratiam. 24. Septembris. 1534.
Philippus.
No. 1219.
29. Sept.
Pr. Elector ad Melonthonem.
f Ex ^cnptura prima (Concept) in Tabular. Vinar. Re^;. ().
foi. 15o. Lit. JJJ. no. 29.
2Cn aitasijier ^i^ilippfett 3)te(an4)ton ju SBtt^
tth. ^o()annS Sriebrtci^/ Q^urfurft k.
Unfern Qndbigen ®ru§ ju\)or. Jg)0(j[)9elaf>rter/ lieber
getreuer. SBir loerben berid)tet/ I)aben eS aud) ber-
mafett/ baf noir eS bidig glauben , \>ermer!t/ bap bar^
noc^ getra(i)tet xoxxt, eu^ \>on unS unb unfrer Unioer^
fttdt 2u SSittemberg an anbere £)rte }u bewegen*).
jDap i^r nun barein nvi)t gemidigt / fol^eS rei^t ung
oon euq) ju befonbern ©efoQen/ t)erfe^en unS auc^ gnd^
biglic^/ xoo berg(ei4)en ®ud)ungen ))on Semanb6 noeiter
bet eu^ bef4)e^en / ii)r nierbet euci) nid)t bemegen lajfen/
fonbern Ux unS / unb in unfrer Unioerfttdt }u SBittenb.
ott\}atttn, unb hathtx, xoit x\)t biS^er get^an, fo oiet
i^t o^ne S3ef(i^tt)erung unb ®4)wdci)uns eure6 2eibeg
oerm6get/ ^leip ()abcn. Daran erjeigt i^r un& }u gnd^
bigen®efdllen/ feinb eS aud) gegen euc^ mit ©naben
)u bebenfen geneigt. Datum SSSe^mar/ ^ienftagg
VStvfyitM anno domini 1534.
{PageUa adiecta,)
SB3o euc() aud) axt eurer Unter()altung unb fonft
etmoS mangelte / baS woOet i^r un8 ^u unfern «|)anben
)u erCennen geben / tooKen noir unS barauf alfo er jeigeu/
bamit i^r unfern gndbigen SBiQen barau6 f))&ren foUt.
SSonten loir tn6) gndbiger SRcinung auc^ nic^t unver^
^atten fepn tajfen. Datum ut s.
No. 1220.
(m. Sept.)
Gabr. Zivilling.
Epist. lib. VI. p. 516.
Egregia pieiaie ei doctrina praedilo, Domino
Gabrieli (^Ztvillingy^ Pasiori Ecclesiae
Torgensis y amico suo carissimo.
S. D. Venerabilis Vir. De Siifelio**) decre-
vit hoc Illustriss. Princcps, ut cuii^tempore ite-
nim ei aliqua parochia commcndetur. «Quarc mi-
sit eum istuc Dominus Praepositus, ut p^tal paro-
^ Vid. ep. ad Camerar. d. 13* Septb.
^*) Praedixeral diem ultimum Tenturum eue, eoque Taticinio
multos perturbaTcrat. Vid« etiam Lutheri ep. ad illum d.
S6. luu. 1S93.
791
EPISTOLARUM LIB. VL 1654. .
702
chiam pagi cuiusdaro , quem non ignoras. Nunc
te oro per Chrislum , ut Stiftlium amanter exci-
pias atqne adiuves, tit ea parochia potiatun Si
scires quanta sit animi imbecillitas , quantae an-
«^ustiae xai anoQiai, haud dubie summo studio
ei opitulaturus esses. Credes igitur et mihi et ce-
tcris , extremam esse necessitatem iuvandi SiiftliL
Scio te pro tua pietate aerumnis roiserorum affici.
Snscipies igitur nobiscum hoc negotium, etiamsi
aliqni homines duri nostram lenitatem reprehen-
dent: decet nos magis huius calamitate quam il-
lis sermunculis moveri. Bene vale cum coniuge
et liberis. Mense Seplembri , 1584.
No. 1221.
(in. 0*t.)
Studiosis^
£i Stepb, Riccii Miscellaneit no. LXXIII., adiectis tibro:
Pbil. Mel. argumenU s. dispotilionea rbeioricae in Edog.
Virgilii. (Leucop. 1565. 8.)
Pratfatio in Sophoclis Aniigonem*
Cras, hora prima, Sophoclis Aniigontm inci-
piam interpretari. Adscriberem etiam adhorta-
tioncm, si quid in tanta ingeniorum ferocia pro-
fecturum arbitrarer. Tantum ig^tnr quibusdam
meltoribus, qui hactenus nos audierunt, g^ratias
agendas duxi, quod suo officio omarunt has lit-
teras. Eaque in re iudico eos de rep. bcne et
praedare meritos esse, cuius interest, ut conser-
ventur hae artes. Conticescerent autem in hac
quldem schola, et his gentibus, si nos prorsns
tlesereremur. Itaque auditoribus nostris reip.
nomine gratias hic publice agere volui etc. etc.
No. 1222.
(in. Oct.)
JoacA. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 2SS sq.
Viro opt» loachimo Camtrario Bambtr--
gtnsi suo amico summo
S. D. Aliquandiu certi tabellarii nuUi se mihi
obtulerunt , cum quidem de rebus plurimis et ma-
«•nis ad te scribere cuperem, ne nunc quidem
omnia litteris committere audeo, quod mihi hic
tabellarius ignotus sit, et dubitem, an ad te litte-
* rae nostrae perventurae sint.
Sptngltri interitu magnum coepi dolorem,
non ipsins caussa , quem spero feliciter ex his ae-
rumnis in meliorero vitam concessisse , sed qnod
et Reropub. illam tali cive , et te aroico integro ac
fido orbatum esse cogitabam, sed pareamus, mi
loachime, rf] ayaysqj. Nuper etiam JBuschium
amisimtis, si nescis. Mihi quid^ felices viden-
tur, quibus excedere ex hac vita hoc tempore
contingit, et illis eripi malis, quae inipendent.
Quid enim iam dubitemus m(fl v^s /iieJJiovaiji
nayoJLB^gias ; Nos tamen tractatione nostronnn
studiorum has aerumnas mitrgemus.
Basileae excudunt x^y fieydXr^v avyxa^iv
Ptoltmati graece, huic valde optarim addi Qua-
dripertitum, et quidem cum tua seu versione seu
commentario. Quare te etiam atque etiam oro,
hac in re ut publicam studiorum utilitateiti adto-
ves. Hi libri et excitabtant luventutem ad discen-
dum , et praestantissimas artcs conservabunt« £st
et allud quod volo, saepe iam hic enarratae sunt
Thtoricae Planttarumy eius bpusculi usus per-
exiguus est, nisi postea supputationes accedatfl,
quae sunt in tabidis, quae vocantur BefolttUe^
mihi ne intelligi quidem Tbeoricae sine illis posie
videntur. Sunt autem olim excusae ResfduUe
tabulae ab Ambrosio, qui Francofordiafrad>Odt-
ram docet, eas recudi a vobis istic optarinu -Bcne
mer^ri de toto hoc genere artium hoc of&cio po-
teritis. Intelligo enim tabulas illas admodum pro-
bari, nec dubito, quin et tibi et Schontro satis
notae sint. Magis probo eiusmodi libellos» qoi
ad artem pertinent, quam qualia multa edunlor
horologia *), in quibus plus est ostentationis,
quam doctrinae. De utroque igitur libro, quidet
tibi videatur, et quid fieri possit, mihi significa]us.
£go valetudine admodum tenui utor, sive
quod rb (pS-iyontOQoy (p&iyovai xaxby j sive qaod
aliquandiu paene confectus sum cura. Dux ruir^
itbtrgtnsis accersivit me ds v^y Sbcadtjfuccy av-
rov. Permisi totam rem arbit^o nostri princ^if^
xay cv^aifirjy ts xal Siijasi nore anoxofQ^aai fu
ix ravrrjs xov arinnri^uov x^as»
Antigonen Sophoclis^ abs te editam atqiie
illustratam, non solum nunc interpretor, sed sgo
etiam , ov yctQ ccyiv xiySvyov nsQi fu/iazarr th
y&y nQayfAdrajy rols tpilois fwv dial^^furoi
Tvyxdyo}. etsi moderatissime egi, agamqne Deo
volente: de his rebus coram aliquando. sane nB(ji
♦Sapcri. C W.'
BPISTOLARUM LIB. VL 1554.
BQetayixdiy xdxayivmaxwr fxov rrfy fiQodV"
Xy sed haec Deo curae erunt, ut spero.
Si quid de Electione novi Pontificis Romani
ebis cerli, fac sciam^ Picturae edjtae suut
ligiorum, quae inBelgio conspecta sunt, quae
on habes, mittani, modo enim non erant ad
lum. Sabinus rediit ex Italia. In itiiiere
tsmum convcnit, nihil admodum affert novi.
Sophoch habeo tibi gratiam, iucrediblii vo-
ate afficior eius leclione, praeserlim in hoc
» periculo. Bene ac feliciter vale^ et tuas tibi
bras gratulare*
^Lh.n7iog.
1223.
22. Oct.
lohanni Anhaltino,
Edita in Beckmanni Accession. bisU Anhalt. p. 116«
3Cn ben Suvft So^ann )u Xn^ott
t^Wuc^tiger ^odjgeborner gfiril unb J^err» 6.
% (Snaben jTnb meine arme ©lenjle in Untertfjdnig^^
jtiwr, ©ndbiQfl^r gfirjl unb ^err. Sd) \)clht nod)
9fat^fd)la9 fiefieHcf, bamft ic^ Qetoartet, ob \>\tU
f e. % ©♦ bebd4)ten xtM) ju fobernj aber bie 2Cr^
'' fo id) gefe^en jinb SJermeifenS n>o( wurbig , fo bie
t nid)t ba\)on f lar abfie^en; @. %. ©♦ woUen auc^
t barauf !)aben, ob jte ttxoa mit anbern Anaba-
ten Conspiration l)aben, baburc^ 2Cufru^r ju be^
;en, bann wo bem alfo, n>dre nit gut, ba^ jTe atfo
jgelaffen, fonbern man muf te gr6pern ernfi er jeis
2cf) beforge aud), eS fledfen mel)r Opiniones
er il)nen , bann ©ie !)aben \>tel unb manc^erlep Hx^
funjl, wiber £)berf eit , ®cric^t; epb; bavon m6^
€• ?[. ®. fte fragen laffen, bamit i^r unreci)te Opi-
nes mdnniglici) gemarcft n^erben, unb anbere Seut
@(i)euc (riegen x>ox foIci)er ung6ttlic^en unb m6rbe^
len Sect. SSo nun bie ^Crtifel il)rer 2ai)r gnugfam
tf4)et, fann man bie ©traff bamacl) fd^etfen ober
em , unb ftede folc^ed aHeg gu 6. %. ® . SBebenlen.
\t ben)ai)r @. $. ®. aQeaeit gndbiglici). Datum SBSit^
tg ©onnerStag nad) Lncac, 1534.*)
®. ^. ®.
untert^dniger Diener
Philippns Melanchthon.
fiz epistola Lutheri ad eundem Principeniy scripta tbUXLi
fi^^i nacft Lucie (15. Decb.) 153^ opiniones Anabaptistarum
qoi tum in terras Anhallinas Tenerant, uberius cognoscuo-
LAHTH. OpEH. VoL. IL
No. 1224.
794
24. Oct.
jFV. Burchardo,
Epist. lib. V. p. 495 it{.
J)octissimo viro^ D» Francisco Vinaritnsi
l^Viitbtrgat^ suo amico.
S. D. Ilodie literas dedi lacoboy ministro Do-
ctoris Augusiini, ad meum lohanntm, et ad Alt^
sium Scoilum, teque rogavi, mlhi ut significares,
si quid istic esset, quod arbitrare me scire velle.
Nunc nactus Ptirum, tonsorem, dedi ei hoc epi-
stolium ad te, etsi spero, me cras a te iiteras ha-
bitumm essc, tamen cliam atque etiam oro, ut,
si quid habebunt mei litcrarum ad me scriptarum,'
aut si quid incidcrit, quod me scire operae pre-
tiura cxistimabis , nisi die Lunae reversi fucrimus,
mihi significes. Detinent nps Principes Anhaltini
diutius opinione nostra *). Et tu scis, me roi-
nimA meo vivere arbitrio. Novi nihil habemus,
elsi heri huc venit Medicus Aurbacchus, qui nihil
praeter res Macedonicas notas nobis afferebat.
Doctori lonat dicito sahitem. Bene vale. Sa- .-
luta meam et tuam familiam.
Philippus.
No. 1225.
27. Oct.
Heinz v. Luther ad Melanthonem.
t ^ awtograpbo ifi Tabular. Vinar. Regtstr. O. fol. 156.
Lit. JJJ. no. S5.
Dem J^od)9cIaI)rten unb wurbigen ^rcxn, ,|)rn. ^Yu
Iij)p6 SReland^toni gu SBittenberg ^ meincm gfin^
^x^txi lieben ^errn.
®nab unb ^riebe oon ®ott bem SBater bur^ 3efum
S^rijlum unfern^^errn fammt aOem fo id) liebeS unb gu^
te6 wmag ju\)or- ^o^gela^rter, tourbiger, freunb^
It^er lieber S^nx.
es ^at mir bcr ®urd)Ieu4)tt9 Jg)od)9eborne gurjl
unb^err/ ^errUlricf), ^eraog gu SBtrtenberg , mein
tur. Edidit nuper illam epislolam Uenr. lAndner (Lntheri
Briefe an die FUrslen von Anhalt. Dessau. 1830. 8. p. Vk,\
sed in eo erravit, quod in epistola Melanlbonis dieni Lucne
in diem Lucie^ mutandum, pularit (p. 25.). Nani die Ioyis
post Luciae diem (d. 17. J)ecb.) Melanlbon non Tersatiis
est Viteb'ergae, sed fuit apud Pbilippum Landffr. Hassiae
in colloquio cum Hucero io oppido Cassel babendo.
*) Lutbcrus ad Viscampium scribit d. 24. Oct. ^M. Pbilip-
pus abest." (Vid, epp. Lutb. apud de Wett. T. iV. p. 662.)
51
m
EPISTOLARUM LIB. VL 15S4.
Toe
gndbjgnr^erc, bei bem i^ mtd) aut^ eine Scitlang )u
frieblic^em Dienfl beS ninrn (Suangelii unb bec %mmi
@pitalen in ®einec ®nabm Sanben guier SSotjlmeinung
utQiglid) oecfficiK^en, mit mic Suec iSiilcbcn l)albm
gecebt, becgletdjen (£c Sr^acbt @d}nepf freunblict)
gebet^n, ba| ic^) @. SS. anjeigen mHt, xoit fid) bie
®act)en beS (ivanselti ju obbemelbtem ffiictembetgifd^cn
Canbc begcbcn/ anlcgrn unb ectjalten. iSitt beromcgen
^. S5. mit tjoi^tlem Slei^ , fie vooUta in d)ci{lliii)cm
3emuti) nad) meitbecii^mtec SQeiSijeit unb t>on njegen
3I)ceS iSaterlanbee (noi^ bem aui^i mdnniglid)en bacin
auf (^vo. ^. Ijeftig t[}un ()offcn) bci)criigcn unb etvo&r
gen, maS t)terju bienlitt) catt)en, orbncn, fc|en, an=
geigen unb f6cbem ^elfen. iDoS necbc oI)n allcn SraeU
fe( iu &ottt6 gro^cn ^t)ccn unb mdnniglidjen ?iu^ be6
ganjen iDbccIanbeS gecat^tn. Unb gib id) bacauf mei:
tec nun (ivo. SS. gutljecjigcc 3Atinung in btefcn mcincn
©(^cifCcn ju ectennen, nie ba^ i^t jiingjl oerfc^ienrn
5£agcn bie ^oc^gtlaljrtcn gu ^At^ingen bci unfecm
gndbigcn .^ECR , bcm^ecjog, um eine gemeine dffents
lic^e £iS)?utation angcfud)t, unb btneben anbtcn untec=
t^xiniglic^ gtbct^en, ®. $ucft. &n. moQen auci) Sm. SS.,
aI3 bic ni{t)t bifftg unb ncibifd), fonbtcn fittig fccunb:
lici) unbfcicbfam, t}ier bet unb an ju ftt)n b(f4)ceiben
la^en, mtld^cS nun nict)t adein fie, bie l)oI)e i5c^ulc,
fonbcrnaucf) aHe Mebte, ^Jcdilattn, gctfilict) unb voelt-
tic^, ja bag ganjc £anb ^ecjlic^ mit iljnen begct)ret*).
£)cnn foUttn fte bie f)o^e ®d}ule melgtmtlbt, roel^e biS
baf)tc vor oieltn anbtcn beruljmt, unb niit fo i^ielcn
^erclicijCR ^cisiltgitn beibe non £aiftcn, Jeinigcn,
^eccn unb Silc^en btgnabigt, olfo balb unb Iti^tfccti:
gec SSeife oI)ne gtljabte jDifiputation nnb ©egcnmt^ce
bec ntuen ungemo^nten iiifve gufct)Iagtn, mdre iE)nen
(fol^eg) nici}t aHein an it)cem ®tmtffen befct^meclitl),
fonbem aud) gtgen bem ganjtn Sanbe unb cmtc SBtlt
f)]ortIici) unb bitlig ga verac^ten. 9K6gcn abtc fS. 3S.
olS ein gut^crjigec 3In^6ccc unb fieunblicf^ec Unttrl)dnb>
lec in btc @a(^e ted)t moI)l Itiben.
3(uf biefe tt)ce aJnfucI^ung unb ni^t un^rifllt^t
95egtf)ctn I)at metn gndbigtt .^ecc, bcc^^ftiPS» ifjnw
fotc()t SDigputation gu I)alten gntoiglid)tn uergiinfligct,
unb mir l;ierauf btfotfUn, folc^ aHeS <S. S3. ju fct)rci:
ben, unb bcgel)ten ^iccmit 0. ?. ®naben in befonbcrn
*) Qitae Blaurrrui tftnbwtf ialelligilur ei epiil. ciits (non-
dum tAila) ad Uenr. Bullingerum d. d. St. Ucl, 1S91., ubi
■criLit: „tiuceri coDiilium da fralrum conienlu nosli,
Multum niibi polliceor de Philippo, cuiui aucloritai caete-
roi item miligabil, _ Nunquam profeelo tm^t in concor-
diae ipem evectut fui, praeierlim cum nifail non tentalurui
>it Princeps [Oui Ulriciu WUrlemb,], unde pracederc illa
®m^cn, fammt allcn nie oorgcmelbt, aui^ bet Stle^
ten %itt< nad), ba^tn aufg f6rbecU4)i1 ju oecfi^cn, uati
bit <Sac|)tn , fp vocnemlid) ®ottefl tp, unb aUec Stb
i5eligfeit belangt, vcrtidjten, fd)Iii^ten unb gnm SW
flcn ju titingen oerf)cIfen. titm idj.gdnjltcl} mUt) Va«
ftt)c, bcf gtticfjcn {)r. ISrf^acbt @(§ne)jf ouil^, u»
if)t f)inauf Eommt, bap i^t fold)e SmitfpaltigEeit ji»
fd)tn bem SStauetec unb i^ntn, bieneil fie ffcf) fo
mtit ats @. SB. mijfen begeben tjabtn, gdAjlii^ &aru:|^
ttn mtrbct,
SSaS nun btmRac^ <£. tffi. ®ott u)ib bem 9t4d}^a
t)iecinntn fd}ulbig, fann fie ftcl) spn ®otteS ®tt£J>n
of}ne meine (Scinnttung dor ^1;c ftibft wot)I snb ont
aatrbcfltn btfd)tibtn. JCenn @. 2i. Eann cin Slicrtd
3a[}Cfg, mcintr cinfdliigen 3(cl)T liaci), nic^t mDl}1 btf
ftc nod) nuglict)cc antegtn, benn ba| fte foh^e Uvf
Seit ju folc^cn ^trrlid)tn (SotteSbfeR^ , 9tug unb S»
Iig!cit bcS ganjen SbecIanbcS v(cb:cdd}te. $iei;iU ftiit
©. JB. »iet trcf(id}c, bcweglitjie, wJid}tige .anb linob»
fc^Idgige Ucfoct)cn. ' ' ' ''
(Scflli/d^.bap nun SEiiittcnb«cg ,bei S. SB3. betmiipdi
bucd}$ ^oangelioR ecbautt unb mtt gelet)i:teii Sei^ b*
fe^t, baf mati &.SB. itt folc^tr tutiec 3«tJt»^Is u^
o^ne mecnicl)f R S^abcn cnttatlt)tn fctnn. ' ■ ,'
Sum KnbetR, bap S. S. bi;n«E)tn unferfi p^^
fiin ^ettn, beS 'S^ntf^iifltn Xlien^ 3U SSittenbe^
aud) anbttn Seuten, fo jegt eutt&.jDien^ b()>ihfifi wb
f}tt)lic^ begc(}tfn,. ju tatfxn unb.ju f}clfcn au$9>pi^
^ti|lli(t}tt Sitbt fct)ulbig i[l
3um ^tttR, bienHil folc^ nt4)t aHcin bec %i»
beSfittft unb ber gemeine SXann, fo bafi (StMqgeliM
gctne ItibcR unb t}aben raoltttu, fonbccn auc^ bic oep
meinttn gtifltid}tn TCebte, ^t}CJ@(|)uIc unb anbece, svt
(I}e'fonfi je nnb aOenMse bem'Cetntn SBSott (Sottefi ju--
loibtr, fdmmttic^ unb ein()dtligli(^ oon@. SS. begt^cin
unb bitfelbige liebtt letben mJgcn, benn bie 3n>ingltantt.
3um SBterten etfocbett aud} foIcf)tn jDjeii^ an S-
9B. \kA gtmcinc &. !S. SJatcttanb, niel(^rm.j»M-«Ilen
anbttn, mciniS' Seb&nftng/N 6:. 9&i au5 befonbtnr
¥flj(i)t tn btm gaU gu tatl}en unb ju l^elfen fi^ulbig i^
3um Sunften, bag bucd} C S&. S)[enfl wtmit>
tel^ g6ttticl}ct ^uCfe nid}t oSein bcm SBiicteinlvrg, fonc
bctR aud) bem ganjen iSbeclanb ju unauSf|}rr(^i^
9lu|) bcc <£(f}ulen, unb bancbrn tion gro^rm t)trberbi
li^en Uncat^ bec €kctcn, bafdbft ^in unb miebtr \^tDti
btnbc, gcl)o[fen mecbcn mag. 33enn too bie ^o^
@cf}ule Xubingtn ju 6^n|lo unb fcintm @tiangtlii) be
ItVtt , tvilcbe ol)ne atlen 3wciftl ein ^ri^Ii(^ Stnbtmn
bafctbfl jugertil}ttt unb batouS btm ganjen iCbettoiti
BPISTOLARUM LIB. VL 1584.
798
ler 9{u6 an Seib unb ©^elen entfle^n. - ^enn
lei: teutfc^ unb n)e(f4)er 9tatton leine Itnimfttdt
^angelto nd^er benn aUein bie ju SSittenberg, unb
SBB. bergeflatt SSubingen barju bringen unb beleb'
6nnte aDem. IDberlanb unb ganicm teutf4)en Sanb
m erfpriepUc^en 92u^ fommen unb getat^en^ ba^
m beS £)rt8 au(() gute unb gela^rte |)rebiger unb
laben f 6nnte.
ium ®e(i)6ten unb Segten bap mein gndbtger «^err^
mbgraf, @. 9B. mit reblic^er gndbiger Subre
l^rung, bar^ mit genugfamen ©eleit oerforgen
cgeleiten laffen n>it{ / gefd^meigen in noaS ® naben
e , meine gndbigen «^erreu/ fold^en 6. SS* >Dienfl
n unb oerg(et4)en merben*
)ag aUe& unb ein jebeS infonberI;eit n)oIIe @. SS^
melbt , eigentli4) bebenf en , unb mo {te bemna4)
it (i\)xcn folcben Seuten ju ^ienfi unb bem ganjen
inb )u S!SolS)Ifa()ren bi^rin geneigt/ foId)ft auf^
i4){le bei ©egemcodrttgen [bur4) gegenn>drtigen
t] in @d)riften ju erf ennen geben , bamit ic^ folc^
>a4>tem «^erjog Ulrf d)en unb bem @(i)ne|>fio
^tm {)abe. ®o {le()e i(i^ in SSillenfi je|o auci)
)em mieberum )u Sl^agifler @rbarben/ bem
epfiO; ^inauf 3U }iel)en, unb eine 3eitlang bie«
interS bet i^m ju Bletben. SSo (&. as. mtn ge^
)tnauf 5U jie^en/ moUte t4) @- SS- marten , unb
ir 1)inavLf 3iel>en* ®oIIt aud) in feiner ^a\)t fte^
)enn ic^ @. SS. {tcber ^inauf unb mieberum b^r^
bringen unterfte^en miD. Darauf 6. SB. Xnt^
rmarte^ unb ti)ue 6. SS. bem 2(amdci)tigen ^ier-
fel)len. Datum Cassel am S)ienStag no^) Ur-
sinno dom. XXX i III.
@. SS.
miHiger ^ein^ ))on 2utf)er.
226.
S. Kov.
Georgio Anhaltina.
itl. lib. 11. p. 24S. (edit. Lond. lib. II. ep. 241.)
D. Georgio Principi in Anhalt
Illustrlssime Princeps, Ante biduum cuiD
er faccrct lUustrissimus Dux Saxoniae £le-
multa honeste de £cclesii8 locutus est, quae
I recitabo , quam primum C. V. in Dessam
iL Karrabat etiam sessionem Synodi , cui
constitutus dics duodecimus Octobris, pro*
im esse ad vicesimum diem lanuarii. £t8i ta-
lis erit decretorum absurditas, utautoritas eorum
levis futura sit: tamen facile patior talibus ptpro-
gationibus potius illos Synodi gnbematores ludere,
quam decreta condere, quae paritura essent plus
tumultuum. Sed faaec coram. Hic adolescens
IJenricus Gessingerus^ filius pastoris £cclesiae in
templo S. Barthoiomaei in oppido Cen^estOy pe-
tivit a Senatu Ccrvestensi auxilium ad studia, sic-
ut mos est ibi aliquibus pauperibus fcrre opem,
collatione stipendiorum ut nominaiit. Habet ali-
quid spci adolescens, ut omnes quae volumus li-
benter speramus. Scd tamen si commendatio ei
C. V. prodesse potest, oro ut senatui de eo scribat*
Bonum ingenium est, et est orphanqs, et habet
fratres quinque et sororcs duas. Tali familiae be-
nefaccre pium est. Dubitabam an C. V. legisset
Menii scriptum contra Anabaptistas. ludico esse
valde dignum lectu, et erudite et recte scriptum,
ideo mitto C. V. Bene et feliciter valeat C. V.
Die S. Novembris.
No. 1227.
l4. NoT.
Studiosis.
Ex Riccii Miscell. no. LXXIIII. deseriput FoenteiDaiui.
Eliam legitur in cod. Basil. S9. p. 75».
Praefatio in oratorem et dialecticam P. M. •)
Intellexi plerosque flagitare a me .enarrationem li-
brorum Ciceronis de' Oratore ad Q. fratrem. Ego
vero propter Tirones, qui recens advenerunt, pu-
tavi in publica schola aliquam etiam partem tem-
poris tribuendam esse Dialecticae* Nam in scho*
lis artes ipsae inculcandae sunt praecipue ac repe-
tendae'). Quare ut haberem utrorumque ratio-
nem, decrevi, quod faustum foelixque sit, al«
temis Dialecticen et oratorem interpretari. Ita
coniungemus duas artes cognatas, Dialecticen et
Rhetoricen, Ac Cicero non solum nobis praece-
pta, sed etbm egregia exempla in hoc ipso libro
utriusque artis suppeditat» Sed illud adolescenr-
tes admoneo, ut saepe alias, ut meminerint sine
exercitio disputandi, dicendi ac scribendi non plus
se profecturos esse. quam si audierint') praecepta
*) In cod. Basil. inscribilur : de praelegtndo waiore Qu^
ronis.
t) Cod. Bas. rtiinendae.
t) Ricc. audireni,
51 *
799
EPISTOLARUM Lia M. 1544.
m
de pictura nec addiderlnt ^) exercitiurn. Manus,
inqnii Anaxagoras j est causa sapientiae, hoc est,
usus atque experientia. Tribuernus autem diem
LunaeCIceroni, diemMartlsDialecticae, quam cra»
Deo volente auspicabimur. 1534. d. 14, rS[ovbr/)
No. 1228.
5> Decb.
loach. Camerario.
Epist* ad Camerar. p. 2S6 sq.
yiro oplimo loachimo Camerario Bam"
bergensi amico suo summoj
S. D. Ex animo oro Christuni, ut te et hone-
stlss. matronam tuam coniugem et suavlss. liberos
tuos servet incolumes, tlbique gratulor salva ma-
tre natum fillum. Id eo mihl etiam iucundius
fult, qula tlbl aliquam tuarum curarum levatlo-*
* nem attullt. Agnosco enim plane humanltatem
%at (fiXoaroQyiay tuam, quod te scrlbis natura
amantem esse liberorum: mlhl quoque illud £u-
rlpldis semper pracuit, ^ikaiy ifiaxrrov TBTCva.
fiairoifiriy yaQ aV.
De mels profcctionibusnesclo quid scribam.
Si est horainis Phliosophi In dlem vlvere, prae-
clare philosophor, nlbil enim de rebus fnturls
constltuo, sed hoc nequaquam est Philosophi,
pendere ab allena voluntate. Fuldae respondlt
noster princeps , me a nostra schola hoc tempore
non posse abesse, sed postea iterum ad me scri-
psit quispiam olxeiozaxog T(p Maxedori , ut satis
apparet, de domlnl sententia, Tubingenses flagi-
tare dlsputatlonem , meque interesse iill cupere.
Ego Suevicam profectionem nunquam appetivi,
sed Tfp Maxedovi cupio morem gerere. Nunc igi-
tur nostrl iterum deliberant, et cur me aegre dl-
mittant, non est ea caussa, quam ignarl rerum
nostrarum fortasse susplcantur, sed aliud est,
quod litteris committere neque volo neque debeo,
de quo quidem tecum brevi coram*). Omnino
enimadte, Deo volente, expatiabor, etiamsl non
Ilcebit In Suevlam proficisci. Mlhi magis opus
est iila longlnqua profectione , de qua antea tlbi
S) Ricc. adhiberene,
4) annum et diem addit eod. Basjl.
*) Verehatiir Elector Saxoniae , ne PliiL alibi eicitaret sclio-
lam Wiltomherfrae celebriorem, quac ita primatam anum
amisisiet. C. W«
scripsi, ad eas res, quae mtom afilmaro angnnt,
siquidem hoc, quod decrevi, mordicus teBendom
est, ne qnid faciam immoderate.
P&m$ranas nosler :aQcerBitos est a dudbus
\ Pomeraniae ad Ecclesias constiluendas.
De Monasieriensium furore non llbet stri-
bere, est enitn ace^biss. mihi earum reram recor-
datlo. Vides enim , quantum odium bolus rebus
pariant ea scandala, aXXa &e(p fiikH rrjg ixxXrf^
aiag, ut profecto non dubito.
Quod tu scrlbis ad nos consolandos , ut Rei-
pub, caussa hos labotes fbrtiter perferam , mi loa^
chime, sl quid boni possem facere, nuUas diiffi-
cultates pertimescerem, sed e% de his rebus coram.
Interim colamus et omcmus litternlas nostras', et
studia iuventutis pro virili excitemus. De JRfo/«-
maeo te etlam atque etiain oto, ' ut edi eum cuM,
describi etiim istic ab aliqno stndiosb posse ailii^
tror.' De Tabtilis Kesolutis niiKl vellm respdiK-
deas. ■*' '■ :':"■■ II'-
HIc edidimuS Theoricas Purpachii: pracpo*
sui, ut soleo^ praefationem ad Grynaeum» Sa^
binus narrat tud^ commentationes in Sophoclem
Romae ifi admiratione esse. Novi praeterhlMe
nihil habebam. rov l'pvv(U(yy scis ne esse Tnbiilh-'
gae? Behe ac feliciter viale/ 'Nen. Decemb.
4>ili7mos.
No. 1229.
ludicium de coena s.
f Es apographo in codice Gothano 243, fol. 130. , ubi dl»-
citur scriptum in usum LandgraTJi Ilassiae factum. Id
vero e« coniectura, ut Tidetur. Hoe lamen certum esf,
Melauthonem haec scripsisse aote conTentum cam JBtfr
cero, per quem Melanthon in mitiorem senlentiam dc
coena s, perducius est. Posni igitur hoc scriptnin in huc
locuqi ante iler, quod Mel. Casseliam fecit.
ludicium Philippi Melanch. t)Ott bem@a«
ctament, bem Sanbgrafen }it ^effen ge*
xaa6)t
(S^nftu6 fpri(i)t: caro mea yerc est cibus, XOt\iijlt
SSorte; ob fte fc^on xAd^t ))om @actament gerebet nxb
ren^ bennoc^ ben SSerfianb fyaben, baf ber S^riffail^
ber wal^rljaftiger SXenfc^ unb Sleifc^ i^, witb eii»
®J>eife, fein Ceben, geben, f>ertfci)en unb tegieren in
aUen ^ingen* 2C(fo biefe SESorte beS ^actamentS:
nefjmetunbejfet, bief iftmeinfieib, bejeugen^ bafbifi
fet Q^riftufi/ ob et fc^on einen t6b(ici)en 8eib ^t, Utm
601
EPISTOLARUM tlB. Vl. 1534.
80£
iukI) wUI&rimid fetjti/ unbgu nnem ©fjeugnif, tft^
tt bei unf fe»j, fptitbt et, er gebe un6 fetnen 8eib;
bomit et anjfiget; ba^ et nid)t mie eine Qteatur aUein
ib<rutt< etbaben, ^nbem ivefentlit^ bei une fcp unb
nirflttf) war.
Unb niad^en biefe.SBotte: accipUe, hoc cst cor-
pas meuni, eintn Untetft^ieb. !So 6b>^i{lu$ eine
Gceotut aUein unb nidjt ($on todre, ob ec f(^on rrgie=
ttt, wire er bennodj nic()t- roefcntlidj bei und, JDie»
iDeil cc abet @ott i^, gibt ec feinen Seib gu Staqni^,
t>a$ (t ncfentlidj olmeg bei uii6 feQ. iDiefrc S^ec^anb
bcS ©accamentS ifl einfdltig unb boju tc6fl(iclj, fo wic
bmen, tvie €l}ciftu5 itidjt aUdn feinen Slob, fonbetn
du4) feine @(ott unb (Sottbeit baitn fiitgebilbet ^at.
Darum fdjlie^e ic^, bap mafitbaftig mit bem S3cob unb
Seiti bec Scib Q^xip unb Slut, baS tft mefentli^
Qftii^S, nii^t fig^itltd),. fep. ^itt foUen roic abet bte
Sebmlen, fo ble S^cctiunft icicljtet, luegmetfen: ttiie
Q^ti^fi auf unb nieb;t fieigt , \id) inS S3rob tictbcrge,
Biib {bnfl ninbet fep. S^te^ finb eben tSebonfen, tvie
befilNinatea&scobe 3io(tif4, ba et Gt)n|Ium in cinen
tivpfc-vn^d^io^, unbbi^tet, et muffe an einem Scte
^e» taie eine (Sreatut. Secgleicijen @ebanten foQ
■un^tlbcn, unb bei ben 32octen bleibenr tottdje fpres
ifwn : bec itib fetj ba ; -benn ^fjcifhiS nitt uni bomit bc^
jcugeti; ,bag",et: rocfcntlicl) bei un8 fcp. Sofltcn bicfc
SBotte: eccc hic, ecce illic, don bcc SJicfon Qljri^i
ftertionben roecben , fo I)4ttc ?JauIuS unb anbre ^filiflc,
bie @fjtiflum (ciblicij gefetjen, ncic^ bet 3Cuffabct aui^
ni^ltfQll^n fliiiuben, bci^ ec ba n^dre. Unb ob fie .fdjon
eon bec ^etfon gccebct, tn^gen fte bennoi^ ntdjt baljin
Bltoeutet njecbcn, bog GtjciPuS nic^t foHte bei un8 fcon.
iDenn mienioljl man biefe Siortr miH entgeflenfegen bc^
nm, hoc est corpus meum, alfo mid)un (le auc^
cn^iesengefrgt iDecben biefen folflenben @))ci^<fjen: ubl-
con({ue duo aut tres cangregati sunt in nomine
meo , sum in medio conim ; item : Sum vobiscum
nsque ad consuniroalionen) seculi; item: veuie-
mus ad eum et m.msionem apud eum faciemus,
ffielc^e '®prfidje' aud) fagen oon wa^tbaftider @egens
V&ttigfeit, ob fie f4i>n, mte fte lautcn, bod <Sacca:
ment nEc^t betccffen. @onbecn raeil bet (^cunb fcfl
jle^Kt/ baf (S^cifiuS nicJjt an cincn iDrt gebunben, fon^
betrn b*i ben ereaturrn unb bci un9 roefentlicij ifl, foU
get, bafi feine 3fbfucbitdt ifl^ bafi fein geib wabcbaf»
tigli^J mit bein S^Iute gegeben wicb. Stlidje bauen auf
ben tSlotiBm @Dlb , <3itbfC, baS ifl iti^ve oon tccljtcn
gutenSSecten, afS iiebc bcft Stddjfien, ^eufclj^eit etc,
Ctli(^e bouen borouf anbece Se()te Qon getingetn SBet:
len, oort gcfelten aSetljen [fejlgefe^ten ®eb*t^n] obee
betgleic^en flefe|ten Uebungcn. ©otcljce aUe« »irb be»
md^rt butcIjS §euet, ba9 ifi b«cd> ©otteS Qeric^te,
roie fie ^autuS Ijicfetbfl erlctnt, unb bie ©^rift oft in-
diciumignis nennet. 8Kof*« fpricljt; Deus igni»
consumens est; benn et rotK, baf ®ott, fo ec «n8 -
cicfjtet unb fcljccdt, un« occjctjrt roie baS ^cuec, unb
mag bie Slatuc nicijt bcficfjcn tJOr ®otte8 (Sericljte,, et
Psalm96.: ignis ante ipsum praecedet, unb?)an«
I«6 fagt ^icr (lac, bec Slag bei ^tttn mirbS etddcen}
baS ift ja ein liffentlicIjeS Oecicijt. 3n bicfem ©ecii^te
roirb beflcben ficbcc »on guten SEctfen , atS Siebe beS
Slddjflen, Seufdjeit, Sliicfjtecleit, etc. 2(bet ?e^te
»on ben gefclten Ucbungen unb Sctemonien toirb nii^t
befle()cn. 6fi rotcb abct bentioclj bcc, fo auf ben ©taus
bcn gcbauet, felig tverbcn."' 33enn bet ©laube fetig
ma^t. Dacneben bcingcn rair wiele ©unben tjor ®ott,
olS conrupiscentiam, faute ©ottcSfutcfjt, fauIeSiebe
bcS 9lddjfien, faulen Eicnfl an unferm ^mt, etc,
ujclcfje ®&nbett burdjS ^tnet, baS ifi buc^S ®eci(^t
®o«eS, gcflcaft wecben, unb wetben roit ®otte8 Socn
fii{)Ien, 3Cbec bec ©loube er^dtt bie, fo fic^ etfleben
auf S^tifhim.
(Uoo ■nno.)
Chph. Ruellio.
MaDlii farrag. p. B46 *q,
Christophoro Ruellio
S. D. Mlhi vero his turbalentJs temporibus non-
nihil afTeront solatii studia bonorum iuvenum,
quorum virtnte atque industria (ut spero) literae,
quae continent honestas artes et Reipub. necessa-
rias, conservabuntur, et ad posleritatem propagari
poterunt. Itaque libenter vldi profectus tui spe-
cimen, mi Christophore: ac precor Christura, ut
studiis tuisfaveat, eaque gubcrnet. Tuum eliam
erit, hunc cursum urgere : quod ut facias, hor-
tarl tum patris authoritas , tum ipsa Respublica
debet, ad quam certe studia vestra pertinent.
Denique invitabit te etiam ipsa doctrinae suavitas :
quam nuUa ex re maiorem quam ex ipsa doctri-
na, animos percipere potest. Quod ad me atti-
net, gratum mihi feceris, si hoc ofiicii genere
amicitiam inter nos constitutam alere atque con-
firmare studebis, Qoare dabis operam, ut saepe
ad me scribas. Isocrates iDqiiit honestnm esse,
808
EPISTOLARUM LIB. VL 1584.
804
paternas amlcitlas veluti patrimouii partem con-
servare. Scis antem, quae mihi cum patre tuo,
viro optimo, amicitia sit multis iam annis, quem
profecto propter fidem et ingenium, magis quam
propter fortunae ornamenta, amo et observo.
Bene valc.
No. 1231.
(hoc auTK^.)
Eidem.
Manlii farrag. p. 817 sq.
Chrisiophoro Ruellio.
S. D. Valde probo studium etxiQoatum tuum in fa-
ciendis versibus. Nam haec exercitatio colorabit
etiam solutam orationem tuam, idque brevi senties
ipse. Deinde ut aliae Musicae partes suavtssimae
sunt, ita plurimum YnhtX hkec harnlonia versuum
voluptatis: et est signum minime fallax, probae et
ingenuae naturae. Nam perversae abKorrent, ut
ab aliis Musicae partibus, ita a versibus faciendis.
Coles igitur hoc studium faciendi versus, sed ita,
ut saepe scribas solutam orationem, in qua spero
te magnam laudem consecuturum esse. Natura
enim placet mihi. Quod si ars et ratio per aeta-
tem accesserit, et Reipub. et tibi et tuis orna-
mento eris. Idque ut fiat, oro Christum. £go
quod possum, tibi praest^bo: et de hac ratione
dicendi, quam maxime probant eruditi, deque
imitatione, quam tibi uecessariam esse iudico,
scribam ad te quamprimum aliquid otii nactus
ero. Bene vale, et saluta optlmos tuos.pi^entes.
No. 1282.
(boc anno.)
lustiruo Croblero.
Maalii farrag. p. 848 b,
D, lustino GobUrOy Consiliario illusiris"
simi ducis Erici Sra^nsi^icensis j
& D. Adhuc sum in sententia, roi lusiine^ non
esse abdicandam praesentem conditionem: sed
debere te xa noQ^vxa arsQyay. Idque consilium
tibi daturus sim , etiamsi frater esses. Non enim
ignoro, quam difficile sit, asperrimis temporibus
commodas conditiones invenire: et quantum sit
periculcmi, vagari incertis sedibos. Habesmem
consilium: tibi tamen liberom. relinquo, quiil
velis facere. Opinor te in hac conditiuncula plut
habere otii ad iucund^i studia tractanda , . qoaYn li
esses cvectus ad maiora negotia propter luris pro-
fessionem. Mihi crede^ haec tempora parom otii
concedunt his, qui magnis negotiis iiHplicanto^
£go tituium fugi semperc - Qtinam et negotia efiii-
geire polui^sem, •
Francisci libeHuS edilns »t, quem spevo IsU
graJtum e^te : vel quia habet non obsttiram Bigitt-
ficationetli nostri amoris: vel qtiia ip%^HittfMhi
epistola nova nofi est prorsuls illepid^ scri]^ta^ dt
qua et thum et aliorum iiidictum niihi Velim pe^
scribas*' Etsi cst brevjor, quiim causae mngok
tudo postulat Sed td' fixcu$2iiJPraricis€lis idfrae-
fatione. Addrhi catisam tifet toinikieiido i- fti^
qdod facis , Addrhiin' txxmtno studip d^
Gratum tibi hofai{nehl'obli^bis.' Bete
oro ut,
fendasj'
vale.
( I
1 1
»■■*■ T
«^^f^i»**-^
■*-r
-N-TT
• ! I
No. 128S.
G^ . Spalatifijo.
Georgio Spalatino
S« D. Nostri TtQayfiAtticoi bbserrant usilataD
ius d^ gradibus consang^hitatis, propter petitio-
nes haereditatum et similes causas. Nam in in-
diciispertditatirarhi; qtrt eontta nsitata iuTa cim-
traxerunt coniugia, et nosti illorum dtiOidcAfUh
viay., Nos' quoque 'exempli causa dissitaafS^
ante factum coniifgiji cpntra usitatos gradus. Scd
post factum in quarto gradu , interdum etiam ia
tertio, si separatio aliquid incommodi babet, ut
post copulam, quam vocant, camalem, dissimu-
latione aliqua toleramus ea coniugia. Eaque mo-
deratione ^ctA Inmxilq mnllum ac saepe nsi so-
mns. De tuo casu responderem, si scripassei»
nn adhuc res sit integra, aut quomodo se habest
Etsi ex hoc nostro more, quid sequendum tibi sit,
facile poteris statuere. Bene vale. 15S4.
Pbilippos.
BPISTOLARUM LIB. VL 15 34.
80«
1234.
hoc anno.
Matth. Aalhero.
■ ■ • ■ .
cpdice Wemtdorfii p* 269. nunc edita. Danzius eam le»
glt iQ I. 06i Fiieisibgs Ukb^itnlLRelatioii ji. 259 sq;
issimo ifiro D..Matthaeo (^Aalbtro)^
\ti Evangelium in. Rtullingen^ i^eieri
. amico
• Etsi non dobito, quin in amicitia con*
iam ac fidem dignani' Yirp docto praestare
I, . tamen inte^dam.silentii tui tam diuturni
m' mecum ipse quaerot... Nonpunquam. in
em venit, propter Aratoremy qui» ut audio,
e quaedam yestra instituta reprehendit, mihi
ae V03 parum. factos esse aequos. Quod si
A^ iniuste plfeotQT propter .alienam culpam.
ego.disc^dfinte^ diligei^tissime ejt adhortatus
et oravi , ne quid turbaret,' neve eoclesiae
ie^statuip.ulla.^n.)re concuteret.. Quare te
I atque etiam rogo, primum ne secus de me
15, deinde') ut aliquando ad me de tua vo-
te-^deqne tti^ctf^-ttto- scrtbastf' - -Ego nihil
om rerum magis opto, quam ecclesiarum
^^iam, nec unquam volui dissidia excitari
er dissimilitudinera rituunu Spero , Deum
urum esse, ut de d6gtnatibt)s etiam aliquando
us Ipqui pcjssimus et copstituere aliquam
»rdiam. Hunc tabellaritim vobis commendo
idum. Pellityr enim patria^ satis duriter;
im est, ' nol oimnes afBci eius calamitate.
vale et rescribe» 15S4.
, » ' ' . .-:. i Philippus»
; t
. . . ' • ' •
i ■ i
'.^^f.
■ hoc anno.
. lodcfumo Anhaltino.
■ . • ■ I . ■■ : ' I r •
Hmvk Btekmamii AoeeMion, bist Anlialt* P« H^*
loachimp^ principi Anhaliind.
sis PiincepSw £tsi mihi iam oota est hnma-
C. V., tamen non essem ausus C» V. inter-
*t^ nisi me» nt scriberem, H* Nicolaus*)
tua csset, qui nobis mirifice praedicavit, cuin
s virtotes G« V«, tum vero pietatls studium,
'hnym^ ne etc praeterniissa sunt in cod.
lusmannus.
quo nihil in Pcincipe existere melius aut pulchrius
potest. Ea res maximam voluptatem mihi attulit»
ac Deum precor , ut hoc studium C. V. ad utilita-
tem universae Ecclesiae gubernet. Huc enim
spectareconsilia vcstri ordihis debent. Rogavit
meDi NicolaiiS , ut sui^ Verbis orarem , ut C. V,
boni consulat, quod aliquanto diutius abfuit»
Iter eius impedienint aquae, nonnihil etiam vale-
tudo D. Martini eum remorata est Non dubium
mihi est , quin G V. pro sua singulari atque he^
rofca Itonitate hocce in optimam partem acceptura
sit. Ego me Celsitudini ve^rae commendo, me-
que ei totum dedo. Christus servet C. V. ac de-
fendat et gubemet ad publicam salutcm Ecclesiae.
Anno 1534.
No. 1236.
(b. aDDO.)
Conr. Hereshachio.
' Epist. lib. IL p. 891. (ed. Lond. lib. 11. ep. 40S.)
D. Conrado Heresbacchio
S. D. Christus faciat, ut felix, faustum, et tran-
quillum sit coniugium tunm. Quid enim de hoc
vitae genere sentiant quidam /uady$-gco7T0i , non
moror. Mihi profecto hoc ipsum vitae genus
Philosophia quaedam videtur. Est cnim plenum
honestissimis officiis maximeque dignis bono viro*
Ad haec Sya/xoi perpauci ea sunt virtuie, ut affi-
ciantur curis publicis, aut inteUigant etiam , quae
sint res in vita praecipuae.
Quare tuura consilium de eligendo vitae ge-
nere valde laudo, tibique et honestissimae con-
iugi tuae omnia fausta precor. Mea oflficia sane
rhetorice laudas, cum ego nihil praestiterim un-
quam, quod sine scelere praetermittere potuerim,
fuit roihi taraen grata significatio humanissimi
animi tui. Non enim interpretor esse elQoireiay,
quam decet a nobis yytjaiiog fpiXoaotpnv ina/ycJL-
Xojtuvoig alienissimam esse. De Repub. nihil ha-
beo quod nescire te arbitrer. Nec aliud adhnc
audimus, nisi a Caesare elGaHo apparari bellnm.
Princeps Cattorum iam, nisi fallor, profectus est
ad convenitim JEslingensem^ nlBavaros et TVir^
iebergensem redigat in mutuam gratiam. Adhuc
igituir est e6(pTifjUa, et ut diu sit oro Christum.
Bene et feliciter vale, teque a me amari propter
excellentem virtutem et doctrinam tuam scito.
eo7
Adole^ceiu ff^esaliensis erit mihi curae. El
e adhuc probantur mihi eiiw studia et mores.
EPISTOLAHUM LIB. VI. iff»4.
Leges Academicae.
LegeiAcadRinieie et ardiiiUTheoloforum et PfailoinpWuin,
quae PeBtliui tn Melanlh. Coiiiiliit «tl aan, 1534. refrrl,
□!>□ hocaoao icriptae iiinl, led toan IS}6. prodierunt.
{Fere d. 1£. Decbr. Melanthoh pro/i-
ciscitur Ca^seliam, vocptus a Philippo
Landgravio Hassiae, ut colloquatur
cum Martino Bucero de concordia fa-
cienaa in doctrina de sacra coena.)
No. 1237.
C«
loanni Frideiico Electori (?)
Ediium cit hoc leriptiim aPeictlo in flStCanttioiiSi^riftttt^tn
Setcnfdl p. *; — llerum M Milo Argenlontenii ■Wil-
W*lchiu> ibid. p.
<pp. Lulheri T. XVU. p. 2496, (de quo Mila Tid.
'bid. p. 6S. no. XXVII.} — In lalinim lin-
lilum legitur in Melatillioiiii comil. lal. P. 1.
^250. — Apogriphon habelur in cod.Golfa. 38. p. 16.
«nu Melinlhonii ipiiui jcriplum habetur in Tsbular.
Elecloral. CaiieL, unde mihi illud deicripill Clario.
Bommtl. Qiiuni vero iiucriplione carcat et nomen «ub-
tcriptum Marlini Buceri , non Buceri ipiiui, led Melin-
ihoais manu icriplum lit, nou duhito, quin exemplum
Ciiielanum *il aposrapfaon manu Melaalhouii raetum in
nium Pfaitippi Landgraiii, aulograpbon autem miuum
ciie vel )d PrinciDem Eteclorem &ax. , vel eliam ad Lu-
Ihcrum. Si fidei habenda eil Peielio, Walchio el Apo-
Efapho Golhano, hoc icriptuai niiiium eil id Principem
Eleclorem. Apud Pezelium enim inicrihitiir : „-Xn ^txs
ji>fl3oi)onngcUl!(il(6 iueatfefen, ttljurfiitfttn,
von bti JObtrlantifttien XbtDlogen iDltlnuna
im eactamintenttlr," et cod. Golh. additi ex Ilai-
lia, IS. lan. 1SS5. [al Melanlhon i.<m d. 9. lan. ilcrum ve-
nil Witebergani), el apud WBlchium: ^QrtTatt tfs
nti ec^itlbtnt 9i)IIl|ip{ Oitl. an btn CliUTfiiri
fttn jueat^ftn outCaUtl, b. b. 15. San. I5S5." -
Vii tamen putaTCrim, Melanlhonem , ti Principi Elcctori
icrlpiisiel, tam pauca icriuturum ruisie. — Sequulu*
^riptum Caiiel.
(lohanni Friderico, Duci Sax. Pr. Elect.)
^ert") SSuceruS ifl ^u JCuflSbutg fiinf iffio^n ge.
leflm*)' WbaQtpvtbiQtt, un& betidjt, bop 6ie 5)t4=
1) Walck >&et .^tri.
*} Ad manui mihi lunl i^uaedam epiilolae noiidum cditae.,frn-
broiii hlattreri, Innc rubingae Teriali, ei quibu* hic quae-
dani adiungere liceat. D. 01. Oct. 1534. ^crihit Hentico
Buiiingero: ^ Conrcssionem leilram, quae pline mihi so-
-„Uda, dilucida absolulaqua lidetur, Sc/intpfia legeodam
^miii, &'r/naao quoque, quem in horai eipectamui, ubi
„pviinum Teneril eihibiluru*. Nam Pfutippua ne; iter qai-
Wcanten ber Obertdt jugffagt ^aben'), »om g
mcnt unb anbern 3frtif e (n bec Sonfeffion unb^pj
gmdf ju If^ren, beg fie fit^ auc^ jmior auf 2fn|
ber Oberleit erbot^ Ijaben^ wie fie i^n betit^
ben 0, unb bap lein SSettug gefuctjt ober ') at
werbe.
S8on ber roaljr^jaftigfn (SegenrofittigFcit berti
ba@ fie befennen, ba^ bec Seib Eljrijli n?efentli4
roaljrljaftiglicl) cmpfangen roerbe, fo wic baS S
ment empfaljenO, unb baf S5rob unb SBein 3
finb, sigiia exhibiiiva, nwldje fo man *) rri^je
emijfatjet, -YDctbe jugleidj gcreidjt unb empfange
8eib')6^ri|li^ unb Ijaltcnalfo, bagbaSSrobun
fieib") alfo bei ein^) finb, nicijt mit ajcrmifc^ung
ffitfenS, fonbern als ©otroment, unb ba6i«ii|
fonnjt bem @acrammt gegeben roitb, quo pi^sJto j
ponitur. SDenn btenjeil man ouf beiben aijeilcn
bog SStob unb JBJein bleiben, ^altcn fie fol^je s*
meDtalem coniuQctionem.
Marlinus Rucerus
Phiiippus Meiantha
noitram d.lreeUrml, luoprof^^lo periwl
urbei boc migii cerle a Zwingl
„dem ineresiui adhuc pulatur. Otiandtr et ioM a
„quas moras neclit. au«r. coniilium de fratrunrcoB
„nosli. Mullum mibi pollieeor dePlW/>™. cuius s
„ril.» caeleroi iiem miligabii. Nu-^u.m ptofccto ma
„cancordiae ipem eieclui fui, praeierlim cum nihil
„ientalurui lii Princep* fUlricus Wirlemb.], unde p
«dere illa queat. _ Bictru* esl Augiiilam 'oh certi
„ias profeciurui. _ Die 10. Uecb. 1554. .eribil BI
rus ad Hucerum, tunc Augujlie adbiic haerentem • S
«§?■"■" cum Bernalibus el Bisileensibu. omnlno cei
„cerial. Nui ci ■ut,ae uruei
„quoi SacramentaHoi tocsdI
„lra li eandem nobiicum coneordiae raiionen.^H^TiW
„ctpennt, luspeciim illsm fulurim credideiim islit
„hu»d.m .uperitilione Lulher.mi, adeoquc Lulhcro
„qu. dolo noi colludere ic *ibi i.i.pone.e .cKe arbli»
„tur." — DemqucincpiiloUadUlricum Duecm"
„.e„i d d. Sl.flecb IS^. tquae eliam ej'i., «l'?.
„lcr, i;e.lrdgen, P. III. p. l.S?.) .cribit:
,,liem, tiiftfflortinu«aut«6ii9(n>tfcn, Ut onfi
„»«9« OTcrstnS Ijit ju aiibinfltn gtprtMg , romnt „7 -
„btt tfnanStt gintftn, unB nlt ttm Buctr ttS ^cmi
„balbtr 3« moJ)l Btrtragfn flnb. mtittt tt olfo Xrt
„aatft(, ba61n bann jJDHiPPue aurt) fomnn. (05
„b(ftljtn, ub man clnc btftBnbigi Concortit in bltfcm A
„ ircjTcn tnaflt. *
S) dafctn dciideralnr apud Pea. et Wilcb.
3) bcf fit fl(6 etc cicideruDl ei leilu P« _ i>_
bccicfit Ijabcn, Walchiu,. (^„tn bcttAt;7
4) ottt]P«. unb. ^
5) Pet. (0 njaftt ba« eSactamcnt cmpfanac» »It
7) Pe». el eod. Goih. btr Btlb unb bae Blur
8)Pm. «cl* C6ripf.
9) Walch. tcteinanbcr.
I '
1«;
J..
PHILIPPI IMELANTHONIS
EPISTOLAWJM, PRAEFATIONUM, CONSILIORUM
^ i . '" ♦ .
; »
LIBER SEPTIMUS,
C0MPLECVSII8 BA, QUAB MBIiAMTHON SCRIPSIT ARNO 1585->1589.
. 1
[Qnae aimlt lOO— 1&89. scrfpta annt, sequimtar in VoL IIL]
f *
lUnAVTH. Opie. Vol. II.
52
^ \
■ ;iY. .'.1
m
■" •
w I
>. • tf
■ I
N
I,
iSBS.
[o. 1238.
2* laHi^ (in itiiiere.)
Antonio Corvino.
Edita in libro : lo. Henr. GeTer* (Pa«tori« Scbarftfebientis)
SeDdschreiben an M. loii. Frid. Corviiuim. Past. prin*
zu Hornbarg in Halberst., betreflend die Leoensbeschrei-
bung Anton. Conrini, efangelischen Refomiatorts und
ersten Superint. im Herzogthum Ikaunschwcig und Lu-
neb. etc. Gosslar. FoL pi. 4» Inde transcripta in Col-
lectan. Ballenst. Vol. II. no. 47. Eandem a satis recenti
manu descriptam habes in cod. Goth# 188. ep. 10.
?hilippus Melanchton^ suo Antonio
Coryino.
>• D. In itinere absolvl utcunque verstculos , de
mgtlico carmint *) , quos tibi mitto* Non, Her-
le, quod genus ipsum versuum mihi satisfaciat,
ed ut meam fidem libeiem. Memini enim me
liscedentem promittere. Contexui autem liben-
ios, quia cum eo labore coniuncta erat recorda-
io tui , cuius ingenium et virtutem maxijne amo.
^ontemplabere autem te ipsum in hoc carmine,
Siam te quoque angelum talem ^sse statuo, qui
loc carmen codeste praecinat populis et divina
lona proferat ad Ecclesiam* Quare, cum leges,
lon solum nostri memineris, sed illius quoque
ingelici coetus, et cogitabis, omnes, quotquot
^hristum praedicamus, mutuo inter nos amore
levinctos esse debere» veluti sunt angelici isti
^piritus. Sic enim fiet, ut communi studio or-
lemus Evangelium, Bene et felicitcr vale, et re-
(cribe. Postridie Calendas lanuarii Anno Doroini
WDXXXV**).
Fixa viatori triceps qaod praestat imago,
Pam peregre ignotis feqsas oberrat agris.
Qaod Pbaros andigave confert e littore Cjmbe,
Laeida cnm sapero cessit ab axc dies.
^) Est carmen : Quare ad pastores vox mintia venit etc. *
^^ U0S9 qui sequuntur versus, Apographon Ballenst. non
hahet, sed annexi sunt epistolae incod* Gothano. In epi-
fraimD* Blel. Ron habentur.
Filia quod Aegidae ti-ibuerant Guosiaforti
Monera, quo victor per cava caeca redit»
Hoc tibi scriptarae qui sulcas aeqaora sacrae,
Abdita qai rectum per loca quaeris iter.
Corvinus docto praebet nitidoqiie libello,
Corvimua studiis fantor abiqae tais.
Qaa via vera docet faribus praelaoet, et addit,
Stamina quae posito tuta sequare metu.
Philipp.
(Die 9. lanuarii Melanthon rediit
fVitebergam.)
No. 12S9.
(ineunte anno.)
Sim. Grynaeo.
Praefatio !n librum t Geors. Purbachii Theoricae noTae
Planetarum. 15S5. 8. — Etiam edita in Melaoth. decla-
malt. T. II. p. 114. (ed. Argentor. in 4. p, 677.) — De-
scnpsit eam Lunsius.
Doctissimo viro Simoni Grynaeo Philip-^
pus Melanthon
S» D. Cum Graecia longo et civiii bello undique
arderet et malis vexaretur omnibus , quae bellum)
praesertim civile, comitari solent: Apollo con-
sultus in Delo , quando tantarum calamitatum
finis futurus esset» aut quibus modis Dii, facti
placatlores , praesentes aemronas depulsuri essent,
respondit, tum demum Graeciam tranquillam
fore, cumsibiaram, quae ibidem erat, duplicas-
sent. Erat autem arae figura cubica: quam cum.
Delii duplicare instituissent, alteram pari magni-
tudine addiderunt, et ex cubica figura quadran-
gulam effecerunt. Aliquanto post , cum publicae
calamitates nihilo fierent mitiores , iterum inter-
rogant ApoIIinem, ritene paruissent oraculo.
ApoUo negat» eos imperata fecisse* Ibi vero per-
ciilsi Delii suspicantur, rero graviorem per am-
62 ♦
816
EPISTOLARUM LIB. VIL 1586.
816
bages significatam esse, et oraculi interpretem
quaerendum esse censent* Veniunt itaque ad
Platonem, qui docet, qua in re sit erratum , vi-
delicct , nescisse eos cubi et quadranguli discri-
men; nec ex cubo fuisse quadrangulum facien-
dum; monstrat, qua ratione cubus duplicandus
sit; caeterum admonet, hanc oraculi sententiam
esse, ita demum Graeciam futuram tranquillam,
si se ad Philosophiam Graeci convertissent , quia
haec studia animos ab ambitione et caeteris cupi-
ditatibus , ex quibus bella et caetera mala existunt,
ad amorem pacis et moderationem in omnibus re-
bus abducerent.
Huius mihi Platonici oraculi saepissime venit
in mentem, mi Simonj cum horribiles horum
temporum tumultus considero. Nec vero alienum
putavi hoc loco recitare, praesertim cum ad te
scriberem , hominem cum in reliqua Philosophia,
tum in his ipsis artibus eruditissimunu Nam mihi
quoque unum hoc remedium videtur publicarum
calamitatum fore, si se nostri homines ad veram
veterenique P.hilosophiam convertant: qnae cum
incendat animos amore ac studio veritatis , et ad
intellectum alque admirationem optimarum rerum
exsuscitet, una efficit viros bonos ac moderatos,
ac dissimiles horum , qui nunc propter inscitiam
bellum veritati et rcctae doctrinae indixerint, et
in homines stndiosos horribilem crudelitatem
exerceant , publicas discordias praecipue alunt at-
que inflammant* Etsi autem isti Platonis oraculo
nihil afiiciuntur, nos tamen decet operam dare
omni contentione, ut iuventutem ad haec studia
revocemus, et ut pulcherrimae artes conserventur
et ad posteros perveniant, quod certe praestare
ipsi in hoc vitae genere debemus, et ut olim ha-
beat respublica cives recte eruditos Tcal yrTjaicDS
ffiXoaotpovrTag, qui raederi publicis malis et ve-
lint et possint. Neque vero uUi melius glorio-
siusque de universo genere humano mereri cen-
sendi sunt, nec Deo gratius facere quidquam^
quam siqui hoc consilio optimarum artium studia
defendunt atque ornant. Huic merito nuUi trium-
phi, nullae victoriae iure anteponi poterunt. Ac
novi egoquidem tuos ad hanc laudem impetus iam
olim. Sed postquam nunc optimos auctores, pri-
mum Arisiotehm , deinde Euclidem et Platonem
edicurasti, et, ut intelligo, iam adomas editio-
nem Magnae Syntaxeos Ptolemaeiy exstant mi-
nime obscura iudicii ac voluntatis tuae testimonia.
Itaque et tibi hu^c animum et reipublicae gratu-
lor, teque non desinam , tametsi omi^OKro^ ot
dicitur, hortari, ut totum te ad hanc Philoso-
phiam illustrandam conferas. Habes huius hone-
stissimi curriculi socios , non sane multos , sed la-
men aliquos passim in Germaniay viros optimos
et doctissimos, qui et ipsi commovere studia iu-
ventutis hac in re conantur. Recte enim iudicanti
reliquam Philosophiam mancam et mutilam esse,
nisi rerum coelestium cognitio accedat*
Scis autem in scholis opus esse elementiSi
Nec alius libellus magis necessarius est, quam
Theoricae , ut vocant , seu picturae orbium coe-
lestium: quas cum hic ederemus diligentia viri
optimi ac veteris utriusque nostcum amici, /0-
cobi Milichii^ omatas, in vestibnlo hanc ad te
epistolam addidimus, non solnm quod toi memo-
riam nobis subinde renovat harum artinm tracta-
tio, sed magis eo, quia libellum. sperabam plm
hobiturum gratiae apud studiosos propter tuum
nomen , quod proptfer egregias virtutes tuas apod
omnes literatos admodum gratiosum est. Prae-
terea intueri omnes in te cupio, ut tua «xem^
cogitent, se has communes Uteras cum interiore
Philosophia coniungere debere. Nam £picureoi
illos, qui neque pulcherrimos motus coelestimn
corporum admirantur, neque cognitionem eomiD
utilem esse contendunt, ne quidem appellatione
hominum dignos iudico. £tenim non solum hA-
lum gerunt cum humana natura, quae praecipue
ad has divinas res adspiciendas condita est, sed
etiam StS/LUZxot snnU Voluit enlm Deus honm
mirabilium cursuum ac virium notitiam, ducem
nobis esse ad divinitatis cognitionem. Qnam»
quam in hanc sententiam alio in loco multa a me
disputata sunt: tamen, quoniam haec adolescen*
tiaemagis, quam tibi, legenda scribimus, quae-
dam huius doctrinae utilitates colligendae sont,
Primum pecuina vita esset, si nullam cer-
tam anni ac temporum desctiptionem baberemnsii
Scd illa utilitas longe maior est, quod leges illae
motuum constitutae ad omnium animantium sa-
lutem, deinde et vires coelestium lumioum mol-
tiplices et superiorum atque inferiorum corporom
consensus, perspicue testantnr, hunc mundum,
ut venustissime inquit Xenophon^ aotpov riyos
drifxiovQyov xai ^iXo^wov zexytj/ia esse , ac mente
aliqua aeterna et optima conservari atque gubev-
nari. Quantum autem refert, hominum animos,
intuentes in illa divinitatis vestigia , firmam tendre
persuasionem de Dei praesentia deque provideii-
&PISTOLARUM LIB. VIL 1655.
818
V Profecto in bonis mentibus magnam hoc
i habet et ad religionem confirmandam et ad
mdos moreflto Haec si qnis arroganter con-
nit, naturae snae immanitatem prodit, non
er atqne Cyclops apud Homerum^ qni negat
illos vereri Deos. Quin potius , ut Plato di-
Denm aemper ymfut^Blv , hoc est, certis-
0 motu omnia metientem gubemare haec infe-
A : ita nos vicissim huius sumrai artlficis lineas
siderantes hac pulcherrima Geometria nos ob-
emuSy quae divinitatem nobis ostendit. Si ob
ic causam praecipue condita est coelestis natura,
terte est, utDeum nobis monstret, satis con-
9 voluntati Dei non parere istos , ~ qui haec di-
Ltatis vestigia non aspiciunt neque inquirunt.
. lam quantum prodest ad omnes vitae partes
EDatrix illa pars, hoc est Physicay quae dispu-
quoshabeant effectus astra in miscendis cor-
um. temperamentis. In privata vita habet
m in medendo, ut summi auctores testantur.
iducit et ad regendos mores et deligenda stu-
. Plniimum enim refert intelligere, quo quem-
1 natura ducat, ut bonos impetus industria iu-
ras atque conformemus, pravos cohibeamus.
Q ingeniorum naturae magna ex parte imitan-
temperamenta. Non dicam hoc loco de for-
a, ne oatnnes vitae casus ad astra referre videar.
I tamen et fortuna saepe comitatur mores. £t
mqoam aliae quoque causae sunt huroanorum
ntuum: tamen res loquitur ipsa , interdum in
is causam e^se^ cur, ui Hesiodus inquit, ipse
I quandoque parens, quandoque noverca sit.
iras autem laedet fortuna bene praeparatum
mum. Nec nihil conducit tempestatum obser-
io ad oeconomiam.
Porro hi proxirai anni aliquot satis claras
lificationes praebuemnt, sidera raagnam vim
aere et rebus nascentibus habere. Idque pa-
I testantur insignes siderum congressus. Ex-
int et in rebus publicis fatales tempestates, in
bns admoniti ab hac arte rauha providere pos-
Lt, vel ad cavenda vei ad raitiganda pericula.
>pe enim fata consilio in melius flecti queunt.
*pe fatorum saevitiam lenit Deus, placatus pio-
A votis. Quare haec quoque gravis causa fue-
, rerum futurarum significationes animadver-
di. Prodest enim commonefieri horaines atro-
oi siderum minis, ut a Deo opem implorent;
nde ut bonitatem Dei magis agnoscant, cum
erint, aliquam esse superiorem ac meliorem
naturain sideribus , quae tristes significationes rai*-
tigat. Nec dubia est harura artium fides. Nam
et raotuum ratio demonstrationes habet, quarum
eo est suavissima cognitio,. quia delectat animos
certitudo et harmonia seu consensus in tanta va-
rietate argumentorura. £t divinatricem si quis
prudenter ad Physicen referet, intelliget, eam
habere graves causas. £t tuetur eam experientia
peritissimorura horainura. Recte vero Galenus
de hac ipsa arte inquit, sophisticura esse contra
experientiae testimoniura rationes quaerere. Nec
eo detrahenda est arti fides, quia aut artifices ali-
qui inepti sunt, aut non oranes eventus huraani
in arte raonstrantur. Sunt enim et aliae quae-
dara praeter sidera eventuum causae. £tsi autem
in tantis tenebris humanae raentis muha prospici
nequeunt: taraen artis beneficium non leve du-
cendum est, quae pleraque interim et ad vitae
summam pertinentia raonet. Quoties fallimur in
levioribus artibus, et in iis rebus, quae sunt, ut
ita dicara, in raanibus. Neque taraen propter
huiusraodi errata explodendae sunt artes. Sed
prudentia est, ad vitae usura inde, quantum pos-
sumus, transferre. Ulud etiam recte institutis
iudicare facile est , quis esse modus divinationum
debeat, et quod religio approbet has divinationes,
ut raedicorura iudida, aut caeteras Physicae par*
tes. Sed haec alibi disputavimus.
Gum igitur praemia siot artis ingentia , cum-
que rairifica sit cognitionis suavitas: taraen vel
inertia horainum fit, ut hae tantae res neglectae
et spretae iaceant; vel etiam pravis iudiciis* Non
enim nulla scholarum culpa est, in quibus rixae
sophisticae longe anteferebantur his pulcherrirais
atque oplimis disciplinis. Homerus cum in dy-
peo Achillis pingeret sidera , et coeli verticem ac
motum describeret, quid aliud voluit significare,
quam harum rerum incpiisitionem sumrais heroi-
bus dignam esse. Apud J^irgilium lopas in re-
gio convivio canit errantem Lunam SoKsque la-
bores. Turpe est autem , in castris et in convivio
in admiratione fuisse has artes, et in scholis ia-
cere spretas atque neglectas, quibus Philosophiae
defensionem atque conservationem respublica com-
mendavit. Possem exempla commeraorare vete»
rum et huius aetatis regum, qui huic studio dediti
fuerunt, non solum voluptatis causa, sed quod
conducere arbitrabantur ad consilia rerum geren-
darum. Sed ipsae stellamm appcllationes satis
monent, hanc fuisse olim maximomm repim phi^
819
EPISTOLARUM LIB. VIL 1685.
losophlam. Ideo enim plerisque stellis heroum
nomina indita sunt, quia coelestes motus obser-
varunt alque illustrarunt. Nec Orphei chelyn
aliam ob causam inter sidera positam arbitror,
quam quia hanc philosophiam de sideribus idocue-
rit. Itaque hortentur iuventutem ad haec studia
et dignitas harum rerum , et cognitionis suavitas,
et magnitudo utilitatum , et honestissima exempla
omnium summorum ingeniorum omnis aetatis.
Quid? quod haec coelestis musica proftitura
est etiam moribus. Nam ipsa consideratio ma-
^narum et divinarum rerum animos, captos ad-
miratione tantae pulchritudinis , mirabiliter ad
virtutem et ad moderationem flectit. Quodque
fertur Orpheus cantu silvas et saxa traxisse , hoc
est, homines rudes et feros ad se convertisse, ut
vivendi leges acciperent , non arbitror eos magis
uUius rei dulcedine captos esse^ quam monstratis
rcbus coelestibus. Nec deterreri se ab his studiis
recta ingenia sinant indoctorum ludiciis, qui tan-
tum quaestuosas artes mirantun Nam cum haec
sint virtutis studia , fortitudo etiam in eis colen-
disrcquiritur, quae animos adversus stuUas vulgi
opihiones obfirmet, et perversa iudicia contemnat,
Atque hoc tempore vel maxime pugnandum
est eum indoctorum persuasionibus. NuUa enim
altas tam ferrea rectis studiis fuit, quam ista.
Ciiius rei etiamsi sunt quaedam in astris causae,
ut eclipses et cometae horum annorum non ob-
scure significant: tamen et praeter fatales causas
augent hanc rabiem suo scelere homines improbi,
quorum animi ambitione et avaritia occupati vere
liona neque intelligere neque expetere possunt.
Proinde maior adhibenda est contentio bonis vi-
ris, ne litcrae non tam fato, quam vulgi furore,
oppressae funditus intereant. Cumque artes Dei
munus sint, non defuthrus est Deus his, qui
ipsius dona tucntur et conservare student.
Fortassis hic etiam adolescentes monendi.
erant, quis huius libelli usus sit. Sed has partes
interpretibus relinquam. Purbachius prudentis-
sime in hanc epitomen contraxit Ptolemaei doctri-
nam de omnium orbium coelestium motibus, ut
studiosis aditum ad integras disputationes patefa-
ceret. Prodest enim ad difficiles et longas con-
troversias afFerre summam hegotii, velut argu-
mentum. Itaque dum hic picturas orbium insti-
tuit, tantum rb ozi, utitadicam, tradit. Cau-
sas vero, cur tot cuiusque planetae orbes nume-
rentur, et quibus observationibus tanta varictas
animadversa sit motuum» postea valt ex Plok-
maeo peti. Adhaec cognitis his elementis plaae*
tarum motus ex tabulis ad id compositiscompik
tari possunt. Id quoque pertinet ad t& oru Sed
tamen haec primum tradenda iudicaveiTint homi-
nes periti, ut postea demonstrationes de canas
facilius percipi possent. £t interim, dnm liaee
elementa sunt in manibus etagitantur, inteidiim
causac aliquae simul ostenduntur. Mirabili enm
vinculo inter se doctrinae partes connexae noL
Plato gravissime inquit: aofpmxaroy &yayxti tif¥
&XTj9^(5g aatQoyofiov eJyai. 5fagna enim dpctri-
nae copia est in hoc genere, nec olla tam tkdKs
pars est, quin, si penitus velimus eam cognosceie,
plurima simul quaerendiai sint, Etsi autem*noa
omnes se prorsus huic studio addicere volent^ la»
men haec initia ignorare homines literatos'tiiipe
est, etalienum humanitate. Quomodo sini^^bm-
trarii motus orbium, de solis cursu, quae sint
aequinoctiorum ac solstitiorum causae acnotae,
cur in alia circuli parte tardior sit motus, iti alii
velocior, quomodo sdlis cursus, quoxnb^' poli
altitudo spatia dierum mutet, quae sint oibbta-
rum di£Ferentiae, ex quibus cum alia multa dquce-
hensa sunt » tum etiam solis et terrae magnitodi-
nes, qui sint regionum situs, quare luna sijfgolis
mensibus occultetur, et postea prodiens panhiim
impleat orbem, quae eclipsium causae sint : haec
atque alia multa in facillima parte huius libdli
traduntur : quae tamen ipsa locupletissimam quan-
dam doctrinam continent, ncc explicari possont,
nisi multa requiramus ex fontibus> ubi de caosit
disputatur* Quare magnum opcrae pretium fa-
ciunt studiosi in hoc libello cognoscendo omnes*
Sed generosae naturae , degustatis his imtiis,
ad caetera ingehti animo contendere debent, ut
pulcherrimam et suavissimam philosophiae pair-
tem absolutam ad vitae usum accommodare possint,
et causas videre, imde sint illi rerum drGUitas,
quos ita vocat P/a/o, in naturis corporum et m
rebus publicis, qui ortus, incrementa, indina-
tiones et interitus continent. Ad haec si accesse-
rit liberalis aliarum literarum doctrina et religia-
nis scientia, quid potest cogitari tali viro, qoi
ista consecutus est, beatius? NuUa regna, nut
lasopes, nuUas voloptates animus non monstro-
sus his bonis anteferet. Neque vero uUa ex partc
fructum capere satis dignum sine hac societate
doctrinarum quisquam poterit« Sed nt in fidibns
plurimum concentus cSficit perfectam sonorain
asi
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
snavitateni : ita copnlatlo uberiores et gratiores in
singnlis arlibus fructus parit. Id non dif&cile est
Hidicare* Si quis enini per omnem vitam tantum
iD Dialectica aut Arithmetica elaboret, nuUis aliis
adhibitis ar tibus , in quibus illae exerccantur, is
vdhitJQdo quodam delectari suo studio videbitur,
non veros ex arte fruclus poscere. Quanto autem
uberiores ex utraque fructus percipiemus, cum
Arithmeticae beneficio siderum motus inveniemus,
dmi.ratiocinando conferemus causas et efFectus vel
in natnra vel in negotiis, et iudicabimus, quae
consentiant, quae dissideant. Quare si veros ex
Mngnlift artibus fructus auferre cupimus, totum
doctrinqrum orbem animis intueamur atque ex-
petamns; praesertim si non repugnet natura, et
contingant idonei duces. Talis doctrinae perfe*
ttio non solum privatim beatos efficit: nam et
praesidium est vitae firmissimum , et complet anji-
mos veris et non periturls voluptatibus, sicut in-
onit Aristoteles : fioxei yovy ^ aoipia &avfiaa%ag
^ctfitg tx^LV xa&aQiorrpci xal r(p fie/3ai(p: sed
etiam praeclare mereri de republica potest. Non
est enim obscurum , quantum noceant rebus pu-
Uicis homines leviter docti, qui demaximis rebus
ialsas opiniones serunt.
Haec ad te de communibus studiis libenter
tcripsiy non quidem tua causa (video enim te re-
cto cursu feliciter ad illum scopum , quem peten-
dnm ene dixi, contendere, aut potius non procul
a meta abesse) , sed ut iuventutem ad haec studia
adhortaremur: etsi arbitror, nullum neque no-
strae amicitiae aptius, neque tibi iuaindius esse
quasi confabulationum genus, quam de honesta-
mm disciplinarum studlis, in quibus hanc ipsam
partem, de qua hlc locuti sumus, omandam et
pcopagandam tibi sumsisti: qua in re non solum
ingenii ac doctrinae laudem assequeris, sed etiam
pmdenUae et fidei, quod quasi desertam a multis
lioc tempore statlonem occupas, et ei parti Philo-
sophiae opem ferendam esse perspicis , quae ma-
xime iacet neglecta. Utinam vero Deus rebus pu-
blidfs tranquillitatem concedat, ut bonl viri has
artes excolere atque illustrare possint, quibus nul-
lum habet haec vlta ornamentum praestantius.
Benevale. 1535*).
No. 1240.
49 Scripsit Mel. iianc praefationein iam exeunte Novbr. 1554.
Tid. epist* eius ad Camenar. d. 5. Decbr. 1584.^ sed pro-
dtiMe Tidetur liber dcmum ineunte anno 1555.^ quare typo- 1
grapiiiM ipse bunc annunn adscripsisse videtur. |
loach. Camerario.
Epist. ad Camertr. p. 257 sqq.
f^iro optimo loachimo Camerario Bam^-
bergensi amico suo summo^
Sm D. Herl prlmum , hoc est , die nono lanuarli
domum reversus sum ex Cattls, quo me et JSiicd-
rum vocarat 6 Maxeddh^, ut ego nostrorum, ille
suorum sententias. afferret neQl r^^g SiallayTJg in
illa pervulgata caussa. Meam sententiam noli
nunc requlrere, fui enim nuncius alienae, etsi
profecto non dissimulabo quld sentiam, ubi au-
dlero, quid respondeant nostrl. Ac de hac re
tota aut coram, aut cum liabebo certiores tabel*
larlos. Ipslus prlnclpis Cattorum summa fuit erga
me.comitas, famillariss. mecum de multis graviss.
rebus locutus est , quo in sermone nlhil animad-
verti, quod indignum esset aut bono viro aut '
bono prlncipe.
Me absente huc allatae sunt litterae tuae,
quasnondum vldL Nam ut dlscedens iusseram,
Milichio redditae sunt, qui nunc abest Torgae.
Hodie alteras tuas accepi, in quibus sunt quaedam
mQl Tov xe^aaipoQOv *) mihl non ignota.
De Simone^) gaudeo, eum renovare veterem
scrlbendi consuetudinem , vides me quoque dare
operam, ne fiat a nobisalienior, et profecto amo
eum, nec vldeo cur complexus olim hominem
doctum et bonum deseram« Et publicae discor-
diae ^) caussam nuUam praebuit ipse. Etsi autem
non facio me iudicem, tamen nec nostros plane
libero culpa.
Caesaris apparatus quo spectent, sl quid au-
dieris, significato nobis: multi putant Gallicum
bellum instaurari. De saevitla Qallorum adversus
cos, qui profitentur Evangelium, audivlmus.
Vldi ipsam pagellam neQl deiTivov Parisiis prropo-
sitam. Quotidle expeoto BQ^avixag litteras, quas
cum accepero, tecum dellberandum mihl erit.
Nam illa, de qulbus scrlpsi, non fiunt mltiora,
praesertim quod ad ea attinet iudicia, quae snnt
plane ancpfiot xal ixO-Qa rfj (piXoao(pia rifiexeQq.
Christus te, mi loachime, servet, et valetudi-
nem praestet firmiorem. Opto ut hic annus tibi
1) Dui Wurtcmb.
2) Grynaeo.
8) de coena domini.
M
EPISTOLARUM LIB. VH. 1686,
faustus ac felix sit. Tuae uxorl Xeniolum nittfco,'
et precor tibi ac coniugi et liberis felicem annuro.
X. lanuarii An. XXXV. Placuit mihi forma xe-
nii propter inscriptionem: lustus ut palma flo-
rebit.
No. 1241.
12. lan.
L Brentio.
Epist. lib. HI. p. 192 sqq. (edit. Lond. lib. III. ep. IHO* —
.Partem huius epistolae dederunt Peucerus in tract. bist.
p. 53. Hospinianus in bistor. sacrament. II. p. 282. et
Fezelius in Mel. Consil. lat. P. I. p. 247 sq.
lohanni Breniio docenti EvangeHum^^in
Salinis Sueificif,
S« D. Quod faustum foelixque sit» Frater ad te
proficiscitur adolescens, dighus, quemnonsolum
propter naturae coniunctionem, sed etiam propter
suavissimos mores diligas. Quoties eum intueor,
effigiem animi atque oris tui videor mibi videre.
Itaque talem tibi fratrem gratulor, vobisque ex
animo opto , ut foeliciter mutua pietate frui pos*
sitis. Erit iam adhibendus TiQdg rct aroiXHa ttjq
^iXoOOipiag, xaL xa /la^TJ/iata , quorum habet
occasionem hic discendorum. Volo enim eum ad
Philosophiam traduci«
Scripsisti*) aliquoties de Sacramentariis, et
Concordiam dehortaris, etiamsi inflexerint se ad
Lutheri sententiam. Mi Brenti^ si qui sunt,
qui de Trinitate aut aliis Articulis a nobis dis-
sentiunt : cum iis nullum mihi foedus erit, et exe-
crandos iudico. Spero autem nuUos esse inter
eos, qui praesunt Ecclcsiis, in iis civitatibus,
quae nostris coniunctae sunt. Tu si quid habes
exploratum, significa.
De Sebastiano Franco f qui Ulmae esty au-
divi gravissime conquerentem Bucerum , et affir-
mabat eum displicere bonis viris Ulmae, maxi-
meque Frechlo. Itaque promisit nobis Land-
gras^^ius se de eo coercendo ad Ulmenses scriptu-
rum esse«
Caeterum de concordia nihil adhuc est actum.
Tantum sententias Buceri huc pertuli. Optarim
autem me de **) controversia tecum coram posse lo-
'*') Uic incipit haec epist. in tract. bist. Peuceri , item in G>d-
sil. lat. , ubi post ScripsUU additur mihL
**) de\ In Consil lat. additur: tota.
qui. Ego me non facio iadicem , et libenter cedo
vobis, qui praeestis Ecclesiae *) , et veram Chzisli
praesentiam in Coena **) affirmo. Non *) velim eiie
autor aut defensor novi dogmatis in Ecciesia. o(Mi
dk noiXas TcSr nahum^ cvyy^axp&w fux^tvfias
elyav, dt Srev afiq/ifioUag iQ/itpfe^avOi. z6 /w-
axTiQiov m^ TV7UW, xoH rQomxtSgj h^artUu 4$
/la^VQiai dalv, ij y^okeQoi, ij ra&oi. mcmxi»
dl xa^^) v/uy^ fl naXmAq yviD/jur\g ^juffaanl^m.
0^6^^ de Bvxai/^ r^ edaefiij ixxXfiaiari, rmi-
Trfydixrpfducaaai, icyev coq>iazixijg xfd itym tth
Qoyyidog.
Multi in Gallii^ et- alibi interficiiuilar pHh
pter hanc sententiam. £t multi applaadant tali-
bus iudiciis sine vera^) ratione, et furorem Tf-
rannorum confirmant, Ea* res , ut veram ^fatMr,
non leviter me cruciat. Itaque tantq^i baa te on,
ut hac de re nihil temere statuas, sed deUbeiti
etiam Svv rfj nakai^ ixxXfjaiq. ,
Maxime velim concordiam fieri sinejHUk£o-
phistica *)« Sed optarttn etiam bbnos viros aman-
ter inter se conferre posse de re tanta. Ita {Diiet
coire^) concordia sine Sophistica. Non enim dubito,
quin libenter totum dogma .e«sent abiectuxi adver*
sarii, si existimarent esse recens. ^cis eoim mot
tos inter illos , viros optimos csse.
Nunc ipsi se ad Lutherum inflectaiit. St
quidem moventur nonnuUis. testimoniis Kccieria»
sticorum scriptorum. Hic quid censes faciendom?
An vetabis etiam coUoqui nos? Equide^ opta-
rim nos, et de hac re et de aliis multis saepe coii-
ferre una posse* i
Vides in caeteris Articalis et ipsos et nos
multa explicare dexterius: postquam ^igaitivs
inter nos agitari coeperunt Sed^) desino, et tc
oro , ut hanc E^istolam ia op^imam parteiii, i^tcr-
preteris, et lectam statim c(^cerpaSy nec lilli
ostendas. Rogo iten^, ut mihi copiose rcMcibsSi
Sed omnino hac de re aliquando tecum cpUoqoar*
Bene vale, !£.') lanuarii 16«5.
^O Eeclesiae] Gonsil. lat.
^*) in Coema om. Consil. latt •
1) Net Peuc et Consll. lat.
2} xal addunt Peac. et Consil. lat.
S) vera addunt Peuc et Consil. lat.
4) Meucime etc. non habet Penc.
5) Condl. lat« eoiri.
6) Sed et omnia seqq. absunt a Consil. lat.
7} Peuc« habet d. 21. lan. (Item in Consil. ImU uiaenptio.^
Apographon Argentoratenae habct d. tl, MartiL
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
8£6
No. 1242.
(hoo temp. ?)
Studiosis.
f E cod.,BaMl. S9. p. 78.
De Urlio Ciceronis de Oraiore libro legendo
{Siudiosis).
Postqaam duos llbros Ciceronis de oraiore enar-
vayi addam Deo dante eliam tertium, qni h^ud
dlAie omninm iucundissimus et splendidissimus
est. Ita enim disputat de elocutione, ut non tan-
tnmfiguras, quae in rhetoricis traduntur, recen-
seaty sed etiam doceat praecipuam supellectilem
ornamentorum esse theses, hoc est, rerum scien-
«tiam esse copiam, sicut et Horalius monuit, cum
«it: scribendi recie sapere ei principium ei/ons»
Inapiam igitur enarrationem tertii, deo dante,
hbdie hora nona.
No. 1243.
18. lan.
Leonh* Beiero.
Kputolanif cui LoUierus, lonat et Melanthon subscripse-
mnty ad Leonhardum Beierum de caau ntatrimoniali,
(qoam habet in Opp. Lutheri Halens. T. X. p. 834. et in
epp. Luth. a de VVettio editts T. IV. p, 584.) quaere in
epp. Lutberi.
No. 1244.
21. lan.
Hier. Baumgartnero.
EpisU lib. VL p. 86 s^. — Uic ex autographo MeL in cod.
Monac L p. 60. edita.
Clarissimo i^iro Dom. Hieronymo Bom--
garinero^ Senaiori Noriberg. suo pairono
S« D. Scio tibi optimos mores D. Basilii Car^
ihusiani notos esse» quare non dubitavi eum,
pnesertim rogantem *) , tibi commendare, in quo
imo et studiosi literarum et homines pii isthic
plnrimum sibi pracsidii t,%%^ iudicant« Hanc opi-
monem bonorum virorum ego quidem non minus
honorificam tibi esse statuo , quam uUa alia orna-
menta« Quacso igitur tc , ut Basilium complecti
ac tueri velis. Nihil autem petit, nisi ut per oc-
caslonem habeatis rationem sui, si quo ministro
in aliqua Ecclesiola opus habebitis. Ita vixit apud
nos, ea fuit eius moderatio et gravitas in omni-
bus rebus, ut nemo non de eo praeclare hic sen-
tiat« Proebuit etiam specimen et doctrinae, et
studii erga Ecdesiam. Hic ehim saepe conciona-
^) Lib. VL rogantem praeserUm.
MSLAHTH. OrKR* YoL. 11.
tus est, et libenter iuvit nostris diaconos, quod
hoc tempore in tanta hominum arrogantia paud
faciunt. Bene igitur pones beneficium apud bo-
num virum.
De publicis negotiis non Iiabeo , quod scri-
baro» Sunt enim vobis notiora omnia. xcu TcSy
riixsSanwy ndvv &avfia(nal xai cdaxQal oli^cDQiai
elaly T(5y fieyiorary n{)ayfiara}y ^ quare et ipsi
pauca scimus, et quid habeant consilii de illis
ipsis rebus, quae ad ipsos pertincnt, et ad Eccle-
siam, ignoro. Bene vale, 21. lanuarii Anno ldS5.
quem opto et tibi et tuis et universae Reipublicae
atque Ecdesiae faustum ac *) felicem esse.
+ ^ihnnog.'*
No. 1£45.
(ex. lan.)
/o. Agricola^.
Edita in Penceri tractat. bistor. p. 55. » et repetita a Peiel.
io Consil. laL L p. 849. Nnnc accuratini edita ex auto-
grapbo Mel., quod est in cod. Dresdensi, collato apogr.
in cod. Gotb. 188. ep. 8.
T^iro optimOy D. loanni Agr icolae^ Isle^
biensiy suo amico summo.
S. D« Scis me fuisse in Cailisy quo et Buce^
rus accersitus attulit sententiam m(fi tov deiTvyoH
xvQiaxov, cuius exemplum tibi mitto. Af&rmat
ex animo , se et suos av/ifivarag Argentorati sic
sentirc ac docere. Et mihi persuadet de se ipso.
Edidit enim longam disputationem in eam senten-
tiam. Exposuit item, huic sententiae subscribere
Concionatores Ulmaey Consianiiaey Augusiae^
etinvicinis urbibus. Aditus est, ut mihi vide-
tur, ad concordiam patefactus, qua» quantum
opus sit, tu ipse maxime iudicare potes. NuIIa
enim res aeque deterret homines ab Evangelio, ac
nostra discordia. Quae praeterea pariat incom-
moda, non ignoras. Luiherus satis clementer
respondet, sed reiicit rem ad aliorum etiam deli-
berationem **). Itaque iussus sum, ab ipso Prin-
cipe etnostrisDoctoribus, ad tescribere, et ad alios
quosdam. Etsi autem aliquid adhuc in hac sententia
fortasse nonnuIU desiderare poterunt, tamen» c\im
spcs sit integrae concordiae , illud tantum quaeri-
tur, an ita sentientes tolerandi sint, ne damnen-
tur. Mihi quidem re ipsa videntur non discre-
pare a nostrorum sententia. Et tamen , si quae ')
*) ac\ Lib. VL e/. ^
**) videtur ette epittola Lutberi ad Pbilippum ^ LandgraTium
d. 80. lanuarii.
I 1) quae non babet Penc. ; si omittit Pez.
53
8t7
EPlSTOLAfiUM :L]a m . IStS.
«BB
reliquae sunt quaestlones, de illis agi pbterit, si
quando colioqui pluribus liceret. Quaeso tc, ut
rescribas. Magna occasio est ad constituendas
concordias ^), si modo dcxtre agatiir negotium.
jiika ou fiekei rovrcoy ^) roTg rvQarvovaiy. Sed
haec brevi coram. Constitui enim, tecum de ma-
ximis rebus deiibcrare. Bene vale, et rescribe.
Nolo hanc epistolam evulgari, ne traducantur
illi *) nostri amici. Et ante rem perfectam non
prodest, talia spargi in vulgus.
(Scntentia Buceri) *).
£)b S3uceru8 unb anbere }u toleriren ftnb/
alfo bap (tc nic^t damniret merben* @o fie fi^ erbie^
tfU/ ber Confessio unb x\pologia flemdp ju leljren in
ber ganjen Sf)rijilid)en 2el)re unb ttom Sacrament,
unb bamit ttom Sacrament fein SBetrug flefud^jt ober
gemeinet werbe / declarircn fti ftd;|. alfo Don ber xo(k\)x^
Ijaftigen ©egentpdrt/ bap |te befenneu/ bap ber fieib
S()ri^ n)a^r{)afttgli(^ unb n)efent(i4).em))fanden merbC/
fo xoxK baS Sacramcnt emf)fai[)em Unb ba^ SSrob unb
SBein Scic^en finb / signa exhibitiva , meld^e , fo moin
reid)et unb cmpfaljet/ tt)erbe juglcid^) gerei^t «nb em^
pfangcn bcr 8eib S^rifli/ unb ^alteu/ bap baS SBrob
unb ber Seib / alfo bei ein ^) ftnb/ ni4)t mit SBarmU
f^ung \\)Ui SScfcn&/ fonbem ald Sacrament, luib
badjcnigc/ fo famt bem Sacrament gegeben' n>irb«.
Quo posito aliud ponitur. S)enn biekDcU man avJ^
beiben %\)t\Un \)bit, bap ^rob unb SSetii hUiht, ^al^
tcn fte folc^e sacramentalem coniunctionem ^).
Tantum igitur reliqua est quaestio de phy-
sica coniunctione panis et corporis, qua quae-
stionc quid opus est? £t certe Sacrameiitorum
naturam tu sine bao quaestione tractas pie et gra-«
viter in tua catechesi. Bene vale *).
Philippus MeL
No. 1246.
(lan. trt videttur.)
Chrst. Beiero.
t E cod. Wolf. UanibaiiK. [O.]
Clarissimo viroJDomino Christiano JBeier
S* D. Dedi literas huic iuveni ad illustrissimum
principem. Petit cnim aliquid auxilii ad sua stu-
2) Peuc. et Pez. constituendae eontordiae,
S) Peuc. el Pez. liSy.
4) illi abest a teitu Peuc et Pez.
5) abcst baec Peuceri inscriptio ab autographo.
6} bci cin] i* e. bei einander; cod. Gotb. beide eins,
7) Ilaec Germanica Peuceraa et PeEeKua idederunt latine.
8) Peuc. et Pez. addunt: aii/iol5S5. ; cod. Gotli. tddll: anno
1584.
dia tuenda* Etsi enim hactenus Lipsiae. vititf
ubi liberos Doctoris Aiurbachii docuit: taiiieii
natus est in ditione illustrissimi Principis nostri
in oppido Olsnicz. Ingenio bono est et apto ad
litera^ et in doctcina benie promovjt. Nopc in-
census est quadam cupidxtate videndae Italiae.
Hanc ad cem aliquid auxilii quaerit in aula. Sci^
qualia sint auilca iudicia: tamen vos oro, qoo-
niam pro vestra humanitate bonis ingeniis ac sto-
diis favetis, ut hunc iuvejiem habeatis commei»-
datum ct ilhistrissimo principi commendetis» Ve^
stci liberi Dci bcneficio rectc valent. Beoje valete»
Philippus Melanch^m.
' No. 1247.
1. Febr.
liex Galliae ad Principes Protest.
Epislolam Fraocisci I. Regis Galliae latinam a(L.PHoaui
Germaniae d. d. Calend. Felu:,. 15S5«, latina lingua^Sdit
Freherus in script^ rerom germibn. T. 111» p. 23&, de tflM
vid. Sleidani Conimentar. p. j^2.,et 6ec|cendocfii hi^toria
Lulberanismi, III. p. 104. — '^ Eandem eplstolam Bfelaii-
thon y ut ipse profitetur in epist, a^ Hessum d. d* 12. 1«>
nii h. a. y iussu Principis Electorja in linguam Ternkciilaa
▼ertit et edidit sic inscripiam : ^be^ iti)nig6 v6n ^9nfr(i4
@cf)rifr an bie beutfc^cn €f)urs unb Surf^^n oom GiDBCftio mb
et(td) anbern Krti6e(n.'' 1585. 4. hnemit eam germaaiet
Uortlcderus libro: t)on bcn Urfac^cn bc^ bcutfc^eiL^rieoi^
et Walchius (ex llortledero) operibus Lutheri T. XVJI.
p. 570. — Libellum ipsum nou Tidiy ideoque Mela»
ihonis vecsionem dedi.exUbrtlddecb^
©eS^KaniQS tton %xanlxt\6) [gcattj I.]
•@^rift an bie beutfc()en 6l)ur» unD
Siirftem
\»
\Qon ®otU& ©naben ^ranciScuS/ ^onig ju %tmk
xeid) etc. an aUe(S^nx^ unb ^iirflen unb @tdnl>e beS l^
3tbm. 9?et(^8 ac. Sc^ noodte, ia^ Surfien unb anbn'
^o^e ^tdnbe SEBaf^tr^eit Unb Q^xhaxUit fo. lieb t^dtfrn,
bdp jte biejentgen nid)t meuc^Iingeh ') mit 8figen' ji
fc^mdfjen (ft^) unterfWnbcn , xotldft ^e mit SSa^t^eif
i^mtlid) ni(^t befc^ulbigen !dnnen. SBBo bem alfo,
n^flrbe man mic^ nic|^t alfo bermof en hei eu6) an cSkn
Srten/ n)o man 3ufammenfdmmt/ unb/ mte ic^ ^ixt,
in aUen ^ancfeten t^erungUmpfeti. ®o fte niih tev*
^offen/ baburcf) ') Unfreunbf(^aft ^toifi^en unS onjt^
xi6)Un / bie mir mit einanber mit bem SBIute unb tnelen
SEBo^It^aten ©erwanbt finb/ foDten ffe foI4>em fidfiem
einen beffem @cf)ein maJ^tn, xomn fte (lug xoixm. @ie
1) Walch.: mtnd^linQi.
2) Walch. : (offcil , ct praetermisit r bablirc(.
EP15T0LARUM LIR VIL 15S5.
m
Itff4^ulb{gen m\6), hei Sihfen tmb ^einbeS ber ^fycu
SSo^fd)aft \e\) bei bem aOerd^riftUc^flen £6mg
gef^alten/ baf attc^ ') bagegen bte S)eutfd)en
ni^t geaci^tet/ fonbern \)erfolgt merben. Item, baf
mdn Seute tn t&rf tfc^er £(etbung ftcf)er unb frei auf aU
len ®affen/ unb an aQen £)rten fe^e gef^eU; baQtqm
bfirfe ft^ ntemanb in beutfci)er Aleibung fe^cn *) lajfen/
bof auc^ aHe Deutfci)e al)ne Unterfct)ieb ffir j^^er ge^ali: ;
tm, befcf)u(biget ; angegriffen/ gemartert unb get6bfet
iMSten/ unb fepen ^) atle ^erfer ood Deutfcf)en/ n)eld)e
frfnec ®nabe ober *) JRettung ju gewarten, rt>o m6)t
tnt teutfcf)e 9lation gufammenfomme unb befc^Iiepe / bap
ein grop gen>a(dg *^rieg8ooI£ in ^ranfreicf) gefd)idt
werbe, gebad)te ©cfangene mit ®en>alt 3U rettem ®ot
4Kfmb ja unoerfci)dmte fieute/ m(ci)e bien^eil ffe mici)
mtt ber SBa()r^eit nici)t 6ff entlicf) t6nnen angreifen / er»
bi4)ten fte foId)e £ugen miber meine @^re unb ®Iim|)f.
X)od) follten fte ber @ac^ eine beffere ^arbe anflreic^en/
nnb nic^ mit folc^n facilen ©riffen umgel;en/ unb eud;
ni^ fo unoerfldnbig a^Un, al§ foHtet ^) i^r mit foId)en
Idc^tfertigen Steben n)iber mici) ju ^e^en fei)tt / ober ald
(dmttet t^r xd6)t bebenfett/ burd) toelc^e unb n>arum,
ober n>iber meld^en ^) folc^e &ugen erbicf)tet merbeu/ ober
hoP i^r, atd \)o\fe, meife ^urflen unb erfat)rne Seute,
nid^t SBa|)r^eic unb Sugen ju merfen unb ju unterf^ei?
ben nriffet ^).
Unb/ lieben greunbe unb alte JBunbeSoermanbte,
etUcI)e Xrtifel/ fo n)af)r ftnb/ unb bod)mi6) ju t)erun^
gfimpfen angejogen merben / f;aben biejenige felbft ge^
t^an, bte mi^ bamit ju Idflern befleHen. 25arauf witt
id) anttMrteu/ nicf)t ber^albeu/ baf id; beforg/ bap
fol4>e b6fe (eicf)t|irtige Scute mir bei eucf) an meiner @f)re
f4)aben f6nnten, fonbern bamit id) ntd)t burd) mein
©tittf^wetgen Urfa^ gdbe, baj5 foId)e fiugen meiter
att6gcbreitet wetben. Unb xoimo^l icf) woUte/ bap id)
t)on benientgcn / oon n)eld)en biefe SScrunglimpfung ur^
fprflnglicl) I;erf6mmt/ m6d)te ef)r(id)er unb freunblic^er
tebett/ t>on roegen feiner @ci{)tt)dgerfc^aft unb ber ^O::
^it unb SDfaiefldt i^re« JRei(i)8. SMemeil abcr fo((|e8
na<|) ®e(egen^eit biefer @nci)en nicf)t gcf^ef)en fanU/
benn fie oorndmficf) f)icr gemeinet toerbcrt/ mitt icf^bcns
noc^ ni(f)t ju(;art antioorten; uub obgleici) ttxoa6, baS
8) baf auc^] Walcb. : unb.
4) Walch.: 6licfen.
5) Walch.: fe^enb.
6) ober] Walcij.r- unb.
7) at6 foCttet] Walch,: bof U^v -
«) Walch.! »et(6e.
9) Walch.: tt>uf tet.
— fotttet.
fte t)erbrief en m6d)te, gemelbet/ fott eSbo^alfo gem&^
piget merbett/ bap }u fpiiren/ bap i^) nici^t Sufi gu fol^
c^em ®4)^'^^t^ gef)abt/ fonbem baf eS bie <^6)e ju meU
ben forbert '^)*
Unb tt)itt erflfic^ fie fe(bft fragcn: gZad)bem ftc
fc(bft oor ct(ic^ 2a()ren ^um STurfcn jum oftern 3Ra(
»ot^fd;aftgcfanbt/ unb bcS Surfcn (Befcf)icEtc bci fic^
gel;abt/ unb ifti^re SScrbung nid)t \c^v ") c(;r(id) ge^
n)efen; ba^u l)aben fie foI^c6 oorgenommcn of;ne an^
brer Sffiiffcn unb 9JatI;, an mld)e man bittig fo(c^e8
fott ") ge(angcn (affcU/ unb mld)c bicfcS mit bctrifft:
warum fottte ic^ nid)t Wtat^t f)abcn / gcmciner S^rijlicn=
f)cit3u @^ren unbSricben/ n)ie if)r f;6rcn tocrbct/ SSotl)^
fcf)aft ju fcnbcn unb anjunc^^men ? SJJufj id) mii^ bcnn
fo ganj nad) if)rem SBittcn ricf)ten/ bap ic^) c^ne Srfaub^
nip nid)t barf fcf)idfcn/ ober iemanbs ") 25otI;fd)aft atts
nef)men? £)ber fottte idj) na^ if)rem ©efallen toiber aUe
Stec^te unb gute ®i(tcn an 23otf)fcf)aftcn / ob ftc gleic^
t)on geinben gefanbt / ® emalt fiben ? 35ap id; nun bf n
5Iurf en Sotimannum cincn ^cinb nennc/ iflbieUrfad;
ni^t attein; bap er unfrcr Sfeligion/ fonbern auc^, bap
er eucr geinb ift/ ml6)m i6) ^ulfc gu t^m gcncigt biu/
unb f)abc bcr^alben/ ba ber SJiirfe t)orge(;abt/ ^Deutf^
tanb anjugreifen, mcin JJcib unb ajerm6gen ju eud[)
fc|en wotten/ unb bem ") Sfirfen abgcfagl/ unb ben
A6nig oon Sngettanb ju mir gejogenju »!^u(fc in biefcm
itriege: wie benn @ng(anb unb 16) pflegen jufammcn ju
()a{ten/ ittfc fdmmtlid) unfre (Sacf)cn Dornc(;men. Sc^
l^abe mic^ au^.in ©(^rift an n\it), bcn itaifer/ ben
9>a})ft unb anbre, ml6)e Sci)rift auc^ bem SSurfcn jus
fommeU/ erbotl^eU/ miber ben itlrf en juo6rbcrfi ju jie*
^eu/ unb baju brei taufcnb Aiiriffer ''), funf^ig taufenb
ju 5up / unter toc(d;en ic^ brcipfg taufinb SJcutfdje un^
ter meinem SSoIb l^atten xooUte, anjune^mem ^agc*
gen 1)ahen etli^e x>on mir auSgcbnt/ a(S fotttc bcr
SArfe mit mir j)racticirt })aben, unb a(8 ^dtte 16) ben
S£urfen ju bicfem 3ug angcreijet/ fo ic^ bo6) olle mcine
5Kacf)t mibcr t^n ju fii^rcn , eud^ '*') ©o(b ju gebcn unb
Seute totber ii)n auf mcinc eigen 5;of!en ju (;a(ten mic^
crbot^cn f)abe. t)a^ aber bcr SEiirfe jc|unb iBot^fc^afi
ju mir gefanbt / ^at bicfc ®efla(t. @o mir gemeincn
9iu§ xed)t bebenfen n)oflen/ mcrben n)ir bcftnben/ bag
10) Walch. : erforbctt ^obc.
11) fejjr] Walch.: fo.
12) Walch.: muf.
IS) icmanbd non hahcl Wa!cfa.
114) Walch.: ben.
15) Walch.: .Jtiirafirer.
16) euc^:] WBhdb.:' auc^.
55 •
8S1
EPISTOLARUM LIB. VIL lff85.
888
Domef^Uc^ butct) ©ottefi ®nabe, bamac^ burcf^ meinen
tteuen St^if gef^et^m tfl/ bap gemelbte turftf(^e Sego^
tion gu ®ut gemeiner S^riftm^eit }u unS gefanbt i^;
noie n>ir benn aflejeit gemeiner (S^rifienl^eit Qebei^/
3(ufnel^mcn unb aSo^(fai^rt 1f6\)(t ^ea^tet/ benn unfre
eigne ®ad)en. S)enn n)ien)0^( etlici^e }uoor bei bem SSftr^
len um Stieben ongefud^t/ fo une^rlic^, ba| fie ft^) auc^
jdl)rli(^er Sribut gegen i^n Derf>flid)tet/ bamit/ fo fie
ftd^er oor ben %iitttn n>&ren / (fte) befio (eic^er anbre
9>otentaten unterbrutfen/ unb unter ffd> bringen m6(^
teu/ (mie fte benn na^ fo((I)er tprannifd^^en ^of^it
trad[)ten /) t^abe \6) QU\d)m^l ben jegigen Srieben > ber
i>om S^u^en fe{bft mit guten SXittetn angeboten mirb/
abgef(i)(agen unb ni6)t anne^men woUen / eS n>urbe benn
in fo((^em aufgeri(i)teten ^rteben mitbrad^t/ bap aUe an^
bre d[)rifi(i(^e '') ®t&nbe unb f^otentaten be& £&rlen
unb feineS feinb(id[)en "*) SBome^menS/ S3ebr&ngnip unb
^legeS foaten {t(^er fepn. 66 ^t au(^ biSf^er '"*) tt{({)t6
fo i>ie( ge^inbert/ baf ber ZikxU ben gefonnenen Srieben
ni(^t gar '"^) gemiUigt unb angenommeu/ benn ba^ er ^tv^
mer!t/ bap etii(f)e fiber unS unb anbre ^c^l^e^^^^otentaten
eine iSRonaxd)U ju mad)m oor^ben : unb fo ber It&xU
®tinftattb unb ^riebe xoiHiQU, m^ten fte {nfl^nbm
Srieben mittterjeit ju einer fo((^enfDtad()t/ bie i()m unb \ini,
au(^ anbem |)otentaten gefdf)r(i(t) n>dre/ {ieigen unb aufis
n>ad!)fen. SSenn aber }u ^be(n ober in einige SSege ju
er^atten mdre/ bap \>on aden ^i(en ^tiebe gef)a(ten/
unb bap jeber bamit begnfigt mdre/ ba^ er mit ^e^t be^
ft^t unb betyilttn moge/ fdnnte berSEurle n>ob( (eiben unb
beget)retS 3um ^^ften / bap er ^riegS unb ^ngriff 8 oon
un8 unb anbern (^rijl(i(f)en 9>otentatm ftd[)er fe^n m6(^
te, unb aufer^aib ber (!^ri{i(i(!()en £dnigrei(^e anbere ")
feine ^riege ffti)ren. S)erba(ben m6gen n>ir mit SSa^r^
^eit fageu/ bap ]e|unb n>ir (^rifi(i(|)e§)otentaten g(etdt)^')
in ber ^anb i)ahm, ob n>ir einen fo(^ gen>a(tigen
md(i)tigen Seinb hnx6) einen aufgeridE)teten '^) Sfriebett/
o()ne ^rieg / grof en Sammer / SBerberb i>ie(er Sanb '^)
unb ieixt^ unb S3(utt>erg{ePen/ moUen fern t>on 6)x\^lx^
(^en Sanben unb £dttigretd[)en n>eg n>eifen/ ober/ n>o
n>tr um etned ober grnei ^otentaten miflen / n>e(^e baS
17) (^r{fl(i4e] Walch. hic noo habet, sed posuit SDle ^o^
tcntaten.
18) Walch.: feinbfetlgem
19) Waldi.: hii anhcxo.
20) g a c Walch« noo habel.
St) ^o^e Walch. non habet.
£2) anbere non habet Walch.
93) Walch.: gleicbfam.
24) Walcb.1 angeric^teten.
25) Walch.: ^erberbuns 9ic(cr 8tfBbcr,
3f)re fu^ett/ unb i^reS e^rgeisenft '*) fdn fRof nod^
(Snbe n>iffen/ toeld)tx aud^, fo fte )u \oiid)tt Ifo^^JsA
gen>a(tigen fRa(i)t fieigen foOten/ onbre 4>otentat«i fH^
befabren mu^ten / bie gemetne S^riflen^t in fc^tKdEt&^
^riege f&^en (af^ntoonm/ ba ba« Gnbe nn^if i^,
unb ob n>{r g(ei(t) ftegten / n^dre }U beforgen / bie fSkbo^
rie mflrbe rei^en ^') }u anbrer 9)otentatett UsiterbrtMftttig,
^ai anbere f)otentaten ^(e f Ar gut an^fe^m^ fMkn
n>ir|ebemin fejn SBebenfen. > ffia^ie^ Wi HnBaijfm
xoixi baf&x, baf aCe/ fo biefen attetn>i(t)tigflett 4>anbei,
mit bem Surfen Vnftanb ober auf iient(ic()e SBBege %ti^
ju md)tnf ()inbem ober <ib}ufcb(agen loenfietoen, (b^
ct)rifUi4)e 9)fli4)t (^drtere Sfiorte monett ivir (utf -biefi
mat ni(^t brauc^en) toenig bebenfen*
l>znn na^ ®e(egen^eit btefet f^^uoeren 3eitf&> ba
bie (Si)riflen]^tt jerf^alten unter ftd) (ift)> unb fnib triei
irrige @ecten eingeriffen / ift f)O^A>onn6t9en/ bap ttan
bod) eine 3ett (ang ^riebe unb etmdS Suft f^be/^ bfft tef
ff^ bie 6()rifienf)ett mieber iercpiMte/ unb-nfcm m^lfnAn
Umt>erfd(conciiio ftatt(i^ "^) betat|)f(t)(age uiA 0rb«e'iR
biefer ftreitigen &|>inion/ baS ^tStixdfin S^il iiA|li^r
unb na6) ® e(egen^eit ber iSeit jUr ®eden 6d{|(feit^ HNb
inHnftig '') ^ti beftdnbigem Sneben bienltd) f^ tttM|)fe'
Unb moUte ®ott/ ba^ ^ap^t SiemeitS VIL pMt nO^
ttiid)t 3a^r fo((en (ebett/ foatet i^x txfa^tn tiilb gH^
^en f^ben / bafl n>ir in ^r je gu u^ttx ^ySin^t^f^
teit xoiAit n^oQten fommen fe^n. SDenn ij)? ^obl? foi(
ber 3n>eife{ Mtt unfern ®ef(i^tften 9erflanben> «al^g^
ba(i()ter ^a)>fi: unb i(l) bep^aib tinS mit einanber xMbm^
bet unb gc]^nbe(t. 2>ap aber bajfuma(/ fobolb MB 'iBtni>
ciiium ni(dt)t befiinmit unb auSgefcf^rieben / tfi bet SRan*
gei gemefen , bap geme(bter ^ajofl bem «^aifer baS Qim
ci(ium an rirrem JDrt in Staiiett }U ^(tint }ugefagt "),
bagegen i6) ange^a(ten/ meineS S5ebiln{en5 anS segtun?
beten unb guteii Ux\a6)tn, bdp bien>ei( '') bet f)d^ inb
ber ^aifer ein grop £rieg6t>6({ in Stoiien l^tten, n>&»
ju a(^ten/ ffe n>o((ten mdnnigit^ mft ®en>a(t.2n ^m^
nigett/ roai fte ba bef(|)(iepen mdrbett/ bringen. Itcht
baS , biemeii ") ber £aifer \16) mit t>ie(en Mrlmnbci
bamtt er mic^ au$ 3ta(ien be(>ie(te/ lonnte ic^ miclS^^o^ie
3Crgn>o^ / fo id) gerujlet jdge / unb mieberum o|)ne @c<
26) Walch.: C^gtdefae^.
27) Walch.: gereic^en.
58) ItattUc^ non habet Waldk
59) Waicb.: tiinftio.
50) Walch.: in turiem |ur rec^ten.
51) Walcb.: sefagt.
88) Walch. addit: er^
SS) Walch.: baf bie»eil.
EPISTOLARUM LIB. VIL 1655.
8S4#
. iDeim ic^ underuflet fdtne, nic^t an t>orgef4)(a^
SKolfiabt begebem Unb \>€tmQm a6)U id^ beque^
bof va >Deutf^lanb^ ettt>a an ber @tiaiit, ba ftcf)
( )u beforgen^ bai ^oncitium gelegc n>iiirbe; n)e(«
a(i n6t^ig cid ti tt>dre gemeiner S^rifien{>eit; xoo
^ an bem mba^ten ^*) unb unftd)em £>rt Qti^aU
tixbe, alfo tt>ieberum tt>dre eS Qtf&^^xli^, ba^ nici^t
er 3anC unb IXnxat^ DarauS ern>u4)fe/ fo e§ an
lerer SKalftabt t>orgenommen n>itrbe ^'j. Unb gebe
p bap mir bei bem neuen ^apfl 9)auIo bem britten
:en , m '') bei itbm ^apji eiementiS nic^t \)at
a t^oOenbet tt>erben. ^nn berfelbe ^ .tt>ie i4) t>on
biei()ngrunblid)!ennet)/ (;6re, ifl aQejeit unpar::
^ gett>efen / ifl ouc^ eintrd4)ti9(i4) , o^ne fein 3ns
ober S3ege^ren / gen>d^(t tt>orben , a(fo bap er ftci)
>nd(io bep^a(ben nid;tS }u beforgen , baS boc^ ben
n nid)t ^t m6gen n>tbcrfa{)rat / barum fte au^)
:4)t tt>entger ^') £ujl jum 6onci(io Qttyibt ^aben.
>iefeS fein ^Cnfe^en unb JSugenb / aud) baf er ni^t
Oiifc^ifl/ \ifabt t4). bei mtr f o j>od) geac^t/ bap
nfwpi)! bie 6arbind(e / fo mir i>ertt>anbt unb juge^
") dfn>efQt/ einen meineS S$ei(d i)dtten md^ieu/
;rff[> etn me^rereS mac|)en m6gen / fo icl) gen^oQt
: bo4) ^e ic^ aUein auf '^) bap biefer ermd^(t
(/raOen S(eip unb 91lfi|)e angen^enbet/ unb mag
ite.SSa^r^eit fagen/ tt>ie benn au^) fajl aQer ^axt
ndle-toiffen/ bap id[> ju96rberfi na^ ber.SS$a^(. baS
4:^e/ bap ein ,6onci(ium an bequemen unb
it;jDrt auffi erfle^'') auSgefc^rieben tt>urbe/ nnb bap
Ene^m(i4) fuc^e aUein (SotteS S^re unb SBSege / ba^
ite 6^ri^en()eit n^ieberum jur Ginigfeit gebra4)t
S)iep *') ift mcine £ntf4)u(bigung be(angenb bie
(f)e Segatiom Unb biemil id) ^iertn *^) t>erme(bt
eftt 6onci(io unb gemeinem %xub unb Sintrdcbtig^
er ^ird)en/ bitte id^ euc^ ganj (>6ci[)(i4)/ i()r moUet
^rebiger unb ®e(ebrte otxma^nm, bap fte auf
^o((ten gebenfen ^^) / n>ie bte fireitige ,^dnbe( ber
Iton )u (inbern , unb tn (Sinigteit ju brtngen fepn.
poUet t(;r mir euer ®emfit() beS 6onci(ii i^albm am
Walcli. : Dcvboditigcn.
To.eS an etc. Walcli. Don liabet.
Walch. : n>a(.
Walch. : fo n^enig.
onb audettjan noa habet Walch.
Walch.: barauf.
Walch.: eljefle.
JDleH Walch.i Xrfo,
H^vitt non habet Walch.
Walch.s tt>oUen benCen.
jeigen. ^oA i^r fdr gut ad)tet, baP i6) berf)a(ben t>or*
nebmen fo((t/ toi\L **) itS), fo ttie( an mir ifl/ an **) fei^
nem S(ei| no^ Wufyc ertt>inben (affen.
: ' SSeker aber/ n>aS be(anget bie @trafe etlid^t,
barum i^l^ bei eu^) i^rung^impft / unb ber anbere Hxtifd
ift btefeft Vu6fc^reibeng / foOt i^ tt>iffeii/ bap ft(|) bie
®a(f)e a(fo gugetragen. 3m t>erangenen ^erbfl / na^
bem mein ®ef^ic(ter mieber ^eim tommen/ unb mir t>on
euem ^^rebigem unb ($eU\)xtm etticl)e (2!4>rift **) ge^
brac^t ^at/ n)ie in biefem 3^iefpa(t )u l)anbAn, babrxt^
i6) in gute ^offnung (ommen '') / bie @ad)en fo{(ten
auf gute SBege geric()tet tt>erben} aber ber S^inb ber
SSa^rf>eit unb SSater ber fiugen ()at et(ic^e nicf)t aMn
t()6rict)te/ fonbem gar unftnnige fieute ermecfet/ bie ftc^
7iufx\xf)ti unb anbcrer unc^rifUic()er ^anb^ung *^) unter«
ftanben , n)e(c^e neue 2Crtite( icf) (ieber n^iQ unterbruden/
unban ben SDxtm, ba fte entfprungen/ ^erb(eibm (af<:
feu/ benn bei euc()/ a(6 ben oberflen @tdnben/ auSbrei^
ten. 2>enn fo and) berg^eic^en bei md) gett^efi/ ^abt
i^r fonber 3tt>eife( biefe(bm tn @trafe genommem ' 2)a»
mit aber fo(c^e6 Ud>d , baS ft^ ju greu(i^em 2Cufru^r
d^jogm/ nic()t n^iter einreipe/ ()abe ic^ mit a{(em S(eip/
SKu^e unb ^Crbeit tter^fitet/ aUe berfe(ben ^Cn^dnger/ bie
besriffett/ n>ie rec^t/ fhrafen )u (affm/ unb ift ^O biefk
fa{(6 niemanb/ tt>ef @tanbeS unb 9lation er gemeft/
i>erfcf)onet n>orbm. Unb fo auci) jemanb beutfci)er 9la«
tiongemeft/ ^dtte er au^)/ gieic^ ben anbttn, muffm
geftraft tt^erben / unb \)o^t, eS foQte euci) fo(4)eS ni6)t
fe^n entgegen gett>efl/ n>e(c^e6 auc^ n^icberum / f o eS f[d[)
burc^ bie ^einen bei eu^ iutruge/ unb i^ tt>o(lte bef
S3cfcj)n9erung \)abtn, ^anbe(te ic^ nid)t a(6 einem mit
cuc^ oermanbten ober c^rifl(ici)en £6nig gufiunbe unb ge^
bu|)rte» . 2Cber \tbo6) e6 ifi teiner beutfci)er dlation un«
ter fo((^m SKip^nbJern begriffm ober tterbac^t tt>orben/
bep ic^ bmn \)oi) erfreuet \ unb tt>o{(te ®ott eS tt>dre oon
ben 9teinen an6) oerbiieben '°). Derba(ben ift eS etir
gent(i<^ xoa\)X, bap feinS)mtfc^er umbra^t/ man moUe
benn aUt £e|er fur ^eutf^e ai)ttn, xoit benn fo{d;e6
meine SXipgunflige beutem %\x6) ifl {ein.>Dmtfc^er/ fo
mir untt>iffent(icf) gefdng(id^ ober einge^ogen entba(tm
morben ")• @6 ftnb auc^ X)eutfc|)e 6f ent(id) bei mir
44) Walch.: weit.
45) Walch.s ed an.
46) Walch.: 6<()riften*
47) Walch.: ic^ gute ^offnnnd (efommen.
48) Walch.: ^anblnnden.
49) i ft non habet Walcb.
50) Walcb.: SRetniden auc^ unterblieben.
51) Walch.: fein 2)eutf((er, fo t>te( mit loiffentli^
ift, 9effitt9tic^ 9e(a(ten ober tixt^t^^^tn morben.
\
m
BPISTOLARUM LIB. VIL 15»5,
Xbd/ itnb ftnb in Stdbten unb Sle^en oUI Stubenten,
JCauf' unb ^anbrDCtlAIeute, roeli^e aQe glei^ anbetn
meinen Untert^anen, \a aUmeinc dgne^inbet, ft^c
ftn xm leben unb wanbeln.
£)ert)a(ben, lie&rn %temit unb alte S3unbe«t)et=
OMttbte, I^bt ii;»; aug biefem Slacen S3eric^t gnugfom
gu vecnietfen , auf waS Sug fotd)e gugtnit^igte/ ungc::
gcftnbete SSemngtimpfung auf mic^ g^ningen wicb
bucd) biejenigen , bie eud) unb ganjem beutfc^en ?tamrn
feinbec ftnb benn mti;. jDenn ftc mecfen, ba$ fie bncc^
nnfre SBecmanbtni^ unb Sccunbfi^aft becma^en sefd)n)&(i)t
wecben, ba^ fte un& betbe, mit^ unb eud), nic^t mi-
gcn ") unterbrutf en i becmegen fie ouct) ^eftig bacauf ")
acbeiten , um& Unfrieben ") gu mac^en unb )ufammcn
gut)egen, unba^ten, eS foIIt« il)c ®ebei^n fet)n, votU
(^ent ^act e6 iibel gingc , unb bamit fte befio leid)tli=
4)ec, fo nit bucc^ einanbet unS fetb^ gcfc{)m^et, ft^)
t^fien , nnb un& alfo mit meniger 9RAf)e occbcrben mbd)'
ten. 3Iber unfre SSecmanbtni^ , bte i^ ") als etne for.^
beclic^c @otCe&gabe unb !£So^Itl)at jugut beutfc^ec unb
fcQnfceid)ifd)ec 9latiott ad)te, ifl fo fiarf ringennirielt,
ba^ gu E)offen , fte nxrbe bnc^ fol^ie ^i^ nici)t jcccei:
^en, ba^ i^i: euc^ auct) nt^t nKcbet bewegen laffen tni:
bcc einen Sinig, bec euec gceunb ift, beccud) nie letn
S«bgeCf}an, fonbern, nie feine S^QC&Itcrn, eud) S6c:
benmg gu (Et)cen unb 9Iu| ecjciget, ben auc^ niemanb
ffir einm fd)n}acE)en ^teunb ober Seinb I)alten m6ge.
@Dtt bttoa\)t f&ro. .^oI)eit unb @i)c. Datum ^0=
riSb. l.Sebr. 3Cnno 1635.
Philippo Landgr. Hass,
Edila in Kucbenbeckeri analeclis llauiacii T. IX. p, 4t9.
lleruin ei apograpbo Turicenti In b(n ItnMuIMgeo SRatfii
Ti,&t(n 1T56. p. 449.
3>etn buc^leu^tigcn, l)o^fl(botncn gftcflen unb Jgjeccn,
j^errn ^J^IippS, aanbgranen ju ^effcn,
®raocn ju ^a^enelnbogen ic. ^einem gnibigen ^errn.
2)urd)(cuti)ter , .^od)geborner giicfi unb .^erc.
@. % ®. finb meine acme Sienfi tn Untert^nifeit
juoor. ©ndbigec girfi unb .^crt. 1b<4 i(% % %. ®.
5S) Walcli.r Dtrmootn iu.
58) VVakh.: liaran.
. S4) Uortl.: jum.gtittit.
»}.i4] Horll.! (i(*.
nit bolb miebecttu Xntwoct jugeft^ctebcB, ^ bect)aH«i
gefc^^en, t^Xioe.tatMariinusTeii\Antt%vtmott^
oergogen, bis metn ®ndb. .^eet bete^tttj^&cfr in^cA^
fen an^et gcn SSitebetg bnmnen, unb bitt, ^%.%.
mollen an meinem iBecsng lein ungndbigS fRiffallett ^
ben. 9tu i)aben g. #• ®. ot)ne 3meifiel oufi $ot()^
boc^ten SReineS @ndbigcn ^ietten S^tifften vrmo»
men, maS Doctoria Afort/>i* Sebcirien ifi ♦•): boi^
[)ab ict) nit unCecIaffen moUen, €. $. ®. mic!> Serii!^
baoon gn ii)un ju €rjeigung meineS ®eI)orfamS.
Unb fuge e. g. ®. 3u wiffcn, ba^ Doctor Mar-
iinus , wiemol er ber gad)en cin ajeciug mo4)et niib
nod) nit entlict) fd)Iie^en mtQ, bennod) ffcf) feme^mtB
Id^t, bap fc bic ConcordiH gn fdrbcrn auc^ genetfit fep,
unb fiit fein ^etfon ben geflalten ,3fctiEeI obec SRcinung
ber Concordie nod) nit damnirt. (Sc fie^et obec fe
gut an, baft man mtt bem ^anbel nit eile , unb jvnot
bec Unfern, olSOsiandri, Bi-onli;, UrbaniRcgiielfc
auct) bc8 anbetn SE^eilS in ©tibten ***), ©cmfttti »
gentlici) erfunben woHe, e^c man fi^licfe, bomtt nit
nad)malS roeitec Berriittung barouS folge. jDoS t^ In
Sutnma fcine QXeinung. Db nu biefec SJcrjag ctnwp
Serljinberung bringenttcrbe, fieHe ic^ ju (5ott S^
ac|)t obec, ec fct) bem anbecn 3:§eil me^^c it4|Ii(^, b»
mit in il)cen ^ircl)cn nit tlnru^e "unb Unfttebe n«A(^
alS fonten fie iibereilet, unb ju tfiel na^ge&en, ttnb
mage berl)atben mol leiben, bag mon gema^ t^uet, int
au^ in3Ba^rt)eit bte<3ac^ grop unb mic^tig, unb ait
bamit gu cilen ifi , unb id) immer ^offe , eS foUe mit ba
3rit flottUi^er unb mit xtdjttm <5I)ripIid)en ernfi boMi
gcljanbeitroerben, babep idj ouclj munfd), bopig.g.ia
}}ecf6nlict) fei;n mollten. @Ieid)moI bienet bicfec Xnfong
b(^u , bag boS unfriinblicf) unb dcgerlic^ S^icepn of
beiben %\)t\\tn gemdpiget merbe , unb mfigen bie ©ttlt
gel)alten metben aI6 Sfn^dnger bet Confession eif.
SCaS nu S. %. ®. meiter bebenlen mctben, baS ic^ t^
foaunbfann, roitlicf)mi^ ge^orfamlicl) ^alten, ben^
(Sottmei^, t6nntic|)etrooS®iite6 fdjaffen, baS^uSot
teS gobe , unb j» Sinif eit bfenet , id) rooHt t5 mit go»
aem .^etjen t^un , fo rooHte ict) aucl) nit gcrn ttcifff
Sertiittung onrictjtcn.
@ott ber ^irmd4)ttgc nolle gndbigli^ ju 6^c#
(^et einifeit I)(Ifen, unb 6. g.®. ofleaeit f<^ii^ flob
t>fn)oI)ren, unb e.g. ®. befel)! ic^ mitj) in Untert^
*) Dalum «1 Lulbtri reiponium d, SOi-ho.
♦^ ludicjuni Lnlb. ,id. «p. W.lt(». T. XVII. p. «96. d
Wetiium T. IV. p. sas. «^ "^
•♦*) i. e. In ttn Ctiibttn C6irt«tf(^Iaiib«.
£»tdTG-LA.RUM LIR VIL 1585.
it att meinem gndtrigm ^rn^ ttnb bitt 6«.SL ®«
te metn ^dbtger <!^rr fein. Dahim SBiteberg auf
Vbenb PurilicaUonis 1535.
e. S- ©•
untert^dniger Diener
Philippus Melanthon.
1249.
1 . Febr.
M. Bucero.
Ez GiQturM epistolar. theologicar. ad loanneni Sdiwebe-
liUTn p. 278.
Philippus- Melanihon Mariino
Bucero
D. Hodie cum Luihero coUocutus sum de
mula Concordiae, de qua inter vos convenit.
pondit, se eam probare, addens, (nihil enini
iinulabo apud amicum) modo ut hoc sentia-
\m Itaque dedimus consilium Schnepfio^ ut
:dntentus ea Formula Concordiae ac sententia,
pa cum Luihero tu convenisti. Ac scripsimus
Q Principi Hessorum *). Ego, si queam mea
*te redimere Concordiam, libcnter efFundam
c meam animam. Sed vides quae multorum
ingenia. Me nemo perpellet unquam fiax^-
u vfuv. Landgras?ium hortatus sum , ut det
ram, ut suscipiat njegotium faciendae Concor-
u Fortasse aliquid confici poterit rebus agi-
\^^ qnanquam aditus est ad Concordiam non
srnandus, nec difficilis tua Formula. ,j4mbro^
H Blaurerum non minus amo , quam tu y et
eb fortasse necessitudinis plures causas. Sum-
ixuhl cum ipso fuit familiaritas , cum fratre
ima coniunctio et suavissima; ac profecto,
imque non minus quam fratrem meum germa-
] amo, qui mihi carissimus est. De Gallico
pto, vides, me de Missis nihil, nisi Dlsputa-
es, movisse; quid enim adhnc aliud illis pro-
eremus? Nos demus operam, ut inter nos
itituamus piam et solidam Cohcordiam. Bene
. Saluta amicos.
^ilmnoQ.
Lotberi epist. ad Prioc. Hefsorum data eit d. 80. lao.,
tfelantboDij d, 1. Febr. b. a. Epistola ad Scbnepfiom non
labetur.
806
(h. t.)
No. 1250.
StudUosis.
f E eod. Batari Vol. II. p. 796.
^lniimaiio de Junere Amani deducendoJ"^ ^)
Decessit e vivis nobitis adolescens e Polouia^
AmanuSj qui et ingenio fuit excellenti, et ad
optimas artes aptissimus, ct magna doctrina prae-
ditus. Sed plus etiam laudis mores ipsius mere--
bantur. Erat enim in co mirifica quaedam in
omni officii genere diligentia, christiana pietas,
fides^ modestia, pacis studium, summa sudvitas^
Ideoque et iis ^ quibuscum vixit, fuit carissimuSy
et reipublicae magno ornamenlo futurus esset, si
vita ei longior contigis&et. Quare eius interitu
magnum dolorem omnes eius amici merito acce»
perunt, et caeteris etiam propter humanitatem»
tiuD reipublicae causa dolendus est* Quis enira
non doleat, tale ingenium.in ip^o flore extiuctum
esse? Sepelietar hora quarta. Hoc igitur offi-
cinm optimo ac innocentissimo iuveni praestari
volmnus. a Schdlasticis, ut ad funus deducendum
conveniant«
No. 1251.
2. Febr.
loh. a Lasco.
£pist. lib. III. p. 67. (edit. Lond. lib. IIL ep. 81.) — > Apo-
grajpba in cod. Bav. If. p. 795. ^ cod. Goth. 191. p. to.^
eoft. Lips. ep. 100. et cod. Bionac. 89. no. VI. p. 27.
Magnanimo ei nobili viro, B.Iohanni a La^
sco^), pairono ac domino suo obsen^ando.
Cum te propter excellentem virlutem ct doctri-
nam valde amem et suspiciam , meque iudicem vi*
eissim a te diligi, non facile dixerim, quam mihi
sit acerbum , non posse uti genere liter.nnim nisi
tristissimo. Quo enim fato ^) hoc acciderit dicara,
ut iam alteras "j-tibi"^) literas cogar scribere *),
plenas mei et tui luctus et doloris?
Amanum ita amplexus eram, ut non minus
quam filium propter ipsius optimam indolem et
*) Scripta, ut ^idetur, a Melanthone. Vid. ep. itq.
1) Cod. 191. et cod. Lips. Laceo^ cod. Monac. Laetio, Pro
Moq, patrono m * » o&servando Pes. babet: eie, Ed« Lond.
addit : S. D.
2) fmeoy cod. Lips.
8) libi addunt cod. Lips. et cod. Bat.
4) miiiere^ cod. Lipst et cod» BtT»
699
EPISTOLARUM LIB« VIL 1995.
840
virlutem eum amaverim. Itaque eo ') nemo mihi
fuit famillarior, quoad eo frui contigit* Erat
communis mensa et domus , et perpetua de studiis
et sacramm literarum et philosophiae i^in omni
genere"®) collatio^). Cum igitur sub hyemem*)
in Hassiam proficiscerer, a principe accersilus, et
illum intelligerem cupere videre aulas Germaniae
principuro , praeterea ipsum etiaro Landgrai^iurn^
cuius virtutem mirabatur, facile passus sum, eum
una proficisci. ^) Reversi sumus salvi et inco-
lumes.
Cum Lipsiam ventum esset, mihique pro-
pter multas causas domum properandtftn esset,
Amanus^^) aliquot dies manere cupiebat; habebat
enim nonnihll negotii de pecunia , et ibi libenter
apud Sarmatas erat Nolui igitur eius voluntati
repugnare. Post paucos dies ibi sen in febrim,
*eu, ut mihi videtur, in pleuritida**) incidit, quae
extlnxit ") optimum iuvenem. Non defuit ei me-
dicotum opera; sed hi mihi scribuht, ita fuisse
prostratam naturam, ut nuUis remediis erigi et
foveri potuerit Quae morbi causa fuerit, ne
divinare quidem ") possum. Nam me dlscedente
e Lipsia commode et recte valebat,- etsi catarro
levi") nonnihll vexabatur. Sequuta est inflam-
matio, nescio unde.
Non instituam' autem consolationero. Nam
ipse tantum accepi dolorem, ut vere hoc affirmare
possim , roe roea roorte illius vitam redimere cu-
jpere, si hoc slnat Deus. Eteniro ut non dicaro,
quantam iacturaro res literaria et christiana res-
publica fecerit interltu talis Ingenil, quod non so-
lura**) optiroaruro artiuro capax erat, sed +et" **)
mirifico religionis studio flagpabat, ut denique
omnes caeteras doloris causas omittaro, huroani-
tatis certe causa ita doleo, ut in morte filil fuerim
aequiore animo» Nam €t ipse roe sic amabat, ut
5) eo auctoritate codd. fcripsi pro et,
6) Addunt cod. Monac. , Lipi • ct cod. Bav.
7) coUalio edidi e cod. Gotb«491. pro eoUoquia*
nac. €oUoquio,
8) Cod. Lips, brumam.
9) \ Fuit itaque iUius ilineris eomes, cod. Lipt.
10) "^Lipsiae^ cod. Lips.
11) Cod. Bav. pleuritiden,
VSL) ^nobis cod. Lipi.
IS} quidem cum codd. pro satis edidi.
14) levi cod. Lips. ; Pezel. leviter.
15) j^omnium cod« Lips.
16) et addunt cod, Bst. et cpd. Lipt.
Cod. Mo-
et ") patris loco haberet Tanta in eo erat fna-
vitas, tantuspudor, tanta in omni genere officii
diiigentia, ut, cum ista cogitOy paene exanimer.
Ac fortassis mortuus i-etiam'* inecam csm
voluit. Lipsia enim ei *) propter meam contaetu-
dlnem negavit sepulturam. O inauditam et har-
baram crudelitatem ! Quare mihi'^ amici, com
noUent eum sepeliri in loco prophano, huc eum**)
remiserunt. Conditus est Igitur in templo apod
nos, ubi multi principes conditi sunt, et univer-
sae scholae nostrae reliquit sui roemoriam acerbis-
siroaro. Lipsiae etiaro multi honesti viri eius io-
teritum deploraverunt.
Quanquam autero scio te ea sapientia et for-
titudine esse, ut non snccurobendum esse fortn^
nae statuas, et scias, unde rpmedia tanti doloris
petenda sint: tamen +et'' *®) ego id significo "),
quod ad consolanduro bonuro virum**) debetessc
efficacissimuro. Audio eum^') extremo tempoic
ardentissimis votls et precibus suam*') aalutem
Deo comroendasse, et recitasse psalmmn: rnisi-
rere mei Deus^ donec euro vox et ratio defioe-
ret**)« Christus inquit: ne passeres qoidem sine
voluntate Dei in terram cadere* Quare mnlto
magis et vita et roors ploruro iHi curae sunt*.* Ego
nullam habeo firmiorem consolationem hac ipia,
quod voluntati Dei parendum e&se statuoy et per-
iisse nobis optiroum amicuro et fratrem*^ non
casu, sed'^ consilio Dei arbitror. His me co(i-
tationibus utcunque sustento, quas opto et too
dolori aliquantuluro mederi«
Haec, ut vides, non tam scripsi, quam cC-
fadi lacryroans *') , et interiro tum/^izii/mottan,
turo mearo infelicitatero deplorans, sollicitiif etiim,
quo tu aniroo haec sis lectunis. ' De ^iufc sopiel-
lectile scribit, ut opinor, Pelrus. Nos omma,
quae mortuo praestari possunt, summa fidf^ dPjj^c^
tate praestablrous. Utinam vlvo *^*) pbtiiisinKQi
17} et oinittunt cod. Lipi* et cocL 191«
^) Pes. ei tranip* pof t nef^viU
18) Cod. BiT.nostrC
19) f itoMr eod. Lvpi. >
20) et addit cod. Lipf.
21) signi/ieabo cod«*Lips. et omitlit uL
**) bonum virum} Pcz« unum,
22) eum codd. pro enim^
23) suam cod. Gotb. 191. pro suis,
24) pro et ratio defieeret codd. (ezcepto Monac) : desersrtt,
25) Cod. Lips. soeium,
26) Cod. Bav» non sine pro sed,
27) laer/mtMS^ cod. Lipi. et cod. Bay.
♦♦♦) vivol Pe«. ipso.
«41
EPISTOLARUM LtB. VII. 1685.
84S
frui, et^'^ illi contigisset, mea oflicia perspicere
d tludium**) in hac vitae coiinietudine, qunm
instituetamiis. *tSic mihi crede", mihi res pri-
▼aU nulla potuit accidere acerbior (morte i psius) '").
Si qaid igitur ad te consolandnm societas doloris
valnepotest"), hoc tibi coniirmo, me memoriain
Amani nunqiiam ex aninio remissumin esse. Tu
▼ate foeticins, vir amptissime, et ignosce tugabri
scripto. t. Februar. 1535 *).
Ph. M.
No. 195S.
Mart, Bucero.
Cpiat. ltb.lII.p.l47.>(H]. (eiKl.LcMidiR.in. n>.7S.). — llcm
i« C<H>*il- Mel. Utin. P. I. p. tSO. Peuuri Iracl. kiM.
p. S7. ct in HoipiaiRnt bitlor. laccatnenL P. II. p. 255.
fim optimo D, Mnrlino Bucero docenti
■'■ Evangtliam Argenlorati, suo amico.
S>D. Exhibui nostris formuliim (Concordiae)
«criptani a te, ut meministi: dedi etJam XuMero
tau. literai .et reliqua tua scripla. Primum au-
.tan hoc tibi plnne conlirmo, Luthtrum ntinc
jUDanter de te et de tuis coUegis scntire ac toqui,
DaniJe formiilam seu sententi;im illum non da-
innat ille quidera , sed tamen pacisci nondum vult,
sed agendum ccnspt cum Osiandro et Brentio
aliisque, iit idcm illis ptaccat. Praeterea censet
cxplorandas esse voluntates concionatorum in ve-
•tria urbibus, elsi cgo quidem exposui nostris ca,
Sae mihi de Suevicis concionaloribus narrasti.
l igitur mitior: scd tamcn negolium dilFerri
vialt* quod mihi multis de causis optatissimum csU
T^axa et vobis maxime utite est tempns adhibere in
. confiiliuiii , tum ad dctiberandum , tum ad mol-
liendam causam. £t sunt iam futuri conventus
nayyegftcivixdi , qui praebebunt occasionem hac
. de re diligentius deliberandi.
Nunc meum crit scribere adXu/Aer/a/toy^-
q>ovs. Ncc tibi intcrim opos cst aliquidcum tuis
agere, donec cgo dc nostronim sententiis rescri-
psero. Hiicc mora nihit habebit incommodi, ut
38} Sic umIiI. omnei, led Priel.t C/tiaam ip40 pol. /rui diu-
liutf ut. Cod. Monac.; Utiaam ipto fiotuiuemui frui, ul.
39) Cod. Lipi.: el tladiit pnlili. El in hae.
80) morte ipeiut codd. omno non iMbent.
Sl) vaiere poleti] Cod. Lipi. coil. Mook. et cod. hir. a_fferl,
•) Cod. Monu. bibeti 15S6.
HsLASTa. Or». Voi- II.
spero. De meo animo velim tibi persnadeas, te et
caeteros bonos vlros avfifivaras *) a me ex animo
amari. Quo spectarlnt mea consilia a principio,.
facite animadverti polest, nempe ut, rc") detibe-
rata communiter, ct verilas patefieret, el concordia
constitucretnr. Nec iudico utile esse Ecclesiae,
singulos, contempto frairum iudicio, vto)T£oi^fiy,
ct adliuc omnibus votis opto, tit tandem aliqnando
amanter et liberc pii ac docti viri inter se coUoqui
possint. Non velim scicns offnndere caliginem
veritati, nec dispersas Ecclesias magis etiam per-
turbare. Sed si possim couciliare Ecclesias, et
coQscientlis ambigenlibus consulere, maxirae opta-
rim. Mca scripta testtnlur, quam multa indog-
matibusexplicarim, quae antea confuse a nostris
disputabantur. Uttnam el in hoc negotio aliqnid
opis Ecclcsiae adfcrrc posseoi. CoUegi omnia te-
stimonia, quae reperire potui utriusque partis,
ut de iis coUoqui posscmus, Mira est dissimili-
tudo. In Epipnanio nihil reperl , nisi haec verba
de baptbmate et Coena Domini ^: Vere homo
factus, iMptizatus cst Christus, ut etiam ipsi ve-
nientes acciperent condescensus ipsius virtutem,
et iUuminareutur ab ipsius illuminatione , ut hic
impleatur prophetae dictum, in transinutationem
virtutis, in exhibilionem satutis, virlutis panis
a Hierusalem accepti, ct furtiludiois aquac. Ita-
qoe in Christo hic fortes reddimur virliite panis,
ct fortitudine aqoae, sic tamen ut non panis no-
bis sit virtns , scd virtus ipsius panis. Nam cibus
quidem est P.-inis, virtus autem in ipso ad vivili-
cationcm esL Nec aqua nos mundatsolura, scd
fortitudo aquae per fidem et efRcaciam ac spem
et mysteriorum perfeclioncm et sanctilicallonis
nomenclaturam fit nobis ad perfcctionem satutis.
Bene vate. 8. Febr. 15S5.
Ch.t)
Urbano Regio.
Edita ■ Petelio in Mel. Coniil. bt. P. I. p. «2. Peuceri
Inclitu hiit. p. 56. et Hoipioiani hlitor. Sacnmcnl. II.
p. »5.
*) Pez. in CoDti). Ut. : S/mmitlat iuot.
»*) re] Coniil. lal.: de re.
<*) Epiph. c. haerei. lib, lEI. MeUnlboa potiuj «eniuin quiu
verba Epipbaaii reddidil, Pezeliui in Coniil. pro Melan-
ihonianii dedit Comarii Tcriianem loci Epipbanii, Uoipi-
nianui *erha Graeca Epiphsaii.
34
m.
EPISTOLARUM LIB. m .15«5.
844
Urbano Regio.
Cassellis mmBucero coUocutus sum de contro-
versia coenae Dornini, et retuli exemplum senten-
tiae ipsius, quod ad te mittb. AfBrmat se et
suos Symmistas Argentorati ex animo sic sentire
et docere* Exposuit et concionatores urbium su-
periorum, XJlmae^ Augusiae^ Consiantiae^ et vi-
cinarum subScribere huic sententiac. Petit igitur,
tit fiat inter nos concordia, ita ut, si quid forte ad-
huc nostri desiderent, tamen inteHm non da-
mnent eos, sic moderantes suam sententiam, do-
nec aliquando tota res magis etiam in aliquo con-
gressu componatur, Luikerus satis clementer re-
spondit, sed reiicit rem ad caetcros Evangelii Do-
ctores, vult te et plerosque alios etiam audiri, ut
communis concordia fiat. Misi igitur tibi exem-
plum sententiae, tequeoro, utmihi significes, an
hoc modo docentes tolerandi sint, ac non da-
mnandi, cum quidem integrae concordiae ali-
quando spes siL Ego plane iudico eos non pro-
Cttl abesse a rwsirorum senteniia^ imo reipsa
convenire^ nec damno eos^ eic.
No. 1254.
(h. t.)
/. Brentio.
.EdiU aPeselio lih.111. eo^st p. 195. (edit.Lond. III. ep. 115.),
in Consil. Mel. lat. P. I. p. 248. et in Uospiniaoi bist.
Sacrament. P. II. n. SS4. — Hic ex autograpbo MeL in
cod. Monac 1« p. S56.
y^iro optimo^ lohanni Brentio docenii
Ei^angelium in Salinis Suevorum , suo amico.
S. D. Mitto tibi formulam sententiae Buceri^
quam nunc in publicis scriptis non obscure profi-
tetur. Lutherus etsi non plane damnat, tamen
nondum voluit pronunciare. Facit*), uttibi quo-
que visum est expedire, ut tempus in consUium
adhibcamus. lussus sum autern ad te et alioS
multos scrihere, et vestras sententias explorare:
An tolerandos esse iudicetis sic sentientes ac do-
centes.
Qua de re volo ut mihi respondeas^ xal firi
uyoiv (po()Tixa)g. Nam ego non pugno cura eis.
EKistimo autem, ut ad Phoenicem suum inquit
Achilles: xaXor roi avy ifiol xbv XTjSeir^ oaxs fie
xijSrj. Libet enim tecum iocari. Sed extra io-
*) FacU] Consll. lat. : Putat.
cum consulamus in comroune, Irdnqnillitati £e*
clesiarum. De nmltis magnis rebu^ teeiUD ali-
quando coram loquar. Bene vale. Fcater &et
beneficio rediit salvns et incolumis, erilqiie
curae *).
PliilippQS.
No. 1255.
i. Febr.
Erasmus ad Melanthonem.
£dit9 in Manlii farrag. p. 469. et in terlio libello €ptflolf
rum £ob. Uessi. Apograpbon in cod. Golb. 40L p^^^.
Erasmus Roterodamus Philippo Mt-
lanihoni
S. D. Venerunt huc articuli quidam •^) , sed
omissis aliquot in libello , quos tamen polliceba-
tur catalogus, id quo') casn factnm sit mmr.
Utinam pari ^lnAio JLutherus vilasaei seditionum
occasiones, et ad bonos mpres^proyocaasety ntfbit
in defensione dogroatum vehemena* £go, qno-
niam his tumultibus nullum video Mroediiniii ftob-
venio quantnm licet bonis lileris, qnanim IjWkeA
exitium mibi videor praesagire. Hac in partff ta
plus vales, el^) iuvenis, el doclioF et fcli^ori
quanquam promovimus et nos nonnihiL
Qui has tibi reddet^) literas, iuveniaeatcaa*
didissimi pectorisy summo apud 6^oa,loco iiatiM^
cum eniditorum omnium lum tui amaaliMuwii
quem plane.beabis^)i, si dignaberis luo coUoqoia.
Nomen illi Franciscus Dolsus^ mihi domesftifw
convictu probatus spectatusque. , Nihil eo inla*
grius. Bene vale. Datae Basileae, nonit:') Fe:
bruarii anno 1535.
No. 1256. i9.VAf.
Gustavo Ri^i SueciaJe.
Manlii iarrag. p. 170 «qf.: ;
% «
^) An. 1585., qiiod habet Pez.| non legitar in aatograpira.
**) Articuli a Melanthone in Galliam mitsi.
1) Maol. id an,
2} "Maol. pro €i habct qtda.
3) Manl. reddU.
4) Manl. bearis.
5} Nonis scripsi ex conieclun ; Manl. enim babet : 19. Feh.^
et codex : d, 9« Febr* Puto utrumqne fioito pro fHNtia la-
gitse.
M
EPISTOLARUM LIB. VIL 15S5.
846
Inttylo et pQienlissimo' 'Principi ac Domino
D. Gostai^o regi Suetide et Gotthorum^ do-
% mino suo clementissimo^ PhiL Mel.
S. D. Inclyte et potentissime rex. Ciira sclam
imperta et politias in terris raunus esseDei, ae-
terni conditoris nostri: non fucatis of&ciis, sed
▼era reverentia Kegiura nomen et summos vitae
gradus veneror; et sicut multi norunt, hortator
ftom iuventuti, ut ad hanc virtutem animos adsue-
faciant. Nam ordo pulcherrimus et a Deo insti-
tutus accendere animos, et studium communis
tranquillitatis nos movere debet, ut suum cuiquc
gtadum in hac societate reverenter tribuamus.
Hanc vero doctrinam, quae de omnibus honestis
officiis docet homines, tueri, maxime ad regium
manus pertinere, R. M. V. optime intelligit.
Ideo reverenter oro, ut me et similiter mei or-
diais homines clementer audiaL
Quod ctnn sperarem, dedi huic adolescenti
Mbili Henrico de JLuss , nato in famiiia equestri
^genlis Pomeraniae, literas ad R. IVL V. Cnpie-
bai eniid' afferre testimonimn de suis studiis et
iliMibus. Scio autem hunc Henricum adeo ho-
nesttf in' Academia nostra vixisse , ut eius placidi
el modesti mores reliquae iuventuti bono exemplo
essent et cum in civili doctrina , tum in Eccle-
tiaatica plurimum profecit: qua eruditione se in-
stnttit, ut et privatim mores suos rcgere et uti-
liter Reipnblicae servire possit. His virtutibus
Uitwt R. M. \^ non dubito. Quare ut hunc
Menrieum dementer in aulam suam admittat oro :
eC hominem in familia honesta natnm , ad virtu-
tem incitatum, exctiltum doctrina, et omatum
facundia, non negligat. Nam maxime salutare
est generi humano, et in regibus pars iustitiae dis-
Iributivae praecipua, quam Plato inquit pluri-
mmtt boni impertire universae hominum vitae:
bonas', honestas, moderatas, rectas, ingenuas
natnfas, et doctrina honesta confirmatas, deli-
gere ad rerum administrationem. Taiium mode-
ratio, quia non privatae cupiditati serviat, sed
dirigat ad rerum bonarum conservationcm , in
tantis vitae tumultibus multa mitigat aulae R. M. V.
Opto igitur toto anirao, utDeus aetemus, quidat
salutera Regibus, ut inquit Psalmns, et aulae
R. M« V. et aliis det tales ac foelices ministros.
Gerte ingenium bonum in Henrico esse, R. M* V.
comperict.
Postremo reverenter me et haec nostra stu-
dia literarum R. M. V. commendo. Nam cum
imperia ad agnitioncm Dei illustrandam referenda
sint: certe inter munera regia est, doctrinae stu-
diosos tueri, eisque benefacere. Deus aeternus
pater Domini nostri lesu Christi , gubernct et ser-
vet R. M. V. incolumem ac florentem. Datae
18. die Februarii: quo ante annos 1705. Macha-
baeus magnopraelio vicitNicanorem, qui templo
Dei excidium minatus fuerat. Ut igitur tunc mi-
rabiliter defendit Ecclesiam suam Deus aetemus
pater Domini nostri lesuChristi, ita et ni:ac re-
liquias suas ut protegat oremus.
No. 1257.
1 5. Febr.
Hier. Baumgartnero.
Epist. lib. VI. p. 87 «q. — Uie ei ■utograpbo Mcl. in cod.
Monac i. p. 61.
Clarissimo viro^ D. Hieronymo Baum-
gartnero^ Senaiori Noriberg.^ suo pairono
o. D. Rogavit me hic adolescens loannes Ha^
berbergius civis vester, ut se tibi comraendarem;
proficiscitur enim isthuc ad stipendii petitionem,
ad quam sibi opus esse praeceptomm testimonio
iudicabat. Quare te oro, ut meas literas boni
consulas. Vides enim me neque ambitione, ne-
que TtolvTiQay/LLoavvrj, sed officio ad scribendum
adduci. Hic iuvenis patre orbatus matrem solum
habet inopem, quae ei non potest suppeditare stu-
diorum sumptus; praebuit itaque*) clarum speci-
men et modestiac et araoris erga literas. Hic enim
servivit quibusdam scholasticis magna aequitate
animi, ne cogeretur deserere literas. Talis ani-
raus profecto dignus est publica liberalitate. Quan^
tura inliterisprofecerit, poteris ex eius oratione
iudicare. loqiiitur proprie ac pure. Oro igitur
te, ut et propter orbitatera, et propter eius rao-
destiam et doctrinam, ipsius rationem habeatis in
conferendo stipendio. Videtur bene poni bene-
ficium in tili ingenio : postremo etiam mea causa
volo eum tibi comraendatiorem esse. Amo enim
eum propter singularem modestiam ipsius. Sum
brevior, ne tibi alioqui occupato addat aliquid
moiestiae iongior epistola , et scio te ea humani-
^ Spanb. edidil ereo,
54 •
847
EPISTOLARUM LIB. VIL 1685.
m
taie ac *) pnidcatia praedilum esse, nt maxime
tuendos tibi studiosos esse ducas, qua in re pro-
fecto de Republica optime mereris.
De rep. nihil novi habeo« Conventus nay--
yBQfiavLaSy ut scis, est in expectatione. Deus
gubernet Principum raentes ad pietatem et pacem.
Nuper mihi Princeps quidam narrabat Caesarem
ita flagitare Synodum, ut, si Papa non esset indi-
cturus^), ipse palam affirmetse nationalem Syno-
dum habilurum; quam quidem magis optarim, si
tamen id vellent agere Principes, ut veritas illu-
straretur. Bene vale, 15« Februarii 15S5.
f Philippus Melanthon.'*
No. 1258.
24. Febr.
Ge. Spalatino.
f £x apogr. in cod. Dresd. C. 140. p. 44 b. ep. 60. mibi
descnpta a Cl. Gersdorfio.
Georgio Spalaiino
S« D. Bucerus Cassellam attulerat sententiam
mQl Tov /LivarrjQiov xov dnnvov xvQiaxov eorum,
ffui cum ipsis scntiunt in urbibus imperii, sane
moderatissimam. Hanc mittam cum habebo ta-
bellarium certiorem, ex qua quidem iudicabis
ipse, animos eorum non abhorrere a concordia.
Ac de meo iudicio quo minus nunc plura scribamj
eofit, qtiod nolebam incertis hominibus res tan-
tas committere. Comicus testis est subornatus,
allegatus qui nihil autoritatis habet. Multae sunt
similcs formne a comoediis ductae. Lucianus
deos dicit csse xcjd/lldcov doQVipoQrifia*), sntelli-
tiiimcomicum, hoc est, otiosum ad inanem spe-
eiem productum. Est apud nos sacerdos quis-
piam, vir probus et facundus, Christophorus
Strobel**) vom Seebergj ut arbitror tibi non
ignotus, vnlctudine suorum cogitur quaerere con-
ditionem in vestra vicinia. Quaeso te propter
Christum^ ut eius rationem habeas, si qua erit
occasio, cumque adiuves. Bene collocabis bene-
ticium tuum. Est enim homo ingeniosus et tra-
ctabilis, et scrvaveris non solum ipsum, 9ed etiam
1) ac\ Spanh. f/.
S) Spanh. non mdieiuruM esset.
*) lcaromenipp. c. 9. ed. Hemsterbuis. el Rciti.Toni. 9. p.760.
(Nola Gersdorf.)
**) Eundcm Spalalino commeDdatLuthenis io epist. d. S4. Fehr.
1535. ^
eius liberos. Bene vale, roeque ama, qood b-
cies cum paucis, sed scio te officio amicitias metiri,
non popularibus iudiciis. Tuam coniugem meis
verbis reverenter saluta, et filiabus meo nomiae
suaviolum , 'imo et matri (da) *). Die fiaialiimp.
CaroH V. 1555.
PhiUMel.
»T«
•nr
No. 1269.
Febr.
Sim. Grynaeo.
£dila in Ciipb. Goill. von Murr AxxtatMu ikbcr Semi Lt»'
sings Laokoon. nebst einigen Nacbricbten die deulaclif
Literatur belreftend. (Erlang. 1769. 8.) p. 6S. -»- Iteili is
Eiutd. MemorabiL bii>i. Norinb. P. 11. p. 167« - •
Doctissimo atque optimo i^iro D. Simoni Gry-
naeoj amico summo. Tubingae.
o* D. Gratulor patriae nostrae, doctifs» caris-
simeque Simo^^ie ad emendationf^ip. .pahlicorom
studiorum istuc accersitum ess^, et oco fChristnn^
ut consilia tua ^bemet et iuvet
Nostra aula noluit mihi coromeatuiiaL 4are
istuc, itaque hic haereo tantum quadam ^Uig^tuti
officii specie, etsi multas graves et iustas causas.
habeo, cur optem ex his vinculis cvplacei et, jiA
spero, aliquando Deus hinc me educet.
Magno lahore Milichius et ego communia
studia tuemur; Christus faveat nostris et voti^tf
conatibus*
Theoricae hic editae sunt, quihus a me pr^e-
podta epistola in 'vestibulo ^) mei aippn^
ac iudicii de te, .......... et amemus inter nia$
propter •••«••• remp. mea consilia •••••• a tui^ De
• •• adhuc est integra, nec mea consilia ep specta-
runt, ut o£Funderetur ^) caligo purae doctrinae,
sed ut communiter docti et pii inler se colloque-
rentur et in medium consulerent* Nam res loqui-
tur ipsa, quantum in eo mali sit, quod in singo-
lis angulis audcnt contempto eccles^ae, h. e. (fra-
tres) ^) doctorum iudicio, homines indocti *) ct
petulautes xaivortofiHV ^). Caetera alias. Bene
vale ei rescribe. Mense Febr. 1535.
__^ Philippus»
^ da desideratur in apograpfao.
1) Fortasse : sigmutn esi.
f ) Murr. mendote : spetiani ui offendereiftr»
$) /rairee edidiiMurr, sed omnino meodoae. NUi proi
delendum esl , ibrlasse legendum : hominum.
4) Murr. mendose: eidem,
5) Murr. meQdofc: non yvrgfnTy,
84B
EPISTOLARUM LIB. VIL 16«5.
850
No.1260.
Febr.
Am. Burenio^
Frae&tio in libnim : Enarratio aliquot Hbromin Ethicomin
Ariftoteliiy aucl. Phil. Mel. Witeb. epud lo. Qug. 158S.
8. — Descripsit eam Lunzius ez editionef quae prodiit
Argent. apud Cratonem Mylium 1546. 8. (coIL ep. d«
18. Mart. b. a.)
Clarissimo i^iro eruditione. et virtute praestanti
Domino Arnoldo Burenio Philipp.
Melanth.
S. D. Mulli famam ingenii et sapientiae omni-
bus aetatibus vitupcratione artium aucupati sunt,
ut Aristophanes exagitat non Socratem tantum,
contemplantem nubes, sed etiam Jl/is/o/i^/ii , qui
anni rationem Atheniensibus emendavit, ac ae-
tate aliquantulum antecesslt Socratem. Postea
▼ero Arcesilas et alii multi impudenter etiam ma-
thematum initia, quae vocantur xoiy(u ewoiaij
labefactare coi\:iti sunt. Sed multo plausibilior
fuit iiemper vituperatio huius partis Philosophiae,
qaam vocant Ethicen. Hanc enim multi com-
menticiam esse dixerunt, et errorum pleham, quia
ntiUae sint de moribus firmae demonstrationes.
Namsi qiiid certi invcniri potest, unde sunt tam
mnlta dissidia sectarum? Cur Plato ipse dicit,
cerm summnm bonam , ut simulacra vultuum no-
strorotn in aquis non satis expressa aut firma, sed
motis aquis assidue fiigicntia? Deinde etiam, si
est aliqua doctrina, quid prodest vitae, cum fere
omnes homines magis naturae suae impetu, quam
doCtrina et sapientia rcgantur? Placidi sunt Lae-
lins, Atticus et similes, quia minus habent bilis
adastae; Torvi, immitcs, inquieti Cleon, Cato
et alii, qufa abundant et atra et adnsta bile. Pisca-
tor apud Plautum queritur , non flecti hominum
mores ad virtutem bonis sententiis, quae in scena
recitantur, inquicns:
,, Spectavi ego pridem , Comicos ad isinm modum
,,Sapientcr dieta dicere, atqne lis plaudier,
^.Cnm* lUos sapientes' mores moBStrabant popnlo,
,,Sed cnm inde snam qnisqne ibaat diversi domnm,
,,Nnllu8 erat illo pacto, ut illi iusserant."
Si non raovent animos illae mirificae imagines vi-
tae,. quae tum in Comoediis, tum in Tragoediis
proponnntur; imo si non frenant hominam foro-
res atrocissimae legum publicarum minne- et sup-
pHcia, et ingentes aerumnac, quae scelcra fatali,
hoc est, certa et divina lege comitantur: quid
proficerent hae dalces et venustae disputationes
Philosophorum ? Si Catilinam moventem seditio-
nem non moverunt exempla tatn multa alioram,
qui uTotis scditionibus in mclioribus causis tragi-^
cos exitus habuerunt, ut Gracchorum, Fulvii,
Satumini , Marii : quid quaeso apud eum hic no-
ster libellus proficeret, disputans suavitcr, non
contorbandam esse proportioncm geomctricam in-
ter civcs, dandum scnatui et consulibns suum \o^
cum : huius proportionis conservationcm et iusti-
tiam esse, et nervum humanae societatis et pacis.
Quid? si etiam accederet incnrvus et squalidus
senex, Iro similis, ac in mcnsa aut pariete dispo-
sitos ordine numeros pingeret, ut fit in scholis?
Num magis expavcscerct Catilina conspcctis his
figuris, quam cum vidit consulis vigilantiam, et
legionibus quinque munitam Italiam, quarum du-
ces firmissimierant, ct adiuncti Ciccroni consuli ?
Haec et similia multa contra hanc Philoso-
phiam de moribus saepe dicuntur ab iis , qui li-
bcnter frenos hominum cupidilatibus laxant. Ad
quae, etsivera, rcsponderc, nobis pracsertim in
Ecclcsia facilc est: tamen in hoc argumcnto mala
causa, et pemiciosa oratio, multo plausibilior est:
quod eo fit, quia magnum dissidium est in ho-
mine mentis et cupiditatum , quae vincula et car-
cerem aegre patiuntur, et mcntis iudicio audacis-
sime reclamant. Id dissidium unde ortum sit,
non ignoranthi, qui Ecclcsiae doctrinam et au-
diverunt et amplectuntur. Deplorarc autem
magnitudinem eius mali bonae mentcs solcnt, in-
tucntcs ct iram Dei et horrcndas horainum cala-
mitatcs, quae ab illa domestica discordia naturae
hominis oriuntur. Nec ullius tanta est eloquen-
tia, ut hunc dolorem oratione exhaurirc ct satis'
exprimcre possit. Lachrymans igitur fateor, nec-
his blandissimis disputationibus Ethiccs, nec se-
vera Icgum vocc, ncc atrocium suppliciorum spe-
ctaculis, errantes cupiditatcs semper intra metas
retrahi. Quid igitur? Estne doctrina commen-
ticia? Deinde si qua est vera doctrina, cstne in-
utilis? Imo contumelia est adversus Deum , lu-
cem, discementem honesta et turpia, inditam
mentibus nostris divinitus, seu principia practica,
et dcmonstrationespracticas velle delerc, sublata
certitudine. Non dicas falsum tcstimonium, in-
quil vox divina. Non delcctemur corruplelis ve-
ritatis, nec quaeraraus praestigias ad eam eluden-
dam. Est omnino vera aliqua doctrina et certa de
moribus, exstracta ex illa luce, divinitus insita
humanis mentibus, seu ex legibus naturae. Ut
9fit
EPISTOLARUM LIB. VIL 1596.
S»
mens ipsa sua luce cerait hanc propositionem ve^
^am» certam et immotam esse : Bis quatuor sunt
octo: sic vera, certa et immota est haec sententia:
Adulterium est turpe et vitandum. Ac de fonte
et certitudioe doctrinae, et de sectanim diiudlca-
tlone, saepe in his commentariis dicitur.
Nunc vero ct de utilitate brcviter dicam.
Scimus Deum velle genus humanum* disciplina
domestica et civili, legibus et suppliciorum metu
cegi » ut multa dicta coelestia tesUintur. Cum
igitur cousilium Dei non sit prorsus inutile, fa-
tendum est, aliquid valere hanc doctrinam, quae
disciplinac pars est, et fons honestarum legum.
Non sit autcm natura distorta, cui proponitur,
et vivat non Cyclopico more sine freno, sioe le-
gum, religionum et hominum reverentia, sed ver-
setur inter homines civilia officia colentes, invitet*
cxemplis honestis, metuat poenas, adsuefiat ad
dvilem vitac consuetudinem. Etsi autem saepe
propter naturae imbecillitatem cupiditatum flam-
mae vincunt, saepe diabolus impellit animos, ne
recto iudicio obtemperent: tamen aliquid in vita.
communi loci est disciplinae, ac addam amplius^
plurimum valere diligentiam et hanc ipsam doclri-
iiam adfirmo, cum accedunt agnitio et invocatio
Filii Dei. Hic vero gcnera doctrinae recte dis-
cernenda sunt, Legis disciplina, et Evangeliuro,
qua dc re saepe alias dictum est. Nec raro mihi
111 mentem vcnit, cum de Legis utilitate dicitur,
imaginis, quae in Evangclica historia exstat de
Sycomoro. Significat enim Sycomorus populum
Legis. Eius autem arboris fructus non mature-
scunt, nisi ferro scalpantur, et oleum infundatur;
id est, Legis doctriiia ita prodest auditoribus, si
castigcntur, ct tamen oleo, id est, Evangclio con-
spergantur, id est, si accedant aguitio et invo-
catio Christi. Cum legimus in mentibus nostris
seutcntias a Deo inscriptas de moribus, cum vo-
cem Dei conclonantis de Sina audimus, ipsum
Legis auctorem prlmum intueamur, et cogitanleS
irabecillitatcm nostram, et Diaboli insidias, pe-
tamus, ut Deus aetcruus Pater Domini no^tri lesu
Chrlsti, propter Filium mediatorem. nos recipiat
et adiuvet, sicut Filius promisit inquiens : „Quanto
magis Pater vester coelestis dabit Spiritum san-
ctum petentibus." Et quidem scvere praecipit,
ut hoc tantummunus petamus, cum ait: „Petite
ct accipietis." Haec de utilitate breviter visum
6St dicere. Nam deunivcrsa disciplina saepe alias
a Dobis dictum est.
Quod vero studiis et ad forroandum ii
prosit inspexisse has Aristotelicas dispufationes
inde animadverti potest, quod necesse est in £c-
clesia perspicue discerni Philosophiam et Evange-
lium* At noa poterant discrimen illastrafe hi,
qui non didicerunt ntmmque doctrinae genus.
Proptcrea saepe non modo in foro, sed etiam in
Ecclesia dicendum est de ahqua Legis parte, d^
virtutum civilium definitibnibus ant membru;
Hinc autem exemphim methodi sumi potest, cum
talis materia cxplicanda est.
Proptet has utilitates Aristotelis Ethica iH
manibus Scholasticoram versari prodest , quae nt
a rudioribus et tyronibus facilius intelligantur,
annotationes alicubi ad textum in libris praecipuif
adieci, quae et ipsae interd^m ostendent usom
harum tenuium disputationum. Ideo autem Lai»
tinam versionem nullam addidi, qqod maliia
Graacos fontes lcffi , propter multas causas. Nam
et nativa. sententia facilius cognosci pofest ab iis,
quibas Graeca lectio fit familiaris, et qui non te-
nent nativam sententiam, ipsi sibi novum et di*
lutum Philosophiae genus fingunt, ac miscent ab-
surdas sententias et abhorrentes a sanis iadidis tn
hac communi vita.
Ut autem magnum omamentum est et vitiit
humanae et Ecclesiae Philosophia, cum rtete^
erudite, sobrie et moderate traditur: itapestiseit
et corruptela iudiciorum , cum pro Philosoplni
instillatur animis confusio opinionum Teraram et
falsarum^ et accersitur studium absnrda defen^
dendi verbornm praestigiis; ut alii Epicaraeoa fth
rores, alii Stoica deliramenta, alii alias potlento-
sas opiniones tueri conantur. Talis consuetado
parit Sycophantas, artium et vitae conturbatoiest
Delectus adhibeatur opinionum , ;et cum vera de*
prehensa sunt, modus sit disputationum. In omni
vita praeceptum illud gravissimum aroemus, qaod
apud Plautum recitat meretricula , quae ei ipsa
AristotelicQ more mediocritatem optimam esse sta-
tuit, inquiens.: j^Hoc satius estx Satis est^ quod
salis est/' Usus atitetn vitae multis rfisputatio-
nibus addet lucem.
Scio, has operas sch^lasticas , et hoc genoi
enarrationum fastidiri a multis. Sed reveta'hace
puerilis doctrina utilis est , ut ita dicam xapayah
yia ad* maxiroarnm remm explicationem. Ideo
sum hortator omnibus bonis ingeniis, iit hacc
Aristotelica legant, amcnt, propius considerent:
epque tibi , Arnolde eruditissime, hanc lacobn-
I
I
MS
BPISTOLARUM LIB. VII. 1588.
m
lionem dedioindani esse censai, qaof), oiim sciam,
te his Atisletelicis libris delectari, exemplo tno
maltos ad horum libroram lectionem invitari
capio.
£toi antem in boc commentariolo mnlta sunt,
qoae faAidiosus lector aspemabitur: tamen iudico
bonani operam navatam esse in ennrratione quinti
libri de IustiLia. Me adolescentem ipsum lusti-
tiae nomen laepe invitavit, ut quid de virtute pul-
eherrima et reclrice vJtae dixisset Aristoteles , co-
pioscere cuperem. Et ingredienti vestibnlnni
operis primae partitiones, qu.ie res magnas pro-
poauBta mediocriter blandiuntur. Hae cnpidi-
tatem meam incendebanl, Sed pnuluLum prog;res-
auB haerebam veluti in luto. Fontes nesciebam,
unde hw proportionum accommodationes snmsit
Axistnteles, qui sunt apnd Platonem: ideo et
consiliam et sententiam aon sntis perspicere po-
teraip. Necinterpretes habebamus, qui ant Plfr*
tonifl libroa attigissent, aut ita excnlti frrissent
literis, etvitae communis consideratione, n^Ari-
ttotelis consilium Bobis exponere possent Saepe
igitar stoihachabar ipse mecnm, ac dolebam, non
poMe noB in hanc praecipuam partem libri Aristo-
telici, tanquam vetustate spinis iam obsitam , pe-
nietrate.- Sed postea animadverti , accommoda-
tionem illam proportionum ex sexto libro Platonis
de legibos exstructam essc, qno in loco Plato
qoari. di^t» intento in hanc Aristotelis narratio-
nem momtrat, et consilium, et eius sententiam,
at in C9mneatario recensui, Nanc discusaa cali-
§inc, qaantum possumus, bona ingenia ad hanc
leetjji^tni invitemus. Neminem opinor tam fe-
rai^ fsse, qnin degnstata dulcedine h^trum dispu-
tationnm initio, postea totas exhaurire capiat
Sed' polliceoT Sludiosls, non tantum iucnndam
fore hanc lectionem, sed etiam utilem in cxplica-
tione maltaram controversiarum theologicamm et
forensium. Hac tanta utilitate si qui non moven-
tar, rigidiores sunt asperrimis, et nolto aevo
motis Kopulis in mari Gtantibus, quinnquaai assi-
duis fluctibus timdimtur. Etsi Astream poetae
dicant terris expulsam essc, tamen sciamus, Dei
Tocem de iustitia concionantem nec deleri nec op-
primi posse, Et hanc etsi multi furenter con-
temnunt, tamen semper audlet Ecclesia. Qno in
coetu si volumus esse, ut debemus, discamns ea,
qoae vox divina de institia sonat, et conferamas
genera doctriaarum. Te qaidem, Amolde, ado,
non aolam doclrinae, sed etiam iostitiae, amore
has quasi pictoras pulcherrnnae vlttotis Kbenter
consideraTc. Et quia de iustitia disseto, dedi
operam, iit iusta, vera et discentibus uliKa dice- -
rem. Si quid vcro alicubi desideratur, faciamus
haec iustitiae ofBcia intec nos honcstissima, amici
monenat errantem: ego admonilus libenter errata
corrigam, Nec vcro sycophantias iniustoTum mo-
ror, qul vera et rccte dicta, livorc et morbo animi,
calumniis depravant, nec docent meliora. Bene
vale, carissime Amolde. Mense Febmario, [An-
no 1545.] •).
No. 1261. (fenFebr.)
Benedicto et Valdensibus.
Edila in Confew. FrtlrQD) Bobemoruro, unde InniKripU
Ml in cwd. Golh. 188. ep. 11.
fenerabili V^iro in ChrisUs D, Senedicio ce~
terisqae fratribus faldensibus in Bokemta.
Ejxistimo, vir ezimie, fratres tuos, inhoCnostro
congcessu , in multis rebns melius meam senteil-
tiam cognovisse et perspexisse, quam oliro, Ego
quoque videor mihi res vestras percepisse, Qaare,
cum de praecipuis arttculis doctrinae Christianae
inter nos constet, complectamur nos mutuo amore.
Neqae dissimilitudo et varictaS rituum et ceremo-
niamm disiungere debet mentes nostras. Saepe
Paulus concionatur de ccremoniis, ct prohibet
Christianos dissidere propter varictatem ritnum et
cercmoniamm, quamvis mundas propter ceremo^
nias vehemenler pugnet. Severius exercitinm,
sen disdplina, in Ecclesiis vestris profecto non
male mihi placeL Utinam in Ecclesils nostrix
quoque paullo severior possit obtincri ! De mM
animo erga vos ita sentiatis, me vehementer
optare, uthi, qoi Evangelinm amant, et nomen
Christi glorificari cupiunt, rontua charitate 8es«
prosequantur, atqoe ita doctrinam suam, com-
munibns studib, ad gloriam Christi referant, ne
se ipsos mntois et domesticis odiis seu discordii*''
perdant; praesertim propter illas rea, de qaibof
*) ScripU eil «nno I5S5. Vid. Uler. Blall. VoT. V.. p. UNX
Prodiil Tero libcr dcDuo 1&4S., iibi bdnd annuin praefa-
lioni adiKil vel Hci*nlbon vel libr*riai ; foiiaue etiu)
men«cm Ftbnitrinm. — Vid. eliam epfit. aA Buremmn,
d, IS. Mirlii anno 1535. Edilh) recognile, quee prodUl
■nno ISSO. eltam BuTenio dieile qnidem ctl, eed praelitio
ert alia el oota. Vid. 1, Ocb J5Sft
856
EPISTOLARUM LIB. VIL 15«5.
tomultaari non est necesse* Bene valete. Orate
pro me et pro gloria Christi. Datae Vuitebcrgae
A. 1536.
Philippus Melanthon.
No. 1262.
4. Mart.
Sturmius ad Melanthonem.
E codice Bavari Vol. II. p. 511. nunc cdita. Habetur po- <
sterior buius epistolae pars in cod. Lipiiensi ep. 108«
Prior pars epistolae usque ad verba: ^ad suum prinei-
pem remUtiintur*\ edita est iam in Sculteti annal. et in
Herm. von der Hardt bist. rcform. litcr. P. IV. p. 194.
Totam edidit e Msto, nod dixit quo, StrobeL in append.
ad Camerarii Vitam Melanth. p. 416., cuius lectiones
hic adscripsimus. — De statu et rebus Galli<ie tum tem-
poris yid. Camerar. in Vita Mclanth. et ca, quae Strobel.
(Neue Beitrage sur Lit. V. p, 7.) ei libro: Actiones et
monimenta martyrum (GencT. 1560.) attulit. — Respon-
sum ad hanc epist. tide infra d. 12. Mart.
loannes Sturmius Phiiippo Melan-
thoni.
Si >in amicorum negotiis tibi aliquando literae
meae fuerunt gratae, si unquam bonorum viro-
rum res salvas t^e cupivisti, eo maiori curae
hae ^) tibi esse debent, quo magis in communi sa-
lute et in tranquillitate retinenda versamur^). Ut
jcnim in turbulentissimis maximeque periculosis^)
tempestatibus , ita iactamur ex optimo et pulcher-
rimo statu, cuius nobis viri prudentes auctores
fuerunt, in maximas calamitates, et in summas
aerumnas ineptissimorum hominum consiliis de-
lapsi fuimus ^). Scripsi tibi superiori anno ^),
quam pulchre staremus, quam bene dc Regis ae-
quitate sperandum esset; gratulabamur tum no-
bisinvicem: scd eam occasionem homines furiosi
prope nobis^) abstulerunt. Per mensem enim
Octobrem, (quod iion satis esse putarunt, laeta
fieri principia, quod raetuerunt, parum multps
fore suarum partium nisi astutis, ut ipsis videba-
tur, sed, ut res indicant, stultissimis et seditio-
sissimis rationibus regna et gentes perturbareut^),)
libellos uno temp6rc, de ordinibus ecclesiasticis,
de Missa, de Eucharistia, per universam fere
Galliam nocte in omnibus^) angub's affixcrunt
1) hae non habet Strob.
. 2) Strob. et tranq, rei, versantur.
5) Strob. perniciosis,
4) Strob. et summas, • . sumus.
5} Sic Slrob. pro ante omniaj ut habet cod. Bav.
6) Strob. omnem pro nobis,
7) Strob. res indicat , stull. . . • perturbassent.
8) omnibus non babet Strob.
manibus^, et tragicis exclamatioiiiBiii aoteRfgis
cttam concla ve agglutinarunt , quo certiora et ma-
gis quoque *) pemiciosa pericula crearentar. Mam
perturbatus hac re populus, territae imiltonBB
cogitationes, concitati Magistrattis, inflartMnahw
Bex, gravissima iudicia institoqnint-^y, 4iec im-
merito, si tamen in") re modus servari pdMcL
£x consciis quidam deprehensi poenas dederaoti
quidam mature sibi consulentea aafdgemnt; qni
ad se ea pericula spectare npn potabant, qai noii
contamiiiati eranteo scelere, hi etiam in parlem
poenarum veniunL Delatores et Quadraplaloves
publice comparantur; cuilibet simul eftesti et ae»
cusatori in hac causa '^) esse licetto Mon vana Rmti
quaescribo, (etsi") habeto, me nec.omnia scr^
bere, nec ita scriberc, ut ipsarum remm lactuo-
sissima conditio reqairit* Octodecim nslalati
sunt, plures idem periculum'*) expectant;) scr-
punt quotidie latius pericula, neqne qius^acii
est, qui bonus sit, qui neqne extimescat cabh
ninias et**) iudicia, neque dolore indignissiniotiiiii
spectaculorum conficiatur. Regnant adveraarii
nostri, et eo roagis, quod **^ iustis de causisobti*
nuisse'*) videantur, ut in pacandis seditiose^oon-
citatis rebus regnent. In tot tantisqoe nalb'^
solum hae spes nos iam reficiant'^, si immanis
ista severitas populo displicere incipiat, si rex io-
telligat, nimium sitire calamitosoram hominnm
sanguinem, a quibns alienissima esse deberetm-
dictae cupiditas. Odio enimmagno, non aeqoi-
tate, agere videntur. Si videat fucu^aya^ ho-
rum*") mentes, inclinabit, -nt speramns, eias
animus, et meliora capiet consilia* Eist hoc cxi-
guum solatium , sed tamen non diffidimas, .Dcom
esse, qui moderaturus sit has tempestates^, ct
9) Strob. immanibus.
*) quoque non babet Strob.
10) Strob. constitueruni»
11) Strob. addit: e&.
li) Strob. simul et aemtMOti ei Usti in eadem
13) Strob. et sic.
14) Strob. plures eapii idem suppUcium.
♦*) ei} Strob. ae,
***) quod abest a cod. BaT.
15) Cod. iimuisse.
16) Cod. rebus.
17) Strob. haec spes nos refieii*
18) Cod. Rav. ptatffot^ovs^ el «ic ctiajo SlrobcL Pio konm
Strob. hominum,
19) Pro has tempestales^ ut Strob. edidif, cod. BaV. babft
t»s tempore siaius.
mr
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
858
portum aliquem profQgiumqae ostendat , qiii no-
bis viros bonos reservet '^), qui g^atia et auctorit^ite
phirimmn valent^'), qui aliquando lil^ere ^^) quod
eogitaht audebunt dicerc« Huius rei est istud no-
bit iadidum. Per Langeos ^^)^ quonim farailiam
tibi notam esse credo, obtinuimns, quo in nos,
qaiGermani'*) nominis sumus, minus odiose ani-
madverteretur. Edixit rex, ut quicunque ex Ger-
manis cohercerentur in re capitali, una cum causa
flt actis in Germaniam quisque ad suum principem
vemittatur^^). Praeter haec istud eliara^^) rae re-
cceat, quod fore existimem, ut tu ad nos venias,
ut aliquando in tuo complexu conquiescamus.
Barnabas V^orraeus^ quem nosti, qui has tibi
lileras reddidit, quem ego tanti facio, quanli eum
cui vitam debeo, cum, collcctis meis rebus, istuc^^)
oogitarem, soius ut manerem persuasit. Cum rege
dio de te locutus est, multa de tua intcgritate,
moditione, modestia ^^) praedicavit , atque ita, ut
M '*) omnibus, qui nostris temporibus docti et ha-
faKDlar et sunt, praetulerit ^°). Non rogatus se
discipulum tuum esse dixit. Exposuit omnem
Teslrae^') vitae et religionis rationem. Libenter ea
vtk> andivit , et , quasi non tam ^^) solum tuas lau-
de<*facile admisisset, ita constituit, ut, si '^) vi-
deretur, si quo modo venire velis, ut^^) te praesen-
tem audiat. Inter nos cum paucis aliis constitu-
tus ^*), qua ratione hi tumultiis componi pos-
uat^'), ut aliquando fiuis aliquis sit SoUicitudi-
mun et flammarum. Non haec scriberem , si non
it» esse putarem , neque qnisquam me cogcret his
temporibus, ut aliquid de tuis rebus scribercm,
nisi viderem fnnestissimam earum renim faciem
corrigi posse. Cum cnim flammas et incendia re-
spicio'^), cum considero multorum et^^ honeslis-
simorum miserabiles exitus, non possum commu-
nibus aemmnls atque publico dolpri lacrymas non
SO) Streb. adhut reservni,
f 1) vaieni} Strob. possuni,
25) iibere non babet cod. Bav.
29) »Slrob. Langios, 84) Strob. Germanici,
S$) Hic finilur epiAt. apud Scuhclttio.
26) Strob. haee eiiam illud,
27) Videlur eicidisse: proficisci^ vel abire ^ vcl simile quid.
28) Strob. jei modegiia, 29; Slrob. mcDdoje de.
80) Strob. mendose praedicavii,
S\) vesirae excidit apud Strob.
82) Strob. iunc pro iam,
89) M et sq. ui non babel Strob.
M) Meodosus est bic Idcus. Strobelius : audiai inier vot eum
paucis .wiiis eonsiiiuaiis, Fortasse post ' eonsiiiuius eici-
derunt: quaerendum iibieriiy yel similia.
95) Incipit bic cod. Lips.
86} Cod. Bav. conspicio , Strob. inspieio,
87) «4 Strob* ac*
SIblavth. Ofbh. Vol. II.
praebere. Cum vero regis dubitationem atqae
animi ^^) incliuationcm animadverto in ista rara et
singulari serenitatc^''), sentio rcspicl aDeo calami-
tatibus affectas et afOictas hominum conditiones»
Cuius rei quod potest esse maius argnmentum,
quam tuam prudentiam hoc tempore requiri,
quum *^) nunquam magis quam nunc nostra *')
causa oppugnetur. Crcdo ego, bonum natura et
ingenio principem virum non posse resistere con-
siliis multoruminiquorum*'), ct comraoveri*^) eo-
rum quotidianis scrmonibus, et tamen dolere mul-
titudine**) et roagnitudine suppliciorum, cupere
etiam remedium adhibere, si quo modo possit,
huic malo. Ut enim irascatur, iustissimas causas
habet; ut vero angatur lanta nece, ratio ei et mo-
tuum dictat *^). Videt in altera causa , quae ve-
tusta est, tamen multa esse vitia **), in altera,
quae veritate nititur, plurimum periculi a cupi-
dissimis et seditiosissimis hominibus. (Jt igitur
haec corrigantur, vult doctissimorum esse *^ con-
siiia et iudicia ; qua in re ita erga te affectus est,
ut sine te ista*') negotia proponi, deligi, constitui
firmarique non posse existimet. Itaque nunc lu
attentaris, et si modo *^) ad nos venire velis, rex
tibi prospiciet **) praesidiis et pignoribus, ut tuto
istinc abeas, et secure tranquilleque ac honori-
fice ad tuos, rebus maximis et salutaribus con-
fectis, redeas. Itaque si te praesentem viderimus,
simul salutem nostram conspiciemus ")• Si in
his iactationibus ac turbnlentissimis tempestatibus
te advolantem audiverimus "), non dubitabi-
mus"), nobis stationem et portum**) ostendi. Sed
si negligas et contemnas regis postulata, eadem
spes, quae nos hic retinuit, in ipsis ustrinis vin^
ctos ") suspensosque detinebit. K^eioatov yikQ /9a-
88) animi abest a texlu Strob. et cod. Bjt.
89) Strob. severiiaie,
40) Strob. quoniam (el postea oppugnaiur) ; cod. BaT. quando,
41) Slrob. et cud. Bav. vesira,
42) Slrob. impiorum,
43) Cod. Lips. eommoneri
44) Strob. muiiiiudine rerum,
45) Ui enim — diciat^ non leguntur in cod. Bar. Pro iania
neee Slrob. babel ianiopere , et pro moiuum legil mendose
iudicium,
46) Cod. Raf: vera,
47) Pro esse cod. BaT. dociissima,
48) ista oin. Strob. sed ante sq. constiiui addit et,
49) ei si modo\ Strob. ui si quo modo,
50) Strob. prospiciai.
51) videremus — conspieeremus cod. Lips.
52) advoi, aiiiliv.] Cod. Lips. advenianiem emimadverlerunus
Slrob. advenianiem audiverimus* *
58) Slrob. dubiiamus,
54) portam cod. Lips.
55) mncios cod. Bav,
55
w
EPISTOLARCM LIB. VII. 1685.
cikevg, et tu alioqiii nostiregum animos. Qnar«
cogita, tc iam non a roe rogari, sed ab omnibos
hominibus, non solum ab illis qui gravissima sup^
plicia perpessi sunt, neque tantum , qui eundem
ijddignlssimum finem metuunt , tuam praesentiam
^xpectari '^), sed advocari ") te Dei Christique
voce. Itaque depone Caesarum ^^*) Reguraque no-*
mea ! Ne ^^) respice utriusque gentis aut amorem
aut .ilienationem. Cogita eorum causam agi, qui
in flamma perniciosissima , in incendio luctuosis^
simo iactantur pro Christi gloria, quos etiamsi mors
ista ^°)lnon territat flagrantes divino isto ^*) igni,
tamen nos iUud movere ^') debet, posse nos ^^)
hfiec sine summa cura, sollicitudine et lacrymis
respicere, qui in eadem navi snmus, qui ^*) au-
ctoribus harum rerum favcmus, qui eandem cau-
sam suscipimus. Quid a te reqiiiratnr aut^^) quo-
modo agendura sit*, ex Vorrato cognosces , quem
ob eomrounem salutem eomplecli debes ^^)« Nam
nisi hic csset, nisi episcopus ParisieBsis, nisi
Langeus ^^) , huius frater , vir pmdentissimus at-
que optirous, nisi taies viri resisterent^^), videres
repleri Germaniam exulibus. Itaque caetera ex
hoc cognosces. Ego rei magnitodinem, varieta-
iem, pericula et indignitatem ^^) explicare non
possum. Vale/°) LutetiaepridieNonasMartias^').
(De statu renim in Gsllia eodem temporie Barnaha§
yoraeiu ad N. N. 3cripsit cpistoiain y quam dedil Strobel.
in append. ad Vitam Afelanth. p. 4l=(sqq[. ^ quamque hic
jubiuDgere placet)t
yf Quum superioribus annis in Gallia tt§ nostrae estent
„in pulcberrimo statu, b* e« in diea ain^ulos eYangeiica vc-
,, ritas illuslraretur , ecce daemon aliquis fanaticos quosdam
^homines ezcitaTil, qui non salis ^tw putaraBt- Meta fieri
,,principia, nisi astutis, ut ipsis videbatur, sed, ut resjndical^
„seditiosissimiset stultissimisratinnibus regna et gentes per-
„turbarent. Per men^em enim Octobrem libellos nno tem«
^poredeordinibus ecclesbsticisy.de missa^ de eucbaristia, no-
„cte per universam fere Galliaro in omnibus angulis et pla-
56) Strob. exopiariw
57) Cod. Bar. ae avocarL
58) Strob. Caesarii»
59) Strob. nec,
60) ^sa Strob. et cod. Lips.
61) Strob. illo.
62) monere Strob.
6S) Cod. Lips. /tec, Strob. vos,
64) Strob. nave /uimuSf qui\ cod. Lip4«addit: autorte fuU
mus^ qui,
65) Strob. requirani ei,
66) Strob. debes amplecU.
67) Strob. Longius,
68) exisiereni cod.Lips., exiiiiiseni Siroh,
69) Cod. BaiW, mogniiudinem y varieiaiis perieula^ ei indi'
gnitaiis; cod. Lips. magnii. , varieiiUem, pericuia ei indi-
gniia, Strob. ut edidinius.
70) P^aie om. Strob.
71) Mariias} Strob. Ifar/iil585.
„teanim diTerliculis afiixeruntSmiliaiMbusrt tragieic cicImm
yy tionibus libertatem praedicantes , ante rvgis etiani cnoclaTt
^agglutiuarunt. Qua re coticilatua iiiagistralat , kiflMndla»
i,tus Rcsy gravissima iudici» consti^iierunl. cl ^uift kifiaa
y,seditionis authores Luihero accedere ▼idebantur^ omms
,, culpa in Lutheranos^ nt roeanl, reiieiebatvr. ^nltt MIK
„ iecli sunt in carceres, plnrcM auCu^nint, px denffhfab
„XVlil poenas dederunl , ' in quos ut animacTrerterctv
yjChristianissimoRegi fnit omniito n^esie. Aliler enim Mc
„po(»ulo jatisGeri, necprope nascent^ iam aodiliioiii' occwri
^^resistique potuisset. Maior tamen modua in tanta pertai^
,,batione et aniniadversione adbibilBs esl, qubni m Tobn
„renunciari audio. AmpLius enim oetodecim ii^lati no«i
,,9unt, neque eorum quisquam fuit, qui harum scfacdanuB
,,conscius particepsqoe non fuerit, Neqne Tero poitbacc
„ Chrietianissiiiius nex- rem fsrro aiit armis geri cxqpttt^M
,,et suapte aatura adductus et bonorum irirorum consiEo
^^persuasus eniditos ac pios homines coram andire dccretik
,,Quumque Pfiilippi Meiancfdiwnie exnvi^ enidiliO| tia|^
,,laris prudentia et integriias ab omnibus pnedicaretur« d
^ad componeudam hanc in religione controTersiam^Tiifm-
y,tnr idoneus, me cuin iitoria ad eum dimiait, at, ti ^v
^modo fieri posset, in Gi^lliam Tenirel.
„0e iiidicendo cefebrandoque Concilio td nniVertos
iGermaniae ordinct literv tnisil» nl de loco cl'1cnviM
,,conTenialis; ac de loco qufdem laciliu^ >°^V oot.^ntizts
^ipsa brevi per se loculura est), cjoani ut niuliia ett pcrM*
„sum, convenietur. Ttntum enim ek gralia cl rtikoMt
,,apud eundem Cbristianissimum Principem TaletU, nt a|fi
„muUis aliis in rebus, tum praecipue in hac iustt tadd^
^que causa se ad ▼oUntatat vnttrat^l tceooimodaluNail^
No. 1268.
W, WMKn,
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 289 sq.
Viro opiimo loachimo Camerario Bawh
ber. arhico suo summo^
S. D. Scripsi ^d te post reditum meuni ex Cat-
tis. Cuni autem abs te nihll postea litteraram faa-
buerim , interdum dubito an meas acceperls : de^
deram eniin cuidam Viii huucio» interdum miroi;
quae tui lam longi silentii caussa sit. Facies igir
tur mibi pergratum, siad tuam in scribendb coa-
suetudinem redieris, quantum quidem' poTes.
Nam me luctus etiam hactenus impedivit, ut de
caetcris miseriis non dicam, quo minus scripse-
rim. Amisimus enim dptimum luveuem et iiK
signiter doctum , comtnendatnm nobis ab optiiDis
viris in Sarmatia *). De tua valetudine valde «o-
licitus sum, sed spem mihi roediocrem facit,
quod audio te cditionem adpmarc ncscio quomin
operum.
Novi nihil habemus praeter famam de Cae-
sari» adventu in ItaUaro, quem affimnant io ex-
♦) AmaDum, Vid, ep. d. 2. Febr.
SP.ISTOLARUM LI& VIL i6S5.
Mi
Btione esse , et nnaciatur ingens apparatns co-
um: multi putant arma contra Turcas parari,
inspicantnr ojiXi^ead-ai avxov xara rov B(f€-
wv (SaaiJJtog, xal xaxa rdiy ov miaoyroxy tfi
ydff* Cattorum princeps, nt audio^ profi-
lat Sid J^erdinandum y quodfausium felixque
putant ducem fiiturum adversus P^nnonias.
De Anglia fortasse istic multa feruntur, pa-
eam doctrinae puriori rejigionis. jjl&e Si
; fjfiag S^QS tIq *) nBfi(p&Hg ix rfjg iBifBTa-
', fjLovov Sialayo/uvos tibqI rov SevreQov yd-
xov fiaaiXiwg, riSy d$ v^g ixxXtjaiag Ttgay-
toy ov fiekeiy Sg g>rjaiy rriJ (iaaiXBi. sed hoc
i habet , saevitia nunc nuUa ibi exercetur con-
studiosos melioris doctrinae. Tovg Kikxag de
v fiaivead^ai axovu). Plane haec vaticiniis re-
ident, sed quicquid erit, hac mc consolatione
ento , quod scio : oTi del t^v ixscXijaiav fii-
i&ai Tov (fBanoTOV &U\pBig. Haec mihi vel
satis magna consolatio est, nec tam me per-
fiintilla pericula, quam nostra vitia» Quan-
enim, bone Deus, reprehendendi sumus,
d non damus operam, ut sanentur ambigentes
icientiae, ut doctrina pure, simpliciter, xal
\j\ aocpiOTix^g explicata extet, haec mcum ani-
n maxime angunt. Recudo Apologiam et
\Sy et certe cupio simpliciter explicare praeci-
s locos, scd ad rem tantum opus crat qiiadam
jqiunicatione xot SvvofuXiaig. Rogo te, ut
icum Epigramma mibi componas praefigendum
ilogiac, et, silihet, allerum locis. Bene vale.
Mart
^iXinnog.
1264. 1 S^fthrt.
HenricOy Regi AngL
Ifanlii (arrag. p. 16sqq. Iterum • Peucero ed. in Mel. epi-
ftoHs seiect. j^. 69. et in Jib. I. epist. p.43. (edit. Lond. lib. 1,
cp. t6.) y dcnique apud Scblttsselburgum p. 02. — Apo-
grapbon in cod. fiav* !!• p^ 758.
trenissimo Regi Angliae Philippus
Melanihon
D. Serenissime rex, et domine clementissime.
i me quacdam gravissimae causae hortabantur^
iteras ad R. M. T, darem , et nota mihi esset
publica omnium doctomm optnio de tiia l>onitate
atque clementia: tamen me a scribendo pudor
meus deterruissct , nisi me confintiasset D. Ant6-
nius doctor, amicns meus: qui me etsi antea so-
spicientem ') heroicas virtutes tuas, tamen ita
nunc accendit commemoratione laudum tuarnm;
ut in spem venircm ^), R. M. T. pro excellenti sa-
pientia atquc humanitate tua literas^) boni consul-*
tuf^am esse, praeserlim in quibus non solum dt
meo officio, sed nonnihii i-etiam'' de Republica
scripturus essem. At de me quidem dicam bre-
vius. Quid -^- enim'* in hac mea et ingenii tenui<*
tate et fortima pr.iestare possum , quo nieum stu^
dium erga R. M. T. declarare queam? Caeterum
ita semper iudicavi: Cum bono et salutari prin-
cipe nihil sit amabilius, nihil divinius^): R.M«T.
ab omnibus bonis viris propter excellentem iu
summa potestate moderationem ac lustitiam me-
rito amandam esse. Piurimunr vero deberi R. M. T«
a nostro ordine, et a literarum studiosis, quod in
omandis excitandisque honestis disciplinisR.M. T.
longe omniilm regum ^) ac principum huius aeta-
tis stndium viccrit. Qua in re et facilitatem et
sapientiam tuam admirari solco. Quod enim.
R* M. T. iudicavit curam iiteraram dignam esse
magno Principe: vidit profecto, quantum Reipu*
blicae decus sint*), quantum ailerant momenti ad
socictatis hinnanae conservationem recta lite-
raram, legum, religionum studia ^). Felicitas
vero magna fuit, quod eodem tcmpore tam multa
egregia lumina ingenioram tulit Anglia tua: ut
numerare in his multos possimus, conferendos
cum summis viris, qui unquam doctrinae laude
floruerant.
Ac sacpe cogitanti mihi de R. M. T. venit in
mentem , tale nunc aureum seculum esse tuae Bri-
tanniae, quale fiiit olim Aegypti, regnante Pto-
lemaeo Philadelpho: qni etsi opibus antecelluit
omnes non solum suae actatis reges, et res gessit
bello egregias, tamen omnium gcntium ac poste-
ritatis etiam amorem hoc nomine praecipue me-
Antonius Barnes, Anglus.
I
J) eisi uupieunUm Manl, et Peuc.
2) VMnerim ManL et Peuc,
8) f meas cod. Bav.
4) nihil divinius non leguntur in cud. Ba^.
5) longe Regum aliorum Manl. ct Peuc.
^) Manl. mendose iiV«
6) ad soeieialie — siudia\ sic edidi e cod. Bar. et SchlSsseih.,
sed Manlius: ad socieiaies reiigionum^ studia. P«ucerDis
siudid ad consoeiationem generis humqni. et eonsensum
de religione\ ez eniendatione , opinor, a Peucero facta.
65 ♦
M5.
EPISTOLARUM LIB. VII. iS56.
ruii, qnod literaram studia fovit ac provexit. Ita-
que ^) ut Ptolemaeo et caeteris rcgibus, quorum
beneficio conservatae sunt honestae attes: ita
IL M. T. hoc nomine plurimum debebit univer-
sum genus huroanum. Haec sunt eruditorum
omnium in Germania de tua virtute ^) iudicia.
Cum igitur erga -^ literarum " studiosos sit
tanta benevolentia R. M. T. non dubitavi ad
R. M. T. scribere , ut ostenderem , quantum cu-
piam tali regi commendatus essc. Scio R. M. T.
fide ac studiis homines raetiri, noa fortuna ^).
Ideo me commendo R. M. T. tanquam praecipuo
nc paene unico literarum patrono : et omne meum
studiumatqueoperam, quantum quidem in hac In-
genii mediocritate praestare possum , ad R. M. T.
dcfero.
Sed non tam meam causam agere institui,
quam publicam literanim: quarum ut hoc tem-
pore periculum R. M. T. consideret, vehemenier
oro. Non solum enim in caeteris regnis, sed
etiam in ipsa Gcrmania literae contemptae sunt
iniquis hominum iudiciis, et vocantur in odium
proptcr religionis controversias* Erit igitur s«i-
pientiae tuae, eo maiore benignitate istic '^) rccta
studia excitare, et pulsis Musis hospitium prae-
bere. Scimus, ct olim cum propter arma Got-
thica paene extinctae essent in Europa literae, ex
insula tua rursus in totum orbem propagatas esse«
Hac dc re, de universa posteritate, de '') Eccle-
sia ") mereri R. M. T. poterit.
Nec vero dubilo, quln et ipsae rellgionum
controversiae mitigarentur, si R. M. T. authori-
tatem suam conferret cum ad Reges caeteros ad
moderationem flectendos, tum vero cum doctis
hominibus de genere doctrinae deliberaret. Nam
et illud minime obscurum est, InEccIesiam abusus
quosdam non dissimulandos irrepsisse ^): neque
tamen operara dare '*) Reges , ut extet aliqua sira-
7) Cod. Bav. Sie.
8) de tua virlute addunt cod. Bav. et Scbliisselb.
9) Scio — foriuna] Cod. Bav. : Scio R, M, 2\ homints non
metiri ex fortuna^ Schliisselb.t Scio Reg. M. T» non mo~
veri hominis fortuna^
10) istis addit Manl., m/m SchlQsselb. ; utrumque abest a Peu-
cero et cod. Bav*
11) de\ Cod. Bav. et Schfiisselb. addunt omni.
12) Ecelesia] Peuc. addit 6ene.
15) t ei nune eum Monaehorum doeirina fatiidiiur^ cod.BaT.
14} dani cod. Bav. et Schiajseib»
plex et certa doctrlnae forma. Discordia pnUica
praebet locum interdum etiam indoctis et mali^
qui regum iracundiam acccndunt. - Sed tameu
erat adhibenda *^) diligentia, ne interim simul
bonac 3ces et utiles Ecclesiae opprimerentnr:
neve in bonos exerceretur cradelitas. Gravis-
sime Poeta inquit, cura de sedandis populi moti»
bus loquitur:
Tum pietate gravem^ acmeritis $% fortc virmm
queni
Conspexere^ silent^ arrectisque auribus euUMi
lUe regit dictis animon, acpectora mulcci.
Virura enira pietate grayem, ac meritis, ad
componei^da dissidia vult accedere: qualls esl
R. M. T« quae cum aelate, sapientla, doctrioa
•antecellat caeteris regibus: tantum adferet ad hanc
causam authorltatis, quantum allusnemo*
lila autcm oratlone apud R. M« T. nbri &i
opus, quara gloriosum sit regl, de unlversa IS/ci
clcsia, d.e toto gencre huraano l>'ene mereri. Ih-
teHiglt cnlra K. M. T. pro sna excell^nti sapienlia,
et hnnc curara divinltus essc regibus nianda^ani^
quodqueaeternaraac'^) verara gloriam apudoiinnes
gentes hoc bcneficiura paritunun slt ")• Qtiaie
R. M. T. prppter Chrlstura oro, ut hanc cogiti-
tionera susclpere velit, ct curara de regum vqlim-
tatlbus flectendis ad modcrationera, ne pariter
boni et raali sine discriraine trucidentur: et fle
Dei glpria ornanda. Postremo oro, ut R. M. t.
raeashasce literas, slraplici ianlmo ac bono stuJfib
scriptas, boni consulat*
D. AnioniuSj sumraa fide et diligentia,. de ,
certis articulls nobiscura dlsputavlt, de qnibns
raeum iudicinra ipsi perscriptura dedi. De quD
hoc testatum volo , me non ita araare meum indi-
cinm, quin si quid reprehenderent aliquot '^ boni
virl et doctl > re comraunitcr deliberata , ipsorani
senten>:ara raeae .'inteferre velira. Christus servet
R.M.T. Incoluracra, ad sakitera plurimarum gen-
tiura. Ex nostra Acaderaia Vitebergensl , dic
13. Martii , Anno 1535.
15) tura erat adhibenda ei cod. Bay.
16) Pro quodque aeiernam accod. Bav. ct Schlttftelb. ttqua/h
iam ei quani,
17) Cod. Bav. et Scblusselb. esset,
18) si id reprehenderini aliqui cod. Bar.
fiP.lSTOI.ARUM LIB. YIL 1555.
m
1265.
13. Uarl.
Arn. Burenio.
IdiU iaMaolii farrag. p«467sa«, 6t inStrobelii Melancbtbo-
«o/? — Apr ' "-- " - "'^* —
p. «51)
Moiiac« 88. noa IV. p. 27 1>.
nianis p. 136. — "Anograpba in cocl. Bav. II. p.76d s<}C|.,
cod. Golb. 191. p. B5t>., cod. Monac. 87. no. lil. et tod.
Arnoldo Burenio^)*
id felix faustumque') sit, redit ad nos*)D. /4/>-
js *)■, quocum *) milii propter ingenii ipsius
orem vetus iam amicitia est, qui^) cum studia
tua, virtutem, humanitatem et of&cia ^) erga
iraedicasset, adiecit etiam^), te mirum in mo-
e^se <'\mautem mei. Ego, ctsi mihi ipsi non
* placco, tnmen talis viri amicitiam vehe-
ler mihi gratulatus sum®). Quanquam cnim et
•a studia et controversiae illae, in quas fato
quodam ihcidi, a populari laude abhorrent;
n hoc mihi semper praecipue '®) fuit in votis,
*obarer bonis et doctis viris. Horum si can-
I habere calculos potero"), indoctorum iudi-
lagno animo despiciam'^). . Duxi itaque ad te
^ndum esse, ut tibi pro hoc animo gralias
sm, ac ") ostenderem, me amicitiam tuam plu-
f^cere, teque vicissim toto animo complecti.
im cum amicitia sit, ut philosophi disputant,
:ia quaedam, mutuam esse benevolentiam.de-
Utinam vero praestare aliquid hoc amore
im possem. Libclii aliquot mihi exciderunt
jOTs'*) informes adhuc. Non enim contigit")
1 aut tempus ad perpoliendum. Si quid igi-
orum legendum putabis, pleraque boni con-
vclim, quia'^) sunt iiichoata verius quam ab-
a.
Nunc recudo enarrationem quinli Elhico^
^), qui liber, ut scis, iustitiae imaginem pul-
ie recte Strobtrlius. Sed Manl. Ad amicum quendam \
)d. Bav. et cod. Monac 87. : amito cuidam. Cod. Gotb.
U. et cod. Monac. 88. inscriptionc carent.
lanl. /ausium foelixque.
•os] Manl., Slrob. et cod. Monac. 88. : vos\ sed male; vid»
». ad Camer. d. d. ll.Mart.
Ist Antonius Bames, Anglus.
lrob.t cod. Gotb. et cod. ilh^* guieum, ; MaiA .9um quQ»
ug\ Strob. et,
lanl. qui cum et humunitatem et officia iua^
tiam escidit ap. Manl.
igOy etsi — sum} Manl. JS§o sane talis viri amiciiiae valde
'aiu/atus mihi sum^
Mani. praecipuum. U) Strob. haberem ealculos,
Cod. Gotb. despicercm^ Manl. in doetorum'^ rcspieiam,
ttc] Strob. ei,
haetenus adduntStrob., cod. Gotb. 191. et cod. Bit. ; in re-
iiiis de&ideratur.
^lanl. contingil» 16) quia] Manl. quae*
Videlicet Aristotelis. Prodierat primum anno 15S2.
cherrimam ac'^) verissimam pingit, planeque'^).ta-
lem, qualis Apeliis est color in tabulis. Memini au-
tem rectius dedicavero^**) quam tibi, iustitiae et")
iuris Professori. Itaque curabo ^*), ut extet il-
lud testiinonium mei eiiga te animi. Multos'') in eo
libro erui atque ^ - ) explicavi locosinpriorieditione
omissos^*). Sed omnia perpurgare semel '*) non
potui. £rit igitur auspicium nostrae amicitiae
iustitia, quae, ut universae societatis humanae,
ita maxime vinculum esse debet ^^) nostrae con-
iunctionis , quia ^^) amicitiam virtutis causa colere
debemus. Postremo ita me^?) tibi commendo , ut
tibi simul ^**) et patrocinium *') honestissimorum
studiorum ^^) et literarnm commendem , quae, si
quando unquam, nunc m<')xime a bonis viris opem
et^^) defensionem implorant. In Galiia immanis
saevitia exercettir iu homines doctos et pios. Gau-
deo vestrorum animosmitiores.factos esse. Scis,
nihil esse menti^*) hominis ac iustitiac iaimicius^^)
quam vim et crudelitatem. Quantum igitur po-
tes , hortaberis principcs ad clementiam et ad glo-
riam Christi. Bene vale. D. 13. Martii ^^) anno
1535. ").
18) ac] Strob. ei, 19) Strob. plane,
SO) Strob. dedieamus, 21) et) Manl. ou/.
Si) Strob. lia curabo,-^ Hoc eurabo iodicat, eodie, quoMeU
scripsit, videl. d. 13. Mart. epistolam nuncupatoriam non-
dum ab eo fuisse scriptam. Illa tamen, (quam supra ex. Febr.
dedimus,) in fine bauet: mense Februario, An editio anni
15.S5. vere baec verba (mense Februario) babeat, nescio,
^um eam videre mibi non eontigerit. Fortasse mensb
•miul cum anno ibi adscripto (1545) repetita est ei seriori
edilione, quae prodiit anuo 1545.
25) Manl. Multa.
24) erui atque non babet Strob.
25} Manl. in priore omissos»
26) semel non babet Manl.
27) debet} Cod. Gotb. 191.: duciiur,
28) ^iiiVs cod. Bav. recle. Beliqui: quam,
29) Mani. addit simuL
80) simui Don babent Strob. (apud quem item sq. et eiccidit)
et cod. Bar. -^ Cod.Gotb. 191. et cod. Monac 88.: si~
mul ui tibi,
81) patrociniuml Strob. et cod. Gotb. 191. : patrpnum civium.
82i Cod. Monac. 88. : studiosorum, (Pro sq. ei Strob. ac)
8S) et] Strob. ac, (Item ap. Strob. sq. immanis excidit.)
84) Manl. et cod. Bav. naiurae,
85) Manl. inimiciiius,
56) Strob. Maiiy cod. Gotb. 191.: lunu. (Manl. et Strob.
omittunt: D.).
57) Sic recteManl., cod. Bar. et cod.Monac. 88. SedStrob. et
cod. Gotb. 191. babent aunum 1545., haud dubie, quia banc
epistolam retulerunt ad editiouem seriorem, quae anno
1545 prodiit, ubi dedicatio ez editione anni 1555. est repe-
tita, sed annus 15S5. aut a Melantbone aut a Typograpbo
inutatus est in annum 1545. Praeterea monendum, Anto-
nium Bamesiuni fuisse apud Melantboneni anno 1535., non
a. 1545., .quum iste miser combusfus fuerit d. 80. lol.
1540. in Anglia. Equldem puto. Melantbonem, ut solebat,
nullum adscripsisse annum, sea Manlium. Slrobelium et
auclores apograpborum illum addidisse suo ludicio. In cod.
Monac 87. adjcriptus cst annus 15S7.
BPISTOLARUM Lia VII. 1585.
Ko. 1266.
Stratio.
Ilanl. rar^e. p. 477 iq. Apoarapfia \a cod. B>t. II. p. 6S6_
c»d. Golb. !9. p. S4. , cod. Golb, 401b, ». lOlb cod.
Meba. III. p. 70l «l cod. Honac 89. no. VI, p. 2K (Le-
(itur cliim lo cod. Viodeboii. 59. II. p. 19S3., ^uod apo-
grapbon coDferrc non potuimuj.),
i%. Mel. ad Slratium Polonum '),
Utinam amtcitia tiia frui potsem , optime Stratl ').
Aaimadverti enim ad caeteras animi pulchenimae
dotes et ad doctrinam egregiam te addiditse ^)
Ktmmam humanitatem. Quid antem Sngi aut
perfectius *) aut amabilius hac coniunctione et so-
rietate potest? Quare velim tibi persuadeas, te a
mc valde a*iari , et lieri plurimi. Hudc aoimura
ti possera officio aliquo declarare, profecto ei^ce-
rem, ut eximium *) et studium et amorem erga te
meam cognosceres. Mihi quoque persuasi, me
tibi carisstmum esse. Quare te rogo, at araici-
tiae nostrae memoriam conserves, ubicunque *)
gentiam eris. Fortassis et literae nostrae ^ , si
erunt tempora nobis aequiora, testabnntur, me
praeclare de tua virtute sensisse. Scripsit ad me
tuus *) Hitronymus Paplensis de itioere Italico.
Hunc ut*) comitem adiungas, etiam atque etiam ")
rogo. Scis illud Cyri apudXenopliontem"); cum
bonis viris lutiorem esse navigalionem. Ita et
ille te expetit comitem, et fausti ominis dncem;
ta ") quoque taiis viri eximia pxobitate, fide, pru-
denlia et doctrina praediti consuetudinem expe-
tas "). Habet Patavii amicum Damianum ") , ad
quem proficJsci decrevtL Hnne tatem viriim esse
tcito , ut neminem utiquam ") ei praelaturus sis.
I) Sic inscnbitTir in cod.Gnib.2S. In coil. BsT. «I cod.Mebn.
eiUt simpliciter: aiFSiralium. Std m cod. Golli.401. el in
cod. Monac. inicriptioDc carel. Apud MidIiddi inicribitun
Amico cuidam y. P/. S.
t) opliine Siralii Maol. mi amier. Cod. Monic oplim» vfr.
8) Cod, Ba<. adiunxiiMe; cod. Monac. aeetui$tt, praeter-
m!»o U.
4} Manl. el cod. Golb. 401. qni Manlinm fere *eqD!tur: per-
tptcliut.
5) Manl. mendoie: exigvum.
Q Manl. ubique.
7) Manl. meae.
8) Cod. Bav. meut.
S) Cod. Ba*. addll tibi.
10) tt addiint cod. Bar. el cod. Golh. S!L
II) Cod. BaT. addit : ^ui tolebal ^itere,
12] Cod. Bt\. eum; cod. Gotb. 29. et cod. Mebn. tam; cod.
MoDac. taa.
13) exptlas noa habetnr in cod. BeT. tl c«d. Hclin. Cod.
Monac. babel : eantuttudo tuta til,
14) Cfid. Bav. Ritauiaaum.
li) Manl. ut<iuarn.
Nee tibi Hieronymus oneri eriu Quaeso ut m-
spondeas. Bene vale ''). DiePalmarum, S5.").
Phil. Mel.
\ S. Ap;
Na^lg67.
loach. Camerario.
Epiat ad Cuierar. p. ttO iq.
Viro oplimo loaehimo Camerario Bam-
ber. amico suo summoy
O* D. Cum uuncius iam in procinctn esset ad*
monnit me io- eo artlculo Matlhias de iittcrii
mittendis. Itaque scribo brevias. De Ratisl)o>
nensi negotio iam respondi Hillnero, et pollidtu
sum de homine satis idoneo , fratre lohannis jV«-
vH, quem olim Erfordiae familiariter nosli, it
postLipsicas nondmas profectnrus estR.ntisboaam,
Tuos versus accepinms, et m.igna cum :f».
luptate I^imas, et ego et plerique alii yUAl)^
vee- hic etiam quosdam composuimus, sed fcac
Dostra agrosti Musa.
De Repub. nihll habeo. Maeeda didttiE
domum redisse. Quid Viennae coastHpe^
nondam aadio,
Hicpostridifl Palmarum conspectum ett'(m
in occasu solstitiali ailag in coelo spirae incent»
figura. Audio Bambergae ingentem flanmbatn, ct
infra hastamnsam^ssB, nescio an vos qiwifueti*
deritis. Per totam Ttiringiam et ^f isiahi cc^i^
ctam audio. et, at ractuo, his lerris prae^iiB
minatur. ita tumulluantur ^jtedam». xeci S tar
aXdJy Stanorijg*), ut pax diutuma vlx esse potait,
ac plane in iis desidero k^ovoicev, ot icvev TtecfB^
axsvrjg Toiavrag rajfaxas fiTjxavdjyTcu ted £i-
tum nec ferrei muri .nrcere possunt. Caetera aliai.
De Mdcrobio ago tibi gratias. Opto ut felicita
convalescatis ta et coniunx tna honestissima foe-
mina, et ut valeatisfeliciss. Id. April.
No. 1268. J-
(28.Apr.)
lo. Bellaio.
^P"';?|-">'".-,P,«»qq.Hil.Lond,Kb.Ill. np.«». II.
mMel.CoDJiI. lat P.l, p,Si9 ' '■'^- ■ -■
ep. lor. et io cod. Monac 66.
- Apognplik in C4d.l4i.
17)Cod. B.V.: 153tf. Cod. Golh. 25. «t Mm.1. In w^m
BPISTOLAlltJM LIB. ML 15»5.
870
-nhanmi BeJinio Langaeo Episcopo jRqt*-
risiensiy
'• D. Etsi multomm literis et pr<aedicatione
ignovi, te et rectls studiis magnopere favere, et
ipere, Ecclesiae tranquillitati vera ratibile co^n-
ilereptamen cer(p Consilio nihil ad te literarum
edi bactenus. ' Nunc autem in tanto communi
ericulo non solius Galliae, sed universae Eccle-
M totiosorbis terrarumy non potui tne conti-
ere diutius, quin apud te, si nihil aliud, ta-
len deplorarem Ecdesiae calamitates. Nam cum
sgnum Gallicum longe florentissimum sit ct, si
c^ dicere,- caput Christiani orbis, magnam vim
abet exeraplum pracstantissimae nationis. Si igi-
icsemel apud vos decretum fuerit, non solnm
tnatlcos spiritus aut sedidosos cohcrcere;, sed
rorsus nullam admittere emendationem doctrinae
cdeMasticae, et praesentia vitia Ecclesiae snmma
l ^efendere, magna de spe boni viri nbique gcn-
qjpi deiicientur, qui quanta sit autboritas Galliae
m ignorant. Sequentur enim excmplum Gal*
qe , G^etexae nationes. Qua ex re, xjuantum
^riculi^ii Ecclesiae, quae caedes secuturae sint,
aae doctrinae dissipatio, quac coiifusio rerum^
ilpl opus est apud te virum sapientissimum dis-
ifture.
ftaque tc propter gloriam Cbristi rogo , nt,
lod f^cis, mitigare animos Principum studeas,
: hortator sis , ut rationem ineant, qua sanari
cclesia possit , nou magis magisque lacerari* lu-
lco et ipse cobercendos esse^ et fanaticos spiritua,
npemiciosas opiniones habent, et bomines se-
itipsos. Sed quoniam abiisus quidam reprebensi
mt , multi pii et docti viri quaerunt purum do-
rinae genus, non cupiditate ulla, sed studio ve-
le pietatis. Ac praesertim Gallica natio ex-
siom babet pietatis studium. Scio fatum esse
cclesiae , ut in eam ^) saeviant indocti et impii :
d tamen ') prudentes viri mitigare bos impetus
sbent. Vides de maximis rebus exortas esse
introvcrsias, quae vix potenmt armis opprimi.
c mibi neque ad tranquillitatem Ecclesiae ne-
le ad autboritatem eorum^ qui praesunt, utilis vi-
»tuf iniusta saevitia. Cumque maxime sit optan-
nn, ut Episcoporum autboritas magna sit, non
ia radone -f- magis'' id effici posse videtur, quam
dent operam , ut genus doctrinae extet certum,
I r ■
1) Cod. Lips. taiei*
I) Co«l« Iips*.liMi.
quod sanet ambigentes animos. ita potemni ob-
sisiere fanaticis spiritibus, si studia bonoram et
doctorum retineant ipsi. In quam sententiampiiura
dicerem, nisi scirem te baec omnia, pro tua sa^
pientia , longe melius perspicere , quam a rae dici
queant. Tantum orandum te duxi, ut com-
plcctare animo Ecclesiam, quandoquidem in ea
urbe gubcrnas Ecclesiam , quae principem Scbo-
lam babet totius Cbristianae Reipub.
Nec dubito, quin in tanto doctissimorum bo-
minum coetu permulli sint, qui et optime consul-
tum velint Ecdesiae Cbristi, et intelligant qui-
bus rationibus concordia recte constitui possit.
Horum omnium oculi atque animi in tc non so-
lum tacitis votis intuenturv sed etiam lacrimis pe-i*
tunt, ul autboritate tna borteris Principea viros,
ne iniusta crudelitate laceretnr Ecclesia, ne op-
primantnr vera studia , ne obruatur gloria Cbri*
sti, ne dissipentur Respubl.
Nec vero tantum Gallia hoc te orat, sed
etiam omnes boni et docti in umversa Germanist
qui et authoritatem tui muneris intelligunt, et no-
runt te propter excellentem doctrinam et pietatem
maxime dignum esse , cni in illa celeberrima urbe
Ecdesiae gubematio commendata sit. Ego qui-r
dem et mollire controversias semper conatus sum^
idemque adhuc ago, meamque sententiam semper
cum Ecclesiae, hoc est, doctoram et bonortmi
ac tui similinm , iudido coniungara. Vale. Annc
ldS6. + mense Aprilii"
No. 1269.
25. Apr.
Erh. Schnepjio.
EpMl. ]Ib. III. p. 240. (edit. Lond. lib. III. ep. 150.)
Erhardo Sneppio
S. D. Si fieri posset, mallem tibi nuUos com-
mendare, ne quid molestiac tibi afferrem, sed
interdum haec officia extorquet mihi necessitaS.
Illud autem cavebo, ne tibi bomines malos aut
improbos commendem. Hic tabellarius est Lauf^
fensis. Diu fuit Scholasticus Academiae nostrae,
; postea quaesivit victum labore cbalcograpbico, qtiem
proptcr oculoram debilitatem sustinere diutius
nonpotest: homo probus ac modestns est Quae^
rit in patria ah'quam condiliunculam sibi et libp-
ris suis» Ducitur communi homioum natura , ut
871
EPISTOLARUM LIB. VII. 16»6.
871
domi apud suos vlvere malit, quod mihi video
non contingerc posse unquam, etsi id promise-
runt Astrologi : sed ego negotiis involvor et ob-
ruor* Commendo tibi hunc tabellarium, ut, qiian-
tum potes, eum iuves. Bene" vale. Dominica
Cantate. 1535.
No. 1270.
26. Apr.
/o. Lachmanno.
Ediia a Strobelio in Miscellan. T. 111. p, 164.
JD. io. Lachmanno
S. D. Etsi scribam tibi huoc Baldasarum et
notiim ct satis commendatum esse, tamen dedi ei
has literas, ut mea causa adderes ei^a euin ali-
quid studii atque officii. Est enim homo ^probus
et poHicetuT se diligenitiam adhibiturum esse, si
quam condltiunculam nactus fuerit. Nam hic ne-
gat se valetudinis causa manere posse. Et ^haU
cographici labores, quibus hactenus sustentavit se
ei familiam suam, ita.hcbetant suos oculos, ut
non possit eos perferre dlutius. Commcndo igi-
tur tibi iuvandum hominem, quantum recte et
honeste potcris. Ego nunc recudo et locqs^ com-
munes et Apologiam^ et spero me plerisque dis-
putationibus phis luminis allaturum essem Bene
vale et saluta mels verbis meum affinem et &oro-
rcm meam. Dominica Cantate 15S5.
Philippus Melanthon.
No. 1271.
(ex. Apir.)
Fr. Myconio.
Edita a SnegaMio ei). 6.
Viro optimo D. Fr iderico My conio pastori
Ecclesiae GotthanaCy suo amico»
S. D. Etsi facllc patior, vos uti vestro consilio
de Schola vestra; tamen optarim in praeficiendis
Hypodidascalis vos etlam ac.latis ratlonem ha*
here. Hunc iuvcncm tibi coramcndo, nbn solum
tuendum, scd ctiam regendum, siquidem cius
opera iu Scholls uti volueritis. Hortaberls eum,
ut adiicere quotidi<ino usu et dlh'gentia aliquid co-
netUT ad ea, quae haclenus dldiclt* Videtur mihi
satis modcsto et pLicido ingenio esse. Mltto tibi
orqiiunculam *) nuper habitam , in qna etiani
estquiddam de Aulica Sapientiay de qua miper
tuae literae philosophabantur : dixi enim deSo-
phistica. S^d iitinam non etiam vos Ecdesiastici
viri irtiik^retls' eam ' Byarigeilio. ' ' Dp ' fncfs r^biia,
lioc esi, de Anglicis et Oalficis fiT6feci^otShii%
tecum brevi coram loquar. !Ndh eniirfi possoni
nunc aliquid certi scribere. Apolo^iamTecxiAo et
fere totam novam facio , ut habeat ininns Sopbi-
stices. Eduntur et Loci communes» Utinam Deui
nostra studia fortunet. Bene valc.
^iXiTiTlOS,
No. 1272. (inpiuite Maio.)
Ge. ISpalatino.
f Ei aposr. in co^. Dretd. G/ 140; f; 45 b. ep. 61. deicn(»la
mihi a Q. Gersdorfio.
Gtorgiq Spalaiino.
S. D. Scripsi tibi nuppr sane ridlcule de flanuna
hic consnect^ in aere **]| : nam cum' hic hon 'valdc
■ .' ••«^*'' ..•."■ ''-^ •■ r 1 •/" %'■•• I"-- ■" • iJ ■l;"> •■•" »•■•
magna iuissei.non arbilrabar procuT conspectam
esse. Interim audivi in bona Gcrmaniae j^rte
vjsam esse. Bambcrj^ae diu arsit illud aAac. Sk
enim hocjuexfcujpov Graccl yocant. ' Addi]i^'ibi
etiam hastas iii media flamma vlsas ^sse. ^Ptmfm
co)ligit exenipia ^ventuufn, unclc couiecturd fieri
potest , portendi liovos motus. Effo pliysicuin va-
ticinium addam. oiccitatcm peruiciosam afferet.
Sed oremus, ut haec mala Christus mitiiret. Dc
Alexandri Alesii Scotii pecunia, dc qna IiteraJ
priuclpis tibi mislmus, quaeso. ^q etinui atque
etiam ut respondeas, Beoe V4^le. 1535.,. . . .'
i
No. 1278. (fer« h.^)
lusto Menio» .
f £x aulographo.MeKvl.cod. Gofh.^a. 884ii iofol.
Venerabili viro J). lusio Jtfenioy Pastori
Ecclesiat Isena.censisy suo amico
S. D. Tuas literas accepi, ac saiie miror, te
fuisse tantopere perculsum in re non maxiroi mo-
*) de odio Sophuiieeg orMio^ cam dccemerelar gndm Mr
gislr. Andreae Windero. 15S5. 8.
**) Vid. episL ad Camerar. 18. ApriJ. k ■.. MTiptMi,
679
EPISTOLARUM LIB. VIL 1&S5.
874
menti: Eiianisi qaid iil illo negotio pronunci^sftea
coQtiH Molsen , meminis^e le oportuit, haec ne-
goli;» .politica esse, in qtiibiis magistratiis suuiii ius
lialiet, uec est alligatus Moisi ; etsi nos *) libcnler
aequiniur gradus Moisi, qnia iurisr naluriilis de^
9criplio quaedam esit, quod docet, .qnandam oppr«
Xere reverentiam sanguinis habcre. Mea apologia
xenjita est, et raelior facta in loco Instificationisp
quam. lege, et scr^be taum mihi iiulicium cum le-
getii. Bene vale«
Pbilippiis.
No. 1274.
9.3r
aii.
Mart. Bucero.
•f Et apograpboy nianu Buceri acriptOf qiiod bahrtur in bibL
Ac^denii^e Argealorat , detcriptum oHiii a Cl. Sirodeiio,
f^iro optimo D. Mariino BucerOj docenti
Evangelium Augustat
&. D. Christus gufaernet ministerium tuum feli-
dler ad salutem ecclesiae. De Amsdorfii ingenio
foniecluram facere poteris ex libello edito contra
Erasntum^ in quo homo insanus et tetricus quo*
cimqoe modo stomacliatur , itaque de ista causa
lM>ndiun quicqnam egi cuin eo. £gi cum Urbafko
tUugio^ is est placatissirnus. Uitro ad me ^txU
psit aroantisslme de te Osiander, . Video tiobiB
'mAg &uovaovg xal anai^ijirovg interdum patien-
tia et dissimulatione nostra placandos eB$e, qtium
irritati magis fiunt incpti.
Tuae propositiones mihi placent , nec video
cur non sint edendae ; sed tamen perraitla tibi ar*
bitrium eius rei. De Gallicis rebus nondiun sa-
tls intelligo quid veliut. Si meus congressus cx-
petitur non ut obruatur veritas, non recuso ve-
nire. Sin autem illud agitor, ut aliquo praetextu
haec negotia opprimantur, quid mihi faciendum
sit non difficile est diiodicare. Itaque rcicci deli-
berationem ad ipsos, ac facile patiar» telegere
epistolam Slurmio scriptam; non enim obsignavi.
De tuis propositionibus mihi venit in mentem, ve-
reri me , ne qui ex tuis amiicis vehementins offen-
*) lo autographo jtcriptum est; Moiti. E* si vo4, quod, ut
patel , error scribeDtis est. Festinante eniin niaay oacc epi-
■tola e^arala esl.
BlnAHTH. Opia. VoL. II.
dantnr* Benevale. Die diviGregorii*). Habebis
a me longiorem epistolam cras.
No. 1275.
(9. ttWi.)
lo. Sturmio.
Edita primain in Consil. latin. P. I. p. 221 sqq... undt illam re-
patiit isy qui loach. Camerarii Viiam IVIrlantbonitHjteaeCo-
milum lo34. S. cdidit, et Strobelius in appmd, ad Vium
Mel. aCauierario scriplam p. 44e!0 sqq. (x>iitulinius apogra-
ption iii. Cod. Bavar. Vol. II. p. 462. in Cod Mrhn. 111.
p. 81. ct apograpJion nianu Buceri scriptum quod asser*
valur in bihl. Acad. Ar|{enloral. , cuius Jecliones nobis
dedit Cl. Slrobelius. — I>e tocaliofcie Melautbonis in
GaJliam uberius et docte cgit ^lrobeJ. in d« Mcu..Bcitriig.
xur Litter. T. V« \u 5 sqq.
jjEpistola Philippi Melanth. tid lohan-
nem Siurmium missa Luteiiam. AnnoChri-
sti 1535. (Mens. Aprilf ').
(Responsum ad SCurmii epiat. d. 4. Mart.)
S. D* Cum de Gallicis rebus undique ad me lite-
rae mitterentur , multis de cansis ingentein animo
dolorem accepi '). Videbam eaim, qoanturovul-
nus acciperct ^) caiisa nostra, quae certe ad eccle*
siam- pertinet,'praciudicio tanti regis. Dolebam,
eum temeritate hominum imprudentum irritatiiin
esse*): cogitabam, sine modo grassaturam essc
iracundiam^ postquam indoctis semel oblata essct
cogitatio **), quam cupidissime ezpectarunt. In hia
curis , mihi crede mi Sturmi^ valde de tua salute
etiam soliicitus fui, quera etsi scio maxime ahlior-
rere ab omnibus absurdis opinionibus et seditiosis
*) Dioa Gregorii Papaa est d. If. Mart. — Neado rero » api
MclantboB ^luruni cpislolam d. 4. Mart. acriplam, iam d. it»
ciusdem accipere potuerit. Potiua cst dics Gregorii N»ian«
seni inteHigcndus , id esl d. 9. Maii. Non dubilaW faanc el
aecjhcntcm cpiatelam ad Sturtuiuni ad faunc dicm, 9. Maii^
relerrc partim quod in episfolis mensc ]Vf arlio ct Aprili scri*
plM altum ailentinm ast dc cpiatolis gallicia acceplis , carimi-
quc primum, et quideni ut rcccna acccptarum^ ia CpUtotU
ad Camcrar. d. fS.ct J?4. Maii mentio fil, pariini quod m cpi*
atola ad loann. ReHaiuin' d. tf . Apr, darla nolla prortiia ratio
babita est eorum, quae Slurmiua d. 4. Martii ad Melanlbo*
nem scripseral.
1) llaec esl inscriplio apud Peael. Non.vcro%mcDae.Ap^.y aed
die Gregorii scripla est , ut etiam adscripluiii baVet apoM-
pbon Argentoralcnsc. Vid. quac ad antc^cdentcm cpialMam
adfcr^psinius.
S) Cod. Hav. eoneepi;,
8) aeeef^riif cod. Mehn.-
4) Vid Slurmii epist. d. 4.Marl. De pocnis afroeiuSrnii^ qoae
ialia faomknbna iiiflietae aunl, vid. Sirobel. NcMfiWlr. T.*A'.
p. SS sqq.
••) ciffitatio] Pei oeeoaEi^
56
EPISTOLARUM LIB. VIL iaS5.
876
cOiisUlU, tamcn in communi odio literarum no-
strarum tibi quoquc nonnihil pericnli esse verebar.
Itaquectim^uc^ruegi, -f »t"') darct joperam,
ut Aagastant ^ut Tilbingfitm accefsererisJ ' Nunc qu-'
tem hoc ,noi][)inc mirabiliter mc recreartiiit' iilerafc
tuae, qubd ^t dcclarant, te salvuni essc, et spera
quandtHn ostendunt, fore mitiorem regls animnm;
Quod vero me gravlsiima uditiunc hortiiris adjitec;
de quo scrlbis, snscipHMiilum, imlUi mibi"^nn-
quam" in vita incidittltfRctlior dclibcratio. Ac no-
Hmcxistimes, me retinerl dAitesticisiafiiteutis^iaut
pericwta dcfygefy.*). ^Nji^ya,(ui|(i nps l^i^nf;^)^^
poni tanta PQij^st, cui itup, antrJTcram gloriam
Christi, salutciii tut piorum ~}~ct" traiiquillltateni ec-
ctesiae. Sed unacura me non tiintum exercct,'sed
plane excruciiit^: dubito entin, aa aliqutd pro-;
fictre possim. ''Ha^' me yel diibitano^ybl despe-
ratio'*) deterrck'i'' Mara .f'„n?"Vi;»«i'^
lihienter istiic 'st^tim 'adVulano, liec me lerrores
iilli, nec ullu vinci|la rcihtirabuntur, Et quoniain
scribo ad amicurn eVilc re'maxlm.i,';i(j;iin a[)cric,
ut decel et daiisd posiiilat, teque ro;^i>, iit 'cii'rii
amicij ipse ^tiam'^cliherej, hbii quid inilii expe-
diat, serf quid' GaTliae, quiit'ecclesi;tc prQsil. Hos:
caput est del!Iicral'i6rtts,
£xistimo^ maghaihesse *) varietatem opliilo-
num + in Gauia" '*), et mullos esse £»nailco& siil-
ritas, qni senmt ") 'ahsurdas et permciosas mil-
niones. rt^im Iiic quoqpe nuper expuUmus G;il-
lum "), qui'd'e"iliviiiitalfe Chrisli scelerate dispii-
tabat. Siinfet alii setJifiosPi^qui st'oIitle"lnniu!-
tiiantur uhi' nih!I'opiis esU^-f Utrosque'i;i iose lu-
dico severe coercendos esse," et facile est, ide his
dare consilium. Scd.siint alii quidam, trai nc^
que impias opiniones babcMt nequie sediiiosi siihl,
sed, diciftm' enirii phine',. "quT 'modestc, proha'iil
ea, quae a hostris pie piitefac^ snnL t^an^ sl id
agatur, ut, eliainsi 'jevlores 'qiiidam airticuii" no-
bis donentnr, tamen 'Eeliqui graviores,obruainlur
et deleantur, ' ego iieqne cnusac publicae uequc
ecclesiae") profuero. Quid quod ea coniilLi noii
5) itfadduntcoild. oniDBi. .
e^ Cod. Bat. mefugtr*.
7) Cmi. Bar. diatrittlat.
8) Co'd. BiT. et cod. Mckn. Unlum
9) P«i. pattlni , tti codd. oiBtiet
U) M Galiia addyst codd. «ridm.
11) /erunl cod. Hrbo.
U) Gallum c«dd.oinnei; ledPu.
^umdam (el Mlca hint prd hit),
U) tteletitt cod. Sav. ct cod. Ueka.
m* dtAiWio Jttirrii,
txpalimut t^enamUttnc
reddcnt tranqDillaroGaniam? Fac, nic impe-
trassc, nt neipo afficiatur suppliciu qui exuit ai-
cullum, (juid &et in Ciieteri^ durioTlbns '*) arlicii-
lis? .'NumiubeDo, inlerticicos.: trpi nijn propaut
manireMos 'aljflsus Ttw| ittToy^ cnUiu ji-
varpmi? '',£;^'hae 'res 'quaiita^.;ekc^l,ent' ^ragp^iai,
nbri tgnbras. lam^ inhis ubi nihirnnpelravem,
tamcn plfrt^i^tiw tmni ^x. ggn .videboc snfTrairatfiT
eta_pprobalor taliuni «upplicioriim "); dicejit, me
coMmadius scntirc, fulsse me contentuidj^Je^
vionim articutoruiii (]niasi.jnunusculo, Iii rellquls
omnibus cimi ipsls^cssfe o^iotpy^^ov. V^uod si qiiae-
dam hic pro tempore largiw, .sd *) praeindicium af-
ferent in Synodum. Nam huiusmodi multa saepe
idib B&ilii ^ccidenint. ■'""
Habeaargttmentoni-fniejie delilM^tiDnis, quod
praecipne jAei4etiSRnt4j} jtinorcbv ilnmicajgitqiillat
phataitff»siiwinaclKalHri!i 4tMt3,> qti/mjbriiit-ma^
■^qiaviHi, et qiAibu8iartig«iA4 t#Hwnti&aciAatok'V»-
biUuH» Aninwt*;. i9ed..haefirittctli((in i^iijitKDrciifa
lUud unum, (]UDd:diA), rddtsrrci.inck^quod voleort
uL impetrari lea, pgasiiH., «fuae ad ^^ritHniQbriiti
tA**>trAtK|utlU^emCM)Jli4e^e^QtcI^ACiiie«fi|iftt
cfiH dHQojiniAc: (tlnnfe' feniti' Jtii eain\«^«ad9tfaiifi;
mgfefnv '>1 c|uidem<vQlit ejonsttine et- glfri-iae-CbfBlM
eti4ancf4iUketi4ci(fltsia*>t«itmmo Bludio adboitait
dwn es«^. «t ediwt nJaMmHn ^liodunij wha rcAnmm-
niier petcEJti Jbiri ir«tii>.««^a»itiiei^ate ")s:ecch«i»a
QaeteVaconaUavdlAttiifL^itvereltain.ifwnu^ttu*^
laibi^yMeiitw.Ar ,:-.-:i .,-, ■.! )i;. MiriiM.. ,'(iii!r"i
Haecitia-tiinpHa^iltifaito iMtt^idarilraiti non
lergiversandi:ca«is.-)j:«e(lntyMy<|lub[i»'6aliia\ilAd
ert, cpgitBti*, ■*«■ e.ipediirt, mt ")'iMkii*»i»l«i
.QuQd-siit<t'.'r) exittt4w})iliAg libenti^rijrarClio «on-
sMiaietvoluAUt-i[Vt!ftfael[ ^ws^ne.tamw-^dt^ reip
nw «d^priwM^eni iftett:te'*°)inr^p«t; quiiTft.re tanU
non dcfuturus ust ") plfljUQWJ uitUt»lJ_i.iDi«pid!ft
bilis- hi>c quoque, j^n Flii„)»4l npn pbseint ".) "l"'*-
n«ri ea,' quae v,olufflu^,.pno^t ") ialu '*) mta eaa*
14) graOioriiut cbiL Bw.
my-Cum c«il.-B»». J
inrtttMt*tS^tihi,,Mtin-'ii'>'V- '-•■-- -"■'-'J i'--
^»f, •■;.?'«£:'■'
19^ b «»«. Bkr«. el'«MkM*hi.
tO) antta cod. BiT.
Zl) Siccodd.; led fei., qu
«pondJMet, edidil: ^utm
tS) potuerimiu cod. Bav.
19) pn/uerit cod, Uit,
Hj tdmeA cod. Bav, ei cod, Mebn.
i:
eKcnlui opinioiii Mcl. Don rt-
rt tmmk iMk dffilk&mm tat
8T7
EPISTOLARCM Lia VII. 15S5.
878
grefcH) nudsi prae^oltin aauniiin ^regi»' 'iidco-
gniUuiicp|,'ifi' Synii^t).' T.iiirmn esl ciilm odiuin
noWlinVs^usli-i jinuiVactvursniins, ut, nlsi iiUqna"), |
«t^inl'.kiUli'a"ii;ibueriiiins, iLf rdj^niUn (iniilcm
m sLtulia 'ii;ibucniiins, iie rd^niitin (iihiIciii
ffM^' uokis^.^^^^^iperaniia sil. Si-il Jotam rerii
natf tit priiucntiab 'cummi>iido.' ,T Vale, lOoO.
/|,M)-il["n [ .i'ir 1,1 l llll.l ..■■ Ti.ir\r f[,.c
riro optimo loaektmo C^^^efariQ Sam~
,.',.■: ^ffg<nfJ:.amitp,fiUQ.sumnfo» '.'.
&IIDi>i Ulinad) v«r«v Ut Elgo>eilRi officio luo, ttiiq
g4QSce-liUeni»i)ra[tti8i:«m dEtlii£i6r^'ii*te vicistiiq
eB£vr^-tiS',u^(Ujj vemtiReF^ri^l^osnm', et, ut bc^-
Uiy«shiti!tciueroieelein'««io-tihi gcAtameeae^ Wil
nv^ciBmportfnMhBh^MdSioHyftvs-
i.<:ijilQuoil!Cfa9em ile>aptoK Mn(teBtia«^ qnam de
OTi|*iie>:ciiflviv 'lacbs:'t«JlM>in fi^^htttflovqaeM
^fniffhtmgitmi.iiidh^ • > ''Voluniiti» 'sunfnsii tam
iMiiiqileh^>:dtspHt«tr0n>^tfi"«ftiath 'jttsiptet hiauriiiin
Boi9lMfUstinm-<lignn'!l«:liK i ;)9<ftlta Tti^ri; ■q*»^
adiamfciuitMivet^lfctenemihilnihriihi Modnm cov^
i%iiS'idIqufliidp^ 'flrde'E^ttlie«io «At^*,;»!- riKtt*
meniiiit, aliquid ad te scripsi. JifatthiaS^sKho^
tion hfe-haibetishtfs^fHliekoir' Instituta^, cUdo ei
CA»/(itfi filiniri=!fe8tect«rfiftends«i''p6Me, "irat si
nalvtSTA^//(il/^.' figo, 'nt'sas, assiduitAteni, quam
MtmiiHaMteqtliritli! Bnn^jiVMtto,' faciimi t^eti,
qwhiiifiosiieeftstierttis,-' nnc*'resprtni(l«ti ffd' qn«W-
'tlami 'tn»ni><>teten>«i> epjslitiami' 'nut^am' enim-de
CAo//i(2ii1iA'TtMteiilcm'^il]f.: ■'' ■■:.;'i; !■■'■ ■■
' !■ £t tlt^iniuam .nliquid ^ :quoi)'deloct«t'eti(Mn,
ecc« litteras ad mc e Giillia n)is«.i9, ex quihnssta-
lum rcrnni Gnllirarum aliqiia ex parie co^oscere
poteris, sinc tuo consilio nthiE faciani,, si fuero
evocatus. £udl0«^fn ahinfndmodnm seqvnm egse
nobis, quod saiie optarimsKdpifK caHvat Scri-
psi diligenier ad P^irisiensem Episcopiim et qilOs-
dam alios '). Exempla liUeranun aUcrcnt 'Se$a/-
dus. ct Cruci^er^ hic epim a^del se comitem Se~
hatdo., nt luclum lev^, vp\i\\ «fiiira.Gi:ucfger\M\o-
tem. n^bul^ ;^i|i,te|^ j^i/i^^ifff^.. 3ej?e vaj?. X.
..,;. t :., .,, , ,.,-■ T . 'r- ■■•■;! ■ .Philippns,
SS) aUquat coiL Ht^.
f6) adduiil hue cod. Bar. et cod. Hehn.
S) MitlbM* CarbUiu* IWyncat.
S) GuiliElmum I^n{(anim A Slurminn ; led epiitoU ad I«n-
(Mum icripla periiu Ae*pon*ionem Lang*ei ti<l.;d. 16. lul.
No|JJ27-'''' "24.Maii,
'! ■../ ..,;i.T..'i: i.£(rfcm;.: i-:. ^;.-.- ."
-.■.E(iiiir*l^t«ittmh^if*'«i».i-!' ^■■'■! ••■ '
P^irb'jiptiM6 lOdthi^n/Camyf^driotram.
'tkf^geiiiii amico' iuo iuihi^oj,
S. D. Quod fqustum felixquG sit,. proJEiciscuntur
istuc veter^s litriusque hostnim amici, qttus spero
tibi ^01^1)1311 foxe, utinam me qtfoquc ijjsls aditm-
gsre coihitcin'. 'pohussein , sed tam muliisabesse
noi) Iic.fct>at,' et hoc t^np^ra Cv^^arf/n hac voln-
ptale i'ciii,',qua'm meipsummafebam. Heri dedi
nuncio veslrati litteras e Gfillia ad me scriptas,
quas an ille bona fide tihi rcddideiit,, velim mihi
si^iific^ ;^i/i/5 erat prof^mruA cqm his amictSt
qui-hahef exeihpla meahiin1ittf;raivin> seij is certa
de caussamtitavit consilittm.prefectipiii*. .
. .DeSynodo htu allata cst fainn^ s^ incata,
lixheiti J rid^entum fnturath ' eue ^ynQdi locum,
etft hoQ est asioniazov, tameu, si quid habes, ve-
lim te nohis tmpertire. Plane conticuisse iam
ilcnim rumores de Synodt^ yidentvir, et mihi heri
ii.irr;^vit jTuii^tim niiper revcrsus ex Ilalia, Roroae
1iuor;is fuisse adornatas et exciisaSjlypisde Syoo-
dq indicenda, sed statim iteruh) occultata^-
Res noQ habebam nnnc alins qnas stTiberem.
Quaestiofi^s habco multas Fhysicas, dc quibns uti-
naiQ tecum ^t chni Medicfs.veslris confabulari li-
cerct,' 'Pervem ehim_iam''ad eam partem, quae
inscctDifur de '.ii)!ina, in qija tota hominis hatura
nohis,' quahtoin ^iidein' jpossiimus, exponenda esl,
Behe et TelFcilerTale cnm honestiss.coniugeet (ola
familia. XI.*) Cal. hihiL
Pfailippns.
No. 1278.
/o. jffeno.
Epulol.l(b.VI. p.Mt*^. AalMnpbonHet.fa ead.R<Ui|.
Vraliil. conluui nobit 5. V. Scbultiu*.
*) Vidctur icribinilum d, iX. Calend., aam boK •
poit illam, d. X. Cal. Imi. d«Uin, eiMfcripl^,
879
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
880
lohanni Htsso
Om D. Commendavi tibi ante bicnninm quendam
typographum, sed hominem infelicem, qni pro-
pler paupertatcm adornare ofiicinam non potuit.
Nuncalium commendo, civem nostrnm, cui nomen
esi Hans fVeiss^)^ hominem roodestom, tran-
quilhim et probum. Novi enim eius mores iam
multos annos* £t affert istuc a Senatu nostro te-
stimonium suorum momm. Nec quidquam pctit
a vobis immoderatum. Si potest impetrare habi^-
tationem gratuitam , et aliquid vintici ad transie*
rendam istuc *) officinam, erit contenhis. Elconio^
synam bene locatam exislimes, qnidquid in Imnc
contuleris. Habet coniugem ac') liberos» et est ci«
vis non, nt ille Homericus, fiaQytrrig plane iners:
Habet usum pon contemnendum bombdrdaram,
eamque ob causam fuit hk cariis civitatu: Sed
cum tam multos typ6graphos Ivic habeamus, exi^
stimavit se apud vos conimodins fttlurum csse.
Quaeso te, ut enm benigne, quanlom sine tuo
incommodo potes, iuves. Poterit enim scholis esse
Qtiiis , et non erit onerl civitiiti.
Mitto tibi Galli scfiptUm dd Principes A ntk^
bis transfusum in liugoamCrfi^maiiicam, neeKt; ArciUj
Tixoy *\ ac *) plenum AeXrix^g tvqfOfiawieDg, Bene
vale. ti. Amhrosium Moibanum kc Winklerum^
meis verbis salutato amanter et revereAter* 18.
lunii, 1595.
Novi nihil fadbebam. •
liario nostro, quo ego praecipne sum usus ad eam
rem administro ^) atque interprete. Mnnc vero ex
Uteris ad eum tnis, et sermone redeuntis a tei7iir«
nabaeV^wriuiFossae^) iQtelle&iite etiam>hociah>
ris perlibenti aiiimo suscepturoHi, iikad nosprimo
quoque bempore te conferas , deque aoione doctri^
narum cum selectis*) aliquot noslrattbus Doctori-
bus hic apud nos coram di^s^rii : dt^ue ratidnes
ineas, quo resslrciri poisit pulcherrifna illaEccle-
siafstioae politiae harmbniay quaona^re^) oum^go
mihl hihil^ tiAquafaqdic^qatn^«Mio9 'cora^^' st«dio
et sollicitudine aiiimi cdmplectendumesM^dwe^
rim, committere^^^nolui, qidh fattnc slatim ¥or^
raeum Foss^m ad te dimitteremcum^) hisv^
publicae fidei obsidibus literis: pbtestawr^ etuUBi
abduci te ullius persuasioae utsf sinas^ pb ^qc pio
dancloqiTe in^ltiitbj ' VbnSies omaiqamihi^gnitilf
strtiniB/ seu p^ivat6^ MoJ seuflifalicavestvovtimiio^
miiie ^dvenerisr: mequb rt ipeaMperitibis, el-)>j[trU
vatim veiitriiie iirermaniae idignltatis^' et^publkie
in universum quietis, Ju^e omnia esse, tit adboc
semp^r ful^ ^ttidioi^ssirMlai'^.: • Vialjeii «fi i^pido
B^ukeo^^y/die^&ihim/AaiM^ld^&n.l / . />!' ^
' I
.)
No. 1279.
«Slhiii.'
Franci^cus Rex ad Melanth^menu
Edita in Manlii iim%. j^SStq^HM P«iicero in Mali fefiittbK»
•cleciis p. 94. Itcf uiq EpUv |»b. L p» , . LUmillf^ f ciit Jib. .1.
cp. t9.). Rccvsa ciiaio in Oi>p. Mciantb. yUthtrju.T.lV^
S.StS., el in BuJid hiiloria Unlvcrsil.) Pans. VjVI. p.
56. (vid.SirobaUi N<(ue Beil^i^ «ur Ullefat.T. V. p.j66.
et quae ibid. p. 68 sq. de nac epistola feguntur). — Apo*
grajiba in cod. BSfAri Vbi. II. p. tSdT) cod. OoUi. 4D1;
p. 78b. el cod. Basii. 59. p. 85»
t ■>>- ^ \*fi3
wi
f j
Franciscus Dei gratia Francorum Rex^ di^
lecto nostro Philippo Melanchthoni
S« D. Singulare tuum ad sedandas eas, qoae in
doctrinam Christianam ') invectae sunt altercafTO-
nes, studium intellexeraih antea quidem cx Gui-
leimo JBeliaio Langio 9 cubiculario atque consi>
1) Lib. VI. : PTeis.
5) lib. VI. : ei.
6) aa 000 tiabei Lib. VI*
fi
1) eceiesiaMiieam cod. BaT«
t) Lib. VI. : isiinc
^ Lib. VI : mlruin.
6) Lib. VI. : PTmglerum.
No. lasa ^ : 27.1110.
Bellaiiis iid MeUmtJionem.
Edila in Minlitfnmig. p.464tqk-et tn B»laci HUtor.^Wffr*
sitat. Paris. T. VI. p. 257. — Apograuba in cod. Bst. IL
1 pv* SS8., cod. Goth. 189. p. 85. et in cod, Gotb.MI;. p. UJ&
Vhilippo MelancAtJjfoni salut^fir)^'
£x tuis litcris et Wiis^)) ^i%di tibi reddit'X
Fossae^ scrmone inteIIexi«:c{^o&iSfin naipjaiili-
caiu christianam aiiimo, in iis praesertim reLus,
quae adcommunem^) omniuin *) quietem»*) perli-
S) Manl., cod. Bas. et cod. G^'M. adnufw*ir^i^^
5) Maol. Btwnabae yoreun^assae Foradf;' PiiA.-fSiiiuttH
4) Manl. oni. seieeiis. . . \^ . .i
6» re] M^inl. e/. .* r j
6) idea remiitere cod. Bav.
7) a/, eum cod. Gotb. 401. . . " ' " ' ^
8) obiesior cod. Iky. . i is . ■ ' ' : .^.. . :
9) rq Manl. «/. .'»■■.
10) ui privaiim — digniiaii publis^^Mm. H^mrim , mH^t-mi'
hue seniper ero siudiosissirnus* «od. ,Goth. .40Lv
11) Peuc Oulsi. Cod.Gotii.l401, ^osw. Co-|f?teis, 13»^.
Cod. BaT. GrOse. Idemquc' cod. sulisci^timi Jttber ^hh^
eojs Bajard.
1) Manl. : DUeeio nosiro Phiiiftpo Ui&iund^ihuiii ^^stio^
N, i\irisifnsis 9 nune Cardin^ilts y S. D.
I) fuiius] Manl et Bul. eius.
$) M»u\. rediLdii. .. ■ u .. *
4; eommunem\ Mant. et AvL e&nifmtHtmei^. ■
5) oniniwni] Manl., Bul. et ood.Golli. 401. mddiintt frmiiitm.
6} quieieml non baKMnt Manl. et Bui. Cod. Goth. 40u ka^ri
saiuiem.
1 •
881
EPISTOLARUM LIB. VII. 1585.
882
nenl, qood noslroruin hominuni nftmini non fuit
apprime grainm , mihi vero eliam ^) supra quam
dici potest iucnndnm. Mihil est enim , quod lam
vchementer cupiani', qoam'^) utilladiaaidia,. per
qnae iam' Aia labefactari •Chriati eccleaia coepit,
aliquando recte ooinponantnr. In hanc pacifica*
lionem^ mi Melanchlhon, per*) Deum quantum
potea incnmfae. Habebis conaentientes onmea bo*
nw;.iii!*) hi» anmroae •auctoritMis hominem hunc
Fr»m€UtcumfTe%enky cum' tilulisfac nofoinovj lum
vecoi^: quod e^ihiBgetpluffisffaoio, reipsaO^r/-
«iMisAfJoiiiim» cnm^QQei semel vesUa")cdnsilia
matilreicbntulerids''), quod boevi fore video^ nihil
ettt^ qaod de vesAro congressu non aperem. Fa-
ciat") Dcua, vuft quam^fiomae ihterite, quo.fiunc
egq ';)iprDpero, npciamico^o^ eandem ^*) utrobi*
q«t pcaeilare possim. vSediion«^^)7deerun("), qui
MLjnraneriaf^nawitfaf ktciac iideliier'^) ex^uanlnt.
RtUqoa^exi-iibc J*^sm^. eodem* tuo- et eodem nio^
•tni^^tegisoscaa* :Gnmbo<, nl^xqnslm^ me sentio
me i mdilasse apnd te et bonos *^) expectationem,
aam|'|feir:benignitate frctes <videat^?^) slistinuisse.
Vale, cx £«n»QiliiiAini '') ibii¥iA»Midvis?),/ d«!
S7. lotti anno -1686; — )
' i * r Tuus ex aiMnid .
^^ "^^ '.: ^ Gtrdinalis BellaiUsT"'
' • ' i ■ * . X ^
*-• .J. . /. u.| ■*•♦.
»*r: ■■»
l"!t ■■
<■■ *n
j^j^inM-.i....:i ;..;.• -■■■■;■■ ^ ■
i iii,i, ^- r.yff^f^K CameiQrid,
i7>jqr4r7iisfaftHtf>i||ai. Bsn''f:::'' ("
7. lul.
C I
t
^i>i : I
ilti. I f
■ » ■ 4
« • ■
D y »
■ i.i ' ' ■
-.Jl
10} Manl. ^onoff omnts: ti im
11). MaDl. noMtron
ISB) Manl. coniuiens,
18)^Cod. Bav. Faerrei.
14) cfo oon babent ManL et BiiL
15) Cod. Bav* eandtinguem
l6)-MAM]-Mairk*elBiibfii0Mi ;i>£.-.v-.:, .. — ;v......
t^^ldci^fidpUitri dod '^al>cn| Rtanli. iel &'iil, ; '.
19) Mani. et Bul. o|^u<rf ftf Aoir/.
fD). ManK/crluf vAltfor. ' ^
21) Mani. Querini^ sed ett urbt 5. Qaintin.
9:1) in yiro9nnmiuU\ lantuai babent cod.Bav. et cod. Golb. 401.
fl^ Mantiui ct BuUeus : Die S7. men$rt iulii. Jinno posi
(Uu-igium-miium 16 J6. (Mant: 15S5. Suq. Tuus — BeUaius
om.). Hectius cod. Bavari : liie t7, iun^ annn 15S5, ' In
cod. Gotb. 401 : 16. iuiii Hnnuposi Ciu. nai, 1536.
Firo oplimo loachimo Camerario Bam-
bergensi amico suo summo^
S. D. MulU mecum de Tubingensi negotio in
utranque partem dispntavi, sed illud capul erat,
ut prius vidcres ipse sUtum Academiae , qnod te
iam fecisae intelligo: deinde nisi essent magnae et
mihi ignotae caus&ae, repudiandae conditionis,
omnino acdpiendam esse conditionem statui* Vi-
vcs euim in Academia publica, ubi et virtus tua
et ddctrina tbeairMm aliqnod habere poterit , et
egtegiam opeiKinl navare poteris Reipub. Nec me
deterrerit illaj quae mffl xaJy xiv$vviav ttjq x^ff^^
disputari possont; non raultum.enim ad Acade-
miam pertinent tuqI doyfiarog riyog *) angi te
video, aed de illa tota re, mi loachime, tecum
coram oonsfeitdi loqui, etnon sine teste, hoc est,
BOffl sine gravissimis autocibus» Quae mea fuerit
in ea^cMSsa BKHderatfo, .yides; ^as habuerim
caussas, cnr non conteiulerim vebementius, co-
ram exponam., et nondum me consilii mci poeni-
tet. Tibiquoqne totaresfaciliorcst, quiaminus
implicitus es his cooiteQtionibus, quare libcmm
erit tmim iudieinm^ . Opto itaque ut Cbrislus gu-
bernet animum tunro, tit atatnasid qaod erittibi
utilissirouro, deinde quid maxime sit e Repub.
Sed roihi vidflur et Reipub. futura conditio utilis,
efc Aibi^ ei hoc tempore non aspernanda. si hic
mavis vivere, signlfica. sed meas dcd^itationes
non ignoras , nec solum periculis nostris moveor^
sed olinmattis^ibusdam rebus. Permitlo tamen
tibtr-^^^^^^i^ V^ malis: si velle te nobiscnm
viver^ intcUexero , non dubito facile perfici posse,
at4ionesta conditione inviteris»
rNofhiamutm^i commendo, de quo sacpe
cbnstitui ad te scribere, sed nunc plus erit in meo
testlknonid auteritati^ cnm ipse proficiscatur. cum
in rfiis litteris^ tum in studio luris fehciter et
optima cnnp spe ifersalor. Assiduitas eius etdili-
genlia et modestia magnam Undem habent, eique
singularem benevolentiMn in hac nrbe praecepto-
rxxm conciliaruni, quaeso ut enm proceribus civi-
tatis coromendes. oi ix^9^' ^^ didaxfig evaBJioyg
scripsenmt ad kDpecaiorem, et postulant, ut con^
stitnat tempus, inlra quod velit movere ahquid
contra nos, si non constituat, seipsos esse motu-
rosbellum. Vidcs quid paretur. Bonevale, lo-
stridic Non. lul.
^ Philippus.
^) de coeoa dooi»
8M EPISTOLARUM
Ife;^|M- (imi^ fort.1».)
C^turtoTU midarh. -
pfin. SlrrtaiJj pur,(, umcio gua de.cauju, Mtl«n,
. cinn.oaiiM^ ■ub(cfip>«rU^«/.rMiAMr;: nou^iti^kMMa.
plito, i[r»m non ante enuunt (55*. ■crtbi poluiiM. Ouii
lOe ceBUtrio, cul i&\^iU; fuuHl, plMie tionfinM'. Vltfe-
lurpcrlinereidaiut.;lS|l5 ,; , - :;
SDtaii »»Oitfr,S)^»J,(j»»r]t, ,,StKtnwiiii,s|h(n'.
gre ;E»ic..^lui|itmanii. ,<,iKicao|)l i4i,in',lt.,£. ^(^(1
wtmtrft, bof (l.,e. pt!> ftltjl jiemliif) uitfni^lUn ilnn,
^nb iti) bocd e. (S. fo rifl liie,3tit bitftnol-dot Itittn
noQtn, nittt oljnt 3fntnj,Bii (afltn w»Utni ,^,..; , :'
Itnti tcftiii^ pnittD ,£icii^<n:ll«^ & & M
ettmptl in36ratl anftljtni ,l)s.ip.(iii(()jwti|ine'Jila^
un» Siottteoiiie a'in<f<>>^:i>>i>'0n^,^.llft:tie.'9top|)ir
ttn nittt t>ie,^^«gi.4me fhiMltfgowflK^rlU^iSliae
nnb anbtrt. .., -.., ,:,,,j;yj"
9iiin fyiim bit .3>tp|)!)tttn..il)ce,'e()i4ltC::9itoi>t,'
cbet fit finb nt<()t aleiii Ji:in^«ti»fea,:fwi)tniiim^
ftn ^auftn; ^abtn »i!),Stomm«t,.ii(toWci)tt»,|«(ntlO|.
8t^6ct, mic Bott jii «lift.fpcot!): btint Silzi) i|l
nii^t baS &u^trti(^ SSJtftn unb Gtctmonien,
fonbtcn alliiit, fo taia bioSBiIt IJtlirt, l(t cint rtdjte
Sirctjt filc unb fiii, ba ISotti» »oct i)l, unb cetitct
@lanbe unb ©t^otfam. TOxc bitft Xica)t ift tinc 3^it
rcinec btnn bit anbct; btc ^A/tt micb oft ifitlmnttlt;
nnb lienMi;) bucil) Sott mitbtc tclloctt,, unb till!ira1l$
roo()l bti ben ^iUigtn 'eStbctdmi «rtk Si^^^n, mic
bcnn bie a()o|icl ooc G^cijli Xufccjliiiuna »itl ti4ti<!)tic
iSa!)n ^dtttn. SBio nun (3}otte6 .ffioct iji, bn ^-0^1^,
wit @!)nfhl6 fpcit^t: oves meiie vocem jti^am i»i-
diont, mtint ^iiiiiaft !)it>n neine i&timmt.
Sacum ftnb alit ct(!)tgldubigt unt^ ^ottfiit^ti^t in bic
ctii)ttn Siti^m, fit Hticn liiitet biif9)5^'obitT>ci bcn
Unfttn. et il) ititi^ iuntit tm 9a|>fl. gcnitfinv abif'
oitl®tu(t ftnb fi^mai^ uib nttbnntttt gnbcftn. XMer
felbigtn Xttittl finb uin bntd» ISIottti Snabt ttnni lld;'
tet. £agc!)6tcnnunjnbitJiici^aIt, f< fol(i)t iSot.
trtmott unb (9abt ju ilitfftcnig biav^tny fte finb un=
tet btm ^apfl obtt .bti onbtnb ..iDtt fBttfblsnl obti,
nnb (bit) fo «otttl Soct nitbammtn , «tlibitn nid^e in
bit^it(!iai, fte Onb n)0,^t woain, bti bem ^p^ obtt
bei anbecn.
'LIR VII. 1.836.
m
*) Forlaite MelanlbOB baec Sbtrhardo v, d, JDoim, n^upt'
tnani ju tti|fita4'' acriptil. iFoerilemann.)
i?» ''«"«W.fiKSti.^.winim (MibeK itn ik^ boi
ilOnii.cBorism Jiinijrnii; liJliitntoif iiiwi* f^9tt»r'ui»
ntcdt ton b'r,»«i»tn:tt*tm4Sict^m- 3c!|:^I«'iSi,
ti,ai , «xllyn, JliiiHBfiuo,- unb 'Jh^ufiinnS jHci)t(l ^
iKii, imb biL- .potigc jiiKfjp; i,«.i(( jltj 8)j[,fVircij(i^.iB.'
lit: 0<in -J.>a|i|}, it(l)«,-a,ouiii ju ®iinr«i» !*n tfntfrAkt-'
btriti »1(1.11 'ilcHffln jtja„t,j,f,i,i(^„i(l_ j(,fi,g[^^j;j
im «updlictitJi (Sibiaiiitijnil «tn ecreitiiJmrti niilitjeifli
ijleicl) fiiib. aifo i|i unb ()((iljt eint cteljFrrtnfgc Sit»;
i)tal»4 bj<i«l(>ii cint 3itt tiiiiini.lflstianii^iintin.-
.,n.i.,f>DS,!l))ir «btll btifii8ifH,6ftlniii<l;(; |j*i^(ftfani^iiif
!)at ilttl (Sntfi^ulbignng. .etfMi* «>|.tfoI8«i fit bk ci^l
BcljK, nictit alleiniu tincm fonbeiftin oiHcnatfiWli;'
niie i^mm) ift, uitb crainibm, ble 6!»if)en birtot.'
l>™ •). Siim anljern Iwt bec aupctli(I;c (SeOorfli|ifci(i
SMoiili, unt> macden, S»cnfc!,(nfa|ung" ni«)( «Ttdiin
»4 em ¥ci<lkr tliclklj.nfirtiiioiixii f«nef..8ift^off(fe*
lj«t^,.tioniit i|1 ei; ni((it:pon btt t()e(|l[iif,tn «ittfirti'*''
9<fal(en. @o finb ojit tiMtliig. aUCieit (ntn .8t()titf#"
II» |ie un5 njolliai a«n[()nim, tci (fl, ®o(te6 ffiortnift
uerfolijcn, ,: . , , ; ^
aSeitir fiojt mon: ift jnMc Sirdje gtiriftn, fr
tonn bo6 jBctdol!) o». iMitiec atficilt. nidjtiinveclit »«
■«otnjott: otjlficS cicljlt^R^t Ifli unb bleflSe^, f(l'|-S
b(uno,0 auit) etbtoticn boiia, tie,,,, ',» fTiib»i&
olIeuibii»ifd)iJlfi,Ditvfinl)<. ttsflnbati* tiittit*
uno avtult(!)et (SSebredien in bet «itd^tn aenjtfeii, uib
rattben no<^ i,ettbi!iMn9tt:|inm!)((t%t3'ri»Jnn boS (BiJi
lioll; Bon («ibec Seftall, bie Wif f,it Stc KoMtnjJI-iiSf
em guoufamec m»tnwi); ilHfi'i'Juim-d7r'Sil|WTon(ii
auf eigenc ttioal;(Hi (»«tc6»i(»fl( «(«t-tSiijlttS a}iftij(j
ucii, btt S»iii(irouc(] mit bcr SS«'<(itt, btt .9ittW
bltnfi, uiib(mbtr<6, ba4id,nid)tj5(,(,iiiCTn. ''' "'-
aSec nun beibcc (S(fio(i:biioild;ta)C()Hidi.,. btrJHi
. mt oon btc olltn Jtitd;(, ()atsi,i!(6 bi/olte SiW
olfo BtljaBen, fonbtimdijt tiiicn«i(ilitont() .fii»tii,'Nt'
in ber Jticcije einoetifftn ifln Srt btii((cn(t felit S)W'
lcauen fejen aitf S()r(ftnm , unb fodit a(fo butiti (SW
(lum aSeCijcbuna fdnet eiinbt, nicfit ooii nitsen tiaeMT
aBiicbtattit, btt faUt oid;t,t.on bet tectittn Jtirckc, fe»'
betn (a(ite(iien,gSipl>taii<(|faaen. - , : l."
: l5e.S,,mpl(e'ii<!)tnfoci6«tr'«fl)lMI'«*JMBt
iSm )> *it.*\li)' »0« tiiillt.iftlW jii<*«iS«S;
batnm t,iinn,,ee IHamifMtitilflt^i^-^sSt
mon foU «iK^ iuU),8Bett<):'nMi) l8«ttS«ll)rtitiaj(ji
*} VidclDr in aninin blMiaac Aatliiap'ialai^«a ' MdiMiiM— ^
ani pulahalur occidiiae loaDncnt Scbanaiutii . auod ei la-
iberoi obtecti in epiat. icripia d. il: lol. 1535.
1) eleni Forltute' (l(en, HHftcbtn.
*) i. o. unb l^te HBttle.
EPISTOLARUM LIB. vn. 1335.
886
Summa: i^ btrt bnn^ OottfS Onobe nt^t oon
!» 4^iftU4Kn. Jtitt^n gffaKm, wiH au(^ buir^
mJfitTlfsmtstimthtn! t»itfi^r^i(^9( fdittti
@()tt n>ill/ tn fo(cf)em SaU ntc^t anbeird vatben. @o etner
in einec ^facc ifl/ ba er nt4|Mt beibe Qefialt baben maQ,
will i(^ md)t vat^en, ba^ ec oon SBeib unb iCtnbern (au?
ft<, t^nb-^Ne ISretvfltthtttTt^' m Ccr^o^ta Wr.ac^tc;
bi(|in i^.;^Kift;, misertcanatum m^tgts l>olo, tfuam
}i#^,oect^;«SSaett itebein«th$etl''8R^ttt4n(^< 1 ^(fi^fJriifrw '•- ®o mog*''at«^''rtHef 'jufcfeb,en fepn niit
^ Hmy l»eiinr»M-«oond«tiliiprdtt'(tto(^elf 0 ei9ci; ©«Sfilt, ba'Kim ia feinec :9>favce nic||t beibe wtrb
fS^f^Wwftttl^Ji^ttWifBifmr-^pWw*^»»^^^ Qntid^t, unb bec gebl an tl^ifltit^ rfl. ©enh man
iffc*ij^w be»fltiiSi5»ff«9p il^*et*Wb«rf;iBmuo.
mf iis^ \mt^M^fOt^oififfiwif^'i^mitiixm
Ifiifii^v' >iifl< «ttt'Aic<^e<tiw Bttt' ceftKir tfl «itilii
ti,pa$ gXipbniwtr fteafefi «ri^^^p oehl^^ Jtiir^
fm- cift^i^rfi^itlbi^ f#;: b«il$K"®V{(a¥f
«JM:'^^''»*^"'"^ •'»<<>^«'®*'<»& ^^«'«IjTaf^''»,
^'n^^nj|i;rSi>inftm 9(tltnnnrt}blt(bm.i''l0{{ff^>^t(r
tnmnQ wirbecum beutfci) fiellen , boS t(^'lii't^iitt^
tf,M«J(^iW»bif08f (i^IfccljeniJilfiraOrfifirp-o n6«
;i;{j^.)tt(i((feit)iQ«<^; hemffm^mW^^ Wj
jr ^ebuQd; iRr 4SAfAtW'iM ^iHm Mm
'^(i> (^laitbvl / ni4)t tfon.ikgilit%c^'SSifttftlg^
(ef^, «>^,|(^e ®0!tti9«faQi(n^'4mb'ftaHitmf^
^A-'j>b.wic gk^ m^ ji)rifcilS)"4^ KntfiiVfdmtitm
k(i.c;:^I(^r3(RtMci.mb^':Ritt-:jel^'-6^ifl it>1|reti'
ftjjll^v.^r .-•;,ji ;V','r ,i:^ ,!!!.)';"• ■■'■■'• .''';-'•!•■'•
)tf^e^i^M^,6^a<lie b(ib«;<S«f(i!^eti >gedi»t{ct ^
^firfl>(ii»»j%i0 i«t(|ttf ')i^ f«ft(|«»^ drfo- 0eo(tiiirt
i»«it'^,.n>a|>et( ni^t ^fi<'ijfllBerp{|itH| lihr^tec e«b*^e;
ii»iii:,r-^riK!gef¥tfgt nJilcb, bafferbamr 0etro]l antwocte
nnb< betmhtf; ' Qtft rtian fcagt; b(icf moii TO4)fontn>octm y
benn |>etcu$ flfci^':''pdtimtes sicunelu/fi rotimta-
tei6 3e& tSmn'm\ liHirv^otrHi liHi: leibmy^foQm
i«((|f4mgifi>»*crtVa|tfIaiifeii-='-''^'"' ^ '- •
W'^i\^vl^mtii1^t'e: eMt^ kkti ttnb 'einfdU
! tig(d;aNb(nf»rt m b'i)t~ Jiic^i^R^itnb^^^dhc^' bed ,®dcca;
' mmtS. ©ott tc6fie (S. 6. feltali(i). @, @. riollt mic
baira(mb®(^n!b^iR>"gttt'9altiht/ unb fb @. @. iDeitec
^i<«on'Uitt^«r'bt^ut{^'Vo(It;' fiJilTmo oielii^ fann
8cd»ifi%(ib^''®olt'b«W9t'®:d;- ''
• •-•• '!-..-r.v '.i:--.' ■'■•■'■•'(Qfto.'®) " ' •■■■
-■.i.'."»,ri': :••? ■ •• ■ •• " ■ »i)iffiger
..'.;;■...'■- f. J •■ ' Phin^inis Melanthon.
'rf
*f.
K^fef»i»<n5niW^e//i««i^ 1i#'««bidittl)oHtbec "il«
" i?^»iir/ai^»iQ''i®' i|^I«ir'W<m)»i>{:'etf)ai^(eH;
rib# aa|? a»»w8iti.n'lB«r'!J&*rfVf<i^ *)nfl
an9f;n 9|)#ii6k8^ot^^^i<bV'jeittb^ ^e^iibt
»% 9^atm/- \m bpd):fliu^t iaBe0 gAot^m/' bmii
^^j«;.,a)te,SNf<l 9<Ntra.- ;!^'nlaf [mafcT ec v\6jt
ieti,' bof ba$ SSeiJlhja»S'¥ttttt'i^!jG^' b<^b ii^ grra^
^tt;j^%-ti|erbnft9)atlniinb;^bi9i^'blrtbm; unb
bf 9|^ ^&()f « (^m tknii bfibe ®efldt. •Dertit
oiR ^^V ^««IWtJL^iib' bCIBh ID^e^, tRotf^ii am 9tm.'
^;^ie^jebim^1]^iiBn!^{nbech f(^u(btg getoefi/ bajit
»tt mef)r oerppid^tet ()at benn ju Seremonien. 3<^
' Ni»;.t£8at
»■ m '■.■
i . •• •
16. Iril.
I^f4^tj^ei^^ : adiMaletrithonem»
»■ ' ' ' s
' 't' E CaJ. Batari 'VoI. IT. p. tH^: Partem aliquam huius epi-
•[ . 'f^tfife.^x Mi^^-yea^in Odtf.tilHiSt Seckend. in biaf ■»»>-
" IMoiia(n'pc^(ninaretrt 'epist. cHila baf)es in Manlii
?.,-J •.! •.■■■'.»■
• ■■ .< ■
ImU S>ilin^^d), mendost.
• •• i^r ifl 0cbot(}cn wortcn tcn t)rr ju mtafcn.
bist* Lulh*
'o^ru9u$ elc.
farrag.
rrprpk^^- «Om *p<i|;tirp£Ktf'ia' cdtf. ^Gotfa. 40i. p. 105 b.
- : •;.l»y(i^;,;,,^&^^^ s. n. p, ♦)
Sero Tpiihir «pjstoki^tCDi tBdflkAeftt, qnteim nono
Kateudaft^^yrdediali;; 'ScripsiMiim haec septinio
Idps tutii t^'*'i)'t'^ oumctHidQcrimt^ tnam acoepi^cm,
cuJMB^i istA C«t;rc9ti(to; -' iitJ?JA-NormanniaetPi-
c;^fjdi^;p9D hoscjeidies didteotxiiii habiiif; Vorraeus^
q^^ fefti|lai^,;CSnfcstinf 'eo ptofisCtus estJ, et quia
lirtecac Iumduoii ohsfignatfle* er^Mv^lnetniui poluit
tuto fpmmittere. Et^e Tetua eC tisu ecclesiae cst,
*) Accepit Mel. hanc epiat. d. 4. Augusti.
**) Videtur Mel. aliani etiam epist. praeter illam d. 1. Aug.
1534. Bellaio scripsisse. Inlelligitur vcrOy Melanlhonem co«
dflm tmijpore, quo Slarmio^ acripsiaso.
^f**) Men«Josa haec vidtnlur» nam in fine episloli
dicilur d. 16. lulii.
scripta csse
B87
EPISTOLARUM LIB. VII. t5«&
888
iinle eas a Langaeo et Cardioali fratre lectas ^%%t^
qiii tum cum rege erant* Quare nec omnia scri-
bere possnm, qiuie vos requiritis, nec tam pruden-
ter deliberare , quam res ipsa desiderat* Dif&cilis
quidem deliberalio cst, sed tamen nccessaria reli-
gioni et Evangelii incremcnto, Itaque breviter
tuae epbtolae respondeo.
Caput tuarum curarum id est, quod metuis,
ut huic genti et ecclesiae prodesse possis, rebus
tam periculose concitatis. Primum enim hpmines
p^multos es&^ proiectae temeritatis, qui aut re-
pentinis aut periculosis consiliis utuntur, aut fana-
lico spiritu agitantur; id vos re ipsa nuper in uno
Gailo comperisse ; deinde , fore , ut minora qui-
demvobis condonentur, graviora autem vel promis-
sis meliorura rerum vel importunitate aliquaoppri-
mantur; et quanquam isla.snmma sint,^ tamen
esse *) futurum te, si spes esset, posse regem prae-
moUiri hac congressione, ut aequior esset in ma-
turanda et confirmanda publica Synodo. Exposni
haec amicis meis, quorum communis causa agitur;
literas etiam tuas atque Buceri dedi , ut legerent.
Video enim, hoc pericukim etiam ad me spectare,
nec quidquam velim accidere , quod te indignum
essct , et quod Evangelii causam et Christi gloriam
perturbaret. Itaque priores etiam illas literas,
quas accepisti , Langaeus vidit , antequam mitte-
rentur, iit ne quid scribcrem , quod non probare-
tur et alienum esset a regis vohmtate. Quod vero
rci ixHrov ov navv roig cjttoi; avfupioyel '), tu ne
secus intelligas atque ille scripserit Scripsi tamen
ego tum ex eius voluntate et consensu, scd ita esse
interpretor, Langaeum de loco Synodi scripsisse,
ut ostenderet, regem ad caetera prope orania facile
consensurum, quae a vobis proponuntur. De loco
autem concilii posse oriri controversiam propter
varietatem et loHginquitatem regionum , ui intel-
ligeres, regem neque a te neque a vcstris dogma-
tis magnopere esse alienum. Nam eadcm mihi
ium Langaeus constanter afdrmabat, sed iam cum
rege est. Quare ad postremam illam partem pro-
pter haec nitiil habeo quod rcspondeam, et sem-
per credidi, secretam fore hanc consultationem,
ut rex suo regno consuleret et minore cum pcriculo
statum ecclesiasticum corrigoret, et illa supplicia
constituta fuisse non in pios, sed advcrsum cos,
quos etiam ipse censes cocrcendos» Quos autem
1) rsie dedi pro «t , qnod in cod. lcgiliir et menduin ett
'ti scripii pro avfitpmw^ quod i
t) 9vfAipti>yki scripii
Iwbct cod.
nunc in consiliara mthl adhibni, qui non nmltt
sunt, quornm fides sit explorata, fai omnes mecnin
sentiunt, ut veniasi idque necessarium esse in hoc
rerum statUi Nam quod dubitatis, posse hacn-
tione adiumenti aliquid adferri, facitis id quidm
prudenter ob diversa horainum studia, mult]]^
cem voluntatemj et ad versariorum potentiam, sed
ut concederem, nihil profici, quod non confidoi
Rex tamen ipse non est exacerbandus, cuius Civor,
ut fateris, necessarius est. Nam quod hucnsqiie
hanc causam soliti sunt ante cognitionem praeda-
mnare, eo venit, quod panci reges sunt, qni adiu-
tores extiterunt Quam obrem recte iUom ad ex-
tremum adiecisti, unde coniiciam praemoUienduin
es&t regis animum, cuius benivolentia plurimom
sit adiutura. Veruro si nunc npn venias postquam
aliquo roodo consensisti» postquam ille literas sua
manu consignavit, ad te misit, et legatos ad^idit,
cum quibus tuto venire liceat, vehementer metuo^
si negares , ut id aequo animo ferat. £go ita exi-
stimo: si haec occasio ante annos decem oblita es-
set, libenter arripuisses. Mnltum est enimultro
vocari, favere, adiuvare quantum Ucet wMmiVn
cognita causa« Nam si cognovit minus est.poi-
culi. Quare obfuturum est plurimom , si rex oe-
dat, aut sibi fidem non haberi, ant vos vestrae
doctrinae pariim fidere. Nam in eam partem in-
terpretaturi sunt adversarii, quanquam ineaspm
sententia, ut existimera, et prope necessariom esse
religioni et Galliae, ut regia^ expectationi satisfa-
cias. Non euim est, quod metuas iniquorum ho-
roinum potentiam, qui pro Christi gloria quicquam
sibi detrahi inviti patientur, Rex ingenio est pcr
seacuto et prudenti, et natura facilis, et llboiter
admittlt rationes, et hi ipsi , ut ex Langaio an-
divi, tuos articuloSj qubs misisti, prope magno
consensu coroprobanint, etpauca quaedam attexne-
runt« Credo si adesses, si praesens regi per intcr-
pretem loquereris, et rationes vestras exponeres,
mirabiliter eum inflammares. Multum valet bons
de aliquo existimatio,antequam causa opiima cegno-
scatur, etmagisad Christum intelligatar pertioe-
re. Neque eiiim sic debes cogitare, dissiraulanda
esse quaedam in hoQ principio» et qnaedam conc^-
denda. Imo rcx tuara fortitudinem in rebusgra-
vibus magis laudaturus est, quam decUnationem.
Barnabas f^orraeus *) qui nunc ad te cum Hteris
S) Bnrnab, rorr. et ^uae •eqnHmtnr legnnlur etim io M»
lii farr. 1. 1.
889
EPISTOLARUM LIB. VII. 1686.
890
et mandatis reg;iis revertitur , sic *) est de rebus
oinnibus, <]uae ad stisceptani abs te pacificationeni
attiide^nt, stmpli^sime edpctus , mihi ut supervaca-
nfeUin videatur scrlbtr'e *)^' .'jiritlscttim eum prope-
^i^ ; coiisensuturo '\[ I tji*qie^' W,- ^dbbrtdr atqtie
"^lJtCnSirislum bbits^^ rei gerendae
* ijditet mortales omnium pulcberrimae ne deseras^,
'Vale exjCocceio oppido, die 16. lulii 1535 *)•
' Tuuis tibique ex omnino addictiss. Guilielmus
- Bellaius Lan^ius.
_ I •
^ . i - ' i
' . '1
5ip. 1244;:
1 6. bil.
®o nun befldnbigc SScfferung mit cinem obcr mcb=
rcn ju l)offcn, ntJget il)r bennoc^ ®nab erjcigcn, bcnn
ba6£atferl{d)c@bict a\x6) cinc ^a^ \)xmn }ulafTet. ®ott
bemdl&r (S. '®. dilejeit gndbtglid^. Datum JBittcberg
%m(dit 'iSd(^DiV?sibhis Apdstoionim 1635.
@. ®.
wifliger
Pbilippus Melantboii.
-r-
No. i2ft5*.
18. lul.
Eberhdrdo a Thann.
•{■ Cx dutocrapho Melantli.j beuevole mecum communicato
a Dom.^ohiliis. a '^rhahn in Thann propc Fuldam, (Ko-
'-t l»S^'U>^isch«iKilmm<:rer). I' /
^biM %^^mim m^ %^ s^on der
Tkann , HaubtnK)nn $tt Isctiacb , meincnt gunfligen
i/^
S^mw
■flOlclW toiltige JiienPe aut)i>r. 'eJeprenger , '' ©^renDeftcr
• *S^ S^anbtmann. 5d; "f^ab non ber ffiicbertfiufer @traf,
tabon S. ®. gefc^vieben ; h\ft Theinem gftnftigctt ^crrn
DWetoi* Wffrlim/Qt^W, nnV fftbieguttfer SBrtenfcn.
"Si* rel^tferliofen'^fornc|!V b& ni6)t fdjcittbotlid) Urfa^
'<|fen'fc9ft; ba^ beffdnbf^c Seffeifundp boffeh, unb bic
bWt S&rebetWuf ctn{)&ng?n (iut befJfirtifcfn in fibev^
f^cfferi 83cferintriifi, t^tidtl; Urtb recf)t, bie ^d)er»)ff
Ce.Wc] jut5raud[)en> /au8 Urfai^cri, bic (S. ®. felb
bt^mfcnftfnh- ■ Senri 6.b fxc QUiii)tim anlrre* Tfrtif el
^Stftti, bcnri ba^ fte bic i;inbcrfauf * bamtiiren unbab=
^tfntriV f*> n)dr bennbjd^)' Plas [Potestas?] fc^ulbig, bems
"fdbigcn fd)&b(i^en3rrt^\im ju m\)xm\ baju aber fjaben
■fic o^ tnei)r'b6fer 5Crtffet,..unb finb Qcmjiniglicl) alle sc-
■rfitforf.' $)chn biefc.TCrtifet ITnb sediiiosi, bap man fci»
• 'ttfit @ib (t}un foO , buf riiah nicf)t eigenS [eigentl)uftt J
-^dbcnfottac. ■' •
•"' " 9lun ifl beS ©ellitt S5efettntnip feljr fred)e* SBic
bic |)crfon ijl, waS fein SScfen unb ©itten, baS f6nnen
n>irni(!)t tt)i(fen, bdjufirib bie itt)een rciapsl, ber brtttc
fd^efncf ; ats fe^' er diiB' (Sinf dlt ttrit^erffil)rung fcineS
©AwdbctS bajii fotnmcm ''
4) Manl, /ii« , mrndosCi (l'anlo po^l a pro e/A.t,)
5} - MaoL <t/i//enfci iiDnffili»^
6) Sicsatii diAliiicie kcripluni cst a Bayaro^secl pro eum scri-
benduiii ei, \ei eum eoy nixi putea, fia\arum aii(|uid prae-
teriisse. Manlius verba : praesertim etc. uon liabet.
7) Manl. differas*
3) Manl. VaU ex oppido N. die 16. /m/iii 1535. Sed Bel.
laius ipse supra scribil: sc septimald. lulii scripsisse, i. e.
d. 9. lul. -^ Puto euni epistoldni scrihere coepiss^ d, 9. lul.
aed eam finivisse d. 16. lul.
BIelasth. OrcK. Vol. II.
Studiosis.
f Ecod. Bay. I. p. 986. et cod, Basil. S9. p. 126. Quani-
(|uani Melantbon auctor es%t iion diserte dicitur in cod.,
tanien boc seriptum bic praetcrmiltere noluiinus. Inio
. omDca .scbed<i8. Academiae « lenae editas , bic dedimus,
quippe bacienus oninino ignotas, et fortasse plurimas a
' - Melanthone, printipc doctorum lenae tum docentium,
cpmpositas.
Reclor Academiae f^ilebergensis.
w
Domini Doclores et Profeisores existimaruiit, ad
suam fideiK pcrlinere, ut, quantum possint, con-
sulant vitae scholasticortim. Cum igitur intellexe-
riht, noh salis tutum esse, relinquere adolesccn-
tes in liuius aeris contagio *) , delegerunt locum
salubrem renani^ in quem bona pars Doctoruin
et Professorum scccssura est, Etsi cnim hic terro-
ris ct *) trepidatlotiis adhuc quidcm plus fuit quam
mall, tamen periculo iuventutis magis movemur
quam jDOStro. Itaque si qui scholastici tenentur
studio nostri ^), his duximns significandum esse hoc
consillum nostrum, ut se qiioqne lenam conferant.
Si quid videtur incommodi csse, quod longius sit
i!er, compensent hoc alia oppidi commoda, et
multi invcnient gratuilam habitationem in Mona-
slcrio ciiis oppidi. Studia, ut speramus, mvita-
bunt aiiquos, quosetiam*) movererespublicadebcl,
ut frequentiam Hteris ntilem efGcIcndam esse du-
c*'int. Non dcerunt officia nostra studiosis uUo in
genere. Monemus itcm, ut qui hlnc dlscedunl,
fidei suac rationem habeant , ct creditoribus satis-
faciant. NonnuIU per hanc occasionem discessus
in platels armali incedunt, ' el tumuhuantur. De-
cet autem studlosos ^) hospitalia officia raeminissc.
Ideo praecipimus, ut dlsccssuri modeste ®) se ge-
rant 18 lulii 1585 ').
1) Cod. Bas. contngione, S) Cod. lius. ctc.
8) Cod. Bav. nostro,
4) quos etiam] Cod. Ras. ftos eiiamsi.
5) siudiososl Cod. Bas. scfiolasiicos.
6) Cod. Bas. honesie,
7) Diem et annum oon babet cod. Bas.
57
8»!
EPISTOLARUM LIB. VIL 1656.
No. 1286.
20. Iul.
Amico.
Epislol. lib. ir. p. 548. (Edit. Londin. lib. II. ep. 568.) —
Forma loquendi non videtur e$st Melanthonis. Si fero
eiuj est epistola, anno 1535. scripta est. **
Amico cuidam.
S. D. Senatus Genensis rogavit nos, nt pro eis
supplicaremus Illustrissimo Principi nostro , ut re-
stitnatur eis ius venationis cniusdam, nec leves
causas habent cur hoc petant. Nam et equltes
nunc in vineas ipsorum, cum damno publico ir-
rumpunt, et gramen certis locis usui fuit antea ci-
vibus propter illud ius venationis. Proinde scripsit
Universitas ad IUustriss. principem, et causam
iUam oppidi de nobis bene meriti suscepit. Nos
jgitur rogamus, ut hanc causam pro vestra huma-
nitate snmraa adiuvare velitis. Scitis, quale sit
oppidum, et quantum referat hoc tcmpore volun-
tates talium hominum devincire omni genere offi-
ciorum. Potest autem in hac re Illustriss. Prin-
ceps gratificari ipsis, sine suo ullo incommodo.
Magnum beneficium arbitrabimur nos accepisse,
si diligenter adiuveritis Genenses in hoc negotio,
quos scimus magnam in vobis spem suarum fortu-
narum coUocare solere. Nos ut erga Genenses
grati videri studemus, ita dabimus operam, ut in-
telligatis nos erga vos fuisse gratissima voluntate.
Valete feliciter. Die 20. lulii ex Witeberga.
No. 1287.
2 1 . hil.
Concionatoribus Augustanis.
Edidit Walchius in opp. Lutfa. t*.XVII. p.2511. banc episfo-
lam germanice versam e textu latino in msto Argentora-
tensi , quod descriptum lecilur in Seckendorfii hist. l^eform*
Germaniae ah Elia Frickio p. 1190. item a Walcliio in
opp. Lutb. T. ^VIL p. 68. no. 27. Dolendum vero est,
\VaIchium non tcxtum latinuni , sed Tersionem suam de*
disse. Eandem vero epist. , sed etiam germanice versam,
inveni in cod. Goth. no. 91. p. 93 1>, xiin acta totius litis
de sacra coena , anno 15S3 et sq. Augustae Viodel. agita-
tae habenlur. Gum nohis non conligerit textum lalinum
uancisci , hanc e cod. Goth. versionem hic dedimus. —
Miserat vero senatus Augustanus Doct. Gereon Seylerum
et Gasp. Huberum (d. 21. lun. 1555.) Viiebergam , qui
postquam comnforati fuerant Norinbergae, mense lulio
Vitebergam venerunt. Primum^ Melanthonem adierunt,
et is eos ad Lutherum adduxil, ipseque cum lona colJo-
quio cuni legatis interfuit. Legati inde profecti sunt ad
Ernestum^ Ducem Luneburgensem, ut C/rbanuni Regiumy
eius theologum, Augustam evocarent. Redeuntibuj Au-
gustam datae sunt literae Latheriy Melanthpnis et lonae*
Uabes hic ep. Melanthonis.
S)en 6^rn>i^rbigen ]ttnb xoo%i^ttal)xU% -
SKdnnern unb^irten ber £trx^en }u Xagli
burg; bie baf 6t)angelinni 6|>riftt (e^ret,
feinen Ueben Sreunbem
Unfern ®ruf }u))or. SSfirbige nnb Yoof^Igela^rte aUbb
ner. @ure S3riefe geben ni^^t aQein eine TLnyAffox^ fM
red[)ten d()riftli(^en @em&tf)8, fonbem ynQm md^ mtm
&m^ ')/ ber^atben mir eure SSriefe ttm biefer be^
Urfac^en miUen fel)r angene|mt ftnb gemefen. ®o ^
i^r meineS Urtl)eilg unb aSiOenS D. ®ereon )u einett
3eugen. ^erfetbe rnirb euc^ aud[) S)oct« UrbanS ^
hzn toijfen S3cri4)t ju gebem S)er ^xiOQ ^at ff^) gegeii
^oct eutl)ern felber entfc^ulbigt ')/ ^mit etgner ^OBBb
aufS fleipigfie gefc^rieben*
9){ein®emut^ unbUrt^eiloon ber6oncorbie imfw
Sxti^n t)offe ic^/ eS fep atlen frommen SKdnnem »0^
n>ijfenb. ^Rici) ben)egt auc^ n^enig ber Ungele^ten viri)
beren Jo ein falf(^ Urt()eit oon mir fdtlen ; benn n>enn i^
!6nnte bie Soncorbie firbetU/ fo moUte i^) ait^ metn h^
l>en barob in®efal)r fe^en, unb i(|) |)offe, eS^ fep ber
Soncorbie f4)on ein 3ugang bereitet S^rijiuS looile
regieren unb leiten aUer ^rommen 3(nfc^Idge« 34) xM
euc^ auc^ ber^atben gebett)en unb oerma|)nt ^obeu/ bap
i^r toodet bie oorgenommene 9Rdf tgung ^anbf^oben,
met^ mir n)o()tgef dltt ^) , unb - xoxt ii) ^offe bop fte
ber Aird^e fet)r erfpriefilt^ fepn n)erbe« Sd) meif nt^t
xok e8 nun f ommt / bap man fo fdumig ift tm ^im
menCommen ber ®etel)rten / unb freunblic^ ju reben aut
einanbcr *)\ abcr xoii xotMtn inbep burc^ S3riefe nit
einanber rebem ©ott ht\)\ii euc^« d. 21. lulii 15S5.
Philippus Melanthoiu
No. 1288,
24. Inl.
Lectoribus.
f Ex apographo yetusloy quod habuit et nobis deacopiil
Veesenmeyerus , Ulmensis, A Melanthone vero conscri-
ptam esse hanc schedam» vix putaverim.
Rector Academiae fViiebergensis omnibus lectu-
ris has titeras
S. D. Monstravit nobis vir doctus et honestos
Sigismundus Masco Sproiaviensis pastor JEiccIe-
1} Wa]ch. (Succ ^cgteiben %at mfr nlc^t aUcia ^otti
felid, fonbern au(6 fe^r dele^rt aelautit.
2) Vid. ep. Luth. d. dO. iul. 1535.
S) Walch. 3c6 (itte eu(^ anc^, baf i^t cud^ tffd^*
bie 6(f)toa4en linbe unb mdfig ^attct, locil i((
f otc^ei auc^ fiir gut ^altc.
4) Waichius: 3(^ meif Vki6)tf ob bai an^ bcn Jt{r((c>
in biefer Ie|ten 3eit gut fc9 [faustum legendam p«-
898
EPISTOLARUM LIB, VIL i$9S.
894
ftiae Tetensis in Mysia , machinas circulorum coe-
lestinm, et petivit ut, si nobis probarentur, oma-
remiis eas testimonio nostro. Itaque iussimus eas
diligenter inspici a cfoctissimo viro in Mathemati-
ea.Magistro loanne VolmarOy et aliis quibusdam,
qoiiudicant, machinas illas utiles esse studiis di*
acentium et recte fabricatas et arte distributas esse,
quantum in ista materia fieri pote^t* Hoc nostrum
iodicium in his literis extare voluimus , et horta*
mur eos, qui praesunt scholis, ut, ad utilitatem
diaientium, haec opera comparent, ut extent ha-
rnm optimarum disdplinarum studia. Invitantur
enim adolescentes cum descriptiones alioqui ob-
scnrae in talibus instrumentis monstrantur. In
hac machina , quam vidimus , praedare ostendun-
tnr motus octavae et nonae sphaerae. Addita sunt
ttt alia omamenta in Horizonte utiUa ad metienda
qiatia dieram et noctium ad notandos ortus et
occasus signorom. Haec multiplicem habent uti-
lilatem et conducunt adolescentibus ad intelligenda
poemata et historias. Quare gratia est habenda
Iniic bono viro , qui industria sua optimaram ar-
timii studia exdtare conatur. . Bene valete. Die
iS4. lulii. Anno 15S5.
No. 1269.
(m. Iul.)
De casu matrimon.
ladicidin 6t casu matrlmoni»]! , cui subicripsernnt Lutht^
rns ; tSruciger, Maior et Melantbon (opp. Luth. Hal, T. X.
p. 882.) quaere in epp. Lutheri*
CExeunte mense lulii Melanthori tum
aliis dnyctoribus propter pestem TVi~
itberga discessit et se contulit lenam^
ubi commoratus est usguead d. ll.Febr.
i6»6.;
No. 1290.
29. InL (lenae)
Luthero, lonae et Maiori.
Epistolar. lib. V. p. 133 sq. }
ta^it Walchiujpro/ie/iim], baf bic fo wa^r^aftiacn
itnb not^idcn ^^cobcn bcr ficbc untcr nn^ fo (^inti
andcfc(t wcrbcn, unb man bcr (ScU^rtcn Qktf
fprtfc^c ^ttfammcn glcic^fam mit Sficif ^inbcct.
Clarissimis et optimis i^iris D. Martino LutherOi
D. lusto lonae^ et Magistro Georgio Dia^
cono Ecclesiae TVitebergensis suis amicis.
S. D. Non sine gravissimis caussis moleste tuli,
nos istinc non tam discedere , quam errore quo-
dam expelli. Nunc in re praesenti plus incommo-
dorum experior, quam futurum putabam. Domus
monasterii non tam idonea est Scholae, quae fuit
antea. Multi errant sine domicilio: omnes sine
supellectile , sine libris, ita ut in castris degunt.
Lustravi omnium habitationes, magno cum dolore
vidi praestantium hominum liberos humi misere
cubare. Adhaec magni snmptus fiunt, tenuiori-
bus intolerabiles : et pauci hic sumus Professores.
Haec paucitas etiam minuit %6 d^icofiay in quo
scitis quanta vis esse debeat. Quare , cum puta-
bitis , illuc reduci posse Scholam, statim istuc ad-
volabimus. £go quidem raalim vivere . in mediis
periculis locorum pestilentium , quam conflictari
cum praesentibus iholestiis, sed tamen serviam
tempori. Christus nos giibemet,. et servet vos
quoque propter gloriam nominis sui. Hodie, Deo
volente, quod faustum felixque sit, auspicabor
praelectiones, ut taedium nonnullis prudentiori-
bus levem , quod adfert haec dissipatio. Expecto
literas a vobis de pestilentiae saevitia veras et noti
ex timidorum aut stultorum sermone scriptas.
Bene vale. S>onnerflag post Festum D. lacobi.
Philippus.
No. 1291.
(ex, lul.)
/• Ion4ie.
Epistol. nb. V. p. 91 sq.
lusto lonae.
S. D. Aliquoties et tibi' et aliis amicis dixi, me
non hac lue moveri, sed multa mihi venire in men-
tem, quae infinitam mutatlonem nostris rebus signi-^
ficare videantur. Itaque quod hilariores literas
mihi scribis, equidem boni ominis loco duco, et
semper ila existimavi , roijg dyaS-ovg avS^ag ftav-
TBveaS-cu, in quibus certe 4e numerp. Sed quam
multa me mirabiliter exerceant, coram dicam.
Habemus hic aliquod scholae simulacrum, Dei be-
neficio, sed temporibus moveor, si erit diuturna
dissipatio, quae spes potest esse? Nos hic pauculi
sumus. . Negligimnr vel deridemiur potius ab aula.
57 •
895
EPISTOLARUM LIB. VII. .1686.
806
Nec me movent nllae res privatae, sed Respub*
Nam autplane erramus, aut aliqua Ecclesiae pars
sumiis. Haec scripsi cura ingenti dolore, quem
tamcn non significo. Non enim praesentia sunt
usque adeo tristia. Ubi absolvero Locos Com-
munes^ cogitabo de illis argumentis, de quibus
scribis. Utinam ille npster amicus potius nobis
essetamicus, quam suo vicino. Sed si habebi-
mus Remp. ista erunt facilia. Bene vale , et ami-
cum abstractura ab amicis ama. Somniavi enim
hac nocte versum; Dispersa in longam Italiara
Gerraanica pubes. Iterura vale. Salutera dices
Dn. Doct. et vestris coniugibus. Non possum plu-
ra scribere.
Philippus.
No. 1292.
(iueunte Aug. lenae.)
Studiosis.
-{- £x apographo in cod. Basil. S9. p. 816 b.
Reclor Academiae (Ichnae).
Quod faustura felixque sit, cras usitatis horis prae-
iegere incipient professores in aula superiore ae-
diura raonasterii. Arbitramur enim nonnullis vel
temporis iacturakn molestam vel ipsum otiura in-
gratura esse. Si quibusdara scholasticis nondura
sunt habltationes, hi professoribus hoc indicent,
ut, quantura fieri potest, eis consulatur. Satis
multa sunt in monasteriocubicula, sednonperinde
multa hypocausta. Verura si ante hieraera facile
carere possuraus, interira terapus aliquid afferet
consilii. Suraptus mensarura moderari poteritis,
cura huc veniet noster oeconoraus, et honestissi-
raus senatus huius urbis pro sua huraanitate erga
studiosos curavit, advehi cerevisiara vendcndara
rainoris quara alias venditun
No. 1293.
4. Aug.
/. lonae.
Epistol. lib. V. p. 86 sq.
lusio lonae.
S. D. Et officio tuo delector, et literis plenis
suavitatis. Quare tibi gratiam habeo. De nostris
raiseriis scripsLad vos« Nunc Dei beneficio habe-
mus aliquod Scholae simulacruih , Senatus officia
nulla in re nobis desunt. Qilod si hic hybenuio*
dura erit, Prpfessorura frequentia miaiore opas
erit. Sed spero eam et pestem istic et fabiilam de
peste desiisse, teque magnopererogo, ut, qmdcon-
iunctio proxima attulerit , nobis significes. Ton-
sori donatam esse illara partcra , quam ex fenestrt
exerebat, accepiraus. Gaudeo indices misertos
esse scnis alioqui raiserrirai ct tamen de mullis
beneraeriti.
De Republ. quod scribara , . non habeo , vos
aulae propiores estis. Dux PFirtebergensis pro-
fectus cst ad Rcgera Fernandum com dncen-
tis equitibus. Gotthae qu.aedara pars aedificii
raagna rursus deraolienda est, et tota acdificiifor-
marautanda. f Haec si ficrent a literatis, qnbs
plausus, quos cachinnos excitarent! Nnnc fiont
ab istis, qui stoico raore perfecti sunt sapientes."*)
Expecto tuas litteras. Bene vale. StttlDO^^post
vincula Petri.
Fabula de peste ita pcrvagata est GeiinaQiam
totara, ut etiarasi non esset discessum, tamen avo-
carentur scholasticia parentibus. Undiqueveniant
ad nos literae hoc scriptae arguraento.
Philippus»
No. 1294.
6. Ang.
Georsius Marchio ad loamt. Frid; Elecl.
f Ei autographo in Tabul. Vinar. Reg. H. fol. 97. no. 41.
'Siem ^od()ficb. guvflen .3o^ann8. |fr}bp
. ^cn — 6f)urf. ju @d4)fen'zc. . '
Unfer freunbtid) )Dienfl ^c SBBir gebfn Qm. eiii.
freunbU^er SReinung ju erfennen , baf je|o ein 9Um
fd)e ^dpftUd^e S3ot()fc^aft; unb ndmlid) ber e^rwiri^ige
S^txx ^etruS ^auIuS SBergeriuS aUI^ie bet.usi.
gen)c{l/ unb wn wegen m^ uor^abenben Conciiii iNi
ung «^anbtung unb SBerbung ^^pfioQm, unb ^-j^^Vm
fe(b mit bir J^rj unb in suraraa ju metben^ ungefd^
ti^ aUentf)alben ba^in ex\tudt, baf er^ ber ie^at, m
jeigt, tt)ie ber je^ige ^apjl, ats befl ?)erfon t>on Su^
auf mit gutcm £ob unb fRui^m erfenncn n>erben, fo^oi^
begierlg fep , ein gemein frei (^riflti^ Concilium b<dtai
}u (affen unb }u t>erfamme(n , fn SSebo^t , b<^ f ein sd^
*) Addit A. D.
EPISTOLARUM LIB. VIL 15S5.
88B
; unb ffigli^ 28*g gu ^intfgung bec wv TivQtn
ineUnben Sme\palt in (5ad)cn ber SReligion belongenb
^ fepn, nod) Dorgenommen roerben midjte/ mit ba=
»B ajermelbung, roie Ijodj oud) SR6mifdjer SaiferU=
iunb^iniglidjccanajejtdt, unfetaQerijndbiglle^errn,
. ber eotnefjmften ^duptcr, SReigung unb ©emfitl) ba=
fhinbe , baffelbe fiibern' ju l)ilfen. SSiewoljt aber
R fleipig b« S»al)Ifiatt tjalben nadjgebad^t rodre, I)dttt
.» auS oielen flattlid)en Urfad)en nid)t werljinbem f6n=
I, baf baffelbe, alietleiUngelegenl^eit nat^, weber in
wts nod) Sliebcrlanb tcutfc^cr 9lotion fiiglid) gcl)atteti
cben mitfete. Darum roiirbc SSantuo, ber 3t6mi=
m Saif. SRaj. auS Sebnfi^aft Derwonbt^ bcrroegen efi
ni befio unoetbdi^tlidjen unbfonflen aHertei S5equcm=
t-no^) oUen Slotionen nid)t ungclogen jrdte, oorgc:
logen, mit befctjlicf (id)em (Srfacljtn , in foldje SRaf)l=
tt ju bemilligen , bamit ffirber baS Concilium iuin
^(idjfien f6nnt au8sefd)rieben unb getjolten roCtben.
b obwol)! onbcrc @trcit unb Srrung gu 3Cnfang unb
iItnnflgebad)t8Concil!i Dorfatlen mA^tm obcr ttiur=
t/ woDt man ho6) biefclticn aUc bic^mol ouf einen )Drt
Ua, «nb bcr SSctfommlung beS ConcIIU cbet bcn
Tuf^ olSbonn gu fjanbcln bcfet)tcn.
Sacauf ob roir R)oI)1 ben Segotcn bec getialtencn
itljStflfle ^anblung unfet onbern betSRa^lflott Ijolben
tttert/ unb ouf etlid)e fetner ©egcnnjurfc oUcclei 2Cb=
ming Q«t\)an , ifl et boii) auf feinetit Srfudjen unb 2fn=
gen gegen tmS befionbenj bogegcn roic unS ober in
>tft begeben m\Un, fonberu beljactlid) bo!)in «ecnc^i
\ laffcn Ijaben: roiewo^I roic }u S^cbetung beS Con-
i geneigt, bof unS bet 3SaI)Iflatt l)otben bo^ ou^ec^
b onbter ©tdnbe, unb fonbertid) e». Sieb. unb onb-
bctfclbf n unb unfret bcr Stcligion 2Jetnjanbten cntlid)e
htort jugewniitd)tfuglid)fei)n, unb, ot baS gteid)
^^t, bod) unfftrtrdglic^ [unnu^] fepn wotlt. jDat=
baan bie .Igianblnng betu^et, unbberSegot, vonunS
' Slutmbctg, fiicbcc gen ©ambecg unb bann ju 6.
>.anceifen, abgefd;ieben ifl, unb l)atunSenbIi^aufS
^jle ecfu(i)t unb gebcten , ein gutec gorbcrec in fot
n^nbct ju gemctnec 6f)ri^enl)cit t)ol)cn 9lot^burft
J^tif anf bap ni(i)t ctroo burd) SBeljonung entmcbcr
Conciliiim gor »etl)inbcrt ober in longcn Sfufjug
coc^t, obcc »ieneid)t boS occurfo^e, bo§, ctli^ct
ifad)tet, cin Ccmciniim on einem onbecn Drt gel)al=
Wficb*. ©0 wic bcnn bacouf befianbcn , bie ©od^en
I fatbeclic^fien on (Sn. Sieb. gelangen ju taffen, un=
^etbop geba(l)ter ficgot 2JorIjaben< ifi, ft^ in furj
* 3« ero. gieb. ju tjcrfiigcn: fo t^un wic boffclbe f)ic=
, nnb, no^bemfot^Seinemcrflicfjegcofe, wi^tige
^nblung, bocan bct gangen @^tifienl)cit oicl gelegcn
ifi, unb bcnn lcibcc jc|o in bec 6^cifienf)cit viet Uncicl)>
tigf citen unb SSefcf)»ccungen »oc 3£ugen finb , bebenfen
mir, bof etn)acinccfiirberlid)en3ufammenfommungober
@^trfung t)on n6tl)en fcijn wotte, bamit roic unS ben:
noct) bermagen ermcifcn, bo^ eS un6 unoetweiSlicI) fcp.
— Dat. bnotjbo^ 2)onner6tag nad) Vincuh Petri
•inno XXXV.
ISon ©otteS <3nobcn ©eocge ^ocggcof ju
fficanbenburg, k. in©cl)leften )u Sdgemborf
it. unb ^crjog , ^erc bcr S£rfientf)um fOppela
unb dtatibom.
2f. 0. Solffiein.
3. ©.■&cUcc, Dr.
Serd)tolbt.
(1'agella iacluia.)
Unb noi^bem un$ geba4)ter )}&^filid)ecSegot tn gc:^
feUigm Untecteben olleclei fctgfamec Untccticl)t unb ^n^
jcigung gett)an, bie unS, roo bcmfclben olfo, fcemb gc:
ntunen [bebdnfen] , unb (mic) bofuc t)altcn , roo @n>.
e. mit i^m Qcttcaulicl) l)anoeIn unb frogen, bof ec.fi^
gegen becfetben axttS) ec6ffncn »ccbc: fo l)abcn nic
@m. Sieb. fotd)(6 gutcr unb »crtcaulid)cr 9)leinung aud)
ni(f)t unangejeigt loffen tooaen. 3nfonbecl)eit obet m^
gen@n). & \^n on JDoctoc @cten ecmat)nen. 66 !}ot
un8 m6) gemetbtcr fiegot ^ie geltctl)en, ero. 2. )u fcl)tei=
ben, gu gemctoten Concilio ein gutcr S6rbcrer gu feon;
bocouf TOit if)mgeantwortct, bo^ wir 6. 2. oorljin bc6
d)tifienlic^en ®emiitt)e crfonnt unb mii^ten, bo| biefctb
an allem bcm, bo6 juaSefferung inbecGl)rijienl)eitbien^
lici) fct)n m6d)te, nid)t6 erroinben laffen mficbc; wie wic
bcnn fuc unfce ^erfon oucf) geneigt rodrcn, Unb wonra
e. 8. ifjn, ben Ocotor, e. £. bcfoI)Ien fcpn laffcn. Dat.
llt 5.
(Respondit loTiannes Fri^cricns, Pr. Eleclor in epiHl.
dala, Lochan, SOennaita^ nad) assumliouis Mariae (9.
Seplb.) 1535. Georgio Marehioni, se iiihaerere responsn
eadLin iii,re fcre anle Iiieuuiam iii canTeiilu Srhmalk. da-
lo, aeqne legato Pontificio alinii responsnm ease d.atnrnin,
simiilqne professas esl, sibi non necessarinm Tideri, nt
ea de canfut principea eTangeJici ant ipsi ant eariim lcgalt
conTenirent, igiiia aplior responsio, qnam anlca Impera-
Inri hac iu rc tradita fuisset, dari vix possit. Eodem
tempore antem Princeps Eleclor mandaTit/oAaniif ScAoC-
(0, consiliario sno , ut le^ato PontlGcio, nbi Cobnrgnm
Tonissct, siibTenirct, eiqiie comites itineris darel eqniteA
nliqnos, qni cnm dedncerent Wimariam; simnlqae eonsi-
liom Gregorii PontaHi sibi expetint , an insietendim
899
EPISTOLARUM LIB. VIL
900
esse putet responso priori de concilio , Imperatori exhi-
bito.)
No, 1295.
6. Aug.
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 246 sq.
f^iro bptimo loachimo Camtrario Bam-
bergensi amico summOj
S« D. Quotidie mihi facultas est ad te scribendi,
hoc quidem tempore, sed ea res adeo non ienit de-
siderium tui, ut accendat magis. Ante biduum
scripsi *), me hac septimana ad te excursurum
esse. Heri allatae sunt mihi ex Gallia litterae,
in his sunt et ab ipso rege ad me **). Quare nova
nunc obiicitur mihi deliberatio, si hic secessus
non incidi^set , sine ulia dubitatione irem in Gal-
liam. Nunc me quaedam officii ratio hic alligat,
nam professores hic pauculi snmus xm avsv AS^oi-
fiaxog, sed quid facturus sim, scies. Bene vale.
Non. Augusti. (lenae.)
^JUTmog*
No. 1296.
6« Ang.
Eidem.
Epist. ad Camerar. p. 245 sq.
f^iro optimo loachimo Camerario Bam--
bergensi amico suo summo,
S. D. Nuncius vester primum mihi sexto die Au-
gusti tuas litteras lenae reddidit, quas tu X. Cal.
Sextilium scripseras. In his hoc fuit, quod mihi
praecipue magnam voluptatem attulit, quod videre
spem quandam habere fratris penitus liberandi,
quam Deus ut fortunet et adiuvet, ex animo opto.
Migrationem in patriam meam, tibi gratulor, et
cum tibi tum Reip. opto ac spero faustam ac feli-
cem fore. Scripsi nuper Grynaeo^ ac significavi,
quam de eo et honorifice et amanter ad me scripse-
ris. Quis status sit rerum vides, mi loachime,
tamen multa mihi cogitanti expedire Reip. vide-
tur, ut nos mutuo complectamur et amemus. Nec
unquam alio ulla mea consilia spectarunt, nisi
*) Uaec epistola periit
*) Uaec epistola periit.
^) Vide epif t d. 28. ct 27. laa. d d. 16. lol. fcriptas.
ut status aliquift vel mediocris coQStitneretar, et
non funditus interirent res bonae omnes. Id fim
non poterit, nisi nos quoque rautuo complectamur,
sed haec.coram: audio enim ex nuncio te nondom
abire hac septimana. Hoc tciduo adhoc me detl*
nent loci mei , quorum editio ante Francofordia-
nas nondinas apparanda est, sed Deo volente evo
tecum intra paucos dies.» Quare non vehementias
contenderim unquam, ut ad nos commigrarei:
nolo exponere et res loquitur , quantis in miseriii,
periculis , odiis passim eortmi etiam , quonim mi-
nirae oportebat, vivaraus: sed haec coram. Me
quoque Deus aliquando ex his malis eripiet* /00-
chimus Marchio seniorElector mortuus est: filiot
in Poloniam ad nuptias proficiscitur. Hunc seqoi-
tur Franciscus , non velut unus de plebe , .sed mg
evndgvipog, sequitur et Sabinus. Bene et feli-
citer vale. Prid. *) Non. Augusti.
^Lhmwg.
No. 1«97.
ll.Aog.
. Baumgartnero.
Epist. lib. VI. p. 88 %f\. »— Hic ez snlographo MeLiB eod.
Monac^ L p, 62.
Clarissimo et optimo .nroj D. H!ero'nymo
BomgartnerOy Senatori Nbrib^rg»^ suo
patrono.
3« D. lam eram in procinctu , cum hic adoIesceDi
Sebastianus Schufelius literas a me flagitaiet
Nam de Gallico itinere cogor referre ad Principeom
Scripsit enim ad me Rex Galliae, et additae soDt
literae Episcopi Parisiensis , et alicAam , quas , a
mihi co/nmeatura dederit Princeps, videbis.
Bogavit autera hic adolescens^ ut se tibi coiD-
raendera: nihil petit, nisi ut iter hoc saum eii-
stiraes non cupiditate aliqua , sed necessitate sos*
ceptura* Sane placuit mihi , quod iudicavit sibi
praestandum esse, ne iudida bonorum ofFendefct
Coraraendo igitur eura tibi, teque rogo ut eam
parentibus coraraendes» Videtur mihi probnm in-
genium e&%t , et satis profecit. De aliis rebas co-
ram, ut spero, brevL Bene et foeliciter vak;
postridie divi **) Laurentii, 1585.
-{- Philippas."*
4^ Imo postridie Non* Aiig. Scribit eniin , se 'cpiit.
d. 6. Aug.
**) divil Ub. VI. : diei.
BPISTOLARUM LIB. VIL 1685^
0.1298. ^
18. Aog.
Plateanus ad Spangenberg^
Hulii famg. p. 44S »{.
^rus Plateanus D. loanni Spangenber~
gio iheologo,
. D. Et antea ex lani Cornarii, Viri erudi-
knmi, liletis existimationem de te concepi non
tlpirem: eam proxima tua epistola non confir-
larit raodo, sed Tehementer etiam auxit. Plena
tim erat elegantiae , humanitatis , modestiae,
ficionun : quae tanto mihi in te fuerunt iucun-
iora, qoanto magis ea hodie in quibusdam Theo-
fpt desideramus. Tuam igituc mihi amicitiam
Xro delatam (quam intelligo mihi ambiendam
iase) toto animo arctissime complecitor: meque
cissim, ut tui gregis albo inscribas, vehementer
.peto. Ex carmine tuo hoc facile int^llexi, te
latratia stndia minime spernere. Utinara ad eum
odum muUi Theologi essent occupati, potius
lam pTofanis negoliis se miscerent, mitius sane
alti de illorum ambitione quererentur. Cogno-
en tntim, Hassia te nostra oriundmn declarat:
»c iam aliud est, quod te mihi cariorem reddat.
lim enim diu apud Marpurgum vixi, et nuper
i Uberali principis Phiiippi stipendio Rhetori-
n publice docui: nec memini me usqnam vixisse
iqoam libentius. Praeterea Medicinam anspi-
tns, loan. Megapo, datissimo medicoi cive
0, sum usus praeceptore. Haec ad emditissi-'
im epistolam tuam pauca subito rescripai, eram
iin occupatissimus : alias accuratius. Vale, et
Sciose meis verbis lano Comario salotem dicito.
rgneae, Idibys Augusti , 1535.
1. 1209.
14. Adg.
Testimonium.
t Ei apoprsplio Telutto, qnod poiiedit Vtttenmejftru»,
Ulmeiiii*, ciiiijut •dicripiii SpaldiDua: 1595. RFclorii
Witlciilierg«iiti* genu4B [i. e. - - ■
, Unieii hie dire libcnter *olulmu(, quum iliiliim
Acadcmiie, quali* tunc erat, illiutret, ei, quauta fueril
aMlorilite Hclaiitboii, doceaL)
•xior Academiae Vuiitenbergerisis Lecloribus
Salulem.
aiit lenam bic Hieronymus Uirscheyder Wer-
osis, nt qoom....*) ob pcstilitatem schola
WitteDber^aus istac secessit, ae facnltas theolo-
gica, priusquam ad ofGcinm docendi inEcclesia
accederit, examiaaretur. Quia autem D. Phitip.
Jl/if/an. ecclesiarum visitator g...., turo fortecer-
torum negotiorum causa profecturus ad principem,
equum iam conscenderat , cum hic Hieronymus
veniret, ce...*) quibusdam viris sacrarom Hte-
rarUm studiosia iudicium de hoc Hieronymo reli-
quit, utexaminatum in praesentia Magnifici Do-
mini Rectoris nostrae Academiae Wittenbergensis
vel admitterent eum ad docendum in Ecclesia, si
aliquo modo ad munus tuendum sustineri possit,
vel arcerent si minus esset idoneus. Quia autem
in praecipuis doctrinae christianae articulis rite
examinatus, recte d....**) sentire, et feticiter
in Ecclesia docere posse est visiis, voluimos ei
nostro testimonio non deesse, ut scirent ii, qui
eius opera in sacris utivolenl, recte ei ecclesiae ca-
ramdemandari posse. Quod autem pelivit a no-
bis, utvocant, ordinari, si quidem episcopi no-
stros non admittunt ad docendum, et tamen ne-
cesse est propter ordinem in Ecclesia hunc ritum
retineTi: secuti sumus D, PhiHppi IHelan, sen-
tentiam, qui existimavit, id commodius Witten-
bergae fieri posse, quod ex illustrissimi Principis
noatri Toluntattf idem iam antea istic saepius sit
factum. Ad extremum igitur hunc Hieronymum
commendamus omnibus bonia, tam verae pietatis
studiosnm , ut de qoo non dubitemns , si pergat
mod....***) studiaaacra nrgere, ct modestiam
auam in moribus ac vila retiuere, quin ecclesiae
possit esse usui. Bene valete. Datae lenae sub
sig... . . (sigillo) Recloralus nostri. XHII. Augusti
anno domini M.D.XXXV,
No. 1300, 17. Aug.
iV. Elector ad Melantkonem.
t Ei AclM in Tibul. Vinar. Regiilr. H. fol. 97. no. «2.
3Cn ^f){It))|>fen SXelancton.
SoljannS Sriebtid) tc
Unfern ®rup atroot. ^odjgelol^rtet, Ifetnr flrtreaet.
aSirWren n>ot)[^(neist gerce^, gejliiger oi^) mtinS
*) puto: iOe (?].
**) doUtqutl AuLt OMfide,
***i pdto: mtdiotrtUr (?).
90S
EPISTOLARUM LIB. VIL 1683.
904
, b^^^emt Sectr^flung nac^ , bie @d)irift an ben £6ms
ju Scanlreiil) *} gu anfecttgen, unb eu(^ auf (Kute.da-
utm gegen Sittenbecg ju gefd)iden. @o ffat bod^ \oU
(^6 in biefei: @il nid)t befcl^ei^en m6gen.
iSic rooUen abet biefelbige fucbecli^fi oecfectigen/
unb cud) bie g^flen Sena bei eigenec SotI)fd)aft no^-
f(I)iif en laffen.
^ud) ti)un mic eu<f) tjiemit Zbft^cift ettit^ec 3ei>
tungen Saif. SRajefl., unferS aUccgndbigiien^enrn glud»
Ud)eu fDbftegung tjalber, foung geflecn fpdt gufommen
feinb, \}imit auc^ aufd)i£en. ^ie rooQet uerlefen unb
£3octor SRartin aud) jutleQen unb uorlefen laffen.
SSoUten ivii: eu^ gn&biger ^einung'nid)t oer^alten,
unb tt)ut un6 bacan ju gefaUen. Daium auf aBaibe=
berg (?) JDienfiag6 nai^ Assumptioni» Mariae 1535.
No. 1301.
18. Aug.
/. lonae.
epiit. lib. V. p. 85 iq.
lusto lonae,
S. D. Witebergae fasciculum literarum tuarum
mihi exliibuit lacobus tuus, qui milii in his curis,
in quibns iam versor, velut Homertcum vfjney-
&igimt. Excurri ex Turingta in aulam, ut pe-
terem commeatum profeclurus in Galliam. Sed
Princeps adhuc quidem conccdere noluit. Aulica
quaedam fivat^Qia vel potius odia sunt, de qui-
bus coram. Ego iter Gallicum non expeto, sed
scis , quanti fieri vetint Kcges suas literas. Puta-
bit se dclDdi, si non veniam, Erunt et hi nostci
amici , qiii pulliciti sunt de meo adventu in aliqub
periculo. Haec me monent, sed coram brevi
omnia, si non iero in Galliam. Convenlemus
cnim ad Doctoralem pompam. Festis videlur mihi
desaeviissc ■ Fui enim biduo "Wilebergae, et ex-
'ploravl, quantum potui, diligenler urbis stalum.
Benevale, el rescrihe, Witebergae SRitWOd) posl
Assitmptionis.
Philippus.
No^l302. Oa^AugO
loanni Friderico Elect.
:nb. V[. p.i4a6. Li|.,.XXt.
I!dlt« In opp. Lnlbei
HaleDi.Tani.XVil. p.3H4,
40^. p. 442.
638.
olfa,
In.Gilliam Melanlboni non ptr-
3(n 3ot). Sciebricf), S^ucfiitfi ju SSoi^ftit.
^uc4)Iau4)tigf!ec .l^o^ebomtc %h^ ■ .unb ^cn.
@. G. @. ftnb meine arme 2!)ienfle tn Untert^&i^ttett
iuoor. ©ndbigfiec gfirfi unb .^err. '9la(t)bnn tm wi=
gangenett3at)C etlid)e, oI8 nemlicl) 18in'8can?rri4i'i«
^ariS *) Bon reegen ber SRetigion wcbtannt finb, «nb
»iel gefangen unb cntmi^en , unb fii^ beS 85if(^ojfi8 jo
9)ariS iSrubec neben etlif^en onbecn befHffen, ben Si^
nig jur SinbigEeit 3« wenben/ Oot gcba(|)tet be« »1=
fc^ofS Scuber an mid) gef(J)rieben, unb fct^roben loffiai,
bag ber ,ft6ntg Don biefer sieHgionSfad)e ntit nnS jh.c^
ben geneigt , unb wdre berof^alben ber jSerfolgnng ein
©tiOllanb gemad)t, lout berfetbigen ©cljrifteB, ' bie
bennmeine giinfligen,^ecren, S). <9tactinu8 unbS.
SBcficf, gelefen: barauf gebac^jter beS ©ift^ »1»
bev: gebeten, ici) moUte einen Stttt in Sfanfreti^ ti}m.
25cm id) olfo geantrooctet l)abe ouf i^c ^eftigeS fiSc^
ben, bap id) au6 Btelen Urfad)fn befocgte, ob ii^gltiff)
;u biefen @ad)en geforbert wiirbe, fo TOire b«^ ber
@egentt}ei[ fo mddjtig unb geroaltig, ba^ ic^ ventg aai'
rid)ten niittt. 3ebo<$ I)abeid] ettblid) befdjloffen, p^
id) g[eid)moI)[ mid) erboten moQte ^oben, fo fie efi ba<
fur l)alten rourben, bap eS frud)fbar fe^n foffte^ bem
^ia\Q unb il)nen ju S&iHen ju fepn, bo^) mit Q. 6. @.
^claubnif , unb fo tc^ beg £6nig6 @eteit f)dtte. 34
l)abe oud) neulic^ gefctjrieben, baft id) ai& fut; meine $et=
fon fo(d)eS tl)un moQte, unb ^abt 6. 6. ®. ober anbe«
@t&nbe nt(t)t bamit befd)meren woflen. S>aranf fiat
nun bec Sinig mic feiu ©eteit jugefd^ictt unb begiliit,
ba^ ict) Commen foK.
2iBiemoI tcf) nun oon ben SSciefen aHecIeij bifputirm
f^tmte, glei^mot)!, biemeil e8 bod 3(nfe^en ^ac, baS
ict) mid) gum Z^nl evboten (benn fo i^& audfd)[ugt,
motlte angefe^en merben, atS fi^r eine SSeco^tung, ober
a[§ I)dtte id) ber @9^en ®d)eu; item bap ed oom gr
bat^ten bem SBifc^jof ju 9>ari8 unb feinem Scubec jn
Sinbecung protticicet ifl) moUte ict) .biefen Stitt tm ^-
men @otte6 tlmn, fo mic (S. @. ®. gndbig er[aubti,
f&r meine ^erfon aI6 privata persona. £enn iaua^i
i|l, ba^ man bicfen gro^mid)tigen .^onbe( bec 9leligioQ
ben gtopen ^otentaten unb fcemben Slotioncn fo wl
m6glid) einbilben mup, bo^ fte bo^ anfoften, biefc
fiet)re ju t)6ren , ui^ nid)t guglei^ necbammen Xnob»
pttflen unb unS: loie unS benn unfere Seinbe aUcgin^
^lten, unb ben fcemben Slationen wcmaleit. 2^
aflein ifl mein SBebenfen , unb fud)e i)iecinn nit^tfi m
bec8. Unb miemol meinec ^ecfon gectngeS Vnfe^,
*) Walcbrtls lanliini babel : at( Daitlill^ tn fiatU.
MA
EPISTOIiARUM LIB. VIL 1635;
006
(rn^ Ungefc^UEUc^teit xool ttltnnt, fo btxotQt int<^ boc^^
baf bie Seinbe^ fo ic^ ni4)t tt\i)eint, fo(4K6 beuten
mecben/ alft ^dtte vi) \>tt ^6)tn @4ku, unb oieQeid^t
ben huttn, fo fot4)eS getrieben ^ben 3ur Sinberung
bet SSerfblgung^ auc^ gegen ben £6nig oern)eiS(id>
fi^ m&dftc SSie benn bereitS ein anberer ©efc^ictter
ft^ fyit Dernel^meH (affen/ er moKte ni4)t in Srantrei^)
toieber !ommen/ fo i^ nt4)t mitgdgt
SHep aQeS htxotQtt mi^)/ n)ien)o( ic^ aa6) ^lttin
t>tel SBefcbmerung unb @orge ^bt, bap ic^ g(ei(^n)o(
bte @a^e an 6. 6. (&, untert^dnig^ic^ getangen (affe;
tmb hittt, @. 6« @. n^oQte bem4>anbe( gndbigii^) nac^
benlen, itnb fo ed fdr unf(i)db(i(^ geac^^tet n)iirbe, mir
f&c metne 9>erfon gndbig(i(^ jmep ober brep SRonate
ertauben aufd (dngfte.
Sc^ ^be mit S). (Safpar Sreu^igern gere^
bet/ bet toirb bitxotd ju Sena befio mt\)t S(eif unb 2Cr^
beit f)aben. S^aju ^abe tc^ auc^ burc^ anbere bie Se^
ction fur bie Sugenb, auc^ bie Section 9)t. ^rancif ci
befieaet/ unb ^eOe fo((^eS aQed') }u 6.6. ®. gndbi^
'0em 83ebenf en« (^tt btroa\)tt <S. 6. ®. gndbig(i(^ oU
lejett
S>atum Xorgau '^) IdSd.
e. 6. ®.
untert^dnigfier
9>^i(i})))uS !Re(antl)on.
No. 1303-
18. Aug.
lo. Fridericus ad Francisciim Reg. Gall.
f Ex autoi^rapfao a lusto lona scripto in Aclis in Tabul. Vi-
nar. Rrgistr. H. foL 99. no. 42. Etiam ex iisdem trans-
scripta est in cod. Gotban. 45?. p. 884. — Eadem epist.
ffermanice soripta babetnr in Tabul. Vinar. Registr. H.
iol. 97. no. 42. In latinam linguam epistolam luslus lo-
nas, iussu Electoris, vertil. Vid. ep. Electoris ad Pon-
tanum d. d. 19. Aug. b. a.
Ad Franci^cum Regem Galliae.
Serenissime et clarissime Rex. Vestrae Regiae
SeEeniiaii nostra stuilia ct officia ofFerinius. Cba-
rissinie Dn. el consan^iinee. V. R. S. significan-
dam literis essc duximus, quod nuper doctissimus
viv .Philippu^ Melanchtjkon a nobis petierit ex-
ponens, quomodo in quibusdam negotiis V. R. S.
ad ipsum literas dedisset, qnihus hoc pctitur, ut
15 se ad V. D. S. in regnum Galiiae ad aliquod
tempus conferat. Quamvis autem Philippus
i) aiXti eicidit apud Walcb.
^ d. 17. Aug.
HIelahth. Oj»r. Vol. II.
(qupd ad ipsum attinct) hoc facere non gravetur»
tamen, ut scholac nostrae addictus Professor et
noster minister, in liac re primum nostrum nu-
tum obedienter requirendum duxit ct consensuni*
Et nos quidem, ad gratificandum amice et ofKciose
V. R. S. prompti ac propensi , cssemus permissuri
Philippo hanc profcctionem in Galliam , praeser-
tim }n his maximis rcligionis negotiis, ad laudcm,
honorcm et ^loriam Dci , ad insignem propagatio-
nem, uberrimum et amplissimum fructum evan-
gelii pcrtinentibus. Verum hac actate ciusmodi
varius est cursus rerum, ntque ea aspcritas ac
difficultas temporum, quotidic ciliis atque aliis in-
cidcntibus sollicitudinibns et pericuh's, ut cx mul*
tis, magnis, gravibus ct urgcntibus causis, dein
etiam aliqua considerationc damnorum et sermo-
num, qui hinc nobis excitari aut cxoriri possint,
in variam et gravem huius rci occasione vcneri-
mus delibcrationem. Ad hacc pracsens quaedam
et subita accessit neccssitas, quod Philippi opera
non nisi magno incommodo et dissipatione publi-
corum studiorum in nostro Gymnasio carerc nunc
possimns, cum nostra schola iam propter pestis
luem ct pcriculum dispersa sit, et ad tempus in
alium locnm nostro permissu ct auctoritate trans-
lata. Deindc non certe meminisse possumus,
quod R. V« S. ad nos de Philippo aliquid scripsc-
rit aut litcris significaverit.
Rogamus ergo V.R. S. non acgrc ferat, ne-
que (quod ad Philippum attinet) parum clemcn-
ter accipiat, ipsum pro hoc temporc ex his nostris
ducatibus et terris non potuisse dimitti, scd nos
amice, illum vero clementcr excusatum habere
dignetur. Nam si V. R. S. praefatum Philippum
aiio fnturo tempore, ut se obtulerit occasio, vo-
cavcrit, et fidc publica, illi sigillatis literis data,
saluti incolnmitatique eius prospexcrit, et ad nos
eo nomine literas dederit, nos etiara suis re-
giis literis obligatoriis et dignis in re tali ccr-
tos reddiderit, Philippum semotis omnibus im-
pedimentis et gravaminibus cito remittendum no-
bis esse: tunc illo (Deo dante) futuro temporc,
si ullo modo Philippi opera carere potuerimus et
praescntes difiicultates rerum ac sollicitudines ces-
sarint, profcctionem ei hanc Gallicam pcrmitte-
mus. Nam quidquid per ipsum Philippum mi-
nistnim nostrum, dein ct nos ipsi nostra opcra ei
diligentia facere possimus, quod ad quam latis-
sime plantandum et propagandum verbum saluti*.
femm evangelii Clirisii , deinde etiam ad honorem
58
907
EPISTOLARUM LIB. VII. 1585.
908
R. V. S. ad comnioclum temporariuin et aetemum
V. R. S. regni et ecclesiarum Galliae, ad salutem
totius reipubl. christinnae pertinere possit, in his
omnibiis pfferimus nostram paratam voluntatem.
Haec V. R. S. rion esse nixxtt celanda amico animo
duximus , non dubltantes quin V« R. S. non aliter
haec noslra scripta accipiat, quara quod V. R. S«
ut Domino carissimo et consang^ineo nostro, ad
omne genus officii et bencvolentiae semper parati
promtique futuri simus. Datae in arce nostra
Torgae d. 18. Aug.*) 1535.
Dei gratia loh» Friderichus dux St^^^oniae,
S. R. Imp. Archimarsch. et Princeps Elector
etc.
No. 1304.
19. Au2.
lo. Fridericus Elect. ad Pontanum.
t Ek TabQlar. Vinar. Reg. U. foL 99. no. 42.
Zn ^octor SStficCen.
SoI)annd ffnebrtd^) ic
Unfem ©rup }ut>or. «^od)ge(a|)rter Iteber fRatf) unb
getreuer. Qixd) moUen mir gndbiger fReinung nt^t &er^
gen, baf SSagifler 9>^ittppu8 SReland^ton am
ndd){l oergangenen BonntaQ [b. 15. 2Cug.] ju 3^orgau
bei unS Qtm\en, unb unS bajumal eine &6)x\ft, ^Uu
bci mit A gemerft, juaejleUt.
IDarauf baben mir i^m burcf) etli^e unfre SRdt^e
munbli^e 2(njeige t^un laffen unb ungefdi)rlt4) folgen^
ber fKeinung.
SBeil bief ein n)icf)tiger^anbel mdre, n)el^er nid)t
n)ol)t b&tte leiben f6nnen/ bap er ftcf) ol}m unfer
SJormiffen fo weit eingelajten ; unb [nun] aber foU
d)e8 befd)e^en/ unb xok e8 bafdr ^ielten, bap e8
oon ii)m too^I gemeint, fo liefen n)ier e8 biemalS
a\x6) barbei n>enben« Sap xoit if)m aber ftcf) in bie^
fen gefct)n)inben , fdf)rltcf)en uhb forgfdltigen [beforg^
Iici)en] Sduften in %tanhei6) ju begeben erlauben
*) In versione germanica , quae est in labul. Vinar., data legi*
tur epistola : zwr Lociiau den X Vlll. Tag dei Monats Au*
gusti. In epislola latina primum fuit scnptum ; in arce no*
stra Locbau XVIIH. Augusli ; sed Lodiau deletum et so-
perscriptum est Torga^ et numero romano V lineola addila
est, ut essetX. — Ex epistola Electoris ad Bruckiuui d.
19. Aug. intellig^tur, scriptam fuisse epistolam d. 18. Aug.
sed serius descriptam a scriba et missam, videlicet d. 2o.
Aug. y quare dies niutatus est in autographo lonae. Noi de-
dinius eam eo die quo acripta est.
foOten / bartnnen ^dtten n>tr nic^t aHdn feinec ^
fon, fonbem audj) biefer Urfac^en ^otbtn, roeil a
ie|t auf bem fUnbe, baf &ini^U S)urc^L ju i|>uns
gam unb S3ef)em unb mir etli^er @a4)en ^lben,
baoon bie Sfeligion auc{) ge^ogen xoutbe merben/ ju»
fammen fommen n)i&rben ^ aQerlet S3eben!en. 2)am
' foHte er ftc() wv, unb mittler Beit foId)ec Svfamnf»
funft; in Sranfreicl) begeben/ fo ni6c^te eS bet Ad^
9Sta\. unb ift6nigL jDurcl)L/ auc^ anbecit ^tdnben
bafur Qca(i)ttt rooUm merben, unb biefen jSerba4^
geben unb t)erurfa(|)ett / ald n>&re er oielbuf)! anbecer
^racti!en balben bdS)\n moxbntt 3tt bem, baf
- \l)m unmborgen, n)a& £aif. SHal ber ouSmdrtgen
S3otf)fc^aften bctlben doc bec 3eit on bte (S^ucfiirjien,
%iix\ten unb ®tdnbe beutf(f)er 9l«tion gndbtg(i4) ge»
fci)rieben, unb bege^rt, mdf xoa& au Vntmoct bar^
auf gefallen. Unb m&re alfo n)o^I mdgfic^ , bap ba^
burd^ bem gonjen ^anbel ixoi\^tn &&iu ^c4^L unb
und eine 3erc&t&ing unb unmieberlicii^gjKi^c 9la^
t^il , fi3ef(^n)ecun9 urib^ ®d)Oiot'in erfoIg.en , Urfa^e
m6d()te gegeben n^ecben, S)emna^ foI^Kd imb m
bereS ju oorfommen^ n^dre unfer gndbigd Sege^,
bap er felbfi auf SESege gebenfen loolle, . n>te nnb xoAf
6)ex ©eftalt er biefe 0teife ju biefem SXo! fugttc^ ak
fd[)Iagen unb xotnbiQ mad)m m6c^te$ nritbem gndbi?
Qtn Srbiet^en, n)o er fuc^en n)drbe, bafl mir bem
^6nig ju Sranfreic^ oon feinetn^egen fd[)reiben, unb
\\)n feineS 2(upenbIeibenS entfc^ulbigen l^elfen tDoQteit.
2(n xoel6)em unbanberm, fo i^m bajumal burcf) gebo^ite
unfre Stdtbe xoax angejeigt morben^ xoie tDit t)on t^
S3eric^t em})fangen, er jufrieben gemeft, bataufioir
auci) bie 9ioteI an ben Jt6mg \)ahen (lenen, unb f&cbec
® octor Sujien 3onaS in baS Satein ju bctngen ffl^
fectigen laffen, bie xoix euci) Ifnemit dberfenben tf)un.
9lac^bem aber Doctor SKartinud bei un3 gu Sorgao
an6) Qexoc\t, fo ^aben n)ir ibm folc^ft ungefd^cli^) in
gemein au6) oermelbet, unb oon i^m ntc^t anberS oec»
merf en m6gen benn ba^ er ti i()me aucb nic^t fyit m^
faden unb entgegen fepn laffen. S^ittett eS auc^ gdig>
Ivd) baf&r gebalten , mir foUten ber^alben weiter nnoib
gelangt geblieben fepn.
SBaS aber baruber e^enamttec 2)octoc !Ractif
nuS'*'), an6)^aQ\ftex91s)xlxppni felbfl anunSge^
fc|)rieben , werbet i^r ^ierbet bepfnben»
9lun l)ahtn n)ir barauf eine ungefd^rltci^ Stotd
fteHen laffen , xoa6 unferS @rac^ten8 ^ag. |> ^ 1 1 i )))) o
auf foIcf)e feine fernere ®uc^ung unfrer ^otl^bucft uob
*) Vid. eput. Lutheri ad £lector. d. 17. Aug,
909
EPISTOLARUM LIB. VIL 1685.
910
<3e(egen^t na^ ju 2(ntn>0Tt gu gcbrn fepn foQt^ bte roir
euc^ l)xmxt aud) iiberfenbcn. 9ta(^bem benn biep etne
&a6)e unb ^nbel; baran unS, unfem Sanben unb
Seuten , aud) bcr oanjcn S?c(tgion teutfc^cr Statton unb
aQen unfern 9}titoer\ioanbten nid)t xomQ getegcnv n^ir
au6) euc^ glei(^n>oI)( Sltagiflro 9>^i(i|>po burd) unfere
Vntwort unb SEBegerung me^r benn eS not^ ju Qiemiu
t^ )u f&f)ren nid^t gern Urfad; geben n^oQtcn ; unb unS
bod) unferS SrmeffenS au5 oorgenanntcn unb anbcm
me^r ben)egenben Urfad)en il^m bicp 9Ka( ju crlaubcn
[Ur(aub ju geben] in fcinent SBege gebfi^ren n^iS: fo
tfi unfer gndbtgeS S3ege()rcn ^ i^r moUet biefe @ad)e bei
m^ na^ 9loti)burft ermdgen^ unb unS neben SSieber^
fcnbung betliegenbcr @d)riften^ ob biefe 3Cnttt)ort bem
9^xlippo i\x gcben/ ober maS fonf} ^icrin ju t{;un
fep^ euern Statf) unb S3cbenfen anjeigen unb mitt{)ei(en«
SBurbet i^r e8 auc^ fur gut unb itit^(i4) anfe^en , ba^
t^r t>orgeme(btcn ^^((ippum unb S)octor Wtaxtu
num }u md) erforbert, eu6) mxt i^nen baoon ferner gu
iintcrreben , ob (ie fur ftc^ ju bewegen , t)on biefer iljrcr
@u(^ung abjuflef^en / baS (affen mir «nd auci) gefaaen,
tinb werbet und auf bicfcn %a\l, n>a8 euci) ^ierin be^
gegnen xouvbe, \ancpt eucrn SSebenten gu berid)ten mif^
feiL — So^au^ ^onnerStag nac^ Assnmptionis
Mariae 1535«
(Sua manu adseripsit Princeps Elecior haec :)
jDenn toit tragen nicf)t menig ®orge, fo ^1)X'
(ipp8 in granfreici) reifen merbe, er mecbe mit feiner
gtofen aSeigi;cit unb %Ui^, ben er ^aben mirb, ben
^6nig icgenb auf eine ^Keinung ju bringen, t>ie( nac^^
laffen, baS ^ernad[) D. 9){artinuS unb bie anbern
S£()eo(ogi nici)t n>crben einrdumcn f6nnen; unb foUtC/
loie n>ir forgeu/ auc^ mo^l mcitilduftig t>om Soctor
(Sut^r) oermerft/ jwifcben xi)mn fc(bft baruber Swics
fpait oorfaQcn; bag oie( £eute drgern n>urbe/ unb bcm
(SDange(io merfiic^ @4)aben t^nxx. 3u bem tft nicf)t ju
Dermutben/ bap bcn Sranjofen Srnfi fcp bcS 6oange^
tiumS I)a(ben/ fonbcrn meil jte bie SSSante^mutl^igCeit bci
6emf)^l(ippo fpuren, baf ffe mcrbcn anl)a(ten/ x\)n
xotittx auSjuIcrncn , unb barnad) feine Unbeftanbigfeit
auSjubreiten , unb i^n ju t>crung(impfen« @o ifi aucj)
100^1 abjunc^meu/ bap bie itntt, 6ie bie Sac^e f6r$
bent/ mei)r @ragmifci) benn 6oange(ifcf) fepn. SB3a§
unS au6) t>on bcnfelbigcn Scutcn oorm Sa^re im Sanbe
SU Suli^) begcgnct, tt>igt if)r eu^ too^I ju crinncrn*
®o(ci)c8 unb mc^rcrS mirb bem 9)^i(i)>po mit grofer
®efdi)r(ici)feit feineg ScibeS/ @ee(e unb @en>iffen be^
gegnen* @o fiirci)ten n>ir, ba| man t^n bie fa(fcl)e
eng(ifd)e e()c t>erfeci)tcn ju f)e(fen auc^ mirb anl)dngen
moQen. XuS biefen unb t>iel me^r Urfac^eu bcge^ren
mir gndb{g(tci) / i(;r moQet f^(eiM^un / baf er nic^t in
Sranfreid() jie^C/ toie x1)v x\)n mtt eurer ^anblung balb
baoon merbet abjubringen ti>iffen. X)enn n>tr ftnb eim
mal barauf cntfc{)loffcn/ unb mupten n>ir unS 9^i(ip))i
g(cid) ganj oerjie^en / bap cr mit unfrer Sr(aubnif nnb
gutem SBiUen nid)t jieben foQ^)*
No, 1305.
24. Aug.
lo. Fridericus Elect. ad Melanthonem.
■{- Ex apographo, IMelanthonii nianu acripto, quod habeliit
in cod. Monac. U. p. 69. et factuni esl a Melanthone ut
initteretur amico, verosimillter (^merario suo. — Man-
datum Friucipis i£Iectorisf cniid Melanthoni responden*
diim sity habetur in Tabul. Vinar. , ubi etiam Reg. H.
ful. 99. uo. 42. haec epistola babelur, et quidem secun-
dnm dclinealionem^ Principis Electoris manu fcriptam.
(Joann. Fridericus Dux Sax. Princeps
Elecior ad Phil^ Melanthonem.)
SBon ©otteS ©naben, So^annS %xxt\>v\6) iz.
Unfern ®rup jut>or* ^od;ge(artcr^ (ieber getreucr/
^(8 ii)r unS je^t aberma(8 eurer 9ieife (;aibcn in Srant^
vtii) gefcf)rieben^ fo(c()S bctbcn n>ir fampt be6 Q^vxoiiV*
bigen unb ^oc^ge(a^rten/ unfcrS (ieben onbdc^tigen
6rn SRartin Sut^erS ^octor, barneben an unS
gct^ane @c^rift aHeS 3nl)a(t8 \ampt angei)dngter S3itt
ocrnommen» Unb ^dtten unS biefer (Suern n>eitern 2Cn?
fucf)ung txber bie 2Cntn>ort, fo noir euc^ ndct)f2 aVSs)xt ju
ZovQfk bur^ unfre 9?dt(;c gebcn (affcn, bie x\)v axxi),
xoxtxoxv bur^ jie berici)t, foflt angcnommen \)ahtn, xn
3Cnfe^ung unfrer Unge(cgen^eit unb SBcfc^mcrung / bie
eu<^ bajuma^ auc^ angejcigt morben/ nic^t ocrfci)em
Denn ba^ eurer ^erfon f)a(ben etmaS befct)n>er(i4)8 fepn
miQ/ biedleife fiber euer get()aneg @rbiet^en, n>c(cj)eS
boc^ o^ne unfer SSormiffen befd;e(;cn, abjufc^ifagcn,
f6nncn )oir n>o()( ac^ten« 3()r moget abcr (eid;t(ict) be<
benfen, n>aS i^r unS/ a(6 eurcr oon ®ott georbnetcn
Sbertcit fc^u(big fcpbj barum unS nic^t menig ht^
f4>n>er(ic^/ bag '\\)v eu^ o^ne unfer ajormiffen bergcfla(t
\>erteuft [tief einge(affen] , unb cucf) nicf)t juuor bei unS^
ertunbet, n>aS unS barinnen gc(egm t)at fei;n moKcn/
nac^bem euc^ n>o^( bcmupt , n>ie %vanlvtxi) gcgen ^aif.
*) Lutherus scribit ad lonam d. 19. Augusti : Philjppus voca-
tus a Rege Franciae cst, et ellam nie consule libens profi-
cisceretur. Nedum id a principe impetrare potuit. Sub-
indignabundus fainc discessil rursus aa lenam. Quid futu-
runi sit ignoro.
58^
911
EPISTOLARUM LIB. VIL 15«5.
OIS
SX. unb £6nigtid)er S)urd)l. ju ^ungarn unb 93e()em
fte^et / unb voa^ unS barin ^dtte ju bebenf en fepn m6$
gen. >Denn n)ir ungern l)inbern , fonbern t>iel mei^r
f6rbern woUten, bap frembe Nationcs ju bem @t)an$
getio gebra4)t murben / mie mir au^ , ® ott Sob , n\d)t
oiiberS erf annt fepn worben*
@g ijl aber mol;!. ^64)ti^en ju bebenFeU/ ml6)e&
einanber t)or jujiel^en : nad) fremben Slationen ju trad;^
ten biefelbigen gum Suangctio ju bringen / n)e(d)e8 bo^
fafi tx)eit(duftig unb jmeifelt^aftig , tok benn bie fran}6::
\i\6)tn @d)riften ju bem, bap gdnjtic^en ctmaS ^x\xii}U
bar§ auSjurid;ten unb ju pflanjen fcpn fottt , me^r Um
trofl benn JSvojl geben , obcr berbatben 9lacf)t^eit unb
SSerI)inberung : gemeineS SviebenS teutfc()er 9lation ju
t>erurfad)en / au(l() un§ an unfern ^ad)en, ba n)ir boci)
bittiger gef6rbert, bcnn gef)inbert fotlten merben/ }u
»erf)inbern unb ju t^crunru^igen *)•
Saneben xoa6 eurer ^erfon ^alb , bepgtei4)en aud)
in @acl)en beS goangelii fiir Zxo\t, ^W^ffnung obcr 3u^
Der|tcl)t ju bcm ^-anjofen ju tyiben, ifl n>ol)t ju beben^
fen; biemeit oormatS xomQ Ztm ober d^laube oon
il)m get)attqn/ mie fotct)eg bie 6ffentli4)e ®ef(|)i(^t an^:
jeigen.
2)enn mit maS ©em&t^ .^6nigtid^e Shtr^teu^ttgs
f eit ju 4)ttttgern unb 93el)emen ^ ju bem xoxx Srieb unb
Sreunbfci)aft aucf) 6inifett aufjuri^ten fdmeu/ bafeine
«6ni9L 2)urd)tau^tifeit mijfen fofit/ bap in fotc^er fte^
l)enber ^anbtung il)r atS unfcr t)ornet)mfkr sk^eotoguS
bci fciner ^6n. 3Dur4)t. unb jut)6rber|l ^aif* SKaj* drg*
flen geinb/ bcm ^^nig ju granf reic^, in ^anbtung ftdm
bet / unb pex\Mid) bei i^m todret/ mit unS .|)anbtung
pflcgen / unb ob bie @ad)en ju einem guten ober b6fen
SnbC/ aud) Sricbe ober Untoitlen taufen n)&rben/ fo|d)S
f)abt if)r teict)tticl) ju ermeffen.
@o f 6nnen mir auc^ bei un8 nicf)t bebenf en / noaS
fot^S fur ein 2(nfe^n bet ^aif. ^. unb £6mgt. S)urci)t.
aucf) allen @tdnben beS Sie\6)i I;aben / unb mofih: eS
ai-.gifc^en mcrben woQt/ ba e8 rucf)tbar toerben fotlt/
baf man fid; gcgen frembe Slationen f)6ren ober t)ers
ne^men tief / mie bie t)origen uberfanbten TixtlUi, mit
anbcrer SBeittduf tigf eit / mitbringen / baf mit @ott unb
®ett)iffen ot)ne 9!aci)tf)eit be8 @t)angetit bemitligt f6nnt
tt)crbcn, bap fein Sl^eil ba8 anbere nid)t t)erbammen
burft/ tT>ctd)8 bocf) t)ormat8 *aif. SJI. ju Untert^dnig^
feit unb ben ©tdnben bc8 9teicl)8 ju greuttbfcl)aft mit
(^en^iffen nici)t f)at bemifligt unb eingerdumt f6nnett
*) Verl»a: „otcc b«rba!6cn 9Za<bt6cn »ctun«
XVLki^in", Melaulhon lineola fubnotaTit, et marg^ui ad-
scripsit: propier haec verba nolui proficiici^
merbeu/ bar&ber au4) bie ganje^Concordia ju Tivnjjk
burg i{l titgenb btieben. iDenn f)dtte man ber ^xm
munion I>atben eine ©efiatt nac^gctaffen unb nici)t oers
bammen f6nnen/ todre bie beibe ©eflott ouc^ frei btii?
ben^)/ unb alfo ganje Concordia erfolget, todij/A
bo^ au8 bem/ bap e8 mit ®ott unb ®en)iffen m^t ^
befd)e^nm6gcn/ unterlaffen. SSie auci^ fol4)e XrtiU
auf anbere SScg gebeutet unb un8 unb unfem WSMt^
tt)anbten ju ^d^moc^ unb S^erf leinerung n)erben wng^
trageu/ aI8 ^dttcn mir unfer8 S£f)eiI8 miebemifen/ i^
am Sag / unb befc^mert unS nic^t menig /. fo&t oa^
xoo\)\ b(A)\n gerat^en / fo man mit foIci)em 9hi(^Ia(|iai
in Sranfretcl[) umge^en moflte/ ba^ burc^ fo(c|) %ntnB^
nen t)iel c^ri^tid)er ©emiffen \)t6)lvi) gedrgett / unb ba*
fur Don t)ieten moHt angefel)en merben/ ba^ mir unb
unfre ^itt^ermanbten / ober jum menigften \^x, oU
eine ?>rit)atj)erfon / t)on t)origer Confessio unb Apo-
lo<;ia abfte^en xJooUtzn, unb nun anbre Vrtifel naify
laffen , bie ^bod) barinnen t)ormal8 u)iberfb(i)ten morbcn/
bap mir ou\mt\)x in fotd)er ^anblung ®(^ma^ beifi!
9ht^en bem @t)angeIio beforgem
^rl)atben au8 fot(^em angejeigten unb anbeni
me^r flatttic()en/ tapfem unb grofmicf^ttgm VLx\q^
unb SBebenf en miffen xmx euc^ ju biefem 9XaI nic^ gu
ertauben [beurlauben] / bege^ren ani) gridbigli^/ i^
motlet foI(i)e8 t)on un8 ni^t anbcr8 noc() ungndbiglk()
t)ermerfcn. (|)altet ii^r e8 aber fibcr ba8 affe» bafte**)/
bap tf)r biefe JReife mit gutem ©ewiffen ju unterlaffhi
ni^t umgc^en f6nntet *♦*)/ fo muffen mir euc^) auf ben
%aVi eure8 ®efaOend gebal)ren unb nacf) euerm SBiQen
unb auf euer (Sbentt)euer walten taffen, unb mdget be»«
I;atbm felbfl bebenfen/ xoai euc^ I)ierin ju t^un fr^n
wifl; ©old)e8 f)aben toir euc^ unfrer 9lotf)burft nac^
gndbiger SReinung nic^t Oit\)a{ttn moBen. Datnm ju
^) Margini adscripsit bic Melanthon : de utraque speeie tan»
tufti tit iiot ucriptum , et additum y quoU £^pa priug dJr-
l^eret prohibUivnem ioiiere,
^) Aulograpbon Pbilippi Monacense bic finilur, ct ea aiiat
uncis inclusinius non babet, aed desinit: VCtmftrcH.
Dat. SorgO, praelermisso die et anno. Verba ultiBM!
•£)aUct it)t c6 abct elc, ut nimis dura, consilio PontaBi
praetermissa yjdenlur, $ed fegiinlur in prinia scriptura epi-
stolae , Ponfano niissa y quae etiam babetur in TabuJ. Viiiar.
*^^ ilic in instructione Electoris bal>ebanlilk' Terba, a acriba
epistoJae eliani inserta, sed litura iterum deleta: cU(b au4
Qnfct ald cutct Obctfcit SBcfcH |u gc^orfanco
ctttcd (Kcioiffcnd I)albcn nicbt fc^ultig a^tcn
(onntct. — Lulberus de bac epist. scribit ad lonam d.
27. Augusti : ,, Literas Principis ad Pbilippuni iegi [i. e. pri*
mam scripturam Lalbero a Pontano monstratam] , aed pa*
ruin laeto corde, quod sciam Pbilippum veberaenter per-
turbatum iri taiii severis literis. Et co^ito Taria, quae utl-
nam non cogitarem. Alias plura, quia aubtrislior fui.**
018
EPISTOLARUM LIB. VIL 15S5.
9i4
Sci:gatt ^iendtagd S3art^olom&i {24. Aug.] anno
^oni.xv.Cxxxv«
SebbeL
Unb tm %aU, ba i](>t fol^e enre Sfeife in granf^
tei^^^aiif biefeS nnfer @d)reiben, wie wir nn8 terfcljen,
tmterloffen werbet, fo t^unwir eud) l)iermit eine
©l^rift an ben RMq wn Sranfrei^ uberfenben , be^
te» ^ppA i^r intiegenb ju beffnben j bie werbet il)r fftr^^
ber fetner &6mQl JDur^L »ol)l jujufdjreiben wijfen»
Dat* ut supra.)
No^l806. 28^ Aug.
Francisco, Regi Galliae.
Edita ftManlio in farrag. p.99s^q. Iterum aPcucero inMel.
felecUa cpistolia p. 95 aqq, et iterum £pift. lib. 1. p.71 aqq<
(edit. Lond. I. ep. 80.) et in opp. Melantb. Witeb. T. iV,
p. 824. Etiam in Bulaei biatbria Univera, Paris. T. VI.
p« S67. «— Apograpba in cod. BaT. Vol. U. p* 782., cod«
Mekn* IL p. 20o. et cod. Monac. 11. p. 6,1.
Christianissimo et poientissimo (JFrancisco)
Regi Galliae P. M.
Chri&tianissime et potentissime Aex« Cum* aliis
maUii^ ornamentis pulcherrimum ^) Franciae re-
^um longe antecellit^) omnibus regnis totius or-*
bi8 terrarum ; tum haec laus inter praecipuas du-
cenda est, quod et ^) doctrinae studiis caeteras na-
tionea semper vicit, et pro religionis Cbristianae de--
fensione praecipue velut in statione pe^etuo fuit*
Quas ob causas merito titulum habet auspicatissi-
mum ^) Christianissimi ') , quo nullum in terris
praeconium maius aut augustius ^) dici potest.
Qoare gratulor R. M. T. quod etiam hoc tempore
soscipit curam sanandae ^ doctrinae Ecclesiae :
non tamen violentis remediis, sed vera ratione,
et digna Rege optimo et Christianissimo* £t in
his dissensionibus utriusque partis impetuS ita
moderaristudct, nt explicata doctrina Christiana,
et repnrgata simul gloriae ^ Christi, dignitati ordi-^
nbEcdeaiastici et tranquillitatiReipublicae^) con-
snlatur. Profecto hac voluntate et his consiliis
nihil gloriesius, nihil rege*^) dignius excogitari")
potest. ItaqueR^M.T. oro, nt non desinat in hanc
1). puleherrimis cod. Bav. et cod. Mebn.
SOpp. Mel* anieceiiai.
€i addunt Opp. Mel. et cod. Bav. « et babent docirina pro
docirinae studiis, Sic etiam cod. Monac* !!•
4) au»p§cai, abest a cod. Bar.
5) Christianissimum Opp. Mel. et codd. praeter Monac*
6) Manl. aeuiius.
7) Peuc. servandae , praelermisso sq, docirinae,
8) Manl. et Peuc. (non Opp. Mel.) gloria niendose.
9) Opp. Mel. digniiaiiguc Eul, ord, ei ir, pubUcae.
10) rege'] Manl. hac re. .11) Opp. MeL cogiiari.
curam cogilationemque incumbere. Etsl enim
publica dissensio alicubi ") immoderatis vel etiam
malis doctoribus locura tnbuit ") : tamen a bonis
viris pleraque patefacta «unt, quae extare in Ec-
clesia plurimum refert. Quanquam igitur coher-
cenda est in malis petulanlia; tamen oro R. M. T.
ne '*) asperioribus iudiciis aut scriptis quorundam
sinat se abduci ") , ut ctiam res bonas et Ecclesiae
utiles deleri **) patiatur. Mihi quidem nuUae immo-
deratae opiniones, aut quae labefactarunt pulcher-
rimum et sanctissimum Ecclesiae ordinem, un-
quam placuerunt. Quo quidem nihil in terris ca-
rius"), nihil antiquius esse") debet. Atque ita
scio apud nos afFectos **) omnes bonos viros, qui
in hoc ipso doctrinae genere versantur, in quo et*)
ego vcrsor.
Itaque cum accepissem literas R. M. T. Deum
teslor, me, quantum potui, conatum esse etcon-
tendisse, ut statim ad R.M.T. accurrerem. Nam
mihi nihil optatius est , quam ut pro mea tenui-
tate aliquid opis adferre possim Ecclesiae ; ac in
spem optimam veni, postquam cognovi cam"pie-
tatem ac moderationem esse R. M. T. ut in com-
munc gloriaeChristi consultum cupiat. Scd quan-
tae me difficultates paulisper adhuc remorentur,
intelligetR. M. T. ex/^ora^o'^): quae quidem Hcet
moram attulerint **) huic itinerf , tamen animurt
metim neque a profectione neque a consJIiis aut
studio mitigandarum '*) controversiarum averte-
runt. Sed haec exponet omnia copiosJus f^oraeus.
Postremo me R. M. T. commendo; ac polli-
ceot me iudicium meum perpetuo ad doctorum et
bonerum virorom in Ecclesia sententiam aggrega-
turum ") esse. Christus servet R. M. T. florentem
et incolumera, et gubernet") ad communem ortis
terrarum salutem, .et illustrandam ac ornandam
gloriam Dei. Datae in Saxonia , V. Calendas
Septembris, anno Domini 15S5.'0
12) alibi Manl. l$)prae6uU Opp. Mel. et codd.
14) ManU oro Deum, ne H, M.T, (Cod. Bav. babet rogo pro
oro,)
15) Peuc. adduci, 16) Opp. Mel. deseri,
17) Quo — carius'] Manl. tantum : Nihii clarius,
18) essel Peuc. addit omnibus. 19) f esse cod. Bav.
*) ei non babent Opp. Mel. et cod. Bav.
ftO) Opp. Mel. : Voceo, (Siniiliter paulo post.)
21) Uc€i morani atiulerini} Opp. Mel. : etiamsi
ieruni7\eiiamsi babet etiam cod. Bav.).
22) mitigandarum codd. et Opp. Mel. pro ianiaruih , quod
est ap. Manl. et Peuc. in epp. select. et lib. I.
28) direeiurum cod. Bav., et cod. Meha, direciurum esst ei
accommodaiurum,
24) Opp. Mel. add. eam,
25) Opp. Mel. add.: Regiae Mcdesiai. T. addiciisumus
iippus Meianihon.,
mortun aiiu^
EPISTOLARUM LIB. VIL 168».
m
28. Ang,
Guil. Bellaio Langaeo.
Edita in OpasculU de pace et concordiaEccIesiae restituenda,
edit. cura et sumptiDus loach. Laegeri. Brunsvici 1650. 4«
•— Iterum e MS. adiecta Camerani vitae Melanlfa. ed,
Strob. p. 425 sqq.
Melanthon ad Guilielmum Bellaium
Langaeum.
ClarissimeDomine. Nihil mihi possct accidere tri-
stius, quam si de causis, quae meum iter reinorantur,
secus suspicaretur Christianissimus rex , aut etiam
Celsitudo tua, quam res habet. Sed, ut spero,
liberabit (me) omni suspicione viri optimi et fide-
lissimi D. Voraei testimonium, qui scit, quan-
tum contenderim apud Ducem Saxoniae, mihi ut
potestatem faceret suscipiendi hoc iter. Nam hoc
tempore , cum schola secesserit propter pestilen-
tiam, necesse mihi omnino fuit rem ad Principem
referre : ibi quam duriter exceptus sim *), Voraeus
exponet. Nunquam sensi asperiorem Principem.
Nihil fingam, sed, ut ,in tantis rebus decet, ve-
rum sine uUa figura, sine uUa sophistica dicam.
Primura respondet, opinionem de meo itinere
offecturam esse maximis suis utilitatibus, quod
ipse iter ad tegem Ferdinandum haberet. Etsi
autem disputabkm me privatim meo nomine iter
facere, tamen hoc argumentum ita urgebat et ex-
aggerabat , ut cedendum mihi duxerim , ne vide-
rer raei Principis seU spei seu utilitatibus officere
cupere. Sed raeo iudicio altera causa verior fuit,
cur rae non dimiserit. Legit raenm consilium,
quod ad vos misi^), in quo nihil reprehendit prae-
ter unam quandam levissimam sententiolam de
utraque specie, quod scripsi : sublata prohibitione
postea sanciendum esse, ne altera pars alteram
daranet. Aliae controversiae multo maiores snnt;
itaque de hoc negotio scripsi- minus vehementer.
Id mihi velut criraen obiicitur. Nec profecto me
illa ineruditorum iudicia raovent, et saepe iam ih
sirailibus actionibus d'e pace plagas accepi; sed
quia ipsi rae Itirgiorera aut tiraidiorem existimant,
cavendum putant, ne, si quid ego condonavero,
praegraventur praeiudiciis.
incendit etiam animos ineruditorflin excer-
plum quoJdam ex illo consilio, quod nescio per
quos lingua germanica sparsura est, in quo, quia
1) Strob. e MS. zdnoiit : /uerim,
t) Cr. supra no. 1204.
de potestate eccle^iastica hpnorificentius qnaedam
dicuntur, inepti et indocliinterpretantur, meto-
tam causam prodidisse. . Vocor transfuga , deser-
tor, cum quid^m idem toties iam in poblicis li-
bris de ecclesiastico ordine scripserim , sea de ca-
noiaica politia. Hos damores putat Princeps et
sibi et causae nocere. Itaque non solaro diroit-
tere me noluit , sed etiam contnmeliose mihi' re-
spondit; non enim dissimulo. Etsi auteto consti-
tui me ipsi purgare, tamen hoc tempote iter
suscipere nolui, tantum eam ob causam, ne ini^
qui homines calumnientur, me vohiis6e titilititi-
bns mei Principis officere.
Vides quanto in discrimine verset , qnaDtom
exarserit odium , non aliam ob. causams i^isi quod
et ipsam religionem doceri pie et dilncide expli-
cari eupio , et quaedam moderanda esse censni in
utraque parte, ut sarciatur commnnis Ecciesiae
concordia. Nec pugnant mecom erudtti, sed tan-
tnm indocti mihi snccensent. ' Quid rn civililnis
discordib omnibus aetatibus acciderit moderatis
civibus , non ignoras. Ad haec exemplfi cum re-
fero animnm, non recusandaiA mihi^ esse foitn-
nam illorum duco , qui , cum rooderate sentiient,
ab iratis civibus lacerati sont; Mihl hoininiim
iniquitas neque studium pietalicf neqM ftKMteratio^
nem animi eripiet. fit de itmeite» polHeittis snm
VoraeOy me venturum, Deo voleifte, ^iwfoxwio
vere Francofordiam , unde, si tibi vldebitur , ex-
curram isthuc
Tuam Celsitudinem vicissim adfaortor, nt,
postquam semel hanc curam suscepisti, dignisor
mam magno et praestanti viro, ianandae Bccle-
siae, alteram partem etiam adinodcrationem ad-
hortere, ne res bonae et;Ecclesiae utileis oppri-
mantur, neve magis laceretur Ecclesia. Iniusta
crudelitate video Christianissimum regem incitari
scriptis magnorum hominum adversus nos, sed et
reverendissimi ac sapientissimi viri Cardinalis firs-
tris tui et tuis consiiiis spero Animum regu fl^ti
posse et adduci, ntpotiusdet operam, ut illustre-
tur gloria Christi, quam ut mos geratur alienae
crudelitati. Neque enim dubium est, opus esse
Ecclesiae quarundam rerum explicatione* Sed
haec fortasse coram copiosius. Bene valeat Cel-
situdo tua* Quinto Calend. Sept. anno 1535«
(Phil. Mel.)
MT
EPISTOLARUM LIB. VII. 15S5.
9i8
No. 1308.
(28. Ang.)
lo, Sturmio.
Ifmlii fivrag.' p. 168 *qq. — Apograpiia in «od. Gollb 401.
p. 81. et in cod. Bav. VoL II. p. 269.
■
lohanni Slurmio.
• D» . ybrae^s ipse testi^ :^it, suinniam me
cpnteatioaem adhibuis^e) ut roilii Priaceps con-
cederet abeundi potestatc^* . Verum impetrare
* npn potui : , et causas copiose D» Langaeo perscri-
psL Praecipua illa*) est, quod metuunt praeiu-
dicia: et me putant aliquanto roinus vehementem
aut pertinacerp e^y q\iam sunt alii. lEt pro-
fecto sic est. ]Son puto contendendum esse, nisi
de magnis ^t necessariis rebus. Non volo tueri
omnes aXQi(ioXoyiag.et xpvxifoloyiaQ^ Utiuam ii-
ceat docUs libere loqui ') d^ niagnis rebus. Nunc
autem est democratia aut tyrannis indoctorum in
utraque pai^e ^, , qui rixantur d^ noni^uUis leviculia
rabus, et interdum suis affectibus.^xviunt
, y idisti Sadoleii scriptmn , .qui cum in po-
steciopre parte ^) . e^em dic^t quae nos defendi-
mus, iniuste facit, quod adeo hostiliter in nos in-
vehitur* la priore parte ena,rprationis mihi ple^-
raqu^.satis p];pbantur(<..sed». uirfvidi9S»i,currit in-
tardum ; bnog ^ %^g , oHoi}. Budaei et|am Transi-
tam vidi. I>ieque me.haeodeten;ent?)> quo mi»
nns istnc iter suscipiam. Imo incendunt potius,
ut ipsis aperiam penitus animum ') ; et vicissim
audiam, quid in commune consuiant ipsi« £go
quidem a doctis et bonis in Ecdesia nunquam dis-
sentiam» Sed pro tua excellenti doctrina vides,
vetera quaedam errata opus habere emendatione.
Nec dissimulo , evectos ^) etiam esse nostros in-
terdum vneQ r^ iaxc^/n/iiya , et multa miUgavi.
Itaque si quid opis possumus adferre Ecclesiae,
annitampr^) omnibus viribus: atque hoc studium
nuUa mihi eripiet bominum iniquitas*
Magno ip, periculo f inter nostros'**) propter
hanc mpderationem versor: ut solent in civilibus
1} iSla additor in codd»
2) toUoqui cod« BaT.
S) piwie abest a cod. Goili* 401.
4) Sic codd. pro terrent.
5) *f meum cod. Goth* 401«
6) eiecios cod, BaT.
7) adnitemur cod. Gotfa* 401«
8) addant codd.
discordiis moderati cives utrinque male acclpi.
Pianeque fatum mihi Theramenis impendere vi-
detur* Credo enim XenophonU , hunc fuisse bo-
num virum: Lysiae non credo, qui eura vitupe-'
rat. Sed me voluntate rectaexonscientiae®) sus-
tento: et intuens in vetera et honest,a exempla
aequlore anlmo communem fortunam fero. Cae-
tera audies ex V^oraeo. Bene vale.
No. 1309.
S 1 . Aug.
loach. Camerario.
Epiito ad Giinerar. p. 247 tqq.
Clarissimo et optimo viro loachimo Came^
rario Bambergensi in Academia Tubingensi
amico summOj
S. D. Precor Chrlstum ex anlmo, ut haec nii-
graUo tlbi et Reipub. fausta fellxque sit, deque
tuis rebus omnibus et scholae auspiclis expecto
a te litteras, et quidem avidlsslrae. Ac profecto
libentius, quanquara alieno tempore, perralsi meo
ministro, ut expatiaretur in patriara, ut explo-
ratissima mihi commemorare posset de tua vale-
tudine, de insUtutisstudiis, deque unlversa vitae
ratlone. Opto ut simplicitas et bonitas nostrae ')
geuUssittibi voluptati, spero enim te iam Inge-
nla degustasse.
Nunc audi de meis rebus. Hic annus fatalis
est nostro ordini, ut vldeo; accipio enlra et Mo^
rum interfectura esse, et allos, ego quoque raa-
gno in periculo versor, Scis rae tibi saepe que-
stum esse de certls rebus, quae me angerent raa-
xime. xal oxiriveg^), o^s fjxiara ixQV^f ^ navv
otiifYHV doxoXey v^v rifUTiifav anloxTfta, on
Tol/juorp^ m^t ivian^ r[txav oxQipoXoyBia&ai. Ge-
nus illud horainum nosti, quorum, ut videtur,
odium erupit aliqua ex parte iara in Gallico nego-
Uo, Ejquldem llbenter vito congressus Gallicos,
nec allter proroisi, nisi permittente prlncipe ; sed
princeps commeatura negat, et ita respondet, ut
vereri cogar, aniraura Hlius serraonibus malevo-
lorura a me reddltum allenlorem, etsi sane de
9) voiunini^meae eonsctenHa cod. Golfa. 401* voiuniaiit
tiunia/^n
)tae eptmt
reetae eSU&tientia cod. BaT.
1) SueTicae.
2) Lulfaerus incensof ab Amsdorfio et Osiandro* G» W,
910
EPISTOLARUM LIR VIL 1686.
fitO
optiiQO principe, ut mihi pcrspectus est, nupc
etiani melius spero , sed joosti illod 9 yluiaiia mii
noQevii; Omisi igityr GaUicum itev, Jie de meo
ofEcioi uUo .modo qfi^vi pQSSQUt. ISunc reliquuia
est, ^t eLiam pf in{:ipi|..fes{twdeani,.,aejpe purgem.
Id cojpsUtult^^flviteii.f^^erc^^i.ita u^ siniHl fde.XBtiiSi
consiliis ac.de iudicip do^itrinae ^ribam, neque
quicquam vcl dissimulabo Tel cqlabo volunUtis cb
scntentiae mcac, nolo enim perpetuo isUis plagas
ferrc. ISulIus ferc annj^ismihi abiit, slne aliquo
huiusmodi pcriculo. Possem multa et mira com*
memorarc , quae ego raea dissimulatione et pa*
ticntia sanavi. £t nosti pleraque. Quod si res
ad Synodum deducctur, ut non dubito, his dif-
ficultatibus remanentibus, quid futurum sit ne-
scio. Nunc te oro, ut me consilio tuo iuves; ni-
hil enim constituamy priusquam tua$ litteras ac-
cepero , non cnim propero. Utinam tecum mihi
liceret csse, maxime «nim tecum et in Academia
vivere cupio.
De aliis quibusdam jebus habet ma&dala mi-
nister mcus, quem mihi fidelcm esse certo scio,
nequc tu dubitas. Deliberabis igitur cum amicis
nostris, scd nihil te coutentiouis aut periculi sus-
cipere volo.
Non ctiam hoc praeterire silentio possum»
spargere quosdam ^ infensum mibi esse priucipem
vestrum, proptcr Ishbii caussamf), quae, ut
manlfcstum est, nihil ad me attinet» Itaque non
admodum illis fabulis moveor. Pcrsuasum enim
habeo multo ^ss^ et prudentiorem et meliorem
principem, quam ut vel re incognita vel de.ob-
trectntionibus aliorum innocentem odio persequa-
tur. riacc non tan> quod angerent animum meum,
quara quia in mentem modq venerc, scribere ad
te visum , ad qucm parva m^^^gnaque soleo omnia*
Proximo vere neccsse mihi est Francofordiam ve-
■
nire, inde ad tc excurram. Bene vale* Pridle
CaL Septemb. ^Xmnog.
No. 1310.
DominOj Vualliae et Cornubiae principij Do-
mino suo cle/nentissimo
S. D. Screnisslme ^t ihctyte Re^. Etai publi-
cae quaedam causa^ impulerfmt me^'. ut 8Cii|^tuin
quoddam mcum Regiae M. T. dedicarem '^'J lit ex
praefution^ intclliget I^. IMt T/); tfimeoi etiam mul-.
tum mc privatim 2M}miratio jl|igenii tui^) et virtptij^
tuae movit, ut hac-iiualicuoqun significatif ne iudi-
cii mei studium meum R.M. T. declararem^ I^^l
igitur hninc Iibellum huhtib^ Alexandro Alfsio.
ScotOj virb docto et pio^ qui virtiitem .et picjtatfin
tuam^et^mihi et multis aliis in Germania inaeno
studio praedicare sblitus est. ' Is ^) pollicitus est, se
meum scriptum exhibiturum esse R. M« l^* Quod
ut aequo animo accipiat R. M. l^, etiam atqqe
etiam oro/) Equidem opto^ et animum rn^m et
scrip tum ipsum ^) proLari R. M« T. ^d ^e scripio
permitto iudicium R. M. T.'') *])e mea- vo^untaie
hoc affirmare vere pbssum, et faunc animum meain
R. M, T. addictjssimum esse, et mc de doctrinff
Chrlstiana libenter amplecti ea ^uae probaubir
doctis et bonis viris"). Si quid mihi'R« M. l^, dici
voluerit, poterit hiiic Alexandro tutb' commit-
tere").
Christus serv^t R. M. T. quam diutissimeito-
renteita et incolnnieitt, et Rerhpub.'*) Mtiltarthilkea-
tium, et Ecclesiae Christianae saTtftehi : 'ad qaam
omandam praecipue curam ct consili^ scia sutt-
mosReges referre decet, ^l hbc tempdre maxihie
necessarium est. Mense Augusto , Aklho 1699/
No. 1311.
»%
UJ
(AugQ
Henrico Regi ylngl.
Manlii farrag. n. S49 sq. RepeliU a Pezel. in libro HI. epi-
itolarum Mel. p. 9; (edit. Lond. Ilf. ep. 4.) -— Apogra'-
pba in cod. BaT. Vol. il. p. 772. et in cod. Goib. 401.
p. 75 b.
Rei^erendiss. Principi ac Domino j D. Henrico
octui^o Angliae et Francide Regi^MByberniae
^) Offenderat Iftlebiof principem per Hbrum dt proTerbiis.
Vid. epist. d. 17. et 19. Apr. 15S6.
Henrieo y Regi AngUae.
Epistola nuncopatoria pmemiss» tiOTae e^tioiri LoMliito-
tbeoJofticorum MelantboniS|, qua^ prodiit aniio.lSSS..^
Pofleriorem partem, quae rersatur in laudando HenrioD
Bcge, Melanlbon in eJitioDibaf feqnentfbvs rcaecii^
quod Rei, se bac laude indi^um fuUse, fnciia poatca de*
monstraTerat. Inde factum est, ut Peuceros in AleUntho-
nis epp. selectis p» 154 fqq. et in Episl. Mel. libro I. p. 510
sqq. (edit. Londin. lib.l. ep^fD9.^ prjorem t^luai cpiftolac
paileniy de necessilate el utilitate melnodi tgenten (ut
■■ ■ > ' I • . « i ■■•.<'
*) Sunt loci tbeologiri.
\) ut ex elc'. praetermisit Pce*
2) tui om. ManK, et paulo poet tuae om. Pei.
S) Pro igitur babet Rlanl. ita(jue\ Pe^. om«./ii//ic et pro
tio babet huie\ Man). et cod. Gotb. 401. babent iniiio pro
ntmtio (quod est in cod. BaT.).
4) It non nabet Pez.
5) Manl. rngo,
6) Manl. om. ipsum,
7) Sed de etc. omittuntur a ManL et cod. ^oth. 401.
8) PeEc tt me eade m,. ampieeti quae eongruunt mnm wri»
iudiciis veteris et purioris Ecciesiae, Godd. ut Minliiis.
9) Si quid etc om.Pez. 10} etliempu^ Pex. ad ptMiemm^
981
Hi
inseripAit ««iii Pencenu) direlf poslcriorem utem pftr-
tcmi quasi singularem epislolam, ederet Pezelius in li-
bro lll. epist. Mel. p. 11 sqq. (edil.Lond, lib. III. ep.6.). y-
^On integram epist.| sed priorem tuitum partem nabes in
opp. Melanlb. Basil. T. 11« p. 441 sqq. (sicut in ediu 1540.
Viteb. utraque). — Responsum Regis Tid* infra d. 1. Oct.
b« annt.
Serennsimo Prtncipi^ !)• Henrico Octai^Oj
Angliae et Franciae Regi^ Hiberniae Dominoj
fValliae et Cornubiae Principi» ')
& D* Cum in docendo magnopere prosit, tenere
summas rerum ordine et ratione distributas et in
methodum contractas , collegi et^ ego praecipuos.
locos doctriuae Cbristianae, eosque quos arbi*
trabar maxime ad pietatem alendam conducere , et
in , vita et in ') exercitiis piorum usum habere , de-
nique qui extare in Ecclesiis et in concionibus in-
colcari maxime debent* Ac non solum curiosas
et inutiles quaestiones praecidi ac fugi, sed etiam
in rieliquis locis, quos explicandos e^Q putavi,
optima fide ac simplicitate sine Sopbistica, res
ipsas , quantum potui , exposuL Mam et ipse ab-
horreo, ut qui maxime a praestigiis illis disputa-
tioDum , quae cum multa colligunt inextricabilia,
perplexa, paradoxa, absurda, prodigiosa, tan-
tom perturbant conscientias, non docent.
Etsi.autem hoc unum fuit meum consilium,
ni de rebus necessariis coUigerem doctrinani ca-
tholicae Ecclesiae Christi, videlicet, quae traditur
in Apostolicis literb et receptis scriptoribus Eccle-
uasticis; tamen hic praefandum duxi, me liben-
ter Ecdesiae catholicae, hoc est, piis, doctis et
peritis omnibus permittere iudicium de omnibus
lucubrationibus meis* Qoemadmodum enim Pau-
lus praecipit, ut unusquisque norit roodum fidei
ttbi datum a Deo ; ita , cum mea mihi imbecillitas
non plane sit ignota, neque antea sine autoribus
de qUo dogmate pronunciavi, neque Ecdesiae iu-
dicium unquam aspemabor,
Nec vero novum est exemplum, methodos
doctrinae Christianae informare. Nam et apud
Graecos Damascenus y et apud nostros Longo-
bardus huiusmodi^) scripta reliquerunt, quibus
gratiam et celebritatem summam hoc unum pe-
perit, quod methodi magno studio expetuntur;
Itaque videmus eos vcl primae classis scriptoribus
annumeratos esse. Extiterunt et ante hos huius
1) Edit. locorum Mel. Viteb. 1541. utraque et Opp. Mel. B»-
sil. inscriptum esbibent: Phiiipput BtMianihon JLeeiori»
2) in escidit ap« Peuc.
8) huiuscemodi edit. locorum Mel. Viteb. 1541« minor.
UsiiAITH. OrM. VOL. IL
lib: vn. 1555.
generis libelli, enarrationes Cypriani et aliomm ia
symbolum* Et nonnulli non incondnne ^i/^u jf ini
sententias collegei^unt de slngulis articqlis*), in
libello , cui titulus est , defide ad Petrum. Extat
et vetus scriptum Origenis tuqv dQx^f cui hunc
titulum fecit, propterea quod praecipuos locos
Christianae doctrinae ibi serie quadam disponit
et explicare conatur. Ad haec Paulus quasi me-
thodum quandam informat in iZoma/iiV, accura-
tissime disputans de caussa peccati, de usu legis^
et de beneficio Christi , quod sit proprium Chri*
sti beneficium, quomodo consequamur remissio-
nempeccatorum'etrecondIiationem. Sunt initio
et symbola hoc consilio condita y ut extaret brevis
quaedam summa doctrinae Christianae, in qua
locos ad pietatem necessarios, tanquam simul in
una tabula propositos, conspicere et complecti
homines possent* Nam haec una est ratio utiliter
docendi. Quare non sum autor novi exempli in
Ecdesia. ')
Sed illud valde angit animum meum, quo
magis opus est methodo , quo avidius omnes stu-
diosi omnibus aetatibus has ilgayiDyotg et expeti-
verunt et exceperunt , eo maiore consilio et reli-
gione scribi debebant* Quid enim difficilius est,
quam explicare diludde gravissimas religionis
controversias? Quid periculosius, quam in tanta
iudidorum varietate rectissima deligere? . Quid
prodivius, quid tam homini proprium, quam labi
et halludnari, et non raro specie recti decipi?
Quid quod saepe etiam recte sentientes, tamen in
explicando quasi sui obliviscuntur , nec satis com-
mode dicunt quod volunt. Saepe cedunt^) oneri,
nec possunt quod sentiunt exponere. Inde cum
postea imperiti opiniones parum commodas hau-
riunt, plurimum oritur scandalorum in Ecclesia.
Haec sciunt me non frustra queri, qui cum iudi-
cio veteres scriptores legunt, quorum vix ullus
est, in quo non interdum vel perspicuitas , vel
diligentia desideretur. Quam multi occurmnt
loci, de quibus cum ipsis autoribus, si liceret»
colloqui cuperemus, et coram diserte sciscitarif
quid senserint, quos habuerint autores. Prae-
sertim autem in hoc scripti genere in methodisi
4) oriieuliM eicidit ap. Peuc.
5) In ed. locorum MeL Viteb> 1585. ntrtque fitem ed« Aiigust.
Vind. 1586. et Salin. Suen 15S9.) distinguitur t Eedesiaf
eed . . • meum. Quo etc
6) Pcnc in lib. !• (non in Seltct. epp.) : eonoedumL
59
m
EPISTOLA&UM LIB. VIL 16A5.
fi£4
qaam nmlta non obicnre taxantuc ! * Qaoties iu-
galatnc Origmes in libco m(fl &(fX^\ LongOr,
ii^rdo ne quidem ipftlas alumni peperceront. £t
quieitam iui^ reprenMdQntur,
Itaque com tantum et difficultatis et pericnli
sity tomppnere methoduit^^ saepe mihi venit in
mentem, id non unins faominis opus e^^ debere,
sed synodi, in qna docUssimi ct optiroi viri, re
communlter deliberata, de prqnibus iis articulis,
de quibus saepe oriuntur cpntroversiae, et quaedam
in ipsis veteribus^) dissimilitudo est, diiigenter iu-
dicacent, et integcam dpctrinam reli|[ionis ederent
Quod Plato inquit , Pri^ceps rerutn publi-
carum praeciput hoc efficere deberey ut cives et
beali sint et inler se qmicij ad hunc (^timun^
Eccfesiae statum nulla res afferret plu^ momenti,
quam si talis") aliqua pia ac simplex extaret forma
doctrinae , gravi auto^tate scripta. Jlaec enim et
ambigentes animos saqace , et {^oncprdiam ac tran-
quiliitatem Ecclesiae restituere, et in posterum
munire posset Huins summi inter hopiines be-
neficii autores non solum Episcopos, sed etiam
summos Principes esse ^ecet, ut et g)oriam Dei
oment et omnium gentium saluti cousulant,
praesertim cum sine ope ipsornm res tanta perfici
nequeat Nec vero dubito, quip ut quisque Prin-*
ceps pmdentissimus atque optimus est» ita vehe-
mentissime afficiatur Ecclesiae cladibus. Nequc
enim sunt aut obscurae, aut ita leves, ut sine
summa acerbitate doloris considerari possint,
Veteres quidam morbi haerent in Ecclesia
non dissimulandi. Constat enim oposdam in-
signes articulos doctrinae Christianae diu iacuisse
obratos densissima caligine. Ex qua postquaro
evolvi coeperupt opera quorandam doctorum et
bonoram viroram , statim suscepta est passim in-
usitata saevitia, et indigna lenitate Ecclesiastica.
Neque tantum tracidantur boni et docti viri, con-
firmantur^) abusus, sed omnino extinguuntur studi^
doctrinae Christianae. Hinc orta dissensio, cum alia
infinita parit incommoda, tum hoc praecipnum*^),
quod locum praebet , utfit, alicubi indoctis , se^
ditiosis ,et fanaticis homihibus, qui et nefarias
&ao/jUtx^^S spargunt in Ecclesia , et de rebus civi-
libus falsas serant opiniones, et peraiciosas re-
ligioni ac civili ") hominom aocietati , planeqae
em
7) veieridus excidit ap. Peuc
8) Pe«€. ito Hb. I. ({Mh Londffn.) mcfn^ie ieitt pro foKlt.
9) Peuc' in lib. I. (ilem Londtn.) mendose confirmaiun
10) Peuc edidit prqecipue*
transformant reiigionem in quan^am
barbariera, His tantis malifli profecto decet ^') bonos
et sapientes Princip^ idonea rem^i^ qyiaersrft
Quid quod eHam posteris prae^tare ^c^^esUm^ 4^
bent? quae quidem, fiisi .ratio,in^atur^ ^^. jf^
et certa dbctrihae forn]^a'ad postisro^^propagebir,
infinitis modis dilaceraBilnr. '
Extat apud Xenaphohtem brevis qjd^edam ac
plena gravitatis atque tfniini Laconici coniJQ.t^r-
chidami^ qiii coliapsam ac jpaene di^pl^ratam . Spv-
tam virtuie sua restituit^ Hic ante^i^ prAieJlfn^
quo maxime iterum erexit pairiam, cuin inslrncta
acie iam signa canere iul>eret , his verbis adhorta-
tur exercitum : "Ay^geg noltraij vvy iya^ci yoro-
fieyoi, dyafiUtpiOfiey dQ9oTg ofiuaoiv, AjioSm-
fieyjtoig imj^iyyofieyoig xijv noTQidtu O ^enero-
sam vocem, et dignam|lcge $partano et ^f^rf-
/a/ filio, qua testatur magnos et fortes virps ^
bere maximas dimicatlones suscipere^ tit p^Uh
ris salvam rempub. tanquam certam .sect^ re-
Knquant! Quanto magis decet sic affectps c^
Christianos et Principes et dqctores, .u]( ,.cn-
piant posteris relinquere Ecclesiam recte coqsu^
tam ac tranqnillam* Nec vero uUiijs rei i^ura. pji-
tior et antiquior e&^ magnis vlris debet, pjfaeier-
tim iis, qui sedent ad gubemacuia, qui utioam
in tantis Ecclesiae calamitatibus aliquaDdo silu
hanc honestissimam vocem subiiciant: dya^lifsih
fjLay d(f^ig ofifjutoiy, dnoifdifiey xoig imyiyrofii-
voig T^y kxxkffliay. Id vero non potest c;ffif^
nisi rite explicata doctrina, Nam, violenta consiiia
nec sanant ambigentes animos, nec prosunt adcoft»
stituendam durabilcm trai^qulllitatem» ,^t qpaD-
quam cohercenda est petulantia, et iseveris fxem-
plis puniendi sunt, qui senint aut amant impia
dogmata, aut seditiones excitant; tamen videi^
dum est, ne pariter sine discrimine . exerceatBf
saevitia in bonos et roalos.
Sed ut redeam unde - digr^ssiis suni» , £<pii«
dem maxime opto, ut de aliqua integra meth^do
synodus aliqiiando dcUberet Sed qum hoc taas*
pore viderem in t^anta varietate djsputationum afe«
que opinionum, imperitis quasi regiones mon-
strandas esse doctrinae Christianae , eosque ptas-
muniendos esse contra perniciosas atqtie inipisi
11) Londin. mcndoflc eivUkimm
12) Edd. locorum Mel. Viteb. 15S8. et 1541. miiori deeH,
ez mcndo.
ePISTOLARtJM LfB. VIL 1535;
Md
opiniones, coeg^ hos locos in compendium , bono
.fttndid, et quantum potni dedi operam» ut ordi-
ftem et viam ad docenilnm accommodatam adhibe-
mn; meque in") ipsa methodi septa diligenter
inclnsir Quod ut faciatn \ etsi kiam ingenii infir-
mitas me cogit, tamea habeo aliquHm consilii mei
ntlonem. Quanquam- ehim sunt nonnulli excel-
lentibus ingeniis praediti , qui, velut l%/£//a5 tri-
bnit itatuis non solum apCam harmoniam mem-
Iirbnim, sed etiam dignitatem et amplitudinem,
3ua A iJ[Jsi ad methodum adiungunt splefndorem et
hlttlib Otlatronis, ad inuslrandam remm magnitu-
d)Aem ; tamen haec foelifcitas perpaucorum est. Ego
m^ mepede metior, ac satis agnosco me, divi-
Bam illam i^A/d/ae forinam atque ideam effingere
nbn posse , ac facile patior nie inter xoQonldd^ovg
&, 'ihintitorum operum l^gulos numerari; quare
flAa^i'^) ctit^ ac studioitlaartis vestigia consector.
Scio 'mulios alios magis^) clelectari liberis declama-
liMinkis, et ha^anguslias methodi fugere. Sed pleri-
^e dtim sibi indulgent, saepe a seopo deerrant ; et
dnm mtilta extr^ caussam magna voce sonant, ma-
dfikque tot^, nihil certi lectorem docent Illam
Teto fictotiam Academico more disputandi ma-
xfitoe' 6di , quam sibi sumunt nonnnlli, qui et
nicitet^adita ab aliis catumniose depravant ac ever-
ttiM, etsine lege, sine dclectu, sine autoritate
Veteri,' quldquid libet, 'dicunt Quod de Tantalo
iAmil JEuripidiS : &xoldaroy eaxs j^ldiaaar , al-
cg^t^trp^ v6aw , profecto in theologo turpissimus
€M/morbus linguae petiilantia. Meminisse nos
deeet, qvo in theatto versemur; iudicem habe-
nMis^Chrotiim , sp^ctatbres Angelos , auditores in-
ficDlit^s, ^orumammi ^cile sauciantur.
'Ideo et religiohem iac fidem, quam debemus
rebds' sacris, praestare studui; et ne res alioqui
intrfcatas magis etiam involverem, adhibui pro-
piSietatem in explicando, quantam'^) potui. Eam-
qoe ob caussam nsitatis in XSccIesia verbis usus
sdlli,' etinterdum k scholis verba quaedam mu-
tdafttis sum, quae sunt qopdohanda temporibus.
GA^tbm dedi operani , ut sermo esset' perspicuus.
Ncfln' admiscui peregrihas disputationes, Etsi enim
iU statno , eos qui non snqt instrhcti liberali eru-
•^
IS) Peoc. io lib. L (item Loodio.) : inira.
14) Ed. locorum Mel. Viteb. 15S5. prior (iteio ed. Argento-
rat, 1536. et Salin. Suey. 1559.) maiore,
15) magU eicidit tp. Peue.
16) Peuc. quanium.
t ■ ■ ■ .
ditione, nft)n satis idoneos esse ad exponendapi re*
ligionis doctrinam, et in plerisque locis quaedam
ex aliis Ilteris assumenda sunty intei^cliim confe-
rencl^e quaedam sententiae rfeligronis cufnlj^ilo-
sophia; tamen ut in aliis rebus, Ua hic quoqiie
modus gratissimus estl Adiuvemur") ab alus ajrti-
bus in his ipsb rebus illustrandis, in instituenda
oeconomia, seu, ut ita dicam, in ips;^,ae(iificii
forma delineanda. Nam indocti ne ppssunt qui-
dem res intricatas apte distribuere^ sed saepe mi*
scent non cohaerentia, aut dlvellunt conitincta;
nec semper vident, qnid sit.in controve^ia, ubi
confligendum sit, Ad haec plerique loci collatione
Philosophiae fiunt illustriores. Meque tamen con*
fundenda sunt artium genera, non obruenda est
doctrina Chrlstbna alienia disputationibus, Ego
etiam, ne prolixior essem» patcius, qUam licuit,
delibavi quaedam ex aliis") literis. Paulus vult eos,
qui tradunt doctrinam religionis, esse Sidaxti"
xovg, quod profecto nemo praestare potest rudis
aliarum literarum« Itaque etsi sunt aliae prae-
stantiores virtutes , pietas, usus vitae, experien-
tia certaminum spiritualium , prudentia; tamen
impudentessunt hi quoque, quicum se interpre-
tes doctrlnae Christianae esse prpfiteantur, non
dant operam, ut adiungant liberalem eruditionem,
quae non solum ornamento ^) est Bcclesiae Chri-
stianae , sed aliquid ipsi doctrinae lucis addit.
Ac plane dignos odio esse censeo Anabapti-
staSy et si qui similes sunt, qni ineruditam quan-
dam et barbaricam theblogiam in Ecclesiam in-
vehere conantur , etcontendimt nullis literis opus
esse. Quare omnia confuse sine arte dicunt, nul-
lam adhibent antiquitatis notitiam , nullam colla-
tionem ex aliis disciplinis« Atque hi suura habent
theatrum; vulgus enim quia natura odit artes,
gaudet earum dignitatem elevarL Verum haec
persuasio non soluin officit studiis literarum et
civili vitae, quam tuentnr caeterae artes, sed
etiam nocet religioni, Nam eruditio non solum
hoc nomine prodest, quod acuit iudicia, qiiod do-
cendi'^) formam monstrat, sed conducit etiam mo-
ribus. Nam ut quisque eruditissimus est, ita dilir-
gentissime magnitudinem rerum animo metitur,
quod curam et soUicitudinem recte docendi auget.
17) Peac ia lib, I. (item Londia.) nmdofet A^iimmmmr*
18) aiiii excidit ap. Peuc
19) Peuc ornameniumm
10) Peuc. in lib. 1« (item Londiu.) t vivendi pro doe$ndL
69 *
9£7
BPISTOLARUM LIB. YIL 1685.
Contra inscilia negligeniiam in bonis alit, confir*
niat in malis audaciam, qtiia nulla maior estEc-
clesiae pestis, Multo enim confidentius yociferan-
tur et pronunciant mali, ubi autoritatem sibi ar-
rog^re sine doctrina possunt. Quare omni con-
tentione censeo incitandos csse ad iustam discemli
rationem, et ad vera studia cum religionis tum
aliarum optimarum arlium, omnes qui utiliter
servire Ecclesiae cupiunt* Invitantur autem inge-
nia exemplis, iuxta iUudHesiodium^'), TQr]^oX di
T^ yeixova yeixojy^
Itaque etsi mea vicripta non sunt perpolita,
tamen ut nihil aliud praestem, certe methodus
monere lectores potest ad res tantas exponendaa
aliis etiam literis atquc artibus opus ts&t» ^^)
Ut autem ") hic commentarius auspicatius exiret
inpublicum, tuo,nomini, IncIyteRex, dedicandum
esse censui, praecipue ob hanc caussam, qpod cum
nonnuUi, partim indocti, partim iniqui etiam,
apud exteras nationes summorum Regum animos
pariter advcrsus omnes, qui non probant omnia
monachorum somnia, miris artificiis incendant,
plurimum mea referre putavi, ut tibi Re^m
omnium dpctissimo exhiberem hoc scriptum, ut
Maiestas tua potius ex hoc scripto, quam ex alio*
rum calumniis, iudicium de me et toto hoc do*
ctrinae genere , inquo versor, faceret,
Acciplmus te cum in sacris literis praeclare
doctumesse, tum in reliqua philosophia , ac prae-
cipue in illa pulcherrima parte,. videlicet in con*-
sideratione motuum et effectuum coelestium , qua
et propter dignitatem rerum et proptqr maximaj»
utilitates in rebuA {^erendis summos ac saDientis-
simos Reges omnijbus aetatibus maxinie delectatos
e&se legimus, acerrimo studlo et summa cum
prudentia versari.
Acceduni ad tantam praestantissimarum ar-
tium doctrinam et caeterae virtqtes dignae
roagno Principe : iustitia in imperio , pacis< tuen-
dae cura, magnkudo animi, pietas, studium iuvan-
dae et omandae religjLonis Christianae^*) , clemen-
tia , ac bonitas eximia , quae cum in aliis negotiis
21) Peiic' et Opp. Mel. BasiU Heiiodieum^
S2) Edilio locorom Mel. Viteb. 1541« otraque, Opp. Mel.
BmiU el Peuc addool : Faie. ^t qoaecunc^ue hic^ sefjuun-
tnr., abtuot: cuiiMrei caiissa legitur in veriibu» Siigelii :
• . Dum imudamiitu erai , lUgMm iaudavimus Angiam ;
UMi milUf quam uanum €Mi MMfiOuB ingvmunm
SS) auiem praelermisit Peiel.
24) tiudium « Owisiianae cttUcBnitap. Pci.
cernitur^ tum etiam in hac re locet, quod in too
regno nulla saevitia in homines bonos, niodera-
tos et studiosos purioris doctrinae Ecclesiaslicae
exer^eviiidicitut^i ciUnL in aliis terrisr Priiicipum
iEacundiat4^ecmodo «xarsevit^ > > I>e ifaarum coasi-
lio nihilhoclocoidisfAltalio: ' ' • •; <; •
Tantam iliod dicam, > qood' a»hl-'vid0Ciir«
Neque decet Ecclesiam iniusta crudelitasi^-neqiie
profutura lest- at 'resiiuiendimi i AranqaiUHateiD.
Itaque moderatio ;itjiia, digaa. bono ae sapiwte
Principe, l^aud dujbieiDio» grtatari^t»! ^Uti enimi.vi
quoque coherc^ri fanalicos el impios hoini|Ele«Deiiii
praecipit^ ita nulluq^ crudelius eat parricidinnii
quam simul pios ac membra Christi trucidare^.la-
cerare veram £cclesiam , et delere res bonas aU
que ^^ utile^ Eccle&iae^ , . :
. Neque enim negari potest, arhonis ei doctis
\iris multa ad.pietAtem. ntilia iteEumt patefatla
Propheta Esaias., /ciMQiVijticiiDalnr : pipa BflglA
Ecclesiae NutricioB, utvocant>*^), fore, pbslfdafWiOi
Reges tegant pios adversus iniustam aaevitlam^ pt
rectam dpqtruiam propagari ciivettl. QaititolijiqDae
trophaea magis oplandaisunt magnui: q^ ai^ieoti^
bus ILegibus». quam uttcoelesli : voce trihuatiuri^
haec soaviasimaappelUtieglit p«aedifieaAat^£oQl6f-
siae Chcisti jiutricii?'-'iMagna :sunl etfpleM^dir
gnitatis piiaeconia, dici Africanuni, Macefloni-
cum , . et hoc genus alia* S/^ mullo. glpriosu^^i ffUf
dici . p^^triaQ Palrem^ V eica auteia aqhi» fpt pefpi^
est patria Christi SlccJl^ia. ;Huii9S.TecaeT.patnae
pa^rem, eta ut Prophetae verho uJLar^ i^u^rjpvun
esse, |iaec yero est ingens gloria', jpr^eapue.c^xmr
tenda Regibus, fi^ec oC&cia.Il^es P$6 cppp;-
liant, haec qffici<^ sunt hostiae Deo gratissimae, .
Non siint autem^clesiaejnutricii, ^fu fliwii-
vis cxu(|eiitati siiae pfraetexuut i^cclesia/^ ^^'^.i^!'»
tamen vera ^) Ecclesvie mepdbra , hoc est^ ] hfaiit^
nes pios et doctos iniustissime interficiunt, et ^
ctrinam , in qua v$ri cultus Dei inQnstraf|tur i«.df-.
lent* Itaque hon solum moderatio tua. eti clor
mentiaipsalaudandafsst^ sed iudicium potius 41}
sapientia, quod M. T. itatuetur Bcclesiiae Xtuir
quillitatem, ut tamen faveat studiis pietatis».ct
intelligat quosdam abusus emendatione opusba*
bere.
25) Pei« ae.
26) ui vocantj cicidemiit «p. Pci.
27) Pei* vtrae»
EFISTOLARUM Ilfi. VII. 168S.
980
Cum igitur et doctrint excellere Maiestatem
T. sdiem» et intelligerem te sin^Iari modera-
lioiie et clemenlia, quae mnKima decet erudilio-
nem» in his di6seoiiDnibas.iUi, potissimum Maie-
stalituaeidui^ BBlttendumesse hoDe()n^tiuU)>qQad
etsi totom perniitto iudicio Maiestatis tnae, tamen nt
$pm«n ostendet ioiuste «oatra no* accendi Regnm
irocandiaoiu >. >:
'i''j Non duMto qnin<Mbi*stas T. simtjl et gloriae
€faristi et paei Ecctesiae «ptime consuhum CU'-
piar;'acdeifeniedi(« hnrastiisMdiisaepe muHnni'-
qm^ idelihcrcti Quam «d-i^embane prodc&tnon
ta&tum illoTum videre seripta, qui causam -no>
sti^am 'iniustiBStmis caliimniis deformant, quod
non solnm impudentes") gnidam et infimi snbsel-
lii homines faciunt, sed etiam nonnulli alii, qui in
hoc A?atrum prodeunt stini[tta'~6ingiilari gravitatis
«CsatHtantiacpersonfl. 'Quos^e^nitabtoritiilem suam
non ad bonorum perniciem, et ad'^) inflamniBn-
diiftnndelitAteminiperitcrruBi'"), Sedpbtiusador-
nandaffliGhristi gloriam; ad morbosEccteriae rect«
carandos, ad flect«ndos ad Christianam lenita-
tmUiPHnbipTrta animo8;'«onf«rre. TlirpisBimuiU
dt' eninr magnts- viriS',' 'simntation«'gravitatis Sy-
ev^hantieam' excrcen?. 'Qubd''faciont, qni aitutii
d&MafaltfM receptoft abusns,' «t artitrdepravant ea,
qdae^WOritet 'pie atqne **) Wtiliter monuerunt.
"'■'■■'EgD'ex amirao vencrbrEccIesiyni Christi ca-
tMiIi^Jriii,''eindqAe'Silntentiam bmiii stndio am-
^lU^t. ■■ T^^'Velim"-{ifi(^am a fndiciis bohdrum
^■tfldfcldrttTh' in Etclisia rii8sc'iitlre, "
Trdinde hiind nieam' commentarium exliLheq
5l«esta'ti'nl'hdh "pX patrdhirtn ouhi, s^ quld erro,
siJd miQ^grnvissim^ cohtroversiis c£asorem quae-,
ranT,' 'ciiiii^ iiiaiciuAi propter. doctrinam rectum,'')
fl^^r^thstigi^UD^^Hegiae Maiestatis itbenini et
lilti fdrc ^afueVn'. .Oro Itaque M. T. ut^
nbmine ndn gravatim scrlplum meum acci-
piu, in'quOj, iit spero, videblt, mc et ics ad pie-
tatpn tiiiles^^d^mplexuin essie, 'ct pacis cdncordi»e-
qite* £cclesiastl«iae cupidisslmum esse. Chrlstus
M^ ¥yse'rvet iacdlumem ac floreutem, et") euber-
-itl.M -h.i--! jf ■ . ■ i. • ■' ■.,' /.^ I ,
28) Pet. imprudtnUt.
S9) ed cicidil ap. Pei.
SO) PcB. nicndt
81) P«. tl.
St) Editio loeornm Blel. Viitb. 1S38. *Mili
S9} •' eicidii ap. Pn.
net ad Clunsti **) gloriam omandam et ad salntem
Eccleaiae. Anno M. D. XXXV. •)
Nd'.'1'Slif.' '
A«g.
77u>mae Criuunero.
Wnlii Ume, p. 192 mi. Ilerum Epi*L lib. llL p.^*q,
(edil. Lod3, lib. III. m. W.) — Apagrapba la cod. B»«.
ypl. II. p. 770.. cod, «olh. 401. p. 76. et. v>A. Moiyc 66.
p. 64.
RevmwiiiiimoDoniinoThomae AnJtiiptsco-
■'■'••• po Ecelesiae Caniuarienai.
S. t).") Revcrendissime Dominc Praesul. Et*)
ex Alexandro^'), viro optlmo et mihi veteri ainici-
tia cdhinncto, et ex multls nllls bonis et doctis vi-
ris *) inlellexi , te praeclaram doctrinac landem
cum eximia pietate conlunxlsse. Itaqoe saepe gra^
tulor Britanniae vestrae talem Episcopum j qiiales
sl haberct Ecclesia aliqnanto plures, non difficnl-
ter et concordia *) orbls terrarum constitui et sana-
ri '") Ecclesia possct. Cum autem non dubitarem,
quln ad caeteras virtutes humanitatera summam
adiunxlsses, duxi tibi commendandum esse hnnc
bonum virum, Alexandrum AUsium Scotum.
Is') {JToliciscItur in Brltanniam, nt exhibeat Re-
glacMaiestati*) quoddam menmscriptnm. -1- Inssi
et Rev. Patemitati Tuae exemplum exhiberi , ex
quo intelHgatR.P.T."), mc conatum esse, utct'*')
dntgenter et utilitcr expUcarem et quantum pos-
seih mitigarem plerasque controvecsias "). Sed
iudicium de toto scrlplo libenter elR. P. T. et si-
miliblis viris doctis et pils permitto , a quorum iu-
dicio ' liunqUam in Ecclesia Christi disscntiam.
Si) <;Ani'0 Pec. Dd. (Ed. Acgcolonl. 1536,: ttd.)
*) BizfI. babet uid. 1536,, inila. Vid. praetcrea ep. ad CaiiM*
nr. d. X4. Dcck.
I) Pei. e(c. S. prii S, D.
f) Et\ Cod, Gotb. 401. Ui. Mul. ottu i»n ctiwi prMc. A>-
3) Minl., cod. Goili. 401. «1 coJ. Monaci Otiandro.
4) vMr non babel cod. Goth.
5] Cod. Moaac. diteordia.
6) Maol. ttroar,:
7] Is abeil a cod. MonaE. ...
8) Pei. R. T. ManL A. P. T. Utrvaquc ci mendo.
9) Haec Ttrba babenl cod. Ba*. cl cod. Mooae. — Pw, In-
lum I 11 fuD H. P. T, mniatadotrUI mt tonatum clc.
Maitlioi i Stripm ml H. P. T. me tonatmm «lc. -JtiG elim
God. G«ib. 401. Sant aDtm nratalronai ei irbil^
10) tl eicidil ap. Pea. '
II) God. Bn, addRt mehdar.
gsi
BPISTOLARUM LI& Va 1685.
Itaqne si vel studiom Tneuxn vel scriptum ^') pro-
babis, rogo, ut R. P. T. adiuvet hunc Alexan^
drum^ ut Regiae Maiestati libellum exhibere pos-
sit. Caeterura ipsius Alexandri taiita est doctri-
na , probitas , et in omni officii genere diligentia,
ut nuUam possit ad vinim sapientem comnienda-
tionem maiorem, quarin suam virtutem, adferre.
Proinde fore spero, ut") pro tua prudentia et po-
tentia**) libenter complectaris **) hominem; rogo
tamen , si quid literae nostrae apud Rr P, T. va-
leiit, ut mea etiam causa aliquid studii addas *^) ad
ea officia» quae tua voluiHaU: in eum cpUocaturu^
es"). ludiciam vero suum demeoscriptopolerit")
mihi R. P. T. per hunc Alexandrum significare,
Commendo me R. P. T. summo studio. Bene va-
leat IL P. T. ad illustrandam gloriam Christi.
Mense Augusto anno 1535. ")
No. 1313.
(Aug.)
lo, Mareello.
f Ex apognpho cod. BasiK 89. ^, 80 b;
Doclissimo virOy M.Ioanni Marcello Regio^
docenli liberos Guilielmi Reiffenslein^ .
Non potuit impetrari a principe nostro , ut per-
mitteret, me in Galliam proficisci, quod quideni
facile fero. Scio enim , quid illi congressus peri-
culi habcant, xal naSvh^ ifiad^ov. Haereraiis igi-
tat lenaCy et, quia audivimus Vitebergae nonni-
hil adhuc contagii vagari, hyeniaturos hos hic esse
atbitror. Quare, si vidcbitur D. Guilielmo^ huc
venias. Et ipsi nostra officia ac vobis «on: defii^
tura sunt. Sed si liberos pater relinere domi viJt,
meum filium et Frisium et Kitianum una addu-
ces. Nam nolim oneri esse Guitielmd diutius.
Significabis igitur, quid nobis expeciandum sit
Bene vale.
12) Cod. Monac. Itaque si vet ChrUti sludium meum^ vel
eiiam scripium meum.
18) Mtnl. Proinde lieei vere sperem , /«•
14) Cod.MonMC. eiVe^.pietaie,, M^i^L poieslaie.
15) ManU atnplexurum ; cod. Goth. 401. et cod. Bay. ample--
etaris,
16) ManL vtffeni, aUqmd mea hausa siudUaddas,
17) Cod. BaT. eott. ssses. MuiL ct Fes. soUaiurus ss^
18) Manl. iuum • .. poieris.
19) Cod. Monac Datae Upsiais jM^<4firiX| JLS^,
(Aag.)
Now 1814.
Melanthdni. lilio.
' PH:M:ifnio:;i^
Marcello te comm^ndivi,. cm.vide ot stmdios« ob*
ternperes, et n>odestiam cum erga ooiaes tuin taa-
xjine efTgaj Powinun^ bpfpi^^*) et Doroinamacfai
tibi diligeati^^q p^j^9Staiidai|i esse..^ Cu»»lif«i
ut .x^ane |)recibus vi^p -tuapi commeBdoi. v- Bc«e
vak. .,,
» I »1 . '
•««
^'^ - '' ^^-
No. 1515.
(GuU. Reiffenstein^
(At»)
t E cod. Buil. 59. p. 9t.
Injcnliitiir:. ^M Pairem*' ;puio ad Gua. Reiffenste^^&emKh
tnr eniin eputolam ad /o. if«rtf/liiiPi, doctorem filiorum A^r.
/ensienuj et fuit Uiul^abUtei ep«rtdUe4nelnM, et timplidter
patri inscripla.
on facile dixerim quam mblestum mihi tam diu-
-tumum sile^Uunji tfipp^^fu^itj^ qu scriho
non uttecum^ expostulem, sunt enim n^hl mea^
occupationes tuae, sed. ut meum erga vos ^Qmtf»
animum perspl(;ias. Aliri^ce enim angebar. 4e ve-
stra valetudine; itaque me maximo beneJScip aiff&-
cisti, (jpiod* tanderh respondisti. ^ |tf isit eni^ mpu
literds tuas per projpriiim niinciujp lasatius (tS ^
post Saturhalia. Gaudcb, vos omnes JXei' bene-
ficio incolumes esse, et precbr, iit vos periletao
servet Christus. Sed lasoni (?) tiibellanus pec-
quaih incSvffis fiiit; nbn enim condessif liihiiteni^
.pus ad scribendam Ibngiorem epislolamJ iCiaete-
rum de €aesareanis rebus omnlbus magniim feic
silentium cst. Tu,* si qiiid habes, nobis velim
communices; Patruo gratlilor coniugium , et pplo
ut sanctum foeh*xque stt. Scriberem* prolixuis' nisi
nuncius interpelhret Btne ac feliciter valeT
I *
i^ ■ j» m I ■
■4-A.
* ■■ \\A
No. 1316. (TOdnaiip.)
lo. Reiffensiein, filio. "
Manlii farrag« p. 869.
...■':.>
^) Guil. ReiffeBstein,
^ ForUsse BasHiuSj \id. ep. scq. ad IdaicctkiB».
EPISTOLARCM LIB. VIL 1556^
984
loanni Reifftnstein (fiU^
S» D. Gratam est milu ofiGicium, mi ToanneSy
qood literas ad me dedisti plenas amoris erga me
tuL Neque vero de animb^ud trfiqftid^^tftibifavi,
cam ludicem te sij^gulari ii^turae feli<^|ate^«ad hu-
manit^terA ef ha^^viifitites mitiores, qiias ?j6^i;fa$
▼oeamusf, factum esse. Sed d^Iectat me taitienhaec
ftignlficiirtio beneT6lehtii^fe. Qaod properas ad noi
r^re, laudo eqnidem stndiurh tnum , et tibi libn
sfna defuturus : sed tua cansjl maidme Tratres db-
nttmi remiii, ^c volo ^VV^ hid^sdssimsi et sanetisr
sima matre oblectes, ut fruare domestico confiiS-
mandarum virium rgn.5f^ \i\ banr Tnnit^aTn Hti>ra-
rnm facilius postea perferrc possis. De meo con-
silio , quando vos huc proficisci velim , scribam
Martello. Vale.
Wo. 1817.
i\ \.
(eod. temp.}
I :
Alh. Reiffenstein^
Bianlii iarrag. p. 864 t^«
Albtrto Reiffenstein^
S» i^» "llecte iudicas dq z^ep^ erga te ammo, mi
Alherle,^' yere enim te no^ minore amore qoam
meffs liberbs complector : ac plane hoc tuum iudi-
ciom de mea erga te benevol^fitia, Qoaximae mihi
votu^tatl fuit. \Dcus faciat, ut vestris studiis tan-
tam yol^ptatis adferre poss^n^ quantum opto et
cdpjLO. £Ui vos amo propter privatam inter pa-
trem et me;araicitiam: tamen mihi crede , Reipu-
bliicke caiisa magis etiam vobis devinctus sum. Cu-
pio iNrppagare ad posteros, qiiantum ego quidem
pOiMHB , .has litcrnlas, in quibus versor: quas iu-
dico Keiphblicae utiles esse. Quanim studio cum
te inc^nsum esse videam , efficiam ut . intelligas,
mea tibi officia tendenti.ad veram laudem non de-
esse* Mitto tibi scntentia» eruditissimi Luiheri^
de quibus disputavimus his diebus, Dabis etiam
exemplum D. D. Pletnero» Vale.
VOs 1318« (eod. temp.)
Guih Re\ffenstein^ fiUo.
MaDlii farng. p« 865«
Guiettno Reiffensteinj Guilhelmi fili^^
S* D. Literis tuis, mi Guilhelme^ non eo tan-
tum delectatus sum, quod habebant egregiam amo-
ris. erga me tui significationem : sed etiam , quod
erant ' diligehter et elcganter scriptae. Itaque te
adhortor, ut, quod facis, in hanc ratioiiem studio*-
rum et exercendi styli incumbas. Mea opbra tibi,
si quid modo praestare potero, non defutura est.
Quid videatur mihi de adventu ad nos vestro,
scripsi Mdrcello. Et Lipsiae animadverti patris
tui, viri optiml, sententiam cum mea congruere.
Non sbliith ad vestra stndia , sed etiam ad Rempu-
blicam pertinet, honestos adolescentes frequen»
tiam scholae augere, xal TtQimi fifiiv rpig x^y
yvrialay q)iloao^iay iTiajryeXXofiiyoig Tct xoiva
m^l nXeiatov nomv. Vobis etiam honestum est,
conspici in turba eruditorum cum quadam vir«*
tutis opinione. Vale,
No. 1810.
1. Septb.
lo. Marcello.
f E cod. Basil. 8% p. 81.
4>) liUo Giiilicliiiit
loanni Marcello.
r uit hic apud D. Doctorem Hieronymum nun-
cius tuus, utopinor Northusanus Basilius. Huic
eram daturus literas et quae scripseram , sed ipse
mane abiit priusquam meas acciperet. Nunc idem
argumentum retexendum est, A principe non
potuit impetrari, ut in Galliam iter susciperem.
Causas ex me coram audies. £l cgo non invitus
regum congressus vito. Nosti illud Sophocleum
xov TOi rvQavvov eiof/ieiv oi5 ^qdiov^)» Die pro-
ximo Septembris TVitebergam proficiscar cum
Crucigero^ Myconio et Menia ad theologicam
disputationem '). Nam Doctoris titulus confere*
tur Vellero et Mechlero. Inde statim Deo volente
redibo. Audio adhuc aliquid contagii esse Wite-
bergae, ideoque existimo nos hic hyematuros esse.
Sed si libet expectabitis a me literas, ubi ex Wite*
berga rediero. Saliita meis verbis diligenter do-
minum et dominam *). Mitto tibi exemplum dis-
putationis agitandae Wittebergae. Ego bis iara
1) Sophocl. Aiac T.1850. lo apognplio sneca xnisere depni?aia
SUDl.
2) habendam d. 10. Sptb. ; Tid. Lutlieri epiat. d, S9. Aug. ct
ad loDam d. 24. Aug.
8} Gidh ntifftmi^ doaque luorem.
m
£PISTOLARUM LlBi VIL 15^5.
SS6
I^nae dlsputavi materias eruditas* Bene vale.
1 Septb. anno (1536*) *)
No. 1820.
(h. t.)
Bernhardo FrisiOi
Manlii farrag. p, S65 sq. — Apographa in cod. Mebn; IIL
p. 65. el ia cod. Basil. 89* p. o8«
Oplimae indolis adolescenli Bernhardo
Frisio^)^ suo amico^
S« D. M agnam mihi voluptatem attulenint tuae
literac , in quibus et amoris erga me lui significa-
tio extat, et studiorum commemoratio* Sed multo
magis me delectavit omatissimi viri D^ Guilhelmi
testimonium, qui te, cum essemus i* una'' Ly psiae,
honestissimis laudibus omavit ; quas etiamsi ') ali-
qua ex parte ad me pertinere iudicarem, tamen tua
magis quam mea gloria delectabar. Itaque te ad-
hortor, ut omni studio des operam, et honesto-
ram hominum iudicia de te tueare ^. . Quod ut
facias, et oro Christum, et non.aliter oplo, quam
si ex me natus esses. Deo volente, hac hyem.e in-
stitutum opus Anatomicum absolvemus, praeser-
tim in hoc secessu. Aliquoties hic disputavimus,
ubi tuum ingenium etiam requirimus. Sodales
tuos amanter meis verbis saluta. Vale*
No. 1821.
2- Septb.
loach. Camerario.
Epist. ad Camerar. p. 849 st{.
Viro optimo loachimo Camerario Sam^
bergensi in academia Tubingensi amico s,
S« D. Spero meum ministram loannem prius ad
te perventuram esse, quam hunc tabellarium, dedi
tamen huic quoque litteras , ne quam occasionem
ad te scribendi, praesertim postquam longius dis-
tracti sumus , praetermitterem. Meum negotium,
de quo scripsi in litteris quas afTert meus mi-
nister, tbtum et pradentiae et fidei tuae committo.
Quae scribi recte non posse putavi, ea iussi mini-
strum meum tibi diligenter exponere, sunt eius-
4) In anno error ett. Bst enim acripta epitt. aqno ISSS.
1) Mendose Manlins ; Erieio,
f) Manl. etiam.
5) Cod. Baa. ut hotf. vironan iudiuo d$ t€ datisftKimi,
modi, ut tibi roolestiae futura ^s%e sciam^ sedut
ego ^xistimo, diu tccta npnc dcmum erampoiiti
occasione illa, de qua scrlpsi proximis littetisi
Ego nihil agam xa-i ifiavioy, sed tuas litteras Or
pectabo.
Mitto tibl Lutheri epistolam ♦) , quam hcri
accepi , ne suspicarere iUum affinem ess% isti cnl-
pae. Vide autem, mi loachime, quantum roihi
periculum, quantafn reram mearam mutationem
prodigia etiain denunclarint.
Biduo aut triduo antequam dlscessimus Vni-
teberga pestem fugientes , flamma de coelo deddit
vesperi ante mcas aedes, allera templi tectum lam^
bebat. Movit me ea res, etsi quid significaret di-
yinare non polui. Omitto alias significationcs^
interpellat enim tabellarius. Illud scito, meaequis-
simo animo haec ferre Dei beneficio, et Deo vo-
lente in his rebus nihil indignum nostra Phildso-
phia facturum esse: tu quoque nihil contentionis
suscipies, si quid habet res difficultatis.
Budaei transitum Hellenismi ad Christianis-
raum , et Sadoleti commentarios in Romanos \ i-
dissc te spero : sane tragice invehitur uterque in
nostras, sed sinamus sibi qnenque ^anere. Ego
nunc in meis locis multa^mitigavi, et de plenV
quetecum coram loqui cupio, sed desino. Ea^
^anii^ his diebus nobiscum fiiit, fereomnetem-
pus consumsimus in sermonibus de te ct de com-
munibus studiis. Bene vale. Postridie CaL Se-
ptemb. Hunc tabellarium tibi commendo, vir bo-
nus est, Milichii ho&jfes.
Philippus»
No. 1322.
Q2« Septb.)
L lonae.
Epistolar. lib. V. p. 8S •t^*
luslo lonae^
k>. D. Etsi brevi, Deo volente, una erlmiis, ta-
men, ut assiduitati tuaram literarum , quaemihi
iucundissiroa est, aliqna ex parte respondeain,
scribam et ipse frequentius. Gallicum iter omisi
libenter, ac fiicile passus sum mihi non iSari cooh
meatum , ^ sed poterat Pribceps iieg^re sine conto-
melia , quam vides eiusmodi esse, ut ab ingenuo
homine dissimulari non debeat. Itacfue respon-
*) datam d. 29. Auf .
9S7
EPISTOLARUM LIB. VlL 1586,
0S8
dere constiluL Verani id hactenus distuli, non
ftolom» quod impeditus essem aliis pccupationibus,
sed^ ne inteq^retarenlur, me admodum dolere,
quod commeatum non dederint, neve impotentia
animi, si quid scriberem durius, potius quara
consulto me dixisse iudicarenU Si quid erat, de
<]Uo mecum expostulandum putabant, poterant
sine contumelia et graviter faccre , nunc istae lite»
rac plcne tJ/Jpeo;^, quantum deceant eos, tibi iudi-
candum relinquo. Quae mea fuerit sedulitas, qua-
lis opera, nihil opus est commemorare. Cerle non
alio spectarunt mea studia omnia , nisi ut pro vi-
rili ornarem Scholam, et, quantum possem, pro
mea tenuitate prodessem Ecclesiae. Fortassis Deus
alium mihi nidulum dabit, si istinc expellor* Ego
tamen et fidem et reverentiam praestabo vobis
perpetuam. Bcne vale.
PhiHppus.
No^l328. (2^Septb.)
Ge. Spalatino.
-{* 1& apogr. Dresd. C. 140. p. 57 b. ep. 77« mibi descrtpta
• Gl. Gerfdorfio.
Georgio Spalaiino
S* D. Gaudeo te complecti Thomam NBt&xofiw*
Dia. enim et novi ct amavi hominem propter eru-
ditionem singularem cum summa modestia con-
iunctam. Utinam tales pastores Ecclesiae ad po-
steritatem relinquere possimus. Complectamur
igitur tales viros omni studio. Mea officia non
deemnt Thomat. Ubi primum erit occasio, dabo
operam, nt et commodiorem conditionem habeat,
et ipse eo sit loco, ubi melius mereri de Ecclesia
poterit. Interim, si mediocre stipendium impe-
trare poterit, censeo Neoburgensem conditionem
xiccipiendam esse. De Aureo nescio quid respon-
deam, et miseret me hominis, et vides quod su-
perbe petat. Postulat enim luculentam conditio-
nein* Vellem tamen eum servatum, Credo.in
Lusatia aut vicinis illis locis posse ci conditionem
inveniri. Bene vale. r Princeps Illuslrissimus re-
tinet me, quominus in Galliam proficiscar» Et
quidem durissimie mihi respondit, elsi ego quidem
libenter maneo, nec ddeclor Gallicis congressibus.
Laceramur horribiliter a Sadolttoei Budeo^ quo-
nmi uterque ad Regem Giilliarum hostiliter de
oostris scripsit; nunc ita domi tractamor, quasi
Mblavth. Ofia* VoL. IL
foris sit nihil iniroicorum« Sed commendo haec
Deo. Beue vale.
Philippus.
No. 1924.
(fere hoc temp.)
Chri^t. Beiero.
t Ex apogr. in cod. Wolf. Hamb. (Olsh.)
Chrisiiano Beier Cancellario Bucis Sax^
Elect.
S. D. Magnifice Domine Cancellarie, de filio
placet mihi consilium , ut doceatur a M. Ambro-
sio, et agam cum eo, ut id faciat Ambrosius dili-
genter et fideliter. Puer in meis aedibus cubat,
et mensam nobiscum communem habet, hoc faci-^
lius potero studia eius inspicere. Dysenteriae,
etsi non est una causa, tamen pleraeque ab his
male coctis et asperis vinis oriuntur. Ac mihi
quoque iam aliquot dies metuo. $ed diligentiam
et cautionem adhibebo. De meo itinere Gallico
intelligitis omnia ex Domino Sebaldo, Princeps
non vult mihi potestatem abeundi facere. Bene
valete.
Philippus.
No. 1825.
(eod. temp.)
Eidem.
f Ez apographo in cod, Wolf. Hainbiirg. (Olth.)
Chrisiiano Beier, Cancellario Ducis Sa^
xon. Eleci.
S. D. Magnifice Domine Cancellarie. Hodie
scripsi filium duabus noctibus non satis commode
dormivisse; sedpostea a prandio iussi eum quie»
sccre, et dormivit bene horas aliquot et recte vafet
Dd beneficio. Ac spero nihil esse periculi. Mea
ei officia non deerunt. Tamen fortassis exspatia-
tio ei prodesset. Haec duxi vobis significanda esse,
ut minus essetis solliciti. Benc valete.
Philippus.
I
No. 18*6. is.Septb.
loaim. Fridericus ad Pontanum.
■)■ Ex Ac<is in Tabol. Vinar. Reg. II. fol. 93* ao. 4t.
60
MO
EPISTOLARUM LIB. VIL 16il6.
940
%n ©octor aScurf.
3o^annS griebrid) ac.
llnfern ®rug jui)or 2C* — — — — —
SSir \)abm au6), t)ap ein engldnbcr Doct. Jfn^
toniuS ju SSittenberg anf ommen, unb xoa& er eud)
unb SDoctor SKartino angejeigt, en6) ju ©efallen
Dermerf t. SSeil eS benn auf bem fle^et , bap er unS ju
befucl)en unb etlid)e SBerbung an unS ju tf)un wiHenS*),
fo woUen wir feiner ^Cnfunft unb SBerbung gewdrtig
fepn , unb unS barinnen wijfen ju erjcigen.
JBaS aber bie anbre englifd^e a3ot^fcl)aft, bie auf
bem SBegc fepn fott , unS aud) ju befu4)en ♦♦) , tt)ut be^
lanflen, wollcn wir unfern SanbDoigt ju ©ac^fen, S^an^^
fen 9Jletfcl)cn, befe{)len, wenn folc^e a3ot^fd)aft gen
SBittenberg, n>ie n)ir oermerfen gefcl)e^en foQ, fommen
TOirb, bap xf)x bafelbft, aUentl^atben gute JCuSric^tung
get^an unb babannen [wn bannen] ju unS gen SBei^
mar gemeifet werben fott. 25afetbji looUen n>ir fte alS^
bann aucl) ^ixm unb fiirber abfertigen. 9lacf)bem n>ir
auc^ auS euerm Scl)reiben fo oiel t)erftel)en, ba^ bic
25otf)fcl)aft il)re SBerbunfl lateinifcl) t^un werben , fo
wotlet unS euer SSebenfen anjeigen, ob ^^ilippuS
aRetancI)t^on ober ©palatinuS barju ju gebrau^
6)m fepn fotl. 2)er einen wotlen xoiv alSbann erforbenu
— D;it. 2JiontagS nacl) Nativitatis Mariae
No. 1827.
l4. Septb.
Erh. Schn^Jio.
Epist. lib. III. p. 242tq. (edit.Lond. lib. III. ep. 154.)
Erhardo Sneppio et lohanni Breniio,
O» D. Hic tabellarius flagitayit a me litcras ad
Tos, et coTnmcndatiODem , in qua rogem, ut sua
opera utamini in aliqua Parochia. Senex est ho-
nestus: nam diu apud nos vixit. Nomen esiGeor-
^ Litterae credentiales » ut vocantur, a Rege Angliae Doctori
Barnes dalae , leguntur in TabuL / inar. L I. et datae lunt
Wyndsorae die vlll. lulii 1595. Dicitur in iis Barnes: y,di<-
lectus ac fidelis (^pellanus noster Doctor Barnes, sacrae
Tbeoiogiae prolessor.** — Scribit Lutberus ad Spalatinum
d. 6. Sept.: ^^bic est Doct. AntoniuSy ille niger Anglicus,
legatus sui Regis ad Principem oostrum ^ et ipse pHeteos M.
Pbilippum in Angliani ad Colloquium regis.* Vid. etiam
epist. Tbeologor. V ileberg««d Principem Elector. d. 12. Septb.
**) Litterae credentiales, utTocantor, datae Grenwid dieVIII.
Febr. ISSS*. leftatia traditae ab Uenrico Rege, leguntur in
TabuL Vinar. I. I., et in iisdem legatns diciturt nReTeren-
dus doniinus Episcopus Uerefordensu y primariut noster
clcmosiDarios et Otator.**
gio Torsa Norinbergensi. Non libenler sum vo-
bis oheri, sed tamen facere non possum, quin bo-
mines calamitosos ac bonos vobis commeudem.
Scio vos esse viros pios xal ^tjXovrras rijy dya-
Tirjr, ij navxa azepyBi * dei odv xat fifuxi^ag ^hjohq
avi^YHV. G>gor enim officio , nc desim talibus»
Bene valete. 14. SeptemK Anno 1535,
No. 18£8.
1 8- Septb.
Pontanus <id lo. Fridericum.
-^ Ex autograpbo Pontani in Tabul. Vinar. Reg. U. fc»L S9.
no. 42.
©em 2)ur4)L S^urf. 3o^ann Sriebric^
i)pn @ad)fen*
QPtt>-,ei)f. ©• tt>ia i4> in Untert^d^
nigleit nid)t bergen^ bafl £)octor 2( n t o n i u S au8 Sng^
(anb biefe (Stunbe aQ^ier gegen Sena fommen, unb
^at atSbalb bet mir S^rfc^ung gel^abt^ ob er ^iebannen
n>etter ju @« 6t)f. ®. ober ^eut aU^ie )u )>er^arren foQte.
2(lfo ^ab id) i^m (affen anjeigen^ n>ie x^ 6. 6(;f. 0.
©emut^ oermerlt, bap er aUl^ie & (S^f. ®. tt>etter SSe»
f4)iebS auf mein ^Cnjeigeu/ bte \6) @. C^)f* ®. bat^on t\)m
tt>urbe; fo((te gen>&rtig fe^n/ n>e(4)6 er gu fonbenn
Danfe angenommen. 6d feinb auc^ ber ^^i^
(t|>|)ud unb bie anbern/ fo ^iebannen ju SE&ittenbetg ge^
xot% mit \\)xa an\)tt mieber fommen. Dat. gew
@onnabenb na^) Exaltationis, (18. Septb.) anno
XXXV.
6. ^\)l 9.
untert^dniger
®regoriu8 S3ru<!
Doctor,
No. 1529. (fere2i:SeptbO
/o. Fridericus ad Anton. BameSi
f E tabular. Vinar. Reg. U. fol. 71. no. flO. — Qnanqaam
Seckendorf. lib. 111. p. 11 1., ubi de hoc reaponao loqai*
tur, non dicil, illud a Melaotbone esse coropositnm , ta-
men Slelantboni conTcnit locQs responsiy et ratio qua
ipsius 6t mentio in responso. Vid. etiam ep. Elecl. d« 18.
Septb. Gieterum scriptum in t^oL Vioar. non Mebntbo»
nis sed scribae manu esaratam est. R(tferen.dum est boc
scriptum. ad epistolara tbeologorum Vitebergensiam ad
Frincipem Eiecloremf d. 12.Septb. scriptamy io opp.Lotk
Ual. XVIL p. 867. apud de Wett. T. iV. p. 681.
Responsum JDucis Saxoniae lohannis Fri-
dericij Elecioris etCj admandata Serenissi-
mi Regis Angliae^ exposita per f^enerabiiem
041
EPI5TOLAR13M LIB. VIL 1535.
942
ei Doctissimum virum Doclorem Anionium
Barnes.
Principio commeinordtionem benevolentiae Sere-
nissimi Regis Angliae, Domini et G)nsanguinei
nostri, erga nos, et literas ipsins grato animo ac*
cepimus, etvicissim nostra officia Serenissimo Regi
optima voluntate deferimus.
Postquam autcm dictus orator nobis exposuit»
qaod Serenissimus Rex missurus sit et alterum le-
gatum cum certis mandatis, ac petivit, ut mandata
illi a Sereniss. Rege tradita non diilQculter audi-
remus et agnosceremus , id libenter facturi sumus,
qnoniam et amicitia nostra dignum et honestum
e^e iudicamus. £t iam statim scribemus ad prae-
sidem Ducatus Saxoniae , ut , cum legatus ille in
Ducatum Saxoniae venerit, ac iter habuerit ver-
sns Wittebergam, excipiat eum nostro nomine
fide publica et propter Sercniss. Regem amanter
et officiose tractet. £t venturum illum legatum
libenter sine uUa mora audituri essemus. Scd cum
non intellexcrimus ccrta, quando adventurus sit,
et nos maximis de causis ad pacem ac tranqulllita-
tem nostrarum ditionum et ad alia pertinentibus,
brevi iter in alias qunsdam regioncs suscepturi si-
mus*), petimus ut dictus orator Doct. Barnes
exponat legato illi, cum venerit, nos bcnigne pe-
tere propter illud nostrum iter, ut non gravatim
autWittebergae aut invicinis oppidis reditum no-
strum expectet, quem ut Deus nobis fauslum ac
celerem concedat, oramus. Cumque rcdierimus
quamprimum significabimus legato illi, quo in
loco ipsum certo audituri simus.
£t quoniam D. j&ar/)^^ inter caeteramanda*
ta nobis exposuit, Sereniss. Regem venturo legato
commisisse, ut de certis articulis cum Rev. D.
Mariino Luthero et aliis doctoribus nostrae scho-
laeplacidc colloquatur, ea in re gratificaturi Sere-
nissimo Regi , libenter id colloquium concedlmus
etiam in absentia nostra, ne legato in mora simus,
nut tempus interea frustra consumatur. £t docto-
ribus nostrae scholae mandabimus, ut conveniant
ad legatum illum , eiusque disputationcm deligen-
ter audiant , et cum eo amanter colloquantur.
Quod etiam petitum est de Philippo Melan-
thone\ ut ei permittamus, ut iter ad Sereniss. Re-
gem Angliae suscipiat, libenter iam statim respon-
dissemus Doctori Barnes. Sed ipse Doctor Bar-
nes vidit , iam professorcs scholae nostrae propter
^ Viemiain ad Ferdinanduin rlegem.
metum pestilentiae , quae Wittebergae grassari
coeperat, dispersos esse. Quare cum absiut non-
nulli a schola, hic retinendus adhuc fuit, etsi
speramus Dei beneficio brevi rursus conventuros
esse et caeteros professores. £t iam apparamus
iter nostrum, in qiio nos quoquc aliquos nobis-
cum ducturi sumus Deo volente* Cum autem spe-
remus, legatum iilum et Doctorem Barnes noh
gravatim reditum nostrum cxpectaturos.esse, pe-
tiinus clcmenter, ut D. Barnes aequo animo ferat,
differri responsum de hoc articulo, de Philippo
Melanthone^ usque ad reditum nostrum. Nam
-postquam Dei beneficio rcversi fuerimus, etiam de
hocarticulo, qucmadmodumdccebitnos, respon-
dcbimus.
Postremo quod exposuitDoctor J?ar/»^^, quod
Sereniss. Rex Angliae non recuset se adiungere ad
societatem foederis, quodhabcmus cum quibusdam
Principibus Germaniae ac statibus propter defen-
sionem piae et purae doctrinae £vangelii, si Re-
giae Serenitati tribuatur lodus dignus, sed ita ut
Rcgiac Sereiiitali prius pcr legatos homines erudi-
tos certo significemus, quos articulos in concilio
defendere cogitemus, et ne nos et nostri confoede-
rati consentiamus in concilio nisi re communicata
cum Regia Serenitate, et communi consensu Re-
giae Sereuitatis: ad hnec respondemus, nos qui-
dem et hanc Sereniss. Regis bcncvolentiam pluri-
mi facere, et vicissim omnl studio Sercnissimo
Regi gratificaturos esse. Sed hacc deliberatlo de
foedere non ad nos solos pertinet. Quare noir
possumus respondere re nondum communicata
cum caeteris confoederatis. Cum autem Deo vo-
lente post paucas septimanas omnes confocderati
conventuri sunt, exponemus cis voluntatcm Sere-
nissimi Rcgis, et de tota re cum eis deliberabimus,
efficiemusque, ut Serenissimus Rex intelligat, non
defuisse nobis studium ac voluntatem et gratifican*
di Regiae Serenitati, et propagandae piae et salu*
taris doctrinae ad gloriam Dei et salutem ecclesiae
X^hristi. Nunquam enim abiiciemus rectam ac pn-
ram doctrinam £vangelii et ecclesiae utilem, quam
et Illustrissimus Pater noster , et nos cum reliquis
coniunctis coram Invict. Caesare, domino nostro
clementissimo, et caeteris Romani Imperii princi-
pibus ac statibus in conventu Augustano confessi
sumus. Nec dubitamus, quin eodem animo sint
et caeteri confoederati nostri, ac rogamus Deum,
ut propter gloriam Christi et salutem nostram et
ecclesiae hunc animum nostrum confirmet.
60 •
948
EPISTOLARGM Lia VIL iAM.
044
Postremo qnacnnque in re graiificatfiri Sere^
nissimo Regi Angliae possumiis, defer]mu& ad Se*
reniss. Regem omnia nostra ofiicia pro vetustissi^
ma necessitudine , quae inter Serenissimos Reges
Angliae et Duces Saxoniae Electores fuit. Haec
duximus respondenda esse ad mandata exposita
per oratorem Doctorem JBarnes, quem et ipsnm
singulari clementia complectimur, Datum lenae.
[18, Sept 1535.] ♦♦).
No. 1330.
28- Septb.
/o. Fridericus ad Henricum Reg. Angl.
^ Ez atitograpbo Me). in Tabul. Vintr. Reg. H. fol. 71.
oo. 50. — Uuius epittolae Regi Angliae missat nuilam
mentionem fecit Seclcend. in hist. Lulb. III. p. ilO sqc^.»
sed facile intelligilur earm noinine Principis Electons
conscriptam esse a Melanthone* Eadem manu Melantho*
nis habetur germanicc in iisdem Actis. Germanice eam
misit Principi Electori , latine autem scripla ett^ rect An»
ffliae. Uabetur eiusdt m «pittolae apograplion in Tabul.
Yinar. Reg. H. fol. 99. no. 47. , t MelanUiont sut mtnu
mutatum et inscriptione oraatnm.
Sertnissimo Principi 2>. Henrico octavo Regi
Angliae et Franciae^ Hlberniae dominOy suo
domino cariss.
•
S. D. Serenissime Rex ac Domine. Cnm ex li-
teris Regiae SerenitaCs Vestrae et ex oratione Ve-
nerabilis Viri Doctoris Barnes singularem erga nos
benivolentiam atque animi inductionem *) R. S.
V. intellexerimus , quae quidem nobis pergrata
fuit, non voluimus sinc nostris literis Doct. Bar--
nes dimiltere, non solum ut illi testimonium dili-
gentiae, quam in obeunda legatione eximiam ad-
hibuit, impertiremus, sed multo magis ut vicis-
sim Reg. Ser. V. ex nostris literis amorem et stu-
dium nostrum erga R. S. V. cognosceret. Nam et
propter veterem nccessitudinem , quae est inter
Serenissimos Angliae Reges et Duces Saxoniae
Electores, et propter laudes Regiae S. V. semper
honorifice et amanter de R. S. V. sensimus. Nec
studium nobis deest voluntatis nostraedeclarandae.
Magna autem accessio facta est ad honc amo-
rem erga R. S. V. postquam nunc intelleximus, R.
**) Haec alia manu tdscriptt sunt. Sed epistolt serina acriptt
est, quum Antonius Barnes d. 18. Septo. cum Melanthone
lenam Tenerit.
*) in texto germ. f(cttnb({(|cn OiUen «jtb dteigttno. |
S. V. magno studio teaeri doctrinaereligionisemeii»
dandae. Nam haec cura profecto summis regibus
praecipue digna est Nec cultum alium Deo gm-
tiorem praestare hi possunt, qui respublicas ga*
bernant, quam ut dentoperam, ntChristi glom
latissime propagetur ; sicut Spiritus 8anctti& noni-
natim in Psalmo reges hortatnr, ut honc cultDin
Deo praestent, ciimrinquit: in com^eniendo popu^
los in unum et, reges ul senfiant domino» Nec
vero dissimulari potest, /multa irrepsisae in Ecde»
siaro vitia ante multa secula propter negligeiftiam
et cupiditates Romanorum Pontificum, quae emen*
datione opus habent. Itaque si Reg. S. Y. adio-
vabit studium repurgandae doctrinae et con^gen*
dorum abusuum ecclesiasticoruro , primum Deo
gratissimum sacrificium faciet, deinde praedare
de universa ecdesia et omni posterita^^ roerebitnr.
Nos quidem per Dei gratiam hanc doctrinam,
quam confitemur ac iudicamus piam ac necessa-
riam esse Ecclesiae Christi , nunquam abiiciemuSt
Hanc voluntatem ac sententiam nostram dnximus
^ R. S. V. significandam e&sey et officia nostra oronia
ad R. S. V. optima vohmtate deferimus.^ Caetera
intelligct R. S. V« ex D. Sames, qui nos de ple-
risque negotiis ad dignitatem R. S. V. pertinenti-
bus ita informavit, ut iudiciuro ac studinm no-
strura erga R. S. V. confirmaverit Bene et felici-
ter valeat R. S. Vestra. Datac lenae , IV Kalend.
Octobr. 1535.
No. 1831.
(Septb.)
Studiosis.
f E cod. Basil. S9. p. 62 b.
(Scholasticis,)
Ut in aliis disciplinis maxime prodest, eos libros
tenere, qui artes tradunt ipsas et sunt T£/vfxoi,
quam ob causam ut in scholis eius generis libelli
subinde releguntur, ita in sacris literis magno-
pere conducit^ plurimum operae et stiidii ponere
in iis scriptis, quae praecipuos doctrinae christia-
nae locos tradunt, et sunt tanquam methodi. Ta-
lis est Pauli epistola adRomanos\ quare decre-
vi, eam iterum enarrare, et Christum oro, ut
mentes nostras spiritu sancto gubemet , ut vera et
utilia ad pietatem perspiciamiis et discamus» Re-
BPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
4M
edidit commenUria SaddUus *), qui an ln~
attnlerit Pauli sententiae, pradens lector non
nilter iudicare potest. In poslciiori parte de
itionibns sentit eadem, quae nosdocemus, et
•d inclementer fiaaTiym nostros in posteriori
edefide, denxoribns, miscet legera fidei in~
aiode. Sed quid probemns, sno loeo dicturi
ns. Certe operam dabimus, ut sine sophistica
3de res illas max.imas explicemus. Velim
0 adolescentes niediocriter Uberatos pietatit
a andire. '
1982. (ferft lioo temp.)
/, lonae.
pul.l>l>. V. p. !U«ii.
lusio lonae,
, AntoniumAnglum**) Princeps honorifice
avil, dedit et lantitia veterimore, pnlcherri-
Vt]fi6avva , qnae hiabent significationem sin-
is benevolentiae. lustlni literas affert qai-
scholasticus, qnas ego cnr resignarim , ex li-
intelliges, qnas ad me dedit. Peto, ncaegre
, meaeque curiosttati veniam des. I^orste-
**) conditionem/4u^u5/a«honestam habet, et
!siae formam satis probat> quod profeclo valde
eo.
De meb rebus scilo me facere , qnod in gra-
nis morbis Medici praecipinnt» ut quiete et
aentia mitigentnr. Hanc rationem ego quo-
eqnor, et tuli fructum meae contationis. Prin-
enim satis amanler mecnm locutus est. Bene
Philippns.
338.
Ch.t.?)
/o. Riemanno.
Ei «pompbo in coil, Honae. 17. no. III. p. 84. collila
spognpiio io coil. Wcriwdorf. p. St9.
id. Epid. tA Camerar. i, i. Smth. 1535. — Melanllio-
Bi kMC ■eripMi.M lenH. iiitellist(nr ei aiio Kriplo d. 14.
ptb.1986. '^ " '
SKiA. tHiit Fonleniut, mendoie. AbicralForttenu Vile. 1
•g* Angnitim ^DilelicoraDi nicn«e lalio. I
yenerabili Domino loanni Rimanno '),
Pastori in Ff^rda*), amico suoy
S. p. Benc facis, quod pecuniam ante debitam
mittis. Ego uLmmque ') nomisma mittam deco-
riae scribarum, et scribam, ut, si amplins quid de-
beas, significent. Nam Iffusinus *) dixit miht,
se pro praesentatioce tres aureos solvisse. Ta *)
fortassis sesqni<turco liberaberis. Nam ego quod
mihi miseras non accepi. I^olo eoira te gravare.
£o *) potius mitteodum duxi, ubi debcbas. Porro
neutiqnam snm tibi auctor deserta ecclesia tua in
scholam*) proficiscendi , praesertim hl$ tempori-
bus tam tumultuosis. Nusquam latere commodins
quam io illa toa ^) potes. Vale foeliciter.
Ex Wimaria ').
PhU. Mel.
. 1834. (fiarfl hoe temp.)
Oehmler ad Spangenherg.
Manlii farng. p. 442. — Melanlbon Oemlero •. Aemilia,
duclpulo «110, fauc prMacripiiHe epiitolain videlnr.
£^t pio ei doclo viro, domino loanni Span~
genbergioy amico suoveteriy Georgius Ae-
mylius
S* D. Ciim mihi Magister Oeta mam opexara in
perferendis meis ad te literis ultro obtulisset, non
1] Cod, Weroid. Rtniano, mendoic
S) Pytrda^ cod.WeTTitd. Blankenfiatit, (pigni prope Wer-
d«m). In epiilola Spilalini (Dondam editi) bh. 1SS9. •cript*
RicmaDDU*. Paitor fferdtrtaU, commemoralur ia nnmero
eorum, quibui Spalalinui maiorem paroctiiam tradendam «««
pnlabal. Nactui eilHienMnnui (.1540. perochiani inoppiito
S) utrumque\ DOn babel cod.Wernid.
4} God. Wernad. iblMulia.
5) 2^] Cod. Wemid. ted.
6) &>] Cod. Wenud. Ego.
*) i. e. iD Academiam.
7) Saxfit^ icriptum eil in cod.Monic., qaod auid «il, neicio.
Uaud dnbie mendnm eil rina qui qristolam deieripnt.
8} Vcriiai Airro nrn/iviMun etc ia cod. Wemid. non legnn-
tur, ted pro iii baeci ,,^a/c, et tum suiteptrU para-
ehiam, quaeta le, ut doeeat moderal» el uliiiltr, eint
conaieii* at *ine lumultiAut. Vait Uerum. PhUippue"
Quodii boc poilicriptam ad banc cpiilol>mi oeqiie idaliam,
cbiam , neque Bliaekenhemicniein nequa Wardeniem ba-
buiiic eooiequeretur,et ^tetletia^' quam RJemannua dcierere
noD debebat, iDlelligeDda CMet ttkola pDcrorum fel publica
lel privata, qnam Mcbuitbon etiam paaun eccleiiaai appel-
lat. Quod II ila lit, pulaierim, banc cpiil. non anno 1^^,
led antea , acriplam caac Nolo Bntem definin aliquid.
947
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
M9
^otui praelermlttere , quin eo proficiscente aliqnld
ad te Hterarum darem. lam diu enlm optavi mihi
occasionem aliquam dari ad te scribendi, cum pro-
pter amicitiam nostram, tum vero ut ea ratione
Yicissim a te aliquid litcrarum extorquerem. Porro
cum mihi proxime promiseris tuos versiculos, avi-
de eos paene singulis horis expccto. Quare te ro-
go, ut praestes id quod promisisli, et tuis pro-
missis salisfacias. Decet enim, praesertim illos
qui sacra Pieridum nocte dieque colunt, promis-
»am servare fidem , nec fallere quenquam. Sed
spero tc facile facturum esse hoc, quod recepisti
facturum. Bene valc. Mitto ad te carmen meum,
scriptum cuidam Magdeburgensi,. quod quidem
principio ad te scribere constitueram : sed postea
4roaclus inopia tabellariorum *), alteri misi. Carmen
ilhid flagitabis a Christophoro Ruellio: nam eius
literis inclusum est. Rescribemihi, vir optirae, et
brevitatem boni consule. Vale, lenae 1535.
No. 1335.
1. Oct.
Henricus VIII. ad Melanthonem.
•
Eclita a Gcrdcsio in Hist. Reforin. T. IV. p. 851. et « eo
repelita aStrobetlo in dem Versucb einer Lilterargeschicbte
von Pbil. iVItfi. tocis tbeologicis p. 75. , qui et apograpbon
tatis vetustuni contulit. Nos eam invenimus dcscriptam
in cod. Bavari Vol. H. p. 252., ex quo banc epist. edidit
Seckendorf. in bist. Lutber. III. p. 111., et in cod. Gotb.
19. p. 3Sb.^ qui cum Mst. Strobelii ubique fere conTenit.
He nricus^ Dei gratia Angliae et Franciae
ReXy Jidei defensor et domirius Hiberniae ac
supremum ecclesiae Anglicanae in terris sub Chri-
slo caputy Philippo Melanchthoni^ sa-
crae l^heologiaePro/essori eximio^ amico nostro
plurimum dilecto S.
Quod Christianae religionis ipsiusque veritatis
propugnandae *) studiosissimum te percepimus *),
sic eo nomine sincerissimi istius tui auimi ') in-
^tituto iam prldem afficimur, ut nihil aeque in
TOtis habeamus, ac aliquam nobis *) sese offer-
re *) occasionem, sanctissimos istos tui pecto-
ris conatus quacunque nostra opera iuvandi atque
promovendi. Ad htiius vcro nostrae non vulgaris
^ Manl. edidit menjlose : iabeOiorum»
1) Cod.BaT.> cod. Gotb. et nwt. Strob. propogandae.
2> Cod. Gotb. et nut. Strob. perspieimuM.
9) Mst. Strob. ct cod. Goth. sineerissmw isli iuo.
4) nobis abest a textu Gerdet. , Seclr. , Strob. eiusdemqot mst.
5) Mst. Suob. et cod. Gotb. aiiquando offjerri.
in te dilectionis cumulum^) quam maxime^ nupei ll
accessit ex literis Tibs te per Alexandrum Alesim
ad nos datis , quae etsi tui candoris et anncissiim
erga nos studii indices essent satis locupletes^ id^
tamen non obscuro egregii ^) destinati muneriliesti-
monio pulcherrimo ^) tcstari voluisti; monas cnle
ex ^°) sui ipsius excellentia dignum , quod bom
omnes complectantur , et quod nostro nomini di>
catum est nobls omnium quam maxime atmm d
acceptum, Ob igitur istam tuam bene **) erganoi
affectae voluntatis significatlonem ingentes H
quantas '^) possumus ex animo gratias libi habt-
mus, persuasumque esse volumus, nos certissE-
me ") istjs tuis et cum Deo coniunctis studiis ")
nullo unquam» tempore aut loco defuturos esie.
Caetera ex fidellsslmi atque intimi consiliarit |m-
marlique secretarii nostri Thomae Croms^elli li.
terls uberius cognosces, quibus rogaraus, ut cQn-
ctam ") fidem habere velis. Et bene ac diu valeaib
Ex regia nostra Vintoniensi, die prima Octobris
M. D. XXXV.
Vester amicus Henricus Rex VIIL *^
No. 1836.
4.0A
lo. Schwehelio,
Ex Centuria epistolar. tbeologicar. ad loaniiein Scbwcb*-
liuro p. 81.
6) Cod. Bav. annulum ; Gerdes. et Seck. anirnum « sed cod.
Gotb. et mst. Strob. eumulum , quod vera est lectio*
7) maxime cod. BaT., sed Gerdes., Seck. et Strob. maxima,
8) id et egregii non babent cod. Gotb. et mst* Strob.
9) Mst. Str. et cod. Gotb. puicherrime^ -
10} Mst Strob. et cod. Gotb. ei,
11) Cod. Bav. donae»
12) Cod. BaT. quam^ cod. Gotb* quas.
13) Gerd., cod. Gotb. et Strob., eiusdemque mst. retiissmut',
Seck. reeiissime,
14) Mst. Strob. et cod. Gotb. aciionibuM.
15) Mst. Strob. et cod. Gotb. eeriam,
10) Sic subscriplio legitur in cod. Bav.y sed cod. Gotb. et msL
Strob. : Vesier amicus Henrieus /tngliikt Hex propria mam
sc Gerdesiusnullambabetsubscriptionem. •— Oebacepistob
Georg. Spatatin. in suis annalibus baec babet :
„2(ntio 1535 ^ot ilonig 4>(int{(b |u ClnQ<tanb, Ui 9^
^mini tcc Z^i^tt, ^ecrn Pbilipp. tXctand)tboa aud^ foai
v9n<i^{0(i4 9e(%ic(cn, mit dndtigec Dantfafiiing , bofcr
9,il)m ttc 2(a«(c9nnd itbcc e. 9>attU <MM gttm 9tcmmi|v
)9 gcfd)cicbcn (^fittc , unb baf cr i^m mit aOoi trnroMUbct
9,t8{(lcn ecncigt, mii cc octmcrft, baf er fo (o4 orcflfit
„n>orc, bic i^iiL cf)cifl(ic()c StcUgion unb fBoi^^Mt |n Mi^
99 (cn su t)crfcd)tcn unb ^u t)crtrctcti. ttkt^VbtSi9wi§ Ifsi m
^atti^la5uma(0cr(f)r{cicn: 2)cm 9iilipp\tu meland^i
^t^oti unfccn (ic&ficn Sccanb; «n^ in tcc ttitm
19
ftMSTOLARUM LIB. VIL 1555.
^O
hilippus Meianthonj i^iro optimdy loanni
ehm^ebelioy doctnti Ei^angetium in Zwey^
brucky amico i^eteri et carissimo.
. D. Et ego , mi loannes , (me) *) non solum
lopter iuvenilem consuetudinem, sed mullo ma-
I B-^ipublicae causa te amo ; video enim, te sum-
0 ftudio anniti , ut pro virili Ecclesiam Christi
ves et ornes. Li hoc cursu , ut strenue pergas^
etlam atque etiam adhortor, nec tc iniquitate
^minqm ab optimis consiliis depelli sinas. £go,
30 volente, ea, quae iudico prodesse Ecclcsiae,
»11 abijiciam.
Jjoci communes edili sunt, in quibus cerle
natus sum complecti res utiies ad pietatem. Cir-
mferuntur articuli quidam sub nostro nomine,
ti in Gallia, ac decerpti ex quodam meo consi-
►t verum mutilati et deprava.ti '). Hos articu-
1 scito me non agnoscere, sed pro adulterinis
notis faabendos essc.
De quaestionibus illis, quas multo ante ad
t misisU, qoid rescribam? certe gloria Dei an-
crri debet omnibus huraanis pactionibus, et
icta Cfmiitiorum, si voliunus prudenter iudicare,
n impediunt, quo minus privati homines suae
IHciehtiae consulant. Hoc rectissimum et ve-
simum est. Si Princeps non vult vi defendere
Dsas, boni et pii non impediuntur edictis Comi-
rmn, quo minus abiiciant abusus. j^t Princeps
ninem contra rectam conscientiam cogere debet
ne et felicicer vale , et me ama. 4. Octobris.
^ikmneg.
Deo volente Concordiam aliquando solidam
inter nostros videbimus. Sed de his brevi
coram.
f^iro optimo D. Friderico Myconio^ Pa^
stori Ecclesiae GotthanaCy suo amico»
S» D. Agnosco candorem animi tui, mi Frideri-
ce, quod de nobis tantopere solicitus es; sed ita
scito, iam me deposuisse hanc offensionem, ortam
^x illarmn literarum acerbitate *). Nam princeps
satis amanter et familiariter hic mecum locutus
est. Ego autem amo illud vetus historici dictum :
amicitias debere immortales esse, inimicitias mor-
tales. Itaque te quoque iubeo abiicere solicitudi-
nem de meis rebus conceptam, tibique gratiam
habeo, quod in amici periculo fidem praestiteris.'
Ego niea consilp, Deo volente, semper ad publi-
cam utilitatem, non ad privatos affectus accommo-
dabo. Princeps in mensa de te et lusto amantis-
sime loquebatur* D. Pomeranus mihi scripsit
ante paucos dies, ac mirifice probat literas Augu-
stanorum et Ulmensium. Deus faciat, ut fiat
vera et solida concordia. Certe hoc seroper opta-
vi. Bene et feliciter vale. 4. Octob.
Philippus.
No. 1388.
5. Oct.
J. lonae.
15«7.
Fr. Myconio.
Bdila • Soegatsio ep. 45.
4. Oct.
„T(WftaIfo! Ctict Stcttnb^eintlci Jt5ni0. jDle*
n]n ^ttia Don Qndclattb hat 0tt4 forgcnb bcm |>crttt Pbi-
i^lippo VUiau^t^on Amci^uttbctf Ottlbctt att 9o(bc m f&ct^
«d^ttd (affctt gcbcn."
Boe nw •upenrtcaneiixn est.
■rt raMilinm (^lifl lactainy unde inielligitur hanc episto-
wm ttdaaiuim 1555. referendam esse, non ad ennum 1628,,
Mjnem retiilerunt editorei epistoUrum Sdmebelio fcri-
Kpist. lib. V. p. 82 sq.
lusto lonae.
o. D. Etsi eram valde defatigatus, non solumla-
bore scrihendi, sed etiam aliis cogitationibus,
tamen addidi epistolam ad te , quod te sciebam af-
fici amanter cura roearum et communium rerum.
Scito igitur, Principem hic fuisse, et mecum veteri
more amanter locutum e&se. Quare et ipse ofFen-
sionem animidepono. Amo enim illud: Amici-
tias immortales esse debere, inimicitias mortales.
Libenter privatum dolorem publicae tranquillitati
condono. Nec decet nos in tantis miseriis publi*
cis privatis affectibus exacerbare mala publica.
Itaque memini illud Atticum, /Lirj /irtjatxaxelyB
Anglus est liberaliss. exceptus a Principe. Novi
hic nihil est praeter famam de capto sene Tf^alter.
Sane miseret rae hominis. Caesar dicitur in Ita-
liam certo venire, et acturus quamprimuro de Sy n-
odo, ad quam utinam et paratL et concordes ac-
cedamus. Suspicor Gallum eo nihil concessurum
4() Lofttilar de lilieris Electoris d. 19. Aog.
Ml
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
e§se nobis, et simulaturom esse stadinm defen-
dendae pontificiae autoTitatis, tantum ut pacera
irapediat, etCaesarem bellis germanicis impliceU
Qaantum igitur concordia nobis opus sit, non ^st
difficile iudicare. Bene vale, et oria pro nobis et
pro Ecclesia. Quaeso, ut interdum nobis scribas.
De consilio redUus expecto literas a Dn. Doctore.
Iterum vale* 5. Octobris.
No. 1»39.
6. Oct.
loach. Camerarib.
EpiiL ftd Ctnienr. p. 251 s q.
p^iro opiimo loachimo Camerario Pabe-
bergensij)rofessori optimarum artium in Acade-
mia Tubingensi suo amico summo,
S* D. Maximam tibi gratiam habeo et mea et
Reipub, caussa , quod Ptolemaeum nobis edidisti.
Etsi enim nos huic studio non sumus prorsus de-
diti , tamen erit mihi curae , ut commoveam et ac*
cendam luvennm studia. Itaque praelegam quae-
dam ut grammaticus, tantum ut plures in xnanibus
habeant aureum libelium, et spero his, quiPhi-
losophiam amant, etiara graecas litteras propterea'
gratiores fore. Nostra qjvoixSt etiam satis pulcre
procedunt, nunc enim pervenimus ad Anatomen
corporis humani. Milichii in secundum Plinii
enarrationem iam te vidissc putp.
Meum ministrum nondum redisse miron
Quod de meis rebus scripsi, nec dubito quinvehe-
menter sis solicitus, non tam me iniuria praesens
movit, quam quod mihi interdum obstrcplt ^ (pi-
loaoq>ia '^fierepa /u/iyjtfioi()a)g ^x^vaa ngog riva *),
de quibus coram brevi , ut spero. Itaque iam de
meis rebus omnia consilia di£Perre te volo usque
ad meum adventum« Constitui enim te visere pro-
ximo vere , postquam non statim ad illas litteras
respondi; nam consulto distuli, et ra cofia xiveiy
medici prohibent. Ecce ipsi antevertunt, meque
placant, scis me minime esse difficilem, sed aiia
sunt vnovXa , de quibus coram tecum loquar , ut
saepe tibi poiicitus sum. Nec vero in meis deli-
berationibus quicquam nfiihi antiquius erit, quam
RespubL: ad hanc vides me etiam oportere accom-
modare mea consilia, nt nunc quidem funt U^
pora. Hactenus igitur de meis rebos, deqdhi
iubeo te bono animo es&Cy nam ego quoque aeq»
animo feram, quicquid acciderit. Illud fuitinilii
suramae voluptati, quod fratrem tuum signifidi
esse apud Philippum Palatinum. Gaudeo pnh
fecto ex animo , Deum et tuas et ipsius preces m-
disse. Itaque Deo agamus gratias, et ipsius fido-
cia nos sustentemus raagis deinceps.
Quod me ad assiduitalem in mitteiidis litlerii
hortaris, gaudeo te hoc raeo officio delectari, scd
scito me muito avidius tuas et flagitare et expecta-
re, serveraus igitur illud Hesiodium, ai^^Ttpfd-
TQ(p.
De Repub. hoc tempore nihil admodum hi-
bebam. Ex aula Regis Ferdinandi scribitur id
nostrum principem, rebus Africanis constitolii
Caesarem tenere cursum in Siciliam, nt yetSHt
Neapolim^ nec quicquam prius esse acturqn,
quam de Synodo, in qua metuo, ne Galli ommi
turbaturi sint , ut implicent Caes. Germanicis bel-
lis. Viennae expedatur nova Turcica legatio. '
Ego rutsus Anglicis, non solnm litteris, ttd
etiam legationibus*, et vocor et exerceor. VneOh
plum mei consilii missi in Gallias tibi mittaiB,
nunc enim non habebam nisi unicum, et Bon edo^
ne novae inde disputationes oriantur. Bene ac fe-
liciter vale, tuas litteras expecto. f^iio detuBr
mus hic quoque conditionem , sed cupiebat videie
Acaderaiam Vestram. Iterum: vale. III. Non.
Octobr.
Philippus.
No. 1840.
(hoo ten^.)
Studiosis.
♦) Lulhcrum. C. W.
f E cod. Basil. 89. p. 127.
Recior AeademJae. (lenae.J
Humanissime praeceptum est et nnaxiine digiiiJiD
piis et eruditis non violare hospitii iuta. VidcA
autem cum ab universa civitate , tum praecipae a
Senatu omnia nobis officia in hoc aecessa pbbficc
et privatim praestari, quae requiri posfoat
Quare decet nos vicissim cavere , ne in nolii 4^
siderentar hnmanitas et graUtado, MandUDS
igitur, ut cum in caeteris rebus omnibiia, tmiriie
vineas depopulemini hoc tempore matomccDti-
i
fiPISTOLARUM LIB« VIL 15S5.
054
uvis. Si quis autem -in vineas irruperit con-
ipto iure hospitiiji sciat, se ppenas daturum
1341.
IJ. Oct.
/. Jonae,
Epist. lib.V. p. 44 5q.
lusio lonae.
[X Spero vobis voluptati fuisse Chrisiopho-
1, nuncium Anglicum* Mam mihi quidem vi<-
est non solum humano ipg^enio ts$^^ sed etiam
lUto llteris et peregrinatlonibus, in quibus non
im noXX(5y av&ifmTWV iiev aatea , sed degu-
rit etiam setisus. Nam scls illud addidlssc sa-
ntiss. poetam. Mltto tibi Bomgartneri episto-
\^ ia qua apparet, non dlssimulare nostros bv-
roipovg, quam hostili erga nos animo sint. Ego
0 iam olim animum praeparavi ad haec perfe-
da *)• Sed Relpub.^ et Eccleslae me miseret,
te» si esset ipsis curae, profecto uteremur eis
Qiorlbus. Bene vale SXontagS post Dionysii.
Salutat te Franciscus q)ik6aoq)os ovx evna^
^(pog.
Philippus.
"II ' } ■■
tm^mmi^mmmmt^^tmt^^m^
1342.
14. Oot.
Studiosis.
Edita in Riccii MiscelL no. XXXV. descrjpsit Foersieniaon.
imaiio P.M, in primum librum Ptolemaei de
ludiciisn
i prudenter dictum est illud, Quam quisque
un didicit, eam exerceat; tamen praeceptores
iberare aliquld interdum coguntur tx alils arti*
, quibus non sunt prorsus dedlti ut excitent stu*
luventutis* ^ld facio non raro, profecto non ad
ptam et rldiculam ingenii ostentatlonem* Meo
ki me pede metior. Sed praemonsttator esse
iq 9 . ut sciant adolescentes^ pleraque quae olim
lerunt in scholis expectanda esse sibi ingenti
dab et ut occaslones habeant , authores jpropo-
- A. D. <*ii perftrmdam fuun jv^mfiitu
>AVTM. Orijn. VoL. n.
nere-optlmos studeo. Hoc consllio et animo insti-
tul interpretarl Ptohmaei lihrum de ludiciis , in
quo nlhll nlsl grammaticam interpretationem pol-
Ilceor , culus certe non sum plane rudls. Id au-
tem eo facio, ut optlmus author fiat notior ac fa-
ralllarlor adolescentlbus, et ut allqui foellciorl-
bus ingenils praediti accendantnr ad studium illa-
rum praestantlssimarum artium* Et multa sunt
Physica in his quae assequi omnes studiosi facilt
possunt, et sunt utilia iu vlta* Incipiam autem.
hodie Deo iuvante hora prima, lenae 14* Octobris
1535.
.^p^
■^^
^m^
^•^
No. 154S.
1 7. Oct.
Mart. Jjuthero.
f £s autographo Pliil. Mel. in cod. aebdi^ VraiUL Yol. V*
descripta a S. V. 6cliu|zio.
Res^erendo D. Mqriino Luiheroy dociori
T^heologiae^ patri suo cariss,.
S. D. Post principis discessum nlhil hic quldem
novi accepimus, nec rediit ad nos Chrisiophorus
ille Anglicus nunclus. Itaque tantum de privatis
rebus scrlbnm. £a est plurimarum rerum difficui-
tas hic, ut, quantum ego iudlcare ac prospicere
possum, existimem, nos oeconomiam hyeme hic
tueri non possci Quare ubi primum conveneri-
mus, referamad consilium de redltu. Nam modo
et Cruciger abest , et absunt lurisconsulti. Satis
graves poenas stultitiae nostrae luimus , et ego in-
primis, quod istinc^ secuti magis alienum quam
nostrum iudicium, discessimus.
De tuo stipendlo admonurt principem Ponia^
nus. Quod si non accepisti, fac ut sciam. Mi-
rifice enim negliguntur mandata principis. Plun^
cus nobis non solvit Ijlec caeteri, a quibus scbar
lastici pecuniam accipiunt, mittunt quidquaro:
Hinc facile potes ratloclnari , quo in statu res sint
nostrae. Qoid qnod princeps ipse ab Academia
abdiULtt personas, quarum absentia ^tudlls non
nlhll %icommodI adfert. Sed deslno. Bene et
feUciter va)e et saluta reverenter meis verbis con-
iugtei tuam hon^stissiiwiiu Pjndie Lucae.
Pbilippus.
^ m
61
965
No. 1344.
EPISTOLARUM LIB. VIL 1535.
18. Oci.
Mart. Frechtio.
t E cod. Bayari Vol. 11. p. 247 sq.
f^lro optimoD. Martino Frechtio^ Pastori
ecchsiae Ulmensisy suo amico veteri et caris-
simo S. D. 4>ili7i7iog MeXavx&o^v,
vjraudeo inter nos officionira consuetudinem reno-
vari, mi Martine. Nam mutuam benivolentiam
in neutro extinctam esse arbitror. De me quidem
affirmare possum , me semper de te amanter et ho-
norifice scnsisse. Sed certo quodam minimeque
hostili consilio aliquamdiu tacui, dum remedia
fanestp illi dissidio quaero, ov alriav ovx inKpk-
(10) 001, sed spero, moderationem vestram utrin-
que ad concordiam profuturum esse; certe ad mi-
tigandos animos dissentientium prodest. Si impe-
rator indicet synodum, ut non dubito, oportebit
et nos prius colloqui. Quod si fiet, de multis
rebus xal mQlrov Sdnvov etiam coram agendum
erit. Itaque adhibeamus tempus in consilium,
De Schwenckfeldio et Franco^. chronicorum
scriptore, placet mihi iudicium tuum. Nam et
ego utrumque spvere coercendum esse iudico, etsi
Schwenckfeldium stultum magis quam improbum
esse arbitror; sed tamen hypocrisis apud vulgus
nocet, et habet hoc, ut ex Oecolampadio audire
mcmini, nullam ecclesiaeformam, hoc est, nulla
ministeria probat, £t delectatur vulgus crlmina-
tione ministrorum ecclesiae. Ego vero omnes,
qui in nostris ecclesiis de ministeriis publicis pa-
rum honorifice sentiunt, dignos odlo esse censeo.
De Franco quid dicam? Veneni et virulen-
tiae plenus est. Quantum venenum illevit illis
miseris chartis, ubi odio suo morem gerit adver-
sus imperia, reges, homines doctos! Quam mul-
tum seditiosarum vocum, quam multa fanatica
scribit, de illuminationibus Anabaptisticis, xcu
ififiaxEvev in his, quae non vidit! Quare recle
facis, quod das operam, ut coherceatur. Nos anno
superiore rogabamus principem Hessoram, ut scri-
beret ad senatum vestrum de cohercendo illo
Franco. '^
Haec effudi verius quam scripsi , teque rogo,
ut has literas boni consulas teque a me ex animo
amari iudices. Gratum mihi facies, si ad me quam
saepissime de republica et de tuis rebus scribes,
Bene et feliciter vale. Die Lucae 1535.
No. 1345.
Leonh. Eccio.
Manlii farrag. p.lSSsqq. (satis mendoae), Mel. lelect. epiit. *
p. 294 sqq. et Mel. epist. lib. I. p. 401 sqq. (cdiL
-Lond. lib. 1. cp. 116.). — Apograplia in cod. Ba?. VoL
II. p. 773. , in cod. Lips. ep. So. et in cod. Golli» 401.
p. 105; , ubi vero mendis plena est.
Ad Leonhardum JSccium CanceJlarium
Bavaricum.
o. D. Elsi non dubitabani, vir clariss., quin cum
ad excellentem sapientiam et doctrinam adiuaxis-
ses summam humanitatem, meas literas non gw-
valim accepturus esses ; tamen in tantis occupatio-
nibus tuis non existimabam teipsum rescripturnm
esse, praesertim cum meae literae verecimdiores
fuissent, quam ut id of&cium flagitare auderent
Gum igitur opinionem meam viceris, facile per-
spicio non solum humanitatem tuam di^am viio
praestanti *) , sed etiam singularena quandam eiga
me benevolentiam. Itaque literae mihi tuac gra-
tissimae fuerunt , in quibus cum amore nostri io-
dicium tuum * de studiis Philosophiae et opd-
mam "") voluntatem de mitigandis dissidiis Ecxle-
siasticis coniunxisti ; quibus de rebus* ad me non
solum pro tua excellenii prudentia ^avissime, sed
etiam ornate scripsisti. Dicam enim yere qood
sentio. Fuit hoc nomine mihi iucundior ') episto-
la tua, quod animadverti literas abs te ex umbia
et palaestra in mediamReipub. lucem educi*), eas-
que ad administrationem Reipub. adhiberi , qood
non solum tibi, sed ipsis literis gloriosum est. Be-
sponderem autem cum ad reliquas epistolae tuae
partes copiosius, tum vero praecipue de Aristoielej
nisi habenda mihi esset ratio tuarum occupatio-
num. £t erit huic argumento aptior locus in pu-
blico scripto. Vere enim iudicas plurimum intfr-
esse Reipub. ut Aristoieles conservetur , et cxtcl
in scholis, ac versetur in manibus discentimn.
Nam profecto 5^ine hoc autore non solum non re^
tineri pura Philosophia, sed ne quidem iusta ifh
cendi aut discendi ratio ulla poterit *). Pertinel
autem etiam ad vestrum ordinem providere, ot
1) dignam viropraesi. omittmit IVfftnl., cod. Gotli. 401. d co4
Bar.
2) Manl. in quibus eum iudiciumde Miuiik Phiioiophiaef tm
opiimam,
S) f toia cod* Bav.
4) educi Peuc Manl. cod. BaT* addud cod. Lipa. redad co^
Gotb. 401.
*) Manl. quidem dicendi aui dtUendiraOo iusia pmterH.
057
•implex et utilis ratio docendi *) conservelur. Quod
~ ▼cro non desinis me ad illustrandum AristoteUm
hortari, elsi antea scripsi, me non satis ad rem
tantam instructum esse, et quosdam molientes hoc
opus impediri perturbatione temporum, tamen ut
intelligas me voluntate atque animo non abliorrere
ab hoc stndlo , edam auspicio Jionlinis tui repur-
gatum Quintum Eihicorum^ in quo videbis quan-
tum habitura res sit difficultatis, si quis velit lu-
men adfcrre exilibus ®) Arisioielis sententiis, eas-
quc ad usum in vita in ^) Repub. transferre. Audi
enim quid mihi acciderit. Gonsilium Arisloielis
de distributiva iustitia nunquam intellexi, ac mul-
ta mihi obstrepebant, donec totum illum locum
animadverti ex Quinto de legibus Plaionis sum-
ptum esse. Hic primum vidi quid spectaverit Ari-
sloieieSy qui quidem solet leclissimas sententias ex
Platone decerpere, et in melhodum conferre. Nam
cam alii ineple hunc locum in Aristoiele de poe-
- nis intellexerint, hic longe aliud agit Omnia
" personanim discrimina in vita publica et privata, in
imperiis, in magistratibus legendis, in famiiiis,
eonstitui vult Geometrica proportione, ut efficia-
tur intcr Tyrannidem et Democratiam salutaris
generi humano mediocritas, hoc est, ut plurimum
valeat optimorum autoritas. Hanc mediocritatem
- utinam Synodus etiam in Ecclesia efficere posset,
ul videlicet sapientum et bonorum consilio et vul-
gi temeritas et aliorum crudelitas coherceretur.
Sed quo delabor velut oblitus institutae bre-
vitatis, etsi haec adscripsi libere, ac tanquam ) fa-
miliariter tecum confabulans, quod statuebam tibi
;. homini doctissimo non ingratam esse hanc ex Scho-
■ la sumptam orationem. Cum autem intelligas, ho-
rum studiorum conservationem eos, qui ad gu-
bernacula sedent in Repub., cura sua complecti
debere, te oro et propter ipsum decus literarum,
et propter Reipub. salutem, ut tua consilia, tuam-
que autoritatem ad hoc conferas , ut studiis tran-
quillitas moderatis consiliis restituatur, qua in re
praeclare de universa Ecclesia deque omni poste-
ritate merebcris. Est etiam magno viro digna vir-
tus, homines doctos pcriculo liberare, qui cum
coelestia dona conservent in terris , sintque, ut ait
Plaio , rwr &ediy iQ/irjyetrtal , recte existimantur
EPISTOLARUM Llft VII. 1555. 958
Deo curae esse. Me quidem inteliiges a studio -
pacis nequaquam abhorrere. Bene et feliciter va-
le. Die Lucae. 1535 '). .
PhU. Melanth. ^*^).
5) Sic codd. pro diseendij quod Manl. et Peuc. tuentur.
6) God. Lips. ex libris pro exHidus.
7) Manl. ad usum in una* Cod. BaT. ad uium in vila «/.
8) God. Bav. ae ianiun^»
No. 1346.
28. Oct.
/. lonae.
Epist. lib. V. f>. 127 sa(|. — Autographon in biblioth. No*
rinberg. nobis coniulit Glar. Ranner.
D. lodoco lonae, Praeposito Pf^itebergensiy
suo amico summo.
o. D. Quod de tua profectione ad nos meum con-
silium requiris, facile intelligo, tibi magnae curae
Scholam esse^ cuius statum, cum mihi notiorem
esse putesquam tibi, vidcris scire cupere, quan-
tum illius referat , te quoquc adesse. Ego ad ce-
lebritatem Scholae tuam praesentiam multum coq*
ducere posse arbitror. Itaque, si in discessu no-
strorum domi fuissem : magnopere fuissem tibi ao^
tor huc concedendi. Nunc autem ex tanto inter-
vallo te istinc attrahere cum maximis sumptibus,
non videtur esse necessarium. Adhaec'), quod
de supellectile tu existimas , ac de lectis , longe
secus habet. Omnes enim non tantum Patresfa-
miiias, sed etiam scholastici coacti sunt doma
suos lectos huc advehere. Itaque vix existirao in-
veniri hic posse , qui lectos velint locare. Domi
fortassis ') inveniremus. Neque enim tibi tall vi-
ro Senatus defuturus esset , sed tamen propter op-
pidi et quidem frequentis ^) angustiam ne ea qui-
dem res sine aliquo negotio confici posset. Quod
ad scholam ipsam attinet^ hi Professores, qui ad-
sunt, assiduitatem ] et diligentiam eam praestant,
quantum equidera iudicare po«sum , ut nemo queri
possit, eorum negligentia aliquid detriraenti Scho-
lam accipere. Et est hic, ut ex tuo ministro ac-
cipies, mediocris numerus Auditorum, ut tali
tempore non illibenter sumptus magnos facimus*
Ego enim plus quam septuaginta aureos insumpsi,
et quota pars hyemis est confecta ? Sed no^ti meam
olxoyofiiav. Est et Sebaldus domi meae.
Caeterum *) oraniura ordinum atque civium
benevolentia erga universum nostrum sodalitium
9) Me quidem — 1535.] Manl. tantum : Bene vaie.
10) Subscr. addit Peuc. in Select. epp.
1) At haec , scripsit Rannerus.
2) foriasse Rann.
S) Saub. mendose /requeniiae,
4) Saub. mendose Caeierorum*
61 •
EPISTOLARUM LIB. VIL 1635.
sutnnia est, et, Dei beneficib^ crescere quotidie
yidetaf. Initio enim, quia vetus illa opinio de
scholasticorum ferocitate haerebat in animis, vi-
debantur nonnihil abhorrere a nobis , aegre ad se
recipiebant« Nunc incredibile est, quantum suos
qui^que hospites praedicet, quam amanter com-
plectantur, cum vident tantam esse tranquillita-
tem , comitatem , verecundiam , denique in omni
officii genere diligentiam iuventutis optime mora-
tae. Haec, ut diuturna sint, faciat Christus.
Tanta virtutis vis est, ut agrestes etiam homines
eius pulchritudo moveat. Talis fere status est re-
rum nostrarum.
Nunc quid tibi faciendum sit, facile statuere
poteris* Ego i>ihil praescribo tibi homini pru-
denti. Soleo enim verecunde amicis utL Tua
ptaesentia faceret ad celebritatem Scholae , verum
id Hon videtur tanli , ut propterea cum tuo incoib-
modo nnnc demum huc proficisci deheas« Quanti
stlttiptus faciendl non modo in itinere: quod sane
lotigunri audio esse , sed etiam istic discedenti ') ex
more ab amiciset hic novam domum instruenti:
et nunc hyems etiam retardat itinera. Quod si vi-
derem aliquam necessariam causam tuae ad nos
,pt6fectionis , scriberem eam tibi, teque plane pro
nostra amicitia iuberem huc statim accurrere. Sed
"tom nullam videam ^) canssam necessariam susci-
piendi itineris, permitto tibi, ut, quod tibi vide-
bitut) facias. JSTat ravra^^ /isy rctvta. Si de-
creveris huc proficisci, nos, quae voles, pro nostra
fide diligenter tibi curabimus, sed ut est in luris-
cdtisultorum formulis, quae poterimus.
Heri sero admodum venit huc quispiam Ul^
rici Pindari ') comes rediens ") ex Hispania. No-
sti , tit opitior , hominem. Habitabat ^) in Bels,
M faiYiiliaris est admodum tuo vicino *^) Musma'-
no. Nomen est Matihiae , cognomen ignoro : is
ptandebit hodie apud Hitronymumy voluimus
Mim '*) retinere euTti, ut aliquam histotiae suae
^attem tiobis enarratet« A prandio cum tedieto '^,
•ctlbatn tibi capita , quorum hoc gratissimum ac
(Ucundissimum tibi fote scip , quod heri narratum
i.hXi
$) Saikb. dkeendeniL
i) Saub. vidttem.
7) Rann. scripsit Pinteri»
8) Saub. tedttx.
9) Rann. habiiat.
10) Saub. Vino.
tl) Rann. non habet erdm»
12) Saub. mendose: audi€r99
est, ipsum Caesatem andisse nostros Legpatos* 'fil
signum esse benevolentiae erga nostntm Prindpev
interpretor. De summa etiam negotii tolerabilii
responsa dicuntur adferri; denique laeta osmb
aildio* Rediens a prandio, quanquam nihilaiii'
divi praeter vulgares fabulas, tamen faaec adscri»
psi. Narrat Matthias tantam esse inopiam aufi-
cam in Hisp^nia , ut quidam ex regiis satellitiboi
coacti sint de magnis illis pileis sarqire caligM,
Gallorum Rex dicitur tenere Genuam,. ac prorsns
sibi promittere Italiae imperlum. In Hispania
Grermani sunt in maximo odio propter captam Ro-
mam. Nam Pontifices eius gentis omnibus viri-
bus cupiunt Romanam TVQawida defendere. xb¥
'^uereQiov &€ok6yoy *) ne quidem nominare £»
est. in Caesare nihil crudele, nihil alienum a
natura Austriacorum esse fertun Ea una spes e«l,
nt inter humana , pacis. Sed nobis magis optan»
dum est, ut Christus nobis pacem donet, et inge-
niumCaesaris flectat ad utilitatis publicae stndiom.
Interrogavi ipsum Matthiam de responso Caesa-
ris; ait, ea concessisse, quae postulata sunt, sciie
te, qualia sint, opinor.
Ulricus decumbit ") 4t febri Parisiis. Ibi aeu
grotans ab hoc relictus est , properante ad Princi-
pem. f Ad scribam iterum dedi literas. Exscot-
psi aliquid fxiXa ^o^iseorS' Multa habeo ^a,
quae coram effundam in tnum sinum , si quando
Deus nos iterum coniunxerit : miseresceret temei,
si scires, quae ^*) aerumnae mihi perferendae sint;
dk^ (Aorioy xai ikmarioy.
Comes a Nassau humanissime excepit ac tra-
ctavit Legatos nostros. Caesarem , nulla omninD
fama est , parare reditum in Germaniam. Mitto
tibi Eobani hymnos aliquot. Vale. Die Siroonil
et ludae. Ego, si quotidie nuncios ad te haberem,
nihil hercle , gravarer quotidie scribere. ItennD
vale. Christus custodiat totam tuam fatniliam.
Philippus.
No. 1347.
F. Myconio.
Edita a Saegass, ep. 42.
SO. Oct
*) Lutberum.
15) Saiib. ttleiidoM detuiiU
14) Rann. legit quot.
•61
EPISTOLARUM LIB. VIL 1656.
f^irooptimo^ D. Friderico Myconio^ T?a-
stori Jacdesiae Grothanae , amico suo praecipuo.
S« !)• Magister Caspar Bomerus , qui nos conii-
tebatUT e Lipsia TViitbergam *), vir excellenti
doctrina, gravitate etpietate eximiapraeditus, mit-
tit tibi historlam rerum Italicarum , cuius mentio
obit^r in curru inciderat, vultque extare id apud
te finjfioavroy sui erga te amoris. Et vicissim
petit xenion, historiam Mjonasteriani furoris^
qtiam ordine integram, quantum potes, pcrscribi-
to» £go literas resignavi, tibique idem iuris in
ineas concedo. Koiva yotQ rd (piXioy»
Hodie tuas literas accepi de pecunia. Tuum
(rfficium laudo, quod lacobo prospcxisti* Dele-
ctemur enim nostra Philosophia, et inopiam no-
•tram boni consulamus. Ego tamen lacobo suc-
censeo, quod, cum multis maximis nostris benefi-
cii^ usus sit, iam in discessu suo non fuerit civilior,
sed expilarit amicum.
Quae nuper questus sum de calumniis qui-
bvndam, sanabo mea moderatione. Itaque te iu-
beo bono animo esse. Dabit Deus his quoque
finem. Ac pudeat nos adeo esse molliculos, ut
perferre leves iniurias nolimus^ cum Christus tam
liorribiles aerumnas nostta causa pertulerit« Audi
Stnecam dicentem: ^^Dum inter homines sumusy
€olamus humanitatem. Non timori cuiquam^
non periculo simus. Dttrimentay iniurias^ con-
^iciaj i^ellicationes contemnamuSy et magno
animo feramus breuia incommoda. Dum respi-
eimuSy quodaiunt^ i^ersamusque nos , immorta^
Mtas aderit.^ Doctorem Christianum Bair audi-
tli, opinor, decessisse ex vivis**). Dei beneficio
Pontanus sic satis valet* De repub. scribam alias.
Bcnevale, etscribe, dumbicsumus, creberr. ©onns
4>iXv7tnog.
No. 1648.
(fere h« t.)
Georg. Sturz.
Ipist* lib. VI. p. fBX «— llic 4x autograpbo
•iHic. !• p. S12.
#) quo Tidelicet Mel. iter fecit mense Sept* 1535« ut iotertMtt
•olemni di&putationi.
^) Decestit d. Sl. Oct. 15S5. Melantboneoi omciam de eios
morte Vilebergam misisse intaliigitur ea epiatoJa LutJieri ad
lonam d» S8. Oct. scripla. ^ )
Clarissimo inroy D. Georgio Sturciadae^
Doct. Medicinae, et yrtjaiwg q)iloooq>ovvti, suo
amico praecipuo Erfordiae.
S« D. Optime et doctissiroe vir. Opus est mibi
prognostico venturi anni 1586. Quaeso si vos aut
Hasfurdi SLVt alterius cuiuspiam scriptum de 1596.
anno babetis, ut mihi mittatis per bunc tabella-
rium, valde gratum mihi officium fore putate.
Statim autem remittam vobis integrum, quidquid
miseritis, aut certe afferam ipse. Et coram expo-
nam ad quem' usum requiram prognosticon. /on-
chimus praeclare meritus est de communibus stu-
diis editione quadripartiti. puto vos vidisse. Bene
valete.
+ Philippus Melanthon."
No. 1349.
4.No
V.
Fergerius ad loann. Fridericum.
Epistolam, qoam Vergerius baud dubie latine scripsit, 6#«
Spalatinus m Electoris gratiam germanice vert jt. bal^eturqiie
epistola germanice Spalaiini manu «cripfa in Tabul. Vinar*
Reg. U. fol. 97. no. 72. Inde iUa cdita est iam antea ab
Aurifabro in opp. Lulb. Eisleb. P. II. p. 851^ ; denuo ia
opp. Lutb. Aitenb. T.Vl. p.491. Lipsiens. T.XXL p. I8a
eV Ualens. T. XVI. p. 2^. _ Nunc ei Spalalini mst.
iterum accurate descripta.
{Pa ulus Ve rgerius^ Legatus PbntificiuSy ad
loannem Fridericum Ducem Saxoniae,
Pr. JElectorem.)
®ur(i)teu4)tig{ler CS^urf&rfl unb S^m. Sbtt 9op^ 1)at
imc^ t)on megen be6 SoncittumS ') gu ten S&r{len ttnb
®tdnben beS 9teic^8 abgefertigt / unb unter anbern ') )ii
@)0. (S^urf. ©ttaben. 2>enn er ^lt*S eigentli^) bofibr,
t>a^ @. 6^f. ® n. be£ (Semiit^ unb SSiaenft fe^ / baf fte
gerne woQt/ baf bie f d^rliii^ 3n)iefpatt tn ^^beC
®tauben« ^ingelegt unb bie 2)ing ju guter (Sinifeit gft^
t^en unb gebei^en mi^tm. 3)erf)atben ic^ morgen Mii
^aH abreifen mitl / unb gen SSittenberg (ommen.
S)a 16) nun (Sn).Dur(^tau(i)t{8{ie.^^'t*) bofiOit
xA6)t antreffen merbe/ (benn baS ®ef4^i ge^K, bi^l
biefetbe ni^t ein()eimifc^ fei);) fo moHte i^ )m>or gn bte
6()urfurften ju S3ranbenburg reifen, unb wn bamien
mi^t icj) in meinpxi SSiebermege mit dxo. ^offdt wn
ben &ad^n fyinbtln, mnn ^eUti6)t biefetbiae ttm bie
1) Aurir. ConeitiL
2) Aurif. addit aud^.
*) Spalatinua ubiquefcripsit: ^Oif^^fit*
06S
EPISTOLARUM LIB. VIL 1586.
964
3ett n>teber an^eim mb6)t fommen fepn, bie i^^ in S3e$
fel(^l ^abe.
2)ert>alben ic^ je^t bitte, dxo. 6^f. ®n. wotte ben
Sfjcen bef eljlen , fobalb \6) i^r gur|lentljttm berutjre unb
erreid), mir baburd), fo lang ic^ in bemfelben meine
Steife t^ue, fidjer ®eteit ju geben, ml^e dvo. ^otjeit
meineS 3Cd)ten8 mir nx^t abfd)(aenn)erben, in TCnfe^ung
bap 16) mit JBerwiaiQung unb @d)u| beibe ') , «aiferli^
4)er unb «iniglid^e, SKaiefldt fotd)e SBerbung unb ©a^
(|)en bringe, bie ®ott unb aUen frommen Seuten gefdaig.
Unb fomme *), n)ie id) oben oermelbt, ben nd^flen oon
^innen auS ^aU nac^ SBittenberg» JDermegen ©m.
©urd^laud^tiQfte S^m\6)aft lei^ttic^ ermejfen m6gen, an
n)e(d)en 6nben biep ©eleit mic oerfd)a{ft foU toerben.
@egeben ju ^atl am oierten ZaQ beS 9looemberS anno
dominl xvCxxxv.
( „ unb biefer erfle aSrief ^at f eine Unterfc^rift,
a\x6) beS ?>d|)P(icf)en OratorS Slamen ni(l)t/') —
[yerba Spalatini].
No. 1350.
6. Nov.
Vito Theodoro.
Edita a Sauberlo in Mel. Epist. Hb. IV. p. 1 sq. — Hic ez
autograpbo in cod. Monac. 1. p. 420.
Doctissimo s^iro , M.VitoTheodorico Nori-
bergensij suo Amico praecipuOy
S. D. lam eram itnrus Erfordiam ad Eobanum^
cnm quodam Antwerpiensi iuvene erndito et hu-
manissimo, ideo scribam brevius. £t hodie to*
tum diem consumpsi in scriptionibus ad Franco-
fordienses, denegotio, utscis, periculosissimo.
Mi Vile^ simplicitCF respondebo, de ea re,
de qua nos consulis. Gratum est mihi , quod Aca-
demiam nosiram tanti facis. Deinde scis, quid
tibi dixerim discedenti, placere mihi, ut videas
Tubingam; sed[me rogare, ut Reip. causa etiam
fauius nostrae Academiae memineris, cui videris
debere &Q€7m^Qia, Sed si ipsa nihil cerli osten-
dit *) , nolo tua commoda impedire.
8) Aurif. inale:.bclbc *el; in msto hti non legitur.
4) Auriiaber, qui pro fommcmale legit fonnte, haec es ar-
bitrio sic muUvit : Sffirtbund unb &ad)tn , bfe (Sott unb aHen
fr. 8. gefaflid au6ri(f)ten foK unb tonne; eadem de
causa idem suo arbitrio post Terba: nac^ tKBittenberg
addidit: ^U ^iC^Cn.
1) Sanb. osiendti,^
Et ut plane scribam, Franciscus secatns esl
Aulam in Austriam. Sed adhuc valde deliberat,
an velit accipere aulicam conditionera? £t mor-
tuo Doctore Christiano *) aliqna consilionim
commutatio futura videtur. Adhaec in nostris
aulicis ita sunt obscurae voluntates et hostiles, nt
mira dTioyrwdei^ nostrarum rerum tenear, Ideo
si erit tibi commoda Tubingensis conditio , nolo
eam dissuadere. Et tamen tibi apud nos, si
quam habebimus Remp. omnia mea ofBcia polli-
ceor ; si non placebit conditio Tubingensis. Scribo
et loachimo iisdem de rebus. Si consilia diffe-
res ad reditum Francisci^ certiora scribam. Cum
autem nostra consilia slnt incerta, non dehortor,
quo minus utare occasione. Bene vale. 5. No-
vembris. Rescribe OTi rdxiOra, an literas acce-
peris
Philippus.
No. 1351.
6. NoT.
Vergerius ad lo. Frid^ericum.
Germanice edita ab Aurilabro in opp. Lutb. Eisleb. T. If.
p. S52. Iterum in opp. Luth. Altenb. Tom. VL LipsieBf.
T. XXI. et Halens. T. XVL p. S295. — EdiU aulaa
est ei yersione ^ Spalatini manu scripta , quam inTeni io
Tabular. Vinar. Re^ist. U. fol. 97. no. 42., e qiu bic 4k-
nuo accurate descripta esL
(Petrus Paulus Vergerius^ Legalus Pon-
tif.j ad loannem Fridericum^ Ducem
Saxon. Princ. JElectorem.) i
^nx^Und^Q^et $&r{l unb S^m. S)er ^apft, {b
mic^ in @ad)en baS f&nftige Sonciltum belongmb }tt
ben bur(^Iatt4>tig{len ^iix^n betttf4>er 9iatton Qt\^\dt,
ad)Ut6 gemiplic^ baf&t/ baf @n>. ^o^zit biefen ^gei
^anbel in oietfdltige SSege f6rbern (6nne unb mige.
^mnad) i)at mir ber 9)a)){l S3efe^l get^an, mite»*
^o^eit oiel ju ^anbeln , fo jtt biefer Sac^e ') loontidt^
S)ien)eil abet Sm. .^o][)eit je^t in i^ren ianbtn nxdjit \%
fo tyib i^ mir t)orgenommen / berfelben ttntenoegen »
ter 3(ugen }n fommeu/ xomn biefelbige auS SDe]^md4i
n)ieber{ommt/ nnb i^r xnan^txln anjtt^igen, boftfk
meineS S3ebunfen8 geme ^ren tt)irb. 2>fr|Kt(bm i4
auc^ je^t au8 SBittennberg f4>reibe/ on rotl^^ £)rt i^
oon ®r. SQofyeit S)ienern mit })b6)^n e^ren btn ang^
^ Qiristiano Beicro.
I 1) Aurif. fotc^cn 6ai^en.
965
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
966
nommen morben^ bemegen i^ @n>..!^o^ett grofeDan^
fddttngt^ue/ mtt ollem Sleip bittenb , fobalb 6n). «^o^
^it biefemeine ®6)iift itti6mmt, fte moUe mir anjeigen
onboermelben/ n)eI(^enSBeg unb burc^ melc^e ®tdbte
btefelbige i()ren SBiebern)eg in ®a(^fen ne()men n^erbe,
bamit id) xaid) iu dxo. ^o^eit t)erfugen / unb \\)t , xok
bemelbt/ unter megen'') unter 2Cugen fommen m6ge.
Iteb biefelbige e. 6^f. ^oJSjeit ®d)rifl foaen^ju bem
bur4)Iaud)tigften ,|)erjOgen ©eorgen gu ®acf)fen .ge:s
fertigt unb bejlellt merben* S)enn bafelbfl xoiU 16) @m.
^o^eit @cl)vift ermarten. Snbef befel[)I id; micl) €m*
bttr4)Iaucf)tig{len ^errfcf)aft ganj ^erilicf)em ©egeben
)u SSittemberg am fec^Sten ZaQ beS SlooemberS anno
Domini XV C, xxxv.
Petrus Paulus Vergerius
pdpftlic^er Orator.
No.1352.
10. Nov.
loach. Camei^ario.
Episl. ad Camerar. p. 253.
f^iro oplimo loachimo Camerario Pabe-
hcrg. amico s»
Si D. Utinam recte et feliciter valeas, de me,
mi lo^chirae, . yideo te valde solicitum e%%e. £tsi
autem officio tuo delector, tamen nolim te angi
animo, aut nimium contendere.
Scripseriint ad me ambo "^ysfioyeg, 6 rifiB-
• danog zs xat o rdjy XaTXtay agx^^f ^t litterae
sunt plenae humanitatls , o xdiv XarTOOV fiyafidfy
etiam avroyQacpoy misit , et respondi el , me co-
ram cum eo de summa negotli locuturum esse:
vobis etiam pollicitus sum, me istuc in vcre ven-
tttram esse.
/^i/wm commendo tibi*), videtur mihi ido-
nens ad Remp. nos cupimus eum retinere, non
lamen dissuadeo, quo minus promittat vobis:
vellem utranque scholam posse conservari et or-
nari, sed mihi crede, miloachime, per nostram
amicitiam, nondum susplcari possum, qnld qui-
dam vellnt. Cupio te videre , tantum nt habeam
aliquem , quem his querells affici putem«
Gallicum scriptum Doleti**) vidi^ et cogito
de aliquo instruendo, qni respondeat, xSy 6 '£^ix-
1*
2> Aurif. male: fn aiibre 80cd.
*) Vid. ep»ad Baomgarin. d. 17. Not. .
4b^ Contn Eraamum. C W.
Ofiog ovx lx(pevy€i rrjy^AdQaprHov, sed displicet
mihi petulantla in illo luvene. Gaudeo cxcudi
rriy fieydXrjy avyra^iv, sed cum Grynaeo' ages^
ut curent peti a Schonero axoha rov Regiomon^
iani» In locis meis spero me utilla scrlpsisse, et
volui certe prodesse Eccleslae, vldcs esse opus
Methodls. Bene vale. IIII. Id. Novemb. lam
eo ad Eobanum. De Ptolemaei rerQalii(ikq) ma-
ximas tibi gratlas ago, accendet studia multorum,
Phllippus.
No. 135S.
lO.Nov.
Erh. Schnepfio.
Epift. lib. ill. p. m (edlt. Lond. lib. III. ep. 148.)
Erhardo Sneppio.
S. D. Gratulor et lUuslrlssimo Prlncipl et vobis
omnlbus reditum ex Austrla In patriam, de quo
quod me certlorem reddidlstl valde delectatus suni
et officlo tuo, et llterls, quae quidem plenae erant
amorls erga me tui. Rogo Itaque te, ut beneyor-
lentlam erga me tuam conscrves. Nam ego pro-
fecto ad iTtllltatem Ptelp. summa cura refero
et studla omnla mea et consilia. Deo volente,
proxlmo vere vlsere amlcos istlc constltui. Hunc
Sacerdotem hominem probum tlbi commehdo,
pollicetur mihi se ex tua voluntate facturum esse
omnla. Nec habet aliam migratlonis cansam, nisi
valetudinem. Novi nihll habebam. De Synodo
non dubito, quin Caesar in Italiam praeclpuc
hanc ob causam venerit, ut Synodum Indici curct.
Magnae deliberatlonis res erlt, nostrls prlnclpi-
bus cogitare, quld et quomodo acluri slmus? tc-
que adhortor in hanc cogllationem ut incumbas,
etsi nllill aequi spero posse impetrari a Pontlfici-
bus. Et , ut vereor , aliqui slmulabunt studlum
Pontificis, ut perturbent Germaniam. Sed haec
alias. Bene vale. Pridle divi Martinl. Anno
1535.
No. 1854.
(ptalo post.)
Eidem.
Epist. lib. III. p. S87 tq. (edit. Lond. lib. III. cp. 147.)
m
EPISTOLARUM Lia VIL 16S5.
Erhardo Smppio
S. D. Opto, ut Christus gubernet mmisteriuin
tnum, ac provehat ad gloriam Dei e( sahitena
Ecclesiai!. Profecto enimnulla iri terris difficilior
est administratio , qiiam EccleSiarUm hoc prae-
sertim tempate, intertot Scaridald, 'in tanta vulgi
licentia, in tanta irigfeniohim petulanti,-i. Sed
haec pericolavincet Chcistus. Has Hteras teddet
tibi vir optimus Stgismundus Purus' Austriactis
Sacerdos, qni nos audivit multos annos, et do-
ctcina, gravitate, pietate et moderatione eximia
praedttus est. Discedit ex bis re^onibus propter
valetudinem, alioqui libenter eius opera hic usi
essemus. Commendo igitur eum tibi : est enim
idoneas ad docendam Ecdesiam. Quare ut eius
ratioaem habeas , te etiarii atque etiam oro. Ilhi-
atriss. Prindpi me ut commendes rogo. De-
cet nos propter pnblicam £cclesiae concordiam,
nt mutuo nos amore complectamur , et ornemus
Evangelium etiam Concordia nostra. B. V.
No. 1355. 15. Not.
Pontanus ad lo, Fridericum.
^ann Sriebtii^.
3(^ ^ oud) mttS)oct ^(ntonius gerebt, unb gcc
fragt, woB ba S3tfet}I beS Coclei \)albta an ^iOQ
Geotgen xnmif^ie; barauf et mit in SBeifepn beS
y^ilt)}pi angejeiat, bag beS na^folgenben ^egaten
anb [ein beS 3!)octoi;8 fSftbung an ^rjogen @eotg
batauf lltinbe, feine SurftU l^n. gu bitten/ btaCocleum
offentlid) uotiu^ellen, fo noQten fie beS SSudjIeinS i)aU
htn, toeld)eS Codeus mibec i^ten Stdn\Q auSgeben laf^
ftn, mit i^m bifputiten unb teben ju Stettung ll}teft
Stim^ S^re unb ©limpf , unb im SaU ot> iljnen bai
nictjt oetfiattet, obet bet Cochus fu^ bef mesetn
miitbe, fo Ijdtten |ie ettidje SSfidjet, bie (le »ib«t ben
Cocieum, unb rote gemelbt gu fKettuns i^ceS ^etcn
®Iim)}ffi f)inwiebet im S^tftent^um (lublicicen tinb auft>
Qef)en laffen moQten,
(Sm. 6I)f. ®. fibecfenbe i^ oui^ etne Slotel, wie
bcm JEdnlge }u Snslanti foHt ^u ft^ccAm fepik^ bie
9)^IIil}t>n& in» Sotcin htoiSn*), unb f^tlbaitMat
3CfitontuS, V^tltppue unb {e^ gc^n Itatcn^
gd^t, uieeSmit^|:;%tHbm0berfi^U^cten, fitMt
na4>folgtnbe SSot^fi^aft luif&mcr m^c^ge^altcB, nb
onnel^^ Qct bi^elb* ^Qt lootjune^men ftQR; bo|
6. 6t>f- 3- ben (S^^cten. I}Att»4affen fc^teibni, «if
oligebac^teg Segatcn Xv^scmnm ;ft4) degcn ifm }» ^
viatgec Untecrrbe nab (Sanoccfotiea unbef<[^wcct fu^
)u Iaf^n,;.uHb mit ^xa gafamnMn yt tnmntn 30 Sit<
tcnbecg obec )ii ^gau, n>o eS bem Se^atcn on g»
lcgnflen. - ; .
3fui$ ^d. ic^^ietbei S. S^f. @. etne xeiM.C»
)wi btc Kotel bec Xntmoct; fo (K. (S^. @. jDoctoci Xi>
tonio aQ^ie ju 3ei^ geseben, bic bet ¥{}tlii»|)i<
alfo umfc^teiben loffen, unb mei^ @. 6^f. @. ni^ft jb
bctgen, ba^ genonitfet Doct. 3(ntoniufi ^eut all^
unb oon {)innen nact) SBittenbetg abgeteifet.
Dat. 2ena/ SRontagS na^) Mactini anno XXXV.
e. GI)f. (».
unteit^&nigec
®tegociug tBnidL
No. 1356.
(fere IT-Nor.)
lo, Fridericu» ad legatos yinglicos.
t Ei tcriplo in TaltuL Viiur. Rtg. U. fol. 99. no. «,
quod Franeucui BnrclMrdiii, VicccaDcellairii» Aa m™
Responsuin dandum legoiis Regis Angliat
1535.
Primum gratisslmum est Illustr. Principibos et
reliquis amplissimis ordinibus Imperii in causa !»■
ligionis confoederatis , Sereniss. Regis Angliac
salutatio ac commemoratio benevo}entiae et vno-
ris , Regiaeque Diniitati tum hanc ob 'caosan^
tum et quod hanc honorificentiss. ct reverenditt.
do; vest. legationem ad se mittendam duxerit, ma-
ximas hahent gcatias.
Qnod antem et amplexi suntPrincipes etSta-
tus conroederatl pnram evangelii doctrinam, d
quantum possnnt retinere et propagare stadenl,
iudicant se hoc officium et deo et ecdesiae Cbritti
debere , cum in hac tota causa nihil aliud quae-
*} N»U ia mirginet mtifiput {iat C< ttO^ iif^t til tv
ttfn ixa^t, bainin foHfolitfC (fnna^ ftMMti.
EPISTOLARUM LIB. VIL . 153&
svd
ntor, quam ut Christi gliMria illastretur, et pia
iac sana doclrina divinis literia consentanea toti
-orbi restitnatur. Et quaoqnam hactenus graves
iniurias , raaximas ruinas et varias ad versitates si^
'iia, qui Evangelii doctrinam oderunt, experti et
ptrpessi sunt, tamen dei beneiicio eo semper
'•nimo fuerunt, ut veram religionis doctrinam
nnllo modo abiiciendam sed potius pro sua virili
defendendam et propagandam duxerint, confisi
Ghristi beni^itate, quod huic causae fidei ac
evangelii non defuturus esset. Ad hoc noverunt,
se nemini ad tales iniurias et contumelias occasio-
nem aut causam uUam praebuisse, nisi hoc ipso,
qaod impios cultus et impias opiniones, pemicio-
sasecdesiae, quas Rom. Pontifex defendit, im-
prohari, et verae pietatis doctrinam instaurari
passi sunt *).
Nec dubitet Sereniss. Rex Angliae, quin II-
lustriss, Principes ac4katus confoederati ea mente
ac voluntate sint, ut, quemadmodum dei bene-
ficio veritatem evangelii semel agnoverunt, ita
etiam in hac sancta et pia doctrina defendenda ac
propaganda omnem operam , curam ac diligentiam
per omuem vitam adhihituri, et a verltale agnita,
deo adiutore , nullo modo discessuri sint*
Ac iucundum fuit auditu Illustriss. Principi*
bus et reliquis confoederatis statibus, quod Sere-
. niss. Rex ea voluntate sit , quod ipse quoque hanc
sinceram doctrinam atque negotium religionis
summa diligentia iuvare yclit, ac etiam ut Ro-
mani Pontificis iurisdictionem et tyrannidem tan-
quam paput omnis impietatis et idololatiiae e suo
regno exstirparet; utque in hac sententla Sereniss.
Rexperduret, precantur et optant«
Et quod Regia Dignltas hortatur Prlucipes et
alios coufocderatos ad concordlam solldam et sin-
ceram in causa rellglonls constltuendam, ne ex
dissensione dogmatum vel scandalls causa prae-
beatur, vel adversariis occasio detur contra do-
ictrinam evangelli aliquid moliendi, hoc quoque
Illustriss* Principes et alii ordlnes confoederati
optimo ac fidelisslmo animo a Regia Dignitate
fieri nlhil dubltant. Neque vero ipsl, qui in hac
confoederatione comprehenduntur, inter se no-
verunt uUum esse doctrinae aut opinionum in
causa fidci dissldium, ac sperant, deo adiutore,
se unanimes atque concordefs-in ea doctrina per-
*) Verba : quad impios eullus etc. mann Melanthonis adscri-
pta snnt.
MXLAVTH. OfXR. VoL. II,
severaUiros, quam ui comitiis Augnstanis coiteth
Invictiss. et Qementiss. Gaesareet tota imperib
romano conatanter adsememnt el Mnfessi suiiL
Ac licet in Germania, impulsore haud dubfe
malo aliquo daemone, impia Anabaptistamin
factio suborta fuerit, tamen hanc Principes et aiii
confoederati in suis ducatibus atque dominiis ndn*
quam ferendam censuemnt, . sed iustis et severiil
poenis adversus eos , qui a, suo fufore discedere
noluenmt, usi sunt Imo haec ipsa factio in iis
locis primum erupit^ ubi sincera Evangelli do-
ctrina prohibita fuit , et ea potissimum loca Ger-
maniae , in quibus nullus est locus saniori dodri*
nae, pervagata est *).
Quod vero de concilio Sereniss. Regia Oigni-
tas Principes et Confoederatos amanter monendos
censuit, ne ea in re insidiis Ro. Pontificis, qui
aliud simularet et aliud ageret, se circumveniri
paterentur; nam hoc maxime eum agere , utprae-
textu concilii Reges et Principes inter se commit<*-
teret, ac i>elium inter christianos plusquam in-
testinum excitaret: id quoque Principes et Gon<w
foederatl in optimam partem accipiunt. Ac no-
lunt legatos regis Angliae celare, quod' Pontifex
Rom. Paulus III. ad Romanorum regem et Ger-
manlae principes sunm oratorem miserit, t)lii de
concilio cum ipsis ageret, ut id Mantuae in Italia
celebraretur; qui quidem orator Saxoniae £lecto-
rem quoque convenit, et pontificis voliintatem de
habendo concilio eius Celsitudini exppsult, atque:
promisit generale, christianum et liberum cond^
llum futurum. Cui Elector Saxoniae hoc Ulntum
respondlt , quod re deliberata cum suis confoede-
ratis in causa religlonis de sua et confoederatoram
sententia ipsum quam primum certiorem redditU'-
rus esset Et, ut legati Regiae Dignitati indicare
clare possint, quid orator Pontificius de concilio
proposuerit, et quid Eleclor Saxon. ac alii Prin-
cipes et statu§ confoederati hac de re deliberave-
rint, atque oratori Rom. Pontificis , cuius dolum
et insidias praetextu concilii haud obscure ani-
madverterant, respondendum iudicaverint, vo-
luisse ipsos exemplum ad Reg. Dignit. transmit-
tere, ac potunt, ut legati id secum accipiant, ac
Regiae Dlgn. reddendum curent Ex hoc enim
Sereniss. rex intelliget, quld principes et confoe-
derati de tali concillo sentiant. Quod enim ora-
^) Verba : hno haee ipsa faUio etc alia cuiosdam , aeaci^
ouius, manu adscripta sunt.
62
911
EPISTOLARUM LLB. VIL i6$6.
m
tor Roid* Poatificlft exposnit , totum ias iodicen-
dae et habendae synodi ad Rom. Poutificem per-
tiaei^e, e&istimaiit Illastrisa. Principes, neqae se*-
renissimos reges coi^cessuros esse Romano Ponti-
^ci , oC , non Communicato cum ipsis consilio, in-
^cat sy nodum aut habeat proprio arbitrio , prae-
sertim in faac fidei causa, in qua maxime ad Sere-
niss. Reges pertinet, ut curent ipsi, ut legitima
fiat cognitio. Et proFuturum arbitrantur reipubli-
cae IUustriss. Principes, si Sereniss. Angliae rex
ea. de re ce^eros reges admoneat *).
; £t quod Prihcipes atque status confoederati
e)i orationeRev. legati intellexerunt, eo esse animo
et voluntate Ser. regem Angliae, quod in causa
religionis et doctrinae evangelicae cum ipsis con-
sentire velit , suamque benevolentiam ac studium,
quacunque occasione possit, in hoc sanctissimo
negotio, ut regem christianae atque evangelicae
doc^riaae deceret, declaraturus, omniaque ea
sumiaa diligentia, cura ac stodio, communica-
tis consiliis et totius regni sui facultatibus et
opibus, praestaturus, quae ad causam evan-
gelli promovendam pertinebunt: haec omnia
priacipibus et G)nfoederatis auditu fuerunt
iucundissima et gratissima, regiaeque digni-
tati^ro tsira benevola, amicaac propensa volun-
tate maximas habent et agunt gratias , ac vicissim
Seren|ssirtio regi omnem operam, studium ac dili-
gentiam et obsequium deferunt , seque in hoc san-
.Gtissimo negotio nullo officii genere Sereniss. regi
defuturos esse pollicentur, et persuasum cnpiunt
Ser. regi, quod, sicut hactenus nullis laboribus
ac sumptibus pepercerunt, nulla etiam pericula
ad sustinendam hanc piam et salutarem causiam
refugerunt, ila in posterum etiara se idem factu-
ros, omnesque fortunae procellas constanti animo
auxilianle deo subituros pro defensione veritatis
ac verbi divini decreveront, nihil dubitantes,
deum hulc negotio, ut quod ad ^loriam et hono-
jrem nominisipsius praecipue pertineret, pro sua
bonitate et clementia contra omnium adversario-
rum et hostium Evangelii spem et existimationem
sedulo adfuturum.
Et quia reverendiss. legatus in fine suae ora-
tionis petlit, ut daretur sibi facultas commoda
nempe**) cum quibusdam latius colloquendi, ea-
*) Verba : Quod enim orator etc Melanthonii manu scnpta
sunt.
** De foc nernpe incertuj sum an reda legarim.
que de causa paulo post ciunmustriaai Principi-
bu3, Electore Sax. et Laildgravio parlim coram
partim cum ipsonun cousiliariis familiariler sev-
inones contulerit, duxerunt principes boc ipsi
significandum, quod de iis rebus, quae in fanii»
liari colloquio propositae sunt, vetuit snos coi^
siliarios ad legatos in diversortum mittere, (jpii de
illis etiam negotiis porro cum ipsis^ deliberenL
Postremo petunt ac aummopcre flagitant H-
lustriss. Principes et alii status confoederati , ut
hoe responsum suura Regiae Dignitati q[ua possit
fieri commodissima via ac ratione referant alque
expbnant, ac Sereniss» regis, cognati, amid ac
domini sui observandi ac clementissimi, beoevo*
lentiam, amicitiam et favorem erga ipsos confoe^
deratos confirment atque augeant, atque toiam
hanc causam ipsosque confoederatos priiicipes et
amplissirai Irapcrii ordines regiae digiiitati araan-
ter ac fideliter commendent; hoc addito, quod
Sereniss* Regi cum omnibus, quos caros habet,
perpetuam felicitatem exoptent ac precentur, sua-
que officia, studium, observantiam et obsequiom
prolixe ipsius regiae dign. polliceantur atque o(-
ferant«
No. 1357.
17-N«T.
Hier. Baumgartnero.
Epist. Hb. VI. p. 90 9f^ — Hic ex autograpbo Mel. in cod.
Moitac. I. p. 64. Adscriptum est: „pcr Vitum d. SO.R0V*
15S5. " (fidel. accepi).
Kiro opiimo, D. Hitronymo JBomgart"
nerOj Senatori Noriberg. suo patrono
S. D« Ego vero, Vir optime, cum officio loo,
tum ipso genere literarum, quarum sununa eit
elegantia et venustas, mirifice delector. Qoare
illa excusatione assiduitatis tibi non erat utendim^
cum ingens beneficium mihi praestari iudiceaii
Illud autem oro, ut, cum et occupationes etinge*
niiimbecillitas vetent, quominus aiUTtpT^fik^
respondeam , non aspemere tamen huuc animafliib
profecto praeclare de tuo ingenio ac virtute sen*
tientem.
Gaudeo te Vitum compl^ti» spero enin,
eum et urbi vestrae et Ecclesiae Christi magno
pmamento futurum tsse, De negotio ipso ita io-
dico , recte vos consulere patriae , quod eum re-
sra
EPISTOLARUM LIB. VII. t««<.
9^4
tinere cupitis; et ipie potias debet operam pa-
tiiae. Fortassis hoc quidem tempore in Acade-
miisTiveret snavius; sed tamen co^tare eom de-
cet, quid patriae debeat, et in vabe vestra tan-
tom ingeniomni ac literamm ett, nt cum qnali-
iiet celebri Academia certare possit. Habes menm
ludiciuin ; non enim libnit scribere prolixins.
Nnncius Pootificius *) , profecturua ia Mar-
^am, Witeber^ae Aiit; exceptus est honorifice
a Praerccto. f £l" vocatua ad eum Lulhems li-
bere dicitnr de Komana Tyrannide cum nuncio
locutus. Scribam totum colloquium, ubi inte-
gram historiam audiero. Vidistine Doieti petn-
lantisstTnum scriptum contra Erasmum? Curavi
ut respondeatur. Beue vale, SXttlODcf) **) post
Martiiii **•).
f Philippus."
No. 1858.
Ch. t.)
Spalatinus ad Electoris Consiliarios*
■)■ Ei ■utograpfao Sp*1(tini in Ttfaul. Vinar. Reg, H. fol. 97.
no. 41. Scriptura prima pigina ptMim dclela «1. Miic-
runt faoc icnplnin Spelilinui ct AgricoU VienDam, nbi
4uio friocep* Elcelor icrMfaatnr.
^xrrn jDoctor 93(tdj)arbt iSpnbrttiger u. (u ri^
gen.$anben, 1535. (iiucriptio in tergo.)
SBini. 1535.
@o viet boS CunfHde Concilium gcnerale belangt,
bebcnlen mtr untect^dniglid), bo^ auf jebecmdnnig=
lii^ SBerbefferung , bfooc unferfi gn4big|len ^errn
be8 G^utfiicfien ju ©oi^fen ic, ob btefe folgenbe
obec becgleid)en 3(ntU)0Ct in bec Jtirje/ roie in nte^rern
jRati) fikc baS befte bejiinben loicb, biba^t St&m. Stin.
SKajefiat jii gefaen.
)Dec GljurfutP 3u ©a^fen, unfet gnibigflec ^Jierc,
fleHe in feinen Smeifrl/ 9{5m. St. SRajefl&t unfer aHer:
gn^igfiec ^nv, wiffen |id} gndbigltd) ju ertnnecn, nai
feinec Qijf. ®. .^eccn Skter feligec unb Ijo^lftliBec ®e^
b&dt)tni^ •&erjog 3oI}ann6 ju ®acf}fen, Sljucfur:
^en ic. oud) unfer gn&big(lec ^tiii.... auf etli^en
^e^Itenen dtetc^fitogen, beooc bei ben ^u ^pt^n im
*} Ftrftriui, colloqaulut cam Lnlbcro i. 7. Mor.
rcrn ofcvriui Damiil Seclceadorfi ia biet. Lnlb. I
p. M .qq.
*«) Ub. VI.; tfn 9Kln}0(b.
***) Ali« nanui adieripiit ann. 1S35.
XXVL bnXXIX., bc^leic^m otif beA ffpnvdrt
hi StegmSbucg; ndotlitt).... Stirm. fiaif. SRoIeft btm^
tmfent gemelbtffl gndbigfles ^ena om <in fcri gemeh
(^fili^ Concilium, bie Dot^efaOene Bwiefpolt hn
(Stlaubm treulit^ ju f^tta, neben anbem aufs ftei^tig^
gebet^n, bepgteid)en mtd) auf bem Steii^jStafl gu 7fug»«
bucg im XXXtra 3aI)C befd)e^m. 3Cuf roe(d)em m^
©c. 6i)urf. ®n. ^ecc SBotec iu Ueberreid)unfl l^ret
eonfeffion fit^ neben i^cen aSitoecioanbten wmebmm
laffen, ba^ fie bec ^^peaation juvor berfMlben an e(n
foit^efi Conciiinm bifl ju wblid^em 3fu6tcage berfi()rtec
Bwiefpaft an1)dngig fepn tsolltm/ mie bcnn otelec9{ei^9<
toge Zbfcf)iebe ouf bemelbt fiei d^rifiltcb (Soncilium b(>
fct)Io(Ten; baju fic^ bann feine Sburfifiill. (®n.) nebm
anbecn giicfien ^ecrfd^aftm unb @tdnben, i()nm »ec«
nanbt, beoor auf bem geoot^ten Stet^tog ju Kttg«s-
bucg bojumal unterfci}ctebm.
3u bem fo bittm feine d)ucf. ®n. im BecgaHgmra
XXXIIItm 3al)ce erflltd) ffic fid) munblid), fblgmb
au^ fdjciftlic^ nebm etti(^n Sarftm, nnb giJiilli^
unb ber @t&nb<, i()rec 6f)ucf. @n. t^ecnanbt, @ef(t)itf<
ten ju <SSd)maI(aIben in ii}cec Vntnoct gegm St6m. Aaif.
SKajefidt unb beS ^apfi^ Cratocm untec anbem ttm ein
fcei ^rifHi(^8 geneiol Conciiium anjufUIIen ju be»
fd)teibm unbfju f)alten aaSbri^Alc^ gebetf)m, borin au6
®otte§ Soct unb bec ^eiligen i5ct)cift red)tf4iaffm unb
ocbmtIi(I) bra ©emiffen ju cat^ unb b^Iftn gebanbelt,
ecfmnet unb befc^loffm ntficbe, unb @otted SSott felbt
Slit^tet wdre.
Dacurn aud) feiue 6^ ®n. noc^lS aufS tceu;
lii^fl bitten, oui^ noc^ jegt loie oor [juooc] be8 ®illen6
unb @emiitl)fl rohxm, io.^ ein foIi|e$ Concilium gfc^
battm werbe, borin @brilii/ unfcc6 liebm .^ecrn unb
.|>eilanb&, ej)ce unb ^xti^, unb ein (^ri)ilii^r befldn>
bigec gtieb unb einigleit bec 6()rijim^eit oufgeritlH
merbe, unb bemfelbigen Concilium mlt nntect^dnig»
fiem gleig ®ebocfom (eifien tooCten. ■ ■
3(uS toeId)em otlem (I&clic() ju oecmerfm, ba|
feine G^ucf. ®n. feineSmegS be6 SSillenS, boS Conci-
Uum 3uoerI)inbern obecjunxbten*), bec nntertbdnii
gen 3uBecft(^, 8l6m. Stb. SXojefidt Qtenfttl) unb aitei=
nung ttecb au4) nt(f)t fetjn , txsl^ feine Oburf- @n. ffjl)
arbecS unb ferner mibec ®otteS 2Bort unb 6^5« i cu^
jn Bcfd)n»ecung bec ©eioiffen unb G^rifien^eit begebrti
foHtm, in Vflretning bog jenjeber fetne C^ucf. ®n. noil^
^ In pigelU incIuM «crifiluin eili ebft atfo lOD bffft KBBrt,
|u BcrMntKTii unb ju wt^rtv, ju Ijart fcQit obti laui
tcn fontcn; „aul nicldicm nllcn fliirll'!) ju ntnnctfcn, bap fclM
S^urf. Q>n. cin folcbct, nlc btrii^ct., frd (faciltlli^ uarral
Concitium trculi^ jU nrilKgcn unb iufHtbt« ouft acilftair.''
6« ♦
975
EPISTOLAIIUM LIB. Vlb 1595.
976
frin S^tiflen bep mit gutem ®en)i{fen wt ®ott ju tfym
SXa4)t ^dtten* 2>aP outE) nic^t aUein aHe (Steaturen
nntiT ®otted SBort wdren/ fonbevn an(^ bap ®otteS
JBort ber 9itd)ter mdre, ber tnblx6) hie ganje 9Be(t tic^)^
ten n>erbe. SBie benn S^rifhtS felbs gefagt ^at 3ol()am
niS am jn)6(ften: non i^eni ui iudicem mundum,
sed ut sahificem. . Qui spernii me ei non accipii
meaverba^ habei ifui iuaicei eums Sermo quem
locutus sum^ ille iudicabit eum in novissimo die.
3ci) h\n ni4)t lommn, bie SSe(t ju Tv6)tza, fonbem
fe(ig }u mac^en. SSer mtc^ t>era(|)tet unb meine SBBorte
nic^t annimmt, ber ^t einen ber i^n ric()tet» ^ie
Stebe/ bie i^) gerebt ^abe/ mirb t^n ric^ten am jitngs
ften $iage.
2>emna^ bet^en feine S^urf* @. aufS untert^d^
nidfi/ 915. £6. aXajefldt moaten biefe fein S^urf. ®.
tintxooxt \n S3etrad)tung / baf biefe ®a4)en bie cHXtt
i)ropn)i4)tig|len in ber SBe(t/ ni^t anberS benn in ©na^
beu/ 3u feiner S^urf. @. (|)rifi(id)en unoermeiMic^en
9iot^burft/ n)ie benn feine (S^fl« ®. fi^) iu2^ter ^dn.
9Ra|« a(S i^rer oon ®ott Derorbneten sDberleit/ i^ren
aUergndbigfien ^errn / gan^ unterti^dnigli^) oertr6|(en,
oevfte^en unb oermerfem
Georgiu^ Spalatlnus
lohan Agricola Eifslebcn, *)
No. 1859.
19. Nov.
jFV. Myconio.
Edita a SaegaMio ep. 48*
Viro optimo D. Friderico Mycoriio, Pa^
stori Ecclesiae Gotthensis , suo amico praecipuo.
S. D. Etsi saepe graviter sauciant animiim memn
scandala, quae a nostris oriuntur: tamen, cum
manifestam impudentiamatqueimpietatem, deinde
infinitam crudelitatem Adversariorum video, non*
nihil erigor, et gaudeo me non esse suffragato-
rem illorum Tyrannidis. Vide enim isioram Hy-
pocritarum Pharisaicam religionem. Ne coniu-
gium SacerdoHum approbent, lenodnia et.infinita
adulteria confirmant. O piom Patrem , qui ma-
luit esse leno filiae , eamque multis vnlgo prosti-
tuere, quani in coniugio Sacerdotis relinquere.
Hanc impudentiam profecto puniet Christus, et
ut puniat oro« Casus Arnstadiensis viri lohan-
nis N. nihil habet obscurL Si, ut scribis ct
narratipse, resactaest, quod mulier eum, se-
ducta ab impio patre, deseruit, nec voluit redlre
in gratiam, iure potest petere, ut fiat divortiuni.
Commendabis igitor eum cpmiti. Sed divortium
fieri velim te iudice, et servata usitata forma iu-
dicli , publice citata rea. Vellern etiam te ad
patrem mulieris scribero et graviter accasare eius
impietatem. Id exempli causa prodesset, ut vi*.
deant homines affici indignitate rei. Mitto tibi
exemplum meae disputationis. Cum FPlmariam
veneris, tantum mihi significes: statim enim eo
accurram* Bene et feliciter vale, Die divae £li-
sabethae.
Philippus.
No. 1360.
20.N0T.
Conr. Heresbachio.
*) Biantt soa Agricola liaec scripsal.
Epiftt. lib. li. p. 889 sq. (edit. LondiQ. lib. II. ep. 401.)
jD. Conrado Heresbacchio.
S. D. . Mihi vero lilerae tuae iucundissimae sunt,
amo enim ingenium tuummnltis de caussis, quare
inter nos agamiis Attica lege avBV TiQOoifiiwv^
certe illa excusatione interpellationis minime ad
me opus est, cum et literis et amore erga roe liio
vehemcntcr delecter. Ac meum erga te amoretn
clarius perspexisses, si, ut scribis, ad nos de-
flexisses. Nam et de studiis et de nostra amicitia
et de Repub. copiosius colloqui potuissemQSt
quam utrique nostruin scribere licet. Etsi auteni
existimo te perspicere quod sit meum iudicium,
quae voluntas in his dissensionibns : tamen coram
magis declarassem tibi meum animum. Arliculi
illi qui circumferuntur non sunt yn^atoi, sed um-
tilati et excerpti ex quodam meo longiusculo con-
silio, scripto ad Langeiim fratrem Episcopi Pa-
risiensis. Rogaverat enim Langeus , ut rationen
aliquam componendarum haruih disaensfoniim
perscriberem , ac simul ostenderat Regem Gallo-
rum apud Pontificem de pace et . initigatione taiH
tarum rerum acturum esse. Scripsi igitur qnid
mihi videretur. Nec me valde poenitet mei iudi-
ciL Scripsi de politia Ecclesiastica conservanda,
deinde quid relaxari aequum esh^ censerem, qoi-
bus de rebus doctos colloqui diligentius prodesset
Inde sunt illi articuli, sed mala fide decerpti.
LIB. VlL'
976
iltis dedi describendum *) meom cotisiimm»
I edere nondum voldi , quod iu ianta perversi-
eindiciorura vereor, ne magis irritentur non-
lli« Rex Galliac non obscure significavit, sibi
•am consiliam probarL Mtsit Romara , meqne
:avit ut de iisdem rebus me andiret, sed Dux
coniae noluit me dimittere« Molunt privatum
enquam pacisci cum illo de Repub* Sic enim
[uuntur: (ioxeX (fi xaivri rig j(5y dnaidsvzajy
fayvlg xaOiarajiityt] ovStv /Luzffioy, xat xovyo)-
\by, xctt noXnixoy <p(foyovyv(jiry. Cedamus igi-
' fatis. Nunc Anglus mc vocaL Scd aliis de
ms. iy(o f^aXXoy &iloii.u elyai avfiuaxog T(Sy
ov9al^6yT(oy xoiyt^y ofxovoiay nouly xfjg ixxhf-
ig. Adolescentenr filium Consulis TVeseliensis
locavi apud doctum contubemalem. Nunc in
z secessu meus etiam conviva erit, quam diu
ieU Benc vale, meque ama. Nam amicitiam
km, propter egregiam virtutem tuam, et doctri-
[n ac prudentiam , facio plurimi. £x Tyrigetis
nse Novemb.
. 1361. C^^Nov.)
Mart. SchaUingo.
Edita exMstu ArgenCorateiui a Walcliio, et ab eodcm ger»
nianice versa in opp.Lutlieri T.XVJI. p. 25i5. — Eodem
tempore baud dubie scripta , quo epistola Lutberi eius-
deni argumenti scriuta est ad Scballingium et ad Areen-
toratenses, videl. a. 28. et 27. NoV. 1595. ViJ. Lulberi
cpp. Bpud de Wett. T. IV. p. 651 sqq.
m e^rwurbisen / unb t)ortreff(tcf)en sele(;rten {)errn/
artin ®cf)a(nng/ @Dange(ifcf)en Se()rer in ber
S\xi)i ju @trapburg / @einem Sreunbe.
ifem Q^ruf. 6uer S3rtef tfl mir fel^r angene^m ge^
fen ; benn ic^ ^abe baroud nt^t aOein eure Stebe ge^
i mic^ **) / fonbern aucf) ein ^er)(ic^ gut (S^emut^ ge«
i bie £ir^e (Sf)ri{K gefe^en. 2)arum g6nne tc^ euc^
wteber oie( (Suteft/ unb n>finfc|)e/ bap G^rtftuS euern
mfi ium «|)ei( ber ^trc^en regiere.
D. Sat^er tpeigert ftc^ {einer Unterrebung ; benn
lounfc^t wiii t)<rilic^/ baf boc^ bte (Stntra4)t ber
rc^en angeric^tet n>&rbe. Saffet uni mtt einanber ndfi
4 bemi^)et fe^n / bie 6()re6^rtflt ouSjubreiten / unb
et unS in du(kr(i4)en £irc^enbrduc()en tnbeffen fur?
ne^meu/ bi& bic. Seiten gefiatteu/ bap eine beffere
- *
) £d«JLond. mendose: scribtndum.
*) ahiorem meum erga te, aoftatt tuum erga me. (Not.
Wtidi.)
3u(f)t oufgf tid|)tet n>erbe. Senn bie^rc^ ^t ft^ xA^t
i&^(tng aujf etnmol unb ol[)ne grofkn 9tac^tf)ei( au6 einet
fo gtofen Sinflemip mie ber 9{6nd)e i^re gemefen/ fo
Aber bie ganje iRircbe ging/ ^erauSffnben (6nnen. Stan .
muf aber fttV&6i 6l)rifhim anrufen / bap er und fon)o^(
in ber Se^re a{S im i^irci)enregiment I)e{fe. 3^ ^iH
mic^ nacl) ber ®e(e^rten unb Srommen Urt^eil oon ^er^
}en gerne ric|)ten unb fo(ci)eS anne^meu/ unb xoWL avA
ailem jBermigen baju rat^en / bap mir mit einem @tnn
fotoo^i bie gottfe(ige ge^re immer me^r tteiben/ a(8
auci) bie @intracl()t ju er^a(ten unS befleipigen. 34) bitte
auc^ euc^ / bap i^r mit einem unb bem anbem ®ebu(b
()abt / xoAi^h tixoa bei unfrer Bufammenfunft einmal
gefcl)tic^tet unb in 9ti(|)tig(eit gefegt merben f ann. . ®e$
^abt eu4) xoo\)\. Anno 1535.
9>^i(. 9}le(ant^on.
No. 1 862.
(Nov.)
Vito Theodoro.
Epist. lib. IV. p. S sqq. * Uic es autograplio Mel. in cod.
Monac I. in fine.
Dociissimo viro^ D. Vito TheodorOj Nori-
bergensi^ suo amico praecipuo.
S. D. Oro Chrislnm , ut G)niiigium tuum for-
tunet, acfaciat, ut felix ac faustum sit« De ne-
gotio tuo multa cogltavi in utramque partem. Sed
est una ratio praecipua , quae valere del)et pluri-
mum. Si non volent te dimittere Cives tni, scis,
te praecipue operam debere patriae. Mihi autem
videntur utiliter consulere Cives tui Ecclesiis suis,
quod te retinere cupiunt. £t certe decei Resp»
maxime dare operamy ut Ecclesiae habeant ido-
neos Gubernaiores. Tu autem tot iam annos
versaris in Schola naqaxoXovSriaag naaaig re
diaUSeai xai avfifiovkiaig fi€yiar(oy nQay/juxrcjy;
xoi Sidaxfj axQifie^nigtf* Fortasse magis inclina-*
remin alteram partem, si alibi ad docendas Sa-
cras literas accersitus esses. Rursus cogito acces-
suro aliqnando ad dioixijaiy non leviter pcodesse
tyrocinium in tali Rep. qualis est vestra.
Haec ita scribo, non ut leges tibi feram , non
ehim esl nota penitus Conditio : sed hortandum
te duxi, ut propter gloriam Dei toto animo te
dedicares Ecclesiae.
Hodie legi Psalmum', Iiavabo inter innocen-
tes manus meas^ ei circumdabo Altare tuum^
Domine^ ut audiam (^ocem laudis iuae et enar-
979
EPISTOLARUM Lia VIL 15S5.
run universa mirabilia tua» Ad hanc curam
nos praeparenms. Bene vale. Non licnit plura
Bcribere. Bene vale, rescribe. Salnta Michae^
lemj H. Osiandrum ^ D. JVenceslaum.
Philippus*
No. 1568.
(fortasse 25.NoT.)
/o. Fridericus ad Consiliarios suos.
f Ex actu in Tabul. Vinar, Reg. H. foL 97. no. 41. — Spa-
latinus in annal. p. 308. narrat, Principem Electorem, qui
tum Viennae erat, misisse Pragam Cbrislopbornm Grau
et Franciscum Burthardj ut cam legato pontificio age-
rent.
6op-e9 ein^r Snflruction/ maS be6 S^urf.
3U @ad)fen dt&tj^e mtt bem ^dpfllic^en ®e$
fanbtcn beS ConcilH ^alben ju |>ra0 wer*
ben follen.
3nilrttction, n>a8 t)on ® otfe* ®naben unfre , 3o^annS
griebrid)S; ^eriogen ju ©a^jfen unb S()urfarflen w.
StM)z unb Ueben getreuen 91. unb 91. an beti f)dpfUtc^en
Cratoren N. oon unfernmegen werben.
(SrfiUcf) foUen fte i^m unfern gndbigen (Srup fo»
geu/ barna^ biep anjeigen: unfer fianbtooiat )u ©ac^)^
fen .|>an8 SRetf^) l^dtte unS fcin (Sc^reiben, beffen
S)atum flunbe ju SSittemberg ben fec^flen Sag Novem-
bris, fein 2Cnfuc^en unb SBitte augeft^iclt. 2)aS ^dtten
mir em|)fangen unb barauS oernommen/ n>e(d()er gefialt
er oon bem 9)a))ft abgef ertigt mdre / an bie S^urfurften
unb @tdnbe beS Steid^S eineS Concilii ^alben SBerbung
)u t^uu/ aud) bap er bebac^t gemefi/ meil mir tn unfern
eanbcn nic^t antroffen/ unS auf unfrer SSieberreife auS
jDeflerrei^) Sag unb SRa^Ifiatt/ mie mir i^m foIc^eS
bur^ unfre ^Cntmort , ber er bei unfern SScttcrn / ^tu
jog ® eorgen ju @ac^fen iz. ju 2)reSben moUt gemdr^
tjg fepu/ miirben )>erfidnbigen / unter SCSegen ju (om>:
mett/ unbfeinenS3efei)I/ ben i^m ber 9>a))fl tnfonberf)eit
gegebeu/ bei unS auSjuric^ten.
£)ap nun bcr ^apfl ein Concilium {u f6rbern unb
anaufteUen miUenS/ foI4)S ^tten wir gerne ^t^ti, jmei^
fclten auci) nic^t/ e^genannter ^pfl merbe auS unf-
rer unb unfrer beS (SlaubenS unb Stcligion 9Xitt)cr^
manbtcn Jfntwort/ fo mir 8i6m. Saif. SWoiefldt/ mis
f^&aHcrSgndbigfren ^errn/ SSot^fc^aft unb bcS |>a|)flS
(Slcmcntcn Oratorcn auf i^re ^ieoor eineS Conci-
nii^a(bcnget|)aneSScrbttng/ dcgeben/ Dctmelbt |)aben/
baf mir unb unfre SRitDcrmanbtc baffelbC/ ba eS ein
gemrtn frci unb c^)*iflenlic|) Concilinm fcpn/ CiXt^ m^
m6de unb 3n^S Mriger Stei^abfc^icbe in bctttft^
9lation de|)alten m&rbe / aum ^6cf)flAt iu fdttcm ^ifiB
b^etig mtb geneigt/ ^tten eS mi^ mit tHelen fro»
men unb dut^jlsen S^riflen (ange Seit bcgc^rt/ iMe
mtr bemt/ ba fo((|)eS noct)ma(S berma{lte befc^
m6c|)te / ^64)(tcl[) crfreuet
Unb miemo^I mtt cS ddnjUcf) baf&t dc^oltat; er
mfitbc unfre ^Cntmort auf bcrd^rt fein @($tdbca/ fek
nem JCnjeigcn na^)/ }u >DreSben crmattct, unb, int
»orberfcIben unterJfugcn ju loxmtti, untctta^en^
bcu/ mie mtr benn miUcnS gcmefl/ i^m bicfclbc unfre
^Cntmort in n)enigen Sagen bet eigener unfct SSot^fcbaft
ba^iU/ gen DreSben/ juiufcf)i*en / bama^) ct ft^ ph^
ber iu ric{)ten gemupt ^dtte: fo mdren mit bo^ gloubi
Uc^ beric^tet n)orbcn / a(S foUt cr ftcf) fibct c^gcmelM
fein ©^reiben unb unermartet unfrcr Hntxwxt ct|)obai/
unb gen ^Jrag t^erfflgt ^abcu/ in Slfcinung / un^ ^u
funft bafelbfl ju ermarten/ unb olSbann fctncn oon bcm
|)a))fl cmpfangenen S3cfe|)( bet unS auSautid^tcn. 2)c»
^dbcu/ ba mir fo{c|)eS tn Srfa^rung !ommcn, \6itai
mir ftC/ unfre 9idt^C/ oor unfrer 2Cnfunft )u ^fyoL got
l>tag abgefertigt/ t|)m oon unfetnmegen fo(geiibc Xn*
jcige 5u t^un.
SBtctt)o^( mit feinc S3ef(^noerung ge^abt, ne^
^dtteu/ i^n auf fctn @k|)rcibctt ju unS untcr TCugcn je
bcfc^)cibcn/ auc^ mctl et gen ?>raga fommcn t^ fetner
ZSerbung^ unb S3efe^(S bafeU^f} ju ^6ren^ unb alSbomt
miiberum abgufertigen } fo mdrc cS bocf) wit imfrer
SSieberrcifebermatengc(cgen/ bop fo(4)c8/ nnb imbti
berfi ber ei(c ^a(ben/ nitt)t ^dtte bef(i)c^ m^it
noc^) f 6nnte [noc^ gcf^K^cn f6nntc]. ©cnn wit »oIt
ten t^ n\d)t bcrgeU/ ob mir »o^( ju |>taga ctncn S(^
mms ®ott/ m&rben fiiKe liegen/ baf mtr bcnnod^) allers
Ici unb oiel unfrer 0acl)en abaufcrtigen ^iitm, unb bie»
felben nic^t Idnger oerfdS)teben f 6nntta. 3» btm, fo ^
tcn mir unb obgeDac|)te unfrc beS ®(aubenS unbStcitgioB
9titnermanbte unS ct(ic^ unftct ®ac^ ^albcn mtf
Nicolai fc^ierfi [i. e. ndcl)flen STag Nicolail tn We
@tabt @c^ma(fa(bcn aufommen betngt/ ba^tmr
auci) ungcfd^r(ici) f unf ober fp4)S SSag nodj) Nicolai }«^
f6n(ic^ f ommen »ilrben. jDarum ibir dfb ttnfet eilenft
Stcifcn Don giotl)burft mcgen x}yin mu^tcn/ nnb bomtt
mci)t t>eraic^en f6nnten/ xoixxttn «u^ ba^ntc^ ver^
bett/ t^n au ?)t»iga in clgnet ^i^, mit mir bo^
o^nc baS au t^un geneigt / an \)hm. Un»> im %tSi, ba
wit i^n gteicJ^/ mo angeaeigte «er()inbetung ntd^ tw^
^anbcu/ in ^^raga \)bxitix, fo moUt unS bcH^ ntcit fi^
(cgen fcpU/ unS barauf l)intcr unb ol^nc JBorroifffn
unfrer bcS ®IaubcnS unb SRcIlgion SKitoetmanbtnr;
SPISTOLARUM: Lia VU. 15S6.
e foli^ nit belaiigct, nit entli(f}cc 3(nt»ort oec»
m iu laffe».
{itnumroice unfet gndtngtftSegcfjren, bef auf
elbten etjctjaften ser^inbecIit^B Urfo^ien feine S9e>
Tung ja trogen , »te raii: unS benn gndbigli^» wc:
, au^ bofiir ^alten t^dteny ba^ fein )Befet)t «►
\e, unS in nnfecn Sanben unb nefentfii^en .^ofla:
u ecfudjen unb feine SBecbung auSjuri^ten , unb
utf folctjec unfcec eilenben Sleife nld)t ju vtcljinbent
aufiubalten, al$ tc benn fific feine f^fcfon fonbec
fel nid)t tljun roiirbe.
9larf)bem n>ir aber auS Dorberibrt ftiner Sdjrift
uiben, baf er mebc Sucflen unb SStinbe be4 9tei^$
tlben 3U befud>en f6efeb[ I)&tte, unb btnn berfetbi'
eine gute 3(njab( nebtn unS ju i^malfalben ouc^
inen m&cben: fo beb&cfjten mn, baf tr ftd) auf
be 3eit batjin gen @(^malfalben oeifiigen t1)&t«.
onn rooQttn nir ifjn fetnec SQerbung ()6ren, imma^
«nn bie anbtm unfce SKitvtnsanbte, an neldje er
{)l^&tte, ol)ne3»eifeIaud)t^unmiirben/ unb nnS
if famt ibnen mit gebii^cli^ec unb unocrmeiW^
)ort oecnt^mtn laffen.
SS&cbe er ober oieUeidjt sen ®c^malfatben ja foms
Sefd)werung fjaben, fo follten unfre dt&t^t auf ben
beiit)mfud)en, ba^ er ibnen bieSecbung, fb er
nS jutbun I)&tte, fdjcifUicf) gufteQen unb untnge:
oolle. ^ttenfte oon unSSefebl/ btefelbe anju:
ten, unb fucbec ju uberantmorttn. @o tvdrcn wic
geneigt, mi mtt unfem befi @laubenS unb 8ttti:
SRitvermanbten einec einbeQigen unb unocrmtiSIis
3Cntniort barauf ju vcrg(eid}en unb ju cntffblic^en,
ifjm atsbann bitfelbe an einen JDct, bco tx unfem
)en benennen milicbe, }u fd}i<fen.
£)enn xoa& mv unfecS XlKilS 3U obangejeigten
3 c^rij}Ii(^n @onciIio, angefeijen bap bec ganjen
llenbeit unb juvdcberfl brai fR6mif(f}cn 3leici)c beS
ibenS unb ber fReligion ^alben mettli^ unb viel bar^
degen, nod]maI8 f6tbern bdfcn finnttn unb m6^>
bamit bafjelbe einften einen ct)rifllid)en Sottgang
igte, moQten tvir un8 t)iemit abetmatS ctbotben
n; ber 3uverftd)t, unfte befi ©laubenS unb 9{e(i:
!Ritvetnanbte wtirbcn eft an if^nen ou^ ni4>t m
en laffen.
Unb »aS unfcm Stitbcn ^iecauf von bem Orator
ntmoct begcgm miltbc, baS fotUn-fic anS }u unfrec
tnft betictiten ,. unb t^n bacon unfte !Reinung.
im *).
No. 1864. SO. Nor.
Spalatini scriptum.
4- GcnMDica hoc icriptam cdidil lo. Aurifiber in oppa Lu-
ilUrifiiikb.T.II. p.3S9. (Haleni. XVI. SS96.), at canTCDil
dm {fcnioneaermanica qDae legitur in Tabular. Vigw.
Hcg. H. fol. 97. no. 4!^ et racla lidelur in graliim Duci«
Siioniae KleclorU. Videlur if^lur hanc rersionent Auri>
faher habuiaie, ut etiani veroiimile lil ei •ignii lypogra-
phi ( in boc njito pauim conipieui*. Non ubique iccu-
,.rafe coiiTemt cum teilu latino. Parlrni huiui Kripli frlo-
rem , id eit ea , quae legalu* Ponlificiut nomina Ponlificii
pralulit (ha( Xntiagnt), eliim edidil Uortled. lili. I. cap. 19.
p. 8S. Non germaaico Unien led lalino lernione actum
eiia eum Verfjerio quiique facile Tidel, et bahelur in iii-
dem aelii cadem nwrallo lalioe, minu Spalatini uriiita,
qui, ul lidetur, iuierpre* colloquii fuit el eiuidcm icnba.
Teitui lalinui, qui e*t aulhenlicui, nondum prodiil, et
bic prilnuiu Ijpii eiiciiptui cit. Apographan parlii prio-
rii, i. e. oraiioaii legall, laveni ellam iu cod, Galli L
p. lOi. — Dlei huiui colloqaii in Aclii Vinar. noa ad-
icriplus eit, led in lofcriplionc Aurifabri dicilur, baee acla
eue Pragac, am Dienilag Andrlae (30. Not.) 15S5. —
Caclerum cam bac narralione conferenda *udI ea, qtiae
Lcgalu* Pontiiic. ipee lia actionc eum Principa EJecl. ca-
poiuil ia epiil. icnpta d. 1. Occb.
y,Oratoris Pontijicti Petri Pault Vergerti
acta cum' Prtncipe nostro Electore Saxoniat
PragaCy el responsa Prinetpis, brevisstme ex-
eepta. M.D.XXXV." (iBiniptio SpaUtini.)
Ptimo omntnm dixit orator PoritificiDS m hanc
fcre sentenliam. Cum non contigerit invenire
Principem in Saxonia , sed in Boemia , quod gra-
tum sit tandem conligisse, eo se brevius mandata
a PontJfice Romano accepta expostturum, qnod
inteltigRt, principcm occnpatiorem esse, quam nt
diu et muUis retinendus esset ').
lamadesse tempus optatum, et esse ad ocn-
los, habendl Concilinm, et quidem tale conci-
liura, quod sil generale, liberum et chrislianum
el candidura sive sincerum.
lam esse nos ') et Pontificem et Caesarem et
Regem et Principes cupidissimos coDctlii, Ha-
bere enim ') Pontificem omnes Principes suis con-
siliis dehahendo concilio conseatientes. Ad haec
Pontificem nihil aliud habere in animo, nihil
aliud sequi quam ad *) commodum ecdesiae et
glorlam Christi lesu. Nunc igitur a Pontifice
mitti oratorem non in speciem tanlum , et tamen
interim serlo concilium non cogitantem, sed nt
1) Cod, GaUi: til.
t) Cod. Galli: RO*, qnod pnefereadDm tidelur; Spalal,
iwUt.
8) tniini tie cod, Galli, led Spalal, tliam,
4) od] tic cod, Galli ; S|>alatiiiDB minua recta tl.
-'i
^«'«^^'"•"fSricSjU»- .,. „,„f6t(>etnnnl!
"S*.». '""ttt&^^^^^^^lCtn^BW' *"";
a.tU>.9<^'"",„, t4tt««<
'S?.»«»Sttr.:t -
"„„f?6aMt(li»«f|S^il,.'
'W» '»«'«'*'»«'
,1,4«», '■'"""i' ,ii tt «m
5B„b»»8»*»^4„. 50
■';».Jfrr«
088
EPISTOLAHUM LIR VIL 1685.
084
homines in officio contineat. Nam qaom prior
Pontifex antea sic cgisset , ex eo aniraos hominum
vehementer alienatos. Hunc autem Pontificem
Paulurh tertium nihil magis, nihil diligentius
quam concilium cogitare. ' Itaque se proprie ad
rem accessurum, id quod Principi quoque iudi-
candum relinquat.
Porro Pontificem habitutum concilium libe-
rura, generale, christianum etsincerum.* Quod
si de loco quaeratur habitunim Papam id Man-
tuat^ neque alibi, idque propter multas causas.
IdeoquePontificemhortari, requirere, nonman-
dare , ad causam concilii iuv^ndam et ad gloriam
Christi illustrandam. Interrogatum vero causas
dicturum, quare alio in loco condlium quam
Mantuae haberi non possit« Praeterea designato
loco non esse cur de modo habendi concilii iam
multa disputentur. IUic enim coactos, conve-
nientes et congregatos sub spiritu sancto omnia ea
de re tractaturos.
Hactenus vero petitum tale concilium, ut ha-
beant irapressi.Principis et coniunctorum articuli.
Qui etiam placeant, Principem et suos nolle astrin-
gi conditionibus , et tali concilio in cuius va (ver-
ba) obligentur. Tale concilium nunc ofFerri ^).
lam vero Pontificem ®) et Caesarem et Regem
Rom. et oranes Principes concilio huic non defu-
turos. Quod si Princeps noster Elector Saxoniae
solus tale concilium sit detrectaturus, futurura ut
videatur, nuUum unquam sive liberum sive con-
ditionale concilium araplexurus.
Ad haec priorem Papam octo proposuisse ar-
ticulos. Hnnc vero Pontificem Paulum nuUos
proponere articulos, neque pro se, neque contra
se. Itaque hoc rainus detrectari posse conciliura.
lara posse Principem videre concilium ob ocu-
los positura. Vidisse se oranes Principes: scire
oraniura Principura aniraos. Esse Pontificem in
eo, ut existimet infelicem et insuavem sibi futu-
rara viara^), nisi cogat et habeat conciliura. Ideo
5) Magis perspicue in yersione germanica sic: h\i%tt (otteman
atlewedeum ein fref c^cifttic^ unb ceine6(5ond({um geibet^en, mie
bcnn be6 G^urfiirften au 6a(f)fen 2C. unb feiner aXitoenoanbtcn
oebrucfte HMd, bie if)m, bem pSpftUc^en £)rator, auc^ gefles
len , oermetbet. iDenn fie ^atten in Cein Derbinblicfii Goncilium
wiaiaen n)otIen. SHwn ein fotc^ Gondtium kPtirbe ie(ft bnrcQ ben
9ap^ angebotl^ett.
6) Cod. Galli: Poniifteem; recte pro Pontifidy qvod habet
Spalat.
7) Spalat. vilam ; rectins cod. Galli : vum.
Principi qnoque dandam opetiim , nt otttndai at-
que probct hac in causa pietatera et atndium sqiibi
in gloriam Christi lesii. Nam si Princeps Elector
S^xoniae in consilium consenserit, eo maiore soc-
cessu atque felicitate processurum* Qaod si etiaii
detrectet, nihil taraen secius futurum conciliiiiB,
neque ullis bonis operibus, ulla vita, ulia poem-
tentia compensaturum atque resarturum, si con-
cilium irapediat Et ne sic quidem concilio delii-
turura Christuin. Addidit Principi TequisitniD
piura responsurum ^).
Princeps noster Elector Saxoniae clementisa. resp^i-
dendiim sic cnrayit.
Adhuc tara esse in votis principi quam seo-
pei^ fuerit, nerape ut tale concilium habeatnz,
quale tot coraitiis iraperialibus perpetno sit petitnin,
hoc est, libenim, generale, christianum, et in
quo auctoritate verbi Dei iudicetur. Caeterum iu
multis Imperialibus Comitiis deliberatum esse, id-
que a Caesarea Maiestate approbatum, nusqnam
nisi inGemiania conciliura habendum esse. Ideo
nihil in ea re a se novari posse sine reliquomm et
ordinum et Principura consensu. Suam vero to-
luntatem et sententiam hac in parte sese nuper ser
renissirao Roraanorura Regi Viennae declarasse').
lara vero adConciliura venturis opus essefa-
turum assecuratione et 6de publica , ne quid sit
venientibus periculi. Principera enim ex animo
optare conciliura liberura et christianum , in quo
contcoversiae ex verbo divino explicentur atqnc
iudicentur. *
Ibi Ponti&cins Orator sie respondil:
De loco concilii non esse decretum in comi-
tiis Iraperialibus. NuIIura enira unquara tist
lectura decretura , in quo vel haec vel similia es-
sent verba : „ statuimus et volumus, ut vel hic vel
8} Hic desinit texlus gennanicus apud HortlederniD , et teitos
latinus in cod. Galli.
9) Habelur in iisdero Actis Vinar. apngraphon epistolie Fvdif
nandi^ Hegis Hom.| ad PhSippum Liamigravium Hauiaty
quae data est Viennaed.S?. NoTenibr. 15S5., in quaReiLaiu)-
graTium valde hortatnr, ut in proxinie instante coavcila
5chinalcaldico non solum ipse concederef, ut CoodliMD
Mantuae haberetur, sed eliam aliis principibus suadcret, ut
idem concederenl. Quum epislola post abitum OncisSa-
xon. Elect. scripta sit, intelligitur, Klectorem illuin locon
concilii habendi non probasse, Ferdinandum igilnr eias vo-
luntatcni per Philippum Uassiae mutari poaae exislianssri
ideoque huic ea de re scripsisse.
98d
. EPISTOLARUM LIB. VU. 1686.
986
illic in Germaiiia coDcilium habeatut. " Sed ea-
tenw tantum rem progressam, nt Caesarea Ms^
iestas spero dedcrit, se daturam apud PQntificep
llom. pperam , ut concilium in Germania cogatiir.
Hoc yero Ro. Pontificem a reliquarum gent^um
Pontentatibus impetrare non potuisse, .lit conci-
lium in Germania haberetur. Imo se haberePo^-*
tificis liomapi literas, Caesaream Malestatem con-
sensisse, concilium in Italia esse habendnm Maa-
tuae'^).
. DeindePrincipibus nostrisetConiunctis ipso-
rnm Mantuam ad Concilium profecturis nuUa
pVorsu^ assecuratione et fide publica opus esse fu-
turum, siquidem Mantuam parere Caesarij esse
Caesaris feudum Mediolanum, non longe abesse
comitatum Tirolensem, Ipsumque Caesarianum,
£rgo nihiliesse, ut quicquam metuant periculi»
Ad haec Pontifici Romano tutum non fore
slne magno exercitu ingredi Germaneam ; sed ne
€rermanis quidem ")• Credere tamen sese, nos
facile hoc a Ro. Pontifice assccuturos, ut apud
Caesaream Maiestatem sollicitet. Flagrare igitur,
nt ipsi Oratori via, modaset ratio assecurationis,
quam nobis datam postulemus, exhiberetur. Hoc
enim certiorem factum suum quoque facturum
officium ").
Ad Iiaee Princepa noster Eiector Saxoniae clementiss.
ita mandarit respondendnm:
Primo omnium curavit se purgandum atque
excusandum Oratori, quod ipse non adesset, ut
aliis impeditus negotiis , in cubiculo sno triclinio
contiguo interim subsistens atque manens, ut alia
actunis. Fuit enim coenae hora ").
Principem adhuc in priore persistere senten-
tia et responsione, quippc non esse in sua pote-
state mutarc concilii locum absentibus reliquis sa-
cri Rom. Imperii Electoribus, Principibus, Or-
dinibus, et coniunctis in causa religionis. Quod
10) IdeAi tcribit Ferdinaodos Rez in epislola ad Lartdgnvinm,
de qtia modo diiimiu, Tidelicet: baf {Rom. itaff. aRaieftat,
unfctd licbcn Srubcr^ unb ^crm SScdc^rcn ftcbc — ^u gcbac^s
tcm Goncilium bfc aXa^Iftatt SKantua oer^unc^ni.
' 11) Versio fj^manica: taffclbtse koiicbc bcutf^et t)>2ation auc^
nlcfct Qctcficn fcijn. ^ ; .
12) Verba : hoc enim eertior etc. non Tertil germanice ihter-
pref , neque.latina sant sine niendo.
15) Pro his in textii germanico tantnm haec legunliir: ^cinc
Cf)urf. @)n. bCQcbrtcn gnatidHc^ , bicwcit i()r folrbc @a(bcn unb
®cf(^iiftc oordcfaUcn, la^ ftc in dgcncr ^crfon nid^t mcitcr
(ybrcn fbnnten/ feine G^f. ^. entfcpulbist |tt ^abcn.
SlELAlfTH. OpER. VoL. II.
enim a^ se: pertineat» nuper Reg^ Romanornm
colloquentem significasse* Vcrum fidem publicam
et assecurationem summopere, praesertim sibi,
Coniunctis et eruditis ipsomm.necessariam essefu-
turam ad .Concilium vel euntibus vel mittendis.
Satis enim Iiquere, quid antea saepe acciderit
quanivis sub fidc publica ct assecuratione ad Con-
cilia profectis. Itaque postulaturos nostros fidem
publicam,.non solum scripto et literis scd etiam
obsidibus datis firmandam atque sanciendam.
Fontlficii oratoris responsnm.
Hic Pontificius Orator audita nostri Electoris
Saxoniae voluntate pollicitus est , sese nobis cura-
turum talem fidem publicam et assecurationem
qualemcunque peteremus atque vellemus, idque
primo quoque tempore , magnopere obtestatu» vel
paucissimis verbis babendum cum Principe collo^
quium remotis arbitris, Vix enim tria verbaPrin-
cipi dictumm in aurem et dexteram dliturura.
Quo facto se discessurum '^).
Reverso igitur Illustrissimo Principe nostro
Electore Saxoniae eius Illustrissimam Celsitudi-
nem Orator Pontificius solum , adstante tantum et
una audiente Magistro Francisco Vinariensh
iterum allocutus est satis prolixa oratione Princi-
pem detincns, ita exorsus.
Quae dictums cssct lUustrissimae Celsitudini
eius cuperc secreto dicta non tam propter princi-
pis Consiliarios, quam propter suos, quos noUet
audire quae Principi tum indicare constituisset.
Primura igitur coepit narrare , se a Pontifice Ro-
mano literas accepisse, quibus significet, regem
Gallorara, qui prius alium locum pro Concilio,
scilicet Tumnum, postulasset, nuper quoquc in
Mautuam consensisse. Itaque cum tantus Rex
approbarit Pontificis consilium de loco Synodi,
spernndura esse, omnia melius successura, raa-
xime quod rex Galloram raultos secum Praelatos
etc. traheret,
Deinde Screnissiraos et Invictissiraos Roraa-
norara Iraperatorera et Regera Pontifici scripsisse
suara raaiestatera, et Iraperatoriam et Regiam,
14) Text. german. sic: mit angc^anstcr fteifidcr Sitt,
ta^crmbc^tc mcincm gnabigflcn i^tttn, bcn (Eburtiirflcn ^u
Gad^fen !C. nur noc^ trci SQ^orte Ottfpred^en , unb fdncr (S^nrf*
® nabcn bie <f)anb aebcn , babci aUein aTZagtflcr 3ranci<fu6
t)on fScimar fct>n foHt, bcnn cr ^iitt fciner S^f. ®. ctmatf in
9ef)cim anjusciecn; ba# mollt er auf^ fiirscf! tf^un, unb fefne
(£hf. ^n. nic()t auff)alten.
63
987
EPISTOLARUM LIB. VII. 1585.
988
cpiantum ad locum concilii attineret, libenter
Pontifici subscribere, si ipse hoc ab Electoribus et
reliquis Imperii Principibus Germaniae obtinuis-
set, quemadmodum ab omnibus id impetrasset*
Habere enim eorum voluntates exploratas,' ex-
cepto uno ipso Electore Saxoniae*
Porro in hoc toto negotio tum Imperatoriam
tum Regiam Maiestatem sese plane patemo affectu
ut Parentes erga Rom. Pontificem gerere, ut cui
de concilio indicendo atque habendo per omnia
subscripsissent, atque eam rem Pontificis arbitrio
subiecissent*'
Tertio nolle se cclare ipsius IUustrissimam
Celsitudinem se Wittembergae fuisse, ubi a Prae-
side comiter exceptus atque tractatus esset, pro
cpio ipsius Cclsitudini gratias haberet maximas*
Invitatum autem illic suo rogatu fulsse ad coenam
Lulherum^ cum quo multis de rebus sermonem
contullsset, ac inter caetera incidisse concilii
mcntionem. De quo ita dixisset Ijuiherus: ,,'ego
existimo concilium generale, liberum, christia-
num, quale Pontifex pollicetur, orrinibus modls
utile ac necessarium fore, idque unice opto et ex-
petOi non quidem propter nostros, quibus Dei
gratia non opus est Concilio, cum habeamus pu-
ram ct sinceram doctrinam ac ecclesias cerimoniis
cum scripluris divinis consentientibiis constitutas,
sed proptcr exteras nationes, ut ea occasione ad
eos quoque nostra perveniat doctrina. '*
IIoc ubi dixisset LulheruSy se, ut Pontificis
Oratorem non potuisse continere, sicut etlam ta-
cere non debuerit, ac dixisse: ^'^Marlinty quid
dicis nunc? Vide ne nimiura tibi sumas; homo
es, errare potes. Visne e^^ sapientior, doctior,
sanctior tot Conciliis ac sanctis patrlbus , tot do-
ctissimis viris per totnm orbcm , qui Christi no-
men ac rcligionem profitentur, spersis?'' Et pro-
fecto, inquit, Serenissime Princeps, vestra Cel-
situdo rem bene perpendat, ac non nimium tri-
buendum putet uni viro, qui quantacunque pos-
sit esse doctrina praeditus , de qua non est meum
pronunciare, humanusest, ^c labi et seduci po-
test. Idque Celsitudo vestra pro sua singulari sa- i
pientia ct amore erga christianam religionem et!
concordiam ecclesiasticam haud dubie behe consi- .
derabit ; nam ego pro meo erga Celsltudihem ve- .
stram stndio et benevolentia praetermittere non
potui, quin Celsitudinl vestrae colloquium hoc
meum cum Luthero indicarem.
Postremo Celsitudini Vestrae nie eommendo,
et cum apud Serenissimum Rom. Regem nomine
Pontificis Legatum per aliquod tempus egerim , et
fortassis etiam in posterum aliquamdiu acturos
sim, defero Celsitudini Vestrae mea officia, non
tam pro Celsitudinis vestrae persona, quae noR
habet opus mea commendatione apud RegiamMa-
iestatem, sed pro Celsitudinis Vestrae ministris^
quibus quantum in me erit , nuUa in re defutoros
sum unqnam.
Ad haeo PrincepB illiistriss. respondere iiissit;
Primum IHustrissiraae Celsitudini ipsius (ipsi?)
gratum csse, quod et Regis Gallorum yoluntatem
de loco concilii , et Invictissimorum tum Impera-
toris tum RegisRomanorum sententiam de synodo
habenda exposuisset, neque dubitareCelsitudinem
suam , quin et Imperator et Rex Romanorum in
hoc toto negotio pro sua clementia et amore erga
sacrum Rom. Imperium , et inprimis ei^a univer-
sam nationem Germanicam , suo officio non defu-
turi slnt, et ab ea sentcntia, quae in comitiis Im-
perialibus ab Illustriss. Electoribus et aliis Princi-
pibus et ordinibus Imperii de concilio habendo
decreta, et ab ipsa Imperatoria et Regia Maiestate
approbata sit, sine gravissimis, necessariis et ur-
gentibus causis in gratiam Rora. Pontificis non
discessuri sint.
Deinde quod Wittembergac ab Illustr. Celsi-
tudinis suae praeside benigne ct comiter exceptns
esset, libenter Celsitudinem suam audivisse, et
placere sibi eximie , ita ab eo tractatum esse.
Quantnm v^ro ad colloquium et disputatio-
nem ipsius cum Domino Doctore Mariino Lu-
ihero de celebranda synodo attineret, id quoque
Celsitudinem suam libenter percepisse, atque ex-
btimare , D. Martinum Luihtrum praeclare hac
de re locutum atque iudicasse. Nam licet Celsi-
tudo sua atque reliqui Principes ac Statas Imperii
cum sua Ceisitudine in causa reiigionis coniuncti,
adeoque etiam ipse D. Martinus Luiherus censn-
ram ac iudicium doctorum et piorum ▼irorum se-
cundum sacram scripturam de doctrina, qdam in
causa fidei profitentur, nunquam reformidassent
neque subterfugisseot, ut ex responsione de boc
negotio Imperatoriae Maiestati et Rom« Pontifids
oratoribus data et postea publice edita, satis ma-
nifeste constaret, nec etiam hodie reformidarent
aut snbterfugcrent fidei suae, quibus deberent,
rationem reddere, cum expetant concilium gene-
rale, christianum, liberum, ut el pridie el eo die
EPISTOLARUM Llfi. VIL 168&
m
oratori Pontificio .dictnm sit; tamen Gelsitudini
snae persnasum esse ^ taie concilium christianum
etc. non tam propter nostros qnam alios et maxime
exteras nationes necessariam et ntile fore, nt ea
occasione ad illos qnoque , quibus evangelica ye-
ritas nondum esset patefacta, sincerior doctrina
perveniret, atque quam latissime propagaretur,
ut quae non humanae sapientiae ant persuasioni,
quae errare potest , innitatur, sed super firmisisi-
roam petram verbi divini in aeternum permanen-
tisfundata sit, adversus quam ne portae quidem
inferomm unquam praevalKurae sint.
Postremo gratura fuisse Illnstriss. Principi,
quod orator Pontificis officia sua detulisset Nam
lUnstr. Principem eadem vicissim esse propensione
crga Oratorem , ut heque studio neque benevolen-
tia defutums sit ipse.
His dictis digressi sunt, salute atque dextera
vicissim data.
No. 1865.
80. Nov.
loach. Camerario.
Eput* ad CiBierar. p« 254 «qq.
f^iro opiimo loachimo Ca m erario JBam-
bergensi Professori optimariim disciplinarum in
Acaaemia Tubingensi suo amico^
S* D, Hanc epistolam reddet tibi adolescens
Lipsici civis filius, ingenio praeditus, ut mihi
quidem videtur, pleno humanitatis ac suavitatis,
et ad litteras apto. Nomen familiae nosse te puto,
liabet enim patrem JSi/cAtfram, honestum homi-
nem ac looupletem , et de studiis litterarum bene
existimantem, deniquc in omni officio diligentem.
Magna eifamiliaritas et, utaudio, etiam amicitia
est cum viro optimo tuo afi&ni Sigemundo Fure-
rio cive Norico, qui nos quoque admod^nm aman-
ier complectebatur* Cnm autem filium flagran-
tem amore litterarum pater reete institui cuperet,
meque in consilium adhiberet, suasi ut eum ad te
mitteret, eique poUicitus sum, tua officia nulla in
re defutura esse adolescenti^ qnod et Reipub.
caussa sumfna fide studia huius aetatis iuvare so-
leres, et libenter operam daturus es%ts huic ado-
lescenti bonae spei. Probavit meum consilium
pater, et filium ad te mittit. Qnare, si fieri po-
test, te rogo, ut ad te in aedes eum tnns rocipias,
ant certe ita coUoces , ut tamen famiiiae tuae pars
sit, teque habeat studiomm ac momm guberna- '
torem. Id non solum pater rogat, sed ipse-etiam
adolescens, qui admiratione doctrinae et virtutis
tuae incensns familiaritatem atque amicitiam
tuam valde expetit. Alii fuerant autores, ut sta-
tim inltaliam mitteretur, sed id dissuasi, quod
sciam in hoc genere litterarnm deesse ibi huic ae-
tati magistros. Tibi igitur commeiidandum duxi-
mus, ut eum pro tna pmdentia regas, et ad eas
artes traducas, quas tu maxime et amas et ornas*
Tirocinium vcpnA Amerbacchium fecit, sed tan-
tum semestre, revocabatur enim dia %a (iiaia
nQogrdy/iaTa. Coepit tamen versus facere, et
nondum constituit accedere TTQog za rwy dixayi"
xdSy iBTiroXopiuara , sed iis se artibus dedcre cn-'
pit, in quibus te duce sperat se feliciter promo-
turam esse« Cbristus faveat et consiliis et stndiis
eius. Pater liberalitate sua ingenium filii non
gravatim fovet. Spero te et Reipnb. et ipsius ado-
lescentis caussa nobis gratificatumm esse, tamen
te oro , nt , quantum tua valetndo tuaeque res si-
nunt, efiicias, nt hanc commendationem intelli-
.gat patcr profuisse filio. £go quidem patri de tua
humanitate largiter poUicitus snm.
De valetudine tua vehementer angor animo,
quam ut omni ratione cures, si qnld opis vel in
ratione victns , vet in reraediis , vel in therrais
esse animadverteris , te valde oro. De rebus raeis
quod scribara, nihil admodura habeo. Consu-
raor quotidianis et plus quara raolestis operis, sed
corara, Deo volente, hoc vere omnia.
Dax Saxoniae nondura rediit a Rege Ferdi-
nando. Nuncius Pontificins*) nihil nisi raeras
nugas circnmfert, de Concilio nihil certi habet.
Caesarem ainnt in Sicilia hyematnram esse. Ve-
ncti et Pontifex dicuntnr avfiTtvevaai xara rov
avroXQaropog y sed nihil habeo certi. Quaeso,
ut primo quoque terapore raihi et de caeteris re-
bus et de hoc adolescente rescribas. Bene vale.
lenae in Tyrigetis Pridie Cal. Decemb. Mitto
tuae coniugi Xenion , et precor ut hic veniens an-
nus tibi et tnae coniugi et Iiberis veslris feUx et
faustns sit. Christus servet tc et coniugera el li-
beros.
4>ilinnog.
\
*) Vergeriiu C. W.
68 •
991
EPISTOLARUM LIB. YIL llSfil
m
JSo, 1366.
(Nov. ?)
August. Sckurjio.
Epist. lib. II. p. 468 sq. (ediU Lond. lib. il. ep. 495.)
D. Auguslino Schurffio.
S. D. Semper vos propter • singularern pruden-
tiain, doctrinam et fidem feci plurimi: ideoque
amicitia vestra mihi iucundissima est, potuitque
animadverti nos voluntate et senteutiis de multis
ma^nis rebus congruere. Accesserunt etiam multa
yestra erga me et meos beneficia. Quare agnosco
mc vobis debere gratiam. Animo etiam vestro
delector, quod Architectonicam snscepistis in ae-
dibus extruendis in mea area, mea causa. Etsi
ego quidcm mallem principem non fecisse hos
sumptus *), nec oneraturus fueram vos hac mo-
lestia: sed tamcn et vpluntatem vestram et be^
neficium ipsum magni aestimo. Quare mitto exi-
guam significationem grati animi, quam vehe-
menter et serio rogo ut accipiatis et boni consu-
latis, mihi peracerbum esset si non acciperetis.
Quaeso etiam ut non oneretis ampliussumptu hu-
jus aeJiricationis principem. Me et meos vobis
commendo« Christus servet vos incolumes, cum
honestiss. coniuge et suaviss. liberis.
No. 1367.
1. Decb.
Vevgerius ad lo. Fi:idericum.
f Germanice banc epistoiam edidit Aurifaber ia opp.Lutbcri
Eisleb. T. II. p. S56. unde Tenit in opp. Lulhen Alteobv
VI. Lipsiens. T. XXI. et Halens. Tom. XVI. p. 2305. --
Sed Vergerium, Legalum Poatif. latine scripsisse dubio
caret. Apograpbon lalinum babetur in Acti^ in Tabular.
Vinar. Reg. U. fol. 97. no. 42., unde nunc primum latine
edita est epislola. Ibidem babelur versio germanica manu
Spaiatini scripta, baud dubie El^ctori factd) eaque ipsa
est, quam Aurifaber edidit. — Coiiferenda vero est cum
. bac epi&tola narratio, quam supra dediaius d. 50. Not. —
RespoDsum vide d. 21« Decb. 15S5.
*) Ex epistola Principis Electoris ad Augustin. Scburfium ct
Hieron. Krappium in Tabular. Vjnar. neg. O. fol. 156. Lit.
JJJ. d. d. 7. lun. 15S5. , intelligitur, Electorem decnevisse
ampliorem aedem Melantboni suo suniptu aedificare, cui et
bortut adiiciendus eral , aedificationeoi autem incboari vo-
luisse „ Quf funftige ^aflen. ** Quum aedificationem absente
Melantbone factam tsse. intelligatur, verosimile est, in au-
ctumno anni 1535. aedificatum, ideoque banc epist. fereNoT.
aon, 1535. scriptam ^%se. V ' *
ii |>dt>iiU4)eni Oratoris Sleinitiid %tt
\^tithtn attS ^xa^a an meineii gndbigftei
^errn ben G^nrf&tften }ir @a((>fett''^V.
Illustrlssime Princeps Elector ac Domine.
Sciibam hic capita rerum , quas iu materia conci*
lii coram dixi vestrae Celsitudiai, quae scilicet
petiit, ut hoc facerem, quanquam plane non eiat
opus» Mea enim legatio siocera et brevis est nul-
lisque onerata articulis, quae est Pontificis Ma-
ximi Pauli Uriii sinceritas, et fidei lesu Christi
instauiandae cupiditas» Di&i itaque suam Sancti-
tatem prorsus constituisse universale concilium
celebrare ad toUendas dissensiones, quae sunt in
fide nostra , et pericula , cpiae iam dudum ex iilis
imminent« Quo in loco addidi multa verba de
eius sin^lari fide et constantia, et de perpetus
animi moderatione ct sapientia, ut intelligere
omnes possint, illum gravissime ^t sanctissiroe
praestiturum quae modo prorsus sua sponte polli-
ceretur.
Existimare Manluae civitatem futuram ad
eam rem multis de causis vchementer aocommo-
datam , et ad eam non multo jpost emissuram ts^
indictionera,
Praeterea nullos voluisse articulos neque ad
ampiissimos Germauiae neque ad aliarum natio-
num priiicipes circummittere, quod in hac causa
aliquando factum est, sed existiraasse, commo-
dius esse futurura , si dehis rebus, quae ad con-
cilium rite perficiendnm attinerent, (modo enim
agimus dc indicendo et cogendo,) tunc denmm tra-
ctaretur , cum ipsum concilium fuerit ad indictio-r
nem suae Sanctitatis in spiritu sancto legitime
congregatum. Destinasse in hac sanctbsima causa
statira ab initio pontlficatus sui nuncios atqae
otatores ad omnes christianos principes, maxime
ad Serenissimum Roraanorum Ungariae et fiobe-
miae Regem, adque omnes lUustrissimos sacri
Rora, Imperii Electores et reliquos Principes et
Status , qui scllicet ferrent ea ipsa , quae roodo at-
tigi , atque haec praeterea. Ipsum summumPoii-
tificera iubere quidem totum hoc sna auctoritate,
et agere in hac materia, quae tota semper ad pon-
tificatnm pertinuit et pertiuet, suo iure potuisse»
absque eo, quod mentem et consilium sinun
omnibus prindpibus perproprium oratorem m«Jo
*) Est haec inscriptio in tergo apographi , mann Spalatini ad-
scripla.
BVrSTOI/ARUM «ilft; Mh iM6}
994
mmunicasset; voluisse tamen patenie com
mibus agere, praecipue cum inclyta Germaniae
tione , quam ex animo 4iligit , requirere , hor*
ri, ut, audita fatura indictione, libenter et
ncordibus animis ad eam civitatem aecedant pro
ustranda et amplificanda fide et gloria lesuChri-^
• Siquos in^enissem, qui aliquam ob causam
rte resisterent et rcclamarent, illis aperirem,
tare alibi quam Mantuae aut in aliqua simili Ita-
le civitate, et praesertim quare in Gerraania,
Lod nonnulli optassent, fieri modo conciliun^
in possit; quas causas coram vestrae Gelsitudini
tefeci , heque attinet rorsus commemorare.
Addidi, me cum his mandatis ad Sereniss.
3manonim ctc* Regem profectum ' fuisse , deinde
amplissimos omnes sacri Imperii Electorcs, re-
[uosque Principes; denique cum illis ipsis ad
stram Celsltudinem venisse, Suam Regiam
aiestatem pro incomparabili suia pietate et rell-
3ne non esse ulla in re huic causae, qiiantum
erarem, defuturum, neque exteros quidem Ger-
miaePrincipes, quos adivissem (quamquam nno
tui tunc apcrire, quid a slngulis acccpissem).
De sacratissimo Caesare quid in responsione,
lae primo mihi fuerat data, locus poscebat, aper-
is dixi quam de rellquis, suam Cacsaream et
itholicam Maiestatem, quantum ex Iltcris summi
mtificis intellexissem , consensisse, ut prorsus
antuae fieret, quod tamen nunlme novum est;
em enim fecerat abhinc ferme trieanlura, et
atore suo ad Germaniara raisso atque leg^Uioni
lis apostolicae adiuncto palam testatus fuerat:
illam vero causara esse^ quare constantissimus
ixiraeque catholicus Iraperator non idera modo
itiret, irao raultas esse occasiones,. quarnobrem
[itire hoc terapore id posset, si nuuquam sen-
«et prius, praecipue vero ob tam diversas nefa-
isque sacramentarlorura , Anabaptistarura , et
!as sectas, quae Germaniae multorum populo-
m animos Infeliciter occuparunt, a quorura sane
ipetu et furore (quis enim non videt plerosque
rura hac terapestate omnino furere) diflScilli-
im.csset tueri uUum conventum inermiqm ad-
narum proborum hominura, qui vehissent, ut
rura ineptias et impietates iure condemnarent.
Praeterea addidi vestram Celsitudinem pie
le facturum et cum raagna sua gloria , si se huic
nsae potius adiunxisset; irao facere secus non
ssey quin se adiungat* Cum enim'aIiquot arti-
■
cqK vobis it stkmm^ Pontifice Clemente stptimo
fiiissent aliquando propositl, respondistis, since-
rum concilrum vehementissime cupere, sed dis-
sentire ab eo,- quod proponeretur cum articulis,
qui principes obligare ulto modo viderentut (ita
enim vestrates eos brticulos interpretabantur),
quod responsum in manibus omiiium passim ver-
satur. At ecce nunc (dicebam) plane sincerum,
quod optastisj et sine ullis omnino articulis pro-
ponitur; itaque si vestra Celsitudo etiam nunc ve-
lit dissidere plahe ^ignificabit toti *) orbi, conci-
tium et iudicium prorsus refugere, qui neque tunc
volueritis assentiri cum aliqui proponebnntur,
neque nunc cum tiulli ^ proponuntur. Quo in looo
etiam dixi, frustra eos expectare (si qui sunt, qui
rem adeo inhonestam aliquando expectent) ut
summus pontifex non modo ante cognitionem, sed
ant^ indictionem concilii contra se ipsum et sedem
apostolicam resque dudum certa ratione firmatas
incipiat aliquot articulos circummittere; et magis
etiam frustra eos, qui forte sperant futurum, ut
CarolusV., Augustissimus Iraperator, catholicae-
que fidei acerriraus defensor, aut reclaraante aut
prbtsus neglecto pontifice vobis concilium ipse in
Germania indicat', quod plurimi vestrates anxie
appetere saepe palam testati sunt.
Postremo omnium addidi, concilium omnino
futurura esse aliquanto magis pacatura et raaiore
cumfructu, vestraque maiore cum laude, si Ve-
stra Ccjsitudo voluerit Mantuam proficisci inyitata
ante ipsara indlctionem, et etiam rogata a summo
Pontifice patemp, affectu, ut id.faciat pro com-
muni christianae reipublicae quiete; sed, si forte
recusaverit venire, suam Sanctitatem non esse
propterea tam sanctum opus ullo modo interrais-
surura, .confisam scilicet ope dorami nostri lesu
Christi, cuius causam agit, tum etiam consensu
et auxilio eonim, quos iam novit sibi esse in
tam sancto opere perficiendo constantissirae con-
iunctos,
Hacc Suiit prorsus reram capita , quae dicta
a me fuerunt. £t quia vestra Screnitas poUieita
est, se missurum esse ad me responsum postea-
quam egerit de tota hac causa cum illis, quibus
est in negotio religiouis coniuncta , oro , ut id fa-
ciat ocius quam poterit, ' illudque ad me mittat.
*) Mtt. toto.
995
qal apod Serenissimam Romanoram Regom hanc
ob caasam expectabo *)•
Denique quoniamCelsitado Vestra in tractatu
huias causae a me quaesierat, qualero securitatem,
et a quo esset habitura, si in Itaiiam concilli causa
descenderet, etverbum etiam fecerat, quod non
modo llteris sed obsldibus securitatem essct forte
petltura, addam hlc id, quod ego responderam.
Nempesi Mantuaefieret, quae clvltas feudum est
sacri Rom. Imperii , ferme in confinio Germaniae,
cutus etiam finitimae Itallae urbes aut ipslus Cae-
sarls sunt aut inclyti Senatus Veneti , qui iusti-
liam et pietatcm fortlter tuetur, praeterea cum
Caesare vehementer coniunctus est, nuUum illls
futuram esse periculum metuendum, nuUum opus
securltate, Caesareamque Maiestatem eam esse
daturam, si qui eam peterent; quod vero ad Pon-
tificem attlnet, ipsum non ncgaturum eam securl-
tatem, quae in usu et necessaria esset, et quam
posset praestare sua auctoritatc.
Faciat modo miserlcors deus, ut Serenitas
vestra concillum optet ex animo , quemadmodum
sperare multls de causis debemus; nam confectum
quldero erlt negotium propediem, et securilatis
causa nlhll morabitur. Datum Pragae Calendls
DecembrisM.D.XXXV.
Pelrus Paulus Vergerlus
Orator summi Pontificis Paull IIL
LIB. VIL 1655.
090
No. 1868.
1. Decb.
Henrico Regi Angliae.
Manlii farrafti p. SO s^. Repelita in MeK •electit epp. p. 75
sqq. et io Tibro I. epistolar. p. 49 sqq. («iit. Londin. lib. L
ep. 27.)— Apographa contuli in cod. oav* Vol. IL p.254.
et in cod. Gotb, 401. p. 8SlH E select. epp» repttiit Stro-
belius in eittfrSt s 9rf((i4tc oon 96« ^^I* Locis theol.
p. 76 tq. coU. p. 74.
Henrico Vlll. Regi Angliat.
Inclyte et clementlsslme Rex. Quod Regia Maie-
stas tua non solum amplisslmo munere , sed ctiam
literls , in quibus illustre testimoniam est benevo-
lentiae R. M. T. erga me, dedarat, sibi officiQm
meum in dedicando f scripto'' *) placnisse : niultis de
causis laetor. Primum enim, quid mihi privatin ')
accidere potest honorificentius , quam quod gra-
vissimo iudicio sapientissimi regis omatus sum ') ?
Delnde hoc nomine gaudeo , R« M. T. non abhor-
rere a raeb scriptis: quod spero, postquam intel-
lexerlt, ea, quae docemus, £k:clesiae necessarla
esse, magnum momentum allatum *) esse ad or-
nandam gloriam ChFlsti : et allectandos ^) adroode-
rationem caeteros reges, quorum iracundia sine
modo adversus studiosos purae doctrinae exarsit*
Atque hanc spem meam valde confirmarunt
litcrae R. M. T. , in quibus plane testatur R. M.
T. se nunquam defuturam iis consiliis, quae^) ad
gloriam Chrlstl illustrandam suscipimus. Qaae
verba cum legeremus ego et plerlque alii, hunc
animum R.M.T. maximisde causis -^valde^'^ gra-
tulati sumus unlversae Ecclesiae Christi. Sclo R.
M* T. pro sua excellenti sapientia iutelligere, quam
gloriosum sit, et dignumsuinmisheroibus, veraro
religionem propagare, et publicis vitiis mederi.
Ideo nonputo^hacin remeaadhortatione opusesse.
Tantum agam gratias R. M. T. et quod meum offi-
cium probat, ct^) signlficatlonem ostendit minime
obscuram singularis benevolentiae erga me : quam
tanti facio , ut libenter profitear me vicissim R. M.
T. debere omnia studla mea , ct (sl quae snnt) in-
genii vires. omnes. Utinam vero mlhi tantum in-
genli et doctrinae esset, ut allquo officio amorem
erga R. M. T. et gratltudlnem meam declarare pos-
sem. Ilhid certe efficlam^ ut intelligi possit, non
deesse mihi voluntatem ac studium gratificandi ^
R. M. T. f Itaque me et studia mea commendo
R. M. T." ") , tanquam optimo principi , el copido
iuvandae universae Ecclesiae.
*) Habetur in Actis Vinar. epislole ad Ducem Saxoniae Ele-
ctorem . data XV. Calend. lan. 15S5. , in qua Oihoneiius
Vida^ luris utr. Doct. et Rever. D. Nuncii auditor, scribit,
Legatum Pontificium per literas Pontificis Maximi Romam«
propterea quod Caesar Romam propediem sit Tentnrus, ac*
cersitum esse. nec^ue iffitur ezpectare potnisse nsque dum
responsum a Principe Electore accepisset; reliquisse autem
se, Fidam^ ut^ si quas literas ■ Principe accepisset, Ro- .
mam eas transroittcndas curarel.
I) seripio habent codd. ; excidil ap. ManL indeque ap. Pcsc. io
select. epp., qui tamen in lib. I. edidit in d^dmando (ilen
Londin.).
8) Pro mihi privaiim cod. Ba^. in privaium.
8) Cod. BaT. sim*
4) Cod. Gotb. 401. aUaluram^ cod. BaT. aUaiunm,
5) aiieeiandos] Cod. Golb. 401. adhoriandoSf cod. Bar./r-
eisndos**
6) consiiiis^ guae] Cod. Ba?. eonsHiis aiqusacUonibuSt ^
7) addit cod. Bav»
8) Cod. Bav. opinor,
9) Cod. Bar. ei guod,
10) graiifieandi} Sic codd. pro deciarandat grniiiudims.
II) add. ntcrque cod, .i .
997
EPISTOLARUM LIB. VIL 1555.
99iS
De caeteris rebus scripsi ad clarissimnm D.
secretariom suprcmum* Alexandrum Alesium
R. M. T. propter egre^am ipsius iidem et doctri-
nam et in omni officio diligentiam commendo*
Bene et fideliter valeat R. IVL T. Ex secessu scbo-
laeVuitebergcnsis, Calend. Decembris, Anno 1SS5.
i" R. M. T. addictissimus
Ph. Mel. "
No. 1869.
1« Decb»
Narratio de Anahaptistis.
t Ex iabular. Vinar. Registr. N. Lit. Q.Q. fol. 49S. —
Melantbon boc scriptum passim sua niauu mutavit. —
Est protocollum (ut dicunt) de interrogatione Anabapti-
starum, qui lenae in carcere tenebantur^ ad Oucem Sa-
xoniae Pr. Electorera , niissum. Literae Senatus lenensis»
qnibus baec narratio adiuncta fuit, babentur in iisdem
Actis et datae sunt Mondtag nach dem Neuen Jabreslage
(d. 8. lan.) 1536., ex quibus intelligitur, bos bomines ca-
ptos esse in praefectura Leucbtenburg, et inde lenam mis*
sos y ut ibi per Crucigerum et Melani/tonem (ienae pro-
pter pestein vVltenbergae grassantem tum versatos) et per
Antoniurn Musam , paslorem lenensem, de erroHbus suis
interrogarentur et ab iisdem ad sanani doctrinam revoca-
renlur. Attigit banc rem Seckendorfius in bist. Lutberan.
iib. III. p. llo. — Vid. de eadem re scriptum seq., episl.
ad Lutb. d* 6. Decb. et scriptum d. 19. lan» 1556.
aXittwo^^ na(!^2Cnbred [d. l.Decb.] ^aben ftd) bte S^x^
ren t)on bet Umoerfttdt/ ndmltd) Soctor SaSpar
Sreugtnger, SRagtftcr 9}^iUp))u8 ^iiani)^
ton, ber ?)farr^err [2Cnton. SRufa]; fampt ben Sur^
germei{lem unb etHc^en beS 9?at^8 ju 3ena mit ben ^t^
f ongenen SSiebertdufern unterrebet , uvb befraget. ^'e
^aben 2Cntn)ort ^tUn n)te \)tmi6) folget.
i^einl ftraut^, bererfle, faget/ erfepioonmem
2)orfe SSperftebt genannt , n^t n>eit Don ^anf en^
tKntfen gelegen, geboren^ ^ eine SBeil unter bem®ra^
fen oon ^xoox^m^ gemo^net, unb fe^ einmal getauft
t)on ememSXenfcl^en/ t)on ®ott gefannt/ ^Cleicanber
genonnt^ mekf^ man t)or jweien Sa^ren ben£ot)f |)abe
jtt Stonfen^anfen abgefc^agen* SBon ber Saufe/ bie
tn ber Ainb^eit gegeben/ bat)on miffe er nicf^te/ ^(t
<uuA) nid^tS hoxwxu
S)er anbere/ 3obfl9)toIler/bet SioidEau in etnem
jDorfe/ @4)dnegenannt/ geboreu/ faget/ er fe^ jegun^
ber oon (Sott ^ier gef&get 2)en fyat ber ob^enannte
^in^Arautgetatift.
^anS 9)eipfert)on AleinenterSborf/ U)ei(anb
bafelbjl ein SStrt^ ober fRfitter/ faget/ er fep getouft
morben t)on mm, SXe(d)erdtinf genannt/ ooretli^
4^n Sa^ren. jDenfelbtgen 9)te(4)ior 9tin{/ mie Stagt^
ftetr ?>^ilippuS anjeigt/ ben ^b ber ganbgraf oon ^ef^
fen gejfangen / etn)ftn im S3anern!rieg*
®ie fagen aber fdmmtli(!() / ffe fepen gen SR&nfter
nie fommeu/ miffen meber ®utS noc^ SS6feS ))on benfet^
bigen ju fagen.
9)ta9ifter9>f)iIi))))uS9ReIanc(>ton^atften)ets
ter gefragt/ warum fte ftd) alfo nid)t aHein t)on ber ?>as
piflifi^en/ Sut^erifd)en/ SmingUfc^ k. n)ie matr fte
nennet/ fonbem auc^ t)on ber ganjen (S^rtften^it unb ba*
alten .Kird()en/ fo toeit man gur&de lefen obcr ftnben
famt/ abfonbent/ unb eine eigne @ect anfat^en ? bcnn
moiXi nie, bap bie ^ird)e biefe ©ect bcr aBiebertdufcr ge?
^abt ^abc/ in einigcr ^i^orien ober G5cfd)id[)t finbe.
2)arauf ^zinii ^raut^ gcantwortct / bie Sauf ber
£irct)en/ @]()eftanb/ e^elid) £eben unb aUe ®acrament/
toie fte )c|unb get)aften werbcn ^) > mdrc adeS t)om 3^
fel wiber ®ott angcfangen» aSdrcn felb^ (SEccten. 25aS
f)aben bie anhttn imeene ^elfen befldtigen.
SBefraget t)on ber Dreifaltigfeit (Sotteft
antmorten fte: ®ott ber SSater mdffe in bcr 3((Imdd)tig::
feit/ ber ®o\)n in bcr ®ercd)ttgfeit unb ber @cifl in ber
®&tfgfeit erfannt n^crbcn. jDergIcid)cn bcfennen fte bte
cn)ige @ott^eit in S^riflo fammt bcr angcnommenen
Q)tenfcf)l)eit/ barin er gelitten \)oht, fagen nid;t unrcc|)t
t)on beiben 9laturen tn S^riflo; bodj) fagen ftC/ fte fepen
tA6)t gela^/ unb f 6nnen t>on bicfen ^o^en ^rttf eln nt(i[)t
t)iel rcben ^).
SSefragt/ wie fie SBergebung ber ©unben
. erlangteu/
3Cnttt)ort: fte mfif ten bie SBcrgebung J)erjlic^ t)crlangen/
unb mfipten barauf mit bcr®ercc^tigfeit fortfa^reu/ ®ot^
teS SSort glauben unb t>ertrauen/ nnb S^rifio fblgen/
beS SBatcrS SBiHen tf)un / ba n)dre SBergebung ber ^ixofi
ben. la samma man foHt SBSaf)r^it unb Qerec^tigf eit
fiben*).
Silrber befragt/ ob ben G^rifien aOe ®&ter
gemein fepn follen?
©arouf pe geantwbrtet/ ein 6|)rifl mfiffe allet feinet
®uter fret unb gelaffen fte|)en, feinem SBruber/ mo erS
1) VerU: i»icf{f ic(uiib ac ^altcn kocrbcn, MdantlioniB
'inana adscripta sunt.
t) Sic Mel. suamanu prot loiffetl DOtl (cibctl SHatttrcH
in Gl^tiflo nic^t oicl hu fagcn, ctfc^cinct au4
au« i^rcr TCntwort, baf fic c« nic^t oct|tc^cn.
8) Iterum deleta sunt» liaud dubie a Melantbone, yerba baeci
unb ISiiefen 9)Mtippum famt bcn anbcrn •&ctrcii
ttoliglic^ ^u. unbfptac^en: jDu fcnnefl ben fBas
tct ttnb ben CSo^n nic^t, bu bifl cin «cntet. 2>ar«
aiif ibnen bic ^crtn geahtw^rtct: man untcrrcbc
fi<b frcunbticftttnbGbrifttictfmit itncn. bic£)»cr*
eeit mirb mo^t miffcn, mae man mit i(»ncn ^an^
betnfott. Ci ia, faflten fie, bu wiafl bic ♦Bnbc
wafc^cn mie 9itatu6.
EPISTOliARUM LIB. VIL 1$85.
lOOD
iKbacf ; mitt(reilen, unb fo eintt bie @tui))Cn ooQ (SelbeS
obei: (Sfilben ^ttt, fo f &nnt ec ni4»t fagm, baf «inei:
fein ndre. £}acu)n fep bec @utec @eineinf<^a^ oonnds
t^m, n>ie eS aud) t>ie ^Cpoftet geljalten ^dtten.
Item man foQ gac nid)t fd)rc6[en , benn e$ eittem
G^ften oecbott}enjuf(t)n>6cen/ n>ebec bei bem ^Jimmel
nod) ber iScben.
5Bon'0bet(ett
Item ein @I)(ifl bficfe fefnec l&becfeit ®o finnten unb
m6^ten fte aud) f ein Stegiment I)aben ober tcagen / menn
ffe glet^) eine ISommun ^dtten; benn fte mdcen aHe
Sriibec.
S$on bem @accament bec'2aufe
fagen fte bec SivbtK ^aufe fe^ nid)t befoI)Ien, unb mec^^
ben dle ^inbec fetig/ fi^ f^^en bec S^ciften, ^'0>m obec
STilicten. @ott fet) nfc^t ein fpld)ec ®ott, bec ein £inb:
lein um ein tDentg S^affetg miOen iHcbamme; benn aHe
fetne ®cfd)ipf fe^en gat. Unb oecldugnen in bm SAxt'
bem bie &:bfunbe/ benn fie ^dtten ni<^t , fagen fie, bo^
nin getoiUigt/ fonbem roenn.bec 3Xenfi:^ ttmd^\€,,w^
in bie @unbe niUige/ alfibatfn fKtbe bie @cbfdnbc ecfi
«caft.
£)acauf faget S)Iagifiei: $ ^ i I i )> p ud unb bi^ anbecn
^ccn: £)a&ib faget/ id) bin.in Siinben empfangenic.
Item ^aufuS: mic neuben aQe £inbec beS 3ocnS gebo:
ten. JDarauf fte geantrooctet: ffe motlen nid)t einen
^Cft- um afle ©<^cift gebeu/ bie ip becJBSelt roivt, unb
aQegicten bo^ al6batb®d)nft: ba3 ^immelreicf) mdre
bec £inbeC/ unb bie Srbfdnbe mdce im Sleifcf)/ bag
tdme nid)t in ^immet/ benn Sleifd) unb S31ut f^nnten
hai ^immetreicf) nii^t ecertHq. Item jum S3efc^Iiep/
roec getauft fotl metben/ ber mixfte BotI)in gtauben.
iDacauf fic fiuf baft ^at )u Seffecung «ecma^nt
iDOcben. Unb ireit biefe 9lei5c lange gerodi)cet, ^ai man
auf einen anbecn jSag roeitei: mit- if^nen ju ^nbeln Dot:
genomihen.
^tlaciuS^egfi^/ bec Diecte, ifi um ©angec^
^ufeu ba^eim, faget/ ec fep neulic^ ju btefet ®efeafct)aft
lommen, unb \)ab fici) nod) nid)t taufen loffen, begc^c
Untetci(i)ti ^ab er gtitct/ roiU er fi(^ gern weffcn taf=
fen -, bitt oudj um ®nabe unb SSecjei^ung. Dacouf ifl
ec Don ben anbecn abgefbnbett roocben.
Iiem, fie I)el)drren Furj bacauf/ bap niemanb,
bennfie/ bie ©djti^ Bet|le()e.
9Aonbtag6 9ticoIai [d. 6. Decb.} anno 95. ^ben bie
otibenaitnten ^ma obccmatS mit benSSiebectdufent eine
Untercebe 8ef)obf/ angefangen um rinfl nod) SRittage,
unb t)at gerod^ret btS um viet U^r.
Scftlf^ ^t bet oc^tboce unb ^o4)gelatte SKo^^tt
^^ilippn^ SRelan^ton bie armea £eut ouf^ tcen:.
It(^fle»ecmal)nt/ t>on i^rem 3rrtl)um abjuf2et)«t/ tmb
einen jebm in fonbec^eit oocgenommen/ unb ^ i^ua
barauf Dorge^olten, roie fte am ttdd)flen gefagt i)dtt(it,
bte ^inbet ^dtten ni(!)t iSunbe. , J&oS rodre roibec bit
€d)cift/ bie ba faget, ba^ t>on eineS SXenfc^en @ijnbt
roegcn aCe a)fenfd)en ®unbet nocben ndren. Item,
bap nir alte £inbec befi 3ocnS geboren roiirbffi.
Sacauf ^ein^ ficautf)/ ber erfte, geantnwr
tet: ti mfiptm aH^ie bie Sinbet beS Unoerflonbed t»i'
notnmen xonbtn, bie tm Unoerflanb blitbtn, unb ba£
g6ttlic^e ffiort nt^t oetneffmen rooUten, bie JCinbec bt»
UnglaubtnS, bie ju bec @c[euc^tung md)t f ommen ; be
ftel)e barauf , baf bie ^inber in bie ®dnbe noc^ niiit gC'
niilfget/ unb ob fte gleid) @iinbe ^aben, fo f^K^ ftt
it)nen boc^ nicfjt, benn fie verfltf)ffl nic^t , toai b6fe oba
guf fei).
QSagifler 9)^iti}>pn$ fraget, ob bie ^nber ani^
bnc(i() 6I)ctflum mdffm fetig netbtn? 3(nttiwttet .^ein^
iCrautI)t ja. SJatouf fagt 9lag. 9^itI|>|>>iS: irenn
fie (eine @iinbe ^abm, fo b&tfm fteSbi^if^ Setben ni(f)f;
unb fotbett @d)tift iwn i^. SDotauf er gcantwoctet:
eS flet)e in feinem <&erjen gefd)riebra/ roie eS i^ bemi
@ott getemt I)abe ; bec Sleufet f 6nne aad) fd)reiben.
9Rag. $(}iIippuS fcaget i^, ob ec ou4> bift
Sfleigung bei fid) fi^t^Iet, unb ob biefelbfgen au^ ®i!lnbt
rodten? S^arju faget et: \a. 9^ti)>}>uS SK.: bitft
B<i)XOttd)ii)dt nttbeje mit mi gtboten, unb frp in bes
Sinbecn; borauf ecgeantroottet: er n>otIe e$ fo tief ntt^
fu(f)en.
iBon bet &berleit
neitec befcagt, fagt ec, bap ec bei ficf) befinb«/ baf Q^
^S bie ©eiaen aUe ^aU ftei gemac^t S&^nn abec feiu
£)betfcit/ untec becec genobnet/ it)u fy&tXt bei feincB
®Iauben bleiben taffen, fo noKt er gegcben itabm, iwl
man geforbert [)dt.te. ^Cbec numalfi [nunnufitr] b&rfe n
feinec £ibecfcit. iDod) et unb fcine ifirilbjtc tno^ {tit
nem {ein.!lSerotffen, bie untec ben ^erm rao^nciL St
bucfe teincS ^tcn ; ec ^abe einm^ccn/ beniwOcer
btl)attrn , @i>tt aUein. @o f dnne et bci flc^ atti^ m^
finbm, ba^ cc obcr feine S3ciibec tdnnten obet n^tei
im 9icgiment fe^n. Bec abtc fm Stegtment tec^t tfitit
mit ®traf btt ^^fen, ben nolle cc nid)t oerbctmmtiL ,
Siarauf iff it)m bieiS^rift oorgeMtm, onfwettet er: ;
ec noQe oon feinm 3(ttifeln ni(f)t abftc^ctt twnn man |
glei(^ taufenb 3al)t mit ifyax f)anbele. 9tan mot^ iat j
aUcn X)ingen 3Cbg6ttttei/ man [afft ft^ ^erre bci^ '
jie^ bie SSatett vot ben Smten abt, unb gt^rct bot^
1001
EPISTOLARUM LIB, VIL 1555.
1002
bte e^re @ott aHfeine. 8Kadiflec |>^i(i^p tdbtet mtt
feinet tobten @^ttft mt\)x Seute, benn ode ^enfer.
®(|)fiep(id|) faget et/ er n)o(Ie duf er(i(i) gerne geben @e^
f(^op/ unb waS man Don i1)m forbere, menn man i()n
aOein bietbin (iep.
De iure iur.nndo.
2)a antwortet er: ein G^riji foU nic^t \6)to6ven, unb ob
®t. ^au(u§ g(eic^ gef(^n)oren / ^be er fo(d)S au8 ®e<
bre(^li^f eit get^an. Unb a($ i^m ber^dben auci) ®d)rift
Dorge^a^ten / antn>ortet er: ed fep nid)t a((e8 red()t/ maS
bie ^rift fage« Itcm, bie @(f)rift n^eife dUm ben
SESeg/ man muffe aber fitrber gel)em Item t)om ®acra^
ment be§ SeibeS unb SBiuteS 6()rifti fagt er: man ^abe
mi ber Signr bedS5rob8 eine (auter 2Cbgi6tterei gema^t.
(£r ifi befragt n>orben ; ob baS alte unb neue Zt^
ilament®otte8SSort fe^, n)ie baS in bie S3u(i()er gef4)rie^
ben? S)arauf feine 2Cntn>ort: er ^a(t8 baf &r ^ n>a6au8
bem ®eifl gef(^rieben fet), ba8 fep ®otte8 Sfiort^ ^at
bO(|) {e|(i(() Sa gefagt SBefraget; ob er au(^ bemmuffe
ge^orfam fepn , ober ©e^orfam }u (eiflen fc^uibig? fagt
So. Item : ob man etxoa& bamiber t^un bfirfe ? fagt er
91 e i m ^enoieber f agten bie 4>erren : bie @^rift faget^
n)ir foOen aQe untertban fepn ni(^t t)onn)egen in^uxd^t,
fonbem ani) vm be8 ® en)iften8 n)i((en, antn>ortet ^ e i n j
£r a u t ][) : mnn i^m bie iDbeif eit n>iU ben ®(auben ml^
meB; fo foQ er ni(|)t ge^orfam fepn; bie lDber{eit ^ah
Hfm iit.fein ©en^iffen gegriffen/ barum fep er numa(8
in bie d^rifl(i(^e ^rei^eit {ommen ; unb niemanbS me^r
itntert]|)an benn ®ott.
Sft meiter gefragt n>orben
n>arum er unb feine ®ect in SSinfe(n prebigen unb nid^t
dfentiii^ auf bie ^anjei ober Dor bie Seute trdten ? Hnt^
tDort: ba8 gdtt(i(^e SBort fep oerfo(gt auf8 S^i6)^t, unb
birfen ni(^t t>rebigen i barum mAffen fte jufammen {om^
nien; ba8 t^dten fte i^entlid) unb ni6)t l^eimiidj). Unb
biefoeil i^nen ba8 23ort ju t>rebigen^)>er^opft unb t>er«
^tiibert murbe; n>pUtman i^nen bar ju n^e^ren , baPfte
au^ ni(i^t iS^dter beS SSort8 fepn foUten. ^efraget; mer
i^n bo(^ ju prebi^en berufen? ^ntmort : er feJD t>on®ott
bentfen bur(j() Srlenntnip feine8 SSort8 unb bitrfe feiner
SDberfeit bargu ; fonbem S3en>iatgung feiner S3rfiber/ unb
berer; bie ba8 SBBort anne^mem
SSom S^eflanbe
befraget : fo er ein ^cib i)ahe, bie ni(i()t feine8 ®(auben8
fep ; ob er8 au^ fur eine @^e })oite ? 3(ntn>ort : mann
fte im SBort ni(^t einig fepeu; fo fep feine (S^e me^r
in)if(|)en il)ntn ; aber er rnoQt eine 3eit mit i^r ®ebtt(t
MlLAVTR. OfKR. YoL. II.
tra^en / unb ®ott f ur fte bitten , ob fte ft(^ a\x6) jum
SBort begeben roioUt
S!)m ifl ^ierauf .@t ?>au(u8 @|)ru(^ 1 Cor. 7.
t)orge|)a(ten: fo e8 bem ung^dubigen SSetbe gefdUt bei
bem aXonne ju too^neu; fo foU er fi^ ni(^t f(f)eiben.
2Cber ift auf fetnem SSor^aben be^axxt) unb (f)at) ba6
SESort gefaUen ba^ingebeutet/ n>enn fie an be8 fStan^
ne8 ©(auben einen ©efaUen f)abe, unb mtt berBeit au^
|)er3uf ommen n^oUe ii{ feinen ©(auben.
Sobfl9)t6Uer be^arret aud) auf aUem fetnen ^Sox^
nel)men; unbfaget/ er f dnne n>eber f4)reiben no^ (efen.
S)ann toa8 ibm @ott in8 ^erj 3ef(i)rieben, bef fep er
t>on einem ^en\6)en, oon ©ott gefanbt/ unterrid^tet,
unb ^ab baxnad) ®ott Qebefl)en, ber ^be e8 i|)m in8
S^exi gegebem S3(eibet auf bem , bap bie .Sltnber ber
sEaufe nidf)t beburfen. Item er b&rfe feiner iDberfeit.
68 f 6nne bie iDberf eit nitl^t gdttli(i) fepm @o ge^en fie
bie jenigeu; bie braupen fepn/ ni4)t8 an« Unfem 6^
fianb ^eift er einen 4)nrenfianb n>iber@ott; mit Sref^
fen unb @aufen angef angen. ®a^t , er ^obe au(i) ein
SSeib in feinem (Siauben getauft/ unb je^unber mit Qt*
fangeu/ bie ^eijpt er feine @(i)n>efier« SBBann i^m aber
fein SSeib im ©(auben n\6)t fo(gen n>ont; fo n>dre fte
nimmer fein SSSeib ; n>dr aud^) an fte ni(^t gebunben un^
Qea^tet ®t. 9au(u8 Se^re; unb n>iU ft(^ auf btefen Tix^
titel jerreipen (affen.
Item, er fagt and), er g(aube n\d)t an unfem
aSrobs^i&errQOtt*).
.^anS |)eupfer; ber britte, befle^et an^bat^
auf, unb ifi furber befragt; n>ei( er a^^te, bap bie £in«
ber f eine @unbe l^aben ; ob benn au(i) 6b^ifitt8 fur fte
gefiorben fep ? barauf n>oUt er ni4)t8 antmorten.
SSon ber JDberteit (ift) feine 2Cntn)ort: er fep in
feinem 2Cmt5 er n>oUe au(() in feinem fepnj bie dtad)t
fe^ ®otte8; unb fonften niemanb befobien. Unter ben
S^riflen fep f ein ^ieb itod^) 9R6rber/ barum btirfen fte
feiner iDberfeit; unb aUegirt bie @(()rift: xit^tet xoai
unter end) i^, n>a8 ge^en en6) bie an, bie brauflen ffnb?
S3ef(^(eupt: tper ein £)ieb ober 9)l6rber fep; ber n^erbe
feinen Sti^ter n>ol^( ftnben.
S3efraget; ob exand) einSSeib ^be? fagt (er):
ja. Item, ob fte feine8 ®(auben8 fep? 2Cntn>ort: ®ott
meip e8; t>eri)off; i^r ^erj fie^e ou^ gu ®ott.
Item , n>enn ba8 SSSeib bem SRanne ni^t im®(au^
ben fo(ge ober feine8 ®(auben8 fep; fo fe^ f eine Q^e me\)x
iXoi\6)en i\)nen, Unne aud^) n\6)t giauben; bap eine &)e
fep. (So fep unfer S^fianb atK^ feine (S^e, n>erbe mit
Sreffen unb @aufen angefangen.
4) Tidel. in coena tacra.
€4
lOOS
EPISTDLARUM LIB. m 1585.
1004
Item, be{(t)lni0tf<^ trogig: miv
Icin 3Rmf^ fott i^n ni^t ont^etS twiftn.
I i^m foge,
(1. Decb.)
De Anabaptistis.
SBecjeidjni^ von ben SSiebertdufern; fo ju
3ena gefangen fi|en. (ann. 1535.)
3° 3«ia finb im (Sef&ngnip brei SBtebettdtifer mit Uofi
nen^einj Jiraut/ 3o{l Sl^batcunb^anS ^eif:
ler vott JileineutetSborf. SKit biefen ift einer eingejogen
9lamen$ ^itariuS^egf^)/ ber roo^t etma M€Sans
gec^ufen, unb ifi neulit^ ju biefen Slottengeiflem !om:
men, abec nod) nid)t getouft. @r fc^ anc^, er moQe
gecttbavon abjlel)en, unb fi($ mttenoeifen lafen , benn
cc an iDrten gerao^nef, ba man boS &}angelinm nii^
inxbige, bannn et ftinenUnterrit^t gel^abt/ unb ^abe
p^ nic^t geroipt ju ^ten »oc biefec nnre^jtn» ffiiAet»
tduferferte. Unb ift Bwfjr , biefec Hilarius meif »e«
nig oonedrifiticl^tcet^, baf ni^t fflunbee iff, bag
ec fid) Ijot Oftfu^ttn lafftn.
i]iul}aben D. €aS|)ar Sruciger, bec^^ig^
aQf}te '), unb SSas. ¥^{li^t>u5 mit gebo^rten fflie^
bertdufecn fleipige Untercebe gefjabt} jnKen Xage ^tdKn
fie ge^agt »on bcn «ome^mften 3(rttfe(n ber ^ciflli^jen
Sa^t. Unb toiemoi)! ftc. aI6 nnsela^rte Stute t>on sielen
Xrtifeln nidjt ft^c guten Beri^t fljon, ^ben nrir fte
gItid)n}of)I nidjt moSen in anbera fubttfen ^Ccttfeln ge^
fd^tlid) eramittiren , obec jibtteilen, fonbtctt Ijaben bie
gcoben ^cfitel oocgenotmnen, bacauf befonbtcS i^re
neue @ecte unb .^iligfeit gegrilnbet ift JCenn fo ber
8CicI)tec fpte^n foH, ift gut, \><x^ man eigent[id|) nnb
gcihtblid) mei^, »aS i^e t>ome^mfien ^ncteftnb, mel:
i^t i^ntn nid)f mit ®e^ aufgelegt roetbtn , fonbera
baf fie im <Scunbe nnb etitfHt^ alfo ^alttn. Item, btefe
i^ce JCrtifel finb au^iiljcifi:^, bero^alben bera Wid)tec
au4) bef Iti^er bacubec ju fptec^en. 3(uc^ ^aben wic
«ei^offt, fie foHten in ben gcoben 2CttiftIn fic^ Ijabtn
mtifen laffirR. 9iun benf)en biebcei: ^cinj £caut,
Soft StuIIec unb ^anS ^eff fec auf biefenXctifeln.
SSon bec S^aufe.
1) 3n JCinbcctt fc^ ni^ @6nbc, Hvm bcbihfen fw
bec Soufc nic^c.
1) l«n«e, Jalon&u Uuta.
2) Tk ange^onic ^iijmv^^t ^ nfcf)t <Sftnbe} «bti
bann, fo ein 9tenf<l} in oecnfin^igni So^ccn miatgi ]
tn fol^ie ®4)macf)^eit, fci) ecfl ®j!inbe am 9tn/^fy%
9) SSecbammen alfo gat nnb gan; bfe Xtnbectaufe.
4) @iefagen, aQe^inbtc, aud) btt Siicf cn , Subeiif
.^eiben etc. , mecben juglet^ felig o^e 3auf ; bein
moft ®ott gefd)ai|fen ^abe, baftfe))gut.
S5on n>eltlt^em 9{eginient.
1) Gitt S^rifi f6nne nic^t £)beiJeit, g&rft ober8teg(«
fepn, bec mtt bem ®d)mttt flrafete.
2) @t)rifinifoQenfetne!Dbetfeit I)aben, bcnnbiciDi»
ner be& ffloctS.
8) Sin €^rifi foll ni^ €tbe f^m6c(hv
4) ISin (S^tlfl fbH nid)t Stgenefl ^aben, fonbcro, M
man cinc fBcilibecfd^aft ^at, ftine @utec in gemtinn
Oebcau^geben, lofe bie 3())opeI eine ©emeinf^wft
ge^olten, baoon gefi^rteben ^ef^et in bec 31pofltI 9»
fd)icf)t, unb bop foIcf)C Semeinfc^afc voan6tt}en fep.
5) Bmif^KR bec gldubigen^tfon unb ber nngUubigfi
f ann f eine Sf)e fevn. l)«um fo cin !&}tebcct&afec cti
e^elic^ SSeib ^t, bte bec 3aiebertdiifer.@ecfe ni^t
atme^en mill, unb barwibec ifl, mag bcc !83icbet«
tdufec fie vcclaffen, unb eine attbtce ne^men. ISc
finiie au^ tetn e|Klid;> ^i"» ("i t^c ^obm^ foabcnt
biefc SSei»of)miBg fe^ ;|>uceret.
2Bfc ^abm mit Sliif i^re aXeinutig «nb Oemi^
etfocfii)t, ba^ ttic gcAnblic^ unb sr»ifIi^n>ii^ten,-oi
fie btefe gemelbte Vrttfel ccnfhic^ unb im Ocunbe alf»
j)alten, unb ^nben, baf biefeS eigent(i4> anb scmi^
i^t @em&ft) ift. S)agegen ()aben »ic t^ncn bie H-
®4rip unb Unteccic^t nad) aflet 9Iot^butfC angejeigt
®ic fagen abet, man muf bie ®d)ri^ geiftltc^ wcfte'
I)ettic, unb ftnb idmmerli^ oeriraet, fc^tltcn nnb fv>
ben fefjc, fte^en doII 3om unb ^^. SBtr ^ben fw
^reunblic^ unb cfjrifHicf) gebet^ wi> Mcma^net, ftcf»S'
tenft^) lorifen laffen, follttn bo^f bte ®|>cac^e, fomtc
i^nen angejeigt I)abttt, bttracfiteH; mit bec 3eit roiiit)e
fie ®ott ecleuci)ten , fb fte frin SSwt t(Oc ft^ ne^men rab
mtt gWJ bebenfen mikrben. 3fbcc pe fagm, ^c moDtn
bei bemientgen bteiben, baS fte ®ott gele^cet ^abe.
3cf) ^be aud) ooc, no^ raettec mit i^ncn j» Tcben,
unb i^nen auf feben XrtiEcI bie natm ®ptu^t wrgof
f4)reitien, bof fie btefelbigen btfra^ttctt *).
Philippiis Melan. *)
Z) LegituT ib!d. p, 34. lenlnilja iudicDin ^ubTieiii nnJ voll-
■ogea «nfHillwoclt Bich(^BV«r*iaDiiPinli ^tJ, [ui.} 159^i
S|ua hi niiferi tt f*ii>liei, quie opinioncs^ aHM duertrc b^
Dcrunti luoiiii poena adfccli lunt.
t) UltinMe Jiltene pcrieniut.
N0.1S71.
GuiL
EPISTOLARUM LIB. VIL 158^
1006
2.Decb.
ad lo. Fridericum.
f Ez autograplio Bellaii in Tabal. Vinar. Reg. U. fol. 97.
no. 4C.
Mei^erendissimis f lUustriss.^ generosisj magni-
ficis el spectabilibus inclytae Germaniae or^
dinibus in oppido Smalkald congrega--
tiSj dominis suis semper observandis»
Reverendissimi, Illustriss., generosi, magnifici
et spectabiles domini, domini mihi semper obser-
vandi. Quum intellexisset cfaristianissimus Rex,
dominus roeus, conventum a vobis celebrari in
oppidb Smaikald de magnis et arduis rebus, et
non parum ad publicamChristianae reipublicae pa-
cem et tranquillitatem spectantibus , cuius semper
ex animo fuit studiosissimus , ad eundem me con-
ventum dimisit cum litcris ad singulos amplissimae
veslxae societatis ordines , et mandatis ad univer-
sos amplissimis, quae ut priusquam dissolvatur
conventus intelligatis magnopere interesse puto.
Itaque quum hic a Q. FP^alleio , viro clarissimo,
intdlexerim , futurum hunc vestrnm conventum
dierum duntaxat sex aut septem, significandum
▼obis advehtum meum duxi , vosqoe etiam atque
eUam obsecrandos , comitia ut in aliquot dies pro-
trahatis, dum ego et fValleius ad vos propera-
nms.
Reverendissimi, Illustriss., generosi, magni-
fici et spectabiles domini, domini mihi semper ob-
servandi, Deus opt. max. fortunas et dignitates
aingulorum etuniversorum tueatur atque etiam au-
geat. Ex Walleii aedibus in finibus Lotharingiae^
die II. decembris M. D. XXXV. Raptim.
Amplissimae ac sanctae societatis vestrae
studiosissimus et ad humillima omnia
obsequia paratissimus
Gulielmus Bellaius
Langius.
No. 1872.
6« Deob.
Mart. Luthero.
t E co4. Mebn. III. p. 94 b.
Doct. Martino Luthero.
Feliciter confecta es&^ negotia Principis cum Rege
Ferdinando speramus. Nam Franciscus in po-
strcmis literis scripsit laetiora. Scripsit eadem
Princeps ad Pbntanurn. Yidi autem Fabri syco-
phantias; sed audiam exJPra/i(;i!^o^; hodicenim
speramus adventum principis. Antonius Anglus
huc venit , sed nondum salntavi eum. lam enim
redeo ex Anabaptistarum examine* Disputavimus
de quinque articulis. Sentiunt enim nullum in
infantibus peccatum esse; non licere christianis ge-
rere magistratum, aut iosiurandum dare; affir-
mant rerum communionem; negant coniugiura
esse inter Anabaptistam et Non - Anabaptistam.
Haec crassa expuli , ut coargui possent. Bene va-
le. Salutem dices meis verbis honestissimae con-
iugi tuae, D. lonae^ D. Pomerano. lenae die
Niccdai 15S$.
lonae scribam proxime de negotio Antonii
Musae,
No. 1878. (h. t.)
Jo. Marcello.
f Ei apographo in cod. Monac 88. no. IV. p. S44b.
JDoctrina et virtute praestardi ^ JD. MarcellOf
amico suo cariss»
S« D. Etsi conscius mihi sum imbecillitatis roeae,
meque agnosco roulto verius bn^io/ia esse quam
erat Paulus, tamen, angi cnra me salutis Ecclesiae
et harum politiarum, constare opinor. Et hoc
anno non solom minantur nobis eclipses» sed
etiam jiolvnQayfioavyai variae nostromm**). Con-
iungamus ergo vota » et precemur , ut Deus aeter-
nus pater Domini nostri L G faciat , ut et hic ve- .
niens annus faustns et foelix sit Ecdesiis Christi,
et earum hospitiis, ethis nostrb Academiolis, in
quibus sonat vox omniom honestarum artium et
doctrinae coelestis. Tibi etiam et tuae domesti-
caeEccIesiae annum faustum etfoelicem opto. Pro
xenio tibi gratias ago, sednoUem tam splendidum
munus a te mitti, teque malim habere tuae oeco-
nomiae rationem. Quod vero de meis lucubra-
tionibus scribis, iudicii testimonium esse statuo;
certe res pias et necessarias volui proponere. Nec
lividomm iudicia moror, sed illud Calimachi eis
dicamus: bds/ifo/iog %Va 6 (pS-^ffog ev&a rioiro***).
*) Excidute hic qaaedam Tidentur. Frandscna est Fr. Bur-
chardy Yinariensis.
4^ Pro nosirorum emendaTit aliquis , sed inepte, asirorum,
**^ Videtur a Melanthone icripta anno 1555. lenae, ineunt
mense Decb.
64 •
EPl^TOLARUM LIB. VIL 1535.
1007
No: tS74. 6. Dech.
lo. Fridericus ad Lutfierum.
t £i TabuUr. Vioar. R«g. a foL 99. no. 42.
(3(n D. SWattin 2ut£)er.)
SotwnnS gtiebrii^ w.
Unfem @tu@ juoor. @ljtn>6tbi3er unb ()o(I)g(Ia!}tt(t,
(iebet,3Cnbd(^tiger, 9tac^bem JC^nigl. SS&rbe ju @ngeU
lanb je^o it^re S3otbf<i)aften gu un£ gefanbt, n>e(d)e aud)
Dot nenigen SAigen gu @tfuct anlommen, bie ntt futber
ju unS gen ^eimot befdjieben/ ®a^en tjolben, bic it)t
o^ne Rmeifel uon Doctot 3Cntoni o, bet numne^t eine
3eit(ang gu SBittenbetg gewell, wtnommen, unb mies
mo^( eg auf bem geflanben , bafi gebacf)te S$otf)fd)aften
ju SBSittenberg ev^liH) ^abcn anfommen unb mit @ud)
unb anbetn unfetn 2:f)eo(ogen btvii^xtev ®ac!]ett I)a(ben,
batum ^ii al!gefettigt, Unterrebe boltenfbQen; meit eS
abet nit befd)ef)en, unb fie unfer Stabt Sena, bef DrtS
biefi>c 3eit SSagifler ^^Hippii& 3Reland)t^on unb
unfere Univerfttdt iil, fo nal)en !dnnen; gu bem beben:'
len mir, ba^ folc^e Untetrebe biefer 3eit an leinem ptt
beffer unb bequemet , unb juv^rberft mei[ mir bei ber
4)anb, alS gu Sena votgenommen metben mag: fo ifl
bemnad) unfer gndbigefl ^egef)ten, jf)r moKet eucf) f6f*
berdd) erbeben unb gen 2!ena oerfftgen, unb neben SBtaQ.
Vifiiippo unb anbecn unfetn Sl^cologen obgemelbtct
Sot^ftI)aften Untercebe gemdrt^ feijn ♦). @o ^abtn
roir aucf) 33octot 3(ntoniu8 ingteic^en ju betfelben Un«
tettebe.gen Sena erforbett, t^un aud) bietbei unferm
2anb»oigt ju ®ad)fcn, ^«nfen 9Retfd)en, fc^tei-
ben, »ucf) gu folc^ t!tn\e SSagen unb ^fecbe, aud) 3c^<
tung gu ecrorbnen, bamit ibt of)ne aJccbinbctung »on
©totten (ommen m6get. 33em merbrt if)r «nfem SSrief
rooljl ju uberantmorten laffen TOtffen , unb tf)ut unS ba^
ton gu gefaDen. Datain oufn ©djneebecge 3)lcntag|
Nicolai 1595.
lOM
Proficiscitur M elanthon tn Conven-
ttim Schmalcaidicum^ unde exeunle
anno rediit lenam.)
' No. 1375.
Actacum legati» Anglicis^
Ei aulogrnpbo Fnnciici Burcfaardi in Taliul. Vin
H. fol. 99. no. 42. '
*) Lutherui non renil, led IfRali R<Jii Ancliic iininl cum
Principi Eleclore et Melanlhone ScbmalEaldidn profecli
lunt aJ con\ealuin.
(Narratio de eo , quid hgati rtgis Anglktt cum
Pbntano et Fr, Burchardo Smalcaldiae egerint,
scripta a Fr. Burchardo, ut Duci Sax. Pr.
Electori traderetur.)
^finiglic^ec SBfitbe 3U Gngtonb SBot^f^fften ^ot bera
^ectn (Sanjler unb Doct. S3rudett, unb IVlagislco
Francisco in elnem ()eimlicl)en unb fceunblic^en ®fr
f))tdd} biefc QHelnung nnb 3fcti(el ungefdf)rltcl> angl^igt,
unferm gndbigflen ^ecm fetnct Dorjuttogen.
@tfllit^, na(I)bem fte oermetEt unb gemip roi<
ren, bop i^r^err, bec^inigju ISnglanb, bcm 6000;
gelio unb ®DtteS ©ort »on .^erjem geneigt, a(f)ten fic
^v gut, bequem unb n6tf)ig, bamit JCdnigl. SQurtK
gtiiiiblii^ unb eigent(icf) beti4)tet, ber !Religion I>o(ben,
bap Don G^ur = unb i^utpen , ouci) onbern ^tdnben bn
cf)ti(ilid)en SBcrroonbtnif cine et)rli(^e unb flattfidje Sot|)*
fdjoft unb mit ber cin »ortreffIic() geleticter iKonn jii
S6nigl. Sutbe ouS [no^] englanbt abgefertigt , bnrc^
meldjen Sitn. SESurbe in bec 9{cligionfad)en genugfom
untevrid)tet, unb feinen Statlj, rooS ju reformiren unO ju
con^ituiren im ganjen .^nigreid) ben ©lauben unb dl(«
ligion belongenb, bvoui^en m5^te.
3um 71 n b e r n , baf S6n. 2Burbe ju Gngtanb nw^
ungeneigt fe? ju einem ci)cijllic^en «nb fceien Concilio,
roieroobl baffelbige biefec 3eit fdjroerlicj) ju yecI)offen,
unb roo iS^ur» unb gurften \mpl ben anbern ©innngS*
Bevroanbten aui^ olfo gefinnt mdren, rootlt fi^ Six^
Sfflfirbe ju ©ngtanb rait tbnen oergIeicl)en , ccfllid) ber
9RaIjiatt bolben, bomit biefclbige geroif , gclegen unb
jid)cr fei) ; jura onbcrn ba^ eS ein fcei unb c^cifllic^ Con-
ciliuTn fe^; jumbritten, ba^ nod) @otte5 fSort geup
t^eilt roerbe , unbtti^tnad)benCanonibiis; sumoie^
ten, ^a^ ber§)ap(l, Gorbindle, Sifcf)6ffe unbif^rKn*
^ang niiit follen Oli^tec fonbern ^oxi fe^ui jum fiinf=
ten unb legten, bap man fit^ bec Tlrtitel, bie roit fHr
d)ri(itid) , tcc^t uiib fltolid) a^ten , ju»oc aacnt^wlbeii
ueceinige unb »ecg(eid)e, unb int Concilio baoon gonj
unb got ni(f)tS abmeid)e.
SumjDrittcn, roenn einConciliuni anbetS benn
bcrmo|en, roie erjdf)!t, »orgenommen mctben foUte,
roie mon fT^ olSbann barinnen ^alten roor^c, unb rooB
ju ttjun rodte, bomit baffclbigc abgeroenbet roctben miiib'
te, bicrofil nid)tS guteS boro^S ju ^offen. Wudj baf auf
beS PopftS ollein iSc()veiben nid)t ju compariren.
Bum SJictten, bop itdn. ^iitbe ju €nglaiib
nid)t ungencigf,- fid) in baS djrifilict)e SBerbinbnif bei
Sl)ur: unb Siitpen le. einiulaffen; bod) ba^ aufCondir
liones gebcc^t, bie Sitvi. SQfirbe ef)rlici) unb annebmli^
foQte eS an Sib. SSiicbe on nict)tS etroinbcn.
1609
EPISTOLARUM LIB. VIL 1686.
iGiO
3vm Sunften^ bap bet^6ni8 t>on Snglonb bef
iijim bef(^(offen, bem V^p^ feine ©ewatt unb Prima-
tuni, n>ie manS nennet ^ in f einem SSeg mieberum ein^
5ur^mem
Zt1jl\6), baP eine ftatt(id()e S3ot^f4)aft/ n)ie ob^
gemelbt/ ju £6m SBArbe i)on G^ur^ unb Surflen unb
anbern SSenoanbten in ber !Re(igton @ac^en abgefertigt^
Don biefem aHen fid) mit &iniQl. SSurbe }u Snglanb ju
unterreben*
Pcrmlttunt haec omnia consillo IlIustriss.EIc-
ctoris Saxon.
Actum Smalcaldiac , ^\tt006) X\a6) Luciae,
anno dora. 35.
No. 1S76. (16. Dccb.)
BeUaii oratio ad lo. Frider.
*{* Ez antognipho Spalatini io Tabular. Vioar, Reg.U» fol.97.
00. 42.
Schmalcaldiae suh fintm Dtctmhr. 1585«
Capila Oraiionis Guilitlmi Btllaii Lan^
giiy oraioris Rtgis Gallorum ad Ductm lo-
hanntm Fridericum Saxoniat Eltciortm^
priifaiim»
Dixit, ubi Sereniss. Rex ipsius intellexisset, Prin-
cipem nostrum et coniunctos in causa rcligionis
hic Schmalcaldiae conventum de concordia eccle-
siae conslituenda, item de foedere habituros , ra-
tum sibi non committetidum , quin et ipse suos
huc mitteret gratulalum. In hoc ipsum misisse.
Scire enim regem ipsius esse partira qui insi-
diantur ipsorum conatibus, partim qui perniciem
moliantur. Gratulari igitur regem primo foederi,
deinde conventui. Ad haec rogem scse ultro quoque
offerre foederi, habiturumque societatem atque foe-
dus et cum univcrsis et cum singulis, praeter eam
qnam haberet iam pridem cum Germanis amici-
tiam atque benevolentiam. Expectire igitur, hanc
quoque socictatcm quam cupidissime.
lam vero petere regem suum ctiam pro con-
sanguineo ct amico suo Rcge Anglorum, ut eum
quoque suo foedere dignentur. Itemque pro eo-
riim oratoribus, in quos hic incidisset. Sed et
pro Duce Carolo Geldriae. Sc cnim fidem datu-
rum pro eo omnia fidelis et veri socii ofBcia atque
• .v. . . . .ia facturum. Praeterea regcm suum habere
et ipsum in votis, ut concilium verum cogatur et
habcatur. Idque egisse iam dudum cum Pontifice
AdrianOy cum 'Poniif. Clemenit j cum hoc etiam^
qui nunc sedeat Pont. Rom. Paulo» De loco au-
tem hactenus constitui non potuisse. Esse enim
opus loco libero, tuto et securo. Quam ob rem
summopere regem, ut et Principes et ordincs huius
societatis, non prius in Concilium consenlient, nisi
aliis quoquc prius consullis , quo tandem eo mc-
lius ecclesiae concordia inlri atquc constitui posset.
Hacc locutus reddldit Prlnclpi litcras, quas
vocant crcdentiales , tlcgis Gallorum membran^
scriptas').
Ad baec Princeps noster Elector Saxoniae sic rcspondit!
Egit gratias de gratulatlone lum foedcri tum
conventul facta. Foedus inter ipsos non esse ere-
!>■
»<
1) Sunl isUe litterae, inscriptae cbartae Permiinenae in Tabul«
Vioar. Reg. IL ibl. 97. no. 42., et qaidcm hae : ..FraDciscns,
„(iei gralia Francorum Rcx IJlmo el potenlis»imo principi,
„Io, Federico ^ Saxoniae duci, Sacri nom. Imperii electort
„etc amico et consanguineo carissimo, saluteni. Quo ani-
„mo et quo ai£ectu antea suscepimus ampleiatique sumus
a,paciricationem ecclesiae cbristianae^ in eodem etiamnuin
,,persistentes atque eius pacificalionis ^iersequendae ffrati«i
„isto nunc mittimus Guiielmum Bellaium^ Langii domi*
,,num, consiliarium cubiculariumquc nostrum intimum, cut
„nostram omnem tuper ea re cogitationem ^ sensum el sla-
„tnm aperuimus» inaiimopere eliam atque eliam Evcellen*
„tiani veslram rogantes et obtestanles, ut pro ▼irili Teitra
^una nobiscum incumbatis in tam pium sanctumque opus,
„sic(iue babeatis , nulla tos alia in re de nbbts mereri posse
,,mehuS9 quam in eo studio, quod vos in eam rem praesti-
y^teritis. Reliaua ez eodem Langio, cui tos aliis etiam in
nrebus, quas iile singulariter excellentiae yestrae nostris Ter-
«bis espositurus est, tantumdem fidei babebitis, quantum
„nobis praesentibus baberetis. Illustrissime et Excenentisti-
,mc pnncepa, amice ct contanguinee carissime, Dcus opL
,max. dignitatem vestram cl ornamenta tueatur atque etiam
,augeat« Divione, die XIX. NoTembris M. D. XXXV.
Fraocoyt.
Bayard.
Eodem loco $ei d. XX. Not. illius anni datae sunt litte-
rae Francisci ad „ReTerendisa., lllustrits. Magnificos et spe-
ctabilei Ordines Germaniae, iu oppido Scbmalcald congre-
galos,** (Tabul.Vin.Reg. U.fol.97. no.42.), in quibus legato
•uo, Beliaio^ fidem facit, ubidicitrez: uQuum el mul-
,,torum ad nos riteiis et quorundam etiam &ermone perla-
„tum sil , vos proximo Decembri mense convenluros auper
„ineundo vel firmando inter vos foedere, cum ad propriani
„?estrae Germaniaci tum ad communein imperii cbnstiani
„tuitionem el tranquillitatem : milteremus autem istuc ad
„vos Guiieimum Beiiaium — raliones una Tobiscum initu-
„t*uni de sarcienda et constituenda ecclesiaslicae rcipublicae
„concordia, visum esl nobis, et boc in mandatis e$$e adii-
„ciendum^ ul qnae Tetus inlernos, ▼estram dico et galli-
„cam gentem , interctdit aniicitia , quantum eain ego esse
„cupiam sacrosanctam el stabilem , qui sjt noster r rga vos
„animuS| quae voluntas, quam amica scilicet , quamoene-
„Tola, quam conslans, eodcm vestro in conventu verbis
„nostris declararel , at^ue eandem etiam velerem amicitiam
„vobiscum una peculiariter foederatis , (quibus illi condttiO->
„nibus exposuiinus) coniirmaret denuo, atque in tabulas (si
;,res ita poscere videatur) ul referrel: cui vos legato et ora-
lori noslro tanturodem fidei babeatis velim, quanlinn no-
bis ipsis, si rem Tobiscura una tractaremus^ baberetis.*'
»
tOil
EPISTOLARUM LIB. VIL 1656.
cUnn ob alia, nisi pro puro Dei verbo et sana fidei
doctrina conservanda atque propaganda. Augu-
stinis oratoribus commendaturum, quoad eius fieri
posset. De tota hac causa conferendum cum reli- ,
quis, ubi regis mandata convenlui vicissim expo-
suerit«
Ibi snbiecit orator GaUiens:
Rogavit mittendos qui sub fide publica regis
proficiscerentur in Galllam ad regem, qui cnm
eius Regia Maiestate coram colloquerentur de ra-
tionibus ineundae atque constituendae pacis et
concordiae ecclesiarum. Elsi enim rex ipsius ar-
ticulos accepisset ^) , habentes aliquid eiusmodi,
tamen Regiae Maiestati non esse adhuc satisfa-
ctum. Ergo mittendos esse vel in Galliam erudi-
tos aliquos vel illuc ad nostros, qui his de rebus
colloquerentur»
£t ut concilium nullum coiret, interim ta-
men constituendum locum , ubi utrorumque eru-
diti convenientes de his rebus agerent atque tra-
ctarent. Et ut liceret sibi cum Principe eorum et
reliquorum principum et ordinum creditis, quos
hic haberent , de certis rebus coUoqui*
Fecit et Ducis Geldriae mentionem veritus
fortasse principem eius oblitum*
Hie Frinceps cnraTit siibiiGieiidum:
Dubium summum sibi esse^ an Duj^ Geldriae
sciret et instructus esset, quid huius foederis, quid
societatis esset. Huc enim tantum, ut prius com-
memoralum esset, spectare societatem hanc Evan-
gelicorum, ut verbum Dei et doctrina fidei sana et
incolumis nobis et nostris coniunctis sic maneat,
ut per eos etiam ad reliquos, Deo autore, ad ipsius
gloriam et salutem publicam promanare possit«
Caeterum et de hoc et dc mittendis eruditis et ha-
bendo colloquio cum eruditis responsurum univer-
sim auditis eius quae haberet a regia dignitate
Gallorum mandatis,
His auditis orator Gallicus abiturus egit gra-
tias principi pro officio audientiae, repetens ut
« • • • • esset nt dominica proxime futura, quae quarta
cst Adventus Domini, si principibus et ordinibus
huius foederis liceret, audiretur. Interim enim
sese praeparaturum.
Id quod princeps noster Elector pro sua be-
nignitate et dementia se reliquis significaturum pol-
licitus diraisit oratorem.
Nd. 1577.
lOif
ig.Decb.
Bellaii ad Principes oratio.
SecretanoiD It-
in Actifl TaboL
f) a BftUallione uido 1584. in GalliaiD miMOf.
f & autographo Spalatini manu scripta (qni
ciaie Yidetnr in actifl cam leffato Galfico)
rinar. Reg* H. foU 97« ao. vL
Schmaicaldiae 15Sd.
Capita orationis yHhelmi Sellaii Orato-
ris Regis Gallorum ad Conventum Smalcaldien-
sem j Dominica quarta Adventus Homini.
liegationis meae causas et testlmontum lUostriss.
et Excellentiss. Principes ex christisouss. Regis li-
teris habebitis.
Causas autem doas^^mnino, 4jiias'^ fidelajsc
et breviter exponam; primo christianiss. Regem
purgaturus; cupere enim Regem omnia saa con-
sitia et facta ipsis probari ; <]|einde gratulaturi ipas
conventum hunc et propositum eormn tam ergs
religionem quaQi de tuenda dignitate ipsorunu
Ad primum venienti duo invidiae capita esse
ab ipso repellenda in regem suum detorta« Doo
enim esse quibus Regem in invidiam adductom
adversarii cupiant.
Primo clainitare , adversarios regem animad-
vertere in Germanos ob religionem, et ita tanla
condemnatione reprehendere doctrinam nostram.
Qui autem ideo raptos ad snpplicium putent, toto
quod dicitor coelo errare* Communi enim coosi-
Uo ad suppUcium raptos nonnuUos, at qni seditio-
nem excitatre voloerint apud plebem« An non po^
niendos eios modi censeant? • Scire enim se ea et
humanitate et dementia praeditos, ut aediUoso-
rum, agrestium et Anabapdstarum insaniam sta-
tuerent puniendam. An non deceat etiam regem
eadem uti contra meritos severitate? JNescire eoim
nisi gestantem ubi calcens premat* Cogitandom
potius principibus personam severi ad tempos regi
susUnendam fiiisse. Verum ut maturius promis-
sum non sit • • • • • • tem t^e potuisse. Ab omnibos
etiam causas sciri non expedire, sed ne silM qoi-
dem ipsi , cor facta sint omnia«
Alterum invidiae capot es»e^ inventos esst^
qui admonerent Prindpes et ordines Imperii sibi
cavendiun a legaUonibus exterorum regum et prin-
dpum , ut aUud agentibus et aUud significanUbos.
Quamvis enim gaUicam nationcm nominatim 000
dixerint, sic tamen notatos ut digito signatos dice-
res GaUos. Caesarem enim InvicUasimum suis
Uteris et lUustrium ore nomine suo abusos [esni^
1018
EPISTOLARUM LIB. VU. 1656.
1014
ernentltae legationis tttulo. Haec autem omnia et
principes et ordines pro sua prudentia intelligere
et prospicere posse. Nisi autem brevius dicendum
ipsi esset, eomm amenliam esse ostensurum , qui
in Germania regnum constituere et servitutem in-
ducere molirentur. £sse enim vete servitutera eo
propellere ut cogaris repudiare, quos velis conci-
liatos, et conciliare quos cupias submotos. Unum
hoe breve adducturum, nuUius vires et opes esse
tantas, ut dititius sine amicitia consistere possit*
Legationibus itaque ut ali veteres amicilias, ita
novas allici. In nnllum vero minus quam Gallo-
nun regem convenire, ut amicitiam panim sancte
babeaL Neminem enim im^uam pro Germanis
alacriorem et promptiorem se obtulisse in discri-
men quam regem Gallorum. Nullos quam Ger-
nianos cum Gallis et GaUos cura Gecmanis fuisse
coniunctiores.
Itaqoe cum inteUigat rex ia eomm concordia
et virium confirmatorum et magnum esse futurum
momentiim, regem vehenienter conturbatuni, quo-
ties viderit aliquid inter ipsos dissensionis csse
subottum: ideoque nibil habuisse perpetuo prius,
luhil antiquius, quara ut sic dissidentes de reU-
gjone reconciliaret.
Regem videre, remorari conciliura caput de
loco Goocilii, ubi sententiam libere dicere liceaL
Id quod praecipuum sit, Kegemigitur, veritnm
ex . dissimilitudine ceremoniarum dissensionem
quoque animorum et bellum intestinum nascitu-
ram, misisse suos ad ipsos.
Secundam legatioois suae parlem hanc esse.
Quum rex inteUexisset , eos omnes vias dissensio-
nis interclusuros, statuisse ipsis studium soum
poIUccri. Fromittere igitur regem, si in ipsorura
societatem suscipiatur, assumptum fidelem sociura
et amicnm futurum. £t fore , ut quos diversitas
opioionum seiunxerlt, simiHtudo doctrlnae con-
iuDgat. Kegem enim habituros et socium fidissi-
mam et autorem *} in omnibus vigilantissimum.
lam vero Paulum III. Pontificem Rom, sacpe
regi poUicitnm, se mnlta temporibas, malta paci
publicae datunun. Regem quoque polliceri , se
nanqnam ipsorum ntilitati atque necessitati defu-
tnnun, sive ad ipsnm mittaatur sive ab ipso ad
nostros his de rebus coUocutari mittantur selecti
aiiqiioti Intertm hortari regemj nt qnam inie-
nnt societatem sancte colant, memores, haec prae-
■ i» boc Tocabnto.
sidia esse pacis externae. Nam qni.singulosado-'
riri nitantur, universis parsuros. Et nC rex eam'
suam voluntatem testatam faciat, palam profiteri,
nuUius qui huius societatis sit adversarius consilia
ant conatus sese adiuturum. Modo parem ipse
etiam ab ipsis in se prospectare possit propensam
voluntatem, Rogare etiam regem GaUorum ve-
hementer, ut hanc societatem Hceat consanguineo
quoque Ipsius, Regi Anglorum, impetrare. Venim
cnra ipsius oratores hic repererit, eam ipsls provin-
ciam relinquere.
lam vero eos Rcgi Gallontm rem gratissi-
mam facturos, si Ducem Carolam Geldriorum,
sunra socium et confoederatum, et Ipsum in eam
societatera adsciscant. Si enim hoc fecerint, regem
GaUoram habitnros amlcissimum.
No^ 1378. SODeofc.
Actio Bellaii cum Pontano.
QuM legatui Fnneifci , Rc);» Gallii*, Bellaini in coa*«iilii
FroteitHiliuRi , qui fuit Scbmalluldiaa exeuDle anno 1585,
egerit cum Duce Siiooiie Electore el Coedersti* princlpi-
fcus, ei fere Dnui 5p>bt!ous Jilerii maDdnil, «uiui leri-
5lk nuDc lunt in Tabulir. Vinar, BeB. H. fol. 97. (■ccuB-
utn SeckendorBum fol. 99.) no. 4!. Ibi eliam babelur
hoc Spalalint iCTiptnin de eolloqnio, quod fuit BtlUio
eum Panlino, ouodque SeckendorfHii iam liiilDriae Lu-
iherkDijmi (lib. 9. lecl. IS. p. lOS iq.) instruit, (Idem »
vertioae oprrii Seckendorliani eetmanio, «uctore Frickio
, fiola,Walcbiu( ioMsnil operibiui Lnlheri T.XVII.p.S?!!.}
„Quid Regis Gallorum Oralor Guilielmus
Bellaius, Langaei dominuSy cum JD. Pon-
iano Canceliario £iect. Sax. el reliquis , /eria
secunda post Domin. IV. Adveni. \i. e. a. £0,
DecembrA Smalkaldlae sub dilucuiutA egerit.
M.D. XKXV." (In.criptio SpiOotiiii.)
Primum de primatu Romanl Fontificls sive Papae
sentire regem GaUorum nobbcum, lure tantttm
bumano, non dlvino cum habere, regem vero An-
glorum ne humano quidem enm') Ipsi tribtier»,
Hactenus enira hocRomanuraPontificem conatuni
perpetuo, ut poneret ct eiiceret quos veUet reges
regnla: sicut etiam nunc contra regem Anglonim
moliatur, quamlibet deprecante rege GaUororo,
deprecantibus etiam et dlssuadentibus Cardinati-
bns ipsis, quamvis neqne Romanom Ponlificem,
neque suos omnes metnentem.
Secundot sententlam nostram de sacramenle
Eucharistiae regi placere, ipsins autem iheologis
1) $«ck. I
1015
EPISTOLARUM LIB. VII. 1655.
1016
non item, ut qoi transsubstantiationem velint mo-
dis omnifafus servatam. Regem igitur quaerere
certa» ut habeat quod sequatur; csse enim solum»
qui in regno suo imperet.
Tertio de Missis, (in hunc articulum orator
regis etiam traxit orationem , invocationem et in-
tercessionem Sanctorum)^) magnam esse alterca-
tionem. Hic igitur regcm sicsentire: condonan-
dum esse a nostris aliquid , imo nostris suam Mis-
sam esse permittendam , deinde modum adhiben-
dum : neque plures quotidie in parochialibus tem-
plis, quam tres, habendas: unam eamque primam
horis antelucanis pro operariis et ministeriis, reli-
quas vero duas pro aliis. Regem etiam esse in eo,
ut putet, orationes et legendas multas, utineptas
et impias, abrogandas, aut saltem emendandas:
multa enim esse in his absurda, multa ridicula, ut
deCarolo Magno, ordinanda igitur et redigenda
in priorem formam. Regem enim dixisse, se ha-
bere orarium ante multos annos scriptum, in quibus
de intercessione Sanctorum nullaprorsus sit mentio.
Sic audivisse, Bessarionem aliquando dixisse, sibi
muho plusfacere negotii noi^os, quam veteres di-
vos» Regem igitur de invocatione et oratione no-
biscum sentire; et tamen arbitrari, posse sic in
oratione Sanctorum mentionem fieri, ut, si merao-
ria fiat Petri, Pauli etc. naufragantium, oremus
et credamus, nos quoque periculo et discrimine
liberandos: pro memoria, non pro intercessione*
QuarlOj regem quoque probare nostram de
imaginibus divorum sententiam, ita ut plebs do-
ceatur, non adorandas esse, ^ed utpromemoria
habere possint
Quinlo, de meritis Sanctorum theologos Gal-
licos scntentiam suam raordims retinere; dicere
enim, sic mereri, ut pro nobis exaudiantur. Tan-
timiHhoc annitendum, ut rex veritatem intelligat.
SexlOy Regi etiam nostram de libero arbitrio
sententiam placere. Nam, quamvis primo theo-
logis displicuisset, inspectis tamen locis Philippi
communibus y et eos quoque in hanc .nostram
iniisse sententiam.
SeptimOy depurgatorio sententiam suam theo-
logos pertinacissime tueri, ut ex quopendeantMis-
sae, indulgentiae, legata ad pias causas, nundina-
tiones Missarum, et breviter omnia. Videre enim
eos, alioqui sibi toUi omnes occasiones acquiren-
di opes, honores et omnia. £os igitur, quanquam
S) Uncis inclusa margini adicriptit Spalatinus ,
datis et acceptis aliquot mensibus , regi responsam
nullum dedisse, quamvis pollicitos, ex Scripturis
se pui^atorium probaturos. Tandem argente
rege dixisse, hosti non conferenda arma. Adhaec,
si quicquam scripto responderent , nostros ea con-
futaturos* Itaque Oratori comrnodnm videri, ut
aliquis nostrum de purgatorio scribat regi ofFe-
rendum*
OctavOj de bonis operibu; theologos vehe-
menter tenere suam sententiam, nempe bona opera
esse necessaria; Oratorem" vero respondisse, nos
quoque dicere necessaria , non tamen ita, ut per
ea vel iustificemur vel salvemur. Subiecit hic
Orator: fidei et haereticae pravitatis inquisitorem
melius sentire quam theologos; fateri enim, se
ex lectibne locorum communium [[Melanthonis]
hoc assecutum, ut Augustinum et Ambrosium
melius quam antea intelligat. De fide quoque in-
quisitorem fidei recte sentire. Credere igitur,
hac in parte concordiam fieri posse.
Nono , de votis monastlcis dixit, sperare re-
gem, hoc ise impetraturum a Pontifice Kpmano,
ut pueri inidentur docendi, sed ne ante annum
trigesimum vel quadragesimura ad vota monastica
cogantur, sed ut liberum sit ipsis deserere, si ne-
cessitas tulerit, monasteria, et uxores ducere. Id
enim regi videri esse ex re non solum Ecclesiae sed
etiam politiae , ut sint viri idonei , qui minisle-
riis et functionibus admoveantur. Probare igi-
tur regem, non monasteria destrui, sed ne ad
vota adigantur: nam paullatim esse ad concor-
diam veniendum, sicut etiam cauda equina non
statim et commode tota evelli possit. Ergo mo-
nasteria sic instituenda, ut sedes postea sint stn-
diorum, ut sint illic eruditi, qui iuventntem do-
ceant et qui ab ipsis discant. Caeterum utile et
necessarium t^s^ , ut modus adhibeatur. Sperare
autem regem, hoc se a Pontifice Romano impe-
traturum , ut etiam Romanus Pontifex sic sentiat.
Decimo , dixit Orator , a theologis Gallids
coniugium sacerdotale non probari, sed regi hoc
medium placere , ut nostris coniugibus sac^rdoti-
bus coniugium eorum relinquatur, reliqui autein
et futuri in coelibatu maneant: qui autera duxe-
rint uxores, ut abstineant ministerio sacro ct pa-
storali cura. Quod enim nostri de Abbatis Pla-
phnulii sententia producant, huc non perlinere
thcologorum iudicio ; eos enim affirmare, hoc di-
I cere concilium de his, qui ante sacerdotium dn-
lOlt
EPISTOLARUM LIB VIL 158«.
!t618
xerint tnores; millos enim lititpiain mTentos^ qni
doxerint ctoin^es in sacevdotio.
UndecimOf de utraque specie, ait Orator,
hoe regem apud Clementem Romanum Pontificem
diligenter egisse, et spem ipsi .esse, fore, ut hoc
a Romano Pontifice iropetret, ut sanciat, et sta-
tuat, utrun(^'que cuique secundum conscientiae
suae modum esse liberum, sive alteram tantuni
siye ntramque speciem accipiendL Porro regem
quoque affirmare , se ex valde senibus et gran-
daevis audivisse, ante annos centum et viginti
Oalios etiam Laicos utraque specie Eucharistiae
tisos , sed per fistulam , et in sacello seu privato,
non in aede ppblica; sic etiam hodieque reges
Gallomm communicar^ sub utraque specie. Re-
gem itaque Gallorum aliquid obiicientem theolo-
gis, coactum audire, ipsis regibus hoc licere , sed
non etiam Laicis. De regibus enim et ad reges
dictum esse: i^os esiis gens sancta^ regale sacer--
dotium.
Praeterea expeditis prioribus arliculis ad^
itcit eliam Oraior sequentes , nobis iam abituris»
Clementem , Pontificem Romanum , dedisse
provinciam Cardinali Hispano S. Crucis emen-
dandi orarium^ sic et de hymnb id praestitisse,
ut pro impiis et ineptis bymnis posuerit Psalmos.
Verum Cardinalera Hispanum eo nomine damna-
tum a Gallicis tfaeologis* Adeo enim summum
sibi vendicare magistratum Sorbonicos Theologos,
ut non solum nos pro haereticis, ut vocant, sed
etiam Cardinales, Papam quoque ipsumy con-
demnare non dubitent«
Pixit etiam Orator Grallicus, Ibcum de iusti-
ficatione , ut a nostris tractetur , probare regem.
Porro quum haec res ampla sit et sancta, re*
gem boc conari, lit fiat concordla ecclesiae* Ita-
que Oratorem aliquando egisse hoc nomine cum
Docibus Bavariae; verum eos multo morosiores
Sorbonicis etiam theologis inventos, quamvis nu-
per sic fractos, xxiBohdccursius meliorem respon-
&i6netn daturos poUiceatur. Meliora etiam pro-
mittere IHlugium de suq principe^ Duce Georgio^
et de Archiepiscopo Moguntino.
Praeterea gratissimnm regi futurum, si duo
vel tres ex nostris eruditis in Galliam mitterentur
ail ijpsum, coram eo his de rebus coIlocuturi«
Regem enim adhibiturum coUoquio eruditorum
et Sorbonicos morosissimos , et qui nobiscum sen-
tiant, ad eruendam veritatem evangeUcam.
DIiibAVTH. QpxR» VoL. n.
Caeterum de Ibco pro habendo conciUd t^
gem sic sentire: non consentiendum a .nostris
Princrpibus et ordinibus, nisi consultis ipsisre-
gibus Gallorum et AngIorum« Idem vicissim
ipsos quoque regcs facturos. Adhaec non esse
consultum, etiamsi omnino opus sit conciUo, ut
nunc habeatur: si enim nunc fiat, futurum, ut
melior et sanior pars a maiore vincdtur et oppri-
matur, Olim quoque a Pontifice Romano regcm
Gallorum et regem Navarrae regnis privatos, quod
sensissent, non solum a Romano Pontifice, sed
etiam ab Imperatore et regibus concilium tss^ in-
dicendum. Hodicque tantum faoc nomine occu-
pari a Caesare regnum Navarrae, quod olim sic
privatum Rex Ferdinandus Hi^paniarum regem
Nayarrae eo regno excussisset
In summa , regem optime animatum es%^ ad
hanc causam, atque placere sibi locum concilii
securum et tutum , ubi tuto cuivis liceret senten-
tiam dicere. Adhaec rcgem arbitfari , valde pro-
futurum , si Principes et Ordines UteHs orent ex
hoc conventu regem Gallorum pro exulibus no-
miiie religionis-, ut eos restituat, ne quid fraudi
sit, quod quisque senserit, dixerit, egerit.
No. 1879.
21* becb.
Ptincipes Protest. ad Vergeriuin.
^ Respontum Prineipum ProtesUntium Schmalkaldiae ei*
eunte anno 1535. congregatorum ad Paulum Vergeriua^
Leffatum Pontificium, eiusque episto|am, quam supra (£
1. Decb. h. a.) dedimus. concepit PhUippus MelcuUhom.
Habetur in Actis Tabul. Vinar. Regist H. fol. 97. no« 42.
hoc scriptum et latine et germanice. Latine scriptum
tMse sponte intelligitur, et versio germanica videtur facta
esse in gratiam Principis Electoris. Germanicum testoai
ez bts Actis descripsit et edidit Aurifaber in opp. Lutb.
£isleb. T« II. p. 857 b, • idemque legitur in opp. Lutb* Al-
tenb. VL p. 506., Lipsiens. XXL p. 137. et Halens. XVL
£.2510. et apud Hortlederum lib. L cap. 20. p. 8S. -*
atine vero hoc scriptum nunc primum prodiit ez apo^
grapho in Actis Vinar. manu dntifauissima , cuiua serir
plura est satis bona. quodque Seckendorfius noii Tidit.
(Gf. ei. Jiist. Lutb. III. p. 99.)
Responsum com^entus Smalcaldiensis ad Pdn^
tificiumOralorem Paulum Kergerium.
S. D. Exposuit nobis Dnx Saxoniae Elector,
cognatus amicus et dominus noster ea, quae in
urbe Praga cum in ipsum casu in itinere incidis-
ses de concilio indicendo significasti. Exhibuit
etiam illius tnae orationis capita tua manu signata,
in quibus ostendis, Rom. Pontificem poUiceri
65
1019
EPISTOLARUM LIB. VIL 15S5.
1020
synodam, sed placere ei locum concilii habendi
in Italiai et commemoras de ordine et forma co-
gnitionis nullam nunc mcntionem faciendam e^e,
eamque rem totam r^vocas ad auctoritatem solius
Rom. Pontificis*
Elsi autem nonnulli, qui in hoc conventu
fuerant, mandata non habuerunt de synodo pro-
pterea quod admoneri antea de tua legatione non
potuissent, tamen nos infra scripti duximus tibi
esse respondendum ; et quanquam opus erat nobis
uberiore responsione, quia ita denuncias cpnci-
lium, ut simul significes quaedam, de quibus iure
queri possuraus et nostro et universae Ecdesiae
nomine, tamen, quoniam petivisti, ut primo
quoque temporc tibi responsum mitteremus, bre-
viter et plane tibi exponemus nostram sententiam.
Saepe autem voluntatem nostram de concilio
antea declaravimus in convcntibus imperialibus,
et in responsionc quam ante biennium dedimus
certis ') oratoribus ea de re mlssis. Nam nos pro-
pter communem ecciesiae salutem et emendatio-
nem omnibus votis expetimus generalem piam
christianam et liberam synodum, qualem ab In-
victissimo Imperatore nos et caeteri principes et
ordines in imperio flagitaviraus, quod eiusraodi
synodo opus esse oranes iudicarent« Nec dubita-
mus, quin omnes boni viri apud omnes gentes
ex animo talem synodum optent, quae tandem
incipiat ecclesiae morbis medicinam faccre. Nam
bonivlri magno cum dolore vident, diu iam in-
iusta crudelitate multis in locis opprimi veram do-
ctrinam et ecclesiae utilem, confirmari irapios ab-
usus, indignissirae lacerari membra Christi. At-
que haec saevitia non solum indigna est iis^), qui
gubemare ecclesiam debent , sed etiam pariet in-
finitam^) dissipationem et vastitatem ecciesiarura,
si non cohercebitur pietate et auctoritate synodi.
Quare, si ullo unquam terapore in ecclesia opus
fuit synodo, nunc raaxime opus est, cura et vcte-
res abusus eraendationcra flagitant, et in praescnr-
tia crudelltas iniusta cohercenda est, et prospl-
clendum ad posteritatcra salutl et tranqulllltati
ecclesiae veris et honestis rationibus.
Non igltur defuturl suraus corarauni utilitati,
sed polilceraur, nos summa voluntate affuturos
1) -TexU germ. brn ^aircrlic^cfi unb ^apftiiditn ^Drotorcn.
t) Text germ. mendoie: ge^^ort gani nic^t bcnienl0fn»
B) Germ. eine en)ise.
esse in synodo libera et pia , quali opus esse iolies
iara in conventlbus imperii indioatum . est; £t
oramus Deura , ut ciusmodi synodus^ pia et. pro-
futura ad Christi gloriam et ecciesiae salutem ha-
bcatun
Quod vero ad locum attinet, de quo expo*
suisti Mantuam placere Rom. Pontifici, confidi-
mus , Invictlss. Imperatorem non discessurum esse
ab iis dellberatlonibus conventuum imperii, in
quibus iam antcja ludlcatum est, exjpedire,^ ut in
Germanla habeatur synodus^ et speranius Invi-
ctlss« Imperatbrem cleraenter perfecturum tsse , ut
id fiat, queraadniodum spem' nobis ostendit
Quod enlm apud Ducem Saxoniae Electorem com-
memorasti de periculis inGermania, et disputastl,
non posse libere decerni, exUtimamus, hanc
ipsara ob causam praecipue loctim lu Germania
expetitum esse, ut rite et ordine cognosci CQiitro-
versiae ct libere decemi possent, nec factione ali-
qua aut cognltio impediretur, aut in decernmdo
boni viri deterrerentur, quo mlnus quod sentirent
de rebus maxlmis pronunclarent. In Germania
autem quid potest esse periculi,' u^bi nunclmpe-
ratori oranes prlncipes oranes civitates ac respubll-
cae fidellter et constanter obedlunt? £t sunt In
civltatibus iusta et moderat^ iraperia, et ia defcn-
dendis hospitibus surama est intcgritas. Ad haec
oratio tua securltatem a Rom. Pontifice promittit
usitatam tantura , et quara auctoritate sua Pontifex
praestare potest* Haec quo animo accipi debeant,
superiorum synodorum exerapla commonent.
Deinde opus est eccleslae llbera synodo*),
et ad talem nos provocavlmus. At oratio tua ne-
gat, raentionera faciendam esse de ordine et forma
cognitionis, earaque rera totam revocat ad arbi-
trlum Rom« Pontificis. Id non est Itberam syno-
dum proralttere* Ante blennium promittebatar
synodus, sed cum certis artlculis insidiose addi^
tis; nunc lilud idem quod est praecipunm, vide-
Ilcet de Ilbertate synodi, hoc est de ordlne et
modo cognltlonis, tnra insidiose dlssimulaturj tnm
In voluntatem Hora. Pontificis confertur. Addi-
distl enim in orationc tua ius indicendae et ha-
bcndac synodl totuni pertlnere ad Rom* Pontl-
ficem.
Cum autem tot praeiudiclis causam iiostrani
Rora, Pontlfex toties iraprobaverit, palam est ad-
4) G«r;n. ein dcroein, frei (SonciCiam.
lOtl
EPISTOLARUM LIB. VU. 1585.
fm i
l(tt£
Tersarios. Porro neqne libera synodus neqne le*
gitima erit , si, adversariis permittetur cognitio • et
indicinm , eamque ob causam fla^tata et promissa
est libera synodus , hoc est, in qua communi iu-
diciolmperatoris, Regum, Potentatuum, Princi-
pum ac Statunm dcligantur ex omnibus ordinibus
homines idoiiei non partiales ad cognosceodas et
diiudicandas has controversias iuxta verbum Dei*
Primum enim synodi debent esse iudicia non tan-
tnnkPoiitificum sed etiam reliquae ecclesiae, sicnt
et sacrae lit^r&e et vetera ecclesiastica exempia db-
cent, quae testantur, pios principes') interfuisse
cognitioni in synodis. Estque impudentia et ty-
rannis Rom. Pontificis auctoritatem in iudiciis
dogmatum religionis anteferre auctoritati univer-
sae ecclefiae. Quale valere in synodis auctoritas
Regum^ Principum, Pbtentaluum, ac Statuum^)
debet, praesertim in causis fidei , cum accusantur
Pontificum vitia et errores, videlicet impii cultus,
prava dogroata cum evangelio pugnantia»
Hae causae praecipue communes sunt , et ad
nntversam ecclesiam pertinent. Et in his provi-
dere debent Reges ac Principes, nt legitima fiat
rognitio , sicut et plerique alii episcopi propter er-
cores saepe iudiciis ecclesiamm suamm et non-
nuUi Rom. Pontifices auctoritate imperatorum et
ecdesiae damnati sunt. Constat autem, hoc tem-
pore motas esse controversias de rebus maximis, de
opinionibus, cultibus impiis, quos Rom. Ponti-
fex non solum sententiis sed etiam accrbissimis
edictis defendit. Exercetur pontificia auctorltate
mira cmdelitas in eos , qui non probant illos ab-
nsus. Ideo' satis apparet , Rom. Pontificem par- •
tialem et adversarium esse, et in hoc casu opus
esse auctoritate ecclesiae, Imperatoris, R^^m,
et caeterorum Principum ac Statuum ad guber-
nandam cognitionem.
Nos igitur, ut antea petivimns, ita nunc
quoque petimus, ut generalis et pia^) et libera
9ynodos.habeatnr, hocest in qua deligantur ex
omnibus ordinibus homines idonei, non partiales,
qui gravissimas controversias iuxta verbum Dei
diiudicent. Qnid potest aeqniuS peti? Et haec
forraa cognitionis consentanea est evangelio et ec-
5) Germ. addit : unb anbtc tf)vhaxt 8eutr.
6) Germ. text. addit : auc^ frommet, (^tiftnd^et uub
fftrbatct SXenfc^en, unb follen tiic9ti0f (eute |ut
fBet^b't txtoH^Ut metben*
7) generalis ei pia noa habet text. germ.
clesiasticis exemplis. Quod si hac legitiraa via
non tyrannica intellexerimus rem agendam esse,
non defuturi sumus nostro officio, ac speranm4,
fore, in tali cognitione ut veritas patefiat, gloria
Christi illustretur, et tranquillitas ecclesiae resti-
tuatur. Sed si non habebitur libera") synodus,
hic testatum volumus, nos et leghima petere et ea,
quae in comraune expediant universae ecclesiae,
ct quae non obscnre omncs boni viri apud omnes
gentes optant et flagitant. Sed providendum ex-
istlmamus, ne, si controversiae non cognoscan-
tur rite et ordine luxta verbum Dei , maior in ec-
clesia dissipatio^ maiores motus oriantnr. Nos
quidem non sumns defuturi communi utilitati,
tranquillitati et concordiae. Et, ut doctrinam,
quae ad gloriam Dei pertinet, abiicere non possu-
mus, (Christus enim inquit, Qui confitebitur me
coram hominibus, confitebor et ego eum coram
patre meo Coelesti) : ita in caeteris rebus ea aequi-
tate uti sexAper decrevimus, ut intelligi possit,
nos concordiae publicae maxime cupidos esse«
{iaec tibi ad orationem tuam et nostra cansa
et propter communem ecclesiae utilitatem neces-
sario duximus esse respondehda. Bene vale.
Datum Smalcaldiae sub nostris Dncis Electo.
ris Saxoniae etc. , Francisci Ducis Lnnebnrgensig
et Brunsvicensis , Philippi Landgrai?ii Hessia
annulis signatoriis^, die mensis DecembrisSl.
anho domini M.D.XXXy. '
Dei gratla lohannes Fridericus , Dux Saxoniae
sacri Rom» Imperii Archimarschalus et prin-
ceps Elector etc*
Franciscus Diuc Bmnsvicensis et Luneburgensls.
Philippus Landgravius Hessiac etc« una cum
caeteris principibus comitibus , baronibus et
civitatibus in hac responsione coniunctis.
No. 1S80.
22. De€b.
Responsum BeUaio datum.
£dituin est hoc responsum in Melanth. Consil. latin. P. I.
p. 214 tmi{. a Pesaio. Apognphon «ed Talde mendosuai
habetur lo cod. Basil. 89. p. 112. ,1 u)ii adscripta l^gantur :
y^FrarmseuM rinaHentis duit, 22. Decb. 1585.^ — & Actis
inTabular. Vinar.Reg. H. fol. 97. no. 42, inteiligitnry Ble^
8) genn. cin scmeiti ftft Sonctt.
9) Verba: tub notiris Dueis etc. non legontur in Tersione
germ. *
65 ♦
1015
EPiPTQtARUM HB. VIL Ifiad,
tm
feBtbontm |ioe responium conscripsUsej ct Franciscmn
urdiardiim lllod publice recitasst. Habetur enim ibi
1) autograpboB Met.f i. e. prima buius responst delinea-
tio, ii\ qua multa MeL, ut solebat, iterum deleyit et
emendarit. h) dpograjpbon a sciriba faclum, in quo quae-
dam sva:maou autaYit tt quaedam addidit Barcbardus*
— Dedimus bic teztum accurate descriptum ex autocra-
pho, cui tamen inseruimus ea, qUae Burcbardus addidit,
qtiaeque signis ^ — ** nolaTiBius. Dedit baec additamtnta
ftiam Pei^elius, sed, ut facile inteiiigitur, ex alio nuto,
et ighoravit, ea non a Meh eue profecta. —
15S5.
Responsio publict data in Conventu Smalcal"
diae Oratori Gallico (Guil. Bellaio)*)
Oenerose et magnifice domine. lUustrissirni prin«
cipes et reliqui ordines confoederati in. causa reli-
gionb iusserunt me ad orationem vestram liaec
respondere, ac principio petunt, ut moram con-
donetis caeteris ipsorura negotiis.
Quod autem Potentissimus Rex Franciae roi-
sit ad ipsos Magnificentiam vestram cum virtute
florentcm tum praestantem dignitate, et maxima-
rum rerum curam se suscipere significat, grata est
eis voluntas Potentissimi Regb erga ipsos, et pro-
bant studium erga religionem christianam, di-
gnissimum tanto priJQcipe*
£rat autem in orationis vestrae principio
purgatio, in qua commeinoiastis, .quibus de causia
suppiiciuin in Galliis sumptttm sit de quibusdamy
qui existimantnr propter religionem rapti ad sup-
plicia , et cxposuislis eos longe alia sensisse, quam
nostri sentiunt, ac praeterea conspiratione qua-
dam seditiose rem egisse. Etsl autem de suppli-
ciis illis sparsi sunt varii rumores, tamen Illu-
strissimi Principes et foederati reliqui non sumunt
sibi iudicium de potentissimi Regis consiiio* Nam
et ipsi sentiunt, vi cohercendos t$&t fanaticos spi-
ritus, qui impia dogmata serunt, aut qui seditio-
nes excitaht, et vi invadunt alios. Postquam
enim motae sunt controversiae de religione , prae-
bet publica discordla, ut fit, locum etlam inter-
dum Tnalls. Sed quoniam dlssimilitudb magna
est eorum, qui dissentlunt ab usltatis oplnionibiis,
orant Illustris^iml Principes et reliqui foederatl,
ne potentissimus Rex morem gerat indoctocum
quorundam crlidelitA(i> qni sine-discrimlne in bo-
nos et malos saeviunt, sed pjarcat iis, qui veteres
abilsus recte reprehendunt, el amplecluntitf pu-
ram Evangelli doctrinam, quam et ipsi. in comi-
I 11
^ Inscriptio manu Spalatlni adKripta.
tiis. Augustanis confessi sufit« CoasHt enim ine»
psisse in ecclesiam impias opiniones'^ qoae babenl
opus emendatione, quas tamen indocti et mali
mordlcus tenent propteravaritiam et ambitionem^
Quare cum acerbissimls odiis persequantur pios
recte sentientes» student eos opprijmere circum*
ventos falsls crlminibus,' et variis artificiis Rc^imi
anlmos incendunt atque armant adversus eos.
Cum autem praecipue summos Reges deceat cura
omandae gloriae dei, repurgandae ecciesiae, et
prohibendae inlustae saevitiae, maxime orant Ur
lustrissimi Prlncipes et foederati reliqui, ut po*
tentissimus Rex annitatur, .ut veiris modis ecde-^
siae Christi consulat, et gloriam dei omet, et In-
iustam saevltiam prohlbeat, quod cnm faciet, io*
dicabunt Illustrlssimi Princlpes et reliqui foede*
rati , erga Ipsos etiam m^ius ^ffectura e%st poten-
tissimum Regem, cmus amlcitiam prae^dip esse
ipsis et ecclesiae Christi optant.
Rellqua pars orationis de veteri utriusque na*
tlonls coniunctlone ac necessitudixie ^ac mutuis^
^officiis Serenissimi Regis Galliae*) et Princi^
j^pum Germaniae^\ fuit iucundissima Itlustrissirois
Principibus et foederatis. Agunt itaque gratias
potentissimoRegl, quod ^ hanc necessitudinem
conservaturum esse ostendlt, ac vicissim poUicen"*
tur, se omnibqs officiis eam velle toeri.
„£/ quod magnificentia vestra Serenissi-
y^mum^) Regem excusai^it^) de quihasdam insi-
^mulationibus ^ quibus ab adversariis sua Re^
ngia Dignitas^) grai^areturj Illustrissimi Prin^
ncipes et Foederati facile^) habenl excusatam
.^Reg. Dignitatem,j et oplanty ui Deus optUnus
^^mdximus cum concoraiam et amicitiam inter
>> omnes christianos principes piam et sinceram
^praestet ^), tum j-etiam'' libertatem Principum it
nPbtentatuum'') Germaniae^ ipsornm ^anguine
rypartam:pro sua bonit^te conser^eit.'^'^*)
Cafetern, quae. dicta sunt de disMnsionlbns
In religione, haberent opus long^oratione; sed
1) Pez» mendose tt mullis.
*) Vtz. Gailiarum,
2) Pez. polehtissimttm,
8) Pez. purgavit,
4) Pez. Regiae suae dignitatis immerito,
5) grav* —^/aeiie] Pez. tantumi grav,, de usfa^iU*
6) prineip^s.'^ praestet ^ non Babet Pei*
7) et Potent, absunt ap. Pex. ^ '
**) llic totus locus non Frai^sisciy ni SpaUdiiU mmsk ^dicri*
ptus esL
iOtf
EPI5T0I/ARUM OEiIB. YII. 1695;
lOM
lUastriisiroi Principea et Foede^ati spetmt^ por
tentissimtim Regem pio sua excellenti sapientia
satis intelligere, qnod iniusta adversarioram pei^
tinacia har«im discordiamm causa sit. Debebant
enim cedere verbo dei.
Deinde ut posset restitui concordiai» saepe
iam petiyerunt foederati , ut haec doctrina , cjuam
adversarli obstinatis anirois damnant, legitime in
libera et pia synodo ex verbo Dei diiudicaretur.
Sed arobitio atque avaritia turo Pontificum tum
aliorum hactenUs prohibuit, quo minus pia et li-
bera synodus haberi potuerit* Pontifex C/^m^/l5
miserat articulos de conciiio^ quibus palam osten-
debat, se libersim synodum non posse ferre. Nunc
Pontifex Paulus^ etsi proroittit synodum, tamen
sig^ificat, de forma cognitionis non esse hunc
agetidum, et decrevit, eam in Italia habere. Sa-
tis atitem intetligi poEest, nihil nisi insidias ^^9ty
et hoc agi, ut per speciem synddi vera doctrina
opprimafur.
Curo autem praesertiro in causis fidei non ad
soluro Pontificem Romaiium pertineat- indicere
synodum, et habere suo arbitpio, sed consensus
etiam requirafur tlegum et Principum, magno-
pere orant lliustrissimi Principes, ut potentissi-
mus Rex Franciac pro sua auctoritate contendat,
ne loco iniquo et periculoso, ne violenta synodus
habeatur, sed ut res maximae, ad salutem et
tranquiilitafem ecclesiae pertinentes, libere et le-
^time cognoscantur, et ex verbo Dei diiudicen-
tur. lllud ^ erit christianissimi Re^is officium,^
quo praeclare de universa ecclesia et de tota po-
steicit^te xner^i ppterit» .Xalem sy^odup^ A^opper
flagitamnt Illustriss* Principei et foederati, et
ostenderunt , se non def uturps esse comm^Yii uti-
litati ecclesiae , concordiae et tranquiiiitati; quare
satis idtelligi potest, adver^riprum pertifftficiaro
caosam essc publicae disGordiae«
Quod autero potentissirous Rex t^ranciae of-
fert soaro operam ad ' restituendam concordiam,
collaudant Ulustriss. Prjncipes et Fpederati volun-
tatem potentissimi r^gis«. . J^ qiio.niam m^tip -fa-
cta est, consultum videri,. ut aut mittahtur eru-
diti homincs in Galliam, c^m^uibqs de doctriijf^
et de modo concordiae dejiheretuf , aut ut con-
ventus indicatnr in Germania, in quem ex Gallja
mittantur eam ad rem viri docti : hac' tanta de re
hoc iusserunt responderi. Haec deliberatio gra-
vissima est, ideoqae non potoit esae subita» Mec
habeBt roandata nimcii') foeder^torum^hac tanta
de le ilisperata. Quare ita decretum est, ut de
hac legatione vestra singuli donoinos sups reddant
certiores cum domuro redierint, et ad Illusfriss.'
Principes suas deiiberationes perscribant, quo
dieinde comrounes literas ad pofentissimum Regem
Franciae daturi sunt, quas ad Magnificentiam ve-
straro mitti curabunf. Nihil enim opf^tius acci-
.dere potest nostris hominibus®)^ quam ut latis-
sime propagetur pia doctrina ct multarum gen-
tium concordia veris et honestis rafionibus ita
cpnsfituatur, ne obruatur vera doctrina, aut ca-
ligo aliqua rebus necessariis , quas extare oportet,
inducafur praetextu aliquo. Nam consensus na-
tionum praecipue spectare debet ad illustrandam
gloriaro dei, (ut Psalmus inquit: in conveniendo
reges et populos in unum, ut serviant domino; et
quidem adroonet reges, ut huius consensus et stu-
dii duces et autores sint) ^^).
Postremo quod pofentissimus rex iussit di^,
se nemini contra Illusfrissimos Principes et reli^
quos foederafos in causa religionis ^^auxilium aul
opem ullam laturum '' ") , id gratissimum est 11«
lustriss. Principibus et foederatis, qui quidem vi-
cissim sua officia omnia deferunt potenfissiroo Regi
Franciae, et poUicentur, se neroini opilulaturos
^ssit contra eum in iis rebus , quae non pertinent
ad ^lnpiciissimum Imperatorem ac' Roroan. Im-»
perumu
Serenissimi Regis Angliae legatis responder
mnt Ulusfriss. Principes, cui efiaro officia sua de-
tttleruiit „ Etsi autem nullo officii genere sua
ijSponte Serenissimo Regi Angliae^ ui cognaio^
namico^^) ei domino suo observando e/") chr
n meniissimo defuturi sunt , tamen hac commenr
t, daiipne poteniissimi Megis Franciae ad illam
nipsorum^*) benevoleniiamj amiciliamj obsenr
iyifdnt^am^^) et obsequium magnus accedii Citr
nmuiusX'\
B)r Nuneii delcTit •Francisdus «t margiai adscripsit 'oraiortk
- . ;it eliam babel Pes.
; fi)) Francia^ui prQ,^Mirii hotp^ud» pofuils prfacipihuM tifof'^
deraiis^ ut etiam habet Pea.
10) Verba nnbis finclusa, Pmnciscus deletit.
14} 'Haep, quite Mel. addere oblltut crat, adscn|>sit Wttm^
cjscus.
12) amieo non babet Pez.
1$) ob^ervando ei non babet Pez*
14) Pez* ad iUorum,
15) amieii* observani,^ non babet Pei*
Cum IllQStri Principe Giro/o, Duce Greltrensi,
intercedunt Illustrissimis Principibus affinitates et
alia vincula amicitiae, quam libenter tuebuntur
in omnibus rebus, quas salvo officio praestare
possunt.
Haec ad orationem tuam iussus sum Magni-
ficentiae tuae respondere, et rogo, ut Magnifi-
centiatua, quod ad meam personam attinet, ora-
tionem meam boni consulat*
LIB. Vn. 15«6.
1028
No. 1981.
24. Decbu
loach. Camerario.
Epbt. ad Camenr* p. 256 iq.
Viro optimo loachimo Camerario JBam-'
bergensi amico suo ^ummo^
S« D. Has litteras dedi nuncio urbis Eslingia-'
cae in com^entu Smalcaldiensi^ eoque scripsi bre-
vius, quia verebar, ut satis diligenter redderen-
tur. Tuam longiusculam epistolam accepi, in
qua hoc fuit iucundiss. quod significas convalescere
fatrem, quod faciat Christus: audieram enim an-
tea de illo casu, simul iUud etiam gandeo, quod
erigis animum caelestibus consolationibus: scis
scriptum esse : luxta est Dominus his qui tribu-
lato sunt corde : sed de tua valetudine valde sum
splicitus*
Miratus sum acumen illorum, qui suspican-
tur Luiherum offendi dedicatione Anglicana pro-
pter numerum Sacramentorum , ut vocant. £go
vero nondum animadverti Lutherum alieniore
esse animo, nec ego quicquam immoderate feci
aiit scripsi, cur desiderari meum officium possit,
nec velim sciens autor ^ss^ scandalir Totum il-
lud genus suspicionum nascitur, ut ego quidem
ratiocinor , apud indoctos et iniinicos litteris no-
stris, haec apertius coram.
De altera quaestione*) et ipsa coram agam.
ne ego quidem xcuyoto/i(S, sed quam multa mi-
sceant homines indocti in iila disputatione, lon-
gum esset enumerare. In locis meis etiam sicubi
videor haberc (fevziQag q^QoyriSas, vides me hoc
agere, ut rebus obscuris et intricatis aliquid ad-
dam lucis, ISam tu ne malles obsecro me augere
tag d^cvQoXoyiag , SgjpBg atwltxot rira ^ nlatOH
vi^orra; cum summas rerum videas me retinere.
Neque tamen valde recuso, etiam si qua pbga
mihi accipienda aliquando erit, habeo enim r»-
tionem mei cbnsiiii. £t meministi illud Sopho^
clis tui: eXxoi yo/jU^eig xz^/ia Tr[y av&adiav «I-
vai Ti, xov vov x^Q^S t odx oQ&iSg tpQweig. Sed
haec omnia, Deo yolente, brevi coram.
Fuerunt hic Anglorum et Gallorum legati.
Gallus molitur diaXXa^yfp^ dogmatum , quam ipsa
etiara accipiat G^Ilia. Angli ostendunt se genus
doctrinae purioris nostrorum exemplo recepturos
esse. Fuit hic Petrus Suqvenius^ qui in his la-
boribus aliquam mihi levationera molestiamm aU
tuht: TOt^ iiia/e Joi^o^ etiam fuit Suroma erga me
comitas, et videntur ol aQxoi^eg ojuovoovrreg
plane cqncordare, Dei beneficio, quod utinam sit
perpetuum. Mitto tibi litteras Anglo cuidam in-
scriptas, quas, si illeapudvos est, reddi eicu-
res , teqUe etiam atque etiam rogo, horteris illuin,
ut quam primum resppndeat, easque litteras roihi
mitti cures. Mori*) casu afficior, nec me ne-
gotiis illis admiscebo. In dedicatione nondum
illa audieramus,. et ego amico cuidam volui con-
sulere. Bene vale, IX. Calend. lanua. Smalcal-
diae, Anno XXXVL ' •
Philippus.
No.1882.
(24. Decb.)
^ d< coena dom.
■ ■
Oraiio legatorum . AngUae.
f Ez anto^pbo Spalatini. qai acta cam leoito ABglico
peraeripait, in Tabalar. Vinar. Reg. H. fol. 99. no. 42. —
Seckendor&uf in kist. LulJi* UL p. 111. de ^ac oratioae
liihil babet, sed 'commemorat , legatos Regia Angliae, ti-
delicet Eduwndum F^humy episcopnm Uerfordiensem, ct
Nicolanm Heyth^ Archidiaconumi qaibna Barnttmsnt
ionxisset) mense Oecb. b. a. adTenisse* Argnmentom
buius orationis oommemorat Slctdanus io commenlar.
p. 263 sq.
Smalcaldiae subfinem Decembris 1535.
Capita orationis Episcopi Herevordensis Oralo-
ris Anglici ad totum Cons^entum Smalcal-
diensem»
Regis Anglorum orator, D. Eduardus^ Episco-
pusHervordensis, inCuriam Smalcaldiae adductus
Cacta dicendi potestate haec dixiu
*) TboB. Mori Canceilarii Angk C W.
1Q29
EPIlSTOLARUM Lia VIL 1585.
108Q
Se et collegas a Serenitsimo D. Henrico VI IL
Regi Aogliae et Franciae, Hiberpiae domino, De-
fensore fidei et snpremo snb Chrislo in terris
Anglicanae ecclesiae capite , missos ad ipsos tum
Principes ct Proceres, tum Ordines foederis evan-
gelici in causa ut omnium maxima , ita ad salu-
tem suramopere necessaria; nempe in causa pacis
publicae iet concordiae, non humanae, qtiae fluxa
et incerta sit, sed einsmodi, quae verbo Pei et
veritati sit consentanea. Itaque ipsi maxime ne-
cessarium fore ut ea fide, studio et diligentia mu-
nus suum praestaret, ut nihil in ipso desiderari
possit.
Ut igitur et ordine et quam posset brevissime
Regis sui mandata commemoraret, primo eos
omnes sui regis nomine quam amantissime salu-
tare/
Deinde exposuit, se in mandatis habere a
rege suo commemorandi Principibus et ordinibus^
quod praeter arctam et veterem sanguinis necessi-
tudinem, quae regi Anglorum cum ipso Electore
Saxoniae intcrcederet , accedere etiam amicitiam,
hoc etiam nomine auctiorem nuper factam, quod
incredibili amore et stndio in religionem accensus
tantopere pro tuenda religione laboraret, una cum
reliquis et Principibus et Ordjnibus huius focderis
evangelici, omnibus summopere sudantibus, ut
puraDei cognitio quam latissime propagetur atquc
proferatur.
Neque etiam regem suum moveri variis con-
viciis et contumeliis, quibus eorum nomen fanta
et dignitas ab adversariis proscindatur, laceretur
et flagelletur; eosque a rege suo non sccus haberi
quam pro evangelicis viris, et qui niliil se, ut con-
fessoribus Evangelii, indignum sint designaturi
atque commissuri* Imo vero sibi persuasissimum
habere, summam daturos operam, ut Dei gloria
verbo eius latius producetur atque divulgetur.
Quod si nnquam ulla occasio extet, hanc causam
provehendi, nihil vel operae vel studii regem
omissurum.
Essc autcm regem ipsomm sic afTcctum, te-
stari palam abrogationem improbonim et abusunm
et crrorum in suo regno Angliae* Et quod summo
totius rcgni Angliae consensu episcopi Romani ut
potcstatem et iurisdictionem ita venias vel potius
Nenias prorsns antiquarit , aboleverit, sustulerit;
quemadmodum etiam ipse IUnstrissimns Dux Sa-
xoniae Elector et reliqui in causa religionis con-
iuncti fecissent. £t quia rexAngliae et ipsi hac
\ii re similes esseht, eam similitudinem volunta-
tum et animorum incredibiles amoris ignicnlos ia
rege erga eos accendisse.
Qiiam ob rem ipsorum regem summopere
petere, ut sic pergerent, ut modis omnibus lau-
dem aporis et studii tum iustitiae tum religionis
et verbi Dei conservarent* £t nt omnia eo con-
vertant, nt in doctrina christiana inter ipsos con-
veniret. Hoc enim unum et firmum et solidum
verae certae et duraturae pacis et concordiae con-
stitnendae esse. Neque enim regem clam ejsse,
quantum^incommodorum, quantum motnum et
tumultuum extanta varietate, diversitate et dissi-
militudine doctrinae ct opinione (opinionum) na-
tum esset. Sicut etiam miseri Anabaptistae ep
amentiae rapti esscnt, ut peculiarem sectam in ec-
clesia invcherent.
Polliceri quidem Rom. Pontificem concilium
ct synodum. Ceterum ubi habenda sit synodus^
primo omnium certam et veram pacem publicam
atque concordiam esse constituendam. Alioqui
enim non unum genus malomm ct incommodo-
rum esse metuendum nobis; quamvis id ipsum
nostris eruditis non vertat crimini aut vitio , tan-
q\iam eiusmodi impiarum sectarum auctoribus.
Nunquam enim tam puram, tam sanctam fuisse
ecclesiam , quin in ea intcrdum dissensiones inci-
derint. Ita etiam dissidium natum ut inter Pe-.
tmm et Paulum et Bamabam*
Itaque de tali pace atque concordia cogitan-
dum, conandum et connitendum, quae verbo Dei
respondeat.
At vero Pontificem Rom. iam pridem hoc
agerc, ut eiusmodi pax impediatur, et ut ea non
sanciatur atque perficiatur. Regem enim ipsoram,
spiritu Sancto commonitum, sibi certo persua*
dere, talem pacem christianam nulla unquam ra-
tione nunquam sanciri posse, durante Ro.Pon-
tificis rcgno, imo potius regno babylonico et ty-
rannide. Pontificem igiturRoroanum, imo vero
antichristum videntem neque animadvertentem,
hoc sequi hoc moliri regem Angliae, ut abrogaret
in regno suo papisticam tyrannidem una cum
omnibus iropiis eius abusibus, tantopcrc ofl^en-
sum, imo tanto accensum, tanto raptum furore,
ut cum iure et lege non posset id assequi, conatns
sit technis, dolis, iropudentissimis mcndaciis re-
geminvadere, ct apud reliquos regcs et principes
in invidiam adducere.
mi
SPlSTOLAHtM LIB. VIL iSSlk
lA»
£t quamins Rom» PonHrex hoc eolniB in «ai-
tno haberet, nieditaretaT, cogitaret, ut •oam tfnn-
nidera, avaritiara, ambitionem iDcoroparabilem
tuerelur, hoc tamen interim moliri et homam
aangoinis sitientissimam , nt reges et prihcipea ar-
mia commilteTet.
Haec etiam omnia regem >uum uba ideo cu-
rasse commemoTanda apud ipsos, quod romanum
Pontificem metueret; Regis euim ipsorum -^res et
opes sic £rmatas esse, ut neque Ro. Pontificeni,
neque Ponti^cios et qui cum Ho. Pontifice senti-
rent omnes et universos timeat, ne si coniunctis
quidam viribus opibus et armis «um omnes inva-
dant: sed ntElector Saxaniae et ceteri eius con-
iuncti ex hac causa et proposito Rom. Pont. cona-
tus, technae, fraudes et inudiae contra regem An-
gliae intelllgerentur*). Potissimum autem ex hoc,
quod Rom. Pontifex tantopere simulet, hoc serio
se velle, conariatqne agere,-ut Synodus habeatur,
cum tamen certo Hom. Pontificis sentehtia et mens
. secos habeat , et lopge aliud meditetur quam ver-
bis poUiceatur.
Quamvis enim Hex Angliae sic sentiat, mo-
dis omnibus concilium pium esse necessarium et
salutare, et habendam eiusmodi synodum, quae
libera et christiana sit, et in qua ex auctoritate
verbi divini cognosca'ntuT atque iudicentur con-
troversiac, nihil tamen miserius, infelicius, cala-
mitosius esse, quam si concilium eo ceciderit, ut
ia eo nihil nisi quod ad stabiliendam Rom. Pon-
tii^ amhitionem faciat.
Quapropter regem Angliae summopere pe-
tere, ut Principes, Ordines et eorum coniuncti
sibi sic prospidant, ne prius in concilium con-
sentiant, quam pax et concordia doctrinae chri-
stianae sit constituta, iaita atqne firmata. Id
enim convenire Principibuset ordinibuB, id regi
maxime in votis esse, ut modis omnibos verus
Dei cultus constituatuT , et nt vera, certa et sta-
bilis pax atque concordia constituator.
Hanc esse snmmam suae lejgatioais. Nnnc
hoc se Togare, ut alias meliore otio et occasione
«ndiant ipsos. Nam de his rebus cnmulalius,
datA facultate ipsis, dicturos. Inlerim poUiceri
T^m quam sanctissime, se non defnturum piis
ipsorum conatibns, et actuTum qnae '\-ere'Evan-
gelico principe sint digna, neqne solum opes et
dignitatem saam ipria, Md atadimn, >ed se ipsnin,
sed Dei spiritom} qai utTosqnd conglutinet, de-
fette, et sincerlBsimam, candidiuimam , poten-
tissimam, amiciasimam amidtiam.
Jiesponsum ad legatoa AngUcos,
f Ex Ablit in TabnUr. ViDir. Beg. B. rol. 99. ao. tt. —
Arltcoli iegalii Begii An^lue Iradili babcntur ibi daplici
fomia tcripii , aileri , cur SpalatiDUj lua maDu inscriatil:
„XniL ArlicuU 15S5. " ^
et in (]ua multa mniu turo 5{nlalini Inin rttaan Fnncitd
Burcfairdi.innt cmendati et adfcripta; — altcrs, Tideli-
cet idem icriptnm , iam a icriba deicriptum, nbi etian
adicriptnm Mt re*poiiniia a legatij Anclicii ad bw propo.
■ilioaei dalnm. qaod vid. infra d. IZ. Mart, ]n6. —
Commemorat ba* propoiilioDu Sleidanus io comucDt
p. S86.
Petilio lUuslrissimoram Principum, JD. /o.
Friderici EUctoris Saxoniae elc. et Z>. Phi-
iippi Lahdgravii Hassiae eic. ad Sereniss*
Regem Angliae elc. data Reverendiss. Epi-
scopo Hereforden, etD. Archivo \Archi-
diacono\ dJj, doctori Antonio, legatis St-
reniss, Regiae Dignitatis, Smalkaldiae ipso die
Naiivilaiis Christi anno domini M.D. XXXFJ,
[*. e. 15S5.]
(I) Q*^*^ serenissimus Rcx promoveat Evange-
lium Cbristi, et sinceram fidei doctrinam ad'
eum videlicet modum, quo principes et statos
confoedeTati eam in Comitib Augustanis con-
fessi, et inxta Apologiam editam tutati sont,
nisi foTtasse quaedam iaterim ex iis commooi
dicti Serenissimi R^s et ipsornm Principum
consensn ex verbo Dei merilo corrigenda ant
mutanda videbnntur.
(II) Ilem, quod Sereniss. Hex dictam Evangelii
doctrinam et ccremonias Evangelio conformes
una cum Principibus et Statibus confoederatis
in futuro concilio generali, si pium, catholicom,
liberum et vere christianum faerit,- tueator et
defendat.
(III) Item qnod neque Sereniat, Hex absqne ex-
presso consensu dictommPriacipnm et Sta.
' tuom confoederatocum, neque dicti Prindpes
aut Statns coilfoederati absqoe expresso con-
seasu dicd Sereniss. Regis conMntiant , vel as-
«entiant in aliquem indictionem geneialis con-
EPISTOLARUM LIB. VII. 1585.
lOM
cilu,- quem Ponttfes Komaniis, modemus ant
futurus, aut aliua qnispiam qaaciinque antori-
tate practensa faclt aut fncict, sed nec in locum
aliquem faturi Concilii, antinipsum etiam
Concilium consenLiant, verum liaec omnia mu-
tuo ipsorum Regis etPrincipnm consilio ct con-
sensu gerantur et fiant; proviso tamen, quod
si cerlo instisque argumentis et ralionibus con-
stitcrit, tflle christianum libcrum ct generale
Concilium indictum esse, quale foederati in re-
sponsione ad oxatorem Rom. Pontificis Petrum
Paulum f^ergerium fl»gitant, quod tale Con-
cilium non sit tecusandum.
(IV) Item si contingat j quod non consentientibus
dicto Screniss. Rege et Principibus.ac Statibus
confoederatis super loco Concilii aut ipsa etiam
indiclione, Rom. tamen Episcopns, ac alii
Principes cnm eo in ea causa coniuncti vohie-
rint nihilo minus procedere ad Concilii seu po-
tius conciliabuli celebrationem , et quidem in
loco, super quo non consenserint dicti Sere-
niss. Rex, Principes et Status confoederati,
quod tunc et in eo casu tam dictns Sereniss.
Rex, quam dictl Illustr. Princlpes et Status
cottfoederati primum pro viribus curabuut, et
efBcient, ut hulusmodi iodictio omnino impe-
diatnr et evacuetur, nullumque prorsus sortia-
tut effectum.
(X) Belnde, quod protestationes suas publlcas et
solennes facient, ac similiter a suo clero fieri
procurabunt, quibus et fidel suae sinceritatem
testabuntur, et ab huiusmodi convocatione et
indictione prorsus et omnino se dissentire, ne-
que Illlus concilii, si quod inde conciLium de
facto sequatur, decretis aut constitutionlbus,
se velle allcgari, aut lisdem quovis modo pa-
rere ant obedlre in futurum.
(VI) Ad haec quod non parebunt nnquam ant obe-
dient, aut a suis parerl aut obedirl sinent, aut
permittent nllis decretis, mandatis, seu sen-
tentiis, bullis, literis, aut brevibus, quo ab
huiasmodl ConcILio sic indicto et ceLcbrato, aut
etiam ipsius Episcopi Romanl aut aLterius cu-
iuscunque potestatia nomine procedent aut
emanabunt, sed qnod scripta omnia huius-
modi pariter et decreta ac bullas et brevia pro
nuUis, irritis, inanibus et inefBcacibus habe-
bunt et reputabunt, proque hulusmodi haberi
et reputari del>ere declarabunt, et a snls deni-
!t]EI,AITH. Or». VOL. II.
que Episcopis et Concionatoribos populo ad
omue scandalam removendum declarari procn*
rabunt realiter et cum eflFectu.
(VII) Item quod Ser. Rcx quemadmodam et in
iloclrlna christiana et eius eonfesslone associatos
est, per gratiam Dei princlpibus et stattlms
confoederalis, Iti etiam dignetur honorificls
conditionibus foederi etiam ipsomm associari,
ita, quod dicli foederis sua Sereniss. Maiestas
obtineat locum et nomcn defensoris et prote-
clotis,
(VIII) Item, quod nec dictus Ser. Rex nec dicti
Itl. Principes aut Status confoederati nnqnam in
posterum «gnoscent tuebuntur aut defendent,
quod primatus sive Monarchia ilLa Rom. Epi-
scopo hodic obtineat , aut unquam obtlnuerit de
iure divino, sed nec in iUam senteutiam un-
quam consenlient, et-etiam concedent, qnod
utile sit, aut etiam expediat reipublicae chri-
stlanae, ot Rom. Episcopus caeteris omnibus-
episcopis praesit, aut uLlam omnino iurisdictio- '
nem in dlctorum Regls et Principnm regnis,
dominiis aut ditionlbus quovis modo exerceat in
fulurum.
(IX) Item, si contiugat, quod hellum aut aliqua
aLia contentio sive ob causam reLigionis, sive
eliam extra hanc causam, ob aliam quamcun-
que causam, rem aut materiam, a quocanque
Ptincipe, statu aut populo moveatur aut infe-
ratur contra dictum Sereniss.Regem, eius re-
g|ia, duminia aut subditos, aut etlam contra
dictos Illustriss. Principes aut Status confoede-
TSktai, quod neutra partlum praedictarum feret
auxilia, praesidia aut suppetias cnntra aLteram
partem, sed nec consilio aut favore, directe
aut indirecte, palam aut occnlte, Principi aut
popiilo sic invadenti aut inferenti bellum ad-
eruot aut aderit.
(X) Item, quodS.Rex dignetur ad luitionem foe-
deris et causae ILLIus honestlsslmac et sanctbsi-
mae conferre, ac apud hos illustriss. prlncipes,
praestitis caulionibus, ut infra additur, depo-
nere summamCentum milllumCoronarum, qua
peconla Liceblt uti confoederalis, nbl opus fue-
rit in causa defensionis, pro parte dlmidiata.
Reliquam vero partem dimidiam sumant foe-
derati de ea pecania, quam ipai ad eandem
summam contulerunt ac deposuerant.
66
10S5
EPISTOLARUM LIB. VIL 1585.
10S6
(XI) Quod si aiitein opus fuerit diutuma defen-^
sione propter contiuuationem belli seu invasio-
nis adversariorum , hoc casu, cuip principes et
foederati obligati sint non tantum ad ulteriorem
coUationem pecuniae, verum etiam ad mutuam
" defensionem, ciim corporibus et omnibus fa-
cultatibus et bonis suis , Sereniss. Rex non gra-
velur in hoc casu, urgente necessitate, etiam
aroplius conferre, videlicet alia ducenta mi]lia
Coronarum. Qua tamen pecunia pro parte di-
midia una cum sua pccunia foederati utantur*
Et si contingat, citius finiri bellum, tunc quod
reliquum fuerit, bona fide reservetur, et finito
tempore confoederationis Ser* Regi restituatur.
(XII) Quod si Ser. Rex facere voluerit, poUicen-
tur Principes, sese cum suis coniunctis suffi-
cientibus cautionibus assecuraturos non sokim,
quod huiusmodi pecuniam non convertent in
alium usum , quam ad defensionem faederis et
causam religionis una cum sua pecunia, quam
ipsi in tali confoederatione conferunt, verum
etiam quod integre et fideiiter eklem Ser.^egi
eandem summam, quae vel ubi non fuerit opus
defensione vel post defensionem reliqna erit,
pcrsolvent et restituent casu,~ quo non fuerit in
eum usum coUocata*
(XIV) Item, cumReverendiss. legatiSeveniss.Re-
gis sint ad tempus in Germania permansuri , et
cum viris doctis, in sacris literis de quibusdam
articulis coilocuturi, precantur Priacipes, ut
quam primum animum et.sententiam Sereniss.
Regis sui de praedictis in foedere conditionibus,
loco et statu ineondis, sdscitentur et inquirant,
et, cum de iis certiores facti fuerint, nobis,
Electori Saxoniae et Landgravio Hassiae signi-
ficent. Quod simul atque fecerint, mittent
Prindpes su6 et Statuuni confoederatorum no-
mme statim Legatos ad Sereniss. Regem , et in-
ter eos unum excellenter doctum, non solom ut
cum Sereniss. Regia Maiestate diligenter super
articulis christianae doctrinae conferant , et de
cererooniis aliisque in ecdesia mulandis, sta-
tuendis et ordinandis fideliter deJiberent, ve-
rum etiam de omnibus iis articulis, de quibus
diximus, cum Sereniss. Regia dignitate noraine
foederatorum conveniant et concludant.
Edwardus Herefordens.
Nicolaua Heytfa.
Antontus Bams.
2o* %tkbn6) 6^urfutjl*
Vf)\l\p& & ju ^ffetu
10$7
COERIGEKDA IH VOL. tL
Pag. lin.
9 8 ab iof. scribe : FJisUdii
12 11 ab inf. «cribe: cmriMS.
17 5 ab tnf. addei td. de ITette.
(Sic etiam p. ^. lin. 1. ab inf.)
18 7 pro se scribe seu
•» 9 ab inf. pro : n Sneg* maoifesto **
scribe ; hahenl rnanifestel Sae*
gass. : tamen articmoe habent
manifesto.
19 19 pro tum scrib. tamen
SO 15 ab inf. scrib. inspexerit
— 24 ab inf. pro^. scribe: SM» (?)
24 2 ab inf. pro m. scrib. //?•
— • 5 ante m. addet Bononiae
27 4 ante n){t, adde: mi<
53 17 pro Mct scrib.Jbiittet
S5 27 pro DeUfidi scr. Uavidis
— 28 pro i/em 1. Idem
— 89 pro ^&fvc I. fcf^iet
86 88 pro inteiiiga 1. inielUget
41 1 pro /i/nitf 1. sitimus
— 15 pro Lutiurorum 1. Liutheriorum
— 85 pro witnf^te I. n)inf(6f
44 2 ab inf. pro MetOtt 1. piCDOt
46 7 «cribe: fle''
48 2 pro d, 8. scribe : <!. 5.
54 1 pro Codex I. Coetest.
57 2 ante erfennen eicidit: ^a
60 1 pro iiio scrib. iOa (Sic recte
est in Select. epp. y itlo eoim
male babet lib. 1. epp.)
— 4 pro quantum scrib. quarum
64 1 post ^farretunb adde: 9)tebi$
get
— 82 pro2(enberundenI. TCenbetuttd
70 12 ab inf. pro teurtaubt 1. gcttt^
Uubt
71 10 ab inf. pro nomini 1. nomine
74 12 post soti adde : detur
78 12 pro &f)m I. ® 0 1) n e
— 26 pro fefl 1. fafl
— 81 profetnt 1. ^eint
82 28 pro ae scrib. et
88 4 ab inf. pro ba$ scribe: be^
— 18 pro 20 scribe : 24*
84 26 pro aU scr. b a 6
87 10 ab inf. pro 58. scribe: 88.
88 8 ab inf. scr. attdeteit
89 20 projDa^scr. flBit tetne^men,
baf
— 27 pro anfii^tt scr. ottfo^et
90 7 pro 58. scribe; 88.
91 13 pro (Softni^ scr. 6 o ft n i |
— 6 ab i nf. pro |)offan> scp. 9 o f f 0 O
93 9 ab iof. pro €$pt(id|)C scr. G (^ » 0 $
(ie ^
95 1 dele ; 17} , idque transpooe post
fc^utbio lin.^2.
96 24 pro /9. SQ. s^rib^ p. 89. \
^ 29 procinfiiMcn scr. eiiiifii^r^»
104 8 ab inf. pro lunhis I. tunii
— 10 pro Lutherum 1. Luthe»
ranos
106 , !» pro S^« «cribe : 59.
— ' 88 pro bereft scr. j^eteit
— 40 postS^^eit, add^: be6 .
111 18 pro (atte scr. ( o (t c
— 21 pdst fet^en adde; n.ic^t'
112 4 ' propafrli. ptarti • • *
114 5 ab inf. pro Item I. Idem
Pac. lio*
]
rji
119
121
123
124
1S5
lir
1S9
190
138
136
139
142
148
145
153
154
155
156
157
158
159
160
162
164
166^
166
169
15 ser. p,pro ep. (Item p, 140. /. 30.
p. 145. i.i8.p. 178. L 30. p. 197.
/. 8. p. 229. L 29. p. 258. /. 25.)
7 post res iuiiie est (es epp. sel.)
etenim lib. I. eicidil.)
21 pro Spiritms scr. Spiritu S.
7 pro taffen — scribe: laffen;
18 pro feine (Ujutf. scr. feinet
(Sftutf.
26 pro nut scr. mit
I pro eivitite scr. eiviliter
21 scribe : fratrAas
4 post 6ttobet adde : in Miscellao.
20 post a>2ittn>0(t^ adde: na(^ SRits
t09
18 dele «erben
4 pro aflbcreit scr. oSgeteit, et
sic aliquoties.
18 pro SBcfcbpetb scr. bef(6n>ett
18 pro aonsitio scr. eoncitio
9' pro ben scr. benit
10 pro bemfeiben scr. bemfelbi»
dcn
I I pro : doben, bem tcribe : ( 0 1 b e tt,
ben
16 scribei Sttungen, 3n>iefpa(tett
23 pro lUter scr. tibro
82 pro bed scr. bet
18 post Miseell. adde : II.
4 pro bebenft scr. bebottft
6 pro bcf(6u(ben — scr. bef^^nt*
bcn;
9 pro et^obenen scr. e^tboten
8 ab inf. pro: «/" scr. +r/"
14 ante : jSx actis adde : •i*
23 pro Baptistae scribe: ■f-Bapti-
stae"
1 ab inf. pro Coel. scribe: Cod.
BdUf.
22 pro a nostris scribe: •}- a no»
stris**
23 post senatm adde : etiam .
31 pro false scr. salse
8 ab inf. pro Cod. scr. Coei.
2 ab inf. pro 28. scribe: 25.
10 pro /7«r scribe : fper"
24 pro 271. scr. 72U
4 ab inf. scribe : euihartatoriis
15 pro tum scr. tuum
18 pro etc. scribe : f ete, "
27 transponc: 12) ante: et
28 scribe : f patrem "
29 scribe : f lUis **
2 ab inf. post noster adde: pro
igUur
1 scribe'; f Anen.*'
44 post woHcii adde: (eiben
45 ante H^oaett adde: ni^t
2 ante: Signifieqy adde: S. Ih
28 bominiten^«er. bomniten
1 ab inft-^ftl Ak; sct. ed. Lond.
10 scribe : esdeo'*.,
i% >ser. Lmenbdrg . .
^^S^fro^^jinbm tcr* ^onbettt
55 pr* verje scr« fere
1 ab( inH post c 168. adde t et Mm^
Hus
'*5 aW inf. verbiia ^•^Manlius non
babetrelrfibnii" delendasunt.
66 *
169
171
172
175
181
183
188
189
194
196
201
202
206
209
210
214
215
217
220
221
-^•« ■<. H.<k .^t r.- ^ II M.
227
228
290
234
235
236
240
241
243
245
249
252
258
I 254
261
265
268.
272
274
lin.
9 ab inf. scribe: et in hoc\ Mant.
in.
8 post servandos adde: quam
perdendos
5 ante a6 ipsa excidit vei
10 scribe: f fheUeiter'*
17 pro eorum scr. ipsorum
2 pro f(()fibti(^fn ser. f(bfib(i((et
15 a fine pro est lege sit
26 pro arbitramur scr. arbitraba^
mur
8 ab itif. pro deeideretur scr. ac'-
eederetur
Nota * pro Coelest. scribe : Man^
lius et Coelest.
6 ab inf» pro mHtit scr. mittet
13 ab inf. post respondeat adde:
mihi
9 pro n)O0en scr. »o(tten
30 pro bur(f) scr. b n t (^ i
1 pro 11. lul. I. 17. lut.
1 pro homines scr. Itominis
8 ab inf. pro reprehendere^ noltdt
srribe: reprehendere^ nom
voluit
17 pro vetit scr. volet
2 ab inf. pro universas scr. i/m-
versos
37 pro vetit scr. volet
46 let scj. scribe : exercendiim et ex-
citandc/m
4 pro Atterum scr. Alteram
18 pro Scio scr. Spero
4 ab inf. libri editi delendnm et
scribendum: Ptx.
10 pro dietis scr. dietis
17 pro Coelest. scr. Chjrtr.
84 post artieuhSj adde: nl magls
irritet ad^ersus nos omnes
rhy abioxfmro^a.
6 ab inf. post Codd, adde : et Coe^
lest.
18 scr. arrideat
ft ab inf. post Calend. adde : Coe-
lest 3. Cal.
18 post sentiens adde : «f#
20 scr. yindeliea
16 pro o^0 scr. ore
8' scr. perdendam
1 ab inf. pro Chjrlr, scribe : Coelest,
39 dele signum f ante /uom
8 eb inf. pro Pbz. lege : ed. Lond.
16 pro Ai0 scr. hue
1 pro nobis scr. nobisque
7 «b inf. pro Cod. nostra scr. Cor/.
nos/ra
11 pott ^u^. adde: III.
13 ecr. firmiore
27 pro /». 27. scr. p. 25.
4 et 8 ab inf. scribe : 1) Mst. , Se^
lect. epp; et Coelesl. debs^
re. 2) iilis mendose excidit
Lib. I. (Habent Epp. iel.|
Mst. et Coelest.f itaquefn
contextis dele f ")«
8 ante Philippus adde : T.
25 pro einem scribe : mfiren
.4 ab inf. pro fe^Ien scr. fc^lHI
8 pro P^tlOj einenda ; videor
20 scribe: Obturans
tf»..
lin.
1 ab inf. tcr. Prm. »1 Cotlttl.
5 ^inf. ie.T.PriM.tlCoeletl.,tl
'pott pirlalii adilt I (Epp, le-
lect. pitlali,) . _
6 ab iiir, jcr. Auc, Cael. et
15 icrilie; (/cllK..iilur
S5 icr. colldu.lii»iV
B ab itif. i)ro i04. icliht: 240.
S pro lliinbcil Mnbe: funbcn
16 pro eoneiontm Kribo caulio-
5 icribei tbrMo
5 ab iiit icrlbe ^ilt^^itlKt
4 ,.ro«Bomcn «r. iSolUn
7 ■binf. progtflattlticr. gt|taltit
6 pro onbm *cr. anbtrt
16 pone iiuiiuni i >ut«: d aulo-
Sl icr, /J. lyjifl^. prop.ta.
98 ior. iiruiisfijtiun (S\c Epp. ■«-
leci.; Ub.l.: BruatTigus.)
8 tb inf. 5cr. Loquunlur
12 prci Sil. v^uff. icribei 99. Aug,
5 sli inr. scribr: Quoriur»
19 »cr. fflutttnfl ( i ftccrt
4 «biLif. jiruJStftljlic
SiO IX «cr. f (i I
-. «(t^cl
SO pro
11 ab inf. icr. Qiuibcn
I ab iuf. Itge: maqei:
10 ■biDtproDaltcbtQ L eeifc^cn
II eb inf. delc blB ■nle Simos
ttKum
21 pTO octiaetcn jcr, iiftjaartn
1 ab iiif. pro fV. •cribe: C. fJ'.
11 abinf, pr
4 ab inf, Kr.,- Peuc. in lib. 1.:
Deuni. Select. epp. om.
5 ■b inf. pro: uL, scril»e: „ut^ cl
inoi pottim. "
88 «cr, profeuiona
19 KT. pottint (nc euim Enp, le-
lecl,, noDlili.1.), etlin.iij.
Peuc eihibel iargila pro tar-
giti
9 pro ajfeclionuni icr. Mtttrlio-
25 pro potna icr. poenae
1 ab iuf. pro tperamuf acr. tpe-
S51 11 pro ipta ttr-
>b inf. icribei parmillit
1 sb iof. lejte: confeml '
. pro quos icr. qua$
,3 poil priuatat adde: uicittim
i ab inf. pro tt I. oc
i ab inf, KT. peritraal («lc enjm
cpp. lelecl.; lib. 1.: fitrit-
10 ab iaf. pre tpartil acr. apargit
.2 ab inf. jito vobistum 1. nobitcum
9 ab iof. jcribe: dilif^MilAtf
!S pro otTlanflt «cr. eTlanet
!1 prc HuUig >cj-. (fitcbllil)
8 pro ignorare jcP ignorari
1 pro iinSvtn 4cr. Seben
I ab int pro deripiant «cr. du-j-
I pro mitlit jcr. milltt.
■ pro scilanstc icr. ertaBttt
0 pro bataa icr. bnBon '
P'g-
lio.
mt
51 pro anfjnncqntB »er. asjrikqi
mcn
403
404
19 ab iuf. pro VCT{)ama Kr. ((>
bniicn
4iM
29 pro lutrninca acribe: jutctm
■ tD
411
5 ab inf. pro UDb btc icr. iinb ias
ju btc
412
96 ur. tSutcm
419
6 proau*XnjttsKr. atitKn}t{g
414
26 pro iti(l){n nc. a^cld}'»
416
11 icr. (_» nuiiib
417
17 pro tLnifdben *cr. bCDfcIbtn
419
9 abial^prolauttctcr. lautctC
431
4 pTolii(4cr. bci:
425
7 icr. btm
426
26 prti pti>cctir.n scr. itt pcOtcUcCD
S2 pro ri"nWn«cr. fnnbcn
«8
4 aUiiif. probit oiccKr. bccnltr
496
12 pto Bariinicr. tuDOn
437
2 abinf. pi>il2ltf(i)irta<idei niitlt
499
15 .erib.^ t-livi"
440
10 *b iot pro ep. 57. «cr. ep. 54.
443
4 pro nioria ti btna icr. mo tt
bann
19 icr. ecrtljcibinscn
447
18 «b inf. «cr. dalae
448
IS pro Oiiio icr. O t^o
449
1 abinf.proti. JcriU: 5.
19 ■biol.po.lrturruiinlJeiCno.95B.)
4»
5 abinf.icrlbe GutlsUin
454
S6 icr. OileuJwoC
455
7 scribe: p 594.
456
28 pro epitlolce tcr.epittola
458
S4 antefocojadde: i/to»
34 pro C/rano ler, L/rano
459
2 icr. Origwe.
8 icr. Eseehioe
460
4 per idem «r. itent
dtnda
461
S icrlbi! earatn
6 Mcr. numad
20 pro ett lincer» icr. «C siQCera
9 Sb inf. «cribe: in ^oa
4G9
471
473
11 .b inf. adde aiUem poil Jhtlta-
479
tfuam
12 iDle maiiirlbiit »idez a
481
8- pro^iKio^-icr. naxoy
17 «1. >/ui ytraquia _ _ _
462
6 ab iiif. pro diein.u» «cr, dalicf
mul
488
4 ab inf. poJl tatHuimi aJdej el
489
21 «crihe: +»m" ■
492
S3 icribe: d. pifdt
49S
tticT.le prO m .
494
17 icrib,:! i.&.I,-,:
SS icr. s.iliifiictflrflWt
495
8 ablTif. deU J. . ... . ;
496
2 ab inf, ?dJB,(wiifiule''e"en'
497
aO scr. ei,uiple,fm prv/nplexui:.
498
12 pi)sl/-ogo,.aiMe! i,t.ile* iip/raut
Wl
14 pro A^oigja. ioiiM:iV«,!'84.,.,
4 ab inf, prn ^tuaUil itr. lualit
SO^ 8 Kribe: i-lanii. pr. ipiilnjifoii"
505 30 pro e«iu* jcr. cuia«
506 SS pasl/iVeraJM, adJei el/atmi-
510 4 pro Car&f^o jcr, CfaWMima
— 94 pro Edo scr, Ego
511 8 ab inf. in teilu, icrihe ^uia pru
515 12 pro toH SioC scr. ifoS &toC
— ull. icr. polerit j.ro /-"'■■■''
Sl7 29 pro iucundistimt
— 27 pro tli Kr. elti
— 4 >b inf. poit/i/e adde: eC
520 8 pro'/.. «6. ler. p. 188*flq.
— 10 pro qui tti. quae
— 28 pro 27. «cr. SS.
529 1 pro Saiii Kr. Talis
99 icr. libcrorum
528 16 JeFe tt aiile 10.
530 25' Kr. tltinenia
534 14 ab inf. |iro iuditio scr. iudieo
535 14 icr. anirrii pro animo
541 10 pro tO. jcr. 86.
543 6 «cr. Aoilotpbi
544 l6 pro tt icr. ae
547 8 ab inf. pro eui tcr. lui
548 S ab !nr. >ule tunt adde l^
519 4 ab inf. pro tfalhemalit Kr.Ko-
Ihemuiicit
550 2 ab inf. pro vilaque icr. vialipu
551 5 po»l /iraeceploruin adde: prue-
S4 i
. i>uri
, ab inf. i^
51 «|S5 icrilic nu»- T«eij'*(i»».
3 pra d icr. />.
9 .cribfi: -h£.
12 pro et tilua icr. ut plat
7 ab iaf. dele D.
12 pro sr<"'iisimum lege gralisu-
7 pro palutril wr. poierU
16 pro autographo scr, apogrty^
96 problc »cr. tlcft
25 anleni^t adds SAI
48 icr. ^uoffl
1 pro oicttt icr. brlttc
10 pro cinc ntut icr. nuc cinc
83 pro 177. ler. 117.
23 ■DteoctMcn adde: tion nnt
8 ab inf. pro firmam L fimam
ullt «nle roga adJe i (*
18 ab inf. pro ia cod. Kr. C
27 icr. gralum
9 pro vere i«. u«r» (T c Seled.
epp.)
' 25 Monicn Pbilippus Melant. mb-
Kribe e Selecl. epp.
17 prop. 172; «cr. p. 193 iq.
16 ab inf. pro o. d. icr. a/J
ult. pro retutor Kr. reeasOy
17. fen. Plaatut
;J5 laifaei E cod. Gue^pherb. edila
' ■ ' in Wwcheideri programm.
"^ • H. i^p.4.
4 ab iaf. .adde: V)J, eliam epiiL
Mcriinth. ad ^atitin. nieni*
■ liJ.lSM. -•
3 ■ntq dacripla ndde: ep. 6i,
90 aroianm' iti.lalem
17 »b infcjifl*!^ fddcf 70 .(,.
1040
£ M E IS D A N D A IN VOLUMINE
■GXXODICE F. BASILEBNSI.
V""f Codex Qaiil. F. uu. 101., qiiem ilescripsi Vol. 1.
p. XCVIlisi],, iater primaB fiicrit, t[uoa inapexi, in quo
dncribeudo igitiir error a me facilius commiUi potiierit,
et noQ solum Clarias. Foerstemanniis pasaiin quasilam
sonieclnraB addiilerit de lectionc emcuilanda, sed ego
Sltom in qnibusilam locis dubius fuerim, au rcclo legc-
rim: denuo cadic«m coululi, quum itcr nuper facercm per
Baailcam.
lureni autum primnm, hiiiic codiccm nunc non si^u
habere: F. uo. 101., scd : „Cod. no. 32. G"^- 32." —
Fag.42. Nota"*") Clarias.Foerslcmaunns conilcil scri-
bendum esse; „Frimiim cHtM uan* au stalii« rcrum
Lipsiae ^ott non eunt." Sed clare et distincle scri-
ptnm est; Primiun ex ttau ac atatu rerum Llpaiae.
TnHLipiiae antem noD una tox nunc dcleta cat in nu-
tograplio, sed dnae toccs snnt exlinclac ita, ul legi
uon posBint, Prior rox legi quidem non polest, scd
certe grati non potult cssc scriptum, qiiia nibil dc
liltcris^ et f in chartaconspicitnr supra vel infra li-
neolaro. lu altera aulcm Toce vidcbar mihi ccrte di-
stiuf nerc possc litteras sta ; fortasse ista.
Pag. 45. Nota «»•«) dariss. Foerstemaunus pntat, lo-
cnm aliter distinguendnm esse. Addam isilnr Tcrba,
nl in antogrupho scripla siiul : „ Veitut War-
heci lohannei Misiieru». ct Hutdenrich Nr. Mu-
earumDecm, Lindenun. Eirvxti ty" elc.
Pai. 104. Noia *) d. Foprst. pirtal scribeudum esse
volo pro fto/o, Sed distiurle srripsit Mcl. nola.
Pag. 103. Nola *) rl. Focrst. putat, coidpendiHm scri-
bendj iu aulographo : an. »0" cm«»» Ipgrudnra essc,
sed ante, Niiuqiiain autcm iuveui iu Melanlhonis au-
tngrnphis ante cnmpcndio acriplum, sed annum saepe
ita srripsit.
Pag. 263. Nota **) reele Tidit Foerst. tum^ legeiidum
essf pro cum,
Pag. 272. Nota *) nliqnc pro cnm cai scribcudum eum.
Pag.272. Nota****) autographun aeque rctiv habet, nl
edidi, neque id, ut Goniicil Foeratemanuns ^ aed Tor.
lliid. cpist. 95. dixi, antographon ease „fragmentnm
epistolae." Id antem non est, sed polius, ul germa-
iiico dieam: (in ft^maltr $apier|lnjfffl, tiett IStelant^on
in tinm f&rtef ttngtf(^o6en ^at.
Paz, 282. Nola^ff ) Focrstem, putat sint case legendnm
f 10 fuit, In antographo Ita acriplnm esl Tcrbiuiif nt
ntroqne modo legi possil.
Pog. 361. Nota*) aon Mellerstadio , «t vull Foerste-
mannns, sed disliucte McUeitardio, ut edidi, scri-
ptnm est.
Ibid. Nota**) ulique pro examit legendiim cst ex-
ussit,
rag.362. Nota***) Auiographo deuno collato Tidi lin,2.
et 3, Bcriptnm csscnon: ,,continuaa, diligenlcrqne -
reqiiiras, aut", — nt editum est, seif: „conteMnas,
diligeulcrque reqairfts, num".
Pag. 364, Nota **) Foersl. coniicit, legendum esse oc-
ccperis, pro inceperis, sed uliqne Brriptnm est: in-
coperia.
Pag, 393, Nota *) Foerst. snspicatnr, nou adularia,
scd aduUcria scriplum esse; at le|^tur distiucte
adularia,
Pag. 397. Nola'f') Foersl. putat autograpbon habQisse
qno, i. c. qnomodoj aed habet: Quo, i. e. Quom.
P.i)^, 417. Nola 1. auto^r.aphon uliqne habel, ut edidi:
PaaUerii, posteriora, non: rsalterii postcriora.
Ibid, Nota ^) recle monnit Clar. FoersU non n
sed iram csse legendum.
Praclerea :
Pag. 451. lin. 22. pro expectum lege
Pag. 451. lin. 11 ab inf. pro : Sed ic/aa
Sedfacias tu.
. Irje:
H A L I 9
TYPlft KXPRBSBVM OBBAUERll»,
C^
/<
i«,«-.j*r ••'■••'<
• > . • - •■•
, .«.? .-5*« ••■
THK NHW YOKK PIHMC LIBKAK^
RKFF.RhNCI' DKPAK TMK.NT
Thift book is undcr n<» circumstanceH C<» be
takcn from the Buildinj(
f •'. 4!»